Wikipedia glwiki https://gl.wikipedia.org/wiki/Portada MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Media Especial Conversa Usuario Conversa usuario Wikipedia Conversa Wikipedia Ficheiro Conversa ficheiro MediaWiki Conversa MediaWiki Modelo Conversa modelo Axuda Conversa axuda Categoría Conversa categoría Portal Conversa portal Libro Conversa libro TimedText TimedText talk Módulo Conversa módulo Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 404 6147918 6136921 2022-08-02T03:12:40Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Outros homónimos|Sol (homónimos)}} {{Sol info}} O '''Sol''' é unha [[Estrela (astronomía)|estrela]] de tamaño medio, en relación ao conxunto da nosa [[galaxia]], a [[Vía Láctea]], arredor da cal gravitan a [[Terra]] e mailos outros membros do noso [[Sistema Solar|sistema planetario]]<ref name="sistemasolar">http://www.solarviews.com/eng/solarsys.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070502013325/http://www.solarviews.com/eng/solarsys.htm |date=02 de maio de 2007 }} ; The Solar System, acceso 8 de maio de 2009 en Solarviews.com: "The planets, most of the satellites of the planets and the asteroids revolve around the Sun in the same direction, in nearly circular orbits"</ref>. É unha estrela de [[tipo espectral (estelar)|tipo espectral]] G2, constituíndo a fonte primaria de [[enerxía electromagnética]] do sistema planetario.<ref name="sistemasolar" />. A súa [[masa]] é de 333 000 veces a da Terra e o seu volume 1 400 000 veces. A distancia do noso planeta ao Sol é de preto de 150 millóns de [[quilómetro]]s (1 [[Unidade astronómica]], definida como a distancia media Terra-Sol, 149 600 000&nbsp;km), tardando a súa [[luz]] en chegar ata nós case oito minutos e vinte segundos. Por si só representa o 98,6% da masa do Sistema Solar. A súa enerxía, en forma de luz solar, alimenta case todos os xeitos de vida na Terra a través da [[fotosíntese]], así como determina o clima terrestre e a meteoroloxía no noso planeta. Visto dende a Terra, o Sol presenta unha estrutura granulosa e o seu brillo non é uniforme, sendo o bordo menos brillante que a parte central do disco solar. As capas exteriores do Sol divídense en: [[fotosfera]], a máis profunda, con preto de 300&nbsp;km de espesura e unha temperatura mínima de 6 000 [[Kelvin]]; a [[cromosfera]], con preto de 8 000&nbsp;km de espesura, de onde emerxen enormes chorros luminosos, as [[protuberancias solares|protuberancias]], que chegan a acadar 800 000&nbsp;km de altura, e maila coroa, cunha altura de 1 millón de quilómetros e unha temperatura de 1 millón de K. A rotación do sol, enorme masa gasosa, fai que se note un achatamento nos polos. A temperatura interna acada 20 millóns de K. Presúmese que o Sol ten 4 600 millóns de anos de idade, e pola secuencia principal do [[Diagrama de Hertzsprung-Russell]], pódese considerar unha [[estrela anana]]. O seu "imperio" - o [[Sistema Solar]] - comprende 8 [[planeta]]s, 1 600 [[asteroide]]s, 32 [[satélite]]s e un gran número de [[cometa]]s, cun volume que corresponde a unha esfera duns dous anos luz de raio, pois as estrelas máis próximas están a unha distancia duns 4 anos luz. As súas magnitudes características (aproximadas) son un diámetro de 1 390 000&nbsp;km; superficie: 1 940 000&nbsp;km²; volume: 2 700 000 millóns de km³; masa: 2 · 10³⁰ kg; velocidade absoluta (en relación ao centro da Vía Láctea): 216&nbsp;km/s; velocidade relativa (en relación ás estrelas máis próximas): 19&nbsp;km/s. É a [[estrela (astronomía)|estrela]] do sistema planetario no que se atopa a [[Terra]] e, con moito, o astro con maior [[Magnitude aparente|brillo aparente]]. A súa visibilidade no [[ceo]] local determina, respectivamente, o [[día]] e a [[noite]] en diferentes rexións de diferentes planetas. Na Terra, a [[enerxía]] radiada polo Sol é aproveitada polos seres [[fotosíntese|fotosintéticos]], que constitúen a base da [[cadea trófica]], constituíndo así a principal fonte de enerxía da [[vida]]. Tamén achega a enerxía que mantén en funcionamento os [[clima|procesos climáticos]]. Malia de ser unha estrela mediana (aínda así, máis brillante que o 85% das estrelas existentes na [[Vía Láctea|nosa galaxia]]), é a única da que se pode apreciar a forma a ollo nu, cun [[diámetro]] angular de 32' 35" de arco no [[perihelio]] e 31' 31" no [[afelio]] (diámetro medio = 32' 03"). A relación de tamaños e distancias de Sol e [[Lúa]] é tal que se ven case co mesmo tamaño aparente no ceo, permitindo unha gama de [[eclipse solar|eclipses solares]] distintos (totais, anulares ou parciais). == Etimoloxía == A palabra "sol" ten varias variacións entre as familias lingüísticas, por exemplo, nas linguas da familia [[linguas indoeuropeas|indoeuropeas]], na maioría dos casos hai unha parte nominativa cun ''l'', en lugar da raíz xenitiva en ''n'', como por exemplo en [[lingua latina|latín]] ''sōl'', o [[lingua grega|grego]] ἥλιος ''hèlios'', o [[lingua galesa|galés]] ''haul'' eu o [[lingua rusa|ruso]] солнце ''solntse'' (pronunciado ''sontse''), así como (con *l > ''r'') en [[lingua sánscrita|sánscrito]] स्वर ''svár'' no [[lingua persa|persa]] خور ''xvar''. De feito, a raíz do ''l'' sobreviviu tamén en [[Lingua protoxermánica|protoxermánico]], como *sōwelan, que deu lugar ao [[lingua gótica|gótico]] ''sauil'' (xunto a ''sunnō'') e o prosaico [[Lingua nórdica antiga|nórdico antigo]] ''sól'' (xunto a poética ''sunna''), e a través das palabras para "sol" nas linguas escandinavas modernas: [[lingua sueca|sueco]] e [[lingua dinamarquesa|danés]] ''solen'', [[Lingua islandesa|islandés]] ''sólin'', etc.<ref name=Orel/> A palabra [[lingua inglesa|inglesa]] ''sun'' desenvolveuse do [[inglés antigo]] ''sunne''. Os [[cognado]]s aparecen noutras [[linguas xermánicas]], incluíndo o: [[Lingua frisoa occidental|frisón occidental]] '' sinne'', [[Lingua neerlandesa|neerlandés]] ''zon'', [[Lingua baixo alemá|baixo alemán]] ''Sünn'', [[lingua alemá|alemán]] estándar ''Sonne'', o [[Lingua bavaresa|bávaro]] ''Sunna'', [[Lingua nórdica antiga|nórdico antigo]] ''sunna'' e [[Lingua gótica|gótica]] ''sunnō''. Todas estas palabras proveñen do [[Lingua protoxermánica|protoxermánico]] *sunnōn.<ref name=BARNHART776>{{Cita libro|apelido=Barnhart |nome=R.K. |data=1995 |título=The Barnhart Concise Dictionary of Etymology |páxina=776 |editorial=[[HarperCollins]] |isbn=978-0-06-270084-1}}</ref><ref name=Orel>Vladimir Orel (2003) [https://archive.org/details/Orel-AHandbookOfGermanicEtymology/mode/2up/search/sun ''A Handbook of Germanic Etymology''], Brill</ref> As palabras gregas e latinas aparecen na poesía como personificacións do Sol, '''[[Helios]]''' e '''[[Sol (mitoloxía)|Sol]]''', mentres que na ciencia ficción en lingua inglesa "Sun" pódese usar como nome da estrela para distinguila doutras. O termo "[[Sol (día en Marte)|sol]]", en minúscula, é usado polos astrónomos planetarios para determinar a duración dun [[Tempo solar|día solar]] noutro planeta como [[Marte]].<ref> {{cita web|data= 15-11-2006 |título=Opportunity's View, Sol 959 (Vertical) |url=http://www.nasa.gov/mission_pages/mer/images/pia01892.html |editor=NASA |data-acceso= 22 de xuño do 2022}}</ref> Os principais adxectivos do Sol en galego son ''soleado'' para a luz solar e, en contextos técnicos, ''solar'', do latín ''sol''<ref> {{Cita libro|apelido1=Little |nome1=William |apelido2=Fowler |nome2=H.W. |apelido3=Coulson |nome3=J. |capítulo=Sol |título=Oxford Universal Dictionary on Historical Principles |chapter-url=https://archive.org/details/oxforduniversald07litt |edición=3rd |asin=B000QS3QVQ |ano=1955}}</ref> – este último atópase en termos como '' día solar '', '' [[eclipse solar]] '' e '' sistema solar ''. Do grego "helios" procede o adxectivo infrecuente ''helíac''. O termo inglés para o día da semana ''[[Domingo|Sunday]]'' procede do inglés antigo ''Sunnandæg'' (literalmente 'día do sol'), unha [[Interpretación xermanica|interpretación xermànica]] da frase latina ''[[dies]] sōlis'', que é unha tradución do grego ἡμέρα ἡλίου (''[[Hémera|hēmera]] hēliou'', 'día do sol').<ref name=BARNHART778> {{Cita libro|apelido=Barnhart |nome=R.K. |data=1995 |título=The Barnhart Concise Dictionary of Etymology |páxina=778 |editorial=[[HarperCollins]] |isbn=978-0-06-270084-1}}</ref> == Características == [[Ficheiro:The solar interior-ca.svg|miniatura|upright|alt=Un esquema que vai dende o vermello na parte superior ata o branco na parte inferior|Un esquema do Sol, coa rexión central na parte inferior]] O Sol é unha [[estrela de tipo- G da secuencia principal]] que abarca aproximadamente o 99,86 % da masa do sistema solar. O Sol ten unha [[magnitude absoluta]] de +4,83, estimada como máis brillante que o 85 % das estrelas da [[Vía Láctea]], a maioría das cales son [[Anana vermella|ananas vermellas]].<ref>{{Cite news |last=Than |first=K. |date=2006 |title=Astronomers Had it Wrong: Most Stars are Single |publisher=Space.com |url=http://www.space.com/scienceastronomy/060130_mm_single_stars.html |data-acceso=22 de xuño do 2022 |data-arquivo=21 de decembro de 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101221093125/http://www.space.com/scienceastronomy/060130_mm_single_stars.html}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Lada |first=C.J. |data=2006 |title=Stellar multiplicity and the initial mass function: Most stars are single |journal=[[Astrophysical Journal Letters]] |volume=640 |issue=1 |pages=L63–L66 |arxiv=astro-ph/0601375 |bibcode=2006ApJ...640L..63L |doi=10.1086/503158 }}</ref> O Sol é unha estrela que pertence, segundo á clasificación química de [[Walter Baade|Baade]], as estrelas do tipo de [[Poboación Estelar|Poboación I]], ou estrelas ricas en elementos pesados.<ref group="lower-alpha">En [[astronomía|ciencias astronómicas]], o termo ''elementos pesados'' (ou ''metais'') refírese a todos os elementos químicos excepto o hidróxeno e o helio.</ref><ref name=zeilik>{{Cite book |last1=Zeilik |first1=M.A. |last2=Gregory |first2=S.A. |date=1998 |title=Introductory Astronomy & Astrophysics |edition=4th |page=322 |publisher=Saunders College Publishing |isbn=978-0-03-006228-5}}</ref> A formación do Sol puido ser desencadeada por ondas de choque dunha ou máis [[supernova]]s próximas. Esta levantouse debido á gran abundancia de elementos pesados ​​no sistema solar, como o [[ouro]] e o [[uranio]], en relación coas abundancias destes elementos na chamada Poboación II de estrelas, sendo estas pobres en elementos pesados. Estes elementos poderían ter sido producidos por [[Reacción nuclear|reaccións nucleares]] ou [[Proceso endotérmico|endotérmicas]] durante unha supernova, ou por transmutación mediante a [[Captura neutrónica|absorción de neutróns]] dentro dunha estrela masiva de segunda xeración.<ref name=zeilik /> O Sol é de lonxe o obxecto máis brillante do ceo, cunha [[magnitude aparente]] de −26,74.<ref>{{Cite journal |last=Burton |first=W.B. |date=1986 |title=Stellar parameters |journal=[[Space Science Reviews]] |volume=43 |issue=3–4 |pages=244–250 |doi=10.1007/BF00190626 }}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Bessell |first1=M.S. |last2=Castelli |first2=F. |last3=Plez |first3=B. |date=1998 |title=Model atmospheres broad-band colors, bolometric corrections and temperature calibrations for O–M stars |journal=[[Astronomy and Astrophysics]] |volume=333 |pages=231–250 |bibcode=1998A&A...333..231B}}</ref> É uns 13{{esd}}000{{esd}} millóns de veces máis brillante que a segunda estrela máis luminosa, [[Sirius]], que ten unha magnitude aparente de −1,46. A distancia media do centro do Sol ao centro da Terra é de aproximadamente 1{{esd}}unidade astronómica (uns 150{{esd}} millóns de quilómetros), aínda que a distancia varía a medida que a Terra se move dende o [[perihelio]] en xaneiro ata [[afelio]] en xullo.<ref name="USNO">{{cite web |date=31 January 2008 |title=Equinoxes, Solstices, Perihelion, and Aphelion, 2000–2020 |url=http://aa.usno.navy.mil/data/docs/EarthSeasons.php |publisher=[[US Naval Observatory]] |access-date=17 July 2009 |archive-date=13 October 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071013000301/http://aa.usno.navy.mil/data/docs/EarthSeasons.php }}</ref> A esta distancia media, a luz viaxa dende o horizonte do Sol ata o horizonte terrestre nuns 8 minutos e 19 segundos, mentres que a luz dos puntos máis próximos do Sol e da Terra tarda uns dous segundos menos. O Sol non ten un límite definido e nas súas partes exteriores a súa densidade diminúe exponencialmente ao aumentar a distancia do seu centro.<ref name="Beer et al, 2012-41">{{Cite book |last1=Beer |first1=J. |last2=McCracken |first2=K. |last3=von Steiger |first3=R. |date=2012 |title=Cosmogenic Radionuclides: Theory and Applications in the Terrestrial and Space Environments |page=41 |publisher=[[Springer Science+Business Media]] |isbn=978-3-642-14651-0}}</ref> Non obstante, para fins de medición, considérase que o raio solar é a distancia desde o seu centro ata o bordo da [[fotosfera]], a superficie visible aparente do Sol.<ref name=Phillips1995-73>{{Cite book |last=Phillips |first=K.J.H. |date=1995 |title=Guide to the Sun |page=73 |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-39788-9}}</ref> En base a esta medición, o Sol é unha esfera case perfecta con un [[achatamento]] estimado de 9{{esd}}millonésimas,<ref name="Godier">{{Cite journal |last1=Godier |first1=S. |last2=Rozelot |first2=J.-P. |date=2000 |title=The solar oblateness and its relationship with the structure of the tachocline and of the Sun's subsurface |url=http://aa.springer.de/papers/0355001/2300365.pdf |journal=[[Astronomy and Astrophysics]] |volume=355 |pages=365–374 |bibcode=2000A&A...355..365G|data-acceso=22 de xuño do 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110510022519/http://aa.springer.de/papers/0355001/2300365.pdf |data-arquivo=10 de maio de 2011 }}</ref> o que significa que o seu diámetro polar difire do seu diámetro ecuatorial en só 10{{esd}} quilómetros.<ref name="perfect sphere">{{cite web |last=Jones |first=G. |data=16 de agosto de 2012 |title=Sun is the most perfect sphere ever observed in nature |url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/16/sun-perfect-sphere-nature |website=[[The Guardian]] |data-acceso=22 de xuño do 2022 |data-arquivo=3 de marzo de 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140303022045/http://www.theguardian.com/science/2012/aug/16/sun-perfect-sphere-nature }}</ref> O efecto das mareas dos planetas é débil e non afecta significativamente a forma do Sol. O Sol xira máis rápido no seu [[ecuador]] que nos seus [[Polos de obxectos astronómicos|polos]] . Esta rotación diferencial é causada polo movemento convectivo debido ao transporte de calor e o [[Forza de Coriolis|efecto Coriolis]] producido pola rotación do Sol. Nun marco de referencia definido polas estrelas, o período de rotación é de aproximadamente 25,6 {{esd}}días no ecuador e 33,5{{esd}}días nos polos. Visto desde a Terra na súa órbita arredor do Sol, o período de rotación aparente do Sol no seu ecuador é duns 28{{esd}}días.<ref name="Phillips1995-78">{{Cite book |last=Phillips |first=K.J.H. |date=1995 |title=Guide to the Sun |pages=78–79 |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-39788-9}}</ref> Visto desde un punto de vista sobre o seu polo norte, o Sol xira en [[Sentido do reloxo|sentido antihorario]] ao redor do seu eixe de xiro.<ref name=spaceacademy>{{cite web |title=The Anticlockwise Solar System |url=https://www.spaceacademy.net.au/library/notes/anticlok.htm |website=www.spaceacademy.net.au |publisher=Australian Space Academy |data-acceso=23 de xuño do 2022 |data-arquivo=7 de agosto de 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200807081832/https://www.spaceacademy.net.au/library/notes/anticlok.htm }}</ref> == Composición == O Sol está composto principalmente polos [[Elemento químico|elementos químicos]] [[hidróxeno]] e [[helio]]; que representan o 74,9% e o 23,8% da masa do Sol na [[fotosfera]], respectivamente.<ref name=lodders>{{cite journal |doi=10.1086/375492 |last=Lodders |first=Katharina |date=10 July 2003 |title=Solar System Abundances and Condensation Temperatures of the Elements |journal=The Astrophysical Journal |volume=591 |issue=2 |pages=1220–1247 |url=http://weft.astro.washington.edu/courses/astro557/LODDERS.pdf |bibcode=2003ApJ...591.1220L |data-acceso=23 de xuño do 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151107043527/http://weft.astro.washington.edu/courses/astro557/LODDERS.pdf |data-arquivo=7 de novembro de 2015 }}<br/>{{Cite journal |last=Lodders |first=K. |title=Abundances and Condensation Temperatures of the Elements |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/metsoc2003/pdf/5272.pdf |journal=[[Meteoritics & Planetary Science]] |volume=38 |issue=suppl |page=5272 |date=2003 |bibcode=2003M&PSA..38.5272L |data-acceso=23 de xuño do 2022|data-arquivo=13 de maio de 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110513163004/http://www.lpi.usra.edu/meetings/metsoc2003/pdf/5272.pdf }}</ref> Todos os elementos máis pesados, chamados [[Metalicidade|''metais'']] na astronomía, constitúen menos do 2% da masa, sendo os máis abundantes o [[osíxeno]] (aproximadamente o 1% da masa do Sol), o [[carbono]] (0,3%), [[neon]] (0,2%) e [[ferro]] (0,2%).<ref name=hkt2004> {{Cite book |last1=Hansen |first1=C.J. |last2=Kawaler |first2=S.A. |last3=Trimble |first3=V. |title=Stellar Interiors: Physical Principles, Structure, and Evolution |pages=19–20 |edition=2nd |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]] |data=2004 |isbn=978-0-387-20089-7}}</ref> O Sol herdou a súa composición química do [[medio interestelar]] a través do cal se formou. O hidróxeno e o helio do Sol foron producidos trala [[Nucleosíntese primordial|nucleosíntese]] do [[Big Bang]], nos primeiros 20 minutos da creación do universo, e os elementos máis pesados ​​foron creados pola [[nucleosíntese estelar]] en xeracións de estrelas que completaron a súa [[evolución estelar]] e devolveron. o seu material ao medio interestelar antes da formación do Sol. A composición química da fotosfera adoita considerarse representativa da composición do sistema solar primordial. Non obstante, desde que se formou o Sol, algúns dos helios e elementos pesados ​​asentáronse gravitacionalmente desde a fotosfera. Polo tanto, na fotosfera actual, a fracción de helio redúcese, e a metalicidade é só un 84% da que era na [[Protostar|fase protoestelar]] (antes de que comezase a fusión nuclear no núcleo). Crese que a composición protoestelar do Sol foi un 71,1% de hidróxeno, un 27,4% de helio e un 1,5% de elementos máis pesados.<ref name=lodders/> Hoxe en día a fusión nuclear no núcleo do Sol modificou a composición mediante a conversión do hidróxeno en helio, polo que agora a parte máis interna do Sol é máis ou menos un 60 % de helio, xunto coa abundancia de elementos máis pesados que non foron alterados. Debido a que a calor se transfire desde o centro do Sol por [[Zona de radiación|radiación]] no canto de por [[convección]], ningún dos produtos de fusión do núcleo chegou á fotosfera. Desde que se formou o Sol, o principal proceso de fusión implicou a fusión de hidróxeno en helio. Durante os últimos 4.600 millóns de anos, a cantidade de helio e a súa localización no Sol cambiou gradualmente. Dentro do núcleo, a proporción de helio aumentou dun 24% a un 60% debido á fusión, e parte do helio e algún dos elementos pesados asentáronse desde a fotosfera cara ao centro do Sol debido á [[gravidade]]. As proporcións dos elementos máis pesados non cambian. A [[Transmisión de calor| calor transfírese]] cara ao exterior desde o núcleo do Sol por radiación en lugar de por convección, polo que os produtos de fusión non son espulsados cara ao exterior, pola calor, e permanecen no núcleo<ref name=hkt2004_9.2.3>{{Cite book |last1=Hansen |first1=C.J. |last2=Kawaler |first2=S.A. |last3=Trimble |first3=V. |title=Stellar Interiors: Physical Principles, Structure, and Evolution |pages=§ 9.2.3 |no-pp=yes |edition=2nd |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]] |date=2004 |isbn=978-0-387-20089-7}}</ref> polo que gradualmente comezou a formarse un núcleo interno de helio que non se pode fusionar porque actualmente o núcleo do Sol non está o suficientemente quente nin denso para fusionar o helio. Na fotosfera actual, a fracción de helio redúcese, a [[metalicidade]] é só o 84% do que era na fase [[Protoestrela|protoestelar]] (antes de que comezase a fusión nuclear no núcleo). No futuro, o helio seguirá acumulándose no núcleo, e nuns 5&nbsp;billóns de anos esta acumulación gradual fará que o Sol saia da [[secuencia principal]] e se converta nunha [[xigante vermella]]..<ref>Iben, I Jnr (1965) "Stellar Evolution. II. The Evolution of a 3 M_{sun} Star from the Main Sequence Through Core Helium Burning". (''Astrophysical Journal'', vol. 142, p. 1447)</ref> A composición química da fotosfera considérase normalmente representativa da composición do Sistema Solar primordial.<ref name="aller1968"> {{Cite journal |last=Aller |first=L.H. |title=The chemical composition of the Sun and the solar system |journal=Proceedings of the Astronomical Society of Australia |volume=1 |issue=4 |page=133 |date=1968 |bibcode=1968PASA....1..133A|doi=10.1017/S1323358000011048}}</ref> A abundancia de elementos pesados solares descritas anteriormente mídense normalmente tanto usando [[espectroscopia astronómica|espectroscopia]] da fotosfera solar como medindo a abundancia de [[meteorito]]s que nunca se quentaron a temperaturas de fusión. Pénsase que estes meteoritos conservan a composición do Sol protoestelar e, polo tanto, non se ven afectados pola sedimentación de elementos pesados. Os dous métodos en xeral coinciden ben.<ref name=basu2008>{{Cite journal |last1=Basu |first1=S. |last2=Antia |first2=H.M. |year=2008 |title=Helioseismology and Solar Abundances |journal=[[Physics Reports]] |volume=457 |issue=5–6 |pages=217–283 |arxiv=0711.4590 |bibcode=2008PhR...457..217B |doi=10.1016/j.physrep.2007.12.002 }}</ref> == Pasado, presente e futuro do Sol == O Sol formouse hai uns 4 650 millóns de anos e ten combustible para uns 5 000 millóns máis. Despois, comezará a aumentar o seu volume máis e máis, ata converterse nunha estrela [[xigante vermella]]. Rematará afundíndose polo seu propio peso e converténdose nunha [[anana branca]], que pode tardar un billón de anos en arrefriarse. Formouse a partir de [[nube molecular|nubes de gas e po]] que contiñan residuos de xeracións anteriores de estrelas. Grazas á [[metalicidade]] do devandito gas, do seu [[disco circunestelar]] xurdiron máis tarde os [[planeta]]s, [[asteroide]]s e [[cometa]]s do Sistema Solar. No interior do Sol prodúcense reaccións de [[fusión nuclear|fusión]] nas que os átomos de [[hidróxeno]] se transforman en [[helio]], producíndose a enerxía que irradia. O Sol emite cada día 360 000 millóns de toneladas (3,6·10¹⁴ kg) de materia, a gran maioría transformadas en enerxía (raios solares)<ref>{{Cita web|título=Using AI to predict Earth’s future|url=http://www.esa.int/Safety_Security/Using_AI_to_predict_Earth_s_future|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2019-11-20|lingua=en}}</ref>. A súa atracción vai, por iso, enfraquecendo e de aí que a Terra se afasta do Sol 1 m por ano. Xa que a súa [[masa]] non chega ó [[límite de Chandrasekhar]] (1,44 masas solares), cando se lle esgote o combustible está previsto que acabe como unha [[anana branca]]. Actualmente, o Sol atópase en plena [[secuencia principal]], fase en que seguirá uns 5 000 millóns de anos máis queimando hidróxeno de maneira estable. Chegará un día en que o Sol esgote todo o hidróxeno na rexión central ao telo transformado en helio. A presión será incapaz de soster as capas superiores e a rexión central tenderá a contraerse gravitacionalmente, quentando progresivamente as capas adxacentes. O exceso de enerxía producida fará que as capas exteriores do Sol tendan a expandirse e arrefriarse e o Sol converterase nunha estrela [[xigante vermella]]. Así, o seu diámetro superará o da órbita da [[Terra]], co cal calquera forma de vida sobre o noso planeta será extinguida. Cando a temperatura da rexión central acade aproximadamente 100 millóns de [[kelvin]] s, comezará a fusión do helio, producindo carbono, mentres arredor do núcleo se segue fusionando hidróxeno en helio. Iso fará que a estrela se contraia e diminúa o seu brillo a un tempo que aumenta a súa temperatura, converténdose o Sol nunha estrela da [[rama horizontal]] do diagrama H-R. Ao esgotarse o helio do núcleo, iniciarase unha nova expansión do Sol e o helio empezará tamén a fusionarse nunha nova capa arredor do núcleo inerte - composto de carbono e osíxeno e, ao non ter masa suficiente, o Sol non acadará as presións e temperaturas abondas para fusionar os devanditos elementos en elementos máis pesados - que o converterá de novo nun xigante vermello, pero esta vez da [[rama asintótica xigante]] e provocará que o astro expulse gran parte da súa masa na forma dunha [[nebulosa planetaria]], quedando só o núcleo solar, que se transformará nunha [[anana branca]] e, moito máis tarde, ao arrefriarse totalmente, nunha [[anana negra]]. O Sol non chegará a estoupar como unha [[supernova]] ao non ter a masa suficiente para iso. Aínda que se cría nun principio que o Sol acabaría por absorber, ademais de Mercurio e Venus, tamén a Terra ao converterse en xigante vermello, a gran perda de masa que sufrirá no proceso fixo pensar por un tempo que a órbita terrestre - do mesmo xeito que a dos demais planetas do Sistema Solar - se expandiría posiblemente, salvándose dese destino.<ref>http://adsabs.harvard.edu/abs/1993ApJ...418..457S ; Our Sun. III. Present and Future</ref> Non obstante, un artigo recente postula que non ocorrerá, e que as interaccións mareais, así como o roce coa materia da cromosfera solar, farán que o noso planeta sexa absorbido.<ref>http://arxiv.org/PS%20cache/arxiv/pdf/0801/0801.4031v1.pdf{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|título=Distant future of the Sun and Earth revisited|url=http://arxiv.org/abs/0801.4031|revista=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|data=2008-05-01|páxina=155–163|volume=386|número=1|doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x|nome=Klaus-Peter|apelidos=Schroder|nome2=Robert C.|apelidos2=Smith}}</ref> Outro artigo posterior tamén apunta na mesma dirección.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Classical and relativistic orbital motions around a mass-varying body|url=http://arxiv.org/abs/0806.3017|revista=SRX Physics|data=2010|ISSN=2090-116X|páxina=1–10|volume=2010|doi=10.3814/2010/261249|nome=Lorenzo|apelidos=Iorio}}</ref> [[Ficheiro:Evolución solar.jpg|miniatura|centro|500px|Ciclo de vida do Sol.]] == Efectos sobre a Terra == [[Ficheiro:Solar_eclipse_1999_4_NR.jpg|miniatura|esquerda|300px|Eclipse solar]] Alén da alternancia das [[estacións do ano]], responsables da variación periódica da duración de días e noites e dos efectos sobre o clima, o Sol segue un ciclo dobre de 11 anos, no que cambia a súa polaridade magnética de norte a sur, completando así o cambio de sur de novo a norte en 22 anos. O [[Ciclo Solar]] ten moitos outros efectos importantes que influencian ao noso Planeta. O Ciclo solar manifesta unha correlación co número de [[Mancha solar|manchas solares]], e, cos coñecementos actuais vese como irregular, de xeito que eventos como o [[Mínimo de Maunder]] ou o [[Mínimo de Dalton]] supuxeron a eliminación de manchas solares por longos períodos, causando o primeiro, pola súa lonxevidade, unha pequena [[Glaciación|idade de xeo]] entre os séculos [[Século XVII|XVII]] e [[Século XVIII|XVIII]]. En febreiro de [[2019]] rexistrouse un mínimo cun mes sen observación de manchas solares.<ref>{{Cita web|título=¿Está el Sol entrando en un letargo?|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/tiempo/2019/03/10/sol-entrando-letargo/0003_201903H10C11991.htm|páxina-web=La Voz de Galicia|data=2019-03-10|data-acceso=2019-03-10|lingua=es}}</ref> En [[2008]] comezou o [[Ciclo solar 24|24 ciclo solar]].<ref>{{Cita web|título=Comienza el ciclo solar número 24 - Ciencia|url=http://ciencia1.nasa.gov/science-at-nasa/2008/10jan_solarcycle24/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-03-06|data-acceso=2020-12-02|data-arquivo=06 de marzo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130306160331/http://ciencia1.nasa.gov/science-at-nasa/2008/10jan_solarcycle24/|url-morta=yes}}</ref> Estudos de [[Heliosismoloxía]] executados a partir de sondas espaciais, permitiron observar certas "vibracións solares", cuxa [[frecuencia]] aumenta co aumento da [[actividade solar]], acompañando o ciclo de once anos de [[erupción]]s, e cada vinte e dous anos existe a manifestación do chamado [[hemisferio]] dominador, alén da movimentación das estruturas magnéticas en dirección aos polos, que resultan en dous ciclos de once anos con incremento da [[actividade xeomagnética]] da Terra e da [[oscilación]] da [[temperatura]] do [[plasma ionosférico]] na [[estratosfera]] do noso [[planeta]]. No ano 2018 acadouse un mínimo solar.<ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.esa.int/esl/ESA_in_your_country/Spain/El_Sol_en_2018|apelidos=esa|páxina-web=European Space Agency|título=El Sol en 2018|data-acceso=2019-01-28|lingua=es-ES}}</ref> Foron observadas emisións electromagnéticas en forma de aneis de diversos tamaños con temperaturas na orde de dous millóns de kelvin, alén de emisión de masa coronal a cada 24 horas aproximadamente. Polo tanto, o noso ''Astro Rei'', domina a nosa sobrevivencia na [[Terra]]. As erupcións solares clasifícanse de xeito que a clase de erupcións menos potentes chámase A, seguindo en orde ascendente de potencia B, C, M e X. Cada unha implica unha emisión de enerxía dez veces maior que a anterior; así, unha fulguración de clase X é 100 veces máis potente que unha de clase C. As M e X, de atravesar a Terra polo radio marcado por elas, poden crear [[Tormenta xeomagnética|tormentas xeomagnéticas]] con capacidade de interromper os sistemas de comunicacións e redes eléctricas, e provocar danos en satélites. Isto fai que se vixíe o comportamento solar (a súa'meteoroloxía'), para o que se usan misións espaciais como [[Proba-2]], o cuarteto de [[satélites Cluster]] da [[ESA]], o Observatorio Heliosférico e Solar ([[Solar and Heliospheric Observatory|SOHO]]) conxunto ESA-[[NASA]], o [[Observatorio de Dinámica Solar]] da NASA, a [[sonda Parker]] da NASA ou a sonda Solar Orbiter (ESA, en funcionamento en 2020).<ref name=":0" /> == Estrutura do Sol == {{Artigo principal|Estrutura estelar}} Como toda estrela, debido ó carácter radial da [[gravidade|forza gravitatoria]], o Sol posúe unha forma esférica, e a causa do seu lento movemento de rotación, ten tamén un leve achatamento polar. Como en calquera corpo masivo, toda a materia que o constitúe é atraída cara ao centro do obxecto pola súa propia forza gravitatoria. Porén, o [[plasma (estado da materia)|plasma]] que forma o Sol atópase en equilibrio, xa que a crecente [[presión]] no interior solar compensa a atracción cara ó centro, producíndose un [[equilibrio hidrostático|equilibrio aerostático]]. Estas enormes presións xéranse debido á densidade do material no seu núcleo e ás enormes temperaturas que se dan nel grazas ás reaccións termonucleares que alí acontecen. Existe, ademais da contribución puramente térmica, unha de orixe fotónico. Trátase da [[presión de radiación]], nada desprezable, que é causada polo inxente fluxo de fotóns emitidos no centro do Sol e que son o xeito de transmisión enerxética do centro solar cara á periferia. Case todos os elementos químicos terrestres (aluminio, xofre, bario, cadmio, calcio, carbono, cerio, cobalto, cobre, cromo, estaño, estroncio, galio, xermanio, helio, hidróxeno, ferro, indio, magnesio, manganeso, níquel, nitróxeno, ouro, osíxeno, paladio, prata, platino, chumbo, potasio, rodio, silicio, sodio, talio, titanio, tungsteno, vanadio, circonio e zinc) e diversos compostos (tales como cianóxeno, óxido de carbono e amoníaco) foron identificados na constitución do chamado Astro Rei, polo que, se o noso planeta quencera ata a temperatura solar, tería un espectro luminoso case idéntico ao do Sol. Aínda o helio foi descuberto primeiro no Sol e logo constatouse a súa presenza no noso planeta<ref>Gallo, Joaquín; Anfossi, Agustín: ''Cosmografía'', 7ª Edición, Editorial Progreso, México, 1980, páxina 90.</ref> O Sol presenta unha estrutura en capas esféricas (como se fosen "capas de cebola"). A fronteira física e as diferenzas químicas entre as distintas capas son difíciles de establecer. Porén, pódese establecer unha función física que é diferente para cada unha das capas. Na actualidade, a [[astrofísica]] dispón dun modelo de estrutura solar que explica de xeito satisfactorio a maioría dos fenómenos observados. Segundo este modelo, o Sol está formado por: 1) Núcleo, 2) Zona radiante, 3) Zona convectiva, 4) [[Fotosfera]], 5) [[Cromosfera]], 6) [[Coroa solar|Coroa]] e 7) [[Vento solar]]. A diferente velocidade de rotación en diferentes zonas daría lugar a zonas de cizalla no interior solar, como a [[tacoclina]], que delimitaría a zona de xeración do [[campo magnético solar]].<ref>{{Cita web|título=Las preguntas que Solar Orbiter debe responder|url=https://www.esa.int/Space_in_Member_States/Spain/Las_preguntas_que_Solar_Orbiter_debe_responder|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-09-15|lingua=en}}</ref> === Núcleo === {{AP|Ciclo carbono-nitróxeno-osíxeno}} [[Ficheiro:El interior solar.svg|miniatura|Imaxe que mostra as capas dentro do Sol]] O núcleo do Sol esténdese dende o centro ata un 20-25% do raio solar. <ref name="Garcia2007"> {{Cite journal |last=García |first=R. |date=2007 |title=Tracking solar gravity modes: the dynamics of the solar core |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=316 |issue=5831 |pages=1591–1593 |bibcode=2007Sci...316.1591G |doi=10.1126/science.1140598 |pmid=17478682 |display-authors=etal }}</ref> Ten unha densidade de ata 150g/cm³<ref name="Basu"> {{Cite journal |last1=Basu |first1=S. |display-authors=etal |year=2009 |title=Fresh insights on the structure of the solar core |journal=[[The Astrophysical Journal]] |volume=699 |issue=2 |pages=1403–1417 |arxiv=0905.0651 |bibcode=2009ApJ...699.1403B |doi=10.1088/0004-637X/699/2/1403}}</ref><ref name="NASA1"/> (unhas 150 veces a densidade da auga) e unha temperatura próxima aos 15,7&nbsp; millóns de graos [[kelvin]]s (K).<ref name="NASA1" /> Ocupa uns 139 000 [[quilómetro|km]] do radio solar, {{fracción|1|5}} do mesmo, e é nesta zona onde se verifican as reaccións termonucleares que proporcionan toda a enerxía que o Sol produce. Esta enerxía xerada no núcleo do Sol tarda un{{esd}}millón de anos en alcanzar a superficie solar.<ref name="lanacion">{{cita web |url = http://www.lanacion.com.ar/1632430-captan-una-espectacular-grieta-de-fuego-en-el-sol |título = Captan una espectacular grieta de fuego en el sol |data=25 de outubro de 2013 |xornal=La Nación |data-acceso = 23 de xuño do 2022}}</ref> No seu centro calcúlase que existe un 49 % de hidróxeno, 49 % de helio e un 2 % que se distribúe noutros elementos que serven como [[catálise|catalizadores]] nas reaccións termonucleares. A comezos da década dos anos{{esd}}30 do século{{esd}}XX, o físico austríaco [[Fritz Houtermans]] (1903-1966) e o astrónomo inglés [[Robert d'Escourt Atkinson]] (1898-1982) uniron os seus esforzos para pescudar se a produción de enerxía no interior do Sol e nas estrelas podíase explicar polas transformacións nucleares. En 1938, [[Hans Bethe|Hans Albrecht Bethe]] (1906-2005), nos Estados Unidos, e [[Carl Friedrich von Weizsäcker]] (1912-2007), en Alemaña, simultánea e independentemente, atoparon o feito notable de que un grupo de reaccións nas que interveñen o [[carbono]] e o [[nitróxeno]] como catalizadores constitúen un ciclo, que se repite unha e outra vez, mentres dura o hidróxeno. A este grupo de reaccións coñéceselle como [[Ciclo carbono-nitróxeno-osíxeno|ciclo de Bethe]] ou do carbono, e é equivalente á fusión de catro [[protón|protóns]] nun núcleo de helio. Nestas reaccións de fusión hai unha perda de masa, isto é, o hidróxeno consumido pesa máis que o helio producido. Esa diferenza de masa transfórmase en enerxía, segundo a ecuación de [[Albert Einstein|Einstein]] (E = mc²), onde E é a [[enerxía]], m a [[masa]] e c a [[velocidade da luz]]. Estas reaccións nucleares transforman o 0,7 % da masa afectada en [[fotón|fotóns]], cunha lonxitude de onda cortísima e, por tanto, moi enerxéticos e penetrantes. A enerxía producida mantén o equilibrio térmico do núcleo solar a temperaturas aproximadamente de 15{{esd}}millóns de graos kelvins.<ref name="NASA1">{{cite web |data=18 de xaneiro de 2007 |title=NASA/Marshall Solar Physics |url=http://solarscience.msfc.nasa.gov/interior.shtml |publisher=[[Marshall Space Flight Center]] |access-date=11 July 2009 |archive-date=29 March 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190329081742/https://solarscience.msfc.nasa.gov/interior.shtml}}</ref> O ciclo ocorre nas seguintes etapas: :₁H¹ + ₆C¹² → ₇N¹³ :₇N¹³ → ₆C¹³ + e⁺ + [[neutrino]] :₁H¹ + ₆C¹³ → ₇N¹⁴ :₁H¹ + ₇N¹⁴ → ₈O¹⁵ :₈O¹⁵ → ₇N¹⁵ + e⁺ + neutrino :₁H¹ + ₇N¹⁵ → ₆C¹² + ₂He⁴. ;Sumando todas as reaccións e cancelando os termos comúns, tense :4 ₁H¹ → ₂He⁴ + 2e⁺ + 2 neutrinos = 26,7 MeV. A enerxía neta liberada no proceso é 26,7 MeV, ou sexa preto de 6,7·10¹⁴ [[Joule|J]] por kg de protóns consumidos. O carbono actúa como catalizador, pois se rexenera ao final do ciclo. Outra reacción de fusión que ocorre no Sol e nas estrelas é o ciclo de Critchfiel, máis comunmente coñecido como [[cadea protón-protón]]. [[Charles Critchfield]] (1910-1994) era en 1938 un mozo físico, alumno de [[George Gamow]], (1904-1968) na [[Universidade George Washington]], e tivo unha idea completamente diferente, ao darse conta de que no choque entre dous protóns a velocidades próximas á da luz, pode ocorrer que un deles perda a súa carga positiva (e+), fusiónense e convértase nun [[neutrón]], que permanece unido ao outro protón e forma un núcleo de [[deuterio]], é dicir, un núcleo pesado formado por un [[isótopo]] estable do [[hidróxeno]]. O [[positrón]] (e+) ao ser liberado tende a aniquilarse con bastante rapidez, fusionándose cun electrón (e-), producindo no proceso radiación fotónica. Ao mesmo tempo, nesta segunda fase, libérase un [[neutrino]] electrónico de baixa enerxía, que non interactúa con ningún átomo e libérase ao espazo a velocidades próximas á da luz sen chocar coa materia. Máis tarde, a fusión dun protón (p+), ou o que é o mesmo, un núcleo H¹, cun núcleo de deuterio dá lugar a un isótopo do [[helio]] He³ e á emisión de fotóns [[radiación gamma|gamma]] (γ). Finalmente, cun 97 % de probabilidade aproximadamente, dous núcleos do isótopo He³ dan lugar, ao ser fusionados, nun núcleo estable de He⁴ máis dous novos protóns (p+), co que o ciclo se retroalimenta ata a primeira fase inicial, á vez que perde enerxía a razón de 26,7{{esd}}MeV netos. A reacción pode producirse de dúas maneiras algo distintas: :₁H¹ + ₁H¹ → ₁H² + e⁺ + [[neutrino]] electrónico ; :₁H¹ + ₁H² → ₂He³ + fotóns [[gamma]] ; :₂He³ + ₂He³ → ₂He⁴ + 2 ₁H¹. :tamén expresada coa notación: :p+ ₊ p+ → H² ₊ [[Electrón|e]]⁺ ₊ [[Neutrino|ν_e]] ; :H² ₊ p+ → He³ ₊ [[Radiación gamma|γ]] ; :He³ ₊ He³ → He⁴ ₊ p+ ₊ p+ O primeiro ciclo dáse en estrelas máis quentes e con maior masa que o Sol, e a cadea protón-protón nas estrelas similares ao Sol. En canto ao Sol, ata o ano 1953 creuse que a súa enerxía era producida case exclusivamente polo ciclo de Bethe, pero demostrouse durante estes últimos anos que a calor solar provén no seu maior parte (75 %) do ciclo protón-protón. === Zona radiante === Na zona exterior ao núcleo o transporte da enerxía xerada no interior prodúcese por radiación ata o límite exterior da zona radioactiva. Esta zona está composta de plasma, é dicir, grandes cantidades de hidróxeno e helio ionizado. Como a temperatura do Sol decrece do centro (15{{esd}}MK) á periferia (6{{esd}}kK na fotosfera), é máis fácil que un fotón calquera se mova do centro á periferia que ao revés. Con todo, os fotóns deben avanzar por un medio ionizado tremendamente denso sendo absorbidos e reemitidos infinidade de veces no seu camiño. Calcúlase que un fotón calquera pode tardar un{{esd}}millón de anos en alcanzar a superficie e manifestarse como luz visible.<ref>{{cita publicación |url = https://fisicatabu.com/cuanto-tarda-un-foton-en-salir-del-sol/ |título = ¿Cuánto tarda un fotón en salir del Sol? |autor=Adrián Castelo|páxina-web = Física Tabú |data = 8 de xuño de 2020 |data-acceso = 24 de xuño do 2022 |lingua=es}}</ref> == Ciclo diario == [[Ficheiro:Abrente dende a Granxa Escola Pedro Murias.jpg|alt=Abrente dende a Granxa Escola Pedro Murias|miniatura|[[Orto|Abrente]] dende a [[Granxa Escola Pedro Murias]]]] Debido á [[Rotación da Terra|rotación terrestre]], o Sol describe no ceo visto dende a [[Terra]] unha revolución diaria, dando lugar e xeito alternativo a períodos de [[día]] e de [[noite]]. == Estudo do Sol == Até a era espacial, o Sol foi estudado pola luz enviada sobre a Terra. Foi cos comezos desta cando se comezaron a estudar tamén os campos magnéticos e o vento solar. Dende cedo na historia da astronáutica comezaron as misións que contemplaban o estudo do Sol. No [[1976]], Helios-B chegou a 43 millóns de km do Sol. Dende [[1995]] o Observatorio Heliosférico e Solar ([[Solar and Heliospheric Observatory|SOHO]]), misión conxunta da [[Axencia Espacial Europea|ESA]] e a [[NASA]], está en órbita solar no [[Puntos de Lagrange|punto L1]], a uns 1,5 millóns de quilómetros máis da Terra cara ó Sol, onde as forzas gravitatorias e rotacionais están equilibradas para que o seu período de rotación coincida co ano terrestre. E en [[2010]], a NASA enviou o Observatorio de Dinámica Solar ([[Solar Dynamics Observatory|SDO]]) a unha órbita arrededor da Terra. No [[2020]] a sonda NASA [[Parker Solar Probe]] achegarase ata 7 millóns de km. E [[Solar Orbiter]] orbitará a 42 millóns de km do Sol.<ref>{{Cita web|título=Por qué necesitamos a Solar Orbiter|url=https://www.esa.int/Space_in_Member_States/Spain/Por_que_necesitamos_a_Solar_Orbiter|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-09-19|lingua=en}}</ref> == Notas == {{listaref|group=lower-alpha}} ;Referencias {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Sun}} === Bibliografía === *{{Cita publicación periódica|título=The age of the Sun and the relativistic corrections in the EOS|url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0204331|revista=Astronomy & Astrophysics|data=2002-8|ISSN=0004-6361|páxina=1115–1118|volume=390|número=3|doi=10.1051/0004-6361:20020749|nome=A.|apelidos=Bonanno|nome2=H.|apelidos2=Schlattl|nome3=L.|apelidos3=Paterno`}} * Carslaw KS, Harrison RG, Kirkby J: "Cosmic Rays, Clouds, and Climate". ''[[Science]]''. 2002;'''298''':1732-37. * Kasting, JF, Ackerman TP: "Climatic Consequences of Very High Carbon Dioxide Levels in the Earth’s Early Atmosphere". ''Science''. 1986;'''234''':1383-85. * Priest, Eric Ronald: ''Solar Magnetohydrodynamics''. [[Dordrecht]]: D. Reidel Pub., 1982, p.&nbsp;206-245. ISBN 90-277-1374-X * Schlattl H: "Three-flavor oscillation solutions for the solar neutrino problem", ''Physical Review D''. 2001;'''64'''(1). * Thompson MJ: "Solar interior: Helioseismology and the Sun's interior", ''Astronomy & Geophysics''. 2004;'''45'''(4):21-25. === Outros artigos === * [[Helioviewer]] * [[Eclipse solar]] * [[Sistema Solar]] * [[Vento solar]] * [[Enerxía solar]] * [[Evolución estelar]] === Ligazóns externas === * [http://www.solarviews.com/span/sun.htm O Sol (solarviews.com)] * [https://web.archive.org/web/20100326032610/http://celestia.albacete.org/celestia/celestia/solar/sol2.htm O noso Sol] Actividade educativa: o Sistema Solar * [http://www.spaceweather.com/sunspots/doityourself_sp.html Recomendacións para observar o Sol] * [https://web.archive.org/web/20100815051350/http://www.arcetri.astro.it/~kreardon/EGSO/gbo/ Lista da maioría de observatorios solares terrestres] (en inglés) * [http://sohowww.nascom.nasa.gov/ Páxina web de SOHO (The Solar and Heliospheric Observatory] (en inglés) * [https://web.archive.org/web/20100803012942/http://rredc.nrel.gov/solar/codesandalgorithms/spa/ Solar Position algorithm] (en inglés) {{Sistema Solar}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sol]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]] 9b9nqzn7sip4dq59vu00zt3yu6d7fya 0 1374 6147841 6143733 2022-08-01T23:48:39Z Jockerouac 113500 /* Altas e baixas 2022/23 */ wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Outros homónimos|Celta (homónimos)}} {{Club de fútbol | nome = Real Club Celta de Vigo | escudo = [[Ficheiro:Escudo RC Celta de Vigo.svg|120px]] | nomecompleto = Real Club Celta de Vigo, S.A.D. | alcume = ''O Celtiña'', ''Celtistas'', ''Celestes'', ''Célticos'', ''Portugueses'',<ref name="abc.es">{{Cita web|url=http://www.abc.es/deportes/futbol/abci-clasiquino-derbi-mas-igualado-toda-espana-201604020821_noticia.html|título=El «clasiquiño», el derbi más igualado de toda España|xornal=[[ABC (xornal)|ABC]]|data=2 de abril de 2016|apelidos=Cabanelas|nome=Lucía M.|data-acceso=29 de xuño de 2016}}</ref> ''Olívicos'' | fundacion = 23 de agosto de 1923 {{idade|23|8|1923}} | estadio = [[Balaídos]], [[Vigo]]<br/>{{GALb}} [[Galicia]] | inauguracion = [[30 de decembro]] de [[1928]] | capacidade = 29.000<ref>{{Cita web|url=https://rccelta.es/gl/club/instalacions/|páxina-web=rccelta.es|título=Instalacións|data-acceso=30 de marzo de 2021}}</ref> | propietario = | presidente = {{GALb}} [[Manuel Carlos Mouriño Atanes|Carlos Mouriño]] | adestrador = {{ARGb}} [[Eduardo Coudet]] | liga = [[Primeira división española|Primeira División]] | tempada = [[Primeira división española 2018/19|2018–19]] | posicion = '''17º''' | web = https://rccelta.es/ | marcacamiseta = [[Adidas]] | anunciocamiseta = [[Estrella Galicia]] | pattern_la1 = _celta2122h | pattern_b1 = _celta2122h | pattern_ra1 = _celta2122h | pattern_sh1 = _celta2122h | pattern_so1 = _celta2122h | leftarm1 = B6CFE8 | body1 = B6CFE8 | rightarm1 = B6CFE8 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = B6CFE8 | pattern_la2 = | pattern_b2 = _celta2122a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = _celta2122a | pattern_so2 = _color_3_stripes_white | leftarm2 = FF0000 | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FF0000 | socks2 = FF0000 }} O '''Real Club Celta de Vigo S.A.D.''', coñecido popularmente como '''Celta''', é un equipo de [[fútbol]] [[Galicia|galego]] fundado na cidade de [[Vigo]] o [[23 de agosto]] de [[1923]] por unión do [[Real Vigo Sporting Club]] e o [[Real Club Fortuna de Vigo]]. Disputa os seus partidos no [[Estadio Municipal de Balaídos|estadio de Balaídos]], inaugurado o [[30 de decembro]] de [[1928]]. O [[3 de xuño]] de [[2012]] conseguiu volver á [[Primeira División Española|primeira división]] logo de descender na tempada [[Primeira división española 2006/07|2006-07]] tras quedar 18º. Disputou 55 tempadas en primeira, sendo o equipo galego con máis tempadas na máxima categoría. Ocupa o 11º na [[Clasificación histórica da Primeira división española de fútbol|clasificación histórica de primeira]]. Mantén historicamente unha gran rivalidade co [[Deportivo da Coruña]]. Os encontros disputados entre os dous equipos adóitanse chamar o ''[[Derbi Galego]]''. Ten tamén unha histórica rivalidade co [[Pontevedra CF]]. Entre os seus logros cabe destacar 3 subcampionatos da [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]],<ref name="CIS">{{cita web|autor=Centro de Investigaciones Sociológicas|url=http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/2700_2719/2705/Es2705mar_A.pdf|título=Barómetro de mayo|ano=[[2007]]|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> unha [[Copa Intertoto]],<ref>{{Cita novas|apelido=Villarino|nome= Xulio| url= http://www.lavozdegalicia.es/noticia/gradario/hemeroteca/2016/08/21/celta-ganaba-intertoto-dia-hoy/00031471813020479910922.htm |título= El Celta ganaba la Intertoto tal día como hoy|data= 22 de agosto de 2017|dataacceso= 12 de xuño de 2018}}</ref> 7 clasificacións para a [[Copa da UEFA]], unha para a [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] na tempada [[2003]]-[[2004|04]], na que caeu eliminado en oitavos de final polo [[Arsenal F.C.|Arsenal FC]], e a clasificación histórica do 20 de abril de 2017 para as semifinais da [[UEFA Europa League]], tras gañar ao [[KRC Genk|Genk]] belga 3-2 na casa e quedar 1-1 no Luminus Arena. É o décimo equipo en número de afeccionados do [[España|Estado español]] (2,2%), segundo unha enquisa do CIS de [[maio]] de [[2007]]. == Historia == === Antecedentes === [[Ficheiro:Café Moderno, 1925, Vigo, Hauser y Menet.jpg|miniatura|dereita|O [[Edificio El Moderno|Hotel Moderno]] de Vigo, onde se celebrou a asemblea fundacional do Celta.]] A tradición futbolística en [[Galicia]] data de comezos do [[século XX]]. Foi en [[Vigo]] onde esta modalidade deportiva tivo as súas primeiras manifestacións: comezou a practicarse nos xa desaparecidos peiraos da cidade, difundido polos empregados británicos da empresa [[Eastern Telegraph Company]], instalada en [[1873]] en Vigo para encargarse da instalación do cable telegráfico entre [[Gran Bretaña]] e a [[Península Ibérica|península]]. Esta empresa promovería en [[1895]] o primeiro equipo estábel da cidade do que se ten constancia na prensa, o [[Exiles Cable Club]]. Este equipo disputou varios encontros contra tripulacións mercantes e militares británicas de paso pola cidade. Ó pouco tempo naceron sociedades mixtas de galegos e británicos como o ''Petit FC''. [[Ficheiro:Manuel de Castro González.jpg|miniatura|200px|esquerda|[[Manuel de Castro González|Manuel de Castro ''Handicap'']], principal promotor do club.]] En [[1905]],<ref>{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5520-1923-nace-o-celta-de-vigo|título=Nace o Celta de Vigo|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130626013142/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5520-1923-nace-o-celta-de-vigo|dataarquivo=26 de xuño de 2013|urlmorta=yes}}</ref> a imaxe e semellanza doutras cidades como [[Barcelona]], constituíronse en [[Vigo]] dous clubs de fútbol de primeira categoría: o [[Vigo Foot-ball Club]] e o [[Real Club Fortuna de Vigo|Fortuna Foot-ball Club]]. O Vigo FC seguiu un proceso de fusións con outros equipos da cidade como o ''New Club'' en [[1906]] ou o ''Sporting Club'' en [[1911]] para dar lugar definitivamente ó [[Real Vigo Sporting Club]] en [[1914]]. Pola súa banda o Fortuna FC non sufriu case cambios de nome, quedando definitivamente co nome de [[Real Club Fortuna de Vigo]] en [[1908]]. Dende sempre ámbolos dous equipos reveláronse coma rivais de potencia semellante, e os seus enfrontamentos xeraban grandes movementos de masas de [[Seareiro|seareiros]]. O seu prestixio adquiriu ampla dimensión en todo o país, e a preponderancia foi tan notoria que a partir de [[1906]] e até [[1923]] algún dos dous equipos vigueses foi sempre sen interrupción gañador do [[Campionato de Galicia de fútbol|Campionato de Galicia]]. Este momento de auxe do fútbol en [[Vigo]] viuse reforzado tamén en [[1922]] coa disputa no [[campo de Coia]] da final da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] entre o [[FC Barcelona]] e o [[Real Unión de Irún]], encontro no que vencerían os cataláns por 5-1. O [[10 de agosto]] de [[1923]], co gallo de fortalecer a categoría do fútbol vigués,<ref name="Club">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/club|título=Real Club Celta de Vigo S.A.D.|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121216194907/http://www.celtavigo.net/gl/club|dataarquivo=16 de decembro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> os dous equipos fusionáronse creando deste xeito o Club Celta da man de [[Manuel de Castro González|Manuel de Castro ''Handicap'']] (Vicepresidente do Vigo Sporting), [[Juan Baliño Ledo]] (secretario do Concello) e [[Pepe Bar]] (adestrador do Fortuna), principais promotores do proxecto. Elixiuse Celta de Vigo, entre outras propostas como por exemplo [[Breogán]],<ref>{{cita novas |apelidos=As.com |título=Diez razones para ser del Celta |url=https://as.com/futbol/2017/09/05/primera/1504629955_725755.html |dataacceso=12 de xuño de 2018 |obra=AS.com |data=5 de setembro de 2017}}</ref> como nome do equipo e a cor celeste para a indumentaria, xa que o obxectivo da creación do equipo era ser o estandarte do fútbol en [[Galicia]]. Deste xeito nace a historia do Real Club Celta de Vigo, que nun primeiro momento contaría coa considerable cifra de 64 xogadores e con [[Manuel Bárcena Andrés-García]], [[Conde de Torrecedeira]], como primeiro [[presidente]] do club. {{Primeiro cadro de xogadores do Celta de Vigo}} === Comezos como equipo === Para a dirección no novo equipo elixiuse entre os moitos aspirantes ó adestrador británico [[Francis Cuggy]], que se incorporou a comezos do ano [[1924]].<ref name="1923-1930">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5521-1923-1930-gal|título=1923-1930|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723013201/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5521-1923-1930-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> A presentación do equipo foi no [[campo de Coia]] o [[16 de setembro]] de [[1923]], nun encontro entre os propios xogadores do club aproveitando o amplo cadro do que dispoñía o equipo. O primeiro encontro fronte a outro club foi o [[23 de setembro]] fronte ó Boavista [[Portugal|portugués]]. A aliñación inicial do Celta foi: [[Isidro Rodríguez Gómez|Isidro]], [[Luis Otero Sánchez|Otero]], [[Luís Casas Pasarín|Pasarín]], [[Queralt]], [[Balbino Clemente|Balbino]], [[Jacobo Torres]], [[Luciano Reigosa|Reigosa]], [[Gerardito]], [[Chicha (futbolista)|Chicha]], [[Ramón Polo|Polo]] e [[Pedro Pinilla|Pinilla]]. O enfrontamento concluíu con 8-2 a favor do equipo vigués. Posteriormente enfrontaríase ó [[Cracovia Kraków|Cracovia]], campión [[Polonia|polaco]], obtendo tamén a vitoria. Na tempada [[1923]]-[[1924|24]] o Celta interveu por vez primeira en liga. Naquel entón non había ligas estatais, sendo o principal campionato galego o [[Campionato de Galicia de fútbol|Campionato de Galicia]].<ref>{{cita web|autor=Masià, Vicent|ano=[[2009]]|url=http://lafutbolteca.com/real-club-celta-de-vigo-s-a-d/|título=Historia del Club|lingua=castelán|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> O Celta rematou líder contendendo co [[Eiriña CF]] de Pontevedra, o [[Racing de Ferrol]] e o [[Unión Sporting Club]]. Esta mesma tempada debutou no [[Copa do Rei de fútbol|Campionato de España]] sendo eliminado na primeira rolda polo [[Athletic de Bilbao]], que era o vixente campión. No descanso estival organizouse un encontro amigábel entre o Celta e a [[Selección de fútbol do Uruguai]], aproveitando o paso por Vigo dos devanditos, que ían rumbo á [[Xogos Olímpicos de 1924|Olimpíada de París]], na que gañaron a [[medalla de ouro]]. [[Ficheiro:Boca-Vigo 1925.jpg|miniatura|250px|O porteiro do Celta ante o [[Boca Juniors]], durante a xira europea dos [[Arxentina|arxentinos]] en [[1925]].]] En [[1924]]-[[1925|25]] volven os celtiñas gañar o Campionato Galego e,<ref>{{cita web|autor=Schoua, Guillermo Julián|editor=Historia de Boca Juniors|url=http://www.historiadeboca.com.ar/partido.asp?tfAnioPartido=1925&tfTipoTorneo=2925&tfPartido=0&CodigoPartido=4967|título=Real Club Celta de Vigo 1 - Boca Juniors 3|lingua=castelán|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|data-arquivo=15 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190915140050/http://www.historiadeboca.com.ar/partido.php?tfAnioPartido=1925&tfTipoTorneo=2925&tfPartido=0&CodigoPartido=4967|url-morta=yes}}</ref><ref>{{cita web|autor=Schoua, Guillermo Julián|editor=Historia de Boca Juniors|url=http://www.historiadeboca.com.ar/partido.php?tfAnioPartido=1925&tfTipoTorneo=2925&CodigoPartido=4958&tfPartido=2|título=Real Club Celta de Vigo 3 - Boca Juniors 1|lingua=castelán|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> nesa mesma tempada, ten lugar no [[campo de Coia]] unha nova contenda internacional. Nesta ocasión sería ante [[Boca Juniors]] [[Buenos Aires|bonaerense]] nos dous encontros de inauguración da xira europea do equipo arxentino. O Celta aliñou para o encontro a [[Emilio Ruíz|Ruíz]], [[Juanito Clemente|Juanito]], Rey, Cancela, [[Balbino Clemente|Balbino]], [[Pepe Hermida]], [[Luciano Reigosa|Reigosa]], Ángel Hermida, [[Chicha (futbolista)|Chicha]], [[Ramón Polo|Polo]] e [[Santiago Casal Cao|Casal]]; mentres que os rivais saltarían ó campo con [[Américo Tesorieri|Tesorieri]], [[Ludovico Bidoglio|Bidoglio]], [[Ramón Muttis|Muttis]], [[Ángel Segundo Médici|Médici]], [[Luis Vaccaro|Vaccaro]], [[Alfredo Elli|Elli]], [[Domingo Tarasconi|Tarasconi]], [[Antonio Cerrotti|Cerrotti]], [[Alfredo Garasini|Garasini]], [[Manuel Seoane|Seoane]] e [[Cesáreo Onzari|Onzari]]. O primeiro encontro, que reuniu 25.000 espectadores, disputouse o [[5 de marzo]] de [[1925]] e rematou con vitoria arxentina por 3-1, con goles de Cerrotti (2) e Onzari por parte de Boca e de Polo por parte do Celta. O segundo encontro sería tres días despois conseguindo esta vez o Celta golear ó [[Boca Juniors]] por 3-1, con goles de Juanito (2, de penalti) e Reigosa por parte dos vigueses e Garasini por parte dos arxentinos. Esta foi unha das tres únicas derrotas entre os dezanove encontros que disputou Boca nesta xira, xunto as que sufriu ante a [[Real Unión de Irún]] e o [[Athletic de Bilbao]]. O Celta completaría este bo papel internacional o [[2 de agosto]] de [[1925]],<ref>{{cita web|autor=Nacional Digital|url=http://www.nacionaldigital.com/historia/Hechos/girap36.htm|título=Nacional 2 - Celta 2|lingua=castelán|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120730003030/http://www.nacionaldigital.com/historia/Hechos/girap36.htm|dataarquivo=30 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita novas|autor=Bronca, A.|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=El Nacional y el Celta empataron ayer a 2 goals|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1925/08/09/pagina-3/1380641/pdf.html|data=[[3 de agosto]] de [[1925]]|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> ó empatar a dous goles co [[Club Nacional de Football]] de [[Uruguai]], na xira que tamén realizou o equipo suramericano a raíz do éxito e gran popularidade alcanzada pola [[Selección de fútbol do Uruguai]] co triunfo nos [[Xogos Olímpicos de 1924]]. Precisamente un dos tantos do equipo uruguaio foi do dúas veces campión olímpico e natural de [[Redondela]] [[José Pedro Cea]]. En [[1927]]-[[1928|28]] o Celta conquista novamente o título de campión da súa división, que abranguía as zonas de [[Galicia]], [[Asturias]] e [[Castela|Norte de Castela]]. Seguidamente emprende unha xira onde loitou con varios equipos arxentinos e uruguaios. Nese mesmo ano, o [[30 de decembro]], inaugúrase o novo estadio de [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]], cun encontro amigábel ante a [[Real Unión de Irún]], un dos grandes do fútbol español da época. Porén, caeron fronte aos vigueses nunha inspirada tarde celeste, por sete goles a nada. <br/> {{Partidos |local = [[Real Club Celta]] |resultado = 7 - 0 |visita = [[Real Unión de Irún]] |data = [[30 de decembro]] de [[1928]] |estadio = [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]] |cidade = [[Vigo]] |asistencia = |árbitro = [[Manuel de Castro González]] |goleslocal = [[Graciliano]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Luciano Reigosa|Reigosa]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Chicha (futbolista)|Chicha]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Rogelio Tapia|Rogelio]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Santiago Losada Amor|Losada]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |golesvisita = |informe = http://www.halacelta.com/el_nacimiento_del_real_club_celta_de_vigo-itemap-34-4231-1.htm }} {| width=92% |- |{{Football kit |pattern_la = |pattern_b = |pattern_ra = |leftarm = 77B5FE |body = 77B5FE |rightarm = 77B5FE |shorts = FFFFFF |socks = 1560BD |title = Real Club Celta }} |{{Football kit |pattern_la = |pattern_b = |pattern_ra = |pattern_sh = |pattern_so = |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = 000000 |title = Real Unión }} |} {| width="100%" |valign="top" width="50%"| {| style="font-size: 90%" cellspacing="0" cellpadding="0" |colspan=4| |- !width="25"| !!width="25"| |- |PO ||'''1''' ||style="font-size: 110%"|[[Manuel Rodríguez Pazó|Lilo]] |- |DF ||'''2''' ||style="font-size: 110%"|[[Cabezo]] |- |DF ||'''3''' ||style="font-size: 110%"|[[Luís Casas Pasarín|Pasarín]] |- |MD ||'''4''' ||style="font-size: 110%"|[[Ramiro Paredes Ramos|Pareditas]] |- |MD ||'''5''' ||style="font-size: 110%"|[[Joaquín Cárdenes|Cárdenes]] |- |MD ||'''6''' ||style="font-size: 110%"|[[José Vega|Vega]] |- |DI ||'''7''' ||style="font-size: 110%"|[[Luciano Reigosa|Reigosa]] |- |DI ||'''8''' ||style="font-size: 110%"|[[Chicha (futbolista)|Chicha]] |- |DI ||'''9''' ||style="font-size: 110%"|[[Rogelio Tapia|Rogelio]] |- |DI ||'''10''' ||style="font-size: 110%"|[[Ramón Polo|Polo]] |- |DI ||'''11''' ||style="font-size: 110%"|[[Graciliano]] |- |colspan=3|'''Substitucións:''' |- |DIA || ||style="font-size: 110%"|[[Santiago Losada Amor|Losada]] |- |colspan=3|'''Adestrador:''' |- |colspan=3|{{GALb}} [[Ramón Encinas Dios]] |} |[[Ficheiro:Celta-Real Unión 1928-12-30.svg|300px|Aliñacións]] |valign="top"| |valign="top" width="50%"| {| style="font-size: 95%" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center" |colspan=4| |- !width=25| !!width=25| |- |PO ||'''1''' ||style="font-size: 110%"|[[Antonio Emery Arocena|Antonio Emery]] |- |DF ||'''2''' ||style="font-size: 110%"|Manuel Alza |- |DF ||'''3''' ||style="font-size: 110%"|Anza |- |MD ||'''4''' ||style="font-size: 110%"|Malla |- |MD ||'''5''' ||style="font-size: 110%"|[[Francisco Gamborena Hernandorena|Francisco Gamborena]] |- |MD ||'''6''' ||style="font-size: 110%"|Alberto Villaverde |- |DI ||'''7''' ||style="font-size: 110%"|José Altuna |- |DI ||'''8''' ||style="font-size: 110%"|Wherli |- |DI ||'''9''' ||style="font-size: 110%"|[[Santiago Urtizberea]] |- |DI ||'''10''' ||style="font-size: 110%"|[[José Echeveste]] |- |DI ||'''11''' ||style="font-size: 110%"|Emilio Garmendía |} |} <br/> [[Ficheiro:Grada Gol.JPG|miniatura|O Estadio de Balaídos foi inaugurado o [[30 de decembro]] de [[1928]].]] A [[Segunda división española 1928/29|tempada 1928–29]] foi a primeira do campionato co formato no que se xoga na actualidade e que comprende a totalidade do Estado. Ó Celta de Vigo correspondíalle xogar na primeira división por herdanza dos títulos dos clubs fundadores, Vigo Sporting e Fortuna, xa que o primeiro dos nomeados acadou o subcampionato da Copa de España en [[1908]]. A pesar diso, o Celta viuse obrigado a xogar un torneo de promoción que lle permitiría ocupar unha praza vacante, encontro que perdeu ante o [[Sevilla FC]] e polo que tivo que comezar a historia da Liga en [[Segunda División española|segunda división]]. Este mal comezo agravaríase cando o Celta remata a Liga na posición novena dun total de dez equipos consumando, o seu primeiro e único descenso á [[Terceira División española|terceira división]], xa que daquela aínda non fora creada a [[Segunda división B española|segunda B]], ó non ser necesaria debido ó baixo número de equipos existentes na época. Con todo, o equipo necesitaría tan só un ano para recuperar a categoría. En [[Segunda división española 1931/32|1931-32]] o Celta gaña outra vez o título de campión galego;<ref name="1930-1940">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5522-1930-1940-gal|título=1930-1940|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723020514/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5522-1930-1940-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> desta vez en loita co [[Deportivo da Coruña]], o [[Racing de Ferrol]], o [[Eiriña CF]], o Burgas FC e o Galicia Sport Club Ourense. Posteriormente chega ás semifinais da [[Copa do Rei de fútbol|Copa de España]], sendo eliminado polo [[Fútbol Club Barcelona]]. Na tempada [[Segunda división española 1933/34|1933-34]] o Celta remata en cuarto lugar da segunda división. Con todo, regresaría a polémica coa xestión da Federación Española de Fútbol, xa que tras decidir ampliar o número de clubs que disputarían a máxima categoría, ascende arbitrariamente ó noveno clasificado, o [[Sevilla FC]], en detrimento do Celta e o [[Real Murcia|Murcia CF]]. Na tempada [[Segunda división española 1934/35|1934-35]] o Celta queda campión do grupo 1 da segunda división, mais non chega a conseguir o ascenso á [[Primeira División Española|Primeira]] xa que na liguiña de promoción, na que se enfrontaban os dous primeiros de cada un dos catro grupos da división de prata, o club vigués quedou terceiro (ascendían os dous primeiros) a tan só un punto do [[Club Atlético Osasuna|CA Osasuna]]. Na seguinte tempada o equipo, dirixido por [[Ricardo Comesaña]] e con [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] e [[Venancio González|Venancio]] como máximos referentes, conseguiu finalmente o ansiado ascenso tras quedar primeiro de grupo e campión de liga grazas ó primeiro posto acadado na liguiña de ascenso. Porén, o debut en primeira tivo que aprazarse durante tres anos a causa do [[golpe de estado]] de mandos militares e o comezo da [[guerra civil española]]. === Tras a guerra civil === En [[1939]] o Celta debuta na máxima categoría.<ref name="1930-1940"/> A primeira tempada o club consegue manterse grazas a gañar o partido de promoción pola permanencia ó [[Deportivo da Coruña]] por 1-0 nun campo neutral en [[Madrid]], con gol de [[Manuel Copena Araújo|Nolete]]. A seguinte tempada tampouco foi boa e o club sálvase da promoción por un punto. Con todo, nas tempadas [[Primeira división española 1941/42|1941–42]] e [[Primeira división española 1942/43|1942–43]] consegue reverter a situación e acadar en ambos os anos un meritorio quinto posto. Porén, ó ano seguinte, o equipo consuma o descenso tras quedar na derradeira posición. {{Debut do Celta de Vigo en Primeira División (1939)}} Sería na tempada [[Primeira división española 1944/45|1944-45]] cando recuperaría o seu posto na máxima categoría,<ref name="1940-1950">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5523-1940-1950-gal|título=1940-1950|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723013232/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5523-1940-1950-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> vivindo a partir de [[1947]] unha das maiores épocas de esplendor adestrado polo mítico [[Posicións no fútbol#Porteiro|porteiro]] [[Selección de fútbol de España|internacional]] [[Ricardo Zamora]]. Na tempada [[Primeira división española 1947/48|1947/48]] conclúe o campionato de liga de primeira división na cuarta posición, a tan só seis puntos do campión, o [[FC Barcelona]], ó que conseguira derrotar por 3-2 nun Balaídos convertido nun feudo inexpugnábel, no que tamén caeron goleados o [[Athletic Club]] (5-1), o [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]] (5-2) e o [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]], o cal colleitou aquela tempada senllas derrotas por 4-1 fronte os celestes, tanto en Vigo como en [[Estadio de Chamartín|Chamartín]]. Os máximos goleadores do equipo foron [[Pahiño]], que con 23 goles se alzou co [[Trofeo Pichichi|título de Pichichi]] do campionato, e [[Hermidita]], con 14. [[Ficheiro:Training Real Madrid in Amsterdam, trainer Munoz (kop).jpg|miniatura|esquerda|170px|[[Miguel Muñoz]].]] A magnífica tempada dos olívicos tivo a súa rúbrica co subcampionato da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Xeneralísimo]].<ref>{{cita novas|autor=Subiran, Francisco|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=Sevilla, 4 - Celta, 1|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1948/07/05/pagina-3/663921/pdf.html|data=[[5 de xullo]] de [[1948]]|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> O Celta alcanzou a [[Copa do Xeneralísimo de fútbol 1947/48|final]], que se disputou no estadio madrileño de Chamartín o [[4 de xullo]] de [[1948]], logo de superar nunha agónica eliminatoria de semifinais ó [[Real Club Deportivo Espanyol|R.C.D. Español]], que precisou para se resolver de dous partidos de desempate coas súas respectivas prórrogas, celebradas en [[Madrid]] a mesma semana da final. As xestións da directiva céltica para acadar un aprazamento resultaron infrutuosas e o equipo, esgotado, saltou finalmente ó céspede do coliseo madridista para enfrontarse ó [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla F.C.]]. Aos seis minutos de xogo un gran disparo de [[Miguel Muñoz]] adiantou ó Celta no taboleiro. Porén, o Sevilla reaccionou axiña, e no minuto 19 acadaba o empate. Os vigueses mantiveron o tipo tres cuartos de hora máis, mais tralo descanso non puideron evitar encaixar o segundo gol, nunha xogada que significou ademais a lesión do porteiro Simón, que o obrigou a retirarse do terreo de xogo. Daquela o regulamento non permitía substitucións, de xeito que o equipo ficou con 10 xogadores e o seu posto baixo os paus tivo que ser cuberto por Gabriel Alonso, quen nos seguintes 15 minutos encaixou dous goles máis que deixaron o marcador no definitivo 4-1 a prol dos [[Andalucía|andaluces]]. {{Celta de Vigo na Copa do Rei de 1948}} <br/> {{Partidos |local = [[Sevilla FC]] |resultado = 4 - 1 |visita = [[Real Club Celta]] |data = [[4 de xullo]] de [[1948]] |estadio = [[Estadio de Chamartín]] |cidade = [[Madrid]] |asistencia = 55.000 |árbitro = Agustín Vilalta Bars ([[Cataluña]]) |goleslocal = Mariano {{gol|18}} {{gol|59}} {{gol|73}}<br/>[[Juan Arza|Arza]] {{gol|75}} |golesvisita = [[Miguel Muñoz]] {{gol|6}} |informe = http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1948/07/05/pagina-3/663921/pdf.html }} <br/>Nos [[1950|anos 1950]],<ref name="1950-1960">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5524-1950-1960-gal|título=1950-1960|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723013818/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5524-1950-1960-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref name="1960-1970">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5525-1960-1970-gal|título=1960-1970|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723005236/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5525-1960-1970-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> o Celta seguiu a liña de bos resultados acadada a finais dos [[1940|anos 1940]], manténdose entre os equipos destacados da primeira división. A fin desa década de esplendor céltico chegou co descenso na tempada [[Primeira división española 1958/59|1958-59]]. O purgatorio da Segunda prolongouse durante práctica totalidade da década de [[1960]], pois a pesar de contar con varias oportunidades (promocións contra [[Real Valladolid]] en [[1960]], [[Real Oviedo]] en [[1961]] e [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|CE Sabadell FC]] en [[1966]]), o pretendido ascenso resultoulle esquivo até a tempada [[Segunda división española 1968/69|1968-69]], en que conseguiu por fin o regreso á categoría de ouro. === Copa da UEFA e altibaixos === O Celta dos [[1970|anos 1970]] volveu marcar fitos no fútbol galego.<ref name="1970-1980">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5526-1970-1980-gal|título=1970-1980|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723010222/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5526-1970-1980-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> Logo dunha primeira tempada ([[Primeira división española 1969/70|1969-70]]) de reencontro coa categoría, na seguinte tempada ([[Primeira división española 1970/71|1970-71]]) o equipo dirixido por [[Juanito Arza]], un dos seus verdugos sevillistas na final de [[1948]], mantivo Balaídos invito. O conxunto dos [[Quique Costas]], [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo]], [[Gabriel Lezcano|Lezcano]], [[Francisco Doblas|Doblas]] etc. concluíu a liga clasificado nun sexto lugar que lle permitiu clasificarse para a primeira edición da [[Copa da UEFA]], o que supuxo a primeira participación dun equipo galego en competicións europeas. A experiencia, con todo, foi efémera, ó non poder superar a primeira eliminatoria fronte ó [[Aberdeen F.C.|Aberdeen FC]] [[Escocia|escocés]]. No partido de ida, xogado en Balaídos, o Celta perdeu por 0-2. Na volta, outro mal resultado, derrota por 1-0, supuxo a despedida da UEFA. {{Celta de Vigo na Copa da UEFA de 1971/72}} [[Ficheiro:Michel Pavić (1975).jpg|miniatura|150px|[[Milorad Pavić]].]] A partir da tempada [[Primeira división española 1974/75|1974-75]] o Celta instalouse no "ascensor", encadeando descensos e ascensos entre Primeira e Segunda. Así, ó descenso da campaña 1974-75, tras perder por 3 a 1 fronte á [[UD Las Palmas]] con ambos xogándose a permanencia, seguiuno un ascenso na [[Segunda división española 1975/76|1975-76]], un novo descenso na tempada [[Primeira división española 1976/77|1976-77]] e outro ascenso na [[Segunda división española 1977/78|1977-78]]. Un exemplo da gran crise na que estaba inmerso o club é que o máximo goleador do equipo na tempada 1976/77 foi o gardameta [[Arxentina|arxentino]] [[Carlos Fenoy]] con cinco tantos. Tanta inestabilidade acabou por pasar factura, e tralo descenso a segunda división da tempada [[Primeira división española 1978/79|1978-79]], sucedeu a maior calamidade na historia recente do club: un descenso a s[[Segunda División B|egunda división B]] na tempada [[Segunda división española 1979/80|1979-80]] consumado na última xornada. Esta nefasta tempada pechada co descenso, levou consigo a contratación do técnico [[Iugoslavia|iugoslavo]] [[Milorad Pavić]], que obrou o milagre de facer ó equipo campión de 2ªB e, o ano seguinte, de 2ªA, recuperando en dúas tempadas consecutivas todo o terreo perdido. Militaban xa no equipo algúns dos grandes mitos do celtismo dos [[1980|anos 1980]], como [[Pichi Lucas]], ''[[pichichi]]'' de segunda división esa mesma tempada con 27 goles, ou o porteiro [[Javier Maté]]. Xa sendo o Celta equipo de Primeira,<ref name="1980-1990">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5527-1980-1990-gal|título=1980-1990|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723014918/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5527-1980-1990-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita novas|autor=Vázquez|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=El Celta tampoco fue enemigo para Polonia|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1982/05/10/pagina-42/1441563/pdf.html|data=[[7 de maio]] de [[1982]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> o [[Estadio Municipal de Balaídos]] dispúñase a estrearse como campo da fase final do [[Mundial de Fútbol España 1982|Mundial de Fútbol de 1982]]. O Celta aproveitou esa circunstancia para organizar unha homenaxe ó seu gran capitán, [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo]], un home que protagonizara todas as ledicias e desventuras da década anterior, dende os meles da UEFA e os ascensos aos desgustos dos descensos. Dese modo celebrouse un encontro amigábel contra a [[Selección de fútbol de Polonia|selección polaca]] o [[6 de maio]] de [[1982]], que despois concluiría o mundial no terceiro posto. O encontro rematou cun contundente 1-5 a favor dos polacos, o gol céltico anotouno [[Juan José Gómez del Cura|Del Cura]]. === Novos descensos === O terceiro ano de Pavić ([[Primeira división española 1982/83|1982–83]]),<ref name="1980-1990"/> de novo en Primeira, concluíu de xeito moi triste no [[estadio José Zorrilla]] de [[Valladolid]], cunha derrota que materializou un descenso olívico máis. As tempadas [[Segunda división española 1983/84|1983–84]] e [[Segunda división española 1984/85|1984–85]], en segunda división, vivíronse de forma moi distinta: Na primeira delas, sexto clasificado, o ascenso escapouse finalmente por un só punto: campión o [[Real Madrid B|Castela]] da ''Quinta del Buitre'' e subcampión o [[Bilbao Athletic]] do pichihi [[Julio Salinas]], ambos os filiais do [[Real Madrid]] e o [[Athletic Club]], respectivamente, e imposibilitados para o ascenso, polo que subiron o 3º, 4º e 5º clasificados, [[Hércules Club de Fútbol|Hércules CF]], [[Racing de Santander]] e [[Elche CF]], con 3, 2 e 1 puntos máis que os vigueses. [[Ficheiro:Gilberto Yearwood.JPG|miniatura|150px|[[Gilberto Yearwood|Gilberto]].]] Na tempada seguinte, o equipo adestrado por [[Félix Carnero]], xogador fundamental nos [[1970|anos 1970]] e Director Técnico imprescindíbel do gran Celta do [[século XXI]], logrou o seu obxectivo nunha liga que puido malograrse polos convulsos acontecementos das primeiras xornadas, cando unha folga de xogadores a nivel estatal obrigou aos clubs a aliñar a xogadores xuvenís durante primeiras xornadas. Superadas todas as dificultades, aquel Celta de Félix, comandado por [[Javier Maté]], [[José Lemos Rodríguez|Lemos]], [[Atilano Vecino Escuadra|Atilano]], [[José Manuel Alvelo|Alvelo]], [[José Antonio Cortés Carretero|Cortés]], [[Pichi Lucas]] e a solvencia do ''libero'' mundialista [[Honduras|hondureño]] [[Gilberto Yearwood|Gilberto]], recuperou unha vez máis a praza na máxima categoría. A tempada [[Primeira división española 1985/86|1985-86]] supuxo un novo fracaso. A contratación do brasileiro [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] non foi suficiente para fortalecer un equipo gafado, que empezou a fraguar a súa desgraza no encontro inaugural do campionato; a pesar de arrincar un valioso empate a domicilio fronte á [[Real Sociedad]] dos [[Luis Miguel Arconada|Arconada]], [[Jesús María Satrústegui|Satrústegui]], [[Jesús María Zamora|Zamora]] ou [[Roberto López Ufarte|López Ufarte]], en [[Estadio de Atotxa|Atotxa]] caeu lesionado de gravidade o porteiro céltico [[Javier Maté]], unha das grandes estrelas do equipo, que dixo adeus á tempada. Aquela lesión coincidiu co servizo militar do seu substituto, a gran promesa navarra [[Patxi Villanueva]], polo que a responsabilidade de cubrir a portería celeste recaeu no terceiro porteiro do equipo, [[Chuco]]. Durante bastantes encontros da primeira volta o centrocampista Vicente tivo que ser o designado para aliñarse no acta como porteiro suplente. Cando se reabriu o mercado de fichaxes, o Celta fíxose cos servizos do galego [[Carlos Santiago Pereira|Pereira]], procedente do [[Atlético de Madrid]], pero o seu concurso non puido contrarrestar a dinámica negativa, e o descenso consumouse con moitas xornadas de anticipación. Nesta tempada comezou a relación con [[Citroën]] como principal empresa patrocinadora do club, debido á relación da empresa automobilística coa cidade a través da súa [[Centro de Vigo de PSA Peugeot Citroën|fábrica de Vigo]]. === Segunda metade dos anos 1980 === En [[1986]],<ref name="1980-1990"/> alarmada polo declive da audiencia e repercusión do fútbol, a federación decidiu innovar no sistema de competición para o campionato de [[Segunda división española 1986/87|1986–87]] en primeira e segunda división, de modo que tras unha fase regular na que se enfrontarían todos os equipos entre si a dobre volta, conformaríanse 3 grupos que pelexarían por distintos obxectivos. Para o comezo da tempada, o Celta conservou o bloque de xogadores da tempada anterior, esta vez ás ordes do [[Reino Unido|británico]] [[Colin Addison]]. A incorporación máis destacada foi a do central [[Irlanda|irlandés]] [[Jimmy Hagan]], fichado para reforzar ó equipo con vistas ó tramo decisivo da competición. Concluída a fase regular do campionato na cuarta praza, o Celta quedou encadrado no grupo par, xunto a [[Deportivo da Coruña|Deportivo]], [[Club Deportivo Castellón|Castellón]], [[CD Málaga|Málaga]], [[Rayo Vallecano]] e [[Sestao Sport Club|Sestao]]. As vitorias sobre os coruñeses, permitiron ó cadro celeste chegar á última xornada dependendo de si mesmo para conquistar o ascenso: só unha derrota céltica permitiría ó [[Club Deportivo Castellón|Castellón]], que se enfrontaba ó Deportivo de [[Eusebio Ríos]] no [[Estadio Anxo Carro|Anxo Carro]] de [[Lugo]], soñar coa posibilidade de ascender. Os albinegros recibiron facilidades dos desterrados herculinos, que aliñaron un equipo formado por xogadores xuvenís e do filial; non desaproveitaron a ocasión e impuxéronse con comodidade. Con todo, a súa vitoria resultou pírrica, posto que o Celta, arroupado por centos de afeccionados desprazados nun convoi ferroviario especial a [[Sestao]], logrou manter o empate que lle servía para ascender a primeira xunto a [[Valencia CF|Valencia]] e [[CD Logroñés|Logroñés]], vencedores do grupo impar. {{Celta de Vigo no ascenso de 1987}} [[Ficheiro:Baltazar Morais.jpg|miniatura|150px|[[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]].]] Tralo éxito na liga máis longa da historia, culminada co ascenso e o pichichi para [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]], a tempada [[Primeira división española 1987/88|1987–88]] presentábase como a oportunidade para [[Colin Addison]] de lucirse na elite do fútbol español. Con todo, sorprendentemente o técnico non se incorporou a dirixir a pretemporada. A dirección do cadro de xogadores recaeu en [[José María Maguregui]], quen conseguiu manter o nivel do equipo na nova categoría, acariñando a posibilidade de retornar ás competicións europeas ó ocupar durante moitas xornadas os postos de cabeza. Porén, o equipo baixou o seu rendemento nas últimas xornadas e concluíu o campionato en sétimo posto. Maguregui presentou a súa dimisión varias xornadas antes da conclusión, debido ó malestar que provocou entre os afeccionados a confirmación do seu compromiso para liderar a tempada seguinte o Proxecto II de [[Jesús Gil y Gil|Jesús Gil]] no [[Atlético de Madrid]], precisamente o equipo contra o que o Celta estaba loitando por unha praza para a [[Copa da UEFA]]. Maguregui levou consigo ó goleador [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]], que no Atlético conseguiu proclamarse pichichi. Con todo o Celta non os botou de menos. Substituído ó vasco polo asturiano [[José Manuel Díaz Novoa|Novoa]], antigo xogador céltico, e ó [[brasil]]eiro polo seu compatriota [[Amarildo Souza do Amaral|Amarildo]], o Celta da tempada [[Primeira división española 1988/89|1988–89]], coas incorporacións de [[Zoran Marić]] e [[Pedro Herrera]], rexistrou números moi similares aos da campaña anterior, concluíndo o torneo ligueiro en oitava posición. Pero este período caracterizado polo xogo brillante foi breve. A sensacional campaña de [[Amarildo Souza do Amaral|Amarildo]] non pasou desapercibida para os grandes de [[Europa]] e a choiva de ofertas concretouse nun traspaso, estratosférico para a época: a [[SS Lazio|Lazio]] de [[Roma]], pagaría 200 millóns de [[peseta]]s polo xogador. Na seguinte tempada, tempada [[Primeira división española 1989/90|1989–90]], o Celta ficharía a outro dianteiro brasileiro, [[Nílson Esídio|Nílson]], confiando en repetir o éxito das contratacións anteriores. Con todo, o seu rendemento foi moi inferior ó esperado. Incorporouse tamén outro brasileiro, [[Fabiano Soares|Fabiano]], quen rendeu por encima do seu compatriota. Foi fichado tamén un xogador do [[Deportivo de La Coruña|Deportivo]], o dianteiro [[Vicente Celeiro]]. A pesar de todo isto o equipo non conseguiría manter a categoría. === Anos 1990 e final de Copa de 1994 === [[Ficheiro:Estadio Vicente Calderón - 01.jpg|miniatura|left|O [[estadio Vicente Calderón]] foi a sede da final da [[Copa do Rei de fútbol 1993/94|copa do rei de 1994]] entre o Celta e o [[Real Zaragoza]].]] Houbo que esperar á [[Segunda división española 1991/92|tempada 1991-92]] para recuperar o lugar en Primeira.<ref name="1990-2000">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5528-1990-2000-gal|título=1990-2000|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130626013154/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5528-1990-2000-gal|dataarquivo=26 de xuño de 2013|urlmorta=yes}}</ref> O ex xogador [[Selección de fútbol de España|internacional]] [[Txetxu Rojo]], incorporado a finais da tempada anterior, construíu un equipo sólido que se alzou con solvencia co título de campión da Segunda División varias xornadas antes da conclusión da liga. O veterano Javier Maté cedeu a titularidade baixo os paus ó prometedor Patxi Villanueva, que callou unha tempada magnífica. O corpo técnico sondara o mercado [[Península Balcánica|balcánico]] e del tróuxose dúas fichaxes: o defensa [[Goran Jurić]] e o dianteiro [[Vladimir Gudelj]], un novísimo e corpulento goleador [[Serbia|serbo]]-[[Bosnia e Hercegovina|bosníaco]] que se proclamou ''[[pichichi]]'' da categoría. Pouco tempo lle fixo falta ó mozo Gudelj para converterse nun dos xogadores máis queridos para os celtistas. A ledicia que lle proporcionaba o seu éxito futbolístico contrastaba co desasosego que manifestaba polos acontecementos que se vivían no seu país, onde estalaba unha cruenta [[Guerra de Bosnia|guerra]] que atrapaba á súa familia. Fichouse tamén a outro ídolo do eterno rival, o interior "Fraco" Gil. Fabiano converteuse no director de xogo e [[Xurxo Otero]] consolidouse no lateral dereito. Conseguido o ascenso, o Celta enfrontouse naquelas datas a outro reto transcendental para o seu futuro: a conversión en [[Sociedade anónima deportiva|S.A.D.]] Era preciso cubrir o capital social establecido polo Consello Superior de Deportes para manterse nas competicións profesionais. Finalmente, o celtismo respondeu aos chamamentos da directiva presidida por [[Jose Ignacio Núñez Gallego|Ignacio Núñez]] e púidose liquidar ese trámite. Reintegrado unha vez máis á primeira división, durante a [[Segunda división española 1992/93|tempada 1992-93]] Chechu Rojo conseguiu dotar ó equipo dunha solidez defensiva que proporcionou ó seu porteiro o [[trofeo Zamora]] polo menos goleado empatado con [[Paco Liaño]]. [[Santiago Cañizares]], fichado ese verán, comezaba a percorrer o camiño que o levaría á internacionalidade e a defender a portería española no [[Mundial de Fútbol Estados Unidos 1994|Mundial dos Estados Unidos]] en [[1994]]. [[Ficheiro:Vlado Gudelj.jpg|miniatura|140px|[[Vlado Gudelj]].]] O eixo desta defensa de Rojo reforzárase cun central internacional que o preparador bilbaíno coñecía ben: o seu paisano [[Patxi Salinas]], que foi o complemento á solvencia e clase de [[Goran Jurić]]. [[Xurxo Otero]] apropiouse do lateral dereito e o esquerdo confiouse ó campión olímpico, [[Rafael Berges]]. Na vangarda incorporouse un extremo campión de Europa, [[Milorad Ratković]], para asistir ó ariete serbo-bosníaco. Nesta tempada conquistaríase placidamente a permanencia. En [[1994]] viviuse a maior mobilización da historia do celtismo,<ref>{{cita novas|autor=Merino, Juan Manuel|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=Zaragoza campeón|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1994/04/21/pagina-17/1286534/pdf.html|data=[[21 de abril]] de [[1994]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> co desprazamento a [[Madrid]] dos 25.000 afeccionados para os que se ofreceron localidades da [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]], o [[20 de abril]] de [[1994]]. O Celta de Chechu Rojo alcanzara a final tras superar nas semifinais ó [[Club Deportivo Tenerife|Tenerife]] de [[Jorge Valdano]], que se presentaba nesa cita coma o gran favorito. No primeiro partido, o Celta acadou a vitoria por 2-0 en Balaídos obra de Gudelj. Co pase a final practicamente asegurado, no encontro de volta o Tenerife púxolle emoción empatando a 2-2 a eliminatoria a media hora da conclusión pero en 5 minutos de inspiración, de novo Gudelj, anotou 2 tantos poñendo como resultado final un 4-2 que daba o pase á final ó Celta. Tras superar as semifinais, o rival que esperaba na final era o [[Real Zaragoza]], adestrado por [[Víctor Fernández]], equipo que cegaba en [[Europa]] co seu fútbol. Tras rematar os primeiros 90 minutos e a prórroga en empate, finalmente chegouse ós penaltis, onde o porteiro ''blanquillo'' [[Andoni Cedrún]] detivo un penalti moi mal executado ó defensa do Celta, [[Alejo Indias|Alejo]], e tras ese erro clamoroso, [[Francisco Higuera Fernández|Higuera]] marcou o penalti definitivo que levou a [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]] á cidade de [[Zaragoza]], deixando co mel nos beizos aos afeccionados galegos. {{Celta de Vigo na Copa do Rei de 1994}} <br/> {{Partidos |local = [[Real Club Celta]] |resultado = 0 - 0<br/>(Penaltis 4 - 5) |visita = [[Real Zaragoza]] |data = [[20 de abril]] de [[1994]], 21:30 |estadio = [[Estadio Vicente Calderón|Vicente Calderón]] |cidade = [[Madrid]] |asistencia = 60.000 |árbitro = Antonio Jesús López Nieto ([[Andalucía]]) |goleslocal = [[Stjepan Andrijašević|Andrijašević]] {{pengol}}<br/>[[Vladimir Gudelj|Gudelj]] {{pengol}}<br/>[[Luis Dadíe|Dadíe]] {{pengol}}<br/>[[Sebastián Losada|Losada]] {{pengol}}<br/>[[Alejo Indias|Alejo]] {{penmiss}} |golesvisita = {{pengol}} [[Fernando Cáceres|Cáceres]]<br/>{{pengol}} [[Nayim]]<br/>{{pengol}} [[Darío Franco]]<br/>{{pengol}} [[José Aurelio Gay|Gay]]<br/>{{pengol}} [[Francisco Higuera Fernández|Higuera]] |informe = http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1994/04/21/pagina-17/1286534/pdf.html }} <br/>A Lei do Deporte obrigaba aos equipos,<ref>{{cita novas|autor=Axencias|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=Arden Sevilla y Vigo|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1995/08/02/pagina-16/1482161/pdf.html|data=[[2 de agosto]] de [[1995]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> que se converteran gradualmente en [[Sociedade anónima deportiva|Sociedades Anónimas Deportivas]], a presentar uns avais como previsión de débedas antes do [[1 de agosto]] de [[1995]]. Por causas diversas, o [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla FC]] e o Celta de Vigo non puideron cumprir tales prazos, polo que foron descendidos administrativamente á [[segunda división B]]. Decenas de miles de afeccionados de ámbolos clubs botáronse á rúa repetidas veces para defender os intereses dos seus equipos. A pesar de que se solicitou un tempo de espera para a constatación da ausencia destes avais, a Federación dende un primeiro momento entregou as prazas ó [[Real Valladolid]] e ó [[Albacete Balompié]], quen tiña que descender ese ano. Ó final, a presión das afeccións conseguiu facer retractarse á Federación e esta terminou admitindo aos catro clubs en [[Primeira división española|primeira división]], formando unha liga de vinte e dous equipos que tivo dous anos de vida. === A mellor etapa === {{Ampliar}} [[Ficheiro:Taça intertoto celta de Vigo.jpg|miniatura|esquerda|Trofeo da [[Copa Intertoto]], conquistada polo Celta contra o [[Zenit de San Petersburgo]] na edición do ano 2000]] [[Ficheiro:Balaidos Celta-Juve Champions.jpg|miniatura|250px|Aspecto das bancadas de Río Alto e Río Baixo, durante o encontro da [[Copa da UEFA]] entre o Celta e a [[Juventus]] de [[Turín]].]] O Celta tivo de novo contra o [[Real Zaragoza]] unha oportunidade para estrear o seu palmarés nunha final da copa do rei na que partía como favorito. Tralo optimismo inicial co gol de [[Alexander Mostovoi]], a desesperación apoderouse dos seareiros celestes que viron como os [[Aragón|aragoneses]] remontaban e volvían repetir o éxito de [[1994]]. Unha tempada máis tarde, [[Víctor Fernández]] asumiu o final dun ciclo no que logrou que o Celta practicase un gran fútbol e clasificarse sempre para disputar as competicións europeas, incluíndo a conquista da [[Copa Intertoto]] no ano [[2000]] que lle outorgou ó Celta unha praza para a [[Copa da UEFA]]. {{Celta de Vigo na Copa do Rei de 2001}} {{Partidos |local = [[Real Club Celta]] |resultado = 1 - 3 |visita = [[Real Zaragoza]] |data = [[30 de xuño]] de [[2001]], 21:00 |estadio = [[Estadio Olímpico de La Cartuja|La Cartuja]] |cidade = [[Sevilla]] |asistencia = 38.000 |árbitro = José María García-Aranda ([[Madrid]]) |goleslocal = [[Alexander Mostovoi|Mostovoi]] {{gol|4}} |golesvisita = [[Xavi Aguado|Aguado]] {{gol|24}}<br/>[[Paulo Jamelli|Jamelli]] {{gol|38|[[penalti|pen.]]}}<br/>[[Yordi]] {{gol|90+4}} |informe = http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/2001/07/01/066.html }} Tanto afección como directiva e xogadores eran moi optimistas grazas aos resultados obtidos. O equipo era tiña un estilo sólido, ordenado e compacto e estaba formado por xogadores considerados de gran calidade e con experiencia. Debido a todos estes motivos, os vigueses crían poder abrir un novo período na súa historia, cun proxecto para medrar e poder equipararse o máximo posíbel aos equipos máis importantes do fútbol estatal e europeo. {{Celta de Vigo na Liga de Campións de 2003/04}} [[Ficheiro:Marcaje por parejas.jpg|miniatura|esquerda|250px|O [[Athletic Club]] ante o Celta en [[2005]].]] O Celta quedou eliminado da Liga de Campións ante o [[Arsenal F.C.|Arsenal]] en oitavos de final. Na ida o celestes perderon por 2 a 3 ante os ingleses, os cales volveron vencer no encontro de volta xogado no [[Arsenal Stadium|Estadio de Highbury]] por 2 a 0. Estes últimos partidos serviron para amosar os progresos dun prometedor canteirán, [[Borja Oubiña]]. === Breve regreso === {{Ampliar}} [[Ficheiro:Stoichkov in 2011.JPG|miniatura|150px|[[Hristo Stoichkov]].]] O éxito é aínda maior se se ten en conta que na tempada do retorno, o Celta venceu en campos como o [[Estadio Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]], [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]], [[Estadio Vicente Calderón|Vicente Calderón]] ou [[Estadio Manuel Ruiz de Lopera|Ruiz de Lopera]]. Na seguinte tempada mantívose o bloque, dirixido como na campaña previa por Vázquez. O equipo amosou unha grande irregularidade tanto no seu xogo como nos resultados. O brillante inicio de campaña levado lonxe de Balaídos quedou embazado no seu propio estadio onde con Fernando Vázquez só se conseguiu un triunfo en toda a tempada, o que levou á destitución do técnico galego e á contratación do exfutbolista do [[FC Barcelona]], membro do "Dream Team" e [[Balón de Ouro]], [[Hristo Stoichkov]]. O búlgaro, quen só tiña experiencia como adestrador como seleccionador de {{sel|Bulgaria}}, debutou con triunfo e ilusionando á afección coa loita pola salvación. Con todo, o equipo non aproveitou oportunidades que lle valían para acadar a permanencia, como o partido fronte a un rival directo pola salvación, a [[Real Sociedad]]. Aínda que mantivo a esperanza de eludir o descenso ata a última xornada, conservando posibilidades matemáticas aínda que sen depender de si mesmo, este consumouse finalmente. O Celta venceu 2-1 ó [[Getafe CF]] ante un estadio case abarrotado, pero non foi suficiente dados os triunfos do [[Athletic Club]] e o [[Real Betis Balompié|Betis]], que conseguiron así manter a categoría. {{O Celta do retorno á Copa da UEFA}} === Novo ciclo en segunda === [[Ficheiro:Celta de Vigo.jpg|miniatura|esquerda|250px|Once inicial no trofeo Cidade de Pontevedra do ano [[2009]] ante o [[Pontevedra CF]].]] Para a [[Segunda división española 2007/08|nova tempada na segunda división]],<ref name="2000-2010">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5529-2000-2010-gal|título=2000-2010|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723012121/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5529-2000-2010-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> o Celta desfíxose de bastantes xogadores do anterior proxecto.<ref>{{cita novas|autor=Axencias|xornal=[[20 minutos]]|título=El Celta hace públicas las cantidades económicas que recibió Gustavo López|url=http://www.20minutos.es/noticia/257829/0/celta/dinero/publico/|data=[[10 de xullo]] de [[2007]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> Foi o caso de [[Gustavo López]], quen quedou sen renovar non sen certa polémica, xa que insinuou que non podía aceptar o contrato ofrecido por ser un soldo moi baixo. Por presión da afección á directiva para que se lle subise o soldo a Gustavo López e seguise así no Celta, o presidente [[Carlos Mouriño]] comunicou o soldo que se lle ofreceu ó xogador e comprobouse que non era para nada desprezábel. No banco continuaría [[Hristo Stoichkov]], aínda que se ficharía como complemento seu a un segundo adestrador con experiencia, [[Antonio López Habas|Antonio López]]. Houbo ademais cambios na dirección deportiva, despediuse a [[Félix Carnero]] e ocupou o seu lugar Ramón Martínez, antigo director deportivo do [[Real Madrid]]. {{ampliar}} Especialmente destacábel foi a última xornada, onde se medían en Balaídos Celta e [[Deportivo Alavés|Alavés]]. A derrota do club céltico, que ofreceu unha moi mala imaxe, custoulle a categoría ó tamén galego e [[Racing de Ferrol]]. O presidente do club ferrolán Isidro Silveira chegou dicir, un ano despois, que o Celta se deixara perder.<ref>{{cita novas|autor=Valencia, José|xornal=[[La Voz de Galicia]]|título=A derrota do Celta en Balaídos devolve ao Racing a Segunda B|url=http://www.lavozdegalicia.es/deportes/2008/06/16/0003_6909922.htm?idioma=galego|data=[[16 de xuño]] de [[2008]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]}}</ref><ref>{{cita novas|autor=Marca|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]|título=El presidente del Racing de Ferrol afirma que el Celta se dejó perder en la pasada Liga|url=http://www.marca.com/2009/06/06/futbol/equipos/celta/1244305698.html|data=[[6 de xuño]] de [[2009]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> [[Ficheiro:Roberto Trashorras.jpg|miniatura|dereita|150px|[[Roberto Trashorras]].]] A mala tempada [[Segunda división española 2007/08|2007-08]] trouxo consigo unha nova reestruturación do cadro de xogadores. Apostouse por futbolistas galegos dando continuidade a [[Rubén González Rocha|Rubén]], [[Dani Abalo]], [[Roberto Lago]] e [[Jonathan Vila]]; mais as fichaxes de [[Francisco Noguerol|Noguerol]] e [[Roberto Trashorras|Trashorras]] e a volta de [[Borja Oubiña]], que fora cedido ó [[Birmingham City Football Club|Birmingham City]]. A canteira tamén contribuíu a galeguización do equipo coa promoción de [[Iago Aspas]], que tivo un importante papel na salvación do celta no derradeiro partido de liga con dous goles fronte o [[Deportivo Alavés|Alavés]]. Así, na [[Segunda división española 2008/09|tempada 2008-09]],<ref>{{cita novas|autor=Redacción|xornal=[[Faro de Vigo]]|título=El Celta culmina el proceso concursal|url=http://www.farodevigo.es/deportes/2009/06/30/deportes-celta-culmina-proceso-concursal/343560.html|data=[[30 de xuño]] de [[2009]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> o Celta completaría unha boa primeira volta, estando no grupo de aspirantes ó ascenso malia comezar a tempada con moi mal pé perdendo os tres primeiros encontros. A segunda volta, con todo, foi unha verdadeira costa abaixo para o equipo, pasando de estar a un punto dos postos de ascenso a pasar varias xornadas en descenso e salvarse nas últimas xornadas de liga. A causa do mal tramo ligueiro o adestrador, [[Pepe Murcia]], foi destituído e [[Eusebio Sacristán]], que fora xogador do Celta entre [[Segunda división española 1995/96|1995]] e [[Segunda división española 1996/97|1997]], pasou a ocupar o cargo. Na penúltima xornada e grazas a dous tantos do canteirán Iago Aspas, no seu debut, o club certificou a permanencia nunha tempada desastrosa que a piques estivo de significar o descenso á [[segunda división B]] e a desaparición do club por mor dos problemas económicos. Nesta tempada tamén saíu á luz a débeda do club, que aproximadamente ascendía a 69 millóns de euros. Grazas a permanencia púidose completar a lei concursal coa que se conseguiu reducila a menos da metade: 30 millóns de euros. Para preparar a [[Segunda división española 2009/10|tempada 2009-10]] o Celta decide cambiar de rumbo na súa política de fichaxes e comeza a apostar decididamente pola canteira. [[Iago Aspas]], [[Hugo Mallo]], [[Antonio Rodríguez Dovale|Toni]] e [[Andrés Túñez|Túñez]] comezan a ter un gran protagonismo no primeiro equipo. Con Eusebio no banco como adestrador, o club comezaría a liga perdendo na casa ante o [[CD Numancia|Numancia]], empatando os dous seguintes encontros e perdendo de novo outros dous partidos, esta vez ante o [[Córdoba CF|Córdoba]] e o [[Hércules CF|Hércules]]. Este mal inicio lastraría toda a tempada, cos olívicos manténdose durante case toda a primeira volta entre os postos máis baixos da táboa. Con todo o Celta conseguiría remontar postos e acabar finalmente na décimo segunda posición. === O retorno === [[Ficheiro:AscensoCelta2012.JPG|miniatura|esquerda|240px|Pancarta no partido do ascenso ante o [[Córdoba CF|Córdoba]]: "''Agora! O derradeiro paso''".]] Tras finalizar a última non moi exitosa campaña,<ref name="2010-Actualidade">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5530-2010-actualidade|título=2010-actualidade|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723010336/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5530-2010-actualidade|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> anunciase a contratación dun novo adestrador para a [[Segunda división española 2010/11|2010-11]] procedente do [[Villarreal CF B|Villarreal B]], o [[Cataluña|catalán]] [[Paco Herrera]]. Chegaron ademais moitas novas caras ó equipo, como é o caso de [[Enrique de Lucas|De Lucas]], [[David Rodríguez Sánchez|David Rodríguez]], [[Joan Tomás]] ou [[Ander Murillo]]. Xunto a estes xogadores seguirían a gañar protagonismo máis xogadores da canteira da Madroa como [[Yoel Rodríguez Oterino|Yoel]] ou [[Dani Abalo]]. A tempada do Celta sería salientábel, manténdose sempre, excepto as tres primeiras xornadas, entre os seis primeiros da clasificación, chegando incluso a ostentar o liderado da categoría durante varias xornadas. Con todo un baixón nos resultados durante as últimas xornadas privou ó Celta do ascenso directo, tendo que loitar por el na rolda de play-offs. Na primeira rolda o rival sería o [[Granada CF|Granada]],<ref>{{cita web|autor=[[Marca (xornal)|Marca]]|url=http://www.marca.com/marcador/futbol/2010_11/promocion_ascenso/semifinal/ida/cel_gda/|título=Michu salió del banquillo para poner al Celta en el buen camino|data=[[8 de xuño]] de [[2011]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]}}</ref><ref>{{cita web|autor=[[Marca (xornal)|Marca]]|url=http://www.marca.com/marcador/futbol/2010_11/promocion_ascenso/semifinal/vuelta/gda_cel/|título=A Roberto le toca la lotería|data=[[11 de xuño]] de [[2011]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> adestrado polo [[Lugo|lucense]] [[Fabriciano González Penelas|Fabri González]] e que acaba de ascender á categoría de prata. O partido de ida sería xogado en Balaídos ante 20.341 seareiros. O Celta xogaría un bo partido, gañando por 1 a 0 con gol de [[Miguel Pérez Cuesta|Michu]] no minuto 77 de encontro. Porén, o partido de volta non sería tan plácido. O tempo transcorrido entre os dous encontros non estivo libre de varias polémicas, como o choque durante a ida entre [[Iago Aspas]] e o porteiro do Granada [[Roberto Fernández Alvarellos|Roberto]]. Aínda que o Celta loitou pola vitoria, un solitario gol de [[Fabián Orellana|Orellana]] (que ó ano seguinte pasaría a ser xogador do Celta) no minuto 21, levou finalmente o partido á [[penalti|rolda de penaltis]], onde caeu o equipo vigués por 5 goles a 4. Na seguinte tempada [[Segunda división española 2011/12|2011-12]],<ref>{{cita novas|autor=Galiciaé LV|xornal=[[El Progreso (xornal)|El Progreso]]|título=O Celta regresa a Primeira logo de 5 anos|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1925/08/09/pagina-3/1380641/pdf.html|data=[[3 de xuño]] de [[1912]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> Paco Herrara continuaría no banco, dando continuidade ó proxecto iniciado o ano pasado. Mantívose o bloque do ano pasado, chegando tan só ó equipo [[Mario Bermejo]], [[Carlos Bellvis|Bellvís]], [[Natxo Insa]], Oier e [[Fabián Orellana|Orellana]], autor do gol do Granada a tempada anterior. O Celta tardaría en arrincar, pero a partir da xornada 24 xa non baixaría dos tres primeiros postos da táboa. Este ano, ademais, co descenso o ano anterior do [[Deportivo da Coruña|Deportivo]], volveríase reeditar o [[Derbi galego|clásico do fútbol galego]] entre coruñeses e vigueses, o cal non se xogaba dende [[2007]]. Finalmente, un empate a cero goles en na última xornada en Balaídos ante o [[Córdoba CF|Córdoba]] permitiu ó Celta ocupar a segunda posición da táboa e certificar o seu regreso á p[[Primeira División española|rimeira división]]. {{O Celta do ascenso de 2012}} === Nova etapa en Primeira === [[Ficheiro:Iago Aspas.JPG|miniatura|150px|[[Iago Aspas]].]] A ledicia polo retorno do Celta á máxima categoría,<ref name="2010-Actualidade"/><ref>{{cita novas|autor=Vigodeportes|xornal=[[La Voz de Galicia]]|título=Conta con 22.500 socios e non venderá entradas en catro bancadas|url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/vigo/2012/08/15/cuenta-22500-socios-vendera-entradas-cuatro-gradas/0003_201208V15P35993.htm?idioma=galego|data=[[15 de agosto]] de [[2012]]|dataacceso=[[18 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> produce un aumento do número de abonados que chegan aos 22 500 a catro días de que comece a competición. Confirmada a continuación de [[Paco Herrera]] no banco, os celestes reforzaríanse para loitar por conseguir a permanencia a primeira división de xeito folgado. Chegarían [[Javi Varas]], [[Samuel Llorca Ripoll|Samuel Llorca]], [[Gustavo Cabral]] e os o internacionais [[Arxentina|arxentino]] [[Augusto Fernández]], [[Dinamarca|dinamarqués]] [[Michael Krohn-Dehli]] e [[Corea do Sur|coreano]] [[Park Chu-Young]]. O gasto total en fichaxes sería de 3,45 millóns de [[euro]]s. A liga comezaría cos celestes fortes na casa, pero sen conseguir bos resultados fóra, manténdose na zona media baixa da táboa. Con todo, unha xeira de malos resultados levarían ó celta os postos de perigo. Esta situación levou á rescisión do contrato de Paco Herrera e á contratación de [[Abel Resino]] como novo adestrador celeste. No mercado de inverno chegarían ademais novos xogadores para reforzar ó equipo, o internacionais [[Vadim Demidov]], procedente do [[Eintracht Frankfurt]], [[Danijel Pranjić]] do [[Sporting de Lisboa]] e o retorno de [[Fabián Orellana]] do [[Granada CF|Granada]], esta vez en propiedade por 1,2 millóns de euros. Finalmente acadouse a salvación na última xornada do campionato, pese a chegar ó penúltimo encontro na derradeira posición, tras gañar os encontros ante [[Real Valladolid]] e [[RCD Espanyol]] e ser favorabeis os resultados dos seus rivais, que remataron descendendo, [[Deportivo da Coruña]], [[RCD Mallorca]] e [[Real Zaragoza]]. En xuño de 2013 fichouse como adestrador para a tempada 2013-14 ó asturiano [[Luis Enrique Martínez García|Luis Enrique]]. No mesmo mes o equipo sufriu a baixa de [[Iago Aspas]], que fichou polo [[Liverpool F.C.]] por un prezo de 9 millóns de euros polo 90% do seu pase.<ref>{{Cita web|url=https://www.marca.com/2013/06/13/futbol/equipos/celta/1371151608.html|apelidos=MARCA.com|páxina-web=MARCA|título=El Celta percibirá más de nueve millones por Iago Aspas|data-acceso=2019-01-23|lingua=es}}</ref> descubríndose [[Nolito]] coma estrela do equipo capaz de facer esquecer o dianteiro galego. === Novo adestrador e regreso a Europa === No verán de 2014 o Celta ficha o ex xogador celeste [[Eduardo Berizzo]] para substituír a Luis Enrique que foi fichado polo [[FC Barcelona]]. O técnico arxentino mantivo a liña ascendente do equipo que o levou a clasificarse para disputar a [[Europa League]] na tempada [[Primeira división española 2015/16|2015/16]]. A tempada seguinte foi histórica ó acadarse as semifinais da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] e na [[Europa League]], pasando épicos encontros coma a eliminatoria ante o [[Real Madrid]]<ref>{{Cita web|url=https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2016_17/copa/cuartos/vuelta/cel_rma/|data=2017-01-24|páxina-web=MARCA.com|título=Celta vs Real Madrid: La flor pierde un pétalo|data-acceso=2019-01-23}}</ref> na Copa do Rei ou ante o [[Shakhtar Donetsk]]<ref>{{Cita web|url=https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2016_17/europa_league/dieciseisavos/vuelta/sha_cel/|data=2017-02-22|páxina-web=MARCA.com|título=Shakhtar D. vs Celta: El Celta se hace grande en Europa|data-acceso=2019-01-23}}</ref> na competición europea, porén caeu eliminado ante [[Deportivo Alavés]] e ante o poderoso [[Manchester United]] respectivamente. Estes éxitos tiveron consecuencias no campionato ligueiro ó dar prioridade estas competicións, co que non se acadou o obxectivo de clasificarse de novo para competición europea. A final da tempada o adestrador arxentino decidiu rematar a súa etapa no club galego. == Escudo e cores == [[Ficheiro:Sara_-_Celtista.jpg|miniatura|left|150px|Rapaza coas cores e o escudo do Celta.]] O escudo do Celta de Vigo,<ref>{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=106&Itemid=181|título=Un escudo que representa a todo un país|dataacceso=[[24 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130425060608/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=106&Itemid=181|dataarquivo=25 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> fundado pola fusión do Vigo Sporting e do Fortuna, non variou moito dende a súa fundación en [[1923]]. O escudo do [[Real Vigo Sporting Club]] consistía nun círculo que rodeaba a bandeira da cidade de [[Vigo]], coas letras VSC en azul e coa [[coroa real]] coma helmo. O escudo do [[Real Club Fortuna de Vigo]] era tamén de forma circular e cunha coroa real, sendo as súas cores nun comezo brancas, posteriormente negras, e finalmente laranxa. O escudo orixinal do Celta estaba formado por dúas letras [[C]] (por Club Celta),<ref>{{cita web|autor=Fame Celeste|url=http://fameceleste.blogspot.com.es/p/historia-del-rc-celta-de-vigo.html|título=Historia del R.C. Celta de Vigo|dataacceso=[[24 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> inscritas dentro dun escudo francés medieval, e coa coroa real herdada dos seus predecesores. Durante o seu primeiro ano a cor do brasón era vermella, ó igual que a cor da camisola, pasando a ser en [[1924]] de cor azul mariña. En [[1928]] o escudo pasaría a portar a súa característica [[cruz de Santiago]] vermella rodeando o brasón, cambiando a cor do interior ó actual azul celeste. Estes dous elementos, a cruz e a cor celeste, son dous dos principais símbolos do país. Durante a época da [[Segunda República española|Segunda República]] ([[1931]]-[[1936]]) a coroa real desapareceu do escudo, recuperándoa en [[1957]]. Porén, até practicamente a década de 1980 era bastante habitual atopar o escudo sen ela en moitas publicacións ou calquera imaxe que representara o club. Cómpre destacar que nalgunhas ocasións non era raro ver ó Celta tan só portando como escudo na camisola a Cruz de Santiago, distintivo ademais dos equipos que conseguían ser campións de Galicia, cousa habitual no club vigués e os seus antecesores. [[Ficheiro:Hugo Mallo.jpg|miniatura|170px|[[Hugo Mallo]] ([[2011]]).]] Aínda que a [[Juan Baliño Ledo]], un dos fundadores do club,<ref name="Cores">{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=107&Itemid=184|título=As cores da bandeira galega como uniforme|dataacceso=[[24 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130425061125/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=107&Itemid=184|dataarquivo=25 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> lle gustaba a idea de usar a cor celeste na camisola do Celta, os vigueses comezarían a súa andaina vestindo unha camisola vermella, pantalón negro e medias azuis e brancas. Porén, acordouse que o [[Real Club Celta de Vigo B|equipo B do Celta]] si que levaría as cores propostas por Baliño Ledo, con pantalón negro, pasando en pouco tempo a ser tamén a cor principal do primeiro equipo. En marzo de [[1924]],<ref name="Cores"/> nun partido de cuartos de final da [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]] que enfrontaba aos celestes contra o [[Athletic Club]] en [[Campo de Coia|Coia]], na portada do [[Faro de Vigo]] o Celta viste unha camisola a raias verticais, aínda que ó ser a fotografía en branco e negro non se distinguen as cores. Con todo non se volveu atopar ningunha outra fotografía con esa camisola que non era nin a vermella nin a celeste. Hoxe as cores do uniforme do Celta son invariablemente a camisola celeste e pantalón branco representando a [[Bandeira de Galicia|bandeira galega]]. As camisolas suplentes, porén, non teñen ningún deseño nin cores fixas, nos últimos anos foron de cor vermella, negra ou mesmo laranxa. Para a [[Primeira división española 2014/15|tempada 2014-15]], o Celta viste roupa da compañía [[alemá]] [[Adidas]]. A finais de [[2012]], tras numerosos problemas de abastecemento coa marca [[chinesa]] [[Li Ning Company Limited|Li Ning]], o Celta asinou un contrato para levar durante as seguintes catro tempadas roupa de [[Adidas]]<ref>{{cita novas|autor=Redacción|xornal=[[Faro de Vigo]]|título=El Celta firma con Adidas por cuatro temporadas|url=http://www.farodevigo.es/deportes/2012/11/14/celta-firma-adidas-cuatro-temporadas/711570.html|data=[[14 de novembro]] de [[2012]]|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref>. Os seus patrocinadores son; [[Citroën]] na parte dianteira da camisola e [[Estrella Galicia (cervexa)|Estrella Galicia]] na traseira, na cueira do pantalón [[Abanca]]. Os uniformes son: * ''Titular'': camisola azul celeste cun [[tríscele]] rosado na parte posterior do pescozo. O nome é o número son de cor negro. Pantalón branco e medias a faixas brancas e azul celeste. Tódalas pezas de roupa anteriormente descritas coas franxas características de Adidas de cor rosado. * ''Suplente'': camisola de cor verde coas mangas verdes dun ton máis escuro, cun [[tríscele]] branco na parte posterior do pescozo. O nome é o número son de cor negra. Pantalón e medias verde escuras no mesmo ton que as mangas. As franxas características de Adidas de cor verde en tódalas pezas anteriormente descritas. <center> {| width=40% |- | {{Football kit | pattern_la=_1aCelta|pattern_b=_1aCelta|pattern_ra=_1aCelta|pattern_sh=_1aCelta|pattern_so=_1aCelta | leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF |title = Titular }} | {{Football kit | pattern_la=_2aCelta|pattern_b=_2aCelta|pattern_ra=_2aCelta|pattern_sh=_2aCelta|pattern_so=_2aCelta | leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF |title = Suplente }} | |}</center> Para a [[Copa do Rei de fútbol 2012/13|copa do rei]],<ref>{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/inicio3/8-club/5822-o-celta-ultima-os-detalles-da-camiseta-de-adidas-que-lucira-en-copa|título=O Celta ultima os detalles da camiseta de adidas que lucirá en Copa|dataacceso=[[24 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723021247/http://www.celtavigo.net/gl/inicio3/8-club/5822-o-celta-ultima-os-detalles-da-camiseta-de-adidas-que-lucira-en-copa|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> no partido de oitavos de final que enfrontou ó Celta co [[Real Madrid]] no [[Estadio Santiago Bernabéu]], a compañía [[Alemaña|alemá]] [[Adidas]] deseñou unha camisola suplente especial: * ''Especial copa do rei'': camisola vermella co pescozo grande de cor branca e un [[tríscele]] da mesma cor na parte posterior do mesmo. Por vez primeira inclúe os "[[chevrón]]s" do logotipo de [[Citroën]] na parte dianteira. O nome e o número son de cor branca con [[tipografía]] de inspiración galega. Pantalón negro e medias vermellas. {| width=100% |- | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _vneckblack |pattern_ra = |pattern_sh = |pattern_so = _band_white |leftarm = E20E0E |body = E20E0E |rightarm = E20E0E |shorts = 000000 |socks = 0000FF |title = Titular (1923) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _vneckblack |pattern_ra = |leftarm = 00FFFF |body = 00FFFF |rightarm = 00FFFF |shorts = 000000 |pattern_so = |socks = 00FFFF |title = Suplente (1923) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _vneckblack |pattern_ra = |leftarm = 00FFFF |body = 00FFFF |rightarm = 00FFFF |shorts = FFFFFF |pattern_so = _adidas thick stripes white |socks = 00FFFF |title = Titular (1928) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _vnecknavy |pattern_ra = |leftarm = 1560BD |body = 1560BD |rightarm = 1560BD |shorts = 1560BD |pattern_so = _deepskybluetop |socks = 1560BD |title = Suplente (1988) }} | {{Football kit |pattern_la = _dyf2 |pattern_b = _feyenoord1112h |pattern_ra = _americamg12f |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FF0000 |shorts = FF0000 |pattern_so = |socks = FFFFFF |title = Suplente (2002) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = |pattern_ra = |leftarm = FF7F00 |body = FF7F00 |rightarm = FF7F00 |shorts = 000000 |pattern_so = _orangetop |socks = 000000 |title = Suplente (2010) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = |pattern_ra = |pattern_sh = |pattern_so = |leftarm = 9FCFFF |body = 9FCFFF |rightarm = 9FCFFF |shorts = 9FCFFF |socks = 9FCFFF |title = L. Campións }} | |} === Patrocinadores e provedores === O Celta ten coa compañía [[automobilismo|automobilística]] [[Francia|francesa]] [[Citroën]] o acordo de patrocinio máis longo na [[Liga de Fútbol Profesional]].<ref>{{cita novas|autor=Conde, J.|xornal=[[Faro de Vigo]]|título=El Celta contempla otros patrocinios para su equipaje tras dos décadas con Umbro|url=http://www.farodevigo.es/deportes/2010/03/23/celta-contempla-patrocinios-equipaje-decadas-umbro/422682.html|data=[[23 de marzo]] de [[2010]]|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> Para situarnos nos comezos deste contrato hai que regresar á [[Primeira división española 1985/86|tempada 1985-86]], cando dende o [[centro de Vigo de PSA Peugeot Citroën]], unha das industrias de Galicia con máis empregados, decídese axudar ó equipo da cidade. O Celta mantiña ademais uns dos acordos máis longos cun provedor de equipamento ó permanecer coa compañía [[Reino Unido|británica]] [[Umbro]] durante vinte e catro tempadas na camisola celeste. Ademais, dende o verán de [[2009]] os vigueses levan na parte de atrás da camisola o patrocinio da compañía [[Cervexa|cervexeira]] [[Hijos de Rivera|Estrella Galicia]]. [[Ficheiro:Coches Citroen en zona franca.jpg|miniatura|220px|Automóbiles de [[Citroën]] na [[centro de Vigo de PSA Peugeot Citroën|fábrica PSA de Vigo]].]] Antes da [[Segunda división española 2010/11|tempada 2010-11]] o novo provedor dos olívicos pasaría ser a compañía [[Li Ning Company Limited|Li Ning]],<ref>{{cita novas|autor=La Voz|xornal=[[La Voz de Galicia]]|título=Adidas vestirá ao Celta as catro próximas tempadas|url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/celta/2012/12/19/adidas-vestira-celta-cuatro-proximas-temporadas/00031355944511462521967.htm?idioma=galego|data=[[20 de decembro]] de [[2012]]|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> firma [[China|chinesa]] en plena expansión mundial. Con todo, antes do comezo da [[Primeira división española 2012/13|tempada 2012-13]] a compañía entra en concurso de acredores, o que produce problemas de abastecemento do material deportivo. Debido a isto en decembro de [[2012]] o Celta asina un contrato polo cal os celtiñas vestirán equipamento da [[Alemaña|alemá]] [[Adidas]] durante os seguintes catro anos. {| class="wikitable" style="text-align: center" |- !Período !Provedor !Patrocinador |- | 1980-1982 | Meyba | rowspan= "2"|''Ningún'' |- |1982–1986 | [[Adidas]] |- |1986–2010 | [[Umbro]] | rowspan= "3"|[[Citroën]] |- |2010–2012 |[[Li Ning Company Limited|Li Ning]] |- |2012–2016 | rowspan= "2"|[[Adidas]] |- |2016– |[[Estrella Galicia]] |} == Himno == Non se sabe con certeza a orixe do himno do Celta,<ref>{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=108&Itemid=185|título=Un himno de procedencia popular|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130425060615/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=108&Itemid=185|dataarquivo=25 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> aínda que se cre que é de orixe popular. Debido a esta incerteza, o ano de nacemento do himno é descoñecido, sendo a súa primeira referencia coñecida unha gravación durante o ascenso de [[1969]] en Balaídos. O himno, a parte da versión en [[lingua galega|galego]], conta tamén cunha versión en [[lingua castelá|castelán]]. A letra, que fai referencia á historia e aos seareiros do Celta, comeza así: <center> ''Ala Celta a demostrar,''<br/> ''por historia e tradición.'' </center> Tan popular como o mesmo é a "Foliada do Celta" do grupo vigués [[A Roda]]<ref>{{cita web|autor=Tomás R.|url=http://www.vigoenredados.com/?p=2922|título=A Foliada do Celta: sus orígenes y alguna anécdota|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160304122302/http://vigoenredados.com/?p=2922|dataarquivo=04 de marzo de 2016|urlmorta=yes}}</ref>. De feito, na década de 1980 o equipo saía ó campo ó son desta canción. Esta obra musical ten a súa orixe no disco ''Falemos Galego'' ([[1979]]), do cal é a primeira canción. A letra da peza fai un percorrido falando da xente que acode ó estadio e as diferentes bancadas. <center> ''Díxolle o sobriño ó tío, ó entrar en Balaídos,''<br/> ''se gañamos o domingo, fágoche socio de Río.'' </center> Outros temas recorrentes do celtismo son canción populares como "[[A Rianxeira]]",<ref>{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=211&Itemid=298|título=Cánticos|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130529062707/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=211&Itemid=298|dataarquivo=29 de maio de 2013|urlmorta=yes}}</ref> canción musicada en [[1947]] por [[Anxo Romero Loxo]], e o "[[Miudiño]]". Nos último anos tamén se converteu nunha canción popular do celtismo o tema "1923" do grupo [[Keltoi!]]. Esta canción, incluída dentro do seu álbum publicado en [[2010]] ''A nosa cinza'', fala dos sentimentos do celtismo, afoutando aos seareiros a animar. <center> ''Ven connosco e xa o verás:<br/>berraremos sen parar, malia as gorxas rebentar,''<br/>''trala victoria final! Sempre Celta!'' </center> == Estadio == {{Artigo principal|Estadio Municipal de Balaídos}} [[Ficheiro:Grada Marcador.JPG|300px|miniatura|dereita|Vista xeral do Estadio de Balaídos.]] O Celta xoga os seus partidos como local no [[Estadio Municipal de Balaídos]],<ref>{{cita web|autor=The Stadium Guide|url=http://www.stadiumguide.com/balaidos/|título=Estadio Municipal de Balaídos|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|lingua=inglés}}</ref> situado na avenida do mesmo nome a uns tres [[quilómetro]]s do centro histórico da cidade. Con 31.800 asentos, é o [[Estadios de fútbol de Galicia|segundo estadio de Galicia]] en capacidade, moi preto do primeiro que sería o [[Estadio Municipal de Riazor]] da [[A Coruña|Coruña]] con 34.600 asentos. As dimensións do campo son de 105 x 69 [[metro]]s. As bancadas do estadio son ''Tribuna'', ''Preferencia'', ''Gol'', ''Marcador'', ''Fondo'', ''Río Alto'' e ''Río Baixo''. O estadio foi inaugurado o [[30 de decembro]] de [[1928]],<ref>{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=101&Itemid=178|título=De Coia a Balaídos. Catedral do Fútbol Galego|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130425060339/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=101&Itemid=178|dataarquivo=25 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> cun partido entre o Celta e a [[Real Unión Club|Real Unión]], partido no que venceron os celestes por 7 a 0. Foi deseñado polo enxeñeiro [[Jenaro de la Fuente Álvarez|Jenaro de la Fuente]] debido ó do crecente número de socios co que contaba o club. Con todo, o proxecto inicial tivo que ser modificado pola dificultade de conseguir os cartos precisos para a súa construción. Con todo, ó final o estadio puido ser finalmente rematado, contando no momento da fin da súa construción con capacidade para 22 000 espectadores, todos sentados e con localidades numeradas. Para a súa inauguración o estadio foi bendicido polo Padre Faustino que rematou o seu discurso cun ''Viva Galiza, Viva Vigo, Viva o Celta''. Durante os anos [[1930]] e [[1940]] sucederíanse as reformas, pasando ser en [[xullo]] de [[1945]] o estadio propiedade do club. En [[1969]] faríase unha reforma eléctrica, tras decidir o daquela alcalde da cidade, [[Rafael Portanet]], que o estadio debería contar cunha boa instalación luminosa para xogar partidos en horario nocturno. Xa dous anos antes, en [[1967]], comezarían unha serie de obras para reformar en profundidade, unha por unha, tódalas bancadas, dándolle a súa configuración actual salvo á bancada de Río. As novas instalacións serían inauguradas polo daquela alcalde [[Antonio Ramilo]] o [[27 de marzo]] de [[1971]]. A seguinte gran reforma comezou o [[5 de decembro]] de [[1980]], con motivo do [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|Mundial de 1982]]. Esta reforma levou á demolición da bancada de Río e á construción dunha máis moderna con maior capacidade. Daquela o estadio tiña capacidade para 38.000 espectadores, pasando aos 31 800 da década dos [[1990]] debido á obriga de ter tódalas bancadas asentos. Tamén se fixeron obras no campo en [[2004]] con motivo da primeira participación do Celta na súa historia na [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]],<ref>{{cita novas|autor=Álvarez, Armando|xornal=[[Faro de Vigo]]|título=Balaídos estrena maquillaje en el partido contra el Wigan|url=http://www.farodevigo.es/deportes/2012/08/11/balaidos-estrena-maquillaje-partido-wigan/673394.html|data=[[11 de agosto]] de [[2012]]|dataacceso=[[26 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> e axeitando o estadio á normativa da [[UEFA]]. A comezos da [[Primeira división española 2012/13|tempada 2012-13]] acometeuse unha reforma para lavar a cara do vetusto estadio, tapando o foxo que circundaba o terreo de xogo e eliminando algunhas das primeiras filas da bancada para eliminar os obstáculos entre o afeccionado e o terreo de xogo, emulando así os campos de xogo [[Inglaterra|ingleses]]. === Outras instalacións === {{VT|Estadio Municipal de Barreiro|Cidade Deportiva Afouteza}} A parte do Estadio de Balídos o Celta conta con máis instalacións. O propio estadio, a parte do campo de fútbol,<ref>{{cita web|autor=Hoxe Vigo|url=http://hoxe.vigo.org/movemonos/di_balaidos.php?lang=gal|título=Complexo Deportivo Balaídos|dataacceso=[[26 de marzo]] de [[2013]]|data-arquivo=27 de agosto de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090827085101/http://hoxe.vigo.org/movemonos/di_balaidos.php?lang=gal|url-morta=yes}}</ref> conta cun complexo polideportivo baixo as bancadas de Río Alto e Río Baixo, con dúas pistas polideportivas, unha recta de [[atletismo]], seis pistas de [[squash]] e unha sala de [[halterofilia]]. Están aí tamén a oficina de aboados e a Tenda Oficial. Dende o ano 2018, a Rúa do Príncipe acolle a sede social do club ademais doutra Tenda Oficial e un restaurante Estrella Michelín no antigo edificio do Mercantil de Vigo. Outras instalacións do club son as do Complexo Deportivo da Madroa,<ref>{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/club/instalacions|título=Instalacións|dataacceso=[[26 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130626013053/http://www.celtavigo.net/gl/club/instalacions|dataarquivo=26 de xuño de 2013|urlmorta=yes}}</ref> lugar de adestramento do primeiro equipo e do resto de categorías inferiores, que tamén disputan aí os seus partidos. O club conta ademais con outro estadio, propiedade do Concello, o [[Estadio Municipal de Barreiro|Campo de Fútbol de Barreiro]]. Nel xoga os seus partidos como local o [[Real Club Celta de Vigo B]] e o [[Gran Peña Fútbol Club|Gran Peña]]. Este terreo de xogo, inaugurado en [[1988]], conta con capacidade para 4.500 espectadores e unhas dimensións aproximadas de 101 x 66 metros. == Seareiros == [[Ficheiro:Celtarras.jpg|left|miniatura|150px|Cartel dos Celtarras.]] O Celta de Vigo conta con máis de 22.500 abonados e 14.339 accionistas,<ref name="Club"/><ref>{{cita web|autor=Federación de Peñas do R.C. Celta de Vigo S.A.D.|url=http://www.somosceltistas.com/penias.php|título=Nosas Peñas|dataacceso=[[27 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130708163827/http://somosceltistas.com/penias.php|dataarquivo=08 de xullo de 2013|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|autor=Bacariza, Marcos L. |url=http://www.moiceleste.com/2012/07/portual-invade-turquia.html|título=Portugal invade Turquía|dataacceso=[[27 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> algúns dos cales militan nalgunha das 87 peñas das que dispón o club ó longo do mundo. Destas peñas, oitenta e tres teñen a súa orixe en Galicia, e o resto están espalladas por lugares como [[Guipúscoa]], [[Biscaia]], [[Madrid]], [[Barcelona]], [[Caracas]], [[Buenos Aires]] ou [[Santo Domingo de Guzmán|Santo Domingo]]. Os afeccionados do Celta adóitanse denominar ''celtistas'', ''celestes'', ''célticos'' ou ''olívicos''. Outro alcume que reciben os seareiros do Celta é o de ''portugueses'', principalmente por parte dos seguidores do [[Deportivo da Coruña]] en resposta ó seu alcume de ''turcos''.<ref name="abc.es"/> Con todo, o principal grupo de siareiros do Celta son os coñecidos como Celtarras.<ref>{{cita web|autor=de Sousa, Xosé Hadrián|url=http://www.meucelta.com/?p=5815|título=Non concebimos a defensa do Celta sen Galiza|dataacceso=[[27 de marzo]] de [[2013]]|data-arquivo=05 de xuño de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130605185720/http://www.meucelta.com/?p=5815|url-morta=yes}}</ref><ref>{{cita web|autor=[[ABC (xornal)|ABC]]|url=http://www.abc.es/hemeroteca/historico-18-04-2005/abc/Deportes/nazis-izquierdistas-independentistas-y-alguien-para-odiar_201921031164.html|título=Y alguien para odiar|dataacceso=[[27 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> Este grupo, fundado en 1987, é de tendencia política [[Independentismo galego|independentista]] de [[esquerda]]s, sendo un dos seus lemas máis repetidos ''"Por Galiza, polo Celta"''. Este grupo de seareiros ten unha forte rivalidade cos [[Riazor Blues]], peña [[Ultras (deporte)|ultra]] do [[Deportivo da Coruña|Deportivo]], ademais de con outros grupos como os Ultras Sur do [[Real Madrid]]. Porén, gardan unha boa relación con outros grupos galegos e os Herri Norte Taldea do [[Athletic Club]]. Os seareiros do Celta festexan as vitorias do equipo na fonte que forma parte do monumento ''[[Porta do Atlántico]]'', que se atopa na Praza de América, nas Travesas de Vigo, non lonxe de Balaídos. == Datos do club == <center> <timeline> TimeAxis = orientation:horizontal ImageSize = width:750 height:60 PlotArea = width:600 height:22 bottom:30 left:104 DateFormat = yyyy Period = from:1928 till:2021 ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1930 ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1929 AlignBars = justify Colors = id:prim value:red id:sega value:blue BarData = bar:primera text:"[[Primeira división española|Primeira División]]" bar:segonaa text:"[[Segunda división española|Segunda División]]" PlotData = # set defaults width:10 fontsize:s textcolor:white align:left anchor:from shift:(5,-5) bar:primera color:prim from:1939 till:1944 from:1945 till:1959 from:1969 till:1975 from:1976 till:1977 from:1978 till:1979 from:1982 till:1983 from:1985 till:1986 from:1987 till:1990 from:1992 till:2004 from:2005 till:2007 from:2012 till:2021 bar:segonaa color:sega from:1928 till:1929 from:1931 till:1936 from:1944 till:1945 from:1959 till:1969 from:1975 till:1976 from:1977 till:1978 from:1979 till:1980 from:1981 till:1982 from:1983 till:1985 from:1986 till:1987 from:1990 till:1992 from:2004 till:2005 from:2007 till:2012 </timeline> </center> * '''Tempadas en [[Primeira división española|1ª]]''': 55 * '''Tempadas en [[Segunda división española|2ª]]''': 32 * '''Tempadas en [[Segunda división B española|2ªB]]''': 1 * '''Tempadas en [[Terceira división española|3ª]]''': 1 * '''Xogadores achegados á [[Selección de fútbol de Galicia|Selección de Galiza]]:''' 22 :''Categoría principal: [[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo internacionais ca selección de fútbol de Galicia|Internacionais con Galiza]].'' * '''Xogadores achegados á [[Selección de fútbol de España|Selección de España]]:''' 24 :''Categoría principal: [[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo internacionais coa selección de fútbol de España|Internacionais con España]].'' * '''Adestrador con máis encontros:''' [[Víctor Fernández]] con 152 entre os anos 1998 e 2002 * '''Primeiro gol da historia:''' [[Ramiro Paredes Ramos|Ramiro]], sendo o primeiro gol marcado polo Celta en Liga, no partido Celta-Iberia (1-2) que se xogou en febreiro de 1929, en segunda división. === En primeira división === * '''[[Clasificación histórica da Primeira división española de fútbol|Clasificación histórica na Liga (segundo a LFP)]]''': 11º * '''Mellor posto na liga''': 4º (tempadas: [[Primeira división española 1947/48|1947-48]] e [[Primeira división española 2002/03|2002-03]]) * '''Peor posto na liga''': 19º (tempadas: [[Primeira división española 1989/90|1989-90]] e [[Primeira división española 2003/04|2003-04]]) * '''Primeiro gol''': [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] no min 71 do [[Real Zaragoza|Zaragoza]] - Celta (3-2) o 03/12/1939 * '''Gol número 500:''' Segundo gol do Celta no encontro Celta - [[Deportivo da Coruña]] (2-3). Obra de [[Eduardo Sobrado Vázquez|Sobrado]] o 12/03/50. * '''Gol número 1000:''' Primeiro gol (minuto 58) do [[Real Zaragoza|Zaragoza]] - Celta (0-2), obra de [[Gabriel Lezcano|Lezcano]], o 07/02/1971. * '''Gol número 2000:''' Segundo gol do Celta (minuto 60) no encontro Celta - [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]] obra de [[Fernando Baiano|Baiano]], o 07/05/2006 * '''Maior número de puntos:''' 64 puntos ([[Primeira división española 1998/99|1998-99]]) * '''Maior número de vitorias:''' 20 ([[Primeira división española 2005/06|2005-06]]) * '''Maior número de goles obtidos:''' 69 goles ([[Primeira división española 1998/99|1998-99]]) * '''Menor número de goles obtidos:''' 21 goles ([[Primeira división española 1958/59|1958-59]]) * '''Mellor media de goles obtida:''' 2,42 goles por partido ([[Primeira división española 1949/50|1949-50]]) * '''Maior número de goles encaixados:''' 75 goles ([[Primeira división española 1943/44|1943-44]] e [[Primeira división española 1955/56|1955-56]]) * '''Menor número de goles encaixados:''' 32 goles ([[Primeira división española 1970/71|1970-71]] e [[Primeira división española 1992/93|1992-93]]) * '''Maiores goleadas conseguidas''': ** '''Como local:''' 10-1 fronte ó [[Gimnàstic de Tarragona]] (1949/50) ** '''Como visitante:''' 0-5 fronte ó [[Hércules Club de Fútbol|Hércules]] (1940/41) * '''Maiores goleadas encaixadas''': ** '''Como local:''' 0-5 fronte ó [[Real Oviedo|Oviedo]] (1943/44) ** '''Como visitante:''' 10-0 fronte ó [[Athletic Club de Bilbao|Athletic Club]] (11/01/1942) === Datos do club en competicións europeas === '''Participacións en competicións europeas''': 9 * 1 na [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] * 8 na [[Copa da UEFA]] * 1 na [[Copa Intertoto]]<ref>Crónica da final no partido de ida https://elpais.com/diario/2000/08/09/deportes/965772004_850215.html</ref> ==== Partidos históricos en Europa ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Local ! Resultado ! Visitante ! Liga ! Estadio |- |- | align="center" | 1998-99 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''7-0''' | align="left" | {{ROUb}} [[FC Argeș Pitești]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 1998-99 | align="right" | [[Aston Villa]] {{ENGb}} | align="center" | '''1-3''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Villa Park]] |- | align="center" | 1998-99 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-1''' | align="left" | {{ENGb}} [[Liverpool F.C.|Liverpool]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 1998-99 | align="right" | [[Liverpool F.C.|Liverpool]] {{ENGb}} | align="center" | '''0-1''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Anfield]] |- | align="center" | 1999-00 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''4-0''' | align="left" | {{CHEb}} [[Football Club Lausanne-Sport|Lausanne]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 1999-00 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''7-0''' | align="left" | {{PORb}} [[Sport Lisboa Benfica|Benfica]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 1999-00 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''4-0''' | align="left" | {{ITAb}} [[Juventus F.C.|Juventus]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''2-1''' | align="left" | {{RUSb}} [[FC Zenit San Petersburgo|Zenit San Petersburgo]] | align="center" | [[Copa Intertoto|Intertoto]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000-01 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''5-3''' | align="left" | {{SRBb}} [[Estrela Vermella de Belgrado|Estrela Vermella]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000-01 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''1-0''' | align="left" | {{UKRb}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000-01 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''2-1''' | align="left" | {{DEUb}} [[VfB Stuttgart|Stuttgart]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000-01 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-2''' | align="left" | {{CATb}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2001-02 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''4-0''' | align="left" | {{CZEb}} [[SK Sigma Olomouc|Sigma Olomouc]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2002-03 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''2-1''' | align="left" | {{ESCb}} [[Celtic F.C.|Celtic]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2003-04 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-2''' | align="left" | {{NEDb}} [[AFC Ajax|Ajax]] | align="center" | [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2003-04 | align="right" | [[A.C. Milan|AC Milan]] {{ITAb}} | align="center" | '''1-2''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] | align="center" | [[Estadio Giuseppe Meazza|San Siro]] |- | align="center" | 2006-07 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-1''' | align="left" | {{BELb}} [[Standard de Liège|Standard de Liexa]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2006-07 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''1-0''' | align="left" | {{TURb}} [[Fenerbahçe]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2006-07 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''2-1''' | align="left" | {{RUSb}} [[FC Spartak de Moscova|Spartak de Moscova]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2016-17 | align="right" | [[Shakhtar Donetsk]] {{UCRb}} | align="center" | '''0-2''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Liga Europa da UEFA]] | align="center" | [[Estadio Metalist]], [[Khárkiv]] |- | align="center" | 2016-17 | align="right" | [[Krasnodar]] {{RUSb}} | align="center" | '''0-2''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Liga Europa da UEFA]] | align="center" | [[Krasnodar]] |- | align="center" | 2016-17 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-2''' | align="left" | {{BELb}} [[KRC Genk]] | align="center" | [[Liga Europa da UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- |2016-17 |[[Manchester United F.C.|Manchester United]] {{ENGb}} |1-1 |{{GALb}} Celta de Vigo |[[UEFA Europa League|Liga Europa da UEFA]] |[[Old Trafford]] |} {{clear}} === Historial na liga === :''Para maior detalle véxase:'' '''[[Traxectoria do Celta de Vigo]]'''''.'' {| |valign="top" | {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=lightblue align="center" !Tempada !División !Posto ![[Copa do Rei de fútbol|Copa&nbsp;do&nbsp;Rei]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1928/29|1929]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1928/29|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFFFF;"|1929/30 |style="background:#FFFFFF;"| |style="background:#FFFFFF;"| |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1929/30|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FF7F00;"|[[Terceira división española 1930/31|1930/31]] |style="background:#FF7F00;"|[[Terceira división española|3ª]] |style="background:#FF7F00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1930/31|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1931/32|1931/32]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1931/32|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1932/33|1932/33]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1932/33|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1933/34|1933/34]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|4º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1933/34|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1934/35|1934/35]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|{{Abbr|1º|Fase de grupos}} / {{Abbr|3º|Fase final}} |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1934/35|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1935/36|1935/36]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{Abbr|1º|Fase de grupos}} / {{Abbr|1º|Fase final}} [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1935/36|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1939/40|1939/40]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1939/40|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1940/41|1940/41]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1940/41|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1941/42|1941/42]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1941/42|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1942/43|1942/43]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1942/43|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1943/44|1943/44]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;14º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1943/44|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1944/45|1944/45]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;3º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1944/45|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1945/46|1945/46]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1945/46|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1946/47|1946/47]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1946/47|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1947/48|1947/48]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1947/48|Subcampión]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1948/49|1948/49]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1948/49|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1949/50|1949/50]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1949/50|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1950/51|1950/51]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|8º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1950/51|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1951/52|1951/52]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1951/52|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1952/53|1952/53]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"| |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1953/54|1953/54]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1953/54|1/8 de final]] |} |valign="top" | {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=lightblue align="center" !Tempada !División !Posto ![[Copa do Rei de fútbol|Copa&nbsp;do&nbsp;Rei]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1954/55|1954/55]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1954/55|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1955/56|1955/56]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1955/56|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1956/57|1956/57]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1956/57|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1957/58|1957/58]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1957/58|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1958/59|1958/59]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;16º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1958/59|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1959/60|1959/60]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|2º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1959/60|1ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1960/61|1960/61]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|2º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1960/61|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1961/62|1961/62]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1961/62|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1962/63|1962/63]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1962/63|1ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1963/64|1963/64]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1963/64|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1964/65|1964/65]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1964/65|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1965/66|1965/66]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|2º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1965/66|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1966/67|1966/67]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|3º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1966/67|1ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1967/68|1967/68]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|3º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1967/68|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1968/69|1968/69]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"| |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1969/70|1969/70]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1969/70|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1970/71|1970/71]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1970/71|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1971/72|1971/72]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1971/72|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1972/73|1972/73]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|15º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1972/73|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1973/74|1973/74]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|12º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1973/74|5ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1974/75|1974/75]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;17º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1974/75|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1975/76|1975/76]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1975/76|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1976/77|1976/77]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;17º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1976/77|1/4 de final]] |} |valign="top" | {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=lightblue align="center" !Tempada !División !Posto ![[Copa do Rei de fútbol|Copa&nbsp;do&nbsp;Rei]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1977/78|1977/78]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;3º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1977/78|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1978/79|1978/79]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;16º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1978/79|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1979/80|1979/80]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;17º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1979/80|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#c48e58;"|[[Segunda división B española 1980/81|1980/81]] |style="background:#c48e58;"|[[Segunda División B Española|2ªB]] |style="background:#c48e58;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1980/81|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1981/82|1981/82]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1981/82|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1982/83|1982/83]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;17º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1982/83|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1983/84|1983/84]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1983/84|1ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1984/85|1984/85]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;3º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1984/85|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1985/86|1985/86]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;18º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1985/86|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1986/87|1986/87]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;4º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1986/87|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1987/88|1987/88]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1987/88|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1988/89|1988/89]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|8º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1988/89|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1989/90|1989/90]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;19º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1989/90|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1990/91|1990/91]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|14º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1990/91|5ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1991/92|1991/92]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1991/92|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1992/93|1992/93]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1992/93|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1993/94|1993/94]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|15º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1993/94|Subcampión]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1994/95|1994/95]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1994/95|4ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1995/96|1995/96]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1995/96|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1996/97|1996/97]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|16º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1996/97|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1997/98|1997/98]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1997/98|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1998/99|1998/99]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1998/99|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1999/00|1999/00]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1999/00|1/8 de final]] |} |valign="top" | {| class="wikitable bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" |- bgcolor=lightblue align="center" !Tempada !División !Posto ![[Copa do Rei de fútbol|Copa&nbsp;do&nbsp;Rei]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2000/01|2000/01]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2000/01|Subcampión]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2001/02|2001/02]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2001/02|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2002/03|2002/03]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2002/03|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2003/04|2003/04]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;19º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2003/04|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2004/05|2004/05]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2004/05|1/32 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2005/06|2005/06]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2005/06|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2006/07|2006/07]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;18º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2006/07|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2007/08|2007/08]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|16º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2007/08|2ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2008/09|2008/09]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|17º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2008/09|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2009/10|2009/10]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|12º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2009/10|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2010/11|2010/11]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2010/11|2ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2011/12|2011/12]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2011/12|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2012/13|2012/13]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|17º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2012/13|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2013/14|2013/14]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2013/14|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2014/15|2014/15]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|8º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2014/15|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2015/16|2015/16]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2015/16|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2016/17|2016/17]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2016/17|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2017/18|2017/18]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2017/18|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2018/19|2018/19]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|17º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2018/19|1/32 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2019/20|2019/20]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|17º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2019/20|1/32 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española de fútbol|2020/21]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|8º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2020/21|1/32 de final]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española de fútbol|2021/22]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2021/22|1/16 de final]] |} |} {{clear}} == Xogadores == :''Categoría principal: [[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo|Xogadores do Celta de Vigo]].'' === Cadro 2022/23 === [[Ficheiro:Sergio Álvarez Conde.JPG|miniatura|250px|[[Sergio Álvarez Conde|Sergio Álvarez]] en [[2012]] no Santiago Bernabeu nos cuartos de final da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]].]] * ''Actualizado a [[28 de xullo]] de [[2022]].'' {{Fs start}} {{Fs player|no=1|nat=GAL|name=[[Iván Villar]]|pos=POR}} {{Fs player|no=2|nat=GAL|name=[[Hugo Mallo]]|pos=DEF}}[[Ficheiro:Captain sports.svg|12px|Capitán]] {{Fs player|no=4|nat=PVA|name=[[Unai Núñez]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=5|nat=ESP|name=[[Óscar Rodríguez Arnaiz|Óscar Rodríguez]]|pos=MED}} {{Fs player|no=6|nat=GAL|name=[[Denis Suárez]]|pos=MED}} {{Fs player|no=8|nat=ESP|name=[[Fran Beltrán]]|pos=MED}} {{Fs player|no=10|nat=GAL|name=[[Iago Aspas]]|pos=DIA}} {{Fs player|no=11|nat=ARG|name=[[Franco Cervi]]|pos=MED}} {{Fs player|no=14|nat=PER|name=[[Renato Tapia]]|pos=MED}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=16|nat=ESP|name=[[Miguel Baeza]]|pos=MED}} {{Fs player|no=17|nat=ESP|name=[[Javier Galán]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=18|nat=GHA|name=[[Joseph Aidoo]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=19|nat=SWE|name=[[Williot Swedberg]]|pos=MED}} {{Fs player|no=20|nat=GAL|name=[[Kevin Vázquez Comesaña|Kevin Vázquez]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=21|nat=ARG|name=[[Augusto Solari]]|pos=MED}} {{Fs player|no=22|nat=GAL|name=[[Santi Mina]]|pos=DIA}} {{Fs player|no=23|nat=USA|name=[[Luca de la Torre]]|pos=MED}} {{Fs end}} === Altas e baixas [[Primeira división española 2022/23|2022/23]] === {| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |- bgcolor=#CADCFB style="color:Black;" |align=center colspan=6|Altas |- bgcolor=White style="color:Black;" !Xogador !Nacionalidade !Posición !Procedencia !Tipo !Custo |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Agustín Marchesín|Marchesín]] |<center>{{ARGb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionGK es.png|25px|Porteiro]] |<center>[[FC Porto]] |<center>Libre |<center> |- |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Iván Villar]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionGK es.png|25px|Porteiro]] |<center>[[CD Leganés]] |<center>Volve de cesión |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Unai Núñez]] |<center>{{PVAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center>[[Athletic Club]] |<center>Cesión |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Óscar Mingueza]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center>[[FC Barcelona]] |<center> Traspaso |<center> 50% futura venda |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Williot Theo Swedberg]] |<center>{{SWEb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionMID es.png|25px|Mediocampista]] |<center>[[Hammarby IF]] |<center>Traspaso |<center> 4,7 millóns € |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Luca de la Torre]] |<center>{{USAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionMID es.png|25px|Mediocampista]] |<center>[[Heracles Almelo]] |<center> Traspaso |<center> 1,8 millóns € |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Óscar Rodríguez]] |<center>{{ESPb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionMID es.png|25px|Mediocampista]] |<center>[[Sevilla FC]] |<center>Cesión con ODC |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Julen Lobete]] |<center>{{PVAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center>[[Real Sociedad B]] |<center> Traspaso |<center> 1 millón € |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Miguel Rodríguez Vidal|Miguel Rodríguez]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center>[[Celta B]] |<center> Sube do filial |<center> |} <br/> {| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |- bgcolor=#CADCFB style="color:Black;" |align=center colspan=6|Baixas |- bgcolor=White style="color:Black;" !Xogador !Nacionalidade !Posición !Destino !Tipo !Ingreso |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Rubén Blanco]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionGK es.png|25px|Porteiro]] |<center> [[Olympique de Marseille]] |<center> Cesión |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Matías Dituro]] |<center>{{ARXb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionGK es.png|25px|Gardameta]] |<center>[[Club Deportivo Universidad Católica|Universidad Católica]] |<center>Fin de cesión |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Jeison Murillo]] |<center>{{COLb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center>[[Sampdoria]] |<center>Fin de cesión |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Néstor Araújo]] |<center>{{MEXb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center>[[Club América]] |<center>Traspaso |<center> 3 millóns € |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Okay Yokuşlu]] |<center>{{TURb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center> - |<center> Rescisión de contrato |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[José Fontán]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center> [[Go Ahead Eagles]] |<center> Cesión |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Brais Méndez]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionMID es.png|25px|Centrocampista]] |<center> [[Real Sociedad|Real Sociedade]] |<center> Traspaso |<center> 15 millóns € |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Emre Mor]] |<center>{{TURb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center>[[Fatih Karagümrük SK]] |<center> Libre |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Thiago Galhardo]] |<center>{{BRAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center> [[Sport Club Internacional]] |<center> Fin de cesión |<center> |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Nolito]] |<center>{{ESPb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center> - |<center> Libre |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Orbelín Pineda]] |<center>{{MEXb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center> [[AEK Atenas]] |<center> Cesión |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Julen Lobete]] |<center>{{PVAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center>[[RKC Waalwijk]] |<center> Cesión |<center> |} === Distincións individuais === ==== [[Trofeo Pichichi|Pichichi]] en [[Primeira División Española|primeira división]] ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Goles |- | align="center" | [[Primeira división española 1947/48|1947-48]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 23 |} {{clear}} ==== [[Trofeo Zarra|Zarra]] en [[Primeira División Española|primeira división]] ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Goles |- | align="center" | [[Primeira división española 2016/17|2016-17]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 19 |- | align="center" | [[Primeira división española 2017/18|2017-18]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 22 |- | align="center" | [[Primeira división española 2018/19|2018-19]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 20 |- | align="center" | [[Primeira división española 2021/22|2021-22]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 17 |} ==== Máximos goleadores de [[Segunda División Española|segunda división]] ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Goles |- | align="center" | [[Segunda división española 1934/35|1934-35]] | align="left" | {{GALb}} [[Nolete]] | align="center" | 19 |- | align="center" | [[Segunda división española 1935/36|1935-36]] | align="left" | {{GALb}} [[Nolete]] | align="center" | 19 |- | align="center" | [[Segunda división española 1965/66|1965-66]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 26 |- | align="center" rowspan="2"| [[Segunda división española 1967/68|1967-68]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 17 |- | align="left" | {{GALb}} [[Cesáreo Rivera Pérez|Rivera]] | align="center" | 17 |- | align="center" | [[Segunda división española 1981/82|1981-82]] | align="left" | {{GALb}} [[Pichi Lucas]] | align="center" | 27 |- | align="center" | [[Segunda división española 1986/87|1986-87]] | align="left" | {{BRAb}} [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] | align="center" | 34 |- | align="center" | [[Segunda división española 1991/92|1991-92]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 26 |} {{clear}} ==== [[Trofeo Zarra|Zarra]] en [[Segunda División Española|segunda división]] ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Goles |- | align="center" | [[Segunda división española 2011/12|2011-12]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 23 |- |} ==== [[Trofeo Zamora|Zamoras]] ==== [[Ficheiro:Santiago Cañizares 24sept2006.jpg|miniatura|100px|[[Santiago Cañizares]].]] {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Partidos ! Goles ! Media |- |- | align="center" | [[Primeira división española 1992/93|1992-93]] | align="left" | {{ESPb}} [[Santiago Cañizares]] | align="center" | 36 | align="center" | 30 | align="center" | 0.83 |- | align="center" | [[Primeira división española 2002/03|2002-03]] | align="left" | {{ARGb}} [[Pablo Cavallero|Pablo Oscar Cavallero]] | align="center" | 36 | align="center" | 27 | align="center" | 0.75 |- | align="center" | [[Primeira división española 2005/06|2005-06]] | align="left" | {{ESPb}} [[José Manuel Pinto Colorado|José Manuel Pinto]] | align="center" | 37 | align="center" | 28 | align="center" | 0.75 |} === Máximos goleadores en primeira división === {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Pos. ! Xogador ! Goles |- | align="center" | 1º | align="left" | '''{{GALb}} [[Iago Aspas]]''' | align="center" | 115 |- | align="center" | 2º | align="left" | {{GALb}} [[Hermidita]] | align="center" | 104 |- | align="center" | 3º | align="left" | {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro]] | align="center" | 69 |- | align="center" | 4º | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj|Vlado Gudelj]] | align="center" | 68 |- | align="center" | 5º | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 57 |- | align="center" | 6º | align="left" | {{RUSb}} [[Alexander Mostovoi]] | align="center" | 55 |- | align="center" | 7º | align="left" | {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora|Roig]] | align="center" | 53 |- | align="center" | 8º | align="left" | {{ESPb}} [[Juan del Pino Díaz|Del Pino]] | align="center" | 49 |- | align="center" | 9º | align="left" | {{ESPb}} [[Adolfo Atienza Landeta|Atienza]] | align="center" | 48 |- | align="center" | 10º | align="left" | '''{{ESPb}} [[Manuel Agudo Durán|Nolito]]''' | align="center" | 48 |- | align="center" | 11º | align="left" | {{ESPb}} [[Pablo Olmedo|Olmedo]] | align="center" | 45 |- | align="center" | 12º | align="left" | {{GALb}} [[Agustín Jarabo Domínguez|Agustín]] | align="center" | 42 |- | align="center" | 13º | align="left" | {{GALb}} [[Carlos Torres Barallobre|Carlos Torres]] | align="center" | 41 |- | align="center" | 14º | align="left" | {{GALb}} [[Aretio]] | align="center" | 38 |- | align="center" | 15º | align="left" | {{BRAb}} [[Catanha]] | align="center" | 38 |} {{clear}} {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" class="wikitable collapsible collapsed" |- ! colspan="7" | Máximos goleadores por tempada |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! P.Xogados ! P.Titular ! Minutos ! Goles ! Cos mesmos goles |- | align="center" | [[Segunda división española 1928/29|1928/29]] | align="left" | {{GALb}} [[Rogelio Tapia]] | align="center" | 12 | align="center" | 12 | align="center" | 1080 | align="center" | '''7''' | align="center" | {{GALb}} [[Chicha I]] |- | align="center" | [[Terceira división española 1929/30|1929/30]] | align="left" | - - - - | align="center" | - - - - | align="center" | - - - - | align="center" | - - - - | align="center" | - - - - | align="center" | - - - - |- | align="center" | [[Segunda división española 1930/31|1930/31]] | align="left" | {{GALb}} [[Nicha]] | align="center" | 10 | align="center" | 10 | align="center" | 900 | align="center" | '''10''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1931/32|1931/32]] | align="left" | {{CATb}} [[Vicente Cupóns]] | align="center" | 9 | align="center" | 9 | align="center" | 810 | align="center" | '''6''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1932/33|1932/33]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 17 | align="center" | 17 | align="center" | 1.530 | align="center" | '''11''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1933/34|1933/34]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 15 | align="center" | 15 | align="center" | 1.350 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1934/35|1934/35]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 19 | align="center" | 19 | align="center" | 1.710 | align="center" | '''23''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1935/36|1935/36]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 23 | align="center" | 23 | align="center" | 2.070 | align="center" | '''32''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1939/40|1939–40]] | align="left" | {{GALb}} [[Agustín Jarabo Domínguez|Agustín]] | align="center" | 17 | align="center" | 17 | align="center" | 1.530 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1940/41|1940–41]] | align="left" | {{GALb}} [[Agustín Jarabo Domínguez|Agustín]] | align="center" | 16 | align="center" | 16 | align="center" | 1.440 | align="center" | '''12''' | align="center" | {{ESPb}} [[Juan del Pino Díaz|Del Pino]] |- | align="center" | [[Primeira división española 1941/42|1941–42]] | align="left" | {{ESPb}} [[Juan del Pino Díaz|Del Pino]] | align="center" | 24 | align="center" | 24 | align="center" | 2.160 | align="center" | '''22''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1942/43|1942–43]] | align="left" | {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora|Roig]] | align="center" | 21 | align="center" | 21 | align="center" | 1.890 | align="center" | '''16''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1943/44|1943–44]] | align="left" | {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora|Roig]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''5''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1944/45|1944–45]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 19 | align="center" | 19 | align="center" | 1.1710 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1945/46|1945–46]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1946/47|1946–47]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 23 | align="center" | 23 | align="center" | 2.070 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1947/48|1947–48]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''21''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1948/49|1948–49]] | align="left" | {{GALb}} [[Juan Rodríguez Aretio|Aretio]] | align="center" | 20 | align="center" | 20 | align="center" | 1.800 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1949/50|1949–50]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Hermida Losada|Hermidita]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.250 | align="center" | '''21''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1950/51|1950–51]] | align="left" | {{GALb}} [[Juan Vázquez Tenreiro|Juan Vázquez]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.250 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1951/52|1951–52]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Hermida Losada|Hermidita]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.238 | align="center" | '''21''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1952/53|1952–53]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Hermida Losada|Hermidita]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.246 | align="center" | '''19''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1953/54|1953–54]] | align="left" | {{ESPb}} [[Pablo Olmedo|Olmedo]] | align="center" | 29 | align="center" | 29 | align="center" | 2.610 | align="center" | '''11''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1954/55|1954–55]] | align="left" | {{ESPb}} [[Pablo Olmedo|Olmedo]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.250 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1955/56|1955–56]] | align="left" | {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro]] | align="center" | 28 | align="center" | 28 | align="center" | 2.520 | align="center" | '''23''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1956/57|1956–57]] | align="left" | {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro]] | align="center" | 27 | align="center" | 27 | align="center" | 2.430 | align="center" | '''16''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1957/58|1957–58]] | align="left" | {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1958/59|1958–59]] | align="left" | {{ESPb}} [[Narciso Escobar Rodríguez|Escobar]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''6''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1959/60|1959–60]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Gómez Martínez|Lolo Gómez]] | align="center" | 29 | align="center" | 29 | align="center" | 2.610 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1960/61|1960–61]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Gómez Martínez|Lolo Gómez]] | align="center" | 30 | align="center" | 30 | align="center" | 2.700 | align="center" | '''21''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1961/62|1961–62]] | align="left" | {{ESPb}} [[Antonio Elizondo Cocolina|Elizondo]] | align="center" | 24 | align="center" | 24 | align="center" | 2.160 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1962/63|1962–63]] | align="left" | {{PVAb}} [[Juan Luis Abásolo|Abásolo]] | align="center" | 17 | align="center" | 17 | align="center" | 1.530 | align="center" | '''9''' | align="center" |{{GALb}} [[Hipólito Cabezas Martínez|Polito]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1963/64|1963–64]] | align="left" | {{GALb}} [[Germán Muiños Lamas|Germán]] | align="center" | 9 | align="center" | 9 | align="center" | 810 | align="center" | '''6''' | align="center" |{{ESPb}} [[Miguel López Téllez|Téllez]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1964/65|1964–65]] | align="left" | {{GALb}} [[Armindo Pintos Crespo|Pintos]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2250 | align="center" | '''6''' | align="center" |{{ESPb}} [[Miguel López Téllez|Téllez]], {{PVAb}} [[Juan Goyarán Leiceaga|Goyarán]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1965/66|1965–66]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 30 | align="center" | 30 | align="center" | 2.700 | align="center" | '''25''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1966/67|1966–67]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 26 | align="center" | 26 | align="center" | 2.299 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1967/68|1967–68]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 27 | align="center" | 27 | align="center" | 2.415 | align="center" | '''17''' | align="center" | {{GALb}} [[Cesáreo Rivera Pérez|Rivera]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1968/69|1968–69]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 33 | align="center" | 33 | align="center" | 2.970 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1969/70|1969–70]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 24 | align="center" | 18 | align="center" | 1.705 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1970/71|1970–71]] | align="left" | {{GALb}} [[Juan Fernández Vilela|Juan]] | align="center" | 21 | align="center" | 21 | align="center" | 1.875 | align="center" | '''8''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1971/72|1971–72]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Jiménez Rodríguez|Jiménez]] | align="center" | 31 | align="center" | 31 | align="center" | 2.720 | align="center" | '''7''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1972/73|1972–73]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Jiménez Rodríguez|Jiménez]] | align="center" | 30 | align="center" | 30 | align="center" | 2.686 | align="center" | '''7''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1973/74|1973–74]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Jiménez Rodríguez|Jiménez]] | align="center" | 38 | align="center" | 38 | align="center" | 3.230 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1974/75|1974–75]] | align="left" | {{GALb}} [[Juan Fernández Vilela|Juan]] | align="center" | 33 | align="center" | 33 | align="center" | 2.873 | align="center" | '''6''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1975/76|1975–76]] | align="left" | {{GALb}} [[Ramón Sanromán Roade|Sanromán]] | align="center" | 29 | align="center" | 27 | align="center" | 2.333 | align="center" | '''6''' | align="center" |{{ESPb}} [[Juan José Gómez del Cura|Del Cura]] |- | align="center" | [[Primeira división española 1976/77|1976–77]] | align="left" | {{ARGb}} [[Carlos Fenoy]] | align="center" | 32 | align="center" | 32 | align="center" | 2.880 | align="center" | '''5''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1977/78|1977–78]] | align="left" | {{ESPb}} [[Antonio Martínez Sánchez|Mori]] | align="center" | 32 | align="center" | 28 | align="center" | 2.329 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1978/79|1978–79]] | align="left" | {{ESPb}} [[Antonio Martínez Sánchez|Mori]] | align="center" | 29 | align="center" | 29 | align="center" | 2.535 | align="center" | '''10''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1979/80|1979–80]] | align="left" | {{SRBb}} [[Vladimir Culafic Dokic|Culafic]] | align="center" | 28 | align="center" | 25 | align="center" | 2.308 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división B española 1980/81|1980–81]] | align="left" | {{GALb}} [[José Carlos Suárez García|Carlos Suárez]] | align="center" | 31 | align="center" | | align="center" | | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1981/82|1981–82]] | align="left" | {{GALb}} [[Pichi Lucas]] | align="center" | 37 | align="center" | 37 | align="center" | 3.210 | align="center" | '''26''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1982/83|1982–83]] | align="left" | {{GALb}} [[José Carlos Suárez García|Carlos Suárez]] | align="center" | 31 | align="center" | 31 | align="center" | 2.534 | align="center" | '''7''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1983/84|1983–84]] | align="left" | {{CATb}} [[Josep Mercader Bosch|Mercader]] | align="center" | 32 | align="center" | 32 | align="center" | 2.696 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1984/85|1984–85]] | align="left" | {{ESPb}} [[José Antonio Cortés Carretero|Cortés]] | align="center" | 26 | align="center" | 25 | align="center" | 2.144 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1985/86|1985–86]] | align="left" | {{GALb}} [[Pichi Lucas]] | align="center" | 32 | align="center" | 28 | align="center" | 2.486 | align="center" | '''6''' | align="center" |{{BRAb}} [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1986/87|1986–87]] | align="left" | {{BRAb}} [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] | align="center" | 44 | align="center" | 44 | align="center" | 3.942 | align="center" | '''34''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1987/88|1987–88]] | align="left" | {{ESPb}} [[Julio Prieto Martín|Julio Prieto]] | align="center" | 37 | align="center" | 37 | align="center" | 3.312 | align="center" | '''8''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1988/89|1988–89]] | align="left" | {{BRAb}} [[Amarildo Souza do Amaral|Amarildo]] | align="center" | 34 | align="center" | 33 | align="center" | 2.847 | align="center" | '''16''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1989/90|1989–90]] | align="left" | [[Ficheiro:Flag of Venezuela (state).svg|20px]] [[José Luis Mosquera Losada|Mosquera]] | align="center" | 29 | align="center" | 22 | align="center" | 1.992 | align="center" | '''6''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1990/91|1990–91]] | align="left" | {{BRAb}} [[Fabiano Soares Pessoa|Fabiano]] | align="center" | 35 | align="center" | 35 | align="center" | 3.057 | align="center" | '''10''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1991/92|1991–92]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 36 | align="center" | 36 | align="center" | 3.158 | align="center" | '''27''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1992/93|1992–93]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 28 | align="center" | 28 | align="center" | 2.346 | align="center" | '''7''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1993/94|1993–94]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 34 | align="center" | 31 | align="center" | 2.844 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1994/95|1994–95]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 34 | align="center" | 33 | align="center" | 2.984 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1995/96|1995–96]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 37 | align="center" | 32 | align="center" | 2.888 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1996/97|1996–97]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 29 | align="center" | 18 | align="center" | 1.735 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1997/98|1997–98]] | align="left" | {{ESPb}} [[Juan Ginés Sánchez Moreno|Juan Sánchez]] | align="center" | 31 | align="center" | 18 | align="center" | 1.747 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1998/99|1998–99]] | align="left" | {{BULb}} [[Luboslav Penev]] | align="center" | 32 | align="center" | 30 | align="center" | 2.393 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1999/00|1999–00]] | align="left" | {{RSAb}} [[Benni McCarthy]] | align="center" | 31 | align="center" | 25 | align="center" | 1.965 | align="center" | '''8''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2000/01|2000–01]] | align="left" | {{BRAb}} [[Catanha]] | align="center" | 36 | align="center" | 35 | align="center" | 2.922 | align="center" | '''16''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2001/02|2001–02]] | align="left" | {{BRAb}} [[Catanha]] | align="center" | 38 | align="center" | 35 | align="center" | 3.026 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2002/03|2002–03]] | align="left" | {{BRAb}} [[Luis Eduardo Schmidt|Edu]] | align="center" | 36 | align="center" | 32 | align="center" | 2.755 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2003/04|2003–04]] | align="left" | {{BHCb}} [[Savo Milošević]] | align="center" | 37 | align="center" | 34 | align="center" | 2.947 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2004/05|2004–05]] | align="left" | {{URYb}} [[Ernesto Fabián Canobbio|Canobbio]] | align="center" | 38 | align="center" | 37 | align="center" | 3.257 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2005/06|2005–06]] | align="left" | {{BRAb}} [[Fernando Baiano]] | align="center" | 33 | align="center" | 32 | align="center" | 2.642 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2006/07|2006–07]] | align="left" | {{BRAb}} [[Fernando Baiano]] | align="center" | 35 | align="center" | 35 | align="center" | 2.991 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2007/08|2007–08]] | align="left" | {{ESPb}} [[José Jesús Perera López|Jesús Perera]] | align="center" | 33 | align="center" | 26 | align="center" | 2.346 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2008/09|2008–09]] | align="left" | {{ALGb}} [[Kamel Ghilas]] | align="center" | 33 | align="center" | 27 | align="center" | 2.466 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2009/10|2009–10]] | align="left" | {{GALb}} [[Roberto Trashorras]] | align="center" | 38 | align="center" | 33 | align="center" | 2.801 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2010/11|2010–11]] | align="left" | {{ESPb}} [[David Rodríguez Sánchez|David Rodríguez]] | align="center" | 37 | align="center" | 36 | align="center" | 2.886 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2011/12|2011–12]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 35 | align="center" | 28 | align="center" | 2.345 | align="center" | '''23''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2012/13|2012–13]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 34 | align="center" | 34 | align="center" | 2.803 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2013/14|2013–14]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Agudo Durán|Nolito]] | align="center" | 35 | align="center" | 24 | align="center" | 2.261 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2014/15|2014–15]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Agudo Durán|Nolito]] | align="center" | 36 | align="center" | 32 | align="center" | 2.968 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2015/16|2015–16]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 35 | align="center" | 31 | align="center" | 2.657 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2016/17|2016–17]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 32 | align="center" | 25 | align="center" | 2.321 | align="center" | '''19''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2017/18|2017–18]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 34 | align="center" | 33 | align="center" | 2.935 | align="center" | '''22''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2018/19|2018–19]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 27 | align="center" | 26 | align="center" | 2.254 | align="center" | '''20''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2019/20|2019–20]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 37 | align="center" | 37 | align="center" | 3.263 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2020/21|2020–21]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 33 | align="center" | 33 | align="center" | 2.867 | align="center" | '''14''' | align="center" | |} {{clear}} === Máximos goleadores en encontros oficiais === {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Pos. ! Xogador ! Goles |- | align="center" | 1º | align="left" | '''{{GALb}} [[Iago Aspas]]''' | align="center" | 166 |- | align="center" | 2º | align="left" | {{GALb}} [[Ramón Polo]] | align="center" | 157 |- | align="center" | 3º | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 140 |- | align="center" | 4º | align="left" | {{GALb}} [[Hermidita]] | align="center" | 113 |- | align="center" | 5º | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 111 |- | align="center" | 6º | align="left" | {{GALb}} [[Rogelio Tapia]] | align="center" | 103 |- | align="center" | 7º | align="left" | {{GALb}} [[Pichi Lucas]] | align="center" | 92 |- | align="center" | 8º | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 91 |- | align="center" | 9º | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 90 |- | align="center" | 10º | align="left" | {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora]] | align="center" | 73 |- | align="center" | 11º | align="left" | {{RUSb}} [[Alexander Mostovoi]] | align="center" | 72 |} {{clear}} === Xogadores con máis partidos en primeira división === [[Ficheiro:A-Mostovoi.jpg|miniatura|dereita|Alexander Mostovoi.]] {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Pos. ! Xogador ! Partidos |- | align="center" | 1º | align="left" | '''{{GALb}} [[Hugo Mallo]]''' | align="center" | 262 |- | align="center" | 2º | align="left" | {{RUSb}} [[Alexander Mostovoi]] | align="center" | 235 |- | align="center" | 3º | align="left" | '''{{GALb}} [[Iago Aspas]]''' | align="center" | 232 |- | align="center" | 4º | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo]] | align="center" | 226 |- | align="center" | 5º | align="left" | {{GALb}} [[Juan Fernández Vilela|Juan]] | align="center" | 220 |- | align="center" | 6º | align="left" | {{GALb}} [[Pepe Villar]] | align="center" | 207 |- | align="center" | 7º | align="left" | {{ARGb}} [[Gustavo López]] | align="center" | 205 |- | align="center" | 8º | align="left" | {{ARGb}} [[Fernando Cáceres]] | align="center" | 198 |- | align="center" | 9º | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 195 |- | align="center" | 10º | align="left" | {{GALb}} [[Vicente Álvarez Núñez|Vicente]] | align="center" | 194 |- | align="center" | 11º | align="left" | {{PVAb}} [[Patxi Salinas]] | align="center" | 193 |- | align="center" | 12º | align="left" | {{ARGb}} [[Gustavo Cabral|Cabral]] | align="center" | 191 |- | align="center" | 13º | align="left" | {{GALb}} [[Santiago Castro Anido|Castro]] | align="center" | 187 |- | align="center" | 14º | align="left" | {{ESPb}} [[Atilano Vecino Escuadra|Atilano]] | align="center" | 183 |- | align="center" | 15º | align="left" | {{GALb}} [[Jonathan Castro Otto|Jonny]] | align="center" | 183 |} {{clear}} === Xogadores históricos === :''Categoría principal: [[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo|Xogadores do Celta de Vigo]].'' {| width="100%" style="font-size:100%;" | width="33%" valign="top" | '''Galicia''' * {{GALb}} [[Balbino Clemente]] * {{GALb}} [[Juanito Clemente|Juanito]] * {{GALb}} [[Pepe Hermida]] * {{GALb}} [[Rogelio Tapia]] * {{GALb}} [[Ramón Polo]] * {{GALb}} [[Chicha (futbolista)|Chicha]] * {{GALb}} [[Manuel Rodríguez Pazó|Lilo]] * {{GALb}} [[Pedro Pinilla]] * {{GALb}} [[Luís Casas Pasarín]] * {{GALb}} [[José Vega]] * {{GALb}} [[Cesáreo Rivera Pérez|Rivera]] * {{GALb}} [[Santiago Castro Anido]] * {{GALb}} [[Germán Waidele Figuerido|Mekerle]] * {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] * {{GALb}} [[Pahiño]] * {{GALb}} [[Manuel Hermida Losada|Hermidita]] * {{GALb}} [[José Fernando Martínez Rodilla|Rodilla]] * {{GALb}} [[Venancio González]] * {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro Rodríguez]] * {{GALb}} [[Joaquín Fernández Santomé|Quinocho]] * {{GALb}} [[Pepe Villar]] * {{GALb}} [[Leonardo Alonso Bao|Leonardo]] * {{GALb}} [[Vicente Álvarez Núñez|Vicente]] * {{GALb}} [[Manuel Pazos González|Manuel Pazos]] * {{GALb}} [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo Rodríguez]] * {{GALb}} [[Fernando Zunzunegui|Zunzunegui]] * {{GALb}} [[Juan Fernández Vilela|Juan]] * {{GALb}} [[José Manuel Alvelo]] * {{GALb}} [[Aretio]] * {{GALb}} [[Quique Costas]] * {{GALb}} [[Xurxo Otero]] * {{GALb}} [[Míchel Salgado|Michel Salgado]] * {{GALb}} [[Iago Aspas]] '''Arxentina''' * {{ARGb}} [[Gustavo López]] * {{ARGb}} [[Carlos Fenoy]] * {{ARGb}} [[Fernando Cáceres]] * {{ARGb}} [[Pablo Cavallero]] * {{ARGb}} [[Eduardo Berizzo]] * {{ARGb}} [[Diego Rodolfo Placente|Diego Placente]] * {{ARGb}} [[Sebastián Ariel Méndez Pardiñas|Méndez]] * {{ARGb}} [[Augusto Fernández]] '''Uruguai''' * {{URYb}} [[Ernesto Fabián Canobbio|Canobbio]] * {{URYb}} [[Maxi Gómez]] | | width="33%" valign="top" | '''España''' * {{ESPb}} [[Abel Fernández]] * {{ESPb}} [[Javier Maté]] * {{ESPb}} [[Rafael Berges]] * {{ESPb}} [[Juan José Gómez del Cura|Del Cura]] * {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora|Roig]] * {{PVAb}} [[Patxi Salinas]] * {{PVAb}} [[Gabriel Alonso]] * {{ESPb}} [[Patxi Villanueva]] * {{ESPb}} [[José Manuel Pinto]] * {{ESPb}} [[Santiago Cañizares]] * {{CATb}} [[Francisco Simón]] * {{ESPb}} [[Juan del Pino Díaz|Del Pino]] * {{ESPb}} [[Pichi Lucas]] * {{ESPb}} [[Eduardo Sobrado Vázquez|Sobrado]] * {{ESPb}} [[Pablo Olmedo|Olmedo]] * {{ESPb}} [[Adolfo Atienza Landeta|Atienza]] * {{ESPb}} [[Miguel Muñoz]] * {{ESPb}} [[José Mesa]] * {{ESPb}} [[Santiago Sanz Fraile|Yayo]] * {{ESPb}} [[Juanfran]] * {{ESPb}} [[Atilano Vecino Escuadra|Atilano]] '''Paraguay''' * {{PRYb}} [[Gabriel Lezcano]] '''Brasil''' * {{BRAb}} [[Mazinho]] * {{BRAb}} [[Ademir Vieira]] * {{BRAb}} [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] * {{BRAb}} [[Amarildo Souza do Amaral|Amarildo]] * {{BRAb}} [[Fabiano Soares Pessoa|Fabiano]] * {{BRAb}} [[Anderson Luis de Carvalho|Nené]] * {{BRAb}} [[Fernando Baiano|Baiano]] * {{BRAb}} [[Everton Giovanella]] * {{BRAb}} [[Edú]] * {{BRAb}} [[Sylvinho]] '''Chile''' * {{CHIb}} [[Fabián Orellana]] * {{CHIb}} [[Pablo Contreras Fica|Pablo Contreras]] '''Ecuador''' * {{ECUb}} [[Iván Kaviedes]] '''Dinamarca''' * {{DNKb}} [[Michael Krohn-Dehli]] | | width="33%" valign="top" | '''Francia''' * {{FRAb}} [[Richard Dutruel]] * {{FRAb}} [[Peter Luccin]] * {{FRAb}} {{CODb}} [[Claude Makélélé]] '''Irlanda do Norte''' * [[Jimmy Hagan]] '''Israel''' * {{ISRb}} [[Haim Revivo]] '''Inglaterra''' * {{ENGb}} [[Francis Cuggy]] '''Países Baixos''' * {{NEDb}} [[Jordi Cruyff]] '''Bulgaria''' * {{BULb}} [[Luboslav Penev]] '''Hungría''' * {{HUNb}} [[Gyula Alberty Kyscel|Gyula Alberty]] '''Serbia''' * {{SRBb}} [[Goran Đorović]] * {{SRBb}} [[Zoran Marić]] '''Croacia''' * {{HRVb}} [[Goran Jurić]] * {{HRVb}} [[Zvonimir Boban]] '''Bosnia-Hercegovina''' * {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] * {{BHCb}} [[Milorad Ratković]] * {{BHCb}} [[Savo Milošević]] '''Rusia''' * {{RUSb}} [[Alexander Mostovoi]] * {{RUSb}} {{ESTb}} [[Valery Karpin]] '''Portugal''' * {{PORb}} {{MOZb}} [[Jorge Cadete]] '''Exipto''' * {{EGYb}} [[Mido]] '''Alxeria''' * {{ALGb}} [[Kamel Ghilas]] '''Suráfrica''' * {{RSAb}} [[Benni McCarthy]] |} == Corpo técnico == === Actual === * Adestrador: [[Eduardo Coudet]] * Segundo adestrador: Ariel Broggi * Axudante técnico: Carlos Fernández * Preparadores físicos: Octavio Manera e Guido Cretari * Adestrador porteiros: * Psicólogo: [[Joaquín Valdés]] * Médico: [[Juan José García Cota]] * Fisioterapeuta: [[Ernesto Vieito Torres]] * Masaxista: [[Iván Comesaña]] * Encargado do material: [[Eduardo Fernández Costas]] * Delegado: [[Vladimir Gudelj]] === Adestradores === :''Categoría principal: [[:Categoría:Adestradores do Celta de Vigo|Adestradores do Celta de Vigo]].'' {| | valign="top" width="25%" | * {{ENGb}} [[Francis Cuggy]] * {{GALb}} [[Andrés Balsa]] * {{ESCb}} [[Mr. Cowan]] * {{GALb}} [[Ramón Encinas Dios]] * {{CATb}} [[José Planas]] * {{PVAb}} [[José María Peña Salegui]] * {{GALb}} [[Ricardo Comesaña]] * {{ESPb}} [[Joaquín Cárdenes]] * {{PVAb}} [[Baltasar Albéniz]] * {{HUNb}} [[Károly Plattkó]] * {{GALb}} [[Armando Márquez Ligorri]] * {{CATb}} [[Ricardo Zamora]] * {{GALb}} [[Luís Casas Pasarín]] * {{GALb}} [[Roberto Ozores]] * {{GALb}} [[Odilio Bravo]] * {{PVAb}} [[José Iraragorri]] * {{PVAb}} [[Luis Urquiri]] * {{ARGb}} [[Alejandro Scopelli]] * {{CATb}} [[Lluís Miró i Doñate|Luís Miró]] | valign="top" width="25%" | * {{ARGb}} [[Enrique Lúpiz]] * {{ESPb}} [[Santiago Sanz Fraile]] * {{FRAb}} [[Louis Hon]] * {{GALb}} [[Aretio]] * {{PVAb}} [[Ignacio Eizaguirre]] * {{ESPb}} [[Joseíto]] * {{ESPb}} [[Rafael Yunta]] * {{ESPb}} [[Cesar Rodríguez Álvarez|Cesar Rodríguez]] * {{GALb}} [[Pepe Villar]] * {{ARGb}} [[Roque Olsen]] * {{ESPb}} [[Juanito Arza]] * {{ARGb}} [[Pedro Dellacha]] * {{ESPb}} [[Mariano Moreno Serrano]] * {{PVAb}} [[Carmelo Cedrún]] * {{ESPb}} [[Toni Cuervo]] * {{PVAb}} [[José María Maguregui]] * {{ESPb}} [[Laureano Ruiz]] * {{ESPb}} [[Pedro González Carnero]] * {{SRBb}} [[Milorad Pavić]] | valign="top" width="25%" | * {{GALb}} [[Luis Cid Pérez]] * {{GALb}} [[Félix Carnero]] * {{ESPb}} [[José Luis García Traid|J. L. García Traid]] * {{eNGb}} [[Colin Addison]] * {{GALb}} [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo]] * {{ESPb}} [[José Manuel Díaz Novoa|J. M. Díaz Novoa]] * {{GALb}} [[Delfín Álvarez]] * {{PVAb}} [[Txetxu Rojo]] * {{ARGb}} [[Carlos Aimar]] * {{GALb}} [[Fernando Castro Santos|Castro Santos]] * {{PVAb}} [[Javier Irureta]] * {{ESPb}} [[Víctor Fernández]] * {{PVAb}} [[Miguel Ángel Lotina]] * {{SRBb}} [[Radomir Antić]] * {{GALb}} [[Ramón Carnero]] * {{GALb}} [[Rafa Sáez]] * {{GALb}} [[Fernando Vázquez]] * {{BULb}} [[Hristo Stoichkov]] * {{ESPb}} [[López Caro]] | valign="top" width="25%" | * {{ESPb}} [[Antonio López Habas|Antonio López]] * {{ESPb}} [[Alejandro Menéndez]] * {{ESPb}} [[Pepe Murcia]] * {{ESPb}} [[Eusebio Sacristán]] * {{CATb}} [[Paco Herrera]] * {{ESPb}} [[Abel Resino]] * {{ESPb}} [[Luis Enrique Martínez García|Luís Enrique]] * {{ARGb}} [[Eduardo Berizzo]] * {{ESPb}} [[Juan Carlos Unzué]] * {{ARGb}} [[Antonio Mohamed]] * {{PORb}} [[José Miguel Azevedo Cardoso|Miguel Cardoso]] * {{ESPb}} [[Fran Escribá]] * {{CATb}} [[Óscar García Junyent|Óscar García]] * {{ARGb}} [[Eduardo Coudet]] |} {{Adestradores do Celta de Vigo}} === Adestradores con máis partidos === ''Os datos contabilízanse dende a tempada 1939-40 para Primeira, 1970-71 para Segunda e dende a 2001-02 para Segunda División B ata a 2011-12.<ref>{{Cita web|url=https://www.bdfutbol.com/es/e/eentr11.html|páxina-web=www.bdfutbol.com|título=Entrenadores Celta de Vigo|data-acceso=2019-01-23}}</ref> Non se contabilizan os partidos de [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]]''. [[Ficheiro:Zamora esp 1926.jpeg|miniatura|dereita|Ricardo Zamora, que dirixiu ó equipo nunha das épocas máis exitosas.]] {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=#CADCFB ! Pos. ! Nome ! Encontros |- | align="center" | 1º | align="left" | {{ESPb}} [[Víctor Fernández]] | align="center" | 190 |- | align="center" | 2º | align="left" | {{PVAb}} [[Txetxu Rojo]] | align="center" | 134 |- | align="center" | 3º | align="left" | {{ESPb}} [[Ricardo Zamora]] | align="center" | 126 |- | align="center" | 4º | align="left" | {{GALb}} [[Fernando Vázquez]] | align="center" | 119 |- | align="center" | 5º | align="left" | {{GALb}} [[Luís Casas Pasarín]] | align="center" | 117 |- | align="center" | 6º | align="left" | {{ESPb}} [[Juan Arza]] | align="center" | 114 |- | align="center" | 7º | align="left" | {{ARGb}} [[Eduardo Berizzo]] | align="center" | 114 |- | align="center" | 8º | align="left" | {{CATb}} [[Paco Herrera]] | align="center" | 86 |- | align="center" | 9º | align="left" | {{PVAb}} [[Carmelo Cedrún]] | align="center" | 85 |- | align="center" | 10º | align="left" | {{PVAb}} [[Maguregui]] | align="center" | 84 |- | align="center" | 11º | align="left" | {{PVAb}} [[Baltasar Albéniz]] | align="center" | 78 |- | align="center" | 12º | align="left" | {{GALb}} [[Fernando Castro Santos]] | align="center" | 76 |- | align="center" | 13º | align="left" | {{PVAb}} [[Miguel Ángel Lotina]] | align="center" | 73 |- | align="center" | 14º | align="left" | {{SRBb}} [[Milorad Pavić]] | align="center" | 72 |- | align="center" | 15º | align="left" | {{GALb}} [[Félix Carnero]] | align="center" | 61 |- |} {{clear}} == Xunta directiva == * Presidente: [[Manuel Carlos Mouriño Atanes]] * Vicepresidente 1º: Ricardo Barros Hermida * Vicepresidente 2º: Pedro Posada Martínez * Director xeral: Antonio Chaves * Conselleiros: [[Carmen Avendaño|Carmen Avendaño Otero]], Antonio Rosendo Martínez e Primitivo Ferro Ribadulla. * Director técnico: [[Miguel Montes Torrecilla]] * Coordinador categorías inferiores: José Ricardo Fernández * Directora de proxección e mercadotecnia: Marian Mouriño Terrazo * Directora financeira: María José Herbón * Director de seguridade e instalacións: Manuel Mariño * Responsable da fundación: Carmela Cuevas === Presidentes === :''Categoría principal: [[:Categoría:Presidentes do Celta de Vigo|Presidentes do Celta de Vigo]].'' Lista de presidentes.<ref>{{Cita web |url=http://www.celtavigo.net/Portal-GZ/contenido.php?c=175 |título=Lista de presidentes na páxina do Celta |data-acceso=25 de decembro de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111121024703/http://www.celtavigo.net/Portal-GZ/contenido.php?c=175 |dataarquivo=21 de novembro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1927/07/27/020.html|páxina-web=hemeroteca.abc.es|título=ABC (Madrid) - 27/07/1927, p. 20 - ABC.es Hemeroteca|data-acceso=2019-01-23}}</ref> {| | valign="top" width="33%" | * 1. [[Manuel Bárcena Andrés-García|Manuel Bárcena]], 1923-1925 * 2. [[Manuel Núñez García]], 1925-1927 * 3. [[Ramón Fernández Mato]], 1927-1927 * 4. [[Manuel Prieto González]], 1927-19XX. * 5. [[Alfredo Escobar Huertas]], 19XX-1932. * 6. [[Luis de Vicente Sasiain]], 1932-1933. * 7. [[Indalecio Vázquez]], 1933-1934. * 8. [[Cesáreo González]], 1934-1935. * 9. [[Rodrigo de la Rasilla]], 1935-1936. * 10. [[Pedro Braña Merino]], 1939-1940. * 11. [[Manuel Núñez González, século XX|Manuel Núñez González]], 1940-1941. * 12. [[Fernando de Miguel Rodríguez|Fernando de Miguel]], 1941-1942. | valign="top" width="33%" | * 13. [[Luis Iglesias Fernández]], 1942-1948. * 14. [[Avelino Ponte Caride]], 1948-1950. * 15. [[Faustino Álvarez Álvarez|Faustino Álvarez]], 1950-1952. * 16. [[Manuel Prieto Pérez]], 1952-1956. * 17. [[Antonio Herrero Montero|Antonio Herrero]], 1956-1958. * 18. [[Antonio Crusat Pardiñas]], 1958-1959 (comisión xestora).<ref>{{Versaleta|[[Fernando Gallego Arzuaga|Gallego Arzuaga, F.]]}} (1997): ''R.C. Celta 1923-1998. 75 años de historia''. ''[[Faro de Vigo]]''. Páx. 356.</ref> * 19. [[Celso Lorenzo Villa]], 1959-1962. * 20. [[Carlos Barreras Barret]], 1961-1963. * 21. [[Antonio Crusat Pardiñas|Antonio Crusat]], 1963-1964 * 22. [[Manuel Rodríguez Gómez|Manuel Rodríguez]], 1964-1965. * 23. [[Daniel Alonso González|Daniel Alonso]], 1965-1968. * 24. [[Ramón de Castro]], 1968-1969. | valign="top" width="33%" | * 25. [[Rodrigo Alonso Fariña]], 1969-1973. * 26. [[Antonio Vázquez Gómez]], 1973-1976. * 27. [[Jaime Arbones Alonso]], 1977-1979. * 28. [[Rodrigo Arbones Alonso]], 1979-1980. * 29. [[Elías Posada]], 1979-1980. * 30. [[Elías Alonso Riego]], 1979-1983. * 31. [[José Luis Rivadulla García|José Luis Rivadulla]], 1982-1990. * 32. [[José Luis Alejo Álvarez]], 1990-1991. * 33. [[Eloy de Francisco]], 1990-1991. * 34. [[Jose Ignacio Núñez Gallego|J. Ignacio Núñez]], 1991-1995. * 35. [[Horacio Gómez Araújo]], 1995-2006. * 36. [[Carlos Mouriño]], 2006- |} == Palmarés == === Torneos nacionais === * '''[[Campionato de Galicia de fútbol|Campionato de Galicia]] (6)''': [[Campionato de Galicia de fútbol 1923/24|1923-24]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1924/25|1924-25]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1925/26|1925-26]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1929/30|1929-30]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1931/32|1931-32]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1933/34|1933-34]].<ref>[http://www.rsssf.com/tabless/span-galiciachamp.html Campións do Campionato de Galicia] en ''The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation'' {{En}}</ref> * '''[[Campionato de Galicia de fútbol|Sub-Campionato de Galicia]] (6)''': [[Campionato de Galicia de fútbol 1926/27|1926-27]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1927/28|1927-28]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1928/29|1928-29]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1930/31|1930-31]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1936/37|1936-37]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1937/38|1937-38]]. * '''Sección galega do [[Campionato Mancomunado Galaico-Ástur]] (1)''': [[Campionato Mancomunado Galaico-Ástur 1934/35|1934-35]] * '''[[Copa Galiza de fútbol|Copa Galiza]] (2)''': [[Copa Xunta de Galicia 2006|2006]]*<ref>"O Celta alza a Copa Xunta" [http://www.farodevigo.es/secciones/noticia.jsp?pRef=2861_11_109415__Deportes-Celta-alza-Copa-Xunta en Faro de Vigo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190915140058/https://www.farodevigo.es/deportes/2861/deportes-celta-alza-copa-xunta/109415.html |date=15 de setembro de 2019 }} {{Es}}</ref>, [[Copa Galiza de fútbol 2008|2008]]<ref>[http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/deportivo/es/desarrollo/1125818.html El Celta se lleva la Copa Galicia en los penaltis] en ''Marca'' {{Es}}</ref> :<small>*Chamada nese ano Copa Xunta de Galicia.</small> === Torneos estatais === * '''Subcampión da [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]] (4*)''': 1908(Como Vigo F.C.) [[Copa do Rei de fútbol 1947/48|1947–48]], [[Copa do Rei de fútbol 1993/94|1993–94]], [[Copa do Rei de fútbol 2000/01|2000–01]] * '''Campión de [[Segunda división española|segunda división]] (4)''': [[Segunda división española 1934/35|1934–35]]**, [[Segunda división española 1935/36|1935–36]], [[Segunda división española 1981/82|1981–82]], [[Segunda división española 1991/92|1991–92]] * '''Subcampión de [[Segunda división española|segunda división]] (7)''': [[Segunda división española 1959/60|1959–60]], [[Segunda división española 1960/61|1960–61]], [[Segunda división española 1965/66|1965–66]], [[Segunda división española 1968/69|1968–69]], [[Segunda división española 1975/76|1975–76]], [[Segunda división española 2004/05|2004–05]], [[Segunda división española 2011/12|2011–12]] * '''Campión de [[Segunda división B española|segunda división B]] (1)''': [[Segunda división B española 1980/81|1980–81]] * '''Campión de [[Terceira división española|terceira división]] (1)''': [[Terceira división española 1930/31|1930–31]] (**) Quedou campión do Grupo 1, e terceiro na Fase Final === Torneos internacionais === * '''[[Copa Intertoto|Copa Intertoto da UEFA]] (1)''': [[Copa Intertoto da UEFA 2000|2000]]<ref>[https://web.archive.org/web/20071226012914/http://es.uefa.com/competitions/intertotocup/history/season=2000/round=1469/index.html Resultados das finais da Copa Intertoto na tempada 2000] na web oficial da UEFA {{Es}}</ref> === Torneos amigables de máis importancia === * '''[[Trofeo Cidade de Vigo]] (21)''': [[Trofeo Cidade de Vigo 1972|1972]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1973|1973]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1975|1975]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1976|1976]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1980|1980]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1984|1984]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1986|1986]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1988|1988]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1991|1991]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1992|1992]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1993|1993]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1997|1997]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1998|1998]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1999|1999]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2000|2000]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2002|2002]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2005|2005]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2006|2006]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2008|2008]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2009|2009]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2012|2012]] * '''[[Trofeo Memorial Quinocho]] (19)''': [[Trofeo Memorial Quinocho 1995|1995]], [[Trofeo Memorial Quinocho 1996|1996]], [[Trofeo Memorial Quinocho 1998|1998]], [[Trofeo Memorial Quinocho 1999|1999]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2000|2000]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2001|2001]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2002|2002]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2003|2003]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2004|2004]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2005|2005]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2007|2007]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2008|2008]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2009|2009]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2011|2011]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2012|2012]], [[Memorial Quinocho 2013|2013]], [[Memorial Quinocho 2014|2014]], [[Memorial Quinocho 2015|2015]] , [[Memorial Quinocho 2016|2016]] * '''[[Trofeo Luis Otero]] (12)''' : 1965, 1969, 1970, 1971, 1976, 1982, 1983, 1985, 1990, 2007, 2010, 2014 * '''[[Trofeo Emma Cuervo]] (9)''': 1954, 1961, 1968, 1975, 1977, 1979, 1981, 1997, [[Trofeo Emma Cuervo 2010|2010]] * '''[[Trofeo Concepción Arenal]] (6)''': 1957, 1967, 1991, 1998, 2004, 2010 * '''[[Trofeo Teresa Herrera]] (1)''': [[Trofeo Teresa Herrera 1999|1999]] * '''[[Trofeo Xacobeo 99]] (1)''': 1999<ref>{{Cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundo/1999/agosto/11/deportes/celta.html|páxina-web=www.elmundo.es|título=El Celta barre al Real Madrid en el Trofeo Xacobeo|data-acceso=2019-01-23}}</ref> *'''[[Trofeo Memorial Héctor Rial]] (1)''': 1993 * '''[[Trofeo Colombino]] (1)''': [[Trofeo Colombino 2001|2001]] <small>(Datos actualizados no ano 2020)</small> == Filial == {{Artigo principal|Real Club Celta de Vigo B}} O '''Real Club Celta de Vigo B''' é o equipo filial do Celta. Fundado en [[1989]], milita no Grupo I da [[Segunda División B de España|Segunda División B]] e o seu adestrador é [[Onésimo Sánchez]]. Tradicionalmente chámaselle '''Celta Turista''', pois foi o Club Turista (despois Celta Turista) o seu último filial, antes de fusionarse co Celta, pasando a ser o seu equipo dependente. Foi unha canteira prolífera, que deu lugar a grandes xogadores, como [[Borja Oubiña]], [[Michel Salgado]] ou [[Xurxo Otero]] (os tres internacionais con [[Selección de fútbol de España|España]]), ou [[Pablo Couñago]] bota de ouro do mundial sub-20 de 1999 en [[Nixeria]]. Xogou dúas veces a liguiña de clasificación para a [[Segunda división española|segunda división]]. Historicamente, os clubs filiais que tivo o Celta foron o Berbés, o Gran Peña (despois Gran Peña Celtista), e o Club Turista (despois Celta Turista). Debido a que as SADs non poden ter clubs filiais independentes delas, durante a reconversión dos clubs a SADs os filiais integráronse dentro da estrutura dos clubs "paternais". === Xogadores da canteira === Estes son algúns dos xogadores que saíron da canteira celeste: :''Categoría principal:'' '''[[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo B|Xogadores do Celta de Vigo B]]'''. {| | valign="top" width="20%" | * [[Adrián Mouriño]] * [[Antonio Rodríguez Dovale]] * [[Borja Oubiña]] * [[Dani Abalo]] * [[Dani Carril]] * [[Francisco Noguerol]] * [[Hugo Mallo]] * [[Iago Aspas]] * [[Iago Bouzón]] * [[Jonathan Aspas]] | valign="top" width="20%" | * [[Jonathan Pereira]] * [[Jonathan Vila]] * [[Jordi Figueras Montel]] * [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro Rodríguez]] * [[Michel Salgado]] * [[José Ignacio Fernández Palacios|Nacho]] * [[Nino Lema]] * [[Óscar Pardavila Cordovés]] * [[Pablo Couñago]] * [[Pahiño]] | valign="top" width="20%" | * [[Roberto Fernández Alvarellos]] * [[Roberto Lago]] * [[Xurxo Otero]] * [[Yoel Rodríguez Oterino|Yoel Rodríguez]] | valign="top" width="20%" | |} == Baloncesto == [[Ficheiro:Una piña.jpg|miniatura|Xogadoras do Celta de baloncesto.]] {{Artigo principal|Real Club Celta Baloncesto}} O '''Real Club Celta Baloncesto''' (anteriormente '''R.C. Celta Banco Simeón''', '''R.C. Celta Vigourban''' e '''Real Club Celta Indepo''') é un equipo feminino. Entre o seu palmarés están cinco campionatos da [[Liga española de baloncesto feminino]] (1977, 1979, 1982, 1999, 2000), catro Copas da Raíña (1974, 1981, 1984, 2001) e doce [[Copa Galicia (baloncesto)|Copas de Galicia]] (1996, 1997, 1998, 1999, 2001, 2002, 2003, 2005, 2007, 2008, 2009, 2011). Disputa os seus encontros no [[Complexo deportivo de Navia]], está dirixido por Carlos Colinas e o seu patrocinador é Construcións deportivas Indepo. == Atletismo == === Nacemento === O equipo de atletismo do Celta de Vigo xurdiu por iniciativa de [[Manuel de Castro González|Manuel de Castro ''Handicap'']], que tras volver dos [[Xogos Olímpicos de 1924]] quixo crear unha sección de atletismo para o club recentemente creado. O equipo naceu da man do directivo do Celta, irman de ''Handicap'' e campión de Galiza en lanzamento de peso e disco en [[1921]], [[Fernando de Castro González]]. Debutou o [[14 de setembro]] de [[1924]] nos Campionatos Galegos de Atletismo en [[Vigo]] no extinto [[campo de Coia]], obtendo catro vitorias individuais e o cuarto posto por equipos con só catro atletas en competición, ademais do futbolista [[Pedro Pinilla|Pinilla]] que quedou eliminado nos 100 m. Tras volver competir nos campionatos galegos de [[1925]] a actividade foise diluíndo ó non disputarse estes nos anos [[1926]] e [[1927]], chegando a desaparecer e integrarse os seus atletas na Sociedade Atlética de Vigo. === Rexurdimento === Na primavera de [[1950]] o Celta volveu ó atletismo da man de [[Alfonso Posada]] como delegado da sección. Debutou nesta segunda etapa nos Campionatos de Vigo de neófitos e debutantes con bastante bo papel, e tamén en [[Balaídos]] nos Campionatos Galegos absolutos no que alcanzou a segunda posición. Nestes anos de historia o Celta foi batendo marcas ata ter atletas campións de [[España]], de [[Europa]] ou participando nos [[Xogos Olímpicos]]. Rogelio Rivas foi o primeiro céltico en conseguir un récord de España absoluto (nos 100 m lisos) e tamén o primeiro en asistir a uns Xogos Olímpicos ([[Xogos Olímpicos de 1964|Toquio 1964]]). O primeiro estranxeiro que militou nas filas do club foi o [[Finlandia|finés]] Jouko Kuha, quen acadou o récord mundial dos 3.000 metros obstáculos en [[1968]].<ref>{{Cita web|url=https://celtaatletismo.wordpress.com/about/|data=2007-02-05|páxina-web=Real Club Celta de Vigo de Atletismo|título=El Club|data-acceso=2019-01-23|lingua=es-ES}}</ref> == Fútbol Indoor == Dende o ano [[2011]] o Celta tamén compite na [[Liga española de fútbol indoor]]. Se ben o ano do seu debut non pasou da fase de grupos, demostrou unha gran progresión nesta competición, ó chegar a semifinais na tempada 2011-2012 onde foi eliminado polo [[Real Madrid]], quen sería o campión<ref>{{Cita web |url=http://www.ligafutbolindoor.com/index.php?p=clasificacion&u=5 |título=Copia arquivada |data-acceso=23 de marzo de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130613213020/http://ligafutbolindoor.com/index.php?p=clasificacion&u=5 |dataarquivo=13 de xuño de 2013 |urlmorta=yes }}</ref>. Esta melloría chegou ó apoxeo cando na terceira tempada se declarou campión do torneo gañandolle a final ó [[Real Valladolid]] e sendo o celtista [[Jacobo Campos]] o mellor xogador da Liga Fertiberia de Fútbol Indoor. O equipo está adestrado por [[Ramon Carnero|Moncho Carnero]] e formado polos seguintes exfutbolistas profesionais: * ''Actualizado a [[17 de xuño]] de [[2013]].'' {{Fs start}} {{Fs player|no=1|nat=GAL|name=Adrian Rubio|pos=}} {{Fs player|no=13|nat=GAL|name=[[Emilio López Fernández|Emilio]]|pos=}} {{Fs player|no=1|nat=ESP|name=[[Javier Maté|Maté]]|pos=}} {{Fs player|no=25|nat=PVA|name=[[Patxi Villanueva|Villanueva]]|pos=}} {{Fs player|no=25|nat=ESP|name=Miguel Solla|Solla|pos=}} {{Fs player|no=5|nat=GAL|name=Rodolfo Dapena|pos=}} {{Fs player|no=|nat=ESP|name=[[Tomás Hervás|Tomás]]|pos=}} {{Fs player|no=24|nat=GAL|name=[[Nacho Cantero]]|pos=}} {{Fs player|no=2|nat=GAL|name=[[Michel Salgado]]|pos=}} {{Fs player|no=18|nat=BRA|name=[[Everton Giovanella]]|pos=}} {{Fs player|no=3|nat=GAL|name=[[Xurxo Otero]]|pos=}} {{Fs player|no=35|nat=PVA|name=[[Patxi Salinas]]|pos=}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=6|nat=SRB|name=[[Srđan Bajčetić|Bajcetic]]|pos=}} {{Fs player|no=7|nat=BHC|name=[[Milorad Ratković|Ratković]]|pos=}} {{Fs player|no=8|nat=GAL|name=[[Jacobo Campos]]|pos=}} {{Fs player|no=14|nat=VEN|name=[[José Luis Mosquera Losada|Mosquera]]|pos=}} {{Fs player|no=11|nat=GAL|name=[[Vicente Celeiro]]|pos=}} {{Fs player|no=|nat=GAL|name=[[Isaac Fernández]] |pos=}} {{Fs player|no=12|nat=GAL|name=[[Vicente Fidalgo]] |pos=}} {{Fs player|no=15|nat=GAL|name=[[Fran Caínzos]]|pos=}} {{Fs player|no=16|nat=GAL|name=Antonio Otero|Toni Otero|pos=}} {{Fs player|no=17|nat=GAL|name=[[Manel Fernández]] |pos=}} {{Fs player|no=24|nat=BHC|name=[[Vladimir Gudelj]]|pos=}} {{Fs player|no=10|nat=GAL|name=Quique|pos=}} {{Fs end}} == Galería de imaxes == {{Artigo principal|Galería de imaxes do Celta de Vigo}} {{Galería |align=center |lines=2 |Ficheiro:Iagobouzon.jpg|[[Iago Bouzón]]. |Ficheiro:Estadio de Balaídos.jpg|[[Estadio Municipal de Balaídos]]. |Ficheiro:Jose Enrique Sanchez.jpg|[[José Enrique Sánchez]]. |Ficheiro:Joseenriquemarkviduka.JPG|José Enrique Sánchez e [[Mark Viduka]]. |Ficheiro:Mido 11.JPG|[[Mido]]. |Ficheiro:Valery Karpin.jpg|[[Valery Karpin]]. |Ficheiro:Urzaiz ta Yeste.jpg|Partido do Celta en [[Estadio de San Mamés|San Mamés]] en [[2005]]. }} == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|RC Celta de Vigo}} [[Ficheiro:W.gl.Celta de Vigo.png|125px|dereita]] === Outros artigos === * [[Vigo]] * [[Derbi entre Celta e Deportivo]] * [[Estadio Municipal de Balaídos]] === Ligazóns externas === * {{Cita web|url=https://rccelta.es/gl/|título=Páxina oficial|data-acceso=13 de agosto de 2021}} * {{Cita web|url=http://www.fundacioncelta.com|título=Fundación Celta de Vigo|data-acceso=27 de xaneiro de 2021|data-arquivo=09 de maio de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170509080700/http://www.fundacioncelta.com/|url-morta=yes}} * {{Cita web|url=http://www.delcelta.com|título=Noticias|páxina-web=Delcelta.com|lingua=es|data-acceso=24 de marzo de 2021|data-arquivo=27 de outubro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101027213801/http://delcelta.com/|url-morta=yes}} {{Primeira División}} {{Fútbol en Galicia}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Celta de Vigo}} [[Categoría:Artigos destacados sobre Galicia]] [[Categoría:Celta de Vigo| ]] hshs00ymheyq8hejsye1hmalvssyp9l 6147842 6147841 2022-08-01T23:49:38Z Jockerouac 113500 /* Altas e baixas 2022/23 */ wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Outros homónimos|Celta (homónimos)}} {{Club de fútbol | nome = Real Club Celta de Vigo | escudo = [[Ficheiro:Escudo RC Celta de Vigo.svg|120px]] | nomecompleto = Real Club Celta de Vigo, S.A.D. | alcume = ''O Celtiña'', ''Celtistas'', ''Celestes'', ''Célticos'', ''Portugueses'',<ref name="abc.es">{{Cita web|url=http://www.abc.es/deportes/futbol/abci-clasiquino-derbi-mas-igualado-toda-espana-201604020821_noticia.html|título=El «clasiquiño», el derbi más igualado de toda España|xornal=[[ABC (xornal)|ABC]]|data=2 de abril de 2016|apelidos=Cabanelas|nome=Lucía M.|data-acceso=29 de xuño de 2016}}</ref> ''Olívicos'' | fundacion = 23 de agosto de 1923 {{idade|23|8|1923}} | estadio = [[Balaídos]], [[Vigo]]<br/>{{GALb}} [[Galicia]] | inauguracion = [[30 de decembro]] de [[1928]] | capacidade = 29.000<ref>{{Cita web|url=https://rccelta.es/gl/club/instalacions/|páxina-web=rccelta.es|título=Instalacións|data-acceso=30 de marzo de 2021}}</ref> | propietario = | presidente = {{GALb}} [[Manuel Carlos Mouriño Atanes|Carlos Mouriño]] | adestrador = {{ARGb}} [[Eduardo Coudet]] | liga = [[Primeira división española|Primeira División]] | tempada = [[Primeira división española 2018/19|2018–19]] | posicion = '''17º''' | web = https://rccelta.es/ | marcacamiseta = [[Adidas]] | anunciocamiseta = [[Estrella Galicia]] | pattern_la1 = _celta2122h | pattern_b1 = _celta2122h | pattern_ra1 = _celta2122h | pattern_sh1 = _celta2122h | pattern_so1 = _celta2122h | leftarm1 = B6CFE8 | body1 = B6CFE8 | rightarm1 = B6CFE8 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = B6CFE8 | pattern_la2 = | pattern_b2 = _celta2122a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = _celta2122a | pattern_so2 = _color_3_stripes_white | leftarm2 = FF0000 | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FF0000 | socks2 = FF0000 }} O '''Real Club Celta de Vigo S.A.D.''', coñecido popularmente como '''Celta''', é un equipo de [[fútbol]] [[Galicia|galego]] fundado na cidade de [[Vigo]] o [[23 de agosto]] de [[1923]] por unión do [[Real Vigo Sporting Club]] e o [[Real Club Fortuna de Vigo]]. Disputa os seus partidos no [[Estadio Municipal de Balaídos|estadio de Balaídos]], inaugurado o [[30 de decembro]] de [[1928]]. O [[3 de xuño]] de [[2012]] conseguiu volver á [[Primeira División Española|primeira división]] logo de descender na tempada [[Primeira división española 2006/07|2006-07]] tras quedar 18º. Disputou 55 tempadas en primeira, sendo o equipo galego con máis tempadas na máxima categoría. Ocupa o 11º na [[Clasificación histórica da Primeira división española de fútbol|clasificación histórica de primeira]]. Mantén historicamente unha gran rivalidade co [[Deportivo da Coruña]]. Os encontros disputados entre os dous equipos adóitanse chamar o ''[[Derbi Galego]]''. Ten tamén unha histórica rivalidade co [[Pontevedra CF]]. Entre os seus logros cabe destacar 3 subcampionatos da [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]],<ref name="CIS">{{cita web|autor=Centro de Investigaciones Sociológicas|url=http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/2700_2719/2705/Es2705mar_A.pdf|título=Barómetro de mayo|ano=[[2007]]|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> unha [[Copa Intertoto]],<ref>{{Cita novas|apelido=Villarino|nome= Xulio| url= http://www.lavozdegalicia.es/noticia/gradario/hemeroteca/2016/08/21/celta-ganaba-intertoto-dia-hoy/00031471813020479910922.htm |título= El Celta ganaba la Intertoto tal día como hoy|data= 22 de agosto de 2017|dataacceso= 12 de xuño de 2018}}</ref> 7 clasificacións para a [[Copa da UEFA]], unha para a [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] na tempada [[2003]]-[[2004|04]], na que caeu eliminado en oitavos de final polo [[Arsenal F.C.|Arsenal FC]], e a clasificación histórica do 20 de abril de 2017 para as semifinais da [[UEFA Europa League]], tras gañar ao [[KRC Genk|Genk]] belga 3-2 na casa e quedar 1-1 no Luminus Arena. É o décimo equipo en número de afeccionados do [[España|Estado español]] (2,2%), segundo unha enquisa do CIS de [[maio]] de [[2007]]. == Historia == === Antecedentes === [[Ficheiro:Café Moderno, 1925, Vigo, Hauser y Menet.jpg|miniatura|dereita|O [[Edificio El Moderno|Hotel Moderno]] de Vigo, onde se celebrou a asemblea fundacional do Celta.]] A tradición futbolística en [[Galicia]] data de comezos do [[século XX]]. Foi en [[Vigo]] onde esta modalidade deportiva tivo as súas primeiras manifestacións: comezou a practicarse nos xa desaparecidos peiraos da cidade, difundido polos empregados británicos da empresa [[Eastern Telegraph Company]], instalada en [[1873]] en Vigo para encargarse da instalación do cable telegráfico entre [[Gran Bretaña]] e a [[Península Ibérica|península]]. Esta empresa promovería en [[1895]] o primeiro equipo estábel da cidade do que se ten constancia na prensa, o [[Exiles Cable Club]]. Este equipo disputou varios encontros contra tripulacións mercantes e militares británicas de paso pola cidade. Ó pouco tempo naceron sociedades mixtas de galegos e británicos como o ''Petit FC''. [[Ficheiro:Manuel de Castro González.jpg|miniatura|200px|esquerda|[[Manuel de Castro González|Manuel de Castro ''Handicap'']], principal promotor do club.]] En [[1905]],<ref>{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5520-1923-nace-o-celta-de-vigo|título=Nace o Celta de Vigo|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130626013142/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5520-1923-nace-o-celta-de-vigo|dataarquivo=26 de xuño de 2013|urlmorta=yes}}</ref> a imaxe e semellanza doutras cidades como [[Barcelona]], constituíronse en [[Vigo]] dous clubs de fútbol de primeira categoría: o [[Vigo Foot-ball Club]] e o [[Real Club Fortuna de Vigo|Fortuna Foot-ball Club]]. O Vigo FC seguiu un proceso de fusións con outros equipos da cidade como o ''New Club'' en [[1906]] ou o ''Sporting Club'' en [[1911]] para dar lugar definitivamente ó [[Real Vigo Sporting Club]] en [[1914]]. Pola súa banda o Fortuna FC non sufriu case cambios de nome, quedando definitivamente co nome de [[Real Club Fortuna de Vigo]] en [[1908]]. Dende sempre ámbolos dous equipos reveláronse coma rivais de potencia semellante, e os seus enfrontamentos xeraban grandes movementos de masas de [[Seareiro|seareiros]]. O seu prestixio adquiriu ampla dimensión en todo o país, e a preponderancia foi tan notoria que a partir de [[1906]] e até [[1923]] algún dos dous equipos vigueses foi sempre sen interrupción gañador do [[Campionato de Galicia de fútbol|Campionato de Galicia]]. Este momento de auxe do fútbol en [[Vigo]] viuse reforzado tamén en [[1922]] coa disputa no [[campo de Coia]] da final da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] entre o [[FC Barcelona]] e o [[Real Unión de Irún]], encontro no que vencerían os cataláns por 5-1. O [[10 de agosto]] de [[1923]], co gallo de fortalecer a categoría do fútbol vigués,<ref name="Club">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/club|título=Real Club Celta de Vigo S.A.D.|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121216194907/http://www.celtavigo.net/gl/club|dataarquivo=16 de decembro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> os dous equipos fusionáronse creando deste xeito o Club Celta da man de [[Manuel de Castro González|Manuel de Castro ''Handicap'']] (Vicepresidente do Vigo Sporting), [[Juan Baliño Ledo]] (secretario do Concello) e [[Pepe Bar]] (adestrador do Fortuna), principais promotores do proxecto. Elixiuse Celta de Vigo, entre outras propostas como por exemplo [[Breogán]],<ref>{{cita novas |apelidos=As.com |título=Diez razones para ser del Celta |url=https://as.com/futbol/2017/09/05/primera/1504629955_725755.html |dataacceso=12 de xuño de 2018 |obra=AS.com |data=5 de setembro de 2017}}</ref> como nome do equipo e a cor celeste para a indumentaria, xa que o obxectivo da creación do equipo era ser o estandarte do fútbol en [[Galicia]]. Deste xeito nace a historia do Real Club Celta de Vigo, que nun primeiro momento contaría coa considerable cifra de 64 xogadores e con [[Manuel Bárcena Andrés-García]], [[Conde de Torrecedeira]], como primeiro [[presidente]] do club. {{Primeiro cadro de xogadores do Celta de Vigo}} === Comezos como equipo === Para a dirección no novo equipo elixiuse entre os moitos aspirantes ó adestrador británico [[Francis Cuggy]], que se incorporou a comezos do ano [[1924]].<ref name="1923-1930">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5521-1923-1930-gal|título=1923-1930|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723013201/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5521-1923-1930-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> A presentación do equipo foi no [[campo de Coia]] o [[16 de setembro]] de [[1923]], nun encontro entre os propios xogadores do club aproveitando o amplo cadro do que dispoñía o equipo. O primeiro encontro fronte a outro club foi o [[23 de setembro]] fronte ó Boavista [[Portugal|portugués]]. A aliñación inicial do Celta foi: [[Isidro Rodríguez Gómez|Isidro]], [[Luis Otero Sánchez|Otero]], [[Luís Casas Pasarín|Pasarín]], [[Queralt]], [[Balbino Clemente|Balbino]], [[Jacobo Torres]], [[Luciano Reigosa|Reigosa]], [[Gerardito]], [[Chicha (futbolista)|Chicha]], [[Ramón Polo|Polo]] e [[Pedro Pinilla|Pinilla]]. O enfrontamento concluíu con 8-2 a favor do equipo vigués. Posteriormente enfrontaríase ó [[Cracovia Kraków|Cracovia]], campión [[Polonia|polaco]], obtendo tamén a vitoria. Na tempada [[1923]]-[[1924|24]] o Celta interveu por vez primeira en liga. Naquel entón non había ligas estatais, sendo o principal campionato galego o [[Campionato de Galicia de fútbol|Campionato de Galicia]].<ref>{{cita web|autor=Masià, Vicent|ano=[[2009]]|url=http://lafutbolteca.com/real-club-celta-de-vigo-s-a-d/|título=Historia del Club|lingua=castelán|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> O Celta rematou líder contendendo co [[Eiriña CF]] de Pontevedra, o [[Racing de Ferrol]] e o [[Unión Sporting Club]]. Esta mesma tempada debutou no [[Copa do Rei de fútbol|Campionato de España]] sendo eliminado na primeira rolda polo [[Athletic de Bilbao]], que era o vixente campión. No descanso estival organizouse un encontro amigábel entre o Celta e a [[Selección de fútbol do Uruguai]], aproveitando o paso por Vigo dos devanditos, que ían rumbo á [[Xogos Olímpicos de 1924|Olimpíada de París]], na que gañaron a [[medalla de ouro]]. [[Ficheiro:Boca-Vigo 1925.jpg|miniatura|250px|O porteiro do Celta ante o [[Boca Juniors]], durante a xira europea dos [[Arxentina|arxentinos]] en [[1925]].]] En [[1924]]-[[1925|25]] volven os celtiñas gañar o Campionato Galego e,<ref>{{cita web|autor=Schoua, Guillermo Julián|editor=Historia de Boca Juniors|url=http://www.historiadeboca.com.ar/partido.asp?tfAnioPartido=1925&tfTipoTorneo=2925&tfPartido=0&CodigoPartido=4967|título=Real Club Celta de Vigo 1 - Boca Juniors 3|lingua=castelán|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|data-arquivo=15 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190915140050/http://www.historiadeboca.com.ar/partido.php?tfAnioPartido=1925&tfTipoTorneo=2925&tfPartido=0&CodigoPartido=4967|url-morta=yes}}</ref><ref>{{cita web|autor=Schoua, Guillermo Julián|editor=Historia de Boca Juniors|url=http://www.historiadeboca.com.ar/partido.php?tfAnioPartido=1925&tfTipoTorneo=2925&CodigoPartido=4958&tfPartido=2|título=Real Club Celta de Vigo 3 - Boca Juniors 1|lingua=castelán|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> nesa mesma tempada, ten lugar no [[campo de Coia]] unha nova contenda internacional. Nesta ocasión sería ante [[Boca Juniors]] [[Buenos Aires|bonaerense]] nos dous encontros de inauguración da xira europea do equipo arxentino. O Celta aliñou para o encontro a [[Emilio Ruíz|Ruíz]], [[Juanito Clemente|Juanito]], Rey, Cancela, [[Balbino Clemente|Balbino]], [[Pepe Hermida]], [[Luciano Reigosa|Reigosa]], Ángel Hermida, [[Chicha (futbolista)|Chicha]], [[Ramón Polo|Polo]] e [[Santiago Casal Cao|Casal]]; mentres que os rivais saltarían ó campo con [[Américo Tesorieri|Tesorieri]], [[Ludovico Bidoglio|Bidoglio]], [[Ramón Muttis|Muttis]], [[Ángel Segundo Médici|Médici]], [[Luis Vaccaro|Vaccaro]], [[Alfredo Elli|Elli]], [[Domingo Tarasconi|Tarasconi]], [[Antonio Cerrotti|Cerrotti]], [[Alfredo Garasini|Garasini]], [[Manuel Seoane|Seoane]] e [[Cesáreo Onzari|Onzari]]. O primeiro encontro, que reuniu 25.000 espectadores, disputouse o [[5 de marzo]] de [[1925]] e rematou con vitoria arxentina por 3-1, con goles de Cerrotti (2) e Onzari por parte de Boca e de Polo por parte do Celta. O segundo encontro sería tres días despois conseguindo esta vez o Celta golear ó [[Boca Juniors]] por 3-1, con goles de Juanito (2, de penalti) e Reigosa por parte dos vigueses e Garasini por parte dos arxentinos. Esta foi unha das tres únicas derrotas entre os dezanove encontros que disputou Boca nesta xira, xunto as que sufriu ante a [[Real Unión de Irún]] e o [[Athletic de Bilbao]]. O Celta completaría este bo papel internacional o [[2 de agosto]] de [[1925]],<ref>{{cita web|autor=Nacional Digital|url=http://www.nacionaldigital.com/historia/Hechos/girap36.htm|título=Nacional 2 - Celta 2|lingua=castelán|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120730003030/http://www.nacionaldigital.com/historia/Hechos/girap36.htm|dataarquivo=30 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita novas|autor=Bronca, A.|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=El Nacional y el Celta empataron ayer a 2 goals|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1925/08/09/pagina-3/1380641/pdf.html|data=[[3 de agosto]] de [[1925]]|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> ó empatar a dous goles co [[Club Nacional de Football]] de [[Uruguai]], na xira que tamén realizou o equipo suramericano a raíz do éxito e gran popularidade alcanzada pola [[Selección de fútbol do Uruguai]] co triunfo nos [[Xogos Olímpicos de 1924]]. Precisamente un dos tantos do equipo uruguaio foi do dúas veces campión olímpico e natural de [[Redondela]] [[José Pedro Cea]]. En [[1927]]-[[1928|28]] o Celta conquista novamente o título de campión da súa división, que abranguía as zonas de [[Galicia]], [[Asturias]] e [[Castela|Norte de Castela]]. Seguidamente emprende unha xira onde loitou con varios equipos arxentinos e uruguaios. Nese mesmo ano, o [[30 de decembro]], inaugúrase o novo estadio de [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]], cun encontro amigábel ante a [[Real Unión de Irún]], un dos grandes do fútbol español da época. Porén, caeron fronte aos vigueses nunha inspirada tarde celeste, por sete goles a nada. <br/> {{Partidos |local = [[Real Club Celta]] |resultado = 7 - 0 |visita = [[Real Unión de Irún]] |data = [[30 de decembro]] de [[1928]] |estadio = [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]] |cidade = [[Vigo]] |asistencia = |árbitro = [[Manuel de Castro González]] |goleslocal = [[Graciliano]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Luciano Reigosa|Reigosa]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Chicha (futbolista)|Chicha]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Rogelio Tapia|Rogelio]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]]<br/>[[Santiago Losada Amor|Losada]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |golesvisita = |informe = http://www.halacelta.com/el_nacimiento_del_real_club_celta_de_vigo-itemap-34-4231-1.htm }} {| width=92% |- |{{Football kit |pattern_la = |pattern_b = |pattern_ra = |leftarm = 77B5FE |body = 77B5FE |rightarm = 77B5FE |shorts = FFFFFF |socks = 1560BD |title = Real Club Celta }} |{{Football kit |pattern_la = |pattern_b = |pattern_ra = |pattern_sh = |pattern_so = |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = 000000 |title = Real Unión }} |} {| width="100%" |valign="top" width="50%"| {| style="font-size: 90%" cellspacing="0" cellpadding="0" |colspan=4| |- !width="25"| !!width="25"| |- |PO ||'''1''' ||style="font-size: 110%"|[[Manuel Rodríguez Pazó|Lilo]] |- |DF ||'''2''' ||style="font-size: 110%"|[[Cabezo]] |- |DF ||'''3''' ||style="font-size: 110%"|[[Luís Casas Pasarín|Pasarín]] |- |MD ||'''4''' ||style="font-size: 110%"|[[Ramiro Paredes Ramos|Pareditas]] |- |MD ||'''5''' ||style="font-size: 110%"|[[Joaquín Cárdenes|Cárdenes]] |- |MD ||'''6''' ||style="font-size: 110%"|[[José Vega|Vega]] |- |DI ||'''7''' ||style="font-size: 110%"|[[Luciano Reigosa|Reigosa]] |- |DI ||'''8''' ||style="font-size: 110%"|[[Chicha (futbolista)|Chicha]] |- |DI ||'''9''' ||style="font-size: 110%"|[[Rogelio Tapia|Rogelio]] |- |DI ||'''10''' ||style="font-size: 110%"|[[Ramón Polo|Polo]] |- |DI ||'''11''' ||style="font-size: 110%"|[[Graciliano]] |- |colspan=3|'''Substitucións:''' |- |DIA || ||style="font-size: 110%"|[[Santiago Losada Amor|Losada]] |- |colspan=3|'''Adestrador:''' |- |colspan=3|{{GALb}} [[Ramón Encinas Dios]] |} |[[Ficheiro:Celta-Real Unión 1928-12-30.svg|300px|Aliñacións]] |valign="top"| |valign="top" width="50%"| {| style="font-size: 95%" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center" |colspan=4| |- !width=25| !!width=25| |- |PO ||'''1''' ||style="font-size: 110%"|[[Antonio Emery Arocena|Antonio Emery]] |- |DF ||'''2''' ||style="font-size: 110%"|Manuel Alza |- |DF ||'''3''' ||style="font-size: 110%"|Anza |- |MD ||'''4''' ||style="font-size: 110%"|Malla |- |MD ||'''5''' ||style="font-size: 110%"|[[Francisco Gamborena Hernandorena|Francisco Gamborena]] |- |MD ||'''6''' ||style="font-size: 110%"|Alberto Villaverde |- |DI ||'''7''' ||style="font-size: 110%"|José Altuna |- |DI ||'''8''' ||style="font-size: 110%"|Wherli |- |DI ||'''9''' ||style="font-size: 110%"|[[Santiago Urtizberea]] |- |DI ||'''10''' ||style="font-size: 110%"|[[José Echeveste]] |- |DI ||'''11''' ||style="font-size: 110%"|Emilio Garmendía |} |} <br/> [[Ficheiro:Grada Gol.JPG|miniatura|O Estadio de Balaídos foi inaugurado o [[30 de decembro]] de [[1928]].]] A [[Segunda división española 1928/29|tempada 1928–29]] foi a primeira do campionato co formato no que se xoga na actualidade e que comprende a totalidade do Estado. Ó Celta de Vigo correspondíalle xogar na primeira división por herdanza dos títulos dos clubs fundadores, Vigo Sporting e Fortuna, xa que o primeiro dos nomeados acadou o subcampionato da Copa de España en [[1908]]. A pesar diso, o Celta viuse obrigado a xogar un torneo de promoción que lle permitiría ocupar unha praza vacante, encontro que perdeu ante o [[Sevilla FC]] e polo que tivo que comezar a historia da Liga en [[Segunda División española|segunda división]]. Este mal comezo agravaríase cando o Celta remata a Liga na posición novena dun total de dez equipos consumando, o seu primeiro e único descenso á [[Terceira División española|terceira división]], xa que daquela aínda non fora creada a [[Segunda división B española|segunda B]], ó non ser necesaria debido ó baixo número de equipos existentes na época. Con todo, o equipo necesitaría tan só un ano para recuperar a categoría. En [[Segunda división española 1931/32|1931-32]] o Celta gaña outra vez o título de campión galego;<ref name="1930-1940">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5522-1930-1940-gal|título=1930-1940|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723020514/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5522-1930-1940-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> desta vez en loita co [[Deportivo da Coruña]], o [[Racing de Ferrol]], o [[Eiriña CF]], o Burgas FC e o Galicia Sport Club Ourense. Posteriormente chega ás semifinais da [[Copa do Rei de fútbol|Copa de España]], sendo eliminado polo [[Fútbol Club Barcelona]]. Na tempada [[Segunda división española 1933/34|1933-34]] o Celta remata en cuarto lugar da segunda división. Con todo, regresaría a polémica coa xestión da Federación Española de Fútbol, xa que tras decidir ampliar o número de clubs que disputarían a máxima categoría, ascende arbitrariamente ó noveno clasificado, o [[Sevilla FC]], en detrimento do Celta e o [[Real Murcia|Murcia CF]]. Na tempada [[Segunda división española 1934/35|1934-35]] o Celta queda campión do grupo 1 da segunda división, mais non chega a conseguir o ascenso á [[Primeira División Española|Primeira]] xa que na liguiña de promoción, na que se enfrontaban os dous primeiros de cada un dos catro grupos da división de prata, o club vigués quedou terceiro (ascendían os dous primeiros) a tan só un punto do [[Club Atlético Osasuna|CA Osasuna]]. Na seguinte tempada o equipo, dirixido por [[Ricardo Comesaña]] e con [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] e [[Venancio González|Venancio]] como máximos referentes, conseguiu finalmente o ansiado ascenso tras quedar primeiro de grupo e campión de liga grazas ó primeiro posto acadado na liguiña de ascenso. Porén, o debut en primeira tivo que aprazarse durante tres anos a causa do [[golpe de estado]] de mandos militares e o comezo da [[guerra civil española]]. === Tras a guerra civil === En [[1939]] o Celta debuta na máxima categoría.<ref name="1930-1940"/> A primeira tempada o club consegue manterse grazas a gañar o partido de promoción pola permanencia ó [[Deportivo da Coruña]] por 1-0 nun campo neutral en [[Madrid]], con gol de [[Manuel Copena Araújo|Nolete]]. A seguinte tempada tampouco foi boa e o club sálvase da promoción por un punto. Con todo, nas tempadas [[Primeira división española 1941/42|1941–42]] e [[Primeira división española 1942/43|1942–43]] consegue reverter a situación e acadar en ambos os anos un meritorio quinto posto. Porén, ó ano seguinte, o equipo consuma o descenso tras quedar na derradeira posición. {{Debut do Celta de Vigo en Primeira División (1939)}} Sería na tempada [[Primeira división española 1944/45|1944-45]] cando recuperaría o seu posto na máxima categoría,<ref name="1940-1950">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5523-1940-1950-gal|título=1940-1950|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723013232/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5523-1940-1950-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> vivindo a partir de [[1947]] unha das maiores épocas de esplendor adestrado polo mítico [[Posicións no fútbol#Porteiro|porteiro]] [[Selección de fútbol de España|internacional]] [[Ricardo Zamora]]. Na tempada [[Primeira división española 1947/48|1947/48]] conclúe o campionato de liga de primeira división na cuarta posición, a tan só seis puntos do campión, o [[FC Barcelona]], ó que conseguira derrotar por 3-2 nun Balaídos convertido nun feudo inexpugnábel, no que tamén caeron goleados o [[Athletic Club]] (5-1), o [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]] (5-2) e o [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]], o cal colleitou aquela tempada senllas derrotas por 4-1 fronte os celestes, tanto en Vigo como en [[Estadio de Chamartín|Chamartín]]. Os máximos goleadores do equipo foron [[Pahiño]], que con 23 goles se alzou co [[Trofeo Pichichi|título de Pichichi]] do campionato, e [[Hermidita]], con 14. [[Ficheiro:Training Real Madrid in Amsterdam, trainer Munoz (kop).jpg|miniatura|esquerda|170px|[[Miguel Muñoz]].]] A magnífica tempada dos olívicos tivo a súa rúbrica co subcampionato da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Xeneralísimo]].<ref>{{cita novas|autor=Subiran, Francisco|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=Sevilla, 4 - Celta, 1|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1948/07/05/pagina-3/663921/pdf.html|data=[[5 de xullo]] de [[1948]]|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> O Celta alcanzou a [[Copa do Xeneralísimo de fútbol 1947/48|final]], que se disputou no estadio madrileño de Chamartín o [[4 de xullo]] de [[1948]], logo de superar nunha agónica eliminatoria de semifinais ó [[Real Club Deportivo Espanyol|R.C.D. Español]], que precisou para se resolver de dous partidos de desempate coas súas respectivas prórrogas, celebradas en [[Madrid]] a mesma semana da final. As xestións da directiva céltica para acadar un aprazamento resultaron infrutuosas e o equipo, esgotado, saltou finalmente ó céspede do coliseo madridista para enfrontarse ó [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla F.C.]]. Aos seis minutos de xogo un gran disparo de [[Miguel Muñoz]] adiantou ó Celta no taboleiro. Porén, o Sevilla reaccionou axiña, e no minuto 19 acadaba o empate. Os vigueses mantiveron o tipo tres cuartos de hora máis, mais tralo descanso non puideron evitar encaixar o segundo gol, nunha xogada que significou ademais a lesión do porteiro Simón, que o obrigou a retirarse do terreo de xogo. Daquela o regulamento non permitía substitucións, de xeito que o equipo ficou con 10 xogadores e o seu posto baixo os paus tivo que ser cuberto por Gabriel Alonso, quen nos seguintes 15 minutos encaixou dous goles máis que deixaron o marcador no definitivo 4-1 a prol dos [[Andalucía|andaluces]]. {{Celta de Vigo na Copa do Rei de 1948}} <br/> {{Partidos |local = [[Sevilla FC]] |resultado = 4 - 1 |visita = [[Real Club Celta]] |data = [[4 de xullo]] de [[1948]] |estadio = [[Estadio de Chamartín]] |cidade = [[Madrid]] |asistencia = 55.000 |árbitro = Agustín Vilalta Bars ([[Cataluña]]) |goleslocal = Mariano {{gol|18}} {{gol|59}} {{gol|73}}<br/>[[Juan Arza|Arza]] {{gol|75}} |golesvisita = [[Miguel Muñoz]] {{gol|6}} |informe = http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1948/07/05/pagina-3/663921/pdf.html }} <br/>Nos [[1950|anos 1950]],<ref name="1950-1960">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5524-1950-1960-gal|título=1950-1960|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723013818/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5524-1950-1960-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref name="1960-1970">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5525-1960-1970-gal|título=1960-1970|dataacceso=[[16 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723005236/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5525-1960-1970-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> o Celta seguiu a liña de bos resultados acadada a finais dos [[1940|anos 1940]], manténdose entre os equipos destacados da primeira división. A fin desa década de esplendor céltico chegou co descenso na tempada [[Primeira división española 1958/59|1958-59]]. O purgatorio da Segunda prolongouse durante práctica totalidade da década de [[1960]], pois a pesar de contar con varias oportunidades (promocións contra [[Real Valladolid]] en [[1960]], [[Real Oviedo]] en [[1961]] e [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|CE Sabadell FC]] en [[1966]]), o pretendido ascenso resultoulle esquivo até a tempada [[Segunda división española 1968/69|1968-69]], en que conseguiu por fin o regreso á categoría de ouro. === Copa da UEFA e altibaixos === O Celta dos [[1970|anos 1970]] volveu marcar fitos no fútbol galego.<ref name="1970-1980">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5526-1970-1980-gal|título=1970-1980|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723010222/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5526-1970-1980-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> Logo dunha primeira tempada ([[Primeira división española 1969/70|1969-70]]) de reencontro coa categoría, na seguinte tempada ([[Primeira división española 1970/71|1970-71]]) o equipo dirixido por [[Juanito Arza]], un dos seus verdugos sevillistas na final de [[1948]], mantivo Balaídos invito. O conxunto dos [[Quique Costas]], [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo]], [[Gabriel Lezcano|Lezcano]], [[Francisco Doblas|Doblas]] etc. concluíu a liga clasificado nun sexto lugar que lle permitiu clasificarse para a primeira edición da [[Copa da UEFA]], o que supuxo a primeira participación dun equipo galego en competicións europeas. A experiencia, con todo, foi efémera, ó non poder superar a primeira eliminatoria fronte ó [[Aberdeen F.C.|Aberdeen FC]] [[Escocia|escocés]]. No partido de ida, xogado en Balaídos, o Celta perdeu por 0-2. Na volta, outro mal resultado, derrota por 1-0, supuxo a despedida da UEFA. {{Celta de Vigo na Copa da UEFA de 1971/72}} [[Ficheiro:Michel Pavić (1975).jpg|miniatura|150px|[[Milorad Pavić]].]] A partir da tempada [[Primeira división española 1974/75|1974-75]] o Celta instalouse no "ascensor", encadeando descensos e ascensos entre Primeira e Segunda. Así, ó descenso da campaña 1974-75, tras perder por 3 a 1 fronte á [[UD Las Palmas]] con ambos xogándose a permanencia, seguiuno un ascenso na [[Segunda división española 1975/76|1975-76]], un novo descenso na tempada [[Primeira división española 1976/77|1976-77]] e outro ascenso na [[Segunda división española 1977/78|1977-78]]. Un exemplo da gran crise na que estaba inmerso o club é que o máximo goleador do equipo na tempada 1976/77 foi o gardameta [[Arxentina|arxentino]] [[Carlos Fenoy]] con cinco tantos. Tanta inestabilidade acabou por pasar factura, e tralo descenso a segunda división da tempada [[Primeira división española 1978/79|1978-79]], sucedeu a maior calamidade na historia recente do club: un descenso a s[[Segunda División B|egunda división B]] na tempada [[Segunda división española 1979/80|1979-80]] consumado na última xornada. Esta nefasta tempada pechada co descenso, levou consigo a contratación do técnico [[Iugoslavia|iugoslavo]] [[Milorad Pavić]], que obrou o milagre de facer ó equipo campión de 2ªB e, o ano seguinte, de 2ªA, recuperando en dúas tempadas consecutivas todo o terreo perdido. Militaban xa no equipo algúns dos grandes mitos do celtismo dos [[1980|anos 1980]], como [[Pichi Lucas]], ''[[pichichi]]'' de segunda división esa mesma tempada con 27 goles, ou o porteiro [[Javier Maté]]. Xa sendo o Celta equipo de Primeira,<ref name="1980-1990">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5527-1980-1990-gal|título=1980-1990|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723014918/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5527-1980-1990-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita novas|autor=Vázquez|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=El Celta tampoco fue enemigo para Polonia|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1982/05/10/pagina-42/1441563/pdf.html|data=[[7 de maio]] de [[1982]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> o [[Estadio Municipal de Balaídos]] dispúñase a estrearse como campo da fase final do [[Mundial de Fútbol España 1982|Mundial de Fútbol de 1982]]. O Celta aproveitou esa circunstancia para organizar unha homenaxe ó seu gran capitán, [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo]], un home que protagonizara todas as ledicias e desventuras da década anterior, dende os meles da UEFA e os ascensos aos desgustos dos descensos. Dese modo celebrouse un encontro amigábel contra a [[Selección de fútbol de Polonia|selección polaca]] o [[6 de maio]] de [[1982]], que despois concluiría o mundial no terceiro posto. O encontro rematou cun contundente 1-5 a favor dos polacos, o gol céltico anotouno [[Juan José Gómez del Cura|Del Cura]]. === Novos descensos === O terceiro ano de Pavić ([[Primeira división española 1982/83|1982–83]]),<ref name="1980-1990"/> de novo en Primeira, concluíu de xeito moi triste no [[estadio José Zorrilla]] de [[Valladolid]], cunha derrota que materializou un descenso olívico máis. As tempadas [[Segunda división española 1983/84|1983–84]] e [[Segunda división española 1984/85|1984–85]], en segunda división, vivíronse de forma moi distinta: Na primeira delas, sexto clasificado, o ascenso escapouse finalmente por un só punto: campión o [[Real Madrid B|Castela]] da ''Quinta del Buitre'' e subcampión o [[Bilbao Athletic]] do pichihi [[Julio Salinas]], ambos os filiais do [[Real Madrid]] e o [[Athletic Club]], respectivamente, e imposibilitados para o ascenso, polo que subiron o 3º, 4º e 5º clasificados, [[Hércules Club de Fútbol|Hércules CF]], [[Racing de Santander]] e [[Elche CF]], con 3, 2 e 1 puntos máis que os vigueses. [[Ficheiro:Gilberto Yearwood.JPG|miniatura|150px|[[Gilberto Yearwood|Gilberto]].]] Na tempada seguinte, o equipo adestrado por [[Félix Carnero]], xogador fundamental nos [[1970|anos 1970]] e Director Técnico imprescindíbel do gran Celta do [[século XXI]], logrou o seu obxectivo nunha liga que puido malograrse polos convulsos acontecementos das primeiras xornadas, cando unha folga de xogadores a nivel estatal obrigou aos clubs a aliñar a xogadores xuvenís durante primeiras xornadas. Superadas todas as dificultades, aquel Celta de Félix, comandado por [[Javier Maté]], [[José Lemos Rodríguez|Lemos]], [[Atilano Vecino Escuadra|Atilano]], [[José Manuel Alvelo|Alvelo]], [[José Antonio Cortés Carretero|Cortés]], [[Pichi Lucas]] e a solvencia do ''libero'' mundialista [[Honduras|hondureño]] [[Gilberto Yearwood|Gilberto]], recuperou unha vez máis a praza na máxima categoría. A tempada [[Primeira división española 1985/86|1985-86]] supuxo un novo fracaso. A contratación do brasileiro [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] non foi suficiente para fortalecer un equipo gafado, que empezou a fraguar a súa desgraza no encontro inaugural do campionato; a pesar de arrincar un valioso empate a domicilio fronte á [[Real Sociedad]] dos [[Luis Miguel Arconada|Arconada]], [[Jesús María Satrústegui|Satrústegui]], [[Jesús María Zamora|Zamora]] ou [[Roberto López Ufarte|López Ufarte]], en [[Estadio de Atotxa|Atotxa]] caeu lesionado de gravidade o porteiro céltico [[Javier Maté]], unha das grandes estrelas do equipo, que dixo adeus á tempada. Aquela lesión coincidiu co servizo militar do seu substituto, a gran promesa navarra [[Patxi Villanueva]], polo que a responsabilidade de cubrir a portería celeste recaeu no terceiro porteiro do equipo, [[Chuco]]. Durante bastantes encontros da primeira volta o centrocampista Vicente tivo que ser o designado para aliñarse no acta como porteiro suplente. Cando se reabriu o mercado de fichaxes, o Celta fíxose cos servizos do galego [[Carlos Santiago Pereira|Pereira]], procedente do [[Atlético de Madrid]], pero o seu concurso non puido contrarrestar a dinámica negativa, e o descenso consumouse con moitas xornadas de anticipación. Nesta tempada comezou a relación con [[Citroën]] como principal empresa patrocinadora do club, debido á relación da empresa automobilística coa cidade a través da súa [[Centro de Vigo de PSA Peugeot Citroën|fábrica de Vigo]]. === Segunda metade dos anos 1980 === En [[1986]],<ref name="1980-1990"/> alarmada polo declive da audiencia e repercusión do fútbol, a federación decidiu innovar no sistema de competición para o campionato de [[Segunda división española 1986/87|1986–87]] en primeira e segunda división, de modo que tras unha fase regular na que se enfrontarían todos os equipos entre si a dobre volta, conformaríanse 3 grupos que pelexarían por distintos obxectivos. Para o comezo da tempada, o Celta conservou o bloque de xogadores da tempada anterior, esta vez ás ordes do [[Reino Unido|británico]] [[Colin Addison]]. A incorporación máis destacada foi a do central [[Irlanda|irlandés]] [[Jimmy Hagan]], fichado para reforzar ó equipo con vistas ó tramo decisivo da competición. Concluída a fase regular do campionato na cuarta praza, o Celta quedou encadrado no grupo par, xunto a [[Deportivo da Coruña|Deportivo]], [[Club Deportivo Castellón|Castellón]], [[CD Málaga|Málaga]], [[Rayo Vallecano]] e [[Sestao Sport Club|Sestao]]. As vitorias sobre os coruñeses, permitiron ó cadro celeste chegar á última xornada dependendo de si mesmo para conquistar o ascenso: só unha derrota céltica permitiría ó [[Club Deportivo Castellón|Castellón]], que se enfrontaba ó Deportivo de [[Eusebio Ríos]] no [[Estadio Anxo Carro|Anxo Carro]] de [[Lugo]], soñar coa posibilidade de ascender. Os albinegros recibiron facilidades dos desterrados herculinos, que aliñaron un equipo formado por xogadores xuvenís e do filial; non desaproveitaron a ocasión e impuxéronse con comodidade. Con todo, a súa vitoria resultou pírrica, posto que o Celta, arroupado por centos de afeccionados desprazados nun convoi ferroviario especial a [[Sestao]], logrou manter o empate que lle servía para ascender a primeira xunto a [[Valencia CF|Valencia]] e [[CD Logroñés|Logroñés]], vencedores do grupo impar. {{Celta de Vigo no ascenso de 1987}} [[Ficheiro:Baltazar Morais.jpg|miniatura|150px|[[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]].]] Tralo éxito na liga máis longa da historia, culminada co ascenso e o pichichi para [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]], a tempada [[Primeira división española 1987/88|1987–88]] presentábase como a oportunidade para [[Colin Addison]] de lucirse na elite do fútbol español. Con todo, sorprendentemente o técnico non se incorporou a dirixir a pretemporada. A dirección do cadro de xogadores recaeu en [[José María Maguregui]], quen conseguiu manter o nivel do equipo na nova categoría, acariñando a posibilidade de retornar ás competicións europeas ó ocupar durante moitas xornadas os postos de cabeza. Porén, o equipo baixou o seu rendemento nas últimas xornadas e concluíu o campionato en sétimo posto. Maguregui presentou a súa dimisión varias xornadas antes da conclusión, debido ó malestar que provocou entre os afeccionados a confirmación do seu compromiso para liderar a tempada seguinte o Proxecto II de [[Jesús Gil y Gil|Jesús Gil]] no [[Atlético de Madrid]], precisamente o equipo contra o que o Celta estaba loitando por unha praza para a [[Copa da UEFA]]. Maguregui levou consigo ó goleador [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]], que no Atlético conseguiu proclamarse pichichi. Con todo o Celta non os botou de menos. Substituído ó vasco polo asturiano [[José Manuel Díaz Novoa|Novoa]], antigo xogador céltico, e ó [[brasil]]eiro polo seu compatriota [[Amarildo Souza do Amaral|Amarildo]], o Celta da tempada [[Primeira división española 1988/89|1988–89]], coas incorporacións de [[Zoran Marić]] e [[Pedro Herrera]], rexistrou números moi similares aos da campaña anterior, concluíndo o torneo ligueiro en oitava posición. Pero este período caracterizado polo xogo brillante foi breve. A sensacional campaña de [[Amarildo Souza do Amaral|Amarildo]] non pasou desapercibida para os grandes de [[Europa]] e a choiva de ofertas concretouse nun traspaso, estratosférico para a época: a [[SS Lazio|Lazio]] de [[Roma]], pagaría 200 millóns de [[peseta]]s polo xogador. Na seguinte tempada, tempada [[Primeira división española 1989/90|1989–90]], o Celta ficharía a outro dianteiro brasileiro, [[Nílson Esídio|Nílson]], confiando en repetir o éxito das contratacións anteriores. Con todo, o seu rendemento foi moi inferior ó esperado. Incorporouse tamén outro brasileiro, [[Fabiano Soares|Fabiano]], quen rendeu por encima do seu compatriota. Foi fichado tamén un xogador do [[Deportivo de La Coruña|Deportivo]], o dianteiro [[Vicente Celeiro]]. A pesar de todo isto o equipo non conseguiría manter a categoría. === Anos 1990 e final de Copa de 1994 === [[Ficheiro:Estadio Vicente Calderón - 01.jpg|miniatura|left|O [[estadio Vicente Calderón]] foi a sede da final da [[Copa do Rei de fútbol 1993/94|copa do rei de 1994]] entre o Celta e o [[Real Zaragoza]].]] Houbo que esperar á [[Segunda división española 1991/92|tempada 1991-92]] para recuperar o lugar en Primeira.<ref name="1990-2000">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5528-1990-2000-gal|título=1990-2000|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130626013154/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5528-1990-2000-gal|dataarquivo=26 de xuño de 2013|urlmorta=yes}}</ref> O ex xogador [[Selección de fútbol de España|internacional]] [[Txetxu Rojo]], incorporado a finais da tempada anterior, construíu un equipo sólido que se alzou con solvencia co título de campión da Segunda División varias xornadas antes da conclusión da liga. O veterano Javier Maté cedeu a titularidade baixo os paus ó prometedor Patxi Villanueva, que callou unha tempada magnífica. O corpo técnico sondara o mercado [[Península Balcánica|balcánico]] e del tróuxose dúas fichaxes: o defensa [[Goran Jurić]] e o dianteiro [[Vladimir Gudelj]], un novísimo e corpulento goleador [[Serbia|serbo]]-[[Bosnia e Hercegovina|bosníaco]] que se proclamou ''[[pichichi]]'' da categoría. Pouco tempo lle fixo falta ó mozo Gudelj para converterse nun dos xogadores máis queridos para os celtistas. A ledicia que lle proporcionaba o seu éxito futbolístico contrastaba co desasosego que manifestaba polos acontecementos que se vivían no seu país, onde estalaba unha cruenta [[Guerra de Bosnia|guerra]] que atrapaba á súa familia. Fichouse tamén a outro ídolo do eterno rival, o interior "Fraco" Gil. Fabiano converteuse no director de xogo e [[Xurxo Otero]] consolidouse no lateral dereito. Conseguido o ascenso, o Celta enfrontouse naquelas datas a outro reto transcendental para o seu futuro: a conversión en [[Sociedade anónima deportiva|S.A.D.]] Era preciso cubrir o capital social establecido polo Consello Superior de Deportes para manterse nas competicións profesionais. Finalmente, o celtismo respondeu aos chamamentos da directiva presidida por [[Jose Ignacio Núñez Gallego|Ignacio Núñez]] e púidose liquidar ese trámite. Reintegrado unha vez máis á primeira división, durante a [[Segunda división española 1992/93|tempada 1992-93]] Chechu Rojo conseguiu dotar ó equipo dunha solidez defensiva que proporcionou ó seu porteiro o [[trofeo Zamora]] polo menos goleado empatado con [[Paco Liaño]]. [[Santiago Cañizares]], fichado ese verán, comezaba a percorrer o camiño que o levaría á internacionalidade e a defender a portería española no [[Mundial de Fútbol Estados Unidos 1994|Mundial dos Estados Unidos]] en [[1994]]. [[Ficheiro:Vlado Gudelj.jpg|miniatura|140px|[[Vlado Gudelj]].]] O eixo desta defensa de Rojo reforzárase cun central internacional que o preparador bilbaíno coñecía ben: o seu paisano [[Patxi Salinas]], que foi o complemento á solvencia e clase de [[Goran Jurić]]. [[Xurxo Otero]] apropiouse do lateral dereito e o esquerdo confiouse ó campión olímpico, [[Rafael Berges]]. Na vangarda incorporouse un extremo campión de Europa, [[Milorad Ratković]], para asistir ó ariete serbo-bosníaco. Nesta tempada conquistaríase placidamente a permanencia. En [[1994]] viviuse a maior mobilización da historia do celtismo,<ref>{{cita novas|autor=Merino, Juan Manuel|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=Zaragoza campeón|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1994/04/21/pagina-17/1286534/pdf.html|data=[[21 de abril]] de [[1994]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> co desprazamento a [[Madrid]] dos 25.000 afeccionados para os que se ofreceron localidades da [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]], o [[20 de abril]] de [[1994]]. O Celta de Chechu Rojo alcanzara a final tras superar nas semifinais ó [[Club Deportivo Tenerife|Tenerife]] de [[Jorge Valdano]], que se presentaba nesa cita coma o gran favorito. No primeiro partido, o Celta acadou a vitoria por 2-0 en Balaídos obra de Gudelj. Co pase a final practicamente asegurado, no encontro de volta o Tenerife púxolle emoción empatando a 2-2 a eliminatoria a media hora da conclusión pero en 5 minutos de inspiración, de novo Gudelj, anotou 2 tantos poñendo como resultado final un 4-2 que daba o pase á final ó Celta. Tras superar as semifinais, o rival que esperaba na final era o [[Real Zaragoza]], adestrado por [[Víctor Fernández]], equipo que cegaba en [[Europa]] co seu fútbol. Tras rematar os primeiros 90 minutos e a prórroga en empate, finalmente chegouse ós penaltis, onde o porteiro ''blanquillo'' [[Andoni Cedrún]] detivo un penalti moi mal executado ó defensa do Celta, [[Alejo Indias|Alejo]], e tras ese erro clamoroso, [[Francisco Higuera Fernández|Higuera]] marcou o penalti definitivo que levou a [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]] á cidade de [[Zaragoza]], deixando co mel nos beizos aos afeccionados galegos. {{Celta de Vigo na Copa do Rei de 1994}} <br/> {{Partidos |local = [[Real Club Celta]] |resultado = 0 - 0<br/>(Penaltis 4 - 5) |visita = [[Real Zaragoza]] |data = [[20 de abril]] de [[1994]], 21:30 |estadio = [[Estadio Vicente Calderón|Vicente Calderón]] |cidade = [[Madrid]] |asistencia = 60.000 |árbitro = Antonio Jesús López Nieto ([[Andalucía]]) |goleslocal = [[Stjepan Andrijašević|Andrijašević]] {{pengol}}<br/>[[Vladimir Gudelj|Gudelj]] {{pengol}}<br/>[[Luis Dadíe|Dadíe]] {{pengol}}<br/>[[Sebastián Losada|Losada]] {{pengol}}<br/>[[Alejo Indias|Alejo]] {{penmiss}} |golesvisita = {{pengol}} [[Fernando Cáceres|Cáceres]]<br/>{{pengol}} [[Nayim]]<br/>{{pengol}} [[Darío Franco]]<br/>{{pengol}} [[José Aurelio Gay|Gay]]<br/>{{pengol}} [[Francisco Higuera Fernández|Higuera]] |informe = http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1994/04/21/pagina-17/1286534/pdf.html }} <br/>A Lei do Deporte obrigaba aos equipos,<ref>{{cita novas|autor=Axencias|xornal=[[Mundo Deportivo]]|título=Arden Sevilla y Vigo|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1995/08/02/pagina-16/1482161/pdf.html|data=[[2 de agosto]] de [[1995]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> que se converteran gradualmente en [[Sociedade anónima deportiva|Sociedades Anónimas Deportivas]], a presentar uns avais como previsión de débedas antes do [[1 de agosto]] de [[1995]]. Por causas diversas, o [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla FC]] e o Celta de Vigo non puideron cumprir tales prazos, polo que foron descendidos administrativamente á [[segunda división B]]. Decenas de miles de afeccionados de ámbolos clubs botáronse á rúa repetidas veces para defender os intereses dos seus equipos. A pesar de que se solicitou un tempo de espera para a constatación da ausencia destes avais, a Federación dende un primeiro momento entregou as prazas ó [[Real Valladolid]] e ó [[Albacete Balompié]], quen tiña que descender ese ano. Ó final, a presión das afeccións conseguiu facer retractarse á Federación e esta terminou admitindo aos catro clubs en [[Primeira división española|primeira división]], formando unha liga de vinte e dous equipos que tivo dous anos de vida. === A mellor etapa === {{Ampliar}} [[Ficheiro:Taça intertoto celta de Vigo.jpg|miniatura|esquerda|Trofeo da [[Copa Intertoto]], conquistada polo Celta contra o [[Zenit de San Petersburgo]] na edición do ano 2000]] [[Ficheiro:Balaidos Celta-Juve Champions.jpg|miniatura|250px|Aspecto das bancadas de Río Alto e Río Baixo, durante o encontro da [[Copa da UEFA]] entre o Celta e a [[Juventus]] de [[Turín]].]] O Celta tivo de novo contra o [[Real Zaragoza]] unha oportunidade para estrear o seu palmarés nunha final da copa do rei na que partía como favorito. Tralo optimismo inicial co gol de [[Alexander Mostovoi]], a desesperación apoderouse dos seareiros celestes que viron como os [[Aragón|aragoneses]] remontaban e volvían repetir o éxito de [[1994]]. Unha tempada máis tarde, [[Víctor Fernández]] asumiu o final dun ciclo no que logrou que o Celta practicase un gran fútbol e clasificarse sempre para disputar as competicións europeas, incluíndo a conquista da [[Copa Intertoto]] no ano [[2000]] que lle outorgou ó Celta unha praza para a [[Copa da UEFA]]. {{Celta de Vigo na Copa do Rei de 2001}} {{Partidos |local = [[Real Club Celta]] |resultado = 1 - 3 |visita = [[Real Zaragoza]] |data = [[30 de xuño]] de [[2001]], 21:00 |estadio = [[Estadio Olímpico de La Cartuja|La Cartuja]] |cidade = [[Sevilla]] |asistencia = 38.000 |árbitro = José María García-Aranda ([[Madrid]]) |goleslocal = [[Alexander Mostovoi|Mostovoi]] {{gol|4}} |golesvisita = [[Xavi Aguado|Aguado]] {{gol|24}}<br/>[[Paulo Jamelli|Jamelli]] {{gol|38|[[penalti|pen.]]}}<br/>[[Yordi]] {{gol|90+4}} |informe = http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/2001/07/01/066.html }} Tanto afección como directiva e xogadores eran moi optimistas grazas aos resultados obtidos. O equipo era tiña un estilo sólido, ordenado e compacto e estaba formado por xogadores considerados de gran calidade e con experiencia. Debido a todos estes motivos, os vigueses crían poder abrir un novo período na súa historia, cun proxecto para medrar e poder equipararse o máximo posíbel aos equipos máis importantes do fútbol estatal e europeo. {{Celta de Vigo na Liga de Campións de 2003/04}} [[Ficheiro:Marcaje por parejas.jpg|miniatura|esquerda|250px|O [[Athletic Club]] ante o Celta en [[2005]].]] O Celta quedou eliminado da Liga de Campións ante o [[Arsenal F.C.|Arsenal]] en oitavos de final. Na ida o celestes perderon por 2 a 3 ante os ingleses, os cales volveron vencer no encontro de volta xogado no [[Arsenal Stadium|Estadio de Highbury]] por 2 a 0. Estes últimos partidos serviron para amosar os progresos dun prometedor canteirán, [[Borja Oubiña]]. === Breve regreso === {{Ampliar}} [[Ficheiro:Stoichkov in 2011.JPG|miniatura|150px|[[Hristo Stoichkov]].]] O éxito é aínda maior se se ten en conta que na tempada do retorno, o Celta venceu en campos como o [[Estadio Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]], [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]], [[Estadio Vicente Calderón|Vicente Calderón]] ou [[Estadio Manuel Ruiz de Lopera|Ruiz de Lopera]]. Na seguinte tempada mantívose o bloque, dirixido como na campaña previa por Vázquez. O equipo amosou unha grande irregularidade tanto no seu xogo como nos resultados. O brillante inicio de campaña levado lonxe de Balaídos quedou embazado no seu propio estadio onde con Fernando Vázquez só se conseguiu un triunfo en toda a tempada, o que levou á destitución do técnico galego e á contratación do exfutbolista do [[FC Barcelona]], membro do "Dream Team" e [[Balón de Ouro]], [[Hristo Stoichkov]]. O búlgaro, quen só tiña experiencia como adestrador como seleccionador de {{sel|Bulgaria}}, debutou con triunfo e ilusionando á afección coa loita pola salvación. Con todo, o equipo non aproveitou oportunidades que lle valían para acadar a permanencia, como o partido fronte a un rival directo pola salvación, a [[Real Sociedad]]. Aínda que mantivo a esperanza de eludir o descenso ata a última xornada, conservando posibilidades matemáticas aínda que sen depender de si mesmo, este consumouse finalmente. O Celta venceu 2-1 ó [[Getafe CF]] ante un estadio case abarrotado, pero non foi suficiente dados os triunfos do [[Athletic Club]] e o [[Real Betis Balompié|Betis]], que conseguiron así manter a categoría. {{O Celta do retorno á Copa da UEFA}} === Novo ciclo en segunda === [[Ficheiro:Celta de Vigo.jpg|miniatura|esquerda|250px|Once inicial no trofeo Cidade de Pontevedra do ano [[2009]] ante o [[Pontevedra CF]].]] Para a [[Segunda división española 2007/08|nova tempada na segunda división]],<ref name="2000-2010">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5529-2000-2010-gal|título=2000-2010|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723012121/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5529-2000-2010-gal|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> o Celta desfíxose de bastantes xogadores do anterior proxecto.<ref>{{cita novas|autor=Axencias|xornal=[[20 minutos]]|título=El Celta hace públicas las cantidades económicas que recibió Gustavo López|url=http://www.20minutos.es/noticia/257829/0/celta/dinero/publico/|data=[[10 de xullo]] de [[2007]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> Foi o caso de [[Gustavo López]], quen quedou sen renovar non sen certa polémica, xa que insinuou que non podía aceptar o contrato ofrecido por ser un soldo moi baixo. Por presión da afección á directiva para que se lle subise o soldo a Gustavo López e seguise así no Celta, o presidente [[Carlos Mouriño]] comunicou o soldo que se lle ofreceu ó xogador e comprobouse que non era para nada desprezábel. No banco continuaría [[Hristo Stoichkov]], aínda que se ficharía como complemento seu a un segundo adestrador con experiencia, [[Antonio López Habas|Antonio López]]. Houbo ademais cambios na dirección deportiva, despediuse a [[Félix Carnero]] e ocupou o seu lugar Ramón Martínez, antigo director deportivo do [[Real Madrid]]. {{ampliar}} Especialmente destacábel foi a última xornada, onde se medían en Balaídos Celta e [[Deportivo Alavés|Alavés]]. A derrota do club céltico, que ofreceu unha moi mala imaxe, custoulle a categoría ó tamén galego e [[Racing de Ferrol]]. O presidente do club ferrolán Isidro Silveira chegou dicir, un ano despois, que o Celta se deixara perder.<ref>{{cita novas|autor=Valencia, José|xornal=[[La Voz de Galicia]]|título=A derrota do Celta en Balaídos devolve ao Racing a Segunda B|url=http://www.lavozdegalicia.es/deportes/2008/06/16/0003_6909922.htm?idioma=galego|data=[[16 de xuño]] de [[2008]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]}}</ref><ref>{{cita novas|autor=Marca|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]|título=El presidente del Racing de Ferrol afirma que el Celta se dejó perder en la pasada Liga|url=http://www.marca.com/2009/06/06/futbol/equipos/celta/1244305698.html|data=[[6 de xuño]] de [[2009]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> [[Ficheiro:Roberto Trashorras.jpg|miniatura|dereita|150px|[[Roberto Trashorras]].]] A mala tempada [[Segunda división española 2007/08|2007-08]] trouxo consigo unha nova reestruturación do cadro de xogadores. Apostouse por futbolistas galegos dando continuidade a [[Rubén González Rocha|Rubén]], [[Dani Abalo]], [[Roberto Lago]] e [[Jonathan Vila]]; mais as fichaxes de [[Francisco Noguerol|Noguerol]] e [[Roberto Trashorras|Trashorras]] e a volta de [[Borja Oubiña]], que fora cedido ó [[Birmingham City Football Club|Birmingham City]]. A canteira tamén contribuíu a galeguización do equipo coa promoción de [[Iago Aspas]], que tivo un importante papel na salvación do celta no derradeiro partido de liga con dous goles fronte o [[Deportivo Alavés|Alavés]]. Así, na [[Segunda división española 2008/09|tempada 2008-09]],<ref>{{cita novas|autor=Redacción|xornal=[[Faro de Vigo]]|título=El Celta culmina el proceso concursal|url=http://www.farodevigo.es/deportes/2009/06/30/deportes-celta-culmina-proceso-concursal/343560.html|data=[[30 de xuño]] de [[2009]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> o Celta completaría unha boa primeira volta, estando no grupo de aspirantes ó ascenso malia comezar a tempada con moi mal pé perdendo os tres primeiros encontros. A segunda volta, con todo, foi unha verdadeira costa abaixo para o equipo, pasando de estar a un punto dos postos de ascenso a pasar varias xornadas en descenso e salvarse nas últimas xornadas de liga. A causa do mal tramo ligueiro o adestrador, [[Pepe Murcia]], foi destituído e [[Eusebio Sacristán]], que fora xogador do Celta entre [[Segunda división española 1995/96|1995]] e [[Segunda división española 1996/97|1997]], pasou a ocupar o cargo. Na penúltima xornada e grazas a dous tantos do canteirán Iago Aspas, no seu debut, o club certificou a permanencia nunha tempada desastrosa que a piques estivo de significar o descenso á [[segunda división B]] e a desaparición do club por mor dos problemas económicos. Nesta tempada tamén saíu á luz a débeda do club, que aproximadamente ascendía a 69 millóns de euros. Grazas a permanencia púidose completar a lei concursal coa que se conseguiu reducila a menos da metade: 30 millóns de euros. Para preparar a [[Segunda división española 2009/10|tempada 2009-10]] o Celta decide cambiar de rumbo na súa política de fichaxes e comeza a apostar decididamente pola canteira. [[Iago Aspas]], [[Hugo Mallo]], [[Antonio Rodríguez Dovale|Toni]] e [[Andrés Túñez|Túñez]] comezan a ter un gran protagonismo no primeiro equipo. Con Eusebio no banco como adestrador, o club comezaría a liga perdendo na casa ante o [[CD Numancia|Numancia]], empatando os dous seguintes encontros e perdendo de novo outros dous partidos, esta vez ante o [[Córdoba CF|Córdoba]] e o [[Hércules CF|Hércules]]. Este mal inicio lastraría toda a tempada, cos olívicos manténdose durante case toda a primeira volta entre os postos máis baixos da táboa. Con todo o Celta conseguiría remontar postos e acabar finalmente na décimo segunda posición. === O retorno === [[Ficheiro:AscensoCelta2012.JPG|miniatura|esquerda|240px|Pancarta no partido do ascenso ante o [[Córdoba CF|Córdoba]]: "''Agora! O derradeiro paso''".]] Tras finalizar a última non moi exitosa campaña,<ref name="2010-Actualidade">{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5530-2010-actualidade|título=2010-actualidade|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723010336/http://www.celtavigo.net/gl/component/content/article/55-historia/5530-2010-actualidade|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> anunciase a contratación dun novo adestrador para a [[Segunda división española 2010/11|2010-11]] procedente do [[Villarreal CF B|Villarreal B]], o [[Cataluña|catalán]] [[Paco Herrera]]. Chegaron ademais moitas novas caras ó equipo, como é o caso de [[Enrique de Lucas|De Lucas]], [[David Rodríguez Sánchez|David Rodríguez]], [[Joan Tomás]] ou [[Ander Murillo]]. Xunto a estes xogadores seguirían a gañar protagonismo máis xogadores da canteira da Madroa como [[Yoel Rodríguez Oterino|Yoel]] ou [[Dani Abalo]]. A tempada do Celta sería salientábel, manténdose sempre, excepto as tres primeiras xornadas, entre os seis primeiros da clasificación, chegando incluso a ostentar o liderado da categoría durante varias xornadas. Con todo un baixón nos resultados durante as últimas xornadas privou ó Celta do ascenso directo, tendo que loitar por el na rolda de play-offs. Na primeira rolda o rival sería o [[Granada CF|Granada]],<ref>{{cita web|autor=[[Marca (xornal)|Marca]]|url=http://www.marca.com/marcador/futbol/2010_11/promocion_ascenso/semifinal/ida/cel_gda/|título=Michu salió del banquillo para poner al Celta en el buen camino|data=[[8 de xuño]] de [[2011]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]}}</ref><ref>{{cita web|autor=[[Marca (xornal)|Marca]]|url=http://www.marca.com/marcador/futbol/2010_11/promocion_ascenso/semifinal/vuelta/gda_cel/|título=A Roberto le toca la lotería|data=[[11 de xuño]] de [[2011]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> adestrado polo [[Lugo|lucense]] [[Fabriciano González Penelas|Fabri González]] e que acaba de ascender á categoría de prata. O partido de ida sería xogado en Balaídos ante 20.341 seareiros. O Celta xogaría un bo partido, gañando por 1 a 0 con gol de [[Miguel Pérez Cuesta|Michu]] no minuto 77 de encontro. Porén, o partido de volta non sería tan plácido. O tempo transcorrido entre os dous encontros non estivo libre de varias polémicas, como o choque durante a ida entre [[Iago Aspas]] e o porteiro do Granada [[Roberto Fernández Alvarellos|Roberto]]. Aínda que o Celta loitou pola vitoria, un solitario gol de [[Fabián Orellana|Orellana]] (que ó ano seguinte pasaría a ser xogador do Celta) no minuto 21, levou finalmente o partido á [[penalti|rolda de penaltis]], onde caeu o equipo vigués por 5 goles a 4. Na seguinte tempada [[Segunda división española 2011/12|2011-12]],<ref>{{cita novas|autor=Galiciaé LV|xornal=[[El Progreso (xornal)|El Progreso]]|título=O Celta regresa a Primeira logo de 5 anos|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1925/08/09/pagina-3/1380641/pdf.html|data=[[3 de xuño]] de [[1912]]|dataacceso=[[17 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> Paco Herrara continuaría no banco, dando continuidade ó proxecto iniciado o ano pasado. Mantívose o bloque do ano pasado, chegando tan só ó equipo [[Mario Bermejo]], [[Carlos Bellvis|Bellvís]], [[Natxo Insa]], Oier e [[Fabián Orellana|Orellana]], autor do gol do Granada a tempada anterior. O Celta tardaría en arrincar, pero a partir da xornada 24 xa non baixaría dos tres primeiros postos da táboa. Este ano, ademais, co descenso o ano anterior do [[Deportivo da Coruña|Deportivo]], volveríase reeditar o [[Derbi galego|clásico do fútbol galego]] entre coruñeses e vigueses, o cal non se xogaba dende [[2007]]. Finalmente, un empate a cero goles en na última xornada en Balaídos ante o [[Córdoba CF|Córdoba]] permitiu ó Celta ocupar a segunda posición da táboa e certificar o seu regreso á p[[Primeira División española|rimeira división]]. {{O Celta do ascenso de 2012}} === Nova etapa en Primeira === [[Ficheiro:Iago Aspas.JPG|miniatura|150px|[[Iago Aspas]].]] A ledicia polo retorno do Celta á máxima categoría,<ref name="2010-Actualidade"/><ref>{{cita novas|autor=Vigodeportes|xornal=[[La Voz de Galicia]]|título=Conta con 22.500 socios e non venderá entradas en catro bancadas|url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/vigo/2012/08/15/cuenta-22500-socios-vendera-entradas-cuatro-gradas/0003_201208V15P35993.htm?idioma=galego|data=[[15 de agosto]] de [[2012]]|dataacceso=[[18 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> produce un aumento do número de abonados que chegan aos 22 500 a catro días de que comece a competición. Confirmada a continuación de [[Paco Herrera]] no banco, os celestes reforzaríanse para loitar por conseguir a permanencia a primeira división de xeito folgado. Chegarían [[Javi Varas]], [[Samuel Llorca Ripoll|Samuel Llorca]], [[Gustavo Cabral]] e os o internacionais [[Arxentina|arxentino]] [[Augusto Fernández]], [[Dinamarca|dinamarqués]] [[Michael Krohn-Dehli]] e [[Corea do Sur|coreano]] [[Park Chu-Young]]. O gasto total en fichaxes sería de 3,45 millóns de [[euro]]s. A liga comezaría cos celestes fortes na casa, pero sen conseguir bos resultados fóra, manténdose na zona media baixa da táboa. Con todo, unha xeira de malos resultados levarían ó celta os postos de perigo. Esta situación levou á rescisión do contrato de Paco Herrera e á contratación de [[Abel Resino]] como novo adestrador celeste. No mercado de inverno chegarían ademais novos xogadores para reforzar ó equipo, o internacionais [[Vadim Demidov]], procedente do [[Eintracht Frankfurt]], [[Danijel Pranjić]] do [[Sporting de Lisboa]] e o retorno de [[Fabián Orellana]] do [[Granada CF|Granada]], esta vez en propiedade por 1,2 millóns de euros. Finalmente acadouse a salvación na última xornada do campionato, pese a chegar ó penúltimo encontro na derradeira posición, tras gañar os encontros ante [[Real Valladolid]] e [[RCD Espanyol]] e ser favorabeis os resultados dos seus rivais, que remataron descendendo, [[Deportivo da Coruña]], [[RCD Mallorca]] e [[Real Zaragoza]]. En xuño de 2013 fichouse como adestrador para a tempada 2013-14 ó asturiano [[Luis Enrique Martínez García|Luis Enrique]]. No mesmo mes o equipo sufriu a baixa de [[Iago Aspas]], que fichou polo [[Liverpool F.C.]] por un prezo de 9 millóns de euros polo 90% do seu pase.<ref>{{Cita web|url=https://www.marca.com/2013/06/13/futbol/equipos/celta/1371151608.html|apelidos=MARCA.com|páxina-web=MARCA|título=El Celta percibirá más de nueve millones por Iago Aspas|data-acceso=2019-01-23|lingua=es}}</ref> descubríndose [[Nolito]] coma estrela do equipo capaz de facer esquecer o dianteiro galego. === Novo adestrador e regreso a Europa === No verán de 2014 o Celta ficha o ex xogador celeste [[Eduardo Berizzo]] para substituír a Luis Enrique que foi fichado polo [[FC Barcelona]]. O técnico arxentino mantivo a liña ascendente do equipo que o levou a clasificarse para disputar a [[Europa League]] na tempada [[Primeira división española 2015/16|2015/16]]. A tempada seguinte foi histórica ó acadarse as semifinais da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] e na [[Europa League]], pasando épicos encontros coma a eliminatoria ante o [[Real Madrid]]<ref>{{Cita web|url=https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2016_17/copa/cuartos/vuelta/cel_rma/|data=2017-01-24|páxina-web=MARCA.com|título=Celta vs Real Madrid: La flor pierde un pétalo|data-acceso=2019-01-23}}</ref> na Copa do Rei ou ante o [[Shakhtar Donetsk]]<ref>{{Cita web|url=https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2016_17/europa_league/dieciseisavos/vuelta/sha_cel/|data=2017-02-22|páxina-web=MARCA.com|título=Shakhtar D. vs Celta: El Celta se hace grande en Europa|data-acceso=2019-01-23}}</ref> na competición europea, porén caeu eliminado ante [[Deportivo Alavés]] e ante o poderoso [[Manchester United]] respectivamente. Estes éxitos tiveron consecuencias no campionato ligueiro ó dar prioridade estas competicións, co que non se acadou o obxectivo de clasificarse de novo para competición europea. A final da tempada o adestrador arxentino decidiu rematar a súa etapa no club galego. == Escudo e cores == [[Ficheiro:Sara_-_Celtista.jpg|miniatura|left|150px|Rapaza coas cores e o escudo do Celta.]] O escudo do Celta de Vigo,<ref>{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=106&Itemid=181|título=Un escudo que representa a todo un país|dataacceso=[[24 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130425060608/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=106&Itemid=181|dataarquivo=25 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> fundado pola fusión do Vigo Sporting e do Fortuna, non variou moito dende a súa fundación en [[1923]]. O escudo do [[Real Vigo Sporting Club]] consistía nun círculo que rodeaba a bandeira da cidade de [[Vigo]], coas letras VSC en azul e coa [[coroa real]] coma helmo. O escudo do [[Real Club Fortuna de Vigo]] era tamén de forma circular e cunha coroa real, sendo as súas cores nun comezo brancas, posteriormente negras, e finalmente laranxa. O escudo orixinal do Celta estaba formado por dúas letras [[C]] (por Club Celta),<ref>{{cita web|autor=Fame Celeste|url=http://fameceleste.blogspot.com.es/p/historia-del-rc-celta-de-vigo.html|título=Historia del R.C. Celta de Vigo|dataacceso=[[24 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> inscritas dentro dun escudo francés medieval, e coa coroa real herdada dos seus predecesores. Durante o seu primeiro ano a cor do brasón era vermella, ó igual que a cor da camisola, pasando a ser en [[1924]] de cor azul mariña. En [[1928]] o escudo pasaría a portar a súa característica [[cruz de Santiago]] vermella rodeando o brasón, cambiando a cor do interior ó actual azul celeste. Estes dous elementos, a cruz e a cor celeste, son dous dos principais símbolos do país. Durante a época da [[Segunda República española|Segunda República]] ([[1931]]-[[1936]]) a coroa real desapareceu do escudo, recuperándoa en [[1957]]. Porén, até practicamente a década de 1980 era bastante habitual atopar o escudo sen ela en moitas publicacións ou calquera imaxe que representara o club. Cómpre destacar que nalgunhas ocasións non era raro ver ó Celta tan só portando como escudo na camisola a Cruz de Santiago, distintivo ademais dos equipos que conseguían ser campións de Galicia, cousa habitual no club vigués e os seus antecesores. [[Ficheiro:Hugo Mallo.jpg|miniatura|170px|[[Hugo Mallo]] ([[2011]]).]] Aínda que a [[Juan Baliño Ledo]], un dos fundadores do club,<ref name="Cores">{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=107&Itemid=184|título=As cores da bandeira galega como uniforme|dataacceso=[[24 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130425061125/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=107&Itemid=184|dataarquivo=25 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> lle gustaba a idea de usar a cor celeste na camisola do Celta, os vigueses comezarían a súa andaina vestindo unha camisola vermella, pantalón negro e medias azuis e brancas. Porén, acordouse que o [[Real Club Celta de Vigo B|equipo B do Celta]] si que levaría as cores propostas por Baliño Ledo, con pantalón negro, pasando en pouco tempo a ser tamén a cor principal do primeiro equipo. En marzo de [[1924]],<ref name="Cores"/> nun partido de cuartos de final da [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]] que enfrontaba aos celestes contra o [[Athletic Club]] en [[Campo de Coia|Coia]], na portada do [[Faro de Vigo]] o Celta viste unha camisola a raias verticais, aínda que ó ser a fotografía en branco e negro non se distinguen as cores. Con todo non se volveu atopar ningunha outra fotografía con esa camisola que non era nin a vermella nin a celeste. Hoxe as cores do uniforme do Celta son invariablemente a camisola celeste e pantalón branco representando a [[Bandeira de Galicia|bandeira galega]]. As camisolas suplentes, porén, non teñen ningún deseño nin cores fixas, nos últimos anos foron de cor vermella, negra ou mesmo laranxa. Para a [[Primeira división española 2014/15|tempada 2014-15]], o Celta viste roupa da compañía [[alemá]] [[Adidas]]. A finais de [[2012]], tras numerosos problemas de abastecemento coa marca [[chinesa]] [[Li Ning Company Limited|Li Ning]], o Celta asinou un contrato para levar durante as seguintes catro tempadas roupa de [[Adidas]]<ref>{{cita novas|autor=Redacción|xornal=[[Faro de Vigo]]|título=El Celta firma con Adidas por cuatro temporadas|url=http://www.farodevigo.es/deportes/2012/11/14/celta-firma-adidas-cuatro-temporadas/711570.html|data=[[14 de novembro]] de [[2012]]|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref>. Os seus patrocinadores son; [[Citroën]] na parte dianteira da camisola e [[Estrella Galicia (cervexa)|Estrella Galicia]] na traseira, na cueira do pantalón [[Abanca]]. Os uniformes son: * ''Titular'': camisola azul celeste cun [[tríscele]] rosado na parte posterior do pescozo. O nome é o número son de cor negro. Pantalón branco e medias a faixas brancas e azul celeste. Tódalas pezas de roupa anteriormente descritas coas franxas características de Adidas de cor rosado. * ''Suplente'': camisola de cor verde coas mangas verdes dun ton máis escuro, cun [[tríscele]] branco na parte posterior do pescozo. O nome é o número son de cor negra. Pantalón e medias verde escuras no mesmo ton que as mangas. As franxas características de Adidas de cor verde en tódalas pezas anteriormente descritas. <center> {| width=40% |- | {{Football kit | pattern_la=_1aCelta|pattern_b=_1aCelta|pattern_ra=_1aCelta|pattern_sh=_1aCelta|pattern_so=_1aCelta | leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF |title = Titular }} | {{Football kit | pattern_la=_2aCelta|pattern_b=_2aCelta|pattern_ra=_2aCelta|pattern_sh=_2aCelta|pattern_so=_2aCelta | leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF |title = Suplente }} | |}</center> Para a [[Copa do Rei de fútbol 2012/13|copa do rei]],<ref>{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/inicio3/8-club/5822-o-celta-ultima-os-detalles-da-camiseta-de-adidas-que-lucira-en-copa|título=O Celta ultima os detalles da camiseta de adidas que lucirá en Copa|dataacceso=[[24 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140723021247/http://www.celtavigo.net/gl/inicio3/8-club/5822-o-celta-ultima-os-detalles-da-camiseta-de-adidas-que-lucira-en-copa|dataarquivo=23 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> no partido de oitavos de final que enfrontou ó Celta co [[Real Madrid]] no [[Estadio Santiago Bernabéu]], a compañía [[Alemaña|alemá]] [[Adidas]] deseñou unha camisola suplente especial: * ''Especial copa do rei'': camisola vermella co pescozo grande de cor branca e un [[tríscele]] da mesma cor na parte posterior do mesmo. Por vez primeira inclúe os "[[chevrón]]s" do logotipo de [[Citroën]] na parte dianteira. O nome e o número son de cor branca con [[tipografía]] de inspiración galega. Pantalón negro e medias vermellas. {| width=100% |- | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _vneckblack |pattern_ra = |pattern_sh = |pattern_so = _band_white |leftarm = E20E0E |body = E20E0E |rightarm = E20E0E |shorts = 000000 |socks = 0000FF |title = Titular (1923) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _vneckblack |pattern_ra = |leftarm = 00FFFF |body = 00FFFF |rightarm = 00FFFF |shorts = 000000 |pattern_so = |socks = 00FFFF |title = Suplente (1923) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _vneckblack |pattern_ra = |leftarm = 00FFFF |body = 00FFFF |rightarm = 00FFFF |shorts = FFFFFF |pattern_so = _adidas thick stripes white |socks = 00FFFF |title = Titular (1928) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _vnecknavy |pattern_ra = |leftarm = 1560BD |body = 1560BD |rightarm = 1560BD |shorts = 1560BD |pattern_so = _deepskybluetop |socks = 1560BD |title = Suplente (1988) }} | {{Football kit |pattern_la = _dyf2 |pattern_b = _feyenoord1112h |pattern_ra = _americamg12f |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FF0000 |shorts = FF0000 |pattern_so = |socks = FFFFFF |title = Suplente (2002) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = |pattern_ra = |leftarm = FF7F00 |body = FF7F00 |rightarm = FF7F00 |shorts = 000000 |pattern_so = _orangetop |socks = 000000 |title = Suplente (2010) }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = |pattern_ra = |pattern_sh = |pattern_so = |leftarm = 9FCFFF |body = 9FCFFF |rightarm = 9FCFFF |shorts = 9FCFFF |socks = 9FCFFF |title = L. Campións }} | |} === Patrocinadores e provedores === O Celta ten coa compañía [[automobilismo|automobilística]] [[Francia|francesa]] [[Citroën]] o acordo de patrocinio máis longo na [[Liga de Fútbol Profesional]].<ref>{{cita novas|autor=Conde, J.|xornal=[[Faro de Vigo]]|título=El Celta contempla otros patrocinios para su equipaje tras dos décadas con Umbro|url=http://www.farodevigo.es/deportes/2010/03/23/celta-contempla-patrocinios-equipaje-decadas-umbro/422682.html|data=[[23 de marzo]] de [[2010]]|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> Para situarnos nos comezos deste contrato hai que regresar á [[Primeira división española 1985/86|tempada 1985-86]], cando dende o [[centro de Vigo de PSA Peugeot Citroën]], unha das industrias de Galicia con máis empregados, decídese axudar ó equipo da cidade. O Celta mantiña ademais uns dos acordos máis longos cun provedor de equipamento ó permanecer coa compañía [[Reino Unido|británica]] [[Umbro]] durante vinte e catro tempadas na camisola celeste. Ademais, dende o verán de [[2009]] os vigueses levan na parte de atrás da camisola o patrocinio da compañía [[Cervexa|cervexeira]] [[Hijos de Rivera|Estrella Galicia]]. [[Ficheiro:Coches Citroen en zona franca.jpg|miniatura|220px|Automóbiles de [[Citroën]] na [[centro de Vigo de PSA Peugeot Citroën|fábrica PSA de Vigo]].]] Antes da [[Segunda división española 2010/11|tempada 2010-11]] o novo provedor dos olívicos pasaría ser a compañía [[Li Ning Company Limited|Li Ning]],<ref>{{cita novas|autor=La Voz|xornal=[[La Voz de Galicia]]|título=Adidas vestirá ao Celta as catro próximas tempadas|url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/celta/2012/12/19/adidas-vestira-celta-cuatro-proximas-temporadas/00031355944511462521967.htm?idioma=galego|data=[[20 de decembro]] de [[2012]]|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> firma [[China|chinesa]] en plena expansión mundial. Con todo, antes do comezo da [[Primeira división española 2012/13|tempada 2012-13]] a compañía entra en concurso de acredores, o que produce problemas de abastecemento do material deportivo. Debido a isto en decembro de [[2012]] o Celta asina un contrato polo cal os celtiñas vestirán equipamento da [[Alemaña|alemá]] [[Adidas]] durante os seguintes catro anos. {| class="wikitable" style="text-align: center" |- !Período !Provedor !Patrocinador |- | 1980-1982 | Meyba | rowspan= "2"|''Ningún'' |- |1982–1986 | [[Adidas]] |- |1986–2010 | [[Umbro]] | rowspan= "3"|[[Citroën]] |- |2010–2012 |[[Li Ning Company Limited|Li Ning]] |- |2012–2016 | rowspan= "2"|[[Adidas]] |- |2016– |[[Estrella Galicia]] |} == Himno == Non se sabe con certeza a orixe do himno do Celta,<ref>{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=108&Itemid=185|título=Un himno de procedencia popular|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130425060615/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=108&Itemid=185|dataarquivo=25 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> aínda que se cre que é de orixe popular. Debido a esta incerteza, o ano de nacemento do himno é descoñecido, sendo a súa primeira referencia coñecida unha gravación durante o ascenso de [[1969]] en Balaídos. O himno, a parte da versión en [[lingua galega|galego]], conta tamén cunha versión en [[lingua castelá|castelán]]. A letra, que fai referencia á historia e aos seareiros do Celta, comeza así: <center> ''Ala Celta a demostrar,''<br/> ''por historia e tradición.'' </center> Tan popular como o mesmo é a "Foliada do Celta" do grupo vigués [[A Roda]]<ref>{{cita web|autor=Tomás R.|url=http://www.vigoenredados.com/?p=2922|título=A Foliada do Celta: sus orígenes y alguna anécdota|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160304122302/http://vigoenredados.com/?p=2922|dataarquivo=04 de marzo de 2016|urlmorta=yes}}</ref>. De feito, na década de 1980 o equipo saía ó campo ó son desta canción. Esta obra musical ten a súa orixe no disco ''Falemos Galego'' ([[1979]]), do cal é a primeira canción. A letra da peza fai un percorrido falando da xente que acode ó estadio e as diferentes bancadas. <center> ''Díxolle o sobriño ó tío, ó entrar en Balaídos,''<br/> ''se gañamos o domingo, fágoche socio de Río.'' </center> Outros temas recorrentes do celtismo son canción populares como "[[A Rianxeira]]",<ref>{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=211&Itemid=298|título=Cánticos|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130529062707/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=211&Itemid=298|dataarquivo=29 de maio de 2013|urlmorta=yes}}</ref> canción musicada en [[1947]] por [[Anxo Romero Loxo]], e o "[[Miudiño]]". Nos último anos tamén se converteu nunha canción popular do celtismo o tema "1923" do grupo [[Keltoi!]]. Esta canción, incluída dentro do seu álbum publicado en [[2010]] ''A nosa cinza'', fala dos sentimentos do celtismo, afoutando aos seareiros a animar. <center> ''Ven connosco e xa o verás:<br/>berraremos sen parar, malia as gorxas rebentar,''<br/>''trala victoria final! Sempre Celta!'' </center> == Estadio == {{Artigo principal|Estadio Municipal de Balaídos}} [[Ficheiro:Grada Marcador.JPG|300px|miniatura|dereita|Vista xeral do Estadio de Balaídos.]] O Celta xoga os seus partidos como local no [[Estadio Municipal de Balaídos]],<ref>{{cita web|autor=The Stadium Guide|url=http://www.stadiumguide.com/balaidos/|título=Estadio Municipal de Balaídos|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|lingua=inglés}}</ref> situado na avenida do mesmo nome a uns tres [[quilómetro]]s do centro histórico da cidade. Con 31.800 asentos, é o [[Estadios de fútbol de Galicia|segundo estadio de Galicia]] en capacidade, moi preto do primeiro que sería o [[Estadio Municipal de Riazor]] da [[A Coruña|Coruña]] con 34.600 asentos. As dimensións do campo son de 105 x 69 [[metro]]s. As bancadas do estadio son ''Tribuna'', ''Preferencia'', ''Gol'', ''Marcador'', ''Fondo'', ''Río Alto'' e ''Río Baixo''. O estadio foi inaugurado o [[30 de decembro]] de [[1928]],<ref>{{cita web|autor=Historia do Celta de Vigo|url=http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=101&Itemid=178|título=De Coia a Balaídos. Catedral do Fútbol Galego|dataacceso=[[25 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130425060339/http://historiadoceltadevigo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=101&Itemid=178|dataarquivo=25 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> cun partido entre o Celta e a [[Real Unión Club|Real Unión]], partido no que venceron os celestes por 7 a 0. Foi deseñado polo enxeñeiro [[Jenaro de la Fuente Álvarez|Jenaro de la Fuente]] debido ó do crecente número de socios co que contaba o club. Con todo, o proxecto inicial tivo que ser modificado pola dificultade de conseguir os cartos precisos para a súa construción. Con todo, ó final o estadio puido ser finalmente rematado, contando no momento da fin da súa construción con capacidade para 22 000 espectadores, todos sentados e con localidades numeradas. Para a súa inauguración o estadio foi bendicido polo Padre Faustino que rematou o seu discurso cun ''Viva Galiza, Viva Vigo, Viva o Celta''. Durante os anos [[1930]] e [[1940]] sucederíanse as reformas, pasando ser en [[xullo]] de [[1945]] o estadio propiedade do club. En [[1969]] faríase unha reforma eléctrica, tras decidir o daquela alcalde da cidade, [[Rafael Portanet]], que o estadio debería contar cunha boa instalación luminosa para xogar partidos en horario nocturno. Xa dous anos antes, en [[1967]], comezarían unha serie de obras para reformar en profundidade, unha por unha, tódalas bancadas, dándolle a súa configuración actual salvo á bancada de Río. As novas instalacións serían inauguradas polo daquela alcalde [[Antonio Ramilo]] o [[27 de marzo]] de [[1971]]. A seguinte gran reforma comezou o [[5 de decembro]] de [[1980]], con motivo do [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|Mundial de 1982]]. Esta reforma levou á demolición da bancada de Río e á construción dunha máis moderna con maior capacidade. Daquela o estadio tiña capacidade para 38.000 espectadores, pasando aos 31 800 da década dos [[1990]] debido á obriga de ter tódalas bancadas asentos. Tamén se fixeron obras no campo en [[2004]] con motivo da primeira participación do Celta na súa historia na [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]],<ref>{{cita novas|autor=Álvarez, Armando|xornal=[[Faro de Vigo]]|título=Balaídos estrena maquillaje en el partido contra el Wigan|url=http://www.farodevigo.es/deportes/2012/08/11/balaidos-estrena-maquillaje-partido-wigan/673394.html|data=[[11 de agosto]] de [[2012]]|dataacceso=[[26 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> e axeitando o estadio á normativa da [[UEFA]]. A comezos da [[Primeira división española 2012/13|tempada 2012-13]] acometeuse unha reforma para lavar a cara do vetusto estadio, tapando o foxo que circundaba o terreo de xogo e eliminando algunhas das primeiras filas da bancada para eliminar os obstáculos entre o afeccionado e o terreo de xogo, emulando así os campos de xogo [[Inglaterra|ingleses]]. === Outras instalacións === {{VT|Estadio Municipal de Barreiro|Cidade Deportiva Afouteza}} A parte do Estadio de Balídos o Celta conta con máis instalacións. O propio estadio, a parte do campo de fútbol,<ref>{{cita web|autor=Hoxe Vigo|url=http://hoxe.vigo.org/movemonos/di_balaidos.php?lang=gal|título=Complexo Deportivo Balaídos|dataacceso=[[26 de marzo]] de [[2013]]|data-arquivo=27 de agosto de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090827085101/http://hoxe.vigo.org/movemonos/di_balaidos.php?lang=gal|url-morta=yes}}</ref> conta cun complexo polideportivo baixo as bancadas de Río Alto e Río Baixo, con dúas pistas polideportivas, unha recta de [[atletismo]], seis pistas de [[squash]] e unha sala de [[halterofilia]]. Están aí tamén a oficina de aboados e a Tenda Oficial. Dende o ano 2018, a Rúa do Príncipe acolle a sede social do club ademais doutra Tenda Oficial e un restaurante Estrella Michelín no antigo edificio do Mercantil de Vigo. Outras instalacións do club son as do Complexo Deportivo da Madroa,<ref>{{cita web|autor=R.C. Celta de Vigo|url=http://www.celtavigo.net/gl/club/instalacions|título=Instalacións|dataacceso=[[26 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130626013053/http://www.celtavigo.net/gl/club/instalacions|dataarquivo=26 de xuño de 2013|urlmorta=yes}}</ref> lugar de adestramento do primeiro equipo e do resto de categorías inferiores, que tamén disputan aí os seus partidos. O club conta ademais con outro estadio, propiedade do Concello, o [[Estadio Municipal de Barreiro|Campo de Fútbol de Barreiro]]. Nel xoga os seus partidos como local o [[Real Club Celta de Vigo B]] e o [[Gran Peña Fútbol Club|Gran Peña]]. Este terreo de xogo, inaugurado en [[1988]], conta con capacidade para 4.500 espectadores e unhas dimensións aproximadas de 101 x 66 metros. == Seareiros == [[Ficheiro:Celtarras.jpg|left|miniatura|150px|Cartel dos Celtarras.]] O Celta de Vigo conta con máis de 22.500 abonados e 14.339 accionistas,<ref name="Club"/><ref>{{cita web|autor=Federación de Peñas do R.C. Celta de Vigo S.A.D.|url=http://www.somosceltistas.com/penias.php|título=Nosas Peñas|dataacceso=[[27 de marzo]] de [[2013]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130708163827/http://somosceltistas.com/penias.php|dataarquivo=08 de xullo de 2013|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|autor=Bacariza, Marcos L. |url=http://www.moiceleste.com/2012/07/portual-invade-turquia.html|título=Portugal invade Turquía|dataacceso=[[27 de marzo]] de [[2013]]|lingua=castelán}}</ref> algúns dos cales militan nalgunha das 87 peñas das que dispón o club ó longo do mundo. Destas peñas, oitenta e tres teñen a súa orixe en Galicia, e o resto están espalladas por lugares como [[Guipúscoa]], [[Biscaia]], [[Madrid]], [[Barcelona]], [[Caracas]], [[Buenos Aires]] ou [[Santo Domingo de Guzmán|Santo Domingo]]. Os afeccionados do Celta adóitanse denominar ''celtistas'', ''celestes'', ''célticos'' ou ''olívicos''. Outro alcume que reciben os seareiros do Celta é o de ''portugueses'', principalmente por parte dos seguidores do [[Deportivo da Coruña]] en resposta ó seu alcume de ''turcos''.<ref name="abc.es"/> Con todo, o principal grupo de siareiros do Celta son os coñecidos como Celtarras.<ref>{{cita web|autor=de Sousa, Xosé Hadrián|url=http://www.meucelta.com/?p=5815|título=Non concebimos a defensa do Celta sen Galiza|dataacceso=[[27 de marzo]] de [[2013]]|data-arquivo=05 de xuño de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130605185720/http://www.meucelta.com/?p=5815|url-morta=yes}}</ref><ref>{{cita web|autor=[[ABC (xornal)|ABC]]|url=http://www.abc.es/hemeroteca/historico-18-04-2005/abc/Deportes/nazis-izquierdistas-independentistas-y-alguien-para-odiar_201921031164.html|título=Y alguien para odiar|dataacceso=[[27 de marzo]] de [[2013]]}}</ref> Este grupo, fundado en 1987, é de tendencia política [[Independentismo galego|independentista]] de [[esquerda]]s, sendo un dos seus lemas máis repetidos ''"Por Galiza, polo Celta"''. Este grupo de seareiros ten unha forte rivalidade cos [[Riazor Blues]], peña [[Ultras (deporte)|ultra]] do [[Deportivo da Coruña|Deportivo]], ademais de con outros grupos como os Ultras Sur do [[Real Madrid]]. Porén, gardan unha boa relación con outros grupos galegos e os Herri Norte Taldea do [[Athletic Club]]. Os seareiros do Celta festexan as vitorias do equipo na fonte que forma parte do monumento ''[[Porta do Atlántico]]'', que se atopa na Praza de América, nas Travesas de Vigo, non lonxe de Balaídos. == Datos do club == <center> <timeline> TimeAxis = orientation:horizontal ImageSize = width:750 height:60 PlotArea = width:600 height:22 bottom:30 left:104 DateFormat = yyyy Period = from:1928 till:2021 ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1930 ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1929 AlignBars = justify Colors = id:prim value:red id:sega value:blue BarData = bar:primera text:"[[Primeira división española|Primeira División]]" bar:segonaa text:"[[Segunda división española|Segunda División]]" PlotData = # set defaults width:10 fontsize:s textcolor:white align:left anchor:from shift:(5,-5) bar:primera color:prim from:1939 till:1944 from:1945 till:1959 from:1969 till:1975 from:1976 till:1977 from:1978 till:1979 from:1982 till:1983 from:1985 till:1986 from:1987 till:1990 from:1992 till:2004 from:2005 till:2007 from:2012 till:2021 bar:segonaa color:sega from:1928 till:1929 from:1931 till:1936 from:1944 till:1945 from:1959 till:1969 from:1975 till:1976 from:1977 till:1978 from:1979 till:1980 from:1981 till:1982 from:1983 till:1985 from:1986 till:1987 from:1990 till:1992 from:2004 till:2005 from:2007 till:2012 </timeline> </center> * '''Tempadas en [[Primeira división española|1ª]]''': 55 * '''Tempadas en [[Segunda división española|2ª]]''': 32 * '''Tempadas en [[Segunda división B española|2ªB]]''': 1 * '''Tempadas en [[Terceira división española|3ª]]''': 1 * '''Xogadores achegados á [[Selección de fútbol de Galicia|Selección de Galiza]]:''' 22 :''Categoría principal: [[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo internacionais ca selección de fútbol de Galicia|Internacionais con Galiza]].'' * '''Xogadores achegados á [[Selección de fútbol de España|Selección de España]]:''' 24 :''Categoría principal: [[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo internacionais coa selección de fútbol de España|Internacionais con España]].'' * '''Adestrador con máis encontros:''' [[Víctor Fernández]] con 152 entre os anos 1998 e 2002 * '''Primeiro gol da historia:''' [[Ramiro Paredes Ramos|Ramiro]], sendo o primeiro gol marcado polo Celta en Liga, no partido Celta-Iberia (1-2) que se xogou en febreiro de 1929, en segunda división. === En primeira división === * '''[[Clasificación histórica da Primeira división española de fútbol|Clasificación histórica na Liga (segundo a LFP)]]''': 11º * '''Mellor posto na liga''': 4º (tempadas: [[Primeira división española 1947/48|1947-48]] e [[Primeira división española 2002/03|2002-03]]) * '''Peor posto na liga''': 19º (tempadas: [[Primeira división española 1989/90|1989-90]] e [[Primeira división española 2003/04|2003-04]]) * '''Primeiro gol''': [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] no min 71 do [[Real Zaragoza|Zaragoza]] - Celta (3-2) o 03/12/1939 * '''Gol número 500:''' Segundo gol do Celta no encontro Celta - [[Deportivo da Coruña]] (2-3). Obra de [[Eduardo Sobrado Vázquez|Sobrado]] o 12/03/50. * '''Gol número 1000:''' Primeiro gol (minuto 58) do [[Real Zaragoza|Zaragoza]] - Celta (0-2), obra de [[Gabriel Lezcano|Lezcano]], o 07/02/1971. * '''Gol número 2000:''' Segundo gol do Celta (minuto 60) no encontro Celta - [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]] obra de [[Fernando Baiano|Baiano]], o 07/05/2006 * '''Maior número de puntos:''' 64 puntos ([[Primeira división española 1998/99|1998-99]]) * '''Maior número de vitorias:''' 20 ([[Primeira división española 2005/06|2005-06]]) * '''Maior número de goles obtidos:''' 69 goles ([[Primeira división española 1998/99|1998-99]]) * '''Menor número de goles obtidos:''' 21 goles ([[Primeira división española 1958/59|1958-59]]) * '''Mellor media de goles obtida:''' 2,42 goles por partido ([[Primeira división española 1949/50|1949-50]]) * '''Maior número de goles encaixados:''' 75 goles ([[Primeira división española 1943/44|1943-44]] e [[Primeira división española 1955/56|1955-56]]) * '''Menor número de goles encaixados:''' 32 goles ([[Primeira división española 1970/71|1970-71]] e [[Primeira división española 1992/93|1992-93]]) * '''Maiores goleadas conseguidas''': ** '''Como local:''' 10-1 fronte ó [[Gimnàstic de Tarragona]] (1949/50) ** '''Como visitante:''' 0-5 fronte ó [[Hércules Club de Fútbol|Hércules]] (1940/41) * '''Maiores goleadas encaixadas''': ** '''Como local:''' 0-5 fronte ó [[Real Oviedo|Oviedo]] (1943/44) ** '''Como visitante:''' 10-0 fronte ó [[Athletic Club de Bilbao|Athletic Club]] (11/01/1942) === Datos do club en competicións europeas === '''Participacións en competicións europeas''': 9 * 1 na [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] * 8 na [[Copa da UEFA]] * 1 na [[Copa Intertoto]]<ref>Crónica da final no partido de ida https://elpais.com/diario/2000/08/09/deportes/965772004_850215.html</ref> ==== Partidos históricos en Europa ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Local ! Resultado ! Visitante ! Liga ! Estadio |- |- | align="center" | 1998-99 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''7-0''' | align="left" | {{ROUb}} [[FC Argeș Pitești]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 1998-99 | align="right" | [[Aston Villa]] {{ENGb}} | align="center" | '''1-3''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Villa Park]] |- | align="center" | 1998-99 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-1''' | align="left" | {{ENGb}} [[Liverpool F.C.|Liverpool]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 1998-99 | align="right" | [[Liverpool F.C.|Liverpool]] {{ENGb}} | align="center" | '''0-1''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Anfield]] |- | align="center" | 1999-00 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''4-0''' | align="left" | {{CHEb}} [[Football Club Lausanne-Sport|Lausanne]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 1999-00 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''7-0''' | align="left" | {{PORb}} [[Sport Lisboa Benfica|Benfica]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 1999-00 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''4-0''' | align="left" | {{ITAb}} [[Juventus F.C.|Juventus]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''2-1''' | align="left" | {{RUSb}} [[FC Zenit San Petersburgo|Zenit San Petersburgo]] | align="center" | [[Copa Intertoto|Intertoto]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000-01 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''5-3''' | align="left" | {{SRBb}} [[Estrela Vermella de Belgrado|Estrela Vermella]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000-01 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''1-0''' | align="left" | {{UKRb}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000-01 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''2-1''' | align="left" | {{DEUb}} [[VfB Stuttgart|Stuttgart]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2000-01 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-2''' | align="left" | {{CATb}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2001-02 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''4-0''' | align="left" | {{CZEb}} [[SK Sigma Olomouc|Sigma Olomouc]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2002-03 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''2-1''' | align="left" | {{ESCb}} [[Celtic F.C.|Celtic]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2003-04 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-2''' | align="left" | {{NEDb}} [[AFC Ajax|Ajax]] | align="center" | [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2003-04 | align="right" | [[A.C. Milan|AC Milan]] {{ITAb}} | align="center" | '''1-2''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] | align="center" | [[Estadio Giuseppe Meazza|San Siro]] |- | align="center" | 2006-07 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-1''' | align="left" | {{BELb}} [[Standard de Liège|Standard de Liexa]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2006-07 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''1-0''' | align="left" | {{TURb}} [[Fenerbahçe]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2006-07 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''2-1''' | align="left" | {{RUSb}} [[FC Spartak de Moscova|Spartak de Moscova]] | align="center" | [[Copa da UEFA|UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- | align="center" | 2016-17 | align="right" | [[Shakhtar Donetsk]] {{UCRb}} | align="center" | '''0-2''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Liga Europa da UEFA]] | align="center" | [[Estadio Metalist]], [[Khárkiv]] |- | align="center" | 2016-17 | align="right" | [[Krasnodar]] {{RUSb}} | align="center" | '''0-2''' | align="left" | {{GALb}} Celta de Vigo | align="center" | [[Liga Europa da UEFA]] | align="center" | [[Krasnodar]] |- | align="center" | 2016-17 | align="right" | Celta de Vigo {{GALb}} | align="center" | '''3-2''' | align="left" | {{BELb}} [[KRC Genk]] | align="center" | [[Liga Europa da UEFA]] | align="center" | [[Balaídos]] |- |2016-17 |[[Manchester United F.C.|Manchester United]] {{ENGb}} |1-1 |{{GALb}} Celta de Vigo |[[UEFA Europa League|Liga Europa da UEFA]] |[[Old Trafford]] |} {{clear}} === Historial na liga === :''Para maior detalle véxase:'' '''[[Traxectoria do Celta de Vigo]]'''''.'' {| |valign="top" | {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=lightblue align="center" !Tempada !División !Posto ![[Copa do Rei de fútbol|Copa&nbsp;do&nbsp;Rei]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1928/29|1929]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1928/29|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFFFF;"|1929/30 |style="background:#FFFFFF;"| |style="background:#FFFFFF;"| |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1929/30|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FF7F00;"|[[Terceira división española 1930/31|1930/31]] |style="background:#FF7F00;"|[[Terceira división española|3ª]] |style="background:#FF7F00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1930/31|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1931/32|1931/32]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1931/32|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1932/33|1932/33]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1932/33|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1933/34|1933/34]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|4º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1933/34|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1934/35|1934/35]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|{{Abbr|1º|Fase de grupos}} / {{Abbr|3º|Fase final}} |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1934/35|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1935/36|1935/36]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{Abbr|1º|Fase de grupos}} / {{Abbr|1º|Fase final}} [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1935/36|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1939/40|1939/40]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1939/40|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1940/41|1940/41]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1940/41|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1941/42|1941/42]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1941/42|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1942/43|1942/43]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1942/43|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1943/44|1943/44]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;14º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1943/44|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1944/45|1944/45]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;3º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1944/45|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1945/46|1945/46]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1945/46|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1946/47|1946/47]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1946/47|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1947/48|1947/48]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1947/48|Subcampión]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1948/49|1948/49]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1948/49|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1949/50|1949/50]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1949/50|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1950/51|1950/51]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|8º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1950/51|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1951/52|1951/52]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1951/52|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1952/53|1952/53]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"| |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1953/54|1953/54]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1953/54|1/8 de final]] |} |valign="top" | {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=lightblue align="center" !Tempada !División !Posto ![[Copa do Rei de fútbol|Copa&nbsp;do&nbsp;Rei]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1954/55|1954/55]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1954/55|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1955/56|1955/56]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1955/56|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1956/57|1956/57]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1956/57|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1957/58|1957/58]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1957/58|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1958/59|1958/59]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;16º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1958/59|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1959/60|1959/60]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|2º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1959/60|1ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1960/61|1960/61]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|2º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1960/61|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1961/62|1961/62]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1961/62|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1962/63|1962/63]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1962/63|1ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1963/64|1963/64]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1963/64|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1964/65|1964/65]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1964/65|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1965/66|1965/66]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|2º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1965/66|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1966/67|1966/67]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|3º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1966/67|1ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1967/68|1967/68]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|3º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1967/68|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1968/69|1968/69]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"| |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1969/70|1969/70]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1969/70|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1970/71|1970/71]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1970/71|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1971/72|1971/72]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|10º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1971/72|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1972/73|1972/73]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|15º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1972/73|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1973/74|1973/74]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|12º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1973/74|5ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1974/75|1974/75]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;17º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1974/75|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1975/76|1975/76]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1975/76|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1976/77|1976/77]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;17º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1976/77|1/4 de final]] |} |valign="top" | {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=lightblue align="center" !Tempada !División !Posto ![[Copa do Rei de fútbol|Copa&nbsp;do&nbsp;Rei]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1977/78|1977/78]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;3º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1977/78|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1978/79|1978/79]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;16º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1978/79|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1979/80|1979/80]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;17º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1979/80|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#c48e58;"|[[Segunda división B española 1980/81|1980/81]] |style="background:#c48e58;"|[[Segunda División B Española|2ªB]] |style="background:#c48e58;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1980/81|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1981/82|1981/82]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1981/82|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1982/83|1982/83]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;17º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1982/83|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1983/84|1983/84]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1983/84|1ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1984/85|1984/85]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;3º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1984/85|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1985/86|1985/86]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;18º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1985/86|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1986/87|1986/87]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;4º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1986/87|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1987/88|1987/88]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1987/88|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1988/89|1988/89]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|8º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1988/89|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1989/90|1989/90]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;19º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1989/90|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1990/91|1990/91]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|14º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1990/91|5ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 1991/92|1991/92]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1991/92|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1992/93|1992/93]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1992/93|3ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1993/94|1993/94]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|15º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1993/94|Subcampión]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1994/95|1994/95]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1994/95|4ª rolda]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1995/96|1995/96]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1995/96|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1996/97|1996/97]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|16º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1996/97|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1997/98|1997/98]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1997/98|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1998/99|1998/99]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1998/99|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 1999/00|1999/00]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|7º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 1999/00|1/8 de final]] |} |valign="top" | {| class="wikitable bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" |- bgcolor=lightblue align="center" !Tempada !División !Posto ![[Copa do Rei de fútbol|Copa&nbsp;do&nbsp;Rei]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2000/01|2000/01]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2000/01|Subcampión]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2001/02|2001/02]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|5º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2001/02|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2002/03|2002/03]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|4º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2002/03|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2003/04|2003/04]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;19º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2003/04|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2004/05|2004/05]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2004/05|1/32 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2005/06|2005/06]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2005/06|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2006/07|2006/07]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;18º [[Ficheiro:Red Arrow Down.svg|10px|descenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2006/07|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2007/08|2007/08]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|16º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2007/08|2ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2008/09|2008/09]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|17º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2008/09|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2009/10|2009/10]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|12º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2009/10|1/4 de final]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2010/11|2010/11]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2010/11|2ª rolda]] |- align="center" |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española 2011/12|2011/12]] |style="background:#CDCDCD;"|[[Segunda división española|2ª]] |style="background:#CDCDCD;"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2º [[Ficheiro:Green Arrow Up.svg|10px|ascenso]] |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2011/12|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2012/13|2012/13]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|17º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2012/13|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2013/14|2013/14]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|9º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2013/14|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2014/15|2014/15]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|8º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2014/15|1/8 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2015/16|2015/16]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|6º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2015/16|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2016/17|2016/17]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2016/17|Semifinais]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2017/18|2017/18]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|13º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2017/18|1/16 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2018/19|2018/19]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|17º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2018/19|1/32 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española 2019/20|2019/20]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|17º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2019/20|1/32 de final]] |- align="center" |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española de fútbol|2020/21]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|8º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2020/21|1/32 de final]] |- |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española de fútbol|2021/22]] |style="background:#FFFF00;"|[[Primeira división española|1ª]] |style="background:#FFFF00;"|11º |style="background:#efefef;"|[[Copa do Rei de fútbol 2021/22|1/16 de final]] |} |} {{clear}} == Xogadores == :''Categoría principal: [[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo|Xogadores do Celta de Vigo]].'' === Cadro 2022/23 === [[Ficheiro:Sergio Álvarez Conde.JPG|miniatura|250px|[[Sergio Álvarez Conde|Sergio Álvarez]] en [[2012]] no Santiago Bernabeu nos cuartos de final da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]].]] * ''Actualizado a [[28 de xullo]] de [[2022]].'' {{Fs start}} {{Fs player|no=1|nat=GAL|name=[[Iván Villar]]|pos=POR}} {{Fs player|no=2|nat=GAL|name=[[Hugo Mallo]]|pos=DEF}}[[Ficheiro:Captain sports.svg|12px|Capitán]] {{Fs player|no=4|nat=PVA|name=[[Unai Núñez]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=5|nat=ESP|name=[[Óscar Rodríguez Arnaiz|Óscar Rodríguez]]|pos=MED}} {{Fs player|no=6|nat=GAL|name=[[Denis Suárez]]|pos=MED}} {{Fs player|no=8|nat=ESP|name=[[Fran Beltrán]]|pos=MED}} {{Fs player|no=10|nat=GAL|name=[[Iago Aspas]]|pos=DIA}} {{Fs player|no=11|nat=ARG|name=[[Franco Cervi]]|pos=MED}} {{Fs player|no=14|nat=PER|name=[[Renato Tapia]]|pos=MED}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=16|nat=ESP|name=[[Miguel Baeza]]|pos=MED}} {{Fs player|no=17|nat=ESP|name=[[Javier Galán]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=18|nat=GHA|name=[[Joseph Aidoo]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=19|nat=SWE|name=[[Williot Swedberg]]|pos=MED}} {{Fs player|no=20|nat=GAL|name=[[Kevin Vázquez Comesaña|Kevin Vázquez]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=21|nat=ARG|name=[[Augusto Solari]]|pos=MED}} {{Fs player|no=22|nat=GAL|name=[[Santi Mina]]|pos=DIA}} {{Fs player|no=23|nat=USA|name=[[Luca de la Torre]]|pos=MED}} {{Fs end}} === Altas e baixas [[Primeira división española 2022/23|2022/23]] === {| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |- bgcolor=#CADCFB style="color:Black;" |align=center colspan=6|Altas |- bgcolor=White style="color:Black;" !Xogador !Nacionalidade !Posición !Procedencia !Tipo !Custo |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Agustín Marchesín|Marchesín]] |<center>{{ARGb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionGK es.png|25px|Porteiro]] |<center>[[FC Porto]] |<center>Libre |<center> |- |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Iván Villar]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionGK es.png|25px|Porteiro]] |<center>[[CD Leganés]] |<center>Volve de cesión |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Unai Núñez]] |<center>{{PVAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center>[[Athletic Club]] |<center>Cesión |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Óscar Mingueza]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center>[[FC Barcelona]] |<center> Traspaso |<center> 50% futura venda |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Williot Theo Swedberg]] |<center>{{SWEb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionMID es.png|25px|Mediocampista]] |<center>[[Hammarby IF]] |<center>Traspaso |<center> 4,7 millóns € |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Luca de la Torre]] |<center>{{USAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionMID es.png|25px|Mediocampista]] |<center>[[Heracles Almelo]] |<center> Traspaso |<center> 1,8 millóns € |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Óscar Rodríguez]] |<center>{{ESPb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionMID es.png|25px|Mediocampista]] |<center>[[Sevilla FC]] |<center>Cesión con ODC |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Julen Lobete]] |<center>{{PVAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center>[[Real Sociedad B]] |<center> Traspaso |<center> 1 millón € |- |[[Ficheiro:Fairytale up.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Miguel Rodríguez Vidal|Miguel Rodríguez]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center>[[Celta B]] |<center> Sube do filial |<center> |} <br/> {| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |- bgcolor=#CADCFB style="color:Black;" |align=center colspan=6|Baixas |- bgcolor=White style="color:Black;" !Xogador !Nacionalidade !Posición !Destino !Tipo !Ingreso |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Rubén Blanco]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionGK es.png|25px|Porteiro]] |<center> [[Olympique de Marseille]] |<center> Cesión |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Matías Dituro]] |<center>{{ARXb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionGK es.png|25px|Gardameta]] |<center>[[Club Deportivo Universidad Católica|Universidad Católica]] |<center>Fin de cesión |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Jeison Murillo]] |<center>{{COLb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center>[[Sampdoria]] |<center>Fin de cesión |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Néstor Araújo]] |<center>{{MEXb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center>[[Club América]] |<center>Traspaso |<center> 3 millóns € |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Okay Yokuşlu]] |<center>{{TURb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center> [[West Bromwich Albion F.C.]] |<center> Rescisión de contrato |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[José Fontán]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionCT es.png|25px|Defensa]] |<center> [[Go Ahead Eagles]] |<center> Cesión |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Brais Méndez]] |<center>{{GALb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionMID es.png|25px|Centrocampista]] |<center> [[Real Sociedad|Real Sociedade]] |<center> Traspaso |<center> 15 millóns € |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Emre Mor]] |<center>{{TURb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center>[[Fatih Karagümrük SK]] |<center> Libre |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Thiago Galhardo]] |<center>{{BRAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center> [[Sport Club Internacional]] |<center> Fin de cesión |<center> |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Nolito]] |<center>{{ESPb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center> - |<center> Libre |<center> |- |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Orbelín Pineda]] |<center>{{MEXb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center> [[AEK Atenas]] |<center> Cesión |<center> |- bgcolor="#EFEFEF" |[[Ficheiro:Fairytale down red.png|15px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Julen Lobete]] |<center>{{PVAb}} |<center>[[Ficheiro:FootballPositionFWD es.png|25px|Dianteiro]] |<center>[[RKC Waalwijk]] |<center> Cesión |<center> |} === Distincións individuais === ==== [[Trofeo Pichichi|Pichichi]] en [[Primeira División Española|primeira división]] ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Goles |- | align="center" | [[Primeira división española 1947/48|1947-48]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 23 |} {{clear}} ==== [[Trofeo Zarra|Zarra]] en [[Primeira División Española|primeira división]] ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Goles |- | align="center" | [[Primeira división española 2016/17|2016-17]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 19 |- | align="center" | [[Primeira división española 2017/18|2017-18]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 22 |- | align="center" | [[Primeira división española 2018/19|2018-19]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 20 |- | align="center" | [[Primeira división española 2021/22|2021-22]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 17 |} ==== Máximos goleadores de [[Segunda División Española|segunda división]] ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Goles |- | align="center" | [[Segunda división española 1934/35|1934-35]] | align="left" | {{GALb}} [[Nolete]] | align="center" | 19 |- | align="center" | [[Segunda división española 1935/36|1935-36]] | align="left" | {{GALb}} [[Nolete]] | align="center" | 19 |- | align="center" | [[Segunda división española 1965/66|1965-66]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 26 |- | align="center" rowspan="2"| [[Segunda división española 1967/68|1967-68]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 17 |- | align="left" | {{GALb}} [[Cesáreo Rivera Pérez|Rivera]] | align="center" | 17 |- | align="center" | [[Segunda división española 1981/82|1981-82]] | align="left" | {{GALb}} [[Pichi Lucas]] | align="center" | 27 |- | align="center" | [[Segunda división española 1986/87|1986-87]] | align="left" | {{BRAb}} [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] | align="center" | 34 |- | align="center" | [[Segunda división española 1991/92|1991-92]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 26 |} {{clear}} ==== [[Trofeo Zarra|Zarra]] en [[Segunda División Española|segunda división]] ==== {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Goles |- | align="center" | [[Segunda división española 2011/12|2011-12]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 23 |- |} ==== [[Trofeo Zamora|Zamoras]] ==== [[Ficheiro:Santiago Cañizares 24sept2006.jpg|miniatura|100px|[[Santiago Cañizares]].]] {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! Partidos ! Goles ! Media |- |- | align="center" | [[Primeira división española 1992/93|1992-93]] | align="left" | {{ESPb}} [[Santiago Cañizares]] | align="center" | 36 | align="center" | 30 | align="center" | 0.83 |- | align="center" | [[Primeira división española 2002/03|2002-03]] | align="left" | {{ARGb}} [[Pablo Cavallero|Pablo Oscar Cavallero]] | align="center" | 36 | align="center" | 27 | align="center" | 0.75 |- | align="center" | [[Primeira división española 2005/06|2005-06]] | align="left" | {{ESPb}} [[José Manuel Pinto Colorado|José Manuel Pinto]] | align="center" | 37 | align="center" | 28 | align="center" | 0.75 |} === Máximos goleadores en primeira división === {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Pos. ! Xogador ! Goles |- | align="center" | 1º | align="left" | '''{{GALb}} [[Iago Aspas]]''' | align="center" | 115 |- | align="center" | 2º | align="left" | {{GALb}} [[Hermidita]] | align="center" | 104 |- | align="center" | 3º | align="left" | {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro]] | align="center" | 69 |- | align="center" | 4º | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj|Vlado Gudelj]] | align="center" | 68 |- | align="center" | 5º | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 57 |- | align="center" | 6º | align="left" | {{RUSb}} [[Alexander Mostovoi]] | align="center" | 55 |- | align="center" | 7º | align="left" | {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora|Roig]] | align="center" | 53 |- | align="center" | 8º | align="left" | {{ESPb}} [[Juan del Pino Díaz|Del Pino]] | align="center" | 49 |- | align="center" | 9º | align="left" | {{ESPb}} [[Adolfo Atienza Landeta|Atienza]] | align="center" | 48 |- | align="center" | 10º | align="left" | '''{{ESPb}} [[Manuel Agudo Durán|Nolito]]''' | align="center" | 48 |- | align="center" | 11º | align="left" | {{ESPb}} [[Pablo Olmedo|Olmedo]] | align="center" | 45 |- | align="center" | 12º | align="left" | {{GALb}} [[Agustín Jarabo Domínguez|Agustín]] | align="center" | 42 |- | align="center" | 13º | align="left" | {{GALb}} [[Carlos Torres Barallobre|Carlos Torres]] | align="center" | 41 |- | align="center" | 14º | align="left" | {{GALb}} [[Aretio]] | align="center" | 38 |- | align="center" | 15º | align="left" | {{BRAb}} [[Catanha]] | align="center" | 38 |} {{clear}} {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" class="wikitable collapsible collapsed" |- ! colspan="7" | Máximos goleadores por tempada |- bgcolor=#CADCFB ! Tempada ! Xogador ! P.Xogados ! P.Titular ! Minutos ! Goles ! Cos mesmos goles |- | align="center" | [[Segunda división española 1928/29|1928/29]] | align="left" | {{GALb}} [[Rogelio Tapia]] | align="center" | 12 | align="center" | 12 | align="center" | 1080 | align="center" | '''7''' | align="center" | {{GALb}} [[Chicha I]] |- | align="center" | [[Terceira división española 1929/30|1929/30]] | align="left" | - - - - | align="center" | - - - - | align="center" | - - - - | align="center" | - - - - | align="center" | - - - - | align="center" | - - - - |- | align="center" | [[Segunda división española 1930/31|1930/31]] | align="left" | {{GALb}} [[Nicha]] | align="center" | 10 | align="center" | 10 | align="center" | 900 | align="center" | '''10''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1931/32|1931/32]] | align="left" | {{CATb}} [[Vicente Cupóns]] | align="center" | 9 | align="center" | 9 | align="center" | 810 | align="center" | '''6''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1932/33|1932/33]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 17 | align="center" | 17 | align="center" | 1.530 | align="center" | '''11''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1933/34|1933/34]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 15 | align="center" | 15 | align="center" | 1.350 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1934/35|1934/35]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 19 | align="center" | 19 | align="center" | 1.710 | align="center" | '''23''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1935/36|1935/36]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 23 | align="center" | 23 | align="center" | 2.070 | align="center" | '''32''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1939/40|1939–40]] | align="left" | {{GALb}} [[Agustín Jarabo Domínguez|Agustín]] | align="center" | 17 | align="center" | 17 | align="center" | 1.530 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1940/41|1940–41]] | align="left" | {{GALb}} [[Agustín Jarabo Domínguez|Agustín]] | align="center" | 16 | align="center" | 16 | align="center" | 1.440 | align="center" | '''12''' | align="center" | {{ESPb}} [[Juan del Pino Díaz|Del Pino]] |- | align="center" | [[Primeira división española 1941/42|1941–42]] | align="left" | {{ESPb}} [[Juan del Pino Díaz|Del Pino]] | align="center" | 24 | align="center" | 24 | align="center" | 2.160 | align="center" | '''22''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1942/43|1942–43]] | align="left" | {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora|Roig]] | align="center" | 21 | align="center" | 21 | align="center" | 1.890 | align="center" | '''16''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1943/44|1943–44]] | align="left" | {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora|Roig]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''5''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1944/45|1944–45]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 19 | align="center" | 19 | align="center" | 1.1710 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1945/46|1945–46]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1946/47|1946–47]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 23 | align="center" | 23 | align="center" | 2.070 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1947/48|1947–48]] | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''21''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1948/49|1948–49]] | align="left" | {{GALb}} [[Juan Rodríguez Aretio|Aretio]] | align="center" | 20 | align="center" | 20 | align="center" | 1.800 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1949/50|1949–50]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Hermida Losada|Hermidita]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.250 | align="center" | '''21''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1950/51|1950–51]] | align="left" | {{GALb}} [[Juan Vázquez Tenreiro|Juan Vázquez]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.250 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1951/52|1951–52]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Hermida Losada|Hermidita]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.238 | align="center" | '''21''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1952/53|1952–53]] | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Hermida Losada|Hermidita]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.246 | align="center" | '''19''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1953/54|1953–54]] | align="left" | {{ESPb}} [[Pablo Olmedo|Olmedo]] | align="center" | 29 | align="center" | 29 | align="center" | 2.610 | align="center" | '''11''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1954/55|1954–55]] | align="left" | {{ESPb}} [[Pablo Olmedo|Olmedo]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2.250 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1955/56|1955–56]] | align="left" | {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro]] | align="center" | 28 | align="center" | 28 | align="center" | 2.520 | align="center" | '''23''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1956/57|1956–57]] | align="left" | {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro]] | align="center" | 27 | align="center" | 27 | align="center" | 2.430 | align="center" | '''16''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1957/58|1957–58]] | align="left" | {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1958/59|1958–59]] | align="left" | {{ESPb}} [[Narciso Escobar Rodríguez|Escobar]] | align="center" | 22 | align="center" | 22 | align="center" | 1.980 | align="center" | '''6''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1959/60|1959–60]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Gómez Martínez|Lolo Gómez]] | align="center" | 29 | align="center" | 29 | align="center" | 2.610 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1960/61|1960–61]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Gómez Martínez|Lolo Gómez]] | align="center" | 30 | align="center" | 30 | align="center" | 2.700 | align="center" | '''21''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1961/62|1961–62]] | align="left" | {{ESPb}} [[Antonio Elizondo Cocolina|Elizondo]] | align="center" | 24 | align="center" | 24 | align="center" | 2.160 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1962/63|1962–63]] | align="left" | {{PVAb}} [[Juan Luis Abásolo|Abásolo]] | align="center" | 17 | align="center" | 17 | align="center" | 1.530 | align="center" | '''9''' | align="center" |{{GALb}} [[Hipólito Cabezas Martínez|Polito]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1963/64|1963–64]] | align="left" | {{GALb}} [[Germán Muiños Lamas|Germán]] | align="center" | 9 | align="center" | 9 | align="center" | 810 | align="center" | '''6''' | align="center" |{{ESPb}} [[Miguel López Téllez|Téllez]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1964/65|1964–65]] | align="left" | {{GALb}} [[Armindo Pintos Crespo|Pintos]] | align="center" | 25 | align="center" | 25 | align="center" | 2250 | align="center" | '''6''' | align="center" |{{ESPb}} [[Miguel López Téllez|Téllez]], {{PVAb}} [[Juan Goyarán Leiceaga|Goyarán]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1965/66|1965–66]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 30 | align="center" | 30 | align="center" | 2.700 | align="center" | '''25''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1966/67|1966–67]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 26 | align="center" | 26 | align="center" | 2.299 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1967/68|1967–68]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 27 | align="center" | 27 | align="center" | 2.415 | align="center" | '''17''' | align="center" | {{GALb}} [[Cesáreo Rivera Pérez|Rivera]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1968/69|1968–69]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 33 | align="center" | 33 | align="center" | 2.970 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1969/70|1969–70]] | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 24 | align="center" | 18 | align="center" | 1.705 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1970/71|1970–71]] | align="left" | {{GALb}} [[Juan Fernández Vilela|Juan]] | align="center" | 21 | align="center" | 21 | align="center" | 1.875 | align="center" | '''8''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1971/72|1971–72]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Jiménez Rodríguez|Jiménez]] | align="center" | 31 | align="center" | 31 | align="center" | 2.720 | align="center" | '''7''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1972/73|1972–73]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Jiménez Rodríguez|Jiménez]] | align="center" | 30 | align="center" | 30 | align="center" | 2.686 | align="center" | '''7''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1973/74|1973–74]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Jiménez Rodríguez|Jiménez]] | align="center" | 38 | align="center" | 38 | align="center" | 3.230 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1974/75|1974–75]] | align="left" | {{GALb}} [[Juan Fernández Vilela|Juan]] | align="center" | 33 | align="center" | 33 | align="center" | 2.873 | align="center" | '''6''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1975/76|1975–76]] | align="left" | {{GALb}} [[Ramón Sanromán Roade|Sanromán]] | align="center" | 29 | align="center" | 27 | align="center" | 2.333 | align="center" | '''6''' | align="center" |{{ESPb}} [[Juan José Gómez del Cura|Del Cura]] |- | align="center" | [[Primeira división española 1976/77|1976–77]] | align="left" | {{ARGb}} [[Carlos Fenoy]] | align="center" | 32 | align="center" | 32 | align="center" | 2.880 | align="center" | '''5''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1977/78|1977–78]] | align="left" | {{ESPb}} [[Antonio Martínez Sánchez|Mori]] | align="center" | 32 | align="center" | 28 | align="center" | 2.329 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1978/79|1978–79]] | align="left" | {{ESPb}} [[Antonio Martínez Sánchez|Mori]] | align="center" | 29 | align="center" | 29 | align="center" | 2.535 | align="center" | '''10''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1979/80|1979–80]] | align="left" | {{SRBb}} [[Vladimir Culafic Dokic|Culafic]] | align="center" | 28 | align="center" | 25 | align="center" | 2.308 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división B española 1980/81|1980–81]] | align="left" | {{GALb}} [[José Carlos Suárez García|Carlos Suárez]] | align="center" | 31 | align="center" | | align="center" | | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1981/82|1981–82]] | align="left" | {{GALb}} [[Pichi Lucas]] | align="center" | 37 | align="center" | 37 | align="center" | 3.210 | align="center" | '''26''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1982/83|1982–83]] | align="left" | {{GALb}} [[José Carlos Suárez García|Carlos Suárez]] | align="center" | 31 | align="center" | 31 | align="center" | 2.534 | align="center" | '''7''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1983/84|1983–84]] | align="left" | {{CATb}} [[Josep Mercader Bosch|Mercader]] | align="center" | 32 | align="center" | 32 | align="center" | 2.696 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1984/85|1984–85]] | align="left" | {{ESPb}} [[José Antonio Cortés Carretero|Cortés]] | align="center" | 26 | align="center" | 25 | align="center" | 2.144 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1985/86|1985–86]] | align="left" | {{GALb}} [[Pichi Lucas]] | align="center" | 32 | align="center" | 28 | align="center" | 2.486 | align="center" | '''6''' | align="center" |{{BRAb}} [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] |- | align="center" | [[Segunda división española 1986/87|1986–87]] | align="left" | {{BRAb}} [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] | align="center" | 44 | align="center" | 44 | align="center" | 3.942 | align="center" | '''34''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1987/88|1987–88]] | align="left" | {{ESPb}} [[Julio Prieto Martín|Julio Prieto]] | align="center" | 37 | align="center" | 37 | align="center" | 3.312 | align="center" | '''8''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1988/89|1988–89]] | align="left" | {{BRAb}} [[Amarildo Souza do Amaral|Amarildo]] | align="center" | 34 | align="center" | 33 | align="center" | 2.847 | align="center" | '''16''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1989/90|1989–90]] | align="left" | [[Ficheiro:Flag of Venezuela (state).svg|20px]] [[José Luis Mosquera Losada|Mosquera]] | align="center" | 29 | align="center" | 22 | align="center" | 1.992 | align="center" | '''6''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1990/91|1990–91]] | align="left" | {{BRAb}} [[Fabiano Soares Pessoa|Fabiano]] | align="center" | 35 | align="center" | 35 | align="center" | 3.057 | align="center" | '''10''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 1991/92|1991–92]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 36 | align="center" | 36 | align="center" | 3.158 | align="center" | '''27''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1992/93|1992–93]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 28 | align="center" | 28 | align="center" | 2.346 | align="center" | '''7''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1993/94|1993–94]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 34 | align="center" | 31 | align="center" | 2.844 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1994/95|1994–95]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 34 | align="center" | 33 | align="center" | 2.984 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1995/96|1995–96]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 37 | align="center" | 32 | align="center" | 2.888 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1996/97|1996–97]] | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 29 | align="center" | 18 | align="center" | 1.735 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1997/98|1997–98]] | align="left" | {{ESPb}} [[Juan Ginés Sánchez Moreno|Juan Sánchez]] | align="center" | 31 | align="center" | 18 | align="center" | 1.747 | align="center" | '''9''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1998/99|1998–99]] | align="left" | {{BULb}} [[Luboslav Penev]] | align="center" | 32 | align="center" | 30 | align="center" | 2.393 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 1999/00|1999–00]] | align="left" | {{RSAb}} [[Benni McCarthy]] | align="center" | 31 | align="center" | 25 | align="center" | 1.965 | align="center" | '''8''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2000/01|2000–01]] | align="left" | {{BRAb}} [[Catanha]] | align="center" | 36 | align="center" | 35 | align="center" | 2.922 | align="center" | '''16''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2001/02|2001–02]] | align="left" | {{BRAb}} [[Catanha]] | align="center" | 38 | align="center" | 35 | align="center" | 3.026 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2002/03|2002–03]] | align="left" | {{BRAb}} [[Luis Eduardo Schmidt|Edu]] | align="center" | 36 | align="center" | 32 | align="center" | 2.755 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2003/04|2003–04]] | align="left" | {{BHCb}} [[Savo Milošević]] | align="center" | 37 | align="center" | 34 | align="center" | 2.947 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2004/05|2004–05]] | align="left" | {{URYb}} [[Ernesto Fabián Canobbio|Canobbio]] | align="center" | 38 | align="center" | 37 | align="center" | 3.257 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2005/06|2005–06]] | align="left" | {{BRAb}} [[Fernando Baiano]] | align="center" | 33 | align="center" | 32 | align="center" | 2.642 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2006/07|2006–07]] | align="left" | {{BRAb}} [[Fernando Baiano]] | align="center" | 35 | align="center" | 35 | align="center" | 2.991 | align="center" | '''15''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2007/08|2007–08]] | align="left" | {{ESPb}} [[José Jesús Perera López|Jesús Perera]] | align="center" | 33 | align="center" | 26 | align="center" | 2.346 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2008/09|2008–09]] | align="left" | {{ALGb}} [[Kamel Ghilas]] | align="center" | 33 | align="center" | 27 | align="center" | 2.466 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2009/10|2009–10]] | align="left" | {{GALb}} [[Roberto Trashorras]] | align="center" | 38 | align="center" | 33 | align="center" | 2.801 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2010/11|2010–11]] | align="left" | {{ESPb}} [[David Rodríguez Sánchez|David Rodríguez]] | align="center" | 37 | align="center" | 36 | align="center" | 2.886 | align="center" | '''17''' | align="center" | |- | align="center" | [[Segunda división española 2011/12|2011–12]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 35 | align="center" | 28 | align="center" | 2.345 | align="center" | '''23''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2012/13|2012–13]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 34 | align="center" | 34 | align="center" | 2.803 | align="center" | '''12''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2013/14|2013–14]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Agudo Durán|Nolito]] | align="center" | 35 | align="center" | 24 | align="center" | 2.261 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2014/15|2014–15]] | align="left" | {{ESPb}} [[Manuel Agudo Durán|Nolito]] | align="center" | 36 | align="center" | 32 | align="center" | 2.968 | align="center" | '''13''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2015/16|2015–16]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 35 | align="center" | 31 | align="center" | 2.657 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2016/17|2016–17]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 32 | align="center" | 25 | align="center" | 2.321 | align="center" | '''19''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2017/18|2017–18]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 34 | align="center" | 33 | align="center" | 2.935 | align="center" | '''22''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2018/19|2018–19]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 27 | align="center" | 26 | align="center" | 2.254 | align="center" | '''20''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2019/20|2019–20]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 37 | align="center" | 37 | align="center" | 3.263 | align="center" | '''14''' | align="center" | |- | align="center" | [[Primeira división española 2020/21|2020–21]] | align="left" | {{GALb}} [[Iago Aspas]] | align="center" | 33 | align="center" | 33 | align="center" | 2.867 | align="center" | '''14''' | align="center" | |} {{clear}} === Máximos goleadores en encontros oficiais === {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Pos. ! Xogador ! Goles |- | align="center" | 1º | align="left" | '''{{GALb}} [[Iago Aspas]]''' | align="center" | 166 |- | align="center" | 2º | align="left" | {{GALb}} [[Ramón Polo]] | align="center" | 157 |- | align="center" | 3º | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] | align="center" | 140 |- | align="center" | 4º | align="left" | {{GALb}} [[Hermidita]] | align="center" | 113 |- | align="center" | 5º | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 111 |- | align="center" | 6º | align="left" | {{GALb}} [[Rogelio Tapia]] | align="center" | 103 |- | align="center" | 7º | align="left" | {{GALb}} [[Pichi Lucas]] | align="center" | 92 |- | align="center" | 8º | align="left" | {{ESPb}} [[Abel Fernández]] | align="center" | 91 |- | align="center" | 9º | align="left" | {{GALb}} [[Pahiño]] | align="center" | 90 |- | align="center" | 10º | align="left" | {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora]] | align="center" | 73 |- | align="center" | 11º | align="left" | {{RUSb}} [[Alexander Mostovoi]] | align="center" | 72 |} {{clear}} === Xogadores con máis partidos en primeira división === [[Ficheiro:A-Mostovoi.jpg|miniatura|dereita|Alexander Mostovoi.]] {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#CADCFB ! Pos. ! Xogador ! Partidos |- | align="center" | 1º | align="left" | '''{{GALb}} [[Hugo Mallo]]''' | align="center" | 262 |- | align="center" | 2º | align="left" | {{RUSb}} [[Alexander Mostovoi]] | align="center" | 235 |- | align="center" | 3º | align="left" | '''{{GALb}} [[Iago Aspas]]''' | align="center" | 232 |- | align="center" | 4º | align="left" | {{GALb}} [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo]] | align="center" | 226 |- | align="center" | 5º | align="left" | {{GALb}} [[Juan Fernández Vilela|Juan]] | align="center" | 220 |- | align="center" | 6º | align="left" | {{GALb}} [[Pepe Villar]] | align="center" | 207 |- | align="center" | 7º | align="left" | {{ARGb}} [[Gustavo López]] | align="center" | 205 |- | align="center" | 8º | align="left" | {{ARGb}} [[Fernando Cáceres]] | align="center" | 198 |- | align="center" | 9º | align="left" | {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] | align="center" | 195 |- | align="center" | 10º | align="left" | {{GALb}} [[Vicente Álvarez Núñez|Vicente]] | align="center" | 194 |- | align="center" | 11º | align="left" | {{PVAb}} [[Patxi Salinas]] | align="center" | 193 |- | align="center" | 12º | align="left" | {{ARGb}} [[Gustavo Cabral|Cabral]] | align="center" | 191 |- | align="center" | 13º | align="left" | {{GALb}} [[Santiago Castro Anido|Castro]] | align="center" | 187 |- | align="center" | 14º | align="left" | {{ESPb}} [[Atilano Vecino Escuadra|Atilano]] | align="center" | 183 |- | align="center" | 15º | align="left" | {{GALb}} [[Jonathan Castro Otto|Jonny]] | align="center" | 183 |} {{clear}} === Xogadores históricos === :''Categoría principal: [[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo|Xogadores do Celta de Vigo]].'' {| width="100%" style="font-size:100%;" | width="33%" valign="top" | '''Galicia''' * {{GALb}} [[Balbino Clemente]] * {{GALb}} [[Juanito Clemente|Juanito]] * {{GALb}} [[Pepe Hermida]] * {{GALb}} [[Rogelio Tapia]] * {{GALb}} [[Ramón Polo]] * {{GALb}} [[Chicha (futbolista)|Chicha]] * {{GALb}} [[Manuel Rodríguez Pazó|Lilo]] * {{GALb}} [[Pedro Pinilla]] * {{GALb}} [[Luís Casas Pasarín]] * {{GALb}} [[José Vega]] * {{GALb}} [[Cesáreo Rivera Pérez|Rivera]] * {{GALb}} [[Santiago Castro Anido]] * {{GALb}} [[Germán Waidele Figuerido|Mekerle]] * {{GALb}} [[Manuel Copena Araújo|Nolete]] * {{GALb}} [[Pahiño]] * {{GALb}} [[Manuel Hermida Losada|Hermidita]] * {{GALb}} [[José Fernando Martínez Rodilla|Rodilla]] * {{GALb}} [[Venancio González]] * {{GALb}} [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro Rodríguez]] * {{GALb}} [[Joaquín Fernández Santomé|Quinocho]] * {{GALb}} [[Pepe Villar]] * {{GALb}} [[Leonardo Alonso Bao|Leonardo]] * {{GALb}} [[Vicente Álvarez Núñez|Vicente]] * {{GALb}} [[Manuel Pazos González|Manuel Pazos]] * {{GALb}} [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo Rodríguez]] * {{GALb}} [[Fernando Zunzunegui|Zunzunegui]] * {{GALb}} [[Juan Fernández Vilela|Juan]] * {{GALb}} [[José Manuel Alvelo]] * {{GALb}} [[Aretio]] * {{GALb}} [[Quique Costas]] * {{GALb}} [[Xurxo Otero]] * {{GALb}} [[Míchel Salgado|Michel Salgado]] * {{GALb}} [[Iago Aspas]] '''Arxentina''' * {{ARGb}} [[Gustavo López]] * {{ARGb}} [[Carlos Fenoy]] * {{ARGb}} [[Fernando Cáceres]] * {{ARGb}} [[Pablo Cavallero]] * {{ARGb}} [[Eduardo Berizzo]] * {{ARGb}} [[Diego Rodolfo Placente|Diego Placente]] * {{ARGb}} [[Sebastián Ariel Méndez Pardiñas|Méndez]] * {{ARGb}} [[Augusto Fernández]] '''Uruguai''' * {{URYb}} [[Ernesto Fabián Canobbio|Canobbio]] * {{URYb}} [[Maxi Gómez]] | | width="33%" valign="top" | '''España''' * {{ESPb}} [[Abel Fernández]] * {{ESPb}} [[Javier Maté]] * {{ESPb}} [[Rafael Berges]] * {{ESPb}} [[Juan José Gómez del Cura|Del Cura]] * {{ESPb}} [[Francisco Roig Zamora|Roig]] * {{PVAb}} [[Patxi Salinas]] * {{PVAb}} [[Gabriel Alonso]] * {{ESPb}} [[Patxi Villanueva]] * {{ESPb}} [[José Manuel Pinto]] * {{ESPb}} [[Santiago Cañizares]] * {{CATb}} [[Francisco Simón]] * {{ESPb}} [[Juan del Pino Díaz|Del Pino]] * {{ESPb}} [[Pichi Lucas]] * {{ESPb}} [[Eduardo Sobrado Vázquez|Sobrado]] * {{ESPb}} [[Pablo Olmedo|Olmedo]] * {{ESPb}} [[Adolfo Atienza Landeta|Atienza]] * {{ESPb}} [[Miguel Muñoz]] * {{ESPb}} [[José Mesa]] * {{ESPb}} [[Santiago Sanz Fraile|Yayo]] * {{ESPb}} [[Juanfran]] * {{ESPb}} [[Atilano Vecino Escuadra|Atilano]] '''Paraguay''' * {{PRYb}} [[Gabriel Lezcano]] '''Brasil''' * {{BRAb}} [[Mazinho]] * {{BRAb}} [[Ademir Vieira]] * {{BRAb}} [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] * {{BRAb}} [[Amarildo Souza do Amaral|Amarildo]] * {{BRAb}} [[Fabiano Soares Pessoa|Fabiano]] * {{BRAb}} [[Anderson Luis de Carvalho|Nené]] * {{BRAb}} [[Fernando Baiano|Baiano]] * {{BRAb}} [[Everton Giovanella]] * {{BRAb}} [[Edú]] * {{BRAb}} [[Sylvinho]] '''Chile''' * {{CHIb}} [[Fabián Orellana]] * {{CHIb}} [[Pablo Contreras Fica|Pablo Contreras]] '''Ecuador''' * {{ECUb}} [[Iván Kaviedes]] '''Dinamarca''' * {{DNKb}} [[Michael Krohn-Dehli]] | | width="33%" valign="top" | '''Francia''' * {{FRAb}} [[Richard Dutruel]] * {{FRAb}} [[Peter Luccin]] * {{FRAb}} {{CODb}} [[Claude Makélélé]] '''Irlanda do Norte''' * [[Jimmy Hagan]] '''Israel''' * {{ISRb}} [[Haim Revivo]] '''Inglaterra''' * {{ENGb}} [[Francis Cuggy]] '''Países Baixos''' * {{NEDb}} [[Jordi Cruyff]] '''Bulgaria''' * {{BULb}} [[Luboslav Penev]] '''Hungría''' * {{HUNb}} [[Gyula Alberty Kyscel|Gyula Alberty]] '''Serbia''' * {{SRBb}} [[Goran Đorović]] * {{SRBb}} [[Zoran Marić]] '''Croacia''' * {{HRVb}} [[Goran Jurić]] * {{HRVb}} [[Zvonimir Boban]] '''Bosnia-Hercegovina''' * {{BHCb}} [[Vladimir Gudelj]] * {{BHCb}} [[Milorad Ratković]] * {{BHCb}} [[Savo Milošević]] '''Rusia''' * {{RUSb}} [[Alexander Mostovoi]] * {{RUSb}} {{ESTb}} [[Valery Karpin]] '''Portugal''' * {{PORb}} {{MOZb}} [[Jorge Cadete]] '''Exipto''' * {{EGYb}} [[Mido]] '''Alxeria''' * {{ALGb}} [[Kamel Ghilas]] '''Suráfrica''' * {{RSAb}} [[Benni McCarthy]] |} == Corpo técnico == === Actual === * Adestrador: [[Eduardo Coudet]] * Segundo adestrador: Ariel Broggi * Axudante técnico: Carlos Fernández * Preparadores físicos: Octavio Manera e Guido Cretari * Adestrador porteiros: * Psicólogo: [[Joaquín Valdés]] * Médico: [[Juan José García Cota]] * Fisioterapeuta: [[Ernesto Vieito Torres]] * Masaxista: [[Iván Comesaña]] * Encargado do material: [[Eduardo Fernández Costas]] * Delegado: [[Vladimir Gudelj]] === Adestradores === :''Categoría principal: [[:Categoría:Adestradores do Celta de Vigo|Adestradores do Celta de Vigo]].'' {| | valign="top" width="25%" | * {{ENGb}} [[Francis Cuggy]] * {{GALb}} [[Andrés Balsa]] * {{ESCb}} [[Mr. Cowan]] * {{GALb}} [[Ramón Encinas Dios]] * {{CATb}} [[José Planas]] * {{PVAb}} [[José María Peña Salegui]] * {{GALb}} [[Ricardo Comesaña]] * {{ESPb}} [[Joaquín Cárdenes]] * {{PVAb}} [[Baltasar Albéniz]] * {{HUNb}} [[Károly Plattkó]] * {{GALb}} [[Armando Márquez Ligorri]] * {{CATb}} [[Ricardo Zamora]] * {{GALb}} [[Luís Casas Pasarín]] * {{GALb}} [[Roberto Ozores]] * {{GALb}} [[Odilio Bravo]] * {{PVAb}} [[José Iraragorri]] * {{PVAb}} [[Luis Urquiri]] * {{ARGb}} [[Alejandro Scopelli]] * {{CATb}} [[Lluís Miró i Doñate|Luís Miró]] | valign="top" width="25%" | * {{ARGb}} [[Enrique Lúpiz]] * {{ESPb}} [[Santiago Sanz Fraile]] * {{FRAb}} [[Louis Hon]] * {{GALb}} [[Aretio]] * {{PVAb}} [[Ignacio Eizaguirre]] * {{ESPb}} [[Joseíto]] * {{ESPb}} [[Rafael Yunta]] * {{ESPb}} [[Cesar Rodríguez Álvarez|Cesar Rodríguez]] * {{GALb}} [[Pepe Villar]] * {{ARGb}} [[Roque Olsen]] * {{ESPb}} [[Juanito Arza]] * {{ARGb}} [[Pedro Dellacha]] * {{ESPb}} [[Mariano Moreno Serrano]] * {{PVAb}} [[Carmelo Cedrún]] * {{ESPb}} [[Toni Cuervo]] * {{PVAb}} [[José María Maguregui]] * {{ESPb}} [[Laureano Ruiz]] * {{ESPb}} [[Pedro González Carnero]] * {{SRBb}} [[Milorad Pavić]] | valign="top" width="25%" | * {{GALb}} [[Luis Cid Pérez]] * {{GALb}} [[Félix Carnero]] * {{ESPb}} [[José Luis García Traid|J. L. García Traid]] * {{eNGb}} [[Colin Addison]] * {{GALb}} [[Manuel Rodríguez Alfonso|Manolo]] * {{ESPb}} [[José Manuel Díaz Novoa|J. M. Díaz Novoa]] * {{GALb}} [[Delfín Álvarez]] * {{PVAb}} [[Txetxu Rojo]] * {{ARGb}} [[Carlos Aimar]] * {{GALb}} [[Fernando Castro Santos|Castro Santos]] * {{PVAb}} [[Javier Irureta]] * {{ESPb}} [[Víctor Fernández]] * {{PVAb}} [[Miguel Ángel Lotina]] * {{SRBb}} [[Radomir Antić]] * {{GALb}} [[Ramón Carnero]] * {{GALb}} [[Rafa Sáez]] * {{GALb}} [[Fernando Vázquez]] * {{BULb}} [[Hristo Stoichkov]] * {{ESPb}} [[López Caro]] | valign="top" width="25%" | * {{ESPb}} [[Antonio López Habas|Antonio López]] * {{ESPb}} [[Alejandro Menéndez]] * {{ESPb}} [[Pepe Murcia]] * {{ESPb}} [[Eusebio Sacristán]] * {{CATb}} [[Paco Herrera]] * {{ESPb}} [[Abel Resino]] * {{ESPb}} [[Luis Enrique Martínez García|Luís Enrique]] * {{ARGb}} [[Eduardo Berizzo]] * {{ESPb}} [[Juan Carlos Unzué]] * {{ARGb}} [[Antonio Mohamed]] * {{PORb}} [[José Miguel Azevedo Cardoso|Miguel Cardoso]] * {{ESPb}} [[Fran Escribá]] * {{CATb}} [[Óscar García Junyent|Óscar García]] * {{ARGb}} [[Eduardo Coudet]] |} {{Adestradores do Celta de Vigo}} === Adestradores con máis partidos === ''Os datos contabilízanse dende a tempada 1939-40 para Primeira, 1970-71 para Segunda e dende a 2001-02 para Segunda División B ata a 2011-12.<ref>{{Cita web|url=https://www.bdfutbol.com/es/e/eentr11.html|páxina-web=www.bdfutbol.com|título=Entrenadores Celta de Vigo|data-acceso=2019-01-23}}</ref> Non se contabilizan os partidos de [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]]''. [[Ficheiro:Zamora esp 1926.jpeg|miniatura|dereita|Ricardo Zamora, que dirixiu ó equipo nunha das épocas máis exitosas.]] {| style = align="left" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=#CADCFB ! Pos. ! Nome ! Encontros |- | align="center" | 1º | align="left" | {{ESPb}} [[Víctor Fernández]] | align="center" | 190 |- | align="center" | 2º | align="left" | {{PVAb}} [[Txetxu Rojo]] | align="center" | 134 |- | align="center" | 3º | align="left" | {{ESPb}} [[Ricardo Zamora]] | align="center" | 126 |- | align="center" | 4º | align="left" | {{GALb}} [[Fernando Vázquez]] | align="center" | 119 |- | align="center" | 5º | align="left" | {{GALb}} [[Luís Casas Pasarín]] | align="center" | 117 |- | align="center" | 6º | align="left" | {{ESPb}} [[Juan Arza]] | align="center" | 114 |- | align="center" | 7º | align="left" | {{ARGb}} [[Eduardo Berizzo]] | align="center" | 114 |- | align="center" | 8º | align="left" | {{CATb}} [[Paco Herrera]] | align="center" | 86 |- | align="center" | 9º | align="left" | {{PVAb}} [[Carmelo Cedrún]] | align="center" | 85 |- | align="center" | 10º | align="left" | {{PVAb}} [[Maguregui]] | align="center" | 84 |- | align="center" | 11º | align="left" | {{PVAb}} [[Baltasar Albéniz]] | align="center" | 78 |- | align="center" | 12º | align="left" | {{GALb}} [[Fernando Castro Santos]] | align="center" | 76 |- | align="center" | 13º | align="left" | {{PVAb}} [[Miguel Ángel Lotina]] | align="center" | 73 |- | align="center" | 14º | align="left" | {{SRBb}} [[Milorad Pavić]] | align="center" | 72 |- | align="center" | 15º | align="left" | {{GALb}} [[Félix Carnero]] | align="center" | 61 |- |} {{clear}} == Xunta directiva == * Presidente: [[Manuel Carlos Mouriño Atanes]] * Vicepresidente 1º: Ricardo Barros Hermida * Vicepresidente 2º: Pedro Posada Martínez * Director xeral: Antonio Chaves * Conselleiros: [[Carmen Avendaño|Carmen Avendaño Otero]], Antonio Rosendo Martínez e Primitivo Ferro Ribadulla. * Director técnico: [[Miguel Montes Torrecilla]] * Coordinador categorías inferiores: José Ricardo Fernández * Directora de proxección e mercadotecnia: Marian Mouriño Terrazo * Directora financeira: María José Herbón * Director de seguridade e instalacións: Manuel Mariño * Responsable da fundación: Carmela Cuevas === Presidentes === :''Categoría principal: [[:Categoría:Presidentes do Celta de Vigo|Presidentes do Celta de Vigo]].'' Lista de presidentes.<ref>{{Cita web |url=http://www.celtavigo.net/Portal-GZ/contenido.php?c=175 |título=Lista de presidentes na páxina do Celta |data-acceso=25 de decembro de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111121024703/http://www.celtavigo.net/Portal-GZ/contenido.php?c=175 |dataarquivo=21 de novembro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1927/07/27/020.html|páxina-web=hemeroteca.abc.es|título=ABC (Madrid) - 27/07/1927, p. 20 - ABC.es Hemeroteca|data-acceso=2019-01-23}}</ref> {| | valign="top" width="33%" | * 1. [[Manuel Bárcena Andrés-García|Manuel Bárcena]], 1923-1925 * 2. [[Manuel Núñez García]], 1925-1927 * 3. [[Ramón Fernández Mato]], 1927-1927 * 4. [[Manuel Prieto González]], 1927-19XX. * 5. [[Alfredo Escobar Huertas]], 19XX-1932. * 6. [[Luis de Vicente Sasiain]], 1932-1933. * 7. [[Indalecio Vázquez]], 1933-1934. * 8. [[Cesáreo González]], 1934-1935. * 9. [[Rodrigo de la Rasilla]], 1935-1936. * 10. [[Pedro Braña Merino]], 1939-1940. * 11. [[Manuel Núñez González, século XX|Manuel Núñez González]], 1940-1941. * 12. [[Fernando de Miguel Rodríguez|Fernando de Miguel]], 1941-1942. | valign="top" width="33%" | * 13. [[Luis Iglesias Fernández]], 1942-1948. * 14. [[Avelino Ponte Caride]], 1948-1950. * 15. [[Faustino Álvarez Álvarez|Faustino Álvarez]], 1950-1952. * 16. [[Manuel Prieto Pérez]], 1952-1956. * 17. [[Antonio Herrero Montero|Antonio Herrero]], 1956-1958. * 18. [[Antonio Crusat Pardiñas]], 1958-1959 (comisión xestora).<ref>{{Versaleta|[[Fernando Gallego Arzuaga|Gallego Arzuaga, F.]]}} (1997): ''R.C. Celta 1923-1998. 75 años de historia''. ''[[Faro de Vigo]]''. Páx. 356.</ref> * 19. [[Celso Lorenzo Villa]], 1959-1962. * 20. [[Carlos Barreras Barret]], 1961-1963. * 21. [[Antonio Crusat Pardiñas|Antonio Crusat]], 1963-1964 * 22. [[Manuel Rodríguez Gómez|Manuel Rodríguez]], 1964-1965. * 23. [[Daniel Alonso González|Daniel Alonso]], 1965-1968. * 24. [[Ramón de Castro]], 1968-1969. | valign="top" width="33%" | * 25. [[Rodrigo Alonso Fariña]], 1969-1973. * 26. [[Antonio Vázquez Gómez]], 1973-1976. * 27. [[Jaime Arbones Alonso]], 1977-1979. * 28. [[Rodrigo Arbones Alonso]], 1979-1980. * 29. [[Elías Posada]], 1979-1980. * 30. [[Elías Alonso Riego]], 1979-1983. * 31. [[José Luis Rivadulla García|José Luis Rivadulla]], 1982-1990. * 32. [[José Luis Alejo Álvarez]], 1990-1991. * 33. [[Eloy de Francisco]], 1990-1991. * 34. [[Jose Ignacio Núñez Gallego|J. Ignacio Núñez]], 1991-1995. * 35. [[Horacio Gómez Araújo]], 1995-2006. * 36. [[Carlos Mouriño]], 2006- |} == Palmarés == === Torneos nacionais === * '''[[Campionato de Galicia de fútbol|Campionato de Galicia]] (6)''': [[Campionato de Galicia de fútbol 1923/24|1923-24]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1924/25|1924-25]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1925/26|1925-26]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1929/30|1929-30]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1931/32|1931-32]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1933/34|1933-34]].<ref>[http://www.rsssf.com/tabless/span-galiciachamp.html Campións do Campionato de Galicia] en ''The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation'' {{En}}</ref> * '''[[Campionato de Galicia de fútbol|Sub-Campionato de Galicia]] (6)''': [[Campionato de Galicia de fútbol 1926/27|1926-27]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1927/28|1927-28]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1928/29|1928-29]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1930/31|1930-31]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1936/37|1936-37]], [[Campionato de Galicia de fútbol 1937/38|1937-38]]. * '''Sección galega do [[Campionato Mancomunado Galaico-Ástur]] (1)''': [[Campionato Mancomunado Galaico-Ástur 1934/35|1934-35]] * '''[[Copa Galiza de fútbol|Copa Galiza]] (2)''': [[Copa Xunta de Galicia 2006|2006]]*<ref>"O Celta alza a Copa Xunta" [http://www.farodevigo.es/secciones/noticia.jsp?pRef=2861_11_109415__Deportes-Celta-alza-Copa-Xunta en Faro de Vigo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190915140058/https://www.farodevigo.es/deportes/2861/deportes-celta-alza-copa-xunta/109415.html |date=15 de setembro de 2019 }} {{Es}}</ref>, [[Copa Galiza de fútbol 2008|2008]]<ref>[http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/deportivo/es/desarrollo/1125818.html El Celta se lleva la Copa Galicia en los penaltis] en ''Marca'' {{Es}}</ref> :<small>*Chamada nese ano Copa Xunta de Galicia.</small> === Torneos estatais === * '''Subcampión da [[Copa do Rei de fútbol|copa do rei]] (4*)''': 1908(Como Vigo F.C.) [[Copa do Rei de fútbol 1947/48|1947–48]], [[Copa do Rei de fútbol 1993/94|1993–94]], [[Copa do Rei de fútbol 2000/01|2000–01]] * '''Campión de [[Segunda división española|segunda división]] (4)''': [[Segunda división española 1934/35|1934–35]]**, [[Segunda división española 1935/36|1935–36]], [[Segunda división española 1981/82|1981–82]], [[Segunda división española 1991/92|1991–92]] * '''Subcampión de [[Segunda división española|segunda división]] (7)''': [[Segunda división española 1959/60|1959–60]], [[Segunda división española 1960/61|1960–61]], [[Segunda división española 1965/66|1965–66]], [[Segunda división española 1968/69|1968–69]], [[Segunda división española 1975/76|1975–76]], [[Segunda división española 2004/05|2004–05]], [[Segunda división española 2011/12|2011–12]] * '''Campión de [[Segunda división B española|segunda división B]] (1)''': [[Segunda división B española 1980/81|1980–81]] * '''Campión de [[Terceira división española|terceira división]] (1)''': [[Terceira división española 1930/31|1930–31]] (**) Quedou campión do Grupo 1, e terceiro na Fase Final === Torneos internacionais === * '''[[Copa Intertoto|Copa Intertoto da UEFA]] (1)''': [[Copa Intertoto da UEFA 2000|2000]]<ref>[https://web.archive.org/web/20071226012914/http://es.uefa.com/competitions/intertotocup/history/season=2000/round=1469/index.html Resultados das finais da Copa Intertoto na tempada 2000] na web oficial da UEFA {{Es}}</ref> === Torneos amigables de máis importancia === * '''[[Trofeo Cidade de Vigo]] (21)''': [[Trofeo Cidade de Vigo 1972|1972]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1973|1973]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1975|1975]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1976|1976]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1980|1980]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1984|1984]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1986|1986]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1988|1988]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1991|1991]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1992|1992]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1993|1993]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1997|1997]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1998|1998]], [[Trofeo Cidade de Vigo 1999|1999]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2000|2000]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2002|2002]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2005|2005]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2006|2006]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2008|2008]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2009|2009]], [[Trofeo Cidade de Vigo 2012|2012]] * '''[[Trofeo Memorial Quinocho]] (19)''': [[Trofeo Memorial Quinocho 1995|1995]], [[Trofeo Memorial Quinocho 1996|1996]], [[Trofeo Memorial Quinocho 1998|1998]], [[Trofeo Memorial Quinocho 1999|1999]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2000|2000]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2001|2001]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2002|2002]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2003|2003]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2004|2004]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2005|2005]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2007|2007]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2008|2008]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2009|2009]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2011|2011]], [[Trofeo Memorial Quinocho 2012|2012]], [[Memorial Quinocho 2013|2013]], [[Memorial Quinocho 2014|2014]], [[Memorial Quinocho 2015|2015]] , [[Memorial Quinocho 2016|2016]] * '''[[Trofeo Luis Otero]] (12)''' : 1965, 1969, 1970, 1971, 1976, 1982, 1983, 1985, 1990, 2007, 2010, 2014 * '''[[Trofeo Emma Cuervo]] (9)''': 1954, 1961, 1968, 1975, 1977, 1979, 1981, 1997, [[Trofeo Emma Cuervo 2010|2010]] * '''[[Trofeo Concepción Arenal]] (6)''': 1957, 1967, 1991, 1998, 2004, 2010 * '''[[Trofeo Teresa Herrera]] (1)''': [[Trofeo Teresa Herrera 1999|1999]] * '''[[Trofeo Xacobeo 99]] (1)''': 1999<ref>{{Cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundo/1999/agosto/11/deportes/celta.html|páxina-web=www.elmundo.es|título=El Celta barre al Real Madrid en el Trofeo Xacobeo|data-acceso=2019-01-23}}</ref> *'''[[Trofeo Memorial Héctor Rial]] (1)''': 1993 * '''[[Trofeo Colombino]] (1)''': [[Trofeo Colombino 2001|2001]] <small>(Datos actualizados no ano 2020)</small> == Filial == {{Artigo principal|Real Club Celta de Vigo B}} O '''Real Club Celta de Vigo B''' é o equipo filial do Celta. Fundado en [[1989]], milita no Grupo I da [[Segunda División B de España|Segunda División B]] e o seu adestrador é [[Onésimo Sánchez]]. Tradicionalmente chámaselle '''Celta Turista''', pois foi o Club Turista (despois Celta Turista) o seu último filial, antes de fusionarse co Celta, pasando a ser o seu equipo dependente. Foi unha canteira prolífera, que deu lugar a grandes xogadores, como [[Borja Oubiña]], [[Michel Salgado]] ou [[Xurxo Otero]] (os tres internacionais con [[Selección de fútbol de España|España]]), ou [[Pablo Couñago]] bota de ouro do mundial sub-20 de 1999 en [[Nixeria]]. Xogou dúas veces a liguiña de clasificación para a [[Segunda división española|segunda división]]. Historicamente, os clubs filiais que tivo o Celta foron o Berbés, o Gran Peña (despois Gran Peña Celtista), e o Club Turista (despois Celta Turista). Debido a que as SADs non poden ter clubs filiais independentes delas, durante a reconversión dos clubs a SADs os filiais integráronse dentro da estrutura dos clubs "paternais". === Xogadores da canteira === Estes son algúns dos xogadores que saíron da canteira celeste: :''Categoría principal:'' '''[[:Categoría:Xogadores do Celta de Vigo B|Xogadores do Celta de Vigo B]]'''. {| | valign="top" width="20%" | * [[Adrián Mouriño]] * [[Antonio Rodríguez Dovale]] * [[Borja Oubiña]] * [[Dani Abalo]] * [[Dani Carril]] * [[Francisco Noguerol]] * [[Hugo Mallo]] * [[Iago Aspas]] * [[Iago Bouzón]] * [[Jonathan Aspas]] | valign="top" width="20%" | * [[Jonathan Pereira]] * [[Jonathan Vila]] * [[Jordi Figueras Montel]] * [[Mauro Rodríguez Cuesta|Mauro Rodríguez]] * [[Michel Salgado]] * [[José Ignacio Fernández Palacios|Nacho]] * [[Nino Lema]] * [[Óscar Pardavila Cordovés]] * [[Pablo Couñago]] * [[Pahiño]] | valign="top" width="20%" | * [[Roberto Fernández Alvarellos]] * [[Roberto Lago]] * [[Xurxo Otero]] * [[Yoel Rodríguez Oterino|Yoel Rodríguez]] | valign="top" width="20%" | |} == Baloncesto == [[Ficheiro:Una piña.jpg|miniatura|Xogadoras do Celta de baloncesto.]] {{Artigo principal|Real Club Celta Baloncesto}} O '''Real Club Celta Baloncesto''' (anteriormente '''R.C. Celta Banco Simeón''', '''R.C. Celta Vigourban''' e '''Real Club Celta Indepo''') é un equipo feminino. Entre o seu palmarés están cinco campionatos da [[Liga española de baloncesto feminino]] (1977, 1979, 1982, 1999, 2000), catro Copas da Raíña (1974, 1981, 1984, 2001) e doce [[Copa Galicia (baloncesto)|Copas de Galicia]] (1996, 1997, 1998, 1999, 2001, 2002, 2003, 2005, 2007, 2008, 2009, 2011). Disputa os seus encontros no [[Complexo deportivo de Navia]], está dirixido por Carlos Colinas e o seu patrocinador é Construcións deportivas Indepo. == Atletismo == === Nacemento === O equipo de atletismo do Celta de Vigo xurdiu por iniciativa de [[Manuel de Castro González|Manuel de Castro ''Handicap'']], que tras volver dos [[Xogos Olímpicos de 1924]] quixo crear unha sección de atletismo para o club recentemente creado. O equipo naceu da man do directivo do Celta, irman de ''Handicap'' e campión de Galiza en lanzamento de peso e disco en [[1921]], [[Fernando de Castro González]]. Debutou o [[14 de setembro]] de [[1924]] nos Campionatos Galegos de Atletismo en [[Vigo]] no extinto [[campo de Coia]], obtendo catro vitorias individuais e o cuarto posto por equipos con só catro atletas en competición, ademais do futbolista [[Pedro Pinilla|Pinilla]] que quedou eliminado nos 100 m. Tras volver competir nos campionatos galegos de [[1925]] a actividade foise diluíndo ó non disputarse estes nos anos [[1926]] e [[1927]], chegando a desaparecer e integrarse os seus atletas na Sociedade Atlética de Vigo. === Rexurdimento === Na primavera de [[1950]] o Celta volveu ó atletismo da man de [[Alfonso Posada]] como delegado da sección. Debutou nesta segunda etapa nos Campionatos de Vigo de neófitos e debutantes con bastante bo papel, e tamén en [[Balaídos]] nos Campionatos Galegos absolutos no que alcanzou a segunda posición. Nestes anos de historia o Celta foi batendo marcas ata ter atletas campións de [[España]], de [[Europa]] ou participando nos [[Xogos Olímpicos]]. Rogelio Rivas foi o primeiro céltico en conseguir un récord de España absoluto (nos 100 m lisos) e tamén o primeiro en asistir a uns Xogos Olímpicos ([[Xogos Olímpicos de 1964|Toquio 1964]]). O primeiro estranxeiro que militou nas filas do club foi o [[Finlandia|finés]] Jouko Kuha, quen acadou o récord mundial dos 3.000 metros obstáculos en [[1968]].<ref>{{Cita web|url=https://celtaatletismo.wordpress.com/about/|data=2007-02-05|páxina-web=Real Club Celta de Vigo de Atletismo|título=El Club|data-acceso=2019-01-23|lingua=es-ES}}</ref> == Fútbol Indoor == Dende o ano [[2011]] o Celta tamén compite na [[Liga española de fútbol indoor]]. Se ben o ano do seu debut non pasou da fase de grupos, demostrou unha gran progresión nesta competición, ó chegar a semifinais na tempada 2011-2012 onde foi eliminado polo [[Real Madrid]], quen sería o campión<ref>{{Cita web |url=http://www.ligafutbolindoor.com/index.php?p=clasificacion&u=5 |título=Copia arquivada |data-acceso=23 de marzo de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130613213020/http://ligafutbolindoor.com/index.php?p=clasificacion&u=5 |dataarquivo=13 de xuño de 2013 |urlmorta=yes }}</ref>. Esta melloría chegou ó apoxeo cando na terceira tempada se declarou campión do torneo gañandolle a final ó [[Real Valladolid]] e sendo o celtista [[Jacobo Campos]] o mellor xogador da Liga Fertiberia de Fútbol Indoor. O equipo está adestrado por [[Ramon Carnero|Moncho Carnero]] e formado polos seguintes exfutbolistas profesionais: * ''Actualizado a [[17 de xuño]] de [[2013]].'' {{Fs start}} {{Fs player|no=1|nat=GAL|name=Adrian Rubio|pos=}} {{Fs player|no=13|nat=GAL|name=[[Emilio López Fernández|Emilio]]|pos=}} {{Fs player|no=1|nat=ESP|name=[[Javier Maté|Maté]]|pos=}} {{Fs player|no=25|nat=PVA|name=[[Patxi Villanueva|Villanueva]]|pos=}} {{Fs player|no=25|nat=ESP|name=Miguel Solla|Solla|pos=}} {{Fs player|no=5|nat=GAL|name=Rodolfo Dapena|pos=}} {{Fs player|no=|nat=ESP|name=[[Tomás Hervás|Tomás]]|pos=}} {{Fs player|no=24|nat=GAL|name=[[Nacho Cantero]]|pos=}} {{Fs player|no=2|nat=GAL|name=[[Michel Salgado]]|pos=}} {{Fs player|no=18|nat=BRA|name=[[Everton Giovanella]]|pos=}} {{Fs player|no=3|nat=GAL|name=[[Xurxo Otero]]|pos=}} {{Fs player|no=35|nat=PVA|name=[[Patxi Salinas]]|pos=}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=6|nat=SRB|name=[[Srđan Bajčetić|Bajcetic]]|pos=}} {{Fs player|no=7|nat=BHC|name=[[Milorad Ratković|Ratković]]|pos=}} {{Fs player|no=8|nat=GAL|name=[[Jacobo Campos]]|pos=}} {{Fs player|no=14|nat=VEN|name=[[José Luis Mosquera Losada|Mosquera]]|pos=}} {{Fs player|no=11|nat=GAL|name=[[Vicente Celeiro]]|pos=}} {{Fs player|no=|nat=GAL|name=[[Isaac Fernández]] |pos=}} {{Fs player|no=12|nat=GAL|name=[[Vicente Fidalgo]] |pos=}} {{Fs player|no=15|nat=GAL|name=[[Fran Caínzos]]|pos=}} {{Fs player|no=16|nat=GAL|name=Antonio Otero|Toni Otero|pos=}} {{Fs player|no=17|nat=GAL|name=[[Manel Fernández]] |pos=}} {{Fs player|no=24|nat=BHC|name=[[Vladimir Gudelj]]|pos=}} {{Fs player|no=10|nat=GAL|name=Quique|pos=}} {{Fs end}} == Galería de imaxes == {{Artigo principal|Galería de imaxes do Celta de Vigo}} {{Galería |align=center |lines=2 |Ficheiro:Iagobouzon.jpg|[[Iago Bouzón]]. |Ficheiro:Estadio de Balaídos.jpg|[[Estadio Municipal de Balaídos]]. |Ficheiro:Jose Enrique Sanchez.jpg|[[José Enrique Sánchez]]. |Ficheiro:Joseenriquemarkviduka.JPG|José Enrique Sánchez e [[Mark Viduka]]. |Ficheiro:Mido 11.JPG|[[Mido]]. |Ficheiro:Valery Karpin.jpg|[[Valery Karpin]]. |Ficheiro:Urzaiz ta Yeste.jpg|Partido do Celta en [[Estadio de San Mamés|San Mamés]] en [[2005]]. }} == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|RC Celta de Vigo}} [[Ficheiro:W.gl.Celta de Vigo.png|125px|dereita]] === Outros artigos === * [[Vigo]] * [[Derbi entre Celta e Deportivo]] * [[Estadio Municipal de Balaídos]] === Ligazóns externas === * {{Cita web|url=https://rccelta.es/gl/|título=Páxina oficial|data-acceso=13 de agosto de 2021}} * {{Cita web|url=http://www.fundacioncelta.com|título=Fundación Celta de Vigo|data-acceso=27 de xaneiro de 2021|data-arquivo=09 de maio de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170509080700/http://www.fundacioncelta.com/|url-morta=yes}} * {{Cita web|url=http://www.delcelta.com|título=Noticias|páxina-web=Delcelta.com|lingua=es|data-acceso=24 de marzo de 2021|data-arquivo=27 de outubro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101027213801/http://delcelta.com/|url-morta=yes}} {{Primeira División}} {{Fútbol en Galicia}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Celta de Vigo}} [[Categoría:Artigos destacados sobre Galicia]] [[Categoría:Celta de Vigo| ]] co9oasvezmdy32ihzvkjx1vb116ozmi 0 1408 6148131 6145282 2022-08-02T09:38:14Z Tfeliz 7596 /* Outros artigos */ + Genius (páxina web) wikitext text/x-wiki {{1000}} {{1000 artigos icona título|materia=Música, danza e teatro}} {{Sen referencias|data=decembro de 2015}} {{Xénero musical |xénero = Hip hop |bgcolor = blue |orixe musical = [[Funk]], [[Música disco|disco]], [[soul]], [[rhythm and blues|R&B]], [[Música electrónica|electrónica]],[[dub]], [[reggae]], [[Música rock|rock]], [[jazz]]<ref name=UrbanJazz>{{Cita web|title=Hip-Hop's Jazz Roots|url=http://www.urbanjazz.org/hip_hop_jazz.htm|work=Merriam-Urban Jazz|publisher=Urban Jazz, Incorporated|accessdate=24 August 2015}}</ref> [[deejaying|toasting]], [[performance poetry]], [[scat]] e [[blues parlat]] |orixe cultural = [[Griot]]s, [[África]] |instrumentos = [[Turntablism|Tocadiscos]], [[sintetizador]], [[rap|voz]], [[caixa de ritmos]], [[sampler]], [[beatboxing]] |popularidade = Moi elevada en todo o mundo desde os anos 1980. |derivados = [[Gangsta Rap]] - [[Hip Hop Soul]] |subxéneros = |fusións = |escenas rexionais= |ligazóns = }} [[Ficheiro:Kool Herc.jpg|miniatura|[[Kool Herc]], é considerado o pai do Hip Hop.]] O '''hip hop''' é un movemento artístico e cultural nado en [[Nova York]] a finais da década de 1960, dende onde se espallou por todo o mundo, conservando uns patróns e características comúns independentemente do país onde se instalara. == Definición de hip hop == O hip-hop (''cadril/cadeira-chimpo'' en inglés) é unha corrente artística que pode verse representada en catro temáticas principais: * ''[[MC|MCing ou Rap]]'', coma arte de representar mediante rimas. * ''[[DJ|DJism ou Turntablims]]'', coma arte de ''pinchar'' e mesturar sons, xeralmente usando [[disco de vinilo|vinilos]] e unha [[mesa de mesturas]] xunto cun [[tornadiscos]]. * ''[[Graffiti]]'', coma expresión plástica xeralmente mediante [[aerosol]]. * ''[[Breakdance]]'', coma [[Danza|baile]]. Alén destes catro elementos a Zulu Nation aínda engadía un quinto considerado vital para a supervivencia e éxito do movemento: o coñecemento e a concienciación cidadá. Isto significaba o coñecemento das realidades sociais do mundo actual e da cultura, co obxectivo de formar unha identidade e unha consciencia étnica e de cidadanía entre estas persoas (recordemos que na súa inmensa maioría eran descendentes africanos sumidos na pobreza) que tiñan escaso acceso á cultura e descoñecían os seus dereitos e deberes. Desta maneira o hip hop axiña se converteu, nestes seus inicios, nun instrumento de transformación social ou, dito doutra maneira, promovía o [[activismo político]]<ref>{{Cita web |url=http://hemi.nyu.edu/course-rio/perfconq04/students/work/hiphop%20performance%20afro.htm |título=Copia arquivada |data-acceso=30 de marzo de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090330224441/http://hemi.nyu.edu/course-rio/perfconq04/students/work/hiphop%20performance%20afro.htm |dataarquivo=30 de marzo de 2009 |urlmorta=yes }}</ref>. Nos últimos anos está tomando forza unha quinta disciplina, o chamado [[beatbox]]ing, que consiste na imitación dos sons instrumentais usando a [[gorxa]] e outras partes do corpo. Tamén se considera parte do hip-hop o estilo de vestir (máis folgado do habitual, con pezas de roupa como gorras, puchos ou calzado deportivo). === Etimoloxía === A creación do vocábulo ''hip hop'' adoita atribuírse a Keith 'Cowboy' Wiggins, rapeiro que colaboraba xunto a [[Grandmaster Flash|Grandmaster Flash and the Furious Five]].<ref name="furious5">{{cita web|url=http://www.furious5.net/cowboy.htm|título=Keith Cowboy - The Real Mc Coy|editorial=Web.archive.org|data=17 de marzo de 2006|dataacceso=21 de decembro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060317071002/http://www.furious5.net/cowboy.htm|dataarquivo=17 de marzo de 2006|urlmorta=yes}}</ref> Non obstante, Lovebug Starski, Keith Cowboy e [[DJ Hollywood]] usaban o vocábulo como un apoio verbal ao improvisar co micrófono, cando esta música era coñecida aínda como ''[[música disco|disco]] rap''. Crese que Cowboy creou o termo cando bromeaba cun amigo que acababa de alistarse nas Forzas Armadas dos Estados Unidos, ao cantar facendo [[scat (música)|scat]] as palabras "hip/hop/hip/hop" de forma que imitaba a cadencia rítmica dos soldados ao marcharen.<ref name="furious5" /> Cowboy máis tarde desenvolveu a cadencia da súa rima "hip hop" como parte da súa actuación en directo, o que deseguido foi empregado por outros artistas como [[The Sugarhill Gang]] en "[[Rapper's Delight]]".<ref name="furious5" /> [[Afrika Bambaataa]], fundador de [[Universal Zulu Nation]], está recoñecido como o primeiro en utilizar o vocábulo para describir unha [[subcultura]] á que esta música pertencía. Suxeriuse tamén que este era un vocábulo que se empregaba para referirse de modo pexorativo a este estilo.<ref>{{Cita web |url=http://www.zulunation.com/hip_hop_history_2.htm |título=Zulunation.com |data-acceso=25 de agosto de 2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130719102946/http://www.zulunation.com/hip_hop_history_2.htm |dataarquivo=19 de xullo de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> O primeiro uso impreso do termo foi en [[The Village Voice]],<ref>Hagar, Steven. "Afrika Bambaataa’s Hip-Hop," ''Village Voice''</ref> por Steven Hager, máis tarde autor dunha historia do hip hop en 1984.<ref>Hager, Steven. Hip Hop: The Illustrated History of Break Dancing, Rap Music, and Graffiti. St Martins Press, 1984.</ref> == Historia do hip hop == As orixes da música rap han de ser procurados nas tradicións musicais afro-americanas e da [[África Occidental]]. Os [[griot]]s son un grupo de cantantes e poetas ambulantes de África Occidental, considerados os depositarios da tradición oral e a historia de moitos destes pobos. Polo seu estilo musical e características pódense considerar coma un dos primeiros devanceiros do rap.<ref>{{Cita web |url=http://usuarios.lycos.es/dancekontrol/newpage1.html |título=Copia arquivada |data-acceso=28 de marzo de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090329073218/http://usuarios.lycos.es/dancekontrol/newpage1.html |dataarquivo=29 de marzo de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> Por outro lado, xa en Nova York e tamén nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], actuacións poéticas e musicais de artistas inspirados nos griots como [[The Last Poets]], [[The Watts Prophets]] ou [[Jalal Mansur Nuriddin]] tiveron un grande impacto cultural e social a finais da década de 1960 e na de 1970, sobre todo entre o público dos guetos urbanos que verán nacer a música rap. É por iso que tanto os Last Poets coma os Watts Prophets están considerados coma unha das primeiras fontes de inspiración do rap. Unha terceira influencia que chegou a ser determinante no nacemento do novo estilo musical sería a música xamaicana, en especial o [[dub]].<ref>{{Cita web |url=http://hiphopmegaparty.tripod.com/djinc/id10.html |título=Copia arquivada |data-acceso=10 de decembro de 2003 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20031210014226/http://hiphopmegaparty.tripod.com/djinc/id10.html |dataarquivo=10 de decembro de 2003 |urlmorta=yes }}</ref> Cara á década de 1970, na cidade de Nova York, un personaxe xamaicano, pero nado no [[Bronx]] coñecido como [[Dj Kool Herc]] (quen, segundo o mito, era coñecido por facer festas na rúa cos seus grandes MC's e DJ's que traía no seu [[Automóbil|coche]]), comezaron unha nova tónica de DJ|DJism, onde respectou a parte dos [[beats]] dalgunhas cancións de moda (principalmente [[musica disco|disco]] e [[funk]]), cun par de tornadiscos, para estender partes da [[melodía]] e comezar a facer o que logo chamaríase [[break]]. Precisamente serían a música funk e [[soul]], que eran habitualmente pinchadas nestas festas, outros dos estilos que máis influirían nestes momentos de agromar do rap.<ref>{{Cita web |url=http://www.doggshiphop.com/hip-hop/dj-kool-herc/ |título=Copia arquivada |data-acceso=28 de marzo de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090218070749/http://www.doggshiphop.com/hip-hop/dj-kool-herc/ |dataarquivo=18 de febreiro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> Doutra banda, [[DJ Hollywood]], nas discos locais de Nova York, comezaba a rimar sobre algúns ritmos disco do momento. Un par de anos máis tarde, [[Afrika Bambaataa]] xunto a [[Fab 5 Freddy]] definen o que serían os catro grandes elementos do hip-hop.<ref>http://www.doggshiphop.com/hip-hop/afrika-bambaataa/{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref> Un dos protexidos de [[DJ Kool Herc]], coñecido coma [[Grand Master Flash]], comeza contra outra nova tónica para os DJ's, na cal, mestura dúas ''beats'' de diferentes cancións, para xerar un novo ritmo.<ref>http://www.clubbingspain.com/artistas.php?id=2221&lng=es</ref> Asemade e despois dun accidente que tivo un coñecido de [[Grand Whizard Theodore]], cun disco e unha agulla, invéntase o [[scratch]]. Isto implicaría unha nova moda nos DJ's.<ref>{{Cita web |url=http://www.djscratchmix.com/dj-grand-wizard-theodore/ |título=Copia arquivada |data-acceso=28 de marzo de 2009 |data-arquivo=02 de abril de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090402160815/http://www.djscratchmix.com/dj-grand-wizard-theodore/ |url-morta=yes }}</ref> == Impacto social do hip hop == O hip hop tivo un considerable impacto social dende os seus inicios na década de 1970.<ref><span style="font-size: 12px; line-height: 17.280000686645508px; background-color: rgb(255, 255, 255);">Asante, MK </span>''It's Bigger Than Hip Hop : the Rise of the Post-hip-hop Generation''<span style="font-size: 12px; line-height: 17.280000686645508px; background-color: rgb(255, 255, 255);">. New York: St. Martin's Press, 2008. pp. 21–23</span></ref> [[Orlando Patterson]], profesor de socioloxía na [[Universidade Harvard]], axudou a describir o fenómeno da rápida propagación do hip hop arredor do mundo. O profesor Patterson sostén que a comunicación de masas é controlada polos ricos, o goberno e as empresas en nacións do terceiro mundo e países de todo o mundo.<ref><span style="font-size: 12px; line-height: 17.280000686645508px; background-color: rgb(255, 255, 255);">Patterson, Orlando. "[https://web.archive.org/web/20090307071211/http://www.warholfoundation.org/paperseries/article2.htm Global Culture and American cosmos]" The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts. Paper Number 21994 01Feb2008.</span></ref> Tamén cre que a comunicación de masas coa creación dunha escena cultural do hip hop a nivel mundial. Como resultado, os mozos absorben e son influenciados pola escena do hip hop americano e comezan a súa propia forma do mesmo. Patterson cre que a revitalización da música hip hop se producirá en todo o mundo coa mestura dos valores tradicionais e as formas musicais do hip hop americano, e ultimamente un proceso de cambio e desenvolvemento global dos mozos de todo o mundo que permite ser máis influenciados por algunha das formas musicais do hip hop. Tamén se argumentou que a música rap se formou como unha "resposta cultural á opresión histórica e o [[racismo]], un sistema de comunicación entre as comunidades negras e máis adiante latinas nos Estados Unidos".<ref><span style="font-size: 12px; line-height: 17.280000686645508px; background-color: rgb(255, 255, 255);">[https://web.archive.org/web/20080904041250/http://www.america.gov/st/arts-english/2008/August/20080814205112eaifas0.7286246.html "Hip-Hop: "The Rapper's" Delight"]. America.gov</span><span class="reference-accessdate" style="font-size: 12px; line-height: 17.280000686645508px; background-color: rgb(255, 255, 255);">. Retrieved 2010-04-23</span><span style="font-size: 12px; line-height: 17.280000686645508px; background-color: rgb(255, 255, 255);">.</span></ref> Isto débese ao feito de que a cultura reflicte a situación social, económica e a realidade política dos mozos privados dos seus dereitos.<ref><span style="font-size: 12px; line-height: 17.280000686645508px; background-color: rgb(255, 255, 255);">Alridge D, Steward J. “Introduction: Hip Hop in History: Past, Present, and Future”, Journal of African American History 2005. p. 190</span></ref> Na [[Primavera Árabe]] o hip hop exerceu un papel importante na provisión dun canal para que os mozos expresen as súas ideas.<ref>''"[http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14146243 Is Hip Hop driving the arab spring?]".BBC News''<span style="font-size: 12px; line-height: 17.280000686645508px; background-color: rgb(255, 255, 255);">. 2011-07-24</span></ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[:Categoría:Grupos musicais de hip hop|Grupos musicais de hip hop]] * [[070 Shake]] * [[Genius (páxina web)|Genius]] === Ligazóns externas === * [http://ngm.nationalgeographic.com/2007/04/hip-hop-planet/mcbride-text.html Documental en ''National Geographic''] {{en}} * [http://www.doggshiphop.com/origenes-del-hip-hop/ Artigo sobre as orixes do hip hop] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xéneros musicais]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Arte e lecer)]] bg936a7ym3gzijxoh6r7ze54qb2uc6i 4 1732 6147809 6144516 2022-08-01T22:21:02Z HombreDHojalata 5863 limpando a zona de probas wikitext text/x-wiki {{Zona de probas}} <!-- Non eliminedes o modelo nin este texto. Facede as vosas probas por debaixo desta liña. --> 8b3gb2uxy069m4g0f8al2fswj3qehuh 0 1735 6148096 5529480 2022-08-02T09:06:52Z Alfonso Márquez 1987 /* Cambios de estado */ arranxiño wikitext text/x-wiki {{1000}} [[Ficheiro:Phase change - gl.svg|miniatura|dereita|300px|Este diagrama mostra a nomenclatura das diferentes transicións de fase.]] [[Ficheiro:Four Fundamental States of Matter.png|miniatura|370px|Os catro estados da materia comúns. No sentido das agullas do reloxo: sólido (unha escultura de xeo), líquido (unha gota de auga), plasma (arco eléctrico dun [[transformador Tesla]]) e gas (aire arredor das nubes).]] En [[física]], un '''estado de agregación da materia''' é cada unha das diferentes formas en que a [[materia]] pode existir. Hai catro estados observables da materia na vida cotiá: [[sólido]], [[líquido]], [[gas]] e [[plasma (estado da materia)|plasma]]. Sábese que existen moitos estados intermedios, como o [[cristal líquido]], e algún deses estados estados só existen baixo condicións extremas, como o [[condensado de Bose-Einstein]]. Historicamente, a distinción está feita en base ás diferenzas cualitativas nas propiedades. A materia en estado sólido mantén un volume e unha forma fixa. No estado líquido manteñen un mesmo volume, mais a forma varía para adaptarse ao recipiente; as partículas mantéñense próximas, mais móvense libremente. A materia en estado gasoso ten volume e forma variable, adaptándose ao recipiente. A materia en estado de plasma ten volume e forma variable e contén átomos neutrais ademais dun número significativo de ións e electróns, ambos movéndose libremente. O vocábulo [[fase (materia)|fase]] emprégase ás veces como sinónimo de estado da materia, mais un sistema pode conter varias fases [[miscibilidade|inmiscibles]] do mesmo estado da materia. == Os catro estados == Todos os estados de agregación posúen propiedades e características diferentes; os máis coñecidos e observables de xeito cotián son catro, chamados fases [[sólido|sólida]], [[líquido|líquida]], [[gas]]osa e [[plasma (estado da materia)|plasmática]]. === Sólido === [[Ficheiro:Stohrem.jpg|miniatura|Un sólido cristalino: resolución atómica do titanato de estroncio. Os átomos brillantes son [[Estroncio|Sr]] e os escuros son [[Titanium|Ti]].]] {{Artigo principal|Sólido}} Neste estado, as [[partícula (química)|partículas]] están todas moi pegadas as unhas ás outras. As forzas entre elas son fortes, polo que non se poden mover libremente, aínda que si poden vibrar. Como resultado, un sólido ten unha forma estable e definida, así coma un volume invariable; a súa forma só podería variar en caso dunha rotura ou corte producido por unha forza allea. Os sólidos, ao atinxiren o seu [[punto de fusión]], pódense transformar en líquidos por medio da [[Fusión (cambio de estado)|fusión]], e estes últimos en sólidos a través da [[conxelación]]. === Líquido === [[Ficheiro:Teilchenmodell Flüssigkeit.svg|miniatura|Estrutura dun líquido clásico.]] {{Artigo principal|Líquido}} Nos líquidos, as partículas atópanse máis separadas ca nos sólidos, deixándoas máis libres e formando unha estrutura móbil, e permitindo que a súa forma de adapte ao recipiente onde están contidas. Ademais, o volume dos líquidos só é invariable cando a [[temperatura]] e mais a [[presión]] son constantes. Cando se quenta un sólido por riba do seu [[punto de ebulición]], este convértese en líquido. A temperatura máxima ata a que un líquido pode existir é a súa [[temperatura crítica]]. === Gasoso === [[Ficheiro:Gas molecules.gif|miniatura|O espazo entre as moléculas de gas é moi grande.]] {{Artigo principal|Gas}} Ao falarmos de gases, cómpre salientar que estes teñen [[enerxía cinética]], o que fai que o efecto das forzas intermoleculares sexa pequeno (ou mesmo cero para un [[gas ideal]]), dado que as moléculas están lonxe unhas das outras. Os gases non posúen nin forma nin volume fixo, amoldándose e ocupando todo o espazo do que dispoñen segundo o contedor no que estean confinados. Un líquido pasa a gas ao se quentar a presión constante ata o seu punto de ebulición, ou ben mediante a redución da presión a temperatura constante. === Plasma === [[Ficheiro:Electron Sea (Plasma).jpg|miniatura|No plasma, os electróns son apartados dos seus núcleos e forman un "mar de electróns".]] {{Artigo principal|Plasma (estado da materia)|l1=Plasma}} O plasma é un gas ionizado, é dicir, que os átomos que o compoñen se separaron dalgúns dos seus electróns. Deste xeito, o plasma é un estado semellante ao gas, mais composto por [[anión]]s e [[catión]]s ([[ion]]s con carga negativa e positiva, respectivamente), separados entre si e libres, e que por iso é un excelente condutor. Un exemplo moi claro é o [[Sol]]. Na [[atmosfera]] terrestre baixa, calquera átomo que perde un [[electrón]] (cando o alcanza unha partícula cósmica rápida) dise que está ionizado, mais a temperaturas altas é moi diferente. Canto máis quente está o gas, as súas [[molécula]]s e [[átomo]]s móvense máis rápido ([[lei dos gases ideais]]) e a temperaturas moi altas as colisións entre estes átomos son suficientemente violentas para liberar os electróns. Na atmosfera solar, unha gran parte dos átomos están ionizados permanentemente por estas colisións e o gas compórtase coma un plasma. A diferenza dos gases fríos (por exemplo, o aire a temperatura ambiente), os plasmas conducen a [[electricidade]] e están fortemente influídos polos [[campo magnético|campos magnéticos]]. A [[lámpada fluorescente]], contén plasma (o seu compoñente principal é o vapor de mercurio) que quenta e axita a electricidade, mediante a liña de forza á que está conectada. == Outros estados da materia == === Condensado de Bose-Einstein === {{Artigo principal|Condensado de Bose-Einstein}} Esta nva forma da materia foi obtida o 5 de xullo de 1995, polos [[físico]]s [[Eric A. Cornell]], [[Wolfgang Ketterle]] e [[Carl E. Wieman]], polo que foron galardoados en 2001 co [[Premio Nobel de Física]]. Os científicos lograron arrefriar os átomos a unha temperatura 300 veces menor do que se lograra anteriormete. Chamouse "BEC, ''Bose-Einstein condensate''" e é tan frío e denso que aseguran que os átomos poden quedar inmóbiles. Este estado foi predito por [[Satyendra Nath Bose]] e [[Albert Einstein]] en 1926. === Condensado de Fermi === O [[condensado fermiónico]] foi creado na universidade de Colorado en 1999, describindo o estado dos electrones nun [[supercondutor]]. O primeiro formado por átomos foi conseguido en 2003 por [[Deborah S. Jin]]. O condensado fermiónico, considerado como o sexto estado da materia, é unha fase [[Superfluído|superfluída]] formada por [[Fermión|partículas fermiónicas]] a temperaturas baixas. Está moi relacionado co condensado de Bose-Einstein, mais a diferenza deste, fórmase empregando fermións en lugar de [[bosón]]s. É un estado de agregación no que a materia adquire superfluidez. Créase a temperaturas moi baixas, extremadamente próximas ao [[cero absoluto]]. Un condensado quiral é un exemplo dun condensado fermiónico que aparece nas teorías dos fermións sen masa con rotura da simetría quiral. === Supersólido === O [[supersólido]] é un sólido no sentido de que a totalidade dos átomos de [[helio]]-(4) que o compoñen están conxelados nunha película cristalina ríxida, de xeito semellante a como o están os átomos e as moléculas nun sólido normal como o helio. A diferenza é que neste caso "conxelado" non significa "estacionario". Como a película de helio-4 é tan fría (apenas unha décima de grao sobre o cero absoluto), comezan a imperar as leis de incerteza cuántica. En efecto, os átomos de helio comezan a comportarse como se fosen sólidos e fluídos á vez. En circunstancias axeitadas, unha fracción dos átomos de helio comeza a moverse a través da película como unha substancia coñecida como [[Superfluidez|superfluído]], un líquido que se move sen ningunha fricción. === Outros posibles estados da materia === Existen outros posibles estados da materia; algúns só existen baixo condicións extremas, como no interior de estrelas mortas ou no comezo do universo despois do [[Big Bang]]: * [[Superfluído]] * [[Materia dexenerada]] * [[Materia fortemente simétrica]] * Materia debilmente simétrica * [[Materia estraña]] ou materia de [[quark]]s * [[Superfluído polaritón]] * [[Materia fotónica]] * [[Líquido de spin cuántico]] == Cambios de estado == [[Ficheiro:Physics matter state transition 1 en.svg|800px|miniatura|Diagrama que ilustra as transicións entre os catro estados da materia fundamentais.]] Para cada elemento ou [[composto químico]] existen determinadas condicións de presión e temperatura ás que se producen os cambios de estado, debendo interpretarse, cando se fai referencia unicamente á temperatura de cambio de estado, a que esta se refire á [[presión atmosférica]]. Deste xeito, en "[[condicións normais]]" (presión atmosférica, 0&nbsp;°C) hai compuestos tanto en estado sólido como líquido e gasoso (S, L e G). Os procesos nos que unha substancia cambia de estado son: a [[sublimación (física)|sublimación]] (S-G), a [[evaporación]] (L-G), a [[condensación (física)|condensación]] (G-L), a [[solidificación]] (L-S), a [[fusión (física)|fusión]] (S-L), e a [[licuación|sublimación inversa]] (G-S). == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Lista de fases da materia]]. === Ligazóns externas === * [http://web.mit.edu/newsoffice/2005/matter.html 2005-06-22, MIT News: MIT physicists create new form of matter] Citat: "...&nbsp;They have become the first to create a new type of matter, a gas of atoms that shows high-temperature superfluidity." * [http://www.sciencedaily.com/releases/2003/10/031010075634.htm 2003-10-10, Science Daily: Metallic Phase For Bosons Implies New State Of Matter] * [http://www.sciencedaily.com/releases/2004/01/040115074553.htm 2004-01-15, ScienceDaily: Probable Discovery Of A New, Supersolid, Phase Of Matter] Citat: "...We apparently have observed, for the first time, a solid material with the characteristics of a superfluid...but because all its particles are in the identical quantum state, it remains a solid even though its component particles are continually flowing..." * [http://www.sciencedaily.com/releases/2004/01/040129073547.htm 2004-01-29, ScienceDaily: NIST/University Of Colorado Scientists Create New Form Of Matter: A Fermionic Condensate] * [http://vega.org.uk/video/subseries/30 Short videos demonstrating of States of Matter, solids, liquids and gases by Prof. J M Murrell, University of Sussex] {{Estados da materia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Estados da materia| ]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]] aw2trct8tdw2seas871t51nop5p9rit 0 2264 6148077 6147171 2022-08-02T08:50:13Z Alfonso Márquez 1987 /* Estrutura interna */ texto traducido desde a wiki .[[en:Mercury_(planet)#Internal structure]] wikitext text/x-wiki {{1000}} {{1000 artigos icona título|materia=Cultura científica}} {{Outros homónimos|Mercurio}} {{Mercurio info}} '''Mercurio''' é o planeta máis pequeno do [[Sistema Solar|sistema solar]]<ref name=Alejandra>{{Cita web|url=https://www.konradlorenz.edu.co/blog/albert-einstein-y-la-orbita-de-mercurio/ |título=Albert Einstein y la Órbita de Mercurio |páxina-web=konradlorenz.edu.co|data-acceso=29 de xullo do 2022 |autor=Alejandra Torres |editor=Konrad Lorenz Fundación Universitaria }}</ref> e o máis próximo ao [[Sol]]. O igual que [[Venus]], Mercurio orbita o Sol dentro da [[Translación da Terra|órbita terrestre]] como un [[Planeta inferior e planeta superior|planeta inferior]], e a súa distancia aparente o Sol visto desde a Terra nunca supera os 28°. Esta proximidade ao Sol fai que o planeta só poida verse preto do horizonte occidental [[Ocaso|despois da posta de sol]] ou do horizonte oriental [[Orto|antes da saída do sol]], normalmente no [[crepúsculo]]. Neste momento, pode aparecer como un obxecto brillante parecido a unha estrela, pero é máis difícil de observar que Venus. Desde a Terra, o planeta mostra telescópicamente a gama completa de [[fase planetaria|fases]], similar á de Venus e a [[Lúa]], que se repite durante o seu [[Período orbital|período sinódico]] que é de aproximadamente 116 días (115.88 días).<ref name=astronomo>{{Cita web|url=http://www.astronomos.org/mercurio/ |título=Mercurio |data-acceso=30 de xullo do 2022 |autor=astronomos.org}}</ref> Mercurio xira dun xeito único no Sistema Solar. Atópase [[bloqueo de marea|situado lateralmente]] co Sol nunha [[resonancia orbital|resonancia orbital]] de 3:2,<ref>{{cite book |title=Uranus, Neptune, Pluto, and the Outer Solar System |first1=Linda T. |last1=Elkins-Tanton |author-link1=Lindy Elkins-Tanton |publisher=Infobase Publishing |year=2006 |isbn=978-1-4381-0729-5 |page=51 |url=https://books.google.com/books?id=bJoYlBWbCAYC}} [https://books.google.com/books?id=bJoYlBWbCAYC&pg=PA51 Extract of page 51]</ref> é dicir, que en relación ás [[Estrela fixa|estrelas fixas]], xira sobre o seu eixe exactamente tres veces por cada dúas revolucións que fai arredor do Sol.{{efn|name=rotation/revolution}}<ref name=orbit>{{cite web |title=Animated clip of orbit and rotation of Mercury |url=http://sciencenetlinks.com/interactives/messenger/or/OrbitRotation.html |publisher=Sciencenetlinks.com}}</ref> Visto desde o Sol, nun [[sistema de referencia|marco de referencia]] que xira co movemento orbital, parece xirar só unha vez cada dous anos de Mercurio. Por tanto, un observador en Mercurio vería só un día cada dous anos mercurianos. A súa órbita arredor do Sol é de 87,97 [[Día|días terrestres]], a máis curta de todos os planetas do Sol.<ref name=Astrono-Tuya>{{Cita web|url=https://astrono-tuya.es/mercurio/como-es-la-orbita-de-mercurio/ |título=¿como es la orbita de mercurio? |editor=Astrono-Tuya |data-acceso=29 de xullo do 2022}}</ref> O seu diámetro é un 60% menor que o da [[Terra]] e só un 40% maior que o da [[Lúa]]. É ata menor que [[Ganímedes (lúa)|Ganimedes]], unha das lúas de [[Xúpiter]], ou que [[Titán (lúa)|Titán]], unha lúa de [[Saturno]]. O eixe de Mercurio ten a [[Oblicuidade da eclíptica|inclinación do eixo]] máis pequena de calquera dos planetas do Sistema Solar (uns {{frac|30}} graos). A súa [[excentricidade orbital]] é a máis grande de todos os planetas coñecidos do Sistema Solar;{{efn|name=dwarf planet}} no [[perihelio]], a distancia de Mercurio ao Sol é só uns dous terzos (ou 66%) da súa distancia no [[afelio]]. A superficie de Mercurio aparece con grandes cráteres e ten unha aparencia similar á da [[Lúa]], o que indica que estivo xeoloxicamente inactivo durante miles de millóns de anos. Ao non ter case ningunha atmosfera que reteña a calor, ten temperaturas superficiais que varían diariamente máis que en calquera outro planeta do Sistema Solar, oscilando entre {{convert|100|K}} pola noite e {{convert|700|K|C F}} durante o día nas rexións ecuatoriais.<ref name=":0">{{cite book |last=Prockter |first=Louise |title=Ice in the Solar System |publisher=Johns Hopkins APL Technical Digest |volume=26 |issue=2 |date=2005 |url=https://www.jhuapl.edu/content/techdigest/pdf/V26-N02/26-02-Prockter.pdf |data-acceso= 30 de xullo do 2022 }}</ref> As rexións polares están constantemente por debaixo de {{convert|180|K}}. O planeta non ten [[Satélite natural|satélites naturais]] coñecidos. Mercurio é un mundo inhóspito para os humanos, no que se acadan altas e tamén baixas temperaturas, debido á proximidade do Sol e a que por efecto da [[marea solar]] a través do tempo, ten unha duración de día parella á do ano ([[Período orbital|período]] de revolución arredor do seu propio eixe en relación ó período de revolución arredor do Sol), e polo tanto, cando unha parte do planeta entra na súa propia sombra, emite moita calor. É un mundo morto tamén xeoloxicamente, pois ten un tamaño reducido como planeta (é dicir, gran superficie pola que puido saír ó exterior a enerxía interna debida á aglutinación de materiais no centro planetario, deixando tal fuga enerxética de ter relevancia xeolóxica hai tempo e polo tanto, deixando de ter enerxía para os movementos da superficie), sendo a influencia solar sobre o planeta a maior con diferenza de todo o sistema solar. '''Mercurio''' foi bautizado polos [[Imperio Romano|romanos]] en honor ó [[Mercurio (deus)|mensaxeiro dos deuses]],<ref name=Astrono-Tuya/> de ás nos pés, porque parecía moverse máis axiña do que calquera outro planeta. Ao ser un planeta con [[órbita]] máis pequena cá da Terra, Mercurio pasa de xeito periódico entre esta e o Sol, fenómeno ó que se lle chama [[tránsito de Mercurio]] se nese momento ambos planetas e o Sol están aliñados. Dito fenómeno prodúcese unhas 13 veces cada século, téndose producido un o [[11 de novembro]] de [[2019]].<ref>{{Cita web|título=Mercury Transit 2019 - PROBA2 Science Center|url=https://proba2.sidc.be/mercurytransit2019|páxina-web=proba2.sidc.be|data-acceso=2019-11-11}}</ref> Dúas naves espaciais visitaron Mercurio: a ''{{nowrap|[[Mariner 10]]}}'' que o orbitou en 1974 e 1975; e a ''[[Messenger (sonda espacial)|MESSENGER]]'', lanzada en 2004, orbitaba Mercurio máis de 4.000 veces en catro anos antes de esgotar o seu combustible e chocar contra a superficie do planeta o 30 de abril de 2015.<ref>{{cite web |url=http://messenger.jhuapl.edu/news_room/details.php?id%3D284 |title=NASA Completes MESSENGER Mission with Expected Impact on Mercury's Surface |access-date=April 30, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150503002503/http://messenger.jhuapl.edu/news_room/details.php?id=284 |archive-date= 3 de maio de 2015}}</ref><ref name="EclipseReboost">{{cite web |url=http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2014/10100759-from-mercury-orbit-messenger.html |title=From Mercury orbit, MESSENGER watches a lunar eclipse |publisher=Planetary Society |data= 10 de outubro de 2014 |data-acceso=30 de xullo do 2022}}</ref><ref name="Pressurant2015">{{cite web |url=http://www.astronomy.com/news/2014/12/innovative-use-of-pressurant-extends-messengers-mercury-mission |title=Innovative use of pressurant extends MESSENGER's Mercury mission |publisher=Astronomy.com |date=December 29, 2014 |data-acceso=30 de xullo do 2022}}</ref> Está previsto que a nave espacial ''[[Misión BepiColombo|BepiColombo]]'' chegue a Mercurio en 2025.<ref>{{Cita web|título=Meeting Mercury|url=https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Videos/2021/10/Meeting_Mercury|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2021-10-05|lingua=en}}</ref> == Nomenclatura == Os antigos coñecían a Mercurio por diferentes nomes dependendo de se era unha estrela da noite ou unha estrela da mañá. Cara ao [[-350|350 a.C.]], os [[Grecia antiga|antigos gregos]] decatáronse de que as dúas estrelas eran unha.<ref name="Dunne"/> Coñecían o planeta como Στίλβων ''Stilbōn'', que significa "brillar", e Ἑρμής ''[[Hermes|Hermēs]]'', polo seu movemento fugaz,<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=sti/lbwn name of the planet Mercury]</ref> un nome que se conserva no [[lingua grega|grego]] moderno (Ερμής ''Ermis'').<ref>{{cite web |url=http://www.greek-names.info/greek-names-of-the-planets/ |title=Greek Names of the Planets |data-acceso=30 de xullo do 2022 |cita=''Ermis'' é o nome grego do planeta Mercurio, que é o planeta máis próximo ao Sol. Leva o nome do deus grego do comercio, Ermis ou Hermes, que tamén era o mensaxeiro dos deuses gregos antigos. |data=25 de abril de 2010}} See also the [[:el:Ερμής (πλανήτης)|Greek article about the planet]].</ref> Os romanos puxeron o nome do planeta en honor ao deus mensaxeiro romano de pés rápidos, [[Mercurio (deus)|Mercurio]] (latín ''Mercurius''), que equipararon co grego Hermes, porque se move polo ceo máis rápido que calquera outro planeta.<ref name="Dunne">{{cite book |title=The Voyage of Mariner&nbsp;10 – Mission to Venus and Mercury |last1=Dunne |first1=James A. |last2=Burgess |first2=Eric |chapter-url=https://history.nasa.gov/SP-424/ch1.htm |publisher=NASA History Office |date=1978 |chapter=Chapter One |url=https://history.nasa.gov/SP-424/}}</ref><ref>{{cite book |first=Eugène Michel |last=Antoniadi |others=Translated from French by Moore, Patrick |date=1974 |title=The Planet Mercury |publisher=Keith Reid Ltd |location=Shaldon, Devon |pages=9–11 |isbn=978-0-904094-02-2}}</ref> O [[Símbolos astronómicos|símbolo astronómico]] de Mercurio é unha versión estilizada do [[caduceo]] de Hermes; no século XVI engadiuselle unha cruz cristiá: [[file:Mercury symbol (fixed width).svg|16px|☿]].<ref>{{cite book |title=Astronomy: A Textbook |first=John Charles |last=Duncan |date=1946 |publisher=Harper & Brothers |page=125 |cita=O símbolo de Mercurio representa o Caduceo, unha variña con dúas serpes enroscadas ao seu redor, que foi levada polo mensaxeiro dos deuses..}}</ref><ref name=jones-1999> {{cite book | title = Astronomical papyri from Oxyrhynchus | last = Jones | first = Alexander | date = 1999 | pages = 62–63 | isbn = 9780871692337 | url = https://books.google.com/books?id=8MokzymQ43IC | cita = Agora é posible rastrexar os símbolos medievais de polo menos catro dos cinco planetas ata formas que aparecen nalgúns dos últimos horóscopos papiros ([ [[Oxyrhynchus Papyri|P.Oxy.]] ] 4272, 4274, 4275 [.. .]). O de Mercurio é un caduceo estilizado.}}</ref> == Características físicas == [[Ficheiro:Terrestrial Planets Size Comp True Color.png|miniatura|upright|Mercurio (primeiro pola esquerda) a escala xunto cos outros corpos [[Obxectos do sistema solar por tamaño|máis grandes]] e [[Lista de obxectos do Sistema Solar en equilibrio hidrostático|redondeados]] do [[Sistema Solar#Sistema solar interior|Sistema Solar Interior]], os catro planetas terrestres, así como a [[Lúa]] e [[Ceres (planeta anano)|Ceres]] (primeiro pola dereita).]] Mercurio é un dos catro [[planeta terrestre|planetas terrestres]] do [[Sistema Solar]], e é un corpo rochoso como a Terra. É o planeta máis pequeno do Sistema Solar, cun [[Raio (xeometría)|raio]] ecuatorial de 2439,7 km.<ref name="fact">{{Cita web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/mercuryfact.html |título=Mercury Fact Sheet |data=23 de decembro de 2021 |data-acceso=31 de xullo do 2022}}</ref> Mercurio tamén é [[Lista de obxectos do Sistema Solar por tamaño|máis pequeno]], aínda que máis masivo, que os [[satélite natural|satélites naturais]] [[Lista de satélites naturais|máis grandes]] do Sistema Solar, [[Ganímedes (lúa)|Ganímedes]] e [[Titán (lúa)|Titán]]. Mercurio está formado por aproximadamente un 70% de material metálico e un 30% de material de silicato.<ref name="strom">{{cita libro |first1=Robert G. |last1=Strom |last2=Sprague |first2=Ann L. |date=2003 |title=Exploring Mercury: the iron planet |publisher=Springer |isbn=978-1-85233-731-5 |url=https://archive.org/details/exploringmercury00stro |data-acceso=31 de xullo do 2022}}</ref> === Estrutura interna === [[Ficheiro:Mercury with magnetic field.svg|esquerda|miniatura|upright|Estrutura interna e campo magnético de Mercurio]] Mercurio pode que teña unha codia e un manto sólido de [[silicato]] que recubran unha capa exterior sólida de sulfuro de ferro, unha capa máis profunda de núcleo líquido e un núcleo interno sólido.<ref>{{cite web |url=https://www.nasa.gov/mission_pages/messenger/media/PressConf20120321.html |title=MESSENGER Provides New Look at Mercury's Surprising Core and Landscape Curiosities |publisher=NASA |editor-first=Tricia |editor-last=Talbert |data= 21 de marzo de 2012 |data-acceso=31 de xullo do 2022}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://news.agu.org/press-release/scientists-find-evidence-mercury-has-a-solid-inner-core/ |title=Scientists find evidence Mercury has a solid inner core |website=AGU Newsroom |language=en-US |data-acceso=31 de xullo do 2022 }}</ref> A [[densidade]] do planeta é a segunda máis alta do Sistema Solar con 5,427&nbsp;g/cm<sup>3</sup>, só un pouco menos que a densidade terrestre de 5.515&nbsp;g/cm<sup>3</sup>.<ref name="fact" /> Se se desconta o efecto da [[compresión gravitacional]] de ambos planetas, os materiais dos que está feito Mercurio serían máis densos que os da Terra, cunha densidade sen comprimir de 5,3&nbsp;g/cm<sup>3</sup> fronte ao da Terra 4.4&nbsp;g/cm<sup>3</sup>.<ref>{{cite web |data= 8 de maio de 2003 |url=https://astrogeology.usgs.gov/Projects/BrowseTheGeologicSolarSystem/MercuryBack.html |title=Mercury |publisher=US Geological Survey |data-acceso=31 de xullo do 2022|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060929091534/http://astrogeology.usgs.gov/Projects/BrowseTheGeologicSolarSystem/MercuryBack.html |data-arquivo= 29 de setembro de 2006 }}</ref> A densidade de Mercurio pódese usar para deducir detalles da súa estrutura interna. Aínda que a alta densidade da Terra é debida en gran medida á compresión gravitatoria, especialmente no [[Núcleo (xeoloxía)|núcleo planetario]], Mercurio é moito máis pequeno e as súas rexións interiores non están tan comprimidas. Polo tanto, para que teña unha densidade tan alta, o seu núcleo debe ser grande e rico en [[ferro]].<ref>{{cite journal |title=On the Internal Structures of Mercury and Venus |last=Lyttleton |first=Raymond A. |author-link=Raymond Lyttleton |journal=Astrophysics and Space Science |volume=5 |issue=1 |pages=18–35 |year=1969 |doi=10.1007/BF00653933 |bibcode=1969Ap&SS...5...18L }}</ref> O raio do núcleo de Mercurio estímase en {{convert|2020|±|30|km|mi|abbr=on}}, baseándose en modelos terrestres restrinxidos para ser coherentes co valor do factor do momento de inercia<ref name="Margot2012">{{cite journal |last1=Margot |first1=Jean-Luc |last2=Peale |first2=Stanton J. |last3=Solomon |first3=Sean C. |last4=Hauck |first4=Steven A. |last5=Ghigo |first5=Frank D. |last6=Jurgens |first6=Raymond F. |last7=Yseboodt |first7=Marie |last8=Giorgini |first8=Jon D. |last9=Padovan |first9=Sebastiano|last10=Campbell|first10=Donald B. |title=Mercury's moment of inertia from spin and gravity data |journal=Journal of Geophysical Research: Planets |volume=117 |issue=E12 |year=2012 |pages=n/a |issn=0148-0227 |doi=10.1029/2012JE004161 |bibcode=2012JGRE..117.0L09M }}</ref><ref name="Hauck_etal_2013">{{cite journal |last1=Hauck |first1=Steven A. |last2=Margot |first2=Jean-Luc |last3=Solomon |first3=Sean C. |last4=Phillips |first4=Roger J. |last5=Johnson |first5=Catherine L. |last6=Lemoine |first6=Frank G. |last7=Mazarico |first7=Erwan |last8=McCoy |first8=Timothy J. |last9=Padovan |first9=Sebastiano |last10=Peale |first10=Stanton J. |last11=Perry |first11=Mark E. |last12=Smith |first12=David E. |last13=Zuber |first13=Maria T. |title=The curious case of Mercury's internal structure|journal=Journal of Geophysical Research: Planets |year=2013 |volume=118 |issue=6 |pages=1204–1220 |doi=10.1002/jgre.20091|bibcode=2013JGRE..118.1204H }}</ref> Polo tanto, o núcleo de Mercurio ocupa preto do 57% do seu volume; para a Terra esta proporción é do 17%. Unha investigación publicada en 2007 suxire que Mercurio ten un núcleo fundido.<ref name="cornell">{{cite news |first=Lauren |last=Gold |title=Mercury has molten core, Cornell researcher shows |data= 3 de maio de 2007 |work=Chronicle |publisher=Cornell University |url=https://news.cornell.edu/stories/2007/05/cu-astronomer-finds-mercury-has-molten-core |data-acceso=1 de agosto do 2022}}</ref><ref name="nrao">{{cite news |last=Finley |first=Dave |data= 3 de maio de 2007 |title=Mercury's Core Molten, Radar Study Shows |publisher=National Radio Astronomy Observatory |url=http://www.nrao.edu/pr/2007/mercury/ |data-acceso=1 de agosto do 2022 }}</ref> Rodeando o núcleo hai uns {{convert|500|-|700|km|mi|abbr=on}} de [[manto]] composto por silicatos.<ref name="Spohn2001">{{cite journal |last1=Spohn |first1=Tilman |last2=Sohl |first2=Frank |last3=Wieczerkowski |first3=Karin |last4=Conzelmann |first4=Vera |title=The interior structure of Mercury: what we know, what we expect from BepiColombo |journal=Planetary and Space Science |volume=49 |issue=14–15 |pages=1561–1570 |doi=10.1016/S0032-0633(01)00093-9 |bibcode=2001P&SS...49.1561S |year=2001 }}</ref><ref>{{cite book | last=Gallant | first=Roy A. | title=The National Geographic Picture Atlas of Our Universe | publisher=National Geographic Society | date=1986 | edition=2nd | isbn=9780870446443 }}</ref> Segundo os datos da misión {{nowrap|''Mariner 10''}} e da observación terrestre, estímase que a [[codia (xeoloxía)|codia]] de Mercurio é de {{convert|35|km|mi|abbr=on}} de groso.<ref name="Padovan2015">{{cite journal |doi=10.1002/2014GL062487 |title=Thickness of the crust of Mercury from geoid-to-topography ratios |journal=Geophysical Research Letters |volume=42 |issue=4 |pages=1029 |year=2015 |last1=Padovan |first1=Sebastiano |last2=Wieczorek |first2=Mark A. |last3=Margot |first3=Jean-Luc |last4=Tosi |first4=Nicola |last5=Solomon |first5=Sean C. |bibcode=2015GeoRL..42.1029P |url=http://www.escholarship.org/uc/item/403071pz}}</ref> Non obstante, esta estimacion pode ser unha sobreestimación e a codia podería ter un grosor de {{convert|26|±|11|km|mi|abbr=on}} baseándose no modelo de [[Isostasia#Modelo_de_Airy-Heiskanen|isostasia de Airy]].<ref>{{cite journal | title=A thin, dense crust for Mercury | last=Sori | first=Michael M. | journal=Earth and Planetary Science Letters | volume=489 | pages=92–99 | data=maio de 2018 | doi=10.1016/j.epsl.2018.02.033 | bibcode=2018E&PSL.489...92S }}</ref> Unha característica distintiva da superficie de Mercurio é a presenza de numerosas cristas estreitas, que se estenden ata varios centos de quilómetros de lonxitude. Pénsase que estas formaronse cando o núcleo e o manto de Mercurio arrefriaron e contraíronse nun momento no que a codia xa se [[Solidificación|solidificara]].<ref>{{cite journal |title=Lobate Thrust Scarps and the Thickness of Mercury's Lithosphere |last1=Schenk |first1=Paul M. |last2=Melosh |first2=H. Jay |author-link2=H. Jay Melosh |journal=Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference |volume=1994 |pages=1994LPI....25.1203S |bibcode=1994LPI....25.1203S |data=marzo de 1994 }}</ref><ref>{{cite conference | last1=Watters | first1=T. R. | first2=F. | last2=Nimmo | first3=M. S. | last3=Robinson | title=Chronology of Lobate Scarp Thrust Faults and the Mechanical Structure of Mercury's Lithosphere | conference=Lunar and Planetary Science Conference | page=1886 | year=2004 | bibcode= 2004LPI....35.1886W }}</ref><ref>{{cite journal | journal=Geology | data=novembro de 1998 | volume=26 | issue=11 | pages=991–994 | title=Topography of lobate scarps on Mercury; new constraints on the planet's contraction | first1=Thomas R. | last1=Watters | first2=Mark S. | last2=Robinson | first3=Anthony C. | last3=Cook | doi=10.1130/0091-7613(1998)026<0991:TOLSOM>2.3.CO;2 | bibcode=1998Geo....26..991W }}</ref> == Ambiente xeral == Se un explorador andase pola superficie de Mercurio, vería un mundo semellante ao chan [[Lúa|lunar]]. Os montes ondulados e cubertos de poeira foron erosionados polo constante bombardeo de [[meteorito]]s. Existen escarpas con varios quilómetros de altura e centenas de quilómetros de lonxitude. A superficie está punteada de [[Cráter (astronomía)|cráteres]]. O explorador notaría que o [[Sol]] parece dúas veces e media maior que dende a [[Terra]]; porén, o ceo está sempre (exceptuando o lugar xusto onde se atope o Sol) negro pois Mercurio practicamente non ten [[atmosfera]] e a que ten non é suficiente para causar a dispersión da luz. Ó ter o ceo negro, se o explorador ollase fixamente para o espazo, vería dúas estrelas brillantes, unha con tonalidade crema, [[Venus]], e a outra azul, a [[Terra]]. == Historia do coñecemento sobre o planeta == Antes da [[Mariner 10]], pouco se coñecía de Mercurio por causa da dificultade de observalo cos telescopios terrestres: na máxima distancia, visto desde a Terra, está apenas a 28º de separación do Sol. Por iso, só se pode ver, durante o día, ben inmediatamente antes de nacer o Sol ou ben inmediatamente despois do solpor. Cando se observa ó amencer ou ó anoitecer, Mercurio está tan baixo no horizonte, que a luz ten que pasar a través do equivalente a 10 veces a capa da atmosfera terrestre que pasaría se Mercurio estivese directamente por riba de nós. Durante a década de [[1880]], [[Giovanni Schiaparelli]] creou un esquema onde mostraba algunhas estruturas de Mercurio. Concluíu que Mercurio debería estar "preso" ao Sol de modo a acompañar o seu movemento, tal como a Lúa está "presa" á Terra. En [[1962]], os radioastrónomos estudaron as emisións de radio de Mercurio e concluíron que o lado escuro é quente de máis para estar preso, acompañando o movemento. Era de esperar que fose moito máis frío se estivese sempre virado para o lado oposto ó Sol. En [[1965]], [[Pettengill]] e [[Dyce]] estimaron o período de rotación de Mercurio, baseándose en observacións de radar, de 59 +- 5 días. Máis tarde, en [[1971]], [[Goldstein]] mellorou o cálculo do período de rotación para 58,65 +- 0,25 días por medio de observacións do radar. Despois de observacións máis próximas obtidas pola Mariner 10, o período foi estimado en 58,646 +- 0,005 días. == Rotación == A pesar de non estar preso ao Sol, o seu período de rotación está relacionado co período orbital. Mercurio xira unha vez e media por cada órbita. Por causa desta relación de 3:2, un día en Mercurio (desde o nacer do Sol ata ao nacer do Sol do día seguinte) dura 176 días terrestres, conforme se mostra no diagrama seguinte. No pasado distante de Mercurio, o seu período de rotación debe ter sido menor. Os científicos especularon que a rotación debe ter sido de preto de 8 horas, mais ó longo de millóns de anos foi gradualmente retardando por influencia do Sol. Un modelo deste proceso mostra que este retardo levaría 10<sup>9</sup> anos e debería ter elevado a temperatura interior uns 100 [[kelvin]]. == Mariner 10 == {{Artigo principal|Mariner 10}} Moitos dos descubrimentos científicos sobre Mercurio veñen da sonda espacial [[Mariner 10]] que foi lanzada en [[3 de novembro]] de [[1973]]. Pasou en [[29 de marzo]] de [[1974]] a unha distancia de 705&nbsp;km da superficie do planeta. En [[21 de setembro]] de 1974 pasou por segunda vez o [[16 de marzo]] de [[1975]] pola terceira vez. Durante estas visitas, foron obtidas máis de 2.700 fotografías, cubrindo o 45% da superficie de Mercurio. Ata ese momento, os científicos non sospeitaban que Mercurio tiña un campo magnético. Pensaban que, por ser pequeno, o seu núcleo solidificárase hai moito tempo. A presenza dun campo magnético indica que o planeta ten un núcleo de ferro que está polo menos parcialmente fundido. Os campos magnéticos son xerados pola rotación dun núcleo condutivo fundido e este efecto é coñecido como efecto de dinamo. A Mariner 10 mostrou que Mercurio ten un campo magnético que é un 1% máis forte que o da [[Terra]]. Este campo magnético está inclinado 7 graos en relación ao eixo de rotación de Mercurio e produce unha magnetosfera á volta do planeta. A orixe do campo magnético é descoñecida. Pode ser producido polo núcleo de ferro parcialmente líquido no interior do planeta. Outra orixe do campo pode ser a magnetización residual das rochas férreas que foron magnetizadas cando o planeta tiña un campo magnético forte, durante a súa xuventude. Cando o planeta se solidificou, a magnetización residual permaneceu. == Densidade == Xa antes da Mariner 10, sabíase que Mercurio tiña unha alta densidade. A súa densidade é de 5,44 g/cm³ e é comparable á densidade da Terra, de 5,52g/cm³. Nun estado non comprimido a densidade de Mercurio é 5,5 g/cm³ en tanto a da Terra é apenas de 4,0 g/cm³. Esta alta densidade indica que o planeta está constituído por 60 a 70 por cento en peso de metal e 30 por cento en peso de silicatos. Isto dá un núcleo cun raio de 75% do raio do planeta e un volume do núcleo de 42% do volume do planeta. == Características da superficie == As fotografías obtidas pola Mariner 10 mostran un mundo que parece a lúa. Está cribado de cráteres, contén cuncas de aneis e moitas correntes de lava. Os cráteres varían en tamaño desde os 100 metros (a resolución de imaxe máis pequena que se consegue obter pola Mariner 10) ata 1.300 quilómetros e están en varios estados de conservación. Algúns son recentes con arestas vivas e raios brillantes. Outros están altamente degradados, con arestas que foron suavizadas polo bombardeo de meteoritos. O maior cráter en Mercurio é a bacia ''Caloris Planitia''. Unha bacia foi definida por Hartmann e Kuiper (1962) como unha "depresión circular larga con aneis concéntricos distintos e liñas radiais". Outros consideran calquera cráter con máis de 200&nbsp;km como unha bacia. A bacia Caloris ten 1.300 quilómetros de diámetro, e probabelmente foi causada por un proxectil cunha dimensión de máis de 100&nbsp;km. O impacto produciu unha elevación con aneis concéntricos con tres quilómetros de altura e expeleu materia polo planeta ata unha distancia de 600 a 800 quilómetros. (Outro bo exemplo dunha bacia con aneis concéntricos é a rexión Vallalla en [[Calisto (lúa)|Calisto]], unha lúa de Xúpiter). As ondas sísmicas producidas polo impacto en Caloris concentráronse no outro lado do planeta e provocaron unha zona de terreo caótico. Despois do impacto, o cráter foi parcialmente cheo con lava. Mercurio está cheo de grandes peñascos ou escarpas que aparentemente se formaron cando Mercurio arrefeceu e sufriu unha compresión dalgúns quilómetros. Esta compresión produciu unha crista engurrada con escarpas de quilómetros de altura e centenas de quilómetros de lonxitude. A maior parte da superficie de Mercurio está cuberta de planicies. Moitas delas son antigas e cribadas de cráteres, mais algunhas das planicies teñen menos cráteres. Os científicos clasificaron estas planicies como planicies intercráteres e planicies suaves. As planicies intercráteres están menos saturadas de cráteres que teñen menos de 15&nbsp;km de diámetro. Estas planicies probabelmente foron formadas cando as correntes de lava cubriron os terreos máis antigos. As planicies suaves son recentes con poucos cráteres. Existen planicies suaves ó redor da cunca Caloris. Nalgunhas áreas poden ser vistas pequenas porcións de lava a encher os cráteres. == Formación do planeta == A historia da formación de Mercurio é semellante á da [[Terra]]. Hai preto de 4.500 millóns de anos formáronse os planetas. Esta foi unha época de bombardeo intenso sobre os planetas, que eran alcanzados pola materia e fragmentos da nebulosa da que se formaron. Logo no inicio desta formación, Mercurio probabelmente ficou cun núcleo metálico denso e unha cortiza de [[silicato]]s. Despois do intenso período de bombardeo, correntes de lava percorreran o planeta e cubriron a cortiza máis antiga. Nesa época, moitos dos fragmentos desapareceron e Mercurio entrou nun período de bombardeo máis lixeiro. Durante este período formáronse as planicies intercráteres. Entón Mercurio arrefeceu. O núcleo contraeuse, o que á súa vez quebrou a cortiza e produciu as escarpas. Durante a terceira etapa, a lava correu polas rexións máis baixas, producindo as áreas máis chas. Durante a cuarta etapa, os bombardeos de micrometeoritos crearon unha superficie de poeira que é coñecida por [[regolito]]. Algúns meteoritos pouco maiores chegaron á superficie e produciron os cráteres de raios luminosos. Alén de colisións ocasionais de meteoritos, a superficie de Mercurio xa non está activa e permanece no mesmo estado de hai millóns de anos. == Mercurio, a teoría da gravitación universal e a teoría da relatividade xeral == Mercurio ten sido un planeta que permitiu probar os límites da [[Lei da gravitación universal|Lei da Gravitación Universal]] de [[Isaac Newton|Newton]], contribuíndo a afianzar a [[Relatividade xeral|Teoría da Relatividade Xeral]] de [[Albert Einstein|Einstein]]. Dende o descubrimento da anomalía do seu movemento de [[Translación (movemento)|translación]] en relación co calculado segundo as [[leis de Kepler]] e a TGU, segundo remarcou [[Urbain Le Verrier|Le Verrier]] en [[1859]],<ref>{{Cita web|título=How to break a theory|url=https://www.symmetrymagazine.org/article/how-to-break-a-theory|páxina-web=symmetry magazine|data-acceso=2022-03-29|lingua=en|nome=Sarah|apelidos=Charley}}</ref> non se deu explicación a tal desviación ata a aplicación da TRX en [[1917]]. == Notas == {{reflist |group=lower-alpha |refs= {{efn |name=rotation/revolution | En astronomía, as palabras "rotación" e "revolución" teñen significados diferentes. "Rotación" é o xiro dun corpo ao redor dun eixo que pasa polo corpo, como en "A Terra xira unha vez ao día". "Revolución" é o movemento ao redor dun centro externo ao corpo, normalmente en órbita, como en "A Terra tarda un ano por cada revolución ao redor do Sol". Os verbos "rotar" e "revolucionar" significan facer unha rotación e unha revolución, respectivamente. }} {{efn |name=dwarf planet | [[Plutón]] foi considerado un [[planeta]] desde o seu descubrimento en 1930 ata 2006, pero despois foi reclasificado como [[planeta anano]]. A excentricidade orbital de Plutón é maior que a de Mercurio. Plutón tamén é máis pequeno que Mercurio, pero pensouse que era máis grande ata 1976. }} }} {{clear}} ;Referencias {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * ''Earth Sciences, an Introduction to Physical Geology'', d'Edward J. Tarbuck i Frederick K. Lutgens. Prentice Hall ([[1999]]). * "Ice on Mercury". ''El Universo, Enciclopedia de la Astronomía y el Espacio'' ("The Universe, Encyclopedia of Astronomy and the Space"), Editorial [[Planeta DeAgostini]], páx. 141-145. Volum 5. (''Acta Astronautica'', Aug 2003, Vol. 53, Issue 4-10, p375, 11p; (AN 11471527). === Outros artigos === * [[Tránsito de Mercurio]] {{Sistema Solar}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Mercurio]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]] ri0oyqbgk83gd0p85clo2m9yadfnao5 6148149 6148077 2022-08-02T09:47:56Z Alfonso Márquez 1987 /* Estrutura interna */ texto traducido desde a wiki .[[en:Mercury_(planet)#Internal structure]] wikitext text/x-wiki {{1000}} {{1000 artigos icona título|materia=Cultura científica}} {{Outros homónimos|Mercurio}} {{Mercurio info}} '''Mercurio''' é o planeta máis pequeno do [[Sistema Solar|sistema solar]]<ref name=Alejandra>{{Cita web|url=https://www.konradlorenz.edu.co/blog/albert-einstein-y-la-orbita-de-mercurio/ |título=Albert Einstein y la Órbita de Mercurio |páxina-web=konradlorenz.edu.co|data-acceso=29 de xullo do 2022 |autor=Alejandra Torres |editor=Konrad Lorenz Fundación Universitaria }}</ref> e o máis próximo ao [[Sol]]. O igual que [[Venus]], Mercurio orbita o Sol dentro da [[Translación da Terra|órbita terrestre]] como un [[Planeta inferior e planeta superior|planeta inferior]], e a súa distancia aparente o Sol visto desde a Terra nunca supera os 28°. Esta proximidade ao Sol fai que o planeta só poida verse preto do horizonte occidental [[Ocaso|despois da posta de sol]] ou do horizonte oriental [[Orto|antes da saída do sol]], normalmente no [[crepúsculo]]. Neste momento, pode aparecer como un obxecto brillante parecido a unha estrela, pero é máis difícil de observar que Venus. Desde a Terra, o planeta mostra telescópicamente a gama completa de [[fase planetaria|fases]], similar á de Venus e a [[Lúa]], que se repite durante o seu [[Período orbital|período sinódico]] que é de aproximadamente 116 días (115.88 días).<ref name=astronomo>{{Cita web|url=http://www.astronomos.org/mercurio/ |título=Mercurio |data-acceso=30 de xullo do 2022 |autor=astronomos.org}}</ref> Mercurio xira dun xeito único no Sistema Solar. Atópase [[bloqueo de marea|situado lateralmente]] co Sol nunha [[resonancia orbital|resonancia orbital]] de 3:2,<ref>{{cite book |title=Uranus, Neptune, Pluto, and the Outer Solar System |first1=Linda T. |last1=Elkins-Tanton |author-link1=Lindy Elkins-Tanton |publisher=Infobase Publishing |year=2006 |isbn=978-1-4381-0729-5 |page=51 |url=https://books.google.com/books?id=bJoYlBWbCAYC}} [https://books.google.com/books?id=bJoYlBWbCAYC&pg=PA51 Extract of page 51]</ref> é dicir, que en relación ás [[Estrela fixa|estrelas fixas]], xira sobre o seu eixe exactamente tres veces por cada dúas revolucións que fai arredor do Sol.{{efn|name=rotation/revolution}}<ref name=orbit>{{cite web |title=Animated clip of orbit and rotation of Mercury |url=http://sciencenetlinks.com/interactives/messenger/or/OrbitRotation.html |publisher=Sciencenetlinks.com}}</ref> Visto desde o Sol, nun [[sistema de referencia|marco de referencia]] que xira co movemento orbital, parece xirar só unha vez cada dous anos de Mercurio. Por tanto, un observador en Mercurio vería só un día cada dous anos mercurianos. A súa órbita arredor do Sol é de 87,97 [[Día|días terrestres]], a máis curta de todos os planetas do Sol.<ref name=Astrono-Tuya>{{Cita web|url=https://astrono-tuya.es/mercurio/como-es-la-orbita-de-mercurio/ |título=¿como es la orbita de mercurio? |editor=Astrono-Tuya |data-acceso=29 de xullo do 2022}}</ref> O seu diámetro é un 60% menor que o da [[Terra]] e só un 40% maior que o da [[Lúa]]. É ata menor que [[Ganímedes (lúa)|Ganimedes]], unha das lúas de [[Xúpiter]], ou que [[Titán (lúa)|Titán]], unha lúa de [[Saturno]]. O eixe de Mercurio ten a [[Oblicuidade da eclíptica|inclinación do eixo]] máis pequena de calquera dos planetas do Sistema Solar (uns {{frac|30}} graos). A súa [[excentricidade orbital]] é a máis grande de todos os planetas coñecidos do Sistema Solar;{{efn|name=dwarf planet}} no [[perihelio]], a distancia de Mercurio ao Sol é só uns dous terzos (ou 66%) da súa distancia no [[afelio]]. A superficie de Mercurio aparece con grandes cráteres e ten unha aparencia similar á da [[Lúa]], o que indica que estivo xeoloxicamente inactivo durante miles de millóns de anos. Ao non ter case ningunha atmosfera que reteña a calor, ten temperaturas superficiais que varían diariamente máis que en calquera outro planeta do Sistema Solar, oscilando entre {{convert|100|K}} pola noite e {{convert|700|K|C F}} durante o día nas rexións ecuatoriais.<ref name=":0">{{cite book |last=Prockter |first=Louise |title=Ice in the Solar System |publisher=Johns Hopkins APL Technical Digest |volume=26 |issue=2 |date=2005 |url=https://www.jhuapl.edu/content/techdigest/pdf/V26-N02/26-02-Prockter.pdf |data-acceso= 30 de xullo do 2022 }}</ref> As rexións polares están constantemente por debaixo de {{convert|180|K}}. O planeta non ten [[Satélite natural|satélites naturais]] coñecidos. Mercurio é un mundo inhóspito para os humanos, no que se acadan altas e tamén baixas temperaturas, debido á proximidade do Sol e a que por efecto da [[marea solar]] a través do tempo, ten unha duración de día parella á do ano ([[Período orbital|período]] de revolución arredor do seu propio eixe en relación ó período de revolución arredor do Sol), e polo tanto, cando unha parte do planeta entra na súa propia sombra, emite moita calor. É un mundo morto tamén xeoloxicamente, pois ten un tamaño reducido como planeta (é dicir, gran superficie pola que puido saír ó exterior a enerxía interna debida á aglutinación de materiais no centro planetario, deixando tal fuga enerxética de ter relevancia xeolóxica hai tempo e polo tanto, deixando de ter enerxía para os movementos da superficie), sendo a influencia solar sobre o planeta a maior con diferenza de todo o sistema solar. '''Mercurio''' foi bautizado polos [[Imperio Romano|romanos]] en honor ó [[Mercurio (deus)|mensaxeiro dos deuses]],<ref name=Astrono-Tuya/> de ás nos pés, porque parecía moverse máis axiña do que calquera outro planeta. Ao ser un planeta con [[órbita]] máis pequena cá da Terra, Mercurio pasa de xeito periódico entre esta e o Sol, fenómeno ó que se lle chama [[tránsito de Mercurio]] se nese momento ambos planetas e o Sol están aliñados. Dito fenómeno prodúcese unhas 13 veces cada século, téndose producido un o [[11 de novembro]] de [[2019]].<ref>{{Cita web|título=Mercury Transit 2019 - PROBA2 Science Center|url=https://proba2.sidc.be/mercurytransit2019|páxina-web=proba2.sidc.be|data-acceso=2019-11-11}}</ref> Dúas naves espaciais visitaron Mercurio: a ''{{nowrap|[[Mariner 10]]}}'' que o orbitou en 1974 e 1975; e a ''[[Messenger (sonda espacial)|MESSENGER]]'', lanzada en 2004, orbitaba Mercurio máis de 4.000 veces en catro anos antes de esgotar o seu combustible e chocar contra a superficie do planeta o 30 de abril de 2015.<ref>{{cite web |url=http://messenger.jhuapl.edu/news_room/details.php?id%3D284 |title=NASA Completes MESSENGER Mission with Expected Impact on Mercury's Surface |access-date=April 30, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150503002503/http://messenger.jhuapl.edu/news_room/details.php?id=284 |archive-date= 3 de maio de 2015}}</ref><ref name="EclipseReboost">{{cite web |url=http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2014/10100759-from-mercury-orbit-messenger.html |title=From Mercury orbit, MESSENGER watches a lunar eclipse |publisher=Planetary Society |data= 10 de outubro de 2014 |data-acceso=30 de xullo do 2022}}</ref><ref name="Pressurant2015">{{cite web |url=http://www.astronomy.com/news/2014/12/innovative-use-of-pressurant-extends-messengers-mercury-mission |title=Innovative use of pressurant extends MESSENGER's Mercury mission |publisher=Astronomy.com |date=December 29, 2014 |data-acceso=30 de xullo do 2022}}</ref> Está previsto que a nave espacial ''[[Misión BepiColombo|BepiColombo]]'' chegue a Mercurio en 2025.<ref>{{Cita web|título=Meeting Mercury|url=https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Videos/2021/10/Meeting_Mercury|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2021-10-05|lingua=en}}</ref> == Nomenclatura == Os antigos coñecían a Mercurio por diferentes nomes dependendo de se era unha estrela da noite ou unha estrela da mañá. Cara ao [[-350|350 a.C.]], os [[Grecia antiga|antigos gregos]] decatáronse de que as dúas estrelas eran unha.<ref name="Dunne"/> Coñecían o planeta como Στίλβων ''Stilbōn'', que significa "brillar", e Ἑρμής ''[[Hermes|Hermēs]]'', polo seu movemento fugaz,<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=sti/lbwn name of the planet Mercury]</ref> un nome que se conserva no [[lingua grega|grego]] moderno (Ερμής ''Ermis'').<ref>{{cite web |url=http://www.greek-names.info/greek-names-of-the-planets/ |title=Greek Names of the Planets |data-acceso=30 de xullo do 2022 |cita=''Ermis'' é o nome grego do planeta Mercurio, que é o planeta máis próximo ao Sol. Leva o nome do deus grego do comercio, Ermis ou Hermes, que tamén era o mensaxeiro dos deuses gregos antigos. |data=25 de abril de 2010}} See also the [[:el:Ερμής (πλανήτης)|Greek article about the planet]].</ref> Os romanos puxeron o nome do planeta en honor ao deus mensaxeiro romano de pés rápidos, [[Mercurio (deus)|Mercurio]] (latín ''Mercurius''), que equipararon co grego Hermes, porque se move polo ceo máis rápido que calquera outro planeta.<ref name="Dunne">{{cite book |title=The Voyage of Mariner&nbsp;10 – Mission to Venus and Mercury |last1=Dunne |first1=James A. |last2=Burgess |first2=Eric |chapter-url=https://history.nasa.gov/SP-424/ch1.htm |publisher=NASA History Office |date=1978 |chapter=Chapter One |url=https://history.nasa.gov/SP-424/}}</ref><ref>{{cite book |first=Eugène Michel |last=Antoniadi |others=Translated from French by Moore, Patrick |date=1974 |title=The Planet Mercury |publisher=Keith Reid Ltd |location=Shaldon, Devon |pages=9–11 |isbn=978-0-904094-02-2}}</ref> O [[Símbolos astronómicos|símbolo astronómico]] de Mercurio é unha versión estilizada do [[caduceo]] de Hermes; no século XVI engadiuselle unha cruz cristiá: [[file:Mercury symbol (fixed width).svg|16px|☿]].<ref>{{cite book |title=Astronomy: A Textbook |first=John Charles |last=Duncan |date=1946 |publisher=Harper & Brothers |page=125 |cita=O símbolo de Mercurio representa o Caduceo, unha variña con dúas serpes enroscadas ao seu redor, que foi levada polo mensaxeiro dos deuses..}}</ref><ref name=jones-1999> {{cite book | title = Astronomical papyri from Oxyrhynchus | last = Jones | first = Alexander | date = 1999 | pages = 62–63 | isbn = 9780871692337 | url = https://books.google.com/books?id=8MokzymQ43IC | cita = Agora é posible rastrexar os símbolos medievais de polo menos catro dos cinco planetas ata formas que aparecen nalgúns dos últimos horóscopos papiros ([ [[Oxyrhynchus Papyri|P.Oxy.]] ] 4272, 4274, 4275 [.. .]). O de Mercurio é un caduceo estilizado.}}</ref> == Características físicas == [[Ficheiro:Terrestrial Planets Size Comp True Color.png|miniatura|upright|Mercurio (primeiro pola esquerda) a escala xunto cos outros corpos [[Obxectos do sistema solar por tamaño|máis grandes]] e [[Lista de obxectos do Sistema Solar en equilibrio hidrostático|redondeados]] do [[Sistema Solar#Sistema solar interior|Sistema Solar Interior]], os catro planetas terrestres, así como a [[Lúa]] e [[Ceres (planeta anano)|Ceres]] (primeiro pola dereita).]] Mercurio é un dos catro [[planeta terrestre|planetas terrestres]] do [[Sistema Solar]], e é un corpo rochoso como a Terra. É o planeta máis pequeno do Sistema Solar, cun [[Raio (xeometría)|raio]] ecuatorial de 2439,7 km.<ref name="fact">{{Cita web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/mercuryfact.html |título=Mercury Fact Sheet |data=23 de decembro de 2021 |data-acceso=31 de xullo do 2022}}</ref> Mercurio tamén é [[Lista de obxectos do Sistema Solar por tamaño|máis pequeno]], aínda que máis masivo, que os [[satélite natural|satélites naturais]] [[Lista de satélites naturais|máis grandes]] do Sistema Solar, [[Ganímedes (lúa)|Ganímedes]] e [[Titán (lúa)|Titán]]. Mercurio está formado por aproximadamente un 70% de material metálico e un 30% de material de silicato.<ref name="strom">{{cita libro |first1=Robert G. |last1=Strom |last2=Sprague |first2=Ann L. |date=2003 |title=Exploring Mercury: the iron planet |publisher=Springer |isbn=978-1-85233-731-5 |url=https://archive.org/details/exploringmercury00stro |data-acceso=31 de xullo do 2022}}</ref> === Estrutura interna === [[Ficheiro:Mercury with magnetic field.svg|esquerda|miniatura|upright|Estrutura interna e campo magnético de Mercurio]] Mercurio pode que teña unha codia e un manto sólido de [[silicato]] que recubran unha capa exterior sólida de sulfuro de ferro, unha capa máis profunda de núcleo líquido e un núcleo interno sólido.<ref>{{cite web |url=https://www.nasa.gov/mission_pages/messenger/media/PressConf20120321.html |title=MESSENGER Provides New Look at Mercury's Surprising Core and Landscape Curiosities |publisher=NASA |editor-first=Tricia |editor-last=Talbert |data= 21 de marzo de 2012 |data-acceso=31 de xullo do 2022}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://news.agu.org/press-release/scientists-find-evidence-mercury-has-a-solid-inner-core/ |title=Scientists find evidence Mercury has a solid inner core |website=AGU Newsroom |language=en-US |data-acceso=31 de xullo do 2022 }}</ref> A [[densidade]] do planeta é a segunda máis alta do Sistema Solar con 5,427&nbsp;g/cm<sup>3</sup>, só un pouco menos que a densidade terrestre de 5.515&nbsp;g/cm<sup>3</sup>.<ref name="fact" /> Se se desconta o efecto da [[compresión gravitacional]] de ambos planetas, os materiais dos que está feito Mercurio serían máis densos que os da Terra, cunha densidade sen comprimir de 5,3&nbsp;g/cm<sup>3</sup> fronte ao da Terra 4.4&nbsp;g/cm<sup>3</sup>.<ref>{{cite web |data= 8 de maio de 2003 |url=https://astrogeology.usgs.gov/Projects/BrowseTheGeologicSolarSystem/MercuryBack.html |title=Mercury |publisher=US Geological Survey |data-acceso=31 de xullo do 2022|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060929091534/http://astrogeology.usgs.gov/Projects/BrowseTheGeologicSolarSystem/MercuryBack.html |data-arquivo= 29 de setembro de 2006 }}</ref> A densidade de Mercurio pódese usar para deducir detalles da súa estrutura interna. Aínda que a alta densidade da Terra é debida en gran medida á compresión gravitatoria, especialmente no [[Núcleo (xeoloxía)|núcleo planetario]], Mercurio é moito máis pequeno e as súas rexións interiores non están tan comprimidas. Polo tanto, para que teña unha densidade tan alta, o seu núcleo debe ser grande e rico en [[ferro]].<ref>{{cite journal |title=On the Internal Structures of Mercury and Venus |last=Lyttleton |first=Raymond A. |author-link=Raymond Lyttleton |journal=Astrophysics and Space Science |volume=5 |issue=1 |pages=18–35 |year=1969 |doi=10.1007/BF00653933 |bibcode=1969Ap&SS...5...18L }}</ref> O raio do núcleo de Mercurio estímase en {{convert|2020|±|30|km|mi|abbr=on}}, baseándose en modelos terrestres restrinxidos para ser coherentes co valor do factor do momento de inercia<ref name="Margot2012">{{cite journal |last1=Margot |first1=Jean-Luc |last2=Peale |first2=Stanton J. |last3=Solomon |first3=Sean C. |last4=Hauck |first4=Steven A. |last5=Ghigo |first5=Frank D. |last6=Jurgens |first6=Raymond F. |last7=Yseboodt |first7=Marie |last8=Giorgini |first8=Jon D. |last9=Padovan |first9=Sebastiano|last10=Campbell|first10=Donald B. |title=Mercury's moment of inertia from spin and gravity data |journal=Journal of Geophysical Research: Planets |volume=117 |issue=E12 |year=2012 |pages=n/a |issn=0148-0227 |doi=10.1029/2012JE004161 |bibcode=2012JGRE..117.0L09M }}</ref><ref name="Hauck_etal_2013">{{cite journal |last1=Hauck |first1=Steven A. |last2=Margot |first2=Jean-Luc |last3=Solomon |first3=Sean C. |last4=Phillips |first4=Roger J. |last5=Johnson |first5=Catherine L. |last6=Lemoine |first6=Frank G. |last7=Mazarico |first7=Erwan |last8=McCoy |first8=Timothy J. |last9=Padovan |first9=Sebastiano |last10=Peale |first10=Stanton J. |last11=Perry |first11=Mark E. |last12=Smith |first12=David E. |last13=Zuber |first13=Maria T. |title=The curious case of Mercury's internal structure|journal=Journal of Geophysical Research: Planets |year=2013 |volume=118 |issue=6 |pages=1204–1220 |doi=10.1002/jgre.20091|bibcode=2013JGRE..118.1204H }}</ref> Polo tanto, o núcleo de Mercurio ocupa preto do 57% do seu volume; para a Terra esta proporción é do 17%. Unha investigación publicada en 2007 suxire que Mercurio ten un núcleo fundido.<ref name="cornell">{{cite news |first=Lauren |last=Gold |title=Mercury has molten core, Cornell researcher shows |data= 3 de maio de 2007 |work=Chronicle |publisher=Cornell University |url=https://news.cornell.edu/stories/2007/05/cu-astronomer-finds-mercury-has-molten-core |data-acceso=1 de agosto do 2022}}</ref><ref name="nrao">{{cite news |last=Finley |first=Dave |data= 3 de maio de 2007 |title=Mercury's Core Molten, Radar Study Shows |publisher=National Radio Astronomy Observatory |url=http://www.nrao.edu/pr/2007/mercury/ |data-acceso=1 de agosto do 2022 }}</ref> Rodeando o núcleo hai uns {{convert|500|-|700|km|mi|abbr=on}} de [[manto]] composto por silicatos.<ref name="Spohn2001">{{cite journal |last1=Spohn |first1=Tilman |last2=Sohl |first2=Frank |last3=Wieczerkowski |first3=Karin |last4=Conzelmann |first4=Vera |title=The interior structure of Mercury: what we know, what we expect from BepiColombo |journal=Planetary and Space Science |volume=49 |issue=14–15 |pages=1561–1570 |doi=10.1016/S0032-0633(01)00093-9 |bibcode=2001P&SS...49.1561S |year=2001 }}</ref><ref>{{cite book | last=Gallant | first=Roy A. | title=The National Geographic Picture Atlas of Our Universe | publisher=National Geographic Society | date=1986 | edition=2nd | isbn=9780870446443 }}</ref> Segundo os datos da misión {{nowrap|''Mariner 10''}} e da observación terrestre, estímase que a [[codia (xeoloxía)|codia]] de Mercurio é de {{convert|35|km|mi|abbr=on}} de groso.<ref name="Padovan2015">{{cite journal |doi=10.1002/2014GL062487 |title=Thickness of the crust of Mercury from geoid-to-topography ratios |journal=Geophysical Research Letters |volume=42 |issue=4 |pages=1029 |year=2015 |last1=Padovan |first1=Sebastiano |last2=Wieczorek |first2=Mark A. |last3=Margot |first3=Jean-Luc |last4=Tosi |first4=Nicola |last5=Solomon |first5=Sean C. |bibcode=2015GeoRL..42.1029P |url=http://www.escholarship.org/uc/item/403071pz}}</ref> Non obstante, esta estimacion pode ser unha sobreestimación e a codia podería ter un grosor de {{convert|26|±|11|km|mi|abbr=on}} baseándose no modelo de [[Isostasia#Modelo_de_Airy-Heiskanen|isostasia de Airy]].<ref>{{cite journal | title=A thin, dense crust for Mercury | last=Sori | first=Michael M. | journal=Earth and Planetary Science Letters | volume=489 | pages=92–99 | data=maio de 2018 | doi=10.1016/j.epsl.2018.02.033 | bibcode=2018E&PSL.489...92S }}</ref> Unha característica distintiva da superficie de Mercurio é a presenza de numerosas cristas estreitas, que se estenden ata varios centos de quilómetros de lonxitude. Pénsase que estas formaronse cando o núcleo e o manto de Mercurio arrefriaron e contraíronse nun momento no que a codia xa se [[Solidificación|solidificara]].<ref>{{cite journal |title=Lobate Thrust Scarps and the Thickness of Mercury's Lithosphere |last1=Schenk |first1=Paul M. |last2=Melosh |first2=H. Jay |author-link2=H. Jay Melosh |journal=Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference |volume=1994 |pages=1994LPI....25.1203S |bibcode=1994LPI....25.1203S |data=marzo de 1994 }}</ref><ref>{{cite conference | last1=Watters | first1=T. R. | first2=F. | last2=Nimmo | first3=M. S. | last3=Robinson | title=Chronology of Lobate Scarp Thrust Faults and the Mechanical Structure of Mercury's Lithosphere | conference=Lunar and Planetary Science Conference | page=1886 | year=2004 | bibcode= 2004LPI....35.1886W }}</ref><ref>{{cite journal | journal=Geology | data=novembro de 1998 | volume=26 | issue=11 | pages=991–994 | title=Topography of lobate scarps on Mercury; new constraints on the planet's contraction | first1=Thomas R. | last1=Watters | first2=Mark S. | last2=Robinson | first3=Anthony C. | last3=Cook | doi=10.1130/0091-7613(1998)026<0991:TOLSOM>2.3.CO;2 | bibcode=1998Geo....26..991W }}</ref> O núcleo de Mercurio ten un contido de ferro maior que o de calquera outro planeta importante do Sistema Solar, e propuxéronse varias teorías para explicalo. A teoría máis aceptada é que Mercurio tiña orixinalmente unha relación metal-silicato similar a [[condrita]] dos meteoritos comúns, que se pensa que son típicos da materia rochosa do Sistema Solar, e unha masa aproximadamente 2,25 veces a súa masa actual. <ref name="Benz">{{cita xornal |title=Collisional stripping of Mercury's mantle |lingua=en |last1=Benz |first1=W. |last2=Slattery |first2=W. L. |last3=Cameron |first3=Alastair G. W. |xornal=Zenodo |volume=74 |issue=3 |pages=516–528 |year=1988 |doi=10.1016/0019-1035(88)90118-2 |bibcode=1988Icar...74..516B|url=https://zenodo.org/record/1253898 |data-acceso=2 de agosto do 2022}}</ref> A principios da historia do Sistema Solar, Mercurio puido ser alcanzado por un [[planetesimal]] de aproximadamente 1/6 da masa de Mercurio e varios miles de quilómetros de diámetro.<ref name="Benz" /> O impacto eliminaría gran parte da codia e o manto orixinais, deixando o núcleo atrás como un compoñente relativamente importante.<ref name="Benz" /> Propúxose un proceso similar, coñecido como [[Big Splash|hipótese do impacto xigante]], para explicar a formación da Lúa.<ref name="Benz" /> == Ambiente xeral == Se un explorador andase pola superficie de Mercurio, vería un mundo semellante ao chan [[Lúa|lunar]]. Os montes ondulados e cubertos de poeira foron erosionados polo constante bombardeo de [[meteorito]]s. Existen escarpas con varios quilómetros de altura e centenas de quilómetros de lonxitude. A superficie está punteada de [[Cráter (astronomía)|cráteres]]. O explorador notaría que o [[Sol]] parece dúas veces e media maior que dende a [[Terra]]; porén, o ceo está sempre (exceptuando o lugar xusto onde se atope o Sol) negro pois Mercurio practicamente non ten [[atmosfera]] e a que ten non é suficiente para causar a dispersión da luz. Ó ter o ceo negro, se o explorador ollase fixamente para o espazo, vería dúas estrelas brillantes, unha con tonalidade crema, [[Venus]], e a outra azul, a [[Terra]]. == Historia do coñecemento sobre o planeta == Antes da [[Mariner 10]], pouco se coñecía de Mercurio por causa da dificultade de observalo cos telescopios terrestres: na máxima distancia, visto desde a Terra, está apenas a 28º de separación do Sol. Por iso, só se pode ver, durante o día, ben inmediatamente antes de nacer o Sol ou ben inmediatamente despois do solpor. Cando se observa ó amencer ou ó anoitecer, Mercurio está tan baixo no horizonte, que a luz ten que pasar a través do equivalente a 10 veces a capa da atmosfera terrestre que pasaría se Mercurio estivese directamente por riba de nós. Durante a década de [[1880]], [[Giovanni Schiaparelli]] creou un esquema onde mostraba algunhas estruturas de Mercurio. Concluíu que Mercurio debería estar "preso" ao Sol de modo a acompañar o seu movemento, tal como a Lúa está "presa" á Terra. En [[1962]], os radioastrónomos estudaron as emisións de radio de Mercurio e concluíron que o lado escuro é quente de máis para estar preso, acompañando o movemento. Era de esperar que fose moito máis frío se estivese sempre virado para o lado oposto ó Sol. En [[1965]], [[Pettengill]] e [[Dyce]] estimaron o período de rotación de Mercurio, baseándose en observacións de radar, de 59 +- 5 días. Máis tarde, en [[1971]], [[Goldstein]] mellorou o cálculo do período de rotación para 58,65 +- 0,25 días por medio de observacións do radar. Despois de observacións máis próximas obtidas pola Mariner 10, o período foi estimado en 58,646 +- 0,005 días. == Rotación == A pesar de non estar preso ao Sol, o seu período de rotación está relacionado co período orbital. Mercurio xira unha vez e media por cada órbita. Por causa desta relación de 3:2, un día en Mercurio (desde o nacer do Sol ata ao nacer do Sol do día seguinte) dura 176 días terrestres, conforme se mostra no diagrama seguinte. No pasado distante de Mercurio, o seu período de rotación debe ter sido menor. Os científicos especularon que a rotación debe ter sido de preto de 8 horas, mais ó longo de millóns de anos foi gradualmente retardando por influencia do Sol. Un modelo deste proceso mostra que este retardo levaría 10<sup>9</sup> anos e debería ter elevado a temperatura interior uns 100 [[kelvin]]. == Mariner 10 == {{Artigo principal|Mariner 10}} Moitos dos descubrimentos científicos sobre Mercurio veñen da sonda espacial [[Mariner 10]] que foi lanzada en [[3 de novembro]] de [[1973]]. Pasou en [[29 de marzo]] de [[1974]] a unha distancia de 705&nbsp;km da superficie do planeta. En [[21 de setembro]] de 1974 pasou por segunda vez o [[16 de marzo]] de [[1975]] pola terceira vez. Durante estas visitas, foron obtidas máis de 2.700 fotografías, cubrindo o 45% da superficie de Mercurio. Ata ese momento, os científicos non sospeitaban que Mercurio tiña un campo magnético. Pensaban que, por ser pequeno, o seu núcleo solidificárase hai moito tempo. A presenza dun campo magnético indica que o planeta ten un núcleo de ferro que está polo menos parcialmente fundido. Os campos magnéticos son xerados pola rotación dun núcleo condutivo fundido e este efecto é coñecido como efecto de dinamo. A Mariner 10 mostrou que Mercurio ten un campo magnético que é un 1% máis forte que o da [[Terra]]. Este campo magnético está inclinado 7 graos en relación ao eixo de rotación de Mercurio e produce unha magnetosfera á volta do planeta. A orixe do campo magnético é descoñecida. Pode ser producido polo núcleo de ferro parcialmente líquido no interior do planeta. Outra orixe do campo pode ser a magnetización residual das rochas férreas que foron magnetizadas cando o planeta tiña un campo magnético forte, durante a súa xuventude. Cando o planeta se solidificou, a magnetización residual permaneceu. == Densidade == Xa antes da Mariner 10, sabíase que Mercurio tiña unha alta densidade. A súa densidade é de 5,44 g/cm³ e é comparable á densidade da Terra, de 5,52g/cm³. Nun estado non comprimido a densidade de Mercurio é 5,5 g/cm³ en tanto a da Terra é apenas de 4,0 g/cm³. Esta alta densidade indica que o planeta está constituído por 60 a 70 por cento en peso de metal e 30 por cento en peso de silicatos. Isto dá un núcleo cun raio de 75% do raio do planeta e un volume do núcleo de 42% do volume do planeta. == Características da superficie == As fotografías obtidas pola Mariner 10 mostran un mundo que parece a lúa. Está cribado de cráteres, contén cuncas de aneis e moitas correntes de lava. Os cráteres varían en tamaño desde os 100 metros (a resolución de imaxe máis pequena que se consegue obter pola Mariner 10) ata 1.300 quilómetros e están en varios estados de conservación. Algúns son recentes con arestas vivas e raios brillantes. Outros están altamente degradados, con arestas que foron suavizadas polo bombardeo de meteoritos. O maior cráter en Mercurio é a bacia ''Caloris Planitia''. Unha bacia foi definida por Hartmann e Kuiper (1962) como unha "depresión circular larga con aneis concéntricos distintos e liñas radiais". Outros consideran calquera cráter con máis de 200&nbsp;km como unha bacia. A bacia Caloris ten 1.300 quilómetros de diámetro, e probabelmente foi causada por un proxectil cunha dimensión de máis de 100&nbsp;km. O impacto produciu unha elevación con aneis concéntricos con tres quilómetros de altura e expeleu materia polo planeta ata unha distancia de 600 a 800 quilómetros. (Outro bo exemplo dunha bacia con aneis concéntricos é a rexión Vallalla en [[Calisto (lúa)|Calisto]], unha lúa de Xúpiter). As ondas sísmicas producidas polo impacto en Caloris concentráronse no outro lado do planeta e provocaron unha zona de terreo caótico. Despois do impacto, o cráter foi parcialmente cheo con lava. Mercurio está cheo de grandes peñascos ou escarpas que aparentemente se formaron cando Mercurio arrefeceu e sufriu unha compresión dalgúns quilómetros. Esta compresión produciu unha crista engurrada con escarpas de quilómetros de altura e centenas de quilómetros de lonxitude. A maior parte da superficie de Mercurio está cuberta de planicies. Moitas delas son antigas e cribadas de cráteres, mais algunhas das planicies teñen menos cráteres. Os científicos clasificaron estas planicies como planicies intercráteres e planicies suaves. As planicies intercráteres están menos saturadas de cráteres que teñen menos de 15&nbsp;km de diámetro. Estas planicies probabelmente foron formadas cando as correntes de lava cubriron os terreos máis antigos. As planicies suaves son recentes con poucos cráteres. Existen planicies suaves ó redor da cunca Caloris. Nalgunhas áreas poden ser vistas pequenas porcións de lava a encher os cráteres. == Formación do planeta == A historia da formación de Mercurio é semellante á da [[Terra]]. Hai preto de 4.500 millóns de anos formáronse os planetas. Esta foi unha época de bombardeo intenso sobre os planetas, que eran alcanzados pola materia e fragmentos da nebulosa da que se formaron. Logo no inicio desta formación, Mercurio probabelmente ficou cun núcleo metálico denso e unha cortiza de [[silicato]]s. Despois do intenso período de bombardeo, correntes de lava percorreran o planeta e cubriron a cortiza máis antiga. Nesa época, moitos dos fragmentos desapareceron e Mercurio entrou nun período de bombardeo máis lixeiro. Durante este período formáronse as planicies intercráteres. Entón Mercurio arrefeceu. O núcleo contraeuse, o que á súa vez quebrou a cortiza e produciu as escarpas. Durante a terceira etapa, a lava correu polas rexións máis baixas, producindo as áreas máis chas. Durante a cuarta etapa, os bombardeos de micrometeoritos crearon unha superficie de poeira que é coñecida por [[regolito]]. Algúns meteoritos pouco maiores chegaron á superficie e produciron os cráteres de raios luminosos. Alén de colisións ocasionais de meteoritos, a superficie de Mercurio xa non está activa e permanece no mesmo estado de hai millóns de anos. == Mercurio, a teoría da gravitación universal e a teoría da relatividade xeral == Mercurio ten sido un planeta que permitiu probar os límites da [[Lei da gravitación universal|Lei da Gravitación Universal]] de [[Isaac Newton|Newton]], contribuíndo a afianzar a [[Relatividade xeral|Teoría da Relatividade Xeral]] de [[Albert Einstein|Einstein]]. Dende o descubrimento da anomalía do seu movemento de [[Translación (movemento)|translación]] en relación co calculado segundo as [[leis de Kepler]] e a TGU, segundo remarcou [[Urbain Le Verrier|Le Verrier]] en [[1859]],<ref>{{Cita web|título=How to break a theory|url=https://www.symmetrymagazine.org/article/how-to-break-a-theory|páxina-web=symmetry magazine|data-acceso=2022-03-29|lingua=en|nome=Sarah|apelidos=Charley}}</ref> non se deu explicación a tal desviación ata a aplicación da TRX en [[1917]]. == Notas == {{reflist |group=lower-alpha |refs= {{efn |name=rotation/revolution | En astronomía, as palabras "rotación" e "revolución" teñen significados diferentes. "Rotación" é o xiro dun corpo ao redor dun eixo que pasa polo corpo, como en "A Terra xira unha vez ao día". "Revolución" é o movemento ao redor dun centro externo ao corpo, normalmente en órbita, como en "A Terra tarda un ano por cada revolución ao redor do Sol". Os verbos "rotar" e "revolucionar" significan facer unha rotación e unha revolución, respectivamente. }} {{efn |name=dwarf planet | [[Plutón]] foi considerado un [[planeta]] desde o seu descubrimento en 1930 ata 2006, pero despois foi reclasificado como [[planeta anano]]. A excentricidade orbital de Plutón é maior que a de Mercurio. Plutón tamén é máis pequeno que Mercurio, pero pensouse que era máis grande ata 1976. }} }} {{clear}} ;Referencias {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * ''Earth Sciences, an Introduction to Physical Geology'', d'Edward J. Tarbuck i Frederick K. Lutgens. Prentice Hall ([[1999]]). * "Ice on Mercury". ''El Universo, Enciclopedia de la Astronomía y el Espacio'' ("The Universe, Encyclopedia of Astronomy and the Space"), Editorial [[Planeta DeAgostini]], páx. 141-145. Volum 5. (''Acta Astronautica'', Aug 2003, Vol. 53, Issue 4-10, p375, 11p; (AN 11471527). === Outros artigos === * [[Tránsito de Mercurio]] {{Sistema Solar}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Mercurio]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]] 6xxqvlvnwz024nan0a4impmb10s8wvd 0 2802 6147875 6079325 2022-08-02T02:02:27Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Científico |nome = |imaxe = |ancho_imaxe = |texto_imaxe = |nacemento = |lugar_nacemento = |morte = |lugar_morte = |residencia = |nacionalidade = |cónxuxe = |etnia = |campo = |alma_máter = |tese = |director_tese = |alumnos_tese = |coñecido = |influíu = |influído = |premios = |relixión = |notas = |sinatura = }} '''Severo Ochoa de Albornoz''', nado en [[Luarca]] o [[24 de setembro]] [[1905]] e finado en [[Madrid]] o [[1 de novembro]] [[1993]], foi un [[bioquímica|bioquímico]] español, gañador do [[Premio Nobel de Medicina]] en [[1959]]. == Traxectoria == Os seus pais foron o avogado Severo Manuel Ochoa e Carmen de Albornoz, irmá do político e [[presidente do Goberno de España]] no exilio, [[Álvaro de Albornoz]]. Despois da morte do seu pai, cando Severo tiña 7 anos a familia foi vivir a [[Málaga]], onde fixo os seus estudos de grao elemental e bacharel. Pronto foi medrando o seu interese pola [[bioloxía]], centrándose no estudo do [[metabolismo]] enerxético, con especial atención ás [[Fosforilación|moléculas fosforiladas]].<ref name="bio">{{cita publicación|apelidos=Grunberg-Manago|nome=Marianne|ano=1997|título=Severo Ochoa. 24 September 1905–1 November 1993|publicación=Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society|número=43|páxinas=350-365|url=http://rsbm.royalsocietypublishing.org/content/43/351.abstract}}</ref> === Últimos anos === [[Ficheiro:Severo_Ochoa_-_Universidad_Complutense_de_Madrid.jpg|miniatura|Monumento a Severo Ochoa na [[Universidade Complutense de Madrid]].]] Dende [[1977]] compartía a súa actividade no Instituto Roche de Bioloxía Molecular en Nova Jersey con frecuentes estadías no Centro de Bioloxía Molecular Severo Ochoa en Madrid, Centro mixto do [[CSIC|Consello Superior de Investigacións Científicas]] e da [[Universidade Autónoma de Madrid]], que promoveu. No [[1985]] volveu de xeito definitivo a España a traballar no [[Centro de Bioloxía Molecular Severo Ochoa]], do que era director honorario. No [[1987]] ingresou na [[Real Academia Nacional de Medicina]] de España, e foi nomeado presidente da [[Fundación Jiménez Díaz]]. Publicou o seu último traballo científico en 1986, con 81 anos. Morreu o [[1 de novembro]] de [[1993]] e foi enterrado no cemiterio de [[Luarca]], a súa vila natal, xunto á súa dona Carmen. No seu testamento deixou disposta a creación da [[Fundación Carmen y Severo Ochoa]], cun padroado formado por algúns dos seus discípulos españois, có obxecto de perpetuar a memoria de ambos en uniuón como recoñecemento ó soporte ó longo de toda a súa traxectoria, que, segundo a súa propia confesión, resultou decisivo para o desenvolvemento da súa vocación científica.<ref name="fundacion">{{Cita web|url=http://www.carmenyseveroochoa.es/|título=Fundación Carmen y Severo Ochoa|dataacceso=29 de novembro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101117012313/http://www.carmenyseveroochoa.es/|dataarquivo=17 de novembro de 2010|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita noticia|título=Entierro civil de Severo Ochoa en Luarca|url=http://www.elpais.com/articulo/sociedad/OCHOA/_SEVERO/ASTURIAS/Entierro/civil/Severo/Ochoa/Luarca/elpepisoc/19931104elpepisoc_9/Tes|obra=El País|data=4 de novembro de 1993|dataacceso=29 de novembro de 2010}}</ref> == Investigación == A súa investigación foi polifacética, con numerosas e importantes contribucións en distintos campos da [[bioquímica]] e da [[bioloxía molecular]]. A súa achega fíxose de xeito principal a tres liñas de investigación: * O [[Enzima|enzimoloxía]] metabólico; no que descubriu os enzimas [[citrato sintase]] e o [[piruvato deshidroxenase]], e que permitiron completar o coñecemento do [[ciclo de Krebs|ciclo metabólico de Krebs]], proceso fundamental no metabolismo. Estudou tamén a [[fotosíntese]] e o [[metabolismo dos ácidos graxos]]. * A síntese do ácido ribonucleico, [[Ácido ribonucleico|ARN]]; no que descubriu o enzima [[polinucleótido fosforilase]]. Foi o fito polo que se lle concedeu o [[Premios Nobel|Premio Nobel]] de medicina de [[1959]]. * Outras sobre do descifrado do código xenético, a biosíntese intracelular das proteínas e os aspectos fundamentais da bioloxía dos [[virus]]. == Premios, distincións e citas == A máis do [[Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina|Premio Nobel]], numerosos recoñecementos ó longo da súa carreira.<ref name="nobelBio">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1959/ochoa-bio.html|title=The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1959|obra=The Nobel Foundation|data=1959|dataacceso=29 de novembro de 2010}}</ref> * Títulos honoríficos das universidades de St. Louis (Washington University), Glasgow, Oxford, Salamanca, Brasil, Wesleyan University e Oviedo. * Profesor honorario da Universidade Nacional Maior de San Marcos, en [[Lima]]. * Doutor Honoris Causa da Universidade de Córdoba (9 de marzo de 1990). * Doutor Honoris Causa da Universidade Iberoamericana (UNIBE) da República Dominicana (12 de xuño de 1987). * Doutor Honoris Causa da Universidade do País Vasco (19 de abril de 1988). * Medalla Neuberg en bioquímica (1951). * Premio Nobel de fisioloxía ou medicina, compartido co seu discípulo [[Arthur Kornberg]], (1959). * Medalla da Société de Chimie Biologique (1959). * Medalla da Universidade de Nova York (1959). * Premio Lección Conmemorativa Jiménez Díaz (1969). * Medalla Nacional de Ciencia dos EUA (1979). * Membro de varias sociedades de investigación en EE.UU., Alemaña, Xapón, Arxentina, Uruguai e Chile * Presidente da Unión internacional de Bioquímica ("International Union of Biochemistry"). *Na década de 1970 foi planeado un centro de investigación, construído e nomeado como [[Centro de Biología Molecular Severo Ochoa]] . * O Servizo Postal de España emitiu selos conmemorativos con motivo do seu pasamento en 1994<ref name="sello">{{Cita web|url=http://www.ua.es/personal/rmaldonado/sellos/ochoa.html|title=sellos Ochoa|data=25 de novembro de 2015|data-acceso=01 de setembro de 2017|data-arquivo=16 de xullo de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070716165307/http://www.ua.es/personal/rmaldonado/sellos/ochoa.html|url-morta=unfit}}</ref> e na súa memoria en 2003.<ref name="sello"/> * En 2011, o Servizo Postal dos EUA emitiu un selo na súa honra<ref>{{Cita novas|título =American Scientists|autor =United States Postal Service|url =http://beyondtheperf.com/stamp-releases/american-scientists|dataacceso =04 de setembro de 2017|urlarquivo =https://web.archive.org/web/20110404151728/http://www.beyondtheperf.com/stamp-releases/american-scientists|dataarquivo =04 de abril de 2011|urlmorta =yes}}</ref> como parte da colección de ''Científicos americanos'' xunto con [[Melvin Calvin]], [[Asa Gray]], e [[Maria Goeppert-Mayer]]. Foi o terceiro volume das series. *A Fundación Carmen e Severo Ochoa convoca anualmente o Premio Carmen e Severo Ochoa de Investigación en Bioloxía Molecular para o persoal de investigación que desenvolve o seu traballo en España.<ref name="fundacion" /> Unha vez Ochoa dixo unha frase que se volveu célebre: «El amor es la fundición de física y química» (O amor é a fusión da física e da química), recoñecendo [[Joaquín Sabina]] que tomou de aí o título para o seu álbum ''Física y Química'' de 1992. * A súa vida foi levada ó cine en 2001 no filme ''Severo Ochoa. La conquista de un Nobel'', dirixido por [[Sergio Cabrera]]. Os actores [[Daniel Guzmán]] e [[Imanol Arias]] interpretaron a Ochoa en diferentes etapas da súa traxectoria. * O [[asteroide]] [[117435 Severochoa]] foi nomeado así no seu honor. == Obras == Entre seus artigos máis citados atópanse: * «Malic Dehydrogenase from Pig Heart» (1955) * «Malic Enzyme» (1955) * «Biosynthesis of Dicarboxylic Acids by Carbon Dioxide Fixation.1. Isolation and Properties of an Enzyme from Pigeon Liver Catalyzing the Reversible Oxidative Decarboxylation of L-Malic Acid» (1948) * «Isocitric Dehydrogenase System (TPN) from Pig Heart» (1955) * «Enzymic Synthesis of Polynucleotides.1. Polynucleotide Phosphorylase of ''[[Azotobacter vinelandii]]''» (1956) == Notas == {{listaref}} {{Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Ochoa}} [[Categoría:Personalidades da bioquímica]] [[Categoría:Premio Nobel de Medicina]] [[Categoría:Nados en 1905]] [[Categoría:Finados en 1993]] [[Categoría:Nados en Luarca]] [[Categoría:Doutores honoris causa pola Universidade de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Doutores honoris causa pola Universidade Autónoma de Madrid]] [[Categoría:Alumnos da Institución Libre de Enseñanza]] [[Categoría:Premios Nobel de España]] 8i36pj4o1nvzhbweedto739yubu3sq1 0 3299 6147669 5950100 2022-08-01T18:07:56Z Tfeliz 7596 /* Véxase tamén */ revisión wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=xaneiro de 2019}} {{Coordenadas|35|53|18|N|5|18|56|W|display=title}} {{Cidade |escudo = Escudo de Ceuta.svg |bandeira = Flag Ceuta.svg |imaxe = Ceuta_desde_el_mirador_de_Isabel_II.jpg |pé = Ceuta desde o miradoiro de Isabel II. |situación = Ceuta in Spain (plus Canarias).svg |país = {{ESPb}} [[España]] |división 1 = [[Cidade autónoma]] | nome división 1 = Ceuta |altitude = 10 |superficie = 19,5 |poboación = 82.376 hab. ([[2011]]) |densidade = 4.240,52 hab/km² |xentilicio = Ceutí |código postal = 51001 - 51005 |alcalde = [[Juan Jesús Vivas]] ([[PP]])<br /><small>(Presidente da cidade autónoma)</small> |código ISO = ES-CE |sitio web = [http://www.ceuta.es www.ceuta.es] }} '''Ceuta''' é unha [[cidade autónoma]] [[España|española]], [[enclave]] situado na costa norte de [[África]] rodeada por [[Marrocos]]. Separada da [[península Ibérica]] polo [[estreito de Xibraltar]], Ceuta é o límite entre o [[mar Mediterráneo]] e o [[océano Atlántico]]. [[Marrocos]] reivindicou a súa anexión como parte do seu territorio pola súa proximidade xeográfica, xunto con [[Melilla]] e outros territorios españois de menor entidade no norte de África. O Goberno de España nunca estableceu negociacións de ningún tipo, xa que é parte do reino ibérico dende o [[século XVII]]. Ceuta, como tamén [[Melilla]], foi un porto libre antes de que España entrara na [[Unión Europea]]. En [[2008]] tiña unha poboación de 75.276 habitantes, formada por cristiáns, musulmáns e pequenas minorías de xudeus. Foi considerada como parte da [[provincia de Cádiz]] ata o [[14 de marzo]] de [[1995]], cando a cidade aprobou o seu [[Estatuto de Autonomía]] e quedou constituída como [[cidade autónoma]], aínda que a [[Constitución española de 1978]] recoñece o seu dereito a constituírse en [[comunidade autónoma]]. == Etimoloxía == A orixe do nome de Ceuta pode remontarse á designación dada polos romanos aos sete montes da rexión, ''Septem Fratres''. De Septem > Septɘ > Sebta > Ceuta. Os xeógrafos e historiadores da Antigüidade non citan o topónimo da poboación pero un deles, [[Pomponio Mela]], daba noticia das peculiaridades orográficas do Oeste da Almina cos seus sete montículos simétricos cualificados como Sete Irmáns. Pola súa semellanza fonética pénsase que do numeral ''Septem'' ([[Lingua árabe|arabizado]] como ''Sebta'') derivou o topónimo de Ceuta. == Xeografía == Localízase a 35º 55' - 35º 32' [[Latitude]] Norte e 01º 35' - 01º 41' [[Lonxitude (cartografía)|lonxitude]] Oeste. Ten unha superficie de 18,5 [[km²]]. O principal accidente orográfico é o [[monte Hacho]], unido ao continente africano por un [[istmo]] e coa [[illa de Santa Catalina, España|illa de Santa Catalina]]. Considerada tradicionalmente como a divisoria entre as augas do [[Mediterráneo]] e do [[Atlántico]], Ceuta está rodeada polo mar que forma dúas [[baía]]s, unha polo norte e outra polo sur. === Clima === O clima é de tipo [[Clima mediterráneo|mediterráneo]], caracterizado pola suavidade nas temperaturas e a irregularidade nas precipitacións. Con todo, está matizado por dous importantes factores: o relevo e o mar que a rodea. O relevo, representado polo [[Yebel-Musa]], actúa como pantalla ante os ventos atlánticos cargados de [[humidade]], e a influencia marítima fai que as temperaturas sexan suaves tanto no verán como no inverno. A media anual non excede os 16,6 graos centígrados. As máximas absolutas prodúcense en [[xullo]], mentres que as mínimas ocorren en [[xaneiro]]/[[febreiro]], sendo anormal que descendan de 3 graos. A diferenza de temperatura entre as augas que separan o [[Estreito de Xibraltar|Estreito]] e os ventos cargados de humidade procedentes do [[Océano Atlántico|Atlántico]] fan que as [[choiva]]s sexan abundantes, cun total de máis de 600 litros por metro cadrado. O réxime de precipitacións é moi irregular, cun máximo no inverno e grande aridez estendida entre os meses de maio e setembro. A humidade relativa tamén é elevada, 84% de media anual. == Historia == 250.000&nbsp;a.&nbsp;C. - Primeiros vestixios da presenza humana en Ceuta. [[Século -VII|Século VII&nbsp;a.&nbsp;C.]] - Ocupación [[Fenicios|fenicia]] do promontorio da Catedral. A cidade foi fundada por colonos fenicios, coa denominación de"''Abyla''", e ocupada por gregos focenses, que a renomearon como "''Hepta Adelphoi''". No 319&nbsp;a.&nbsp;C., Cartago toma a cidade, que pasaría a ser un dominio púnico. [[Ficheiro:Restos Basílica Paleocristiana Ceuta.JPG|miniatura|200px|Restos da basílica paleocristiá de Ceuta.]] En 201&nbsp;a.&nbsp;C., coa rendición de Cartago como final da [[segunda guerra púnica]], a cidade é cedida ao [[Numidia|Reino de Numidia]]. En [[-47|47&nbsp;a.&nbsp;C.]], esta pasará a dominio [[Mauritania|mauritano]]. No ano [[40|40&nbsp;d.&nbsp;C.]], [[Calígula]] anexiónase o reino, que pasa a ser territorio romano e parte da provincia de [[Mauritania Tingitana]]. A rexión do [[norte de África]] e a cidade caen no [[429]] en poder dos [[vándalos]]. No [[534]], o xeneral bizantino [[Belisario]] reconquista a cidade (campañas no norte de África baixo o emperador [[Xustiniano I|Xustiniano]]). A dominación sería breve, caendo en mans visigodas. No [[709]] a cidade cae en mans musulmás, debido ás disputas internas entre os [[visigodos]]. De feito, algunhas lendas falan da sublevación do conde [[Julián de Ceuta]] como a causa da súa caída. No [[788]], foi invadida polo emirato [[Idrisíes|Idrisí]]. No [[931]], o [[Omeias|omeia]] [[Abd al-Rahman III]] conquista a cidade para o califato hispano. Non moito despois sufriría a división do [[Califato de Córdoba|Califato]] en [[Taifa|Reinos de Taifas]]. No [[1024]] Ceuta baixo a taifa de [[Málaga]]. En [[1061]] Suqut al-Bargawati proclama a Señoría Independente. En [[1084]] os [[almorábide]]s, dirixidos por [[Yusuf ibn Tasufin]] conquistan a cidade. En [[1147]] os [[Imperio almohade|almohades]] ocúpana. En [[1227]] ten lugar o martirio de [[Daniele Fasanella|San Daniel]] e os seus compañeiros. No ano [[1232]] a cidade é capturada pola [[Reino de Murcia|Taifa de Murcia]], aínda que o seu dominio sería bastante curto, xa que en [[1233]] Ceuta sería unha cidade independente. Tamén breve sería o período de independencia ceutí, xa que en [[1236]] o [[Reino de Fes]] ocúpaa, para en [[1242]] ser de novo conquistada, esta vez polos [[hafsíes]]. En [[1249]] a dinastía dos [[azafíes]] faise co poder en Ceuta. Segundo o [[Paz de Monteagudo|Tratado de Monteagudo de las Vicarías]] ([[1291]], entre [[Coroa de Castela|Castela]] e [[Coroa de Aragón|Aragón]]), a cidade queda na zona de influencia de Castela. En [[1305]], sendo parte do [[Reino de Granada|Reino nazarí de Granada]], a cidade entra no xogo da política mediterránea de Castela. Con todo no [[1309]] é conquistada polo [[Reino de Fes]] con axuda aragonesa. En [[1310]] os azafíes volven tomar o control sobre a cidade. En [[1314]] o Reino de Fes a captura. En [[1315]] os azafíes volven tomar o control sobre a cidade. En [[1327]] o reino de Fes a captura. En [[1384]] o Reino de Granada a captura. En [[1387]] o Reino de Fes captúraa outra vez. [[Ficheiro:Infante D. Henrique na conquista de Ceuta, s.XV.JPG|miniatura|Azulexos conmemorativos da toma de Ceuta polo Infante Enrique na Estación de São Bento, en [[Porto, Portugal|Porto]].]] O [[21 de agosto]] de [[1415]] o rei de Portugal [[Xoán I de Portugal|Xoán I]], cos seus fillos [[Eduardo I de Portugal|Eduardo]], Pedro e [[Henrique, duque de Viseu|Henrique o Navegante]] desembarcan nas actuais praias de San Amaro e conquistan a cidade para o [[Portugal|Reino de Portugal]]. Ante os despropósitos de varios capitáns para facerse cargo da cidade tras a conquista, [[Pedro de Meneses]] presentouse ante o Rei e cun pau chamado "Aleo" (co que se facía un xogo moi popular da época) promulgou tal himno: "Señor, con este pau bástome para defender a Ceuta de todos os seus inimigos" á pregunta de Xoán I de Portugal de se era o suficientemente forte para facerse cargo de tal responsabilidade. Pedro de Meneses foi designado primeiro [[Gobernador]] e [[Capitán Xeneral]] da cidade. O famoso Aleo consérvase actualmente no [[Santuario de Santa María de África]] e foi pasando de man en man a través de todos os xenerais que acceden ao mando da praza xurando defender a cidade tal como citou Pedro de Meneses. Tras un tratado co [[Reino de Fes]], este recoñece Ceuta como portuguesa. A cidade foi recoñecida como portuguesa polo [[Tratado de Alcáçovas]] e o [[Tratado de Tordesillas]]. Tras a morte do rei [[Sebastián I de Portugal|Sebastián]], o Reino de Portugal incorpórase á monarquía hispánica ([[1580]]). En [[1640]] Ceuta non segue a Portugal na súa secesión, preferindo manterse baixo a soberanía de [[Filipe IV de España|Filipe IV]], pero decide manter as armas de Portugal no seu escudo e na súa bandeira. En [[1656]] concédese á cidade Carta de Natureza e engade o título de Fidelísima aos que xa ostentaba de Nobre e Leal. En [[1668]] o [[Tratado de Lisboa (1668)|Tratado de Lisboa]] asinado entre [[España]] e [[Portugal]] recoñece a soberanía española sobre Ceuta. En 1694-1724 prodúcese o asedio de Mulay Ismaíl, Sultán de [[Marrocos]]. En [[1704]], tras ser cercada por terra, Ceuta resiste á [[Royal Navy|Armada inglesa]] que tomou [[Xibraltar]]. Os marroquís atacan a cidade por terra mentres unha frota anglo-holandesa cañonea e intenta o desembarco na cidade. Prodúcense asedios continuos por parte de Marrocos en 1725-1728, 1732, 1757 e 1790-1791. En [[1812]] a Xunta da Cidade convértese no Concello Constitucional. [[Ficheiro:Plano de Ceuta s. XIX.jpeg|miniatura|200px|Plano de Ceuta no [[século XIX]].]] En [[1859]]-[[1860]] prodúcese a [[guerra de África]] e un aumento dos límites da cidade. En [[1912]] procédese á supresión do Penal e instáurase o [[Protectorado Español de Marrocos]] na súa zona norte. En [[1925]], Ceuta independízase da [[provincia de Cádiz]] por Real Decreto de 4 de agosto. En [[1936]] comeza a [[guerra civil española|guerra civil]]. A sublevación, levada a cabo por tropas do tenente coronel da [[Lexión Española|Lexión]], [[Juan Yagüe]], impúxose en Ceuta na madrugada do 17 ao 18 de xullo, sen atopar gran resistencia. Militares leais ao goberno e personalidades da [[Fronte Popular]], como o alcalde, [[Antonio López Sánchez-Prado]], foron posteriormente fusilados tras ser sometidos a simulacros de xuízos. Ceuta tivo grande importancia nos primeiros meses da contenda, como punto de paso do Exército do Norte de África na ocupación da Península. En [[1956]] chega a [[Independencia]] de [[Marrocos]] (fin do Protectorado) e Ceuta serve como base de repregamento das forzas que estaban destinadas no territorio emancipado. En [[1978]] a [[Constitución española de 1978|Constitución española]], como outras anteriores, recoñécea como territorio compoñente da nación [[España|española]], integrándoa no novo modelo de organización territorial, coa previsión da posibilidade de constituírse en [[Comunidade Autónoma]]. En [[1995]] promúlgase o Estatuto de Autonomía da cidade. Ceuta, xunto con Melilla, alcanza o status de [[cidade autónoma]]. O [[5 de novembro]] de [[2007]] foi visitada por [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]] e [[Sofía de Grecia]]. Había oitenta anos que un monarca español non visitaba oficialmente Ceuta. == Demografía == Ceuta ten 74.093 habitantes actualmente, os máis son de orixe española, tamén ten poboación árabe de orixe marroquí, e dalgúns inmigrantes [[xibraltar]]eños. '''Linguas''': O idioma oficial é o [[lingua castelá|castelán]], aínda que se fala tamén o [[lingua árabe|árabe]] na súa variante marroquí; Ceuta en árabe pronúnciase ''Sebta'', do [[latín]] ''Septum'', sete,سبتة (o árabe non ten "p"). O seu xentilicio é '''ceutí'''. == Economía == Na economía de Ceuta destaca o enorme peso que ten nela o [[sector terciario]]. Apenas existe nin agricultura nin gandería, polo que a [[pesca]] é a única actividade de importancia no [[sector primario]]. A accidentada orografía e a escaseza de auga, enerxía e materias primas impediron un maior desenvolvemento da cidade. Así mesmo, tanto o sector secundario como o da construción son moi restrinxidos debido á carestía de territorio, a pesar de que este último sector coñeceu un notable desenvolvemento durante os últimos anos. Ceuta, do mesmo xeito que [[Melilla]], ten o status de [[porto franco]]. Así mesmo, ten unha serie de vantaxes fiscais, como bonificacións nalgúns impostos. Non está constituído o IVE, e élle devolto o 50% do capital en impostos directos. == Transporte e comunicacións == [[Ficheiro:Costa de Ceuta, España, 2015-12-10, DD 26.JPG|miniatura|Costa de Ceuta]] [[Ficheiro:EuroFerrys en Ceuta.jpg|miniatura|250px|Barco de [[EuroFerrys]] no [[Porto de Ceuta]].]] === Desde a península === A cidade de Ceuta está conectada co resto de [[España]] soamente a través do porto e o [[heliporto de Alxeciras]] e o [[aeroporto de Málaga|aeroporto de Málaga-Costa do Sol]]. Desde o primeiro parten [[ferry]]s de catro empresas distintas ata o [[porto de Ceuta]]. O traxecto ten unha duración aproximada de 45 minutos e se efectúan entre 15 e 20 travesías diarias entre as 6:00&nbsp;h. e as 23:00&nbsp;h. Desde [[Málaga]] e [[Alxeciras]] opera un servizo de [[helicóptero]] de pasaxeiros ata o [[Heliporto de Ceuta]]. Este servizo efectúa na liña Ceuta-Málaga catro traxectos diarios en cada sentido desde as 7:15&nbsp;h da mañá ata as 20:15&nbsp;h., cunha duración de 35 minutos; mentres que o traxecto entre Alxeciras-Ceuta transcorre en 7 minutos. Tanto desde Málaga como desde [[Alxeciras]] parten trens e autobuses cara a diversos puntos de [[España]], sendo posible desprazarse ata [[Madrid]] e [[Barcelona]] en tren de [[Alta Velocidade Española|alta velocidade]] desde a malagueña [[Estación de Málaga - María Zambrano]].<ref name="Trans">{{Cita web |título = Como chegar e como moverse |url = http://www.ceuta.es/servlet/ContentServer?idioma=es_es&isP=InformacionGeneral&pagename=CeutaTur%2FPage%2FInfoSeccionTur&p_pag=ComoLlegaryComoMoverse&cid=1110792309904&idP=1110294702843&p_hC=true |editor = O portal oficial da Cidade Autónoma de Ceuta |dataacceso = 17 de marzo de 2010 |5 = |urlarquivo = https://web.archive.org/web/20100324095617/http://www.ceuta.es/servlet/ContentServer?idioma=es_es&isP=InformacionGeneral&pagename=CeutaTur%2FPage%2FInfoSeccionTur&p_pag=ComoLlegaryComoMoverse&cid=1110792309904&idP=1110294702843&p_hC=true |dataarquivo = 24 de marzo de 2010 |urlmorta = yes }}</ref> === Desde Marrocos === Desde [[Marrocos]], o único medio de transporte para desprazarse a Ceuta é en vehículos privados ou cruzando a pé a fronteira. As principais cidades marroquís máis próximas son [[Tetuán]], situada a 40&nbsp;[[km]], e [[Tánxer]], a 68&nbsp;km Desde [[Rabat]] e [[Casablanca]] a viaxe en coche ata Ceuta require ao redor de 4 [[hora|h]].<ref name="Trans"/> === Transporte urbano === O transporte urbano está servido por 9 liñas de autobús, que realizan os seguintes percorridos:<ref name="Trans"/> * Liña 1: Circunvalación Bda. San Amaro * Liña 2: Plaza de la Constitución–Bda. Zurrón * Liña 3: Plaza de la Constitución–Bda. la Libertad * Liña 4: Plaza de la Constitución–Mutua de Ceuta * Liña 5: Plaza de la Constitución–Bda. Benzú * Liña 6: Plaza de la Constitución, circular * Liña 7: Plaza de la Constitución–Frontera del Tarajal * Liña 8: Plaza de la Constitución–Bda. Príncipe Alfonso * Liña 9: Plaza de la Constitución–Recinto Sur == Goberno e administración == A [[Constitución española de 1978]] recoñece a Ceuta e [[Melilla]] como cidades autónomas. É un partido xudicial de [[España]]. A máxima autoridade política é o [[Alcaldía-Presidencia de Ceuta|Alcalde-Presidente]], representado dende 2001 por [[Juan Jesús Vivas]], do [[PP]]. == Turismo == [[Ficheiro:Mezquita Muley El Mehdi, Ceuta, España, 2015-12-10, DD 34.JPG|150px|miniatura|Mesquita Muley El Mehdi.]] [[Ficheiro:Faro Punta Almina, Ceuta, España, 2015-12-10, DD 36.JPG|miniatura|Faro Punta Almina.]] * [[Catedral da Asunción de Ceuta]]. * [[Murallas Reais de Ceuta|Murallas Reais]] * [[Santuario de Santa María de África]] * Igrexa de San Francisco * Museo Desnarigado * Pazo Municipal (Palacio Municipal) * Baños árabes * Gran Casino de Ceuta == Deportes == === Fútbol === A cidade de Ceuta tivo varios equipos representativos ao longo da súa historia. O primeiro en destacar foi o [[Ceuta Sport]], fundado en [[1932]] e que en [[1941]] cambiou o seu nome a Sociedad Deportiva Ceuta. Foi o club máis laureado do Campionato Hispanomarroquí, así como o primeiro equipo ceutí en participar na Copa do Rei e en alcanzar a liga de [[Segunda División de España|Segunda División]], chegando a disputar o ascenso a Primeira. En [[1956]] fusionouse co [[Club Atlético Tetuán|Atlético Tetuán]] e formou o Club Atlético de Ceuta, que tamén xogou varias tempadas na [[Segunda División de España]], disputando nunha ocasión o ascenso a Primeira División. O equipo caeu a categorías rexionais a finais da [[anos 1960]]. En [[1970]] creouse a [[Agrupación Deportiva Ceuta]], que chegou a competir unha tempada na [[Segunda División de España]], antes de desaparecer en [[1992]] por problemas económicos. En [[1996]] fundouse a [[Asociación Deportiva Ceuta]], que nunca superou a [[Segunda División B]], malia xogar en varias ocasións a promoción de ascenso. En [[2012]] desapareceu e parte da directiva, xogadores e equipo técnico pasaron ao [[Atlético Ceuta]], fundado en [[1956]]. Este último posteriormente pasou a chamarse [[Agrupación Deportiva Ceuta Fútbol Club]] e actualmente é o máximo representante da cidade, xogando na [[Terceira división española de fútbol|Terceira División]]. == Cidades irmandadas == * {{ITAb}} [[Aci Catena]] ([[Italia]]) * {{ESPb}} [[Alxeciras]] ([[España]]) * {{ESPb}} [[Cádiz]] ([[España]])<ref>{{cita novas |autor=B. Atienza |título=Cádiz y Ceuta unen los dos lados del Estrecho con un hermanamiento basado en su historia común |url=http://www.lavozdigital.es/cadiz/pg060312/prensa/noticias/Cadiz/200603/12/LVC-CAD-026.html |xornal=La Voz de Cádiz |dataacceso=20/11/2007 |lingua=es}}</ref> * {{MEXb}} [[Guadalaxara, México|Guadalaxara]] ([[México]]) * {{ESPb}} [[Melilla]] ([[España]]) * {{PORb}} [[Santarém, Portugal|Santarém]] ([[Portugal]]) == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Beach in Ceuta.jpg|Praia en Ceuta. Ficheiro:Murallas Reales, Ceuta, España, 2015-12-10, DD 09.JPG|[[Murallas Reais de Ceuta|Murallas reais]] e foso de san Filipe. Ficheiro:Ceuta from Gibraltar.jpg|A cidade desde [[Xibraltar]]. Ficheiro:Monte Hacho.JPG|O [[monte Hacho]]. Edificio en el Paseo de las Palmeras 12, Ceuta, España, 2015-12-10, DD 64.JPG|Edificio no Paseo de las Palmeras. Puerto de Ceuta, España, 2015-12-10, DD 62.JPG|Porto de Ceuta. Mezquita Muley El Mehdi, Ceuta, España, 2015-12-10, DD 27-29 HDR.JPG|Mesquita de Moulay El Mehdi. Faro Punta Almina, Ceuta, España, 2015-12-10, DD 43.jpg|Farol de Punta Almina. </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Himno de Ceuta]] === Ligazóns externas === {{commonscat}} * [http://www.ceuta.es/ Páxina web da cidade autónoma de Ceuta] {{CCAA_España}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Ceuta| ]] biusr6ygq40uvtv5vqdhie4u5r3e2vh 0 3331 6147950 6079830 2022-08-02T04:42:06Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000 artigos icona título|materia=Literatura}} {{Historia de Galicia}} Os '''Séculos Escuros''' son un período de decadencia da lingua e literatura galega que abrangue os séculos [[Século XVI|XVI]], [[Século XVII|XVII]] e [[XVIII]].{{Sfn|{{Versaleta|Landeira Yrago}} |1975|p=13}}{{Sfn|{{Versaleta|Vilavedra}} |2004|p=284}}{{Sfn|{{Versaleta|Portas Fernández}}|1993|p=54-64}}{{Sfn|{{Versaleta|Ferreiro}}|1982|p=45-65}}{{Sfn|{{Versaleta|Filgueira}}|1992}}{{Sfn|{{Versaleta|Freixeiro}}|{{Versaleta|Tato}}|1996}}{{Sfn|{{Versaleta|Tarrío}}|2000}}{{Sfn|{{Versaleta|Gómez}}|{{Versaleta|Queixas}}|2001|p=79-90}}{{Sfn|{{Versaleta|Baldomir Cabanas}}|2010}}{{Sfn|{{Versaleta|Baldomir Cabanas}}|2012}} Caracterízase pola ausencia case total de [[literatura galega]] e polo estado de prostración e marxinación social da [[lingua galega]] a raíz da imposición do [[lingua castelá|castelán]]. A lingua propia de [[Galicia]] entra nun período de decadencia e perde o seu uso nos rexistros oficiais, e dunha maneira paralela prodúcese unha enorme perda do poder político do [[Reino de Galicia]]. == Decaemento político e lingüístico == A perda de prestixio e usos cultos da lingua galega, durante os Séculos Escuros, tivo que ver principalmente co motivo de perda de poder político e administrativo do Reino de Galicia. As guerras sucesorias polo trono nos séculos [[século XIV|XIV]] ([[Pedro I de Castela|Pedro I]] contra [[Henrique II de Castela|Henrique de Trastámara]]) e sobre todo no [[século XV|XV]] ([[Xoana a Beltranexa]] fronte á futura [[Isabel I de Castela|Isabel a Católica]]) fixeron que os reis de [[Castela e León]] (principalmente os [[Reis Católicos]]) restrinxisen o poder de institucións e clases sociais máis poderosas de Galicia (monolingües en galego durante practicamente toda a [[Idade Media]]): * A '''nobreza''' galega é desprazada a [[Castela]] e substitúese por outra castelá, que non vai mudar a súa lingua pola do reino de Galicia. * A '''Igrexa''' galega, a pesar de apoiar nos dous casos os reis gañadores, tamén foi substituída nos máis altos cargos por xente castelá-falante e pasa a depender das congregacións de Castela e [[Valladolid]]; neste caso tampouco van ter en conta a lingua maioritaria dos fregueses, á que van dar un trato de dialecto ou lingua menor. * Ademais, hai que ter en conta que Galicia nunca contou cunha [[burguesía]] poderosa que puidese defender os intereses económicos e lingüísticos do país, como si ocorría noutras comunidades como a catalá. * As pragas de [[peste]] e fame minguaron a poboación durante os séculos XVI e XVII, facendo que a substitución lingüística fose aínda máis rápida. * A [[emigración]] cara ao sur. Despois da expulsión dos [[mourisco]]s, só nas [[Alpujarras]] había preto de 30.000 galegos. Castela, [[Andalucía]], [[Portugal]] e [[América]] foron destinos dos emigrantes galegos. * O fisco era tremendamente duro cos labregos galegos.{{cómpre referencia}} * As levas de soldados para poder formar o [[Imperio Español]]. * Os continuos ataques piratas que arrasaban as poboacións costeiras. * A explotación das riquezas galegas, como o corte de árbores para a construción de naves para a [[Colonización española de América|colonización americana]]. Hai que apuntar aínda dous feitos moi relacionados cos tres anteriores: * En [[1480]], durante o reinado dos Reis Católicos, dítase unha norma pola cal para exercer de '''escribán''' hai que examinarse en [[Toledo]] no ''Real y Supremo Consejo de Castilla'', co cal para recibir a licenza hai que usar formularios en castelán. Así, a documentación privada vai mudar de lingua: nos séculos [[Século XIV|XIV]] e [[XV]] empregárase case exclusivamente o galego en compras-vendas, [[Foro (contrato)|foros]], [[testamento]]s, [[doazón]]s… mais agora a nova norma traerá como consecuencia que no século XVI a lingua notarial será exclusivamente a castelá. Da mesma maneira, os documentos públicos dos concellos, gremios e confrarías abandonarán a lingua galega na primeira metade do século XVI.{{Sfn|{{Versaleta|Portas Fernández}}|1993|p=59}} * A '''imprenta''' deu un importante pulo á difusión das linguas nacionais, pois a partir de agora a difusión da cultura incrementouse notabelmente. Aparecen a finais do século XV obradoiros de imprenta en [[Mondoñedo]] e [[Monterrei, Monterrei, Monterrei|Monterrei]]<ref>A imprenta de Monterrei comezou polo menos en 1491: {{Versaleta|Prada Allo}}, Alfonso (1992). [https://web.archive.org/web/19991012140810/http://www.arrakis.es/~alfius/monterey.htm "As imprentas de Monterrei"] ''I Xornadas culturais do Val de Monterrei: comunicacións e ponencias''. [[Verín]]: Asociación Cultural Monterrei.</ref> (o primeiro libro impreso en Galicia é o ''Missale auriense'', en Monterrei, [[1491]]<ref>En 1491 estampan o ''Missale auriense'': {{Cita novas |url=http://www.galiciae.com/nova/4625.html |título=La imprenta entra en el Museo do Pobo Galego |xornal=[[Galiciaé]] |data=9/1/2009 |data-acceso=02/09/2018 |data-arquivo=09/01/2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090109052504/http://www.galiciae.com/nova/4625.html |url-morta=unfit }}</ref>), mais a lingua empregada será o [[lingua latina|latín]] ou o castelán, de maneira que non aparecerá un libro impreso en galego até mediados do século XIX. [[Ficheiro:Ferdinand of Aragon, Isabella of Castile.jpg|miniatura|esquerda|Os [[Reis Católicos]] fomentaron a uniformación da [[coroa de Castela]].]] A política dos Reis Católicos no Reino de Galicia concentrouse en medidas agresivas para a [[Economía de Galicia|economía galega]] tales como a ordenanza de arrincar todas as [[oliveira]]s existentes no reino -poñendo fin a un próspero mercado cos países do norte- en detrimento da produción andaluza-castelá que se viu favorecida, así como o mantemento da prohibición de que Galicia tivese voz e voto propio dentro das [[Cortes de Castela]], demanda que nas décadas posteriores focalizou a [[Xunta do Reino de Galicia]] onde se representaban as sete principais cidades do reino, [[Santiago de Compostela]], [[A Coruña]], [[Mondoñedo]], [[Betanzos]], [[Ourense]], [[Tui]] e [[Lugo]]. Todos estes factores conflúen e son comprendidos, á vez, por outra clave decisiva: a pesar de que durante toda a [[Idade Media]] Galicia viviu nun estado de práctica semi-independencia, o certo é que cando se achega o solpor medieval, o país galego carecía dun monarca privativo -logo da definitiva unión de Galicia-León e Castela en [[1230]]- e de institucións de seu. É dicir, Galicia aparece nesa altura como un reino máis dos que conforman a coroa de Castela. Nese momento a monarquía avanzaba cara ao [[absolutismo]] ao tempo que se centralizaba no territorio castelán, e a ausencia dun poder central galego organizado que puidese servir de contrapeso determinou o afastamento dos lugares de decisión e, xa que logo, unha decisiva perda na capacidade de influencia. Galicia quedaba así como un reino cada vez máis afastado e decididamente marxinal nos proxectos dunha monarquía que, centrada en Castela, vive momentos de expansión imperial. == Usos da lingua galega == ''Véxase o artigo [[Historia da lingua galega]]'' [[Ficheiro:Juan de Zúñiga dibujo con orla.jpg|miniatura|En [[1492]] publícase a ''Gramática castellana'' de [[Antonio de Nebrija|Nebrija]] e en [[1536]] a ''Gramática da lingoagem portuguesa.'']] Os séculos escuros -XVI, XVII e XVIII- teñen este nome derivado do feito de que a lingua galega practicamente non se escribiu, mentres [[lingua castelá|castelán]] e [[Lingua portuguesa|portugués]] entran nun proceso de codificación e elaboración de [[gramática]]s propias, ademais da continuación do seu prestixio adquirido anteriormente. A lingua galega, falada por toda a poboación na época medieval -desde os reis e [[bispo]]s até as clases máis desfavorecidas- deixa de empregarse como lingua escrita durante o século XVI, mudada polo castelán. A pesar disto, o vehículo de comunicación oral do 95% da poboación segue sendo o galego. Nin a ideoloxía dominante, nin os medios dos que dispoñía o poder central, determinaron a unificación lingüística dos diversos reinos da monarquía hispánica. En realidade, a unificación só se dirixiu cara ás capas sociais dominantes; mais no [[século XIX]] e no [[século XX|XX]], dentro do estado liberal e nos seus procesos de universalización -xustiza, administración, escola, medios de comunicación...- asistiremos a un proceso decidido de acadar a unidade lingüística do nacente Estado Español. De todos os xeitos, a conciencia na propia Galicia de "castelán como lingua dos poderosos" /vs/ "galego lingua das camadas populares" e esoutra de "castelán como lingua escrita" /vs/ "galego como lingua de exclusivo uso oral" nace xustamente durante esta longa etapa e vai ser determinante para comprendermos os procesos diglósicos que chegan ata os nosos días. O estudoso [[Xosé Ramón Freixeiro Mato]], a pesar dos poucos datos existentes, fala de tres grupos sociais en Galicia canto ao seu comportamento lingüístico:{{Sfn|{{Versaleta|Freixeiro}}|1998}} * Un reducido grupo monolingüe en castelán no cumio do poder político-relixioso * Un grupo bilingüe autóctono integrado no aparato do poder * Unha maioría monolingüe en galego. [[Henrique Monteagudo]] sinala que o primeiro grupo atraerá ao castelán as capas sociais que procuran o ascenso, e esta extensión horizontal continuará até o [[século XVIII]], converténdose en descendente só a partir do XIX e aínda máis no XX. [[Ficheiro:Conde de gondomar.jpg|miniatura|esquerda|O aristócrata [[Diego Sarmiento de Acuña]] estimaba a lingua galega.]] A literatura en galego practicamente quedou á marxe do [[Renacemento]] e do [[Barroco]], coincidindo esta etapa pouco produtiva co [[Século de Ouro]] da literatura castelá. A produción en galego é minoritaria, e dela podemos salientar algunhas cartas, documentos e algunhas escasas mostras literarias que permiten comprobar como era a lingua da época. De fins do [[século XVI]] e primeiros do [[século XVII|XVII]] coñécense varias cartas dirixidas a [[Diego Sarmiento de Acuña]], conde de [[Gondomar]], como por exemplo a que lle enviou Diego Sarmiento de Sotomayor, dicíndolle en 1605: ''e mais que fixese ysto nesta lingoaxe pois é de v. m. tan estimada''. E tamén a través da observación das cartas, sabemos que unha parte da aristocracia galega coñecía mal o castelán e vivía instalada no galego como lingua familiar e habitual. A pesar do escaso cultivo literario en galego, existiu unha rica lírica popular: [[cantigas de berce]], [[cantares de cego|de cego]], entroidos, [[adiviña]]s, lendas, [[Romance (poesía)|romances]], contos, farsas etc. Moita desta produción popular chegou até finais do século XX (e nalgunha medida até a actualidade, aínda que con tremendas dificultades de transmisión). [[Ficheiro:Martín Sarmiento.jpeg|miniatura|[[Martín Sarmiento]] defendeu o ensino en galego.]] No [[século XVIII]] xurdiu o fenómeno dos "ilustrados", personalidades de alto prestixio que demostran a súa inquedanza polo subdesenvolvemento económico de Galicia e propoñen medidas renovadoras para mudar a situación. Neste grupo de intelectuais debemos salientar o padre Frei [[Martín Sarmiento]], quen trata cuestións sobre [[agricultura]], [[emigración]], historia e propón medidas culturais e educativas, entre as que están a dignificación do galego: <center>{{Cita|No sé como toleran los obispos que curas que no son gallegos ni saben la lengua, tengan empleo ''ad curam animarum'' y, sobre todo, la administración del santo sacramento de la penitencia. ¿Qué es el coloquio de un penitente rústico y gallego y un confesor no gallego, sino un entremés de sordos?<ref>{{Cita libro |autor={{Versaleta|Martín Sarmiento}} |url=https://books.google.es/books?id=7KTPrTHDtyoC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=Catálogo de voces y frases de la lengua gallega |ligazón-editor=José Luis Pensado |apelidos-editor={{Versaleta|Pensado}} |nome-editor=José Luis |ano=1973 |páxinas=17-18 |editorial=[[Universidade de Salamanca]] |isbn=84-600-5838-7}}</ref>}}</center> O aspecto máis innovador de Martín Sarmiento é o feito de defender o emprego da lingua galega na [[escola]], nos [[xulgado]]s, nas igrexas e na administración. Outro ilustrado que realiza unha fonda crítica social foi o [[Benito Xerónimo Feijoo|Padre Feijoo]], que equiparou a lingua galega á portuguesa e á castelá. Outras figuras como [[José Cornide Saavedra]], [[Lucas Labrada]] ou [[Pedro Antonio Sánchez Vaamonde]] incorporan o espírito das luces na busca de solucións á problemática social e económica de Galicia. Os ilustrados teñen o mérito de impulsaren a constitución de Academias e Sociedades como a [[Sociedades Económicas de Amigos do País|Sociedad Económica de Amigos del País]] (en [[1784]] a [[Real Sociedade Económica de Amigos do País de Santiago]] e en [[1785]] a de Lugo,{{Sfn|{{Versaleta|Pérez García}}|1996|p=339}} as cales se preocuparon do perfeccionamento da industria do [[liño]]) ou o Real Consulado Marítimo da Coruña para regular o comercio con [[América]]. José Cornide Saavedra é un dos primeiros en denunciar a situación de colonización económica e cultural que Galicia sufría, así como o desdén que, nun contexto de [[galegofobia]], Galicia recibía polo poder central da monarquía española: <center>{{Cita|No hay provincias en España que no tengan sus fábricas de algún género de paños; solo Galicia se ha contentado con las chapuceras fábricas de buriel tosquísimo (...). Los que ya hicieron callos en esta máxima diabólica (...) son los que más se han de oponer a todo cuanto de bueno y útil se propone en favor de Galicia, porque quieren que Galicia sea país de Indias}}</center> [[Ficheiro:Charles III of Spain.jpg|miniatura|esquerda|Os [[Dinastía Borbón|Borbóns]] seguiron lexislando en contra das linguas non castelás.]] A pesar das propostas dos ilustrados, o certo foi que no terreo cultural e lingüístico os Borbóns seguen con uniformadoras políticas centralistas, que se manifestaron en severas [[lei]]s para acabar coa diversidade lingüística nos reinos que como Galicia tiñan un idioma propio diferente do castelán: {{Cita|''Finalmente mando que la enseñanza de las primeras letras, latinidad y retórica se haga en lengua castellana, cuidando de su cumplimiento las Audiencias y justicias respectivas''.<ref>{{cita publicación periódica |nome=Jordi |apelidos={{Versaleta|Monés i Pujol-Busquets}} |ligazónautor=Jordi Monés i Pujol-Busquets |ano =1988 |título= La Ilustración en España. Algunas precisiones sociolingüísticas sobre la escolarización |url=http://www.educacionyfp.gob.es/dam/jcr:4d4cb0e8-7c2f-4628-8326-907c331c8023/re198819-pdf.pdf |páxinas=421-441 |revista=Revista de Educación |número=extra. |editorial=Ministerio de Educación y Ciencia |lingua=es |issn=0034-8082 |ref=harv}}</ref> [[23 de maio]] de [[1768]]. [[Carlos III de España|Carlos III de Borbón]].}} {{Cita|''Para que en todo el reyno se actúe y enseñe la lengua castellana (…) y a este efecto derogo y anulo todas qualesquier resoluciones o estilos que haya en contrario''.{{Sfn|{{Versaleta|Reixac i Carbó}}|1983|p=13}} [[23 de maio]] de [[1768]]. Carlos III de Borbón.}} [[Ficheiro:Décimas ao Apóstolo Santiago (S).jpg|miniatura|Décimas ao Apóstolo Santiago (S).]] {{Cita|''En ningún teatro de España se podrán representar, cantar ni bailar piezas que no sean en idioma castellano''.{{Sfn|{{Versaleta|Freire lópez}}|2009}} 28 de decembro de 1799. [[Carlos IV de España|Carlos IV de Borbón]].}} == A literatura durante os Séculos Escuros == {{Artigo principal|Literatura galega dos Séculos Escuros}} * A única mostra de '''prosa''' é ''Relazón da carta executoria'' na que se narra a morte de [[Pardo de Cela]]. * Cómpre mencionar a '''poesía popular''', de carácter oral que continúa a tradición lírica medieval e que foi posta por escrito tardiamente. Hai un romanceiro de temática moi variada: canción de traballo, de berce, cantares de cego, canción de romaría... Cabe destacar: ** ''O Pranto da Frouseira'' sobre a decapitación de Pardo de Cela. [[Ficheiro:Benito Jerónimo Feijoo.jpg|miniatura|O padre Feixoo equipara o galego co castelán e o portugués.]] ** Poemas como o ''Saqueo de Cangas polos turcos'', acontecido en 1617. ** Poesía anónima tradicional, culta, seguindo a liña da lírica trobadoresca. * A '''poesía culta''' é escasa, as que existen son de estilo barroco-renacentista cun léxico rico e ortografía caótica. Destácanse: ** Tres sonetos do século XVI e XVII, de estilo renacentista, ''Soneto de Monterrei'', ''Soneto con falda'' e ''Respice finem'', os últimos tratan sobre a morte de dona [[Margarida de Austria, raíña de España|Margarida de Austria]]. ** Do século XVII consérvanse as ''[[Décimas ao Apóstolo Santiago]]'' de [[Martín Torrado Mariño]], coa finalidade de combater a idea de declarar a [[Tareixa de Ávila]] copatroa de España, xunto con [[Santiago o Maior]]. ** De finais dese mesmo século consérvanse nove romances barrocos presentados ás [[Festas Minervais]] de 1697. ** Do século XVIII consérvase o ''[[Coloquio de los 24 rústicos]]'' do Padre Sarmiento, nestas coplas falan uns rapaces sobre a morte de [[Filipe V de España|Filipe V]]. * As '''panxoliñas''' son unha das manifestacións literarias con máis vitalidade e incluso traspasou as fronteiras galegas. Como autores destacan [[Carlos Patiño]] (1600-1675), frei [[Francisco de Santiago]] (1578?-1644) e [[Manuel Bravo de Velasco y Pantoja]] (1622-1660).<ref>[http://literaturagalega.as-pg.gal/etapas/seculos-escuros-e-ilustracion/mostras-literarias-dos-seculos-escuros "Mostras literarias dos Séculos Escuros"] AS-PG.</ref> * No '''teatro''' consérvase o ''[[Entremés famoso sobre a pesca do río Miño]]'' de [[Gabriel Feijoo de Araújo]], unha pequena peza teatral escrita en galego e en portugués sobre os problemas fronteirizos derivados das [[Arte (pesca)|artes pesqueiras]]. * No século XVIII aparece xente culta e de espírito ilustrado que tenta borrar a imaxe pexorativa da Galicia ignorante, mísera e atrasada. Neste movemento, denominado como a '''Ilustración''', podemos salientar as seguintes figuras: ** [[Diego Antonio Cernadas Castro]], máis coñecido como o Cura de Fruíme, apaixonado defensor de Galicia e autor de quince composicións poéticas en galego. ** [[Benito Xerónimo Feijoo]], que aínda que escribiu en castelán, levou a cabo traballos sobre a lingua galega, comparándoa en pé de igualdade co portugués e co castelán. ** [[Martín Sarmiento]], tamén de expresión castelá. Estudou a [[arqueoloxía]], a [[botánica]], a [[xeografía]] e a [[pedagoxía]] galegas, converténdose nun grande estudoso e nun gran defensor do idioma galego, propoñendo o ensino deste. ** [[José Cornide Saavedra]], estudoso da realidade galega e autor de tres poemas. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{Refempeza}} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé María Álvarez Blázquez |apelidos={{Versaleta|Álvarez Blázquez}} |nome=Xosé María |ano=1959 |título=Escolma de poesía galega |volume=II. A poesía dos séculos XIV a XIX (1354-1830) |editorial=[[Editorial Galaxia]] |localización=[[Vigo]] |ref=harv}} * {{Cita tese |apelidos={{Versaleta|Baldomir Cabanas}} |nome=Juan Javier |ligazónautor=Xohán Xabier Baldomir Cabanas |data=2010 |título=A Literatura Galega dos Séculos Escuros e do Prerrexurdimento |tipo=[[Tese de doutoramento|tese]] |capítulo= |institución=[[Universidade da Coruña|UDC]] |oclc= |url=http://ruc.udc.es/dspace/bitstream/2183/7338/2/BaldomirCabanas_Xoh%c3%a1n%20Xabier_TD_2010.pdf |ref=harv}} Dirixida por [[Luciano Rodríguez Gómez|Luciano Rodríguez]] * {{Cita libro |ligazónautor=Xohán Xabier Baldomir Cabanas |apelidos={{Versaleta|Baldomir Cabanas}} |nome=Xohán Xabier |ano=2012 |título=Historia da literatura dos Séculos Escuros e do Prerrexurdimento. A escrita literaria galega entre os anos finais do século XV e a década de 1840 |editorial=Editorial Académica Española |id=ISBN 978-3-8484-5299-6|ref=harv}}<sup>[https://images.our-assets.com/fullcover/2000x/9783848452996.jpg]</sup> * {{Cita libro |apelidos1={{Versaleta|Dobarro}} |ligazónautor1=Xosé María Dobarro |apelidos2={{Versaleta|Freixeiro}} |ligazónautor2=Xosé Ramón Freixeiro Mato |apelidos3={{Versaleta|Marco}} |ligazónautor3=Aurora Marco |apelidos4={{Versaleta|Martínez}} |ligazónautor4=Carlos Paulo Martínez Pereiro |apelidos5={{Versaleta|Pérez}} |ligazónautor5=José Ignacio Pérez Pascual |título=Literatura galega: Séculos Escuros e Rexurdimento |url=https://www.aelg.gal/resources/centrodoc/members/works/covers/obra3266/1515591341854Literatura_galega_seculos_escuros_e_rexurdimento.JPG |ano=1988 |editorial=Vía Láctea |isbn=84-86531-43-8 |ref=harv |dataacceso=13 de xaneiro de 2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200113215523/https://www.aelg.gal/resources/centrodoc/members/works/covers/obra3266/1515591341854Literatura_galega_seculos_escuros_e_rexurdimento.JPG |dataarquivo=13 de xaneiro de 2020 |urlmorta=yes }} * {{Cita libro |capítulo=III. Catro séculos de decadencia |título=[[Historia da literatura galega (1951)|Historia da literatura galega]] |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=[[Editorial Galaxia]] |localización=[[Vigo]] |páxinas=58-74 }} * {{Cita libro |nome=M. |apelidos={{Versaleta|Ferreiro}} |ligazónautor=Manuel Ferreiro Fernández |ano=1982 |capítulo=Unha ruptura na literatura galega: Os séculos escuros |url-capítulo=https://ruc.udc.es/dspace/handle/2183/16064 |páxina=45-65 |título=A nosa literatura: unha interpretación para hoxe |editorial=[[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]] |isbn=84-300-7081-8 |ref=harv }} * {{Cita libro |nome=X. |apelidos={{Versaleta|Filgueira}} |ligazónautor=Xosé Filgueira Valverde |ano=1992 |capítulo=Os Séculos Escuros: silencio nas letras e riqueza na poesía popular |título=Actas do I Congreso Internacional da Cultura Galega |editorial= [[Xunta de Galicia|Xunta]] |páxinas=401-408 |isbn=84-453-0595-6 |ref=harv }} * {{Cita libro |ligazónautor1=Xosé Ramón Freixeiro Mato |apelidos1={{Versaleta|Freixeiro}} |nome1=X. R. |ligazónautor2=Laura Tato |apelidos2={{Versaleta|Tato}} |nome2=L. |ano= 1996 |capítulo=Os Séculos Escuros e a Ilustración Galega |título=Historia da literatura galega |editorial=AS-PG/A Nosa Terra |volume=1 |isbn=84-89679-02-9 |páxinas=193-224 |ref=harv }} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Freixeiro}} |nome=X. R. |ano=1998 |título=Lingua galega: normalidade e conflito |url=http://www.laiovento.com/CATALOGO/169/LINGUA-GALEGA_-Normalidade-e-conflito.html |localización=Santiago de Compostela |editorial=[[Edicións Laiovento]] |edición=2ª |isbn=84-87847-93-5 |ref=harv |data-acceso=13 de xaneiro de 2020 |url-morta=yes |data-arquivo=07 de xaneiro de 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200107233623/http://www.laiovento.com/CATALOGO/169/LINGUA-GALEGA_-Normalidade-e-conflito.html }} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Freire López}} |nome=Ana María |título=El teatro español entre la ilustración y el romanticismo |url=http://books.google.com/books?id=OtcxAQAAIAAJ&q=%22En+ning%C3%BAn+teatro+de+Espa%C3%B1a+se+podr%C3%A1n+representar,+cantar+ni+bailar+piezas+que+no+sean+en+idioma+castellano%22&dq=%22En+ning%C3%BAn+teatro+de+Espa%C3%B1a+se+podr%C3%A1n+representar,+cantar+ni+bailar+piezas+que+no+sean+en+idioma+castellano%22&hl=en&ei=ZaUYTdTdGYmcOsOUpP0I&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDMQ6AEwAg |ano=2009 |publicación=Iberoamericana Editorial Vervuert |lingua=es |isbn=9788484894377 |ref=harv}} * {{Cita libro |url=http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |capítulo=Os Séculos Escuros (XVI-XVII) e a Ilustración Galega (XVIII) |título=Historia xeral da literatura galega |nome1=A. |apelidos1={{Versaleta|Gómez}} |ligazónautor1=Anxo Gómez Sánchez |nome2=M. |apelidos2={{Versaleta|Queixas}} |ligazónautor2=Mercedes Queixas |ano=2001 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |páxinas=79-90 |ISBN=84-95350-79-3 |ref=harv |url-morta=yes |dataacceso=13/01/2020 |dataarquivo=02/07/2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170702141556/http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg }} * {{Cita libro |nome=Xosé |apelidos={{Versaleta|Landeira Yrago}} |ano=1975 |ligazónautor=Xosé Landeira Yrago |título=Antoloxía de poesía galega. Dos devanceiros ao dezaoito |url=https://books.google.es/books?id=DefOrv3joikC&pg=PA13&dq=%22S%C3%A9culos+Escuros%22&hl=gl&sa=X&ved=0ahUKEwjr2pTJ8YPnAhU-A2MBHVjQA8kQ6AEIlwEwDg#v=onepage&q=%22S%C3%A9culos%20Escuros%22&f=false |editorial=Editorial Galaxia |isbn=84-7154-233-1 |ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|López Carreira}} |nome=A. |ligazónautor=Anselmo López Carreira |ano=2013 |url=http://image7.casadellibro.com/a/l/t0/27/9788499145327.jpg |capítulo=Séculos Escuros e esplendor barroco |título=Historia de Galicia |páxinas=184-185 |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]] |isbn=978-84-9914-532-7 |ref=harv |url-morta=yes |dataacceso=13 de xaneiro de 2020 |dataarquivo=09 de agosto de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160809114143/http://image7.casadellibro.com/a/l/t0/27/9788499145327.jpg }} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Pérez García}} |nome=X. M. |capítulo=Idade Moderna |ano=1996 |título=Nova Historia de Galicia |páxinas=235-352 |url=https://pictures.abebooks.com/CENTRALLIBRERA/12274568198.jpg |editorial=Editorial Tambre |isbn= 84-88681-27-5 |ref=harv }} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Pena Sánchez}} |nome=Xosé Ramón |ligazónautor=Xosé Ramón Pena |ano=2013 |título=[[Historia da literatura galega (Xerais)|Historia da literatura galega]] |volume=I. Das orixes a 1853 |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |isbn=978-84-9914-551-8 |páxinas= |ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Portas Fernández}} |nome=Manuel |ligazónautor=Manuel Portas |ano=1993 |título=Língua e sociedade na Galiza |localización=A Coruña |editorial=[[Baía Edicións]] |edición=2ª |isbn=84-87674-03-8 |oclc=851292825 |ref=harv}} * {{Cita libro| apelidos={{Versaleta|Reixac i Carbó}} |nome=Baldiri |ligazónautor=Baldiri Reixac i Carbó |título=Instruccions per la ensenyança de minyons |url= https://books.google.es/books?id=FqG6-hRM-CkC&lpg=PA13&dq=%22Para%20que%20en%20todo%20el%20reino%20se%20act%C3%BAe%20y%20ense%C3%B1e%20la%20lengua%20castellana%22&pg=PA13#v=onepage&q=%22Para%20que%20en%20todo%20el%20reino%20se%20act%C3%BAe%20y%20ense%C3%B1e%20la%20lengua%20castellana%22&f=false |páxina=13 |ano=1983 |editorial=[[Universidade de Barcelona|Edicions de la Universitat de Barcelona]] |isbn=84-7528-081-1 |lingua=ca |ref=harv}} * {{Cita libro |ligazónautor=Pegerto Saavedra |nome=P. |apelidos={{Versaleta|Saavedra}} |ano=2007 |título=[[A gran historia de Galicia]] |volume=17 VIII V3 A Galicia do Antigo Réxime (ca. 1480 - ca. 1835) |isbn=978-84-96931-17-6 |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |nome=A. |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |ligazónautor=Anxo Tarrío |url=http://cvc.cervantes.es/ensenanza/biblioteca_ele/aepe/pdf/boletin_32-33_17_85/boletin_32-33_17_85_03.pdf |páxinas=7-25 |título=Síntesis de la historia de la literatura gallega (siglos xv-xx) |revista=Boletín de la Asociación Europea de Profesores de Español |número=32-33 |ano= primavera-outono de 1985 (XVII) |ano=1985 |lingua=es |issn=1133-4444 |ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |nome=A. |ligazónautor=Anxo Tarrío |título=Literatura galega. Aportacións a unha Historia crítica |ano=1994 |editorial=Edicións Xerais de Galicia |colección=Universitaria |isbn=84-7507-778-1 |ref = harv}} * {{Cita libro |ligazónautor=Anxo Tarrío |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |nome= A. (coord.) |ano=2000 |título=Literatura. Tomo XXXI: Os Séculos Escuros. O século XIX. [[Proxecto Galicia]] |editorial=[[Hércules de Ediciones|Hércules]] |isbn=978-84-89468-73-3 |ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |máscara-editor= |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=2004 |título=Diccionario da literatura galega. Termos e institucións literarias |volume=IV |url=https://books.google.es/books?id=WIM1IJ4Vmz8C&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |páxina= |localización=Vigo |editorial=Editorial Galaxia |isbn=84-8288-656-8 |ref=harv }} * {{Cita enciclopedia |artigo=século [séculos escuros] |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=1904 |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Séculos Escuros |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=15 |páxinas=241-242 |editorial=[[Ir Indo]] |isbn=84-7680-288-9}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Séculos Escuros |enciclopedia=[[Diccionario enciclopédico galego universal]] |ano=2003-2004 |volume=55 |páxina=51 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |isbn=84-7680-429-6 }} {{Reftermina}} === Outros artigos === * [[Literatura galega dos Séculos Escuros]] * [[Historia da lingua galega]] === Ligazóns externas === * [http://galego.org/historia/escuros.html "Séculos Escuros"] en [[Galego.org]]. * [[Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg|20px]] [http://www.crtvg.es/tvg/a-carta/capitulo-5-lingua-de-reis-lingua-do-pobo "Capítulo 5: Língua de reis, língua do pobo"] {{sic}} ''[[Historias de Galicia]]''. [[Televisión de Galicia]]. 25/3/2007 * [http://literaturagalega.as-pg.gal/etapas/seculos-escuros-e-ilustracion.html;jsessionid=E847151C26EA9F6BB5007F6ECA3462D4 "Séculos Escuros e Ilustración. S. XVI-XVII-XVIII (1483-1702)"] [[Asociación Socio-Pedagóxica Galega]] * {{Cita novas |apelidos={{Versaleta|Tabarés}} |nome=Fernanda |ligazónautor=Fernanda Tabarés |url=http://www.lavozdegalicia.com/ocioycultura/2009/11/07/0003_8090199.htm |título=Aparece un manuscrito en gallego que ilumina los «séculos escuros» |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=7/11/2009 |lingua=Es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Séculos Escuros| ]] kv4ul1danklz80fahvyx001us2ja23w 0 3617 6147975 6108711 2022-08-02T05:57:24Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{1000}} {{1000 artigos icona título|materia=Bioloxía e Xeoloxía}} {{Outros homónimos}} {{Planeta | nome = Terra | símbolo = [[Ficheiro:Earth symbol (bold).svg|24px|🜨]] | imaxe = Earth-DSCOVR-20150706-IFV.jpg | imaxe_tamaño = 240 | pé = A Terra vista dende 1&nbsp;500&nbsp;000 [[Quilómetro|km]], captada polo [[satélite artificial]] [[Deep Space Climate Observatory|DSCOVR]] da [[NASA]] o [[6 de xullo]] de [[2015]] | pronuncia = {{AFI2|ˈtɛ.rɐ|}} | época = J2000 {{#tag:ref|Todas as cantidades astronómicas varían, tanto [[Variación secular|secular]] como [[Frecuencia|periodicamente]]. As cantidades indicadas son os valores do instante [[J2000.0]] da variación secular, facendo caso omiso de todas as variacións periódicas. |group="lower-alpha"}} | afelio = 152&nbsp;097&nbsp;701&nbsp;[[Quilómetro|km]] {{#tag:ref|afelio = ''a'' × (1 + ''e''); perihelio = ''a'' × (1&nbsp;– ''e''), onde ''a'' é o semieixo maior e ''e'' é a excentricidade. A diferenza entre o perihelio e o afelion da Terra é de 5 millóns de quilómetros.<ref name="Wilkinson2009" />|name="ápse" |group="lower-alpha"}}<br/>(1,0167103 [[Unidade astronómica|UA]]) | perihelio = 147&nbsp;098&nbsp;074&nbsp;km {{#tag:ref| |name="ápse" |group="lower-alpha"}}<br/>(0,9832899 UA) | semimaior = 149&nbsp;598&nbsp;261&nbsp;km <ref name="standish_williams_iau"/><br/>(1,00000261 UA) | raio_orbital_medio = 0,999855 UA<br/>149&nbsp;597&nbsp;870,691&nbsp;km | excentricidade = 0.01671123 <ref name="standish_williams_iau"/> | período = 365,256363004 días <ref name="IERS"/><br/>1,000017421 AJ | velocidade_media = 29,78&nbsp;km/s <ref name="earth_fact_sheet" /><br/>107&nbsp;200&nbsp;km/h | anomalía_media = 358.617° | inclinación = {{lista sen marcas |7,155° respecto ó ecuador do Sol; |1,57869° <ref name="Allen294" /> respecto ó plano invariable; |0,00005° respecto á [[eclíptica]] J2000 }} | nodo_asc = -11,26064° <ref name="earth_fact_sheet" />{{#tag:ref|Nas listas de referencia, a lonxitude do nodo ascendente como 348,73936 °, que é equivalente a -11,26064 ° polo feito de que calquera ángulo é igual a si mesmo máis 360°.|group="lower-alpha"}} á eclíptica J2000 | periastro_tempo = 2 de xaneiro de 2021 13:59 <ref name="Park-Chamberlin" /> | arg_peri = 114,20783° <ref name="earth_fact_sheet"/> | satélites = {{lista sen marcas |1 satélite: [[Lúa]] |5 [[cuasisatélite]]s }} | raio_medio = 6&nbsp;371,0&nbsp;km <ref name="hbcp2000" /> | raio_ecuatorial = 6&nbsp;378,1&nbsp;km <ref name="usno" /><ref name="WGS-84" /> | raio_polar = 6&nbsp;356,8&nbsp;km <ref name="cazenave_ahrens1995" /> | achatamento = 0,0033528 <ref name="IERS2004" /><br />1/298.257222101 (ETRS89) | circunferencia = {{lista sen marcas |clase=nowrap |40&nbsp;075,017&nbsp;km <small>ecuatorial</small> <ref name="WGS-84" /> |40&nbsp;007,86&nbsp;km <small>meridional</small> <ref name="WGS-84-2" />{{#tag:ref|A circunferencia da Terra é case exactamente 40&nbsp;000&nbsp;km porque o metro estableceuse con esta medida, máis especificamente, unha décima millonésima da distancia entre os polos e o ecuador.|group="lower-alpha"}} }} | área_superficie = {{lista sen marcas |clase=nowrap |510&nbsp;072&nbsp;000&nbsp;km<sup>2</sup> <ref name="Pidwirny 2006_8" />{{#tag:ref|Debido ás flutuacións naturais, as ambigüidades que rodean as [[Plataforma de xeo|plataformas de xeo]], e os convenios de asignación para os [[Datum|datums verticais]], os valores exactos da terra e a cobertura do océano non son significativos. Sobre a base de datos do [[Mapa de vectores]] e de [http://www.landcover.org/ Global Landcover] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150326085837/http://www.landcover.org/ |data=26 de marzo de 2015 |date=26 de marzo de 2015 }}, os valores extremos para a cobertura dos lagos e regueiros son do 0,6 % e 1,0 % da superficie da Terra. O recubrimento de xeo da [[Antártida]] e [[Groenlandia]] cóntanse como terra, a pesar de que gran parte da rocha na que se sustentan atópase por baixo do nivel do mar.|group="lower-alpha"}} |148&nbsp;940&nbsp;000&nbsp;km<sup>2</sup> terra (29,2 %) |361&nbsp;132&nbsp;000&nbsp;km<sup>2</sup> auga (70,8 %) }} | volume = 1,08321×10<sup>12</sup> km<sup>3</sup> <ref name="earth_fact_sheet" /> | masa = 5,9736×10<sup>24</sup> kg <ref name="Luzum2011" /> | densidade = 5,515&nbsp;g/cm<sup>3</sup> <ref name="earth_fact_sheet" /> | grav_superficial = 9,780327&nbsp;m/s <ref name="NIST2008" /> | factor_momento_de_inercia = 0,3307 <ref name="Williams1994" /> | velocidade_escape = 11,186 km/s <ref name="earth_fact_sheet" /> | día_sideral = 0,99726968&nbsp;d <ref name="Allen296" /><br/>(23h 56m 4,100s) | velocidade_rot = 0,4651&nbsp;km/s <ref name="Cox2000" /> | oblicuidade_eclíptica = 23°26′21″ 0,4119 <ref name="IERS"/> | albedo = {{lista sen marcas |clase=nowrap |0,367 (xeométrico) <ref name="earth_fact_sheet" /> |0,306 (de Bond) <ref name="earth_fact_sheet" /> }} | temp_nome1 = [[Kelvin]] | min_temp_1 = 184&nbsp;K <ref name=asu_lowest_temp /> | med_temp_1 = 287,16&nbsp;K <ref name=kinver20091210 /> ''(1961–90)'' | max_temp_1 = 330&nbsp;K <ref name=asu_highest_temp /> | temp_nome2 = [[Celsius]] | min_temp_2 = −89,2&nbsp;°C | med_temp_2 = 14,0&nbsp;°C ''(1961–90)'' | max_temp_2 = 56,7&nbsp;°C | presión_superficie = [[Atmosfera (unidade)|101,325]]&nbsp;[[Pascal (unidade)|kPa]] ([[Nivel medio do mar|m s. n. m.]]) | composición_atmosfera = {{lista sen marcas |[[Nitróxeno]] 78,08&nbsp;%&nbsp;(N<sub>2</sub>) <ref name="earth_fact_sheet"/> |[[Osíxeno]] 20,95&nbsp;%&nbsp;(O<sub>2</sub>) |[[Argon]] 0,93&nbsp;% [[Porcentaxe en volume|v/v]] |[[Dióxido de carbono|CO<sub>2</sub>]] 400 [[Concentración (química)|ppmv]] <small>(2015)</small> <ref name="NOAA2015" /><ref name="NOAA2020" /> |[[Neon]] 18,2 ppmv <ref name="earth_fact_sheet" /> |[[Hidróxeno]] 5 ppmv |[[Helio]] 5,24 ppmv |[[Metano]] 1,72 ppmv |[[Cripton]] 1 ppmv |[[Óxido nitroso]] 0,31 ppmv |[[Xenon]] 0,08 ppmv |[[Monóxido de carbono|CO]] 0,05 ppmv |[[Ozono]] 0,03 – 0,02 ppmv (variable) |[[Clorofluorocarbonos|CFC]] 0,3 – 0,2 [[Concentración (química)|ppbv]] (variable) |[[Vapor de auga]] 1&nbsp;% (variable)<br />Non computable para o aire seco.}} }} A '''Terra'''<ref>{{DRAG|terra}}</ref> ({{AFI2|ˈtɛ.rɐ|AFI|Gl-terra.ogg}}) (do [[Lingua latina|latín]] ''[[Tellus|Terra]]'', [[mitoloxía romana|deidade romana]] equivalente a [[Xea|Gaia]], [[Mitoloxía grega|deusa grega]] da [[feminidade]] e da [[fecundidade]]), tamén acostuma a chamarse ''Mundo'' ou ''Planeta Azul'', é un [[planeta]] do [[Sistema Solar]] que [[Rotación da Terra|xira sobre si mesmo]] e [[Translación da Terra|ao redor]] da súa [[estrela (astronomía)|estrela]] —o [[Sol]]— na terceira [[Órbita#Órbitas planetarias|órbita]] máis interna. Así mesmo é o fogar de millóns de [[especie]]s de [[ser vivo|seres vivos]], incluíndo os [[ser humano|seres humanos]] e actualmente é o único [[Obxecto astronómico|corpo astronómico]] onde se coñece a existencia de [[vida]].<ref name="science_241_4872_1441" /> É o máis denso e o quinto maior dos oito planetas do [[Sistema Solar]]. Tamén é o maior dos catro [[Planeta interior|terrestres]]. A Terra formouse hai aproximadamente 4&nbsp;550 millóns de anos e a [[Abioxénese|vida xurdiu]] uns mil millóns de anos despois.<ref name="age_earth1"/> A [[Atmosfera terrestre|atmosfera]] e outras condicións [[Factor abiótico|abióticas]] foron alteradas de forma significativa pola [[biosfera]] do planeta, favorecendo a proliferación de [[Organismo aerobio|organismos aerobios]], así como a formación dunha [[Ozonosfera|capa de ozono]] que xunto co [[campo magnético terrestre]] bloquean a [[radiación ultravioleta|radiación solar daniña]], permitindo así a vida na Terra.<ref name="Harrison 2002"/> As [[Xeofísica|propiedades físicas da Terra]], a historia [[xeoloxía|xeolóxica]] e a súa órbita permitiron que a vida siga existindo. Estímase que o planeta seguirá sendo capaz de sustentar vida durante outros 500 millóns de anos, xa que segundo as previsións actuais, pasado ese tempo a crecente luminosidade do Sol terminará causando a extinción da biosfera.<ref name="science310_5756_1947"/><ref name="jaes23_799"/><ref name="ajes38_613"/> A [[codia terrestre|superficie terrestre]] ou codia está dividida en varias [[placa tectónica|placas tectónicas]] que se deslizan sobre o [[magma]] durante períodos de [[Xeoloxía histórica|varios millóns de anos]]. A superficie está cuberta por [[continente]]s e [[illa]]s, estes posúen varios [[lago]]s, ríos e outras fontes de auga, que, xunto cos [[océano]]s de [[auga do mar|auga salgada]], representan cerca do 71% da superficie e constitúen a [[hidrosfera]]. Non se coñece ningún outro planeta con este equilibrio de auga líquida,{{refn|group="lower-alpha"|Na actualidade, os outros planetas do Sistema Solar son ou demasiado quentes ou demasiado fríos para que a auga líquida na superficie alcance un equilibrio "líquido-vapor". En 2007 detectouse vapor de auga na atmosfera dun só [[planeta extrasolar]], e é un xigante gaseoso.<ref name="Tinetti2007" />}} que é indispensable para calquera tipo de vida coñecida. Os [[Polo xeográfico|polos]] da Terra están cubertos na súa maioría de xeo sólido ([[Inlandsis da Antártida]]) ou de [[banquisa]]s ([[casquete polar ártico]]). O [[Estrutura interna da Terra|interior do planeta]] é [[Oroxénese|xeoloxicamente activo]], cunha grosa capa de [[manto]] relativamente sólido, un [[núcleo externo]] líquido que xera un campo magnético, e un [[Núcleo terrestre|núcleo interior]] sólido composto aproximadamente dun 88% de [[ferro]].<ref name="Nación2013" /> A Terra interactúa [[Gravidade da Terra|gravitatoriamente]] con outros obxectos no espazo, especialmente o [[Sol]] e a [[Lúa]]. Na actualidade, a Terra completa unha órbita ao redor do Sol cada vez que realiza 366,26 xiros sobre o seu eixe, o cal é equivalente a 365,26 [[Tempo solar|días solares]] ou a un [[ano sideral]].{{#tag:ref|O número de días solares é un menos que o número de días siderais porque a órbita da Terra ao redor do Sol require un xiro adicional do planeta sobre o seu eixe.|group="lower-alpha"}} O eixe de rotación da Terra atópase [[Oblicuidade da eclíptica|inclinado]] 23,4° con respecto á [[perpendicularidade|perpendicular]] do seu [[plano orbital]], o que produce as variacións estacionais na superficie do planeta cun período dun [[ano tropical]] (365,24 días solares). A Terra posúe un único [[satélite natural]], a [[Lúa]], que comezou a orbitar a Terra hai 4&nbsp;530 millóns de anos; esta produce as [[marea]]s, estabiliza a inclinación do eixe terrestre e reduce gradualmente a velocidade de rotación do planeta. Hai aproximadamente entre {{nowrap|3&nbsp;800 a 4&nbsp;100 millóns de anos}}, durante o chamado [[bombardeo intenso tardío]], numerosos [[asteroide]]s impactaron na Terra, causando significativos cambios na maior parte da súa superficie. Tanto os recursos [[mineral|minerais]] do planeta como os produtos da [[biosfera]] proporcionan [[materia prima|materias primas]] que se utilizan para soster á [[Poboación mundial|poboación humana mundial]]. Os seus habitantes están agrupados nuns 200 [[estado|estados soberanos]] independentes, que interactúan a través da diplomacia, as viaxes, o comercio, e a acción militar. As [[cultura]]s humanas desenvolveron moitas ideas sobre o planeta, incluída a personificación dunha [[deidade]], a crenza nunha [[Terra plana]] ou na [[Xeocentrismo|Terra como centro do universo]], e unha perspectiva moderna do mundo como unha [[Hipótese Gaia|contorna integrada]] que require administración. A súa distancia media ó [[Sol]] é considerada a [[unidade astronómica]] (UA), igual a 149&nbsp;597&nbsp;870,69&nbsp;km. Adoita redondearse a 1,5x10<sup>11</sup> [[metro|m]]. == Cronoloxía == {{Artigo principal|Historia da Terra}} === Formación === Os científicos puideron reconstruír información detallada sobre o pasado da Terra. Segundo estes estudos o material máis antigo do [[Sistema Solar]] formouse hai {{nowrap|4,5672 ± 0,0006}} miles de millóns de anos,<ref name="bowring_housch1995"/> e hai arredor duns 4&nbsp;550 millóns de anos (cunha incerteza do 1%)<ref name="age_earth1"/> formáronse xa a Terra e os outros planetas do Sistema Solar a partir da [[Formación e evolución do Sistema Solar|nebulosa solar]]; unha masa en forma de disco composta do [[Po (materia)|po]] e gas remanente da formación do Sol. Este proceso de formación da Terra a través da [[Acrecemento|acreción]] tivo lugar maioritariamente nun prazo de {{nowrap|10-20 millóns de anos}}.<ref name="nature418_6901_949"/> A capa exterior do planeta, inicialmente [[Fusión (física)|fundida]], arrefriouse ata formar unha codia sólida cando a auga comezou a acumularse na [[atmosfera]]. A [[Lúa]] formouse pouco despois, hai uns 4&nbsp;530 millóns de anos.{{Sfn|Strahler|1992|pp=19-20, 173}}<ref name="science310_5754_1671"/> [[Ficheiro:Artist's concept of collision at HD 172555.jpg|miniatura|esquerda|Representación gráfica da [[Big Splash|teoría do grande impacto]].]] A Lúa púidose formar ao mesmo tempo que a Terra e seguindo un proceso paralelo. O actual modelo consensuado<ref name="reilly20091022"/> sobre a formación da Lúa —elaborado por [[William Kenneth Hartmann|William K. Hartmann]] e [[Donald R. Davis]]— é a [[Big Splash|teoría do grande impacto]], que postula que a [[Lúa]] creouse cando un obxecto do tamaño de [[Marte]] chamado [[Tea (planeta)|Tea]], con cerca do 10% da masa da Terra,<ref name="canup_asphaug2001a"/> impactou de forma tanxencial contra esta.<ref name="canup_asphaug2001b"/> Neste modelo, parte da masa deste corpo podería terse fusionado coa Terra, mentres outra parte sería expulsada ao espazo, proporcionando suficiente material en órbita como para desencadear novamente un proceso de aglutinamento por forzas gravitatorias, e formando así a Lúa.{{Sfn|Strahler|1992|pp=550-553}} === Historia xeolóxica === A [[desgasificación]] da codia e a actividade [[volcán]]ica produciron a atmosfera primordial da Terra. A condensación de vapor de auga, xunto co xeo e a auga líquida achegada polos asteroides e por [[protoplaneta]]s, [[cometa]]s e [[Obxecto transneptuniano|obxectos transneptunianos]] produciron os [[océano]]s.<ref name="watersource"/> O recentemente formado Sol só tiña o 70% da súa [[Luminosidade solar|luminosidade]] actual; con todo, existen evidencias que mostran que os primitivos océanos mantivéronse en estado líquido; unha contradición denominada o «paradoxo do novo Sol débil» xa que aparentemente a auga non debería ser capaz de permanecer nese estado líquido senón no sólido debido á pouca enerxía solar recibida.<ref name="Paradoja_Sol_débil"/> Con todo, unha combinación de [[Gas de efecto invernadoiro|gases de efecto invernadoiro]] e maiores niveis de [[variacións solares|actividade solar]] contribuíron a elevar a temperatura da superficie terrestre, impedindo así que os océanos se conxelasen.<ref name="asp2002"/> Hai 3&nbsp;500 millóns de anos formouse o [[campo magnético]] da Terra, o que axudou a evitar que a atmosfera fose arrastrada polo [[vento solar]].<ref name="physorg20100304"/> Propuxéronse dous grandes modelos para o crecemento dos continentes:<ref name="williams_santosh2004"/> o modelo de crecemento constante,<ref name="science164_1229"/> e o modelo de crecemento rápido nunha fase temperán da historia da Terra.<ref name="rg6_175"/> As investigacións actuais suxiren que a segunda opción é máis probable, cun rápido crecemento inicial da codia continental, seguido dun longo período de estabilidade.<ref name="science310_5756_1947"/>{{refn|group="lower-alpha"|name="jaes41_3_379"|Incluíndo a [[Placa somalí]], que actualmente está en proceso de formación desde a placa africana.<ref name="Chorowicz2005" />}}<ref name="ajes38_613"/> En [[Xeoloxía histórica|escalas de tempo]] de centos de millóns de anos de duración, a superficie terrestre estivo en constante remodelación, formando e fragmentando continentes pola [[tectónica de placas]], proceso promovido pola constante perda de calor do interior do planeta que xenera [[Convección do manto|movementos convectivos]]. Estes continentes desprazáronse pola superficie, combinándose en ocasións para formar un [[supercontinente]]. Hai aproximadamente 750 millóns de anos (Ma), un dos primeiros supercontinentes coñecidos, [[Rodinia]], comezou a crebarse. Os continentes máis tarde recombináronse novamente para formar [[Pannotia]], entre {{nowrap|600 a 540 Ma}}, e finalmente [[Panxea]], que se fragmentou hai 180 Ma ata chegar á configuración continental actual.<ref name="as92_324"/> === Orixe e evolución da vida === {{Liña de tempo gráfica da vida}} {{Artigo principal|Abioxénese|Historia evolutiva da vida}} A día de hoxe, a Terra proporciona o único exemplo coñecido dunha contorna que deu lugar á [[evolución]] da vida.{{Sfn|Sadava|Heller|Orians|2006|p=445}} Crese que procesos químicos altamente enerxéticos produciron unha molécula autoreplicante hai aproximadamente 4&nbsp;000 millóns de anos, e entre 3&nbsp;500 e 3&nbsp;800 millóns de anos existiu o [[último antepasado común universal]].<ref name="sa282_6_90"/> O desenvolvemento da [[fotosíntese]] permitiu que os seres vivos recollesen de forma directa a enerxía do Sol; o osíxeno resultante acumulado na atmosfera formou unha capa de [[ozono]] (unha forma de [[osíxeno]] molecular [O<sub>3</sub>]) na atmosfera superior. A incorporación de células máis pequenas dentro das máis grandes deu como resultado o [[Eucarioxénese|desenvolvemento das células complexas]] chamadas [[célula eucariota|eucariotas]].<ref name="Bruce2016" /><refname="Margulis2009" /><ref name="jas22_3_225"/> Os verdadeiros organismos multicelulares formáronse cando células dentro de [[Colonia (bioloxía)|colonias]] se fixeron cada vez máis especializadas. A vida colonizou a superficie da Terra en parte grazas á absorción da [[radiación ultravioleta]] por parte da [[Ozonosfera|capa de ozono]].<ref name="burton20021129"/> Na década de 1960 xurdiu unha hipótese que afirma que durante o período [[Neoproterozoico]], desde 750 ata os 580 Ma (millóns de anos), produciuse unha intensa [[glaciación]] na que gran parte do planeta foi cuberto por unha capa de xeo. Esta hipótese foi denominada "[[Terra bóla de neve]]", e é de particular interese xa que este suceso precedeu á chamada [[explosión cámbrica|explosión do Cámbrico]], na que as formas de vida multicelulares comezaron a proliferar.<ref name="kirschvink1992"/> Trala explosión de vida do Cámbrico, hai uns 535 Ma, producíronse cinco grandes [[Extinción en masa|extincións en masa]].<ref name="sci215_4539_1501"/> Delas, o [[Extinción dos dinosauros|evento máis recente]] ocorreu hai 65 Ma, cando o impacto dun asteroide provocou a extinción dos [[dinosauro]]s non aviarios, así como doutros grandes [[réptiles]], excepto algúns pequenos animais como os [[mamíferos]], que por aquel entón eran similares ás actuais [[Sorícidos|musarañas]]. Durante os últimos 65 millóns de anos os mamíferos diversificáronse, ata que hai varios millóns de anos, un animal africano con aspecto de simio, coñecido como o ''[[Orrorin|Orrorin tugenensis]]'', adquiriu a capacidade de manterse en pé.<ref name="gould1994"/> Isto permitiulle utilizar ferramentas e favoreceu a súa capacidade de comunicación, proporcionando a nutrición e a estimulación necesarias para desenvolver un cerebro máis grande, e permitindo así a evolución da especie humana. O desenvolvemento da agricultura e da civilización permitiu aos humanos alterar a Terra nun curto espazo de tempo como non o fixo ningunha outra especie,<ref name="bgsa119_1_140"/> afectando tanto á natureza como á diversidade e cantidade de formas de vida. O presente patrón de [[Glaciación|idades de xeo]] comezou hai arredor de 40 Ma e logo intensificouse durante o [[Plistoceno]], hai arredor de 3 Ma. Desde entón as rexións en [[latitude]]s altas foron obxecto de repetidos ciclos de glaciación e desxeo, en ciclos de 40-100 mil anos. A última glaciación continental terminou hai 10&nbsp;000 anos.<ref name="psc"/> === Futuro === {{AP|Futuro da Terra}} [[Ficheiro:Solar Life Cycle-gl.svg|miniatura|700px|center|Ciclo da [[Evolución estelar|vida solar]].]] O futuro do planeta está estreitamente ligado ao do Sol. Como resultado da acumulación constante de [[helio]] no núcleo do Sol, a [[Luminosidade solar|luminosidade total da estrela]] irá aos poucos en aumento. A luminosidade do Sol crecerá nun 10% nos próximos 1,1 Ga {{nowrap|(1&nbsp;100 millóns de anos)}} e nun 40% nos próximos 3,5&nbsp;Ga.<ref name="sun_future"/> Os modelos climáticos indican que o aumento da radiación podería ter consecuencias nefastas na Terra, incluíndo a perda dos [[océano]]s do planeta.<ref name="icarus74_472"/> Espérase que a Terra sexa habitable por ao redor doutros 500 millóns de anos a partir deste momento,<ref name="britt2000"/> aínda que este período podería estenderse ata 2.300 millóns de anos se se elimina o nitróxeno da atmosfera.<ref name="pnas1_24_9576"/> O aumento de temperatura na superficie terrestre acelerará o [[Ciclo do carbono|ciclo do CO<sub>2</sub>]] [[Substancia inorgánica|inorgánico]], o que reducirá a súa concentración ata niveis letalmente baixos para as plantas (10 [[Partes por millón|ppm]] para a [[Fixación do carbono C4|fotosíntese C<sub>4</sub>]]) dentro de aproximadamente 500<ref name="britt2000"/> a 900&nbsp;millóns de anos. A falta de vexetación resultará na perda de osíxeno na atmosfera, o que provocará a extinción da vida animal ao longo de varios millóns de anos máis.<ref name="ward_brownlee2002"/> Despois doutros mil millóns de anos, todas as augas superficiais desaparecerían<ref name="carrington"/> e a temperatura media global alcanzará os 70&nbsp;°C.<ref name="ward_brownlee2002"/> Mesmo se o Sol fose eterno e estable, o continuo arrefriado interior da Terra traduciríase nunha gran perda de CO<sub>2</sub> debido á redución da [[volcán|actividade volcánica]],<ref name="sec1014"/> e o 35&nbsp;% da auga dos océanos podería descender ata o [[Manto terrestre|manto]] debido á diminución do vapor de ventilación nas dorsais oceánicas.<ref name="hess5_4_569"/> O Sol, seguindo a súa [[Evolución estelar|evolución]] natural, converterase nunha [[xigante vermella]] nuns 5&nbsp;Ga. Os modelos predín que o Sol se expandirá ata unhas 250 veces o seu tamaño actual, alcanzando un raio próximo a 1 [[Unidade astronómica|UA]] (uns 150 millóns de km).<ref name="sun_future"/><ref name="sun_future_schroder"/> O destino que sufrirá a Terra entón non está claro. Sendo unha xigante vermella, o Sol perderá aproximadamente o 30&nbsp;% da súa masa, polo que sen os efectos das [[Forza de marea|mareas]], a Terra moverase a unha órbita de 1,7 UA (uns 250 millóns de km) do Sol cando a estrela alcance o seu raio máximo. Por tanto espérase que o planeta escape inicialmente de ser envolvido pola tenue atmosfera exterior expandida do Sol. Aínda así, calquera forma de vida restante sería destruída polo aumento da luminosidade do Sol (alcanzando un máximo de preto de 5000 veces o seu nivel actual).<ref name="sun_future" /> Con todo, unha simulación realizada en 2008 indica que a órbita da Terra decaerá debido aos efectos de marea e arrastre, ocasionando que o planeta penetre na atmosfera estelar e se vaporice.<ref name="sun_future_schroder" /> == Composición e estrutura == {{Artigo principal|Ciencias da Terra}} [[Ficheiro:Terrestrial planet size comparisons.jpg|miniatura|upright=1.5|Comparación de tamaño dos [[Planeta interior|planetas interiores]], (de esquerda a dereita): [[Mercurio (planeta)|Mercurio]], [[Venus]], Terra e [[Marte]].]] A Terra é un [[Planeta interior|planeta terrestre]], o que significa que é un corpo [[rocha|rochoso]] e non un [[Planeta exterior|xigante gasoso]] como [[Xúpiter]]. É o máis grande dos catro planetas terrestres do Sistema Solar en tamaño e masa, e tamén é o que ten a maior densidade, a maior [[Gravidade da Terra|gravidade superficial]], o [[Campo magnético terrestre|campo magnético]] máis forte e a rotación máis rápida dos catro.<ref name="stern20011125"/> Tamén é o único planeta terrestre con [[Tectónica de placas|placas tectónicas]] activas.<ref name="science288_5473_2002"/> O movemento destas placas produce que a superficie terrestre estea en constante cambio, sendo responsables da formación de montañas, da sismicidade e do vulcanismo. O ciclo destas placas tamén xoga un papel preponderante na regulación da temperatura terrestre, contribuíndo á reciclaxe de gases con efecto invernadoiro como o [[dióxido de carbono]], por medio da renovación permanente dos fondos oceánicos.<ref>{{cita web |url=http://www.lanacion.com.ar/1575470-diez-datos-fascinantes-sobre-el-planeta-tierra |título=Diez datos fascinantes sobre el planeta Tierra |dataacceso= 12/12/2014 |editor=diario La nación |lingua=castelán}}</ref> A masa da Terra é moi estable a grandes trazos, uns 5,9736×10<sup>24</sup> kg, mais intercambia materia co exterior, tanto por evaporación atmosférica como por caída de [[meteorito]]s. Esta última supón máis de 10.000&nbsp;[[tonelada|t]] anuais (unhas 54 t diarias).<ref>{{Cita web|título=Cosmic caller goes out with a bang|url=http://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2020/01/Cosmic_caller_goes_out_with_a_bang|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=29-1-2020|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Writing on the wall|url=http://www.esa.int/spaceinimages/Images/2019/02/Writing_on_the_wall|páxina-web=European Space Agency|data-acceso=20-2-2019|lingua=en-GB}}</ref> === Forma === {{Artigo principal|Forma da Terra}} [[Ficheiro:Volcán Chimborazo, "El Taita Chimborazo".jpg|miniatura|Volcán [[monte Chimborazo|Chimborazo]], o punto terrestre máis afastado do centro da terra.]] A forma da Terra é moi parecida á dun [[esferoide|esferoide oblato]], unha esfera [[Achatamento|achatada]] polos [[Polo xeográfico|polos]], resultando nun [[Avultamento ecuatorial|avultamento]] ao redor do [[Ecuador terrestre|ecuador]].<ref name="milbert_smith96"/> Este avultamento está causado pola rotación da Terra, e ocasiona que o diámetro no ecuador sexa 43 [[quilómetro|km]] máis longo que o diámetro dun [[Polo xeográfico|polo]] ao outro.<ref name="ngdc2006"/> Hai aproximadamente 22&nbsp;000 anos a Terra tiña unha forma máis esférica, a maior parte do [[hemisferio norte]] atopábase cuberto por xeo, e a medida que o xeo se derretía causaba unha menor presión na superficie terrestre na que se sostiñan causando isto un tipo de «rebote»,<ref name="fatter_Earth"/> este fenómeno seguiu ocorrendo ata a mediados da década de 1990 cando os científicos se decataron de que este proceso se inverteu, é dicir, o avultamento aumentaba, as observacións do satélite [[Gravity Recovery and Climate Experiment|GRACE]] mostran que polo menos desde 2002, a perda de xeo de [[Groenlandia]] e da [[Antártida]] foi a principal responsable desta tendencia. A [[topografía]] local desvíase deste esferoide idealizado, aínda que as diferenzas a escala global son moi pequenas: a Terra ten unha desviación de aproximadamente unha parte entre 584, ou o 0,17%, desde o esferoide de referencia, que é menor á tolerancia do 0,22% permitida nas [[billar|bólas de billar]].<ref name="wpba2001"/> As maiores desviacións locais na superficie rochosa da Terra son o monte [[Everest]] (8&nbsp;848 m sobre o nivel local do mar) e o [[abismo de Challenger]], ao sur da [[foxa das Marianas]] (10&nbsp;911 m baixo o nivel local do mar). Debido á protuberancia ecuatorial, os [[Cumio (topografía)|cumios]] terrestres máis afastados do centro da terra son o volcán [[monte Chimborazo|Chimborazo]] en [[Ecuador]] e a montaña [[Huascarán]] no [[Perú]].<ref name="ps20_5_16"/><ref name="lancet365_9462_831"/><ref name="tall_tales"/> === Tamaño === A circunferencia no ecuador é de 40&nbsp;091&nbsp;km. O diámetro no ecuador é de 12&nbsp;756&nbsp;km e nos polos de 12&nbsp;730&nbsp;km.<ref name="caltech">Páxina web Cool Cosmos, «Pregúntale a un astrónomo, para niños», datos sobre o tamaño da Tierra. [http://legacy.spitzer.caltech.edu/espanol/edu/askkids/earthsize.shtml] Consultado o 12/12/2014 {{es}}</ref> O diámetro medio de referencia para o esferoide é duns 12&nbsp;742&nbsp;km, que é aproximadamente 40&nbsp;000&nbsp;km/[[Número pi|π]], xa que o [[metro]] definiuse orixinalmente como a dezmillonésima parte da distancia desde o ecuador ata o [[Polo Norte]] en [[París]], [[Francia]].<ref name="nist_length2000"/> A primeira medición do tamaño da terra foi feita por [[Eratóstenes]], no ano {{AC|240}} Nesa época aceptábase que a terra era esférica. Eratóstenes calculou o tamaño da terra medindo o ángulo con que alumaba o sol no solsticio, tanto en [[Alexandría]] como en [[Siena]], distante a 750&nbsp;km. O tamaño que obtivo foi dun diámetro de 12&nbsp;000&nbsp;km e unha circunferencia de 40&nbsp;000&nbsp;km,<ref name=guia3,8>{{Cita Harvard sen parénteses|Asimov|1984|loc=Aproximadamente no sitio 3,8% do libro}}</ref> é dicir cun erro de só o 6% respecto dos datos actuais. Posteriormente [[Posidonio|Posidonio de Apamea]] repetiu as medicións no ano {{AC|100}}, obtendo o dato de 29&nbsp;000&nbsp;km para a circunferencia, considerablemente máis impreciso respecto dos datos actuais. Este último valor foi o que aceptou [[Tolomeo]], polo que prevaleceu ese valor nos seguintes séculos.<ref name=guia3,8 /> Cando [[Fernando de Magalhães|Fernando de Magallanes]] deu a volta a todo o planeta en [[1521]], restableceuse o dato calculado por Eratóstenes.<ref name=guia3,9>{{Cita Harvard sen parénteses|Asimov|1984|loc=Aproximadamente no sitio 3,9% do libro}}</ref> {| class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin-left: 2em;" |+ Composición química da codia terrestre<ref name="brown_mussett1981"/> !rowspan="2"|Composto !rowspan="2"|Fórmula !colspan="2"|Composición |- !style="font-size: smaller;"|Continental !style="font-size: smaller;"|Oceánica |- |[[Cuarzo|sílice]] |style="text-align: center;"|SiO<sub>2</sub> |style="text-align: right;"|60,2% |style="text-align: right;"|48,6% |- |[[óxido de aluminio|alumina]] |style="text-align: center;"|Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub> |style="text-align: right;"|15,2% |style="text-align: right;"|16,5% |- |[[cal]] |style="text-align: center;"|CaO |style="text-align: right;"|5,5% |style="text-align: right;"|12,3% |- |[[periclasa|magnesio]] |style="text-align: center;"|MgO |style="text-align: right;"|3,1% |style="text-align: right;"|6,8% |- |[[óxido de ferro (II)]] |style="text-align: center;"|FeO |style="text-align: right;"|3,8% |style="text-align: right;"|6,2% |- |[[óxido de sodio]] |style="text-align: center;"|Na<sub>2</sub>O |style="text-align: right;"|3,0% |style="text-align: right;"|2,6% |- |[[óxido de potasio]] |style="text-align: center;"|K<sub>2</sub>O |style="text-align: right;"|2,8% |style="text-align: right;"|0,4% |- |[[óxido de ferro (III)]] |style="text-align: center;"|Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> |style="text-align: right;"|2,5% |style="text-align: right;"|2,3% |- |[[molécula de auga|auga]] |style="text-align: center;"|H<sub>2</sub>O |style="text-align: right;"|1,4% |style="text-align: right;"|1,1% |- |[[dióxido de carbono]] |style="text-align: center;"|CO<sub>2</sub> |style="text-align: right;"|1,2% |style="text-align: right;"|1,4% |- |[[Óxido de titanio (IV)|óxido de titanio]] |style="text-align: center;"|TiO<sub>2</sub> |style="text-align: right;"|0,7% |style="text-align: right;"|1,4% |- |[[Óxido de fósforo (V)|óxido de fósforo]] |style="text-align: center;"|P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> |style="text-align: right;"|0,2% |style="text-align: right;"|0,3% |- !colspan="2"|Total !style="text-align: right;"|99,6% !style="text-align: right;"|99,9% |} === Composición química === A masa da Terra é aproximadamente de 5,98×10<sup>24</sup> kg. Os [[Elemento químico|elementos químicos]] que a compoñen son principalmente [[ferro]] (32,1%) [[osíxeno]] (30,1%), [[silicio]] (15,1%), [[magnesio]] (13,9%), [[xofre]] (2,9%), [[níquel]] (1,8%), [[calcio]] (1,5%) e [[aluminio]] (1,4%) e o 1,2% restante de trazas doutros elementos.<ref name="pnas71_12_6973"/> Debido á [[segregación de masa]], crese que a zona do núcleo está composta principalmente de ferro (88,8%), con pequenas cantidades de níquel (5,8%), [[xofre]] (4,5%), e menos do 1% formado por trazas doutros elementos.<ref name="pnas71_12_6973"/> O xeoquímico [[Frank Wigglesworth Clarke|F.W. Clarke]] calcula que un pouco máis do 47% da codia terrestre componse de osíxeno. Os compoñentes das rochas máis comúns da codia da Terra son case todos óxidos. Cloro, xofre e flúor son as únicas excepcións significativas, e a súa presenza total en calquera rocha é xeralmente moito menor do 1%. Os principais óxidos son os de silicio (sílice), aluminio (alumina), ferro, calcio (cal), magnesio, potasio (potasa) e sodio. A sílice actúa principalmente como un ácido formando silicatos, os minerais máis comúns das rochas ígneas. A partir dun cálculo en base a 1&nbsp;672 análises de todo tipo de rochas, Clarke deduciu que un 99,22% das rochas están compostas por 11 óxidos (véxase o cadro da dereita). Todos os demais prodúcense só en cantidades moi pequenas.<ref>{{1911|articule=Petrology}}</ref> === Estrutura interna === {{Artigo principal|Estrutura interna da Terra|Xeosfera}} O interior da Terra, do mesmo xeito que o dos outros planetas terrestres, está dividido en capas segundo a súa composición [[Substancia química|química]] ou as súas propiedades físicas ([[Reoloxía|reolóxicas]]), pero a diferenza dos outros planetas terrestres, ten un [[núcleo interno]] e [[núcleo externo|externo]] distintos. A súa capa externa é unha [[Codia terrestre|codia]] de [[silicato]] sólido, quimicamente diferenciado, baixo a cal atópase un manto sólido de alta [[viscosidade]]. A codia está separada do manto pola [[descontinuidade de Mohorovičić]], variando o espesor da mesma desde unha media de 6&nbsp;km nos océanos a unha media de 30 e 50&nbsp;km nos continentes. A codia e a parte superior fría e ríxida do [[Manto#Subdivisións do manto|manto superior]] coñécense comunmente como a [[litosfera]], e é da litosfera do que están compostas as placas tectónicas.{{Sfn|Strahler|1992|pp=5-7, 173-174}} Debaixo da litosfera atópase a [[astenosfera]], unha capa de relativamente baixa viscosidade sobre a que flota a litosfera. Dentro do manto, entre os 410 e 660&nbsp;km baixo a superficie, prodúcense importantes cambios na estrutura cristalina. Estes cambios xeran unha [[zona de transición]] que separa a parte superior e inferior do manto. Baixo o manto atópase un [[Núcleo terrestre#Subdivisións do núcleo|núcleo externo]] líquido de viscosidade extremadamente baixa, cubrindo un [[Núcleo terrestre|núcleo interno]] sólido.<ref name="tanimoto_ahrens1995"/> O núcleo interno pode xirar cunha [[velocidade angular]] lixeiramente superior que o resto do planeta, avanzando de 0,1 a 0,5° por ano.<ref name="science309_5739_1313"/> A densidade increméntase coa profundidade, como se pode apreciar na táboa.{{Sfn|Strahler|1992|pp=5-7, 173-174}} {| class="wikitable" style="margin:4px; margin-right:0; text-align:center;" |+ Capas xeolóxicas da Terra<ref name="pnas76_9_4192"/> |- ! rowspan="8" style="font-size:smaller; text-align:center; padding:0;"|<br />[[Ficheiro:Earth-crust-cutaway-gl.svg|300px|center]]<br />Corte da Terra desde o núcleo ata a exosfera (non está a escala). !Profundidade<ref name="robertson2001"/><br /><span style="font-size: smaller;">km</span> !style="vertical-align: bottom;"|Compoñentes<br />das capas !Densidade<br /><span style="font-size: smaller;">g/cm³</span> |- |0-60 |style="text-align:left;"|Litosfera{{#tag:ref|Localmente varía entre 5 e 200&nbsp;km.|group="lower-alpha"}} |— |- style="background:#FEFEFE;" |0-35 |style="text-align:left; padding-left:1em;"| Codia{{#tag:ref|Localmente varia entre 5 e 70&nbsp;km.|group="lower-alpha"}} |2,2-2,9 |- style="background:#FEFEFE;" |35-60 |style="text-align:left; padding-left:1em;"| Manto superior |3,4-4,4 |- |&nbsp;&nbsp;35-2890 |style="text-align:left;"|Manto |3,4-5,6 |- style="background:#FEFEFE;" |100-700 |style="text-align:left; padding-left:1em;"| Astenosfera |— |- |2890-5100 |style="text-align:left;"|Núcleo externo |9,9-12,2 |- |5100-6378 |style="text-align:left;"|Núcleo interno |12,8-13,1 |} ==== Distribución da xeosfera ==== [[Ficheiro:Jordens inre-numbers.svg|miniatura|dereita|150px|1-[[Núcleo terrestre#Subdivisións do núcleo|Núcleo interno]], 2-[[Núcleo terrestre#Subdivisións do núcleo|núcleo externo]], 3-[[manto inferior]], 4-[[manto superior]], 5-[[litosfera]] e 6-[[codia terrestre]].]] A xeosfera divídese en tres partes: [[codia terrestre|codia]], [[manto]] e [[Núcleo terrestre|núcleo]]. ===== [[codia terrestre|Codia]] ===== É a parte máis superficial da Terra. Pódense distinguir dous tipos de codia: * '''Codia continental''': duns 70&nbsp;km de grosor, a súa rocha máis abundante é o [[granito]]. Pódese observar nos [[continente]]s e nas [[illa]]s. * '''Codia oceánica''': duns 10&nbsp;km de grosor. Na súa composición abunda o [[basalto]]. ===== [[Manto]] ===== Capa situada debaixo da codia. As rochas que o constitúen son ricas en osíxeno, [[magnesio]], silicio e ferro. Encóntrase a [[temperatura]]s entre os 1&nbsp;500 e 3&nbsp;000&nbsp;°C. ===== [[Núcleo terrestre]] ===== Ocupa o centro da Terra. Está constituído por rochas ricas en ferro e [[níquel]], Está a unha temperatura duns 6&nbsp;000&nbsp;°C. Podémolo dividir en dous tipos: * '''Núcleo interno''': esténdese ata o centro da terra e está en estado [[sólido]]. * '''Núcleo externo''': pénsase que se atopa en estado [[líquido]], alcanza as 3&nbsp;700 [[milla]]s de profundidade e os seus compoñentes están sometidos a moita presión e temperatura. === Calor === A [[enerxía térmica|calor interna]] da Terra provén dunha combinación da calor residual da acreción planetaria (20%) e da calor producida pola [[Radioactividade|desintegración radioactiva]] (80%).<ref name="turcotte"/> Os [[isótopo]]s con maior produción de calor na Terra son o [[Potasio|potasio-40]], o [[Uranio|uranio-238]], [[uranio-235]] e [[Torio|torio-232]].<ref name="sanders20031210"/> No centro do planeta, a temperatura pode chegar ata os 7&nbsp;000 K e a presión pode alcanzar os 360 [[Pascal (unidade)|GPa]].<ref name="ptrsl360_1795_1227"/> Debido a que gran parte da calor é proporcionada pola desintegración radioactiva, os científicos creen que na historia temperá da Terra, antes de que os isótopos de reducida [[vida media (física)|vida media]] se esgotaran, a produción de calor da Terra foi moito maior. Esta produción de calor extra, que hai aproximadamente 3&nbsp;000 millóns de anos era o dobre que a produción actual,<ref name="turcotte"/> puido incrementar os gradientes de temperatura dentro da Terra, incrementando a [[convección]] do manto e a tectónica de placas, permitindo a produción de rochas ígneas como as [[komatita]]s que non se forman na actualidade.<ref name="epsl121_1"/>{{Sfn|Strahler|1992|pp=5-7,173-174}} {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Isótopos actuais de maior produción de calor<ref name="T&S 137"/> |- ! Isótopo ! Calor emitido<br /><span style="font-size: smaller;">[[Watt|Vatio]]s/kg isótopo</span> ! Vida media<br /><span style="font-size: smaller;">anos</span> ! Concentración media do manto<br /><span style="font-size: smaller;">kg isótopo/kg manto</span> ! Calor emitido<br /><span style="font-size: smaller;">W/kg manto</span> |- | <sup>238</sup>U | {{nowrap|9,46 × 10<sup>-5</sup>}} | {{nowrap|4,47 × 10<sup>9</sup>}} | {{nowrap|30,8 × 10<sup>-9</sup>}} | {{nowrap|2,91 × 10<sup>-12</sup>}} |- | <sup>235</sup>U | {{nowrap|5,69 × 10<sup>-4</sup>}} | {{nowrap|7,04 × 10<sup>8</sup>}} | {{nowrap|0,22 × 10<sup>-9</sup>}} | {{nowrap|1,25 × 10<sup>-13</sup>}} |- | <sup>232</sup>Th | {{nowrap|2,64 × 10<sup>-5</sup>}} | {{nowrap|1,40 × 10<sup>10</sup>}} | {{nowrap|124 × 10<sup>-9</sup>}} | {{nowrap|3,27 × 10<sup>-12</sup>}} |- | <sup>40</sup>K | {{nowrap|2,92 × 10<sup>-5</sup>}} | {{nowrap|1,25 × 10<sup>9</sup>}} | {{nowrap|36,9 × 10<sup>-9</sup>}} | {{nowrap|1,08 × 10<sup>-12</sup>}} |} A media de perda de calor da Terra é de {{nowrap|87 mW m<sup>-2</sup>}}, que supón unha perda global de {{nowrap|4,42 × 10<sup>13</sup> W}}.<ref name="jg31_3_267"/> Unha parte da enerxía térmica do núcleo é transportada cara á codia por [[Pluma mantélica|plumas do manto]]; unha forma de convección que consiste en afloramentos de rocha a altas temperaturas. Estas plumas poden producir [[Punto quente|puntos quentes]] e [[Coada de lava|coadas]] de [[basalto]].<ref name="science246_4926_103"/> A maior parte da calor que perde a Terra fíltrase entre as placas tectónicas, nas surxencias do manto asociadas ás [[Dorsal oceánica|dorsais oceánicas]]. Case todas as perdas restantes prodúcense por [[Condución de calor|condución]] a través da litosfera, principalmente nos océanos, xa que alí a codia é moito máis delgada que nos continentes.<ref name="heat loss" />{{Sfn|Strahler|1992|pp=5-7,173-4}} {| class="wikitable" style="float:right; margin-left:1em;" |+ [[Placa tectónica|Placas tectónicas da Terra]]<ref name="brown_wohletz2005"/> |- |colspan="2" style="font-size: smaller; text-align: center;"|[[Ficheiro:Tectonic plates (empty).svg|300px|alt=Mostra da extensión e os límites das placas tectónicas, con superposición de contornos nos continentes que se apoian]] |- !Nome da placa !Área<br /><span style="font-size: smaller;">10<sup>6</sup>&nbsp;km²</span> |- | {{lenda|#FB9B7A|[[Placa africana]]}}{{refn|group="lower-alpha"|name="jaes41_3_379"}}||style="text-align: center;"| 78,0 |- | {{lenda|#8A9BBE|[[Placa antártica]]}} ||style="text-align: center;"| 60,9 |- | <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:90%;"><span style="border:#F9424F solid 1px; background-color:#F9424F; color:white">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>&nbsp;</span><span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:90%;"><span style="border:#FCB482 solid 1px; background-color:#FCB482; color:white">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>&nbsp;[[Placa indoaustraliana]]</span>||style="text-align: center;"| 47,2 |- | {{lenda|#7FA172|[[Placa euroasiática]]}} ||style="text-align: center;"| 67,8 |- | {{lenda|#AC8D7F|[[Placa norteamericana]]}} ||style="text-align: center;"| 75,9 |- | {{lenda|#AD82B0|[[Placa suramericana]] }} ||style="text-align: center;"| 43,6 |- | {{lenda|#FEE6AA|[[Placa pacífica]]}} ||style="text-align: center;"| 103,3 |} === Placas tectónicas === {{Artigo principal|Tectónica de placas}} A mecanicamente ríxida capa externa da Terra, a [[litosfera]], está fragmentada en pezas chamadas [[Placa tectónica|placas tectónicas]]. Estas placas son elementos ríxidos que se moven en relación uns con outros seguindo un destes tres patróns: [[bordo converxente|bordos converxentes]], no que dúas placas se aproximan; [[bordo diverxente|bordos diverxentes]], no que dúas placas se separan, e [[falla transformante|bordos transformantes]], no que dúas placas se deslizan lateralmente entre si.{{Sfn|Strahler|1992|pp=7-19}} Ao longo destes bordos de placa prodúcense os [[terremoto]]s, a [[volcán|actividade volcánica]], a [[Oroxénese|formación de montañas]] e a formación de [[Fosa abisal|fosas oceánicas]].<ref name="kious_tilling1999"/> As placas tectónicas deslízanse sobre a parte superior da [[astenosfera]], a sólida pero menos viscosa sección superior do manto, que pode fluír e moverse xunto coas placas,<ref name="seligman2008"/> e cuxo movemento está fortemente asociado aos patróns de [[Convección do manto|convección]] dentro do manto terrestre.{{Sfn|Anguita Virella|Moreno Serraño|1991|pp=15-49}} A medida que as placas tectónicas migran a través do planeta, o fondo oceánico se [[Subdución|subduce]] baixo os bordos das placas nos límites converxentes. Ao mesmo tempo, o afloramento de material do manto nos límites diverxentes crea novo fondo oceánico nas [[dorsal oceánica|dorsais oceánicas]]. A combinación destes procesos recicla continuamente a [[codia oceánica]] novamente no manto.{{Sfn|Agueda Villar|Anguita Virella|Araña Silvestre|López Ruiz|Sánchez de la Torre|pp.=205-19}} Debido a este proceso de reciclaxe, a maior parte do chan mariño ten menos de {{Nowrap|100 millóns}} de anos de idade. A codia oceánica máis antiga atópase no Pacífico Occidental, e ten unha idade estimada duns {{Nowrap|200 millóns}} de anos.<ref name="duennebier1999"/><ref name="noaa20070307"/> En comparación, a [[codia continental]] máis antiga rexistrada ten {{Nowrap|4&nbsp;030 millóns}} de anos de idade.<ref name="cmp134_3"/> As 7 placas máis grandes son a [[Placa pacífica|pacífica]], [[Placa norteamericana|norteamericana]], [[Placa eurasiática|eurasiática]], [[Placa africana|africana]], [[Placa antártica|antártica]], [[Placa indoaustraliana|indoaustraliana]] e [[Placa suramericana|suramericana]].{{Sfn|Strahler|1992|p=12}} Outras placas notables son a [[placa indica]], a [[placa arábiga]], a [[placa do Caribe]], a [[placa de Naza]] na costa occidental de [[América do Sur]], e a [[placa de Scotia]] no sur do [[océano Atlántico]]. A placa de Australia fusionouse coa placa da India hai entre 50 e 55 millóns de anos. As placas con movemento máis rápido son as placas oceánicas, coa [[placa de Cocos]] avanzando a unha velocidade de 75&nbsp;mm/ano<ref name="podp2000"/> e a placa do Pacífico movéndose entre 52 a 69&nbsp;mm/ano. No outro extremo, a placa con movemento máis lento é a placa eurasiática, que avanza a unha velocidade típica de aproximadamente 21&nbsp;mm/ano.<ref name="gps_time_series"/>.<ref name="Argus_etal_2011">{{Cite journal |last1=Argus |first1=D.F. |last2=Gordon |first2=R.G. |last3=DeMets |first3=C. |date=2011 |title=Geologically current motion of 56 plates relative to the no‐net‐rotation reference frame|journal=Geochemistry, Geophysics, Geosystems |lingua= en|dataacceso= 21 de xaneiro de 2021|volume=12 |issue=11 |pages=n/a |doi=10.1029/2011GC003751|bibcode=2011GGG....1211001A}}</ref> === Superficie === {{Artigo principal|Accidente xeográfico|Codia terrestre|Xeomorfoloxía|Litosfera}} [[Ficheiro:AYool topography 15min-gl.png|upright=1.5|esquerda|miniatura|[[Relevo terrestre|Altimetría]] e [[batimetría]] actual. Datos do [http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/topo/ Modelo Dixital de Terreo] do ''National Geophysical Data Center'' dos Estados Unidos.]] A superficie total da Terra ten arredor de 510 millóns de km<sup>2</sup>.<ref name="Pidwirny 2006_8">{{Cita web|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|páxina-web=|título=Surface area of our planet covered by oceans and continents.(Table 8o-1)|data-acceso=10 de febreiro de 2021|trad_título=Area superficial do planeta cuberta por océanos e continentes|lingua=en}}</ref> O [[Relevo terrestre|relevo]] da Terra varía enormemente dun lugar a outro. Cerca do 70,8%<ref name="Pidwirny2006" /> da superficie está cuberta por auga, con gran parte da [[plataforma continental]] por baixo do [[Nivel medio do mar|nivel do mar]]. A superficie mergullada ten características montañosas, incluíndo un sistema de [[Dorsal oceánica|dorsais oceánicas]], así como volcáns submarinos,<ref name="ngdc2006" /> [[Fosa abisal|fosas oceánicas]], [[Canón submarino|canóns submarinos]], [[meseta]]s e [[Chaira abisal|chairas abisais]]. O restante 29,2% non cuberto pola auga componse de montañas, desertos, chairas, mesetas e outras [[xeomorfoloxía]]s. [[Ficheiro:Earth dry elevation.stl|thumb|right|Terra actual sen auga, a elevación moi esaxerada (premer na imaxe para ver modelo 3D xiratorio).]] A superficie do planeta moldéase ao longo de períodos de tempo xeolóxicos, debido ó feito da [[erosión]] e da [[tectónica]]. As características desta superficie formada ou deformada mediante a tectónica de placas están suxeitas a unha constante [[Meteorización|erosión]] por mor das [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitacións]], os ciclos térmicos e os efectos químicos. A [[glaciación]], a [[erosión costeira]], a acumulación dos [[Arrecife de coral|arrecifes de coral]] e os grandes impactos de [[meteorito]]s<ref name="kring"/> tamén actúan para remodelar a paisaxe. A [[codia continental]] componse de material de menor densidade, como as [[Rocha magmática|rochas ígneas]] [[granito]] e [[andesita]]. Menos común é o [[basalto]], unha densa rocha volcánica que é o compoñente principal dos fondos oceánicos.<ref name="layers_earth"/> As [[rocha sedimentaria|rochas sedimentarias]] fórmanse pola acumulación de sedimentos [[Diaxénese|compactados]]. Case o 75% da superficie continental está cuberta por rochas sedimentarias, a pesar de que estas solo forman un 5% da codia.<ref name="jessey"/> O terceiro material rochoso máis abundante na Terra son as [[rocha metamórfica|rochas metamórficas]], creadas a partir da transformación de tipos de rocha xa existentes mediante altas presións, altas temperaturas, ou ambas as dúas. Os minerais de silicato máis abundantes na superficie da Terra inclúen o [[cuarzo]], os [[feldespato]]s, o [[anfíbolo]], a [[mica]], o [[piroxeno]] e a [[olivina]].<ref name="de_pater_lissauer2010"/> Os minerais de carbonato máis comúns son a [[calcita]] (que se atopa en pedra [[calcaria]]) e a [[dolomita]].<ref name="wekn_bulakh2004"/> A [[pedosfera]] é a capa máis externa da Terra. Está composta de terra e está suxeita aos [[Pedoxénese|procesos de formación do chan]]. Existe no encontro entre a [[litosfera]], a [[atmosfera]], a [[hidrosfera]] e a [[biosfera]]. Actualmente o 13,31% do total da superficie terrestre é terra cultivable, e só o 4,71% soporta cultivos permanentes.<ref name="cia"/> Cerca do 40% da superficie emerxida utilízase actualmente como terras de cultivo e prados, estimándose un total de 1,3X10<sup>7</sup> km² para terras de cultivo e 3,4X10<sup>7</sup> km² para terras de pastoreo.<ref name="fao1994"/> A elevación da superficie terrestre varía entre o punto máis baixo de -418 m no [[mar Morto]] a unha altitude máxima, estimada en 2005, de 8&nbsp;848 m na cima do monte [[Everest]]. A altura media da Terra sobre o nivel do mar é de 797&nbsp;m.<ref>{{cite web|last=Center|first=National Geophysical Data|title=Hypsographic Curve of Earth's Surface from ETOPO1|url=https://ngdc.noaa.gov/mgg/global/etopo1_surface_histogram.html|website=ngdc.noaa.gov|lingua= en|dataacceso= 21 de xaneiro de 2021}}</ref><ref name="sverdrup"/> ==== Imaxes de satélite da Terra ==== {{VT|Cartografía}} [[Ficheiro:Whole world - land and oceans 12000.jpg|miniatura|upright=1.5|Planisferio terrestre (composición de [[Aplicacións científicas da fotografía|fotos de satélite]]).]] O satélite ambiental [[Envisat]] da [[Axencia Espacial Europea|ESA]] desenvolveu un retrato detallado da superficie da Terra. A través do proxecto GLOBCOVER desenvolveuse a creación dun mapa global da cobertura terrestre cunha resolución tres veces superior á de calquera outro mapa por satélite ata aquel momento (2005).<ref>{{cita novas |url=http://www.esa.int/esaCP/SEMF2ZY5D8E_Spain_0.html |título=Envisat realiza el mapa de la Tierra más preciso | data= 9 de maio de 2005 |editor=European Space Agency | dataacceso = 14/12/2014|lingua=es}}</ref> A [[NASA]] completou un novo mapa tridimensional, que é a topografía máis precisa do planeta, elaborada durante catro anos cos datos transmitidos polo [[transbordador espacial]] ''[[transbordador espacial Endeavour|Endeavour]]''. Os datos analizados corresponden ao 80% da masa terrestre. Cobre os territorios de [[Australia]] e [[Nova Zelandia]] con detalles sen precedentes. Tamén inclúe máis de mil illas da [[Polinesia]] e a [[Melanesia]] no Pacífico sur, así como illas do Índico e o Atlántico. Moitas desas illas apenas se levantan uns metros sobre o nivel do mar e son moi vulnerables aos efectos das [[marusía]]s e tormentas, polo que o seu coñecemento axudará a evitar catástrofes; os datos proporcionados pola misión do Endeavour terán unha ampla variedade de usos, como a exploración virtual do planeta.<ref>{{cita novas | url=http://laflecha.net/archivo/canales/ciencia/noticias/200501102 | editor=LaFlecha.net | data=10 de xaneiro de 2005 | título=La NASA termina el mapa tridimensional más completo de la Tierra | dataacceso=14/12/2014 | lingua=es | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141215003507/http://laflecha.net/archivo/canales/ciencia/noticias/200501102 | dataarquivo=15/12/2014 | urlmorta=yes }}</ref> === Hidrosfera === {{Artigo principal|Hidrosfera}} [[Ficheiro:Distribucion del agua terrestre-gl.jpg|thumb|Distribución da auga na hidrosfera]] A abundancia de auga na Terra é un dos factores que distinguen o "Planeta Azul" do resto de planetas do [[sistema solar]]. Aproximadamente o 70,8% da Terra esta cuberta de auga e soamente un 29,2% da mesma é terra firme. A hidrosfera da Terra abarca os [[océano]]s principalmente, pero tamén se inclúen nela tódalas augas que existen no planeta, incluíndo os [[mar]]es, [[lago]]s, [[río]]s e augas soterradas ata unha profundidade de 2&nbsp;000 m.{{Sfn|Strahler|1992|p=69}} O lugar máis profundo baixo a auga é o [[abismo de Challenger]] da [[foxa das Marianas]], no [[océano Pacífico]], cunha profundidade de -10&nbsp;911,4 m.{{#tag:ref|Esta é a medida tomada polo buque [[Kaikō]] en marzo de 1995, e crese que é a medición máis precisa ata a data. Véxase o artigo [[Abismo de Challenger]] para máis detalles.|group="lower-alpha"}}<ref name="kaiko7000"/> A masa dos océanos é de aproximadamente 1,35x10<sup>18</sup> [[tonelada|toneladas métricas]], ou aproximadamente 1/4&nbsp;400 da masa total da Terra. Os océanos cobren unha área de 361,84x10<sup>6</sup> km² cunha profundidade media de 3&nbsp;682,2 m, o que resulta nun volume estimado de 1,3324x10<sup>9</sup> km³.<ref name="ocean23_2_112"/> Se se nivelase toda a superficie terrestre, a auga cubriría a superficie do planeta ata unha altura de máis de 2,7&nbsp;km. A área total da Terra é de 5,1x10<sup>8</sup> km². Para a primeira aproximación, a profundidade media sería a relación entre os dous, ou de 2,7&nbsp;km. Aproximadamente o 97,5% da auga é salgada, mentres que o restante 2,5% é auga doce. A maior parte da auga doce, aproximadamente o 68,7%, atópase actualmente en estado de [[xeo]].<ref name="shiklomanov_et_al_1999"/> Nas rexions máis frías da Terra, a neve sobrevive durante o veran transformándose en xeo. Esta neve e o xeo acumulados eventualmente forman [[glaciar]]es, corpos de xeo que flúen baixo a influencia da gravidade. Os glaciares alpinos fórmanse en áreas montañosas, mentres que as grandes [[Inlandsis|capas de xeo]] se forman sobre a terra nas rexions polares. O fluxo dos glaciares erosiona a superficie drasticamente, coa formación de [[Val glaciar|vales en forma de U]] e outros accidentes xeográficos. O [[Banquisa|xeo mariño]] no Ártico cobre unha área case tan grande como os Estados Unidos, aínda que está retrocedendo rapidamente como consecuencia do cambio climático. A [[salinidade]] media dos océanos é duns 35 gramos de sal por quilogramo de auga (35‰).<ref name="kennish2001"/> A maior parte deste sal foi liberado pola actividade volcánica, ou extraída das rochas ígneas xa arrefriadas.<ref name="mullen2002"/> Os océanos son tamén unha reserva de gases atmosféricos disoltos, sendo estes esenciais para a supervivencia de moitas formas de vida acuática.<ref name="natsci_oxy4"/> A auga dos océanos ten unha influencia importante sobre o clima do planeta, actuando como un [[foco calórico]] de gran tamaño.<ref name="michon2006"/> Os cambios na distribución da temperatura oceánica poden causar alteracións climáticas, tales como a [[El Niño#OSEN .28Oscilaci.C3.B3n Sur-El Ni.C3.B1o.29|Oscilación Sur, El Niño]].<ref name="sample2005"/> === Atmosfera === {{Artigo principal|Atmosfera terrestre}} [[Ficheiro:Top of Atmosphere.jpg|000px|miniatura|esquerda|[[Atmosfera]] vista dende o espazo.]] A atmosfera terrestre divídese nas seguintes partes: [[troposfera]], [[estratosfera]], [[mesosfera]] e [[termosfera]]. A presión atmosférica media a nivel do mar da Terra é de 101&nbsp;325 [[Pascal (unidade)|kPa]] cunha [[Atmosfera#Escala de altura|escala de altura]] de aproximadamente 8,5&nbsp;km.<ref name="earth_fact_sheet"/> Está composta nun 78% por [[nitróxeno]] e nun 21% por [[osíxeno]], ademais de cantidades menores doutras moléculas gasosas coma por exemplo vapor de auga. A [[biosfera]] da Terra alterou de forma significativa a [[atmosfera]]. A [[fotosíntese|fotosíntese oxixénica]] evolucionou hai 2 700 millóns de anos, [[Evento da grande oxidación|formando]] principalmente a atmosfera actual de nitróxeno-osíxeno. Este cambio permitiu a proliferación dos [[organismo aerobio|organismos aerobios]], así como a formación da [[Ozonosfera|capa de ozono]] que bloquea a [[radiación ultravioleta]] proveniente do Sol, permitindo a vida fóra da auga. Outras funcións importantes da atmosfera para a vida na Terra inclúen o transporte de vapor de auga, proporcionar gases útiles, queimar os meteoritos pequenos antes de que alcancen a superficie, e moderar a temperatura.<ref name="atmosphere"/> Este último fenómeno coñécese como o [[efecto invernadoiro]]: trazas de moléculas presentes na atmosfera capturan a enerxía térmica emitida desde o chan, aumentando así a temperatura media. O [[dióxido de carbono]], o [[vapor de auga]], o [[metano]] e o [[ozono]] son os principais [[Gas de efecto invernadoiro|gases de efecto invernadoiro]] da atmosfera da Terra. Sen este efecto de retención da calor, a temperatura superficial media sería de -18&nbsp;°C e a vida probablemente non existiría.<ref name="Pidwirny2006" /> ==== Clima e tempo atmosférico ==== {{Artigo principal|Clima|Tempo atmosférico}} [[Ficheiro:MODIS Map.jpg|miniatura|upright=1.5|Imaxe de satélite da [[nebulosidade]] da Terra usando o [[espectrorradiómetro de imaxes de media resolución]] da [[NASA]].]] A atmosfera da Terra non ten un límite definido, senón que vai sendo máis fina ata esvaecerse no espazo a medida que se atopa máis lonxe da Terra. Tres cuartas partes da masa atmosférica están contidas dentro dos primeiros 11&nbsp;km da superficie do planeta. Esta capa inferior chámase [[troposfera]]. A altura da [[troposfera]] varía coa latitude, entre 8&nbsp;km nos polos e 17&nbsp;km no ecuador, con algunhas variacións debido á climatoloxía e os factores estacionais.<ref name="geerts_linacre97"/> A enerxía do Sol quenta esta capa e a superficie baixo esta, causando a expansión do aire. O aire quente elévase debido a súa menor densidade, sendo substituído por aire de maior densidade, é dicir, aire máis frío. Isto dá como resultado a [[circulación xeral atmosférica|circulación atmosférica]] que xera o tempo e o clima a través da redistribución da enerxía térmica.<ref name="moran2005"/> As liñas principais de circulación atmosférica constitúenas os [[vento]]s [[alisio]]s na rexión ecuatorial por baixo dos 30° de latitude, e os [[ventos do oeste]] en latitudes medias entre os 30° e os 60°.<ref name="berger2002"/> As [[Corrente oceánica|correntes oceánicas]] tamén son factores importantes para determinar o clima, especialmente a [[circulación termohalina]] que distribúe a enerxía térmica dos océanos ecuatoriais ás rexións polares.<ref name="rahmstorf2003"/> A cantidade de enerxía solar que chega á Terra diminúe ao aumentar a latitude. Nas latitudes máis altas a luz solar incide na superficie nun ángulo menor, tendo que atravesar grosas columnas de atmosfera. Como resultado, a temperatura media anual do aire a nivel do mar redúcese en aproximadamente 0,4&nbsp;°C por cada grao de latitude afastándose do ecuador.{{Sfn|Sadava|Heller|Orians|2006|p=1114}} A Terra pode ser subdividida en franxas latitudinais máis ou menos homoxéneas cun clima específico. Desde o [[ecuador terrestre|ecuador]] ata as rexións polares, atópanse a [[trópico|zona intertropical]] (ou ecuatorial), o [[clima subtropical]], o [[clima temperado]] e os climas [[Clima polar|polares]].<ref name="climate_zones"/> [[Ficheiro:BlueMarble monthlies animation.gif|thumb|Animación de xaneiro a decembro de 2004. NASA (Earth Observatory)]] Outros factores que afectan ao clima dun lugar son a súa proximidade aos océanos, a circulación oceánica e atmosférica e a topoloxía. Os lugares próximos aos océanos adoitan ter veráns máis fríos e invernos máis quentes, debido ao feito de que os océanos poden almacenar grandes cantidades de calor. O vento transporta o frío ou a calor do océano á terra. A circulación atmosférica tamén xoga un papel importante: cidades costeiras de latitudes similares, como [[Vigo]] e [[Nova York]], poden ter climas moi diferentes dependendo da dirección do vento predominante. Por outra banda, as temperaturas diminúen coa altura provocando que as áreas montañosas sexan máis frías que as áreas baixas. O vapor de auga xerado a través da evaporación superficial é transportado segundo os patróns de circulación da atmosfera. Cando as condicións atmosféricas permiten a elevación do aire quente e húmido, a auga condénsase e deposítase na superficie en forma de [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitacións]].<ref name="moran2005" /> A maior parte da auga é transportada a altitudes máis baixas mediante os [[río|sistemas fluviais]] e polo xeral regresa aos océanos ou é depositada nos lagos. Este [[ciclo hidrolóxico|ciclo da auga]] é un mecanismo vital para sustentar a vida na terra e é un factor primario da erosión que modela a superficie terrestre ao longo de períodos xeolóxicos. Os patróns de precipitación varían enormemente, desde varios [[Precipitación (meteoroloxía)|metros de auga por ano]] a menos dun milímetro. A circulación atmosférica, as características topolóxicas e as diferenzas de temperatura determinan as precipitacións medias de cada rexión.<ref name="hydrologic_cycle"/> O clima adoita ser clasificado en función da temperatura e as precipitacións, en rexións climáticas caracterizadas por masas de aire bastante uniformes. A metodoloxía de clasificación máis usada é a [[clasificación climática de Köppen]] (modificada polo estudante de [[Wladimir Köppen|Wladimir Peter Köppen]], Rudolph Geiger), que conta con cinco grandes grupos (zonas tropicais húmidas, zonas [[Deserto|áridas]], zonas húmidas con latitude media, [[clima continental]] e frío polar), que se dividen en subtipos máis específicos.<ref name="berger2002" /> ==== Atmosfera superior ==== [[Ficheiro:Full moon partially obscured by atmosphere.jpg|miniatura|Desde este punto de vista obsérvase a Lúa parcialmente escurecida e deformada pola atmosfera da Terra.]] {{Artigo principal|Espazo exterior}} Por encima da troposfera, a atmosfera adoita dividirse en [[estratosfera]], [[mesosfera]] e [[termosfera]].<ref name="atmosphere" /> Cada capa ten un [[gradiente adiabático saturado|gradiente adiabático]] diferente, que define a taxa de cambio da temperatura con respecto á altura. Máis aló destas atópase a [[exosfera]], que se atenúa ata penetrar na [[magnetosfera]], onde os campos magnéticos da Terra interactúan co [[vento solar]].<ref name="sciweek2004"/> Dentro da estratosfera atópase a capa de ozono; un compoñente que protexe parcialmente a superficie terrestre da luz ultravioleta, sendo un elemento importante para a vida na Terra. A [[liña de Kármán]], definida nos 100&nbsp;km sobre a superficie da Terra, é unha definición práctica usada para establecer o límite entre a atmosfera e o [[espazo exterior]].<ref name="cordoba2004"/> A enerxía térmica fai que algunhas das moléculas no bordo exterior da atmosfera da Terra incrementen a súa velocidade ata o punto de poder [[Velocidade de escape|escapar]] da gravidade do planeta. Isto dá lugar a unha perda lenta pero constante da atmosfera cara ao espazo. Debido a que o [[hidróxeno]] non fixado ten un baixo peso molecular pode alcanzar a velocidade de escape máis facilmente, escapando así ao espazo exterior a un ritmo maior que outros gases.<ref name="jas31_4_1118"/> A perda de hidróxeno cara ao espazo contribúe á transformación da Terra desde o seu inicial estado [[Oxidorredución|redutor]] ao seu actual estado oxidante. A [[fotosíntese]] proporcionou unha fonte de osíxeno libre, pero crese que a perda de axentes redutores como o hidróxeno foi unha condición previa necesaria para a acumulación xeneralizada de osíxeno na atmosfera.<ref name="sci293_5531_839"/> Xa que logo, a capacidade do hidróxeno para escapar da atmosfera da Terra pode influír na natureza da vida desenvolvida no planeta.<ref name="abedon1997"/> Na atmosfera actual, rica en osíxeno, a maior parte do hidróxeno convértese en auga antes de ter a oportunidade de escapar. En cambio, a maior parte da perda de hidróxeno actual provén da destrución do [[metano]] na atmosfera superior.<ref name="arwps4_265"/> === Campo magnético === [[Ficheiro:Structure of the magnetosphere-gl.svg|miniatura|upright=1.5|Esquema da magnetosfera da Terra. Os fluxos de [[vento solar]], de esquerda a dereita.|alt=Diagrama que mostra as liñas do campo magnético da magnetosfera da Terra. As liñas son arrastradas de volta no sentido contrario ás solares baixo a influencia do vento solar.]] {{Artigo principal|Campo magnético terrestre}} {{Véxase tamén|magnetosfera}} O [[Campo magnético terrestre|campo magnético da Terra]] ten unha forma similar a un [[dipolo magnético]], cos polos actualmente localizados preto dos polos xeográficos do planeta. No ecuador do campo magnético ([[ecuador magnético]]), a forza do campo magnético na superficie é 3,05 × 10<sup>−5</sup>[[Tesla (unidade)|T]], cun [[momento magnético|momento magnético dipolar]] global de 7,91 × 10<sup>15</sup> T m³.<ref name="lang2003"/> Segundo a [[Hipótese da dínamo|teoría da dínamo]], o campo xérase no núcleo externo fundido, rexión onde a calor crea movementos de convección en materiais condutores, xerando correntes eléctricas. Estas correntes inducen á súa vez o campo magnético da Terra. Os movementos de convección no núcleo son caóticos; os polos magnéticos móvense e periodicamente cambian de orientación. Isto dá lugar a [[Inversión magnética|inversións magnéticas]] a intervalos de tempo irregulares, unhas poucas veces cada millón de anos. A inversión máis recente tivo lugar hai aproximadamente 700&nbsp;000 anos.<ref name="fitzpatrick2006"/><ref name="campbelwh"/>[[Ficheiro:Gravity anomalies on Earth.jpg|thumb|Mapa gravimétrico obtido pola misión [[Gravity Recovery and Climate Experiment]] (GRACE) da [[NASA]]]]O campo magnético forma a [[magnetosfera]], que desvía as partículas de [[vento solar]]. En dirección ao Sol, o [[arco de choque]] entre o vento solar e a magnetosfera atópase a unhas 13 veces o raio da Terra. A colisión entre o campo magnético e o vento solar forma os [[Cinto de Van Allen|cintos de radiación de Van Allen]]; un par de rexións concéntricas, con forma [[Toro (topoloxía)|tórica]], formadas por [[carga eléctrica|partículas cargadas]] moi enerxéticas. Cando o [[Plasma (estado da materia)|plasma]] entra na atmosfera da Terra polos polos magnéticos créanse as [[aurora polar|auroras polares]].<ref name="stern2005" /> === Campo gravitatorio === {{AP|Gravidade da Terra}} A gravidade da Terra é a aceleración que se imparte aos objectos debido á distribución de masa dentro da Terra. Cerca da superficie da Terra, a [[Intensidade de campo gravitatorio|aceleración gravitacional]] é de aproximadamente 9,8 m/s<sup>2</sup>. As diferenzas locais na [[topografía]], a [[xeoloxía]] e a estrutura tectónica máis profunda causan diferenzas locais e rexionais amplas no campo gravitatorio da Terra, coñecidas como [[Anomalía gravitatoria|anomalías gravitatorias]].{{Sfn|Strahler|1992|pp=28-9, 182-186, 595}} == Órbita e rotación == {{Véxase tamén|Movementos da Terra}} A Terra realiza os seguintes [[movemento]]s de forma simultánea: * [[Translación da Terra|Translación]] sobre a súa órbita ao redor do [[Sol]] * [[Rotación da Terra|Rotación]] sobre o seu propio [[eixe da Terra|eixe]], movemento que determina o día e a noite. * [[Precesión]] asociada ao xiro respecto ao eixe instantáneo de rotación da Terra, debido á súa lixeira inclinación. * [[Nutación]], unha lixeira vibración perpendicular á precesión e que vén dada pola influencia gravitatoria da Lúa ao virar en torno á Terra. === Rotación === [[Ficheiro:Oblicuidad o Inclinación Axial de la Tierra-gl.svg|miniatura|upright=1.5|Inclinación do eixe da Terra (ou [[Oblicuidade da eclíptica|oblicuidade]]) e a súa relación co [[Rotación da Terra|eixe de rotación]] e o [[plano orbital]].]] {{Artigo principal|Rotación da Terra}} O período de rotación da Terra con respecto ao Sol, é dicir, un día solar, é do redor de 86&nbsp;400 segundos de tempo solar (86&nbsp;400,0025 segundos [[Sistema Internacional de Unidades|SIU]]).<ref name="aj136_5_1906"/> O día solar da Terra é agora un pouco máis longo do que era durante o [[século XIX]] debido á [[Forza de marea#Forzas de marea no sistema Terra-Lúa|aceleración de marea]], os días duran entre 0 e 2 [[Milisegundo|ms]] [[Sistema Internacional de Unidades|SIU]] máis.<ref name="USNO_TSD"/><ref>{{Cita web |url=http://maia.usno.navy.mil/ser7/ser7.dat |título=I E R S B U L L E T I N - A Rapid Service/Prediction of Earth Orientation |data-acceso=16 de decembro de 2014 |data-arquivo=14 de marzo de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150314182157/http://maia.usno.navy.mil/ser7/ser7.dat |url-morta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Rotating earth (large).gif|miniatura|upright|esquerda|Dirección de rotación (acelerado unhas 23&nbsp;000 veces).]] O período de rotación da Terra en relación ás [[estrelas fixas]], chamado día estelar polo [[Servizo Internacional de Rotación da Terra e Sistemas de Referencia]] (IERS polas súas siglas en inglés), é de {{nowrap|86&nbsp;164,098903691 segundos}} do tempo solar medio (UT1), ou de {{nowrap |23<sup>h</sup> 56<sup>m</sup> 4,098903691<sup>s</sup>.}}<ref name="IERS"/>{{refn|group="lower-alpha"|Aoki, a fonte última destas cifras, usa o término "segundos de UT1" en lugar de "segundos de tempo solar medio".<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Aoki|nome=S.|título=The new definition of universal time|url=https://archive.org/details/sim_astronomy-and-astrophysics_1982-01_105_2/page/359|revista=Astronomy and Astrophysics|ano=1982|volume=105|número=2|páxinas=359–361|bibcode=1982A&A...105..359A}}</ref>}} O período de rotación da Terra en relación co [[Equinoccio#Características|equinoccio vernal]], mal chamado o ''[[Tempo sideral|día sideral]]'', é de {{nowrap|86&nbsp;164,09053083288 segundos}} do tempo solar medio (UT1) {{nowrap|(23<sup>h</sup> 56<sup>m</sup> 4,09053083288<sub>s</sub>)}}.<ref name="IERS"/> Xa que logo, o día sideral é máis curto que o día estelar en torno a 8,4&nbsp;ms.<ref name="seidelmann1992"/> A lonxitude do día solar medio en segundos SIU está dispoñible no IERS para os períodos 1623-2005<ref name="iers1623"/> e 1962-2005.<ref name="iers1962"/> Á parte dos [[Meteoro (astronomía)|meteoros]] na atmosfera e dos satélites en órbita baixa, o movemento aparente dos corpos celestes vistos desde a Terra realízase cara ao oeste, a unha velocidade de 15°/h&nbsp;=&nbsp;15'/min. Para as masas próximas ao [[ecuador celeste]], isto é equivalente a un diámetro aparente do Sol ou da Lúa cada dous minutos (desde a superficie da Terra, os tamaños aparentes do Sol e da Lúa son aproximadamente iguais).<ref name="zeilik1998"/><ref name="angular"/> A velocidade de rotación da Terra vese alterada por outros factores, como a variación das [[Corrente oceánica|correntes mariñas]], coa redistribución de auga nos [[Océano|océanos]].<ref>{{Cita web|título=Keeping track of spacecraft as Earth’s water alters its spin|url=https://www.esa.int/Enabling_Support/Operations/Keeping_track_of_spacecraft_as_Earth_s_water_alters_its_spin|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=22-3-2021|lingua=en}}</ref> === Órbita === {{Artigo principal|Translación da Terra}} [[Ficheiro:Artist's impression of the Milky Way (updated - annotated).jpg|miniatura|Ilustración da galaxia [[Vía Láctea]], mostrando a posición do Sol.|alt=Galaxia espiral barrada]] A Terra orbita o Sol a unha distancia media duns 150 millóns de quilómetros, completando unha órbita cada 365,256 4 días solares, ou un [[ano sideral]]. Desde a Terra, isto xera un movemento aparente do Sol cara ao leste, desprazándose con respecto ás estrelas a un ritmo de ao redor de 1°/día, ou un diámetro do Sol ou da Lúa cada 12 horas. Debido a este movemento, por termo medio a Terra tarda 24 horas (un [[Tempo solar|día solar]]) en completar unha rotación sobre o seu eixe ata que o sol regresa ao meridiano. A velocidade orbital da Terra é de aproximadamente 29,8&nbsp;km/s (107&nbsp;000&nbsp;km/h), que é o suficientemente rápida como para percorrer o diámetro do planeta (12&nbsp;742&nbsp;km) en sete minutos, ou a distancia entre a Terra e a Lúa (384&nbsp;000&nbsp;km) en catro horas.<ref name="earth_fact_sheet"/> A Lúa xira coa Terra en torno a un [[baricentro]] común, debido a que este atópase dentro da Terra, a 4 541 km do seu centro, o sistema Terra-Lúa non é un [[planeta dobre]], a Lúa completa un xiro cada 27,32 días con respecto ás estrelas de fondo. Cando se combina coa revolución común do sistema Terra-Lúa ao redor do Sol, o período do [[mes sinódico]], desde unha lúa nova á seguinte, é de 29,53 días. Visto desde o [[Polo celeste|polo norte celeste]], o movemento da Terra, a Lúa e as súas rotacións axiais son todas contrarias á dirección das [[Sentido do reloxo|agullas do reloxo]] (sentido antihorario). Visto desde un punto de vista situado sobre os polos norte do Sol e a Terra, a Terra parecería virar en sentido antihorario ao redor do Sol. Os planos orbitais e axiais non están aliñados: o [[Oblicuidade da eclíptica|eixe da Terra]] está inclinado uns 23,4 graos con respecto á perpendicular ao plano Terra-Sol, e o plano entre a Terra e a Lúa está inclinado uns 5 graos con respecto ao plano Terra-Sol. Sen esta inclinación, habería unha eclipse cada dúas semanas, alternando entre as [[eclipse lunar|eclipses lunares]] e as [[eclipse solar|eclipses solares]].<ref name="earth_fact_sheet" /><ref name="moon_fact_sheet"/> A [[esfera de Hill]], ou a esfera de influencia [[Gravidade|gravitatoria]], da Terra ten aproximadamente 1,5 Gm (ou 1 500 000 [[quilómetro]]s) de raio.<ref name="vazquez_etal2006"/><ref name="hill_radius group=lower-alpha">Para a Terra, a [[esfera de Hill]] é de :<math>\begin{smallmatrix} R_{H} = a\sqrt[3]{\frac{m}{3M}} \end{smallmatrix}</math>, onde ''m'' é a masa da Terra, ''a'' é a unidade astronómica, e ''M'' é a masa do Sol. Sendo o raio en [[Unidade astronómica|U.A.]] próximo a: <math>\begin{smallmatrix} \sqrt[3]{\frac{1}{3 \cdot 332,946}}= 0.01 \end{smallmatrix}</math>.</ref> Esta é a distancia máxima na que a influencia gravitatoria da Terra é máis forte que a dos máis distantes Sol e resto de planetas. Os obxectos deben orbitar a Terra dentro deste raio, ou terminarán atrapados pola perturbación gravitatoria do Sol. Desde o ano 1772, estableceuse que corpos pequenos poden orbitar de xeito estable na mesma órbita que un planeta, se esta permanece preto dun [[Puntos de Lagrange#Os puntos L4 e L5|punto triangular de Lagrange]] (tamén coñecido como «punto troiano») os cales están situados 60° diante e 60° detrás do planeta na súa órbita. A Terra é o cuarto planeta cun [[asteroide troiano]] ([[2010 TK7]]) logo de [[Xúpiter]], [[Marte]] e [[Neptuno]] de acordo á data do seu descubrimento.{{refn|group="lower-alpha"|O primeiro asteroide troiano que se descubriu pertence a [[Xúpiter]] e foi no ano 1906, máis tarde en 1990 descubriuse o primeiro troiano nun planeta distinto de Xúpiter; [[(5261) Eureka]], un troiano pertencente a [[Marte]], en 2001, achouse o primeiro troiano de [[Neptuno]]: [[2001 QR322]] e no 2011 estableceuse que o [[TK7 2010]] é un troiano da Terra.<ref>{{cita publicación periódica|autor= Bowell, Edward|ano= 1991|título= The 1990 MB: The first Mars Trojan|revista= NASA, Reports of Planetary Astronomy|páxinas= 147|url= http://adsabs.harvard.edu/abs/1991plas.rept..147B|dataacceso= 217/12/2014}}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.noao.edu/outreach/press/pr03/pr0302.html|título= First Neptune Trojan Discovered|dataacceso= 20 de decembro de 2009|autor= National Optical Astronomy Observatory (NOAO)|data= 2003 |idioma= inglés}}</ref>}} Este foi difícil de localizar debido ao posicionamento xeométrico da observación, foi descuberto no 2010 grazas ao telescopio WISE (Wide-Field Infrared Survey Explorer) da [[NASA]], pero foi en abril do 2011 co telescopio «Canadá-Francia-Hawai» cando se confirmou a súa natureza troiana,<ref name="astrod_Tierra"/> e estímase que a súa órbita permaneza estable dentro dos próximos 10&nbsp;000&nbsp;anos.<ref name="Trojan_asteroid"/> A Terra, xunto co Sistema Solar, está situada na [[galaxia]] [[Vía Láctea]], orbitando a ao redor de 28&nbsp;000 [[ano luz|anos luz]] do centro da galaxia. Na actualidade atópase a uns 20 anos luz por encima do [[Ecuador terrestre|plano ecuatorial]] da galaxia, no [[Brazo de Orión|brazo espiral de Orión]].<ref name="nasa20051201"/> === Estacións e inclinación axial === {{Artigo principal|Oblicuidade da eclíptica}} [[Ficheiro:Eclíptica-plano-lateral-GL-2326.png|miniatura|upright=2|Debido á inclinación do eixe, prodúcense as estacións. Na ilustración é inverno no hemisferio norte e verán no hemisferio sur.<br/> <small>(A distancia e o tamaño entre os corpos non está a escala).</small>]] A inclinación axial da Terra é de aproximadamente 23,439281°, co eixo do seu plano orbital sempre apuntando cara ao [[polo celeste]]. Debido á inclinación do eixe da Terra, a cantidade de luz solar que chega a un punto calquera na superficie varía ao longo do ano. Isto ocasiona os [[Estacións do ano|cambios estacionais]] no clima, sendo verán no hemisferio norte cando o polo norte está apuntando cara ao Sol, e inverno cando apunta en dirección oposta. Durante o verán, o día ten unha duración máis longa e a luz solar incide máis perpendicularmente na superficie. Durante o inverno, o clima vólvese máis frío e os días máis curtos. Na zona do [[Círculo polar ártico]] dáse o caso extremo de non recibir luz solar durante unha parte do ano; fenómeno coñecido como a [[noite polar]]. No hemisferio sur dáse a mesma situación pero de xeito inverso, coa orientación do [[Polo Sur]] oposta á dirección do Polo Norte. [[Ficheiro:The Earth and the Moon photographed from Mars orbit.jpg|miniatura|esquerda|A Terra e a Lúa vistas desde Marte, imaxe do [[Mars Reconnaissance Orbiter]]. Desde o espazo, a Terra pode verse en fases similares ás [[fase lunar|fases lunares]].|alt=Terra e a Lúa desde o Orbitador de Recoñecemento de Marte tomada por HiRISE.]] Por convenio astronómico, as catro estacións están determinadas por [[solsticio]]s (puntos da órbita nos que o eixe de rotación terrestre alcanza a máxima inclinación cara ao Sol —solsticio de verán— ou cara ao lado oposto —solsticio de inverno—) e por [[equinoccio]]s, cando a inclinación do eixe terrestre é perpendicular ao Sol. No hemisferio norte, o [[Solsticio#O solsticio de decembro|solsticio de inverno]] prodúcese ao redor do 21 de decembro, o [[Solsticio#O solsticio de xu.C3.B1o|solsticio de verán]] o 21 de xuño, o [[Equinoccio#Caracter.C3.ADsticas|equinoccio de primavera]] o 20 de marzo e o [[Equinoccio#Caracter.C3.ADsticas|equinoccio de outono]] o 23 de setembro. No hemisferio sur a situación invértese, co verán e os solsticios de inverno en datas contrarias á do hemisferio norte. De igual xeito sucede co equinoccio de primavera e de outono.<ref name="bromberg2008"/> O [[ángulo]] de inclinación da Terra é relativamente estable durante longos períodos de tempo. Con todo, a inclinación sométese a [[nutación]]s; un lixeiro movemento irregular, cun período de 18,6 anos. A orientación (en lugar do ángulo) do eixe da Terra tamén cambia co tempo, [[Precesión|precesando]] un círculo completo en cada ciclo de 25&nbsp;800 anos. Esta precesión é a razón da diferenza entre o ano sideral e o [[ano tropical]]. Ambos os movementos son causados pola atracción variante do Sol e a Lúa sobre o avultamento ecuatorial da Terra. Desde a perspectiva da Terra, os polos tamén migran uns poucos metros sobre a superficie. Este [[movemento polar]] ten varios compoñentes cíclicos, que en conxunto reciben o nome de [[movemento cuasiperiódico|movementos cuasiperiódicos]]. Ademais do compoñente anual deste movemento, existe outro movemento con ciclos de 14 meses chamado o [[bambeo de Chandler]]. A velocidade de rotación da Terra tamén varía nun fenómeno coñecido como variación de duración do día.<ref name="fisher19960205"/> En tempos modernos, o [[Apse|perihelio]] da Terra prodúcese ao redor do 3 de xaneiro e o [[Apse|afelio]] ao redor do 4 de xullo. Con todo, estas datas cambian co tempo debido á [[Movementos da Terra#Movemento de precesión|precesión]] orbital e outros factores, que seguen patróns cíclicos coñecidos como [[variacións orbitais|ciclos de Milankovitch]]. A variación da distancia entre a Terra e o Sol da como resultado un aumento de ao redor do 6,9%<ref group="lower-alpha">O afelio ten o 103,4% da distancia do perihelio. Debido á lei do cadrado inverso, a radiación no perihelio é ao redor do 106,9% da enerxía no afelio.</ref> da enerxía solar que chega á Terra no perihelio en relación co afelio. Posto que o hemisferio sur está inclinado cara ao Sol no momento en que a Terra alcanza a máxima aproximación ao Sol, ao longo do ano o hemisferio sur recibe algo máis de enerxía do Sol que o hemisferio norte. Con todo, este efecto é moito menos importante que o cambio total de enerxía debido á inclinación do eixe, e a maior parte deste exceso de enerxía é absorbido pola superficie oceánica, que se estende en maior proporción no hemisferio sur.<ref name="williams20051230"/> == Lúa e outros elementos orbitáis == {{Artigo principal|Lúa|Satélite artificial}} === Lúa === [[Ficheiro:Tierra - Luna-gl.svg|miniatura|upright=1.5|Detalles do sistema Terra-Lúa. Ademais do raio de cada obxecto, móstrase o raio do [[baricentro]] entre a Terra e a Lúa. O eixe da Lúa localízase pola terceira [[Leis de Cassini|lei de Cassini]].]] A Lúa é o [[satélite natural]] da Terra. É un corpo de tipo [[planeta terrestre|terrestre]] relativamente grande: cun diámetro de ao redor da cuarta parte do da Terra, é a lúa máis grande do Sistema Solar en relación ao tamaño do seu planeta, malia que [[Caronte (lúa)|Caronte]] é maior en relación co [[planeta anano]] [[Plutón]]. Os satélites naturais que orbitan os demais planetas denomínanse "lúas" en referencia á Lúa da Terra. A teoría máis aceptada sobre a orixe da Lúa, a hipótese do [[Big Splash|grande impacto]], afirma que se formou a partir da colisión dun [[protoplaneta]] do tamaño de Marte chamado [[Tea (planeta)|Tea]] (Theia) coa Terra primitiva. Esta hipótese explica (entre outras cousas) a relativa falta de ferro e elementos volátiles da Lúa e o feito de que a súa composición é case idéntica á da codia terrestre.<ref name="canup_asphaug2001b" /> A atracción gravitatoria entre a Terra e a Lúa é o feito que causa as diferentes [[marea]]s na Terra. O mesmo efecto na Lúa deu lugar ao seu [[acoplamento de marea]], o que significa que o seu período de rotación é idéntico ao seu período de translación ao redor da Terra. Como resultado, a lúa sempre presenta a mesma cara cara ao noso planeta. A medida que a Lúa orbita a Terra, diferentes partes da súa cara son iluminadas polo Sol, dando lugar ás diferentes [[Fases da lúa|fases lunares]]. A [[Cara oculta da Lúa|parte escura]] da cara está separada da parte iluminada do [[Terminador (solar)|terminador solar]]. Debido ás interaccións de marea, a Lúa afástase da Terra a unha velocidade de aproximadamente 38 mm/ano. Durante millóns de anos, estas pequenas modificacions, e o alongamento do día da Terra en aproximadamente 23 µs/ano, engaden cambios significativos. Durante o período de [[Ediacárico|Ediacara]] (aproximadamente 620 Ma), por exemplo, había 400±7 días nun ano, cunha duración do día de 21,9±0,4 horas. A Lúa puido afectar de forma importante o desenvolvemento da vida, moderando o clima do planeta. Evidencias [[Paleontoloxía|paleontolóxicas]] e simulacións computarizadas mostran que a inclinación do eixe terrestre está estabilizado polas interaccións de marea coa Lúa.<ref name=aaa428_261>{{Cita publicación periódica|display-authors=1|apelido1=Laskar|nome1=J.|apelido2=Robutel|nome2=P.|apelido3=Joutel|nome3=F.|apelido4=Gastineau|nome4=M.|apelido5=Correia|nome5=A.C.M.|apelido6=Levrard|nome6=B.|título=A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth|xornal=Astronomy and Astrophysics|data=2004|volume=428|issue=1|páxinas=261–85|bibcode=2004A&A...428..261L|doi = 10.1051/0004-6361:20041335}}</ref> Algúns teóricos creen que sen esta estabilización fronte ao [[momento de forza|momento]] exercido polo Sol e os planetas sobre a protuberancia ecuatorial da Terra, o eixe de rotación podería ser caoticamente inestable, mostrando cambios caóticos durante millóns de anos, como parece ser o caso de [[Marte]].<ref name=nature410_6830_773>{{Cita publicación periódica|apelido1=Murray|nome1=N.|apelido2=Holman|nome2=M.|título=The role of chaotic resonances in the solar system|xornal=Nature|data=2001|volume=410|issue=6830|páxinas=773–79|arxiv=astro-ph/0111602|doi=10.1038/35071000|pmid=11298438}}</ref> Vista desde a Terra, a Lúa está xusto a unha distancia que fai que o tamaño aparente do seu disco sexa case idéntico ao do Sol. O [[diámetro angular]] (ou [[ángulo sólido]]) destes dous corpos coincide porque aínda que o diámetro do Sol é unhas 400 veces máis grande que o da Lúa, tamén está 400 veces máis distante.<ref name="angular" /> Isto permite que na Terra se produzan as [[eclipse solar|eclipses solares]] totais e anulares. <gallery mode="packed"> Ficheiro:Earth Moon Scale.jpg|Representación a escala do tamaño e distancia relativa entre a Terra e a Lúa. </gallery> === Asteroides e outros elementos orbitáis === [[Ficheiro:ISS March 2009.jpg|thumb|A [[Estación Espacial Internacional]] no 2009]] A poboación de asteroides coorbitáis da Terra inclúe [[cuasisatélite]]s, obxectos cunha órbita en ferradura e [[Troiano (corpo celeste)|troianos]]. A data de 2016 hai nove cuasisatélites, incluído [[469219 Kamoʻoalewa]], [[3753 Cruithne]], [[2002 AA29|2002 AA<sub>29</sub>]].<ref name=whitehouse20021021>{{Cita novas|first1=David|last1=Whitehouse|title=Earth's little brother found|publisher=BBC News|data=2002-10-21|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/2347663.stm|accessdate=31-3-2007}}</ref><ref name=christou_asher2011>{{cite arXiv | last1=Christou|first1=Apostolos A.|last2=Asher|first2=David J. | date=March 31, 2011 | title=A long-lived horseshoe companion to the Earth | eprint=1104.0036 | class=astro-ph.EP}} Ver táboa 2, p. 5.</ref>, [[2003 YN107|2003 YN<sub>107</sub>]], [[2004 GU9|2004 GU<sub>9</sub>]],<ref>{{cita publicación |apelidos=Brasser, R. |nome= |enlaceautor= |doi=10.1016/j.icarus.2004.04.019 |ano=2004 |título=Transient co-orbital asteroids |publicación= |volume=171 |número=1 |pp=102-109 |lugar= |editorial= |issn= |url= |dataacceso= 31 de xullo de 2011}}</ref> [[2006 FV35|2006 FV<sub>35</sub>]], [[2010 SO16|2010 SO<sub>16</sub>]]<ref>{{cita noticia |nome=Deborah |apelidos=Braconnier|título=New horseshoe orbit Earth-companion asteroid discovered |url=http://www.physorg.com/news/2011-04-horseshoe-orbit-earth-companion-asteroid.html |obra=PhysOrg |editorial= |data=16 de abril de 2011 |dataacceso=31 de xullo de 2011 }}</ref> [[2013 LX28|2013 LX<sub>28</sub>]], [[2014 OL339|2014 OL<sub>339</sub>]] e [[2016 HO3|2016 H<sub>O3</sub>]].<ref>{{cita noticia |url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=6537 |título=Small Asteroid Is Earth's Constant Companion }}</ref><ref>{{cite journal|url=https://academic.oup.com/mnras/article/462/4/3441/2589984|title=Asteroid (469219) 2016 HO3, the smallest and closest Earth quasi-satellite|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|last1=Marcos|first1=C. de la Fuente|last2=Marcos|first2=R. de la Fuente|date=August 8, 2016|doi=10.1093/mnras/stw1972|page=3441-3456|volume=462|issue=4|arxiv=1608.01518|bibcode=2016MNRAS.462.3441D|access-date=28 de outubro de 2020}}</ref> Un compañeiro asteroide troiano, 2010 TK7, está [[Libración|librando]] aredor do [[Puntos de Lagrange|punto triangular principal de Lagrange]], L4, na [[Translación da Terra|órbita da Terra]] aredor do Sol.<ref>{{Cita libro|nome=Martin|tipo=|doi=10.1038/nature10233|bibcode=2011Natur.475..481C|en=|páxinas=481–83|isbn=|lingua=en|lugar=|editorial=|ano-orixinal=|ano=|data=27 de xullo de 2011|volume=475|serie=|edición=|dataacceso=10 de febreiro de 2021|apelidos=Connors|apelidos-editor=|nome2=Paul|apelidos2=Wiegert|nome3=Christian|apelidos3=Veillet|ligazónautor=|nome-editor=|ligazón-editor=|dataarquivo=|outros=|título=Earth's Trojan asteroid|títulotrad=Asteriode Troiano da Terra|publicación=Nature|url=|urlarquivo=|PMID=21796207}}</ref><ref>{{Cita web |nome= Charles Q.|apelidos= Choi|título= First Asteroid Companion of Earth Discovered at Last|títulotrad= Primeiro asteroide compañeiro da Terra descuberto por fin|url= http://Space.com|urlarquivo= |dataacceso= 10 de febreiro de 2021|data= 27 de xullo de 2011|ano= |ano-orixinal= |editorial= |lugar= |lingua= en}}</ref> O diminuto asteroide próximo á Terra [[2006 RH120]] aproxímase ao sistema Terra-Lúa aproximadamente cada vinte anos. Durante estas aproximacións, pode orbitar a Terra durante breves períodos de tempo.<ref>{{cite web |title=2006 RH120 ( = 6R10DB9) (A second moon for the Earth?) |url=http://www.birtwhistle.org/Gallery6R10DB9.htm |website=Great Shefford Observatory |publisher=Great Shefford Observatory |dataacceso=17 de xullo de 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150206154817/http://www.birtwhistle.org/Gallery6R10DB9.htm |archive-date=06 de febreiro de 2015 |url-morta=yes }}</ref> En abril de 2020, hai 2.666 [[Satélite artificial|satélites artificiais]] en funcionamento orbitando a Terra.<ref>{{Cita web|url=https://www.ucsusa.org/resources/satellite-database|páxina-web=|título=UCS Satellite Database|data-acceso=10 de febreiro de 2021|data=9 de febreiro de 2021|trad_título=Base de datos de satélites da USC (Union of Concerned Scientists)|lingua=en, es}}</ref> Tamén hai satélites inoperativos, incluído [[Vanguard 1]], o satélite máis antigo actualmente en órbita, e máis de 16.000 pezas de [[Refugallo espacial|lixo espacial]] rastreados. O satélite artificial máis grande da Terra é a [[Estación Espacial Internacional]].<ref>{{Cite book|last1=Welch|first1=Rosanne|url=https://books.google.com/books?id=aWGHDwAAQBAJ&q=largest+artificial+satellite&pg=RA2-PA126|title=Technical Innovation in American History: An Encyclopedia of Science and Technology [3 volumes]|last2=Lamphier|first2=Peg A.|date=22-2-2019|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-094-2|page=126|language=en}}</ref> == Habitabilidade == {{Artigo principal|Habitabilidade planetaria}} [[Ficheiro:Pingualuit aerial 2007.jpg|miniatura|O [[cráter de impacto|cráter]] [[cráter Pingualuit|Pingualui]] agora cheo de auga, é unha marca na superficie da Terra.]] Un planeta que poida soster vida denomínase habitable, aínda que nel non se orixinase vida. A Terra proporciona as (actualmente entendidas como) condicións necesarias, tales como a auga líquida, un ambiente que permite a ensamblaxe de moléculas orgánicas complexas, e a enerxía suficiente para manter un [[metabolismo]].<ref name="ab2003"/> Hai outras características que se cre que tamén contribúen á capacidade do planeta para orixinar e manter a vida: a distancia entre a Terra e o Sol, así como a súa excentricidade orbital, a velocidade de rotación, a inclinación axial, a historia xeolóxica, a permanencia da atmosfera, así como a protección ofrecida polo campo magnético.<ref name="dole1970"/> === Biosfera === {{Artigo principal|Biosfera}} [[Ficheiro:Biosphere CZCS NDVI.jpg|miniatura|220px|esquerda|[[Mapamundi|Planisferio]] evidenciando as rexións terrestres e mariñas de maior produtividade.]] Denomínase "[[biosfera]]" ao conxunto dos diferentes tipos de vida do planeta xunto coa súa contorna física, modificado pola presenza dos primeiros. Xeralmente enténdese que esta biosfera comezou a [[evolución|evolucionar]] aproximadamente hai 3&nbsp;500 millóns de anos. A Terra é o único lugar onde se sabe que existe vida. A biosfera divídese nunha serie de [[bioma]]s, habitados por plantas e animais esencialmente similares. En terra, os biomas sepáranse principalmente polas diferenzas en latitude, a altura sobre o nivel do mar e a [[humidade]]. Os biomas terrestres situados nos círculos [[Círculo polar ártico|ártico]] ou [[Círculo polar antártico|antártico]] ([[tundra]]s), en [[Pradeira alpina|grande altura]] ou en [[deserto|zonas extremadamente áridas]] son relativamente estériles de vida vexetal e animal; a [[Biodiversidade|diversidade de especies]] alcanza o seu máximo en [[Selva tropical|terras baixas e húmidas e en latitudes ecuatoriais]].<ref name="amnat163_2_192"/> As estimacions do número de especies da Terra varían actualmente; a maioría das especies non foron descritas.<ref>{{Cita web|url=https://www.nature.com/news/2011/110823/full/news.2011.498.html|título=Number of species on Earth tagged at 8.7 million|data-acceso=7 de febreiro de 2021|ano=|data=24 de agosto de 2011|lingua=en|doi=10.1038/news.2011.498|apelidos=Sweetlove|nome=Lee}}</ref> === Recursos naturais e uso da terra === {{Artigo principal|Recurso natural}} {| class="wikitable" style="float:right; margin-left:1em;" |+ Uso estimado da Terra polos humanos, 2000<ref name="Lambin2011"/> |- !Uso da Terra !Mha |- | Terra agrícola |style="text-align:center"| 1,510-1,611 |- | Pastos |style="text-align:center"| 2,500-3,410 |- | Bosques naturais |style="text-align:center"| 3,143-3,871 |- | Plantación de árbores |style="text-align:center"| 126-215 |- | Areas urbanas |style="text-align:center"| 66-351 |- | Non utilizado, terra produtiva |style="text-align:center"| 356-445 |} A Terra proporciona recursos que son explotados polos seres humanos con diversos fins. Algúns destes son [[recurso non renovable|recursos non renovables]], tales como os [[combustible fósil|combustibles fósiles]], que son dificilmente renovables a curto prazo. Da codia terrestre obtéñense grandes depósitos de combustibles fósiles, consistentes en [[carbón]], [[petróleo]] e [[gas natural]]. Estes depósitos son utilizados polos seres humanos para a produción de enerxía, e tamén como materia prima para a produción de substancias químicas. Os corpos minerais tamén se formaron na codia terrestre a través de distintos procesos de [[Xeoquímica|mineraloxénese]], como consecuencia da erosión e dos procesos implicados na [[tectónica de placas]].<ref name="mnpl_utx2006"/> Estes corpos albergan fontes concentradas de varios metais e outros [[Elemento químico|elementos]] útiles. A biosfera da Terra produce moitos produtos biolóxicos útiles para os seres humanos, incluíndo (entre moitos outros) alimentos, madeira, [[fármaco]]s, osíxeno, e a reciclaxe de moitos residuos orgánicos. O [[ecosistema]] terrestre depende da capa superior do chan e da auga doce, e o ecosistema oceánico depende da achega de nutrientes disoltos desde terra firme.<ref name="science299_5607_673"/> Os seres humanos tamén habitan a terra usando [[material de construción|materiais de construción]] para construír refuxios. === Medio ambiente e riscos === Grandes áreas da superficie da Terra están suxeitas a condicións climáticas extremas, tales como ciclóns tropicais, [[furacán]]s, ou tifóns que dominan a vida nesas zonas, desde 1980 ata 2000, estes feitos produciron unha media de 11&nbsp;800 mortes ao ano.<ref name=walsh2008/> Moitos lugares están suxeitos a [[terremoto]]s, [[Corremento de terra|deslizamentos]], [[tsunami]]s, [[Volcán|erupcións volcánicas]], [[tornado]]s, [[dolina]]s, [[xistra]]s, [[inundación]]s, [[seca]]s, [[Incendio forestal|incendios forestáis]] e outros [[Catástrofe natural|desastres naturais]]. Moitas áreas concretas están suxeitas á [[contaminación]], causada polo ser humano, do aire e da auga, á [[choiva ácida]], a substancias tóxicas, á perda de vexetación ([[sobrepastoreo]], [[deforestación]], [[desertización]]), á perda de vida salvaxe, á extinción de especies, á [[Retroceso e degradación do chan|degradación do chan]] e o seu esgotamento, á erosión e á introdución de [[Especie invasora|especies invasoras]]. Segundo as [[ONU|Nacións Unidas]], existe un [[consenso científico]] que vincula as actividades humanas co [[quecemento global]], debido ás emisións industriais de gases de [[efecto invernadoiro]]. Prevese que isto produza cambios tales como o [[Retroceso dos glaciares desde 1850|derretemento dos glaciares e superficies xeadas]], temperaturas máis extremas, cambios significativos no clima e un [[Subida do nivel do mar|aumento global do nivel do mar]].<ref name="un20070202"/><ref name="excelsior"/> === Xeografía humana === {{Artigo principal|Xeografía humana}} {{VT|Mundo}} [[Ficheiro:Continents vide couleurs.png|miniatura|300px|Os sete [[continente]]s da Terra:<ref name="NatlGeo">[http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=world&Mode=d&SubMode=w World] at the [http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/ Xpeditions Atlas]'', [[National Geographic Society]], Washington D.C., 2006.</ref> {{col-begin}} {{col-break}} {{lenda|#0c0|[[América do Norte]]}} {{lenda|green|[[América do Sur]]}} {{lenda|#0040ff|[[Antártida]]}} {{col-break}} {{lenda|#c10000|[[Europa]]}} {{lenda|#fed52e|[[África]]}} {{col-break}} {{lenda|#f33e01|[[Asia]]}} {{lenda|#c04080|[[Oceanía]]}} {{col-end}} ]] A [[cartografía]] —o estudo e práctica da elaboración de mapas—, e subsidiariamente a [[xeografía]], foron historicamente as [[Campo de estudo|disciplinas]] dedicadas a describir a Terra. A [[topografía]] ou determinación de lugares e distancias, e en menor medida a [[Navegación marítima|navegación]], ou determinación da posición e da dirección, desenvolvéronse xunto coa cartografía e a xeografía, fornecendo e cuantificando a información necesaria. A Terra tiña aproximadamente 7&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;000 de habitantes no mes de [[outubro]] de [[2011]]. As proxeccións indicaban que a [[Poboación mundial|poboación humana mundial]] chegaría a sete mil millóns a principios de [[2012]], pero esta cifra foi superada a mediados de outubro de [[2011]]<ref name="7 thousands million people"/> e espérase chegar a 9&nbsp;200 millóns no [[2050]].<ref name="un2006"/> Pénsase que a maior parte deste crecemento terá lugar nos [[Terceiro Mundo|países en vías de desenvolvemento]]. A [[densidade de poboación]] varía moito nas distintas partes do mundo, pero a maioría da poboación vive en [[Asia]]. Está previsto que para o ano [[2020]] o 60% da poboación mundial se concentre nas [[Aglomeración|áreas urbanas]], fronte ao 40% en [[área rural|áreas rurais]].<ref name="prb2007"/> Estímase que só unha oitava parte da superficie da Terra é apta para a súa ocupación polos seres humanos; tres cuartas partes está cuberta por océanos, e a metade da superficie terrestre é: [[deserto]] (14%),<ref name="hessd4_439" /> altas [[montaña]] (27%),<ref name="biodiv" /> ou outros terreos menos adecuados. O asentamento permanente [[Puntos extremos do mundo#Puntos extremos dos asentamentos humanos|máis setentrional do mundo]] é [[Alert, Nunavut|Alert]], na [[Illa Ellesmere]] en [[Nunavut]], [[Canadá]].<ref name="cfsa2006" /> (82°28'N). O máis [[meridional]] é a [[Base Amundsen-Scott]], na Antártida, case exactamente no Polo Sur. (90°S) [[Ficheiro:Earthlights dmsp 1994–1995.jpg|upright=1.5|esquerda|miniatura|A Terra de noite. Imaxe composta a partir dos datos de iluminación do [[Defense Meteorological Satellite Program|DMSP]]/OLS, representando unha imaxe simulada do mundo de noite. Esta imaxe non é fotográfica e moitas características son máis brillantes do que lle parecería a un observador directo.]] As nacións soberanas independentes reclaman a totalidade da superficie de terra do planeta, a excepción dalgunhas partes da Antártida e a zona [[Terra nullius|non reclamada]] de [[Bir Tawil]] entre [[Exipto]] e o [[Sudán]]. No ano 2011 existían [[Lista de países|204 Estados soberanos]], incluíndo os 192 [[estados membros das Nacións Unidas]]. Había tamén 59 [[Territorio dependente|territorios dependentes]], e unha serie de [[Áreas autónomas por país|áreas autónomas]], [[Territorios disputados|territorios en disputa]] e outras entidades.<ref name="cia" /> Historicamente, a Terra nunca tivo un goberno [[Soberanía|soberano]] con autoridade sobre o mundo enteiro, malia que unha serie de estados-nación intentaron dominar o mundo, sen éxito.<ref name="kennedy1989"/> As [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] (ONU) é unha [[Organización Internacional|organización mundial intergobernamental]] que se creou co obxectivo de intervir nas disputas entre as nacións, a fin de evitar os [[Guerra|conflitos armados]].<ref name="uncharter"/> Con todo, non é un goberno mundial. A ONU serve principalmente como un foro para a [[diplomacia]] e o [[dereito internacional]]. Cando o consenso dos seus membros o permite, proporciona un mecanismo para a intervención armada.<ref name="un_int_law"/> [[Ficheiro:Northwest coast of United States to Central South America at Night.ogv|miniatura|A Terra de noite. O vídeo da EEI comeza xusto ao sur-leste de [[Alasca]]. A primeira cidade pola que pasa por encima a [[Estación Espacial Internacional]] (vista uns 10 segundos no vídeo) é a de [[San Francisco]] e os seus arredores. Se se mira con moitísimo coidado, pódese ver que na ponte [[Ponte Golden Gate|Golden Gate]] se atopa: unha franxa máis pequena de luces xusto antes da próxima cidade de San Francisco e nubes á dereita da imaxe. Tamén se poden ver tormentas eléctricas moi evidentes na costa do [[océano Pacífico]], con nubes. A medida que o vídeo avanza, a EEI pasa por encima de [[América Central]] (aquí vense luces verdes), coa [[península do Iucatán]] á esquerda. O paseo remata coa Estación Espacial Internacional sobre a capital de [[Bolivia]], [[A Paz]].]] O primeiro humano en orbitar a Terra foi [[Iuri Gagarin]] o [[12 de abril]] de [[1961]].<ref name="kuhn2006"/> Ata o 17 de novembro de 2016, un total de 552 persoas de 36 países chegaron a 100 km ou máis de altitude, dos cales 549 alcanzaron unha órbita terrestre baixa ou máis alá.<ref name="stats1">{{cita web|url=http://www.worldspaceflight.com/bios/stats.php|título=Astronaut/Cosmonaut Statistics|dataacceso=17 de novembro de 2016|editorial=www.worldspaceflight.com}}</ref> Destes, [[Proxecto Apollo|doce]] camiñaron sobre a superficie da Lúa.<ref name="ellis2004"/><ref name="shayler_vis2005"/><ref name="wade2008"/> En circunstancias normais, os únicos [[ser humano|seres humanos]] no espazo son os da [[Estación Espacial Internacional]] cuxa tripulación pode estar composta ata por seis persoas que adoitan ser substituídas cada seis meses.<ref name="nasa_rg_iss2007"/> Os seres humanos que máis se afastaron da Terra distanciáronse 400&nbsp;171 quilómetros, alcanzados na década de 1970 durante a misión [[Apollo 13]].<ref name="cramb2007"/> == Perspectiva cultural == [[Ficheiro:Earth symbol (planetary color).svg|48px|left|🜨]] A palabra '''Terra''' provén do [[Lingua latina|latín]] ''[[Tellus]]'' ou ''Terra'' que era equivalente en [[Lingua grega|grego]] a ''[[Xea|Gaia]]'', nome asignado a unha deidade, do mesmo xeito que os nomes dos demais planetas do [[Sistema Solar]]. O símbolo astronómico estándar da Terra consiste nunha cruz circunscrita por un círculo: [[Ficheiro:Earth symbol.svg|16px|🜨]].<ref name="liungman2004"/> A diferenza do sucedido co resto dos planetas do Sistema Solar, a humanidade non comezou a ver a Terra como un obxecto en movemento, en órbita ao redor do Sol, ata alcanzado o [[século XVI]].<ref name="arnett20060716"/> A Terra a miúdo personificouse como unha deidade, en particular, unha deusa. En moitas culturas a [[deusa nai]] tamén é retratada como unha deusa da fertilidade. En moitas relixións os [[Mito da creación|mitos sobre a creación]] recordan unha historia na que a Terra é creada por unha ou varias deidades sobrenaturais. Varios grupos relixiosos, a miúdo asociados ás ramas [[fundamentalismo|fundamentalistas]] do protestantismo<ref name="Dutch2002"/> ou do [[islam]],<ref name="edis2003"/> afirman que as súas [[Hermenéutica|interpretacións]] sobre estes mitos de creación, relatados nos seus respectivos [[Libro sagrado|textos sagrados]] son a verdade literal, e que deberían ser consideradas xunto aos argumentos científicos convencionais da formación da Terra e o desenvolvemento e orixe da vida, ou ata substituílos.<ref name="jge53_3_319"/> Tales afirmacións son rexeitadas pola [[comunidade científica]]<ref name="arghg4_143"/><ref name="sec_nap2008"/> e outros grupos relixiosos.<ref name="jrst43_4_419"/><ref name="frye1983"/><ref name="nathist106_2_16"/> Un exemplo destacado é a controversia entre o [[Creacionismo (pseudociencia)|creacionismo]] e a [[teoría da evolución]]. O desenvolvemento [[Ciencia|científico]] e [[Tecnoloxía|tecnolóxico]] provocóu varios cambios culturalmente transformadores na visión que a humanidade ten do planeta. No pasado houbo varias crenzas nunha [[Terra plana]],<ref name="russell1997"/> pero esta crenza foi desprazada polo concepto dunha [[Terra esférica]], debido á observación e á circunnavegación.<ref name="jacobs19980201"/> A perspectiva humana da Terra cambiou tralo comezo dos voos espaciais, e na actualidade a biosfera interprétase desde unha perspectiva global integrada.<ref name="fuller1963"/><ref name="lovelock1979"/> Isto reflíctese no crecente [[movemento ecoloxista]], que se preocupa polos efectos que causa a humanidade sobre o planeta.<ref name="mcmichael1993"/> A [[Hipótese Gaia|teoría Gaia]], desenvolta a mediados do século XX, comparóu o medio ambiente e a vida da Terra cun organismo único autorregulado que conduce a unha ampla estabilización das condicións de habitabilidade. Durante o século XIX os xeólogos decatáronse de que a idade da Terra era de cando menos moitos millóns de anos. Lord Kelvin usou a termodinámica para estimar a idade da Terra entre 20 e 400 millóns de anos en 1864, o que provocóu un vigoroso debate sobre o tema; Foi só cando se descubriron a [[radioactividade]] e a [[datación radioactiva]] a finais do século XIX e principios do XX que se estableceu un mecanismo confiable para determinar a idad da Terra, demostrando que o planeta ten miles de millóns de anos. == A Terra vista dende o espazo == Espacialmente, a Terra non é máis ca un planeta do [[Sistema Solar]] interno, caracterizado pola cantidade de [[auga]] que alberga e a [[vida]] que se desenvolve na súa superficie. Chama a atención vista dende o espazo sendo iluminada polo [[Sol]], a súa cor azulada, amosando os océanos como principal característica visual.A representación da superficie terrestre non é doada de facer sobre un plano, pois necesita dalgún tipo de proxección, o que deforma a imaxe, superficies ou ángulos.<gallery widths="250" caption="A Terra dende o espazo"> Ficheiro:AS8-13-2329.jpg|A primeira fotografía feita por astronautas do "[[Nacer da Terra|amencer da Terra]]", tomada desde o [[Apollo 8]] Ficheiro:Tracy Caldwell Dyson in Cupola ISS.jpg|A [[astronauta]] [[Tracy Caldwell Dyson]] observando a Terra desde o módulo [[Cúpula (ISS)|Cúpula]] da [[Estacion Espacial Internacional]] durante a Expedición 24 Ficheiro:Galileo view of an Earth-Moon conjunction.gif|Secuencia de imaxes que amosan a rotación da Terra e a translación da Lúa vistas desde a sonda espacial [[Galileo (nave espacial)|Galileo]] (imaxes tomadas cada 15 minutos, entre o 16 e o 17 de decembro de 1992). Ficheiro:Pale Blue Dot.png|Imaxe da Terra obtida pola sonda [[Voyager 1]] en 1990, coñecida como [[Punto azul pálido]]. A unha grande distancia do Voyager, a Terra é un mero punto de luz menor co tamaño dun [[píxel]], xusto no centro dun dos raios de luz dispersos que resultan de tomar a imaxe tan cerca do sol (dereita da imaxe). </gallery> Se nos afastamos no espazo, a Terra é inseparable da Lúa, que só deixa de ser visible cando queda detrás dela. Nesta imaxe vese o tamaño relativo da Terra e da Lúa, así como a súa distancia nun momento dado: [[Ficheiro:Earth-Moon.jpg|500px|centro|miniatura]] <gallery widths="350" caption="Diferentes formas de representación terrestre"> Ficheiro:Planisferio gl 1.jpg|Planisferio Ficheiro:World map 2004 CIA large 1.7m whitespace removed.jpg|Planisferio físico Ficheiro:Physical Political World Map.jpg|Planisferio físico-político </gallery> == Situación da Terra no universo == Polos datos recopilados pola astronomía, a Terra ten deixado de ser o centro do universo, da galaxia ou de calquera outra estrutura a nivel universal coma ben se pode observar na imaxe. [[Ficheiro:Earth's_Location_in_the_Universe_SMALLER_(JPEG)-GL.png|miniatura|600px|centro|Posición da Terra no Universo coñecido.]] == Día da Terra == En 2009, a Asemblea Xeral das Nacións Unidas, estableceron o Día Internacional da Nai Terra,<ref name="UN2009" /> ou simplemente [[Día da Terra]], e dende entón celébrase en moitos países co obxectivo de crear conciencia das condicións ambientais do planeta. == Notas == {{listaref|group=lower-alpha|2}} ;Referencias {{Todas as ref|en}} {{Listaref|30em|refs= *<ref name="Wilkinson2009">{{cita libro |páxina=144 |título=Probing the New Solar System |apelido=Wilkinson |nome=John |data=8-1-2009 |páxina-web=CSIRO Publishing |isbn=978-0-643-09949-4}}</ref> *<ref name="standish_williams_iau">{{cita web |apelido=Standish |nome=E. Myles |apelido2=Williams |nome2=James C. |título=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets |páxina-web=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides) |url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf |formato=PDF |dataacceso=6-3-2021 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf |dataarquivo=14-10-2012 |url-morta=yes }} Véxase a táboa 8.10.2. Cálculo baseado en 1 AU = 149,597,870,700(3) m.</ref> *<ref name="IERS">{{cita web |data=7-8-2007 |url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html |título=Useful Constants |editor=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]] |dataacceso=17-12-2014 }}</ref> *<ref name="earth_fact_sheet">{{cita web |apelidos=Williams |nome=David R.|data=1 de setembro de 2004 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|título=Earth Fact Sheet |páxina-web=NASA |dataacceso=12-12-2014 }}</ref> *<ref name="Allen294">{{cita libro |título=Allen's Astrophysical Quantities |apelido=Allen |nome=Clabon Walter |apelido2=Cox |nome2=Arthur N. |páxina-web=Springer |ano=2000 |isbn=978-0-387-98746-0 |url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |páxina=294 }}</ref> *<ref name="Park-Chamberlin">{{cita web |url=https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=mb&sstr=399 |título=Solar System Dynamics |páxina-web=NASA |nome=Ryan S. |apelido=Park |nome2=Alan B. |apelido2=Chamberlin}}</ref> *<ref name="hbcp2000">{{cita libro |autor=Varios autores |editor=David R. Lide |ano=2000 |título=Handbook of Chemistry and Physics |edición=81ª |editorial=CRC |isbn=978-0-8493-0481-1}}</ref> *<ref name="usno">{{cita web |título=Selected Astronomical Constants, 2011 |páxina-web=The Astronomical Almanac |url=http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130826043456/http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt |dataarquivo=26-08-2013 |dataacceso=7-3-2021 |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="WGS-84">{{cita web |título=World Geodetic System (''WGS-84'') |url=http://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/ |páxina-web=National Geospatial-Intelligence Agency |data-acceso=7 de marzo de 2021 |data-arquivo=11 de marzo de 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200311023739/https://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/ |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="cazenave_ahrens1995">{{cita libro |apelido=Cazenave |nome=Anny |apelidos-editor=Ahrens |nome-editor=Thomas J. |ano=1995 |título=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants |revista=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants |número=1 |editorial=American Geophysical Union |lugar=Washington, DC |isbn=978-0-87590-851-9 |urlcapítulo=http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061016024803/http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf |dataarquivo=16-10-2006 |dataacceso=8-2-2021 |capítulo=Geoid, Topography and Distribution of Landforms |bibcode=1995geph.conf.....A |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="IERS2004">{{cita libro |autor=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) |capítulo=General Definitions and Numerical Standards |urlcapítulo=http://www.iers.org/SharedDocs/Publikationen/EN/IERS/Publications/tn/TechnNote32/tn32_009.pdf?__blob=publicationFile&v=1 |nome-editor=Dennis D. |apelidos-editor=McCarthy |nome-editor2=Gérard |apelido-editor2=Petit |url=http://www.iers.org/SharedDocs/Publikationen/EN/IERS/Publications/tn/TechnNote32/tn32.pdf?__blob=publicationFile&v=1 |title=IERS Conventions (2003) |editorial=Verlag des Bundesamts für Kartographie und Geodäsie |obra=IERS Technical Note No. 32 |ano=2004 |formato=PDF |lugar=Frankfurt am Main |páxina=12 |dataacceso=8-2-2021 |isbn=978-3-89888-884-4 }}</ref> *<ref name="Tinetti2007">{{cita publicación periódica |apelidos=Tinetti |nome=G. |apelidos2=Vidal-Madjar |nome2=A. |apelidos3=Liang |nome3=M.C. |apelidos4=Beaulieu |nome4=J. P. |apelidos5=Yung |nome5=Y. |apelidos6=Carey |nome6=S. |apelidos7=Barber |nome7=R. J. |apelidos8=Tennyson |nome8=J. |apelidos9=Ribas |nome9=I. |número-autores=5 |título=Water vapour in the atmosphere of a transiting extrasolar planet |revista=Nature |ano=2007 |volume=448 |páxinas=169–171 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v448/n7150/abs/nature06002.html |doi=10.1038/nature06002 |pmid=17625559 |número=7150 |bibcode=2007Natur.448..169T |dataacceso=12-12-2014}} </ref> <ref name="Nación2013">{{cita novas |url=http://www.lanacion.com.ar/1575470-diez-datos-fascinantes-sobre-el-planeta-tierra |título=Diez datos fascinantes sobre el planeta Tierra |dataacceso= 12-03-2021 |data=23-04-2013 |xornal=[[La Nación]] |idioma=castelán}}</ref> *<ref name="as92_324">{{Cita publicación periódica |apelido=Murphy |nome=J. B. |apelido2=Nance |nome2=R. D. |título=How do supercontinents assemble? |revista=American Scientist |ano=1965 |volume=92 |número=4 |páxina=324–33 |url=http://scienceweek.com/2004/sa040730-5.htm |dataacceso=5 de marzo de 2007 |doi=10.1511/2004.4.324 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070713194319/http://scienceweek.com/2004/sa040730-5.htm |dataarquivo=13 de xullo de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="bowring_housch1995">{{cita publicación periódica |apelido=Bowring |nome=S. |apelido2=Housh |nome2=T. |título=The Earth's early evolution |ano=1995 |doi=10.1126/science.7667634 |revista=Science |volume=269 |páxina=1535 |pmid=7667634 |número=5230 |bibcode = 1995Sci...269.1535B }}</ref> *<ref name="nature418_6901_949">{{cita publicación periódica |apelidos=Yin |nome=Qingzhu |título=A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites |revista=Nature| ano=2002| volume=418 |número=6901 |páxina=949–952 |doi=10.1038/nature00995 |pmid=12198540 |apelidos2=Jacobsen |nome2=S. B. |apelidos3=Yamashita |nome3=K. |apelidos4=Blichert-Toft |nome4=J.| apelidos5=Télouk |nome5=P. |apelidos6=Albarède |nome6=F. |bibcode=2002Natur.418..949Y }}</ref> *<ref name=asu_lowest_temp>{{cita web |url=https://wmo.asu.edu/content/world-lowest-temperature |título=World: Lowest Temperature |páxina-web=[[WMO]] Weather and Climate Extremes Archive |editorial=[[Arizona State University]] |dataacceso=6-3-2021}}</ref> *<ref name=kinver20091210>{{cita novas |apelido=Kinver |nome=Mark |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm |título=Global average temperature may hit record level in 2010 |data=10-12-2009 |páxina-web=BBC |dataacceso=6-3-2021}}</ref> *<ref name="Chorowicz2005">{{cita publicación periódica |nome=Jean |apelidos=Chorowicz |data=outubro do 2005 |título=The East African rift system |revista=Journal of African Earth Sciences |volume=43 |número=1–3 |páxina=379–410 |doi=10.1016/j.jafrearsci.2005.07.019 |bibcode = 2005JAfES..43..379C }}</ref> *<ref name=asu_highest_temp>{{cita web |url=https://wmo.asu.edu/content/world-highest-temperature |título=World: Highest Temperature |páxina-web=[[WMO]] Weather and Climate Extremes Archive |editorial=[[Arizona State University]] |dataacceso=6-3-2021}}</ref> *<ref name="Luzum2011">{{cita publicación periódica |apelido=Luzum |nome=Brian |apelido2=Capitaine |nome2=Nicole |apelido3=Fienga |nome3=Agnès |apelido4=Folkner |nome4=William |apelido5=Fukushima |nome5=Toshio |apelido6=Hilton |nome6=James |apelido7=Hohenkerk |nome7=Catherine |apelido8=Krasinsky |nome8=George |apelido9=Petit |nome9=Gérard |apelido10=Pitjeva |nome10=Elena |apelido11=Soffel |nome11=Michael |apelido12=Wallace |nome12=Patrick |número-autores=5 |título=The IAU 2009 system of astronomical constants: The report of the IAU working group on numerical standards for Fundamental Astronomy |journal=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy |volume=110 |número=4 |data=Agosto de 2011 |páxinas=293–304 |bibcode=2011CeMDA.110..293L |doi=10.1007/s10569-011-9352-4 }}</ref> *<ref name="science310_5754_1671">{{cita publicación periódica |apelido=Kleine |nome=Thorsten |apelido2=Palme |nome2=Herbert |apelido3=Mezger |nome3=Klaus |apelido4=Halliday |nome4=Alex N. |título=Hf-W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon |revista=Science |volume=310 |número=5754 |data=24-11-2005 |páxina=1671–1674 |doi=10.1126/science.1118842 |pmid=16308422|bibcode = 2005Sci...310.1671K }}</ref> *<ref name="reilly20091022">{{cita novas |nome=Michael |apelidos=Reilly |data=22-10-2009 |título=Controversial Moon Origin Theory Rewrites History |url=http://news.discovery.com/space/moon-earth-formation.html |dataacceso=30-01-2010 |data-arquivo=09-01-2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100109042800/http://news.discovery.com/space/moon-earth-formation.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="canup_asphaug2001a">{{cita novas |apelido=Canup |nome=R. M. |apelido2=Asphaug |nome2=E. |título=An impact origin of the Earth-Moon system |url=https://archive.org/details/emuofficialorgan1019101911roya |título-libro=Abstract #U51A-2 |editor=American Geophysical Union |data=Conferencia de outono 2001 |bibcode=2001AGUFM.U51A..02C }}</ref> *<ref name="WGS-84-2">{{cita web |nome=Sigurd |apelido=Humerfelt |data=26-10-2010 |título=How WGS 84 defines Earth |url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html |páxina-web=Home Online |dataacceso=7-10-2021 |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110424104419/http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html |dataarquivo=24-04-2011 }}</ref> *<ref name="NIST2008">{{Cita libro |url=http://physics.nist.gov/Pubs/SP330/sp330.pdf |título=The international system of units (SI) |editorial=[[United States Department of Commerce]], [[National Institute of Standards and Technology|NIST]] Special Publication 330 |edición=2008 |páxina=52 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090205071943/https://physics.nist.gov/Pubs/SP330/sp330.pdf |dataarquivo=5-2-2009 |dataacceso=9-3-2021 }}</ref> *<ref name="Williams1994">{{cita publicación periódica |apelido=Williams |nome=James G. |título=Contributions to the Earth's obliquity rate, precession, and nutation |revista=The Astronomical Journal |volume=108 |ano=1994 |páxina=711 |issn=0004-6256 |doi=10.1086/117108 |bibcode=1994AJ....108..711W }}</ref> *<ref name=Allen296>{{cita libro |título=Allen's Astrophysical Quantities |apelido=Clabon Walter |nome=Allen |apelido2=Cox |nome2=Arthur N. |editorial=Springer |ano=2000 |isbn=978-0-387-98746-0 |url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |páxina=296 }}</ref> *<ref name="canup_asphaug2001b">{{cita publicación periódica |apelido=Canup |nome=R. |apelido2=Asphaug |nome2=E.|título=Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation |revista=Nature |volume=412 |páxina=708–712 |ano=2001 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v412/n6848/abs/412708a0.html |doi=10.1038/35089010 |pmid=11507633 |número=6848 |bibcode=2001Natur.412..708C }}</ref> *<ref name="Cox2000">{{cita libro |nome-editor=Arthur N. |apelidos-editor=Cox |título=Allen's Astrophysical Quantities |url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |edición=4th |ano=2000 |editorial=AIP Press |lugar=Nova York |isbn=978-0-387-98746-0 |páxina=244 }}</ref> *<ref name="NOAA2020">{{cita web |url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/gl_trend.html |título=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide: Recent Global {{chem2|CO2}} Trend |editorial=NOAA |páxina-web=Earth System Research Laboratory |data=19-10-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20201004010704/https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/gl_trend.html |dataarquivo=04-10-2020 |urlmorta=yes |data-acceso=10-3-2021 }}</ref> *<ref name="NOAA2015">{{Cita web |url=http://research.noaa.gov/News/NewsArchive/LatestNews/TabId/684/ArtMID/1768/ArticleID/11153/Greenhouse-gas-benchmark-reached-.aspx |título=Greenhouse gas benchmark reached |dataacceso=6-3-2021 |data=6-5-2015 |páxina-web=NOAA }}</ref> *<ref name="watersource">{{cita publicación periódica |apelido=Morbidelli |nome=A. |apelido2=Chambers |nome2=J. |apelido3=Lunine |nome3=J. I. |apelido4=Petit |nome4=J. M. |apelido5=Robert |nome5=F. |apelido6=Valsecchi |nome6=G. B. |apelido7=Cyr |nome7=K. E. |título=Source regions and time scales for the delivery of water to Earth |revista=Meteoritics & Planetary Science |ano=2000 |volume=35 |número=6 |páxinas=1309–1320 |bibcode=2000M&PS...35.1309M |doi=10.1111/j.1945-5100.2000.tb01518.x }}</ref> *<ref name="Paradoja_Sol_débil">{{cita novas |autor=ABC Periódico Electrónico S.A. |url=http://www.madrimasd.org/informacionidi/noticias/noticia.asp?id=48777 |título=La «paradoja del Sol débil», todavía sin resolver, según la NASA |editorial=Madri+d |dataacceso=1-7-2011 }}</ref> *<ref name="asp2002">{{cita novas |apelido=Guinan |nome=E. F. |apelido2=Ribas |nome2=I. |nome-editor=Benjamin |apelidos-editor=Montesinos |nome-editor2=Alvaro |apelidos-editor2=Gimenez |nome-editor3=Edward F. |apelidos-editor3=Guinan |título=Our Changing Sun: The Role of Solar Nuclear Evolution and Magnetic Activity on Earth's Atmosphere and Climate |título-libro=ASP Conference Proceedings: The Evolving Sun and its Influence on Planetary Environments |lugar=San Francisco |isbn=1-58381-109-5 |editorial=Astronomical Society of the Pacific |bibcode=2002ASPC..269...85G }}</ref> *<ref name="physorg20100304">{{cita novas |título=Oldest measurement of Earth's magnetic field reveals battle between Sun and Earth for our atmosphere |data=4-3-2010 |obra=Physorg.news |url=http://www.physorg.com/news186922627.html |dataacceso=27-3-2010}}</ref> *<ref name="williams_santosh2004">{{cita libro |nome=John James William |apelidos=Rogers |apelido2=Santosh |nome2=M. |ano=2004 |título=Continents and Supercontinents |url=https://archive.org/details/continentssuperc00roge|páxina=[https://archive.org/details/continentssuperc00roge/page/n56 48] |editorial=Oxford University Press US |isbn=0-19-516589-6 }}</ref> *<ref name="science164_1229">{{cita publicación periódica |apelidos=Hurley |nome=P. M.|ano=1969 |título=Pre-drift continental nuclei |revista=Science |volume=164 |páxinas=1229–1242 |doi=10.1126/science.164.3885.1229 |pmid=17772560 |número=3885 |bibcode=1969Sci...164.1229H }}</ref> *<ref name="rg6_175">{{cita publicación periódica |apelidos=Armstrong |nome=R. L. |ano=1968 |título=A model for the evolution of strontium and lead isotopes in a dynamic earth |revista=Reviews of Geophysics |volume=6 |número=2 |páxinas=175–199 |doi=10.1029/RG006i002p00175 |bibcode=1968RvGSP...6..175A }}</ref> *<ref name="science_241_4872_1441">{{cita publicación periódica |apelidos=Robert M. |nome=May |título=''How many species are there on earth?'' (Cántas especies hai na Terra) |ano=1988 |volume=241 |serie=4872 |páxinas=1441–1449 |doi=10.1126/science.241.4872.1441 |pmid=17790039 |editor=Science |bibcode=1988Sci...241.1441M }}</ref> *<ref name="age_earth1">Véxase: * {{cita libro |apelidos=Dalrymple |nome=G.B. |título=''The Age of the Earth'' (A idade da Terra) |editor=Stanford University Press |isbn=0-8047-1569-6 |lugar=California}} * {{cita web |apelidos=Newman |nome=William L. |data=9-7-2007 |url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html|título=Age of the Earth |editor=Publications Services, USGS |dataacceso=10-3-2021 }} * {{cita publicación periódica |apelidos=Dalrymple |nome=G. Brent |título=The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved |revista=Geological Society, London, Special Publications |ano=2001 |volume=190 |número=1 |páxinas=205–221 |url=http://sp.lyellcollection.org/cgi/content/abstract/190/1/205 |dataacceso=10-3-2021 |doi = 10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14 }} * {{cita web |apelidos=Stassen |nome=Chris |data=10-9-2005 |url=http://www.talkorigins.org/faqs/faq-age-of-earth.html |título=The Age of the Earth |editor=TalkOrigins Archive |dataacceso=10-3-2021}}</ref> *<ref name="Harrison 2002">{{cita libro |nome=Roy M. |apelidos=Harrison |apelidos2=Hester |nome2=Ronald E. |ano=2002 |título=Causes and Environmental Implications of Increased UV-B Radiation |editorial=Royal Society of Chemistry |isbn=0-85404-265-2}}</ref> *<ref name="britt2000">{{cita web|nome=Robert|apelido=Britt|url=http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html|título=Freeze, Fry or Dry: How Long Has the Earth Got? |data=25 de febreiro de 2000|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090605231345/http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html |dataarquivo=5-6-2009}}</ref> *<ref name="pnas1_24_9576">{{cita publicación periódica |apelido=Li |nome=King-Fai |apelido2=Pahlevan |nome2=Kaveh |apelido3=Kirschvink |nome3=Joseph L. |apelido4=Yung |nome4=Yuk L. |ano=2009 |título=Atmospheric Pressure as a Natural Climate Regulator for a Terrestrial Planet with a Biosphere |xornal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=1-6 |número=24 |páxinas=9576-9579 |url=http://www.gps.caltech.edu/~kfl/paper/Li_PNAS2009.pdf |dataacceso=19-7-2009 |doi=10.1073/pnas.0809436106 |pmid=19487662 |pmc=2701016 |bibcode=2009PNAS..106.9576L }}</ref> *<ref name="stern20011125">{{cita web |apelidos=Stern |nome=David P. |data=25-11-2001 |url=http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?/archives/147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html |título=Planetary Magnetism |páxina-web=NASA |dataacceso=12-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060630061535/http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?%2Farchives%2F147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html |dataarquivo=30-06-2006 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="science288_5473_2002">{{cita publicación periódica |apelidos=Tackley |nome=Paul J. |título=Mantle Convection and Plate Tectonics: Toward an Integrated Physical and Chemical Theory |revista=Science |data=16-6-2000 |volume=288 |número=5473 |páxinas=2002–2007 |doi=10.1126/science.288.5473.2002 |pmid=10856206 |bibcode = 2000Sci...288.2002T }}</ref> *<ref name="science310_5756_1947">{{cita publicación periódica |doi=10.1126/science.1117926 |ano=2005 |apelido=Harrison |nome=T. |apelido2=Blichert-Toft |nome2=J. |apelido3=Müller |nome3=W. |apelido4=Albarede |nome4=F. |apelido5=Holden |nome5=P. |apelido6=Mojzsis |nome6=S. |título=Heterogeneous Hadean hafnium: evidence of continental crust at 4.4 to 4.5 ga |volume=310 |número=5756 |páxinas=1947–50 |pmid=16293721 |editor=Science |bibcode=2005Sci...310.1947H }}</ref> *<ref name="milbert_smith96">{{cita web |apelido=Milbert |nome=D. G. |apelido2=Smith |nome2=D. A. |url=http://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html |título=Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model |editor=National Geodetic Survey, NOAA |dataacceso=12-12-2014 }}</ref> *<ref name="ngdc2006">{{cita web |apelido=Sandwell |nome=D. T. |apelido2=Smith |nome2=W. H. F. |data=7-7-2006 |url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML |título=Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data |editor=NOAA/NGDC |dataacceso=12-12-2014}}</ref> *<ref name="fatter_Earth">{{cita publicación periódica |apelidos=Gammon |nome=Katharine |título=Earth Is Getting Fatter |data=27-7-2011 |ano=2011 |url=http://www.insidescience.org/content/earth-getting-fatter/1130 |dataacceso=12-12-2014 |editor=Inside Science News Service }}</ref> *<ref name="nist_length2000">{{cita web |apelido=Mohr |nome=P.J. |apelido2=Taylor |nome2=B.N. |ano=2000 |url=http://physics.nist.gov/cuu/Units/meter.html |título=Unit of length (meter) |obra=NIST Reference on Constants, Units, and Uncertainty |editor=NIST Physics Laboratory |dataacceso=12-12-2014 }}</ref> *<ref name="wpba2001">{{cita web |ano=2001 |url=http://www.wpa-pool.com/index.asp?content=rules_spec |título=WPA Tournament Table & Equipment Specifications |editor=World Pool-Billiards Association |dataacceso=12-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070202181203/http://www.wpa-pool.com/index.asp?content=rules_spec |dataarquivo=02-02-2007 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="ps20_5_16">{{cita publicación periódica |apelidos=Senne |nome=Joseph H. |título=Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain|revista=Professional Surveyor |ano=2000 |volume=20 |número=5 |páxinas=16–21 }}</ref> *<ref name="lancet365_9462_831">{{cita publicación periódica |apelidos=Sharp |nome=David |título=Chimborazo and the old kilogram |revista=The Lancet |data=5-3-2005 |volume=365 |número=9462 |páxinas=831–832 |doi=10.1016/S0140-6736(5)71021-7 }}</ref> *<ref name="brown_mussett1981">{{cita libro |apelido=Brown |nome=Geoff C. |apelido2=Mussett |nome2=Alan E. |título=The Inaccessible Earth |edición=2ª |ano=1981 |páxina=166 |editorial=Taylor & Francis |isbn=0-04-550028-2 |postscript=. —Tras Ronov e Yaroshevsky (1969).}}</ref> *<ref name="tall_tales">{{cita web |url=http://www.abc.net.au/science/k2/moments/s1086384.htm |título=Tall Tales about Highest Peaks |páxina-web=Australian Broadcasting Corporation |dataacceso=12/12/2014 }}</ref> *<ref name="pnas71_12_6973">{{cita publicación periódica |apelido=Morgan |nome=J. W. |apelido2=Anders |nome2=E. |título=Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury |revista=Proceedings of the National Academy of Science |ano=1980 |volume=71 |número=12 |páxinas=6973–6977 |doi=10.1073/pnas.77.12.6973 |pmid=16592930 |pmc=350422 |bibcode=1980PNAS...77.6973M }}</ref> *<ref name="jaes23_799">{{cita publicación periódica |apelido=Hong |nome=D. |título=Continental crustal growth and the supercontinental cycle: evidence from the Central Asian Orogenic Belt |ano=2004 |revista=Journal of Asian Earth Sciences |volume=23 |número=5 |páxinas=799 |doi=10.1016/S1367-9120(3)00134-2 |bibcode=2004JAESc..23..799H }}</ref> *<ref name="tanimoto_ahrens1995">{{cita libro |nome=Toshiro |apelidos=Tanimoto |apelido-editor=Thomas |nome-editor=J. Ahrens |ano=1995 |título=Crustal Structure of the Earth |booktitle=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants |editorial=American Geophysical Union |lugar=Washington, DC |url=http://tres.njude.com.cn/rete/eWebEditor/uploadfile/dxszh/Flash/20080920054000.pdf |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061016194153/http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf |dataarquivo=16-10-2006 |formato=PDF |isbn=0-87590-851-9 |dataacceso=12-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="science309_5739_1313">{{cita publicación periódica |apelidos=Kerr |nome=Richard A. |título=Earth's Inner Core Is Running a Tad Faster Than the Rest of the Planet |revista=Science |data=26-9-2005 |volume=309 |número=5739 |páxina=1313 |doi=10.1126/science.309.5739.1313a |pmid=16123276 }}</ref> *<ref name="pnas76_9_4192">{{cita publicación periódica |apelidos=Jordan |nome=T. H. |título=Structural Geology of the Earth's Interior|revista=Proceedings National Academy of Science |ano=1979 |volume=76 |número=9 |páxinas=4192–4200 |doi=10.1073/pnas.76.9.4192 |pmid=16592703 |pmc=411539 |bibcode=1979PNAS...76.4192J }}</ref> *<ref name="robertson2001">{{cita web |apelidos=Robertson |nome=Eugene C. |data=26-7-2001 |url=http://pubs.usgs.gov/gip/interior/|título=The Interior of the Earth |editor=USGS |dataacceso=12/12/2014}}</ref> *<ref name="turcotte">{{cita libro |apelidos=Turcotte |nome=D. L. |apelido2=Schubert |nome2=G. |título=Geodynamics |editorial=Cambridge University Press |lugar=Cambridge, England, UK |ano=2002 |volume=2 |páxinas=136–137 |capítulo=4 |isbn=978-0-521-66624-4 }}</ref> *<ref name="sanders20031210">{{cita novas |nome=Robert |apelidos=Sanders |título=Radioactive potassium may be major heat source in Earth's core |páxina-web=UC Berkeley News |data=10-12-2003 |url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2003/12/10_heat.shtml |dataacceso=12-12-2014 }}</ref> *<ref name="ptrsl360_1795_1227">{{cita publicación periódica |apelido=Alfè |nome=D. |apelido2=Gillan |nome2=M. J. |apelido3=Vocadlo |nome3=L. |apelido4=Brodholt |nome4=J. |apelido5=Price |nome5=G. D. |título=The ''ab initio'' simulation of the Earth's core |revista=Philosophical Transaction of the Royal Society of London |ano=2002 |volume=360 |número=1795 |páxinas=1227–1244 |url=http://chianti.geol.ucl.ac.uk/~dario/pubblicazioni/PTRSA2002.pdf |formato=PDF |dataacceso=12-12-2014 }}</ref> *<ref name="epsl121_1">{{cita publicación periódica |apelidos=Vlaar |nome=N. |apelido2=Vankeken |nome2=P. |apelido3=Vandenberg |nome3=A. |título=Cooling of the Earth in the Archaean: Consequences of pressure-release melting in a hotter mantle |ano=1994 |revista=Earth and Planetary Science Letters |volume=121 |número=1-2 |páxina=1 |doi=10.1016/0012-821X(94)90028-0 |url=http://www.geo.lsa.umich.edu/~keken/papers/Vlaar_EPSL94.pdf |formato=PDF |bibcode=1994E&PSL.121....1V |dataacceso=12-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120319181621/http://www.geo.lsa.umich.edu/~keken/papers/Vlaar_EPSL94.pdf |dataarquivo=19-03-2012 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="T&S 137">{{cita libro |apelidos=Turcotte |nome=D. L. |apelido2=Schubert |nome2=G. |título=Geodynamics |editorial=Cambridge University Press |lugar=Cambridge, Inglaterra |ano=2002 |volume=2 |páxina=137 |capítulo=4 |isbn=978-0-521-66624-4 }}</ref> *<ref name="Bruce2016">{{Cita libro |apelido=Alberts |nome=Bruce |apelido2=Johnson |nome2=Alexander |apelido3=Lewis |nome3=Julian |apelido4= Morgan |nome4=David |apelido5=Raff |nome5=Martin |apelido6=Roberts |nome6=K. |apelido7=Walter |nome7=P. |título=Biología molecular de la célula |idioma=castelán |dataacceso=15-1-2021 |edición=6ª |editorial=Omega |ano=2016 |lugar=Barcelona |isbn=978-84-282-1638-8 |páxinas=24-27 }}</ref> *<refname="Margulis2009">{{cita libro |apelido1=Margulis |nome1=Lynn |apelido2=Sagan |nome2=Dorion |título=¿Qué es la vida? |idioma=castelán |dataacceso=15-1-2021 |edición=3ª |ano=2009 |editorial=Tusquets |lugar=Barcelona |isbn=978-84-7223-799-5 |páxinas=98, 104, 105, 179 }}</ref> *<ref name="jg31_3_267">{{cita publicación periódica |apelido=Pollack |nome=Henry N. |apelido2=Hurter |nome2=Suzanne J. |apelido3=Johnson |nome3=Jeffrey R. |título=Heat flow from the Earth's interior: Analysis of the global data set |url=http://www.agu.org/journals/ABS/1993/93RG01249.shtml |revista=Reviews of Geophysics |volume=31 |número=3 |páxinas=267–280 |ano=1993 |doi=10.1029/93RG01249 |bibcode=1993RvGeo..31..267P }}</ref> *<ref name="science246_4926_103">{{cita publicación periódica |apelido=Richards |nome=M. A. |apelido2=Duncan |nome2=R. A. |apelido3=Courtillot |nome3=V. E. |título=Flood Basalts and Hot-Spot Tracks: Plume Heads and Tails |revista=Science |ano=1989 |volume=246 |número=4926 |páxinas=103–107 |bibcode=1989Sci...246..103R |doi=10.1126/science.246.4926.103 |pmid=17837768 }}</ref> *<ref name="heat loss">{{cita publicación periódica |título=Oceans and Continents: Similarities and Differences in the Mechanisms of Heat Loss |ano=1981 |apelidos=Sclater |nome=John G. |apelido2=Parsons |nome2=Barry |apelido3=Jaupart |nome3=Claude |revista=Journal of Geophysical Research |volume=86 |número=B12 |páxina=11535 |doi=10.1029/JB086iB12p11535 |bibcode=1981JGR....8611535S }}</ref> *<ref name="brown_wohletz2005">{{cita web |apelido=Brown |nome=W. K. |apelido2=Wohletz |nome2=K. H. |ano=2005 |url=http://www.ees1.lanl.gov/Wohletz/SFT-Tectonics.htm |título=SFT and the Earth's Tectonic Plates |editor=Los Alamos National Laboratory |dataacceso=13-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130217002443/http://www.ees1.lanl.gov/Wohletz/SFT-Tectonics.htm |dataarquivo=17-02-2013 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="kious_tilling1999">{{cita web |apelido=Kious |nome=W. J. |apelido2=Tilling |nome2=R. I. |data=5-5-1999 |url=http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.html |título=Understanding plate motions |editor=USGS |dataacceso=13-12-2014 }}</ref> *<ref name="seligman2008">{{cita web |nome=Courtney |apelidos=Seligman |ano=2008 |url=http://cseligman.com/text/planets/innerstructure.htm |título=The Structure of the Terrestrial Planets |obra=Online Astronomy eText Table of Contents |editor=cseligman.com |dataacceso=13-12-2014 }}</ref> *<ref name="duennebier1999">{{cita web |apelidos=Duennebier |nome=Fred |data=12-8-1999 |url=http://www.soest.hawaii.edu/GG/ASK/plate-tectonics2.html |título=Pacific Plate Motion |editor=Universidade de Hawaii |dataacceso=13-12-2014 }}</ref> *<ref name="noaa20070307">{{cita web |apelido=Mueller |nome=R.D. |apelido2=Roest |nome2=W.R. |apelido3=Royer |nome3=J.-Y. |apelido4=Gahagan |nome4=L.M. |apelido5=Sclater |nome5=J.G. |data=7 de marzo de 2007 |url=https://data.noaa.gov/dataset/crustal-ages-of-the-ocean-floor-poster |título=Age of the Ocean Floor Poster |editor=NOAA |dataacceso=13-12-2014 |urlmorta=non }}</ref> *<ref name="cmp134_3">{{cita publicación periódica |título=Priscoan (4.00–4.3 Ga) orthogneisses from northwestern Canada |ano=1999 |apelidos=Bowring |nome=Samuel A. |apelidos2=Williams |nome2=Ian S. |revista=Contributions to Mineralogy and Petrology |volume=134 |número=1 |páxina=3 |doi=10.1007/s004100050465 |bibcode = 1999CoMP..134....3B }}</ref> *<ref name="podp2000">{{cita web |apelido=Meschede |nome=M. |apelido2=Udo Barckhausen |nome2=U. |data=20-11-2000 |url=http://www-odp.tamu.edu/publications/170_SR/VOLUME/CHAPTERS/SR170_07.PDF |formato=PDF |título=Plate Tectonic Evolution of the Cocos-Nazca Spreading Center |obra=Proceedings of the Ocean Drilling Program |editor=Texas A&M University |dataacceso=13-12-2014 }}</ref> *<ref name="gps_time_series">{{cita web |url=http://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html |título=GPS Time Series |editor=NASA JPL |dataacceso=13-12-2014 |data-arquivo=22-08-2011 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/617Egjmvj?url=http://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="layers_earth">{{cita web |url=http://volcano.oregonstate.edu/earths-layers-lesson-1 |título=Layers of the Earth |editor=Volcano World |dataacceso=15-12-2014}}</ref> *<ref name="jessey">{{cita web |apelidos=Ward Aber |nome=Susan |url=http://academic.emporia.edu/abersusa/go324/sediment.htm |título=Introduction to Sedimentary Rock |editor=Emporia State University |dataacceso=15-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141216011640/http://academic.emporia.edu/abersusa/go324/sediment.htm |dataarquivo=16-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="de_pater_lissauer2010">{{cita libro |apelido=de Pater |nome=Imke |apelido2=Lissauer |nome2=Jack J. |título=Planetary Sciences |páxina=154 |edición=2ª |editorial=Cambridge University Press |ano=2010 |isbn=0-521-85371-0 }}</ref> *<ref name="cia">{{cita web |data=24-7-2008 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |título=World |obra=The World Factbook |editor=Central Intelligence Agency |dataacceso=15-12/-2014 |data-arquivo=14-05-2019 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190514203916/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="wekn_bulakh2004">{{cita libro |apelido=Wenk |nome=Hans-Rudolf |apelido2=Bulakh |nome2=Andreĭ Glebovich |título=Minerals: their constitution and origin |páxina=359 |editorial=Cambridge University Press |ano=2004 |isbn=0-521-52958-1 }}</ref> *<ref name="fao1994">{{cita libro |ano=1995 |título=FAO Production Yearbook 1994 |edición=Volume 48 |editor=FAO |lugar=Roma, Italia |isbn=92-5-003844-5 }}</ref> *<ref name="sverdrup">{{cita libro |nome=H. U. |apelidos=Sverdrup |apelidos2=Fleming |nome2=Richard H. |data=1-1-1942 |título=The oceans, their physics, chemistry, and general biology |editor=Scripps Institution of Oceanography Archives |url=http://escholarship.org/uc/item/49n9x3t4?query=The%20oceans,%20their%20physics,%20chemistry,%20and%20general%20biology;hitNum=1#page-1 |dataacceso=13-6-2008 |isbn=0-13-630350-1 }}</ref> *<ref name="Pidwirny2006">{{cita web |apelidos=Pidwirny |nome=Michael |ano=2006 |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html |título=Fundamentals of Physical Geography (2ª Edición) |páxina-web=PhysicalGeography.net |dataacceso=13-12-2014 }}</ref> *<ref name="kring">{{cita web |apelidos=Kring |nome=David A. |url=http://www.lpi.usra.edu/science/kring/epo_web/impact_cratering/intro/ |título=Terrestrial Impact Cratering and Its Environmental Effects |páxina-web=Lunar and Planetary Laboratory |dataacceso=13-12-2014}}</ref> *<ref name="kaiko7000">{{cita web |título=7,000&nbsp;m Class Remotely Operated Vehicle ''KAIKO 7000'' |url=http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html |editor=Japan Agency for Marine-Earth Science and Technology (JAMSTEC) |dataacceso=15-12-2014 }}</ref> *<ref name="ocean23_2_112">{{cita publicación periódica |apelido=Charette |nome=Matthew A. |apelidos2=Smith |nome2=Walter H. F. |título=The Volume of Earth's Ocean |revista=NOAA |volume=23 |número=2 |páxinas=112–114 |ano=2010 |url=http://www.tos.org/oceanography/archive/23-2_charette.html |dataacceso=15-12-2014 |data-arquivo=06-09-2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150906055132/http://www.tos.org/oceanography/archive/23-2_charette.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="shiklomanov_et_al_1999">{{cita web |apelido=Shiklomanov |nome=Igor A. |autor2=et al. |ano=1999 |url=http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/ |título=World Water Resources and their use Beginning of the 21st century Prepared in the Framework of IHP UNESCO |editor=State Hydrological Institute, San Petersburgo |dataacceso=15-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20010720061344/http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/ |dataarquivo=20-07-2001 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="kennish2001">{{cita libro |nome=Michael J. |apelidos=Kennish |ano=2001 |título=Practical handbook of marine science |url=https://archive.org/details/practicalhandboo0000unse_f2m3 |páxina=[https://archive.org/details/practicalhandboo0000unse_f2m3/page/35 35] |edición=3ª |editor=CRC Press |serie=Marine science series |isbn=0-8493-2391-6 }}</ref> *<ref name="mullen2002">{{cita web |apelido=Mullen |nome=Leslie |data=11-6-2002 |url=http://www.astrobio.net/news/article223.html |título=Salt of the Early Earth |editor=NASA Astrobiology Magazine |dataacceso=15-2-2021 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20030701235357/http://www.astrobio.net/news/article223.html |dataarquivo=01-07-2003 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="natsci_oxy4">{{cita web |apelido=Morris |nome=Ron M. |url=http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html |título=Oceanic Processes |editor=NASA Astrobiology Magazine |dataacceso=15-12-2014 |data-arquivo=15-04-2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090415082741/http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="michon2006">{{cita web |apelido=Scott |nome=Michon |data=24-4-2006 |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ |título=Earth's Big heat Bucket |editor=NASA Earth Observatory |dataacceso=15-12-/2014}}</ref> *<ref name="sample2005">{{cita web |nome=Sharron |apelido=Sample |data=21-06-2005 |url=http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html |título=Sea Surface Temperature |editor=NASA |dataacceso=15-12-/2014 |data-arquivo=08-04-2008 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080408000148/http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="ajes38_613">{{cita publicación periódica |apelidos=Armstrong |nome=R. L. |ano=1991 |título=The persistent myth of crustal growth |url=https://archive.org/details/sim_australian-journal-of-earth-sciences_1991-12_38_5/page/613 |revista=Australian Journal of Earth Sciences |volume=38 |número=5 |páxinas=613–630 |doi=10.1080/08120099108727995 |bibcode=1991AuJES..38..613A }}</ref> *<ref name="sa282_6_90">{{cita publicación periódica |apelido=Doolittle |nome=W. Ford |apelido2=Worm |nome2=Boris |url=http://shiva.msu.montana.edu/courses/mb437_537_2005_fall/docs/uprooting.pdf |título=Uprooting the tree of life |publicación=Scientific American |ano=2000 |volume=282 |número=6 |páxinas=90–95 |data-acceso=16-6-2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110715111244/http://shiva.msu.montana.edu/courses/mb437_537_2005_fall/docs/uprooting.pdf |dataarquivo=15-07-2011 |urlmorta=yes |apelidos= }}</ref> *<ref name="jas22_3_225">{{cita publicación periódica |apelido=Berkner |nome=L. V. |apelido2=Marshall |nome2=L. C. |título=On the Origin and Rise of Oxygen Concentration in the Earth's Atmosphere |publicación=Journal of Atmospheric Sciences |ano=1965 |volume=22 |número=3 |páxinas=225–261 |bibcode=1965JAtS...22..225B |doi=10.1175/1520-0469(1965)022<0225:OTOARO>2.0.CO;2 }}</ref> *<ref name="burton20021129">{{cita web |apelido=Burton |nome=Kathleen |data=29-11-2002 |url=http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html |título=Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land |editorial=NASA |dataacceso=5-3-2007 }}</ref> *<ref name="geerts_linacre97">{{cita web |apelido=Geerts |nome=B. |apelido2=Linacre |nome2=E. |url=http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html |título=The height of the tropopause |ano=1997 |obra=Resources in Atmospheric Sciences |editorial=University of Wyoming |dataacceso=15-12-2014 }}</ref> *<ref name="atmosphere">{{cita web |data=8-10-2003 |url=http://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html |título=Earth's Atmosphere |editor=NASA |dataacceso=15-12-2014 }}</ref> *<ref name="moran2005">{{cita web |apelidos=Moran |nome=Joseph M. |ano=2005 |url=http://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html |título=Weather |obra=World Book Online Reference Center |editor=NASA/World Book, Inc |dataacceso=11-3-2021 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20050824173649/http://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html |dataarquivo=24-08-2005 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="berger2002">{{cita web |apelidos=Berger |nome=Wolfgang H. |ano=2002 |url=http://earthguide.ucsd.edu/virtualmuseum/climatechange1/cc1syllabus.shtml |título=The Earth's Climate System |editorial=University of California, San Diego |dataacceso=16-12-2014 }}</ref> *<ref name="rahmstorf2003">{{cita web |nome=Stefan |apelidos=Rahmstorf |ano=2003 |url=http://www.pik-potsdam.de/~stefan/thc_fact_sheet.html |título=The Thermohaline Ocean Circulation |editor=Potsdam Institute for Climate Impact Research |dataacceso=16-12-2014 }}</ref> *<ref name="hydrologic_cycle">{{cita web |autor=Varios Autores |data=21-7-1997 |url=http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml |título=The Hydrologic Cycle |editorial=University of Illinois |dataacceso=16-12-2014 }}</ref> *<ref name="climate_zones">{{cita web |url=http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/Climate/Older/Climate_Zones.html |título=Climate Zones |editor=UK Department for Environment, Food and Rural Affairs |dataacceso=16-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100808131632/http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/climate/older/Climate_Zones.html |dataarquivo=08-08-2010 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="sciweek2004">{{cita web |ano=2004 |url=http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm |título=Stratosphere and Weather; Discovery of the Stratosphere |editor=Science Week |dataacceso=16-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070713053611/http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm |dataarquivo=13-07-2007 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="cordoba2004">{{cita web |nome=S. |apelidos=Sanz Fernández de Córdoba |data=21 de xuño de 2004 |url=http://www.fai.org/astronautics/100km.asp |título=Presentation of the Karman separation line, used as the boundary separating Aeronautics and Astronautics |editor=Fédération Aéronautique Internationale |dataacceso=11-3-2021 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060210070744/https://www.fai.org/astronautics/100km.asp |dataarquivo=10-02-2006 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="jas31_4_1118">{{cita publicación periódica |apelido=Liu |nome=S. C. |apelido2=Donahue |nome2=T. M. |título=The Aeronomy of Hydrogen in the Atmosphere of the Earth |revista=Journal of Atmospheric Sciences |ano=1974 |volume=31 |número=4 |páxinas=1118–1136 |bibcode=1974JAtS...31.1118L |doi=10.1175/1520-0469(1974)031<1118:TAOHIT>2.0.CO;2 }}</ref> *<ref name="sci293_5531_839">{{cita publicación periódica |título=Biogenic Methane, Hydrogen Escape, and the Irreversible Oxidation of Early Earth |apelido=Catling |nome=David C. |apelido2=Zahnle |nome2=Kevin J. |apelido3=McKay |nome3=Christopher P. |revista=Science |volume=293 |número=5531 |páxinas=839–843 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/293/5531/839|doi=10.1126/science.1061976 |ano=2001 |pmid=11486082 |bibcode=2001Sci...293..839C }}</ref> *<ref name="abedon1997">{{cita web |apelidos=Abedon |nome=Stephen T. |data=31-3-1997 |url=http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm |título=History of Earth |editor=Ohio State University |dataacceso=16-12-2014 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6F17z629O?url=http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm |dataarquivo=10-03-2013 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="arwps4_265">{{cita publicación periódica |apelidos=Hunten |nome=D. M. |apelidos2=Donahue |nome2=T. M. |título=Hydrogen loss from the terrestrial planets |revista=Annual review of earth and planetary sciences |ano=1976 |volume=4 |número=1 |páxinas=265–292 |bibcode=1976AREPS...4..265H |doi=10.1146/annurev.ea.4.050176.001405 }}</ref> *<ref name="lang2003">{{cita libro |nome=Kenneth R. |apelidos=Lang |ano=2003 |título=The Cambridge guide to the solar system|url=https://archive.org/details/cambridgeguideto0000lang |páxina=[https://archive.org/details/cambridgeguideto0000lang/page/92 92] |editor=Cambridge University Press |isbn=0-521-81306-9 }}</ref> *<ref name="fitzpatrick2006">{{cita web |apelidos=Fitzpatrick |nome=Richard |data=16-2-2006 |url=http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html|título=MHD dynamo theory |editor=NASA WMAP |dataacceso=16-12-2014 }}</ref> *<ref name="campbelwh">{{cita libro |apelidos=Campbell |nome=Wallace Hall |título=Introduction to Geomagnetic Fields|editor=Cambridge University Press |ano=2003 |lugar=Nova York |páxina=57 |isbn=0-521-82206-8 }}</ref> *<ref name="stern2005">{{cita web |apelidos=Stern |nome=David P. |data=8-7-2005 |url=http://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html |título=Exploration of the Earth's Magnetosphere |editor=NASA |dataacceso=16-12-2014 |data-arquivo=28-04-2013 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/6GCk917YE?url=http://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="aj136_5_1906">{{cita publicación periódica |apelido=McCarthy |nome=Dennis D. |apelido2=Hackman |nome2=Christine |apelido3=Nelson |nome3=Robert A. |título=The Physical Basis of the Leap Second |url=https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_2008-11_136_5/page/1906 |revista=The Astronomical Journal |volume=136 |número=5 |páxinas=1906–1908 |ano=2008 |doi=10.1088/0004-6256/136/5/1906 |bibcode=2008AJ....136.1906M }}</ref> *<ref name="USNO_TSD">{{cita web |título=Leap seconds |editor=Time Service Department, USNO |url=http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html |dataacceso=17-12-2014 |data-arquivo=27-05-2012 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/67yIZgtef?url=http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="ab2003">{{cita web |ano=2003 |url=http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html |título=Astrobiology Roadmap |editor=NASA, Lockheed Martin |dataacceso=11-3-2021 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20030202003945/http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html |dataarquivo=02-02-2003 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="seidelmann1992">{{cita libro |apelidos=Seidelmann |nome=P. Kenneth |ano=1992 |título=Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac |páxinas=48 |editor=University Science Books |lugar=Mill Valley, California |isbn=0-935702-68-7 }}</ref> *<ref name="iers1623">{{cita web |url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html |título=IERS Excess of the duration of the day to 86400s&nbsp;... since 1623 |editor=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) |dataacceso=17/12/2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081003083543/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html |dataarquivo=03-10-2008 |postscript=. —Gráfico ó final. |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="iers1962">{{cita web |url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070813203913/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html |dataarquivo=13-08-2007 |título=IERS Variations in the duration of the day 1962–2005 |editor=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) |dataacceso=17-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="zeilik1998">{{cita libro |apelidos=Zeilik |nome=M. |apelidos2=Gregory |nome2=S. A. |título=Introductory Astronomy & Astrophysics |url=https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil |edición=4ª |páxina=[https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil/page/56 56] |editor=Saunders College Publishing |isbn=978-0030062285 |ano=1998 }}</ref> *<ref name="angular">{{cita web |apelidos=Williams |nome=David R. |data=10-2-2006 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html |título=Planetary Fact Sheets |editor=NASA |dataacceso=17-12-2014 |postscript=. —Véxanse os diámetros aparentes nas páxinas do Sol e da Lúa.}}</ref> *<ref name="moon_fact_sheet">{{cita web |apelidos=Williams |nome=David R. |data=1-9-2004 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |título=Moon Fact Sheet |editor=NASA |dataacceso=17-12-2014 }}</ref> *<ref name="vazquez_etal2006">{{cita web |apelido=Vázquez |nome=M. |apelido2=Montañés Rodríguez |nome2=P. |apelido3=Palle |nome3=E. |ano=2006 |url=http://www.iac.es/folleto/research/preprints/files/PP06024.pdf |título=The Earth as an Object of Astrophysical Interest in the Search for Extrasolar Planets |editor=Instituto de Astrofísica de Canarias |dataacceso=11-3-2021 |formato=PDF |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070604191814/http://www.iac.es/folleto/research/preprints/files/PP06024.pdf |dataarquivo=04-06-2007 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="Trojan_asteroid">{{cita publicación periódica |título=Earth’s Trojan asteroid |data=27-7-2011 |ano=2011 |páxinas=481–483 |doi=10.1038/nature10233 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v475/n7357/full/nature10233.html |dataacceso=17-12-2014 |nome=Martin |apelido=Connors |nome2=Paul |apelido2=Wiegert |nome3=Christian |apelido3=Veillet |título-trad=Asteroide troiano da Terra |revista=[[Nature]] }}</ref> *<ref name="astrod_Tierra">{{cita web |título=Confirman asteroide "compañero" de la Tierra |url=http://www.aztecanoticias.com.mx/notas/tecnologia/64555/confirman-asteroide-companero-de-la-tierra |editor=Azteca Noticias |dataacceso=17-12-2014 |data=28-7-2011 |idioma=castelán |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141217161038/http://www.aztecanoticias.com.mx/notas/tecnologia/64555/confirman-asteroide-companero-de-la-tierra |dataarquivo=17-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="nasa20051201">{{cita web |data=1-12-2005 |url=http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/ask_astro/answers/030827a.html |título=Earth's location in the Milky Way |editor=NASA |dataacceso=17-12-2014}}</ref> *<ref name="bromberg2008">{{cita web |apelidos=Bromberg |nome=Irv |data=1-5-2008 |url=http://www.sym454.org/seasons/ |título=The Lengths of the Seasons (on Earth) |editor=University of Toronto |dataacceso=17-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081218221421/http://www.sym454.org/seasons/ |dataarquivo=18-12-2008 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="fisher19960205">{{cita web |apelidos=Fisher |nome=Rick |3= |data=5-2-1996 |url=http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/earth_rot.html |título=Earth Rotation and Equatorial Coordinates |editor=National Radio Astronomy Observatory |dataacceso=17-12-2014 |data-arquivo=22-08-2011 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/617EkMYXJ?url=http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/earth_rot.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="williams20051230">{{cita novas |apelidos=Williams |nome=Jack |data=20-12-2005 |url=http://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm |título=Earth's tilt creates seasons |xornal=[[USA Today]] |dataacceso=17-12-2014 |data-arquivo=24-08-2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120824124619/http://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="dole1970">{{cita libro |nome=Stephen H. |apelidos=Dole |ano=1970 |título=Habitable Planets for Man |edición=2ª |editor=American Elsevier Publishing Co. |url=http://www.rand.org/pubs/reports/R414/ |dataacceso=16-12-2014 |isbn=0-444-00092-5 }}</ref> *<ref name="amnat163_2_192">{{cita publicación periódica |apelidos=Hillebrand |nome=Helmut |título=On the Generality of the Latitudinal Gradient|url=https://archive.org/details/sim_american-naturalist_2004-02_163_2/page/192 |revista=American Naturalist |ano=2004 |volume=163 |número=2 |páxinas=192–211 |doi=10.1086/381004 |pmid=14970922 }}</ref> *<ref name="Lambin2011">{{Cita publicación periódica |apelidos=Eric F. |nome=Lambin |apelidos2=Patrick |nome2=Meyfroidt |título=Global land use change, economic globalization, and the looming land scarcity |revista=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |editor=National Academy of Sciences |páxinas=3465–3472 |volume=108 |número=9 |data=1-3-2011 |url=http://www.pnas.org/content/108/9/3465.full.pdf |dataacceso=30-8-2014 |bibcode=2011PNAS..108.3465L |doi=10.1073/pnas.1100480108 |postscript=. —Véxase a táboa 1. |data-arquivo=03-09-2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130903005101/http://www.pnas.org/content/108/9/3465.full.pdf |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="mnpl_utx2006">{{cita web |data=24-11-2006 |url=http://www.utexas.edu/tmm/npl/mineralogy/mineral_genesis/ |título=Mineral Genesis: How do minerals form? |editor=Non-vertebrate Paleontology Laboratory, Texas Memorial Museum |dataacceso=18-12-2014 }}</ref> *<ref name="science299_5607_673">{{cita publicación periódica |apelidos=Rona |nome=Peter A. |título=Resources of the Sea Floor |revista=Science |ano=2003 |volume=299 |número=5607 |páxinas=673–674 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/299/5607/673?ijkey=AHVbRrqUsmdHY&keytype=ref&siteid=sci |dataacceso=18-12-2014 |doi=10.1126/science.1080679 |pmid=12560541 }}</ref> *<ref name="excelsior">{{cita novas |título=A partir de hoy estamos sobreexplotando al planeta Tierra |url=http://www.excelsior.com.mx/global/2014/08/20/977260 |editor=Excelsior |data=20-8-2014 |dataacceso=18-12-2014 |idioma=castelán}}</ref> *<ref name=walsh2008>{{cita libro |apelidos=Patrick J. |nome=Walsh |nome2=Sharon L. |apelido2=Smith |nome3=Lora E. |apelido3=Fleming |título=Oceans and human health: risks and remedies from the seas |páxina=212 |editor=Academic Press |ano=2008 |isbn=0-12-372584-4 |url=http://books.google.com/books?id=c6J5hlcjFaAC&pg=PA212 |data=16-5-1997 |dataacceso=17-12-2014 }}</ref> *<ref name="un20070202">{{cita web |data=02-2-2007 |url=http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&Cr=climate&Cr1=change |título=Evidence is now 'unequivocal' that humans are causing global warming&nbsp |editor=Nacións Unidas |dataacceso=17-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081221031717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&Cr=climate&Cr1=change |dataarquivo=21-12-2008 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="un2006">{{cita web |url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090905200753/http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm |dataarquivo=05-09-2009 |título=World Population Prospects: The 2006 Revision |editor=Nacións Unidas |dataacceso=21-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="prb2007">{{cita web |ano=2007 |url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx |título=Human Population: Fundamentals of Growth: Growth |editor=Population Reference Bureau |dataacceso=21-12-2014 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6EKxj3SWs?url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx |dataarquivo=10-02-2013 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="hessd4_439">{{cita publicación periódica |apelido=Peel |nome=M. C. |apelido2=Finlayson |nome2=B. L. |apelido3=McMahon |nome3=T. A. |título=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification |revista=Hydrology and Earth System Sciences Discussions |ano=2007 |volume=4 |número=2 |páxinas=439–473 |url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.html |dataacceso=21-12-2014 |doi=10.5194/hessd-4-439-2007 }}</ref> *<ref name="biodiv">{{cita web |url=http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml |título=Themes & Issues |editor=Secretariat of the Convention on Biological Diversity |dataacceso=21-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070407011249/http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml |dataarquivo=07-04-2007 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="cfsa2006">{{cita web |data=15-8-2006 |url=http://www.tscm.com/alert.html |título=Canadian Forces Station (CFS) Alert |editor=Information Management Group |dataacceso=21-12-2014}}</ref> *<ref name="kennedy1989">{{cita libro |nome=Paul |apelidos=Kennedy |ano=1989 |título=El auge y caída de las grandes potencias |edición=1ª |editorial=Vintage |isbn=0-679-72019-7 }}</ref> *<ref name="uncharter">{{cita web |url=http://www.un.org/aboutun/charter/ |título=U.N. Charter Index |editor=Nacións Unidas |dataacceso=21-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090220011242/http://www.un.org/aboutun/charter/ |dataarquivo=20-02-2009 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="un_int_law">{{cita web |url=http://www.un.org/law/ |título=International Law |editor=Nacións Unidas |dataacceso=21-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081231055149/http://www.un.org/law/ |dataarquivo=31-12-2008 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="ellis2004">{{cita libro |nome=Lee |apelidos=Ellis |ano=2004 |título=Who's who of NASA Astronauts |url=https://archive.org/details/whoswhoofnasaast0000elli |editorial=Americana Group Publishing |isbn=0-9667961-4-4 }}</ref> *<ref name="kuhn2006">{{cita libro |nome=Betsy |apelidos=Kuhn |ano=2006 |título=The race for space: the United States and the Soviet Union compete for the new frontier |url=https://archive.org/details/raceforspaceunit0000kuhn |páxina=[https://archive.org/details/raceforspaceunit0000kuhn/page/34 34] |editorial=Twenty-First Century Books |isbn=0-8225-5984-6 }}</ref> *<ref name="shayler_vis2005">{{cita libro |nome=David |apelidos=Shayler |nome2=Bert |apelidos2=Vis |ano=2005 |título=Russia's Cosmonauts: Inside the Yuri Gagarin Training Center |editorial=Birkhäuser |isbn=0-387-21894-7 }}</ref> *<ref name="wade2008">{{cita web |apelidos=Wade |nome=Mark |data=30-6-2008 |url=http://www.astronautix.com/articles/aststics.htm|dataacceso=21/12/2014|título=Astronaut Statistics |editor=Encyclopedia Astronautica }}</ref> *<ref name="nasa_rg_iss2007">{{cita web |data=16-1-2007 |url=http://www.nasa.gov/mission_pages/station/news/ISS_Reference_Guide.html |título=Reference Guide to the International Space Station |editor=NASA |dataacceso=23-12-2008 }}</ref> *<ref name="cramb2007">{{cita novas |nome=Auslan |apelidos=Cramb |editor=Telegraph |título=Nasa's Discovery extends space station |data=28-10-2007 |url=http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3311903/Nasas-Discovery-extends-space-station.html |dataacceso=21-12-2014 |data-arquivo=10-11-2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141110081946/http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3311903/Nasas-Discovery-extends-space-station.html |url-morta=yes }}</ref> *<ref name="liungman2004">{{cita libro |nome=Carl G. |apelidos=Liungman |ano=2004 |capítulo=Group 29: Multi-axes symmetric, both soft and straight-lined, closed signs with crossing lines |título=Symbols&nbsp;– Encyclopedia of Western Signs and Ideograms |páxinas=281–282 |editor=Ionfox AB |lugar=Nova York |isbn=91-972705-0-4 }}</ref> *<ref name="arnett20060716">{{cita web |nome=Bill |apelidos=Arnett |data=16-6-2006 |título=Earth |obra=The Nine Planets, A Multimedia Tour of the Solar System: one star, eight planets, and more |url=http://nineplanets.org/earth.html |dataacceso=22-12-2014 }}</ref> *<ref name="Dutch2002">{{cita publicación periódica |apelido=Dutch |nome=S.I. |ano=2002 |título=Religion as belief versus religion as fact |publicación=Journal of Geoscience Education |volume=50 |número=2 |páxinas=137–144 |url=http://nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Dutch_v50n2p137.pdf |dataacceso=22-12-2014 |formato=PDF }}</ref> *<ref name="edis2003">{{cita libro |nome=Taner |apelidos=Edis |ano=2003 |título=A World Designed by God: Science and Creationism in Contemporary Islam |editor=Amherst: Prometheus |url=http://www2.truman.edu/~edis/writings/articles/CFI-2001.pdf |isbn=1-59102-064-6 |dataacceso=22-12-2014 |formato=PDF |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080527192629/http://www2.truman.edu/~edis/writings/articles/CFI-2001.pdf |dataarquivo=27-05-2008 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="jge53_3_319">{{Cita publicación periódica |apelido=Ross |nome=M.R. |ano=2005 |título=Who Believes What? Clearing up Confusion over Intelligent Design and Young-Earth Creationism |publicación=Journal of Geoscience Education |volume=53 |número=3 |páxinas=319 |url=http://www.nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Ross_v53n3p319.pdf |dataacceso=28-4-2008 |formato=PDF }}</ref> *<ref name="arghg4_143">{{cita publicación periódica |apelido=Pennock |nome=R. T. |título=Creationism and intelligent design |publicación=Annual Review of Genomics Human Genetics |volume=4 |número=1 |páxinas=143–63 |ano=2003 |pmid=14527300 |doi=10.1146/annurev.genom.4.070802.110400 }}</ref> *<ref name="sec_nap2008">{{cita libro |título=Science, Evolution, and Creationism |url=http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=11876&página=R1 |ano=2008 |editor=National Academies Press |lugar=Washington, D.C. |isbn=0-309-10586-2 }}</ref> *<ref name="jrst43_4_419">{{cita publicación periódica |apelidos=Colburn |nome=A. |apelidos2=Henriques |nome2=Laura |ano=2006 |título=Clergy views on evolution, creationism, science, and religion |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-research-in-science-teaching_2006-04_43_4/page/419 |revista=Journal of Research in Science Teaching |volume=43 |número=4 |páxinas=419–442 |doi=10.1002/tea.20109 |bibcode=2006JRScT..43..419C }}</ref> *<ref name="frye1983">{{cita libro |apelidos=Frye |nome=Roland Mushat |ano=1983 |título=Is God a Creationist? The Religious Case Against Creation-Science |url=https://archive.org/details/isgodcreationist001946 |editorial=Scribner's |isbn=0-684-17993-8 }}</ref> *<ref name="nathist106_2_16">{{cita publicación periódica |apelido=Gould |nome=S. J. |ano=1997 |título=Nonoverlapping magisteria |revista=Natural History |volume=106 |número=2 |páxinas=16–22 |url=http://www.jbburnett.com/resources/gould_nonoverlapping.pdf |dataacceso=28-4-2008 |formato=PDF }}</ref> *<ref name="russell1997">{{cita web |apelido=Russell |nome=Jeffrey B. |url=http://www.asa3.org/ASA/topics/history/1997Russell.html |título=The Myth of the Flat Earth |editor=American Scientific Affiliation |dataacceso=22-12-2014 |postscript=; pero véxase tamén [[Cosmas Indicopleustes]].}}</ref> *<ref name="jacobs19980201">{{cita web |apelido=Jacobs |nome=James Q. |data=1-2-1998 |url=http://www.jqjacobs.net/astro/aegeo.html |título=Archaeogeodesy, a Key to Prehistory |dataacceso=22-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070423055810/http://www.jqjacobs.net/astro/aegeo.html |dataarquivo=23-04-2007 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="fuller1963">{{cita libro |nome=R. Buckminster |apelidos=Fuller |ano=1969 |título=Operating Manual for Spaceship Earth |edición=1ª |editor=E.P. Dutton & Co. |lugar=Nova York |isbn=0-525-47433-1 |url=http://www.futurehi.net/docs/OperatingManual.html |dataacceso=22-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070418205123/http://www.futurehi.net/docs/OperatingManual.html |dataarquivo=18-04-2007 |urlmorta=yes }}</ref> *<ref name="lovelock1979">{{cita libro |nome=James E. |apelidos=Lovelock |ano=1979 |título=Gaia: A New Look at Life on Earth |url=https://archive.org/details/gaianewlookatlif00loverich |edición=1ª |editorial=Oxford University Press |lugar=Oxford |isbn=0-19-286030-5 }}</ref> *<ref name="mcmichael1993">Por exemplo: {{cita libro |nome=Anthony J. |apelidos=McMichael |ano=1993 |título=Planetary Overload: Global Environmental Change and the Health of the Human Species |url=https://archive.org/details/planetaryoverloa00mcmi |editorial=Cambridge University Press |isbn=0-521-45759-9 }}</ref> *<ref name="7 thousands million people">{{cita novas |url=http://www.elpais.com/articulo/ultima/hora/poblacion/mundial/alcanza/7000/millones/habitantes/elpepusoc/20111031elpepu_1/Tes |título=La población mundial alcanza los 7.000 millones de habitantes |dataacceso=21-12-2014 |xornal=[[El País]] |idioma=castelán }}</ref> *<ref name="kirschvink1992">{{cita libro |apelidos=Kirschvink |nome=J. L. |apelidos2=Schopf |nome2=J.W. |apelidos3=Klein |nome3=C. |apelidos4=Des Maris |nome4=D. |ano=1992 |título=Late Proterozoic low-latitude global glaciation: the Snowball Earth |url=https://archive.org/details/proterozoicbiosp0000unse |serie=The Proterozoic Biosphere: A Multidisciplinary Study |páxinas=[https://archive.org/details/proterozoicbiosp0000unse/page/51 51]–52 |editorial=Cambridge University Press |isbn=0-521-36615-1 }}</ref> *<ref name="sci215_4539_1501">{{cita publicación periódica |apelido=Raup |nome=D. M. |apelido2=Sepkoski |nome2=J. J. |título=Mass Extinctions in the Marine Fossil Record |revista=Science |ano=1982 |volume=215 |número=4539 |páxina=1501–1503 |bibcode=1982Sci...215.1501R |doi=10.1126/science.215.4539.1501 |pmid=17788674 }}</ref> *<ref name="gould1994">{{cita publicación periódica |apelidos=Gould |nome=Stephan J. |título=The Evolution of Life on Earth |revista=Scientific American |ano=1994 |url=http://brembs.net/gould.html |dataacceso=30-8-2015}}</ref> *<ref name="bgsa119_1_140">{{cita publicación periódica |apelido=Wilkinson |nome=B. H. |apelido2=McElroy |nome2=B. J. |título=The impact of humans on continental erosion and sedimentation |revista=Bulletin of the Geological Society of America |ano=2007 |volume=119 |número=1–2 |páxinas=140–156 |url=http://bulletin.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/119/1-2/140 |dataacceso=30-8-2015 |doi=10.1130/B25899.1 }}</ref> *<ref name="psc">{{cita web |url=http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm |título=Paleoclimatology&nbsp;– The Study of Ancient Climates |editorial=Page Paleontology Science Center |dataacceso=30-8-2015 }}</ref> *<ref name="sun_future">{{cita publicación periódica |apelido=Sackmann |nome=I.-J. |apelido2=Boothroyd |nome2=A. I. |apelido3=Kraemer |nome3=K. E. |título=Our Sun. III. Present and Future |revista=Astrophysical Journal |ano=1993 |volume=418 |páxinas=457–468 |doi=10.1086/173407 |bibcode=1993ApJ...418..457S |formato=PDF }}</ref> *<ref name="icarus74_472">{{cita publicación periódica |apelidos=Kasting |nome=J.F. |ano=1988 |título=Runaway and Moist Greenhouse Atmospheres and the Evolution of Earth and Venus |revista=Icarus |volume=74 |número=3 |páxina=472–494 |doi=10.1016/0019-1035(88)90116-9 |bibcode=1988Icar...74..472K |pmid=11538226 }}</ref> *<ref name="ward_brownlee2002">{{cita libro |apelido=Ward |nome=Peter D. |apelido2=Brownlee |nome2=Donald |ano=2002 |título=The Life and Death of Planet Earth: How the New Science of Astrobiology Charts the Ultimate Fate of Our World |url=https://archive.org/details/isbn_9780805067811 |editorial=Times Books, Henry Holt and Company |lugar=Nova York |isbn=0-8050-6781-7 }}</ref> *<ref name="carrington">{{cita novas |nome=Damian |apelido=Carrington |título=Date set for desert Earth |páxina-web=BBC News |data=21-2-2000 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm |dataacceso=31-3-2007 }}</ref> *<ref name="sec1014">{{cita publicación periódica |apelido=Guillemot |nome=H. |apelido2=Greffoz |nome2=V. |título=Ce que sera la fin du monde |xornal=Science et Vie |data=marzo de 2002 |volume=N° 1014 |idioma=francés }}</ref> *<ref name="hess5_4_569">{{cita publicación periódica |apelido=Bounama |nome=Christine |ano=2001 |apelido2=Franck |nome2=S. |apelido3=Von Bloh |nome3=W. |título=The fate of Earth's ocean |publicación=Hydrology and Earth System Sciences |volume=5 |número=4 |páxinas=569-575 |editorial=Potsdam Institute for Climate Impact Research |lugar=Alemaña |url=http://www.hydrol-earth-syst-sci.net/5/569/2001/hess-5-569-2001.pdf |dataacceso=3-7-2009 |doi=10.5194/hess-5-569-2001 |bibcode=2001HESS....5..569B }}</ref> *<ref name="sun_future_schroder">Véxase: * {{cita publicación periódica |nome=K. P. |apelido=Schröder |apelido2=Connon Smith |nome2=Robert |ano=2008 |título=Distant future of the Sun and Earth revisited |doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x |xornal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |arxiv=0801.4031 |volume=386 |número=1 |páxina=155 |bibcode=2008MNRAS.386..155S }} * {{cita novas |nome=Jason |apelido=Palmer |url=http://space.newscientist.com/article/dn13369-hope-dims-that-earth-will-survive-suns-death.html?feedId=online-news_rss20 |título=Hope dims that Earth will survive Sun's death |data=22-2-2008 |páxina-web=NewScientist.com |dataacceso=24-3-2008 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080317001540/http://space.newscientist.com/article/dn13369-hope-dims-that-earth-will-survive-suns-death.html?feedId=online-news_rss20 |dataarquivo=17-03-2008 |urlmorta=yes }}</ref> <ref name="UN2009">{{Cita web |url=https://www.un.org/es/observances/earth-day/background |páxina-web=Nacións Unidas |título=Origen en una década en la que el medio ambiente saltó al plano internacional |data-acceso=23-2-2021 |idioma=castelán}}</ref> }} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro |título=Geología |apelidos=Agueda Villar |nome=José A. |apelidos2=Anguita Virella |nome2=Francisco |nome3=Vicente |apelidos3=Araña Silvestre |apelidos4=López Ruiz |nome4=José |editorial=Rueda |ISBN=84-7207-009-3 |ref=harv |apelidos5=Sanchez de la Torre |nome5=Luis |idioma=castelán |lugar=Madrid}} *{{Cita libro |título=Procesos geológicos internos |apelidos=Anguita Virella |nome=Francisco |apelidos2=Moreno Serraño |nome2=Fernando |editorial=Rueda |ano=1991 |ISBN=978-84-7207-063-9 |ref=harv |lugar=Madrid |idioma=castelán}} *{{cita libro |título= Nueva guía de la ciencia |apelidos=Asimov |nome=Isaac |ano=1984| capítulo=El universo |idioma=castelán |ref=harv}} * {{cita libro |nome=Neil F. |apelidos=Comins |ano=2001 |título=Discovering the Essential Universe |volume=2º |editor=W. H. Freeman |bibcode=2003deu..book.....C |isbn=0-7167-5804-0 |ref=harv |idioma=castelán}} *{{Cita libro |título=Life, the Science of Biology |apelidos=Sadava |nome=David E. |apelidos2=Heller |nome2=H. Craig |apelidos3=Orians |nome3=Gordon H. |apelido-editor=Purves |nome-editor=William K. |editorial=MacMillan |ano=2006 |ISBN=0-7167-7671-5 |ref=harv |lugar=Londres |idioma=inglés |edición=8ª }} *{{Cita libro |título=Geología física |apelidos=Strahler |nome=Arthur N. |editorial=Omega |ano=1992 |ISBN=84-282-0770-4 |ref=harv |idioma=castelán |lugar=Barcelona}} === Outros artigos === * [[Bandeira da Terra]] * [[A bóla azul]] * [[Esfera celeste]] === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20130511235712/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth Perfil da Terra] * [http://www.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html Earth&nbsp;– Climate Changes Cause Shape to Change]&nbsp;– [[NASA]] {{en}} * [https://www.usgs.gov/natural-hazards/geomagnetism?qt-programs_l2_landing_page=0#qt-programs_l2_landing_page Earth – Geomagnetism Program] – [[USGS]]. * [http://earthobservatory.nasa.gov/ Terra – Observatorio] – [[NASA]]. {{Sistema Solar}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Terra| ]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]] [[Categoría:Artigos destacados]] 71xv3of2rhq84myg6mzoy0ruyda7n4u 0 4622 6147658 6099091 2022-08-01T17:44:30Z Tfeliz 7596 /* Véxase tamén */ Outro artigos wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Santiago}} {{Coordenadas|33|26|16|S|70|39|01|W|display=title}} {{Cidade |bandeira = Flag of Santiago de Chile.svg |escudo = Coat of arms of Santiago (Chile).svg |imaxe = Santiago de chile collage.png |pé = Imaxes da cidade |situación = {{Mapa de localización |Chile |label= Santiago de Chile |position=right |lat_deg=-33 | lat_min=-26 | lat_seg=-16 | latNS = S | lon_deg =-70 | lon_min =-39 | lon_seg =-1 |longEW=W |float=none |caption= |width=300 }} |país = [[Chile]] |bandeirapaís= {{CHLb}} |división 1 = [[Rexións de Chile|Rexión]] |nome división 1 = [[Rexión Metropolitana de Santiago]] |división 2 = [[Provincias de Chile|Provincia]] |nome división 2 = [[Provincia de Santiago]] |altitude = 520 |superficie = 641 |poboación = 308.000 hab. (2012) |densidade = 8.470 hab/km² |xentilicio = Santiaguinos/as |código postal = 8320000 |alcalde = N/A |sitio web = [http://www.gobiernosantiago.cl/ Páxina oficial de Santiago de Chile] }} '''Santiago de Chile''', oficialmente '''Santiago''', é a capital da República de [[Chile]]. Foi fundada por [[Pedro de Valdivia]] o [[12 de febreiro]] de [[1541]] co nome de ''Santiago de la Nueva Extremadura''. A cidade de Santiago comprende a conurbación da Grande Santiago, composta por 34 comunas. Non existe un goberno metropolitano para a cidade. Cada comuna encárgase das funcións administrativas, tributarias e regulatorias correspondentes, así como da administración dos servizos de saúde e educación. A poboación de Santiago segundo o Censo de 2002 é de 6,4 millóns de habitantes na súa área metropolitana. É a cidade máis poboada do Chile, o que resultou nunha medra sen planificación que ademais absorbeu parte dos mellores terreos de cultivo da zona centro do país. == Demografía == [[Ficheiro:Población de Santiago de Chile.svg|miniatura|Evolución da poboación de Santiago de Chile entre [[1860]] e[[2020]].]] [[Ficheiro:Alameda.jpg|miniatura|''Alameda del Libertador Bernardo O'Higgins'', principal arteria da capital chilena.]] Santiago de Chile ten unha poboación que, segundo o ''Instituto Nacional de Estatísticas de Chile'' no ano [[2003]] chegaba ós 6.269.629 habitantes. A poboación da cidade sufriu un grande medre ao longo do [[século XX]]: en [[1907]] a cidade tiña 383.587 habitantes; 1.010.102 en [[1940]], 2.009.118 en [[1960]] e 3.899.619 no ano [[1982]]. Santiago experimentou durante o [[século XX]] un grande aumento demográfico sendo determinante a súa condición de capital. Absorbeu sucesivamente a migración proveniente dos campamentos mineiros do norte de Chile durante a crise económica dos [[1930|anos 1930]]; e na [[década]] dos 40, a constante chegada de poboación desde os asentamentos rurais. Nun primeiro momento esta poboación tivo que asentarse nos coñecidos como ''cités'', lugares de vivendas comunitarias preferentemente situadas nas zonas próximas ao centro da cidade. As posteriores inmigracións provocaron o nacemento de [[poboacións callampas]] e ''tomas'' de terreos para o florecemento dos campamentos. Durante os últimos anos foron desaparecendo en gran medida, grazas á axuda do goberno e institucións solidarias como [[Un Techo para Chile]], sendo substituídos por [[vivendas sociais]] nas comunas da periferia. As clases acomodadas que tradicionalmente habitaran as rúas céntricas (Toesca, Av. Brasil, República, París, Londres etc) comezaron a migraren a partir dos [[1930|anos 1930]] cara ao sector oriental da capital, conformándose no lado nororiental o chamado ''Barrio Alto'' (ou zona oriente), con características de [[cidade xardín]], primeiro nas comunas de Providencia e Ñuñoa, logo nas actuais comunas de Las Condes e Vitacura, e actualmente no sector de La Dehesa, comuna de Lo Barnechea. Porén, nos últimos anos houbo un lento proceso de emigración cara a terreos máis rurais, como [[El Arrayán]] e [[Chicureo]] na zona nororiente, [[Lonquén]] na zona surponiente e [[Pirque]] na zona suroriente, debido á parcelización dos campos e aos novos condominios exclusivos. Pero o groso da poboación pertence á [[clase media]], a cal comezou a nacer durante o [[século XX]]. Actualmente domina os sectores periféricos e centrais da cidade, grazas ao nacemento dos barrios construídos en comunas como [[La Florida (Chile)|La Florida]], [[Maipú (Chile)|Maipú]] e [[Puente Alto]] (as comunas máis poboadas do país na actualidade, superando os 400 mil, 500 mil e 600 mil habitantes respectivamente), e en departamentos nas zonas centrais grazas ao subsidio de renovación urbana, nas comunas de [[Santiago (comuna)|Santiago]] e [[San Miguel (Chile)|San Miguel]]. O acceso ao consumo e crédito máis os beneficios estatais ao sector inmobiliario permitiron un explosivo boom da construción en todas as comunas mencionadas anteriormente. {{Véxase tamén|Demografía de Chile|Historia urbana de Santiago de Chile}} == Cidades irmás == A cidade de Santiago firmou diversos protocolos de [[irmandamento]], dentro das cales atópanse: <div style="-moz-column-count:2; column-count:2;"> * {{TURb}} [[Ancara]], [[Turquía]] (2000)<ref>{{cita web |url=http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalariEn/hizmet_birimleri/dis_dairesi_baskanligi/avrupa_gunu_kutlamasi.aspx |title=List of the Sister Cities and 5th May Europe Day Celebration |autor=Greater Municipality of Ankara |dataacceso=12/12/2007 |idioma=inglés |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080111183054/http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalariEn/hizmet_birimleri/dis_dairesi_baskanligi/avrupa_gunu_kutlamasi.aspx |dataarquivo=11/01/2008 |urlmorta=yes }}</ref> * {{ARGb}} [[Buenos Aires]], [[Arxentina]] (1992)<ref>{{cita web|url=http://www.buenosaires.gov.ar/areas/internacionales/docs/convenios_hermanamientos.pdf|autor=Ciudad Autónoma de Buenos Aires|title=Convenios de hermanamiento|formato=PDF|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120613061451/http://www.buenosaires.gov.ar/areas/internacionales/docs/convenios_hermanamientos.pdf|dataarquivo=13/06/2012|urlmorta=yes}}</ref> * {{ECUb}} [[Guayaquil]], [[Ecuador]]<ref>{{cita web|url=http://www.guayaquil.gov.ec/81.gye|autor=Municipalidad de Guayaquil|title=GYE en el Mundo/Ciudades Hermanas|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070927230657/http://www.guayaquil.gov.ec/81.gye|dataarquivo=27/09/2007|urlmorta=yes}}</ref> * [[Ficheiro:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[Hefei]], [[República Popular da China]] (2007)<ref>{{cita web|url=http://asiapacifico.bcn.cl/noticias/nuevo-hermanamiento-entre-ciudades-de-china-y-chile|data=2 de noviembre de 2007|autor=Chile Asia Pacífico - BCN|title=Santiago se hermana con Hefei|dataacceso=12/12/2007}}</ref> * [[Ficheiro:Flag of Ukraine.svg|20px]] [[Kíiv]], [[Ucraína]] (1998)<ref>{{cita web|autor=Офiцiйний портал Київської мiської влади|idioma=ucraniano|formato=RTF|dataacceso=12/12/2007|title=Перелік Угод|url=http://www.kmv.gov.ua/getdoc.asp?Id=30|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080112192156/http://www.kmv.gov.ua/getdoc.asp?Id=30|dataarquivo=12/01/2008|urlmorta=yes}}</ref> * {{ESPb}} [[Madrid]], [[España]] (1991)<ref>{{cita web|autor=[[Ayuntamiento de Madrid]]|url=http://www.munimadrid.es/UnidadWeb/Contenidos/EspecialInformativo/RelacInternac/RRII/HermanamientosyAcuerdos/Relacion%20de%20Ciudades.doc|title=Relaciones internacionales: Relación de ciudades|formato=DOC|dataacceso=12/12/2007}}{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }}</ref> * [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px]] [[Miami]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]<ref>{{cita web|url=http://www.ci.miami.fl.us/mic/pages/Spanish/SisterCities/Santiago.asp|autor=City of Miami|title=Programa Ciudades Hermanas|dataacceso=12/12/2007|ano=2005|data-arquivo=11/12/2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071211110502/http://www.ci.miami.fl.us/mic/pages/Spanish/SisterCities/Santiago.asp|url-morta=yes}}</ref> * [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px]] [[Minneapolis]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] (1961)<ref>{{cita web|url=http://www.ci.minneapolis.mn.us/government/international.asp|autor=City of Minneapolis|title=International connections|dataacceso=12/12/2007|idioma=inglés|data-arquivo=03/03/2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160303183327/http://www.ci.minneapolis.mn.us/government/international.asp|url-morta=yes}}</ref> * {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] (1997, "pacto de amistad")<ref>{{cita web|url=http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16468&portlet_id=14974|autor=Mairie de Paris|title=Les pactes d'amitié et de coopération|idioma=francés|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071011162140/http://paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16468&portlet_id=14974|dataarquivo=11/10/2007|urlmorta=yes}}</ref> * [[Ficheiro:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[Pequín]], [[República Popular da China]] (2007)<ref>{{cita web|url=http://asiapacifico.bcn.cl/noticias/santiago-y-beijing-firman-hermandad|data=8 de agosto de 2007|autor=Chile Asia Pacífico - BCN|title=Santiago y Beijing firman hermandad|dataacceso=12/12/2007}}</ref> * {{ESPb}} [[Plasencia, Cáceres|Plasencia]], [[España]] (2007)<ref>{{cita web|autor=El Periódico de Extremadura|data=23 de febrero de 2007|url=http://www.elperiodicoextremadura.com/noticias/noticia.asp?pkid=287271|title=Plasencia y Chile sientan las bases de su hermanamiento|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081220135906/http://www.elperiodicoextremadura.com/noticias/noticia.asp?pkid=287271|dataarquivo=20/12/2008|urlmorta=yes}}</ref> * {{LVAb}} [[Riga]], [[Letonia]]<ref>{{cita web|url=http://www.riga.lv/LV/Channels/Riga_Municipality/Links/SadraudzibasPilsetas.htm|autor=Municipalidad de Riga|title=Rīgas sadraudzības pilsētas|idioma=letón|dataacceso=12/12/2007|data-arquivo=20/11/2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071120211921/http://www.riga.lv/LV/Channels/Riga_Municipality/Links/SadraudzibasPilsetas.htm|url-morta=yes}}</ref> * {{BRAb}} [[São Paulo]], [[Brasil]] (1998)<ref>{{cita web|url=http://portal.prefeitura.sp.gov.br/secretarias/relacoes_internacionais/areasdeatuacao/0006|autor=Secretaria Municipal de Relações Internacionais|title=As Cidades-Irmãs de São Paulo|idioma=portugués|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071227041411/http://portal.prefeitura.sp.gov.br/secretarias/relacoes_internacionais/areasdeatuacao/0006|dataarquivo=27/12/2007|urlmorta=yes}}</ref> * {{MEXb}} [[Santiago de Querétaro]], [[México]] (2008)<ref>{{cita web|url=http://www.municipiodequeretaro.gob.mx/modules.php?name=News&file=article&sid=1223|autor=Municipio de Querétaro|title=Boletín No.100/2008|data=26 de febrero de 2008|dataacceso=8/06/2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111004143613/http://www.municipiodequeretaro.gob.mx/modules.php?name=News&file=article&sid=1223|dataarquivo=04/10/2011|urlmorta=yes}}</ref> </div> Ademais, Santiago pertencen á rede de [[Mercocidades]], firmada por 180 urbes dos países membros do [[Mercosur]],<ref>{{cita web|url=http://www.mercociudades.org/index.php?module=htmlpages&func=display&pid=8|autor=Mercociudades|title=Ciudades miembros|dataacceso=12/12/2007}}</ref> e da Unión de Cidades Capitais Iberoamericanas (UCCI), protocolo asinado por tódalas cidades capitais de [[Iberoamérica]] máis [[Barcelona]] e [[Río de Xaneiro]].<ref>{{cita web|autor=[[Ayuntamiento de Madrid]]|url=http://www.munimadrid.es/portal/site/munimadrid/menuitem.f4bb5b953cd0b0aa7d245f019fc08a0c/?vgnextoid=72bc62995184b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&vgnextchannel=8445b416054c8010VgnVCM100000dc0ca8c0RCRD|title=Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas|dataacceso=12/12/07}}</ref> == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Palacio de LaMoneda02.png|Palacio de La Moneda Ficheiro:Catedral de Santiago.JPG| Ficheiro:Vitacura at night.jpg| Ficheiro:Andes y Torre Entel.jpg| Ficheiro:Teatro Municipal de Santiago de Chile.JPG| Ficheiro:Alameda.jpg| Ficheiro:AvKennedy_Santiago_Chile_2005.jpg| Ficheiro:Santiago1std (2).jpg| Ficheiro:PaseoAhumada.jpg| Ficheiro:Oriente Santiago Nocturno.JPG| Ficheiro:TorreTelefónicaChile.jpg| Ficheiro:Cerro el plomo.JPG| Ficheiro:Stgo centre.jpg| Ficheiro:Transantiago bus articulado.jpg| Ficheiro:Bellasartes.jpg| </gallery> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outro artigos === * [[Santiago de Compostela]] * [[Gran Torre Santiago]] === Ligazóns externas === * [http://www.gobiernosantiago.cl/ Páxina web de Santiago de Chile] * [http://www.ciudad.cl Municipio de Santiago] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150810084218/http://www.ciudad.cl/ |date=10 de agosto de 2015 }} * [http://www.cordesan.cl Corporación para el Desarrollo de Santiago] * [http://www.municipal.cl Teatro Municipal de Santiago] * [http://www.bolsadesantiago.com Bolsa de Comercio de Santiago] * [https://web.archive.org/web/20080603220333/http://www.barriouniversitariosantiago.cl/ Barrio Universitario de Santiago] {{Capitais de América do Sur}} {{Control de autoridades}} {{Xeografía en progreso}} [[Categoría:Cidades de Chile]] [[Categoría:Capitais de América]] l057rrd43ox6rn4hypubob6fpwif9t1 6147670 6147658 2022-08-01T18:09:43Z Maria zaos 54334 /* Outro artigos */ wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Santiago}} {{Coordenadas|33|26|16|S|70|39|01|W|display=title}} {{Cidade |bandeira = Flag of Santiago de Chile.svg |escudo = Coat of arms of Santiago (Chile).svg |imaxe = Santiago de chile collage.png |pé = Imaxes da cidade |situación = {{Mapa de localización |Chile |label= Santiago de Chile |position=right |lat_deg=-33 | lat_min=-26 | lat_seg=-16 | latNS = S | lon_deg =-70 | lon_min =-39 | lon_seg =-1 |longEW=W |float=none |caption= |width=300 }} |país = [[Chile]] |bandeirapaís= {{CHLb}} |división 1 = [[Rexións de Chile|Rexión]] |nome división 1 = [[Rexión Metropolitana de Santiago]] |división 2 = [[Provincias de Chile|Provincia]] |nome división 2 = [[Provincia de Santiago]] |altitude = 520 |superficie = 641 |poboación = 308.000 hab. (2012) |densidade = 8.470 hab/km² |xentilicio = Santiaguinos/as |código postal = 8320000 |alcalde = N/A |sitio web = [http://www.gobiernosantiago.cl/ Páxina oficial de Santiago de Chile] }} '''Santiago de Chile''', oficialmente '''Santiago''', é a capital da República de [[Chile]]. Foi fundada por [[Pedro de Valdivia]] o [[12 de febreiro]] de [[1541]] co nome de ''Santiago de la Nueva Extremadura''. A cidade de Santiago comprende a conurbación da Grande Santiago, composta por 34 comunas. Non existe un goberno metropolitano para a cidade. Cada comuna encárgase das funcións administrativas, tributarias e regulatorias correspondentes, así como da administración dos servizos de saúde e educación. A poboación de Santiago segundo o Censo de 2002 é de 6,4 millóns de habitantes na súa área metropolitana. É a cidade máis poboada do Chile, o que resultou nunha medra sen planificación que ademais absorbeu parte dos mellores terreos de cultivo da zona centro do país. == Demografía == [[Ficheiro:Población de Santiago de Chile.svg|miniatura|Evolución da poboación de Santiago de Chile entre [[1860]] e[[2020]].]] [[Ficheiro:Alameda.jpg|miniatura|''Alameda del Libertador Bernardo O'Higgins'', principal arteria da capital chilena.]] Santiago de Chile ten unha poboación que, segundo o ''Instituto Nacional de Estatísticas de Chile'' no ano [[2003]] chegaba ós 6.269.629 habitantes. A poboación da cidade sufriu un grande medre ao longo do [[século XX]]: en [[1907]] a cidade tiña 383.587 habitantes; 1.010.102 en [[1940]], 2.009.118 en [[1960]] e 3.899.619 no ano [[1982]]. Santiago experimentou durante o [[século XX]] un grande aumento demográfico sendo determinante a súa condición de capital. Absorbeu sucesivamente a migración proveniente dos campamentos mineiros do norte de Chile durante a crise económica dos [[1930|anos 1930]]; e na [[década]] dos 40, a constante chegada de poboación desde os asentamentos rurais. Nun primeiro momento esta poboación tivo que asentarse nos coñecidos como ''cités'', lugares de vivendas comunitarias preferentemente situadas nas zonas próximas ao centro da cidade. As posteriores inmigracións provocaron o nacemento de [[poboacións callampas]] e ''tomas'' de terreos para o florecemento dos campamentos. Durante os últimos anos foron desaparecendo en gran medida, grazas á axuda do goberno e institucións solidarias como [[Un Techo para Chile]], sendo substituídos por [[vivendas sociais]] nas comunas da periferia. As clases acomodadas que tradicionalmente habitaran as rúas céntricas (Toesca, Av. Brasil, República, París, Londres etc) comezaron a migraren a partir dos [[1930|anos 1930]] cara ao sector oriental da capital, conformándose no lado nororiental o chamado ''Barrio Alto'' (ou zona oriente), con características de [[cidade xardín]], primeiro nas comunas de Providencia e Ñuñoa, logo nas actuais comunas de Las Condes e Vitacura, e actualmente no sector de La Dehesa, comuna de Lo Barnechea. Porén, nos últimos anos houbo un lento proceso de emigración cara a terreos máis rurais, como [[El Arrayán]] e [[Chicureo]] na zona nororiente, [[Lonquén]] na zona surponiente e [[Pirque]] na zona suroriente, debido á parcelización dos campos e aos novos condominios exclusivos. Pero o groso da poboación pertence á [[clase media]], a cal comezou a nacer durante o [[século XX]]. Actualmente domina os sectores periféricos e centrais da cidade, grazas ao nacemento dos barrios construídos en comunas como [[La Florida (Chile)|La Florida]], [[Maipú (Chile)|Maipú]] e [[Puente Alto]] (as comunas máis poboadas do país na actualidade, superando os 400 mil, 500 mil e 600 mil habitantes respectivamente), e en departamentos nas zonas centrais grazas ao subsidio de renovación urbana, nas comunas de [[Santiago (comuna)|Santiago]] e [[San Miguel (Chile)|San Miguel]]. O acceso ao consumo e crédito máis os beneficios estatais ao sector inmobiliario permitiron un explosivo boom da construción en todas as comunas mencionadas anteriormente. {{Véxase tamén|Demografía de Chile|Historia urbana de Santiago de Chile}} == Cidades irmás == A cidade de Santiago firmou diversos protocolos de [[irmandamento]], dentro das cales atópanse: <div style="-moz-column-count:2; column-count:2;"> * {{TURb}} [[Ancara]], [[Turquía]] (2000)<ref>{{cita web |url=http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalariEn/hizmet_birimleri/dis_dairesi_baskanligi/avrupa_gunu_kutlamasi.aspx |title=List of the Sister Cities and 5th May Europe Day Celebration |autor=Greater Municipality of Ankara |dataacceso=12/12/2007 |idioma=inglés |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080111183054/http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalariEn/hizmet_birimleri/dis_dairesi_baskanligi/avrupa_gunu_kutlamasi.aspx |dataarquivo=11/01/2008 |urlmorta=yes }}</ref> * {{ARGb}} [[Buenos Aires]], [[Arxentina]] (1992)<ref>{{cita web|url=http://www.buenosaires.gov.ar/areas/internacionales/docs/convenios_hermanamientos.pdf|autor=Ciudad Autónoma de Buenos Aires|title=Convenios de hermanamiento|formato=PDF|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120613061451/http://www.buenosaires.gov.ar/areas/internacionales/docs/convenios_hermanamientos.pdf|dataarquivo=13/06/2012|urlmorta=yes}}</ref> * {{ECUb}} [[Guayaquil]], [[Ecuador]]<ref>{{cita web|url=http://www.guayaquil.gov.ec/81.gye|autor=Municipalidad de Guayaquil|title=GYE en el Mundo/Ciudades Hermanas|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070927230657/http://www.guayaquil.gov.ec/81.gye|dataarquivo=27/09/2007|urlmorta=yes}}</ref> * [[Ficheiro:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[Hefei]], [[República Popular da China]] (2007)<ref>{{cita web|url=http://asiapacifico.bcn.cl/noticias/nuevo-hermanamiento-entre-ciudades-de-china-y-chile|data=2 de noviembre de 2007|autor=Chile Asia Pacífico - BCN|title=Santiago se hermana con Hefei|dataacceso=12/12/2007}}</ref> * [[Ficheiro:Flag of Ukraine.svg|20px]] [[Kíiv]], [[Ucraína]] (1998)<ref>{{cita web|autor=Офiцiйний портал Київської мiської влади|idioma=ucraniano|formato=RTF|dataacceso=12/12/2007|title=Перелік Угод|url=http://www.kmv.gov.ua/getdoc.asp?Id=30|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080112192156/http://www.kmv.gov.ua/getdoc.asp?Id=30|dataarquivo=12/01/2008|urlmorta=yes}}</ref> * {{ESPb}} [[Madrid]], [[España]] (1991)<ref>{{cita web|autor=[[Ayuntamiento de Madrid]]|url=http://www.munimadrid.es/UnidadWeb/Contenidos/EspecialInformativo/RelacInternac/RRII/HermanamientosyAcuerdos/Relacion%20de%20Ciudades.doc|title=Relaciones internacionales: Relación de ciudades|formato=DOC|dataacceso=12/12/2007}}{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }}</ref> * [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px]] [[Miami]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]<ref>{{cita web|url=http://www.ci.miami.fl.us/mic/pages/Spanish/SisterCities/Santiago.asp|autor=City of Miami|title=Programa Ciudades Hermanas|dataacceso=12/12/2007|ano=2005|data-arquivo=11/12/2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071211110502/http://www.ci.miami.fl.us/mic/pages/Spanish/SisterCities/Santiago.asp|url-morta=yes}}</ref> * [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px]] [[Minneapolis]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] (1961)<ref>{{cita web|url=http://www.ci.minneapolis.mn.us/government/international.asp|autor=City of Minneapolis|title=International connections|dataacceso=12/12/2007|idioma=inglés|data-arquivo=03/03/2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160303183327/http://www.ci.minneapolis.mn.us/government/international.asp|url-morta=yes}}</ref> * {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] (1997, "pacto de amistad")<ref>{{cita web|url=http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16468&portlet_id=14974|autor=Mairie de Paris|title=Les pactes d'amitié et de coopération|idioma=francés|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071011162140/http://paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16468&portlet_id=14974|dataarquivo=11/10/2007|urlmorta=yes}}</ref> * [[Ficheiro:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[Pequín]], [[República Popular da China]] (2007)<ref>{{cita web|url=http://asiapacifico.bcn.cl/noticias/santiago-y-beijing-firman-hermandad|data=8 de agosto de 2007|autor=Chile Asia Pacífico - BCN|title=Santiago y Beijing firman hermandad|dataacceso=12/12/2007}}</ref> * {{ESPb}} [[Plasencia, Cáceres|Plasencia]], [[España]] (2007)<ref>{{cita web|autor=El Periódico de Extremadura|data=23 de febrero de 2007|url=http://www.elperiodicoextremadura.com/noticias/noticia.asp?pkid=287271|title=Plasencia y Chile sientan las bases de su hermanamiento|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081220135906/http://www.elperiodicoextremadura.com/noticias/noticia.asp?pkid=287271|dataarquivo=20/12/2008|urlmorta=yes}}</ref> * {{LVAb}} [[Riga]], [[Letonia]]<ref>{{cita web|url=http://www.riga.lv/LV/Channels/Riga_Municipality/Links/SadraudzibasPilsetas.htm|autor=Municipalidad de Riga|title=Rīgas sadraudzības pilsētas|idioma=letón|dataacceso=12/12/2007|data-arquivo=20/11/2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071120211921/http://www.riga.lv/LV/Channels/Riga_Municipality/Links/SadraudzibasPilsetas.htm|url-morta=yes}}</ref> * {{BRAb}} [[São Paulo]], [[Brasil]] (1998)<ref>{{cita web|url=http://portal.prefeitura.sp.gov.br/secretarias/relacoes_internacionais/areasdeatuacao/0006|autor=Secretaria Municipal de Relações Internacionais|title=As Cidades-Irmãs de São Paulo|idioma=portugués|dataacceso=12/12/2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071227041411/http://portal.prefeitura.sp.gov.br/secretarias/relacoes_internacionais/areasdeatuacao/0006|dataarquivo=27/12/2007|urlmorta=yes}}</ref> * {{MEXb}} [[Santiago de Querétaro]], [[México]] (2008)<ref>{{cita web|url=http://www.municipiodequeretaro.gob.mx/modules.php?name=News&file=article&sid=1223|autor=Municipio de Querétaro|title=Boletín No.100/2008|data=26 de febrero de 2008|dataacceso=8/06/2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111004143613/http://www.municipiodequeretaro.gob.mx/modules.php?name=News&file=article&sid=1223|dataarquivo=04/10/2011|urlmorta=yes}}</ref> </div> Ademais, Santiago pertencen á rede de [[Mercocidades]], firmada por 180 urbes dos países membros do [[Mercosur]],<ref>{{cita web|url=http://www.mercociudades.org/index.php?module=htmlpages&func=display&pid=8|autor=Mercociudades|title=Ciudades miembros|dataacceso=12/12/2007}}</ref> e da Unión de Cidades Capitais Iberoamericanas (UCCI), protocolo asinado por tódalas cidades capitais de [[Iberoamérica]] máis [[Barcelona]] e [[Río de Xaneiro]].<ref>{{cita web|autor=[[Ayuntamiento de Madrid]]|url=http://www.munimadrid.es/portal/site/munimadrid/menuitem.f4bb5b953cd0b0aa7d245f019fc08a0c/?vgnextoid=72bc62995184b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&vgnextchannel=8445b416054c8010VgnVCM100000dc0ca8c0RCRD|title=Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas|dataacceso=12/12/07}}</ref> == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Palacio de LaMoneda02.png|Palacio de La Moneda Ficheiro:Catedral de Santiago.JPG| Ficheiro:Vitacura at night.jpg| Ficheiro:Andes y Torre Entel.jpg| Ficheiro:Teatro Municipal de Santiago de Chile.JPG| Ficheiro:Alameda.jpg| Ficheiro:AvKennedy_Santiago_Chile_2005.jpg| Ficheiro:Santiago1std (2).jpg| Ficheiro:PaseoAhumada.jpg| Ficheiro:Oriente Santiago Nocturno.JPG| Ficheiro:TorreTelefónicaChile.jpg| Ficheiro:Cerro el plomo.JPG| Ficheiro:Stgo centre.jpg| Ficheiro:Transantiago bus articulado.jpg| Ficheiro:Bellasartes.jpg| </gallery> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === * [[Santiago de Compostela]] * [[Gran Torre Santiago]] === Ligazóns externas === * [http://www.gobiernosantiago.cl/ Páxina web de Santiago de Chile] * [http://www.ciudad.cl Municipio de Santiago] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150810084218/http://www.ciudad.cl/ |date=10 de agosto de 2015 }} * [http://www.cordesan.cl Corporación para el Desarrollo de Santiago] * [http://www.municipal.cl Teatro Municipal de Santiago] * [http://www.bolsadesantiago.com Bolsa de Comercio de Santiago] * [https://web.archive.org/web/20080603220333/http://www.barriouniversitariosantiago.cl/ Barrio Universitario de Santiago] {{Capitais de América do Sur}} {{Control de autoridades}} {{Xeografía en progreso}} [[Categoría:Cidades de Chile]] [[Categoría:Capitais de América]] mczlmbne7qmwhm6a3ogbmd9t0bhrfjc 0 4742 6148124 6045991 2022-08-02T09:33:20Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Serbien_muss_sterbien.jpg|miniatura|300x300px|Un cartel de propaganda austrohúngaro feito durante a [[Primeira Guerra Mundial|primeira guerra mundial]] que presenta o lema rimado ''"[[Serbia]] debe morrer!" (Serbien muss sterbien!).'' Esas imaxes eran representativas das actitudes sociais subxacentes ao concepto de '''''Untermensch'''''. «<q>Postais de propaganda anti-serbia á venda na [[Viena|capital austríaca]] representaban aos [[Pobo serbio|serbios]] como "Untermenschen" ou "Subhumanos" atrasados, un termo empregado máis tarde por Adolf Hitler e os nazis para describir aos xudeus e os eslavos. Algúns defenderon que os serbios deberían ser cocidos vivos en caldeiros ou pegados en garfos e comidos.»</q><ref>{{Cita web|título=A History of the First World War in 100 Moments: Austro-Hungarian army|url=https://www.independent.co.uk/news/world/world-history/history-of-the-first-world-war-in-100-moments/a-history-of-the-first-world-war-in-100-moments-the-execution-of-civilians-in-serbia-9244674.html|páxina-web=The Independent|data=2014-04-07|data-acceso=2022-04-17|lingua=en}}</ref>]]{{título en cursiva}} '''Untermensch''' ([[Lingua alemá|Alemán]]: subhumano, plural ''Untermenschen'') é un termo da ideoloxía racial [[nazi]], herdeiro das teorías raciais do [[século XIX]]. == Orixe == Aínda que normalmente se considera incorrectamente que foi acuñado polos nazis, o termo literal equivalente ''Under-man'' (por debaixo do home ou 'infrahumano'), foi usado por primeira vez polo autor estadounidense e membro do [[Ku Klux Klan]] Lothrop Stoddard no título do seu libro de 1922 ''The Revolt Against Civilization: The Menace of the Under-man''. Stoddard aplica o termo a aqueles que considera incapaces de funcionar na [[civilización]], que xeralmente (pero non totalmente) atribúe á raza. === Uso do termo en alemán e polos nazis === Máis tarde foi Under-man traducido ao alemán foi adoptado polos nazis a partir do título da edición alemá do libro de Stoddard, ''Der Kulturumsturz: The Threat of the Subhuman'' (1925).<ref>{{Cita web|título=Domenico Losurdo - Towards a Critique of the Category of Totalitarianism - [PDF Document]|url=https://vdocument.in/domenico-losurdo-towards-a-critique-of-the-category-of-totalitarianism.html|páxina-web=vdocument.in|data-acceso=2022-04-17|lingua=en}}</ref> A palabra alemá ''Untermensch'' fora usada en períodos anteriores, pero non fora usada nun sentido racial, por exemplo, na novela de 1899 ''Der Stechlin'' de [[Theodor Fonte]]. Dado que a maioría dos escritores que empregaron o termo non abordaron a cuestión de cando e como a palabra entrou na lingua alemá, ''Untermensch'' adoita traducirse como "subhumano", "infrahumano", ou, dado o particular matiz que tomou o termo co nazismo, cítase sen traducir. O principal nazi que atribuíu a Stoddard o concepto de "infrahumano" referíndose aos [[Europa Oriental|europeos do leste]] foi [[Alfred Rosenberg]] quen, referíndose aos [[Comunismo|comunistas]] [[Pobo ruso|rusos]], escribiu en 1930 "este é o tipo de ser humano ao que Lothrop Stoddard chamou 'debaixo do home'" É posible que Stoddard construíse o seu "debaixo do home" como oposto ao concepto ''[[Übermensch]]'' (superhome) de [[Friedrich Nietzsche]]. Stoddard non o di explicitamente, pero fai referencia crítica á idea do "superhome" ao final do seu libro (p. 262).A [[Nazismo|ideoloxía nazi]] identificaba unha raza superior [[Raza aria|aria]] (a alemá) e unha serie de razas inferiores de diferentes graos, incluíndo as persoas de 'raza estranxeira' ou 'sangue estranxeiro' ''( Fremdrassische'' ou ''Fremdvölkische'' <ref>{{Cita libro|título="Fremdsprachige Volksteile" und deutsche Schule|url=https://books.google.pt/books?id=bMwIjt8fjXUC&pg=PA404&dq=Fremdsprachige_Volksteile_und_deutsche&hl=pt-PT&sa=X&ved=2ahUKEwiOl5X5gpr3AhVA_7sIHQ-2AeMQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=Fremdsprachige_Volksteile_und_deutsche&f=false|editorial=Waxmann Verlag|ISBN=978-3-8309-5625-9|lingua=de|nome=Ferdinande Knabe, Marianne Krüger-Potratz, Dirk|apelidos=Jasper|nome2=Marianne|apelidos2=Krüger-Potratz}}</ref>'')''. Dentro das que consideraban máis inferiores, os ''Untermenschen'', encontrábanse os [[xudeus]], [[Raza negra|negros]], [[Pobo xitano|xitanos]] ou [[eslavos]].<ref>{{Cita web|título=Hitler's War; Hitler's Plans for Eastern Europe|url=http://www.dac.neu.edu/holocaust/Hitlers_Plans.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2011-04-09|data-acceso=2022-04-17|data-arquivo=09 de abril de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110409034704/http://www.dac.neu.edu/holocaust/Hitlers_Plans.htm|url-morta=unfit}}</ref> Os afganos, indios, persas, xaponeses ou tibetanos foran avaliados de manera diferente, non como ''Untermenschen'' pola teoría racial que os calificaba como "arianos honoríficos"<ref>{{Cita web|título=How Did East Asians Become Yellow?|url=https://www.universiteitleiden.nl/en/events/2016/11/how-did-east-asians-become-yellow|páxina-web=Leiden University|data-acceso=2022-04-17|lingua=en}}</ref>. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} * [[Ser humano]] * [[Regra dunha gota]] * [[Euxenesia]] * [[Raza]] * [[Racismo]] * [[Racismo ambiental]] * [[Raza (clasificación dos seres humanos)]] * [[Raza (censo dos Estados Unidos)]] * [[Übermensch]] [[Categoría:Socioloxía]] ocal5xugbixtzusfy1y7zgxayqngzbh 0 5202 6148261 6127493 2022-08-02T11:16:22Z Ricardo.Pazos. 119993 Bandeira sustituida por a da wikipedia en castelán, ten mais calidade e os colores e o escudo son os correctos. wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=decembro de 2014}} {{Outros homónimos}} {{Coordenadas|42|23|36.46|N|08|42|9.94|W|display=title}} {{Concello | bandeira = Flag of Marín, Pontevedra.svg | escudo= Escudo de Marín.svg | xentilicio= [[wikt:marinense|marinense]] | provincia= Pontevedra | preposición1= de | comarca= Morrazo | preposición2= do | superficie= 36,7 | imaxe= [[Ficheiro:Casa do concello Marín.jpg|330px]] | pé= Casa do concello. | entidades= [[Lugares de Marín|75]] | capital= Marín | coordenadas= <br />24 24' e 42 de latitude N e 8 40' e 8 45' de lonxitude | altitudemax= 600 | altitudemin= 0 | galego ano= 2011 | totalgalego= 23,14 | elec ano= 2019<ref>{{Cita web |url=https://resultados.eleccioneslocaleseuropeas19.es/#/gl/mun/resultados/provincias/pontevedra/marin/ |título=Resultados eleccións 2019 |data-acceso=03 de xuño de 2019 |data-arquivo=25 de xuño de 2019 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190625223853/https://resultados.eleccioneslocaleseuropeas19.es/#/gl/mun/resultados/provincias/pontevedra/marin/ |url-morta=yes }}</ref> | pp= 15 | votospp= 6.772 - 55, 55 | bng= 1 | votosbng= 879 - 7, 21 | psg-psoe= 5 | votospsg-psoe= 2.511 - 20, 60 | outros= | votosoutros= | alcaldesa= María Pilar Ramallo Vázquez | partido =PPdeG<ref>{{Cita web|título=Marín|url=http://www.fegamp.gal/concello/marín|páxina-web=www.fegamp.gal|data-acceso=15 de setembro de 2019|lingua=gl|editor=Federación Galega de Municipios e Provincias}}</ref> | eleccións=[[Eleccións municipais en Marín]] | censo ano= 2007 | totalelectores= 20.175 | votantes= 12.302 - 61, 65 | abstencións= 7.651 - 38,35 | enbranco= 110 - 0, 90 | nulos= 112 - 0,91 | enderezo= Avenida de Ourense s/n | cp= 36900 | teléfono= 986&nbsp;880&nbsp;300 - 986&nbsp;880&nbsp;304 | fax= 986&nbsp;882&nbsp;013 | email= | web= http://www.concellodemarin.es | orz ano= 2004 | totalingresos= 11&nbsp;449&nbsp;450 | tributospropioshab= 212,92 | transferenciashab= 162,25 | consumopúblicohab= 322,24 | gastocapitalhab= 100,04 }} [[Ficheiro:Plano de Marín.png|miniatura|300px|dereita|Plano da vila de Marín.]] '''Marín''' é un concello da [[provincia de Pontevedra]], pertencente xeográfica e administrativamente á [[comarca do Morrazo]], pero integrado socioeconomicamente na zona urbana de [[Pontevedra]]. Segundo o [[IGE]] en [[2018]] tiña 24.362 habitantes. O seu xentilicio <small>(véxase no Galizionario)</small> é «{{Dic|marinense}}». == Xeografía == O municipio de Marín ten unha superficie de 36,7&nbsp;km², inferior á media dos concellos de [[Galicia]] (que é de 93,57²) e dos da [[provincia de Pontevedra]] (que é de 71,57&nbsp;km²), pero a súa situación entre o mar e a montaña proporciona un gran contraste e variedade de paisaxes. Conta con 8 quilómetros de costa, que forman parte da marxe sur da [[ría de Pontevedra]]. Marín está situado na [[península do Morrazo]], na marxe meridional da [[ría de Pontevedra]], a 7&nbsp;km de [[Pontevedra]] e 27 de [[Vigo]]. Linda ao norte coa [[ría de Pontevedra]], ao leste co concello de [[Pontevedra]], ao sur cos de [[Vilaboa]] e [[Moaña]] e ao oeste co concello de [[Bueu]]. As alturas maiores do concello están no leste, o [[monte Xaxán]] (600 m) e [[Cotorredondo]] (500 m). A partir delas, o relevo descende en pendente cara a costa, na que alternan os acantilados e as praias, debido á alternancia de faixas de [[xisto]]s e [[granito]]s. A [[illa de Tambo]] está situada a pouco máis dun quilómetro do porto e é de propiedade pública desde hai pouco, xa que antes pertencía á [[Armada Española]]. Con todo, a súa xurisdición correspóndelle ao concello de [[Poio]]. === Hidrografía === Marín conta co [[río Lameira]], que atravesa soterrado parte do casco urbano, e co [[Río Loira, Marín|Loira]], desembocando ambos os dous na [[ría de Pontevedra]]. === Praias === No litoral do concello de Marín hai gran cantidade de praias, das cales tres contaron con bandeira azul no ano [[2015]]: [[praia de Portocelo|Portocelo]], [[praia de Mogor|Mogor]], [[praia de Aguete|Aguete]], ademais de [[praia de Lapamán|Lapamán]], que comparte co concello de [[Bueu]].<ref>{{cita web|título=Relación de praias galardoadas coa bandeira azul en 2014|url=http://www.adeac.es/sites/default/files/archivos/0RELACI%C3%93N%20DE%20PLAYAS%20GALARDONADAS%20BA%202014_0.pdf|editor=ADEAC|dataacceso=8 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150528190016/http://www.adeac.es/sites/default/files/archivos/0RELACI%C3%93N%20DE%20PLAYAS%20GALARDONADAS%20BA%202014_0.pdf|dataarquivo=28 de maio de 2015|urlmorta=yes}}</ref> A [[praia de Portocelo]] é a máis oriental e a que conta con mellores servizos, como duchas, restaurante e vixilancia. Malia ser inclinada de máis, é acolledora e dista pouco do núcleo urbano, ao redor dun quilómetro, o que favorece a marcha a pé dos bañistas. Entre a praia e o núcleo está a [[Escola Naval Militar de Marín|Escola Naval]], e entre ambas as dúas existe un [[eucalipto|eucaliptal]] de bastantes anos, que xa aparece na película ''[[Botón de Ancla]]''. A [[praia de Mogor]] atópase a uns 600 metros da anterior. Ten uns 400 metros de lonxitude e tamén conta con servizos de duchas, vixilancia e restaurante. Nas súas proximidades están os famosos [[petróglifos de Mogor]], que contan cun centro de interpretación dende verán de [[2015]]<ref>{{cita web|título=El Centro de Interpretación de Mogor abrirá sus puertas en verano y para citas en invierno|url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/2015/01/08/centro-interpretacion-mogor-abrira-puertas-verano-citas-invierno/0003_201501P8C8993.htm|editor=La Voz de Galicia|dataacceso=8 de marzo de 2015}}</ref>. A [[praia de Aguete]] está a pouco máis de 4 quilómetros do centro da vila e é a máis grande de todo o concello, cuns 900 metros de lonxitude. Ten tamén servizos de ducha e vixilancia, e conta con varios restaurantes e bases nas súas inmediacións. No seu extremo máis occidental sitúase o porto deportivo do Real Club de Mar de Aguete, na punta Chirleu, onde se realizan diversas probas de vela ao longo do ano. A seguinte trátase da [[praia de Loira]], a uns 600 metros de Aguete e situada na desembocadura do [[Río Loira, ría de Pontevedra|río]] do mesmo nome. === Clima === A temperatura media anual é de 14,4&nbsp;°C, e oscila entre os 9,3&nbsp;°C en [[xaneiro]] e os 19,8&nbsp;°C en [[xullo]]. Só tres meses ao ano (decembro, xaneiro e febreiro) teñen unha temperatura media inferior a 10&nbsp;°C. Chove bastante (1.800&nbsp;mm), especialmente a finais de outono e inverno. En xuño descenden bruscamente as precipitacións e son febles durante os tres meses de verán para volver aumentar en setembro. Disto derívase un clima suave, que permite a presenza de árbores tipicamente mediterráneas coma a [[laranxeira]], o [[limoeiro]], [[kiwi (froita)|kiwi]] etc. == Demografía == {{Desactualizado}} * [[2005]]: 26.103 persoas segundo o Padrón (1 de xaneiro de 2005) * [[2003]]: 24.825 persoas segundo o Padrón municipal de habitantes. * [[2014]]: 25.329 persoas segundo o Padrón municipal de habitantes. * [[2019]]: 24.319 persoas segundo o Padrón municipal de habitantes. {| {{Táboabonita}} |- ! Censo total <sup>2014</sup> ! 25.329 habitantes |- | Menores de 15 anos |align="center"| 3.777 (14,9 %) |- | Entre 15 e 64 anos |align="center"| 16.796 (66,3 %) |- | Maiores de 65 anos |align="center"| 4.756 (18,8 %) |} <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.8) id:darkgrey value:gray(0.6) id:bar value:rgb(1,0.75,0.4) ImageSize = width:500 height:300 PlotArea = left:50 bottom:20 top:20 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:30000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:5000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:1000 start:0 BackgroundColors = canvas:white PlotData= color:bar width:20 align:left bar:1900 from:0 till:9228 bar:1910 from:0 till:9211 bar:1920 from:0 till:11296 bar:1930 from:0 till:13194 bar:1940 from:0 till:16294 bar:1950 from:0 till:17592 bar:1960 from:0 till:18515 bar:1970 from:0 till:19816 bar:1981 from:0 till:22647 bar:1991 from:0 till:23218 bar:2001 from:0 till:25487 bar:2009 from:0 till:25969 bar:2014 from:0 till:25329 bar:2019 from:0 till:24319 PlotData= bar:1900 at: 9228 fontsize:S text:9.228 shift:(-10,5) bar:1910 at: 9211 fontsize:S text:9.211 shift:(-10,5) bar:1920 at: 11296 fontsize:S text:11.296 shift:(-10,5) bar:1930 at: 13194 fontsize:S text:13.194 shift:(-10,5) bar:1940 at: 16294 fontsize:S text:16.294 shift:(-10,5) bar:1950 at: 17592 fontsize:S text:17.592 shift:(-10,5) bar:1960 at: 18515 fontsize:S text:18.515 shift:(-10,5) bar:1970 at: 19816 fontsize:S text:19.816 shift:(-10,5) bar:1981 at: 22647 fontsize:S text:22.647 shift:(-10,5) bar:1991 at: 23218 fontsize:S text:23.218 shift:(-10,5) bar:2001 at: 25487 fontsize:S text:25.487 shift:(-10,5) bar:2009 at: 25969 fontsize:S text:25.969 shift:(-10,5) bar:2014 at: 25329 fontsize:S text:25.329 shift:(-10,5) bar:2019 at: 24319 fontsize:S text:24.319 shift:(-10,5) </timeline> {{Hab info| 9.228 | 13.194 | 17.592 | 22.647| 25.706| 25.969| 25.864| 25.562|25.483|25.329|25.084|24.878|24.637|24.362}} A poboación está fortemente concentrada, para o que adoita ser habitual en Galicia, no núcleo urbano que conta con case 17.000 veciños. A poboación estranxeira, que en 2014 era de 1.048, procede na súa maior parte de [[América do Sur]] (37,05 %) e [[África]] (35,10 %), especialmente marroquinos, seguido moi de lonxe pola [[Unión Europea]] (14,07 %) e [[Asia]] (8,36 %). {| class="wikitable" |- ! Demografía !! Idade media !! Homes !! Mulleres !! menor de 15 anos !! entre 15 e 64 anos !! 65 ou máis anos |- | ano 2014 ||align=center| 42,2 anos ||align=center| 40,8 ||align=center| 43,7 ||align=center| 14,9 % ||align=center| 66,3 % ||align=center| 18,8 % |} == Economía == [[Ficheiro:Marin Porto parcial.JPG|miniatura|300px|esquerda|Porto de Marín: Pantaláns novos de baixura.]] O [[porto de Marín]] é o terceiro peirao pesqueiro e de tráfico de contedores galego, aínda que a [[pesca]] é a su actividade económica principal. O seu porto [[pesca|pesqueiro]] conta con importantes plantas conxeladoras e unha considerable frota de altura, sendo o porto máis importante tanto a nivel rexional (o primeiro de [[Galicia]] en capturas, por diante do [[porto de Vigo]] e tamén do da [[porto da Coruña|Coruña]]) como a nivel nacional, cun tráfico de 2 millóns de toneladas no ano [[2002]], especialmente importante no desembarco de [[pescada]], [[ollomol]] e [[xurelo]]{{cómpre referencia}}. Poboación ocupada por sectores e sexo (IGE, 2001) {| class="wikitable" |- ! &nbsp; !! Total !! Agricultura,<br />gandería,<br />caza e<br />silvicultura !! Pesca !! Industria !! Construción !! Servizos |- | Homes ||align=center| 6109 ||align=center| 50 ||align=center| 1492 ||align=center| 930 ||align=center| 908 ||align=center| 2729 |- | Mulleres ||align=center| 3309 ||align=center| 34 ||align=center| 103 ||align=center| 256 ||align=center| 53 ||align=center| 2863 |} A maior parte das empresas sitúase no sector servizos (en concreto no apartado de Comercio, reparación de vehículos de motor, motocicletas e ciclomotores e artigos persoais e de uso doméstico). O sector da construción tamén engloba un volume relevante, e finalmente, a industria só é manufactureira. Desde o punto de vista formativo, o nivel dos traballadores ou persoas en idade de facelo é baixo ou medio baixo, é dicir que unha porcentaxe importante da poboación, o 58,5 %, ou ben non rematou os seus estudos elementais ou ben só posúe estes estudos. Un 2,2 % que non sabe ler nin escribir e un 12,2% só iniciou os seus estudos, para abandonalos a idade moi temperá. == Historia e cultura == [[Ficheiro:Marin Mogor Petroglifo 3.jpg|miniatura|250px|[[Petróglifos de Mogor]]]] Os primeiros restos evidentes de asentamentos humanos son os [[megálito]]s [[neolítico]]s, moitos deles situados en torno á [[Lagoa de Castiñeiras]]. Posteriormente, da [[idade de bronce]] destacan os abundantes conxuntos de [[petróglifo]]s, sendo excepcional o [[Petróglifos de Mogor|conxunto de Mogor]], un dos primeiros coñecidos de Galiza e un dos máis famosos con moita diferenza: esta estación rupestre está formada por varios grupos de gravados, entre eles algúns dos escasos [[labirinto]]s atopados en Galiza. [[Ficheiro:Castro da Subidá.jpg|miniatura|250px|[[Castro da Subidá]]]] Da [[cultura castrexa]] consérvanse varios castros. Entre eles o máis importante é o [[castro da Subidá]], entre o alto da Porteliña, as Sete Espadas e Cidrás. Foi parcialmente escavado e algúns dos seus restos metálicos pódense ver nas vitrinas do [[Museo Provincial de Pontevedra|Museo de Pontevedra]]. Ademais deste destacan tamén o Castelo de Ardán, o Castro de Pidreiras, en Campo, e o Castelo do Barbudo, en Macenlle. Marín chamouse antigamente '''San Xiao de Ancorados''' por ancoraren alí os barcos de liña. O [[Martín Sarmiento|padre Sarmiento]] di que o seu nome ten que ver coa palabra latina para mar, ''mare''. No [[século XII]] [[Urraca de León|dona Urraca]] concedeulle o [[Reguengo (propiedade)|reguengo]] propiedade de [[Diogo Arias Deza]]. Á morte deste, pasou a ser propiedade do [[mosteiro de Oseira]] en [[1151]]. No [[Antigo Réxime]] as parroquias de [[Ardán, Marín|Ardán]], [[O Campo, Marín|O Campo]] e [[San Tomé de Piñeiro|Piñeiro]] pertencían a [[Cangas]]. E por breve espazo de tempo Piñeiro constituíse en concello propio en torno a [[1822]]. Desde Marín houbo sempre unha forte emigración cara a América, especialmente nos séculos [[século XVI|XVI]] e [[século XVII|XVII]], que non cesou até o [[século XX|XX]]. Marín estivo sempre á sombra de Pontevedra, se ben a partir do século XVII cobrou maior importancia o seu porto, xa que o de Pontevedra quedou cegado, sen calado útil para o tráfico portuario. A vila foi ocupada polas tropas [[napoleón]]icas durante a [[Guerra de Independencia española]]. O [[4 de abril]] de [[1809]], as Alarmas do Morrazo, lideradas por J. Antonio Gago de Mendoza y Freire, asaltaron o forte de San Fernando e renderon a gornición francesa. Nesas datas, estiveron fondeadas no porto as fragatas inglesas ''Venus'' e ''Libeli'' que facilitaron armas e municións ós sublevados. === Marín na literatura popular === * ''A Marín non vou/ que durmín no chan, levántanse os homes a seis da mañán./ A Sanxenxo si/ que durmín na cama,/ levántanse os homes cando lles da a gana''. * ''Eu pidíralle unha rosa/ a unha nena de Marín,/ púxose tan colorada/ que a pedirlla non volvín''. * ''Xa fun a Marín,/ xa pasei o mar,/ xa comín laranxas/ do teu laranxal'' <ref>Fermín Bouza-Brey: "Cantigas populares da Arousa", en ''Arquivos do Seminario de Estudos Galegos'' III, 1929, 153-204 [en facsímile II], px. 176.</ref>. [[Ficheiro:Mapa de Marín.png|miniatura|275px|Mapa de Marín.]] === Singularidade relixiosa === Durante o [[século XIX]] intensificáronse as relacións comerciais con [[Inglaterra]], froito do cal chegaron [[misioneiro]]s [[protestantismo|protestantes]], destacando a Thomas Blamire, co que o concello se converteu nun foco de expansión protestante nas [[rías Baixas]]. Na actualidade, a congregación [[evanxelismo|evanxélica]] é das máis numerosas de España,{{Cómpre referencia}} e tamén é o concello con maior porcentaxe de habitantes afíns a esa confesión (o 10 %, segundo fontes da mesma [[Igrexa Evanxélica de Marín]]). A súa maior congregación en canto a número de fieis reúnese no centro da poboación, nun edificio de grande aprecio arquitectónico polo seu estilo catalán do século XIX, e por ser centenario (inaugurado o 31 de decembro de [[1899]]). Outras congregacións a mencionar son a [[Igrexa Evanxélica de Seixo]], que se reúne noutro edificio centenario en Seixo, e outra congregación de corte pentecostal no centro de Marín. === Cultura === A imaxe de Marín, capital da [[cigala]], está asociada á [[papeleira]] de [[ENCE]] (aínda que estas instalacións industriais atópanse dentro do concello de Pontevedra) e á [[Escola Naval Militar de Marín|Escola Naval Militar]], creada en [[1943]] e que ocupa a parte central do núcleo urbano cunhas instalacións de 241.000 m². Son tradicións relevantes a [[danza das espadas]]. === Festas === En Marín celébranse moitos eventos culturais, e os máis importantes son: As Festas do Carme (16 de xullo), que é o evento máis importante da vila coa celebración de numerosos actos ao longo dos 10 días que dura a festividade. A Festa de San Miguel (29 de setembro), nela celébrase a "Danza das espadas", na que os mareantes da vila percorren as súas rúas marcando os pasos coa música das gaitas, unidos uns a outros polo que denomínanse as "espadas". A festa da Sidra e da mazá en Santo Tomé de Piñeiro, onde os produtos desta terra son a base da festa, que conserva este produto típico da zona mediante a celebración que xunta a todos os veciños e veciñas da parroquia co fin de degustar varios pratos que fan coas mazás. O Entroido, onde todos os marinenses e demais visitantes bótanse á rúa cos seus disfraces a celebrar o entroido. Conta con moitas actuacións nas súas rúas ademais de desfiles e concursos. Destaca como día grande deste Entroido, o chamado "Enterro da sardiña", onde disfrazados cos seus traxes de loito e cunha grande tristura despídense do cadáver da sardiña. Tamén son importantes nestas festas as charangas, que compoñen cancións de temas de actualidade. == Política e goberno == Dende maio de [[2011]], o concello é gobernado por [[María Pilar Ramallo Vázquez]] (PPdeG) con maioría abosoluta, a máis holgada da historia da democracia neste concello. Anteriormente o alcalde era [[Francisco Veiga Soto]] (PSdG - PSOE) en alianza co [[BNG]]. == Galería de imaxes == {{Artigo principal|Galería de imaxes de Marín}} <gallery> Ficheiro:Marin Vista Xeral desde monte.jpg|Vista xeral do núcleo de Marín. Ficheiro:Marin Lago vista.jpg|Vista da lagoa de Castiñeiras Ficheiro:Escola naval militar de Marín. Galiza.jpg|Escola naval militar de Marín Ficheiro:Marin Porto parcial.JPG|Porto. Ficheiro:Marin dorna .JPG|[[Barcos pesqueiros de Galicia|Galeón]] a vela. Ficheiro:Escultura Paseo Marín.jpg|Escultura no paseo do porto coa illa de Tambo ao fondo. Ficheiro:Elcano en marin.JPG|Elcano atracando na Escola naval militar e vista parcial da vila. Ficheiro:Igrexa Vella de Marín.jpg|Igrexa vella de Marín. Ficheiro:Marin Praia Aguete.JPG|Praia de Aguete. Ficheiro:Marin Praia Lapaman.JPG|Lapamán. Ficheiro:Lapamán, Marín.jpg|Praia de A Coviña Ficheiro:Praia de Loira 2.jpg|Vista da Praia de Loira Ficheiro:A Tioira, Marín.jpg|Vistas da zona de Ardán, coa Illa de Ons e Sanxenxo ao fondo </gallery> == Parroquias == [[Ficheiro:MarinParroquias.png|miniatura|Parroquias de Marín]] {{Marín}} == Lugares de Marín == Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Marín vexa: [[Lugares de Marín]]. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === *{{Cita libro|título=Toponimia de Marín|apelidos=Rivas Quintas|nome=Elixio|editorial=Universidade|ano=1982|ISBN=84-7191-279-1}} === Ligazóns externas === * Patrimonioː [https://fontesdemarin.com/ fontes] e [https://www.lavadoirosdemarin.com/ lavadoiros] {{Ampliar}} {{ConcellosMorrazo}} {{Pontevedra}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Marín]] r81vnlvgbue19fwuwp4nfs6t4jf3kpz 0 9840 6147747 6146908 2022-08-01T21:20:05Z HombreDHojalata 5863 /* Ligazóns externas */ wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|43|22|39.32|N|8|24|23.49|W|display=title}} {{Museo | Nome = Domus | Imaxe = Domus.jpg | Tamaño = 300 | Pé = Domus | Coordenadas = | País = Galicia | Cidade = A Coruña | Tipo = Científico, Cultural | Administrador = | Director = | Construción = | Inauguración = 1995 | Superficie = | Horario = Lun-Dom: 10:00 a 20:00 | Transporte = Bus: 3, 3A, 4, 6, 6A, 7, 11, 17 | Visitantes = | Enderezo = Ángel Rebollo, 91 15002 A Coruña | Número Telefónico = 981 189840 | Web = http://mc2coruna.org/domus }} [[Ficheiro:Domus logo.jpg|miniatura|[[Logotipo]] da Domus.]] A '''Domus''', anteriormente coñecida como ''Casa do Home'', é un museo [[A Coruña|coruñés]], o único interactivo conceptual e monográfico sobre o ser humano. Algunhas das súas montaxes máis interesantes son unha [[colaxe]] que representa a ''[[Gioconda]]'', realizada con 10.062 fotografías de persoas de todo o mundo, imaxes dun [[parto]], elaborar un menú e comprobar se é equilibrado ou ver os latidos do propio corazón. Foi inaugurado en abril de [[1995]]<ref>[http://pasouoquepasou.crtvg.es/content/inauguracion-en-1995-da-domus-casa-do-home-da-coruna Arquivo da TVG]</ref> e é obra de [[César Portela]] e [[Arata Isozaki]]. == Contidos == Conta con 1.500 m² de exposicións, 300 deles na sala [[Severo Ochoa]], de exposicións temporais, e unha sala de proxeccións de cinema en grande formato. Ten excelentes vistas ás praias de [[praia de Riazor|Riazor]] e [[praia do Orzán|Orzán]]. As exposicións oferecen uns 200 módulos interactivos. Ademais de fornecer información, esixen ser accionados mediante algún mecanismo, frecuentemente en forma de xogos sinxelos, para entender o seu funcionamento. As áreas temáticas denomínanse Eu (a identidade), Nós (demografía), [[Bioquímica]] e [[Xenética]], Paisaxes (medios de exploración do corpo e imaxes [[microscopio|microscópicas]] de [[tecido (bioloxía)|tecidos]] e [[célula]]s), [[Reprodución]] e desenvolvemento [[embrión|embrionario]], [[Sentido (bioloxía)|Sentidos]], [[Corazón]] e [[sistema circulatorio]], Comer para vivir ([[nutrición]] e sentidos do [[gusto]] e o [[olfacto]]), [[Sistema motor]], O [[Pé (anatomía)|pé]], [[Cerebro]], [[Equilibrio]], habilidades e [[linguaxe]]. A sala de proxeccións denomínase [[Leonardo da Vinci]]. As proxeccións son de grande formato (8/70) [[magnavisión]] sobre unha pantalla de 80 m2. Conta cunha potencia de 7.000 [[Watt|vatios]] de luz e 4.000 de son, con 17 [[altofalante]]s. En 2015 inaugurouse a sala Maker, dedicada á [[robótica]].<ref>[http://www.coruna.es/servlet/Satellite?itemID=1446517101328&c=Page&itemType=Suceso&pagename=Smart%2FPage%2FGenerico-Page-Generica&cid=1377134531998&argIdioma=gl Concello da Coruña]</ref> == Expedición Balmis == Como lembranza da [[Real Expedición Filantrópica da Vacina]], expedición científica que levou a [[vacina]] da [[varíola]] a América, inaugurouse un monumento na balconada do museo.<ref>{{cita novas|xornal=El País|dataacceso=1 de marzo de 2016|lingua=es|nome=Alicia|apelidos=Rivera|título=A Coruña recuerda a los 22 niños que llevaron la vacuna de la viruela a América|url=http://elpais.com/diario/2003/12/03/futuro/1070406003_850215.html|data=3 de decembro de 2003}}</ref> == Galería de imaxes == :''Vexa o artigo principal en [[Galería de imaxes da Casa do Home]]'' <gallery> Ficheiro:Domus2.jpg|Fachada que dá á [[Enseada do Orzán]] Ficheiro:Cabeza do vixilante da entrada da Domus, Botero.jpg|Cabeza do vixilante da entrada da Domus, [[Fernando Botero|Botero]] Ficheiro:Obra de Botero, Exterior da Domus, A Coruña.jpg|Obra de [[Fernando Botero|Botero]] Ficheiro:Entrando na Domus, A Coruña.jpg|Entrando na Domus </gallery> <center> {| class="wikitable" !colspan="5" align=center|Homenaxe aos membros da expedición Balmis na Domus da Coruña |- align=center | [[Ficheiro:Vicente Ferrer 7 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]]<br/>Vicente Ferrer, 7 anos || [[Ficheiro:Juan Antonio 5 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]]<br/>Juan Antonio, 5 anos || [[Ficheiro:Antonio Veredia 7 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/>Antonio Veredia, 7 anos || [[Ficheiro:Pascual Aniceto 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Pascual Aniceto, 3 anos || [[Ficheiro:José Manuel María 6 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/>José Manuel María, 6 anos |- align=center |[[Ficheiro:Gerónimo María 7 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]]<br/>Gerónimo María 7 anos||[[Ficheiro:Francisco Antonio 9 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Francisco Antonio, 9 anos||[[Ficheiro:Francisco Florencio 5 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Francisco Florencio, 5 anos||[[Ficheiro:Nome descoñecido, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Nome descoñecido||[[Ficheiro:Cándido 7 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Cándido, 7 anos |- align=center |[[Ficheiro:Tomás Melitón 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Tomás Melitón, 3 anos || colspan="3" rowspan="2"|[[Ficheiro:Balcón homenaxe á expedición Balmis, domus A Coruña.jpg|500px]]<br/> Balcón Balmis na Domus da Coruña, homenaxe ás persoas da expedición.||[[Ficheiro:Juan Francisco 9 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Juan Francisco, 9 anos |- align=center | [[Ficheiro:Clemente 6 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Clemente, 6 anos||[[Ficheiro:José 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> José, 3 anos |- align=center |[[Ficheiro:Andrés Naya 8 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Andrés Naya, 8 anos || [[Ficheiro:Domingo Naya 6 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Domingo Naya, 6 anos || [[Ficheiro:Manuel María 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Manuel María, 3 anos | [[Ficheiro:Martín 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Martín, 3 anos || [[Ficheiro:Benito 9 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Benito, 9 anos |- align=center |[[Ficheiro:Jacinto 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Jacinto, 3 anos ||[[Ficheiro:Vicente María Sale y Bellido 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Vicente María Sale<br/>y Bellido, 3 anos || [[Ficheiro:José Jorge Nicolás de los Dolores 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/>José Jorge Nicolás<br/>de los Dolores, 3 anos ||[[Ficheiro:Isabel Zendal Gómez placa na casa do home A Coruña.jpg|160px]]<br/>Isabel Zendal Gómez || [[Ficheiro:Placa aos membros da expedición Balmis.jpg|160px]]<br/> Membros da expedición |} </center> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Portal|A Coruña}} === Ligazóns externas === * [https://www.coruna.gal/mc2/gl/domus Páxina web do Domus] * [http://www.museosdegalicia.com/plantilla.jsp?num_provincia=null&num_museo=13&num_clasi=6 MUGA Sistema Galego de Museos] * [http://www.turgalicia.es/sit/ficha_datos.asp?ctre=1261&crec=360&cidi=E Turgalicia] {{LugaresdeintereseACoruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Museos Científicos Coruñeses]] [[Categoría:Arquitectura civil na Coruña]] [[Categoría:César Portela]] qrd9b44olewcl98a59yrvdh5dceq5e8 6147752 6147747 2022-08-01T21:22:50Z HombreDHojalata 5863 /* Ligazóns externas */ wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|43|22|39.32|N|8|24|23.49|W|display=title}} {{Museo | Nome = Domus | Imaxe = Domus.jpg | Tamaño = 300 | Pé = Domus | Coordenadas = | País = Galicia | Cidade = A Coruña | Tipo = Científico, Cultural | Administrador = | Director = | Construción = | Inauguración = 1995 | Superficie = | Horario = Lun-Dom: 10:00 a 20:00 | Transporte = Bus: 3, 3A, 4, 6, 6A, 7, 11, 17 | Visitantes = | Enderezo = Ángel Rebollo, 91 15002 A Coruña | Número Telefónico = 981 189840 | Web = http://mc2coruna.org/domus }} [[Ficheiro:Domus logo.jpg|miniatura|[[Logotipo]] da Domus.]] A '''Domus''', anteriormente coñecida como ''Casa do Home'', é un museo [[A Coruña|coruñés]], o único interactivo conceptual e monográfico sobre o ser humano. Algunhas das súas montaxes máis interesantes son unha [[colaxe]] que representa a ''[[Gioconda]]'', realizada con 10.062 fotografías de persoas de todo o mundo, imaxes dun [[parto]], elaborar un menú e comprobar se é equilibrado ou ver os latidos do propio corazón. Foi inaugurado en abril de [[1995]]<ref>[http://pasouoquepasou.crtvg.es/content/inauguracion-en-1995-da-domus-casa-do-home-da-coruna Arquivo da TVG]</ref> e é obra de [[César Portela]] e [[Arata Isozaki]]. == Contidos == Conta con 1.500 m² de exposicións, 300 deles na sala [[Severo Ochoa]], de exposicións temporais, e unha sala de proxeccións de cinema en grande formato. Ten excelentes vistas ás praias de [[praia de Riazor|Riazor]] e [[praia do Orzán|Orzán]]. As exposicións oferecen uns 200 módulos interactivos. Ademais de fornecer información, esixen ser accionados mediante algún mecanismo, frecuentemente en forma de xogos sinxelos, para entender o seu funcionamento. As áreas temáticas denomínanse Eu (a identidade), Nós (demografía), [[Bioquímica]] e [[Xenética]], Paisaxes (medios de exploración do corpo e imaxes [[microscopio|microscópicas]] de [[tecido (bioloxía)|tecidos]] e [[célula]]s), [[Reprodución]] e desenvolvemento [[embrión|embrionario]], [[Sentido (bioloxía)|Sentidos]], [[Corazón]] e [[sistema circulatorio]], Comer para vivir ([[nutrición]] e sentidos do [[gusto]] e o [[olfacto]]), [[Sistema motor]], O [[Pé (anatomía)|pé]], [[Cerebro]], [[Equilibrio]], habilidades e [[linguaxe]]. A sala de proxeccións denomínase [[Leonardo da Vinci]]. As proxeccións son de grande formato (8/70) [[magnavisión]] sobre unha pantalla de 80 m2. Conta cunha potencia de 7.000 [[Watt|vatios]] de luz e 4.000 de son, con 17 [[altofalante]]s. En 2015 inaugurouse a sala Maker, dedicada á [[robótica]].<ref>[http://www.coruna.es/servlet/Satellite?itemID=1446517101328&c=Page&itemType=Suceso&pagename=Smart%2FPage%2FGenerico-Page-Generica&cid=1377134531998&argIdioma=gl Concello da Coruña]</ref> == Expedición Balmis == Como lembranza da [[Real Expedición Filantrópica da Vacina]], expedición científica que levou a [[vacina]] da [[varíola]] a América, inaugurouse un monumento na balconada do museo.<ref>{{cita novas|xornal=El País|dataacceso=1 de marzo de 2016|lingua=es|nome=Alicia|apelidos=Rivera|título=A Coruña recuerda a los 22 niños que llevaron la vacuna de la viruela a América|url=http://elpais.com/diario/2003/12/03/futuro/1070406003_850215.html|data=3 de decembro de 2003}}</ref> == Galería de imaxes == :''Vexa o artigo principal en [[Galería de imaxes da Casa do Home]]'' <gallery> Ficheiro:Domus2.jpg|Fachada que dá á [[Enseada do Orzán]] Ficheiro:Cabeza do vixilante da entrada da Domus, Botero.jpg|Cabeza do vixilante da entrada da Domus, [[Fernando Botero|Botero]] Ficheiro:Obra de Botero, Exterior da Domus, A Coruña.jpg|Obra de [[Fernando Botero|Botero]] Ficheiro:Entrando na Domus, A Coruña.jpg|Entrando na Domus </gallery> <center> {| class="wikitable" !colspan="5" align=center|Homenaxe aos membros da expedición Balmis na Domus da Coruña |- align=center | [[Ficheiro:Vicente Ferrer 7 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]]<br/>Vicente Ferrer, 7 anos || [[Ficheiro:Juan Antonio 5 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]]<br/>Juan Antonio, 5 anos || [[Ficheiro:Antonio Veredia 7 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/>Antonio Veredia, 7 anos || [[Ficheiro:Pascual Aniceto 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Pascual Aniceto, 3 anos || [[Ficheiro:José Manuel María 6 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/>José Manuel María, 6 anos |- align=center |[[Ficheiro:Gerónimo María 7 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]]<br/>Gerónimo María 7 anos||[[Ficheiro:Francisco Antonio 9 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Francisco Antonio, 9 anos||[[Ficheiro:Francisco Florencio 5 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Francisco Florencio, 5 anos||[[Ficheiro:Nome descoñecido, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Nome descoñecido||[[Ficheiro:Cándido 7 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Cándido, 7 anos |- align=center |[[Ficheiro:Tomás Melitón 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Tomás Melitón, 3 anos || colspan="3" rowspan="2"|[[Ficheiro:Balcón homenaxe á expedición Balmis, domus A Coruña.jpg|500px]]<br/> Balcón Balmis na Domus da Coruña, homenaxe ás persoas da expedición.||[[Ficheiro:Juan Francisco 9 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Juan Francisco, 9 anos |- align=center | [[Ficheiro:Clemente 6 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Clemente, 6 anos||[[Ficheiro:José 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> José, 3 anos |- align=center |[[Ficheiro:Andrés Naya 8 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Andrés Naya, 8 anos || [[Ficheiro:Domingo Naya 6 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Domingo Naya, 6 anos || [[Ficheiro:Manuel María 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Manuel María, 3 anos | [[Ficheiro:Martín 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Martín, 3 anos || [[Ficheiro:Benito 9 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Benito, 9 anos |- align=center |[[Ficheiro:Jacinto 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Jacinto, 3 anos ||[[Ficheiro:Vicente María Sale y Bellido 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/> Vicente María Sale<br/>y Bellido, 3 anos || [[Ficheiro:José Jorge Nicolás de los Dolores 3 anos, Isabel Zendal Gómez.jpg|160px]] <br/>José Jorge Nicolás<br/>de los Dolores, 3 anos ||[[Ficheiro:Isabel Zendal Gómez placa na casa do home A Coruña.jpg|160px]]<br/>Isabel Zendal Gómez || [[Ficheiro:Placa aos membros da expedición Balmis.jpg|160px]]<br/> Membros da expedición |} </center> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Portal|A Coruña}} === Ligazóns externas === * [https://www.coruna.gal/mc2/gl/domus Páxina web do Domus] * [https://museos.xunta.gal/gl/museos/domus-casa-do-home Sistema Galego de Museos] * [https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/360/domus?langId=gl_ES Turgalicia] {{LugaresdeintereseACoruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Museos Científicos Coruñeses]] [[Categoría:Arquitectura civil na Coruña]] [[Categoría:César Portela]] b2mcvbyb2f5n159ycamzy9wbx93vrnx 0 9841 6147663 6147336 2022-08-01T17:55:18Z Drow male 59507 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|43|23|1.04|N|8|24|34.66|W|display=title}} {{Museo | Nome = Aquarium Finisterrae | Imaxe = Entrada del_Aquarium Finisterrae.jpg | Tamaño = 250 | Pé = Porta, Aquarium Finisterrae, [[A Coruña]] | Coordenadas = | País = Galiza | Cidade = A Coruña | Tipo = Mariño, oceánico | Administrador = | Director = | Construción = | Inauguración = 5 de xuño de 1999 | Superficie = | Horario = Luns a Domingo, 10:00 a 21:00 | Transporte = Bus liñas: 3, 3A, 11 | Visitantes = | Enderezo = Paseo Marítimo, 34 | Número Telefónico = 981 189842 | Web = https://www.coruna.gal/mc2/gl/aquarium-finisterrae }} O '''Aquarium Finisterrae''' ou ''Casa dos Peixes'', é un centro interactivo situado na cidade da [[A Coruña|Coruña]] ([[Galicia]], [[España]]) dedicado á divulgación científica sobre aspectos relacionados coa bioloxía mariña, a [[oceanografía]] e o [[mar]] en xeral. Ten como obxectivo promover o coñecemento do océano e educar actitudes positivas cara ao medio mariño, así como contribuír ao coñecemento científico da vida mariña. Atópase na costa coruñesa, no Paseo Marítimo, entre a [[Casa do Home|Domus]] e a [[Torre de Hércules]], que se pode ver dende o acuario. As súas piscinas exteriores están conectadas co [[Océano Atlántico]] e están deseñadas cun sistema que as fai sensibles ás [[Marea|mareas]]. Ademais das súas piscinas e acuarios, contén elementos museísticos que ofrecen experiencias interactivas ao público. Desde a súa apertura en 1999, recibiu máis de 6 millóns de visitantes.<ref name="6millones">{{cita novas |autor = L., R. |url = https://www.elidealgallego.com/articulo/a-coruna/aquarium-finisterrae-acoge-visitante-numero-seis-millones-3433321 |título = El Aquarium Finisterrae acoge a su visitante número seis millones |idioma = castelán |xornal = El Ideal Gallego |data = 8 de febreiro de 2022 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> == Historia == [[Ficheiro:Sala Isabel Castelo. Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|miniatura|Sala Isabel Castelo, con unha exposición de fotografías.]] Creado polo [[Concello da Coruña]], con [[Francisco Vázquez Vázquez]] como alcalde, foi inaugurado o [[5 de xuño]] de [[1999]]<ref name="20años1">{{cita novas |autor = Peteiro, Loreto |url = https://www.elespanol.com/quincemil/articulos/actualidad/aquarium-finisterrae-20-anos-de-historia-cientos-de-anecdotas |título = Aquarium Finisterrae: 20 años de historia, cientos de anécdotas |idioma = castelán |xornal = Quincemil - El Español |data = 5 de xuño de 2019 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref><ref name="20años2">{{cita novas |autor = Méndez, Mila |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2019/06/01/20-anos-viaje-submarino/0003_201906H1C5996.htm |título = Aquarium Finisterrae: 20 años de viaje submarino en A Coruña |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 18 de setembro de 2019 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = El espacio que proyectó el divulgador Ramón Núñez y se ejecutó durante el mandato del exalcalde socialista Francisco Vázquez (...) }}</ref><ref name="20años3">{{cita novas |autor = Pardo, Alicia |url = https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2019/06/01/decadas-mundo-oculto-peces-23767638.html |título = Dos décadas en el mundo oculto de los peces |idioma = castelán |xornal = La Opinión de A Coruña |data = 1 de xuño de 2019 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> a partir dun orixinal proxecto museolóxico de [[Ramón Núñez Centella]], que foi o seu primeiro director ata 2008; aínda que no ano 2003 tivo lugar o intento do Director de convertelo en museo nacional,<ref name="nacional">{{cita novas |autor = Pardo, Alicia |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2003/02/08/0003_1482677.htm |título = El Ayuntamiento intentará convertir el Acuario en museo nacional |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 8 de febreiro de 2003 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> aínda ten carácter municipal, dentro dos [[Museos Científicos Coruñeses]]<ref name="mc2">{{cita web |url = https://www.coruna.gal/mc2/gl |título = Museos Científicos Coruñeses |xornal = Web oficial dos MC2 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> (xunto coa [[Domus (A Coruña)|Domus]] e a [[Casa das Ciencias]]). O seu obxectivo é a educación sobre o mar, prestando especial atención aos [[Ecosistema|ecosistemas]] do litoral galego. O seu Director Técnico foi Francisco Franco del Amo ata a súa morte en 2021.<ref name="pacodep1">{{cita novas |autor = EC |url = https://www.elconfidencial.com/espana/galicia/2021-09-29/muere-paco-franco-aquarium-a-coruna_3298077/ |título = Aquarium Finisterrae: 20 años de viaje submarino en A Coruña |idioma = castelán |xornal = El Confidencial |data = 29 de setembro de 2021 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref><ref name="pacodep2">{{cita novas |autor = |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/obituarios/2021/09/27/fallece-coruna-biologo-paco-franco-amo-director-tecnico-aquarium/00031632771379767182424.htm |título = Fallece el biólogo Paco Franco del Amo, director técnico del Aquarium de A Coruña |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 28 de setembro de 2021 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> A localización do acuario na costa permitiu que estea exposto a algunhas das tormentas que azotaron a cidade.<ref name="temporal">{{cita novas |autor = A.P., N. |url = https://www.elidealgallego.com/texto-diario/mostrar/2341018/temporal-destroza-mirador-cafeteria-aquarium |título = El temporal destroza el mirador de la cafetería del Aquarium |idioma = castelán |xornal = El Ideal Gallego |data = 4 de marzo de 2014 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> Tras o accidente do petroleiro [[monocasco]] [[Prestige]] o [[13 de novembro]] de 2002, produciuse unha marea negra que afectou ao Aquarium Finisterrae, que saca auga para a maioría dos seus depósitos directamente do mar, o que afectou ás focas, que comezaron a quedar fóra da uga máis tempo do habitual.<ref name="prestige1">{{cita novas |autor = Pousa, Luis |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2002/11/19/seis-focas-casa-peces-fueron-primeras-detectar-fuel/0003_1328441.htm |título = Las seis focas de la Casa de los Peces fueron las primeras en detectar el fuel |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 19 de novembro de 2002 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> Co fin de evitar futuras entradas de hidrocarburos (debido á frecuencia de accidentes deste tipo nas costas galegas), e tendo en conta que estes contaminantes afectan principalmente á superficie oceánica, construíuse un novo túnel de captación de auga a 17 metros de profundidade.<ref name="prestige2">{{cita novas |autor = Pousa, Luis; Ventureira, Rubén |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2003/02/07/fundacion-arao-financiara-nuevo-sistema-captacion-agua-acuario/0003_1479791.htm |título = La Fundación Arao financiará el nuevo sistema de captación de agua del Acuario |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 7 de febreiro de 2003 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = (...) un túnel de 200 metros de largo y 1,20 metros de diámetro que tomará agua a 17 metros de profundidad, a salvo de la contaminación. }}</ref> A [[Pandemia por coronavirus de 2020 en Galicia|pandemia de COVID-19]] paralizou moitas das actividades do museo, que deixou temporalmente de recibir centros educativos, algo que se retomou en 2021.<ref name="covid">{{cita novas |autor = |url = https://www.elidealgallego.com/texto-diario/mostrar/3219610/museos-cientificos-coruneses-reabren-puertas-grupos-centros-educativos |título = Los Museos Científicos coruñeses reabren sus puertas a los grupos de centros educativos |idioma = castelán |xornal = El Ideal Gallego |data = 3 de outubro de 2021 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> == Proxectos == [[Ficheiro:Sala Maremagnum (Gran Volumen). Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|miniatura|Zona de Gran Volume na Sala Maremagnum.]] O acuario levou a cabo varios proxectos de investigación, como os que propiciaron a cría por primeira vez en catividade de pescada europea (''[[Merluccius merluccius]]''),<ref name="merluza">{{cita novas |autor = Ruiz de Elvira, Malen |url = https://elpais.com/diario/2007/12/05/futuro/1196809204_850215.html |título = Merluzas en un acuario |idioma = castelán |xornal = El País |data = 5 de decembro de 2007 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> sanmartiños (''[[Zeus faber]]'')<ref name="sanpedro">{{cita novas |autor = Nebreda, Marcos |url = https://www.elmundo.es/elmundo/2011/10/05/galicia/1317804692.html |título = Los primeros 'sanmartiños' del mundo nacidos en cautividad |idioma = castelán |xornal = El Mundo |data = 5 de outubro de 2011 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |cita = }}</ref> e polbo común (''[[Octopus vulgaris]]'').<ref name="pulpo">{{cita novas |autor = |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2020/12/05/aquarium-finisterrae-exhibe-primera-vez-pulpos-criados-cautividad/00031607172275013474186.htm |título = El Aquarium Finisterrae exhibe por primera vez pulpos criados en cautividad |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 7 de decembro de 2020 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> Outras especies que criaron son percebes,<ref name="percebe">{{cita novas |autor = |url = https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/cria-larvas-percebe-repoblara-zonas-esquilmadas-HBCG143073 |título = La cría de larvas de percebe repoblará zonas esquilmadas |idioma = castelán |xornal = El Correo Gallego |data = 9 de marzo de 2007 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> sepias (''Sepia officinalis'')<ref name="biosepia">{{cita novas |autor = Kappa Piscium |url = https://oceanografos.wordpress.com/2012/09/07/aquarium-fisterrae-ciclo-biologico-completo-sepia/ |título = El Aquarium Finisterrae presenta el ciclo biológico completo de una sepia |idioma = castelán |xornal = Oceanógrafos's Blog |data = 7 de setembro de 2012 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> ou cabaliños de mar.<ref name="caballito">{{cita audiovisual |título= Operación salvar al caballito de mar |idioma = castelán |url=https://www.publico.es/publico-tv/publico-al-dia/programa/892004/operacion-salvar-al-caballito-de-mar |data= 18 de agosto de 2020 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |medio= Público TV }} </ref> Periódicamente realizaron actividades divulgativas como a preparación e administración de alimentos para as focas,<ref name="focas">{{cita novas |autor = |url = https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2021/12/21/regresa-aquarium-actividad-aventura-focas-60918633.html |título = Regresa al Aquarium la actividad 'aventura con las focas' |idioma = castelán |xornal = La Opinión de A Coruña |data = 21 de decembro de 2021 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> e outras dirixidas á infancia, como ''Durmindo cos tiburóns''.<ref name="durmitibu1">{{cita novas |autor = |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2007/04/02/suenan-tiburones/0003_5686405.htm |título = Todos sueñan con los tiburones |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 2 de abril de 2007 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref><ref name="durmitibu2">{{cita novas |autor = Mosquera, Marcos |url = https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2018/01/05/dormir-pecera-24136478.html |título = Dormir dentro de una pecera |idioma = castelán |xornal = La Opinión de A Coruña |data = 5 de xaneiro de 2018 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> Outras actividades realizadas no acuario foron: *Sesións de teatro.<ref name="teatro">{{cita novas |autor = |url = https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2013/10/29/aquarium-programa-espectaculo-teatro-gallego-24834111.html |título = El Aquarium programa un espectáculo de teatro en gallego |idioma = castelán |xornal = La Opinión de A Coruña |data = 29 de outubro de 2013 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> *Obradoiros de ciencia, con motivo da IV Edición da Feira Isabel Zendal.<ref name="zendal">{{cita novas |autor = |url = https://www.elidealgallego.com/texto-diario/mostrar/3322993/ciencia-toma-aquarium-finisterrae-cuarta-edicion-feria-isabel-zendal |título = La ciencia toma el Aquarium Finisterrae en la cuarta edición de la feria Isabel Zendal |idioma = castelán |xornal = El Ideal Gallego |data = 28 de novembro de 2021 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> *Sesións de observación astronómica (na terraza exterior).<ref name="astro">{{cita novas |autor = |url = https://www.elidealgallego.com/articulo/a-coruna/planetario-aquarium-finisterrae-lanzan-actividades-homenaje-rosalia-3453190 |título = El Planetario y el Aquarium Finisterrae lanzan actividades de homenaje a Rosalía |idioma = castelán |xornal = El Ideal Gallego |data = 21 de febreiro de 2022 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> == Sala Maremagnum == [[Ficheiro:Sala Humboldt. Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|miniatura|Sala Humboldt, con unha das exposicións temporais.]] Alberga máis de 300 especies atlánticas,<ref name="guia">{{cita novas |autor = |url = https://www.elidealgallego.com/texto-diario/mostrar/2284320/aquarium-finisterrae-estrena-guia-sobre-especies-habitan |título = El Aquarium Finisterrae estrena una guía sobre las especies que lo habitan |idioma = castelán |xornal = El Ideal Gallego |data = 9 de outubro de 2013 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = De las más de 300 especies que habitan el museo científico, esta nueva publicación recoge información sobre 124 de ellas entre algas, plantas, invertebrados, peces y mamíferos }}</ref> é unha sala de exposicións interactivas sobre o Océano Atlántico. Cada un dos módulos leva por título unha pregunta escollida polos lectores do xornal [[La Voz de Galicia]] antes da inauguración do acuario. Entre os módulos interactivos, destaca a ''Charca das Caricias'', onde os visitantes poden tocar algúns animais mariños como [[estrelamar|estrelamares]] ou [[Ourizo de mar|ourizos de mar]]. Tamén hai módulos dedicados aos [[Nó|nós]] mariños, aos cheiros dalgunhas especies mariñas, ao canto dalgunhas aves ou ao coñecemento da cantidade de [[auga]] que pode conter unha [[Poríferos|esponxa]]. Outra é a OceanoSfera, unha pantalla esférica rodeada de pequenas gradas (en semiescuridade), que poden mostrar algunhas películas, e diferentes mapas, tal e como serían vistos desde o espazo exterior..<ref name="oceanosfera">{{cita novas |autor = Nebreda, Marcos |url = https://www.elmundo.es/elmundo/2010/12/12/galicia/1292181994.html |título = OceanoSfera, la Tierra a través del tiempo y el espacio |idioma = castelán |xornal = El Mundo |data = 17 de decembro de 2010 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> Tamén hai varios módulos non interactivos na sala, como o tanque de [[Medusa|medusas]], a pequena exposición de [[fósil|fósiles]] mariños ou o acuario de [[Cabalo de mar|cabalos de mar]]. Na entrada da sala destaca o depósito cilíndrico de 10.000 litros, dedicado á presentación dunha temática concreta, como a lamprea (''[[Lamprea|Petromyzon marinus]]'')<ref name="lamprea">{{cita novas |autor = Ventureira, Rubén |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/pontevedra/2007/01/27/acuario-recreara-ecosistema-rio-mino-tanque-lampreas/0003_5494775.htm |título = El Acuario recreará el ecosistema del río Miño en un tanque para lampreas |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 27 de xaneiro de 2007 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = Una piscina con 10.000 litros de agua acogerá a estos peces en la sala Maremagnum. }}</ref> ou o choco (''Sepia officinalis''). Nun extremo da sala, detrás das bancadas de gran volume, está o módulo de augas profundas, reaberto en 2022.<ref name="profundas">{{cita novas |autor = |url = https://www.elidealgallego.com/articulo/a-coruna/aquarium-finisterrae-exhibe-especies-aguas-profundas-3780264 |título = El Aquarium Finisterrae exhibe especies de aguas profundas |idioma = castelán |xornal = El Ideal Gallego |data = 27 de xaneiro de 2007 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> Os 5 acuarios de gran volume están separados por bancadas do resto da sala, e cada un deles representa un ecosistema diferente da costa galega, dende o acantilado ata a plataforma continental. Inclúen, entre outros: [[Morea|moreas]], [[tiburóns]], [[raias]], [[Robaliza|robalizas]], [[Escarapote|escarapotes]] e sanmartiños. == Sala Humboldt == Esta sala está dedicada a exposicións temporais que cambian cada varios anos:<ref name="historiapaco">{{cita novas |autor = Franco del Amo, Paco |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lavozdelaescuela/2019/10/23/arranco-casa-peces/0003_201910SE23P7992.htm |título = Así arrancó la Casa de los Peces |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 9 de febreiro de 2012 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = El mar Caribe (2000) fue la primera. La siguieron Caballitos de mar (2002), que fue una de las más populares, Con pies y cabeza (2004), Fabricantes de perlas (2006), Farmacuáticos. La botica del mar (2008), Muuultiplicaos (2014) y la actual Sexo azul (2018). }}</ref> ''O Mar Caribe'' (2000); ''Cabaliños de mar'' (2002); ''Con pés e cabeza'' (2004);<ref name="piescabeza">{{cita novas |autor = Fraguas, Antonio |url = https://elpais.com/diario/2004/06/30/futuro/1088546404_850215.html |título = Sorprendentes cefalópodos en A Coruña |idioma = castelán |xornal = El País |data = 20 de xuño de 2004 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> ''Fabricantes de perlas'' (2006);<ref name="perlas">{{cita novas |autor = |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2006/06/29/exposicion-perlas/0003_4904116.htm |título = Una exposición de perlas |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 29 de xuño de 2006 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> ''Farmacuáticos. A botica do mar'' (2008);<ref name="farmacuáticos1">{{cita novas |autor = |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2008/07/05/acuario-inaugura-exposicion-sobre-importancia-mar-recurso-biosanitario/0003_6962829.htm |título = El Acuario inaugura una exposición sobre la importancia del mar como recurso biosanitario |idioma = castelán |data = 5 de xullo de 2008 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref><ref name="farmacuáticos2">{{cita novas |autor = |url = https://www.europapress.es/sociedad/medio-ambiente-00647/noticia-acuario-coruna-amplia-coleccion-biologica-veintena-ctenoforos-20120917194831.html |título = El Acuario de La Coruña amplía su colección biológica con una veintena de ctenóforos |idioma = castelán |xornal = Europa Press |data = 7 de setembro de 2012 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> ''Muuultiplicádevos'' (2014);<ref name="muuultiplicaos">{{cita novas |autor = |url = https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2014/03/19/acuicultura-llega-aquarium-24784223.html |título = La acuicultura llega al Aquarium |idioma = castelán |xornal = La Opinión de A Coruña |data = 19 de marzo de 2014 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref>e ''Sexo azul'' (desde 2018).<ref name="sexoazul1">{{cita novas |autor = P.Q., A. |url = https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2018/12/21/aquarium-inaugura-exposicion-sexo-azul-23905748.html |título = El Aquarium inaugura la exposición 'Sexo Azul' |idioma = castelán |xornal = La Opinión de A Coruña |data = 7 de setembro de 2012 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref><ref name="sexoazul2">{{cita novas |autor = Franco del Amo, Francisco J. |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lavozdelaescuela/2019/01/23/span-langgl-milagre-da-propagacion-da-vida-marina-sexo-azul-span/0003_201901SE23P4991.htm |título = O milagre da propagación da vida mariña en «Sexo azul» |xornal = La Voz de Galicia |data = 23 de xaneiro de 2019 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> == Sala Nautilus == [[Ficheiro:Sala Nautilus (entrada). Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|miniatura|Entrada da Sala Nautilus.]] Decorado ao estilo do gabinete do capitán Nemo no submarino Nautilus, é unha sala de observación inmersa nunha gran piscina de 4,4 millóns de litros, onde nadan os peixes máis grandes do Atlántico. Entre eles destaca '''Gastón''', un tiburón touro macho de 2,5 m de lonxitude e 120 kg de peso, que procedía do acuario Oceanópolis de [[Brest, Bretaña|Brest]] ([[Francia]]). Quizais o animal máis difícil de ver no acuario sexa un [[peixe anxo]] dun metro e medio de lonxitude que adoita descansar detrás das rochas e só se deixa ver ocasionalmente, fundíndose co fondo. Tamén hai varios exemplares de musola (outros tiburóns), ademais de bancos de [[xarda]] ou [[Dourada|dourada]], numerosos [[Rodaballo|rodaballos]] e [[ollomol|ollomois]], por poñer só algúns exemplos. Periódicamente, sincronizada coa música composta expresamente para esta sala por Luis Delgado, ilumínase a zona central que alberga diversos obxectos relacionados co mar, desde un corno de [[narval]] ata restos de galeóns afundidos. == Exteriores == [[Ficheiro:Piscinas exteriores. Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|miniatura|Piscinas exteriores.]] Na '''terraza exterior''' expóñense diversas artes de pesca, a cabina do pesqueiro ''María del Carmen'', e a áncora do petroleiro [[Aegean Sea]],<ref name="maregeo">{{cita novas |autor = V., M. |url = https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2016/11/08/defensa-subasta-extraccion-restos-mar-24386228.html |título = Defensa subasta la extracción de restos del 'Mar Egeo' y el 'Casón' tras más de 20 años |idioma = castelán |xornal = La Opinión de A Coruña |data = 8 de novembro de 2016 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = Un ancla del Mar Egeo se instaló en 2000 en el Aquarium Finisterrae }}</ref> que o [[3 de decembro]] de [[1992]] encallou fronte á Torre de Hércules provocando unha [[marea negra]]. Desde alí pódese acceder ao '''Paraíso Mariño''', que recibe auga directamente do mar, onde se atopan os 3 machos de ''[[Foca común|Phoca vitulina]]'': Altair, Gregor e Hansi. Mirándoo dende o edificio do acuario, á esquerda hai un ''Xardín Botánico'' que recolle a maioría das especies presentes na costa galega. No '''Piscinarium''' hai 9 femias da mesma especie de foca: Bine, Deneb, Lara, Paula, Petra, Vega, Antía, Sabela e Lucía. == Sala Isabel Castelo == Situado na entrada do acuario, está dedicado á exposición de fotografías, ás veces da natureza,<ref name="castelo">{{cita novas |autor = |url = https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2007/01/31/mejores-fotos-naturaleza/0003_5503559.htm |título = Las mejores fotos de la naturaleza |idioma = castelán |xornal = La Voz de Galicia |data = 31 de xaneiro de 2007 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> como [[:en:Wildlife Photographer of the Year|Wildlife Photographer of the Year]],<ref name="wpp1">{{cita novas |autor = |url = https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/wildlife-acuarium-finisterrae-CECG557720 |título = 'Wildlife', en el Aquarium Finisterrae |idioma = castelán |xornal = El Correo Gallego |data = 13 de xuño de 2010 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> ou de xornalismo, como [[:en:World Press Photo|World Press Photo]].<ref name="wpp2">{{cita novas |autor = |url = https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/world-press-photo-lleva-coruna-mejores-imagenes-fotoperiodismo-mundial-GECG663674 |título = El World Press Photo lleva hasta A Coruña las mejores imágenes del fotoperiodismo mundial |idioma = castelán |xornal = El Correo Gallego |data = 29 de abril de 2011 |data-acceso = 31 de xullo de 2022 |localización= A Coruña |cita = }}</ref> == Galería de imaxes == {{Artigo principal|Galería de imaxes do Aquarium Finisterrae}} <gallery> Tridacna gigas.001 - Aquarium Finisterrae.JPG|''Tridacna gigas''<br />Almeixa xigante Lophius piscatorius (cráneo).901 - Aquarium Finisterrae.jpg|''[[Lophius piscatorius]]''<br />Cranio de peixe sapo Petromyzon marinus.003 - Aquarium Finisterrae.JPG|''[[Petromyzon marinus]]''<br />Boca de lamprea Loligo vulgaris. Sala Maremagnum. Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|''[[Loligo vulgaris]]''<br />Lura Hippocampus abdominalis.004 - Aquarium Finisterrae.jpg|''Hippocampus abdominalis''<br />Cabaliño de mar Ambystoma mexicanum.006 - Aquarium Finisterrae.jpg|''[[Ambystoma mexicanum]]''<br />Axolote Scyliorhinus canicula.501 - Aquarium Finisterrae.jpg|''[[Scyliorhinus canicula]]''<br />Ovo de melgacho Zeus faber (cría). Sala Maremagnum. Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|''[[Zeus faber]]''<br />Sanmartiño Marthasterias glacialis. Sala Maremagnum. Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|''Marthasterias glacialis''<br />Estrelamar Polyprion americanus.101 - Aquarium Finisterrae.jpg|''[[Polyprion americanus]]''<br />Mero Carcharias taurus.002 - Aquarium Finisterrae.jpg|''Carcharias taurus''<br />Gastón, o tiburón toro Squatina squatina.004 - Aquarium Finisterrae.JPG|''[[Squatina squatina]]''<br />Angelote Muraena helena.006 - Aquarium Finisterrae.jpg|''[[Muraena helena]]''<br />Morena do Mediterráneo Lactoria cornuta.004 - Aquarium Finisterrae.JPG|''Lactoria cornuta''<br />Peixe cofre cornudo Phoca vitulina vitulina1. Exterior. Aquarium Finisterrae. MC2.jpg|''[[Phoca vitulina]]''<br />Foca común Carpobrotus edulis.137 - Aquarium Finisterrae.jpg|Áncora do petroleiro ''[[Aegean Sea|Mar Exeo]]'', rodeada de ''[[Carpobrotus edulis]]'' </gallery> == Notas == {{listaref|3}} {{Commonscat|Aquarium Finisterrae}} {{Portal|A Coruña}} {{LugaresdeintereseACoruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Museos Científicos Coruñeses]] [[Categoría:Arquitectura civil na Coruña]] [[Categoría:Acuarios de Galicia]] a6nr22865obv5fywxk6yjhghu99w38d 0 11385 6148030 6097046 2022-08-02T07:27:12Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Escritor |nome = Tomás Barros |imaxe = Tomas Barros Pardo.jpg |lingua da escrita = [[Lingua galega|Galego]] e castelán |xéneros = Pintura, [[poesía]], teatro |estudos = Maxisterio, Belas Artes }} '''Tomás Barros Pardo''', nado en [[Toledo]] o [[3 de febreiro]] de [[1922]] e finado na [[A Coruña|Coruña]] o [[3 de setembro]] de [[1986]], foi un pintor e escritor galego. Pintor, poeta, ensaísta, autor teatral, novelista, articulista, catedrático, e membro correspondente da [[Real Academia Galega]], Tomás Barros é un dos intelectuais galegos máis prolíficos do ''extrañamento interior'', grupo de intelectuais antifranquistas que non optaron polo [[Literatura galega do exilio|exilio]] pero cos que compartiron inquedanzas e colaboracións, tal como sucedeu no caso de Barros con [[Luís Seoane]], [[Rafael Dieste]], [[Vicente Aleixandre]], [[Celso Emilio Ferreiro]] ou seu primo [[Isaac Díaz Pardo]].<ref>{{Cita web|título=Santiago muestra la obra universal del artista coruñés Tomás Barros|url=https://www.laopinioncoruna.es/cultura/2008/04/04/santiago-muestra-obra-universal-artista-25436299.html|páxina-web=La Opinión de A Coruña|data=2008-04-04|data-acceso=2022-02-04|lingua=es|nome=Redacción A.|apelidos=Coruña}}</ref> == Traxectoria == Nado accidentalmente en Toledo en 1922, a familia retorna en 1929 á cidade orixinaria dos seus pais, [[Ferrol]], onde residirá o resto da súa infancia e adolescencia. Tras estudar Maxisterio en Santiago de Compostela, marcha a Madrid en pos da licenciatura en Belas Artes da [[academia de San Fernando]]. Durante máis de trinta anos exercerá a Cátedra de Debuxo e Expresión Plástica na escola de Maxisterio da Coruña, compaxinando a docencia coa creación artística ata o final dos seus días. A súa actividade literaria desprégase dende os inicios da década dos 50, coa publicación da súa primeira obra poética en 1950 baixo o título de ''Gárgolas'', e a fundación en 1952 da revista de poesía e crítica literaria ''[[Aturuxo (Ferrol)|Aturuxo]]'', xunto ós ferroláns [[Mario Couceiro]] e [[Miguel Carlos Vidal]].<ref name=":0">''La Noche'', 13-9-1952, p. 3.</ref> O longo da década Barros publica sucesivas obras poéticas e teatrais, así como unha crecente produción ensaística en periódicos e revistas. En 1975 funda a revista de poesía ''[[Nordés (revista)|Nordés]]'' xunto a [[Luz Pozo Garza]], e en 1973 acada o Premio Internacional de Poesía do ''Círculo de Escritores y Poetas Iberoamericanos'' de Nova York. En 1980 foi escollido membro correspondente da Real Academia Galega por unanimidade.<ref name=":1">{{Cita novas|título=Tomás Barros, académico de la Lengua Gallega|url=https://elpais.com/diario/1980/03/26/cultura/322873214_850215.html|xornal=El País|data=1980-03-25|data-acceso=2022-02-04|issn=1134-6582|lingua=es|nome=Perfecto Conde|apelidos=Muruais}}</ref> Nesa década a produción literaria de Barros inclúe varias pezas dramáticas e abundantes artigos periodísticos e de ensaio. En 1986 foi proposto por [[Xosé Leyra]] como membro da [[Real Academia Galega de Belas Artes|Real Academia Galegas de Belas Artes]], aínda que non ingresou polo seu pasamento.<ref name=":1" /> Discípulo de [[Felipe Bello Piñeiro|Bello Piñeiro]] e admirador de autores como [[Vincent van Gogh]] e [[Georges Rouault]], a súa produción pictórica evoluíu do realismo cara o [[Expresionismo|expresionimo]].<ref>{{Cita web|título=Tomás Barros|url=http://www.egu.es/egu/html/index.php?op=ver&id=17890&pantalla=efemeride|páxina-web=Enciclopedia Galega Universal de Ir Indo|data=2013-04-12|data-acceso=2022-02-05|data-arquivo=12 de abril de 2013|url-arquivo=https://archive.today/20130412135707/http://www.egu.es/egu/html/index.php?op=ver&id=17890&pantalla=efemeride|url-morta=unfit}}</ref> Nunha primeira etapa, foi influído por movementos de vangarda como o [[postimpresionismo]], o [[expresionismo]] e o [[fauvismo]].<ref name=":0" /> Cadros como ''El aparecido'' e ''El testigo'' responden a modelos desta última corrente. Posteriormente, nunha segunda fase, expresionista, amosa unha crecente tendencia abstractiva a partir da década dos 60, caracterízase por unha preocupación polo ritmo, a forma e a cor manifesta polo propio artista en varios dos seus ensaios. A súa obra tamén presenta a influencia de movementos relixiosos orientais, que influíron sobre o seu pensamento.<ref>{{Cita web|título=TOMÁS BARROS - Afundación|url=https://www.afundacion.org/ga/coleccion/autor/barros_pardo_tomas|páxina-web=www.afundacion.org|data-acceso=2022-02-04}}</ref> Participou en diferentes exposicións tanto en Galicia como no estranxeiro, salientando a de Ansdell Gallery de [[Londres]]. O 27 de outubro de 2017 os fillos de Sara Cao e Tomás Barros doaron á [[Real Academia Galega]] todo o arquivo do autor (escritos, manuscritos, correspondencia, recortes de prensa, borradores, gravacións, orixinais de libros etc) co fin de garantir a súa divulgación entre os investigadores e na sociedade en xeral. A institución comprométese a conservar toda a documentación, a preservar a súa unidade e a facilitar a súa consulta e difusión.<ref>{{Cita web|título=La Real Academia Galega recibe en donación el archivo personal del académico Tomás Barros|url=https://www.laopinioncoruna.es/cultura/2017/10/27/real-academia-galega-recibe-donacion-24176695.html|páxina-web=La Opinión de A Coruña|data=2017-10-27|data-acceso=2022-02-04|lingua=es|apelidos=EFE}}</ref> Da nome a un [[Escola|centro educativo]] privado de [[Formación profesional|Formación Profesional]] do barrio [[A Coruña|coruñés]] da [[A Agra do Orzán, A Coruña|Agra do Orzán]] aberto en 2000.<ref>{{Cita web|título=Sobre el CTB » Centro Tomás Barros · Formación Profesional|url=http://centrotomasbarros.com/sobre-el-ctb/|páxina-web=Centro Tomás Barros · Formación Profesional|data-acceso=2022-02-04|lingua=es|nome=Centro Tomás|apelidos=Barros}}</ref> == Obra escrita en galego == [[Ficheiro:00 Expo Carbalho.jpg|miniatura|Retrato de [[Ricardo Carballo Calero]], obra de Tomás Barros, nunha exposición, na rúa, co gallo do [[Día das Letras Galegas]] de 2021.]] === Poesía === * ''Berro diante da morte'', [[1963]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]]. * ''Abraio'', [[1978]], [[Ediciós do Castro]]. * ''Vieiro de señardade'', 1987, Ediciós do Castro. === Teatro === * ''Tres pezas de teatro'', 1981, Ediciós do Castro. * ''A casa abandoada'', [[1985]]. * ''Fausto, Margarida e Aqueloutro'', [[1993]], Ediciós do Castro. === Obras colectivas === * ''Antoloxía da poesía galega actual. Nordés'', 1978, Ediciós do Castro (edición bilingüe galego-castelá). == Obra escrita en castelán == === Poesía === * ''Gárgolas'', [[1950]], Benito Soto. * ''El helecho en el tejado'', 1957. * ''La estrella y el cocodrilo'', [[1960]], Ferrol. * ''Los ojos de la colina'', 1963, Bilbao. * ''A imagen y semejanza'', [[1973]], CLA, Bilbao. === Teatro === * ''Panteón familiar'', 1956. === Narrativa === * ''El rastro invisible'', [[1990]], Ediciós do Castro. === Ensaio === * ''Los procesos abstractivos del arte contemporáneo'', 1965, Ediciós do Castro. * ''Sobre el origen de la corteza en los astros'', 1973. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * IRIZARRY, Estelle e POZO GARZA, Luz: ''Estudios sobre la obra de Tomás Barros'', Universidade da Coruña, 1992. * LOPEZ GARCÍA, Antía: ''Tomás Barros. Tal vez unha sede de luz'', Biblioteca Ferrolterra, 2001. * McDERMID, Paul: "[http://www.galicia21journal.org/C/pdf/galicia21_3_McDermind.pdf Tomás Barros and his Faust: Love, Mystery and Synchronicity]", en ''Galicia 21'', 2011 === Ligazóns externas === * {{Colección Afundación|barros_pardo_tomas}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=TomBarro&alias=Tom%E1s+Barros Entrada na Biblioteca Virtual Galega] da [[Universidade da Coruña]] * [https://archive.is/20130412135707/http://www.egu.es/egu/html/index.php?op=ver&id=17890&pantalla=efemeride Entrada] na ''[[Enciclopedia Galega Universal]]'' {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Barros Pardo, Tomas}} [[Categoría:Pintores de Galicia do século XX]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Promoción de Enlace]] ojyc3ufzxrkd4pzx519o84qt6w1c1v8 0 12245 6147694 5267727 2022-08-01T19:18:58Z Estevoaei 1131 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Luís Iglesias de Souza''', nado na [[A Coruña|Coruña]] en [[1919]] e finado na mesma cidade o [[2 de febreiro]] de [[1995]],<ref>''[[La Voz de Galicia]]'', 3-2-1995, p. 32.</ref> foi un escritor [[Galicia|galego]] en lingua galega e castelán. == Traxectoria == Mestre nacional. Pertenceu a [[Acción Católica]], fundando en [[1932]] a Asociación de Estudiantes Católicos. Crítico de cine e teatro en [[Radio Nacional de España]] na Coruña, colaborou en diversas publicacións. Foi finalista do Premio Nacional de Literatura en 1968 con ''El aguijón''. Fundou o grupo La Farándula e foi un dos creadores da Asociación de Amigos da Ópera. Foi membro correspondente da [[Real Academia Galega de Belas Artes]] e da [[Real Academia Galega]]. == Obra == ===En galego=== * ''Terras, xentes e cousas'', 1968 (poemario) * ''Meu tempo desgaxado'', 1970 (poemario) * ''Nadaliñas'', 1972 (poemario) * ''Vento antergo'', 1975 (poemario) * ''Contos miúdos'', 1983 (narrativa infantil) * ''Un conto tódolos días'', 1987 (narrativa infantil) * ''As alaudas do mencer'', 1989 (narrativa) * ''As historias da abella Traamunda''. Nova Galicia, [[1990]]. (Narrativa infantil). * ''As historias do anxo azul''. Nova Galicia, [[1991]]. (Narrativa infantil). * ''O vello das pombas''. Everest Galicia, [[1998]]. (Narrativa infantil). ===En castelán=== *''Breviario melancólico'' (1974) == Vida persoal == Casou con Encarnación Feijoo Vázquez. == Recoñecementos == * Medalla de ouro ao mérito artístico e cultural do Concello da Coruña. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro |artigo=Iglesias de Souza, Luís |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=2 |páxina=200 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Versaleta|[[Francisco Fernández del Riego|Fernández del Riego, Francisco]]}} (1990). ''[[Diccionario de escritores en lingua galega]]''. p. 210. * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Luís Méndez Ferrín |ano=[[1984]] |apelidos={{Versaleta|Méndez Ferrín}} |nome={{Versaleta|Xosé Luis}} |título=[[De Pondal a Novoneyra]] |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |páxina= |páxinas= |isbn=84-7507-139-2 }} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Iglesias de Souza, Luis}} [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados na Coruña]] [[Categoría:Nados en 1919]] [[Categoría:Finados en 1995]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Membros da Real Academia Galega de Belas Artes]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] tfc6uuqprdvqcfk3wpr3tvt66eafzd3 0 12343 6147481 6048018 2022-08-01T13:26:59Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 14 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Coordenadas|22|54|30|S|43|11|47|W|display=title}} :''Para o estado homónimo véxase:'' '''[[Estado do Río de Xaneiro]].''' {{Cidade |nome_local = |código = |escudo = Brasão da cidade do Rio de Janeiro.svg |bandeira = Bandeira da cidade do Rio de Janeiro.svg |imaxe = Rio Collage.png |pé = |situación = {{Mapa de localización |Brasil |label= Río de Xaneiro |position=right |lat_deg=-22 | lat_min=-54 | lat_seg=-30 | latNS = S | lon_deg =-43 | lon_min =-11 | lon_seg =-47 |longEW=W |float=none |caption= |width=300 }} |país = [[Brasil]] |bandeirapaís = {{BRAb}} |división 1 = [[Rexións do Brasil|Rexión]] |nome división 1 = [[Rexión Sueste do Brasil|Sueste]] |división 2 = [[Estados do Brasil|Estado]] |nome división 2 = [[Ficheiro:Bandeira do estado do Rio de Janeiro.svg|20px|border|link=]] [[Estado do Río de Xaneiro|Río de Xaneiro]] |fundación = [[1 de marzo]] de [[1565]] |altitude = 2<ref name="Embrapa_RJ">{{cita web |url=http://www.urbanizacao.cnpm.embrapa.br/conteudo/uf/rj.html |título=Rio de Janeiro |autor=Embrapa Monitoramento por Satélite |dataacceso=9 de outubro de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131020015219/http://www.urbanizacao.cnpm.embrapa.br/conteudo/uf/rj.html |dataarquivo=20 de outubro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> |superficie = 1.260<ref name="IBGE_Área">{{cita web |url=https://www.ibge.gov.br/geociencias-novoportal/organizacao-do-territorio/estrutura-territorial/2225-np-areas-dos-municipios/15761-areas-dos-municipios.html?t=destaques&c=3304557 |título=Áreas dos Municípios |autor=Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE) |data=15 de xaneiro de 2013 |dataacceso=2 de febreiro de 2018}}</ref> |superficie_metro = 4.557 |poboación = 6&nbsp;520&nbsp;266 (2017)<ref name="IBGE_Pop_2017">{{cita web|url=ftp://ftp.ibge.gov.br/Estimativas_de_Populacao/Estimativas_2017/estimativa_dou_2017.pdf |título=Estimativas da população residente no Brasil e unidades da federação com data de referência em 1º de julho de 2017 |autor=Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE) |data=30 de agosto de 2017 |dataacceso=2 de febreiro de 2018}}</ref> |poboación_metro = 12.387.000 <small>([[2010]])</small> |densidade = 4.781 hab./km² |xentilicio = Carioca |código postal = 20000-000 |alcalde = [[Eduardo Paes]] ([[Democratas|DEM]]) |sitio web = [http://www.rio.rj.gov.br/ Páxina oficial] }} O '''Río de Xaneiro''',<ref>{{DRAG|carioca||||18 de maio de 2018}}</ref><ref>{{cita libro |url=http://kit.consellodacultura.gal/web/uploads/adxuntos/arquivo/52de6c496a39c-lingua_galega._dubidas_linguisticas.pdf |páxina=105 |isbn=84-8158-266-2 |título=Lingua galega: dúbidas lingüísticas |editorial=Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo |autores=Anaír Rodríguez Rodríguez, Montserrat Davila Ventura}}</ref> (en {{lang-pt|Rio de Janeiro}}), ás veces coñecida simplemente como '''Río'''<ref>{{Cita web |url=http://www.v-brazil.com/world-cup/2014/rio-de-janeiro-travel-guide/ |título=Rio de Janeiro Travel Guide |data-acceso=10 de abril de 2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140410230046/http://www.v-brazil.com/world-cup/2014/rio-de-janeiro-travel-guide/ |dataarquivo=10 de abril de 2014 |urlmorta=yes }}</ref> e fundada como ''São Sebastião do Rio de Janeiro'', é a capital do [[estado do Río de Xaneiro]], a segunda cidade máis grande do [[Brasil]] e a terceira área metropolitana de [[América do Sur]], con aproximadamente 6,5 millóns de habitantes (2017) na súa área municipal e 12,3 millóns na área metropolitana, converténdoa na sexta cidade de [[América]] e a vixésimo sexta do mundo. É o principal destino turístico internacional no Brasil,<ref name="Forum">{{cita web|url=http://forumnacional.org.br/trf_arq.php?cod=EP01800|editor=Instituto Nacional de Altos Estudos (INAE), Estudos e Pesquisas N. 180|autor=Júlio César Carmo Bueno|data=|título=Pólos de Desenvolvimento do Estado do Rio de Janeiro|dataacceso=10 de outubro de 2012|data-arquivo=06 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110706161050/http://forumnacional.org.br/trf_arq.php?cod=EP01800|url-morta=yes}}</ref> de [[América Latina]] e de todo o [[hemisferio sur]].<ref name="Forum2">{{cita web |url=http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Foglobo.globo.com%2Frio%2Fmat%2F2010%2F01%2F28%2Frio-de-janeiro-o-principal-destino-turistico-do-hemisferio-sul-segundo-consultoria-915725513.asp&date=2012-10-10|editor=O Globo |título=Rio de Janeiro é o principal destino turístico do Hemisfério Sul, segundo pesquisa|data=28 de xaneiro de 2010 |dataacceso=10 de outubro de 2012}}</ref> A capital fluminense é a cidade brasileira máis coñecida no exterior,<ref>{{cita web|url=http://www.webcitation.org/6BIeyUJRD|editor=Portal IG - Brasil Escola|título=Cidade do Rio de Janeiro|dataacceso=9 de outubro de 2012|data-arquivo=12 de decembro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121212005542/http://www.webcitation.org/6BIeyUJRD|url-morta=yes}}</ref> funcionando como un "espello", ou "retrato" nacional, ora positiva ora negativamente. Parte da cidade está considerada como lugar [[Patrimonio da Humanidade]] pola [[UNESCO]] dende o [[1 de xullo]] de [[2012]] na categoría de paisaxes culturais coa denominación ''Río de Xaneiro: paisaxes cariocas entre a montaña e o mar''.<ref name="patrimonio">{{cita web|url=http://whc.unesco.org/en/list/1100|título=Rio de Janeiro: ''Carioca Landscapes between the Mountain and the Sea''|autor=|data=|editor=[[UNESCO]]|lingua=inglés|dataacceso=10 de outubro de 2012|data-arquivo=24 de decembro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20181224225903/http://whc.unesco.org/en/list/1100%20|url-morta=yes}}</ref><ref>{{cita web|url=http://oglobo.globo.com/rio/rio-patrimonio-mundial-como-paisagem-cultural-urbana-5363704|título=Rio é Patrimônio Mundial como paisagem cultural urbana|editor=O Globo|dataacceso=10 de outubro de 2012|data-arquivo=30 de xullo de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120730082020/http://oglobo.globo.com/rio/rio-patrimonio-mundial-como-paisagem-cultural-urbana-5363704|url-morta=yes}}</ref> O himno da cidade leva por nome ''Cidade Maravilhosa'' e os seus habitantes chámanse ''cariocas'' (tamén son ''fluminenses'', aínda que este xentilicio é máis amplo e refírese aos habitantes do Estado do Río de Xaneiro<ref>{{DRAG|fluminense||||11 de setembro de 2018}}</ref>). Fundada en [[1565]] polos [[Portugal|portugueses]], a cidade foi inicialmente a sede da Capitanía do Río de Xaneiro, unhas das distintas capitanías do [[Imperio portugués|Imperio]]. Máis tarde, en [[1793]], converteuse na capital do Estado do Brasil, un dos múltiplos territorios coloniais portugueses. Uns anos máis tarde, en 1808, cando a casa real portuguesa se trasladou ao Brasil, Río converteuse na sede da corte de [[María I de Portugal|María I]] que, posteriormente en [[1815]], baixo o a dirección do seu fillo o Principe rexente e futuro Rei [[Xoán VI de Portugal|Xoán VI]], elevou o Brasil á categoría de [[Reino do Brasil|Reino]] dentro do [[Reino Unido de Portugal, Brasil e o Algarve]]. Así, Río converteuse na capital da pluricontinental monarquía portuguesa até [[1822]], cando comezou a guerra da Independencia brasileira. Despois serviría como capital do independizado [[Imperio do Brasil]] até [[1889]], e posteriormente capital republicana até [[1960]], cando a sede do goberno foi trasladada para a entón recentemente construída [[Brasilia]]. É un dos principais centros económicos, culturais e financeiros do país, sendo internacionalmente coñecida por diversas iconas culturais e paisaxísticas, coma o ''[[Pão de Açúcar]]'', o [[cerro do Corcovado]] coa ''[[estatua do Cristo Redentor]]'', as praias dos barrios de [[Praia de Copacabana|Copacabana]], [[Praia de Ipanema|Ipanema]] e Barra da Tijuca (entre outras), o [[Estádio do Maracanã]], o Estádio Nilton Santos, o barrio bohemio da Lapa e seus arcos, o Teatro Municipal do Rio de Janeiro, os bosques da Tijuca e da Pedra Branca, a Quinta da Boa Vista, a Biblioteca Nacional, a ilha de Paquetá, o Aninovo de Copacabana, o [[Carnaval do Río de Xaneiro|carnaval carioca]], a [[Bossa nova]] e a [[samba]]. Representa o segundo maior [[Produto interior bruto|PIB]] do país<ref name="IBGE_PIBRanking">{{cita web |url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/economia/pibmunicipios/2006/tab02.pdf |editor=Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE) |título=Posição ocupada pelos 100 maiores municípios em relação ao Produto Interno Bruto |data=16 de decembro de 2008 |dataacceso=10 de outubro de 2012 |lingua=pt |data-arquivo=19 de abril de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090419111619/http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/economia/pibmunicipios/2006/tab02.pdf |url-morta=yes }}</ref> (e o trixésimo maior do mundo<ref name="Richest_Cities">{{cita web |url=http://www.citymayors.com/statistics/richest-cities-2005.html |páxina-web=City Mayors Statistics |título=The 150 richest cities in the world by GDP in 2005 |data=11 de marzo de 2007 |lingua=en |dataacceso=10 de outubro de 2012 |data-arquivo=18 de setembro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120918030640/http://www.citymayors.com/statistics/richest-cities-2005.html |url-morta=yes }}</ref>), e é sede das dúas maiores empresas brasileiras - a [[Petrobras]] e a [[Vale S.A.|Vale]], e das principais compañías de [[petróleo]] e [[telefonía]] do Brasil, alén do maior conglomerado de empresas de [[Medio de comunicación de masas|medios de comunicación]] de [[América Latina]], o [[Grupo Globo]].<ref name="Globo">{{cita web |url=http://corp.editoraglobo.globo.com/historia/ |título=Nossa história, Editora Globo |editorial=Editora Globo |dataacceso=10 de outubro de 2012 |lingua=pt |data-arquivo=16 de outubro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121016155922/http://corp.editoraglobo.globo.com/historia/ |url-morta=yes }}</ref> É a sede de gran número de [[universidade]]s e institutos, é o segundo maior polo de investigación e desenvolvemento do Brasil, responsábel do 19% da produción científica nacional, segundo datos de [[2005]]. Destaca para a [[Universidade Federal do Río de Xaneiro|Universidade Federal do Rio de Janeiro]] que publicou {{formatnum:5952}} artigos entre [[1998]] e [[2002]].<ref>{{cita web |url=http://www.usp.br/jorusp/arquivo/2005/jusp726/pag03.htm |título=Os números da inovação no País (ciência e tecnologia) |autor=Roberto C. G. Castro |data=5 de xuño de 2005 |xornal=Jornal da USP, Universidade de São Paulo |dataacceso=10 de outubro de 2012 |lingua=pt |data-arquivo=16 de xullo de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120716182316/http://www.usp.br/jorusp/arquivo/2005/jusp726/pag03.htm |url-morta=yes }}</ref> Río de Xaneiro está considerada unha [[Cidade global|cidade global beta]] polo inventario de [[2008]] ''Globalization and World Cities Research Network'' (GaWC) da [[Universidade de Loughborough]]. A súa rexión metropolitana ([[Grande Río]]) concentra moitas industrias químicas e de metalurxia. Está a 430&nbsp;km da cidade de [[São Paulo]], a máis grande do país, a cal é ligada pola estrada ''Rodovia Presidente Dutra''. Ten dous importantes [[aeroporto]]s: o [[Aeroporto Internacional Tom Jobim]], moi utilizado para voos internacionais e domésticos, e o segundo en movemento do país; e máis o [[Aeroporto Santos Dumont]], próximo ó centro da cidade, que é usado só por voos cara a São Paulo, [[Belo Horizonte]] e [[Brasilia]]. == Etimoloxía == A [[baía de Guanabara]], á marxe da cal se organizou a cidade, foi descuberta polo explorador portugués [[Gaspar de Lemos]] o 1 de xaneiro de 1502.<ref name="Descoberta">{{cita web |url=http://www.marcillio.com/rio/hifrtupi.html |título=Os franceses no Rio, Terra dos Tupinambás |editor=Marcillio.com |dataacceso=10 de outubro de 2012 |data-arquivo=20 de decembro de 2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101220104210/http://marcillio.com/rio/hifrtupi.html |url-morta=yes }}</ref> Malia que se afirma que o nome "Río de Xaneiro" foi escollido en virtude de que os portugueses coidaron que a baía da foz era un río, en realidade naquela época non había distinción de nomenclatura entre ríos e baías, motivo polo cal foi o corpo de auga correctamente chamado como río. Os franceses, que se aliaran cos [[Pobo tupinamba|tupinambas]], estabelecéronse na rexión en 1555, mais foron expulsados polos portugueses en 1567.<ref>{{Cita libro |autor=Vivaldo Coaracy |título=Memória da cidade do Rio de Janeiro |localización=Río de Xaneiro |editorial=Livraria José Olympio Editora |ano=1955 |páxina=584 |volume=1 |lingua=pt}}</ref> == Historia == {{Artigo principal|Historia do Río de Xaneiro}} A cidade foi fundada o 1 de marzo de [[1565]], polo militar portugués [[Estácio de Sá]], co nome de São Sebastião do Rio de Janeiro (San Sebastián do Río de Xaneiro), na honra de San Sebastián (que faleceu o 20 de xaneiro). Durante séculos, o asentamento chamouse São Sebastião, no lugar da popular segunda metade do seu nome. A cidade fundouse como unha base dende a cal invadir o asentamento francés, o que finalmente se acadou en [[1567]], expulsando aos franceses. Ata comezos do [[século XVII]], a cidade viuse ameazada ou invadida por piratas e bucaneiros franceses, como [[Jean-François Duclerc]] e [[René Duguay-Trouin]]. Despois de [[1720]], cando os portugueses atoparon ouro e diamantes na capitanía de [[Minas Gerais]], Río de Xaneiro pasou a ser moito máis útil que [[Salvador, Baía|Salvador de Baía]] como porto para exportar a riqueza, xa que esta estaba moito máis ao norte. En [[1763]], a administración colonial portuguesa en América trasladouse a Río. A cidade continuou sendo principalmente a capital colonial ata [[1808]], cando a familia real portuguesa e a maioría dos asociados nobres de Lisboa, que fuxían da invasión napoleónica de [[Portugal]], trasladáronse a Río de Xaneiro. A capital do reino foi trasladada á cidade, que, polo tanto, converteuse na única capital europea fóra de [[Europa]]. Cando o príncipe [[Pedro I de Portugal|Pedro I]] proclamou a independencia de [[Brasil]] en [[1822]], decidiu manter o Río de Xaneiro como capital do seu novo imperio. Río seguiu como capital do Brasil despois de [[1889]], cando a monarquía foi cambiada por unha república, ata [[1960]], cando a sede do goberno federal foi transferida a [[Brasilia]]. Entre [[1808]] e [[1815]] foi a capital do Reino de Portugal e dos Algarves, como era oficialmente denominado Portugal na época. Entre 1815 e abril de 1821, foi a capital do Reino Unido de Portugal, Brasil e [[Algarve]] ante a incorporación do Brasil como parte integrante do Reino. En agosto de [[1834]], foi separada do resto da provincia do Río de Xaneiro (agora estado), transformándose en Municipio Neutral. En [[1992]], a cidade foi sede da Conferencia das Nacións Unidas sobre Medio Ambiente e Desenvolvemento (CNUCED), máis coñecida como Rio-92. Foi a primeira reunión internacional de peso dende a fin da [[guerra fría]], e contou coa presenza de delegacións de 175 países. == Xeografía == {{ imaxe dupla | right | Rio_de_Janeiro,_satellite_image,_LandSat-5,_2011-05-09_(cropped).jpg | 220 | Rio at night from space.jpg | 252 | Fotografías parciais da [[Rexión Metropolitana do Río de Xaneiro]] de día e de noite, tomadas desde a [[Estación Espacial Internacional]]. }} A cidade ocupa a marxe occidental da [[baía de Guanabara]] e as illas (como [[Ilha do Governador|Governador]] e [[Ilha de Paquetá|Paquetá]]), e desenvolveuse sobre estreitas [[Planicie aluvial|planicies aluviais]] comprimidas entre montañas e cerros.<ref name="GELC21">{{Cita libro |título=Grande Enciclopédia Larousse Cultural |edición=2 |localización=São Paulo |editorial=Nova Cultural Ltda. |ano=1998 |páxinas=6.112 |volume=21 |isbn= 85-13-00755-2 |lingua=pt}}</ref> Está asentada sobre tres grandes [[macizo]]s:<ref name="GELC21" /> [[Maciço da Pedra Branca|Pedra Branca]],<ref name="Pedra_Branca">{{cita web |url=http://www.inea.rj.gov.br/unidades/pqpedra_branca.asp |título=Parque Estadual da Pedra Branca (PEPB) |editor=Instituto Estadual do Ambiente (INEA) |páxina-web=Governo do rio de Janeiro |dataacceso=10 de outubro de 2012 |lingua=pt |data-arquivo=12 de outubro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121012125009/http://www.inea.rj.gov.br/unidades/pqpedra_branca.asp |url-morta=yes }}</ref> [[Gericinó]] e o da [[Maciço da Tijuca|Tijuca]],<ref name="Pico_Tijuca">{{cita web |url=http://www.terrabrasil.org.br/trilhas_mapas/tri_picotijuca.htm |páxina-web=Terra Brasil |título=Informações sobre o pico da Tijuca |dataacceso=10 de outubro de 2012 |lingua=pt |data-arquivo=29 de maio de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120529075621/http://www.terrabrasil.org.br/trilhas_mapas/tri_picotijuca.htm |url-morta=yes }}</ref> con picos de interese turístico como o ''Bico do Papagaio'', ''Andaraí'', ''Pedra da Gávea'',<ref name="Pedra_Gavea">{{cita web |url=http://www.terrabrasil.org.br/p_gavea/pgavea.htm |páxina-web=Terra Brasil |título=Informações sobre a Pedra da Gávea |dataacceso=10 de outubro de 2012 |lingua=pt |data-arquivo=01 de xuño de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130601061542/http://www.terrabrasil.org.br/p_gavea/pgavea.htm |url-morta=yes }}</ref> ''Corcovado'', o ''Dois Irmãos'' e o ''Pão de Açúcar''.<ref>{{cita web |url=http://www.portalbaiadeguanabara.com.br/portal/exibe_sub.asp?id_sub=36 |título=Pão de Açúcar |dataacceso=10 de outubro de 2012 |páxina-web=Portal da Baía de Guanabara |lingua=pt |data-arquivo=10 de febreiro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120210000332/http://www.portalbaiadeguanabara.com.br/portal/exibe_sub.asp?id_sub=36 |url-morta=yes }}</ref> Seu litoral ten 197 quilómetros de extensión e inclúe máis de cen illas que ocupam 37&nbsp;km². Desdóbrase en tres partes: a [[baía de Sepetiba]], o [[océano Atlântico]] e a baía de Guanabara. O [[litoral]] da baía de Sepetiba ten como único accidente xeográfico notábel a [[Restinga da Marambaia]] e é areoso, baixo e pouco recortado. O litoral da baía de Guanabara é recortado, baixo, abarca muitas illas (como a do Governador, de 29&nbsp;km²) e nas súas marxes sitúase o centro comercial e os suburbios industriais.<ref name="GELC21" /> [[Ficheiro:Forte de Copacabana panorama.jpg|miniatura|esquerda|Divisoria entre [[Praia de Ipanema|Ipanema]] e [[Copacabana]], co [[Forte de Copacabana]] na punta.]] O litoral Atlántico ten alternancias considerábeis, presentándose ora alto, nas ramificacións costeiras dos macizos da Pedra Branca e da Tijuca, ora baixo, treito polo cal se estenden as praias integradas á paisaxe urbana. Diversas lagoas, como as da [[Lagoa da Tijuca|Tijuca]], [[Lagoa de Marapendi|Marapendi]], [[Lagoa de Jacarepaguá|Jacarepaguá]] e [[Lagoa Rodrigo de Freitas|Rodrigo de Freitas]] formáronse nas terras baixas, moitas de terreo pantanoso e aínda non completamente drenado.<ref name="GELC21" /> === Clima === O [[clima]] de Río de Xaneiro é o [[Clima tropical|tropical atlántico]], con variacións locais debido ás diferenzas de altitude, á vexetación e á proximidade do océano.<ref>{{cita web |url=http://www.rio.rj.gov.br/web/guest/exibeconteudo?article-id=87129 |título=História do Rio, Clima |páxina-web=Portal da Prefeitura do Rio de Janeiro |dataacceso=10 de outubro de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130105154419/http://www.rio.rj.gov.br/web/guest/exibeconteudo?article-id=87129 |dataarquivo=05 de xaneiro de 2013 |lingua=pt |urlmorta=yes }}</ref> Por se tratar dunha cidade litoral, a influencia marítima é perceptíbel, traducíndose en [[Amplitude térmica|amplitudes térmicas]] relativamente baixas. Os veráns son quentes e húmidos, ocasionalmente con temporais.<ref>{{cita web |url=http://noticias.uol.com.br/ultimas-noticias/bbc/2011/01/13/mortes-por-deslizamentos-no-rj-ja-chegam-a-336.htm |título=Mortes por deslizamentos no RJ já chegam a 336 |dataacceso=10 de outubro de 2012 |data=13 de xaneiro de 2011 |páxina-web=UOL - Notícias |lingua=pt |data-arquivo=27 de xuño de 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200627191251/https://noticias.uol.com.br/ultimas-noticias/bbc/2011/01/13/mortes-por-deslizamentos-no-rj-ja-chegam-a-336.htm |url-morta=yes }}</ref> Segundo datos do Instituto Nacional de Meteoroloxía brasileiro (INMET), desde [[1961]] a [[temperatura]] mínima absoluta rexistrada no Río de Xaneiro foi de {{fmtn|6.7|°C}} o 28 de xuño de [[1994]] na estación meteorolóxica do barrio Alto da Boa Vista, onde tamén foi rexistrada a maior acumulación de precipitacións do municipio en 24 horas, de {{fmtn|327.2|mm}} o 12 de marzo de [[1998]].<ref>{{cita web |url=http://www.inmet.gov.br/projetos/rede/pesquisa/gera_serie_txt.php?&mRelEstacao=83007&btnProcesso=serie&mRelDtInicio=01/01/1961&mRelDtFim=31/12/2014&mAtributos=,,,,,,,,,,1,,,,,, |título=BDMEP - Série Histórica - Dados Diários - Precipitação (mm) - Alto da Boa Vista |serie=Banco de Dados Meteorológicos para Ensino e Pesquisa |páxina-web=Instituto Nacional de Meteorologia |dataacceso=20 de xuño de 2015 |lingua=pt}}</ref> A temperatura máxima absoluta alcanzou os {{fmtn|43.2|°C}} o 26 de decembro de [[2012]], na estación do barrio da Santa Cruz. == Economía == Río de Xaneiro converteuse nun sitio atractivo para situar as empresas cando era a capital do Brasil, debido a que importantes sectores da sociedade e do goberno estaban presentes na cidade. A cidade foi elixida como sede central de varias compañías estatais como [[Petrobras]], Caixa Económica Federal e Vale do Rio Doce. Tras o traslado da capital a [[Brasilia]] en 1960, seguiu atraendo máis compañías, especialmente tras o descubrimento do petróleo en [[Campos Basin]], rexión que produce a maior parte da produción de petróleo do Brasil. Isto supuxo que moitas compañías petrolíferas e gasísticas se asentaran en Río de Xaneiro, como as filiais brasileiras de [[Shell]], EBX e Esso, así como a estatal Petrobras. A sede do Banco Nacional de Desenvolvemento Económico e Social tamén se encontra na cidade. Tamén é a sede de compañías de telecomunicacións, como [[Intelig]], Claro, [[Oi]] e [[Embratel]]. [[Ficheiro:Avenida Rio Branco, Rio de Janeiro (RJ).jpg|miniatura|Av. Buenos Aires]] A cidade encóntrase na segunda posición no indicador de produción industrial do país, i é un centro financeiro e de servizos importante. A industria da cidade produce comida procesada, produtos químicos, derivados do petróleo, farmacéuticos, metalúrxicos, téxtiles, barcos (nos estaleiros) e mobles. Porén, o sector servizos domina a economía. O segundo mercado de valores máis activo do Brasil tamén se encontra en Río, a [[Bolsa da Valores do Brasil]]. As maiores empresas farmacéuticas internacionais teñen súa sede brasileira en Río, como Merck, Roche, Arrow, Darrow, Baxter, Mayne ou Mappel. O turismo e o entretemento son outros dos aspectos claves da vida económica da cidade; é a maior atracción turística do país, tanto para brasileiros como para estranxeiros. A maioría das compañías de entretemento teñen base en Río de Xaneiro, como TV Globo ([[Globosat]], Globo News, SportTv, Telecine, Tv Brazil), NET, SKY ou WayBrazil, e tamén algúns dos periódicos brasileiros máis importantes, como ''[[Jornal do Brasil]]'', ''[[O Globo]]'', ''O Dia'' ou ''Business Rio''. O [[PIB]] da cidade en 2005 era de 118.979.752.000 reais, e a renda per cápita nese ano era de 19,524 reais. == Cultura == {{Patrimonio Mundial | Título = Río de Xaneiro: paisaxes cariocas entre a montaña e o mar | Imaxe = Christ on Corcovado mountain.JPG | Imaxe2 = | Rótulo = Paisaxe de Río de Xaneiro desde o Cristo Redentor. | Rótulo2 = | Inscrición = 2012 (36ª sesión) | País = {{BRA}} | Localización = | Rexión = [[Lista de lugares Patrimonio da Humanidade nas Américas|Latino América]] e o [[Lista de lugares Patrimonio da Humanidade no Caribe|Caribe]] | Tipo = <span style="color:#F4A460">'''Cultural'''</span> | Criterios = V, VI | ID = 1100 }} [[Ficheiro:Aterro do Flamengo visto a partir do morro da Urca.jpg|miniatura|256x256px|Vista do parque de Flamengo.]] [[Ficheiro:Corcovado statue01 2005-03-14.jpg|miniatura|dereita|255px|O ''Cristo Redentor'', monumento que hoxe é unha das Novas Sete Marabillas do Mundo.]] A cidade é famosa polas praias de [[Copacabana]] e [[Ipanema]], pola estatua xigante doçe Cristo, o [["Cristo Redentor"]] sobre o [[Cerro do Corcovado]], pola celebración anual do [[Carnaval]] na praia de Copacabana (no que hai aproximadamente 2 millóns de persoas), e pola montaña monolítica coñecida como [[Pan de Azucre]], en portugués ''"Pão de Açúcar"''. O nome desta montaña foi traducido erroneamente en varios idiomas como "pan de azucre", cando realmente no se refire a ningún tipo de pan, senón, segundo unha versión do historiador [[Vieira Fazenda]], aos bloques de azucre de forma cónica que se preparaban para súa exportación no século XVI. O equivalente máis correcto de Pāo de Açúcar, sería entón "piloncillo" (en México), ou "[[panela]]" (en Colombia) e "papelón" (en Venezuela), aínda que é tradicionalmente coñecido en español e outros idiomas como Pan de Azucre. Río de Xaneiro é famosa tamén polas súas características xeográficas e urbanas, ao estar construída nunha zona pouco propicia para o establecemento dunha metrópole, pois é unha zona moi reducida, limitada polo océano e pola serra, o que fai que ás veces o ancho da cidade se reduza a menos de dez cuadras. A cidade ten unha lagoa, [[Lagoa Rodrigo de Freitas|Rodrigo de Freitas]], ao norte da praia de [[Leme]]. Estas características xeográficas e xeolóxicas requiriron un esforzo adicional dos urbanistas, que trazaron numerosos túneles e pontes para facer posible o tráfico rodado entre as distintas áreas da cidade. Destaca o traballo do urbanista brasileiro [[Roberto Burle Marx]], que o seu traballo máis famoso é, probablemente, o deseño ondeado en branco e negro que hai nas calzadas da [[avenida Atlántica]], o cal se converteu en logotipo da cidade. [[Burle Marx]] ademais participou no deseño e construción do [[Aterro do Flamengo]], onde foron ganados ao mar 1.200.000 metros cadrados, no que se convertería en parque público ás beiras do mar, xunto á praia de [[Flamengo]], no barrio do mesmo nome. Segundo o [[IBGE]] en 2005, a cidade tiña 6.094.183 habitantes, pero considerando a Rexión Metropolitana do Río de Xaneiro, o ascenso poboacional chegaba aos 11.351.937 millóns de habitantes cunha superficie total de 4.659&nbsp;km², converténdoa na segunda metrópoles máis poboada do Brasil e a cuarta de [[América Latina]]. Máis alá dos seus atractivos turísticos, é tamén un gran centro de comercio, servizos e industrias, e ten dous importantes portos para exportacións e importacións: o porto do Río de Xaneiro, que se sitúa na [[baía de Guanabara]], ao leste da cidade, e o [[porto de Sepetiba]] que se sitúa na baía de Sepetiba, ao oeste da mesma. É servida por dous [[aeroporto]]s: o Aeroporto Santos Dumont (código IATA SDU), que concentra voos domésticos e ata o [[Mercosur]]; e o Aeroporto Internacional Antonio Carlos Jobim (coñecido como [[Aeroporto do Galeāo]], código IATA GIG), situado na Illa do Gobernador. A outra marxe da Baía de Guanabara sitúase na cidade de [[Niterói]]. Aínda que oficialmente é unha cidade propia, Niterói funciona como se fose un barrio do Río de Xaneiro, unha especie de "cidade dormitorio". === Carnaval do Río de Xaneiro === O carnaval do Brasil celébrase anualmente 40 días antes de [[Pascua cristiá|Pascua]], e marca o comezo da [[Coresma]]. Río de Xaneiro é famoso polas escolas de samba que desfilan fronte aos espectadores no [[Sambódromo da Marquês de Sapucaí|sambódromo]]. A cidade completa trastórnase a segunda semana de febreiro para celebrar o Carnaval. Requírese facer reservas con moita antelación, e é común que os hoteis suban seus prezos e ofrezan a semana completa. Hai unha área propia das principais escolas de samba que participan no carnaval cerca do Sambódromo, así élles moito máis fácil conducilas ata alí. Pódese ir a visitar este área, e ver as carrozas dos anos anteriores, pero o que non se pode ver son as carrozas que se están a facer para o ano seguinte, xa que se gardan con moito segredo. As dúas escolas que queden nas últimas posicións da clasificación son descendidas, mentres que outras dúas ascenden e substitúenas. As cinco escolas de samba gañadoras, desfilan a semana seguinte polo Sambódromo. [[Ficheiro:Ipaneman beach Rio de Janeirossa.jpg|miniatura|esquerda|255px|[[Praia de Ipanema]], famosa praia do Río de Xaneiro.]] == Deportes == Os eventos deportivos máis coñecidos do Río de Xaneiro son a etapa brasileira de [[MotoGP]] e as finais mundiais de volei praia. [[Jacarepaguá]] era o local onde se realizaba a etapa brasileira do Gran Premio de [[Fórmula 1]], entre os anos de [[1978]] e 1990, e [[Champ Car]] (1996-1999). Os circuítos WCT e WQS de Surf foron disputados en praias cariocas entre 1985 e 2001. Recentemente, a cidade construíu un novo e moderno estadio no barrio de [[Engenho de Dentro]], con capacidade para máis de 46 mil persoas. Foi bautizado de [[Estádio Olímpico João Havelange]], en homenaxe ao brasileiro que presidiu durante moitos anos a [[FIFA]], e aínda hoxe é considerado seu presidente de honra. A práctica de deportes é un pasatempo moi común en Río de Xaneiro, sendo o fútbol o máis popular deles. O Río ten cinco clubs brasileiros bastante tradicionais: América, Botafogo, Flamengo, Fluminense e Vasco. A sede da Confederación Brasileira de Fútbol ([[CBF]]) localízase nun edificio de Barra da Tijuca, zona oeste. A cidade foi elixida como sede dos [[Xogos Olímpicos de 2016]]. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Museu Nacional (Brasil)]] * [[Conflito en Río de Xaneiro en novembro de 2010]] === Ligazóns externas === * [http://www.rio.rj.gov.br/ Prefeitura da Cidade do Río de Xaneiro], o Concello. {{Pt}}. {{Capitais do Brasil}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Cidades do Río de Xaneiro]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Historia e xeografía)]] [[Categoría:Patrimonio da Humanidade no Brasil]] j7m93qob1f4c8uvfvwwncz6v2l2d4na 0 14394 6147876 6104222 2022-08-02T02:03:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} [[Ficheiro:Sperm-egg.jpg|miniatura|O éxito reprodutivo do sexo en animais: a fusión dun [[espermatozoide]] e un [[óvulo]], que ó unirse crean un [[cigoto]].]] En [[bioloxía]], o '''sexo''' é un proceso de combinación e mestura de trazos [[xenética|xenéticos]] a miúdo dando por resultado a especialización de [[ser vivo|organismos]] en variedades [[feminino|feminina]] e [[masculino|masculina]] (coñecidas como '''sexos'''). A [[reprodución sexual]] implica a combinación de [[célula]]s especializadas chamadas [[gameto]]s para formar fillos que herdan o material xenético, e polo tanto os trazos e natureza de ambos pais. Os gametos poden ser idénticos en forma e función ([[isogamia|isogametos]]), pero nalgúns casos evolucionaron cara a unha asimetría de tal xeito que hai dous tipos de gametos específicos por sexo ([[heterogamia|heterogametos]]): os gametos [[masculino]]s son pequenos, móbiles, e optimizados para o transporte da súa información xenética a certa distancia; mentres que os gametos [[feminino]]s son grandes, non móbiles e conteñen os nutrientes precisos para o desenvolvemento do novo organismo. O sexo dun organismo defínese polos gametos que produce: os de sexo [[macho|masculino]] producen gametos masculinos ([[espermatozoide]]s) mentres que os de sexo [[Femia|femininos]] producen gametos femininos ([[óvulo]]s), os organismos individuais que producen tanto gametos masculinos como gametos femininos denomínanse hermafroditas. Na [[ser humano|especie humana]] hai varios casos que son ''semellantes'' ó [[hermafroditismo]], pero o termo máis correcto para referirse a unha persoa con estas condicións é [[intersexualidade|intersexual]]. Acotío, as diferenzas físicas asócianse co sexo do organismo; este [[dimorfismo sexual]] pode reflectirse nas presións reprodutivas diferentes de cada sexo. == Etimoloxía == O termo «sexo» deriva do [[Lingua latina|latín]] ''sexus'', por ''sectus'', «sección, separación» e aparece empregado por vez primeira en ''De inventione I'' de [[Marcus Tullius Cicero|Cicerón]]. ==Introdución== Unha das propiedades básicas da vida é a reprodución, a capacidade de crear novos individuos, e o sexo é un aspecto particular deste proceso. A vida evolucionou dende etapas simples a outras máis complexas, ao igual que os mecanismos de reprodución. Inicialmente a reprodución era un proceso de replicación que consistiu en producir novos individuos que contivesen a mesma información [[Xene|xenética]] que o individuo orixinal ou nai. Este modo de reprodución chámase [[reprodución asexual]] e aínda é amplamente común entre as [[Especie|especies]], particularmente as [[Organismo unicelular|unicelulares]] pero tamén é de moitos organismos [[Organismo pluricelular|pluricelulares]] que incluso teñen [[Reprodución sexual|reprodución sexua]]<nowiki/>l.<ref name="Raven">{{Cita libro | autores = Raven PH et al.|título=Biology of Plants |editores=Freeman and Company Publishers |lugar=NY |edición=7th}}</ref> Na reprodución sexual, o material xenético da descendencia procede de dous individuos diferentes. As [[bacterias]] reprodúcense de xeito asexual, pero sofren un proceso polo cal unha parte do material xenético dun doador individual transfírese a outro receptor.<ref name="Holmes1996">{{Cita libro | autores = Holmes RK et al.|título=Genetics: Conjugation |ano=1996 |editores=University of Texas |edición=4th}}</ref> Ignorando os intermediarios, a distinción básica entre reprodución asexual e sexual é a forma en que se procesa o material xenético. Normalmente, antes dunha división asexual, unha [[célula]] duplica o seu contido de información xenética e despois divídese. Este proceso de división celular chámase [[mitose]]. Na reprodución sexual, hai tipos especiais de células que se dividen sen duplicar previamente o seu material xenético, nun proceso chamado [[meiose]]. As células resultantes chámanse [[gameto]]s e conteñen só a metade do material xenético das células nai. Estes gametos son as células preparadas para a reprodución sexual do organismo.<ref name="Freeman2005">{{Cita libro |apelido1=Freeman |nome1=Scott |título=Biological Science |url=https://archive.org/details/biologicalscienc00scot |ano=2005 |editores=Pearson Prentice Hall |edición=3ra}}</ref> O sexo comprende os mecanismos que permiten a reprodución sexual. Iso evolucionou de par ao sistema de reprodución, comezando por gametos similares (''[[isogamia]]'') e pasando a sistemas con diferentes tipos de gametos, como os que inclúen un gameto feminino grande (''[[óvulo]]'') e un gameto masculino pequeno (''[[Seme|esperma]]'').<ref name="Dusenbery2009">{{Cita libro |apelido1=Dusenbery |nome1=David B. |título=Living at Micro Scale |ano=2009 |editores=Harvard University Press |lugar=Cambridge, Massachusetts}}</ref> En organismos complexos, os órganos sexuais son as partes que interveñen na produción e intercambio de gametos na reprodución sexual. Moitas especies, tanto vexetais como animais, teñen especialización sexual e as súas poboacións divídense en individuos [[Macho|masculinos]] e [[Femia|femininos]]. Pola contra, tamén hai especies nas que non hai especialización sexual e un mesmo individuo contén tanto órganos reprodutivos masculinos como femininos: os [[hermafrodita]]s. Isto é moi frecuente nas [[Planta|plantas]].<ref name="Beukeboom2014">{{Cita libro| autores = Beukeboom L, et al. |título=The Evolution of Sex Determination |ano=2014 |editores=Oxford University Press}}</ref> == Evolución == {{Artigo principal|Evolución da reprodución sexual}} {{Imaxe múltiple|ancho=120| posición_táboa = esquerda| foto1 = Anisogamy.svg | alt1 = | texto1 = Diferentes formas de [[anisogamia]]:<br />A) anisogamia das células móbiles, B) oogamia (células ovulares de espema), C) anisogamia das células non-móbiles (ovos celulares e espermatia). | foto2 = Isogamy.svg | alt2 = | texto2 = Diferentes formas de isogamia:<br />A) isogamia de células móbiles, B) isogamia de células non-móbiles, C) conxugación. | pé = }} A reprodución sexual evolucionou probablemente hai aproximadamente mil millóns de anos entre os primeiros eucariotas unicelulares.<ref>{{cite web |title=Book Review for ''Life: A Natural History of the First Four Billion Years of Life on Earth'' |url=http://jupiterscientific.org/review/life.html |publisher=Jupiter Scientific |access-date=7 de abril de 2008 |archive-date=27 de setembro de 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150927024158/http://www.jupiterscientific.org/review/life.html}}</ref> A razón da evolución do sexo e as razóns que sobrevivise ata a actualidade aínda é unha cuestións en debate. Algunhas das moitas teorías máis aceptadas inclúen a que o sexo cree variacións entre a descendencia, que o sexo axude a propagar [[Fenotipo|características]] vantaxosas, que o sexo axude a eliminar aquelas desfavorables e que o sexo facilite a [[reparación do ADN]] da [[liña xerminal]]. A reprodución sexual é un proceso propio dos [[Eukaryota|eucariotas]], que organismos con células cun [[Núcleo celular|núcleo]] e [[mitocondria]]s. Esta non só se limita aos os animais, plantas e fungos, senón que outros eucariotas, como por exemplo o [[parasito]] da [[malaria]], tamén teñen reprodución sexual. E, aínda que non é o mesmo que unha reprodución sexual, algunhas bacterias usan a [[Conxugación bacteriana|conxugación]] para transferir material xenético entre células, o cal tamén resulta na mestura de características xenéticas. A característica que define a reprodución sexual nos eucariotas é a diferenza entre os gametos e a natureza binaria da fecundación. Unha multiplicidade nos tipos de gametos dunha especie seguiríase considerando unha forma de reprodución sexual. Porén, non se coñece ningún terceiro tipo de gameto nin en plantas nin en animais pluricelulares.<ref name="Schaffer2007">{{Cita web | apelido1 = Schaffer | nome1 = Amanda | data = 27 de septembro de 2007 | url = http://www.slate.com/id/2174380/?GT1=10538 | título = Pas de Deux: Why Are There Only Two Sexes? | xornal = [[Slate (magazine)|Slate]] | archive-date = 14 de decembro de 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20071214054647/http://www.slate.com/id/2174380/?GT1=10538}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |apelido1=Hurst |nome1=Laurence D. |jstor=50723 |título=Why are There Only Two Sexes? |xornal=Proceedings: Biological Sciences |volume=263 |ano=1996 |páxinas=415–422 |doi=10.1098/rspb.1996.0063 |issue=1369}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica | autor1 = Haag ES | título = Why two sexes? Sex determination in multicellular organisms and protistan mating types | xornal = Seminars in Cell & Developmental Biology | volume = 18 | edición = 3 | páxinas = 348–9 | data = Xuño de 2007 | pmid = 17644371 | doi = 10.1016/j.semcdb.2007.05.009}}</ref> A evolución do sexo xurdiu durante a transición entre [[Célula procariota|procariotas]]<ref name="Bernstein">{{Cita publicación periódica| autores== Bernstein H, Bernstein C.| título = Evolutionary Origin of Recombination during Meiosis | xornal = BioScience | volume = 60 |número =7| páxinas=498-505 | ano = 2010 | doi = 10.1525/bio.2010.60.7.5}}</ref> e os primeiros estadios de eucariota, e tamén a orixe da determinación cromosómica sexual puido acontecer axiña na evolución dos eucariotas. Nos animais hai catro sistemas de [[Sistema de determinación do sexo|determinación do sexo]], que dependen dun [[cromosoma]] en particular: * No [[Determinación do sexo X0|sistema de determinación sexual X0]] os machos teñen un [[cromosoma X]] (X0), mentres que as femias teñen dous (XX). Este sistema atópase na maioría dos [[arácnidos]], [[insectos]] como o peixe prateado (''[[Apterigotos|Apterygota]]''), as libélulas (''[[Paleópteros|Paleoptera]]'') e os saltóns (''[[Exopterygota]]''), e algúns [[nematodos]], [[crustáceos]] e [[gasterópodos]].<ref name="Bull1983">{{Cita libro | apelido1 = Bull | nome1 = James J.| título = Evolution of sex determining mechanisms | ano = 1983 | páxinas = 17 | isbn = 0-8053-0400-2 }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica | autores = Thiriot-Quiévreux C | título = Advances in chromosomal studies of gastropod molluscs. | xornal = Journal of Molluscan Studies | ano = 2003 | volume = 69 | edición = 3 | páxinas = 187–202 | doi = 10.1093/mollus/69.3.187}}</ref> * No [[Determinación do sexo Z0|sistema de determinación sexual Z0]] os machos teñen dous cromosomas Z e as femias só un. Este sistema dáse en varias especies de [[avelaíña]]s.<ref name="Hake2008">{{Cita web|título = Genetic Mechanisms of Sex Determination | autor1 = Laura Hake | autor2= Clare O'Connor | ano =2008 | xornal = Nature Education | volume = 1 | número = 1 | páxina= 25|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/genetic-mechanisms-of-sex-determination-314/|archive-url=https://web.archive.org/web/20170819121941/http://www.nature.com/scitable/topicpage/genetic-mechanisms-of-sex-determination-314|data-arquivo=14 de xullo de 2021}}</ref><ref name="deGruyter1925">{{Cita libro|url=https://books.google.com/books?id=5w8FgSGuH34C&q=ZO+sex-determination+system+moth&pg=PA461|título=Handbuch Der Zoologie / Handbook of Zoology|editores=Walter de Gruyter|isbn=978-3-11-016210-3|ano=1925|archive-date=11 de outubro de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201011041119/https://books.google.com/books?id=5w8FgSGuH34C&pg=PA461&lpg=PA461&dq=ZO+sex-determination+system+moth&hl=en#v=onepage&q=ZO+sex-determination+system+moth&f=false}}</ref> * No [[Determinación do sexo ZW|sistema de determinación sexual ZW]] os machos teñen dous cromosomas Z, mentres que as femias teñen un cromosoma Z e un cromosoma W. Polo tanto, é o gameto feminino o que determina o sexo da descendencia. Este sistema dáse nas aves, algúns peixes e algúns crustáceos. * No [[Determinación do sexo XY|sistema de determinación sexual XY]] as femias teñen dous cromosomas X, mentres que os machos teñen un cromosoma X e un cromosoma Y. Polo tanto, é o gameto masculino o que determina o sexo da descendencia. Este sistema é usado pola maioría dos mamíferos, pero tamén por algúns insectos.<ref name="pmid18581056">{{Cita publicación periódica | autores = Wallis MC, Waters PD, Graves JA | título = Sex determination in mammals--before and after the evolution of SRY | xornal = Cellular and Molecular Life Sciences | volume = 65 | edición = 20 | páxinas = 3182–95 | data = Outubro de 2008 | pmid = 18581056 | doi = 10.1007/s00018-008-8109-z}}</ref><ref name="pmid21047257">{{Cita publicación periódica| autores = Kaiser VB, Bachtrog D | título = Evolution of sex chromosomes in insects | xornal = Annual Review of Genetics | volume = 44 | páxinas = 91–112 | ano = 2010 | pmid = 21047257 | pmc = 4105922 | doi = 10.1146/annurev-genet-102209-163600 }}</ref> Os par de cromosomas XW [[Aves|aviar]] e o XY dos [[mamíferos]] non comparten xenes.<ref name="Stiglec2007">{{Cita publicación periódica | autores = Stiglec R, Ezaz T, Graves JA | título = A new look at the evolution of avian sex chromosomes | xornal = Cytogenetic and Genome Research | volume = 117 | edición = 1–4 | páxinas = 103–9 | ano = 2007 | pmid = 17675850 | doi = 10.1159/000103170}}</ref> Unha comparación entre os sistemas de aves e humanos apunta a que o cromosoma Z apareceu dun xeito semellante ao cromosoma [[Autosoma|autosómico]] [[Cromosoma 9|9]] en humanos. Ambos aspectos suxiren que os sistemas de determinación sexual ZW e XY non comparten unha orixe, senón que ambos pares de cromosomas sexuais derivan de cromosomas autosómicos dos devanceiros comúns das aves e dos mamíferos. De feito, constatouse que o cromosoma Z dos polo e o X dos ornitorrincos X apuntan a que ambos sistemas de determinación sexual están relacionados.<ref>{{Cita publicación periódica | autores = Grützner F, Rens W, Tsend-Ayush E, El-Mogharbel N, O'Brien PC, Jones RC, Ferguson-Smith MA, Marshall Graves JA | título = In the platypus a meiotic chain of ten sex chromosomes shares genes with the bird Z and mammal X chromosomes | xornal = Nature | volume = 432 | edición = 7019 | páxinas = 913–7 | data = Decembro de 2004 | pmid = 15502814 | doi = 10.1038/nature03021 | bibcode = 2004Natur.432..913G}}</ref> ==Reprodución sexual== {{Artigo principal|Reprodución sexual}} <!---{{Véxase tamén|Isogamia|Anisogamia}}---> [[Ficheiro:Sexual cycle.svg|miniatura|O ciclo de vida dos organismos con reprodución sexual pasando polas fases haploide e diploide.]] A reprodución sexual nos eucariotas é un proceso polo cal os organismos producen descendencia que combina trazos xenéticos de ambos pais. Os cromosomas transmítense dunha xeración á outra neste proceso. Cada célula da descendencia ten a metade dos cromosomas da nai e a metade do pai.<ref name="Alberts2002">{{Cita libro| autores = Alberts B, Johnson A, Lewis J, et al. | título = Molecular Biology of the Cell | edición = 4th edition | lugar = New York | editores = Garland Science | ano = 2002. | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/}}</ref> Os trazos xenéticos están almacenados no [[ADN| ácido desoxirribonucleico]] (ADN) dos [[cromosoma]]s — que ao se combinar cada tipo de cromosomas de cada ascendente, fórmase un organismo que contén un conxunto dobre de cromosomas. Esta etapa do dobre de cromosomas chámase "[[Ploidía|diploidía]]", mentres que a etapa de cromosoma único é a "[[Ploidía|haploidía]]". Os organismos diploides poden formar células haploides ([[Gameto|gametos]]) que conteñen aleatoriamente un dos dous que forman cada un dos pares de cromosomas mediante o proceso de [[meiose]].<ref name="Alberts2002"/> A meiose implica tamén unha etapa de [[entrecruzamento cromosómico]] na que se intercambian rexións de ADN entre tipos de cromosomas coincidentes, formando un novo par de cromosomas mixtos. O [[Entrecruzamento cromosómico|sobrecruzamento]] e a [[fertilización]] (a recombinación de conxuntos individuais de cromosomas para facer un novo diploide) resultan nun novo organismo que contén un conxunto diferente de trazos xenéticos con respecto de calquera dos pais. En moitos organismos a etapa haploide reduciuse a só a un [[gameto]] especializado na recombinación e formación dun novo organismo diploide. Nas [[plantas]] o organismo diploide produce esporas haploides que sofren a [[mitose| división celular]] para producir organismos haploides pluricelulares coñecidos como gametófitos, e que producen gametos haploides na súa madurez. En calquera dos casos, os gametos poden ser externamente similares, particularmente en tamaño ([[isogamia]]), ou poden ter unha evolución dunha asimetría tal que os gametos son diferentes entre si en en tamaño e noutros aspectos ([[anisogamia]]).<ref name="Gilbert2000">{{Cita libro | autor =Gilbert SF | título= Developmental Biology | edición = 6th edition | lugar = Sunderland (MA) | editores = Sinauer Associates | ano = 2000| url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK10031/}}</ref><ref name="Kumar2019">{{Cita libro| autores = Kumar R., Meena M., Swapnil P. | ano = 2019 | capítulo = Anisogamy | título = Vonk J., Shackelford T. (eds.) Encyclopedia of Animal Cognition and Behavior | editores = Springer, Cham. | doi =10.1007/978-3-319-47829-6_340-1}}</ref> Por convención, o gameto máis grande (chamado [[óvulo]] ou célula ovo) considérase femia, mentres que o gameto máis pequeno (chamado espermatozoide ou célula espérmica) considérase macho. Considerase que os individuos que produce gametos exclusivamente grandes son femia e os que produce gametos exclusivamente pequenos son machos.<ref name="Matsuda1999">{{Cita publicación periódica|autores = Matsuda,H. & Abrams, P. A.| título= Why are equally sized gametes so rare? The instability of isogamy and the cost of anisogamy | xornal = Evolutionary Ecology Research | número =1 | páxinas = 769 - 784 | ano = 1999}}</ref><ref name="Gee1999">{{Cita publicación periódica|título = Size and the single sex cell | autores = Henry Gee| data = 22 de novembro de 1999 | xornal = Nature | doi=10.1038/news991125-4| url = https://www.nature.com/news/1999/991125/full/news991125-4.html}}</ref><ref name="FuscoMinelli2019"/> Un individuo que produce os dous tipos de gametos é un [[hermafrodita]]. Nalgúns casos os hermafroditas son quen de se autofecundar e producir descendencia por si sós, sen un segundo organismo, e noutros non.<ref name="Alberts2002"/> ===Animais=== {{Artigo principal|Reprodución_sexual#Animais}} [[Ficheiro:Hoverflies mating midair.jpg|miniatura|[[Sírfidos]] apareándose.]] A maioría dos animais con reprodución sexual pasan a vida na fase diploide, reducíndose a haploidía ao estadio de gametos unicelulares<ref name="Alberts2002"/> Os gametos dos animais teñen formas masculinas e femininas: os [[Espermatozoide|espermatozoides]] e os [[ovocito]]s. Estes gametos combínanse formando [[embrión]]s que se converten nun novo organismo. O gameto masculino, os [[espermatozoide]] (que se producen nos [[Testículo|testículos]] no caso dos [[vertebrados]]), é unha pequena célula que contén un único [[flaxelo]] longo que o propulsa.<ref name="Alberts2002"/> Os espermatozoides son células extremadamente reducidas, carentes de moitos compoñentes celulares que serían necesarios para o desenvolvemento embrionario. Están especializados na mobilidade e dedícanse a buscar unha célula de óvulo e fusionarse con ela no proceso chamado "[[Fecundación|fertilización]]". Os gametos femininos son ovocitos (producidos en vertebrados dentro dos [[ovario]]s), ou grandes células inmóbiles que conteñen os nutrientes e compoñentes celulares necesarios para un futuro embrión en desenvolvemento.<ref name="Alberts2002"/> As células dos ovos adoitan asociarse a outras células que sustentan o desenvolvemento do embrión, formando un ovo. En troques, nos mamíferos o embrión fecundado desenvólvese dentro da femia, recibindo nutrición directamente da súa nai. Os animais adoitan ser móbiles e buscar unha parella do sexo oposto para [[Apareamento|aparearse]]. Os animais que viven na auga poden aparearse usando unha [[fertilización externa]], na que os óvulos e os espermatozoides son liberados ao exterior e combinándose directamente fóra, na auga circundante.<ref name="Alberts2002"/> Porén, a maioría dos animais que viven fóra da auga usan a fecundación interna, na que os espermatozoides se introducen directamente na femia, evitando así que os gametos se sequen. Na maioría das aves tanto a excreción como a reprodución fanse a través dunha única abertura posterior, a chamada [[cloaca]]. As aves macho e femia achéganse e fan que toquen as cloacas para que se transferira o esperma, fan o chamado "bico cloacal".<ref name="Ritchison">{{Cita web|autores=Ritchison G|título=Avian Reproduction|url=http://people.eku.edu/ritchisong/avianreproduction.html|archive-date=12 de abril de 2008|editores=Eastern Kentucky University|data-acceso=02 de abril de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080412231002/http://people.eku.edu/ritchisong/avianreproduction.html|url-morta=unfit}}</ref> En moitos outros animais terrestres os machos usan órganos sexuais especializados para facilitar ese transporte dos espermatozoides. Eses [[Órgano sexual|órganos sexuais masculinos]] chámanse [[órganos intromitentes]]. Nos mamíferos, incluídos os humanos, este órgano masculino é o [[pene]], que entra no tracto reprodutivo feminino, a chamada [[vaxina]], para lograr a [[inseminación]], no que é un proceso chamado [[relación sexual]]. O pene contén un tubo polo que sae o [[seme]], que é o fluído que contén o esperma. Nas femias dos mamíferos a vaxina conecta co [[útero]], un órgano que soporta directamente o desenvolvemento dun embrión fecundado dentro del, e o que é o proceso de [[xestación]]). Grazas á mobilidade, o comportamento sexual animal pode implicar sexo coercitivo. A [[inseminación traumática]], por exemplo, é utilizada por algunhas especies de insectos para inseminar ás femias a través dunha ferida na cavidade abdominal, que é ademais proceso prexudicial para a saúde da femia. ===Plantas=== {{Artigo principal|Reprodución_sexual#Plantas}} [[Ficheiro:Mature flower diagram.svg|thumb|upright=1.35|As flores, que son o órgano sexual das plantas, adoitan conter tanto partes masculinas como femininas.]] Ao igual que os animais, as plantas teñen gametos masculinos e femininos especializados.<ref name="Gilbert2000"/>Dentro das plantas vasculares, os gametos masculinos prodúcense por gametófitos multicelulares extremadamente reducidos coñecidos como [[pole]]. Os gametos femininos das plantas de semente están contidos dentro dos [[óvulo]]s. Estes, unha vez fecundados por gametos masculinos producidos polo pole, forman sementes que, ao igual que os ovos, conteñen os nutrientes necesarios para o desenvolvemento da planta embrionaria. {{Imaxe múltiple | ancho = 120 | posición_táboa = right | foto1 = Pinus nigra cone.jpg | texto1 = | foto2 = Pine cones, immature male.jpg | texto2 = | pé = Os conos femininos (esquerda) e masculinos (dereita) son os órganos sexuais dos piñeiros doutras coníferas. }} Moitas plantas teñen [[flor]]es, e que son os órganos sexuais desas plantas. As flores adoitan ser hermafroditas, isto é, producen gametos masculinos e femininos. As partes femininas do centro dunha flor son os [[Carpelo|pistilos]]. Cada unidade está composta por un [[carpelo]], un [[Estilo (botánica)|estilo]] e un [[estigma (botánica)|estigma]]. Unha ou máis destas unidades reprodutivas poden fusionarse para formar un único [[pistilo]]. Dentro dos carpelos hai [[Óvulo|óvulos]] que se converten en sementes despois da fecundación. As partes masculinas da flor son os [[Estame|estames]], que consisten en longos filamentos dispostos entre o pistilo e os pétalos e que producen pole en anteras nas súas puntas. Cando un gran de pole pousa sobre o estigma encima do estilo dun carpelo, xermina para producir un tubo de pole que medra polos tecidos do estilo ata o carpelo, e onde entrega núcleos de gametos masculinos para fertilizar un óvulo que eventualmente se converte nunha semente. Nos [[piñeiro]]s e outras [[coníferas]] os órganos sexuais son piñas, ou conos de coníferas, e que están compostas das formas masculinas e femininas. Os conos femininos máis familiares son normalmente os máis duradeiros e conteñen óvulos dentro deles. Os conos machos son máis pequenos e producen pole que é transportado polo vento para aterrar nos conos femininos. Como ocorre coas flores, as sementes fórmanse dentro do cono feminino despois da polinización. Xa que as plantas son inmóbiles, dependen de métodos pasivos para transportar grans de pole a outras plantas. Moitas plantas, incluídas as coníferas e as gramíneas, producen pole lixeiro que son portadas polo vento ata outras plantas veciñas. Outras plantas teñen pole máis pesado e pegañento e que está especializado en ser transportado por animais. As plantas atraen a estes insectos ou animais máis grandes, como por exemplo os [[Colibrí|colibrís]] e [[morcegos]], con flores que conteñen néctar. Estes animais transportan pasivamente o pole a medida que se desprazan a outras flores, que tamén conteñen órganos reprodutivos femininos, resultando nunha [[polinización]]. ===Fungos=== {{Artigo principal|Reprodución_sexual#Fungos}} [[Ficheiro:Shiitake mushroom.jpg|miniatura|Os cogomelos xorden como unha estrutura para a reprodución sexual dos fungos.]] A maioría dos [[fungo]]s reprodúcense sexualmente, tendo unha etapa haploide e unha diploide no seu ciclo vital. Estes fungos son normalmente [[isogamia|isogamos]], ou carentes de especialización masculina e feminina. Os fungos haploides entran en contacto entre si e logo fusionan as súas células. Nalgúns destes casos, a fusión é asimétrica e a célula que doa só o núcleo (o cal non vai acompañado de material celular) podería considerarse o "macho".<ref name="Lane2005">{{Cita libro | nome1 = Nick | apelido1 = Lane |título=Power, Sex, Suicide: Mitochondria and the Meaning of Life |url=https://archive.org/details/powersexsuicidem0000lane | isbn=978-0-19-280481-5 |ano=2005 |editores=Oxford University Press}}</ref> Os fungos tamén poden ter sistemas de apareamento alélicos máis complexos, con outros sexos non descritos con precisión como macho, femia ou hermafrodita.<ref name="deSarah2015">{{Cita libro | autores = de Sarah C. Watkinson, Lynne Boddy, Nicholas Money |título = The Fungi| ano = 2015| editores = Academic Press | edición = 3rd |isbn= 0123820340}}</ref> Algúns fungos, incluíndo os [[lévedo]]s, teñen un tipo de apareamento que crean unha dualidade similar aos roles de masculino e feminino. Os lévedo dun mesmo tipo de apareamento non se fusionará cos do seu para formar células diploides, senón que o fará só con aquelas lévedos que porten o outro tipo de apareamento.<ref name="Scott2000">{{Cita libro | nome1 = Matthew P. | apelido1 = Scott | nome2 = Paul | apelido2 = Matsudaira | nome3 = Harvey | apelido3 = Lodish | nome4 = James | apelido4 = Darnell | nome5 = Lawrence | apelido5 = Zipursky | nome6 = Chris A. | apelido6 = Kaiser | nome7 = Arnold | apelido7 = Berk | nome8 = Monty | apelido8 = Krieger | ano = 2000 | título = Molecular Cell Biology | edición = 4th ed. | editores = WH Freeman and Co | isbn = 978-0-7167-4366-8 | url = https://archive.org/details/molecularcellbio00harv}}</ref> Moitas especies dos [[Dikarya|fungos superiores]] producen [[Cogomelo|cogomelos]], que é unha fase dentro da súa reprodución sexual. Dentro do cogomelo fórmanse células diploides, que despois se dividen en [[Espora|esporas]] haploides. A altura do cogomelo axuda á dispersión destes descendentes producidos sexualmente. ==Determinación do sexo== {{Artigo principal|Sistema de determinación do sexo}} [[Ficheiro:Evolsex-dia2a.svg|miniatura|upright=1.35|O sexo axuda á propagación de trazos vantaxosos a través da recombinación. Os diagramas comparan a evolución da frecuencia dos alelos nunha poboación sexual (arriba) e unha poboación asexual (abaixo). O eixo vertical mostra a frecuencia e o eixo horizontal o tempo. Os alelos a/A e b/B prodúcense ao chou. Os alelos vantaxosos A e B, que xorden de forma independente, pódense combinar rapidamente mediante a reprodución sexual na combinación AB máis vantaxosa. A reprodución asexual tarda máis en conseguir esta combinación, porque só pode producir AB se A xorde nun individuo que xa ten B ou viceversa.]] O sistema sexual máis básico é aquel no que todos os organismos pluricelulares son [[Hermafroditismo|hermafroditas]], producindo gametos masculinos e femininos. Isto é certo nalgúns animais (por exemplo, [[Caracol|caracois]]) e na maioría das [[Anxiospermas|plantas con flores]].<ref name=":0">{{Cita publicación periódica|título=Sex determination in flowering plants.|url=https://academic.oup.com/plcell/article/5/10/1241-1251/5984657|revista=The Plant Cell|data=1993-10|ISSN=1040-4651|PMC=160357|PMID=8281039|páxina=1241–1251|volume=5|número=10|doi=10.1105/tpc.5.10.1241|lingua=en|nome=S L|apelidos=Dellaporta|nome2=A|apelidos2=Calderon-Urrea}}</ref> Con todo, en moitos casos a especialización do sexo evolucionou de tal xeito que algúns organismos producen só gametos masculinos ou só femininos. A proceso biolóxico polo que un individuo se converte nun sexo ou noutro chámase "determinación sexual". A causa pode ser xenética ou non xenética. Dentro dos animais e outros organismos que teñen sistemas xenéticos de determinación do sexo, o factor determinante pode ser a presenza dun [[cromosoma sexual]] ou outras diferenzas ou características xenéticas. Tamén nas plantas o sexo pode estar determinado polos [[Sistema de determinación do sexo|cromosomas sexuais]], como é por caso a [[hepática]] '' [[Marchantia polymorpha]] '' ou o xénero vascular'' [[Silene]]'' nos que acontece o [[dimorfismo sexual]] (monoicos ou dioicos, respectivamente).<ref name=Tanurdzic>{{Cita publicación periódica | autor1 = Tanurdzic M | autor2 = Banks JA | título = Sex-determining mechanisms in land plants | xornal = The Plant Cell | volume = 16 Suppl | páxinas = S61-71 | ano = 2004 | pmid = 15084718 | pmc = 2643385 | doi = 10.1105/tpc.016667}}</ref> No caso de sistemas non-xenéticos pode haber factores ambientais que senten a base para a determinación do sexo da descendencia, como é o caso da [[Determinación do sexo pola temperatura|temperatura]] durante o desenvolvemento temperá dos [[Crocodilo|crocodilos]].<ref name=Warner>{{Cita publicación periódica| autor1 = Warner DA| autor2 = Shine R | título = The adaptive significance of temperature-dependent sex determination in a reptile | xornal = Nature | volume = 451 | edición = 7178 | páxinas = 566–8 | data = Xaneiro 2008 | pmid = 18204437 | doi = 10.1038/nature06519}}</ref> Na maioría das especies con especialización sexual, os organismos son ora ben machos (producen só gametos masculinos) ora ben femias (producen só gametos femininos), un sistema chamado [[dioecia]]. As excepcións son comúns, como por exemplo é o caso dos vermes redondos'' [[Caenorhabditis elegans|C. elegans]] ''que ten un sexo hermafrodita e masculino (un sistema chamado [[androdioecia]]). Ás veces un organismos en particular, ou individuo dunha especie, pode ter características sexuais relacionadas con ámbolos dous sexos, condicións que se chaman intersexuais. Poden ser causados por unha cantidade anormal de cromosomas sexuais ou por unha anormalidade hormonal durante o desenvolvemento do feto. Ás veces os individuos intersexuais chámanse "hermafroditas". Porén, a diferenza dos hermafroditas biolóxicos, os individuos intersexuais son casos atípicos e normalmente non son fértiles, ben sexan masculinos ou femininos. Algunhas especies poden ter [[xinandromorfismo]].<ref name="FuscoMinelli2019">{{Cita libro| autor1 = Fusco, G. | autor2= Minelli, A.|ano = 2019|título = The Biology of Reproduction| lugar = Cambridge |editores = Cambridge University Press|doi=10.1017/9781108758970}}</ref><ref name="Payan2016">{{Cita libro| autor1 =Payan-Carreira, R. |título=Insights from Animal Reproduction | isbn=9789535122685 | url=https://books.google.es/books?id=Mm-QDwAAQBAJ| ano=2016|editores=IntechOpen}}</ref> ===Xenética=== [[Ficheiro:Drosophila XY sex-determination.svg|thumb|Como os humanos e a maioría dos outros mamíferos, a mosca da froita común ten un sistema de determinación do sexo XY.]] Nos casos de determinación xenética do sexo, o sexo dun organismo está determinado polo [[xenoma]] que herda. A determinación do sexo xenético normalmente depende de cromosomas sexuais herdados asimetricamente, que levan características xenéticas que inflúen na [[bioloxía do desenvolvemento]]. O sexo pode estar determinado tanto pola presenza dun cromosoma sexual en concreto ou por cantos teña o organismo. Xa que esta determinación está ligada á unha variedade de cromosomas particular, o sexo da descendencia normalmente resulta nunha proporción masculina e feminina de 1:1. A maioría dos [[mamíferos]], incluídos os [[Humanos anatomicamente modernos|humanos]], teñen un [[sistema de determinación do sexo XY]]: o [[cromosoma Y]] ten factores responsables do desencadeamento do desenvolvemento masculino. O "sexo predeterminado", en ausencia dun cromosoma Y, é o feminino. Así, os mamíferos XX son femias e XY son machos. En particular, o sexo biolóxico dos humanos está determinado por cinco factores presentes ao nacer: a presenza ou ausencia dun cromosoma Y (que só determina o "sexo xenético" do individuo), o tipo de [[gónada]]s que se desenvolva, as [[esteroide sexual|hormonas esteroides sexuai]]s, a anatomía reprodutiva interna (como é o [[útero]] nas femias) e polos xenitais externos.<ref name="KnoxSchacht2011">{{Cita libro | apelido1 = Knox | nome1 = David | apelido2 = Schacht | nome2 = Caroline | url = https://books.google.com/books?id=iVOXAp27iQkC&pg=PT64 | título = Choices in Relationships: An Introduction to Marriage and the Family | edición = 11th | editores = Cengage Learning | data = 10 de Outubro de 2011 | isbn = 978-1-111-83322-0 | páxinas = 64–66 | archive-date = 25 de setembro de 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150925103218/https://books.google.com/books?id=iVOXAp27iQkC&pg=PT64 | urlmorta = yes | data-acceso = 01 de abril de 2021 }}</ref><ref name="Raveenthiran2017">{{Cita publicación periódica | autores= Raveenthiran V | título = Neonatal Sex Assignment in Disorders of Sex Development: A Philosophical Introspection | xornal = Journal of Neonatal Surgery | volume = 6 | edición = 3 | páxinas = 58 | ano = 2017 | pmid = 28920018 | doi = 10.21699/jns.v6i3.604 | pmc = 5593477}}</ref> Noutros organismos atópase a determinación do sexo XY, como son os caso da [[mosca común]] e algunhas plantas.<ref name=":0" />Nalgúns casos, incluída a mosca da froita, o número de cromosomas X é o que determina o sexo no canto da presenza dun cromosoma Y. Nas aves, que teñen un [[sistema de determinación do sexo ZW]], ocorre o contrario. O cromosoma W ten factores que son os responsables do desenvolvemento feminino, sendo o desenvolvemento predeterminado o masculino.<ref>{{Cita publicación periódica | autor1 = Smith CA|autor2= Katz M | autor3= Sinclair AH | título = DMRT1 is upregulated in the gonads during female-to-male sex reversal in ZW chicken embryos | xornal = Biology of Reproduction | volume = 68 | edición = 2 | páxinas = 560–70 | data = Febreiro de 2003 | pmid = 12533420 | doi = 10.1095/biolreprod.102.007294}}</ref> Neste caso os individuos ZZ son os masculinos e ZW as femias. A maioría das [[Bolboreta|bolboretas]] e as avelaíñas teñen un sistema de determinación do sexo ZW. Tanto nos sistemas de determinación do sexo XY como no ZW, o cromosoma sexual que leva os factores críticos é a miúdo significativamente menor, levando pouco máis que os xenes necesarios para desencadear o desenvolvemento dun determinado sexo.<ref>{{Cita web|título=Evolution of the Y Chromosome|url=http://www.learner.org/channel/courses/biology/textbook/gender/gender_4.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20041104181945/http://www.learner.org/channel/courses/biology/textbook/gender/gender_4.html|archive-date=04 de novembro de 2004|editores=Annenberg Media|data-acceso=01 de abril de 2021|url-morta=yes}}</ref> Moitos insectos utilizan un sistema de determinación sexual baseado no número de cromosomas sexuais. A iso chámaselle [[determinación do sexo X0]], onde o 0 indica a ausencia dun cromosoma sexual. O resto de cromosomas destes organismos son [[Diploide|diploides]], pero os organismos poden herdar un ou dous cromosomas X. En insectos como os [[grilo]]s, por exemplo, cando só se herda un cromosoma X desenvólvense como machos, namentres que as que teñen dous se desenvolven como femias.<ref>{{Cita publicación periódica |título=Karyotypes of two American field crickets: Gryllus rubens and Gryllus sp. (Orthoptera: Gryllidae) | autores = Yoshimura A et al.|xornal=Entomological Science |volume=8 |edición=3 |páxinas=219–222 |ano=2005 |doi=10.1111/j.1479-8298.2005.00118.x}}</ref> No nematodo ''[[Caenorhabditis elegans|C. elegans]] ''a maioría son hermafroditas XX con autofecundación, pero ocasionalmente as anomalías na herdanza dos cromosomas orixinan dun xeito regular individuos cun só cromosoma X. Estes individuos X0 son machos fértiles, e a metade da súa descendencia serán machos.<ref>{{Cita libro |title=''C. Elegans'' II | autores = Riddle DL, Blumenthal T, Meyer BJ, Priess JR |editores=Cold Spring Harbor Laboratory Press |ano=1997 |isbn=978-0-87969-532-3 | url = https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21413221/| cita = Chapter II. Sexual Dimorphism}}</ref> Outros insectos, incluíndo as [[abella]] e as [[formiga]]s, usan a [[Determinación do sexo por haplodiploidía|haplodiploidía]].<ref name="Charlesworth2003">{{cite journal | vauthors = Charlesworth B | title = Sex determination in the honeybee | journal = Cell | volume = 114 | issue = 4 | pages = 397–8 | date = August 2003 | pmid = 12941267 | doi = 10.1016/S0092-8674(03)00610-X}}</ref> Neste caso, os individuos diploides son xeralmente femias e os individuos haploides (que se desenvolven a partir de ovos non fecundados) son machos. Este sistema de determinación do sexo resulta nunha proporción dos sexos asimétrica, xa que o sexo da descendencia está determinado pola fecundación no canto do repartimento de cromosomas que acontece durante a meiose. ===Determinación ambiental ou non xenética=== [[Ficheiro:Ocellaris clownfish.JPG|miniatura|Os [[Peixe pallaso]] son inicialmente machos. O peixe máis grande un grupo tornarase femia.]] No caso de moitas especies o sexo non está determinado por características herdadas senón por [[Nicho ecolóxico|factores ambientais]] que acontecen durante o [[Bioloxía do desenvolvemento|desenvolvemento]] ou que se dan máis tarde na vida do individuo. Moitos réptiles teñen [[Determinación do sexo pola temperatura|determinación do sexo dependente da temperatura]]. Así é que a temperatura que experimentan os [[Embrión|embrións]] durante o seu desenvolvemento determina cal será o sexo de cada individuo. Nalgunhas [[tartaruga]]s os machos prodúcense a temperaturas de incubación máis baixas que as femias, sendo esta diferenza de temperaturas críticas dun abano de 1-2 °C. Tamén, moitos peixes cambian de sexo ao longo da súa vida, un fenómeno chamado [[hermafroditismo secuencial]]. Os [[peixe pallaso|peixes pallaso]] son machos cando son máis pequenos, e o peixe que domine o grupo converterase despois dun proceso de transformación nunha femia. En moitos [[lábridos]] ocorre o contrario. A maioría dos peixes son inicialmente femias e convértense en machos cando alcanzan un certo tamaño. Os hermafroditas secuenciais poden producir os dous tipos de gametos ao longo da súa vida, pero en calquera momento son femias ou machos. Nalgúns [[Fento|fieitos]] o predeterminado é seren hermafroditas, pero aqueles fieitos que medran en solos nos que xa dominaran os hemafroditas, vense influenciados polas hormonas residuais no ambiente e desenvolveranse como machos.<ref name="Tanurdzic2004">{{Cita publicación periódica| autores = Tanurdzic M, Banks JA | título = Sex-determining mechanisms in land plants | xornal = The Plant Cell | volume = 16 Suppl | edición = Suppl | páxinas = S61-71 | year = 2004 | pmid = 15084718 | pmc = 2643385 | doi = 10.1105/tpc.016667 }}</ref> ==Dimorfismo sexual== {{Artigo principal|Dimorfismo sexual}} [[Ficheiro:Male and female pheasant.jpg|miniatura|dereita|Os faisáns son un caso de dimorfismos sexual tanto en tamaño como en aparciencia.]] Moitos animais e algunhas plantas teñen diferenzas entre o sexo masculino e o feminino en tamaño e aspecto, o cal é o fenómeno chamado [[dimorfismo sexual]].<ref name="Murray1871">{{Cita libro | autor = [[Charles Darwin|Darwin, Ch.]] |ano=1871 |editores=Murray, London |isbn=978-0-8014-2085-6|título=The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex }}</ref> As diferenzas sexuais nos humanos, que son menores, inclúen, xeralmente, un tamaño maior e maior cantidade de pelo nos homes, e mulleres que teñen peitos, cadeiras máis anchas e unha porcentaxe de graxa corporal maior. Noutras especies, as diferenzas poden ser máis extremas e mostrarse como diferenzas da coloración ou do peso corporal. As especies que non presentan diferenciación sexual chámanse [[monoicas]]. Os dimorfismos sexuais nos animais adoitan asociarse coa [[selección sexual]] e a competencia entre individuos dun sexo para [[Apareamento|aparearse]] co sexo oposto.<ref>{{Cita publicación periódica |título=Is fecundity the ultimate cause of female-biased size dimorphism in a dragon lizard? |autores=Stuart-Smith J, Swain R, Stuart-Smith R, Wapstra E |xornal=Journal of Zoology |volume=273 |edición=3 |ano=2007 |páxinas=266–272 |doi=10.1111/j.1469-7998.2007.00324.x |url=https://zslpublications.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1469-7998.2007.00324.x |data-acceso=01 de abril de 2021 |dataarquivo=25 de febreiro de 2021 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20210225180023/https://zslpublications.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1469-7998.2007.00324.x }}</ref> As cornos en [[Cervo común|cervos]] machos, por exemplo, son empregados por estes durante os combates dos machos para gañar o acceso reprodutivo ás cervas. En moitos casos o macho dunha especie é máis grande que a femia. As especies de mamíferos con dimorfismo de tamaño sexual extremo tenden a ter sistemas de apareamento altamente [[polixinia|polixínicos]] - probablemente por mor da selección para o éxito na competición con outros machos- como é o caso dos [[Mirounga leonina|elefantes mariños]]. Outros exemplos demostran que é a preferencia das femias a que conduce cara ao dimorfismo sexual, como no caso da [[Diopsidae|moscas]] con ollos proxectados en talos.<ref name="Wilkinson1994">{{Cita publicación periódica| autores = Wilkinson GS, Reillo PR |data=22 de xaneiro de 1994|título=Female choice response to artificial selection on an exaggerated male trait in a stalk-eyed fly |xornal=Proceedings of the Royal Society B|volume=225|edición=1342|páxinas=1–6|doi=10.1098/rspb.1994.0001}}</ref> Outros animais, incluíndo a maioría dos insectos e moitos peixes, as femias son as máis grandes. Isto pode asociarse co custo de producir [[Ovocito|ovocitos]], que require máis nutrición ca producir espermatozoides. As femias máis grandes son quen de producir máis ovos.<ref name="Wilkinson1994"/> Un exemplo son as arañas ''[[Latrodectus mactans|Latrodectus mactans,]]'' que son normalmente dúas veces máis longas que os machos. Ocasionalmente este dimorfismo tan extremo que os machos están reducidos a vivir como parasitos dependentes dunha femia, como son os peixes [[Lofiformes]]. Algunhas especies vexetais tamén presentan dimorfismo no que as femias son significativamente máis grandes que os machos, como son os musgos de ''[[Dicranum]]'' <ref name="Shaw2000">{{Cita libro | autores = Shaw AJ (A. Jonathan Shaw & Bernard Goffinet ed.)|ano=2000 |capítulo=Population ecology, population genetics, and microevolution |páxinas=379–380 |título=Bryosphyte Biology |lugar=Cambridge |editores=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-66097-6}}</ref> e as [[Hepáticas|hepática]] ''[[Sphaerocarpos]]''. <ref name="Schuster1984">{{Cita libro |apelido1=Schuster |nome1=Rudolf M. |ano=1984 |capítulo=Comparative Anatomy and Morphology of the Hepaticae |título=New Manual of Bryology |lugar=Nichinan, Miyazaki, Japan |editores=The Hattori botanical Laboratory |volume=2 |páxinas=891}}</ref> Hai algunha evidencia de que, nestes xéneros, o dimorfismo pode estar ligado a un cromosoma sexual,<ref name="Schuster1984"/><ref name="CrumAnderson">{{Cita libro| autores = Crum HA, Anderson LE |ano=1980 |título=Mosses of Eastern North America |volume=1 |páxinas=196 |lugar=Nova York |editores=Columbia University Press |isbn=978-0-231-04516-2}}</ref> ou á sinalización química das femias.<ref name="Briggs1965">{{Cita publicación periódica | autores = Briggs DA |ano=1965 |título=Experimental taxonomy of some British species of genus ''Dicranum'' |xornal=New Phytologist |volume=64 |páxinas=366–386 |doi=10.1111/j.1469-8137.1965.tb07546.x |edición=3}}</ref> Nas aves, os machos adoitan ter un aspecto máis colorido e poden ter características que parecerían poñer ao organismo en desvantaxe. Como exemplo, a longa cola dos [[Pavón|pavos reais]] machos, coas súas cores brillantes, axúdanlle na atracción ás femias mais supoñen un risco fronte aos depredadores, xa que é máis visible para estes. Unha hipótese que se baralla para explicar isto é o [[principio do handicap]].<ref>{{Cita libro |autor1=Amotz Zahavi|ano=1997 |título=The handicap principle: a missing piece of Darwin's puzzle |editores=Oxford University Press |isbn=978-0-19-510035-8 |url=https://archive.org/details/handicapprincipl0000zeha}}</ref> Esta hipótese di que xa que o macho demostra que pode sobrevivir con tales característica, o macho estalle realmente a mostrar a súa [[Fitness (bioloxía)| eficacia biolóxica]] ás femias, indicándolle como os seus trazos fenotípicos poderían beneficiar á descendencia, cando menos a feminina. == Historia == [[Ficheiro:Édouard-Henri Avril (29).jpg|miniatura|300px|dereita|Representación artística dun acto sexual por Édouard-Henri Avril (1849–1928).]] O [[Xénese]], primeiro libro da [[Biblia]], comeza cun relato da creación da terra seguido da creación de [[Adán e Eva]]. Semella que a versión máis estendida, que narra a orixe de Eva nunha costela de Adán, se debe a unha mala tradución, pois a sinonimia da palabra ''zela'' leva a pensar que unha tradución máis axeitada sería "costado". De ser así o [[Antigo Testamento]] describiría a Adán como ''gineandromorfo'' (como [[Tiresias]] ou [[Hermafrodita]]), masculino nun costado e feminino no outro. Nesta dualidade xenérica, que lle dá ao relato bíblico unha orientación puramente heterocéntrica, baséase a pretensión cristiá da complementación entre home e muller. Unha imaxe semellante chéganos a través do mito [[Grecia|grego]] que describe ao ser humano orixinal como un ser con catro pernas, catro brazos, dous rostros e dous sexos. Para anular o poder destes seres, [[Zeus]] cortounos polo medio, deixando a cada unha das metades buscando eternamente o que lle foi quitado. Os gregos explican a [[homosexualidade]] afirmando que as dúas metades podían ser do mesmo sexo.<ref>{{cita libro| autor =POTTS, M.; SHORT, R.| título = Historia de la sexualidad: Desde Adán y Eva|url=http://books.google.es/books?id=lqpw23HzTZAC&printsec=frontcover&dq=sexualidad&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=100&as_brr=3&ei=S13sS6qYOZiUlAT6q6XqAw&client=firefox-a&cd=23#v=onepage&q&f=false| ano =2002| publicación =Ediciones AKAL| id = ISBN 84-8323-205-7, 9788483232057}}</ref> Os pensadores gregos, especialmente [[Xenofonte de Atenas|Xenofonte]], [[Platón]] e [[Aristóteles]], enunciaron a moral sexual do momento artellándoa sobre catro conceptos: * '''''Aphrodisia'''''. Son os actos de [[Afrodita]], que buscan certa forma de pracer no obxecto de desexo. * '''''Chresis'''''. É o principio que modera e limita a actividade pracenteira. * '''''Enkrateia'''''. É o dominio que define a actitude necesaria ante un mesmo para constituírse en suxeito moral. * '''''Sophrosyne'''''. É a caracterización do suxeito moral na súa realización. Os gregos desta época admitían certos comportamentos sexuais con moita máis facilidade que en épocas posteriores, do mesmo xeito que as faltas en materia sexual suscitaban menos escándalo e provocaban menos desgustos, tanto máis que a inexistencia de institucións pastorais e [[Medicina|médicas]] se atrevía a determinar o que era normal ou anormal, o que se debía permitir ou prohibir.<ref>{{cita libro| autor =FOUCAULT, M.| título = Historia de la sexualidad, 2, El uso de los placeres|url=http://books.google.es/books?id=13oKS8OAZncC&printsec=frontcover&dq=sexualidad&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=100&as_brr=3&ei=S13sS6qYOZiUlAT6q6XqAw&client=firefox-a&cd=2#v=onepage&q&f=false| ano =2002| publicación =Siglo XXI| id = ISBN 968-23-1326-0, 9789682313264}}</ref> Na actualidade os sistemas xurídicos occidentais adoitan recoñecer cinco clases de sexo diferentes que caracterizan ao individuo<ref>CHAO REGO, X. ''A condición homosexual''. Galaxia. Vigo, 1999. ISBN 84-8288-268-6.</ref>: * Sexo '''legal''': o que figura inscrito no rexistro logo do nacemento. * Sexo '''cromosómico''': o indicado polos [[cromosoma]]s. * Sexo '''hormonal''': o indicado polo estado [[hormona]]l do organismo. * Sexo '''fisiolóxico''': o evidenciado pola presenza de órganos xenitais e caracteres sexuais secundarios. * Sexo '''psicosocial''': aquel polo que unha persoa é considerada no seu ámbito de relación e co que ela mesma se identifica. Nos individuos [[Transexualidade|transexuais]] non hai correspondencia entre o sexo psicosocial e os outros tipos de sexo. Os individuos con diferentes graos de [[hermafroditismo]] a correspondencia entre o sexo fisiolóxico e os demais é difícil de avaliar, pois o seu corpo, e en especial os órganos xenitais, non reúnen as características morfolóxicas que son habituais, ou ben contan ao mesmo tempo con xenitais masculinos e femininos máis ou menos definidos. == Xénero == {{Ampliar}} Os individuos da maioría das [[especies]] poden clasificarse en dous grupos diferenciados polo seu sexo ou xénero. No caso da especie humana utilízanse preferentemente os termos ''[[home]]'' e ''[[muller]]''. Esta distinción é un acto cultural que habitualmente está en correspondencia coa posesión duns [[Órgano sexual|órganos sexuais]] propios de cada sexo. == Sexualidade == {{Ampliar}} {{Artigo principal|Sexualidade humana}} A palabra ''sexo'' refírese tamén á [[sexualidade]] en xeral. == Acto sexual == {{Ampliar}} {{Artigo principal|Acto sexual}} Chámanse actos sexuais a aqueles relacionados coa actividade ou o [[pracer]] sexual acompañado dalgúns [[xogo sexual|xogos sexuais]] ou facendo posible algunha [[fantasía (sexual)|fantasía]]. == Órgano sexual == {{Ampliar}} A palabra ''sexo'' tamén se utiliza para facer referencia ao [[órgano sexual]], [[masculino]] ou [[feminino]]. Existe unha gran cantidade de nomes para referirse aos órganos xenitais humanos. Por [[pudor]] de utilizar termos demasiado explícitos, obxecto dun certo [[tabú]] social, utilízanse [[perífrase]]s ou termos propios de certos [[rexistro lingüístico|rexistros lingüísticos]]. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro| autor=Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, and Walter P| título=Molecular Biology of the Cell| edición=4a| ano=2002| isbn=0-8153-3218-1| editorial=Garland Science| localización=Nova York}} * {{Cita libro| título=Developmental Biology| edición=6a| autor=Gilbert SF| editorial=Sinauer Associates, Inc.| ano=2000| isbn=0-87893-243-7}} * Arnqvist, G. & Rowe, L. (2005) ''Sexual conflict''. Princeton University Press, Princeton. ISBN 0-691-12217-2 * Maynard-Smith, J. ''The Evolution of Sex''. Cambridge University Press, 1978. === Outros artigos === * [[Teoría da evolución]] * [[ISO 5218]] === Ligazóns externas === * [http://www.querote.org/dicionario Dicionario de termos sexuais]. * [http://mais.vieiros.com/letras2002/vocabulario.html Vocabulario sexual galego] {{Sexo}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sexo]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]] p72v9dorjxlpl311b617jo0nwes9luh 0 14622 6147508 6078887 2022-08-01T13:59:09Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Pintor | nome = '''Salvador Felipe Jacinto Dalí i Domènech''' | imaxe = Salvador Dalí 1939.jpg | tamañoimaxe = 200 px | pedefoto = Salvador Dalí, 1939. Fotografía de [[Carl Van Vechten]] | nomenacemento = | datanacemento = [[11 de maio]] de [[1904]] | lugarnacemento = [[Figueres]], [[Provincia de Xirona|Xirona]] {{CAT}} | datamorte = [[23 de xaneiro]] de [[1989]] | lugarmorte = [[Figueres]], [[Provincia de Xirona|Xirona]] {{CAT}} | nacionalidade = [[España|española]] | eido = [[Pintura]], [[Debuxo]], [[Escultura]], [[Fotografía]], [[Escritura]] | educación = [[Real Academia de Belas Artes de San Fernando]], (Madrid) | movemento = [[Cubismo]], [[Dadaísmo]], [[Surrealismo]] | traballos = ''[[A persistencia da memoria]]'' (1931<br/>''[[Construción branda con feixóns fervidos (Premonición da Guerra Civil)]]'' (1936) | patróns = | influenciado por = | influenciado = | premios = }} '''Salvador Felipe Jacinto Dalí i Domènech'''<ref name="Gibson">{{cita libro |apelidos= Gibson|nome= Ian|ligazónautor= Ian Gibson|título= La vida desaforada de Salvador Dalí|ano= 2004|editor= Anagrama|localización= Barcelona|isbn= 84-339-6754-1|páxinas= 55|lingua=castelán}}</ref>, nado en [[Figueres]] o [[11 de maio]] de [[1904]] e finado na mesma vila o [[23 de xaneiro]] de [[1989]], foi un [[pintor]], [[escultor]], [[gravado]]r, [[escenografía|escenógrafo]] e [[escritor]] [[Cataluña|catalán]], un dos principais representantes do [[surrealismo]]. Aínda que o seu principal medio de expresión foi a pintura, tamén fixo incursións no cinema, a escultura, a xoiería e o teatro, e tamén traballou como deseñador de vestiario e escenógrafo, e escribiu algúns libros, entre os que destaca ''Diario de un genio'' ([[1965]]). Dalí é coñecido polas súas impactantes e oníricas imaxes [[surrealismo|surrealistas]]. As súas habilidades pictóricas adóitanse atribuír á influencia e admiración pola arte [[renacemento|renacentista]]. Dalí tivo a habilidade de forxar un estilo persoal e recoñecible. Unha das súas obras máis importantes é ''[[A persistencia da memoria]]'', tamén chamada ''Reloxos brandos'', que data do ano 1931. Tamén foi un experto [[debuxo técnico|debuxante]].<ref>[http://www.artcyclopedia.com/feature-2005-03.html Phelan, Joseph, ''The Salvador Dalí Show] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140313074331/http://www.artcyclopedia.com/feature-2005-03.html |date=13 de marzo de 2014 }}.</ref><ref name="Dali">Dalí, Salvador (2000). ''Dalí: 16 Art Stickers'', Courier Dover Publications. ISBN 0-486-41074-9.</ref> Como artista extremadamente imaxinativo, manifestou unha notable tendencia ao [[narcisismo]] e a [[megalomanía]], cuxo obxecto era atraer a atención pública. Esta conduta irritaba a quen apreciaban a súa arte e xustificaba aos seus críticos, que rexeitaban as súas condutas excéntricas como un reclamo publicitario ocasionalmente máis rechamante que a súa produción artística.<ref>{{Cita publicación periódica |autor=Saladyga, Stephen Francis |url=http://purple.niagara.edu/jlittle/lamplighter/saladyga.htm |título="The Mindset of Salvador Dalí" |editor=(Niagara University) |revista=''lamplighter'' |volume=1 |número=3 |data=verán do 2006. Revisado o 22 de xullo de 2006 |lingua=en |dataacceso=29 de decembro do 2015 |data-arquivo=28 de xullo de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090728005604/http://purple.niagara.edu/jlittle/lamplighter/saladyga.htm |url-morta=yes }}</ref> Dalí atribuía o seu «amor por todo o que é dourado e resulta excesivo, a súa paixón polo luxo e o seu amor pola moda oriental» a un autoproclamado «liñaxe arábigo»,<ref>{{cita libro | autor=Ian Gibson | título=The Shameful Life of Salvador Dalí | ano=1997 | editorial=W. W. Norton & Company | url=http://www.nytimes.com/books/first/g/gibson-dali.html}}. Gibson descubriu que «Dalí», con algunhas variantes, é un apelido extremadamente común en países árabes, como [[Marruecos]], [[Túnez]], [[Argelia]] ou [[Egipto]]. Por outra banda ?seguindo a Gibson?, os Domènech, a rama materna da familia Dalí, tiña raíces [[Xudaísmo|xudías]].</ref> que remontaba as súas raíces aos tempos da dominación [[Mundo árabe|árabe]] da [[península ibérica]]. {{cita|«...que non coñeza o significado da miña arte, non significa que non a teña...»<br/>«A única diferenza entre un tolo e eu, é que eu non estou tolo».<ref>Segundo recolle Robert Clarke en [http://books.google.es/books?id=hi_JS0ofcMwC&lpg=PP1&pg=PA165#v=onepage&q=&f=false ''Supercerebros de los superdotados a los genios'', p. 165].</ref>|Salvador Dalí}} == Biografía == === Infancia === [[Ficheiro:Familia Dalí (h 1910).jpg|miniatura|A familia Dalí en 1910: dende a esquerda, a súa tía María Teresa, os seus pais, a súa tía Catalina (segunda esposa do seu pai), a súa irmá Ana María e a súa avoa Ana.]] Salvador Dalí naceu ás 8:45 horas do [[11 de maio]] de [[1904]],<ref>Certificado de nacemento e {{Cita web|url=http://www.salvadordalimuseum.org/history/biography.html|título=Dali Biography|editorial=Dali Museum|publicación=Dali Museum|dataacceso=24 de agosto de 2008}}</ref> no número 20 da rúa Monturiol, en [[Figueres]], [[Provincia de Xirona|Xirona]],<ref>Dalí, ''La vida secreta de Salvador Dali'', 1948, Londres: Vision Press, p.33</ref> na comarca catalá do [[Empordán]], preto da fronteira con [[Francia]].<ref>Dalí, The Secret Life of Salvador Dalí, 1948, London: Vision Press, p. 33.</ref> O irmán maior de Dalí, tamén chamado Salvador (nado o [[12 de outubro]] de [[1901]] e bautizado como Salvador Galo Anselmo),<ref name="Gibson"/> morrera dun "arrefrío gastroenterítico infeccioso" uns nove meses antes (o [[1 de agosto]] de [[1903]]). Isto marcou moito ó artista posteriormente, e chegou a ter unha crise de personalidade ó crer que el era a copia do seu irmán morto.<ref>Llongueras (2004), p. 83.</ref> O seu pai, Salvador Dalí i Cusí, era [[avogado]] de clase media e [[notario]], de carácter estrito suavizado pola súa muller Felipa Domènech i Ferrés, quen alentaba os intereses artísticos de Salvador.<ref name="Llongueras">Llongueras, Lluís (2004). ''Dalí'', Ediciones B — México. ISBN 84-666-1343-9.</ref><ref name="Rojas">Rojas, Carlos. ''Salvador Dalí, Or the Art of Spitting on Your Mother's Portrait'', Penn State Press (1993). ISBN 0-271-00842-3.</ref> Con cinco anos, os seus pais levárono á tumba do seu irmán e dixéronlle que el era a súa [[reencarnación]], unha idea que el chegou a crer.<ref name=sina>[http://edu.sina.com.cn/en/2004-06-17/22707.html Salvador Dalí]. ''SINA.com''. Revisado o 31 de xullo de 2006.</ref><ref>[http://www.astrodatabank.com/NM/DaliSalvador.htm Salvador Dalí biography] on astrodatabank.com. (Revisado o 30 de setembro de 2006; en inglés).</ref> Dalí dixo do seu irmán: {{cita|...pareciámonos como dúas pingas de auga, pero dábamos reflexos diferentes... O meu irmán era probablemente unha primeira visión de min mesmo, pero segundo unha concepción demasiado absoluta.<ref name="Dalí, Secret Life">Dalí, ''Vida secreta de Salvador Dalí'' (1993), p. 2.</ref>}} Dalí tamén tivo unha irmá, Ana María, catro anos máis nova ca el.<ref>Llongueras (2004), p. 361.</ref> En [[1949]] ela publicou un libro sobre o seu irmán, titulado ''Dalí visto por su hermana''.<ref>{{Cita web|url=http://www.artelino.com/articles/dali.asp|título=Dalí Biography 1904–1989 — Part Two|páxina-web=artelino.com|dataacceso=30 de setembro de 2006|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061025082142/http://www.artelino.com/articles/dali.asp|dataarquivo=25 de outubro de 2006|urlmorta=yes}}</ref> Na súa infancia, Dalí trabou amizade con futuros xogadores do [[Fútbol Club Barcelona|F.C. Barcelona]], como [[Emilio Sagi Barba|Emilio Sagi Liñán]] ou [[Josep Samitier]]. En época de vacacións, no florecente [[Cadaqués]], o trío pasaba moito tempo xogando ó [[fútbol]]. En [[1916]] descubriu a [[pintura contemporánea]] durante unha visita familiar a Cadaqués, onde coñeceu á familia de [[Ramón Pichot]], un artista local que viaxaba regularmente a [[París]], a capital da arte do momento.<ref name=Llongueras /> Seguindo os consellos de Pichot, o seu pai enviouno a clases de [[pintura]] co mestre Juan Núñez. Ó ano seguinte, o seu pai organizou unha exposición dos seus debuxos na casa familiar. En 1919, con catorce anos, Dalí participou nunha exposición colectiva de artistas locais no teatro municipal de [[Figueres]] e noutra en [[Barcelona]], auspiciada pola [[Universidade de Barcelona|Universidade]], na que recibiu o premio Reitor da Universidade. En 1919, cando cursaba sexto de [[bacharelato]] no [[instituto Ramón Muntaner]], el e varios amigos editaron a revista mensual ''[[Studium (revista)|Studium]]'', na que había ilustracións, textos poéticos e unha serie de artigos sobre pintores coma [[Francisco de Goya|Goya]], [[Diego Velázquez|Velázquez]] ou [[Leonardo da Vinci]].<ref>{{cita web|páxina-web=VilaWEb. Figueres|data=30 de xuño de 2012|lingua=ca|título=Reediten la revista Studium en què va col·laborar Dalí amb 15 anys|dataarquivo=30 de xuño de 2012|urlmorta=yes|urlarquivo=https://archive.today/20120630024323/http://www.vilaweb.cat/noticia/795725/20040112/noticia.html|url=http://www.vilaweb.cat/www/noticia?p_idcmp=795725|trad-título=Reeditan a revista Studium na que colaborou Dalí ós 15 anos|data-acceso=13 de maio de 2013}}</ref> En febreiro de [[1921]] a súa nai morreu a consecuencia dun [[cancro de útero]], cando Dalí tiña 16 anos. Sobre a morte da súa nai diría máis tarde que foi «o golpe máis forte que recibín na miña vida. Adorábaa. Non podía resignarme á perda do ser con quen contaba para facer invisibles as inevitables manchas da miña alma...».<ref>Dalí, ''Secret Life'', pp. 152–153.</ref> Trala súa morte, o pai de Dalí contraeu matrimonio coa irmá da súa esposa falecida. Dalí nunca aprobou este feito.<ref name=Llongueras /> <center>{{ahnentafel-compact5 |style=font-size: 90%; line-height: 110%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #fcc; |boxstyle_2=background-color: #fb9; |boxstyle_3=background-color: #ffc; |boxstyle_4=background-color: #bfc; |boxstyle_5=background-color: #9fe; |1= Salvador Dalí i Domènech |2= Salvador Dalí i Cusí |3= Felipa Domènech i Ferrés |4= Gal Dalí i Viñas |5= Teresa Cusí i Marcó |6= Anselm Domènech i Serra |7= Maria Anna Ferrés i Sadurní }}</center> === Xuventude en Madrid e París === {{Imaxe múltiple | posición_táboa = dereita | dirección = horizontal | texto = Dalí tivo dúas posibles influencias para o bigote que lucía: á esquerda, [[Josep Margarit]], un militar catalán cuxo retrato penduraba na sala de estar da casa paterna do artista; á dereita, [[Diego Velázquez]], o mestre pintor andaluz admirado polo xenio catalán. | foto1 = Josep Margarit.jpg| ancho1 = 210| | foto2 = Autorretrato de Velázquez en las Meninas.jpg| ancho2 = 200 }} En [[1922]] Dalí aloxouse na célebre [[Residencia de Estudiantes]] de [[Madrid]] para comezar os seus estudos na [[Real Academia de Bellas Artes de San Fernando]].<ref name=Llongueras /> Enseguida atraeu a atención polo seu carácter de excéntrico [[dandi]]. Lucía unha longa melena con patillas, gabardina, medias e polainas ó estilo dos artistas [[Época vitoriana|vitorianos]]. Porén, foron as súas pinturas, nas que Dalí probaba o [[cubismo]], as que chamaron a atención dos seus compañeiros de residencia, entre os que se incluían futuras figuras da arte española, como [[Federico García Lorca]], [[Pepín Bello]] ou [[Luis Buñuel]]. Daquela, é posible que Dalí non entendese completamente os principios cubistas: as súas únicas fontes eran artigos publicados na prensa e un catálogo que lle dera Pichot, posto que no Madrid daquela época non había pintores cubistas. En 1924 un aínda descoñecido Salvador Dalí ilustrou un libro por primeira vez. Era unha publicación do [[poema]] en [[Lingua catalá|catalán]] ''Les Bruixes de Llers'' ("As meigas de Llers"), dun dos seus amigos da residencia, o [[poeta]] [[Carles Fages de Climent]]. Dalí axiña se familiarizou co [[dadaísmo]], influencia que o marcou polo resto da súa vida. Na residencia tamén trabou unha apaixonada relación co mozo Lorca, pero Dalí rematou rexeitando os amorosos reclamos do poeta.<ref>Para máis información sobre a relación entre ambos artistas, véxase ''Lorca-Dalí: o amor que non puido ser'' e ''The Shameful Life of Salvador Dalí'', ambos por [[Ian Gibson]].</ref><ref name="conversations">Bosquet, Alain, ''[http://www.ubu.com/historical/dali/dali_conversations.pdf Conversations with Dalí]'', 1969. pp. 19-20 (formato PDF) (sobre García Lorca) «S.D.: Era homosexual, iso sábeo todo o mundo, e estaba tolamente namorado de min. Intentou learse comigo un par de veces... e eu estaba extremadamente molesto, porque non era homosexual, e non estaba disposto a ceder. Ademais, iso doe. Así que iso quedou en nada. Pero sentinme terriblemente afagado polo prestixio das súas atencións. No máis profundo de min, sentía que el era un gran poeta e débolle un minúsculo anaco do cu do Divino Dalí».</ref> Dalí foi expulsado da Academia en [[1926]], pouco antes dos seus exames finais, por afirmar que non había ninguén en condicións de examinalo.<ref name=olga>[http://www.abcgallery.com/D/dali/dalibio.html Salvador Dalí: Olga's Gallery] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160413060418/http://www.abcgallery.com/D/dali/dalibio.html |date=13 de abril de 2016 }}. Revisado o 22 de xullo de 2006.</ref> A mestría dos seus recursos pictóricos reflectiuse no seu impecablemente realista ''Cesta de pan'', pintada en 1926.<ref>[http://www.dali-gallery.com/html/galleries/painting05.htm Paintings Gallery #5] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100827234135/http://www.dali-gallery.com/html/galleries/painting05.htm |date=27 de agosto de 2010 }}.</ref> Ese mesmo ano, visitou [[París]] por primeira vez, onde coñeceu a [[Pablo Picasso]], a quen o mozo Dalí admiraría profundamente. Picasso xa recibira algúns comentarios eloxiosos sobre Dalí de parte de [[Joan Miró]]. Co paso do tempo e o desenvolvemento dun estilo propio, Dalí converteuse á súa vez nunha referencia e nun factor influente na pintura destes. Algunhas das características da pintura de Dalí daquela época convertéronse en distintivas para toda a súa obra posterior. Dalí absorbía as influencias de moitos estilos artísticos, dende o [[academicismo]] [[Clasicismo|clásico]] ás [[Vangardismo|vangardas]] máis rompedoras.<ref>Hodge, Nicola, and Libby Anson. ''The A–Z of Art: The World's Greatest and Most Popular Artists and Their Works''. California: Thunder Bay Press, 1996. [https://ucmshare.ucmerced.edu/docushare/dsweb/Get/Document-94961/Dali+Salvador.doc Online citation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060921144258/https://ucmshare.ucmerced.edu/docushare/dsweb/Get/Document-94961/Dali+Salvador.doc |date=21 de setembro de 2006 }}.</ref> As súas influencias clásicas pasaban por [[Rafael]], [[Agnolo Bronzino]], [[Francisco de Zurbarán]], [[Johannes Vermeer|Vermeer]] e, por suposto, [[Diego Velázquez|Velázquez]].<ref>[http://www.artcyclopedia.com/feature-2005-03.html Phelan, Joseph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140313074331/http://www.artcyclopedia.com/feature-2005-03.html |date=13 de marzo de 2014 }} — Artcyclopedia.</ref> Alternaba técnicas tradicionais con sistemas contemporáneos, ás veces nunha mesma obra. As exposicións da súa obra realizadas en [[Barcelona]] naquela época atraeron grande atención, na que se mesturaban as loanzas e os debates suscitados por unha crítica dividida. Dalí deixou crecer un vistoso [[mostacho]] que imitaba o do célebre pintor Diego Velázquez, e que se convertería nun dos seus distintivos persoais no resto da súa vida. === De 1929 á Segunda Guerra Mundial === [[Ficheiro:Man Ray Salvador Dali.jpg|miniatura|240px|As olladas alucinadas de Dalí (esquerda) e o seu camarada no [[surrealismo]], [[Man Ray]], en [[París]], o [[16 de xuño]] de [[1934]], segundo fotografía de [[Carl Van Vechten]].]] En [[1929]] Dalí colaborou co [[director de cine]] [[Luis Buñuel]], amigo da residencia de estudantes, na elaboración da polémica [[curtametraxe]] ''[[Un chien andalou]]'' ("Un can andaluz"), na que se amosaban escenas propias do imaxinario [[Surrealismo|surrealista]]. Dalí afirmou que desempeñara un papel esencial na rodaxe do filme, sen que este extremo se vise confirmado pola historiografía da [[arte contemporánea]].<ref>Koller, Michael. [http://archive.sensesofcinema.com/contents/cteq/01/12/chien.html ''Un Chien Andalou''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101225061923/http://archive.sensesofcinema.com/contents/cteq/01/12/chien.html |date=25 de decembro de 2010 }}. ''Senses of cinema'' January 2001. Revisado o 26 de xuño de 2006, en inglés.</ref> En agosto dese mesmo ano coñeceu á súa musa e futura esposa [[Gala Éluard Dalí|Gala]].<ref name=unbound>Shelley, Landry. [http://www.tcnj.edu/~unbound/spring2005/articles/a2 "Dalí Wows Crowd in Philadelphia"]. ''Unbound'' (The College of New Jersey), Spring 2005. Revisado o 22 de xullo de 2006.</ref> Nada co nome de Elena Ivanovna Diakonova, era unha inmigrante [[Rusia|rusa]], once anos maior ca el, daquela casada co poeta [[Francia|francés]] [[Paul Éluard]]. Ese mesmo ano, Dalí continuou expoñendo regularmente, xa como profesional, e uniuse oficialmente ó grupo surrealista residente no barrio parisiense de [[Montparnasse]]. Durante os dous anos seguintes, o seu traballo influíu enormemente no rumbo do surrealismo, que o aclamou como creador do [[método paranoico-crítico]], o cal, segundo se dicía, axudaba a acceder ó [[subconsciente]], liberando enerxías artísticas creadoras.<ref name=Llongueras /><ref name=Rojas /> No ámbito doméstico, a relación de Dalí co seu pai estaba próxima á ruptura. Salvador Dalí i Cusí opoñíase ó romance do artista con Gala, e condenaba a súa relación cos artistas do surrealismo por consideralos —como boa parte da opinión pública— elementos tendentes á dexeneración [[moral]]. A tensión foi en aumento ata culminar nun enfrontamento persoal por mor dunha nova sobre Dalí publicada na prensa na que se refería que un debuxo dun ''Sagrado Corazón de Xesucristo'' exposto en París polo mozo amosaba unha inscrición na que se lía: «En ocasións, cuspo no retrato da miña nai para me entreter». Ultraxado, o seu pai demandou unha satisfacción pública. Dalí negouse, quizais por temor a ser expulsado do grupo surrealista, e foi botado violentamente da súa casa o [[28 de decembro]] de [[1929]]. O seu pai desherdouno e prohibiulle regresar xamais a Cadaqués. Posteriormente, Dalí describiu como no curso deste episodio presentoulle ó seu pai un [[preservativo]] usado contendo o seu propio [[esperma]], coas palabras: «Toma. Xa non che debo nada!». O verán seguinte, Dalí e Gala alugaron a pequena cabana dun pescador nunha baía preto de [[Portlligat]]. Despois mercou o terreo, e ó longo dos anos foi ampliándoa ata convertela na súa fastuosa vila xunto ó mar, hoxe reconvertida en casa-museo. Gala e Dalí casaron en [[1934]] nunha cerimonia civil, e o volverían facer polo rito [[Catolicismo|católico]] en [[1958]].<ref>''Carré d'Art'', [[Jean-Pierre Thiollet]], Anagramme, 2008, p.213</ref> En [[1931]] Dalí pintou unha das súas obras máis célebres, ''[[A persistencia da memoria]] (Os reloxos brandos)'', na que segundo algunhas teorías ilustrou o seu rexeitamento do tempo como unha entidade ríxida ou [[Determinismo|determinista]].<ref>[http://www.salvadordalimuseum.org/education/documents/clocking_in.pdf Clocking in with Salvador Dalí: Salvador Dalí's Melting Watches] (PDF) from the Salvador Dalí Museum. Revisado o 19 de agosto de 2006; en inglés.</ref> Esta idea vese apoiada por outras imaxes da obra, coma a extensa [[paisaxe]], ou algúns [[reloxo]]s de peto devorados por [[insecto]]s.<ref name=Conquete>Salvador Dalí, ''La Conquête de l’irrationnel'' (París: Éditions surréalistes, 1935), p. 25.</ref> Os insectos, por outra parte, formarían parte do imaxinario daliniano como unha entidade destrutora natural que, tal como explicou nas súas memorias, viña determinada por unha lembranza da infancia. Dalí chegou ós [[Estados Unidos de América]] grazas ó marchante [[Julien Levy]] en [[1934]]. A exposición dalgunhas obras de Dalí —incluída a célebre ''A persistencia da memoria''— levantou unha enorme expectación en [[Nova York]]. Organizouse un baile na súa honra, o ''Dalí Ball'', no que compareceu levando unha caixa de [[cristal]] pendurada sobre o peito cun [[sostén]] dentro.<ref>Current Biography 1940, pp. 219-220.</ref> Ese mesmo ano, Dalí e Gala ofreceron un [[baile de máscaras]] en Nova York, cortesía da herdeira Caresse Crosby. Foron disfrazados do bebé [[Charles Lindbergh|Lindbergh]] e o seu secuestrador. O escándalo levantado na prensa foi tan notable que Dalí pediu desculpas publicamente. Cando regresou a París, debeu explicarse ante os surrealistas que non entenderon por que se desculpara por un acto considerado surrealista.<ref>Luis Buñuel, ''My Last Sigh: The Autobiography of Luis Buñuel'', Vintage 1984. ISBN 0-8166-4387-3</ref> Aínda que a maior parte do surrealismo se adscribira a ideas políticas de esquerda, Dalí mantiña unha posición que se xulgaba ambigua na cuestión das relacións entre arte e activismo político. Os líderes do movemento, principalmente [[André Breton]], acusárono de defender o "novo" e "irracional" do fenómeno [[Adolf Hitler|hitleriano]], acusación que Dalí refutou afirmando que «non son un hitleriano nin de feito nin de intención».<ref>Robin Adèle Greeley, ''Surrealism and the Spanish Civil War'', Yale University Press, 2006, p. 81. ISBN 0-300-11295-5.</ref> Dalí insistía en que o surrealismo podía existir nun contexto apolítico, e negouse a denunciar publicamente o réxime [[Fascismo|fascista]] [[Alemaña|alemán]]. Este e outros factores fixéronlle perder o seu prestixio entre os seus camaradas artistas, e a finais de 1934 Dalí foi sometido a un "xuízo surrealista" do cal resultou a súa expulsión do movemento.<ref name=unbound /> A isto, Dalí respondeu coa súa célebre réplica, «Eu son o surrealismo».<ref name=olga /> Porén, en [[1936]], Dalí volveu participar nunha exposición surrealista, esta vez de índole internacional, celebrada en [[Londres]]. A súa conferencia, titulada ''Fantômes paranoïaques authentiques'' ("Pantasmas paranoicas auténticas"), impartiuna cun traxe de [[mergullador]], casco incluído.<ref>Jackaman, Rob (1989). ''Course of English Surrealist Poetry Since the 1930s'', Edwin Mellen Press. ISBN 0-88946-932-6.</ref> Chegou á conferencia cun [[Taco de billar|taco]] de [[billar]] e un par de [[sabuxo]]s rusos, e no seu transcurso tivo que retirar o casco para poder tomar aire. Comentou ó respecto que «simplemente quería amosar que estaba mergullándose profundamente na mente humana».<ref>Current Biography 1940, p. 219.</ref> Daquela, o [[mecenado|mecenas]] de Dalí era o adiñeirado [[Edward James]], que colaborara xenerosamente no ascenso do artista comprándolle numerosas obras e prestándolle cartos durante dous anos. Convertéronse en bos amigos, tanto é así que James aparece na pintura de Dalí ''Cisnes reflectindo elefantes''. Colaboraron igualmente na creación de dúas das obras máis representativas do movemento: o "teléfono-lagosta" e o sofá dos beizos de [[Mae West]]. En [[1939]] André Breton acuñou o [[anagrama]] despectivo «Avida Dollars» (en latín, "ávido de dólares") para criticar a súa paixón polos cartos.<ref name=artcyclopedia>[http://www.artcyclopedia.com/artists/dali_salvador.html Artcyclopedia: Salvador Dalí]. (Revisado o 4 de setembro de 2006; en inglés).</ref> Esta sarcástica referencia ó seu puxante negocio da arte tamén pretendía acusalo de cultivar a [[megalomanía]] mediante a fama e o diñeiro. Algúns dos surrealistas comezaron mesmo a falar de Dalí en pretérito perfecto, como se xa finara. Algúns grupos surrealistas, e membros adscritos posteriormente, coma [[Ted Joans]], mantiveron contra Dalí unha exacerbada polémica que continuou ata o día da súa morte. === Estancia en Nova York === En [[1940]], coa [[Segunda Guerra Mundial]] arrasando [[Europa]], Dalí e Gala fuxiron ós [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], onde viviron durante oito anos. Despois da mudanza, Dalí retomou o seu antigo [[catolicismo]]. «''Durante ese período''», informan [[Robert Descharnes|Robert]] e Nicholas Descharnes, «''Dalí nunca deixou de escribir''».<ref name="Descharnes (1993) p. 35.">[[Robert Descharnes|Descharnes, Robert]] and Nicolas. ''Salvador Dalí''. New York: Konecky & Konecky, 1993. p. 35.</ref> En [[1941]] Dalí entregou un [[guión (arte)|guión cinematográfico]] a [[Jean Gabin]], titulado ''Moontide'' ("Marea lunar"). En [[1942]] publicou a súa [[autobiografía]], ''La vida secreta de Salvador Dalí''. Escribía regularmente para os catálogos das súas exposicións, coma a organizada na Knoedler Gallery de Nova York en [[1943]]. Nese artigo expoñía que {{cita|O surrealismo servirá polo menos para dar unha proba experimental de que a total esterilidade dos intentos por automatizar chegaron demasiado lonxe e levaron a un sistema totalitario... A pereza contemporánea, e a total falta de técnica, acadaron o seu paroxismo na significación psicolóxica do uso actual da institución universitaria.}} Tamén escribiu unha [[novela]], publicada en [[1944]], sobre un salón de moda para [[automóbil]]es. De aí xurdiu unha [[caricatura]] de Erdwin Cox, do ''[[Miami Herald]]'', que presentaba a Dalí lucindo un automóbil como vestido de festa.<ref name=" Descharnes (1993) p. 35." /> [[Ficheiro:London Dali Exhibition.jpg|miniatura|esquerda|200px|Exposición sobre Dalí en [[Londres]]. En primeiro termo hai unha escultura dun [[elefante]] de patas alongadas cunha [[pirámide (xeometría)|pirámide]] no lombo, idéntico a un dos que aparecen no cadro. Ó fondo atópase o [[London Eye]].]] Un [[frade]] [[italia]]no chamado Gabriele Maria Berardi anunciou que lle realizara un [[exorcismo]] a Dalí nunha visita deste a [[Francia]] en [[1947]].<ref name="exorcist-gift">[http://www.cathnews.com/news/510/72.php Dalí's gift to exorcist uncovered] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011193554/http://cathnews.com/news/510/72.php |date=11 de outubro de 2007 }} Catholic News October 14, 2005</ref> No [[2005]] foi inaugurada unha escultura do ''Cristo na cruz'' na cidade do frade. Comentouse que Dalí entregara esta obra ó frade como prenda de gratitude,<ref name="exorcist-gift" /> e dous expertos españois sobre Dalí consideraron que hai motivos abondos para pensar que a obra fose realmente súa.<ref name="exorcist-gift" /> Aceptou a decoración dun escaparate dos almacenes Bonwit-Tellerle na Quinta Avenida de Nova York. Fixo unha polémica composición dedicada ó día e á noite: nun lado un [[manequín]] con perruca vermella nunha bañeira de [[Astracán (pel)|astracán]] e no outro, unha figura deitada nunha cama con [[baldaquino]] negro sobre cuxa [[almofada]] ardían [[carbón]]s. Pero realizáronse modificacións sen permiso do autor, e Dalí en protesta acabou lanzando a bañeira contra o vidro do escaparate. Foi detido e debeu pagar os danos. O xulgado absolveuno, pois el argumentou que defendía a súa obra, e esta protesta foi entendida como unha defensa dos [[dereitos de autor]].<ref>[http://www.legaltoday.com/index.php/actualidad/noticias/2009-ano-dali-visionario-de-la-defensa-de-la-propiedad-intelectual Dalí, visionario da defensa da propiedade intelectual].</ref> Neses anos, Dalí deseñou ilustracións para edicións traducidas ó [[lingua inglesa|inglés]] de clásicos coma o ''[[Quixote]]'', a autobiografía de [[Benvenuto Cellini]] e os ''Ensaios'' de [[Michel de Montaigne]]. Tamén proporcionou decorados para o filme ''[[Spellbound]]'' de [[Alfred Hitchcock]], e emprendeu con [[Walt Disney]] a realización dunha curtametraxe de [[Cine de animación|debuxos animados]], ''[[Destino (curtametraxe)|Destino]]'', que quedou inconclusa e foi montada en [[2003]], moito despois do pasamento de ambos.<ref>{{Cita web |url=http://www.animationartconservation.com/destiny_of_dali_destino.html |título=www.animationartconservation.com |data-acceso=13 de maio de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091230010548/http://www.animationartconservation.com/destiny_of_dali_destino.html |dataarquivo=30 de decembro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> Esta foi unha das épocas máis frutíferas da súa vida, pero tamén discutida por certos críticos, que vían que Dalí esvaía a fronteira entre [[arte]] e [[bens de consumo]] ó acantoar a pintura para centrarse máis no [[deseño]] e os artigos comerciais. === Derradeiros anos en Cataluña === Dende [[1949]] Dalí viviu en [[Cataluña]]. O feito de que elixise España para vivir en tempos da [[España franquista|ditadura]] fixo que algúns dos seus antigos colegas, así como sectores progresistas, o fixeran branco de novas críticas.<ref name=navarro>Navarro, Vicente, Ph.D. [http://www.counterpunch.org/navarro12062003.html "The Jackboot of Dada: Salvador Dalí, Fascist"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080411161227/https://www.counterpunch.org/navarro12062003.html |date=11 de abril de 2008 }}. ''Counterpunch''. December 6, 2003. (Revisado o 22 de xullo de 2006; en inglés).</ref> Isto suxire que o descrédito con que Dalí era considerado entre surrealistas e críticos de arte se debese, polo menos en parte, a motivacións [[política]]s máis que ó valor intrínseco das súas obras de arte. En [[1959]] Breton organizou unha exposición antolóxica titulada ''Homage to Surrealism'' ("Homenaxe ó surrealismo"), que reunía obras xurdidas nas catro décadas do movemento. A exposición recuperaba pezas de Dalí, [[Joan Miró]], [[Enrique Tábara]] e [[Eugenio Granell]]. Ó ano seguinte, Breton opúxose enerxicamente á inclusión da ''Madonna Sixtina'' de Dalí na Exposición Internacional Surrealista de Nova York.<ref name=lopez>López, Ignacio Javier. ''The Old Age of William Tell (A study of Buñuel's ''Tristana'')''. ''MLN'' 116 (2001): 295–314.</ref> [[Ficheiro:Salvador Dali The Rainbow 1972.jpg|miniatura|esquerda|180px|Salvador Dali, ''The Rainbow'' (1972), [[Centro M. T. Abraham de Artes Visuales]].]] Ó final da súa carreira Dalí non se limitou á pintura e desenvolveu novos procesos e medios experimentais: creou un boletín<ref name=bp>[http://www.bonjourparis.com/Articles/Museums_and_Sights/The_Phantasmagoric_Universe_%E2%80%94_Espace_Dal%C3%AD_%C3%80_Montmartre/ The Phantasmagoric Universe—Espace Dalí À Montmartre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060528084739/http://www.bonjourparis.com/Articles/Museums_and_Sights/The_Phantasmagoric_Universe_%E2%80%94_Espace_Dal%C3%AD_%C3%80_Montmartre/ |date=28 de maio de 2006 }}.''Bonjour Paris''. (Revisado o 22 de agosto de 2006; en inglés).</ref> e converteuse nun dos pioneiros da [[holografía]] artística,<ref name=holo>[http://www.holophile.com/history.htm The History and Development of Holography]. ''Holophile''. (Revisado o 22 de agosto de 2006; en inglés).</ref> cousa pouco estraña considerando a súa longa exploración artística de xogos visuais. Xa durante os seus derradeiros anos, artistas coma [[Andy Warhol]] proclamaron ó catalán como unha das influencias máis notábeis do [[pop art]].<ref name=warhol>[http://www.carnegiemuseums.org/cmag/bk_issue/1998/mayjun/feat2.htm Hello, Dalí] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060927105155/http://www.carnegiemuseums.org/cmag/bk_issue/1998/mayjun/feat2.htm |date=27 de setembro de 2006 }}. ''Carnegie Magazine''. (Revisado o 22 de agosto de 2006; en inglés).</ref> Dalí tamén amosou dende sempre un acusado interese polas [[ciencias naturais]] e as [[matemáticas]]. Así se observa en moitas das súas obras —sobre todo as creadas na década de 1950— nas que chegou a compoñer retratos individuais a partir de cornos de [[rinoceronte]]. Segundo o artista, o corno de rinoceronte significaba a [[xeometría]] divina, posto que crece nunha progresión [[espiral]] [[Logaritmo|logarítmica]]. Tamén relacionou o concepto cos temas da castidade e a santidade da [[Virxe María]].<ref>Elliott H. King in Dawn Ades (ed.), ''Dalí'', Bompiani Arte, Milán, 2004, p. 456.</ref> Outro dos intereses de Dalí era o [[ADN]], e o [[hipercubo]] (un [[cubo]] de catro dimensións) que chegou a plasmar despregado na súa ''[[Crucifixión (Dalí)|Crucifixión]]'' (''Corpus Hypercubus''). [[Ficheiro:Casa Salvador Dalí Portlligat.JPG|miniatura|230px|A baía de [[Portlligat]], a paisaxe que cativou ó artista en [[Cadaqués]], coa súa casa, hoxe museo. Está formada por un conxunto de barracas de pescadores que foron adquiridas polo pintor e a súa muller, Gala. Aberta ó público en [[1997]], no seu interior exhíbense recordos do pintor, o seu taller, a biblioteca, as súas habitacións e o xardín.]] A posguerra abriu para Dalí unha nova etapa artística, caracterizada polo virtuosismo técnico e o recurso a ilusións [[óptica]]s, así como ó imaxinario da [[ciencia]] ou a [[relixión]]. A súa aproximación ó catolicismo foise facendo máis marcada, influída quizais pola conmoción causada pola bomba de [[Hiroshima]] e o amencer da era nuclear. O mesmo Dalí denominou esta etapa da súa arte como o período [[misticismo|místico]]-nuclear. A súa intención parecía ser a síntese da [[iconografía]] cristiá con imaxes en descomposición relacionadas coa física nuclear,<ref>[http://www.arton5th.com/Dali/bio.html Salvador Dalí Bio, Art on 5th] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060504050531/http://www.arton5th.com/Dali/bio.html |date=04 de maio de 2006 }}. (Revisado o 22 de xullo de 2006; en inglés).</ref> como se desprende de obras coma ''Crucifixión'' (''Corpus Hypercubus''). Baixo a clasificación de "misticismo nuclear" inclúense tamén ''A estación de Perpiñán'' (1965) e ''O toureiro alucinóxeno'' (1968-1970). En [[1960]] Dalí empezou a traballar nun [[teatro]] e [[museo]] persoal, erguidos sobre a súa casa natal en Figueres; foi o maior dos seus proxectos individuais, e dedicaríalle boa parte das súas enerxías ata [[1974]]. Mesmo máis adiante, a mediados da década de 1980, realizou algunhas reformas menores no edificio. [[Ficheiro:Dali Allan Warren.jpg|miniatura|175px|esquerda|Salvador Dalí en [[1972]].]] Na súa madurez, o artista tamén se implicou noutras actividades "extra-artísticas" que daban unha medida da súa enorme popularidade como personaxe público. En [[1968]] Dalí gravou un anuncio [[Televisión|televisivo]] para a marca de [[chocolate]] ''Lanvin'',<ref>[http://ehotelier.com/browse/news_item.php?id=P12135 Salvador Dalí at Le Meurice Paris and St Regis in New York] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011211226/http://ehotelier.com/browse/news_item.php?id=P12135 |date=11 de outubro de 2007 }} Andreas Augustin, ehotelier.com, 2007</ref> e en [[1969]] deseñou o [[logotipo]] de [[Chupa Chups]]. Nese mesmo ano traballou como responsable creativo da campaña [[Publicidade|publicitaria]] de [[Festival da Canción de Eurovisión|Eurovisión]], e creou unha grande escultura metálica que foi instalada no escenario do [[Teatro Real de Madrid]]. No programa ''Dirty Dali: A Private View'' ("Dalí o sucio: Unha visión íntima"), emitido polo [[Channel 4]] do [[Reino Unido]] en [[2007]], o crítico [[Brian Sewell]] describía como a finais da década de 1960 foi requirido polo artista para posar sen pantalóns en posición fetal baixo a axila dunha figura de [[Xesucristo]], mentres Dalí o fotografaba e finxía furgar baixo o pantalón.<ref>[http://living.scotsman.com/index.cfm?id=869862007 Scotsman review of Dirty Dalí]</ref><ref>[http://www.thisislondon.co.uk/arts/article-23398918-details/The+Dali+I+knew/article.do The Dali I knew] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070707184041/http://www.thisislondon.co.uk/arts/article-23398918-details/The+Dali+I+knew/article.do |date=07 de xullo de 2007 }} By Brian Sewell, thisislondon.co.uk (en inglés).</ref> En [[1980]], a saúde de Dalí deteriorouse seriamente. Coa súa muller, Gala —que xa manifestaba síntomas de senilidade—, consumiu presuntamente un cóctel de fármacos que danou seriamente o seu sistema nervioso, coa consecuencia de incapacitalo practicamente para a creación artística. Con 76 anos, o estado de Dalí era lamentable, e a súa man sufría constantes tremores que evidenciaban o progreso da [[enfermidade de Parkinson]].<ref>Ian Gibson (1997). ''The Shameful Life of Salvador Dalí''. W. W. Norton & Company.</ref><ref>Recentemente se descubriron algúns [http://www.elmundo.es/elmundo/2009/06/23/cultura/1245751272.html debuxos], cos que o artista "pagou" os servizos médicos prestados por un recoñecido [[Oncoloxía|oncólogo]] estadounidense.</ref> En [[1982]], o [[rei]] [[Xoán Carlos I]] concedeulle a Dalí o título de marqués de Púbol, que o artista agradeceu cun debuxo, titulado ''Cabeza de Europa'', que resultou ser e seu derradeiro debuxo, e que lle entregou trala visita real ó seu leito de morte. [[Ficheiro:20061227-Figueres Sant Pere MQ.jpg|miniatura|230px|A igrexa de Sant Pere en [[Figueres]], onde Dalí recibiu o [[bautismo]], a [[primeira comuñón]], e onde se celebrou o seu [[funeral]].]] [[Ficheiro:20061227-Figueres Teatre-Museu Dalí MQ.jpg|miniatura|230px|[[Teatro-Museo Dalí]] en [[Figueres]]. Cando o alcalde invitou ó artista a agasallar unha pintura para o museo local, Dalí respondeu estar disposto a doar un museo enteiro e suxeriu como sede o teatro entón abandonado. Neste teatro expuxera as súas dúas primeiras obras en [[1918]].]] Gala morreu o [[10 de xuño]] de [[1982]] e trala súa morte, Dalí perdeu o seu entusiasmo por vivir. Deliberadamente, deshidratouse seriamente —como consecuencia dun intento de [[suicidio]]—, aínda que xustificou a súa acción como un método de entrar nun estado de animación suspendida, do mesmo modo que poden facer algunhas [[bacteria]]s. Mudouse de Figueres ó castelo de [[Púbol]], que lle comprara a Gala, e onde ela finou. En [[1984]], declarouse un incendio de causas descoñecidas no seu dormitorio.<ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9905E1DB1038F932A3575AC0A962948260 "Dalí Resting at Castle After Injury in Fire"]. ''[[The New York Times]]''. September 1, 1984. (Revisado o 22 de xullo de 2006; en inglés).</ref> De novo sospeitouse dun intento de suicidio, aínda que quizais se debese a neglixencia do persoal doméstico.<ref name=olga /> De todos os xeitos, Dalí foi rescatado e regresou ó seu domicilio en Figueres, onde un grupo de artistas, mecenas e colegas artistas se encargaron do seu benestar ata os seus últimos anos. Denunciouse que Dalí foi obrigado por algúns dos seus "coidadores" a asinar lenzos en branco que serían vendidos trala súa morte como orixinais.<ref name="scandal">{{cita libro | título = The Dalí Scandal: An Investigation | url = https://archive.org/details/daliscandalinv00roge | autor = Mark Rogerson | isbn = 0575037865 | editorial = Victor Gollancz |ano= 1989}}</ref> Estes rumores fixeron que o mercado da arte fose escéptico coas obras atribuídas a Dalí durante a súa última época. En novembro de [[1988]] Dalí foi ingresado por mor dun serio fallo cardíaco, e o 5 de decembro de 1988 foi visitado polo rei Xoán Carlos I, quen lle confesou que sempre foi un fiel admirador da súa obra.<ref>Etherington-Smith, Meredith. [http://books.google.com/books?id=soncxLrkYX0C&dq ''The Persistence of Memory: A Biography of Dalí''], p. 411, 1995 Da Capo Press, ISBN 0-306-80662-2.</ref> O [[23 de xaneiro]] de [[1989]], escoitando o seu disco favorito —''Tristán e Isolda'', de [[Richard Wagner]]— morreu a causa dunha parada cardiorrespiratoria en Figueres, con 84 anos, e cerrando o círculo foi enterrado na cripta de Figueres, situada na súa casa-museo (ver imaxe). A súa cripta atópase ó outro lado da igrexa de Sant Pere, onde fora bautizado, recibira a súa primeira comuñón e onde repousa dende entón; tres bloques máis aló da súa casa natal.<ref>Etherington-Smith, Meredith. [http://books.google.com/books?id=soncxLrkYX0C&dq ''The Persistence of Memory: A Biography of Dalí''], pp. xxiv, 411-412, 1995 Da Capo Press, ISBN 0-306-80662-2.</ref> Para evitar tensións entre o [[Goberno de España|goberno central]] e [[Generalitat de Cataluña|autonómico]], Dalí testou en [[1982]] a favor do [[España|estado español]] como herdeiro universal da súa obra.<ref>http://www.elpais.com/articulo/cultura/DALI/_SALVADOR/CATALUNA/MINISTERIO_DE_EDUCACION_Y_CIENCIA/PODER_EJECUTIVO/_GOBIERNO_PSOE_/1986-1989/Gobierno/recibio/ayer/testamento/Dali/1982/nombra/Estado/heredero/universal/elpepicul/19890131elpepicul_4/Tes</ref> A Fundación Gala-Salvador Dalí encárgase na actualidade da xestión do seu legado.<ref>http://www.salvador-dali.org/en_index.html | The Gala-Salvador Dalí Foundation website</ref> Nos Estados Unidos, o responsable legal da súa representación é a Artist Rights Society.<ref>http://arsny.com/requested.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150206001342/http://www.arsny.com/requested.html |date=06 de febreiro de 2015 }} | Most frequently requested artists list of the Artists Rights Society</ref> En [[2002]] esta sociedade saíu nas noticias por requirir de [[Google]] que retirase un logotipo da firma deseñado a semellanza da obra de Dalí, e que fora especialmente creado para conmemorar o aniversario do seu nacemento, alegando dereitos de [[copyright]]. Google accedeu a retirar o logotipo —cuxo uso, teoricamente, era dun só día— pero negouse a admitir a violación dos dereitos de autor. == Traxectoria == Logo da morte da súa nai en [[1921]], Dalí marchou a estudar a [[Madrid]], alí ingresa na [[Residencia de Estudiantes]] en [[1922]] e entra en contacto con outros grandes artistas da época como [[Luis Buñuel]] ou [[Federico García Lorca]] ao tempo que estuda na Escola de Belas Artes de San Fernando. En [[1926]] realiza a súa primeira visita a [[París]], onde coñece a [[Picasso]], colabora con Buñuel na realización do filme ''[[Un chien andalou]]'', que estrean en París en [[1929]], nese mesmo ano coñece a [[Gala Éluard Dalí|Gala]], que se convertería na súa musa ata a súa morte. Coa chegada ao poder de [[Francisco Franco]], Dalí entrou en conflito co resto dos membros do surrealismo por motivos políticos, e mesmo chegan a expulsalo do movemento, ao que Dalí responde: o surrealismo son eu. En [[1940]] pola [[Segunda Guerra Mundial|guerra en Europa]] marcha a vivir aos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], onde ficará até 1948 e que se converterá no período máis produtivo da súa vida. == Obra == Como pintor, Dalí non tivo un único estilo ou técnica. O mellor da súa produción desenvolveuse dentro do surrealismo e os seus cadros, dun gran detalle e meticulosidade no debuxo e con cores brillantes e luminosos, caracterízanse por composicións sorprendentes e insospeitadas de obxectos cotidiáns e imaxes oníricas. Pintou arredor de 1.500 cadros na súa vida. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commons|Salvador Dalí}} === Bibliografía === * ''Carré d'Art'' (Salvador Dali), [[Jean-Pierre Thiollet]], 2008. ISBN 2-35035-189-6 {{Fundación María José Jove|D|413}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Dali, Salvador}} [[Categoría:Pintores de Cataluña]] [[Categoría:Pintores do século XX]] [[Categoría:Nados en 1904]] [[Categoría:Finados en 1989]] [[Categoría:Nados en Figueres]] [[Categoría:Pintores surrealistas]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Biografías)]] [[Categoría:Medalla de Ouro ao Mérito nas Belas Artes]] [[Categoría:Alumnos da Institución Libre de Enseñanza]] [[Categoría:Medalla de Ouro da Generalitat de Catalunya]] g0hc2dqgvqwwhucugqt02ioo1bx4ruu 0 14708 6147949 6053168 2022-08-02T04:29:58Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía |nome = Suso de Toro {{Medalla|Creu}} |xéneros=[[Narrativa]], [[ensaio (literatura)|ensaio]], [[teatro]] }} [[Ficheiro:Suso de Toro.jpg|miniatura|dereita]] [[Ficheiro:Suso de Toro asinando.JPG|miniatura|Suso de Toro asinando as súas obras na Feira do Libro de Vigo 2006.]] '''Xesús Miguel de Toro Santos''', máis coñecido como '''Suso de Toro''', nado en [[Santiago de Compostela]] o [[10 de xaneiro]] de [[1956]], é un escritor galego. == Traxectoria == {{Cadro de citas|“Tic-Tac é a novela máis revolucionaria, máis ambiciosa, máis intelixente de cantas en Galicia se levan feito nas últimas décadas, e poida que a máis impresionante escrita nunca na nosa lingua”|[[Basilio Losada]]|largo=20%|aliñamento=dereita}} O seu pai é de [[Formariz, Zamora|Formariz]] ([[provincia de Zamora]]) e a súa nai de Falapaso ([[Camboño, Lousame|Camboño]], [[Lousame]]). Seu irmán, [[Xelís de Toro]], tamén é escritor. É licenciado en Arte Moderna e Contemporánea pola [[Universidade de Santiago de Compostela]]. É guionista para [[televisión]] e colaborador habitual na prensa e na radio,<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=De Toro|nome=Suso|título=Un xornal galego|url=http://www.sermosgaliza.gal/opinion/suso-de-toro/un-xornal-galego/20180118123101065175.html|xornal=[[Sermos Galiza]]|data=19/1/2018}}</ref> publicou en galego máis de vinte libros de narrativa, teatro e ensaio. A súa obra, ademais de ser traducida a varias linguas, foi obxecto de estudo en diversas universidades europeas. En abril de [[2010]] anunciou a súa retirada como escritor profesional, retomando a súa carreira de profesor de secundaria<ref>{{Cita web|url=http://susodetoro.blogaliza.org/2010/04/22/despidiendome/|páxina-web=Suso DE Toro – blog?|título=DESPEDÍNDOME|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111107091435/http://susodetoro.blogaliza.org/2010/04/22/despidiendome/|data-acceso=20 de xuño 2018|lingua=gl|dataarquivo=07 de novembro de 2011|urlmorta=yes}}</ref>. Nas [[Eleccións ao Parlamento Europeo de 2014]] concorreu na lista [[Os Pobos Deciden]]<ref>[http://anamiranda.eu/2014/03/25/presentamos-a-nosa-candidatura-para-as-eleccions-europeas/ "Presentamos a nosa candidatura para as eleccións europeas"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407092653/http://anamiranda.eu/2014/03/25/presentamos-a-nosa-candidatura-para-as-eleccions-europeas/ |data=07 de abril de 2014 |date=07 de abril de 2014 }}, páxina web de [[Ana Miranda Paz]], 25 de marzo de 2014.</ref>. En abril de 2014 foille concedida a [[Creu de Sant Jordi]]<ref>{{cita novas|url=http://www.lavanguardia.com/cultura/20140401/54404616251/suso-de-toro-blequa-creu-de-sant-jordi.html|título=Suso de Toro, Jaume Cabré y Blequa, Creu de Sant Jordi|xornal=[[La Vanguardia]]|data=1 de abril de 2014|lingua=es}}.</ref>. == Obra == === Narrativa === * ''Caixón desastre'' ([[1983]], Universidade de Santiago). Premio "Galicia" de Literatura da Universidade de Santiago. * ''[[Polaroid (1986)|Polaroid]]'' (ISBN 84-9757-010-3, [[1986]], [[Xerais]]). [[Premios da Crítica de Galicia|Premio da crítica de Galiza]]. Foi traducida ao inglés.<ref>{{Cita web|título=Polaroid|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=6708|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131300/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=6708|url-morta=yes}}</ref> * ''Land Rover'' (ISBN 84-8302-249-4, [[1988]], Xerais). Finalista do Premio Xerais. Foi traducida ao castelán,<ref>{{Cita web|título=Land Rover|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=2941|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131300/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=2941|url-morta=yes}}</ref> ao asturiano,<ref>{{Cita web|título=Land Rover|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1517|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131300/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1517|url-morta=yes}}</ref> ao francés<ref>{{Cita web|título=Land Rover|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4192|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131303/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4192|url-morta=yes}}</ref> e ao búlgaro.<ref>{{Cita web|título=ЛЕНД РОВЪР|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=6016|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131308/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=6016|url-morta=yes}}</ref> * ''[[Ambulancia (novela)|Ambulancia]]'' (ISBN 84-8302-339-3, [[1990]], Xerais). Foi traducida ao castelán,<ref>{{Cita web|título=Ambulancia|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3015|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180328164725/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3015|dataarquivo=28 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> ao grego<ref>{{Cita web|título=Asthenoforo|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3308|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180328165910/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3308|dataarquivo=28 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> e ao checo.<ref>{{Cita libro|título=Suso de Toro: Když se tahá revolver|url=https://books.google.es/books?id=ln-UfZEl11cC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false|editorial=Baronet Publishers|data=2004|ISBN=978-80-7214-650-5|lingua=cs|nome=Suso de|apelidos=Toro}}</ref> * ''Miles de Castromiles'' ([[1992]], [[Contos do Castromil]]). * ''Unha pouca cinza'' (1992, [[Biblioteca 114]], [[Editorial Compostela]]). * ''Tic-tac'' (ISBN 84-406-3725-X, [[1993]], Ediciones B), [[Premio da Crítica de narrativa galega|Premio da Crítica Española]], e cualificada por [[Basilio Losada]] como unhas das mellores novelas da literatura galega. Foi traducida ao castelán,<ref>{{Cita web|título=Tic-Tac|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1928|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131313/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1928|url-morta=yes}}</ref> ao neerlandés<ref>{{Cita web|título=Tik-Tak|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1651|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131313/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1651|url-morta=yes}}</ref> e ao inglés.<ref>{{Cita web|título=Tick-Tock|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=6707|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|lingua=|apelidos=X|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131313/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=6707|url-morta=yes}}</ref> * ''[[A sombra cazadora]]'' (ISBN 84-7507-962-8, [[1994]], Xerais). Foi traducida ao castelán,<ref>{{Cita web|título=La sombra cazadora|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3896|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171012150223/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3896|dataarquivo=12 de outubro de 2017|urlmorta=yes}}</ref> ao catalán,<ref>{{Cita web|título=L'ombra caçadora|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1499|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171012150218/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1499|dataarquivo=12 de outubro de 2017|urlmorta=yes}}</ref> ao portugués<ref>{{Cita web|título=A Sombra caçadora|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=2950|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171012150440/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=2950|dataarquivo=12 de outubro de 2017|urlmorta=yes}}</ref> e ao inglés.<ref>{{Cita web|título=The Hunting Shadow|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=5878|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171012150442/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=5878|dataarquivo=12 de outubro de 2017|urlmorta=yes}}</ref> * ''Calzados Lola (O dano e a absolución)'' (ISBN 84-8302-176-5, [[1997]], Xerais), [[Premio Blanco Amor]]. Foi traducida ao castelán.<ref>{{Cita web|título=Calzados Lola|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1930|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131316/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1930|url-morta=yes}}</ref> * ''Círculo: da materia dos soños'' (ISBN 84-8302-317-2, [[1998]], Xerais),<ref>[[Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg|20px]] [http://bvg.udc.es/videos_obra/circulo.wmv Suso de Toro lendo un fragmento de ''Círculo: da materia dos soños''.]</ref> no que volve a aparecer Nano, un dos personaxes de Tic-Tac. * ''Non volvas: filla da madrugada'' (ISBN 84-8302-498-5, [[2000]], Xerais), [[Premio da Crítica de narrativa galega|Premio da Crítica Española]]. Foi traducida ao castelán.<ref>{{Cita web|título=No vuelvas|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=3307&tipotra=1|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=19 de maio de 2021}}</ref> * ''Servicio de urxencias'' (ISBN 84-8302-827-1, [[2002]], Xerais), recolleita de guións da serie ''[[Servicio de urxencias]]'' (1989) * ''[[Trece badaladas]]'' (ISBN 84-8302-788-7, [[2002]], Xerais). Foi traducida ao castelán,<ref>{{Cita web|título=Trece campanadas|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3011|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-27|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180327212054/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3011|dataarquivo=27 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> ao catalán,<ref>{{Cita web|título=Tretze campanades|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3013|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-27|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180327212023/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3013|dataarquivo=27 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> ao checo<ref>{{Cita web|título=Třináctý úder zvonu|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4572|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-27|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180327212021/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4572|dataarquivo=27 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> e ao francés.<ref>{{Cita web|título=Le trezième coup de minuit|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3622|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-27|lingua=|apelidos=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180327212056/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3622|dataarquivo=27 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> * ''O príncipe manco'' (onde agrupa ''Tic-Tac'' e ''Círculo'', ISBN 84-264-1472-9, [[2004]]). * ''Home sen nome'' (ISBN 84-9782-447-4, [[2006]], Xerais). Foi traducida ao castelán,<ref>{{Cita web|título=Hombre sin nombre|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=3016&tipotra=1|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=19 de maio de 2021}}</ref> ao catalán<ref>{{Cita web|título=Home sense nom|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3017|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131324/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3017|url-morta=yes}}</ref> e ao italiano.<ref>{{Cita web|título=Uomo senza nome|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3303|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131324/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3303|url-morta=yes}}</ref> * ''Sete palabras'' (ISBN 978-84-9914-029-2, [[2009]], Xerais). Foi traducida ao castelán.<ref>{{Cita web|título=Siete palabras|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=5077&tipotra=1|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=19 de maio de 2021}}</ref> * ''Somnámbulos'' (ISBN 978-84-9914-757-4, [[2014]], Xerais).<ref>[http://image.casadellibro.com/a/l/t0/74/9788499147574.jpg Imaxe da portada de ''Somnámbulos]</ref> * ''[[Fóra de si]]'' (ISBN 978-84-9121-314-7, [[2018]], Xerais). *''Un señor elegante'' ([[2020]]). Xerais. 544 páxs. ISBN 978-84-9121-766-4. ePub: ISBN 978-84-9121-765-7. A historia da familia Baltar.<ref>{{Cita web|título=Ficha do libro. Editorial Xerais|url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=6465449|páxina-web=www.xerais.gal|data-acceso=2020-11-12}}</ref> [[2021]]: [[Premio Follas Novas do Libro Galego]]<ref>{{Cita web|título=Gañadoras da sexta edición dos premios Follas Novas do Libro Galego 2021|url=https://www.editorasgalegas.gal/ganadoras-da-sexta-edicion-dos-premios-follas-novas-do-libro-galego-2021/|páxina-web=Asociación Galega de EDITORAS|data=2021-05-15|data-acceso=2021-05-16|lingua=gl-ES}}</ref>.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Otero|nome=Inma|data=Abril, maio, xuño 2021|título=Eloxio á dignidade|revista=Grial|ISSN=0017-4181|volume=LIX|páxinas=94-95|número=230}}</ref> Foi traducida ao castelán<ref>{{Cita web|título=Un señor elegante|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=7672|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2022-01-27}}</ref> e ao catalán.<ref>{{Cita web|título=Un senyor elegant|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=7673|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2022-01-27}}</ref> === Teatro === * ''Unha rosa é unha rosa'' (ISBN 84-8302-099-8, [[1996]], Xerais). === Literatura infantil e xuvenil === * ''Conta saldada'' (ISBN 84-8224-056-0, [[1996]], Xerais). Foi traducida ao castelán<ref>{{Cita web|título=Cuenta saldada|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1929|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131324/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=1929|url-morta=yes}}</ref> e ao catalán.<ref>{{Cita web|título=Compte saldat|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=1498&tipotra=1|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=19 de maio de 2021}}</ref> * ''Morgún'' (ISBN 84-9782-053-3, [[2003]], Xerais). Foi traducida ao castelán.<ref>{{Cita web|título=Morgún|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3018|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131327/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3018|url-morta=yes}}</ref> === Xornalismo e ensaio === * ''[[Camilo Nogueira Román|Camilo Nogueira]] e outras voces: unha memoria da esquerda nacionalista'' (ISBN 84-7507-601-7, [[1991]], Xerais). * ''F. M'' ([[1991]], [[Edicións Positivas|Positivas]]). * ''Parado na tormenta'' (ISBN 84-8288-061-6, [[1996]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]]). * ''Eterno retorno'' ([[1996]]). * ''O país da brétema: Unha viaxe no tempo pola cultura celta'' (ISBN 84-03-09204-0, [[2000]], El País-Aguilar). Foi traducida ao castelán.<ref>{{Cita web|título=El pueblo de la niebla. Un viaje en el tiempo por la cultura celta|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4571|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131327/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4571|url-morta=yes}}</ref> * ''A carreira do salmón'' (ISBN 84-8302-703-8, [[2001]], Xerais). * ''Nunca máis Galiza á intemperie'' (ISBN 84-8302-932-4, [[2002]], Xerais). Foi traducida ao catalán.<ref>{{Cita web|título=Mai més: diari urgent d'una catàstrofe|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3570|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131330/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3570|url-morta=yes}}</ref> * ''Españois todos: As cartas sobre a mesa'' (ISBN 84-9782-089-4, [[2004]], Xerais). Foi traducida ao catalán.<ref>{{Cita web|título=Espanyols tots|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3602|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131335/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=3602|url-morta=yes}}</ref> * ''Ten que doer: literatura e identidade'' (ISBN 84-9782-098-3, [[2004]], Xerais). * ''Outra idea de España: Mar de fondo'' (ISBN 84-9782-308-7, [[2005]], Xerais). Foi traducida ao castelán<ref>{{Cita web|título=Otra idea de España|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4325|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131335/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4325|url-morta=yes}}</ref> e ao catalán.<ref>{{Cita web|título=Una altra idea d'Espanya|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4324|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-26|data-arquivo=08 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200608131335/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=4324|url-morta=yes}}</ref> * ''Outra Galiza'' (ISBN 978-84-9782-851-2, [[2008]], Xerais). * ''Inmateriais'' (ISBN 978-84-9914-502-0, [[2013]], Xerais). * ''Humildar. Rituais despois de Deus'' (ISBN 978-84-9121-193-8, [[2017]], Xerais). * ''Dentro da literatura'' ([[2019]], Xerais). [[Ficheiro:Suso de Toro e Ana Cabaleiro.jpg|miniatura|Presentando, con [[Ana Cabaleiro]], ''Dentro da literatura'' na Libraría Paz de Pontevedra o 6/4/2019]] === Coautor === * ''O quiquiriquí e outras narracións. Traballos premiados no 8º concurso de narracións curtas Modesto R. Figueiredo do Pedrón de Ouro'' (ISBN 84-7492-203-8, [[1983]], [[Edicións do Castro]]). * ''O relato breve. Escolma dunha década (1980-1990)'' (ISBN 84-7154-738-4, 1990, Galaxia). * ''Contos da xustiza'' (1991, Ir Indo). * ''Polos camiños da literatura: escritores galegos do [[PEN Clube de Galicia|PEN]]'' (1993, Xunta de Galicia/PEN Clube). * ''Ruta [[Rosalía de Castro|Rosalía]] 1993'' (1993, [[Caixa Galicia]]). * ''Berra liberdade: Escritores galegos por Amnistía Internacional'' (ISBN 84-8288-034-9, [[1995]], Galaxia). * ''Relato contemporáneo'' (ISBN 84-7507-965-2, [[1995]], Xerais) * ''Construír a paz'' (ISBN 84-8302-060-2, [[1996]], Xerais). * ''Unha liña no ceo (58 narradores galegos 1979-1996)'' (ISBN 84-8302-000-9, [[1996]], Xerais). * ''Novo do trinque'' (ISBN 84-605-6355-3, [[1997]], [[BNG]]). * ''Palabras con fondo: un compromiso dos escritores de Galicia coa cooperación e a solidariedade internacional'' (ISBN 84-7824-370-4, [[2001]], Fondo Galego de Solidariedade Internacional). * ''Poetas e narradores nas súas voces (Vol. 1)'' (ISBN 84-95415-25-7, [[2001]], [[Consello da Cultura Galega]]). * ''Longa lingua: os contos da mesa'' (ISBN 84-8302-812-3, [[2002]], Xerais). * ''Materia prima: relatos contemporáneos'' (ISBN 84-8302-840-9, [[2002]], Xerais). * ''Contos dende a Arquitectura'' (ISBN 84-7824-427-1, [[2003]]). * ''Narradio: 56 historias no ar'' (ISBN 84-8302-945-6, [[2003]], Xerais). * ''Educación e Paz III. Literatura galega pola Paz'' ([[2008]], Xerais). * ''From the beginning of the sea (De onde comeza o mar)'' (2008, Foreign Demand). A finais dos 90 publicou na [[Internet]] ''Botelha ao mar'', un diario de aforismos que ollado en retrospectiva pode considerarse o primeiro [[blog]] escrito en lingua galega{{Cómpre referencia}}, primeiro en Blogspot e logo en Blogaliza. Non quedan capturas dos arquivos orixinais do blog en Blogspot,<ref>[http://botelhaomar.blogspot.com/ botelhaomar.blogspot.com/]</ref> pero si algunhas copias grazas as capturas de [[Internet Archive]] no caso dos posts na desaparecida comunidade de blogs en galego [[Blogaliza]].<ref>{{Cita web|url=http://susodetoro.blogaliza.org/|páxina-web=|título=Suso DE Toro – blog?|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180422045746/http://susodetoro.blogaliza.org/|data-acceso=20 de xuño de 2018|lingua=es, gl|dataarquivo=22 de abril de 2018|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === {{Refempeza}} * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxina= |localización=[[Vigo]] |editorial=[[Editorial Galaxia]] |isbn=84-8288-019-5 |ref=harv }} {{Reftermina}} === Ligazóns externas === * {{Cita web|url=http://susodetoro.blogaliza.org/|data-publicación=26/8/2017|páxina-web=Suso DE Toro – blog?|título=Suso DE Toro – blog?|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180422045746/http://susodetoro.blogaliza.org/|data-acceso=20/6/2018|lingua=gl, es|dataarquivo=22/04/2018|url-morta=unfit}} * {{Cita web|url=http://botelhaaomar.blogaliza.org/|páxina-web=|título=BOTELHA AO MAR de Suso de Toro|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160422020115/http://botelhaaomar.blogaliza.org/|data-acceso=20/6/2018|dataarquivo=22/04/2016|url-morta=unfit}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=XesToro Ficha de Suso de Toro] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. * [https://sites.google.com/a/iesgarciabarros.org/literatura-galega-do-s/entrevistas-12-13/susodetoro Entrevista de Literatura Galega do S.XX] do alumnado do IES Manuel García Barros. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Toro, Suso}} [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Nados en Santiago de Compostela]] [[Categoría:Guionistas de Galicia]] [[Categoría:Premios María Casares]] [[Categoría:Premio Nacional de Narrativa de España]] [[Categoría:Nados en 1956]] [[Categoría:Premio Blanco Amor]] [[Categoría:Escritores de literatura infantil de Galicia]] [[Categoría:Premio Creu de Sant Jordi]] [[Categoría:Profesores de educación secundaria]] 465aj6prabldhea3n6x9zze3t9ydy5r 0 14835 6148020 6080325 2022-08-02T07:14:28Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 5 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Elemento químico |bgcolor = ffc0c0 |nome = Titanio |anterior = [[Escandio]] |posterior = [[Vanadio]] |símbolo = Ti |número = 22 |superior = - |inferior = [[Circonio|Zr]] |serie_química = [[Metal de transición]] |espectro=Titanium spectrum visible.png |grupo = [[elementos do grupo 4|4]] |período = [[elementos do período 4|4]] |bloque = [[elementos do bloque d|d]] |densidade = 4507 |aparencia = Prateado |imaxe=Titan-crystal_bar.JPG |imaxe_tamaño=300px |CAS = 7440-32-6 |EINECS = 231-142-3 |dureza=6.0 |masa_atómica = 47,867(1)<ref>{{Cita web|url=http://www.ciaaw.org/atomic-weights.htm|título=Standard Atomic Weights|editorial=Commision on Isotopic Abundances and Atomic Weights|data-acceso=16 de outubro de 2015}}</ref> |radio_medio = |radio_atómico = 147 |radio_covalente = 160±8 |radio_van_der_waals = |configuración_electrónica = <nowiki>[</nowiki>[[Argon|Ar]]<nowiki>]</nowiki>3[[orbital|d]]²4[[orbital|s]]² |electróns_por_nivel = |estados_oxidación = '''4''', 3, 2, 1, −1,<ref>{{cita publicación periódica|autor=Andersson, N.|título=Emission spectra of TiH and TiD near 938 nm|url=http://bernath.uwaterloo.ca/media/257.pdf|revista=J. Chem. Phys.|volume=118|ano=2003|páxina=10543|doi=10.1063/1.1539848|bibcode=2003JChPh.118.3543A|display-authors=etal|data-acceso=16 de outubro de 2015|urlmorta=yes|dataarquivo=09 de febreiro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120209151538/http://bernath.uwaterloo.ca/media/257.pdf}}</ref> |óxido = [[anfótero]] |estrutura_cristalina = hexagonal |estado = [[Sólido]] |P_fusión = 1941 |P_ebulición = 3560 |E_fusión = 14,15 |E_vaporización = 425 |T_crítica = |P_crítica = |volume_molar = |presión_vapor = 0,49 |velocidade = 5090 |electronegatividade = 1,54 |calor_específica = 520 |cond_eléctrica = 2,34 x 10<sup>6</sup> |cond_térmica = 21,9 |E_ionización1 = 658,8 |E_ionización2 = 1309,8 |E_ionización3 = 2652,5 |isótopo1_nm = 44 |isótopo1_abundancia = [[Radioisótopo sintético|Sintético]] |isótopo1_p_semidesintegración = 63 anos |isótopo1_modo_desintegración = [[captura electrónica|ε]] |isótopo1_enerxía = 0,268 |isótopo1_produto = [[escandio|<sup>44</sup>Sc]] |isótopo2_nm = 46 |isótopo2_abundancia = 8.0% |isótopo2_neutróns = 24 |isótopo3_nm = 47 |isótopo3_abundancia = 7,3% |isótopo3_neutróns = 25 |isótopo4_nm = 48 |isótopo4_abundancia = 73,8% |isótopo4_neutróns = 26 |isótopo5_nm = 49 |isótopo5_abundancia = 5,5% |isótopo5_neutróns = 27 |isótopo6_nm = 50 |isótopo6_abundancia = 5,4% |isótopo6_neutróns = 28 }} O '''titanio''' é un [[elemento químico]] de símbolo '''Ti''' e [[número atómico]] 22 que se sitúa no grupo 4 da [[táboa periódica dos elementos]]. É un [[metal de transición]] de cor gris, baixa [[densidade]] e gran dureza. É moi resistente á [[corrosión]] por [[auga do mar]], [[auga rexia]] e [[cloro]].<ref name="LANL"/> Foi descuberto en [[Cornualles]], [[Gran Bretaña]], por [[William Gregor]] en 1791 e [[Martin Heinrich Klaproth]] nomeouno así polos [[Titán (mitoloxía)|titáns]] da [[mitoloxía grega]]. Este elemento dáse en diversos depósitos de [[mineral|minerais]], principalmente de [[rútilo]] e [[ilmenita]], que se distribúen amplamente pola [[codia terrestre]] e a [[litosfera]], ademais de formar parte de moitas formas de vida, [[rocha]]s, [[corpo de auga|corpos de auga]] e [[solo]]s.<ref name="EBC"/> A extracción deste metal dende o mineral realízase por medio do [[método de Kroll]]<ref name="LANL"/> ou polo [[método de Hunter]]. O composto máis común é o [[dióxido de titanio]], habitual na [[fotocatálise]] e usado na manufactura de [[pigmento]]s de cor branca.<ref name="HistoryAndUse">{{cita libro|apelidos=Krebs|nome=Robert E.|título=The History and Use of Our Earth's Chemical Elements: A Reference Guide|url=https://archive.org/details/historyuseofoure0000kreb|edición=2ª|editorial=Greenwood Press|lugar=Westport, CT|isbn=0-313-33438-2|data=2006}}</ref> Outros compostos habituais inclúen o [[tetracloruro de titanio]] (TiCl<sub>4</sub>), un compoñente [[catálise|catalizador]], e o [[tricloruro de titanio]] (TiCl<sub>3</sub>), empregado coma catalizador na produción de [[polipropileno]].<ref name="EBC"/> O titanio pode formar [[aliaxe]]s co [[ferro]], o [[aluminio]], o [[vanadio]] e o [[molibdeno]] entre outros elementos, producindo aliaxes lixeiras e resistentes para aplicacións aeroespaciais ([[motor de reacción|motores de reacción]], [[mísil]]es e [[nave espacial|naves espaciais]]), aplicacións militares, aplicacións industriais (produtos químicos e petroquímicos, [[Desalinización|plantas de desalinización]]), na automoción, para [[prótese (medicina)|próteses médicas]] e implantes [[ortopedia|ortopédicos]], instrumentos e [[implante dental|implantes]] dentais, aparellos [[deporte|deportivos]], [[xoia|xoiería]] ou [[teléfono móbil|teléfonos móbiles]] entre outras aplicacións.<ref name="EBC"/> As dúas propiedades máis útiles deste metal son a resistencia á corrosión e a maior proporción de dureza-densidade de tódolos elementos metálicos.<ref>{{Harvnb|Donachie|1988|p=11}}</ref> Cando non se atopa nunha aliaxe, o titanio é igual de forte que algúns [[aceiro]]s, pero presentando unha menor densidade que estes.<ref name="Barksdale1968p738">{{harvnb|Barksdale|1968|p=738}}</ref> Ten dúas formas [[alotropía|alotrópicas]]<ref name="TICE6th">{{cita enciclopedia|título=Titanium|enciclopedia=Columbia Encyclopedia|edición=6ª|data=2000–2006|editorial=Columbia University Press|lugar=Nova York|isbn=0-7876-5015-3}}</ref> e cinco [[isótopo]]s naturais que van dende <sup>46</sup>Ti ata <sup>50</sup>Ti, sendo <sup>48</sup>Ti o máis [[abundancia natural|abundante]] deles.<ref name="EnvChem">{{cita web|url=http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Ti-pg2.html#Nuclides|título=Periodic Table of Elements: Ti – Titanium|data-acceso=26 de decembro de 2006|autor=Barbalace, Kenneth L.|data=2006}}</ref> == Características == === Propiedades físicas === O titanio é o [[elemento químico|elemento]] [[metal|metálico]] que posúe a maior proporción de dureza-densidade.<ref name="TICE6th"/> É un metal forte, cunha baixa [[densidade]] e alta [[ductilidade]] (especialmente en ambientes libres de [[osíxeno]]),<ref name="EBC">{{cita enciclopedia|enciclopedia=Encyclopædia Britannica|título=Titanium|data=2006|url=http://www.britannica.com/eb/article-9072643/titanium|data-acceso=29 de decembro de 2006}}</ref> de [[cor]] branca metálica.<ref name="Stwertka1998"/> O seu [[punto de fusión]] é relativamente alto, por riba dos 1650&nbsp;°C (1920&nbsp;K), o que fai que sexa útil como [[metal refractario]]. É [[paramagnetismo|paramagnético]] e presenta baixa [[condutividade eléctrica]] e [[condutividade térmica|térmica]].<ref name="EBC"/> As aliaxes comerciais de titanio, cunha pureza do 99,2%, teñen unha [[tensión de rotura]] duns 434 [[Pascal (unidade)|MPa]] (63.000 psi), equivalente á das aliaxes comúns de [[aceiro]] pero cunha menor densidade que estas. O titanio ten unha densidade un 60% maior que o [[aluminio]], pero é o dobre de forte que a aliaxe de aluminio máis común 6061-T6.<ref name="Barksdale1968p738"/> Algunhas aliaxes de titanio acadan unha tensión de rotura por riba dos 1400 MPa (200.000 psi).<ref>{{harvnb|Donachie|1988|loc=J.2}}</ref> Porén, o titanio perde resistencia cando se quenta a temperaturas superiores aos 430&nbsp;°C (703&nbsp;K).<ref name="Barksdale1968p734">{{harvnb|Barksdale|1968|p=734}}</ref> O titanio non é tan duro coma algunhas graduacións de aceiro tratado, e o seu traballo a máquina require certas precaucións, xa que pode presentar unións defectuosas de non empregarse os métodos correctos para arrefrialo. Ao igual que as feitas de aceiro, as estruturas de titanio teñen un [[límite de fatiga]] que garante a lonxevidade das súas aplicacións.<ref name="Stwertka1998"/> É un metal [[alotropía|alotrópico]] dimórfico. A súa [[Redes de Bravais|estrutura cristalina]] en estado alfa ten forma hexagonal e tórnase nunha de forma cúbica centrada no corpo ao pasar ao estado beta, a unha temperatura de 882&nbsp;°C (1155&nbsp;K).<ref name="Barksdale1968p734"/> A [[calor específica]] da súa forma alfa increméntase drasticamente ao quentarse ata a temperatura de transición para despois baixar e manterse relativamente constante na forma beta, sen afectarlle a temperatura.<ref name="Barksdale1968p734"/> Ao igual que para o [[circonio]] e o [[hafnio]], existe unha fase adicional omega, termodinamicamente estable a altas presións pero metastable a presión ambiente, que adoita ser hexagonal ou trigonal.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Sikka|nome=S. K.|autor2=Vohra, Y. K. |autor3=Chidambaram, R. |título=Omega phase in materials|revista=Progress in Materials Science|data=1982|volume=27|páxinas=245–310|doi=10.1016/0079-6425(82)90002-0|número=3–4}}</ref> === Propiedades químicas === [[Ficheiro:Titanium in water porbiax diagram.png|miniatura|esquerda|[[Diagrama de Pourbaix]] para o titanio.<ref name="medusa">{{Cita web|autor=Puigdomenech, Ignasi|ano=2004|url=http://www.kth.se/che/medusa|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130605034847/http://www.kth.se/che/medusa|data-arquivo=05 de xuño de 2013|título=Hydra/Medusa Chemical Equilibrium Database and Plotting Software|editorial=KTH Royal Institute of Technology|data-acceso=14 de outubro de 2015|urlmorta=yes}}</ref>]] Ao igual que o [[aluminio]] e o [[magnesio]], o titanio e as súas aliaxes [[oxidación|oxídanse]] cando están expostos ao [[aire]]. O titanio reacciona co osíxeno a temperaturas de 1200&nbsp;°C (1470&nbsp;K) no aire e 610&nbsp;°C (883&nbsp;K) en osíxeno puro, formando [[dióxido de titanio]].<ref name="TICE6th"/> Porén, as reaccións de oxidación en contacto co aire e auga son lentas, debido a [[pasivación]] que forma unha capa de óxido que protexe o resto do metal perante a propia oxidación.<ref name="EBC"/> Esta capa protectora só ten entre 1 e 2 [[nanómetro|nm]] de anchura cando se forma inicialmente, medrando lentamente ata acadar os 25&nbsp;nm nun período de catro anos.<ref name="Emsley2001p453"/> O titanio presenta unha gran resistencia á corrosión, comparable á do [[platino]], capaz de resistir o ataque de ácidos como o [[ácido sulfúrico|sulfúrico]] e outros [[ácido hidroclorídrico|ácidos hidroclorídricos]], así coma solucións de cloro e a maioría de ácidos orgánicos.<ref name="LANL"/> Porén, os ataques de ácidos concentrados si producen unha maior corrosión.<ref>{{cita publicación periódica|título=Pitting Corrosion of Titanium|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-the-electrochemical-society_1994-03_141_3/page/636|revista=J. Electrochem. Soc.|volume=141|número=3|páxinas=636–642|data=1994|autor=Casillas, N.|autor2=Charlebois, S.|autor3=Smyrl, W. H.|autor4=White, H. S.|doi=10.1149/1.2054783}}</ref> O titanio é termodinamicamente moi reactivo, como indica o feito de que o metal comeza a arder antes de acadar o punto de fusión, e a propia fusión só é posible nunha [[atmosfera]] inerte ou no [[baleiro]]. Combínase co cloro a unha temperatura de 550&nbsp;°C (823&nbsp;K),<ref name="LANL"/> reacciona co resto de [[halóxeno]]s e absorbe [[hidróxeno]].<ref name="HistoryAndUse"/> É un dos poucos elementos que arde en gas puro de [[nitróxeno]], reaccionando a unha temperatura de 800&nbsp;°C (1070&nbsp;K) para formar [[nitruro de titanio]], o que causa unha perda de ductilidade no material.<ref name="titaniumindustry">{{cita libro|título=Industrial Applications of Titanium and Zirconium|url = http://books.google.com/books?id=0Adr4zleybgC&pg=PA112|páxina= 112|nome= A. L.|apelidos = Forrest |capítulo= Effects of Metal Chemistry on Behavior of Titanium in Industrial Applications|data=1981}}</ref> === Abundancia === {|class="wikitable" style="float:right; text-align:center; margin-left:0.5em" |+ Produción de rútilo e ilmenita no 2011<ref name=USGS/> ! País !! Miles de <br/>toneladas !! % do total |- |style="text-align:left;"|{{AUS}}||1300||19,4 |- |style="text-align:left;"|{{ZAF}}||1160||17,3 |- |style="text-align:left;"|{{CAN}}||700||10,4 |- |style="text-align:left;"|{{IND}}||574||8,6 |- |style="text-align:left;"|{{MOZ}}||516||7,7 |- |style="text-align:left;"|{{CHN}}||500||7,5 |- |style="text-align:left;"|{{VNM}}||490||7,3 |- |style="text-align:left;"|{{UKR}}||357||5,3 |- |style="text-align:left;"|''Outros países''||1103||16,5 |- |'''Total mundial'''||'''6700'''||'''100''' |} O titanio sempre ocorre naturalmente unido a outros elementos. É o noveno elemento e sétimo metal máis abundante na [[codia terrestre]], supoñendo un 0,63% da súa masa.<ref name="Barksdale1968p732"/> Está presente na maioría de [[rocha ígnea|rochas ígneas]] e [[rocha sedimentaria|sedimentarias]], así coma en diversas formas de vida e [[corpo de auga|corpos de auga]] naturais.<ref name="LANL">{{cita libro | editor = Lide, D. R. | título = CRC Handbook of Chemistry and Physics | edición= 86ª | lugar = Boca Raton (FL) | editorial = CRC Press | ano = 2005 | isbn = 0-8493-0486-5}}</ref><ref name="EBC"/> Dos 801 tipos de rochas ígneas analizadas nun estudo da ''[[Servizo Xeolóxico dos Estados Unidos|United States Geological Survey]]'' 784 contiñan titanio, e a súa proporción no [[solo]] resultou ser de entre 0,5 e 1,5%.<ref name="Barksdale1968p732"/> A súa ocorrencia dáse principalmente nos minerais [[anatasa]], [[brookita]], [[ilmenita]], [[perovskita]], [[rútilo]] e [[titanita]].<ref name="Emsley2001p453">{{harvnb|Emsley|2001|p=453}}</ref> De todos estes minerais, só o rútilo e a ilmenita presentan importancia económica, malia ser difíciles de atopar en altas concentracións. No 2011 extraéronse uns 6 millóns de toneladas de rútilo e uns 0,7 millóns de toneladas de ilmenita en todo o mundo.<ref name=USGS/> Os depósitos máis significativos de ilmenita atópanse en [[Australia]], [[Canadá]], [[China]], [[India]], [[Mozambique]], [[Nova Zelandia]], [[Noruega]], [[Ucraína]] e [[Suráfrica]].<ref name="Emsley2001p453"/> Tamén no 2011 produciuse un total dunhas 186&nbsp;000 toneladas de [[escoura]] de metal de titanio, na súa maioría na China (60&nbsp;000&nbsp;t), [[Xapón]] (56&nbsp;000&nbsp;t), [[Rusia]] (40&nbsp;000&nbsp;t), [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] (32&nbsp;000&nbsp;t) e [[Casaquistán]] (20&nbsp;700&nbsp;t). As reservas totais de titanio na Terra estimáronse nese mesmo ano por riba dos 600 millóns de toneladas.<ref name=USGS/> A concentración molar de titanio nos [[océano]]s é aproximadamente de 4 picomoles. A unha temperatura de 100&nbsp;°C (373&nbsp;K) a concentración na auga estímase en menos de 10<sup>−7</sup> M en pH 7. Non hai evidencias que indiquen cal é o papel biolóxico do titanio, malia que algúns organismos particulares si presentan acumulacións do mesmo en altas concentracións.<ref>{{Cita publicación periódica | doi = 10.1021/cr1002886| título= Bioinorganic Chemistry of Titanium| url = https://archive.org/details/sim_chemical-reviews_2012-03_112_3/page/1863| revista= Chemical Reviews| volume = 112| número= 3| páxinas= 1863| ano= 2012| apelidos1 = Buettner | nome1 = K. M. | apelidos2 = Valentine | nome2 = A. M. }}</ref> Este metal tamén se detectou en [[meteorito]]s, no [[Sol]] e en [[estrela (astronomía)|estrelas]] de tipo M,<ref name="LANL"/> o tipo máis frío de estrelas cunha temperatura na superficie duns 3200&nbsp;°C (3470&nbsp;K).<ref name="Emsley2001p451">{{harvnb|Emsley|2001|p=451}}</ref> As [[rocha]]s traídas dende a [[Lúa]] na misión [[Apolo 17]] están compostas dun 12,1% de TiO<sub>2</sub>.<ref name="LANL"/> === Isótopos === Atópanse 5 [[isótopo]]s estables na natureza: <sup>46</sup>Ti, <sup>47</sup>Ti, <sup>48</sup>Ti, <sup>49</sup>Ti e <sup>50</sup>Ti, sendo <sup>48</sup>Ti o máis abundante deles cun 73,8% de [[abundancia natural]]. Caracterizáronse once [[radioisótopo]]s, sendo os máis estables <sup>44</sup>Ti cun [[período de semidesintegración]] de 63 anos, <sup>45</sup>Ti cun período de 184,8 minutos, <sup>51</sup>Ti cun período de 5,76 minutos e <sup>52</sup>Ti cun período de 1,7 minutos. Para o resto, as súas vidas medias son de menos de 33 segundos, e a maioría de menos de medio segundo.<ref name="EnvChem"/> Os isótopos de titanio teñen [[peso atómico|pesos atómicos]] que van dende 39,99 [[Dalton (unidade)|Da]] (<sup>40</sup>Ti) ata 57,966 Da (<sup>58</sup>Ti). O principal método de desintegración antes do isótopo estable máis abundante <sup>48</sup>Ti é a [[captura electrónica]], mentres que logo deste é a [[desintegración beta]]. Os produtos desta desintegración antes do <sup>48</sup>Ti son isótopos do elemento 21 ([[escandio]]), e os posteriores son isótopos do elemento 23 ([[vanadio]]).<ref name="EnvChem"/> O titanio tórnase radioactivo cando é bombardeado con [[deuterio]], emitindo principalmente [[positrón]]s e [[raio gamma|raios gamma]].<ref name="LANL"/> == Compostos == [[Ficheiro:Titanium nitride coating.jpg|miniatura|50px|Broca de trade recuberta con TiN.]] O [[estado de oxidación]] +4 domina a química do titanio,<ref name="Greenwood1997p958">{{harvnb|Greenwood|Earnshaw|1997|p=958}}</ref> mais tamén son comúns os compostos no estado +3.<ref name="Greenwood1997p970">{{harvnb|Greenwood|Earnshaw|1997|p=970}}</ref> O titanio adopta habitualmente unha xeometría de coordinación octaédrica nos seus compostos, coa notable excepción tetraédrica do TiCl<sub>4</sub>. Os compostos de titanio(IV) presentan un alto grao de unión [[enlace covalente|covalente]] por mor do seu alto estado de oxidación.<ref>{{Cita libro|título=Advanced Chemistry|editorial=OUP Oxford|ano=2000|ISBN=9780199146338|páxina=364|nome1=Michael|apelidos1=Clugston|nome2=Rosalind|apelidos2=Flemming}}</ref> === Óxidos, sulfuros e alcóxidos === O óxido máis importante do titanio é o [[dióxido de titanio]] TiO<sub>2</sub>, que existe principalmente na [[anatasa]], a [[brookita]] e o [[rútilo]], todos eles [[sólido]]s diamagnéticos brancos.<ref name="Emsley2001p453"/> Nestes compostos adóptanse unhas estruturas poliméricas na que o Ti arrodéase de seis [[Ligando (química inorgánica)|ligandos]] de [[óxido]] que se unen con outros centros de Ti.<ref>{{cita publicación periódica| autor1= Banfield, J. F.|autor2= Veblen, D. R.|autor3= Smith, D. J. |título= The identification of naturally occurring TiO<sub>2</sub> (B) by structure determination using high-resolution electron microscopy, image simulation, and distance–least–squares refinement|revista= American Mineralogist|volume=76|páxinas=343-353|url=http://www.minsocam.org/ammin/AM76/AM76_343.pdf |ano =1991}}</ref> O termo [[titanato]] adoita empregarse para facer referencia aos compostos do titanio(IV), coma por exemplo o [[titanato de bario]] (BaTiO<sub>3</sub>).<ref name="G&E">{{cita libro | apelidos1=Greenwood |nome1=Norman N. |apelidos2=Earnshaw |nome2= Alan |ano=1984| título= Chemistry of the Elements | url=https://archive.org/details/chemistryofeleme0000gree |lugar= Oxford | editorial = Pergamon Press| isbn = 0-08-022057-6 | páxinas = [https://archive.org/details/chemistryofeleme0000gree/page/1121 1121]–23|edición=1ª}}</ref> Cunha estrutura coma a da [[perovskita]], este material posúe propiedades [[piezoelectricidade|piezoeléctricas]] e emprégase coma [[transdutor]] na interconversión de [[son]] e [[electricidade]].<ref name="TICE6th"/> Os [[zafiro]]s de estrela e os [[rubí]]s obteñen o seu [[asterismo (xemoloxía)|asterismo]] pola presenza de impurezas do dióxido de titanio.<ref name="Emsley2001p453"/> Coñécense diversos óxidos reducidos do titanio. Ti<sub>3</sub>O<sub>5</sub>, descrito coma Ti(IV)-Ti(III), é un [[semicondutor]] de cor [[púrpura]] producido por redución de TiO<sub>2</sub> con hidróxeno a altas temperaturas,<ref>{{cita publicación periódica|apelidos1=Liu|nome1=Gang|apelidos2=Huang|nome2=Wan-Xia|apelidos3=Yi|nome3=Yong|título=Preparation and Optical Storage Properties of λTi<sub>3</sub>O<sub>5</sub> Powder|revista=Journal of Inorganic Materials|data=26 de xuño de 2013|volume=28|número=4|páxinas=425–430|doi=10.3724/SP.J.1077.2013.12309|lingua=ch}}</ref> empregado industrialmente cando se require cubrir superficies con vapor de dióxido de titanio, xa que se evapora coma TiO puro mentres que TiO<sub>2</sub> se evapora como unha mistura de óxidos e outros depósitos que teñen un índice de refracción variable.<ref>{{Cita publicación periódica|arxiv=1406.0622|apelidos1=Bonardi|nome1=Antonio|título=A new solution for mirror coating in $γ$-ray Cherenkov Astronomy|revista=Experimental Astronomy|volume=38|páxina=1|apelidos2=Pühlhofer|nome2=Gerd|apelidos3=Hermanutz|nome3=Stephan|apelidos4=Santangelo|nome4=Andrea|data=2014|doi=10.1007/s10686-014-9398-x|bibcode=2014ExA....38....1B}}</ref> Outros óxidos habituais son o óxido de titanio(III) Ti<sub>2</sub>O<sub>3</sub> e o óxido de titanio(II) TiO.<ref name="Greenwood1997p962">{{harvnb|Greenwood|Earnshaw|1997|p=962}}</ref> Os [[alcóxido]]s de titanio(IV), preparados mediante reacción de TiCl<sub>4</sub> con [[alcol|alcoholes]], son compostos incoloros que se converten no dióxido ao reaccionar con auga. Son de utilidade industrial para depositar TiO<sub>2</sub> sólido mediante o [[proceso sol-gel]]. O [[isopropóxido de titanio]] emprégase na síntese de compostos orgánicos por medio da [[epoxidación de Sharpless]].<ref name="hydro">{{cita publicación periódica| apelidos1 = Hanaor| nome1 = D.A.H.| apelidos2 = Chironi| nome2 = I.| apelidos3 = Karatchevtseva| nome3 = I.| apelidos4 = Triani| nome4 = G.| apelidos5 = Sorrell| nome5 = C.C.| título= Single and Mixed Phase TiO<sub>2</sub> Powders Prepared by Excess Hydrolysis of Titanium Alkoxide| revista= Advances in Applied Ceramics| ano= 2012| volume= 111| número= 3| páxinas= 149–158| url= http://www.scribd.com/doc/91767773/Single-and-Mixed-Phase-TiO2-Powders-by-hydrolysis-of-Ti-isopropoxide| doi= 10.1179/1743676111Y.0000000059}}</ref> === Nitruros e carburos === O [[nitruro de titanio]] (TiN) ten unha dureza equivalente ao [[zafiro]] e o [[carburo de silicio]] (9,0 na [[escala de Mohs]]),<ref>{{cita web|url=http://www.rpi.edu/~schubert/Educational-resources/Materials-Hardness.pdf|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130731160534/http://homepages.rpi.edu/~schubert/Educational-resources/Materials-Hardness.pdf|data-arquivo=31 de xullo de 2013|título=The hardness scale introduced by Friederich Mohs|autor=Schubert, E.F.|data-acceso=14 de outubro de 2015|urlmorta=yes}}</ref> e emprégase habitualmente coma cuberta de ferramentas industriais de corte.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Truini|nome=Joseph|título=Drill Bits|url=https://archive.org/details/sim_popular-mechanics_1988-05_165_5/page/91|revista=Popular Mechanics|editorial=Hearst Magazines|volume=165|data=1988|número=5|páxina=91|issn=0032-4558}}</ref> Tamén se emprega coma recubrimento decorativo de cor dourada e coma metal de barreira na fabricación de [[semicondutor]]es.<ref>{{cita libro|apelidos=Baliga|nome=B. Jayant|título=Silicon carbide power devices|url=https://archive.org/details/siliconcarbidepo00bali|editorial=World Scientific|data=2005|páxina=[https://archive.org/details/siliconcarbidepo00bali/page/n112 91]|isbn=981-256-605-8}}</ref> O [[carburo de titanio]] tamén posúe unha gran dureza e emprégase así mesmo en ferramentas de corte.<ref>{{Cita libro|título=Springer Handbook of Mechanical Engineering|url=https://archive.org/details/handbookmechanic00grot|páxina=[https://archive.org/details/handbookmechanic00grot/page/n650 629]|nome=Karl-Heinrich|apelidos=Grote|nome2=Erik K.|apelidos2=Antonsson|ano=2009|ISBN=9783540491316|editorial=Springer Science & Business Media}}</ref> === Haluros === [[Ficheiro:TiCl3.jpg|miniatura|dereita|120px|Solución acuosa de [[tricloruro de titanio]].]] O [[tetracloruro de titanio]] TiCl<sub>4</sub><ref>{{cita libro|url=http://books.google.com/?id=tIPFfYW304IC&pg=PA10|páxina=10|título=Titanium: industrial base, price trends, and technology initiatives|editorial=Rand Corporation|data=2009|isbn=0-8330-4575-X|autor=Seong, S.|nome2= O|apelidos2= Younossi|nome3= B. W.|apelidos3= Goldsmith}}</ref> é un [[líquido]] [[volatilidade|volátil]] que no aire provoca unha [[hidrólise]] emitindo un fume branco.<ref>{{Cita web|url=http://avogadro.chem.iastate.edu/MSDS/TiCl4.htm|editorial=Iowa State University|título=Material Safety Data Sheet - Titanium(IV) chloride|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140319063249/http://avogadro.chem.iastate.edu/MSDS/TiCl4.htm|data-arquivo=19 de marzo de 2014|urlmorta=yes|data-acceso=14 de outubro de 2015}}</ref> O TiCl<sub>4</sub> prodúcese por medio do [[método de Kroll]] durante a conversión de minerais de titanio a dióxido de titanio.<ref>{{cita libro|apelidos=Johnson|nome=Richard W.|título=The Handbook of Fluid Dynamics|editorial=Springer|data=1998|páxinas=38–21|isbn=3-540-64612-4|url=http://books.google.com/?id=JBTlucgGdegC}}</ref> O seu uso é estendido na [[química orgánica]] coma [[ácido Lewis]].<ref>{{cita libro|apelidos=Coates|nome=Robert M.|autor2=Paquette, Leo A. |título=Handbook of Reagents for Organic Synthesis|editorial=John Wiley and Sons|data=2000|páxina=93|isbn=0-470-85625-4|url=http://books.google.com/?id=xxYjJgupBSMC}}</ref> O [[tetraioduro de titanio]] TiI<sub>4</sub> xérase durante o [[proceso van Arkel]] para a produción de metal de titanio de alta pureza.<ref>{{cita publicación periódica| doi = 10.1002/zaac.19251480133 | título= Darstellung von reinem Titanium-, Zirkonium-, Hafnium- und Thoriummetall | nome= A. E. | apelidos= van Arkel |autor2=de Boer, J. H. | volume = 148 | número= 1 | páxinas=345–350 | ano= 1925 | revista= Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie | lingua= de}}</ref> O titanio(III) e o titanio(II) tamén forman cloruros estables. Un exemplo notable é o [[tricloruro de titanio]] TiCl<sub>3</sub>, usado coma [[catálise|catalizador]] na produción de [[poliolefina]]s e coma axente redutor na química orgánica.<ref>{{Cita libro|título=Alkene Polymerization Reactions with Transition Metal Catalysts|editorial=Elsevier Science|serie=Studies in Surface Science and Catalysis|volume=173|ISBN= 978-0444532152|en=Ch. 4|ano=2008|edición=1ª|nome=Yury|apelidos=Kissin}}</ref> === Compostos organometálicos === Os compostos de titanio cumpren un papel [[catálise|catalizador]] importante na [[polimerización]], polo que os compostos con ligazóns Ti-C foron estudados de forma intensiva. Os compostos deste tipo máis comúns son o [[dicloruro de titanoceno]] ((C<sub>5</sub>H<sub>5</sub>)<sub>2</sub>TiCl<sub>2</sub>), o [[reactivo de Tebbe]] (C<sub>5</sub>H<sub>5</sub>)<sub>2</sub>TiCH<sub>2</sub>ClAl(CH<sub>3</sub>)<sub>2</sub> e o [[reactivo de Petasis]] (Cp<sub>2</sub>Ti(CH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>). O titanio forma tamén compostos carbonilos, coma por exemplo o [[dicarbonilo de titanoceno]] (C<sub>5</sub>H<sub>5</sub>)<sub>2</sub>Ti(CO)<sub>2</sub>.<ref>{{Cita libro|apelidos=Hartwig|nome= J. F.|ano=2010|título=Organotransition Metal Chemistry, from Bonding to Catalysis|editorial=University Science Books|lugar=Nova York|ISBN=189138953X}}</ref> == Historia == [[Ficheiro:Martin Heinrich Klaproth.jpg|miniatura|[[Martin Heinrich Klaproth]] nomeou así o titanio polos [[Titán (mitoloxía)|titáns]] da [[mitoloxía grega]].]] O titanio foi descuberto dentro dun [[mineral]] en [[Cornualles]], [[Gran Bretaña]] en 1791 polo [[clero|clérigo]] e [[xeoloxía|xeólogo]] afeccionado [[William Gregor]], que por aquel entón era o pastor da parroquia de [[Creed, Cornualles|Creed]].<ref name="Emsley2001p452" /> Recoñeceu a presenza dun novo elemento na [[ilmenita]]<ref name="HistoryAndUse"/> ao atopar unha area negra nun regato na [[Parroquia eclesiástica|parroquia]] de [[Manaccan]] e observou que a area era atraída por un [[imán]].<ref name="Emsley2001p452" /> A súa análise da area determinou a presenza de dous [[óxido]]s de metais: [[óxido de ferro]] (o que provocaba a atracción magnética) e unha proporción dun 45,25% doutro óxido metálico branco que non foi capaz de identificar.<ref name="Barksdale1968p732">{{harvnb|Barksdale|1968|p=732}}</ref> Coma este óxido sen identificar contiña un metal que non cumpría as propiedades de ningún dos elementos coñecidos, informou do seu descubrimento á ''Royal Geological Society of Cornwall'' e a revista científica alemá ''[[Crell's Annalen]]'', dándolle o nome de ''manacanita''.<ref name="Emsley2001p452" /><ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Gregor|nome=William|ano=1791|título=Beobachtungen und Versuche über den Menakanit, einen in Cornwall gefundenen magnetischen Sand|lingua=de|título-trad=Observacións e experimentos relacionados coa manacanita, unha area magnética atopada en Cornualles|revista=Chemische Annalen|volume=1|pp=40-54, 103-119|url=https://books.google.com/books?id=ZFAyAQAAMAAJ&pg=PA40#v=onepage&q&f=false}}</ref> <ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Gregor|nome=William|ano=1791|título=Sur le menakanite, espèce de sable attirable par l'aimant, trouvé dans la province de Cornouilles|título-trad=Sobre a manacanita, unha especie de area magnética atopada no condado de Cornualles|lingua=fr|revista=Observations et Mémoires sur la Physique|volume=39|pp=72-78, 152-160|url=https://archive.org/stream/journaldephysiq23unkngoog#page/n77/mode/1up}}</ref> Sobre o mesmo tempo, [[Franz-Joseph Müller von Reichenstein]] produciu unha substancia semellante que tampouco foi capaz de identificar.<ref name="HistoryAndUse"/> O óxido foi descuberto de novo de forma independente no 1795 polo químico [[prusia]]no [[Martin Heinrich Klaproth]] nun mineral de [[rútilo]] na vila [[Hungría|húngara]] de Boinik, na actual [[Eslovaquia]].<ref name="Emsley2001p452" /><ref>{{Cita publicación periódica|autor=Martin Heinrich Klaproth|url=http://books.google.com/books?id=5zFGAAAAYAAJ&pg=PA233#v=onepage&q&f=false|título=Chemische Untersuchung des sogenannten hungarischen rothen Schörls|título-trad=Investigación química da chamada turmalina húngara|revista=Beiträge zur chemischen Kenntniss der Mineralkörper|volume=1|lugar=Berlín|ano=1795|páxinas=233-244|lingua=de}}</ref> Klaproth atopou que o mineral contiña un novo elemento e deulle o nome de ''titanio'' polos [[titán (mitoloxía)|titáns]] da [[mitoloxía grega]].<ref name="Emsley2001p451"/> Tras saber do descubrimento previo de Gregor, obtivo unha mostra de ''manacanita'' e confirmou que esta contiña titanio.<ref name="Roza2008p8">{{harvnb|Roza|2008|p=8}}</ref> Os procesos coñecidos para a extracción do titanio dende os diversos minerais que o conteñen resultan complicados e custosos. Non é posible reducir o mineral da forma habitual, quentándoo na presenza de [[carbono]], xa que iso produce [[carburo de titanio]].<ref name="Emsley2001p452" /> O titanio metálico puro (99,9%) foi obtido por primeira vez por [[Matthew A. Hunter]] no ''Rensselaer Polytechnic Institute'' ao quentar TiCl<sub>4</sub> con [[sodio]] a unha temperatura de entre 700 e 800&nbsp;°C baixo unha gran [[presión]],<ref name="Roza2008p9">{{harvnb|Roza|2008|p=9}}</ref> proceso coñecido coma o [[método de Hunter]].<ref name="LANL"/> O metal de titanio non foi empregado fora dos laboratorios ata 1932 cando [[William Justin Kroll]] probou que podía producirse mediante a redución de [[tetracloruro de titanio]] (TiCl<sub>4</sub>) con [[calcio]].<ref name="Greenwood1997p955">{{harvnb|Greenwood|Earnshaw|1997|p=955}}</ref> Oito anos despois refinou este proceso empregando [[magnesio]] e [[sodio]], no que sería coñecido coma o [[método de Kroll]].<ref name="Greenwood1997p955"/> Malia que as investigacións continuaron posteriormente de cara a procesos de obtención máis eficientes e baratos, o método de Kroll segue a ser empregado na produción comercial deste metal.<ref name="LANL"/><ref name="HistoryAndUse"/> [[Ficheiro:Titanium metal.jpg|miniatura|esquerda|Esponxa de titanio obtida polo [[método de Kroll]].]] O titanio de gran pureza obtívose tamén en pequenas cantidades cando [[Anton Eduard van Arkel]] e [[Jan Hendrik de Boer]] desenvolveron en 1925 o que sería chamado [[método van Arkel–de Boer]], que facía reaccionar diversos metais con [[iodo]] para descompoñer os ioduros resultantes en filamentos de metal puro.<ref name="VADB">{{cita publicación periódica |apelidos=van Arkel |nome=A. E. |autor2=de Boer, J. H. |título=Preparation of pure titanium, zirconium, hafnium, and thorium metal |revista=Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie |data=1925 |volume=148 |páxinas=345–50 |doi=10.1002/zaac.19251480133}}</ref> Nas décadas de 1950 e 1960 a [[Unión Soviética]] foi pioneira no uso de titanio en aplicacións militares e submarinas,<ref name="Roza2008p9"/> coma por exemplo nos [[submarino]]s [[Submarino clase Alfa|clase Alfa]] e [[Submarino K-278 Komsomolets|K-278 Komsomolets]],<ref>{{cita web |url=http://warfare.be/db/catid/243/linkid/1756/ |urlmorta=yes |data-arquivo=06 de abril de 2016 |título=Submarines: general information |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160406114504/http://warfare.be/db/catid/243/linkid/1756/ |nome=Eugene |apelidos=Yanko |data=2006 |data-acceso=2 de febreiro de 2015 }}</ref> como parte de programas relacionados coa [[guerra fría]].<ref>{{cita publicación periódica |revista=Stainless Steel World |título=VSMPO Stronger Than Ever |páxinas=16–19 |editorial=KCI Publishing B.V. |data=2001 |url=http://www.stainless-steel-world.net/pdf/ssw0107.pdf?issueID=30 |data-acceso=2 de xaneiro de 2007 |número=30 |url-morta=yes |dataarquivo=05 de outubro de 2006 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061005041506/http://www.stainless-steel-world.net/pdf/ssw0107.pdf?issueID=30 }}</ref> Tamén a comezos da década de 1950 comezouse a empregar o titanio de forma extensiva na [[aviación]] militar, particularmente en [[Caza (avión)|cazas]] de gran rendemento coma o [[F-100 Super Sabre]], o [[Lockheed A-12]] e o [[SR-71]].<ref>{{Cita libro|título=Lightweight Materials: Understanding the Basics|lingua=en|nome=Flake C.|apelidos=Campbell|editorial=ASM International|ano=2012|ISBN=9781615039906|p=2}}</ref> Recoñecendo a importancia estratéxica do titanio, o [[United States Department of Defense|Departamento de Defensa]] dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] comezou tamén a apoiar os primeiros esforzos para a súa comercialización.<ref>{{cita informe técnico|título=Titanium: Past, Present, and Future |editorial=National Academy Press |páxina=R9 |autor=National Materials Advisory Board, Commission on Engineering and Technical Systems (CETS), National Research Council |id=NMAB-392 |lugar=Washington, D.C. |url=http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=1712&page=R1 |data=1983}}</ref> Durante toda [[guerra fría]] o titanio foi considerado un material estratéxico polo goberno dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], que mantivo grandes reservas deste metal que foron finalmente esgotadas na década dos 2000.<ref>{{cita libro |título=Strategic and Critical Materials Report to the Congress. Operations under the Strategic and Critical Materials Stock Piling Act during the Period October 2007 through September 2008 |editorial=[[United States Department of Defense]] |páxina=3304 |autor=Defense National Stockpile Center |url=https://www.dnsc.dla.mil/Uploads/Materials/esolomon_5-21-2009_13-29-4_2008OpsReport.pdf |data=2008 |data-acceso=15 de outubro de 2015 |data-arquivo=11 de febreiro de 2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100211093359/https://www.dnsc.dla.mil/Uploads/Materials/esolomon_5-21-2009_13-29-4_2008OpsReport.pdf |url-morta=unfit }}</ref> Segundo datos de 2006, o maior produtor do mundo era a compañía [[Rusia|rusa]] [[VSMPO-Avisma]], que posuía un 29% do mercado mundial deste material.<ref>{{cita novas |data=15 de febreiro de 2006 |título=Boeing's Plan to Land Aeroflot |apelidos=Bush |nome=Jason |xornal=BusinessWeek |url=http://www.businessweek.com/technology/content/feb2006/tc20060215_694672.htm?campaign_id=search |data-acceso=29 de decembro de 2006 |data-arquivo=09 de abril de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090409221829/http://www.businessweek.com/technology/content/feb2006/tc20060215_694672.htm?campaign_id=search |url-morta=unfit }}</ref> Nese mesmo ano, a axencia estadounidense [[DARPA]] premiou con 5,7 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]] a un consorcio de dúas empresas para desenvolver un proceso de fabricación de po de metal de titanio, co propósito de empregalo na creación de obxectos lixeiros e resistentes para as industrias aeroespacial, de transporte e químicas.<ref>{{cita nota de prensa|url=http://www.prnewswire.com/news-releases/us-defense-agency-awards-57-million-to-dupont-and-mer-corporation-for-new-titanium-metal-powder-process-56045122.html |título=U.S. Defense Agency Awards $5.7 Million to DuPont and MER Corporation for New Titanium Metal Powder Process |autor=DuPont |data=12 de setembro de 2006 |data-acceso=1 de agosto de 2009}}</ref> A data de 2015 a esponxa de metal de titanio estaba a ser producida en sete países: [[China]], [[Xapón]], [[Rusia]], [[Casaquistán]], os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], [[Ucraína]] e [[India]].<ref>{{Cita novas|url=http://www.prnewswire.com/news-releases/roskill-information-services-global-supply-of-titanium-is-forecast-to-increase-105243193.html|título=Roskill Information Services: Global Supply of Titanium is Forecast to Increase|data=19 de outubro de 2010|lugar=Londres|xornal=PRNewswire}}</ref><ref>{{Cita novas|título= ISRO's titanium sponge plant in Kerala fully commissioned|url = http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-08-10/news/65415517_1_kmml-isro-indian-space-research-organisation|xornal=The Economic Times|data=10 de agosto de 2015|data-acceso=22 de decembro de 2015}}</ref> == Produción == [[Ficheiro:TitaniumUSGOV.jpg|miniatura|Concentrado de mineral de titanio.]] A produción de metal de titanio ten lugar en catro pasos principais: [[redución (química)|redución]] do [[mineral]] de titanio nunha forma porosa de esponxa, derretido da esponxa, fabricación primaria onde se converte en produtos de propósito xeral coma barras e chapas, e finalmente a fabricación secundaria das formas finais a partir dos produtos primarios.<ref>{{harvnb|Donachie|1988|loc=Ch. 4}}</ref> Ao non ser posible a súa produción mediante a redución do seu dióxido,<ref name="Stwertka1998">{{cita libro|título=Guide to the Elements|url=https://archive.org/details/guidetoelements00stwe|nome=Albert|apelidos=Stwertka|editorial=[[Oxford University Press]]|data=1998|capítulo=Titanium|páxinas= [https://archive.org/details/guidetoelements00stwe/page/81 81]–82|isbn=0-19-508083-1}}</ref> o metal de titanio obtense por medio da redución do [[tetracloruro de titanio]] TiCl<sub>4</sub> con metal de [[magnesio]] no que se coñece coma [[método de Kroll]]. A complexidade deste proceso de produción explica o alto [[valor de mercado]] do titanio,<ref name="Barksdale1968p733">{{harvnb|Barksdale|1968|p=733}}</ref> malia ser un proceso máis barato que o [[método de Hunter]].<ref name="Roza2008p9"/> Para producir o TiCl<sub>4</sub> requirido polo método de Kroll faise unha [[redución carbonotérmica]] en presenza de [[cloro]]. Neste proceso, o gas de cloro atravesa unha mestura quente de [[rútilo]] ou [[ilmenita]] en presenza de [[carbono]]. Tras unha purificación extensiva por [[destilación fraccional]], o TiCl4 redúcese con [[magnesio]] derretido a 800&nbsp;°C (1070&nbsp;K) nunha atmosfera de [[argon]].<ref name="TICE6th"/> O metal de titanio así obtido pode purificarse posteriormente seguindo o [[método de van Arkel–de Boer]], que implica unha descomposición termal de [[tetraioduro de titanio]].<ref name="VADB"/> O proceso máis recente de produción, denominado [[proceso FFC Cambridge]],<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Chen|nome=George Zheng|autor2=Fray, Derek J. |autor3=Farthing, Tom W. |título=Direct electrochemical reduction of titanium dioxide to titanium in molten calcium chloride|revista=[[Nature]]|data=2000|volume=407|número=6802|pmid=11014188|páxinas=361–364|doi=10.1038/35030069|bibcode = 2000Natur.407..361C}}</ref> emprega o po de dióxido de titanio coma [[materia prima]] para a fabricación do metal de titanio. Este proceso ten menos pasos que o método de Kroll, require menos tempo e permite a produción de [[aliaxe]]s ao empregar determinadas mesturas de pos de óxido.<ref name="Roza2008p23">{{harvnb|Roza|2008|p=23}}</ref> As aliaxes máis comúns do titanio obtéñense por medio de redución, coma por exemplo nos casos do cuprotitanio (redución de rútilo con [[cobre]] engadido), do titanio ferrocarbonado (ilmenita reducida con [[coque]] nunha caldeira eléctrica) e do manganotitanio (rútilo con [[manganeso]] ou óxidos de manganeso):<ref name="TI_Encarta2005">{{cita enciclopedia|título=Titanium|enciclopedia=Microsoft Encarta|data=2005|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761569280/Titanium.html|data-acceso=29 de decembro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20061027112633/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761569280/Titanium.html|data-arquivo=27 de outubro de 2006|urlmorta=yes}}</ref> :Titanio ferrocarbonado: 2 FeTiO<sub>3</sub> + 7 Cl<sub>2</sub> + 6 C → 2 TiCl<sub>4</sub> + 2 FeCl<sub>3</sub> + 6 CO (900&nbsp;°C / 1170&nbsp;K) :Manganotitanio: TiCl<sub>4</sub> + 2 Mg → 2 MgCl<sub>2</sub> + Ti (1100&nbsp;°C / 1370&nbsp;K) [[Ficheiro:Titanium products.jpg|miniatura|esquerda|Produtos básicos do titanio.]] Existen ao redor de 50 graduacións designadas de titanio e das súas aliaxes, aínda que só menos da metade destas teñen unha dispoñibilidade comercial inmediata.<ref>{{harvnb|Donachie|1988|p=16}}</ref> A ''[[American Society for Testing and Materials]]'' (ASTM) recoñece 31 graos do titanio e aliaxes, dos que os graos 1 a 4 son comercialmente puros. Estes catro graos diferéncianse entre eles pola variación na súa [[tensión de rotura]] en función do contido en [[osíxeno]], sendo o grao 1 (0,18% de osíxeno) o máis [[ductilidade|dúctil]] e o grao 4 (0,40% de osíxeno) o menos dúctil.<ref name="Emsley2001p453"/> Os restantes graos son aliaxes, cada unha delas deseñada para un propósito específico, ben sexa pola súa ductilidade, resistencia, dureza, [[resistencia eléctrica]], resistencia á deformación, resistencia á [[corrosión]] ou unha combinación destes factores.<ref>{{cita libro|título=Annual Book of ASTM Standards (Volume 02.04: Non-ferrous Metals)|data=2006|autor=ASTM International|lugar=West Conshohocken, PA|en=Sección 2|isbn=0-8031-4086-X|authorlink=American Society for Testing and Materials}}</ref><ref>{{cita libro|título=Annual Book of ASTM Standards (Volume 13.01: Medical Devices; Emergency Medical Services)|data=1998|autor=ASTM International|lugar=West Conshohocken, PA|en=Seccións 2 & 13|isbn=0-8031-2452-X|authorlink=American Society for Testing and Materials}}</ref> As graduacións cubertas pola ASTM e outras aliaxes adicionais prodúcense para cumprir as especificacións aeroespaciais e militares SAE-AMS e MIL-T, [[Organización Internacional para a Estandarización|estándares ISO]] e especificacións particulares dalgúns países, así coma especificacións propietarias para aplicacións aeroespaciais, militares, médicas e industriais.<ref>{{harvnb|Donachie|1988|pp=13–16}}</ref> O po de titanio manufactúrase empregando un proceso de [[produción en cadea]] coñecido coma o [[proceso Armstrong]],<ref name="Roza2008p25">{{harvnb|Roza|2008|p=25}}</ref> semellante ao proceso en lotes empregado no método de Hunter. Neste proceso Amstrong, un fluxo de gas de tetracloruro de titanio engádese a un fluxo de metal de [[sodio]] derretido. Os [[cloruro de sodio]] e partículas de titanio resultantes extráense filtrando a cantidade extra de sodio. Posteriormente o titanio sepárase do cloruro de sodio mediante un lavado con auga. Os subprodutos de sodio e cloruro recíclanse para reutilizarse neste proceso e na produción do tetracloruro de titanio inicial.<ref name="ECI online">{{cita web|título=Titanium|url=http://www.essentialchemicalindustry.org/metals/titanium.html|páxina-web=The Essential Chemical Industry online|editorial=CIEC Promoting Science at the University of York|data=15 de xaneiro de 2015}}</ref> No ámbito da construción e fabricación, tódalas [[soldadura]]s de titanio deben facerse baixo atmosferas inertes de [[argon]] ou [[helio]] para evitar a contaminación con gases atmosféricos coma o osíxeno, o [[nitróxeno]] ou o [[hidróxeno]]. De non ser así, a contaminación pode causar unha variedade de condicións non desexadas, coma a perda de ductilidade, que á súa vez poden levar a unha redución da integridade da soldadura e fallos nas unións.<ref name="Barksdale1968p734"/> Os produtos comerciais planos, coma pranchas e láminas, poden formarse con facilidade, mais o procesado destas formas debe ter en consideración que o material posúe unha "memoria" e tende a retornar a súa forma orixinal, feito que ocorre especialmente en certas aliaxes de gran dureza.<ref>{{cita libro|título=AWS G2.4/G2.4M:2007 Guide for the Fusion Welding of Titanium and Titanium Alloys|data=2006|editorial=American Welding Society|lugar=Miami|url=http://pdfcast.org/pdf/titanium-design-and-fabrication-handbook-for-industrial-applications|urlmorta=yes|dataacceso=15 de outubro de 2015|dataarquivo=06 de marzo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306104447/http://pdfsr.com/pdf/titanium-design-and-fabrication-handbook-for-industrial-applications}}</ref><ref>{{cita libro|título=Titanium design and fabrication handbook for industrial applications|data=1997|autor=Titanium Metals Corporation|lugar=Dallas|url=http://www.timet.com/design%26fabframe.html|data-acceso=18 de maio de 2022|data-arquivo=09 de febreiro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090209014255/http://www.timet.com/design%26fabframe.html|url-morta=unfit}}</ref> O titanio non pode soldarse sen chaparse primeiro nun metal que presente unha facilidade de [[soldadura]],<ref>{{cita web|título=Solderability|url=http://www.efunda.com/materials/solders/solderability.cfm|páxina-web=efunda.com|data-acceso=16 de xuño de 2011}}</ref> e pode ser traballado a máquina co mesmo tipo de equipamentos e procesos que o [[aceiro inoxidable]].<ref name="Barksdale1968p734"/> == Aplicacións == [[Ficheiro:Titanzylinder.jpg|miniatura|dereita|Cilindro de titanio de calidade grao 2.]] O titanio empregase nas aliaxes de [[aceiro]] para reducir a [[cristalita]] e coma desoxidante, e nas de [[aceiro inoxidable]] para reducir o seu contido de [[carbono]].<ref name="EBC"/> Son frecuentes tamén as aliaxes con [[aluminio]], [[vanadio]], [[cobre]], [[ferro]], [[manganeso]], [[molibdeno]] e outros metais.<ref name="Barksdale1968p738"/> === Pigmentos e aditivos === [[Ficheiro:Titanium(IV) oxide.jpg|miniatura|O [[dióxido de titanio]] é o composto de titanio máis empregado.]] Ao redor do 95% do mineral de titanio extraído da [[Terra]] destínase para o seu refinamento coma [[dióxido de titanio]] ({{chem|TiO|2}}), usado coma [[pigmento]] branco permanente en [[pintura]]s, [[dentífrico]]s e [[plástico]]s.<ref name=USGS>{{cita web|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/titanium/|título=USGS Minerals Information: Titanium|autor=United States Geological Survey}}</ref> Tamén se emprega no [[Cemento (construción)|cemento]], en [[Xema (mineraloxía)|xemas]], para conseguir [[opacidade]] no [[papel]],<ref>{{cita libro|apelidos=Smook|nome=Gary A.|título=Handbook for Pulp & Paper Technologists|url=https://archive.org/details/handbookforpulpp0000smoo|edición=3ª|editorial=Angus Wilde Publications|data=2002|isbn=0-9694628-5-9|páxina=[https://archive.org/details/handbookforpulpp0000smoo/page/223 223]}}</ref> e para mellorar a dureza en [[cana de pescar|canas de pescar]] de [[grafito]] e en paus de [[golf]].<ref name=USGS/> O po de {{chem|TiO|2}} é quimicamente inerte, resiste a deterioración por [[Radiación solar|luz solar]] e é moi opaco. Isto permite darlle unha cor [[branco|branca]] brillante aos químicos [[marrón]]s ou [[gris (cor)|grises]] que forman a maioría dos plásticos domésticos.<ref name="HistoryAndUse"/> A pintura feita con dióxido de titanio presenta unha boa resistencia ás [[temperatura]]s extremas, e soporta os ambientes mariños.<ref name="HistoryAndUse"/> O dióxido de titanio puro ten un [[índice de refracción]] moi alto e unha [[dispersión óptica]] maior ca o [[diamante]].<ref name="LANL"/> Ademais de ser un importante pigmento, tamén adoita empregarse en [[protector solar|protectores solares]].<ref name="Stwertka1998"/> === Aplicacións aeroespaciais e náuticas === Grazas a súa alta proporción de [[tensión de rotura]] por [[densidade]],<ref name="TICE6th"/> alta resistencia á [[corrosión]],<ref name="LANL"/> resistencia á [[fatiga]] e as fendeduras<ref name="Moiseyev">{{cita libro|apelidos=Moiseyev|nome=Valentin N.|título=Titanium Alloys: Russian Aircraft and Aerospace Applications|editorial=Taylor and Francis, LLC|data=2006|páxina=196|isbn=978-0-8493-3273-9}}</ref> e a capacidade de soportar temperaturas moderadamente altas sen deformarse, as aliaxes de titanio son empregadas habitualmente en [[aeronave]]s, [[armadura de vehículos]], [[barco]]s, [[nave espacial|naves espaciais]] e [[mísil]]es.<ref name="LANL"/><ref name="HistoryAndUse"/> Para estas aplicacións empréganse aliaxes de titanio con [[aluminio]], [[circonio]], [[níquel]] e [[vanadio]] entre outros elementos.<ref name=NYT7513 /> Case dous terzos de todo o metal de titanio producido empregase en [[Motor (máquina)|motores]] e estruturas de aeronaves, mais tamén se emprega noutros compoñentes diversos coma partes estruturais críticas, [[tren de aterraxe|trens de aterraxe]], condutos de escape e sistemas [[hidráulica|hidráulicos]].<ref name="Emsley2001p454" /> O avión [[Lockheed SR-71|SR-71 Blackbird]] foi unha das primeiras aeronaves en facer un uso extensivo do titanio como parte da súa estrutura, dando paso ao uso deste material nas aeronaves modernas. As estimacións indican que se empregan unhas 59[[tonelada|t]] nos [[Boeing 777]], 45t nos [[Boeing 747]], 18t nos [[Boeing 737]], 32t nos [[Airbus A340]], 18t nos [[Airbus A330]] e 12t nos [[Airbus A320]]. O [[Airbus A380]] emprega ata unhas 77t, incluíndo unhas 11t nos seus motores.<ref>{{cita web|apelidos=Sevan|nome=Vardan|url=http://www.sevanco.net/news/full_story.php?id=1122|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121111061856/http://www.sevanco.net/news/full_story.php?id=1122|data-arquivo=11 de novembro de 2012|título=Rosoboronexport controls titanium in Russia|data=23 de setembro de 2006|editorial=Sevanco Strategic Consulting|data-acceso=26 de decembro de 2006|urlmorta=yes}}</ref> Nas aplicacións para motores, o titanio emprégase en [[Rotor (turbina)|rotores]], [[Compresor (máquina)|compresores]] e compoñentes de sistemas [[hidráulica|hidráulicos]]. As aliaxes de [[titanio 6AL-4V]] compoñen case o 50% de tódolos tipos de aliaxes empregadas nas aplicacións aeronáuticas.<ref>{{Harvnb|Donachie|1988|p=13}}</ref> Grazas a súa alta resistencia a [[corrosión]] por [[auga do mar]], o titanio emprégase na fabricación de árbores de transmisión e [[Cabo (náutica)|cabos]], en [[Intercambiador de calor|intercambiadores de calor]] das [[Desalinización|plantas desalinizadoras]],<ref name="LANL"/> en [[refrixerador]]es de auga mariña en [[aquarium]]s, [[sedela]]s e [[anzol|anzois]] e nos [[coitelo]]s dos [[mergullo|mergulladores]]. Tamén se emprega para fabricar [[carcasa]]s e outros compoñentes de aparellos de vixilancia e observación mariña de uso científico e militar. A antiga [[Unión Soviética]] desenvolveu técnicas de construción de [[submarino]]s con cascos feitos de aliaxe de titanio,<ref>{{cita web|título=GlobalSecurity|páxina-web=GlobalSecurity.org|data=2006|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/russia/705.htm|data-acceso=23 de abril de 2008}}</ref> e para a forxa de titanio en tubos de baleiro.<ref name=NYT7513>{{cita novas|título=Titanium Fills Vital Role for Boeing and Russia|url=http://www.nytimes.com/2013/07/06/business/global/titanium-fills-vital-role-for-boeing-and-russia.html|data-acceso=6 de xullo de 2013|xornal=The New York Times|data=5 de xullo de 2013|autor=Andrew E. Kramer}}</ref> === Aplicacións industriais === [[Ficheiro:Hochreines Titan (99.999) mit sichtbarer Kristallstruktur.jpg|miniatura|Titanio de alta pureza (99,999%) con [[cristalita]]s visibles.]] As tubaxes soldadas e certos equipamentos de titanio, coma [[intercambiador de calor|intercambiadores de calor]], [[tanque (depósito)|tanques]], recipientes de procesado e [[Válvula pneumática|válvulas]], empréganse nas industrias químicas e [[petroquímica]]s principalmente debido a súa resistencia á [[corrosión]]. Certas aliaxes específicas empréganse en aplicacións de perforación e hidrometalúrxicas pola súa dureza, resistencia a corrosión ou unha combinación dos dous factores. A industria [[papel]]eira usa o titanio en equipos de procesado expostos a medios corrosivos coma por exemplo os gases de cloro.<ref>{{harvnb|Donachie|1988|pp=11–16}}</ref> Outras aplicacións industriais do titanio inclúen a [[soldadura ultrasónica]], a [[soldadura por onda]]<ref>{{cita libro|título= Industrial Application of Titanium and Zirconium |editorial=ASTM International|editor= Kleefisch, E.W. |isbn= 0-8031-0745-5|lugar= West Conshohocken, PA|data=1981}}</ref> e a [[pulverización catódica]].<ref>{{cita libro|título=Handbook of Hard Coatings|editorial=William Andrew Inc.|en=Ch. 8|editor=Bunshah, Rointan F. |isbn=0-8155-1438-7|lugar=Norwich, NY|url= http://books.google.com/?id=daamnz8el2sC&pg=PA413|data=2001}}</ref> O [[tetracloruro de titanio]] TiCl<sub>4</sub> é un intermediario importante na obtención de [[dióxido de titanio]] TiO<sub>2</sub>, emprégase na [[catálise]] [[catálise Ziegler–Natta|Ziegler–Natta]], e tamén se usa na fabricación de [[vidro]] [[iridescencia|iridescente]] e cortinas de fume.<ref name="Stwertka1998"/> === Aplicacións de consumo e arquitectónicas === O metal de titanio utilízase en diversas aplicacións na [[automoción]], particularmente no [[automobilismo]] e no [[motociclismo]], onde a redución de peso mantendo a resistencia e rixidez é un factor crítico.<ref>{{cita libro|apelidos=Bell|nome=Tom|display-authors=etal |título=Heat Treating|editorial=ASM International|data=2001|serie=Proceedings of the 20th Conference, 9–12 de outubro de 2000|páxina=141|isbn=9781615032051|url=https://books.google.com/books?id=4F1zYT4FHyMC&pg=PA138&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false|nome-editor1=Kiyoshi|apelidos-editor1=Funatani|nome-editor2=George E.|apelidos-editor2=Totten}}</ref> Este metal é polo xeral demasiado caro como para ser comercialmente lucrativo no mercado xeral, agás en produtos de alta gama. Algúns modelos de [[Chevrolet Corvette]] incluíron [[Tubo de escape|tubos de escape]] feitos con titanio,<ref>{{cita publicación periódica|título=Sports Cars Power|nome=Don|apelidos=Sherman|revista=Popular Science|data=2001|volume=259|número=2|issn=0161-7370|p=68}}</ref><ref>{{Cita libro|título=Corvette: Seven Generations of American High Performance|nome=Randy|apelidos=Leffingwell|editorial=Motorbooks|ano=2015|isbn=9780760346631|p=167}}</ref> e o motor supercargado dos [[Corvette Z06]] usa válvulas de entrada de titanio sólido e lixeiro, para acadar unha maior resistencia á calor.<ref>{{Cita web|url=http://media.gm.com/media/us/en/chevrolet/vehicles/corvette-z06/2015.detail.html/content/Pages/news/us/en/2014/Aug/0820-8speed/0820-compact-powerhouse.html|título=Compact Powerhouse: Inside Corvette Z06’s LT4 Engine 650-hp supercharged 6.2L V-8 makes world-class power in more efficient package|páxina-web=media.gm.com|data=20 de agosto de 2014}}</ref> O titanio emprégase tamén en moitos aparellos [[deporte|deportivos]], coma por exemplo [[raqueta]]s de [[tenis]], paus de [[golf]], mangos dos paus de [[lacrosse]], reixas para cascos de [[cricket]], [[hóckey]], lacrosse e [[fútbol americano]], e marcos e compoñentes de [[bicicleta]]s.<ref>{{cita libro|apelidos=Davis|nome=Joseph R.|título=Metals Handbook|editorial=ASM International|data=1998|páxina=584|isbn=0-87170-654-7|url=http://books.google.com/?id=IpEnvBtSfPQC}}</ref> As aliaxes de titanio poden utilizarse tamén nos marcos de [[lentes]], aumentando o seu custo pero conseguindo unha redución de peso e evitando posibles [[alerxia]]s na [[pel]]. Moitos equipos de [[acampada]] están feitos de titanio, incluíndo utensilios de cociña, lanternas e espeques, que resultan máis caros que os utensilios tradicionais de [[aceiro]] e [[aluminio]] pero ofrecen un menor peso sen perda de dureza e resistencia. O titanio tamén se usa na fabricación de [[ferradura]]s que resultan máis lixeiras e duradeiras que as de aceiro.<ref name="Donachie2000">{{cita libro|apelidos=Donachie|nome=Matthew J.|título=Titanium: A Technical Guide|url=https://archive.org/details/titaniumtechnica00dona_881|editorial=ASM International|data=2000|páxinas=[https://archive.org/details/titaniumtechnica00dona_881/page/n19 11], 255|isbn=0-87170-686-5}}</ref> [[Ficheiro:Guggenheim detail.jpg|miniatura|esquerda|Detalle da cuberta de titanio do [[Museo Guggenheim Bilbao]].]] Debido ao avance nas técnicas de fabricación de metais e o menor peso en comparación con metais máis tradicionais, o uso do titanio na fabricación de [[Arma de fogo|armas de fogo]] é cada vez máis estendido.<ref>{{Cita informe|título=The Expanded Use of Titanium in the Services|apelidos=Luckowski|nome=Stephen|data=9 de outubro de 2012|editorial=U.S. Army Armament Research, Development & Engineering Center|lugar=Piccatinny Arsenal, NJ|url=https://cdn.ymaws.com/titanium.org/resource/resmgr/MillsKendall_2012.pdf}}</ref> Por estes mesmos motivos utilízase tamén na fabricación das carcasas de determinados modelos de [[ordenador portátil|ordenadores portátiles]].<ref>{{cita web|data-acceso=8 de agosto de 2009|url=http://www.everymac.com/systems/apple/powerbook_g4/stats/powerbook_g4_400.html|título=Apple PowerBook G4 400 (Original – Ti) Specs|páxina-web=everymac.com}}</ref> En ocasións tamén se ten usado o titanio en aplicacións arquitectónicas. O memorial de 40m de altura na honra de [[Iuri Gagarin]] en [[Moscova]] está feito de titanio debido á cor deste metal e á súa asociación coa industria aeroespacial.<ref>{{cita libro|url=http://books.google.com/books?id=41EqJFxjA4wC&pg=PA408|título=Titanium| capítulo= Appearance Related Applications|isbn=978-3-540-71397-5|autor1=Lütjering, Gerd|autor2=Williams, James Case|data=2007}}</ref> O [[Museo Guggenheim Bilbao|Museo Guggenheim]] de [[Bilbao]] e a [[Cerritos Millennium Library]] en [[Cerritos, Estados Unidos|Cerritos]] ([[California]]), foron os primeiros edificios en [[Europa]] e [[Norteamérica]] respectivamente en construírse cunha cuberta de paneis de titanio.<ref name="Emsley2001p454">{{harvnb|Emsley|2001|p=454}}</ref> Outras construcións con cubertas de titanio inclúen o edificio Frederic C. Hamilton en [[Denver]], [[Colorado, Estados Unidos de América|Colorado]]<ref>{{cita web|url=http://www.designbuild-network.com/projects/dam/|título=Denver Art Museum, Frederic C. Hamilton Building|data-acceso=26 de decembro de 2006|editorial=SPG Media|data=2006}}</ref> e o [[Monumento aos Conquistadores do Espazo]] de 107 m de altura en [[Moscova]].<ref>{{cita libro|apelidos=Gruntman|nome=Mike|título=Blazing the Trail: The Early History of Spacecraft and Rocketry|páxina=457|isbn=1-56347-705-X|url=http://books.google.com/?id=2XY9KXxF8OEC|editorial=American Institute of Aeronautics and Astronautics|lugar=Reston, VA}}</ref> === Xoiería === [[Ficheiro:Ti covered watches.jpg|dereita|miniatura|150px|Reloxo con cuberta de titanio.]] É habitual o uso do titanio nos deseños de xoiería, grazas a súa durabilidade e propiedades inertes que fan deste metal unha boa elección para evitar posibles alerxias e resistir a auga.<ref name="Donachie2000" /> Pode empregarse en forma de aliaxe con [[ouro]] comercializado coma ouro de 24 [[quilate]]s, xa que o 1% de Ti na aliaxe non é suficiente para que se rebaixe esta cualificación. As pezas feitas con esta aliaxe adquiren unha dureza equivalente as de 14 quilates, aumentando así a súa durabilidade.<ref>{{cita publicación periódica |url=http://goldbulletin.org/assets/file/goldbulletin/downloads/Gafner_4_22.pdf |título=The development of 990 Gold-Titanium: its Production, use and Properties |autor=Gafner, G. |revista=Gold Bulletin |data=1989 |volume=22 |número=4 |páxinas=112–122 |doi=10.1007/BF03214709 |data-acceso=15 de outubro de 2015 |data-arquivo=29 de novembro de 2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101129195740/http://goldbulletin.org/assets/file/goldbulletin/downloads/Gafner_4_22.pdf |url-morta=unfit }}</ref> A durabilidade, lixeireza e resistencia deste material faino moi útil na produción de cubertas para [[reloxo]]s,<ref name="Donachie2000" /> e algúns artistas teñen traballado có titanio na produción de [[escultura]]s, obxectos decorativos e [[moble]]s.<ref>{{cita web|data-acceso=8 de agosto de 2009|url=http://www.titanium-arts.com/home.html|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120223120305/http://www.titaniumart.com/home.html|data-arquivo=23 de febreiro de 2012|urlmorta=yes|título=Fine Art and Functional Works in Titanium and Other Earth Elements}}</ref> Debido a súa inercia e capacidade de adquirir varias cores o titanio é un metal habitual nos ''[[piercing]]s'' corporais.<ref>{{cita web |url=http://www.doctorgoodskin.com/tp/bodypiercing/|obra=doctorgoodskin.com |título=Body Piercing Safety |data-acceso=1 de agosto de 2009}}</ref> As diferentes cores destes obtéñense por medio de [[anodización]], variando o grosor da capa exterior de óxido.<ref>{{cita web |url=http://electrochem.cwru.edu/ed/encycl/art-a02-anodizing.htm |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080702001336/http://electrochem.cwru.edu/ed/encycl/art-a02-anodizing.htm |data-arquivo=02 de xullo de 2008 |título=Electrochemistry Encyclopedia |autor=Alwitt, Robert S. |data=2002 |data-acceso=30 de decembro de 2006 |urlmorta=yes }}</ref> O seu uso en [[moeda]]s de curso non legal e [[medalla]]s conmemorativas é algo menos habitual. Coma exemplos, en 1999 [[Xibraltar]] fixo pública a primeira moeda de titanio, en celebración do novo milenio,<ref>{{Cita web|url=http://www.pobjoy.com/us/world-firsts|título=World Firsts|páxina-web=[[Pobjoy Mint]]|data-acceso=}}</ref> e o equipo de [[rugby]] [[australia]]no [[Gold Coast Titans]] premia cunha medalla de titanio puro ao seu xogador do ano.<ref>{{cita novas|apelidos=Turgeon|nome=Luke|título=Titanium Titan: Broughton immortalised|url=http://www.goldcoast.com.au/article/2007/09/20/2947_gold-coast-titans.html|xornal=The Gold Coast Bulletin|date=20 de setembro 2007|data-acceso=15 de outubro de 2015|data-arquivo=28 de setembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130928082012/http://www.goldcoast.com.au/article/2007/09/20/2947_gold-coast-titans.html|url-morta=unfit}}</ref> === Aplicacións médicas === O titanio ten múltiples aplicacións médicas grazas a súa [[biocompatibilidade]], incluíndo ferramentas cirúrxicas e implantes médicos.<ref name="Emsley2001p452">{{harvnb|Emsley|2001|p=452}}</ref> Para estes propósitos o titanio adoita empregarse en aliaxes con entre un 4% e 6% de [[aluminio]] e un 4% de [[vanadio]].<ref>{{cita web|url=http://www.totaljoints.info/orthopaedic_metal_alloys.htm|título=Orthopaedic Metal Alloys|páxina-web=Totaljoints.info|data-acceso=27 de setembro 2010}}</ref> Grazas a esta habilidade inherente para integrarse cós [[óso]]s, resulta moi útil nos [[implante dental|implantes dentais]] e [[ortopedia|ortopédicos]], que poden chegar a ter unha vida útil de ata 30 anos.<ref name="Emsley2001p452"/> Estes implantes benefícianse da baixa [[constante elástica]] que posúe o titanio para asemellarse o máximo posible á dos ósos. Isto consegue que as cargas de peso se repartan de forma máis equitativa entre os ósos e o implante, conseguindo unha menor incidencia de degradación nos ósos e reducindo a posibilidade de complicacións médicas relacionadas co propio implante. Porén, a rixidez das aliaxes de titanio é o dobre ca do óso, polo que os ósos adxacentes reciben unha menor carga e si poden sufrir deterioración.<ref>{{cita publicación periódica|url=https://www.fraunhofer.de/en/press/research-news/2010/09/titanium-foams-replace-injured-bones.html|título=Titanium foams replace injured bones|revista=Research News |data=2010|editorial=Fraunhofer-Gesellschaft|data-acceso=27 de setembro de 2010}}</ref> Ao ser un metal non [[ferromagnetismo|ferromagnético]] os pacientes con implantes de titanio poden ser examinados con seguridade mediante [[imaxe por resonancia magnética|imaxes por resonancia magnética]]. A preparación do titanio para o seu uso coma implantes corporais require que se trate baixo un arco de [[Plasma (estado da materia)|plasma]] a alta temperatura para eliminar os [[átomo]]s superficiais, expoñendo os átomos subxacentes de titanio no proceso.<ref name="Emsley2001p452"/> === Almacenaxe de residuos nucleares === A resistencia á [[corrosión]] do titanio fai que os contedores deste material fosen investigados para o seu uso na almacenaxe a longo prazo de [[residuo nuclear|residuos nucleares]], determinando que é posible fabricar contedores que poden durar ata 100&nbsp;000 anos sempre que o proceso cumpra unha serie de condicións de fabricación determinadas para reducir os posibles defectos.<ref>{{Cita publicación periódica | doi = 10.1515/CORRREV.2000.18.4-5.331| título= Hydrogen Absorption and the Lifetime Performance of Titanium Nuclear Waste Containers| revista= Corrosion Reviews| volume = 18| número= 4–5| ano= 2000| apelidos1= Shoesmith | nome1 = D. W. | apelidos2 = Noel | nome2 = J. J. | apelidos3 = Hardie | nome3 = D.| apelidos4 = Ikeda | nome4 = B. M. }}</ref> Pode tamén empregarse coma escudo antigoteo sobre outros tipos de contedores para axudar na contención dos residuos gardados neles.<ref>{{cita publicación periódica|url=http://large.stanford.edu/courses/2012/ph241/garcia1/ |páxina=447|título=Proof of Safety at Yucca Mountain|revista=Science|data=2005|volume =310|autor1=Carter, L. J. |autor2=Pigford, T. J. |data-acceso=26 de agosto de 2012|doi=10.1126/science.1112786 }}</ref> == Precaucións == [[Ficheiro:Kopiva.JPG|miniatura|A ''[[Urtica dioica]]'' pode conter ata 80 partes por millón de titanio.]] O titanio non é [[toxicidade|tóxico]] aínda en grandes doses e non xoga ningún rol biolóxico natural no [[corpo humano]].<ref name="Emsley2001p451" /> Estímase que os humanos inxiren unha cantidade de 0,8 miligramos de titanio cada día, aínda que na súa maioría é expulsado posteriormente sen que o corpo o absorba.<ref name="Emsley2001p451"/> Porén, o titanio si ten tendencia a [[Bioacumulación|acumularse bioloxicamente]] en tecidos que conteñen [[sílice]],<ref>{{Cita publicación periódica|autor1=Fujioka, K.|autor2= Hanada, S.|autor3= Inoue, Y.|autor4= Sato, K.|autor5= Hirakuri, K.|autor6= Shiraishi, K.|autor7= Manome, Y.|ano=2014|título=Effects of Silica and Titanium Oxide Particles on a Human Neural Stem Cell Line: Morphology, Mitochondrial Activity, and Gene Expression of Differentiation Markers|revista=International Journal of Molecular Sciences|volume=15|número=7|páxinas=11742–11759|doi=10.3390/ijms150711742}}</ref> e un estudo de 2011 indicou unha posible conexión entre o titanio e o [[síndrome da unlla amarela]].<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Berglund|nome=Fredrik|autor2=Bjorn Carlmark |título=Titanium, Sinusitis, and the Yellow Nail Syndrome|revista=Biological Trace Element Research|data=2011|pmc=3176400|volume=143|número=1|páxinas=1–7|doi=10.1007/s12011-010-8828-5|pmid=20809268}}</ref> Tamén hai indicios da existencia dun mecanismo descoñecido nalgunhas [[planta]]s que usarían o titanio para estimular a produción de [[carbohidrato]]s e axudarlles a medrar, o que explicaría porqué moitas plantes conteñen entre 1 e 2 partes por millón de titanio, chegando ata as 80 partes por millón nos xéneros ''[[Equisetum]]'' e ''[[Urtica]]''.<ref name="Emsley2001p451" /> As especies de [[Fungo (bioloxía)|fungos]] ''[[Marasmius oreades]]'' e ''[[Hypholoma capnoides]]'' poden bioconverter o titanio en solos contaminados con este metal.<ref>{{cita publicación periódica|url=http://www.wseas.us/e-library/conferences/2010/Corfu/EDUCATION/EDUCATION-04.pdf|título=The Mycoremediation of Metals Polluted Soils Using Wild Growing Species of Mushrooms|revista=Engineering Education|autor1=Carmen Cristina Elekes|autor2=Gabriela Busuioc|data=|data-acceso=16 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160303231241/http://www.wseas.us/e-library/conferences/2010/Corfu/EDUCATION/EDUCATION-04.pdf|dataarquivo=03 de marzo de 2016|urlmorta=yes}}</ref> En forma de po ou labras o metal de titanio presenta un risco significante de [[incendio]], e ao quentarse no [[aire]] tamén existe un risco de [[explosión]].<ref>{{cita libro |apelidos=Cotell |nome=C. M. |autor2=Sprague, J. A. |autor3=Smidt, F. A. |título=ASM Handbook: Surface Engineering |editorial=ASM International |data=1994 |edición=10ª |páxina=836 |isbn=0-87170-384-X |url=http://books.google.com/?id=RGtsPjqUwy0C}}</ref> Os métodos de extinción de lume baseados en [[auga]] e [[dióxido de carbono]] non son efectivos co titanio ardendo, polo que se require o uso de [[extintor]]es de clase D para tratar con incendios causados por este metal.<ref name="HistoryAndUse"/> Cando se emprega na produción ou manexo de [[cloro]] debe terse a precaución de usar o titanio só en lugares nos que non se expoña a gas seco de cloro, xa que pode provocar un lume.<ref>{{cita libro|autor=Compressed Gas Association|título=Handbook of compressed gases|editorial=Springer|data=1999|edición=4ª|páxina=323|isbn=0-412-78230-8|url=http://books.google.com/?id=WSLULtCG9JgC}}</ref> O titanio tamén pode chegar a arder cando se pon en contacto unha superficie súa que aínda non acadou o estado de oxidación con [[osíxeno líquido]].<ref>{{cita libro|apelidos=Solomon|nome=Robert E.|editor=National Fire Prevention Association|título=Fire and Life Safety Inspection Manual|editorial=Jones & Bartlett Publishers|data=2002|edición=8ª|páxina=45|isbn=0-87765-472-7|url=http://books.google.com/?id=2fHsoobsCNwC}}</ref> == Notas == :''Todas as referencias en inglés agás cando se indique o contrario'' {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commons}} {{Galizionario}} === Bibliografía === {{Refempeza}} * {{Cita web |título=Táboa periódica dos elementos |url=http://www.consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_pr_TaboaPeriodicaDosElementos-PropiedadesElementos_XG_RAGC_RAG_CN_20190313_2pp.pdf |editorial=[[Consello da Cultura Galega]], [[Xunta de Galicia]], [[Real Academia Galega de Ciencias]], [[Real Academia Galega]] e [[Universidade de Santiago de Compostela|Ciencia Nosa]] |ano=2019 |ref=harv }} * {{cita libro|título=The Encyclopedia of the Chemical Elements|url=https://archive.org/details/encyclopediaofch00hamp|editorial=Reinhold Book Corporation|lugar=Nova York|ano=1968|editor=Clifford A. Hampel|apelidos=Barksdale|nome=Jelks|capítulo=Titanium|páxinas= [https://archive.org/details/encyclopediaofch00hamp/page/732 732]–738|ref=harv|lccn=68029938|lingua=en}} * {{Cita libro |nome1=M. R. |apelidos1=Bermejo |nome2=A. |apelidos2=González |nome3=M. |apelidos3=Vázquez |ano=2006 |título=O nome e o símbolo dos elementos químicos |url=http://www.cirp.es/pub/docs/cite/elementos_quimicos.pdf |editorial=[[Xunta de Galicia|Xunta]], [[Secretaría Xeral de Política Lingüística]] e [[Centro Ramón Piñeiro|CRPIH]] |isbn=978-84-453-4325-8 }} * {{Cita libro |nome1=M. R. |apelidos1=Bermejo |nome2=A. |apelidos2=González |nome3=M. |apelidos3=Maneiro |ano=2018 |título=Guía dos elementos químicos. Historia, propiedades e aplicacións |url=https://libraria.xunta.gal/gl/guia-dos-elementos-quimicos-historia-propiedades-e-aplicacions |editorial=[[Xunta de Galicia]] e [[Centro Ramón Piñeiro|CRPIH]] |isbn=978-84-453-5297-7 }} * {{cita libro|título=TITANIUM: A Technical Guide|url=https://archive.org/details/titaniumtechnica0000dona|data=1988|apelidos=Donachie Jr.| nome= Matthew J.|editorial=ASM International|lugar=Metals Park, OH|lingua=en|isbn=0-87170-309-2|ref=CITEREFDonachie1988}} * {{cita libro|título=Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements|url=https://archive.org/details/naturesbuildingb0000emsl|apelidos=Emsley|nome=John|editorial=Oxford University Press|ano=2001|isbn=0-19-850340-7|capítulo=Titanium |ref=harv|lingua=en}} * {{cita publicación periódica|apelidos=Flower|nome=Harvey M.|título=Materials Science: A moving oxygen story|revista=[[Nature]]|volume=407|data=2000|número=6802|pmid=11014169|páxinas=305–306|doi=10.1038/35030266|lingua=en}} * {{cita libro|apelidos=Greenwood|nome=N. N.|apelidos2=Earnshaw|nome2=A. |título=Chemistry of the Elements|edición=2ª|editorial=Butterworth-Heinemann|lugar=Oxford|ano=1997|isbn=978-0750633659|lccn=97036336|ol=689297M|ref=harv|lingua=en}} * {{cita libro|apelidos1=Roza|nome1=Greg|título=Titanium|url=https://archive.org/details/titanium0000roza|data=2008|editorial=The Rosen Publishing Group|lugar=Nova York|isbn=978-1-4042-1412-5|edición=1ª|ref=harv|lingua=en}} {{Reftermina}} === Ligazóns externas === * {{Cita web|url=http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Ti/index.html|páxina-web=WebElements|título=Titanium: the essentials|lingua=en}} * {{Cita web|url=http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Ti.html|páxina-web=EnvironmentalChemistry.com|título=Element Titanium - Ti|lingua=en}} * {{Cita web|url=http://www.msm.cam.ac.uk/phase-trans/2003/titanium.movies/titanium.html|título=Metallurgy of Titanium and its Alloys|páxina-web= Cambridge University|lingua=en}} * {{Cita web|url=http://indexmundi.com/en/commodities/minerals/titanium/titanium_table15.html|título=World Production of Titanium Concentrates, by Country|páxina-web=indexmundi.com|lingua=en}} {{Minerais do titanio}} {{Táboa periódica|state=expanded}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Titanio]] [[Categoría:Elementos químicos]] 68ned4n4sal07wsmk3f63lmbhsl6ru1 0 16334 6147945 5848791 2022-08-02T04:22:28Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Superman S symbol.svg|miniatura|Símbolo de Superman.]] '''Superman''' é un [[personaxe]] [[Ficción|ficticio]], un [[superheroe]] de [[banda deseñada]] que apareceu nas publicacións de [[DC Cómics]], aínda que se lle considera unha icona cultural de [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]].<ref name="TCS11">{{Cita Harvard |Daniels|1998| p=11}}</ref><ref>{{cita libro |apelido=Holt |nome=Douglas B. |título=How Brands Become Icons: The Principles of Cultural Branding |url= |lingua=inglés |ano=2004 |editorial=[[Harvard Business School Press]] |localización=Boston |isbn=1578517745 |páxinas=1 }}</ref><ref>{{cita libro |título=Blackwell Handbook of Judgment and Decision Making |lingua=inglés |ano=2004 |editor= Koehler, Derek J.; Harvey, Nigel. |isbn=1405107464 |páxina=519 }}</ref><ref>{{cita libro |apelido=Dinerstein |nome=Joel |título=Swinging the machine: Modernity, technology, and African American culture between the wars |url=https://archive.org/details/isbn_9781558493834 |lingua=inglés |ano=2003 |editorial=University of Massachusetts Press|isbn=1558493832 |páxina=[https://archive.org/details/isbn_9781558493834/page/81 81] }}</ref> Creado polo escritor [[Estados Unidos de América|estadounidense]] [[Jerry Siegel]] e o artista [[Canadá|canadense]] [[Joe Shuster]] en 1932, cando ambos se atopaban vivindo en [[Cleveland]], [[Ohio]]; vendérono a [[DC Cómics|Detective Cómics, Inc.]] en 1938 por 130 dólares<ref>''[http://www.elmundo.es/america/2012/03/29/estados_unidos/1333048033.html A subasta el cheque con el que se compró a Superman]'' {{es}}.</ref> e a primeira [[aventura]] do personaxe foi publicada en ''[[Action Cómics 1]]'' (xuño de 1938) para logo aparecer en varios [[radioteatro|seriais de radio]], programas de [[televisión]], [[Filme|películas]], tiras periódicas e [[videoxogo]]s. Co éxito das súas aventuras, Superman axudou a crear o xénero do superheroe e estableceu a súa primacía dentro do cómic estadounidense.<ref name="TCS11" /> A aparencia do personaxe é distintiva e icónica: un traxe azul, vermello e amarelo, cunha capa e un escudo de "S" estilizado no seu peito,<ref>{{cita libro |apelido=Wallace |nome=Daniel |autor2=Singer, Bryan |título=The Art of Superman Returns |lingua=inglés |ano=2006 |editorial=Chronicle Books |isbn=0811853446 |páxina=22 }}</ref><ref>{{Cita novas |nome= |apelidos= |autor2= |título=Designing Man of Steel's costume |url=http://www.manilastandardtoday.com/?page=goodLife02_july21_2006 |editorial=Manila Standard Today |data=21 de xullo de 2006 |dataacceso=14 de decembro de 2009 |lingua=inglés |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111230143810/http://www.webcitation.org/5aYbOBxFF |dataarquivo=30 de decembro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> escudo que se converteu nun símbolo do personaxe en todo tipo de [[medios de comunicación]].<ref>{{Cita novas |nome=Kellie B. |apelidos=Gormly |autor2= |título=Briefs: Superman returns... to the North Shore-It's a bird, it's a plane, it's an... S-Shield. |url=http://www.pittsburghlive.com/x/pittsburghtrib/s_459774.html |obra=Pittsburgh Tribune-Review |editorial= |data=28 de xuño de 2006 |dataacceso=14 de decembro de 2009 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/5aYbcuH9Z?url=http://www.pittsburghlive.com/x/pittsburghtrib/s_459774.html |dataarquivo=03 de setembro de 2008 |lingua=inglés |urlmorta=yes }}</ref> A historia orixinal de Superman relata que naceu co nome de [[Kal-El]] no [[planeta]] [[Krypton]]; o seu pai, o [[científico]] [[Jor-El]], e a súa nai [[Lara Lor-Van]], enviárono nunha [[nave espacial]] con destino á [[Terra]] cando era un neno, momentos antes da destrución do seu planeta. Foi descuberto e [[adopción|adoptado]] por [[Jonathan Kent]] e [[Martha Kent]], unha parella de granxeiros de [[Smallville]], [[Kansas]], que o criaron co nome de [[Clark Kent]] e inculcáronlle un estrito código moral. O mozo Kent comezou a mostrar [[superpoder|habilidades superhumanas]], as mesmas que ó chegar á súa madurez decidiría usar para o beneficio da [[poboación mundial|humanidade]]. Aínda que denominado, algunhas veces, de maneira pouco afagadora, como «o gran [[Boy Scout]] azul» por outros superheroes, Superman tamén é coñecido como «O Home de Aceiro», «O Home do Mañá» e «O Último Fillo de Krypton» polo público xeral dos cómics. Baixo a identidade de Clark Kent, Superman vive no medio dos humanos como un «tímido reporteiro» do diario [[Daily Planet]] de [[Metrópolis]]. Aí traballa xunto á reporteira [[Lois Lane]], coa cal foi vinculado románticamente. Esta relación consumouse co seu [[matrimonio]] en varias ocasións a través de distintos medios e a unión atópase firmemente establecida dentro da continuidade actual dos cómics. [[Ficheiro:C Reeve in Marriage of Figaro Opening night 1985.jpg|miniatura|Christopher Reeve en 1985.]] DC Cómics/[[Warner Bros.]] expandiu lentamente a repartición de personaxes secundarios, poderes e símbolos de Superman a través dos anos. Modificouse o seu pasado para permitir as súas aventuras como [[Superboy]] e creáronse outros sobreviventes de Krypton, incluíndo a [[Supergirl]] e [[Krypto]], o Supercan. Ademais, Superman foi licenciado e adaptado a unha gran variedade de medios, desde a radio á televisión e o cinema. Neste último deuse a que quizais sexa a súa interpretación máis notable: [[Christopher Reeve]] tanto en ''[[Superman (filme de 1978)|Superman]]'' (1978) como na súa secuela ''[[Superman II]]'' (1981), películas de [[Richard Donner]] que recibiron a aclamación unánime da crítica e volvéronse as películas máis exitosas de Warner Bros. no seu momento. No entanto, as dúas seguintes secuelas, ''[[Superman III]]'' e ''[[Superman IV|Superman IV: The Quest for Peace]]'' non tiveron tanto éxito a nivel de recadación. A película ''[[Superman Returns]]'', que foi estreada en 2006, foi pouco exitosa dentro dos Estados Unidos pero no resto do mundo excedeu as expectativas iniciais dos seus creadores.<ref name="411BryanSinger">{{cita web |url=http://forum.newsarama.com/showthread.php?t=78755 |título=4:11 with Bryan Singer |dataacceso=30 de xullo de 2006 |autor=Epstein, Daniel Robert |data=30 de xaneiro de 2007 |editorial=Newsarama |lingua=inglés |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060813211453/http://forum.newsarama.com/showthread.php?t=78755 |dataarquivo=13 de agosto de 2006 |urlmorta=yes }}</ref> Desde o debut de Superman transcorreron sete décadas, durante as cales o personaxe foi recreado e renovado en múltiples ocasións. Unha modificación maior e significativa ocorreu en 1986, cando o autor [[John Byrne]] modernizou e realizou un masivo ''[[retcon]]'' ó personaxe, reducindo os poderes de Superman e eliminando varios personaxes do canon, nunha estratexia que atraeu moita atención dos medios. Volveu aparecer na prensa na década de 1990, cando DC Cómics publicou ''A Morte de Superman'', unha historia na que o personaxe faleceu e logo reviviu. Superman resultou fascinante para os académicos e tanto estudosos culturais como comentaristas e críticos exploraron o impacto do personaxe e o seu rol nos Estados Unidos e no resto do mundo. [[Umberto Eco]] discutiu as calidades mitolóxicas do personaxe a inicios dos anos 1960 e [[Larry Niven]] escribiu sobre as características dunha hipotética relación sexual entre o personaxe e Lois Lane.<ref>{{cita web |url=http://www.larryniven.org/stories/man_of_steel_woman_of_kleenex.shtml |título=Man of Steel, Woman of Kleenex |dataacceso=14 de decembro de 2009 |autor=Niven. Larry |ano=1971 |editorial=Larry Niven |lingua=inglés |obra=All the Myriad Ways |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091225054403/http://www.larryniven.org/stories/Man_of_Steel_Woman_of_Kleenex.shtml |dataarquivo=25 de decembro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> A propiedade do personaxe foi frecuentemente un obxecto de disputa; Siegel e Shuster estableceron demandas en dúas ocasións para recuperar a súa posesión legal. Os dereitos do personaxe atópanse de novo en discusión, debido a que os cambios á lei de dereitos de reprodución permitíronlles á esposa e á filla de Siegel alegar por unha parte dos dereitos, algo que a compañía dona de DC, Warner Bros., disputa. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.dccomics.com/sites/superman/ Sitio oficial de Superman] {{en}} * [http://www.comic-covers.com/DC/DCSu-Z/Superman/index.html Imaxes de portadas de cómics de Superman]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120130012728/http://www.comic-covers.com/DC/DCSu-Z/Superman/index.html |date=30 de xaneiro de 2012 }} {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Personaxes da banda deseñada]] [[Categoría:Superheroes]] 55mixjhugo0ofeuhiugo5bvcfusqmjc 0 19299 6147651 6085844 2022-08-01T17:35:02Z Tfeliz 7596 /* Outros artigos */ Gran Muralla Verde wikitext text/x-wiki O '''cambio climático''' é a variación global do [[clima]] da [[Terra]] a diversas escalas de tempo e sobre tódolos parámetros climáticos: [[temperatura]], [[precipitación (meteoroloxía)|precipitacións]], [[Nube|nubosidade]] etcétera. Son debidos a causas naturais e, nos últimos séculos, tamén á acción do home na [[biosfera]]. A expresión moitas veces úsase de xeito reducionista para facer referencia tan só ós cambios climáticos que suceden no presente, como sinónimo de [[quecemento global]]. O [[UNFCC]] (United Nations Framework Convention on Climate Change) usa o termo ''cambio climático'' só para referirse ó cambio por causas humanas. Ó producido por causas naturais denomínao ''variabilidade climática''. Nalgúns casos, para referirse ó cambio de orixe humana úsase tamén a expresión ''cambio climático antropoxénico''. [[Ficheiro:Climate change unlabeled.svg|miniatura|300px|Esquema ilustrativo dos principais factores que provocan os cambios climáticos da Terra. A actividade industrial ten aumentado de xeito rápido a súa importancia, mentres as variacións da actividade solar teñen sido historicamente o factor máis importante.]] O día [[12 de decembro]] de [[2009]] celebrouse o ''[[Día de acción global contra o cambio climático]]''<ref>{{Cita novas|data=2009-10-12|xornal=Ecologistas en Acción|título=Día de Acción Global sobre Cambio Climático • Ecologistas en Acción|url=https://www.ecologistasenaccion.org/?p=15002|lingua=es-ES|data-acceso=29-6-2018}}</ref>. Pouco a pouco están a desenvolverse accións de presión para tomar medidas contra o cambio climático, protagonizadas por diversos movementos, como a [[Folga escolar polo clima]]. == Causas dos cambios climáticos == [[Ficheiro:SurfaceTemperature.jpg|miniatura|Temperatura na superficie terrestre.]] O [[clima]] é unha media, a unha escala de tempo dada, da [[Tempo atmosférico|temperie]] ou [[tempo atmosférico]]. Sobre o clima inflúen moitos fenómenos; consecuentemente, cambios nestes fenómenos provocan cambios climáticos: un cambio na emisión do [[Sol]], na [[composición da atmosfera]], na disposición dos [[continente]]s, nas [[corrente oceánica|correntes mariñas]] ou na [[Órbita|órbita da Terra]] pode modificar a distribución de enerxía e o [[balance radiativo terrestre]], alterando así profundamente o clima planetario. Segundo o criterio de lugar de onde proveñen, estas influencias pódense clasificar en externas e internas á Terra. As externas tamén reciben o nome de forzamentos dado que normalmente actúan de forma sistemática sobre o clima, aínda que tamén os hai aleatorios como é o caso dos impactos de [[meteorito]]s. A influencia humana sobre o clima en moitos casos considérase forzamento externo xa que a súa influencia é máis sistemática ca [[caos|caótica]], pero tamén é certo que o ''homo sapiens'' pertence á propia [[biosfera]] terrestre podéndose considerar tamén como internas segundo as definicións que se usen. Nas causas internas encontramos unha maioría de factores non sistemáticos ou caóticos. É neste grupo onde se encontran os factores amplificadores e moderadores que actúan en resposta ós cambios introducindo unha variable máis ó problema xa que non só hai que ter en conta os factores que actúan senón tamén as respostas que ditas modificacións poden supor. Por todo iso o clima é considerado un [[sistema complexo]] en toda regra. Segundo que tipo de factores dominen a variación do clima será sistemática ou caótica. Disto depende a [[escala de tempo]] e que se observe a variación xa que poden quedar patróns regulares de baixa frecuencia ocultos en variacións caóticas de alta frecuencia e viceversa. === Influencias externas === ==== Variacións solares ==== [[Ficheiro:Solar-cycle-data.png|miniatura|300px|Variacións da luminosidade solar ó longo do ciclo das [[mancha solar|manchas solares]]]] {{Véxase tamén|Variación solar}} A temperatura media da [[Terra]] depende, en gran medida, do [[fluxo]] de [[radiación]] solar que recibe. Así a todo, debido a que esa achega de [[enerxía]] case non varía na escala temporal humana, non se considera que sexa unha contribución importante para a variabilidade climática actual. Isto sucede porque o [[Sol]] é unha [[Estrela (astronomía)|estrela]] de [[clasificación estelar|tipo G]] en fase de [[secuencia principal]], resultando moi estable. O fluxo de radiación é, ademais, o motor dos [[fenómenos atmosféricos]] xa que achega a enerxía necesaria á [[atmosfera terrestre|atmosfera]] para que estes se produzan. Por outro lado, a longo prazo as variacións fanse apreciables xa que o Sol aumenta a súa [[luminosidade]] a razón dun 10% cada 1000 millóns de anos. Debido a este fenómeno, na primitiva [[Terra]] quente que sustentou o nacemento da [[vida]], hai 3800 millóns de anos, o brillo do Sol era un 70% do actual. As variacións no [[campo magnético solar]] e, polo tanto, nas emisións de [[vento solar]], tamén son importantes, xa que a interacción da alta atmosfera terrestre coas partículas provenientes do Sol pode xerar reaccións químicas nun sentido ou outro, modificando a composición do aire e das nubes así como a formación destas. ==== Variacións orbitais ==== {{Artigo principal|Variacións orbitais}} {{Véxase tamén|Órbita}} Se ben a [[luminosidade]] solar se mantén practicamente constante ó longo de millóns de anos, non ocorre o mesmo coa [[órbita]] terrestre. Esta oscila periodicamente, facendo que a cantidade media de [[radiación]] que recibe cada hemisferio flutúe ó longo do tempo, e estas variacións provocan as pulsacións glaciares a modo de veráns e invernos de longo [[tempo|período]]. Son os chamados períodos [[glaciación|glaciais]] e interglaciais. Hai tres factores que contribúen a modificar as características orbitais facendo que a insolación media nun e noutro [[hemisferio]] varíe aínda que non o faga o [[fluxo]] de radiación global. Trátase da [[precesión dos equinoccios]], a [[excentricidade]] orbital e a [[oblicuidade]] da órbita ou inclinación do eixo terrestre. ==== Impactos de meteoritos ==== En raras ocasións ocorren eventos de tipo catastrófico que cambian a face da Terra para sempre. O último de tales acontecementos catastróficos sucedeu hai 65 millóns de anos. Trátase dos impactos de [[meteorito]]s de gran tamaño. É indubidable que tales fenómenos poden provocar un efecto devastador sobre o clima ó liberar á atmosfera grandes cantidades de po debido ó impacto, CO<sub>2</sub> e cinzas debido á queima de grandes extensións boscosas. Da mesma forma, tales sucesos poderían intensificar a actividade volcánica en certas rexións. No suceso de [[Cráter de Chicxulub|Chicxulub]] (no [[Península do Iucatán|Iucatán]]) hai quen relaciona o período de fortes erupcións en volcáns da [[India]] co feito de que este continente se sitúe preto dos [[antípodas]] do cráter de impacto. Tras un impacto suficientemente poderoso a atmosfera cambiaría rapidamente, ó igual que a actividade xeolóxica do planeta e, mesmo, as súas características [[órbita|orbitais]]. === Influencias internas === ==== Deriva continental ==== {{Véxase tamén|Deriva continental e clima}} {{Artigo principal|Deriva continental}} [[Ficheiro:Pangea pl gi ubt.png|miniatura|Panxea]] A Terra sufriu moitos cambios dende a súa orixe hai 4600 [[Xeoloxía histórica|millóns de anos]]. Hai 225 millóns de anos tódolos [[continente]]s estaban unidos, formando [[Panxea]], e había un océano universal chamado [[Panthalassa]]. Esta disposición favoreceu o aumento das [[corrente oceánica|correntes oceánicas]] e provocou que a diferenza de temperatura entre o [[Liña do ecuador|Ecuador]] e o [[Polo xeográfico|Polo]] fose moitísimo menor ca na actualidade. A [[tectónica de placas]] separou os continentes e púxoos na situación actual. O [[océano Atlántico]] foise formando dende hai 200 millóns de anos. A deriva continental é un proceso sumamente lento, polo que a posición dos continentes fixa o comportamento do clima durante millóns de anos. Hai dous aspectos a ter en conta. Por unha parte, as [[latitude]]s nas que se concentra a masa continental: se as masas continentais están situadas en latitudes baixas haberá poucos [[glaciar]]es continentais e, en xeral, temperaturas medias menos extremas. Así mesmo, se os continentes se achan moi fragmentados haberá menos continentalidade. ==== Composición atmosférica ==== {{Artigo principal|Atmosfera terrestre}} [[Ficheiro:Vostok-ice-core-petit.png|miniatura|Variacións do CO<sub>2</sub>, temperatura e po tomados de testemuñas de xeo en [[Vostok, Antártida|Vostok]] nos últimos 400.000 anos.]] A [[atmosfera terrestre|atmosfera]] primitiva, cuxa composición era parecida á [[nebulosa]] inicial, perdeu os seus elementos volátiles H<sub>2</sub> e He, gases moi lixeiros que se elevan na atmosfera e pasan ó medio superior nun proceso chamado [[desgasificación]], e substituíunos polos [[gas]]es procedentes das [[emisión volcánica|emisións volcánicas]] do planeta, especialmente CO<sub>2</sub>, dando lugar a unha atmosfera de segunda xeración. En dita atmosfera son importantes os efectos dos gases de invernadoiro emitidos de forma natural en [[volcán]]s e sumidoiros termais. Por outro lado, a cantidade de [[óxidos de xofre]] e outros [[aerosol]]es emitidos polos volcáns contribúen ó contrario, a arrefriar a Terra, ó facela máis [[Reflexión (física)|reflectante]]. Do equilibrio entre ambas as emisións sairá un [[balance radioactivo terrestre|balance radioactivo]] determinado. Coa aparición da vida na Terra sumouse como axente incidente o total de organismos vivos, a [[biosfera]]. Inicialmente, unha maioría de organismos [[fotosíntese|fotosintéticos]] capturaron gran parte do abundante [[CO2|CO<sub>2</sub>]] da atmosfera primitiva e emitiron gran cantidade de [[Osíxeno molecular|osíxeno]]. Isto foi modificando a atmosfera, o que propiciou a aparición de novas formas de vida [[organismo aerobio|aerobias]] que se aproveitaban da nova composición do [[aire]]. Aumentou así o consumo de [[Osíxeno molecular|osíxeno]] e diminuíu o consumo neto de CO<sub>2</sub> chegándose a outro equilibrio diferente e formándose a atmosfera de terceira xeración actual. Este delicado equilibrio entre o que se emite e o que se absorbe faise evidente no ciclo do CO<sub>2</sub>, a presenza do cal flutúa ó longo do ano segundo as estacións de crecemento das [[planta]]s. ==== Correntes oceánicas ==== [[Ficheiro:Gulf Stream water temperature.jpg|miniatura|Temperatura da auga na Corrente do Golfo.]] {{Artigo principal|Correntes oceánicas}} {{Véxase tamén|Corrente do Golfo}} As correntes oceánicas, ou mariñas, son un factor regulador do [[clima]] que actúa como moderador, suavizando as temperaturas de rexións como [[Europa]]. Un exemplo claro é a [[corrente do golfo]], que remata o seu percorrido superficial nunha [[corrente termohalina]] que, axudada pola diferenza de temperaturas e de [[salinidade]], se afunde no [[Atlántico Norte]]. Algúns científicos (como Matthew Schmidt, do Instituto Tecnolóxico de Xeorxia<ref>{{Cita web|url=http://www.solociencia.com/ecologia/06110901.htm|páxina-web=www.solociencia.com|título=Cambio climático|data-acceso=29-6-2018|lingua=es}}</ref>) están estudando o desxeo do [[Océano Ártico]], arredor do [[Polo Norte]] e o cambio de salinidade da auga que se está producindo. Esta mudanza podería provocar a paralización ou grandes cambios na corrente do Golfo. ==== Campo magnético terrestre ==== {{Artigo principal|Campo magnético terrestre}} {{Véxase tamén|Paleomagnetismo}} Da mesma forma que o [[vento solar]] pode afectar ó clima de forma directa, as variacións no [[campo magnético terrestre]] poden afectalo de maneira indirecta xa que, segundo o seu estado, detén as partículas emitidas polo Sol. Comprobouse que en épocas pasadas houbo inversións de polaridade magnética e grandes variacións na súa intensidade, chegando a estar case anulado nalgúns momentos. Sábese tamén que os [[polo magnético|polos magnéticos]], se ben tenden a encontrarse próximos ós [[polo xeográfico|polos xeográficos]], nalgunhas ocasións aproximáronse ó [[Ecuador]]. Estes sucesos tiveron que influír na maneira en que o vento solar chegaba á atmosfera terrestre. ==== Efectos antropoxénicos ==== {{Artigo principal|Influencia antropoxénica sobre o clima}} {{Véxase tamén|Metano atmosférico}} O home é o último dos axentes climáticos de importancia, incorporándose á listaxe hai relativamente pouco tempo. A súa influencia comezou coa [[deforestación]] de bosques para convertelos en terras de [[cultivo]] e [[pastoreo]], e chegou á emisión abundante de gases que producen un efecto invernadoiro: CO<sub>2</sub> en fábricas e medios de transporte e [[metano]] en granxas de gandaría intensiva e arrozais. Actualmente tanto as emisións de gases como a deforestación incrementáronse ata tal nivel que parece difícil que se reduzan a curto e medio prazo, polas implicacións técnicas e económicas das actividades involucradas. O feito de que en setembro de [[2020]] o fume dos incendios na costa oeste dos [[Estados Unidos de América|EUA]] cheguase a [[Europa]] dá unha imaxe do impacto ambiental que poden ter os incendios forestais, amais doutra morea de causas produtoras de CO<sub>2</sub> e outros gases de [[efecto invernadoiro]] derivadas das actividades humanas.<ref>{{Cita web|título=US West Coast on fire|url=https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/Copernicus/US_West_Coast_on_fire|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-09-19|lingua=en}}</ref> Estase a considerar en moitos países, e noutros xa é efectiva, a introdución dunha taxa sobre o consumo de combustibles pola emisión de dióxido de carbono que producen, e en relación co impacto ambiental da produción. Así, estímase ([[2019]]) que a non introdución dunha taxa efectiva sobre o dióxido de carbono producido nos EUA pode aumentar o custo adicional do impacto do cambio climático en 1 billón de dólares se se dilata 1 ano, 24 billóns se son 5 anos e 100 billóns se son 10 anos.<ref>{{Cita web|título=Why carbon taxes may need to be far higher than we’d planned|url=https://www.technologyreview.com/s/614461/why-carbon-taxes-may-need-to-be-far-higher-than-wed-planned/|páxina-web=MIT Technology Review|data-acceso=2019-10-04|lingua=en-US|nome=James|apelidos=Temple}}</ref> ==== Retroalimentacións e factores moderadores ==== Moitos dos cambios climáticos importantes danse por pequenos desencadeamentos causados polos factores que se citaron, xa sexan forzamentos sistemáticos ou sucesos imprevistos. Ditos desencadeamentos poden formar un mecanismo que se reforza a si mesmo ([[retroalimentación]] ou "''feedback positivo''") amplificando o efecto. Así mesmo, a Terra pode responder con mecanismos moderadores ("''feedbacks negativos''") ou cos dous fenómenos á vez. Do balance de tódolos efectos sairá algún tipo de cambio máis ou menos brusco pero impredicible a longo prazo xa que o sistema climático é un [[caos|sistema caótico]] e [[sistema complexo|complexo]]. [[Ficheiro:The Earth seen from Apollo 17.jpg|miniatura|A Terra vista dende o Apolo 17.]] Un exemplo de ''feedback positivo'' é o ''efecto [[albedo]]'', un aumento da masa xeada que incrementa a reflexión da radiación directa e, por conseguinte, amplifica o arrefriamento. Tamén pode actuar á inversa, amplificando o quecemento cando hai unha desaparición de masa xeada. Tamén é unha retroalimentación a fusión dos [[casquete polar|casquetes polares]], xa que crean un efecto de estancamento polo cal as correntes oceánicas non poden cruzar esa rexión. No momento en que comeza a abrirse o paso ás correntes contribúese a homoxeneizar as temperaturas e favorece a fusión completa de todo o casquete e a suavizar as temperaturas polares, levando o planeta a un maior quecemento ó reducir o albedo. A Terra tivo períodos cálidos sen casquetes polares e recentemente viuse que hai unha lagoa no [[Polo Norte]] durante o verán boreal, polo que os [[científico]]s [[Pobo noruegués|noruegueses]] predín que en 50 anos o [[Ártico]] será navegable nesa estación. Un planeta sen casquetes polares tamén pode permitir unha mellor circulación das correntes mariñas, sobre todo no hemisferio norte, e diminuír a diferenza de temperatura entre o [[ecuador]] e os [[Polo xeográfico|Polos]]. Tamén hai factores moderadores do cambio. Un é o efecto da biosfera e, máis concretamente, dos organismos fotosintéticos ([[fitoplancto]], [[alga]]s e [[planta]]s) sobre o aumento do dióxido de carbono na atmosfera. Estímase que o incremento de dito gas comportará un aumento no crecemento dos organismos que fagan uso del, fenómeno que se comprobou experimentalmente no [[laboratorio]]. Os científicos cren, porén, que os organismos serán capaces de absorber só unha parte e que o aumento global de CO<sub>2</sub> proseguirá. Hai tamén mecanismos retroalimentadores para os cales é difícil aclarar en que sentido actuarán. É o caso das [[nube]]s. Actualmente chegouse á conclusión, mediante observacións dende o espazo, de que o efecto total que producen as nubes é de arrefriamento<ref>[http://www.meteored.com/ram/444/desaparicion-de-los-cirros-el-calentamiento-podria-adelgazar-las-nubes-que-atrapan-el-calor/ «Desaparición dos cirros: o quecemento podería adelgazar as nubes que atrapan o calor.»] ''RAM'', Revista del Aficionado a la Meteorología''. (En castelán). Consultado o 29 de xuño de 2018.</ref>. Pero este estudo só se refire ás nubes actuais. O efecto neto futuro e pasado é difícil de saber xa que depende da composición e formación das nubes. Os datos actuais conducen a que o 90% da calor extra na [[Atmosfera terrestre|atmosfera]] foi absobido polo [[océano]], a máis da absorción de dióxido de carbono, estimada nun terzo da produción antropoxénica anual, que contribuíu a diminuír a importancia do efecto invernadoiro causado polo aumento de dito gas.<ref>{{Cita web|título=Can oceans turn the tide on the climate crisis?|url=http://www.esa.int/Our_Activities/Observing_the_Earth/Can_oceans_turn_the_tide_on_the_climate_crisis|páxina-web=European Space Agency|data-acceso=2019-10-08|lingua=en-GB|apelidos=esa}}</ref> Aínda que en liñas xerais os diversos factores son coñecidos e recoñecidos, existen grandes lagoas de coñecemento sobre a súa importancia. así, un estudo liberado en [[2020]] sinala que os [[Océano|océanos]] están absorbendo moito máis dióxido de carbono do esperado, con implicacións directas para a evolución futura do clima.<ref>{{Cita web|título=Our seas are capturing more carbon than expected|url=https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/Our_seas_are_capturing_more_carbon_than_expected|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-09-22|lingua=en}}</ref> == Cambios climáticos no pasado == {{Véxase tamén|Paleoclimatoloxía}} Os estudos do [[clima]] pasado (paleoclima) realízanse estudando os [[rexistro fósil|rexistros fósiles]], as acumulacións de [[sedimento]]s nos leitos mariños, as burbullas de aire capturadas nos [[glaciar]]es, os sinais [[erosión|erosivos]] nas [[rocha]]s e as marcas de crecemento das [[árbore]]s. Con base en todos estes datos púidose confeccionar unha historia climática recente relativamente precisa, e unha historia climática prehistórica con non tan boa precisión. A medida que se retrocede no tempo os datos redúcense e chegado un punto a [[climatoloxía]] sérvese só de modelos de predición futura e pasada. === O paradoxo do Sol feble === A partir dos modelos de [[evolución estelar]] pódese calcular con relativa precisión a [[variación solar|variación do brillo solar]] a longo prazo, polo cal se sabe que, nos primeiros momentos da existencia da [[Terra]], o [[Sol]] emitía o 70% da enerxía actual e a [[balance radioactivo terrestre|temperatura de equilibrio]] era de -41&nbsp;°C. Porén, hai constancia da existencia de [[océano]]s e de [[vida]] dende hai 3800 millóns de anos, polo que o [[paradoxo]] do Sol feble só pode explicarse por unha [[atmosfera terrestre|atmosfera]] con moita maior [[concentración]] de CO<sub>2</sub> cá actual e cun efecto invernadoiro máis grande. === O efecto invernadoiro no pasado === {{Véxase tamén|Efecto invernadoiro}} A atmosfera inflúe fundamentalmente no clima a través do efecto invernadoiro. Se non existise, a temperatura na Terra sería de -20&nbsp;°C. A atmosfera compórtase de maneira diferente segundo a [[lonxitude de onda]] da [[radiación]]. O Sol pola súa alta [[temperatura]] emite fundamentalmente a 5 [[micrómetro]]s e a atmosfera deixa pasar a radiación. A Terra ten unha temperatura moito menor, e reemite parte da radiación pero a unha lonxitude moito máis longa, duns quince micrómetros, para a que a atmosfera xa non é transparente. O [[anhídrido carbónico|CO<sub>2</sub>]] que está actualmente na atmosfera, nunha proporción de máis de 400 [[Ppm|p.p.m.]] (2019<ref>{{Cita web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/|apelidos=US Department of Commerce|nome=NOAA|páxina-web=www.esrl.noaa.gov|título=ESRL Global Monitoring Division - Global Greenhouse Gas Reference Network|data-acceso=2019-01-30|lingua=EN-US}}</ref>), absorbe esta radiación ó igual có [[vapor de auga]]. O resultado é que a atmosfera se quenta e devolve á terra parte desa enerxía polo que a temperatura superficial é duns 15&nbsp;°C, e dista moito do valor de equilibrio sen atmosfera. A este fenómeno chámaselle o [[efecto invernadoiro]], do que o CO<sub>2</sub> e o H<sub>2</sub>O son os principais responsables. Grazas ó efecto invernadoiro podemos vivir, e a variación química da atmosfera fai que a súa intensidade varíe. A concentración de CO<sub>2</sub> e outros importantes [[gases invernadoiro]] coma o [[metano]] púidose medir a partir das burbullas atrapadas no xeo e mostras de fondos mariños, o que permitiu observar que flutuou ó longo das eras. Descoñécense as causas exactas polas cales se producirían estas diminucións e aumentos aínda que hai varias hipóteses en estudo. O balance é complexo xa que aínda que se coñecen os fenómenos que capturan CO<sub>2</sub> e os que o emiten a interacción entre estes e o balance final é dificilmente calculable. === O CO<sub>2</sub> como regulador do clima === Durante as últimas décadas as medicións nas diferentes estacións meteorolóxicas indican que o planeta está a se quentar. No século XXI, os primeiros 10 anos foron os máis calorosos dende que se levan rexistros,<ref>Ver gráficos en https://data.giss.nasa.gov/gistemp/graphs/</ref> e os científicos anuncian que no futuro serán aínda máis quentes. A maioría dos expertos están de acordo en que os humanos exercen un impacto directo sobre este proceso, xeralmente coñecido como o [[efecto invernadoiro]]. A medida que o planeta quece, os casquetes polares fúndense. Dado que a [[neve]] ten un elevado [[albedo]], devolve ó espazo a maior parte de radiación que incide sobre ela. A diminución de ditos casquetes tamén afectará, pois, ó albedo terrestre, o que fará que a Terra se quente aínda máis. O [[quecemento global]] tamén ocasionará que se [[evaporación|evapore]] máis auga dos océanos. O [[vapor de auga]] actúa como un gas invernadoiro. Así pois, haberá un maior quecemento. Isto produce o que se chama ''efecto amplificador''. Da mesma forma, un aumento da nubosidade debido a unha maior evaporación contribuirá a un aumento do albedo. A predición vese dificultada polo balance cambiante das retroalimentacións positivas e negativas. Naturalmente, hai efectos compensadores. O CO<sub>2</sub> xoga un importante papel no efecto invernadoiro: se a temperatura é alta, favorécese o seu intercambio cos océanos para formar [[carbonato]]s, acidificando o mar. Entón o efecto invernadoiro decae e a temperatura tamén. Se a temperatura é baixa, o CO<sub>2</sub> acumúlase porque non se favorece a súa extracción co que aumenta a temperatura. O CO<sub>2</sub> desempeña pois un papel regulador. === Aparece a vida na Terra === Coa aparición das [[planta]]s, na Terra produciuse a [[fotosíntese]]. As plantas absorben CO<sub>2</sub> e emiten [[Osíxeno molecular|O<sub>2</sub>]]. A súa acumulación na atmosfera favoreceu a aparición dos [[animal|animais]] que o usan para [[respiración|respiraren]] e devolven CO<sub>2</sub>. O O<sub>2</sub> nunha atmosfera é o resultado dun proceso vivo e non ó revés. Os [[bosque]]s son pois os pulmóns da Terra. Actualmente os bosques tropicais ocupan a rexión ecuatorial do planeta e entre o Ecuador e o Polo hai unha diferenza térmica media de 50&nbsp;°C. Hai 65 millóns de anos a temperatura era 8&nbsp;°C superior á actual e a diferenza térmica entre o Ecuador e o Polo era duns poucos graos. Todo o planeta tiña un clima tropical e apto para os animais dominantes da Terra desta época: os [[dinosauro]]s. Un cataclismo acabou con eles. As [[extinción masiva|extincións masivas]] de animais producíronse periodicamente na historia da Terra. === Glaciacións do Plistoceno === O [[Homo sapiens sapiens|home]] apareceu hai uns tres millóns de anos. Dende hai uns dous millóns, a terra sufriu [[Período glaciar|períodos glaciares]] durante os cales gran parte de [[Norteamérica]] e [[Europa]] quedou baixo grosas capas de xeo durante moitos anos. Logo rapidamente os xeos desapareceron e deron lugar a un [[período interglaciar]] no cal vivimos. O proceso repítese cunha perioricidade duns cen mil anos. A última época glacial acabou hai uns quince mil anos e deu lugar a un cambio fundamental nos hábitos do home co descubrimento da [[agricultura]] e a [[gandería]]. A mellora das condiciones térmicas provocou o paso do [[Paleolítico]] ó [[Neolítico]] hai uns cinco mil anos. Non foi ata [[1941]] que o [[matemático]] e [[astrónomo]] [[Serbia|serbio]] [[Milutin Milanković‎]] propuxo a [[Teoría de Milanković‎|teoría]] de que as [[variacións orbitais]] da [[Terra]] causaran as [[glaciacións do Plistoceno]]. Calculou a [[insolación]] en latitudes altas do H. Norte ó longo das [[Estación do ano|estacións]]. A súa tese afirma que é necesaria a existencia de veráns fríos, en vez de invernos severos, para iniciarse unha idade do xeo. A súa teoría non foi admitida no seu tempo, houbo que esperar a principios dos anos cincuenta, [[Cesare Emiliani]] que traballaba nun laboratorio da [[Universidade de Chicago]], presentou a primeira historia completa que mostraba o avance e retroceso dos xeos durante as últimas glaciacións. === O mínimo de Maunder === {{Artigo principal|Mínimo de Maunder}} Dende que en [[1610]] [[Galileo]] inventou o [[telescopio]], o Sol e as súas [[mancha solar|manchas]] foron observados con asiduidade. Non foi ata [[1851]] que o astrónomo [[H. Schwabe]] observou que a [[actividade solar]] [[Variación solar|variaba]] segundo un ciclo de once anos, con máximos e mínimos. O astrónomo solar [[E. W. Maunder]] decatouse de que dende [[1645]] a [[1715]] o Sol diminúe a intensidade do ciclo de once anos e acontece unha época onde case non aparecen manchas, denominado [[mínimo de Maunder]]. O Sol e as estrelas acostuman pasar un terzo da súa vida nesta crise e durante elas a enerxía que emite é menor e correspóndese con períodos fríos no clima terrestre. As [[aurora boreal|auroras boreais]] ou austrais causadas pola actividade solar desaparecen ou son raras. Houbo 6 mínimos solares similares ó de Maunder dende o mínimo exipcio do ano [[-1300|1300 a. C.]] ata o último, que é o de Maunder. Pero a súa aparición é moi irregular, con lapsos de só 180 anos, ata 1100 anos, entre mínimos. Por termo medio os períodos de escasa actividade solar duran uns 115 anos e repítense aproximadamente cada 600. Na actualidade estamos no Máximo Moderno que empezou en 1780 cando volve a reaparecer o ciclo de 11 anos. Está previsto que ocorra un novo mínimo antes do ano 2900 d. C. Asemade, prevese un novo período glacial cuxo ciclo é duns cen mil anos, cara ó ano 44 000 d. C. == O cambio climático actual == {{Véxase tamén|Quecemento global|Escurecemento global|Influencia antropoxénica sobre o clima}} === Combustibles fósiles e quecemento global === A finais do [[século XVII]] o home empezou a utilizar combustibles fósiles que a Terra acumulara no subsolo durante a súa historia xeolóxica. A queima de [[petróleo]] e [[gas natural]] causou un aumento do CO<sub>2</sub> na atmosfera, estimable no século XXI en 1,4 p.p.m. ó ano, e produce o conseguinte aumento da temperatura. Estímase que dende que o home mide a temperatura hai uns 150 anos (sempre dentro da época industrial, 1865-2015) esta aumentou 1,5&nbsp;°C e prevese un aumento acelerado nas próximas décadas.<ref>Ver os datos contidos en https://www.esrl.noaa.gov/csd/assessments/climate/2017/CSSR_Ch1_Our_Globally_Changing_Climate.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190131040337/https://www.esrl.noaa.gov/csd/assessments/climate/2017/CSSR_Ch1_Our_Globally_Changing_Climate.pdf |date=31 de xaneiro de 2019 }}</ref> A principios do [[século XXI]] o [[quecemento global]] parece irrefutable, aínda contando que as estacións meteorolóxicas nas grandes cidades pasaron de estaren na periferia da cidade ó centro desta e o efecto de '''illa urbana''' tamén influíu no aumento observado. Dende os últimos anos do [[século XX]], as temperaturas medias do último ano adoitan estar repetidamente entre as máis altas obvservadas. === Datos sobre o cambio === Os efectos que se están a comprobar a comezos do século XXI en relación ó cambio climático, son, principalmente: * Aumento da temperatura global media<ref>{{Cita web|url=https://www.ipcc.ch/report/sixth-assessment-report-working-group-ii/|título=AR6 Climate Change 2021: Impacts, Adaptation and Vulnerability — IPCC|data-acceso=29-1-2019}}</ref> * Retroceso das neves perpetuas (glaciares e xeo nas zonas polares). Estímase que só a perda de xeo glaciar, fóra dos polos, ten suposto 9000 [[Xiga-|Xiga]][[Tonelada|toneladas]] dende [[1961]], supoñendo un aumento do nivel do mar de 27 mm.<ref>{{Cita web|título=Week in images: 05-09 October 2020|url=https://www.esa.int/About_Us/Week_in_images/Week_in_images_05-09_October_2020|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-10-09|lingua=en}}</ref> * Aumento do nivel do mar, estimado en 3,2 mm/ano no período [[1992]]-[[2019]] e 4,8&nbsp;mm/ano na actualidade (2019)<ref>{{Cita web|título=Jewels of the Maldives|url=http://www.esa.int/spaceinimages/Images/2019/02/Jewels_of_the_Maldives|páxina-web=European Space Agency|data-acceso=2019-02-15|lingua=en-GB}}</ref><ref>{{Cita web|título=Lanzado el nuevo satélite de Copernicus que vigilará la subida del nivel del mar|url=https://www.esa.int/Space_in_Member_States/Spain/Lanzado_el_nuevo_satelite_de_Copernicus_que_vigilara_la_subida_del_nivel_del_mar|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-11-22|lingua=en}}</ref> * Aumento das diferenzas de temperaturas en diferentes momentos, mesmo acadando mínimas en moito<ref>{{Cita novas|apelidos=Smith|nome=Mitch|data=28-1-2019 |xornal=The New York Times|título=Polar Vortex to Grip Midwest With Most Extreme Cold in a Generation|url=https://www.nytimes.com/2019/01/28/us/polar-vortex-cold-weather.html|lingua=en-US|issn=0362-4331|data-acceso=29-1-2019}}</ref> tempo despois de ter acadado máximas absolutas.<ref>{{Cita novas|apelidos=Allain|nome=Rhett|data=20-6-2017|xornal=Wired|título=A physicist explains just why all those flights were grounded in Arizona...|url=https://www.wired.com/story/phoenix-flights-canceled-heat/|issn=1059-1028|data-acceso=29-1-2019}}</ref> *Aumento de fenómenos atmosféricos extremos.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasa.gov/feature/jpl/warming-seas-may-increase-frequency-of-extreme-storms|apelidos=Greicius|nome=Tony|data=28-1-2019|páxina-web=NASA|título=Warming Seas May Increase Frequency of Extreme Storms|data-acceso=29-1-2019}}</ref> As marcas climáticas son batidas ano tras ano. O ano [[2018]] foi o ano coa cuarta temperatura media dende que existen rexistros, e cada vez vese mellor a tendencia ascendente das temperaturas.<ref>{{Cita web|título=2018 Fourth Warmest Year in Continued Warming Trend, According to NASA|url=http://www.nasa.gov/press-release/2018-fourth-warmest-year-in-continued-warming-trend-according-to-nasa-noaa|páxina-web=NASA|data=2019-02-06|data-acceso=2019-02-08|nome=Sean|apelidos=Potter}}</ref> No verán de [[2020]] acadáronse os 38 °C en [[Verkhoiansk]] (67º 33' N), e 21,9 °C a 80º N, na estación [[Nunavut]] (Canadá),<ref name=":0" /> O efecto do quecemento climático non é igual en tdos os contornos terrestres. Así, a zona do [[Ártico]] estase a quecer dúas ou tres veces máis rápido que a media.<ref name=":0">{{Cita web|título=Monitoring the Arctic heatwave|url=https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/Monitoring_the_Arctic_heatwave|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-08-27|lingua=en}}</ref> Na tempada 2020/2021 a falta de xeo no [[Ártico]] está a bater novas marcas, e constátase a diminución do groso da capa de xeo pola denominada '[[atlantificación]]', a inxección de auga cada vez máis cálida a partir do [[Océano Atlántico|Atlántico]], non permitindo engrosar o xeo a partir da solidificación na interfase auga líquida-xeo.<ref>{{Cita web|título=Arctic sea ice succumbs to Atlantification|url=https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/CryoSat/Arctic_sea_ice_succumbs_to_Atlantification|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2021-05-21|lingua=en}}</ref> Hai que ter en conta que o cambio climático prodúcese a nivel global, mais en contornas particulares poe non notarse ou aínda percibir un certo enfriamento, como ocorre coa '[[anomalía do Karakorum]]', onde hai glaciares que mesmo están ampliándose en troques de retroceder.<ref>{{Cita web|título=Earth from Space: Batura Glacier|url=https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/Copernicus/Earth_from_Space_Batura_Glacier|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2022-02-04|lingua=en}}</ref> === Efectos === ==== Sobre os seres vivos ==== Amais das medicións feitas sobre a variación climática, téñense xa observado efectos de dita variación, incluída a migración de [[Oso polar|osos polares]] ó non atopar comida, invadindo zonas habitadas, a desaparición dun pequeno rato (o [[Bramble Cay melomys]]) nunha pequena illa australiana ou a desaparición de algas de gran tamaño (e en consecuencia, diminución de pesca) no [[Mar Cantábrico|Cantábrico]].<ref>{{Cita web|título=La invasión de los osos polares, ratones que se extinguen y otras historias del cambio climático|url=https://www.eldiario.es/internacional/invasion-polares-extinguieron-historias-climatico_0_873163385.html|páxina-web=eldiario.es|data-acceso=2019-03-09|lingua=es|nome=Medio|apelidos=ambiente}}</ref> Asemade, hai preocupación a nivel mundial pola desaparición do [[Coral (animal)|coral]]. ==== Xeos e nivel do mar ==== A fusión acelerada de xeo glacial, coa aparición de grandes [[iceberg]], e a rotura de barreiras de contención de xeo para evitar o seu desaugadoiro no mar están sendo asemade cada vez máis dramáticos. Así, no verán de [[2020]] desintegrouse parte da maior barreira do hemisferio norte, a zona [[Spalte]] da [[barreira 79N]].<ref>{{Cita web|título=Spalte se desprende|url=https://www.esa.int/Space_in_Member_States/Spain/Spalte_se_desprende|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-09-16|lingua=en}}</ref> No 2020 a subida do nivel do mar debido ó desxeo das capas de xeo permanente en [[Groenlandia]] e na [[Antártida]] supera como causa á expansión debido ó quecemento da agua do mar. As primeiras medicións da altura da superficie mariña débense ó satélite franco-estadounidense [[TOPEX/Poseidon|Topex-Poseidon]], sucedido por tres misións [[Jason 1|Jason]], e, en 2020, por [[Sentinel-6|Copernicus Sentinel-6]]. Os seus datos amosan que, desde [[1993]], o nivel do mar mundial ten subido de media algo máis de 3 mm/ano, e nos últimos anos os océanos teñen subido de media 4,8 mm/ano,<ref>{{Cita web|título=Sea level rise from ice sheets track worst-case climate change scenario|url=https://phys.org/news/2020-08-sea-ice-sheets-track-worst-case.html|páxina-web=phys.org|data-acceso=2020-10-29|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Los primeros resultados del satélite de vigilancia del nivel del mar superan las expectativas|url=https://www.esa.int/Space_in_Member_States/Spain/Los_primeros_resultados_del_satelite_de_vigilancia_del_nivel_del_mar_superan_las_expectativas|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2020-12-10|lingua=en}}</ref> estimando que se duplicou a velocidade de suba entre finais do século XX e os anos 2020.<ref>{{Cita web|título=Cuatro indicadores clave del cambio climático batieron récords en 2021|url=https://ame-web.org/index.php/blog/130-2022/2428-cuatro-indicadores-clave-del-cambio-climatico-batieron-records-en-2021|páxina-web=ame-web.org|data-acceso=2022-05-20|lingua=es-es|nome=Cesar|apelidos=Zancajos}}</ref> No 2019 un informe do [[Grupo intergobernamental sobre o cambio climático]] amosou como previsión que a finais do século XXI o mar podería ter subido por termo medio entre 0,29 m e 1,1 m.<ref>{{Cita web|título=New satellite data techniques reveal coastal sea-level rise|url=https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/New_satellite_data_techniques_reveal_coastal_sea-level_rise|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2021-07-07|lingua=en}}</ref> Do incremento a comezos do século XXI, estímase que un terzo corresponde á [[dilatación térmica]] mariña e os dous terzos restantes, ó derretemento dos xeos sobre os continentes e á liberación de auga do subsolo.<ref>{{Cita web|título=New research sums up sea-level rise|url=https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/Space_for_our_climate/New_research_sums_up_sea-level_rise|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2022-02-10|lingua=en}}</ref> Outros efectos inclúen a diminución do [[permafrost]], coa liberación de [[metano]] e con iso, a realimentación do proceso de quecemento. Ademais, desestabiliza o chan, causando prexuízos diversos, como o colapso do depósito que liberou 20 000 toneladas de petróleo preto de [[Norilsk]] ([[Siberia]]).<ref name=":0" /> === Planeamento de futuro === A finais da segunda década do século XXI comezaron a poñerse en práctica diversas medidas para diminuír a emisión de gases que aumentan o efecto invernadoiro, ó tempo que se estudan efectos compensadores ou sumidoiros de CO<sub>2</sub>, mais non é de esperar que efectos naturais (sexa a absorción de gas polo océano, un mínimo solar etc) poidan compensar dun xeito rápido e mantido os efectos antropoxénicos. Ó tempo, está comezando a adaptación ó cambio non só pola distribución da vida (migracións, variación da cota de altura límite de endemismos...) senón tamén en detalles mínimos das persoas e organización social.<ref>{{Cita novas|título=Racing the Clock, and Climate Change|url=https://www.nytimes.com/2019/02/07/sports/ice-skating-climate-change.html|xornal=The New York Times|data=2019-02-07|data-acceso=2019-02-10|issn=0362-4331|lingua=en-US|nome=Andrew|apelidos=Keh|nome2=Pete|apelidos2=Kiehart}}</ref> No [[Cretáceo]], sen intervención humana, a cantidade de CO<sub>2</sub> era máis elevada ca a actual, e a Terra tiña unha temperatura media máis cálida. A pesar diso a humanidade ten que adquirir conciencia ecolóxica e diminuír as emisións de CO<sub>2</sub>, impedir a destrución da capa de [[ozono]] ou non [[deforestación|deforestar]] en exceso, pois a evidencia indica que o aumento actual antropoxénico de gases de invernadoiro, de non cambiar, leva o clima a un punto de alteración sen retorno que modificará de xeito irreversible as condicións da vida no planeta. Comeza a haber mobilizacións polo clima, como a '[[folga escolar polo clima]]'. == Clima de planetas veciños == Como se ten dito, o dióxido de carbono cumpre un papel regulador fundamental no noso planeta, así a todo, o CO<sub>2</sub> non pode conxugar calquera desvío e mesmo ás veces pode fomentar un efecto invernadoiro desbocado mediante un proceso de retroalimentación. * [[Venus]] ten unha atmosfera cuxa [[presión]] é 94 veces a terrestre, e está composta nun 97% de CO<sub>2</sub>. A inexistencia de auga impediu a extracción do [[anhídrido carbónico]] da atmosfera, este acumulouse e provocou un [[efecto invernadoiro]] intenso que aumentou a temperatura superficial ata 465&nbsp;°C, capaz de fundir o [[chumbo]]. Quizais a menor distancia ó Sol fose determinante para sentenciar o planeta ás condicións infernais que vive na actualidade. Hai que recordar que pequenos cambios poden desencadear un mecanismo retroalimentador e se este é suficientemente poderoso pódese chegar a descontrolar dominando por encima de tódolos demais factores ata dar unhas condicións extremas coma as de Venus. Toda unha advertencia sobre o posible futuro que podería deparar á Terra. * En [[Marte]] a atmosfera ten unha presión de só seis [[Bar (unidade de presión)|milibares]], polo que aínda que está composta nun 96% de CO<sub>2</sub>, o efecto invernadoiro é escaso e non pode impedir nin unha oscilación diúrna da orde de 55&nbsp;°C na temperatura, nin as baixas temperaturas superficiais que acadan as mínimas de -86&nbsp;°C en latitudes medias. Pero parece ser que no pasado gozou de mellores condicións chegando a correr a auga pola súa superficie como amosan a multitude de canles e vales de erosión. Pero iso foi debido a unha maior concentración de dióxido de carbono na súa atmosfera. O gas proviría das emanacións dos grandes [[volcán]]s marcianos que provocarían un proceso de desgasificación semellante ó acaecido no noso planeta. A diferenza substancial é que o [[diámetro]] de Marte mide a metade que o terrestre. Isto quere dicir que a calor interna era moito menor e se arrefriou hai xa moito tempo. Sen actividade volcánica Marte estaba condenado e o CO<sub>2</sub> foise escapando da atmosfera con facilidade dado que ademais ten menos gravidade que na Terra, o que facilita o proceso. Tamén é posible que algún proceso de tipo mineral contribuíse a absorber o CO<sub>2</sub> e ó non verse compensado polas emanacións volcánicas provocase a súa diminución drástica. O caso é que o planeta se arrefriou progresivamente ata conxelar o pouco CO<sub>2</sub> nos actuais [[casquete polar|casquetes polares]]. == Materia multidisciplinar == No estudo do cambio climático hai que considerar cuestións pertencentes ós máis diversos campos da [[Ciencia]]: [[Meteoroloxía]], [[Física]], [[Química]], [[Astronomía]], [[Xeografía]], [[Xeoloxía]] e [[Bioloxía]] teñen moitas cousas que dicir constituíndo este tema un campo multidisciplinar. As consecuencias de comprender ou non plenamente as cuestións relativas ó cambio climático teñen profundas influencias sobre a sociedade humana debendo abordarse estas dende puntos de vista moi distintos ós anteriores, como o [[economía|económico]] ou o [[política|político]]. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[An Inconvenient Truth]] * [[Contaminación atmosférica]] * [[Escurecemento global]] * [[Balance radioactivo terrestre]] * [[Cambio climático e infancia]] * [[Cambio climático e xénero]] * [[Gran Muralla Verde]] === Ligazóns externas === * [http://www.ipcc.ch Páxina web da ONU para o cambio global] * [http://www.usgcrp.gov Programa para o cambio global] (EUA) * [http://www.panda.org/climate/index.cfm WWF] * [http://www.cru.uea.ac.uk Climatic Research Unit (Norwich:East Anglia)] * [http://www.oscc.gob.es Observatorio de Salud y Cambio Climático] (Ministerio de Sanidade) {{es}} * [https://www.climate.esa.int/es/odp/#/dashboard Datos sobre o cambio climático proporcionados pola ESA]. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Cambio climático| ]] 0q9kenkjqz4mx9mnj3intvw8nl811ql 0 20291 6147653 5022341 2022-08-01T17:38:07Z Tfeliz 7596 /* Ligazóns externas */ Outor artigos wikitext text/x-wiki {{1000 artigos icona título|materia=Bioloxía e Xeoloxía}} Por '''desertización''' enténdese o proceso polo que un [[territorio]] que non posúe as condicións [[clima|climáticas]] dos [[deserto]]s, remata adquirindo as características destes. Isto sucede como resultado da destrución da súa cuberta vexetal e da [[erosión]] do solo. Segundo datos do Programa das Nacións Unidas para o Medio Ambiente (PNUMA), o 35 % da superficie dos continentes pode considerarse como áreas desérticas. [[Ficheiro:Taklimakanm.jpg|miniatura|dereita|200px|Deserto de [[Taklimakan]] en [[China]]]] Dentro destes territorios sobreviven millóns de persoas en condicións de persistente [[seca]] e escaseza de alimentos. A expansión destes desertos débese tanto a causas naturais como humanas. == Etapas == A primeira etapa na desertización é a destrución da cuberta vexetal deuse en zonas que orixinariamente eran fértiles. Nelas practicábase unha [[agricultura]] rotativa. O aumento da poboación obrigou a unha explotación intensiva que produciu o esgotamento dos recursos. A segunda etapa comeza cando a terra deixa de ser fértil e encóntrase despoxada da súa cuberta vexetal, a [[auga]] e o [[vento]] erosionan máis rápido ata chegar á roca e modifican a paisaxe. [[Ficheiro:Satellite image of Madagascar in September 2003.jpg|miniatura|esquerda|130px|Mapa de [[Madagascar]] en que se percibe a ausencia de [[selva]]]] Na maior parte das terras de cultivo o solo erosiónase moito máis á présa do que demora en formarse. Necesitaríanse moitas décadas para que a paisaxe volva a cubrirse de verde. == Zonas con desertización == * '''Madagascar''': É o país máis erosionado do mundo. O 93 % do bosque tropical e o 66 % da súa selva chuviñosa foron cortados. * '''África''': En países moi poboados e con poucos recursos, como os da franxa subsahariana, obsérvase un incremento nas zonas desérticas. Nacións que durante séculos sostiveran sociedades prósperas, áchanse agora no límite da subsistencia. * ''' España ''': España é o país da Unión Europea con máximo índice de desertización == Nacións Unidas == En 1977 celebrouse en [[Nairobi]], [[Kenya]], a Conferencia das Nacións Unidas sobre Desertización. En 1994 a [[Organización das Nacións Unidas]] proclamou o [[17 de xuño]] como o '''Día Mundial de loita contra a desertización e a seca'''. == Véxase támen == === Outros artigos === * [[Gran Muralla Verde]] === Ligazóns externas === * [http://www.onu.org/Agenda/dias/mambiente.htm#Desertificación Soluciones tecnológicas libres para ONGs y el tercer sector] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xeografía]] [[Categoría:Ecoloxía]] [[Categoría:Erosión]] pqebok1sxsi1ytzz5by62w8qvsd46px 0 22116 6148197 6009849 2022-08-02T10:25:45Z 77.27.128.172 Actualización de ligazóns wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Luísa Villalta Gómez''', nada na [[A Coruña|Coruña]] o [[15 de xullo]] de [[1957]] e finada na mesma cidade o [[6 de marzo]] de [[2004]]<ref name="Documental">{{Cita web|título=Dez anos sen Luísa Villalta|url=http://baiaedicions.gal/editorial/dez-anos-sen-luisa-villalta/|data-acceso=26 de febreiro de 2019|lingua=gl-ES|páxina-web=Baía Edicións}}</ref><ref>{{Cita web|título=Un documental moi especial para lembrar a Luísa Villalta|url=https://www.sermosgaliza.gal/articulo/cultura/documental-moi-especial-homenaxear-luisa-villalta/20130920122931019284.html|páxina-web=Sermos Galiza|data-acceso=26 de febreiro de 2019|lingua=}}</ref><ref>{{Cita web|título=Falece na Coruña aos 46 anos a escritora e profesora Luísa Villalta|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/television/2004/03/06/falece-na-coruna-aos-46-anos-escritora-profesora-luisa-villalta/0003_2484063.htm|páxina-web=[[La Voz de Galicia]]|data=6 de marzo de 2004|data-acceso=26 de febreiro de 2019|lingua=gl}}</ref>, foi unha [[escritora]], [[Filoloxía|filóloga]] e [[Violín|violinista]] [[Galicia|galega]]. == Traxectoria == Licenciada en Filoloxía Hispánica e Filoloxía Galego-Portuguesa pola [[Universidade de Santiago de Compostela]], exerceu como profesora de lingua e literatura galegas no IES Isaac Díaz Pardo de [[Sada]]. Titulada superior en violín, formou parte da [[Orquestra de Santiago de Compostela]] desde [[1985]] e, máis tarde, da ''[[Xove Orquestra de Galicia]]'', así como de diversos grupos de cámara galegos. Escribiu [[poesía]], [[Conto|relatos]] e [[teatro]]. Desenvolveu unha intensa actividade cultural: deu seminarios, recitais de poesía e palestras, entre outros. Colaborou en varias publicacións, entre elas, ''[[Man Común (revista)|Man Común]]'', ''[[A Nosa Terra (1977)|A Nosa Terra]]'', ''[[Festa da Palabra Silenciada]]'', ''[[Tempos Novos]]'', ''[[Grial (revista)|Grial]]'', ''[[Luzes de Galiza]]'', ''[[Agália]]'', ''[[Boletín Galego de Literatura]]'', ''[[A Trabe de Ouro (revista)|A Trabe de Ouro]]'', ''[[Enclave]]'' ou ''Página abierta''.<ref>{{Cita web|título=Luísa Villalta|url=https://acorunhadasmulleres.gal/luisa-villalta/|páxina-web=A Coruña das Mulleres|data=2019-12-13|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl-ES}}</ref> Participou en entidades como a [[Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega|AELG]], o Foro da Cultura Galega ou [[A Mesa pola Normalización Lingüística]].<ref>{{Cita web|título=Dez anos sen Luísa Villalta|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/galiza/dez-anos-luisa-villalta/20140306074219024928.html|páxina-web=Nós Diario|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl|nome=Nós|apelidos=Diario}}</ref> En [[2018]] a súa familia cedeu os seus fondos documentais ao [[Centro Ramón Piñeiro|Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades]].<ref>{{Cita web|título=Os papeis de Luísa Villalta|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/cultura/papeis-luisa-villalta/20180721085613070838.html|páxina-web=Nós Diario|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl|nome=Nós|apelidos=Diario}}</ref> == Obra == === Poesía === * ''Música reservada'' ([[1991]]). [[Sada]]: [[Edicións do Castro]]. ISBN 978-8474925104. * ''Ruído'' ([[1995]]). A Coruña: [[Espiral Maior]]. 96 páxs. ISBN 9788488137609. * ''Rota ao interior do ollo'' (1995). Edições Tema. * ''Apresados sen presa'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/223/apresados-sen-presa internet]. * ''Estudo das sombras'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/621/estudo-das-sombras internet]. * ''Modulación de Orfeu'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/866/modulacion-de-orfeu internet]. * ''En concreto'' ([[2004]]). A Coruña: Espiral Maior. 104 páxs. ISBN 978-8495625984. *''Papagaio'' ([[2006]]).<ref>{{Cita web|título=Luísa Villalta: coa Cidade Alta (do Norte) tatuada nos ollos|url=https://www.acalexandreboveda.gal/luisa-villalta-coa-cidade-alta-do-norte-tatuada-nos-ollos/|páxina-web=AC Alexandre Bóveda|data=2019-05-10|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl-ES|apelidos=administrador}}</ref> [[Santiago de Compostela]]: [[Edicións Laiovento|Laiovento]]. Con fotografías de Maribel Longueira. ISBN 8484870863. *''As palabras ingrávidas'' ([[2020]]). Edición de [[Armando Requeixo]]. [[Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades]]. ISBN 978-84-453-5365-3. Edición facsímile dun poemario inédito da escritora. === Teatro === * ''Concerto para un home só'' ([[1989]]). [[Cadernos da Escola Dramática Galega]], Nº 76. * ''O representante'' ([[1990]]). Cadernos da Escola Dramática Galega. * ''O paseo das esfinxes'' (1991). Cadernos da Escola Dramática Galega. * ''As certezas de Ofelia'' ([[1999]]). ''[[Casahamlet]]'', 1, [[Deputación da Coruña]]. *''Os doces anos da guerra'' (2001). [[Revista Galega de Teatro]]. *''Luísa Villalta. Obra dramática completa.'' (2018). Edicións Proscritas. Ed. de Alexandrina Fernández Otero. Contén: ''Concerto para un home só, O representante, O paseo das esfinxes, Os doces anos da guerra,As certezas de Ofelia.''<ref>{{Cita web|título=Presentación do libro "Luísa Villalta. Obra dramática completa"|url=https://www.acalexandreboveda.gal/events/presentacion-do-libro-luisa-villalta-obra-dramatica-completa/|páxina-web=AC Alexandre Bóveda|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl-ES}}</ref> === Narrativa === * ''Siléncio, ensaiamos'' (1991). A Coruña: Vía Láctea. 124 páxs. ISBN 8486531667. * ''Teoría de xogos'' (1997). Santiago de Compostela: Laiovento. 108 páxs. ISBN 978-84-89896-14-3.<ref>{{Cita web|título=Edicións Laiovento - TEORÍA DE XOGOS|url=http://laiovento.gal/CATALOGO/190/TEORIA-DE-XOGOS.html|páxina-web=laiovento.gal|data-acceso=2021-05-30}}</ref> * ''As chaves do tempo'' ([[2001]]). [[Vigo]]: [[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]]. 128 páxs. ISBN 978-8495350718.<ref>{{Cita web|título=A Coruña: Luísa Villalta e as chaves do tempo Axenda cultural AELG|url=https://axendacultural.aelg.gal/2017/11/27/a-coruna-luisa-villalta-e-as-chaves-do-tempo/|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl-ES|apelidos=asociacionescritoras-es}}</ref> * * ''Desperta do teu sono'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/540/desperta-do-teu-sono internet]. === Ensaio === * ''O [[O incerto señor Don Hamlet, Príncipe de Dinamarca|don Hamlet]] de [[Álvaro Cunqueiro|Cunqueiro]]: unha ecuación teatral'' (1992). Santiago de Compostela: Laiovento. 94 páxs. ISBN 9788487847080. * ''O outro lado da música, a poesía: relación entre ambas partes na historia da literatura galega'' (1999). Vigo: A Nosa Terra. 160 páxs. ISBN 9788489976856. Reeditado en Galaxia, 2021, ISBN 978-84-9151-750-4. * ''Poética. Sobre un certo estado de conciencia'' (2002). Publicado en [http://www.aelg.org/Centrodoc/GetPageById.do?id=obra1505&format=0&orde=1 internet]. * ''A lingua dos sons (''2003). Publicado en [http://www.aelg.org/Centrodoc/GetPageById.do?id=obra124&format=0&orde=1 internet]. * ''A Música e Nós'' (2003). Publicado en [http://www.aelg.org/Centrodoc/GetPageById.do?id=obra159&format=0&orde=1 internet]. * ''Libro das colunas'' (2005). Vigo: A Nosa Terra. 109 páxs. ISBN 9788496403529. === Traducións === * ''Manifesto por un novo teatro'', de [[Pier Paolo Pasolini]] ([[1994]]). Cadernos da Escola Dramática Galega. === Obras colectivas === * ''Desde mil novecentos trinta e seis: homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade'' (1995). Sada: Edicións do Castro. Edición a cargo de Miguel Ríos Torre. * ''Novo do trinque'' ([[1997]]). [[BNG]]. Relatos. * ''Bestiario'' ([[1998]]). [[Edicións do Dragón]]. * ''A mandrágora'', de [[Niccolò Machiavelli]] (1998). Laiovento. Con [[Francisco Pillado Maior]]. * ''Mini-relatos'' (1999). Libraría Cartabón. [[Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Villalta.jpg|miniatura|Tumba de Luísa Villalta no [[cemiterio de Santo Amaro da Coruña]].]] * ''Narradoras'' (2000). Vigo: Xerais. * ''Longa lingua'' (2002). Vigo: Xerais. * ''Materia prima'' (2002). Vigo: Xerais. * ''Alma de beiramar'' (2003). [[Asociación de Escritores en Lingua Galega]]. * ''Intifada. Ofrenda dos poetas galegos a [[Palestina (rexión)|Palestina]]'' (2003). Fundación Araguaney. * ''Narradio. 56 historias no ar'' (2003). Vigo: Xerais. * ''Negra sombra. Intervención poética contra a marea negra'' (2003). A Coruña: Espiral Maior. * ''Cartafol poético para [[Alexandre Bóveda]]'' ([[2006]]). A Coruña: Espiral Maior. * ''Do máis fondo do silencio saen voces'' (2006). Asociación Cultural Panda de Relacións Laborais, A Coruña. * ''Poemas pola memoria ([[1936]]-2006)'' (2006). [[Xunta de Galicia]]. * ''Dix-sept poètes galiciens [[1975]]-2000. Dezasete poetas galegos 1975-2000'' (2008). [[Universidade da Coruña]]. * ''Poemas coruñeses: antoloxía de textos poéticos dos séculos XIX e XX sobre a Coruña'' (2008). A Coruña: Espiral Maior. == Recoñecementos== * I Certame Literario da Facultade de Filoloxía da Universidade de Santiago de Compostela. * Accésit do [[Premio Modesto R. Figueiredo|Premio de Relatos Pedrón de Ouro]] no 1990, por ''A taberna do holandés''. * [[Premio Espiral Maior de Poesía]] no 2003, por ''En concreto''. * A [[Universidade da Coruña]] creou o [[Premio Luísa Villalta a Iniciativas Normalizadoras]].<ref>[http://www.udc.gal/export/sites/udc/snl/_galeria_down/convocatorias/2018/XV_Premio_Luisa_Villalta.pdf Premio "Luísa Villalta" a Iniciativas Normalizadoras]</ref> * A [[Deputación da Coruña]] creou o [[Premio Luísa Villalta de proxectos culturais pola igualdade]].<ref>[https://www.dacoruna.gal/pruebas/antigua-web/cultura/premios/convocatorias-anteriores/i-concurso-ideas-luisa-villalta-proxectos-culturais-pola-igualdade Concurso de ideas "Luísa Villalta" de proxectos culturais pola igualdade]</ref><ref>{{Cita web|título=Premio "Luísa Villalta" a proxectos pola igualdade|url=https://www.dacoruna.gal/cultura/premios/i-concurso-ideas-luisa-villalta-proxectos-culturais-pola-igualdade|páxina-web=www.dacoruna.gal|data-acceso=2021-05-30}}</ref> * Dedicatoria dun número da revista do IES Isaac Díaz Pardo de [[Sada]].<ref name="Documental"/> * Dá nome á biblioteca do [[IES Isaac Díaz Pardo]] de Sada<ref name="Documental"/> * Documental ''Luísa Villalta. Paixón e compromiso''<ref name="Documental"/> * Homenaxe do [[Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades]] o 6 de marzo de 2019 en Santiago de Compostela coa xornada ''Palabra de Muller''.<ref>{{Cita novas |título=Lembrar Luísa Villalta, poeta “de inequívoca pegada feminista” |autor= |url=https://www.sermosgaliza.gal/articulo/cultura/lembrar-luisa-villalta-poeta-inequivoca-pegada-feminista/20190301113401076621.html |xornal=[[Sermos Galiza]] |data=1 de marzo de 2019 |dataacceso=5 de marzo de 2019 }}</ref> * En [[2022]] foi a homenaxeada no [[Día das Galegas nas Letras]] polo colectivo a [[A Sega|Sega]]: "Celebrámoste desde ti, desde o teu pensar, lúcida e comprometida, sempre na construción dun pobo, dese pobo que foxe de si mesmo, dunha literatura, dunha lingua, no foro da cultura. Ti, na liberdade".<ref>{{Cita web|título=Luísa Villalta, a homenaxeada no Día das Galegas nas Letras 2022|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/cultura/luisa-villalta-homenaxeada-dia-das-galegas-nas-letras-2022/20220305113435138567.html?fbclid=IwAR3OfXU02vOlE_sGGWwKRnYr_n4wMYVPASJyG0Y_GqzAISmiHFrsVc5VK-E|páxina-web=Nós Diario|data-acceso=2022-03-06}}</ref> ==Notas== {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === {{Álbum de Mulleres|219}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=Lu%EDVilla {{PAGENAME}}] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. {{Control de autoridades}} {{Día das Galegas nas Letras}} {{ORDENAR:Villalta, Luisa}} [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados na Coruña]] [[Categoría:Nados en 1957]] [[Categoría:Finados en 2004]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Profesores de educación secundaria]] [[Categoría:Violinistas]] [[Categoría:Día das Galegas nas Letras]] [[Categoría:Personalidades da música de Galicia]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] mu18c7nxbbywuvb75t80qg3dzngw8ki 6148199 6148197 2022-08-02T10:27:01Z 77.27.128.172 actualización de ligazóns wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Luísa Villalta Gómez''', nada na [[A Coruña|Coruña]] o [[15 de xullo]] de [[1957]] e finada na mesma cidade o [[6 de marzo]] de [[2004]]<ref name="Documental">{{Cita web|título=Dez anos sen Luísa Villalta|url=http://baiaedicions.gal/editorial/dez-anos-sen-luisa-villalta/|data-acceso=26 de febreiro de 2019|lingua=gl-ES|páxina-web=Baía Edicións}}</ref><ref>{{Cita web|título=Un documental moi especial para lembrar a Luísa Villalta|url=https://www.sermosgaliza.gal/articulo/cultura/documental-moi-especial-homenaxear-luisa-villalta/20130920122931019284.html|páxina-web=Sermos Galiza|data-acceso=26 de febreiro de 2019|lingua=}}</ref><ref>{{Cita web|título=Falece na Coruña aos 46 anos a escritora e profesora Luísa Villalta|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/television/2004/03/06/falece-na-coruna-aos-46-anos-escritora-profesora-luisa-villalta/0003_2484063.htm|páxina-web=[[La Voz de Galicia]]|data=6 de marzo de 2004|data-acceso=26 de febreiro de 2019|lingua=gl}}</ref>, foi unha [[escritora]], [[Filoloxía|filóloga]] e [[Violín|violinista]] [[Galicia|galega]]. == Traxectoria == Licenciada en Filoloxía Hispánica e Filoloxía Galego-Portuguesa pola [[Universidade de Santiago de Compostela]], exerceu como profesora de lingua e literatura galegas no IES Isaac Díaz Pardo de [[Sada]]. Titulada superior en violín, formou parte da [[Orquestra de Santiago de Compostela]] desde [[1985]] e, máis tarde, da ''[[Xove Orquestra de Galicia]]'', así como de diversos grupos de cámara galegos. Escribiu [[poesía]], [[Conto|relatos]] e [[teatro]]. Desenvolveu unha intensa actividade cultural: deu seminarios, recitais de poesía e palestras, entre outros. Colaborou en varias publicacións, entre elas, ''[[Man Común (revista)|Man Común]]'', ''[[A Nosa Terra (1977)|A Nosa Terra]]'', ''[[Festa da Palabra Silenciada]]'', ''[[Tempos Novos]]'', ''[[Grial (revista)|Grial]]'', ''[[Luzes de Galiza]]'', ''[[Agália]]'', ''[[Boletín Galego de Literatura]]'', ''[[A Trabe de Ouro (revista)|A Trabe de Ouro]]'', ''[[Enclave]]'' ou ''Página abierta''.<ref>{{Cita web|título=Luísa Villalta|url=https://acorunhadasmulleres.gal/luisa-villalta/|páxina-web=A Coruña das Mulleres|data=2019-12-13|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl-ES}}</ref> Participou en entidades como a [[Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega|AELG]], o Foro da Cultura Galega ou [[A Mesa pola Normalización Lingüística]].<ref>{{Cita web|título=Dez anos sen Luísa Villalta|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/galiza/dez-anos-luisa-villalta/20140306074219024928.html|páxina-web=Nós Diario|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl|nome=Nós|apelidos=Diario}}</ref> En [[2018]] a súa familia cedeu os seus fondos documentais ao [[Centro Ramón Piñeiro|Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades]].<ref>{{Cita web|título=Os papeis de Luísa Villalta|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/cultura/papeis-luisa-villalta/20180721085613070838.html|páxina-web=Nós Diario|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl|nome=Nós|apelidos=Diario}}</ref> == Obra == === Poesía === * ''Música reservada'' ([[1991]]). [[Sada]]: [[Edicións do Castro]]. ISBN 978-8474925104. * ''Ruído'' ([[1995]]). A Coruña: [[Espiral Maior]]. 96 páxs. ISBN 9788488137609. * ''Rota ao interior do ollo'' (1995). Edições Tema. * ''Apresados sen presa'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/223/apresados-sen-presa internet]. * ''Estudo das sombras'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/621/estudo-das-sombras internet]. * ''Modulación de Orfeu'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/866/modulacion-de-orfeu internet]. * ''En concreto'' ([[2004]]). A Coruña: Espiral Maior. 104 páxs. ISBN 978-8495625984. *''Papagaio'' ([[2006]]).<ref>{{Cita web|título=Luísa Villalta: coa Cidade Alta (do Norte) tatuada nos ollos|url=https://www.acalexandreboveda.gal/luisa-villalta-coa-cidade-alta-do-norte-tatuada-nos-ollos/|páxina-web=AC Alexandre Bóveda|data=2019-05-10|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl-ES|apelidos=administrador}}</ref> [[Santiago de Compostela]]: [[Edicións Laiovento|Laiovento]]. Con fotografías de Maribel Longueira. ISBN 8484870863. *''As palabras ingrávidas'' ([[2020]]). Edición de [[Armando Requeixo]]. [[Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades]]. ISBN 978-84-453-5365-3. Edición facsímile dun poemario inédito da escritora. === Teatro === * ''Concerto para un home só'' ([[1989]]). [[Cadernos da Escola Dramática Galega]], Nº 76. * ''O representante'' ([[1990]]). Cadernos da Escola Dramática Galega. * ''O paseo das esfinxes'' (1991). Cadernos da Escola Dramática Galega. * ''As certezas de Ofelia'' ([[1999]]). ''[[Casahamlet]]'', 1, [[Deputación da Coruña]]. *''Os doces anos da guerra'' (2001). [[Revista Galega de Teatro]]. *''Luísa Villalta. Obra dramática completa.'' (2018). Edicións Proscritas. Ed. de Alexandrina Fernández Otero. Contén: ''Concerto para un home só, O representante, O paseo das esfinxes, Os doces anos da guerra,As certezas de Ofelia.''<ref>{{Cita web|título=Presentación do libro "Luísa Villalta. Obra dramática completa"|url=https://www.acalexandreboveda.gal/events/presentacion-do-libro-luisa-villalta-obra-dramatica-completa/|páxina-web=AC Alexandre Bóveda|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl-ES}}</ref> === Narrativa === * ''Siléncio, ensaiamos'' (1991). A Coruña: Vía Láctea. 124 páxs. ISBN 8486531667. * ''Teoría de xogos'' (1997). Santiago de Compostela: Laiovento. 108 páxs. ISBN 978-84-89896-14-3.<ref>{{Cita web|título=Edicións Laiovento - TEORÍA DE XOGOS|url=http://laiovento.gal/CATALOGO/190/TEORIA-DE-XOGOS.html|páxina-web=laiovento.gal|data-acceso=2021-05-30}}</ref> * ''As chaves do tempo'' ([[2001]]). [[Vigo]]: [[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]]. 128 páxs. ISBN 978-8495350718.<ref>{{Cita web|título=A Coruña: Luísa Villalta e as chaves do tempo Axenda cultural AELG|url=https://axendacultural.aelg.gal/2017/11/27/a-coruna-luisa-villalta-e-as-chaves-do-tempo/|data-acceso=2021-05-30|lingua=gl-ES|apelidos=asociacionescritoras-es}}</ref> * * ''Desperta do teu sono'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/540/desperta-do-teu-sono internet]. === Ensaio === * ''O [[O incerto señor Don Hamlet, Príncipe de Dinamarca|don Hamlet]] de [[Álvaro Cunqueiro|Cunqueiro]]: unha ecuación teatral'' (1992). Santiago de Compostela: Laiovento. 94 páxs. ISBN 9788487847080. * ''O outro lado da música, a poesía: relación entre ambas partes na historia da literatura galega'' (1999). Vigo: A Nosa Terra. 160 páxs. ISBN 9788489976856. Reeditado en Galaxia, 2021, ISBN 978-84-9151-750-4. * ''Poética. Sobre un certo estado de conciencia'' (2002). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/1505/poetica-sobre-un-certo-estado-de-conciencia internet]. * ''A lingua dos sons (''2003). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/124/a-lingua-dos-sons internet]. * ''A Música e Nós'' (2003). Publicado en [https://www.aelg.gal/centro-documentacion/autores-as/luisa-villalta/obra/159/a-musica-e-nos internet]. * ''Libro das colunas'' (2005). Vigo: A Nosa Terra. 109 páxs. ISBN 9788496403529. === Traducións === * ''Manifesto por un novo teatro'', de [[Pier Paolo Pasolini]] ([[1994]]). Cadernos da Escola Dramática Galega. === Obras colectivas === * ''Desde mil novecentos trinta e seis: homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade'' (1995). Sada: Edicións do Castro. Edición a cargo de Miguel Ríos Torre. * ''Novo do trinque'' ([[1997]]). [[BNG]]. Relatos. * ''Bestiario'' ([[1998]]). [[Edicións do Dragón]]. * ''A mandrágora'', de [[Niccolò Machiavelli]] (1998). Laiovento. Con [[Francisco Pillado Maior]]. * ''Mini-relatos'' (1999). Libraría Cartabón. [[Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Villalta.jpg|miniatura|Tumba de Luísa Villalta no [[cemiterio de Santo Amaro da Coruña]].]] * ''Narradoras'' (2000). Vigo: Xerais. * ''Longa lingua'' (2002). Vigo: Xerais. * ''Materia prima'' (2002). Vigo: Xerais. * ''Alma de beiramar'' (2003). [[Asociación de Escritores en Lingua Galega]]. * ''Intifada. Ofrenda dos poetas galegos a [[Palestina (rexión)|Palestina]]'' (2003). Fundación Araguaney. * ''Narradio. 56 historias no ar'' (2003). Vigo: Xerais. * ''Negra sombra. Intervención poética contra a marea negra'' (2003). A Coruña: Espiral Maior. * ''Cartafol poético para [[Alexandre Bóveda]]'' ([[2006]]). A Coruña: Espiral Maior. * ''Do máis fondo do silencio saen voces'' (2006). Asociación Cultural Panda de Relacións Laborais, A Coruña. * ''Poemas pola memoria ([[1936]]-2006)'' (2006). [[Xunta de Galicia]]. * ''Dix-sept poètes galiciens [[1975]]-2000. Dezasete poetas galegos 1975-2000'' (2008). [[Universidade da Coruña]]. * ''Poemas coruñeses: antoloxía de textos poéticos dos séculos XIX e XX sobre a Coruña'' (2008). A Coruña: Espiral Maior. == Recoñecementos== * I Certame Literario da Facultade de Filoloxía da Universidade de Santiago de Compostela. * Accésit do [[Premio Modesto R. Figueiredo|Premio de Relatos Pedrón de Ouro]] no 1990, por ''A taberna do holandés''. * [[Premio Espiral Maior de Poesía]] no 2003, por ''En concreto''. * A [[Universidade da Coruña]] creou o [[Premio Luísa Villalta a Iniciativas Normalizadoras]].<ref>[http://www.udc.gal/export/sites/udc/snl/_galeria_down/convocatorias/2018/XV_Premio_Luisa_Villalta.pdf Premio "Luísa Villalta" a Iniciativas Normalizadoras]</ref> * A [[Deputación da Coruña]] creou o [[Premio Luísa Villalta de proxectos culturais pola igualdade]].<ref>[https://www.dacoruna.gal/pruebas/antigua-web/cultura/premios/convocatorias-anteriores/i-concurso-ideas-luisa-villalta-proxectos-culturais-pola-igualdade Concurso de ideas "Luísa Villalta" de proxectos culturais pola igualdade]</ref><ref>{{Cita web|título=Premio "Luísa Villalta" a proxectos pola igualdade|url=https://www.dacoruna.gal/cultura/premios/i-concurso-ideas-luisa-villalta-proxectos-culturais-pola-igualdade|páxina-web=www.dacoruna.gal|data-acceso=2021-05-30}}</ref> * Dedicatoria dun número da revista do IES Isaac Díaz Pardo de [[Sada]].<ref name="Documental"/> * Dá nome á biblioteca do [[IES Isaac Díaz Pardo]] de Sada<ref name="Documental"/> * Documental ''Luísa Villalta. Paixón e compromiso''<ref name="Documental"/> * Homenaxe do [[Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades]] o 6 de marzo de 2019 en Santiago de Compostela coa xornada ''Palabra de Muller''.<ref>{{Cita novas |título=Lembrar Luísa Villalta, poeta “de inequívoca pegada feminista” |autor= |url=https://www.sermosgaliza.gal/articulo/cultura/lembrar-luisa-villalta-poeta-inequivoca-pegada-feminista/20190301113401076621.html |xornal=[[Sermos Galiza]] |data=1 de marzo de 2019 |dataacceso=5 de marzo de 2019 }}</ref> * En [[2022]] foi a homenaxeada no [[Día das Galegas nas Letras]] polo colectivo a [[A Sega|Sega]]: "Celebrámoste desde ti, desde o teu pensar, lúcida e comprometida, sempre na construción dun pobo, dese pobo que foxe de si mesmo, dunha literatura, dunha lingua, no foro da cultura. Ti, na liberdade".<ref>{{Cita web|título=Luísa Villalta, a homenaxeada no Día das Galegas nas Letras 2022|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/cultura/luisa-villalta-homenaxeada-dia-das-galegas-nas-letras-2022/20220305113435138567.html?fbclid=IwAR3OfXU02vOlE_sGGWwKRnYr_n4wMYVPASJyG0Y_GqzAISmiHFrsVc5VK-E|páxina-web=Nós Diario|data-acceso=2022-03-06}}</ref> ==Notas== {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === {{Álbum de Mulleres|219}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=Lu%EDVilla {{PAGENAME}}] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. {{Control de autoridades}} {{Día das Galegas nas Letras}} {{ORDENAR:Villalta, Luisa}} [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados na Coruña]] [[Categoría:Nados en 1957]] [[Categoría:Finados en 2004]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Profesores de educación secundaria]] [[Categoría:Violinistas]] [[Categoría:Día das Galegas nas Letras]] [[Categoría:Personalidades da música de Galicia]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] eegk9q7g50ns5yix0iwn9isv605lhpn 0 23955 6147867 6115972 2022-08-02T01:39:21Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|43|29|54.85|N|8|14|41.85|W|display=title}} {{Outros homónimos|Serantes}} {{Parroquia |nome = Serantes |imaxe = Igrexa de San Salvador de Serantes.JPG |lenda = Igrexa de San Salvador de Serantes. |mapa = |provincia = A Coruña|preposición1 = da |concello = Ferrol |superficie = |poboación = 1.742 |ano = 2018 |entidades = 9 }} '''San Salvador de Serantes''' é unha parroquia que se localiza no oeste do concello de [[Ferrol]] na [[comarca de Ferrol]]. Segundo o [[IGE]] en [[2018]] tiña 1.742 habitantes (882 mulleres e 860 homes) distribuídos en 9 entidades de poboación, o que supón unha diminución en relación ao ano [[1999]] cando tiña 2.066 habitantes. == Historia == A parroquia de San Salvador de Serantes foi a capital do [[concello de Serantes]]. En [[1972]] inaugurouse en Serantes a [[Escola Universitaria Politécnica]] de enxeñería naval e industrial. == Patrimonio == [[Ficheiro:Petroglifo de Serantes Ferrol A Coruña.svg|miniatura|dereita|Debuxo do [[petróglifo]] de Chamorro (Serantes).]] A ermida de Chamorro, construída no século XVI, está situada na aba do monte do mesmo nome e desde o seu adro, a 175 m de altitude, contémplase unha magnífica vista panorámica da comarca ferrolá, co val de Serantes en primeiro termo e ao fondo a cidade de Ferrol. A porta está situada nun lateral, ao que se engadiu un beiril para integrar a peaña coa estatua da Virxe, chamada do Nordés, parece ser románica do século XII. Neste lugar celébrase unha concorrida romaría o luns de Pascua, desde o ano 1628, como acción de grazas a Virxe pola súa intersección nun forte temporal. Na zona na que está ermida hai varios [[petróglifo]]s<ref>{{Cita web|título=ANTIGUA Y MEDIEVAL: Aparecen en Chamorro petroglifos que podrían aume…|url=http://antiguaymedieval.blogspot.com.es/2011/03/aparecen-en-chamorro-petroglifos-que.html|páxina-web=archive.is|data=2012-12-18|data-acceso=2020-04-17|data-arquivo=18 de decembro de 2012|url-arquivo=https://archive.today/20121218032904/http://antiguaymedieval.blogspot.com.es/2011/03/aparecen-en-chamorro-petroglifos-que.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>[http://dialnet.unirioja.es/servlet/oaiart?codigo=633427 O Petroglifo de Chamorro (San Salvador de Serantes, Ferrol) Juan A. Carneiro Rey, Ramón Fábregas Valcarce Gallaecia, ISSN 0211-8653, Nº 22, 2003 , págs. 73-86]</ref>. == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Ferrol-Ermita de Chamorro 04.jpg|Ermida de Chamorro. Ficheiro:Casa natal de Torrente Ballester.JPG|Casa natal de [[Torrente Ballester]]. Ficheiro:Polideportivo A Malata.JPG|Polideportivo da Malata. Ficheiro:Viladóniga.JPG|Viladóniga coa ermida de Chamorro no monte. </gallery> == Lugares e parroquias == === Lugares de Serantes === {{Lp Serantes, Ferrol}} === Parroquias de Ferrol === {{Ferrol}} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Carneiro Rey, J. A. e Fábregas Valcarce, R. (2003): ''O Petroglifo de Chamorro (S. Salvador de Serantes, Ferrol). Universidade de Santiago de Compostela. ISSN 0211-8653 === Outros artigos === * [[Concello de Serantes]] * [[Lugares de Ferrol]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Serantes}} [[Categoría:Parroquias de Ferrol]] [[Categoría:Parroquias de Galicia baixo a advocación de san Salvador]] mnv2zmupel06fkdf7mm9wuqgqx7zrfw 0 24289 6147862 6098816 2022-08-02T01:18:59Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Selección de fútbol |Nome = Galicia |Bandeira = Galicia |Escudo = |ancho = |Alcume = ''A Irmandiña''<ref name="noticia2014">{{cita novas|apelidos=Pardo|nome=Miguel|título=O camiño que trae de volta a selección|url=http://praza.gal/deportes/6222/o-camino-que-trae-de-volta-a-seleccion-galega/|dataacceso=9 de agosto de 2014|data=2 de xaneiro de 2014}}</ref><ref>[http://www.vieiros.com/nova/63118/a-irmandina-xa-agarda-polos-leons-indomabeis A Irmandiña (alcume do equipo)]</ref> |Asociacion = [[Federación Galega de Fútbol]] |Adestrador = {{GALb}} [[Francisco Javier González Pérez|Fran]]<br/>{{GALb}} [[Míchel Salgado]] |Codigo FIFA = |Mais partidos = |Max goleador = |pattern_la1= |pattern_b1=_cac02 |pattern_ra1= |pattern_sh1= |pattern_so1= |leftarm1=FFFFFF |body1=FFFFFF |rightarm1=FFFFFF |shorts1=00BFFF |socks1=FFFFFF |pattern_la2= |pattern_b2=_qpr1516t |pattern_ra2= |pattern_sh2= |pattern_so2= |leftarm2=000028 |body2=000028 |rightarm2=000028 |shorts2=000028 |socks2=000028 |Primeiro partido = Galicia {{GALb}} 4 - 1 [[Ficheiro:Flag of Castile.svg|20px]] Centro <br/><small>[[Campo de Coia|Coia]], [[Vigo]]; [[19 de novembro]] de [[1922]]</small> |Maior vitoria = Galicia {{GALb}} 8 - 2 [[Ficheiro:Naval Ensign of the United Kingdom.svg|20px]] [[Royal Navy|Escuadra británica]]<br/><small>[[Campo de Coia|Coia]], [[Vigo]]; [[21 de xaneiro]] de [[1923]]</small> |Maior derrota = Galicia {{GALb}} 1 - 3 {{ASTb}} [[Selección de fútbol de Asturias|Asturias]] <br/><small>[[Campo de Coia|Coia]], [[Vigo]]; [[25 de febreiro]] de [[1923]]</small> |Particip copa mundo = |Mellor copa mundo = |Nome rexional = |Particip copa rexional = |Mellor copa rexional = }} A '''selección de fútbol de Galicia''' é o equipo de [[fútbol]] formado por xogadores galegos, que representa á [[Federación Galega de Fútbol]], independentemente de que participen ou non con outras seleccións nacionais recoñecidas pola [[FIFA]]. Dado que este organismo non é membro da [[FIFA]] nin do [[Comité Olímpico Internacional|COI]], a selección absoluta galega non pode participar en torneos oficiais e só disputa partidos amigábeis a nivel internacional. Porén, en categorías inferiores participa nas competicións que organiza a [[Federación Española de Fútbol]], e dende [[1999]] a Selección de Galicia de afeccionados disputa a [[Copa das Rexións da UEFA]]. O equipo é coñecido familiarmente como «A Irmandiña», rememorando a historia da Galicia medieval, na cal se constituíron [[Irmandiños|Irmandades]] para a defensa do pobo fronte os abusos dos señores. == Historia == === As primeiras seleccións === [[Ficheiro:Escultura Handicap.JPG|miniatura|[[Manuel de Castro González|Manuel de Castro]] foi seleccionador nesta primeira etapa xunto a [[Pepe Bar]].]] A confección da primeira selección galega prodúcese para a disputa do [[Copa Príncipe de Asturias de fútbol|Campionato Interrexional]] da tempada 1922/23, un campionato de carácter obrigatorio no que participan as seleccións das federacións afiliadas á [[Real Federación Española de Fútbol]] e co que se pretendía confeccionar un combinado estatal en condicións que representase a España nos [[Xogos Olímpicos de 1924]]<ref>{{cita web |título=La Asamblea de Vigo |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=4&path=7146305&presentacion=pagina |obra=La Correspondencia de España nº 23.350 |data=27 de xullo de 1922 |páxina=4 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Importante acuerdo sobre los traspasos de jugadores |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD02/HEM/1922/07/24/MD19220724-001.pdf |obra=El Mundo Deportivo nº 856 |data=24 de xullo de 1922 |páxina=1 |lingua=castelán }}</ref>. Os seleccionadores desta primeira etapa son [[Manuel de Castro González|Manuel de Castro]] e [[Pepe Bar]]<ref>{{cita web |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142663&presentacion=pagina&posicion=6 |título=Ecos deportivos. Fútbol. Probables y posibles |obra=Galicia: diario de Vigo nº 82 |data=27 de outubro de 1922 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref>. O debut oficial prodúcese o [[19 de novembro]] de [[1922]] fronte á selección do Centro (ás veces tamén chamada Castela, xa que a [[Federación Regional Centro|Federación Centro]] abranguía as provincias [[Castela|castelás]] de [[Provincia de Ávila|Ávila]], [[Provincia de Cidade Real|Cidade Real]], [[Provincia de Cuenca|Cuenca]], [[Provincia de Guadalaxara|Guadalaxara]], [[Provincia de Madrid|Madrid]], [[Provincia de Segovia|Segovia]] e [[Provincia de Toledo|Toledo]]) nos cuartos de final do [[Copa Príncipe de Asturias de fútbol|Campionato Interrexional]], gañando o equipo galego por 4-1. O partido foi disputado no campo vigués de [[Campo de Coia|Coia]]. O equipo titular da estrea estaba formado por [[Isidro Rodríguez Gómez|Isidro]], [[Luis Otero Sánchez|Otero]], [[Luís Casas Pasarín|Pasarín]], [[Domingo Queralt|Queralt]], [[Balbino Clemente]], [[Pepe Hermida]], [[Ramón Gil Sequeiros|Moncho]], [[Ramón González Figueroa|Ramón González]], [[Chiarroni]], [[Ramón Polo|Polo]], e [[Pedro Pinilla]]. Chiarroni marcou o 1-0. Empatou a selección Centro cun gol de [[Juan Monjardín Callejón|Monjardín]] (xogador que curiosamente nacera na [[A Coruña|Coruña]]). Polo adiantou de novo á selección galega. Pinilla de penalti marcou o 3-1 e Ramón fixo o cuarto tanto galego<ref>{{cita web |título=Galicia vence a Centro por 4 a 1 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142745&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 104 |data=22 de novembro de 1922 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Deportes. En Vigo |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1083639&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=El Ideal Gallego nº 1.633 |data=21 de novembro de 1922 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Galicia vence al Centro por 4 a 1 |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD02/HEM/1922/11/20/MD19221120-004.pdf |obra=El Mundo Deportivo nº 878 |data=20 de novembro de 1922 |páxina=4 |lingua=castelán }}</ref>. {{Selección galega de fútbol de 1922}} O primeiro partido fronte a un rival internacional tivo lugar o [[7 de xaneiro]] de [[1923]]. Galicia enfrontouse a unha selección [[Lisboa|lisboeta]], da que formaban parte moitos xogadores da [[Selección de fútbol de Portugal|selección portuguesa]], vencendo por 3-1. Por Galicia xogaron: Isidro, Otero, Pasarín, Queralt, [[Jacobo Torres]], Balbino, [[Luciano Reigosa|Reigosa]], Ramón González, Chiarroni, Polo e Pinilla. A selección gañou 3-1, con dous goles de Polo e un de Reigosa<ref>{{cita web |título=Un gran match internacional. Galicia vence a Lisboa por 3 a 1 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142400&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 143 |data=9 de xaneiro de 1923 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Deportes. En Vigo. La selección gallega vence a la portuguesa |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1083679&presentacion=pagina&posicion=1 |obra=El Ideal Gallego nº 1.676 |data=9 de xaneiro de 1923 |páxina=1 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Galicia vence a la selección de Portugal |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD02/HEM/1923/01/08/MD19230108-004.pdf |obra=El Mundo Deportivo nº 888 |data=8 de xaneiro de 1923 |páxina=4 |lingua=castelán }}</ref>. O [[14 de xaneiro]] de [[1923]] a selección galega enfrontouse en [[Sevilla]] ao equipo de [[Selección de fútbol de Andalucía|Andalucía]] no encontro de semifinais do [[Copa Príncipe de Asturias de fútbol|Campionato Interrexional]]. O once galego compoñíano os mesmos xogadores que gañaran á selección lisboeta a semana anterior: Isidro, Otero, Pasarín, Queralt, Torres, Balbino, Reigosa, Ramón González, Chiarroni, Polo e Pinilla. Aos tres minutos, Ramón conseguiu o primeiro gol dos galegos. Empatou Andalucía de penalti pouco antes do descanso. Polo logrou o desempate e Ramón e, por cabo, Chiarroni ampliaron a vantaxe galega<ref>{{cita web |título=La selección de Galicia vence en Sevilla a la de Andalucía por 4 a 1 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142427&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 149 |data=16 de xaneiro de 1923 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=En Sevilla. Semifinal Galicia-Andalucía |url=http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0003917932&page=9&lang=es |obra=Madrid-Sport nº 329 |data=18 de xaneiro de 1923 |páxina=7 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Como obtuvo Galicia el triunfo sobre Andalucía |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD02/HEM/1923/01/19/MD19230119-002.pdf |obra=Mundo Deportivo nº 890 |data=19 de xaneiro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref>. [[Ficheiro:Monumentoluisotero.JPG|miniatura|[[Luis Otero Sánchez|Luis Otero]], subcampión olímpico en [[Xogos Olímpicos de 1920|1920]], foi un dos integrantes da primeira selección galega.]] Unha semana despois, o [[21 de xaneiro]], a selección galega contendeu en [[Campo de Coia|Coia]] contra unha selección da [[Royal Navy|escuadra inglesa]]. No equipo de Galicia xogaban Isidro, Otero, [[Juanito Clemente]], Queralt, Torres, Balbino, Salvador, Ramón González, Chiarroni, Polo e Pinilla. Pinilla abriu o taboleiro, Ramón marcou o segundo tanto e Pinilla repetiu fortuna co terceiro gol{{Cómpre referencia|data=outubro de 2015}}. Os ingleses conseguiron minguar a vantaxe antes do descanso. Os xogadores foron ao vestiario cun 4-2 favorábel aos galegos. Na segunda parte a selección galega lograría catro tantos máis. O taboleiro rexistrou finalmente un 8-2 a favor da selección de Galicia<ref>{{cita web |título=Ecos deportivos. Galicia 8-Selección inglesa 2 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142461&interno=S&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 156 |data=23 de xaneiro de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Deportes. En Vigo. La selección gallega vence a una selección de la escuadra inglesa |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1083690&presentacion=pagina&posicion=1 |obra=El Ideal Gallego nº 1.688 |data=23 de xaneiro de 1923 |páxina=1 |lingua=castelán }}</ref>. O [[28 de xaneiro]] a selección de [[Pontevedra]] enfrontouse á selección galega en [[Campo de Bouzas|Bouzas]]. Adiantouse o equipo de Galicia cun gol de [[Luís Correa (futbolista)|Luís Correa]]. E no segundo tempo anotaron gol Polo, Chiarroni e outra vez Correa. A selección da ‘boa vila’ logrou o tanto de honra por medio de Besada e o partido rematou cun 4-1 no taboleiro<ref>{{cita web |título=Ecos Deportivos. Galicia 4-Selección Pontevedresa 1 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142477&interno=S&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 162 |data=30 de xaneiro de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=De Sport. Selección gallega 4-Selección pontevedresa 1 |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1224950&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=Diario de Pontevedra nº 11.667 |data=29 de xaneiro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref>. Ao domingo seguinte disputouse en Pontevedra o partido de volta. Gañou a selección galega 1-3. O partido foi xogado en [[Estadio Municipal de Pasarón|Pasarón]]. [[Luís Casas Pasarín|Pasarín]], de penalti, e [[José Chiarroni Pazos|Chiarroni]], en dúas ocasións, foron os goleadores do combinado galego. O gol da selección lerense foi anotado por Castillo<ref>{{cita web |título=En Pasarón. Selección gallega 3, selección pontevedresa 1 |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1224956&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=Diario de Pontevedra nº 11.673 |data=5 de febreiro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Deportes. En Pontevedra |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1083702&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=El Ideal Gallego nº 1.700 |data=6 de febreiro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Ecos deportivos. Selección gallega 3-Pontevedresa 1 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142505&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 168 |data=6 de febreiro de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref>. A selección aínda xogou un partido de adestramento máis antes da final do [[Copa Príncipe de Asturias de fútbol|Campionato Interrexional]]. Foi o [[18 de febreiro]] no campo de Coia fronte dun combinado ferrolán-coruñés. Venceu a selección galega 7-1<ref>{{cita web |título=Ecos deportivos. Campeonato de regiones |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142552&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 180 |data=20 de febreiro de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=De Sport. Ayer en Vigo |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1224967&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=Diario de Pontevedra nº 11.684 |data=19 de febreiro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref>. Tres goles foron obra de Ramón González, dous de Polo e outros dous de Chiarroni<ref>{{cita web |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=2&path=3095996&presentacion=pagina |título=Resumen de los partidos de la semana |obra=El Progreso nº 4.676 |data=27 de febreiro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref>. Por cabo, o [[25 de febreiro]] de [[1923]] o equipo de Galicia xogou contra a [[Selección de fútbol de Asturias|selección asturiana]] a final do [[Copa Príncipe de Asturias de fútbol|Campionato Interrexional]]. No once galego estaban Isidro, Otero, Pasarín, Queralt, Torres, Hermida, Reigosa, Balbino, Chiarroni, Polo e Pinilla. Ramón González non puido xogar a final por lesión. Polo rompeu o marcador cun tanto, pero os asturianos protagonizaron unha remontada que pechou o marcador cun 1-3 e a primeira derrota da selección de Galicia, que rematou subcampioa do torneo<ref>{{cita web |título=La final del campeonato interregional de futbol. Asturias venció a Galicia por 3 a 1 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142569&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 186 |data=27 de febreiro de 1923 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=El campeonato de España. La selección gallega es derrotada por la selección asturiana, por 3 goals a 1 |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=1&path=7123076&forma=&presentacion=pagina |obra=El Orzán nº 1.508 |data=27 de febreiro de 1923 |páxina=1 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Asturias vence a Galicia por 3 a 1 |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD02/HEM/1923/02/26/MD19230226-001.pdf |obra=Mundo Deportivo nº 903 |data=26 de febreiro de 1923 |páxina=1 |lingua=castelán }}</ref><ref name="noticia1">{{cita web |título=Los asturianos ganan la final de regiones |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1224973&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=Diario de Pontevedra nº 11.690 |data=26 de febreiro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref name="noticia2">{{cita web |título=De Sport. La final de selecciones |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1091833&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=La Integridad nº 9.859 |data=26 de febreiro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref>. A causa do resultado os seleccionadores presentaron a súa dimisión<ref>{{cita web |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142575&presentacion=pagina&posicion=6 |título=Ecos deportivos. Consecuencias de nuestra derrota. Dimisiones |obra=Galicia: diario de Vigo nº 189 |data=2 de marzo de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref>, mais a [[Federación Galega de Fútbol]] pediulles que a retirasen<ref>{{cita web |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142581&presentacion=pagina&posicion=6 |título=Ecos deportivos. La Federación gallega. Nota oficial |obra=Galicia: diario de Vigo nº 190 |data=3 de marzo de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref>. Despois da derrota, houbo críticas ao feito de que a selección galega fose confeccionada soamente con xogadores do [[Real Club Fortuna de Vigo|Fortuna de Vigo]] e do [[Real Vigo Sporting Club|Vigo Sporting]] e non se contase cos xogadores dos outros equipos galegos<ref name="noticia1"/><ref name="noticia2"/><ref>{{cita web |título=La derrota del equipo "gallego" que no es gallego... |url=http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0003918770&page=5&lang=es |obra=Madrid-Sport nº 335 |data=1 de marzo de 1923 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=De Sport. Fatalidad, imprevisión y absolutismo |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1210868&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=Progreso: diario independiente nº 3.081 |data=1 de marzo de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref>. Porén, a boa imaxe amosada no torneo serviu de pulo para que ese mesmo ano os dous clubs vigueses decidisen fundirse nun só e crear o [[Real Club Celta de Vigo]]<ref>{{cita web |título=Ecos deportivos. ¿Ha llegado la hora? |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142439&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 153 |data=19 de xaneiro de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Ecos deportivos. Fusión Vigo-Fortuna |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142497&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 166 |data=3 de febreiro de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref>. En maio dese mesmo ano, a selección galega enfrontouse outra vez coa selección de [[Lisboa]], desta volta na capital lusa o [[27 de maio]]. Na selección de Galicia xogaban Isidro, Juanito, Pasarín, Viñas, Balbino, Machín, Reigosa, Ramón, [[Manolo Posada]], Polo e Pinilla. Marcou de penalti Pinilla, pero os lisboetas déronlle a volta ao marcador cos goles de João Francisco e de Jaime Gonçalves<ref>{{cita web |título=Ecos deportivos. Un gran match internacional. Lisboa 2, - Galicia 1 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1142923&interno=S&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 262 |data=29 de maio de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=De Sport. La selección gallega en Lisboa |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1091895&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=La Integridad nº 9.933 |data=28 de maio de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref>. En novembro de [[1923]] comezou o campionato [[Copa Príncipe de Asturias de fútbol|Campionato Interrexional]] da tempada 1923/24, enfrontándose o día 25 dese mesmo mes a selección de Galicia contra a selección do Centro no campo de Ciudad Lineal, en [[Madrid]], no partido de cuartos de final. Gañou a selección do Centro por 1-0. O equipo galego estivo formado por: Isidro, Clemente, Hermida, Queralt, Balbino, Viñas, Reigosa, [[Gerardito|Gerardo]], [[Manuel Gestoso Costas|Chicha]], Polo e Pinilla<ref>{{cita web |título=De Sport. Campeonato interregional. Galicia pierde por 1 a 0 |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1225198&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=Diario de Pontevedra nº 11.685 |data=26 de novembro de 1923 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Deportes |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1083955&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=El Ideal Gallego nº 1.933 |data=30 de novembro de 1923 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Ecos deportivos. Campeonato interregional. Centro vence a Galicia por uno a cero |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1143500&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=Galicia: diario de Vigo nº 412 |data=27 de novembro de 1923 |páxina=6 |lingua=castelán }}</ref>. O [[Copa Príncipe de Asturias de fútbol|Campionato Interrexional]] foi suprimido na asemblea da [[Real Federación Española de Fútbol]] celebrada o verán de [[1924]]<ref>{{cita web |título=Supresión del Campeonato Interregional |url=http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0003928379&page=5&lang=es |obra=Madrid-Sport nº 406 |data=10 de xullo de 1924 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref>, pechándose así esta primeira etapa. === Ditadura de Primo de Rivera e Segunda República === Os seguintes partidos xorden de iniciativas particulares e non da propia [[Federación Galega de Fútbol|federación]]. En [[1929]], co gallo da Coroación da [[Virxe das Dores]] na [[A Coruña|Coruña]]<ref>{{cita web|título=La Virgen de los Dolores fue coronada por Jaime de Borbón|url=http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2007/03/03/5599293.shtml|xornal=[[La Voz de Galicia]]|data=3 de marzo del 2007|lingua=castelán|urlmorta=yes|urlarquivo=https://archive.today/20160603011250/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2007/03/03/5599293.shtml|dataarquivo=03/06/2016|nome=Carlos|apelidos=Fernández|data-acceso=28/05/2016}}</ref>, o comité promotor dos festexos concertou un partido benéfico entre as seleccións de Galicia e do Centro en [[Campo de Riazor|Riazor]]<ref name="p-1929">{{cita web |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=8&path=1000199685&presentacion=pagina |título=La vida deportiva. Comentarios a un match veraniego |obra=La Libertad nº 2.922 |data=31 de xullo de 1929 |páxina=8 |lingua=castelán }}</ref>. O equipo galego aliñou con [[Isidro Rodríguez Gómez|Isidro]], [[Manuel Frade Rojí|Manolín]], [[Luís Casas Pasarín|Pasarín]], [[Pepe Hermida|Hermida]], [[Manuel Rivera Martorell|Rivera]], [[Pedro Basterrechea Zabala|Basterrechea]], [[Luciano Reigosa|Reigosa]], [[Juan Hilario Marrero Pérez|Hilario]], [[Rogelio Tapia|Rogelio]], [[Ramón Polo|Polo]] e [[Andrés Pérez|Pérez]]. Os futbolistas Hilario, Pérez, Manolín e Basterrechea aínda que xogaban en clubs galegos non naceran en Galicia, pero iso non foi impedimento para que participasen igualmente no conxunto galaico. A selección do Centro tamén aliñou xogadores non nados no seu ámbito territorial pero que militaban nos clubs desa federación, coma [[Manuel Prats Guerendiain|Prats]], [[Desiderio Esparza Echauri|Esparza]], [[Anacleto José María Peña Salegui|Peña]], [[Gaspar Rubio Meliá|Rubio]], [[Luis Marín Sabater|Marín]], [[Joaquín Vázquez González|Vázquez]] ou o galego [[Cosme Vázquez Subiabre|Cosme]]. O partido rematou cun empate 0-0<ref name="p-1929"/><ref>{{cita web |título=Las selecciones del Centro y de Galicia empatan a cero |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=2&path=7126487&presentacion=pagina |obra=El Orzán nº 3.465 |data=30 de xullo de 1929 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Una selección del Centro empató con la gallega a cero goals en match benéfico |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD02/HEM/1929/07/29/MD19290729-004.pdf |obra=Mundo Deportivo nº 2.201 |data=29 de xullo de 1929 |páxina=4 |lingua=castelán }}</ref>. O [[8 de xuño]] de [[1930]] celebrouse un partido no campo de [[Estadio de Chamartín|Chamartín]] entre a selección de Galicia e a selección do Centro. O partido convocouse para recadar fondos para as familias damnificadas polo naufraxio de catro pesqueiros de [[Bouzas, Vigo|Bouzas]]<ref>{{cita web |título=Preparándose para el match benéfico Centro-Galicia. El back olímpico Pasarín ante el sensacional encuentro |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106739&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=El Pueblo Gallego nº 1917 |data=23 de maio de 1930 |páxina=2 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306163138/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106739&presentacion=pagina&posicion=2 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="copavigo">{{cita web |título=Madrid abre su corazón sobre el infortunio de Bouzas |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1171295&presentacion=pagina&posicion=13 |obra=Vida Gallega nº 451 |data=10 de xuño de 1930 |páxina=13 |lingua=castelán }}</ref><ref name="copavigo2">{{cita web |título=El partido de hoy, en Chamartín, a beneficio de las familias de los náufragos de Bouzas. Selección gallega contra selección del Centro |url=http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0003263496&page=20&lang=es |obra=Crónica nº 30 |data=8 de xuño de 1930 |páxina=20 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Un temporal deja 42 marineros muertos en el naufragio de cuatro barcos de Bouzas |url=http://www.lavozdegalicia.es/vigo/2010/02/03/0003_8269328.htm |obra=La Voz de Galicia |data=3 de febreiro de 2010 |lingua=castelán }}</ref>. A iniciativa partiu de [[Ramón Fernández Mato]]<ref>{{cita web |título=Por las viudas y los huérfanos de Bouzas |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106723&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=El Pueblo Gallego nº 1.901 |data=4 de maio de 1930 |páxina=2 |lingua=castelán |data-acceso=28 de maio de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160416180843/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106723&presentacion=pagina&posicion=2 |dataarquivo=16 de abril de 2016 |urlmorta=yes }}</ref>. Ademais, o [[Concello de Vigo]] custeou unha artística copa de prata chamada ''Copa Vigo'', deseñada por [[Federico Ribas]], que sería outorgada á selección gañadora<ref name="copavigo"/><ref name="copavigo2"/><ref>{{cita web |título=La Copa Vigo en juego |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106723&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=El Pueblo Gallego nº 1.901 |data=4 de maio de 1930 |páxina=3 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306162731/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106723&presentacion=pagina&posicion=3 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref>. A aliñación galega foi Isidro, [[Jesús Jiménez|Jiménez]], Pasarín, [[Ramiro Paredes Ramos|Paredes]], [[José Vega|Vega]], [[Fernando Fariña|Fariña]], Reigosa, [[Santiago Losada Amor|Losada]], [[Eduardo González Valiño|Chacho]], Hilario e Polo. Formaron coa selección galega Jiménez e Hilario aínda que non eran nados en Galicia, e coa selección Centro xogadores como [[Eduardo Ordóñez Munguira|Ordóñez]], [[Evaristo San Miguel Cobián|San Miguel]], [[Ramón Triana Arroyo|Triana]], [[Rafael Morera López|Morera]] e [[Cosme Vázquez|Cosme]] aínda que non naceran nas provincias castelás que abranguía a súa federación. Comezou o partido marcando dous goles Losada e un gol Fariña, acabando o primeiro período con tres goles de vantaxe a favor dos galaicos. No descanso [[Manuel Rodríguez Pazó|Lilo]] subtituíu a Isidro na portaría. Na reanudación, os do Centro conseguen marcar por medio de Ordóñez e cando xa se achegaba o final do partido Hilario anota o cuarto gol galego, finalizando así o encontro cun 1-4 a favor da selección galega<ref>{{cita web |título=Deportes. La selección Galicia vence a la Centro por 4-1 |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=2&path=7126136&presentacion=pagina |obra=El Orzán nº 3.633 |data=10 de xuño de 1930 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=El partido benéfico de Madrid. Galicia bate magníficamente a Centro por cuatro tantos a uno |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=3&path=1000246364&presentacion=pagina |obra=La Correspondencia de Valencia nº 21.209 |data=9 de xuño de 1930 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=El fútbol interregional. Galicia-Centro |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=3&path=6022287&presentacion=pagina |obra=Diario de Alicante nº 5.875 |data=9 de xuño de 1930 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref>. Unha semana antes, Galicia derrotara o [[Sporting Clube de Portugal]] en [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]] por 4-2. No equipo galego xogaran Isidro, [[Rafael López Ventín|Cabezo]] (que foi substituído aos cinco minutos por Jiménez), Hermida, Paredes, Vega, Fariña, Reigosa, Losada, Polo, Hilario e [[Julio Rubio|Rubio]]. Tres goles foron marcados por Losada e o outro por Polo. Os goles lisboetas foron de [[João Correia|Correia]] e [[Rogério Correia de Sousa|Rogério]]<ref>{{cita web |título=La selección gallega bate al Sporting lisboeta por 4 a 2 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106747&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=El Pueblo Gallego nº 1.926 |data=3 de xuño de 1930 |páxina=3 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306155931/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106747&presentacion=pagina&posicion=3 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref>. Durante estes anos, houbo tamén outros partidos de homenaxe onde tomaron parte combinados de xogadores galegos, coma o disputado o 11 de agosto de 1929 en [[Campo de Riazor|Riazor]] para homenaxear a [[Luis Otero Sánchez|Luis Otero]], onde xogou o [[Deportivo da Coruña]] con [[Josep Samitier|Samitier]] (do [[Futbol Club Barcelona|F.C. Barcelona]]) e [[Cosme Vázquez|Cosme]] (do [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]) fronte a unha selección galega formada por xogadores do [[Real Club Celta de Vigo|Celta de Vigo]], [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] e o defensa Calvo do [[Racing Club de Madrid]], empatando 0-0<ref>{{cita web |título=Deportes. La selección Celta-Racing empata con el Deportivo |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=2&path=7126499&presentacion=pagina |obra=El Orzán nº 3.447 |data=13 de agosto de 1929 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=El Homenaje a Luis Otero |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1005145&presentacion=pagina&posicion=5 |obra=Correo de Galicia nº 1.233 |data=8 de setembro de 1929 |páxina=5 |lingua=castelán }}</ref>, ou o disputado o 7 de setembro de 1930 en homenaxe a [[Ramón Polo]], onde un combinado galego derrotou en [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]] o [[Athletic Club]] (campión de [[Primeira División Española|Liga]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa]] ese ano) por 5-4<ref>{{cita web |título=El combinado gallego batió por 5-4 al campeón de España |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106828&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=El Pueblo Gallego nº 2.007 |data=9 de setembro de 1930 |páxina=3 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306000421/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106828&presentacion=pagina&posicion=3 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |título=De Sport. Los Campeones nacionales pierden por 5-4 |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1213064&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=Progreso: diario independiente nº 10.979 |data=9 de setembro de 1930 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref>. Outros partidos con combinados galegos foron un partido en homenaxe a [[Isidro Rodríguez Gómez|Isidro]] no que xogaron o [[Deportivo da Coruña]] e unha selección galega en Riazor o 23 de agosto de 1931 no que gañou o club herculino 3-1<ref>{{cita web |título=Información deportiva. El homenaje a Isidro |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=2&path=7127712&forma=&presentacion=pagina |obra=El Orzán nº 4.004 |data=25 de agosto de 1931 |páxina=2 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |título=Información deportiva. El homenaje a Isidro |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=3&path=7127712&forma=&presentacion=pagina |obra=El Orzán nº 4.004 |data=25 de agosto de 1931 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref>, un encontro en homenaxe a [[Manuel Rivera Martorell|Manuel Rivera]] xogado no Inferniño o 22 de agosto de 1932 entre o [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] e unha selección galega con vitoria para o equipo departamental 3-2<ref>{{cita web |título=La vida deportiva. Homenaje a Rivera |url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=8&path=1000200641&presentacion=pagina |obra=La Libertad nº 3.877 |data=23 de agosto de 1932 |páxina=8 |lingua=castelán }}</ref> ou un partido entre a selección de Lisboa e un combinado de futbolistas do [[Celta de Vigo|Celta]] e o Deportivo que se xogou na capital lusitana o 29 de xuño de 1930 con vitoria para os lisboetas por 4-2<ref>{{cita web |título=El match de Lisboa. La selección lisboeta venció al combinado galaico |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106771&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=El Pueblo Gallego nº 1.950 |data=1 de xullo de 1930 |páxina=2 |lingua=castelán |data-acceso=29 de maio de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171017094940/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106771&presentacion=pagina&posicion=2 |dataarquivo=17 de outubro de 2017 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |título=El match de Lisboa. La selección lisboeta venció al combinado galaico |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106771&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=El Pueblo Gallego nº 1.950 |data=1 de xullo de 1930 |páxina=3 |lingua=castelán |data-acceso=29 de maio de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171017094943/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1106771&presentacion=pagina&posicion=3 |dataarquivo=17 de outubro de 2017 |urlmorta=yes }}</ref>. En [[1936]], o Comité Rexional Pro-Olimpíada Popular seleccionou un combinado galego para participar na [[Olimpíada popular]] de Barcelona<ref>{{cita web |título=La representación gallega para la Olimpiada Popular. Actuará el domingo en un festival en Balaídos |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1108433&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=El Pueblo Gallego nº 4.029 |data=10 de xullo de 1936 |páxina=2 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306075854/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1108433&presentacion=pagina&posicion=2 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref>, resposta internacional aos [[Xogos Olímpicos de 1936|Xogos de Berlín]]. O [[12 de xullo]], seis días antes do [[Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936|golpe de Estado]], xogou o combinado galego un encontro de adestramento en [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]]<ref>{{cita web |título=El domingo en Balaídos. Tuvo lugar la presentación de los seleccionados para la Olimpiada Popular |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1108436&presentacion=pagina&posicion=2 |obra=El Pueblo Gallego nº 4.032 |data=14 de xullo de 1936 |páxina=2 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150924045113/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1108436&presentacion=pagina&posicion=2 |dataarquivo=24 de setembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref>. Segundo afirman certas fontes<ref>{{cita libro |autor=Afonso Eiré |ano=1998 |título=O futbol na sociedade galega |isbn=84-89976-51-1 |editorial=A Nosa Terra }}</ref>, moitos destes xogadores galegos ficarían na Cidade Condal, a maioría loitaría no bando republicano, e segundo algúns testemuños habería xogadores galegos deste equipo que disputarían encontros xunto a outros soldados durante a [[guerra civil española]] e a [[segunda guerra mundial]]. === O franquismo === En maio de [[1939]], ao remate da [[Guerra civil española|guerra civil]], anunciouse un partido en [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]] entre o [[Futebol Clube do Porto]] e ''“a selección galega”''<ref>{{cita web |título=El Porto F.C. actuará mañana frente a la selección gallega |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109287&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=El Pueblo Gallego nº 4.884 |data=17 de maio de 1939 |páxina=6 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306155639/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109287&presentacion=pagina&posicion=6 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |título=A las cinco comenzará el Porto-Selección gallega |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109288&posicion=8&presentacion=pagina |obra=El Pueblo Gallego nº 4.885 |data=18 de maio de 1939 |páxina=8 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306075408/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109288&posicion=8&presentacion=pagina |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref>, que rematou 5-1 a favor dos portuenses<ref>{{cita web |título=El once portugués no tuvo enemigo en el mediocre combinado Vigo-Coruña |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109289&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=El Pueblo Gallego nº 4.886 |data=19 de maio de 1939 |páxina=6 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306080526/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109289&presentacion=pagina&posicion=6 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref>. A pesar de se anunciar con ese título, non foi un partido oficial da selección, xa que non foi organizado pola [[Federación Galega de Fútbol]], razón pola cal o [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] se negou a ceder os seus xogadores<ref>{{cita web |título=Que cada cual cargue con lo que le corresponda |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109291&presentacion=pagina&posicion=8 |obra=El Pueblo Gallego nº 4.888 |data=21 de maio de 1939 |páxina=8 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306000641/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109291&presentacion=pagina&posicion=8 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref>. Despois deste encontro tamén se publicou na prensa que se estaban a facer xestións para que unha selección galega, que desta volta si sería confeccionada pola FGF, xogase no [[Porto, Portugal|Porto]] contra o club dos ''dragões''<ref>{{cita web |título=Deportes. Acotaciones |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109329&presentacion=pagina&posicion=6 |obra=El Pueblo Gallego nº 4.926 |data=5 de xullo de 1939 |páxina=6 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306000053/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109329&presentacion=pagina&posicion=6 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |título=Deportes. Acotaciones |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109330&presentacion=pagina&posicion=8 |obra=El Pueblo Gallego nº 4.927 |data=6 de xullo de 1939 |páxina=8 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306000406/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1109330&presentacion=pagina&posicion=8 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref>, pero isto non se chegou a producir. Durante este período si foron disputados algúns partidos onde participaron combinados de xogadores galegos, coma o xogado en [[1943]] entre o [[Deportivo da Coruña]] e un equipo de galegos con [[Ricardo Zamora]] na meta.<ref>{{cita web |título=Empatan a tres Deportivo y Selección Gallega |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1110307&presentacion=pagina&posicion=4 |obra=El Pueblo Gallego nº 6.045 |data=5 de xaneiro de 1943 |páxina=4 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160305235819/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1110307&presentacion=pagina&posicion=4 |dataarquivo=05 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |título=Homenaje a Paco González. Selección gallega, 3; Deportivo, 3 |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1124825&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=La Región nº 8.859 |data=5 de xaneiro de 1943 |páxina=3 |lingua=castelán |data-acceso=20 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160306001157/http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1124825&presentacion=pagina&posicion=3 |dataarquivo=06 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |título=En el homenaje a Paco González. Empatan a tres tantos el Deportivo y la selección gallega |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1077682&presentacion=pagina&posicion=3 |obra=Hoja de los lunes nº 394 |data=4 de xaneiro de 1943 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref> En [[1961]] unha selección galega enfrontouse en [[Estadio Municipal de Pasarón|Pasarón]] a outra do norte de Portugal, formando parte do equipo galego xogadores como [[José Domínguez Rial|Domínguez]], [[José Ramón Lamelo|Lamelo]], [[Julio Antonio Mato|Matito]] ou [[Jaime Blanco Núñez|Jaime Blanco]]. O resultado foi de empate 1-1, sendo [[Celso Villa Ferreira|Villita]] o autor do gol galego.<ref>{{Cita novas|data=19 de maio de 1961|título=Empataron (1-1) las selecciones de Galicia y Norte de Portugal|url=http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1237998&posicion=5&presentacion=pagina|data-acceso=4 de marzo de 2022|lingua=es|xornal=[[La Noche]]|páxina=5|número=12379}}</ref> Malia todo, durante esta época apareceu a selección galega xuvenil, que comezou a participar no campionato estatal organizado pola [[Real Federación Española de Fútbol]] e acadou o subcampionato en 1966.<ref>{{cita web |título=La selección gallega perdió el partido final contra Valencia (1-4) |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1116525&presentacion=pagina&posicion=14 |obra=El Pueblo Gallego nº 14.851 |data=8 de maio de 1966 |páxina=14 |lingua=castelán }}</ref> Xa despois da ditadura, en 1983, proclamouse campioa.<ref name="xuvenís1983">{{cita web |título=Riazor, testigo del título en 1983 |url=http://www.canaldeportivo.com/deportienda/deporsport/contenido/2008/04/25/25/3 |obra=DEPOR Sport nº 1.178 |data=25 de abril de 2008 |páxina=25 |lingua=castelán }}{{ligazón morta}}</ref> === Intentos de recuperación === O primeiro partido da selección absoluta galega despois da [[Franquismo|ditadura]] estivo a piques de celebrarse o [[24 de xullo]] de [[1980]] en Compostela, pero colleu os xogadores de vacacións. O partido ía ser contra [[Selección de fútbol do País Vasco|Euskadi]]. En 1982, antes do [[Mundial de Fútbol España 1982|Mundial de España]], houbo unha tentativa para organizar un partido contra [[Selección de fútbol do Camerún|Camerún]]. A finais dos 90, o [[Bravú|movemento bravú]] recuperou a Selección Galega para o debate impulsado por [[Siareiros Galegos]] dende [[1996]], co agrupamento de peñas do [[Real Club Celta de Vigo|Celta]], do [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] e mais da [[Sociedade Deportiva Compostela|S.D. Compostela]]. En [[1997]], [[Xurxo Souto]] catalizou a creación do primeiro número da revista ''[[revista Bravú|Bravú]]'', de periodicidade irregular e que se vendía acompañado polo [[álbum musical]] ''[[Selección Xa!]]'', dedicada á recuperación da selección galega. A idea reencarnouse deportivamente na [[A Estrada|Estrada]], nun partido entre seareiros e profesionais do xornalismo e da cultura en Galicia, que comezou coa [[Marcha do Antigo Reino de Galicia]]. Os seareiros gañaron 7-2. No equipo de intelectuais xogaban [[Afonso Eiré]] na meta, [[Antón Reixa]], [[Xosé Cid Cabido]] e [[Xosé Manuel Pereiro]] na defensa; [[Moncho Viña]], [[Manuel Rivas]], [[Rómulo Sanjurjo]], [[Xurxo Souto]] ou [[Paco Lodeiro]] na media e cara adiante. === Etapa 2005-2008 === A selección galega absoluta foi recuperada finalmente no ano [[2005]]. En agosto iniciáronse as xestións cunha xuntanza entre [[Julio Meana Álvarez|Julio Meana]], presidente da [[Federación Galega de Fútbol]], e [[Santi Domínguez]], Director Xeral para o Deporte da [[Xunta de Galicia]] co [[Bipartito galego|goberno bipartito]]<ref>{{cita web |título=Haberá selección galega de fútbol para o Nadal |url=http://www.vieiros.com/nova.php?Ed=1&id=44728 |obra=Vieiros |data=26 de agosto de 2005 }}</ref> e en setembro anunciouse un encontro para o 28 ou 29 de decembro en [[Santiago de Compostela]]<ref>{{cita web |título=La selección gallega debuta en diciembre en Santiago |url=http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2005/09/08/4051623.shtml |obra=La Voz de Galicia |data=8 de setembro de 2005 |lingua=castelán |data-acceso=27/12/2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160105140411/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2005/09/08/4051623.shtml |dataarquivo=05/01/2016 |urlmorta=yes }}</ref>. Finalmente, o [[estadio Multiusos de San Lázaro]] bautizou a selección galega de [[fútbol]] na súa posta de longo fronte á selección do [[Selección de fútbol do Uruguai|Uruguai]] o sábado [[29 de decembro]] de [[2005]]. O colexiado ourensán [[Bernardino González Vázquez]] dirixiu o encontro. O resultado foi 3-2 a prol de Galicia<ref>{{cita web |título=Galicia-Uruguay. Histórico triunfo ante un bicampeón mundial |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD02/PUB/2005/12/30/EMD20051230013MDA.pdf |obra=Mundo Atlético nº 26.807 |data=30 de decembro de 2005 |páxina=13 |lingua=castelán }}</ref>. {{Galería |width=150 |height=150 |lines=2 |align=center |title=Algúns dos xogadores da Selección galega de fútbol do 2005 |Ficheiro:Diego Lopez autograph signing, Wigan Athletic v Villarreal CF, 7 August 2011.jpg|[[Diego López Rodríguez|Diego López]]. |Ficheiro:Viqueira-XerezCD-p1040379.jpg|[[Emilio Viqueira]]. |Ficheiro:Pablo Álvarez.jpg|[[Pablo Álvarez Núñez|Pablo Álvarez]]. |Ficheiro:RobertoLosada.jpg|[[Roberto Losada]]. |Ficheiro:Roberto Fernández Alvarellos.jpg|[[Roberto Fernández Alvarellos|Roberto Fernández]]. |Ficheiro:Míchel Salgado.jpg|[[Míchel Salgado]]. |Ficheiro:Roberto Trashorras.jpg|[[Roberto Trashorras]]. |Ficheiro:Borja Fernández.jpg|[[Borja Fernández Fernández (nado en 1981)|Borja Fernández]]. |Ficheiro:Francisco Noguerol, Celta de Vigo 2009.jpg|[[Francisco Noguerol]]. |Ficheiro:Iagobouzon.jpg|[[Iago Bouzón]]. |Ficheiro:Cabanas061115.jpg|[[Ricardo Cabanas]]. }} {{Selección galega de fútbol de 2005}} [[Ficheiro:Bustoarsenio2.JPG|miniatura|Arsenio Iglesias foi, xunto con Fernando Vázquez, un dos adestradores galegos desta época.]] Os seleccionadores do primeiro combinado nacional foron [[Fernando Vázquez]] e [[Arsenio Iglesias]]. O once inicial estivo composto por: Diego López, na portería; Otero e Cabrejo, nos laterais; Rubén e Capi, centrais; Cabanas e Borja, pivotes; Julio Álvarez, Pablo Álvarez e Nano, centrocampistas, e Losada como home máis adiantado. O técnico galego Fernando Vázquez, antes de comezar o partido, quitoulle importancia ao posible resultado, defendendo que o combinado galego se converteu nun "símbolo de identidade", algo que na súa opinión, lle facía falta a Galicia. {{Selección galega de fútbol de 2006}} [[Ficheiro:Galicia-Ecuador.jpg|miniatura|Partido Galicia-Ecuador (28 de decembro de 2006).]] O [[Estadio Municipal de Riazor|estadio de Riazor]] acolleu o [[28 de decembro]] de [[2006]] o segundo partido da época contemporánea da selección de Galicia. Enfronte estivo a selección de [[Selección de fútbol de Ecuador|Ecuador]], e o resultado final foi de empate a un (1-1)<ref>[https://web.archive.org/web/20120318213719/http://www.vieiros.com/nova/54955/a-gran-festa-do-futbol-rematou-en-empate-galiza-1-1-ecuador "A gran festa do fútbol rematou en empate: Galiza 1 - 1 Ecuador"], ''[[Vieiros (xornal)|Vieiros]]'', 29 de decembro de 2006.</ref><ref>{{cita web |título=Galicia empata con Ecuador en Riazor |url=http://www.elmundo.es/elmundodeporte/2006/12/28/futbol/1167345467.html |obra=El Mundo |data=28 de decembro de 2006 |lingua=castelán }}</ref>, con goles do ecuatoriano Calle e de [[Jonathan Pereira]] para os galegos. O once inicial foi o formado por López, Barragán, Rubén, Noguerol, Fuentes, Viqueira, Borja, Julio Álvarez, Nano, Trashorras e Couñago. {{Selección galega de fútbol de 2007}} [[Ficheiro:Jonathan Pereira selección galega.JPG|miniatura|[[Jonathan Pereira]] no Galicia-Camerún.]] O [[27 de decembro]] de 2007, no [[Estadio Municipal de Balaídos|estadio vigués de Balaídos]], a selección galega enfrontouse a [[Selección de fútbol do Camerún|Camerún]], no que era o terceiro partido da época contemporánea. O partido comezou cunha hora e corenta e cinco minutos de atraso, debido a liortas internas na selección do Camerún<ref>[http://www.20minutos.es/deportes/noticia/galicia-camerun-partido-327134/0/ El partido que enfrentó a la selección de Galicia y Camerún se salda con empate]</ref>, e rematou con empate (1-1), os dous goles metidos de penalti, adiantándose primeiro Galicia, por medio de [[Julio Álvarez Mosquera|Julio Álvarez]] no minuto 70, e empatando para Camerún Song, no minuto 87<ref>[https://web.archive.org/web/20080229221027/http://www.anosaterra.org/index.php?p=nova&id_nova=2144 "Un pobo contra os elementos"], artigo n' ''A Nosa Terra'', 29 de decembro de 2007.</ref>. Pese ao atraso da selección do Camerún, os seareiros rozaron o cheo no estadio, chegando aos 28.000 afeccionados. De novo o 27 de decembro, en 2008, no estadio de Riazor, a selección galega enfrontouse á de [[Selección de fútbol de Irán|Irán]] con resultado favorable á Irmandiña por 3 a 2<ref>[https://web.archive.org/web/20090112203841/http://www.gznacion.com/web/notic.php?ide=12310 "A festa do fútbol nacional remata con vitoria de Galiza fronte a Irán (3-2)"], artigo en ''GZnación'' 28 de decembro de 2008.</ref>. O primeiro gol anotouno o galego [[Nacho Novo]] no minuto 22. A selección iraniana empatou no minuto 31 do primeiro tempo por mediación de Borhani. Xa na segunda parte Nacho Novo por segunda vez puxo por diante a Galicia, no minuto 58 de partido. Pouco despois, no 65 e de penalti, [[Roberto Losada Rodríguez|Roberto Losada]] ampliaba o marcador batendo o porteiro e poñendo o 3-1 no marcador. O iraniano Khalatbari recortou o marcador poñendo o definitivo 3 a 2.<ref>[https://web.archive.org/web/20140811135311/http://www.galiciae.com/nova/22527.html "Goles de Nacho Novo e Losada manteñen á selección galega invicta"], artigo en ''Galiciaé'', 28 de decembro de 2008.</ref> {{Selección galega de fútbol de 2008}} === Supresión e recuperación === O partido contra a selección de [[Selección de fútbol de Irán|Irán]] converteuse no último encontro oficial disputado pola Selección Galega, ao suspenderse a axuda por parte da [[Xunta de Galicia]] unha vez o [[Partido Popular]] gañou as eleccións de [[Eleccións ao Parlamento de Galicia 2009|2009]] e colocou a [[José Ramón Lete]] como Director Xeral para o Deporte, quen rematou abruptamente coas experiencias da selección galega<ref>{{cita web |url=http://www.lavozdegalicia.es/deportes/2009/09/18/0003_7978549.htm |título=La Xunta y la federación descartan el partido de la selección gallega |obra=La Voz de Galicia |data=18 de setembro de 2009 |lingua=castelán }}</ref> e ao tempo co equipo ciclista [[Xacobeo Galicia]]. Dende ese momento a asociación de afeccionados [[Siareiras Galegas|Siareir@s Galeg@s]] comezou a organizar encontros anuais entre unha selección galega mixta (formada por futbolistas pertencentes aos clubs da [[Segunda División B Española|Segunda División B]], da [[Terceira División Española|Terceira División]] e das ligas femininas) e outras seleccións do exterior, co obxecto de reivindicar a recuperación oficial da selección e a total liberdade para defender as cores de [[Galicia]] en competicións internacionais. Os partidos leváronse a cabo sen axuda federativa nin institucional, e segundo os organizadores, enfrontáronse a moitas trabas xa que os equipos de [[Primeira División Española|Primeira]] e [[Segunda División Española|Segunda División]] non cederon os seus xogadores e mesmo os árbitros tiveron moitos problemas para poder dirixir os encontros<ref>{{cita novas|apelidos=Pardo|nome=Miguel|título="Hai futbolistas do Deportivo e do Celta que queren vir á selección galega, pero non lles deixan"|url=http://praza.com/deportes/3141/hai-futbolistas-do-deportivo-e-do-celta-que-queren-vir-a-seleccion-galega-pero-non-lles-deixan/|data=28 de decembro de 2012}}</ref>. Organizaron cinco partidos entre [[2009]] e [[2013]], deixando de organizalo en [[2014]]<ref name="partidos2014">{{cita novas|apelidos=Pardo|nome=Miguel|título=Nin amigable da selección galega nin partido pola oficialidade|url=http://praza.gal/deportes/8415/nin-amigable-da-seleccion-galega-nin-partido-pola-oficialidade/|data=10 de decembro de 2014}}</ref>. Ese mesmo ano, a [[Federación Galega de Fútbol]], despois dunha conversa que mantiveron [[Fernando Vázquez]] e [[Johan Cruyff]], tentou organizar dous encontros amigables fronte a [[Selección de fútbol de Cataluña|Cataluña]]<ref name="noticia2014"/>, pero finalmente non se chegaron a concretar<ref name="partidos2014"/>. En decembro de [[2015]], Siareir@s Galeg@s organizou un novo encontro reivindicativo<ref>{{cita web |url=http://www.sermosgaliza.gal/articulo/deportes/galiza-senegal/20151226194938043661.html |título=Galiza vence o Senegal (1-0) no partido que reivindicou a volta da selección oficial |obra=Sermos Galiza |data=26 de decembro de 2015 }}</ref>. Nesas mesmas datas, [[Rafael Louzán]], presidente da [[Federación Galega de Fútbol]], anunciou en declaracións á [[Televisión de Galicia]] que no ano [[2016]] sería disputado un encontro da selección galega oficial<ref name="anuncio2016-1">{{cita audiovisual |url=http://www.crtvg.es/informativos/en-2016-volvera-a-seleccion-galega-de-futbol |título=En 2016 volverá a selección galega de fútbol |data=23 de decembro de 2015 |medio=Televisión de Galicia }}</ref><ref name="anuncio2016-2">{{cita audiovisual |url=http://www.crtvg.es/informativos/louzan-quere-que-portugal-sexa-rival-de-galicia |título=Portugal podería ser o rival de Galicia |data=23 de decembro de 2015 |medio=Televisión de Galicia }}</ref>. Previamente [[Lucas Pérez Martínez|Lucas Pérez]] e [[Iago Aspas]] manifestaran publicamente o seu apoio á volta da seleccion galega e o seu desexo de formar parte dela<ref name="anuncio2016-1"/><ref name="anuncio2016-2"/>. === Etapa 2016-actualidade === [[Ficheiro:Galiciavenezuela2.jpg|miniatura|300px|Partido disputado no [[Estadio de Riazor]], [[A Coruña]], entre Galicia e [[Selección de fútbol de Venezuela|Venezuela]].]] En abril de 2016, o presidente da [[Federación Galega de Fútbol]], [[Rafael Louzán]], anunciou oficialmente a celebración dun encontro da selección galega absoluta fronte á selección de [[Selección de fútbol de Venezuela|Venezuela]] o día 20 de maio no estadio de [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]]<ref>{{cita web |título=A Selección Galega Absoluta regresa cun partidazo contra a "Vinotinto" |url=http://www.futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=17430&cod_primaria=5000289&cod_secundaria=5000289 |autor=Federación Galega de Fútbol |data=9 de abril de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |título=Rafael Louzán presentou hoxe oficialmente o partido internacional |url=http://www.futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=17440&cod_primaria=5000289&cod_secundaria=5000289 |autor=Federación Galega de Fútbol |data=14 de abril de 2016 }}</ref>. Foron designados seleccionadores [[Míchel Salgado]] e [[Francisco Javier González Pérez|Fran]]<ref>{{cita web |título=Os mellores futbolistas galegos das últimas décadas asumen o mando da Selección |url=http://www.futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=17441&cod_primaria=5000289&cod_secundaria=5000289 |autor=Federación Galega de Fútbol |data=15 de abril de 2016 }}</ref>. O partido foi disputado na data prevista, rematando cun empate 1-1. O gol galego foi anotado por [[Iago Aspas]] no minuto 36. O equipo venezolano conseguiu empatar grazas a un gol de Josef Martínez no minuto 92, co partido a piques de finalizar<ref>{{cita web |título=A Selección Galega voltou cun fútbol de quilates contra Venezuela |url=http://futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=17541&cod_primaria=5000289&cod_secundaria=5000289 |autor=Federación Galega de Fútbol |data=20 de maio de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.farodevigo.es/deportes/2016/05/20/magia-irmandina-queda-victoria/1464518.html |título=La magia de la Irmandiña se queda sin victoria |obra=Faro de Vigo |data=20 de maio de 2016 |lingua=castelán }}</ref>. {{Selección galega de fútbol de 2016}} == Uniforme == O primeiro uniforme da selección empregado en 1922 e 1923 consistía nunha camisola branca coa [[cruz de Santiago]] no peito e pantalón azul<ref>{{cita web |url=http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0000268668&page=4lang=es |título=El día futbolístico. En Vigo. Asturias vence a Galicia |obra=El Sol nº 1.732 |data=27 de febreiro de 1923 |páxina=4 |lingua=castelán }}</ref>. A selección que xogou en 1930 contra a do Centro e o [[Sporting Clube de Portugal|Sporting C.P.]] utilizou unha camisola branca cun escudo co dragón verde sobre fondo dourado atribuído aos [[Reino Suevo|reis suevos]]<ref>{{cita web |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1249455&interno=S&presentacion=pagina&posicion=3 |título=Un gran match galaico lusitano |obra=El Pueblo Gallego nº 1.925 |data=1 de xuño de 1930 |páxina=3 |lingua=castelán }}</ref><ref>{{cita web |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1249462&interno=S&presentacion=pagina&posicion=5 |título=A beneficio de las familias de los náufragos de Bouzas. La selección gallega triunfa rotundamente sobre la central |obra=El Pueblo Gallego nº 1.932 |data=10 de xuño de 1930 |páxina=5 |lingua=castelán }}</ref>. A recuperación da selección absoluta en 2005 trouxo un deseño completamente novo cunha camisola branca con franxas azuis inclinadas 45º graos inspiradas na da [[bandeira de Galicia]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150110040643/http://vello.vieiros.com/seleccions/simboloxia.php?Ed=44 "Simboloxía"] Vieiros: Canal Seleccións</ref><ref>{{cita novas |url=http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2005/10/11/4151221.shtml |título=Galicia se pone la camiseta |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=11 de outubro de 2005 |lingua=castelán |urlmorta=yes |urlarquivo=https://archive.today/20160518062103/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2005/10/11/4151221.shtml |dataarquivo=18/05/2016 |dataacceso=18/05/2016 }}</ref>. En 2016 volveu a camisola branca como primeiro equipamento<ref name="uniformes2016">{{cita web |título=A primeira camiseta é branca en recordo da orixinal de 1922 |url=http://futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=17514&cod_primaria=5000289&cod_secundaria=5000289 |autor=Federación Galega de Fútbol |data=14 de maio de 2016 }}</ref>. A selección galega de afeccionados e outras categorías inferiores empregan outro uniforme composto de camisola branca coa franxa diagonal da bandeira galega, pantalón azul e medias brancas<ref>{{cita web |url=http://www.futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=16982&cod_primaria=5000464&cod_secundaria=5000464 |título=Amigable entre o CD Ribadumia e a Selección Galega de Afeccionados |autor=Federación Galega de Fútbol |data=18 de novembro de 2015 }}</ref>. {| style="width:60%; text-align:center;" |{{Football kit | pattern_la=|pattern_b=_galiza07|pattern_ra=|pattern_sh=|pattern_so= |leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF| title = Selección absoluta 2005-08 }} | |{{Football kit | pattern_la=|pattern_b=_lightblueslash|pattern_ra=|pattern_sh=|pattern_so= |leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=6D89FF|socks=FFFFFF| title = Selección de afeccionados e outras }} |} === Uniforme 2016 === A selección galega absoluta ten os seguintes dous uniformes<ref name="uniformes2016"/>: * '''Uniforme titular''': Camiseta branca; pantalón azul; medias brancas. * '''Uniforme alternativo''': Camiseta de cadros en tons azul claro e azul mariño; pantalón azul mariño; medias azul mariño. {| style="width:60%; text-align:center;" |{{Football kit | pattern_la=|pattern_b=_genk1516a|pattern_ra=|pattern_sh=|pattern_so= |leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=00BFFF|socks=FFFFFF| title = Titular }} | |{{Football kit | pattern_la=|pattern_b=_qpr1516t|pattern_ra=|pattern_sh=|pattern_so= |leftarm=000028|body=000028|rightarm=000028|shorts=000028|socks=000028| title = Alternativo }} |} == Xogadores == === Última convocatoria da selección absoluta === Os seleccionadores anunciaron o 6 de maio de 2016 a listaxe de convocados para o partido fronte á selección de [[Selección de fútbol de Venezuela|Venezuela]]<ref>{{cita web |título=Fran e Míchel destacan o gran nivel do noso combinado |url=http://futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=17498&cod_primaria=5000289&cod_secundaria=5000289 |autor=Federación Galega de Fútbol |data=6 de maio de 2016 }}</ref> aínda que logo se produciron modificacións e a convocatoria final foi a seguinte<ref>{{cita web |título=A Selección Galega xa está concentrada na Coruña con 17 xogadores |url=http://futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=17526&cod_primaria=5000289&cod_secundaria=5000289 |autor=Federación Galega de Fútbol |data=19 de maio de 2016 }}</ref>: ''Partidos disputados e goles actualizados a 21 de maio de 2016.'' {| class="wikitable" |- !Nome !Data de nacemento !Club !{{Abbr|P.D.|Partidos disputados}} !{{Abbr|G.|Goles}} !Debut |- !colspan=6|Porteiros |- | 1- [[Sergio Álvarez Conde|Sergio Álvarez]] || 3 de agosto de 1986 {{idade|3|08|1986}} || {{GALb}} [[Celta de Vigo]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | 13- [[Diego Mariño|Mariño]] || 9 de maio de 1990 {{idade|9|5|1990}} || {{ESPb}} [[Levante UD]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- !colspan=6|Defensas |- | 22- [[Hugo Mallo]] || 22 de xuño de 1991 {{idade|22|6|1991}} || {{GALb}} [[Celta de Vigo]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | 19- [[Jonathan Castro|Jonny]] || 3 de marzo de 1994 {{idade|3|3|1994}} || {{GALb}} [[Celta de Vigo]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | 4- [[Álex Bergantiños]] || 7 de xuño de 1985 {{idade|7|6|1985}} || {{GALb}} [[Deportivo da Coruña]] ||2 || 0 !27-12-2008 |- | 3- [[José Ángel Esmorís Tasende|Angeliño]] || 4 de xaneiro de 1997 {{idade|4|1|1997}} || {{ENGb}} [[Manchester City FC]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | 15- [[Diego Alende]] || 25 de agosto de 1997 {{idade|25|8|1997}} || {{GALb}} [[Celta de Vigo]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- !colspan=6|Centrocampistas |- | 6- [[Francisco Rico Castro|Fran Rico]] || 3 de agosto de 1987 {{idade|3|8|1987}} || {{ESPb}} [[Granada CF]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | 10- [[Juan Domínguez]] || 8 de xaneiro de 1990 {{idade|8|1|1990}} || {{GALb}} [[Deportivo da Coruña]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | 5- [[Pedro Mosquera|Mosquera]] || 21 de abril de 1988 {{idade|21|4|1988}} || {{GALb}} [[Deportivo da Coruña]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | 18- [[Pape Cheikh Diop|Pape Cheikh]] || 8 de agosto de 1997 {{idade|8|8|1997}} || {{GALb}} [[Celta de Vigo]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- !colspan=6|Dianteiros |- | 8- [[Denis Suárez]] || 6 de xaneiro de 1994 {{idade|6|1|1994}} || {{ESPb}} [[Villarreal CF]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | [[Iago Falque]] || 4 de abril de 1990 {{idade|4|4|1990}} || {{ITAb}} [[AS Roma]] ||0 || 0 !20-05-2016 |- | 9- [[Iago Aspas]] || 1 de agosto de 1987 {{idade|1|8|1987}} || {{GALb}} [[Celta de Vigo]] ||1 || 1 !20-05-2016 |- | 23- [[José Ignacio Peleteiro|Jota Peleteiro]] || 6 de xuño de 1991 {{idade|6|6|1991}} || {{ESPb}} [[SD Eibar]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | 7- [[Lucas Pérez]] || 10 de setembro de 1988 {{idade|10|9|1988}} || {{GALb}} [[Deportivo da Coruña]] ||1 || 0 !20-05-2016 |- | [[José Luis Sanmartín Mato|Joselu]] || 27 de marzo de 1990 {{idade|27|3|1990}} || {{ENGb}} [[Stoke City FC]] ||1 || 0 !20-05-2016 |} == Partidos == {| class="wikitable" |- !Data !Lugar !Equipo Local !Equipo Visitante !Resultado !Goleadores |- !19-11-1922 |[[Campo de Coia|Coia]], [[Vigo]] |{{GALb}} Galicia |[[Ficheiro:Flag_of_Castile.svg|20px]] Centro | 4 - 1 |[[José Chiarroni Pazos|Chiarroni]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Pedro Pinilla|Pinilla]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ramón González Figueroa|Ramón González]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !07-01-1923 |[[Campo de Coia|Coia]], [[Vigo]] |{{GALb}} Galicia |[[Ficheiro:Pt-lsb1.png|20px]] Lisboa | 3 - 1 |[[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Luciano Reigosa|Reigosa]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !14-01-1923 |[[Campo de la Victoria|Reina Victoria]], [[Sevilla]] |{{ANCb}} [[Selección de fútbol de Andalucía|Andalucía]] |{{GALb}} Galicia |1 - 4 |[[Ramón González Figueroa|Ramón González]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Chiarroni]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !21-01-1923 |[[Campo de Coia|Coia]], [[Vigo]] |{{GALb}} Galicia |[[Ficheiro:Naval Ensign of the United Kingdom.svg|20px]] [[Royal Navy|Escuadra británica]] |8 - 2 | [[Pedro Pinilla|Pinilla]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ramón González Figueroa|Ramón González]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !28-01-1923 |[[Campo de Bouzas|Bouzas]], [[Vigo]] |{{GALb}} Galicia |[[Ficheiro:Bandera de Pontevedra.svg|20px]] Pontevedra |4 - 1 |[[Luís Correa (futbolista)|Correa]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[José Chiarroni Pazos|Chiarroni]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !04-02-1923 |[[Estadio Municipal de Pasarón|Pasarón]], [[Pontevedra]] |[[Ficheiro:Bandera de Pontevedra.svg|20px]] Pontevedra |{{GALb}} Galicia |1 - 3 |[[Luís Casas Pasarín|Pasarín]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[José Chiarroni Pazos|Chiarroni]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !18-02-1923 |[[Campo de Coia|Coia]], [[Vigo]] |{{GALb}} Galicia | &nbsp; &nbsp; &nbsp; A Coruña-Ferrol |7 - 1 |[[Ramón González Figueroa|Ramón González]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[José Chiarroni Pazos|Chiarroni]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !25-02-1923 |[[Campo de Coia|Coia]], [[Vigo]] |{{GALb}} Galicia |{{ASTb}} [[Selección de fútbol de Asturias|Asturias]] |1 - 3 |[[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !27-05-1923 |[[Estádio do Campo Grande|Campo Grande]], [[Lisboa]]<ref>{{cita web |título=Vida Sportiva. A chegada dos jogadores da Galiza |url=http://hemerotecadigital.cm-lisboa.pt/Periodicos/ACapital/1923/Maio/Maio_item1/P87.html |obra=A Capital: diário republicano da noite nº 4.388 |data=26 de maio de 1923 |páxina=3 |lingua=portugués }}</ref> |[[Ficheiro:Pt-lsb1.png|20px]] Lisboa |{{GALb}} Galicia |2 - 1 |[[Pedro Pinilla|Pinilla]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !25-11-1923 |[[Velódromo de Ciudad Lineal|Ciudad Lineal]], [[Madrid]] |[[Ficheiro:Flag_of_Castile.svg|20px]] Centro |{{GALb}} Galicia |1 - 0 | |- !28-07-1929 |[[Campo de Riazor|Riazor]], [[A Coruña]] |{{GALb}} Galicia |[[Ficheiro:Flag_of_Castile.svg|20px]] Centro |0 - 0 | |- !01-06-1930 |[[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]], [[Vigo]] |{{GALb}} Galicia |[[Ficheiro:600px Bianco e Verde orizzontale con leone Dorato.png|20px]] [[Sporting Clube de Portugal|Sporting de Lisboa]] |4 - 2 |[[Santiago Losada Amor|Losada]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ramón Polo|Polo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !08-06-1930 |[[Estadio de Chamartín|Chamartín]], [[Madrid]] |[[Ficheiro:Flag_of_Castile.svg|20px]] Centro |{{GALb}} Galicia |1 - 4 |[[Santiago Losada Amor|Losada]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Fernando Fariña|Fariña]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] [[Juan Hilario Marrero Pérez|Hilario]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] |- !25-12-2005 |[[Estadio Multiusos de San Lázaro|San Lázaro]], [[Santiago de Compostela|Santiago]] |{{GALb}} Galicia |{{URYb}} [[Selección de fútbol de Uruguai|Uruguai]] |3 - 2 |[[Fernando Macedo Silva|Nano]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>9'</small> [[José Luis Deus|Deus]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>48'</small> [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>79'</small> |- !28-12-2006 |[[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]], [[A Coruña]] |{{GALb}} Galicia |{{ECUf}} |1 - 1 |[[Jonathan Pereira]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>68'</small> |- !27-12-2007 |[[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]], [[Vigo]] |{{GALb}} Galicia |{{CAMb}} [[Selección de fútbol do Camerún|Camerún]] |1 - 1 |[[Julio Álvarez Mosquera|Julio Álvarez]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>70'</small> |- !27-12-2008 |[[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]], [[A Coruña]] |{{GALb}} Galicia |{{IRNb}} [[Selección de fútbol de Irán|Irán]] |3 - 2 |[[Nacho Novo]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>22'</small> [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>58'</small> [[Roberto Losada Rodríguez|Roberto Losada]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>65'</small> |- !20-05-2016 |[[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]], [[A Coruña]] |{{GALb}} Galicia |{{VENb}} [[Selección de fútbol de Venezuela|Venezuela]] |1 - 1 |[[Iago Aspas]] [[Ficheiro:Soccerball.svg|10px]] <small>36'</small> |} == Palmarés == === Selección absoluta === * Subcampioa do [[Copa Príncipe de Asturias de fútbol|Campionato Interrexional]] (1): 1922–23 === Selección de afeccionados === * '''[[Copa das Rexións da UEFA|Fase estatal da Copa das Rexións da UEFA]]''' (2): 2010,<ref>{{cita web |título=Éxtasis histórico como campeona de España |url=http://www.canaldeportivo.com/tiendaold/deporsport/contenido/2010/04/05/18/3 |obra=DEPOR Sport nº 1.881 |data=5 de abril de 2010 |páxina=18 |lingua=castelán |data-acceso=21 de outubro de 2015 |data-arquivo=05 de marzo de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160305074427/http://www.canaldeportivo.com/tiendaold/deporsport/contenido/2010/04/05/18/3 |url-morta=unfit }}</ref> 2020<ref>[http://www.futgal.es/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=23181&cod_primaria=5000289&cod_secundaria=5001707 A Selección Galega conquista a XII Copa das Rexións UEFA tras gañar a Andalucía] Real Federación Galega de Fútbol</ref> === Outras seleccións === * '''Campionato de España sub-18''' (1): 1983<ref name="xuvenís1983"/> * '''Campionato de España sub-16''' (1): 1990<ref>{{cita web |título=Selecciones territoriales |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD01/HEM/1990/05/09/MD19900509-028.pdf |obra=Mundo Deportivo nº 21.139 |data=9 de maio de 1990 |páxina=28 |lingua=castelán }}</ref> * '''Campionato de España feminino''' (1): 1985<ref>{{cita web |título=La copa voló a Galicia |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD01/HEM/1985/06/10/MD19850610-020.pdf |obra=Mundo Deportivo nº 19.361 |data=10 de xuño de 1985 |páxina=20 |lingua=castelán }}</ref> == Galería de imaxes == {{Artigo principal|Galería de imaxes de deporte en Galicia}} <gallery> Ficheiro:Viqueira_selección_galega.JPG|Viqueira, botando un córner no partido Galicia-Ecuador. Ficheiro:Autobusselecciongalega.jpg|thumb|Autobús da selección galega. </gallery> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita publicación |autores=AA. VV. |url=https://vello.vieiros.com/seleccions/pdf/xornal_vieiros_seleccion.pdf |título=Edición especial en conmemoración do partido da selección galega de fútbol |data=29 de decembro de 2005 |xornal=[[Vieiros (xornal)|Vieiros]]}} * [[Jorge Manuel Deza Rey|Deza Rey, Jorge M.]]: ''Historia da selección galega de fútbol, 1922-2007''. 2008. * [[Daniel Gómez Amat|Gómez Amat, Daniel]]: [http://books.google.es/books?id=yK2Rivw3MtUC&pg=PA188&dq=Selecci%C3%B3n+gallega+de+f%C3%BAtbol&hl=es&sa=X&ei=Kh_lU4fUIqmu0QWBrYHoCA&ved=0CCQQ6AEwAA#v=onepage&q=Selecci%C3%B3n%20gallega%20de%20f%C3%BAtbol&f=false ''La patria del gol: fútbol y política en el Estado español''] 2007. === Outros artigos === * [[Derbi galego]] * [[Selección feminina de fútbol de Galicia]] === Ligazóns externas === * [http://www.futgal.es/ Sitio web oficial da Federación Galega de Fútbol] * [https://web.archive.org/web/20150110040643/http://vello.vieiros.com/seleccions/ Vieiros: Canal Seleccións] * [https://web.archive.org/web/20090210013927/http://www.anosaterra.org/especial-futbol/equipo/3/galiza/ A Nosa Terra Diario: Ficha da selección galega] {{Fútbol en Galicia}} {{Seleccións non afiliadas á FIFA}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Selección de fútbol de Galicia]] [[Categoría:Seleccións autonómicas de fútbol de España|Galicia]] [[Categoría:Artigos destacados sobre Galicia]] 6pylabakrhr67m3kdngtfou026ssadc 0 24470 6148159 6123164 2022-08-02T10:01:15Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|33|03|S|71|37|W|display=title}} {{Cidade |bandeira = Flag of Valparaiso, Chile.svg |escudo = Escudo de Valparaíso (Chile).svg |imaxe = Ciudad-Puerto-de-Valparaíso.png |pé = Imaxes da cidade |situación = {{Mapa de localización |Chile |label= Valparaíso |position=right |lat_deg=-33 | lat_min=-3 | lat_seg=0 | latNS = S | lon_deg =-71 | lon_min =-37 | lon_seg =0 |longEW=W |float=none |caption= |width=300 }} |país = [[Chile]] |bandeirapaís= {{CHLb}} |división 1 = [[Subdivisións de Chile|Rexión]] |nome división 1 = [[Rexión de Valparaíso]] |división 2 = [[Provincias de Chile|Provincia]] |nome división 2 = [[Provincia de Valparaíso]] |altitude = 10 |superficie = 401,6 |poboación = 284.630 hab. (2012) |densidade = 710 hab/km² |xentilicio = |código postal = |alcalde = Jorge Castro Muñoz |sitio web = [http://www.municipalidaddevalparaiso.cl/ Páxina oficial de Valparaíso] }} '''Valparaíso''' é unha [[cidade]], [[Porto (comunicacións)|porto]] e [[comuna]] de [[Chile]], [[capital]] da [[Provincia de Valparaíso|provincia]] e [[rexión de Valparaíso]]. Sitúase uns 117&nbsp;km da capital do país, [[Santiago de Chile]]. É o centro histórico, administrativo, universitario e principal núcleo urbano da Área Metropolitana de Valparaíso, que forma xunto ás comunas de [[Viña del Mar]], [[Quilpué]], [[Villa Alemana]] e [[Concón]]. Segundo o censo 2012 conta cunha poboación estimada de 300.000 persoas, que ascende a 1.040.000 habitantes se incluímos a súa conurbación, sendo a terceira cidade e [[área metropolitana]] máis poboada de Chile, por detrás da de Santiago e Concepción. Valparaíso é sede do [[Congreso Nacional de Chile|Congreso Nacional]], da Comandancia da [[Armada de Chile]] e doutras institucións do Estado de carácter nacional como o Consello Nacional da Cultura e as Artes, a Subsecretaría de Pesca, os servizos de [[Aduana]]s e de Pesca e [[Acuicultura]]. É o principal porto de Chile e un dos máis importantes do [[océano Pacífico|Pacífico Sur]].<ref>{{cita web|url=http://rankings.americaeconomia.com/portos-2015/|título=Ranking Portos 2015|obra=AméricaEconomía|data-acceso=3 de agosto de 2015}}{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref> Ademais a cidade é sede dalgunhas das universidades máis prestixiosas do país como a Pontificia Universidade Católica de Valparaíso, Universidade de Praia Ancha, Universidade de Valparaíso e Universidade Técnica Federico Santa María. Geográficamente, a cidade preséntase en forma dun grande anfiteatro natural, na baía homónima e rodeada de cerros, nos cales vive a maior parte da poboación.<ref>{{cita web | título = Cerros de Valparaíso, o paréntesis visual da cidade | autor = Cidade de Valparaíso | data-acceso = 30 de xaneiro de 2011 | url = http://www.ciudaddevalparaiso.cl/inicio/patrimonio_urbano_detalle.php?ide_urbano=25 | data-arquivo = 20 de setembro de 2011 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20110920040121/http://www.ciudaddevalparaiso.cl/inicio/patrimonio_urbano_detalle.php?ide_urbano=25 | url-morta = unfit }}</ref> Entre o pé dos cerros e o mar fórmase o Plan, centro administrativo, comercial e financeiro da cidade; mentres o bordemar é ocupado polo porto. Debido á súa riqueza arquitectónica desenvolvida principalmente a fins do século XIX,<ref name=unesco>{{cita web |url=http://whc.unesco.org/e/list/959 |título=Barrio histórico da cidade portuaria de Valparaíso |data-acceso=2 de novembro de 2014 }}{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref> en 2003 o seu centro histórico foi declarado [[Patrimonio da Humanidade]] pola [[Unesco]], converténdose no terceiro sitio chileno protexido polo organismo internacional, tralo [[Parque nacional Rapa Nui]] e 16 [[igrexas de Chiloé]].<ref name=unesco/> O poeta chileno [[Pablo Neruda]] tiña unha casa na cidade. {{Patrimonio Mundial | Título = Centro histórico da cidade portuaria de Valparaíso | Imaxe = Cerro Concepcion.jpg | Imaxe2 = | Rótulo = Vista da baía, o porto e os outeiros de Valparaíso. | Rótulo2 = | Inscrición = 2003 (27ª sesión) | País = {{CHI}} | Localización = | Rexión = [[Lista de lugares Patrimonio da Humanidade nas Américas|Latino América]] e o [[Lista de lugares Patrimonio da Humanidade no Caribe|Caribe]] | Tipo = <span style="color:#F4A460">'''Cultural'''</span> | Criterios = III | ID = 959 }} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === *[https://web.archive.org/web/20100330185240/http://www.municipalidaddevalparaiso.cl/ Páxina oficial de Valparaíso] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Cidades de Chile]] [[Categoría:Patrimonio da Humanidade en Chile]] s4z9l9yaduwzvq8rb83ua18j4kwol3i 0 25000 6148036 5838271 2022-08-02T07:33:59Z Estevoaei 1131 /* Bibliografía */ + ref wikitext text/x-wiki {{Científico |nome = Ramón María Aller Ulloa |residencia = Galicia |campo = <li> [[Astronomía]] <li> [[Matemáticas]] }} '''Ramón María Aller Ulloa''', nado no [[pazo de Filgueiroa]] de [[Donramiro, Lalín|Donramiro]] ([[Lalín]]) o [[3 de febreiro]] de [[1878]] e finado na vila de Lalín o [[28 de marzo]] de [[1966]], foi un astrónomo [[Galicia|galego]], ademais de sacerdote e matemático. == Traxectoria == Fillo do notario de Lalín [[Domingo Enrique Aller Rodríguez]] e afillado do deputado [[Ramón Villar Ulloa]], comezou a estudar no [[Colexio dos xesuítas de Camposancos]], na [[A Guarda|Guarda]], e continuounos no seminario de [[Lugo]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos = Brandido Gutiérrez|nome = Carlos|ano = 2008|título = O Gran astrónomo galego Don Ramón María Aller|url = |revista = Lucensia|número = 36|páxinas = 11- 26|editor = Seminario Diocesano, Lugo }}</ref> Con vinte anos obtivo un doutoramento en [[teoloxía]]. Foi ordenado sacerdote con dispensa de dous anos, e, aos 26, acadou como alumno libre unha licenciatura en Ciencias Exactas pola [[Universidade de Madrid]]. Na década de 1910 construíu na súa casa, en [[Lalín]], o primeiro observatorio astronómico de Galicia<ref>{{Cita libro|apelidos = Aller Ulloa|nome = Ramón María|ano = 1929|título = El observatorio astronómico de Lalín y sus coordenadas geográficas.|editor = Nós|isbn = }}</ref>. En [[1939]], encargouse de explicar [[Xeometría]] e [[Análise Matemática]] na [[Universidade de Santiago de Compostela]]. En 1943 doutorouse na Universidade de Madrid, e no [[1944]] na Universidade de Santiago creouse a Cátedra de [[Astronomía]] para el; grazas á súa colaboración e doazóns dos seus aparellos de astronomía, a Universidade de Santiago dispuxo dun [[Observatorio astronómico Ramón María Aller|observatorio]]<ref>{{Cita libro|apelidos = Aller Ulloa|nome = Ramón María|ano = 1944|título = Los observatorios de Lalín y de Santiago|editor = Observatorio de Santiago|isbn = }}</ref>, que hoxe leva o seu nome <ref>{{Cita web|url = http://www.usc.es/astro/|autor = |título = Observatorio Ramón M. Aller da Universidade de Santiago de Compostela|dataacceso = 08/11/14}}</ref> ; nel continuou cos seus estudos do firmamento, sempre cunha estreita relación con importantes astrónomos europeos da época. Na universidade de Santiago dirixiu as teses doutorais de [[Enrique Vidal Abascal]] (On the orbits of visual double starts), [[Antonia Ferrín Moreiras]] (Observaciones de pasos por dos verticales), [[Rafael Cid Palacios]] <ref>{{Cita publicación periódica|apelidos = Calvo Pinilla|nome = Manuel|ano = 2004|título = Nota necrológica. D. Rafael Cid Palacios|url = http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1097691|revista = Revista de la Academia de Ciencias Exactas, Físicas, Químicas y Naturales de Zaragoza|número = Número 59 (serie 2a)|páxinas = 123-125|editor = Academia de Ciencias Exactas, Físicas, Químicas y Naturales|dataacceso = 8/11/14}}</ref>, [[Francisco Múgica Buhigas]], e [[Juan Antonio Zaera Toledo]]. Ramón María Aller foi membro do [[Seminario de Estudos Galegos]] onde ingresou no ano 1928, cun discurso de entrada titulado "D. [[Xosé Rodríguez González|José Rodríguez González]]: o matemático de Bermés"<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos = Aller Ulloa|nome = Ramón M.|ano = 1929|título = D. José Rodríguez González: o matemático do Bermés|url = |revista = Arquivos do Seminario de Estudos Galegos|número = Tomo 3|páxinas = 27-95|editor = }}</ref>, da Academia das Ciencias Exactas de [[Madrid]], da Comisión da Astronomía e doutras institucións mundiais, así como da [[Real Academia Galega]], na que ingresou o [[27 de xullo]] de [[1941]] canda outros dezanove académicos de número. Inventou aparellos de medición e observación, algúns deles foron adoptados polo observatorio de [[París]]. Dominaba dez idiomas. == Obras == En palabras de José Angel Docobo Durántez {{cita|"A produción científica de Aller, tendo en conta os medios, a época e os lugares onde a desenvolveu, foi excepcional: 78 artigos en revistas especializadas... 4 libros, 5 teses de doutoramento dirixidas e 4 estrelas dobres descubertas. Ademais, foi autor de numerosos deseños de instrumentos científicos e unha infinidade de observacións, cálculos, notas e catálogos estelares que ficaron inéditos. Por todo iso está considerado como un dos astrónomos españois máis salientables do século XX" <ref>{{Cita web|url = http://www.culturagalega.org/albumdaciencia/detalle.php?id=237|autor = Doco Durántez, José Angel|título = Ramón María Aller Ulloa O iniciador da investigación astronómica en Galicia|dataacceso = 08/11/14}}</ref>}} Algunhas das publicacións de Ramón M. Aller son: * ''Algoritmía. principios fundamentales de la ciencia de los números''. A Coruña: Lit e Imp. Roel, 1919. * ''Astronomía a simple vista''. Santiago de Compostela: [[Porto y Cía. Editores]], 1948. Reeditado polo Servizo de Publicacións da Universidade de Santiago de Compostela en 1998.<ref>''[http://books.google.es/books?id=Wve8kUBI5ZUC&printsec=frontcover&dq=astronom%C3%ADa+a+simple+vista&hl=es&ei=eG9yTNzgNoWUjAfM6NX6CA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Astronomía a simple vista]'' en [[Google Books]] {{es}}.</ref> ** Versión en galego ''Astronomía a ollo ceibe'' da [[USC]] e Secretaria Xeral de Política Lingüística, no 2016.<ref>{{cita web|título=Sae en galego o compendio de astronomía de Ramón María Aller|url=http://www.gciencia.com/ciencia/no-50-aniversario-publican-o-libro-divulgativo-de-ramon-maria-aller/|editor=GCiencia.com|dataacceso=29 de marzo de 2016}}</ref> * ''Ensayos de observaciones de pasos por dos verticales''. Santiago de Compostela: Observatorio, 1946. * ''Introducción a la astronomía : proyecto de un libro... escrito durante el año de 1930''. Santiago :Secretariado de Publicaciones de la Universidad, 1985. * ''Introducción a la astronomía''. Madrid: CSIC, 1943. Reeditado en 1957. * ''José Rodríguez González (o matemático de Bermés)''. A Coruña: Imp. Nós, 1929. * "Notas sobre observaciones de estrellas dobles". En : Asociación española para el progreso de las ciencias. Congreso XIV. 1934. Santiago de Compostela. Asociación Española para el Progreso de las Ciencias. XIV celebrado en Santiago de Compostela. Madrid, 1935. p.&nbsp;71-80. * "Nuestro universo, la galaxia". En ''Lar'', 236-237, (1953), p.&nbsp;55. * "Valores inadmisibles para una media aritmética". En ''Boletín de la Universidad Compostelana'', 73-74 , 81965-66, p.&nbsp;33-39. * ''Nuevos métodos en observaciones de pasos'' . Santiago de Compostela : Observatorio de Santiago, 1944. * ''El Observatorio astronómico de Lalín y sus coordenadas geográficas''. A Cruña : Nos, 1929. * ''Los Observatorios de Lalín y de Santiago''. Santiago de Compostela : Observatorio de Santiago, 1944. * ''Sobre observaciones de pasos por dos verticales''. Santiago de Compostela : Observatorio de Santiago,1949. * "Valores inadmisibles para una media aritmética". En ''Acta Científica Compostelana'', Vol. 1, n.3 (1964); p.&nbsp;153-159. == Galardóns e homenaxes == Foi nomeado catedrático e director vitalicio do observatorio de [[Santiago de Compostela]], [[cóengo]] de honra da Catedral de Santiago, e fillo adoptivo da cidade de Santiago. O inglés [[Wilkins]] puxo o nome de Aller a un cráter da [[Lúa]]. En 1960 Galicia recoñece o labor de Ramón M. Aller cun gran homenaxe en Lalín<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos = Vidal|nome = Antonio|ano = 2014|título = Homenaje de Lalín al sabio Ramón María Aller Ulloa|url = http://historiadeza.wordpress.com/2014/06/02/el-homenaje-que-lalin-tributo-a-d-ramon-maria-aller-ulloa/|revista = Historia de Deza|número = |páxinas = |editor = |dataacceso = 08/11/14}}</ref>, no 2010 adícaselle o Día da Ciencia en Galego<ref>{{Cita web|url = http://cienciaengalego.org/index11.htm|autor = |título = Día da Ciencia en Galego 2011|dataacceso = 08/11/2014}}</ref>, e no 2011 a Real Academia Galega de Ciencias adícalle o Día do Científico Galego dese ano <ref>{{Cita web|url = http://www.ragc.cesga.es/gl/dia-do-cientifico-galego-2011-prof-dr-d-ramon-maria-aller-ulloa|autor = Real Academia Galega de Ciencias|título = Día do Científico Galego 2011. Prof. Dr. D. Ramón María Aller Ulloa|dataacceso = 08/11/14|urlarquivo = https://web.archive.org/web/20141109011000/http://www.ragc.cesga.es/gl/dia-do-cientifico-galego-2011-prof-dr-d-ramon-maria-aller-ulloa|dataarquivo = 09 de novembro de 2014|urlmorta = yes}}</ref>. A Aula Magna da [[Facultade de Matemáticas de Santiago de Compostela|Facultade de Matemáticas]] da Universidade de Santiago de Compostela leva o seu nome <ref>[https://www.usc.es/gl/centros/matematicas/Aulas_homenaxe.html 6 Aulas da Facultade Homenaxe a 6 Profesores]</ref>. == O cráter Aller == Hugh Percy Wilkins e Patrick Moore (no seu libro ''The Moon''), propuxeron o nome de Aller (como homenaxe ao seu traballo astronómico) para identificar o [[Cráter de impacto|cráter]] Langrenus K (nome orixinal na nomenclatura da [[IAU]] con entrada de catálogo 4689) e durante as décadas dos anos [[1950]] e [[1960]] foi coñecido como cráter Aller nos mapas da superficie da [[Lúa]], e así era coñecido na [[Apolo 11|chegada do home a Lúa]]. O nome actual do cráter é unha homenaxe ao matemático inglés [[George Atwood]], foi introducido provisionalmente no ano 1974 e adoptado oficialmente pola IAU no ano 1976, hoxe coñecese como cráter Atwood (alias Aller).{{Cómpre referencia}} O cráter está situado no [[Mar da Fecundidade]] (''Mare Fecunditatis'') nas coordenadas 5.8°S 57.7°E, ten un diámetro de 28,64 km e unha profundidade de 2,5 km. == Galería de imaxes == {{Galería |align=center |Ficheiro:Monumento a Ramón Mª Aller. Lalín.JPG|Monumento en Lalín, obra de [[Francisco Asorey|Asorey]]. |Ficheiro:Pazo de Filgueiroa lateral.JPG|Pazo de Filgueiroa. |Ficheiro:Observatorio de Lalín.JPG|Observatorio de Ramón María Aller en Lalín, dentro do actual museo Ramón Aller. |Ficheiro:Observatorio Ramon Maria Aller - 07.JPG|Observatorio da [[USC]], denominado Ramón María Aller. }} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat|Ramón María Aller}} === Bibliografía === * Brandido Gutiérrez, Carlos. "Don Ramón María Aller Ulloa, o gran astrónomo galego". ''Lucensia'' N. 36 (2008); p.&nbsp;11-26. * Canda, Emilio. ''En Lalín con el sacerdote astrónomo don Ramón María Aller''. ''Finisterre'' Ano 1, n. 2 (oct. 1943); p.&nbsp;10-12. * [[José Ángel Docobo|Docobo Durántez, José Ángel]]. ''La Obra científica de Aller Ulloa''. Santiago de Compostela : Fundación Alfredo Brañas, 1991. * Docobo Durántez, José Ángel, ed. lit. ''Las Publicaciones científicas del Dr. D. Ramón María Aller Ulloa''. Santiago de Compostela : Universidade, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 1991. * {{Cita libro |título= Ramón María Aller Ulloa. Astrónomo e matemático|nome= José Ángel|apelidos= Docobo Durántez||coautores= |ano= 2014|editor= Ouvirmos|localización= Sarria|isbn= 978-84-941053-5-7}} * Docobo Durántez, José Ángel. "Ramón María Aller Ulloa, pioneiro da investigación astronómica" en ''Galicia Revista Real Academia Galega de Ciencias'', ISSN 1135-5417, Nº 30, 2011 , páxs. 127-168 * Docobo Durántez, José Ángel. "Recuperación do emblemático observatorio astronómico de D. Ramón María Aller Ulloa en Lalín". ''Descubrindo: Anuario de estudios e investigación de Deza'', ISSN 1139-7527, Nº. 10, 2009 , páxs. 99-150 * ''Dous matemáticos galegos : R. Aller, E. Vidal''. [Santiago de Compostela] : Conselleria de Educación e Ordenación Universitaria, D.L. 1999. * [[José Filgueira Valverde|Filgueira Valverde, José]]. ''Os ensaios en galego (“Logos” 1931-1934) do Dr. Ramón Aller Ulloa''. Pontevedra: Deputación Provincial, 1989 * Fernández Pérez, Iván. "Notas sobre os inicios da astronomía en Galicia : de Domingo Fontán a Ramón María Aller". ''Descubrindo Deza : anuario de estudios e investigación de Deza''. N. 12 (2013) ; p.&nbsp;89-105. * Ferrín, A. "Don Ramón María Aller (1878-1966)". ''Urania'', nº 264. p.&nbsp;246.1966. * Filgueira Valverde, José. ''El Dr. Ramón Aller Ulloa: (Lalín, 1878-1966): astrónomo, precursor de la prosa científica''. Pontevedra : [s.n.], 1989 (Imprenta da Excma. Deputación). * Moreno Castillo, Ricardo. "Ramón Mª Aller Ulloa". En: ''13 Matemáticos galegos''.[s.l.]: Anaya, 2004. p.&nbsp;77-80 * {{cita publicación periódica|autor={{Versaleta|[[Enrique Vidal Abascal|Vidal Abascal, E.]]}}|ano=1976|título=Ramón M.ª Aller Ulloa|revista=[[Boletín da Real Academia Galega]]|volume=XXXII|número=358|páxinas=129-132|url=https://2012.academia.gal/boletins#paxinas.do?id=2352}} === Ligazóns externas === * [http://issuu.com/fundacionbarrie/docs/aller_ulloa-a4-1/13 Unidade didáctica Fundación Barrié] * [http://ceercomunicaciencia.wordpress.com/2011/04/26/o-astronomo-ramon-maria-aller-protagoniza-o-dia-do-cientifico-galego/ Unidade de comunicación Científica CEER. Divulgación Científica na Eurorexión galcia- Norte de Portugal] * [http://www.lalin.org/museos/museo-ramón-maría-aller Museo municipal Ramón María Aller]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151030235933/http://www.lalin.org/museos/museo-ram%C3%B3n-mar%C3%ADa-aller |date=30 de outubro de 2015 }} e [http://www.lalin.org/fillos-ilustres/ram%C3%B3n-mar%C3%ADa-aller-ulloa Fillos ilustres]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131205021408/http://www.lalin.org/fillos-ilustres/ram%C3%B3n-mar%C3%ADa-aller-ulloa |date=05 de decembro de 2013 }}, concello de [[Lalín]]. * [http://www.usc.es/astro/allergall.htm Biografía de Aller] na páxina do Observatorio Astronómico Ramón María Aller da [[Universidade de Santiago de Compostela|USC]] * [https://web.archive.org/web/20150924095810/http://www.sea-astronomia.es/drupal/sites/default/files/archivos/descubre/SEA41.pdf Biografía de Aller na páxina da Sociedad Española de Astronomía] {{Álbum de Galicia|62}} {{Álbum da Ciencia|237}} * [http://www.juansanmartin.net/ramon_aller_biografia.html Biografía moi completa] {{es}} * [http://cienciaengalego.org/index11.htm Día da Ciencia en Galego 2010] * [https://web.archive.org/web/20141108205707/http://www.ragc.cesga.es/es/dia-del-cientifico-gallego-2011-prof-dr-d-ramon-maria-aller-ulloa Día do Científico Galego 2011] * [http://historiadeza.wordpress.com/2014/06/02/el-homenaje-que-lalin-tributo-a-d-ramon-maria-aller-ulloa/ Homenaje de Lalín al sabio Ramón María Aller Ulloa] {{Control de autoridades}} {{Membros de número da Real Academia Galega}} {{Día da Ciencia en Galicia}} {{ORDENAR:Aller Ulloa, Ramon Maria}} [[Categoría:Personalidades da astronomía]] [[Categoría:Científicos de Galicia]] [[Categoría:Membros de número da Real Academia Galega]] [[Categoría:Nados en Lalín]] [[Categoría:Nados en 1878]] [[Categoría:Finados en 1966]] [[Categoría:Día da Ciencia en Galicia]] [[Categoría:Sacerdotes da Igrexa católica latina]] [[Categoría:Sacerdotes católicos de Galicia]] [[Categoría:Membros do Seminario de Estudos Galegos]] [[Categoría:Matemáticos de Galicia]] afbl0pgh2d49xc3o6bs5aj3y4u9eprj 6148155 6148036 2022-08-02T09:56:52Z HombreDHojalata 5863 /* Bibliografía */ wikitext text/x-wiki {{Científico |nome = Ramón María Aller Ulloa |residencia = Galicia |campo = <li> [[Astronomía]] <li> [[Matemáticas]] }} '''Ramón María Aller Ulloa''', nado no [[pazo de Filgueiroa]] de [[Donramiro, Lalín|Donramiro]] ([[Lalín]]) o [[3 de febreiro]] de [[1878]] e finado na vila de Lalín o [[28 de marzo]] de [[1966]], foi un astrónomo [[Galicia|galego]], ademais de sacerdote e matemático. == Traxectoria == Fillo do notario de Lalín [[Domingo Enrique Aller Rodríguez]] e afillado do deputado [[Ramón Villar Ulloa]], comezou a estudar no [[Colexio dos xesuítas de Camposancos]], na [[A Guarda|Guarda]], e continuounos no seminario de [[Lugo]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos = Brandido Gutiérrez|nome = Carlos|ano = 2008|título = O Gran astrónomo galego Don Ramón María Aller|url = |revista = Lucensia|número = 36|páxinas = 11- 26|editor = Seminario Diocesano, Lugo }}</ref> Con vinte anos obtivo un doutoramento en [[teoloxía]]. Foi ordenado sacerdote con dispensa de dous anos, e, aos 26, acadou como alumno libre unha licenciatura en Ciencias Exactas pola [[Universidade de Madrid]]. Na década de 1910 construíu na súa casa, en [[Lalín]], o primeiro observatorio astronómico de Galicia<ref>{{Cita libro|apelidos = Aller Ulloa|nome = Ramón María|ano = 1929|título = El observatorio astronómico de Lalín y sus coordenadas geográficas.|editor = Nós|isbn = }}</ref>. En [[1939]], encargouse de explicar [[Xeometría]] e [[Análise Matemática]] na [[Universidade de Santiago de Compostela]]. En 1943 doutorouse na Universidade de Madrid, e no [[1944]] na Universidade de Santiago creouse a Cátedra de [[Astronomía]] para el; grazas á súa colaboración e doazóns dos seus aparellos de astronomía, a Universidade de Santiago dispuxo dun [[Observatorio astronómico Ramón María Aller|observatorio]]<ref>{{Cita libro|apelidos = Aller Ulloa|nome = Ramón María|ano = 1944|título = Los observatorios de Lalín y de Santiago|editor = Observatorio de Santiago|isbn = }}</ref>, que hoxe leva o seu nome <ref>{{Cita web|url = http://www.usc.es/astro/|autor = |título = Observatorio Ramón M. Aller da Universidade de Santiago de Compostela|dataacceso = 08/11/14}}</ref> ; nel continuou cos seus estudos do firmamento, sempre cunha estreita relación con importantes astrónomos europeos da época. Na universidade de Santiago dirixiu as teses doutorais de [[Enrique Vidal Abascal]] (On the orbits of visual double starts), [[Antonia Ferrín Moreiras]] (Observaciones de pasos por dos verticales), [[Rafael Cid Palacios]] <ref>{{Cita publicación periódica|apelidos = Calvo Pinilla|nome = Manuel|ano = 2004|título = Nota necrológica. D. Rafael Cid Palacios|url = http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1097691|revista = Revista de la Academia de Ciencias Exactas, Físicas, Químicas y Naturales de Zaragoza|número = Número 59 (serie 2a)|páxinas = 123-125|editor = Academia de Ciencias Exactas, Físicas, Químicas y Naturales|dataacceso = 8/11/14}}</ref>, [[Francisco Múgica Buhigas]], e [[Juan Antonio Zaera Toledo]]. Ramón María Aller foi membro do [[Seminario de Estudos Galegos]] onde ingresou no ano 1928, cun discurso de entrada titulado "D. [[Xosé Rodríguez González|José Rodríguez González]]: o matemático de Bermés"<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos = Aller Ulloa|nome = Ramón M.|ano = 1929|título = D. José Rodríguez González: o matemático do Bermés|url = |revista = Arquivos do Seminario de Estudos Galegos|número = Tomo 3|páxinas = 27-95|editor = }}</ref>, da Academia das Ciencias Exactas de [[Madrid]], da Comisión da Astronomía e doutras institucións mundiais, así como da [[Real Academia Galega]], na que ingresou o [[27 de xullo]] de [[1941]] canda outros dezanove académicos de número. Inventou aparellos de medición e observación, algúns deles foron adoptados polo observatorio de [[París]]. Dominaba dez idiomas. == Obras == En palabras de José Angel Docobo Durántez {{cita|"A produción científica de Aller, tendo en conta os medios, a época e os lugares onde a desenvolveu, foi excepcional: 78 artigos en revistas especializadas... 4 libros, 5 teses de doutoramento dirixidas e 4 estrelas dobres descubertas. Ademais, foi autor de numerosos deseños de instrumentos científicos e unha infinidade de observacións, cálculos, notas e catálogos estelares que ficaron inéditos. Por todo iso está considerado como un dos astrónomos españois máis salientables do século XX" <ref>{{Cita web|url = http://www.culturagalega.org/albumdaciencia/detalle.php?id=237|autor = Doco Durántez, José Angel|título = Ramón María Aller Ulloa O iniciador da investigación astronómica en Galicia|dataacceso = 08/11/14}}</ref>}} Algunhas das publicacións de Ramón M. Aller son: * ''Algoritmía. principios fundamentales de la ciencia de los números''. A Coruña: Lit e Imp. Roel, 1919. * ''Astronomía a simple vista''. Santiago de Compostela: [[Porto y Cía. Editores]], 1948. Reeditado polo Servizo de Publicacións da Universidade de Santiago de Compostela en 1998.<ref>''[http://books.google.es/books?id=Wve8kUBI5ZUC&printsec=frontcover&dq=astronom%C3%ADa+a+simple+vista&hl=es&ei=eG9yTNzgNoWUjAfM6NX6CA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Astronomía a simple vista]'' en [[Google Books]] {{es}}.</ref> ** Versión en galego ''Astronomía a ollo ceibe'' da [[USC]] e Secretaria Xeral de Política Lingüística, no 2016.<ref>{{cita web|título=Sae en galego o compendio de astronomía de Ramón María Aller|url=http://www.gciencia.com/ciencia/no-50-aniversario-publican-o-libro-divulgativo-de-ramon-maria-aller/|editor=GCiencia.com|dataacceso=29 de marzo de 2016}}</ref> * ''Ensayos de observaciones de pasos por dos verticales''. Santiago de Compostela: Observatorio, 1946. * ''Introducción a la astronomía : proyecto de un libro... escrito durante el año de 1930''. Santiago :Secretariado de Publicaciones de la Universidad, 1985. * ''Introducción a la astronomía''. Madrid: CSIC, 1943. Reeditado en 1957. * ''José Rodríguez González (o matemático de Bermés)''. A Coruña: Imp. Nós, 1929. * "Notas sobre observaciones de estrellas dobles". En : Asociación española para el progreso de las ciencias. Congreso XIV. 1934. Santiago de Compostela. Asociación Española para el Progreso de las Ciencias. XIV celebrado en Santiago de Compostela. Madrid, 1935. p.&nbsp;71-80. * "Nuestro universo, la galaxia". En ''Lar'', 236-237, (1953), p.&nbsp;55. * "Valores inadmisibles para una media aritmética". En ''Boletín de la Universidad Compostelana'', 73-74 , 81965-66, p.&nbsp;33-39. * ''Nuevos métodos en observaciones de pasos'' . Santiago de Compostela : Observatorio de Santiago, 1944. * ''El Observatorio astronómico de Lalín y sus coordenadas geográficas''. A Cruña : Nos, 1929. * ''Los Observatorios de Lalín y de Santiago''. Santiago de Compostela : Observatorio de Santiago, 1944. * ''Sobre observaciones de pasos por dos verticales''. Santiago de Compostela : Observatorio de Santiago,1949. * "Valores inadmisibles para una media aritmética". En ''Acta Científica Compostelana'', Vol. 1, n.3 (1964); p.&nbsp;153-159. == Galardóns e homenaxes == Foi nomeado catedrático e director vitalicio do observatorio de [[Santiago de Compostela]], [[cóengo]] de honra da Catedral de Santiago, e fillo adoptivo da cidade de Santiago. O inglés [[Wilkins]] puxo o nome de Aller a un cráter da [[Lúa]]. En 1960 Galicia recoñece o labor de Ramón M. Aller cun gran homenaxe en Lalín<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos = Vidal|nome = Antonio|ano = 2014|título = Homenaje de Lalín al sabio Ramón María Aller Ulloa|url = http://historiadeza.wordpress.com/2014/06/02/el-homenaje-que-lalin-tributo-a-d-ramon-maria-aller-ulloa/|revista = Historia de Deza|número = |páxinas = |editor = |dataacceso = 08/11/14}}</ref>, no 2010 adícaselle o Día da Ciencia en Galego<ref>{{Cita web|url = http://cienciaengalego.org/index11.htm|autor = |título = Día da Ciencia en Galego 2011|dataacceso = 08/11/2014}}</ref>, e no 2011 a Real Academia Galega de Ciencias adícalle o Día do Científico Galego dese ano <ref>{{Cita web|url = http://www.ragc.cesga.es/gl/dia-do-cientifico-galego-2011-prof-dr-d-ramon-maria-aller-ulloa|autor = Real Academia Galega de Ciencias|título = Día do Científico Galego 2011. Prof. Dr. D. Ramón María Aller Ulloa|dataacceso = 08/11/14|urlarquivo = https://web.archive.org/web/20141109011000/http://www.ragc.cesga.es/gl/dia-do-cientifico-galego-2011-prof-dr-d-ramon-maria-aller-ulloa|dataarquivo = 09 de novembro de 2014|urlmorta = yes}}</ref>. A Aula Magna da [[Facultade de Matemáticas de Santiago de Compostela|Facultade de Matemáticas]] da Universidade de Santiago de Compostela leva o seu nome <ref>[https://www.usc.es/gl/centros/matematicas/Aulas_homenaxe.html 6 Aulas da Facultade Homenaxe a 6 Profesores]</ref>. == O cráter Aller == Hugh Percy Wilkins e Patrick Moore (no seu libro ''The Moon''), propuxeron o nome de Aller (como homenaxe ao seu traballo astronómico) para identificar o [[Cráter de impacto|cráter]] Langrenus K (nome orixinal na nomenclatura da [[IAU]] con entrada de catálogo 4689) e durante as décadas dos anos [[1950]] e [[1960]] foi coñecido como cráter Aller nos mapas da superficie da [[Lúa]], e así era coñecido na [[Apolo 11|chegada do home a Lúa]]. O nome actual do cráter é unha homenaxe ao matemático inglés [[George Atwood]], foi introducido provisionalmente no ano 1974 e adoptado oficialmente pola IAU no ano 1976, hoxe coñecese como cráter Atwood (alias Aller).{{Cómpre referencia}} O cráter está situado no [[Mar da Fecundidade]] (''Mare Fecunditatis'') nas coordenadas 5.8°S 57.7°E, ten un diámetro de 28,64 km e unha profundidade de 2,5 km. == Galería de imaxes == {{Galería |align=center |Ficheiro:Monumento a Ramón Mª Aller. Lalín.JPG|Monumento en Lalín, obra de [[Francisco Asorey|Asorey]]. |Ficheiro:Pazo de Filgueiroa lateral.JPG|Pazo de Filgueiroa. |Ficheiro:Observatorio de Lalín.JPG|Observatorio de Ramón María Aller en Lalín, dentro do actual museo Ramón Aller. |Ficheiro:Observatorio Ramon Maria Aller - 07.JPG|Observatorio da [[USC]], denominado Ramón María Aller. }} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat|Ramón María Aller}} === Bibliografía === * Brandido Gutiérrez, Carlos. "Don Ramón María Aller Ulloa, o gran astrónomo galego". ''Lucensia'' N. 36 (2008); p.&nbsp;11-26. * Canda, Emilio. ''En Lalín con el sacerdote astrónomo don Ramón María Aller''. ''Finisterre'' Ano 1, n. 2 (oct. 1943); p.&nbsp;10-12. * [[José Ángel Docobo|Docobo Durántez, José Ángel]]. ''La Obra científica de Aller Ulloa''. Santiago de Compostela : Fundación Alfredo Brañas, 1991. * Docobo Durántez, José Ángel, ed. lit. ''Las publicaciones científicas del Dr. D. Ramón María Aller Ulloa''. Santiago de Compostela : Universidade, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 1991. * {{Cita libro |título= Ramón María Aller Ulloa. Astrónomo e matemático|nome= José Ángel|apelidos= Docobo Durántez||coautores= |ano= 2014|editor= Ouvirmos|localización= Sarria|isbn= 978-84-941053-5-7}} * Docobo Durántez, José Ángel. "Ramón María Aller Ulloa, pioneiro da investigación astronómica" en ''Galicia Revista Real Academia Galega de Ciencias'', ISSN 1135-5417, Nº 30, 2011 , páxs. 127-168 * Docobo Durántez, José Ángel. "Recuperación do emblemático observatorio astronómico de D. Ramón María Aller Ulloa en Lalín". ''Descubrindo: Anuario de estudios e investigación de Deza'', ISSN 1139-7527, Nº. 10, 2009 , páxs. 99-150 * ''Dous matemáticos galegos : R. Aller, E. Vidal''. [Santiago de Compostela] : Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, D.L. 1999. * [[José Filgueira Valverde|Filgueira Valverde, José]]. ''Os ensaios en galego (“Logos” 1931-1934) do Dr. Ramón Aller Ulloa''. Pontevedra: Deputación Provincial, 1989 * Fernández Pérez, Iván. "Notas sobre os inicios da astronomía en Galicia : de Domingo Fontán a Ramón María Aller". ''Descubrindo Deza : anuario de estudios e investigación de Deza''. N. 12 (2013) ; p.&nbsp;89-105. * Ferrín, A. "Don Ramón María Aller (1878-1966)" (1966). ''Urania'', nº 264. p.&nbsp;246. * Filgueira Valverde, José. ''El Dr. Ramón Aller Ulloa: (Lalín, 1878-1966): astrónomo, precursor de la prosa científica''. Pontevedra : [s.n.], 1989 (Imprenta da Excma. Deputación). * Moreno Castillo, Ricardo. "Ramón Mª Aller Ulloa". En: ''13 Matemáticos galegos''.[s.l.]: Anaya, 2004. p.&nbsp;77-80 * {{cita publicación periódica|ligazónautor=Enrique Vidal Abascal|apelidos=Vidal Abascal |nome=E.|ano=1976|título=Ramón M.ª Aller Ulloa|revista=[[Boletín da Real Academia Galega]]|volume=XXXII|número=358|páxinas=129-132|url=https://2012.academia.gal/boletins#paxinas.do?id=2352 |ref=harv}} === Ligazóns externas === * [http://issuu.com/fundacionbarrie/docs/aller_ulloa-a4-1/13 Unidade didáctica Fundación Barrié] * [http://ceercomunicaciencia.wordpress.com/2011/04/26/o-astronomo-ramon-maria-aller-protagoniza-o-dia-do-cientifico-galego/ Unidade de comunicación Científica CEER. Divulgación Científica na Eurorexión galcia- Norte de Portugal] * [http://www.lalin.org/museos/museo-ramón-maría-aller Museo municipal Ramón María Aller]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151030235933/http://www.lalin.org/museos/museo-ram%C3%B3n-mar%C3%ADa-aller |date=30 de outubro de 2015 }} e [http://www.lalin.org/fillos-ilustres/ram%C3%B3n-mar%C3%ADa-aller-ulloa Fillos ilustres]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131205021408/http://www.lalin.org/fillos-ilustres/ram%C3%B3n-mar%C3%ADa-aller-ulloa |date=05 de decembro de 2013 }}, concello de [[Lalín]]. * [http://www.usc.es/astro/allergall.htm Biografía de Aller] na páxina do Observatorio Astronómico Ramón María Aller da [[Universidade de Santiago de Compostela|USC]] * [https://web.archive.org/web/20150924095810/http://www.sea-astronomia.es/drupal/sites/default/files/archivos/descubre/SEA41.pdf Biografía de Aller na páxina da Sociedad Española de Astronomía] {{Álbum de Galicia|62}} {{Álbum da Ciencia|237}} * [http://www.juansanmartin.net/ramon_aller_biografia.html Biografía moi completa] {{es}} * [http://cienciaengalego.org/index11.htm Día da Ciencia en Galego 2010] * [https://web.archive.org/web/20141108205707/http://www.ragc.cesga.es/es/dia-del-cientifico-gallego-2011-prof-dr-d-ramon-maria-aller-ulloa Día do Científico Galego 2011] * [http://historiadeza.wordpress.com/2014/06/02/el-homenaje-que-lalin-tributo-a-d-ramon-maria-aller-ulloa/ Homenaje de Lalín al sabio Ramón María Aller Ulloa] {{Control de autoridades}} {{Membros de número da Real Academia Galega}} {{Día da Ciencia en Galicia}} {{ORDENAR:Aller Ulloa, Ramon Maria}} [[Categoría:Personalidades da astronomía]] [[Categoría:Científicos de Galicia]] [[Categoría:Membros de número da Real Academia Galega]] [[Categoría:Nados en Lalín]] [[Categoría:Nados en 1878]] [[Categoría:Finados en 1966]] [[Categoría:Día da Ciencia en Galicia]] [[Categoría:Sacerdotes da Igrexa católica latina]] [[Categoría:Sacerdotes católicos de Galicia]] [[Categoría:Membros do Seminario de Estudos Galegos]] [[Categoría:Matemáticos de Galicia]] nelnyk75ljd1egsso60ua7ib9233913 0 25194 6147893 5936241 2022-08-02T02:27:27Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Silvio Santiago García''', nado en [[Vilardevós]] o [[18 de outubro]] de [[1903]] e finado en [[Santiago de Compostela]] o [[12 de setembro]] de [[1974]]<ref>{{cita web|url=http://galegos.galiciadigital.com/gl/silvio-santiago|título=Silvio Santiago|páxina-web=Galegos}}</ref>, foi un escritor galego. == Traxectoria == Participou na fundación do [[Partido Sindicalista]] na Coruña en 1934 e colaborou en ''[[Trabajo (A Coruña)|Trabajo]]''. Ao chegar a [[guerra civil española|guerra civil]] de 1936, no transcurso da cal foi asasinado o seu irmán [[Xacinto Santiago|Xacinto]], fuxiu a [[Portugal]] (1937) e de alí marchou a [[Cuba]] e posteriormente a [[Venezuela]], onde residiu unha gran parte da súa vida. Alí creou o [[Centro Galego de Caracas]] e dirixiu a Casa Galicia, o [[Lar Gallego de Caracas|Lar Gallego]], un programa radiofónico (''Hora de Galicia'') e varias revistas, como por exemplo ''Galicia'', na que tratou de mostrar o seu ideal de comuñón galaico-venezolano. Sería tamén nesta revista na que comezaría a súa curta carreira literaria no ano 1952. Foi un dos promotores do volume ''[[Homaxe da Galicia Universal]]'', adicado a [[Ramón Otero Pedrayo]]. Cando xa estaba a piques de cumprir os sesenta anos, en 1961, revelouse como escritor coa publicación de ''Vilardevós'', un libro que de seguida se converteu nun clásico da narrativa galega. Regresou para vivir na [[A Coruña|Coruña]] no comenzo dos anos sesenta, pasando dende entón tempadas na súa vila natal ata o seu pasamento, ocorrido en Santiago de Compostela en setembro de 1974. [[Ficheiro:Biblioteca Básica da Cultura Galega, 40, Vilardevós, Silvio Santiago.jpg|miniatura|''Vilardevós'' na [[BBdCG]].]] == Obras == * ''[[Villardevós]]'' ([[1961]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]], con prólogo de R. Otero Pedrayo). Publicada ao seu regreso a Galicia. Novela autobiográfica da súa mocidade, unha verdadeira galería de personaxes e anécdotas que conforma un fondo retrato da vila que lle dá título. * ''[[O silencio redimido (novela)|O silencio redimido]]'' ([[1976]], Galaxia, publicada postumamente). Durante moito tempo a censura franquista impediu a súa publicación, polo que non vería a luz ata dous anos despois da morte do seu autor. Inspirada na peripecia vital do propio Silvio Santiago, narra acontecementos relacionados coa guerra civil. Hai nesta novela páxinas dun gran lirismo, como o episodio do rousiñol que aleda as horas angustiosas do fuxido nun xestal portugués. Especialmente tráxicos, narrados cun dramatismo arrepiante, son os sucesos que transcorren no cárcere de Valmaior (Verín), nos que aparece a figura sinistra dun asasino que coa súa insolencia e desprezo pola dignidade humana se converte no símbolo da barbarie e o horror daqueles anos. O libro obtivo o [[Premio da Crítica]] en [[1977]]. * ''Noticia previa''. * ''Reencontro co lector postreiro''. ==Notas== {{listaref}} == Véxase tamén== === Ligazóns externas === *{{cita web|url=http://www.vilardevos.info/index.php/pt/historia-e-cultura/personagens/149-silvio-santiago-garcia-1903-1974|título=Silvio Santiago García (1903-1974)|páxina-web=Concello de Vilardevós|data=5 de decembro de 2012|data-acceso=07 de setembro de 2018|data-arquivo=06 de abril de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160406174906/http://www.vilardevos.info/index.php/pt/historia-e-cultura/personagens/149-silvio-santiago-garcia-1903-1974|url-morta=unfit}} *{{cita novas|url=http://www.laregion.es/articulo/ourense/memoria-silvio-santiago/20120708074005209468.html|autor={{Versaleta|[[Afonso Vázquez Monxardín|Vázquez Monxardín, A.]]}}|data=8 de xullo de 2012|título=A memoria de Silvio Santiago|xornal=La Región}} *''[http://www.cirp.es/pub/docs/revrec/Galicia-CGCaracas.pdf Galicia (Revista del Centro gallego)]'' (Caracas, 1952-1954) realizada polo [https://www.cirp.es/ Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades (CIRP)] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Santiago Garcia, Silvio}} [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Galegos de Venezuela]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Nados en Vilardevós]] [[Categoría:Nados en 1903]] [[Categoría:Finados en 1974]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] sgq7v5it48tj2gui6wm2414qotr84o9 0 25282 6147922 6073132 2022-08-02T03:23:04Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Compañía | imaxe = Sonyheadoffice.jpg | pé_imaxe = Sede de Sony en Minato. | nome_compañía = SONY CORPORATION | logo_compañía = Sony logo.svg | tipo_compañía = [[Sociedade anónima]] | fundación = [[1946]] | localización = [[Minato, Toquio|Minato]], [[Toquio]], [[Xapón]] | persoas_clave = [[Masaru Ibuka]] e [[Akio Morita]] (cofundadores) | industria = Electrónica | produtos = [[videoconsola]]s<br />[[vídeo]]<br />[[telecomunicacións]] | beneficio = 67 700 millóns de € (2008)<ref name=dateco>{{Cita web |url=http://www.sony.net/SonyInfo/CorporateInfo/qfhh7c000000lpn1.html |título=Highlights |data-acceso=27 de marzo de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090329090307/http://www.sony.net/SonyInfo/CorporateInfo/qfhh7c000000lpn1.html |dataarquivo=29 de marzo de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> | beneficio_operativo = 2 000 millóns de € (2008)<ref name=dateco/> | beneficio_neto = 3 000 millóns de euros (2008)<ref name=dateco/> | núm_empregados = 185.500<ref>{{Cita web |url=http://www.sony.net/SonyInfo/CorporateInfo/ |título=Copia arquivada |data-acceso=27 de marzo de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120510002316/http://www.sony.net/SonyInfo/CorporateInfo/ |dataarquivo=10 de maio de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> | páxina_web = [http://www.sony.es/ Sony.es] {{es}} }} {{Contén texto xaponés}} '''Sony Corporation''' (ソニー株式会社 ,Sonī Kabushiki Gaisha) é unha [[empresa multinacional]] orixinaria do [[Xapón]] e con sede en [[Minato, Toquio|Minato]], [[Toquio]]. É unha das maiores empresas de electrónica cuns ingresos superiores aos 90 mil millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]] (datos de 2008)<ref name=dateco/>. Forma parte das empresas líderes na fabricación de manufacturas eléctricas coma [[vídeo]], [[telecomunicacións]], [[videoconsola]]s e [[tecnoloxías da información]]. == Historia == === Orixes da compañía === En setembro de 1945, [[Masaru Ibuka]] regresou a [[Toquio]] tras os bombardeos ocorridos durante a [[Segunda Guerra Mundial]]. Fundou un taller na terceira planta do semiderruído edificio dos Grandes Almacéns Shirokiya. En outubro nomeou o seu taller coma ''Tokyo Tsushin Kenkyoujo (Totsuken)'', traducido ao galego: Instituto de Telecomunicacións de Toquio. O taller comezou reparando [[receptor de radio|radios]] e fabricando [[convertedor de onda|convertedores de onda]] e adaptadores para converter radios de onda media en receptores de calquera lonxitude. En pouco tempo a empresa de Ibuka comezou a ser coñecida pola calidade dos seus adaptadores e o xornal [[Ashabi Shimbun]] publicou un artigo ao respecto. [[Akio Morita]] decidira regresar a [[Kosugaya]], na [[prefectura de Aichi]], cando a guerra chegaba á súa fin. Morita lera o artigo que falaba sobre a empresa de Ibuka e decidiu escribir ó seu amigo. Na contestación que recibiu este convidábao a viaxar a Toquio para ter unha reunión persoal con Ibuka. Ibuka e Morita coñecéranse durante as reunións do Comité de Investigacións no período bélico. Amais dos ingresos pola reparación de radios, os empregados do taller, que se adicaban á reparación a domicilio dos equipos, recibían frecuentemente [[arroz]] nas casas que visitaban, o que inspirou a idea de fabricar unha cazola eléctrica para o cociñar, este sería o primeiro invento da compañía. A pesar dos esforzos, non conseguiron facer un arroz saboroso e tívose que abandonar a idea constituíndo así o primeiro fracaso de Ibuka e Morita.<ref>{{Cita web|título=Sony Global - Sony History Chapter1 Rebuilding from the Ashes|url=https://www.sony.net/SonyInfo/CorporateInfo/History/SonyHistory/1-01.html|páxina-web=www.sony.net|data-acceso=2019-11-26}}</ref> A finais de 1945, a empresa de Ibuka comezou a fornecer o seu ''voltímetro de tubos ao baleiro'' con salientábel éxito, o que fixo que o negocio de Ibuka comezara un período de auxe.<ref>{{Cita web|título=Welcome Sony MX|url=https://www.sony-latin.com/locale-selector?page=foundacion&content=foundacion6|páxina-web=www.sony-latin.com|data-acceso=2019-02-22}}</ref> === Consolidación === [[Ficheiro:Sony-wm-fx421-walkman.jpg|miniatura|240px|O exitoso e vangardista ''Walkman'' de Sony.]] O 7 de maio de 1946, inaugurouse oficialmente o ''Tokyo Tsushin Kogyo''. O sogro de Ibuka, Tamon Maeda, foi designado presidente. Ibuka dixo no discurso inicial as seguintes frases correspondentes ao prospecto escrito co motivo da presentación da compañía: {{Cita|Nós debemos afrontar problemas coma as grandes compañías [...] Nós temos que crear e introducir tecnoloxías que as grandes compañías non poden. A reconstrución do Xapón depende do desenvolvemento de tecnoloxías dinámicas<ref>{{Cita web |url=http://www.sony.net/Fun/SH/1-1/h2.html |título=Copia arquivada |data-acceso=27 de marzo de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061128064313/http://www.sony.net/Fun/SH/1-1/h2.html |dataarquivo=28 de novembro de 2006 |urlmorta=yes }}</ref>.}} Ibuka e Morita colaboraron para que a empresa avanzase de cara á mellora dos produtos electrónicos no fogar, desbotando os métodos militares de épocas pasadas. A comezos da década de 1950, a compañía fabricou o primeiro modelo xaponés de gravadora de cintas, chamado ''Type-G''. Tamén a comezos dos 50, Ibuka, viaxou a [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] e informouse dun novo invento chamado [[transistor]] e que fora creado polos [[Laboratorios Bell]]. Ibuka conseguiu a licenza do transistor para a súa compañía. Bell estaba centrando os seus estudos en aplicar a nova tecnoloxía no ámbito militar. Mentres que as empresas americanas fabricaron as primeiras radios con transistor, a empresa de Ibuka centrouse en adaptar os transistores radiofónicos para uso doméstico. En agosto de 1955 fabricouse o primeiro transistor radiofónico doméstico chamado ''TR-55''. En decembro do mesmo ano, sae á venda a nova versión do transistor, chamada ''TR-72''. Este modelo contaba con seis transistores que melloraban notablemente a calidade do son respecto ao seu predecesor. O produto foi un éxito comercial a finais dos '50 e durante boa parte dos '60. A partir destes feitos, a compañía continuou mellorando o seu produto coas versións ''TR-6'' e ''TR-63''. Para a publicidade do TR-6, Fuyuhiko Okabe, deseñou un debuxo dun neno chamado "Atchan". A primeira aparición deste debuxo mostrábao suxeitando un modelo do transistor de Ibuka contra a súa orella. Rapidamente popularizouse coma representación da compañía e dende os Estados Unidos recibiu o alcume de ''Sony Boy''<ref>{{Cita web|título=- Sony Boy|url=http://advertisingiconmuseum.org/inside/c5/3249038.html|páxina-web=advertisingiconmuseum.org|data-acceso=2019-02-04}}</ref> O profesor da [[Universidade de Arizona]] Michael Brian Schiffer, dixo, ''Sony non foi a primeira, pero o seu transistor de radio foi o máis exitoso. O TR-63 de 1957 rachou o mercado estadounidense e comezou unha nova industria de consumo micro-electrónico''<ref>http://brands-refhistory.info/?page_id=4{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref><ref>http://www.netbook-deals.co.uk/sony-netbook-deals.php{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref>. A partir de mediados dos '50 a xuventude estadounidense comezou a comprar radios portátiles en gran cantidade facendo pasar dunhas estimadas 100.000 unidades vendidas en 1955 a 5.000.000 de unidades en 1968, axudando así a fretar a nova industria da electrónica de consumo doméstico. == Orixe do nome == Entrementres Kogyo buscaba a romanización do seu nome para o mercado occidental, considerou a utilización das iniciais ''TTK''. Pero esas iniciais correspondían coas que usaba a compañía ferroviaria [[Tokyo Kyuko]].<ref>{{Cita libro|título=Get a name! : 10 rules to create a great brand name|url=https://www.worldcat.org/oclc/618891079|editorial=Marshall Cavendish Business|data=2009|lugar=Singapore|ISBN=978-981-261-953-2|OCLC=618891079|apelidos=Tai, Jacky, 1970-|nome=|ano=|ref=}}</ref> No Xapón, a compañía usaba o acrónimo ''Totsuko'' pero Morita descubriu que aos americanos éralles moi difícil de pronunciar.<ref>{{Cita web|título=Sony Global - Sony History Chapter7 Is 'Pocketable' Japanese-English ?|url=https://www.sony.net/SonyInfo/CorporateInfo/History/SonyHistory/1-07.html|páxina-web=www.sony.net|data-acceso=2019-11-26}}</ref> Tamén se barallou o nome de "Tokyo Teletech" pero de novo Morita descubriu un problema: nos Estados Unidos xa existía unha empresa chamada Teletech. O nome "Sony" foi o elixido. Componse da mestura de dúas palabras. A primeira é a palabra [[Lingua latina|latina]] 'Sonus', que significa "sónico" ou "son"; e a outra foi "sonny" que é un termo usado en América para nomear aos nenos (proveniente á súa vez da palabra "son" que significa fillo, a tradución sería "filliño").<ref>{{Cita web|título=Sony Global - History|url=https://www.sony.net/SonyInfo/CorporateInfo/History/index.html|páxina-web=www.sony.net|data-acceso=2019-02-04}}</ref> Morita decidiuse por rexistrar a empresa baixo esta palabra que non existía en ningunha lingua do mundo. Daquela época era moi raro que unha compañía xaponesa elixise un logo representado por letras románicas no canto das tradicionais [[kanji]] xaponesas. O nome final da empresa foi "Sony Electronic Industries" ou tamén "Sony Teletech". == Éxitos comerciais == [[Ficheiro:Sony cybershot dsc s730 02.jpg|240px|miniatura|Cámara Dixital Sony DSC S730.]] * 1958: ''Transmisores da serie "TR"'', os máis pequenos do mercado. * 1960: ''8-301'', o primeiro transistor de TV. * 1961: ''SV-201'', a primeira gravadora de TV. * 1965: ''CV-2000'', a primeira gravadora de vídeo doméstica. * 1964: ''DV-2400'', a primeira gravadora de vídeo portátil. * 1968: ''Serie [[Triniton]]'', unha serie de televisións en cor [[CRT]] que duraron ata a desaparición das TV de tubos de raios catódicos a principios do século XXI. * 1969: ''U-matic'', un formato de [[magnetoscopio]]. * 1975: ''[[Betamax]]'', modelo ''SL-6300''; un formato de vídeo que perduraría ata a aparición do formato [[VHS]]. * 1977: ''PCM-1'', o primeiro procesador de son dixital. * 1979: ''TPS-12'', o primeiro [[walkman]]. * 1980: ''[[Disco compacto|Compact-Disc (CD)]]'', presentado xunto con [[Philips]], foi o primeiro formato de gravación audiovisual dixital. * 1982: ''Betacam'', fabricado a partir do modelo 'U-matic'. * 1994: ''[[#Produtos|PlayStation]]'', videoconsola de éxito mundial. * 2005: ''Bravia'', serie de televisións de alta definición coa tecnoloxía [[LCD]] * 2008: ''[[Blu-ray]]'', o formato de gravación dixital que se impuxo fronte ao [[HD-DVD]]. ==Sony en España== Sony establece a súa sede en España en xaneiro de 1973 como Hispano Sony en Barcelona.<ref>{{Cita web|título=Historia Corporativa de Sony Corporation|url=https://www.sony-latin.com/corporate/SOLA/acerca/infocorporativa/historia_corporativa.html|páxina-web=www.sony-latin.com|data-acceso=2019-02-04}}</ref> Alí fabricaría equipos de son e televisores chegando a ter máis de mil traballadores. A empresa foi vendida a Ficosa e Comsa-Emte en 2010.<ref>{{Cita web|título=La planta de Sony de Viladecavalls pasa a manos de Ficosa y|url=http://www.icnr.es/articulo/la-planta-de-sony-de-viladecavalls-pasa-a-manos-de-ficosa-y-comsa-emte|páxina-web=www.icnr.es|data-acceso=2019-02-04|data-arquivo=30 de abril de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180430181342/http://www.icnr.es/articulo/la-planta-de-sony-de-viladecavalls-pasa-a-manos-de-ficosa-y-comsa-emte|url-morta=yes}}</ref> == Produtos == [[Ficheiro:PS3Versions.png|220px|miniatura|Dúas versións da [[PlayStation 3]] (básica e Slim), a última consola exposta por Sony en 2014, adquiriu unha alta popularidade en especial por ser a primeira consola cuxa renovación baséase principalmente no formato Blu-Ray.]] * Videoconsolas ** [[PlayStation]] ** [[PlayStation 2]] ** [[PlayStation 3]] ** [[PlayStation Portable]] == Presenza nos medios audiovisuais == === Canles de televisión === * ''Sony Entertainment Television'' (coñecido coma SET ou VEO), adicado a contidos xeralistas provenientes da televisión norteamericana, emítese actualmente en España, Latinoamérica e a India. * ''AXN'' (Action eXtreme Network, traducido, Canal de Acción Extrema), adicado a series, documentais e películas de acción e deportes extremos. * ''E! Entertainment Television'', adicado ao mundo da moda e o espectáculo. * ''Animax'', a súa programación está adicada aos contidos de anime e manga durante as 24 horas. Actualmente a canle emítese en Latinoamérica, Alemaña, Europa do Leste e Asia. En España está comezando a introducirse mediante plataformas de televisión de pago. === Cine === * ''[[Columbia Records]]''. * Columbia Pictures Entertainment (''[[Columbia Pictures]]'' & ''[[TriStar Pictures]]''). * ''[[Metro-Goldwyn-Mayer]]'' (20% das accións da empresa). == Telefonía móbil == Xunto coa multinacional sueca [[Ericsson|Ericsson Mobile Comunications]], créase a marca [[Sony Ericsson]] no 2001. O primeiro modelo púxose a venda en 2002. O día 9 de xaneiro de 2012 no [[CES]] 2012 anúnciase o cambio de nome da marca Sony Ericsson Mobile Comunications a [[Sony Mobile Comunications]]. == Aiwa == [[Aiwa]] foi unha empresa xaponesa adicada á produción de bens electrónicos de consumo doméstico. Durante as décadas de 1970 e 1980 tivo grande éxito grazas aos produtos de son e vídeo. Durante a década de 1990 tivo graves problemas económicos debido á dura competencia e á desconfianza dos consumidores cara á marca. No ano 2002 finalmente declárase en bancarrota e Sony Corporation adquire a empresa.<ref>{{Cita web|título=Noticias -Aiwa pasará a ser una marca más de Sony|url=http://www.noticiasdot.com/publicaciones/2002/1002/291002/noticias291002/noticias291002-4.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2012-01-19|data-acceso=2019-02-04|data-arquivo=19 de xaneiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120119181247/http://www.noticiasdot.com/publicaciones/2002/1002/291002/noticias291002/noticias291002-4.htm|url-morta=unfit}}</ref> As vendas nunca se recuperarían polo que Sony decide no 2004 comezar o seu proceso de desmantelamento que culminaría en 2006. Hoxe en día xa non se vende nada da marca Aiwa aínda que os produtos en garantía son cubertos polo soporte técnico de Sony<ref>{{Cita web|título=SERVICIO TECNICO especializado - AIWA|url=https://www.servicio-tecnico.es/aiwa/|data-acceso=2019-02-04|lingua=es-ES}}</ref>. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === {{páxina web|https://www.sony.com/}} {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sony| ]] 4l3eguu368g8w83nfd92mmagrt6qqam 0 26065 6147917 5969109 2022-08-02T03:06:00Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki O '''software de código aberto''' (Open-source software, OSS en inglés) é un tipo de [[Programación|programas]] de ordenador no que o [[código fonte]] é liberado baixo unha [[Contido libre|licenza]] na que o posuidor do dereito de copia garante ós usuarios o dereito de estudo, cambio e distribución a calquera e para calquera propósito.<ref>{{Cita libro|título=Understanding Open Source and Free Software Licensing.|url=https://www.worldcat.org/oclc/609841443|editorial=O'Reilly Media, Inc|data=2008|lugar=Sebastopol|ISBN=9780596553951|OCLC=609841443|apelidos=St. Laurent, Andrew M.|nome=|ano=|ref=}}</ref> Este tipo de programas pode ser desenvolto de xeito colaborativo, sendo un exemplo destacado de colaboración aberta.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Open Collaboration for Innovation: Principles and Performance|url=https://arxiv.org/abs/1406.7541v1|data=2014-06-29|lingua=en|nome=Michael|apelidos=Prietula|nome2=Sheen|apelidos2=Levine}}</ref> O seu desenvolvemento pode brindarse en diferentes perspectivas máis aló dunha única compañía. Un informe de [[2008]] do Grupo Standish estableceu que a adopción de programas de código aberto teñen resultado en aforros duns 60 000 millóns de $ cada ano para os consumidores.<ref>{{Cita web|título=Creating wealth with free software|url=http://www.freesoftwaremagazine.com/community_posts/creating_wealth_free_software|páxina-web=web.archive.org|data=2008-09-08|data-acceso=2019-09-02|data-arquivo=08 de setembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080908033859/http://www.freesoftwaremagazine.com/community_posts/creating_wealth_free_software|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Standish Newsroom - Open Source|url=http://standishgroup.com/newsroom/open_source.php|páxina-web=web.archive.org|data=2012-01-18|data-acceso=2019-09-02|data-arquivo=18 de xaneiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120118001419/http://standishgroup.com/newsroom/open_source.php|url-morta=unfit}}</ref> Os programas de código aberto gardan semellanza en algúns aspectos co [[software libre]], e constitúen a base dun movemento, o [[movemento de software de código aberto]]. == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Software libre]] * [[Movemento polo software de código aberto]] * [[Contido libre]] {{Control de autoridades}} {{Informática en progreso}} [[Categoría:Software libre]] 210tv2p8b7mbiorzwo3fjyaxofq8byt 0 27734 6148035 5481913 2022-08-02T07:33:53Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 7 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Non neutral|data=setembro de 2019}} {{ortografía}} {{Grupo_musical | nome = Tool |xp = heavy | imaxe = Tool roskilde festival 2006.jpg | lenda = Tool no Roskilde Festival do 2006 | orixe = [[Os Ánxeles]] ([[California]]) | país = {{EUA}} | período = [[1990]] - presente | xénero = [[metal progresivo]], [[metal alternativo]], [[rock alternativo]], [[art rock]] | selo = [[Zoo Entertainment]], Volcano II | membros = [[Danny Carey]]<br/>[[Justin Chancellor]]<br/>[[Maynard James Keenan]]<br/>[[Adam Jones]] | antigos_membros = [[Paul D'Amour]] | web = http://www.toolband.com/ }} '''Tool''' é unha banda de [[metal progresivo]] estadounidense formada en [[1990]] nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]] ([[California]]). A súa formación actual está composta por [[Maynard James Keenan]] (voz), [[Adam Jones]] ([[guitarra]]), [[Danny Carey]] ([[batería (instrumento musical)|batería]]) e [[Justin Chancellor]] ([[baixo]]). Este último substituíu o baixista orixinal da banda, [[Paul D'Amour]], en [[1995]]. Tool gañou tres premios [[Premios Grammy|Grammy]], realizou xiras por todo o mundo, e produciu álbums que chegaron ao número 1 das listas de varios países. Ata a data a banda publicou cinco álbums de estudio, un EP e un ''box set''. Tool comezou facendo un son [[heavy metal]] no seu primeiro álbum de estudio, ''[[Undertow]]'' ([[1993]]), e posteriormente converteuse nunha importante banda da escena do [[metal alternativo]] coa edición do seu segundo traballo en [[1996]], ''[[Ænima]]''. Os seus esforzos por unir a experimentación musical, as artes visuais e unha mensaxe de evolución persoal continuaron con ''[[Lateralus]]'' ([[2001]]), e ''[[10,000 Days]]'' ([[2006]]), conseguindo un gran éxito de crítica e público en todo o mundo. O seu quinto álbum, ''[[Fear Inoculum]]'', o primeiro en 13 anos, foi editado o [[30 de agosto]] de [[2019]] con boas críticas. Antes do seu lanzamento a banda levaba vendidos máis de 13 millóns de álbums só nos [[Estados Unidos]].<ref>{{Cita web|título=Tool by the Numbers: 10 Things to Know About the Band's Chart History|url=https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/8525883/tool-chart-history-10-things-to-know|páxina-web=Billboard|data-acceso=2019-11-05}}</ref> Debido á incorporación de artes visuais por parte de Tool e ao lanzamento de traballos longos e complexos, a banda é normalmente descrita como un grupo que transcende estilos e é parte do [[rock progresivo]], do [[rock psicodélico]] e do [[art rock]]. A relación entre a banda e a industria musical actual é ambivalente, ás veces marcada pola censura e a insistencia do grupo na súa privacidade. == Historia == === Formación da banda === Durante os anos 80 cada un dos futuros membros de Tool mudáronse aos [[Os Ánxeles|Ánxeles]]. Tanto [[Paul D'Amour]] como [[Adam Jones]] querían entrar na industria do cine, mentres que [[Maynard James Keenan]] atopou traballo decorando tendas de mascotas despois de estudar artes visuais no Kendall College of Art and Design en [[Míchigan]].<ref name=":0">{{Cita web|título=Angry Jung Men!|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=February_1997--Livewire.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref> [[Danny Carey]] e Keenan tocaron na banda [[Green Jellÿ]],<ref name=":0" /> e Carey tamén tocou con [[Carole King]] e en [[Pigmy Love Circus]].<ref>{{Cita web|título=Tool Drummer Goes to Circus|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/tool-drummer-goes-to-circus-243759/|páxina-web=Rolling Stone|data=2004-04-30|data-acceso=2019-11-03|lingua=en-US|nome=Adem|apelidos=Tepedelen|nome2=Adem|apelidos2=Tepedelen}}</ref> A historia de Tool comeza en [[1989]] cando Keenan coñeceu a Jones grazas a un amigo común.<ref name=":1">Kitts & Tolinski 2002, pp. 1965-1969</ref> Os dous descubriron ter outra cousa en común á parte da fascinación pola arte contemporánea, a [[música]]. Despois de que Keenan lle puxese unha cinta a Jones co seu proxecto anterior, Jones quedou tan impresionado que finalmente falou co seu amigo para formar a súa propia banda.<ref name=":1" /> Maynard e Adam comezaron a tocar xuntos e comezaron a buscar un baixista e un batería. Eles usaban o estudio de ensaio persoal de [[Danny Carey]], veciño de Maynard e amigo de Adam. Danny foi presentado a Adam por [[Tom Morello]] (guitarrista de [[Rage Against the Machine]]), con quen Adam tocara nunha banda chamada [[Electric Sheep]].<ref>Newquist & Maloof 2004, pp. 11-15</ref> Por indicación de Morello, [[Danny Carey]] ofreceuse para tocar a [[batería (instrumento musical)|batería]] con Maynard e Adam, xa que sentía pena dos dous por non achar a ninguén para tocar (as persoas que chamaban nunca volvían ou nin sequera aparecían).<ref name=":2" /> Na mesma época, [[Paul D'Amour]] mudárase aos [[Os Ánxeles|Ánxeles]] para traballar no cine (área na que [[Adam Jones]] estaba traballando, realizando efectos especiais para ''[[Terminator 2: O xuízo final|Terminator 2]]'', ''[[Parque Xurásico|Jurassic Park]]'' e ''[[Predator 2]]''). Paul era realmente guitarrista, e xa estaba desistindo de ser músico cando un amigo presentoulle a [[Adam Jones]], que o convidou para tocar.<ref name=":3">{{Cita web|título=A Sober Look At Tool|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=May_1994--Circus_Magazine.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref> Unha curiosidade é que D'Amour estaba sempre de mal humor, e a sonoridade das cancións encaixou perfectamente coa súa personalidade. Coa banda formada comezaron a ensaiar regularmente na casa de [[Danny Carey]]. Despois de case chamarse Toolshed escolleron ser sinxelamente Tool, polo feito de querer que a súa [[música]] fose unha "ferramenta" para a comprensión da "lacrimoloxía", a "ciencia do choro" como terapia, que consiste en evolucionar explorando a súa dor física e emocional.<ref name=":5">{{Cita web|título=Tool Rules|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=April_1994--RayGun.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref> Despois de case dous anos de ensaios e de realizar concertos pola área dos Ánxeles as compañías discográficas comezaron a interesarse pola banda.<ref name=":1" /> e comezaron tamén a abrir concertos para a [[Rollins Band]], [[Rage Against the Machine]] e [[Fishbone]]. Finalmente o grupo acabou asinando un contrato co selo [[Zoo Entertainment]].<ref name=":3" /> Nesa época gravaron demos das cancións "Cold & Ugly", "[[Hush]]", "Part Of Me", "Jerk-Off", "Crawl Away" e "Sober". De todas, só as catro primeiras entrarían no EP ''[[Opiate]]'', lanzado en marzo de [[1992]] a través de Zoo Entertainment, xunto cos temas "Sweat" e "Opiate". Os membros de Tool declararon que erraran de certa maneira ao escoller os temas do EP, xustamente porque só puxeran as composicións máis pesadas e curtas, e todos os que o oíron considerábanos unha banda de [[thrash metal]].<ref name=":4">{{Cita web|título=Tool Guitarist Adam Jones is a Master of Many Trades|url=http://toolshed.down.net/articles/text/gsch.mar.94.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref> Porén, a banda conseguiu unhas boas vendas con ''Opiate'' debido a este feito. Tool gravou un vídeo musical "Hush" (dirixido por [[Ken Andrews]], de [[Failure]]), onde os membros da banda aparecen amordazados e nus, cunha placa escrita: "Parental Advisory: Explicit Parts" cubrindo os seus xenitais e con cinta tapando as súas bocas.<ref name=":6">{{Cita web|título=Tool Muchmusic spotlight|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=February_1997--Muchmusic.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref> Ten sentido, dende que a canción fala sobre a censura. O vídeo non foi lanzado de maneira oficial, polo feito de que a [[MTV]] nunca pasaría un clip con este contido na época. Pero iso non impediu que o tema "Sweat" aparecese na banda sonora da película ''[[2013: Rescate en L.A.]]''<ref>{{Cita web|título=Escape from L.A.: Music from and Ispired By - Original Soundtrack {{!}} Songs, Reviews, Credits|url=https://www.allmusic.com/album/escape-from-la-mw0000184670|páxina-web=AllMusic|data-acceso=2019-11-03|lingua=en-us}}</ref> Tool comezou a abrir concertos para [[Rollins Band]], [[Rage Against the Machine]] e [[Fishbone]], [[White Zombie]] e [[Corrosion of Conformity]],<ref name=":7">{{Cita web|título=Tool - Stepping Out From the Shadows • Timeline • exclaim.ca|url=http://exclaim.ca/Features/Timeline/tool-stepping_out_from_shadows|páxina-web=web.archive.org|data=2012-06-06|data-acceso=2019-11-03|data-arquivo=06 de xuño de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120606041310/http://exclaim.ca/Features/Timeline/tool-stepping_out_from_shadows|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://metallipromo.com/wz.html|páxina-web=metallipromo.com|data-acceso=2019-11-03|título=White Zombie Tour Dates}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://metallipromo.com/coc.html|páxina-web=metallipromo.com|data-acceso=2019-11-03|título=Corrosion of Conformity Tour Dates}}</ref> conseguindo unha resposta moi positiva. === ''Undertow'' === {{AP|Undertow}} No ano seguinte, nun momento no que o [[rock alternativo]] e o [[grunge]] estaban no máis alto, Tool publicou o seu primeiro álbum, ''[[Undertow]]''. En abril de o traballo chegou ás tendas, ou polo menos unha versión "domesticada" do primeiro álbum de Tool xa que algunhas cambiaron a portada orixinal (un debuxo dunha escultura de [[Adam Jones]], unha especie de caixa torácica vermella con costelas en forma de tentáculos) por un código de barras xigante. A parte interior e traseira do libreto tiñan fotos como unha muller extremadamente obesa núa e soa, e outra foto da mesma muller cun home nu deitado sobre ela, á parte dunha radiografía cun enorme vibrador dentro dunha cavidade anal. En edicións non censuradas, existen tamén fotos dunha vaca lambendo os seus xenitais e un porco empalado por unha serie de garfos (esta é unha montaxe). <ref name=":8">{{Cita web|título=Tool's 'Undertow': 10 Things You Didn't Know|url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/tools-undertow-10-things-you-didnt-know-203956/|páxina-web=Rolling Stone|data=2018-04-06|data-acceso=2019-11-03|lingua=en-US|nome=Dan|apelidos=Epstein|nome2=Dan|apelidos2=Epstein}}</ref> ''Undertow'' ten máis diversidade que ''Opiate'' ao incluír cancións que a banda decidira non publicar no EP, onde optaron por un son máis pesado.<ref name=":4" /> A banda iniciou unha xira que incluíu varios concertos no [[Lollapalooza]], onde pasaron do escenario secundario ao principal grazas ao seu representante e cofundador do festival [[Ted Gardner]].<ref>{{Cita web|título=Nobody's Tool|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=March_1997--Alternative_Press.html|páxina-web=Alternative Press|data-acceso=2019-11-03}}</ref> No último concerto do Lollapalooza nos Ánxeles o cómico [[Bill Hicks]] presentou á banda. Hicks fixérase amigo dos membros de Tool e era unha influencia para eles, sendo mencionado no libreto de ''Undertow''.<ref>{{Cita web|título=Hard rockers hail comic genius Bill Hicks|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=April_1997--High_Times.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref> A popularidade gañada tras estes concertos impulsou as vendas do álbum que foi certificado ouro pola [[RIAA]] en setembro de 1993 e platino en 1995,<ref>{{Cita web|título=Tool fact kit|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=January_1997--Circus_magazine.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref> a pesar da censura das portadas dalgúns ditribuidores como [[Wal-Mart]].<ref>{{Cita web|título=Tool on Videos, Censorship, Art, And Why You Should Never Let A Guy Named Maynard Put You In A Cage|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=Sometime_1994--Axcess.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref><ref>Sherry & Aldis 2006, p. 176</ref> O sinxelo "[[Sober (canción)|Sober]]" converteuse nun éxito en marzo de [[1994]] e gañou o premio da [[Billboard]] ao "Mellor video dun novo artista" polo vídeo musical en stop motion que o acompañaba.<ref name=":4" /> Co lanzamento do seguinte sinxelo "[[Prison Sex]]", a banda volveu a ser foco da censura. As letras e o videoda canción tratan sobre abuso infantil e provocou reaccións controvertidas. O vídeo foi creado principalmente polo guitarrista Adam Jones, que o viu como a súa "interpretación surrealista" do tema.<ref>{{Cita web|título=Tool|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=December_1994--Hypno.html|páxina-web=The Tool Page|data-acceso=2019-11-03}}</ref> Mentres que algúns xornalistas contemporáneos loubaron o vídeo e describiron a letra como "metafórica",<ref name=":6" /><ref name=":9">{{Cita web|título=A Tool for the Truly Cool|url=http://toolshed.down.net/articles/text/sfc.nov.94.html|páxina-web=San Francisco Chronicle|data-acceso=2019-11-03}}</ref> a rama estadounidense da canle MuchMusic (que lle pediu a Keenan que representase á banda nunha audiencia) considerou o vídeo musical demasiado gráfico e obsceno,<ref name=":7" /> e a MTV deixou de emitilo despois dunhas poucas veces.<ref name=":9" /> En setembro de [[1995]] a banda comezou a compoñer e gravar o seu segundo álbum de estudio. Nesas datas Tool experimentou o seu único cambio na formación ata a data, deixando o baixista D'Amour o grupo de xeito amigable para centrarse noutros proxectos. Segundo Carey, D'Amour marchou porque quería tocar a guitarra en vez do baixo.<ref name=":8" /> [[Justin Chancellor]], membro dos seus antigos compañeiros de xira [[Peach]], finalmente substituíu a D'Amour, sendo elixido entre outros baixistas como [[Frank Cavanagh]] de [[Filter]], [[Scott Reeder]] de [[Kyuss]], [[Shepherd Stevenson]] de [[Pigmy Love Circus]], [[Eric Avery]] de [[Jane's Addiction]], e [[Marco Fox]] de [[ZAUM]].<ref>{{Cita web|título=A Conversation With Tool's Justin Chancellor|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=October_1996--CMJ_New_Music_Report.html|páxina-web=Gavin Magazine|data-acceso=2019-11-03}}</ref> === ''Ænima'' e ''Salival'' === {{Artigo principal|Ænima| |Salival}} Tool estivo parado un bo tempo ata que comezaron as gravacións de ''[[Ænima]]'', en [[1996]]. O título é unha unión das palabras "Anima" (un termo psicolóxico de Carl Jung) e "Enema" (inimigo). Podería tamén ser unha homenaxe a un libro recomendado pola banda, chamado "Ægypt". Cando ''[[Ænima]]'' foi lanzado, Tool sufríu unha represalia: o clip de "Stinkfist" (primeiro sinxelo do disco) foi rexeitado pola MTV, que alegou que o título da música era ofensivo. Despois de represalia por parte dos fans, a emisora pasou a exhibir o vídeo co nome de "Track #1", por ser o primeiro corte de "[[Ænima]]". O fiasco da MTV non fixo baixar as vendas de ''Ænima'', todo o contrario, ata favoreceu. Todos querían saber o que había de tan absurdo nunha canción. Pero de certa forma ata había: en certa parte de "Stinkfist", (2:45, para ser exacto) Maynard murmura, case que subliminalmente: "Chupa minha pica pinto pichu" (en portugués)! En case todas as cancións Maynard está susurrando algo, intelixible ou non. [[Ficheiro:Adam jones tool roskilde festival 2006.jpg|miniatura|esquerda|225px|[[Adam Jones]]]] Á parte das mensaxes subliminais, ''[[Ænima]]'' é o disco esencial para quen queira coñecer Tool. O traballo gráfico da portada de ''[[Ænima]]'' tamén é excepcional, con holografías estrañas e escuras, tanto que o grupo foi nomeado para "Mellor Portada de Álbum" nos Grammy de 1996. No mesmo ano, Tool foi nomeado para mellor videoclip e curtametraxe por "Stinkfist". É nesta época cando Maynard comeza a aparecer nos concertos totalmente rapado, co corpo pintado ou vestido de muller, engadindo máis estrañeza á "perfomance" de Tool. En medio da inmensa xira, a banda lanza o sinxelo e o clip de ''Ænema'', concorrendo aos premios da MTV, que desta vez non censurou a creatividade do grupo. "Ænema" chega a gañar un Grammy de "Mellor Performance de Metal", en [[1997]]. Despois da finalización de promoción de ''Ænima'', Tool decide descansar por un tempo. Maynard grava "Know Your Enemy" con [[Rage Against the Machine]] e fai un dueto nun show con Tori Amos, cantando "Muhammad My Friend". Tamén forma Shandi's Addiction, con Billy Gould ([[Faith No More]]), [[Tom Morello]] e [[Brad Wilk]] (guitarrista e batería de [[Rage Against the Machine]]). para participar do disco tributo a Kiss (''Kiss My Ass''), gravando a canción "Calling Dr. Love". Á Volcano Entertainment, discográfica de Tool, non lle gustou nada diso, e procesou á banda por ter violado cláusulas do contrato, alegando que o grupo estaría participando de proxectos noutros selos, e así procurando novas propostas de contrato. A banda enfrontouse á discográfica, dicindo que o selo estaría negándolles unha cláusula que constaba no acordo orixinal. Despois dun ano de enfrontamento ambas partes decidiron facer un novo acordo, evitando medidas xudiciais. Tool renovou o seu contrato, incluíndo a gravación de tres álbums máis. Despois de arranxados estes problemas, os seus integrantes envolvéronse en presentacións/gravacións ocasionais con bandas de amigos: [[Adam Jones]] toca nalgúns concertos con [[The Melvins]] e monta unha banda experimental con [[Buzz Osborne]], chamada Noiseland Arcade, facendo algúns directos en [[1998]]. Un bo tempo despois, Maynard comeza a ter máis contacto con outros músicos, organizando o proxecto Tapeworm, con [[Trent Reznor]] e [[Danny Lohner]], ambos de [[Nine Inch Nails]]. === Maynard únese a A Perfect Circle === Máis tarde, Maynard restablece o contacto con [[Billy Howerdel]], técnico de son das sesións de "[[Ænima]]". Howerdel amósalle as súas composicións e Maynard ofrécese para participar do proxecto que el estaba montando coa baixista [[Paz Lenchantin]]. Estase formando [[A Perfect Circle]], a ocupación de Maynard durante certo tempo. Con Tool paralizado polos problemas contractuais, Maynard pode dedicarse completamente a [[A Perfect Circle]]. Formado por Maynard, [[Billy Howerdel]], [[Troy Van Leeuwen]], [[Paz Lenchantin]] e [[Josh Freese]], o grupo comeza a tocar en concertos benéficos, e fará de abreconcertos da xira de [[2000]] de [[Nine Inch Nails]]. Tentando enganar aos seus fans, Maynard pasa a usar unha perruca. Pero el é descuberto debido á grande atención que A Perfect Circle acaba espertando co álbum ''[[Mer de Noms]]''. Por ter cancións máis melódicas e curtas, A Perfect Circle tórnase máis accesible que Tool, atopando un éxito inmediato e maior que o que a banda principal de Maynard conseguira ata entón. === Volta á actividade === Cando A Perfect Circle lle deu un tempo, Tool volveu á actividade. Para acabar cos rumores que dicían que a banda se separara, lanzaron no ano [[2000]] ''[[Salival]]'', que se trata dun DVD cos cinco clips da banda e un CD con temas en directo e rarezas.<ref name=":11">{{Cita web|título=Tool {{!}} Biography, Albums, Streaming Links|url=https://www.allmusic.com/artist/tool-mn0000790820|páxina-web=AllMusic|data-acceso=2019-11-03|lingua=en-us}}</ref> Destacan a incrible versión de "No Quarter", de [[Led Zeppelin]], "You Lied" (versión de [[Peach]], de [[Justin Chancellor]]), a canción oculta "Maynard's Dick" e "Pushit", nunha versión en directo máis longa que a orixinal onde participa o profesor de percusión de [[Danny Carey]], Aloke Dutta. Aínda que ''Salival'' non tivo ningún sinxelo, "Maynard's Dick" (que data da época de ''Opiate'') puido escoitarse brevemente nalgunhas emisoras candos algúns DJs decidiron pinchala co título "Maynard's Dead".<ref name=":2">{{Cita web|título=The Tool FAQ|url=http://toolshed.down.net/faq/faq.html|páxina-web=toolshed.down.net|data-acceso=2019-11-03}}</ref> Tool comezou a gravar un novo álbum de estudio e despois de seis anos dende o ''[[Ænima]]'', ''[[Lateralus]]'' é lanzado. O disco supera todas as expectativas encabezado polo videoclip futurista de "Schism". A banda reaparece con novos folgos, con [[Adam Jones]] máis refinado, amosando máis técnica nos seus riffs (sen ser virtuoso). A voz de Maynard suavizada por [[A Perfect Circle]] amosa a súa beleza en "Reflection" e "The Patient"; pero que ao mesmo tempo rasga en temas como "The Grudge" e "Ticks And Leeches". A banda gaña un Grammy máis, desta vez por "Schism". Tool lanza os clips de "Parabol e "Parabola" resultando un único vídeo enorme e que dificilmente é transmitido pola MTV. Pero Tool realmente non precisa máis da MTV para conseguir o éxito e chamar a atención de novos fans. Rematada a xira de ''[[Lateralus]]'', en [[2003]] Maynard volta a reunirse con [[A Perfect Circle]] e consideran o lanzamento do segundo álbum do grupo. [[Danny Carey]] dedicase a estudar percusión co seu professor Aloke Dutta e a gravar con Pygmy Love Circus, mentres Adam segue a súa carreira cos efectos especiais e escribe material novo para Tool con [[Justin Chancellor]]. === ''10,000 Days'' === Despois doutro prolongado descanso, durante o cal Keenan reincorporouse a [[A Perfect Circle]] para gravar e facer unha xira, Keenan volveu a unir aos seus compañeiros para traballar nun novo disco. Os rumores sobre o nome do novo traballo (chegouse a rumorear como posible nome o título ''Teleincision'') apareceron, ao igual que algúns detalles do novo material, como a influencia dos seus compañeiros do tour de ''[[Lateralus]]'', [[Fantômas (grupo musical)|Fantômas]] e [[Meshuggah]]. Finalmente, no sitio web oficial da banda apareceu o nome do novo álbum: ''[[10,000 Days]]''. Porén, os rumores sobre o novo disco non desapareceron, ata se chegou a especular que a banda creara un disco "reclamo", un álbum falso que enganaría á audiencia ata o lanzamento. As augas calmáronse cando unha copia do álbum filtrouse ilegalmente nas redes de intercambio de arquivos, anticipando o lanzamento dúas semanas. Finalmente o disco lanzouse segundo o previsto o [[2 de maio]] de [[2006]] nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], debutando nos primeiros postos de varias listas mundiais. Malia que estivo dispoñible en [[internet]] semanas antes do lanzamento, ''[[10,000 Days]]'' vendeu na súa primeira semana, só nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], 564.000 copias. Por este feito acadou o primeiro posto da lista ''[[Billboard 200]]'', dobrando as vendas do álbum auto-titulado de [[Pearl Jam]], que era o segundo na lista. Porén, ''[[10,000 Days]]'' non recibiu tan boas críticas como ''[[Lateralus]]'', o seu antecesor.<ref>{{Cita web|título=10,000 Days by Tool|url=https://www.metacritic.com/music/10000-days/tool|data-acceso=2019-11-03|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Lateralus by Tool|url=https://www.metacritic.com/music/lateralus/tool|data-acceso=2019-11-03|lingua=en}}</ref> Tras a edición do disco comezaron unha xira sendo os seus abreconcertos as bandas [[Isis (grupo musical)|Isis]] e [[Mastodon]]. Durante un breve descanso, despois de tocar en [[Australia]] e [[Nova Zelandia]], o batería [[Danny Carey]] tivo un desgarro nun [[bíceps]] nunha pelexa co can da súa moza. Carey tivo que ser operado e adiáronse varias actuacións da banda. Tool volvería aos escenarios en abril do [[2007]] e o [[15 de xuño]] foi cabeza de cartel no ''Bonnaroo Music Festival'', tocando con eles [[Tom Morello]] no tema "Lateralus". === ''Fear Inoculum'' === Nunha entrevista concedida no ano [[2007]], [[Justin Chancellor]] afirmaba que a banda probablemente continuaría a súa xira ata o [[2008]] e despois tomaríase un tempo de descanso.<ref>{{Cita web|título=Tool returns to Bossier on Thursday|url=http://www.nwlanews.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4170&Itemid=56|páxina-web=nwlanews.com|data=2007-09-27|data-acceso=2019-11-03|data-arquivo=27 de setembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070927173910/http://www.nwlanews.com/index.php?option=com_content&task=view&id=4170&Itemid=56|url-morta=unfit}}</ref> A banda entrou en hiato a principios do ano [[2008]] e agardaba comezar a compoñer para un novo álbum nalgún momento do ano seguinte. O [[24 de marzo]] do [[2009]] a páxina web de Tool confirmou unha xira de verán. Esta comezou o [[18 de xullo]] en [[Commerce City, Colorado]], no ''Mile High Music Festival''. As derradeiras datas foron do 7 ao 9 de agosto para o ''[[Lollapalooza]] 2009'' e realizaron un concerto de clausura o 22 dese mes no ''Epicenter Festival'' en [[Pomona, Estados Unidos|Pomona]]. Segundo a súa web, Tool comezou o proceso de composición do seu novo traballo en marzo do ano [[2010]]. En abril e maio a banda saíu de xira polos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], e entre xuño e xullo por [[Canadá]]. No mes de xaneiro do [[2011]] foi cabeza de cartel no ''[[Big Day Out Festival]]'' en [[Australia]] e [[Nova Zelandia]]. O [[26 de xaneiro]] do [[2011]] o [[Twitter]] oficial da banda bromeaba co atraso que estaba collendo o agardado novo álbum e posteaba: "Hot off the presses. New TOOL Album to be released on April 1st, 2009. Pre-order yours NOW! Title: "Chinese Democracy Deux" Bon Appetit'!" (que podería traducirse como: "Acabado de saír das prensas. O novo álbum de TOOL será editado o 1 de abril do 2009. Encargue o seu AGORA! Título: "Chinese Democracy Deux" Bon Appetit'!"). Fai unha clara referencia ao álbum de [[Guns N' Roses]] ''[[Chinese Democracy]]'' que tardou 15 anos en ser editado dende que se gravou o seu primeiro material. Durante este tempo os seus membros participaron activamente nos seus proxectos paralelos. Especialmente Keenan, que estivo de xira con [[Puscifer]]. No mes de febreiro do [[2013]] a banda anunciou o lanzamento dunha edición limitada do seu EP de estrea, ''[[Opiate]]'', para o [[26 de marzo]] dese ano, conmemorando así o 21 aniversario da edición orixinal. Publicaranse só 5.000 exemplares en 5 series de 1.000 unidades cada unha, con variacións nas imaxes exteriores e incluirán unha nova imaxe estereoscópica para ver cos lentes da embalaxe do álbum ''[[10,000 Days]]''. A dirección artística da edición corre por conta do guitarrista [[Adam Jones]], e contará con ilustracións do artista Adi Granov<ref>[https://www.facebook.com/ToolMusic/posts/475228775870930 Anuncio do lanzamento no Facebook da banda{{en}}]</ref>. O [[15 de xullo]] de [[2014]] Carey e Jones informaron á revista ''[[Rolling Stone]]'' que compromisos familiares e unha demanda en curso eran as principais razóns para o atraso do quinto álbum. Carey dixo á revista que unha canción sen título "está case feita".<ref>{{Cita web|título=Why Tool Haven't Put Out a New LP|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/tool-explain-why-they-havent-put-out-a-new-album-since-2006-173611/|páxina-web=Rolling Stone|data=2014-07-15|data-acceso=2019-11-03|lingua=en-US|nome=Kory|apelidos=Grow|nome2=Kory|apelidos2=Grow}}</ref> En marzo de 2015 Jones revelou que a demanda resolveuse a favor da banda e Tool centrouse na gravación do álbum.<ref name=":10">{{Cita web|título=Exclusive: With Legal Obstacles Out of the Way Tool Are Again Hard at Work|url=https://www.yahoo.com/entertainment/exclusive-with-legal-obstacles-out-of-the-way-113603374956.html|páxina-web=www.yahoo.com|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US}}</ref> Tamén dixo que agardaba que o disco estivese rematado antes do final de ano, pero enfatizou que o grupo non se daría présa para cumprir cunha data límite arbitraria.<ref name=":10" /> No mes de xaneiro de 2016 Tool realizou unha xira de 18 datas polos [[Estados Unidos]], a meirande parte deles con Primus como abreconcertos.<ref>{{Cita web|título=Tool announce 2016 tour, and the first show is only two months away|url=https://consequenceofsound.net/2015/11/tool-announce-2016-tour/|páxina-web=Consequence of Sound|data=2015-11-13|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=Update: Tool confirm dates for 2016 US tour, enlist Primus as opening act|url=https://consequenceofsound.net/2015/11/tool-confirm-dates-for-2016-us-tour/|páxina-web=Consequence of Sound|data=2015-11-17|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US}}</ref> Aínda que se informou en febreiro de [[2017]] que Keenan entrara no estudio para traballar nas voces do quinto álbum de Tool,<ref>{{Cita web|título=Maynard James Keenan Begins Vocal Work on New Tool Album|url=https://loudwire.com/maynard-james-keenan-begins-vocal-work-new-tool-album/|páxina-web=Loudwire|data-acceso=2019-11-04|lingua=en|nome=Graham|apelidos=Hartmann}}</ref> posteriormente díxose que non estaba planeado editar o traballo ese ano.<ref>{{Cita web|título=Tool and A Perfect Circle Won’t Release Albums in 2017|url=https://pitchfork.com/news/73383-tool-and-a-perfect-circle-wont-release-albums-in-2017/|páxina-web=Pitchfork|data-acceso=2019-11-04|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Apparently neither Tool nor A Perfect Circle will be releasing albums in 2017|url=https://consequenceofsound.net/2017/05/apparently-neither-tool-nor-a-perfect-circle-will-be-releasing-albums-in-2017/|páxina-web=Consequence of Sound|data=2017-05-08|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US}}</ref> Aínda así, a banda anunciou unha xira por [[Norteamérica]] que comezaría no mes de maio.<ref>{{Cita web|título=Tool Announces 2017 North American Shows to Go Alongside Summer Fest Gigs|url=https://www.billboard.com/articles/columns/rock/7720977/tool-tour-date-live-2017-north-america-festival-ticket|páxina-web=Billboard|data-acceso=2019-11-04}}</ref> Un mes despois Chancellor revelou que o novo álbum de Tool estaba listo nun 90%,<ref>{{Cita web|título=Tool's Justin Chancellor: New Album is 'About 90-Percent There'|url=https://loudwire.com/tool-justin-chancellor-new-album-90-percent-there/|páxina-web=Loudwire|data-acceso=2019-11-04|lingua=en|nome=Graham|apelidos=Hartmann}}</ref> mentres que Carey afirmou noutra entrevista que sería lanzado "definitivamente" en [[2018]].<ref>{{Cita web|título=Danny Carey: New Tool Album Will 'Definitely' Be Out in 2018|url=https://loudwire.com/danny-carey-new-tool-album-definitely-2018/|páxina-web=Loudwire|data-acceso=2019-11-04|lingua=en|nome=Joe|apelidos=DiVita}}</ref><ref>{{Cita web|título=Danny Carey Gives Official Timetable For New TOOL Album Release|url=https://metalinjection.net/upcoming-releases/danny-carey-on-new-tool-album-itll-be-out-in-2018|páxina-web=Metal Injection|data=2017-12-08|data-acceso=2019-11-04}}</ref> En febreiro de 2018 Jones revelou que Keenan estivera traballando nas letras das cancións, e que a banda comezaría a gravar en marzo.<ref>{{Cita web|título=Tool's Adam Jones Reveals March Recording Start for New Album|url=https://loudwire.com/tool-adam-jones-march-recording-start-new-album/|páxina-web=Loudwire|data-acceso=2019-11-04|lingua=en|nome=Chad|apelidos=Childers}}</ref> No mes de xuño, durante o seu discurso de aceptación do Icon Award nos premios Metal Hammer Golden Gods Awards, Keenan dixo "vou a gravar agora dicindo que veredes algunha música nova o próximo ano".<ref>{{Cita web|título=Maynard James Keenan promises Tool will release "new music next year"|url=https://consequenceofsound.net/2018/06/maynard-james-keenan-promises-tool-will-release-new-music-next-year/|páxina-web=Consequence of Sound|data=2018-06-13|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US}}</ref> O 11 de setembro de 2018 Keenan anunciou a través de [[Twitter]] que a produción do disco estaba progresando e que as voces xa foran compostas, antes de suxerir unha edición para 2019.<ref>{{Cita web|título=Here's a promising update on that new Tool album|url=https://www.nme.com/news/music/heres-promising-update-new-tool-album-2377977|páxina-web=NME|data=2018-09-11|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US|nome=Rhian|apelidos=Daly}}</ref> En xaneiro de 2019 Keenan dixo que xa rematara de gravar as súas voces para o álbum "meses atrás".<ref>{{Cita web|título=Maynard James Keenan Says Vocals for Tool's Next Album Are Done|url=https://www.spin.com/2019/01/tool-new-album-vocals-recorded/|páxina-web=Spin|data=2019-01-04|data-acceso=2019-11-04}}</ref> Se ben Carey mencionou que tiñan como obxectivo publicar o traballo cara mediados de abril, Keenan posteriormente explicou que entre maio e xuño era un prazo máis realista para rematar e publicar o álbum.<ref>{{Cita web|título=Maynard James Keenan: New Tool album to arrive between May and July|url=https://consequenceofsound.net/2019/02/maynard-james-keenan-new-tool-album-may-july/|páxina-web=Consequence of Sound|data=2019-02-08|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US}}</ref> O día 5 de maio a banda estreou dúas cancións ao vivo no Welcome to Rockville Festival en [[Jacksonville, Florida]], chamadas "Descending" e "Invincible".<ref>{{Cita web|título=Catch a glimpse of two new Tool songs recorded live at Welcome to Rockville|url=https://wallofsoundau.com/2019/05/06/catch-a-glimpse-of-two-new-tool-songs-recorded-live-at-welcome-to-rockville/|páxina-web=Wall Of Sound|data=2019-05-06|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US}}</ref> Tres días despois confirmouse que o disco sería lanzado o [[30 de agosto]] dese ano.<ref>{{Cita web|título=Tool Set Summer Release Date for New Album|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/tool-new-album-release-date-832784/|páxina-web=Rolling Stone|data=2019-05-08|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US|nome=Jon|apelidos=Blistein|nome2=Jon|apelidos2=Blistein}}</ref><ref>{{Cita web|título=Maynard James Keenan Confirms New Tool Album Release Date, Shares Thor Meme|url=https://www.revolvermag.com/music/maynard-james-keenan-confirms-new-tool-album-release-date-shares-thor-meme|páxina-web=Revolver|data=2019-05-10|data-acceso=2019-11-04|lingua=en}}</ref> O [[29 de xullo]] Keenan confirmou que o álbum se titularía ''[[Fear Inoculum]]''.<ref>{{Cita web|título=Tool Officially Announce New Album 'Fear Inoculum'|url=https://loudwire.com/tool-new-album-fear-inoculum/|páxina-web=Loudwire|data-acceso=2019-11-04|lingua=en|nome=Graham|apelidos=Hartmann}}</ref> A canción título do disco foi editada como sinxelo o [[7 de agosto]], sendo o primeiro lanzamento da banda en 13 anos.<ref>{{Cita web|título=Tool Release First New Song in 13 Years 'Fear Inoculum'|url=https://loudwire.com/tool-fear-inoculum-song/|páxina-web=Loudwire|data-acceso=2019-11-04|lingua=en|nome=Joe|apelidos=DiVita}}</ref> O 2 de agosto toda a discografía de Tool, coa excepción de ''[[Salival]]'', fíxose dispoñible en plataformas dixitais de ''streaming''.<ref>{{Cita web|título=Tool's entire discography is now available to stream online|url=https://consequenceofsound.net/2019/08/tool-albums-stream-online/|páxina-web=Consequence of Sound|data=2019-08-02|data-acceso=2019-11-04|lingua=en-US}}</ref> Tool foi unha das últimas grandes bandas en publicar a súa música dixitalmente,<ref>{{Cita web|título=Why Legacy Acts Are Finally Joining the Streaming Game|url=https://www.billboard.com/articles/business/streaming/8510565/legacy-acts-join-streaming|páxina-web=Billboard|data-acceso=2019-11-04}}</ref> xa que o seu contrato discográfico fora asinado antes da popolaridade do ''streaming'' e non foi revisado ata xusto antes do lanzamento de ''Fear Inoculum''.<ref>{{Cita web|título=Danny Carey Explains What Bothers Him About Streaming Platforms, Talks How Long Next Tool Album Might Take|url=https://www.ultimate-guitar.com/news/general_music_news/danny_carey_explains_what_bothers_him_about_streaming_platforms_talks_how_long_next_tool_album_might_take.html|páxina-web=www.ultimate-guitar.com|data-acceso=2019-11-04|lingua=en}}</ref> A edición da discografía en liña fixo que cada lanzamento volvese a aparecer en varias listas internacionais e a banda batese varios récords nas listas da ''[[Billboard]]''.<ref>{{Cita web|título=Tool Has a Record-Shattering Week on Rock Charts Thanks to Streaming & Digital Debut|url=https://www.billboard.com/articles/business/chart-beat/8527332/tool-break-records-rock-charts-billboard-200-hot-100|páxina-web=Billboard|data-acceso=2019-11-04}}</ref> ''Fear Inoculum'' foi publicado oficialmente o 30 de agosto<ref>{{Cita web|título=Here's Everything We Know About Tool's 'Fear Inoculum'|url=https://www.spin.com/2019/08/tool-fear-inoculum-everything-we-know-so-far/|páxina-web=Spin|data=2019-08-29|data-acceso=2019-11-04}}</ref> e converteuse no terceiro número 1 da banda nos [[Estados Unidos]].<ref>{{Cita web|título=Tool's 'Fear Inoculum' Debuts at No. 1 on Billboard 200 Chart With Biggest Week For a Rock Album in Over 1 Year|url=https://www.billboard.com/articles/business/chart-beat/8529417/tools-fear-inoculum-debuts-at-no-1-on-billboard-200-chart-rock-album|páxina-web=Billboard|data-acceso=2019-11-04}}</ref> == Estilo musical e influencias == Patrick Donovan do xornal ''The Age'' describiu a Tool como "a banda de metal da persoa pensante. Cerebral e visceral, suave e pesada, melódica e abrasiva, tenra e brutal, familiar e estraña, occidental e oriental, fermosa e fea, tensos pero extensos e épicos, son unha maraña de contradicións".<ref>{{Cita web|título=Is anyone listening?|url=https://www.theage.com.au/entertainment/music/is-anyone-listening-20060505-ge28xl.html|páxina-web=The Age|data=2006-05-05|data-acceso=2019-11-04|lingua=en}}</ref> Tool recibiu eloxios de C.B. Liddell, do xornal ''International Herald Tribune'', polo seu son complexo e en constante evolución.<ref>{{Cita web|título=asahi.com：In Sight/Music & Arts Tool frontman: 'I haven't smashed up 1 hotel room' - ENGLISH|url=http://www.asahi.com/english/Herald-asahi/TKY200701120170.html|páxina-web=web.archive.org|data=2007-01-17|data-acceso=2019-11-04|data-arquivo=17 de xaneiro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070117180201/http://www.asahi.com/english/Herald-asahi/TKY200701120170.html|url-morta=unfit}}</ref> Ao describir o seu son xeral, [[AllMusic]] refírese a eles como "[[heavy metal]] post-[[Jane's Addiction]]",<ref name=":11" /> e ''[[The New York Times]]'' atopa semellanzas cos "riffs de guitarra e modos de Oriente Medio de [[Led Zeppelin]]".<ref>{{Cita novas|título=Lollapalooza's Recycled Hormones: Rebellion by the Numbers|url=https://www.nytimes.com/1997/07/14/arts/lollapalooza-s-recycled-hormones-rebellion-by-the-numbers.html|xornal=The New York Times|data=1997-07-14|data-acceso=2019-11-05|issn=0362-4331|lingua=en-US|nome=Jon|apelidos=Pareles}}</ref> Allmusic comparou o seu traballo de [[2001]] ''[[Lateralus]]'' co ''[[Meddle]]'' ([[1971]]) de [[Pink Floyd]], aínda que trinta anos despois e alterado polo "impulso de Tool de encher cada polgada de infinito con con carne de guitarra dura e temor absoluto".<ref>{{Cita web|título=Lateralus - Tool {{!}} Songs, Reviews, Credits|url=https://www.allmusic.com/album/lateralus-mw0000002072|páxina-web=AllMusic|data-acceso=2019-11-05|lingua=en-us}}</ref> Tool foi etiquetado como [[post-metal]] en 1993<ref>{{Cita web|título=At the main stage...|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=ST&s_site=dfw&p_multi=ST&p_theme=realcities&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0EAF8F12C40B57C7&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D|páxina-web=Star Telegram|data-acceso=2019-11-05}}</ref> e 1996, así como en 2006,<ref>{{Cita web|título=Reverb, 9/01|url=https://www.denverpost.com/2006/09/06/reverb-901-2/|páxina-web=The Denver Post|data=2006-09-06|data-acceso=2019-11-05|lingua=en-US}}</ref> despois de que o termo se fixese popular. Debido ao achegamento experimental de Tool á música, é discutible o seu lugar nos xéneros tradicionais de música. Tool é, sen dúbidas, parte do xénero do [[Música rock|rock]], pero a que subxénero deste pertencen e canta influencia tiveron en Tool grupos anteriores, é obxecto de debate entre fans e críticos. En moitos casos, Tool é catalogado como metal alternativo, un xénero moi amplo para catalogar a bandas (como [[Jane's Addiction]], [[Rage Against the Machine]] e [[Faith No More]], entre outras) que abarcan a estética e aos fans do metal e o rock alternativo. No mesmo sentido, Tool é catalogada como unha banda de rock progresivo. Aqueles que senten que Tool é unha banda progresiva citan a definición clásica de "progresivo": é un xénero de música rock que busca alonxarse da música "mainstream" ou popular, "empurrando" os límites do rock, creando novos sons e estilos, que acotío posúen un alto grao de complexidade e de capas de son, elementos que poden atoparse doadamente na música de Tool: sexan os complexos ritmos utilizados en cancións como "Schism" (de 5/8 a 7/8) ou en "Lateralus", que móvese de 9/8 a 8/8 a 7/8 ou a incorporación de sons infrecuentes producidos pola experimentación con instrumentos (como en "Jambi"). Combinando o aspecto progresivo de Tool, co seu son do metal, poderíase aproximar a un xénero como "metal progresivo". Nunha entrevista a un diario, Keenan dixo, medio en broma, que o género de Tool é un "stew of progressive rock, Bulgarian folk metal, rock ’n’ roll, ’80s disco and Christian rap that we like to call Munge" ("guiso de rock progresivo, folk metal bulgaro, rock & roll, música disco dos 80 e rap cristiano ao que nos gusta chamar ‘Munge’”). Talvez, a influencia máis mencionada de Tool é [[King Crimson]], admitida polos mesmos Tool como unha das súas bandas favoritas. Cando Tool non é chamado progresivo, acostuma ser catalogado dentro dalgún xénero do metal. Ás veces son catalogados como un xénero estendido do metal, como "math-metal psicodélico" ("psychedelic math-metal"), a diferenza doutras bandas que caen en subxéneros máis comúns. Tamén foron postos ocasionalmente en xéneros dos cales a xente normalmente non os considera parte, como jazz rock (unha clasificación relacionada co seu aspecto progresivo), e ata trip-hop, aínda que isto débese principalmente a un único set en vivo xunto a Tricky. == Artes visuais == Parte do traballo de Tool como banda é o de incorporar influencias doutros tipos de arte nos seus videoclips, concertos e empaquetado dos discos. Particularmete, [[Adam Jones]] actua tamén como o director artístico do grupo e como director dos seus videos musicais.<ref name=":12">{{Cita web|título=Name the band Tool's fave artist|url=http://asap.ap.org/stories/575717.s|páxina-web=Associated Press|data=2007-09-29|data-acceso=2019-11-05|data-arquivo=29 de setembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070929211552/http://asap.ap.org/stories/575717.s|url-morta=unfit}}</ref> Este feito tamén pode verse na propia páxina oficial de Tool. === Videos musicais === A banda lanzou oito videoclips, pero só aparecen persoalmente nos dous primeiros, para evitar que a xente se "enganchase ás personalidades involucradas en vez de escoitar a música".<ref name=":6" /> Coa excepción de "[[Hush]]" e "[[Vicarious]]", todos os videos de Tool contan en certa medida con animacións realizadas coa técnica do ''[[stop motion]]''. Os videos son creados principalmente por [[Adam Jones]], acotío en colaboración con outros artistas como [[Chet Zar]], [[Alex Grey]]<ref>{{Cita web|título=Tool- Adam Jones-10,000 Days {{!}} Concerts content from Live Design Magazine|url=http://livedesignonline.com/concerts/tool_time|páxina-web=web.archive.org|data=2013-06-14|data-acceso=2019-11-05|data-arquivo=14 de xuño de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130614183506/http://livedesignonline.com/concerts/tool_time|url-morta=unfit}}</ref> e [[Osseus Labyrint]].<ref>{{Cita web|título=Osseus Labyrint: a laboratory of random mutuations|url=http://toolband.com/news/|páxina-web=Toolband.com|data=2002-08-06|data-acceso=2019-11-05|data-arquivo=06 de agosto de 2002|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20020806185740/http://toolband.com/news/|url-morta=unfit}}</ref> O videoclip de "[[Sober (sinxelo)|Sober]]" conseguiu particularmente moita atención. Jones explicou que non contén ningunha historia, pero que a súa intención era provocar emocións persoais coas súas imaxes. ''[[Billboard]]'' elixiuno como o "Mellor video dun artista novo". O vídeo de "Vicarious" foi lanzado en DVD o [[16 de decembro]] do [[2007]] e destaca por ser o primeio da banda en ser realizado enteiramente con imaxes xeradas por ordenador. === Portadas e libretos === [[Adam Jones]] tamén é responsable da meirande parte do concepto artístico dos seus libretos. O seu primeiro álbum, ''[[Undertow]]'', contaba coa escultura dunha caixa torácica de Jones na súa capa, e con fotos realizadas polos membros do grupo.<ref>{{Cita web|título=Tool|url=http://toolshed.down.net/articles/index.php?action=view-article&id=December_1994--Hypno.html|páxina-web=HYPNO|data-acceso=2019-11-05}}</ref> Posteriores traballos incluían tamén deseños de artistas colaboradores: ''[[Ænima]]''<ref>Akhtar 2001, G4</ref> e ''[[Salival]]'' tiñan traballos de [[Cam de Leon]]; e ''[[Lateralus]]''<ref>{{Cita web|título=PopMatters {{!}} Columns {{!}} Michael Stephens {{!}} BodyMatters {{!}} High Art: Alex Grey and the Chapel of Sacred Mirrors|url=http://popmatters.com/columns/stephens/020508.shtml|páxina-web=web.archive.org|data=2002-06-01|data-acceso=2019-11-05|data-arquivo=01 de xuño de 2002|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20020601234117/http://popmatters.com/columns/stephens/020508.shtml|url-morta=unfit}}</ref> e ''[[10,000 Days]]''<ref name=":12" /> contaban coa axuda de [[Alex Grey]]. As edicións destes discos tiveron moi boas críticas pola súa innovación na presentación dos discos.<ref name=":12" /> Tanto ''Ænima'' como ''10,000 Days'' foron nomeados ao [[Grammy]] á mellor presentación e, mentres o primeiro non se levou o premio en [[1997]], o segundo si gañou no ano [[2007]]. Como director artístico, [[Adam Jones]] creou unha presentación para ''10,000 Days'' que conta cuns lestes estereoscópicos para ver as imaxes e as fotos en 3D do libreto. == Membros == {{col-begin}} {{col-2}} '''Membros actuais''' * [[Maynard James Keenan]]: voz. * [[Adam Jones]]: [[guitarra]]. * [[Justin Chancellor]]: [[baixo]] (1995 - presente). * [[Danny Carey]]: [[batería (instrumento musical)|batería]]. {{col-2}} '''Antigos membros''' * [[Paul D'Amour]]: [[baixo]] (1989 - 1995). {{col-end}} == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Opiate]]'' || [[1992]] || [[Zoo Entertainment]] |- | ''[[Undertow]]'' || [[1993]] || Zoo Entertainment |- | ''[[Ænima]]'' || [[1996]] || Zoo Entertainment |- | ''[[Lateralus]]'' || [[2001]] || [[Volcano Entertainment]] |- | ''[[10,000 Days]]'' || [[2006]] || Tool Dissectional, Volcano |- | ''[[Fear Inoculum]]'' || [[2019]] || Tool Dissectional, Volcano, RCA |} === EPs === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''72826'' || [[1991 ]] || Toolshed Music |- | ''[[Opiate]]'' || [[1992]] || [[Zoo Entertainment]] |} === Recompilatorios === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Salival]]'' || [[2000]] || [[Volcano Entertainment]] |} == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.toolband.com/ Páxina oficial da banda] {{en}} {{Tool}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de metal progresivo]] [[Categoría:Grupos musicais de metal alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais dos Ánxeles]] 5g5izds6bcr99tp413fvdglcatfwlbn 0 27738 6147998 5945866 2022-08-02T06:40:30Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = The Smashing Pumpkins | xp = rock | logo = The Smashing Pumpkins (Logo).png | imaxe = Smashing Pumpkins Primavera Sound '07.JPG | lenda = A banda tocando no festival Primavera Sound '07, en Barcelona | orixe = [[Chicago, Illinois]] | país = [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px|]] | período = [[1987]] - [[2000]]<br/>[[2006]] - presente | xénero = [[rock alternativo]] | selo = [[Caroline Records|Caroline]], [[Constantinople Records|Constantinople]], [[Hut Records|Hut]], Martha's Music, Rocket Science, [[Virgin Records|Virgin]], [[BMG]], [[Reprise Records]], [[Warner Bros. Records|Warner Bros.]], [[Sub Pop]], [[Napalm Records]] | membros = [[Billy Corgan]]<br/>[[Jeff Schroeder]]<br/>[[Jimmy Chamberlin]]<br/>[[James Iha]] | antigos_membros = [[D'Arcy Wretzky]]<br/>[[Melissa Auf der Maur]]<br/>[[Jonathan Melvoin]]<br/>[[Lisa Harriton]]<br/>[[Ginger Reyes]]<br/>[[Nicole Fiorentino]]<br/>[[Mike Byrne]] | relacionados = [[Starchildren]], [[Zwan]], [[Marilyn Manson]], [[A Perfect Circle]] | web = [http://www.smashingpumpkins.com smashingpumpkins.com] }} '''The Smashing Pumpkins''' é unha banda de [[rock alternativo]] [[Estados Unidos de América|estadounidense]] que destacou durante a década dos 90. Formouse no ano [[1987]] en [[Chicago]] e separouse no ano [[2000]]. A súa formación clásica estivo composta por [[Billy Corgan]] ([[guitarra]] e voz), [[James Iha]] ([[guitarra]]), [[D'Arcy Wretzky]] ([[baixo]]) e [[Jimmy Chamberlin]] ([[batería (instrumento musical)|batería]]). D'Arcy deixou o grupo en [[1999]] e foi substituída pola baixista canadense [[Melissa Auf der Maur]], que proviña da banda [[Hole]]. A principios do ano [[2006]] [[Billy Corgan]] e [[Jimmy Chamberlin]] volveron resucitar The Smashing Pumpkins e comezaron a gravar un novo traballo despois de seis anos de silencio. Este disco, titulado ''[[Zeitgeist]]'', saíu o [[6 de xullo]] de [[2007]]<ref>Nos [[Estados Unidos de América]] e [[Canadá]] o lanzouse o [[10 de xullo]] de [[2007]].</ref> a través do selo [[Reprise Records]]. Billy Corgan e Jimmy Chamberlin contaron cos novos membros [[Jeff Schroeder]] (guitarra, vocais), [[Ginger Reyes]] (baixo, vocais) e [[Lisa Harriton]] ([[Teclado (instrumento musical)|teclados]], vocais) para a xira de divulgación do álbum ''[[Zeitgeist]]''. En marzo do ano [[2009]], Corgan anunciou que Chamberlin deixaba a banda, pero que el continuaría gravando e actuando usando o nome de The Smashing Pumpkins. Corgan recrutou ao batería [[Mike Byrne]] para reemprazalo. O grupo publicou o seu derradeiro traballo ata a data, ''[[Oceania (álbum)|Oceania]]'', en xuño do ano [[2012]]. Renegando das raíces [[punk rock]] de moitas das bandas de [[rock alternativo]] da súa época, The Smashing Pumpkins ten un son diverso, denso e con guitarras pesadas, contendo elementos de [[rock gótico]], [[heavy metal]], [[dream pop]], [[rock psicodélico]], [[rock progresivo]], [[shoegazing]] e, nas últimas gravacións, [[música electrónica]]. == Biografía == === Os comezos === ==== A formación da banda ==== Aos 19 anos, o cantante e guitarrista [[Billy Corgan]] deixou a súa cidade natal de [[Chicago]], [[Illinois]], e trasladouse a [[St. Petersburg, Florida|St. Petersburg]] en [[Florida, Estados Unidos de América|Florida]] coa súa banda de [[rock gótico]] [[The Marked]], chamada así polas marcas de nacemento que tiñan Billy e o batería nunha man. O conxunto tivo un éxito limitado e rapidamente se disolveu. Corgan volveu a [[Chicago]] e comezou a traballar nunha tenda de discos e formou a idea de crear unha banda chamada The Smashing Pumpkins.<ref>{{Cita web|título=Smashing Pumpkin D'Arcy Dares To Be Happy|url=https://www.starla.org/articles/dares.htm|páxina-web=www.starla.org|data-acceso=2021-12-20}}</ref><ref>{{Cita web|título=Billy, Don't Be a Hero|url=https://www.spin.com/2013/07/billy-dont-be-a-hero-smashing-pumpkins-cover-story/|páxina-web=SPIN|data=2013-07-26|data-acceso=2021-12-20|lingua=en-US}}</ref> [[Ficheiro:Billy Corgan pic.jpg|miniatura|esquerda|[[Billy Corgan]], líder da banda]] En [[1987]], na tenda, Billy coñeceu a [[James Iha]], un descendente de xaponeses que estudaba artes gráficas na Loyola University e tiña un grupo chamado Snake Train. Co tempo, James e Billy decatáronse de que tiñan gustos e intereses semellantes e acabaron por formar xuntos unha banda. James continuou tocando con Snake Train, mentres Billy buscaba a outras persoas interesadas en xuntarse a eles. Xuntos comezaron a compoñer temas, coa axuda dunha caixa de ritmos, cunha forte influencia de [[The Cure]] e [[New Order]].<ref>Kot, Greg (xaneiro de 2002). "Pumpkin Seeds". ''Guitar World''.</ref> O dúo, con Corgan no baixo, Iha na guitarra e a súa caixa de ritmos, actuou por vez primeira o 9 de xullo de 1988 nun bar chamado Chicago 21.<ref>{{Cita web|título=50 geeky facts about Smashing Pumpkins|url=https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/smashing-pumpkins-facts-2246473|páxina-web=NME|data=2018-02-22|data-acceso=2021-12-20|lingua=en-GB}}</ref><ref>{{Cita web|título="25 years ago today we played our 1st show. Billy was on bass, James on guitar and a drum machine"|url=https://twitter.com/smashingpumpkin/status/354601156590309376|páxina-web=Twitter|data-acceso=2021-12-20|lingua=gl}}</ref> Billy coñeceu a [[D'Arcy Wretzky|D'Arcy]] nun bar de [[Chicago]], chamado Avalon. No seu exterior comezaron a discutir sobre a banda que acababa de tocar alí, [[Dan Reed Network]]. Durante a discusión ela comentou que tocaba o baixo e Billy díxolle que tiña unha banda e que estaba na procura dun baixista, así que acabou dándolle o seu teléfono para facer unha proba. Despois dun tempo [[D'Arcy Wretzky|D'Arcy]] chamou a Billy para facer unha audición. Durante a proba D'Arcy estaba moi nerviosa, e segundo [[Billy Corgan]], apenas era capaz de coller o baixo, pero gustáronlle as súas maneiras e a súa personalidade e acabou entrando na banda sen apenas escoitala tocar. A esas alturas, Billy e James xa tiñan algún material gravado. Xunto con Ron Roesing (o batería de [[The Marked]]) gravaron unha demo no estudio doméstico do produtor Bob English, en xuño de [[1988]]. A cinta foi titulada ''Nothing Ever Changes'' e a banda gañou o nome de '''The Smashing Pumpkins'''. Pouco despois desa primeira experiencia nun estudio, Ron deixou o grupo. Cunha caixa de ritmos, Billy e James gravaron unha segunda demo, que tiña cancións como "My Eternity", "Screaming" e "Bleed", todas compostas por Corgan e déronlle esa cinta a Joe Shanahan, dono do Metro Club, lugar bastante famoso en [[Chicago]]. A primeira presentación de The Smashing Pumpkins aconteceu no día [[10 de agosto]] de [[1988]] no Avalon, con preto de 50 persoas no público. [[D'arcy Wretzky|D'arcy]] xa tocaba o [[baixo]], con Billy nas voces e á guitarra, e James na segunda guitarra (a batería aínda era electrónica). Joe Shanahan estaba presente e gustóulle a actuación da banda, polo que os convidou a tocar no Metro Club cunha condición: que atopasen un batería de verdade.<ref>{{Cita web|título=Billy Corgan 2012 Interview on his Memories at The Metro in Chicago on WBEZ 91.5 FM|url=https://ghostarchive.org/varchive/NBF-CmQA0fo|páxina-web=ghostarchive.org|data-acceso=2021-12-24}}</ref> A partir desa condición os Pumpkins comezaron a buscar un cuarto membro, mentres facían pequenos concertos e comezaban a ser coñecidos no ''underground'' americano. Un amigo de Billy suxeríulles contactar con [[Jimmy Chamberlin]]<ref name="Jimmy Chamberlin 1994">"Jimmy Chamberlin [entrevista]". ''Modern Drummer''. Xaneiro de 1994.</ref>, un batería de [[jazz]] que fora integrante de JP & The Cats. Jimmy estaba desempregado nesa época, e aceptou a invitación de [[Billy Corgan]] para entrar en The Smashing Pumpkins. El incluso estivera presente nalgúns dos primeiros concertos da banda e pensaba que o grupo era unha "atrocidade", pero con potencial e moi boas letras. O día [[5 de outubro]] The Smashing Pumpkins realizou a súa primeira actuación con Chamberlin no Cabaret Metro<ref name="Jimmy Chamberlin 1994"/>. ==== As primeiras actuacións como cuarteto ==== En novembro de [[1988]], os Pumpkins (xa cun certo prestixio no circuíto alternativo) conseguiron unha boa oportunidade de divulgar o seu traballo: foron convidados para abrir un concerto de [[Jane's Addiction]], unha das bandas de [[rock alternativo]] máis importantes dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]].<ref>{{Cita web|título=PUMPKINS ADD HISTORY TO JANE'S REUNION|url=https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-1997-11-05-9711050368-story.html|páxina-web=Chicago Tribune|data-acceso=2021-12-24|lingua=en}}</ref> A comezos de [[1989]], The Smashing Pumpkins participou nun programa especial da radio WZRD de [[Chicago]], tocando 11 temas para promocionar o seu futuro primeiro álbum e unha nova demo gravada (que non tiña título) pouco tempo antes. O día [[17 de marzo]] (Billy cumpría 22 anos ese día), tocaron nun festival chamado ''Light Into Dark'', que contaba tamén con outras catro bandas de [[Chicago]]. Cada banda tivo 30 minutos para amosar o seu traballo, e máis tarde un recompilatorio dese festival saíu polo selo Halo Records, onde The Smashing Pumpkins aparece con dúas cancións, "Sun" e "My Dahlia".<ref>{{Cita web|título=Light Into Dark: A Chicago Music Compilation #1 (1989, Vinyl)|url=https://www.discogs.com/release/3526907-Various-Light-Into-Dark-A-Chicago-Music-Compilation-1|data-acceso=2021-12-24|lingua=es}}</ref> En setembro, unha nova demo, chamada ''Moon'', foi gravada e comercializada pola banda. Para pechar o ano, foron convidados para ser os abreconcertos de [[The Lemonheads]] en novembro, e participaron nun concerto o último día do ano ao lado da banda [[My Life With Thrill Kill Kult]]. [[Ficheiro:James Iha.jpg|miniatura|200px|[[James Iha]], guitarrista da banda]] O ano de [[1990]] comezou co lanzamento dun vinilo de 7" chamado "[[I Am One]]", a través do selo local Limited Potential. O mini disco traía, ademais do tema que lle dá título, tamén o tema "Not Worthing Asking". En agosto, tanto recentemente formado proxecto paralelo de [[Billy Corgan]], [[Starchildren]], como The Smashing Pumpkins fixeron concertos polos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]. Nesa época, os Pumpkins xa tocaban algunhas das cancións que irían aparecer no seu primeiro disco, á parte de de versións como "Sookie Sookie" de [[Steppenwolf]] e "Godzilla" de [[Blue Öyster Cult]]. Billy dicía que a súa banda tiña influencias do movemento [[grunge]] que comezaba a saír de [[Seattle]], e de bandas de [[hard rock]] antigas, como [[Cream]], [[Blue Cheer]] e [[Led Zeppelin]]. Tras venderse todas as copias de "[[I Am One]]", en decembro a banda lanzou un novo sinxelo, titulado "[[Tristessa]]". Desa vez o lanzamento aconteceu polo famoso selo [[Sub Pop]] de [[Seattle]]. Foron editadas dúas versións, unha de 7" e outra de 12" (que tiñan as súas respectivas caras-b: "La Dolly Vita" e "Honeyspider"). O primeiro formou parte do ''[[Sub Pop Singles Club]]'', que era un sistema de distribución de sinxelos de bandas aínda descoñecidas para o gran público (un sinxelo famoso que formou parte dese sistema foi "[[Love Buzz]]" de [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]]). Aínda en decembro, a banda conseguiu un contrato para o lanzamento do seu primeiro álbum. Ese contrato foi feito coa [[Caroline Records]], de [[Nova York]]. O grupo quería colocar no mercado o seu primeiro disco rapidamente, e para iso contrataron as sesións de gravación co produtor [[Butch Vig]] (que tamén estaba traballando con [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]] nesa época) no Smart Studio, en [[Madison, Wisconsin]]), para comezar ese mesmo mes de decembro de [[1990]]. O disco tería un custe de 20.000 dólares. Nesa época, Billy xa decidira cal sería o nome do álbum. En homenaxe á actriz [[Lillian Gish]] o disco de estrea de The Smashing Pumpkins chamaríase ''[[Gish]]''. === O primeiro disco === ==== O lanzamento de ''Gish'' ==== ''[[Gish]]'' é finalmente lanzado no día [[28 de maio]] de [[1991]], aínda que a banda xa estaba de xira dende o día 9, actuando como abreconcertos de Guns 'n' Roses. Dise que ese primeiro disco dos Pumpkins non foi un grande éxito comercial ao ser ofuscado polo lanzamento case simultáneo de ''Nevermind'' de Nirvana (tamén producido por Butch Vig). De calquera xeito, a expectativa inicial da Caroline de vender 30.000 copias foi superada en moito. ==== A promoción ==== Despois dos concertos ao lado de Guns 'n' Roses, The Smashing Pumpkins parte para unha xira mundial de divulgación de ''Gish'', que duraría 18 meses e case leva ao fin precoz da banda. Ao longo desa xira, comezaron a aparecer problemas entre os catro integrantes, ao mesmo tempo que se facía evidente que eles non se levaban moi ben. Paralelamente á xira, o conxunto foi axendando varios concertos, aparicións en programas de televisión e radio, entrevistas e reportaxes en revistas etc. Aos poucos, The Smashing Pumpkins ía gañando fama. Nesa época, a banda xa asinara un contrato coa Hut, unha subsidiaria da Virgin Records. O primeiro lanzamento polo novo selo foi unha edición limitada do sinxelo de "Siva", que viña con outra canción de ''Gish'', chamada "Windowpaine". Lanzamentos dese tipo servían para aumentar as vendas de ''Gish'', mentres o prestixio de The Smashing Pumpkins era cada vez maior no circuíto alternativo estadounidense. [[Ficheiro:Billy Corgan in 1992.jpg|miniatura|200px|Billy Corgan en 1992.]] En outubro a banda fixo algúns concertos con [[Red Hot Chili Peppers]] e [[Pearl Jam]]. O día [[17 de decembro]] a banda presentouse no famoso Whiskey a Go-Go nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], e para pechar o ano de [[1991]] fixeron un novo lanzamento pola Hut Records: un EP chamado ''Lull''. Este contiña os temas "Rhinoceros", "Blue", "Slunk" e "Bye June" (esta última canción sacada da demo ''Moon''). A portada dese EP ten unha parte da letra de "Obscured", un tema que aparecerá en futuros lanzamentos da banda. [[1992]] comeza e a primeira aparición dos Pumpkins nos medios é unha reportaxe na revista Spiral Scratch. O artigo titulado "Fuck Off... We're From Chicago!" conta a traxectoria da banda, ten entrevistas con Billy Corgan e Jimmy Chamberlin e unha recensión de ''Gish'', destacando o feito de que Billy Corgan estivese preto de catro meses dentro do estudio perfeccionando cada canción deste traballo. En marzo, unha nova reportaxe noutra gran revista, desa vez na Guitar Player. Nela, [[Billy Corgan]] describe o proceso de gravación de ''Gish''. Aínda en marzo, mentres estaban aínda na xira mundial, algúns membros da banda facían aparicións especiais, como no día 28, cando D'arcy, Billy e James subiron a un escenario xunto con [[Pearl Jam]]. Ao lado do grupo de Seattle, eles tocan "Windowpaine", e unha versión dos [[Beatles]] chamada "I Got a Feeling". En agosto, The Smashing Pumpkins participou no famoso Reading Festival, en [[Inglaterra]]. En setembro, a xira mundial chegaría ao seu fin. A banda estaba exhausta, e ao mesmo tempo que gañaran un razoable prestixio e fama, as relacións entre eles estaban algo desgastadas. Jimmy Chamberlin revelárase un alcohólico problemático, e James e D'arcy (que durante algún tempo estiveron namorados) non se soportaban. Billy Corgan tamén estaba no límite. === O recoñecemento === ==== Problemas na banda ==== Os problemas entre os integrantes de The Smashing Pumpkins xa eran coñecidos polos fans e pola prensa e eles mesmos os admitíano. Billy dixo certa vez que os Pumpkins non funcionaban como unha banda normal, e que os períodos xuntos eran verdadeiros pesadelos para el. Debido a eses problemas Billy pasou por un bloqueo creativo e non conseguía escribir nada. No fin da xira de ''Gish'', en setembro de [[1992]], a banda concedeuse un período de descanso (o feito de estar lonxe uns dos outros xa era algo reconfortante), pero a Virgin comezou a presionalos para a gravación dun novo disco. Así, a comezos de [[1993]], The Smashing Pumpkins comeza a traballar para lanzar o seu segundo disco, o sucesor de ''Gish''. Pero, antes do lanzamento do disco, mentres se iniciaban as sesións de gravación, a banda reaparece no escenario musical. O día [[15 de marzo]], fan un concerto no Center Stage en [[Atlanta]]. Tocan algunhas cancións inéditas que irán estar no segundo disco, como "Quiet" e "Today". As gravacións dese novo traballo estaban acontecendo xustamente en Atlanta, no Triclops Sound Studio, e un dos motivos que os levou a escoller ese local foi tentar manter a Jimmy Chamberlin lonxe de Chicago, onde el podía conseguir doadamente drogas, aínda que parece que non funcionou como agardaban, xa que tivo varias recaídas durante as sesións, e incluso tivo que estar durante cinco días lonxe do estudio para recuperarse dunha crise máis grave. Á parte diso, as gravacións avanzaron normalmente e acabaron consumindo a maior parte da primeira metade de 1993. ==== A gravación de ''Siamese Dream'' ==== En xuño, despois de aproximadamente 5 meses nos estudios (novamente ao lado do produtor Butch Vig) e con 8 horas diarias de traballo, a banda termina o seu segundo álbum. Todas as cancións foran meticulosamente traballadas, reforzando aínda máis o mito que se formaba ao redor de Billy Corgan, que o describía como un músico extremadamente minuncioso e ás veces ata neurótico. Algunhas pasaxes de guitarras chegaron a ser regravadas 28 veces. Á parte diso, o gran misterio que envolve a ese proceso de gravación é se Billy Corgan gravou ou non a maioría dos instrumentos que escoitamos no álbum. [[Ficheiro:D'arcy Wretzky.jpg|miniatura|200px|A baixista [[D'arcy Wretzky]]]] The Smashing Pumpkins gravou máis de 25 cancións durante ese período dentro do estudio, pero só 13 foron escollidas para estar no disco. Aínda habían 15 temas máis escritos por Billy Corgan, pero que ao final non foron gravadas. O primeiro sinxelo do novo álbum que está por vir chámase ''Cherub Rock'' e é lanzado o día [[13 de xullo]]. Á parte da canción que lle dá o título (que Billy di ser unha reflexión sobre a súa relación cos medios e a contracultura), figuran no sinxelo os temas "French Movie Theme", "Pissant" e outra que non aparece listada no libreto, "Star Spangled Banner". O día [[27 de xullo]], ''[[Siamese Dream]]'', o segundo álbum de The Smashing Pumpkins, é finalmente lanzado. Butch Vig, nunha entrevista na época do lanzamento, facía unha comparación entre Billy Corgan e [[Kurt Cobain]]: mentres o líder de Nirvana sinxelamante chegaba ao estudio, tocaba o que tiña que tocar e marchaba; Billy Corgan chegaba a estar 16 horas diarias traballando nas súas composicións. Outros feitos ilustran ben como foi a gravación de ''Siamese Dream'': Billy pedíu que ningún coñecido o chamase durante ese tempo, pois quería concentrarse completamente no seu traballo. Despois diso, a relación entre os catro integrantes parecía un pouco máis estable. A convivencia aparentemente trouxo un pouco mais de tolerancia e respecto entre eles. Pero aínda non eran grandes amigos, e o libreto de ''Siamese Dream'' é proba diso: antes da lista de persoas dos agradecementos escribiron: "The Smashing Pumpkins, nunha estraña mostra de unidade, queren agradecer...". O disco entrou directo na décima posición no Billboard Chart. No día seguinte ao lanzamento, The Smashing Pumpkins parte para unha xira de promoción do seu novo traballo, chamada "Rock Invasion", ao lado de Red Red Meat. O primeiro concerto acontece no Cabaret Metro, en Chicago, que tamén foi escenario dalgunhas das primeiras actuacións da banda. E foi durante esa xira, nunha pequena cerimonia realizada na súa casa en Chicago, cando Billy Corgan casou con Chris Fabian, unha artista plástica que traballaba nun museo desa mesma cidade. A parella iríase separar algún tempo despois. En agosto, as vendas de ''Siamese Dream'' comezaran a sorprender. O disco tivo moitas críticas positivas, e ata as vendas de ''Gish'', que ata ese momento vendera unhas 300.000 copias, comezaron a subir considerablemente. O segundo sinxelo, ''Today'', saíu en setembro. Billy Corgan curiosamente explica que é sobre o suicidio, acto que el case cometeu anteriormente. "É gracioso cantar sobre o mellor día da miña vida... sinxelamente porque non podía estar peor", di nunha dos centos de entrevistas que el concedeu nesa época. ==== Promoción e entrevistas ==== Paralelamente á xira, a banda fai varias presentacións en radios e programas de televisión. Destacan as aparicións no programa inglés White Room e no estadounidense Saturday Night Live, onde tocan "Cherub Rock" e "Today". En novembro, ''Siamese Dream'' gaña o disco de platino, debido ao millón de copias vendidas. Nese mes, a banda (e en especial, Billy Corgan) continúa dando entrevistas. Nelas, Corgan é preguntado sobre o súa antiga relación con [[Courtney Love]] (el négase a falar sobre iso), e declara tamén que, quen lea con atención as letras de ''Siamese Dream'', chegará á conclusión de que é un perfecto desequilibrado. Outra entrevista interesante concedida por el foi para a revista ''Detais'', onde di que a segunda canción do disco, chamada "Quiet", é sobre a súa relación cos seus parentes, e sobre a impresión que tiña de mozo de que todo o mundo o reprimía. The Smashing Pumpkins comeza o ano de [[1994]] presentándose en [[Australia]]. Aínda en xaneiro, Billy Corgan revela algúns plans da banda para aquel ano: lanzar un disco de caras-b (que saíu a finais de ano) e tamén un disco en vivo (que acabaría saíndo como un vídeo, chamado ''Vieuphoria''). Máis entrevistas foron concedidas polos compoñentes da banda, nas cales, por exemplo, Jimmy fala (para a revista Modern Drummer) sobre como aprendeu a tocar a batería e as súas experiencias anteriores co [[jazz]], e James fala (para a revista ''Sassy'') sobre o seu can, chamado Bugg. En marzo, ''Gish'' gaña o disco de ouro polas 500.000 copias vendidas e é lanzado un novo sinxelo de ''Siamese Dream'', chamado ''Disarm'' (a canción preferida de Billy dese disco). Ese sinxelo saíu en dúas versións distintas, unha coa palabra "smile" (sorriso) na portada e coas cancións "Soothe" e "Blew Away" (esa última escrita e cantada por James Iha), e a outra coa palabra "heart" (corazón) e coa canción "Dancing in the Moonlight". Nun concerto no día 25 dese mes de marzo, no Palmer Auditorium da cidade de Davenport, a banda presenta a canción "Bullet With Butterfly Wings" (editada no seu seguinte disco). ==== Starchildren ==== En xuño, Billy consegue sacar tempo da súa axenda para dedicar un pouco a Starchildren, o seu proxecto paralelo. Eles fan o seu terceiro concerto o día 18 dese mes, e lanzan un disco pola TVT Records, xunto coa banda Catherine. A formación de Starchildren estaba composta por Billy, James e Jimmy dos Pumpkins, Mark Rew de Catherine e Mary Magdaline. Nese concerto, a banda tocou algunhas versións, cancións antigas e algúns temas inéditos dos Smashing Pumpkins, que aparecerían en lanzamentos futuros. [[Ficheiro:Smashing Pumpkins@Le Grand Rex, 2007 2.jpg|miniatura|250px|Billy e Jimmy ao vivo]] En xullo, The Smashing Pumpkins acaba sendo cabeza de cartel no tradicional festival Lollapalooza. Inicialmente ía ser Nirvana, pero coa morte de Kurt Cobain en abril The Smashing Pumpkins foi escollido para esa posición. Aínda nese mes, Billy Corgan dixo na revista ''Musician'' que o seguinte disco da banda probablemente sería dobre. En setembro, nunha entevista á revista ''Guitar Player'', Billy revela máis detalles sobre o futuro novo lanzamento. El di que será o disco máis ecléctico da banda, con influencias diferentes, con cancións acústicas, pesadas, electrónicas, instrumentais, e ata con orquestras. A esas alturas xa estaban comopostos uns 40 temas, e só 28 serían escollidas. As gravacións deberían comezar despois da xira de ''Siamese Dream''. Tamén en setembro, a famosa revista ''Spin'' nomea aos Pumpkins como a banda do ano. En outubro, o día 4, é lanzado o álbum de caras-b ''Pisces Iscariot''. Este ten, á parte das cancións escritas polos Pumpkins que por un motivo ou por outro non entraran nos dous discos de estudio anteriores, dúas versións: "Landslide" de Fleetwood Mac e "A Girl Named Sandoz" de The Animals. O libreto ten explicacións sobre cada canción, mecanografadas por Billy Corgan. A banda tamén lanzou en edición limitada o disco ''Earphoria'', que sería unha versión en disco do vídeo ''Vieuphoria'', lanzado pouco antes. Aínda en outubro, ''Gish'' é relanzado cunha remasterización parcial. Rematadas a xira de ''Siamese Dream'' e os concertos no Lollapalooza, a banda decide descansar durante algún tempo antes de comezar a traballar no seguinte álbum. Nese período lonxe dos escenarios e estudios, D'arcy e James formaron xuntos a Scratchie Records, un selo independente. === O auxe === The Smashing Pumpkins comezou a traballar no seu terceiro disco (sen contar o ''Pisces Scariot'') en febreiro de [[1995]]; [[Billy Corgan]] chegou a compoñer unhs 55 cancións para o álbum. Ao final deste mes, a banda tocou catro noites (días 20, 21, 27 e 28) no Double Door Club. Eses concertos esgotaron todas as súas entradas e neles presentáronse 27 novas cancións. Abertos só para maiores de 21 anos e coa entrada prohibida para a prensa, as 1.200 entradas (300 cada noite) esgotáronse rapidamente, e moita xente tivo que escoitar á banda dende o exterior do local. O prezo das entradas era de 5 dólares, e todos o cartos conseguidos foron doados a institucións benéficas.<ref name="Chronology: 1995">{{cita web|título=The Smashing Pumpkins Chronology: 1995|url=http://www.starla.org/chrono/1995.html|editor=starla.org|dataacceso=2 de xaneiro de 2018}}</ref> ==== Gravación do novo traballo ==== De marzo a xullo, The Smashing Pumpkins dedicouse completamente ás gravacións. Billy Corgan decretou novamente un período de dedicación total, e diariamente a banda estaba de 12 a 16 horas dentro do estudio, no Chicago Recording Center. Foron gravadas preto de 50 canción compostas por Billy Corgan e preto de 15 de James Iha. [[Flood]] e [[Adam Moulder]] foron os produtores, xa que a banda preferíu non traballar con Butch Vig novamente pois quería facer un cambio nese sentido. Dentro do estudio (que a banda bautizou "Pumpkinland"), foron construídos dous ambientes diferentes, un para as guitarras de James Iha (que estaba xunto con Alan Moulder) e outro para as guitarras de Billy Corgan (ao lado de Flood). O traballo instrumental era así extremadamente meticuloso, e algúns temas tiveron cada parte de guitarra gravada e regravada varias veces, como por exemplo, "Thru the Eyes of Ruby", que posúe 25 partes producidas por separado. En compensación, algúns foron gravadas nunha única toma con todos os integrantes tocando os seus instrumentos xuntos, como en "X.Y.U.". As cancións de James Iha foron gravadas no seu propio estudio (chamado Bugg Studios), xunto con algúns amigos, como Kerry Brown (marido de [[D'arcy Wretzky|D'arcy]], que toca en Catherine) e Nina Gordon (de [[Veruca Salt]]). De todas as gravadas por el, só unha foi escollida para estar no novo álbum, chamada "Take me Down". Recursos electrónicos e tecnoloxía punta foron usados tamén. A banda usou o Studio Vision Pro, e a través do software [[Pro Tools]], construíu pasaxes de samplers, usou loops e retocou partes de baixo e guitarras. A mestura fíxose no Village Recorder, nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]]. Despois de rematadas as sesións de gravación, o primeiro que fixo a banda foi buscar un teclista para participar na xira, xa que moitas das novas cancións precisaban teclados. Despois de recibir unhas 300 cintas de candidatos, Jonathan Melvoin foi o escollido. ==== Melancolía e tristura infinita ==== [[Imaxe:The Smashing Pumpkins, Mellon Collie and the Infinite Sadness (Logo).png|miniatura|200px|Logo de ''[[Mellon Collie and the Infinite Sadness]]'']] A comezos de agosto, a banda anuncia que o seu novo disco, chamado ''[[Mellon Collie and the Infinite Sadness]]'', será lanzado o día [[24 de outubro]]. Anunciaron tamén que tiñan pensado lanzar boa parte do material que sobrara das gravacións. O día 25 dese mes, os Pumpkins tocan nunha nova edición do Reading Festival en Inglaterra. A metade do set foi de novas cancións, e a reacción do público a elas foi moi boa. Dous días despois a banda toca en [[Bélxica]] ao lado de [[Soundgarden]]. No mes de outubro a MTV decide homenaxear a The Smashing Pumpkins facendo un especial sobre a banda o día 17. O programa Rockumentary amosa a traxectoria do grupo e pasa partes do vídeo ''Vieuphoria'' (lanzado en [[1994]]), á parte de entrevistas e actuacións en directo. Na véspera do lanzamento do novo disco, os Pumpkins participan nun concerto no Riviera Theater, en Chicago, seguido dunha festa no Double Door Club, con convidados especiais. Unha banda formada por 12 mariachis foi escollida para animar o evento. Nesa mesma noite, é lanzado o primeiro sinxelo, chamado ''Bullet with Butterfly Wings'', que trae tamén a canción "Said Sadly" (a xa citada colaboración de James Iha e Nina Gordon). Mentres tanto, ao redor do mundo, fans da banda facían cola nas tendas de discos para poder mercar o seu ''[[Mellon Collie and the Infinite Sadness]]''. O disco pronto chega á primeira posición nas listas da Billboard, e hoxe en día é o disco duplo máis vendido de todos os tempos. Billy Corgan xa viñera dicindo que ese álbum sería o fin da banda como todos a coñecían, pois eles tiñan plans de seguir unha nova liña de traballo dalí en diante. Pero, independente do que a banda viría facer despois diso, a súa obra emblemática, a súa referencia no futuro, acababa de ser lanzada. O éxito de ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'' é estrondoso, e The Smashing Pumpkins pasa a vivir a partir dese momento o auxe do seu éxito. En novembro, mentres discutían sobre como ía ser a xira mundial de divulgación do novo disco, os Pumpkins fan a súa segunda aparición no Saturday Night Live (tocando as cancións "Bullet With Butterfly Wings" e "Zero"), presentado aquela noite por [[Quentin Tarantino]]. É a primeira presentación da banda na que Billy Corgan aparece coa nova estética que leva ata hoxe en día: a cabeza completamente rapada. El explica a todos que fixera aquilo sinxelamente por que estaba canso de ter que peitear o pelo. É tamén nesa época condo Billy pasa a usar unha camisola deseñada por ele mesmo: ela é toda negra, cunha estrela e a palabra "Zero" prateadas na fronte. A súa indumentaria complétase cuns pantalóns prateados, e sempre que se lle pregunta sobre esa vestimenta (que el usaría durante case toda a xira), el limitábase a dicir: "It's all art". En decembro, o mozo dunha das irmás de D'arcy rouba da súa casa cintas que posuían material inédito da banda. El véndeas e o material é amplamente distribuído por Internet. Á parte dese incidente, o mes transcorre normalmente, coas vendas de ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'' aumentando cada vez máis e sorprendendo incluso qos integrantes dos Pumpkins. Para pechar o ano, a banda preséntase en [[Francia]], sendo presentada ao público por [[David Bowie]]. David e Billy participan nunha entrevista xuntos despois do concerto, e despois diso, The Smashing Pumpkins volta a Chicago para filmar o vídeo da canción "1979". ==== A xira ==== O [[2 de xaneiro]] de [[1996]] a banda iniciou a súa xira mundial. As primeiras datas nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] estiveron marcadas por algúns concertos acústicos, pero despois a banda empezou a realizar concertos convencionais. Proxectaron cada presentación para unhas 1.000 ou 1.500 persoas, durando preto das tres horas. Os Pumpkins tocaban o tema "[[Tonight, Tonight]]" con anacos da película ''Viaxe á Lúa'' de [[Georges Méliès]], nunha pantalla no fondo do escenario, e sorprendían sempre que tocaban "Silverfuck" (do disco ''[[Siamese Dream]]''), con improvisacións que chegaban a durar case media hora. O día [[22 de xaneiro]], apareceu o segundo sinxelo de ''[[Mellon Collie and the Infinite Sadness]]'', chamado "[[1979 (sinxelo)|1979]]". O tema "The Boy", escrito por [[James Iha]], aparece nese single e compre destacar que na portada [[D'arcy]] non aparece ao lado da banda: o cuarto integrante é [[Stevie Nicks]], de [[Fleetwood Mac]]. A canción título fora unha das últimas en ser escritas por Corgan, e para moitos é unha mostra da transición que a banda sufriría a partir de ''[[Mellon Collie and the Infinite Sadness]]'', con máis influencias electrónicas na súa obra. Para Billy Corgan, "1979" é unha das mellores cancións do novo disco. En febreiro, a banda sae para a parte asiática da xira, que comezaría o día 19 en [[Osaka]], [[Xapón]]. Os abreconcertos serían Filter. No día 29, Jonathan e Jimmy cometen o primeiro abuso serio con drogas. Billy Corgan dálles un ultimato, que parece que estes non toman en serio. Esta caída nas drogas terá un final tráxico para o teclista poucos meses despois. En marzo, ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'' recibe o seu sexto disco de platino, referente á impresionante marca de 6.000.000 de copias vendidas nos Estados Unidos. No día 19 cancelan varios concertos en [[Nova Zelandia]] e en [[Australia]] debido ao falecemento do pai de Jimmy Chamberlin. No día 23 é lanzado o terceiro sinxelo de ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'', chamado ''Zero''. É o máis longo de todos, con algunhas caras-b e o tema "Pastichio Medley", que é unha mestura de anacos de cancións non aproveitadas pola banda. En marzo, ocorren algúns acontecementos desagradables para a banda. No segundo día do mes, Jimmy e Jonathan abusan novamente no consumo de drogas, en [[Lisboa]]. Billy Corgan dille ao teclista que ao final da xira será despedido. No día 11, nun concerto en [[Dublín]], unha adolescente de 17 anos é esmagada polo público durante a canción "Bullet with Butterfly Wings". Ela chegaría viva ao hospital pero non resistiría debido á gravidade das feridas sufridas. Nese mesmo acidente outros catro fans sufrirían feridas. Debido a iso o concerto programado en [[Belfast]] é cancelado. No día [[19 de maio]] emítese nos Estados Unidos o episodio de ''[[The Simpsons]]'' onde aparece The Smashing Pumpkins. Os membros da banda foron os encargados de poñerlle as voces ás súas personaxes na serie. En xuño, os Pumpkins lanzan o cuarto sinxelo, titulado "[[Tonight, Tonight]]'', e a canción-título tería o seu clip nesa mesma época. Este video está baseado na película muda ''Viaxe á Lúa'' de [[Georges Méliès]], e foi dirixido por Jonathan Dayton e Valerie Farris. Nesa época, Billy xa revelara en varias entrevistas que a banda estaba pensando en lanzar unha caixa contendo todos os sinxelos de ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'' lanzados ata o momento, á parte de outras caras-b e rarezas. No día 25 comeza en [[Michigan]] a segunda parte americana da xira da banda, con [[Garbage]] como abreconcertos nalgúns concertos. No día [[11 de xullo]], Jonathan e Jimmy abusarían novamente das drogas, pero para o teclista esta sería a última vez. Despois de mesturar alcohol con [[Heroína (droga)|heroína]], Jonathan Melvoin, de 34 anos, sufriu unha sobredose e morreu no Manhattan Regency Hotel. O resto da banda estaba hospedada noutro hotel, e un dos empresarios da xira, chamado Tim "Gooch" Lougee, avisounos por telefono para comparecer na policía. Jimmy foi procesado por levar de substancias prohibidas e o seu xuízo foi anunciado para o día [[13 de agosto]]. En respecto ao falecemento de Melvoin, os Pumpkins cancelaron algúns concertos no Madison Square Garden en [[Nova York]], pero os integrantes non foron convidados pola familia de Jonathan para o funeral. ==== A saída de Chamberlin ==== A banda anunciou á prensa a través dun comunicado do día 17 que acababa de despedir a Jimmy Chamberlin. Billy dixo que eles continuaban sendo amigos, pero infelizmente o vicio de Jimmy facía a situación insostible, e a súa saída de The Smashing Pumpkins sería o mellor para todos, principalmente para o propio batería, que tería o tempo necesario para tentar rehabilitarse. A banda revela tamén que procuraría un batería para acompañalos no resto da xira, que continuaría en agosto. Durante esa interrupción, Billy Corgan xa se atopa disposto para entrar novamente no estudio para a gravación dun novo disco. Xa dende o remate das gravacións de ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'', el estaba compoñendo cancións, que, segundo el, serían ben diferentes de todo aqurlo que os Pumpkins fixeran antes. Eles inicialmente decidiron traballar como un trío, e desa experiencia naceron as cancións "To Sheila", "Ava Adore" e "Daphne Descends", gravadas cunha batería electrónica. Pero esas sesións iniciais acabaron sendo ignoradas pola banda, pois, segundo o propio [[Billy Corgan]], non eran máis que demos. A primeira actuación de Billy despois da morte de Melvoin foi nunha sesión con Cheap Trick o día [[21 de xullo]], mentres que D'arcy e James Iha se dedicaron durante un tempo á Scratchie Records, selo formado por eles algún tempo atrás. E, para pechar un pouco máis positivamente o tráxico mes de xullo, a MTV anunciou o día 31 que The Smashing Pumpkins estaba nomeado a oito premios do Video Music Awards. O mes de agosto comeza coa banda facendo audición para atopar o batería que remataría a xira interrompida no mes anterior. No día 6 anúnciase que Denis Flemoin será o teclista provisional, e dous días despois, [[Matt Walker]], de [[Filter]], asume a batería. Os Pumpkins comezan a ensaiar cos dous novos integrantes despois diso, planexando continuar a xira a partir do día 27. O día 13, Jimmy Chamberlin presentouse na Corte Criminal de Manhattan, onde sería sentenciado a internarse nunha clínica de rehabilitación. O día 23 a banda fai unha aparición especial (a primeira despois da morte de Melvoin) no Cabaret Metro, en Chicago. O anuncio dese evento fíxose o día anterior, e mesmo así o local estivo cheo. Novamente, toda a recaudación foi doada a unha institución benéfica, a Christmas Is For Kids. A actuación de Matt Walker foi bastante eloxiada. O día [[4 de setembro]] celébrase o MTV Video Music Awards, no que a banda acabou gañando sete premios, seis referentes ao videoclip de "Tonight, Tonight" e un referente ao de "1979". Eles tocaron na entrega de premios e concederon unha longa entrevista á MTV. Un día despois, a banda anunciou que lanzaría en breve unha caixa chamada ''Aeroplane Flies High'', composta por cinco discos contendo material dos sinxelos e cinco versións gravadas especialmente para ese lanzamento. ==== Música para películas ==== En outubro, Jimmy é acusado de mal comportamento diante da xuíz Donna Recant no seu xuízo no mes de xullo. Decídese que el debe estar completamente rehabilitado en decembro, no caso contrario deberá cumprir unha pena de 15 días da prisión. Anúnciase tamén que Jimmy estaría formando unha banda ao lado de Sebastian Bach (Skid Row), Kelly Deal (Breeders) e Jimmy Flemoin (Frogs). Mentres tanto, The Smashing Pumpkins grava dúas cancións para a película ''Lost Highway'' (de [[David Lynch]], con Bill Pullman e Patricia Arquette). As cancións chámanse "Eye" e "Tear", e só a primeira acaba sendo escollida. "Tear" aparecerá no próximo disco da banda. En novembro, o día 12, os Pumpkins lanzan o quinto sinxelo de ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'', chamado "Thirty-Three". Unha nova canción de James Iha aparece neste disco, chamada "The Bells". Dous días despois, a banda gaña un prêmio na MTV European Music Awards. O día 26, é lanzado finalmente a caixa ''Aeroplane Flies High''. Os cinco discos eran basicamente os cinco sinxelos lanzados para ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'', con algunhas cancións máis. No mesmo día foi lanzada a banda sonora da película ''Ransom'' (de [[Ron Howard]], con [[Mel Gibson]] e [[Gary Sinise]]). Este disco posúe seis temas (cinco instrumentais) compostos por [[Billy Corgan]] e gravados por el coa axuda de Matt Walker. Para rematar novembro, Sebastian Bach anuncia que o proxecto con Kelly Deal, Jimmy Flemoin e Jimmy Chamberlin finalmente saíu do papel. O nome da banda é The Last Hard Men, e eles estaban agardando a recuperación de Jimmy para gravar un sinxelo que se chamaría "School's Out", e sairía na película "Scream" de Wes Craven. O comezo de decembro marca a saída de Jimmy Chamberlin do centro de rehabilitación, e despois diso xuntouse a The Last Hard Men. O día 29, Chris Fabian, esposa de Billy Corgan, pide o divorcio. Ela alega "diferenças irreconciliáveis" entre eles. Hai rumores que din que o matrimonio levaba separado xa seis meses. O [[7 de xaneiro]] de [[1997]] a banda recibe sete nomeamentos aos Grammy. O día 9 Billy participa da festa de 50 aniversario de [[David Bowie]], tocando con el dúas cancións no Madison Square Garden, en Nova York. O día 25 Billy Corgan e Chris Fabian divórcianse. Nesa data, Billy xa tiña unha nova namorada chamada Yelena Yemchuk. O día 27 a banda gaña un novo premio, desa vez no American Music Awards. A banda non pode estar no evento para recibir o premio debido á súa xira, que estaba chegando ao seu fin. Aínda en xaneiro, a banda anuncia que participará noutra banda sonora, ''Batman e Robin''. En febreiro rematou a xira de promoción de ''Mellon Collie and the Infinite Sadness'' despois de 165 concertos en 14 meses. O último deles foi en [[Nova Orleáns]] o día 5. Despois diso, [[Billy Corgan]] participou na produción do disco de Ric Ocasek, ''Troubilizing'', chegando incluso a tocar a guitarra en varios temas. O día 26, The Smashing Pumpkins gañou só un premio Grammy das sete nomeamentos que tiña, e tocou durante a celebración de entrega a canción "1979" con [[Chris Vrenna]], de [[Nine Inch Nails]], como batería. En marzo a banda anunciou unha pequena xira en verán por [[Europa]]. En abril Corgan é escollido o segundo artista máis creativo do rock contemporáneo pola revista ''Spin'', e nese tempo comeza a escoitarse nas radios "The End is the Beggining is the End", un dos temas compostos para a película ''Batman e Robin''. Fíxose un videoclip da canción e editouse un sinxelo no mes de xuño. Durante os meses de xuño e xullo a banda estivo en Europa facendo a xira anunciada, e a finais da mesma James Iha comezou as gravacións do seu disco en solitario, que sería lanzado ao ano seguinte. === O cambio === No mes de agosto de 1997 The Smashing Pumpkins comezou a traballar no seu seguinte álbum. Corgan comentara tempo atrás que o son da banda sufriría cambios e que lle apetecía facer algo máis experimental. A banda escolleu o estudio Chicago Trax Recording e contratou ao produtor Brad Wood para o disco, aínda que este só producuría cinco temas, sendo o resto producidos por Corgan. [[Ficheiro:Kenny Aronoff.jpg|miniatura|200px|Kenny Aronoff, un dos baterías que pasou pola banda durante a ausencia de Chamberlin]] Os días 18 e 19 de outubro participan dun festival benéfico organizado por [[Neil Young]], o ''Bridge School Benefit''. O día 18 a banda tocou dúas das súas novas cancións, "To Sheila" e "Ava Adore", e ao final do concerto tocaron xunto a [[Marilyn Manson]] e [[Jeordie White|Twiggy Ramirez]] os temas "Eye" (dos Pumpkins) e "The Beautiful People" (de Marilyn Manson). Ao día seguinte presentaron "Behold! The Nigtmare" e ao final tocaron "Porcelina of the Vast Oceans" con [[John Popper]]. En novembro The Smashing Pumpkins actúan de abreconcertos para dúas bandas. O día 1 abren en [[Texas]] un concerto de [[The Rolling Stones]], e o día 3 para [[Jane's Addiction]] en Chicago. A mediados de mes [[Matt Walker]] comunícalle a Corgan que vai deixar a banda para dedicarse a Cupcakes, o seu novo grupo. O último concerto de Matt foi o [[5 de decembro]] en [[Miami]], cando a banda volveu a tocar de abreconcertos dos Rolling. En decembro uníuse á banda [[Matt Cameron]] (ex-batería de [[Soundgarden]] que actualmente está en [[Pearl Jam]]) para continuar a gravación do disco. Para continuar elixiron o Studio A, nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]]. Matt tocou en sete temas, pero só un aparecería no disco, "For Martha". En xaneiro de [[1998]] Billy anunciou que xa tiñan 20 cancións gravadas e estaban traballando en máis. En febreiro edítase o traballo en solitario de James Iha ''Let It Come Down'' e fai algúns concertos para presentalo. O día [[11 de febreiro]] a banda tería un novo batería, [[Joey Waronker]], que tocaba na banda de [[Beck]], e ese mesmo mes gañan un Grammy pola canción "The End is the Beggining is the End". En abril anunciouse que [[Kenny Aronoff]] sería o batería para a xira do novo disco. [[Joey Waronker]], que gravou catro cancións do novo álbum, rexeitou a proposta e a banda convidou a Kenny a tocar con eles. Tamén contrataron á multi-instrumentista [[Lisa Germano]] para acompañalos na xira. ==== ''Adore'' ==== En maio remata o proceso de gravación e a banda comezaría a ensaiar con Aronoff para preparar a xira. Nese mesmo mes viaxan a Londres para rodar o vídeo do primeiro sinxelo do traballo, correspondente á canción "Ava Adore". Corgan recrutou a tres músicos máis para a xira: os percusionistas [[Dan Morris]] e [[Stephen Hodges]] (este último traballara con [[Tom Waits]]) e ao pianista [[Mike Garson]] (que tocou con David Bowie e [[Trent Reznor]]). Finalmente Lisa Germano decidiu non facer a xira con eles. O día [[18 de maio]] saíu o primeiro sinxelo, "Ava Adore", que xunto coa canción que lle daba título viña cos temas "Czarina" e "Once in a While". O día [[1 de xullo]] estréase o vídeo de "Ava Adore" na MTV, e ao día seguínte sae á venda ''[[Adore]]'', o cuarto álbum de estudio de The Smashing Pumpkins. O son, como viña dicindo Corgan dende tempo atrás, é moi distinto ao dos traballos anteriores, moito máis escuro e con elementos electrónicos en practicamente todos os temas. O día [[30 de xuño]] a banda comezou unha pequena xira de 14 concertos nos Estados Unidos chamada "An Evening with The Smashing Pumpkins", doando os cartos gañados a institucións benéficas. Despois destes concertos comezaría a súa xira mundial. ==== Expectativas ==== ''Adore'' consegue o seu primeiro disco de platino o [[8 de xullo]], pero a partir de entón as vendas comezaron a caer, sen que se cumprisen as expectativas postas no álbum. Os vellos fans da banda non recibiron con moito entusiasmo o cambio no seu son, cousa que a banda non agardaba. Corgan supoñía que o público entendería a mudanza e incluso chegou a facer declaracións sentíndose molesto polo feito, cousa que abriu moitos debates nas listas de correo sobre a banda en internet. [[Ficheiro:Ginger Reyes.jpg|miniatura|esquerda|225px|[[Ginger Reyes]], baixista dende o 2007 e o 2010]] As vendas seguiron caíndo e en nove semanas o álbum estaba fóra da lista da Billboard dos 40 discos máis vendidos. O segundo sinxelo do álbum, "Perfect", é lanzado o [[7 de setembro]] en tres versións distintas: unha co tema "Summer" composto por James Iha, outra cunha remestura de "Daphne Descends", e a última con varias versións remesturadas de "Perfect". Ao día seguinte lánzase o álbum de [[Hole]] ''Celebrity Skin'', onde Corgan compuxo e produciu varias cancións. Ese mesmo mes, o día 25, The Smashing Pumpkins aparece no programa de televisión Saturday Night Live, onde tocan "Perfect". === Volta ao son anterior === Despois de rematada a xira de ''Adore'' a banda comeza a buscar un novo representante, despois de romper o contrato coa empresa que se encargaba deses asuntos. Tamén comezan a aparecer rumores de que estaban listos para entrar de novo en estudio para a gravación dun novo traballo. No mes de marzo James Iha e [[Adam Schlesinger]] (líder de [[Fountains of Wayne]]) inauguran os estudios Stratosphere Sound, e a primeira banda que gravaría neles sería Fulflej, do selo de James e D'Arcy Scratchie Records. A finais de mes Billy toca xunto co seu pai (guitarrista de jazz) nun concerto benéfico no Metro, en Chicago, e confirmase unha pequena xira de oito concertos polos Estados Unidos de The Smashing Pumpkins. No mes de abril Billy Corgan confirma moitos rumores que corrían por internet anunciando o regreso de Jimmy Chamberlin á banda. Chamberlin tocaría novamente cos Pumpkins na xira anunciada durante o mes anterior e que comezaría o día 10 en [[Míchigan]]. Durante a xira presentarían varias cancións inéditas que posteriormente formarían parte do seu seguinte traballo. En xuño, a través da recentemente estreada web da banda, comunícase que Billy Corgan xunto co teclista [[Mike Garson]] compuxeron varias cancións para a película ''Stigmata'', unha delas, "Identify", gravada pola cantante [[Natalie Imbruglia]]. Anunciase tamén que o novo disco estaba bastante avanzado e que o produtor escollido era [[Flood]]. A mediados do mes seguinte a Virgin informa que o lanzamento do disco está previsto para febreiro do [[2000]]. ==== D'Arcy deixa a banda ==== O [[9 de setembro]] a propia banda comunica a saída de D'Arcy, e Billy e James apresúranse a dicir que The Smashing Pumpkins non se están separando e que a volta de Chamberlein non tiña nada que ver coa saída de D'Arcy. Os motivos da marcha da baixista non foron divulgados. A súa substituta, a canadense [[Melissa Auf der Maur]], deuse a coñecer o [[25 de novembro]] e encargaríase do baixo durante a xira de promoción. Melissa viña de tocar en [[Hole]], banda na que estaba recomendada polo mesmo Billy Corgan que coñecera á baixista en [[1993]]. Melissa tamén aparecería nos videoclips rodados para este álbum. En novembro preséntouse a xira mundial de divulgación do álbum, do que aínda non se coñecía o título, e que estaba previsto para ser lanzado o [[29 de febreiro]] do 2000. A primeira canción do disco comezou a soar nas radios a principios de decembro. "The Everlasting Gaze" confirmou finalmente o retorno de The Smashing Pumpkins a un son máis pesado e guitarreiro. O día 20 a banda libera "The Everlasting Gaze" para poder ser copiada a través de internet e anuncia a saída do primeiro sinxelo, da canción "Stand Inside Your Love" no mes de xaneiro. ==== As máquinas de Deus ==== En xaneiro a banda pasa a maior parte do mes facendo concertos e coñécese finalmente o título do disco: ''[[MACHINA/The Machines of God]]''. O día [[23 de febreiro]], 6 días antes do lanzamento de ''MACHINA'', a banda anuncia que rompe a súa relación coa Virgin Records. O 29, como estaba prevísto, edítase ''[[MACHINA/The Machines of God]]'' entrando directamente no terceiro posto da Billboard Top 200 e a banda comeza oficialmente a xira "The Sacred and the Profane Tour" que os terá ocupados durante os meses seguintes. O [[23 de maio]], nunha entrevista concedida á emisora de radio KROQ-FM dos Ánxeles, Corgan confirma un dos rumores que levaban correndo dende a saída do disco: a banda separaríase cando a xira "The Sacred and the Profane Tour" rematase. Aínda quedaba moito material sobrante das gravacións de ''MACHINA'' e Billy comunicou que a banda entraría en estudio antes da súa separación definitiva para ultimar as gravación deses temas e editar un novo traballo a modo de despedida. En xullo, aínda de xira por Europa anunciouse que se ía lanzar un novo sinxelo, do tema "Try, Try, Try", o día [[1 de setembro]], que incluía tamén a canción "Here's to the Atom Bomb". ==== Amigos e inimigos da música moderna ==== Finalmente, o material editouse a principios de setembro baixo o nome de ''[[MACHINA II/Friends and Enemies of Modern Music]]''. As únicas 25 copias, editadas sen a axuda de [[Virgin Records|Virgin]], foron entregadas a amigos da banda e a clubs de seareiros para que as distribuísen de xeito gratuíto a través de internet, como unha especie de regalo de despedida para todos os seus seguidores. ''MACHINA II'' consiste en tres EPs e un LP cun total de 25 cancións, a meirande parte delas caras-b e versións alternativas dos temas do seu predecesor. A banda comezaría unha xira de despedida, que os traería por vez primeira a [[Galiza]] (e única ata a data) o día [[7 de outubro]], cando tocaron no multiusos do Sar de [[Santiago de Compostela]]<ref>{{Cita web |url=http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2000/10/05/226812.shtml?utm_source=buscavoz&utm_medium=buscavoz&idioma=galego |título=La Voz de Galicia - Os Smashing Pumpkins visitan Santiago na súa xira de despedida |data-acceso=15/03/2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160311230751/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2000/10/05/226812.shtml?utm_source=buscavoz&utm_medium=buscavoz&idioma=galego |dataarquivo=11/03/2016 |urlmorta=yes }}</ref>, que remataría con dous concertos, o [[29 de novembro]] e o [[2 de decembro]], en [[Chicago]], a súa cidade natal. === A separación === Despois dos dous concertos na sala Metro de Chicago a banda separaríase, pero aínda se editaría algún material máis despois da ruptura. A finais de ano a [[Virgin Records|Virgin]] saca o recompilatorio ''[[Rotten Apples]]'', que contaría cunha edición limitada cun segundo disco que traía rarezas e caras-b titulado ''[[Judas 0]]''. A este lanzamento segiríalle o DVD con todos os seus videoclips (dende ''Gish'' ata ''Machina'') ''[[Greatest Hits Video Collection]]'', a reedición de ''[[Earphoria]]'' e un DVD do vídeo ''[[Vieuphoria]]''. En [[2001]] Billy Corgan e [[Jimmy Chamberlin]] formarían o [[supergrupo]] [[Zwan]], xunto con [[Matt Sweeney]], [[David Pajo]] e [[Paz Lenchantin]]. A banda editaría un único álbum de estudio, ''[[Mary Star of the Sea]]'', e separaríase no ano [[2003]]. Tamén no ano [[2001]] Corgan xirou con [[New Order]] e gravou voces no seu álbum ''[[Get Ready]]''. [[James Iha]] uniríase en [[2003]] á banda [[A Perfect Circle]] e [[Melissa Auf der Maur]] editaría un traballo en solitario, ''[[Auf der Maur]]'', en [[2004]]. Despois da separación de [[Zwan]], tanto Corgan como Chamberlain editarían traballos en solitario. O batería formaría [[The Jimmy Chamberlin Complex]] e lanzaría ''[[Life Begins Again]]'' en xaneiro do [[2005]], e Corgan editou o álbum ''[[TheFutureEmbrace]]'' en xuño do mesmo ano. === O regreso === [[Ficheiro:Smashing Pumpkins den Atelier,Luxembourg.JPG|250px|miniatura|The Smashing Pumpkins o [[24 de maio]] de 2007, en concerto en [[Luxemburgo]]]] A principios do ano [[2006]] [[Billy Corgan]] comunicou que estaba intentando reunir a The Smashing Pumpkins para recomezar a súa carreira. A pouco tempo confirmouse que [[Jimmy Chamberlin]] uniríase a el e en verán comezaron a traballar no seguinte disco da banda. Anunciouse a través da súa páxina web o lanzamento do seu novo traballo, ''[[Zeitgeist]]'', para o día [[6 de xullo]] do [[2007]], así como unha serie de actuacións en festivais europeos a partir do mes de maio<ref>http://www.elpais.com/articulo/cultura/regreso/The/Smashing/Pumpkins/pasa/pena/gloria/Primavera/Sound/elpepucul/20070601elpepucul_1/Tes Anuciado en ''Elpais.com'' o 1/06/2007 -consultado o 21/02/09</ref>. A primeira destas actuacións aconteceu en [[París]] o día [[22 de maio]], case seis anos e medio despois do seu último concerto. A banda contaba cos novos membros para a xira [[Jeff Schroeder]] e [[Ginger Reyes]], que se encargaron da guitarra e do baixo respectivamente, así coma [[Lisa Harriton]] nos teclados. Ese mesmo mes editouse "[[Tarantula]]" como primeiro sinxelo do novo álbum. O [[7 de xullo]] a banda participou no concerto ''Live Earth'' en [[Nova Jersey]]. ''[[Zeitgeist]]'' sería editado ese mesmo mes a través do selo [[Reprise Records]], entrando nas lista da Billboard no número dous. O grupo editou o EP de catro temas ''[[American Gothic]]'' en xaneiro do [[2008]]. Este foi editado dixitalmente en [[iTunes]] nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], mentres que internacionalmente foi lanzado en CD. O [[1 de febreiro]] do [[2009]] o novo sinxelo da banda, "[[FOL]]", foi editado coma descarga gratuíta e usado nun anuncio de Hyundai durante a Super Bowl. === Marcha de Chamberlin === No mes de marzo do [[2009]] Corgan anounciou na páxina web da banda que Chamberlin deixaba o grupo. Corgan tamén dixo que a súa intención era a de continuar compoñendo e gravando co nome de The Smashing Pumpkins, e que tiña pensado entrar no estudio na primavera dese ano. No mes de agosto Corgan presentou ao substituto de [[Jimmy Chamberlin]] na batería, un músico de 19 anos chamado [[Mike Byrne]], e anunciou que os dous estaban traballando nun novo álbum. [[Ficheiro:Mike Byrne 2010.jpg|miniatura|250px|[[Mike Byrne]], batería entre 2009 e 2014]] A banda anunciou plans para editar un álbum conceptual de 44 cancións, ''[[Teargarden by Kaleidyscope]]'', publicado tema a tema e de xeito gratuíto por [[internet]].<ref>{{cita web|título=The Smashing Pumpkins to release album for free|url=http://www.nme.com/news/the-smashing-pumpkins/47349|editor=NME|dataacceso=2 de xaneiro de 2018|data-arquivo=24 de setembro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090924010926/http://www.nme.com/news/the-smashing-pumpkins/47349|url-morta=unfit}}</ref> O seu primeiro tema, "A Song for a Son", apareceu en decembro de [[2009]] cunhas críticas moderadas.<ref>{{cita web|título=Hear the Epic New Smashing Pumpkins Track: "A Song for a Son"|url=https://pitchfork.com/news/37308-hear-the-epic-new-smashing-pumpkins-track-a-song-for-a-son/|editor=Pitchfork|dataacceso=2 de xaneiro de 2018}}</ref> En marzo do [[2010]] [[Ginger Reyes]] deixou a banda e Corgan anunciou que realizaría audicións para a procura dun novo baixista e dun novo teclista.<ref>{{cita web|título=Help Wanted: Pumpkins|url=https://news.avclub.com/help-wanted-pumpkins-1798219287|editor=The A.V. Club|dataacceso=2 de xaneiro de 2018}}</ref> O [[17 de abril]] a nova formación da banda realizou un concerto íntimo en [[Los Angeles]] celebrando o ''Record Store Day''. Esta formación estaba composta por Corgan e [[Jeff Schroeder]] nas guitarra, [[Mark Tulin]] no baixo, [[Mike Byrne]] na batería e [[Kerry Brown]] nas congas. No mes de maio do [[2010]] anunciouse que a nova baixista, despois de realizar as oportunas audicións, sería [[Nicole Fiorentino]], e que tamén estaba traballando nas cancións de ''[[Teargarden by Kaleidyscope]]''. Nese mesmo mes apareceu o primeiro EP do novo álbum, titulado ''Vol. 1: Songs for a Sailor'', que contaba con 5 temas. Coa excepción de "Teargarden Theme", os temas foron liberados gratuitamente a través de internet entre decembro do [[2009]] e abril do [[2010]]. O [[23 de novembro]] editouse o segundo EP do álbum, ''Vol. 2: The Solstice Bare'', tamén con cinco temas. Agás "Cottonwood Symphony", as cancións estiveron dispoñibles na rede entre xullo do [[2010]] e xaneiro do [[2011]]. O [[26 de abril]] do [[2011]] Corgan anunciou que The Smashing Pumpkins editaría un novo álbum titulado ''[[Oceania (álbum)|Oceania]]'', e que calificou como "un álbum dentro dun álbum" en relación ao proxecto ''Teargarden by Kaleidyscope''. Ao igual que nas gravacións anteriores, os catro membros da banda contribuíron no proxecto. Ademais anunciouse que todo o catálogo da banda sería remasterizado e reeditados con cancións extra, comezando con ''[[Gish]]'' e ''[[Siamese Dream]]'' en novembro dese ano. As demos anteriores a ''Gish'' e os álbums ''[[Pisces Iscariot]]'', ''[[Mellon Collie and the Infinite Sadness]]'', ''[[The Aeroplane Flies High]]'' e ''[[Adore]]'' serían lanzados en [[2012]], e finalmente ''[[Machina/The Machines of God]]'' e ''[[Machina II/Friends and Enemies of Modern Music]]'' agárdanse combinados para o [[2013]]. [[Imaxe:Nicole Fiorentino 2007 Cropped.JPG|miniatura|378x378px|[[Nicole Fiorentino]], baixista entre 2010 e 2014]] A banda realizou unha xira por trece cidades estadounidense en outubro do 2011, seguida por unha xira europea entre novembro e decembro. ''[[Oceania (álbum)|Oceania]]'' foi publicado o día [[19 de xuño]] do [[2012]], e foi recibido con boas críticas, acadando o número 4 da lista ''[[Billboard 200]]''<ref>{{Cita web |url=http://www.billboard.com/artist/279618/smashing-pumpkins/chart?f=305 |título=Posicións na lista ''Billboard 200'' dos álbums da banda |data-acceso=03 de febreiro de 2013 |data-arquivo=01 de outubro de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141001040017/http://www.billboard.com/artist/279618/smashing-pumpkins/chart?f=305 |url-morta=yes }}</ref> e o 1 na ''Billboard Independent''. Del sacáronse dous sinxelos, "[[The Celestials]]" e "[[Panopticon]]". No outono do [[2012]] a banda ralizou unha xira polos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] para promocionar ''Oceania'', tocando o álbum na súa totalidade. O grupo comezou a traballar no seu seguinte disco, o cal, segundo Corgan, pretendía publicar en decembro do ano [[2013]]<ref>[http://www.billboard.com/articles/news/475263/smashing-pumpkins-writing-songs-for-a-new-album-corgan-says billboard.com - Smashing Pumpkins 'Writing Songs for a New Album,' Corgan Says {{en}}]</ref>. Porén, a banda concentrouse na súa xira, tocando no [[Glastonbury Festival]], no [[Dour Festival]] e no [[Barclays Center]], onde gravaron ''[[Oceania: Live in NYC]]'', que sería publicado o [[24 de setembro]] de [[2013]]. === ''Monuments to an Elegy'' === O [[25 de marzo]] de [[2014]] Corgan anunciou que asinara un novo contrato discográfico con [[BMG]] para dous álbums, titulados ''[[Monuments to an Elegy]]'' e ''Day for Night'', respectivamente.<ref>{{cita web|título=Smashing Pumpkins Releasing Two Albums in 2015|url=https://www.spin.com/2014/03/smashing-pumpkins-new-album-2015-billy-corgan-panopticon/|editor=Spin|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> En xuño revelouse que Mike Byrne deixara de formar parte da banda, sendo substituído por [[Tommy Lee]] de [[Mötley Crüe]] no novo álbum, e que Fiorentino tampouco gravaría o disco.<ref>{{cita web|título=Smashing Pumpkins Drummer Mike Byrne Leaves Band|url=https://pitchfork.com/news/55586-smashing-pumpkins-drummer-mike-byrne-leaves-band/|editor=Pitchfork|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref><ref>{{cita web|título=News on Tommy Lee Playing on 'Monuments to an Elegy' / SP Album Update|url=http://www.smashingpumpkinsnexus.com/single-post/2014/05/08/NEWS-ON-TOMMY-LEE-PLAYING-ON-MONUMENTS-TO-AN-ELEGY-SP-ALBUM-UPDATE|editor=The Panopticon|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref><ref>{{cita web|título=Nicole Fiorentino Reunites With Former Smashing Pumpkins Bandmate Mike Byrne|url=http://www.alternativenation.net/nicole-fiorentino-reunites-with-former-smashing-pumpkins-bandmate-mike-byrne|editor=Alternative Nation|dataacceso=3 de maio de 2018|data-arquivo=30 de maio de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150530000136/http://www.alternativenation.net/nicole-fiorentino-reunites-with-former-smashing-pumpkins-bandmate-mike-byrne|url-morta=unfit}}</ref> ''Monuments to an Elegy'' publicouse o [[5 de decembro]] de [[2014]] con críticas xeralmente positivas. A banda comezou unha xira de promoción o [[26 de novembro]] co batería de [[Rage Against the Machine]] [[Brad Wilk]] e o baixista de [[The Killers]] [[Mark Stoermer]] substituíndo a Byrne e Fiorentino.<ref>{{cita web|título=Smashing Pumpkins Tap Rage Against the Machine's Brad Wilk For Upcoming Shows|url=http://www.blabbermouth.net/news/smashing-pumpkins-taps-rage-against-the-machines-brad-wilk-for-upcoming-shows/|editor=Blabbermouth|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> O disco seguinte proposto ''Day For Night'' foi atrasado para ser editado a finais de [[2015]] ou principios de [[2016]].<ref>{{cita web|título=Parlez-Vous/Album Update Plus Thoughts On 'Candide' And SP Tour|url=http://www.smashingpumpkinsnexus.com/single-post/F3EBD73E-B8E7-45D8-8638-64A79AC43B32|editor=The Panopticon|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> Posteriormente, no ano [[2015]], Corgan anunciou que a banda iniciaría unha xira conxunta por [[Norteamérica]] con [[Marilyn Manson]], ''The End Times Tour'', entre xullo e agosto dese ano.<ref>{{cita web|título=Marilyn Manson and The Smashing Pumpkins Announce Summer Tour|url=http://www.antimusic.com/news/15/April/01Marilyn_Manson_and_The_Smashing_Pumpkins_Announce_Summer_Tour.shtml|editor=Anti-Music|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> Antes de unirse a Marilyn Manson, o grupo realizou unha serie de concertos acústicos con caixas de ritmos. Cando chegou o momento da xira os plans para conseguir un novo batería fracasaran e Corgan recrutou a [[Jimmy Chamberlin]] para os concertos.<ref>{{cita web|título=Pumpkins add original member for summer tour|url=https://www.usatoday.com/story/life/music/2015/06/24/smashing-pumpkins-billy-corgan-jimmy-chamberlin-tour/29157071/|editor=USA Today|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> O [[1 de febreiro]] de [[2016]] anunciouse que a banda continuaría a súa xira acústica ''In Plainsong'' con Chamberlin, e estaban planeando entrar no estudio despois da xira para gravar un novo traballo inspirado polo son explorado nas presentacións en acústico.<ref>{{cita web|título=Smashing Pumpkins Announce New Album & Tour With Jimmy Chamberlin|url=https://www.alternativenation.net/smashing-pumpkins-announce-new-album-tour-with-jimmy-chamberlin/|editor=Alternative Nation|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> O [[25 de febreiro]] Corgan publicou un vídeo dun estudio de [[Os Ánxeles]] na conta de Facebook da banda, actualizando o proceso de composición das novas cancións do disco que sería publicado despois da xira.<ref>{{cita web|título=Live in Studio From Lala Land|url=https://www.facebook.com/smashingpumpkins/videos/10154031466752642/|editor=Facebook|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> A xira comezou en [[Portland, Oregon]] o día [[22 de marzo]].<ref>{{cita web|título=Smashing Pumpkins strip down for tour kick-off in Portland|url=http://portlandtribune.com/pt/11-features/299186-176836-smashing-pumpkins-strip-down-for-tour-kick-off-in-portland|editor=Portland Tribune|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> === Regreso de Iha e Chamberlin === [[Ficheiro:Jeff Schroeder of TSP (8139736408).jpg|miniatura|250x250px|Jeff Schroeder, guitarrista dende 2007]] No seu aniversario do [[26 de marzo]] de 2016 o guitarrista orixinal [[James Iha]] uníuse a [[Billy Corgan]], [[Jimmy Chamberlin]] e [[Jeff Schroeder]] no escenario no Ace Hotel, no centro dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]]. Iha interpretou varios temas, como "Mayonaise", "Soma" e "Whir", sendo a súa primeira aparición con The Smashing Pumpkins en 16 anos.<ref>{{Cita web|título=Watch Smashing Pumpkins Reunite With James Iha at L.A. Show|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/watch-smashing-pumpkins-reunite-with-james-iha-at-los-angeles-concert-157468/|páxina-web=Rolling Stone|data=2016-03-27|data-acceso=2019-04-21|lingua=en-US|nome=Daniel|apelidos=Kreps|nome2=Daniel|apelidos2=Kreps}}</ref> Iha tamén tocou no segundo dos dous concertos da banda no Ace Hotel o día seguinte. Iha uníuse aos Pumpkins por terceira vez no seu concerto do [[14 de abril]] no Civic Opera House de [[Chicago]].<ref>{{Cita web|título=Live Review: The Smashing Pumpkins reunite with James Iha in Chicago (4/14)|url=https://consequenceofsound.net/2016/04/live-review-the-smashing-pumpkins-bring-james-iha-back-to-chicago-414/|páxina-web=Consequence of Sound|data=2016-04-15|data-acceso=2019-12-11|lingua=en-US}}</ref> En xullo Corgan comezou a insinuar a posibilidade de reunir a formación orixinal da banda, con el mesmo, Iha, [[D'arcy Wretzky|Wretzky]] e Chamberlin, e en agosto dixo que comezara a falar coa formación orixinal sobre as posibilidades dunha reunión, falando con Wretzky por primeira vez en 16 anos.<ref>{{Cita web|título=Billy Corgan Reconciles With Ex-Smashing Pumpkins Bassist D’arcy Wretzky, Addresses Reunion Rumors|url=https://www.spin.com/2016/08/billy-corgan-smashing-pumpkins-darcy-wretzky/|páxina-web=Spin|data=2016-08-16|data-acceso=2019-12-11}}</ref> A pesar dos rumores Corgan pasou gran parte do ano 2017 traballando en solitario, coa gravación e lanzamento do álbum ''[[Ogilala]]'' e comezando a compoñer outro disco en solitario para 2018.<ref>{{Cita web|título=Billy Corgan Eyeing 2018 With Potential Double Album|url=https://loudwire.com/billy-corgan-2018-double-album/|páxina-web=Loudwire|data-acceso=2021-12-25|lingua=en|nome=Joe|apelidos=DiVita}}</ref> En xuño de 2017 Chamberlin tamén mencionou a posibilidade dunha xira de reunión para 2018.<ref>{{Cita web|título=Smashing Pumpkins' drummer hints at 2018 reunion for original line-up|url=https://www.nme.com/news/music/smashing-pumpkins-drummer-hints-2018-reunion-original-line-2095998|páxina-web=NME|data=2017-06-29|data-acceso=2021-12-25|lingua=en-GB}}</ref> No mes de xaneiro Corgan compartiu unha fotografía súa con Iha e Chamberlin nun estudio de gravación.<ref>{{Cita web|título=Billy Corgan Teases Smashing Pumpkins Reunion on Instagram|url=https://www.billboard.com/music/rock/billy-corgan-smashing-pumpkins-reunion-instagram-8094500/|páxina-web=Billboard|data=2018-01-17|data-acceso=2021-12-25|lingua=en-US|nome=Tosten|apelidos=Burks}}</ref> En febreiro de 2018 Corgan anunciou que estaba traballando co produtor [[Rick Rubin]] nun futuro álbum de The Smashing Pumpkins, que tiñan 26 cancións, e que "a guitarra séntese novamente como a arma favorita".<ref>{{Cita web|título=Billy Corgan details new Smashing Pumpkins album|url=https://diymag.com/2018/02/05/billy-corgan-details-new-smashing-pumpkins-album|páxina-web=DIY|data-acceso=2021-12-25|lingua=en}}</ref> Pouco despois, Corgan compartiu unha foto de equipamento de son co nome de Iha nunha etiqueta, ademais de anunciar que as gravacións do álbum remataran.<ref>{{Cita web|título=It looks like Smashing Pumpkins' reunion album is finished, but who's the bassist?|url=https://www.nme.com/news/music/smashing-pumpkins-bassist-line-up-mystery-reunion-album-finished-2238293|páxina-web=NME|data=2018-02-08|data-acceso=2021-12-25|lingua=en-GB}}</ref> O 15 de febreiro de 2018 anunciouse oficialmente que Iha e Chamberlin estaban de regreso no grupo. The Smashing Pumpkins inicou a xira Shiny And Oh So Bright Tour no mes de xullo, centrándose en interpretar material dos seus cinco primeiros álbums,<ref>{{Cita web|título=Smashing Pumpkins Plot Reunion Tour Culling From First Five Albums|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/smashing-pumpkins-plot-reunion-tour-culling-from-first-five-albums-201289/|páxina-web=Rolling Stone|data=2018-02-15|data-acceso=2021-12-25|lingua=en-US|nome=Jon|apelidos=Blistein|nome2=Jon|apelidos2=Blistein}}</ref><ref>{{Cita web|título=Smashing Pumpkins reunite for tour &mdash; without D'arcy Wretzky|url=https://ew.com/music/2018/02/15/smashing-pumpkins-reunite-tour-without-darcy-wretzky/|páxina-web=EW.com|data-acceso=2021-12-25|lingua=en|nome=Dan Snierson|apelidos=February 15|nome2=2018 at 01:08 PM|apelidos2=EST}}</ref> e vendendo máis de 350 000 entradas con estadios completos como The Forum, o United Center, e o Madison Square Garden. A baixista orixinal D'arcy Wretzky afirmou que se lle ofrecera un contrato para unirse á banda pero que Corgan rescindíuno pouco despois.<ref>{{Cita web|título=D'arcy Wretzky Slams Billy Corgan, Smashing Pumpkins Reunion|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/darcy-wretzky-slams-billy-corgan-smashing-pumpkins-reunion-204128/|páxina-web=Rolling Stone|data=2018-02-14|data-acceso=2021-12-25|lingua=en-US|nome=Daniel|apelidos=Kreps|nome2=Daniel|apelidos2=Kreps}}</ref> Corgan publicou un comunicado negando esas afirmacións, dicindo que a banda convidáraa repetidamente a tocar e ela negouse.<ref>{{Cita web|título=Smashing Pumpkins Explain D'arcy Absence Ahead of Rumored Reunion|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/smashing-pumpkins-explain-darcy-absence-ahead-of-rumored-reunion-253666/|páxina-web=Rolling Stone|data=2018-02-13|data-acceso=2021-12-29|lingua=en-US|nome=Daniel|apelidos=Kreps|nome2=Daniel|apelidos2=Kreps}}</ref> Jack Bates, fillo do baixista de [[Joy Division]] [[Peter Hook]], tocou o baixo na xira. Bates xa xirara con The Smashing Pumpkins no ano 2015.<ref>{{Cita novas|título=Smashing Pumpkins Say They’re Happy Now. Can They Keep It Together?|url=https://www.nytimes.com/2018/03/22/arts/music/smashing-pumpkins-reunion-billy-corgan-interview.html|xornal=The New York Times|data=2018-03-22|data-acceso=2021-12-29|issn=0362-4331|lingua=en-US|nome=Joe|apelidos=Coscarelli}}</ref> A multiinstrumentista Katie Cole tamén regresou ao grupo para a xira, facendo coros e tocando os teclados e a guitarra.<ref>{{Cita web|título=THE SMASHING PUMPKINS' Shiny and Oh So Bright Tour @ The American Airlines Arena (July 24th, 2018)|url=https://www.sonicperspectives.com/concert-reviews/smashing-pumpkins-july-2018/|páxina-web=Sonic Perspectives|data=2018-07-28|data-acceso=2021-12-29|lingua=en-US}}</ref> == Discografía == {{Artigo principal|Discografía de The Smashing Pumpkins}} === Álbums de estudio === * ''[[Gish]]'' - [[1991]] (Caroline Records) * ''[[Siamese Dream]]'' - [[1993]] (Virgin) * ''[[Mellon Collie and the Infinite Sadness]]'' - [[1995]] (Virgin) * ''[[Adore]]'' - [[1998]] (Virgin) * ''[[MACHINA/The Machines of God]]'' - [[2000]] (Virgin) * ''[[MACHINA II/Friends and Enemies of Modern Music]]'' - [[2000]] (Constantinople Records) * ''[[Zeitgeist]]'' - [[2007]] (Reprise Records) * ''[[Teargarden by Kaleidyscope]]'' - [[2009]] - [[2016]] (Martha's Music) **''[[Oceania (álbum)|Oceania]]'' - [[2012]] (Martha's Music) **''[[Monuments to an Elegy]]'' - [[2014]] (Martha's Music/BMG) * ''Shiny and Oh So Bright, Vol. 1 / LP: No Past. No Future. No Sun.'' (2018) * ''Cyr'' (2020) === EPs === * ''[[Lull]]'' - [[1991]] (Caroline) * ''[[Peel Sessions (EP de The Smashing Pumpkins)|Peel Sessions]]'' - [[1992]] (Hut) * ''[[Zero]]'' - [[1996]] (Virgin) * ''[[American Gothic]]'' - [[2006]] (Reprise) === Directos e recompilatorios === * ''[[Light Into Dark]]'' - [[1989]] (Halo) * ''[[Siamese Singles]]'' - [[1994]] (Virgin) * ''[[Pisces Iscariot]]'' - [[1994]] (Virgin) * ''[[Earphoria]]'' - [[1994]] (Virgin) Relanzado no [[2002]]. * ''[[The Aeroplane Flies High]]'' - [[1996]] (Virgin) * ''[[The Aeroplane Flies Lower]]'' - [[1996]] (Capitol) * ''[[The Smashing Pumpkins 1991-1998]]'' - [[1998]] (Virgin) * ''[[Rotten Apples]] (+ [[Judas 0]])'' - [[2001]] (Virgin) === Sinxelos === <div style="float:left; width:48%;"> * "[[I Am One]]" [[1991]] * "[[Tristessa]]" [[1991]] * "[[Siva]]" [[1991]] * "[[Rhinoceros]]" [[1991]] * "[[Drown]]" [[1992]] * "[[Cherub Rock]]" [[1993]] * "[[Today]]" [[1993]] * "[[Disarm]]" [[1994]] * "[[Rocket]]" [[1994]] * "[[Landslide]]" [[1994]] * "[[Bullet with Butterfly Wings]]" [[1995]] * "[[1979 (sinxelo)|1979]]" [[1995]] </div><div style="float:right; width:48%;"> * "[[Tonight, Tonight]]" [[1996]] * "[[Muzzle]]" [[1996]] * "[[Thirty-Three]]" [[1996]] * "[[Eye]]" [[1997]] * "[[The End Is the Beginning Is the End]]" [[1997]] * "[[Ava Adore]]" [[1998]] * "[[Perfect]]" [[1998]] * "[[The Everlasting Gaze]]" [[1999]] * "[[Stand Inside Your Love]]" [[2000]] * "[[Try, Try, Try]]" [[2000]] * "[[Untitled]]" [[2000]] </div> <br style='clear: both;'/> == Videografía == * ''[[Vieuphoria]]'' - [[1994]] ([[Virgin Records|Virgin]]) Reeditado en DVD no [[2002]] con material adicional * ''[[The Smashing Pumpkins Greatest Hits Video Collection: 1991-2000]]'' - [[2001]] (Virgin) Todos os videoclips da banda == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == {{Commons|Category:The Smashing Pumpkins}} === Ligazóns externas === * [http://www.smashingpumpkins.com Páxina oficial da banda] (en inglés) * [http://www.facebook.com/smashingpumpkins Perfil da banda en Facebook] * [http://www.starla.org Portal con ligazóns relacionados coa banda] (en inglés) * [http://www.myspace.com/smashingpumpkins The Smashing Pumpkins en MySpace] (en inglés) * [http://es.youtube.com/user/PumpkinsMediaMilitia Media Militia, videos oficiais en YouTube] * [https://twitter.com/smashingpumpkin Twitter oficial] {{The Smashing Pumpkins}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Smashing Pumpkins}} [[Categoría:Artigos destacados]] [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de Chicago, Illinois]] [[Categoría:The Smashing Pumpkins]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1987]] [[Categoría:Artistas de Virgin Records]] [[Categoría:Artistas de Caroline Records]] [[Categoría:Artistas de Reprise Records]] knp76mppacwr9l6ns6d7lm8twakzq77 0 27784 6148139 6071377 2022-08-02T09:41:33Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=xullo de 2017}} {{Eclesiástico |nome = Bieito XV |imaxe = Benedictus XV.jpg |nota = Bieito XV |data de nacemento = [[21 de novembro]] de [[1854]] |lugar de nacemento = [[Xénova]] |en1 = |data de pasamento = [[22 de xaneiro]] de [[1922]] |lugar de pasamento = [[Roma]] |en2 = |nome secular = Giacomo Paolo Giovanni Battista della Chiesa |estudos = |alma mater = |profesión = |diaconado = |cor = |ordenación = |ordenación por = |consagración = |consagración por = |proclamación = |proclamación por = |elección papal = [[3 de setembro]] de [[1914]] |tipo orde = |orde relixiosa = |entrada orde = |outrostítulos = |título = Papa |igrexa = [[Igrexa católica]] |cargo principal = Papa |diocese = |predecesor = [[Pío X]] |sucesor = [[Pío XI]] |dende = [[1914]] |até = [[1922]] |anteriores = |escudo = CoA Benedetto XV.svg |lema = In Te Domine Speravi, Non Confundar In Aeternum |tradución lema = |ch = |web = }} '''Bieito XV''' (en latín: ''Benedictus PP. XV''), nado en [[Xénova]] o [[21 de novembro]] de [[1854]] e finado no [[Vaticano]] o [[22 de xaneiro]] de [[1922]], foi un relixioso italiano, Papa número 258 da Igrexa católica. O seu nome de nacemento era Giacomo Della Chiesa. == Traxectoria == Giacomo Della Chiesa, que se converterá en Papa co nome de Bieito XV, nace en Xénova o 21 de novembro de 1854, era o terceiro dos catro fillos do marqués Giuseppe Della Chiesa -de familia patricia cuxos orixes se remontaban aos tempos de [[Ambrosio de Milán|San Ambrosio]]- e da marquesa de orixe [[Nápoles|napolitana]] Giovanna Migliorati. Estuda como alumno externo no seminario da súa cidade e, na adolescencia manifesta o seu desexo de ser sacerdote, pero o seu pai éxíxelle que remate primeiro os seus estudos civís. Así, despois de licenciarse en [[Dereito]], e co consentimento paterno, en [[1875]] ingresa no Colexio Capranicense de Roma e ordénase sacerdote o 21 de decembro de 1878. Admitido na Academia Pontificia dos Nobres Eclesiásticos, a actual Escola Diplomática Vaticana, ao rematar os estudos, en [[1883]] parte para Madrid, onde exerce funcións de secretario do nuncio [[Mariano Rampolla dei Tíndaro]], co que regresa en [[1887]] cando este é creado Cardenal e nomeado Secretario de Estado de [[León XIII]]. Durante o seu servizo na Nunciatura tivo un papel destacado na arbitraxe que [[Alemaña]] e [[España]] confiaron a [[León XIII]] para resolver o conflito que mantiñan pola posesión das [[Illas Carolinas]]. Funcionario e máis tarde substituto (adxunto) da Secretaría de Estado, primeiro con Rampolla e, durante o pontificado de [[Pío X]] co español [[Rafael Merry del Val]], é tamén profesor na Academia Pontificia dos Nobres Eclesiásticos. Consagrado bispo por San [[Pío X]] na [[Capela Sistina]], o [[22 de decembro]] de [[1907]], é nomeado bispo de Bolonia, sé que xa non deixará ata ser elixido Papa. O [[25 de maio]] de [[1914]] é creado cardeal. Menos de tres meses despois, o [[20 de agosto]], a consecuencia dun ataque de broncopulmonía, morre [[Pío X]]. Estamos no principio da [[I Guerra Mundial]]. O [[28 de xullo]], [[Austria-Hungría]] declara a guerra a [[Serbia]] e, pola súa banda, [[Alemaña]] declara o [[1 de agosto]] a guerra a [[Rusia]] e o [[3 de agosto]] a [[Francia]]. O [[4 de agosto]], o exército alemán, para atacar a [[Francia]], invade a neutral [[Bélxica]] e ese mesmo día [[Gran Bretaña]] declara a guerra a [[Alemaña]]. Neste dramático contexto histórico, no [[Conclave]] reunido o [[31 de agosto]] foi elixido Papa Giacomo Della Chiesa, que fora creado cardenal só tres meses antes. Debido á guerra, a consagración do Pontífice non se fai na [[Basílica de San Pedro]] senón, dun xeito máis sinxelo, na Capela Sistina. == Bieito XV e a I Guerra Mundial == A guerra mundial, a loita pola paz foron a principal e case única preocupación da primeira parte do seu pontificado, así na Exhortación Ubi Primum, do [[8 de setembro]] de 1914, escribe: "Cando desde esta cima Apostólica volvemos a mirada a todo o rabaño do Señor confiado a Noso coidado, inmediatamente o inhumano espectáculo desta guerra Nos enche o ánimo de horror e de amargura, ao constatar que tantos lugares de Europa, devastada a ferro e lume, tínguese co sangue dos cristiáns... Pregamos e suplicamos vivamente a aqueles que dirixen a sorte dos pobos a esquecer tódalas súas desavinzas en interese da sociedade humana". A difícil situación da [[Santa Sé]], "prisioneira" en Roma desde que así se declarara [[Pío IX]] o [[20 de setembro]] de [[1870]], faise máis grave cando o [[24 de maio]] de [[1915]] [[Italia]] entra en guerra: os Estados inimigos de Italia retiran os seus representantes diplomáticos ante o Vaticano e os trasladan a Suíza, a diplomacia vaticana queda nun estado de case completa incomunicación. Durante toda a guerra continúa cos seus escritos pedindo, unha e outra vez, o fin da guerra e o establecemento dunha paz duradeira. Así, o [[28 de xullo]] de [[1915]] pide que se poña fin á "horrenda carnicería que desde fai case un ano deshonra Europa". Ou no Nadal dese ano condena o retroceso da civilización humana, que reduciu o mundo a "hospital e osario". [[Bieito XV]] ten que ver como ningunha das súas chamadas é escoitada. O [[1 de agosto]] de [[1917]] envía aos líderes dos pobos en conflito a Exhortación "Dès le dèbut". O documento é tan duro que esperta máis críticas que consenso. Mentres os panxermanistas a consideran un instrumento dirixido a quitarlle a vitoria aos imperios centrais, en Italia e Francia xúlgase como un documento ao servizo de [[Alemaña]] e dos seus aliados, tanto que Georges Clemenceau define a Bieito XV como o "Papa boche" (alemán, como [[insulto]]). Ao mesmo tempo que mantén esta actividade diplomática e maxisterial, [[Bieito XV]] leva adiante unha importante labor humanitaria, enviando e estimulando o envío de axuda a nenos famentos, aos feridos e aos prisioneiros. Así, fai saber da situación humanitaria que se vive en Italia, ou pide para os prisioneiros turcos un trato humanitario ao tempo que lles envía axuda. Xa despois da guerra chamará a atención da situación catastrófica que viven países como Austria, Polonia ou Rusia. == Outras realizacións == Fóra de todo o esforzo que adicou á logra-la paz durante a [[I Guerra Mundial]], [[Bieito XV]] destacou por algunhas reformas de fonda pegada na vida da Igrexa. O [[27 de maio]] de [[1917]] promulga, coa Bula ''Providentissima Mater'', o novo Código de Dereito Canónico, que xa estaba previsto no [[Concilio Vaticano I]], case 50 anos antes, e que foi a primeira codificación sistemática de todo o corpus xurídico canónico ciscado por innumerables documentos. Tamén no mesmo [[1917]], co Motu Proprio ''Dei Providenti'' de 1 de maio de 1917, institúe a Sacra Congregación para as Igrexas Orientais, e, co Motu Proprio ''Orientis Catholici'', de 15 de outubro de 1917, funda en Roma o Instituto Pontificio para os Estudos Orientais, que levaba anexa unha biblioteca amplamente dotada de obras da especialidade. En canto á presenza pública da Igrexa o pontífice fai unha contribución histórica cando, falando en marzo de [[1919]] ás Xuntas Diocesanas da Acción Católica de Italia, anula de feito o [["Non Expedit"]] de [[Pio IX]] que, xunto co decreto de [[10 de setembro]] de [[1874]] da Sacra Penitenciaría, vetaba aos católicos a participación nas eleccións e na vida política en xeral. Os resultados non se fan esperar: o sacerdote siciliano Luigi Sturzo, funda ese mesmo ano o [[Partito Poppolare]] Italiano (primeiro nome da [[Democracia Cristiana]]), e o Padre Agostino Gemelli, en [[1921]] funda en Milán a Universidade Católica do Sacro Cuore. Enfermo de broncopulmonía, morre o [[22 de xaneiro]] de [[1922]]. O teólogo [[Enrique Miret Magdalena]] explica como Bieito XV foi un gran Papa en tempos da [[Primeira Guerra Mundial]] que procurou a paz e loitou contra os integristas católicos. E que é esta idea a que o actual papa, [[Bieito XVI]], quixo recoller tomando este nome [http://www.elpais.es/articulo/ultima/Leo/Bassi/Algun/cardenal/fachas/han/tomado/conmigo/elpporgen/20060830elpepiult_1/Tes/ ]. == Encíclicas == {{Ampliar}} == Sucesión apostólica == {{Artigo principal|Sucesión apostólica}} * '''Bieito XV (como Giacomo della Chiesa)''' (1907) * [[Pío X, papa|Giuseppe Melchiorre Sarto]] (1884) * [[Constantino Patrizi Naro]] (1828) * [[Carlo Odescalchi]] (1823) * [[Giulio Maria della Somaglia]] (1788) * [[Hyacinthe-Sigismond Gerdil]] (1777) * [[Marcantonio Colonna]] (1762) * [[Clemente XIII, papa|Carlo della Torre Rezzonico]] (1743) * [[Bieito XIV, papa|Prospero Lorenzo Lambertini]] (1724) * [[Bieito XIII, papa|Pietro Francesco Orsini]] (1675) * [[Paluzzo Paluzzi Altieri degli Albertoni]] (1666) * [[Ulderico Carpegna]] (1630) * [[Luigi Caetani]] (1622) * [[Ludivico Ludovisi]] (1621) * [[Galeazzo Sanvitale]] (1604) * [[Girolamo Bernerio]] (1586) * [[Giulio Antonio Santorio]] (1566) * [[Scipione Rebiba]] (1541) {{Commons|Benedictus XV}} {{Papas}} {{Control de autoridades}} {{Papas en progreso}} [[Categoría:Papas]] [[Categoría:Nados en 1854]] [[Categoría:Nados en Xénova]] [[Categoría:Finados en 1922]] [[Categoría:Cardeais creados por Pío X]] [[Categoría:Cardeais de Italia]] ayu088emljefu955lk70nwbcz0varir 0 28003 6147923 5979092 2022-08-02T03:28:04Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=marzo de 2016}} {{Grupo_musical | nome = Soundgarden | xp=rock | logo = Soundgarden logo.png | imaxe = Soundgarden Chicago.jpg | lenda = Ao vivo en Chicago no 2010 | orixe = [[Seattle, Washington]] | país = [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px|]] | período = 1984-1997<br/>2010-2019 | xénero = [[grunge]], [[rock alternativo]], [[metal alternativo]] | selo = [[SST]], [[A&M Records|A&M]], [[Sub Pop]] | membros = [[Chris Cornell]]<br/>[[Kim Thayil]]<br/>[[Ben Shepherd]]<br/>[[Matt Cameron]] | antigos_membros = [[Hiro Yamamoto]]<br/>[[Jason Everman]]<br/>[[Scott Sundquist]] | relacionados = [[Audioslave]], [[Hater]], [[Pearl Jam]], [[Temple of the Dog]], [[Wellwater Conspiracy]] | web = [http://www.soundgardenworld.com/ soundgardenworld.com] }} '''Soundgarden''' foi unha banda de [[grunge]] estadounidense procedente de [[Seattle]] e formada en [[1984]] que axudou a definir o xénero. Trátase dunha das catro grandes bandas de [[grunge]] de [[Seattle]], xunto con [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]], [[Alice in Chains]] e [[Pearl Jam]]. Foi creada polo vocalista e guitarrista [[Chris Cornell]], o guitarrista [[Kim Thayil]] e o baixista [[Hiro Yamamoto]]. [[Matt Cameron]] converteuse no batería permanente en [[1986]] e [[Ben Shepherd]] ubstituiría a Yamamoto en [[1990]]. O grupo separaríase en [[1997]], pero o [[1 de xaneiro]] de [[2010]] anunciouse que Soundgarden volvería a reunirse<ref>Anuncio da reunión da banda [http://www.billboard.com/#/news/soundgarden-reunion-planned-for-2010-1004056149.story ''Soundgarden Reunion Planned for 2010''] en Billboard.com</ref>. Tras a morte de Cornell en [[2017]] Thayil converteuse no derradeiro membro orixinal. == Traxectoria == === As orixes: Seattle === A pesar de ser unha das principais bandas do movemento [[grunge]] e, así como [[Pearl Jam]] e [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]], ter nacido en [[Seattle]], os dous membros fundadores de Soundgarden non son desa cidade. [[Kim Thayil]] (guitarrista), [[Hiro Yamamoto]] (baixista) e [[Bruce Pavitt]] eran amigos en [[Illinois]], e, en [[1981]], decidiron mudarse para [[Olympia]] para tentar matricularse na universidade. Despois mudáronse para [[Seattle]], atraídos pola escena musical desa cidade (Thayil coñecía a cidade xa que vivira alí unha parte da súa infancia). Thayil e Hiro formaron algunhas bandas, entre elas The Shemps, ao lado do guitarrista Matt Dentino.<ref>Anderson, Kyle (2007). ''Accidental Revolution''. Nova York: St. Martin's Griffin. pp. 112-116. ISBN 0-312-35819-9</ref> Despois dalgún tempo, Hiro participou noutra banda que tiña como batería a un xove [[Chris Cornell]]. Thayil uniuse a eles en [[1984]] e chamáronlle á banda Soundgarden. Cornell pasou a ser o vocalista da banda e Scott Sundquist ocupou a batería durante un ano. Bruce non seguiu os pasos dos seus amigos: el fundou un fanzine que tempo despois converteríase no selo alternativo [[Sub Pop]]. Nos primeiros anos da banda, eles tocaron e fixeron nome nos clubs de [[Seattle]]. Chegaron a tocar algunhas veces con [[Hüsker Dü]] e [[The Melvins]]. A escena [[grunge]] estaba comezando a formarse, e Soundgarden estaba vivindo e axudando a crear ese momento. O son da banda aínda non estaba moi ben definido: era unha mestura de heavy metal cun son máis alternativo. En [[1986]], eles gravaron dúas cancións para un disco chamado ''Deep Six'', que tiña no seu playlist a outras bandas como [[The Melvins]], Skin Yard e [[Green River]] (o embrión de [[Mudhoney]] e de [[Mother Love Bone]]). Aínda en [[1986]], cambian de batería: sae Scott (que estaba casado e tiña fillos) e entra [[Matt Cameron]], que tocaba en Skin Yard. No ano de [[1987]], o selo [[Sub Pop]] de Bruce Pavitt xa era unha realidade, e Soundgarden foi unha das súas primeiras adquisicións. Asinaron contrato no verán dese mesmo ano. [[Ficheiro:Chris Cornell.jpg|miniatura|esquerda|225px|[[Chris Cornell]]]] Aínda en [[1987]], lanzan o EP chamado ''Screaming Life''. Despois, xa en [[1988]], lanzan outro EP de nome ''Fopp''. Máis tarde, en 1990, eles deciden relanzar os dous discos nun, de nome ''Fopp/Screaming Life''. A banda xa tiña prestixio no círculo underground americano, cando asinou con outro selo alternativo, SST Records. No ano [[1988]], eles lanzam o disco ''[[Ultramega OK]]''. Aínda en [[1988]] trocan novamente de selo. A nova casa agora é a A&M Records, que xa tentara contratalos nos tempos da Sub-Pop. O seu primeiro disco por este selo é ''Louder Than Love'', lanzado no comezo de [[1989]]. O título orixinal era ''Louder Than Fuck'', pero deciciron cambialo para evitar polémicas. Despois dese lanzamento, Yamamoto decide deixar a banda para ingresar na Universidade. Jason Everman, que tocara con [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]], é o seu substituto. Con Everman no baixo, a banda excursiona con [[Voivod]] e [[Faith No More]]. Pero Everman non se queda moito tempo, e en [[1990]] entra no seu lugar [[Ben Shepherd]]. Foi con esa formación coa cal Soundgarden entrou na historia: [[Ben Shepherd]] ([[baixo]]), [[Chris Cornell]] (voz), [[Kim Thayil]] ([[guitarra]]) e [[Matt Cameron]] ([[batería (instrumento musical)|batería]]). Máis ou menos nesa época, o vocalista de [[Mother Love Bone]], [[Andrew Wood]], morre de sobredose. El era moi amigo do persoal de Soundgarden, e estes, ao lado dalgúns integrantes de [[Pearl Jam]], deciden gravar algunhas cancións en homenaxe ao seu falecido amigo. Ese proxecto paralelo acaba nun disco, e a banda acaba sendo coñecida como [[Temple of the Dog]]. O disco sae pola propia A&M Records, en [[1991]]. É nese disco onde está o emocionante dueto de [[Chris Cornell]] e [[Eddie Vedder]], na canción "Hunger Strike". === A madurez: ''Badmotorfinger'' === En [[1991]], Soundgarden volta ao estudio, ao lado do produtor Terry Date, para a gravación dun novo álbum. ''Badmotorfinger'' sae aínda en [[1991]]. Con varias cancións soando na MTV e nas radios (entre elas: "Rusty Cage" e "Jesus Christ Pose") a banda comeza a ter éxito entre un público máis amplo, que non coñecía ao cuarteto de [[Seattle]] anteriormente. A banda fai xiras con Guns ‘n Roses, Skid Row, Monster Magnet, Faith No More e [[Neil Young]], á parte de participar do festival anual Lollapalooza. Quedou claro tamén que Soundgarden era unha daquelas bandas que evolúe a cada álbum. A tendencia do grupo sempre fora un son cada vez máis experimental, o que persistiría nos álbums vindeiros. === O estoupido: ''Superunknown'' === En [[1993]], a banda volveu ao estudio para gravar un novo disco. En [[1994]] foi lanzado ''[[Superunknown]]''. O disco ten varios ''hits'', entre eles, a canción "[[Black Hole Sun]]", que converteuse no tema–símbolo da banda e nun dos himnos do [[grunge]]. Ese disco deulle varios premios ao grupo, que agora, definitivamente, era coñecido en todo o mundo. O conxunto participou en varias xiras, tocando ao lado de nomes como [[Screaming Trees]], Reverend Horton Head e You Am I. Algunhas xiras por [[Europa]] foron canceladas debido a un problema nas cordas vocais de [[Chris Cornell]]. En [[1996]], a banda lanzou o disco ''[[Down on the Upside]]'', máis longo e denso que os anteriores, e talvez por iso non tivo tanto éxito coma os outros. Un dos feitos que tamén influíu foi o feito de ser lanzado cando o [[grunge]] estaba comezando a perder folgos. Pero, entre os fans máis ardentes do grupo, é considerado o mellor de todos ata o momento. A pesar de non ser tan accesible posúe algúns ''hits'', entre eles, "Blow Up the Outside World", "Burden in My Hand" e "Pretty Noose". Iniciaron outra longa xira, novamente tendo algunhas paradas por causa dos problemas de voz de Chris. Participaron tamén nunha nova edición do ''[[Lollapalooza]]''. Este último álbum (talvez unha despedida involuntaria), retrata como a banda se sentía na época. A pesar de estar na cima da fama e o recoñecemento, no lado da cima (up side), eles continuaban "down". A escada de discográficas subida pola banda (dende a [[Sub Pop]], selo alternativo de Seattle, ata a A&M Records) comproba iso. Neste disco eles mesmos fixeron o labor de produción. Talvez por iso ese sexa considerado polos fans de Soundgarden o seu mellor disco. Pouco a pouco os integrantes da banda foron envolvéndose noutros proxectos, e o fin da banda comezou a parecer próximo. En abril de [[1997]], a banda anunciou o seu fin. "They mutually decided to disband to pursue other interests" (algo como: "Eles [a banda] reciprocamente decidiron separarse para perseguir outros intereses"), dicía o comunicado oficial que a banda divulgou. A pesar de ser a versión oficial, houbo rumores de problemas entre Ben e o resto da banda. O último lanzamento do grupo foi un recompilatorio chamado ''[[A-Sides]]'', que reúne algúns dos seus maiores éxitos ao longo de seus 10 anos de carreira. === Despois da ruptura === Cornell editou un álbum en solitario en setembro de [[1999]], ''[[Euphoria Morning]]''. No ano [[2001]] formou o supergrupo [[Audioslave]] con tres dos membros de [[Rage Against the Machine]], e a banda editou tres álbums de estudio ata a súa disolución en [[2007]] pola saída de Cornell. En xuño dese ano lanzou o seu segundo álbum en solitario, ''[[Carry On]]'', e o terceiro, ''[[Scream (álbum de Chris Cornell)|Scream]]'', aparecería en maio de [[2009]]. Thayil uníuse ao antigo vocalista de [[Dead Kennedys]] [[Jello Biafra]], ao antigo baixista de [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]] [[Krist Novoselic]], e ao batería Gina Mainwal para un concerto realizado o [[1 de decembro]] de [[1999]] baixo o nome The No WTO Combo. Thayil tamén tocaría nalgúns álbums, como o proxecto de [[Dave Grohl]] ''[[Probot]]''. Cameron inicialmente centrouse no seu proxecto paralelo [[Wellwater Conspiracy]]. Tamén traballou no álbum de [[The Smashing Pumpkins]] ''[[Adore]]'' e en [[1998]] fíxose cargo da batería de [[Pearl Jam]] debido aos problemas de saúde de [[Jack Irons]]. Finalmente quedaría na banda como membro permanente e gravaría catro álbums de estudio. Shepherd foi o vocalista de [[Wellwater Conspiracy]] no seu álbum de estrea, ''Declaration of Conformity'', pero deixou o grupo en [[1998]]. Xirou con [[Mark Lanegan]] e tocou o baixo nos dous álbums deste. === Reunión === O [[1 de xaneiro]] do [[2010]], Cornell falou dunha reunión de Soundgarden cunha mensaxe a través de [[Twitter]]: "The 12-year break is over and school is back in session. Sign up now. Knights of the Soundtable ride again!". A mensaxe ligaba cunha páxina que contiña unha fotografía da banda actuando e un espazo para que os seareiros deixasen o seu enderezo electrónico para manterse actualizados coa reunión do grupo. Introducindo esa información desbloqueábase un vídeo para a canción "Get on the Snake", do seu segundo álbum de estudio ''[[Louder Than Love]]''.<ref>{{Cita web|título=Soundgarden's Chris Cornell Announces Reunion|url=http://www.mtv.com/news/1628964/soundgardens-chris-cornell-announces-reunion/|páxina-web=MTV News|data-acceso=2019-12-17|lingua=en|nome=Gil|apelidos=Kaufman}}</ref> [[Ficheiro:Soundgarden Lollapalooza 2010.jpg|270px|miniatura|A banda no festival Lollapalooza]] O [[10 de marzo]] Soundgarden anunciou á xente que introducira o seu enderezo electrónico que re-editarían o sinxelo "Hunted Down" coa canción "Nothing to Say" en vinilo de 7" o [[17 de abril]], só durante o "Record Store Day". Tamén publicaron "Spoonman" ao vivo nunha actuación de [[1996]] en Del Mar Fairgrounds, en [[San Diego]] ([[California]]). A banda realizaría o seu primeiro concerto dende [[1997]] o día [[16 de abril]] no Showbox at the Market da súa cidade natal, [[Seattle]].<ref>{{Cita web|título=Reunited Soundgarden To Do Seattle Club Show|url=https://www.billboard.com/articles/photos/live/958609/reunited-soundgarden-to-do-seattle-club-show|páxina-web=Billboard|data-acceso=2019-12-17}}</ref> Soundgarden sería cabeza de cartel na escisión dese ano do festival [[Lollapalooza]] o [[8 de agosto]].<ref>{{Cita web|título=BLABBERMOUTH.NET - It's Official: Reunited SOUNDGARDEN Among LOLLAPALOOZA Headliners|url=http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.Net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=138016|páxina-web=web.archive.org|data=2010-04-07|data-acceso=2019-12-17|data-arquivo=07 de abril de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100407015655/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.Net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=138016|url-morta=unfit}}</ref> ''[[Telephantasm|Telephantasm: A Retrospective]]'', un novo recompilatorio de Soundgarden, foi empaquetado cos primeiros envíos do videoxogo ''[[Guitar Hero: Warriors of Rock]]'' e publicado o [[28 de setembro]] do [[2010]].<ref name=":0">{{Cita web|título=Soundgarden's 'Telephantasm' gets 'Guitar Hero' welcome - USATODAY.com|url=https://usatoday30.usatoday.com/life/lifestyle/2010-08-03-soundgarden03_ST_N.htm|páxina-web=usatoday30.usatoday.com|data-acceso=2019-12-17}}</ref> Esta era a primeira vez que un CD de música de venda polo miúdo era empaquetado cun videoxogo, e fíxose unha semana antes de que o mesmo CD estivese dispoñible nas tendas, o día [[5 de outubro]].<ref name=":0" /> Editouse tamén unha versión estendida de ''Telephantasm'' formada por 2 CDs e 1 DVD. Unha canción da banda non editada anteriormente, "Black Rain", estreouse no ''Guitar Hero'' e aparece no recompilatorio, e puido escoitarse nas radios a partir do [[10 de agosto]], converténdose no primeiro sinxelo da banda dende [[1997]]. O traballo acadou o status de disco de platino despois do seu primeiro día de vendas. No mes de novembro do [[2010]] Soundgarden foi o segundo convidado musical no programa ''Conan'', sendo a súa primeira aparición en televisión en 13 anos. Ese mes tamén editaron o vinio de 7" "The Telephantasm" para o Black Friday Record Store Day. En marzo do [[2011]] a banda publicou o seu rimeiro álbum ao vivo, ''[[Live on I-5]]''. En febreiro de [[2011]] anunciouse na páxina web da banda que comezaran a gravación dun novo álbum. O [[1 de marzo]] dese ano [[Chris Cornell]] confirmou que [[Adam Kasper]] sería o encargado de producir o disco.<ref>{{cita web|título=Chris Cornell Talks New Soundgarden Album|url=http://www.spin.com/articles/chris-cornell-talks-new-soundgarden-album/|editor=Spin|dataacceso=11 de febreiro de 2014}}</ref> Catro días despois, o grupo dixo que estaría formado por materíal novo nun 90%, e o resto serían versións meloradas de vellas ideas. Tamén destacaron que tiñan de 12 a 14 cancións case listas.<ref>{{cita web|título=Soundgarden's new album will feature 'updated old material'|url=http://www.nme.com/news/soundgarden/55297|editor=NME|dataacceso=11 de febreiro de 2014}}</ref> == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Ultramega OK]]'' || [[1988]] || [[SST Records]] |- | ''[[Louder than Love]]'' || [[1989]] || [[A&M Records]] |- | ''[[Badmotorfinger]]'' || [[1991]] || A&M Records |- | ''[[Superunknown]]'' || [[1994]] || A&M Records |- | ''[[Down on the Upside]]'' || [[1996]] || A&M Records |- | ''[[King Animal]]'' || [[2012]] || Seven Four Entertainment, Republic |} === Recompilatorios === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Screaming Life/Fopp]]'' || [[1990]] || [[Sub Pop]] |- | ''[[A-Sides]]'' || [[1997]] || A&M |- | ''[[Telephantasm]]'' || [[2010]] || A&M |- | ''The Classic Album Selection'' || [[2012]] || A&M |- | ''[[Echo of Miles: Scattered Tracks Across the Path]]'' || [[2014]] || A&M |} == Notas == <references/> == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20200526033847/https://www.soundgardenworld.com/ Páxina oficial] {{Soundgarden}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Soundgarden| ]] 55f0ln3y4fkcuexz73lxw53v1s6ed4w 0 28009 6147921 6117644 2022-08-02T03:21:51Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = [[Ficheiro:Sonic Youth (Logo).png|250px]] | xp = rock | imaxe = Sonic Youth live 20050707.jpg | lenda = [[Kim Gordon]] e [[Thurston Moore]] nun concerto en [[Estocolmo]] en [[2005]]. | orixe = [[Nova York]] | país = [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px|]] | período = [[1981]] - [[2011]] | xénero = [[rock alternativo]], [[noise rock]], [[rock experimental]] | selo = [[Neutral Records]], [[Ecstatic Peace!]], Zensor, [[Blast First]], [[Homestead Records|Homestead]], [[SST]], [[Enigma Records|Enigma]], [[DGC Records|DGC]], [[SYR]], [[Interscope Records|Interscope]], [[Matador Records]] | membros = [[Kim Gordon]]<br/>[[Thurston Moore]]<br/>[[Lee Ranaldo]]<br/>[[Steve Shelley]] | antigos_membros = [[Jim O'Rourke]]<br/>[[Bob Bert]]<br/>[[Richard Edson]]<br/>[[Jim Sclavunos]]<br/>[[Mark Ibold]] | web = http://www.sonicyouth.com/ }} '''Sonic Youth''' foi unha banda de [[rock alternativo]] [[estadounidense]] formada en [[Nova York]] no ano [[1981]]. O grupo formárono os guitarristas [[Thurston Moore]] e [[Lee Ranaldo]] e a baixista [[Kim Gordon]] e os tres permaneceron na banda durante os seus 30 anos de carreira. A formación clásica completouna o batería [[Steve Shelley]], que se uniu a eles en [[1985]]. Ao longo da súa carreira Sonic Youth foi amplamente considerada como uns dos conxuntos máis importantes e influentes dentro da escena do rock alternativo.<ref>{{cita web|título=Invisible Hits: Sonic Youth's Live Legacy|url=http://pitchfork.com/thepitch/679-invisible-hits-sonic-youths-live-legacy/|editor=Pitchfork|dataacceso=8 de marzo de 2016}}</ref> Ao contrario que outros contemporáneos dos inicios do [[rock alternativo]] como [[R.E.M.]] ou [[Hüsker Dü]], que optaron por estruturas e melodía máis convencionais, Sonic Youth comezou a súa carreira abandonando calquera pretensión de facer rock tradicional e evitando convencionalismos. Inspirándose en gran parte na experimentación noise de [[The Velvet Underground]] e [[The Stooges]], e mesturándoa cunha estética e unha posta en escena sacada da vangarda [[post-punk]] de [[Nova York]], a banda redefiniu a [[música noise]] dentro do rock, sendo unha das principais impulsoras do [[noise rock]].<ref>{{cita web|título=Sonic Youth en Allmusic|url=http://www.allmusic.com/artist/sonic-youth-mn0000755156/biography|editor=Allmusic|dataacceso=8 de marzo de 2016}}</ref> A finais do ano [[2011]], [[Lee Ranaldo]] anunciou que a banda pararía por un tempo tras a separación matrimonial dos seus compañeiros [[Thurston Moore]] e [[Kim Gordon]]. O grupo realizou os seus derradeiros concertos no [[Brasil]]<ref>{{Cita web|título=Watch: Sonic Youth's Final (?) Show|url=https://pitchfork.com/news/44639-watch-sonic-youths-final-show/|páxina-web=Pitchfork|data=2011-11-15|data-acceso=2022-06-30|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=Kim Gordon Describes Sonic Youth's Depressing Final Show|url=https://gothamist.com/|páxina-web=Gothamist|data=2015-02-24|data-acceso=2022-06-30|lingua=en|nome=John Del|apelidos=Signore}}</ref> e dende entón os seus membros teñen expresado que a banda rematara e que non se volvería a reunir.<ref>{{Cita web|título=Cultuur: Canvasconnectie: Lee Ranaldo|url=https://www.humo.be/gs-b4e6ee74|páxina-web=Humo|data=2013-12-08|data-acceso=2022-06-30|lingua=nl-NL|nome=Noud|apelidos=Jansen}}</ref> == Traxectoria == Sonic Youth pode ser considerado como un fenómeno musical, xa que o éxito e o recoñecemento que a banda ten é bastante improbable entre grupos que non teñen compromiso cos patróns musicais que actualmente imperan no mercado, e moito menos coa postura ''mainstream''<ref>O termo ''mainstream'' na música fai referencia á que é considerada un fenómeno de masas</ref> que gran parte dos grupos de éxito comercial ostentan hoxe en día. Todo o contrario. E talvez sexa por esa aversión a patróns e convencións reinantes, pola honestidade artística e coraxe de facer música pola música, sen medo a experimentar, e tamén pola actitude do "faino ti mesmo" que a banda sempre pregou, talvez sexa por eses motivos que '''Sonic Youth''' posúe unha lexión fiel de fans e o recoñecemento por parte dos medios, converténdose así nunha icona da música e cultura alternativa estadounidense dos anos 80 e 90. === O nacemento da banda === [[Ficheiro:Thurston Moore.jpg|miniatura|220px|Thurston Moore]] A historia da banda comezou a finais da década dos 70, cando os movementos ''underground'' de [[Nova York]] proliferaban e chamaban a atención de moitos mozos artistas e músicos. Entre eses mozos estaban os guitarristas [[Lee Ranaldo]] e [[Thurston Moore]], que se mudaran á cidade interesados nalgunhas manifestacións musicais que se movían por alí, como o "[[No Wave]]" e o propio [[punk rock]]. Xuntos, tocaron na "guitar-opera" de [[Glenn Branca]], que era un músico que organizaba presentacións onde había sempre moitas guitarras, chegando ás veces a ter seis tocando ao mesmo tempo. Tanto Ranaldo como Moore xa participaran en pequenas bandas alternativas anteriormente (a última de Ranaldo fora The Pluks e a de Moore The Coachmen). No principio da década dos 80, Moore estaba saíndo coa baixista [[Kim Gordon]], que tamén estaba interesada no [[rock alternativo]] e participara tamén nalgunhas bandas como CKM. Así non pasou moito tempo para que Moore e Gordon decidisen formar un novo grupo, influenciados polo escenario ''underground'' no que vivían e entusiasmados cos resultados que Glenn Branca acadaba coa súa "guitar-opera". A principios de [[1981]], Moore atopouse de novo con [[Lee Ranaldo]] nun evento chamado ''Noise Festival'', e alí convidouno a ingresar na banda que el e [[Kim Gordon]] estaban montando. Ranaldo aceptou de imediato a invitación, e coa entrada do batería [[Richard Edson]] naceu Sonic Youth. No verán de [[1981]], a banda comezou a participar en varios festivais no circuíto alternativo local, contando coa teclista [[Anne DeMarinis]]. Anne non estivo moito tempo con eles, e non chegou a participar nas gravacións do primeiro traballo da banda, un EP autotitulado lanzado en marzo de [[1982]]. O disco saíu pola discográfica de [[Glenn Branca]], a [[Neutral Records]], e é unha pequena mostra do que viría ser o son característico de Sonic Youth: unha sonoridade bastante alternativa, con boas doses de experimentación e melodía. === Definindo o seu son === [[Ficheiro:SonicYouthpic.jpg|miniatura|220px|Sonic Youth no ''Roskilde Festival'' 2005]] A principios do ano [[1983]], o batería [[Richard Edson]] deixou Sonic Youth para seguir a súa carreira de actor no cine, chegando incluso a participar nalgunhas producións de éxito como ''[[Stranger Than Paradise]]'' (de [[Jim Jarmusch]]), ''[[Do The Right Thing]]'' (de [[Spike Lee]]), ''[[Platoon]]'' (de [[Oliver Stone]]) e ''[[Good Morning, Vietnam]]'' (de [[Barry Levinson]]). No seu lugar foi chamado [[Bob Bert]], e foi con esa formación coa que Sonic Youth gravou o seu primeiro LP, chamado ''[[Confusion is Sex]]'', aínda en [[1983]]. A banda continuou cun son bastante alternativo e libre de calquera rótulo específico, pero notábase unha influencia [[hardcore punk|hardcore]] nos temas, con riffs e bases de guitarras máis pesadas e agresivas. Incluso atopamos no disco unha versión dunha das bandas seminais do [[punk rock]], "I Wanna be your Dog" de [[The Stooges]]. E foi así, agregando influencias do [[punk rock]] e do underground en xeral, aliadas ás experimentacións e sonoridades alternativas, como Sonic Youth comezou a delinear o seu estilo peculiar e creativo. As letras escritas por Moore e Gordon falan de morte, caos urbano, anarquía, relacións ou preconceptos. Aínda no ano [[1983]], despois de que Moore e Gordon casasen, a banda excursionou por [[Europa]] e alí, através do selo alemán Zensor, lanzaron o EP ''[[Kill Yr. Idols]]''. === Buscando un contrato === Durante [[1984]], mentres a banda continuaba a facer pequenos concertos, Moore esforzábase por atopar algún selo con mellor distribución e maior alcance que aceptase traballar con Sonic Youth. A banda estaba aos poucos gañando notoriedade e nese ano lanzou polo selo [[Ecstatic Peace!]], propiedade de Moore, un casete chamado ''[[Sonic Death: Sonic Youth Live]]'', con cancións en directo. En [[1985]] Sonic Youth asinou un contrato con [[Blast First]], un selo creado por Paul Smith, un dos donos de Doublevision Records. A esta última non lle gustaran moito as demos e os traballos de Sonic Youth e por iso non os contratou, pero Smith viu potencial na banda, e creou [[Blast First]] para lanzar os discos do grupo. [[Ficheiro:Kim Gordon, Le Rock Dans Tous ses Etats.jpg|miniatura|220px|[[Kim Gordon]]]] O primeiro traballo polo novo selo saíu no mes de marzo de [[1985]], tratábase do álbum ''[[Bad Moon Rising]]''. A banda continuaba incorporando no seu son influencias do [[hardcore punk|hardcore]] e do [[punk rock]], xunto coas súas características harmonías e [[arranxo]]s non convencionais. Aínda así, a banda non soaba totalmente inaccesible e dirixida só cara un público restrinxido, sendo as estruturas musicais e melodías máis accesibles e elaboradas. O seu bo traballo nesa mestura de tendencias facía de Sonic Youth unha banda prometedora, non só no circuíto alternativo, senón tamén con potencial para chegar a un público maior e menos específico. ''[[Bad Moon Rising]]'' tivo bastante éxito, e a banda acabou recibindo varias propostas de discográficas que querían ter ao grupo no seu equipo. Sonic Youth finalmente asinou co selo [[SST Records]], o mesma que levaba a algunhas bandas xa consagradas do escenario alternativo como [[Hüsker Dü]], [[Minutemen (grupo musical)|Minutemen]] ou [[Black Flag]]. O primeiro disco pola SST foi lanzado en maio de [[1986]] e titulouse ''[[Evol]]'', xa contando na súa formación co que se convetiría no seu batería definitivo, [[Steve Shelley]]. Nel, as influencias [[punk rock]] máis agresivas foron deixadas un pouco de lado, e a banda utilizou melodías e arranxos máis convencionais, pero sen apartarse das experimentacións e distorsións que xa eran a marca rexistrada de Sonic Youth. Para pechar o ano de [[1986]], o grupo gravou a banda sonora da película ''[[Made in USA (álbum)|Made in USA]]'', aínda que esta non sería editada ata febreiro de [[1995]]. === A madurez === A maduración musical e o recoñecemento por parte dos medios continuou co disco ''[[Sister]]'', lanzado en [[1987]]. Sonic Youth foi gañando aos poucos o rótulo de grande nome do escenario ''underground'' estadounidense, e comezou a aparecer con máis frecuencia nos medios. A revista ''[[Rolling Stone]]'' converteuse nun dos grandes seareiros da banda, publicando recensións bastante positivas dos seus álbums. Pero Sonic Youth non se deixou levar por todo iso, e continuou coa mesma postura fronte ao éxito inesperado. Sen abandonar as sonoridades alternativas e experimentacións en xeral, a banda seguiu realizando concertos incendiarios polos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] e noutros países, e en [[1988]] lanzou o seu quinto álbum de estudio, o aclamado ''[[Daydream Nation]]''. Para moitos este é o mellor disco de Sonic Youth, onde a banda encontrou o equilibrio perfecto entre o experimentalismo e a melodía, entre as distorsións de [[guitarra]] coas harmonías marcantes. Cancións como "[[Silver Rocket]]" e "[[Teen Age Riot]]" fixeron que a banda fose finalmente recoñecida como unha das mellores do escenario alternativo estadounidense. Obviamente este non foi un éxito radiofónico e comercial estrondoso, pero dado o estilo e a postura da banda, o éxito era relativamente significativo. Xunto co EP ''[[Master-Dik]]'', o disco ''[[Daydream Nation]]'' foi lanzado polo selo Enigma Records. Aínda no ano [[1988]], Sonic Youth participou dun proxecto paralelo chamado [[Ciccone Youth]] (que contaba co baixista Mike Watt, ex-[[Minutemen (grupo musical)|Minutemen]] e Firehouse) e lanzou o disco ''[[The Whitey Album]]'', unha especie de álbum conceptual-irónico sobre a cultura musical, que vai do [[pop]] (con versións de [[Madonna]] e de [[Robert Palmer]]), á música contemporánea erudita (facendo referencia á composición 4:22 de [[John Cage]] a través do tema "Silence"), e pasando polas influencias experimentais de Sonic Youth, que veñen do [[krautrock]] alemán (con bandas como [[Neu!]] e [[Can (grupo musical)|Can]]). === Os anos 90 === En [[1990]], despois de cambiar de selo novamente (a nova casa era a [[DGC Records]], propiedade de [[David Geffen]]), a banda lanzou o disco ''[[Goo]]'', que confirmaba o bo momento do grupo. O álbum, que a banda produciu con total liberdade (garantida polo propio David Geffen), tamén tivo bastante éxito e tivo unha gran distribución ao redor do mundo, levando o nome de Sonic Youth a lugares que nunca antes tiñan escoitado falar da banda. O álbum contiña o exitoso sinxelo "[[Kool Thing]]", no cal aparecía de invitado Chuck D, do grupo de [[rap]] [[Public Enemy]]. "Kool Thing" apareceu posteriormente na película de [[Hal Hartley]] ''[[Simple Men]]'' e no videoxogo ''[[Guitar Hero III: Legends of Rock]]'' e estivo dispoñible como contido descargable de pago para o xogo ''[[Rock Band]]''. O disco está considerado moito máis accesible que os seus anteriores traballos<ref>{{Cita web|título=Sonic Youth: Join the club|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/sonic-youth-join-the-club-179289.html|páxina-web=The Independent|data=2002-06-07|data-acceso=2019-12-11|lingua=en}}</ref> e converteuse no álbum máis vendido da banda ata a data. Para a divulgación de ''[[Goo]]'', a banda participou dunha xira ao lado de [[Neil Young]], que estaba promocionando o seu último disco, chamado ''[[Ragged Glory]]''. Noutros concertos, Sonic Youth aproveitou para axudar a bandas novas do ''underground'' estadounidense, como por exemplo, os aínda descoñecidos [[Mudhoney]], [[Pavement]] e [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]] (que serían contratados por David Geffen no ano seguinte, por indicación de [[Thurston Moore]]). A principios de [[1992]], a banda volveu aos estudios para a gravación dun novo disco, desa vez contando coa axuda dun famoso produtor, [[Butch Vig]]. O resultado foi ''[[Dirty]]'', e con cancións como "[[Sugar Kane]]" e a politizada "[[Youth Against Fascism]]", Sonic Youth continuou o seu ascenso voltándose máis admirada, contando incluso coa exhibición exhaustiva dos seus clips na [[MTV]]. A identidade musical do grupo continuaba nas mesmas, é dicir, excelentes cancións con melodías creativas en perfecta convivencia coa experimentación. Tamén no [[1992]] estreouse o ducumental dirixido por Dave Markey ''[[1991: The Year Punk Broke]]'', onde se amosaba á banda na súa xira europea do ano anterior. No filme tamén aparecen grupos como [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]], [[Dinosaur Jr.]], [[Ramones]], [[Babes in Toyland]] e [[Gumball]]. Sonic Youth volveu a a traballar con [[Butch Vig]] no disco ''[[Experimental Jet Set, Trash and No Star]]'', lanzado en [[1994]]. O álbum chegou a alcanzar a posición 34 na lista dos máis vendidos nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], e a 10 en [[Inglaterra]]. Pero o traballo non tivo a mesma aceptación que ''[[Daydream Nation]]'' e ''[[Dirty]]'', e desapareceu rapidamente das listas citadas, non chegando a ter o relativo éxito comercial dos últimos álbums. No novo disco a banda abusa das experimentacións e arranxos pouco convencionais, deixando un pouco de lado a fórmula equilibrada e de bastante éxito dos discos anteriores. Aínda en [[1994]], o grupo decidiu tomarse un descanso polo embarazo de Gordon, e mentres esperaba o nacemento do seu primeiro fillo, Coco Hayley Gordon Moore, Moore gravou un disco en solitario que foi lanzado en [[1995]] pola propia DGC, baixo o título de ''[[Psychic Hearts]]''. De volta aos escenarios en [[1995]], a banda foi a cabeza de cartel do festival alternativo ''[[Lollapalooza]]'', e posteriormente lanzou un novo disco de estudio, ''[[Washing Machine]]''. O disco recibiu boas críticas por parte da prensa e tivo máis éxito comercial que o seu antecesor. En [[1997]], Sonic Youth inaugurou en [[Nova York]] un selo propio chamado Smells Like Records (ou SYR). Através dese selo, a banda atopou unha canle máis axeitada para lanzar discos unicamente experimentais e instrumentais, sen preocuparse pola aceptación deles por parte do público e dos medios, cousa que non podían facer na Geffen ou en calquera outro selo grande por motivos óbvios. Aínda en [[1997]], a banda comezou a producir un novo disco para a Geffen, que saíu a finais de ano co título ''[[A Thousand Leaves]]''. As [[guitarra]]s de Moore e Lee e as voces de Gordon continúan sendo bastante creativas e espontáneas, e xunto a iso a banda volta a crear boas melodías e arranxos máis accesibles, facendo do disco un novo éxito comercial e consolidando máis aínda o estilo de Sonic Youth de facer [[rock alternativo]]. === 2000s === [[Ficheiro:Moonlander.jpg|miniatura|dereita|150px|[[Moonlander]], [[Lee Ranaldo]], [[Yuri Landman]], 2007]] O [[4 de xullo]] de [[1999]] roubéronlles un camión da banda con instrumentos, amplificadores e equipo, á noite, mentres estaban de xira en [[Orange, California|Orange]] ([[California]])<ref>[http://groups.google.com/group/alt.music.sonic-youth/browse_thread/thread/179488b9b5ee2331/7270ff8994e508c4?pli=1 Post inicial de Lee en Usenet pedindo axuda para atopar o equipo]</ref>. Moitos dos instrumentos eran vellas guitarras que Lee e Thurston tiñan personalizadas ao seu gusto, polo que a perda foi un duro golpe para Sonic Youth. Na metade de [[1999]] o grupo volveu aos estudios ao lado do produtor [[Jim O'Rourke]] para a gravación dun novo traballo, que foi unha especie de reacción creativa ao roubo do seu equipo. En febreiro de [[2000]] o disco estaba listo, sendo lanzado en maio baixo o título ''[[NYC Ghosts and Flowers]]'' a través do selo [[Geffen Records]] o día [[16 de maio]]<ref>http://sonicyouth.com/history/og-set.html</ref>. O disco tamén ten o equilibrio alcanzado pola banda en ''[[A Thousand Leaves]]'', con boas melodías convivindo harmoniosamente con distorsións e experimentacións en xeral. Destaca tamén a arte gráfica do libreto, que ten fotos de [[Nova York]] sacadas por [[Lee Ranaldo]], debuxos feitos por [[Kim Gordon]] e ilustracións do poeta beat William S. Burroughs. Parte do público e crítica consideraron o disco un pouco irregular, pero sen dúbida trátase dunha nova obra co selo da banda. O día [[15 de xullo]] do ano [[2000]] Sonic Youth realizou a súa primeira actuación (e única ata o de agora) en [[Galiza]], encadrada dentro do festival [[Santirock]], onde compartiu escenario con bandas como [[Yo La Tengo]], [[Teenage Fanclub]] ou [[Ocean Colour Scene]].<ref>{{Cita web |url=http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2000/07/15/119136.shtml?utm_source=buscavoz&utm_medium=buscavoz |título=El festival Santirock reunió a 30.000 personas en Compostela - La Voz de Galicia |lingua=castelán |data-acceso=28 de xullo de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160312072638/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2000/07/15/119136.shtml?utm_source=buscavoz&utm_medium=buscavoz |dataarquivo=12 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref> Con [[Jim O'Rourke]] oficialmente integrado na banda, Sonic Youth lanzou en [[2002]] o álbum ''[[Murray Street]]'', que se considera a volta de Sonic Youth á sonoridade que consagrou á banda. O'Rourke, convertido no terceiro guitarrista do grupo, e [[Thurston Moore]] admitiron en entrevistas que ''[[Murray Street]]'' reflicte influencias de [[música rock|rock]] máis clásico no son do grupo. O resultado son melodías máis convencionais en comparación coas do disco anterior o que lle reportou á banda os eloxios máis entusiastas da crítica dende ''Dirty'', de [[1992]]. O álbum posúe algúns trazos que fan lembrar a traxedia ocorrida en [[Nova York]] o día [[11 de setembro]] de [[2001]], cos atentados terroristas que derrubaron o World Trade Center. A banda tivo que suspender a gravación do álbum debido este acontecemento, ocorrido a pouca distancia do seu estudio. En [[2003]], o grupo comezou a planexar o lanzamento de edicións especiais dos LPs dos seus catálogos. O primeiro en ser relanzado foi ''Dirty'', que estivo acompañado dun disco extra de 16 temas. En [[2004]], a banda lanzou ''[[Sonic Nurse]]'', pechando unha triloxía iniciada cos dous álbums anteriores. O disco foi ben recibido polos seareiros e pola crítica, funcionando case como unha continuación natural de ''[[Murray Street]]''. Mentres tanto os relanzamentos de discos non pararon, e despois da xira de divulgación de ''[[Sonic Nurse]]'' a banda volveu ao estudio para retomar os traballos do seguinte álbum. Neste xa non contarían con [[Jim O'Rourke]], que decidiu concentrarse noutras actividades. O novo disco lanzouse en xuño de [[2006]] baixo o nome ''[[Rather Ripped]]''. Desta vez a banda fixo un álbum de cancións máis directas e melodiosas, obtendo unha moi boa recepción por parte da crítica e dos fans. No mesmo ano, foron lanzadas edicións especiais para os álbums ''Psychic Hearts'' (disco en solitario de Thurston), ''The Whitey Album'' (do proxecto paralelo Ciccone Youth) e o EP de estrea da banda, de [[1982]]. A banda editou o recompilatorio ''[[The Destroyed Room: B-Sides and Rarities]]'' en decembro do [[2006]]. O disco conta con temas só dispoñibles en vinilo anteriormente, en recomplilacións con edicións limitadas, caras-b de sinxelos internacionais e material que nunca antes vira a luz. Este álbum marcou o seu fin co selo Geffen. === Independencia e contrato con Matador === No mes de abril de [[2007]] a banda converteuse nun dos primeiros grandes nomes do rock en tocar na [[China]] cando foron levados ao país pola compañía Split Works, baseada en [[Pequín]] e [[Shanghai]].<ref>{{Cita web|título=Sonic Youth China Tour 2007_Split Works|url=http://www.spli-t.com/splitworks/sonic-youth-china-tour-2007/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-03-17|data-acceso=2019-12-04|data-arquivo=17 de marzo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130317032710/http://www.spli-t.com/splitworks/sonic-youth-china-tour-2007/|url-morta=unfit}}</ref> No ano [[2008]] a banda editou independentemente ''[[Master-Dik]]'' só dispoñible nun principio a través da súa tenda online. Tamén editaron máis gravacións da serie SYR, ''[[SYR7: J'Accuse Ted Hughes]]'' e ''[[SYR8: Andre Sider Af Sonic Youth]]''. ''SYR7'' apareceu o [[22 de abril]] e ''SYR8'' o [[28 de xullo]]. O [[10 de xuño]] lanzaron un recompilatorio através de Starbucks Music, titulado ''[[Hits Are for Squares]]''. Os primeiros 15 temas deste disco foron seleccionados por outros artistas, e o tema 16, "Slow Revolution", é unha nova gravación da banda. [[Ficheiro:Sonic Youth 2009.05.30 005.jpg|miniatura|250px|[[Lee Ranaldo]]]] Tamén en xuño, a banda foi obxecto dunha biografía, ''Goodbye 20th Century: A Biography of Sonic Youth'', escrita polo xornalista musical David Browne. O libro conta con novas entrevistas coa banda así coma cuns 100 amigos, familiares e compañeiros. Foi publicado por Da Capo e inclúe unhas 60 fotos inéditas. O [[30 de agosto]] do [[2008]] a banda avanzou dúas novas cancións ao final dun concerto no McCarren Park Pool, en [[Nova York]]. [[Thurston Moore]] dixo en novembro dese ano que o grupo comezaría a gravar un novo álbum de estudio. Sonic Youth non renovou o seu contrato con Geffen, ao estar descontentos polo xeito que o selo manexou os seus últimos traballos.<ref>{{Cita web|título=Sonic Youth Poised to Take Indie Label Plunge {{!}} Pitchfork|url=http://www.pitchforkmedia.com/article/news/144958-sonic-youth-poised-to-take-indie-label-plunge|páxina-web=web.archive.org|data=2008-08-28|data-acceso=2019-12-04|data-arquivo=28 de agosto de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080828201345/http://www.pitchforkmedia.com/article/news/144958-sonic-youth-poised-to-take-indie-label-plunge|url-morta=unfit}}</ref> O [[3 de setembro]] do [[2008]] confirmouse que [[Matador Records]] lanzaría o seguinte traballo da banda na primavera do ano [[2009]]. No mes de decembro anunciouse tamén que o grupo colaborara con [[John Paul Jones]] (baixista de [[Led Zeppelin]]) nun tema para a nova compañía de danza de Merce Cunningham. Este traballo representouno a compañía en abril do [[2009]] na Brooklyn Academy of Music para celebrar o 90 aniversario de Cunningham. O [[12 de febreiro]] a banda revelou a portada para o seu novo álbum, ''[[The Eternal]]'', através da súa páxina en internet e o seu blog. O álbum, producido por John Agnello, editouse o [[9 de xuño]]. Co lanzamento de ''[[The Eternal]]'', [[Matador Records]] tamén ofreceu un LP en directo en exclusiva para os clientes que pre-ordearan o disco. Dende a edición de ''[[The Eternal]]'' a banda compuxo a banda sonora para a película francesa ''Simon Werner a Disparu'', estreada en maio do [[2010]] como parte do [[Festival Internacional de Cine de Cannes]]. Esta será editada no ano [[2011]] como seguinte lanzamento das [[series SYR]], ''[[SYR9: Simon Werner a Disparu]]''. O [[14 de outubro]] do [[2011]] [[Kim Gordon]] e [[Thurston Moore]] anunciaban a súa separación despois de 27 anos de matrimonio a través de Matador<ref>[http://www.spin.com/articles/kim-gordon-and-thurston-moore-announce-split ''Spin'' - Kim Gordon and Thurston Moore Announce Split]</ref>. O anuncio xerou dúbidas sobre o futuro de banda e o selo declarou que este é "incerto", a pesar de que o grupo tiña intención de rexistrar novo material cara finais de anos e de manterse as súas datas en varias cidades de América do Sur. == Estilo e influencias == === Afinacións alternativas === [[Ficheiro:Guitarras Thurston e Kim.jpg|miniatura|225px|Guitarras de Sonic Youth usadas en directo]] O son de Sonic Youth basease fortemente no uso de afinacións alternativas. A ''[[scordatura]]'' en instrumentos de corda leva usándose dende hai séculos, e as afinacións alternativas nas guitarras dende décadas na música [[blues]], e dun xeito limitado no [[música rock|rock]], pero Sonic Youth comezou a usar unha grande variedade de afinacións máis radicais, un feito nunca visto na historia do rock. Estas afinacións foron desenvolvidas por Moore e Ranaldo durante os ensaios da banda. Na vez de volver a afinar en cada nova canción, Sonic Youth xeralmente usa unha determinada guitarra para un ou dous temas, e poden chegar a utilizar dúcias de instrumentos en cada xira. === Influencias === Ademais de [[Glenn Branca]], as súas principais influencias son o vangardista francés Brigitte Fontaine, [[Patti Smith]], [[Public Image Ltd]] e [[The Stooges]]. Outra foi o [[hardcore punk]] dos anos 80; despois de ver unha actuación de [[Minor Threat]] en [[1982]], Moore dixo deles que eran "a mellor banda en directo que vira". Se ben recoñecen que a súa propia música é moi diferente do hardcore, Moore e Gordon, especialmente, quedaron impresionados pola súa intensidade e velocidade, e pola rede de músicos e fans tecida en toda a nación. [[Thurston Moore]] e [[Lee Ranaldo]] expresaron en numerosas ocasións a súa admiración pola música de [[Joni Mitchell]]. Ademais, Mitchell sempre usou un bo número de afinacións alternativas, ao igual que fai Sonic Youth. A banda púxolle o nome a unha canción en homenaxe a ela, "Hey Joni". Os membros da banda tamén mantiveron relación con outros artistas vangardistas doutros xéneros e doutras disciplinas, collendo influencias do traballo de John Cage e Henry Cowell. Para unha ''Peel Session'' realizada en [[1988]], Sonic Youth versionou tres temas de [[The Fall]] e "Victoria" de [[The Kinks]], tamén versionada por [[The Fall]]. Sonic Youth contou con coñecidos artistas visuais para a realización das súas portadas, como Mike Kelley (''[[Dirty]]'') e Gerhard Richter (''[[Daydream Nation]]''). == Membros == === Membros actuais === * [[Thurston Moore]]: [[guitarra]] e voz. * [[Lee Ranaldo]]: [[guitarra]] e voz. * [[Kim Gordon]]: [[baixo]], [[guitarra]] e voz. * [[Steve Shelley]]: [[batería (instrumento musical)|batería]]. * [[Mark Ibold]]: [[baixo]]. === Antigos membros === * [[Bob Bert]]: [[batería (instrumento musical)|batería]] ([[1983]]-[[1986]]). * [[Anne DeMarinis]]: [[teclado (instrumento musical)|teclados]] ([[1981]]) * [[Richard Edson]]: [[batería (instrumento musical)|batería]] ([[1981]]-[[1983]]). * [[Jim O'Rourke]]: [[guitarra]] ([[2000]]-[[2005]]). * [[Jim Sclavunos]]: [[batería (instrumento musical)|batería]]. == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Confusion is Sex]]'' || [[1983]] || [[Neutral Records]] |- | ''[[Bad Moon Rising]]'' || [[1985]] || [[Homestead Records]] |- | ''[[EVOL]]'' || [[1986]] || [[SST Records]] |- | ''[[Sister]]'' || [[1987]] || SST Records |- | ''[[Daydream Nation]]'' || [[1988]] || [[Enigma Records]] |- | ''[[Goo]]'' || [[1990]] || [[Geffen Records]] |- | ''[[Dirty]]'' || [[1992]] || Geffen Records |- | ''[[Experimental Jet Set, Trash and No Star]]'' || [[1994]] || Geffen Records |- | ''[[Washing Machine]]'' || [[1996]] || Geffen Records |- | ''[[A Thousand Leaves]]'' || [[1998]] || Geffen Records |- | ''[[NYC Ghosts & Flowers]]'' || [[2000]] || Geffen Records |- | ''[[Murray Street]]'' || [[2002]] || Geffen Records |- | ''[[Sonic Nurse]]'' || [[2004]] || Geffen Records |- | ''[[Rather Ripped]]'' || [[2006]] || Geffen Records |- | ''[[The Eternal]]'' || [[2009]] || [[Matador Records]] |} === EPs === * ''[[Sonic Youth (álbum)|Sonic Youth]]'' - [[1992]] ([[Neutral Records]]) * ''[[Kill Yr Idols]]'' - [[1983]] (Zensor Records) * ''[[Master-Dik]]'' - [[1987]] ([[Blast First]]) * ''[[Whores Moaning]]'' - [[1993]] ([[Geffen Records]]) * ''[[TV Shit]]'' - [[1994]] ([[Ecstatic Peace!]]) * ''[[Silver Session for Jason Knuth]]'' - [[1998]] (Sonic Knuth Records) * ''[[In the Fishtank 9]]'' - [[2002]] (Konkurrent Records) * ''[[Kali Yug Express]]'' - [[2002]] (Geffen Records) * ''[[Sensational Fix]]'' - [[2009]] ([[Matador Records]]) === Serie SYR === {{Artigo principal|Sonic Youth Recordings}} * ''[[SYR1: Anagrama]]'' (Sonic Youth) * ''[[SYR2: Slaapkamers Met Slagroom]]'' (Sonic Youth) * ''[[SYR3: Invito Al Ĉielo]]'' (Sonic Youth e [[Jim O'Rourke]]) * ''[[SYR4: Goodbye 20th Century]]'' (Sonic Youth e outros) * ''[[SYR5]]'' ([[Kim Gordon]]/[[Ikue Mori]]/[[DJ Olive]]) * ''[[SYR6: Koncertas Stan Brakhage Prisiminimui]]'' (Sonic Youth/[[Tim Barnes]]) * ''[[SYR7: J'Accuse Ted Hughes]]'' (Sonic Youth) * ''[[SYR8: Andre Sider Af Sonic Youth]]'' (Sonic Youth con Mats Gustafsson e [[Merzbow]]) * ''[[SYR9: Simon Werner a Disparu]]'' === Recompilatorios === * ''[[Sonic Death]]'' - [[1984]] ([[Ecstatic Peace!]]) * ''[[Screaming Fields of Sonic Love]]'' - [[1995]] ([[DGC Records]]) * ''[[The Destroyed Room: B-sides and Rarities]]'' - [[2006]] (DGC Records) * ''[[Hits Are for Squares]]'' - [[2008]] (Starbucks) == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.sonicyouth.com/ Páxina oficial de Sonic Youth] * [http://www.myspace.com/sonicyouth Sonic Youth en Myspace] * [http://www.facebook.com/sonicyouth Perfil da banda en Facebook] * [https://web.archive.org/web/20171021064132/http://www.leeranaldo.net/ Páxina persoal de Lee Ranaldo] * [http://www.saucerlike.com/ Saucer-like Sonic Youth, páxina de fans] {{Sonic Youth}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Artigos destacados]] [[Categoría:Sonic Youth| ]] psmo99dwqqeidakw68mq7an0ojv3qnz 0 28371 6148152 5639032 2022-08-02T09:54:51Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infpolitico| |nome = Valentín Paniagua Corazao |imaxe = |cargoexecutivo1= [[Presidente do Perú]] |periodo1= [[22 de novembro]] de [[2000]] - [[28 de xullo]] de [[2001]] |antecesor1= [[Alberto Fujimori]] |sucesor1= [[Alejandro Toledo]] |datadenacemento = [[23 de setembro]] de [[1936]] |cidadedenacemento = [[Cuzco]] |paisdenacemento = [[Perú]] |datafalecemento = [[16 de outubro]] de [[2006]] |cidadefalecemento = [[Lima]] |paisfalecemento = [[Perú]] |partido = ''Acción Popular'' |cargos = |cónxuxe= Nilda Jara de Paniagua |profesión= [[avogado]] e político }} '''Valentín Paniagua Corazao''', nado o [[23 de setembro]] de [[1936]] en [[Cuzco]] e finado en [[Lima, Perú]] o [[16 de outubro]] de [[2006]], foi presidente do [[Perú]] escollido polo Congreso despois da renuncia de [[Alberto Fujimori]]. A súa principal misión foi estabilizar o país ata as novas eleccións, que deron a vitoria a [[Alejandro Toledo]] no ano de [[2001]].<ref>{{Cita web|título=RPP Noticias - Biografía|url=http://www.rpp.com.pe/portada/politica/52525_1.php|páxina-web=web.archive.org|data=2006-10-24|data-acceso=2019-02-16|data-arquivo=24 de outubro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20061024080139/http://www.rpp.com.pe/portada/politica/52525_1.php|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{Listaref}}{{Gobernante| ESPAZO_POLITICO=[[Presidente do Perú]]| DINASTIA=''Partido de Acción Popular'' (Perú)| ANTES=[[Alberto Fujimori]]| DESPOIS=[[Alejandro Toledo]]| DATA_ENTRADA=[[2000]]| DATA_SAIDA=[[2001]]| }} {{Control de autoridades}} {{DEFAULTSORT:Paniagua, Valentin}} [[Categoría:Presidentes do Perú]] [[Categoría:Nados en 1936]] [[Categoría:Finados en 2006]] [[Categoría:Nados en Cuzco]] [[Categoría:Alumnos da Universidade Nacional Maior de San Marcos]] ks0t14arljew2o80vy0vxwhrf0friwi 0 28743 6147936 6120245 2022-08-02T04:04:58Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} [[Ficheiro:Los Angeles attack sub 2.jpg|miniatura|Un submarino de ataque estadounidense da ''[[Clase Los Ángeles]]'']] [[Ficheiro:German_UC-1_class_submarine.jpg|miniatura|Submarino alemán da [[primeira guerra mundial]] da clase UC-1]] Un '''submarino''' é unha [[Barco|embarcación]] con capacidade para navegar somerxida baixo a [[auga]]. Aínda que a maioría deles úsanse para fins militares, algúns teñen uso civil normalmente [[Ciencia|científico]]. As características dos submarinos varían moito segundo o propósito para o que foron construídos. Por exemplo, hai grandes submarinos con [[enerxía nuclear]] que poden permanecer baixo a auga durante meses, mentres que outros son científicos moito máis pequenos que só poden operar durante unhas horas. A partir dos modelos máis primitivos de propulsión manual, os submarinos evolucionaron ata converterse en barcos altamente sofisticados. Aínda que a maioría dos avances foron por razóns militares, algúns foron por motivos civís, como os alcanzados polo enxeñeiro catalán [[Narcís Monturiol]] cos seus [[Ictíneo I]] e [[Ictíneo II|II]]. Os primeiros submarinos movíanse manualmente, xa que os motores mariños aínda non foran inventados e moito menos para funcionar baixo a auga, tiñan funcións militares e tentaban afundir os buques inimigos por métodos como o de introducirlles [[parafuso]]s nos cascos de madeira. Algúns empregaron explosivos, pero na maioría dos casos tiña como consecuencia a destrución do propio submarino xunto co do navío inimigo. == Historia do submarino == === Antecedentes: Idades Antiga e Media === As orixes do submarino poderían atoparse na época de [[Alexandre o Grande]], o [[-330|330 a. C]]. Trataríase dunha especie de [[barril]] de [[vidro]] pechado que permitiría baixar a pouca profundidade e durante o pouco tempo no que o aire aínda sería [[Respiración|respirable]] no interior. O vidro permitiría ver a paisaxe submarina e facer observacións.<ref name="strsub1">{{Cita libro |apelido=Field |nome=Cyril |capítulo=Chapter I; B.C. 415-A.D. 1559 |título=The Story of the Submarine - From the Earliest Ages to the Present Day |url=http://books.google.cat/books?id=JhETtr9Cy7oC&pg=PA4&lpg=PA4&source=bl&ots=vnmqnTnne1&sig=kIjBJ9cBDMHDB6V7yg2LFCTA0n0&hl=ca&ei=HOb4TKnhFZCh4QbJkc2eBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=11&ved=0CFkQ6AEwCg#v=onepage&q=Alexander%20the%20Great&f=false |formato=HTML |data-acceso= 23 de xullo do 2020 |lingua=en |editorial=READ BOOKS |ano=2008 |páxinas=p. 3 |isbn=9781443783231 }}</ref> Outro dos posibles antecedentes falan dun mensaxeiro enviado polo xeneral romano [[Lucio Licinio Lúculo]] atravesando o bloqueo do porto navegando dentro dunha especie de embarcación submarina feita de coiro de cabra.<ref name="strsub2">{{Cita libro |apelido=Field |nome=Cyril |capítulo=Chapter I; B.C. 415-A.D. 1559 |título=The Story of the Submarine - From the Earliest Ages to the Present Day |url= http://books.google.cat/books?id=JhETtr9Cy7oC&pg=PA4&lpg=PA4&dq=Lucullus+submarine&source=bl&ots=vnmqnTnne1&sig=kIjBJ9cBDMHDB6V7yg2LFCTA0n0&hl=ca&ei=HOb4TKnhFZCh4QbJkc2eBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=11&ved=0CFkQ6AEwCg#v=onepage&q=Lucullus%20submarine&f=false |formato=HTML |data-acceso=03/12/10 |lingua=en |editorial=READ BOOKS |ano=2008 |páxinas=p. 4 |isbn=9781443783231}}</ref> Máis adiante no ano [[1490]] [[Leonardo da Vinci]] dibuxou un enxeño de doble casco sumerxible.<ref>{{Cita publicación periódica|url= https://www.bbc.com/mundo/noticias-43975695 |título= Cómo era el primer submarino que describió Aristóteles hace 2.300 años y los que vinieron después |lingua=es |data= 5 de maio de 2018 |data-acceso= 23 de xullo do 2020}}</ref> No [[século XVI]] o bispo de [[Uppsala]], describiu un bote de [[coiro]] capaz de moverse por baixo da auga. === Primeiros intentos: s.XVI-XVII === Posiblemente o primeiro intento de navegación tivo lugar en España no [[século XVI]]. Segundo un informe en ''Opusculum [[Jean Taisnier|Taisnieri]]'', publicado en 1562: {{cita|dous gregos entraron e saíron varias veces do fondo do Texo ante a presenza do emperador Carlos V, sen mollárense e sen extinguirse o lume que levaban nas súas mans.}} Este feito supostamente tivo lugar no [[río Texo]], preto da cidade de [[Toledo]]; segundo parece, os submarinistas empregaron unha especie de campá protectora.<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1980/03/07/089.html Hemeroteca de ABC, páxina 89 (03/07/1980)]</ref> [[Ficheiro:William Bourne Inventions or devices 1578.jpg|miniatura|Submarino de William Bourne, en ''Inventions or devices'', 1578.]] Segundo as fontes de documentación, entre os anos [[1573]] e [[1580]] o matemático e xefe da Artillería Naval da raíña [[Isabel I de Inglaterra|Isabel de Inglaterra]], [[William Bourne]], describio un [[barco]] que podía ir por baixo da superficie do [[mar]] ata o fondo e saír da mesma maneira e facilidade coa que se mergullou, e que consistía nunha cuberta impermeabilizada con pel que se podía inflar e desinflar mediante un [[Gato (ferramenta)|gato]] para modificar o movemento e o descenso deste artefacto baixo da auga. O aire chegaba ao interior a través dun [[mastro]] baleiro que chegaba ata [[superficie]] e o movemento produciase cuns [[remo (obxecto)|remos]].<ref>{{Cita web|url=http://www.submarine-history.com/NOVAone.htm|título=SUBMARINE HISTORY TIMELINE - PART ONE: 1580-1869|data-acceso=19-01-2017|nome=Brayton (capt. ret. US Navy)|apelido=Harris|lingua=en|editor=Walter Boyne|data=1-8-2001|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150219064924/http://www.submarine-history.com/NOVAone.htm|dataarquivo=19-02-2015|urlmorta=yes}}</ref> O primeiro somerxible do que se ten información fidedigna da súa execución foi (un modelo baseado nos apuntamentos de Bourne) construído en 1620 por [[Cornelius Jacobszoon Drebbel]], un holandés ao servizo de [[Xacobe VI de Escocia e I de Inglaterra |Xaime I de Inglaterra]].<ref>{{Cita libro |apelido=Stewart |nome=Joseph |título=Exploring the History of Hyperbaric Chambers, Atmospheric Diving Suits and Manned Submersibles: The Scientists and Machinery |url= http://books.google.cat/books?id=wQnjd5FK_IoC&pg=PA31&dq=1620+Cornelius+Drebbel&hl=ca&sa=X&ei=2RwJULTSMoezhAeRvaX4CQ&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q=1620%20Cornelius%20Drebbel&f=false |lingua=en |editorial=Xlibris Corporation |data=2011 |páxinas=p.31 |isbn=1456857223 |data-acceso= 23 de xullo do 2020}}</ref> Estaba propulsado por medio de remos, mais a súa natureza exacta é obxecto de certa controversia, pois algúns afirman que era simplemente unha campá remolcada por unha barca. Dous tipos mellorados probáronse no [[río Támese]] entre 1620 e 1624. Porén, investigacións recentes manifestaron que o enxeñeiro español [[Jerónimo de Ayanz y Beaumont]] construíra un submarino en [[1600]]. Aínda que os primeiros vehículos somerxibles eran simples ferramentas para exploracións subacuáticas, aos inventores non lles custou moito advertir o seu potencial militar. As vantaxes estratéxicas dos submarinos expuxéronse polo bispo [[John Wilkins]] de [[Chester]] en 1648. Os primeiros estudos teóricos sobre a construción dun submarino remóntanse a 1680 , cando [[Giovanni Alfonso Borelli]] na súa obra ''De motu animalium'' ilustrou por primeira vez a posibilidade de construír un vehículo que puidese explorar os abismos mariños.<ref>{{cita libro | apelido = Miller | nome = David | apelido2 = Jordon | nome2= John | ano= 1987 | título= Sottomarini della guerra atomica | editor= Alberto Peruzzo}}</ref> === Os desenvolvemento ata os deseños modernos s. XVIII- XIX === [[Ficheiro:Turtle submarine 1776.jpg|miniatura|esquerda|Esquema do "''Turtle''", primeiro submarino militar que se construíu en 1776.]] Cara ao ano [[1775]] aproximadamente, o [[enxeñaría|enxeñeiro]] estadounidense, de [[Connecticut]], [[David Bushnell]] construíu un sumerxible, con capacidade para unha soa persoa, que tiña forma de dúas cunchas de [[tartaruga]] mariña pegadas pola parte de abaixo e que se bautizou co nome de "''[[Tartaruga (submarino)|Turtle]]''" (tartaruga). Este sumerxible estaba feito de [[madeira]] de [[carballo]] e foi o primeiro submarino verificado capaz de realizar operacións subacuáticas e con movemento independente e o primeiro en empregar [[hélice]]s para propulsarse. O "''Turtle''" tiña un só tripulante e movíase lentamente grazas á súa [[hélice]] de [[parafuso]] na parte dianteira que se accionaba manualmente. Contaba con dous tanques de lastre e bombas para encher e baleirar a auga do mar e deste xeito regular a profundidade a que navegar. O obxectivo militar do "''Turtle''" era atacar os barcos británicos fixando o casco destes unha gran carga de [[pólvora]] (similar a unha [[Mina (arma)|mina de mar]]). O invento construíuse e navegou correctamente (operado polo sarxento Ezra Lee, do exército continental) ata chegar ao seu obxectivo, pero non puido fixar a bomba o casco porque entón os barcos británicos levaban o casco recuberto de cobre, sendo pensada a mina para ser fixada en buques de madeira. Así pois, a acción fracasada do "''Turtle''" contra o "''HMS Eagle''" (buque insignia dos bloqueadores) en [[1776]], durante a [[Guerra de Independencia dos Estados Unidos de América|guerra da independencia estadounidense]], pode considerarse como a primeira acción dun submarino en combate.<ref>{{Cita libro |apelido=Rindskopf |nome=Mike H |título=Steel Boats, Iron Men: History of the U.S. Submarine Force |editor=Naval Submarine League (U.S.); Turner Publishing Company staff; Morris, Richard Knowles |lingua=en |editorial=Turner Publishing |ano=1997 |isbn=978-1-56311-081-8 |lugar=Paducah, KY |oclc=34352971 |páxinas=p.29}}</ref> [[Ficheiro:FultonNautilus.jpg|miniatura|O ''Nautilus'' (1800)]] Tras Bushnell veu [[Robert Fulton]], tamén estadounidense, o cal quería liberar a [[Francia]] do bloqueo que estaba a practicabar a frota británica sobre as costas francesas (era un gran partidario da [[Revolución Francesa]]). Para iso deseñou o Nautilus (''[[Nautilus (1800)|Nautile]]''), un submarino duns 6,5 metros de lonxitude con estrutura de [[ferro]] e recuberto de [[cobre]]. A propulsión era manual pero facilitada por un sistema de [[engrenaxe]]s desmultiplicadores que accionaban a hélice de catro pas, ademais contaba cunha [[Vela (tea)|vela]] para navegar na superficie. O mesmo tempo aplicaronse dúas novas innovacións tecnolóxicas máis: o uso dos [[temón]]s horizontais e verticais e o uso do [[aire comprimido]] durante a inmersión. Podían entrar só catro persoas e baixo a auga podíase estar unhas catro horas. Un ollo de boi de ferro e de [[cristal]] utilizábase de torreta de observación cando o submarino estaba sobre a superficie do mar. O ''Nautile'' construíuse en [[París]], xa que estaba destinado á sevir a frota francesa, pois [[Napoleón I de Francia|Napoleón Bonaparte]] investira 10.000 francos da época, pero non participou en ningunha acción bélica. Foi o segundo modelo construído, o ''Nautilus II'', o que efectuou misións militares. A súa viaxe comezou na baía de [[Brest, Bretaña|Brest]], dirixíndose á frota británica, a misión pero fracasou, xa que os ingleses facían patrullar barcas de remos permanentemente ao redor dos seus barcos evitando que o '' Nautilus'' puidésese achegarse o suficiente ás naves inimigas. A misión de enganchar os explosivos que levaba baixo algún barco británico fracasou e, a partir de aí, [[Francia]] considerou que o seu uso non era ético e perdeu o interese nestes submarinos primitivos. Fulton, ao ser rexeitado por Francia, pasouse o bando inimigo, o Reino Unido, no ano [[1805]]. Aínda que a súa demostración experimental foi un éxito, fixo estalar un barco onde un submarino pegara antes uns explosivos a través dun cable eléctrico, Gran Bretaña, que respondeu dunha forma similar a como o fixera Francia. <ref name="Burgess1"> {{cita libro |autor=[[Robert Forrest Burgess|Burgess, Robert Forrest]] |título= Ships Beneath the Sea |url= https://archive.org/details/shipsbeneathseaa00burg |ano=1975 |editorial=McGraw-Hill |isbn=978-0-07-008958-7 }}</ref>{{rp|1–8}} [[Ficheiro:Brandtaucher Dresden.jpg|miniatura|O ''Brandtaucher'' no museo de historia militar de [[Dresden]]]] En 1851 [[Wilhelm Bauer]], un cabo de artillaría bávaro, botou un submarino deseñado por el chamado ''Brandtaucher'' ("mergullador incendiario") na [[baía de Kiel]]. Este submarino foi construído por [[August Howaldt]] e estaba propulsado por dous mariñeiros que facían xirar unha gran roda de rodadura coas mans e cos pés para mover unha hélice. Afundiuse durante a presentación nun espectáculo publico, pero os tres tripulantes lograron escapar. O submarino foi rescatado en 1887 e exhíbese no museo de [[Dresden]].<ref>{{Cita publicación periódica |url= http://archive.rubicon-foundation.org/xmlui/bitstream/handle/123456789/6001/SPUMS_V29N2_5.pdf?sequence=1 |título= A short history of submarine escape: the development of an extreme air dive |lingua= en |formato= PDF |xornal= SPUMS |volume= 29 |número= 2 |data= xuño 1999 |data-acceso= 24 de xuño do 2020 |data-arquivo= 03 de abril de 2016 |url-arquivo= https://web.archive.org/web/20160403112937/http://archive.rubicon-foundation.org/xmlui/bitstream/handle/123456789/6001/SPUMS_V29N2_5.pdf?sequence=1 |url-morta= yes }}</ref> [[Ficheiro:Plano submarino.jpg|miniatura|Planos da patente do ''garcibuzo'', deseñado por [[Cosme García Sáez]]]] En 1860, o inventor español [[Cosme García Sáez]] patentou un submarino e realizou con éxito as probas oficiais segundo a acta oficial da Comandancia de Mariña no porto de [[Alacant]]. O enxeño podía acoller dúas persoas e permaneceu baixo a auga 45 minutos. O 16 de novembro de 1860 obtivo tamén, a patente en [[París]] co nome de Bateau Plongeur. Tras non atopar financiamento en España, e rexeitar o ofrecemento de [[Napoleón III de Francia|Napoleón III]], o somerxible foi afundido polo fillo do inventor en Alacant, tras informarlle a autoridade portuaria de que molestaba o tráfico mariño.<ref>Agustín Rodríguez, ''Cosme García: un genio olvidado'', Logroño, Instituto de Estudios Riojanos, 1996, Colección Logroño, 19, Prólogo de D. Carlos Navajas Zubeldía 134 págs. ISBN 84-89362-16-5. 2.ª ed. id. 2007, 199 págs., ISBN 978-84-96637-29-0</ref><ref>''Cosme García: vida y zozobras del precursor del submarino''. Documentos rne, 27/06/15</ref> [[Ficheiro:CSSHLHunleyrecovery.jpg|miniatura|Os restos do CSS ''Hunley'' recuperados en 2000.]] O submarino máis famoso do século XIX foi o, [[CSS Hunley]], barco da [[Estados Confederados de América|Confederación]] que o 17 de febreiro de [[1864]]<ref>{{cita web | url = http://www.numa.net/articles/navy_credits_clive_cussler.html | título = Navy Credits Clive Cussler with Locating Hunley | data-acceso = 16 marzo 2009 | lingua = en | editor = NUMA | data-arquivo = 31 de maio de 2009 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20090531204630/http://www.numa.net/articles/navy_credits_clive_cussler.html | url-morta = unfit }}</ref> afundio, cunha carga explosiva posta na proa o [[USS Housatonic (1861) |USS ''Housatonic'']], unha fragata da [[Unión (guerra de Secesión)|Unión]]<ref>{{cita web | url = http://www.numa.net/articles/hunley_in_historical_context.html | título = H. L. Hunley in Historical Context | data-acceso = 16 de marzo de 2009 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20090531204608/http://www.numa.net/articles/hunley_in_historical_context.html | data-arquivo = 31 de maio de 2009 | urlmorta = yes }}</ref>. O Hunley afundiuse á súa vez cos nove tripulantes cando regresaba á súa base de operacións.<ref>{{cita libro | apelido = Hutchinson | nome = Robert | ano= 2005 | lingua = en | título = Janes's: Submarines war beneath the waves | lugar = Londres | editor = HarperCollins | ISBN =978-0-00-716368-7}}</ref> A pesar do preocupante desenvolvemento (durante as probas de mergullo afundiu tres veces coa perda de 23 homes) e a falta de regreso da súa única misión operativa, a compañía Hunley demostrou a eficacia na guerra dos submarinos que desde ese momento entraron nos proxectos dos arsenais militares.<ref>{{cita libro | apelido =Miller | nome = David | ano= 1992 | lingua = de| título = Unterseeboote: Geschichte und tecnische entwicklung | lugar = Zürich | editor = Motorbuch-Verlag | ISBN=3-7276-7105-X }}</ref> Mesmo se a construción do ''Brandtaucher'' e o éxito de ''CSS Hunley'' demostraron a eficacia dos submarinos como arma, aínda quedaban moitos problemas por resolver. Ademais da falta dunha arma para empregar con eficacia (as cargas explosivas, colocadas ao final dunha barra como no caso de Hunley, eran extremadamente perigosas tamén para o submarino), o principal problema viña dado pola ausencia total dun motor. De feito, os rudimentarios ''CSS Hunley'' e os submarinos Bauer navegaron manualmente, limitando drasticamenta a autonomia e o alcance. === Submarinos de propulsión mecánica (finais do século XIX) === O 16 de abril de 1863 e botado o submarino francés ''Plongeur'' primeiro submarino no mundo en ser propulsado mediante un motor de enerxía mecánica que consístia nun motor de aire comprimido de 60 [[Quilovatio hora|kW]]. [[Ficheiro:Ictineo_II.jpg|miniatura|esquerda|Réplica do ''Ictíneo II'' no [[porto de Barcelona]].]] Botado no porto de [[Barcelona]] o 2 de outubro de 1864, o ''[[Ictíneo II]]'',<ref name=LV>{{Cita publicación periódica |url= http://hemeroteca-paginas.lavanguardia.es/LVE07/HEM/1890/09/28/LVG18900928-003.pdf |título= El Ictíneo ante la ciencia |xornal= La Vanguardia |data= 28 de setembro de 1890 |páxina=3 |lingua=es |data-acceso= 28 de xullodo 2020}}</ref> construído por [[Narcís Monturiol]], foi un deseño revolucionario, xa que incorporaba unha [[máquina de vapor]] para a súa propulsión e utilizaba como [[combustible]] unha mestura de [[peróxido de magnesio]], [[cinc]] e [[clorato de potasio]] (a reacción química dos cales proporcionaba osíxeno tanto para a combustión como para a tripulación). Tamén incorporaba uns compartimentos repartidos estratexicamente por toda a embarcación para facer de [[lastre]], de maneira que cando estes compartimentos estaban baleiros permitían á embarcación flotar na superficie do mar e cando estes estaban cheos permitían afundir a nave por baixo da superficie. Ademais, na nave había un sistema de escape que permitía soltar o lastre e saír á superficie en caso de [[emerxencia]]. Outro trazo destacable é a estrutura da nave que ten unha forma cilíndrica coa parte dianteira con forma de punta esférica e na cola están os temóns e a hélice. Na parte de arriba da nave atopamos o [[periscopio]]. Os submarinos actuais toman como referencia o deseño exterior do Ictíneo. Este deseño foi variando e desenvolvéndose segundo as necesidades de cada submarino como o [[Narwhal]] botado o [[9 de setembro]] de [[1967]], cuxo deseño era bastante similar ao do Ictíneo aínda que cunha forma moito máis alongada. O obxectivo inicial da construción do Ictíneo foi a extracción de elementos do fondo mariño, especialmente coral, con todo, tamén foi ofrecido o ministerio de defensa español, o cal despois dunhas satisfactorias probas en [[Cartaxena]] desistiu . En 1870, o escritor francés [[Jules Verne|Xulio Verne]] publicou o clásico de [[ciencia ficción]] ''[[Vinte mil leguas baixo dos mares]]'', que narraba as aventuras dun inventor inconformista no submarino ''[[Nautilus]]'', un submarino máis avanzado que todos os existentes na época. A historia inspirou aos inventores para construír submarinos máis avanzados. O primeiro submarino construído en serie, con todo, era de tracción humana. Foi o submarino do inventor polaco [[Stefan Drzewiecki]]: 50 unidades foron construídas en 1881 para o goberno ruso. O mesmo inventor construíu en 1884 un submarino impulsado por enerxía eléctrica. As discusións entre o reverendo inglés [[George Garrett]] e o experto industrial e comercial sueco [[ Thorsten Nordenfelt]] levaron a unha serie de submarinos impulsados a vapor. O primeiro foi o '' Nordenfelt I'' (1885), un buque de 56 toneladas e 19,5{{ esd}} m de longo parecido ao malogrado '' Resurgam'' de Garrett (1879), cun alcance de 240{{ esd}}km e armado cun único torpedo. Como o '' Resurgam'', funcionaba a vapor na superficie e apagaba o motor para mergullarse. Grecia, medorenta do regreso dos otománs, comprouno. Nordenfelt construíu entón o '' Nordenfelt II'', un submarino de 30{{ esd}} m de longo con dous tubos de torpedos, que vendeu á preocupada armada alemá. Os esforzos de Nordenfelt culminaron en 1887 co '' Nordenfelt IV'', con motores e torpedos xemelgos. Foi vendido aos rusos, pero resultou ser inestable, encallou e foi despezado [[Ficheiro:Peral1888.jpg|miniatura|O [[submarino Peral]], armado con torpedos en 1888. O casco pode verse actualmente en [[Cartaxena]] ([[Rexión de Murcia|Murcia]]).]] A partir da segunda metade do século XIX intensificáronse os intenso para obter ou crear unha nova forma de propulsión eficiente baixo a auga. O 8 de setembro de 1885 e botado no estaleiro do arseal de La Carraca, en [[San Fernando, Cádiz|San Fernando]] ([[Provincia de Cádiz|Cádiz]]) o submarino máis perfeccionado ata o momento, obra de [[Isaac Peral]]: fabricado en [[Casco (náutica)|casco]] de aceiro en forma de [[cigarro]], de 22 m. de [[eslora]] e 2,75 de [[Manga (náutica)|manga]], era propulsado por dous motores eléctricos de 30 [[Cabalo de vapor|CV]] cada un que estaban alimentados por unha [[Batería (electricidade)|batería]] de [[Acumulador eléctrico|acumuladores]]. Posuía varios dispositivos e sistemas para poder regular a profundidade da inmersión baixo a auga, a horizontalidade e o equilibrio unha vez mergullado. Con todo empezouse a ver que aquel submarino fora pensado para atacar ou defenderse. Levaba un tubo lanzatorpedos na [[proa]],<ref name="Pioneros">[https://armada.defensa.gob.es/ArmadaPortal/page/Portal/ArmadaEspannola/conocenosorganizacion/prefLang-es/03Flota--05Flotilla-Submarinos-FLOSUB--02historiapionerosflosub-es Pioneros de la Navegación Submarina]</ref> cun sistema de comportas iguais que os que se usan hoxe en día. Mesmo, para facilitar o lanzamento destes [[Torpedo (arma)|torpedos]] ideou un periscopio, feito de [[prisma]]s e [[Lente (óptica)|lentes]], onde se podían ver as imaxes da superficie. O submarino ''Peral'' podía navegar a uns oito [[Nó (náutica)|nós]] e tiña unha autonomía máxima de setecentos quilómetros. Pero o seu enxeño non prosperou e o goberno de entón informou que «este submarino tería moi pouca utilidade militar» {{Cómpre referencia|data = novembro de 2018}}. Máis adiante, Peral foi presionado para abandonar o exército. No entanto sen un [[Máquina de vapor|motor de vapor]] ou de [[Motor de combustión interna|combustión interna]], o submarino só podía facer viaxes curtos e, por tanto, só podía operar preto da costa. Con todo, o seu proxecto si foi admirado por outros países, xa que serviu de base para a maioría dos novos tipos de submarinos construídos despois.<ref>{{Cita novas|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2013/08/14/ciencia/1376474198.html|título=Isaac Peral, el genio frustrado|apelido=Sanmateo|nome=Javier|data=5 de setembro de 2013|xornal=El Mundo|data-acceso= 29 de xullo do 2020|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita libro|título=Silent Killers: Submarines and Underwater Warfare|apelido=Delgado|nome=James P.|apelido2=Cussler|nome2=Clive|editorial=Bloomsbury Publishing|ano=2011|isbn=978-1849088602|location=|páxinas=89}}</ref> O primeiro submarino que foi realmente autónomo foi o ''Gymnote'' (1886-1911), xa que conseguiu navegar correctamente por baixo da auga, totalmente mergullado e seguindo unha rota constante. Funcionaba sempre con propulsión eléctrica propulsado por un motor eléctrico de 51 [[Cabalo de vapor|CV]]. Os seus principais creadores foron os enxeñeiros franceses [[Henri Dupuy de Lôme|Dupuy de Lôme]], Gaston Ramazzotti e Gustave Zede.<ref name=ONI>[http://rbmn.free.fr/Krebs_Note_Gymnote_1979.html ''Gymnote'']; [[Oficina de Inteligencia Naval|ONI]] memorando 1901. Krebs at rbmn.free.fr</ref> [[Ficheiro:USS Plunger;0800206.jpg|miniatura|O ''USS Plunger'' ano 1902.]] Aínda que a propulsión eléctrica vai ser un éxito (Gymnote), o sistema dá caldeira non se abandonou ata ou cabo duns cuantos anos, xa que permitía asegurar unha navegación para superficie usando pouca enerxía. Máis tarde a invención do motor diésel vai supoñer o abandono definitivo da propulsión mediante vapor. Os inventores buscaban outras fontes de enerxía para os submarinos, como eran: o aire comprimido, o vapor e a enerxía eléctrica. O primeiro submarino práctico, e que se vai empezar a producir naqueles tempos cunha fonte de enerxía eficiente, vai ser creado o ano [[1898]] polo norteamericano [[John Philip Holland]], que vai utilizar un sistema de propulsión dual. Este estaba formado por un motor de gasolina (diésel de 50 [[Cabalo de vapor|CV]]) para moverse na superficie e dun motor eléctrico para facelo baixo a auga, esta nave chamouse ''USS Holland''. Unha das contribucións máis importantes que se fixeron no mundo do submarino para o seu desenvolvemento, vai facerla o enxeñeiro norteamericano [[Simon Lake]], destacando a superestrutura de inundación libre, deseñada por el no ano [[1898 ]]. En [[1906]] os alemáns empezaron a utilizar motores diésel nos seus submarinos. Así, poucos anos despois, inventaronse dous dos compoñentes dos submarinos máis importantes desde que o descubriron: a invención do [[Sonar]] e a do torpedo autopropulsado. A partir de aquí, ou submarino vaise converter nun elemento fundamental das forzas navais. === De finais do século XIX á primeira guerra mundial === [[Ficheiro:WW1 periscope.jpg|miniatura|Soldado mariñeiro usando un pericopio nun submarino]] O cambio de século supuxo unha época crucial no desenvolvemento dos submarinos, facendo o seu debut un número importante de tecnoloxías, e sendo construídos e adoptados amplamente por varios países. A propulsión diésel-eléctrica pasaría a ser o sistema de enerxía dominante e dispositivos tales como o [[periscopio]] serían normalizados. Efectuáronse un gran número de experimentos sobre tácticas e armas efectivas para os submarinos, o que culminaría co grande impacto que supuxeron na próxima [[primeira guerra mundial]]. En 1895, o inventor irlandés [[John Philip Holland]] deseñou un submarino que, por primeira vez, equipaba un [[motor de combustión interna]] en superficie e un motor eléctrico alimentado por baterías baixo a auga. En 1902, Holland recibiu a {{patente USPTO|708553}}. Algúns dos seus buques foron comprados polos Estados Unidos, o Reino Unido, a [[Armada Imperial Rusa]] e Xapón. A [[Armada Imperial Xaponesa]] comezou o seu servizo de submarinos con cinco ''Holland'' tipo VII comprados á [[Electric Boat Company]] en 1904. As cinco naves foron entregadas en seccións, chegando ao Xapón o 14 de xuño de 1904. Despois de re-armalos, os cinco '' Hollands'' estiveron listos para combater en agosto de 1905,<ref name="Jentschura p. 160">Jentschura p. 160</ref> pero a [[guerra ruso-xaponesa]] estaba preto do seu fin por esa data, e ningún submarino xaponés entraria en acción nesa guerra. [[Ficheiro:NarvalSubmarine.jpg|miniatura|O submarino francés de 1900 ''Narval'']] Encargado en xuño de 1900, o submarino a vapor e eléctrico ''Narval'', deseñado polo francés [[Maxime Laubeuf]] e polo enxeñeiro español [[Raymondo Lorenzo d'Equevilley Montjustin]], reintroducio o clásico deseño de [[dobre casco]], cun casco de presión dentro do casco exterior lixeiro. Este buque de 200&nbsp;[[tonelada|t]] tiña unha autonomía dunhas 100&nbsp;millas en superficie e unhas 10&nbsp;millas baixo a auga. O submarino francés de 1904 ''Aigrette'' (‘martinete’) mellorou o concepto ao usar un motor diésel para a navegación en superficie. Construíuse un gran número destes submarinos, con 74 terminados antes de 1914. === Submarinos na primeira guerra mundial === O desenvolvemento dos submarinos na última década levou a moitas [[Armada (mariña)|armadas]] a adquirilos, tanto é así que na [[primeira guerra mundial]] esta [[arma]] tivo un uso fundamental. Os submarinos desempeñaron un papel importante no intento de [[Alemaña]], e en menor medida tamén de [[Austria]], de remediar o bloqueo naval [[Aliados da primeira guerra mundial|aliado]] imposto pola supremacía naval de [[Gran Bretaña]] e [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], e finalmente foron unha causa determinante para o entrada dos Estados Unidos na guerra. Durante a primeira guerra mundial os estrategas militares deron verdadeira importancia ás batallas navais. Primeiro trataron con modelos que usaban [[Motor diésel|enerxía diésel]] e [[Enxeñería eléctrica|eléctrica]] pero requirían ser recargados con frecuencia e só alcanzaban unha velocidade máxima de 10&nbsp;[[Nó (náutica)|nós]] (18&nbsp;[[quilómetro por hora|km/h]]). [[Ficheiro:U9Submarine.jpg|miniatura|Submarino alemán [[SM U-9|''U9'']] (1910). Baixo o mando de [[ Otto Weddigen]], afundiu tres [[Cruceiro (buque de guerra)|cruceiro]]s británicos en poucos minutos en setembro de 1914.]] Ao estalar a gran guerra, Alemaña tiña dispoñibles vinte submarinos perfectamente equipados para o combate, aínda que estes incluían buques da clase ''[[SM U-19 (Alemaña)|U-19]]'' con motor diésel, que tiñan unha autonomia de 5000 millas a unha velocidade de 8 nós para permitirlles operar de maneira efectiva en toda a costa británica.<ref>Douglas Botting, pp. 18–19 "The U-Boats", {{ISBN|978-0-7054-0630-7}}</ref> En [[agosto]] de [[1914]], 10 dos 20 submarinos operativos [[U-Boot]] da frota alemá fixeron o seu primeiro cruceiro de guerra para localizar a frota británica. A capacidade dos ''U-Boot'' para servir como máquinas de guerra útiles residía en novas tácticas, no seu número e en tecnoloxías submarinas tales como o sistema de enerxía diésel-eléctrico que fora desenvolto en anos anteriores. Máis como barcos sumerxibles que como submarinos modernos, os ''U-Boot'' operaban primordialmente en superficie usando motores convencionais, usando as súas baterías para mergullarse ocasionalmente e realizar ataques. O seu casco tiña unha sección aproximadamente triangular, cunha [[Quilla (náutica)|quilla]] distintiva, para controlar a ondada, e unha proa distintiva. O [[5 de setembro]], o [[SM U-21|U-21]] afundio o cruceiro de exploración ''Pathfinder'', o primeiro buque afundido por un submarino en guerra desde a [[Guerra civil estadounidense|guerra de Secesión]]. Isto foi seguido polo afundimento doutros tres barcos de cruceiros británicos nun espazo de horas, o 22 de setembro, polo [[SM U-9|U-9]]. O [[20 de outubro]] o submarino U-17 detívose, buscou e afundiu o buque mercante británico ''Glitra'' en [[Stavenger]]. Este foi o primeiro afundimento dun barco mercante e marcou o inicio das incursións bélicas contra o [[comercio marítimo]]. En [[febreiro]] [[1915]], os alemáns proclamaron "[[zona de guerra]]" as augas circundantes de Gran Bretaña e [[Irlanda]], incluída a [[Canle do Norte]]. Canle de Irlanda, na que, segundo anunciaron, afundirían sen previo aviso todos os comerciantes británicos que atoparan. Dado que as medidas antisubmarinas defensivas e ofensivas eran entón indistinguibles, máis de 500.000 toneladas de buques mercantes pararon no fondo do mar nos primeiros catro meses despois do aviso, ata [[xuño]]. Durante o últimos seis meses de [[1915]] os alemáns destruíron ao redor de 1.000.000 Tm en barcos e nos primeiros catro meses de [[1916]], outras 700.000 Tm. Así mesmo nese périodo, os alemáns afundiron tres barcos de vapor de pasaxeiros, o [[RMS Lusitania]] (O [[7 de maio]] de [[1915]] con 1.198 mortos, 128 deles estadounidenses), o [[Arabio]] e o [[Sussex (barco)|Sussex]], nos que se perderon moitas vidas. Isto deu lugar a un longo intercambio de correspondencia diplomática entre Alemaña e Estados Unidos, como consecuencia do cal o [[Goberno alemán]] comprometeuse a suspender a actividade dos seus submarinos por un período de seis meses en todas as zonas menos na do [[mar Mediterráneo]]. En [[maio]] de [[1916]], os alemáns tiñan en servizo activo 58 submarinos, que aumentaron a 111 en [[febreiro]] de [[1917]] e 140 en outubro dese mesmo ano para descender a 121 en [[outubro]] de [[1918]]. En [[febreiro]] de [[1917]], os alemáns proclamaron unha nova «zona de guerra» e, sen excluír xa os neutrais, anunciaron que todas as embarcacións que se atopasen dentro da mesma serían afundidas sen previo aviso. Esta nova medida influíu decisivamente na entrada dos Estados Unidos na guerra o mes de [[abril]]. A crecente ameaza submarina induciu aos aliados para adoptar o sistema de [[convoi]]. Para contrarrestar as perdas intensificouse a construción de barcos e ideáronse dispositivos antisubmarinos. Os «barcos trampa», enmascarados de bastos barcos de carga ou de goletas de pesca, lograron afundir algúns submarinos que emerxían á superficie para cañonearlos a fin de non gastar a súa dotación de torpedos. Perfeccionáronse as cargas de profundidade, equipouse aos cazasubmarinos con aparellos de escoita, puxéronse [[mina mariña | minas]] e redes antisubmarinas; e adestrouse aos barcos acomboiados a navegar en formación de zigzag. A pesar de todas as medidas antisubmarinas, incluídos os pequenos [[dirixible]]s cazasubmarinos e os avións de exploración,<ref>{{Cita| En [[1916]], os pilotos de aviación Dimitrije Konjovic e Walter Železni ao servizo de [[Imperio Austrohúngaro|Austria-Hungría]], entrarón na historia como os primeiros pilotos que destruirón un submarino desde o aire, concretamente o submarino francés ''Foucault'' no [[mar Adriático]]. Cando viron que había sobreviventes tras o bombardeo, amerizarón o seus hidroavións e salvaronos. Por esta acción heroica, o goberno francés condecorou a Konjovic o 14 de febreiro de 1968 cun recoñecemento especial polo heroísmo, humanidade e compaixón nas batallas marítimas. Aínda hoxe hai un retrato de Konjovic salvando aos mariñeiros na sede oficial da [[armada francesa]].}}{{Cita web|url= https://ww2aircraft.net/forum/threads/the-first-submarine-sunk-by-aircraft-attack.1778/ |título= The First Submarine Sunk by Aircraft Attack}}</ref> a situación continuou sendo crítica ata o fin do ano 1918, cando os dispositivos antisubmarinos lograron eficacia e os alemáns víronse na imposibilidade de substituír as tripulacións especializadas. Quizais o factor decisivo na neutralización dos submarinos non foi outro, con todo, que o prodixioso programa aliado de construción naval, que proporcionaba máis tonelaxe do que podía afundir o inimigo. En [[febreiro]] de [[1917]], os [[U-Boot]] afundiron 536.000 Tm, en marzo 603.000 e en abril unha cifra récord (non superada durante a segunda guerra mundial) de 881.000 Tm: nese mes, sobre unha frota de 128 [[U-Boot]] dispoñibles, de feito atopábanse patrullando os mares, de media, cincuenta. Durante os catro anos e tres meses de guerra os submarinos afundiron 11.154.000 Tm en barcos, a metade dos cales corresponderon só ao ano 1917. En total durante a guerra os submarinos alemáns afundiron máis de 5.000 barcos aliados.<ref>Roger Chickering, Stig Förster, Bernd Greiner, German Historical Institute (Washington, D.C.) (2005). "''[http://books.google.cat/books?id=evVPoSwqrG4C&pg=PA73&dq&hl=ca#v=onepage&q=&f=false A world at total war: global conflict and the politics of destruction, 1937–1945]''". Cambridge University Press. p.73. {{ISBN|978-0-521-83432-2}}</ref> === Avances entre as guerras mundiais === [[Ficheiro:British Submarine HMS M2.jpg|miniatura| Un [[hidroavión]] engalando dende o [[submarino portaavións]] [[HMS M2|HMS ''M2'']].]] Varios deseños de submarinos novos foron desenvoltos nos anos entre as guerras mundiais. Entre os máis notorios estaban os [[submarino portaavións|submarinos portaavións]], equipados cun hangar impermeable e unha catapulta de vapor, que podía lanzar e recoller un ou máis pequenos [[hidroavión|hidroavións]]. O submarino e o seu avión podían así actuar como unha unidade de recoñecemento por diante da frota, un papel esencial nunha época na que o [[radar]] aínda non existía. O primeiro exemplo foi o {{HMS|M2}} británico, seguido do francés [[Surcouf (N N 3)|Surcouf]] e numerosos buques da [[Armada Imperial Xaponesa]]. O '' Surcouf'' de 1929 tamén foi deseñado como un «cruceiro subacuático», destinado a buscar e entrar en combate en superficie.<ref>{{Cita web|autor= Andrew Toppan |editor= World Aircraft Carriers List Photo Gallery|url= http://www.hazegray.org/navhist/carriers/odd/index2.htm |título= Aviation Oddities Part II: Submarines and Destroyers |lingua=en |data-acceso= 12 de agosto do 2020}}</ref> === Os submarinos na segunda guerra mundial === Durante a [[segunda guerra mundial]] os submarinos tiveron un papel moi destacado nas estratexias e tácticas de ambos os bandos. Para entender esta importancia hai que pensar que naquel tempo de guerra a miúdo só se podia prover por mar algunhas zonas (xa que os avións aínda non estaban suficientemente desenvolvidos nin eran suficientes), preparar e executar desembarques ou bombardear cidades ou posicións inimigas desde o mar. Por iso ter o control do mar foi unha garantía de éxito, xa que ao mesmo tempo que se impedía o funcionamento normal da [[loxística]] do inimigo, tamén se garantía a seguridade e bo funcionamento da propia. Nun inicio isto conseguíase cunha [[frota]] de superficie bastante potente, pero co tempo demostrouse que coa invención da aviación, esta mesma frota de superficie, é bastante vulnerable, e ademais sofre o risco de ser atacada por outra frota de superficie. Neste contexto entraron en xogo os submarinos, que ao poder ir por baixo da auga eran moi difíciles de detectar e por tanto poden operar sen moitas limitacións nin perigos, e en total secreto, atacando barcos desprotexidos, eludir controis, romper bloqueos ou transportar persoal ou información vital. Por tanto, pódese chegar a entender a importancia e relevancia que poden chegar a tomar os submarinos na estratexia e a clara vantaxe que posuía unha nación cunha frota importante e máis evolucionada de submarinos. Así os submarinos foron extremadamente efectivos ou determinantes á hora de equilibrar a balanza entre as [[potencias do Eixe]] e a coalición aliada durante o desenvolvemento da segunda guerra mundial. ==== A guerra submarina en Europa ==== {{Artigo principal|Batalla do Atlántico}} Tras a derrota da primeira guerra mundial Alemaña sufría unhas limitacións moi severas en canto ao desenvolvemento da armada alemá ou [[Kriegsmarine]] e cando [[Adolf Hitler|Hitler]] chegou ao poder en [[1933]] unha das súas medidas para incrementar o poder desta foi construír catorce submarinos (chamados [[U-Boot]]) e posteriormente comezáronse a construír cinco cruceiros pesados, dezaseis [[destrutor]] se vinte e oito submarinos para recuperar a frota. Tamén se deseñou o [[Plan Z]] que prevía equiparar a [[Kriegsmarine]] coa [[Royal Navy]] a moi longo prazo, que, entre outros obxectivos, prevíase a construción de 250 submarinos antes de [[1945]]. O plan Z nunca se chegou a realizar, xa que a guerra comezou no ano [[1939]] e todos os recursos destináronse á produción de submarinos. En realidade a escasa armada alemá non podía competir coa inmensa armada británica e apenas coa francesa, e a única vantaxe que dispoñían eran os submarinos. Con este obxectivo incrementouse moito a produción destes aparellos que podían poñer en perigo a poderosa frota mercante inglesa, como se produciu durante a [[primeira guerra mundial]]. Ao comezar a guerra os barcos de guerra alemáns supoñían unha décima parte dos da mariña inglesa. O perfil dos obxectivos dos submarinos alemáns eran [[barco]]s relativamente desprotexidos ou grupos destes, especialmente barcos mercantes. A modo de exemplo a primeira "vítima" dun ataque submarino na guerra foi, o [[3 de setembro]] de [[1939]], sufrido polo barco de pasaxeiros inglés [[S. S. Athenia|Athenia]] a mans do submarino [[U-30]] ([[U-boot tipo VII|tipo VIIa]]) no que morreron 1.400 pasaxeiros. Por outra banda o [[capitán]] do submarino [[U-47]] (do [[U-boot tipo VII|tipo VIIb]]) [[Günther Prien]] penetrou nas defensas do [[fondeadeiro]] [[Scapa flow]] (illas [[Orcadas]], [[Escocia]]) a noite do [[14 de outubro]] de [[1939]], afundindo o [[acoirazado]] [[HMS Royal Oak (08)|Royal Oak]] e o cruceiro [[Repulse]] e escapou, causando case mil mortos entre as dúas tripulacións e deixou atónitos aos ingleses, que recibiron un duro golpe.<ref>{{Cita web|url= http://www.u47.org/english/u47_sca.asp?page=3 |título= Scapa Flow: The Attack |editor= u47.org |lingua=en |data-acceso=13 de agosto do 2020}}</ref> Outros barcos seguiron o mesmo destino ao longo da guerra, o [[portaavións]] '' [[Corageous]] '' foi torpedeado por un submarino alemán e o acoirazado [[Queen Elizabeth]] foi afundido por un torpedo italiano e así ata preto de tres mil barcos aliados,<ref>{{cita libro |apelido= Crocker III|nome=H. W.|título=Don't Tread on Me|publisher=Crown Forum |ano=2006 |lugar=Nova York|páxina=[https://archive.org/details/donttreadonme40000croc/page/310 310] |isbn=978-1-4000-5363-6 |url= https://archive.org/details/donttreadonme40000croc/page/310 |lingua=en}}</ref> cunhas baixas estimadas de oitenta mil de mariñeiros durante a segunda guerra mundial. Ante a impunidade coa que se moveron os submarinos das forzas do eixe durante os primeiros meses de guerra as forzas aliadas adoptaron medidas para reducir o gran desgaste provocado pola [[U-Bootswaffe]] (sección submarina da [[Kriegsmarine]]). Unha destas medidas, de efecto probado durante a primeira guerra mundial, foi a orde de agrupar os barcos mercantes en convois, o que reducía o número de obxectivos, dificultaba a súa localización e permitía unha mellor defensa. Nun inicio estes convois adoitaban ir protexidos por tan só unha embarcación especialmente adaptada e armada que ofrecía unha protección deficiente, por iso máis tarde os convois foron escoltados por barcos de guerra. Foron especialmente efectivas a entrada en escena dos portaavións escolta nos convois, xa que obrigaban aos submarinos estar mergullados, co cal estes non podían seguir a marcha dos convois, xa que se se expoñían a avanzar pola superficie, que é o que facían a maior parte do tempo, podían ser localizados e abatidos desde as alturas. Doutra banda a tecnoloxía [[Sonar#ASDIC|ASDIC]], o actual [[sonar]] desenvolvido xa desde antes do enfrontamento bélico, e o radar cara ao final da guerra permitio que os [[Guerra antisubmarina|ASW]] (''Antisubmarine Warfare''), unidades antisubmarinos, fosen eficaces á hora de buscar submarinos por todo o Atlántico mediante unha serie de redadas sistemáticas e moi ben programadas. Cabe dicir que isto foi posible grazas á axuda dos [[Estados Unidos de América|EE. UU.]]. [[Ficheiro:HMS Ark Royal sinking.jpg|miniatura|O HMS ''Ark Royal'' escorado, afundíndose.]] Máis tarde, coa entrada de EE. UU. na segunda guerra mundial, os "[[Catalina (avión)|Catalina]]", que eran avións especialmente deseñados para detectar e destruír submarinos, acabaron coa estratexia alemá. Con estas medidas, o [[14 de setembro]] de [[1939]], os alemáns perderon por primeira vez un submarino, o [[U-39]] ([[U-boot tipo VII|tipo IX]]), que acababa de lanzar tres torpedos con [[espoleta|espoleta magnética]] contra o portaavións [[HMS Ark Royal (91)|Ark Royal]]<ref>{{Cita web|url= https://uboat.net/boats/u39.htm |título= List of all U-boats: U-39 |editor=uboat.net |data-acceso= 15 de agosto do 2020 |lingua=en}}</ref> e os seus 44 tripulantes foron capturados. Non foi un éxito da ASW británica, xa que foi o U-Boot (nome xenérico dos submarinos alemáns) quen atopou o grupo antisubmarino, e non viceversa. O día 20, por primeira vez dous destrutores deron caza e afundiron, grazas ao ASDIC, un submarino que afundira dous barcos ao leste de [[Escocia]]: era o [[U-27]] ([[U-boot tipo VII|tipo VIIa]]) e os 38 tripulantes foron capturados.<ref>{{Cita web|url= https://uboat.net/boats/u27.htm |título= List of all U-boats: U-27 |editor= uboat.net |data-acceso= 15 de agosto do 2020 |lingua=en}}</ref> Por outra banda, para contrarrestar estas medidas e tentar proseguir co ritmo de obxectivos de comezos da guerra os alemáns desenvolveron unha estratexia de caza de convois que lles deu bastante bos resultados. Este sistema chamábase "mandas de lobos" e consistía nun grupo de quince a vinte submarinos que rastrexaban por separado o océano, ou ben unha zona deste, en busca de convois. Entón, unha vez localizado o obxectivo, os submarinos, reuníanse ao redor do convoi e atacábana a continuación desde todas as direccións. A principal carencia para poder manter esta estratexia era a falta de submarinos, xa que para poder manter un certo número de mandas en actuación constante debían contar cos submarinos en activo, os que estaban en traxecto e os que estaban a facer reparacións ou repoñendo nos diferentes portos, polo que se acabou mantendo unha frota permanente dun mínimo de trescentos [[U-Boot]]. Outra estratexia foi a denominada "vaca leiteira", que mediante submarinos vellos ou de transporte provían os submarinos no mar permitindo que estes puidesen estar durante máis tempo en acción. De non ser así a invención tardía dun dispositivo chamado [[Snorkel]], que consistía nun ou dous tubos que chegaban á superficie desde o motor diésel que fornecía o aire necesario para que o submarino puidese navegar a profundidade de periscopio mediante os motores de explosión e recargar as baterías eléctricas<ref>{{Cita web|url=https://uboat.net/technical/schnorchel.htm |título= The Schnorchel |editor=uboat.net|lingua=en |data-acceso=17 de agosto do 2020 }}</ref> permitiu un leve repunte final no número de ataques. Esta frota púidose manter e ampliar grazas á extraordinaria rapidez de construción dos estaleiros alemáns, que a pesar de que construían submarinos de patrulla oceánica ([[U-boot tipo VII]]) e (tipo IX) en detrimento dos lixeiros puideron ampliar durante un longo período a frota á vez que substituían as perdas de material. Os estaleiros tamén deseñaron novas unidades entre elas o modelo XIII que, en caso de entrar en combate, poderían cambiar de novo o símbolo da batalla do Atlántico. Por outra banda, e á parte da mellor tecnoloxía e calidade dos U-Boot o que lles facía realmente letais era a tripulación dos submarinos alemáns, que instruídos na mellor escola de submarinismo do momento foron máis valiosos que os mesmos aparellos, xa que en contra da capacidade de construír novos artefactos da potentísima industria alemá terminaron sendo insubstituíbles cando o ritmo de perdas tivo o seu punto álxido. Só hai que ver que dos 40.000 oficiais e mariñeiros que participaron no bando alemán só sobreviveu unha cuarta parte, morrendo uns 30.000. Os tres campos principais de batalla submarina durante a [[segunda guerra mundial]] en [[Europa]] foron o [[océano Atlántico]], o [[mar do Norte]] e o [[mar Mediterráneo]] onde os submarinos alemáns afundiron 2.775 barcos mercantes aliados máis un número considerable de buques de guerra entre 1939 e 1945, ano en que terminaron as hostilidades submarinas apenas tres días antes do armisticio que daba final á segunda guerra mundial cun balance dunhas 3000 unidades aliadas afundidas por unha perda en submarinos de 781 unidades das 1.162 construídas polos estaleiros alemáns, o resto dos que quedarón ou ben foron entregados ou ben destruídos tras ser minados e afundidos deliberadamente polas súas tripulacións respectivas. [[Ficheiro:Uboatsafterthewar.jpg|miniatura|dereita|Submarinos alemáns amarrados no porto]] <center> {| class="wikitable" ! ! [[Primeira guerra mundial|Primeira]]<br />[[Primeira guerra mundial|guerra mundial]] ! [[Segunda guerra mundial|Segunda]]<br />[[Segunda guerra mundial|guerra mundial]] |----- | '''Número de submarinos activos''' | align=center|128 | align=center|300 |-bgcolor="#EFEFEF" | '''Toneladas de barcos afundidos''' | align=center|11.154.000 | align=center|14.923.052 |----- | '''Submarinos perdidos''' | align=center|100 | align=center|781 |}</center> '''''Balance dos submarinos alemáns durante as dúas guerras mundiais''''' Con estes datos na man pódese ver que en realidade os submarinos alemáns da [[primeira guerra mundial]] demostraron un rendemento por submarino moitísimo máis elevado que os da [[segunda guerra mundial]], aínda que o resultado final sexa lixeiramente favorable á alza os da segunda guerra mundial. Lonxe de ser a falta de desenvolvemento dos submarinos un problema foi unha "bendición" para os alemáns que ao ser rapidamente desenvoltos non atoparon resistencia por parte dos outros submarinos menos efectivos. Outra vantaxe foi a baixa [[Eficacia|eficiencia]] dos sistemas antisubmarinos, xa que nunca ata entón se necesitaran e por tanto eran moi primitivos. ==== A batalla do Pacífico ==== {{Artigo principal|Guerra do Pacífico (1937-1945)}} [[Ficheiro:Kaiten_Type_1_on_display_at_the_Yūshūkan_in_October_2008.JPG|miniatura|Submarino kamikaze xapònés coñecidos como ''[[kaiten]]'']] A batalla submarina do Pacífico seguiu o exemplo da batalla submarina do Atlántico, aínda que cunha intensidade e destrución menores. Polo lado do Xapón construíronse tanto submarinos xigantescos, como os da clase STO* que eran os submarinos máis grandes ata entón, como minisubmarino tripulados por tan só dúas ou tres persoas. Aínda que o Xapón posuía unha frota submarina bastante completa á hora da verdade esta foi utilizada maioritariamente para o transporte de subministracións vitais para as remotas posicións xaponesas por todo o Pacífico e os afundimentos importantes de submarinos xaponeses foron escasos. Por outra banda os minisubmarino foron utilizados cunha efectividade moi mediocre, xa que, aínda que afundiron algún mercante, non supuxeron un gran perigo para a frota norteamericana. Os seus principais defectos eran unha escasa autonomía e pouco armamento. Por outra banda, e cando a vitoria norteamericana xa estaba próxima, os submarinos kamikazes, coñecidos como ''[[kaiten]]'', conseguiron afundir algúns barcos de envergadura. [[Ficheiro:USS Wahoo (SS-238) off the Mare Island Naval Shipyard, California (USA), on 14 July 1943 (19-N-48937).jpg|miniatura|O USS Wahoo no ano 1943, un submarino americano da clase "Gato" que actuou no pacífico durante a 2ª guerra mundial.]] O verdadeiro potencial dos submarinos foi aproveitado polo exército estadounidense, que seguindo o exemplo dos [[U-Boot]] alemáns serviron para atacar a frota mercante nipoa, e así a frota de submarinos estadounidenses afundiu, só durante o mes de outubro de 1944, unha vixésima parte da frota mercante xaponesa, a cal ao final do conflito en 1945 quedou relegada a unha quinta parte do que fora. Esta derrota foi causada pola conxunción de varios factores; a escasa tonelaxe, ou número de barcos, a incapacidade de substituír as unidades perdidas, a descoordinación dos convois, na práctica inexistentes e a gran eficacia dos submarinos estadounidenses. Todo isto provocou un colapso total na loxística marítima nipoa. O caso do Xapón proba ata que punto, os ataques submarinos, podían ser efectivos para estrangular as comunicacións transatlánticas, xa que neste caso si que levaron o colapso a potentísima industria xaponesa. Este colapso comportou que os recursos recentemente adquiridos polos éxitos militares xaponeses non se puidesen transportar á metrópole e que unha vez acabada a 2ª guerra mundial houbese preto de catro millóns de militares nipóns que polo feito de non ser transportados quedaran illados por mar sen enfrontarse ao inimigo. A frota de submarinos estadounidense tamén tivo un papel moi destacado na anulación da frota xaponesa cando varios submarinos participaron no afundimento do acoirazado Yamato e dalgúns dos portaavións xaponeses, verdadeiras espiñas dorsais de dita frota. Como se pode observar na batalla do Atlántico a guerra submarina queda case como unha exclusiva da armada alemá, xa que a pesar de non ser o único bando en utilizar sumerxibles si foi o máis claro expoñente. Do mesmo xeito neste feito hai unha das claves que permitiron que Alemaña chegase a dominar toda Europa e case someter Gran Bretaña, aínda que non evitou a ruína final do estado alemán, pero quizais a pospuxo. Por outra banda, e confirmando as palabras anteriores está o desenvolvemento da batalla do Pacífico, onde, os submarinos acabaron sendo claves para a vitoria do que os usou da forma máis eficiente. === Submarinos militares modernos === Despois da experiencia da segunda guerra mundial viuse que se necesitaban submarinos deseñados para atacar sempre en inmersión e ter as máximas prestacións posibles (autonomía, velocidade, propulsión silenciosa, etc.). Parte destes problemas solucionáronse coa propulsión nuclear así como co uso de novos materiais e tecnoloxías. Por outra banda co desenvolvemento do [[arma nuclear|armamento nuclear]] e os [[mísil de cruceiro|mísiles de cruceiro]] os submarinos converteronse en plataformas de armamento capaces de causar unha gran destrución terra dentro, supoñendo un factor clave na proxección de poder e de disuasión durante a [[guerra fría]] [[Ficheiro:SS-571-Nautilus-trials.gif |miniatura| O [[USS Nautilus (SSN-571)|USS Nautilus]] (1955), primeiro submarino nuclear, 1955.]] Durante a década de 1950 a [[enerxía nuclear]] substituíu parcialmente a típica propulsión diésel-eléctrica dos submarinos. Os submarinos tamén estaban equipados con equipos de [[electrólise]] para xerar osíxeno a partir da auga de mar. Estas innovacións permitironlle aumentar a capacidade para se mergullar de xeito amplo, pasando dunhas horas a semanas a incluso meses. Un caso emblemático é o do [[USS Nautilus]], o primeiro submarino de enerxía nuclear que marcou a transición das naves lentas submariñas aos buques capaces de manter unha velocidade de 20-25 nós (37-46&nbsp;km/h) baixo a auga, que cruzou o [[océano Ártico]] por debaixo do casquete polar e chegou ao [[Polo Norte]] en 1958.<ref>{{Cita web |url=http://www.ussnautilus.org/history.html |título=History of USS Nautilus SSN571 |data-acceso=23 de outubro de 2020 |data-arquivo=20 de xaneiro de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090120165930/http://www.ussnautilus.org/history.html |url-morta=yes }}</ref> Este submarino foi proxectado grazas aos traballos do físico [[Philip Abelson]] e deseñado por [[John Burnham]], foi construído pola [[General Dynamics Electric Boat]] nos seus estaleiros de [[Groton, Connecticut]]. O ''Nautilus'' dispuña dun reactor naval S2W, un reactor de auga a presión construído pola [[Westinghouse Electric|Westinghouse Electric Corporation]]. En 1960 o [[USS Triton]] superou esta fazaña facendo a primeira viaxe de mergullo ao redor do mundo.<ref>{{Cita web|autor=Tony Long|url=http://www.wired.com/science/discoveries/news/2007/05/dayintech_0510|título=May 10, 1960: USS Triton Completes First Submerged Circumnavigation|lingua=en|editor=Wired.com|data=|data-acceso=23 de outubro do 2020|url-arquivo=https://archive.today/20130105101725/http://www.wired.com/science/discoveries/news/2007/05/dayintech_0510|data-arquivo=05 de xaneiro de 2013|url-morta=non}}</ref> A maioría dos submarinos dos Estados Unidos de América e da Unión Soviética construídos durante a guerra fría foron impulsados ​​por reactores nucleares, converténdose as disposicións e a moral da tripulación (debido a limitación de espazo) as principais limitacións do tempo de inmersión. O fin da guerra fría e a disolución da URSS e o [[Pacto de Varsovia]] provocaron unha paulatina contracción do gasto militar e unha importante redución dos arsenais estratéxicos, factores que tamén afectaron os submarinos. Os elevados custos de desenvolvemento e xestión empuxaron aos Estados Unidos e Rusia a reducir o número de unidades en servizo, eliminando as máis antigas e ás veces cancelando a finalización de submarinos (especialmente SSN e SSBN) aínda en construción.<ref>World Defence Almanac Ed. 2006, fontes de "Estados Unidos de America" e "Rusia"</ref> Con todo, desde hai algúns anos Rusia deu un novo impulso ao desenvolvemento e construción de submarinos. En 2007, botouse o primeiro exemplo dunha nova clase de SSBN, a clase Borei, cuxo casco botouse en 1996.<ref>{{Cita web| url=http://www.military-today.com/navy/borei_class.htm| título=Borei Class|data=| editor=military-today.com| data-acceso=23 d3 outubro do 2020}}</ref>. Doutra banda os Estados Unidos preferiu actualizar os SSBN da clase Ohio e os SSN da clase Los Angeles. Un primeiro programa para substituír a Los Ángeles iniciouse co [[Seawolf Class (submarino)|Seawolf]] en 1989, pero detívose despois de que só se construíran tres unidades. == Tripulación == [[Ficheiro:E class submarine interior IWM Q 18650.jpg|miniatura|O interior dun submarino británico da [[clase E]]. Un oficial supervisa as operacións de mergullo, c. 1914–1918.]] Un submarino nuclear típico ten unha tripulación dunha 120 persoas, mentres que os buques non nucleares teñen menos da metade. As condicións dentro dun submarino poden ser difíciles debido a que os membros da tripulación teñen que traballar illados durante longos períodos de tempo, sen contacto coas súas familias. Os submarinos adoitan manter o [[silencio de radio]] para evitar seren detectados. Operar un submarino é perigoso, incluso en tempos de paz, e moitos buques afundíronse por accidentes. === Mulleres a bordo === [[Ficheiro:US Navy 100603-N-0000X-053 Midshipmen learn to pilot the submarine by training in the duties of the helm and planesman while underway aboard the Ohio-class ballistic-missile submarine USS West Virginia (SSBN 736).jpg|miniatura|[[Gardamariña]]s aprendendo a pilotar o [[USS West Virginia (SSBN-736)|USS West Virginia]].]] A maioría das armadas prohibiron ás mulleres servir en submarinos, mesmo despois de que se lles permitira servir en buques de guerra de superficie. As razóns dadas comunmente para excluír ás mulleres son a falta de privacidade e as «liteiras quentes», unha práctica común nos submarinos, onde tres mariñeiros comparten dúas liteiras por quendas para aforrar espazo. A [[Mariña Real de Noruega]] converteuse na primeira mariña en permitir mulleres nas súas tripulacións de submarinos en 1985. A [[Real Armada de Dinamarca|Mariña Real danesa]] permitiu submarinistas femininas en 1988.<ref name="fesub">{{cita web|url=http://www.nato.int/docu/review/2001/0102-09.htm|título=NATO Review – Vol.49 – No 2 – Summer 2001: Women in uniform|editorial=Nato.int|data=31 de agosto de 2001|data-acceso=9 de novembro do 2020|data-arquivo=08 de febreiro de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160208185604/http://www.nato.int/docu/review/2001/0102-09.htm|url-morta=yes}}</ref> Outros seguiron o exemplo, incluíndo a [[Armada de Suecia|Mariña sueca]] (1989),<ref name="swedfem">{{cita web|url=http://www.rekryc.mil.se/article.php?id=11756|título=Historik|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070927045646/http://www.rekryc.mil.se/article.php?id=11756|data-arquivo=27 de setembro de 2007|lingua=sueco|data-acceso=9 de novembro do 2020|url-morta=yes}}</ref><!-- podería ser anterior, pero non antes de Noruega; esta cifra é para as forzas armadas no seu conxunto --> a [[Royal Australian Navy]] (1998), a [[Armada española]] (1999),<ref>{{Cita publicación periódica|apelido1=Virseda |nome1=María del Carmen |título=La Mujer En Las Fuerzas Armadas |lingua=es|xornal=Temas Profesionales |data=2014 |url=http://www.armada.mde.es/archivo/rgm/2014/11/cap06.pdf}}</ref><ref>{{Cita web | url=https://www.boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-A-1999-11194 | título=BOE.es – Documento BOE-A-1999-11194}}</ref> a [[Deutsche Marine]] (2001) e a [[Royal Canadian Navy]] (2002). En 1995 [[Solveig Krey]] da Armada Real Norueguesa converteuse na primeira muller do mundo en ser designada capitá do submarino militar [[Kobben-class submarine|HNoMS ''Kobben'']].<ref>{{cita web|url=http://www.mil.no/felles/fms/utdanning/start/jenter/historikk/|título=Forsvarsnett: Historikk|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060209224033/http://www.mil.no/felles/fms/utdanning/start/jenter/historikk/|data-arquivo=09 de febreiro de 2006|language=Norwegian|data-acceso=27 de xuño de 2017|url-morta=yes}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20060209224033/http://www.mil.no/felles/fms/utdanning/start/jenter/historikk/ Jentene kom gradvis inn] {{no}}</ref> Seguírona otras nas armadas de [[Australia]], [[Canadá]] e [[España]].<ref>[http://www.nato.int/docu/review/2001/0102-09.htm NATO Review - ''Women in uniform''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160208185604/http://www.nato.int/docu/review/2001/0102-09.htm |date=08 de febreiro de 2016 }} {{en}}</ref> O 8 de decembro de 2011, o [[Secretario de Estado de Defensa|Secretario de Defensa]] británico [[Philip Hammond]] anunciou que a prohibición do [[Reino Unido]] sobre as mulleres en submarinos levantaríase no 2013,<ref name="Guardian women">{{cita novas|apelido=Nick|nome=Hopkins|título=Royal Navy will allow women to serve on submarines|url=https://www.theguardian.com/uk/2011/dec/08/royal-navy-women-submarines|xornal=The Guardian|data=8 de decembro de 2011|data-acceso=1 April 2012|lugar =Londres}}</ref> En maio de 2014, tres mulleres convertéronse nas primeiras submarinas da [[Royal Navy]].<ref>{{cita novas|título=Royal Navy gets first female submariners|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-27278588|data-acceso=9 de novembro do 2020|xornal=BBC|data=5 de maio de 2014}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |url=https://www.elsnorkel.com/2014/05/primeras-mujeres-en-submarinos.html |título=Primeras Mujeres en Submarinos Británicos |data= 9 de maio de 2014 |lingua=es |data-acceso=9 de novembro do 2020}}</ref> Anteriormente, temíase que as mulleres correran máis risco de acumular dióxido de carbono no submarino. Pero un estudo non mostrou ningunha razón médica para excluír ás mulleres, aínda que as mulleres embarazadas seguirían sendo excluídas.<ref name ="Guardian women"/> Perigos semellantes para a muller embarazada e o seu feto impediron ás mulleres o servizo en submarinos de Suecia en 1983, cando todas as outras prazas quedaron dispoñibles na Mariña sueca. Hoxe en día, ás mulleres embarazadas aínda non se lles permite servir nos submarinos en Suecia. Non obstante, os responsables políticos pensaron que era discriminatorio cunha prohibición xeral e esixiron que as mulleres sexan xulgadas por méritos individuais e que a súa idoneidade fose avaliada e comparada con outras candidatas. Ademais, observaron que é improbable que unha muller que cumpra esas demandas tan elevadas quede embarazada.<ref name="swedfem"/> O exército estadounidense, que permite ás mulleres servir en case calquera buque da súa frota, só permite a súa presenza en submarinos militares en escasas excepcións, argumentando que as condicións de semisegregación que aplica ao persoal feminino nos buques suporía un custo duns 300&nbsp;000 dólares por camastro.<ref>{{Cita novas |autor=Steven Lee Myers |data=15 de novembro de 1999 |url=https://www.nytimes.com/1999/11/15/us/new-debate-on-submarine-duty-for-women.html |xornal =The New York Times |título= New Debate on Submarine Duty for Women |data-acceso=9 de novembro do 2020}}</ref> Desde 1993 as mulleres serviron en buques de superficie da Mariña estadounidense e desde 2011-2012 comezaron a servir en submarinos por primeira vez. Ata o de agora, a Mariña só permitía tres excepcións á presenza de mulleres a bordo dos submarinos militares: técnicas civís femininas durante uns días como máximo, mulleres [[gardamariña]]s que pasaban unha noite durante o adestramento de verán para o [[Corpo de adestramento de oficiais de reserva|ROTC]] da Mariña e da [[Academia Naval de los Estados Unidos|Academia Naval]], e membros dependentes da familia en cruceiros dun día.<ref>{{Cita web |url=http://www.chinfo.navy.mil/navpalib/ships/submarines/centennial/faqs.html |título=question #10 |data-acceso=09 de novembro de 2020 |data-arquivo=27 de setembro de 2006 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060927230332/http://www.chinfo.navy.mil/navpalib/ships/submarines/centennial/faqs.html |url-morta=yes }}</ref> En 2009, altos funcionarios, incluído o entón secretario da Mariña [[Ray Mabus]] , o xefe do Estado Maior Conxunto, o almirante [[Michael Abrandan]], e o xefe de operacións navais, o almirante [[Gary Roughead]], inician o proceso de atopar unha maneira de implementar mulleres nos submarinos.<ref name="Women should serve">{{cita novas|xornal=Navy Times|título=SecNav, CNO: Women should serve on subs|autor1=William H. McMichael |autor2=Andrew Scutro |data=27 de setembro 2009 |url= http://www.navytimes.com/news/2009/09/navy_roughead_subs_092409w/}}</ref> A Mariña dos EE.UU. rescindiu a súa política de "ningunha muller en submarinos" no 2010.<ref name="women-on-virginia">{{cita novas|url=http://news.usni.org/2013/10/15/navy-names-first-two-attack-boats-female-crew|título=Navy Names First Two Attack Boats to Have Female Crew|editorial=USNI News|data=15 de outubro de 2013|data-acceso= 10 de novembro do 2020}}</ref> Tanto a armada dos Estados Unidos como a británica operan submarinos de propulsión nuclear que se despregan por períodos de seis meses ou máis. Outras armadas que permiten ás mulleres servir en submarinos operan submarinos de propulsión convencional, que se despregan por períodos moito máis curtos, normalmente só por uns poucos meses.<ref>{{cita web|título=Commander of the Submarine Fleet|url=http://www.csp.navy.mil/ |data-acceso=10 de novembro do 2020}}</ref> Antes do cambio dos Estados Unidos, ningunha nación que empregaba submarinos nucleares permitía ás mulleres servir a bordo.<ref>{{cita novas |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/09/25/AR2009092503385.html?hpid=moreheadlines|título=Navy Seeks to Allow Women to Serve on Submarines|xornal=The Washington Post|nome=Ann|apelido=Scott Tyson|data=26 de setembro de 2009|dataacceso=10 de novembro do 2020}}</ref> En 2011, a primeira clase de mulleres oficiais de submarinos graduouse do curso básico de oficiais de submarinos da Escola Naval de Submarinos (SOBC) na [[Base Naval de Submarinos de New London]].<ref>{{cita web|autor=Enter your Company or Top-Level Office |url= https://portal.ct.gov/OMA/In-the-News/2011-News/Female-Sub-School-Grads-Say-They-Fit-Right-In|título=OMA: Female Sub School Grads Say They Fit Right In|editorial=Ct.gov|data=19 de xullo de 2011|data-acceso= 10 de novembro do 2020}}</ref> Ademais, oficiais de subministración de rango máis alto e experimentadas na especialidade de guerra de superficie tamén asistiron a SOBC, procedendo á frota de submarinos de mísiles balísticos (SSBN) e mísiles guiados (SSGN) xunto coas novas oficiais de liña submarina feminina a partir de finais de 2011.<ref>{{cita novas |autor= |url=https://www.bbc.com/news/uk-16088431 |título=Women to be allowed to serve on Royal Navy submarines |editorial=BBC|data-acceso=10 de novembro do 2020 |lingua=en |data=8 de decembro do 2011}}</ref> A finais de 2011, varias mulleres foron asignadas o submarino de mísiles balísticos da clase "Ohio" [[USS Wyoming (SSBN-742)|Wyoming]].<ref>{{cita web|url=http://www.military.com/daily-news/2014/12/12/report-12-sailors-implicated-in-submarine-shower-scandal.html?comp=7000023435630&rank=4|título=Report: 12 Sailors Implicated in Submarine Shower Scandal |editor=Military.com |data-acceso=1o de novembro do 2020}}</ref> O 15 de outubro de 2013, a Mariña dos EE.UU. anunciou que dous dos submarinos de ataque máis pequenos da clase ''Virginia'', o {{USS|Virginia|SSN-774|6}} e o {{USS|Minnesota|SSN-783|6}}, terían tripulantes femininos en xaneiro do 2015.<ref name="women-on-virginia"/> [[Ficheiro:Submarine Escape Suit (at Visakha Museum).jpg|miniatura|Un traxe de escape submarino]] En 2020, a academia nacional de submarinos navais do Xapón aceptou a súa primeira candidata.<ref>{{Cita web|apelido=Staff|data= 22 de xaneiro do 2020|título=First woman enters Japan's submarine academy after end of restrictions |url= https://www.japantimes.co.jp/news/2020/01/22/national/first-woman-enters-japans-submarine-academy/ |data-acceso=10 de novembro do 2020|páxina-web=The Japan Times|lingua=en-US}}</ref> ===Abandono do buque=== Os principais operadores de submarinos consideraron a posibilidade de que un buque quede varado no fondo do mar, coa tripulación atrapada dentro do casco, e desenvolveron técnicas e sistemas de evacuación. Estes inclúen tanto os utilizados de forma autónoma pola tripulación, como o rescate con minisubmarinos especiais, como o DSRV americano ou o MSM italiano, capaces de atracar o submarino danado, incluso a unha profundidade considerable, para rescatar aos sobreviventes.<ref>{{Cita web|url=http://jmvh.org/article/submarine-escape-and-rescue-a-brief-history-2/|título=Submarine escape and rescue: a brief history|data-acceso=11 de novembro do 2020 |nome=Nick|apelido=Stewwart |lingua=en|editor=Journal of Military and Veterans' Health|data=1-11-2008}}</ref> En caso de emerxencia, os submarinos poden transmitir unha sinal a outros buques.{{cómpre referencia}} A tripulación pode usar o [[equipo de inmersión de escape submarino]] para abandonar o submarino.<ref name=NSMRL1205>{{cita publicación periódica|autor1=Frank, SJ |autor2=Curley, MD |autor3=Ryder, SJ |título=A Biomedical Review Of The US Navy Submarine Escape System: 1997|xornal=Naval Submarine Medical Research Laboratory Technical Report|volume=NSMRL-1205|ano=1997|url=https://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a350679.pdf|data-acceso=10 de novembro do 2020 |lingua=en |formato=PDF}}</ref> A tripulación pode evitar lesións pulmonares por sobreexpansión do aire nos pulmóns debido ao cambio de presión coñecido como [[Barotrauma#Barotrauma pulmonar|barotrauma pulmonar]] exhalando durante o ascenso.<ref name="pmid10642066">{{cita publicación periódica|autores=Benton PJ, Francis TJ, Pethybridge RJ |título=Spirometric indices and the risk of pulmonary barotrauma in submarine escape training|xornal=Undersea and Hyperbaric Medicine Journal|volume=26|issue=4|páxinas=213–7 |ano=1999 |pmid=10642066 |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10642066/|data-acceso=11 de novembro do 2020}}</ref> Despois da fuxida dun submarino a presión,{{cómpre referencia}} a tripulación corre o risco de desenvolver unha [[Síndrome de descompresión|enfermidade por descompresión]].<ref name=Weathersby1999>{{cita publicación periódica|autor1=Weathersby, PK |autor2=Survanshi, SS |autor3=Parker, EC |autor4=Temple, DJ |autor5=Toner, CB|título=Escape from a disabled submarine: Decompression sickness risk estimation.|xornal=US Naval Medical Research Center Technical Report|volume=NMRC 1999-04 |ano=1999 |url= https://www.researchgate.net/publication/12629132_Escape_from_a_disabled_submarine_Decompression_sickness_risk_estimation|data-acceso=11 de novembro do 2020 |lingua=en}}</ref> Un medio de escape alternativo é mediante un [[vehículo de rescate de mergullo profundo]] que pode atracar no submarino con problemas.<ref name=NSMRL1021>{{cita publicación periódica|autor=Eckenhoff, RG|título=Pressurized Submarine Rescue|xornal=Naval Submarine Medical Research Laboratory Technical Report|volume=NSMRL-1021 |ano=1984 |url=https://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a143348.pdf |data-acceso=11 de novembro do 2020|lingua= en}}</ref> == Sistema de soporte vital == Coa chamada [[Reactor nuclear|propulsión nuclear]], os submarinos poden permanecer mergullados durante meses seguidos, a diferenza dos submarinos diésel, que teñen que emerxer periodicamente ou empregar o ''[[snorkel]]'' para poder recargar as baterías. A maior parte dos submarinos militares modernos poden xerar [[osíxeno]] para a tripulación mediante a [[electrólise]] da auga. O equipo de control de atmosfera inclúe un filtro de [[Dióxido de carbono|CO<sub>2</sub>]], que usa un [[catalizador]] para eliminar este gas do aire e mesturalo cos desperdicios bombeados fóra. Tamén se emprega un dispositivo que utiliza un catalizador para converter o [[monóxido de carbono]] en CO<sub>2</sub> (eliminado polo anterior filtro) e mestura o [[hidróxeno]] producido polas baterías eléctricas do buque con osíxeno do aire para producir auga. Un sistema de monitoraxe de atmosfera analiza o aire de diferentes zonas do buque para controlar os niveis de [[nitróxeno]], osíxeno, hidróxeno, refrixerantes [[Diclorodifluorometano|R12]] e [[Diclorotetrafluoroetano|R114]], dióxido de carbono, monóxido de carbono e outros compoñentes. Os gases velenosos elimínanse e vólvese a engadir osíxeno procedente dun depósito situado nun tanque de lastre principal. Algúns submarinos máis pesados teñen dúas estacións de purga de osíxeno (a proa e a popa). O nivel de osíxeno do aire mantense ás veces nunha porcentaxe máis baixa que a concentración atmosférica normal para reducir o perigo de incendio. A auga doce prodúcese ben por [[evaporación]] ou por [[osmose inversa]]. Úsase para as duchas, os vertedoiros, cociñar e limpar. A auga mariña úsase para os [[retrete|inodoros]], almacenándose a «auga negra» resultante nun tanque sanitario ata que se expulsa fóra usando aire a presión ou se bombea ao exterior usando unha bomba sanitaria especial. O método para limpar os sanitarios de a bordo é difícil de operar, e o submarino alemán de [[Tipo VII|tipo '' VIIC'']] U-1206 afundiuse con baixas por un erro cos inodoros. A auga das duchas e dos vertedoiros almacénase separada en tanques de «auga gris», que se bombean fóra usando unha bomba de drenaxe. Nos grandes submarinos modernos o lixo adoita eliminarse usando un tubo chamado Unidade de Eliminación de Lixo (''Trash Disposal Unit'' ou TDU), onde se compacta dentro dun bidón de aceiro [[galvanizado]]. Cando este bidón énchese, déixase caer ao fondo do océano con axuda de lastres de ferro. == Usos == === Militar === Antes e durante a [[segunda guerra mundial]], o rol principal do submarino era a guerra contra unidades de superficie. Os submarinos podían atacar tanto en superficie como mergullados, utilizando [[Torpedo (arma)|torpedos]] ou (en superficie) pezas de artillería en cuberta. Foron particularmente efectivos no afundimento do tráfico transatlántico aliado durante ambas as guerras mundiais, así como na disrupción das rutas de abastecemento xaponesas e operacións navais no Pacífico durante a segunda guerra mundial. [[Ficheiro:Allveelaev Lembit 2012.jpg|miniatura|O [[EML Lembit]] no [[Museo Marítimo de Estonia]]. O ''Lembit'' é o único submarino minador da súa serie que queda no mundo.<ref>{{cite news|title=World's oldest submerged submarine reaches land|author=Mattias,L.|url=http://ireport.cnn.com/docs/DOC-615075|work=CNN|date=30 May 2011|accessdate=29 January 2013|data-arquivo=04 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160304054336/http://ireport.cnn.com/docs/DOC-615075|url-morta=yes}}</ref>]] Os submarinos [[Mina mariña|minadores]] foron desenvoltos a principios do século XX. Esta capacidade utilizouse nas dúas guerras mundiais. Así mesmo tamén se usaron para inserir e extraer axentes encubertos en forzas militares, recolección de información e rescate de aviadores durante ataques a illas, previa información aos aviadores de lugares seguros para facer amaraxes onde poder ser rescatados polos submarinos e podían transportar carga a través de augas hostís así como prover doutros submarinos. Os submarinos normalmente podían localizar e atacar outros submarinos só se estaban na superficie, aínda que o HMS "Venturer" conseguiu afundir o U-864 cunha descarga de 4 torpedos mentres ambos estaban mergullados. Os británicos desenvolveron un submarino antisubmarino durante a primeira guerra mundial, a [[clase R]]. Despois da segunda guerra mundial, co desenvolvemento do torpedo guiado, mellores sistemas de sonar e propulsión nuclear, os submarinos foron capaces de cazarse mutuamente. [[Ficheiro:Schallschatten U-Boot-ca.svg|miniatura|esquerda|Sombras acústicas dos submarinos]] O desenvolvemento do [[SLBM|mísil balístico de lanzamento submarino]] e do [[mísil de cruceiro]] deu os submarinos unha habilidade substancial e de longo alcance para atacar tanto obxectivos en terra como no mar, cunha variedade de armas que van desde de [[Bomba de acio|bombas de acio]] ata [[Arma nuclear|cabezas nucleares]]. A principal defensa dun submarino recae na súa habilidade para permanecer escondido nas profundidades do océano. Os primeiros submarinos podían ser detectados polo ruído que facían. A auga é un condutor excelente do son (moito mellor que o aire), e os submarinos poden detectar e seguir as unidades de superficie, comparativamente máis ruidosas, desde longas distancias. Os submarinos modernos son construídos con énfases no sixilo. Deseños avanzados de propulsores, illamento extensivo redutor de son e maquinaria especial axudan un submarino para permanecer tan silencioso como o son de ambiente do océano, facéndoo difícil de detectar. Requírese tecnoloxía especializada para atopar e atacar submarinos modernos. O [[sonar]] activo utiliza o reflexo do son emitido desde o dispositivo de procura para detectar submarinos. Empregouse desde a segunda guerra mundial para barcos, submarinos e aeronaves (vía boias lanzadas por avións ou sondas de "cata" desde helicópteros), pero supón a desvantaxe de dar a propia posición do emisor e é susceptible as contra-medidas. Un submarino militar confinado é unha auténtica ameaza, e debido ao seu sixilo, pode forzar unha frota inimiga a investir recursos peiteando grandes áreas de océano e protexendo barcos contra posibles ataques. Esta vantaxe foi vivamente demostrada na [[guerra das Malvinas]] en 1982, cando o submarino nuclear británico "HMS Conqueror" afundiu o cruceiro arxentino "ARA General Belgrano". Tras o afundimento o Exército Arxentino recoñeceu que non tiñan ningunha defensa efectiva contra un ataque submarino, e a frota de superficie arxentina tivo que retirarse a porto durante a queda da guerra, a pesar de que un submarino arxentino permaneceu no mar . === Civil === [[Ficheiro:NR-1 986.jpg|miniatura|Submarino NR-1 en 1986 con propulsión núclear dedicado a investigación naval]] Aínda que a maioría dos submarinos do mundo son militares, algúns son civís. Teñen varios usos, incluíndo inspeccións de plataformas, turistico, exploración, busca de petróleo e gas, así como revisións de gasodutos, investigación naval, arqueoloxía submarina e salvamento no mar. O primeiro submarino turístico botouse en 1985 e en 1997 xa funcionaban 45 en todo o mundo.<ref>{{Cita libro|nome=David Bruce|apelido= Weaver|ano=2001 | título=The Encyclopedia of Ecotourism|url=https://archive.org/details/encyclopediaecot00weav|editorial= CABI.|páxina=[https://archive.org/details/encyclopediaecot00weav/page/n289 276]|isbn=978-0-85199-368-3}}</ref> Estes son submarinos cunha profundidade de inmersión límite de 120-150 m (400-500 pés) e son operados en diversas áreas de recreo tropicais ou noutras zonas con augas claras e boa visibilidade, habitualmente en fondos de entre 30-37 m (100-120 pés), cunha capacidade de 50 a 100 pasaxeiros. O seu deseño deriva do dos submarinos para investigación, contando con grandes [[ollo de boi|ollos de boi]] para que os pasaxeiros gocen das vistas e situando sistemas mecánicos importantes fora do casco para aforrar espazo interior, a pesar do cal ste adoita ser escaso. Na súa maioría funcionan con baterías eléctricas e son moi lentos Nunha operación típica (por exemplo, os submarinos Atlantis), un barco de superficie leva aos pasaxeiros ata unha área de operacións de altura, onde os pasaxeiros son transbordados ao submarino. Entón, o submarino visita puntos de interese mergullados, normalmente arrecifes tanto naturais como artificiais. Para emerxer con seguridade sen risco de colisión, a posición do submarino márcase cunha emisión de aire e o movemento cara á superficie é coordinado por un observador nunha embarcación de apoio. ==== Submarinos usados ​​con fins científicos ==== [[Ficheiro:Bathyscaphe Trieste.jpg|miniatura|Batiscafo Trieste]] O número de submarinos utilizados con fins científicos é moito máis modesto. A importancia do submarino como instrumento para a exploración dos abismos non alcanzou o seu punto álxido ata mediados dos anos cincuenta do século pasado, cando o progreso tecnolóxico e o uso de materiais avanzados permitiron a construción de submarinos capaces de alcanzar profundidades moi grandes. Grande fama tivo o [[batiscafo]] [[Batiscafo Trieste|Trieste]], que en 1960 alcanzou unha profundidade de máis de 10&nbsp;000 metros con [[Auguste Piccard]] e [[Donald Walsh]] a bordo.<ref>{{Cita web |url=http://www.ocean.udel.edu/extreme2004/geology/trieste.html |título=To the Depths in ''Trieste'' |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080208104443/http://www.ocean.udel.edu/extreme2004/geology/trieste.html |data-arquivo=08 de febreiro de 2008 |editor=University of Delaware College of Marine Studies |data-acceso=25 de outubro do 2020 |lingua=en |url-morta=yes }}</ref>. Non menos famoso foi o batiscafo francés [[FNRS-2]] , que durante un tempo competiu co Trieste pola conquista do abismo, aínda que nunca se mergullou a profundidades superiores aos 4.000 metros. A pesar destas actuacións excepcionais, o desenvolvemento dun novo batiscafo foi bastante limitado e co avance da técnica preferiuse confiar a exploración do abismo a vehículos robóticos ou submarinos guiados a distancia. Entre os submarinos utilizados con fins científicos, tamén destacan algunhas unidades da clase XXI alemá, que foron convertidas en submarinos de investigación despois da guerra. Destas unidades, a máis coñecida foi a que levaba o nome de Willhelm Bauer, a única da súa clase que permaneceu en Alemaña despois da guerra, utilizada pola mariña alemá con fins de investigación. Igualmente famoso foi o diminuto submarino de propulsión nuclear NR-1 da US-Navy,<ref>{{Cita web| url=http://www.nationmaster.com/encyclopedia/Naval-Submarine-Base-New-London | título= Naval-Submarine-Base-New-London| data=10 de abril de 2009| editor= nationmaster.com| data-acceso= 26 de outubro do 2020| url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110514100624/http://www.nationmaster.com/encyclopedia/Naval-Submarine-Base-New-London| data-arquivo=14 maio 2011}}</ref>, o único da súa clase, que se utilizou ata 2008 con fins de investigación científica, militar e civil.<ref>{{Cita web| url= http://www.fas.org/programs/ssp/man/uswpns/navy/intel/nr1.html| título=NR-1| data=| editor=FAS.org| data-acceso= 26 de outubro do 2020| url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090513013355/http://www.fas.org/programs/ssp/man/uswpns/navy/intel/nr1.html| data-arquivo=13 de maio de 2009}}</ref> Incluso Rusia emprega barcos con fins militares e científicos, así como para operacións especiais e intelixencia.<ref>A referencia é aos barcos das clases [[Uniforme|Clase uniforme]], [[Clase Paltus|Paltus]], [[Clase Raios X|Raios X]] e [[Losharik]], así como a varios SSBN desarmados e utilizados de diversas formas.</ref> Entre estes, o máis avanzado é o [[Losharik]]: capaz de alcanzar unha profundidade de 6.000 metros, pode realizar investigacións científicas e recuperar tripulacións doutros submarinos avariados, ademais de ser utilizado para operacións especiais.<ref>{{Cita web| url=http://www.globalsecurity.org/military/world/russia/210.htm|lingua=en |título=Project 10831 / 01210 Losharik |editor=security.org|data-acceso= 26 de outubro do 2020}}</ref> == Inmersión e navegación == [[Ficheiro:U-BootTauchenStatisch-ca.svg|miniatura|Esta gráfica móstranos o sistema de inmersión e emersión.]] [[Ficheiro:Kiosk Casabianca.jpg|miniatura|[[Torreta|Vela]] do submarino nuclear francés ''Casabianca''; advírtanse os [[plano de inmersión|planos de inmersión]], os [[mastro]]s [[Camuflaxe militar|camuflados]], o [[periscopio]], os mastros de guerra electrónica e a porta.]] [[Ficheiro:Submersible diving operations.svg|miniatura|Operación de mergullo dun submarino <li>'''A''': submarino na superficie;</li> <li>'''B''': manobra de inmersión;</li> <li>'''C''': submarino no mergullo;</li> <li>'''1''': temóns horizontais de popa;</li> <li>'''2a''': tanque de nivelación de popa;</li> <li>'''2b''': tanque de compensación de popa;</li> <li>'''3a''': tanque de emerxencia;</li> <li>'''3b''': tanque de compensación do centro;</li> <li>'''3c''': tanque de inmersión rapida;</li> <li>'''4''': tanque de lastre principal;</li> <li>'''5a''': tanque de compensación de proa;</li> <li>'''5b''': tanque de nivelación de proa;</li> <li>'''6''': temóns horizontais de proa;</li> <li>'''7''': tanque de flotabilidade de proa.</li>]] Todos os barcos, así como os submarinos en superficie, están en situación de [[flotación]] positiva, pesando menos que o volume equivalente de auga desprazada (de acordo co [[principio de Arquímedes]]). Para mergullarse dun modo puramente hidrostático, (sen axuda mecánica), un buque debe gañar flotación neutral (peso igual a empuxe), ben incrementando o seu propio peso ou diminuíndo o desprazamento de auga (volume). Para controlar o seu peso, os submarinos están equipados con depósitos de [[lastre]], que se poden encher con auga tomada do exterior ou con aire a presión. Para mergullarse ou emerxer, os submarinos usan os depósitos de [[proa]] e [[popa]], chamados depósitos principais, que se abren e énchense completamente de auga para mergullarse ou se enchen de aire a presión para emerxer. Durante a inmersión, os depósitos principais adoitan permanecer asolagados, o que simplifica o seu deseño, polo que en moitos submarinos estes depósitos son simplemente unha sección do espazo entre os cascos. Para un control manual máis rápido e preciso da profundidade, os submarinos dispoñen duns depósitos máis pequenos para o control de profundidade, capaces de soportar presións máis altas. A cantidade de auga nestes depósitos pódese controlar, tanto para responder a cambios nas condicións exteriores, como para cambiar a profundidade de inmersión. Devanditos depósitos poden situarse preto do [[centro de gravidade]] do submarino, ou distribuírse polo buque para evitar que afecten á [[escora]]. En inmersión, a presión da auga sobre o casco do submarino pode alcanzar os 3&nbsp;[[Pascal (unidade)|MPa]] (uns 300&nbsp;metros de profundidade) nos submarinos de aceiro e ata os 10&nbsp;MPa (1000&nbsp;m) nos de [[titanio]], como o [[K-278 Komsomolets|Komsomolets]],<ref name="Montgomery">George Montgomery: [https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/95unclass/Montgomery.html ''The Komsomolets Disaster.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201107234050/https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/95unclass/Montgomery.html |date=07 de novembro de 2020 }} 1994, publicado pola [[Central Intelligence Agency|CIA]] Informe 14 de abril de 2007.</ref> permanecendo constante a presión interior. Esta diferenza provoca a compresión do casco, o que diminúe o desprazamento. A densidade da auga tamén se incrementa, pois a [[salinidade]] e a presión son maiores, pero isto non compensa a compresión do casco, así que a flotabilidade diminúe coa profundidade. Un submarino mergullado está en [[Equilibrio mecánico|equilibrio inestable]], tendo tendencia a caer cara ao fondo ou flotar cara á superficie. Manter unha profundidade fixa esixe a operación continua dos tanques de control de profundidade. Para manter a escora desexada, os submarinos usan tanques de escora especializados a proa e a popa. As bombas trasladan auga entre eles, cambiando a distribución do peso e creando así un [[Momento angular|momento]] que xira o buque cara arriba ou cara abaixo. Un sistema parecido úsase ás veces para manter a estabilidade. O efecto hidrostático dos tanques de lastre variable non é a única forma de controlar o submarino baixo a auga. A manobra hidrodinámica lógrase mediante varias superficies, que poden ser xiradas para crear as correspondentes forzas hidrodinámicas cando o submarino desprázase á suficiente velocidade. Os planos de popa, situados preto do propulsor e orientados polo xeral horizontalmente, serven para o control da inclinación lonxitudinal do submarino, e son de uso común, a diferenza doutras superficies de control das que poden carecer algúns submarinos. Os planos de inclinación na torreta e os de popa no corpo principal, ambos tamén horizontais, sitúanse máis preto do centro de gravidade e son utilizados para controlar a profundidade con menos efecto sobre a inclinación. Cando un submarino realiza unha emersión de emerxencia, usa simultaneamente todos os métodos de control de profundidade e de escora para propulsar ao buque cara arriba. Dita emersión é moi rápida, polo que o submarino pode mesmo saltar parcialmente fora da auga. Os submarinos modernos teñen un [[Sistema de navegación inercial|sistema de guía inercial]] para navegar baixa a auga, pero o erro de [[Deriva (náutica)|deriva]] acumúlase inevitablemente co tempo. Para contrarrestalo, usan periodicamente o [[Sistema de posicionamento global|GPS]] para obter unha posición exacta. O [[periscopio]] (un tubo retráctil con [[Prisma (óptica)|prismas]] que permite ver sobre a superficie sen emerxer) só se usa ocasionalmente, debido a que o seu rango de visibilidade é curto. Os submarinos modernos teñen «mastros optrónicos» en lugar de periscopios de tubo ópticos que penetran no casco. Estes mastros teñen que seguir subíndose á superficie, pero empregan sensores electrónicos para a luz visible e a infravermella, [[telémetro láser]] e dispositivos de vixilancia electromagnética. == Aspectos técnicos == === O casco === [[Ficheiro:U995 2004 1.jpg|miniatura|esquerda|[[U-Boot Tipo VII]] da segunda guerra mundial, teñase en conta os tanques laterais que sobresaen do casco]] Os cascos dos primeiros submarinos estaban compostos principalmente por táboas de madeira adecuadamente fixadas entre si coa axuda de [[cravo]]s, [[Parafuso#Parafusos_para_madeira|parafusos]] ou alternativamente simplemente fixadas con algúns fíos. Non poucas veces os primeiros submarinos rudimentarios estaban compostos polo casco de dous barcos pechados un sobre o outro coma unha nogueira. Para garantir a impermeabilidade do vehículo utilizouse [[pez|brea]], que grazas ás súas propiedades hidrófugas, ademais de actuar como adhesivo, podería impermeabilizar o interior dos cascos. Tamén podia facerse unha maior impermeabilización co uso de [[coiro]]s como forros do casco, aínda que obviamente esta solución fose particularmente custosa. É evidente que as profundidades de inmersión que se podían alcanzar con solucións técnicas deste tipo eran moi modestas, da orde duns metros. Con todo, ata o século XIX a técnica non permitiria equipar estes medios primitivos dunha [[hélice]] nin ningunha propulsión e, de feito, era necesario que fosen guiados por un ou máis operadores que estaban nun barco ou nunha plataforma, flotando. Só co desenvolvemento tecnolóxico a partir das primeiras décadas do século XIX parecía posible construír vehículos equipados cun casco suficientemente avanzado que tamén puidesen albergar unha hélice no exterior. Estes barcos estaban equipados con cascos de madeira reforzados con aceiro. ==== O uso de metal para os cascos ==== [[Ficheiro:SRH025-p40.jpg|miniatura|Submarino de [[U-Boot Tipo XXI|Tipo XXI]] da segunda guerra mundial: detalles do casco]] Un maior progreso tecnolóxico fixo posible a fins do século XIX fabricar os primeiros cascos completamente en [[aceiro]]. Por tanto, inmediatamente pareceu conveniente trasladar os tanques que actuaban como lastre fora do casco para aumentar o espazo no interior do submarino. Para mellorar a gobernabilidade e seguridade destes submarinos na navegación de superficie decidiuse dispoñer os tanques ao redor do casco co fin de crear un dobre casco, aínda que cabe destacar que unha vez mergullados, xa que a presión nos tanques era a igual que no exterior do casco, estes barcos eran equivalentes aos submarinos equipados cun casco monocasco. Outro problema para manter a flotabilidade neutra xurdiu do consumo constante de combustible durante a navegación na superficie ou a profundidade do periscopio cando se usa o snorkel. Para superar este inconveniente, decidiuse aproveitar a [[densidade]] do [[gasóleo|diésel]] lixeiramente máis baixa en comparación coa [[auga]] e as propiedades [[Polaridade química|repelentes á auga]] do combustible, aplicando aos tanques (tamén chamado ''bunker'') dous buracos na parte inferior. Esta disposición permitiu que a auga asolague o tanque a medida que se consumía o combustible e equilibraba, aproximadamente, a posición do submarino. Con todo, esta solución foi rapidamente abandonada en canto púidose regular con maior precisión a cantidade de auga dentro dos tanques que actuaban como lastre, xa que a pesar de que o sistema era efectivo aínda existía unha leve perda de combustible debido á mestura do combustible coa auga que tiña lugar entre as superficies de contacto dos dous fluídos. ==== Doble casco ==== [[Ficheiro:USS Greeneville (SSN 772) - dry dock Pearl Harbor (1).jpg|miniatura|O US Navy Los Angeles -clase USS Greeneville en dique seco, mostrando o casco en forma de [[cilindro]]]] Todos os submarinos e sumerxibles modernos pequenos, así como os máis antigos, teñen un único casco. Os submarinos grandes adoitan ter un casco adicional externo, ou partes deste. Este casco externo, que en realidade constitúe a forma do submarino, denomínase casco exterior ou [[casco lixeiro]], pois non ten que soportar ningunha diferenza de presión. Dentro do casco exterior hai un casco máis forte ou [[casco de presión]], que soporta a diferenza entre a presión do mar e a atmosférica normal do interior. A pesar de que a primeira vez en aplicarse foi no ''[[Ictíneo I]]'', de Monturiol, foi ignorado durante moito tempo. Logo, na época da primeira guerra mundial, advertiuse que a forma óptima para soportar a presión entraba en conflito coa forma óptima para navegar e minimizar a resistencia da auga, complicando as dificultades de fabricación aínda máis o problema. Este foi resolvido ben adoptando unha forma de compromiso, ben usando dous cascos con formas diferentes: un interno para soportar a presión e outro externo coa forma óptima para navegar. Ata finais da segunda guerra mundial, a maioría dos submarinos tiñan unha cuberta parcial adicional na súa parte superior, a proa e a popa, feita de metal delgado, que se asolagaba durante a inmersión. Alemaña foi máis lonxe co [[submarinos do tipo XXI|tipo ''XXI'']], o predecesor dos submarinos modernos, encerrando completamente o casco de presión dentro do lixeiro, optimizando, con todo, este para a navegación submarina a diferenza dos deseños anteriores que estaban optimizados para operacións de superficie. Tras a segunda guerra mundial, as estratexias dividíronse. A [[Unión Soviética]] cambiou os seus deseños, baseándoos nos últimos desenvolvementos alemáns. Todos os submarinos pesados soviéticos e rusos posteriores á segunda guerra mundial construíronse cunha estrutura de [[dobre casco]]. Os submarinos estadounidenses e da maioría dos demais países occidentais conservaron a súa estrutura de casco simple. Seguían tendo seccións de casco lixeiro na proa e a popa, que albergaban tanques de lastre principais e proporcionaban unha forma hidrodinámicamente óptima, pero a sección principal do casco cilíndrico tiña unha soa capa de chapa. Aínda que xa non son necesarios pola diferenza de formas, o deseño de dobre casco segue tendo certo número de vantaxes. Os reforzos anulares e lonxitudinais sitúanse entre os dous [[Casco (náutica)|cascos]], e o lixeiro tamén pode ser usado para montar nel o equipamento que non necesite unha presión constante para funcionar, mentres que encostalo directamente ao casco de presión podería provocar unha fatiga local perigosa. Estas medidas aforran moito espazo dentro do casco de presión, que é moito máis pesado e require moito máis tempo de fabricación que o lixeiro. No caso de que o submarino resulte danado, o casco de presión pode absorber a maioría dos danos, o que non compromete a integridade do buque, sempre que o casco forte permaneza intacto. O casco lixeiro tamén pode ser illado acusticamente do casco de presión, reducindo significativamente o ruído do equipamento interno, mellorando a capacidade de camuflaxe ou permitindo o uso dunha disposición interna e unha montaxe do equipamento máis simples. A maior desvantaxe da estrutura de dobre casco é a cantidade significativamente maior de traballo manual necesario para construíla. A [[Unión Soviética]] desenvolvera a tecnoloxía de soldadura antes e tiña unha forza de traballo cualificada e barata dispoñible, pero o alto custo do traballo manual nos [[Estados Unidos]] facía preferible o menos caro deseño de casco simple. Outra razón para a construción de submarinos de dobre casco por parte da Unión Soviética era a operación baixo o [[océano Ártico]], onde os submarinos tiñan que romper unha capa de groso xeo ao emerxer para disparar os mísiles, o que sempre podía danar o casco. Con todo, o deseño de dobre casco está a ser actualmente considerado para futuros submarinos tamén nos Estados Unidos, de forma que se incremente a capacidade de carga e camuflaxe e a autonomía.<ref>[https://web.archive.org/web/20060210061328/http://www.nationaldefensemagazine.org/issues/2000/May/Virginia-Class.htm ''National Defence Magazine''] (inglés)</ref> === Casco de presión === O casco de presión adoita construírse con aceiro groso de alta resistencia cunha estrutura complexa e alta reserva de resistencia, e divídese en [[tabique]]s estancos en varios [[compartimento]]s. Existen tamén exemplos de submarinos con máis de dous cascos, como son os da [[Clase Typhoon|clase ''Typhoon'']], que contan con dous cascos de presión principais e outros tres máis pequenos para a sala de control, torpedos e mecanismo de goberno, situándose o sistema de lanzamento de mísiles entre os dous cascos principais. A profundidade de inmersión máxima non pode incrementarse facilmente. Limitarse a incrementar o grosor do casco provoca un aumento do peso e require a redución do peso do equipo de a bordo. Isto pode facerse nos sumerxibles civís de investigación pero non nos submarinos militares, de forma que a profundidade de inmersión máxima estivo sempre limitada pola tecnoloxía dispoñible. Os cascos dos submarinos da [[primeira guerra mundial]] foron construídos con [[aceiro ó carbono]], e non podian mergullarse por baixo de 100{{esd}}m. Durante a [[segunda guerra mundial]] introduciuse o [[aceiro aleado]] de alta resistencia, permitindo profundidades de ata 200{{esd}}m. O aceiro aleado de alta resistencia segue sendo o principal material dos submarinos actuais, cun límite de profundidade de 250-400{{esd}}m, que non pode excederse nos submarinos militares sen sacrificar outras características. Para superar este límite construíronse algúns submarinos con cascos de [[titanio]]. Este metal é case tan forte como o aceiro, máis lixeiro e non magnético, o que é importante para a camuflaxe. Os [[Unión Soviética|soviéticos]] foron partidarios dos submarinos de titanio, para os que desenvolveron aliaxes de alta resistencia e construíron unha industria para producir titanio a custos alcanzables, chegando a ter varios tipos de submarinos de titanio. As aliaxes de titanio permiten un gran incremento na profundidade de inmersión máxima, pero tamén é necesario redeseñar outros sistemas, polo que a profundidade probada foi limitada a 1000&nbsp;m para o [[K-278 Komsomolets]], o submarino militar con maior profundidade de inmersión. Un submarino de [[Clase Alfa|clase ''Alfa'']] pode operar con éxito a 1300&nbsp;m de profundidade,<ref>[http://www.fas.org/man/dod-101/sys/ship/deep.htm Federation of American Scientists] (inglés).</ref> aínda que a operación continua a tales profundidades supoñería unha fatiga excesiva para moitos sistemas do submarino. Á parte dos seus beneficios, os altos custos da construción con titanio levaron a un abandono dos submarinos fabricados con este metal ao final da [[guerra fría]]. Os submarinos civís de inmersión profunda utilizaron cascos de presión [[Polimetilmetacrilato|acrílicos]] grosos. O [[batiscafo]], ou vehículo de inmersión profunda (DSV en inglés), que logrou máis profundidade ata a data é o ''[[Batiscafo Trieste|Trieste]]''. O 5 de outubro de 1959, o ''Trieste'' partiu de San Diego rumbo a [[Guam]] a bordo do mercante ''Santa María'' para participar no Proxecto ''Nekton'', unhas series de inmersións moi profundas na [[Foxa das Marianas|Fosa das Marianas]]. O 23 de xaneiro de 1960, o Trieste alcanzou o fondo do océano no ''Abismo de Challenger'' (a parte máis profunda do sur da Fosa das Marianas), tripulado por [[Jacques Piccard]] (fillo de [[Auguste Piccard|Auguste]]) e o tenente [[Don Walsh]] (US Navy).<ref>{{Cita web|url = http://geology.com/records/bathyscaphe-trieste.shtml|título=First Trip to the Deepest Part of the Ocean |data-acceso = 23-01-2015|lingua = en |editor = geology.com}}</ref> Esta foi a primeira vez que unha nave, tripulada ou non tripulada, alcanzara o punto máis profundo dos océanos da Terra. Os sistemas de a bordo indicaron unha profundidade de 11.521 metros (37.799 pés), aínda que foi posteriormente corrixida a 10.916 metros (35.814 pés) e medicións máis precisas feitas en 1995 atoparon que o ''Abismo de Challenger'' lixeiramente menos profunda, a 10.911 metros (35.797 pés).<ref>{{cita web |url=http://www.ceoe.udel.edu/extreme2004/geology/trieste.html |título=To the Depths in Trieste |editorial=University of Delaware |editor=College of Marine Studies |url-arquivo= https://web.archive.org/web/20100327193301/http://www.ceoe.udel.edu/extreme2004/geology/trieste.html |data-arquivo=2010-03-27 |lingua=en |data-acceso= 29 de outubro do 2020 }}</ref> A tarefa de construír un [[Casco (náutica)|casco]] de presión é moi complexa, pois debe poder soportar unha forza de varios millóns de toneladas. Cando o casco é perfectamente redondo na súa sección transversal, a presión distribúese uniformemente, o que só provoca a compresión do casco. Se a forma non é perfecta, o casco se curva, sufrindo varios puntos unha presión altísima. As inevitables desviacións menores son soportadas polos aneis de reforzo, pero incluso unha desviación de 25&nbsp;mm respecto a súa forma circular provoca un decremento do 30% da carga hidrostática máxima e consecuentemente da profundidade de inmersión máxima.<ref>[https://web.archive.org/web/20060524101148/http://www.usna.edu/naoe/courses/en200/ch10.pdf US Naval Academy] (inglés).</ref> O casco debe por tanto ser construído cunha precisión altísima. Todas as partes do mesmo teñen que ser soldadas sen defectos, e todas as unións deben ser comprobadas varias veces usando diferentes métodos. Isto contribúe aos elevadísimos custos de fabricación dos submarinos modernos (por exemplo, un submarino de ataque da [[Submarinos clase Virginia|clase ''Virginia'']] custa uns 2.600&nbsp;millóns de dólares). == Propulsión == [[Ficheiro:HMAS Onslow engine room.jpg|miniatura|Sala de máquinas do submarino HMAS ''Onslow'' (1969) (Royal Australian Navy).]] Os primeiros submarinos foron propulsados ​​por humanos. O primeiro submarino impulsado mecanicamente foi o francés ''[[Plongeur]]'' (1863), que usaba [[aire comprimido]], sendo a propulsión anaeróbica empregada por primeira vez no español ''[[ Ictíneo II]]'' (1864)<ref name=LV/> sufragado por subscrición popular. O motor deste último usaba un composto químico de magnesio, peróxido, zinc e clorato potásico que xera vapor con que mover a hélice e [[osíxeno]] para os tripulantes. Este sistema non volveu ser empregado ata 1940, cando a armada alemá probou a [[turbina]] [[Hellmuth Walter|Walter]] no submarino experimental ''[[V-80]]'' e máis tarde no ''[[U-791]]''. Ata a chegada da [[propulsión nuclear mariña]], a maioría dos submarinos do século XX usaron [[motor eléctrico|motores eléctricos]] alimentados por [[Batería (electricidade)|baterías]] para a navegación subacuática e [[Motor de combustión interna|motores de combustión interna]] para a superficie e para recargar as baterías. Os primeiros modelos usaban [[gasolina]] pero pronto se substituíu por [[parafina]] e logo [[gasóleo]] grazas a súa menor inflamabilidade e a unha maior eficiencia no combustible e, por tanto, tamén un maior autonomía. Unha combinación de propulsión diésel e eléctrica converteuse na norma. Inicialmente, o motor de combustión e o motor eléctrico estaban na maioría dos casos conectados ao mesmo eixe para que ambos puidesen impulsar directamente a hélice. O motor de combustión colocouse no extremo dianteiro da sección de popa co motor eléctrico detrás seguido do eixe da hélice. O motor de combustión estaba conectado ao motor eléctrico mediante un embrague e á súa vez conectado ao eixe da hélice por outro embrague. Con só o embrague traseiro activado, o motor eléctrico podería impulsar a hélice, se se necesitaba para unha operación completamente mergullada. Con ambos os embragues enganchados, o motor de combustión podería impulsar a hélice, o igual que cando se operaba na superficie ou, nunha etapa posterior, ao mergullarse. Neste caso, o motor eléctrico serviría como xerador para cargar as baterías ou, se non fose necesario cargalas, permitiríaselle xirar libremente. Con só o embrague dianteiro enganchado, o motor de combustión podería impulsar o motor eléctrico como un xerador para cargar as baterías sen forzar simultaneamente á hélice para moverse. ==== Transmisión diésel-eléctrica ==== [[Ficheiro:Submarine recharging (JMSDF).jpg|miniatura|Submarino da [[Forza Marítima de Autodefensa do Xapón]] recargando batería]] {{Véxase tamén|Transmisión diésel-eléctrica}} Aínda que a maioría dos primeiros submarinos utilizaban unha conexión mecánica directa entre o motor de combustión e a hélice, considerouse e púxose en funcionamento unha solución alternativa nunha fase moi temperá.<ref>{{cita libro|apelido=Granholm|nome=Fredrik|título=Från Hajen till Södermanland: Svenska ubåtar under 100 år|editorial=Marinlitteraturföreningen|ano=2003|páxinas=12–13|isbn=9185944-40-8}}</ref> Esa solución consiste en converter primeiro o traballo do motor de combustión en [[enerxía eléctrica]] a través dun [[xerador eléctrico]]. Esta enerxía úsase entón para accionar a hélice a través do motor eléctrico e, na medida requirida, para cargar as baterías. Nesta configuración, o motor eléctrico é o responsable de facer xirar a hélice en todo momento, independentemente de que exista aire dispoñible para que o motor de combustión tamén se poida usar. [[Ficheiro:Submarine Hajen 1.jpg|miniatura|Un dos primeiros submarinos con transmisión diésel-eléctrica, o HMS '' Hajen '', exposto fóra do [[Marinmuseum|Museo Naval]] en [[Karlskrona]]]] Entre os pioneiros desta solución alternativa estibo o primeiro submarino da [[Armada sueca]], [[:sv:HMS Hajen (1904)|HMS ''Hajen'']] (despois renomeado ''Ub no 1''), botado en 1904. Aínda que o seu deseño inspirouse polo xeral no primeiro submarino comisionado pola US Navy, [[USS Holland (SS-1)|USS ''Holland'']], desviouse deste último polo menos en tres formas significativas: ao agregar un periscopio, ao substituír o motor de gasolina por un motor semidiésel (un [[motor de bulbo quente]] destinado principalmente a ser alimentado por queroseno, logo substituído por un verdadeiro motor diésel) e cortando o vínculo mecánico entre o motor de combustión e a hélice, deixando en cambio que o primeiro o manexe un xerador eléctrico.<ref>{{cita libro|apelido=Granholm|nome=Fredrik|título=Från Hajen till Södermanland: Svenska ubåtar under 100 år|editorial=Marinlitteraturföreningen|ano=2003|páxinas=12–15|isbn=9185944-40-8}}</ref> Ao facelo, deu tres pasos significativos cara ao que finalmente se convertería na tecnoloxía dominante dos submarinos convencionais (é dicir, non nucleares). Nos anos seguintes, a Armada sueca engadiu outros sete submarinos en tres clases diferentes ([[:sv:2:a klass ubåt|''2a'' clase]], [[:sv:Laxen-klass|clase ''Laxen'']], e [[:sv:Braxen-klass|clase ''Braxen'']]) usando a mesma tecnoloxía de propulsión pero equipada con auténticos motores diésel en vez de semidiésel desde o principio.<ref>{{cita libro|apelidos=Granholm|nome=Fredrik|título=Från Hajen till Södermanland: Svenska ubåtar under 100 år|editorial=Marinlitteraturföreningen|ano=2003|páxinas=18-19, 24-25|isbn=9185944-40-8}}</ref> Dado que nesa época a tecnoloxía normalmente se baseaba no motor diésel en lugar doutro tipo de motor de combustión esta acabou por coñecerse como [[transmisión diésel-eléctrica]]. Como moitos outros primeiros submarinos, os deseñados inicialmente en Suecia eran bastante pequenos (menos de 200 toneladas) e, polo tanto, confinábanse á operación litoral. Cando a Mariña sueca quixo engadir buques máis grandes, capaces de operar máis lonxe da costa, os seus deseños compráronse a empresas no estranxeiro que xa tiñan a experiencia requirida: primeiro italiano ([[Fiat S.p.A.|Fiat]]-[[Cesare Laurenti (enxeñeiro)|Laurenti]]) e máis tarde alemán ([[AG Weser|A.G. Weser]] e [[NV Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw|IvS]]).<ref>{{cita libro|apelido=Granholm|nome=Fredrik|título=Från Hajen till Södermanland: Svenska ubåtar under 100 år|editorial=Marinlitteraturföreningen|ano=2003|páxinas=16-17, 20-21, 26-29, 34-35, 82|isbn=9185944-40-8}}</ref> Como efecto colateral, a transmisión diésel-eléctrica foi temporalmente abandonada. [[Ficheiro:Hajen & Neptun Marinmuseum Karlskrona 002.jpg|miniatura|Dúas xeracións moi diferentes de submarinos suecos pero ambas con transmisión diésel-eléctrica: [[:sv:HMS Hajen (1904)|HMS ''Hajen'']], en servizo entre 1905 e 1922, e [[HSwMS Neptun (Nep)|HMS ''Neptun'']], en servizo entre 1980 e 1998]] Con todo, a transmisión diésel-eléctrica reintroduciuse inmediatamente cando Suecia comezou a deseñar os seus propios submarinos novamente a mediados da década de 1930. Esta propulsión diésel-eléctrica permitiu moita maior flexibilidade: por exemplo, o submarino podía moverse lentamente mentres os motores funcionaban a plena potencia para recargar as baterías o máis rápido posible, reducindo así o tempo na superficie ou o uso do [[snorkel]]. Tamén permitiu [[Insonorización|illar]] os ruidosos motores diésel no casco, facendo máis silencioso o submarino. A partir dese momento, utilizouse constantemente para todas as novas clases de submarinos suecos, aínda que complementado con [[propulsión independente do aire|propulsión independente do aire (AIP)]] segundo o previsto por [[motor Stirling|motores Stirling]] a partir dese momento. con [[HSwMS Näcken (Näk)|HMS ''Näcken'']] en 1988.<ref>{{cita libro |apelido=Granholm |nome= Fredrik |título=Från Hajen till Södermanland: Svenska ubåtar under 100 år |editorial=Marinlitteraturföreningen |ano=2003|páxinas=40-43, 48-49, 52-61, 64-67, 70-71|isbn=9185944-40-8}}</ref> Outro dos primeiros adoptantes da transmisión diésel-eléctrica foi a [[Armada dos Estados Unidos de América|Armada dos Estados Unidos]], cuxa Oficina de Enxeñaría propuxo o seu uso en 1928. Posteriormente probouse nos submarinos da [[Submarino da clase S dos Estados Unidos|clase S]]: {{USS|S-3|SS-107|2}}, {{USS|S-6|SS-111|2}} e {{USS|S-7|SS-112|2}} antes de ser posta en produción a [[clase Porpoise|clase "Porpoise"]] dos anos 30. A partir dese momento, seguiu empregándose na maioría dos submarinos convencionais dos Estados Unidos.<ref>{{cita libro |apelido=Friedman |nome=Norman|título=U.S. submarines through 1945: an illustrated design history|url=https://archive.org/details/ussubmarinesthro00frie |editorial=Naval Institute Press|ano=1995|páxinas=[https://archive.org/details/ussubmarinesthro00frie/page/n259 259]–260|isbn=978-1-55750-263-6}}</ref> Á parte da [[Clase U (submarino)|clase U]] británica e algúns submarinos da Armada Imperial Xaponesa que usaban xeradores diésel separados para funcionar a baixa velocidade, poucas armadas ademais das de Suecia e Estados Unidos fixeron uso da transmisión diésel-eléctrica antes de 1945.<ref>{{cita libro |apelido=Friedman|nome=Norman|título=U.S. submarines through 1945: an illustrated design history|url=https://archive.org/details/ussubmarinesthro00frie|editorial=Naval Institute Press|ano=1995|páxinas=[https://archive.org/details/ussubmarinesthro00frie/page/n259 259]–260|isbn=978-1-55750-263-6}}</ref> Despois da Segunda Guerra Mundial, pola contra, converteuse gradualmente no modo de propulsión dominante dos submarinos convencionais. Non obstante, a súa adopción non sempre foi rápida. En particular, a armada soviética non introduciu transmisión diésel-eléctrica nos seus submarinos convencionais ata 1980 coa súa [[Clase Kilo|clase ''Paltus'']].<ref>{{cita web|url=http://www.deepstorm.ru/DeepStorm.files/45-92/dts/877/list.htm|título=Проект "Пaлтyc" (NATO-"Kilo") |apelido=Никoлaeв |nome=A.C.|páxina-web=Энциклопедия отeчествeннoгo подводнoгo флотa|data-acceso=2020-06-02}}</ref> Se a transmisión diésel-eléctrica só achegase vantaxes e ningún inconveniente en comparación cun sistema que conecta mecanicamente o motor diésel á hélice, sen dúbida pasaría a ser dominante moito antes. Entre as desvantaxes deste sistema figuran as seguintes:<ref name=electrotechnical>{{cita web |url=https://electrotechnical-officer.com/what-is-motivations-for-ship-electric-propulsion/ |título= What is motivations for ship electric propulsion|páxina-web=Electro-technical officer|data-acceso= 1 de novembro do 2020 |lingua=en}}</ref><ref name =mandieselturbo>{{cita web|url=https://marine.mandieselturbo.com/docs/librariesprovider6/marine-broschures/diesel-electric-drives-guideline.pdf|título=Diesel-electric Propulsion Plants: A brief guideline how to engineer a diesel-electric propulsion system|páxina-web=MAN Energy Solutions|formato=PDF|páxinas=3–4|data-acceso=1 de novembro do 2020|lingua=en|data-arquivo=22 de outubro de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20201022122613/https://marine.mandieselturbo.com/docs/librariesprovider6/marine-broschures/diesel-electric-drives-guideline.pdf|url-morta=yes}}</ref> * Supón unha perda de eficiencia de combustible e potencia ao converter a saída do motor diésel en electricidade. Aínda que se sabe que os xeradores e os motores eléctricos son moi eficientes, a súa eficiencia non chega ao 100%. * Require un compoñente adicional en forma de xerador eléctrico. Dado que o motor eléctrico sempre se usa para accionar a hélice, xa non pode intervir para facerse cargo tamén do servizo do xerador. * Non permite que o motor diésel e o motor eléctrico unan as súas forzas impulsando simultaneamente a hélice mecanicamente para alcanzar a máxima velocidade cando o submarino está na superficie ou somerxido baixo a auga. Con todo, isto pode ter pouca importancia práctica, xa que a opción que impide é a que deixaría ao submarino en risco de ter que mergullar coas súas baterías polo menos parcialmente esgotadas. A razón pola que a transmisión diésel-eléctrica se converteu na alternativa dominante a pesar destas desvantaxes é, por suposto, que tamén ten moitas vantaxes e que, en suma, finalmente resultaron máis importantes. As vantaxes inclúen o seguinte:<ref name=electrotechnical/><ref name =mandieselturbo/> * Reduce o ruído externo cortando o enlace mecánico directo e ríxido entre os motores diésel relativamente ruidosos por un lado e os eixes da hélice e o casco por outro. Dado que o [[Barco furtivo|sixilo]] é de suma importancia para os submarinos, esta é unha vantaxe moi significativa. * Aumenta a [[inmersión de emergencia|dispoñibilidade para mergullarse]], que por suposto é de vital importancia para un submarino. O único que se require desde o punto de vista da propulsión é apagar o (os) diésel(s) * Fai que a velocidade dos motores diésel sexa temporalmente independente da velocidade do submarino. Isto, á súa vez, a miúdo fai posible facer funcionar o (os) motores diésel(s) a unha velocidade próxima á óptima desde o punto de vista da eficiencia do combustible e a durabilidade. Tamén permite reducir o tempo de permanencia na superficie mergullandose e facendo funcionar o (os) motores diésel(s) á velocidade máxima sen afectar á velocidade do propio submarino. * Elimina os embragues necesarios para conectar o motor diésel o motor eléctrico e o eixe da hélice. Isto á súa vez aforra espazo, aumenta a fiabilidade e reduce os custos de mantemento. * Aumenta a flexibilidade en canto a como se configuran, posicionan e manteñen os compoñentes da liña de transmisión. Por exemplo, o diésel xa non ten que estar aliñado co motor eléctrico e o eixe da hélice, pódense usar dous diésel para alimentar unha soa hélice (ou viceversa) e un diésel pódese apagar por mantemento sempre que o segundo estea dispoñible para proporcionar a cantidade necesaria de electricidade. * Facilita a integración de fontes primarias adicionais de enerxía, xunto aos motores diésel, como varios tipos de sistemas de potencia independente do aire (AIP)]. Cun ou varios motores eléctricos que sempre accionan a hélice, estes sistemas pódense introducir facilmente como outra fonte de enerxía eléctrica ademais dos motores diésel e as baterías. ====Snorkel==== [[Ficheiro:Submarine snorkel, 1942, the first used by the Swedish Navy, used on Neptun and later Nacken - Marinmuseum, Karlskrona, Sweden - DSC08950.JPG|miniatura|Cabeza do mastro de snorkel do submarino alemán [[tipo XXI]] [[submarino alemán U-3503 |''U-3503'']], afundido nos arredores de [[Gotemburgo]] o 8 de maio de 1945 pero izado pola Armada sueca e coidadosamente estudado co fin de mellorar os futuros deseños dos submarinos suecos]] [[Ficheiro:U-3008 Turm.jpg|miniatura|[[Submarino alemán U-3008|USS ''U-3008'']] (antigo submarino alemán ''U-3008'') cos seus mastros de snorkel levantados no estaleiro naval de Portsmouth, Kittery, Maine]] O [[snorkel]] é un tubo retráctil dos submarinos que fornece aire aos motores diésel mentres está mergullado á profundidade de [[periscopio]], o que permite que o barco navegue e recargue as súas baterías mentres mantén un certo grao de sixilo. Durante a segunda guerra mundial, os alemáns experimentaron coa idea do snorkel (schnorchel en [[lingua alemá|alemá]]) instalado en dous submarinos holandeses capturados, pero non viron a necesidade deles ata bastante tarde xa avanzada a guerra. Con todo, especialmente cando se puxo en funcionamento por primeira vez, resultou estar lonxe de ser unha solución perfecta. Había problemas coa válvula do dispositivo que se atascaba ou pechaba cando se mergullaba con mal tempo. Dado que o sistema utilizaba todo o casco de presión como amortecedor, os motores diésel aspiraban instantaneamente grandes volumes de aire dos compartimentos do submarino e a tripulación a miúdo sufría dolorosas lesións nos oídos. A velocidade limitouse a 8 [[Nó (náutica)|nós]] (15 km/h), para que o dispositivo non rompera debido á forza do mar. O ''snorkel'' así mesmo creaba un ruído que facía que o submarino fora máis fácil de detectar co [[sonar]], pero máis difícil para o sonar de a bordo detectar os sinais doutros barcos. Finalmente, o [[radar]] volviose un aliado o suficientemente avanzado como para que puidese detectar o mastro do ''snorkel'' máis aló do alcance visual.<ref>{{cita libro |apelido=Ireland |nome=Bernard |título=Battle of the Atlantic |url=https://archive.org/details/battleofatlantic0000irel |editorial=Pen & Sword Books |ano=2003 |lugar=Barnsley, UK |páxina=[https://archive.org/details/battleofatlantic0000irel/page/187 187] |isbn=978-1-84415-001-4}}</ref> Aínda que o snorkel fai que un submarino sexa moito menos detectable, non é perfecto. Cando hai bo tempo, os escapes de diésel pódense ver na superficie a unha distancia de aproximadamente tres millas,<ref>{{cita libro|apelido1=Schull|nome1=Joseph|título=The Far Distant Ships|ano=1961|editorial=Queen's Printer, Canada|lugar=Ottawa|páxina=259}}</ref> mentres que o "ronsel do periscopio" (a onda creada polo snorkel ou o periscopio que se move a través da auga) é visible de lonxe nun mar en calma. O radar moderno tamén é capaz de detectar un snorkel en condicións de mar en calma.<ref>{{cita libro|apelido1=Lamb|nome1=James B.|título=On the triangle run|ano=1987|editorial=Totem Books|lugar=Toronto|isbn=978-0-00-217909-6|páxinas=25, 26]|url=https://archive.org/details/ontrianglerun0000lamb/page/25}}</ref> O problema de que os motores diésel causen un baleiro no submarino cando a válvula da cabeza está mergullada segue existindo nos modelos posteriores de submarinos diésel, pero vese mitigado polos sensores de corte de alto baleiro que apagan os motores cando o baleiro no submarino alcanza un punto preestablecido. Os modernos mastros de indución de snorkel teñen un deseño a proba de fallos que utiliza [[aire comprimido]], controlado por un simple circuíto eléctrico, para manter aberta a "válvula principal" que conta coa tracción dun potente resorte. A auga de mar que se frega sobre o mastro pon en curtocircuíto os eléctrodos expostos na parte superior, rompendo o control e pechando a "válvula principal" mentres está mergullada. Os submarinos de EE. UU. non adoptaron o uso do snorkel ata despois da segunda guerra mundial.<ref>{{Cita libro |url= https://books.google.com/books?id=GLy8quRc-YYC&q=submarine+snorkel&pg=PA86 |título= The Submarine |autor=Navy United States|data= setembro de 2008|editorial=United States Printing Office|isbn=978-1-935327-44-8|lingua=en|data-acceso=2 de novembro do 2020}}</ref> ====Propulsión independente do aire==== {{Artigo principal|Propulsión independente do aire}} [[Ficheiro:2004-Bremerhaven U-Boot-Museum-Sicherlich retouched.jpg|miniatura|Submarino alemán [[tipo XXI]]]] [[Ficheiro:SS X-1 Midget Submarine.jpg|miniatura|Submarino estadounidense X-1 Midget]] Durante a segunda guerra mundial, os submarinos alemáns tipo XXI (tamén coñecidos como "''Elektroboote''") foron os primeiros submarinos deseñados para funcionar mergullados durante longos períodos. Inicialmente debían transportar [[peróxido de hidróxeno]] para unha propulsión rápida e independente do aire a longo prazo, pero finalmente construíronse con baterías moi grandes. Ao final da guerra, os británicos e os soviéticos experimentaron con motores de peróxido de hidróxeno/queroseno (parafina) que podían funcionar na superficie e mergullados. Os resultados non foron alentadores. Aínda que a Unión Soviética despregou unha clase de submarinos con este tipo de motor (o nome en clave [[Clase Quebec|Quebec]] pola OTAN), foron considerados infrutuosos. Os Estados Unidos tamén usou peróxido de hidróxeno nun [[submarino anano]], [[USS X-1|X-1]] experimental. Orixinalmente foi impulsado por un sistema de batería e motor de peróxido de hidróxeno/diésel ata que, o 20 de maio de 1957, unha explosión no seu tanque de peróxido de hidróxeno inutilizouno. O X-1 adaptouse máis tarde para usar un motor diésel-eléctrico.<ref>{{cita web |título=SS X-1 |url=http://www.hnsa.org/ships/x1.htm |editorial=Historic Naval Ships Association |data-acceso=3 de novembro do 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130818031654/http://www.hnsa.org/ships/x1.htm |data-arquivo=18 de agosto de 2013 |df= |url-morta=yes }}</ref> Hoxe en día, varias mariñas usan propulsión aérea independente. En particular, [[Suecia]] usa [[motor Stirling|tecnoloxía Stirling]] nos [[Clase Gotland|submarinos da clase Gotland]] e nos da [[clase Södermanland]]. O motor Stirling quéntase queimando combustible diésel con [[osíxeno líquido]] almacenado en tanques [[Crioxenia|crioxénicos]]. Un novo desenvolvemento na propulsión independente do aire é a [[pila de combustible]] de [[hidróxeno]], utilizadas por primeira vez no submarino alemán [[Clase U-212|Tipo 212]], con nove pilas de 34&nbsp;kW ou dúas de 120&nbsp;kW. As pilas de combustible de hidróxeno tamén se utilizan nos novos submarinos [[Armada Española|españois]] [[Submarinos Clase S-80 Plus|S-80]] aínda que o combustible é almacenado como etanol e logo convertido en hidróxeno antes do seu uso.<ref>{{cita publicación periódica |editorial=Defense Industry Daily |título=S-80: A Sub, for Spain, to Sail Out on the Main|data=15 de decembro de 2008 |url=http://www.defenseindustrydaily.com/s80-a-sub-for-spain-to-sail-out-on-the-main-02517/ |data-acceso= 3 de novembro do 2020}}</ref> Unha nova tecnoloxía que se está introducindo a partir do undécimo [[clase Sōryū|submarino da clase Sōryū]] (JS ''Ōryū '') da Armada xaponesa é unha batería máis moderna de [[batería de ión de litio|ións de litio]]. Estas baterías teñen aproximadamente o dobre de almacenamento eléctrico que as baterías tradicionais, polo que ao cambiar as baterías de chumbo-ácido nas súas áreas de almacenamento normais, ademais de encher o gran espazo do casco normalmente dedicado ao motor de [[propulsión independente do aire]] (PIA) e os tanques de combustible con moitas toneladas de baterías de ións de litio, os submarinos modernos poden volver a unha configuración diésel-eléctrica "pura" e aínda así ter o alcance a potencia normalmente asociada cos submarinos equipados con PIA.{{cómpre referencia}} ====Enerxía nuclear ==== {{Artigo principal|Submarino nuclear}} [[Ficheiro:Battery well of USS Nautilus.jpg|miniatura|Cámara de baterías que contén 126 celas do [[USS Nautilus (SSN-571)|USS Nautilus]], o primeiro submarino con enerxía nuclear]] [[Ficheiro:Astute2cropped.jpg|miniatura|Submarino nuclear de ataque (SSN) británico ''HMS Astute'']] A enerxía do vapor resucitou na década de 1950 cunha turbina de vapor con enerxía nuclear que accionaba un xerador. Ao eliminar a necesidade de osíxeno atmosférico, o tempo no que un submarino podía permanecer mergullado só estaba limitado polos seus almacéns de alimentos, xa que o aire que respiraba era reciclado e a auga doce [[Destilación|destilada]] da auga de mar. Máis importante aínda, un submarino nuclear ten un alcance ilimitado á velocidade máxima. Isto permítelle viaxar desde a súa base operativa ata a zona de combate nun tempo moito máis curto e faino un obxectivo moito máis difícil para a maioría das armas antisubmarinas. Os submarinos de enerxía nuclear teñen unha batería relativamente pequena e un motor diésel/xerador para uso de emerxencia por se tivera que apagar os reactores. A enerxía nuclear úsase agora en todos os grandes submarinos, pero debido ao alto custo e ao gran tamaño dos reactores nucleares, os submarinos máis pequenos aínda usan propulsión diésel-eléctrica. A proporción de submarinos máis grandes a máis pequenos depende das necesidades estratéxicas. A Armada dos Estados Unidos, a Armada francesa e a [[Royal Navy]] británica operan só con submarinos nucleares,<ref name="Submarine Warfare">{{cita web|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090325213653/http://www.odu.edu/ao/hrnrotc/Students/NS_Courses/101odu/Sumbmarine%20presentation%202005.ppt|url=http://www.odu.edu/ao/hrnrotc/students/ns_courses/101odu/sumbmarine%20presentation%202005.ppt|data-arquivo=25 de marzo de 2009|título=Submarine Warfare|data-acceso=3 de novembro do 2020|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.nti.org/db/submarines/france/index.html |título=France Current Capabilities |editorial=Nti.org|data-acceso= 3 de novembro do 2020}}</ref> o que se explica pola necesidade de operacións a distancia. Outros operadores importantes dependen dunha combinación de submarinos nucleares para fins estratéxicos e submarinos diésel-eléctricos para a defensa. A maioría das frotas non teñen submarinos nucleares, debido á dispoñibilidade limitada de enerxía nuclear e da tecnoloxía submarina. Os submarinos diésel-eléctricos teñen unha vantaxe de sixilo sobre os seus homólogos nucleares. Os submarinos nucleares xeran ruído coas bombas de refrixeración e coa turbina necesaria para operar o reactor, mesmo a baixos niveis de potencia.<ref>{{cita libro |apelido= Thompson |nome=Roger |título=Lessons Not Learned |editorial=US Naval Institute Press|ano=2007|isbn=978-1-59114-865-4|page=34}}</ref><ref>{{Cita libro |apelido=Lee |nome=T. W.|url=https://books.google.com/books?id=-nrZqzQs3jMC&q=Ohio+class+submarine+noise&pg=PA343 |título=Military Technologies of the World [2 volumes]|data=2008-12-30|editorial=ABC-CLIO|isbn=978-0-275-99536-2 |páxina=344|lingua=en}}</ref> Algúns submarinos nucleares, como o [[clase Ohio]] estadounidense, poden operar coas bombas de refrixerante do reactor illadas, o que os fai máis silenciosos que os submarinos eléctricos.{{Cómpre referencia}} Un submarino convencional operando coas baterías é case completamente silencioso, o único ruído provén dos [[rodamento]]s do eixo, a hélice e o ruído do fluxo ao redor do casco, todo o cal se detén cando o submarino flota no medio da auga para escoitar, deixando só o ruído da actividade da tripulación. Os submarinos comerciais xeralmente dependen só de baterías, xa que operan xunto cunha nave nodriza. Varios [[accidentes nucleares e de radiación por número de mortos|accidentes nucleares e de radiación graves]] involucraron contratempos en submarinos nucleares.<ref name=johnston2007/><ref name=timenuke/> O accidente do reactor do [[submarino K-19]] en 1961 provocou 8 mortes e máis de 30 persoas estiveron sobre-expostas á [[radiación]].<ref name=rad>[http://www.iaea.org/Publications/Magazines/Bulletin/Bull413/article1.pdf Strengthening the Safety of Radiation Sources] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090326181428/http://www.iaea.org/Publications/Magazines/Bulletin/Bull413/article1.pdf |date=2009-03-26 }} p. 14</ref> O accidente do reactor do [[submarino soviético K-27]] en 1968 provocou 9 vítimas mortais e 83 feridos máis.<ref name=johnston2007>{{cita web|url=http://www.johnstonsarchive.net/nuclear/radevents/radevents1.html|título=Deadliest radiation accidents and other events causing radiation casualties|autor=Johnston, Robert|data=23 de setembro de 2007|editorial=Database of Radiological Incidents and Related Events}}</ref> O accidente do [[submarino soviético K-431]] en 1985 provocou 10 vítimas mortais e 49 feridos por radiación.<ref name=timenuke>{{cita publicación periódica|url=http://www.time.com/time/photogallery/0,29307,1887705,00.html|título=The Worst Nuclear Disasters|xornal=TIME.com|data-acceso=1 April 2015|data=25 de marzo de 2009|data-arquivo=26 de agosto de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130826132324/http://www.time.com/time/photogallery/0,29307,1887705,00.html|url-morta=yes}}</ref> === Armamento === {{Véxase tamén|Torpedo (arma)|Mina mariña|Mísil de cruceiro|Mísil balístico|Mísil antibuque}} [[Ficheiro:Ocelot-TorpedoTubes.JPG|miniatura|Os tubos dos torpedos dianteiros no HMS ''Ocelot'']] [[Ficheiro:UGM-84 Harpoon.jpg|miniatura|[[Mísil antibuque]] UGM-84 ''Harpoon'' lanzado desde un submarino mergullado]] O éxito do submarino está indisolublemente ligado ao desenvolvemento do [[Torpedo (arma)|torpedo]], inventado por [[Robert Whitehead]] en 1866.<ref>{{Cita web|url = http://www.maritime.org/doc/jolie/index.htm|título=A Brief History of U.S. Navy Torpedo Development |data-acceso = 5 de novembro do 2020|lingua = en|editor = maritime.org|data = 15-09-1978}}</ref> O seu invento é esencialmente o mesmo agora que hai 150 anos. Só cos torpedos autopropulsados ​​os submarinos poderón dar o salto de ser unha arma nova a unha verdadeira arma de guerra. Ata a mellora do torpedo guiado, eran necesarios varios torpedos de navegación rectos para atacar a un obxectivo. Co fin de aumentar a súa estancia na misión, moitos submarinos da primeira guerra mundial funcionaron como canóns submersibles, empregando as pezas da súa cuberta contra obxectivos sen armas e mergullándose para eludir e atacar os buques de guerra inimigos. Cun máximo de 20 a 25 torpedos almacenados a bordo, o número de ataques era limitado. A importancia das pezas de cuberta, alentou o desenvolvemento do fracasado "[[cruceiro submarino]]" como o francés ''[[Surcouf]]'' e o inglés da [[Royal Navy]] ''[[HMS X1|X1]]'' e os submarinos da [[clase M|clase ''M'']]. Coa chegada dos avións para guerra anti-submarina (ASW: ''Anti-Submarine Warfare''), as pezas de cuberta fixéronse máis para defensa que para o ataque. Un método máis práctico para incrementar a permanencia en misión era o tubo de torpedos externo, que só podía cargarse en porto.<ref>{{Cita web|url = http://www.tvre.org/en/submarine-external-torpedo-tubes|título=Submarine external torpedo tubes |data-acceso = 3-2-2016|lingua = inglés e polaco|editor = Torpedo Vorhaltrechner}}</ref> A capacidade dos submarinos para achegarse aos portos inimigos sen ser detectados levounos ao uso como minadores. Con este propósito construíronse especialmente os submarinos minadores da primeira e da segunda guerra mundial.<ref>{{Cita libro|apelido = Hartmann,|nome = Gregory K|título=Weapons that Wait: Mine Warfare in the U.S. Navy.|lingua = en |editorial = US Naval Institute|lugar = Annapolis |id = {{ISBN|0-87021-753-4}}.}}</ref> Os submarinos actuais poden despregar as minas a través dos tubos de torpedos, como os A-26 suecos.<ref>{{Cita web|url = http://www.naval-technology.com/projects/kockums-a26-submarine/|título=Kockums A26 Submarine, Sweden|data-acceso = 3-2-2016|lingua = en|editor = Naval Technology}}</ref> Unha variante de mina lanzada desde os tubos de torpedos é a SLMM ("''Submarine-Launched Mobile Mine''"). Esta está montada sobre a estrutura dun torpedo, pero coa diferenza que se move cara a unhas coordenadas prefixadas. Unha vez que chega párase e ponse sobre o fondo mariño á espera de que un obxectivo se aproxime. Isto permite ao submarino vector despregar unha ou máis minas sen aproximarse á zona para minar designada.<ref>{{Cita web|url = http://fas.org/man/dod-101/sys/ship/weaps/slmm.htm|título=Submarine-Launched Mobile Mine (SLMM)|data-acceso = 3-2-2016|lingua = anglès|editor = Feferetion of American Scientists|data = 12-12-1998}}</ref> [[Ficheiro:ARA Belgrano sinking.jpg|miniatura|esquerda|Cruceiro ''[[ARA Xeneral Belgrano|ARA Belgrano]]'' afundindose despois de recibir dous impactos de torpedos do submarino británico ''HMS Conqueror'' durante a ''[[Guerra das Malvinas|Guerra das Falklands]]'']] Despois da segunda guerra mundial, tanto os Estados Unidos como a URSS experimentaron con [[mísil de cruceiro|mísiles de cruceiro]] lanzados desde submarinos como o ''[[SSM-N-8 Regulus]]'' ou o ''[[P-5 Pyatyorka]]''. Estes mísiles requirían que o submarino emerxese para disparalos. Foron os precursores dos mísiles de cruceiro lanzados desde submarinos, que se poden disparar desde tubos de torpedos submarinos mergullados, como o americano ''[[BGM-109 Tomahawk]]'' e o ruso ''RPK-2 Viyga'' de [[Mísil antibuque|mísiles antibuques]] como o ''[[Exocet]]'' ou o ''[[Harpoon]]'', encapsulado para o lanzamento por inmersión.<ref>{{Cita web|url = http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a162646.pdf|título = The evolution of the cruise missile|data-acceso = 3-2-2016|lingua = en|editor = Werrel, Kenneth|data = 1-09-1985|data-arquivo = 25-07-2014|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20140725131500/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a162646.pdf|url-morta = yes}}</ref><ref>{{Cita web|url = https://fas.org/nuke/guide/russia/theater/ss-n-3.htm|título=SS-N-3 SEPAL/SSC-1a SHADDOCK |data-acceso = 3-2-2016|lingua = en |editor = Federation of American Scientitst |data = 15-8-2000}}</ref> Os mísiles balísticos tamén se poden disparar desde tubos de torpedos, como os mísiles antisubmarinos [[UUM-44 SUBROC|SUBROC]].<ref>{{Cita web|url = http://fas.org/man/dod-101/sys/missile/subroc.htm|título = UUM-44 Submarine Rocket (SUBROC)|data-acceso = 3-2-2016|lingua = en|editor = Federation of American Scientitsts|data = 22-9-1998|data-arquivo = 14-04-2003|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20030414175009/http://www.fas.org/man/dod-101/sys/missile/subroc.htm|url-morta = yes}}</ref> Cun volume interno limitado como nunca antes e un desexo de transportar cargas de guerra máis pesadas, a idea do tubo de lanzamento externo resucitou, normalmente mediante mísiles encapsulados, cos seus tubos situados entre o casco de presión interna e o casco externo hidrodinámico. A misión estratéxica dos ''SSM-N-8'' e os ''P-5'' foi recollida polos mísiles balísticos de lanzamento submarino ([[SLBM]]) comezando co ''[[UGM-27 Polaris|Polaris]]'' da [[Armada dos Estados Unidos de América|US Navy,]] e subsecuentemente os mísiles ''[[UGM-73 Poseidon|Poseidon]]'' e ''[[Trident II D5|Trident]]''. Alemaña está a traballar nun mísil de curto alcance, chamado [[Misil IDAS|IDAS]], lanzado desde o tubo torpedo, o cal pode ser utilizado contra helicópteros antisubmarinos, así como naves de superficie e obxectivos costeiros.<ref>{{Cita web|url = http://www.diehl.com/en/diehl-defence/products/guided-missiles/idas.html|título = Submarine missile IDAS|data-acceso = 3-2-2016|lingua = inglés, alemá|editor = Diehl Defence|data-arquivo = 17-06-2018|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20180617034631/http://www.diehl.com/en/diehl-defence/products/guided-missiles/idas.html|url-morta = yes}}</ref> === Sensores === Aínda que os primeiros submarinos non tiñan ningún tipo de sensor, feito polo que cando navegaban en inmersión confiaban exclusivamente nas [[carta náutica|cartas náuticas]] e no [[Compás (navegación)|compás]] (para a navegación de superficie utilizabase persoal de vixilancia), hoxe en día un submarino, dependendo das súas misións, pode ter unha ampla variedade de sensores. ==== Sonar ==== [[Ficheiro:Sonar Principle EN.svg|miniatura|Funcionamento dun sonar en modo activo]] {{Artigo principal|Sonar}} Os submarinos militares modernos dependen case por completo dun conxunto de [[sonar]]es pasivos e activos para localizar obxectivos. O sonar activo baséase na creación dun son ("ping") audible para xerar ecos e revelar obxectos ao redor do submarino. Os sistemas activos so se utilizan de cando en cando, xa que ao facelo revela a presenza e posición do submarino. Actualmente afaise a usar só para obter solucións de tiro cando xa se obtiveron datos mediante o modo pasivo O sonar pasivo é un conxunto de [[hidrófono]]s sensibles colocados no casco ou arrastrados nunha matriz remolcada, normalmente a varios centos de metros por detrás do submarino. A matriz remolcada é o alicerce dos sistemas de detección dos submarinos da [[OTAN]], xa que reduce o ruído de fluxo que escoitan os operadores. Ademais, o sonar ten un punto cego "a través" do submarino, polo que un sistema tanto na parte dianteira como na traseira funciona para eliminar ese problema. Mentres a matriz remolcada arrástrase detrás e debaixo do submarino para [[termoclina|termoclinar]] á auga na profundidade adecuada polo que o son que pasa a través da termoclina distorsionase, o que da paso a un rango de detección máis baixo para un buque inimigo. O sonar pasivo limítase a recibir os sons (igual que o sistema auditivo ) presentes na auga. Así pois, en función do grao de sons que emita unha nave (de superficie ou mergullada), maior será a posibilidade de que sexa detectada. A calidade dos sons que o sonar poida captar dependerá en boa parte de: Os sons da actividade (maquinaria e tripulación) das outras naves. Os sons da actividade da propia nave. A fricción coa auga que xeren as outras naves. A fricción coa auga que xere a propia nave. A velocidade da propagación do son, determinada en conxunto pola profundidade, temperatura e salinidade da auga Os sons do propio océano (correntes, ruído de superficie) Tendo presentes estes factores, desprenderanse os seguintes: A actividade da nave debe minimizar a emisión de sons, o que se pode facer adaptando o deseño dos compoñentes e/ou revestindo o buque con placas anecoicas.<ref>{{Cita web|url = http://www.uboataces.com/sonar-coating.shtml|título=Anti Sonar Coating|data-acceso = 6 de novembro do 2020|lingua = en|editor = uboataces.com}}</ref> * O deseño do casco debe minimizar a fricción coa auga.<ref>{{Cita publicación periódica |título = Reduction of acoustic signature of a submerged vessel |xornal = Australian Acoustics Society // Acoustics 2005: Acoustics in a Changing Environment |url = http://www.acoustics.asn.au/conference_proceedings/AAS2005/papers/88.pdf |data = 9-11-200 |data-acceso = 6 de novembro do 2020 |data-arquivo = 29 de novembro de 2020 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20201129165638/http://www.acoustics.asn.au/conference_proceedings/AAS2005/papers/88.pdf |url-morta = yes }}</ref> *Ten varios hidrófonos (ou "sondas"): isto non só axuda a contrastar os contactos senón tamén a detectar as emisións do propio barco (por iso se emprega a sonda remolcada).<ref>{{Cita web|url = http://www.dosits.org/galleries/technology/basictechnology/hydrophonearrays/|título = Hydrophone Arrays|data-acceso = 6 de novembro do 2020|lingua = en|editor = Discovery of the sound in the sea|data-arquivo = 11 de xullo de 2017|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20170711152041/http://www.dosits.org/galleries/technology/basictechnology/hydrophonearrays/|url-morta = yes}}</ref> Finalmente, un sonar de alta frecuencia utilízase para a navegación e a detección de obstáculos e minas, que pola súa baixa potencia de emisión ten un alcance reducido e non delata a presenza do submarino.{{sfn | Miller, Jordon | pax. 56}} ==== Periscopio ==== {{Artigo principal|Periscopio}} [[Ficheiro:Attilio Bagnolini (S 505).jpg|miniatura|O submarino italiano [[Attilio Bagnolini (S 505)|Bagnolini]] navegando a nivel de periscopio]] [[Ficheiro:Attack periscope.png|miniatura|Esquema dun periscopio.]] Os [[periscopio]]s permiten que un submarino, cando se mergulla a unha profundidade relativamente baixa, busque visualmente obxectivos e ameazas próximos na superficie da auga e no aire. Cando non está en uso, o periscopio dun submarino se retrae dentro do casco. Un comandante de submarino en condicións tácticas debe exercer discreción ao usar o seu periscopio, xa que crea un ronsel visible (e tamén pode ser detectable por radar,<ref>{{Cita web|url=http://www.navy.mil/navydata/fact_display.asp?cid=2100&tid=1300&ct=2|título=The US Navy -- Fact File: AN/SPS-74(V) Radar Set|apelido=Petty|nome=Dan|páxina-web=www.navy.mil|language=en|data-acceso=2017-11-29|data-arquivo=14 de febreiro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190214061316/https://www.navy.mil/navydata/fact_display.asp?cid=2100&tid=1300&ct=2|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |apelido=Ousborne |nome=Jeffrey |apelido2=Griffith|nome2=Dale|apelido3=Yuan|nome3=Rebecca W.|ano=1997|título=A Periscope Detection Radar|url=http://techdigest.jhuapl.edu/TD/td1801/ousbourn.pdf|xornal=JOHNS HOPKINS APL TECHNICAL DIGEST|volume=18|páxinas=125|via=}}</ref>) revelando a posición do submarino. Ao ser o submarino un tipo de buque comparativamente máis vulnerable que o resto de buques de guerra, o periscopio permite obter información fiable mediante a solución de disparo e poder atacar mergullado.<ref>{{Cita web|url = http://www.fleetsubmarine.com/periscope.html|título=Submarine Periscopes and Approach Techniques |data-acceso = 5-2-2016|lingua = en|editor = fleetsubmarine.com}}</ref> Como ocorre coa maioría das tecnoloxías, hai unha marxe de tempo desde a súa invención ata que se atopa un axuste no conxunto. O francés Marie Davey construíu en 1854 o primeiro periscopio naval cun deseño sinxelo baseado en espellos. Foi o estadounidense Thomas H. Doughty o que desenvolveu o persicopio de prismas que foi utilizado na [[guerra civil estadounidense]] (1861-1865).<ref>{{Cita web|url = http://maritime.org/doc/fleetsub/pscope/chap1.htm |título=The Fleet Type Submarine Online Submarine Periscope Manual |data-acceso = 5-2-2016|lingua = en |editor = maritime.org // versión en liña do orixinal Navpers 16165 de 1946}}</ref> A implantación do periscopio en submarinos atribúese ao polaco Stefan Drzwiecki, que traballou para o [[Imperio ruso]]. O seu deseño de 1877 xa incorporaba un periscopio.<ref>{{Cita libro |apelido = Compton-Hall|nome = Richard|título=The Submarine Pioneers: The Beginnings of Underwater Warfare|url = https://books.google.cat/books?id=RTL7O8IMFZ0C&pg=PA41&lpg=PA41&dq=Drzewiecki+periscope&source=bl&ots=_z9O5QgSxR&sig=N_2lbQRiskdFimW1DFn8S2kAo74&hl=ca&sa=X&ved=0ahUKEwiq_9f6zeDKAhVHnBoKHZYJDQsQ6AEIPzAF#v=onepage&q=Drzewiecki%20periscope&f=false |lingua = en|data = 2004|editorial = Periscope Publishing Ltd |páxinas = 41|isbn = 978-1904381198}}</ref> Tamén temos o exemplo do submarino de [[Isaac Peral]] (1888).<ref>{{Cita web |url = http://www.histarmar.com.ar/InfGral/AASidoli/SubmarinoPeral.htm |título=El submarino Peral |data-acceso = 5-2-2016 |lingua = es|editor = Historia y Arqueología Marítima - Osvaldo Sidoli}}</ref> O aparello consta dun cilindro metálico, que vai conectado a outro cilindro de maior diámetro que este, que penetra o casco do submarino. Normalmente non supera os 7 ou 8 metros de longo; no extremo superior leva incorporado un sistema óptico complexo (prisma-lente), que forma unha imaxe reducida do horizonte. Esta imaxe é enviada por unha [[Lente (óptica)|lente]] na parte inferior do tubo máis grande do periscopio e dentro do submarino, é enviado a outro sistema óptico moi complexo, que dá a imaxe real do horizonte observado na posición en que estea o submarino. Coa evolución dos periscopios posterior á primeira guerra mundial, na maioría de deseños, optouse por incorporar dous periscopios: un para a observación xeral e outro para os cálculos de tiro. Posteriormente, xa durante a guerra fría, tamén se incorporarían sistemas de visión nocturna. Actualmente, os submarinos estadounidenses da clase ''Virginia'' están a incorporar unha evolución do periscopio, chamada "mastro fotónico", co dobre obxectivo de unificar sistemas ópticos (periscopio), electrónicos e de comunicacións, por unha banda e liberar espazo no cuarto de combate. Este último conséguese confinando o tubo telescópico na torre ou "vela" da nave mentres que as imaxes captadas polo periscopio son presentadas en monitores, en lugar da tradicional limitación dun só observador á vez.<ref>{{Cita web |url= http://science.howstuffworks.com/photonic-mast.htm |título=How Photonics Masts Will Work|data-acceso=5-2-2016 |lingua=en |editor=HowStuffWorks.com - Kevin Bonsor|data=21-06-2001}}</ref> ==== Navegación ==== [[Ficheiro:US Navy 050127-N-4658L-030 The Los Angeles-class fast-attack submarine USS San Francisco (SSN 711) in dry dock to assess damage sustained after running aground approximately 350 miles south of Guam Jan. 8, 2005.jpg|miniatura|O submarino USS San Francisco (SSN 711) en dique seco tras sufrir un choque cun [[monte submarino]]]] Os primeiros submarinos tiñan poucas axudas á navegación, porque operaban a maior parte do tempo en superficie, pero os submarinos modernos teñen unha variedade de sistemas de navegación. Coa aparición do sistema [[snorkel]] primeiro, e a propulsión nuclear despois, os submarinos podían permanecer moito máis tempo en inmersión. Así mesmo, a difusión e integración do [[radar]] en varias plataformas (barcos, avións, estacións terrestres, ...) durante a segunda guerra mundial foi imperativo para os submarinos permanecer en inmersión para poder operar con seguridade.<ref>{{Cita publicación periódica|apelido = Cote|nome = Owen R.|título = The Third Battle: Innovation in the U.S. Navy's Silent Cold War Struggle with Soviet Submarines|xornal = US Naval War College - Newport Papers|url = https://www.usnwc.edu/Publications/Naval-War-College-Press/-Newport-Papers/Documents/16-pdf.aspx|ano = 2003|páxinas = 9-12}}</ref> Os submarinos militares modernos utilizan un [[sistema de navegación inercial|sistema de guía inercial]] para a navegación mentres están mergullados, pero o erro de deriva inevitablemente aumenta co tempo. Para contrarrestar isto, a tripulación utiliza ocasionalmente o [[sistema de posicionamento global]] (GPS) para obter unha posición precisa. Os submarinos de [[clase Virginia]] e [[clase Astute]] utilizan [[mastro fotónico|mastros fotónicos]] en lugar de periscopios ópticos penetrantes no casco. Estes mastros aínda deben despregarse sobre a superficie e usar sensores electrónicos para luz visible, infravermellos, detección de rango láser e vixilancia electromagnética. Un beneficio de izar o mastro por encima da superficie é que mentres o mastro está por encima da auga, todo o submarino aínda está debaixo da auga e é moito máis difícil de detectar visualmente ou por radar. === Comunicación === [[Ficheiro:Rugby transmitter control pannel.jpg|miniatura|Antigo transmisor británico de VLF]] Para as comunicacións en superficie, os submarinos utilizan os mesmos aparellos de [[radio (medio de comunicación)|radio]] empregados nas naves de superficie. Moito máis problemática é a comunicación por radio con unidades que se atopan en inmersión, aínda que sexa a profundidades modestas. A única maneira para comunicarse nestes casos é transmitindo sinais de radio a baixísima frecuencia ([[VLF]]).<ref>{{Cita web|url = http://www.geonics.com/html/vlfsystems.html |título=VLF Receiver|data-acceso = 8 de novembro do 2020|lingua = en|editor = Geonics Limited}}</ref> Isto permite contactar con unidades que se atopan en profundidade de case 30 metros. A técnica de comunicación con submarinos que se atopan a profundidades maiores está en boa parte cuberta polo secreto militar. Con todo, sábese que tanto Estados Unidos como a Unión Soviética, no pasado, transmitirón mensaxes aos seus submarinos nas frecuencias de 76 [[Hertz|Hz]] e 82 Hz respectivamente, frecuencias extremadamente baixas tamén coñecidas como [[ELF]]<ref name=":3">{{Cita web|url = http://fas.org/man/dod-101/navy/docs/scmp/part07.htm|título=SUBMARINE COMUNICATIONS MASTER PLAN APPENDIX B SUBMARINE COMMUNICATIONS SHORE INFRASTRUCTURE B.1 SHORE COMMUNICATIONS INFRASTRUCTURE|data-acceso = 8 de novembro do 2020|lingua = en|editor = Federation of American Scientists|data = 1-12-1995}}</ref> e por tanto idóneas para transmitir unha cantidade limitada de información. É verosímil que tales comunicacións limitáronse a unha sinal de chamada ao submarino para ordenarlle de subir a profundidade de periscopio para recibir unha transmisión de datos nunha frecuencia máis alta. Con todo, desde 2004, por mor da cancelación do tráfico nestas frecuencias, suponse que estes sistemas están apagados.<ref>{{Cita web|url = http://www.freerepublic.com/focus/f-news/1227783/posts|título=Navy to Shut Down Sub Radio Transmitters|data-acceso = 8 de novembro do 2020|lingua = en|editor = freerepublic.com / original al New York Times|data = 26/09/2004}}</ref> No seu lugar utilizáronse probablemente sistemas máis sofisticados como os americanos SUBTACS que transmite en frecuencias entre 30 e 300 Hz, cun equipo máis simple e compacto, e é capaz de comunicarse co submarino mesmo a grandes profundidades, cunha capacidade de transmisión de datos 300 veces maior que a dos aparellos tradicionais ELF. Os Estados Unidos tamén utilizan avións especiais, coñecidos polas iniciais TACAMO, para comunicarse a longa distancia con submarinos mergullados.<ref>{{Cita libro|apelido = Miller|nome = David|título=Modern submarine warfare|url = http://www.amazon.com/Modern-Submarine-Warfare-David-Miller/dp/0765195143|lingua = en|data = 1987|editorial = Military Press|lugar = Nova York|páxinas = 80-82|isbn = 0-517-64647-1}}</ref> Un submarino tamén ten a opción de facer flotar unha antena de cable longa e flotante a unha profundidade menor, o que permite transmisións VLF desde un submarino profundamente mergullado.Todos os submarinos modernos son capaces de comunicarse por satélite, aínda que obviamente incorren en inconvenientes similares aos descritos antes para as comunicacións de radio; tamén existen sistemas de transmisión de radio por satélite acelerada como o SSIXS<ref name=":3" /> que reducen ao mínimo o tempo de transmisión e fan a mesma transmisión altamente direccional. Como alternativa aos sistemas citados anteriormente para a comunicación pódense enviar sinais acústicos ou luminosos en distancias curtas utilizando o código [[Morse]], aínda que tal uso limítese aos casos de emerxencia. Un aparello que no pasado utilizouse con frecuencia, especialmente polos submarinos científicos, era o [[hidrófono]], que aínda que non require un cable para permitir a comunicación foi substituído gradualmente ao longo dos anos por sistemas máis sofisticados. Aínda en fase experimental está a comunicación por [[fotón]]s a nivel [[Mecánica cuántica|cuántico]] aínda que, como noutros sistemas, hai que ver ata que punto pode penetrar na auga.<ref>{{Cita web|url = http://www.naval-technology.com/features/featuredeep-secret-secure-submarine-communication-on-a-quantum-level/|título=Deep secret – secure submarine communication on a quantum level|data-acceso = 8-2-2016|lingua = en |editor = naval-technology.com / Berenice Baker|data = 6-12-2013}}</ref> Ao estender un mastro de radio, un submarino tamén pode utilizar unha técnica de " transmisión en refachos ". Unha transmisión en refacho toma só unha fracción de segundo, o que minimiza o risco de detección dun submarino. Para comunicarse con outros submarinos, utilízase un sistema coñecido como Gertrude. Gertrude é basicamente un teléfono sonar. A comunicación de voz dun submarino transmítese por [[altofalante]]s de baixa potencia á auga, onde é detectada por sonars pasivos no submarino receptor. O alcance deste sistema é probablemente moi curto e o seu uso irradia son á auga, que pode ser escoitado polo inimigo. Todas as comunicacións modernas de radio militares usan [[Criptografía|cifrado]] con algoritmos que os fan particularmente difíciles de decodificar, factor que garante un alto nivel de seguridade. Os submarinos civís poden usar sistemas similares de comunicación, aínda que menos potentes, para comunicarse con barcos de apoio ou outros sumerxibles na área. == Clasificación e operadores == [[Ficheiro:Submarine operators countries.PNG|miniatura|Países usuarios de submarinos. En azul os actuais, en celeste os antigos usuarios]] Segundo a ''Hull Clasificación Symbol'' (''Sistema de Clasificación de Buques''), dos Estados Unidos (empregado por moitas mariñas de guerra en todo o Mundo), hai estas tipoloxías principais.<ref>{{Cita web |autores= Guy Derdahl e Tony DiGiulian |url=http://www.navweaps.com/index_tech/index_ships_list.htm|título=USN Ship Designations|lingua=en|editor=Navwaeps.com |data-acceso=23 de outubro do 2020}}</ref> *SS: Attack Submarine (Diesel-Electric Power) , submarino convencional de ataque; *SSN: Attack Submarine (Nuclear-Powered) , submarino nuclear de ataque (SNA en francés); *SSB: Ballistic Missile Submarine (Diesel Electric Power) , submarino de lanzamisis balísticos; *SSBN: Ballistic Missile Submarine (Nuclear-Powered) , submarino lanzamisis balísticos nuclear (SNLE francés); *SSG: Guided Missile Submarine (Diesel-Electric Power) , submarino lanzamisis de cruceiro; *SSGN: Guided Missile Submarine (Nuclear-Powered) , submarino lanzamisis de cruceiro nuclear; *SSK: Hunter-Killer / ASW Submarine , submarino caza-submarinos == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * {{cita libro | apelido = Miller | nome = David | apelido2 = Jordon | nome2= John | ano= 1987 | título= Sottomarini della guerra atomica | editor= Alberto Peruzzo }} * {{cita libro | apelido =Miller | nome = David | ano= 1992 | lingua = de| título = Unterseeboote: Geschichte und tecnische entwicklung | cita = Zurigo | editor = Motorbuch-Verlag | ISBN=3-7276-7105-X }} * {{cita libro | apelido =Miller | nome = David | apelido2 = Miller | nome2= Chris | ano= 1993 | lingua = de | título= Moderne Kriegschiffe | editor = Stocker-Schmid Verlag | ISBN = 3-7276-7093-2 }} * Miller, David (2000) (in tedesco). ''Deutsche U-Boote bis 1945. Ein umfassender Überblick''. Stuttgart:Motorbuch. ISBN 3-7276-7134-3. * {{Cita libro |autores=Jentschura, Hansgeorg; Dieter Jung; Peter Mickel |título=Warships of the Imperial Japanese Navy 1869–1945 |lugar= Annapolis, Maryland |editor=United States Naval Institute |ano= 1977 |id=  ISBN 978-0-87021-893-4.}} === Outros artigos === * [[Batiscafo]] * [[Federico Blume]] * [[Sonar]] * [[Submarino nuclear]] * [[Torpedo (arma)|Torpedo]] * [[U-Boot]] === Ligazóns externas === * [http://www.farodevigo.es/gran-vigo/2012/05/18/vigo-reflota-submarino-sanjurjo-badia/649549.html O submarino de Sanjurjo Badía] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Submarinos]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Tecnoloxía)]] 510bv0qjv2kg9ghhmarshj31m01rusj 0 29775 6147800 6144915 2022-08-01T22:10:07Z HombreDHojalata 5863 /* Véxase tamén */ wikitext text/x-wiki {{Biografía}} [[Ficheiro:Claudio Rodríguez Fer en Mondoñedo.jpg|dereita|miniatura|Claudio Rodríguez Fer, 2022.]] '''Claudio Rodríguez Fernández''', coñecido como '''Claudio Rodríguez Fer''', nado en [[Lugo]] o [[6 de abril]] de [[1956]], é un profesor e escritor galego que cultiva a poesía, a narrativa, o teatro, o estudo, o ensaio e o guión para audiovisuais. == Traxectoria == [[Ficheiro:Claudio Rodríguez Fer e Carmen Blanco García na Cambalhota, Allariz.jpg|dereita|miniatura|Claudio Rodríguez Fer e Carmen Blanco García, 2022.]] Comezou a escribir poesía xa de rapaz baixo a influencia de seu pai, un home progresista, súa nai mestra e coa lectura dos abundantes libros que tiña súa tía. En [[1966]] comezou o bacharelato no Instituto Masculino de Lugo e, en [[1970]], a súa militancia antifranquista no movemento estudantil. Tamén comezou a colaborar regularmente en ''[[El Progreso (xornal)|El Progreso]]'' de Lugo, con artigos e críticas de cine. Tamén inicia o seu labor cine-clubístico organizando exhibicións universitarias e redactando folletos para o Club Cultural Valle-Inclán e o Cine-Club Marcos da Portela<ref>{{Cita web|url=http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=clarodri&alias=Claudio+Rodr%EDguez+Fer|páxina-web=bvg.udc|título=Claudio Rodríguez Fer|data-acceso=21/12/2018}}</ref>. Desde [[1974]] (ese curso universitario comezou en xaneiro e rematou no verán), estudou Filoloxía Hispánica no Colexio Universitario de Lugo e, a partir de [[1976]], na facultade de Filoloxía da [[Universidade de Santiago de Compostela]], licenciándose en [[1978]]. Axiña aprobou as oposcións de profesor agregado de Lingua e Literatura Españolas de ensinanza media por oposición libre en Salamanca e catedrático das mesmas materias por oposición libre en Madrid<ref>{{Cita web|url=http://galegos.galiciadigital.com/gl/claudio-rodriguez-fer|páxina-web=Galicia Dixital|título=Claudio Rodríguez Fer|data-acceso=20/12/2018}}</ref>, exercendo en Lugo, Santiago de Compostela e [[Chantada]]. Exercendo na [[Universidade de Santiago de Compostela|USC]] no Departamento de Lingua e Literatura Españolas, Teoría da Literatura e Lingüística, área de Literatura Española, foi nomeado director da [[Cátedra Valente de Poesía e Estética]], onde custodia o arquivo e a biblioteca persoais doados polo autor ourensán<ref>{{Cita web|url=http://www.usc.es/gl/catedras/valente/|páxina-web=usc.es|título=Cátedra José Ángel Valente de Poesía e Estética|data-acceso=20/12/2018}}</ref>, e codirixe a revista de investigación ''[[Moenia]]''<ref>{{Cita web|url=http://www.usc.es/revistas/index.php/moenia/index|páxina-web=usc.es|título=Moenia|data-acceso=20/12/2018}}</ref>. Foi profesor das Universidades da Cidade de Nova York, de París-Est Marne-La Vallée, da Alta Bretaña en [[Rennes]] e da Bretaña Sur en [[Lorient]].<ref>{{Cita web|url=https://xornal.usc.es/xornal/acontece/2017_03/noticia_0139.html|data-publicación=22/03/2017|páxina-web=Xornal da USC|título=O poeta e profesor da USC Claudio Rodríguez Fer ofrece dous relatorios nas universidades de Alta Bretaña e París|data-acceso=21/12/2018|data-arquivo=21/12/2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20181221182740/https://xornal.usc.es/xornal/acontece/2017_03/noticia_0139.html|url-morta=yes}}</ref> A súa tese de doutoramento (1990, [[Universidade de Santiago de Compostela|USC]]) titulouse ''A literatura galega en Galicia durante a guerra civil''<ref>{{Cita web|url=http://hdl.handle.net/10347/1643|páxina-web=minerva.usc.es|título=A literatura galega en Galicia durante a guerra civil|data-acceso=27/01/2019}}</ref> e deu orixe a diversos libros{{Cómpre referencia}}. Coordina con [[Carmen Blanco García]] ''[[Unión Libre]], Cadernos de vida e culturas'',<ref>[http://www.unionlibre.org Unión libre. Cadernos de vida e culturas]</ref> e promoveu a [[Asociación para a Dignificación das Vítimas do Fascismo]].<ref>{{Cita web|url=http://www.nomesevoces.net/gl/asociacion/asociacion-para-a-dignificacion-das-vitimas-do-fascismo/|páxina-web=Nome e Voces|título=Asociación para a Dignificación das Vítimas do fascismo|data-acceso=21/12/2018}}</ref> Deuse a coñecer cos pioneiros poemarios eróticos, enmarcados na natureza e nas cidades de Galicia, ''Poemas de amor sen morte'' (1979), ''Tigres de ternura'' (1981)<ref>{{Cita audiovisual|título=Claudio Rodríguez Fer presenta a reedición bilingüe do poemario “Tigres de ternura”|autor=crtvg.es|url=http://www.crtvg.es/cultural/corte-a-corte/claudio-rodriguez-fer-presenta-a-reedicion-bilinguee-do-poemario-tigres-de-ternura-publicado-por-primeira-vez-en-1981|data=11/11/12|medio=crtvg}}</ref>, ''Historia da lúa'' (1984), ''A boca violeta'' (1987) e ''Cebra'' (1988)<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Axeitos|nome=Xosé Luís|data=1, 1990|título=O Poema "Cebra" de Claudio Rodríguez Fer : o erotismo como forma de coñecemento|PMC=|revista=Boletín Galego de Literatura|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=|número=}}</ref>, libros reunidos en ''Vulva'' (1990) e antologados en ''A muller núa'' (1992), catro deles ilustrados por [[Carmen Blanco García]]. A eles seguiron outros máis nómades, a miúdo escritos fóra de Galicia, mais igualmente caracterizados por un vitalismo erótico radicalmente libertario e pola súa conexión co concepto surrealista do amour fou, así como por ser ilustrados por [[Sara Lamas]]: ''Extrema Europa'' (1996), ''A unha muller descoñecida'' (1997), ''Viaxes a ti'' (2006) e ''Unha tempada no paraíso'' (2010), este cunha ampla introdución de [[Olga Novo]]. A súa temperá conexión co cine orixinou ''Cinepoemas'' (1983, ampliado en 2016 con edición gráfica de [[Cristina Fiaño]]), e a súa paixón pola música motivou ''A muller sinfonía (Cancioneiro vital)'' (2018). Tamén realizou e publicou mostras de poesía visual, como ''Criptografías'' ([[2018]], con prefacio de [[Antonio Gamoneda]], labor reunido na exposición antolóxica na Fundación Granell ''Corpoética'' (2018)<ref>{{Cita web|url=https://www.laventanadelarte.es/exposiciones/fundacion-eugenio-granell/galicia/santiago-de-compostela/claudio-rodriguez-fer/35713|páxina-web=laventanadelarte.es|título=Claudio Rodríguez Fer. Corpoética|data-acceso=21/12/2018}}</ref>, cuxo catálogo se publicou con textos de [[Lily Litvak]], [[Olga Novo]], [[Manuel Fernández Rodríguez (1973)|Manuel Fernández Rodríguez]] e [[Antonio Gamoneda]] e deseño de [[Cristina Fiaño]]. No Centro de Arte Moderno de Madrid expuxo ''Corpoética infinita'' (2019). Con obras do multiartista Eugenio Granell realizou o libro de artista ''Rastros de vida e poesía'' (2000) e ''Icebergs (Micropoemas reunidos)'' (2015). ''Lugo blues'' (1987), con fotos de [[Eduardo Ochoa]], ''A loita continúa'' (2004) e ''Ámote vermella'' (2009),<ref>{{Cita web|url=https://blog.xerais.es/amote-vermella-critica-en-nos/|páxina-web=blog.xerais|título=«Ámote vermella», crítica en «Nós»|data-acceso=24/04/2020|data-arquivo=28/05/2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200528045112/https://blog.xerais.es/amote-vermella-critica-en-nos/|url-morta=yes}}</ref> con gravados de [[Sara Lamas]],<ref>{{Cita web|url=https://xerais.gal/autores.php?tipo=autores&id=105843|páxina-web=xerais.gal|título=Ficha do autor|data-acceso=21/12/2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20181221182558/https://xerais.gal/autores.php?tipo=autores&id=105843|dataarquivo=21/12/2018|urlmorta=yes}}</ref> compoñen a súa triloxía poética sobre, respectivamente, a memoria histórica da súa cidade natal, de Galicia e da muller libre e represaliada. Reuniu toda a súa obra poética verbal (os seus doce primeiros libros) en ''Amores e clamores'' (2011)<ref>{{Cita web|url=https://cadernodacritica.wordpress.com/2011/11/16/de-amores-e-clamores-de-claudio-rodriguez-fer/|apelidos=Nicolás|nome=Ramón|páxina-web=cadernodacritica|título=Amores e clamores, de Claudio Rodríguez Fer|data-acceso=21/12/2018}}</ref>, obra subdividida en "Ciclo Vulva", "Triloxía da memoria" e "Ciclo nómade", e toda a súa obra narrativa en ''Contos e descontos'' (2011)<ref>{{Cita web|url=https://cadernodacritica.wordpress.com/2011/09/28/contos-e-descontos-de-claudio-rodriguez-fer/|apelidos=Nicolás|nome=Ramón|páxina-web=cadernodacritica|título=Contos e descontos, de Claudio Rodríguez Fer|data-acceso=21/12/2018}}</ref>, incluíndo os inéditos "Prometeo adolescente" e "O neno que non quería ir á guerra", así como os xa publicados ''Meta-relatos'' (1988), con fotos de [[Eduardo Ochoa]], e ''Os paraísos eróticos'' (2010)<ref>{{Cita web|url=https://cadernodacritica.wordpress.com/2011/03/30/os-paraisos-eroticos-de-claudio-rodriguez-fer/|apelidos=Nicolás|nome=Ramón|páxina-web=cadernodacritica|título=Os paraísos eróticos, de Claudio Rodríguez Fer|data-acceso=21/12/2018}}</ref>, con debuxos de [[Sara Lamas]]. Tras viaxar por Romanía publicou o poemario ''ADN do infinito'' (2021), ilustrado por Sara Lamas. Así mesmo, dirixiu diversos congresos e encontros e participou en decenas de actas, enciclopedias e revistas europeas e americanas, tendo intervido publicamente en espazos culturais e universitarios de Europa, América e África. Entre outros recoñecementos, no campo da poesía, recibiu o [[Premio da Crítica Española]] por ''Tigres de ternura'' (1981)<ref>{{Cita web|url=http://www.usc.es/gl/centros/humanidades/modules/news/news_0022.html|data-publicación=27/11/2012|páxina-web=usc.es|título=Presentación do libro bilingüe Tigres de Ternura / Tender Tigers de Claudio Rodríguez Fer|data-acceso=21/12/2018}}</ref> e o Día da Poesía Galega 2016 do Padroado da Cultura Galega de Montevideo (Uruguai)<ref>{{Cita web|url=http://xornal.usc.es/xornal/acontece/2016_11/noticia_0088.html|data-publicación=17/11/2016|páxina-web=Xornal da USC|título=O Padroado da Cultura Galega de Montevideo dedica o Día da Poesía Galega ao autor lugués Claudio Rodríguez Fer|data-acceso=21/12/2018|data-arquivo=21/12/2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20181221134604/http://xornal.usc.es/xornal/acontece/2016_11/noticia_0088.html|url-morta=yes}}</ref>; no campo da investigación, por dúas veces o [[Premio Antón Losada Diéguez]], concretamente por ''Poesía galega'' e por ''A literatura galega durante a guerra civil''; no campo académico, o Premio Extraordinario de Doutoramento da Universidade de Santiago de Compostela e o Doutoramento Honoris Causa da Universidade da Alta Bretaña en Rennes,<ref name="HONORIS">Cristina Fiaño, [http://xornal.usc.es/xornal/entrevistas/entrevista_0107.html «Claudio Rodríguez Fer, doutor Honoris Causa pola Universidade da Alta Bretaña: "A interculturalidade forma parte esencial do meu pensamento e da miña obra"»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120617041532/http://xornal.usc.es/xornal/entrevistas/entrevista_0107.html |date=17 de xuño de 2012 }} (entrevista), "Xornal da USC", 15-5-2012.</ref> e, no campo cívico, a Presidencia de Honra da Asociación Memoria do Exilio dos Republicanos Españois en Brest e o [[Premio Galiza Mártir]] da Fundación Alexandre Bóveda. Foi traducido a numerosos idiomas en antoloxías e revistas de linguas románicas, xermánicas, eslavas e orientais, así como en edicións exentas, como, en castelán, ''Icebergs (Micropoemas reunidos)'' ([[2015]]) e ''Anarquista o nada (Poemas de la memoria libertaria)'' ([[2016]]); en inglés, ''Tender Tigers'' ([[2012]]), ''Rosalía’s Revolution in New York'' ([[2014]]) e ''Deathless Loves'' ([[2015]]); en francés ''Voyages à toi'' ([[2008]]), ''La pièce bretonne'' ([[2014]]), ''Les amours profonds'' ([[2016]]) e ''Dialogues impossibles'' ([[2018]]); en italiano, ''L'ansia di avere le ali'' ([[2015]]); en grego, ''Πύλες απειράριθμες'' ([[2017]]); en bretón, ''Muioc'h kalz eget mil bloaz'' ([[2000]]); en romanés, ''Dincolo de pădure'' ([[2018]]); en catalán, ''Bellesa o barbàrie'' ([[2019]]); en portugués, ''Uma temporada no paraíso'' ([[2019]]) etc. O seu poema "A cabeleira",<ref>{{Cita web|url=http://www.acabeleira.com/o_autor.html|páxina-web=acabeleira.com|título=O autor|data-acceso=21/12/2018}}</ref> sucesivamente reeditado en edicións políglotas, foi traducido a máis de sesenta linguas en ''A cabeleira multilingüe'' ([[2017]]), mais tamén existe edición políglota do seu poema ''Pai meu (Amén, camarada)'' ([[2017]]). O mesmo poeta introduciu e traduciu ''Musgo / Moss'', de [[Emily Dickinson]] ([[2015]]). Foi obxecto de tres libros: ''Por un vocabulario galego do sexo. A terminoloxía erótica de Claudio Rodríguez Fer'' ([[1996]], Ed. Positivas) e ''O lume vital de Claudio Rodríguez Fer'' ([[1999]]<ref>{{Cita libro|título=O lume vital de Claudio Rodríguez Fer|apelidos=Novo|nome=Olga|editorial=L. Follas Novas|ano=1999|ISBN=84-85385-33-0|ref=}}</ref> e ampliado [[2008]]), de [[Olga Novo]], quen tamén o analizou na introdución de ''Unha tempada no paraíso'', e ''Os mundos de Claudio Rodríguez Fer'' ([[1998]], Ed. do Castro) de Natalia Regueiro. É parella de [[Carmen Blanco García]], con quen ten unha filla, Mariña.<ref name="FELICIANO">{{Gallegos|Rodríguez Fer, Claudio|501}}</ref> == Obra == === Poesía === <div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;"> * ''Poemas de amor sen morte'' ([[1979]]). [[Granada]]: Antonio Ubago. ISBN 978-84-85551-15-6. * ''Tigres de ternura'' ([[1981]]). Santiago: Reprografía 1846, ISBN 978-84-300-6871-5; ''Tender Tigers'' ([[2012|2012)]]. Noia: [[Toxosoutos]], en edición bilingüe galego-inglés, con tradución de [[Kathleen March]]. Edición en liña<ref>{{Cita web|url=https://www.unionlibre.org/artigos/Tigres%20de%20ternura.pdf|páxina-web=unionlibro.org|título=Unión Libre}}</ref>. * ''Cinepoemas'' ([[1983]]). Vigo: [[Edicións Xerais de Galicia]], ISBN 9788475071060; reedición gráfica de [[Cristina Fiaño]] (2016, Ouvirmos); [[2021]]: ed. de Fonmiñá, con deseño gráfico de Cristina Fiaño, con seis películas-poesías máis.<ref>{{Cita web|título=«Cinepoemas», el niño de Lugo que recibía cartas de Gregory Peck|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lugo/2021/10/05/cinepoemas-nino-lugo-recibia-cartas-gregory-peck/00031633444553629135852.htm|páxina-web=La Voz de Galicia|data=2021-10-06|data-acceso=2021-10-16|lingua=es}}</ref> * ''Historia da lúa'' ([[1984]]). Vigo: [[Editorial Galaxia]]. ISBN 978-8471544650. * ''A boca violeta'' ([[1987]]). Santiago: [[Sotelo Blanco Edicións]], Leliadoura. ISBN 978-8486021566. * ''Lugo blues'' (1987). Concello de Lugo. 89 páxs. * ''[[Vulva (1990)|Vulva]]'' ([[1990]]). [[Santiago de Compostela]]: Libros da Cebra. ISBN 9788440482518. * ''Cebra'' ([[1991]]). [[Málaga]]: El Guadalhorce. * ''A muller núa'' ([[1992]]). [[Biblioteca 114]], [[El Correo Gallego]]. ISBN 978-8485553457 * ''Extrema Europa'' ([[1996]]). Santiago: [[Edicións Positivas|Ed. Positivas]]. 55 páxs. ISBN 978-84-87783-33-3. * ''A unha muller descoñecida'' ([[1997]]). S. C. Valle-Inclán, Colección Esquío. ISBN 978-84-86046-84-2. * ''Rastros de vida e poesía'' ([[2000]]). Con serigrafías de [[Eugenio Granell]]. [[Valladolid]]: El Gato Gris. ISBN 978-84-923927-9-7. * ''Moito máis que mil anos / Muioc'h kalz eget mil bloaz'' ([[2000]]). SKRID. en edición bilingüe galego-bretón de [[María Lopo]]. * ''A vida. Gravados sobre corpo'' ([[2002]]). Carpeta de autor. Lugo: Taller de Gravado Augatinta. * ''A loita continúa'' ([[2004]]). Vigo: Xerais, 96 páx. ISBN 978-84-9782-162-9. * ''Viaxes a ti'' ([[2006]]). Lugo: Taller de Gravado Augatinta; ''Voyages à toi'' ([[2008]], [[Espiral Maior]]), en edición bilingüe galego-francés con tradución de [[María Lopo]] e [[Annick Boilève-Guerlet]] * ''Ámote vermella'' ([[2009]]). Vigo: Xerais. ISBN 978-84-9782-953-3. * ''Unha tempada no paraiso'' ([[2010]]). Noia: Toxosoutos, con estudo de [[Olga Novo]], ''Uma temporada no paraíso'' ([[2019]]), Valer, edición bilingüe galego-portugués de Saturnino Valladares. * ''Amores e clamores (Poesía reunida)'' ([[2011]]). Sada: [[Ediciós do Castro]], 326 páxs. ISBN 978-84-8485-306-0. * ''Terra extrema de radiación amorosa'' (2011). [[BVG]]. * ''O cuarto bretón / La pièce bretonne'' ([[2014]]). [[A tola soñando]], en edición bilingüe galego-francés con tradución de [[Marianne Equy]]. * ''Revolución rosaliana en Nova York / Rosalía’s Revolution in New York'' ([[2014]]). A tola soñando, en edición bilingüe galego-inglés con tradución de [[Kathleen March]]. * ''Icebergs (Micropoemas reunidos)'' ([[2015]]). [[Museo Raíña Sofía|Centro de Arte Moderna]], en edición bilingüe galego-castelán con tradución de [[Tera Blanco de Saracho]]. * ''Ansia das alas / L'ansia di avere le ali'' (2015). A tola soñando, en edición bilingüe galego-italiano de [[Christine Stufferin]]. * ''Amores sen morte / Deathless Loves'' (2015). [[Edicións Follas Novas]], en edición bilingüe galego-inglés de [[Diana Conchado]]. * ''A cabeleira (Poema en 35 idiomas)'' (2015). A tola soñando. * ''A cabeleira (Poema en 60 idiomas)'' ([[2016]]). A tola soñando. * ''Os amores profundos / Les amours profonds'' ([[2016]]). Edicións Follas Novas, en edición bilingüe galego-francés de [[María Lopo]]. * ''Anarquista o nada (Poemas de la memoria libertaria)'' (2016). Amargord, con tradución de [[Olga Novo]] e [[Tera Blanco de Saracho]]. *''A cabeleira multilingüe (Poema en 65 idiomas)'' ([[2017]]). A tola soñando. *''Pai meu (Amén, camarada) (Poema en 8 idiomas)'' (2017). A tola soñando. Ampliado a 16 idiomas en 2020. * ''Limiares sen límites / Πύλες απειράριθμες'' ([[2017]]). A tola soñando, en edición bilingüe galego-grego de Theodora Grigoriadou. * ''A muller sinfonía (Cancioneiro vital)'' ([[2018)]]. Ouvirmos. 190 páxs. ISBN 9788494789328. CD. * ''Corpoética (catálogo de exposición)'' (2018). Fundación Granell, con textos de [[Lily Litvak]], [[Olga Novo]], [[Manuel Fernández Rodríguez (1973)|Manuel Fernández Rodríguez]] e [[Antonio Gamoneda]] e deseño de [[Cristina Fiaño]]. * ''Criptografías'' (2018). Del Centro Editore, con prefacio de [[Antonio Gamoneda]]. * ''Diálogos imposibles / Dialogues impossibles'' (2018). A tola soñando, en edición bilingüe galego-francés con tradución de [[Mariane Equy]] e [[María Lopo]]. * ''Máis alá do bosque / Dincolo de pădure'' (2018). A tola soñando, en edición bilingüe galego-romanés con tradución de [[Ion Deaconescu]], [[Victor Ivanovici]] e [[Adina Ioana Vladu]]. *''Beleza ou barbarie / Bellesa o barbàrie'' ([[2019]]). A tola soñando, en edición bilingüe galego-catalá con tradución de [[Marta Pessarrodona]], [[María Mercè López Casas]], [[Mathias Ledroit]] e [[Dolors Perarnau]]. *''A viaxe vermella (María Casares)'' ([[2021]]). A tola soñando, poema en 11 idiomas. *''ADN do infinito'' (2021). Andavira.<ref>{{Cita web|título=Plataforma temática sobre Galicia en Internet|url=https://www.galiciadigital.com/opinion/opinion.28518.php|páxina-web=www.galiciadigital.com|data-acceso=2021-12-02|lingua=|apelidos=Isma}}</ref> 42 páxs. ISBN 978-84-124269-7-7.<ref>{{Cita web|título=ADN do infinito e outros textos, de Claudio Rodríguez Fer|url=https://cadernodacritica.wordpress.com/2021/12/29/adn-do-infinito-e-outros-textos-de-claudio-rodriguez-fer/|páxina-web=Caderno da crítica|data=2021-12-29|data-acceso=2022-07-29|lingua=gl-ES|nome=Ramón|apelidos=Nicolás}}</ref> *''Nova York, Novos Poemas / New York, New Poems'' ([[2022]]). Small Station Press.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Requeixo|nome=Armando|data=24 de xullo de 2022|título=A poética neoiorquina de Rodríguez Fer|revista=Letras Atlánticas, Suplemento}}</ref> </div> === Narrativa === <div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;"> * ''Meta-relatos'' ([[1988]]). Vigo: Xerais. ISBN 84-7507-325-5. * ''A muller loba'' ([[1993]]). [[Contos do Castromil]]. * ''Belas e bestas'' ([[2002|2002).]] [[BVG]] da UdC. * ''A bela mestra'' ([[2005|2005)]]. Santiago: Tórculo. * ''O muiñeiro misterioso'' (2005). Santiago: Tórculo. * ''Os paraísos eróticos'' ([[2010]]). Ed. Meubook. ISBN 978-84-938171-4-5. * ''Contos e descontos (Narrativa completa)'' ([[2011|2011)]]. Noia: Toxosoutos, ISBN 9788492792979. </div> === Estudo e ensaio === <div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;"> * ''A Galicia misteriosa de [[Ánxel Fole]]'' ([[1981]]). Sada: Ediciós do Castro. * ''[[Antonio Machado]] e Galicia'' ([[1989]]). Sada. Ediciós do Castro. * ''Poesía galega: crítica e motodoloxía.'' (1989). Vigo: Xerais. 456 páxs. ISBN 9788475073996. * ''Arte literaria'' ([[1991|1991)]]. Vigo: Xerais. 176 páxs. ISBN 9788475075334. * ''[[José Ángel Valente]]'' ([[1992]]). Madrid: Taurus. 376 páxs. ISBN 9788430602612. En castelán. * ''A literatura galega durante a guerra civil'' ([[1994|1994)]]. Vigo: Xerais. 300 páxs. ISBN 9788475078588. * ''Material [[José Ángel Valente|Valente]]'' (1994). Gijón: Ed. Júcar. 336 páxs. ISBN 9788433483140. En castelán. * ''Acometida atlántica. Por un comparatismo integral'' ([[1996]]). Sada: Ediciós do Castro. 324 páxs. ISBN 978-8474928006. * ''[[Ánxel Fole]], 1903-1986. Unha fotobiografía'' ([[1997|1997)]]. Vigo: Xerais. 176 páxs. ISBN 9788483021163. * ''[[Ánxel Fole]]. Vida e obra'' (1997). Vigo: Xerais. 112 páxs. ISBN 978-84-8302-084-5. * ''Guía de investigación literaria'' ([[1998|1998).]] Gíjón: Júcar. ISBN: 84-334-0547-0. En castelán. * ''[[Jorge Luis Borges|Borges]] dende o labirinto galego'' ([[2008]]). A Coruña: [[Xunta de Galicia]]. Colección Miradas Alleas, nº 1. * ''[[José Ángel Valente|Valente]]: el fulgor y las tinieblas'' ([[2008|2008)]]. Lugo: Axac. ISBN 9788493549572. En castelán. * ''Meus amores celtas'' (2010). Sada: Edicións do Castro. Libro de memorias. * ''Valente vital (Galicia, Madrid, Oxford)'' ([[2012]]). Cátedra Valente, Universidade de Santiago de Compostela. * ''[[Jorge Luis Borges|Borges]] y todo (Escepticismo y otros laberintos)'' ([[2013]]). Del Centro Editores. En castelán. * ''Valente vital (Ginebra, Saboya, París)'' ([[2014|2014)]]. Cátedra Valente, Universidade de Santiago de Compostela. En castelán. * ''Valente vital (Magreb, Israel, Almería)'' ([[2017]]). Cátedra Valente, Universidade de Santiago de Compostela. En castelán. * ''Valente infinito (Libertad creativa y conexiones interculturales)'' ([[2018]]). Cátedra Valente, Universidade de Santiago de Compostela. En castelán. </div> === Edición e introdución === <div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;"> * ''Contos de lobos'', de [[Ánxel Fole]] ([[1985]], [[1989]]). Vigo: Xerais. * ''Cántigas de alén'', de [[José Ángel Valente]] ([[1987]], 1989, [[1996]]). * ''[[Con pólvora e magnolias]]'', de [[Xosé Luís Méndez Ferrín]] (1989). Vigo: Xerais. * ''Os eidos'', de [[Uxío Novoneyra]] ([[1990|1990)]]. Vigo: Xerais. * ''Guerra literaria'', de [[Rafael Dieste]] ([[1991]]) * ''Comentarios de textos contemporáneos'' ([[1992]]). Vigo: Xerais. * ''Verbas de chumbo'', de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] ([[1992|1992)]]. Santiago: Sotelo Blanco. * ''Poesía perdida'', de [[Ricardo Carballo Calero]] ([[1993]]). Sada: Ediciós do Castro. * ''Obras reunidas'', de [[Ángel Johán]] (1993). Sada: Ediciós do Castro. * ''Comentarios de textos populares e de masas'' ([[1994]]). Vigo: Xerais. * ''Cartafolio galego'', de Ánxel Fole (1996). Vigo: [[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]]. * ''Obra galega completa'', de Ánxel Fole ([[1997]]). Vigo: Galaxia. * ''A lenda do Grande Inquisidor'', de [[Fiódor Dostoievski]] ([[1998]]). Vigo: Xerais. * ''Cuaderno de versiones'', de [[José Ángel Valente]] ([[2001|2001)]]. Barcelona: Galaxia Gutenberg. * ''Cima del canto'', de [[José Ángel Valente]] ([[2002|2002)]]. Barcelona: Galaxia Gutenberg. * ''Obras completas II. Ensayos'', de [[José Ángel Valente]] ([[2002|2002)]]. Barcelona: Galaxia Gutenberg. * ''Obra literaria completa'', de Ánxel Fole ([[2003]]). Vigo: Galaxia. * ''Ensayos sobre [[José Ángel Valente]]'', de [[Juan Goytisolo]] ([[2009|2009)]]. Universidade de Santiago de Compostela. * ''[[Álvaro Cunqueiro]] en [[Ortigueira]]'' ([[2011]]). [[Consello da Cultura Galega]]. * ''Musgo / Moss'', de [[Emily Dickinson]] ([[2015|2015)]]. [[La Madriguera]], con tradución ao galego </div> === Obras colectivas === <div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;"> * ''Escolma de poesía galega ([[1976]]-1984)'' (1984), Sotelo Blanco. * ''VII Festival da Poesia no Condado'' (1987), S. C. D. Condado. * ''Contos Eróticos. Eles'' (1990), Xerais. * ''O relato breve. Escolma dunha década'' (1990), Galaxia. * ''XII Festival da Poesia no Condado'' (1992), S. C. D. Condado. * ''Contos de cine'' (1996), [[Centro Galego de Artes da Imaxe|CGAI]]. * ''Unha liña no ceo (58 narradores galegos 1979-1996)'' (1996), Xerais. * ''O mundo lucense de [[Ánxel Fole]]'' (1997), Edicións do Castro. * ''[[Roberto Blanco Torres]] ([[1891]]-[[1936]])'' (1999), Xerais. * ''[[Manuel María]]'' ([[2001]]), Ophiusa. * ''Poemas e contos da muralla'' (2001), A Nosa Terra. * ''Poetas e Narradores nas súas voces (Vol. I)'' (2001), [[Consello da Cultura Galega]]. * ''Intifada. Ofrenda dos poetas galegos a [[Palestina]]'' ([[2003]]), Fundación Araguaney. * ''Negra sombra. Intervención poética contra a marea negra'' (2003), [[Espiral Maior Edicións]]. * ''Poemas pola memoria (1936-2006)'' (2006), Xunta de Galicia. * ''Volverlles a palabra. Homenaxe aos represaliados do franquismo'' (2006), Difusora. * ''Do amor e da literatura'' (2008), [[Edicións Linteo]]. * ''Poemas para Lugo'' (2010), Unión Libre. * ''Poemas polas vítimas do [[1936|36]] en Galicia'' (2010), Unión Libre. * ''Poetas con Valente'' (2010), [[Universidade de Santiago de Compostela]] * ''Cartafol de soños, homenaxe a [[Celso Emilio Ferreiro]] no seu centenario ([[1912]]-[[2012]])'' (2012). * ''[[Rosalía de Castro|Rosalía]] na cobiza do lonxe'' ([[2013|2013)]], [[Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades]]. * ''Unha cesta de pombas e mazás. Homenaxe a [[Isaac Díaz Pardo]]'' (2013), Academia Real Isaac Díaz Pardo. * ''De Cantares Hoxe. Os [[Cantares gallegos]] de Rosalía de Castro no século XXI'' ([[2015|2015)]], [[Fundación Rosalía de Castro]]/[[Radio Galega]]. * ''Os aforismos do riso futurista'' ([[2016|2016)]], Xerais. * ''Barzhaz Bihan Galiza. Mostra de poesía galega'' ([[2019]]), edición galego-bretoa de María Lopo, Xunta de Galicia * ''Poemas a Valente'' ([[2019]]), edición de Saturnino Valladares [[Universidade de Santiago de Compostela]] </div> == Premios e recoñecementos == * [[Premio da Crítica de poesía galega|Premio da Crítica Española]] no [[1981]], por ''Tigres de ternura''. * [[Premio Antón Losada Diéguez]] no [[1990]], por ''Poesía galega''. * Premio Extraordinario de Doutoramento no [[1991]] pola súa tese doutoral ''A literatura galega durante a guerra civil'', lida na [[Universidade de Santiago de Compostela]]. * [[Premio Antón Losada Diéguez]] en [[1994]], por ''A literatura galega durante a guerra civil''. * Doutoramento Honoris Causa no [[2012]] pola Universidade da Alta Bretaña en [[Rennes]].<ref name="HONORIS"/> * Presidencia de Honra no [[2012]] da Asociación Memoria do Exilio dos Republicanos Españois, con sede en [[Brest, Bretaña]]. * [[Premio Galiza Mártir]] á recuperación da memoria histórica no [[2014]] da Fundación Alexandre Bóveda, con sede en [[Pontevedra]].<ref>{{Cita web|url=http://www.fceer.org/index.php?pid=noticias&detalle=2478|data-publicación=01/09/2014|páxina-web=fceer.org|título=CLAUDIO RODRÍGUEZ FER E CARMEN BLANCO RECIBEN O ‘GALICIA MÁRTIR’ POLO SEU TRABALLO A PROL DA RECUPERACIÓN DA MEMORIA HISTÓRICA|data-acceso=21/12/2018}}</ref> * Día da Poesía Galega [[2016]] dedicado polo Patronato da Cultura Galega de [[Montevideo]] ([[Uruguai]]) == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{Refempeza|2}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Rodríguez Fer, Claudio |enciclopedia=[[Diccionario enciclopédico galego universal]] |ano=2003-2004 |volume=53 |páxina=71 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |id=ISBN 84-7680-429-6 }} * {{Cita libro |artigo=Rodríguez Fer, Claudio |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=3 |páxina=186 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Rodríguez Fer, Claudio |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=1824 |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |id=ISBN 978-84-8288-942-9}} * {{Cita enciclopedia |artigo= |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=14 |páxina=505 |editorial=[[Ir Indo]] |id=ISBN 84-7680-288-9}} * {{Cita enciclopedia |autor={{Versaleta|Fernández Fernández, Sara}} |artigo=Rodríguez Fer, Claudio |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] |tipo=[[DVD]] |ano=2005 |id=ISBN 84-87804-88-8 }} * {{Versaleta|[[Olga Novo|Novo, Olga]]}} (1995). ''Por un vocabulario galego do sexo. A terminoloxía erótica de Claudio Rodríguez Fer''. [[Edicións Positivas|Positivas]]. * {{Versaleta|[[Olga Novo|Novo, Olga]]}} (1999 e 2008). ''O lume vital de Claudio Rodríguez Fer''. Follas Novas. * {{Versaleta|[[Olga Novo|Novo, Olga]]}} (2010). "Introdución" a ''Unha tempada no paraíso''. [[Editorial Toxosoutos]]. * {{Versaleta|Regueiro, Natalia}} (1998). ''Os mundos de Claudio Rodríguez Fer''. [[Ediciós do Castro]]. * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor={{Versaleta|D.}} |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=Diccionario da Literatura Galega |volume=I |páxina=522-523 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |ISBN=84-8288-019-5}} {{Reftermina}} === Outros artigos === {{Commonscat}} * [[Unión Libre]] * [[Carmen Blanco García]] === Ligazóns externas === * [http://www.acabeleira.com A cabeleira] * [http://www.usc.es/es/catedras/valente/ Cátedra José Ángel Valente de Poesía e Estética] * [http://www.bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=clarodri&alias=Claudio+Rodr%EDguez+Fer&solapa=biografia {{PAGENAME}}] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. *[https://www.youtube.com/watch?v=54zaglXkCRs Claudio Rodríguez Fer presenta el libro Valente vital] *[https://www.youtube.com/watch?v=alrM3rd4kcE A derradeira lección da mestra. Claudio Rodríguez Fer] *[https://www.youtube.com/watch?v=0DGihgfPXwE Penélope-Díaz Castro-Ulises-Claudio Rodríguez Fer] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Rodriguez Fer, Claudio}} [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados en Lugo]] [[Categoría:Nados en 1956]] ihfo3empm1flbrsujn14k9pf7i0jsae 4 35193 6148207 4783983 2022-08-02T10:35:51Z Estevoaei 1131 wikitext text/x-wiki <div style="float:left; margin-right:1.5em;">[[Ficheiro:Isabel Allende - 001.jpg|esquerda|120px|ligazón=Isabel Allende]]</div> * [[1922]], morre [[Alexander Graham Bell]], inventor do [[teléfono]]. * [[1934]], [[Adolf Hitler]] asume a presidencia de [[Alemaña]]. * [[1942]], nace [[Isabel Allende]] (na imaxe), escritora chilena. * [[1945]], Termina a [[Conferencia de Potsdam]], na cal se discute o futuro da [[Alemaña]] após a súa derrota na [[Segunda Guerra Mundial]]. * [[1953]], nace [[Manuel Manquiña]], actor vigués. * [[1990]], [[Iraq]] invade [[Kuwait]], dando inicio á [[Guerra do Golfo]]. <noinclude> [[Categoría:Efemérides destacadas en agosto| ]] </noinclude> l4yrut40gkmzzyt30qaudgm4cgw3el3 0 35453 6147712 6146007 2022-08-01T20:37:26Z Estevoaei 1131 /* Creación literaria */ wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|María (homónimos)|outro=Mariño}} {{1000 artigos icona título|materia=Literatura}} {{Outros homónimos|María Mariño López|para=a deseñadora nada en Vigo en 1953|este=a poetisa nada en Noia en 1907}} {{Escritor |descrición = Retrato na revista portuguesa ''Céltica''.<ref name="ALBUM">{{Versaleta|[[Ana Romaní|Romaní, A.]]}} (2006). [http://www.culturagalega.org/album/detalle.php?id=7 "Dinamiteira da Fala. Unha desas creacións insólitas da literatura galega"] [[Álbum de Mulleres]], [[Consello da Cultura Galega|CCG]].</ref> |nome_completo = María Mariño Carou |soterrada = Cemiterio de Seoane do Courel |cónxuxe = Roberto Pose Carballido <ref name="ESPERANZA18">{{Versaleta|Mariño, Esperanza}} 2007, páx. 18.</ref> |fillos = Roberto Pose Mariño (1946-†1946) |lingua da escrita = [[lingua galega|Galego]] e [[lingua castelá|castelán]] |período = 1957-1967 <ref name="NOVONEYRA">{{Cita publicación periódica |url=http://bvg.udc.es/LetrasGalegas2007/Textos/novoneyra.jpg |título=Noiesa do Courel, dinamiteira da fala |xornal=[[A Nosa Terra (1977)|A Nosa Terra]] |número=189-190 |ligazónautor=Uxío Novoneyra |apelidos={{Versaleta|Novoneyra}} |nome={{Versaleta|Uxío}} |data=[[maio]] de [[1982]]}}</ref> |movemento = intimismo,<ref name="RIEGO">{{Cita libro |título=Historia da Literatura Galega |nome={{Versaleta|F.}} |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=[[Editorial Galaxia]] |localización=[[Vigo]] |páxina=278 }}</ref> [[xeración do 36]] <ref name="FERRIN"/><ref name="DDMG">{{Cita libro |ligazónautor=Aurora Marco |apelidos={{Versaleta|Marco}} |nome={{Versaleta|A.}} |ano=2007 |ligazón-título=Wikipedia:Entradas do Dicionario de mulleres galegas|título=Dicionario de Mulleres Galegas |páxinas=259-260 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra]] |id=ISBN 978-84-8341-146-9 }}</ref> |xéneros = [[Poesía]] e [[narrativa]] |obras = ''[[Palabra no tempo]]'' <ref name="PALABRA"/><br/>''[[Verba que comenza]]'' <ref name="VERBA"/> |influencias = [[Rosalía de Castro|Rosalía]] e [[Uxío Novoneyra|Novoneyra]] <ref name="VILAVEDRA">{{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor={{Versaleta|D.}} |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=Diccionario da Literatura Galega |volume=I |páxinas=363-364 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |ISBN=84-8288-019-5}}</ref> |alma_máter = (sen estudos universitarios) |ocupación = Costureira }} '''María Mariño Carou''', nada en [[Noia]] o [[8 de xuño]] de [[1907]] e finada en [[Seoane do Courel, Folgoso do Courel|Seoane do Courel]] ([[Folgoso do Courel]]) o [[19 de maio]] de [[1967]], con escasa obra (poética en galego e narrativa en castelán), foi unha das escritoras galegas máis importantes do [[século XX]], encadrada na [[xeración do 36]], reivindicada para a literatura galega pola xeración [[Grupo Brais Pinto|Brais Pinto]], especialmente por [[Uxío Novoneyra]] e [[Xosé Luís Méndez Ferrín]]. Da súa autoría son ''Palabra no tempo'' (1963) e ''Verba que comenza'' (1990).<ref name="DS21">{{Cita enciclopedia |artigo=Mariño Carou, María |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=2 |páxina=1311 |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |id=ISBN 978-84-8288-942-9}}</ref> Compaxinou a súa actividade intelectual cunha vida discreta e moi apartada dos cenáculos literarios. En plenario do 7 de xullo de 2006, os membros da Real Academia Galega decidiron dedicarlle o [[Día das Letras Galegas]] do ano [[2007]]. == Traxectoria == {{Véxase tamén|Cronobiografía de María Mariño}} Foi a cuarta dos cinco fillos de Xosé María Mariño Pais, [[zapateiro]], e Filomena Carou Lado, costureira,<ref>{{Versaleta|AgraFoxo}} 2007, páx. 16.</ref>: María de la Concepción (1898), Emilio (1901), Cándido (1902), María (1907) e Asunción (1908).<ref>{{Versaleta|Mariño, Esperanza}} 2007, páx. 16.</ref> A súa infancia e xuventude estiveron marcadas polas dificultades económicas da familia. En Noia recibiu uns poucos anos de escola coas monxas e logo traballou como costureira polas casas. Posteriormente trasladouse a [[Escarabote, Lampón, Boiro|Escarabote]] ([[Lampón, Boiro|Lampón]], [[Boiro]]), onde unha parente súa, Consuelo, traballaba de [[cociñeira]] no [[Pazo de Goiáns]], que tiña unha boa [[biblioteca]] e onde accedeu a algunhas lecturas,<ref name="HELENA">{{Cita publicación periódica |ligazónautor=Helena Villar Janeiro |apelidos={{Versaleta|Villar Janeiro}} |nome={{Versaleta|Helena}} |título=María Mariño Carou |url=http://www.elcorreogallego.es/opinion/firmas/ecg/maria-marino-carou/idNoticia-64810/ |xornal=[[El Correo Gallego]] |data=17/4/2006 }}</ref> aínda que [[Esperanza Mariño]] (2007) o desmente.<ref>{{Cita publicación periódica |autor={{Versaleta|Oliveira. V.}} |url=http://www.elcorreogallego.es/cultura/ecg/un-libro-tresctres-achega-novos-datos-poeta-maria-marino/idEdicion-2007-03-15/idNoticia-145132/ |título=Segundo Esperanza Mariño a biblioteca onde a noiesa contactou coa paixón da lectura é un mito |xornal=El Correo Gallego |data=15/3/2007 }}</ref> [[Ficheiro:Busto de María Mariño - Noia - Galiza-2.jpg|miniatura|esquerda|Busto en Noia, obra de [[Soledad Penalta]].]] Ao pouco de iniciarse a [[guerra civil española]] marchou a [[Berango]], [[Biscaia]], onde vivía a súa irmá máis vella, Concha, casada cun mariñeiro vasco. Trala conquista desa zona polas tropas franquistas, regresou a Boiro, onde impartiu clases a nenos. Alí coñeceu o mestre compostelán Roberto Pose Carballido, que tiña escola en [[Escarabotiño, Lampón, Boiro|Escarabotiño]], co que casou na igrexa de [[Lampón, Boiro|Santiago de Lampón]] o 31 de maio de [[1939]].<ref name="ESPERANZA18"/> El tiña 24 anos e ela estaba a piques de cumprir os 32. En [[1943]] marcharon a [[Arzúa]], e despois regresou a Biscaia, ao ser destinado el a [[Elantxobe]] no curso 1945-46. Desde alí aproveita para visitar á familia, que se trasladaran de Berango e agora viven en [[Algorta]], [[Getxo]]. Regresa a Galiza estando embarazada, para dar a luz nas Casas Baratas das [[minas de San Fins]] ([[Vilacova, Lousame|Vilacova]], [[Lousame]]), pois contaba con asistencia médica ao traballaren alí o seu irmán Emilio, mecánico, e maila súa nai, Filomena, xa viúva. Alí, con trinta e nove anos cumpridos, deu a luz o [[6 de setembro]] de [[1946]] a un fillo, Roberto Pose Mariño, que morreu o 10 de outubro dese mesmo ano a causa dunha [[gastroenterite]] aguda.<ref>{{Versaleta|AgraFoxo}} 2007, páx. 94, reproduce a acta de defunción.</ref> [[Ficheiro:Casa escola de Parada do Courel.jpg|dereita|miniatura|Casa escola de Parada do Courel, onde viviu María Mariño.]] O seu marido foi destinado a [[Romeor, Esperante, Folgoso do Courel|Romeor]], [[Esperante, Folgoso do Courel|Esperante]], e despois trasládanse por consello médico a [[Parada, Seoane do Courel, Folgoso do Courel|Parada do Courel]], a causa da depresión nerviosa que sofre a escritora. Alí botou os restantes anos da súa vida, agás algunhas vacacións en Noia, [[Monforte de Lemos]] e [[A Coruña]]. En maio de 1967 faleceu na comarca da montaña luguesa, a causa dunha [[leucemia]]. Os seus restos mortais repousan no cemiterio de Seoane do Courel. ==Creación literaria== A mediados dos anos cincuenta, María Mariño comezou a escribir poemas, primeiro en castelán e logo en galego. Despois, no contorno do Courel, coñeceu o poeta [[Uxío Novoneyra]] que promoveu a publicación destes versos. ''[[Palabra no tempo]]'' editouse no ano [[1963]] na colección Tesos cumes de [[Edicións Celta|Ediciones Celta]], Lugo,<ref name="PALABRA">[http://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2015/06/28/16/50072361.jpg Imaxe da portada de: ''Palabra no tempo'' de María Mariño. Coleución Tesos Cumes] Ediciones Celta. Lugo. 1963.</ref> con limiar de [[Ramón Otero Pedrayo|Otero Pedrayo]] e ilustracións de [[Reimundo Patiño|Raimundo Patiño]].<ref name="MULLERESDDG">{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Alvarellos}} |nome={{Versaleta|Enrique}} |ligazónautor=Enrique Alvarellos |ano=1993 |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/41g7o6KWclL.jpg |título= Mulleres destacadas de Galicia |editorial=Alvarellos |páxina=193 |id=ISBN 84-85311-96-5}}</ref> {{Cita centrada|{{Sic}} Na peculiar vivencia de María Mariño o seu ''ser'' individual non se funde cun ''Ser'' total, cunha sorte de ''Deus''. Non se trata pois dunha ''unio'' á maneira dos místicos españois do Século de Ouro da sua literatura. É, polo contrario, a ''materia'' o elemento total que sorbe o ser persoal de María Mariño e o "come" somete e ''aniquila'' |autor=&nbsp;[[Xosé Luís Méndez Ferrín]].<ref name="FERRIN">{{Cita libro |ano=[[1984]] |apelidos={{Versaleta|Méndez Ferrín}} |nome={{Versaleta|X.L.}} |título=[[De Pondal a Novoneyra]] |editorial=Xerais |páxina= |páxinas=95-97 |isbn=84-7507-139-2 }}</ref>}} [[Ficheiro:Tumba de María Mariño.jpg|miniatura|Tumba en Seoane do Courel.]] Sen apenas relación no mundo literario, o illamento e a marxinalidade que caracterizou en moitas ocasións o labor creativo das mulleres condicionou a recepción da súa obra, mesmo chegou a suscitar nalgún momento dúbidas sobre a súa existencia e a autoría dos poemas.<ref>Véxase o limiar, de [[Darío Xohán Cabana]], en {{Versaleta|Mariño Davila, Esperanza}} (2007). [https://books.google.es/books?id=0uUOtB5-Q3gC&lpg=PP1&hl=es&pg=PT9#v=onepage&q&f=false ''Dicionario María Mariño'']</ref><ref name="DBG">{{Cita libro |artigo=Mariño Carou, María |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=2 |páxina=274 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }}</ref> 27 anos despois, en [[1990]], e 23 logo do falecemento, os poetas Uxío Novoneyra e [[Antón Avilés de Taramancos]] promoveron unha edición dos seus últimos poemas. O volume, titulado ''[[Verba que comenza]]'',<ref name="VERBA"/> rematado pola poeta en marzo de 1967, dous meses antes de morrer, foi publicado polo concello de Noia, cun estudo de [[Carmen Blanco García]]. A súa poética é radicalmente intimista, cunha linguaxe rupturista. {{Cita centrada|{{Sic}} Foi a primeira poeta mística de Galicia. Unha mística sin dogma con todo o patetismo que dá a inminencia da propia morte e máis cando ésta é prematura |autor=&nbsp;[[Uxío Novoneyra]].<ref name="NOVONEYRA"/>}} Escribiu, amais, dous textos narrativos en castelán: ''Los años pobres. Memoria de guerra y posguerra'', obra desaparecida, coñecida só pola mención feita por Novoneyra, e ''Más allá del tiempo'', de 1965,<ref name="GEG">{{Cita enciclopedia |apelidos={{Versaleta|Fonte}} |nome={{Versaleta|Ramiro}} |ligazónautor=Ramiro Fonte |artigo=Mariño Carou, María |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |id=ISBN 84-87804-88-8 }}</ref> desaparecida durante máis de cuarenta anos, atopada e publicada en 2007 por [[Alvarellos Editora]], editada por [[Helena González Fernández]].<ref>{{Cita publicación periódica |apelidos={{Versaleta|González}} |nome={{Versaleta|Paula}} |url=http://elpais.com/diario/2007/02/15/galicia/1171538306_850215.html |título=Los enigmas de María Mariño |xornal=[[El País]] |lingua=es |data=15/2/2007 }}</ref> As homenaxes nas revistas ''[[Dorna (revista)|Dorna]]'' e ''Carabela de Xiada'', a realizada na vila de Noia en 1983, a da [[Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega]], a inclusión en antoloxías e as análises críticas da súa obra, contribuíron a situar no lugar que lle corresponde a obra desta poeta.<ref name="DDMG"/> ==Listaxe da obra== ===Poesía (en galego)=== {{Multimedia externa | width = 340px | image1 = [http://www.usc.es/estaticos/biblioteca/Letras_Galegas_2007/conpoetaspq.jpg Fotografía en Parada do Courel, 1960]<ref>Na imaxe aparecen Novoneyra, María Mariño, Saleta Goi (muller de Manuel María), [[Manuel María]] e Roberto Pose.</ref> | image2 = [http://www.culturagalega.org/album/imaxes/7_marino_enterro.jpg Fotografía do enterro de María Mariño] | audio1 = [http://www.culturagalega.org/album/docs/vogar.mp3 "Vogar"] interpretado por [[Uxía Senlle]]. | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=RNErIX50LdU ''A flor das raparigas en sombra''] de [[Manuel Forcadela|M. Forcadela]].<ref>Interveñen, entre outros, [[Anxo Angueira]], [[María Xosé Queizán]], [[Xosé María Álvarez Cáccamo]], [[Marga do Val]], [[Román Raña]], [[Ana Romaní]], [[Xabier Xil Xardón]] e [[Mon Santiso]].</ref> | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=9lDgXeXTpmo Galicia letra a letra] por [[Rosario Álvarez Blanco]] }} *''[[Palabra no tempo]]'' ([[1963]], Ediciones Celta).<ref name="PALABRA"/> *''[[Verba que comenza]]'' ([[1990]], Concello de Noia).<ref name="VERBA">[http://www.usc.es/estaticos/biblioteca/Letras_Galegas_2007/verbaquecomenzapq.jpg Imaxe da portada de ''Verba que comenza''] libro de homenaxe.</ref> ===Narrativa (en castelán)=== *''Los años pobres. Memoria de guerra y posguerra'' (inédita). *''Más allá del tiempo'' ([[2007]], Alvarellos Editora).<ref name="GEG"/> ===Compilacións=== *''Obra completa'' ([[1994]], [[2006]], [[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]]), edición de Victoria Sanjurjo Fernández.<ref name="COMPLETA">[http://www.xerais.es/libro.php?id=1438329 Ficha da 2ª ed. da ''Obra completa'', na páxina web de Xerais]</ref> *''Antoloxía poética'' (2007, [[Editorial Galaxia|Galaxia]]), édición de Patricia Arias Chachero.<ref name="ANTOLO">[http://www.culturagalega.org/lg3/novidade.php?Cod_prdccn=1055 Ficha de ''Antoloxía poética''] en Culturagalega.org. [[Consello da Cultura Galega|CCG]]</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{Refempeza|2}} * [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/issue/view/32 ''Boletín da Real Academia Galega''] número 368. (2007) Inclúe: :*[[Carmen Blanco García|Carmen Blanco]]: [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/292/306 "O misterio Mariño: unha poética de mar de fondo"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210915215850/http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/292/306 |date=15 de setembro de 2021 }}. :*Manuel Fernández Rodríguez: [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/293/307 "A combustión espontánea de María Mariño. Mística e palabra"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210915215827/http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/293/307 |date=15 de setembro de 2021 }}. :*[[Arcadio López-Casanova]]: [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/294/308 "Un diario da ultimidade (sobre dúas claves de ''Verba que comenza'')"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210915215834/http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/294/308 |date=15 de setembro de 2021 }}. :*[[María Lopo]]: [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/295/309 "No bosque Mariño"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210915215833/http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/295/309 |date=15 de setembro de 2021 }}. :*[[Chus Nogueira]]: [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/296/310 "Darse en verba aberta. A palabra na obra poética de María Mariño"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210915215838/http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/296/310 |date=15 de setembro de 2021 }}. :*[[Olga Novo]]: [https://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/297/298 "Pía o paxaro da paz. O Courel de María Mariño"]. :*[[Ana Romaní]]: [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/298/312 "Do lugar. Re-creación da mar calma de Noia na voz de María Mariño"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210915215828/http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/298/312 |date=15 de setembro de 2021 }}. :*[[Darío Xohán Cabana]]: [https://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/299/300 "María Mariño"]. :*[[Rosario Álvarez Blanco]]: [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/300/314 "María Mariño. Noiesa do Courel, dinamiteira da fala"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210915215830/http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/300/314 |date=15 de setembro de 2021 }}. :*[[Xosé Luís Méndez Ferrín]]: [http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/301/315 "Abismo y dinamita"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210915215836/http://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/article/view/301/315 |date=15 de setembro de 2021 }}. * {{Cita enciclopedia |artigo=Mariño Carou, María |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=11 |páxina=429 |editorial=[[Ir Indo]] |id=ISBN 84-7680-288-9|título=}} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|AgraFoxo}} |nome={{Versaleta|Xerardo}} |ligazónautor=Xerardo Agrafoxo |url=http://editorialgalaxia.gal/produto/biografia-de-maria-marino/ |título=Biografía de María Mariño |editorial=[[Editorial Galaxia]] |ano=[[2007]] |isbn=978-84-8288-257-4 }} * {{Cita libro |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/81Fjidc8VwL.jpg |título=A vida secreta de María Mariño |ligazónautor=Fran Alonso |apelidos={{Versaleta|Alonso}} |nome={{Versaleta|Fran}} |editorial=Edicións Xerais de Galicia |ano=2007 |isbn=978-84-9782-575-7}} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Arias Chachero}} |nome={{Versaleta|Patricia}} |ligazónautor=Patricia Arias Chachero|url=https://books.google.es/books?id=wuD0v1FKBGgC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false|título=María Mariño. Antoloxía poética |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |ano= 2007 |isbn=978-84-8288-816-3 }} * {{Cita libro |nome={{Versaleta|Carmen}} |apelidos={{Versaleta|Blanco García}} |ligazónautor=Carmen Blanco García |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71-xwMO8LXL.jpg |título=María Mariño. Vida e obra |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |ano=2007 |isbn=978-84-9782-537-5 }} * {{cita libro | autor = {{Versaleta|[[Pilar García Negro|García Negro, M. P.]]}} | ano=2007|título=María Mariño no ronsel das escritoras galegas|lugar=Ames|isbn=84-8487-119-3|editorial=Laiovento}} * {{Cita libro |url=http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |título=Historia xeral da literatura galega |nome1={{Versaleta|A.}} |apelidos1={{Versaleta|Gómez}} |ligazónautor1=Anxo Gómez Sánchez |nome2={{Versaleta|M.}} |apelidos2={{Versaleta|Queixas}} |ligazónautor2=Mercedes Queixas |ano=2001 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |páxinas=251 e 272 |ISBN=84-95350-79-3 |data-acceso=23/04/2017 |data-arquivo=02/07/2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170702141556/http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |url-morta=yes }} * {{Cita libro |ligazónautor=Helena González Fernández |nome={{Versaleta|H}} |apelidos={{Versaleta|González}} |capítulo=Los poetas y las poéticas desde la posguerra hasta hoy: «¡Yo tambien navegar!» |páxinas=196-218 |url=https://books.google.es/books?id=_fUJ-gqLsIwC&lpg=PA1&vq=%22Mar%C3%ADa%20Mari%C3%B1o%22&hl=es&pg=PA1#v=onepage&q=%22Mar%C3%ADa%20Mari%C3%B1o%22&f=false |título=Breve historia feminista de la literatura española (en lengua catalana, gallega y vasca) |volume=VI |ano=[[2000]] |editorial=Anthropos |lingua=es |isbn=84-7658-577-2 }} * {{Cita libro |ligazónautor=Esperanza Mariño |apelidos={{Versaleta|Mariño}} |nome={{Versaleta|Esperanza}} |outros=Limiar de [[Darío Xohán Cabana|D.X. Cabana]] |url=https://books.google.es/books?id=0uUOtB5-Q3gC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=Dicionario María Mariño |ano=2007 |editorial=TresCtres |localización=[[Santa Comba]] |isbn=978-84-935562-4-2 }} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Pena}} |nome=X. R. |ligazónautor=Xosé Ramón Pena |ano=2019 |capítulo=O ''misterio'' María Mariño |título=[[Historia da literatura galega (Xerais)|Historia da literatura galega]] |volume=IV |editorial=Xerais |isbn=978-84-9121-481-6 |páxinas=370-377 |ref=harv}} * {{Cita libro |url=http://www.xerais.es/libro.php?id=1438329 |título=María Mariño. Obra completa |ano=2006 |anoorixinal=1994 |editorial=Xerais |nome={{Versaleta|Victoria}} |apelidos={{Versaleta|Sanjurjo Fernández}} |isbn=978-84-9782-491-0 }} {{Reftermina}} === Outros artigos === {{Commonscat}} {{Galicitas}} *[[Xeración do 36]] *[[Uxío Novoneyra]] === Ligazóns externas === * [http://www.realacademiagalega.org/figuras-homenaxeadas/-/journal_content/56_INSTANCE_8klA/10157/13907 Figuras homenaxeadas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120408073205/http://www.realacademiagalega.org/figuras-homenaxeadas/-/journal_content/56_INSTANCE_8klA/10157/13907 |date=08 de abril de 2012 }} [[Real Academia Galega]] * [http://bvg.udc.es/LetrasGalegas2007/index.html Letras Galegas 2007] Biblioteca Virtual Galega * [http://literaturagalega.as-pg.gal/autoras-es/marino-carou-maria.html María Mariño] na páxina da [[Asociación Socio-Pedagóxica Galega]]. * [http://www.diadasletrasgalegas.com/homenaxeado/mar%C3%AD-mari%C3%B1o_2007 "María Mariño. Homenaxeado Ano 2007"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100226131633/http://www.diadasletrasgalegas.com/homenaxeado/mar%C3%AD-mari%C3%B1o_2007 |date=26 de febreiro de 2010 }} galiciadigital.com {{Día das Letras Galegas}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:María Mariño| ]] hekf5aoq56zylpnrsckqg5hoyzia14r 0 35903 6148140 6110821 2022-08-02T09:41:48Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Conflito militar |nome_batalla = '''Guerra de Flandres''' <br/>'''Guerra dos oitenta anos''' |imaxe =[[Ficheiro:Seven United Netherlands Janssonius 1658.jpg|300px]] |descrición_imaxe =Mapa das [[Provincias Unidas]] en [[1658]], anos despois de acadaren a independencia de [[Reino de Castela|Castela]]. |conflito = |data = [[1568]] – [[1648]] |lugar = [[Países Baixos españois|Países Baixos]] (e por extensión no mar, América e Asia) |coordenadas = |resultado = [[Paz de Westfalia]]<br/>Independencia das [[Provincias Unidas dos Países Baixos|provincias setentrionais dos Países Baixos]]<br/>España retén os Países Baixos Meridionais |descrición = |casus = |territorio = |combatentes1 ={{NED|b}} [[Provincias Unidas]]<br/>{{GBR|b}} [[Reino de Inglaterra|Inglaterra]]<br/>[[Ficheiro:Royal Standard of the King of France.svg|20px]] [[Francia]] |combatentes2 =[[Ficheiro:Flag of Cross of Burgundy.svg|25px]] [[Imperio español|Monarquía Hispánica]] |combatentes3 = |comandante1 = |comandante2 = |comandante3 = |soldados1 = |soldados2 = |soldados3 = |baixas1 = 230.000-2.000.000 mortos en total entre civís e militares. |baixas2 = |baixas3 = |campaña = |cor = }} [[Ficheiro:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.svg|miniatura|350px|'''Mapa das Sete Provincias'''.<br/>En azul pálido, as ''[[Terras da Xeralidade|Terras da Xeneralidade]]'' (territorios católicos baixo o control dos [[Estados Xerais dos Países Baixos|Estados Xerais]]).<br/>En amarelo pálido, os [[Países Baixos españois]] (despois, [[Austria|austríacos]]).<br/>En beixe claro, o [[Sacro Imperio Romano Xermánico]].]] A '''guerra dos oitenta anos''' ou '''guerra de Flandres''' foi unha guerra de secesión, entre os actuais estados dos [[Países Baixos]] e [[España]], iniciada en [[1568]] e que finalizou en [[1648]], co recoñecemento da [[independencia]] das sete [[Provincias Unidas]], hoxe coñecidas como [[Países Baixos]] (ou "Holanda"). Os países que hoxe se coñecen como [[Bélxica]] e [[Luxemburgo]] formaron parte das dezasete [[provincia]]s que permaneceron leais aos [[Casa dos Austria|Habsburgo]] hispanos. As Provincias Unidas emerxeron da guerra como unha potencia mundial grazas á súa poderosa [[Armada (mariña)|armada]] e frota mercante, e experimentaron un importante auxe [[Economía|económico]] e [[cultura]]l. Para a coroa castelá a independencia das Provincias Unidas representou unha gran perda de prestixio e o mantemento económico da guerra contribuíu en gran parte a provocar as sucesivas [[bancarrota]]s da coroa castelá ao longo dos séculos [[Século XVI|XVI]] e [[Século XVII|XVII]], e o afundimento da súa economía. == Antecedentes da guerra == === Os intereses españois === [[Carlos I de España|Carlos V]] naceu en [[Gante]] en [[1500]] e creceu no [[condado de Flandres]] do cal era o titular polo que era visto polos seus súbditos neerlandeses como un rei da súa terra. Carlos V abdicou en [[1556]] no seu fillo [[Filipe II de España|Filipe II]], criado en Castela e cuxos intereses sempre estiveron máis na liña dos intereses da [[Reino de Castela|coroa de Castela]], era visto como un rei estraño e estranxeiro. Esta impresión púxose de manifesto o día da abdicación de Carlos V en Bruxelas, onde en contraposición ao emperador, [[lingua neerlandesa|flamengo]], cosmopolita e [[políglota]], o novo rei era incapaz de dirixirse aos seus súbditos flamengos na súa lingua. A situación de [[Flandres]], a un paso de [[Inglaterra]], [[Francia]] e [[Alemaña]], tiña unha grande importancia estratéxica para a coroa española. Ameazaba a Inglaterra cunha invasión, pechaba o cerco de Francia xunto con [[Reino de Castela|Castela]] e [[Italia]], e era a porta de entrada a Alemaña desde o norte, sacudida polas guerras de relixión. === A relixión === Xa durante o reinado de Carlos V, o [[calvinismo]] fixera acto de presenza nos [[Países Baixos]] e fora reprimido polo emperador, intentado ata implantar un tribunal da [[Inquisición]]. Esta política foi continuada polo seu fillo Filipe II que, en [[1565]], implantou os [[Coincilio de Trento|decretos tridentinos]], causando un gran malestar xa que impedían a liberdade de culto á que aspiraban os nobres e os calvinistas. Doutra banda, a reorganización dos tres grandes bispados existentes nos Países Baixos en dezasete máis pequenos, topou coa oposición da alta [[nobreza]], xa que os segundóns das familias nobres aspiraban usualmente ao cargo de bispo, e non tiña o mesmo prestixio (nin ingresos) unha grande [[diocese]], que unha das dezasete pequenas dioceses previstas. Finalmente a énfase posta polo calvinismo na honestidade, a modestia, a frugalidade e o traballo duro encaixaban moi ben coa mentalidade dos industriosos holandeses, o máis emprendedor dos reinos de Filipe II, e chocaban fortemente co luxo da nobreza [[Igrexa católica|católica]]. As comparacións eran demoledoras para o prestixio do catolicismo. A incapacidade de Filipe II para aceptar gobernar sobre [[Herexía|herexes]] calvinistas e a crenza de que a súa misión nos seus reinos era ser o gardián do catolicismo en [[Europa]], facían imposíbel unha solución de compromiso. === A economía === A economía xogou un papel importante no estalido da rebelión nos Países Baixos. A guerra entre [[Suecia]] e [[Dinamarca]] pechou o comercio e as importacións de trigo procedentes do [[mar Báltico]], provocando unha queda do comercio e dos salarios, unha carestía de alimentos e a suba do prezo destes, o que facilitaba a tarefa dos calvinistas de criticaren a riqueza e o luxo da Igrexa cando a poboación comezaba a sentir a fame. Esta situación acadou o seu cénit en agosto de [[1566]] cunha brusca suba do prezo dos alimentos. Cómpre facer notar a coincidencia no tempo entre a suba dos prezos e o estalido das desordes [[iconoclasta]]s dese mesmo mes que provocaron o envío do [[Fernando Álvarez de Toledo e Pimentel|III duque de Alba]]. A perda dos [[subsidio]]s enviados pola coroa en 1568 para pagar o exército, a mans de [[corsario]]s ingleses, obrigaron o duque a impoñer impostos para pagar o exército (alcabala). Isto foi demasiado para os holandeses, obrigados a manteren un exército estranxeiro empregado para reprimilos, en época de recesión económica, e en contra dos usos e costumes da súa terra. == A rebelión == O [[5 de abril]] de [[1566]] a pequena nobreza maniféstase ás portas do palacio de [[Margarida de Parma]], gobernadora dos Países Baixos e irmá de [[Filipe II de España|Filipe II]]. Posteriormente o [[15 de agosto]], [[día da Asunción]] un incidente deriva en disturbios provocados polos calvinistas no que asaltan as igrexas para destruíren imaxes de santos que eles consideran heréticas. Ante a clara rebeldía de parte da poboación e a nobreza, Filipe II decide enviar a [[Fernando Álvarez de Toledo]], terceiro [[duque de Alba]], á fronte dun exército para reprimir os rebeldes, como primeira medida dun plan de pacificación, que prevé a viaxe de Filipe II aos [[Países Baixos]]. Durante o ano que tarda o duque de Alba en chegar aos Países Baixos, a través do [[Camiño Español]], a princesa Margarida conseguiu facerse co control da situación dominando a insurrección e informado ao seu irmán, polo que a chegada do duque de Alba á fronte dun exército provocan a súa dimisión en desacordo coa política do rei. O duque chega a [[Bruxelas]] o [[28 de agosto]] de [[1567]], o [[5 de setembro]] crea o [[Tribunal dos Tumultos]], coñecido polos neerlandeses coma o ''tribunal do sangue'', e que condenará a morte a centenares de flamengos e confiscará as súas propiedades, o [[8 de setembro]] cita os nobres neerlandeses coa escusa de informalos sobre as ordes do rei. É unha trampa na que se detén aos condes de [[Conde de Egmont|Egmont]] e [[Conde de Horn|Horn]], dous dos principais nobres flamengos que prestaran importantes servizos ao rei, e que serán decapitados na Gran Praza de Bruxelas o [[5 de xuño]] de [[1568]]. O príncipe [[Guillerme I de Orange-Nassau|Guillerme de Orange]], outro dos principais nobres flamengos e moi apreciado polo pai de Filipe II, refuxiárase nas propiedades da súa familia materna en [[Alemaña]]. Desde alí financia aos [[esmoleiros do mar]] e alza un exército de [[mercenario]]s alemáns do seu propio peto e pono ao mando dos seus irmáns. == A guerra == === O duque de Alba === O inicio ''oficial'' das operacións bélicas deuse na [[batalla de Heiligerlee]] o [[23 de maio]] de [[1568]] coa vitoria das tropas de [[Luís de Nassau]] sobre as [[Reino de Castela|castelás]], que sería posteriormente derrotado polo duque de Alba na [[batalla de Jemmingen]] onde esnaquizaría o exército holandés a cambio dun centenar de mortos no seu exército, obrigando a [[Guillerme I de Orange-Nassau|Guillerme de Orange]] a refuxiarse de novo en [[Alemaña]]. Con Guillerme fóra de Holanda e sen moitos apoios e os principais líderes decapitados parecía que o duque de Alba terminara coa rebelión e urxiu o rei a poñer en práctica a segunda parte do plan, a viaxe do rei a [[Flandres]] exercendo o papel de rei clemente cos seus súbditos. O rei non puido, ou non quixo, viaxar a Flandres deixando o duque de Alba só no seu papel de represor. A falta de diñeiro para pagar os seus exércitos levou o duque a impoñer un imposto (alcabala) do dez por cento sobre todas as compravendas, medida que foi vista como un castigo colectivo, e que volveu poñer na súa contra á poboación. En [[1572]] o duque de Alba debe facer fronte a varios intentos de invasión. Os [[esmoleiros do mar]] capturan en abril a cidade portuaria de [[Brielle]] e desde alí os portos de [[Vlissingen]] e [[Enkhuizen]], pechando a saída ao mar co fin de evitaren o comercio das cidades de [[Brabante do Norte|Brabante]] e [[Holanda (rexión)|Holanda]], as provincias máis ricas dos Países Baixos. O éxito dos esmoleiros do mar foi a mecha que volveu acender a rebelión pola rexión. As cidades das provincias de [[Países Baixos|Holanda]], [[Zelandia]], [[Frisia]], [[Güeldres]] e [[Utrecht]] reclamaban a presenza de Guillerme que volve polo norte á fronte dun exército e o seu irmán Luís que ataca desde o sur á fronte doutro. O duque de Alba reacciona e pacifica o sur vencendo as tropas dos rebeldes que cercaban [[Mons]], mentres no norte o seu fillo [[Fadrique Álvarez de Toledo|Don Fadrique]] asalta e saquea as cidades de [[Malinas]], [[Zutphen]] e [[Naarden]] matando os seus habitantes. Após o [[asedio de Haarlem]] que finaliza o [[11 de xullo]] de [[1573]], os seus habitantes pagan 250.000 [[Florín neerlandés|floríns]] para fuxiren do [[saqueo]]. Posteriormente o duque decide poñer en sitio a cidade de [[Alkmaar]] que ante a disxuntiva de se render, e seren saqueados e asasinados, ou resistiren e seren saqueados e asasinados igualmente, os habitantes deciden romper os diques que protexen os seus campos do mar, provocando a ruína da cidade, pero obrigando o duque de Alba a levantar o sitio. Namentres, [[Filipe II de España|Filipe II]] optara por substituír o duque de Alba como gobernador para intentar unha solución negociada ao conflito. === Luís de Requesens === [[Luís de Requesens]] foi nomeado gobernador dos Países baixos en [[1573]] co obxectivo de buscar unha saída negociada ao conflito cos sectores máis moderados dos rebeldes. Suprimiu o [[Tribunal dos Tumultos]] e iniciou conversacións cos rebeldes en [[Breda]] sen resultado ningún, xa que Filipe II pretendía a volta á situación anterior ao estalido da rebelión sen aceptar tipo ningún de liberdade relixiosa nin de autonomía política nos seus dominios, algo inaceptable para os rebeldes como demostraba a resistencia de cidades como Alkmaar e [[Leiden]]. Paralelamente, a falta de recursos económicos facían inviable a vitoria militar pese a algúns éxitos conseguidos neste campo, como a [[batalla de Mook]] na que perderon a vida outros dous irmáns de [[Guillerme I de Orange-Nassau|Guillerme de Orange]]. A falta de [[paga]]s levaba os terzos a amotinárense, impedindo que tras esta batalla, despois da cal non ficaba ningún exército rebelde que puidese opoñerse aos españois, [[Luís de Requesens]] puidese aproveitarse diso para ocupar o territorio rebelde. A morte de [[Luís de Requesens]] o [[5 de maio]] de [[1576]] foi aproveitada por Guillerme de Orange para que as provincias de Holanda e Zelandia formasen un estado federal do que foi nomeado gobernante. === Xoán de Austria === Trala morte de [[Luís Requesens]], [[Filipe II de España|Filipe II]] nomea o seu medio-irmán [[Xoán de Austria]] gobernador dos [[Países Baixos]] co mesmo obxectivo de negociar un acordo. Á súa chegada prodúcese o famoso [[saqueo de Antuerpen]] por tropas castelás amotinadas que puxo a todas as provincias en contra da coroa e que se comprometen mediante a [[pacificación de Gante]] a loitaren unidas para expulsaren as tropas castelás. Para acougar a poboación, Xoán asina o [[12 de febreiro]] de [[1577]] o [[Edito Perpetuo]] polo que se compromete a retirar os [[terzo]]s vellos dos Países Baixos, eliminaba a [[Inquisición]] e recoñecía as liberdades flamengas a cambio do recoñecemento da soberanía da coroa castelá. Xoán insta entón ás provincias a que o recoñezan como gobernante. Guillerme de Orange non pode cumprir o asinado pola súa banda, o retorno ao [[Igrexa católica|catolicismo]] das provincias rebeldes e entra en Bruxelas onde o nomean gobernador da provincia de [[Brabante do Norte|Brabante]] e aceptan, como gobernador dos Países Baixos, o [[arquiduque]] [[Matías]] de [[Sacro Imperio Romano Xermánico|Austria]]. Xoán chama de regreso aos terzos que chegan a finais de [[1577]] ao mando de [[Alexandro Farnesio]] terceiro duque de [[Parma]]. A comezos de ano enfróntanse ao novo exército rebelde na [[batalla de Gembloux]], ao que destrúen completamente. Xoán de Austria morrerá en [[Namur]] ao contraer o [[tifo]] en outubro de [[1578]]. Nomeará como gobernante dos Países Baixos a Alexandro Farnesio, decisión máis tarde confirmada por Filipe II. == A Unión de Arras e a Unión de Utrecht == Coa maior parte dos [[Países Baixos]] ocupado polos rebeldes, os [[Calvinismo|calvinistas]] lanzáronse á persecución dos [[Igrexa católica|católicos]], co asasinato de relixiosos e encarceramento daqueles católicos partidarios do rei. A independencia dos [[Países Baixos]] identificábase cada vez máis co [[calvinismo]], polo que as provincias católicas do sur se viron obrigadas a se reconciliaren co rei para contaren coa súa protección contra a intolerancia que agora mostraban os [[Protestantismo|protestantes]]. O [[5 de xaneiro]] de [[1579]], [[Alexandre Farnesio, Duque de Parma e Piacenza|Alexandre Farnesio]] asinaba coas provincias de [[Hainaut]], [[Douai]] e [[Artois]] a [[Unión de Arras]] pola que recoñecían a autoridade do rei. En resposta, as provincias rebeldes de [[Holanda (rexión)|Holanda]], [[Zelandia]], [[Utrecht]], [[Güeldres]] e [[Zutphen]] asinaron a [[Unión de Utrecht]] pola que rexeitaban calquera intromisión estranxeira nos seus asuntos. O [[15 de marzo]] de [[1581]] [[Filipe II de España|Filipe II]] declaraba fóra da lei a [[Guillerme I de Orange-Nassau|Guillerme de Orange]] e poñía prezo á súa cabeza. Este, libre xa de toda atadura, abxurou publicamente da súa obediencia ao rei e conseguiu que os [[Estados Xerais]] reunidos na [[A Haia|Haia]] fixesen o mesmo o [[26 de xullo]] de 1581. Mediante o acordo acadado, as provincias rebeldes proclamaban formalmente a súa independencia e nomearon gobernador a [[Francisco de Alençon]], duque de [[Anjou]] e herdeiro do trono de [[Francia]]. O duque non é ben visto por un sector dos rebeldes e este con axuda de tropas francesas tenta tomar [[Antuerpen]] pero é rexeitado. Negociacións posteriores mantidas na cidade de [[Colonia, Alemaña|Colonia]] entre os [[Igrexa católica|católicos]] e [[Protestantismo|protestantes]] non obtiveron resultado ningún. === Alexandre Farnesio === Entrementres, Alexandre Farnesio proseguía coa recuperación das provincias rebeldes. Captura as cidades de [[Tournai]], conclúe o [[asedio de Maastricht]] en xullo de [[1579]], en [[1583]] reconquista os portos máis importantes da costa flamenga, [[Dunkerque]] e [[Nieuwpoort]]; en [[1584]] céntrase nas cidades do interior, captura [[Bruxas]] e [[Gante]], e coincidindo coa morte do duque de Anjou e o asasinato de [[Guillerme I de Orange-Nassau|Guillerme de Orange]], en xullo de [[1584]] pon en [[Asedio de Antuerpen|sitio a cidade de Antuerpen]]. Este asedio, que mantivo en albas a toda [[Europa]] á espera do vencedor, representou unha desorde de medios e enxeño por ámbalas dúas partes durante os trece meses que foron necesarios para forzar a rendición da que probablemente era a cidade máis rica e máis populosa de [[Europa]] e cuxa toma representaba a determinación da coroa castelá en recuperar os territorios perdidos e no mantemento da [[Igrexa católica]]. === A intervención estranxeira e a intervención no estranxeiro === A ininterrompida serie de éxitos militares do duque de Parma nos [[Países Baixos]] e a coincidencia da morte do [[duque de Anjou]] coa de [[Guillerme I de Orange-Nassau|Guillerme de Orange]] fixo pensar a [[Inglaterra]] de que a rebelión, falta de líderes e de axuda estaba a piques de ser derrotada. Ao mesmo tempo coa formalización dunha alianza entre o líder dos católicos franceses ([[Francisco de Guisa|Francisco]], [[duque de Guisa]]) e a coroa castelá para evitar a subida ao trono francés do protestante [[Henrique de Navarra]] e apoiar os católicos en caso dunha [[guerra civil]], [[Filipe II de España|Filipe II]] obtiña a seguridade de que non sería atacado por Francia e que esta non se inmisciría nos asuntos dos [[Países Baixos]]. O rei francés [[Henrique III de Francia|Henrique III]] tras chegar, á súa vez, a un acordo co duque de Guisa, rexeitou ocupar o papel do duque de Anjou como soberano dos [[países Baixos]] e retirou a axuda que lles prestaba. Os éxitos casteláns, tanto militares como diplomáticos, xunto á ocupación de [[Portugal]] nos inicios da década dos oitenta, fixo aumentar considerablemente a sensación de illamento de [[Inglaterra]]. Tras ter noticia dos acordos de [[Filipe II de España|Filipe II]] co duque de Guisa (en decembro de [[1584]]) e a noticia da caída de [[Antuerpen]] (en [[xullo]] de [[1585]]), [[Isabel I de Inglaterra]] decidiu intervir directamente a prol da rebelión, co obxectivo de desgastar a [[Reino de Castela|Castela]]. [[Isabel I de Inglaterra|Isabel]] proporcionou aos rebeldes holandeses 6000 soldados do seu exército e comprometeuse a sufragar unha cuarta parte dos gastos militares das provincias rebeldes. A axuda prestada por Isabel I aos rebeldes holandeses foi un dos motivos que decidiron o intento de [[invasión]] de [[Inglaterra]] coa [[Armada Invencible]]. Durante [[1586]] e [[1587]], o duque de Parma dirixiu os seus esforzos á organización do exército e dos preparativos necesarios para embarcar o exército de [[Flandres]] nos buques da Armada Invencible que debían recollelos na canle tomando as cidades de [[Ostende]] e [[Sluist]]. A continuación do fracaso da Armada Invencible en [[1588]], [[España]] entra en guerra con [[Francia]] en [[1589]], en apoio da [[Santa Liga de París|Liga católica]] ata o ano [[1598]] que manterá ocupado en [[Francia]] a gran parte do exército de Flandres e que obrigará a seguir unha estratexia defensiva nos [[Países Baixos]]. === A recuperación holandesa === A partir de [[1590]], trala marcha do duque de Parma a [[Francia]], onde morrerá en [[1592]], os rebeldes holandeses, liberados da presión á que lles sometía o duque, poden tomar a iniciativa. Doutra banda, a falta de capital da coroa castelá, provocou un período de continuos motíns entre os anos [[1589]] e [[1607]], que limitaron a capacidade do exército. En [[1590]] os holandeses conquistan [[Breda]] por sorpresa, entre [[1591]] e [[1592]] conseguen ocupar gran parte das provincias de [[Güeldres]] e [[Overijssel]], situadas ao norte dos ríos [[Rin]] e [[río Mosa|Mosa]], e en xullo de [[1594]] completan a conquista da provincia de [[Groninga]] no norte, coa que se creaba unha fronte máis curta desde [[Sluist]] no mar, ata o ducado de [[Cléveris]] ao oeste de [[Nimega]]. En [[1595]] [[Filipe II de España|Filipe II]] nomeou gobernador dos [[Países Baixos]] o [[arquiduque]] [[Alberto de Austria|Alberto]] para que á morte do rei en [[1598]] se convertese xunto á súa muller [[Isabel Clara Euxenia]] en [[soberano]]s do país ao herdar esta última a coroa. A defensa e a política exterior do país quedaron de todos os xeitos en mans da coroa castelá. Trala morte de [[Guillerme I de Orange-Nassau|Guillerme de Orange]], o mando do exército das provincias rebeldes pasou a mans do seu fillo [[Mauricio de Nassau|Mauricio de Nassau-Orange]] que o reformou facendo del un perigoso opoñente ao exército de [[Flandres]] como demostrou na [[batalla de Nieuwpoort]] onde por primeira vez as tropas holandesas venceron as castelás en campo aberto. === A forma da guerra === A estabilización da fronteira cambiou a forma de facer a guerra practicada en [[Flandres]]. Dunha continua e intensiva serie de [[escaramuza]]s, [[golpe de man|golpes de man]], [[asalto]]s, tomas de vilas e cidades, salpicados con algunha batalla ao longo dunha fronteira irregular, pasouse a un pulso anual de resistencia en que cada exército cercaba unha ou varias cidades inimigas, que usualmente contaban con modernas fortificacións (en [[traza italiana]]), durante longos asedios nos que era necesario empregar a todo un exército para finalmente render por fame á cidade. O intento da parte contraria por levantar o cerco dunha cidade asediada enviando un exército na súa axuda, levou a un aumento das batallas en campo aberto. A partir da década dos noventa e ata o final da guerra, a maior parte dos enfrontamentos entre casteláns e holandeses déronse polo control das cidades ribeiregas dos ríos [[río Ijssel|Ijssel]], [[río Mosa|Mosa]] e [[río Waal|Waal]], onde moitas das cidades cambiaron de mans máis dunha vez. Para evitaren os intentos do exército de Flandres de invadiren o territorio e tomaren as cidades rebeldes, os holandeses construíron un muro defensivo ao longo da beira dos ríos Ijssel e Mosa que enlazaba coas fortificacións das cidades e que atinxiu evitar o intento de invasión realizado polos Habsburgo hispanos en [[1606]]. === A tregua dos doce anos === [[Ficheiro:Allegorie op de overwinning van de Hollandse op de Spaanse vloot bij Gibraltar, 25 april 1607 Rijksmuseum SK-A-4116.jpeg|dereita|miniatura|250px|''[[Alegoría da vitoria dos holandeses sobre a frota española en Xibraltar, 25 de abril de 1607]]'' de [[Adam Willaerts]].]] Trala derrota en [[Francia]] da Liga católica e os seus aliados ibéricos, o novo rei de Francia, [[Henrique IV de Francia|Henrique IV]] conseguirá estender a súa influencia polo sur de [[Alemaña]], [[Suíza]] e o norte de [[Italia]] ata que en [[1601]] cae no seu poder todo o [[Camiño Español]], cortando as comunicacións por terra entre [[Lombardía]] e [[Flandres]]. A morte da raíña Isabel en [[1603]] abre o camiño para unha paz con [[Inglaterra]] que acaba coa axuda que prestaban os ingleses aos holandeses. O [[29 de setembro]] de [[1603]] entrégase a [[Ambrosio Spinola]] o mando das tropas que levan dous anos cercando a cidade de [[Ostende]] coa promesa de reconquistala no prazo dun ano, o cal cumpre o [[22 de setembro]] de [[1604]]. Grazas á súa vitoria foi nomeado [[mestre de campo]] xeral e o ano seguinte [[superintendente]] de Facenda, co que se facía con todo o mando e os ingresos do exército. Xa desde [[1600]], [[Filipe III de España|Filipe III]] quería unha [[tregua]] nos Países Baixos que os holandeses rexeitaban xa que a súa situación era moito mellor que en épocas anteriores, pero a toma de [[Ostende]] deixou libre o exército para iniciar de novo a [[ofensiva]]. Durante [[1605]] e [[1606]] o exército de Flandres flanquea a barreira defensiva construída polos holandeses e consegue tomar varias cidades pero sen poder penetrar profundamente no territorio rebelde. As falta de pagas para os soldados provocou que se producisen os maiores motíns de tropas ocorridos ata entón e que facían inviable continuar coa campaña. O [[14 de decembro]] o [[Consello de Estado]] aconsella o rei abandonar [[Flandres]]. Inesperadamente os holandeses fixeron unha oferta de cesamento de hostilidades e a loita finalizou o [[24 de abril]] de [[1607]]. As negociacións continuaron ata o [[9 de abril]] de [[1609]] en que se asina a tregua dos doce anos. === A reanudación da Guerra === En [[1622]] é repelido un ataque castelán sobre a praza de Bergen op Zoom. O ano [[1625]], Mauricio morre mentres se pon en cerco a cidade de [[Breda]]. O seu medio irmán [[Federico Henrique de Nassau]] toma o mando do exército. O comandante xenovés, a favor dos intereses de [[Reino de Castela|Castela]], [[Ambrosio Spinola]] ten éxito e toma [[Breda]]. Porén, após esta gran vitoria a partida irase inclinando en prol dos holandeses. Federico Henrique conquista en [[1629]] a praza de [['s-Hertogenbosch]], considerada inexpugnable. Esta perda foi un serio revés para os intereses casteláns. En [[1632]] Federico Henrique captura [[Venlo]], [[Roermond]] e [[Maastricht]] durante a famosa [[marcha ao longo do Mosa]]. Porén, as posteriores tentativas de atacar [[Antuerpen]] e [[Bruxelas]] fallan. Os holandeses víronse decepcionados pola falta de apoio da poboación [[Flandres|flamenga]] debido a que estes non tiñan grande aprecio aos holandeses pola diferenza relixiosa: mentres que os holandeses eran calvinistas, os flamengos eran [[Igrexa católica|católicos]]. === A guerra nas colonias === Como as potencias [[Europa|europeas]] comezaran a construír os seus imperios, a guerra se estendeu ás colonias destes. As loitas aconteceron nas [[Indias Orientais]]: en [[Macau]], en [[Sri Lanka|Ceilán]], en [[Illa de Formosa|Formosa]] e nas [[Filipinas]]; e nas [[Indias Occidentais]], sobre todo no [[Brasil]]. Parte destes conflitos acontecerían no marco da [[guerra luso-holandesa]]. Nas colonias occidentais existiron problemas por causa do corso holandés, que actuaba nas rutas mercantís do [[mar Caribe|Caribe]]. Nesta fronte da guerra o acontecemento máis resaltado foi a captura de gran parte da [[frota castelá do tesouro]]. === Estancamento === Tódolos bandos da guerra chegaron a comprender que [[España]] nunca acadaría restaurar o seu poder sobre os territorios ao norte do delta do [[río Mosa|Mosa]] e do [[Rin]]; e de que as [[Provincias Unidas]] do norte nunca lograrían conquistar as provincias do sur. En [[1639]] unha armada castelá chega a [[Flandres]], con 20 000 soldados para contribuír en operacións no norte. No entanto, a armada é vencida decisivamente na [[Batalla das Dunas (1639)|batalla das Dunas]]. Esta vitoria non só tivo consecuencias na '''Guerra de Flandres''', senón que marcou tamén o final da [[Reino de Castela|coroa de Castela]] como a maior potencia marítima. == A paz == O [[30 de xaneiro]] de [[1648]] a guerra remata co [[tratado de Münster]]. Este tratado, entre [[España]] e as [[Provincias Unidas]], é só unha parte a pequena escala da [[paz de Westfalia]] (de igual xeito que esta guerra rematou por ser un conflito a pequena escala da [[guerra dos trinta anos]]). A [[Provincias Unidas|república das Provincias Unidas]] foi recoñecida como Estado independente e conservou moitos dos territorios que conquistara durante os últimos compases da guerra. == Principais operacións militares == * [[Batalla de Heiligerlee]], [[23 de maio]] de [[1568]]. * [[Batalla de Jemmingen]], [[21 de xullo]] de [[1568]]. * [[Batalla de Jodoigne]], [[16 de outubro]] de [[1568]]. * [[Asedio de Mons]]. * [[Asedio de Haarlem]], de [[decembro]] de [[1572]] ata [[xullo]] de [[1573]]. * [[Asedio de Alkmaar]], de [[agosto]] de [[1573]] ata [[8 de outubro]] de [[1573]]. * [[Batlla de Delft (1573)|Batlla de Delft]], outubro de 1573. * [[Batalla de Mook]], [[15 de abril]] de [[1574]]. * [[Asedio de Leiden]], de [[maio]] de [[1574]] ao [[3 de outubro]] de [[1574]]. * [[Batalla de Gembloux]], [[31 de xaneiro]] de [[1578]]. * [[Asedio de Maastricht]]. * [[Asedio de Antuerpen]]. * [[Batalla de Nieuwpoort]], [[2 de xullo]] de [[1600]]. == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * Geoffrey Parker (2002): ''La revolución militar: innovación militar y apogeo en Occidente, 1500-1800''. Madrid: Alianza Editorial. ISBN 84-206-6790-0 * Geoffrey Parker (1998): ''La gran estrategia de Felipe II''. Madrid: Alianza Editorial. ISBN 84-206-2902-2 * Geoffrey Parker (2006): ''El ejército de Flandes y el camino español, 1567-1659''. Madrid: Alianza Editorial. ISBN 84-206-2933-2 * [[Manuel Fernández Álvarez]] (1998): ''Felipe II y su tiempo''. Madrid: Espasa Calpe. ISBN 84-239-9736-7 * Julio Albi de la Cuesta (2000): ''De Pavía a Rocroi''. Las Rozas (Madrid): Balkan Editores, S. L. ISBN 84-930790-0-6 === Outros artigos === * [[Ducado de Borgoña]] * [[Países Baixos españois]] * [[Terras da Xeralidade|Terras da Xeneralidade]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Guerra de Flandres| ]] 1m7zft345ppfbhu3kmdvcnmbx36h516 0 36233 6147993 6060329 2022-08-02T06:31:03Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = [[Ficheiro:Melvinslogo.png|250px]] | xp = rock | imaxe = Melvins live 20061013.jpg | lenda = The Melvins en directo | orixe = [[Montesano, Washington]] | país = [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px|]] | período = [[1983]] - presente | xénero = [[grunge]], [[sludge metal]], [[hardcore punk]], [[rock experimental]] | selo = [[C/Z Records]], Alchemy Records, [[Boner Records]], Your Choice Records, [[Atlantic Records]], [[Amphetamine Reptile Records]], [[Man's Ruin Records]], [[Ipecac Recordings]], [[Alternative Tentacles]] | membros = [[Buzz Osborne]]<br/>[[Dale Crover]]<br/>[[Jared Warren]]<br/>[[Coady Willis]] | antigos_membros = [[Kevin Rutmanis]]<br/>[[Mark Deutrom]]<br/>[[Joe Preston]]<br/>[[Lori Black]]<br/>[[Mike Dillard]]<br/>[[Matt Lukin]] | relacionados = [[Altamont]], [[Crystal Fairy]], [[Fantômas (grupo musical)|Fantômas]], [[Porn]], [[Mudhoney]], [[Clown Alley]], [[Thrones]], [[Cows]], [[Big Business]], [[Karp]], [[Lustmord]], [[Jello Biafra]], [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]], [[Fecal Matter]], [[Tool]], [[Butthole Surfers]], [[Redd Kross]], [[Off!]], [[Shrinebuilder]] | web = http://www.melvins.com/ }} '''The Melvins''' é unha banda de [[sludge metal]] [[Estados Unidos de América|estadounidense]], formada en [[1983]] en [[Aberdeen, Washington]]. Trátase dunha das bandas máis influentes do movemento [[grunge]] de [[Seattle]], do que son considerados os "padriños", e tamén foi clave no desenvolvemento do sludge metal. Normalmente sempre foron un trío, pero nos últimos anos actúan como cuarteto con dous baterías. Dende o ano [[1984]] o cantante e guitarrista [[Buzz Osborne]] e o batería [[Dale Crover]] veñen sendo os únicos membros permanentes do grupo. A banda chamouse así por un supervisor dun supermercado Thriftway en Montesano onde Osborne traballaba como dependente. "Melvin" era desprezado polos outros empregados, e os membros do grupo considerárono un nome apropiadamente ridículo.<ref>{{cita web|título=Melvins' Buzz Osborne - Wikipedia: Fact or Fiction?|url=https://www.youtube.com/watch?v=1yH7u3V-Uk0|editor=Loudwire|dataacceso=27 de xaneiro de 2017}}</ref> Orixinalmente formouse como unha banda de [[hardcore punk]], cunha música influenciada pola mestura de punk e metal do álbum ''[[My War]]'' de [[Black Flag]] e por outros grupos como [[Swans]] e [[Flipper]]; porén, o seu enfoque peculiar, o seu estraño sentido do humor e a súa experimentación fan dos Melvins un grupo difícil de categorizar. == Biografía == === Os comezos da banda === Melvins formárona a principios de 1983 by [[Buzz Osborne]] (guitarra, voces), [[Matt Lukin]] (baixo) e [[Mike Dillard]] (batería), que estudaban no instituto Montesano Jr./Sr. en [[Montesano, Washington]].<ref>{{Cita web|título=The Melvins Concerts, Tour Dates & Tickets, eventseeker|url=https://eventseeker.com/artist/4800-the-melvins|páxina-web=eventseeker.com|data-acceso=2021-12-17|lingua=en}}</ref> A banda comezou tocando versións de [[Jimi Hendrix]] e [[The Who]], e tamén un [[hardcore punk]] acelerado. Cando Dillard deixou o grupo, [[Dale Crover]] substituíuno, pasando a banda a ensaiar nunha habitación na casa dos seus pais en [[Aberdeen, Washington]]. Pouco despois comezaron a tocar cancións máis lentas e pesadas, algo que case ninguén facía nesa época. En 1985 fundouse o selo [[C/Z Records]] para documentar a escena musical de Washington. A discográfica publicou ''[[Deep Six]]'', un recompilatorio que contiña catro temas dos Melvins.<ref>{{Cita web|título=Deep Six (1986, Vinyl)|url=https://www.discogs.com/release/1812635-Various-Deep-Six|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> === Primeiros traballos === En [[1986]] gravaron a súa estrea con C/Z Records, o EP ''Six Songs'' (posteriormente aparecerían outras edicións cos títulos ''8 Songs'', ''10 Songs'', e ''26 Songs'').Nesa época a formación da banda era [[Buzz Osborne]] na [[guitarra]] e voces, [[Matt Lukin]] no [[baixo]] e [[Dale Crover]] na [[batería (instrumento musical)|batería]]. O disco gravouse en directo en dúas pistas no Ironwood Studio de Seattle o 8 de febreiro de 1986, cunha produción extremadamente precaria e a un custo baixísimo. No ano seguinte, a través da discográfica Alchemy Records, foi lanzado o que hoxe é considerado como o álbum de estrea da banda, ''[[Gluey Porch Treatments]]'', coa mesma formación. O disco tivo unha produción un pouco máis coidada e tivo boa recepción na costa oeste estadounidense. O disco sería lazado posteriormente en CD por Boner Records unido ao seu segundo álbum, ''[[Ozma]]'', e en 1999 foi reeditado por [[Ipecac Recordings]] acompañado por un feixe de demos.<ref>{{Cita web|título=Melvins – Gluey Porch Treatments (1987, Vinyl)|url=https://www.discogs.com/release/453195-Melvins-Gluey-Porch-Treatments|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> En xaneiro de 1988 Crover tocou a batería con [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]] (co nome de "Ted Ed Fred") na gravación dunha demo de 10 temas que despois se convertería no álbum de estrea [[Bleach (álbum)|''Bleach'']]. Posteriormente Osbourne presentaría a [[Dave Grohl]] a [[Kurt Cobain]] e [[Krist Novoselic]].<ref>{{Cita web|título=The Daily Weekly - Krist Novoselic: We All Owe Something to The Melvins - Seattle Weekly|url=http://blogs.seattleweekly.com/dailyweekly/2009/01/krist_novoselic_we_all_owe_som_1.php|páxina-web=web.archive.org|data=2009-01-25|data-acceso=2021-12-18|data-arquivo=25 de xaneiro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090125055539/http://blogs.seattleweekly.com/dailyweekly/2009/01/krist_novoselic_we_all_owe_som_1.php|url-morta=unfit}}</ref> En [[1989]], [[Matt Lukin]] deixou a banda para formar [[Mudhoney]] e Melvins restabléceuse en [[San Francisco]] para gravar o seu seguinte disco. ''[[Ozma]]'' foi lanzado naquel ano e foi un dos mellores discos da escena underground aparecidos en [[1989]], cando a escena de [[Seattle]] comezaba a chamar a atención en [[Europa]]. O son seguía a tendencia do disco anterior, con moito peso. Para o lugar de [[Matt Lukin]], a banda contou coa baixista [[Lori Black|Lori "Lorax" Black]] (filla da actriz [[Shirley Temple]]). ''Bullhead'', lanzado en [[1991]] non cambiaba moito respecto aos anteriores traballos, mais consolidaba o son de The Melvins. No mesmo ano saíu o EP ''Eggnogg'', que mantiña a calidade dos seus primeiros discos, pero pasou bastante desapercibido. A finais daquel ano [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]] chegaba ao estrelado co álbum ''[[Nevermind]]'', que abriría as portas para varias bandas de [[Seattle]]. Mentres tanto todos os discípulos dos Melvins conseguían o éxito xuntando peso e melodía, as cancións dos Melvins non posuían o formato pop, pasando á marxe de calquera posibilidade de alcanzar o éxito comercial. En [[1992]], Lori saíu da banda e comezou unha etapa de cambio continuo de baixistas. Primeiro foi Tom Flyn, que logo deixou a banda para a entrada de [[Joe Preston]]. Naquel ano, The Melvins innovou co álbum ''[[Lysol (álbum)|Lysol]]'', un traballo conceptual de só un tema cunha duración de 31 minutos. Foi o último disco da banda pola [[Boner Records]], que aínda en [[1992]] lanzou os EP's ''[[Dale Crover (EP)|Dale Crover]]'', ''[[King Buzzo (EP)|King Buzzo]]'' e ''[[Joe Preston (EP)|Joe Preston]]''. Eses tres EP's foron inspirados (ata nas portadas) nos álbums en solitario dos integrantes de [[Kiss]]. === Contrato cunha grande === Grazas á influencia de [[Kurt Cobain]], The Melvins asinou un contrato coa discográfica Atlantic, e o mesmo Cobain tocou a [[guitarra]] e coproducíu coa banda o álbum ''[[Houdini (álbum)|Houdini]]'', lanzado en [[1993]]. O son da banda seguía sendo moi parecido á dos anteriores traballos a pesar de estar agora nunha grande discográfica. Nese tempo, descontentos co baixista [[Joe Preston]], a banda chama a [[Lori Black]] para as gravacións de ''Houdini'', e despois [[Mark Deutrom]] convértese no baixista de The Melvins. ''Houdini'' foi recoñecido como un dos mellores álbums da súa carreira e foi o disco da banda que máis vendeu ata ese momento, a pesar de que The Melvins non tiña un grande público. Despois dunha participación discreta no festival alternativo Lollapalooza, The Melvins volta en [[1994]] co álbum ''Prick'', cun son bastante experimental. O disco foi lanzado pola discográfica independente Amphetamine Reptile, aínda que a banda continuaba tendo o contrato coa Atlantic. En [[1996]] lanzouse o seu segundo traballo através da Atlantic, titulado ''Stoner Witch''. Este é mellor recibido polos fans e pola crítica que ''Prick'', que considerron ao disco como o máis maduro ata ese intre. Nese ano The Melvins actúa como abreconcertos na xira de [[Kiss]], que inicialmente contara cos [[Stone Temple Pilots]]. Pero as vendas de discos nunca foron grandes para a banda, e coa perda de popularidade do [[rock alternativo]], o álbum ''Stag'', editado en [[1996]], foi o seu último disco cunha grande discográfica. ''Stag'' foi un dos álbums máis variados da banda, usando no mesmo [[cítara]], [[trompeta]]s, [[Teclado (instrumento musical)|teclados]] e [[sintetizador]]es. === De volta ás independentes === The Melvins asinou un contrato co selo independente [[Amphetamine Reptile]] e lanzou ''[[Honky]]'' en [[1997]]. Este foi o último álbum da banda co baixista [[Mark Deutrom]], que foi substituído por [[Kevin Rutmanis]]. Durante todos os meses de [[1998]] The Melvins lanzou unha série de sinxelos, reunidos a finais do ano nun álbum dobre. Aínda en [[1998]] a banda participa do festival Ozzfest e asina un contrato coa Ipecac Records, discográfica de [[Mike Patton]], compañeiro de Buzz en [[Fantômas (grupo musical)|Fantômas]]. A intención da banda cando asinou coa Ipecac era o lanzamento dunha triloxía de álbums a partir de [[1999]] con só meses de diferenza entre eles. O primeiro foi ''The Maggot'' co son máis tradicional de The Melvins. O seguinte, ''[[The Bootlicker]]'' é máis variado, lembrando ao álbum ''Stag''. ''The Crybaby'', editado no [[2000]], foi derradeiro disco da triloxía, tamén cun son variado e contando con varios convidados como integrantes das bandas [[Tool]] e [[Jesus Lizard]] e mesmo do propio [[Mike Patton]]. En ''The Crybaby'' atópase unha versión bastante fiel de "Smells Like Teen Spirit" de [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]]. Aínda nese ano, o seu álbum ''Gluey Porch Treatments'', descatalogado dende había anos, é reeditado nunha edición especial con varias cancións inéditas. En [[2001]] lanzouse o álbum ''[[Electroretard]]'' pola discográfica Man's Ruin. ''[[Electroretard]]'' pode ser considerado como un recompilatorio, xa que contén cancións antigas da banda regravadas, á parte dalgunhas versións. No disco a banda experimenta bastante con compoñentes electrónicas nas cancións. Os dous seguintes lanzamentos da banda son en directo. O primeiro deles, ''The Colossus of Destiny'', é máis ben unha rareza tipica de The Melvins: un único tema de 59 minutos de barullo sen melodía. O segundo, ''Millennium Masterwork'', de [[2002]], reúne a The Melvins e a [[Fantômas (grupo musical)|Fantômas]] no mesmo disco. O concerto que deu orixe ao disco foi unha presentación das dúas bandas xuntas no escenario para celebrar os cinco anos da Ipecac. Unha semana despois de ''Millennium Masterwork'' editouse un novo álbum de estudio de The Melvins. ''Hostile Ambient Takeover'' tiña un son máis tradicional, deixando de lado a experimentación de discos anteriores. No ano seguinte a Ipecac rescata outra peza do catálogo da banda. ''Ten Songs'', o primeiro álbum da banda gaña unha nova presentación e 16 temas inéditos, sendo rebautizado como ''26 Songs''. === 20 aniversario === En [[2004]] The Melvins cumpriu 20 anos de carreira. Para celebrar o aniversario lanzouse o libro ''Neither Here Nor There'', con 224 páxinas de historias e fotos da banda. O libro estaba acompañado por un CD recompilatorio de 18 temas de practicamente todos os seus discos. Nese ano a banda colaboru co artista [[Lustmord]] para o álbum ''[[Pigs of the Roman Empire]]'', e co vocalista de [[Dead Kennedys]] [[Jello Biafra]] para ''[[Never Breathe What You Can't See]]'' e ''[[Sieg Howdy!]]'', editados nos anos [[2004]] e [[2005]] respectivamente. ''[[Never Breathe What You Can't See]]'' estivo promocionado por unha pequena xira con [[Jello Biafra]] e [[Adam Jones]] de [[Tool]]. Planeouse unha xira europea pero foi cancelada no mes de outubro do [[2004]] debido a problemas con Rutmanis. Melvins rematou o ano facendo un feixe de concertos con David Scott Stone promocionando o traballo do director de cine Cameron Jamie en [[Europa]] e nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]. Cando lle preguntaron a Osborne e a Crover sobre Rutmanis e a cancelación da xira contestaron que este "desaparecera". Os seareiros temían que Rutmanis deixara a banda ao igual que outros baixistas antes que el, pero Rutmanis volvería por unha tempada a principios do [[2005]]. No mes de xuño dese ano deixou a banda oficialmente debido a un problema co abuso de drogas. Cando Melvins saíu de xira en outubro e novembro con [[Jello Biafra]], [[David Scott Stone]] ocupou o seu lugar no baixo. A principios do [[2006]] Crover confirmou que os membros da banda Big Business uniríanse aos Melvins. As bandas fusionadas xiraron polos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] no outono dese ano promocionando o álbum ''[[(A) Senile Animal]]'', último traballo de Melvins.<ref>{{Cita web|url=http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=55257|title=The Melvins To Release 'A Senile Animal' In October|publisher=Blabbermouth|accessdate=19 de setembro de 2018|data-arquivo=23 de decembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20081223014927/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=55257|url-morta=unfit}}</ref> O grupo tamén xirou brevemente polo [[Reino Unido]] a mediados do mes de decembro. A banda tocou dus novos temas durante a xira do [[2007]], "Suicide in Progress" e "Billy Fish", que aparecerían no seu seguinte álbum, ''[[Nude With Boots]]'', editado en xullo do [[2008]]. Os días 16 e 17 de xuño do [[2008]], a formación orixinal da banda (de [[1983]]) fixo dous concertos no Great American Music Hall en [[San Francisco]], celebrando o 50 aniversario de [[Jello Biafra]]. Neles tocaron cancións de ''The Mangled Demos'', unha colección de material dos primeiros anos da banda editado por Alternative Tentacles no [[2005]]. No [[2008]] a banda tamén colaboro co grupo italiano Zu nunha canción. No mes de xullo apareceu ''[[Nude With Boots]]'', sendo parte das sesións de gravación documentadas por Toshi Kasai nun blog xaponés. En decembro, xunto con [[Mike Patton]], Melvins comisionou unha edición do festival ''All Tomorrow's Parties Nightmare Before Christmas''. O CD de remesturas ''Chicken Switch'', do que se viña falando dende o [[2003]], foi editado o 29 de setembro]] do [[2009]] através do selo Ipecac Recordings. A diferenza que nos discos de remesturas normais onde o "remesturador" traballa cun único tema, para ''Chicken Switch'' traballaron cun álbum enteiro para crear a súa pista. Melvins uníuse ao [[supergrupo]] de [[Nova Orleáns]] Down and Weedeater para facer unha xira por Norteamérica no verán e no outono do [[2009]]. A banda editou o seu seguinte traballo, titulado ''[[The Bride Screamed Murder]]'', o [[1 de xuño]] do [[2010]]. A comezos do 2011 a banda tivo a mala sorte de estar de xira en Christchurch, [[Nova Zelandia]] durante o terremoto que afectou á cidade no mes de febreiro, e posteriormente en [[Tokyo]] no [[Terremoto e tsunami de Sendai de 2011|terremoto e tsunami de Sendai]] que afectaron a [[Xapón]] en marzo. == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo !! Observacións |- | ''[[Gluey Porch Treatments]]'' || [[1987]] || [[Boner Records]] || |- | ''[[Ozma]]'' || [[1989]] || Boner Records || |- | ''[[Bullhead]]'' || [[1991]] || Boner Records || |- | ''[[Lysol (álbum)|Lysol]]'' || [[1992]] || Boner Records || |- | ''[[Houdini (álbum)|Houdini]]'' || [[1993]] || [[Atlantic Records]] || |- | ''[[Prick]]'' || [[1994]] || [[Amphetamine Reptile Records]] || |- | ''[[Stoner Witch]]'' || [[1994]] || Atlantic Records || |- | ''[[Stag]]'' || [[1996]] || Atlantic Records || |- | ''[[Honky]]'' || [[1997]] || Amphetamine Reptile Records || |- | ''[[The Maggot]]'' || [[1999]] || [[Ipecac Recordings]] || |- | ''[[The Bootlicker]]'' || [[1999]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[The Crybaby]]'' || [[2000]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Electroretard]]'' || [[2001]] || [[Man's Ruin Records]] || |- | ''[[Hostile Ambient Takeover]]'' || [[2002]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Pigs of the Roman Empire]]'' || [[2004]] || Ipecac Recordings || con [[Lustmord]] |- | ''[[Never Breathe What You Can't See]]'' || [[2004]] || [[Alternative Tentacles]] || con [[Jello Biafra]] |- | ''[[Sieg Howdy!]]'' || [[2005]] || Alternative Tentacles || con [[Jello Biafra]] |- | ''[[(A) Senile Animal]]'' || [[2006]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Nude with Boots]]'' || [[2008]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[The Bride Screamed Murder]]'' || [[2010]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Freak Puke]]'' || [[2012]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Everybody Loves Sausages]]'' || [[2013]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Tres Cabrones]]'' || [[2013]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Hold It In]]'' || [[2014]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Three Men and a Baby (álbum)|Three Men and a Baby]]'' || [[2016]] || [[Sub Pop]] || con [[Mike Kunka]] |- | ''[[Basses Loaded]]'' || [[2016]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[A Walk with Love & Death]]'' || [[2017]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Pinkus Abortion Technician]]'' || [[2018]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Working with God]]'' || [[2021]] || Ipecac Recordings || |- | ''[[Five Legged Dog]]'' || [[2021]] || Ipecac Recordings || |} == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.melvins.com/ Páxina oficial da banda] {{Melvins}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:The Melvins| ]] pv40dx2i42i6now0maxp8uayo9hhku7 10 37146 6148177 5630187 2022-08-02T10:15:34Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Xogos Olímpicos | title = [[Xogos Olímpicos]] | image = [[Ficheiro:Olympic rings without rims.svg|100px]] | bodyclass = hlist | basestyle = background:#BFD7FF | abovestyle = background: #BFD7FF | belowstyle = background: #BFD7FF | state = collapsed | above = * [[Comité Olímpico Internacional]] * [[Lista de países por código do COI]] | group1 = [[Xogos Olímpicos de Verán]] | list1 = * [[Xogos Olímpicos de 1896|1896 Atenas]] * [[Xogos Olímpicos de 1900|1900 París]] * [[Xogos Olímpicos de 1904|1904 St. Louis]] * [[Xogos Olímpicos de 1906|1906]] <sup>1</sup> * [[Xogos Olímpicos de 1908|1908 Londres]] * [[Xogos Olímpicos de 1912|1912 Estocolmo]] * ''[[Xogos Olímpicos de 1916|1916]]'' <sup>2</sup> * [[Xogos Olímpicos de 1920|1920 Antuerpen]] * [[Xogos Olímpicos de 1924|1924 París]] * [[Xogos Olímpicos de 1928|1928 Ámsterdam]] * [[Xogos Olímpicos de 1932|1932 Os Ánxeles]] * [[Xogos Olímpicos de 1936|1936 Berlín]] * ''[[Xogos Olímpicos de 1940|1940]]'' <sup>3</sup> * ''[[Xogos Olímpicos de 1944|1944]]'' <sup>3</sup> * [[Xogos Olímpicos de 1948|1948 Londres]] * [[Xogos Olímpicos de 1952|1952 Helsinqui]] * [[Xogos Olímpicos de 1956|1956 Melbourne]] * [[Xogos Olímpicos de 1960|1960 Roma]] * [[Xogos Olímpicos de 1964|1964 Toquio]] * [[Xogos Olímpicos de 1968|1968 Cidade de México]] * [[Xogos Olímpicos de 1972|1972 Múnic]] * [[Xogos Olímpicos de 1976|1976 Montreal]] * [[Xogos Olímpicos de 1980|1980 Moscova]] * [[Xogos Olímpicos de 1984|1984 Os Ánxeles]] * [[Xogos Olímpicos de 1988|1988 Seúl]] * [[Xogos Olímpicos de 1992|1992 Barcelona]] * [[Xogos Olímpicos de 1996|1996 Atlanta]] * [[Xogos Olímpicos de 2000|2000 Sydney]] * [[Xogos Olímpicos de 2004|2004 Atenas]] * [[Xogos Olímpicos de 2008|2008 Pequín]] * [[Xogos Olímpicos de 2012|2012 Londres]] * [[Xogos Olímpicos de 2016|2016 Río de Xaneiro]] * [[Xogos Olímpicos de 2020|2020 Toquio]] * [[Xogos Olímpicos de 2024|2024 París]] * [[Xogos Olímpicos de 2028|2028 Os Ánxeles]] | group2 = [[Xogos Olímpicos de Inverno]] | list2 = * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1924|1924 Chamonix]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1928|1928 St. Moritz]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1932|1932 Lake Placid]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1936|1936 Garmisch-Partenkirchen]] * ''[[Xogos Olímpicos de Inverno de 1940|1940]]'' <sup>3</sup> * ''[[Xogos Olímpicos de Inverno de 1944|1944]]'' <sup>3</sup> * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1948|1948 St. Moritz]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1952|1952 Oslo]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1956|1956 Cortina d'Ampezzo]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1960|1960 Squaw Valley]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1964|1964 Innsbruck]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1968|1968 Grenoble]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1972|1972 Sapporo]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1976|1976 Innsbruck]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1980|1980 Lake Placid]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1984|1984 Saraxevo]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1988|1988 Calgary]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1992|1992 Albertville]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1994|1994 Lillehammer]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1998|1998 Nagano]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2002|2002 Salt Lake City]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2006|2006 Turín]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2010|2010 Vancouver]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2014|2014 Sochi]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2018|2018 Pyeongchang]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2022|2022 Pequín]] * [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2026|2026 Milán-Cortina]] | below = <sup>1</sup>&nbsp;Non recoñecidos polo COI. &nbsp; <sup>2</sup>&nbsp;Cancelados debido á [[Primeira guerra mundial|I guerra mundial]]. &nbsp; <sup>3</sup>&nbsp;Cancelados debido á [[Segunda guerra mundial|II guerra mundial]]. |}}<noinclude> [[Categoría:Caixas de navegación de deporte]] </noinclude> sup97wwka17p8w9j3tw3ygumnzbsodo 0 38234 6147944 6073286 2022-08-02T04:21:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Supergrass | xp = rock | imaxe = Supergrass.jpg | lenda = | orixe = [[Oxford]] | país = [[Inglaterra]] {{Border|[[Ficheiro:Flag of England.svg|20px]]}} | período = [[1993]] - [[2010]]<br>[[2019]] - presente | xénero = [[rock alternativo]], [[britpop]] | selo = Parlophone | membros = [[Gaz Coombes]]<br>[[Rob Coombes]]<br>[[Danny Goffey]]<br>[[Mick Quinn]] | antigos_membros = | web = http://www.supergrass.com/ }} '''Supergrass''' foi unha banda de [[rock alternativo]] inglesa formada en [[Oxford]] no ano [[1993]]. Está formada por [[Gaz Coombes]] ([[guitarra]] e voz), [[Rob Coombes]] (teclado), [[Danny Goffey]] ([[batería (instrumento musical)|batería]]) e [[Mick Quinn]] ([[baixo]]). O grupo naceu como un trío pero no ano 2002 uníuse oficialmente Rob Coombes, irmáns de Gaz. A banda fichou por [[Parlophone Records]] en 1994 e lanzou ''[[I Should Coco]]'' (1995), o álbun de estrea máis vendido do selo dende o ''[[Please Please Me]]'' dos [[The Beatles|Beattles]]. O cuarto sinxelo do disco, "Alright", foi un grande éxito internacional que estableceu a reputación de Supergrass. Dende entón o grupo lanzou cinco álbums máis: ''[[In It for the Money]]'' (1997), ''[[Supergrass (álbum)|Supergrass]]'' (1999), ''[[Life on Other Planets]]'' (2002), ''[[Road to Rouen]]'' (2005) e ''[[Diamond Hoo Ha]]'' (2008), ademais do recompilatorio ''[[Supergrass Is 10]]'' (2004). En agosto de 2009 Sepergrass fichou por Cooking Vinyl e comezou a gravar o seu sétimo álbum de estudio, ''Release the Drones''. O disco non chegaría a ser rematado xa que o 12 de abril de 2010 a banda anunciou a súa disolución debido a diferenzas musicais e creativas.<ref>{{Cita web|título=The Press Association: Supergrass to split after 17 years|url=https://www.google.com/hostednews/ukpress/article/ALeqM5hz8lc5932FrCu_TgExj8M9_iqDcA|páxina-web=web.archive.org|data=2010-04-16|data-acceso=2021-10-16|data-arquivo=16 de abril de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100416161425/https://www.google.com/hostednews/ukpress/article/ALeqM5hz8lc5932FrCu_TgExj8M9_iqDcA|url-morta=unfit}}</ref> O grupo separouse tras catro concertos de despedida, sendo o derradeiro en La Cigale de París o 11 de xuño dese mesmo ano. Supergrass reformouse en 2019, inicialmente para actuar no Pilton Party e para realizar poteriormente un concerto "segredo" en Londres. == Traxectoria == === The Jennifers e formación === Supergrass foi formada en [[1993]] por [[Gaz Coombes]] na voces e na [[guitarra]], [[Mick Quinn]] no [[baixo]] e [[Danny Goffey]] na [[batería (instrumento musical)|batería]]. Antes diso, Goofey e Coombes xa tocaran xuntos na banda The Jennifers, con [[Nick Goffey]] e Andy Davies. O son era practicamente igual ao da banda Ride, e The Jennifers chegaron a lanzar un sinxelo pola [[discográfica]] Nude Records. A historia de Jennifers non durou moito tempo, e Coombes, Goffey e Quinn acaban tomando outro rumbo, formando unha nova banda. As influencias máis evidentes do novo proxecto eran as bandas inglesas dos anos 60, engadíndolle a forza, entusiasmo e enerxía punk de bandas tan díspares como [[Pixies]] e [[Buzzcocks]]. A nova banda evoluiu rápido e en pouco tempo xa se presentaba en directo en actuacións de media hora. O primeiro lanzamento de Supergrass foi o sinxelo "Caught By The Fuzz", hoxe en día clásico do [[britpop]]. O sinxelo foi lanzado pola discográfica independente Backbeat, no verán de [[1994]]. Eran só 250 copias, pero o sinxelo tivo repercusión. A Parlophone, do xigante grupo EMI contratounos e relanzou "Caught By The Fuzz" en outubro. Desta vez, o sinxelo case entra no top 40 britânico (chegou ao 42) e rendeu eloxios dos medios ingleses, á parte de comentarios positivos do persoal de [[Blur]] e [[Elastica (grupo musical)|Elastica]]. A partir de aí as cousas comezaron a andar rápido: concertos como abreconcertos de [[Blur]], canción inédita no entón lendario ''Singles Club'' da [[Sub Pop]] e disco de estrea listo para ser lanzado no ano seguinte. O debut, ''[[I Should Coco]]'', chegou ás tendas en maio de [[1995]] e non tardou en alcanzar a cima das listas inglesas. A responsable da fazaña foi a canción "Alright", o hit do verán daquel ano. O seu videoclip axudou á banda a ser coñecida no resto do mundo. Dous sinxelos máis seguiron a este lanzamento, "Time" e "Lenny", que sitúan a Supergrass entre as grandes bandas de [[Inglaterra]]. Despois da xira mundial de ''[[I Should Coco]]'' a banda só retornaría con disco novo en [[1997]]. ''[[In It for the Money]]'', repetíuse o éxito do seu predecesor ao chegar ao segundo lugar en [[Inglaterra]], con vendas dun millón de copias só nese país. No seu segundo álbum, Supergrass mantén o entusiasmo de sempre, pero é un disco menos fresco que ''[[I Should Coco]]'', á parte de amosar un evidente refinamento en arranxos máis detallados. Mentres tanto, fóra de [[Inglaterra]] a banda non mantivo o mesmo éxito, reducíndose o seu público. "Richard III" e "Sun Hits the Sky" foron os hits de ''[[In It for the Money]]''. A banda retornaría en [[1999]] cun disco autotitulado, que foi coñecido entre os fans como ''X-Ray Album'' (pola imaxe da súa portada). A pesar de que seguise a mesma liña do disco anterior, algúns críticos consideraron ''Supergrass'' máis relaxado, non chegando ás expectativas depositadas nel. Mesmo contando cun sinxelo poderoso, "Pumping On Your Stereo", o disco xa non tivo as mesmas vendas en [[Inglaterra]] e foi pouco notado noutros países. A banda lanzou o seu cuarto traballo ''Life At Other Planets'', en [[2002]]. O disco foi ben recibido pola crítica, restablecendo a credibilidade e o respecto ao traballo da banda. Mentres tanto, mesmo co éxito do sinxelo "Grace", foi o que peor se comportou nas listas, chegando só ao noveno lugar en [[Inglaterra]]. É neste álbum no que Rob Coombes, teclista e irmán de Gaz, é recoñecido como membro oficial do grupo. En [[2004]] editaron un recompilatorio, ''Supergrass is 10'', e en [[2005]] lánzoase o seu quinto traballo, ''Road To Rouen''. == Discografía == {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[I Should Coco]]'' || [[1995]] || [[Parlophone]] |- | ''[[In It for the Money]]'' || [[1999]] || Parlophone |- | ''[[Supergrass (álbum)|Supergrass]]'' || [[2002]] || Parlophone |- | ''[[Life on Other Planets]]'' || [[2002]] || Parlophone |- | ''[[Road to Rouen]]'' || [[2005]] || Parlophone |- | ''[[Diamond Hoo Ha]]'' || [[2008]] || Parlophone |} == Notas == {{Listaref}}{{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de britpop]] [[Categoría:Grupos musicais de Oxford]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1993]] [[Categoría:Grupos musicais separados en 2010]] [[Categoría:Gañadores do Premio Ivor Novello]] 26vvp8sf013s1oi51t0785ftbpqoklh 0 38235 6147942 6106662 2022-08-02T04:16:10Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Sunny Day Real Estate | xp = rock | imaxe = SunnyDayRealEstate2009.jpg | lenda = Ao vivo en Portland no 2009 | orixe = [[Seattle]], [[Estado de Washington|Washington]] | país = [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px|]] | período = [[1992]] - [[1995]]<br/>[[1997]] - [[2001]]<br/>[[2009]] - [[2013]] | xénero = [[rock alternativo]], [[emo]] | selo = [[Sub Pop]], Time Bomb Recordings | membros = [[Jeremy Enigk]]<br/>[[William Goldsmith]]<br/>[[Dan Hoerner]]<br/>[[Nate Mendel]] | antigos_membros = Jeff Palmer<br/>Joe Skyward | relacionados = [[The Fire Theft]], [[Foo Fighters]] | web = [http://www.sunnydayrealestate.net/ sunnydayrealestate.net] }} [[File:Sunny Day Real Estate 2010.jpg|thumb|280px|Sunny Day Real Estate 2010]] '''Sunny Day Real Estate''' foi unha banda de [[emo]]core formada en [[Seattle]] durante o ano [[1992]] e separada en [[2001]]. Sunny Day Real Estate, a pesar de formarse no auxe do chamado "son de [[Seattle]]" ten unha identidade bastante diferente das bandas da época, optando por un som disidente do [[punk]], pero bastante melódico e emocionado. Os medios inventaron o rótulo [[emo]]core, e a banda converteuse nunha referencia do estilo e influencia para outras bandas que xurdiron ao longo da década dos 90. == Biografía == O guitarrista Dan Hoerner e o baixista [[Nate Mendel]] coñecéronse en 1992 cando foron compañeiros de casa na Universidade de Washington. Tras realizar varias sesións de improvisación decidiron formar unha banda e buscar un batería, decidíndose finalmente por [[William Goldsmith]].<ref>Grubbs (2008), p. 72</ref> Goldsmith xa tocaba en varios grupos pero decidiu unirse ao peoxecto de Hoerner e Mendel. Fixeron algúns concertos usando o nome Empty Set, pero despois de saber da existencia doutra banda co mesmo nome pensaron noutros (Chewbacca Kaboom, One Day I Stopped Breathing) ata que se decidiron por Sunny Day Real Estate. Pero Sunny Day Real Estate aínda usou o nome One Day I Stopped Breathing para o seu selo independente, onde lanzaron o sinxelo "Flatland Spider". Despois diso a outra banda de [[Nate Mendel]] (Christ On A Crutch) foi facer unha xira por [[Europa]]. Mentres tanto Hoerner (que tocou o [[baixo]] durante a ausencia de Mendel) chamou un amigo, Jeremy Enigk (vocalista e guitarrista) que pasou a tocar con eles. O trio cambiou o nome da banda para Thief, Steal Me A Peach. Co retorno de Mendel, os catro decidiron continuar xuntos e mudaron novamente o nome para Sunny Day Real Estate. A banda compuxo varios temas novos e lanzaron o seu segundo sinxelo, chamado ''Thief, Steal Me A Peach''. O segundo sinxelo chamou a atención da [[Sub Pop]], que lles ofreceu un contrato. Inmediatamente, a banda entrou no estudio para gravar o seu primeiro álbum. O resultado foi ''Diary'', de [[1994]], eloxiadísimo pola crítica local. A banda saíu de xira e de inmediato conquistou unha devota lexión de fans. A xira foi máis estresante do que a banda agardaba, e as tensións eran altas ao final da mesma. Enigk converteuse ao cristianismo ao final da xira, e este feito, unido ao clima tenso existente, fixeron que a banda se separara. Para completar o contrato coa [[Sub Pop]] o máis rápido posible, a banda compilou material para ''LP2'', o seu segundo álbum, regravando algunhas cancións antigas (da época de Thief, Steal Me A Peach) e compoñendo material novo. ''LP2'' foi lanzado en [[1995]] co anuncio de que sería o último disco da banda. Despois do final das gravacións, [[Nate Mendel]] e [[William Goldsmith]] entraron en [[Foo Fighters]] invitados por [[Dave Grohl]]. Goldsmith acabou saíndo en [[1996]], descontento polo feito de que [[Dave Grohl]] regravase parte da [[batería (instrumento musical)|batería]] no segundo álbum de [[Foo Fighters]]. O agora relixioso Enigk pasou un tempo illado nunha facenda, retornando despois cun álbum en solitario, ''The Return of the Frog Queen'', cun son un tanto diferente a Sunny Day Real Estate, acústico e orquestrado. Mentres tanto, a popularidade de Sunny Day Real Estate no underground foi medrando, os dous álbums da banda (''Diary'' e ''LP2'') eran obxectos de culto e o álbum en solitario de Enigk aumentou aínda máis o interese do público polo material da banda. Dous anos despois do fin da banda, a [[Sub Pop]] ofreceu aos integrantes o proxecto dun recompilatorio de rarezas. Como non había moito material dispoñible, a [[Sub Pop]] pedíulles que escribisen cancións novas para encher o disco. O proceso de gravacións correu tan ben que decidiron reunirse e lanzar un álbum totalmente novo. Mendel porén decidiu permanecer en [[Foo Fighters]] e [[Jeff Palmer]] converteuse no baixista para o terceiro álbum da banda, ''How It Feels to Be Something On''. O disco amosaba unha banda máis madura e foi bastante eloxiado. En pouco tempo a banda converteuse na máis vendida do catálogo da [[Sub Pop]], chegando ás 80.000 copias (un número excelente para os patróns do momento da [[Sub Pop]]). Despois da xira de divulgación do álbum, Palmer foi substituído por [[Joe Skyward]]. Descontenta co contrato coa [[Sub Pop]], a banda gravou un álbum en directo, sinxelamente titulado ''Live'' para cumprir o acordo coa discográfica. Despois diso a banda asinou un novo contrato coa Time Bomb Recordings, e como un trio (Skyward participou só na xira), lanzou ''The Rising Tide'' en [[2000]]. O tempo pasou e a banda foi morrendo aos poucos. En [[2002]], [[Jeremy Enigk]], [[William Goldsmith]] e [[Nate Mendel]] (este último aínda toca en [[Foo Fighters]]) xuntáronse novamente e formaron unha nova banda, [[The Fire Theft]], cun primeiro disco, autotitulado, que foi lanzado en [[2003]]. No ano [[2006]], Enigk reaviou a súa carreira en solitario e publicou o álbum ''World Waits'' a través do seu propio selo, Lewis Hollow Records. Tras a súa publicación no mes de outubro, Enigk iniciou unha xira de promoción a través dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] usando material dese traballo e do seu anterior lanzamento en solitario, ''Return of the Frog Queen''. === Reunión === Despois de varios rumores en [[2006]]<ref>{{Cita web|título=Emo Stars Worship Them, So Should Sunny Day Real Estate Reunite?|url=http://www.mtv.com/news/1543106/emo-stars-worship-them-so-should-sunny-day-real-estate-reunite/|páxina-web=MTV News|data-acceso=2019-04-20|lingua=en|apelidos=Archive-Corey-Moss}}</ref> e [[2008]],<ref>{{Cita web|título=Icons Of Punk News/Updates: Iop Exclusive Interview - Jeremy Enigk Of Sunny Day Real Estate!|url=http://iconsofpunk.com/blog/2008/12/iop_exclusive_interview_jeremy.html|páxina-web=Iconsofpunk.com|data=2015-02-28|data-acceso=2019-04-20|data-arquivo=28 de febreiro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150228060748/http://iconsofpunk.com/blog/2008/12/iop_exclusive_interview_jeremy.html|url-morta=unfit}}</ref> en abril do ano [[2009]] varias páxinas web informaron de que a banda reunírase cos seus membros orixinais.<ref>{{Cita web|título=Sunny Day Real Estate Reunion in 2009?|url=https://perfectlines.wordpress.com/2009/03/17/sunny-day-real-estate-reunion-in-2009/|páxina-web=Perfect Lines|data=2009-03-18|data-acceso=2019-04-20|lingua=en}}</ref> A reunión foi confirmada no mes de xuño polo locutor de radio de [[Seattle]] Andrew Harms.<ref>{{Cita web|título=107.7 The End » harms blog|url=http://blogs.1077theend.com/aharms/|páxina-web=web.archive.org|data=2011-07-07|data-acceso=2019-04-20|data-arquivo=07 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110707054530/http://blogs.1077theend.com/aharms/|url-morta=unfit}}</ref> O grupo xirou polos [[Estados Unidos]] e o [[Canadá]] en setembro e outubro, e por [[Australia]] en febreiro de [[2010]] como parte do Soundwave Festival. O primeiro concerto foi un espectáculo segredo o [[16 de setembro]] no Hell's Kitchen de [[Tacoma, Washington]]. Coincidindo coa xira, os dous primeiros álbums da banda foron remasterizados e reeditados con cancións extra. == Discografía == {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Diary]]'' || [[1994]] || [[Sub Pop]] |- | ''[[Sunny Day Real Estate (álbum)|Sunny Day Real Estate]]'' || [[1995]] || Sub Pop |- | ''[[How It Feels to Be Something On]]'' || [[1998]] || Sub Pop |- | ''[[The Rising Tide]]'' || [[2000]] || Time Bomb |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.sunnydayrealestate.net/ Páxina oficial] == Bibliografía == * {{cite book|last=Grubbs|first=Eric|title=Post: A Look at the Influence of Post-Hardcore-1985-2007|publisher=[[iUniverse]]|year=2008|pages=71–103|isbn=978-0-595-51835-7}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de emo]] [[Categoría:Grupos musicais de Seattle, Washington]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1992]] bjxtw612xrf50ezsxiu3b711zeot94j 0 38647 6147972 5728340 2022-08-02T05:42:56Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{outros homónimos|Teodebaldo (homónimos)}} {{Ficha de nobre |nome = Teodebaldo I |título = Duque de Alamania |reinado = [[709]] - [[746]] (con interrupción) |data de nacemento = ano descoñecido |data de defunción = [[746]] |predecesor = Huberto I de Baviera |sucesor = ''Véxase o texto'' |descendencia = |dinastía = [[Dinastía Axilolfinga]] |pai = Gotfrido |nai = ? }} '''Teodebaldo I''', nado en ano descoñecido e finado no [[746]], (en [[lingua alemá|alemán]] ''Theudebald'' ou ''Theudowald'') foi un duque de [[Alamania]] da familia dos [[Dinastía Axilolfinga|axilolfingos]]. == Traxectoria == Despois da morte do duque e, e pai, [[Gotfrido]] en [[709]], Teodebaldo e o seu irmán [[Lantfrido]] asumiron o cargo de [[Alamania|duque dos alamáns]]. Ámbolos dous irmáns eran moi hostís aos [[mordomo de palacio|mordomos de palacio]] [[francos]]. Probabelmente eran tamén irmáns de [[Odilón de Baviera]], duque do [[Primeiro ducado de Baviera|Baviera]]. O monxe [[Pirmino de Reichenau|Pirmino]] fundou a [[abadía de Reichenau]] no [[724]] baixo a protección do mordomo do palacio [[Carlos Martel]] no medio do ducado alamán, o que Lantfrido e Teodebaldo interpretaron como unha provocación. Teodebaldo expulsou entón ao abade Pirmino ''ob odium Karoli'' (por odio a a Carlos) no [[727]],<ref>[[Hermann de Reichenau]], ''Chronicon'', a. 727.</ref> e no 732 tamén expulsou ao discípulo de Pirmino e abade do mosteiro de Reichenau, Hedo. No 730, [[Carlos Martel]] dirixiu unha campaña contra os duques Teodebaldo e Lantfrido. Lantfrido morreu ese mesmo ano durante unha campaña militar, e Teodebaldo converteuse entón no único duque. No [[732]], Teodebaldo foi deposto e expulsado de [[Alamania]], pero á morte de Carlos Martel volveu para reclamar o seu ducado. No ano [[742]] Teodebaldo rebelouse contra a autoridade nominal da monarquía [[Dinastía Merovinxia|merovinxia]] que entón exercían os dous mordomos de palacio [[Pipino o Breve]] e [[Carlomán, fillo de Carlos Martel|Carlomán]]. Os [[Pobo vasco|vascos]], os [[Baviera|bávaros]] (probabelmente comandados por [[Odilón de Baviera|Odilón]] e os [[saxóns]] subleváronse simultaneamente. Ese mesmo ano Teodebaldo invadiu o ducado de [[Alsacia]], daquela gobernado polo duque [[Liutfrido, duque de Alsacia|Liutfrido I]]. O duque alsaciano foi probablemente morto xunto ao seu fillo loitando para os [[Dinastía Carolinxia|carolinxios]]. En [[744]], Pipino invadiu o Xura de [[Suabia]] e perseguiu a Teodebaldo ao seu reduto da montaña sendo derrotado en Alsacia polos guerreiros de Pipino. E ao ano seguinte, Carlomán marchou de novo sobre o duque, esta vez derrotándoo e executando a moitos nobres no [[masacre de Cannstatt]]<ref>Riché (1992) pp. 75 e 77</ref> polo que [[Alamania]] foi sometida de vez, e desde 746, Carlomán quedou como gobernante.<ref> Geuenich (2005), p. 107</ref> == Sucesión == {{Sucesión | predecesor = [[Gotfrido]] | título = [[Alamania|Duque de Alamania]] | período = [[709]]-[[732]]<br>(Co seu irmán [[Lantfrido]] até [[730]]) | sucesor = ''dominio franco'' }} {{Sucesión | predecesor = ''dominio franco'' | título = [[Alamania|Duque de Alamania]] | período = [[741]]-[[746]] | sucesor = ''dominio franco'' }} == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Bibliografía === *Bachrach, Bernard S. (1972): ''Merovingian Military Organization, 481&ndash;751''. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-0621-4. *{{Cita web|url= http://www.marcopolovr.it/progetti/barbari/Alemanni.htm|título= Alemanni|editor= Dizionario storico della Svizzera|dataacceso= 8 de febreiro de 2021|páxina-web= marcopolovr.it|lingua= it|data-arquivo= 29 de setembro de 2007|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20070929092803/http://www.marcopolovr.it/progetti/barbari/Alemanni.htm|url-morta= unfit}} *{{Cita libro|título=Geschichte der Alemannen|apelidos=Geuenich|nome=Dieter|editorial=W. Kohlhammer Verlag|ano=2005|ISBN=978-3-1702-3217-4|ref=harv|lugar=Stuttgart|lingua=de}} *Hermann de Reichenau: ''Chronicon''. En: Rudolf Buchner & Werner Trillmich, eds. (2000): ''Quellen des 9. und 10. Jahrhunderts zur Geschichte der Hamburgischen Kirche und des Reiches''. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft. ISBN 978-3-5340-0602-1, pp. 615–707. *Hummer, Hans J. (2005): ''Politics and Power in Early Medieval Europe: Alsace and the Frankish Realm 600 &ndash; 1000''. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. ISBN 978-0-5211-1448-6. *Reuter, Timothy (1991): ''Germany in the Early Middle Ages 800&ndash;1056''. Milton Park, Abingdon, [[Oxfordshire]], [[Inglaterra]], [[UK]]: Routledge. ISBN 978-0-5824-9034-5. *{{Cita libro|título=Die Karolinger. Eine Familie formt Europa|apelidos=Riché|nome=Pierre|editorial=Deutsche Verlags-Anstalt|ano=1992|ISBN=978-3-4210-6375-5|ref=harv|lugar=Múnic|lingua=de}} === Outros artigos === * [[Francos]] * [[Dinastía Axilolfinga]] * [[Alamania]] * [[Historia de Francia]] * [[Historia de Alemaña]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Nobres de Alemaña]] [[Categoría:Finados en 746]] [[Categoría:Dinastía Axilolfinga]] [[Categoría:Historia de Alemaña]] [[Categoría:Imperio carolinxio]] ow3wp08xkz0urnqjxvng6wrp1eh8zjq 0 40578 6148046 6124252 2022-08-02T07:52:27Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Canción |elemento = sinxelo |nome = Toxicity |grupo = [[System of a Down]] |tipo = álbum |nome de tipo = ''[[Toxicity]]'' |lanzamento = [[23 de abril]] do [[2002]] |gravación = febreiro - marzo do [[2001]] |xénero = [[metal alternativo]] |duración = 3:36 |discográfica = American |produtor = [[Rick Rubin]], [[Daron Malakian]], [[Serj Tankian]] |escritor = [[Daron Malakian]], [[Shavo Odadjian]] e [[Serj Tankian]] |anterior = "[[Chop Suey!]]" |posterior = "[[Aerials (canción)|Aerials]]" |número anterior = |número actual = |número posterior = |miscelánea = }} "'''Toxicity'''" é un sinxelo e canción do grupo de [[metal alternartivo]] [[System of a Down]], publicado no 2002. Está incluída no [[Toxicity|disco do mesmo nome]]. Está escrita por [[Daron Malakian]], [[Shavo Odadjian]] e [[Serj Tankian]]. O videoclip da canción foi dirixido polo baixista [[Shavo Odadjian]]. O tema situouse no número 14 da lista de [[VH1]] ''40 Greatest Metal Songs'',<ref>''"VH1 40 Greatest Metal Songs"'', 1–4 de maio de 2006, ''VH1'' Channel, [http://www.vh1.com/shows/dyn/the_greatest/103446/episode_this_list.jhtml VH1.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615075735/http://www.vh1.com/shows/the_greatest/series.jhtml |date=15 de xuño de 2013 }}</ref> e a revista ''[[Stylus Magazine]]'' cualificouno de "clásico do [[nu metal]]".<ref name="Stylus">{{Cita publicación periódica |url=http://www.stylusmagazine.com/feature.php?ID=1220 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20041009181930/http://www.stylusmagazine.com/feature.php?ID=1220 |title=Top Ten Nu-Metal Bands |work=Stylus magazine |date=10 de setembro de 2004 |last=Unterberger |first=Andrew |archivedate=09 de outubro de 2004 |accessdate=25 de setembro de 2014 |apelidos= |url-morta=yes }}</ref> ==Lista de temas== {{tracklist |título= Sinxelo en CD | todas_escritas =Serj Tankian |music_credits = yes |title1 = Toxicity |music1 = Shavo Odadjian,Daron Malakian |length1 = 3:39 |title2 = X |note2 = Directo |music2 = Daron Malakian |length2 = 3:02 |title3 = Suggestions |note3 = Directo |music3 = Daron Malakian |length3 = 2:44 |title4 = Marmalade |music4 = Daron Malakian |length4 = 2:59 |title5 = Toxicity |note5 = Versión de vídeo |music5 = Shavo Odadjian, Daron Malakian |length5 = 3:43 }} {{tracklist |título= Sinxelo australiano | todas_escritas = Serj Tankian |music_credits = yes |title1 = Toxicity |music1 = Shavo Odadjian, Daron Malakian |length1 = 3:39 |title2 = X |note2 = Directo |music2 = Daron Malakian |length2 = 3:05 |title3 = Suggestions |note3 = Directo |music3 = Daron Malakian |length3 = 2:44 |title4 = [[Sugar (canción)|Sugar]] |note4 = Versión de vídeo |music4 = Shavo Odadjian, Daron Malakian |length4 = 3:28 }} {{tracklist |título= CD1 Reino Unido | todas_escritas = Serj Tankian |music_credits = yes |title1 = Toxicity |music1 = Shavo Odadjian, Daron Malakian |length1 = 3:42 |title2 = X |note2 = Directo |music2 = Daron Malakian |length2 = 3:05 |title3 = Suggestions |note3 = Directo |music3 = Daron Malakian |length3 = 2:44 }} {{tracklist |título= CD2 Reino Unido |lyrics_credits = yes |music_credits = yes |title1 = Toxicity |lyrics1 = Serj Tankian |music1 = Shavo Odadjian, Daron Malakian |length1 = 3:41 |title2 = Marmalade |lyrics2 = Serj Tankian |music2 = Daron Malakian |length2 = 3:02 |title3 = Metro |note3 = Versión explícita |lyrics3 = John Crawford |music3 = John Crawford |length3 = 3:00 }} {{tracklist |título= Sinxelo de 7"4 | todas_escritas = Serj Tankian |music_credits = yes |title1 = Toxicity |music1 = Shavo Odadjian, Daron Malakian |length1 = 3:39 |title2 = Storaged |music2 = Daron Malakian |length2 = 1:19 }} == Notas == {{Listaref}} {{SOAD}} {{Control de autoridades}} {{Música en progreso}} [[Categoría:Sinxelos de 2002]] [[Categoría:Sinxelos de System of a Down]] [[Categoría:Cancións de System of a Down]] 8dodxqnl784kamm37zq7i1xvwq8pacm 3 40804 6147751 6147111 2022-08-01T21:22:07Z MediaWiki message delivery 49027 Nova sección: /* Novidades de Tecnologia: 2022-31 */ wikitext text/x-wiki Benvido á Galipedia '''{{PAGENAME}}'''. Grazas por colaborar connosco. Non dubides en contactar comigo para calquera cousa que desexes: estou á túa disposición. A continuación inclúo o texto que di como está organizado o proxecto Galipedia. Este proxecto ademais da Galipedia inclúe :*[[s:|Wikisource]] para textos orixinais, :*o [[wikt:|Galizionario]] para entradas de dicionario, :*[[q:|Galicitas]] para citas textuais e :*[[b:|Galilibros]] para a publicación de libros. :*Tamén hai unha extensión da comunidade galega en [[commons:Portada galega|Commons]] —un reservatario de imaxes común a todos wikis—. Podes [[Wikipedia:Como contactar con outros usuarios|establecer contacto]] cos outros usuarios nas diversas seccións da [[Wikipedia:A Taberna|Taberna]] ou nas súas páxinas de discusión. Tes información sobre o funcionamento da wikipedia en galego en [[Wikipedia:Axuda]], [[Wikipedia:Política e normas]] e no [[Wikipedia:Portal da comunidade|Portal da comunidade]]. Para calquera cousa que nos necesites aí nós tes --[[User:Lmbuga|Lmbuga]] <sup>[[:Commons:User talk:Lmbuga|Commons]] - [[User talk:Lmbuga| Galipedia]]</sup> 16:14, 9 novembro 2006 (UTC) == 250k == Pois xa me contarás en que consiste. Saúdos --[[User:Sobreira|Sobreira]] [[User_talk:Sobreira|(''parlez'')]] 02:50, 10 novembro 2006 (UTC) == Outra benvida == Benvido á Galipedia [[User:Elisardojm|Elisardojm]]. Grazas por unirte a este proxecto e por colaborar connosco na mellora do wiki. Se tes algunha suxerencia sobre o wiki, as páxinas de axuda ou todo aquilo que penses que pode mellorar a Galipedia para nós sería de moita axuda coñecela. Un cordial saúdo. --[[User:Prevert|Prevert]]<sup>[[User talk:Prevert|(talk)]]</sup> 11:33, 13 novembro 2006 (UTC) '''Arquivo de conversas vellas:''' * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 1|Antes de 2012]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 2|Primeira metade do 2012]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 3|Segunda metade do 2012]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 4|Primeiro trimestre do 2013]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 5|Segundo trimestre do 2013]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 6|Segunda metade do 2013]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 7|Primeira metade do 2014]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 8|Terceiro cuadrimestre do 2014]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 9|Cuarto cuadrimestre do 2014]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 10|Primeira metade do 2015]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 11|Segunda metade do 2015]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 12|Primeira metade do 2016]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 13|Segunda metade do 2016]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 14|Primeiro cuadrimestre do 2017]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 15|Segundo cuadrimestre do 2017]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 16|Segunda metade do 2017]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 17|Primeira metade do 2018]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 18|Segunda metade do 2018]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 19|Primeiro trimestre do 2019]] * [[Conversa usuario:Elisardojm/arquivo 20|Resto do 2019]] == Dous mexillóns distintos == Ola [[usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Desculpa que che amole unha vez máis. Pero gustaríame que lle botases un ollo á '''páxina de conversa''' de [[Mexillón]]. Un cordial saúdo e o meus desexos de que este ano 2020 sexa moi bo para ti. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 5 de xaneiro de 2020 ás 13:37 (UTC) :Boas [[Usuario:Xoio|Xoio]], desculpa ti por tardar tanto en responder, non estou moi conectado á Galipedia estes días. Que saibas que non me amolas nunca cos teus comentarios, ó contrario, estou encantado de poder axudar. Xa respondín na conversa do mexillón. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 13 de xaneiro de 2020 ás 11:13 (UTC) ::Ola [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Totalmente de acordo co que dis na páxina de conversa de [[Mexillón]]. Pero... daquela cómpre eliminar a redirección ''Mytilus edulis'' cara á [[Mexillón]]. Se a eliminas, comprométome a modificar ese artigo, '''Mexillón''' (que, por outra parte, ten numerosas ''imprecisións'', por chamalas así), e crear unha nova páxina para ''Mytilus edulis'' onde, obviamente, cumpriría incluír o "complexo ''Mytulus edulis''". Un cordial saúdo. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 14 de xaneiro de 2020 ás 00:42 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/02|Tech News: 2020-02]] == <section begin="technews-2020-W02"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/02|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * When trying to move a page, if the target title already exists then a warning message is shown. The warning message will now include a link to the target title. [https://phabricator.wikimedia.org/T184357] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 January. It will be on all wikis from 9 January ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/02|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W02"/> 6 de xaneiro de 2020 ás 21:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19658583 --> == Votación para borrado == Ola Elisardojm. Creo que, visto que pasou máis dun mes dende que se abriu a votación para borrado do artigo [[David Pérez Doval]], sería axeitado pechar a votación. Non sei como funciona a política de borrado, só vin que hai duración mínima, non vin ningún máximo (cousa que tampouco entendo moi ben por que non se marca), pero o certo é que quitando a reconsideración do voto de [[Usuaria:Maria zaos|María Zaos]] non houbo ningún movemento na votación, e non creo que o haxa xa a estas alturas. Aproveito para dichirche que deixei [[Wikipedia:A Taberna (xeral)|unha reflexión na taberna]] sobre as votacións deste 2019 que rematou hai ben pouco, creo que habería que iniciar un debate na comunidade para buscar xeitos de atraer a máis xente ao proxecto e tentar que se impliquen en procesos como as votacións de artigos. Un saúdo, [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 8 de xaneiro de 2020 ás 22:49 (UTC) :E xa de paso se podes poñer o aviso das dúas votacións para artigos de calidade a ver se así a xente se anima canto menos a revisar os artigos e se arranxan posibles erros que poidan ter. Graciñas, [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 8 de xaneiro de 2020 ás 23:28 (UTC) ::Síntoo [[Usuario:Piquito|Piquito]] pero eu non vou pechar esa votación porque estou totalmente en contra de que ese artigo permaneza na Galipedia, podes pechala ti cando vexas, pedirllo a outra persoa ou poñelo no taboleiro dos administradores... ::Vin a túa reflexión na taberna pero actualmente non teño forzas para abrir debates nin nada, estou a replantexarme o meu traballo no proxecto... ::Xa puxen o aviso das votacións dos artigos. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 9 de xaneiro de 2020 ás 13:46 (UTC) {{Sen sangría}}Vale Elisardojm, esperarei a que quen o considere oportuno peche a votación no mellor momento. Vin a tua solicitude no taboleiro dos administradores. Non queda máis que agradecerche o traballo feito todos estes anos, creo que eras do mellor que había na Galipedia, a pesar das discrepancias e de que puideras ter feito cousas que a min non me sentaran ben (non se pode contentar sempre a todo o mundo). Creo que este proxecto débeche moito (o teu empeño por achegalo ás aulas ou a asociación da Galipedia, por poñer dous exemplos rápidos), aínda que aquí non se adoitan agradecer as cousas. Persoalmente teño que agradecerche o apoio que me deches nalgunhas propostas e situacións, certamente durante moito tempo sentín que o único apoio que podía ter aquí eras ti (de feito creo que así é), aínda que tamén creo que puideches ter pagado unha peixe por facelo, enfrontándote a xente por conflitos que en realidade non tiñan que ver contigo. Pedirche tamén desculpas polas cousas que puidera dicir e te puideran ter molestado, así como por meterte dun xeito ou doutro en leas que, en realidade, non ían contigo. Descoñezo os motivos polos que deixas o proxecto e non te vou tentar convencer para que continúes no proxecto (eu non estou na túa cabeza e non sei o que sintes), cando te implicas este proxecto desgasta moito, e ser administrador desgasta moito máis, é comprensible que consideres deixar o proxecto. Sexa cal sexa a túa decisión deséxote o mellor, se continúas estarei encantado de tentar sacar adiante proxectos contigo, e se non estou seguro de que te irá ben e que terás feito o mellor para ti (que ao final é o importante). Ata sempre compañeiro e grazas por todo. [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 9 de xaneiro de 2020 ás 22:00 (UTC) ::Grazas a ti [[Usuario:Piquito|Piquito]] polo teu gran traballo na Galipedia, eu tamén sinto as discrepancias que houbo, pero como dis, non se pode concordar en todo :) Seguirei traballando con pequenas cousas no proxecto, e se precisas axuda técnica para algo podes deixarme por aquí unha nota e botareiche unha man no que poida. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 13 de xaneiro de 2020 ás 11:23 (UTC) :::Alédome Elisardojm! Vou abusar un pouco do teu oferecemento a ver se podes traer [https://en.wikipedia.org/wiki/Module:Weather_box este modelo de táboa de clima] á Galipedia, creo que sería útil de cara a unificar as tábuas climáticas que temos nos artigos. Anímaste? Unha aperta! [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 16 de xaneiro de 2020 ás 00:10 (UTC) ::::[[Usuario:Piquito|Piquito]], xa existe, está en [[Modelo:Weather box]]. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 16 de xaneiro de 2020 ás 08:36 (UTC) :::::Vaia, sois nin conta me dera!! Desculpa as molestias e grazas!! [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 18 de xaneiro de 2020 ás 23:55 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/03|Tech News: 2020-03]] == <section begin="technews-2020-W03"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can no longer read Wikimedia wikis if your browser use very old [[:w:en:Transport Layer Security|TLS]]. This is because it is a security problem for everyone. It can lead to [[:w:en:Downgrade attack|downgrade attacks]]. Since 9 December you just see a warning. Soon the browser will not connect to the wikis at all. Most are users on Android systems older than 4.4. You can read the [[:wikitech:HTTPS/Browser Recommendations|browser recommendations]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T238038] * [[Special:LinkSearch|Special:LinkSearch]] has been moved from the "{{int:specialpages-group-redirects}}" section on [[Special:SpecialPages|Special:SpecialPages]] to the "{{int:specialpages-group-pages}}" section. [https://phabricator.wikimedia.org/T242146] '''Changes later this week''' *[[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikis can protect pages so that only some users can edit them. The standard protection levels are {{int:protect-level-autoconfirmed}} and {{int:Protect-level-sysop}}. If your wiki use more protection levels the technical name might be renamed for standardisation. This doesn't affect what users see. [https://phabricator.wikimedia.org/T230103] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 January. It will be on all wikis from 16 January ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[:wikitech:Nova Resource:Catgraph/Deepcat|Deepcat]] and [[:wikitech:Nova Resource:Catgraph|Catgraph]] will stop working. This will happen at the end of January. This is because you can now use the normal search function instead. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-January/092936.html] * You can use <code><nowiki><ref follow="…"></nowiki></code> to merge footnotes that follow each other. It is meant to be used for digitised books on Wikisource. If the order of the footnotes is wrong no error was shown but the bad <nowiki><ref></nowiki> was shown outside the <nowiki><references /></nowiki> list. This will change and you will see an error message instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T240858] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/03|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W03"/> [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 13 de xaneiro de 2020 ás 18:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19702770 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/04|Tech News: 2020-04]] == <section begin="technews-2020-W04"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/04|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 January. It will be on all wikis from 23 January ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is a [[:m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|new suggestion]] for what to show when someone edits without registering an account. This is to give unregistered editors better privacy and make some anti-vandalism work go faster. You can [[:m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|give feedback]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] is a Python [[:w:en:Library (computing)|library]] to automate work on wikis. It will no longer support [[:w:en:Python (programming language)|Python 2]]. Use the <code>python2</code> tag if you need to continue running Python 2 scripts. The Pywikibot team strongly recommends to migrate to Python 3. You can [[:phab:T242120|get help]] to do so. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot/2020-January/009976.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The weekly MediaWiki branch cut will soon become automated. The timing for this cut may change. You can discuss [[phab:T242446|in Phabricator]] if this affects you. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-January/092939.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can [[mw:Special:MyLanguage/Technical Community Newsletter/2020/January|read about]] coming technical events and mentoring interns. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/04|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W04"/> 20 de xaneiro de 2020 ás 19:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19732094 --> == Chaparela == Ola. Gustaríame que lle botases unha ollada ás "Observacións sobre o nome vulgar ''chaparela''" que acabo de poñer na páxina de conversa do artigo [[Chaparela]], a ver que opinas. Grazas antecipadas. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 23 de xaneiro de 2020 ás 14:20 (UTC) == ''The Signpost'': 27 January 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/From the editor|Reaching six million articles is great, but we need a moratorium]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/News and notes|Six million articles on the English language Wikipedia]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/Special report|The limits of volunteerism and the gatekeepers of Team Encarta]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/In the media|Turkey's back up, but what's happening with Dot-org and a new visual identity?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/Arbitration report|Three cases at ArbCom]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/Traffic report|The most viewed articles of 2019]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/Gallery|Wiki Loves Monuments 2019, we're all winners]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/News from the WMF|Capacity Building: Top 5 Themes from Community Conversations]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/Community view|Our most important new article since November 1, 2015]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/In focus|Cryptos and bitcoins and blockchains, oh no!]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/Recent research|How useful is Wikipedia for novice programmers trying to learn computing concepts?]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/From the archives|A decade of ''The Signpost'', 2005-2015]] * On the bright side: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/On the bright side|What's making you happy this month?]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/WikiProject report|WikiProject Japan: a wikiProject Report]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/Humour|Predicting the 6,000,000th article]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-01-27/Obituary|Remembering Wikipedia contributor Brian Boulton]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 27 de xaneiro de 2020 ás 02:10 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=19732642 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/05|Tech News: 2020-05]] == <section begin="technews-2020-W05"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/05|Translations]] are available. '''Problems''' * Some mobile diffs have problems. A couple of buttons are not shown. Structured data diffs on Commons are confusing. The developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T242310][https://phabricator.wikimedia.org/T243235] * Administrators on wikis that use [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions|Structured Discussions]] can't move discussion pages. This is a bug. The developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T231783] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * There is JavaScript code on Special:Undelete for administrators that makes it possible to automatically select multiple checkboxes by holding the "Shift" key and clicking. This code is also loaded by accident on other special pages and on articles. This makes pages slower to load. This will be fixed. If you know of other special pages where this is useful please tell the developers at [[phab:T232688]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/05|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W05"/> 27 de xaneiro de 2020 ás 18:52 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19751687 --> == This Month in Education: January 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" | <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 &bull; Issue 1 &bull; January 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/January 2019|Contents]] &bull; [[outreach:Education/Newsletter/January 2019/Headlines|Headlines]] &bull; [[:m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[:outreach:Education/News/January 2020/Featured education community member of January 2020|Meet this month's featured Wikimedia & Education community member: User:Parvathisri]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Alva's college collaboration|Alva's college collaboration]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/EtnoWiki strikes again!|EtnoWiki strikes again in Poland!]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Internship program: Engaging New Volunteers to Join the Community|Internship program: Engaging New Volunteers to Join the Community]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Joint translations as language studying tool in Karvachar’s Wikiclub|Joint translations as language studying tool in Karvachar’s Wikiclub]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Selet WikiSchool introduces Wikinews and other Wikimedia projects|Selet WikiSchool introduces Wikinews and other Wikimedia projects]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Training of Trainers for Teachers in South Sulawesi Was Organized For the First Time|Training of Trainers for Teachers in South Sulawesi Was Organized For the First Time]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Twenty video tutorials in Serbian language on editing Wikipedia|Twenty video tutorials in Serbian language on editing Wikipedia]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Updates from Wikimedia Education database edit-a-thon|Updates from Wikimedia Education database edit-a-thon]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Wiki Club Ohrid grows|Wiki Club Ohrid grows]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Wiki Masuk Sekolah (Wiki Goes to School) Involved the Students in Producing and Sharing Knowledge Through Wikipedia|Wiki Masuk Sekolah (Wiki Goes to School) Involved the Students in Producing and Sharing Knowledge Through Wikipedia]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Wikiclassroom as a New Means of Gaining Knowledge|Wikiclassroom as a New Means of Gaining Knowledge]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/Wikimedia & Education Greenhouse – Highlights from the second unit of the online course|Wikimedia & Education Greenhouse – Highlights from the second unit of the online course]] * [[:outreach:Education/News/January 2020/WoALUG collaboration with educational institution BONEVET in Prishtina|WoALUG collaboration with educational institution BONEVET in Prishtina]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 3 de febreiro de 2020 ás 07:26 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=19722205 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/06|Tech News: 2020-06]] == <section begin="technews-2020-W06"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/06|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 4 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 5 February. It will be on all wikis from 6 February ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/06|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W06"/> 3 de febreiro de 2020 ás 20:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19771606 --> == Commons == Boas noites, Elisardo. cando teñas un momento, lembra botar un vistazo ó [[:file:Ferrol, Canido 02-43b.jpg]], que alguén me quere borrar e non sei por qué. Pedro --[[User:Lameiro|Lameiro]] <sup>([[User Talk:Lameiro|conversa]])</sup> 8 de febreiro de 2020 ás 22:38 (UTC) :[[User:Lameiro|Lameiro]], xa lle contestei ó usuario de Commons. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 9 de febreiro de 2020 ás 00:58 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/07|Tech News: 2020-07]] == <section begin="technews-2020-W07"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new version of the [[:c:Special:MyLanguage/Commons:Mobile app|Wikimedia Commons app]] for Android. It should fix the failed uploads problem. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-February/093042.html] '''Problems''' * There was a problem with the new MediaWiki version last week. It deleted some messages by accident. The new version was late because it was stopped to fix things. [https://phabricator.wikimedia.org/T233866] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/API:Main page|MediaWiki action API]] is used by various tools like bots and gadgets. Some error codes will change. Some parameter values that do not follow the standard will no longer work. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-February/093048.html] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 11 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 12 February. It will be on all wikis from 13 February ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/07|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W07"/> 10 de febreiro de 2020 ás 19:11 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19771606 --> == Error en la identificacióin en Commons == Ola, Elisardo. Refírome á imaxe [[:File:Diego Gelmírez and Alfonso VI of León, Calixtinus Codex 1160.jpg]]. A imaxe procede dunha web de venda de facsímiles (http://www.codexcalixtinusfacsimil.com/2012/06/la-maldicion-de-diego-gelmirez-y-el.html), que pon ese pé erróneo na fotografía, aínda que si di que a extrae do Tombo de Toxos Outos (aínda qwue o post fale do Calixtino). No mesmo Commons, a mesma imaxe aparece varias veces, coa identificación correcta dos personaxes, na Category:Tumbo de Touxos Outos O título correcto da imaxe sería "Fernando II y Alfonso VIII, reyes de Galicia y León, en el Tumbo de Toxos Outos (c. 1289)" Pedro --[[User:Lameiro|Lameiro]] <sup>([[User Talk:Lameiro|conversa]])</sup> 16 de febreiro de 2020 ás 12:28 (UTC) O tumbo está dixitalizado aquí: http://pares.mcu.es/ParesBusquedas20/catalogo/show/2610147. Tes que ir á px. 24, aínda que o problema é que aquí non identifica ós personaxes pero, polo menos xa temos referencia de que non é o Codex. Pedro --[[User:Lameiro|Lameiro]] <sup>([[User Talk:Lameiro|conversa]])</sup> 16 de febreiro de 2020 ás 12:35 (UTC) E no libro "Pintura medieval: la miniatura", de Ángel Sicart, Santiago de Compostela 1981, lámina XII, vén esta imaxe, identificada como Fernando II e Alfonso IX. sic: Noveno (nalgunha das fotos da Category de Commons creo recordar que dubidan entre VIII e IX. Pedro --[[User:Lameiro|Lameiro]] <sup>([[User Talk:Lameiro|conversa]])</sup> 16 de febreiro de 2020 ás 12:42 (UTC) Neste artigo https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/32/30/05yzquierdo.pdf , px. 18, aparecen citados os dous personaxes. Toma a identificación do libro de Ángel Sicart, do que che mandei a fotografía por wapp, e claro, como Fernando II e Alfonso IX. Lástima que non veña foto ningunha da ilustración que nos interesa. Pedro --[[User:Lameiro|Lameiro]] <sup>([[User Talk:Lameiro|conversa]])</sup> 16 de febreiro de 2020 ás 12:57 (UTC) :[[user:HombreDHojalata|HombreDHojalata]], xa cambiaches ti isto? Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 18 de febreiro de 2020 ás 00:09 (UTC) ::Si. Perdón. Avisei a Pedro e esquecín avisarte a ti. [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 18 de febreiro de 2020 ás 06:31 (UTC) :::[[Usuario:HombreDHojalata|HombreDHojalata]], vale, pois nada, hai que avisar porque botei media hora tentando entender o que pasara co ficheiro ata que me decatei das túas modificacións. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 18 de febreiro de 2020 ás 10:22 (UTC) Lamento as molestias. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 18 de febreiro de 2020 ás 11:22 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/08|Tech News: 2020-08]] == <section begin="technews-2020-W08"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Pages on Wikidata and Commons now load faster. You can read more about [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Performance Team/Page load performance|page load performance]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2020-February/013827.html][https://www.mediawiki.org/wiki/ResourceLoader/Developing_with_ResourceLoader] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 February. It will be on all wikis from 20 February ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/08|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W08"/> 17 de febreiro de 2020 ás 16:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19771606 --> == Galegos por concello == Ola, Elisardo. Por simple curiosidade: sería posible facer algo coma [https://www.abc.es/cultura/abci-mapa-espanoles-mas-relevantes-historia-provincia-provincia-202002172259_noticia.html isto] pero centrado nos persoeiros de cada concello galego? Esperemos que non saian todos homes e haxa tamén mulleres; veremos que dita a estatística. Ocórreseme que podiamos destinar a infografía á entrada [[Galipedia]] e tamén á de [[Galicia]]. Grazas! --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 17 de febreiro de 2020 ás 23:16 (UTC) :[[Usuario:Atobar|Atobar]], teño varias cousas pendentes nestes momentos, tereino que poñer nas tarefas a facer polo momento... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 18 de febreiro de 2020 ás 00:11 (UTC) ::[[Usuario:Atobar|Alex]]: olla este comentario da xente de Amical: [https://twitter.com/AmicalWikimedia/status/1229840568060129289?s=20] --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 18 de febreiro de 2020 ás 21:29 (UTC) ::Vaites, vaites! E Rajoy, nado en Santiago, #1 pola provincia de Pontevedra. De calquera maneira, se hai forma de argallar algo rigoroso con concellos ligados ao persoeiro (home ou muller) máis enlazado a nivel interno, iso estaría caralludo. A ver logo se Elisardo, @Banjo ou ti sodes quen de darlle unha volta nalgún momento. Grazas! --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 19 de febreiro de 2020 ás 16:52 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/09|Tech News: 2020-09]] == <section begin="technews-2020-W09"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/09|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 25 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 26 February. It will be on all wikis from 27 February ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There will be a [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|reply button]] after each post on a talk page if you want one. This will soon be a beta feature on the Arabic, French, Dutch and Hungarian Wikipedias. You will have to turn it on if you want to use it. It will come to more wikis later. You can [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Talk:Cats test the reply button]. It was briefly shown earlier than planned by mistake on the four first wikis last week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/09|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W09"/> 24 de febreiro de 2020 ás 20:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19839976 --> == Jørgen == Ola, Elisardo. Desculpa que non che respondese. Sabía que tiña algo pendente pero non recordaba que. É Jørgen, na Wikipedia en galego, en sueco e en checo, tanto ten. Os antropónimos non se alteran. En dinamarqués hai oito vogais, non 5: a, e, i, o, u, å, æ, ø. Non obstante, cando se prefira evitar esa vogal si está prevista a súa transliteración como ''oe''. Segue a mesma regra ca a diérese en alemán (ex.: München > Muenchen). Daquela, Jørgen > Joergen. E xa de paso que saibas que reza o mesmo para o sueco co seu equivalente, ö. Por exemplo, Sören > Soeren. Conclusión: a entrada debe figurar co nome orixinal, Jørgen, pero cabe grafalo como Joergen. Saúde. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 1 de marzo de 2020 ás 12:18 (UTC) == ''The Signpost'': 1 March 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/From the editor|The ball is in your court]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/News and notes|Alexa ranking down to 13th worldwide]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Special report|More participation, more conversation, more pageviews]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/In the media|Mapping IP editors, Smithsonian open-access, and coronavirus disinformation]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Discussion report|Do you prefer M or P?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Arbitration report|Two prominent administrators removed]] * By the numbers: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/By the numbers|How many actions by administrators does it take to clean up spam?]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Community view|The Incredible Invisible Woman]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/In focus|History of ''The Signpost'', 2015–2019]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Recent research|Wikipedia generates $50 billion/year consumer surplus in the US alone]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/From the archives|Is Wikipedia for sale?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Traffic report|February articles, floating in the dark]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Gallery|Feel the love]] * On the bright side: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/On the bright side|What's making you happy this month?]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Op-Ed|What I learned as Wikimedia UK Communications Coordinator]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Opinion|Wikipedia is another country]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-01/Humour|The Wilhelm scream]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 1 de marzo de 2020 ás 18:53 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=19822178 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Tech News: 2020-10]] == <section begin="technews-2020-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Translations]] are available. '''Problems''' * Readers who were not logged in briefly saw the interface in a language decided by their browser. It should normally be in the language of the wiki. This happened for a short period of time last week. This was because of a bug. [https://phabricator.wikimedia.org/T246071] '''Changes later this week''' * If you forget your password you can ask for a new one to be sent to your email address. You need to know your email address or your username. You will now be able to choose that you need to enter both your email address and your username. This will be a preference. This is to get fewer password reset emails someone else asked for. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update] * When you asked for a new password you could see if the username didn't exist on [[Special:PasswordReset|Special:PasswordReset]]. Now the page will show the username you entered and tell you an email has been sent if the username exists. This is for better security. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update] * On [[Special:WhatLinksHere|Special:WhatLinksHere]] you can see what other pages link to a page. You can see if the link is from a redirect. You can now see which section the redirect links to. [https://phabricator.wikimedia.org/T103281] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-03-03|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-03-04|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-03-05|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The developers are working on a [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|new interface]] to solve edit conflicts on talk pages. You can [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|give feedback]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230231] * There is a [[:m:Abuse filter manager/vote|vote]] on the creation of a new user group called [[:m:Abuse filter manager|abuse filter manager]]. The vote runs from March 1 to March 31 on Meta. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] <code>wgMFSpecialCaseMainPage</code> was used for the mobile site. It was deprecated in 2017. It will stop working in April. Wikis should see if they use it. If they do they should fix it. You can [[phab:T246401|read more and ask for help]]. This affects 183 wikis. There is a [[phab:T246401|list]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Mobile_Gateway/Mobile_homepage_formatting#MFSpecialCaseMainPage] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W10"/> 3 de marzo de 2020 ás 00:36 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19861932 --> == This Month in Education: February 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 &#x2022; Issue 1 &#x2022; February 2020</span> ----<span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/February 2020|Contents]] &#x2022; [[outreach:Education/Newsletter/February 2020/Headlines|Headlines]] &#x2022; [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ----<span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[:outreach:Education/News/February 2020/Featured education community member of February 2020|Featured education community member of February 2020]] * [[:outreach:Education/News/February 2020/Wikipedia in Mayan Language|Wikipedia in Mayan Language]] * [[:outreach:Education/News/February 2020/Open Education Week - events with Wikimedia Poland|Open Education Week - events with Wikimedia Poland]] * [[:outreach:Education/News/February 2020/Youngest wikimedians ever editing Txikipedia|Youngest wikimedians ever editing Txikipedia]] * [[:outreach:Education/News/February 2020/Fashion and digital citizenship at Bath Spa University|Fashion and digital citizenship at Bath Spa University]] * [[:outreach:Education/News/February 2020/WoALUG and REC Albania continue their collaboration in Wikimedia Education|WoALUG and REC Albania continue their collaboration in Wikimedia Education]] * [[:outreach:Education/News/February 2020/Respati Project|Respati Project]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 3 de marzo de 2020 ás 22:06 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=19845865 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Tech News: 2020-11]] == <section begin="technews-2020-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new search word called <code>articletopic</code>. You can use it to search for articles on a specific topic. It is available on the Arabic, Czech, English and Vietnamese Wikipedias. It will come to more Wikipedias soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T240559][https://www.mediawiki.org/wiki/ORES/Articletopic][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Search/articletopic] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 10 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 11 March. It will be on all wikis from 12 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is a plan for [[mw:Special:MyLanguage/New requirements for user signatures|new requirements for user signatures]]. You can [[mw:Talk:New requirements for user signatures|give feedback]]. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia Android app]] will do [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Push Notifications for editors|push notifications]] if users want them. This could help you see for example when someone wrote on your talk page or your edit was reverted. This will come later this year. [https://phabricator.wikimedia.org/T146032] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W11"/> 9 de marzo de 2020 ás 17:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19881727 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Tech News: 2020-12]] == <section begin="technews-2020-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new [[:mw:Special:MyLanguage/API:Main page|API]] module for changing the content model of existing pages. Use <code>action=changecontentmodel</code> to specify the new model. You can read the [[:mw:Special:MyLanguage/API:ChangeContentModel|documentation on mediawiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T107174] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 17 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 18 March. It will be on all wikis from 19 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * If you edit a page at the same time as someone else you can get an edit conflict. There is [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Solution: Two Column Edit Conflict View|a new two-column interface]] to make it easier to solve this. It will soon be active by default on the German, Arabic, and Farsi Wikipedias. It will be on by default on more wikis within the next months. You will be able to opt out of the new interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T139601][https://phabricator.wikimedia.org/T244863] * You can see [[:mw:Talk pages project/Updates#12 March 2020|a proposed design]] for replying to comments in an easier way. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W12"/> 16 de marzo de 2020 ás 21:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19881727 --> == Copa do Rei de hóckey a patíns == Boas Elisardojm! Mira unha cousa, nalgún momento celebrarase na Coruña a Copa do Rei de hóckey a patíns e estiven traballando o artigo, pero creo que igual poderiamos tentar incluir o logotipo da competición na nosa páxina, sei que non podemos subilo polos dereitos. Cres que a Asociación de Amig@s da Galipedia podería poñerse en contacto coa Federación Española de Patinaxe para solicitar que liberen imaxes ou as suban a Commons? Eu Farías, pero non é o mesmo que o faga eu a título individual a que o faga unha asociación constituída, que é algo máis serio. Se isto ten éxito (e se non tamén se pode intentar) poderiamos por medio da Asociación poñernos en contacto con clubs deportivos e demais entidades galegas para solicitar que liberen ou suban imaxes. Como o ves? Eu creo que por tentalo non se perde nada, pero ti dirás. Apertas! [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 16 de marzo de 2020 ás 22:26 (UTC) :{{ping|Piquito}}Si, esa sería unha actividade de interese para a asociación, comentareino co resto de socios para ver se alguén se pode encargar. Moitas grazas pola proposta. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 17 de marzo de 2020 ás 09:01 (UTC) ::De nada! Hai tempo que lle levo dando voltas porque non é doado conseguir imaxes de calidade de deporte, a ver se sae ben a cousa e conseguimos que algún club importante suba imaxes chulas! Apertas!! [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 17 de marzo de 2020 ás 18:37 (UTC) == Preguntiña [[Benito Joanet]] e modelo Futbolista == Boas, teño unha pregunta das miñas. Se o cadro Futbolista desta entrada non ten campo de data de morte, como e cando toma os datos de Wikidata?. Ninguén entrou a actualizar a entrada hoxe. Xa me contas. Graciñas!:) .--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 23 de marzo de 2020 ás 09:41 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], con este código colle o dato de Wikidata consultando a propiedade P570, se non se lle pasa no modelo: :<PRE>{{#if:{{{datafalecemento|{{{data_de_falecemento|}}} }}}</PRE> <PRE> |{{{datafalecemento|{{{Data_de_falecemento}}} }}}</PRE> <PRE> |{{Propiedade|P570}}{{#if:{{Propiedade|P570}}| }}</PRE> :Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 23 de marzo de 2020 ás 09:51 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Tech News: 2020-13]] == <section begin="technews-2020-W13"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Translations]] are available. '''Problems''' * Some development will be slower than planned. This is because of the [[:w:2019–20 coronavirus pandemic|current pandemic]]. You can see [[:wikitech:Deployments/Covid-19|the new deployment guidelines]]. This is to avoid risks when some persons could be unavailable. * There was a problem when adding interwiki links. The tool you use to add interwiki links could suggest the wrong project to link to. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T247712][https://phabricator.wikimedia.org/T247562] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 24 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 25 March. It will be on all wikis from 26 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is [[mw:Growth|a project]] to make editing easier for newcomers. The developers are trying to understand what initiatives different Wikipedias have to welcome newcomers. They also want to know which templates are often used for maintenance activities. You can help this project by [[mw:Growth/March 2020 inventory|checking if your wiki's pages are listed on Wikidata]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W13"/> 23 de marzo de 2020 ás 17:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19881727 --> == Imposición de criterios == Boas Elisardo! Hoxe Banjo cambiou sen ningún tipo de proceso de consenso o marcador "en uso", eliminando o texto no que se facía alusión aos 30 días, impoñendo así o seu criterio, cres que se debería tomar algunha medida? A contestación que te dá tampouco creo que sexa moi cívica. Dígocho porque vexo que tamén estás metido na historia dos marcadores. Unha aperta, [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 28 de marzo de 2020 ás 16:33 (UTC) == ''The Signpost'': 29 March 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editors: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/From the editors|The bad and the good]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/News and notes|2018 Wikipedian of the year blocked]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/WikiProject report|WikiProject COVID-19: A WikiProject Report]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/Special report|Wikipedia on COVID-19: what we publish and why it matters]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/In the media|Blocked in Iran but still covering the big story]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/Discussion report|Rethinking draft space]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/Arbitration report|Unfinished business]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/In focus|"I have been asked by Jeffrey Epstein …"]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/Community view|Wikimedia community responds to COVID-19]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/Recent research|Disease outbreak uncertainties, AfD forecasting, auto-updating Wikipedia]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/From the archives|Text from Wikipedia good enough for Oxford University Press to claim as own]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/Traffic report|The only thing that matters in the world]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/Gallery|Visible Women on Wikipedia]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/News from the WMF|Amid COVID-19, Wikimedia Foundation offers full pay for reduced hours, mobilizes all staff to work remote, and waives sick time]] * On the bright side: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-03-29/On the bright side|What's making you happy this month?]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 29 de marzo de 2020 ás 17:43 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=19891967 --> == Achegas recentes == Boas Elisardojm! Fixen unha pequena modificación no artigo que creaches sobre o [[castelo de Haapsalu]] que creo que clarifica un pouco o texto (que na miña opinión era un chico enrevesado), se consideras que estaba mellor antes reverte a edición sen problema. Aproveito para agradecerche o traballo que decidiches facer traducindo artigos bos e de calidade doutras Wikipedias, oxalá algún dos que editaches (ou preferiblemente todos) se voten no futuro e saian elixidos. Por certo, puxen o artigo do castelo de Haapsalu nos destacados do portal de Estonia, que estaba frouxo en contido, así que dobremente grazas. Apertas! [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 29 de marzo de 2020 ás 17:48 (UTC) :[[Usuario:Piquito|Piquito]] Grazas a ti polo arranxo. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 30 de marzo de 2020 ás 08:03 (UTC) == This Month in Education: March 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 &#x2022; Issue 3 &#x2022; March 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/March 2020|Contents]] &#x2022; [[outreach:Education/Newsletter/March 2020/Headlines|Headlines]] &#x2022; [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/March 2020/An Update on Wikimedia Indonesia’s Education Program|An Update on Wikimedia Indonesia’s Education Program]] * [[outreach:Education/News/March 2020/Education Program in CUC Sur, Jalisco, México|Education Program in CUC Sur, Jalisco, México]] * [[outreach:Education/News/March 2020/Featured education community member of March 2020|Meet this month's featured Wikimedia & Education community member: Amber Berson]] * [[outreach:Education/News/March 2020/Enhancing Armenian Wikipedia with professional articles|Enhancing Armenian Wikipedia with professional articles]] * [[outreach:Education/News/March 2020/How collaborations and perseverance contributed to an especially impactful educational project|How collaborations and perseverance contributed to an especially impactful educational project]] * [[outreach:Education/News/March 2020/Wikimedia Argentina carried out the first training program in education and Human Rights for the Wikimedia Movement|Wikimedia Argentina carried out the first training program in education and Human Rights for the Wikimedia Movement]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 30 de marzo de 2020 ás 15:30 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=19864438 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Tech News: 2020-14]] == <section begin="technews-2020-W14"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The beta version of the [[:mw:Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android can now help users [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested Edits 4.0 - Tag Commons images to improve search|add tags]] on Commons. These tags are called [[c:Commons:Depicts|depicts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T239690] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 31 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 April. It will be on all wikis from 2 April ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The video player will change to be simpler and more modern. The current beta feature will become the video player for everyone. The old player will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * There is a project to make templates easier to use. The next few weeks the developers will present ideas on the [[:m:WMDE Technical Wishes/Templates|project page]]. You can watch that page if you are interested in giving feedback. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-March/093240.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W14"/> 30 de marzo de 2020 ás 17:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19881727 --> == ''Arvicola amphibius'' e o seu nome en galego == Ola [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]], no Nadal pasado falamos na páxina de conversa de ''Arvicola amphibius'' sobre este tema. Daquela, non mirara ben. Onte, ao revisar o artigo, e amplialo, mirei ben e «si se encontra, aínda que é escaso, en Galicia» e tamén que «ten nomes galegos», como poderás observar se miras a nova redacción. Agora hai outro problema: o da situación da especie ''Arvicola scherman'', moi semallante ás outas dúas especies do xénero ''[[Arvicola]]'', coas que se confunde ás veces, e que algúns autores consideran unha subespecie de ''Arvicola amphibius'', sinón. ''Arvicola terrestris'': ''Arvicola terrestris scherman''. Como non son especialista en roedores (nin en ningunha outra cousa) terei que estudar o caso. O principal porblema na Galipeia e que o nome asignado á especie ''Arvicola amphibius'' por Díaz d'a Silva e Cartelle é o de '''rata de auga setentrional''', que aparece na Galipedia como ''Arvicola scherman''. Este problema podería resolverse, quizais, titulando os artigos das tres especies co nome científico, a así podería eu arranxar oa contidos de ditos artigos, se che parece oportuno. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 1 de abril de 2020 ás 12:38 (UTC) :{{Ping|Xoio}} Si, xa vin o teu comentario na paxina de conversa. Pola noitiÑa a ver se teÑo un momento para revisar isto e xa comento. Saudos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 1 de abril de 2020 ás 12:53 (UTC) :: Moitas grazas.--'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 1 de abril de 2020 ás 16:12 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Tech News: 2020-15]] == <section begin="technews-2020-W15"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Translations]] are available. '''Problems''' * There was a problem with user pages not being shown properly on desktop. This was because of a bug. It will soon be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248141] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 April. It will be on all wikis from 9 April ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * MediaWiki will use a newer version of [[:w:en:Unicode|Unicode]]. Some characters that did not have an upper case equivalent before do now. Titles beginning with one of these characters will be moved. A list of these titles can be seen [[phab:P10817|on Phabricator]]. The titles will be renamed by the user <code>Maintenance script</code>. This will start on 13 April 2020. You can rename them before this if you wish and the new title can be different from the one the script would rename it to. [https://phabricator.wikimedia.org/T219279] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W15"/> 6 de abril de 2020 ás 19:02 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19881727 --> == [[Proxecto:WikiMOOC/2017/GT/1.2/B/1]] == Ese título está no espazo de nomes principal e tal e como está conta como un artigo, non é correcto. [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 8 de abril de 2020 ás 23:07 (UTC) :{{ping|Banjo}} Xa está movido á axuda. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 8 de abril de 2020 ás 23:10 (UTC) == [[Modelo científico-equivocación]]== Moitas grazas pola túa mensaxe, foi unha equivocación e dinlle a desfacer. A miña preocupación é quedou desfeito o cambio con "desfacer"?. Aproveito para felicitarte polos videos e material que puxeches na editatón da UDC, son moi útiles. Tamén comentar que sería importante poñer este material nalgún sitio máis visible para a xente que queira aprender. Saúdos cordiais.[[Usuario:Fis-mulleres|Fis-mulleres]] ([[Conversa usuario:Fis-mulleres|conversa]]) 10 de abril de 2020 ás 07:23 (UTC) :Si, xa quedou desfeito. Sobre os vídeos, grazas polo comentario :), e si, tes razón que estaría ben poñelos nalgunha páxina de axuda, buscarei onde poñelos. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 10 de abril de 2020 ás 09:10 (UTC) == Modelo científico non cambia xénero == Ola, [[Irène Joliot-Curie|aquí]] vese como o modelo Científico non cambia o xénero (hai etiqueta feminina en WD para física). Que é exactamente o que hai que facer? O de escritor e biografía si discriminan. Grazas!.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 11 de abril de 2020 ás 12:09 (UTC) :Xa está [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], o que hai que facer é usar o [[modelo:se é muller]] para que colla as propiedades en feminino, tamén hai que usalo cos títulos da ficha nos casos en que sexa necesario cambiarlle o xénero. Pero eu creo que isto non o deberíamos facer así, penso que o que debía facerse era unificar os modelos de persoa nun só, o biografía, porque se non isto é imposible de manter. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 11 de abril de 2020 ás 15:42 (UTC) ::O artigo [[Einstein]] usa o modelo biografía e eu creo que chega abondo... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 11 de abril de 2020 ás 15:44 (UTC) ::Certamente. Xa se está traballando niso: infoboxes multilingues con estuturas de parámetros xerárquicos (agrupando os campos necesarios segundo a ocupación ou o tipo de cousa). Cando saiba máis xa cho comento. Vou poñer biografía cando poida co bot engadindo o campo localde área de coñecemento, que penso que é o que é máis diferente entre ambas caixas. [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 11 de abril de 2020 ás 16:08 (UTC) :::{{ping|Maria zaos}}Moi ben. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 11 de abril de 2020 ás 16:20 (UTC) == Unha consulta sobre #EuTraduzoNaCasa == Ola Elisardo, Estábame preguntando se a mecánica non se pode empregar tamén para mellorar artigos que xa existen en galego. Comecei a traducir [https://es.wikipedia.org/wiki/Hannah_Arendt Hannah Arendt] sen decatarme de que xa ten entrada na Galipedia, pero o volume e información na wiki castelá e na Galipedia non é comparable. Entendo que suplantar a entrada existente pola versión traducida do castelán non é un procedemento aceptable, pero non sei se hai algunha alternativa que si o sexa, ou nos temos que limitar a traducir entradas que non teñan equivalente na Galipedia. Xa me contas. --[[Usuario:XustoRguez|XustoRguez]] ([[Conversa usuario:XustoRguez|conversa]]) 12 de abril de 2020 ás 17:03 (UTC) :Boas [[Usuario:XustoRguez|XustoRguez]], a idea orixinal era buscar artigos que non estiveran na Gali para non ter ese problema :) Pero non pasa nada, o que podes facer é, cando remates de facer a tradución, e antes de publicala, tes que revisar se no artigo da Gali hai información que non estea na túa versión. Os contidos que non haxa na túa versión podes engadilos modificando o texto da tradución aínda que non estean no artigo en castelán. Logo podes publicar o artigo na Gali sen problema, a tradución publicarase co teu texto pero o historial do artigo manterá as versións e as modificacións que fixeron todos os usuarios anteriores. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 12 de abril de 2020 ás 19:47 (UTC) ::Perfecto, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Así o farei. Graciñas pola idea. --[[Usuario:XustoRguez|XustoRguez]] ([[Conversa usuario:XustoRguez|conversa]]) 12 de abril de 2020 ás 22:55 (UTC) :: Ola, teño case rematada a versión traducida da páxina de Hanna Arendt, a partir da wiki do español, pero a páxina do tradutor bloquéame a publicación porque o contido é moi semellante ao orixinal. Polo que vexo, a única forma de sortear iso, sería alterar a tradución automática para que a diferenza sexa maior, pero a verdade é que o que tería que facer son alteracións formais que non melloran en gran parte o contido da páxina orixinal, que está moi ben. Hai algo que poida facer diferente de modificar redaccións nos diferentes parágrafos? Graciñas --[[Usuario:XustoRguez|XustoRguez]] ([[Conversa usuario:XustoRguez|conversa]]) 19 de abril de 2020 ás 11:39 (UTC) :::[[Usuario:XustoRguez|XustoRguez]], xa..., debe ser que o artigo é demasiado longo e restrinxe a publicación porque a ferramenta non se decata de que a tradución xa está ben así. Xa avisei dese problema na páxina da ferramenta pero a saber cando o arranxan. Pero aquí temos solución para case todo ;) O que tes que facer é publicar a tradución en cachos, para iso o mellor é que dupliques a lapela coa tradución, para non perder o contido que xa tes, e logo, nunha delas borras a metade das seccións do artigo (o máis cómodo é eliminar a segunda metade do artigo) e dáslle a publicar. Para que che deixe publicar tes que fixarte que na columna da dereita teñas menos de 50 ou 45 erros, se tes máis tes que seguir eliminando parágrafos. Logo na outra lapela o que tes que facer é ir á roda dentada que está na parte superior e seleccionar "Borrador persoal", así a segunda parte da tradución publicarase nunha subpáxina do teu usuario. Agora nesta lapela, que ten a tradución completa, terás que ir quitando os parágrafos que xa publicaches. Cando teñas eliminado ese texto, proba a darlle a publicar, se che deixa xa está feito o choio, se non, terás que abrir outra lapela coa tradución e dividir esa parte da tradución de novo en dúas (pero nesta ocasión terás que cambiar o nome da terceira parte da tradución poñéndolle un número consecutivo ou algo para que non a garde co mesmo nome, aínda que non habería problema porque podería recuperarse do historial da páxina). Así que o teñas só queda xuntar as dúas partes, pero para axudarche nesta lea ti publica esas traducións, e logo xa me encargo eu de xuntalas para que non pases máis traballiño. :) :::Mira como fixen eu en [[Basílica de Notre-Dame de la Garde]] e [[Usuario:Elisardojm/Basílica de Notre-Dame de la Garde]]. É unha leria, sinto que o trebello non sexa un pouco máis "listo" e a ver se o dan arranxado... Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 19 de abril de 2020 ás 16:22 (UTC) :::: Mi madriña!!! Non sei que acabo de facer pero montei un cristo que nin Dios. Por favor, reverte todas as edicións que fixen eu e deixa a páxina tal e como estaba antes de que eu lle metera a zoca. E mil perdóns, claro :-( --[[Usuario:XustoRguez|XustoRguez]] ([[Conversa usuario:XustoRguez|conversa]]) 19 de abril de 2020 ás 19:45 (UTC) :::::[[Usuario:XustoRguez|XustoRguez]] ti non fixeches nada, o que meteu a zoca fun eu que pensei que este era outro artigo e xa me puxera a fedellar nel ata que me decatei de que é co que estás a traballar. Eu xa desfixera as cousas que me metera para que ti continuaras sen problemas, segue así que vas moi ben :). Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 19 de abril de 2020 ás 20:00 (UTC) :::::Cando teñas pasada toda a tradución avísame e despois xa me poño eu a darlle os retoques. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 19 de abril de 2020 ás 20:01 (UTC) ::::::[[Usuario:XustoRguez|XustoRguez]], sinto os problemas que tiveches coa tradución, espero que puideras recuperar o traballo, xa lle fixen os arranxos das referencias e quedou un artigo ben xeitoso :) Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 3 de maio de 2020 ás 21:47 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Tech News: 2020-16]] == <section begin="technews-2020-W16"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use the <code>[[:mw:Help:CirrusSearch#Articletopic|articletopic]]</code> search word on all Wikipedias. It searches articles by topic. [https://phabricator.wikimedia.org/T240559] * You can see wiki tools in the new [https://tools.wmflabs.org/tools-gallery/ Tools Gallery]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Technical_Community_Newsletter/2020/April] * You can see edits from the [[:wikitech:Help:Cloud Services Introduction|Wikimedia Cloud Services]] in a new [https://wmcs-edits.wmflabs.org/#wmcs-edits dashboard]. * When you use filters on a history page you sometimes don't see any edits. There is a text explaining this now. Before it was just empty. [https://phabricator.wikimedia.org/T227578] * There is a new [https://techblog.wikimedia.org/ Wikimedia Technical Blog]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_technical_blog_editorial_guidelines] '''Problems''' * There was a problem with the Wikidata database last week. Some wikis went down for twenty minutes. Wikidata and other projects showed error messages. Interwiki links were not shown, some tools did not work and other problems. Some of this was fixed quickly. The developers are working on fixing the rest. [https://www.wikidata.org/w/index.php?title=Wikidata:Project_chat&oldid=1153486952#Update_about_the_database_breakage][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200407-Wikidata%27s_wb_items_per_site_table_dropped][https://phabricator.wikimedia.org/T249565] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from April 14. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from April 15. It will be on all wikis from April 16 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Some graphs have not worked on mobile. This will soon be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T133085] * The article tab on talk pages of redirects links to the target of the redirect. It could link to the redirect page itself instead. You can [[phab:T5324|leave feedback on this]]. * For pages using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]], the use of the deprecated <code><nowiki><source></nowiki></code> tag, as well as the use of the deprecated <code>enclose</code> parameter, will add tracking categories. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W16"/> 13 de abril de 2020 ás 15:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=19881727 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Tech News: 2020-17]] == <section begin="technews-2020-W17"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Translations]] are available. '''Tech News''' * The next issue of Tech News will be sent out on 4 May 2020. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[m:Small wiki toolkits|small wiki toolkits]] is to help smaller wikis that need technical skills. They can learn and share technical skills. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-April/093296.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Over-qualified CSS selectors in Wikimedia skins have been removed. <code>div#content</code> is now <code>.mw-body</code>. <code>div.portal</code> is now <code>.portal</code>. <code>div#footer</code> is now <code>#footer</code>. This is so the skins can use [[:w:en:HTML5|HTML5]] elements. If your gadgets or user styles used them you will have to update them. [https://phabricator.wikimedia.org/T248137] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * Some things on the wikis might look weird or not work in [[:w:en:Internet Explorer 8|Internet Explorer 8]] in the future. Internet Explorer 8 was replaced in 2011. [https://phabricator.wikimedia.org/T248061] * The font in the diffs will change. [https://phabricator.wikimedia.org/T250393] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 28 April next week. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 29 April next week. It will be on all wikis from 30 April next week ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W17"/> 20 de abril de 2020 ás 18:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20001314 --> == Debate na taberna == Boas! Veño de iniciar un fío na Taberna que creo que é de interese para toda a comunidade e gostaria de coñecer a túa opinión. [https://gl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:A_Taberna_(pol%C3%ADticas)#Volvendo_a_un_tema_pasado Aquí está!]. Moitas grazas, [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 20 de abril de 2020 ás 23:26 (UTC) == ''The Signpost'': 26 April 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/News and notes|Unbiased information from Ukraine's government?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/In the media|Coronavirus, again and again]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Discussion report|Redesigning Wikipedia, bit by bit]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Featured content|Featured content returns]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Arbitration report|Two difficult cases]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Traffic report|Disease the Rhythm of the Night]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Gallery|Roy is doing fine and sending more photos]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Recent research|Trending topics across languages; auto-detecting bias]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Essay|Wikipedia:An article about yourself isn't necessarily a good thing]] * By the numbers: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/By the numbers|Open data and COVID-19: Wikipedia as an informational resource during the pandemic]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Opinion|Trusting Everybody to Work Together]] * On the bright side: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/On the bright side|What's making you happy this month?]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/Interview|Health and RfA's: An interview with Guy Macon]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/In focus|Multilingual Wikipedia]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-04-26/WikiProject report|[[WP:GOCE|The Guild of Copy Editors]]]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 26 de abril de 2020 ás 18:19 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=19994129 --> == Portugalego == Ola, pido desculpas polos erros de ortografía en [[Chopinzinho]]. Estou estudando galego e estou a usar wikipedia para iso. Se atopas a outros, entende que non está por mala fe. Saudações lusófonas! [[Usuario:Gabriel Francisco GFSW|Gabriel Francisco GFSW]] ([[Conversa usuario:Gabriel Francisco GFSW|conversa]]) 28 de abril de 2020 ás 22:55 (UTC) :[[Usuario:Gabriel Francisco GFSW|Gabriel Francisco GFSW]], moi ben, pero tes que entender que a Galipedia non é o sitio para aprender galego, os artigos teñen que ter unha boa calidade, tanto de contido como de ortografía. Por favor, non fagas novos artigos ata revisar ben os que vas creando xa que nesta comunidade consideramos que é de máis interese a calidade que a cantidade, de facer o contrario podería considerarse vandalismo. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 28 de abril de 2020 ás 23:02 (UTC) ::Entende que uso a wikipedia como xeito de poñer en práctica os meus coñecementos adquiridos na lingua e que non a uso para probas. Ao principio estou aquí para axudar e, como resultado, aprendo. [[Usuario:Gabriel Francisco GFSW|Gabriel Francisco GFSW]] ([[Conversa usuario:Gabriel Francisco GFSW|conversa]]) 28 de abril de 2020 ás 23:11 (UTC) :::Moi ben [[Usuario:Gabriel Francisco GFSW|Gabriel Francisco GFSW]], espero que aprendas moito aquí entón :) Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 28 de abril de 2020 ás 23:34 (UTC) == Estudo == Boas Elisardo na listaxe de erros da '''estudo''' como erro e propón estudio sen facer ninguha aclaración, non crees que deveria facer aclaración a estudio como ''Local onde traballa e estuda un profesional, en particular un pintor, escultor ou arquitecto'' ou ''Local onde se realizan gravacións e emisións de programas de radio ou televisión, rodaxes de películas, gravacións sonoras etc'' estas son as respostas que da o DRAG a estudio. Grazas e un saudo--[[Usuario:Alfonso Márquez|Alfonso]] <sup>[[Conversa Usuario:Alfonso Márquez|mande]]</sup> 3 de maio de 2020 ás 09:49 (UTC) :[[Usuario:Alfonso Márquez|Alfonso]], na lista de erros están estudio e estudo, os dous termos teñen aclaración, un dicindo que é o local e o outro que é de estudar, aquí abaixo póñoche o que hai na lista: <pre> estudio||estudo, se é de estudar, correcto se é o local estudios||estudos, se é de estudar, correcto se son os locais estudo||estudio, se é o local, correcto se é de estudar estudos||estudios, se é o local, correcto se é de estudar </pre> :A min aparécenme esas aclaracións ó pasar o rato por riba das palabras, a ti non? Se pensas que debe explicarse doutra forma para que quede máis claro miramos como poñelo mellor... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 3 de maio de 2020 ás 10:12 (UTC) :Pois a min non me aparecencen, so me aparece en estudo ''estudio''. Aínda que, acabo de mirar, agora mesmo non me aparece remarcado e outras palabras si. Sabes se se fixo algun cambio ultimamente? --[[Usuario:Alfonso Márquez|Alfonso]] <sup>[[Conversa Usuario:Alfonso Márquez|mande]]</sup> 3 de maio de 2020 ás 10:34 (UTC) :{{ping|Alfonso Márquez}}Si, estudo e estudio engadinas eu estes últimos días, pero xa deberían aparecerche co texto que che puxen arriba, a min sáeme esa explicación. A primeira vez que metín os termos non tiñan explicación, as explicacións púxenllas despois pero, como che comento, agora xa aparecen, polo menos a min si. É unha cousa rara que chas marque en vermello e non che poña a explicación que está na lista... Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 3 de maio de 2020 ás 10:45 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Tech News: 2020-19]] == <section begin="technews-2020-W19"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Translations]] are available. '''Problems''' * [[phab:T251153|Some wikis]] will be on read-only for a few minutes on 5 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200505T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251153] * [[phab:T251157|Some wikis]] will be on read-only for a few minutes on 7 May. This will also affect [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CentralAuth|CentralAuth]]. This can for example affect global renames, password changes, changing or confirming your email address and logging in to new wikis. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200507T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251157] '''Changes later this week''' * You can get a notification when someone links to a page you created. You can soon turn these notifications off for individual pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T46787] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.31|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 May. It will be on all wikis from 7 May ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W19"/> 4 de maio de 2020 ás 16:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20041693 --> == This Month in Education: April 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" | <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 &#x2022; Issue 4 &#x2022; April 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/April 2020|Contents]] &#x2022; [[outreach:Education/Newsletter/April 2020/Headlines|Headlines]] &#x2022; [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/April 2020/ Wikipedia Reveals New Sides of Translation|Wikipedia Reveals New Sides of Translation]] * [[outreach:Education/News/April 2020/Education Webinars organized by Wikimedia México|Education Webinars organized by Wikimedia México]] * [[outreach:Education/News/April 2020/Fact checking tool with library under cc-license|Fact checking tool with library under cc-license]] * [[outreach:Education/News/April 2020/Fast help for schools: An interactive platform for Open Educational Resources|Fast help for schools: An interactive platform for Open Educational Resources]] * [[outreach:Education/News/April 2020/Featured education community member of April 2020|Meet this month's featured Wikimedia & Education community member]] * [[outreach:Education/News/April 2020/Wiki Club Ashesi Welcomes Onboard a New Patron|Wiki Club Ashesi Welcomes Onboard a New Patron]] * [[outreach:Education/News/April 2020/Wiki-school project with Wikimedia Poland|Wiki-school. A new program for teachers in Poland]] * [[outreach:Education/News/April 2020/Wikimedia Serbia was organized action on improving students assignments on Wikipedia|Wikimedia Serbia was organized action on improving students assignments on Wikipedia]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 5 de maio de 2020 ás 10:45 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20024483 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Tech News: 2020-20]] == <section begin="technews-2020-W20"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Everyone can now import photos from [[w:en:Flickr|Flickr]] to Commons with the [[c:Special:UploadWizard|UploadWizard]]. Before this only autopatrollers on Commons could import photos from Flickr. [https://phabricator.wikimedia.org/T90004] '''Problems''' * [[phab:T251502|Commons]] will be on read-only for a few minutes on 12 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200512T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251502] * [[phab:T251984|Several wikis including Wikidata]] will be on read-only for a few minutes on 19 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200519T05 05:00 UTC]. English Wikipedia will be on read-only for a few minutes on 21 May [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200521T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251984][https://phabricator.wikimedia.org/T251985] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.32|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 May. It will be on all wikis from 14 May ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] JavaScript scripts and gadgets can no longer check multiple keys at once via <code>mw.config.exists()</code> or <code>mw.user.tokens.exists()</code>. You can use <code>exists()</code> or <code>get()</code> to check one at a time instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T251855] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W20"/> 11 de maio de 2020 ás 20:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20041693 --> == Dende == Eu non estou dacordo. Adoito cambiar "desde" porque pra mín ese termo é só castelán, non é galego. Ademáis que non son o único que os cambia, e xa me fixei en que outras persoas non volveron a polo. Eu xa sei iso que mostras, mais só aplico as normas que me parecen xustas. --[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 18 de maio de 2020 ás 08:28 (UTC) :A mín paréceme que se debería fazer una votación pra mudar cousas nesa subsección, segue igual que hai 11 anos. --[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 18 de maio de 2020 ás 08:36 (UTC) ::Bueno... Andei mirando o historial e fixeronse un poucos cambios na subsección esa. Non creo que pague a pena ir a Taberna do wiki a fazer propostas, mentras na RAG non fagan as reformas que a mín me parecen máis correctas non servirá de nada. --[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 18 de maio de 2020 ás 09:22 (UTC) == artigo 164.000 == Ola, Elisardo. Poderías revisar cal é o artigo 164.000 e listalo en Wikipedia:Actualidade? Faríao eu, pero non estou seguro de que estea a facer ben os números a partir de retroceder novos artigos en cambios recentes, e creo lembrar que había unha forma máis sinxela de miralo. Moitas grazas. Apertas. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 18 de maio de 2020 ás 08:47 (UTC) :[[Usuario:Atobar|Atobar]], vale, logo boto un ollo. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 18 de maio de 2020 ás 09:04 (UTC) ::[[Usuario:Atobar|Atobar]], segundo [[Especial:P%C3%A1xinas_novas]], e tendo en conta que agora estamos no artigo 164.033, a min sáeme que o artigo 164.000 foi [[‎Carlos López López]] creado pola IP ‎77.27.112.236. Pero podo estar trabucado, [[user:Breogan2008|Breogan2008]] tamén controla do tema, a ver se o pode revisar... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 18 de maio de 2020 ás 15:47 (UTC) :::Perfecto. Pola miña cómputo, tamén é ese (sempre que non houbese borrados ou cousas raras). Que confirme Bregon2008 ou calquera outro e metémolo. Grazas. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 18 de maio de 2020 ás 16:28 (UTC) :::Boas, segundo as miñas contas tamén me sae Carlos López López. Saúdos.--[[Usuario:Breogan2008|Breogan2008]] ([[Conversa usuario:Breogan2008|conversa]]) 18 de maio de 2020 ás 17:21 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Tech News: 2020-21]] == <section begin="technews-2020-W21"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you forget your password you can ask for a new one to be sent to your email address. You need to know your email address or your username. You can choose that you need to enter both your email address and your username. This is a preference. This is to get fewer password reset emails someone else asked for. This is now available on all Wikimedia wikis. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update#May_11,_2020][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2020-May/094804.html] '''Problems''' * There is a bug that creates problems for iPhone users with [[:w:en:IOS 13|iOS 13]] and [[w:en:Safari (web browser)|Safari]]. If you use an iPhone to read or edit Wikipedia and see bugs on the mobile site you can [[mw:Skin talk:Minerva Neue|report them]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T252223] * [[phab:T251984|Several wikis including Wikidata]] will be on read-only for a few minutes on 19 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200519T05 05:00 UTC]. English Wikipedia will be on read-only for a few minutes on 21 May [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200521T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251984][https://phabricator.wikimedia.org/T251985] '''Changes later this week''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android can let users [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested Edits 4.0 - Tag Commons images to improve search (to be released May 2020)|add]] [[c:Special:MyLanguage/Commons:Depicts|depicts]] on Commons. The beta version used [[:c:Special:MyLanguage/Commons:Structured data/Computer-aided tagging|computer-aided tagging]]. This was removed to get more specific depicts. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested_Edits_4.0_-_Tag_Commons_images_to_improve_search_(to_be_released_May_2020)] * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graphs]] will be [[:w:en:Rendering (computer graphics)|rendered]] in the reader's browser. This will use [[w:en:JavaScript|Javascript]]. Graphs will hopefully work better for everyone who uses Javascript. It will not work for users who don't use Javascript. This will not affect diagrams in image files. [https://phabricator.wikimedia.org/T236892] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some CSS for the skins has been simplified. This affects <code>div#p-personal</code>, <code>div#p-navigation</code>, <code>div#p-interaction</code>, <code>div#p-tb</code>, <code>div#p-lang</code>, <code>div#p-namespaces</code>, <code>div#p-variants</code> and <code>div#footer</code>. They will have to remove <code>div</code>. You will have to update your gadgets, scripts or user styles. This is so we can use [[:w:en:HTML5|HTML5]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T252467] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some CSS for [[mw:Skin:Vector|the Vector skin]] has been changed. This affects <code>#p-variants</code>, <code>#p-namespaces</code>, <code>#p-personal</code>, <code>#p-views</code> and <code>#p-cactions</code>. They can no longer use <code>> ul</code>. You might need to update your gadgets, scripts or user styles. [[phab:T252447|See how]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W21"/> 18 de maio de 2020 ás 17:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20041693 --> == Para colección de cousas raras == Ola, xa me pasara antes, pero o esquecera. Mira este [[San Xurxo de Sacos, Cerdedo-Cotobade|historial]]. Cando pos a referencia ao lado do ano crea unha categoría de poboación con cita ao inicio do artigo que non é editable. Se colocas a cita da referencia logo do número de poboación, semella que interfire co cálculo de densidade. Poderías botarlle un ollo a isto último cando poidas?.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 22 de maio de 2020 ás 23:11 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], fixen [[Modelo:Parroquia/probas]], podes probalo no artigo q me dis poñendo ese modelo de probas e engadindo <nowiki>|ref_poboación= <ref>INE.(2019). Nomenclátor: Población del Padrón Continuo por Unidad Poblacional. Madrid:Instituto Nacional de Estadística. Recuperado de: www.ine.es.</ref></nowiki> e dándolle a visualizar. Creo que funciona ben e non dará problemas nos artigos existentes, se che convence o cambio pasámolo ó modelo. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 09:05 (UTC) ::Ola, fixen unha proba e a referencia non se visualiza en ningures, nin na zona de notas...Gústame a idea, pero a ver como poderíamos facer para que se visualice. Graciñas.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 09:38 (UTC) :::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], acabo de probalo e si aparece... Tes que modificar o artigo [[San Xurxo de Sacos, Cerdedo-Cotobade]] e cambiar o modelo parroquia polo modelo parroquia/probas, engadir o novo campo como che puxen arriba e darlle a previsualizar... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 10:48 (UTC) ::::Vale si, que torpe, eu editei onde non era. Queda xenial. Vou darlle outra volta máis. Eu puxen un texto plano porque ningún dos modelos de citas se axusta a unha referencia de base de datos estatítstica. Poderíase convertir ese texto plano nun modelo de xeito que neste novo campo puxéramos <nowiki>{{INE padrón }}</nowiki> con parámetro ano e o desenvolvese?. .---[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 14:47 (UTC) :::::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] Penso que si, algo semellante ós modelos dos dicionarios, penso que sería igual, que queres que apareza? Eu creo que este tipo de referencias teñen que ter a ligazón á páxina web, e mellor se ten a ligazón á páxina de buscas, para que o usuario non teña que andar remexendo e só teña que poñer o nome da parroquia/concello segundo a referencia. A repanocha xa sería poder poñer a páxina cos datos pero iso depende de como creen esas páxinas e como sexa o acceso a elas, un día tería que investigalo... :) Eu para unha BBDD institucional deste tipo poría simplemente unha cita libro indicando que o editor é o INE, penso que iso é o correcto... Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 15:51 (UTC) :Segundo a páxina do INE a única páxina que debe aparecer é www.ine.es. Nada de outras cousas, esa é a razón pola que se citan as bases de datos web estatísticas así. O modelo pode seguir o formato APA que puxen onte. Autor. Ano (podería ser actualización, pero non figura na páxina como actualización). Título (Padron continuo etc. Lugar de publicación (entendido como o lugar do editor). Editor (Instituto...desenvolto). Recuperado de :www.ine.es. A data de consulta non sería necesaria. Non creo que sexa necesario especificar o nome da unidade estatística, que nos mete en máis líos.Un saúdo.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 15:58 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] E se adaptamos [https://es.wikipedia.org/wiki/Plantilla:Nomencl%C3%A1tor_INE isto]? Acabo de atopalo, non o mirei pq agora non teño tempo, a ver se á noitiña. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 16:09 (UTC) A isto precisamente me refería cando dixen non meternos en máis lios, he, he. Ben, pero mellor non teimar polo momento máis aló dos 313 concellos. Xa postos...tirar (e engadir onde non o vai haber) do identificador en Wikidata para o codigo de concello, non? Sería o mais aquelado. Igual tiñas en mente todo o estado, non sei... [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 16:59 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], o modelo de eswiki non funciona, a ligazón que inclúe está mal, pero de casualidade atopei outra cousa e fixen [[Modelo:Padrón IGE]] para os concellos de Galicia. Hai que probalo un pouco, e se os concellos teñen o código estatístico do IGE entón podería valer.... Que che parece? 8). Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 20:20 (UTC) ::Non me manexo coas series do IGE, tería que miralo. O formato da referencia non me convence polas comiñas, basicamente.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 22:09 (UTC) :::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], xa está sen comiñas, habería que cambiar algo máis? Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 23 de maio de 2020 ás 22:19 (UTC) ::::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], mira [[Modelo:Padrón INE]], é unha referencia para os anos dende o 2000 ó actual, a única pega é que hai que pasarlle o nome da poboación e a adscrición?!! (Pola tarde tentarei mirar se podería pasarse na ligazón outro dato como o código de poboación ou algo así) A vantaxe é que só habería que engadilo unha soa vez nos artigos xa que ten a poboación do último ano. Teño que facerlle algúns axustes, sobre todo revisar o que pasa coas parroquias con artigo, pero penso que podería valer bastante ben. Ti que crees? Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 24 de maio de 2020 ás 08:11 (UTC) {{sen sangría|7}} Desculpa [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]], xa non sei en que fío contestarche. A referencia que metín para as parroquias é esta: https://www.wikidata.org/wiki/Q95877977. Este ficheiro inclúe xa a poboación, pero non se pode especificar tanto como o que puxeches no ano ("padrón continuo a data", porque non figura así na fonte, nin nos seus metadatos, aínda que é a fonte de referencia básica para dataos xeográficos e ten a vantaxe de incluír coordenadas e poboación), así que non, non valería para todos os casos esa referencia do padrón continuo que aparece no modelo, principalmente porque non é esa a fonte da que se toman os datos en WD. Unha cousa é o método de determinación (padrón continuo) e outra ben distinta a fonte da que se toma. Neste caso a fonte sería [[:d:Q95877977]]. No caso dos concellos, creo recordar que xa dixera que non o podería mirar agora, pero ok, póñome miralo. Para ter unha referencia en todas as entidades xeográficas galegas (asumindo que xa se toma todo de WD) tería que ve engadila en WD a cada dato de concello logo de verificar que os datos coinciden. Non sei se nos estamos axudando ou entorpecendo, por favor, abre un novo fío de conversa na miña páxina e organicémonos, porque eu xa hai rato que me perdín entre o que agora podemos facer e co que iniciamos o tema. Os pings teus non me chegan. Un saúdo.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 1 de xuño de 2020 ás 21:08 (UTC) :Comecei a poñer a mao esta referencia https://www.wikidata.org/wiki/Q95877977 nos elementos de concello en WD,logo de comprobar os 313 valores. Non se pode facer en bloque, só unha a unha, así que aínda me levará uns días, porque non teño moito tempo. Saúdos.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 1 de xuño de 2020 ás 22:53 (UTC) ::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], para que a engades? O dato de poboación xa ten referencia... O me pareceu ver agora é que non todas as fichas de WD de concellos teñen a mesma referencia para a poboación, é así? Pensaba que todos os concellos terían a mesma e que a engadiría o mesmo bot que engade o dato... Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 1 de xuño de 2020 ás 23:24 (UTC) :::A isto me refería a que non nos estamos entendendo. Como ben dis é a mesma en WD, pero non se corresponde con modelo INE, xa que non podería chamarse modelo INE, xa que o ficheiro de datos é do IGN. Como vin que seguías a optar polo modelo INE, pois optei por poñer a outra en WD, porque o modelo INE non valería. Si, igual renomeando acabábamos antes; o que está posto alá nin é mentira nin dano fai, pero dime se estamos na mesma páxina niso, si?.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 1 de xuño de 2020 ás 23:34 (UTC) ::::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], a ver..., eu explícoche como fixen e logo ti disme o que che parece. O dato de poboación do concello cóllese de WD, e se consulto en WD o concello da Coruña (https://www.wikidata.org/wiki/Q8757), pon que a referencia da poboación de 2019 é "Padrón municipal de España de 2019" (https://www.wikidata.org/wiki/Q81187217), do INE, que ten tres URLs, pero esas non son as que vin onte nalgún concello, que agora non dou atopado... :O (ó mellor estaba durmido...?). Entón o dato de poboación de concello está referenciado polo Padrón municipal de España de 2019, co que no modelo:Padrón INE temos que poñer unha das tres ligazóns, a máis doada de consultar para os usuarios é a segunda, https://www.ine.es/dynt3/inebase/index.htm?padre=525, así que porei esa no modelo, vale?. Síntoo, creo que o que me estou a liar con esta historia son eu... :( Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 2 de xuño de 2020 ás 09:03 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Tech News: 2020-22]] == <section begin="technews-2020-W22"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * The visual editor will now work in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Modern|Modern skin]]. The changes that needed to happen for this to work could cause problems for some scripts or gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T177243] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from May 26. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from May 27. It will be on all wikis from May 28 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W22"/> 25 de maio de 2020 ás 14:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20114978 --> == códigos INE de parroquias e poboación 2019 en Wikidata == Ola! Vinlle unha volta fácil a meter os códigos INE de parroquia e a poboación de 2019 en Wikidata. Sen problema para o 50 % de parroquias usando OpenRefine. Teño que corrixir cousiñas nas referencias e revisar algunha declaración duplicada en WD, pero penso que agora si poderíamos mirar de pedirlle á infobox que colla ese parámetro de Wikidata. Propiedade poboación P1082 https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1082 e código INE P772 https://www.wikidata.org/wiki/Property:P772. {{smiley}}.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 11:39 (UTC) :Xenial [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]]!, vou facer unhas probas no modelo parroquia para ver se podo facer que xa colla a poboación de wd entón. Non te preocupes que non vou romper nada, a función só consulta o dato de WD se non se lle pasa na ficha, e como imaxino que o 99% das parroquias teñen a poboación, non lles fará nada. Se algunha non ten a poboación supoño que non pasará nada se en WD tampouco ten a poboación, simplemente consultará e non obterá ningún dato, pero vou facer varias probas co modelo:parroquia/probas. :O que estiven pensando foi que podiamos argallar algo para que as parroquias que non teñan a poboación do 2019 vaian a unha categoría oculta de revisión, xa se fai algo para as que están desactualizadas, así que se podo engadirlle algo así valeríanos para atopar as parroquias que non están collendo o dato de WD e así revisar as conexións con WD, pero isto aínda teño que revisar a ver se o podo facer. Vou facer probas co modelo e xa che conto. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 15:37 (UTC) :Aviso: aínda estou coa provincia de Pontevedra, e só fixen unha parte, non te emociones!!.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 15:46 (UTC) ::{{ping|Maria zaos}} Xa, pero non hai problema, eu meto a consulta no modelo, e se hai dato na ficha xa amosa ese, e se non consulta en WD. As probas fareinas modificando os artigos, poñendo [[Modelo:Parroquia/probas/probas]] e dándolle a previsualizar, co cal non estrago nada, polo momento ;) Cando poidas, dime algunha que teña o dato en WD para facer probas con algunha parroquia que xa teña o dato :) Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 15:53 (UTC) :::Perdoa, non vin o ping. Se non me engano, hai unhas seiscentas parroquias coa poboación posta, todas da provincia de Pontevedra. Quedan algunhas, porque lidiar cos topónimos en castelán é unha lata para reconciliar datos. Un saúdo.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 19:40 (UTC) :::Xa está, podes probalo en [[Arbo, Arbo]], editas, pos o modelo Parroquia/probas/probas, quitas a poboación e ano da ficha, visualizas e..., maxia! :D Hai que facer algunhas probas máis pero penso que vai ir ben. Se fas o mesmo nese artigo sen quitarlle os datos, entón xa non se consulta o dato de WD. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 16:09 (UTC) ::::Que ilusión!!!! graciñas!.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 17:09 (UTC) :::::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], o modelo ten un problema polo momento, non mete o artigo na categoría de ano de poboación correcta, será o seguinte que revise. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 31 de maio de 2020 ás 00:37 (UTC) {{sen sangría|5}} Ten que escoller o valor con preferred rank, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]], que debe ser o último sempre. Se necesitas que revise os rangos de concello en WD disme. Saúdos--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 31 de maio de 2020 ás 16:47 (UTC) == Thank you for supporting the [[:meta:Sustainability Initiative|Sustainability Initiative]]! == Hello Elisardojm, thank you for supporting the Sustainability Initiative! It really helps us to be able to show that many community members support this idea – so I'd really appreciate it if you could ask some of your Wikifriends to sign as well :-) Thanks again, --[[Usuario:Gnom|Gnom]] ([[Conversa usuario:Gnom|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 17:40 (UTC) :[[Usuario:Gnom|Gnom]], here you have: [[Wikipedia:A Taberna (xeral)]] :) Bye, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 1 de xuño de 2020 ás 14:40 (UTC) == modelo concello e modelos IGE/INE == Ola! vin que no modelo concello a referencia que se dá é o IGE, pero o certo é que xa se poden coller todos de WD e alí a referencia é outra (non a metin eu, é o Padrón Municipal 2019, mellor se o miras alí...habería que retirar esa referencia na nota 2 ou?...-[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 21:11 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], a referencia de WD é unha referencia xeral á lista de poboación dos concellos, a referencia do IGE amosa o dato de cada concello e máis información, non so a poboación, penso que é mellor..., que o dato veña dun sitio ou doutro é o mesmo, a información é a mesma... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 22:37 (UTC) :Vale .Pero discordo. A función de citar algo é precisamente dirixir a onde ese algo se sacou. Se todo vai vir de WD, que é o será máis práctico haberá que indicar de onde vén a información. Digoo en serio, os datos poden ser os mesmos, pero tamén lles poden pasar cousas (especialmente se están nunha web) e estamos obrigadas polas propias licenzas dos conxuntos de datos que son cc-BY. Ergo non, non pode usarse a mesma referencia, sintoo. En parroquias definitivamente non vai poder ser así. Revisarei esa referencia xenérica de concellos en WD, con todo.[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 22:43 (UTC) ::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], non sei, eu non vexo tanto problema, e mentres non haxa mellor forma de facelo penso que pode valer..., se máis adiante hai forma de poñer esa referencia, pode cambiarse... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 30 de maio de 2020 ás 23:51 (UTC) :::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], tamén pensándoo doutro xeito..., tamén podemos poñer a mesma referencia que hai en wd para a poboación, non é tan directa como a do IGE pero tamén vale ben... Podo cambiar o modelo:Padrón INE para que ligue con esa páxina e metelo na caixa dos concellos para referenciar a poboación, ademais dese xeito non necesitamos ningún código de concello para construír a URL, un problema menos :). Logo quizais sería máis axeitado cambiar de nome o modelo:Padrón IGE a modelo:Estatísticas IGE, ou algo así, que penso é máis axeitado. Pero tamén estou pensando en facer outro modelo que use a antiga ligazón para que se lle poida pasar o ano e o concello, ese modelo podería ser de utilidade para poñer de referencia ós datos das táboas de poboación. Pero hai que ir pouco a pouco, primeiro hai que revisar os problemas cos códigos de concellos por que se non non imos a ningures... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 31 de maio de 2020 ás 00:35 (UTC) == ''The Signpost'': 31 May 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/From the editor|Meltdown May?]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/News and notes|2019 Picture of the Year, 200 French paid editing accounts blocked, 10 years of Guild Copyediting]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/In the media|CBS on COVID-19, Sanger on bias, false noses, and five prolific editors]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Discussion report|WMF's Universal Code of Conduct]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Special report|The sum of human knowledge? Not in one Wikipedia language edition]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Featured content|Weathering the storm]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Arbitration report|Board member receives editing restriction]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Traffic report|Come on and slam, and welcome to the jam]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Op-Ed|Where Is Political Bias Taking Us?]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Gallery|Wildlife photos by the book]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/News from the WMF|WMF Board announces Community Culture Statement]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Recent research|Automatic detection of covert paid editing; Wiki Workshop 2020]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Community view|Transit routes and mapping during stay-at-home order downtime]] * On video: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/On video|COVID-19 spurs innovations in Wikimedia video and virtual programming]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/WikiProject report|Revitalizing good articles]] * On the bright side: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/On the bright side|500,000 articles in the Egyptian Arabic Wikipedia]] * Obituaries: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-05-31/Obituaries|Dmitrismirnov, Kattenkruid, Muidlatif, Ronhjones, Tsirel]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 31 de maio de 2020 ás 19:07 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=20087784 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Tech News: 2020-23]] == <section begin="technews-2020-W23"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new beta version of the [[:c:Commons:Mobile app|Wikimedia Commons app]] for Android. It has a new zoom function when you look at images. It can also suggest places when you upload geotagged photos. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-May/093431.html] '''Problems''' * There was a problem with the Commons database on 27 May. Commons could not be edited for eight minutes. Because of this problem the database was moved. This caused another short read-only time on 29 May. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200528-s4_(commonswiki)_on_read-only_for_8_minutes][https://phabricator.wikimedia.org/T253808][https://phabricator.wikimedia.org/T253825] * The [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector skin]] had a problem where you couldn't add links to the article in other languages. You couldn't see the section if there were no links to other languages already. It also removed [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation]] links and links to language settings. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T252800] '''Changes later this week''' * You can get a notification when someone links to a page you created. You can turn these notifications off for individual pages. You can soon turn them off also in the notifications you get. [https://phabricator.wikimedia.org/T46787] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.35|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 2 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 3 June. It will be on all wikis from 4 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W23"/> 1 de xuño de 2020 ás 22:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20133245 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Tech News: 2020-24]] == <section begin="technews-2020-W24"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Some articles have tables that can be sorted in different ways. For example a list of countries can be sorted alphabetically but you can click on the size column to sort them by size. If you clicked on the column a second time it would sort the countries from the bottom to the top instead. A third click will now take you back to the original sorting. [https://phabricator.wikimedia.org/T226697] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Lint_errors/self-closed-tag|Self-closed tags]] now work as in the [[:w:en:HTML5|HTML5]] specifications. This means you should stop using some of them. <code><nowiki><b/></nowiki></code> is an example of a self-closed tag that won't work. <code>area, base, br, col, embed, hr, img, input, keygen, link, meta, param, source, track, wbr</code> can be self-closed. Pages with tags that should not be self-closed have been listed in [[:wikidata:Q25885956|a tracking category]] since 2016. They will be listed in [[Special:LintErrors/self-closed-tag]]. This doesn't affect <code><nowiki><references /></nowiki></code> or <code><nowiki><ref /></nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T134423] * There is a banner called <code>WikidataPageBanner</code>. It is for example used by the Wikivoyages, Wikimedia Russia and the Catalan, Basque, Galician and Turkish Wikipedias. It will now been seen by mobile visitors too. Before this it was only seen on desktop. The wikis should update instructions on <code>MediaWiki:Sitenotice</code> so that editors know to test and style for mobile too. [https://phabricator.wikimedia.org/T254534][https://phabricator.wikimedia.org/T254295] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can now edit [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]] descriptions through the [[:w:en:Application programming interface|API]]. This is useful for tools and gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T226929] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.36|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 9 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 10 June. It will be on all wikis from 11 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. It will not work after 13 July. Wikis should use [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateStyles|TemplateStyles]] instead. 118 wikis need to fix this. You can [[phab:T254287|read more and see if your wiki is affected]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T254287] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W24"/> 8 de xuño de 2020 ás 21:11 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20156267 --> == This Month in Education: May 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 &#x2022; Issue 5 &#x2022; May 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/May 2020|Contents]] &#x2022; [[outreach:Education/Newsletter/May 2020/Headlines|Headlines]] &#x2022; [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/May 2020/EduWiki challenge México by Wikimedia México|EduWiki challenge México by Wikimedia México]] * [[outreach:Education/News/May 2020/Featured education community member of May 2020|Featured education community member of May 2020]] * [[outreach:Education/News/May 2020/Sharing Wikimedia Education Projects in the Philippines|Sharing Wikimedia Education Projects in the Philippines]] * [[outreach:Education/News/May 2020/Turkish professors are giving Wikipedia assignments during Covid-19 days|Turkish professors are giving Wikipedia assignments during Covid-19 days]] * [[outreach:Education/News/May 2020/Wikidata introduced in Faculty of Economics, University of Belgrade|Wikidata introduced in Faculty of Economics, University of Belgrade]] * [[outreach:Education/News/May 2020/Wikipedia as career counseling tool for teenagers|Wikipedia as career counseling tool for teenagers]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 10 de xuño de 2020 ás 16:39 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20130275 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Tech News: 2020-25]] == <section begin="technews-2020-W25"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[m:Toolforge|Toolforge]] hosts several tools created by the Wikimedia community like edit counters or enhanced editors. It is changing the domain from '''tools.wmflabs.org''' to '''toolforge.org'''. The routing scheme is moving from '''tools.wmflabs.org/toolname''' to '''toolname.toolforge.org'''. You can [[:wikitech:News/Toolforge.org|read the details]]. Tools that use OAuth will have to be updated to keep working. You can [[:wikitech:Help:Cloud_ Services Introduction|ask for help]]. '''Problems''' * There is a Wikidata item link in the sidebar on many pages. This disappeared for a couple of days for users who have the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|Monobook]] skin. This was because of a bug. It has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T254485] * Editing, logging in and logging out didn't work properly for a short period of time last week. It was soon fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T255179] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.37|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 16 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 17 June. It will be on all wikis from 18 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] is a Python [[:w:en:Library (computing)|library]] to automate work on wikis. It will not support [[:w:en:Python (programming language)|Python 2]] after the new version in July. Support for Python 3.4 and MediaWiki below 1.19 will also be dropped. You should migrate to Python 3. You can [[:phab:T242120|ask for help]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot-announce/2020-June/000015.html] * The selectors <code>.menu</code> and <code>.vectorMenu</code> will no longer work in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector]] skin. This can affect gadgets and user scripts. <code>.menu</code> should be replaced by <code>ul</code>. <code>.vectorMenu</code> should be replaced by <code>.vector-menu</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T254797] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W25"/> 15 de xuño de 2020 ás 21:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20175856 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Tech News: 2020-26]] == <section begin="technews-2020-W26"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Translations]] are available. '''Problems''' * There are some [[mw:Special:MyLanguage/Growth|new tools]] to make it easier for newcomers to start editing. They are available on [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/growthexperiments.dblist some wikis]. These wikis had a problem with the visual editor for a short period of time last week. This was because of a bug in the new tools. It was soon fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T255607] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some user scripts and gadgets stopped working because of a change to [[:w:en:CSS|CSS]] selectors. <code>.vectorTabs</code> should be replaced with <code>.vector-menu-tabs</code> to fix this. [https://phabricator.wikimedia.org/T255718] '''Changes later this week''' * The developers are working on a [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|new interface]] to solve edit conflicts on talk pages. This will be released on 24 June. You can [[mw:mw:Help talk:Paragraph-based Edit Conflict Interface|give feedback]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230231] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.38|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 23 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 24 June. It will be on all wikis from 25 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. It will not work after 13 July. Wikis should use [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateStyles|TemplateStyles]] instead. 91 wikis still need to fix this. You can [[phab:T254287|read more and see if your wiki is affected]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T254287] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W26"/> 22 de xuño de 2020 ás 18:48 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20204326 --> == This Month in Education: June 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 &#x2022; Issue 6 &#x2022; June 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/June 2020|Contents]] &#x2022; [[outreach:Education/Newsletter/June 2020/Headlines|Headlines]] &#x2022; [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/June 2020/Understanding Wikimedia Affiliates Evaluation in Education Report|Understanding Wikimedia Affiliates Evaluation in Education Report]] * [[outreach:Education/News/June 2020/Understanding Wikimedia Community as Research Fellows|Understanding Wikimedia Community as Research Fellows]] * [[outreach:Education/News/June 2020/Participants of Wiki/Ponder online workshop in Kosovo edit Wikipedia|Participants of Wiki/Ponder online workshop in Kosovo edit Wikipedia]] * [[outreach:Education/News/June 2020/Wikimedia & Education Greenhouse – Celebrating the final unit of the online course!|Wikimedia & Education Greenhouse – Celebrating the final unit of the online course!]] * [[outreach:Education/News/June 2020/Wikipedia in schools competing for innovations in teaching award|Wikipedia in schools competing for innovations in teaching award]] * [[outreach:Education/News/June 2020/Featured education community member of June 2020|Meet this month's featured Wikimedia & Education community member: Oleh Kushch]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 24 de xuño de 2020 ás 03:54 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20166080 --> == Corribot Abril/abril == Ola. O Corribot está corrixindo April por Abril (debería ser abril).--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 26 de xuño de 2020 ás 23:18 (UTC) :Xa [[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]], xa me decatei, pero lamentablemente iso non o podo amañar coa ferramenta que estou a usar agora, como o texto orixinal está en maiúscula, fai o cambio en maiúscula. O das minúsculas haberá que facelo noutra modificación... Saúdos, --[[Usuario:Corribot|Corribot]] ([[Conversa usuario:Corribot|conversa]]) 26 de xuño de 2020 ás 23:24 (UTC) ::ok.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 26 de xuño de 2020 ás 23:26 (UTC) :::[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]], agora estou cambiando Xuño por xuño e revisei na lista que tamén está para substituír Abril por abril, así que iso cambiarase cando se lle dea outra "pasada". Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 27 de xuño de 2020 ás 08:47 (UTC) == Parroquias antigas de concellos == Eu entendo que eran parroquias de concellos, coma as actuais, e por tanto civís ou administrativas que igualmente tiñan a súa homónima eclesiástica. [[Usuario:One2|One2]] ([[Conversa usuario:One2|conversa]]) 28 de xuño de 2020 ás 15:45 (UTC) :: Dado que os concellos están conformados por parroquias, eu creo que esas parroquias teñen que ser civís, mais a verdade é que descoñezo cando se considera que naceron as parroquias administrativas. [[Usuario:One2|One2]] ([[Conversa usuario:One2|conversa]]) 29 de xuño de 2020 ás 12:14 (UTC) == ''The Signpost'': 28 June 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/News and notes|Progress at Wikipedia Library and Wikijournal of Medicine]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Community view|Community open letter on renaming]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Gallery|After the killing of George Floyd]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/In the media|Part collaboration and part combat]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Discussion report|Community reacts to WMF rebranding proposals]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Featured content|Sports are returning, with a rainbow]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Arbitration report|Anti-harassment RfC and a checkuser revocation]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Traffic report|The pandemic, alleged murder, a massacre, and other deaths]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/News from the WMF|We stand for racial justice]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Recent research|Wikipedia and COVID-19; automated Wikipedia-based fact-checking]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Interview|What is wrong with rebranding to "Wikipedia Foundation"?]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Humour|Cherchez une femme]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/Opinion|Trying to find COI or paid editors? Just read the news]] * On the bright side: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/On the bright side|For what are you grateful this month?]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/In focus|Edit Loud, Edit Proud: LGBTIQ+ Wikimedians and Global Information Activism]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-06-28/WikiProject report|WikiProject Black Lives Matter]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 28 de xuño de 2020 ás 18:54 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=20224317 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Tech News: 2020-27]] == <section begin="technews-2020-W27"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Translations]] are available. '''Problems''' * Everyone was logged out. This was because a few users saw the wikis as if they were logged in to someone else's account. The problem should be fixed now. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-June/093543.html] * Some readers didn't see new edits to pages. If the page had been recently changed they saw an older version of the page instead. This only affected readers who were logged out. It lasted for ten days. It has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T256444] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.39|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 30 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 July. It will be on all wikis from 1 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|]] The [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Modern|Modern]] and [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Monobook|Monobook]] skins use the ID <code>searchGoButton</code> for the go button. This is <code>searchButton</code> for [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector]]. To have the same ID for all skins it will change to <code>searchButton</code> in Monobook and Modern too. This will affect gadgets and user scripts. It will happen on 23 July. They should be updated to use <code>searchButton</code>. You can [[phab:T255953|read more and see a list of affected scripts]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W27"/> 29 de xuño de 2020 ás 16:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20228121 --> == Carballo (árbore) == Ola Elisardo. Gustaríame que lle botases unha ollada ao artigo [[Carballo (árbore)]], cuxo título, segundo a miña humilde opinión, no pode ser máis desafortunado, como comento na ''páxina de conversa''. Por outra parte, quizais sexa conveniente facer unha revisión de todo o artigo, cousa que me compromto a facer se teño tempo. Moitas grazas. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 1 de xullo de 2020 ás 19:01 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Tech News: 2020-28]] == <section begin="technews-2020-W28"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Translations]] are available. '''Problems''' * The [[mw:Special:MyLanguageExtension:Score|Score]] extension has been disabled for now. This is because of a security issue. It will work again as soon as the security issue has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257066] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.40|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 July. It will be on all wikis from 9 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Abstract Wikipedia is a new Wikimedia project. It will collect language-independent information that can be easily read in different languages. It builds on Wikidata. The name is preliminary. You can [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|read more]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093571.html] * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|iOS Wikipedia app]] developers are thinking about new experimental tools. If you use an iPhone you can help them by [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS/2020 survey|answering the survey]]. * Some [[mw:New requirements for user signatures#Outcome|rules for user signatures]] will soon be enforced. [[Special:LintErrors|Lint errors]] and invalid HTML will no longer be allowed in user signatures. Nested substitution will not be allowed. A link to your user page, user talk page or user contributions will be required. You can [https://signatures.toolforge.org/check check if your signature works with the new rules]. This is because the signatures can cause problems for tools or other text on the page. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W28"/> 6 de xullo de 2020 ás 20:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20228121 --> == Metanol == Boas, o artigo [[Metanol]], que creaches ti, ten o marcador de curto de máis, a ver se podes amplialo un pouco máis. Saúdos, [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 10 de xullo de 2020 ás 18:04 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Tech News: 2020-29]] == <section begin="technews-2020-W29"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Users can [[mw:Extension:Thanks|thank]] others for their edits. [[mw:Extension:CheckUser|Checkusers]] can now see user data related to that action. This can help identify [[m:Special:MyLanguage/Sock puppetry|sock puppets]] who harass others using thanks. [https://phabricator.wikimedia.org/T252226] '''Problems''' * Everyone was logged out a couple of weeks ago to fix a security problem. The problem was not entirely fixed. Because of this everyone was logged out once again last week. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-June/093543.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2020-July/002327.html] '''Changes later this week''' * Wikis that are not for one specific language can [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Translate|translate]] pages. Sometimes parts of translations are outdated or missing. Outdated translations are marked with a <span style="background-color:#fdd">pink background</span>. Missing translations will also be marked in the future. This markup can sometimes break things. It can soon be disabled by using <code><translate nowrap></translate></code> on the source page. [https://phabricator.wikimedia.org/T256625] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.41|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 July. It will be on all wikis from 16 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikimedia code review plans to use [[:w:en:GitLab|GitLab]]. It would be hosted on Wikimedia servers. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093577.html][https://www.mediawiki.org/wiki/Technical_Community_Newsletter/2020/July][https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Vpbt50rwxgb2r6qn][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093607.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W29"/> 13 de xullo de 2020 ás 16:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20228121 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Tech News: 2020-30]] == <section begin="technews-2020-W30"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. The mobile main page special casing stopped working 14 July. 60 wikis now have main pages that don't work well on mobile. You can see which ones, how to fix it and how to get help [[phab:T254287|in Phabricator]]. This is the same problem that was reported in Tech News [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|2020/24]] and [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|2020/26]]. '''Problems''' * There is a problem with the interlanguage links. The interlanguage links are the links that help you find a specific page in a different language. The sorting is broken. The developers are working on a solution. [https://phabricator.wikimedia.org/T257625] * Some users keep getting the notifications for the same event. Some of these are old events. [https://phabricator.wikimedia.org/T257714] * Some users have trouble logging in. This is probably a [[:w:en:HTTP cookie|browser cookie]] problem. The developers are working on understanding the problem. If you have trouble logging in you can see the details [[phab:T258121|on Phabricator]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T258121] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 July. It will be on all wikis from 23 July ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is a <code>{{int:printableversion}}</code> link. This will disappear. That is because web browsers today can create a printable version or show how it will look in print anyway. [https://phabricator.wikimedia.org/T167956] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W30"/> 20 de xullo de 2020 ás 19:13 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20298486 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Tech News: 2020-31]] == <section begin="technews-2020-W31"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[m:Small wiki toolkits/Starter kit|Starter kit]] is now available for wiki communities. This page lists technical resources, tools, and recommendations. These are essential to operate a wiki project. This is mostly useful for smaller wikis where the community has limited experience with this. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093633.html] * The first features of the [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project are available for logged-in users on all wikis. In order to use them, uncheck ''{{int:prefs-vector-enable-vector-1-label}}'' in your [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|local]] or [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|global]] preferences in section ''{{int:prefs-skin-prefs}}''. More improvements are planned. [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|Feedback is welcome]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] On multiple wikis, a UTCLiveClock gadget is available. For wikis that import the gadget [[:mw:MediaWiki:Gadget-UTCLiveClock.js|directly from mediawiki.org]], end users can now [[mw:MediaWiki_talk:Gadget-UTCLiveClock.js#Time_zones|choose a different timezone to show instead of UTC]]. '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The deployment train for MediaWiki has been blocked this week. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093640.html][https://phabricator.wikimedia.org/T257969] * Translation Notification Bot was sending the same message multiple times to every translator. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T144780] * Some users were receiving the same notification multiple times. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from July 28. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from July 29. It will be on all wikis from JUly 30 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W31"/> 27 de xullo de 2020 ás 13:52 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20298486 --> == ''The Signpost'': 2 August 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/Special report|Wikipedia and the End of Open Collaboration?]] * COI and paid editing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/COI and paid editing|Some strange people edit Wikipedia for money]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/News and notes|Abstract Wikipedia, a hoax, sex symbols, and a new admin]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/In the media|Dog days gone bad]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/Discussion report|Fox News, a flight of RfAs, and banning policy]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/Featured content|Remembering Art, Valor, and Freedom]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/Traffic report|Now for something completely different]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/Gallery|Photos of threatened species from iNaturalist]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/News from the WMF|New Chinese national security law in Hong Kong could limit the privacy of Wikipedia users]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/Recent research|Receiving thanks increases retention, but not the time contributed to Wikipedia]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/Essay|Not compatible with a collaborative project]] * Obituaries: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/Obituaries|Hasteur and Brian McNeil]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-02/In focus|WikiLoop DoubleCheck, reviewing edits made easy]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 2 de agosto de 2020 ás 18:26 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=20321650 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Tech News: 2020-32]] == <section begin="technews-2020-W32"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Translations]] are available. '''Problems''' * All queries to the [[mw:Wikidata Query Service|Wikidata Query Service]] failed between 17:50 and 17:59 UTC on Thursday 23 July. Some queries failed during a longer period. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200723-wdqs-outage] * Interlanguage links were ordered incorrectly for the past few weeks. This problem was also mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Tech News two weeks ago]]. The problem is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257625] * There is a problem with the [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|global preferences]] for the "{{int:prefs-vector-enable-vector-1-label}}" option. Developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T258493] * A bug in the Wikibase extension had disabled the "move" and "create" types of protection in the main (Gallery) namespace on Wikimedia Commons. New protections could not be added, and existing protections were not enforced, allowing some page moves and page creations that should not have been possible. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T258323] '''Changes later this week''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS Player|video player]] will change to be simpler and more modern. This week, the current beta feature will become the video player for everyone on most non-Wikipedia wikis. The old player will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * Users' <code>global.js</code> and <code>global.css</code> pages will now also be loaded on the mobile site. You can read [[mw:Help:Extension:GlobalCssJs#Per-skin_customization|documentation]] for how to avoid applying styles to the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T138727] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|MonoBook]] skin, the <code>searchGoButton</code> identifier is now <code>searchButton</code>. This may affect CSS and JS gadgets. Migration instructions can be found in [[phab:T255953|T255953]]. This was previously mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|issue 27]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Bot operators can use Pywikibot to regularly archive discussions. The behavior when the bot uses <code>counter</code> to prevent large archives was changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T215247] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from August 4. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from August 5. It will be on all wikis from August 6 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W32"/> 3 de agosto de 2020 ás 15:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20298486 --> == This Month in Education: July 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 &#x2022; Issue 7 &#x2022; July 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/July 2020|Contents]] &#x2022; [[outreach:Education/Newsletter/July 2020/Headlines|Headlines]] &#x2022; [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span><div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/July 2020/About Education at the Wikimedia Polska Conference|About Education at the Wikimedia Polska Conference]] * [[outreach:Education/News/July 2020/Featured education community member of July 2020|Featured education community member]] * [[outreach:Education/News/July 2020/The importance of having an Education and Human Rights Program|The importance of having an Education and Human Rights Program]] * [[outreach:Education/News/July 2020/The Welsh Wiki-Education project|The Welsh Wiki-Education project]] * [[outreach:Education/News/July 2020/Wikimedia Chile faces the challenge of mandatory virtuality|Wikimedia Chile faces the challenge of mandatory virtuality]] * [[outreach:Education/News/July 2020/WoALUG and Canadian Institute of Technology write about women in tech|WoALUG and Canadian Institute of Technology write about women in tech]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 5 de agosto de 2020 ás 05:27 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20337242 --> == Problemas coas redireccións en "Gaián" == Ola [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Non sei se estarás de vacacións pero, se podes, agradeceríache moito que mirases '''[[Gaián]]''', xa que, ao pretender facer unha (creo que innecesaria) páxina de homónimos, creei un conflito polo que non podo editar a nova páxina '''Gaián''', peixe da familia dos lábridos. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 10 de agosto de 2020 ás 13:13 (UTC) :Boas [[Usuario:Xoio|Xoio]], creo que xa o amañou Estevoaei, a páxina do peixe é [[Gaián (peixe)]]. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 10 de agosto de 2020 ás 22:27 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Tech News: 2020-33]] == <section begin="technews-2020-W33"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter and FileExporter]] became standard features on all Wikis during the first week of August. They help you transfer files from local wikis to Wikimedia Commons with the original file information and history intact. [https://phabricator.wikimedia.org/T140462] '''Problems''' * The mobile skin displays a message at the bottom of the page about who edited last. This message showed raw wikitext. This has now been fixed. Some messages in [[mw:Structured Discussions|Structured Discussions]] and [[mw:Content translation|content translation]] may still appear as raw wikitext. Developers are working on it. [https://phabricator.wikimedia.org/T259565] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from August 11. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from August 12. It will be on all wikis from August 13 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 13:30 and 15:30 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W33"/> 10 de agosto de 2020 ás 16:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_3&oldid=20353596 --> == Gaián == Ola [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Efectivamente xa mo arranxou. Pero queda un pequeno detalle, sempre que aparece '''''Labrus mixtus''''' aparece en amarelo (pola redirección a '''Gaián'''). --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 10 de agosto de 2020 ás 23:33 (UTC) :[[Usuario:Xoio|Xoio]], creo que non, mira, [[Labrus mixtus]], ese amañeino eu :). Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 10 de agosto de 2020 ás 23:43 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Tech News: 2020-34]] == <section begin="technews-2020-W34"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you revert an edit using the undo link your edit is marked with an <code>undo</code> tag. This will now only happen if you don't change anything in the edit window before publishing the undo. This is to keep users from marking edits as undos when they actually do something else. [https://phabricator.wikimedia.org/T259014] * The new [[mw:Special:MyLanguage/OOUI|OOUI version]] will not work with [[:w:en:Internet Explorer 8|Internet Explorer 8]]. This means the wikis will look strange and not work well in Internet Explorer 8. This was reported in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Tech/News/2020/17]]. This is because keeping the wikis working with very old browsers creates other problems. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-August/093718.html] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 August. It will be on all wikis from 20 August ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 13:30 and 15:30 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis next week. This is a reminder. You can help by [[m:Tech/Server switch 2020|translating the announcement message]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W34"/> 17 de agosto de 2020 ás 20:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20366028 --> == Coral (animal) == Ola [[usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Gustaríame que lle botases unha ollada á páxina de conversa do artigo [[Coral (animal)]] para ver se consideras procedente o que opino sobre el. Moitas grazas antecipadas. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 19 de agosto de 2020 ás 17:36 (UTC) == This Month in Education: August 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 • Issue 8 • August 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/August 2020|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/August 2020/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span><div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/August 2020/Collaboration between Karvachar Armath laboratory and Karvachar’s Wikiclub as a new educational platform for the teenagers|Collaboration between Karvachar Armath laboratory and Karvachar’s Wikiclub as a new educational platform for the teenagers]] * [[outreach:Education/News/August 2020/Education cycle “Wikipedia, the free encyclopedia: an instructional strategy for the teaching practice” organized by the Faculty of Education Sciences of the Universidad Autónoma de Tlaxcala and Wikimedia México.|Education cycle “Wikipedia, the free encyclopedia: an instructional strategy for the teaching practice”]] * [[outreach:Education/News/August 2020/3rd edition of Wikipedia Education Program in Hebron, Palestine. (COVID-19 edition)|3rd edition of Wikipedia Education Program in Hebron, Palestine. (COVID-19 edition)]] * [[outreach:Education/News/August 2020/Introductory Wikipedia Workshop with Future Engineers: First Step of Education Program|Introductory Wikipedia Workshop with Future Engineers: First Step of Education Program]] * [[outreach:Education/News/August 2020/A picture is worth a thousand words: history students research pictures on Commons|A picture is worth a thousand words: history students research pictures on Commons]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 23 de agosto de 2020 ás 13:33 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20345269 --> ==Fotos de parroquias de Ribeira de Piquín== Ola Elisardo! Rematadas as parroquias de Ribeira de Piquín. Vexo no mapa que a cor dese concello segue en amarelo. Agardo rematar Alfoz, escapóuseme unha! Un saúdo[[Usuario:Riciños|Riciños]] ([[Conversa usuario:Riciños|conversa]]) 24 de agosto de 2020 ás 14:23 (UTC)Riciños :Si [[Usuario:Riciños|Riciños]], ultimamente non se está actualizando o mapa e tampouco a páxina do proxecto, xa acabo de facelo. Remata con Alfoz e despois xa case temos confinado ó Valadouro :) Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 24 de agosto de 2020 ás 15:09 (UTC) Boas tardes Elisardo! Verde para Alfoz :)Un saúdo --[[Usuario:Riciños|Riciños]] ([[Conversa usuario:Riciños|conversa]]) 30 de agosto de 2020 ás 13:57 (UTC)Riciños :Xenial [[Usuario:Riciños|Riciños]], xa está actualizado o mapa! :) Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 30 de agosto de 2020 ás 14:40 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Tech News: 2020-35]] == <section begin="technews-2020-W35"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 25 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 26 August. It will be on all wikis from 27 August ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W35"/> 24 de agosto de 2020 ás 17:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20389773 --> == Sobre a parroquia de Fao == Bos días de novo [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Estou de acordo contigo en que cómpren máis fotos dos diferentes lugares das parroquias galegas e non exactamente só das súas igrexas. Son parte importante do seu patrimonio, pero non adoita ser o único, polo que de feito parece que nos estamos a facer eco exclusivamente dos intereses do arcebispado. Eu estou a desenvolver un proxecto sobre o concello do Pino, polo que me estou a pasar de momento polas parroquias de Pereira e Arca, con vistas a ir completando pouco a pouco as demais. O da parroquia de Fao, xa o tiña previsto tal como pides, é dicir, non centrándome exclusivamente na igrexa, senón aproveitar a sacar dalgún outro lugar da contorna. Iso si, como xa lle dixen a [[Usuario:Estevoaei|Estevoaei]], cando vaia non demorarei por alí moito tempo porque para min a prioridade é outra: a Mina de Touro. A ver o que dou feito porque todo isto fágoo antes de ir ao traballo. Saúdos!--[[Usuario:Castelao|Castelao]] ([[Conversa usuario:Castelao|conversa]]) 27 de agosto de 2020 ás 08:32 (UTC) :Xenial [[Usuario:Castelao|Castelao]], moitas grazas polo teu esforzo, e non te preocupes, non hai présa que a "obra" non é para mañá :) Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 27 de agosto de 2020 ás 09:04 (UTC) == Paro técnico o vindeiro martes 1 de setembro == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Important:_maintenance_operation_on_September_1st|sección de novas da Taberna]] hai un aviso sobre unha proba técnica que se vai realizar nos servidores da WMF. Esta operación está programada para o vindeiro martes 1 de setembro e vai afectar ás tarefas de edición en todas as wikis. Tedes máis información no propio aviso. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 27 de agosto de 2020 ás 23:26 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu nome [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Maria zaos@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5291584 --> == ''The Signpost'': 30 August 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/News and notes|The high road and the low road]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/In the media|Storytelling large and small]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/Featured content|Going for the goal]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/Special report|Wikipedia's not so little sister is finding its own way]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/Op-Ed|The longest-running hoax]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/Traffic report|Heart, soul, umbrellas, and politics]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/News from the WMF|Fourteen things we’ve learned by moving Polish Wikimedia conference online]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/Recent research|Detecting spam, and pages to protect; non-anonymous editors signal their intelligence with high-quality articles]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/Arbitration report|A slow couple of months]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/From the archives|Wikipedia for promotional purposes?]] * Obituaries: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-08-30/Obituaries|Marcus Sherman, Jerome West, and Pauline van Till]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 30 de agosto de 2020 ás 17:34 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=20406166 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Tech News: 2020-36]] == <section begin="technews-2020-W36"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Translations]] are available. '''Problems''' * This is a reminder. All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 14:00 and 15:00 UTC. Please check on the details on [[m:Tech/Server switch 2020|the announcement message]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W36"/> 31 de agosto de 2020 ás 20:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20411995 --> == Hidra (homónimos) == Ola [[usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Desculpa que te moleste unha vez máis. Pero gustaríame que lle botases un ollo á '''páxina de conversa''' de [[Hidra (homónimos)]]. Un cordial saúdo e grazas antecipadas. ----'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 6 de setembro de 2020 ás 13:08 (UTC) :[[Usuario:Xoio|Xoio]], por favor, non te desculpes por contactar comigo, para min é un gusto poder axudar un pouco. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 7 de setembro de 2020 ás 11:15 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Tech News: 2020-37]] == <section begin="technews-2020-W37"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Normally pages can be moved to a title that has no existing page yet or to a page that has only one revision, which is a redirect to the page to be moved. A new user right allows editors to move pages over one-revision pages that redirect to anywhere. [https://phabricator.wikimedia.org/T239277] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 8 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 9 September. It will be on all wikis from 10 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] All MediaWiki [[:w:en:API|API]] modules will now use <code>watchlist</code> instead of <code>watch</code>. This was inconsistent before. [https://phabricator.wikimedia.org/T247915] '''Future changes''' * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia Android app]] team might work on patrolling tools in the future. You can let them know what tools would be useful for you or for less experienced patrollers. See the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Patrolling conversation|page on mediawiki.org]]. * [[m:Special:MyLanguage/OTRS|OTRS]] will be updated to a new version. This will probably take around two days. OTRS agents will not have access to the system during these days. Emails that come in during the update will be delivered when the update is done. The plan is to start around 08:00 UTC on 14 September. This could change. [https://phabricator.wikimedia.org/T187984] * The Wikipedia Android app will send [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Push Notifications for editors|push notifications]] if users want them. This could help you see for example when someone wrote on your talk page or your edit was reverted. This will need [[:w:en:Google Play Services|Google Play Services]] to work. It will also be possible to get the app without Google Play Services but push notifications will not work. Google Play Services is also used to make the app work for [[:w:en:Android KitKat|Android 4.4]] users. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/Android#Updates][https://phabricator.wikimedia.org/T146032] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikimedia code review could move to [[:w:en:GitLab|GitLab]]. It would be hosted on Wikimedia servers. You can take part in the [[mw:GitLab consultation|consultation]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Dropdown menus in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|the Vector skin]] use a <code>.menu</code> class. This will not work in the future. Scripts can use <code>nav ul</code> instead. <code>.vectorTabs</code> and <code>.vectorMenu</code> will also not work. Some scripts need to be updated. You can [[phab:T262092|read more in Phabricator]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W37"/> 7 de setembro de 2020 ás 16:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20427670 --> == [[Lista gráfica de concellos de Asturias]] == Ola! Non acabo de entender o motivo do marcador lixo para este artigo polo que vén na conversa do propio artigo. Poderías aclararmo, por favor? Ten un historial de edición con múltiples editores [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl?lang=gl.wikipedia&page=Lista_gr%C3%A1fica_de_concellos_de_Asturias ver]]. Grazas!.-[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 9 de setembro de 2020 ás 17:24 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], é que iso non é un artigo nin é nada, como moito é unha galería de mapas de concellos de Asturias, non ten razón de existencia. É unha das cousas que se facía na antigüidade da Galipedia para atopar as imaxes, cando a maioría dos usuarios non sabía case o que era Commons. Se non a queres borrar pode pasarse a [[:Categoría:Wikipedia:Páxinas obsoletas]] ou facer unha consulta de borrado... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 9 de setembro de 2020 ás 17:36 (UTC) == Replacer == Ola! parécemo a min ou este cambio non é cambio? https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Boimorto&diff=next&oldid=5550986&diffmode=source.[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 9 de setembro de 2020 ás 20:05 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] para min é un cambio cosmético, o carácter non é exactamente o mesmo, non me parece que faga falta cambialo, pero se o fai outro... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 9 de setembro de 2020 ás 21:35 (UTC) ::[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], como di Elisardo son diferentes caracteres; porén, dependendo do tipo de letra si que se poden notar, tal como se di en [[Indicador ordinal]]. [[Usuario:One2|One2]] ([[Conversa usuario:One2|conversa]]) 9 de setembro de 2020 ás 21:43 (UTC) :::[[Usuario:One2|One2]] A miña pregunta viña exactamente por aí: Non se visualiza a diferenza, aínda que está claro que caracteres distintos son, do contrario non se marcaría como cambio. Grazas polas redireccións igualmente.[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 9 de setembro de 2020 ás 21:59 (UTC) == Solpor na refinería da Coruña == Ola! Cal é a razón pola que quitaches esa foto da galería de imaxes da Coruña? Pode que a descrición da foto poida mellorarse, pero non entendo por que sobra. Un saúdo! --[[Usuario:Ogaiago|Ogaiago]] ([[Conversa usuario:Ogaiago|conversa]]) 11 de setembro de 2020 ás 12:16 (UTC) :[[Usuario:Ogaiago|Ogaiago]], quiteina porque non me parece significativa da cidade, o único que se ve é o mar, e os artigos da Galipedia non son sitio para poñer ese tipo de fotos. Na Galipedia hai outras páxinas para poñer diferentes tipos de fotos, son as páxinas de galerías de imaxes, como a galería de imaxes da Coruña ou galería de imaxes de solpores... Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 11 de setembro de 2020 ás 14:28 (UTC) ::Ah, vale! [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] Grazas pola explicación. Un saúdo ;)--[[Usuario:Ogaiago|Ogaiago]] ([[Conversa usuario:Ogaiago|conversa]]) 11 de setembro de 2020 ás 14:41 (UTC) == David Pérez Doval == Ola! Vin que marcaras este artigo para eliminación rápida. O certo é que este artigo estivo sometido a votación polo concepto "''"Unha rama menor dun tema que non merece un artigo independente." e "Falta de potencial para convertese nun artigo enciclopédico."'', a proposta concretamente túa, e non conseguiu os votos para borrado, polo que se mantivo. Por esta razón considero que se tes datos que fundamenten a promoción e/ou o conflito de intereses o propoñas de novo para consulta de eliminación, por '''este motivo concreto''' e por facer o proceso máis transparente que o de eliminación rápida. Eu teño datos da insistencia na creación deste artigo como elemento de Wikidata sobre fontes cuestionables e a reiteración de erros no mesmo elemento WD, ademais da aparición e desaparición dos artigos noutras wikipedias. Aquí mantívose, por decisión da comunidade participante na votación en base ao criterio de relevancia, que foi polo que se propuxo; borralo por vía rápida semellaría arbitrario agora. Se prefires que cree eu a consulta, para que non volvas ser ti, antes tería que ver clara a información na que te baseas para o marcador de lixo, hai algo máis que o que aparece nos resumos de edición?. Graciñas.Un saúdo.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 13 de setembro de 2020 ás 18:32 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], quiteille o marcador de lixo, non teño máis información que a indicada nos resumos de edición, que é a maiores do que xa se comentou na votación de borrado, pero non me interesa que se borre por promoción xa que nun tempo podería volver a aparecer, e este artigo non merece estar na Galipedia porque non ten relevancia abondo. Grazas. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 13 de setembro de 2020 ás 20:31 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Tech News: 2020-38]] == <section begin="technews-2020-W38"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Translations]] are available. '''Problems''' * The [[mw:Wikimedia Apps|Wikipedia apps]] briefly showed pages without [[w:en:CSS|CSS]] last week. This meant they looked wrong. It was quickly fixed but cached pages without CSS were shown for a few hours. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200909-mobileapps_config_change][https://phabricator.wikimedia.org/T262437] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 15 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 16 September. It will be on all wikis from 17 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W38"/> 14 de setembro de 2020 ás 16:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20446737 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Tech News: 2020-39]] == <section begin="technews-2020-W39"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new tag for reverted edits. For example you can see it in the recent changes feed or in the article history. It is added to edits when they have been undone, rollbacked or manually reverted to an older version of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T254074][https://phabricator.wikimedia.org/T164307] '''Changes later this week''' * The number of times you can do something in a period of time on wiki is limited. This could be the number of edits per minute or the number of users you email in a day. Some users are not affected by all limits because of their user rights. They could soon see the limit even if it does not affect them. [https://phabricator.wikimedia.org/T258888] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 22 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 23 September. It will be on all wikis from 24 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W39"/> 21 de setembro de 2020 ás 21:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20461072 --> == This Month in Education: September 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 • Issue 9 • September 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/September 2020|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/September 2020/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/September 2020/Active autumn in the Polish wiki-education|Active autumn in the Polish wiki-education]] * [[outreach:Education/News/September 2020/Cycle "Caminos y voces de la educación con Wikipedia"|Cycle "Caminos y voces de la educación con Wikipedia"]] * [[outreach:Education/News/September 2020/Featured education community member of September 2020|Featured education community member of September 2020]] * [[outreach:Education/News/September 2020/The Use of Wikipedia and Wikimedia Commons as tool for Module Development in the Philippines|The Use of Wikipedia and Wikimedia Commons as tool for Module Development in the Philippines]] * [[outreach:Education/News/September 2020/Wikimedia Indonesia Education Team Launched Their Books About Wikipedia|Wikimedia Indonesia Education Team Launched Their Books About Wikipedia]] * [[outreach:Education/News/September 2020/Wikimedia Serbia is organizing the first online Edu Wiki camp|Wikimedia Serbia is organizing the first online Edu Wiki camp]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 23 de setembro de 2020 ás 12:49 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20463283 --> == ''The Signpost'': 27 September 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-09-27/Special report|Paid editing with political connections]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-09-27/News and notes|More large-scale errors at a "small" wiki]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-09-27/In the media|WIPO, Seigenthaler incident 15 years later]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-09-27/Featured content|Life finds a Way]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-09-27/Arbitration report|Clarifications and requests]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-09-27/Traffic report|Is there no justice?]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-09-27/Recent research|Wikipedia's flood biases]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 27 de setembro de 2020 ás 23:29 (UTC) </div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=20478240 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Tech News: 2020-40]] == <section begin="technews-2020-W40"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Admins can now see links to diffs of deleted revisions on [[Special:AbuseLog|Special:AbuseLog]]. This uses the interface of [[Special:Undelete|Special:Undelete]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T261630] * Editors are automatically added to some user groups. For example editors are added to [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Autoconfirmed users|autoconfirmed users]] when they have edited enough times and long enough. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Abuse filters]] can hinder users from automatically getting user rights for a period of time. They can also remove rights user have. Wikis can now ask to change how long this period of time is for their wiki [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projectPHIDs=Wikimedia-Site-requests in Phabricator]. It is currently five days. [https://phabricator.wikimedia.org/T231756] '''Problems''' * [[m:Tech/News/2019/34|Last year]] some abuse filters stopped working because of a new change. If they tried to use variables that were unavailable for that action they would fail. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T230256] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 29 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 30 September. It will be on all wikis from 1 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can't see the language links to other language versions from the talk page or history page. They are also not shown when you edit an article. This could change. It is not decided if for example the history page should link to another history page or to the article. You can take part in the [[phab:T262472|discussion in Phabricator]]. * The link colours could change. This is to make the difference between links and other text more clear. You can [[phab:T213778|read more in Phabricator]]. * In your preferences you can choose to get different notifications on the web or by email. You will see <code>Apps</code> as one of the alternatives later this week. This is because the [[mw:Wikimedia Apps|Android and iOS Wikipedia apps]] will use push notifications for those who want them. You can see the [https://test.wikipedia.org/wiki/Special:Preferences#mw-prefsection-echo preferences] on the test wiki. The goal is to have push notifications on Android in October and on iOS in early 2021. [https://phabricator.wikimedia.org/T262936] * You can soon put pages on your watchlist for a limited time. This could be useful if you want to watch something for a shorter time but don't want it on your watchlist forever. It now works on [[mw:MediaWiki|mediawiki.org]] and will come to more wikis later. You can [[m:Special:MyLanguage/Community Tech/Watchlist Expiry|read more]] and [[m:Community Tech/Watchlist Expiry/Release Schedule|see when it will come to other wikis]]. * You can see what Wikimedians think are the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|best new technical tools this year]]. You can also nominate them. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W40"/> 28 de setembro de 2020 ás 21:24 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20483264 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Tech News: 2020-41]] == <section begin="technews-2020-W41"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [https://consultation-stats.toolforge.org/ new tool] where you can see which home wiki users have in discussions on Meta. This can help show which communities are not part of the discussion on wikis where we make decisions that affect many other wikis. * You can now thank users for file uploads or for changing the language of a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T254992] '''Problems''' * There were many errors with the new MediaWiki version last week. The new version was rolled back. Updates that should have happened last week are late. [https://phabricator.wikimedia.org/T263177] * Everyone was logged out. This was because a user reported being logged in to someone else's account. The problem should be fixed now. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-October/093922.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Many pages have [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] errors. You can [https://techblog.wikimedia.org/2020/09/28/diving-into-wikipedias-ocean-of-errors/ read more] and now [[:w:en:User:Jdlrobson/User scripts with client errors|see a list of user scripts with errors]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 October. It will be on all wikis from 8 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * Letters immediately after a link are shown as part of the link. For example the entire word in <code><nowiki>[[Child]]ren</nowiki></code> is linked. On Arabic wikis this works at both the start and end of a word. Previously on Arabic wikis numbers and other non-letter Unicode characters were shown as part of the link at the start of a word but not at the end. Now only Latin and Arabic letters will extend links on Arabic wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T263266] '''Future changes''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 27 October around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W41"/> 5 de outubro de 2020 ás 16:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20515061 --> == Re: Placa de Pontedeume == Mirarei na casa do concello e máis no edificio do antigo xulgado e cárcere, que era onde estaba a placa. Xa che comentarei o que hai. Saúdos, [[Usuario:Xosé Antonio|Xosé Antonio]] ([[Conversa Usuario:Xosé Antonio|fálame sempre]]) 6 de outubro de 2020 ás 08:49 (UTC) :Xenial [[Usuario:Xosé Antonio|Xosé Antonio]]! Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 6 de outubro de 2020 ás 10:45 (UTC) == Vencejo, escribenta e píldora == Ola [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Fixeches un cambio de nome na páxina ''[[Chaetura pelagica]]'' que penso que é incorrecto. Penas Patiño dálle o nome de "vencello" de cheminea como en inglés (''chimney swift''), pero calcando o castelán ''vencejo'', que traduce por "vencello". O DRAG rexeita específicamente o uso de vencello como nome de ave equivalente a ''vencejo'', que traduce como '''cirrio''' ou '''birrio''' (ver {{DRAG|vencello}} ), nome extensible a moitos apodiformes. Se queremos poñer un nome (non referenciado aínda) para esa ave tería que ser cirrio de cheminea ou birrio de cheminea, pero non vencello de cheminea. Eu xa sabía isto, polo que puxen como nome de páxina o nome científico e non incluín o de vencello de cheminea na Lista de aves de Galicia. Penso que hai que desfacer o cambio. Igual digo para [[escribenta das neves]], xa que no DRAG non aceptan escribenta como nome de paxaro senón '''escribente''' ou '''escribidora''' (ver {{DRAG|escribente}} ), e igualmente foi por iso que a páxina tiña o nome científico. En canto a [[píldora dourada americana]], se non se quere deixar polo momento o nome científico, eu daríalle preferencia a píllara dourada americana. Neste caso o DRAG acepta píldora como paxaro, pero tamén píllara e pon todos os nomes de especies en '''píllara''', dandolle preferencia ante píldora, como se pode ver no apartado de Frases e expresións da entrada píllara do DRAG (ver {{DRAG|píllara}} ). Mesmo hai unha ave que chama píllara dourada (que é doutra especie do mesmo xénero), pero a americana recibe ese nome por analoxía coa píllara dourada "galega". Outro exemplo é a píllara cincenta do DRAG, que Penas chama píldora cincenta. Por outro lado, no DRAG fan sinónimo píldora de bilurico, cando os biluricos son dos xéneros ''Tringa'' e ''Actitis'', mentres que a píldora dourada americana é un ''Pluvialis'' (igual que as píllaras). Eu optei por deixarlle o nome científico para non meterme en bulleiros, pero de poñer un nome común poñería píllara. O mesmo para [[píldora dourada siberiana]]. En xeral, nas páxinas de aves galegas que fixen eu, puxen sempre os nomes de Peñas Patiño ou de Conde Teria, excepto naqueles casos en que o DRAG expresamente rexeitaba os nomes ou inclinábase claramente cara a unha forma. Quero dicir, que as páxinas cos nomes científicos non foron tituladas así ao chou, senón porque o considerei máis prudente (pero tampouco son infalible). Outro caso é o de movella (DRAG) e mobella (Conde Teria), ao que lle din preferencia ao DRAG. Hai formas que, por moito que aparezan nalgunhas referencias valiosas (Penas, Conde Teria), xa non teñen futuro, porque xa o DRAG tomou a decisión de non aceptalas e optar por outras.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 6 de outubro de 2020 ás 16:08 (UTC) :[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]], tes razón no do *vencello, metín a zoca e desfixen iso. Na lista de aves de Galicia deixeino polo momento porque é unha redirección ó nome científico, que aínda que non é correcto é o nome que está referenciado, pero se queres tamén o quitamos de aí. O nome común engadino tamén no artigo indicando que a RAG non admite a voz *vencello para esas especies de paxaro. Revisa isto e se hai que aclarar ou especificar algo máis engadímolo. :Sobre o da escribenta non estou tan de acordo, que o termo non veña no DRAG non quere dicir que non sexa aceptado, o DRAG non ten todas as voces e xa que non aparece (ou non o atopei) explicitamente como incorrecto penso que pode quedar. A maiores, consultando o Gran Dicionario Xerais da Lingua (2009) contén o termo escribenta e poñen que se consulte o termo "escribente (paxaro)" pero sen indicar que é un erro. :Sobre a píldora dourada, americana e siberiana, xa que o termo píldora é aceptado pola RAG e temos as dúas fontes que coinciden neste nome, eu diría de deixalo así, é unha forma referenciada dobremente e que ten termos totalmente correctos. Se no futuro a RAG engade esta especie á lista de píldoras entón si, xa non nos quedará máis remedio que movela, pero polo momento eu penso que agora é máis correcto desta forma xa que segue as formas escollidas nas fontes... E moitas grazas por estar atento ós cambios que se fan nestes artigos :) Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 6 de outubro de 2020 ás 20:11 (UTC) ::[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]], acabo de atopar esta fonte [https://www.seo.org/wp-content/uploads/2019/06/ListaAvesdeEspa%C3%B1a2019_GAL.pdf LISTA DE LAS AVES DE ESPAÑA Edición de 2019 (nombres en gallego)] que di que está baseado nunha "Proposta de lista unificada de nomes galegos das aves do Paleártico Occidental" (Romay Cousido, C. D., Taboada Martínez, J., Conde Teira, M., González Prieto, S. &Penas Patiño, X. M. (en prensa). Proposta de lista unificada de nomes galegos das avesdo Paleártico Occidental. Chioglossa, 5: XXX-XXX) que, se entendo ben, vai publicarse en Chioglossa 5 (polo momento creo que só está publicado o 4). Aínda non o mirei ben, tentarei localizar esa proposta para ver que cousas interesantes ten. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 6 de outubro de 2020 ás 20:34 (UTC) :[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]], se nos atemos ao que pon a Lista unificada que ti mencionas, esta coincide coa miña opinión expresada anteriormente nos tres casos á hora de non aceptar eses nomes. O nome que lle asigna esa lista ao "vencello" de cheminea é '''cirrio de cheminea'''. Está claro que vencello aí era un intento de traducir literalmente o castelán vencejo calcando a palabra, pero iso non é correcto, polo que penso que se debe retirar a súa mención da Lista de aves de Galicia. A "escribenta" denomínase na lista unificada '''escribidor nival'''. As "píldoras" (''Pluvialis'') denomínanse na lista unificada píllaras, é dicir, '''píllara dourada americana''', '''píllara dourada siberiana''' e '''píllara dourada europea''' (esta última simplemente píllara dourada no DRAG). Por tanto, sigo pensando que as outras denominacións non son as máis correctas (nin as máis actualizadas) e eu xa vira que eses nomes tiñan problemas, por iso os puxera con nome científico. Tamén aparece na Lista unificada a gaivota tridáctila e hai varias especies que cambian de nome ou de nome preferente. Haberá que revisala con máis calma e esperar que se publique a versión definitiva.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 7 de outubro de 2020 ás 18:05 (UTC) ::[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]], xa saquei o vencello da lista de aves. Sobre o resto, por min podemos facer xa algúns cambios, esa fonte está baseada na "Proposta" e aínda que esa non estea publicada, o seu contido xa se amosa na lista de SEO polo que a calidade da referencia penso que non alberga dúbidas. Se detectáramos algún erro cando se publique a "Proposta", poderíamos amañalo nese momento. ::O que xa non teño claro é como actuar, agora temos varias fontes para os mesmos nomes, e tamén temos que respectar a norma da Galipedia de manter a escolla do primeiro editor (sempre que sexa correcta, se no pasado foi correcta e agora xa non o é, entón non habería problema, faríase o cambio, manteríase a redirección e comentaríase no artigo os diferentes nomes que tivo coas referencias axeitadas)... O caso do cirrio de cheminea está claro que é o correcto, e se concordas movo o artigo e engádolle a nova fonte. Logo coa escribenta eu case diría de deixalas así, xa hai oito artigos con "escribenta" coas súas referencias, simplemente engadiría na lista e nos artigos o novo nome coa fonte. E para as píldoras, a miña proposta é, se che parece ben, cambialas a píllara xa que dos artigos que teñen píldora no título un fixéchelo ti, [[Píldora dourada siberiana]], e o outro movino eu a [[Píldora dourada americana]] dende o nome científico e pola miña parte non hai problema ningún en cambiarlle o nome a píllara. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 7 de outubro de 2020 ás 22:20 (UTC) :Ola outra vez, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. De acordo co de cirrio e píllaras. En canto escribenta, déixaa polo momento así, aínda que está claro que esa denominación non ten futuro. Se Penas Patiño fixese unha nova edición do seu libro, seguramente xa non lles chamaría así.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 8 de outubro de 2020 ás 14:24 (UTC) ::[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]], penso que xa está amañado o das píllaras e o cirrio. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 15 de outubro de 2020 ás 17:44 (UTC) :ok.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 16 de outubro de 2020 ás 17:12 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Tech News: 2020-42]] == <section begin="technews-2020-W42"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Translations]] are available. '''Problems''' * Because of the problems with the MediaWiki version two weeks ago last week's updates are also late. [https://phabricator.wikimedia.org/T263177][https://phabricator.wikimedia.org/T263178][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-October/093944.html] '''Changes later this week''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live previews]] didn't show the templates used in the preview if you just edited a section. This has now been fixed. You can also test [[w:en:CSS|CSS]] and [[w:en:JavaScript|JavaScript]] pages even if you have the live preview enabled. Previously this didn't work well. [https://phabricator.wikimedia.org/T102286][https://phabricator.wikimedia.org/T186390] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 October. It will be on all wikis from 15 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A new stable version of [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] is coming soon. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot/2020-October/010056.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W42"/> 12 de outubro de 2020 ás 15:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20528295 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Tech News: 2020-43]] == <section begin="technews-2020-W43"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-10-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-10-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-10-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 {{#time:j xg|2020-10-27|en}} around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, the <code dir=ltr>rmspecials()</code> function will be updated soon so that it does not remove the "space" character. Wikis are advised to wrap all the uses of <code dir=ltr>rmspecials()</code> with <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> wherever necessary to keep filters' behavior unchanged. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] * Some gadgets and user-scripts use the HTML div with the ID <code dir=ltr style="white-space:nowrap;">#jump-to-nav</code>. This div will be removed soon. Maintainers should replace these uses with either <code dir=ltr>#siteSub</code> or <code dir=ltr style="white-space:nowrap;">#mw-content-text</code>. A list of affected scripts is at the top of [[phab:T265373]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W43"/> 19 de outubro de 2020 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20550811 --> == Fotos antigas do río Monelos da Coruña == Bos días, [[Usuario:Elisardojm|Elisardo]]. Por desgraza non coñezo suficientemente ben as edicións de postais da Coruña. A primeira, desde logo, dataríaa entre 1920 e 1925, pero o importante non é o ano no que se tomou, senón quen tirou a foto ou, no seu defecto, quen a editou. Para o primeiro (o autor) vexo moi difícil que sexamos quen de saber a súa identidade (é moi habitual que as postais non recollan este dato), polo que temos que quedarnos polo menos co nome do editor. Esa primeira imaxe que pos é unha postal comercial da que (estimo) sería sinxelo saber ese dato. Teño algúns libros sobre postais da Coruña e tería que mirar se está esta postal ou outras da mesma edición. Por outra banda, a outra imaxe que pos non sei se é postal ou fotografía. Fáltanme datos para saber por onde buscar, Elisardo. Desde logo, eu non a coñezo. A ver se isto que che digo poder servir. Un saúdo!--[[Usuario:Castelao|Castelao]] ([[Conversa usuario:Castelao|conversa]]) 20 de outubro de 2020 ás 09:24 (UTC) :Bos días [[Usuario:Elisardojm|Elisardo]] e [[Usuario:HombreDHojalata|HombreDHojalata]]. Grazas por ter achegado os reversos destas postais. Agora sei que son edición de Coruña Postal. Esta editora estableceuse na Coruña en 1910 e o nome do propietario era ''E. Sánchez'', a quen aínda non identifiquei. É esta a persoa que coido pode ter os dereitos das imaxes, ante a falta declarativa sobre o autor/a das fotografías. Habería que averiguar a data do seu falecemento. Saúdos!--[[Usuario:Castelao|Castelao]] ([[Conversa usuario:Castelao|conversa]]) 21 de outubro de 2020 ás 05:50 (UTC) == This Month in Education: October 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 • Issue 10 • October 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/October 2020|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/October 2020/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/October 2020/Collegiate Students Fight Historical Revisionism Through Online Wikipedia Edit-a-thon|Collegiate Students Fight Historical Revisionism Through Online Wikipedia Edit-a-thon]] * [[outreach:Education/News/October 2020/Digital skills using Wikimedia Art + Feminism|Digital skills using Wikimedia Art + Feminism]] * [[outreach:Education/News/October 2020/Editathon “¡No se olvida!” (We don’t forget!)|Editathon “¡No se olvida!” (We don’t forget!)]] * [[outreach:Education/News/October 2020/Education news bytes|Education news bytes]] * [[outreach:Education/News/October 2020/Featured education community member of October 2020|Featured education community member of October 2020]] * [[outreach:Education/News/October 2020/Teaching Wikipedia at University of Tromsø with support from the Sámi Parliament|Teaching Wikipedia at University of Tromsø with support from the Sámi Parliament]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 25 de outubro de 2020 ás 12:59 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20514345 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Tech News: 2020-44]] == <section begin="technews-2020-W44"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Translations]] are available. '''Problems''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 October 27 around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] * Last week, links to "diffs" from mobile watchlists and recentchanges were linking to page-revisions instead of diffs. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T265654] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * Since the introduction of the [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrators]] user group in 2018, administrators couldn’t view the deleted history of CSS/JS pages. Now they can. [https://phabricator.wikimedia.org/T202989] * There was a problem with the [[Special:Tags|Change Tags]]. The software would apply the "{{int:Tag-mw-reverted}}" tag to any page actions such as page-protection changes if they came directly after a reverted edit. This has now been fixed for new edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T265312] * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] on most Wikipedias in November. Another announcement will be made once the date is finalized. [https://phabricator.wikimedia.org/T266303] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W44"/> 26 de outubro de 2020 ás 17:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20574890 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Tech News: 2020-45]] == <section begin="technews-2020-W45"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can no longer read Wikimedia wikis if your browser uses very old [[:w:en:Transport Layer Security|TLS]]. This is because it is a security problem for everyone. It could lead to [[:w:en:Downgrade attack|downgrade attacks]]. Since October 29, 2020, users who use old TLS versions will not be able to connect to Wikimedia projects. A list of [[:wikitech:HTTPS/Browser Recommendations|browser recommendations]] is available. All modern operating systems and browsers are always able to reach Wikimedia projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T258405] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new automatic [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking categories|tracking category]] available: [[:{{ns:14}}:{{MediaWiki:nonnumeric-formatnum}}|Pages with non-numeric formatnum arguments]]. It collects pages which use the <code><nowiki>{{formatnum}}</nowiki></code> parser function with invalid (non-numeric) input, ''e.g.'' <code><nowiki>{{formatnum:TECHNEWS}}</nowiki></code>. Note that <code><nowiki>{{formatnum:123,456}}</nowiki></code> is also invalid input: as described in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#formatnum|documentation]], the argument should be <u>unformatted</u> so that it can be reliably and correctly localised. The tracking category will help identify problematic usage and double-formatting. The new tracking category's name can be [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&showMessage=nonnumeric-formatnum&group=core&optional=1&action=translate translated at translatewiki]. [https://phabricator.wikimedia.org/T237467] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from November 3. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from November 4. It will be on all wikis from November 5 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * Administrators and stewards will be able to use a special page (Special:CreateLocalAccount) to force local account creation for a global account. This is useful when account creation is blocked for that user (by a block or a filter). [https://phabricator.wikimedia.org/T259721] * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] on most Wikipedias on November 4. This change excludes the English, Russian, and German-language Wikipedias, plus a few smaller Wikipedias with special circumstances. You can read [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|the help page]] and [[mw:Help:DiscussionTools/Why can't I reply to this comment?|the troubleshooting guide]] for more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T266303] '''Future changes''' * A discussion has been restarted about using a Unicode minus sign (− U+2212) in the output of <code><nowiki>{{formatnum}}</nowiki></code> when it is given a negative argument. [https://phabricator.wikimedia.org/T10327] * In the future [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|IP addresses of unregistered users will not be shown for everyone]]. They will get an alias instead. There will be a new user right or an opt-in function for more vandal fighters to see the IPs of unregistered users. There would be some criteria for who gets the user right or opt-in. There will also be other new tools to help handle vandalism. This is early in the process and the developers are still collecting information from the communities before they suggest solutions. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W45"/> 2 de novembro de 2020 ás 16:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20604769 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Tech News: 2020-46]] == <section begin="technews-2020-W46"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * You can see [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|reference previews]]. This shows a preview of the footnote when you hover over it. This has been a [[mw:Beta Features|beta feature]]. It will move out of beta and be enabled by default. There will be an option not to use it. The developers are looking for small or medium-sized wikis to be the first ones. You can [[m:User talk:Michael Schönitzer (WMDE)|let them know]] if your wiki is interested. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2020-November/002373.html] * From November 16 the categories will not be sorted in order for a short time. This is because the developers are upgrading to a new version of the [[:w:en:International Components for Unicode|internationalisation library]]. They will use a script to fix the existing categories. This can take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T264991][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W46"/> 9 de novembro de 2020 ás 15:50 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20634159 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Tech News: 2020-47]] == <section begin="technews-2020-W47"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Listings on category pages are sorted on each wiki for that language using a [[:w:en:International Components for Unicode|library]]. For a brief period on 16 November, changes to categories will not be sorted correctly for most languages. This is because the developers are upgrading to a new version of the library. They will then use a script to fix the existing categories. This will take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T264991][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] '''Changes later this week''' * If you merged two pages in a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Namespaces|namespace]] where pages can't redirect this used to break the merge history. This will now be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T93469] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-11-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-11-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-11-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Community Wishlist Survey]] is now open for proposals. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can post proposals from 16 to 30 November. You can vote on proposals from 8 December to 21 December. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W47"/> 16 de novembro de 2020 ás 15:37 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20669023 --> == Rosario Porto Ortega == Ola [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. O artigo [[Rosario Porto Ortega]], quedou mellor agora? --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 21 de novembro de 2020 ás 14:09 (UTC) :[[Usuario:Xoio|Xoio]], o problema do artigo non son as referencias nin nada parecido, o problema do artigo é que non debe estar na Galipedia porque non vexo que a biografía desta persoa teña méritos para estar nunha enciclopedia. O mesmo penso da maioría do resto de artigos dos seus familiares, síntoo. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 22 de novembro de 2020 ás 08:45 (UTC) :: Ola [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Esa é a túa opinión, que naturalmente respecto. Pero no é a miña (como tampouco foi a de [[Usuario:Lameiro|Lameiro]] no seu día). O [[Caso Asunta Basterra]] foi noticia de primeira páxina en numerosos ''[[Medio de comunicación de masas|media]]'' de Galicia, España e todo o mundo. Mesmo na wikipedia en inglés temos o artigo '''Death of Asunta Basterra'''. E hoxe mesmo na [[TVG]], en horario de máxima audiencia, vaise emitir hoxe unha reportaxe sobre o caso. A miña intención foi adaptar á galipedia o '''Caso Asunta Basterra''' e, de paso, facer os artigos de todas as persoas que parecen no caso, para que non quedaran ''en vermello''. E sendo a galipedia unha ''enciclopedia'', creo que todos estes artigos son precisos. Esa é a miña opinión. Un saúdo. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 24 de novembro de 2020 ás 17:20 (UTC) :::Sinto discrepar [[Usuario:Xoio|Xoio]], pero non é a miña opinión, é que esas persoas non teñen méritos para estar nunha enciclopedia, poden estar nun xornal, nunha revista, nos programas de televisión, pero non nunha enciclopedia. Que se creara o artigo do caso Asunta é unha cousa, pero que se creen artigos de todas as persoas implicadas sen máis é outra moi distinta, os artigos non están en vermello se non se lles pon unha ligazón. Os artigos teñen que ter relevancia por si mesmos e ter un interese enciclopédico, para outro tipo de cousas hai centos de outras webs en Internet, non a Galipedia. Por todo isto vou solicitar o borrado dos mesmos, cousa que xa deberían ter feito os administradores no seu día. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 24 de novembro de 2020 ás 17:26 (UTC) ::::Acatarei disciplinadamente a decisioón dos administradores. --'''[[Usuario:Xoio|Xoio]]'''<sup>''[[Conversa Usuario:Xoio|Éche o que hai]]''</sup> 24 de novembro de 2020 ás 20:21 (UTC) :::::[[Usuario:Xoio|Xoio]] non son os administradores os que revisan iso, é para que participe toda a comunidade. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 24 de novembro de 2020 ás 20:51 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Tech News: 2020-48]] == <section begin="technews-2020-W48"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Timestamps in [[Special:Log|Special:Log]] are now links. They go to Special:Log for only that entry. This is how timestamps work on for example the history page. [https://phabricator.wikimedia.org/T207562] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The Wikimedia [[wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] hosts technical projects for the Wikimedia movement. Developers need to [[wikitech:News/Cloud VPS 2020 Purge|claim projects]] they use. This is because old and unused projects are removed once a year. Unclaimed projects can be shut down from 1 December. Unclaimed projects can be deleted from 1 January. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-November/094054.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W48"/> 23 de novembro de 2020 ás 17:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20698111 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Tech News: 2020-49]] == <section begin="technews-2020-W49"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|iOS Wikipedia app]] will show readers more of the article history. They can see new updates and easier see how the article has changed over time. This is an experiment. It will first be shown only to some iOS app users as a [[:w:en:A/B testing|test]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T241253][https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/iOS/Breaking_Down_the_Wall] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[wikitech:Wiki replicas|Wiki Replicas]] can be used for [[:w:en:SQL|SQL]] queries. You can use [https://quarry.wmflabs.org/ Quarry], [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/PAWS PAWS] or other ways to do this. To make the Wiki Replicas stable there will be two changes. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work. You can also only query a database if you connect to it directly. This will happen in February 2021. If you think this affects you and you need help you can [[phab:T268498|post on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Wiki_Replicas_2020_Redesign] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W49"/> 30 de novembro de 2020 ás 17:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20728523 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Tech News: 2020-50]] == <section begin="technews-2020-W50"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now put pages on your watchlist for a limited period of time. Some wikis already had this function. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Watchlist_Expiry][https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Watchlist_expiry] '''Changes later this week''' * Information from Wikidata that is used on a wiki page can be shown in recent changes and watchlists on a Wikimedia wiki. To see this you need to turn on showing Wikidata edits in your watchlist in the preferences. Changes to the Wikidata description in the language of a Wikimedia wiki will then be shown in recent changes and watchlists. This will not show edits to languages that are not relevant to your wiki. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2020-November/014402.html][https://phabricator.wikimedia.org/T191831] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Community Wishlist Survey]] between 8 December and 21 December. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W50"/> 7 de decembro de 2020 ás 16:15 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20754641 --> == Lémure == Boas Elisardo, vin que moviches o artigo do lémure de cola anelada a lémure en base á referencia de Digalego, mais na referencia non se especifica cal é a especie nin o seu nome común. Tendo en conta que hai moitas especies de lémures, non sería mellor deixar o nome en latín, ou estou enganado? Moitas grazas e un saúdo. --[[Usuario:Breogan2008|Breogan2008]] ([[Conversa usuario:Breogan2008|conversa]]) 9 de decembro de 2020 ás 11:59 (UTC) :[[Usuario:Breogan2008|Breogan2008]], foi un erro, a referencia que quería engadir era ó DRAG que si pon a especie que é. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 9 de decembro de 2020 ás 18:00 (UTC) ::Vale xenial, grazas Elisardo. Saúdos. --[[Usuario:Breogan2008|Breogan2008]] ([[Conversa usuario:Breogan2008|conversa]]) 9 de decembro de 2020 ás 18:03 (UTC) == For info == Reference to you here: [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Chris_Atkins_%28filmmaker%29&type=revision&diff=993430108&oldid=989314112] -[[Usuario:Applefall|Applefall]] ([[Conversa usuario:Applefall|conversa]]) 10 de decembro de 2020 ás 16:11 (UTC) :Thanks for warning [[Usuario:Applefall|Applefall]], but I don't mind if it's added a better photo with free license. Cheers, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 10 de decembro de 2020 ás 16:30 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Tech News: 2020-51]] == <section begin="technews-2020-W51"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [[mw:Wikipedia for KaiOS|Wikipedia app]] for [[:w:en:KaiOS|KaiOS]] phones. It was released in India in September. It can now be downloaded in other countries too. [https://diff.wikimedia.org/2020/12/10/growing-wikipedias-reach-with-an-app-for-kaios-feature-phones/] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W51"/> 14 de decembro de 2020 ás 21:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20803489 --> == This Month in Education: November 2020 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 9 • Issue 11 • November 2020</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/November 2020|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/November 2020/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span><div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/November 2020/Celebrating 10 years of student editing in the United States and Canada|Celebrating 10 years of student editing in the United States and Canada]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Cooperation in digital education – Wikimedia Polska conference|Cooperation in digital education – Wikimedia Polska conference]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Education Team 2020 Year End Review|Education Team 2020 Year End Review]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Featured education community members of 2020|Featured education community members of 2020]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Fifteen years of implementation of the Wikipedia Education Program in Serbia|Fifteen years of implementation of the Wikipedia Education Program in Serbia]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Hablon User Group and UP Internet Freedom Network Wikipedia Edit-a-thon|Hablon User Group and UP Internet Freedom Network Wikipedia Edit-a-thon]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Online trainings on Wikipedia with high school students of Kosova|Online trainings on Wikipedia with high school students of Kosova]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Photographics and free culture training in Cameroon and Switzerland|Photographics and free culture training in Cameroon and Switzerland]] * [[outreach:Education/News/November 2020/The article about Wiki-education in the science magazine|The article about Wiki-education in the science magazine]] * [[outreach:Education/News/November 2020/The first Online EduWiki Camp in Serbia|The first Online EduWiki Camp in Serbia]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Wikimedia Mexico’s Education Program celebrates Open Access Week 2020|Wikimedia Mexico’s Education Program celebrates Open Access Week 2020]] * [[outreach:Education/News/November 2020/Wikipedia as a Tool to Educate and to Be Educated|Wikipedia as a Tool to Educate and to Be Educated]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 17 de decembro de 2020 ás 07:14 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20831200 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Tech News: 2020-52]] == <section begin="technews-2020-W52"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 11 January 2021. '''Recent changes''' * The <code><nowiki>{{citation needed}}</nowiki></code> template shows when a statement in a Wikipedia article needs a source. If you click on it when you edit with the visual editor there is a popup that explains this. Now it can also show the reason and when it was added. [https://phabricator.wikimedia.org/T270107] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week or next week. '''Future changes''' * You can [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation/Ideas|propose and discuss]] what technical improvements should be done for geographic information. This could be coordinates, maps or other related things. * Some wikis use [[mw:Writing systems/LanguageConverter|LanguageConverter]] to switch between writing systems or variants of a language. This can only be done for the entire page. There will be a <code><nowiki><langconvert></nowiki></code> tag that can convert a piece of text on a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T263082] * Oversighters and stewards can hide entries in [[Special:AbuseLog|Special:AbuseLog]]. They can soon hide multiple entries at once using checkboxes. This works like hiding normal edits. It will happen in early January. [https://phabricator.wikimedia.org/T260904] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W52"/> 21 de decembro de 2020 ás 20:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20833836 --> == Cousas importantes ou organización II == Boas, volvendo ao que falabamos no verán sobre as caixas de concellos e parroquias, dei co seguinte problema, que solucionaría varias das incidencias das caixas de información se entendín ben: presentar un só dato ( o prioritario en Wikidata) de cada campo, substituír o contido se o campo ten datos locais e incorporar as referencias. O tema é que os modelos Biografía, escritor etc. fan uso do Módulo: Wikidata, que xa non está en uso, cando menos [[:en:Module:Wikidata|na inglesa]]. Actualmente fálase del como deprecated e diríxese a información a este Módulos: [[:en:Module:WikidataIB|1]] e [[:en:Module:Wd|2]]. Poderías botarlle un ollo? E quizais, se un día tes tempo e me podes guiar sobre a implementación de módulos Lúa podíamos meterlle man? Con isto non quero dicir unha reformulación de todos modelos que toman datos de WD, só puntualmente, unha vez que o módulo funcione poder aplicar os parámetros de ranking por exemplo naqueles campos que resultan habitualmente máis conflitivos (Datas de nacemento e morte, por exemplo). Sen présa. Un saúdo.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 21 de decembro de 2020 ás 20:59 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], o primeiro que me comentas non o entendo moi ben, a función [[Modelo:Propiedade]] o que fai é amosar o valor de Wikidata só en caso de que non se indique un dato na ficha, é dicir, prevalece o valor que se poñen nas fichas por riba dos valores de wd. Para engadir as referencias e non dea erro na densidade, hai que facer como che comentara no modelo parroquia, engadir un novo campo no modelo, algo semellante a como está en [[Modelo:Parroquia/probas]]. :Sobre o módulo Wikidata hai un problema, o que estamos a usar non está baseado no módulo de enwiki, está baseado no de eswiki engadíndolle funcións de enwiki e creando varias propias da Gali que son moi necesarias en varios modelos. Non vexo doado substituír ese módulo polos que comentas xa que logo habería que modificar moitos modelos que están a usar esas funcións. Este é o problema de non ter os desenvolvementos básicos centralizados, cada wikipedia está a "inventar a roda" e así o único que facemos é perder o tempo. Ante este panorama a única solución que vexo viable é a de ir facendo remendos/engadidos no que vaia sendo necesario. :Sobre os módulos e Lúa eu non teño moitos coñecementos, o que fun facendo foron apaños no código que atopei noutras wikis para ir adaptándoo á Gali e cando hai sorte funcionan (isto é porque como cada wiki ten a súa configuración, e centos de modelos cada un programado de forma diferente, unhas cousas funcionan nun sitio e outras non, e con isto volvemos ó que comentei arriba). :O que che podo comentar se queres mirar algo máis de Lua é que lle botes un ollo a [[:en:User:RexxS/GCI|Curso de edición de módulos Lúa]], xa non me lembro moito del, pero creo que era un bo sitio para comezar a aprender como funcionan os módulos. Na miña páxina teño outro par de ligazóns á sintaxe de Lúa para buscar cousas máis en detalle. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 27 de decembro de 2020 ás 16:22 (UTC) ::Vale, entendo. Empecei revisando precisamente o modelo propiedade, pero polo que entendera, para poder engadirlle os parámetros que permitan incluír a) só as declaracións de WD con rango preferente (é dicir, só unha por ficha) b) poder recuperar as referencias que acompañan había que facer uso dos módulos que indiquei, xa que aí si aparecen as parametrizacións de rangos e mil cousas máis superinteresantes. Vale. Poreime en xaneiro, logo co cursiño, a ver como me vai. Graciñas, [[Usuario:Elisardojm]|Elisardojm]! [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 29 de decembro de 2020 ás 18:01 (UTC) == ''The Signpost'': 28 December 2020 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/News and notes|Year-end legal surprises cause concern, but Public Domain Day is imminent]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/In the media|Concealment, data journalism, a non-pig farmer, and some Bluetick Hounds]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Arbitration report|2020 election results]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Opinion|How to make your factory's safety and labor issues disappear]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Featured content|Very nearly ringing in the New Year with "Blank Space" – but we got there in time.]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Traffic report|2020 wraps up]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/News from the WMF|What Wikipedia saw during election week in the U.S., and what we’re doing next]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Recent research|Predicting the next move in Wikipedia discussions]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Essay|Subjective importance]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Op-Ed|An unforgettable year we might wish to forget]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Gallery|Angels in the architecture]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2020-12-28/Humour|'Twas the Night Before Wikimas]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 28 de decembro de 2020 ás 04:26 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Bri@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=20902189 --> == Categoría:Wikipedia:Páxinas con erros de referencia == Ola Eli. Remataches con [[Usuario:Elisardojm/George Bonsor]] e [[Usuario:Elisardojm/Castelo de Haapsalu]] ? E para ir baleirando a [[:Categoría:Wikipedia:Páxinas con erros de referencia]]. Un saúdo e a seguir. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 29 de decembro de 2020 ás 11:09 (UTC) ==Carregal== Cal é o criterio para eliminar dúas referencias válidas para o toónimo do [[río Carregal]], sen explicalo no resumo no edición nin comentalo coa persoa que incluíu as referencias nin abrir fío na páxina de conversa do artigo? Un saúdo! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|fálame aquí]]</sup> 4 de xaneiro de 2021 ás 14:37 (UTC) :Non a vexo necesaria nin correcta, non vexo que haxa que comentar nada a maiores. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 4 de xaneiro de 2021 ás 17:21 (UTC) ::Vaia; resultoume curioso que deixases unha referencia lexicográfica de hai canto menos 70 anos como o ''[[Diccionario enciclopédico gallego-castellano]]'' e retirases outra actual como o de [[Isaac Alonso Estraviz]]; e resultoume curioso que deixases dunha banda unha referencia dun afeccionado, non experto en etimoloxía, como [[Fernando Cabeza Quiles]], e doutra banda deixases unha referencia dunha hipótese non académica, pero retirases unha referencia dunha autoridade lexicográfica. Pero nada, se non hai que comentar nada a maiores, pois morra o conto :) --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|fálame aquí]]</sup> 4 de xaneiro de 2021 ás 19:47 (UTC) == Borrado de páxina == Boas. Non sei de que xeito me enguedellei, pero acabei creando a páxina "[[Usuario:Dólar de Trinidad e Tobago]]" querendo crear, claro está, a correcta "[[Dólar de Trinidad e Tobago]]". Por favor, podes borrar a primeira? Grazas. --[[Usuario:Moedagalega|Moedagalega]] ([[Conversa usuario:Moedagalega|conversa]]) 6 de xaneiro de 2021 ás 23:11 (UTC) :[[Usuario:Moedagalega|Moedagalega]], xa o fixeron, pero para outra é mellor que avises no taboleiro de administradores porque eu xa non teño eses permisos. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 7 de xaneiro de 2021 ás 19:02 (UTC) ::De acordo. Grazas.--[[Usuario:Moedagalega|Moedagalega]] ([[Conversa usuario:Moedagalega|conversa]]) 7 de xaneiro de 2021 ás 19:04 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Tech News: 2021-02]] == <section begin="technews-2021-W02"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can choose to be reminded when you have not added an edit summary. This can be done in your preferences. This could conflict with the [[:w:en:CAPTCHA|CAPTCHA]]. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T12729] * You can link to specific log entries. You can get these links for example by clicking the timestamps in the log. Until now, such links to private log entries showed no entry even if you had permission to view private log entries. The links now show the entry. [https://phabricator.wikimedia.org/T269761] * Admins can use the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filter tool]] to automatically prevent bad edits. Three changes happened last week: ** The filter editing interface now shows syntax errors while you type. This is similar to JavaScript pages. It also shows a warning for regular expressions that match the empty string. New warnings will be added later. [https://phabricator.wikimedia.org/T187686] ** [[m:Special:MyLanguage/Meta:Oversighters|Oversighters]] can now hide multiple filter log entries at once using checkboxes on [[Special:AbuseLog]]. This is how the usual revision deletion works. [https://phabricator.wikimedia.org/T260904] ** When a filter matches too many actions after it has been changed it is "throttled". The most powerful actions are disabled. This is to avoid many editors getting blocked when an administrator made a mistake. The administrator will now get a notification about this "throttle". * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new tool to [https://skins.wmflabs.org/?#/add build new skins]. You can also [https://skins.wmflabs.org/?#/ see] existing [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Skins|skins]]. You can [[mw:User talk:Jdlrobson|give feedback]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-December/094130.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Bots using the API no longer watch pages automatically based on account preferences. Setting the <code>watchlist</code> to <code>watch</code> will still work. This is to reduce the size of the watchlist data in the database. [https://phabricator.wikimedia.org/T258108] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto|Scribunto's]] [[:mw:Extension:Scribunto/Lua reference manual#File metadata|file metadata]] now includes length. [https://phabricator.wikimedia.org/T209679] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:w:en:CSS|CSS]] and [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] code pages now have link anchors to [https://patchdemo.wmflabs.org/wikis/40e4795d4448b55a6d8c46ff414bcf78/w/index.php/MediaWiki:En.js#L-125 line numbers]. You can use wikilinks like [[:w:en:MediaWiki:Common.js#L-50]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T29531] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] There was a [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.25|new version]] of MediaWiki last week. You can read [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.25/Changelog|a detailed log]] of all 763 changes. Most of them are very small and will not affect you. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W02"/> 11 de xaneiro de 2021 ás 15:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20950047 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Tech News: 2021-03]] == <section begin="technews-2021-W03"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Growth|Growth team]] plans to add features to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Newcomer tasks/Experiment analysis, November 2020|get more visitors to edit]] to more Wikipedias. You can help [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=ext-growthexperiments&language=&filter=&action=translate translating the interface]. * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210126T07 {{#time:j xg|2021-01-26|en}} at 07:00 (UTC)]. [https://phabricator.wikimedia.org/T271791] * [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]] posts could be automatically timestamped in the future. This is because MassMessage senders can now send pages using MassMessage. Pages are more difficult to sign. If there are times when a MassMessage post should not be timestamped you can [[phab:T270435|let the developers know]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W03"/> 18 de xaneiro de 2021 ás 16:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20974628 --> == This Month in Education: January 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 1 • January 2021</span> ----<span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/January 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/January 2021/Headlines|Headlines]] • [[metawiki:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ----<span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span><div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/January 2021/Featured education community member of January 2021|Featured education community member of January 2021]] * [[outreach:Education/News/January 2021/Open Education Global 2020 Conference|Open Education Global 2020 Conference]] * [[outreach:Education/News/January 2021/Reading Wikipedia in Bolivia|Reading Wikipedia in Bolivia]] * [[outreach:Education/News/January 2021/The impact of war on young Wikimedians in Stepanakert|The impact of war on young Wikimedians in Stepanakert]] * [[outreach:Education/News/January 2021/The Possibility of Open-Access Learning Portals in the Philippines|The Possibility of Open-Access Learning Portals in the Philippines]] * [[outreach:Education/News/January 2021/Training Resources about Author’s Rights published by Wiki in Africa|Training Resources about Author’s Rights published by Wiki in Africa]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 23 de xaneiro de 2021 ás 17:25 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=20974633 --> == This Month in Education: January 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 1 • January 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/January 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/January 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span><div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/January 2021/Featured education community member of January 2021|Featured education community member of January 2021]] * [[outreach:Education/News/January 2021/Open Education Global 2020 Conference|Open Education Global 2020 Conference]] * [[outreach:Education/News/January 2021/Reading Wikipedia in Bolivia|Reading Wikipedia in Bolivia]] * [[outreach:Education/News/January 2021/The impact of war on young Wikimedians in Stepanakert|The impact of war on young Wikimedians in Stepanakert]] * [[outreach:Education/News/January 2021/The Possibility of Open-Access Learning Portals in the Philippines|The Possibility of Open-Access Learning Portals in the Philippines]] * [[outreach:Education/News/January 2021/Training Resources about Author’s Rights published by Wiki in Africa|Training Resources about Author’s Rights published by Wiki in Africa]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 24 de xaneiro de 2021 ás 15:35 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=21000945 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Tech News: 2021-04]] == <section begin="technews-2021-W04"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Translations]] are available. '''Problems''' * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210126T07 {{#time:j xg|2021-01-26|en}} at 07:00 (UTC)]. You will not be able to read or edit [[:wikitech:Main Page|Wikitech]] for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210128T09 {{#time:j xg|2021-01-28|en}} at 09:00 (UTC)]. [https://phabricator.wikimedia.org/T271791][https://phabricator.wikimedia.org/T272388] '''Changes later this week''' * [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|Bracket matching]] will be added to the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] syntax highlighter on the first wikis. The first wikis are German and Catalan Wikipedia and maybe other Wikimedia wikis. This will happen on 27 January. [https://phabricator.wikimedia.org/T270238] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W04"/> 25 de xaneiro de 2021 ás 18:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21007423 --> == Castro da Gulpilleira == A ver, substitúes a referencia por un {{tl|cómpre referencia}} e nin te molestas en dar explicación ningunha… Que debo interpretar con iso? Porque se foses un usuario anónimo a túa edición sería desfeita ó momento. Que parece mentira… Entendo que entraches no mapa e que viches unha chea de cores sen sentido e non te enteraches de nada. Moi ben, pasoume o mesmo. Mais podías preguntar de onde tiro a información. Porque se se fai clic no castro (ou no que sexa) amósache os datos. Así que repón a referencia, fai o favor. [[Usuario:One2|One2]] ([[Conversa usuario:One2|conversa]]) 26 de xaneiro de 2021 ás 19:20 (UTC) :[[Usuario:One2|One2]], pois non, non foi así, accedín á ligazón e atopei o sitio ó lado do lugar da Gulpilleira, iso si, despois de dar bastantes voltas, pero o problema é que na información que se amosa na ficha non se indica nin o nome nin o tipo de sitio arqueolóxico, polo que non se pode verificar se é un castro ou unha mámoa ou o que... Ah, e non tes que interpretar nada pola falta de resumo de edición, hai tempo que non poño ningún. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 26 de xaneiro de 2021 ás 19:32 (UTC) ::Pois efectivamente está ó lado (entre o lugar e o río Deo), mais tiveches que mirar noutro sitio porque pon claramente: NOME Castro de A Gulpilleira. Póñoche a ligazón directa ó lugar: [http://mapas.xunta.gal/visores/aproveitamentos/?extent=577236.5822314506,4778664.136223975,581249.526229863,4780718.381366019] [[Usuario:One2|One2]] ([[Conversa usuario:One2|conversa]]) 26 de xaneiro de 2021 ás 19:48 (UTC) :::Non [[Usuario:One2|One2]], non mirei noutro sitio, era ese mesmo pero a ficha non aparecía como aparece agora, só se vían as coordenadas o código da Xunta e outros datos que non dicían gran cousa. A ligazón que pos agora tampouco é a mesma que había na listaxe... Con esta nova ligazón si se pode verificar perfectamente a información, nun momento achégoa á listaxe. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 26 de xaneiro de 2021 ás 19:57 (UTC) ::::Pois a saber o que pasou. A ligazón é a mesma mais coas coordenadas (que fai que sexa bastante máis cómodo de comprobar, iso si). Saúdos. [[Usuario:One2|One2]] ([[Conversa usuario:One2|conversa]]) 26 de xaneiro de 2021 ás 20:10 (UTC) == Modelo montaña == Ola [[usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Graciñas por a revisión do [[Modelo:Infobox Montaña|Modelo Montaña]] e o axuste do parámetro *Aislamiento por o correcto Illamento. Xa o cambiei nos artigos que a utilizaban. Estou enriquecendo os parámetros diste Modelo collendo como exemplo os modelos equivalentes en outras wikipedias mais evolucionadas no aspecto topográfico (como a inglesa). Un cordial saúdo. [[Usuario:PepTheVoyager|PepTheVoyager]] ([[Conversa usuario:PepTheVoyager|conversa]]) 31 de xaneiro de 2021 ás 00:36 (UTC)<sup>''[[Conversa Usuario:PepTheVoyager|Modelo montaña]]''</sup> :[[Usuario:PepTheVoyager|PepTheVoyager]], moi ben, a wiki en inglés xeralmente é un bo modelo a seguir. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 31 de xaneiro de 2021 ás 17:43 (UTC) == ''The Signpost'': 31 January 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/News and notes|1,000,000,000 edits, board elections, virtual Wikimania 2021]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Special report|Wiki reporting on the insurrection]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/In focus|From Anarchy to Wikiality, Glaring Bias to Good Cop: Press Coverage of Wikipedia's First Two Decades]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Opinion|Wikipedia's war against scientific disinformation]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/In the media|The world's press says "Happy Birthday!" with a few twists]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Technology report|The people who built Wikipedia, technically]] * Videos and podcasts: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Videos and podcasts|Celebrating 20 years]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/News from the WMF|Wikipedia celebrates 20 years of free, trusted information for the world]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Recent research|Students still have a better opinion of Wikipedia than teachers]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Humour|Dr. Seuss's Guide to Wikipedia]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Featured content|New Year, same Featured Content report!]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Traffic report|The most viewed articles of 2020]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-01-31/Obituary|Flyer22 Frozen]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 31 de xaneiro de 2021 ás 20:12 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Eddie891@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=21022363 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Tech News: 2021-05]] == <section begin="technews-2021-W05"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Translations]] are available. '''Problems''' * [[:w:en:IPv6|IPv6 addresses]] were written in lowercase letters in diffs. This caused dead links since [[Special:Contributions|Special:Contributions]] only accepted uppercase letters for the IPs. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T272225] '''Changes later this week''' * You can soon use Wikidata to link to pages on the multilingual Wikisource. [https://phabricator.wikimedia.org/T138332] * Often editors use a "non-breaking space" to make a gap between two items when reading but still show them together. This can be used to avoid a line break. You will now be able to add new ones via the special character tool in the 2010, 2017, and visual editors. The character will be shown in the visual editor as a space with a grey background. [https://phabricator.wikimedia.org/T70429][https://phabricator.wikimedia.org/T96666] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=| Advanced item]] Wikis use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filters]] to stop bad edits being made. Filter maintainers can now use syntax like <code>1.2.3.4 - 1.2.3.55</code> as well as the <code>1.2.3.4/27</code> syntax for IP ranges. [https://phabricator.wikimedia.org/T218074] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.29|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[mw:Skin:Minerva Neue|Minerva]] is the skin Wikimedia wikis use for mobile traffic. When a page is protected and you can't edit it you can normally read the source wikicode. This doesn't work on Minerva on mobile devices. This is being fixed. Some text might overlap. This is because your community needs to update [[MediaWiki:Protectedpagetext|MediaWiki:Protectedpagetext]] to work on mobile. You can [[phab:T208827|read more]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Recommendations_for_mobile_friendly_articles_on_Wikimedia_wikis#Inline_styles_should_not_use_properties_that_impact_sizing_and_positioning][https://www.mediawiki.org/wiki/Recommendations_for_mobile_friendly_articles_on_Wikimedia_wikis#Avoid_tables_for_anything_except_data] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] and [[:wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] will change the IP address they use to contact the wikis. The new IP address will be <code>185.15.56.1</code>. This will happen on February 8. You can [[:wikitech:News/CloudVPS NAT wikis|read more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W05"/> 1 de febreiro de 2021 ás 22:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21033195 --> == Artigos sobre música == Boas Elisardojm! Vin que estás a crear numerosos artigos sobre música! Moitas grazas!! Se podes e te lembras podes engadir a barra de portal para ligar os artigos aos portais relacionados? Moitas grazas de novo, e se necesitas axuda non dubides en escribirme!! Saúdos!! [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 5 de febreiro de 2021 ás 20:08 (UTC) :Si [[Usuario:Piquito|Piquito]], estou traducindo os artigos da lista da Encarta, de casualidade comezan polo tema de música, a ver o que aguanto. Sobre o tema dos portais prefiro non engadirlos porque persoalmente non me parecen axeitados, prefiro as categorías. Tómoche a palabra sobre as revisións por se hai algún artigo que vexa un pouco raro. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 6 de febreiro de 2021 ás 00:05 (UTC) ::[[user:Piquito|Piquito]], cando teñas un momento, podes botarlle un ollo ó artigo [https://es.wikipedia.org/wiki/Forma_musical forma musical] de eswiki? Comecei a traducilo pero soábame moito a "trapallada case-filosófica" e como non ten referencias non estou seguro de que o contido sexa axeitado. Se o ves ben, doulle para adiante, pero se cres que os contidos/estrutura son mellores na wiki en portugués, italiano ou francés podo traducilo desas... Non hai présa, mentres non traduzo ese poreime con outros. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 9 de febreiro de 2021 ás 18:42 (UTC) :::OK Elisardojm, a ver se esta semana teño un anaco para velo. Eu persoalmente non traduciría os artigos de música da Wikipedia en castelán, eu os que teño traducido encontreime con erros de tradución e mesmo de contido (incluídos artigos de calidade), de feito ás veces cando traduzo un artigo que é de calidade en inglés e castelán traduzo do inglés e teño a man o artigo en castelán por se nalgún momento estou espeso e me atasco cunha tradución, e cando comparo os artigos hai cousas en castelán mal traducidas do inglés e mesmo indicacións incorrectas. Revisarei logo o artigo que me dis (se non o fago esta semana lémbramo a próxima por se se me pasa) e se hai que engadir referencias xa tentarei engadilas cando teña bibliografía comigo. Un saúdo! [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 9 de febreiro de 2021 ás 20:36 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Tech News: 2021-06]] == <section begin="technews-2021-W06"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android now has watchlists and talk pages in the app. [https://play.google.com/store/apps/details?id=org.wikipedia] '''Changes later this week''' * You can see edits to chosen pages on [[Special:Watchlist|Special:Watchlist]]. You can add pages to your watchlist on every wiki you like. The [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:GlobalWatchlist|GlobalWatchlist]] extension will come to Meta on 11 February. There you can see entries on watched pages on different wikis on the same page. The new watchlist will be found on [[m:Special:GlobalWatchlist|Special:GlobalWatchlist]] on Meta. You can choose which wikis to watch and other preferences on [[m:Special:GlobalWatchlistSettings|Special:GlobalWatchlistSettings]] on Meta. You can watch up to five wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T260862] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * When admins [[mw:Special:MyLanguage/Help:Protecting and unprotecting pages|protect]] pages the form will use the [[mw:UX standardization|OOUI look]]. [[Special:Import|Special:Import]] will also get the new look. This will make them easier to use on mobile phones. [https://phabricator.wikimedia.org/T235424][https://phabricator.wikimedia.org/T108792] * Some services will not work for a short period of time from 07:00 UTC on 17 February. There might be problems with new [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|short links]], new translations, new notifications, adding new items to your [[mw:Reading/Reading Lists|reading lists]] or recording [[:w:en:Email#Tracking of sent mail|email bounces]]. This is because of database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T273758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[m:Tech/News/2021/05|Last week]] Tech News reported that the IP address [[:wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] and [[:wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] use to contact the wikis will change on 8 February. This is delayed. It will happen later instead. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/CloudVPS_NAT_wikis] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W06"/> 8 de febreiro de 2021 ás 17:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21082948 --> == consulta arquivo == Ola! hai moitas cousas pendentes de arquivar do 2020 (votacións, taberna...) e non sei moi ben como é o procedemento. Cando teñas un momentiño poderías indicarme como facelo? Non semella que chegue con mover. Graciñas!.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 12 de febreiro de 2021 ás 16:14 (UTC) :[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], non hai "procedementos" establecidos na Gali(que esperabas! ;), mira por exemplo este [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:A_Taberna_(novas)/Arquivo_21&action=history arquivo da taberna], non ten nada no historial, pero como nas conversas todos os comentarios deben estar asinados, con iso xa se sabe quen dixo que e cando... A única norma, non escrita, é que os fíos que teñan respostas "recentes" déixanse na páxina. As votacións para artigos de calidade e bo xa se van pechando cando remata o prazo, non teñen problema. As votacións de borrado están algo máis ordenadas pero tampouco se explica en ningures como facer, hai que mergullarse nas outras páxinas e facelo igual. Temos esta lista [[Wikipedia:Votacións para borrar/Arquivo]], aí vanse poñendo os modelos de "Wikipedia:Votacións para borrar" e como cada "modelo" de votación de borrado é unha páxina xa ten o seu historial e todo, con ese sistema non se perde nada. O que hai que facer, iso si, é poñerlles os modelos de cabeceira "Wikipedia/Votación" e <nowiki>"{{Pé}}"</nowiki>. Se non o ves claro dime o que queres pechar e fágoche un exemplo. Eu tampouco me lembro moito de como se fai todo isto, como non está explicado en ningures (ou eu non me lembro de telo visto), pois hai que mirar o que está feito e probar a facelo de forma semellante. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 12 de febreiro de 2021 ás 19:52 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Tech News: 2021-07]] == <section begin="technews-2021-W07"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Translations]] are available. '''Problems''' * There were problems with recent versions of MediaWiki. Because the updates caused problems the developers rolled back to an earlier version. Some updates and new functions will come later than planned. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2021-February/094255.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2021-February/094271.html] * Some services will not work for a short period of time from 07:00 UTC on 17 February. There might be problems with new [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|short links]], new translations, new notifications, adding new items to your [[mw:Reading/Reading Lists|reading lists]] or recording [[:w:en:Email#Tracking of sent mail|email bounces]]. This is because of database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T273758] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.31|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W07"/> 15 de febreiro de 2021 ás 17:56 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21105437 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Tech News: 2021-08]] == <div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The visual editor will now use [[:c:Commons:Structured data/Media search|MediaSearch]] to find images. You can search for images on Commons in the visual editor when you are looking for illustrations. This is to help editors find better images. [https://phabricator.wikimedia.org/T259896] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighter]] now works with more languages: [[:w:en:Futhark (programming language)|Futhark]], [[:w:en:Graphviz|Graphviz]]/[[:w:en:DOT (graph description language)|DOT]], CDDL and AMDGPU. [https://phabricator.wikimedia.org/T274741] '''Problems''' * Editing a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:EasyTimeline|timeline]] might have removed all text from it. This was because of a bug and has been fixed. You might need to edit the timeline again for it to show properly. [https://phabricator.wikimedia.org/T274822] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.32|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a [[:m:Wikimedia Rust developers user group|user group]] for developers and users interested in working on Wikimedia wikis with the [[:w:en:Rust (programming language)|Rust programming language]]. You can join or tell others who want to make your wiki better in the future. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> ---- 23 de febreiro de 2021 ás 00:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21134058 --> == This Month in Education: February 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 2 • February 2021</span> ----<span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/February 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/February 2021/Headlines|Headlines]] • [[metawiki:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ----<span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span><div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/February 2021/Education news bytes|Wikimedia Education news bytes]] * [[outreach:Education/News/February 2021/Featured education community member of February 2021|Featured education community member of February 2021]] * [[outreach:Education/News/February 2021/Karvachar Wikiclub continues its activities online|Karvachar Wikiclub continues its activities online]] * [[outreach:Education/News/February 2021/Over 4,000 references added|Over 4,000 more references added! 1Lib1Ref campaign in Poland]] * [[outreach:Education/News/February 2021/Philippines Climate Change Translate-a-thon|Philippines Climate Change Translate-a-thon]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 24 de febreiro de 2021 ás 07:33 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=21035028 --> == diferencia / diferenza no Corribot == Ola. Un aviso: "diferenza" é a forma corecta do nome, pero "diferencia" é correcto se é do verbo diferenciar. O corribot está corrixindo diferencia (verbo).--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 24 de febreiro de 2021 ás 18:40 (UTC) :[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]], si, xa sei que é así, pero ás veces pásaseme algún cambio, tentarei ter máis coidado con iso, grazas polo aviso. En que artigos o atopaches? Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 24 de febreiro de 2021 ás 22:32 (UTC) ::Atopeino no artigo [[Clitelados]], pero xa está amañado.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 26 de febreiro de 2021 ás 18:36 (UTC) :::Vale, grazas [[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]], teño que fixarme mellor. Todas as edicións deste tipo que fai o programa son revisadas unha a unha por min, non fai ningunha edición el só, así que non é problema do bot, é problema meu...! Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 26 de febreiro de 2021 ás 19:46 (UTC) == ''The Signpost'': 28 February 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/News and notes|Maher stepping down]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/Disinformation report|A "billionaire battle" on Wikipedia: Sex, lies, and video]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/Opinion|The call for feedback on community seats is a distraction]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/In the media|Corporate influence at OSM, Fox watching the hen house]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/News from the WMF|Who tells your story on Wikipedia]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/Recent research|Take an AI-generated flashcard quiz about Wikipedia; Wikipedia's anti-feudalism]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/Featured content|A Love of Knowledge, for Valentine's Day]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/Traffic report|Does it almost feel like you've been here before?]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-02-28/Gallery|What is Black history and culture?]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 28 de febreiro de 2021 ás 21:32 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Eddie891@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=21140159 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Tech News: 2021-09]] == <div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikis using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|Growth team tools]] can now show the name of a newcomer's mentor anywhere [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Mentorship/Integrating_mentorship|through a magic word]]. This can be used for welcome messages or userboxes. * A new version of the [[c:Special:MyLanguage/Commons:VideoCutTool|VideoCutTool]] is now available. It enables cropping, trimming, audio disabling, and rotating video content. It is being created as part of the developer outreach programs. '''Problems''' * There was a problem with the [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Job queue|job queue]]. This meant some functions did not save changes and mass messages were delayed. This did not affect wiki edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T275437] * Some editors may not be logged in to their accounts automatically in the latest versions of Firefox and Safari. [https://phabricator.wikimedia.org/T226797] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.33|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> ---- 1 de marzo de 2021 ás 19:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21161722 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Tech News: 2021-10]] == <section begin="technews-2021-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation|Section translation]] now works on Bengali Wikipedia. It helps mobile editors translate sections of articles. It will come to more wikis later. The first focus is active wikis with a smaller number of articles. You can [https://sx.wmflabs.org/index.php/Main_Page test it] and [[mw:Talk:Content translation/Section translation|leave feedback]]. * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|Flagged revisions]] now give admins the review right. [https://phabricator.wikimedia.org/T275293] * When someone links to a Wikipedia article on Twitter this will now show a preview of the article. [https://phabricator.wikimedia.org/T276185] '''Problems''' * Many graphs have [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] errors. Graph editors can check their graphs in their browser's developer console after editing. [https://phabricator.wikimedia.org/T275833] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Talk pages project/New discussion|New Discussion]] tool will soon be a new [[mw:Special:MyLanguage/Extension:DiscussionTools|discussion tools]] beta feature for on most Wikipedias. The goal is to make it easier to start new discussions. [https://phabricator.wikimedia.org/T275257] '''Future changes''' * There will be a number of changes to make it easier to work with templates. Some will come to the first wikis in March. Other changes will come to the first wikis in June. This is both for those who use templates and those who create or maintain them. You can [[:m:WMDE Technical Wishes/Templates|read more]]. * [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|Reference Previews]] will become a default feature on some wikis on 17 March. They will share a setting with [[mw:Page Previews|Page Previews]]. If you prefer the Reference Tooltips or Navigation-Popups gadget you can keep using them. If so Reference Previews won't be shown. [https://phabricator.wikimedia.org/T271206][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews] * New JavaScript-based functions will not work in [[:w:en:Internet Explorer 11|Internet Explorer 11]]. This is because Internet Explorer is an old browser that doesn't work with how JavaScript is written today. Everything that works in Internet Explorer 11 today will continue working in Internet Explorer for now. You can [[mw:Compatibility/IE11|read more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W10"/> 8 de marzo de 2021 ás 17:51 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21175593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Tech News: 2021-11]] == <section begin="technews-2021-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikis that are part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|desktop improvements]] project can now use a new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Search|search function]]. The desktop improvements and the new search will come to more wikis later. You can also [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements#Deployment plan and timeline|test it early]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Editors who put up banners or change site-wide [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] code should use the [https://grafana.wikimedia.org/d/000000566/overview?viewPanel=16&orgId=1 client error graph] to see that their changes has not caused problems. You can [https://diff.wikimedia.org/2021/03/08/sailing-steady%e2%80%8a-%e2%80%8ahow-you-can-help-keep-wikimedia-sites-error-free read more]. [https://phabricator.wikimedia.org/T276296] '''Problems''' * Due to [[phab:T276968|database issues]] the [https://meta.wikimedia.beta.wmflabs.org Wikimedia Beta Cluster] was read-only for over a day. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can add a [[:w:en:Newline|newline]] or [[:w:en:Carriage return|carriage return]] character to a custom signature if you use a template. There is a proposal to not allow them in the future. This is because they can cause formatting problems. [https://www.mediawiki.org/wiki/New_requirements_for_user_signatures#Additional_proposal_(2021)][https://phabricator.wikimedia.org/T272322] * You will be able to read but not edit [[phab:T276899|12 wikis]] for a short period of time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210323T06 {{#time:j xg|2021-03-23|en}} at 06:00 (UTC)]. This could take 30 minutes but will probably be much faster. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can use [https://quarry.wmflabs.org/ Quarry] for [[:w:en:SQL|SQL]] queries to the [[wikitech:Wiki replicas|Wiki Replicas]]. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work from 23 March. There will be a new field to specify the database to connect to. If you think this affects you and you need help you can [[phab:T268498|post on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/PAWS PAWS] and other ways to do [[:w:en:SQL|SQL]] queries to the Wiki Replicas will be affected later. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Wiki_Replicas_2020_Redesign] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W11"/> 15 de marzo de 2021 ás 23:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21226057 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Tech News: 2021-12]] == <section begin="technews-2021-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [[mw:Wikipedia for KaiOS|Wikipedia app]] for [[:w:en:KaiOS|KaiOS]] phones. They don't have a touch screen so readers navigate with the phone keys. There is now a [https://wikimedia.github.io/wikipedia-kaios/sim.html simulator] so you can see what it looks like. * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|reply tool]] and [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|new discussion tool]] are now available as the "{{int:discussiontools-preference-label}}" [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] in almost all wikis except German Wikipedia. '''Problems''' * You will be able to read but not edit [[phab:T276899|twelve wikis]] for a short period of time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210323T06 {{#time:j xg|2021-03-23|{{PAGELANGUAGE}}}} at 06:00 (UTC)]. This can also affect password changes, logging in to new wikis, global renames and changing or confirming emails. This could take 30 minutes but will probably be much faster. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.36|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * [[:w:en:Syntax highlighting|Syntax highlighting]] colours will change to be easier to read. This will soon come to the [[phab:T276346|first wikis]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting] '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|Flagged revisions]] will no longer have multiple tags like "tone" or "depth". It will also only have one tier. This was changed because very few wikis used these features and they make the tool difficult to maintain. [https://phabricator.wikimedia.org/T185664][https://phabricator.wikimedia.org/T277883] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets and user scripts can access variables about the current page in JavaScript. In 2015 this was moved from <code dir=ltr>wg*</code> to <code dir=ltr>mw.config</code>. <code dir=ltr>wg*</code> will soon no longer work. [https://phabricator.wikimedia.org/T72470] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W12"/> 22 de marzo de 2021 ás 16:53 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21244806 --> == This Month in Education: March 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 3 • March 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/March 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/March 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/March 2021/A Wikipedia Webinar for Indonesian Women Teachers|A Wikipedia Webinar for Indonesian Women Teachers]] * [[outreach:Education/News/March 2021/Educational program of GLAM Macedonia|Educational program of GLAM Macedonia]] * [[outreach:Education/News/March 2021/Filling Gaps - the Conference about Education in Poland|Filling the Gaps & Open Education Week]] * [[outreach:Education/News/March 2021/Featured education community member of March 2021|Meet this month's featured Wikimedia & Education community member: Bara'a Zama'reh]] * [[outreach:Education/News/March 2021/Using Wikipedia and Bridging the Gender Gap: In-Service training for Teachers in Philippines|Using Wikipedia and Bridging the Gender Gap: In-Service training for Teachers in Philippines]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 26 de marzo de 2021 ás 11:46 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=21247888 --> == ''The Signpost'': 28 March 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/News and notes|A future with a for-profit subsidiary?]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/Gallery|Wiki Loves Monuments]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/In the media|Wikimedia LLC and disinformation in Japan]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/News from the WMF|Project Rewrite: Tell the missing stories of women on Wikipedia and beyond]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/Recent research|10%-30% of Wikipedia’s contributors have subject-matter expertise]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/From the archives|Google isn't responsible for Wikipedia's mistakes]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/Essay|Wikipedia:The Free Encyclopedia]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/Obituary|Yoninah]] * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/From the editor|What else can we say?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/Arbitration report|Open letter to the Board of Trustees]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-03-28/Traffic report|Wanda, Meghan, Liz, Phil and Zack]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 28 de marzo de 2021 ás 20:47 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:DannyS712@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=21267130 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Tech News: 2021-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Some very old [[:w:en:Web browser|web browsers]] [[:mw:Special:MyLanguage/Compatibility|don’t work]] well with the Wikimedia wikis. Some old code for browsers that used to be supported is being removed. This could cause issues in those browsers. [https://phabricator.wikimedia.org/T277803] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:m:IRC/Channels#Raw_feeds|IRC recent changes feeds]] have been moved to a new server. Make sure all tools automatically reconnect to <code>irc.wikimedia.org</code> and not to the name of any specific server. Users should also consider switching to the more modern [[:wikitech:Event Platform/EventStreams|EventStreams]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T224579] '''Problems''' * When you move a page that many editors have on their watchlist the history can be split. It might also not be possible to move it again for a while. This is because of a [[:w:en:Job queue|job queue]] problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T278350] * Some translatable pages on Meta could not be edited. This was because of a bug in the translation tool. The new MediaWiki version was delayed because of problems like this. [https://phabricator.wikimedia.org/T278429][https://phabricator.wikimedia.org/T274940] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.37|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 29 de marzo de 2021 ás 17:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21267131 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Tech News: 2021-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Editors can collapse part of an article so you have to click on it to see it. When you click a link to a section inside collapsed content it will now expand to show the section. The browser will scroll down to the section. Previously such links didn't work unless you manually expanded the content first. [https://phabricator.wikimedia.org/T276741] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Citoid|citoid]] [[:w:en:API|API]] will use for example <code>2010-12-XX</code> instead of <code>2010-12</code> for dates with a month but no days. This is because <code>2010-12</code> could be confused with <code>2010-2012</code> instead of <code>December 2010</code>. This is called level 1 instead of level 0 in the [https://www.loc.gov/standards/datetime/ Extended Date/Time Format]. [https://phabricator.wikimedia.org/T132308] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.38|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-04-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-04-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:wikitech:PAWS|PAWS]] can now connect to the new [[:wikitech:Wiki Replicas|Wiki Replicas]]. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work from 28 April. There is [[:wikitech:News/Wiki Replicas 2020 Redesign#How should I connect to databases in PAWS?|a new way to connect]] to the databases. Until 28 April both ways to connect to the databases will work. If you think this affects you and you need help you can post [[phab:T268498|on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 5 de abril de 2021 ás 19:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21287348 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Tech News: 2021-16]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Email to the Wikimedia wikis are handled by groups of Wikimedia editors. These volunteer response teams now use [https://github.com/znuny/Znuny Znuny] instead of [[m:Special:MyLanguage/OTRS|OTRS]]. The functions and interface remain the same. The volunteer administrators will give more details about the next steps soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T279303][https://phabricator.wikimedia.org/T275294] * If you use [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighting]], you can see line numbers in the 2010 and 2017 wikitext editors when editing templates. This is to make it easier to see line breaks or talk about specific lines. Line numbers will soon come to all namespaces. [https://phabricator.wikimedia.org/T267911][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Line_Numbering][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/Line_Numbering] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Because of a technical change there could be problems with gadgets and scripts that have an edit summary area that looks [https://phab.wmfusercontent.org/file/data/llvdqqnb5zpsfzylbqcg/PHID-FILE-25vs4qowibmtysl7cbml/Screen_Shot_2021-04-06_at_2.34.04_PM.png similar to this one]. If they look strange they should use <code>mw.loader.using('mediawiki.action.edit.styles')</code> to go back to how they looked before. [https://phabricator.wikimedia.org/T278898] * The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.1|latest version]] of MediaWiki came to the Wikimedia wikis last week. There was no Tech News issue last week. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in two weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 19 de abril de 2021 ás 16:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21356080 --> == Intromisión == Perdoa Elisardo. Andaba ás présas e metinme no teu artigo [[Usuario:Elisardojm/Transición xusta]], e lle engadín ISBN e algunha cousiña máis. Sínto moito a intromisión. Un saúdo. [[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 22 de abril de 2021 ás 10:36 (UTC) :[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]], grazas polo aviso, recargo o artigo antes de seguir editando e listo :) Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 22 de abril de 2021 ás 11:49 (UTC) == ''The Signpost'': 25 April 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/From the editor|A change is gonna come]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/Disinformation report|The Trump Organization's paid editors]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/In the media|Fernando, governance, and rugby]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/Opinion|The (Universal) Code of Conduct]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/Op-Ed|A Little Fun Goes A Long Way]] * Changing the world: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/Changing the world|The reach of protest images on Wikipedia]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/Recent research|Quality of aquatic and anatomical articles]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/Traffic report|The verdict is guilty, guilty, guilty]] * News from Wiki Education: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-04-25/News from Wiki Education|Encouraging professional physicists to engage in outreach on Wikipedia]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 25 de abril de 2021 ás 22:34 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:DannyS712@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=21300638 --> == This Month in Education: April 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 4 • April 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/April 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/April 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issuse</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/April 2021/Collaboration with Brusov State University|Collaboration with Brusov State University]] * [[outreach:Education/News/April 2021/Editing contest "Meet Russia"|Editing contest "Meet Russia"]] * [[outreach:Education/News/April 2021/Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences|Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences (Centro Universitario de Ciencias Económico Administrativas (CUCEA)) of the University of Guadalajara]] * [[outreach:Education/News/April 2021/Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC|Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC]] * [[outreach:Education/News/April 2021/Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program|Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 25 de abril de 2021 ás 22:48 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=21372399 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Tech News: 2021-17]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Templates have parameters that can have specific values. It is possible to suggest values for editors with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TemplateData|TemplateData]]. You can soon see them as a drop-down list in the visual editor. This is to help template users find the right values faster. [https://phabricator.wikimedia.org/T273857][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-04-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-04-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 26 de abril de 2021 ás 21:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21391118 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Tech News: 2021-18]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[w:en:Wikipedia:Twinkle|Twinkle]] é um gadget na Wikipédia inglesa. Pode ajudar na manutenção e patrulhamento. Pode [[m:Grants:Project/Rapid/SD0001/Twinkle localisation/Report|agora ser usado em outros wikis]]. Você pode obter Twinkle no seu wiki usando o repositório gitHub [https://github.com/wikimedia-gadgets/twinkle-starter twintle-starter]. '''Problemas''' * A [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation tool]] não funcionou para muitos artigos durante algum tempo. Isto foi por causa de um ''bug''. [https://phabricator.wikimedia.org/T281346] * Algumas coisas não funcionarão por um minuto no dia 5 de maio. Isto vai acontecer [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210505T0600 por volta das 06:00 UTC]. Isto afetará a ferramenta de tradução de conteúdos e as notificações, entre outras coisas. Isto é por causa de um upgrade para evitar acidentes. [https://phabricator.wikimedia.org/T281212] '''Alterações no final desta semana''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference Previews|Pré-visualizações de referência]] tornar-se-á uma funcionalidade predefinição em vários wikis no dia 5 de maio. Isto é mais tarde do que o planeado devido a algumas mudanças. Pode usá-lo sem usar [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|pré-visualizações de páginas]] se quiser. O plano anterior era ter a preferência de usar ambos ou nenhum. [https://phabricator.wikimedia.org/T271206][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.4| nova versão]] do MediaWiki estará em testes wikis e MediaWiki.org de {{#time:j xg|2021-05-04|pt}}. Será em wikis não-Wikipedia e alguns Wikipedias de {{#time:j xg|2021-05-05|pt}}. Será em todos os wikis de {{#time:j xg|2021-05-06|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As [[:w:pt:CSS|classes de CSS]] $class 1, $class 2 e $class 3 não funcionam para leitores móveis se não tiverem sido especificamente definidas no seu wiki. A partir de junho não trabalharão para os leitores de desktop. Isto pode afetar gadgets e modelos. As classes podem ser definidas em estilos de [[MediaWiki:Common.css]] ou modelo. [https://phabricator.wikimedia.org/T280766] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 3 de maio de 2021 ás 15:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21418010 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Tech News: 2021-19]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.5|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-05-11|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-05-12|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-05-13|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Podes ver em que participantes planeiam trabalhar no [[mw:Wikimedia Hackathon 2021|Wikimedia hackathon]] online de 22 a 23 de maio. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 10 de maio de 2021 ás 15:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21428676 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Tech News: 2021-20]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new toolbar in [[mw:Talk pages project/Replying|the Reply tool]]. It works in the wikitext source mode. You can enable it in [[Special:Preferences#mw-htmlform-discussion|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T276608] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Replying#13_May_2021] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/New_discussion#13_May_2021] * Wikimedia [https://lists.wikimedia.org/mailman/listinfo mailing lists] are being moved to [[:w:en:GNU Mailman|Mailman 3]]. This is a newer version. For the [[:w:en:Character encoding|character encoding]] to work it will change from <code>[[:w:en:UTF-8|UTF-8]]</code> to <code>utf8mb3</code>. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IEYQ2HS3LZF2P3DAYMNZYQDGHWPVMTPY/][https://phabricator.wikimedia.org/T282621] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] An [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|earlier issue]] of Tech News said that the [[mw:Special:MyLanguage/Citoid|citoid]] [[:w:en:API|API]] would handle dates with a month but no days in a new way. This has been reverted for now. There needs to be more discussion of how it affects different wikis first. [https://phabricator.wikimedia.org/T132308] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] <code>MediaWiki:Pageimages-blacklist</code> will be renamed <code>MediaWiki:Pageimages-denylist</code>. The list can be copied to the new name. It will happen on 19 May for some wikis and 20 May for some wikis. Most wikis don't use it. It lists images that should never be used as thumbnails for articles. [https://phabricator.wikimedia.org/T282626] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-05-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-05-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-05-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 17 de maio de 2021 ás 13:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21464279 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Tech News: 2021-21]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * O movimento Wikimedia tem usado [[:m:Special:MyLanguage/IRC|IRC]] numa rede chamada [[:w:pt:Freenode|Freenode]]. Houve mudanças em torno de quem controla a rede. [[m:Special:MyLanguage/IRC/Group_Contacts|Os Contactos do Grupo Wikimedia IRC]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikimedia_Forum&type=revision&diff=21476411&oldid=21475994 decidiram] mudar-se para o novo [[:w:pt:Libera Chat|Libera Chat]] em vez disso. Esta não é uma decisão formal para o movimento mover todos os canais, mas a maioria dos canais Wikimedia IRC provavelmente deixará Freenode. Existe um [[:m:IRC/Migrating_to_Libera_Chat|guia de migração]] em curso da Wikimedia [[m:Wikimedia Forum#Freenode (IRC)|sobre este problema]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-25|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-26|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-27|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 24 de maio de 2021 ás 17:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21477606 --> == This Month in Education: May 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 5 • May 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/May 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/May 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/May 2021/A Multimedia-Rich Wikiversity MOOC from Brazil|A Multimedia-Rich Wikiversity MOOC from Brazil]] * [[outreach:Education/News/May 2021/Featured education community member of May 2021|Meet this month's featured Wikimedia & Education community member: Maria Weronika Kmoch]] * [[outreach:Education/News/May 2021/Offline workshop with Nikola Koperniku High School in Albania|Offline workshop with Nikola Koperniku High School in Albania]] * [[outreach:Education/News/May 2021/Wiki Education Program Organized with the University Students for the First time in Bangladesh|Wiki Education Program Organized with the University Students for the First time in Bangladesh]] * [[outreach:Education/News/May 2021/Wikimedia Commons workshop with high school students in Kosovo; Workshop with telecommunication students at University of Prishtina|Wikimedia Commons workshop with high school students in Kosovo]] * [[outreach:Education/News/May 2021/Wikipedia training for the Safeguardians of the Intangible Cultular Heritage|Wikipedia training for the Bearers of Intangible Cultural Heritage in Poland]] * [[outreach:Education/News/May 2021/“Writing a Wikipedia article isn’t as difficult and unimaginable as it seems”: A case for Wikipedia Education Program in Ukraine|“Writing a Wikipedia article isn’t as difficult and unimaginable as it seems”: A case for Wikipedia Education Program in Ukraine]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 27 de maio de 2021 ás 17:37 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=21425406 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Tech News: 2021-22]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Traduções]] estão disponíveis. '''Problemas''' * Houve um problema na pele do vetor com o tamanho de texto de categorias e avisos no título da página. Foi arranjado na segunda-feira passada. [https://phabricator.wikimedia.org/T283206] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 31 de maio de 2021 ás 17:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21516076 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Tech News: 2021-23]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.9|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-08|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-09|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O movimento Wikimedia usa [[:mw:Special:MyLanguage/Phabricator|Phabricator]] para tarefas técnicas. É aqui que recolhemos sugestões técnicas, bugs e em que desenvolvedores estão a trabalhar. A empresa por trás do Phabricator vai parar de trabalhar nele. Isto não vai mudar nada para o movimento Wikimedia agora. Pode levar a mudanças no futuro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/YAXOD46INJLAODYYIJUVQWOZFIV54VUI/][https://admin.phacility.com/phame/post/view/11/phacility_is_winding_down_operations/][https://phabricator.wikimedia.org/T283980] * Procurar na Wikipédia encontrará mais resultados em algumas línguas. Isto é principalmente verdade para quando aqueles que procuram não usam o correto [[:w:diacrítico|diacríticos]] porque não são vistos como necessários nessa língua. Por exemplo, procurar <code>Bedusz</code> não encontra <code>Będusz</code> na Wikipédia alemã. A personagem <code>ę</code> não é usada em alemão, pelo que muitos escreveriam <code>e</code> em vez disso. Isto funcionará melhor no futuro em algumas línguas. [https://phabricator.wikimedia.org/T219550] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros simbólicos da CSRF na [[:mw:Special:MyLanguage/API:Main page|API de ação]] de foram alterados em 2014. Os velhos parâmetros de antes de 2014 deixarão de funcionar em breve. Isto pode afetar bots, gadgets e scripts de utilizador que ainda usam os parâmetros antigos. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IMP43BNCI32C524O5YCUWMQYP4WVBQ2B/][https://phabricator.wikimedia.org/T280806] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 7 de xuño de 2021 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21551759 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Tech News: 2021-24]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Os utilizadores com sessão registada na ''web'' móvel podem optar por utilizar o [[:mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced mobile contributions|o modo móvel devancimento]] Agora vêem categorias de forma semelhante à dos utilizadores no ambiente de trabalho. Isto significa que alguns ''gadget''s que se têm vindo a candidatar a utilizadores de ''desktop'' também podem funcionar para os utilizadores do site móvel. Se o seu ''wiki'' tiver tais ''gadget''s, você pode decidir ligá-los para o site móvel também. Alguns aparelhos provavelmente precisam de ser arranjados para ficarem bem no telemóvel. [https://phabricator.wikimedia.org/T284763] * As ligações linguísticas no Wikidata funcionam agora para [[:oldwikisource:Main Page|multilingual Wikisource]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T275958] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * No futuro [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|não poderemos mostrar o IP]] de editores não registados a todos. Isto é por razões legais. Existe agora um rascunho áspero de como [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#Updates|sondo o IP a quem precisa de o ver]] poderia funcionar. * A Wikipédia alemã, a Wikipédia inglesa e 29 ''wiki''s menores serão lidas apenas por alguns minutos no dia 22 de junho. Está previsto entre as 5h00 e as 5h30 UTC. [https://phabricator.wikimedia.org/T284530] * Todos os ''wiki''s serão lidos apenas por alguns minutos na semana de 28 de junho. Mais informações serão publicadas no ''Tech News'' mais tarde. Também será publicado em ''wiki''s individuais nas próximas semanas. [https://phabricator.wikimedia.org/T281515][https://phabricator.wikimedia.org/T281209] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 14 de xuño de 2021 ás 20:26 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21587625 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Tech News: 2021-25]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O nome do grupo <code>otrs-member</code> é agora <code>vrt-permissions</code>. Isto pode afetar filtros de abuso. [https://phabricator.wikimedia.org/T280615] '''Problemas''' * Poderá ler, mas não editar a Wikipédia alemã, a Wikivoyage Inglesa e 29 ''wiki''s menores durante alguns minutos, no dia 22 de junho. Isto está planeado entre [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210623T0500 5:00 e 5:30 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T284530] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.11|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-22|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-23|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-24|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 21 de xuño de 2021 ás 15:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21593987 --> == This Month in Education: June 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 6 • June 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/June 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/June 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/June 2021/Children writing for an encyclopedia – is it possible?|Can children write articles for a wiki encyclopedia?]] * [[outreach:Education/News/June 2021/Editing contest "Biosphere reserves in the world"|Editing contest "Biosphere reserves in the world"]] * [[outreach:Education/News/June 2021/Training & workshop on Wikidata and Wikimedia Commons with students from Municipal Learning Center, Gurrakoc|Training & workshop on Wikidata and Wikimedia Commons with students from Municipal Learning Center, Gurrakoc]] * [[outreach:Education/News/June 2021/Wiki for Human Rights Campaign in the Philippines|Wiki for Human Rights Campaign in the Philippines]] * [[outreach:Education/News/June 2021/Wiki-School program in Poland at the end of school year|Wikipedia makes children and teachers happy!]] * [[outreach:Education/News/June 2021/Workshop with students of Language Faculty of Philology, University of Prishtina "Hasan Prishtina"|Workshop with the students of Language Faculty of Philology, University of Prishtina "Hasan Prishtina"]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 23 de xuño de 2021 ás 19:57 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=21553405 --> == ''The Signpost'': 27 June 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/News and notes|Elections, Wikimania, masking and more]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/In the media|Boris and Joe, reliability, love, and money]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/Disinformation report|Croatian Wikipedia: capture and release]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/Recent research|Feminist critique of Wikipedia's epistemology, Black Americans vastly underrepresented among editors, Wiki Workshop report]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/Traffic report|So no one told you life was gonna be this way]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/News from the WMF|Searching for Wikipedia]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/Humour|Wikipedia's best articles on the world's strangest things]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/WikiProject report|WikiProject on open proxies interview]] * Forum: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/Forum|Is WMF fundraising abusive?]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/Discussion report|Reliability of WikiLeaks discussed]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-06-27/Obituary|SarahSV]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 27 de xuño de 2021 ás 20:17 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:DannyS712@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=21652089 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Tech News: 2021-26]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * ''Wiki''s com o [[mw:Special:MyLanguage/Growth|recursos de crescimento]] agora pode [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configurar as funcionalidades de crescimento diretamente na sua ''wiki'']]. Isto usa a nova página especial <code>Special:EditGrowthConfig</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T285423] * Os Wikisources têm uma nova [[m:Special:MyLanguage/Community Tech/OCR Improvements|ferramenta OCR]]. Se não quiser ver o botão "extrair texto" no Wikisource, pode adicionar <code>.ext-wikisource-ExtractTextWidget { display: none; }</code> à sua [[Special:MyPage/common.css|página common.css]] [https://phabricator.wikimedia.org/T285311] '''Problemas''' *Poderá ler, mas não editar os ''wiki''s Wikimedia por alguns minutos no dia 29 de junho. Está previsto para [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210629T1400 14:00 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T281515][https://phabricator.wikimedia.org/T281209] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-29|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-30|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F |2021-07-01|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * <code>Limite para a formatação de hiperligações para esboços</code>, <code>Tamanho da miniatura</code> e <code>Numerar cabeçalhos automaticamente</code> pode ser definido nas preferências. São caros para manter e poucos editores os usam. Os desenvolvedores planeiam removê-los. Removê-las fará com que as páginas carreguem mais rapidamente. Você pode [[mw:Special:MyLanguage/User:SKim (WMF)/Performance Dependent User Preferences|ler mais e dar ''feedback'']] * Será adicionada uma barra de ferramentas à ferramenta ''[[mw:Talk pages project/Replying|Reply]]'' o modo de origem wikitexto. Isto facilitará a ligação às páginas e ao ''ping'' de outros utilizadores. [https://phabricator.wikimedia.org/T276609][https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Replying#Status_updates] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 28 de xuño de 2021 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21653312 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Tech News: 2021-27]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Traduções]] estão disponíveis. '''Novidades de Tecnologia''' * A próxima edição das Novidades de Tecnologia será enviada no dia 19 de julho. '''Alterações recentes''' * [[:wikidata:Q4063270|AutoWikiBrowser]] é uma ferramenta para facilitar as tarefas repetitivas. Agora usa [[:w:pt:JSON|JSON]]. <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage</code> mudou-se para <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPageJSON</code> e <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/Config</code>. <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage/Version</code> mudou-se para <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage/VersionJSON</code>. A ferramenta será configurada no ''wiki'' para que não tenha de esperar até que a nova versão adicione modelos de exemplos ou correções de expressão regulares. [https://phabricator.wikimedia.org/T241196] '''Problemas''' * O [[m:Special:MyLanguage/InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ajuda a salvar fontes ''online'' em algumas ''wiki''s. Adiciona-os a [[:w:pt:Wayback Machine|Wayback Machine]] e liga-se a eles lá. Isto é para que não desapareçam se a página a que estava ligada for removida. Atualmente, tem um problema em ligar-se à data errada quando muda páginas de <code>archive.is</code> para <code>web.archive.org</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T283432] '''Alterações no final desta semana''' * A ferramenta para [[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|encontrar, adicionar e remover modelos]] será atualizada. Isto é para facilitar a procura e utilização dos modelos certos. Chegará ao primeiro ''wiki''s no dia 7 de julho. Chegará a mais ''wiki''s ainda este ano. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Removing_a_template_from_a_page_using_the_VisualEditor][https://phabricator.wikimedia.org/T284553] * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * Algumas ''wiki''s usam [[m:Special:MyLanguage/Flagged Revisions|Revisões assinaladas]] ou alterações pendentes. Esconde edições de contas novas e não registadas para os leitores até serem patrulhadas. A ação de revisão automática em Revisões Assinaladas deixará de ser registada. Todos os registos antigos de auto-revisão serão removidos. Isto porque cria muitos registos que não são muito úteis. [https://phabricator.wikimedia.org/T285608] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 5 de xullo de 2021 ás 17:33 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21694636 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Tech News: 2021-29]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A ferramenta para [[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|encontrar, adicionar e remover predefinições]] foi atualizada. Isto é para facilitar a procura e utilização de predefinições certos. Era suposto chegar ao primeiro ''wiki''s no dia 7 de julho. Foi adiado para 12 de julho. Chegará a mais ''wiki''s ainda este ano. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Removing_a_template_from_a_page_using_the_VisualEditor][https://phabricator.wikimedia.org/T284553] * [[Special:UnconnectedPages|Special:UnconnectedPages]] lista páginas que não estão ligadas ao Wikidata. Isto ajuda-o a encontrar páginas que possam ser ligadas a itens Wikidata. Algumas páginas não devem estar ligadas à Wikidata. Pode utilizar a palavra mágica <code><nowiki>__EXPECTED_UNCONNECTED_PAGE__</nowiki></code> em páginas que não devem constar da página especial. [https://phabricator.wikimedia.org/T97577] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.15|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time:j xg|2021-07-20|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time:j xg|2021-07-21|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time:j xg|2021-07-22|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Como os meios de comunicação são estruturados na saída HTML [[:w:pt:Análise sintática (computação)|parser]] Em breve mudará. Isto pode afetar ''bot''s, ''gadget''s, ''script''s de utilizador e extensões. Pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/L2UQJRHTFK5YG3IOZEC7JSLH2ZQNZRVU/ ler mais]. Pode testá-lo em [[:testwiki:Main Page|Testwiki]] ou [[:test2wiki:Main Page|Testwiki 2]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros para a forma como obtém [[mw:API:Tokens|''token''s]] na API MediaWiki foram alterados em 2014. À maneira antiga já não funcionará a partir de 1 de setembro. ''Script''s, ''bot''s e ferramentas que usam os parâmetros de antes da mudança de 2014 precisam de ser atualizados. Pode [[phab:T280806#7215377|lá mais]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 19 de xullo de 2021 ás 15:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21755027 --> == ''The Signpost'': 25 July 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-07-25/News and notes|Wikimania and a million other news stories]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-07-25/Special report|Hardball in Hong Kong]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-07-25/In the media|Larry is at it again]] * Board of Trustees candidates: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-07-25/Board of Trustees candidates|See the candidates]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-07-25/Recent research|Gender bias and statistical fallacies, disinformation and mutual intelligibility]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-07-25/Traffic report|Football, tennis and marveling at Loki]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-07-25/News from the WMF|Uncapping our growth potential – interview with James Baldwin, Finance and Administration Department]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-07-25/Humour|A little verse]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 25 de xullo de 2021 ás 23:12 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:DannyS712@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=21784702 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Tech News: 2021-30]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.14|nova versão]] da MediaWiki chegou as ''wiki''s da Wikimedia na semana anterior. Isto não estava nas Novidades de Tecnologia porque não havia boletim naquela semana. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.16|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-07-27|pt}}. Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-07-28|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-07-29|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Se usar o [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|Monobook ''skin'']] você pode optar por desligar [[:w:pt:Web design responsivo|''design'' responsivo]] em dispositivos móveis. Isto agora vai funcionar para mais ''skin''s. Se <code>{{int:monobook-responsive-label}}</code> não estiver escolhido, também precisa de desacolhê-lo [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|preferências]] <code>{{int:prefs-skin-responsive}}</code>. Caso contrário, deixará de funcionar. Os administradores de ''interface'' podem automatizar este processo na sua ''wiki''. Pode [[phab:T285991|ler mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 26 de xullo de 2021 ás 21:11 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21771634 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Tech News: 2021-31]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Se a sua ''wiki'' usar marcação como <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-ltr"></nowiki></code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-rtl"></nowiki></code></bdi> sem o atributo necessário de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>dir</code></bdi>, então estes não funcionarão mais em 2 semanas. Há uma correção de curto prazo que pode ser adicionada à página local das ''wiki''s Common.css, que é explicada em [[phab:T287701| T287701]]. A partir de agora, todas as utilizações devem incluir todos os atributos, por exemplo: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-ltr" dir="ltr" lang="en"></nowiki></code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-rtl" dir="rtl" lang="he"></nowiki></code></bdi>. Isto também se aplica a algumas outras ''tag''s HTML, tais como <code>span</code> ou <code>code</code>. Pode encontrar exemplos existentes no seu ''wiki'' que precisam de ser atualizados, utilizando as instruções em [[phab:T287701| T287701]]. * Lembrete: A Wikimedia [[m:Special:MyLanguage/IRC/Migrating to Libera Chat|migrou para a rede Libera Chat IRC]], da antiga rede Freenode. A documentação local deve ser atualizada. '''Problemas''' * Na semana passada, todas as ''wiki''s tiveram acesso lento ou sem acesso por 30 minutos. Houve um problema com a geração de listas dinâmicas de artigos no Wikinotícias russo, devido à importação de mais de 200.000 novos artigos ao longo de 3 dias, o que levou a problemas de base de dados. A funcionalidade problemática foi desativada na ''wiki'' e os desenvolvedores estão a discutir se pode ser corrigido corretamente. [https://phabricator.wikimedia.org/T287380][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-07-26_ruwikinews_DynamicPageList] '''Alterações no final desta semana''' * Ao adicionar ''link''s a uma página utilizando [[mw:VisualEditor|Editor Visual]] ou o [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|editor de wikitexto 2017]], [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Disambiguator|páginas de desambiguação]] agora só aparecerão na parte inferior dos resultados da pesquisa. Isto porque os utilizadores não querem muitas vezes ligar-se às páginas de desambiguação. [https://phabricator.wikimedia.org/T285510] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.17|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-03|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-04|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-05|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|''app'' da Wikipédia para equipe Android]] está a trabalhar na comunicação na aplicação. Os desenvolvedores estão a trabalhar em como falar com outros editores e receber notificações. Pode [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|ler mais]]. Eles estão à procura de utilizadores que queiram [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication/UsertestingJuly2021|testar os planos]]. Qualquer editor que tenha um telefone Android e esteja disposto a descarregar o ''app'' pode fazê-lo. * O [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Recurso Beta]] para {{int:discussiontools-preference-label}} será atualizado nas próximas semanas. Você será capaz de [[mw:Talk pages project/Notifications|subscrever para secções individuais]] numa página de conversação em mais ''wiki''s. Pode testá-lo agora adicionando <code>?dtenable=1</code> ao final do URL da página de conversação ([https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta_talk:Sandbox?dtenable=1 exemplo]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Traduzir]]• [[m:Tech|Obter Ajuda]]• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 2 de agosto de 2021 ás 20:47 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21818289 --> == This Month in Education: July 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 7 • July 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/July 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/July 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/July 2021/UHI Editathon celebrates 10 years as a university|University celebrates 10th anniversary with an Editathon]] * [[outreach:Education/News/July 2021/A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia|A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia]] * [[outreach:Education/News/July 2021/Announcing the Training of Trainers program for Reading Wikipedia in the Classroom!|Announcing the Training of Trainers program for "Reading Wikipedia in the Classroom"]] * [[outreach:Education/News/July 2021/MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre|MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre]] * [[outreach:Education/News/July 2021/Leamos Wikipedia en Bolivia|Updates on the Leamos Wikipedia en Bolivia 2021]] * [[outreach:Education/News/July 2021/E-lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska|Virtual lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska for schools]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 3 de agosto de 2021 ás 19:32 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=21829196 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Tech News: 2021-32]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Traduções]] estão disponíveis. '''Problemas''' * Pode ler, mas não editar 17 ''wiki''s por alguns minutos no dia 10 de agosto. Isto está previsto no [https://zonestamp.toolforge.org/1628571650 05:00 UTC] (02:00 BRT; 06:00 PT). Isto é por causa do trabalho na base de dados. [https://phabricator.wikimedia.org/T287449] '''Alterações no final desta semana''' * O [[wmania:Special:MyLanguage/2021:Hackathon|Wikimania Hackatona]] terá lugar remotamente no dia 13 de agosto, a partir das 5:00 UTC (2:00 BRT; 6:00 PT), durante 24 horas. Pode participar de muitas maneiras. Você ainda pode propor projetos e sessões. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.18|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-10|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-11|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-12|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O antigo CSS <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="visualClear"></div></nowiki></code></bdi> não será mais apoiado após 12 de agosto. Em vez disso, as predefinições e páginas devem usar <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div style="clear:both;"></div></nowiki></code></bdi>. Por favor, ajude a substituir quaisquer utilizações existentes no seu ''wiki''. Existem links de pesquisa global disponíveis em [[phab:T287962|T287962]] '''Alterações futuras''' * [[m:Special:MyLanguage/The Wikipedia Library|A Biblioteca da Wikipédia]] é um local para os editores da Wikipédia acederem a fontes. Existe uma [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TheWikipediaLibrary|extensão]] que tem uma nova função para dizer aos utilizadores quando podem participar. Utilizará notificações. Começará a fazer sinal aos primeiros utilizadores em setembro. Vai ter mais utilizadores mais tarde. [https://phabricator.wikimedia.org/T288070] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] [[w:pt:Vue.js|Vue.js]] será a estrutura [[w:pt:JavaScript|JavaScript]] para MediaWiki no futuro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/SOZREBYR36PUNFZXMIUBVAIOQI4N7PDU/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Traduzir]]• [[m:Tech|Obter Ajuda]]• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 9 de agosto de 2021 ás 16:21 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21856726 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Tech News: 2021-33]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Pode adicionar ''link''s linguísticos na barra lateral no [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|tema do ''Vector'']] novamente. Faça-lo ligando a página a um ''item'' do Wikidata. O novo tema do ''Vector'' moveu as ligações linguísticas, mas o novo seletor de idiomas ainda não pode adicionar ligações linguísticas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287206] '''Problemas''' * Ocorreu um problema nas ''wiki''s que usam a extensão ''Translate''. As traduções não foram atualizadas ou foram substituídas pelo texto em inglês. Os problemas foram corrigidos. [https://phabricator.wikimedia.org/T288700][https://phabricator.wikimedia.org/T288683][https://phabricator.wikimedia.org/T288719] '''Alterações no final desta semana''' * Em breve será adicionada uma etiqueta de revisão às edições que adicionam ''link''s às páginas de desambiguação. Isto porque estas ligações são geralmente adicionadas por acidente. A etiqueta permitirá que os editores encontrem facilmente as ligações partidas e as corrijam. Se a sua ''wiki'' não gostar desta funcionalidade, pode ser ocultado. [https://phabricator.wikimedia.org/T287549] *Gostaria de ajudar a melhorar a informação sobre ferramentas? Gostaria de participar ou ajudar a organizar um pequeno encontro virtual para a sua comunidade discutir a lista de ferramentas? Entre em contacto na página de discussão ''[[m:Toolhub/The Quality Signal Sessions|Toolhub Quality Signal Sessions]]''. Também estamos à procura de ''feedback'' [[m:Talk:Toolhub/The Quality Signal Sessions#Discussion topic for "Quality Signal Sessions: The Tool Maintainers edition"|dos mantenedores de ferramentas]] sobre algumas questões específicas. * No passado, as edições para qualquer página do seu espaço de discussão de utilizador ignoraram a sua [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications#mute|lista de ''mute'']], por exemplo, subpáginas. A partir desta semana, isto só é verdade para as edições na sua página de discussão. [https://phabricator.wikimedia.org/T288112] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.19|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-17|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-18|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-19|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 16 de agosto de 2021 ás 19:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21889213 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Tech News: 2021-34]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A extensão ''[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Score|Score]]'' (''tag'' <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><score></nowiki></code></bdi>) foi re-activada nas ''wiki''s públicas e atualizada para uma versão mais recente. Algumas funcionalidades de pontuação musical podem deixar de funcionar porque a extensão só está ativada em "modo de segurança". A questão da segurança foi corrigida e um [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Score/2021 security advisory|comunicado publicado]]. '''Problemas''' * Poderá ler, mas não editar algumas ''wiki''s durante alguns minutos em {{#time: j "de" F|2021-08-25|pt}}. Isto vai acontecer por volta [https://zonestamp.toolforge.org/1629871217 07:00 PT] (06:00 UTC). Isto é para manutenção de bases de dados. Durante este período, as operações no ''CentralAuth'' também não serão possíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.20|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-24|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-25|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-26|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 23 de agosto de 2021 ás 21:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21923254 --> == Read-only reminder == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="MassMessage"/> A maintenance operation will be performed on [https://zonestamp.toolforge.org/1629871231 {{#time: l F d H:i e|2021-08-25T06:00|en}}]. It should only last for a few minutes. This will affect your wiki as well as 11 other wikis. During this time, publishing edits will not be possible. Also during this time, operations on the CentralAuth will not be possible (GlobalRenames, changing/confirming e-mail addresses, logging into new wikis, password changes). For more details about the operation and on all impacted services, please check [[phab:T289130|on Phabricator]]. A banner will be displayed 30 minutes before the operation. Please help your community to be aware of this maintenance operation. {{Int:Feedback-thanks-title}}<section end="MassMessage"/> </div> 24 de agosto de 2021 ás 20:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21927201 --> == This Month in Education: August 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 8 • August 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/August 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/August 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/August 2021/Workshop for the Teachers from Poland|GLAM-wiki Summer in the City: Polish Teachers met in Warsaw]] * [[outreach:Education/News/August 2021/Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers|Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers]] * [[outreach:Education/News/August 2021/The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico|The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico]] * [[outreach:Education/News/August 2021/"Searching for the unschooling vibes around Wikipedia" at the Wikimania 2021|Wikimania 2021 and the unschooling vibes around Wikipedia by Wikimedia Polska, Education team]] * [[outreach:Education/News/August 2021/Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers|Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 25 de agosto de 2021 ás 13:37 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=21914750 --> == ''The Signpost'': 29 August 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/News and notes|Enough time left to vote! IP ban]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/In the media|''Vive la différence!'']] * Wikimedians of the year: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/Wikimedians of the year|Seven Wikimedians of the year]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/Gallery|Our community in 20 graphs]] * News from Wiki Education: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/News from Wiki Education|Changing the face of Wikipedia]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/Recent research|IP editors, inclusiveness and empathy, cycles, and world heritage]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/WikiProject report|WikiProject Days of the Year Interview]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/Traffic report|Olympics, movies, and Afghanistan]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-08-29/Community view|Making Olympic history on Wikipedia]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 29 de agosto de 2021 ás 19:46 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Eddie891@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=21946141 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Tech News: 2021-35]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Alguma sintaxe de pontuação musical já não funciona e pode precisar de ser atualizada, pode verificar [[:Category:{{MediaWiki:score-error-category}}]] na sua ''wiki'' para obter uma lista de páginas com erros. '''Problemas''' * As pontuações musicais não foram capazes de renderizar letras em algumas línguas por causa de tipos de letra desaparecidos. Isto foi arranjado agora. Se o seu idioma preferir uma fonte diferente, por favor, apresente um pedido no Phabricator. [https://phabricator.wikimedia.org/T289554] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros para a forma como obtém ''[[mw:API:Tokens|tokens]]'' na MediaWiki API foram alterados em 2014. À maneira antiga já não funcionará a partir de 1 de setembro. ''Script''s, ''bot''s e ferramentas que usam os parâmetros de antes da mudança de 2014 precisam de ser atualizados. Você pode [[phab:T280806#7215377|read mais]] sobre isso. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-08-31|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-01|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Poderá ler, mas não editar [[phab:T289660|Commons]] durante alguns minutos em {{#time: j "de" F|2021-09-06|pt}}. Isto vai acontecer por volta [https://zonestamp.toolforge.org/1630818058 07:00 PT] (06:00 UTC). Isto é para manutenção de bases de dados. * Todas as ''wiki''s serão lidos apenas por alguns minutos na semana de 13 de setembro. Mais informações serão publicadas no ''Tech News'' mais tarde. Também será publicado nas ''wiki''s individuais nas próximas semanas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287539] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 30 de agosto de 2021 ás 16:02 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21954810 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Tech News: 2021-36]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * As ''wiki''s que tem os [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|recursos de crescimento (Growth)]] implementadas fazem parte dos testes A/B desde a sua implantação, em que alguns recém-chegados não receberam as novas funcionalidades. Agora, todos os recém-chegados em 21 das menores ''wiki''s receberão as funcionalidades. [https://phabricator.wikimedia.org/T289786] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Em 2017, a biblioteca jQuery fornecida foi atualizada da versão 1 para 3, com uma camada de compatibilidade. A migração terminará em breve, para que o local seja carregado mais rápido para todos. Se mantiver um ''gadget'' ou ''script'' do utilizador, verifique se tem algum erro JQMIGRATE e corrige-os, ou eles irão quebrar. [https://phabricator.wikimedia.org/T280944][https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/6Z2BVLOBBEC2QP4VV4KOOVQVE52P3HOP/] * No ano passado, a comunidade da Wikipédia em português iniciou uma experiência para tornar o ''login'' obrigatório para edição. O [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Impact report for Login Required Experiment on Portuguese Wikipedia|relatório de impacto]] deste julgamento está pronto. Seguindo em frente, a equipa de Ferramentas Anti-Assédio está à procura de projetos que estejam dispostos a experimentar restringir a edição ip na sua ''wiki'' para uma experiência de curto prazo. [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Login Required Experiment|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 6 de setembro de 2021 ás 15:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21981010 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Tech News: 2021-37]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * 45 novas Wikipédias agora têm acesso aos [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|recursos de crescimento]] (Growth). [https://phabricator.wikimedia.org/T289680] * [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Deployment table|A maioria das Wikipédias]] agora têm acesso às funcionalidades de Crescimento (Growth). A equipa de Crescimento [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ|a publicação de uma página de Perguntas Frequentes]] sobre as funcionalidades. Esta FAQ traduzível cobre a descrição das funcionalidades, como usá-las, como alterar a configuração, e muito mais. '''Problemas''' * [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Todas as ''wiki''s passarão pelo modo somente leitura]] por alguns minutos no dia 14 de setembro. Está previsto para [https://zonestamp.toolforge.org/1631628002 14:00 UTC] (15:00 PT; 11:00 BRT). [https://phabricator.wikimedia.org/T287539] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.23|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-14|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-15|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). * A partir desta semana, a Wikipédia em italiano receberá atualizações semanais de ''software'' às quartas-feiras. Costumava receber as atualizações às quintas-feiras. Devido a esta mudança, os ''bug''s serão notados e corrigidos mais cedo. [https://phabricator.wikimedia.org/T286664] * Você pode adicionar ''link''s de linguagem na barra lateral no [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|novo tema Vector]] novamente. Fá-lo ligando a página a um ''item'' Wikidata. O novo tema do Vector moveu as ligações linguísticas, mas o novo seletor de idiomas ainda não pode adicionar ligações linguísticas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287206] * A ferramenta [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|sintaxe]] marca código com cores diferentes. Agora pode destacar 23 novas línguas de código. Além disso, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>golang</code></bdi> pode agora ser usado como um pseudónimo para a [[d:Q37227|linguagem de programação Go]], e um modo especial de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>output</code></bdi> foi adicionado para mostrar a saída de um programa. [https://phabricator.wikimedia.org/T280117][https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/SyntaxHighlight_GeSHi/+/715277/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 13 de setembro de 2021 ás 15:36 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22009517 --> == Ronda e rolda == Acabo de chegar de viaxe, Elisardo. Desculpa a demora. Mañá respóndoche sen falta. Saúde! --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 14 de setembro de 2021 ás 21:55 (UTC) :A min quéreme soar que este asunto xa o toquei con algún usuario anos atrás, pero que non chegaramos a verquelo en política ningunha, até onde eu lembro. Pola miña banda, son un firme partidario de facer valer na Wikipedia as formas recomendadas (ou dito á inversa: de relegar as non recomendadas a meras redireccións). Non creo que para estes casos se poida nin se deba dar a elixir a forma principal, que vén sendo o que é a "elección do primeiro editor" (moi útil para outras cousas, pero que aquí non creo que proceda), por algo tan simple como que os dous ou máis termos non están, no plano académico, en pé de igualdade. Así, para o caso da rolda de Outeiro na Coruña ou a da Muralla en Lugo, a forma prioritaria debe ser esa: rolda. E debe ser así con independencia de que logo poida haber algún caso puntual no que o "rueiros" municipal, teña carácter oficial ou oficioso, valide formas non recomendadas (non é o caso desta rolda, polo que vexo na referencia), ou directamente erros (hai máis dunha vila en Galicia con prazas da *Pescadería). En fin, que, se é por min, rolda. Un saúdo. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 15 de setembro de 2021 ás 15:06 (UTC) ::[[Usuario:Atobar|Atobar]], xa, os "rueiros" pouco valen. Pois por min que quede, grazas polo comentario. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 16 de setembro de 2021 ás 13:29 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Tech News: 2021-38]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Os recursos de crescimento (Growth) estão agora implantadas em quase todas as Wikipédias. [[phab:T290582|Para a maioria das pequenas Wikipédias]], as funcionalidades só estão disponíveis para utilizadores experientes, para [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ#enable|para testar as funcionalidades]] e [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ#config|configure-as]] As funcionalidades estarão disponíveis para os recém-chegados a partir de 20 de setembro de 2021. * O MediaWiki tinha uma funcionalidade que destacava as ligações locais a artigos curtos num estilo diferente. Cada utilizador poderia escolher o tamanho em que seriam destacados "esboços". Esta funcionalidade foi péssima para o desempenho, e após uma consulta, foi removida. [https://phabricator.wikimedia.org/T284917] * Foi feita uma alteração técnica na ''skin'' Monobook para permitir uma manutenção e manutenção mais fáceis. Isto resultou em algumas pequenas alterações no HTML que tornam o HTML do MonoBook consistente com outras ''skin''s. Foram feitos esforços para minimizar o impacto nos editores, mas por favor pingue o utilizador [[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]] na ''wiki'' ou no [[phab:T290888|phabricator]] se algum problema for reportado. '''Problemas''' * Houve um problema com a procura na semana passada. Muitos pedidos de pesquisa não funcionaram durante 2 horas devido a um reinício acidental dos servidores de pesquisa. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-09-13_cirrussearch_restart] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.1|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-21|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-22|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-23|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A API [[s:Special:ApiHelp/query+proofreadinfo|meta=proofreadpage]] mudou. O parâmetro <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>piprop</nowiki></code></bdi> foi renomeado para $ltr código2. Os utilizadores da API devem atualizar o seu código para evitar avisos de parâmetros não reconhecidos. Os utilizadores de Pywikibot devem fazer atualizar para 6.6.0. [https://phabricator.wikimedia.org/T290585] '''Alterações futuras''' * O [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Replying|ferramenta ''Reply'']] será implantada nas restantes ''wiki''s nas próximas semanas. Atualmente faz parte do "{{int:discussiontools-preference-label}}" em [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|recursos beta]] na maioria das ''wiki''s. Você vai ser capaz de desligá-lo em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|preferências de edição]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T262331] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A [[mw:MediaWiki_1.37/Deprecation_of_legacy_API_token_parameters|alteração prezada]] à forma como obtém ''token''s da API foi adiada para 21 de setembro devido a uma incompatibilidade com Pywikibot. Os operadores de ''bot''s que usam Pywikibot podem seguir [[phab:T291202|T291202]] para o progresso numa correção, e deve planear a atualização para 6.6.1 quando for lançado. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 20 de setembro de 2021 ás 18:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22043415 --> == Request writing about Isabelle de Charrière (Q123386) == Good day Elisardojm. Would you like to write / translate the article about Isabelle de Charrière (Q123386) for the Galipedia? That would be appreciated. [[Usuario:Boss-well63|Boss-well63]] ([[Conversa usuario:Boss-well63|conversa]]) 22 de setembro de 2021 ás 16:04 (UTC) :[[Usuario:Boss-well63|Boss-well63]], Sorry, I don't usually accept translation requests. You can put your request at the [[Wikipedia:A Taberna (xeral)|Taberna]] in case any user is interested in it. --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 23 de setembro de 2021 ás 08:01 (UTC) ::@Elisardojm Okay Thanks. I'll do it in English and hope you'll writeit then. [[Usuario:Boss-well63|Boss-well63]] ([[Conversa usuario:Boss-well63|conversa]]) 23 de setembro de 2021 ás 09:50 (UTC) == This Month in Education: September 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 9 • September 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/September 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/September 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/September 2021/Cultural history on Wikipedia|Cultural history on Wikipedia]] * [[outreach:Education/News/September 2021/Education program in Ukraine is finally back to offline|Education program in Ukraine is finally back to offline!]] * [[outreach:Education/News/September 2021/Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines|Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines]] * [[outreach:Education/News/September 2021/Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou|Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou]] * [[outreach:Education/News/September 2021/WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia|#WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 26 de setembro de 2021 ás 19:42 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:Romaine@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=22072998 --> == ''The Signpost'': 26 September 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/News and notes|New CEO, new board members, China bans]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/In the media|The future of Wikipedia]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/Opinion|Wikimedians of Mainland China were warned]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/Op-Ed|I've been desysopped]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/Disinformation report|Paid promotional paragraphs in German parliamentary pages]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/Discussion report|Editors discuss Wikipedia's vetting process for administrators]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/Recent research|Wikipedia images for machine learning; Experiment justifies Wikipedia's high search rankings]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/Community view|Is writing Wikipedia like making a quilt?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/Traffic report|Kanye, Emma Raducanu and 9/11]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/News from Diff|Welcome to the first grantees of the Knowledge Equity Fund]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-09-26/WikiProject report|The Random and the Beautiful]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 26 de setembro de 2021 ás 21:01 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:DannyS712@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=22043419 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Tech News: 2021-39]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W39"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[w:pt:iOS|iOS 15]] tem uma nova função chamada [https://support.apple.com/en-us/HT212614 ''Private Relay''] (sítio da Apple). Isto pode ocultar o IP do utilizador quando eles usam navegador [[w:pt:Safari|Safari]]. Isto é como usar uma [[w:pt:Rede privada virtual|VPN]] na medida em que vemos outro endereço IP em vez disso. É ''opt-in'' e apenas para aqueles que pagam extra por [[w:pt:ICloud|iCloud]]. Chegará aos utilizadores do Safari em [[w:pt:OSX|OSX]] mais tarde. Há uma [[phab:T289795|discussão técnica]] sobre o que isto significa para as ''wiki''s da Wikimedia. '''Problemas''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Alguns ''gadget''s e ''script''s de utilizador adicionam itens à parte [[m:Customization:Explaining_skins#Portlets|''portlet''s]] (ferramentas de artigo) da ''skin''. Uma recente alteração ao HTML pode ter feito desses ''link''s um tamanho de letra diferente. Isto pode ser corrigido adicionando a classe CSS <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.vector-menu-dropdown-noicon</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T291438] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.2|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-28|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-29|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j xg|2021-09-30|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Onboarding_new_Wikipedians#New_experience|extensão ''GettingStarted'']] foi construída em 2013 e fornece um processo de embarque para novos titulares de contas em algumas versões da Wikipédia. No entanto, as [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|características de crescimento]] (Growth) desenvolvidos recentemente proporcionam uma melhor experiência de embarque. Uma vez que a grande maioria das Wikipédias tem agora acesso às características de crescimento, o ''GettingStarted'' será desativado a partir de 4 de outubro. [https://phabricator.wikimedia.org/T235752] * Um pequeno número de utilizadores não conseguirá ligar-se as ''wiki''s da Wikimedia após o dia 30 de setembro. Isto porque um antigo [[:w:pt:Certificado raiz|certificado raiz]] deixará de funcionar. Também terão problemas com muitos outros sites. É pouco provável que os utilizadores que atualizaram o seu ''software'' nos últimos cinco anos tenham problemas. Os utilizadores na Europa, África e Ásia são menos propensos a ter problemas imediatos, mesmo que o seu ''software'' seja demasiado antigo. Você pode [[m:Special:MyLanguage/HTTPS/2021 Let's Encrypt root expiry|ler mais]]. * Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications|recimento de notificações]] quando alguém deixa um comentário na página de conversação do utilizador ou o menciona num comentário de página de conversação. Clicar no ''link'' de notificação irá agora levá-lo ao comentário e realçá-lo. Anteriormente, o levou ao topo da secção que continha o comentário. Você pode encontrar [[phab:T282029|mais informações em T282029.]] '''Alterações futuras''' * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Replying|ferramenta ''Reply'']] será implantada nas ''wiki''s restantes nas próximas semanas. Atualmente faz parte do "{{int:discussiontools-preference-label}}" em [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|recursos beta]] na maioria das ''wiki''s. Você vai ser capaz de desligá-lo em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências de edição]]. [[phab:T288485|Veja a lista de ''wiki''s.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T262331] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W39"/> </div> 27 de setembro de 2021 ás 22:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22077885 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Tech News: 2021-40]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Uma forma mais eficiente de enviar alterações da Wikidata para as ''wiki''s da Wikimedia que os mostrem foi ativado para as seguintes 10 ''wiki''s: mediawiki.org, italiano, catalão, hebraico e vietnamita, Wikisource em francês e Wikivoyage em inglês, Wikilivros, Wikcionário e Wikinotícias. Se notar algo estranho sobre como as mudanças da Wikidata aparecem nas alterações recentes ou na sua lista de páginas vigiadas nessas ''wiki''s pode [[phab:T48643|informar os desenvolvedores]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.3|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-10-05|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-10-06|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j xg|2021-10-07|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Alguns ''gadget''s e ''bot''s que usam a API para ler o registo do Filtro de Abuso podem quebrar. A propriedade <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>hidden</code></bdi> não dirá mais que uma entrada é <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>implicit</code></bdi> para entradas de registo não reprimidas sobre edições suprimidas. Se o seu ''bot'' precisar de saber isso, faça uma consulta de revisão separada. Além disso, o imóvel terá o valor <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>false</code></bdi> para entradas visíveis; anteriormente, não foi incluído na resposta. [https://phabricator.wikimedia.org/T291718] * Uma forma mais eficiente de enviar alterações da Wikidata para as ''wiki''s da Wikimedia que as mostrem será ativada para ''todas as ''wiki''s de produção''. Se notar algo estranho sobre como as mudanças do Wikidata aparecem em alterações recentes ou na sua lista de páginas vigiadas pode [[phab:T48643|informar os desenvolvedores]] '''Alterações futuras''' * Em breve, você poderá obter notificações entre ''wiki''s no [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|aplicativo iOS da Wikipédia]]. Também pode receber notificações como notificações ''push''. Mais atualizações de notificação seguirão em versões posteriores. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/iOS/Notifications#September_2021_update] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As variáveis JavaScript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgExtraSignatureNamespaces</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgLegalTitleChars</code></bdi> e <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgIllegalFileChars</code></bdi> em breve serão removidas do código <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi>. Estas não fazem parte das variáveis "estáveis" disponíveis para utilização na ''wiki'' JavaScript. [https://phabricator.wikimedia.org/T292011] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As variáveis JavaScript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookiePrefix</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookieDomain</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookiePath</code></bdi> e <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookieExpiration</code></bdi> em breve serão removidas de mw.config. Os ''script''s devem, em vez disso, utilizar <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw.cookie</code></bdi> do módulo "<bdi lang="zxx" dir="ltr">[[mw:ResourceLoader/Core_modules#mediawiki.cookie|mediawiki.cookie]]</bdi>". [https://phabricator.wikimedia.org/T291760] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 4 de outubro de 2021 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22101208 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Tech News: 2021-41]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W41"/><div class="plainlinks"> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Translations]] are available. </div> '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Changes later this week</span>''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Recurrent item</span>]] <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-10-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-10-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-10-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).</span> * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:Manual:Table_of_contents#Auto-numbering|"auto-number headings" preference]] is being removed. You can read [[phab:T284921]] for the reasons and discussion. This change was [[m:Tech/News/2021/26|previously]] announced. [[mw:Snippets/Auto-number_headings|A JavaScript snippet]] is available which can be used to create a Gadget on wikis that still want to support auto-numbering.</span> '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Meetings</span>''' * Podes participar da reunião sobre melhorias de Desktops. Uma versão de demostração do recurso mais recente será mostrada. O evento será na Terça-feira, dia 12 de outubro pelas 16h. Veja como entrar. <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> </div><section end="technews-2021-W41"/> </div> 11 de outubro de 2021 ás 15:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22152137 --> == JS Wiki Browser Problemas == Ola! cando lle dou a ligazón da páxina para activar o JS Wiki Browser, non me aparecen os menús habituais nin nada. Saberás a que se debe? Grazas! [[Usuario:Zaosbot|Zaosbot]] ([[Conversa usuario:Zaosbot|conversa]]) 11 de outubro de 2021 ás 17:43 (UTC) ::Solucionado, perdoa [[Usuario:Zaosbot|Zaosbot]] ([[Conversa usuario:Zaosbot|conversa]]) 11 de outubro de 2021 ás 17:45 (UTC) :::Oki [[Usuario:Zaosbot|Zaosbot]]. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 13 de outubro de 2021 ás 11:00 (UTC) == José Vilas Nogueira == Ola Eli. Temos un duplicado en "[[José Vilas Nogueira]]". Poderías meterlle man? Graciñas, un saúdo e a seguir. [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 18 de outubro de 2021 ás 09:25 (UTC) :Creo que xa está, agora xa é cousa doutros. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 21 de outubro de 2021 ás 08:29 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Tech News: 2021-42]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W42"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' *[[m:Toolhub|Toolhub]] é um catálogo para facilitar a procura de ferramentas de ''software'' que podem ser usadas para trabalhar nos projetos da Wikimedia. Você pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/LF4SSR4QRCKV6NPRFGUAQWUFQISVIPTS/ ler mais]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.5|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-19|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-20|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores do aplicativo no Android, [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipédia]] estão a trabalhar [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|comunicação no ''app'']]. Agora pode responder a perguntas numa [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android/Communication/UsertestingOctober2021|pesquisa]] para ajudar no desenvolvimento. * 3 a 5% dos editores podem ser bloqueados nos próximos meses. Isto é por causa de um novo serviço no Safari, que é semelhante a um [[w:pt:Proxy|''proxy'']] ou a [[w:pt:VPN|VPN]] . Chama-se ''iCloud Private Relay''. Há uma [[m:Special:MyLanguage/Apple iCloud Private Relay|discussão sobre isso]] no Meta. O objetivo é aprender o que o ''iCloud Private Relay'' pode significar para as comunidades. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] é uma nova [[w:pt:API|API]] para aqueles que utilizam muita informação dos projetos da Wikimedia em outros sites. É uma forma de fazer com que os grandes utilizadores comerciais paguem pelos dados. Em breve haverá uma cópia do conjunto de dados da Wikimedia Enterprise. Pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-ambassadors@lists.wikimedia.org/message/B2AX6PWH5MBKB4L63NFZY3ADBQG7MSBA/ ler mais]. Você também pode fazer perguntas à equipa [https://wikimedia.zoom.us/j/88994018553 no Zoom] em [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=22&month=10&year=2021 22 de outubro às 15:00 UTC (12:00 BRT; 16:00 PT)]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W42"/> </div> 18 de outubro de 2021 ás 20:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22176877 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Tech News: 2021-43]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W43"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * O [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|''Coolest Tool Award 2021'']] está à procura de nomeações. Você pode recomendar ferramentas até 27 de outubro. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.6|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-26|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-27|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-28|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' *[[m:Special:MyLanguage/Help:Diff|As páginas de diferenças entre edições]] (diff) terão uma melhor experiência de cópia e colagem. [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Copy paste diffs|As alterações]] permitirão que o texto no diff para antes e depois seja tratado como colunas separadas e removerá qualquer sintaxe indesejada. [https://phabricator.wikimedia.org/T192526] * A versão das [[w:pt:Liberation (tipografia)|tipografias ''Liberation'']] as utilizações em ficheiros SVG serão atualizadas. Só novas miniaturas serão afetadas. ''Liberation Sans Narrow'' não vai mudar. [https://phabricator.wikimedia.org/T253600] '''Reuniões''' * Pode participar de uma reunião sobre a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Pesquisa de desejos comunitários]]. Serão mostradas notícias sobre os desejos [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguação]] e os [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|desejos em tempo real]] serão mostradas. O evento terá lugar na quarta-feira, 27 de outubro, às 14h30 UTC (11h30 BRT; 15h30 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/Talk to Us|Veja como entrar]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W43"/> </div> 25 de outubro de 2021 ás 20:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22232718 --> == This Month in Education: October 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 10 • October 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[outreach:Education/Newsletter/October 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/October 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[outreach:Education/News/October 2021/1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia.|1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia]] * [[outreach:Education/News/October 2021/Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community|Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community]] * [[outreach:Education/News/October 2021/The Second Online EduWiki Camp in Serbia|The Second Online EduWiki Camp in Serbia]] * [[outreach:Education/News/October 2021/University courses in the UK|Higher and further education courses in the UK]] * [[outreach:Education/News/October 2021/Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland|Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland and in Czech Republic]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 26 de outubro de 2021 ás 15:40 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=22208730 --> == Bueu, San martiño de Fóra == Ola! Mirando [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bueu_(San_Marti%C3%B1o_de_F%C3%B3ra),_Bueu&diff=5490812&oldid=5358346&diffmode=source isto] veño de consultar o Decreto 219/1998 (vixente, segundo o portal lexislativo da Xunta) , non o vin na corrección de erros nin no portal/conxunto de datos de Toponimia da Xunta e tampouco o vin corrixido no Nomenclátor español que utilizaba, só aparece no INEbase. É esta a fonte que utilizaches? Saúdos [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 30 de outubro de 2021 ás 12:06 (UTC) :Ola [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], pois xa non me lembro en que me baseei :( Agora atopei que no [http://mapas.xunta.gal/visores/pba/ Visor do Plan Básico Autonómico] aparaece como San Martiño '''da''' Fóra..., tes que seleccionar en Capas- Unidades administrativas- Parroquias. Ó mellor habería que cambiar o título do artigo... E a maiores acabo de decatarme de que o mapa que se atopa no artigo é incorrecto porque inclúe o espazo correspondente á parroquia de Bueu, Bueu (San Martiño), básicamente o núcleo urbano de Bueu. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 3 de novembro de 2021 ás 11:19 (UTC) ::bueno, con calma; non pasa res. O problema é o de sempre, no texto legal aparecen dous Bueu (san Martiño) O_O En conxunto de datos e Galicia nomeada tamén. E o visor non semella ser de fiar moito tampouco. O problema máis gordo é a categoría en Commons, que ía pola vella e non sei se a liei eu máis.. A ver se @[[Usuario:Estevoaei|Estevoaei]] ou @[[Usuario:Ogalego.gal|Ogalego.gal]] poden recategorizar as fotos, porque está liada a cousa. Imos vendo o tema. Graciñas. [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 3 de novembro de 2021 ás 20:34 (UTC) :::Vale [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], eu boteille un ollo ás subcategorías desas dúas parroquias e paréceme que están ben todas as fotos, revisei a posición das dubidosas no Goolge e compareina cos límites que aparecen no Visor do PBA e só tiven que engadir unha foto. Na categoría xeral de Bueu hai outras fotos que están sen subcategorizar, pero iso xa non é problema das parroquias, pasa en case todas as categorías de concellos :) Se precisas que mire algo máis avisa. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 4 de novembro de 2021 ás 10:20 (UTC) == ''The Signpost'': 31 October 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/From the editor|Different stories, same place]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/News and notes|The sockpuppet who ran for adminship and almost succeeded]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/In the media|China bans, and is there intelligent life on this planet?]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Opinion|A photo on Wikipedia can ruin your life]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Discussion report|Editors brainstorm and propose changes to the Requests for adminship process]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Recent research|Welcome messages fail to improve newbie retention]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Community view|Reflections on the Chinese Wikipedia]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Traffic report|James Bond and the Giant Squid Game]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Technology report|Wikimedia Toolhub, winners of the Coolest Tool Award, and more]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Serendipity|How Wikipedia helped create a Serbian stamp]] * Book review: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Book review|''Wikipedia and the Representation of Reality'']] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/WikiProject report|Redirection]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-10-31/Humour|A very Wiki crossword]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 31 de outubro de 2021 ás 20:18 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Eddie891@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=22208696 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|Tech News: 2021-44]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W44"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Existe um limite para a quantidade de ''e-mail''s que um utilizador pode enviar diariamente. Este limite é agora global em vez de por ''wiki''. Esta mudança é para evitar abusos. [https://phabricator.wikimedia.org/T293866] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-02|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-03|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-04|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W44"/> </div> 1 de novembro de 2021 ás 20:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22269406 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|Tech News: 2021-45]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W45"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Os editores de IP móveis podem agora receber avisos de aviso indicando que têm uma mensagem de página de conversa no sítio móvel (semelhante aos ''banners'' laranja disponíveis na área de trabalho). Estes avisos serão exibidos em todas as páginas fora do espaço de nome principal e sempre que o utilizador tentar editar. O aviso na área de trabalho tem agora uma cor ligeiramente diferente. [https://phabricator.wikimedia.org/T284642][https://phabricator.wikimedia.org/T278105] '''Alterações no final desta semana''' * [[phab:T294321|Wikidata será somente leitura]] por alguns minutos no dia 11 de novembro. Isto vai acontecer por volta de [https://zonestamp.toolforge.org/1636610400 06:00 UTC] (03:00 BRT; 07:00 PT). Isto é para manutenção de bases de dados. [https://phabricator.wikimedia.org/T294321] * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * No futuro, os editores não registados receberão uma identidade que não seja o seu [[:w:pt:endereço IP|endereço IP]]. Isto é por razões legais. Um novo direito de utilizador permitirá aos editores que precisam de conhecer os IPs de contas não registadas para combater o vandalismo, ''spam'' e assédio, ver o IP. Você pode ler as [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|sugestões para como essa identidade poderia funcionar]] e a [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|discussão na página de discussão]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W45"/> </div> 8 de novembro de 2021 ás 20:36 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22311003 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|Tech News: 2021-46]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W46"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|traduções]]. '''Alterações recentes''' * A maioria dos [[c:Special:MyLanguage/Commons:Maximum_file_size#MAXTHUMB|''upload''s de ficheiros]] que tinham mensagens como "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>stashfailed</code></bdi>" ou "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>DBQueryError</code></bdi>" foram agora corrigidos. Está disponível um [[wikitech:Incident documentation/2021-11-04 large file upload timeouts|relatório do incidente]]. '''Problemas''' * Por vezes, as edições feitas no iOS utilizando o editor visual guardam grupos de números como ligações de números de telefone, devido a uma funcionalidade no sistema operativo. Este problema está sob investigação. [https://phabricator.wikimedia.org/T116525] * Houve um problema com a procura na semana passada. Muitos pedidos de pesquisa não funcionaram durante 2 horas devido a um erro de configuração. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-11-10_cirrussearch_commonsfile_outage] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.9|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-16|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-17|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-18|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W46"/> </div> 15 de novembro de 2021 ás 22:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22338097 --> == This Month in Education: November 2021 == {| style="width:70%;" | valign="top" style="text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;" |<span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 10 • Issue 11 • November 2021</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[m:Education/Newsletter/November 2021|Contents]] • [[m:Education/Newsletter/November 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[m:Education/News/November 2021/We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it|We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it]] * [[m:Education/News/November 2021/Welcome to Meta!|Welcome to Meta!]] * [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021|Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021]] * [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership|Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership]] * [[m:Education/News/November 2021/Launch of the Wikimedia Research Fund!|Launch of the Wikimedia Research Fund!]] * [[m:Education/News/November 2021/Education projects in the Land of Valencia|Education projects in the Land of Valencia]] * [[m:Education/News/November 2021/A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event|A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event]] * [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students|Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students]] * [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students|Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students]] </div> |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21 de novembro de 2021 ás 16:18 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=22360687 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|Tech News: 2021-47]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W47"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. *O diálogo da predefinição no Editor Visual e no [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|novo modo wikitexto]] Beta será [[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|bastante melhorado]] em [[phab:T286992|algumas ''wiki''s]]. O seu [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|''feedback'' é bem-vindo]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W47"/> </div> 22 de novembro de 2021 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22366010 --> ==Universidade Laboral== Ola. Escribo dende a Universidade Laboral de Culleredo. Son o novo responsable do Equipo de Dinamización da Lingua Galega (Abel Rodríguez xubilouse hai un par de anos). Hai xa 8 anos comezamos moi timidamente o Proxecto da Galipedia dende o centro, promovendo a participación do alumnado. Pero daquela fomos só dous profes os que traballamos co alumnado. E, rematado o curso, o proxecto quedou no conxelador. Dende o Equipo queremos retomar e impulsar o proxecto neste curso, contando coa colaboración de máis profesorado. Para conseguir maior participación, farei eu a intermediación entre a Galipedia e o profesorado colaborador. Para facer unha boa intermediación, gustaríame contactar con algunha persoa implicada na xestión da Galipedia para comentar dúbidas iniciais, antes de arrincar. Non sei se segues ti aí, ou se entregaches o testigo a outras persoas. Neste caso, pediríache que me dixeras a quen podo dirixirme. Grazas pola axuda. Saúdos. Fernando --[[Usuario:UL fernandocorme|UL fernandocorme]] ([[Conversa usuario:UL fernandocorme|conversa]]) 23 de novembro de 2021 ás 13:18 (UTC) == ''The Signpost'': 29 November 2021 == <div lang="en" dir="ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/In the media|Denial: climate change, mass killings and pornography]] * WikiCup report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/WikiCup report|The WikiCup 2021]] * Deletion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/Deletion report|What we lost, what we gained]] * From a Wikipedia reader: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/From a Wikipedia reader|What's Matt Amodio?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/Arbitration report|ArbCom in 2021]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/Discussion report|On the brink of change – RFA reforms appear imminent]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/Technology report|What does it take to upload a file?]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/WikiProject report|Interview with contributors to WikiProject Actors and Filmmakers]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/Serendipity|"Did You Know ..." featured a photo of the wrong female WWII pilot]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/News from Diff|Content translation tool helps create one million Wikipedia articles]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/Traffic report|Reporting ticket sales on the edge of the Wiki, if Eternals should fail]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/Recent research|Vandalizing Wikipedia as rational behavior]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-11-29/Humour|A very new very Wiki crossword]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 29 de novembro de 2021 ás 01:27 (UTC) </div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Chris troutman@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=22386904 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|Tech News: 2021-48]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W48"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.11|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-30|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-01|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W48"/> </div> 29 de novembro de 2021 ás 21:15 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22375666 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|Tech News: 2021-49]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W49"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|traduções]]. '''Problemas''' * O MediaWiki 1.38-wmf.11 estava agendado para ser lançado em algumas ''wiki''s na semana passada. A implantação foi adiada devido a problemas inesperados. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-07|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-08|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-09|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * Em todas as Wikipédias, um Painel de Mentores está agora disponível em <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>Special:MentorDashboard</nowiki></code></bdi>. Permite que os mentores registados, que cuidam dos primeiros passos dos recém-chegados, monitorizem a atividade dos recém-chegados. Faz parte do [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|Recursos de Crescimento]]. (Growth) Você pode aprender mais sobre [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How_to_configure_the_mentors%27_list|ativar a lista de mentores]] na sua ''wiki'' e sobre [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor dashboard|o projeto do painel de mentores]] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O antecessor da atual [[mw:API|MediaWiki Action API]] (que foi criada em 2008), <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>action=ajax</nowiki></code></bdi>, será removida esta semana. Quaisquer ''script''s ou ''bot''s que o utilizem terão de mudar para o módulo API correspondente. [https://phabricator.wikimedia.org/T42786] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Um antigo módulo ResourceLoader, $ltr-código-jqjs, que foi depreciado em 2016, será removido esta semana. Quaisquer ''script''s ou ''bot''s que o utilizem terão de mudar para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>mediawiki.storage</nowiki></code></bdi> em vez disso. [https://phabricator.wikimedia.org/T143034] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W49"/> </div> 6 de decembro de 2021 ás 21:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22413926 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|Tech News: 2021-50]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W50"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Existem agora o padrão [[m:Special:MyLanguage/Help:Namespace#Other_namespace_aliases|aliases curtas]] para o namespace "Projeto:" na maioria das ''wiki''s. Por exemplo, nas ''wiki''s do Wikilivros, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>[[WB:]]</nowiki></code></bdi> irá para o padrão de linguagem local para o namespace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>[[Project:]]</nowiki></code></bdi>. Esta mudança destina-se a ajudar as comunidades mais pequenas a terem fácil acesso a esta funcionalidade. Pseudónimos locais adicionais ainda podem ser solicitados através [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|o processo habitual]] [https://phabricator.wikimedia.org/T293839] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.13|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-14|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-15|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W50"/> </div> 13 de decembro de 2021 ás 22:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22441074 --> == Reversión == Ola. Non atopei a dichosa palabra no dicionario cando busquei cincenta, por iso a quitei. --[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 14 de decembro de 2021 ás 13:24 (UTC) :Custaballe moito volver poñer o C? Non fai falta reverter todo sen contemplacións. O wiki ten indicadores para algo cando alguén corrixe o erro doutro editor. --[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 14 de decembro de 2021 ás 13:51 (UTC) ::Boas @[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]], o primeiro de todo desculpas se o molestou o resumo de edición, non era a miña intención. A palaba cincenta é moi doada de atopar, no dicionario en liña da RAG sae sen problema, eu cando teño dúbidas, como foi este caso, ese é o primeiro sitio onde consulto. ::Sobre o tema do "traballo", era máis rápido reverter o cambio xa que tamén era incorrecta a ligazón ó artigo ''Cincenta'', só había que deixalo como estaba. A maiores, reverter tamén o avisaría automaticamente do cambio para que se decatara do problema, unha carambola! :) ::O que non coñezo son os indicadores para cando alguén corrixe o erro doutro editor, cales son? Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 14 de decembro de 2021 ás 14:20 (UTC) :::Hola de novo, Elisardo. Acabo de pasarme outra vez polo Portal das palabras (que é o dicionario que eu sempre consulto) e oubo un pequeno fallo alí. Busquei Cincento iñantes de facer esa edición, pero o dicionario indicoume que o termo "non existe". Son cousas pequenas que poden pasar ás veces en Internet, pero ás veces dan algo de rabia estes fallos. Con iso dos "indicadores" refírome a cando o wiki che indica "actual" nas contribucións e ás etiquetas. [[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 14 de decembro de 2021 ás 17:54 (UTC) ::::Eu sempre reviso os historiais con moita frecuencia, é un bo xeito de seguir mellorando o meu nivel de galego. Por certo, sabe cómo se chama ese paxaro cinsento e negro? En castelán creo que é secretario. [[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 14 de decembro de 2021 ás 17:59 (UTC) :::::@[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] Si, ese paxaro ten de nome común ''secretario'' en castelán, e acabo de atopar unha referencia en galego para o mesmo nome, secretario ou serpentario, xa a engadín no artigo. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 15 de decembro de 2021 ás 09:19 (UTC) ::::::Vale, grazas pola resposta. Un saúdo. [[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 15 de decembro de 2021 ás 13:40 (UTC) == Dúbida == Hola de novo, Elisardo. Levo un tempo buscando o nome do seguinte becho, a "sanguijuela", pero non logro averiguar como se lles chama en galego. Podería dicirme como se chaman? Levo xa un tempo pensando en iniciar unha páxina sobre elas. Espero a súa resposta. --[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 16 de decembro de 2021 ás 10:02 (UTC) :Ese becho chámase [[Sambesuga]], xa existe o artigo pero pode facérselle unha revisón, atopei bastantes erros lendo un par de seccións. Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 16 de decembro de 2021 ás 11:16 (UTC) ::Ah é parecido ao portugués. Grazas. --[[Usuario:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] ([[Conversa usuario:Mark Gasoline|conversa]]) 16 de decembro de 2021 ás 14:09 (UTC) == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|Tech News: 2021-51]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W51"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|traduções]]. '''Novidades de Tecnologia''' * Por causa dos [[w:en:Christmas and holiday season|feriados]] a próxima edição das novidades de tecnologia será enviada no dia 10 de janeiro de 2022. '''Alterações recentes''' * As consultas feitas pela extensão DynamicPageList (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><DynamicPageList></nowiki></code></bdi>) só podem ser executadas durante 10 segundos e erros se demorarem mais tempo. Isto é em resposta a múltiplas interrupções em que consultas de longa duração causaram uma paragem em todos as ''wiki''s. [https://phabricator.wikimedia.org/T287380#7575719] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores do aplicativo iOS da Wikipédia estão à procura de testadores que editam em vários idiomas. Você pode [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS/202112 testing|lá mais e informá-los se você está interessado]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O Wikimedia [[wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] acolhe projetos técnicos para o movimento Wikimedia. Os desenvolvedores precisam [[wikitech:News/Cloud VPS 2021 Purge|clamar projetos]] que usam. Isto porque os projetos antigos e não reutilizados são removidos uma vez por ano. Os projetos não reclamados podem ser encerrados a partir de fevereiro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/2B7KYL5VLQNHGQQHMYLW7KTUKXKAYY3T/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W51"/> </div> 20 de decembro de 2021 ás 22:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22465395 --> == punir>atacar == Prezado Elisardojm, unha vez descubín a configuración de "lista de vixilancia", reparei na modificación de "punir>atacar". A páxina de mensaxe tróuxome a esta páxina, polo que che comento: punir é válido que eu saiba, ademais se for o caso sería "castigar" máis ben do que "atacar". Desculpa a miña ousadía, pero como me corrixiche a min por feitos similares, tomei a liberdade. Bon Natal!.--[[Usuario:Ourol|Ourol]] ([[Conversa usuario:Ourol|conversa]]) 25 de decembro de 2021 ás 11:15 (UTC) :Boas [[Usuario:Ourol|Ourol]], estiven desconectado da wiki estes días, sinto tardar en responder. Non sei ben a que modificación te refires, en que artigo se fixo o cambio? Tes toda a razón no de punir, por iso quero revisar o cambio para ver se pode afectar a algunha das ferramentas de revisión da Galipedia. Por outra banda non hai nada que desculpar, se pillaches unha gralla agradézocho eu a ti :) Bo ano e saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 10 de xaneiro de 2022 ás 12:46 (UTC) ::Ola @[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]]. Desculpa, estiven liado con outros temas e non puiden conectar. A verdade é que perdín o fío de cando foi iso de punir :-(. Saúdos e bon ano! [[Usuario:Ourol|Ourol]] ([[Conversa usuario:Ourol|conversa]]) 18 de xaneiro de 2022 ás 17:08 (UTC) :::@[[Usuario:Ourol|Ourol]], pois nada, xa aparecerá :) Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 19 de xaneiro de 2022 ás 12:50 (UTC) == ''The Signpost'': 28 December 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/From the editor|Here is the news]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/News and notes|Jimbo's NFT, new arbs, fixing RfA, and financial statements]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/Serendipity|Born three months before her brother?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/In the media|The past is not even past]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/Recent research|STEM articles judged unsuitable for undergraduates below the first paragraph]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/Arbitration report|A new crew for '22]] * By the numbers: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/By the numbers|Four billion words and a few numbers]] * Deletion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/Deletion report|We laughed, we cried, we closed as "no consensus"]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/Gallery|Wikicommons presents: 2021]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/Traffic report|Spider-Man, football and the departed]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/Crossword|Another Wiki crossword for one and all]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2021-12-28/Humour|Buying Wikipedia]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 28 de decembro de 2021 ás 21:10 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:DannyS712@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=22469348 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Tech News: 2022-02]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W02"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Foi adicionada uma variável de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>oauth_consumer</code></bdi> ao [[mw:Special:MyLanguage/AbuseFilter|Filtro de Abusos]] para permitir a identificação de alterações feitas por ferramentas específicas. [https://phabricator.wikimedia.org/T298281] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s são [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#Package_Gadgets|agora capazes de incluir diretamente as páginas JSON]]. Isto significa que alguns ''gadget''s podem agora ser configurados por administradores sem precisar da permissão do administrador de interface, como é o caso do ''gadget'' Geonotice. [https://phabricator.wikimedia.org/T198758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s [[mw:Extension:Gadgets#Options|podem agora especificar as ações da página]] nas quais estão disponíveis. Por exemplo, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|actions=edit,history</code></bdi> carregará um ''gadget'' apenas durante a edição e nas páginas de história. [https://phabricator.wikimedia.org/T63007] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s podem agora ser carregados a pedido com o parâmetro URL de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withgadget</code></bdi>. Isto pode ser usado para substituir [[mw:Special:MyLanguage/Snippets/Load JS and CSS by URL|um corte anterior]] que normalmente se parece com <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withJS</code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withCSS</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Nas ''wiki''s onde [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|o sistema de Mentoria está configurado]], agora pode usar a API de Ação para obter uma lista de [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|mentores]] pupilos. [https://phabricator.wikimedia.org/T291966] * O título na página principal agora pode ser configurado usando <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title-loggedin]]</span> para usuários conectados e <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title]]</span> para usuários conectados. Qualquer CSS que tenha sido usado anteriormente para ocultar o título deve ser removido. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Small_wiki_toolkits/Starter_kit/Main_page_customization#hide-heading] [https://phabricator.wikimedia.org/T298715] * Quatro páginas especiais (e suas contrapartes de API) agora têm um tempo máximo de execução de consulta de banco de dados de 30 segundos. Estas páginas especiais são: mudanças recentes, páginas vigiadas, contribuições e registro. Essa mudança ajudará no desempenho e estabilidade do site. Você pode ler [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IPJNO75HYAQWIGTHI5LJHTDVLVOC4LJP/ mais detalhes sobre essa mudança] incluindo algumas soluções possíveis se isso afetar seus fluxos de trabalho. [https://phabricator.wikimedia.org/T297708] * O [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|cabeçalho fixo]] foi implantado para 50% dos usuários conectados em [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions#pilot-wikis|mais de 10 ''wiki''s]]. Isso faz parte do [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Melhorias da área de trabalho]]. Veja [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Participate|como participar do projeto]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.17|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-11|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-12|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-13|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Eventos''' * A [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Pesquisa de desejos da comunidade 2022]] começa. Todos os contribuintes para os projetos Wikimedia podem propor ferramentas e melhorias na plataforma. A fase de proposta ocorre a partir de {{#time:j xg|2022-01-10|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT) para {{#time:j xg|2022-01-23|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W02"/> </div> 11 de xaneiro de 2022 ás 01:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22562156 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Tech News: 2022-03]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W03"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Ao utilizar [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|WikiEditor]] (também conhecido como o editor wikitexto de 2010), as pessoas verão agora um aviso se ligarem às páginas de desambiguação. Se clicar em "{{int:Disambiguator-review-link}}" no aviso, pedir-lhe-á para corrigir o link para um termo mais específico. Você pode [[m:Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages#Jan 12, 2021: Turning on the changes for all Wikis|ler mais informações]] sobre este item preenchido da lista de desejos da comunidade de 2021. * Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#subscribe|subscrever automaticamente todas as discussões da página de conversação]] que você começa ou comenta ao usar [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|DiscussionTools]]. Receberá [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notificações]] quando outro editor responder. Isto está disponível na maioria dos ''wiki''s. Vá para suas [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]] e ative "{{int:discussiontools-preference-autotopicsub}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T263819] * Quando solicitado para criar uma nova página ou secção de página de conversação, os campos de entrada podem ser [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating_pages_with_preloaded_text|"pré-carregado" com algum texto]]. Esta funcionalidade está agora limitada às páginas wikitexto. Isto é para que os utilizadores não possam ser enganados a fazer edições maliciosas. Há uma discussão sobre [[phab:T297725|se esta funcionalidade deve ser re-habilitada]] para alguns tipos de conteúdo. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.18|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-18|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-19|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-20|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Eventos''' * A [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Pesquisa de desejos da comunidade 2022]] continua. Todos os contribuintes para os projetos da Wikimedia podem propor ferramentas e melhorias na plataforma. A fase de proposta decorre de {{#time:j "de" F|2022-01-10|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT) para {{#time:j "de" F|2022-01-23|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W03"/> </div> 17 de xaneiro de 2022 ás 19:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22620285 --> == This Month in Education: January 2022 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <div style="text-align: center;"> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span><br/> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 11 • Issue 1 • January 2022</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span></div> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]] </div></div> <div style="margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 24 de xaneiro de 2022 ás 17:28 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=22669905 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W04"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-25|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-26|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-27|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * As seguintes línguas podem agora ser usadas com [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|''syntax highlighting'']] BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, . SRCINFO. * Agora pode aceder à sua lista de páginas vigiadas de fora do ''menu'' de utilizador na [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|''skin'' do novo Vector]]. O ''link'' da lista de páginas vigiadas aparece ao lado dos ícones de notificação se estiver no topo da página. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619] '''Eventos''' * Pode ver os resultados do [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] e saiba mais sobre 14 ferramentas que foram selecionadas este ano. * Pode [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|traduzir, promover]], ou comentar [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|nas propostas]] da Pesquisa de desejos comunitários. A votação começará em {{#time:j "de" F|2022-01-28|pt}} '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W04"/> </div> 24 de xaneiro de 2022 ás 21:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22644148 --> == ''The Signpost'': 30 January 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Special report|WikiEd course leads to Twitter harassment]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/News and notes|Feedback for Board of Trustees election]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Interview|CEO Maryana Iskander "four weeks in"]] * Black History Month: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Black History Month|What are you doing for Black History Month?]] * Deletion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Deletion report|Ringing in the new year: Subject notability guideline under discussion]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/WikiProject report|The Forgotten Featured]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Arbitration report|New arbitrators look at new case and antediluvian sanctions]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Traffic report|The most viewed articles of 2021]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Gallery|No Spanish municipality without a photograph]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Obituary|Twofingered Typist]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Op-Ed|Identifying and rooting out climate change denial]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Essay|The prime directive]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Opinion|Should the Wikimedia Foundation continue to accept cryptocurrency donations?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/In the media|Fuzzy-headed government editing]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Recent research|Articles with higher quality ratings have fewer "knowledge gaps"]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Serendipity|Pooh entered the Public Domain – but Tigger has to wait two more years]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-01-30/Crossword|Cross swords with a crossword]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 30 de xaneiro de 2022 ás 20:56 (UTC) </div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:Bri@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=22692815 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?withgadget</code></bdi> URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>supportsUrlLoad</code></bdi> in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead: ** The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki. '''Events''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W05"/> </div> 31 de xaneiro de 2022 ás 17:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22721804 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Tech News: 2022-06]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W06"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|traduções]]. '''Alterações recentes''' * A Wikipédia em inglês criou recentemente um ''gadget'' para o modo escuro. Pode capacitá-lo lá, ou pedir ajuda a um [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|administrador do interface]] para o configurar no sua ''wiki'' ([[w:en:Wikipedia:Dark mode (gadget)|instruções e captura de tela]]). * As contagens de categorias às vezes estão erradas. Serão agora completamente recontados no início de cada mês. [https://phabricator.wikimedia.org/T299823] '''Problemas''' * Uma alteração de código na semana passada para corrigir um ''bug'' com ''[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live Preview]]'' pode ter causado problemas com alguns dispositivos locais e ''script''s de utilizador. Qualquer código com comportamento específico da ''skin'' para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector</code></bdi> deve ser atualizado para verificar também se <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector-2022</code></bdi>. [[phab:T300987|Um trecho de código, pesquisa global e exemplo estão disponíveis]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-08|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-09|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W06"/> </div> 7 de febreiro de 2022 ás 21:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22765948 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Tech News: 2022-07]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W07"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Purge|Purgar]] uma página de categoria com menos de 5.000 membros irá agora recontá-la completamente. Isto permitirá que os editores corrijam contagens incorretas quando está errada. [https://phabricator.wikimedia.org/T85696] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.22|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-02-15|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-02-16|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-02-17|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Na extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Filtro de Abusos]], a função <code dir=ltr>rmspecials()</code> foi atualizada para que não remova o caractere "espaço". As ''wiki''s são aconselhadas a embrulhar todos os usos de <code dir=ltr>rmspecials()</code> com <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> sempre que necessário para manter o comportamento dos filtros inalterado. Pode utilizar a função de pesquisa em [[Special:AbuseFilter]] para localizar a sua utilização. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W07"/> </div> 14 de febreiro de 2022 ás 19:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22821788 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W08"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[Special:Nuke|Special:Nuke]] irá agora fornecer as razões padrão de eliminação (editável em <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]</bdi>) para usar quando as páginas de eliminação em massa. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|pedido na Pesquisa de desejos comunitários de 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020] * Na Wikipédia, todas as novas contas recebem agora o [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Recursos de crescimento]] (Growth) por padrão ao criar uma conta. As comunidades são encorajadas a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|atualizar os seus recursos de ajuda]]. Anteriormente, apenas 80% das novas contas obteriam os recursos de crescimento. Algumas Wikipédias continuam a não ser afetadas por esta mudança. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820] * Agora pode evitar que imagens específicas que são usadas numa página apareçam em outros locais, tais como dentro de pré-visualizações de página ou resultados de pesquisa. Isto é feito com a marcação <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>class=notpageimage</nowiki></code></bdi>. Por exemplo, <code><nowiki>[[File:Exemplo.png|class=notpageimage]]</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Houve uma alteração para o HTML das páginas Special:Contributions, Special:MergeHistory e History, para apoiar o agrupamento de alterações por data na [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|''skin'' móvel]] Embora improvável, isto pode afetar ''gadget''s e ''script''s de utilizador. A [[phab:T298638|lista de todas as alterações HTML]] está no Phabricator. '''Eventos''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Os resultados da Pesquisa de desejos comunitários]] foram publicados. Está também disponível a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|se de propostas prioritárias]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-02-22|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-02-23|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-02-24|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros áudio em páginas mudará em breve em todas as ''wiki''s. O antigo ''player'' será removido. Alguns ''player''s de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O sistema operativo subjacente da Toolforge está a ser atualizado. Se mantiver alguma ferramenta lá, existem duas opções para migrar as suas ferramentas para o novo sistema. Existem [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|detalhes, prazos e instruções]] na Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/] * Os administradores terão em breve [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|a opção de eliminar/restaurar]] a página de "discussão" associada quando estiverem a eliminar uma determinada página. Um ponto final da API com esta opção também estará disponível. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|um pedido da Pesquisa de desejos comunitários de 2021]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W08"/> </div> 21 de febreiro de 2022 ás 19:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22847768 --> == ''The Signpost'': 27 February 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the team: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/From the team|Selection of a new ''Signpost'' Editor-in-Chief]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/News and notes|Impacts of Russian invasion of Ukraine]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Opinion|Why student editors are good for Wikipedia]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Special report|A presidential candidate's team takes on Wikipedia]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/In the media|Wiki-drama in the UK House of Commons]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Serendipity|War photographers: from Crimea (1850s) to the Russian invasion of Ukraine (2022)]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Technology report|Community Wishlist Survey results]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/WikiProject report|10 years of tea]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Featured content|Featured Content returns]] * Deletion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Deletion report|The 10 most SHOCKING deletion discussions of February]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Recent research|How editors and readers may be emotionally affected by disasters and terrorist attacks]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Arbitration report|Parties remonstrate, arbs contemplate, skeptics coordinate]] * By the numbers: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/By the numbers|Does birthplace affect the frequency of Wikipedia biography articles?]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Gallery|The vintage exhibit]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Traffic report|Euphoria, Pamela Anderson, lies and Netflix]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/News from Diff|The Wikimania 2022 Core Organizing Team]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Crossword|A Crossword, featuring Featured Articles]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-02-27/Humour|Notability of mailboxes]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 27 de febreiro de 2022 ás 20:22 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:JPxG@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=22829521 --> == This Month in Education: February 2022 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">Apologies for writing in English ... {{int:please-translate}} <div style="text-align: center;"> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 11 • Issue 2 • February 2022</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <div style="color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</div> </div> <div style="column-count: 2; column-width: 35em;"> * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS|Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia|Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico|Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Results of "Reading Wikipedia" workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay|Results of "Reading Wikipedia" workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos|WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields|Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians|The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians]] </div> </div> <div style="margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 28 de febreiro de 2022 ás 15:09 (UTC)</div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=22886200 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W09"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Ao pesquisar por edições para [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|alterar etiquetas]], por exemplo, no histórico de páginas ou contribuições dos utilizadores, existe agora uma lista de possíveis etiquetas. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a pedido na Pesquisa de desejos comunitários 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909] * Os mentores que usam o [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|painel do mentor]] (Recurso de crescimento) vai agora ver os recém-chegados atribuídos a eles que fizeram pelo menos uma edição, até 200 edições. Anteriormente, todos os recém-chegados atribuídos ao mentor eram visíveis no painel de instrumentos, mesmo os que não tinham qualquer edição ou que fizessem centenas de edições. Os mentores ainda podem alterar estes valores usando os filtros no seu painel de instrumentos. Além disso, a última escolha dos filtros será agora guardada. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O grupo de utilizadores <code>oversight</code> foi renomeada para <code>suppress</code>. Isto é por [[phab:T109327|razões técnicas]]. Pode ser necessário atualizar quaisquer referências locais ao nome antigo, por exemplo, ''gadget''s, ''link''s para Special:Listusers ou utilizações de [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]]. '''Problemas''' * A recente alteração ao HTML das páginas de [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|mudanças recentes]] causou alguns problemas aos leitores de ecrã. Isto está a ser arranjado. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-01|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-02|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-03|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Trabalhar com modelos tornar-se-á mais fácil. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates| Várias melhorias]] estão previstas para 9 de março na maioria das ''wiki''s e a 16 de março na Wikipédia em inglês. As melhorias incluem: correspondência de colchetes, sintaxe realçando cores, encontrando e inserindo modelos, e funcionalidades de editor visual relacionadas. * Se você é um desenvolvedor de predefinições ou um administrador de interface, e você está intencionalmente substituindo ou usando os estilos CSS padrão de caixas de ''feedback'' do utilizador (as classes: <code dir=ltr>successbox, messagebox, errorbox, warningbox</code>), por favor, note que estas classes e CSS associados serão brevemente removidos do núcleo do MediaWiki. Isto é para prevenir problemas quando os mesmos nomes de classe também são usados em uma ''wiki''. Por favor, avise-nos comentando [[phab:T300314]] se acha que pode ser afetado. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W09"/> </div> 28 de febreiro de 2022 ás 23:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22902593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Tech News: 2022-10]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W10"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|traduções]]. '''Problemas''' * Houve um problema com alguns rótulos de interface na semana passada. Será arranjado esta semana. Esta mudança fez parte do trabalho em curso para simplificar o suporte para ''skin''s que não têm manutenção ativa. [https://phabricator.wikimedia.org/T301203] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.25|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-08|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-09|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W10"/> </div> 7 de marzo de 2022 ás 21:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22958074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Tech News: 2022-11]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W11"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|traduções]]. '''Alterações recentes''' * No aplicativo Android da Wikipédia [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Team/Android/Communication#Updates|agora é possível]] alterar a barra de ferramentas na parte inferior para que as ferramentas que usa mais frequentemente sejam mais fáceis de clicar. A aplicação agora também tem um modo de leitura focado. [https://phabricator.wikimedia.org/T296753][https://phabricator.wikimedia.org/T254771] '''Problemas''' * Houve um problema com a recolha de alguns dados de visualização de página de junho de 2021 a janeiro de 2022 em todos as ''wiki''s. Isto significa que as estatísticas estão incompletas. Para ajudar a calcular quais os projetos e regiões mais afetados, os conjuntos de dados relevantes estão a ser conservados por 30 dias extras. Você pode [[m:Talk:Data_retention_guidelines#Added_exception_for_page_views_investigation|ler mais no Meta-wiki]] * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">There was a problem with the databases on March 10. All wikis were unreachable for logged-in users for 12 minutes. Logged-out users could read pages but could not edit or access uncached content then.</span> [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2022-03-10_MediaWiki_availability] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.26|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-15|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-16|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-17|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * Quando [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message#Finding_messages_and_documentation|susing <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>uselang=qqx</code></bdi> para encontrar mensagens de localização]], irá agora mostrar todas as chaves de mensagem possíveis para separadores de navegação, como "{{int:vector-view-history}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T300069] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Advanced item</span>]] O acesso a [[{{#special:RevisionDelete}}]] foi alargado para incluir utilizadores que tenham <code dir=ltr>deletelogentry</code> e direitos de <code dir=ltr>deletedhistory</code> através dos seus membros do grupo. Antes, só aqueles com a direita <code dir=ltr>deleterevision</code> podiam aceder a esta página especial. [https://phabricator.wikimedia.org/T301928] * Nas páginas [[{{#special:Undelete}}]] para diffs e revisões, haverá um ''link'' de volta para a página principal de Restaurar com a lista de revisões. [https://phabricator.wikimedia.org/T284114] '''Alterações futuras''' * A Fundação Wikimedia anunciou a estratégia de implementação do mascaramento de IP e os próximos passos. O [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#feb25|anúncio pode ser lido aqui]]. * Os desenvolvedores do [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Android FAQ|aplicativo Android da Wikipédia]] estão a trabalhar em [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|novas funções]] para páginas de conversação de utilizadores e páginas de comentários de artigos. [https://phabricator.wikimedia.org/T297617] '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Events</span>''' * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place as a hybrid event on 20-22 May 2022. The Hackathon will be held online and there are grants available to support local in-person meetups around the world. Grants can be requested until 20 March.</span> '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W11"/> </div> 14 de marzo de 2022 ás 22:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22993074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Tech News: 2022-12]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W12"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|traduções]]. '''Novo calendário de lançamento de código para esta semana''' * Haverá quatro lançamentos do MediaWiki esta semana, em vez de apenas um. Esta é uma experiência que deve levar a menos problemas e a atualizações de funcionalidades mais rápidas. Os lançamentos estarão em todos as ''wiki''s, em momentos diferentes, na segunda, terça e quarta-feira. Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Release Engineering Team/Trainsperiment week|ler mais sobre este projeto]] '''Alterações recentes''' * Agora pode definir quantos resultados de pesquisa mostrar por predefinição [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|em suas preferências]]. Este foi o 12º desejo mais popular no [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Pesquisa de desejos comunitários 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T215716] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] A ferramenta de cadernos Jupyter [[wikitech:PAWS|PAWS]] foi atualizado para uma nova interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T295043] '''Alterações futuras''' * Mapas interativos via [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] em breve trabalhará nas ''wiki''s usando a extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions]]. [https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/ Por favor, diga-nos] quais as melhorias que deseja ver no Kartographer. Pode fazer esta pesquisa em inglês simples. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W12"/> </div> 21 de marzo de 2022 ás 16:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23034693 --> == This Month in Education: March 2022 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">Apologies for writing in English... Please help translate to your language. <div style="text-align: center;"> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 11 • Issue 3 • March 2022</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span></div> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment|Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week|The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Call for Participation: Higher Education Survey|Call for Participation: Higher Education Survey]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Collection of Good Practices in Wikipedia Education|Collection of Good Practices in Wikipedia Education]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America|Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week 2022, celebrations and learnings|EduWiki Week 2022, celebrations and learnings]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week in Armenia|EduWiki Week in Armenia]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León|Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan|Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers|Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers]] </div> <div style="margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 25 de marzo de 2022 ás 16:57 (UTC)</div> </div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=23020683 --> == ''The Signpost'': 27 March 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the team: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/From the team|We stand in solidarity with Ukraine]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/News and notes|Of safety and anonymity]] * Eyewitness Wikimedian – Kharkiv, Ukraine: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Eyewitness Wikimedian – Kharkiv, Ukraine|Countering Russian aggression with a camera]] * Eyewitness Wikimedian – Vinnytsia, Ukraine: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Eyewitness Wikimedian – Vinnytsia, Ukraine|War diary]] * Eyewitness Wikimedian – Western Ukraine: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Eyewitness Wikimedian – Western Ukraine|Working with Wikipedia helps]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Disinformation report|The oligarchs' socks]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/In the media|Ukraine, Russia, and even some other stuff]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Recent research|Top scholarly citers, lack of open access references, predicting editor departures]] * Wikimedian perspective: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Wikimedian perspective|My heroes from Russia, Ukraine & beyond]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Discussion report|Athletes are less notable now]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Technology report|2022 Wikimedia Hackathon]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Arbitration report|Skeptics given heavenly judgement, whirlwind of Discord drama begins to spin for tropical cyclone editors]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Traffic report|War, what is it good for?]] * Deletion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Deletion report|Ukraine, werewolves, Ukraine, YouTube pundits, and Ukraine]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Gallery|"All we are saying is, give peace a chance..."]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/From the archives|Burn, baby burn]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Essay|Yes, the sky is blue]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/Tips and tricks|Become a keyboard ninja]] * On the bright side: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-03-27/On the bright side|The bright side of news]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 27 de marzo de 2022 ás 20:53 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:JPxG@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=23068306 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Tech News: 2022-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a simple new Wikimedia Commons upload tool available for macOS users, [[c:Commons:Sunflower|Sunflower]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of regular database maintenance. It will be performed on {{#time:j xg|2022-03-29|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-03-31|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T301850][https://phabricator.wikimedia.org/T303798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W13"/> </div> 28 de marzo de 2022 ás 19:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23073711 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Tech News: 2022-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translations]] are available. '''Problems''' * For a few days last week, edits that were suggested to newcomers were not tagged in the [[{{#special:recentchanges}}]] feed. This bug has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T304747] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * Starting next week, Tech News' title will be translatable. When the newsletter is distributed, its title may not be <code dir=ltr>Tech News: 2022-14</code> anymore. It may affect some filters that have been set up by some communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T302920] * Over the next few months, the "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" Growth feature [[phab:T304110|will become available to more Wikipedias]]. Each week, a few wikis will get the feature. You can test this tool at [[mw:Special:MyLanguage/Growth#deploymentstable|a few wikis where "Link recommendation" is already available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W14"/> </div> 4 de abril de 2022 ás 21:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23097604 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-15</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W15"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Há uma nova página de ''status'' pública na <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikimediastatus.net/ www.wikimediastatus.net]</span>. Este site mostra cinco métricas automatizadas de alto nível onde você pode ver a saúde geral e desempenho do ambiente técnico das nossas ''wikis''. Contém também atualizações escritas manualmente para incidentes generalizados, que são escritas tão rapidamente quanto os engenheiros são capazes de fazê-lo, ao mesmo tempo que reparam o problema real. O site está separado da nossa infraestrutura de produção e hospedado por um serviço externo, para que possa ser acedido mesmo que as ''wikis'' estejam brevemente indisponíveis. Você pode [https://diff.wikimedia.org/2022/03/31/announcing-www-wikimediastatus-net/ ler mais sobre este projeto]. * Nas ''wikis'' do Wikcionário, o ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros de áudio em páginas mudou agora. O antigo ''player'' foi removido. Alguns ''players'' de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-04-12|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-04-13|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-04-14|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W15"/> </div> 11 de abril de 2022 ás 19:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23124108 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-16</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W16"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.8|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-04-19|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-04-20|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wiki''s ficarão em modo de leitura apenas por alguns minutos devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} às 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist ''wiki''s direcionadas]) e em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist ''wiki''s direcionadas]). * Os administradores terão agora [[m:Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|a opção de eliminar/restaurar da página "Discussão" associada]] quando estiverem a eliminar uma determinada página. Um ''endpoint'' da API com esta opção também está disponível. Isto conclui o [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|11º desejo da Pesquisa de desejos comunitários de 2021]]. * Em [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#test-wikis|''wiki''s selecionadas]], 50% dos utilizadores logados verão o nova [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Table of contents|tabela de conteúdos]]. Ao deslocar-se para cima e para baixo na página, a tabela de conteúdos permanecerá no mesmo local no ecrã. Isto faz parte do projeto [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Melhorias da Área de Trabalho]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304169] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] As caixas de mensagens produzidas pelo código MediaWiki deixarão de ter estas classes CSS: <code dir=ltr>successbox</code>, <code dir=ltr>errorbox</code>, <code dir=ltr>warningbox</code>. Os estilos para essas aulas e <code dir=ltr>messagebox</code> serão removidos do núcleo do MediaWiki. Isto apenas afeta ''wiki''s que usam estas classes em wikitexto, ou alterar a sua aparência dentro do CSS em todo o site. Por favor, reveja qualquer utilização local e definições para estas aulas que você pode ter. Isto foi previamente anunciado na edição [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|28 de fevereiro das Novidades de Tecnologia]]. '''Mudanças futuras''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] tornar-se-á compatível com [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|estabilização da página da FlaggedRevisions]]. Os mapas do Kartographer também trabalharão em páginas com [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|alterações pendentes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions] A documentação do Kartographer foi completamente atualizada. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W16"/> </div> 18 de abril de 2022 ás 23:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23167004 --> == This Month in Education: April 2022 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">Apologies for writing in English... Please help translate to your language. <div style="text-align: center;"> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 11 • Issue 4 • April 2022</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span></div> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico|Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana|Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Digital Education & The Open Space With Herbert Acheampong|Digital Education & The Open Space With Herbert Acheampong]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/HerStory walks as a part of edit-a-thons|HerStory walks as a part of edit-a-thons]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Join us for Wiki Workshop 2022|Join us for Wiki Workshop 2022]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student|The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student]] </div> <div style="margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 24 de abril de 2022 ás 12:51 (UTC)</div> </div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=23177152 --> == ''The Signpost'': 24 April 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/News and notes|Double trouble]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/In the media|The battlegrounds outside and inside Wikipedia]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Special report|Ukrainian Wikimedians during the war]] * Eyewitness Wikimedian – Vinnytsia, Ukraine: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Eyewitness Wikimedian – Vinnytsia, Ukraine|War diary (Part 2)]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Technology report|8-year-old attribution issues in Media Viewer]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Featured content|Wikipedia's best content from March]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/In focus|Editing difficulties on Russian Wikipedia]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Gallery|A voyage around the world with WLM winners]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Interview|On a war and a map]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Serendipity|Wikipedia loves photographs, but hates photographers]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Traffic report|Justice Jackson, the Smiths, and an invasion]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Recent research|Student edits as "civic engagement"; how Wikipedia readers interact with images]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/News from the WMF|How Smart is the SMART Copyright Act?]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Essay|The problem with elegant variation]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/Humour|Really huge message boxes]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-04-24/From the archives|Wales resigned WMF board chair in 2006 reorganization]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 24 de abril de 2022 ás 20:45 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:JPxG@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=23092862 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). * Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W17"/> </div> 25 de abril de 2022 ás 22:56 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23187115 --> == Consulta sobre o gardado provisional == Ola, Elisardo. Algúns dos alumnos de UL (Universidade Laboral) que crearon novas entradas na Galipedia neste curso tiveron algún "tirón de orellas" de algún administrador da Galipedia (a un deles pasoulle hoxe mesmo), porque publicaron a versión inicial, aínda pouco traballada. A pregunta é: hai algunha maneira de gardar na Galipedia o traballo previo, sen publicalo? Saúdos. Fernando :Boas [[User:UL fernandocorme|UL fernandocorme]], hai varias maneiras de facer un borrador dos artigos: * crear o artigo no espazo persoal, de forma que non estea no espazo principal de artigos, e logo movelo ó espazo principal. Para facer isto o único que hai que facer é crear o artigo nunha páxina secundaria da páxina de usuario. Iso faise de forma sinxela engadindo no enderezo URL da páxina de usuario o carácter "/" e logo poñendo un título, por exemplo [[Usuario:Elisardojm/David Suzuki]]. Nesa subpáxina de usuario pode irse traballando pouco a pouco nun artigo e non será modificada polo resto de usuarios porque pertence ó espazo persoal de cada un. Cando se remate e se queira pasar ó espazo de artigos principal, o único que hai que facer é darlle á lapela "mover", seleccionar (Principal) e poñerlle o nome que terá o artigo (quitándolle a parte da / e o nome de usuario que ten ó comezo). * engadir o marcador "en uso" ó comezo (se editas a fonte do artigo hai que engadir "<nowiki>{{en uso}}</nowiki>", se editas normal, usando o editor visual, hai que ir a Inserir > Modelo, poñer "en uso" na caixa de busca, seleccionar o modelo "En uso", darlle a inserir e logo gardar). Este modelo pon ó comezo do artigo unha mensaxe de aviso de que o artigo está a ser modificado por un usuario. * outra opción é engadir o marcador "proxecto escolar" ó comezo (se editas a fonte do artigo hai que engadir "<nowiki>{{proxecto escolar}}</nowiki>" , e se editas normal hai que inserilo de forma semellante a como che comentei arriba). Este modelo tamén pon un aviso ó comezo do artigo para que non se edite mentres estea sendo usado. Esta opción é interesante se queredes facer unha edición nun grupo e engadides algunha información adicional no [[Wikipedia:Proxectos pedagóxicos]], nese proxecto podedes facer unha páxina para vós cos datos da actividade que ides facer, canta xente participa, os obxectivos, os artigos que ides creando, o estado de avance, o que vos apeteza. Esta páxina pode servirvos como punto de encontro para organizar o traballo e tamén para que a comunidade teña acceso a esa información e poida saber o que está pasando con eses artigos. Podes ver un exemplo en [[Wikipedia:Proxectos pedagóxicos/CEIP Plurilingüe de Tarrío 2018]]. :Se precisas axuda con algo non dubides en avisarme :). Saúdos, [[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 27 de abril de 2022 ás 11:25 (UTC) :Grazas!!! [[Usuario:UL fernandocorme|UL fernandocorme]] ([[Conversa usuario:UL fernandocorme|conversa]]) 28 de abril de 2022 ás 17:47 (UTC) == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-18</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W18"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Em [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist todos as ''wikis'' restantes] (grupo 2), o ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros de áudio em páginas mudou agora. O antigo ''player'' foi removido. Alguns ''players'' de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player| O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-03|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-04|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-05|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores estão a trabalhar em páginas de discussão no app [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipédia para iOS]]. Você pode [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY dar ''feedback'']. Pode fazer a pesquisa em inglês, alemão, hebraico ou chinês. * [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|A maioria das ''wikis'']] receberá um [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|diálogo do modelo de modelo]] no modo Editor Visual e Novo Wikitexto. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967] * Se você utilizar o destaque da sintaxe durante a edição do wikitexto, pode em breve ativar um [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|esquema de cores compatíveis com daltônicos]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Vários IDs CSS relacionados com mensagens de interface MediaWiki serão removidos. Os editores técnicos devem agradar [[phab:T304363|reve a lista de IDs e links para as suas utilizações existentes]]. Estes incluem <code dir=ltr>#mw-anon-edit-warning</code>, <code dir=ltr>#mw-undelete-revision</code> e outros 3. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W18"/> </div> 2 de maio de 2022 ás 19:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23232924 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966] '''Problems''' * Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586] * Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966] * [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24. * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022). '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W19"/> </div> 9 de maio de 2022 ás 15:22 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23256717 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-20</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W20"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * Algumas ''wikis'' podem em breve usar a funcionalidade [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|adicionar um ''link'']]. Isto começará na quarta-feira. As ''wikis'' são {{int:project-localized-name-cawiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-hewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-hiwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-kowiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-nowiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-ptwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-simplewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-svwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-ukwiki/pt}}. Isto faz parte da implementação [[phab:T304110|progressiva desta ferramenta para mais Wikipédias]]. As comunidades podem [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure como esta funcionalidade funciona localmente]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542] * O [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] terá lugar ''online'' nos dias 20 e 22 de maio. Será em inglês. Há também encontros locais [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|''hackathon'']] na Alemanha, Gana, Grécia, Índia, Nigéria e Estados Unidos. Os wikimedianos tecnicamente interessados podem trabalhar em projetos de ''software'' e aprender novas habilidades. Também pode realizar uma sessão ou publicar um projeto em que pretende trabalhar. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-17|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-18|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-19|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Em breve poderá editar páginas traduzíveis no editor visual. Existem páginas traduzíveis em, por exemplo, Meta e Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W20"/> </div> 16 de maio de 2022 ás 18:58 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23291515 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-21</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W21"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Os administradores que utilizam a ''interface'' do sítio móvel podem agora aceder ao Special:Block diretamente a partir das páginas de utilizador. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341] * A página do portal <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]</span> utiliza agora um sistema de atualização automatizado. Outros [[m:Project_portals|portais de projetos]] serão atualizados ao longo dos próximos meses. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629] '''Problemas''' * A equipa de Crescimento (Growth) mantém um programa de orientação para os recém-chegados. Anteriormente, os recém-chegados não podiam excluir o programa. A partir de 19 de maio de 2022, os recém-chegados podem optar por sair totalmente da tutela do Crescimento, caso não desejem ter qualquer mentor. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915] * Alguns editores não conseguem aceder à ferramenta de tradução de conteúdos se a carregarem clicando no menu de contribuições. Este problema está a ser trabalhado. Deve continuar a funcionar corretamente se tiver acesso direto através da Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-24|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-25|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-26|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Os desenvolvedores de ''script''s de ''gadget''s e de utilizadores são convidados a dar ''feedback'' sobre uma [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|política técnica proposta]] com o objetivo de melhorar o suporte dos desenvolvedores do MediaWiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W21"/> </div> 24 de maio de 2022 ás 00:21 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23317250 --> == ''The Signpost'': 29 May 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the team: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/From the team|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/From the team]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/News and notes|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/News and notes]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Community view|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Community view]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Opinion|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Opinion]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/In the media|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/In the media]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Special report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Special report]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/In focus|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/In focus]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Discussion report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Discussion report]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/WikiProject report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/WikiProject report]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Technology report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Technology report]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Featured content|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Featured content]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Interview|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Interview]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Serendipity|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Serendipity]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Recent research|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Recent research]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Tips and tricks|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Tips and tricks]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Traffic report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Traffic report]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/News from Diff|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/News from Diff]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/News from the WMF|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/News from the WMF]] * Video: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Video|How the entire country of Qatar was blocked from editing]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Gallery|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Gallery]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/From the archives|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/From the archives]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Essay|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Essay]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Humour|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-05-29/Humour]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 29 de maio de 2022 ás 20:47 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:JPxG@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=23323647 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-22</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W22"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Na extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Filtro de Abusos]] foi introduzida uma função de <code dir=ltr>ip_in_ranges()</code> para verificar se um IP está em algum dos intervalos. As ''wikis'' são aconselhadas a combinar várias expressões <code dir=ltr>ip_in_range()</code> unidas por <code>|</code> numa única expressão para um melhor desempenho. Pode utilizar a função de pesquisa em [[Special:AbuseFilter|Especial:AbuseFilter]] para localizar o seu uso. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017] * O [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|recurso de informações de IP]] que ajuda os combatentes de abuso a aceder a informações sobre IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|a ser implementado]] a todas as ''wikis'' como uma funcionalidade beta. Isto surge depois de semanas de testes beta na test.wikipedia.org. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-31|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-01|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em leitura apenas por alguns minutos por causa de um interruptor da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-05-31|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist ''wikis'' direcionadas]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|Nova Ferramenta de Tópico]] será implementada para todos os editores no máximo em breve. Você poderá optar por sair da ferramenta e em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] apoiará a obtenção de contribuições de um [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|intervalo de IP]] em breve. Os utilizadores da API podem definir o parâmetro <code>uciprange</code> para obter contribuições de qualquer intervalo de IP dentro [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|do limite]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150] * Será introduzida uma nova função de parser: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{=}}</nowiki></code></bdi>. Substituirá os modelos existentes chamados "=". Vai inserir um [[w:pt:Sinal de igual|sinal de igual]] Isto pode ser usado para escapar ao sinal igual nos valores dos parâmetros das predefinições. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W22"/> </div> 30 de maio de 2022 ás 20:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23340178 --> == LintErrors == Ola Eli. Porfa, bótalle un ollo a [[Especial:LintErrors]] -> Prioridade alta -> 7. [https://gl.wikipedia.org/wiki/Especial:LintErrors/self-closed-tag Etiquetas auto-pechadas] Graciñas, un saúdo e a seguir. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 31 de maio de 2022 ás 08:43 (UTC) == This Month in Education: May 2022 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">Apologies for writing in English. Please help to translate in your language. <div style="text-align: center;"> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 11 • Issue 5 • May 2022</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span></div> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]] * [[Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]] * [[Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]] * [[Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]] * [[Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]] * [[Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]] * [[Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]] * [[Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]] * [[Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]] * [[Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]] </div> <div style="margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 1 de xuño de 2022 ás 02:43 (UTC)</div> </div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=23282386 --> == This Month in Education: May 2022 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">Apologies for writing in English. Please help to translate in your language. <div style="text-align: center;"> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;"> Volume 11 • Issue 5 • May 2022</span> ---- <span style="font-size:larger;">[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</span> ---- <span style="color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;">In This Issue</span></div> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;"> * [[m:Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]] * [[m:Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]] * [[m:Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]] * [[m:Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]] * [[m:Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]] * [[m:Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]] * [[m:Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]] * [[m:Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]] * [[m:Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]] * [[m:Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]] </div> <div style="margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 1 de xuño de 2022 ás 02:54 (UTC)</div> </div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=23351176 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-23</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W23"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-07|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-08|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-09|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Uma nova função <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>str_replace_regexp()</code></bdi> pode ser utilizada [[Special:AbuseFilter|filtros de abuso]] para substituir partes de texto utilizando uma [[w:pt:Expressão regular|expressão regular]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W23"/> </div> 7 de xuño de 2022 ás 02:46 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23366979 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-24</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Todas as ''wikis'' podem agora usar mapas do [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]]. Os mapas do Kartographer agora também trabalham em páginas com [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|alterações pendentes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-14|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-15|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em modo de somente leitura apenas por alguns minutos por causa de a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time: j "de" F |2022-06-14|pt}} às 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist wikis direcionadas]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * A partir de quarta-feira, um novo conjunto de Wikipédias receberá "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Adicionar um link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-acewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-adywiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-afwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-akwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-alswiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-amwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-anwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-angwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-arcwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-arzwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-astwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-atjwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-avwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-aywiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-azwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-azbwiki/pt}}). Isto faz parte da implementação [[phab:T304110|progressiva desta ferramenta para mais Wikipédias]]. As comunidades podem [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure como esta funcionalidade funciona localmente]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|Nova Ferramenta de Tópico]] será implementado para todos os editores da Commons, Wikidata e alguns outras ''wikis'' em breve. Poderá excluir-se de dentro da ferramenta e em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Reuniões futuras''' * A próxima [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|reunião aberta com a equipa web]] sobre Vector (2022) terá lugar hoje (13 de junho). As seguintes reuniões terão lugar em: 28 de junho, 12 de julho, 26 de julho. '''Alterações futuras''' * Até ao final de julho, a ''skin'' [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] deve estar pronta para se tornar o padrão em todas as ''wikis''. As discussões sobre como ajustá-lo às necessidades das comunidades começarão nas próximas semanas. Será sempre possível reverter para a versão anterior numa base individual. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 13 de xuño de 2022 ás 16:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-25</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|traduções]]. '''Alterações recentes''' * O [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Aplicativo da Wikipédia para Android]] agora tem uma opção para editar toda a página de uma só vez, localizada no menu transbordante (menu de três pontos [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Algumas alterações recentes na base de dados podem afetar as consultas utilizando a [[m:Research:Quarry|ferramenta Quarry]]. As consultas para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> na Wikipédia em inglês, Commons e Wikidata terão de ser atualizadas. [[phab:T306589|Ler mais]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Uma nova variável <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> pode ser usada em [[Special:AbuseFilter|filtros de abuso]] para evitar afetar os utilizadores globalmente ativos. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-21|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-22|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-23|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * Os utilizadores das ''skins'' não responsivas (por exemplo, MonoBook ou Vector) em dispositivos móveis podem notar uma ligeira alteração no nível de zoom predefinido. Isto destina-se a otimizar o zoom e garantir que todos os elementos de ''interface'' estão presentes na página (por exemplo, o índice no Vector 2022). No caso improvável de isto causar problemas com a forma como você usa o site, nós gostaríamos de entender melhor, por favor pingue <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> para qualquer conversa ''on-wiki''. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Alterações futuras''' * A funcionalidade Beta para [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] A saída HTML da Parsoid em breve deixará de anotar links de ficheiros com valores de atributos <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> diferentes e, em vez disso, utilizará <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> para todos os tipos. Os autores da ferramenta devem ajustar qualquer código que espere: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 20 de xuño de 2022 ás 20:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 --> == ''The Signpost'': 26 June 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/News and notes|WMF inks new rules on government-ordered takedowns, blasts Russian feds' censor demands, spends big bucks]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/In the media|Editor given three-year sentence, big RfA makes news, Guy Standing takes it sitting down]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Special report|"Wikipedia's independence" or "Wikimedia's pile of dosh"?]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Discussion report|MoS rules on CCP name mulled, XRV axe plea nulled, BLPPROD drafting bid pulled]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Opinion|Picture of the Day – how Adam plans to ru(i)n it]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Featured content|Articles on Scots' clash, Yank's tux, Austrian's action flick deemed brilliant prose]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Essay|RfA trend line haruspicy: fact or fancy?]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Recent research|Wikipedia versus academia (again), tables' "immortality" probed]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Serendipity|Was she really a Swiss lesbian automobile racer?]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/News from the WMF|Wikimedia Enterprise signs first deals]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Traffic report|Top view counts for shows, movies, and celeb lawsuit that keeps on giving]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Gallery|Celebration of summer, winter]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-06-26/Humour|Shortcuts, screwballers, Simon & Garfunkel]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 26 de xuño de 2022 ás 22:34 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:JPxG@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=23439210 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-26</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O serviço API da [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] dispõe agora de contas de autoatendimento com solicitações gratuitas a pedido e instantâneos mensais ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ documentação da API]). O acesso comunitário [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|através de ''dumps'' de banco de dados e Wikimedia Cloud Services]] continua. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|Todas as ''wikis'' da Wikimedia podem agora usar Wikidata Lexemes em Lua]] depois de criar módulos e predefinições locais. As discussões são bem-vindas [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|na página de discussão do projeto]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-28|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-29|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-30|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos por causa devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizada em {{#time:j xg|2022-06-28|pt}} às 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist ''wikis'' direcionadas]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Alguns serviços globais e de ''cross-wiki'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos devido a uma mudança da sua base de dados principal. Será realizada em {{#time: j "de" F |2022-06-30|pt}} às 06:00 UTC. Isto terá impacto no ContentTranslation, Echo, Structurediscussions, experimentos de Crescimento (Growth) e mais alguns serviços. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Os utilizadores serão capazes de classificar colunas dentro de tabelas ordenadas na ''skin'' móvel. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Reuniões futuras''' * A próxima [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|reunião aberta com a equipa web]] sobre Vector (2022) terá lugar amanhã (28 de junho). As seguintes reuniões terão lugar nos dias 12 e 26 de julho. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 27 de xuño de 2022 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 --> == This Month in Education: June 2022 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <div style="text-align: center;"> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;">This Month in Education</span> <span style="font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;"> Volume 11 • Issue 6 • June 2022</span> <div style="border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em">[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]</div> <div style="color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;">In This Issue</div></div> <div style="text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;"> * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group|Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom|Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Educational program & Wikivoyage in Ukrainian University|Educational program & Wikivoyage in Ukrainian University]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA|The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign|New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end|The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in "Civic Responsibility Project" course|The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in "Civic Responsibility Project" course]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows|Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikiclubs in Albania|Wikiclubs in Albania]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience|Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand|Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand]] * [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia|А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia]] </div> <div style="margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 4 de xullo de 2022 ás 18:50 (UTC)</div> </div> <!-- Mensaxe enviada por User:ZI Jony@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&oldid=23406065 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-27</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-07-05|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-07-06|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-07-07|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos por causa devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-07-05|pt}} às 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist ''wikis'' direcionadas]) e em {{#time:j "de" F|2022-07-07|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist ''wikis'' direcionadas]). * O recurso beta do [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Você pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Item avançado]] Esta alteração apenas afeta páginas no espaço de nome principal em Wikisource. A variável de configuração Javascript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> será removida do <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> e substituída pela variável <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 4 de xullo de 2022 ás 19:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-28</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Na ''skin'' [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]], o título da página é agora exibido acima dos separadores tais como Discussão, Ler, Editar, Ver histórico ou Mais. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Saiba mais]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Agora é possível visualizar facilmente a maioria das definições de configuração que se aplicam a apenas uma ''wiki'', e comparar configurações entre dois ''wikis'' se essas configurações forem diferentes. Por exemplo: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary configurações do Wikcionário Japonês], ou [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki configurações que são diferentes entre as Wikipédias em Espanhol e Esperanto]. As comunidades locais podem querer [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discutir e propor mudanças]] às suas configurações locais. Os detalhes sobre cada uma das definições nomeadas podem ser encontrados por [[mw:Special:Search|pesquisando MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *A equipa de Ferramentas Anti-Assédio [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recentamente implantada]] o Recurso de Informações de IP como um [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Recurso Beta em todas as ''wikis'']]. Esta funcionalidade permite que os lutadores de abuso acedam a informações sobre endereços IP. Por favor, consulte a nossa atualização sobre [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|como encontrar e usar a ferramenta]]. Por favor, partilhe seu ''feedback'' usando um ''link'' que lhe será dado dentro da própria ferramenta. '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em leitura apenas por alguns minutos por causa de um interruptor da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-07-12|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist ''wikis'' direcionadas]). '''Alterações futuras''' * A funcionalidade Beta para [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 11 de xullo de 2022 ás 19:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-29</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|traduções]]. '''Problemas''' * A funcionalidade na ''web'' móvel para [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Páginas próximas]] desapareceu na semana passada. Será arranjado esta semana. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-07-19|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-07-20|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-07-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O [[mw:Technical_decision_making/Forum|Fórum de Decisão Técnica]] procura [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|representantes da comunidade]]. Pode candidatar-se na ''wiki'' ou por ''e-mail'' <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> antes de 12 de agosto. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 18 de xullo de 2022 ás 23:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 25 de xullo de 2022 ás 19:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> == ''The Signpost'': 1 August 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editors: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/From the editors|Rise of the machines, or something]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/News and notes|Information considered harmful]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/In the media|Censorship, medieval hoaxes, "pathetic supervillains", FB-WMF AI TL bid, dirty duchess deeds done dirt cheap]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Op-Ed|The "recession" affair]] * Eyewitness Wikimedian – Vinnytsia, Ukraine: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Eyewitness Wikimedian – Vinnytsia, Ukraine|War diary (part 3)]] * Election guide: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Election guide|The chosen six: 2022 Wikimedia Foundation Board of Trustees elections]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Community view|Youth culture and notability]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Opinion|Criminals among us]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Arbitration report|Winds of change blow for cyclone editors, deletion dustup draws toward denouement]] * Deletion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Deletion report|This is Gonzo Country]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Discussion report|Notability for train stations, notices for mobile editors, noticeboards for the rest of us]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Traffic report|US TV, JP ex-PM, outer space, and politics of IN, US, UK top charts for July]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Featured content|A little list with surprisingly few lists]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Tips and tricks|Cleaning up awful citations with Citation bot]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/In focus|Wikidata insights from a handy little tool]] * On the bright side: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/On the bright side|Ukrainian Wikimedians during the war — three (more) stories]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Essay|How to research an image]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Recent research|A century of rulemaking on Wikipedia analyzed]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Serendipity|Don't cite Wikipedia]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Gallery|A backstage pass]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/From the archives|2012 Russian Wikipedia shutdown as it happened]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2022-08-01/Humour|Why did the chicken cross the road?]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 1 de agosto de 2022 ás 00:42 (UTC) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- Mensaxe enviada por User:JPxG@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=23554609 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-31</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W31"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|As capacidades aprimoradas de LaTeX para renderização matemática]] estão agora disponíveis nas ''wikis'' graças ao suporte a tags <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Phantom</code></bdi>. Isto completa parte do [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|desejo #59]] da Pesquisa de desejos comunitários 2022. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|nova versão]] da plataforma [[w:pt:MediaWiki|MediaWiki]] será implantada nas ''wikis'' de teste e no site MediaWiki.org em {{#time: j "de" F |2022-08-02 |pt}}. Será implantada em ''wikis'' selecionadas em {{#time: j "de" F |2022-08-03 |pt}} e nas restantes em {{#time: j "de" F |2022-08-04 |pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Visualização em Tempo Real]] estará disponível como um Recurso Beta nas ''wikis'' em [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Grupo 0]. Este recurso foi desenvolvido para atender [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|uma das propostas da Pesquisa de desejos comunitários]]. '''Alterações futuras''' * O Recurso Beta do [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de agosto. As discussões parecerão diferentes. Você pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. '''Reuniões futuras''' * Esta semana, três reuniões sobre [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] com interpretação ao vivo terá lugar. Na terça-feira, será dada uma interpretação em russo. Na quinta-feira terão lugar reuniões para falantes árabes e espanhóis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|Veja como participar]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W31"/> </div> 1 de agosto de 2022 ás 21:22 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23615613 --> p9erq3gcxue7372ma0zgklbanh071r7 0 41868 6147909 5911300 2022-08-02T02:50:42Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Sleater-Kinney | xp = rock | imaxe = | lenda = A banda en 2006 | orixe = [[Portland, Oregon]] | país = [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] [[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px|]] | período = [[1995]] - [[2006]]<br/>[[2014]] - presente | xénero = [[riot grrrl]], [[rock alternativo]], [[indie rock]], [[punk rock]] | selo = [[Chainsaw Records|Chainsaw]], [[Kill Rock Stars]], [[Sub Pop]] | membros = [[Corin Tucker]]<br/>[[Carrie Brownstein]] | antigos_membros = Laura Macfarlane<br/>Toni Gogin<br/>Misty Farrell<br/>[[Janet Weiss]] | relacionados = [[Wild Flag]], [[Filthy Friends]], [[St. Vincent]], [[The Corin Tucker Band]], [[Excuse 17]], [[Heavens to Betsy]] | web = [http://www.sleater-kinney.com/ sleater-kinney.com] }} '''Sleater-Kinney''' é unha banda de [[rock alternativo]] [[Estados Unidos de América|estadounidense]] formada en [[1995]] en [[Olympia, Washington]] influenciada polo movemento [[riot grrrl]] dos anos 90. A banda trasladaríase posteriormente a [[Portland, Oregon]]. O nome do grupo deriva de Sleater-Kinney Road, unha rúa próxima a onde elas ensaiaban nos seus comezos en [[Lacey, Washington]]. É un grupo destacable do movemento [[riot grrrl]] e [[indie rock]] do noroeste estadounidense, coñecido polas súas ideas [[feminismo]] e de [[esquerda política|esquerdas]]. O [[27 de xuño]] de [[2006]] a banda anunciou a través da súa páxina web a súa separación por tempo indefinido. e en outubro de [[2014]] informaron de que publicarían un novo álbum no ano seguinte co título ''[[No Cities to Love]]'' e sairían de xira novamente.<ref>{{cita web|título=Sleater-Kinney Announces New Album, ‘No Cities To Love’|url=http://www.sleater-kinney.dreamhosters.com/sleater-kinney-announces-new-album/|dataacceso=20 de outubro de 2014}}{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref> == Traxectoria == === Formación e primeiros anos === Sleater-Kinney foi formada a principios de [[1994]] en [[Olympia, Washington]], por [[Corin Tucker]] e [[Carrie Brownstein]]. O nome do grupo deriva da estrada Sleater Kinney Road, en [[Lacey, Washington]].<ref>{{Cita web|título=500 Sleater Kinney Rd SE|url=https://www.google.com/maps/place/500+Sleater+Kinney+Rd+SE,+Lacey,+WA+98503,+Estados+Unidos+de+Am%C3%A9rica/@47.0447285,-122.8358642,17z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x54910b375290db07:0xb828a5e108d5eda8!8m2!3d47.0447285!4d-122.8336755|páxina-web=500 Sleater Kinney Rd SE|data-acceso=2021-04-17|lingua=gl-US}}</ref> A banda emerxeu do movemento [[riot grrrl]] co seu primeiro álbum, ''[[Sleater-Kinney (álbum)|Sleater-Kinney]]'', editado por [[Chainsaw Records]] en [[1995]]. Seguíronlle ''[[Call the Doctor]]'' ([[1996]]) e ''[[Dig Me Out]]'' ([[1997]]). En [[1998]] a banda gravou "Big Big Lights", o primeiro sinxelo compartido (con Cypher in the Snow) nunha serie de gravacións para unha asociación de mulleres tituladas ''Free to Fight'', e editadas por Candy Ass Records. Os seus seguintes traballos achegaron á banda aos oíntes do ''mainstream'', culminando en [[2002]] con ''One Beat''. A banda, porén, permaneceu fiel ás súas raíces independentes e feministas. A maioría dos seus álbums dende ''Call the Doctor'' foron editados a través do selo independente Kill Rock Stars e o seu sétimo traballo, ''[[The Woods]]'', foi editado pola [[Sub Pop]]. Janet Weiss (de Quasi) tocou a [[batería (instrumento musical)|batería]] dende ''Dig Me Out''. Os anteriores baterías foron Lora Macfarlane (que aparece en ''Sleater-Kinney'' e ''Call the Doctor''), Misty Farrell e Toni Gogin. Tanto Brownstein como Tucker tocan a [[guitarra]]. Aínda que Sleater-Kinney non ten [[baixo]], Tucker toca unha guitarra barítona, a miúdo facendo o mesmo papel que un baixo, e Brownstein afina a súa guitarra un ton máis baixo. Corin Tucker foi integrante da influente banda de [[riot grrrl]] Heavens to Betsy. Carrie Brownstein estivo na banda de queercore Excuse 17. Á parte de tocar con Sleater-Kinney, Tucker tamén foi membro da banda Cadallaca con Sarah Dougher (membro de The Lookers). En [[2000]], as tres membros de Sleater-Kinney colaboraron con Robert Forster e Grant McLennan na agora desaparecida banda indie The Go-Betweens, participando na gravación de álbum ''The Friends of Rachel Worth''. Sleater-Kinney foi abreconcertos de [[Pearl Jam]] en moitos dos seus concertos en norteamérica a principios do [[2003]]. A experiencia de tocar en grandes escenarios é citada pola banda como parte da inspiración e motivación do seu último traballo, ''The Woods''. O álbum foi editado no ano [[2005]], e representou un cambio do son respecto aos seus traballos anteriores. Nel a banda aposta por un son máis denso, pesado e distorsionado que toma como inspiración o rock clásico. === Hiato === [[Ficheiro:Carrie Brownstein - Sleater Kinney - Palace Theatre - St. Paul, Minnesota (48988110742).jpg|miniatura|250x250px|[[Carrie Brownstein]]]] O [[27 de xuño]] do [[2006]] a banda anunciou un hiato indefinido, dicindo que non tiñan plans para futuras xiras ou gravacións. O derradeiro gran concerto de Sleater-Kinney foi no festival de Lollapalooza dese ano, e a súa derradeira aparición foi no Crystal Ballroom en [[Portland, Oregon]], o [[12 de agosto]]. Nunha entrevista o [[17 de marzo]] do [[2010]], [[Carrie Brownstein]] dixo que Sleater-Kinney podería reunirse e editar un álbum nos seguintes cinco anos. Brownstein tamén anunciou que ela e [[Janet Weiss]] estaban formando unha nova banda, [[Wild Flag]], xunto con Mary Timony e Rebecca Cole, anteriormente en [[The Minders]].<ref>{{cita web|título=Carrie Brownstein: 'I Have A New Band'|url=http://www.npr.org/sections/allsongs/2011/02/23/130053010/sleater-kinney-helium-and-the-minders-form-wild-flag|editor=All songs considered|dataacceso=1 de outubro de 2016}}</ref> O seu álbum de estrea ''[[Wild Flag (álbum)|Wild Flag]]'' publicouse o [[13 de setembro]] de [[2011]] a través de [[Merge Records]].<ref>{{cita web|apelidos=Jessica Hopper (2012)|título=Wild Flag, ''Wild Flag''|url=http://www.spin.com/2011/09/wild-flag-wild-flag-merge/|editor=Spin|dataacceso=1 de outubro de 2016}}</ref> Cara o ano [[2014]] o grupo estaba xa inactivo.<ref>{{cita web|apelidos=Marc Hogan (2013)|título=Indie Rock Supergroup Wild Flag Are No More|url=http://www.spin.com/2013/12/wild-flag-breakup-janet-weiss/|editor=Spin|dataacceso=1 de outubro de 2016}}</ref><ref name="Life After Punk">{{cita web|apelidos=Simon Vozick-Levinson (2014)|título=Carrie Brownstein's Life After Punk|url=http://www.rollingstone.com/tv/news/carrie-brownsteins-life-after-punk-20140320|editor=Rolling Stone|dataacceso=1 de outubro de 2016}}</ref> === Reforma === En outubro de [[2014]] revelouse que a banda gravara un novo álbum, ''[[No Cities to Love]]'', publicado o [[20 de xaneiro]] de [[2015]].<ref>{{cita web|apelidos=Alex Young e Chris Coplan (2014)|título=Listen to Sleater-Kinney’s new song “Bury Our Friends”|url=http://consequenceofsound.net/2014/10/listen-to-sleater-kinneys-new-song-bury-our-friends/|editor=Consequence of Sound|dataacceso=1 de outubro de 2016}}</ref> As compoñentes do grupo tamén anunciaron unha xira ese ano por [[Norteamérica]] e [[Europa]] occidental.<ref>{{cita web|apelidos=Amy Phillips e Jenn Pelly (2014)|título=Sleater-Kinney Return! New Album No Cities to Love! 2015 Tour! "Bury Our Friends" Lyric Video!|url=http://pitchfork.com/news/57108-sleater-kinney-return-new-album-no-cities-to-love-2015-tour-bury-our-friends-lyric-video/|editor=Pitchfork|dataacceso=1 de outubro de 2016}}</ref> En [[2014]] o grupo publicou un ''box set'' con vinilos dos seus anteriores lanzamentos titulado ''[[Start Together]].''<ref>{{Cita web|título=Sleater-Kinney: Start Together|url=https://pitchfork.com/reviews/albums/19860-sleater-kinney-start-together/|páxina-web=Pitchfork|data-acceso=2019-11-14|lingua=en}}</ref> Claire McKinzie, da revista ''BUST Magazine'', dixo do lanzamento, "Coas súas letras feministas e esquerdistas, a relevancia hoxe en día de Sleater-Kinney é obvia. Mentres que algúns cantantes afástanse de ser etiquetados "feministas", Sleater-Kinney existe parcialmente para redireccionar a percepción que ten a sociedade do mundo".<ref>{{Cita web|título=Album Review: Sleater-Kinney {{!}} Start Together (Box Set)|url=https://bust.com/music/13179-album-review-sleater-kinney-start-together-box-set.html|páxina-web=bust.com|data-acceso=2020-01-02|lingua=en-gb}}</ref> [[Ficheiro:Corin Tucker by John Knell.jpg|miniatura|250x250px|[[Corin Tucker]]]] En xaneiro de [[2017]] a banda publicou o seu primeiro álbum ao vivo, ''Live in Paris'', gravado en La Cigale o [[20 de marzo]] de [[2015]].<ref>{{Cita web|título=Friday Music News|url=https://www.kexp.org/read/2017/01/27/friday-music-news-238/|páxina-web=www.kexp.org|data-acceso=2020-01-02}}</ref> En xaneiro de 2018 a banda dixo que estaba traballando no seu seguinte álbum de estudio, aínda que Brownstein comentou que "imos facelo lentamente".<ref>{{Cita web|título=Sleater-Kinney Working on New Album|url=https://pitchfork.com/news/sleater-kinney-working-on-new-album/|páxina-web=Pitchfork|data-acceso=2020-01-02|lingua=en}}</ref> En xaneiro de [[2019]] o grupo anunciou que o novo disco, producido por [[St. Vincent]] (Annie Clark), sería editado ese mesmo ano.<ref>{{Cita web|título=New Sleater-Kinney Album, Produced By St. Vincent, Confirmed For This Year|url=https://www.npr.org/sections/allsongs/2019/01/08/683258495/new-sleater-kinney-album-produced-by-st-vincent-confirmed-for-this-year|páxina-web=NPR.org|data-acceso=2020-01-02|lingua=en}}</ref> En maio de [[2019]] Sleater-Kinney publicou unha nova canción, "Hurry on Home", xunto cun vídeo coas letras. O tema actuaría como principal sinxelo de ''[[The Center Won't Hold]]'', editado no mes de agosto de 2019. O [[1 de xullo]] de 2019 Weiss anunciou a través da súa conta de [[Twitter]] que deixaba a banda dicindo que era "hora para min para seguir adiante".<ref>{{Cita web|título=Big changes.pic.twitter.com/PWWHMWDLU9|url=https://twitter.com/jazzzhand/status/1145691391034445824|páxina-web=@jazzzhand|data=2019-01-07|data-acceso=2020-01-02|lingua=en|nome=Janet|apelidos=Weiss}}</ref> A banda realizou o seu primeiro concerto sen Weiss no Hopscotch Music Festival o 5 de setembro, coa súa nova batería Angie Boylan.<ref>{{Cita web|título=Sleater-Kinney's new drummer is Angie Boylan (watch their first show together)|url=http://www.brooklynvegan.com/sleater-kinneys-new-drummer-is-angie-boylan-watch-their-first-show-together/|páxina-web=BrooklynVegan|data-acceso=2020-01-02|lingua=en-US}}</ref> No mes de maio de 2021 Sleater-Kinney anunciou un novo álbum, ''[[Path of Wellness]]'', que sería publicado o día 11 de xuño dese mesmo ano. O seu primeiro sinxelo, "Worry With You", apareceu o 11 de maio.<ref>{{Cita web|título=Sleater-Kinney Announce New Album Path of Wellness, Share Song|url=https://pitchfork.com/news/sleater-kinney-announce-new-album-path-of-wellness-share-song-listen/|páxina-web=Pitchfork|data=2021-05-11|data-acceso=2021-10-19|lingua=en-US|nome=Jazz|apelidos=Monroe}}</ref> == Estilo musical == O estilo musical de Sleater-Kinney ten as súas raíces nas escenas do punk e do rock independente de principios a mediados dos 90 de [[Olympia, Washington]], formadas ao redor dos últimos anos do movemento [[riot grrrl]]. Tanto Tucker como Brownstein viñan de bandas veteranas do principio do movemento. Aínda que as letras da banda trataban sobre distintos temas, estaban incluídas dentro do movemento riot grrrl debido a que apoiaban os ideais feministas. Sobre o tema da participación da banda en movementos políticos Carrie Brownstein citou, "Sleater-Kinney son o suficientemente valentes e fortes como para facer unha diferenza e correr a voz".<ref>{{Cita web|título=Ms. Magazine Online|url=http://www.msmagazine.com/mar03/sk-tour.asp|páxina-web=web.archive.org|data=2013-04-04|data-acceso=2020-08-17|data-arquivo=04 de abril de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130404050437/http://www.msmagazine.com/mar03/sk-tour.asp|url-morta=unfit}}</ref> O seu son incorpora temas persoais e sociais xunto con música minimalista influenciada polo punk e os ideais de libre pensamento do rock alternativo e indie dos 80 e 90. Experimentaron con esta base incorporando distintos instrumentos e arranxos.<ref>{{Cita web|título=One Beat - Sleater-Kinney {{!}} Songs, Reviews, Credits {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/one-beat-mw0000222602|data-acceso=2020-08-17|lingua=en-us}}</ref> Sleater-Kinney foi comparada con cantantes femininas como [[Siouxsie Sioux]] de [[Siouxsie and the Banshees]],<ref>{{Cita web|título=All Hands On The Bad One {{!}} NME|url=https://www.nme.com/reviews/reviews-nme-2247-337745|páxina-web=NME Music News, Reviews, Videos, Galleries, Tickets and Blogs {{!}} NME.COM|data=2005-09-12|data-acceso=2020-08-17|lingua=en-GB}}</ref> [[Patti Smith]] e [[Poly Styrene]] de [[X-Ray Spex]]. Tamén nomearon como influencias a nomes como [[Bikini Kill]], [[Mecca Normal]], [[Bratmobile]], [[Throwing Muses]] e [[Sonic Youth]]. A voz emotiva de Corin Tucker<ref>{{Cita web|título=Dig Me Out - Sleater-Kinney {{!}} Songs, Reviews, Credits {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/dig-me-out-mw0000020758|data-acceso=2020-08-17|lingua=en-us}}</ref> e as letras da banda alternan entre o persoal e o político, rebelándose contra a guerra, o tradicionalismo, os roles de xénero e o consumismo dende unhas perspectivas feministas e progresivas.<ref>{{Cita web|título=Sleater-Kinney {{!}} Biography, Albums, Streaming Links|url=https://www.allmusic.com/artist/sleater-kinney-mn0000026164|páxina-web=AllMusic|data-acceso=2020-08-17|lingua=en-us}}</ref> Sleater-Kinney aportou a canción protesta "Off With Your Head" ao recompilatorio do líder de [[NOFX]], [[Fat Mike]], ''[[Rock Against Bush]]''. En [[2017]] Sleater-Kinney aportou o sinxelo "Here We Come" a ''7-Inches For Planned Parenthood'', un recompilatorio de discos de 7" e descargas dixitais cuxos ingresos foron para Planned Parenthood.<ref>{{Cita web|título=Stream The 7-inches For Planned Parenthood Compilation|url=https://www.stereogum.com/1968047/stream-the-7-inches-for-planned-parenthood-compilation/music/album-stream/|páxina-web=Stereogum|data=2017-10-19|data-acceso=2020-08-18}}</ref> Nun documental sobre o riot grrrl, Tucker revelou que o seu estilo vocal sempre foi intencionadamente duro para encaixar coa mensaxe da banda e demandar a atencón dos oíntes,<ref>{{Cita audiovisual|título=Corin Tucker Interview|autor=|url=https://www.youtube.com/watch?v=4lDJZJRXwF8|data=|medio=YouTube}}</ref> e a súa voz foi descrita polo crítico de ''AllMusic'' Heather Phares como "voz que amas ou odias". Ao principio da carreira da banda as voces principais adoitaban a ser interpretadas porTucker, aínda que a medida que o grupo progresaba Brownstein comezou a aparecer máis como vocalista. Tanto Brownstein como Tucker tocan a guitarra, encargándose xeralmente Brownstein da solista e Tucker da rítmica. Aínda que Sleater-Kinney non ten baixista, Tucker e Brownstein afinan as guitarras un ton e medio máis grave (afinación Re♭), e o ton e estilo de Tucker lle permiten cumprir o mesmo papel que o dun baixista. == Discografía == {{Artigo principal|Discografía de Sleater-Kinney}} === Álbums === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Sleater-Kinney (álbum)|Sleater-Kinney]]'' || [[1995]] || [[Chainsaw Records]] |- | ''[[Call the Doctor]]'' || [[1996]] || Chainsaw Records |- | ''[[Dig Me Out]]'' || [[1997]] || [[Kill Rock Stars]] |- | ''[[The Hot Rock]]'' || [[1999]] || Kill Rock Stars |- | ''[[All Hands on the Bad One]]'' || [[2000]] || Kill Rock Stars |- | ''[[One Beat]]'' || [[2002]] || Kill Rock Stars |- | ''[[The Woods]]'' || [[2005]] || [[Sub Pop Records]] |- | ''[[No Cities to Love]]'' || [[2015]] || Sub Pop Records |- | ''[[The Center Won't Hold]]'' || [[2019]] || [[Mom + Pop Music]] |- | ''[[Path of Wellness]]'' || [[2021]] || Mom + Pop Music |} === Sinxelos === * "You Ain't It/Surf Song" [[1994]] ([[Villa Villakula Records]]) * "One More Hour" [[1997]] ([[Matador Records]]) * "Little Babies" [[1997]] (Matador Records) * "A Quarter To Three" [[1997]] (Matador Records) * "Get Up" [[1999]] (Kill Rock Stars) * "You're No Rock 'n' Roll Fun" [[2000]] (Kill Rock Stars) * "Entertain" [[2005]] ([[Sub Pop Records]]) * "Jumpers" [[2005]] (Sub Pop Records) * "Bury Our Friends" [[2014]] (Sub Pop Records) * "Hurry On Home" [[2019]] (Mom + Pop) * "Can I Go On" [[2019]] (Mom + Pop) * "Animal" [[2019]] (Mom + Pop) * "Worry with You" [[2021]] (Mom + Pop) * "High in the Grass" [[2021]] (Mom + Pop) * "Method" [[2021]] (Mom + Pop) == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.sleater-kinney.com/ Páxina oficial da banda] {{en}} * [https://sleaterkinney.bandcamp.com/ Bandcamp] {{Control de autoridades}} {{Sleater-Kinney}} [[Categoría:Grupos musicais de riot grrrl]] [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de punk rock]] [[Categoría:Grupos musicais de Portland, Oregón]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1995]] [[Categoría:Grupos musicais separados en 2006]] [[Categoría:Arte e feminismo]] [[Categoría:Bandas de mulleres]] r9rwwkkdw8r3735n7w01rkzhlqdzje3 0 44301 6148161 6107914 2022-08-02T10:03:28Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Sir George Ivan Morrison''', [[Orde do Imperio Británico|OBE]], nado en [[Belfast]] o [[31 de agosto]] de [[1945]],<ref>{{Cita web|url=https://www.allmusic.com/artist/van-morrison-mn0000307461/biography|páxina-web=allmusic.com|título=Biografía|data-acceso=3 de decembro de 2021|nome=Jason|apelidos=Ankeny|lingua=en}}</ref> é un cantante e compositor e produtor de discos [[Irlanda do Norte|norteirlandés]], expoñente do chamado [[celtic soul]] e coñecido como "Van the Man" polos seus fans<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.bbc.com/news/uk-northern-ireland-35494713|páxina-web=bbc.com|título=Sir Van Morrison overjoyed at receiving knighthood|data-acceso=3 de decembro de 2021|apelidos=Redacción|data-publicación=4 de febreiro de 2016|lingua=en}}</ref> ten unha carreira musical que, polo de agora, abrangue sete décadas. Morrison comezou a actuar cando era mozo a finais da década de 1950. Tocou unha variedade de instrumentos como [[guitarra]], [[harmónica]], [[Teclado (instrumento musical)|teclados]] e [[saxofón]] para varias bandas irlandesas, interpretando os éxitos populares daquela época. Nese tempo, foi o saxofonista da banda chamda The Monarchs antes de se converter, a mediados da década de 1960, no cantante principal da banda de [[Rock and roll|rock]] e [[Rhythm and blues|R&B]] de Irlanda do Norte, [[Them]], coa que conseguiu certa notoriedade e coa que gravou o clásico da bandas de garaxe "Gloria"; tema que, posteriormente foi popularizado e versioneado por [[The Doors]], [[The Shadows of Knight]] e [[Patti Smith]].<ref>{{Cita web|url=https://www.songfacts.com/facts/patti-smith/gloria-in-excelsis-deo|páxina-web=songfacts.com|título=Gloria: In Excelsis Deo by Patti Smith|data-acceso=4 de decembro de 2021|lingua=en}}</ref> En 1967, comezou en Nova York a súa carreira en solitario co lanzamento dun LP, ''[[Blowin' Your Mind]],'' producido por Bert Bens.<ref name=":1">{{Cita web|url=http://www.songwritershalloffame.org/index.php/exhibits/bio/C333S|páxina-web=songwritershalloffame.org|título=Van Morrison. biography|data-acceso=3 de decembro de 2021|data-publicación=2003|lingua=en|data-arquivo=13 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160313062634/http://songwritershalloffame.org/index.php/exhibits/bio/c333s|url-morta=unfit}}</ref> Trala morte deste, a [[Warner Bros. Records]] comprou o contrato de Morrison e permitiulle tres sesións para gravar ''[[Astral Weeks]]'' (1968).<ref>Turner (1993). pp. 86 – 90</ref> Aínda que nun primeiro momento era un mal vendedor, o álbum pasou a ser considerado un clásico.<ref>{{Cita web|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/b0409fsg|páxina-web=bbc.co.uk|título=Van Morrison: Astral Weeks|data-acceso=3 de decembro de 2021|apelidos=Redacción|data-publicación=13 de outubro de 2020|lingua=en}}</ref> En 1970, o novo disco, ''[[Moondance]],'' elevou a Morrison á categoría de artista importante,<ref>{{Cita web|url=http://mixonline.com/mag/audio_van_morrisons_moondance/|páxina-web=mixonline.com|título=Van Morrison's "Moondance"|data-acceso=3 de decembro de 2021|nome=Gary|data-publicación=1 de abril de 2005|lingua=en|apelidos=Eskow|data-arquivo=19 de abril de 2005|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20050419192209/http://mixonline.com/mag/audio_van_morrisons_moondance/|url-morta=unfit}}</ref> e foi ao longo desa década cando construíu a súa reputación cunha feixe de álbums e actuacións en directo que foron moi aclamadas. Gran parte da música de Morrison estrutúrase arredor das convencións da [[Soul|música soul]] e do R&B. Outra boa do seu catálogo está formada por longas viaxes musicais de inspiración espiritual que amosan a influencia da tradición [[Música celta|celta]], o [[jazz]] e a narrativa fluída da conciencia, como o álbum [[Astral Weeks|''Astral Weeks'']].<ref name=":1" /><ref>{{Cita web|url=http://musthear.com/reviews/veedonfleece.html|páxina-web=musthear.com|título=VAN MORRISON|data-acceso=3 de decembro de 2021|data-publicación=30 de maio de 2001|lingua=en|data-arquivo=30 de maio de 2001|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20010530211144/http://musthear.com/reviews/veedonfleece.html|url-morta=unfit}}</ref> As dúas cepas xuntas, ás veces, denomínanse "soul celta".<ref>{{Cita web|url=http://www.time.com/time/2006/100albums/0,27693,Astral_Weeks,00.html|páxina-web=time.com|título=The All-TIME 100 Albums|data-acceso=3 de decembro de 2021|nome=Alan|apelidos=Light|data-publicación=13 de novembro de 2006|lingua=en|data-arquivo=23 de xullo de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100723095234/http://www.time.com/time/2006/100albums/0,27693,Astral_Weeks,00.html|url-morta=yes}}</ref> As súas actuacións en directo foron descritas como "transcendentais" e "inspiradas",<ref>{{Cita web|url=https://www.sfgate.com/music/article/Van-Morrison-s-transcendent-Astral-at-Greek-3242992.php|páxina-web=sfgate.com|título=Van Morrison's transcendent 'Astral' at Greek|data-acceso=3 de decembro de 2021|nome=Joel|data-publicación=4 de maio de 2009|lingua=en|apelidos=Selvin}}</ref><ref>Colt (2002), pp. 104-105</ref> e a súa música como acadando "unha especie de transcendencia violenta".<ref>{{Cita web|url=https://www.soundstagexperience.com/index.php/music-movies-a-shows-menu/by-category/cd-music/913-van-morrison-the-healing-game-deluxe-edition|páxina-web=soundstagexperience.com|título=Van Morrison: "The Healing Game (Deluxe Edition)"|data-acceso=3 de decembro de 2021|apelidos=Hale|nome=James|data-publicación=abril 2019|lingua=en}}</ref> Os álbums de Morrison tiveron un éxito importante en [[Irlanda]] e no [[Reino Unido]], con máis de 40 que alcanzaron o top 40 do Reino Unido. Co lanzamento de ''[[Latest Record Project, Volume 1]]'', logrou os dez mellores álbums no Reino Unido en catro décadas consecutivas.<ref>{{Cita web|url=https://www.officialcharts.com/artist/27399/van-morrison/|páxina-web=officialcharts.com|título=Van Morrison|data-acceso=3 de decembro de 2021|lingua=en}}</ref> Dezaoito dos seus álbums alcanzaron o top 40 dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], doce deles entre 1997 e 2017.<ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/artist/van-morrison/chart-history/tlp/|páxina-web=billboard.com|título=Van Morrison|data-acceso=3 de decembro de 2021|lingua=en}}</ref> Recibiu dous [[premios Grammy]] e sete nomeamentos,<ref>{{Cita web|url=https://www.grammy.com/grammys/artists/van-morrison/5046|páxina-web=grammy.com|título=Van Morrison|data-acceso=3 de decembro de 2021|lingua=en}}</ref> o [[Brit Awards|Brit Award]] de 1994 á súa contribución excepcional á música, o [[Americana Music Lifetime Achievement Award]] de 2017 á composición de cancións e foi incluído tanto no [[Salón da Fama do Rock|Rock and Roll Hall of Fame]] como no [[Songwriters Hall of Fame]]. En 2016, foi nomeado ''[[Sir]]'' polos servizos á industria musical e ao turismo en Irlanda do Norte.<ref name=":0" /><ref>{{Cita web|url=https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/honours-list/11671979/Queens-Birthday-Honours-Van-Morrison-knighted.html|páxina-web=telegraph.co.uk|título=Queen's Birthday Honours: Van Morrison knighted|data-acceso=3 de decembro de 2021|nome=Gordon|apelidos=Rayner|lingua=en|data-publicación=12 de xuño de 2015}}</ref> == Traxectoria == Dedicouse desde moi cedo à música porque o seu pai coleccionaba discos de [[jazz]], e a nai era cantante. Colleu notoriedade á fronte dos [[Them]], banda formada en [[1964]], e coa cal obtivo unha serie de éxitos. Morrison comezou a ficar triste debido á grande utilización de músicos de estudio por parte da banda e abandonou o grupo despois dunha xira polos [[Estados Unidos de América|EUA]] en [[1966]]. Regresou a Belfast coa intención de deixar o mundo da música, máis o produtor [[Bert Berns]] convenceuno para regresar a [[Nova York]] e gravar só. Destas primeiras sesións de gravación saíu unha das súas cancións máis coñecidas, "Brown eyed girl". En [[1968]] é editado [[Astral Weeks]], considerado por moitos o seu mellor traballo, moi aclamado pola crítica, máis sen ter moita aceptación por parte do público. Morrison xeralmente amosa desdén polas opinións da prensa e da crítica. O seu traballo é serio, moitas veces de natureza espiritual, combinando elementos do jazz, [[R&B]] e [[música celta]]. En [[1990]] participou no espectáculo de [[Roger Waters]], [[The Wall]] en [[Berlín]], con outros convidados, entre os cales se atopaban [[Bryan Adams]] e [[Scorpions]]. == Discografía == # ''[[Blowin' Your Mind]]'' ([[1967]]) # ''[[Astral Weeks]]'' ([[1968]]) # ''[[Moondance]]'' ([[1970]]) # ''[[His Band and the Street Choir]]'' ([[1970]]) # ''[[Tupelo Honey]]'' ([[1971]]) # ''[[Saint Dominic's Preview]]'' ([[1972]]) # ''[[Hard Nose the Highway]]'' ([[1973]]) # ''[[It's Too Late to Stop Now]]'' ([[1974]]) # ''[[Veedon Fleece]]'' ([[1974]]) # ''[[A Period of Transition]]'' ([[1977]]) # ''[[Wavelength]]'' ([[1978]]) # ''[[Into the Music]]'' ([[1979]]) # ''[[Common One]]'' ([[1980]]) # ''[[Beautiful Vision]]'' ([[1982]]) # ''[[Inarticulate Speech of the Heart]]'' ([[1983]]) # ''[[A Sense of Wonder]]'' ([[1985]]) # ''[[No Guru, No Method, No Teacher]]'' ([[1986]]) # ''[[Poetic Champions Compose]]'' ([[1987]]) # ''[[Irish Heartbeat]]'' ([[1988]]) # ''[[Avalon Sunset]]'' ([[1989]]) # ''[[Enlightenment (álbum)|Enlightenment]]'' ([[1990]]) # ''[[Hymns to the Silence]]'' ([[1991]]) # ''[[Too Long in Exile]]'' ([[1993]]) # ''[[A Night in San Francisco]]'' ([[1994]]) # ''[[Days Like This]]'' ([[1995]]) # ''[[How Long Has This Been Going On]]'' ([[1996]]) # ''[[Tell Me Something: The Songs of Mose Allison]]'' ([[1996]]) # ''[[The Healing Game]]'' ([[1997]]) # ''[[Back on Top]]'' ([[1999]]) # ''[[The Skiffle Sessions - Live In Belfast 1998]]'' ([[2000]]; con [[Lonnie Donegan]]) # ''[[You Win Again]]'' ([[2000]]) # ''[[Down the Road]]'' - [[2002]] # ''[[What's Wrong with this Picture?]]'' - [[2003]] # ''[[Magic Time]]'' - [[2005]] # ''[[Pay the Devil]]'' - [[2006]] # ''[[Keep It Simple]] - [[2008]] # ''[[Born to Sing: No Plan B]]'' - [[2012]] # ''[[Duets: Re-working the Catalogue]]'' - [[2015]] # ''[[Keep Me Singing]]'' - [[2016]] #''[[Roll with the Punches]]'' ([[2017]]) #''[[Versatile]]'' (2017) #''[[You're Driving Me Crazy]]'' ([[2018]]) #''[[The Prophet Speaks]]'' (2018) #''[[Three Chords & the Truth]]'' ([[2019]]) #''[[Latest Record Project, Volume 1]]'' ([[2021]]) #''[[What's It Gonna Take?]]'' ([[2022]]) == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro|título=Back to a shadow in the night|url=https://archive.org/details/backtoshadowinni00cott|apelidos=Colt|nome=Jonathan|editorial=Hal Leonard Corporation|ano=2002|ISBN=9780634035968|ref=harv|lugar=Milwaukee, WI|lingua=en}} * {{Cita libro|título=Van Morrison: Too Late to Stop Now|url=https://archive.org/details/vanmorrisontoola00turn|apelidos=Turner|nome=Steve|editorial=Viking Penguin|ano=1993|ISBN=978-0670851478|ref=harv|lingua=en|lugar=Nova York}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20061205041016/http://wavelengthltd.co.uk/ Revista de fans non oficial] * [https://web.archive.org/web/20070815222918/http://www.photoboxgallery.com/177936/684961 Glastonbury 1989] * [http://www.harbour.sfu.ca/~hayward/van/van.html Website non oficial] * [http://www.vanmorrison.co.uk/ Website oficial] *[http://www.vanmorrison.co.uk/ Van Morrison en Curlie] *[http://www.vanmorrison.co.uk/ Discografía de Van Morrison en Discogs] *[http://www.vanmorrison.co.uk/ Van Morrison en IMDb] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Morrison, Van}} [[Categoría:Van Morrison]] ek6n3jqdld8yix3yxg4bq5ap1apfx31 0 46160 6147930 6112818 2022-08-02T03:52:25Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Científico |nome = Stephen Jay Gould |imaxe = |ancho_imaxe = |texto_imaxe = |nacemento = [[10 de setembro]] de [[1941]] |lugar_nacemento = [[Nova York]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] |morte = [[20 de maio]] de [[2002]] |lugar_morte = [[Nova York]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] |residencia = |nacionalidade = {{USA}} |cónxuxe = |etnia = |campo = [[Paleontoloxía]] e [[bioloxía]] |alma_máter = |director_tese = |alumnos_tese = |coñecido = |influíu = |influído = |premios = |relixión = |notas = |sinatura = SJG Signature.png }} '''Stephen Jay Gould''' (/{{IPA|guːld}}/), nado en [[Nova York]] o [[10 de setembro]] de [[1941]] e finado na mesma cidade o [[20 de maio]] de [[2002]], foi un [[Paleontoloxía|paleontólogo]], [[xeoloxía|xeólogo]], [[Evolución|biólogo evolutivo]] e [[Historia da ciencia|historiador da ciencia]] [[Estados Unidos|estadounidense]] e un dos máis influentes e lidos [[divulgación científica|divulgadores científicos]] da súa xeración.<ref name="Shermer2002">{{Cita publicación periódica | apelido1= Shermer | nome1= Michael | ano= 2002 | título= This View of Science | url= http://www.stephenjaygould.org/library/shermer_sjgould.pdf | revista= Social Studies of Science | volume= 32 | número= 4 | páxinas= 489–525 | postscript= . | idioma= inglés | dataacceso= 4 de decembro de 2010 | data-arquivo= 20 de setembro de 2018 | url-arquivo= https://web.archive.org/web/20180920184430/http://www.stephenjaygould.org/library/shermer_sjgould.pdf | url-morta= yes }}</ref> Gould pasou a maior parte da súa carreira docente na [[Universidade Harvard]] e traballando no [[Museo Americano de Historia Natural]] de [[Nova York]]. Nos últimos anos da súa vida, impartiu clases de bioloxía e evolución na [[Universidade de Nova York]], próxima á súa residencia no [[SoHo (Nova York)|SoHo]]. A maior contribución de Gould á ciencia foi a teoría do [[equilibrio interrompido]] (ás veces traducido como “puntuado”, do inglés ''punctuated equilibrium'') que desenvolveu con [[Niles Eldredge]] en 1972.<ref name="punc1972">Eldredge, Niles y S. J. Gould (1972). [http://www.blackwellpublishing.com/ridley/classictexts/eldredge.pdf "Punctuated equilibria: an alternative to phyletic gradualism."] (en inglés) En T.J.M. Schopf, ed., ''Models in Paleobiology''. San Francisco: Freeman, Cooper and Company, pp. 82-115. Consultado o 4 de decembro de 2010</ref> A teoría propón que a maioría dos procesos evolutivos están compostos por longos períodos de estabilidade, interrompidos por episodios curtos e pouco frecuentes de [[cladoxénese|bifurcación evolutiva]]. A teoría contrasta co [[gradualismo|gradualismo filoxenético]], que é a idea xeneralizada de que o cambio evolutivo se caracteriza por un patrón homoxéneo e continuo, é dicir, os seres vivos evolucionan sufrindo pequenos cambios constantes e sempre máis ou menos ao mesmo ritmo. A maior parte da investigación [[empirismo|empírica]] de Gould baseouse nos [[xénero (bioloxía)|xéneros]] de caracois terrestres ''[[Poecilozonites]]'' e ''[[Cerion]]'' e ademais contribuíu á [[bioloxía evolutiva do desenvolvemento]]. Na súa teoría evolutiva opúxose ao seleccionismo estrito, á [[sociobioloxía]] aplicada a seres humanos e á [[psicoloxía evolucionista]]. Fixo campaña contra o [[Creacionismo (pseudociencia)|creacionismo]] e propuxo que a ciencia e a relixión sexan considerados dous ámbitos distintos, ou «maxisterios», cuxas autoridades non se solapan.<ref name="noma">Gould, S. J. (1997). [http://www.stephenjaygould.org/library/gould_noma.html "Nonoverlapping magisteria".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170104061453/http://www.stephenjaygould.org/library/gould_noma.html |date=04 de xaneiro de 2017 }} (en inglés) ''Natural History'' 106 (March): 16-22. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Para o público xeral Gould é coñecido sobre todo polos seus máis de 300 ensaios divulgativos publicados na revista ''[[Natural History]]'',<ref name=tatt>{{cita web| autor= Tattersall I |título=Remembering Stephen Jay Gould |url= http://naturalhistorymag.com/perspectives/302413/remembering-stephen-jay-gould|work = | dataacceso=2013-06-07}}</ref> e outros libros destinados a unha audiencia non especialista. Moitos dos [[Ensaio (literatura)|ensaios]] de Gould para a revista ''Natural History'' foron reimpresos en libros entre os que sobresaen ''Desde Darwin'' e ''O pulgar do panda''. Os seus tratados máis populares inclúen libros como ''[[A falsa medida do home]]'', ''[[A vida marabillosa]]'' e ''A grandeza da vida''. O seu libro ''Ontoxenia e Filoxenia'' tivo grande sona. Pouco tempo antes da súa morte, Gould publicou un longo tratado recapitulando a súa versión da teoría evolutiva moderna chamado ''A estrutura da teoría da evolución'' (2002). En 2000, a [[Libraría do Congreso dos EUA]] nomeouno "[[Lenda viva da Libraría do Congreso|Lenda Viva]]".<ref>{{cita web| autor=Library of Congress |título=Living Legend: Stephen Jay Gould |url= http://www.loc.gov/about/awardshonors/livinglegends/bio/goulds.html | dataacceso=2013-06-07}}</ref> == Traxectoria == === Infancia === [[Ficheiro:Tyrannosaurus AMNH 5027.jpg|miniatura|275px|right|Exemplar de ''[[Tyrannosaurus rex]]'' no Museo Americano de Historia Natural que, segundo Gould, foi a súa inspiración para facerse paleontólogo.]] Gould naceu e criouse en [[Bayside]], un tranquilo barrio situado en [[Queens]], [[Nova York]]. O seu pai Leonard traballaba de [[taquigrafía|taquígrafo]] nos xulgados, e a súa nai Eleanor era [[arte|artista]]. Cando Gould tiña cinco anos de idade, o seu pai levouno á sala dos [[dinosauros]] do [[Museo Americano de Historia Natural]], onde se encontrou por primeira vez perante un fósil de ''[[Tyrannosaurus rex]]''. «No tiña idea de que houbera tales cousas; estaba abraiado», lembraba Gould.<ref name="Green86">Green, Michelle (1986). [http://www.stephenjaygould.org/library/green_sjgould.html "Stephen Jay Gould: driven by a hunger to learn and to write".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181003060040/http://www.stephenjaygould.org/library/green_sjgould.html |date=03 de outubro de 2018 }} (en inglés) ''People'' '''25''' 109-114. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Nese momento decidiu facerse paleontólogo.<ref name="Green86"/> === Relixión e política === Criado nun fogar secular xudeu, Gould non practicou ningunha relixión e prefería ser considerado [[agnóstico]].<ref name="noma"/> O biólogo [[Jerry Coyne]], que tivera a Gould no seu comité de tese, describiuno como un “ateo acérrimo onde os haxa” (“''diehard atheist if there ever was one.”'')<ref>Harris, Sam (2015) [http://www.samharris.org/blog/item/faith-vs.-fact/ "Faith vs. Fact: An Interview with Jerry Coyne."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151006211725/http://www.samharris.org/blog/item/faith-vs.-fact |date=06 de outubro de 2015 }} May 19. (12m:22s) www.samharris.org.</ref> O amigo persoal de Gould [[Oliver Sacks]] denominábao "ateo xudeu".<ref>Sacks, Oliver (2006) Introduction. ''The Richness of Life''. W. W. Norton & Company, [https://books.google.com/books?id=yfXJhKmp1wUC&pg=PA8 p. 8.]</ref> Cando lle preguntaron nunha entrevista no ''Skeptic magazine'' se era agnóstico, el respondeu: {{Cita|Se me forza moito a apostar sobre a existencia dunha deidade antropomórfica convencional, por suposto aposto que non. Pero, basicamente, [[Thomas Henry Huxley|Huxley]] estaba no certo cando dixo que o agnosticismo é a única posición honorable porque realmente non podemos sabelo. E iso é correcto. Estaría realmente sorprendido se acabase resultando que hai un Deus convencional.<ref>Texto orixinal: “If you absolutely forced me to bet on the existence of a conventional anthropomorphic deity, of course I'd bet no. But, basically, [[Thomas Henry Huxley|Huxley]] was right when he said that agnosticism is the only honorable position because we really cannot know. And that's right. I'd be real surprised if there turned out to be a conventional God.” (Freethougth Almanac [http://freethoughtalmanac.com/?p=3132 September 10:Stephen Jay Gould] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117030643/http://freethoughtalmanac.com/?p=3132 |date=17 de novembro de 2015 }})</ref> }} Malia que «fora criado por un pai [[Marxismo|marxista]]», afirmou que as ideas políticas do seu pai eran «moi diferentes» das súas.<ref name="SET">Gould, S. J. (2002). ''The Structure of Evolutionary Theory''. Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press. [[Especial:BookSources/0674006135|ISBN 0-674-00613-5]]</ref> Con respecto ás súas opinións políticas dixo que «tendían a ser de centro-esquerda».<ref name="Gould_dep">Gould, S. J. (1981). [http://www.antievolution.org/projects/mclean/new_site/depos/pf_gould_dep.htm "Official Transcript for Gould’s deposition in McLean v. Arkansas".](en inglés) (Nov. 27) Consultado o 30 de novembro de 2010. Baixo xuramento nun xuízo Gould afirmou: «Os meus puntos de vista tenden a ser de centro-esquerda. P. Podería ser máis específico sobre as súas opinións políticas? R: Non sei como podo selo. Non son dos que se unen a grupos, así que non pertenzo a ningunha organización. Sempre me resistín a ser etiquetado. Pero se vostede le o meu outro libro, ''A falsa medida do home'', que non está incluído porque non trata da evolución, terá unha idea das miñas opinións políticas». P. 153.</ref> Segundo Gould, os libros de política máis influentes que leu foron ''A elite do poder'' de [[Charles Wright Mills|C. Wright Mills]] e os escritos políticos de [[Noam Chomsky]].<ref name="Gould_dep"/> Cando asistía ao [[Antioch College]] na década de 1960, Gould participou no [[Movemento polos dereitos civís nos Estados Unidos]] e con frecuencia fixo campaña pola [[xustiza social]]. Na [[Universidade de Leeds]], sendo estudante visitante, organizou manifestacións semanais contra un salón de baile de [[Bradford]] que se negaba a admitir negros. Gould continuou estas manifestacións ata que esa política foi revogada.<ref>Gaspar, Phil (2002). [http://www.isreview.org/issues/24/gould.shtml "Stephen Jay Gould: Dialectical Biologist".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151124063436/http://www.isreview.org/issues/24/gould.shtml |date=24 de novembro de 2015 }}(en inglés) ''International Socialist Review'' '''24''' (xullo-agosto). Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Ao longo da súa carreira e nos seus escritos denunciou a opresión cultural en todas as súas formas, sobre todo o que el vía como [[pseudociencia]] usada ao servizo do [[racismo]] e o [[sexismo]].<ref>[[Richard Lewontin|Lewontin, Richard]] [[Richard Levins|Levins]] e [[Richard Levins|Richard]] (2002). [http://www.monthlyreview.org/1102lewontin.htm "Stephen Jay Gould—what does it mean to be a radical?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317030153/http://www.monthlyreview.org/1102lewontin.htm |date=17 de marzo de 2011 }} (en inglés)''Monthly Review'' 54 (01 de novembro). "A vida [[intelectual]] e política públicas de Steve Gould eran extraordinarias, por non dicir únicas. En primeiro lugar, foi un biólogo evolutivo e historiador da ciencia, cuxo traballo intelectual tivo un grande impacto na nosa visión do proceso da evolución. En segundo lugar, era, con diferenza, o comunicador sobre ciencia máis coñecido e influente que escribiu para un público leigo. En terceiro lugar, era un activista político coherente no seu apoio do socialismo e en oposición a toda forma de colonialismo e opresión. A figura que máis se parece neste aspecto foi o biólogo británico da década de 1930, [[John Burdon Sanderson Haldane|J. B. S. Haldane]], un dos fundadores da teoría xenética da [[evolución]] moderna, un ensaísta marabilloso da ciencia para o público xeral, e un marxista idiosincrásico e columnista para o [[Daily Worker]] que finalmente se separou do Partido Comunista pola súa esixencia de que as afirmacións científicas debían seguir a doutrina do Partido. " Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> === Matrimonios === Gould casou dúas veces. O seu primeiro matrimonio foi coa artista Deborah Lee, en 1965, á que coñeceu cando ambos os dous estudaban no Antioch College,<ref name="Green86"/> e coa que tivo dous fillos, Jesse e Ethan. O seu segundo matrimonio foi en 1995 coa artista e escultora Rhonda Roland Shearer, que é a nai de Jade e London Allen, fillastros de Gould.<ref>Yoon Kaesuk Carol (2002). "Stephen Jay Gould, 60, Is Dead; Enlivened Evolutionary Theory." ''New York Times,'' 21 de maio 2002.</ref> === Cancro === En xullo de 1982, Gould foi diagnosticado de [[mesotelioma]] peritoneal, unha forma mortal de cancro que afecta ao revestimento abdominal e que se encontra con frecuencia en persoas que estiveron expostas ao [[amianto]]. Despois de dous anos de difícil recuperación, Gould publicou unha columna para a revista ''Discover,'' titulada ''The median isn't the message'' ("A mediana non é a mensaxe"), que fala da súa reacción ao descubrir que os pacientes de mesotelioma tiñan unha esperanza de vida [[Mediana (estatística)|mediana]] de só oito meses despois do diagnóstico.<ref>Gould, S. J. (1985). [http://www.cancerguide.org/median_not_msg.html "The Median Isn't the Message".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151118083340/http://cancerguide.org/median_not_msg.html |date=18 de novembro de 2015 }} (en inglés) ''Discover'' 6 (June): 40-42. Consultado o 31 de outubro de 2010].</ref> Seguidamente, describe o verdadeiro significado que está detrás deste número e o seu alivio ao darse conta de que as [[Estatística|medias estatísticas]] son útiles abstraccións e non abranguen toda a gama de variación. A mediana é o punto medio en [[estatística]] o que significa que o 50 % dos pacientes morren antes dos 8 meses, pero parte da outra metade vivirá posiblemente moito máis tempo. Necesitaba determinar onde se localizaban as súas características persoais dentro deste conxunto de posibilidades. Tendo en conta que o seu cancro foi detectado a tempo, e o feito de que era novo, optimista e tivo os mellores tratamentos dispoñibles, Gould imaxinou que debía estar na metade favorable do [[Asimetría estatística|rango superior estatístico]]. Despois dun tratamento experimental de [[Radioterapia|radiación]], [[quimioterapia]] e [[cirurxía]], Gould conseguiu unha recuperación completa e a súa columna xornalística converteuse en fonte de inspiración para moitos pacientes de cancro. Gould foi tamén un defensor da [[Cannabis medicinal|marihuana medicinal]]. Durante a súa loita contra o cancro, fumou esta droga para aliviar as [[náusea]]s asociadas aos seus tratamentos médicos. Segundo Gould, o uso da [[marihuana]] tivo un «efecto moi importante» na súa recuperación final.<ref>Bakalar, James and Lester Grinspoon (1997). ''Marihuana, the Forbidden Medicine.'' New Haven: Yale University Press, [http://www.stephenjaygould.org/library/gould_marijuana.html pp. 39-41.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151126111710/http://www.stephenjaygould.org/library/gould_marijuana.html |date=26 de novembro de 2015 }}(en inglés) Consultado o 16 de xaneiro de 2011</ref> En 1998 foi testemuña no caso de Jim Wakeford, un usuario e activista da marihuana medicinal canadense.<ref>{{cita web|url= http://www.cannabisculture.com/articles/1393.html|título= Jim Wakeford - Canada's best hope for medical marijuana?|páxina-web= Cannabis culture.com|idioma= inglés|dataacceso= 30 de novembro de 2010|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20070203123717/http://www.cannabisculture.com/articles/1393.html|dataarquivo= 03 de febreiro de 2007|urlmorta= yes}}</ref> === Afeccións === Os seus ensaios científicos para ''Natural History'' aluden con frecuencia aos seus pasatempos e intereses non científicos. Cando era un rapaz coleccionaba cromos de [[béisbol]] e seguiu sendo un afervoado seguidor deste deporte durante toda a súa vida. De adulto gustábanlle as películas de [[ficción científica]], pero laiábase a miúdo da súa mediocridade (non só na súa presentación da ciencia, senón polos seus [[Guión (xénero literario)|argumentos]]).<ref>Gould, S. J. (1993). [http://www.nybooks.com/articles/2483 "Dinomania".] (en inglés)''New York Review of Books'' 40 (August 12): 51-56. Consultado o 28 de outubro de 2010.</ref> Outras afeccións eran cantar no coro Boston Cecilia, e as [[opereta]]s de [[Gilbert e Sullivan]]. Coleccionaba libros raros e antigos. Viaxaba con frecuencia a Europa e falaba [[idioma francés|francés]], [[idioma alemán|alemán]], [[idioma ruso|ruso]] e [[idioma italiano|italiano]], e admiraba a [[Arquitectura do Renacemento|arquitectura renacentista]]. Cando falaba da tradición xudeu-cristiá, referíase a ela simplemente como «Moisés» e adoitaba aludir con pesar sobre a súa tendencia a engordar.<ref>Gould, S. J. (1983). ''Hen's Teeth and Horse's Toes''. New York: W. W. Norton &amp; Company. [[Especial:BookSources/0393311031|ISBN 0-393-31103-1]].</ref> === Morte === Gould morreu o 20 de maio de 2002 por causa dunha [[metástase]] cancerosa de [[adenocarcinoma]] de pulmón, que se estendera ao seu cerebro.<ref name="HGdies">Harvard News Office (2002). [http://www.news.harvard.edu/gazette/2002/05.16/99-gould.html "Paleontologist, author Gould dies at 60".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20020601144738/http://www.news.harvard.edu/gazette/2002/05.16/99-gould.html |date=01 de xuño de 2002 }}(en inglés) ''The Harvard Gazette''. (20 de maio). Consultado o 30 de novembro de 2010.</ref> Porén, non estaba relacionado co seu anterior cancro abdominal de vinte anos antes, do que se recuperara totalmente. Morreu na súa casa, «nunha cama posta na biblioteca do seu apartamento do [[SoHo (Nova York)|SoHo]], rodeado pola súa muller Rhonda, súa nai Eleanor e os moitos libros que amaba».<ref>Krementz, Jill (2002). [http://www.asrlab.org/archive/jillPage.htm "Jill Krementz Photo Journal".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303190152/http://www.asrlab.org/archive/jillPage.htm |date=03 de marzo de 2016 }}(en inglés) ''New York Social Diary''. Consultado o 30 de novembro de 2010.</ref> == Carreira científica == Gould comezou os seus estudos superiores no Antioch College, onde se graduou en 1963 con dobre especialidade en [[xeoloxía]] e [[filosofía]].<ref name="Allen2008">Allen, Warren (2008). [http://books.google.com/books?id=6iVOHEVeSFMC&amp;pg=PA3 "The Structure of Gould".](en inglés) In Warren Allen et al. ''Stephen Jay Gould: Reflections on His View of Life''. Oxford: Oxford University Press, p. 24, 59.</ref> Durante esa época tamén estudou fóra do seu país, na [[Universidade de Leeds]] no [[Reino Unido]].<ref>Masha, Etkin (2002). [http://antiochians.org/antiochdocs/antiochian/archive/Antiochian_wi02/winter2002/book_gould.html "A Tribute to Stephen Jay Gould '63".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090825094404/http://antiochians.org/antiochdocs/antiochian/archive/Antiochian_wi02/winter2002/book_gould.html |date=25 de agosto de 2009 }}(en inglés) ''Antiochian'' (Winter ed.). Consultado o 30 de novembro de 2010.</ref> Despois de completar os seus estudos de posgraduado na [[Universidade de Columbia]] en 1967 baixo a dirección de Norman Newell,<ref>{{cita web|url= http://www.c250.columbia.edu/c250_celebrates/remarkable_columbians/stephen_jay_gould.html|título= Remarkable Columbians: Stephen Jay Gould|páxina-web= Columbia University|idioma= inglés|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url= http://www.stephenjaygould.org/people/norman_newell.html|título= Norman Newell|editorial= SJG Archives|idioma= inglés|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20110108040250/http://www.stephenjaygould.org/people/norman_newell.html|dataarquivo= 08 de xaneiro de 2011|urlmorta= yes}}</ref> foi contratado de inmediato pola [[Universidade Harvard]], onde traballou ata o final da súa vida (1967-2002).<ref name="HGdies"/> En 1973, Harvard ascendeuno a profesor de xeoloxía e [[Conservador (arte)|conservador]] de paleontoloxía de invertebrados no [[Museo de Anatomía Comparada|Museo de Zooloxía Comparada]] de Harvard, cargos nos que permaneceu ata o seu falecemento en 2002.<ref name="honores">{{cita web|url= http://www.sjgarchive.org/sjg_cv.php|título= STEPHEN JAY GOULD|páxina-web= SJG Archives|idioma= inglés|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20100801203537/http://www.sjgarchive.org/sjg_cv.php|dataarquivo= 01 de agosto de 2010|urlmorta= yes}}</ref> En 1982, a Universidade Harvard outorgoulle o título honorífico de profesor [[Alexander Agassiz]] de [[zooloxía]].<ref name="HGdies"/> Ao ano seguinte, en 1983, foille concedida unha bolsa de estudos de posgraduado da [[Asociación Americana para o Avance da Ciencia]] (''American Association for the Advancement of Science'', AAAS), onde máis tarde desempeñaría o cargo de presidente (1999-2001).<ref name="AAAS">{{cita web|url= http://www.aaas.org/Communications/gould.htm|título= Stephen Jay Gould Voted President-Elect of AAAS|idioma= inglés|páxina-web= AAAS|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011|apelido= Amber|nome= Dave|data-arquivo= 13 de agosto de 2001|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20010813051519/http://www.aaas.org/Communications/gould.htm|url-morta= yes}}</ref> O comunicado de prensa da AAAS sinalaba as súas «numerosas contribucións tanto aos avances científicos coma á comprensión pública da ciencia».<ref name="AAAS"/> Tamén ocupou o cargo de presidente da Sociedade de Paleontoloxía (1985-1986) e o de vicepresidente da Sociedade para o Estudo da Evolución (1990-1991).<ref>{{cita web|url= http://www.amnh.org/science/bios/gould/|título= In Memoriam Stephen Jay Gould (1941-2002)|páxina-web= American Museum of Natural History|idioma= inglés|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011}}</ref><ref name="nndb">{{cita web|url= http://www.nndb.com/people/641/000024569/|título= Stephen Jay Gould|editorial= NNDB|idioma= inglés|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011}}</ref> En 1989, Gould foi aceptado como membro da [[Academia Nacional de Ciencias dos Estados Unidos]].<ref name="nndb"/> Entre 1996 e 2002 foi profesor investigador visitante [[Vincent Astor]] de bioloxía na [[Universidade de Nova York]] e en 2001, a Asociación Humanista Americana nomeouno humanista do ano polo seu traballo.<ref>{{cita web|url= http://www.nndb.com/org/152/000165654/|título= American Humanist Association|páxina-web= NNDB|idioma= inglés|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url= http://www.nyu.edu/fas/cave/advisory.htm|título= Cave Bigology Research Group|páxina-web= New York University|idioma= inglés|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011|urlarquivo= https://archive.today/20010707133609/http://www.nyu.edu/fas/cave/advisory.htm|urlmorta= yes|dataarquivo= 07 de xullo de 2001}}</ref> En 2008, concedéuselle postumamente a [[medalla Darwin-Wallace]], xunto a outros doce científicos. Ata 2008, esta medalla era outorgada cada cincuenta anos pola [[Sociedade Linneana de Londres]].<ref>Linnean Society of London (2008). [http://linnean.org/index.php?id=344l "The Darwin-Wallace Medal".](en inglés) Consultado o 30 de novembro de 2010.</ref> === Teoría do equilibrio interrompido === [[Ficheiro:Punctuated-equilibrium.svg|miniatura|dereita|Este gráfico describe as diferenzas entre o [[gradualismo]] e a teoría do equilibrio interrompido (''punctuated equilibrium''): na primeira, as especies sofren cambios de forma lenta e continua; mentres que na segunda, permanecen estables durante un longo período ata que se producen cambios abruptos nas súas características.]] {{AP|Equilibrio interrompido}} Ao principio da súa carreira Gould e [[Niles Eldredge]] desenvolveron a teoría do(s) [[equilibrio interrompido|equilibrio(s) interrompido(s)]], que propón que os cambios evolutivos se producen con relativa rapidez, alternando con períodos máis longos de relativa estabilidade,<ref name="punc1972"/> como parece deducirse da escaseza de formas intermedias encontradas no [[Fósil|rexistro fósil]]. Segundo Gould, o equilibrio interrompido modifica un piar fundamental «na lóxica central da [[Evolución|teoría darwiniana]]».<ref name="SET"/> Algúns biólogos evolutivos argumentaron que, se ben o equilibrio interrompido foi «de grande interese para a bioloxía»,<ref>[[Richard Dawkins|Dawkins, Richard]] (1999). ''The Extended Phenotype.'' Oxfordshire: Oxford University Press. p. 101. [[Especial:BookSources/0192880519|ISBN 0-19-288051-9]].</ref> limitábase a modificar o [[Síntese evolutiva moderna|neo-darwinismo]] dunha maneira que era plenamente compatible co que se coñecía anteriormente.<ref name="PHT">{{Cita publicación periódica | doi = 10.1038/309401a0 | apelido1= Maynard Smith | nome1= John | ano= 1984 | título = Paleontology at the high table | url = | revista= Nature | volume= 309 | número= 5967| páxinas= 401–402 }}</ref> Porén, outros salientaron a súa novidade teórica e argumentaron que o estancamento evolutivo observado fora algo «inesperado pola maioría dos biólogos evolucionistas» e «tivo un grande impacto na paleontoloxía e a bioloxía evolutiva».<ref name="Dynamics">Mayr, Ernst (1992). [http://www.stephenjaygould.org/library/mayr_punctuated.html "Speciational Evolution or Punctuated Equilibria".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180907203058/http://www.stephenjaygould.org/library/mayr_punctuated.html |date=07 de setembro de 2018 }}(en inglés) In Steven Peterson and Albert Somit. ''The Dynamics of Evolution''. Ithaca: Cornell University Press, pp. 21-48. [[Especial:BookSources/0801497639|ISBN 0-8014-9763-9]]. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Houbo tamén críticos que, en ton de broma, calificaron a teoría como «evolución a tropezóns»,<ref>{{cita web|url= http://books.google.com/books?id=6idhDboGmZoC&pg=PA34|título= "Why we need evolution by jerks."|apelido= Turner|nome= John|ano= 1984|páxina-web= New Scientist|idioma= inglés|dataacceso= 30 de novembro de 2010}}</ref> o que levou a Gould a describir o gradualismo como «evolución por arrastre».<ref>Gould, S. J. and Steven Rose, ed. (2007). ''The Richness of Life: The Essential Stephen Jay Gould''. New York: W. W. Norton & Co., [http://books.google.com/books?id=yfXJhKmp1wUC&lpg=PP1&pg=PA6 p.6] (en inglés) Consultado o 16 de xaneiro de 2011</ref> === Bioloxía evolutiva do desenvolvemento === [[Ficheiro:Animal human growth skull neoteny cuteness maturation.png|miniatura|dereita|199px|Ilustración do artigo de 1971 ''A biological homage to Mickey Mouse'' (''Homenaxe biolóxica a Mickey Mouse'') de Gould]] Gould fixo importantes contribucións á [[bioloxía evolutiva do desenvolvemento]],<ref name="Evolution1st4billionyrs">Thomas, R.D.K. (2009). "Gould, Stephen Jay (1941–2002)". en M. Ruse and J. Travis (eds). ''Evolution: The First Four Billion Years''. Cambridge MA: Belknap Press. pp. 611-615.</ref> especialmente na súa obra ''Ontoxenia e filoxenia.''<ref name="Allen2008"/> Neste libro fixo fincapé no proceso de [[heterocronía]], que comprende dous procesos distintivos: [[pedomorfose]] e adicións terminais. Pedomorfose é o proceso no que a [[ontoxenia]] se ralentiza e o organismo non alcanza a etapa final do seu desenvolvemento, mentres que a adición terminal é o proceso polo cal un organismo se desenvolve acelerando e acortando etapas temperás do proceso de desenvolvemento. A influencia de Gould neste campo segue viva en áreas de investigación como a evolución das [[pluma]]s.<ref>Prum, R.O., & Brush, A.H. (marzo de 2003) "Which Came First, the Feather or the Bird?" Scientific American, vol.288, no.3, pp.84-93</ref> === Seleccionismo e sociobioloxía === Gould defendeu as [[Constrición (bioloxía)|restricións biolóxicas]], como as limitacións das vías do desenvolvemento nos resultados evolutivos, así como outras forzas non selectivas da evolución. Por exemplo, consideraba moitas das funcións superiores do cerebro humano como consecuencias secundarias imprevistas ou subprodutos da [[selección natural]], en lugar de [[Adaptación biolóxica|adaptacións]] directas. Para describir tales características acuñou, xunto con [[Elisabeth Vrba]] o temo «[[exaptación]]». Gould pensaba que esta interpretación socava unha premisa esencial da [[sociobioloxía]] humana (o [[determinismo xenético]]) e a [[psicoloxía evolucionista]].<ref>{{Cita publicación periódica | apelido1= Gould | nome1= S. J. | apelido2= Vrba | nome2= E. | ano= 1982 | título = Exaptation—a missing term in the science of form | url = http://evolutionanddesign.googlepages.com/Gould__Vrba_1982_Exaptation.pdf | revista= Paleobiology | volume= 8 | número= 1| páxinas= 4–15 | postscript = .|idioma= inglés|dataacceso= 16 de xabeiro de 2011|formato=PDF}}</ref> ==== Contra a «sociobioloxía» ==== En 1975, [[Edward Osborne Wilson|E. O. Wilson]] presentou a súa análise da conduta humana desde o punto de vista da sociobioloxía.<ref>Wilson, E. O. (1975). ''[[Sociobiology: The New Synthesis]]''. Cambridge MA: Harvard University Press.</ref> En resposta, Gould, Richard Lewontin e outros científicos de [[Boston]] escribiron unha carta ao ''[[New York Review of Books]]'' que tivo gran repercusión posteriormente, titulada ''Contra a «sociobioloxía»''. Esta [[carta aberta]] criticaba a «visión determinista da sociedade e accións humanas» de Wilson.<ref>Allen, Elizabeth, et al. (1975). [http://www.nybooks.com/articles/9017?sess=305fe41afae729849e1e7eb4b004bb81 "Against 'Sociobiology'".](en inglés) [carta] ''New York Review of Books'' 22 (Nov. 13): 182, 184-186.</ref> Porén, Gould non desbotou as explicacións sociobiolóxicas para moitos aspectos do comportamento animal; así escribiu: «Os sociobiólogos ampliaron a súa gama de explicacións por selección mediante a invocación dos conceptos de [[eficacia biolóxica]] inclusiva e a [[selección de parentesco]] para resolver (con éxito creo) o molesto problema do altruísmo —anteriormente o maior obstáculo para unha teoría darwiniana da conduta social. [...] Aquí a sociobioloxía tivo e seguirá a ter éxito. E aquí deséxolle o mellor, xa que representa unha extensión do [[darwinismo]] básico nun ámbito onde debe aplicarse.»<ref>Gould, S. J. (1980). "Sociobiology and the Theory of Natural Selection". In G. W. Barlow and J. Silverberg, eds., ''Sociobiology: Beyond Nature/Nurture?'' Boulder CO: Westview Press, pp. 257-269.</ref> ==== Enxuntas e o paradigma panglossiano ==== [[Ficheiro:Kostel Nejsvětější Trojice (Fulnek) – frs-002.jpg|miniatura|190px|esquerda|Unha [[enxunta]] da Igrexa da Santísima Trindad de Fulnek, República Checa.]] Con [[Richard Lewontin]], Gould escribiu un influente traballo en 1979 titulado ''As [[enxunta]]s de [[Basílica de San Marcos|San Marcos]] e o [[Paradigma (ciencia)|paradigma]] panglossiano'',<ref>Gould, S. J. and Richard Lewontin (1979). [http://www.aaas.org/spp/dser/03_Areas/evolution/perspectives/Gould_Lewontin_1979.shtml "The spandrels of San Marco and the Panglossian paradigm: a critique of the adaptationist programme".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090426061028/http://www.aaas.org/spp/dser/03_Areas/evolution/perspectives/Gould_Lewontin_1979.shtml |date=26 de abril de 2009 }}(en inglés) ''Proc. R. Soc. Lond., B, Biol.. '' ''Ciencia:.'' 205 (1161) 581-98. [http://dx.doi.org/10.1098%2Frspb.1979.0086 DOI] [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/42062 PMID]; para máis información xeral ver a obra de Gould [http://www.edge.org/documents/ThirdCulture/i-Ch.2.html "The Pattern of Life's History"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150414021048/http://edge.org/documents/ThirdCulture/i-Ch.2.html |date=14 de abril de 2015 }}(en inglés) en John Brockman ''[http://www.edge.org/documents/ThirdCulture/d-Contents.html The Third Culture] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160130235501/http://edge.org/documents/ThirdCulture/d-Contents.html |date=30 de xaneiro de 2016 }}''(en inglés). New York: Simon &amp; Schuster. 1996, pp. 52-64. [[Especial:BookSources/0684823446|ISBN 0-684-82344-6]]. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref><ref>López, J. A., [http://www.madrimasd.org/blogs/biocienciatecnologia/2008/05/27/93088 Las enjutas de San Marcos] (en castelán). Consultado o 27 de outubro do 2010</ref> que introduciu na bioloxía evolutiva o termo de arquitectura «[[enxunta]]» ou «sobrazo» (espazo que queda entre un arco e o rectángulo que o enmarca, ou os espazos entre os arcos de apoio dunha cúpula).<ref>{{cita web|url= http://www.arteguias.com/esculturagotica.htm|título= Escultura Gótica en España|editorial= Arte Guias|dataacceso= 22 de xaneiro de 2011}}</ref> Cando visitaba [[Venecia]] en 1978, Gould deuse conta que as enxuntas da [[Basílica de San Marcos]], aínda que eran espazos moi fermosos, non eran espazos proxectados polo arquitecto. Máis ben eses espazos xurdiron como «subprodutos arquitectónicos inevitables ao montar unha cúpula sobre arcos de medio punto». Por iso Gould e Lewontin definiron «[[Enxunta (bioloxía)|enxunta]]» no ámbito da bioloxía evolutiva como calquera característica biolóica dun organismo que xorde como unha consecuencia secundaria e inevitable doutras características; é dicir, que non é directamente produto da selección natural.<ref name="enjutas"/> Algúns exemplos incluirían os «xenitais masculinizados das femias das [[hiena]]s, o uso exaptativo dun embigo [oco na cuncha] como cámara de incubación polos caracois, a xiba do [[Megaloceros giganteus|cervo xigante irlandés]] [fósil] e varias características clave da mentalidade humana».<ref name="enjutas">Gould, S. J. (1997). [http://www.pnas.org/content/94/20/10750.full "The exaptive excellence of spandrels as a term and prototype".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924171023/http://www.pnas.org/content/94/20/10750.full |date=24 de setembro de 2015 }}(en inglés) ''Proc. Natl. '' ''Acad. '' ''Sci. U.S.A.'' 94 (20): 10750–5. [http://dx.doi.org/10.1073%2Fpnas.94.20.10750 DOI] [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11038582 PMID] Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Na obra ''[[Cándido]]'' de [[Voltaire]], aparece o personaxe do Dr. Pangloss, que é retratado como un sabio despistado que a pesar das probas di que «todo está mellor neste mundo, que é o mellor dos mundos posibles». Gould e Lewontin afirmaron que é panglossiano que os biólogos evolucionistas vexan todos os trazos como cousas atomizadas que foron seleccionadas de forma natural e criticaron os biólogos por non concederen espazo teórico a outras causas, tales como [[constrición (bioloxía)|restricións]] filoxenéticas e do desenvolemento.<ref>{{cita libro|url= http://books.google.com.ar/books?id=faNIAKXQrwQC&pg=PA235&lpg=PA235&dq=stephen+gould+and+Lewontin+candide+pangloss+constraints&source=bl&ots=BF3FH1YXIb&sig=GaS494Ca-VUWwM2aqnERiGbRUqQ&hl=es&ei=i6k7TaaRAoP_8AbnwOm3Cg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CCgQ6AEwAg#v=onepage&q=stephen%20gould%20and%20Lewontin%20candide%20pangloss%20constraints&f=false|título= The structure of biological science|apelido= Rosenberg|nome= Alexander|páxinas= 235|ano= 1985|editorial= Cambridge University Press|idioma= inglés|isbn= 978-0521275613}}</ref> A frecuencia relativa das enxuntas así definidas, fronte ás características adaptadas pola natureza, segue sendo un tema polémico en [[bioloxía evolutiva]].<ref>Maynard Smith, John (1995). [http://www.nybooks.com/articles/1703 "Genes, Memes, &amp; Minds".](en inglés) ''The New York Review of Books'' 42 (Nov. 30): 46–48. «En xeral, creo que o seu artigo sobre as [enxuntas] tivo un efecto saudable.... A súa crítica obrigounos a poñer orde na nosa forma de actuar e achegar probas das nosas historias. Mais o [[adaptacionismo]] segue sendo o núcleo do pensamento biolóxico". Ernst Mayr reflexiona de forma similar no seu artigo de 1983 "Como levar a cabo o programa adaptacionista?» ''The American Naturalist'' 121 (3): 324–334; and George C. Williams, ''Natural Selection: Domains, Levels, and Challenges''. New York: Oxford University Press. 1992. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Un exemplo ilustrativo do enfoque de Gould pode encontrarse nun estudo de [[Elisabeth Lloyd]] que considera o [[orgasmo]] feminino como un subproduto de compartir vías de desenvolvemento.<ref name="caseofthefemaleorgasm">Lloyd, E.A. (2005). ''The Case of The Female Orgasm: Bias in the science of evolution''. Cambridge MA: Harvard University Press.</ref> Gould tamén escribiu sobre este tema no seu ensaio ''Mamilas masculinas e ondas [[clítoris|clitorídeas]]'',<ref name="bullyforbrontosaurus">Gould, S.J. (1992). [http://books.google.com/books?id=pzj90slTTEIC&amp;pg=PA124 "Male Nipples and Clitoral Ripples".](en inglés) In ''Bully for Brontosaurus: Further Reflections in Natural History''. New York: W. W. Norton. pp. 124-138. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> impulsado polo traballo anterior de Lloyd. === O progreso evolutivo === {{Cita|A variación propón, a selección dispón.|Stephen Jay Gould, ''O fundamentalismo darwiniano'', 1997.<ref>{{cita web|url= http://www.nybooks.com/articles/archives/1997/jun/12/darwinian-fundamentalism/?page=2|título= Darwinian Fundamentalism|apelido= Gould|nome= Stephen Jay|idioma= inglés|editorial= The New York Review of Books|ano= 1997|dataacceso= 10 de xaneiro de 2011}}</ref><br />}} Gould foi partidario de que a evolución non ten unha tendencia inherente cara ao progreso a longo prazo. A miúdo hai comentarios que presentan a evolución como unha escaleira de progreso que leva cara a organismos máis grandes, máis rápidos e máis intelixentes, no suposto de que a evolución impulsa dalgún modo aos organismos a ser máis complexos e en última instancia máis parecidos á especie [[Homo sapiens|humana]]. Gould argumenta que o camiño da evolución non foi cara á complexidade, senón cara á [[Biodiversidade|diversificación]]. Como a vida estaba obrigada a comezar desde un [[Abioxénese|punto de partida simple]], calquera diversidade resultante neste [[Camiño aleatorio|paseo aleatorio]] sería percibida na dirección de maior complexidade. Pero a vida, argumenta Gould, pódese adaptar doadamente á simplificación, como adoita ser o caso nos [[parasito]]s<ref>Gould, S. J. (1996). ''[[Full House: The Spread of Excellence From Plato to Darwin]]. '' ''New York: Harmony Books.''</ref> Nun comentario sobre o libro ''A grandeza da vida'', [[Richard Dawkins]] aprobou o argumento xeral de Gould, pero propuxo que observara probas de «unha tendencia nas liñaxes a mellorar de forma acumulativa a súa eficacia adaptativa á súa particular forma de vida, aumentando o número de características que se combinan en adaptacións complexas. [...] Segundo esta definición, a evolución por adaptación non é progresiva por casualidade, senón que é profunda, recalcitrante e imprescindiblemente progresiva».<ref>{{Cita publicación periódica | doi= 10.2307/2411179 | apelido1= Dawkins | nome1= Richard | apelido2= Gould | ano= 1997 | nome2= Stephen Jay | título= Human chauvinism | url= http://www.simonyi.ox.ac.uk/dawkins/WorldOfDawkins-archive/Dawkins/Work/Reviews/1997-06fullhouse.shtml | revista= Evolution | volume= 51 | número= 3 | páxinas= 1015–1020 | jstor= 2411179 | idioma= inglés | dataacceso= 16 de xaneiro de 2011 | apelidos= | data= | urlarquivo= https://web.archive.org/web/20080601215949/http://www.simonyi.ox.ac.uk/dawkins/WorldOfDawkins-archive/Dawkins/Work/Reviews/1997-06fullhouse.shtml | dataarquivo= 01 de xuño de 2008 | urlmorta= yes }}</ref> === Cladística === Gould nunca abrazou a [[cladística]] como método de investigación de liñas e procesos evolutivos, posiblemente porque o preocupaba que esas investigaciones o levasen a descoidar detalles da bioloxía histórica, que consideraba de suma importancia. A principios da década de 1990 isto levouno a un debate con [[Derek Briggs]], que comezara a aplicar técnicas cuantitativas cladísticas aos fósiles do xacemento coñecido como [[Xisto de Burgess]], sobre os métodos que se debían utilizar na interpretación deses fósiles.<ref>Gould, S. J. (1991). [http://webh01.ua.ac.be/funmorph/raoul/macroevolutie/Gould1991.pdf "The disparity of the Burgess Shale arthropod fauna and the limits of cladistic analysis".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120807051534/http://webh01.ua.ac.be/funmorph/raoul/macroevolutie/Gould1991.pdf |date=07 de agosto de 2012 }} (en inglés) ''Paleobiology'' 17 (outubro): 411-423. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Por esa época a cladística converteuse rapidamente no método predominante de clasificación na bioloxía evolutiva. A aparición de computadores persoais baratos pero cada vez máis potentes fixo posible procesar grandes cantidades de datos sobre os organismos e as súas características. Case ao mesmo tempo o desenvolvemento de técnicas efectivas de [[reacción en cadea da polimerase]] tamén fixo posible a aplicación de métodos de análise cladística aos trazos bioquímicos.<ref>Baron, Christian and J. T. Høeg (2005). [http://books.google.co.uk/books?id=LalmQ4346O0C&amp;pg=PA3 "Gould, Scharm and the Paleontologocal Perspective in Evolutionary Biology".](en inglés) In S. Koenemann and R.A. Jenner, ''Crustacea and Arthropod Relationships''. CRC Press. pp. 3–14. [[Especial:BookSources/0142003344|ISBN 0-8493-3498-5]].</ref> === Investigacións con caracois terrestres === [[Ficheiro:Cerion chrysalis drawing.jpg|miniatura|dereita|Debuxo de ''[[Cerion chrysalis]]''.]] A maior parte da investigación empírica de Gould está relacionada cos caracois terrestres. Centrou os seus primeiros traballos no xénero ''[[Poecilozonites]]'' das [[Bermudas]] e posteriormente no xénero ''[[Cerion]]'' do [[Caribe (rexión)|Caribe]]. Segundo Gould «o ''Cerion'' é o caracol terrestre con maior diversidade de formas de todo o mundo. Hai 600 especies descritas deste xénero. De feito non son realmente especies, xa que todos eles se cruzan, pero existen distintos nomes para expresar esta diversidade morfolóxica incrible. Algúns teñen forma de pelotas de golf, outros de lapis. [...] Agora ben, o meu interese principal é a evolución da forma, e o problema de como pode alcanzarse esa diversidade con tan poucas diferenzas xenéticas é moi interesante. E se pudesemos resolver isto aprenderiamos algo xeral sobre a evolución da forma».<ref>Wolpert, Lewis and Alison Richards (1998). ''A Passion For Science''. Oxford: Oxford University Press, [http://www.stephenjaygould.org/library/wolpert_sjg-interview.html pp. 139-152.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924110401/http://www.stephenjaygould.org/library/wolpert_sjg-interview.html |date=24 de setembro de 2015 }}(en inglés) [[Especial:BookSources/0198542127|ISBN 0-19-854212-7]] Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Dada a ampla diversidade xeográfica do ''Cerion'', que fai que case cada illa teña especies distintas, Gould posteriormente lamentouse dicindo que se [[Cristovo Colón]] simplemente tivese catalogado un ''Cerion'' calquera se tería terminado o debate académico sobre cal foi a illa na que Colón puxo o pé en América por vez primeira.<ref>Gould, S. J. (1996). "A Cerion for Christopher". ''Natural History'' 105 (Oct.): 22-29, 78—79.</ref> === A explosión cámbrica e a elaboración da teoría saltacionista === {{Artigo principal|Explosión cámbrica}} [[Ficheiro:CRK Burgess Shale 1940.jpg|miniatura|dereita|299px|Ilustración da fauna das [[lutita]]s de Burgess usada por Gould no seu libro ''A vida marabillosa'']] A interpretación de Gould sobre os fósiles do [[período Cámbrico]] achados nas [[xisto de Burgess|lutitas de Burgess]] que aparece no seu libro ''A vida marabillosa''salienta a chocante disparidade morfolóxica (ou «rareza») de dita fauna; e o papel do acaso, que determina cantos membros dela sobrevivirán e cantos desaparecerán. O científico utilizou as formas de vida deste período como exemplo do papel que xogan as circunstancias no amplo patrón da evolución. Tras unha serie de estudos baseados na comparación entre [[trilobite]]s e [[Mollusca|moluscos]] modernos, Gould e Eldredge elaboraron a alternativa ao gradualismo, chamada «[[saltacionismo]]»,<ref>{{cita web|título=Teoría de la Evolución|url=http://www.unav.es/cryf/teoriaevolucion.html|dataacceso=22 de abril de 2014|obra=Philosophica: Enciclopedia filosófica|apelido=Collado González|nome=Santiago|data-arquivo=18 de agosto de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140818163145/http://www.unav.es/cryf/teoriaevolucion.html|url-morta=yes}}</ref><ref>{{cita novas|nome=Luciano|apelidos=Levin|título=Los aportes específicos de Gould a la teoría de la evolución|url=http://edant.clarin.com/suplementos/cultura/2005/02/26/u-928003.htm|editorial=Clarín|data=26 de febreiro de 2005|dataacceso=22 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140826113636/http://edant.clarin.com/suplementos/cultura/2005/02/26/u-928003.htm|dataarquivo=26 de agosto de 2014|urlmorta=yes}}</ref> que sostén que as especies se transforman rapidamente para logo permanecer invariables durante longo tempo.<ref name="BII">D. Aljanti, E. Wolovelsky y C. Tambussi ''Biología II: Los caminos de la evolución'' Ediciones Colihue. ISBN 950-581-346-5</ref> Estes estudos permitiron a Gould comprender que «a evolución [...] é a adaptación aos ambientes cambiantes, non progreso».<ref name="BII"/> Este punto de vista foi criticado por [[Simon Conway Morris]] no seu libro de [[1998]] O Crisol da Creación (''The Crucible of Creation'').<ref name=Conway1998>{{Cita publicación periódica | apelido1= Conway Morris | nome1= S. | apelido2= Gould | nome2= S. J. | ano= 1998 | título= Showdown on the Burgess Shale | url= http://www.stephenjaygould.org/library/naturalhistory_cambrian.html | revista= Natural History | volume= 107 | número= | páxinas= 48–55 | 12= | idioma= inglés | dataacceso= 16 de xaneiro de 2011 | apelidos= | data= | urlarquivo= https://web.archive.org/web/20101210200047/http://www.stephenjaygould.org/library/naturalhistory_cambrian.html | dataarquivo= 10 de decembro de 2010 | urlmorta= yes }}</ref> Tamén promoveu a teoría da [[evolución converxente]] en canto mecanismo que produce formas similares en circunstancias ambientais similares, e nun libro posterior sostivo que a aparición de animais semellantes ao home é probable. Os paleontólogos [[Derek Briggs]] e [[Richard Fortey]] discutiron tamén que unha importante parte da fauna cámbrica pode considerarse como [[cladística|grupos nai]] dos [[taxon]]s existentes, se ben isto aínda é materia de investigación e debate, e a relación entre varios taxons cámbricos e os [[filo]]s modernos non se estableceu aínda a ollos de moitos outros paleontólogos.<ref>{{Cita publicación periódica | doi= 10.1666/0094-8373(2005)031[0094:WSSSGA]2.0.CO;2 | apelido1= Briggs | nome1= Derek | ligazón-autor= Derek Briggs | ligazón-autor2= Richard Fortey | apelido2= Fortey | nome2= Richard | ano= 2005 | título= Wonderful Strife: systematics, stem groups, and the phylogenetic signal of the Cambrian radiation | url= http://www.colorado.edu/geolsci/courses/GEOL3410/BriggsFortey05_CambrianRadiation.pdf | revista= Paleobiology | volume= 31 | número= 2 | páxinas= 94–112 | dataacceso= 27 de outubro de 2010 | idioma= inglés }}{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }}</ref> Fortey sinalou que antes da publicación de ''A vida marabillosa'', Conway Morris compartía moitas das opiniones de Gould; porén, trala saída deste libro, este último revisou a súa postura e adoptou unha posición máis progresista no contexto da historia da vida.<ref>Fortey, Richard (1998). [http://www.lrb.co.uk/v20/n19/fort01_.html "Shock Lobsters".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090823073156/http://www.lrb.co.uk/v20/n19/fort01_.html |date=23 de agosto de 2009 }}(en inglés) ''London Review of Books'' 20 (1 de outubro de 1998). Consultado o 27 de outubro de 2010</ref> === A teoría xerárquica da evolución === A diferenza da teoría do equilibrio interrompido, a teoría xerárquica ten un alcance causal, non só fenomenolóxico. A teoría xerárquica da evolución xeneraliza a teoría da [[selección natural]] a unidades evolutivas distintas do organismo: a selección de liñaxes celulares, a clásica selección de organismos, a selección de grupos ou [[poboación biolóxica|demes]], de especies e mesmo de [[clado]]s.<ref name="teoría xerárquica">Gould, S. J. (1994) ''Tempo and mode in the macroevolutionary reconstruction of Darwinism'', PNAS 91:6764-6771</ref> Neste sentido, Gould sostén que a teoría xerárquica non trata de substituír senón de ampliar a teoría de [[Charles Darwin|Darwin]]. Segundo a teoría xerárquica, a evolución é o resultado da interacción simultánea de distintos niveis que poden coincidir mais tamén entrar en conflito.<ref name="teoría xerárquica"/> Para que un obxecto biolóxico sexa unha [[unidade de selección]] debe ter cinco propiedades fundamentais: puntos de nacemento e de morte, estabilidade dabondo ao longo da súa existencia, reprodución e herdanza de trazos parentais por descendencia. As tres primeiras propiedades son necesarias para distinguir as unidades dentro dun continuo, mentres que as dúas últimas son necesarias para que sexan consideradas axentes da selección natural, definida como éxito reprodutivo diferencial.<ref name="teoría xerárquica"/> A consideración dun individuo como individuo evolutivo é relativa, dependendo do nivel de análise en que nos situemos en cada caso, segundo o que expresou Gould en ''A Estrutura da Teoría da Evolución'': {{Cita|A teoría xerárquica da selección recoñece moitas clases de individuos evolutivos, ordenados nunha serie de inclusión crecente (xenes en células, células en organismos, organismos en demes, demes en especies, especies en clados). A unidade focal de cada nivel é un individuo, e podemos dirixir a nosa atención a calquera destes niveis. Unha vez designamos un nivel focal como primario para un estudo concreto, entón a unidade a ese nivel (o xene, o organismo, a especie etc.) convértese no noso individuo focal ou relevante, e as súas unidades constituíntes convértense en partes mentres que o nivel superior convértese en colectividade. Así, se nos centramos no nivel de organismo convencional, xenes e células convértense en colectividades. Pero se o noso estudo require considerar as especies como individuos, entón os organismos convértense en partes e os clados en colectividades. Noutras palabras, a tríada parte—individuo—colectividade vaise desprazar, como un todo, arriba e debaixo da xerarquía en función dos suxeitos e obxectos de calquera estudo particular.<ref>Gould, S. J. ''A Estrutura da Teoría da Evolución'', p. 705</ref>}} === Influencia === Gould é un dos científicos máis citados no eido da teoría evolutiva. O seu traballo de 1979 sobre as «[[enxunta]]s» foi citado máis de 3000 veces.<ref>{{cita web|título= Cantidade de veces que Gould foi citado |url= http://scholar.google.com/scholar?hl=en&lr=&cites=13009605566200260714|editorial= Google Scholar|dataacceso= 27 de outubro de 2010}}</ref> En ''Palaeobiology'', a revista insignia da súa propia especialidade, só Charles Darwin e G. G. Simpson foron citadoa más veces.<ref>Prothero, Donald (2000). [http://www.skeptic.com/Merchant2/merchant.mvc?Screen=PROD&Store_Code=SS&Product_Code=av093&Category_Code= "Evolution Revolution: Paleontology, History, Biography".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090823064255/http://www.skeptic.com/Merchant2/merchant.mvc?Screen=PROD&Store_Code=SS&Product_Code=av093&Category_Code= |date=23 de agosto de 2009 }}(en inglés) ''Skeptic Festschrift lecture for Stephen Jay Gould''. 7 de outubro de 2000. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Gould foi tamén un [[Historia da ciencia|historiador da ciencia]] bastante respectado. O historiador [[Ronald Numbers]] afirmou: «Non podo dicir moito sobre os puntos fortes de Gould como científico, pero durante moito tempo considereino o segundo historiador da ciencia máis influente (xunto a [[Thomas Kuhn]])».<ref>{{Cita publicación periódica | apelido1= Shermer | nome1= Michael | ano= 2002 | título= This View of Science | url= http://www.stephenjaygould.org/library/shermer_sjgould.pdf | revista= Social Studies of Science | volume= 32 | número= 4 | páxina= 518 | 10= | idioma= inglés | dataacceso= 30 de novembro de 2010 | data-arquivo= 20 de setembro de 2018 | url-arquivo= https://web.archive.org/web/20180920184430/http://www.stephenjaygould.org/library/shermer_sjgould.pdf | url-morta= yes }}</ref> == Como figura pública == Gould fíxose coñecido por medio dos seus ensaios de divulgación científica na revista ''[[Natural History]]'' e foi autor de varios libros sobre a [[evolución]]. Entre os seus tratados máis populares están libros como ''A falsa medida do home'', ''O polgar do panda'', ''A vida marabillosa'' e ''Desde Darwin''. O seu tratado ''Unha homenaxe biolóxica ao Rato Mickey'' (''A Biological Homage to Mickey Mouse'')<ref>{{cita web|url= http://www.monmsci.net/~kbaldwin/mickey.pdf|título= A Biological Homage to Mickey Mouse|apelido= Gould|nome= Stephen Jay|idioma= inglés|formato= PDF|dataacceso= 24 de xaneiro de 2011|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20101011083127/http://www.monmsci.net/~kbaldwin/mickey.pdf|dataarquivo= 11 de outubro de 2010|urlmorta= yes}}</ref> explica como os debuxantes aproveitan a [[fisionomía]] dos bebés, como ter cabeza e ollos grandes, que lles dan aos monecos debuxados un aspecto que incita á tenrura e ao afecto, observacións xa realizadas por [[Konrad Lorenz]].<ref>[[Steven Pinker|Pinker, Steven]]. (1997) ''How the mind works'', pág. 445. Penguin Books. ISBN 0-14-024491-3</ref> Foi un apaixonado defensor da teoría evolutiva escribindo prolificamente sobre o tema e tratando de comunicar a súa comprensión da bioloxía evolutiva contemporánea a un público amplo.<ref name="memoriam">{{cita web|url= http://www.stephenjaygould.org/inremembrance.html|título= Stephen Jay Gould, Evolution Scientist, Author, Dies at 60|apelido= Pearson|nome= Richard|editorial= The Washington Post|idioma= inglés|data= 21 de maio de 2002|dataacceso= 24 de xaneiro de 2011|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20101229222049/http://www.stephenjaygould.org/inremembrance.html|dataarquivo= 29 de decembro de 2010|urlmorta= yes}}</ref> Un tema recorrente nos seus escritos é a historia e o desenvolvemento da evolución e o [[Historia do pensamento evolucionista|pensamento antes da formulación da teoría evolutiva]]. Tamén foi un afeccionado afervoado ao [[béisbol]]; fixo a miúdo referencias a este deporte nos seus ensaios.<ref>[http://www.stephenjaygould.org/bibliography.html Bibliografía de Stephen J. Gould] (en inglés) The Unnoficial SJG Archive. Consultado o 24 de xaneiro de 2011</ref> Moitos dos seus ensaios de béisbol foron recompilados e publicados postumamente en ''Triumph and Tragedy in Mudville'' (2003).<ref>Gould, S. J. (2003). ''[http://books.google.com/books?id=XIJ-ay4GJ_kC&amp;pg=PA Triumph and Tragedy in Mudville]''. New York: W. W. Norton &amp; Co. See his essays: [http://www.nybooks.com/articles/4337 "The Streak of Streaks",] [http://www.nybooks.com/articles/4337 "Thcience Studies"], e [https://archive.is/20120628234359/findarticles.com/p/articles/mi_m1134/is_2_111/ai_83553539/ "Baseball's reliquary: the oddly possible hybrid of shrine and university"](en inglés) Consultado el 30 de novembro de 2010</ref> Aínda que era un orgulloso darwinista, era menos [[Reducionismo|reducionista]] que a maioría dos neo-darwinistas.<ref name="BII"/> Opúxose firmemente a moitos aspectos da [[sociobioloxía]] e a súa descendente intelectual, a [[psicoloxía evolucionista]]. Dedicou moito tempo á loita contra o [[Creacionismo (pseudociencia)|creacionismo]] e conceptos relacionados como a denominada “ciencia da creación” e a teoría do [[deseño intelixente]].<ref name="BII"/> Gould desenvolveu máis tarde o termo «maxisterios non superpostos» (''non-overlapping magisteria'', NOMA, en inglés) para describir como, na súa opinión, a ciencia e a relixión non poden facer comentarios sobre o ámbito do outro.<ref name="RoA"/> Gould chegou a desenvolver esta idea detalladamente no libro ''Rock of Ages'' (1999) e en ''The Heddgehog, the Fox, and the Magister's Pox'' (2003).<ref name="RoA"/> Nun ensaio de 1982 de ''Natural History'' Gould escribiu: {{cita|A nosa incapacidade para percibir un ben universal non rexistra ningunha falta de percepción ou enxeño, senón que demostra simplemente que a natureza non contén mensaxes morais estruturadas en termos humanos. A moralidade é un tema para filósofos, teólogos, estudantes de humanidades e, de feito, para todas as persoas que pensan. As respostas non se poden ler de forma pasiva da natureza; estas, nin xorden, nin poden xurdir dos datos da ciencia. O estado fáctico do mundo non nos pode ensinar como, cos nosos poderes para [distinguir] o ben e o mal, debemos alteralo ou preservalo da maneira máis ética.<ref>Gould, S. J. (1982). [http://www.stephenjaygould.org/library/gould_nonmoral.html "Nonmoral Nature".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117022650/http://www.stephenjaygould.org/library/gould_nonmoral.html |date=17 de novembro de 2015 }}(en inglés) ''Natural History'' 91 (Feb.): 19–26. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref>}} A petición antievolucionista presentada nos [[Estados Unidos]] denominada ''[[A Scientific Dissent From Darwinism]]'' (''Unha disensión científica do darwinismo'') xerou a creación dunha iniciativa contraria proevolucionista por parte do Centro Nacional para a Ensinanza da Ciencia (''[[National Center for Science Education]]'', NCSE, ) denominada [[Project Steve]], na que se honra a Gould, unha das figuras que apoiou o NCSE.<ref>National Center for Science Education (2003). [http://ncse.com/taking-action/project-steve "Project Steve". Principios] [http://ncse.com/taking-action/list-steves "Project Steve." Sinaturas] www.ncse.com. Consultado o 25 de agosto de 2015. Cita: "E honra ao último Stephen Jay Gould, biólogo evolutivo, simpatizante do NCSE, e amigo." (Orixinal: "And it honors the late Stephen Jay Gould, evolutionary biologist, NCSE supporter, and friend.")</ref> Gould converteuse nun rostro coñecido da ciencia para o público xeral, aparecendo a miúdo en series e programas de televisión como ''NOVA'',<ref>PBS (1984). [http://www.stephenjaygould.org/audio/gould_nova-special.html "Stephen Jay Gould: This View of Life".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110606173245/http://www.stephenjaygould.org/audio/gould_nova-special.html |date=06 de xuño de 2011 }}(en inglés) NOVA. December 18. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> o documental ''Baseball'' de [[Ken Burns]], ''Evolution'' (programas da cadea de televisión [[Public Broadcasting Service|PBS]]), ''Crossfire'' (da [[CNN]]) e outros. En 1997 prestou a súa voz a unha versión de si mesmo nun episodio da serie de debuxos animados ''[[Os Simpson]]''.<ref>[[Fox Broadcasting Company|Fox]]. ''The Simpsons''. "[[Lisa the Skeptic]]", novembro 23, 1997. [http://www.stephenjaygould.org/audio/thesimpsons.rm Audio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150905121723/http://www.stephenjaygould.org/audio/thesimpsons.rm |date=05 de setembro de 2015 }}(en inglés) Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> == Controversias == Gould recibiu moitos eloxios polo seu traballo académico e exposición popular da historia natural,<ref name="HGdies"/><ref>Shermer, Michael (2002). [http://www.stephenjaygould.org/library/shermer_sjgould.pdf "This View of Science".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180920184430/http://www.stephenjaygould.org/library/shermer_sjgould.pdf |date=20 de setembro de 2018 }}(en inglés, PDF) ''Social Studies of Science'' 32 (4): 518. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> pero non foi inmune ás críticas por parte daqueles na comunidade científica que sentían que as súas presentacións públicas, por varias razóns, estaban afastadas da teoría evolutiva dominante.<ref>Leda Cosmides y John Tooby (1997) ''Letter to the Editor of The New York Review of Books on Stephen Jay Gould's "Darwinian Fundamentalism"'' (June 12, 1997) and "Evolution: The Pleasures of Pluralism" (June 26, 1997)</ref> Os debates públicos entre os partidarios e detractores de Gould foron ás veces tan belicosos que varios comentaristas os chamaron «as guerras de Darwin».<ref>, Andrew Brown (1999). ''The Darwin Wars: The Scientific Battle for the Soul of Man''. London: Simon &amp; Schuster. [[Especial:BookSources/0805071377|ISBN 0-8050-7137-7]]</ref><ref>[[Steven Rose|Rose, Steven]] (2002). [http://www.guardian.co.uk/education/2002/may/22/medicalscience.internationaleducationnews "Obituaries: Stephen Jay Gould".](en inglés) ''The Guardian'' (22 de maio): 20. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref><ref>Blume, Harvey (2002). [http://www.prospect.org/cs/articles?article=the_origin_of_specious "The Origin of Specious".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101222040313/http://prospect.org/cs/articles?article=the_origin_of_specious |date=22 de decembro de 2010 }}(en inglés) ''The American Prospect'' (22 de septembro): 41–43. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref><ref name="Sterelny">{{Cita libro|título=[[Dawkins vs. Gould]]: Survival of the Fittest|autor=Sterelny, Kim|editorial=Icon Books|ano=2007|isbn=1-84046-780-0|lugar=Cambridge, U.K.|ligazón-autor=Kim Sterelny}} Tamén ISBN 978-1-84046-780-2</ref> O eminente biólogo evolutivo británico [[John Maynard Smith]] estaba entre os máis duros críticos de Gould. Maynard Smith pensaba que este non tiña dabondo en conta a función vital que a adaptación desempeña en bioloxía, e tamén criticaba a aceptación de Gould da [[Unidade de selección|selección a nivel de especies]] como un compoñente importante da evolución biolóxica.<ref>Maynard Smith, John (1981). "Did Darwin get it right?" ''The London Review of Books'' '''3''' (11): 10-11; Also reprinted in ''Did Darwin Get it Right?'' New York: Chapman and Hall, 1989, pp. 148-156.</ref> Nun comentario sobre o libro de [[Daniel Dennett|Daniel Dennet]], ''A perigosa idea de Darwin'', Maynard Smith escribiu que Gould «está dando aos non biólogos en gran parte unha falsa imaxe do estado da teoría evolutiva».<ref>Maynard Smith, John (1995). [http://www.nybooks.com/articles/1703 "Genes, Memes, &amp; Minds".] (en inglés) ''The New York Review of Books'' 42 (Nov. 30): 46–48. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Malia estas discrepancias, escribiu nun comentario sobre ''O polgar do panda'' que «Stephen Gould é o mellor escritor de ciencia popular [...] A miúdo enfuréceme, pero espero que volva ao ataque coa redacción de ensaios como estes».<ref>Maynard Smith, John (1981). "Review of ''The Panda's Thumb'' " ''The London Review of Books'' pp. 17–30; Reprinted as "Tinkering" in his ''Did Darwin Get It Right?'' New York: Chapman and Hall. 1989, pp. 94, 97.</ref> O británico estaba tamén entre os que agradeceron os traballos de paleontoloxía de Gould.<ref name="PHT"/> Unha das razóns desas críticas era que Gould parecía presentar as súas ideas como unha forma revolucionaria de comprender a evolución e argumentaba sobre a importancia doutros mecanismos á parte da [[selección natural]], mecanismos que pensaba foran ignorados por moitos evolucionistas profesionais. O resultado foi que moitas persoas non especialistas ás veces deduciron polos seus primeiros escritos que se demostrara que as explicacións de Darwin non eran científicas (algo que Gould nunca intentou dar a entender).<ref name="Wright1999"/> Xunto a moitos outros investigadores dese campo as obras de Gould ás veces son deliberadamente postas fóra de contexto polos [[creacionistas]] que pretenden demostrar que os científicos xa non entenden como evolucionaron os organismos.<ref name="Wright1999">Wright, Robert (1999). [http://www.nonzero.org/newyorker.htm "The Accidental Creationist: Why Stephen J. Gould is bad for evolution".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190211160613/http://www.nonzero.org/newyorker.htm |date=11 de febreiro de 2019 }} (en inglés)''[[The New Yorker]]'' 75 (Dec. 13): 56-65.</ref> Gould corrixiu algunhas destas malas interpretacións e terxiversacións dos seus escritos en obras posteriores.<ref>Gould, S. J. (1981). [http://www.stephenjaygould.org/library/gould_fact-and-theory.html "Evolution as fact and theory".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190317103915/http://www.stephenjaygould.org/library/gould_fact-and-theory.html |date=17 de marzo de 2019 }}(en inglés) ''Discover'' '''2''' (May): 34-37.</ref> Gould e Dawkins tamén expresaron o seu desacordo sobre a importancia da selección xenética na evolución. Dawkins argumenta que a evolución enténdese mellor como competencia entre xenes (ou replicadores), mentres que Gould defendeu a importancia de varios niveis de competencia, incluíndo a selección entre os [[Transposón|xenes]], [[Célula (bioloxía)|liñaxes celulares]], [[Ser vivo|organismos]], grupos (''demes''), [[especie]]s e [[clado]]s.<ref name="Sterelny"/> Críticas a Gould e a súa teoría do equilibrio interrompido poden encontrarse no capítulo 9 de ''[[O reloxeiro cego]]'' de Dawkins e no capítulo 10 de ''A perigosa idea de Darwin'' de Dennett. Dawkins posteriormente fixo unha concesión a través dunha nota ao final nunha nova edición do seu libro ''[[The Selfish Gene|O xene egoísta]]'', onde di: {{cita|A progresión da evolución pode ser non tanto unna escalada constante cara arriba coma unha serie de pasos discretos de meseta estable a meseta estable»<br /> Este parágrafo é un xusto resumo dunha forma de expresar a moi coñecida teoría do equilibrio interrompido. Avergónzame dicir que, cando escribín a miña conxectura, eu, como moitos biólogos de Inglaterra por aquela época, era totalmente ignorante desta teoría, aínda que se publicara tres anos antes. Desde entón, como por exemplo en ''O reloxeiro cego'', estaba algo irascible —quizais demasiado— sobre o excesivo afago cara á teoría do equilibrio interrompido. Se isto feriu os sentimentos de alguén, laméntoo. Poden sinalar que, polo menos en 1976, o meu corazón estaba no lugar correcto.<ref name="Dawkins1989">Dawkins, Richard (1989). ''The Selfish Gene''. Oxford: Oxford University Press. (Endnotes to chapter 5, p.287) ISBN 0-19-286092-5 [http://books.google.com.au/books?id=WkHO9HI7koEC&amp;pg=PA287&amp;dq=1989+The+selfish+gene+richard+dawkins+%22somewhat+petulant%22&amp;lr=&amp;as_drrb_is=q&amp;as_minm_is=0&amp;as_miny_is=&amp;as_maxm_is=0&amp;as_maxy_is=&amp;as_brr=3&amp;as_pt=BOOKS&amp;cd=1#v=onepage&amp;q&amp;f=false The endnote online](en inglés) Consultado o 30 de novembro de 2010</ref>|}} === A oposición á sociobioloxía e á psicoloxía evolucionista === Gould tamén tivo unha inimizade pública durante longo tempo con [[Edward Osborne Wilson|E. O. Wilson]] e outros biólogos evolucionistas sobre a [[Sociobioloxía|sociobioloxía humana]] e o seu descendente posterior a [[psicoloxía evolucionista]] (á que Gould, Lewontin e Maynard Smith se opoñían, pero que [[Richard Dawkins]], [[Daniel Dennett]] e [[Steven Pinker]] defendían).<ref name="Gould1997">Gould, S. J. (1997). [http://www.stephenjaygould.org/reviews/gould_pluralism.html "Evolution: The pleasures of pluralism".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161110121332/http://www.stephenjaygould.org/reviews/gould_pluralism.html |date=10 de novembro de 2016 }}(en inglés) ''The New York Review of Books'' 44 (June 26): 47–52. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Estes debates alcanzaron o seu clímax na década de 1970, e incluíron unha forte oposición de institucións como o Grupo de estudo da sociobioloxía e [[Ciencia para o Pobo]].<ref>Wilson, E. O. (2006). ''Naturalist'' New York: Island Press, [http://books.google.com/books?id=TZH2nHEPSjYC&amp;pg=PA337 p.337](en inglés) [[Especial:BookSources/1597260886|ISBN 1-59726-088-6]]. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Pinker acusó a Gould, [[Richard Lewontin|Lewontin]] e outros opoñentes da psicoloxía evolucionista de ser «científicos radicais», cuxa postura sobre a natureza humana está influenciada pola política en lugar de pola ciencia.<ref>{{Cita libro |autor=Pinker, Steven |título=The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature |editorial=Penguin Books |lugar=New York |ano= 2002|páxinas= |isbn=0142003344 }}</ref> Gould afirmou que «non viu ningún motivo detrás de Wilson ou de calquera outro», pero advirtiu que todos os seres humanos son influenciados, sobre todo inconscientemente, polas súas expectativas e prexuízos persoais. Escribiu: {{Cita| Crecín nunha familia que participaba en campañas de xustiza social e participei no movemento de dereitos civís sendo estudante a comezos da [[década de 1960]], un tempo de grande emoción e moitos logros. Os eruditos cóidanse a miúdo de citar eses compromisos. [Pero] é perigoso para un erudito imaxinar que pode alcanzarse unha neutralidade perfecta, porque entón un deixa de estar alerta sobre as súas preferencias persoais e influencias e entón pode caer vítima de prexuízos. A obectividade débese definir operacionalmente como o trato equitativo dos datos, non a ausencia de preferencia.<ref>Gould S. J. (1996). ''The Mismeasure of Man: Revised and Expanded Edition''. New York: W. W. Norton & Co., p. 36. [[Especial:BookSources/0140258248|ISBN 0-14-025824-8]]</ref>}} A crítica principal de Gould era que as explicacións sociobiolóxicas sobre o home carecían de probas, e argumentaba que as condutas adaptativas supóñense xenéticas frecuentemente pola única razón da súa pretendida universalidade ou natureza adaptativa. Gould fixo fincapé en que as condutas adaptativas poden ser transmitidas tamén a través da [[Meme|cultura]], e ambas as hipóteses son igualmente plausibles.<ref name="BioPotent">Gould, S. J. (1992). [http://books.google.com/books?id=_VCnI02FwHAC&amp;pg=PA251 "Biological potentiality vs. biological determinism".] (en inglés) In ''Ever Since Darwin''. New York: W. W. Norton &amp; Co., pp. 251-259. Consultado o 30 de novembro de 2010</ref> Gould non negaba a importancia da bioloxía na natureza humana, mais reformulou o debate como «potencialidade biolóxica contra determinismo biolóxico». Afirmaba tamén que o cerebro humano permite unha ampla gama de comportamentos. A súa flexibilidade «permítenos ser agresivos ou tranquilos, dominantes ou submisos, rancorosos ou xenerosos [...] A violencia, o sexismo e a maldade xeneralizada ''son'' biolóxicos, xa que representan un subconxunto dun posible rango de comportamentos. Pero a paz, a igualdade e a bondade son igual de biolóxicos —e poderiamos ver aumentada a súa influencia se podemos crear estruturas sociais que lles permitan prosperar».<ref name="BioPotent"/> === ''A falsa medida do home'' === [[Ficheiro:Morton drawing.png|miniatura|Debuxo de 1839 de [[Samuel George Morton]] de «unha cabeza de negro […] un cranio caucásico […] unha cabeza mongola».]] Gould é o autor de ''A falsa medida do home'' (''[[The Mismesure of Man]]'', 1981), unha investigación histórica sobre a [[psicometría]] e os [[test de intelixencia|tests de intelixencia]]. Gould investigou os métodos da [[craniometría]] do século XIX, e a historia dos tests psicolóxicos. O paleontólogo afirmaba que estas dúas teorías se desenvolveron sobre a base dunha infundada crenza no [[determinismo biolóxico]], desde o punto de vista no que «as diferenzas económicas e sociais entre os grupos humanos ([[razas humanas|razas]], [[clase social|clases sociais]] e sexos) [danse por] distincións herdadas e innatas e a sociedade, nese sentido, é unha exacta réplica da bioloxía».<ref>Gould, S. J. (1981). ''The Mismeasure of Man''. New York: W.W. Norton & Co. p. 20.</ref> O libro foi reeditado en 1996 e engadiuselle un prólogo e un comentario de ''A curva campá'' (''[[The Bell Curve]]''). ''A falsa medida do home'' foi talvez o libro máis controvertido de Gould. Recibiu loanzas,<ref>En 1981 ''A falsa medida do home'' gañou o premio do National Book Critics Circle á non fición. Votouse como o 17º mellor libro científico na revista''[[Discover]]'' (vol. 27 8 de decembro de 2006), como o 9º libro escéptico pola Skeptic Society (Frank Diller, "Scientists' Nightstand" American Scientist); e chegou ao posto 24º dos mellores libros de non ficción en Modern Library</ref> e unha ampla serie de críticas negativas,<ref>[[Steve Blinkhorn|Blinkhorn, Steve]] (1982). [http://www.skepticfiles.org/evolut/mismeasr.htm "What Skulduggery?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151123074026/http://www.skepticfiles.org/evolut/mismeasr.htm |date=23 de novembro de 2015 }}(en inglés) ''Nature'' '''296''' (April 8): 506. Consultado o 27 de outubro de 2010</ref> mesmo varias declaracións de tersiverxación.<ref name=Jensen1982>{{Cita publicación periódica | apelido1= Jensen | nome1= Arthur | ligazón-autor= Arthur Jensen | ano= 1982 | título = The Debunking of Scientific Fossils and Straw Persons | url = http://www.debunker.com/texts/jensen.html | revista= Contemporary Education | volume= 1 | número= 2| páxinas= 121–135 |idioma= inglés|dataacceso= 27 de outubro de 2010}}</ref> En 2011, un estudo realizado por seis [[antropoloxía|antropólogos]] reanalizou a afirmación de Gould de que [[Samuel George Morton|Samuel Morton]] (etnógrafo do século XIX cuxa obra se considera a orixe do "racismo científico") manipulou inconscientemente as medidas dos seus cranios,<ref>Gould, S. J. (1978). [https://cbs.asu.edu/sites/default/files/PDFS/gould-science.pdf "Morton's Ranking of Races by Cranial Capacity."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117020629/https://cbs.asu.edu/sites/default/files/PDFS/gould-science.pdf |date=17 de novembro de 2015 }} ''Science'' 200 (May 5): 503–509.</ref> e chegaron á conclusión de que a análise de Gould tiña escaso fundamento e era incorrecta. Loaron a Gould pola súa "firme oposición ao racismo" pero concluíron que "a reputación inicial de Morton como obxectivista da súa época era ben merecida."<ref>Lewis, J., E., DeGusta, D. Meyer, M.R., Monge, J.M., Mann, A.E. and Holloway, R.L. (2011). [http://www.plosbiology.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pbio.1001071 "The Mismeasure of Science: Stephen Jay Gould versus Samuel George Morton on Skulls and Bias."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150110195722/http://www.plosbiology.org/article/info:doi/10.1371/journal.pbio.1001071 |date=10 de xaneiro de 2015 }} ''Public Library of Science Biology'' 9 (6): e1001071.</ref> [[Ralph Holloway]], un dos coautores do estudo, comentou, "Eu simplemente non confío en Gould. ... teño a sensación de que a súa postura ideolóxica era superlativa. Cando saíu a versión de 1996 de 'A falsa medida do home' e el nin sequera se molestou en mencionar o estudo de Michael, eu simplemente sentín que era un charlatán."<ref>Wade, Nicholas (2011). [http://www.nytimes.com/2011/06/14/science/14skull.html?_r=1&ref=science "Scientists Measure the Accuracy of a Racism Claim."] ''New York Times'' (June 14): D4.</ref> O artigo do grupo foi revisado pola revista ''[[Nature]]'', que recomendou unha certa cautela, e fixo notar que "como eles non podían medir todos os cranios, non sabían se as capacidades craniais medias das que informou Morton representan a súa mostra con precisión."<ref name="Nature2011">Editorial (2011). [http://www.nature.com/nature/journal/v474/n7352/full/474419a.html "Mismeasure for mismeasure."] ''Nature'' 474 (June 23): 419.</ref> A revista declarou que a oposición de Gould ao racismo puido ter nesgado a súa interpretación dos datos de Morton, pero tamén sinalou que "Lewis e os seus colegas tiñan as súas propias motivacións. Varios no seu grupo teñen relación coa [[Universidade de Pensilvania]], e teñen un interese en ver que a valiosa pero pouco estudada colección de cranios está libre do estigma do nesgo."<ref name="Nature2011"/> O artigo do grupo foi tamén criticado polo filósofo da cienciae Michael Weisberg, tamén da Universidade de [[Pensilvania]]. Weisberg argumenta que "a maioría dos argumentos de Gould contra Morton son sólidos. Aínda que Gould cometeu algúns erros e esaxerou o seu caso en varios lugares, proporcionou probas de ''prima facia'', ata agora non refutadas, de que Morton mediu en efecto mal os seus cranios dunhas maneiras que estaban conformes cos nesgos raciais do [[século XIX]]."<ref>Weisberg, Michael (2015). [https://cbs.asu.edu/sites/default/files/PDFS/remeasuring-man.pdf "Remeasuring man"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117031309/https://cbs.asu.edu/sites/default/files/PDFS/remeasuring-man.pdf |date=17 de novembro de 2015 }} ''Evolution & Development'' 16 (3): 166–178.</ref> Os biólogos e filósofos Jonathan Kaplan, [[Massimo Pigliucci]], e Joshua Alexander Banta tamén publicaron unha crítica do artigo do grupo, argumentando que moitas das súas afirmacións eran enganosas e volver a facer as medidas era "completamente irrelevante para unha avaliación da análise publicada de Gould." Tamén aduciron que os "métodos utilizados por Morton e Gould eran ambos os dous inapropiados" e que "a análise estatística de Gould dos datos de Morton non é en moitos aspectos mellor que a do propio Morton."<ref>Kaplan, Jonathan Michael, Massimo Pigliucci, and Joshua Alexander Banta (2015). [http://philpapers.org/archive/KAPGOM.pdf "Gould on Morton, Redux: What can the debate reveal about the limits of data?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151010154000/http://philpapers.org/archive/KAPGOM.pdf |date=10 de outubro de 2015 }} ''Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences'' 30: 1-10.</ref> === Maxisterios non superpostos === No seu libro de 1999, ''Rocks of Ages'', Gould presenta o que describe como unha «benditamente simple e puramente convencional resolución [ao] suposto conflito entre [[ciencia]] e [[relixión]]».<ref name=RoA>Gould, S. J. (2002). ''Rocks of Ages: Science and Religion in the Fullness of Life''. New York: Ballantine Books.</ref> Define o termo «maxisterio» como «un dominio no que unha forma de ensinanza mantén as ferramentas axeitadas para elaborar un discurso significativo e [chegar a unha] solución».<ref name="RoA"/> O principio de maxisterios non superpostos (''Non overlapping magisteria'' no orixinal) establece, por tanto, que o maxisterio da ciencia cobre «a esfera do [[empirismo|empírico]]: de que está formado o [[Universo]] (feito) e por que funciona de determinada maneira ([[teoría]]). O maxisterio da relixión esténdese sobre preguntas sobre o sentido último e asuntos [[moral|morais]]. Estes dous maxisterios non se superpoñen, nin abranguen todo o que pode coñecerse».<ref name="RoA"/> Suxire ademais que «[este principio] ten un forte e explícito apoio, aínda dos [[estereotipo]]s culturais máis primarios do máis estrito tradicionalismo» e que «é unha sólida posición que merece o consenso xeral, instaurado tras unha longa loita entre xente de boa vontade de ambos os maxisterios».<ref name="RoA"/> Porén, esta postura non estivo exenta de críticas. Por exemplo, no seu libro ''O espellismo de Deus'' (''[[The God Delusion]]''), [[Richard Dawkins]] opina que esta división entre relixión e ciencia non é tan simple como Gould pretende, xa que hai poucas relixións que non afirmen a existencia de [[milagro]]s, os cales "por definición, violan os principios da ciencia."<ref name="DawkinsTGD">Dawkins, Richard (2006). ''The God Delusion''. New York: Houghton Mifflin Harcourt, [https://books.google.com/books?id=yq1xDpicghkC&pg=PA83 p. 83.]</ref> Dawkins tamén se opón á idea de que a relixión teña algo que dicir que teña sentido sobre ética e valores, e, por tanto, non ten autoridade para reclamar para si un maxisterio.<ref name="DawkinsTGD"/> Dawkins di que el cre que Gould é pouco sincero en moito do que di en ''[[Rocks of Ages]]''.<ref>Dawkins, Richard (2006). ''[[The God Delusion]]''. New York: Houghton Mifflin Harcourt, [https://books.google.com/books?id=yq1xDpicghkC&pg=PA83 p. 81.]</ref> De xeito similar, o filósofo [[humanista secular|humanista]] [[Paul Kurtz]] argumenta que Gould está errado cando di que a ciencia non ten nada que dicir sobre cuestións éticas, xa que Kurtz afirma que a ciencia é un método moito mellor que a relixión para determinar principios morais.<ref name="Kurtz">{{cita web |url=http://www.pointofinquiry.org/paul_kurtz_science_and_religion_are_they_compatible/ |título=Paul Kurtz - Science and Religion: Are They Compatible? |publisher=Center for Inquiry |páxina-web=Point of Inquiry Podcast |data=11 de decembro de 2005 |dataacceso=18 de xaneiro de 2014 |autor=Grothe, DJ |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140201105906/http://www.pointofinquiry.org/paul_kurtz_science_and_religion_are_they_compatible/ |dataarquivo=01 de febreiro de 2014 |urlmorta=yes }}</ref> == Publicacións == === Artigos === Durante a súa vida, as publicacións de Gould foron numerosas. Unha recapitulación das súas publicacións desde o ano 1965 ao 2000 menciona 479 documentos, 22 libros, 300 ensaios e 101 comentarios de libros escritos por el.<ref name=Shermer2002p496>Shermer, Michael (2002), p.496</ref> Algunhas das publicacións fixéronse postumamente. === Libros === Velaquí unha lista dos libros escritos ou editados por Gould, incluíndo os publicados postumamente en 2002. Aínda que varias destas obras foron reimpresas posteriormente por moitas editoriais e traducidas a moitos idiomas, esta enumeración mantén a editorial e a data de publicación inicial e os títulos no idioma orixinal. * 1977. ''Ontogeny and Phylogeny''. Cambridge MA: Harvard Univ. Press. * 1977. ''Ever Since Darwin''. Nova York: W. W. Norton. * 1980. ''The Panda's Thumb''. Nova York: W. W. Norton. * 1981. ''The Mismeasure of Man''. Nova York: W. W. Norton. * 1983. ''Hen's Teeth and Horse's Toes''. Nova York: W. W. Norton. * 1985. ''The Flamingo's Smile''. Nova York: W. W. Norton. * 1987. ''Time's Arrow, Time's Cycle''. Cambridge MA: Harvard Univ. Press. * 1987. ''An Urchin in the Storm: Essays about Books and Ideas''. N.Y.: W. W. Norton * 1989. ''Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History''. Nova York: W. W. Norton, 347 pp. * 1991. ''Bully for Brontosaurus''. Nova York: W. W. Norton, 540 pp. * 1992. ''Finders, Keepers: Eight Collectors''. Nova York: W. W. Norton. * 1993. ''Eight Little Piggies''. Nova York: W. W. Norton. * (ed.) 1993. ''The Book of Life''. Nova York: W. W. Norton * 1995. ''Dinosaur in a Haystack''. Nova York: Harmony Books. * 1996. ''Full House: The Spread of Excellence From Plato to Darwin''. Nova York: Harmony Books. * 1997. ''Questioning the Millennium: A Rationalist's Guide to a Precisely Arbitrary Countdown''. Nova York: Harmony Books. * 1998. ''Leonardo's Mountain of Clams and the Diet of Worms''. N.Y.: Harmony Books. * 1999. ''Rocks of Ages: Science and Religion in the Fullness of Life''. Nova York: Ballantine Publications. * 2000. ''The Lying Stones of Marrakech''. Nova York: Harmony Books. * 2000. ''Crossing Over: Where Art and Science Meet''. Nova York: Three Rivers Press. * 2002. ''The Structure of Evolutionary Theory''. Cambridge MA: Harvard Univ. Press. * 2002. ''I Have Landed: The End of a Beginning in Natural History''. Nova York: Harmony Books. * 2003. ''Triumph and Tragedy in Mudville: A Lifelong Passion for Baseball''. Nova York: W. W. Norton. * 2003. ''The Hedgehog, the Fox, and the Magister's Pox''. Nova York: Harmony Books. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20160110094937/http://sjgarchive.org/ Arquivo oficial S. J. Gould] * [http://www.stephenjaygould.org Arquivo non oficial S. J. Gould] * [http://www.stephenjaygould.org/bibliography.html Lista completa da bibliografía de Stephen Jay Gould] * [http://www.elpais.com/articulo/sociedad/DARWIN/_CHARLES_ROBERT_/BIOLOGO_/_INVESTIGADOR/GOULD/_STEPHEN_JAY_/PALEONTOLOGO/STEPHEN/JAY/GOULD/Paleontologo/Utilizamos/mal/Darwin/aliviar/decepcion/peores/rasgos/elpepisoc/20000119elpepisoc_17/Tes Entrevista a Gould no The New York Times, 2000] * [https://web.archive.org/web/20151117015822/http://www.sindioses.org/cienciaorigenes/evolucion.html A evolución como un feito e unha teoría] Ensaio en ''Brontosaurus e a nádega do ministro''. * [https://web.archive.org/web/20160304121626/http://www.nodo50.org/ciencia_popular/articulos/Gould.htm A postura fixo ao home] Ensaio en ''Desde Darwin'' {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Jay Gould, Stephen}} [[Categoría:Personalidades da paleontoloxía]] [[Categoría:Nados en Nova York]] [[Categoría:Nados en 1941]] [[Categoría:Finados en 2002]] [[Categoría:Finados por cancro de pulmón]] [[Categoría:Personalidades sen imaxes]] [[Categoría:Medalla linneana]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Leeds]] 3noi1zfkqb7ijiszkbz08be1b5zjixk 0 46602 6147956 6080312 2022-08-02T05:02:18Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Ficha de nobre |nome = Tamerlán |título = [[Emir]] |imaxe = Tamerlan.jpg |tamaño de imaxe = 250px |epígrafe = Representación de Tamerlán nunha ilustración da época. |reinado = 1370–1405 |mandato = |coroación = 1370, Balkh |outros títulos = |nome completo = |data de nacemento = 1320s–1330s |lugar de nacemento = Kesh, Khanato de Chagatai (hoxe en [[Uzbekistán]]) |data de defunción = [[18 de febreiro]] de [[1405]] |lugar de defunción = Otrar, Syr Darya (hoxe en [[Casaquistán]]) |sepultura = Gur-e-Amir, [[Samarcanda]] |predecesor = Amir Hussain |rexente = |sucesor = Khalil Sultan |suc-tipo = |herdeiro = |consorte = |cónxuxe = Saray Mulk Khanum, Chulpan Mulk Agha, Aljaz Turkhan Agha, Tukal Khanum, Dil Shad Agha, Touman Agha e outra esposa máis |descendencia = Miran Shah<br />Shahrukh Mirza |casa real = Barlas Timurid |dinastía = |liñaxe = |himno real = |pai = Muhammad Taraghai |nai = Tekina Mohbegim |firma = |escudo = |lema = }} '''Tamerlán''' (adaptación occidental de '''Timur Lang'''), nado preto de [[Kesh]] (actual [[Uzbekistán]]) o [[9 de abril]] de [[1336]] e finado en [[Otrar]] o [[18 de febreiro]] de [[1405]], foi un emperador. Era parente afastado de [[Genghis Khan]], do que se consideraba o seu fillo espiritual. O seu nome '''Timur''', significa "ferro" en turco-mongol (cf. mongol ''tömör'' e turco ''demir''), e evoca o de [[Genghis Khan]], '''Temüdjin'''. Chamábaselle tamén '''Amir Timur''' (Emir de ferro). A segunda parte '''Lang''' quere dicir "coxo": «Timur o coxo» e procede do persa ''langidan'' [l a ŋ i d a n] - ''coxear''.<ref>{{Cita web|title=Timur |publisher=Encyclopædia Britannica Online Edition |location=Chicago |year=2011 |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/596358/Timur}}</ref><ref>{{Cita libro |author=Josef W. Meri |title=Medieval Islamic Civilization |publisher=Routledge |year=2005 |page=812 |url=http://books.google.com/books?id=H-k9oc9xsuAC&printsec=frontcover&hl=en#v=onepage}}</ref> Foi [[emir]] de [[Transoxiana]]. Revelouse como un temíbel xefe guerreiro, que construíu un inmenso Imperio, que alicerzaba na forza e no terror. Tamén se mostrou, porén, como un protector das letras e das artes que farían a grandeza da súa capital Samarcanda. O seu Imperio no momento de máximo apoxeo comprendía desde o Sueste de Turquía ata cerca de Kashgar, na China, incluíndo países actuais como [[Siria]], [[Iraq]], [[Kuwait]], [[Irán]], ata [[Asia Central]], abranguendo [[Casaquistán]], [[Afganistán]], [[Rusia]], [[Turkmenistán]], [[Uzbekistán]], [[Kirguizistán]], [[Paquistán]], e a [[India]]. Logo da súa morte o seu Imperio, gobernado polos seus descendentes (os [[Timúridas]]), foi tragado polas potencias veciñas ata o asalto final dos [[pobo uzbeko|uzbekos]] da dinastía dos [[Chaybanides]].<ref>{{Cita web |title=Timur |url=http://www.bartleby.com/65/ti/Timur.html |publisher=Columbia Encyclopedia |edition=6 |year=2001 |data-acceso=10 de maio de 2013 |data-arquivo=30 de xuño de 2008 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080630063329/http://www.bartleby.com/65/ti/Timur.html |url-morta=unfit }}</ref> == Traxectoria == [[Ficheiro:Timur Exhumed.gif|dereita|miniatura|Tamerlán.]] Naceu preto de [[Kesh]], ao sur de [[Samarcande]] (actual [[Shahrisabz|Shahr-e Sabz]], 'a cidade verde'). Seu pai [[Taraghay|Tara<u>gh</u>ay]] era xefe da tribo de [[Barlas]], nómades turco falantes de orixe mongol, que remontaba a súa liña ata o xefe mongol [[Qarachar Barlas]]. Tara<u>gh</u>ay era neto de [[Qarachar Noyon]], distinguido entre os seus homes como o primeiro que se convertera ao [[islam]], Tara<u>gh</u>ay puido asumir o rango militar que ostentaba por herdanza. Tara<u>gh</u>ay retirouse a un [[mosteiro]] islámico, dicíndolle a seu fillo: "o mundo é un lindo vaso cheo de [[escorpión]]s". So a vixilancia paternal, a educación do mozo Timur foi tal que non só se convertera en hábil en toda clase de exercicios a aire libre, senón que gozou reputación de estar versado en literatura e ser un atento lector do [[Corán]]. Como o pai, Timur era musulmán e puido estar influído polo [[sufismo]]. Nesa época, segundo as ''Memorias'' (''Malfu'at''), mostraba unha natureza tenra e simpática, pero tales flores tense actualmente por espurias. Cara a [[1358]] converteuse en xefe militar. Tamerlán tomou parte en campañas na [[Transoxiana]] por conta do khan [[chagatai]], un descendente de [[Genghis Khan]]. A súa carreira, na decena de anos que seguiron, está resumida nas ''Memorias''. Aliándose con [[Kurgan]], o destrutor de [[Kazán]], con quen tiña parentesco, invadiu o [[Khorasán]] á cabeza dun exército de millares de xinetes. Era a segunda expedición na que se erixía en actor principal. O seu éxito levouno a novas operacións, entre as que destaca a submisión de [[Khiva|Khwarizm]] e [[Ourguentch|Urganj]]. Logo do asasinato de Kurgan, as controversias que xurdiran entre os numerosos pretendentes foron cortadas pola invasión de [[Tugluk Timur]], un descendente de [[Genghis Khan]]. Tamerlán foi enviado en misión ao campamento dos invasores, que tivo como resultado que fose encargado do goberno de [[Transoxiana]], en árabe Mawaranahr ("alén do río"). Á morte do seu pai, herdou o cargo de xefe dos Barlas. Mawaranahr foi confiada a un fillo de Tughluk. == Subida ao poder == A morte de Tughluk facilitou a reconquista, na que lle bastaran algúns anos de perseveranza e de enerxía, con que agregou un vasto territorio. Durante este período, Tamerlán e seu cuñado Husayn, nun primeiro momento camaradas como fuxitivos e vagabundos, tornáronse rivais. A fins de [[1369]]. Husayn foi asasinado e Tamerlán, que fora proclamado, de xeito oficial, soberano en [[Balkh]], subiu ao trono en [[Samarcanda]], a capital das súas posesións. É curioso que Tamerlán non ostentou xamais o título de [[Khan]], autodenominándose «amir» ("príncipe" en árabe) e actuando en nome do khan de [[chagatai]], amo da Transoxiana. Tería dezaoito esposas e numerosas concubinas. == Período de expansión == Os trinta anos seguintes transcorreron con numerosas guerras e expedicións. Non só, Tamerlán consolidou o seu poder no territorio propio, sometendo os inimigos, senón que buscou amplialo, usurpando as terras de potentados veciños. As súas conquistas no sur e suroeste incluíron case todas as provincias de [[Persia]], atinxindo mesmo [[Baghdad|Bagdad]], [[Karbala|Kerbala]] e o [[Kurdistán]].<ref>{{Cita libro|last=Marozzi|first=Justin|title=Tamerlane: Sword of Islam, Conqueror of the World|year=2004|publisher=HarperCollins|location=Hammersmith, London|pages=40}}</ref> Un dos seus rivais máis temíbeis foi [[Tokhtamysh]], que despois de estar refuxiado na corte de Tamerlán, foi o dirixente de [[Kiptchak]] e da [[Horda de Ouro]], disputándolle a Timur a pose de [[Khwarezm|Khwarizm]]. Tamerlán apoiou a Tokhtamysh contra os rusos. Tohktamysh, véndose apoiado, invadiu [[Rusia]] e tomou [[Moscova]] en [[1382]]. Máis tarde Tohktamysh revolveuse contra Tamerlán e invadiu o [[Azerbaidjan]] en [[1385]]. Mais en [[1395]], na batalla do Kur, o poder de Tohktamysh foi por fin desfeito.<ref>{{Cita libro|last=Marozzi|first=Justin|title=Tamerlane: Sword of Islam, Conqueror of the World|year=2004|publisher=HarperCollins|location=Hammersmith, London|pages=43–45}}</ref> En [[1383]] Tamerlán colleu [[Herat]], en [[Persia]] (no actual [[Afganistán]]), que logo da morte de [[Abu Saïd dos Hulaxidas|Abu Said]] ([[1335]]), cabeza da [[Hulaxidas|dinastía Ilkhanide]], estaba baleira de poder que controlase o territorio. == Na India == [[Ficheiro:Das Reich Timur-i Lenks (1365-1405).GIF|miniatura|O Imperio de Tamerlán]] En [[1398]], aínda que Tamerlán tiña xa sesenta anos, Farishta dinos que « informado de disturbios e guerras civís na India, iniciou unha expedición a ese país ». O [[12 de setembro]] de [[1398]], « alcanzou as beiras do [[río Indo|Indo]]». Fixo 100.000 cativos, logo executados; os seus soldados facían pirámides con cabezas de inimigos. O seu paso do río, a súa marcha ao longo da beira esquerda, os reforzos que subministrou a seu neto [[Pir Muhammad]], que foi investido en [[Multan]], a toma de cidades e aldeas, posibelmente acompañada de destrución de casas e o masacre dos habitantes, a batalla ante [[Delhi]], as vitorias doadas, a entrada triunfal na cidade maldita, co seu cortexo de horrores... Todas esas circunstancias pertencen aos anais da [[India]]. Tense dito que devastar Delhi non entraba nas intencións de Tamerlán, mais que os seus homes non podían ser controlados tan facilmente nas portas da urbe. As vítimas foran numerosas e os sobreviventes reducidos á escravitude. == Últimas campañas == En abril de [[1399]], uns tres meses logo de deixar a capital de [[Mahmud Toghluk]], Tamerlán retornou na súa capital alén o río [[Oxus]] ([[Amu-Daria]]). A corrupción diminuíu drasticamente. Segundo [[Ruy Gonzáles de Clavijo]], o embaixador de Castela chegado a corte de Tamerlán en 1404, noventa elefantes foran empregados tan só para transportar pedras desde canteiras, para poder erguer unha mesquita en Samarcanda. A guerra contra os [[Turquía|turcos]] e os [[Exipto|exipcios]], que sobreveu á súa volta da India, acadou sona pola toma de [[Alepo]] e de [[Damasco]]. Cercou Bagdad en xuño de 1401. Logo da toma da cidade, 20.000 habitantes foran masacrados. Tamerlán mandou que cada soldado debía vir mostrarlle, polo menos, dúas cabezas humanas. En [[1402]], Tamerlan invadiu [[Anatolia]], desafiando o sultán [[otomán]] [[Bayezid I|Baiaceto I]] na [[Batalla de Ancara]]; Baiaceto foi capturado, morrendo logo no cativerio. Esta vitoria salvou temporalmente (por uns cincuenta anos) o [[Imperio bizantino]] case moribundo, ao abater as forzas turcas coas que se proxectaba tomar Constantinopla. Tamerlán tomou tamén [[Esmirna]] aos [[Cabaleiros de Rodas]]. En decembro de [[1404]], Tamerlán emprendeu unha expedición militar contra a [[China]], pero o vello guerreiro foi atacado por febres e pestes cando acampou xunto o río ([[Syr-Daria]]), morrendo en Atrar ([[Otrar]]) a mediados de febreiro de 1405. Foi sepultado en Samarcanda. == Sucesión == Tamerlán nomeou a seu neto [[Pir Muhammad]] como sucesor, pero non foi recoñecido. Por uns meses, [[Shah Rukh]], fillo de Timur, logrou ser aceptado. Pero en pouco tempo, numerosos xefes lograrían independizarse, despezando o Imperio timúrida. Aquel inmenso imperio apenas o sobreviviu, pois non se preocupou da eficacia política nos territorios que conquistaba, nin creou nunca unha administración. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Timur}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20130702182557/http://www.oxuscom.com/timursam.htm#timur Biografía de Tamerlán] ''(en [[lingua inglesa|inglés]])'' * [https://web.archive.org/web/20130426012426/http://members.core.com/~turgut/ankara.htm A batalla de Ancara] ''(en [[lingua inglesa|inglés]])'' * [http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=37621&pageno=5 Tamburlaine the Great Part One]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924093637/http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=37621&pageno=5 |date=24 de setembro de 2015 }} ''(en [[lingua inglesa|inglés]])'' {{Control de autoridades}} [[Categoría:Conquistadores]] [[Categoría:Nados en 1336]] [[Categoría:Finados en 1405]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Biografías)]] lmd1o5cwqub57tmr2orjqtl8suykq2q 0 46957 6147748 5984385 2022-08-01T21:21:31Z Fis-mulleres 104999 /* Obra */ wikitext text/x-wiki {{sen notas}} {{Biografía}}[[Ficheiro:Charles Lyell.jpg|miniatura|Charles Lyell]] '''Charles Lyell''', nado en [[Kirremuir]] o [[14 de novembro]] de [[1797]] e finado en [[Londres]] o [[22 de febreiro]] de [[1875]], foi un [[xeoloxía|xeólogo]] [[Escocia|escocés]], pai da xeoloxía moderna. É autor da obra ''Principles of Geology'', na que Charles Darwin se inspiraría máis tarde para a súa teoría da evolución. == Traxectoria == [[Ficheiro:Lyell Principles frontispiece.jpg|miniatura|''Principles of Geology'']] Naceu no corazón de [[Escocia]], no poboado de Kirremuir, do antigo condado de Forfarshire (agora Strathmore). Kirremuir era unha pequena poboación situada ós pes dos Montes Grampianos, onde a familia Lyell tiña unha grande residencia que levaba por nome Kinnordy. Seu pai era un coñecido botánico (a quen se lle debe o nome da planta Lyellia) e tradutor de Dante, cuxa biblioteca e ideas naturalistas serviron de inspiración a Lyell. Dende a súa nenez, Lyell mostrou unha forte inclinación cara a historia natural, en especial cara a [[entomoloxía]], afección que compartía co xove Darwin. Estudou [[dereito]] en [[Oxford]] e exerceu durante algún tempo a profesión de avogado en Londres. En [[1819]], unha vez graduado, foi elixido membro da [[Linnean Geological Societies]], comunicando a súa primeira publicación a dita sociedade en [[1822]], ''On a Recent Formation of Freshwater Limestone in Fofarshine'' e nomeado un dos secretarios honorarios en [[1823]]; tamén foi nomeado membro da Royal Society, a cal o había condecorar coas medallas reais uns anos máis tarde<ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.nndb.com/people/249/000086988/|páxina-web=[[NNDB]]|título=Charles Lyell|data-acceso=19 marzo 2018}}</ref>. As excursións foron unha actividade continua na súa vida, xa que prefería a observación directa como fonte de coñecemento da Xeoloxía. No seu afán por observar e analizar directamente os fenómenos naturais recorreu gran parte de [[Europa]] e [[América]]. A súa compañeira, a xeóloga [[Mary Horner Lyell|Mary Horner]], acompañouno e foi a súa colaboradora.<ref>{{Cita web|título=Compañeras invisibles II: Mary Elizabeth Horner|url=https://mujeresconciencia.com/2014/11/24/companeras-invisibles-mary-morland-2/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2014-11-24|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> Entre [[1853]] e [[1854]], Charles Lyell viaxou a [[Madeira]] e [[Canarias]]. Ata hai pouco descoñecíanse as súas actividades durante as súas excursións polas illas, ata que o equipo do Proxecto Humboldt atopou en [[Edimburgo]] os manuscritos referentes á súa visita ós arquipélagos, os cales foron dixitalizados e se poden consultar de maneira gratuíta e libre. A súa compañeira, a xeóloga Mary Horner, acompañouno e fo a súa colaboradora. . Durante a súa visita, estudou a xeoloxía da zona, analizou a formación dos conos volcánicos, acumulou evidencias sobre a idade dos leitos de lava e recolleu fauna e flora viva e fósil. Nesta viaxe demostrou a falsidade da teoría dos cráteres de elevación, defendida, entre outros por [[Leopold von Duch]]. Os seus estudos das Illas Canarias e Madeira nunca foron publicados, e en palabras do propio Lyell, foi "un desexo non cumprido", xa que as reedicións de ''Principles de Geology'', multiplicáronse debido ó grande éxito, e Lyell dedicou anos a corrixir e aumentar as notas de cada nova edición. Foi nomeado Sir en [[1848]]. En [[1864]] concedéuselle o título de Barón e nese mesmo ano foi presidente da British Association en Bath. Foi elixido membro do French Institute e da Royal Academy of Sciences of Berlin, e foi nomeado cabaleiro da The Prusian Order of Merit. Durante toda a súa vida sufriu unha severa miopía, que finalmente derivou en cegueira cinco anos antes de morrer. Cabe destacar de el a súa inesgotable curiosidade intelectual e a súa mente aberta, que lle fixo apreciar sempre o traballo dos máis xoves. == Obra == Baseándose en diversos traballos do xeólogo escocés do século XVIII [[James Hutton]], desenvolveu a [[Uniformismo|Teoría do Uniformismo]],<ref>{{Cita web|título=Charles Lyell, padre de la geología moderna - Principia|url=http://principia.io/2016/11/14/charles-lyell-padre-de-la-geologia-moderna/|páxina-web=principia.io|data-acceso=2022-08-01|lingua=spanish}}</ref> que establecía que os procesos que operan sobre a [[Terra]] no presente son os mesmos que os que o fixeron no pasado. O erro que tivo Hutton foi supoñer que tamén o facían á mesma taxa, idea que puliu Lyell, afirmando que a intensidade destes procesos podía variar no tempo. A Teoría do Uniformismo contraponse coa do Catastrofismo, moi popular entre os científicos da época de Lyell. Esta teoría postulaba que só as grandes catástrofes poderían cambiar a formación básica da Terra, e que esta tiña 6.000 anos de antigüidade. A maior parte dos científicos crían que o catastrofismo era compatible coa interpretación bíblica da creación da Terra. A súa obra cume, '''[[Principios de Xeoloxía|Principles of Geology]]''' (o subtítulo da cal: "Que son un intento de explicar os cambios anteriores da superficie da Terra, por referencia a causas que están agora en funcionamento" destaca o tema principal da obra), publicada en varios volumes entre [[1830]] e [[1833]], e que revisou once veces entre 1830 e [[1872]], converteuse na máis influente desta disciplina científica, influíndo en gran medida incluso en [[Charles Darwin]] e na súa obra ''[[A orixe das especies]]''. De feito, Darwin chegou a dicir del: {{cita|Penso que os meus libros se xeraron en gran parte na mente de Lyell. Sempre pensei que o grande mérito dos Principios reside en que cambiou o ton do meu pensamento e que, polo tanto, cando vexo algo xamais visto por Lyell, véxoo aínda a través dos seus ollos"}}.<ref>{{Cita web|título=Charles Lyell (1797-1875) {{!}} The Foundation of Modern Geology - University of Illinois at Urbana-Champaign|url=https://publish.illinois.edu/foundationofmoderngeology/charles-lyell-1797-1875/|data-acceso=2022-08-01|lingua=en-US}}</ref> Lyell non se restrinxiu ó uso dos seus propios datos na redacción das sucesivas edicións dos seus Principios; tamén recorreu ó uso da cada vez máis abundante literatura xeolóxica e naturalista que, en boa parte, foi estimulada polas súas propias ideas. En [[agosto]] de [[1838]] Lyell publicou os ''[[Elementos de Xeoloxía|Elements of Geology]]'', orixinalmente unha extensión dunha sección de Principios, pero que acabou converténdose nun traballo estándar sobre a xeoloxía estratigráfica e paleontolóxica. Este libro pasou a través de seis edicións ó longo da vida de Lyell (algunhas edicións intermedias constituíron o Manual da xeoloxía elemental), e en [[1871]] un traballo máis pequeno,''Student's Elements of Geology (''Os elementos do estudante de Xeoloxía), baseouse nel. O seu terceiro gran traballo, ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man (A evidencia xeolóxica da'' ''antigüidade do home''), aparece en [[1863]] (con tres edicións o mesmo ano), no que da unha serie de argumentos sobre a aparición temperá do home na Terra baseados en descubrimentos de instrumentos de pedernal en estratos do post-Plioceno no val de Somme; tamén discutiu sobre os depósitos da época glacial e, no mesmo volume, dou a coñecer por primeira vez a súa adhesión á teoría de Darwin da orixe das especies. Publícase unha cuarta edición en [[1873]]. Lyell foi considerado tamén coma un dos fundadores da [[estratigrafía]], o estudo das capas da superficie da Terra. Elaborou un método para clasificar os estratos, ou capas, mediante o estudo dos antigos estratos mariños de Europa occidental. Deuse conta de que os estratos mariños máis pretos da superficie, que son os máis recentes, contiñan moitas especies de moluscos con cuncha que perviven actualmente no mar. Por outra parte, os estratos máis antigos e profundos contiñan cada vez menos fósiles das especies viventes. Por iso, pensou que era preciso dividir o tempo xeolóxico en escalas temporais máis amplas das existentes ata o momento, baseándose nas porcentaxes de decrecemento das especies modernas. A súa contribución foi a división do Terciario en tres épocas: [[Eoceno]], [[Mioceno]] e [[Plioceno]], nomenclatura que aínda se conserva hoxe en día. Foi o primeiro en apuntar que a especie humana debía ser máis antiga do que apuntaban as teorías da súa época, e ademais concluíu que as rochas máis antigas existentes na Terra, databan de 240 m.a. Obsesionábanlle as implicacións das teorías evolucionistas, e antes de dar a súa verdadeira opinión sobre a cuestión evolutiva, Lyell tomouse o seu tempo. Pero unha vez que leu a teoría Darwiniana, decídese completamente, mostrando a súa adhesión ás teorías de Darwin co seu libro [[A antigüidade do home]], escrito en [[1863]]. == Obras == Aínda que a súa obra máis famosa e reeditada foi Principles of Geology, publicou tamén outras<ref name=":0" />: === [[Principios de Xeoloxía|''Principles of Geology'']] === * ''[http://www.esp.org/books/lyell/principles/facsimile/ Principles of Geology]'' 1º vol. 1ª edition, [[Xaneiro|Xan]]. [[1830]] (John Murray, Londres). * ''Principles of Geology'' 1º vol. 2ª ed., [[1832]]. * ''Principles of Geology'' 2º vol. 1ª ed., xan. [[1832]]. * ''Principles of Geology'' 2º vol. 2ª ed., xan. [[1833]]. * ''Principles of Geology'' 3º vol. 1ª ed., [[maio]]. [[1833]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 3ª ed., maio [[1834]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 4ª ed., [[xuño]]. [[1835]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 5ª ed., [[Marzal|marzo]]. [[1837]]. * ''Principles of Geology'' 3 vols. 6ª ed., xan. [[1840]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 7ª ed., [[Febreiro|feb]]. [[1847]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 8ª ed., marzo [[1850]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 9ª ed., xuño [[1853]]. * ''Principles of Geology'' 10ª ed., [[1866]]-[[1968|68]] * ''Principles of Geology'' 11ª ed., [[1872]]. * ''Principles of Geology'' 2 vols. 12ª ed., [[1875]] (póstuma). === [[Elementos de Xeoloxía|''Elements of Geology'']] === * ''Elements of Geology'' 1 vol. 1ª ed., [[Xullo|xul]]. [[1838]] (John Murray, Londres). * ''Elements of Geology'' 2 vols. 2ª ed., xul. [[1841]]. * ''Elements of Geology (Manual de Xeoloxía Elemental)'' 1 vol. 3ª ed., xan. [[1851]]. * ''Elements of Geology (Manual de Xeoloxía Elemental)'' 1 vol. 4th ed., xan. [[1852]]. * ''Elements of Geology'' 1 vol. 5ª ed., ????. * ''Elements of Geology'' 6ª ed., [[1865]]. * ''Student's Elements of Geology'', [[1871]]. En 1847 apareceu a primeira edición en castelán, traducida por [[Joaquín Ezquerra del Bayo]] co título de ''Elementos de Geología''. === ''Travels in North America'' === * ''Travels in North America'' 2 vols., [[1845]] (John Murray, Londres). * ''A Second Visit to the United States'' 2 vols., [[1849]] (John Murray, Londres). === ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' === * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 1ª ed., feb. [[1863]] (John Murray, Londres). * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 2ª ed., [[abril]]. 1863. * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 3ª ed, [[Novembro|nov]]. 1863. * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 4ª ed., marzo. [[1873]]. === ''The Life, Letters and Journals'' === * Katharine Lyell, ed. ''The Life, Letters and Journals of Sir Charles Lyell''. Londres: John Murray, 1881 == Notas == <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Uniformismo]] * [[Xeoloxía]] {{Commons}} === Bibliografía === {{Cita libro|título=Lyell : el fin de los mitos geológicos|apelidos=Virgili|nome=Carmina|editorial=Nivola|ano=2003|ISBN=84-95599-44-9|lugar=|ref=}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20070310125213/http://www.gennet.org/facts/lyell.html Biografía de Charles Lyell] {{en}} * [https://web.archive.org/web/20070422111655/http://omega.ilce.edu.mx:3000/sites/ciencia/volumen2/ciencia3/070/htm/sec_16.htm Enlace sobre a vida de Charles Lyell] {{es}} * [https://web.archive.org/web/20070317034109/http://humboldt.mpiwg-berlin.mpg.de/ Proxecto Humboldt] {{de}} {{Historia natural}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Lyell, Charles}} [[Categoría:Personalidades da xeoloxía]] [[Categoría:Nados en Escocia]] [[Categoría:Nados en 1797]] [[Categoría:Finados en 1875]] [[Categoría:Membros da Royal Society]] [[Categoría:Científicos de Escocia]] 2lljksvj89rj0uyi8jfl47em7ccw2k9 6147755 6147748 2022-08-01T21:26:00Z Fis-mulleres 104999 wikitext text/x-wiki {{sen notas}} {{Biografía}}[[Ficheiro:Charles Lyell.jpg|miniatura|Charles Lyell]] '''Charles Lyell''', nado en [[Kirremuir]] o [[14 de novembro]] de [[1797]] e finado en [[Londres]] o [[22 de febreiro]] de [[1875]], foi un [[xeoloxía|xeólogo]] [[Escocia|escocés]], pai da xeoloxía moderna. É autor da obra ''Principles of Geology'', na que Charles Darwin se inspiraría máis tarde para a súa teoría da evolución.<ref>{{Cita web|título=Charles lyell: biografía, teoría de la evolución y hechos - Ciencias - 2022|url=https://es.lamscience.com/charles-lyell-biography|páxina-web=Lam Science|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> == Traxectoria == [[Ficheiro:Lyell Principles frontispiece.jpg|miniatura|''Principles of Geology'']] Naceu no corazón de [[Escocia]], no poboado de Kirremuir, do antigo condado de Forfarshire (agora Strathmore). Kirremuir era unha pequena poboación situada ós pes dos Montes Grampianos, onde a familia Lyell tiña unha grande residencia que levaba por nome Kinnordy. Seu pai era un coñecido botánico (a quen se lle debe o nome da planta Lyellia) e tradutor de Dante, cuxa biblioteca e ideas naturalistas serviron de inspiración a Lyell. Dende a súa nenez, Lyell mostrou unha forte inclinación cara a historia natural, en especial cara a [[entomoloxía]], afección que compartía co xove Darwin. Estudou [[dereito]] en [[Oxford]] e exerceu durante algún tempo a profesión de avogado en Londres. En [[1819]], unha vez graduado, foi elixido membro da [[Linnean Geological Societies]], comunicando a súa primeira publicación a dita sociedade en [[1822]], ''On a Recent Formation of Freshwater Limestone in Fofarshine'' e nomeado un dos secretarios honorarios en [[1823]]; tamén foi nomeado membro da Royal Society, a cal o había condecorar coas medallas reais uns anos máis tarde<ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.nndb.com/people/249/000086988/|páxina-web=[[NNDB]]|título=Charles Lyell|data-acceso=19 marzo 2018}}</ref>. As excursións foron unha actividade continua na súa vida, xa que prefería a observación directa como fonte de coñecemento da Xeoloxía. No seu afán por observar e analizar directamente os fenómenos naturais recorreu gran parte de [[Europa]] e [[América]]. A súa compañeira, a xeóloga [[Mary Horner Lyell|Mary Horner]], acompañouno e foi a súa colaboradora.<ref>{{Cita web|título=Compañeras invisibles II: Mary Elizabeth Horner|url=https://mujeresconciencia.com/2014/11/24/companeras-invisibles-mary-morland-2/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2014-11-24|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> Entre [[1853]] e [[1854]], Charles Lyell viaxou a [[Madeira]] e [[Canarias]]. <ref>{{Cita web|título=Lyell en Canarias|url=https://fundacionorotava.org/lyell/lyell-en-canarias/|páxina-web=fundacionorotava.org|data-acceso=2022-08-01}}</ref>Ata hai pouco descoñecíanse as súas actividades durante as súas excursións polas illas, ata que o equipo do Proxecto Humboldt atopou en [[Edimburgo]] os manuscritos referentes á súa visita ós arquipélagos, os cales foron dixitalizados e se poden consultar de maneira gratuíta e libre. Durante a súa visita, estudou a xeoloxía da zona, analizou a formación dos conos volcánicos, acumulou evidencias sobre a idade dos leitos de lava e recolleu fauna e flora viva e fósil. Nesta viaxe demostrou a falsidade da teoría dos cráteres de elevación, defendida, entre outros por [[Leopold von Duch]]. Os seus estudos das Illas Canarias e Madeira nunca foron publicados, e en palabras do propio Lyell, foi "un desexo non cumprido", xa que as reedicións de ''Principles de Geology'', multiplicáronse debido ó grande éxito, e Lyell dedicou anos a corrixir e aumentar as notas de cada nova edición. Foi nomeado Sir en [[1848]]. En [[1864]] concedéuselle o título de Barón e nese mesmo ano foi presidente da British Association en Bath. Foi elixido membro do French Institute e da Royal Academy of Sciences of Berlin, e foi nomeado cabaleiro da The Prusian Order of Merit. Durante toda a súa vida sufriu unha severa miopía, que finalmente derivou en cegueira cinco anos antes de morrer. Cabe destacar de el a súa inesgotable curiosidade intelectual e a súa mente aberta, que lle fixo apreciar sempre o traballo dos máis xoves. == Obra == Baseándose en diversos traballos do xeólogo escocés do século XVIII [[James Hutton]], desenvolveu a [[Uniformismo|Teoría do Uniformismo]],<ref>{{Cita web|título=Charles Lyell, padre de la geología moderna - Principia|url=http://principia.io/2016/11/14/charles-lyell-padre-de-la-geologia-moderna/|páxina-web=principia.io|data-acceso=2022-08-01|lingua=spanish}}</ref> que establecía que os procesos que operan sobre a [[Terra]] no presente son os mesmos que os que o fixeron no pasado. O erro que tivo Hutton foi supoñer que tamén o facían á mesma taxa, idea que puliu Lyell, afirmando que a intensidade destes procesos podía variar no tempo. A Teoría do Uniformismo contraponse coa do Catastrofismo, moi popular entre os científicos da época de Lyell. Esta teoría postulaba que só as grandes catástrofes poderían cambiar a formación básica da Terra, e que esta tiña 6.000 anos de antigüidade. A maior parte dos científicos crían que o catastrofismo era compatible coa interpretación bíblica da creación da Terra. A súa obra cume, '''[[Principios de Xeoloxía|Principles of Geology]]''' (o subtítulo da cal: "Que son un intento de explicar os cambios anteriores da superficie da Terra, por referencia a causas que están agora en funcionamento" destaca o tema principal da obra), publicada en varios volumes entre [[1830]] e [[1833]], e que revisou once veces entre 1830 e [[1872]], converteuse na máis influente desta disciplina científica, influíndo en gran medida incluso en [[Charles Darwin]] e na súa obra ''[[A orixe das especies]]''. De feito, Darwin chegou a dicir del: {{cita|Penso que os meus libros se xeraron en gran parte na mente de Lyell. Sempre pensei que o grande mérito dos Principios reside en que cambiou o ton do meu pensamento e que, polo tanto, cando vexo algo xamais visto por Lyell, véxoo aínda a través dos seus ollos"}}.<ref>{{Cita web|título=Charles Lyell (1797-1875) {{!}} The Foundation of Modern Geology - University of Illinois at Urbana-Champaign|url=https://publish.illinois.edu/foundationofmoderngeology/charles-lyell-1797-1875/|data-acceso=2022-08-01|lingua=en-US}}</ref> Lyell non se restrinxiu ó uso dos seus propios datos na redacción das sucesivas edicións dos seus Principios; tamén recorreu ó uso da cada vez máis abundante literatura xeolóxica e naturalista que, en boa parte, foi estimulada polas súas propias ideas. En [[agosto]] de [[1838]] Lyell publicou os ''[[Elementos de Xeoloxía|Elements of Geology]]'', orixinalmente unha extensión dunha sección de Principios, pero que acabou converténdose nun traballo estándar sobre a xeoloxía estratigráfica e paleontolóxica. Este libro pasou a través de seis edicións ó longo da vida de Lyell (algunhas edicións intermedias constituíron o Manual da xeoloxía elemental), e en [[1871]] un traballo máis pequeno,''Student's Elements of Geology (''Os elementos do estudante de Xeoloxía), baseouse nel. O seu terceiro gran traballo, ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man (A evidencia xeolóxica da'' ''antigüidade do home''), aparece en [[1863]] (con tres edicións o mesmo ano), no que da unha serie de argumentos sobre a aparición temperá do home na Terra baseados en descubrimentos de instrumentos de pedernal en estratos do post-Plioceno no val de Somme; tamén discutiu sobre os depósitos da época glacial e, no mesmo volume, dou a coñecer por primeira vez a súa adhesión á teoría de Darwin da orixe das especies. Publícase unha cuarta edición en [[1873]]. Lyell foi considerado tamén coma un dos fundadores da [[estratigrafía]], o estudo das capas da superficie da Terra. Elaborou un método para clasificar os estratos, ou capas, mediante o estudo dos antigos estratos mariños de Europa occidental. Deuse conta de que os estratos mariños máis pretos da superficie, que son os máis recentes, contiñan moitas especies de moluscos con cuncha que perviven actualmente no mar. Por outra parte, os estratos máis antigos e profundos contiñan cada vez menos fósiles das especies viventes. Por iso, pensou que era preciso dividir o tempo xeolóxico en escalas temporais máis amplas das existentes ata o momento, baseándose nas porcentaxes de decrecemento das especies modernas. A súa contribución foi a división do Terciario en tres épocas: [[Eoceno]], [[Mioceno]] e [[Plioceno]], nomenclatura que aínda se conserva hoxe en día. Foi o primeiro en apuntar que a especie humana debía ser máis antiga do que apuntaban as teorías da súa época, e ademais concluíu que as rochas máis antigas existentes na Terra, databan de 240 m.a. Obsesionábanlle as implicacións das teorías evolucionistas, e antes de dar a súa verdadeira opinión sobre a cuestión evolutiva, Lyell tomouse o seu tempo. Pero unha vez que leu a teoría Darwiniana, decídese completamente, mostrando a súa adhesión ás teorías de Darwin co seu libro [[A antigüidade do home]], escrito en [[1863]]. == Obras == Aínda que a súa obra máis famosa e reeditada foi Principles of Geology, publicou tamén outras<ref name=":0" />: === [[Principios de Xeoloxía|''Principles of Geology'']] === * ''[http://www.esp.org/books/lyell/principles/facsimile/ Principles of Geology]'' 1º vol. 1ª edition, [[Xaneiro|Xan]]. [[1830]] (John Murray, Londres). * ''Principles of Geology'' 1º vol. 2ª ed., [[1832]]. * ''Principles of Geology'' 2º vol. 1ª ed., xan. [[1832]]. * ''Principles of Geology'' 2º vol. 2ª ed., xan. [[1833]]. * ''Principles of Geology'' 3º vol. 1ª ed., [[maio]]. [[1833]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 3ª ed., maio [[1834]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 4ª ed., [[xuño]]. [[1835]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 5ª ed., [[Marzal|marzo]]. [[1837]]. * ''Principles of Geology'' 3 vols. 6ª ed., xan. [[1840]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 7ª ed., [[Febreiro|feb]]. [[1847]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 8ª ed., marzo [[1850]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 9ª ed., xuño [[1853]]. * ''Principles of Geology'' 10ª ed., [[1866]]-[[1968|68]] * ''Principles of Geology'' 11ª ed., [[1872]]. * ''Principles of Geology'' 2 vols. 12ª ed., [[1875]] (póstuma). === [[Elementos de Xeoloxía|''Elements of Geology'']] === * ''Elements of Geology'' 1 vol. 1ª ed., [[Xullo|xul]]. [[1838]] (John Murray, Londres). * ''Elements of Geology'' 2 vols. 2ª ed., xul. [[1841]]. * ''Elements of Geology (Manual de Xeoloxía Elemental)'' 1 vol. 3ª ed., xan. [[1851]]. * ''Elements of Geology (Manual de Xeoloxía Elemental)'' 1 vol. 4th ed., xan. [[1852]]. * ''Elements of Geology'' 1 vol. 5ª ed., ????. * ''Elements of Geology'' 6ª ed., [[1865]]. * ''Student's Elements of Geology'', [[1871]]. En 1847 apareceu a primeira edición en castelán, traducida por [[Joaquín Ezquerra del Bayo]] co título de ''Elementos de Geología''. === ''Travels in North America'' === * ''Travels in North America'' 2 vols., [[1845]] (John Murray, Londres). * ''A Second Visit to the United States'' 2 vols., [[1849]] (John Murray, Londres). === ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' === * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 1ª ed., feb. [[1863]] (John Murray, Londres). * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 2ª ed., [[abril]]. 1863. * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 3ª ed, [[Novembro|nov]]. 1863. * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 4ª ed., marzo. [[1873]]. === ''The Life, Letters and Journals'' === * Katharine Lyell, ed. ''The Life, Letters and Journals of Sir Charles Lyell''. Londres: John Murray, 1881 == Notas == <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Uniformismo]] * [[Xeoloxía]] {{Commons}} === Bibliografía === {{Cita libro|título=Lyell : el fin de los mitos geológicos|apelidos=Virgili|nome=Carmina|editorial=Nivola|ano=2003|ISBN=84-95599-44-9|lugar=|ref=}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20070310125213/http://www.gennet.org/facts/lyell.html Biografía de Charles Lyell] {{en}} * [https://web.archive.org/web/20070422111655/http://omega.ilce.edu.mx:3000/sites/ciencia/volumen2/ciencia3/070/htm/sec_16.htm Enlace sobre a vida de Charles Lyell] {{es}} * [https://web.archive.org/web/20070317034109/http://humboldt.mpiwg-berlin.mpg.de/ Proxecto Humboldt] {{de}} {{Historia natural}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Lyell, Charles}} [[Categoría:Personalidades da xeoloxía]] [[Categoría:Nados en Escocia]] [[Categoría:Nados en 1797]] [[Categoría:Finados en 1875]] [[Categoría:Membros da Royal Society]] [[Categoría:Científicos de Escocia]] 8qjwvpouhjesqctozk5grbic5tp56f8 6147757 6147755 2022-08-01T21:26:22Z Fis-mulleres 104999 wikitext text/x-wiki {{Biografía}}[[Ficheiro:Charles Lyell.jpg|miniatura|Charles Lyell]] '''Charles Lyell''', nado en [[Kirremuir]] o [[14 de novembro]] de [[1797]] e finado en [[Londres]] o [[22 de febreiro]] de [[1875]], foi un [[xeoloxía|xeólogo]] [[Escocia|escocés]], pai da xeoloxía moderna. É autor da obra ''Principles of Geology'', na que Charles Darwin se inspiraría máis tarde para a súa teoría da evolución.<ref>{{Cita web|título=Charles lyell: biografía, teoría de la evolución y hechos - Ciencias - 2022|url=https://es.lamscience.com/charles-lyell-biography|páxina-web=Lam Science|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> == Traxectoria == [[Ficheiro:Lyell Principles frontispiece.jpg|miniatura|''Principles of Geology'']] Naceu no corazón de [[Escocia]], no poboado de Kirremuir, do antigo condado de Forfarshire (agora Strathmore). Kirremuir era unha pequena poboación situada ós pes dos Montes Grampianos, onde a familia Lyell tiña unha grande residencia que levaba por nome Kinnordy. Seu pai era un coñecido botánico (a quen se lle debe o nome da planta Lyellia) e tradutor de Dante, cuxa biblioteca e ideas naturalistas serviron de inspiración a Lyell. Dende a súa nenez, Lyell mostrou unha forte inclinación cara a historia natural, en especial cara a [[entomoloxía]], afección que compartía co xove Darwin. Estudou [[dereito]] en [[Oxford]] e exerceu durante algún tempo a profesión de avogado en Londres. En [[1819]], unha vez graduado, foi elixido membro da [[Linnean Geological Societies]], comunicando a súa primeira publicación a dita sociedade en [[1822]], ''On a Recent Formation of Freshwater Limestone in Fofarshine'' e nomeado un dos secretarios honorarios en [[1823]]; tamén foi nomeado membro da Royal Society, a cal o había condecorar coas medallas reais uns anos máis tarde<ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.nndb.com/people/249/000086988/|páxina-web=[[NNDB]]|título=Charles Lyell|data-acceso=19 marzo 2018}}</ref>. As excursións foron unha actividade continua na súa vida, xa que prefería a observación directa como fonte de coñecemento da Xeoloxía. No seu afán por observar e analizar directamente os fenómenos naturais recorreu gran parte de [[Europa]] e [[América]]. A súa compañeira, a xeóloga [[Mary Horner Lyell|Mary Horner]], acompañouno e foi a súa colaboradora.<ref>{{Cita web|título=Compañeras invisibles II: Mary Elizabeth Horner|url=https://mujeresconciencia.com/2014/11/24/companeras-invisibles-mary-morland-2/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2014-11-24|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> Entre [[1853]] e [[1854]], Charles Lyell viaxou a [[Madeira]] e [[Canarias]]. <ref>{{Cita web|título=Lyell en Canarias|url=https://fundacionorotava.org/lyell/lyell-en-canarias/|páxina-web=fundacionorotava.org|data-acceso=2022-08-01}}</ref>Ata hai pouco descoñecíanse as súas actividades durante as súas excursións polas illas, ata que o equipo do Proxecto Humboldt atopou en [[Edimburgo]] os manuscritos referentes á súa visita ós arquipélagos, os cales foron dixitalizados e se poden consultar de maneira gratuíta e libre. Durante a súa visita, estudou a xeoloxía da zona, analizou a formación dos conos volcánicos, acumulou evidencias sobre a idade dos leitos de lava e recolleu fauna e flora viva e fósil. Nesta viaxe demostrou a falsidade da teoría dos cráteres de elevación, defendida, entre outros por [[Leopold von Duch]]. Os seus estudos das Illas Canarias e Madeira nunca foron publicados, e en palabras do propio Lyell, foi "un desexo non cumprido", xa que as reedicións de ''Principles de Geology'', multiplicáronse debido ó grande éxito, e Lyell dedicou anos a corrixir e aumentar as notas de cada nova edición. Foi nomeado Sir en [[1848]]. En [[1864]] concedéuselle o título de Barón e nese mesmo ano foi presidente da British Association en Bath. Foi elixido membro do French Institute e da Royal Academy of Sciences of Berlin, e foi nomeado cabaleiro da The Prusian Order of Merit. Durante toda a súa vida sufriu unha severa miopía, que finalmente derivou en cegueira cinco anos antes de morrer. Cabe destacar de el a súa inesgotable curiosidade intelectual e a súa mente aberta, que lle fixo apreciar sempre o traballo dos máis xoves. == Obra == Baseándose en diversos traballos do xeólogo escocés do século XVIII [[James Hutton]], desenvolveu a [[Uniformismo|Teoría do Uniformismo]],<ref>{{Cita web|título=Charles Lyell, padre de la geología moderna - Principia|url=http://principia.io/2016/11/14/charles-lyell-padre-de-la-geologia-moderna/|páxina-web=principia.io|data-acceso=2022-08-01|lingua=spanish}}</ref> que establecía que os procesos que operan sobre a [[Terra]] no presente son os mesmos que os que o fixeron no pasado. O erro que tivo Hutton foi supoñer que tamén o facían á mesma taxa, idea que puliu Lyell, afirmando que a intensidade destes procesos podía variar no tempo. A Teoría do Uniformismo contraponse coa do Catastrofismo, moi popular entre os científicos da época de Lyell. Esta teoría postulaba que só as grandes catástrofes poderían cambiar a formación básica da Terra, e que esta tiña 6.000 anos de antigüidade. A maior parte dos científicos crían que o catastrofismo era compatible coa interpretación bíblica da creación da Terra. A súa obra cume, '''[[Principios de Xeoloxía|Principles of Geology]]''' (o subtítulo da cal: "Que son un intento de explicar os cambios anteriores da superficie da Terra, por referencia a causas que están agora en funcionamento" destaca o tema principal da obra), publicada en varios volumes entre [[1830]] e [[1833]], e que revisou once veces entre 1830 e [[1872]], converteuse na máis influente desta disciplina científica, influíndo en gran medida incluso en [[Charles Darwin]] e na súa obra ''[[A orixe das especies]]''. De feito, Darwin chegou a dicir del: {{cita|Penso que os meus libros se xeraron en gran parte na mente de Lyell. Sempre pensei que o grande mérito dos Principios reside en que cambiou o ton do meu pensamento e que, polo tanto, cando vexo algo xamais visto por Lyell, véxoo aínda a través dos seus ollos"}}.<ref>{{Cita web|título=Charles Lyell (1797-1875) {{!}} The Foundation of Modern Geology - University of Illinois at Urbana-Champaign|url=https://publish.illinois.edu/foundationofmoderngeology/charles-lyell-1797-1875/|data-acceso=2022-08-01|lingua=en-US}}</ref> Lyell non se restrinxiu ó uso dos seus propios datos na redacción das sucesivas edicións dos seus Principios; tamén recorreu ó uso da cada vez máis abundante literatura xeolóxica e naturalista que, en boa parte, foi estimulada polas súas propias ideas. En [[agosto]] de [[1838]] Lyell publicou os ''[[Elementos de Xeoloxía|Elements of Geology]]'', orixinalmente unha extensión dunha sección de Principios, pero que acabou converténdose nun traballo estándar sobre a xeoloxía estratigráfica e paleontolóxica. Este libro pasou a través de seis edicións ó longo da vida de Lyell (algunhas edicións intermedias constituíron o Manual da xeoloxía elemental), e en [[1871]] un traballo máis pequeno,''Student's Elements of Geology (''Os elementos do estudante de Xeoloxía), baseouse nel. O seu terceiro gran traballo, ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man (A evidencia xeolóxica da'' ''antigüidade do home''), aparece en [[1863]] (con tres edicións o mesmo ano), no que da unha serie de argumentos sobre a aparición temperá do home na Terra baseados en descubrimentos de instrumentos de pedernal en estratos do post-Plioceno no val de Somme; tamén discutiu sobre os depósitos da época glacial e, no mesmo volume, dou a coñecer por primeira vez a súa adhesión á teoría de Darwin da orixe das especies. Publícase unha cuarta edición en [[1873]]. Lyell foi considerado tamén coma un dos fundadores da [[estratigrafía]], o estudo das capas da superficie da Terra. Elaborou un método para clasificar os estratos, ou capas, mediante o estudo dos antigos estratos mariños de Europa occidental. Deuse conta de que os estratos mariños máis pretos da superficie, que son os máis recentes, contiñan moitas especies de moluscos con cuncha que perviven actualmente no mar. Por outra parte, os estratos máis antigos e profundos contiñan cada vez menos fósiles das especies viventes. Por iso, pensou que era preciso dividir o tempo xeolóxico en escalas temporais máis amplas das existentes ata o momento, baseándose nas porcentaxes de decrecemento das especies modernas. A súa contribución foi a división do Terciario en tres épocas: [[Eoceno]], [[Mioceno]] e [[Plioceno]], nomenclatura que aínda se conserva hoxe en día. Foi o primeiro en apuntar que a especie humana debía ser máis antiga do que apuntaban as teorías da súa época, e ademais concluíu que as rochas máis antigas existentes na Terra, databan de 240 m.a. Obsesionábanlle as implicacións das teorías evolucionistas, e antes de dar a súa verdadeira opinión sobre a cuestión evolutiva, Lyell tomouse o seu tempo. Pero unha vez que leu a teoría Darwiniana, decídese completamente, mostrando a súa adhesión ás teorías de Darwin co seu libro [[A antigüidade do home]], escrito en [[1863]]. == Obras == Aínda que a súa obra máis famosa e reeditada foi Principles of Geology, publicou tamén outras<ref name=":0" />: === [[Principios de Xeoloxía|''Principles of Geology'']] === * ''[http://www.esp.org/books/lyell/principles/facsimile/ Principles of Geology]'' 1º vol. 1ª edition, [[Xaneiro|Xan]]. [[1830]] (John Murray, Londres). * ''Principles of Geology'' 1º vol. 2ª ed., [[1832]]. * ''Principles of Geology'' 2º vol. 1ª ed., xan. [[1832]]. * ''Principles of Geology'' 2º vol. 2ª ed., xan. [[1833]]. * ''Principles of Geology'' 3º vol. 1ª ed., [[maio]]. [[1833]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 3ª ed., maio [[1834]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 4ª ed., [[xuño]]. [[1835]]. * ''Principles of Geology'' 4 vols. 5ª ed., [[Marzal|marzo]]. [[1837]]. * ''Principles of Geology'' 3 vols. 6ª ed., xan. [[1840]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 7ª ed., [[Febreiro|feb]]. [[1847]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 8ª ed., marzo [[1850]]. * ''Principles of Geology'' 1 vol. 9ª ed., xuño [[1853]]. * ''Principles of Geology'' 10ª ed., [[1866]]-[[1968|68]] * ''Principles of Geology'' 11ª ed., [[1872]]. * ''Principles of Geology'' 2 vols. 12ª ed., [[1875]] (póstuma). === [[Elementos de Xeoloxía|''Elements of Geology'']] === * ''Elements of Geology'' 1 vol. 1ª ed., [[Xullo|xul]]. [[1838]] (John Murray, Londres). * ''Elements of Geology'' 2 vols. 2ª ed., xul. [[1841]]. * ''Elements of Geology (Manual de Xeoloxía Elemental)'' 1 vol. 3ª ed., xan. [[1851]]. * ''Elements of Geology (Manual de Xeoloxía Elemental)'' 1 vol. 4th ed., xan. [[1852]]. * ''Elements of Geology'' 1 vol. 5ª ed., ????. * ''Elements of Geology'' 6ª ed., [[1865]]. * ''Student's Elements of Geology'', [[1871]]. En 1847 apareceu a primeira edición en castelán, traducida por [[Joaquín Ezquerra del Bayo]] co título de ''Elementos de Geología''. === ''Travels in North America'' === * ''Travels in North America'' 2 vols., [[1845]] (John Murray, Londres). * ''A Second Visit to the United States'' 2 vols., [[1849]] (John Murray, Londres). === ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' === * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 1ª ed., feb. [[1863]] (John Murray, Londres). * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 2ª ed., [[abril]]. 1863. * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 3ª ed, [[Novembro|nov]]. 1863. * ''The Geological Evidence of the Antiquity of Man'' 1 vol. 4ª ed., marzo. [[1873]]. === ''The Life, Letters and Journals'' === * Katharine Lyell, ed. ''The Life, Letters and Journals of Sir Charles Lyell''. Londres: John Murray, 1881 == Notas == <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Uniformismo]] * [[Xeoloxía]] {{Commons}} === Bibliografía === {{Cita libro|título=Lyell : el fin de los mitos geológicos|apelidos=Virgili|nome=Carmina|editorial=Nivola|ano=2003|ISBN=84-95599-44-9|lugar=|ref=}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20070310125213/http://www.gennet.org/facts/lyell.html Biografía de Charles Lyell] {{en}} * [https://web.archive.org/web/20070422111655/http://omega.ilce.edu.mx:3000/sites/ciencia/volumen2/ciencia3/070/htm/sec_16.htm Enlace sobre a vida de Charles Lyell] {{es}} * [https://web.archive.org/web/20070317034109/http://humboldt.mpiwg-berlin.mpg.de/ Proxecto Humboldt] {{de}} {{Historia natural}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Lyell, Charles}} [[Categoría:Personalidades da xeoloxía]] [[Categoría:Nados en Escocia]] [[Categoría:Nados en 1797]] [[Categoría:Finados en 1875]] [[Categoría:Membros da Royal Society]] [[Categoría:Científicos de Escocia]] jvz6sdpiypvhzm5jj2igls08j5fyijh 0 48805 6148037 6109653 2022-08-02T07:38:35Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 6 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Outros homónimos|Tornado (homónimos)}} [[Ficheiro:Tornade003.jpg|miniatura|Tornado.]] [[Ficheiro:Trombe.jpg|miniatura|Un [[Tromba de auga|tornado de auga]] preto dos Caios de [[Florida, Estados Unidos de América|Florida]], EEUU.]] [[Ficheiro:Fire-whirl.jpg|miniatura|Un remuíño de lume.]] [[Ficheiro:Seymour Texas Tornado.jpg|miniatura|Un tornado preto de Seymour, Texas, [[Estados Unidos de América|EEUU]].]] [[Ficheiro:Evolution_of_a_Tornado.jpg|miniatura|Evolución dun tornado. A imaxe foi creada a partir de oito imaxes tomadas secuencialmente cando se formou un tornado o 24 de maio de [[2016]] ao norte de Minneola, [[Kansas]], [[Estados Unidos de América|EUA]]. Esta prolífica supercélula produciu polo menos doce tornados e ás veces dous ou tres tornados á vez.]] Un '''tornado''' é unha masa de aire con alta velocidade angular que ten o seu extremo inferior en contacto coa superficie da [[Terra]] e o superior cunha [[cumulonimbus|nube cumulonimbus]] ou, excepcionalmente, coa base dunha [[cumulus|nube cumulus]]. Trátase do fenómeno atmosférico ciclónico de maior densidade enerxética da [[Terra]], aínda que de pouca extensión e de curta duración (desde segundos ata máis dunha hora). Este [[Meteoro|fenómeno meteorolóxico]] consiste nun [[remuíño]] de [[vento]] que xira a gran velocidade destruíndo todo canto atopa ao seu paso.<ref>{{DRAG|Tornado}}</ref> Ten forma de gran cheminea industrial. A súa orixe é unha [[nube]] grande [[Tormenta|tormentosa]], dende a cal vai xurdindo a tornado ata chegar a manter contacto coa terra. Os tornados preséntanse en diferentes tamaños e formas pero xeralmente teñen a forma dunha [[nube embude]], cuxo extremo máis angosto toca o chan e adoita estar rodeado por unha nube de [[lixo|residuos]] e [[Po (materia)|po]], polo menos, nos seus primeiros instantes. A maioría dos tornados contan con ventos que chegan a velocidades de entre 65 e 180 [[Quilómetro por hora |km/h]], miden aproximadamente 75 [[metro]]s de ancho e trasládanse varios [[quilómetro]]s antes de desaparecer. Os máis extremos poden ter [[vento]]s con velocidades que poden xirar a 450&nbsp;km/h ou máis, medir ata 2&nbsp;km de ancho e permanecer tocando o chan ao longo de máis de 100&nbsp;km de percorrido. Entre os diferentes tipos de tornados están as [[tromba terrestre|trombas terrestres]], os [[tornado de vórtices múltiples|tornados de vórtices múltiples]] e as [[tromba de auga|trombas mariñas]]. Estas últimas fórmanse sobre corpos de auga, conectándose a cumulus e nubes de tormenta de maior tamaño, pero considéraselles tornados porque presentan características similares aos que se forman en terra, como a súa corrente de aire en rotación en forma de embude. As trombas mariñas polo xeral son clasificadas como tornados non-[[supercela]]res que se forman sobre corpos de auga.<ref>{{cita web|url=http://glossary.ametsoc.org/wiki/Waterspouts|título=Waterspout|data=2000|dataacceso=26 de xullo do 2015|autor=Glossary of Meteorology|editorial=American Meteorological Society|lingua=inglés}}</ref> Estas columnas de aire frecuentemente xéranse en áreas intertropicais próximas aos trópicos ou nas áreas continentais das latitudes subtropicais das zonas temperadas, e son menos comúns en [[latitude]]s maiores, próximas aos polos ou nas latitudes baixas, próximas ao ecuador terrestre.<ref>{{cita web|url=http://www.erh.noaa.gov/btv/events/15Jan2009/overview.shtml|título=15 January 2009: Lake Champlain Sea Smoke, Steam Devils, and Waterspout: Chapters IV and V|autor=National Weather Service|editorial=[[Administración Nacional Oceánica e Atmosférica]]|data=3 de febreiro de 2009|dataacceso=26 de xullo do 2015|lingua=inglés}}</ref> Outros fenómenos similares aos tornados que existen na natureza inclúen ao [[gustnado]] e os [[Remuíño de po|remuíños de po]], [[Tornado de fogo|de lume]] e [[remuiño de vapor|de vapor]]. Os tornados son detectados a través de [[radar de impulsos Doppler|radares de impulsos Doppler]], así como visualmente polos [[cazador de tormentas|cazadores de tormentas]]. Observáronse tornados en todos os continentes excepto na [[Antártida]]. No entanto, a gran maioría dos tornados do mundo prodúcense na rexión [[Estados Unidos de América|estadounidense]] coñecida como ''[[Tornado Alley]]''<ref name="Science News 1">{{cita web |url=http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060825011156/http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp |dataarquivo=25 de agosto de 2006 |título=Tornado Alley, USA |dataacceso=26 de xullo do 2015 |apelidos=Perkins |nome=Sid |data=11 de maio de 2002 |obra=[[Science News]] |páxina=296–298 |lingua=en |urlmorta=yes }}</ref> e é seguida polo ''[[Corredor dos Tornados]]'' que afecta o noroeste, centro e sur da [[Arxentina]], o suroeste de [[Brasil]], e o sur de [[Paraguai]] e o [[Uruguai]], en [[América do Sur|Suramérica]].<ref>{{cita web |url=http://www.ciesas.edu.mx/Publicaciones/diccionario/Diccionario%20CIESAS/TEMAS%20PDF/Macias%2068a.pdf |formato=PDF |título=Descubriendo tornados en México |dataacceso=26 de xullo do 2015 |apelidos=Macías Medrano |nome=Jesús Manuel |obra=Diccionario Temático CIESAS |lingua=es |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150923203416/http://www.ciesas.edu.mx/Publicaciones/diccionario/Diccionario%20CIESAS/TEMAS%20PDF/Macias%2068a.pdf |dataarquivo=23 de setembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="cimec_modeladonumérico">{{cita web |url= http://www.cimec.org.ar/ojs/index.php/mc/article/viewFile/3937/3854|título= Modelado Numérico de Tornados. |dataacceso= 26 de xullo do 2015|ano= 2011|lingua= es |formato=PDF}}</ref> Tamén ocorren ocasionalmente no centro-sur e leste de [[Asia]], [[África austral|sur de África]], noroeste e sueste de [[Europa]], oeste e sueste de [[Australia]] e en [[Nova Zelandia]].<ref name="EB tornado climatology">{{cita web|url=http://www.britannica.com/eb/article-218357/tornado|título=Tornado: Global occurrence|dataacceso=26 de xullo do 2015|editorial=[[Enciclopedia Británica|Encyclopædia Britannica Online]]|data=2009|lingua=inglés}}</ref> Existen varias escalas diferentes para clasificar a forza dos tornados. A [[escala Fujita-Pearson]] avalíaos segundo o dano causado, e foi substituída nalgúns países pola [[Escala Fujita-Pearson mellorada|escala Fujita mellorada]], unha versión actualizada da anterior. Un tornado F0 ou EF0, a categoría máis débil, causa dano a árbores pero non a estruturas. Un tornado F5 ou EF5, a categoría máis forte, arrinca edificios dos seus cimentos e pode producir deformacións estruturais significativas en [[rañaceos]].<ref>{{cita web|url=http://www.spc.noaa.gov/efscale/19.html|título=High rise building: greater than 20 stories (HROB)|dataacceso=26 de xullo do 2015|lingua=inglés}}</ref> A [[escala TORRO]] vai do T0 para tornados extremadamente débiles ao T11 para os tornados máis fortes que se coñecen.<ref>{{cita web|url=http://www.torro.org.uk/TORRO/ECSS_Slide_Show/2004%20SPAIN%20ECSS%20Post-FINAL%20slide%20show.html|título=Wind Scales: Beaufort, T&nbsp;— Scale, and Fujita's Scale|autor=Meaden, Terrance|editorial=Tornado and Storm Research Organisation|data=2004|dataacceso=26 de xullo do 2015|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100430211910/http://www.torro.org.uk/TORRO/ECSS_Slide_Show/2004%20SPAIN%20ECSS%20Post-FINAL%20slide%20show.html|dataarquivo=30 de abril de 2010|urlmorta=yes}}</ref> Tamén poden analizarse datos obtidos de radares Doppler e patróns de circulación deixados no chan (marcas [[cicloide|cicloidais]]) e usarse [[fotogrametría]] para determinar a súa intensidade e asignar un rango.<ref name="EF SPC">{{cita web|título=Enhanced F Scale for Tornado Damage|obra=Storm Prediction Center|data=1 de febreiro de 2007|editorial=Administración Nacional Oceánica y Atmosférica|url=http://www.spc.noaa.gov/efscale/ef-scale.html|dataacceso=26 de xullo do 2015|lingua=inglés}}</ref> == Definicións == [[Ficheiro:Funnel cloud approaching the ground - NOAA.jpg|miniatura|Un funil de nubes preto de Ardmore, Oklahoma, EEUU.]] Un tornado defínese no ''Glossary of Meteorology'' como «unha columna de aire que xira violentamente sobre ela mesma, estando en contacto co chan, xa sexa colgando de ou debaixo dunha nube cumuliforme, e frecuentemente (pero non sempre) visible como unha [[nube embude]]...».<ref name="ams">{{cita web|url=http://glossary.ametsoc.org/wiki/Funnel_cloud|título=funnel cloud |dataacceso= 26 de xullo do 2015|data=2000|obra=Glossary of Meteorology|editorial=American Meteorological Society|lingua=inglés}}</ref> Na práctica, para que un [[vórtice]] sexa clasificado como un tornado, debe ter contacto tanto co chan como coa base da nube. Con todo, os científicos aínda non formularon unha definición completa do termo; por exemplo, hai desacordos respecto de se múltiples puntos de contacto co chan provenientes do mesmo embude constitúen diferentes tornados.<ref name="SPC FAQ">{{cita web|url=http://www.spc.ncep.noaa.gov/faq/tornado/|título=The Online Tornado FAQ|dataacceso=26 de xullo do2015|apelidos=Edwards|nome=Roger|data=4 de abril de 2006|obra=[[National Weather Service|Servizo Meteorolóxico Nacional]]|editorial=[[Administración Nacional Oceánica e Atmosférica]]|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060929185156/http://www.spc.ncep.noaa.gov/faq/tornado/|dataarquivo=29 de setembro de 2006|urlmorta=yes}}</ref> O termo «tornado» refírese ademais ao vórtice de vento, non á nube de condensación.<ref name="adv">{{cita web|url=http://www.crh.noaa.gov/Image/lmk/spotter_reference/advanced_spotters_field_guide.pdf|título=Advanced Spotters' Field Guide|dataacceso= 26 de xullo do 2015|autor=Doswell, Moller, Anderson et al|data=2005|formato=PDF|editorial=[[Departamento de Comercio dos Estados Unidos]]|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.cimms.ou.edu/~doswell/a_tornado/atornado.html|título=What is a tornado?|dataacceso= 26 de xullo do 2015|apelidos=Doswell|nome=Charles A.|data=1 de outubro do 2001|editorial=[[Instituto Cooperativo de Estudos Meteorolóxicos de Mesoescala]]|lingua=inglés}}</ref> === Nube embude === {{Artigo principal|Nube embude}} [[Ficheiro:Tornado with no funnel.jpg|miniatura|Este tornado incipiente non ten nube embude, con todo, a nube de po en rotación indica que hai fortes ventos na superficie, e polo tanto é un tornado real.]] Un tornado non necesariamente é visible; con todo, a baixa [[presión atmosférica]] que hai no seu interior e que provoca a alta velocidade do vento -de acordo co [[principio de Bernoulli]]-, así como a súa rápida rotación (debido ao [[vento do gradiente|equilibrio ciclostrófico]]) xeralmente causan que o [[vapor de auga]] no aire se volva visible ao condensarse en forma de pingas de auga, tomando a forma dunha nube embude ou un embude de condensación.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Renno, Nilton O.| título = A thermodynamically general theory for convective vortices| ano = 2008| revista = [[Tellus A]]| volume = 60| número = 4| páxina = 688-699| doi = 10.1111/j.1600-0870.2008.00331.x| lingua = inglés| formato = PDF| url = http://vortexengine.ca/misc/Renno_2008.pdf| dataacceso = 26 de xullo do 2015}}</ref> Cando unha nube embude se estende polo menos á metade da distancia entre o chan e a base da nube -que adoita ser de menos de dous quilómetros—,<ref name="portal">{{cita web|url=http://www.portalciencia.net/meteotro.html|título=Tornados y Trombas|data-acceso=6 de abril de 2010|editorial=PortalCiencia}}</ref> considerase un tornado.<ref>{{cita web|url=http://www.etskywarn.net/tornadofaq.html|apelidos=Williams|nome=Greg|editorial=East Tennessee Skywarn|título=Frequently Asked Questions regarding tornadic activity|data=28 de setembro de 2006|dataacceso=26 de xullo do 2015|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131202230112/http://www.etskywarn.net/tornadofaq.html|dataarquivo=02 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> Hai certos desacordos sobre a definición de «nube embude» e «embude de condensación». De acordo co ''Glossary of Meteorology'', unha nube embude é calquera nube en rotación que colga dunha nube [[cumulus]] ou dunha [[cumulonimbus]], e polo tanto a maior parte dos tornados quedan incluídos baixo esta definición.<ref name="ams"/> Entre moitos [[meteoroloxía|meteorólogos]], unha nube embude defínese estritamente como unha nube en rotación non asociada con fortes ventos na superficie, e un «embude de condensación» é un termo utilizado para calquera nube que estea xirando debaixo dunha nube cumuliforme.<ref name="SPC FAQ" /> Os tornados con frecuencia comezan sendo nubes embude sen fortes ventos na superficie, no entanto, non todas elas se terminan convertendo nun tornado. De calquera forma, moitos tornados son precedidos por unha nube embude. A maior parte deles producen fortes ventos na superficie, mentres o embude visible segue estando apartado do chan, polo que é difícil distinguir, á distancia, a diferenza entre unha nube embude e un tornado.<ref name="SPC FAQ" /> === Familias e vagas === {{Artigo principal|Familia de tornados|Vaga de tornados|Secuencia de vagas de tornados}} Ocasionalmente, unha mesma tormenta produce máis dun tornado, xa sexa simultaneamente ou en sucesión. Múltiples tornados producidos pola mesma tormenta son coñecidos en conxunto como unha familia de tornados.<ref>{{cita web|url=http://www.alertatierra.com/hidrometeorologicos/tornados/formacion-de-tornados|título=Formación de tornados|dataacceso=26 de xullo do 2015|autor=Alerta Tierra|lingua=es|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150716163320/http://www.alertatierra.com/hidrometeorologicos/tornados/formacion-de-tornados|dataarquivo=16 de xullo de 2015|urlmorta=yes}}</ref> En ocasións, varios tornados xéranse a partir do mesmo sistema de tormentas. Se a súa actividade non se interrompe, isto considérase unha vaga de tornados, aínda que existen varias definicións. Un período que abarque varios días consecutivos con vagas de tornados na mesma área (xeradas por múltiples sistemas climáticos) é unha secuencia de vagas de tornados, tamén coñecida como vaga de tornados estendida.<ref name="ams" /><ref name="signif">{{cita libro|apelidos=Grazulis|nome=Thomas P.|editorial=The Tornado Project of Environmental Films|título=Significant Tornadoes 1680–1991|data=xullo de 1993|localización=St. Johnsbury, VT|isbn=1-879362-03-1|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://ams.confex.com/ams/pdfpapers/81933.pdf|título=Tornado Outbreak Day Sequences: Historic Events and Climatology (1875–2003)|dataacceso= 26 de xullo do 2015|autor=Schneider, Russell S.; Brooks, Harold E. y Schaefer, Joseph T.|data=2004|formato=PDF|lingua=inglés}}</ref> == Características == === Forma e dimensións === [[Ficheiro:May 20, 2013 Moore, Oklahoma tornado.JPG|miniatura|esquerda|Un tornado en cuña en Moore, Oklahoma]] [[Ficheiro:Binger Oklahoma Tornado.jpg|miniatura|Un tornado en cuña de ao redor de 1,5 km de ancho en [[Binger]], [[Oklahoma]].]] [[Ficheiro:May 28, 2013 Bennington, Kansas tornado.jpeg|miniatura|Un tornado en cuña en Bennington, Kansas]] A maioría dos tornados adoptan a forma dun estreito [[Funil|embude]], duns poucos centos de metros de ancho, cunha pequena nube expansiva de desfeitos cerca do chan, polo menos, na súa etapa inicial. Os tornados poden quedar escurecidos completamente por choiva ou po, e se é así, son particularmente perigosos, posto que ata os meteorólogos experimentados poderían non velos.<ref name="Handy Weather Answer Book">{{cita libro|apelido=Lyons|nome=Walter A.|título=The Handy Weather Answer Book|url=https://archive.org/details/isbn_9781578590544|edición=2ª|ano=1997|editorial=Visible Ink press|localización=[[Detroit]]|isbn=0-7876-1034-8|páxinas=[https://archive.org/details/isbn_9781578590544/page/175 175]–200|capítulo=Tornadoes|lingua=inglés}}</ref> Os tornados, no entanto, pódense manifestar de moitas formas e tamaños. As pequenas e relativamente débiles trombas terrestres, por exemplo, non poden verse máis que como un pequeno remuíño de po sobre o chan. Aínda que o embude de condensación pode non estenderse desde o chan, se os ventos asociados na superficie superan os 64&nbsp;km/h, a circulación é considerada un tornado.<ref name="adv" /> Un tornado cunha forma case cilíndrica e altura relativamente baixa en ocasións é chamado en inglés ''stovepipe tornado'' (literalmente, «tornado conduto de estufa»).<ref>{{cita web|url=http://www.stormeyes.org/tornado/SkyPix/deuel11.htm|título=Stovepipe Tornado|dataacceso=1 de agosto do 2015|apelidos=Edwards|nome=Roger|data=2004|editorial=SkyPix|lingua=inglés|data-arquivo=10 de xullo de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150710165908/http://www.stormeyes.org/tornado/SkyPix/deuel11.htm|url-morta=yes}}</ref> Tornados grandes cun só vórtice poden verse como enormes [[cuña (máquina)|cuñas]] enterradas na terra, e polo tanto coñéceselles como «tornados en cuña».<ref>{{cita web|url=http://www.cazatormentas.net/index.php/Diccionario-de-Terminos-Meteorologicos/Terminos-de-la-S-a-la-Z.html|título=Términos de la S a la Z|dataacceso=1 de agosto do 2015|data=27 de xaneiro de 2010|obra=Diccionario de Términos Meteorológicos|editorial=Cazatormentas.net|lingua=es|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100429012044/http://www.cazatormentas.net/index.php/Diccionario-de-Terminos-Meteorologicos/Terminos-de-la-S-a-la-Z.html|dataarquivo=29 de abril de 2010|urlmorta=yes}}</ref> Un destes tornados pode ser tan ancho que pareza ser un grupo de nubes escuras, sendo ata máis ancho que a distancia entre a base da nube e o chan. Aínda observadores de tormentas experimentados poden ter dificultades para diferenciar un tornado en cuña e unha nube baixa á distancia. Moitos dos tornados máis grandes, aínda que non todos, son en cuña.<ref name="wedge tornado">{{cita web|url=http://www.spc.noaa.gov/faq/tornado/binger.htm|título=Wedge Tornado|apelidos=Edwards|nome=Roger|obra=[[National Weather Service|Servizo Meteorolóxico Nacional]]|editorial=[[Administración Nacional Oceánica e Atmosférica]]|dataacceso=1 de agosto do 2015|lingua=inglés}}</ref> [[Ficheiro:Roping tornado.jpg|miniatura|esquerda|Un tornado en corda na súa fase de disipación en [[Tecumseh (Oklahoma)|Tecumseh]], [[Oklahoma]].]] Os tornados na súa etapa de disipación poden parecer tubos estreitos ou cordas, e con frecuencia rízanse ou torcense en formas complexas. Dise que estes tornados están na súa «fase de corda», ou converténdose nun «tornado en corda». Cando toman esta forma, a lonxitude do seu embude increméntase, o que forza aos ventos dentro do mesmo a debilitarse debido á conservación do [[momento angular]].<ref name="thebible">{{cita publicación periódica|páxinas=57–58|ligazónautor=Bible of Weather Forecasting|volume=1|número=4|título=27.0.0 General Laws Influencing the Creation of Bands of Strong Bands|autor=Singer, Oscar|data=maio-xullo de 1985|issn=0749-3584|editorial=Singer Press|lingua=inglés}}</ref> Os tornados con múltiples vórtices, pola súa banda, poden parecer unha familia de remuíños xirando ao redor dun centro común, ou poden quedar completamente escurecidos pola condensación, o po e os desfeitos, aparentando ser un só embude.<ref name="rope tornado">{{cita web|url=http://www.spc.noaa.gov/faq/tornado/el_reno.htm|obra=Servizo Meteorolóxico Nacional|editorial=[[Administración Nacional Oceánica e Atmosférica]]|título=Rope Tornado|dataacceso= 1 de agosto do 2015|apelidos=Edwards|nome=Roger|lingua=inglés}}</ref> Nos Estados Unidos, en termo medio os tornados miden preto de 150 m de ancho e percorren uns 8&nbsp;km en contacto co chan.<ref name="Handy Weather Answer Book" /> De calquera forma, hai un amplo rango de tamaños de tornados. Os tornados débiles, ou os tornados fortes en fase de disipación, poden ser sumamente estreitos, ás veces apenas cuns cantos metros de ancho. Unha vez reportouse un tornado que tiña unha zona de destrución de soamente 2 m de lonxitude.<ref name="Handy Weather Answer Book" /> Doutra banda, os tornados en cuña poden ter unha zona de destrución de 1,5&nbsp;km de ancho, ou ata máis. Un tornado que afectou [[Hallam, Nebrasca|Hallam]], [[Nebrasca]], o 22 de maio de 2004, chegou nun punto a medir 4&nbsp;km de ancho ao nivel do chan.<ref name="widest tornado">{{cita web|url=http://www.crh.noaa.gov/oax/archive/hallam/hallam.php|título=Hallam Nebraska Tornado|dataacceso=15 de novembro de 2009|obra=Servizo Meteorolóxico Nacional]]|editorial=[[Administración Nacional Oceánica y Atmosférica]]|data=2 de outubro de 2005|lingua=inglés}}</ref> En termos de lonxitude do seu percorrido, o [[tornado triestatal de 1925]] (''Tri-State Tornado''), que afectou partes de [[Missouri]], [[Illinois]] e [[Indiana]] o [[18 de marzo]] de [[1925]], oficialmente mantívose en contacto co chan continuamente o largo de 352&nbsp;km.<ref>{{cita web|url=http://www.popularmechanics.com/science/environment/a1965/4219866/|título=Tri-State Tornado: Missouri, Illinois, Indiana, March 1925|dataacceso= 1 de agosto do 2015|apelidos=Galvin|nome=John|data=31 de xullo de 2007|editorial=Popular Mechanics|lingua=inglés}}</ref> Moitos tornados que aparentan ter percorridos de 160&nbsp;km ou máis en realidade son unha familia de tornados formados rapidamente de forma sucesiva; no entanto, non hai probas concretas de que isto ocorrese no caso do Tornado Triestatal.<ref name="signif" /> === Aparencia === Os tornados poden ser dunha gran variedade de cores, dependendo do ambiente no que se formen. Aqueles que se desenvolven nunha contorna seca poden ser practicamente invisibles, apenas distinguibles só grazas aos desfeitos en circulación na base do embude. Os embudes de condensación que levantan poucos desfeitos ou non os levantan poden ser grises ou brancos. Ao viaxar por encima dun corpo de auga, como o fan as trombas mariñas, poden volverse moi brancos ou ata azuis. Os embudes que se moven lentamente, consumindo grandes cantidades de desfeitos e terra, xeralmente son máis escuros, tomando a cor dos desfeitos. Pola súa banda, os tornados nas [[Grandes Planicies|Grandes Chairas]] poden volverse vermellos debido a tintura avermellada da terra, e os tornados en zonas montañosas poden viaxar sobre terreos cubertos de [[neve]], volvéndose dun branco brillante.<ref name="Handy Weather Answer Book" /> [[Ficheiro:Waurika Oklahoma Tornado Back and Front.jpg|miniatura|Fotografía do tornado de [[Waurika]], [[Oklahoma]] do 30 de maio de 1976, tomadas case ao mesmo tempo por dous fotógrafos. Na foto superior, o tornado está iluminado de fronte, co sol detrás da cámara, polo que o embude vese case branco. Na imaxe inferior, onde a cámara está na dirección oposta, o tornado queda iluminado pola súa banda traseira, co sol detrás das nubes, dándolle un aspecto escuro.<ref name="public">{{cita web|url=http://www.spc.noaa.gov/faq/tornado/torscans.htm|título=Public Domain Tornado Images|dataacceso= 1 de agosto do 2015|apelidos=Edwards|nome=Roger|editorial=[[National Severe Storms Laboratory]]|lingua=inglés}}</ref>]] Un factor importante que determina a aparencia dun tornado son as condicións de iluminación. Un tornado que estea sendo iluminado pola súa banda posterior (visto co [[sol]] por detrás del) vese moi escuro. O mesmo tornado, visto co sol ás costas do observador, pode verse gris ou branco brillante. Os tornados que se forman durante o [[ocaso]] poden ser de moitas cores diferentes, presentando tons de amarelo, laranxa e rosa.<ref name="color">{{cita web|url=http://www.chaseday.com/tornadoes.htm|título=Tornadoes - Many Are Different From What Dorothy Saw|dataacceso=1 de agosto do 2015|apelidos=Moore|nome=Gene|editorial=Chase Day|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150923202331/http://www.chaseday.com/tornadoes.htm|dataarquivo=23 de setembro de 2015|urlmorta=yes}}</ref> Algúns factores que poden reducir a visibilidade dos tornados son o po levantado polos ventos da tormenta, forte [[choiva]] ou [[sarabia]] e a escuridade da [[noite]]. Os tornados que ocorren baixo estas condicións son particularmente perigosos, xa que soamente as observacións dun [[radar meteorolóxico]], ou posiblemente o ruído que producen ao aproximarse, serven como advertencia para aqueles que se atopan no seu camiño. De calquera forma, a maioría dos tornados fortes fórmanse baixo a base da corrente ascendente da tormenta, a cal está libre de choiva,<ref>{{cita web|url=http://www.srh.noaa.gov/oun/stormspotting/basics.php|obra=Servizo Meteorolóxico Nacional|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|título=The Basics of Storm Spotting|data=15 de xaneiro de 2009|dataacceso=2 de agosto do 2015|lingua=inglés|data-arquivo=11 de outubro de 2003|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20031011045434/http://www.srh.noaa.gov/oun/stormspotting/basics.php|url-morta=unfit}}</ref> permitindo que sexan visibles.<ref>{{cita publicación periódica|url=http://books.google.com/books?id=YwEAAAAAMBAJ&pg=PA77&lpg=PA77&dq=tornadoes+visible+location+within+updraft&source=bl&ots=zHE61NmGME&sig=ZMreLcKjWG7knLhEGJgLAyP4LWU&hl=en&ei=N6cCS5bDGYTbnAfQqd1w&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CCAQ6AEwBg#v=onepage&q=tornadoes%20visible%20location%20within%20updraft&f=false|revista=Popular Science|título=Tornado Factory&nbsp;— Giant Simulator Probes Killer Twisters|volume=213|número=1|issn=0161-7370|data=1978|dataacceso= 2 de agosto do 2015|páxina=77|lingua=inglés}}</ref> Ademais, a maioría dos tornados ocorren durante a tarde, cando o sol pode penetrar incluso as nubes máis densas.<ref name="signif" /> Do mesmo xeito, os tornados nocturnos xeralmente son iluminados debido á frecuente aparición de [[Raio (descarga eléctrica)|raios]]. Hai evidencias, incluíndo imaxes de radares móbiles [[Doppler on Wheels]] e informes de testemuñas, de que a maioría dos tornados teñen un centro despexado e acougado onde a presión é extremadamente baixa, de forma semellante ao [[ollo (ciclón)|ollo]] dos [[furacán|ciclóns tropicais]]. Esta área estaría despexada (posiblemente chea de po), con ventos relativamente acougados, e sería moi escura, xa que a luz sería bloqueada polos cascallos xirando no exterior do tornado. Aqueles que aseguran ver o interior dun tornado din habelo logrado grazas á iluminación dun raio.<ref>{{cita publicación periódica | apelidos = Monastersky | nome = R. | data = 15 de maio de 1999 | título = Oklahoma Tornado Sets Wind Record | revista = [[Science News]] | volume = 155 | número = 20 | páxina = 308 | url = https://www.sciencenews.org/archive/oklahoma-tornado-sets-wind-record?mode=magazine&context=1921 | lingua = inglés | dataacceso = 5 de setembro do 2015 }}</ref><ref>{{cita publicación periódica | apelidos = Justice | nome = Alonzo A. | data = maio de 1930 | título = Seeing the Inside of a Tornado | revista = [[Monthly Weather Review]] | páxina = 205-206 | editorial = [[American Meteorological Society]] | url = http://docs.lib.noaa.gov/rescue/mwr/058/mwr-058-05-0205.pdf | lingua = inglés | formato = PDF | dataacceso = 2 de agosto do 2015 }}</ref><ref>{{cita libro|apelidos=Hall|nome=Roy S.|editorial=Greenhaven Press|título=Tornadoes|data=2003|localización=Farmington Hills, MI|isbn=0-7377-1473-5|páxina=59–65|capítulo=Inside a Texas Tornado|lingua=inglés}}</ref> === Rotación === Os tornados están formados por dous tipos de movementos verticais do aire: un [[anticiclón]]ico con xiro horario, formado polo aire frío e seco que descende diminuíndo o seu radio e polo tanto, aumentando a súa velocidade de xiro, e outro ascendente, que constitúe unha área [[ciclón]]ica, cuxo radio de acción vai aumentando en espiral ao ir ascendendo en sentido contrario ás agullas do reloxo no [[hemisferio norte]], e no sentido das agullas do reloxo no [[hemisferio sur]]. Ao contrario do que sucede coa especie de embude anticiclónico descendente, a medida que ascende o aire quente vaise ensanchando, co que perde velocidade e, obviamente, enerxía. As [[supercela]]s e os tornados xiran ciclónicamente en simulacións numéricas ata cando o [[Forza de Coriolis|efecto de Coriolis]] é ignorado.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Davies-Jones, Robert | título = Streamwise Vorticity: The Origin of Updraft Rotation in Supercell Storms | data = outubro de 1984 | revista = [[Journal of the Atmospheric Sciences]] | volume = 41 | número = 20 | editorial = American Meteorological Society | páxina = 2991-3006 | lingua = inglés | doi = 10.1175/1520-0469(1984)041<2991:SVTOOU>2.0.CO;2 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0469(1984)041%3C2991%3ASVTOOU%3E2.0.CO%3B2&ct=1 | dataacceso = 2 de agosto do 2015 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234432/https://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0469%281984%29041%3C2991%3ASVTOOU%3E2.0.CO%3B2 | url-morta = yes }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica | autor = Rotunno, Richard | autor2 = Klemp, Joseph | título = On the Rotation and Propagation of Simulated Supercell Thunderstorms | data = febreiro de 1985 | revista = [[Journal of the Atmospheric Sciences]] | volume = 42 | número = 3 | editorial = [[American Meteorological Society]] | páxina = 271-292 | lingua = inglés | doi = 10.1175/1520-0469(1985)042<0271:OTRAPO>2.0.CO;2 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0469(1985)042%3C0271%3AOTRAPO%3E2.0.CO%3B2 | dataacceso = 2 de agosto do 2015 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234432/https://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0469%281985%29042%3C0271%3AOTRAPO%3E2.0.CO%3B2 | url-morta = yes }}</ref> Os tornados e [[mesociclón]]s de baixo nivel deben o seu rotación a procesos complexos dentro da supercela e o [[Ambiente|medio ambiente]].<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Wicker, Louis J. | autor2 = Wilhelmson, Robert B. | título = Simulation and Analysis of Tornado Development and Decay within a Three-Dimensional Supercell Thunderstorm | data = agosto de 1995 | revista = [[Journal of the Atmospheric Sciences]] | volume = 52 | número = 15 | editorial = [[American Meteorological Society]] | páxina = 2675–2703 | lingua = inglés | doi = 10.1175/1520-0469(1995)052<2675:SAAOTD>2.0.CO;2 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0469(1995)052%3C2675%3ASAAOTD%3E2.0.CO%3B2 | dataacceso = 2 de agosto do 2015 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234433/https://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0469%281995%29052%3C2675%3ASAAOTD%3E2.0.CO%3B2 | url-morta = yes }}</ref> ==== Os tornados e o efecto Coriolis ==== Non obstante o que se indicou, tanto a rotación ascendente cara á esquerda no hemisferio norte como a descendente cara á dereita tamén no hemisferio norte, así como a formación dos tornados tipo corda e o seu desprazamento na súa traxectoria superficial débense ao efecto de Coriolis. Iso débese á gran dimensión vertical dos tornados, en comparación coa súa anchura na superficie: a velocidade de rotación terrestre aos 30° de latitude é de 404&nbsp;m/s como sinala Antonio Gil Olcina.<ref>Antonio Gil Olcina: Climatología. En: Vicente Bielza de Ory, Editor. ''Geografía General I. Introducción y Geografía física''. Madrid: Taurus Ediciones, 1984, 3a edición, 1993, p. 219</ref> Como resulta lóxico, esta velocidade xera un efecto intenso na superficie, onde a fricción fai xirar a columna de aire cara á dereita (de novo no hemisferio norte) mentres que en altura, dita velocidade é moito menor ao ter a columna ou embude un diámetro moito maior. Todos os tornados comezan xirando en dirección anticiclónica e están formados por unha corrente vertical de aire frío e seco que descende en forma dunha espiral que vai diminuíndo o seu radio de xiro ao ir baixando, co que aumenta considerablemente a súa velocidade de rotación e dá orixe en compensación, a unha espiral ascendente de aire quente e seco pero que forma rapidamente unha nube embude ao arrefriarse rapidamente ese aire xirando de xeito ciclónico, é dicir, antihoraria no hemisferio norte. A existencia de dous remuíños simultáneos xirando en sentido oposto no mesmo punto é o que explica a asimetría dun tornado: sempre ten unha parte aberta, sen nube de condensación a baixa altura (por onde descende o aire frío e seco) e outra por onde ascende o aire quente e húmido que, eventualmente, pode alcanzar a nube formando unha nube embude polo aumento do diámetro de xiro. Xeralmente, só sistemas tan débiles como as trombas terrestres e os gustnados poden rotar anticiclónicamente, e usualmente só o fan aqueles que se forman no lado anticiclónico da corrente descendente do flanco traseiro nunha supercela ciclónica.<ref>{{cita web|url=http://maps.weather.com/blog/weather/8_9262.html|título=Anticyclonic Tornado at El Reno, OK|dataacceso=2 de agosto do 2015|apelidos=Forbes|nome=Greg|data=26 de abril de 2006|editorial=The Weather Channel|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070320023512/http://maps.weather.com/blog/weather/8_9262.html|dataarquivo=20 de marzo de 2007|urlmorta=yes}}</ref> No entanto, en raros casos, os tornados anticiclónicos fórmanse en asociación co [[mesoanticiclón]] dunha supercélula anticiclónica -da mesma forma que un típico tornado ciclónico- ou como un tornado acompañante, xa sexa como un tornado satélite ou asociado con circulacións anticiclónicas dentro dunha supercela.<ref>{{cita web|url=http://tornado.sfsu.edu/geosciences/StormChasing/Cases/Sunnyvale/Sunnyvale.html|título=Sunnyvale and Los Altos, CA Tornadoes|dataacceso= 2 de agosto do 2015|apelidos=Monteverdi|nome=John|data=25 de xaneiro de 2003|editorial=[[Universidade Estatal de San Francisco]], Departamento de Xeociencias, Gráficas Climáticas e Laboratorio de Simulación|lingua=inglés}}</ref> === Son e sismoloxía === Os sons producidos por un tornado son provocados por múltiples mecanismos. Ao longo do tempo reportáronse varios sons producidos por tornados, frecuentemente comparados con sons familiares para as testemuñas e xeralmente como algunha variación dun estrondo. Sons que son reportados con frecuencia inclúen un [[tren]] de carga, [[rápido]]s ou [[fervenza]]s, un [[motor a reacción]] ou combinacións destes. Moitos tornados non son [[Audición|audibles]] a gran distancia; a natureza e distancia de propagación do son depende das condicións atmosféricas e [[topografía|tipograficas]]. Os ventos do vórtice do tornado e dos [[turbulencia|turbulentos]] remuíños constituentes, así como a interacción das correntes de aire coa superficie e os desfeitos, contribúen á creación de sons. As nubes embude tamén producen sons. Reportouse que as nubes embude e pequenos tornados fan sons como de chifridos, pitidos, murmurios ou zunidos de innumerables [[abella]]s, ou [[electricidade]], mentres que tamén se reporta que moitos tornados producen un ruído xordo grave e continuo, ou un son irregular.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Abdullah, Abdul | título = The "Musical" Sound Emitted by a Tornado... | data = abril de 1966 | revista = [[Monthly Weather Review]] | volume = 94 | número = 4 | editorial = [[American Meteorological Society]] | páxina = 213-220 | lingua = inglés | doi = 10.1175/1520-0493(1966)094<0213:TMSEBA>2.3.CO;2 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0493(1966)094%3C0213%3ATMSEBA%3E2.3.CO%3B2 | dataacceso = 2 de agosto do 2015 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234433/https://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0493%281966%29094%3C0213%3ATMSEBA%3E2.3.CO%3B2 | url-morta = yes }}</ref> [[Ficheiro:Tornado infrasound sources.png|miniatura|esquerda|Unha imaxe dun tornado que mostra a xeración dos tipos e fontes de [[infrasón]]s no vórtice do tornado; feito pola ''Earth System Research Laboratory'']] Xa que moitos tornados son audibles unicamente cando están moi preto, o ruído non é unha advertencia fiable dun tornado. Ademais, calquera vento forte, incluso unha grainzada severa ou o continuo tronar de raios nunha tormenta eléctrica, poden producir un estrondo similar ao dos tornados.<ref>{{Cita publicación periódica |autor = Hoadley, David |título = Tornado Sound Experiences |data = 31 de marzo de 1983 |revista = [[Storm Track]] |volume = 6 |número = 3 |páxina = 5-9 |lingua = inglés |url = https://stormtrack.org/magazine/0636.htm |dataacceso = 2 de agosto do 2015 }}{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref> Os tornados tamén producen marcas [[infrasón]]icas inaudibles.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Bedard, A. J. | título = Low-Frequency Atmospheric Acoustic Energy Associated with Vortices Produced by Thunderstorms | data = xaneiro de 2005 | revista = Monthly Weather Review | volume = 133 | número = 1 | páxina = 241-263 | editorial = American Meteorological Society | lingua = inglés | doi = 10.1175/MWR-2851.1 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2FMWR-2851.1 | dataacceso = 2 de agosto do 2015 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234433/https://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/MWR-2851.1 | url-morta = yes }}</ref> A diferenza das audibles, as marcas inaudibles dos tornados foron illadas; debido á propagación a longa distancia das ondas sonoras de baixa frecuencia, estase intentando desenvolver aparellos para a predicción e detección de tornados que ademais sirvan para comprender a súa morfoloxía, dinámica e formación.<ref name="field programs history">{{cita publicación periódica|apelidos=Bluestein|nome=Howard|título=A History of Severe-Storm-Intercept Field Programs|revista=Weather and Forecasting|url=http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&issn=1520-0434&volume=014&issue=04&page=0558|páxina=558–577|editorial=American Meteorological Society|volume=14|número=4|doi=10.1175/1520-0434(1999)014<0558:AHOSSI>2.0.CO;2|data=27 de outubro de 1998|ano=1999|lingua=inglés}}</ref> Os tornados ademais producen unha marca [[sismoloxía|sísmica]] detectable, e continúan as investigacións para illala e entender o seu proceso.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Tatom, Frank | autor2 = Knupp, Kevin R. y Vitto, Stanley J. | título = Tornado Detection Based on Seismic Signal | data = febreiro de 1995 | revista = Journal of Applied Meteorology | volume = 34 | número = 2 | editorial = American Meteorological Society | páxina = 572–582 | lingua = inglés | doi = 10.1175/1520-0450(1995)034<0572:TDBOSS>2.0.CO;2 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0450(1995)034%3C0572%3ATDBOSS%3E2.0.CO%3B2 | dataacceso = 2 de agosto do 2015 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234433/https://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0450%281995%29034%3C0572%3ATDBOSS%3E2.0.CO%3B2 | url-morta = yes }}</ref> === Electromagnetismo, raios e outros efectos === Os tornados emiten no [[espectro electromagnético]], e detectáronse emisións de [[sinais radio atmosféricas]] e de [[campo eléctrico]].<ref name="field programs history" /><ref>{{Cita publicación periódica | autor = Leeman, John R. |autor2= Schmitter, E.D. | título = Electric signals generated by tornados | data = abril de 2009 | revista = Atmospheric Research | volume = 92 | número = 2 | editorial = ScienceDirect | páxina = 277–279 | lingua = inglés | doi = 10.1016/j.atmosres.2008.10.029 | url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169809508003165 | dataacceso = 2 de agosto do 2015 }}</ref><ref>{{cita web|url=http://ams.confex.com/ams/11aram22sls/techprogram/paper_81153.htm|título=A historical perspective of In-Situ observations within Tornado Cores|dataacceso= 2 de agosto do 2015|apelidos=Samaras|nome=Tim M.|data=7 de outubro de 2004|lugar=Hyannis, MA|editorial=American Meteorological Society|lingua=inglés}}</ref> Tamén se observarón correlacións entre tornados e patróns da actividade dos raios. As tormentas tornádicas non conteñen máis raios que outras tormentas e algunhas celas tornádicas nunca os producen. Xeralmente, a actividade de raios que van da nube ao chan (''cloud-to-ground'', ou CG) decrece cando un tornado alcanza a superficie e regresa ao seu nivel normal cando o tornado se disipa. En moitos casos, tornados e tormentas eléctricas de grande intensidade exhiben un incremento e dominancia anómala de polaridade positiva nas descargas de tipo CG.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Perez, Antony H. | autor2 = Wicker, Louis J. y Orville, Richard E. | título = Characteristics of Cloud-to-Ground Lightning Associated with Violent Tornadoes | data = setembro de 1997 | revista = Weather and Forecasting | volume = 12 | número = 3 | páxina = 428–437 | editorial = American Meteorological Society | lingua = inglés | doi = 10.1175/1520-0434(1997)012<0428:COCTGL>2.0.CO;2 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0434(1997)012%3C0428%3ACOCTGL%3E2.0.CO%3B2 | dataacceso = 2 de agosto do 2015 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234434/https://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/1520-0434%281997%29012%3C0428%3ACOCTGL%3E2.0.CO%3B2 | url-morta = yes }}</ref> O [[electromagnetismo]] e os raios teñen pouco ou nada que ver directamente con aquilo que provoca a aparición de tornados (xa que estes son basicamente un fenómeno [[termodinámica|termodinámico]]), aínda que posiblemente hai conexións coa tormenta e o ambiente afectando a ambos os fenómenos. No pasado reportouse presenza de [[luminosidade]], e é probable que se deba a confusión nas identificacións con fontes luminosas externas como raios, luces urbanas e escintileos de instalacións eléctricas danadas, xa que as fontes internas de cando en cando son reportadas e non se sabe que sexan documentadas. Ademais dos ventos, os tornados tamén presentan cambios en variables atmosféricas como temperatura, humidade e presión. Por exemplo, o 24 de xuño de 2003, preto de '''Manchester''' ([[Dacota do Sur]]), unha investigación rexistrou un déficit de presión de 100 [[bar (unidade)|milibares]]. A presión diminuíu gradualmente a medida que o vórtice se achegaba e logo baixou extremadamente rápido a 850 milibares no centro do violento tornado antes de aumentar rapidamente ao afastarse o vórtice, resultando nunha gráfica da presión en forma de «V». Ao mesmo tempo, a temperatura tende a decrecer e o contido de humidade a aumentar na veciñanza dun tornado.<ref>{{cita web|url=http://ams.confex.com/ams/11aram22sls/techprogram/paper_81700.htm|título=Pressure measurements at the ground in an F-4 tornado|dataacceso= 2 de agosto do 2015|apelidos=Lee|nome=Julian J.|autor2=Samaras, Timothy P. y Young, Carl R.|data=7 de outubro de 2004|lugar=Hyannis, MA|editorial=American Meteorological Society|lingua=inglés}}</ref> == Ciclo de vida == [[Ficheiro:Dimmit Sequence.jpg|miniatura|Esta secuencia de imaxes mostra o nacemento dun tornado. Primeiro, fórmase o remuíño con aire seco e frío que descende do bordo da nube nunha espiral con sentido horario. Os efectos deste remuíño poden verse na nube de po no chan na imaxe superior. Á súa vez, devandito remuíño xera inmediatamente unha espiral ascendente en sentido antihorario, espiral que dá orixe ao enfriamento do aire e á posterior condensación formando o embude nubrado. Este tornado, formado preto de [[Dimmitt]], [[Texas]], foi un dos tornados violentos mellor observados na historia.]] === Condicións de formación === [[Ficheiro:Supercélula.svg|miniatura|Demostración dunha supercela]] Este tipo de [[meteoro]]s fórmanse nunhas condicións climáticas determinadas. Normalmente xéranse durante [[tormentas eléctricas]], días de [[nebulosidade]] e [[chuvia]]. Un tornado pode crearse en calquera momento do día e sen que de indicios previos da súa inminente aparición. A súa orixe é na terra, aínda que se poden formar no [[mar]] (a pesar de que iso non sería o máis usual). === Relación coa supercela === Os tornados xeralmente desenvólvense a partir dun tipo de [[tormenta]]s coñecidas como [[supercela]]s.<ref name="formacion1">{{cita web|url=http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Atmosphere/tornado/formation.sp.html&edu=high|título=Cómo se forma un Tornado|dataacceso=2 de agosto do 2015|autor=Ventanas al Universo|data=setembro de 2000|editorial=University Corporation for Atmospheric Research|lingua=es|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090321070616/http://www.windows.ucar.edu/tour/link%3D/earth/Atmosphere/tornado/formation.sp.html%26edu%3Dhigh|dataarquivo=21 de marzo de 2009|urlmorta=yes}}</ref> As supercelas conteñen [[mesociclón]]s, que son unha área de rotación organizada de aire que se localiza na atmosfera, de entre 2 a 10&nbsp;km de ancho. Ademais de tornados, son comúns en tales tormentas choivas intensas, raios, fortes refachos de vento e graínzo. Aínda que a maioría dos tornados, particularmente os máis fortes (do EF3 ao EF5 segundo a [[Escala Fujita-Pearson]]), derívanse de supercelas, tamén algúns pódense formar a partir doutras circulacións de aire, e polo tanto son denominados tornados non supercelulares. Este tipo de tornados, no entanto, adoitan ser de menor intensidade.<ref name="formacion2">{{cita web|url=http://noticieros.televisa.com/mundo/1505/tornados-mexico-eu/|título= Tornados en México y EU|dataacceso= 2 de agosto do 2015|formato=HTML|editorial=Noticieros Televisa |lingua=es}}</ref> === Formación === A maior parte dos tornados orixinados en supercelas seguen un ciclo de vida recoñecible. Este comeza coa orixe da propia supercela, que se dá cando unha corrente de aire frío e seco descende desde o alto dunha nube (desde a parte de atrás) para compensar o aire cálido que ascende pola fronte para ir incrementando as dimensións da propia nube. Ao ser máis pesado o aire frío, prodúcense capas de aire inestable onde o aire frío descende e obriga ao aire quente a ascender, creando a tormenta. Se as diferenzas de temperatura son o suficientemente grandes, o descenso do aire frío pódese dar en forma de remuíño, invisible por ser de aire seco: vólvese visible cando ao chegar ao chan comeza a levantar po, follas e outros obxectos. Este aire que descende, chamado corrente descendente do flanco traseiro (RFD, polas súas siglas en inglés), acelera ao irse achegando ao chan, e arrastra consigo ao [[mesociclón]] da supercela cara a el.<ref name="adv" /> As correntes ascendentes, pola súa banda, atraen o aire ao seu ao redor, aumentando a rotación e converténdose nunha columna estreita, coñecida como [[nube embude]], que vai aumentando o seu diámetro e diminuíndo a súa velocidade de xiro a medida que se eleva.<ref name="formacion2"/> Ao descender unha columna de aire frío e seco cun xiro anticiclónico, é dicir, con xiro no sentido horario (procedente da parte superior dunha nube de desenvolvemento vertical) cara ao chan pola maior densidade do aire frío, comeza a formarse un embude de condensación (visible pola condensación do aire húmido ao ascender) en sentido contrario (é dicir, ciclónico), que vén compensar a perda da masa nubrada que descendeu previamente. Ao ir descendendo o embude anticiclónico (RFD) e chegar ao chan, créase unha fronte de refachos que pode causar danos a unha boa distancia do tornado. Usualmente, a nube embude convértese nun tornado pouco despois de que a RFD toque o chan.<ref name="adv" /> === Madurez === Inicialmente, o tornado conta cunha boa fonte de aire quente e húmido que ingresa nel para darlle enerxía, polo que crece ata que alcanza a súa etapa madura. Isto pode durar uns poucos minutos ou máis dunha hora, e é durante este tempo que o tornado xeralmente causa o maior dano e as súas dimensións chegan ao máximo, podendo chegar a medir nalgúns casos máis de 1,5&nbsp;km de ancho. Mentres tanto, a RFD, que nesta etapa é unha área de ventos superficiais fríos, comeza a colocarse ao redor do tornado, interrompendo o fluxo de aire quente que o alimenta.<ref name="adv" /> === Disipación === Cando a RFD envolve completamente ao tornado e córtalle o fornezo de aire, o vórtice comeza a debilitarse, e vólvese delgado, semellante a unha cordo. Esta é a fase de disipación, mesma que normalmente non dura máis duns poucos minutos, e trala cal o tornado se esfuma. Durante esta etapa a forma do tornado depende en gran medida dos ventos da tormenta principal, o que pode facer que tome formas infrecuentes.<ref name="signif" /><ref name="public" /><ref name="color" /> Malia que o tornado está desaparecendo, aínda é capaz de causar dano. Ao converterse nun tubo delgado, da mesma forma que un patinador recolle os brazos para xirar máis rápido, os ventos poden incrementar a súa velocidade neste punto.<ref name="adv" /> Habendo entrado o tornado na súa etapa de disipación, o seu mesociclón asociado polo xeral tamén se debilita, debido igualmente a que a RFD curta o fluxo de aire que o alimenta. Ao disiparse o primeiro mesociclón e o seu tornado asociado, o fluxo da tormenta pode concentrarse nunha nova área máis preto do seu centro. Se un novo mesociclón se formase, o ciclo pode repetirse, producindo un ou máis tornados novos. Ocasionalmente, o vello mesociclón e o novo producen tornados ao mesmo tempo. Aínda que esta teoría achega de como xorden, desenvólvense e desaparecen os tornados é amplamente aceptada, non explica a formación de tornados máis pequenos, como as trombas terrestres ou os tornados con múltiples vórtices. Todos eles teñen diferentes mecanismos que influencian o seu desenvolvemento, no entanto, a maioría seguen un patrón similar ao aquí descrito.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Markowski, Straka y Rasmussen | título = Tornadogenesis Resulting from the Transport of Circulation by a Downdraft: Idealized Numerical Simulations | ano = marzo de 2003 | revista = [[Journal of the Atmospheric Sciences]] | volume = 60 | número = 6 | lingua = inglés | páxinas = 795–823 | editorial = [[American Meteorological Society]] | dataacceso = 9 de agosto do 2015 | doi = 10.1175/1520-0469(2003)060<0795:TRFTTO>2.0.CO;2 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-document&doi=10.1175%2F1520-0469(2003)060%3C0795:TRFTTO%3E2.0.CO%3B2 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234434/https://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/1520-0469%282003%29060%3C0795%3ATRFTTO%3E2.0.CO%3B2 | url-morta = yes }}</ref> == Tipos == === Tornados verdadeiros === ==== Tornado de vórtices múltiples ==== {{AP|Tornado de vórtices múltiples}} [[Ficheiro:1957 Dallas multi-vortex 1 edited.JPG|miniatura|Un tornado de vórtices múltiples nas aforas de [[Dallas]], Texas, o 2 de abril de 1957.]] Un tornado de vórtices múltiples ou tornado multivórtice é un tipo de tornado no cal dúas ou máis columnas de aire en movemento xiran ao redor dun centro común. As estruturas multivórtices poden presentarse en case calquera circulación de aire, pero observanse máis frecuentemente en tornados intensos. Estes vórtices xeralmente crean pequenas áreas que causan maior dano ao longo da traxectoria do tornado principal.<ref name="SPC FAQ" /><ref name="adv" /> Este fenómeno é distinto ao [[tornado satélite]], o cal é un tornado máis débil que se forma moi preto doutro tornado máis grande e forte, contido dentro do mesmo [[mesociclón]]. O tornado satélite aparenta «orbitar» ao redor do tornado maior (de aí o nome), asemellándose a un tornado multivórtice. No entanto, o tornado satélite é unha circulación distinta, e é moito máis pequeno que o embude principal.<ref name="SPC FAQ" /> ==== Tromba mariña ==== {{Artigo principal|Tromba de auga}} [[Ficheiro:Waterspout_noaa00307.jpg|miniatura|Trombas de auga preto das [[Bahamas]].]] Unha tromba de auga ou tromba mariña é simplemente un tornado que se forma sobre a auga. No entanto, os investigadores xeralmente distinguen as trombas mariñas tornádicas das non tornádicas. As trombas mariñas non tornádicas son menos fortes pero moito máis comúns, e son similares na súa [[dinámica]] aos chamados remuíños de po e ás trombas terrestres. Fórmanse nas bases de nubes [[cumulus congestus]] en augas tropicais e subtropicais. Teñen ventos relativamente débiles, paredes lisas con [[fluxo laminar]] e xeralmente viaxan moi lentamente, se é que o fan. Comunmente ocorren nos [[caios de Florida]] e ao norte do [[mar Adriático]].<ref>{{cita web|url=http://www.usatoday.com/community/chat/0504tornb.htm|título=Tornado Chase 2000|dataacceso=1 de setembro de 2009|apelidos=Zittel|nome=Dave|data=4 de maio de 2000|obra=[[USA Today]]|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|apelidos=Golden|nome=Joseph|url=http://www.usatoday.com/weather/wspouts.htm|título=Waterspouts are tornadoes over water|dataacceso=9 de agosto do 2015|obra=[[USA Today]]|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita libro|apelidos=Grazulis, Thomas P.; Flores, Dan|editorial=University of Oklahoma Press|título=The Tornado: Nature's Ultimate Windstorm|data=2003|localización=Norman, OK|isbn=0-8061-3538-7|páxina=p. 256|lingua=inglés}}</ref> En contraste, as trombas mariñas tornádicas son literalmente "tornados sobre a auga". Fórmanse sobre ela de xeito similar aos tornados mesociclónicos, ou ben son tornados terrestres que chegan á auga. Xa que se forman a partir de tormentas fortes e poden ser moito máis intensas, rápidas e de maior duración que as trombas non tornádicas, considéranse máis perigosas.<ref>{{cita web|url=http://www.srh.noaa.gov/mfl/?n=waterspouts|título=About Waterspouts|dataacceso=7 de setembro de 2009|data=11 de decembro de 2008|editorial=Oficina de Predicción do Clima do Servizo Meteorolóxico Nacional|lingua=inglés}}</ref> ==== Tromba terrestre ==== {{Artigo principal|Tromba terrestre}} [[Ficheiro:GID Landspout.jpg|miniatura|Un tornado de terra preto North Platte, Nebrasca, EEUU o [[22 de maio]] de [[2004]].]] Unha tromba terrestre, tamén chamada tornado non supercelular, tornado ou embude nubrado ou, polo seu nome en inglés, ''landspout'', é un tornado que non está asociado cun mesociclón. O seu nome provén da súa denominación como unha «tromba mariña non tornádica sobre terra». As trombas mariñas e as terrestres comparten varias características distintivas, incluíndo a súa relativa debilidade, curta duración e un embude de condensación liso e de pequenas dimensións que con frecuencia non toca o chan. Estes tornados tamén crean unha distintiva nube laminar de po cando fan contacto co chan, debido a que a súa mecánica é diferente á dos tornados mesoformes. Aínda que xeralmente son máis débiles que os tornados clásicos, poden producir fortes ventos que igualmente son capaces de causar graves danos.<ref name="SPC FAQ" /><ref name="adv" /> === Circulacións semellantes a tornados === ==== Gustnado ==== {{AP|Gustnado}} Un gustnado (termo que provén de ''gust front tornado'', é dicir, «tornado de fronte de refachos») é un pequeno remuíño vertical asociado cun [[fronte de refachos]] ou unha [[refacho descendente]]. Xa que tecnicamente non están conectados coa base dunha nube, existe certo debate sobre se os gustnados son tornados. Fórmanse cando un fluxo de aire frío, seco e rápido proveniente dunha [[tormenta]] se atopa cunha masa de aire quente, húmido e estacionario cerca do límite do fluxo, resultando nun efecto de "redondeamento" (exemplificado a través dunha [[nube en rodete]]). Se a [[cortante do vento]] nos niveis inferiores é o suficientemente forte, a rotación pode volverse horizontal ou diagonal e facer contacto co chan. O resultado é un gustnado.<ref name="SPC FAQ" /><ref>{{cita web|url=http://glossary.ametsoc.org/wiki/Gustnado|título=Gustnado|dataacceso=15 de agosto do 2015|data=2000|obra=Glossary of Meteorology|editorial=American Meteorological Society|lingua=inglés}}</ref> ==== Remuíño de po ==== {{AP|Remuíño de po}} [[Ficheiro:Dust devil.jpg|miniatura|Un [[remuíño de po]].]] Un remuíño de po ou remuíño de area, coñecido en inglés como ''dust devil'' (literalmente «demo de po») parécese a un tornado en que é unha columna de aire vertical en rotación. No entanto, fórmanse baixo ceos despexados e de cando en cando alcanzan a forza dos tornados máis débiles. Desenvólvense cando unha forte corrente ascendente [[convección|convectiva]] se forma cerca do chan durante un día caloroso. Se hai suficiente cortante do vento nos niveis inferiores, a columna de aire quente que está en ascenso pode desenvolver un pequeno movemento ciclónico que pode distinguirse cerca do chan. A estes fenómenos non se lles considera tornados porque se forman cando hai bo clima e non se asocian con nube algunha. Poden, no entanto, causar ocasionalmente danos de consideración, especialmente en zonas [[clima árido|áridas]].<ref name="Handy Weather Answer Book"/><ref>{{cita web|url=http://www.srh.noaa.gov/ssd/techmemo/sr207.htm|título=Severe Weather Climatology for New Mexico|dataacceso= 15 de agosto do 2015|autor=Jones, Charles H.; Liles, Charles A.|data=1999|editorial=Weather Forecast Office|lingua=inglés}}</ref> ==== Remuíño de lume ==== {{AP|Remuíño de lume}} Aquelas circulacións que se desenvolven preto de [[incendio forestal|incendios forestais]] reciben o nome de remuíños ou rudopíos de lume. Non se lles considera tornados salvo no raro caso de que se conecten a unha nube [[pyrocumulus]] ou a outra nube cumuliforme sobre eles. Os remuíños de lume polo xeral non son tan fortes como os tornados relacionados con tormentas. Con todo, poden causar danos considerables.<ref name="signif" /> ==== Remuíño de vapor ==== {{AP|Remuíño de vapor}} Un remuíño de vapor, en inglés chamado ''steam devil'' («diaño de vapor») é un termo que se utiliza para describir a unha corrente ascendente en rotación que implica [[vapor]] ou [[fume]]. Un remuíño de vapor é moi raro, pero fórmase principalmente a partir de fume emitido polas [[cheminea]]s dunha central de enerxía. As [[augas termais]] e os [[deserto]]s tamén poden ser zonas aptas para a formación dun remuíño de vapor. Este fenómeno pode ocorrer sobre a auga, cando o frío aire ártico se atopa con auga relativamente cálida.<ref name="Handy Weather Answer Book" /> == Intensidade e dano == [[Ficheiro:NWS 2013 Moore EF5 damage.jpg|miniatura|esquerda|Un exemplo do dano causado por un tornado EF5]] [[Ficheiro:Hattiesburg leveled house feb 2013.JPG|miniatura|Un exemplo do dano causado por un tornado EF4]] [[Ficheiro:May 31, 2013 EF3 St. Louis tornado damage.jpg|miniatura|Un exemplo do dano causado por un tornado EF3]] [[Ficheiro:February 28, 2011 Dubois Indiana tornado damage.jpg|miniatura|esquerda|Un exemplo do dano causado por un tornado EF2]] A [[escala Fujita-Pearson]] e a chamada [[escala Fujita-Pearson mellorada]] clasifican os tornados segundo o dano causado. A escala mellorada (EF polas súas siglas en inglés) foi un perfeccionamento da vella escala Fujita, usando estimacións de ventos e mellor descrición dos danos; con todo, foi deseñada para que un tornado clasificado segundo a escala Fujita recibise o mesmo rango numérico, e foi implementada comezando nos Estados Unidos en 2007. Un tornado EF0, o máis débil segundo a escala, posiblemente dane árbores pero non estruturas, mentres que un tornado EF5, o máis forte, pode arrincar edificios dos seus cimentos deixándoos descubertos e ata deformar [[rañaceos]]. A similar [[escala TORRO]] vai de T0 para tornados extremadamente débiles a T11 para os tornados máis poderosos que se coñecen. Datos obtidos dun [[radar de impulsos Doppler]], a [[fotogrametría]] e os patróns no chan (marcas cicloidais) igualmente poden ser analizados para determinar a intensidade e outorgar un rango.<ref name="SPC FAQ" /><ref>{{cita web|url=http://www.webcitation.org/5lyrvy2Nr|título=Goshen County Tornado Given Official Rating of EF2|obra=National Weather Service|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|dataacceso=16 de agosto do 2015|lingua=inglés|data-arquivo=01 de xaneiro de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160101224233/http://www.webcitation.org/5lyrvy2Nr|url-morta=yes}}</ref><ref>{{cita conferencia|autor=Lewellen, David C.; Zimmerman, M.I.|data=28 de outubro de 2008|título=Using Simulated Tornado Surface Marks to Decipher Near-Ground Winds|conferencia=24th Conference on Severe Local Storms|urlconferencia=http://ams.confex.com/ams/24SLS/techprogram/program_508.htm|editor=Bulletin of the American Meteorological Society|url=http://ams.confex.com/ams/pdfpapers/141749.pdf|dataacceso= 16 de agosto do 2015|formato=PDF|lingua=inglés}}</ref> Os tornados varían en intensidade sen importar a súa forma, tamaño e localización, aínda que os tornados fortes xeralmente son máis grandes que os débiles. A relación coa lonxitude do seu percorrido e duración tamén varía, aínda que os tornados con maior percorrido tenden a ser máis fortes.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Brooks, Harold E. | título = On the Relationship of Tornado Path Length and Width to Intensity | ano = abril de 2004 | revista = Weather and Forecasting | volume = 19 | número = 2 | páxina = 310–319 | editorial = American Meteorological Society | lingua = inglés | doi = 10.1175/1520-0434(2004)019<0310:OTROTP>2.0.CO;2 | url = http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0434(2004)019%3C0310%3AOTROTP%3E2.0.CO%3B2 | dataacceso = 16 de agosto do 2015 | data-arquivo = 18 de setembro de 2019 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20190918234434/https://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/1520-0434%282004%29019%3C0310%3AOTROTP%3E2.0.CO%3B2 | url-morta = yes }}</ref> No caso de tornados violentos, só presentan grande intensidade nunha porción do percorrido, boa parte desta intensidade provindo de subvórtices.<ref name="signif" /> Nos Estados Unidos, o 80% dos tornados son clasificados como EF0 e EF1 (de T0 a T3). Canto maior sexa a intensidade dun rango, menor é a súa taxa de incidencia, pois menos do 1% son tornados violentos (EF4, T8 ou máis forte).<ref name="Basic Spotter Guide">{{cita web|url=http://www.crh.noaa.gov/Image/lmk/spotter_reference/advanced_spotters_field_guide.pdf|título=Basic Spotters’ Field Guide|dataacceso=16 de agosto do 2015|autor=Edwards, Moller, Purpura et al.|data=31 de marzo de 1998|obra=National Weather Service|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|formato=PDF|lingua=inglés}}</ref> Fóra de ''Tornado Alley'', e de Norteamérica en xeral, os tornados violentos son extremadamente raros. Aparentemente isto débese máis que nada ao menor número de tornados en xeral que hai fóra de devandita rexión, xa que as investigacións mostran que a distribución dos tornados segundo a súa intensidade é bastante similar a nivel mundial. Uns cantos tornados de importancia ocorren cada ano en Europa, áreas do centro-sur de Asia, porcións do sueste de [[América do Sur|Suramérica]] e o sur de África.<ref name="intensity distribution">{{cita web|url=http://www.nssl.noaa.gov/users/brooks/public_html/papers/dotzekgrieserbrooks.pdf|título=Statistical modeling of tornado intensity distributions|dataacceso= 16 de agosto do 2015|autor=Dotzek, Nikolai, Jürgen Grieser y Brooks, Harold E.|data=1 de marzo de 2003|obra=Atmospheric Research Vol. 67–68|páxina=163–187|formato=PDF|lingua=inglés}}</ref> === Danos persoais === Os tornados a pesar de ser aparentemente moi destrutivos en realidade non o son tanto a nivel humano, posto que as vítimas (se é que as hai) son polo xeral feridos leves. Porén, os danos materiais son moitos: dende a destrución de casas en cuestión de segundos, granxas, edificios, rañaceos, hoteis, ata pontes, postes de luz etc. Polo tanto os danos económicos son moito maiores cós humanos. == Climatoloxía == [[Ficheiro:Globdisttornado.jpg|miniatura|Zonas ao redor do mundo onde é máis probable a aparición de tornados.]] [[Ficheiro:Tornado Alley.gif|miniatura|Actividade dos tornados nos Estados Unidos. As zonas máis escuras denotan a área comunmente coñecida como ''[[Tornado Alley]]''.]] [[Ficheiro:Whirlwind9832.jpg|miniatura|Inferno de po en Johnsonville, [[Carolina do Sur]], EEUU.]] Nos Estados Unidos preséntanse máis tornados que en calquera outro país: unhas catro veces máis que os que se estima que se forman en toda Europa, sen incluír trombas mariñas.<ref name="European tornado climatology">{{cita publicación periódica|apelidos=Dotzek|nome=Nikolai|data=20 de marzo de 2003|título=An updated estimate of tornado occurrence in Europe|revista=Atmospheric Research|url=http://tordach.org/pdf/ecss02s.pdf|formato=PDF|dataacceso=16 de agosto do 2015|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20040407192955/http://www.tordach.org/pdf/ecss02s.pdf|dataarquivo=07 de abril de 2004|urlmorta=yes}}</ref> Isto débese principalmente á xeografía única do continente americano. [[América do Norte]] é relativamente grande e esténdese desde a [[zona intertropical]] ata as áreas [[Ártico|árticas]], e non conta cunha cadea montañosa importante que vaia de leste a oeste e que bloquee o fluxo de aire entre estas dúas zonas. Nas latitudes centrais, onde ocorren a maior parte dos tornados, as [[Montañas Rochosas]] bloquean a humidade e o fluxo atmosférico, permitindo que exista aire máis seco nos niveis intermedios da [[troposfera]], e causando a [[cicloxénese|formación dunha área con presión baixa]] ao leste de devanditas montañas. Un incremento no fluxo de aire desde as Rochosas propicia a formación dunha [[liña seca]] cando o fluxo é forte nos niveis superiores,<ref>{{cita web|apelidos=Cai|nome=Huaqing|título=Dryline cross section|data=24 de setembro de 2001|dataacceso=16 de agosto do 2015|url=http://www.atmos.ucla.edu/~caihq/pic/fig23.html|editorial=Universidade de California nos Ánxeles|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080120180130/http://www.atmos.ucla.edu/~caihq/pic/fig23.html|dataarquivo=20 de xaneiro de 2008|urlmorta=yes}}</ref> mentres o [[golfo de México]], ao leste, proporciona abundante humidade nos niveis baixos da [[atmosfera]]. Esta topografía única provoca moitas colisións de aire cálido con aire frío, que son as condicións que crean tormentas fortes e duradeiras. Unha gran parte destes tornados fórmanse en devandita área do centro dos Estados Unidos entre as Rochosas e o golfo, coñecida como ''[[Tornado Alley]]'' («calello dos tornados»).<ref name="Science News 1" /> Esta área abarca tamén partes do Canadá, principalmente en [[Ontario]] e as [[pradarías canadenses]], aínda que o sueste do [[Quebec]], o interior de [[Columbia Británica]] e o occidente de [[Novo Brunswick]] tamén son propensos a tornados.<ref>{{cita web|url=http://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/tornado/|título=Tornados|autor=MICHAEL J. NEWARK|editorial=the canadian encyclopedia|data=2 de xuño do 2008|dataacceso=16 de agosto do 2015|lingua=inglés}}</ref> En ocasións tamén se presentan tornados fortes no noroeste de [[México]]. De media, nos Estados Unidos ocorren uns 1.200 tornados por ano. Os [[Países Baixos]] presentan o maior número de tornados por área de calquera país ao rexistrarse alí máis de 20 tornados, o que equivale a 0,00048 tornados por km<sup>2</sup> anualmente, seguidos polo [[Reino Unido]] que presenta anualmente uns 33, é dicir, 0,00013 por km, e mentres que na [[Arxentina]], rexístranse uns 300 por ano, o que equivale a 0,0009 por km.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Holden|nome=J.|autor2=Wright, A.|título=UK tornado climatology and the development of simple prediction tools|revista=Quarterly Journal of the Meteorological Society|volume=130|páxina=1009–1021|editorial=Royal Meteorological Society|data=13 de marzo de 2003|url=http://www.geog.leeds.ac.uk/people/j.holden/paper80.pdf|doi=10.1256/qj.03.45|dataacceso=16 de agosto do 2015|formato=PDF|lingua=inglés|data-arquivo=24 de agosto de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070824151103/http://www.geog.leeds.ac.uk/people/j.holden/paper80.pdf|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{cita web|autor=Staff|título=Natural Disasters: Tornadoes|obra=BBC Science and Nature|editorial=BBC|data=28 de marzo de 2002|url=http://www.bbc.co.uk/science/hottopics/naturaldisasters/hurricanes.shtml|dataacceso=16 de agosto do 2015|lingua=inglés|data-arquivo=14 de outubro de 2002|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20021014233047/http://www.bbc.co.uk/science/hottopics/naturaldisasters/hurricanes.shtml|url-morta=unfit}}</ref> de calquera forma, a maioría son pequenos e causan moi pouco dano. En números absolutos, sen importar a extensión territorial o Reino Unido experimenta máis tornados que calquera país europeo, á vez que Arxentina representa a maior cantidade de tornados que calquera país latinoamericano, o segundo en [[América]] (detrás dos [[Estados Unidos]]), e tamén do mundo incluíndo trombas mariñas, na Arxentina como tamén no Reino Unido.<ref name="European tornado climatology" /> Os tornados matan de media 179 persoas por ano en [[Bangladesh]], por moito a maior cantidade dentro dun país no mundo.<ref name="Bangladesh tornado">{{cita web|url=http://www.colorado.edu/hazards/research/qr/qr169/qr169.pdf|título=The April 2004 Tornado in North-Central Bangladesh: A Case for Introducing Tornado Forecasting and Warning Systems|dataacceso=16 de agosto do 2015|autor=Bimal Kanti, Paul; Rejuan Hossain, Bhuiyan|data=18 de xaneiro de 2005|formato=PDF|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100606181213/http://www.colorado.edu/hazards/research/qr/qr169/qr169.pdf|dataarquivo=06 de xuño de 2010|urlmorta=yes}}</ref> Isto débese á súa elevada densidade de poboación, deficiente calidade das construcións, carencia de coñecementos achega de medidas de seguridade para combater os tornados e outros factores.<ref name="EB tornado climatology"/><ref>{{cita web|url=http://bangladeshtornadoes.org/bengaltornadoes.html|título=Bangladesh and East India Tornadoes Background Information|dataacceso=16 de agosto do 2015|data=2 de abril de 2008|apelidos=Finch|nome=Jonathan|lingua=inglés}}</ref> Outros países do mundo que contan con tornados frecuentemente son: [[Arxentina]], [[Suráfrica]], no [[Brasil]] na fronteira coa Arxentina, [[Australia]] e [[Nova Zelandia]], así como porcións de Europa e Asia.<ref name="EB tornado climatology"/><ref>{{cita web|url=http://www.extremwetter.ch/thesis.pdf|apelidos=Graf|nome=Michael|título=Synoptical and mesoscale weather situations associated with tornadoes in Europe|editor=Institute of Geography, University of Zurich (GIUZ)|dataacceso=16 de agosto do 2015|data=28 de xuño de 2008|formato=PDF|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160303195103/http://www.extremwetter.ch/thesis.pdf|dataarquivo=03 de marzo de 2016|urlmorta=yes}}</ref> Os tornados son máis frecuentes durante a [[primavera]] e menos durante o [[inverno]].<ref name="signif" /> Xa que a primavera e o [[outono]] son períodos de transición (de clima cálido a frío e viceversa) hai máis posibilidades de que o aire frío se atope con aire cálido, o que provoca que durante esas estacións se experimenten picos de actividade.<ref name="LouieLouie">{{cita web|url=http://www.weather.gov/lmk/supercell/dynamics|título=Structure and Dynamics of Supercell Thunderstorms|obra=Supercell Structure and Dynamics |autor=National Weather Service|editorial=National Oceanic and Atmospheric Administration|data=28 de agosto de 2008|dataacceso=16 de agosto do 2015|lingua=inglés}}</ref> No entanto, as condicións adecuadas para a súa formación pódense presentar en calquera época do ano. Os tornados tamén poden xerarse a partir do [[ollo (ciclón)|ollo]] dos [[furacán|ciclóns tropicais]] que tocan terra,<ref name="AOML FAQ L6">{{cita web|obra= Hurricane Research Division |autor=Atlantic Oceanographic and Meteorological Laboratory|url=http://www.aoml.noaa.gov/hrd/tcfaq/L6.html|título=Frequently Asked Questions: Are TC tornadoes weaker than midlatitude tornadoes?|editorial=National Oceanic and Atmospheric Administration|data=4 de outubro de 2006|dataacceso=16 de agosto do 2015|lingua=inglés}}</ref> o cal adoita suceder no outono e a fins do [[verán]]. A incidencia dos tornados depende altamente da hora do día, debido á [[radiación solar]].<ref name="tornado time of day">{{cita web|url=http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0493(1978)106%3C1172%3AAATC%3E2.0.CO%3B2|título=An Augmented Tornado Climatology|dataacceso=16 de agosto do 2015|autor=Kelly, Schaefer, McNulty et al.|editorial=American Meteorological Society|data=10 de abril de 1978|formato=PDF|obra=Monthly Weather Review|páxina=12|lingua=inglés|data-arquivo=18 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190918234436/https://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0493%281978%29106%3C1172%3AAATC%3E2.0.CO%3B2|url-morta=yes}}</ref> A nivel mundial, a maioría dos tornados ocorren durante a tarde, entre as 3:00&nbsp;pm e as 7:00&nbsp;pm do tempo local, sendo o punto máis alto ás 5:00&nbsp;pm.<ref name="EB tornado climatology"/><ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Holzer|nome=A.M.|ano=2000|título=Tornado Climatology of Austria|revista=Atmospheric Research|número=56|páxina=203–211|url=http://tordach.org/at/Tornado_climatology_of_Austria.html|dataacceso=16 de agosto do 2015|lingua=inglés|data=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070219045706/http://tordach.org/at/Tornado_climatology_of_Austria.html|dataarquivo=19 de febreiro de 2007|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Dotzek|nome=Nikolai|data=16 de maio de 2000|título=Tornadoes in Germany|revista=Atmospheric Research|url=http://essl.org/people/dotzek/pdf/etss_1p.pdf|formato=PDF|dataacceso=27 de febreiro de 2007|lingua=inglés|urlarquivo=https://wayback.archive-it.org/all/20061101232514/http://essl.org/people/dotzek/pdf/etss_1p.pdf|dataarquivo=01 de novembro de 2006|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|apelidos=Finch|nome=Jonathan|autor2=Dewan, Ashraf|url=http://bangladeshtornadoes.org/climo/btorcli0.htm|título=Tornados in Bangladesh and East India|data=23 de maio de 2007|dataacceso=16 de agosto do 2015|lingua=inglés}}</ref> Con todo, os tornados destrutivos poden ocorrer a calquera hora do día. O tornado de Gainesville de 1936, un dos tornados máis devastadores da historia, ocorreu ás 8:30 am tempo local.<ref name="signif" /> === Asociación co clima === Existen zonas, como por exemplo o [[mar Mediterráneo]] ou o [[Golfo de México]], onde un aumento da [[temperatura da superficie do mar|temperatura da auga do mar]] fai que aumente á súa vez o volume de humidade na atmosfera, feito que pode provocar un crecemento na aparición de tornados, sobre todo durante a tempada fría.<ref name="Edwards GoM">{{cita conferencia|apelidos=Edwards|nome=Roger|autor2=Weiss, Steven J.|título=Comparisons between Gulf of Mexico Sea Surface Temperature Anomalies and Southern U.S. Severe Thunderstorm Frequency in the Cool Season|títulolibro=18th Conference on Severe Local Storms|editor=American Meteorological Society|data=23 de febreiro de 1996|url=http://www.spc.noaa.gov/publications/edwards/sstsvr.htm|lingua=inglés |dataacceso= 16 de agosto do 2015}}</ref> Algunhas evidencias suxiren que o fenómeno de [[El Niño|Oscilación do Sur]] (ENSO, polas súas siglas en inglés) atópase lixeiramente relacionado con cambios na actividade dos tornados; isto varía segundo a tempada e a rexión así como dependendo de se o fenómeno ENSO corresponde ao de [[El Niño]] ou [[La Niña]].<ref name="AGU ENSO tor">{{cita conferencia|apelidos=Cook|nome=Ashton Robinson|autor2=Schaefer, Joseph T.|título=The Relation of El Nino Southern Oscillation (ENSO) to Winter Tornado Outbreaks|títulolibro=19th Conference on Probability and Statistics|editor=American Meteorological Society|data=22 de xaneiro de 2008|dataacceso=16 de agosto do 2015|url=http://ams.confex.com/ams/88Annual/techprogram/paper_134378.htm|lingua=inglés}}</ref> Os cambios climáticos poden afectar aos tornados a través de [[teleconexión]]s como sucede cando cambia unha [[Corrente de jet|corrente en chorro]] e outros patróns climáticos de importancia. Aínda que é posible que o [[quecemento global]] poida afectar a actividade dos tornados,<ref name="agw tstm">{{cita publicación periódica|apelidos=Trapp|nome=Robert J. et al.|título=Changes in severe thunderstorm environment frequency during the 21st century caused by anthropogenically enhanced global radiative forcing|revista=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=104|número=50|páxina=19719–23|data=12 de decembro de 2007|url=http://www.pnas.org/content/104/50/19719.abstract|doi=10.1073/pnas.0705494104|lingua=inglés|dataacceso=22 de agosto do 2015|data-arquivo=02 de novembro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121102120117/http://www.pnas.org/content/104/50/19719.abstract|url-morta=yes}}</ref> tal efecto aínda non pode ser identificable debido a súa complexidade, á natureza das tormentas e a cuestións relacionadas coa calidade das bases de datos. Ademais, calquera efecto variaría segundo a rexión.<ref name="IPCC4-WGI">{{cita libro|autor=Solomon, Susan et al.|título=Climate Change 2007 - The Physical Science Basis|series=Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change|editorial=Cambridge University Press para Panel Intergubernamental dO Cambio Climático|ano=2007|localización=Cambridge, Reino Unido e Nova York, Estados Unidos|dataacceso=22 de agosto do 2015|url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/publications_ipcc_fourth_assessment_report_wg1_report_the_physical_science_basis.htm|isbn=9780521880091|lingua=inglés}}</ref> == Predición == [[Ficheiro:SPC severe outlook 04072006.png|miniatura|Mapas [[probabilidade|probabilísticos]] do [[Storm Prediction Center]] durante a vaga de tornados do 6 ao 8 de abril de 2006. O primeiro mapa indica o risco de [[tempo severo]] en xeral (incluíndo [[sarabia]] forte, ventos perigosos e tornados), mentres que o segundo mapa especificamente mostra a porcentaxe de probabilidade de que un tornado se forme a non máis de 40 km de calquera punto dentro da área encerrada. A área raiada no mapa inferior indica un risco do 10% ou máis de que un tornado F2 ou máis forte se forme a 40 km de calquera punto da área sinalada.]] O [[prognóstico do tempo]] é levado a cabo rexionalmente por moitas axencias nacionais e internacionais. Na maior parte, elas tamén se encargan da predición das condicións que propician o desenvolvemento dos tornados. En [[Australia]], numerosas advertencias de tormentas son proporcionadas polo [[Bureau of Meteorology]] («Axencia de Meteoroloxía») de devandita nación. O país atópase en proceso de actualizarse para usar sistemas de [[radar de impulsos Doppler|radares de impulsos Doppler]], habendo alcanzado a súa primeira meta de instalar seis radares novos en xullo de [[2006]].<ref>{{cita web|url=http://www.bom.gov.au/|título=Bureau of Meteorology - Home Page|dataacceso=29 de agosto do 2015|editorial=Australian Bureau of Meteorology|lingua=inglés}}</ref> Doutra banda, no Reino Unido a [[TORRO]] (''Tornado and Storm Research Organisation'', ou Organización para a Investigación de Tornados e Tormentas) leva a cabo prediccións experimentais.<ref>{{cita web|url=http://www.torro.org.uk/site/index.php|título=The Tornado and Storm Research Organisation|dataacceso=29 de agosto do 2015|editorial=TORRO|lingua=inglés|data-arquivo=29 de agosto de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150829045637/http://www.torro.org.uk/site/index.php|url-morta=yes}}</ref> A [[Met Office]] prové prognósticos oficiais para este país, mentres que no resto de [[Europa]] o proxecto [[ESTOFEX]] (''European Storm Forecast Experiment'', ou Experimento Europeo de Predicción de Tormentas) proporciona prognósticos do tempo achega da probabilidade de que haxa mal tempo,<ref>{{cita web|url=http://www.estofex.org/|título=Forecasts|dataacceso= 29 de agosto do 2015|editorial=ESTOFEX|lingua=inglés}}</ref> e o [[ESSL]] (''European Severe Storms Laboratory'', ou Laboratorio Europeo de Tormentas Severas) conserva unha base de datos dos eventos.<ref>{{cita web|url=http://www.essl.org/|título=European Severe Storms Laboratory, ESSL|dataacceso=29 de agosto do 2015|editorial=ESSL|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150319141644/http://www.essl.org/|dataarquivo=19 de marzo de 2015|urlmorta=yes}}</ref> Do mesmo xeito, nos Estados Unidos as predicións climáticas xeneralizadas son realizadas polo [[Storm Prediction Center]] (Centro de Predicción de Tormentas), con sede en [[Norman, Oklahoma|Norman]], [[Oklahoma]].<ref>{{cita web|url=http://www.spc.noaa.gov/|título=Storm Prediction Center|dataacceso=29 de agosto do 2015|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica]]|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725014802/http://www.spc.noaa.gov/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|urlmorta=yes}}</ref> Neste centro realízanse prediccións probabilísticas e categóricas para os próximos tres días en relación ao clima severo, incluíndo tornados. Tamén hai un prognóstico máis xeral que abarca o período do cuarto ao oitavo día. Xusto antes do momento en que se espera que se presente unha ameaza climática severa, como un tornado, o SPC envía varias alertas referentes ao fenómeno, en colaboración coas oficinas locais do [[Servizo Meteorolóxico Nacional (Estados Unidos)|Servizo Meteorolóxico Nacional]] dese país. Á súa vez, en [[Xapón]] a predicción e o estudo dos tornados están a cargo da [[Axencia Meteorolóxica do Xapón]],<ref>{{cita web|url=http://www.jma.go.jp/jma/indexe.html|título=Japan Meteorologial Agency|dataacceso= 29 de agosto do 2015|editorial=Japan Meteorologial Agency|idioma=inglés}}</ref> mentres que no [[Canadá]] as alertas e os prognósticos climáticos, incluíndo os dos tornados, son proporcionados por sete oficinas rexionais do [[Servizo Meteorolóxico do Canadá]], unha subdivisión de [[Environment Canada]].<ref>{{cita web|url=http://www.msc-smc.ec.gc.ca/|título=Meteorological Service of Canada|dataacceso=29 de agosto do 2015|editorial=MSC|lingua=inglés e francés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060414235334/http://www.msc-smc.ec.gc.ca/|dataarquivo=14 de abril de 2006|urlmorta=yes}}</ref> == Detección == Rigorosos intentos para poder advertir dos tornados comezaron nos Estados Unidos a mediados do [[século XX]]. Antes dos anos 1950, o único método para detectar un tornado era que alguén o vise. Xeralmente, a noticia dun tornado non chegaría a unha estación climática local ata logo da tormenta. No entanto, coa chegada do [[radar meteorolóxico]], as zonas próximas ás estacións climáticas terían avisos con tempo do mal clima. Os primeiros avisos públicos de tornados apareceron en [[1950]] e as primeiras alertas de tornados, en [[1952]]. En [[1953]] confirmouse que os [[eco en cadea|ecos en cadea]] atópanse asociados cos tornados.<ref>{{cita web|ano=2008|título=The First Tornadic Hook Echo Weather Radar Observations|editorial=[[Universidade Estatal de Colorado]]|url=http://www.chill.colostate.edu/w/CHILL_history#The_First_Tornadic_Hook_Echo_Weather_Radar_Observations|dataacceso=29 de agosto do 2015|lingua=inglés}}</ref> Ao recoñecer estes patróns, os meteorólogos, estando a varios quilómetros de distancia, puideron detectar tormentas que probablemente producirían tornados.<ref name="hook echoes">{{cita publicación periódica|apelidos=Markowski|nome=Paul M.|título=Hook Echoes and Rear-Flank Downdrafts: A Review|revista=Monthly Weather Review|volume=130|número=4|páxina=852–876|url=http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0493(2002)130%3C0852:HEARFD%3E2.0.CO%3B2|doi=10.1175/1520-0493(2002)130<0852:HEARFD>2.0.CO;2|data=abril de 2002|lingua=inglés|dataacceso=29 de agosto do 2015|data-arquivo=18 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190918234504/https://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/1520-0493%282002%29130%3C0852%3AHEARFD%3E2.0.CO%3B2|url-morta=yes}}</ref> === Radar === Hoxe en día, a maioría dos países desenvolvidos contan cunha rede de radares meteorolóxicos, sendo aínda este o principal método de detección de posibles tornados. Nos Estados Unidos e algúns outros países utilízanse estacións con radares de impulsos Doppler. Estes aparellos miden a velocidade e dirección radial (se se están achegando ou afastando do radar) dos ventos dunha tormenta, e así poden detectar evidencias de rotación en tormentas que están a máis de 150&nbsp;km de distancia. Cando as tormentas están lonxe dun radar, só as partes altas da tormenta son observadas e as importantes áreas baixas non son rexistradas.<ref name="airbusradar">{{cita web|url=http://www.skybrary.aero/bookshelf/books/163.pdf|título=Flight Briefing Notes: Adverse Weather Operations Optimum Use of Weather Radar|páxina=2|autor=[[Airbus]]|editorial=SKYbrary|data=14 de marzo de 2007|dataacceso=30 de agosto do 2015|formato=PDF|lingua=inglés|data-arquivo=31 de maio de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110531151540/http://www.skybrary.aero/bookshelf/books/163.pdf|url-morta=yes}}</ref> A resolución dos datos tamén decrece en razón da distancia entre a tormenta e o radar. Algunhas condicións meteorolóxicas que levan á tornadoxénese non son detectables de inmediato a través de radar e en ocasións o desenvolvemento de tornados pode ocorrer máis rapidamente do que un radar pode completar un escaneo e enviar a información. Ademais, a maioría das rexións poboadas da Terra agora son visibles desde o [[Satélite Xeoestacionario Operacional Ambiental]] (GOES, polas súas siglas en inglés), o cal axuda no prognóstico de tormentas tornádicas. [[Ficheiro:05june-rapiddow-wide.gif|miniatura|center|700px|Unha secuencia de radar de [[Doppler on Wheels]] dun [[eco en cadea]] e un mesociclón asociado no [[condado de Goshen]], [[Wyoming]] o 5 de xuño de 2009. Os mesociclóns fortes aparecen como áreas adxacentes de amarelo e azul (noutros radares, vermello brillante e verde brillante), e xeralmente indican a existencia dun tornado ou a súa inminente aparición.]] === Localización de tormentas === A mediados da [[década de 1970]], o Servizo Meteorolóxico Nacional dos Estados Unidos (NWS) incrementou os seus esforzos para adestrar individuos que avistasen tormentas e identificasen as súas características principais, como forte sarabia, ventos devastadores e tornados, así como o dano que causan. O programa foi chamado [[Skywarn]], e os que participaron nel foron asistentes de [[sheriff]] locais, policías estatais, [[bombeiro]]s, condutores de [[ambulancia]]s, operadores de radio, traballadores de [[protección civil]], cazadores de tormentas e cidadáns comúns. Cando se espera mal clima, as estacións climáticas locais solicitan que estes localizadores de tormentas fagan as procuras necesarias e avisen de calquera tornado inmediatamente, para que a oficina poida enviar un aviso oportuno á poboación. Polo xeral os localizadores son adestrados polo NWS en representación das súas respectivas organizacións, e avisanlles a elas. As organizacións activan sistemas públicos de alarma como sirenas, o [[Emergency Alert System]], e dirixen o seu aviso o NWS.<ref name="spotter history">{{cita publicación periódica|apelidos=Doswell III|nome=Charles A.|autor2=Moller, Alan R.; Brooks, Harold E.|título=Storm Spotting and Public Awareness since the First Tornado Forecasts of 1948|publicación=Weather and Forecasting|volume=14|número=4|páxina=544–557|data=2 de agosto de 1999|url=http://ams.allenpress.com/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1175%2F1520-0434%281999%29014%3C0544%3ASSAPAS%3E2.0.CO%3B2|doi=10.1175/1520-0434(1999)014<0544:SSAPAS>2.0.CO;2|dataacceso=5 de setembro do 2015|ano=1999|lingua=inglés|data-arquivo=18 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190918234436/https://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/1520-0434%281999%29014%3C0544%3ASSAPAS%3E2.0.CO%3B2|url-morta=yes}}</ref> Hai máis de 230.000 localizadores climáticos adestrados a través do Skywarn nos Estados Unidos.<ref name="NWS SKYWARN">{{cita web|url=http://www.weather.gov/skywarn/|data=6 de febreiro de 2009|autor=National Weather Service|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|título=What is SKYWARN?|dataacceso= 5 de setembro do 2015|lingua=inglés}}</ref> [[Ficheiro:LabNexrad.jpg|miniatura|Radar NEXRAD no Centro de Operacións de Radares WSR-88D]] No Canadá, unha rede similar de localizadores voluntarios do clima, chamada [[Canwarn]], axuda a localizar o mal clima, contando con máis de 1000 voluntarios.<ref name="environment Canada detection">{{cita web|url=https://ec.gc.ca/meteoaloeil-skywatchers/default.asp?lang=En&n=D330EA97-1|título=Canadian Lightning Detection Network |autor=Goberno do Canadá|dataacceso= 5 de setembro do 2015|editorial=Environment Canada|data=2 de xuño de 2004|lingua=inglés}}</ref> En Europa, varias nacións atópanse organizando redes de localizadores baixo o auspicio de [[Skywarn Europe]],<ref>{{cita web|data=31 de maio de 2009|url=http://www.skywarn.at/index.php/international.html|título=Skywarn Europe|autor=[[Unión Europea]]|dataacceso= 5 de setembro do 2015|lingua=alemá e inglés}}</ref> e a [[Tornado and Storm Research Organisation]] (TORRO) mantivo unha rede de localizadores no Reino Unido desde [[1974]].<ref>{{cita web|url=http://www.torro.org.uk/site/history.php|título=A Brief History|apelidos=Meaden|nome=Terence|data=1985|editorial=Tornado and Storm Research Organisation|dataacceso=5 de setembro do 2015|lingua=inglés|data-arquivo=26 de xuño de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150626221845/http://www.torro.org.uk/site/history.php|url-morta=yes}}</ref> Os localizadores de tormentas son necesarios porque os sistemas de radar como o [[NEXRAD]] non poden detectar un tornado, só indicacións que suxiren a súa presenza.<ref name="NSSLsearch">{{cita web|url=http://www.nssl.noaa.gov/primer/tornado/tor_detecting.html|título=Detecting Tornadoes: What Does a Tornado Look Like?|autor=National Severe Storms Laboratory|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|data=15 de novembro de 2006|dataacceso=5 de setembro do 2015|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120523170026/http://www.nssl.noaa.gov/primer/tornado/tor_detecting.html|dataarquivo=23 de maio de 2012|urlmorta=yes}}</ref> Os radares poden dar un aviso antes de que haxa evidencia visual dun tornado, pero a información dun observador pode ratificar a ameaza ou determinar que a chegada dun tornado non é inminente.<ref>{{cita web|url=http://www.stormeyes.org/tornado/verf/|título=Proposals For Changes in Severe Local Storm Warnings, Warning Criteria and Verification|data=2003|dataacceso= 5 de setembro do 2015|editorial=Roger and Elke Edwards|lingua=inglés}}</ref> A habilidade dun localizador para ver o que un radar non pode é especialmente importante ao aumentar a distancia desde o sitio do radar, porque o sinal do radar, ao viaxar en liña recta, vai aumentando progresivamente a súa altitude respecto ao chan ao irse afastando do radar debido á curvatura da Terra, ademais de que o sinal tamén se dispersa.<ref name="airbusradar" /> ==== Evidencia visual ==== [[Ficheiro:Wall cloud12 - NOAA.jpg|miniatura|Unha [[nube parede]] en rotación cunha evidente corrente descendente do flanco traseiro no seu extremo esquerdo.]] Os localizadores de tormentas son adestrados para discernir se unha tormenta vista a certa distancia é ou non unha supercela. Xeralmente miran a súa parte traseira, a principal rexión de correntes ascendentes e fluxo de entrada. Debaixo da corrente ascendente hai unha base sen choiva, e no seguinte paso da tornadoxénese fórmase unha nube parede en rotación. A gran maioría dos tornados intensos ocorren cunha nube parede detrás dunha supercela.<ref name="Basic Spotter Guide"/> A evidencia de que se trata dunha supercela provén da forma e a estrutura da tormenta, e outras características dos [[cumulonimbus]] como poden ser unha vigorosa columna de correntes ascendentes, unha cima emerxente sobre a base da nube que persiste longo tempo, unha base firme e unha aparencia de sacacorchos. Baixo a tormenta e máis preto de onde a maioría dos tornados se atopan, evidencias dunha supercela e da posibilidade dun tornado inclúen bandas de entrada (particularmente curvas), a forza do fluxo de entrada, a temperatura e humidade do aire que entra, como é a proporción do aire que entra e sae da tormenta, e que tan lonxe están o núcleo de precipitación do flanco dianteiro e a nube parede un do outro. O tornadoxénese é máis probable na interfase da corrente ascendente e da corrente descendente do flanco traseiro, e require un balance entre a fluxo de entrada e o de saída.<ref name="adv" /> As nubes parede que rotan sobre se mesmas e que xeran tornados, xeralmente preceden a estes entre cinco e trinta minutos. As nubes parede en rotación son a manifestación visual dun mesociclón. A menos que se dea a un nivel baixo, o tornadoxénese é altamente improbable a menos que ocorra unha corrente descendente do flanco traseiro, que xeralmente é evidenciada visiblemente pola evaporación dunha nube adxacente á esquina dunha nube parede. Un tornado xeralmente ocorre cando pasa isto ou pouco tempo despois; primeiro, unha nube embude baixa á superficie e en case todos os casos, para cando vai a metade de camiño, un remuiño superficial xa se desenvolveu, o que significa que un tornado está no chan antes de que a condensación conecte a circulación da superficie coa tormenta. Os tornados tamén poden ocorrer sen nubes parede, baixo liñas de flanqueo. Os localizadores observan todas as partes dunha tormenta, así como a base da nube e a superficie.<ref name="NSSL tornadoes">{{cita web|título=Questions and Answers about Tornadoes|obra=A Severe Weather Primer|editorial=National Severe Storms Laboratory|data=15 de novembro de 2006|url=http://www.nssl.noaa.gov/primer/tornado/tor_basics.html|dataacceso=5 de setembro do 2015|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120809070939/http://www.nssl.noaa.gov/primer/tornado/tor_basics.html|dataarquivo=09 de agosto de 2012|urlmorta=yes}}</ref> == Récords == [[Ficheiro:Super_Outbreak_Map.jpg|miniatura|esquerda|Mapa coas rutas dos tornados na Súper Vaga de 1974.]] [[Ficheiro:Sayler Park - Bridgeport tornado.jpg|miniatura|Tornado da Súper Vaga en Cincinnati]] O tornado máis extremo do que se ten rexistro foi o coñecido como ''tornado dos tres estados'' (''[[Tri-State Tornado]]''), que atravesou partes dos estados de [[Missouri]], [[Illinois]] e [[Indiana]] o [[18 de marzo]] de [[1925]]. Posiblemente seria clasificado como un tornado F5, aínda que os tornados non eran clasificados nesa época. Mantén os récords por percorrer a maior distancia (352&nbsp;km), a maior duración (unhas 3,5 horas) e a maior velocidade de desprazamento cara á fronte para un tornado de importancia (117&nbsp;km/h) en todo o mundo. Ademais, é o tornado máis mortífero na historia dos Estados Unidos (695 mortos).<ref name="signif" /> Tamén foi no seu momento o segundo tornado máis custoso da historia, pero xa foi superado por moitos outros sen normalizar. Cando os costos son normalizados segundo a riqueza e a inflación, segue sendo hoxe en día o terceiro tornado máis custoso.<ref name="tornado damage cost">{{cita web|url=http://www.nssl.noaa.gov/users/brooks/public_html/damage/tdam1.html|título=Normalized Damage from Major Tornadoes in the United States: 1890–1999|dataacceso= 16 de setembro do 2015|apelidos=Brooks|nome=Harold E.|apelidos2=Doswell III|nome2 = Charles A.|data=1 de outubro de 2000|lingua=inglés}}</ref> O tornado máis mortífero a nivel mundial foi o [[tornado de Daulatpur-Saturia]] en [[Bangladesh]] o [[26 de abril]] de [[1989]], que matou aproximadamente a 1.300 persoas<ref name="Bangladesh tornado"/>. Bangladesh tivo polo menos 19 tornados na súa historia que mataron a máis de 100 persoas, o que representa polo menos a metade do total no resto do mundo. A maioría dos récords establecidos para [[vaga de tornados|vagas de tornados]] corresponden ao chamado ''[[Super Outbreak]]'' (Súper Vaga), que afectou unha gran parte do centro dos Estados Unidos e unha pequena zona do sur de [[Ontario]] no Canadá entre o 3 e o 4 de abril de 1974. Non só presentou esta vaga a cantidade de 148 tornados en 18 horas, senón que tamén varios deles eran violentos; sete eran de intensidade F5 e vinte e tres eran F4. Esta vaga chegou a ter dezaseis tornados na superficie ao mesmo tempo no seu punto máis forte. Máis de 300 persoas, posiblemente ata 330, morreron por mor dos tornados desta vaga.<ref name="super outbreak">{{cita web|url=http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/extremes/1999/april/TornOut.pdf|título=Tornado Outbreak of April 3–4, 1974; Synoptic Analysis|dataacceso= 12 de setembro do 2015|apelidos=Hoxit|nome=Lee R.|autor2=Chappell, Charles F.|data=1 de novembro de 1975|formato=PDF|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|lingua=en}}</ref> Aínda que é case imposible medir directamente a velocidade do vento do tornado máis violento (os [[anemómetro]]s convencionais serían destruídos polos fortes ventos), algúns tornados foron escaneados por unidades móbiles de radares Doppler, que poden proporcionar un estimado certeiro da velocidade dos ventos dun tornado. A maior velocidade medida nun tornado, que é igualmente a maior velocidade dun vento xamais medida no planeta, é de 484 ± 32&nbsp;km/h no tornado F5 de [[Moore, Oklahoma|Moore]], Oklahoma. Aínda que a medición foi tomada a uns 30 m sobre a superficie, demostra o poder que teñen os tornados máis fortes.<ref name="fastest wind">{{cita web|url=http://cswr.org/dow/DOW.htm|título=Doppler On Wheels|dataacceso=16 de setembro do 2015|autor=Wurman, Joshua|editorial=Center for Severe Weather Research|ano=29 de agosto de 2008|lingua=en|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070205124033/http://www.cswr.org/dow/dow.htm|dataarquivo=05 de febreiro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> Fóra dos Estados Unidos tamén se deron importantes vagas de tornados. Outras zonas moi activas en materia de tempo severo rexistraron eventos significativos de tornados, como no norte de Europa e o centro e sur de Suramérica. Unha das vagas de tornados máis importantes a nivel mundial é o "Tráxico Martes 13", denominado así polos meteorólogos e afeccionados da Arxentina, á vaga de tornados máis importante da que se teña rexistro fóra dos Estados Unidos; durante a noite do 13 de abril de 1993 foron rexistrados na provincia de [[Buenos Aires]], Arxentina, ao redor de trescentos tornados con intensidades entre F0 e F3. Outra vaga de tornados significativa foi a chamada "Vaga de tornados da URSS" de 1984, na que se rexistrou un tornado de categoría F5 en Ivanovo, Rusia (nese entón parte da Unión Soviética). As tormentas que producen tornados poden presentar intensas correntes ascendentes, ás veces excedendo os 240&nbsp;km/h. Os desfeitos que levanta un tornado poden chegar ata a tormenta principal e ser arrastrados unha gran distancia. Un tornado que afectou a [[Great Bend, Kansas|Great Bend]], [[Kansas]] en novembro de [[1915]] foi un caso extremo, onde unha «choiva de desfeitos» ocorreu a 130&nbsp;km do pobo, un saco de fariña foi achado a 177&nbsp;km e un cheque cancelado do Banco de Great Bend foi atopado nun campo a aforas de [[Palmyra, Nebrasca|Palmyra]], [[Nebrasca]] 491&nbsp;km ao nordeste.<ref name="tornado project oddities">{{cita web|url=http://www.tornadoproject.com/cellar/oddities.htm|título=Tornado Oddities|dataacceso=12 de setembro do 2015|apelidos=Grazulis|nome=Thomas P.|data=20 de setembro de 2005|lingua=en}}</ref> As trombas mariñas e tornados foron utilizados como unha posible explicación para ocasións en que [[choiva de animais|choveron peixes e outros animais]].<ref>{{cita web|url=http://www.usatoday.com/weather/resources/askjack/archives-tornado-history.htm|título=Q: You've probably heard the expression, "it's raining cats and dogs." Has it ever rained animals?|apelidos=Yahr|nome=Emily|data=21 de febreiro de 2006|obra=Answers archive: Tornado history, climatology|editorial=[[USA Today]]|dataacceso=12 de setembro do 2015|lingua=en}}</ref> == Seguridade == Malia que os tornados poden atacar en calquera instante, existen precaucións e medidas preventivas que a xente pode adoptar para aumentar as súas posibilidades de sobrevivir a un tornado. Autoridades como o Storm Prediction Center aconsellan contar cun plan contra tornados. Tras ser emitida unha alerta de tornado, débese buscar refuxio nun soto ou nunha habitación localizada na parte máis interna dunha casa resistente xa que isto aumenta en gran medida as posibilidades de sobrevivir.<ref name="tornado safety">{{cita web|url=http://www.spc.noaa.gov/faq/tornado/safety.html|título=Tornado Safety|data=16 de xullo de 2008|dataacceso=12 de setembro do 2015|apelidos=Edwards|nome=Roger|obra=National Weather Service|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|lingua=en}}</ref> En áreas propensas a tornados, moitos edificios contan con refuxios especiais para tormentas. Estas habitacións subterráneas axudaron a salvar miles de vidas.<ref>{{cita web|url=http://www.srh.noaa.gov/hun/preparedness/brochures/storm_shelter.pdf|título=Storm Shelters|dataacceso=12 de setembro do 2015|obra=National Weather Service|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|data=26 de agosto de 2002|formato=PDF|lingua=en|data-arquivo=23 de febreiro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060223072127/http://www.srh.noaa.gov/hun/preparedness/brochures/storm_shelter.pdf|url-morta=unfit}}</ref> Algúns países contan con axencias meteorolóxicas que proporcionan predicións de tornados e incrementan o nivel de alerta para un posible tornado (da mesma forma que o fan os avisos e alertas de tornados nos Estados Unidos e Canadá). As estacións climatolóxicas de radio tamén proporcionan alarmas cando se libera unha advertencia por clima severo para a súa área local, aínda que este tipo de estacións de radio atópanse xeralmente só nos Estados Unidos. A menos que o tornado estea a gran distancia e sexa visible, os meteorólogos aconsellan aos condutores que estacionen os seus vehículos fora do camiño (para non bloquear ao tráfico de urxencia), e buscar un refuxio seguro. Se non hai un nas proximidades, colocarse no profundo dunha gabia é a seguinte mellor opción. === Mitos e ideas equivocadas === [[Ficheiro:1999 Salt Lake City tornado.jpg|miniatura|[[Tornado de Salt Lake City]] o 11 de agosto de 1999. Este tornado desmentiu varios mitos, incluíndo a idea de que estes fenómenos non poden presentarse en áreas como [[Utah]].]] Un dos [[mito]]s máis persistentes asociados con tornados consiste en que abrir as fiestras reducirá o dano causado polo tornado. Aínda que existe un marcado descenso na [[presión atmosférica]] no interior dun tornado forte, é improbable que a diminución da presión sexa a suficiente para causar que o inmueble estoupe. Algunhas investigacións mostran que abrir as fiestras pode en realidade incrementar a severidade dos danos do tornado. Sen importar a validez desta teoría da explosión, é mellor investir o tempo buscando refuxio e non abrindo fiestras. Un tornado violento, de calquera forma, pode destruír unha casa sen importar se as súas fiestras están abertas ou pechadas.<ref name="tornado myths">{{cita libro|apelidos=Grazulis|nome=Thomas P.|título=The Tornado: Nature's Ultimate Windstorm|url=https://archive.org/details/tornadonaturesul0000graz|data=2001|editorial=University of Oklahoma Press|isbn=0-8061-3258-2|capítulo=Tornado Myths|lingua=en}}</ref><ref name="tornado project myths">{{cita web|url=http://www.tornadoproject.com/safety/myths.htm|título=Myths and Misconceptions about Tornadoes|dataacceso=28 de febreiro de 2007|apelidos=Marshall|nome=Tim|editorial=The Tornado Project|data=15 de marzo de 2005|lingua=en}}</ref> Outra crenza común é que os pasos elevados nunha autoestrada son un refuxio adecuado para protexerse dos tornados. Pola contra, un paso elevado é un lugar perigoso para refuxiarse.<ref name="highway overpasses" /> Na [[vaga de tornados de Oklahoma de 1999]] do 3 de maio de 1999, tres pasos elevados de autoestrada foron golpeados por tornados, e en cada unha desas tres localizacións houbo unha morte, xunto con moitos feridos de gravidade. Crese que a área debaixo dos pasos elevados causa un efecto de [[túnel de vento]], onde se incrementa a velocidade do vento do tornado e dos desfeitos que carrexa e que pasan por aí.<ref name="highway overpass danger">{{cita web|url=http://www.usatoday.com/weather/resources/basics/tornado-underpass.htm|título=Overpasses are tornado death traps|dataacceso=12 de setembro do 2015|apelidos=Cappella|nome=Chris|data=17 de maio de 2005|editorial=[[USA Today]]|lingua=en}}</ref> En comparación, durante a mesma vaga de tornados, máis de 2.000 fogares foron completamente destruídos, con outros 7.000 danados, e aínda así soamente unhas poucas ducias de persoas morreron nos seus fogares.<ref name="highway overpasses">{{cita web|url=http://www.srh.noaa.gov/oun/papers/overpass.html|título=Highway Overpasses as Tornado Shelters|dataacceso=12 de setembro do 2015|data=1 de marzo de 2000|obra=National Weather Service|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|lingua=en|data-arquivo=16 de xuño de 2000|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20000616093920/http://www.srh.noaa.gov/oun/papers/overpass.html|url-morta=unfit}}</ref> Unha vella crenza é que a esquina dun soto que estea máis cerca do suroeste proporciona a maior protección durante un tornado. O lugar máis seguro, en realidade, é o extremo ou esquina dunha habitación subterránea oposto á dirección en que se move o tornado (xeralmente a esquina noroeste), ou unha habitación que non sexa subterránea pero que estea o máis internamente posible no seu inmoble. Refuxiarse debaixo dunha mesa resistente, nun soto ou debaixo dunha escaleira incrementa, aínda máis, as posibilidades de sobrevivir.<ref name="tornado myths" /><ref name="tornado project myths" /> Finalmente, hai áreas onde a xente cre estar protexida dos tornados, xa sexa por un río, outeiro ou montaña de gran tamaño, ou ata por forzas sobrenaturais.<ref>{{cita web|título=Tornado Myths & Tornado Reality|url=http://www.hprcc.unl.edu/nebraska/tornado-myths.html|apelidos=Dewey|nome=Kenneth F.|editorial=[[High Plains Regional Climate Center]] e [[Universidade de Nebrasca-Lincoln]]|data=11 de xullo de 2002|dataacceso=17 de novembro de 2009|lingua=en|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080611013128/http://www.hprcc.unl.edu/nebraska/tornado-myths.html|dataarquivo=11 de xuño de 2008|urlmorta=yes}}</ref> Sóubose de tornados que cruzaron grandes ríos, escalado montañas e afectado a vales.<ref name="Tornadoes in mountains">{{cita web|url=http://tornado.sfsu.edu/RockwellPassTornado/index.html|título=Tornado, Rockwell Pass, Sequoia National Park, 2004-07-07|apelidos=Monteverdi|nome=John|autor2=Edwards, Roger; Stumpf, Greg; Gudgel, Daniel|data=13 de setembro de 2006|dataacceso=12 de setembro do 2015|lingua=en|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150819041516/http://tornado.sfsu.edu/RockwellPassTornado/index.html|dataarquivo=19 de agosto de 2015|urlmorta=yes}}</ref> Como regra xeral, non hai área que estea "a salvo" dos tornados, aínda que hai áreas que son máis susceptibles que outras, aínda que é a excepción en lugares rodeados de montañas.<ref name="Handy Weather Answer Book" /><ref name="tornado myths" /><ref name="tornado project myths" /> == Investigación == [[Ficheiro:Tornado with DOW.jpg|miniatura|esquerda|Unha unidade [[Doppler On Wheels]] observando un tornado preto de [[Attica, Kansas|Attica]], [[Kansas]].]] [[Ficheiro:Madrid — Destrozos producidos por el huracán del 12 del actual.jpg|miniatura|Danos provocados polo [[tornado de Madrid de 1886]], un tornado de intensidade F3]] A meteoroloxía é unha ciencia relativamente nova e aínda máis o estudo dos tornados. Aínda que foron estudados desde o [[século XIX]] e con maior énfase desde mediados do [[século XX]], aínda hai aspectos deles que son un misterio.<ref name="VORTEX book">{{cita web|url=http://gcmd.nasa.gov/KeywordSearch/Metadata.do?Portal=GCMD_Services&KeywordPath=%5BKeyword%3D%27education%27%5D&EntryId=NOAA_NSSL_VORTEX&MetadataView=Full&MetadataType=1&lbnode=mdlb4|título=VORTEX: Unraveling the Secrets|dataacceso=12 de setembro do 2015|autor=National Severe Storms Laboratory|editorial=Administración Nacional Oceánica e Atmosférica|data=30 de outubro de 2006|lingua=en}}</ref> Os científicos teñen unha idea bastante precisa do desenvolvemento de tormentas e mesociclóns<ref name="Extreme Weather">{{cita libro|título=Extreme Weather|url=https://archive.org/details/extremeweatherun0000mogi|apelidos=Mogil|nome=Micheal H.|ano=2007|editorial=Black Dog & Leventhal Publisher|localización=Nova York|isbn=978-1-57912-743-5|páxina=[https://archive.org/details/extremeweatherun0000mogi/page/210 210]–211|lingua=en}}</ref><ref>{{cita web|título=Mesocyclone Climatology Project|editorial=[[Universidade de Oklahoma]]|apelidos=McGrath|nome=Kevin|data=5 de novembro de 1998|dataacceso=12 de setembro do 2015|url=http://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0434(1998)013%3C0304:TNSSLM%3E2.0.CO;2|lingua=en}}</ref> e das condicións meteorolóxicas que conducen á súa formación; no entanto, o paso de supercelda (ou outros procesos formativos) a tornadoxénese e a diferenciación de mesociclóns tornádicos e non tornádicos son aspectos que aínda non se comprenden completamente e son o enfoque de gran parte das investigacións.<ref name="LouieLouie" /> Tamén están sendo estudados os mesociclóns nos niveis baixos da atmosfera e o ensanche da [[vorticidade]] nos niveis baixos que se converte no tornado,<ref name="LouieLouie" /> principalmente cales son os procesos e cal é a relación do medio e a tormenta convectiva. Observouse a tornados intensos formándose simultáneamente cun mesociclón arriba (en lugar da sucesiva mesocicloxénese) e a algúns tornados intensos que ocorreron sen un mesociclón nos niveis medios. En particular, o papel das correntes descendentes, principalmente a corrente descendente do flanco traseiro, e o papel dos límites [[baroclinia|baroclínicos]], son importantes temas de estudo.<ref>{{cita libro|url=http://books.google.com/books?id=N6Tiz_7VmJoC&pg=PA64&lpg=PA64&dq=intense+tornadoes+without+a+mesocyclone&source=bl&ots=YGC2XX0ISy&sig=1Lfr2p8kNY5-2b0f0l1kr3Yb-ts&hl=en&ei=15YGS93ENIf9nQeJu8jDCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAoQ6AEwAA#v=onepage&q=intense%20tornadoes%20without%20a%20mesocyclone&f=false|título=The tornado: nature's ultimate windstorm|apelidos=Grazulis|nome=Thomas P.|páxina=63–65|editorial=Universidade de Oklahoma Press|data=2001|isbn=9780806132587|dataacceso=12 de setembro do 2015|lingua=en}}</ref> Predecir con [[fiabilidade (psicometría)|fiabilidade]] a intensidade dun tornado e a súa lonxevidade continúa sendo un problema, así como os detalles concernentes ás características dun tornado durante o seu ciclo de vida e [[tornadolise]]. Outros temas de investigación de transcendencia son os tornados asociados con mesovórtices dentro de estruturas de tormenta lineares e dentro de ciclóns tropicais.<ref>{{cita web|url=http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Atmosphere/tornado/forecast.html|título=Tornado Forecasts|dataacceso=16 de setembro do 2015|data=setembro de 2000|editorial=Windows to the Universe|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090711201335/http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Atmosphere/tornado/forecast.html|dataarquivo=11 de xullo de 2009|urlmorta=yes}}</ref> Os científicos aínda descoñecen os mecanismos exactos a través dos cales se forman a maioría dos tornados, e ocasionalmente algúns aínda aparecen sen unha alerta de tornado previa.<ref>{{cita web|url=http://www.epa.gov/naturalevents/tornadoes.html|título=Tornadoes|data=30 de setembro de 2009|dataacceso= 16 de setembro do 2015|autor=United States Environmental Protection Agency|lingua=inglés}}</ref> As análises das observacións a partir de instrumentos tanto estacionarios como móbiles, superficiais e aéreos, e [[teledetección|remotos]] e ''[[in situ]]'', xeran novas ideas e perfeccionan as nocións existentes. A utilización de [[modelo matemático|modelos matemáticos]] tamén proporcionan maior entendemento xa que as novas observacións e descubrimentos son integrados ao noso entendemento físico e despois postos a proba a través de [[modelado numérico|simulacións de computadora]] que validan as novas nocións ao mesmo tempo que producen descubrimentos teóricos completamente novos, moitos dos cales serían doutra forma case indeducibles. Igualmente, o desenvolvemento de novas formas de observación e a instalación de redes de observación espaciais e temporais máis finas axudaron a ter un maior entendemento e mellores prediccións.<ref>{{cita libro|url=http://books.google.com/books?id=N6Tiz_7VmJoC&pg=PA64&lpg=PA64&dq=intense+tornadoes+without+a+mesocyclone&source=bl&ots=YGC2XX0ISy&sig=1Lfr2p8kNY5-2b0f0l1kr3Yb-ts&hl=en&ei=15YGS93ENIf9nQeJu8jDCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAoQ6AEwAA#v=onepage&q=intense%20tornadoes%20without%20a%20mesocyclone&f=false|título=The tornado: nature's ultimate windstorm|autor=Grazulis, Thomas P.|páxina=65–69|editorial=University of Oklahoma Press|data=2001|isbn=9780806132587|dataacceso= 19 de setembro do 2015|lingua=inglés}}</ref> Programas de investigación, incluíndo proxectos de estudo como o proxecto [[VOTEX]], o despregue do [[TOTO]], o [[Doppler On Wheels]] (DOW) e ducias de programas máis, esperan contestar moitas das interrogantes que aínda invaden aos meteorólogos.<ref name="field programs history"/> Universidades, axencias gobernamentais como o [[National Severe Storms Laboratory]], meteorólogos do [[sector privado]] e o [[Centro Nacional de Investigación Atmosférica]] son algunhas das organizacións en investigación activa, mesmas que contan con varias fontes provedoras de fondos, tanto privadas como públicas, destacando neste sentido a [[National Science Foundation]].<ref name="NSSLsearch" /><ref>{{cita web|url=http://www.ncar.ucar.edu/research/meteorology/storms/tornadoes.php|título=Tornadoes|autor=National Center for Atmospheric Research|data=2008|dataacceso=26 de setembro do 2015|editorial=[[University Corporation for Atmospheric Research]]|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100423151801/http://www.ncar.ucar.edu/research/meteorology/storms/tornadoes.php|dataarquivo=23 de abril de 2010|urlmorta=yes}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat|tornadoes}} === Bibliografía === * {{cita libro|apelidos=Bluestein|nome=Howard B.|título=Tornado Alley: Monster Storms of the Great Plains|url=https://archive.org/details/tornadoalleymons0000blue|editorial=Oxford University Press|localización=Nova York, NY|data=1999|isbn=0-19-510552-4|lingua=inglés}} * {{cita libro|apelidos=Bradford|nome=Marlene|data=2001|título=Scanning the Skies: a History of Tornado Forecasting|url=https://archive.org/details/scanningskieshis0000brad|editorial=University of Oklahoma Press|localización=Norman, OK|isbn=0-8061-3302-3|lingua=inglés}} * {{cita libro|apelidos=Grazulis|nome=Thomas P.|data= xaneiro de 1997|título=Significant Tornadoes Update, 1992–1995|editorial=Environmental Films|localización=St. Johnsbury, VT|isbn=1-879362-04-X|lingua=inglés}} === Outros artigos === * [[Catástrofe natural]] * [[Escala Fujita-Pearson mellorada]] * [[Furacán]] * [[Tormenta]] === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20070328171548/http://www.bt.cdc.gov/disasters/tornadoes/espanol/ Centros para o control e a prevención de catástrofes] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tornados]] [[Categoría:Meteoroloxía]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]] m3cy8928aj4a0ldnm4cudzihmr8o57v 0 49534 6147829 6108529 2022-08-01T23:19:48Z MAGHOI 15490 /* Véxase tamén */ wikitext text/x-wiki {{Escritor |descrición = Logo de ser elixido presidente da RAG. |cónxuxe = Emilia Pimentel Iglesias<br/>{{nowrap|[[Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda]]<sup>†</sup>}} |lingua da escrita = [[lingua galega|Galego]], [[castelá]] |xéneros = [[Ensaio (literatura)|ensaio]], [[poesía]] }} '''Xesús Alonso Montero''', nado en [[Vigo]] o [[28 de novembro]] de [[1928]], é un [[Ensaio (literatura)|ensaísta]], membro do [[Consello da Cultura Galega]] e da [[Real Academia Galega]], catedrático de [[Literatura galega]], [[sociolingüística|sociolingüista]], poeta e conferenciante galego. Foi presidente da Real Academia Galega entre 2013 e 2017.<ref name="RAG">[http://www.sermosgaliza.com/artigo/cultura/xesus-alonso-montero-novo-presidente-da-academia/20130420111544013930.html "Xesús Alonso Montero, novo presidente da Academia"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130424002538/http://www.sermosgaliza.com/artigo/cultura/xesus-alonso-montero-novo-presidente-da-academia/20130420111544013930.html |date=24 de abril de 2013 }}, artigo en ''Sermos Galiza'', 20 de abril de 2013.</ref><ref name="Praza">[http://praza.gal/cultura/13944/freixanes-elixido-novo-presidente-da-rag-apela-a-unidade-e-reivindica-o-continuismo/ Freixanes, elixido novo presidente da RAG, apela á "unidade" e reivindica o "continuísmo"]</ref> == Traxectoria == [[Ficheiro:Casa avós Xesús Alonso Montero, Ventosela, Ribadavia.JPG|miniatura|esquerda|Casa dos avós en Ventosela, Ribadavia.]] Nado en Vigo, onde os seus pais Benito Alonso e Angelina Montero rexentaban unha taberna na rúa Urzáiz. A familia trasladouse en 1938 a [[Ventosela, Ribadavia|Ventosela]] ([[Ribadavia]]), a terra dos avós (e do seu sobriño [[Manuel Rodríguez Alonso]]), onde pasou a súa infancia e adolescencia. Estudou o bacharelato en Ribadavia con [[Bernardino Graña]] e rematouno en Vigo no [[Instituto Santa Irene]] en 1948. Licenciouse en Filosofía e Letras na [[Universidade de Madrid]] en 1953. Foi profesor de Lingua e Literatura Española dende 1956, exerceu na [[Escola Normal de Santiago de Compostela]] e nos institutos de [[Palencia]] (1959-1960) e [[IES Lucus Augusti|Lugo]] (1960-1976). En [[1966]] doutorouse na [[Universidade de Salamanca]] cunha tese sobre [[Manuel Curros Enríquez]]: ''Lengua y estilo de Curros Enríquez en su poesía gallega''. En 1976 é profesor titular de Literatura Española no Colexio Universitario de Vigo, despois pasou a ser profesor titular de Literatura Galega e foi catedrático de Literatura Galega da [[Universidade de Santiago de Compostela]]. Pola súa idade, pertence á xeración de escritores que comezaron o seu labor cultural após a [[guerra civil española]]. É militante do [[PCE|Partido Comunista]] desde [[1962]], represaliado en varias ocasións. Encabezou a candidatura do [[PCG]] pola [[provincia de Lugo]] nas [[Eleccións Xerais 1977 en España|primeiras eleccións democráticas]]. Foi catedrático de Lingua e Literatura Españolas de Escolas de Maxisterio, exercendo en [[Palencia]], [[Lugo]] e [[Madrid]]. Foi catedrático emérito da USC en 1999.<ref>{{Cita web|título=Membro|url=https://academia.gal/membro/-/membro/xesus-alonso-montero|páxina-web=Real Academia Galega|data-acceso=2022-03-03|lingua=gl-ES}}</ref> [[Ficheiro:Freixanesalonso.jpg|miniatura|[[Xaime Toxo]], [[Francisco Castro Veloso|Francisco Castro]], [[Víctor Freixanes|Freixanes]], [[Fina Casalderrey]] e Xesús Alonso Montero, na presentación da reedición de ''Unha ducia de galegos'', en Pontevedra o 8/10/2017]] Destacou no campo da [[sociolingüística]] con libros como ''O porvir da lingua galega'' (1968), ''O que cómpre saber da lingua galega'' (1969) ou o polémico e contestado ''Informe -dramático- sobre la lengua gallega'' (1973), onde retoma as súas teses apocalípticas sobre o idioma galego sinalando mesmo unha data para a súa morte. Realizou e publicou estudos sobre escritores galegos como [[Rosalía de Castro]] (''Páxinas sobre Rosalía de Castro'', 1954-2004), [[Manuel Curros Enríquez]] (''Curros Enríquez no Franquismo'', 1936-1971), [[Manuel Leiras Pulpeiro]], [[Luís Pimentel]] (''Luís Pimentel: biografía da súa poesía''), [[Celso Emilio Ferreiro]] (''Celso Emilio Ferreiro''), [[Luís Seoane]] (''As palabras no exilio. Biografía intelectual de Luís Seoane''), [[Mendiño]], [[Xosé Neira Vilas]], [[Lorenzo Varela]], [[Vicente Risco]], [[Ramón Cabanillas]] ou [[Álvaro Cunqueiro]]. Fixo tamén achegas noutros ámbitos da literatura galega como a poesía popular e os poetas [[alófono]]s en galego, e ten realizado estudos sobre autores da [[literatura española]] como [[Antonio Machado]], [[Federico García Lorca]], [[Miguel de Unamuno]] ou [[Ramón María del Valle-Inclán]]. Alén disto, son destacábeis as súas colaboracións na prensa galega, recollidas en parte na obra ''Beatus qui legit: artigos periodísticos (1998-1999)''. Salienta tamén o seu papel como conferenciante, sobre todo en España e en América. Tamén ten libros de poemas: ''Versos satíricos ó xeito medieval'' ou ''Versos republicanos''. Así mesmo, realizou compilacións poéticas de homenaxe a autores galegos: ''Coroa poética para Castelao'' (1988), ''Coroa poética para un mártir'' (1996), ''Coroa literaria para Roberto Blanco Torres contra a súa morte'' (1999) e ''47 poetas de hoxe cantan a Curros Enríquez'' (2001). Ingresou na [[Real Academia Galega]] o [[30 de outubro]] de [[1993]] a proposta de [[Xosé Filgueira Valverde]], [[Carlos Casares]] e [[Ramón Piñeiro]]. O seu discurso de ingreso titulouno ''"Manifestos" en verso en favor da poesía civil nos primeiros tempos da Posguerra na Galicia da Terra e na Galicia Emigrante (1939-1962)''.<ref>[http://www.realacademiagalega.org/documents/10157/c16fbde1-e745-46e5-a7c5-60a458bb70f2 "Manifestos" en verso en favor da poesía civil nos primeiros tempos da Posguerra na Galicia da Terra e na Galicia Emigrante (1939-1962)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222203805/http://www.realacademiagalega.org/documents/10157/c16fbde1-e745-46e5-a7c5-60a458bb70f2 |date=22 de febreiro de 2014 }}, contestado por [[Xosé Filgueira Valverde]].</ref> O [[20 de abril]] de [[2013]] foi elixido presidente da [[Real Academia Galega]], cargo que ocupou ata o 29 de abril de 2017.<ref name="RAG"/><ref name="Praza"/> Deu o seu apoio ao [[esperanto]] e ao [[Movemento esperantista en Vigo|movemento esperantista galego]]; escribiu a única visión xeral da historia do movemento en Galicia, o artigo que figura na palabra clave "Esperanto" da [[Gran Enciclopedia Galega]].<ref>Alonso Montero, Xesús (1984): "Esperanto", en: Silverio Cañada (eldonisto): ''Gran Enciclopedia Gallega''. Santiago/Gijón, paĝoj 214-218</ref> Nese sentido, impartiu unha conferencia no 46º Congreso Español de Esperanto, en Vigo (1986)<ref>-- (1986): ''Kongreslibro'' de la 46-a Hispana Kongreso de Esperanto. Vigo: [Hispana Esperanto-Federacio]</ref> e no 69º Congreso Español de Esperanto en Santiago de Compostela (2010)<ref>-- (2010): ''Kongreslibro'' de la 69-a Hispana Kongreso de Esperanto, Santiago de Compostela: [Hispana Esperanto-Federacio]</ref>. == Obra en galego == [[Ficheiro:Xesús Alonso Montero.JPG|miniatura|Xesús Alonso Montero nos Premios da AGE 2009]] === Ensaio === [[Ficheiro:Xesús Alonso Montero.jpg|miniatura|Xesús Alonso Montero na entrega do [[premio García Barros]] 2014.]] * ''Cen anos de literatura galega. Catálogo da exposición bibliográfica'' ([[1964]]). Con Epifanio Ramos de Castro. Círculo de las Artes de Lugo, Instituto de Estudios, Sección de Publicaciones. 118 páxs. * ''O que cómpre saber da lingua galega'' ([[1968]]). [[Buenos Aires]]: Alborada Ediciones. 146 páxs. * [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao|Castelao]] ([[1975]]). Madrid: Akal. * ''Escritores: desterrados, namorados, desacougantes, desacougados...'' ([[1981]]). Sada: [[Ediciós do Castro]]. ISBN 84-7492-096-5. * ''[[Manuel Leiras Pulpeiro]]. O cidadán e o poeta'' ([[1983]]). Madrid: Sálvora. * ''Decálogo da lingua galega'' ([[1990]]). [[Edicións do Cumio|Vigo: Edicións do Cumio]]. <nowiki>ISBN 978-84-87126-17-8</nowiki>. Despois incluído na [[Biblioteca de Autores Galegos]] de ''[[Diario 16 de Galicia]]''. * ''[[Luís Pimentel]]: biografía da súa poesía'' (1990). Vigo: Edicións do Cumio. 224 páxs. ISBN 978-8487126192. * ''Informe(s) sobre a lingua galega (presente e pasado)'' ([[1991]]). Vigo: Edicións do Cumio. 184 páxs. ISBN 978-84-87126-27-7. * ''As palabras no exilio''. ''Biografía intelectual de [[Luís Seoane]]'' ([[1994]]). Vigo: Xerais. ISBN 84-7507-801-X.<ref>Incluído despois na [[Biblioteca Galega 120]], co título, en cuberta e lombo, de: ''As palabras <u>do</u> exilio''.</ref> Reeditado en 2002. * ''Ensaios breves de literatura e política'' ([[1996]]). Vigo: Nigra. 392 páxs. ISBN 9788487709517. * ''[[Xosé Ramón Fernández-Oxea|Ben-Cho-Shey]]: Mestre, político galeguista, etnógrafo, bibliófilo, erudito, xornalista. O valedor da lingua galega'' (1996). Vigo: Ir Indo. 64 páxs. ISBN 978-8476802274. * ''Os poetas galegos e Franco. Estudo e antoloxía'' ([[1997]]). Madrid: [[Akal]].<ref>[https://www.akal.com/libro/os-poetas-galegos-e-franco_31768/ ''Os poetas galegos e Franco''] na páxina web de Akal.</ref> 224 paxs. ISBN 978-84-460-0839-2. * ''Beatus qui legit: artigos periodísticos ([[1998]]-[[1999]])'' ([[2000]]). Universidade de Santiago de Compostela. 90 páxs. ISBN 84-8121-848-0.<ref>{{Cita web|título=Beatus qui legit: artigos periodísticos (1998-1999) Uiversidade de Santiago de Compostela LG3 O soportal da Literatura Galega|url=http://culturagalega.org/lg3/novidade.php?Cod_prdccn=152|páxina-web=culturagalega.org|data-acceso=2022-03-03|lingua=}}</ref> * ''Oteriana'' (2000). Vigo: Galaxia. Fundación Otero Pedrayo. 200 páxs. ISBN 978-84-920781-5-8. * ''A batalla de Montevideo. Os agravios lingüísticos denunciados na [[UNESCO]] en [[1954]]'' ([[2003]]). Vigo: Xerais. 232 páxs. ISBN 978-84-9782-036-3.<ref>[http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2003/10/11/2064478.shtml Comentarios ó libro por parte de Alonso Montero] {{Webarchive|url=https://archive.today/20160623031215/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2003/10/11/2064478.shtml |date=23/06/2016 }} {{gl}}</ref><ref>{{Cita web|título=Ficha do libro Editorial Xerais|url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=662657|páxina-web=www.xerais.gal|data-acceso=2022-03-03}}</ref> * ''Curros Enríquez no franquismo ([[1936]]-[[1971]])'' (2003). 314 Euroediciones. 175 páxs. ISBN 978-84-932667-4-5.<ref>{{Cita web|título=«A Guerra Civil tamén se perpetrou contra Curros Enríquez»|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ourense/2003/06/16/guerra-civil-tamen-perpetrou-contra-curros-enriquez/0003_1759365.htm|páxina-web=La Voz de Galicia|data=2003-06-16|data-acceso=2022-03-03|lingua=}}</ref> * ''Páxinas sobre Rosalía de Castro ([[1954]]-[[2004]])'' (2004). Vigo: Xerais. 328 páxs. ISBN 9788497821926. * ''Laio polo irmán ausente. [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao|Castelao]] no epistolario de [[Ramón Otero Pedrayo|Otero Pedrayo]] e outras voces'' (2006). Vigo: Galaxia. 176 páxs. ISBN 978-84-8288-929-0. * ''[[Ánxel Fole]], [[Federico García Lorca|García Lorca]] e os "[[Seis poemas galegos]]"'' (2006). [[Lugo|Concello de Lugo]]. ISBN 84-934842-1-0. * ''Os escritores galegos ante a Guerra Civil Española (1936-1939). Textos e actitudes'' ([[2007]]). Vigo: [[Editorial Galaxia|Galaxia]]. 532 páxs. ISBN 978-84-8288-979-5. * ''Intelectuais marxistas e militantes comunistas en Galicia ([[1926]]-[[2006]])'' ([[2007]]). Vigo: Xerais. 616 páxs. ISBN 978-84-9782-531-3. * ''Eduardo Jorge Bosco (Poemas en lingua galega)'' (2007). Vigo: Xerais. 240 páxs. ISBN 978-8497826686. * ''Letras galegas. Explicadas (de 1962 a 1980) en Triunfo e noutras revistas de fóra de Galicia'' ([[2008]]). Vigo: Xerais. 208 páxs. ISBN 978-84-9782-937-3. * ''Cartas de republicanos galegos condenados a morte (1936-[[1948]])'' ([[2009]]). Vigo: Xerais 560 páxs. ISBN 978-84-9914-000-1.<ref>{{Cita web|título=Ficha do libro Editorial Xerais|url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=2292880|páxina-web=www.xerais.gal|data-acceso=2022-03-03}}</ref> * ''[[Ramón Piñeiro]] ou a reinvención da cultura galega'' (2009). Vigo: [[Editorial Galaxia|Galaxia]]. 454 páxs. ISBN 978-84-9865-189-8. * ''[[Aníbal Otero]]. Lingüística e política en España na Guerra Civil e no franquismo'' ([[2011]]) Vigo: Xerais. 416 páxs. ISBN 978-84-9914-198-5.<ref>{{Cita web|título=Ficha do libro Editorial Xerais|url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=2740719|páxina-web=www.xerais.gal|data-acceso=2022-03-03}}</ref> * ''[[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao|Castelao]] na [[Unión Soviética]] en 1938. Filocomunismo e prosovietismo de Castelao nos anos da Guerra Civil'' ([[2012]]). Vigo: Xerais. 216 páxs. ISBN 978-84-9914-384-2.<ref>{{Cita web|título=Ficha do libro Editorial Xerais|url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=3095714|páxina-web=www.xerais.gal|data-acceso=2022-03-03}}</ref> * ''[[Xosé Filgueira Valverde]]. Biografía intelectual'' ([[2015]]). Vigo: Xerais. 296 páxs. ISBN 9788499148335. * ''Xosé Filgueira Valverde. O intelectual, o galeguista, o profesor, o investigador'' (2015). Vigo: [[Ir Indo]]. * ''[[María Victoria Moreno]]. A proeza da súa vida e da súa literatura'' ([[2018]]). [[A Coruña]]: [[La Voz de Galicia]], Biblioteca Gallega. 144 páxs. ISBN 9788497573160.<ref>{{Cita web|título=Presentación de 'María Victoria Moreno. A proeza da súa vida e da súa literatura'|url=https://academia.gal/gl/-/presentacion-de-maria-victoria-moreno-a-proeza-da-sua-vida-e-da-sua-literatura|páxina-web=Real Academia Galega|data-acceso=2022-03-03|lingua=gl-ES}}</ref> *''Dicionario da nova literatura galega. 86 voces responden un inquérito, 1969'' ([[2021]]). Edición de [[Ramón Nicolás]]. Xerais. 258 páxs. ISBN 978-84-9121-978-1.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Mariño Dávila|nome=Esperanza L.|data=xaneiro, febreiro, marzo 2022|título=Tempos avoltos, literatura subversiva|revista=Grial|ISSN=0017-4181|volume=LX|páxinas=110-111|número=233}}</ref> *''Machado'' ([[2022]]). A Coruña: Hércules Ed. 264 páxs. ISBN 978-84-18966-27-9. === Poesía === * ''Versos republicanos e outros versos políticos'' ''(1963-2001)'' ([[2002]]). Poio: Litoral das Rías. ISBN 84-932093-3-3. Editor. * ''Versos satíricos (para hoxe) ó xeito medieval'' (2002). Nigra Imaxe. ISBN 9788487709609. * ''Pois era un barco pirata'' ''(romance escrito nalgures no ano 2028, centenario do autor e 180 aniversario da publicación do manifiesto)'' (2003). [[Poio]]: Litoral das Rias. ISBN 84-932093-7-6. * ''Romances do dezaseis de febreiro de 1936'' (2006). Poio: Litoral das Rías. 48 páxs. ISBN 978-84-933408-6-5. * ''Versos dun fistor republicano, marxista, ateo e un pouco epicúreo. Antoloxía: 1963-2016'' (2017). Vigo: Xerais.184 páxs. ISBN 978-84-9121-151-8.<ref>{{Cita web|título=Ficha do libro Editorial Xerais|url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=4880885|páxina-web=www.xerais.gal|data-acceso=2022-03-03}}</ref> === Teatro === * ''Un xuízo oral (bilingüe) nunha vila galega outono [[1942]]'' ([[2014]]). [[Silleda]]: Fervenza. ISBN 978-84-933317-8-8. === Ficción === * ''Pedro Petouto. Traballos e cavilacións dun mestre subversivo'' (1975). Akal Ed. ISBN 978-8473390354. ** ''Pedro Petouto. Traballos e cavilacións dun mestre subversivo'' (1999). Ed. de José Gómez Alén e Víctor Manuel Santadrián Arias. Fundación 10 de marzo, USC.<ref>{{Cita libro|título=Pedro Petouto: traballos e cavilacións dun mestre subversivo|url=https://books.google.es/books?id=3X017zdb1rAC&printsec=frontcover&dq=Pedro+Petouto.+Traballos+e+cavilaci%C3%B3ns+dun+mestre+subversivo+alonso&hl=gl&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Pedro%20Petouto.%20Traballos%20e%20cavilaci%C3%B3ns%20dun%20mestre%20subversivo%20alonso&f=false|editorial=Univ Santiago de Compostela|data=1999|ISBN=978-84-8121-779-7|lingua=gl|nome=Xesús Alonso|apelidos=Montero}}</ref> ** ''Pedro Petouto. Traballos e cavilacións dun mestre subversivo'' ([[2014]]). Vigo: Xerais. 96 páxs. ISBN 978-84-9914-656-0. ePub: ISBN 978-84-9914-751-2. * ''Das miñas memorias: 27 meses na Guerra Civil (1936-1939)'' (1999). Sada: Edicións do Castro. === Escolmas e edicións === * ''Os cen mellores poemas da lingua galega'' ([[1969]]). Lugo: Celta. 268 páxs. * ''Cantigas sociales'' (1969). Vigo: Castrelos. O Moucho, nº 10. * ''Castelao. Prosas recuperadas I (1912-1950)'' (1974). Lugo: Celta. * ''Castelao, Páxinas escollidas'' (1975). Madrid: Akal. 126 páxs. Ed. de 25.000 exemplares gratuítos. * ''Obra galega completa'', de Rosalía de Castro (1975). Madrid: Akal. 5 edicións. * ''Poesía galega completa,'' [[Antón Tovar|''T''ovar Bobillo, Antonio]]''.'' (1975). Madrid: Akal. 371 páxs. * ''Galicia no corazón'' de [[Xosé Ramón Fernández-Oxea|X. Ramón Fernández-Oxea]] ([[1977]]). Sada: Ediciós do Castro. * ''Celso E. Ferreiro, Antoloxía'' (1982). * ''Coroa poética para Rosalía de Castro'' ([[1985]]). Vigo: Xerais. 148 páxs. * ''Rosalía de Castro e a súa época'' (1985). Vigo: Caixa de Aforros Municipal de Vigo. * ''Coroa poética para Castelao. 187 poemas de 1911 a 1987'' (1988). Sada: Ediciós do Castro. 379 páxs. * ''Curros Enríquez para nenos'' (1988). Madrid: Ediciones de la Torre. 125 páxs. * ''Dez poemas'' de [[Lorenzo Varela]] (1988). Sada: Ediciós do Castro. 40 páxs. * ''[[Carles Riba]] e Galicia. Homenaxe no I centenario do seu nacemento'' (1993). Vigo: Galaxia. 353 páxs. * ''Coroa poética para un mártir: 35 poemas á morte de [[Alexandre Bóveda]]'' (1996). Vigo: Xerais. 94 páxs. * ''Poemas ó vagalume'' (1997). Vigo: Galaxia. Minilibros. * ''16 poemas galegos para [[Che Guevara|Ernesto Che Guevara]]'' (1998). Servizo de Publicacións e Intercambio Científico da USC. 109 páxs. ISBN 978-8481216783. * ''A cantiga de [[Mendinho|Mendiño]] en 28 linguas'' (1998). Santiago: Xunta de Galicia. 108 páxs. * ''A Guerrilla galega antifanquista e os guerrilleiros na voz dos poetas'' (2002). * ''[[Rafael Alberti|R. Alberti]], Once poemas “gallegos”'' (2002). === Obras colectivas === [[Ficheiro:La Saudade.jpg|miniatura|''La Saudade'', [[Editorial Galaxia|Galaxia]], [[1953]], inclúe artigos en [[lingua galega|galego]] e [[lingua castelá|castelán]] de [[Ramón Piñeiro]], [[Domingo García-Sabell]], [[Lois Tobío Fernández]], [[Xoán Rof Carballo]], [[Francisco Elías de Tejada]], Alonso Montero, [[Manuel Vidán]] e [[Francisco Fernández del Riego]].]] * ''Antonio Machado na nosa voz'' ([[1966]]). Lugo: Círculo das Artes. * ''Castelao na voz dos poetas'' ([[1970|1970)]]. Sada: Edicións do Castro). * ''Actas do I Congreso Internacional da Cultura Galega'' (1990, Xunta de Galicia). * ''Vida, obra e milagres de Xan da Coba'' (1992). [[Biblioteca de Autores Galegos]] do ''[[Diario 16 de Galicia]]''. Con [[Carlos Casares]]. * ''Carles Riba e Galicia'' (1993). Vigo: Galaxia. * ''Poetas alófonos en lingua galega'' (1994). Vigo: Galaxia. * ''Xesús Ferro Couselo. 1906-1975: unha fotobiografía'' (1996). Vigo: Xerais. Con [[Marcos Valcárcel]], [[Ramón Villares]] e [[Henrique Monteagudo]]. * ''Homenaxe ós tres poetas medievais da [[Ría de Vigo]]: [[Martín Codax|Martín Códax]], [[Mendinho|Mendiño]], [[Johan de Cangas|Johán de Cangas]]'' (1998). [[Real Academia Galega]]. * ''Tres poetas medievais da Ría de Vigo: Martín Códax, Mendiño e Johán de Cangas'' (1998). Vigo: Galaxia. 356 páxs. ISBN 978-84-8288-199-7. * ''[[Eladio Rodríguez González|Eladio Rodríguez]] (1864-1949). Unha fotobiografía'' (2001). Vigo: Xerais. * ''Homenaxe poética ao trobador [[Johan de Requeixo|Xohan de Requeixo]]'' ([[2003]]). Comisión Organizadora Homenaxe a Xohán de Requeixo. * ''Rosalía de Castro traducida ó latín e cantada en latín e grego clásico (noticia e textos): homenaxe ó profesor Sergio Álvarez Campos'' (2003). RAG/Centro de Estudios Rosalianos. * ''Actas do I Congreso Internacional "Curros Enríquez e o seu tempo" ([[Celanova]], 2001)'' (2004). [[Consello da Cultura Galega]]). * ''Lorenzo Varela (1916-1978). Unha fotobiografía'' ([[2005]]). Vigo: Xerais. * ''Volverlles a palabra. Homenaxe aos represaliados do franquismo'' (2006). Difusora. * ''[[Antón Tovar]] na [[Comarca da Limia|Limia]]'' (2007). Xunta de Galicia. * ''En defensa do Poleiro'' ([[2010]]). [[Noia]]: [[Editorial Toxosoutos]]. * ''[[Fermín Penzol]]: unha obra para un país'' (2010). Vigo: Galaxia. * ''A gaita, o gaiteiro e os gaiteiros na poesía galega ([[1853]]-[[1912]])'' (2012). Xunta de Galicia. * ''[[Manuel Lueiro Rey|Manuel Lueiro Rey.]] A liberdade ferida (1916-1990)'' (2013). Vigo: Xerais. Coord. [[Ramón Nicolás]]. 224 páxs. ISBN. * ''Unha cesta de pombas e mazás. Homenaxe a [[Isaac Díaz Pardo]]'' (2013). Compostela: Academia Real Isaac Díaz Pardo. 49 páxs. ISBN <ref>{{Cita web|título=Unha cesta de pombas e mazás. Homenaxe a Isaac Díaz Pardo (Xosé Ramón Fandiño, coord.)|url=https://cadernodacritica.wordpress.com/2013/08/27/unha-cesta-de-pombas-e-mazas-homenaxe-a-isaac-diaz-pardo-xose-ramon-fandino-coord/|páxina-web=Caderno da crítica|data=2013-08-27|data-acceso=2022-03-03|lingua=gl-ES|nome=Ramón|apelidos=Nicolás}}</ref> * ''150 Cantares para Rosalía de Castro'' ([[2015]]).<ref>[http://rosaliadecastro.org/wp-content/uploads/2015/02/150_Cantares_para_Rosalia-OK.pdf Libro electrónico]</ref> * ''1936. O Estatuto esquecido'' ([[2016]]). Guiverny. == Obra en castelán == [[Ficheiro:Diadasletras18d.jpg|miniatura|300px|No [[Teatro Principal de Pontevedra]] o [[Día das Letras Galegas]] de 2018.]] === Ensaio === * ''Textos literarios y geográficos sobre Tierra de Campos'' ([[1960]]). Con Esteban Ortegal Gato. Palencia: Deputación provincial. * ''Textos literarios sobre Lugo y su provincia'' (1963). Con Enrique Santín Díaz. Madrid-Lugo: Celta. * ''Realismo y conciencia crítica en la literatura gallega'' ([[1968]]). [[Madrid]]: Ciencia Nueva. * ''[[Rosalía de Castro]]'' (1972). Madrid: Ed. Júcar. * ''[[Azorín]], Rosalía de Castro y otros motivos gallegos'' (1973). Lugo: Celta. 155 páxs. * ''Informe –dramático– sobre la lengua gallega'' ([[1973]]). Madrid: Akal, [[Colección Arealonga]]. * ''Galicia vista por los no gallegos. Cuatrocientos autores, de [[Estrabón]] a Laín Entralgo'' ([[1974]]). Madrid: Ed. Júcar. * ''[[Manuel Murguía|Murguía, Manuel]]. Política y sociedad en Galicia'' (1974). Madrid: Akal. 220 páxs. * ''[[Celso Emilio Ferreiro]]'' (1982). Madrid: Ed. Júcar. 224 páxs. 978-84-334-3036-6. * ''En torno a Rosalía'' (185). Madrid: Ed. Júcar. 471 páxs. == Premios == * 1986: Premio Galicia de Xornalismo * 1988: Premio nacional de xornalismo [[Julio Camba]]<ref>{{Cita web|url=https://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=XesAlons1&alias=Xes%FAs+Alonso+Montero|páxina-web=bvg.udc.es/|título=Ficha autor}}</ref> * 1989: [[Premio Otero Pedrayo]] * 1990: Premio Galicia de Xornalismo * 1992: [[Pedrón de Ouro]] * 1993: [[Premio Celanova Casa dos Poetas]], Fundación Curros Enríquez * 1994: [[Premios Irmandade do Libro|Premio Irmandade do Libro]], Federación de libreiros. * 1995: Premio de Xornalismo [[Juan Fernández Latorre]] * 1995: [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica de Galicia]] * 2000: Premio [[Roberto Blanco Torres]], por ''Beatus qui legit: artigos periodísticos (1998-1999)'' * 2000: [[Premio Trasalba]] * 2009: [[Premios Ánxel Casal da Edición|Premio Ánxel Casal]] ao libro de non ficción, por ''Cartas de republicanos galegos condenados a morte (1936-1948)'' * 2010: Premio da [[Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega|Asociación de Escritores en Lingua Galega]] (Ensaio), por ''Cartas de republicanos galegos condenados a morte (1936-1948)'' * 2012: [[Premio Antón Losada Diéguez|Premio Losada Diéguez]] (Investigación e Ensaio), por ''[[Aníbal Otero]]. Lingüística e política en España na Guerra Civil e no franquismo'' * [[2019]]: [[Premio Cultura Galega das Letras]] <ref>{{Cita web|url=https://www.elcorreogallego.es/tendencias/ecg/xesus-alonso-montero-amancio-prada-restauracion-portico-premios-da-cultura-galega-2019/idEdicion-2019-11-27/idNoticia-1215994/|páxina-web=www.elcorreogallego.es|data-acceso=2019-11-27|título=Xesús Alonso Montero, Amancio Prada o la restauración del Pórtico, entre los Premios da Cultura Galega 2019}}</ref> == Homenaxes == * ''Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero'' (1999). [[Universidade de Santiago de Compostela|USC]]. ISBN 84-8121-808-1. Coordinado por [[Rosario Álvarez Blanco]] e [[Dolores Vilavedra]]. [https://books.google.es/books?id=kh2FFzCqBgUC&pg=PA81&lpg=PA81&dq=Textos+literarios+y+geogr%C3%A1ficos+sobre+Tierra+de+Campos+alonso+montero&source=bl&ots=jD0599RZvJ&sig=ACfU3U01_ItdCS5rO0m8PcxmNHRvg3nb_w&hl=gl&sa=X&ved=2ahUKEwjd0LLwu6r2AhVEPewKHdGVA98Q6AF6BAgREAM#v=onepage&q=Textos%20literarios%20y%20geogr%C3%A1ficos%20sobre%20Tierra%20de%20Campos%20alonso%20montero&f=false Edición en liña] * 2010: Doutor honoris causa da [[UNED]], á que presentou o discurso “Cómo cantaron e contaron a [[Miguel Hernández]] os poetas galegos nos anos do franquismo”.<ref>{{Cita web|título=Xesús Alonso Montero Galegos Gallegos|url=http://galegos.galiciadigital.com/gl/xesus-alonso-montero|páxina-web=galegos.galiciadigital.com|data-acceso=2022-03-03|lingua=gl}}</ref> == Vida persoal == Casou con Emilia Pimentel Iglesias en [[1957]], coa que tivo tres fillos: [[Emilio Alonso Pimentel|Emilio]], Jesús ([[Xesús Pimentel|Cuchús Pimentel]]) e Sara. Divorciado, volveu casar con [[Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda]], que finou en setembro de 2018. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === {{Refempeza}} * {{Cita libro |artigo= |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume= |páxina= |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Cita enciclopedia |artigo= |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume= |páxina= |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9}} * {{Cita enciclopedia |autor= |artigo= |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 }} * {{Cita libro |nome-editor= {{Versaleta|F.}} |apelidos-editor= {{Versaleta|Barrera}} |ligazón-editor= Feliciano Barrera |título= Gallegos. Quién es quien en la Galicia del siglo XXI |ano= 2002 |editorial= ''[[El Correo Gallego]]'' |isbn= 84-8064-113-4 |páxina=23 }} * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |nome=F. |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |título=[[Diccionario de escritores en lingua galega]] |editorial= [[Ediciós do Castro|Do Castro]] |ano=1992 |ano-orixinal=1990 |páxina= |isbn=84-7492-465-0 |ref=harv }} * {{Versaleta|[[Víctor Freixanes|F. Freixanes, Víctor]]}} (1976). [http://image.anobii.com/anobi/image_book.php?item_id=011974365fc2baddd8 ''Unha ducia de galegos'']. Vigo. Editorial Galaxia. ISBN 84-7154-248-X. * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Hermida}} |nome=M. |ligazónautor=Modesto Hermida |edición= |título=Xesús Alonso Montero (palabras e compromiso) |editorial= [[Editorial Galaxia]] |ano=2010 |ano-orixinal= |páxina= |isbn=9788476806586 |ref=harv }} * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxina= |localización=[[Vigo]] |editorial=[[Editorial Galaxia]] |isbn=84-8288-019-5 |ref=harv }} {{Reftermina}} === Ligazóns externas === * [http://www.xerais.es/cgigeneral/ficha_autor.pl?id_autor=100005382&id_sello_editorial_web=13&id_funcion=44 Ficha do autor] na páxina web de Edicións Xerais de Galicia. * [https://sites.google.com/a/iesgarciabarros.org/literatura-galega-do-s/home/entrevistas-13-14/xesusalonsomontero Entrevista de Literatura Galega do S.XX] do alumnado do IES Manuel García Barros. * Franco, Fernando (30/4/2017) [http://www.farodevigo.es/suscriptor/estela/2017/04/30/hay-sector-nacionalismo-gallego-ve/1669970.html "Hay un sector del nacionalismo gallego que me ve como el anticristo españolista"], ''[[Faro de Vigo]]''. * Salgado, Daniel (9/3/2007) [http://www.elpais.com/articulo/Galicia/historia/da/literatura/elpepuespgal/20070309elpgal_27/Tes Entrevista a Alonso Montero] ''El País''. {{Start box}} {{Succession box|título=[[Ficheiro:Coruña, Real Academia Galega 02-01b.JPG|40px]]<br/>[[Real Academia Galega|Presidente da RAG]] |período= 2013 -2017 |predecesor= [[Xosé Luís Méndez Ferrín]] |sucesor= [[Víctor Freixanes]]}} {{End box}} {{Membros de número da Real Academia Galega}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Alonso Montero, Xesus}} [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Poetas da comarca do Ribeiro]] [[Categoría:Críticos literarios de Galicia]] [[Categoría:Presidentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Premio Trasalba]] [[Categoría:Premio Otero Pedrayo]] [[Categoría:Nados en Vigo]] [[Categoría:Pedrón de Ouro]] [[Categoría:Nados en 1928]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] [[Categoría:Enciclopedistas de Galicia]] [[Categoría:Sociolingüistas]] [[Categoría:Esperantistas]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Salamanca]] [[Categoría:Catedráticos da Universidade de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Alumnos da Universidade Complutense de Madrid]] [[Categoría:Profesores de educación secundaria]] [[Categoría:Profesores do Instituto Masculino de Lugo]] p6zb527gi2lyrdguxukum8uffutzqpg 0 53185 6147661 6139039 2022-08-01T17:53:30Z CommonsDelinker 1410 Eliminouse a referencia ó ficheiro "Patagonia,_Chile,_lago_dickson.jpg" que foi borrado en [[commons:Portada galega|Commons]] por [[commons:User:Wdwd|Wdwd]]. Motivo: [[:c:COM:FLICKR|Unfree Flickr license]]: https://flickr.com/photos/29809546@N00/230507714 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Pat map.PNG|miniatura|250px|Situación da Patagonia]] A '''Patagonia''' é unha rexión xeográfica situada na parte máis austral de [[América do Sur|Suramérica]], que abranxe territorios da [[Arxentina]] (Patagonia oriental) e de [[Chile]] (Patagonia occidental), separados pola cadea dos [[Andes]]. Cbre un área duns 673 000 km<sup>2</sup>.<ref name=":0">{{Cita web|título=Patagonia|url=https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2022/07/Patagonia|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2022-07-01|lingua=en}}</ref> Está arrodeada polas augas do [[océano Atlántico]] polo leste (coas [[illas Malvinas]] a uns 600 km), do [[océano Pacífico]] polo oeste e polo paso de Drake ao sur. Porén, o límite norte da Patagonia é moi discutido na actualidade. A Patagonia arxentina, sita ao leste dos Andes, sitúase ao sur dos ríos [[Río Neuquén|Neuquén]] e [[Río Colorado|Colorado]]; a Patagonia occidental, iníciase ao sur do paralelo 39º S, mais excluíndo o arquipélago de Chiloé. A Patagonia arxentina inclúe as provincias de [[Neuquén]], [[Provincia de Río Negro|Río Negro]], [[Chubut]], [[Provincia de Santa Cruz|Santa Cruz]], e [[Tierra de Fuego]], así como partes meridionais das provincias de [[Provincia de Buenos Aires|Buenos Aires]], [[Provincia de Mendoza|Mendoza]] e [[La Pampa]]. A Patagonia [[chile]]na abranxe a parte meridional da rexión de [[Los Lagos]], e mais as rexións de [[Aysen]] e [[rexión de Magallanes]]. Para ambos países exclúense as porción da Antártida que reclaman os dous. A rexión comprende a parte sur dos [[Andes]] con lagos, fiordes, bosques húmidos e glaciares no oeste e desertos e mesetas no leste. No seu límite está o [[Cabo de Fornos]].<ref name=":0" /> == Breve historia == A Patagonia foi descuberta en [[1520]] polo portugués [[Fernão de Magalhães]], que dou nome a numerosos puntos xeográficos notábeis que atopou ao seu paso, entre eles o [[estreito de Magalláns]], que separa o continente da illa meirande da Terra do Fogo. Patagonia significa «Terra dos grandes pés». Magalláns e a súa tripulación avistaron unha tribo de xigantes con grandes pés, bautizándoa como «Patagóns» ou «Grandes pés». Posteriormente outros exploradores atopáronos tamén e fixeron debuxos deles. O [[21 de outubro]] de [[1520]], o navegante portugués descubriu o estreito ou paso que leva hoxe o seu nome, que permitiu a súa frota cruzar do [[océano Atlántico]] ao [[Océano Pacífico|Pacífico]]. Os lumes que acendían os indios [[fueguinos]], deron lugar a que se chamase o territorio [[Terra do Fogo]] (en castelán ''Tierra del Fuego'') === Expansión chilena e arxentina no XIX === [[Ficheiro:Ballenas en Península Valdès.jpg|miniatura|dereita|250px|[[Península Valdés]]]] Seguindo as últimas recomendación de [[Bernardo O'Higgins]], o presidente chileno [[Manuel Bulnes Prieto|Manuel Bulnes]] enviou unha expedición ao [[Estreito de Magalláns]], que funda Fuerte Bulnes en 1843. Cinco anos despois, o goberno chileno trasladou ese asentamento a [[Punta Arenas]], que se converteu no máis antigo dos asentamentos fixos na Patagonia meridional, feito que foi decisivo para as reclamacións que Chile presentaría sobre os territorios do extremo sur do continente e illas. Tanto a expansión arxentina como a chilena aumentaron as confrontacións cos pobos indíxenas que vivían alí. En [[1870]], emprendeuse a controvertida [[Conquista do Deserto]], por parte do goberno de [[Buenos Aires]]. A campaña foi dirixida polos Ministros da Guerra, [[Adolfo Alsina]] e [[Julio Argentino Roca]], en etapas sucesivas, que non só someteron aos indíxenas, senón que os exterminaron, segundo apuntan algúns historiadores. Para mediados de 1880, a campaña cumprira os obxectivos marcados. Tamén chegaron, ao longo do séculos [[século XIX|XIX]] e [[século XX|XX]], misioneiros e inmigrantes, sendo notábel o asentamento de [[gales]]es no val do [[río Chubut]]. === Galería de fotos === <gallery> Ficheiro:Glaciar Perito Moreno (Argentina).jpg|Perito Moreno Ficheiro:Base del Cerro Catedral en Bariloche. (Patagonia Argentina) 01.JPG|Bariloche Ficheiro:Ushuaia6a (js).jpg|Ushuaia </gallery> == Notas == <references /> == Véxase tamén == {{commonscat|Patagonia}} === Outros artigos === * [[Deserto da Patagonia]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xeografía da Arxentina|Patagonia]] [[Categoría:Xeografía de Chile|Patagonia]] 54izwyde3y5fimnmgtit73akjpcw2ic 0 54272 6148129 5390004 2022-08-02T09:37:41Z Tfeliz 7596 /* Outros artigos */ + Genius (páxina web) wikitext text/x-wiki {{1000 artigos icona título|materia=Música, danza e teatro}} O '''rap''' é o elemento musical vocal principal da cultura [[Hip hop]]. Consiste basicamente en recitar rimas seguindo un ritmo ou unha base musical. O recitador coñécese como [[Mc|MC]] e xeralmente a música pona un [[Disc Jockey|DJ]] (mestura de son e [[scratching]]). Nun principio era o MC o que presentaba e acompañaba ao DJ, que era, realmente a estrela do espectáculo. Pero hoxe en día, poderiamos dicir que case sempre é o DJ o que acompaña ao MC, e moitas veces nin aparece. == Rap ou hip hop? == É habitual crer que os termos «rap» e «[[hip hop]]» son sinónimos, mais non o son. Moita xente non familiarizada con esta cultura utiliza o termo ''Hip hop'' para referirse á música ''Rap'', cando ''Hip hop'' se refire á ''cultura'' e o termo "Rap" ó estilo musical ligado á devandita cultura. [[Afrika Bambaataa]] foi o primeiro en usar o termo "Hip hop" para describir o movemento que estaba ocorrendo en barriadas pobres de [[Nova York]], isto incluía Música ([[Funk]], Rap, [[Salsa (xénero musical)|Salsa]], DJing?), Baile (Hustle, Up-Rocking, Lindy Hop, Popping, Locking?) e Pintura (aerosol, bombing, political graffiti...). == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[:Categoría:Grupos musicais de hip hop|Grupos musicais de hip hop]] * [[Regueifa (canto)|Regueifa]] * [[Genius (páxina web)|Genius]] {{Música en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xéneros musicais]] 0lrmvghm951lyjwcl8q0ngz6161jt8p 0 55620 6147502 6078806 2022-08-01T13:46:36Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Animanga cabeceira |titulo = Sailor Moon |imaxe = Sailor Moon Japanese stylized.png |xenero = Mahō shōjo |nome_xa = 美少女戦士セーラームーン |nome_xa_trad = Bishōjo Senshi Sērāmūn }} {{Animanga manga |titulo = Sailor Moon |autor = [[Naoko Takeuchi]] |publicante = Nakayoshi, Run Run |editorial = [[Kodansha]] |data_inicio = [[28 de febreiro]] de [[1991]] |data_fin = [[3 de febreiro]] de [[1997]] |num_volumes = 18 }} {{Animanga anime |titulo = Sailor Moon |director = [[Junichi Satō]]<br/>[[Kunihiko Ikuhara]]<br/>[[Takuya Igarashi]] |estudio = [[Toei Animation]] |canle = {{JAPb}} [[TV Asahi]]<br/>{{GALb}} [[TVG]] |data_lanzamento = [[7 de marzo]] de [[1992]] |data_fin = [[8 de febreiro]] de [[1997]] |num_capitulos = 200 }} {{Animanga anime |titulo = [[Sailor Moon Crystal]] |director = Munehisa Sakai (''Tempada 1 e 2'')<br/>Chiaki Kon (''Tempada 3'') |estudio = [[Toei Animation]] |canle = [[Tokyo MX]] |data_lanzamento = [[5 de xullo de 2014]] |data_fin = presente |num_capitulos = 39 }} {{Animanga outros| titulo= Filmes |contido = * ''[[Sailor Moon R: The Movie]]'' (1993) * ''[[Sailor Moon S: The Movie]]'' (1994) * ''[[Sailor Moon SuperS: The Movie]]'' (1995) }} {{Animanga peche}} {{Contén texto xaponés}} {{nihongo|'''''Sailor Moon'''''|美少女戦士セーラームーン|Bishōjo Senshi Sērā Mūn}}, tamén traducida ó galego como '''''A guerreira Lúa''''', é unha serie [[Xapón|xaponesa]] de manga escrita e ilustrada por [[Naoko Takeuchi]]. Foi convertida en serie [[anime]] por ''[[Nakayoshi]]'' entre 1991 e 1997. Os 52 capítulos individuais foron publicados en 18 volumes ''[[tankōbon]]''. A serie conta as aventuras dunha moza de instituro chamada [[Sailor Moon (personaxe)|Usagi Tsukino]] que se transforma na Guerreira Lúa para buscar un artefacto máxico coñecido como o {{nihongo|"Lendario Cristal de Prata"|「幻の銀水晶」|Maboroshi no Ginzuishō}}. Durante a súa busca, lidera un grupo diverso de compañeiras, as {{nihongo|Sailor Soldiers|セーラー戦士|Sērā Senshi}} que loitan contra personaxes malvadas que queren roubar o Cristal de Prata e destruír o [[sistema solar]]. Os 18 volumes do manga foron adaptados nunha serie [[anime]] producida por [[Toei Animation]].<ref name="DVD‐COLLECTION Vol.1">{{cita web|url=http://shop.toei-video.co.jp/products/detail.php?product_id=6185|título=Pretty Soldier Sailor Moon DVD-COLLECTION Vol.1|apelido=|nome=|data=|páxina-web=toei-video.co.jp|editor=Toei Video|lingua=xaponés|dataacceso=20 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140714173438/http://shop.toei-video.co.jp/products/detail.php?product_id=6185|dataarquivo=14 de xullo de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref name="DVD‐COLLECTION Vol.2">{{cita web|url=http://shop.toei-video.co.jp/products/detail.php?product_id=7043|título=Pretty Soldier Sailor Moon DVD-COLLECTION Vol.2 (End)|apelido=|nome=|data=|páxina-web=toei-video.co.jp|editorial=Toei Video|lingua=xaponés|dataacceso=20 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141018074711/http://shop.toei-video.co.jp/products/detail.php?product_id=7043|dataarquivo=18 de outubro de 2014|urlmorta=yes}}</ref> A serie foi emitida no Xapón entre 1992 e 1997 durante cinco tempadas, e tivo tres filmes, un especial de televisión, e tres curtametraxes producidas no mesmo período. Unha serie de televisión de acción en vivo, ''[[Pretty Guardian Sailor Moon]]'' emitiuse entre 2003 e 2004 e un [[reboot]] do anime, titulado ''[[Sailor Moon Crystal]]'' comezou a emitirse en 2014. Numerosas compañías desenvolveron produtos de mercadotecnia baseados na serie, incluíndo novelas lixeiras, cartas coleccionables, figuras de acción, producións musicais de teatro e varios videoxogos. En [[Galicia]], ''Sailor Moon'' foi emitido durante a [[década]] dos noventa pola canle autonómica [[TVG]]. Dende a súa estrea, ''Sailor Moon'' recibiu a aclamación da crítica e converteuse nun dos mangas e animes máis populares de todo o mundo. A serie completa vendeu máis de 35 millóns de copias en todo o mundo, converténdose nunha das producións shōjo máis vendidas de tódolos tempos. Os críticos recoñeceron a arte, a caracterización e o humor da historia. O anime fíxose moi popular en varios países e é un dos responsables da popularización da animación xaponesa na cultura occidental. == Argumento == Certo día, Bunny Tsukino, unha moza normal algo choromicas e distraída, recibe a visita dunha misteriosa gata chamada [[Lúa]], a quen axudara esa mesma mañá de camiño á escola, e esta gata lle di que ela está destinada a converterse na Guerreira [[Lúa]], unha gardiá co cometido de atopar e protexer á Princesa da [[Lúa]] e de buscar ó Cristal de [[Prata]], tendo tamén que descubrir polo camiño a identidade das outras guerreiras que a axudarán nesa aventura. == Personaxes == === Heroínas === [[Ficheiro:Moon symbol decrescent.svg|esquerda|25px]] {{nihongo|'''Usagi Tsukino'''|月野 うさぎ|Tsukino Usagi|coñecida como "Bunny" na dobraxe en galego}} é a principal protagonista e heroína da serie, unha estudante que obtén a habilidade de se transformar na famosa xusticeira protectora do [[amor]] e a [[xustiza]], a {{nihongo|Guerreira Lúa|セーラームーン|Sērā Mūn}}. Se ben nun principio Usagi non era máis que unha adolescente preguiceira, inxenua e choromicas, co tempo vólvese máis valente, decidida e resolta.<ref name="jnepisode1">{{cite episode |título= Crybaby Usagi's Magnificent Transformation|serie= Sailor Moon |serieslink=List of Sailor Moon episodes (season 1) |network=Toei |station=Asahi |city=Tokyo |airdate=7 de marzo de 1992 |seriesno=1 |número=1}}</ref> Ademais, a súa natureza xentil xunto co seu bo corazón convértena na portadora e gardiá do poderoso Cristal de Prata. :Voz en galego: Montse Davila [[Ficheiro:Mercury symbol.svg|esquerda|25px]] {{nihongo|'''Ami Mizuno'''|水野 亜美|Mizuno Ami}} é unha moza intelixente cun coeficiente intelectual de 300, quen de convertrse na {{nihongo|Guerreira Mercurio|セーラーマーキュリー|Sērā Mākyurī}}. A xusticeira do coñecemento, pode controlar a auga nos seus estados [[agua|líquido]], [[xeo|sólido]], [[Vapor de auga|gasoso]], e mesmo a [[néboa]].<ref name="vol2">{{cita libro|apelidos=Takeuchi|nome=Naoko|título=Bishōjo Senshi Sailor Moon Volume 1|editorial=[[Kodansha]]|data=6 de xullo de 1992 — 5 de setembro de 1996|isbn=4-06-178721-7}}</ref> Caracterízase pola súa timidez e a súa paixón por estudar, así como tamén pola necesidade de protexer ós demais. O seu soño é seguir os mesmos pasos que a súa nai no estudo da [[medicina]]. É a máis analítica do grupo. :Voz en galego: Carolina Vázquez [[Ficheiro:Mars symbol.svg|esquerda|25px]] {{nihongo|'''Rei Hino'''|火野 レイ|Hino Rei}} é unha decidida [[miko]] que ten a capacidade de se converter na {{nihongo|Guerreira Marte|セーラーマーズ|Sērā Māzu}}, a guerreira das chamas e a paixón. Rei ten habilidades de percepción extrasensorial. É quen de recoñecer forzas malignas ó seu arredor, debilitalas ou rexeitalas, ademais de poder manipular o [[lume]]. Mentres no manga Rei é unha rapaza seria e tranquila, a súa versión animada é máis temperamental, impulsiva e orgullosa; que rifa a miúdo con Usagi, mais en realidade quérea e admíraa moito.<ref name="Act36">{{cita libro|apelidos=Takeuchi|nome=Naoko|título=Bishōjo Senshi Sailor Moon Volume 12|capítulo=Act 36|editorial=[[Kodansha]]|data=6 de setembro de 1995|isbn=4-06-178814-0}}</ref> :Voz en galego: Beatriz García [[Ficheiro:Jupiter symbol.svg|esquerda|25px]] {{Nihongo|'''Makoto Kino'''|木野 まこと|Kino Makoto}} é unha rapaza de estatura e fortaleza física superior á media que pode converterse na {{Nihongo|Guerreira Xúpiter|セーラージュピター|Sērā Jupitā}}, guerreira que controla os [[lóstrego]]s e as [[árbore]]s. Ó comezo, Makoto semella ser unha rapaza "masculina" até que se revela que sente predilección pola cociña e a [[xardinaxe]].<ref>{{cita libro|apelidos=Takeuchi|nome=Naoko|título=Materials Collection|editorial=[[Kodansha]]|data=setembro de 1999|isbn=4-06-324521-7|páxina=12}}</ref> Os seus pais morreron nun accidente aéreo, tralo cal Makoto tivo que aprender a vivir e coidarse soa.<ref>{{cita libro|autor=Naoko Takeuchi|título=Sailor Moon, Tankōbon 4|capítulo=16|ano=1993|editorial=Shūeisha|ISBN= 978-4-06-178753-7}}</ref> É unha rapaza sentimental, pero forte, que ten o costume de ver en cada rapaz que coñece un parecido co seu antigo [[senpai]]. [[Ficheiro:Venus symbol.svg|esquerda|25px]] {{nihongo|'''Minako Aino'''|愛野 美奈子|Aino Minako}} é unha namoradiza e alfúfara rapaza que comeza a súa traxectoria de xusticeira primeiro co nome de ''Guerreira V'' e despois como {{nihongo|Guerreira Venus|セーラーヴィーナス|Sērā Vīnasu}}, que ten poderes afíns ó amor e ó romance. Moi semellante a Usagi en aparencia (loira, delgada) e en personalidade (folgazana e amante dos videoxogos), é membro do club escolar de [[voleibol]] e devece por converterse nunha icona da cultura [[música pop|pop]]. Minako é, á súa vez, a líder das xusticeiras que protexen a Sailor Moon e a primeira das protagonistas en converterse nunha guerreira grazas ó seu fiel compañeiro e amigo, Artemis. [[Ficheiro:Pluto symbol.svg|esquerda|25px]] {{nihongo|'''Setsuna Meiō'''|冥王 せつな|Meiō Setsuna}} é un personaxe que primeiro é presentada na súa identidade de {{nihongo|Guerreira Plutón|セーラープルート|Sērā Purūto}}. Posúe poderes afíns ó inframundo e a dimensión do [[tempo]]. Amiga de Chibiusa, dedícase a coidar da "Porta Espazo-Temporal", unha misteriosa estrutura que permite [[Viaxe no tempo|viaxar ó pasado e ó futuro]]. A súa misión consiste en non permitir que ninguén pase a través desta porta para viaxar sen permiso, ou causar cambios imprevistos na [[historia]]. Semella ser unha muller máis madura, severa e solitaria que as demais protagonistas.<ref name="Drazen p.212">{{cita libro|apelidos=Drazen|nome=Patrick|título=[[Anime Explosion! The What? Why? & Wow! of Japanese Animation]]|ano=2002|editorial=Stone Bridge Press|localización=[[Berkeley]]|isbn=1-880656-72-8|oclc=50898281|páxina=212}}</ref> [[Ficheiro:Neptune symbol.svg|esquerda|25px]] {{nihongo|'''Michiru Kaiō'''|海王 みちる|Kaiō Michiru}}, unha estudante de secundaria moi delicada e unha talentosa violinista que pode converterse en {{nihongo|Guerreira Neptuno|セーラーネプチューン|Sērā Nepuchūn}}. Pode controla as augas profundas e posúe unha gran afinidade cos [[océano]]s. Ó igual que Rei, posúe a habilidade de percepción extrasensorial, que comeza a "canalizar" a través do seu talismán, o Espello de Augas Profundas. Antes de coñecer a Usagi e as demais, Michiru traballaba pola súa conta, ó igual que Minako e Setsuna, até que coñeceu a Haruka, quen se converteu na súa principal compañeira e mesmo na súa parella romántica.<ref name="jnepisode106">{{cite episode |título=The Bond of Destiny! The Distant Days of Uranus |serie= Sailor Moon |serieslink=List of Sailor Moon Super episodes |network=Toei |station=Asahi |city=Tokyo |airdate=3 de setembro de 1994 |seriesno=3 |número=106}}</ref> [[Ficheiro:Uranus's astrological symbol.svg|esquerda|25px]] {{nihongo|'''Haruka Ten'ō'''|天王 はるか|Ten'ō Haruka}}, unha estudante de secundaria e prodixiosa corredora de carreiras profesional. Ten moitas admiradoras e viste e fala coma se fose un home. Pode transformarse na {{nihongo|Guerreira Urano|セーラーウラヌス|Sērā Uranusu}} e ten poder sobre o [[Ar (atmosférico)|ar]],<ref name = "aire">{{cita libro|apelidos=Takeuchi|nome=Naoko|título=Bishoujo Senshi Sailor Moon Volumen 8|capítulo=Acto 26: "Dos nuevas Sailor Scouts"|editorial=[[Kodansha]]|data=2 de novembro de 1994|isbn=978-4-06-178790-2}}</ref> sobre o [[ceo]]<ref name = "aire"/> e a dimensión do [[Espazo exterior|espazo]], e pode correr "tan axiña coma o vento". Aínda que se encontra nunha relación de parella con Michiru, gústalle facelas beiras a Usagi e a outras rapazs. [[Ficheiro:Saturn symbol.svg|esquerda|25px]] {{nihongo|'''Hotaru Tomoe'''|土萠 ほたる|Tomoe Hotaru}} é unha rapaza lóxica e formal e a máis pequena do grupo das gardiás. É unha moza moi estraña que ten o don de curar ós feridos coas súas mans, mais pola contra ela mesma ten unha saúde moi delicada. Morta anos atrás nun accidente provocado polo seu pai, volve á vida grazas a un pacto que este fixo cun demo, pero portando agora dentro dela a semente do enviado do mal, o que fai que teña unha personalidade bipolar. Axiña se descobre que ela pode transformarse na {{nihongo|Guerreira Saturno|セーラーサターン|Sērā Satān}}, a última guerreira do equipo, que posúe afinidades co silencio e a fin do mundo, ademais da capacidade de destruír un planeta. === Outros === {{nihongo|'''Mamoru Chiba'''|地場 衛|Chiba Mamoru}} é un rapaz que se converte no heroe {{nihongo|'''Tuxedo Mask'''|タキシード仮面|Takishīdo Kamen|"Señor do Anteface"}}, un enmascarado vestido de [[frac]] que adoita aparece para axudar a Sailor Moon durante as batallas. Posúe unha gran habilidade para usar o seu sombreiro de copa, caxato e demais accesorios como armas de combate, ademais dunha capacidade para a premonición a través dos soños.<ref name="Takeuchi_1">{{cita libro|apelidos=Takeuchi|nome=Naoko|título=Bishoujo Senshi Sailor Moon Volume 4|capítulo=Act 14|editorial=[[Kodansha]]|data=6 de xullo de 1993|id=4-06-178753-5}}</ref><ref name="jnepisode61">{{cite episode |título=Huge Shock for Usagi! Mamoru Declares a Break Up |serie= Sailor Moon |serieslink=List of Sailor Moon R episodes |network=Toei |station=Asahi |city=Tokyo |airdate=3 de xullo de 1993 |seriesno=2 |número=61}}</ref> Malia que Mamoru é un par de anos maior que Usagi, ten unha relación romántica con ela. {{nihongo|'''Chibiusa'''|ちびうさ|Chibi Usa}}, é unha nena de cabelo rosado que ó comezo vai en cuarto grao de primaria,<ref>{{cita libro|apelidos=Takeuchi|nome=Naoko|título=Bishoujo Senshi Sailor Moon Volumen 5|capítulo=''"Diario Ilustrado de Chibiusa"''|editorial=[[Kodansha]]|data=6 de novembro de 1993}}</ref> se ben é demasiado baixa para a súa idade. Apareceu como unha pequena e misteriosa visitante que se facía pasar por unha curmá de Usagi. Despois descubriuse que en realidade procede do futuro século XXX, e pode converterse nunha {{nihongo|Pequena Guerreira Lúa|セーラーちびムーン|Sērā Chibi Mūn}} porque é a futura filla de Usagi e Mamoru. A súa relación con Usagi ó longo da serie baséase no agarimo que se teñen nai e filla e a rivalidade pola atención de Mamoru. == Produción == Antes da creación do [[manga]] de ''Sailor Moon'', Takeuchi publicou ''[[Codename: Sailor V]]'', a cal se centraba arredor da personaxe de [[Minako Aino]] ("Sailor Venus"). Ela concibiu a idea a partir do seu desexo de crear unha serie de rapazas fermosas no espazo exterior, e o seu editor pediulle que as vestise co uniforme escolar xaponés, coñecido como ''[[Sailor fuku]]'';<ref name="Shinsouban2back">{{cita libro|apelido=Takeuchi|nome=Naoko|ano=2003|título=Sailor Moon Shinsouban|volume=2|editorial=[[Kodansha]]|isbn=4-06-334777-X}}</ref> o cal foi empregado como modelo para deseñar o uniforme das xusticeiras. Cando se propuxo a adaptación ó [[anime]] de ''Sailor V'', o concepto foi modificado para que a protagonista de devandita historia se convertese en só un membro máis dun equipo de guerreiras ''Sailor''. A serie manga resultante (''Sailor Moon'') converteuse nunha fusión do [[Mahō shōjo|xénero máxico de rapaza popular]] e as series [[Super Sentai Series|Super Sentai]], das cales Takeuchi era moi afeccionada.<ref>{{cita web | url = http://www.ex.org/3.6/13-feature_takeuchi.html | título = Entrevista Pública con Naoko Takeuchi (''Public Interview with Takeuchi Naoko'') | dataacceso = 3 de abril de 2012 | apelido = McCarter | nome = Charles | editor = www.ex.org | formato = Entrevista de preguntas y respuestas | lingua = Inglés | data-arquivo = 21 de febreiro de 2009 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20090221051150/http://www.ex.org/3.6/13-feature_takeuchi.html | url-morta = yes }}</ref> Á vez, a autora atopou a súa inspiración na incorporación de aspectos da [[astronomía]],<ref name="Shinsouban2back" /> a [[astroloxía]], a [[mitoloxía grega]], a [[mitoloxía romana]], a [[xeoloxía]], os temas elementais do Xapón,<ref name="Drazen p.286">{{cita libro|apelido=Drazen|nome=Patrick|ano=2002|título=Anime Explosion! The What? Why? & Wow! Of Japanese Animation|páxina=286|localización=[[Berkeley]]|editorial=Stone Bridge Press|lingua=inglés|isbn=1-880656-72-8|oclc=50898281}}</ref> a moda adolescente,<ref name="Grigsby">{{cita novas |apelido = Grigsby |nome = Mary |título = Sailormoon: Manga (Comics) and Anime (Cartoon) Superheroine Meets Barbie: Global Entertainment Commodity Comes to the United States. |url = http://www.yorku.ca/jjenson/4303/readings/comics/sailormoon.pdf |formato = PDF |obra = The Journal of Popular Culture, 32 |doi = 10.1111/j.0022-3840.1998.3201_59.x |data = 1998 |páxinas = 59–80 |lingua = inglés |data-acceso = 04 de xullo de 2017 |data-arquivo = 30 de outubro de 2012 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20121030105427/http://www.yorku.ca/jjenson/4303/readings/comics/sailormoon.pdf |url-morta = yes }}</ref><ref name = "Challenge to Hollywood">{{cita publicación periódica| apelido = Allison | nome = Anne | ano = 2000 | título = A Challenge to Hollywood? Japanese Character Goods Hit the US (¿Un Desafío a Hollywood? Los Productos Japoneses llegan a los Estados Unidos) | publicación = Japanese Studies | volume = 20 | número = 1 | páxinas = 67–88 | editorial = Routledge |lingua= Inglés | doi = 10.1080/10371390050009075 }}</ref> e as falcatruadas das colexialas.<ref name = "Challenge to Hollywood"/> As conversas entre Takeuchi e os seus editores previron inicialmente só unha tempada para a historia,<ref name = "1story">{{cita libro|apelido=Takeuchi|nome=Naoko|título=Materials Collection|editorial=[[Kodansha]]|ano=1999|isbn=4-06-324521-7}}</ref> a cal foi desenvolvida en numerosas reunións un ano antes da súa publicación. Pero unha vez rematado o traballo, os editores preguntáronlle a Takeuchi se podería continuar. Ela decidiu crear catro tempadas máis<ref name = "1story"/> que foron a miúdo publicadas case ó mesmo tempo coa [[Televisión|emisión]] da serie de anime da [[década de 1990]], a cal tiña as cinco tempadas correspondentes e era transmitida con só un mes ou dous de atraso con respecto ó manga. Takeuchi tamén declarou a súa impresión de que, por mor de que o persoal de produción da mesma estaba na súa maioría composto por homes, a versión do anime posúe «unha leve perspectiva masculina».<ref name = "alverson">{{cita web |url= http://geek-news.mtv.com/2011/05/27/sailor-moon-101-pretty-powerful-and-pure-of-heart/ |título= Sailor Moon 101: Pretty, Powerful, And Pure Of Heart |editorial= [[Viacom]] |dataacceso= 3 de abril de 2012 |autor= Brigid Alverson |data= 27 de maio de 2011 |obra= MTV Geek-MTV.com |editor= MTV Geek |localización= Estados Unidos |lingua= inglés |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20120411182138/http://geek-news.mtv.com/2011/05/27/sailor-moon-101-pretty-powerful-and-pure-of-heart |dataarquivo= 11 de abril de 2012 |cita= No número de agosto de 1997 [da revista] MixxZine, Takeuchi dixo: "O anime ten unha lixeira perspectiva masculina nel, xa que boa parte do persoal era masculino. A versión orixinal foi escrita por unha rapaza (eu) e para rapazas...". |urlmorta= yes }}</ref> == Filmes == Esta táboa é unha pequena lista dos filmes que se fixeron sobre Sailor Moon. :{| class="wikitable" |- style="background:#EFEFEF" !width="30"|# !width="200"|Saga !width="200"|Título en galego !width="100"|Duración !width="100"|Ano da estrea |- |1 |Sailor Moon R |A promesa da rosa |60 minutos |[[1993]] |- |2 |Sailor Moon S |O amor da princesa Kaguya |60 minutos |[[1994]] |- |3 |Sailor Moon Super S |O milagre do buraco dos sonos |60 minutos |[[1995]] |- |} == Sailor Moon con actores reais == ''Sailor Moon Live Action'' é unha serie con actores reais de 49 episodios (ou actos) e 3 especiais que preparou no ano [[2003]] Tokyo Broadcasting System en colaboración directa con [[Naoko Takeuchi]], pois esta, longo tempo despois de rematar o [[manga]] e o [[anime]], desexaba volver contar as aventuras das súas guerreiras dun xeito diferente. A historia, en xeral, e basicamente a adaptación da primeira saga de Sailor Moon e as tramas son, a grandes trazas, máis ou menos as mesmas aínda que con lixeiros cambios argumentais. * '''Dirección:''' Kenzo Maihara, Nobuhiro Suzumura, Masataka Takamaru, Ryuta Tazaki * '''Guionistas:''' Yasuko Kobayashi, Naoko Takeuchi * '''Produtores:''' Shinya Maruyama, Takeshi Okazaki, Yuuba Sakata, Shinichiro Shirakura, Toshiyuki Takezawa, Koichi Yada * '''Música:''' Hitoshi Haneba * '''Elenco:''' :{| class="wikitable" |- style="background:#EFEFEF" !Personaxe !Actor |- |Usagi<ref>Aínda que en [[Galicia]] fora trocado por Bunny, Usagi é o verdadeiro nome que se lle deu no [[Xapón]] a esta personaxe.</ref> Tsukino |Miyuu Sawai |- |Ami Mizuno |Chisaki Hama |- |Rei Hino |[[Keiko Kitagawa]] |- |Makoto Kino |Myuu Azama |- |Minako Aino |Ayaka Komatsu |- |Mamoru Chiba |Jyoji Shibue |- |Lúa |Keiko Han (voz) / Rina Koike (humana) |- |Artemis |Kappei Yamaguchi (voz) |- |Raíña Beryl |Aya Sugimoto |- |Jadeite |Jun Masuo |- |Nephrite |Hiroyuki Matsumoto |- |Kunzite |Akira Kubodera |- |Zoicite |Yoshito Endoh |- |Naru Osaka |Chieko Kawabe |- |Motoki Furuhata |Masaya Kikawada |- |Hina Kusaka |Moeko Matsushita |- |Mio Kuroki |Alisa Durbrow |- |Ikuko Tsukino |Kaori Moriwaka |- |Shingo Tsukino |Naoki Takeshi |- |} * '''Especiais:''' :* '''Acto especial:''' A historia comeza 4 anos despois de derrotar a raíña Beryl. Neste especial vemos a ansiada voda entre Usagi e Mamoru e o enfrontamento das guerreiras contra Mio Kuroki, unha misteriosa muller que se proclama nova raíña do Reino da Escuridade. :* '''Acto cero:''' Acto especial que conta como Minako Aino coñece a súa condición de guerreira grazas a Artemis. :* '''Super leccións de baile:''' As mozas ensínanlle a Lúa (humana) a bailar as canciones da serie. == A música de Sailor Moon == === Inicio === * 1. ''"Moonlight Densetsu"'' [A lenda do luar] de Dali / Moon Lips. * 2. ''"Makenai"'' [Resistirei] de Hanazawa Kae. (Non hai versión galega deste tema).<ref>Este tema pertence á quinta saga (Sailor Moon Sailor Stars) e o motivo de que non teña versión galega é que esta saga nunca foi emitida en [[Galicia]].</ref> === Final === * 1. ''"Heart Moving"'' [O latexar do corazón] de Misae Takamatsu. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * ''[[Xabarín Club]]'' === Ligazóns externas === * [http://sailormoon.channel.or.jp/ Páxina oficial xaponesa da serie e da súa creadora Naoko Takeuchi] {{Barra portal|Xabarín Club|Xapón}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Debuxos animados]] [[Categoría:Series de manga]] [[Categoría:Series de televisión iniciadas en 1992]] [[Categoría:Series de televisión finalizadas en 1997]] [[Categoría:Xabarín Club]] [[Categoría:Anime con versión galega]] n6szdthpi77y2v8w8jm1ors2wmvrrcx 0 56118 6147655 5300558 2022-08-01T17:39:22Z Tfeliz 7596 /* Outros artigos */ Gran Sinagoga de París wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Toledo Santa Maria la Blanca.Retocada.jpg|miniatura|200 px|Sinagoga ''[[Santa María la Blanca]]'', en [[Toledo]].]] [[Ficheiro:Praha Staronova Synagoga.jpg|miniatura|A [[Sinagoga Vella-Nova|Staronová synagoga]] de [[Praga]], construída en 1270, é a sinagoga activa máis vella do mundo.]] {{Contén texto hebreo}} A '''sinagoga''' (do [[Lingua grega|grego]] συναγωγή, [[transliteración|transliterado]] ''synagogē'', "asemblea"; en [[hebreo]] בית כנסת '''beit knesset''', "casa da asemblea"; en [[yiddish]] שול, '''shul'''; en [[lingua xudeu-española|ladino]] אסנוגה, '''esnoga''') é a casa de oración dos practicantes do [[xudaísmo]]. O termo [[hebreo]] ''Beit Knesset'' - בית כנסת ("Casa da asemblea"), non debe confundirse co [[Knesset]], o parlamento [[israel]]í. Algunhas congregacións empregan o termo ''Beit Tefila'' - בית תפילה ("Casa da oración"). Moitos xudeus [[Xudaísmo ortodoxo|ortodoxos]] e [[Xudaísmo conservador|conservadores]] dos países de [[lingua inglesa]] empregan o termo yiddish "shul." O emprego do termo "sinagoga" resérvase para ocasións formais. Os xudeus [[sefardí]]s chaman á sinagoga "Esnoga". As congregacións [[Xudaísmo reformista|reformistas]] e conservadoras dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] adoitan empregar o termo "templo." As sinagogas adoitan posuír un vestíbulo para a oración (o santuario), pequenos cuartos de estudo, e ás veces un cuarto social e algunhas oficinas. Algunhas sinagogas posúen un cuarto especial para o estudo da [[Torah]], chamado a ''[[Beit midrash]]'' - בית מדרש ("Casa do estudo"). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Santa María la Blanca]] * [[Sinagoga de Delft]] * [[Festas xudías]] * [[Shabat]] * [[Calendario hebreo]] * [[Ner Tamid]] * [[Gran Sinagoga de París]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sinagogas]] 45q79w2s4rrb8upe46dktlx1b4wqs51 100 58564 6148106 6137266 2022-08-02T09:17:17Z Fendetestas 45576 wikitext text/x-wiki <center>'''[[Gran Premio de Bélxica de 2022]]</center> <center>'''Carreira 14 de 22 · 26 agosto - 28 agosto''' · '''[[Circuíto de Spa-Francorchamps]]'''</center> [[Ficheiro:Spa-Francorchamps of Belgium.svg|300px]] <center><small>[[Gran Premio de Hungría de 2022|Gran Premio de Hungría]] ← '''[[Gran Premio de Bélxica de 2022|Gran Premio de Bélxica]]''' → [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|Gran Premio dos Países Baixos]]</small></center><noinclude> [[Categoría:Portal:Fórmula 1]] </noinclude> ns5v0nffd28la2ynjqpdnwrzrc6w9zi 100 58614 6148109 6137271 2022-08-02T09:19:25Z Fendetestas 45576 wikitext text/x-wiki {| style="margin: 0 auto 0 auto;" | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 0 1.3em 0 0; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- ! Piloto ! Escudería ! Puntos |- |[[Max Verstappen]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 258 |- |[[Charles Leclerc]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 178 |- |[[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérezz]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 173 |} | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 0 0 0 1.3em; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- ! Escudería ! Puntos |- |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 431 |- | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 334 |- |[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | 304 |} |} <div style="font-size:90%;">''Clasificacións finais do [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2022]] Vexa '''{{F1|2022}}''' para un resumo completo da tempada e [http://www.formula1.com formula1.com] para a clasificación e estatísticas completas. </div><noinclude> [[Categoría:Portal:Fórmula 1]] </noinclude> kj3h8ylzcpc384v0tnbyjjn2znrdtf5 0 59083 6148019 6097038 2022-08-02T07:14:15Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Titanic (homónimos)}} {{Título en cursiva}} {{Filme | título = Titanic | títuloorixinal = Titanic | imaxe = Titanic (1997 film) logo.svg | descrición = Logo do filme. | director = [[James Cameron]] | produtor = [[James Cameron]]<br/>Jon Landau | guión = [[James Cameron]] | intérpretes = [[Leonardo DiCaprio]]<br/>[[Kate Winslet]]<br/>[[Billy Zane]]<br/>[[Kathy Bates]]<br/>[[Frances Fisher]]<br/>[[Victor Garber]]<br/>[[Bernard Hill]]<br/>[[Jonathan Hyde]]<br/>[[Danny Nucci]]<br/>[[David Warner (actor)|David Warner]]<br/>[[Bill Paxton]]<br/>[[Gloria Stuart]] | música = [[James Horner]]<br/>Tema principal interpretado por [[Céline Dion]] | fotografía = [[Russell Carpenter]] | montaxe = [[Conrad Buff IV]]<br/>[[James Cameron]]<br/>[[Richard A. Harris]] | estudio = [[20th Century Fox]]<ref name=BFI>{{cita web|título=Titanic (1997)|editor=Film & TV Database|url=http://ftvdb.bfi.org.uk/sift/title/541102|dataacceso=29 de xullo de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110802052756/http://ftvdb.bfi.org.uk/sift/title/541102|dataarquivo=02 de agosto de 2011|urlmorta=yes}}</ref><br/>[[Paramount Pictures]]<ref name=BFI/><br/>[[Lightstorm Entertainment]]<ref name=BFI/> | distribuidor = [[20th Century Fox]]<br/>{{small|(Internacional)}}<br/>[[Paramount Pictures]]<br/>{{small|(Norte América)}} | estrea = Toquio: [[1 de novembro]] de [[1997]]<br/>{{USAb}} [[19 de decembro]] de [[1997]] | duración = 193 minutos<ref>{{cita web | url=http://bbfc.co.uk/releases/titanic-1998-0 | título=''TITANIC'' (12) | editor=[[British Board of Film Classification]] | data=14 de novembro de 1997 | dataacceso=8 de novembro de 2014 | data-arquivo=26 de decembro de 2018 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20181226133118/http://bbfc.co.uk/releases/titanic-1998-0%20 | url-morta=yes }}</ref> | país = {{USA}} | xénero = Romance, [[Drama]], histórica | orzamento = $200&nbsp;000&nbsp;000<ref name="Garrett (2007)">{{cita novas|nome=Diane|apelido=Garrett|título=Big-budget bang-ups.|editor=[[Variety]]|data=20 de abril de 2007|dataacceso=16 de novembro de 2009|url=http://www.webcitation.org/5lLRXg73q|data-arquivo=17 de novembro de 2009|url-arquivo=https://www.webcitation.org/5lLRXg73q?url=http://www.variety.com/article/VR1117963551.html?categoryid=1019|url-morta=no}}</ref><ref name="Sandler & Studlar 1999">{{Cita publicación periódica |apelido1=Wyatt |nome1=Justin |apelido2=Vlesmas |nome2=Katherine |ano=1999 |título=The Drama of Recoupment: On the Mass Media Negotiation of Titanic|páxinas=[https://books.google.com/books?id=q1Q8PlAnosQC&pg=PA29 29]–45}} En Sandler & Studlar (1999).</ref><ref name="Welkos (1998)">{{cita novas|nome=Robert W.|apelido=Welkos|título=The $200-Million Lesson of 'Titanic'|editor=[[Los Angeles Times]]|data=11 de febreiro de 1998|dataacceso=12 de decembro de 2009|url=http://articles.latimes.com/1998/feb/11/entertainment/ca-17727|data-arquivo=15 de outubro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121015183327/http://articles.latimes.com/1998/feb/11/entertainment/ca-17727|url-morta=yes}}</ref> | recadación = $2&nbsp;186&nbsp;772&nbsp;302<ref name="bom">{{cita web|título=Titanic (1997)|editor=[[Box Office Mojo]]|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=titanic.htm |dataacceso=8 de xuño de 2012}}</ref> | imdb_id = 0120338 }} '''''Titanic''''' é un filme dramático estreado en 1997, escrito, producido e dirixido por [[James Cameron]]. Está protagonizado por [[Leonardo DiCaprio]] e [[Kate Winslet]] como [[Jack Dawson]] e [[Rose DeWitt Bukater]] respectivamente, membros de diferentes estratos sociais que se namoran a bordo do [[RMS Titanic|RMS ''Titanic'']] mentres realizan unha mesma viaxe pero con diferentes "destinos". O filme está coprotagonizada por [[Billy Zane]] que interpreta o papel de Caledon Hockley, prometido de Rose, [[Bill Paxton]] que interpreta o líder da expedición que na actualidade trata de atopar a xoia ''O Corazón do Mar'' e [[Gloria Stuart]], que dá vida á anciá Rose, no ano [[1996]]. ''Titanic'' non estaba completada a mediados de 1997, e existiron problemas entre produtora e o propio director sobre a duración da mesma. Pero a insistencia de Cameron unida a sacrificios propios, como non cobrar o que correspondía da billeteira (tendo en conta a recadación, iso supuxo perder moito diñeiro) fixeron que ó final a película vira a luz como James Cameron quería. Nos [[EUA|Estados Unidos]] foi estreada o [[19 de decembro]] de [[1997]], pero non foi ata primeiros do ano seguinte cando empezou a subir a súa recadación. O orzamento foi de aproximadamente 240 millóns de dólares, e só en [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] a película recadou arredor de 600. == Sinopse == En 1996 o cazador de tesouros Brock Lovett e o seu equipo a bordo do buque de investigación ''Keldysh'' exploran os restos do [[RMS Titanic|RMS ''Titanic'']] á busca dun dun colar cun raro diamante, o Corazón do océano. Durante os seus traballos recuperan un cofre que contén un debuxo dunha moza levando tan só o colar. Ten data do 14 de abril de 1912, o día que o barco bateu co iceberg. Rose Dawson Calvert, afirmando ser a muller do debuxo, visita a Lovett e cóntalle as súas experiencias no barco. En 1912 en [[Southampton]], Rose DeWitt Bukater, unha pasaxeira de primeira clase de 17 anos, o seu prometido Cal Hockley, e a súa nai Ruth embarcan no ''Titanic''. Ruth sublíñalle á súa filla que o seu matrimonio resolverá os problemas financeiros dos DeWitt Bukaters. Alterada polo compromiso, Rose considera a posibilidade de se suicidar lanzándose ao mar; Jack Dawson, un artista sen unha cadela, convéncea para que non o faga. Descuberta con Jack, Rose dille a Cal que Jack salvouna de caer. Cal amósase indiferente pero cando Rose lle indica que lle deben algún recoñecemento pola súa acción, ofrécelle a Jack un pouco de diñeiro. Rose reacciona dicíndolle que ben pouco vale logo a súa vida e Cal convida a Jack a cear con eles en primeira clase a noite seguinte. Jack e Rose desenvolven a súa amizade a pesar do receo de Cal e Ruth. Despois da cea Rose ás agachadas vai con Jack a unha festa na terceira clase. Consciente da desaprobación de Cal e Ruth, Rose desdeña as insinuacións de Jack pero máis tarde decátase que ela o prefire a Cal. Despois dunha cita na proa no solpor, Rose conduce a Jack ao seu camarote e ensínalle o agasallo de compromiso de Cal, o Corazón do océano e pídelle que a debuxe espida co colar. Eles conseguen eludir a vixilancia de Cal e fan o amor nun automóbil no departamento de carga. Logo de volver á cuberta son testemuñas da colisión cun iceberg e oen aos oficiais falaren da gravidade da situación. Mentres Cal descobre o debuxo de Rose e unha carta de Jack no cofre xunto co colar. Cando Jack e Rose intentan falarlle a Cal do choque, el mete o colar no peto de Jack acusándoo de roubalo polo que queda arrestado na oficina do [[capitán de armas]] esposado a un cano. Cal coloca o colar no seu propio peto. Co navío afundíndose, Rose está deseperada por liberar a Jack, arrédase de Cal e a súa nai, que están subindo nun bote salvadidas, e rescátao, volvendo os dous para a cuberta, onde Cal e Jack intentan convencela para que suba a un bote salvavidas, afirmando Cal que ten un acordo cun oficial para salvarse el e Jack; tras subirse Rose no bote, Cal dille a Jack que o acordo é só para el e Rose decide que non pode deixar a Jack e brinca a bordo de novo. Cal coa súa pistola perségueos ata o parcialmente alagado comedor de primeira clase, disparándolles e ao acabar a munición dase de conta que lle dera o seu abrigo e con el o colar que estaba no peto a Rose, volta para cuberta e sobe a un bote finxindo coidar un neno perdido. Despois de superar varios obstáculos, Jack e Rose volven á cuberta, pero xa non quedan botes e os pasaxeiros van morrendo ao caer á auga ao se inclinar o barco, que se parte en dous, quedando a popa no aire que se afunde no océano. Cando os dous namorados están no mar, el axúdalle a ela a subir a un panel de madeira que apenas pode soportar o peso dunha persoa unha persoa. Aferrándose nun recanto, asegúralle que morrera de vella, quente na súa cama, el morre de [[hipotermia]] pero ela está san e salva tras ser rescatada e levada a bordo do [[RMS Carpathia|RMS ''Carpathia'']] que leva os superviventes a Nova York. Alí dá o nome de Rose Dawson. Máis tarde sabe que Cal se suicidou tras perdelo todo no [[crac de 1929]]. Tras oír a historia de Rose, Lovett abandona a súa busca. Soa na popa do ''Keldysh'', Rose colle o Corazón do océano, que estivo no seu poder todos estes anos, e guíndao no mar sobre os restos do Titanic. Mentres ela aparentemente dorme na súa cama, as fotos e os seu vestido reflicten unha vida de liberdade e aventuras, parcialmente inspirada por Jack. Unha Rose moza xúntase con el na Gran Escaleira do Titanic, mentres que todos os que faleceron no naufraxio aplauden. == Produción == Cando a película non fora terminada para a data prevista, os executivos de [[Hollywood]] comezaron a impacientarse debido á fortísima suma investida no proxecto. Na [[20th Century Fox]] (que acababa de estrear ''[[The Mask of Zorro]]'' e que controlou a distribución da película fóra dos Estados Unidos, e na [[Paramount Pictures]] (que a controlou dentro) reinou o pánico. Cun orzamento de 240 millóns de dólares, ''Titanic'' converteuse na película máis custosa de todos os tempos a mediados de [[1997]]. Cando o director [[James Cameron]] entregou a montaxe definitiva ós directivos, cunha duración de 3 horas, comezou a haber serias dúbidas do seu posible funcionamento nas billeteiras, o que se uniu á perda de confianza no director canadense. Cameron defendeu a súa produción e enfrontouse a eles para convencelos de que non podían acurtar a película por debaixo desas 3 horas. Cameron admitiría máis tarde que naquel momento pensou que a película ''Titanic'' tiña todas as papeletas para converterse nun fracaso absoluto. Na primeira fin de semana trala estrea, o filme recadou preto de 28 millóns de dólares, cifra que antes de acabar o ano subiu ata acadar os 100. Titanic era número un, e mantívose nese posto máis de catro meses, sendo dese xeito a película con maior recadación da historia do cine. No mundo enteiro, recadou algo máis de 1800 millóns de dólares. O éxito da película estendeuse tamén á banda sonora da mesma, cuxo tema central, "My heart will go on", estaba interpretado pola canadense [[Céline Dion]]. == Premios == === Premios Oscar === [[Ficheiro:James Cameron.jpg|miniatura|dereita|200px|James Cameron - [[Oscar]] e [[Globo de Ouro]] ó mellor director, en 1998, por ''Titanic''.]] ''Titanic'' gañou Oscars en case todas as categorías ás que foi nomeada, un total de 11 Oscars de 14 nomeamentos. Isto supúxolle converterse, igualando a ''[[Ben-Hur (filme de 1959)|Ben-Hur]]'', na película máis premiada pola Academia. Ademais, resultaron nomeados ó Oscar dúas actrices que interpretaban o mesmo personaxe, [[Kate Winslet]] e [[Gloria Stuart]] por interpretar a Rose, se ben ningunha das dúas resultou vencedora. Criticouse que o guión de Cameron non recibise nin sequera un nomeamento, o mesmo que ocorreu coa interpretación de [[Leonardo DiCaprio]]. {| class="wikitable" ! [[70ª edición dos Oscar|Oscar]] ! Persoa ! Resultado |- |colspan=2|'''[[Óscar ó mellor filme|Mellor película]]'''||'''Gañadora''' |- | '''[[Oscar ó mellor director]]''' | '''[[James Cameron]]''' | '''Gañador''' |- | [[Oscar á mellor actriz]] | [[Kate Winslet]] | Nomeada |- | [[Oscar á mellor actriz secundaria]] | [[Gloria Stuart]] | Nomeada |- | '''[[Oscar á mellor banda sonora]] dramática''' | '''[[James Horner]]''' | '''Ganador''' |- | '''[[Oscar á mellor canción]]''' <br/>'''My Heart Will Go On''' | '''[[James Horner]]<br/>[[Will Jennings]]''' | '''Ganadores''' |- | '''[[Oscar á mellor fotografía]]''' | '''[[Russell Carpenter]]''' | '''Gañador''' |- | '''[[Oscar ó mellor deseño de vestiario]]''' | '''[[Deborah Lynn Scott]]''' | '''Gañadora''' |- | '''[[Oscar á mellor dirección artística]]''' | '''[[Peter Lamont]]<br/>[[Michael Ford]]<br/>[[Michael Foster]]''' | '''Gañadores''' |- | '''[[Oscar á mellor montaxe]]''' | '''[[Conrad Buff IV]]'''<br/>'''[[James Cameron]]'''<br/>'''[[Richard A. Harris]]''' | '''Gañadores''' |- | [[Oscar á mellor maquillaxe]] | [[Tina Earnshaw]]<br/>[[Greg Cannom]]<br/>[[Simon Thompson]] | Nomeados |- | '''[[Oscar á mellor edición de son]]''' | '''[[Tom Bellfort]] '''<br/>'''[[Christopher Boyes]]''' | '''Gañadores''' |- | '''[[Oscar ó mellor son]]''' | '''[[Gary Rydstrom]]'''<br/>'''[[Tom Johnson]]'''<br/>[[Gary Summers]]'''<br/>'''[[Mark Ulano]]''' | '''Gañadores''' |- | '''[[Oscar ós mellores efectos visuais]]''' | '''[[Robert Legato]] '''<br/>'''[[Mark A. Lasoff]]'''<br/>'''[[Thomas L. Fisher]]'''<br/>'''[[Michael Kanfer]]''' | '''Gañadores''' |- |} === [[Golden Globe Awards|Globo de Ouro]] ([[Estados Unidos de América|EUA]]) === * Venceu nas categorías de mellor película - drama, mellor director, mellor banda sonora e mellor canción ("My Heart Will Go On"). * Nomeada nas categorías de mellor actor - drama ([[Leonardo DiCaprio]]), mellor actriz - drama ([[Kate Winslet]]) e mellor actriz secundaria ([[Gloria Stuart]]). === Premios [[BAFTA]] ([[Reino Unido]]) === * Nomeada nas categorías de mellor película, mellor director, mellor banda sonora, mellor fotografía, mellor edición, mellor maquillaxe, mellor deseño de produción, mellor son e mellores efectos especiais. === [[Premio César]] ([[Francia]]) === * Nomeada na categoría de mellor película estranxeira. === [[MTV Movie Awards]] ([[Estados Unidos de América|EUA]]) === * Venceu nas categorías de mellor película e mellor actor ([[Leonardo DiCaprio]]). * Nomeada nas categorías de mellor actriz ([[Kate Winslet]]), mellor [[vilán]] (Billy Zane), mellor bico, mellor secuencia de acción, mellor parella ([[Leonardo DiCaprio]] e [[Kate Winslet]]) e mellor canción orixinal ("My Heart Will Go On"). === [[Grammy]] ([[Estados Unidos de América|EUA]]) === * Recibiu o premio á mellor canción creada para o cine ("My Heart Will Go On"). === [[European Film Awards]] === * Venceu na categoría de mellor actriz ([[Kate Winslet]]). === [[Premio Eddie]] (American Cinema Editors, [[Estados Unidos de América|EUA]]) === * Recibiu o premio de Filme Mellor Editado. === Academia Xaponesa de Cine (Xapón) === * Venceu na categoría de mellor película estranxeira. == Polémica == A película suscitou numerosas polémicas. Por exemplo, o seu alto custo, que foi tema de crítica desde antes mesmo de finalizar a produción. Tamén o foron o feito de que o romance tome protagonismo por enriba do desastre en si e numerosas incorreccións históricas, a pesar do empeño de Cameron por coidar ó detalle estes aspectos. * É incorrecto que a nave estivese intentando bater un récord. O Titanic, ó igual que o seu xemelgo Olympic, tiña unha velocidade máxima de 23 nós. Na viaxe non superou os 21 nós e calquera intento de bater un récord resultaría inútil, dado que o récord estaba en mans das naves Mauretania e Lusitania, as dúas cunha velocidade de 26 nós. Aínda que totalmente incorrecta, a actitude de manter 21 nós durante a noite non foi unha tolemia extraordinaria, pois aquela mesma noite o Olympic facía a mesma ruta en sentido contrario a uns 800&nbsp;km no mesmo campo de xeo e os mencionados Lusitania e Mauritania cruzaban estes campos a 24 nós ou máis. * Non se pechou a pasaxeiros de terceira clase nas súas áreas contra a súa vontade, o que ocorreu foi que non se lles prestou axuda e non se lles informou. Moitos cando se decataron do que ocorría e cando lograron saír do labiríntico Titanic atopáronse con que case todos os botes foran xa lanzados. * Non hai probas de que o primeiro oficial W.Murdoch se [[suicidio|suicidase]]. Hai testemuñas de que se efectuaron disparos ó aire e unha lenda de que un oficial se suicidou. Hai quen asegura que este oficial foi o capitán, outros que un oficial superior, pero ningún que relacione este feito con W. Murdoch (hai testemuños que din que o viron na agua tralo afundimento e mesmo axudando a subir a xente ós botes desde a agua). Por tanto, mostrar a unha persoa que existiu e morreu de verdade coma un asasino que logo se suicida non sentou ben á familia do propio W. Murdoch que demandou (e gañou) a James Cammeron por como mostrou ó seu defunto antepasado. * Esta película, ó igual que moitas outras, mostra que o Titanic dá marcha atrás para evitar a colisión (algunhas películas mesmo van máis alá e sinalan isto coma un erro). É certo que o oficial W.Murdoch deu orde de contramarcha para evitar a colisión, pero segundo expertos e xulgando pola maquinaria da época, os motores dunha nave da clase Olympic necesitaban máis de 1 minuto tan só para parar e probablemente outro para volver a coller velocidade. O Titanic só tivo 40 segundos desde que se deu a orde ata a colisión fatal. Iso implica que no momento da colisión as hélices do Titanic (polo menos as exteriores) aínda estaban xirando cara adiante. Na película amósase como en menos de 40 segundos deceleran, frean, inverten e chegan á máxima potencia cara atrás. É algo incorrecto tecnicamente. * A película tamén amosa ó enxeñeiro Andrews facendo unha estimación de 1 hora no tempo que tardaría o Titanic en afundirse. Andrews non fixo tal estimación, a aproximación era de entre 2 e 4 horas. * Se ben isto non é unha polémica e non se pode culpar á película, hoxe sábese que a nave se partiu en 2 de forma moi diferente á amosada na película. == Elenco de actores == [[Ficheiro:Leonardo DiCaprio.jpeg|miniatura|dereita|200px|Leonardo DiCaprio]] [[Ficheiro:Kate Winslet Palm Film Festival.jpg|miniatura|dereita|200px|Kate Winslet]] {| class="wikitable" |- bgcolor="CCCCCC" ! Actor !! Personaxe |- | [[Leonardo DiCaprio]] || [[Jack Dawson]] |- | [[Kate Winslet]] || [[Rose DeWitt Bukater]] |- | [[Billy Zane]] || [[Caledon Hockley]] |- | [[Frances Fisher]] || [[Ruth DeWitt Bukater]] |- | [[Kathy Bates]] || [[Margaret Brown|Margaret "Molly" Brown]] |- | [[Eric Braeden]] || Coronel [[John Jacob Astor IV]] |- | [[David Warner (actor)|David Warner]] || [[Spicer Lovejoy]] |- | [[Martin Jarvis]] || Señor [[Cosmo Duff Gordon]] |- | [[Rosalind Ayres]] || Señorita [[Lucy, Lady Duff-Gordon|Lucille Duff Gordon]] |- | [[Danny Nucci]] || [[Fabrizio De Rossi]] |- | [[Gloria Stuart]] || Anciana Rose (Rose Dawson Calvert) |- | [[Victor Garber]] || [[Thomas Andrews (construtor naval)|Thomas Andrews]] |- | [[Bernard Hill]] || Capitán [[Edward Smith|Edward J. Smith]] |- | [[Jonathan Hyde]] || [[J. Bruce Ismay]] |- | [[Bernard Fox]] || Coronel [[Archibald Gracie]] |- | [[Jason Barry]] || [[Tommy Ryan]] |- | [[Ewan Stewart]] || Primeiro Oficial [[William McMaster Murdoch]] |- | [[Jonathan Phillips]] || Segundo Oficial [[Charles Lightoller]] |- | [[Ioan Gruffudd]] || Quinto Oficial [[Harold Lowe]] |- | [[Michael Ensign]] || [[Benjamin Guggenheim]] |- | [[James Lancaster]] || Pai [[Thomas Byles]] |- | [[Rochelle Rose]] || [[Noël Leslie]] |- | [[Suzy Amis]] || Lizzy Calvert |- | [[Bill Paxton]] || Brock Lovett |- | [[Freddy Vicente Villarreal]] || O negro |- | [[Anatoly Sagalevitch]] || Dr. Anatoly Milkailavich |- | [[Lewis Abernathy]] || Lewis Bodine |- | [[Elsa Raven]] || [[Ida Straus]] |- | [[Lew Palter]] || [[Isidor Straus]] Gerard Deparideu Amigo Caledon |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Portal|Cine}} === Ligazóns externas === * {{IMDb título|0120338}} {{James Cameron}} {{Óscar ó mellor filme}} {{Barra portal|Cine|Estados Unidos de América}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Filmes de 1997]] [[Categoría:Filmes en lingua inglesa]] [[Categoría:Filmes dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Filmes dirixidos por James Cameron]] [[Categoría:Filmes con bandas sonoras de James Horner]] [[Categoría:Filmes de Paramount Pictures]] [[Categoría:Filmes de 20th Century Fox]] [[Categoría:Filmes de Lightstorm Entertainment]] [[Categoría:Filmes rodados en Vancouver]] [[Categoría:Filmes rodados en México]] [[Categoría:Filmes ambientados en 1912]] [[Categoría:Filmes ambientados en 1996]] [[Categoría:Filmes de catástrofes dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:RMS Titanic]] [[Categoría:Óscar ó mellor filme]] [[Categoría:Filmes cuxo director gañou o Óscar ó mellor director]] [[Categoría:Filmes gañadores do Óscar á mellor canción orixinal]] [[Categoría:Filmes preservados no National Film Registry]] [[Categoría:Filmes distribuídos en sistemas IMAX]] 2qvilem6qabxg8j1moyj30te89pr906 4 62504 6148130 6079024 2022-08-02T09:38:00Z Angeldomcer 8758 Nova sección: /* Efemérides Isabel Allende */ wikitext text/x-wiki {{Wikipedia:Taboleiro dos administradores/Cabeceira|xeral}} == Riós e [[Wikipedia:Toponimia]] == En contra das políticas de toponimia oficiais vixentes na Galipedia que di que a toponimia é a que se rexistra no Noménclator de Galicia un usuario pretende engadir no artigo do concello de [[Riós]] unha forma non oficial no cabezallo como forma ocasional baseándose nunha nova de información da RAG que nin sequera se pode consultar por non estar ben ligada como se unha nova fose unha referencia normativa da RAG. Solicito a protección do artigo para evitarmonos guerras de edicións. Grazas.--[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 21 de xaneiro de 2021 ás 22:48 (UTC) :Para min o engadido é válido. Segundo a política de toponimia, a forma "Riós" é a oficial ao ser a que aparece recollida no Nomenclátor de Galicia, e por este motivo tal debe ser o título do artigo. Non obstante, considero relevante indicar no propio cabezallo do artigo que hai outras formas recollidas amais da que aparece no Nomenclátor, e máis cando a fonte dada é [https://web.archive.org/web/20190524192354/https://academia.gal/inicio/-/asset_publisher/m2gF/content/terra-nomeada-afonda-en-catro-novos-volumes-en-mais-dun-milleiro-de-toponimos unha nova da RAG], e que a forma non entra en contradición co desenvolvido na correspondente sección [[Riós#Toponimia]]. En calquera caso, e como [[Wikipedia:Taboleiro_dos_administradores/Problemas_varios#Protección_solicitada|xa defendín hai tres semanas]], considero que as guerras de edicións non se evitan con protección de artigos, senón con diálogo e consenso. Un saúdo, e grazas por iniciar a conversa! :) --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|fálame aquí]]</sup> 22 de xaneiro de 2021 ás 01:50 (UTC) ::Xa atopei a fonte orixinal da Comisión de Toponimia/Seminario de Onomástica, que si me parece relevante e que vou engadir o artigo, grazas.--[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 22 de xaneiro de 2021 ás 13:08 (UTC) :::Resolto logo. Grazas aos tres. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 22 de xaneiro de 2021 ás 16:02 (UTC) == Erro co tradutor == Bos días. Estaba traducindo [[:es:Juan_Carlos_Lorenzo|este artigo]] ao galego co trebello para traducir pero ao premer en publicar dáme o seguinte erro e non me deixa publicar: Houbo un erro descoñecido e irrecuperable. Detalles do erro: Error converting HTML to wikitext: docserver-http: HTTP 400: {"type":"https://mediawiki.org/wiki/HyperSwitch/errors/unknown_error","method":"post","uri":"/gl.wikipedia.org/v1/transform/html/to/wikitext/Juan_Carlos_Lorenzo"} Xa me ocorrera anteriormente cun ou dous artigos. A que pode deberse? [[Usuario:Nonsonninguen|Nonsonninguen]] ([[Conversa usuario:Nonsonninguen|conversa]]) 30 de xaneiro de 2021 ás 13:06 (UTC) ::Parece que é algún tipo de erro do trebello; hai varios comentarios sobre iso [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk:Content_translation aquí] --[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 30 de xaneiro de 2021 ás 14:42 (UTC) :::Xa vexo xa... Graciñas. [[Usuario:Nonsonninguen|Nonsonninguen]] ([[Conversa usuario:Nonsonninguen|conversa]]) 30 de xaneiro de 2021 ás 15:19 (UTC) == Proposta de artigo de calidade: Terra == Solicito a inclusión dun aviso en Sitenotice da proposta do artigo [[Terra]]. --[[Usuario:Viascos|Viascos]] ([[Conversa usuario:Viascos|conversa]]) 20 de febreiro de 2021 ás 20:35 (UTC) :Eu non teño permisos de administración da interface, @[[Usuario:Viascos|Viascos]] Só poderían facelo @[[Usuario:AMPERIO|AMPERIO]] ou @[[Usuario:Banjo|Banjo]] e este último non está ultimamente activo. Sínto a tardanza na resposta, pero ao non ter permisos non tiña nada que achegar coa miña resposta. Grazas @[[Usuario:Piquito|Piquito]] por chamar a atención nas cousas que van quedando pendentes. Un saúdo.-- [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 16 de abril de 2021 ás 20:07 (UTC) == Fusionar historiais == Tralo traballo de [[Usuario:Xoacas]] (grazas), os contidos de "[[Festa da Arribada]]" e "[[A Arribada, Baiona]]" xa son idénticos. Poderiades fusionar os historiais das dúas páxinas na primeira e eliminar a segunda? Graciñas. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 8 de marzo de 2021 ás 20:25 (UTC) :{{Feito}}; grazas polo aviso! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|fálame aquí]]</sup> 8 de marzo de 2021 ás 22:07 (UTC) == Cambio de logo de MediaWiki == Bo día. Atendede, por favor, [[Conversa modelo:PortadaIrmáns|isto]]. Graciñas. [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 12 de abril de 2021 ás 10:20 (UTC) == Cando as mulleres que exercen as ciencias e o nome das ciencias coinciden == Conversa trasladada a [[Wikipedia:A Taberna (axuda)#Conversa copiada dende Wikipedia:Taboleiro dos administradores/Problemas varios|Conversa]] @[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] @[[Usuario:HombreDHojalata|HombreDHojalata]] @[[Usuario:Lles|Lles]] == Furna* == En "[[Módulo:Imaxe do día/lista]]", un administrador ten que mudar "furna" por "urna", concretamente na liña: <code>151 { 'SaintJamesTomb.jpg', 'Furna de prata na [[catedral de Santiago de Compostela]]', 'Santiago o Maior', '350', 'n' },</code> Pediuno [[User:Miguelferig]] (con razón) [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Conversa:Portada&curid=29703&diff=5787223&oldid=5769824 aquí]. [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 29 de maio de 2021 ás 21:37 (UTC) :{{Feito}} por Estevoaei. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 30 de maio de 2021 ás 21:20 (UTC) == Categoría:Wikipedia:Imaxes para borrar == Ola compañeiros. Poderiades facer limpeza en [[:Categoría:Wikipedia:Imaxes para borrar]]? Graciñas [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 4 de xullo de 2021 ás 08:43 (UTC) * {{Feito}}. Grazas por avisar. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 4 de xullo de 2021 ás 09:00 (UTC) == Imaxe na portada == Bo día. Na portada de hoxe, a imaxe que debía aparecer foi borrada e por iso está o espazo baleiro. Cando se poida, habería que colocar outra. Saúdos [[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 8 de xullo de 2021 ás 08:21 (UTC) [[Ficheiro:Río Mera.jpg|miniatura]] :A imaxe foi trasladouna {{@|Estevoaei}} a Wikimedia Commons con outro nome <nowiki>[[Ficheiro:Rio Mera.jpg]]</nowiki> -> [[:commons:Río Mera.jpg]] ("Río" con acento). Hai que mudar o nome en [[Módulo:Imaxe do día/lista]] (unicamente pode facelo un administrador). --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 10 de xullo de 2021 ás 11:57 (UTC) == Trocar o nome do artigo [[Airas Corpancho]] polo de Airas Carpancho == Ola, solicito trocar o nome do artigo [[Airas Corpancho]] polo de Airas Carpancho. Penso que foi un erro. Figura como Airas Carpancho na base de datos '[http://bernal.cirp.gal/ords/f?p=129:13::::RP:P13_IDT:011 Base de datos da Lírica Profana Galego-Portuguesa]' do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades e tamén no '[https://cantigas.fcsh.unl.pt/autor.asp?cdaut=13&pv=sim Projeto Littera]' da Unversidade de Lisboa. Moitas grazas.--[[Usuario:Davidhez|Davidhez]] ([[Conversa usuario:Davidhez|conversa]]) 16 de agosto de 2021 ás 14:04 (UTC) == Troco de nome do artigo [[Fernando González de Sanabria]] por Fernan Gonçalvez de Seabra == Pido desculpas polo erro.Grazas--[[Usuario:Davidhez|Davidhez]] ([[Conversa usuario:Davidhez|conversa]]) 17 de agosto de 2021 ás 09:11 (UTC) == Please, check You the removed links from the list. == Please, Check You the remove links from this [[Special:PermanentLink/22010206|list]]. --[[Usuario:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Conversa usuario:Dušan Kreheľ|conversa]]) 12 de setembro de 2021 ás 20:08 (UTC) ::::-- pregunteille na páxina de conversa a que se refería exactamente. --[[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] <small>[[Conversa Usuario:Xabier Cid| Talk 2 me, please]]</small> 13 de setembro de 2021 ás 05:41 (UTC) == Desfase horario da hora/data da Portada == Boas, veño comprobando que hai un desfase horario na Portada. A min paréceme un problema de a.m./p.m, porque se achega a 12 horas. Estaría ben que se resolvese, porque o de ler a Portada de mañá e estar aínda no día anterior non é moi estiloso. Comprobeino entrando coa conta, sen conta (anónima) e en varios navegadores e dispositivos. Supoño que os administradores da interface si poderán facer algo, se non, podo mover este fío á Taberna (Técnica). Saúdos.-- [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 14 de outubro de 2021 ás 23:05 (UTC) : Ola, @[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]]. Desculpa que demorase tanto en mirar isto... Vou ver se chequeo cantas cousas funcionan mal de vez, esta noite ou mañá á mañá. Irei informando. --[[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] <small>[[Conversa Usuario:Xabier Cid| Talk 2 me, please]]</small> 17 de outubro de 2021 ás 17:16 (UTC) == Temas pendentes == Segundo esta conversa da portada,: {{cita|Bo día. Cómpre mudar a ligazón interna da imaxe do día que apunta cara Siro López (xornalista deportivo) por Siro (caricaturista) no Módulo:Imaxe do día/lista. Un saúdo, --RubenWGA (conversa) 16 de xullo de 2021 ás 02:40 (UTC).}} Por favor, cambiade [[Siro López]] por Siro en [[Módulo:Imaxe do día/lista|aquí]] @[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] @[[Usuario:Chairego apc|Chairego apc]] @[[Usuario:Xabier Cid|Xabier Cid]] { 'Ramón Piñeiro Siro López.jpg', '[[Caricatura]] de Ramón Piñeiro realizada por [[Siro López]].', 'Ramón Piñeiro', '', 'n' } [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 16 de outubro de 2021 ás 09:49 (UTC) :@[[Usuario:AMPERIO|AMPERIO]] @[[Usuario:Atobar|Atobar]] [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 16 de outubro de 2021 ás 09:54 (UTC) :@[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], @[[Usuario:RubenWGA|RubenWGA]]. {{Feito}} --[[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] <small>[[Conversa Usuario:Xabier Cid| Talk 2 me, please]]</small> 17 de outubro de 2021 ás 16:55 (UTC) == Fusión de historiais == Por favor, poderiades fusionar historiais de "[[José Vilas Nogueira]]" e "[[Xosé Vilas Nogueira]]"? Graciñas e a seguir. [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 21 de outubro de 2021 ás 12:50 (UTC) == Problema nas citas == Estou traducindo un artigo e copiei as citas do orixinal. Nel funcionan ben, pero ao copialas aparéceme esta mensaxe: "Erro no código da cita: Etiqueta <ref> non válida; o nome ":0" está definido varias veces con contidos diferentes Erro no código da cita: Etiqueta <ref> non válida; o nome ":0" está definido varias veces con contidos diferentes." Non fixen ningunha edición e non sei cal é o problema. Moitas grazas de antemán! {{Sen sinatura|SpookyFlora|15 de febreiro de 2022 ás 17:09}} :Ola, @[[Usuario:SpookyFlora]]. Déixoche a resposta na túa páxina de conversa. Tamén che deixo unhas ligazóns con consellos varios de benvida para mellora-las edicións. Un saúdo. --[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 15 de febreiro de 2022 ás 16:43 (UTC) == Fusionar historiais == Hai que fusionar os historiais de [[Montes Aquilanos]] e [[Montes Aquilianos]]. O artigo que ha permanecer é [[Montes Aquilanos]], Grazas.--[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 19 de febreiro de 2022 ás 17:39 (UTC) :{{feito}} @ [[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]]. Saúdos. --[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 16 de maio de 2022 ás 10:57 (UTC) == Bad article name == Some years ago, {{u|Manuchansu}} did a cross-wiki renaming of Catalan writer [[Manuel Milà i Fontanals]] into the wrong name [[Manuel Milà y Fontanals]]. Now I was trying to revert it, but had a misstype and it ended up as [[Manuel Milà i Fontanalsr]]. Can you please erase this final "r" and move it back to [[Manuel Milà i Fontanals]]? I am really sorry for my mistake. --[[Usuario:SMP|SMP]] ([[Conversa usuario:SMP|conversa]]) 1 de marzo de 2022 ás 10:11 (UTC) == Múltiples redireccións erradas en proxecto pedagóxico. == Boas, un usuario do proxecto pedagóxico moveu repetidas veces a súa subpáxina creando unha cadea de redireccións encadeadas. O título a conservar é [[Anna Maria Primavesi]] e o resto que localicei marqueinas con lixo. Os contidos moveríanse neste momento dende [[Quero que se publique/Anna Maria Primavesi]] a [[Anna Maria Primavesi]]. Por favor, informade do cambio a quen editou, [[Usuario:Galipediantefisico]]. Graciñas! [[Usuario:FormacionWiki|FormacionWiki]] ([[Conversa usuario:FormacionWiki|conversa]]) 10 de marzo de 2022 ás 19:54 (UTC) :Solucionado. Graciñas! {{smiley}} [[Usuario:FormacionWiki|FormacionWiki]] ([[Conversa usuario:FormacionWiki|conversa]]) 10 de marzo de 2022 ás 20:11 (UTC) == Fusionar historiais == Hai que fusionar os historiais de [[Parahucho perry]] e [[Parahucho perryi]]. O artigo que ha permanecer é [[Parahucho perryi]], Grazas.--[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 23 de abril de 2022 ás 11:19 (UTC) :Aproveito para lembrar que tamén fixen a proposta de fusionar o artigo [[vascularización]] dentro do artigo [[anxioxénese]]. Xa pasei o contido de vascularización a anxioxénese. Non sei se cómpre facer algo máis.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 14 de maio de 2022 ás 15:38 (UTC) ::{{feito}} @[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]]. Saúdos. --[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 16 de maio de 2022 ás 10:45 (UTC) :::Grazas.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 16 de maio de 2022 ás 19:16 (UTC) == Efemérides Isabel Allende == Boas; sería bo corrixir a efemérides de hoxe (2-8-22) sobre Isabel Allende. Non é filla do presidente Allende, senón filla dun curmán deste. [[Usuario:Angeldomcer|Angeldomcer]] ([[Conversa usuario:Angeldomcer|conversa]]) 2 de agosto de 2022 ás 09:38 (UTC) dglisy3ctavu0e6w9akkt9unaiie4b8 6148210 6148130 2022-08-02T10:36:21Z Estevoaei 1131 /* Efemérides Isabel Allende */ wikitext text/x-wiki {{Wikipedia:Taboleiro dos administradores/Cabeceira|xeral}} == Riós e [[Wikipedia:Toponimia]] == En contra das políticas de toponimia oficiais vixentes na Galipedia que di que a toponimia é a que se rexistra no Noménclator de Galicia un usuario pretende engadir no artigo do concello de [[Riós]] unha forma non oficial no cabezallo como forma ocasional baseándose nunha nova de información da RAG que nin sequera se pode consultar por non estar ben ligada como se unha nova fose unha referencia normativa da RAG. Solicito a protección do artigo para evitarmonos guerras de edicións. Grazas.--[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 21 de xaneiro de 2021 ás 22:48 (UTC) :Para min o engadido é válido. Segundo a política de toponimia, a forma "Riós" é a oficial ao ser a que aparece recollida no Nomenclátor de Galicia, e por este motivo tal debe ser o título do artigo. Non obstante, considero relevante indicar no propio cabezallo do artigo que hai outras formas recollidas amais da que aparece no Nomenclátor, e máis cando a fonte dada é [https://web.archive.org/web/20190524192354/https://academia.gal/inicio/-/asset_publisher/m2gF/content/terra-nomeada-afonda-en-catro-novos-volumes-en-mais-dun-milleiro-de-toponimos unha nova da RAG], e que a forma non entra en contradición co desenvolvido na correspondente sección [[Riós#Toponimia]]. En calquera caso, e como [[Wikipedia:Taboleiro_dos_administradores/Problemas_varios#Protección_solicitada|xa defendín hai tres semanas]], considero que as guerras de edicións non se evitan con protección de artigos, senón con diálogo e consenso. Un saúdo, e grazas por iniciar a conversa! :) --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|fálame aquí]]</sup> 22 de xaneiro de 2021 ás 01:50 (UTC) ::Xa atopei a fonte orixinal da Comisión de Toponimia/Seminario de Onomástica, que si me parece relevante e que vou engadir o artigo, grazas.--[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 22 de xaneiro de 2021 ás 13:08 (UTC) :::Resolto logo. Grazas aos tres. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 22 de xaneiro de 2021 ás 16:02 (UTC) == Erro co tradutor == Bos días. Estaba traducindo [[:es:Juan_Carlos_Lorenzo|este artigo]] ao galego co trebello para traducir pero ao premer en publicar dáme o seguinte erro e non me deixa publicar: Houbo un erro descoñecido e irrecuperable. Detalles do erro: Error converting HTML to wikitext: docserver-http: HTTP 400: {"type":"https://mediawiki.org/wiki/HyperSwitch/errors/unknown_error","method":"post","uri":"/gl.wikipedia.org/v1/transform/html/to/wikitext/Juan_Carlos_Lorenzo"} Xa me ocorrera anteriormente cun ou dous artigos. A que pode deberse? [[Usuario:Nonsonninguen|Nonsonninguen]] ([[Conversa usuario:Nonsonninguen|conversa]]) 30 de xaneiro de 2021 ás 13:06 (UTC) ::Parece que é algún tipo de erro do trebello; hai varios comentarios sobre iso [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk:Content_translation aquí] --[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 30 de xaneiro de 2021 ás 14:42 (UTC) :::Xa vexo xa... Graciñas. [[Usuario:Nonsonninguen|Nonsonninguen]] ([[Conversa usuario:Nonsonninguen|conversa]]) 30 de xaneiro de 2021 ás 15:19 (UTC) == Proposta de artigo de calidade: Terra == Solicito a inclusión dun aviso en Sitenotice da proposta do artigo [[Terra]]. --[[Usuario:Viascos|Viascos]] ([[Conversa usuario:Viascos|conversa]]) 20 de febreiro de 2021 ás 20:35 (UTC) :Eu non teño permisos de administración da interface, @[[Usuario:Viascos|Viascos]] Só poderían facelo @[[Usuario:AMPERIO|AMPERIO]] ou @[[Usuario:Banjo|Banjo]] e este último non está ultimamente activo. Sínto a tardanza na resposta, pero ao non ter permisos non tiña nada que achegar coa miña resposta. Grazas @[[Usuario:Piquito|Piquito]] por chamar a atención nas cousas que van quedando pendentes. Un saúdo.-- [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 16 de abril de 2021 ás 20:07 (UTC) == Fusionar historiais == Tralo traballo de [[Usuario:Xoacas]] (grazas), os contidos de "[[Festa da Arribada]]" e "[[A Arribada, Baiona]]" xa son idénticos. Poderiades fusionar os historiais das dúas páxinas na primeira e eliminar a segunda? Graciñas. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 8 de marzo de 2021 ás 20:25 (UTC) :{{Feito}}; grazas polo aviso! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|fálame aquí]]</sup> 8 de marzo de 2021 ás 22:07 (UTC) == Cambio de logo de MediaWiki == Bo día. Atendede, por favor, [[Conversa modelo:PortadaIrmáns|isto]]. Graciñas. [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 12 de abril de 2021 ás 10:20 (UTC) == Cando as mulleres que exercen as ciencias e o nome das ciencias coinciden == Conversa trasladada a [[Wikipedia:A Taberna (axuda)#Conversa copiada dende Wikipedia:Taboleiro dos administradores/Problemas varios|Conversa]] @[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] @[[Usuario:HombreDHojalata|HombreDHojalata]] @[[Usuario:Lles|Lles]] == Furna* == En "[[Módulo:Imaxe do día/lista]]", un administrador ten que mudar "furna" por "urna", concretamente na liña: <code>151 { 'SaintJamesTomb.jpg', 'Furna de prata na [[catedral de Santiago de Compostela]]', 'Santiago o Maior', '350', 'n' },</code> Pediuno [[User:Miguelferig]] (con razón) [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Conversa:Portada&curid=29703&diff=5787223&oldid=5769824 aquí]. [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 29 de maio de 2021 ás 21:37 (UTC) :{{Feito}} por Estevoaei. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 30 de maio de 2021 ás 21:20 (UTC) == Categoría:Wikipedia:Imaxes para borrar == Ola compañeiros. Poderiades facer limpeza en [[:Categoría:Wikipedia:Imaxes para borrar]]? Graciñas [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 4 de xullo de 2021 ás 08:43 (UTC) * {{Feito}}. Grazas por avisar. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 4 de xullo de 2021 ás 09:00 (UTC) == Imaxe na portada == Bo día. Na portada de hoxe, a imaxe que debía aparecer foi borrada e por iso está o espazo baleiro. Cando se poida, habería que colocar outra. Saúdos [[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 8 de xullo de 2021 ás 08:21 (UTC) [[Ficheiro:Río Mera.jpg|miniatura]] :A imaxe foi trasladouna {{@|Estevoaei}} a Wikimedia Commons con outro nome <nowiki>[[Ficheiro:Rio Mera.jpg]]</nowiki> -> [[:commons:Río Mera.jpg]] ("Río" con acento). Hai que mudar o nome en [[Módulo:Imaxe do día/lista]] (unicamente pode facelo un administrador). --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 10 de xullo de 2021 ás 11:57 (UTC) == Trocar o nome do artigo [[Airas Corpancho]] polo de Airas Carpancho == Ola, solicito trocar o nome do artigo [[Airas Corpancho]] polo de Airas Carpancho. Penso que foi un erro. Figura como Airas Carpancho na base de datos '[http://bernal.cirp.gal/ords/f?p=129:13::::RP:P13_IDT:011 Base de datos da Lírica Profana Galego-Portuguesa]' do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades e tamén no '[https://cantigas.fcsh.unl.pt/autor.asp?cdaut=13&pv=sim Projeto Littera]' da Unversidade de Lisboa. Moitas grazas.--[[Usuario:Davidhez|Davidhez]] ([[Conversa usuario:Davidhez|conversa]]) 16 de agosto de 2021 ás 14:04 (UTC) == Troco de nome do artigo [[Fernando González de Sanabria]] por Fernan Gonçalvez de Seabra == Pido desculpas polo erro.Grazas--[[Usuario:Davidhez|Davidhez]] ([[Conversa usuario:Davidhez|conversa]]) 17 de agosto de 2021 ás 09:11 (UTC) == Please, check You the removed links from the list. == Please, Check You the remove links from this [[Special:PermanentLink/22010206|list]]. --[[Usuario:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Conversa usuario:Dušan Kreheľ|conversa]]) 12 de setembro de 2021 ás 20:08 (UTC) ::::-- pregunteille na páxina de conversa a que se refería exactamente. --[[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] <small>[[Conversa Usuario:Xabier Cid| Talk 2 me, please]]</small> 13 de setembro de 2021 ás 05:41 (UTC) == Desfase horario da hora/data da Portada == Boas, veño comprobando que hai un desfase horario na Portada. A min paréceme un problema de a.m./p.m, porque se achega a 12 horas. Estaría ben que se resolvese, porque o de ler a Portada de mañá e estar aínda no día anterior non é moi estiloso. Comprobeino entrando coa conta, sen conta (anónima) e en varios navegadores e dispositivos. Supoño que os administradores da interface si poderán facer algo, se non, podo mover este fío á Taberna (Técnica). Saúdos.-- [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 14 de outubro de 2021 ás 23:05 (UTC) : Ola, @[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]]. Desculpa que demorase tanto en mirar isto... Vou ver se chequeo cantas cousas funcionan mal de vez, esta noite ou mañá á mañá. Irei informando. --[[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] <small>[[Conversa Usuario:Xabier Cid| Talk 2 me, please]]</small> 17 de outubro de 2021 ás 17:16 (UTC) == Temas pendentes == Segundo esta conversa da portada,: {{cita|Bo día. Cómpre mudar a ligazón interna da imaxe do día que apunta cara Siro López (xornalista deportivo) por Siro (caricaturista) no Módulo:Imaxe do día/lista. Un saúdo, --RubenWGA (conversa) 16 de xullo de 2021 ás 02:40 (UTC).}} Por favor, cambiade [[Siro López]] por Siro en [[Módulo:Imaxe do día/lista|aquí]] @[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] @[[Usuario:Chairego apc|Chairego apc]] @[[Usuario:Xabier Cid|Xabier Cid]] { 'Ramón Piñeiro Siro López.jpg', '[[Caricatura]] de Ramón Piñeiro realizada por [[Siro López]].', 'Ramón Piñeiro', '', 'n' } [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 16 de outubro de 2021 ás 09:49 (UTC) :@[[Usuario:AMPERIO|AMPERIO]] @[[Usuario:Atobar|Atobar]] [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 16 de outubro de 2021 ás 09:54 (UTC) :@[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]], @[[Usuario:RubenWGA|RubenWGA]]. {{Feito}} --[[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] <small>[[Conversa Usuario:Xabier Cid| Talk 2 me, please]]</small> 17 de outubro de 2021 ás 16:55 (UTC) == Fusión de historiais == Por favor, poderiades fusionar historiais de "[[José Vilas Nogueira]]" e "[[Xosé Vilas Nogueira]]"? Graciñas e a seguir. [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 21 de outubro de 2021 ás 12:50 (UTC) == Problema nas citas == Estou traducindo un artigo e copiei as citas do orixinal. Nel funcionan ben, pero ao copialas aparéceme esta mensaxe: "Erro no código da cita: Etiqueta <ref> non válida; o nome ":0" está definido varias veces con contidos diferentes Erro no código da cita: Etiqueta <ref> non válida; o nome ":0" está definido varias veces con contidos diferentes." Non fixen ningunha edición e non sei cal é o problema. Moitas grazas de antemán! {{Sen sinatura|SpookyFlora|15 de febreiro de 2022 ás 17:09}} :Ola, @[[Usuario:SpookyFlora]]. Déixoche a resposta na túa páxina de conversa. Tamén che deixo unhas ligazóns con consellos varios de benvida para mellora-las edicións. Un saúdo. --[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 15 de febreiro de 2022 ás 16:43 (UTC) == Fusionar historiais == Hai que fusionar os historiais de [[Montes Aquilanos]] e [[Montes Aquilianos]]. O artigo que ha permanecer é [[Montes Aquilanos]], Grazas.--[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 19 de febreiro de 2022 ás 17:39 (UTC) :{{feito}} @ [[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]]. Saúdos. --[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 16 de maio de 2022 ás 10:57 (UTC) == Bad article name == Some years ago, {{u|Manuchansu}} did a cross-wiki renaming of Catalan writer [[Manuel Milà i Fontanals]] into the wrong name [[Manuel Milà y Fontanals]]. Now I was trying to revert it, but had a misstype and it ended up as [[Manuel Milà i Fontanalsr]]. Can you please erase this final "r" and move it back to [[Manuel Milà i Fontanals]]? I am really sorry for my mistake. --[[Usuario:SMP|SMP]] ([[Conversa usuario:SMP|conversa]]) 1 de marzo de 2022 ás 10:11 (UTC) == Múltiples redireccións erradas en proxecto pedagóxico. == Boas, un usuario do proxecto pedagóxico moveu repetidas veces a súa subpáxina creando unha cadea de redireccións encadeadas. O título a conservar é [[Anna Maria Primavesi]] e o resto que localicei marqueinas con lixo. Os contidos moveríanse neste momento dende [[Quero que se publique/Anna Maria Primavesi]] a [[Anna Maria Primavesi]]. Por favor, informade do cambio a quen editou, [[Usuario:Galipediantefisico]]. Graciñas! [[Usuario:FormacionWiki|FormacionWiki]] ([[Conversa usuario:FormacionWiki|conversa]]) 10 de marzo de 2022 ás 19:54 (UTC) :Solucionado. Graciñas! {{smiley}} [[Usuario:FormacionWiki|FormacionWiki]] ([[Conversa usuario:FormacionWiki|conversa]]) 10 de marzo de 2022 ás 20:11 (UTC) == Fusionar historiais == Hai que fusionar os historiais de [[Parahucho perry]] e [[Parahucho perryi]]. O artigo que ha permanecer é [[Parahucho perryi]], Grazas.--[[Usuario:HacheDous&#61;0|HacheDous&#61;0]] ([[Conversa usuario:HacheDous&#61;0|conversa]]) 23 de abril de 2022 ás 11:19 (UTC) :Aproveito para lembrar que tamén fixen a proposta de fusionar o artigo [[vascularización]] dentro do artigo [[anxioxénese]]. Xa pasei o contido de vascularización a anxioxénese. Non sei se cómpre facer algo máis.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 14 de maio de 2022 ás 15:38 (UTC) ::{{feito}} @[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]]. Saúdos. --[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 16 de maio de 2022 ás 10:45 (UTC) :::Grazas.--[[Usuario:Miguelferig|Miguelferig]] ([[Conversa usuario:Miguelferig|conversa]]) 16 de maio de 2022 ás 19:16 (UTC) == Efemérides Isabel Allende == Boas; sería bo corrixir a efemérides de hoxe (2-8-22) sobre Isabel Allende. Non é filla do presidente Allende, senón filla dun curmán deste. [[Usuario:Angeldomcer|Angeldomcer]] ([[Conversa usuario:Angeldomcer|conversa]]) 2 de agosto de 2022 ás 09:38 (UTC) :{{Feito}} Grazas polo aviso, {{@|Angeldomcer}} --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|fálame aquí]]</sup> 2 de agosto de 2022 ás 10:36 (UTC) hp4syyv4b2kmif7ccwtowrqlcwwp78o 0 65834 6148111 6144011 2022-08-02T09:19:46Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «de a» wikitext text/x-wiki {{Piloto F1| Nome = Sebastian Vettel {{idade|3|7|1987}} | Imaxe = 2019 Formula One tests Barcelona, Vettel (47200008782).jpg| Nacionalidade = {{DEU}} | Dorsal = 5 | Escudería = [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]]<ref>{{cite web|url=https://www.fia.com/events/fia-formula-one-world-championship/season-2021/2021-and-2022-fia-formula-one-world |title=2022 FIA Formula One World Championship – Entry List |publisher=[[Fédération Internationale de l'Automobile]] |date=7 de decembro de 2021 |access-date=7 de decembro de 2021}}</ref> | EscuderíaVindeira = | Carreiras = 289 (288 saídas) | Campionatos = 4 ({{F1|2010}}, {{F1|2011}}, {{f1|2012}}, {{f1|2013}}) | Vitorias = 53 | Podios = 122 | Poles = 57 | VRapidas = 38 | PrimeiroGP = [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2007]]| Resultado = 14º (15 ptos.) | Primeira vitoria = [[Gran Premio de Italia 2008]]| }} '''Sebastian Vettel''', nado en [[Heppenheim]] o [[3 de xullo]] de [[1987]]<ref name="F1 profile">{{Cita web|url=http://www.formula1.com/teams_and_drivers/drivers/822/|title=Sebastian Vettel|work=Formula1.com|publisher=[[Formula One Group|Formula One Administration]]|accessdate=2 de decembro de 2012}}</ref>, é un piloto de [[Fórmula 1]] [[Alemaña|alemán]]. é piloto do equipo italiano de carreiras [[Scuderia Ferrari|Ferrari]]. Foi [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1|Campión do Mundo]], catro veces en {{f1|2010}}, {{f1|2011}}, {{f1|2012}}, e {{f1|2013}}.<ref>{{Cita web|url=http://www.fia.com/news/vettel-beyond-reach-india|title=Vettel beyond reach in India|date=27 de outubro de 2013|publisher= Federation Internationale de l&#039;Automobile|accessdate=29 de outubro de 2013}}</ref> É un dos pilotos de F1 máis exitosos de todos os tempos e é considerado un grande. Vettel comezou a súa carreira na Fórmula Un como [[piloto de probas]] para [[BMW Sauber]] en {{f1|2006}}, facendo unha única aparición nunha carreira en {{f1|2007}}. Como parte do [[Red Bull Junior Team]], Vettel pilotou para a [[Scuderia Toro Rosso]] máis tarde ese ano e mantívose como piloto a tempo completo para {{F1|2008}}. Vettel ascendeu a Red Bull en {{f1|2009}}. Con Red Bull, Vettel gañou catro títulos consecutivos desde {{f1|2010}} ata {{f1|2013}}, o primeiro dos cales o converteu no campión do mundo máis novo do deporte, establecendo os récords de máis vitorias consecutivas en carreiras (9) e vitorias en carreiras nunha única tempada (13).<ref name="Wins – Consecutively">{{Cite web|title=Wins – Consecutively|url=https://www.statsf1.com/en/statistiques/pilote/victoire/consecutive.aspx|access-date=12 January 2019|website=Stats F1}}</ref><ref name=":2" /> En {{f1|2015}} firmou pola [[Scuderia Ferrari]] para o que correru ata {{f1|2020}}. Fichou por [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]] para as tempadas {{f1|2021}}-{{f1|2022}}, antes de anunciar os seus plans para retirarse da Fórmula Un a finais da tempada 2022. == Mocidade e vida persoal == Vettel naceu en [[Heppenheim]], entón [[Alemaña Occidental]] fillo de Norbert e Heike Vettel. Ten un irmán máis novo, Fabián, e dúas irmás maiores, Melanie, técnico ental, e Stefanie, fisioterapeuta para nenos incapacitados.<ref name=vettel>{{Cita web|last=Schneider|first=Frank|title=British Grand Prix 2011: revealed&nbsp;– the real Sebastian Vettel|url=http://www.telegraph.co.uk/sport/motorsport/formulaone/8619039/British-Grand-Prix-2011-revealed-the-real-Sebastian-Vettel.html#|work=[[The Daily Telegraph]]|date=8 de xullo de 2011}}</ref> Vettel dixo nunha entrevista que el era terrible na escola, pero logrou o título de secundaria cunha nota respectable, na escola secundaria Starkenburg Gymnasium en Heppenheim.<ref>{{Cita web|title=Heldenverehrung: Gymnasium nach Rennfahrer Sebastian Vettel benannt|url=http://www.spiegel.de/schulspiegel/abi/0,1518,579026,00.html|work=Der Spiegel|accessdate=25 de setembro de 2011}}</ref> Tamén mencionou que os seus heroes da infancia eran "Os tres Michaels", que eran [[Michael Schumacher]], [[Michael Jordan]] e [[Michael Jackson]]. Dixo que quería ser un cantante como Michael Jackson, pero deuse conta de que non podía porque non tiña a voz.<ref>{{Cita novas|title=The Secret Life of Sebastian Vettel|url=http://www.formula1.com/news/interviews/2010/3/10542.html|publisher=Formula One|date=17 de marzo de 2010|accessdate=18 de marzo de 2010}}</ref> Vettel é tamén un fan de [[The Beatles]] destacando varios discos, entre eles ''[[Abbey Road]]'' e a súa canción favorita é "[[Drive My Car]]". Nunha entrevista en ''[[Top Gear]]'', Vettel confesouse como fan da comedia británica como ''[[Little Britain]]'' e ''[[Monty Python's Life of Brian]]''. Vettel vive en [[Thurgau|Thurgovia]], Suíza, entre outros pilotos de carreiras e é un fan do equipo de [[Fußball-Bundesliga|fútbol alemán]] [[Eintracht Frankfurt]]. Vettel describiuse a se mesmo como competitivo, privado, e impaciente. Vettel tamén aparece nos anuncios de [[Head & Shoulders]]. Na versión alemá de ''[[Cars 2]]'', Vettel presenta unha voz en off. Mantén unha relación con Hanna Sprater, coa que leva desde a infancia. En xaneiro de 2014, Vettel converteuse en pai da súa primeira filla.<ref>{{Cita novas|url=http://www.welt.de/sport/formel1/article122767788/Sebastian-Vettel-wird-zum-ersten-Mal-Vater.html|title=Sebastian Vettel wird zum ersten Mal Vater|date=10 de decembro de 2013|accessdate=10 de decembro de 2013|language=German|work=[[Die Welt]]|publisher=Thomas Schmid; [[Axel Springer AG]]|trans_title=Sebastian Vettel will be a first time father}}</ref><ref>{{Cita novas|url=http://www.formula1.com/news/interviews/2014/3/15516.html|title=Exclusive Sebastian Vettel Q&A: Right now, nothing is lost|date=1 de marzo de 2014|accessdate=1 de marzo de 2014|publisher=Formula1.com}}</ref> == Vida deportiva == Vettel comezou no automobilismo aos sete anos, pilotando [[kart]]s. En 2004, na F-BMW Alemá, venceu 18 de 20 carreiras disputadas e conquistou o título da competición. Nos anos seguintes, Vettel correu na [[Fórmula 3 Europea|F-3 Europea]] e pasou a espertar o interese de BMW, onde pasou a realizar probas. ==Fórmula Un== [[Ficheiro:Sebastian Vettel 2006 Brazil.jpg|miniatura|right|Vettel durante a práctica no [[Gran Premio do Brasil de 2006]] co [[BMW Sauber]]]] [[Ficheiro:Sebastian Vettel 2007 USA 2.jpg|miniatura|right|Vettel na súa carreira de debut no [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2007]]]] ===BMW Sauber (2006–2007)=== ====2006==== {{VT| Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2006}} Vettel converteuse no terceiro piloto de BMW Sauber no [[Gran Premio de Turquía de 2006]], cando o ex titular [[Robert Kubica]] foi convocado para substituír a [[Jacques Villeneuve]] no [[Gran Premio de Hungría de 2006]]. No seu debut nas probas, Vettel marcou o mellor tempo na segunda práctica libre do venres antes da carreira.<ref>{{Cita novas |title=2006 Turkish Grand Prix&nbsp;– Fri Prac 2 |publisher=Formula One |url=http://www.formula1.com/results/season/2006/764/6330/ |date=25 de agosto de 2006 |accessdate=1 de xuño de 2007 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930213407/http://www.formula1.com/results/season/2006/764/6330/ |archivedate=30 de setembro de 2007 |df= }}</ref> Nese momento, converteuse no piloto máis novo da Fórmula Un en participar na competición nun Gran Premio de fin de semana (19 anos e 53 días), tamén recibiu a súa primeira multa por superar o límite de velocidade no pitlane camiño da pista.<ref>{{Cita web|url=http://www.f1fanatic.co.uk/sebastian-vettel |title=Sebastian Vettel |website=F1 Fanatic |accessdate=14 de agosto de 2015}}</ref> Na súa segunda sesión de probas no [[Gran Premio de Italia de 2006]], estableceu o tempo máis rápido nas dúas sesións de adestramentos do venres, unha fin de semana de carreiras no que todos os [[BMW Sauber F1.06|coches BMW]] foron rápidos, co seu predecesor Robert Kubica terminando no podio na carreira. ==== 2007 ==== {{VT|Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2007}} Vettel foi confirmado como piloto de probas de BMW para {{f1|2007}}.<ref>{{Cita novas| title =BMW names same drivers for 2007| publisher =grandprix.com| url =http://www.grandprix.com/ns/ns17640.html| date =19 de outubro de 2006| accessdate =1 de xuño de 2007}}</ref> Tralo grave accidente do piloto regular de BMW Kubica no [[Gran Premio do Canadá de 2007]] Vettel substituíuno no [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2007]].<ref>{{Cita novas| title =Vettel to replace Kubica at Indianapolis| work =Autosport| url =http://www.autosport.com/news/report.php/id/59765| date =14 de xuño de 2007| accessdate =14 de xuño de 2007}}</ref> Comezou na sétima posición da grella, terminando na oitava posición logrando o seu primeiro punto no Campionato Mundial e converteuse no piloto máis novo no momento en anotar un punto na Fórmula Un (á idade de 19 anos e 349 días), unha marca en posesión anteriormente de [[Jenson Button]], quen tiña 20 anos e 67 días de idade cando terminou sexto no [[Gran Premio do Brasil de 2000]].<ref>{{Cita novas| title =Vettel becomes F1's youngest scorer| publisher =itv-f1.com| url =http://www.itv-f1.com/News_Article.aspx?PO_ID=39687| date =17 de xuño de 2007| accessdate =18 de xuño de 2007| urlarquivo =https://web.archive.org/web/20070716204119/http://www.itv-f1.com/News_Article.aspx?PO_ID=39687| dataarquivo =16 de xullo de 2007| urlmorta =yes}}</ref> === Toro Rosso (2007-2008) === [[Ficheiro:Sebastian Vettel 2008 Canada.jpg|miniatura|esquerda|250px|Vettel correndo para [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] no [[Gran Premio do Canadá de 2008]].]] ==== 2007 ==== Na véspera do [[Gran Premio de Hungría de 2007]], Vettel foi confirmado como novo piloto da [[Scuderia Toro Rosso]], en substitución do [[Estados Unidos|estadounidense]] [[Scott Speed]], que saíu tras varios desencontros co equipo.<ref name="APvetteltotororosso">{{Cita novas | title = U.S. driver Scott Speed dropped by Toro Rosso, replaced by Sebastian Vettel | agency = Associated Press | date = 31 de xullo de 2007 | url = http://www.iht.com/articles/ap/2007/07/31/sports/EU-SPT-CAR-F1-Speed-Dropped.php | accessdate =21 de xullo de 2008}}</ref> Cobrou aproximadamente 165.000 US $ por terminar a tempada con Toro Rosso.<ref>{{Cita novas| title =Vettel to earn $165, 000 at STR| publisher =flagworld.auto123.com| url =http://flagworld.auto123.com/en/racing/news/index,view.spy?artid=87349| date =1 de agosto de 2007| accessdate =1 de agosto de 2007| urlarquivo =https://web.archive.org/web/20071015201248/http://flagworld.auto123.com/en/racing/news/index,view.spy?artid=87349| dataarquivo =15 de outubro de 2007| urlmorta =yes}}</ref> Antes da carreira, tamén se anunciou que Vettel pilotaría para Toro Rosso en {{F1|2008}},<ref>{{Cita novas| title =Vettel to race for Toro Rosso in 2008| work =Autosport| url =http://www.autosport.com/news/report.php/id/61270| date =2 de agosto de 2007| accessdate =2 de agosto de 2007}}</ref> xunto a [[Sébastien Bourdais]].<ref>{{Cita novas| title =Toro Rosso confirm Bourdais for 2008| publisher =grandprix.com| url =http://www.grandprix.com/ns/ns19520.html| date =10 de agosto de 2008| accessdate =10 de agosto de 2008}}</ref> ==== 2008 ==== O 14 de setembro de 2008 venceu de forma sorprendente o gran [[Gran Premio de Italia de 2008]], conquistando a primeira vitoria da carreira na categoría e tamén do equipo Toro Rosso.<ref>{{Cita web|url=http://tazio.uol.com.br/f-1/textos/4632|título=Vettel é dominante e leva GP da Itália histórico|língua=|autor=|obra=|data=|data-acceso=13 de maio de 2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120403080806/http://tazio.uol.com.br/f-1/textos/4632|dataarquivo=03 de abril de 2012|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www1.folha.uol.com.br/folha/esporte/ult92u444748.shtml |título=Vettel vence o GP da Itália de F-1; Massa fica em sexto lugar|língua= |autor= |editor=Folha Online|data=}}</ref> Con este feito, converteuse no piloto máis novo en gañar un Gran Premio, con vinte e un anos, tres meses e oito días.<ref>{{Cita web |url=http://racing.terra.com.br/index.asp?codc=1673 |título=Vettel vence em Monza e bate recorde Revista Racing |data-acceso=13 de maio de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131202222141/http://racing.terra.com.br/index.asp?codc=1673 |dataarquivo=02 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> Logrou outra marca con só nove meses de carreira na Fórmula 1, converteuse no piloto máis novo en ser multado pola [[Federación Internacional do Automobil|FIA]] por unha infracción ao pasar do límite de velocidade nos boxes mentres accedía á pista por primeira vez. ===Red Bull (2009–2014)=== Alzouse co [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2010|campionato de Fórmula 1 de 2010]], converténdose no piloto máis novo da historia en ser Campión do Mundo. Campionato que renovou en {{F1|2011}}, {{f1|2012}} e {{f1|2013}}. En {{f1|2009}}, Vettel pasa a correr en [[Red Bull Racing|Red Bull]], substituíndo a [[David Coulthard]], que se retirou ao fin da tempada de Fórmula 1 de {{f1|2008}}. O 19 de abril de 2009, no [[Gran Premio da China de 2009]], conquistou a segunda vitoria na categoría e a primeira do equipo Red Bull.<ref name="pre">{{Cita web |url=http://esportes.terra.com.br/automobilismo/formula1/2009/interna/0,,OI3712002-EI12988,00.html |título=Precoce", Vettel chega a segunda vitória na F1 }}</ref><ref>PAZZI, Milton Jr. [http://www.estadao.com.br/noticias/esportes,f-1-vettel-vence-o-gp-da-china-em-dia-de-dobradinha-da-rbr,357332,0.htm Vettel vence o GP da China, em dia de dobradinha da RBR]</ref> En 1 de novembro, Vettel terminou no segundo posto no campionato Mundial, sendo o piloto máis novo en conseguir tal feito, trala súa vitoria no [[Gran Premio de Abu Zabi de 2009]], ficando só detrás do [[Reino Unido|británico]] [[Jenson Button]] no campionato.<ref>{{cita web | 1= | url= http://tazio.uol.com.br/f-1/textos/14775/ | 3= | título= Vettel sobra e fecha o ano com vitória em Abu Dhabi | 5= | dataacceso= 4 de novembro de 2009 | urlarquivo= https://web.archive.org/web/20091107021841/http://tazio.uol.com.br/f-1/textos/14775/ | dataarquivo= 07 de novembro de 2009 | urlmorta= yes }}</ref><ref>{{cita web | 1= | url= http://tazio.uol.com.br/f-1/textos/14780/ | 3= | título= Vettel: "É a forma perfeita de terminar temporada" | 5= | dataacceso= 4 de novembro de 2009 | urlarquivo= https://web.archive.org/web/20091108134808/http://tazio.uol.com.br/f-1/textos/14780/ | dataarquivo= 08 de novembro de 2009 | urlmorta= yes }}</ref> En 19 de novembro de 2009, Vettel foi elixido mellor piloto do ano pola revista inglesa ''"Autosport"'', nunha votación feita cos xefes de equipo da categoría.<ref>{{Cita web |url=http://esporte.uol.com.br/f1/ultimas-noticias/2009/11/19/vettel-e-apontado-o-melhor-piloto-do-ano-por-chefes-de-equipe.jhtm |título=Vettel é apontado o melhor piloto do ano por chefes de equipe UOL Esporte}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://tazio.uol.com.br/f-1/textos/15108 |título=Chefes de times elegem Vettel como melhor do ano |data-acceso=04 de xullo de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091124030627/http://tazio.uol.com.br/f-1/textos/15108 |dataarquivo=24 de novembro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> O piloto alemán comezou a temporada de {{f1|2010}} logrando a ''[[pole position]]'' nas dúas primeiras roldas, no entanto, por problemas no coche, acabou perdendo o liderado, inclusindo a retirada na segunda carreira. A primeira vitoria na temporada veu na terceira carreira, o [[Gran Premio de Malaisia de 2010]], cando superou ao seu compañeiro de equipo [[Mark Webber]], que chegou segundo. O 14 de novembro, Vettel proclamouse campión da categoría, tras vencer na última carreira da tempada, o [[Gran Premio de Abu Zabi de 2009|GP de Abu Zabi]].<ref>LOPES, Rafael. ''[http://globoesporte.globo.com/motor/formula-1/noticia/2010/11/vettel-domina-em-abu-dhabi-seca-alonso-e-arranca-o-titulo-da-formula-1.html Vettel domina em Abu Dhabi, seca Alonso e arranca o título da Fórmula 1]'' Globoesporte.com</ref> Vettel converteuse no campión máis novo da historia, con 23 anos, 4 meses e 11 días. Vettel tamén se converteu no 1º piloto da historia da Fórmula 1 en ser campión sen liderar o campionato antes da última proba. O día 24 de febreiro de 2012 o piloto recibiu do presidente da [[Alemaña]], [[Horst Seehofer]], a distinción ''"[[Silberne Lorbeerblat]]"'' (folla de prata), a máis alta condecoraçión concedida polo goberno alemán aos deportistas, pola conquista do bicampionato.<ref>{{cita web |url=http://esporte.uol.com.br/f1/ultimas-noticias/2012/02/24/vettel-recebe-a-mais-alta-condecoracao-esportiva-do-governo-alemao.htm |título=Vettel recebe a mais alta condecoração esportiva do governo alemão |editor=[[UOL Esporte]] |data=24/02/2012}}</ref> O 25 de novembro de 2012, tornouse o máis novo tricampión mundial da Fórmula 1, chegando en sexto lugar no GP do Brasil, a última proba da tempada. Vettel logrou o campionato con tres puntos de vantaxe sobre [[Fernando Alonso]], que quedou na segunda posición.<ref>{{cita web|url=https://www.terra.com.br/esportes/automobilismo/formula1/menino-precoce-vettel-supera-senna-e-se-torna-tri-mais-jovem-da-f1,7bb8d93d3daab310VgnCLD200000bbcceb0aRCRD.html|título=Menino precoce, Vettel supera Senna e se torna tri mais jovem da F1|páxina-web=terra.br|lingua=pt|data-acceso=10 de setembro de 2018|data=25 de novembro de 2012}}</ref> O 27 de outubro de 2013, tornouse o máis novo tetracampión mundial da Fórmula 1, tras ser primeiro no [[Gran Premio da India de 2013|Gran Premio da India]], a falta de catro carreiras. Cunha temporada perfecta e sen erros, Vettel foi tetracampión cunha gran vantaxe en relación a [[Fernando Alonso]], que chegou na décima primeira posición. [[Ficheiro:Sebastian Vettel-Ferrari 2015 (3).JPG|miniaturadaimagem|250px|Vettel en 2015 co Ferrari.]] Durante o fin de semana do [[Gran Premio do Xapón de 2014]], anunciou que deixaba o equipo ao fin da tempada de 2014 antes do termo do seu contrato, que concluiría en 2015.<ref>{{cita web|URL=http://www.grandepremio.com.br/f1/noticias/red-bull-anuncia-saida-de-vettel-no-final-da-atual-temporada-e-escolhe-kvyat-como-substituto|título=Red Bull anuncia saída de Vettel no final da atual temporada e escolhe Kvyat como substituto|autor=|data=3 de outubro de 2014|editor=Grandeprêmio}}</ref> ===Ferrari (2015–2020)=== [[Ficheiro:Sebastian Vettel-Ferrari 2015 (3).JPG|miniatura|left|Vettel durante os test de pretempada en [[Circuíto de Barcelona-Cataluña|Cataluña]] debuting for Ferrari]] ===Aston Martin (2021 - )=== === Vitorias na Fórmula 1 === * 2008: Italia (Monza) * 2009: Abu Dhabi (Yas marina), China (Shangai), Gran Bretaña (Silverstone), Xapón (Suzuka) * 2010: Brasil (Interlagos), Malaisia (Sepang), Abu Dhabi (Yas marina), Europa (València), Xapón (Suzuka) * 2011: Australia (Melbourne Grand Prix Circuit), Malaisia (Sepang), Turquía (Istambul Park), España (Montmelo), Mónaco (Montecarlo), Europa (Valencia), Bélxica, Italia (Monza), Singapur (Marina Bay), Corea (Yeongam), India (Buda). * 2012: Bahrain, Singapur (Marina Bay), Xapón (Suzuka), Corea (Yeongam), India (Buda) * 2013: Malaisia, Baharain, Canadá, Alemaña, Bélxica, Italia, Singapur, Corea, Xapón, India, Abu Zabi, Estados Unidos, Brasil * 2015: Malaisia, Hungría e Singapur === Logros === En 2010 alzouse co campionato do mundo converténdose así no piloto máis novo en conseguir este título. En 2011 renovou o campionato e tamén se converteu no bicampión máis novo da historia, en 2012 logrou o seu terceiro campionato polo que tamén é o tricampión máis novo da historia, en 2013 logrou o cuarto campionato consecutivo. === Costumes e Supersticións === Sebastian Vettel ten o costume de poñerlle nomes de muller aos seus coches, inspirado polos pilotos estadounidenses de bombardeiros da [[Segunda Guerra Mundial]]. Declarou: "É importante ter unha estreita relación co coche. Como un barco, un coche debería levar o nome dunha moza porque é sexy".<ref name=":0">{{cite news|last=Allen|first=James|date=23 May 2010|title=What should Vettel name his car?|work=Motorsport.com|url=http://www.jamesallenonf1.com/2010/05/what-should-vettel-name-his-new-car/|accessdate=11 March 2014|data-arquivo=12 de marzo de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140312014917/http://www.jamesallenonf1.com/2010/05/what-should-vettel-name-his-new-car/|url-morta=yes}}</ref> Sabese que na súa primeira temporada na Fórmula 1 púxolle o nome de Julie ao seu STR3. O RB5 do ano seguinte foi apodado Kate , despois do accidente de Australia, tiveronlle que cambiar o chasis, este foi apodado Kate’s Dirty Sister ( Irman sucia de Kate). Para a súa última montura o RB6 escolleu o nome de Luscious Liz (Seductora Liz). Unha vez cambiado este último, o seu sucesor foi chamado Randy Mandy (Mandy a Cacheira). En {{f1|2011}}, o campión do mundo bautizou ao [[Red Bull RB7|RB7]] como ''Kinky Kylie'' (''pervertida Kylie''). Ao [[Red Bull RB8|RB8]] chamouno ''Abbey''<ref>{{cita web|url=http://www.f1aldia.com/14572/sebastian-vettel-llama-abbey-rb8/|título=Sebastian Vettel llama 'Abbey' a su nuevo RB8|nome=Daniel|apelido=Gorbe|editorial=F1 al día|data=14 de marzo de 2012|data-acceso=14 de marzo de 2012}}</ref> e o [[Red Bull RB9|RB9]] recibiu o nome de ''Hungry Heidi''.<ref>{{cita web|url=http://www.mundodeportivo.com/20130314/motor/f1/vettel-alonso-hungry-heidi_54368377903.html|título=Vettel ya tiene nombre para su Red Bull RB9: 'Hungry Heidi'|obra=[[Mundo Deportivo]]|data=14 de marzo de 2013|data-acceso=14 de marzo de 2013}}</ref> O tetracampeon chamou ao [[Red Bull RB10|RB10]] "Suzie", e na súa nova aventura coa Scuderia Ferrari, chamou ao SF15-T "Eva".<ref>{{Cita web |url=http://en.espnf1.com/ferrari/motorsport/story/194247.html |title=Vettel names first Ferrari 'Eva' |publisher=ESPN F1 |date=13 de marzo de 2015 |accessdate=13 de marzo de 2015}}</ref> Para a tempada {{f1|2016}} Vettel e o seu mecánicos decidiron nomear o seu [[Ferrari SF16-H]] Margherita.<ref>{{Cita web |url=http://www.skysports.com/f1/news/24182/10207884/sebastian-vettel-starts-2016-with-a-margherita-for-his-new-ferrari-car.html |title=Sebastian Vettel starts 2016 with a Margherita for his new Ferrari car |publisher=Skysports F1 |date=17 de marzo de 2016 |accessdate=17 de marzo de 2016}}</ref> Para {{f1|2017}}, Vettel decidiu bautizar o seu [[Ferrari SF70H]] como "Gina",<ref>{{Cita novas|url=http://www.bild.de/sport/motorsport/sebastian-vettel/tauft-seinen-ferrari-gina-50941842.bild.html#fromWall|title=Vettel fährt mit Gina|publisher=Bild Sport|date=21 de marzo de 2017|accessdate=21 de marzo de 2017}}</ref> Loria ([[Ferrari SF71H|2018]]), Lina ([[Ferrari SF90|2019]]),<ref>{{Cite web|date=14 March 2019|title=Sebastian Vettel names new Ferrari Lina for 2019|url=https://www.espn.com/f1/story/_/id/26261698/sebastian-vettel-names-new-ferrari-lina-2019|access-date=12 de agosto de 2020|website=ESPN}}</ref> e Lucilla ([[Ferrari SF1000|2020]]).<ref>{{Cite web|date=12 de marzo de 2020|title=F1, Vettel ha scelto: la nuova Ferrari SF1000: si chiama Lucilla. Tutti i nomi|trans-title=F1, Vettel has chosen: the new Ferrari SF1000: it's called Lucilla. All names|url=https://sport.sky.it/formula-1/2020/03/12/f1-vettel-ha-scelto-nome-nuova-ferrari-sf1000-lucilla|access-date=12 de agosto de 2020|website=Sky Sport|language=it}}</ref> Tamén ten como superstición pasar unha "''Moeda da sorte''" polos cordóns dos seus zapatos.<ref>{{cita web|url=http://www.zimbio.com/photos/Sebastian+Vettel/Spanish+F1+Grand+Prix/_msnaYTte_Y|título=Sebastian Vettel Photos - Spanish F1 Grand Prix|cita=Lucky coin is seen in the shoe of Sebastian Vettel|idioma=inglés|editorial=Zimbio.com}}</ref> {| class="wikitable" |+ !Tempada !Coche !Nome(s) |- |'''{{F1|2008}}''' |[[Toro Rosso STR3]] |Julie |- |'''{{F1|2009}}''' |[[Red Bull RB5]] |Kate e a irmá porca de Kate |- |'''{{F1|2010}}''' |[[Red Bull RB6]] |Liz a seductora e Randy a cacheira |- |'''{{F1|2011}}''' |[[Red Bull RB7]] |Kylie a pervertida |- |'''{{F1|2012}}''' |[[Red Bull RB8]] |Abbey |- |'''{{F1|2013}}''' |[[Red Bull RB9]] |Heidi a famenta |- |'''{{F1|2014}}''' |[[Red Bull RB10]] |Suzie |- |'''{{F1|2015}}''' |[[Ferrari SF15-T]] |Eva |- |'''{{F1|2016}}''' |[[Ferrari SF16-H]] |Margherita |- |'''{{F1|2017}}''' |[[Ferrari SF70H]] |Gina |- |'''{{F1|2018}}''' |[[Ferrari SF71H]] |Loria |- |'''{{F1|2019}}''' |[[Ferrari SF90]] |Lina |- |'''{{F1|2020}}''' |[[Ferrari SF1000]] |Lucilla |- |'''{{F1|2021}}''' |[[Aston Martin AMR21]] |[[Honey Ryder]] |} == Rexistro de carreiras == === Traxectoria profesional === {| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center" ! Tempada ! Series ! Equipo ! Carreiras ! Gañados ! Poles ! V/rápidas ! Podios ! Puntos ! Posición |- ! 2003 |align=left| [[2003 Formula BMW ADAC season|Formula BMW ADAC]] |align=left| Eifelland Racing | 19 | 5 | 5 | 4 | 12 | 216 |style="background:#dfdfdf;"| '''2º''' |- ! 2004 |align=left| [[2004 Formula BMW ADAC season|Formula BMW ADAC]] |align=left| [[Mücke Motorsport|ADAC Berlin-Brandenburg]] | 20 | 18 | 14 | 13 | 20 | 387 |style="background:#ffffbf;"| '''1º''' |- !rowspan=5| 2005 |align=left| [[2005 Formula 3 Euro Series season|Formula 3 Euro Series]] |align=left rowspan="2"| [[Mücke Motorsport|ASL Mücke Motorsport]] | 20 | 0 | 0 | 1 | 6 | 63 | 5º |- |align=left| [[2005 Masters of Formula 3|Masters de Formula 3]] | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | N/A | 11º |- |align=left| [[2005 Spanish Formula Three season|Campionato de España de Fórmula 3]] |align=left| [[Racing Engineering]] | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 8 | 15º |- |align=left| [[2005 Macau Grand Prix Formula Three|Gran Premio de Macau]] |align=left| [[ART Grand Prix|ASM F3]] | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | N/A |style="background:#ffdf9f;"| '''3º''' |- |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2006|Fórmula 1]] |align=left| [[Williams F1|BMW Williams F1 Team]] |align=center colspan=7| Piloto de probas |- !rowspan=5|2006 |align=left| [[2006 Formula 3 Euro Series season|Formula 3 Euro Series]] |align=left rowspan=2| [[ART Grand Prix|ASM Formule 3]] | 20 | 4 | 1 | 5 | 9 | 75 |style="background:#dfdfdf;"| '''2º''' |- |align=left| [[2006 Masters of Formula 3|Masters de Formula 3]] | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | N/A | 6º |- |align=left| [[2006 Formula Renault 3.5 Series season|Formula Renault 3.5 Series]] |align=left rowspan=2| [[Carlin Motorsport]] | 3 | 2 | 1 | 0 | 2 | 31 | 15º |- |align=left| [[2006 Macau Grand Prix Formula Three|Gran premio de Macau]] | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | N/A | 23º |- |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2006|Fórmula 1]] |align=left| [[BMW Sauber|BMW Sauber F1 Team]] |align=center colspan=7| Piloto de probas |- !rowspan=3| 2007 |align=left| [[2007 Formula Renault 3.5 Series season|Formula Renault 3.5 Series]] |align=left| [[Carlin Motorsport]] | 7 | 1 | 1 | 1 | 4 | 74 | 5º |- |align=left rowspan=2| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2007|Fórmula 1]] |align=left| [[BMW Sauber|BMW Sauber F1 Team]] | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 |rowspan=2| 6 |rowspan=2| 14º |- |align=left| [[Scuderia Toro Rosso]] | 7 | 0 | 0 | 0 | 0 |- ! {{f1|2008}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2008|Fórmula 1]] |align=left| [[Scuderia Toro Rosso]] | 18 | 1 | 1 | 0 | 1 | 35 | 8º |- ! {{f1|2009}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2009|Fórmula 1]] |align=left| [[Red Bull Racing]] | 17 | 4 | 4 | 3 | 8 | 84 |style="background:#dfdfdf;"| '''2º''' |- ! {{f1|2010}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2010|Fórmula 1]] |align=left| [[Red Bull Racing]] | 19 | 5 | 10 | 3 | 10 | 256 |style="background:#ffffbf;"| '''1º''' |- ! {{f1|2011}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2011|Fórmula 1]] |align=left| [[Red Bull Racing]] | 19 | 11 | 15 | 3 | 17 | 392 |style="background:#ffffbf;"| '''1º''' |- ! {{f1|2012}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2012|Fórmula 1]] |align=left| [[Red Bull Racing]] | 20 | 5 | 6 | 6 | 10 | 281 |style="background:#ffffbf;"| '''1º''' |- ! {{f1|2013}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2013|Fórmula 1]] |align=left| [[Red Bull Racing|Infiniti Red Bull Racing]] | 19 | 13 | 9 | 7 | 16 | 397 |style="background:#ffffbf;"| '''1º''' |- ! {{f1|2014}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2014|Fórmula 1]] |align=left| [[Red Bull Racing|Infiniti Red Bull Racing]] | 19 | 0 | 0 | 2 | 4 | 167 | 5º |- ! {{f1|2015}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2015|Fórmula 1]] |align=left| [[Scuderia Ferrari]] | 19 | 3 | 1 | 1 | 13 | 278 |style="background:#ffdf9f;"| '''3º''' |- ! {{f1|2016}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2016|Fórmula 1]] |align=left| [[Scuderia Ferrari]] | 21 | 0 | 0 | 3 | 7 | 212 | '''4º''' |- ! {{f1|2017}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2017|Fórmula 1]] |align=left| [[Scuderia Ferrari]] | 20 | 5 | 4 | 5 | 13 | 317 |style="background:#dfdfdf;"| 2º |- ! {{f1|2018}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2018|Fórmula 1]] |align=left| [[Scuderia Ferrari]] | 21 | 5 | 5 | 3 | 12 | 320 | style="background:#dfdfdf;"| 2º |- ! {{f1|2019}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2019|Fórmula 1]] |align=left| [[Scuderia Ferrari]] | 21 | 1 | 2 | 2 | 9 | 240 | 5º |- ! {{f1|2020}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2020|Fórmula 1]] |align=left| [[Scuderia Ferrari]] | 17 | 0 | 0 | 0 | 1 | 33 | 13º |- ! {{f1|2021}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2021|Fórmula 1]] |align=left| [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin Cognizant Formula One Team]] | 22 | 0 | 0 | 0 | 1 | 43* | 12º* |- ! {{f1|2022}} |align=left| [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2022|Fórmula 1]] |align=left| [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin Cognizant Formula One Team]] | 9 | 0 | 0 | 0 | 0 | 15* | 14º* |} <nowiki>*</nowiki> Tempada en progreso. === Resultados completos na Fórmula Un === ([[Modelo:Lenda de resultados do piloto de Fórmula 1|Chave]]) As carreiras en letra grosa indican '''[[pole position]]'''; as carreiras en ''cursiva'' indican ''[[volta rápida]]''. {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%" ! Ano ! Escudería ! Chasis ! Motor ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! 23 ! Posición ! Puntos |- | [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2006|2006]] ! {{DEUb}} [[BMW Sauber F1 Team|BMW Sauber]] | [[BMW Sauber]] [[BMW Sauber F1.06|F1.06]] | [[BMW in Formula One|BMW]] P86 2.4 [[motor V8|V8]] | [[Gran Premio de Bahrain de 2006|BAH]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Malaisia de 2006|MAL]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Australia de 2006|AUS]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de San Mariño de 2006|SMR]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Europa de 2006|EUR]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de España de 2006|ESP]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Mónaco de 2006|MON]]<br /><small></small> | [[Gran Premio do Reino Unido de 2006|GBR]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Canadá de 2006|CAN]]<br /><small></small> | [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2006|USA]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Francia de 2006|FRA]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Alemaña de 2006|ALE]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Hungría de 2006|HUN]]<br /><small></small> |bgcolor="#F0F8FF"| [[Gran Premio de Turquía de 2006|TUR]]<br /><small>PP</small> |bgcolor="#F0F8FF"| [[Gran Premio de Italia de 2006|ITA]]<br /><small>PP</small> |bgcolor="#F0F8FF"| [[Gran Premio da China de 2006|CHN]]<br /><small>PP</small> |bgcolor="#F0F8FF"| [[Gran Premio do Xapón de 2006|XPN]]<br /><small>PP</small> |bgcolor="#F0F8FF"| [[Gran Premio do Brasil de 2006|BRA]]<br /><small>PP</small> | | | | | ! ! |- | rowspan="2" | [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2007|2007]] ! {{DEUb}} [[BMW Sauber F1 Team|BMW Sauber]] | [[BMW Sauber]] [[BMW Sauber F1.07|F1.07]] | [[BMW in Formula One|BMW]] P86/7 2.4 [[motor V8|V8]] |bgcolor="#F0F8FF"| [[Gran Premio de Australia de 2007|AUS]]<br /><small>PP</small> |bgcolor="#F0F8FF"| [[Gran Premio de Malaisia de 2007|MAL]]<br /><small>PP</small> || [[Gran Premio de Bahrain de 2007|BAH]]<br /><small></small> || [[Gran Premio de España de 2007|ESP]]<br /><small></small> || [[Gran Premio de Mónaco de 2007|MON]]<br /><small></small> || [[Gran Premio de Canadá de 2007|CAN]]<br /><small></small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2007|USA]]<br /><small>8</small> || [[Gran Premio de Francia de 2007|FRA]]<br /><small></small> || [[Gran Premio do Reino Unido de 2007|GBR]]<br /><small></small> || [[Gran Premio de Europa de 2007|EUR]]<br /><small></small> | | | | | | | | | | | | | ! rowspan="2" | 14º ! rowspan="2" | 6 |- ! {{ITAb}} [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] | [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] [[Toro Rosso STR2|STR2]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[motor V8|V8]] | | | | | | | | | | |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Hungría de 2007|HUN]]<br /><small>16</small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Turquía de 2007|TUR]]<br /><small>19</small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Italia de 2007|ITA]]<br /><small>18</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Bélxica de 2007|BEL]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio do Xapón de 2007|XPN]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio da China de 2007|CHN]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio do Brasil de 2007|BRA]]<br /><small>Ret</small> | | | | | |- | [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2008|2008]] ! {{ITAb}} [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] | [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] [[Toro Rosso STR3|STR3]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[motor V8|V8]] |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Australia de 2008|AUS]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Malaisia de 2008|MYS]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Bahrain de 2008|BAH]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de España de 2008|ESP]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Turquía de 2008|TUR]]<br /><small>17</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Mónaco de 2008|MON]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Canadá de 2008|CAN]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Francia de 2008|FRA]]<br /><small>12</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2008|GBR]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Alemaña de 2008|ALE]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Hungría de 2008|HUN]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Europa de 2008|EUR]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Bélxica de 2008|BEL]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Italia de 2008|ITA]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Singapur de 2008|SIN]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio do Xapón de 2008|XJPN]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio da China de 2008|CHN]]<br /><small>9</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio do Brasil de 2008|BRA]]<br /><small>4</small> | | | | | ! 8º ! 35 |- | [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2009|2009]] ! {{AUTb}} [[Red Bull Racing|Red Bull]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] [[Red Bull RB5|RB5]] | [[Renault F1|Renault]] RS27 2.4 [[motor V8|V8]] |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Australia de 2009|AUS]]<br /><small>13<sup>≠</sup></small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Malaisia de 2009|MAL]]<br /><small>15<sup>≠</sup></small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio da China de 2009|CHN]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFDFDF"| [[Gran Premio de Bahrain de 2009|BAH]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de España de 2009|ESP]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Mónaco de 2009|MON]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#FFDF9F"| '''[[Gran Premio de Turquía de 2009|TUR]]'''<br /><small>3</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''''[[Gran Premio do Reino Unido de 2009|GBR]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFDFDF"| [[Gran Premio de Alemaña de 2009|ALE]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Hungría de 2009|HUN]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Europa de 2009|EUR]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#FFDF9F"| ''[[Gran Premio de Bélxica de 2009|BEL]]''<br /><small>3</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Italia de 2009|ITA]]'''<br /><small>8</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Singapur de 2009|SIN]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio do Xapón de 2009|XPN]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio do Brasil de 2009|BRA]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#FFFFBF"| ''[[Gran Premio de Abu Dhabi de 2009|ABU]]''<br /><small>1</small> | | | | | | |bgcolor="#DFDFDF"| '''2º ''' |bgcolor="#DFDFDF"| '''84''' |- | [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2010|2010]] ! {{AUTb}} [[Red Bull Racing|Red Bull]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] [[Red Bull RB6|RB6]] | [[Renault F1|Renault]] RS27 2.4 [[motor V8|V8]] |bgcolor="#DFFFDF"| '''[[Gran Premio de Bahrain de 2010|BAH]]'''<br /><small>4</small> |bgcolor="#EFCFFF"| '''[[Gran Premio de Australia de 2010|AUS]]'''<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#FFFFBF"| [[Gran Premio de Malaisia de 2010|MAL]]<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFFFDF"| '''[[Gran Premio da China de 2010|CHN]]'''<br /><small>6</small> |bgcolor="#FFDF9F"| [[Gran Premio de España de 2010|ESP]]<br /><small>3</small> |bgcolor="#DFDFDF"| ''[[Gran Premio de Mónaco de 2010|MON]]''<br /><small>2</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Turquía de 2010|TUR]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Canadá de 2010|CAN]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Europa de 2010|EUR]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFFFDF"| '''[[Gran Premio do Reino Unido de 2010|GBR]]'''<br /><small>7</small> |bgcolor="#FFDF9F"| '''''[[Gran Premio de Alemaña de 2010|ALE]]'''''<br /><small>3</small> |bgcolor="#FFDF9F"| '''''[[Gran Premio de Hungría de 2010|HUN]]'''''<br /><small>3</small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Bélxgica de 2010|BEL]]<br /><small>15</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Italia de 2010|ITA]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#DFDFDF"| [[Gran Premio de Singapur de 2010|SIN]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio do Xapón de 2010|XPN]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#EFCFFF"| '''[[Gran Premio da República de Corea de 2010|RCO]]'''<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#FFFFBF"| [[Gran Premio do Brasil de 2010|BRA]]<br /><small>1</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Abu Dhabi de 2010|ABU]]'''<br /><small>1</small> | | | | |bgcolor="#FFFFBF"| '''1º''' |bgcolor="#FFFFBF"| '''256''' |- | [[Campionato Mundial de Fórmula 1 de 2011|2011]] ! {{AUTb}} [[Red Bull Racing|Red Bull]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] [[Red Bull RB7|RB7]] | [[Renault Sport F1|Renault]] RS27 2.4 [[motor V8|V8]] |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Australia de 2011|AUS]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Malaisia de 2011|MAL]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFDFDF"| '''[[Gran Premio da China de 2011|CHN]]''' <br /><small>2</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Turquía de 2011|TUR]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#FFFFBF"| [[Gran Premio de España de 2011|ESP]]<br /><small>1</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Mónaco de 2011|MON]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFDFDF"| '''[[Gran Premio de Canadá de 2011|CAN]]'''<br /><small>2</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''''[[Gran Premio de Europa de 2011|EUR]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFDFDF"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2011|GBR]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Alemaña de 2011|ALE]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#DFDFDF"| '''[[Gran Premio de Hungría de 2011|HUN]]'''<br /><small>2</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Bélxica de 2011|BEL]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Italia de 2011|ITA]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''[[Gran Premio de Singapur de 2011|SIN]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#FFDF9F"| '''[[Gran Premio do Xapón de 2011|XPN]]'''<br /><small>3</small> |bgcolor="#FFFFBF"| ''[[Gran Premio de Corea de 2011|RCO]]''<br /><small>1</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''''[[Gran Premio da India de 2011|IND]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor="#EFCFFF"| '''[[Gran Premio de Abu Dabi de 2011|ABU]]'''<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#DFDFDF"| '''[[Gran Premio do Brasil de 2011|BRA]]'''<br /><small>2</small> | | | | |bgcolor="#FFFFBF"| '''1º''' |bgcolor="#FFFFBF"| '''392''' |- | {{F1|2012}} ! {{AUTb}} [[Red Bull Racing|Red Bull]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] [[Red Bull RB8|RB8]] | [[Renault Sport F1|Renault]] RS27 2´4 [[motor V8|V8]] |bgcolor="#DFDFDF"| [[Gran Premio de Australia de 2012|AUS]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Malaisia de 2012|MAL]]<br /><small>11</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio da China de 2012|CHN]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#FFFFBF"| '''''[[Gran Premio de Bahrain de 2012|BAH]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de España de 2012|ESP]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Mónaco de 2012|MON]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#DFFFDF"| '''''[[Gran Premio de Canadá de 2012|CAN]]'''''<br /><small>4</small> |bgcolor="#EFCFFF"| '''[[Gran Premio de Europa de 2012|EUR]]'''<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#FFDF9F"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2012|RU]]<br /><small>3</small> |bgcolor="#DFFFDF"| [[Gran Premio de Alemaña de 2012|ALE]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#DFFFDF"| ''[[Gran Premio de Hungría de 2012|HUN]]''<br /><small>4</small> |bgcolor="#DFDFDF"| [[Gran Premio de Bélxica de 2012|BEL]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#CFCFFF"| [[Gran Premio de Italia de 2012|ITA]]<br /><small>22†</small> |bgcolor=#FFFFBF| [[Gran Premio de Singapur de 2012|SIN]]<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''''[[Gran Premio do Xapón de 2012|XPN]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| [[Gran Premio de Corea de 2012|COR]]<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''[[Gran Premio da India de 2012|IND]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor=#ffdf9f| ''[[Gran Premio de Abu Dabi de 2012|ABU]]''<br /><small>3</small> |bgcolor=#dfdfdf| '''''[[Gran Premio dos Estados Unidos de 2012|USA]]'''''<br /><small>2</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio do Brasil de 2012|BRA]]<br /><small>6</small> | | | |bgcolor="#FFFFBF"| 1º |bgcolor="#FFFFBF"| 281 |- | {{F1|2013}} ! {{AUTb}} [[Red Bull Racing|Red Bull]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] [[Red Bull RB9|RB9]] | [[Renault Sport F1|Renault]] RS27 2´4 [[motor V8|V8]] |bgcolor="#FFDF9F"| '''[[Gran Premio de Australia de 2013|AUS]]'''<br /><small>3</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''[[Gran Premio de Malaisia de 2013|MAL]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor=#dfffdf| ''[[Gran Premio da China de 2013|CHN]]''<br /><small>4</small> |bgcolor=#FFFFBF| ''[[Gran Premio de Bahrain de 2013|BAH]]''<br /><small>1</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio de España de 2013|ESP]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#DFDFDF"| ''[[Gran Premio de Mónaco de 2013|MON]]''<br /><small>2</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''[[Gran Premio de Canadá de 2013|CAN]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2013|RU]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor=#FFFFBF| [[Gran Premio de Alemaña de 2013|ALE]]<br /><small>1</small> |bgcolor=#ffdf9f| [[Gran Premio de Hungría de 2013|HUN]]<br /><small>3</small> |bgcolor=#FFFFBF| ''[[Gran Premio de Bélxica de 2013|BEL]]''<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''[[Gran Premio de Italia de 2013|ITA]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''''[[Gran Premio de Singapur de 2013|SIN]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''''[[Gran Premio de Corea de 2013|COR]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| [[Gran Premio do Xapón de 2013|XPN]]<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''[[Gran Premio da India de 2013|IND]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| [[Gran Premio de Abu Dabi de 2013|ABU]]<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''''[[Gran Premio dos Estados Unidos de 2013|USA]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor=#FFFFBF| '''[[Gran Premio do Brasil de 2013|BRA]]'''<br /><small>1</small> | | | | | bgcolor=#FFFFBF| '''1º''' | bgcolor=#FFFFBF| '''397''' |- | {{F1|2014}} ! {{AUTb}} [[Red Bull Racing|Infiniti Red Bull Racing]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] [[Red Bull RB10|RB10]] | [[Renault Sport F1|Renault]] Energy F1-2014 1.6 [[motor V6|V6]] [[Turbocharger|t]] |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Australia de 2014|AUS]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor=#ffdf9f| [[Gran Premio de Malaisia de 2014|MAL]]<br /><small>3</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio de Bahrain de 2014|BAH]]<br /><small>6</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio da China de 2014|CHN]]<br /><small>5</small> |bgcolor=#dfffdf| ''[[Gran Premio de España de 2014|ESP]]''<br /><small>4</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Mónaco de 2014|MON]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor=#ffdf9f| [[Gran Premio de Canadá de 2014|CAN]]<br /><small>3</small> |bgcolor="#EFCFFF"| [[Gran Premio de Austria de 2014|AUT]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio do Reino Unido de 2014|RU]]<br /><small>5</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio de Alemaña de 2014|ALE]]<br /><small>4</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio de Hungría de 2014|HUN]]<br /><small>7</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio de Bélxica de 2014|BEL]]<br /><small>5</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio de Italia de 2014|ITA]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#DFDFDF"| [[Gran Premio de Singapur de 2014|SIN]]<br /><small>2</small> |bgcolor=#ffdf9f| [[Gran Premio do Xapón de 2014|XPN]]<br /><small>3</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio de Rusia de 2014|RUS]]<br /><small>8</small> |bgcolor=#dfffdf| ''[[Gran Premio dos Estados Unidos de 2014|USA]]''<br /><small>7</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio do Brasil de 2014|BRA]]<br /><small>5</small> |bgcolor=#dfffdf| [[Gran Premio de Abu Dabi de 2014|ABU]]<br /><small>8</small> | | | | | '''5º''' | '''167''' |- | {{F1|2015}} ! {{ITAb}} [[Scuderia Ferrari]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] [[Ferrari SF15-T|SF15-T]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 060 1.6 [[motor V6|V6]] [[Turbocharger|t]] |bgcolor=#ffdf9f| [[Gran Premio de Australia de 2015|AUS]]<br /><small>3</small> |bgcolor=#FFFFBF| [[Gran Premio de Malaisia de 2015|MAL]]<br /><small>1</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio da China de 2015|CHN]]<br /><small>3</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de Bahrain de 2015|BHR]]<br /><small>5</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de España de 2015|ESP]]<br /><small>3</small> |style="background:#dfdfdf;"| [[Gran Premio de Mónaco de 2015|MON]]<br /><small>2</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio do Canadá de 2015|CAN]]<br /><small>5</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de Austria de 2015|AUT]]<br /><small>4</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2015|RU]]<br /><small>3</small> |bgcolor=#FFFFBF| [[Gran Premio de Hungría de 2015|HUN]]<br /><small>1</small> |style="background:#cfcfff;"| [[Gran Premio de Bélxica de 2015|BEL]]<br /><small>12†</small> |style="background:#dfdfdf;"| [[Gran Premio de Italia de 2015|ITA]]<br /><small>2</small> |style="background:#ffffbf;"| '''[[Gran Premio de Singapur de 2015|SIN]]'''<br /><small>1</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio do Xapón de 2015|XPN]]<br /><small>3</small> |style="background:#dfdfdf;"| ''[[Gran Premio de Rusia de 2015|RUS]]''<br /><small>2</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2015|USA]]<br /><small>3</small> |style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de México de 2015|MEX]]<br /><small>Ret</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio do Brasil de 2015|BRA]]<br /><small>3</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de Abu Zabi de 2015|ABU]]<br /><small>4</small> | | | | |bgcolor=#ffdf9f| '''3º''' |bgcolor=#ffdf9f| '''278''' |- |{{F1|2016}} !{{ITAb}} [[Scuderia Ferrari]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] [[Ferrari SF16-H|SF16-H]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 061 1.6 [[motor V6|V6]] [[Turbocharger|t]] |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de Australia de 2016|AUS]]<br /><small>3</small> | [[Gran Premio de Bahrain de 2016|BHR]]<br /><small>NTS</small> |style="background:#dfdfdf;"| [[Gran Premio da China de 2016|CHN]]<br /><small>2</small> |style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de Rusia de 2016|RUS]]<br /><small>Ret</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de España de 2016|ESP]]<br /><small>3</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de Mónaco de 2016|MON]]<br /><small>4</small> |style="background:#dfdfdf;"| [[Gran Premio do Canadá de 2016|CAN]]<br /><small>2</small> |style="background:#dfdfdf;"| [[Gran Premio de Europa de 2016|EUR]]<br /><small>2</small> |style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de Austria de 2016|AUT]]<br /><small>Ret</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2016|GBR]]<br /><small>9</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de Hungría de 2016|HUN]]<br /><small>4</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de Alemaña de 2016|ALE]]<br /><small>5</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de Bélxica de 2016|BEL]]<br /><small>6</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de Italia de 2016|ITA]]<br /><small>3</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de Singapur de 2016|SIN]]<br /><small>5</small> |style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de Malaisia de 2016|MAL]]<br /><small>Ret</small> |style="background:#dfffdf;"| ''[[Gran Premio do Xapón de 2016|XPN]]''<br /><small>4</small> |style="background:#dfffdf;"| ''[[Gran Premio dos Estados Unidos de 2016|USA]]''<br /><small>4</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio de México de 2016|MEX]]<br /><small>5</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio do Brasil de 2016|BRA]]<br /><small>5</small> |style="background:#ffdf9f;"| ''[[Gran Premio de Abu Zabi de 2016|ABU]]''<br /><small>3</small> | | | '''4º''' | '''212''' |- |{{F1|2017}} ! {{ITAb}} [[Scuderia Ferrari]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] [[Ferrari SF70H|SF70H]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 062 1.6 [[motor V6|V6]] [[Turbocharger|t]] |bgcolor=#FFFFBF|[[Gran Premio de Australia de 2017|AUS]]<br /><small>1</small> |style="background:#dfdfdf;"| [[Gran Premio da China de 2017|CHN]]<br /><small>2</small> |bgcolor=#FFFFBF|[[Gran Premio de Bahrain de 2017|BHR]]<br /><small>1</small> |style="background:#dfdfdf;"| '''[[Gran Premio de Rusia de 2017|RUS]]'''<br /><small>2</small> |style="background:#dfdfdf;"| [[Gran Premio de España de 2017|ESP]]<br /><small>2</small> |bgcolor=#FFFFBF|[[Gran Premio de Mónaco de 2017|MON]]<br /><small>1</small> |style="background:#dfffdf;"|[[Gran Premio do Canadá de 2017|CAN]]<br /><small>4</small> |style="background:#dfffdf;"|''[[Gran Premio de Acerbaixán de 2017|ACE]]''<br /><small>4</small> |style="background:#dfdfdf;"| [[Gran Premio de Austria de 2017|AUT]]<br /><small>2</small> |style="background:#dfffdf;"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2017|GBR]]<br /><small>7</small> |bgcolor=#FFFFBF|'''[[Gran Premio de Hungría de 2017|HUN]]'''<br /><small>1</small> |style="background:#dfdfdf;"| ''[[Gran Premio de Bélxica de 2017|BEL]]''<br /><small>2</small> |style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de Italia de 2017|ITA]]<br /><small>3</small> |style="background:#efcfff;"| '''[[Gran Premio de Singapur de 2017|SIN]]'''<br /><small>Ret</small> |style="background:#dfffdf;"| ''[[Gran Premio de Malaisia de 2017|MAL]]''<br /><small>4</small> |style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio do Xapón de 2017|XPN]]<br /><small>Ret</small> |style="background:#dfdfdf;"|''[[Gran Premio dos Estados Unidos de 2017|USA]]''<br /><small>2</small> |style="background:#dfffdf;"|'''''[[Gran Premio de México de 2017|MEX]]'''''<br /><small>4</small> |bgcolor=#FFFFBF|[[Gran Premio do Brasil de 2017|BRA]]<br /><small>1</small> |style="background:#ffdf9f;"|[[Gran Premio de Abu Zabi de 2017|ABU]]<br /><small>3</small> | | | |bgcolor="#DFDFDF"| 2º |bgcolor="#DFDFDF"| 317 |- |{{F1|2018}} ![[Scuderia Ferrari]] ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] [[Ferrari SF71H|SF71H]] ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 063 1.6 [[motor V6|V6]] [[Turbocharger|t]] | bgcolor=#FFFFBF|[[Gran Premio de Australia de 2018|AUS]]<br /><small>1</small> | bgcolor=#FFFFBF|'''[[Gran Premio de Bahrain de 2018|BHR]]'''<br /><small>1</small> | style="background:#dfffdf;"|'''[[Gran Premio da China de 2018|CHN]]'''<br /><small>8</small> | style=background:#dfffdf;" |'''[[Gran Premio de Acerbaixán de 2018|ACE]]'''<br />{{small|4}} | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio de España de 2018|ESP]]<br />{{small|4}} | style=background:#dfdfdf;" | [[Gran Premio de Mónaco de 2018|MON]]<br />{{small|2}} | bgcolor=#FFFFBF|'''[[Gran Premio do Canadá de 2018|CAN]]'''<br />{{small|1}} | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio de Francia de 2018|FRA]]<br /><small>5</small> | style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de Austria de 2018|AUT]]<br /><small>3</small> | bgcolor=#FFFFBF|[[Gran Premio do Reino Unido de 2018|GBR]]<br /><small>1</small> | style="background:#efcfff;"|'''[[Gran Premio de Alemaña de 2018|ALE]]'''<br /><small>'''Ret'''</small> | style=background:#dfdfdf;" | [[Gran Premio de Hungría de 2018|HUN]]<br /><small>2</small> | bgcolor=#FFFFBF|[[Gran Premio de Bélxica de 2018|BEL]]<br /><small>1</small> | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio de Italia de 2018|ITA]]<br /><small>4</small> | style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de Singapur de 2018|SIN]]<br /><small>3</small> | style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de Rusia de 2018|RUS]]<br /><small>3</small> | style=background:#dfffdf;" | ''[[Gran Premio do Xapón de 2018|XPN]]''<br />''<small>6</small>'' | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2018|USA]]<br /><small>4</small> | style=background:#dfdfdf;" | [[Gran Premio de México de 2018|MEX]]<br /><small>2</small> | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio do Brasil de 2018|BRA]]<br /><small>6</small> | style=background:#dfdfdf;" | ''[[Gran Premio de Abu Zabi de 2018|ABU]]''<br />''<small>2</small>'' | | | bgcolor="#DFDFDF"| 2º | bgcolor="#DFDFDF"| 320 |- | {{F1|2019}} ![[Scuderia Ferrari]] ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] [[Ferrari SF90|SF90]] ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 064 1.6 [[motor V6|V6]] [[Turbocharger|t]] | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio de Australia de 2019|AUS]]<br/>{{small|4}} | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio de Bahrain de 2019|BHR]]<br/>{{small|5}} | style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio da China de 2019|CHN]]<br/>{{small|3}} | style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de Acerbaixán de 2019|AZE]]<br/>{{small|3}} | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio de España de 2019|ESP]]<br/>{{small|4}} | style=background:#dfdfdf;" | [[Gran Premio de Mónaco de 2019|MON]]<br/>{{small|2}} | style=background:#dfdfdf;" | '''[[Gran Premio do Canadá de 2019|CAN]]'''<br/>{{small|2}} | style=background:#dfffdf;" | ''[[Gran Premio de Francia de 2019|FRA]]''<br/>{{small|5}} | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio de Austria de 2019|AUT]]<br/>{{small|4}} | style="background:#cfcfff;"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2019|GBR]]<br/>{{small|16}} | style=background:#dfdfdf;" | [[Gran Premio de Alemaña de 2019|ALE]]<br/>{{small|2}} | style="background:#ffdf9f;"| [[Gran Premio de Hungría de 2019|HUN]]<br/>{{small|3}} | style=background:#dfffdf;" | ''[[Gran Premio de Bélxica de 2019|BEL]]''<br/>{{small|4}} | style="background:#cfcfff;"| [[Gran Premio de Italia de 2019|ITA]]<br/>{{small|13}} | style=background:#ffffbf;" | [[Gran Premio de Singapur de 2019|SIN]]<br/>{{small|1}} | style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de Rusia de 2019|RUS]]<br/>{{small|Ret}} | style=background:#dfdfdf;" | '''[[Gran Premio do Xapón de 2019|XPN]]'''<br/>{{small|2}} | style=background:#dfdfdf;" | [[Gran Premio de México de 2019|MEX]]<br/>{{small|2}} | style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2019|USA]]<br/>{{small|Ret}} | style=background:#cfcfff;" | [[Gran Premio do Brasil de 2019|BRA]]<br/>{{small|17}}† | style=background:#dfffdf;" | [[Gran Premio de Abu Zabi de 2019|ABU]]<br/>{{small|5}} | | | 5º | 240 |- |{{F1|2020}} ! [[Scuderia Ferrari]] ! [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] ! [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | style="background:#DFFFDF;"| ''[[Gran Premio de Austria de 2020|AUT]]''<br><small>10</small> | style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de Estiria de 2020|EST]]<br><small>Ret</small> | style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de Hungría de 2020|HUN]]<br /><small>6</small> | style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2020|GBR]]<br /><small>10</small> | style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio do 70º aniversario|ANI]]<br /><small>12</small> | style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de España de 2020|ESP]]<br /><small>7</small> | style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Bélxica de 2020|BEL]]<br /><small>13</small> | style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de Italia de 2020|ITA]]<br /><small>Ret</small> | style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio da Toscana de 2020|TOS]]<br /><small>10</small> | style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Rusia de 2020|RUS]]<br /><small>13</small> | style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Eifel de 2020|EIF]]<br /><small>11</small> | style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de Portugal de 2020|POR]]<br /><small>10</small> | style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2020|EMI]]<br /><small>12</small> | style="background:#FFDF9F;"| [[Gran Premio de Turquía de 2020|TUR]]<br /><small>3</small> | style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Bahrain de 2020|BAH]]<br /><small>13</small> | style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Sakhir de 2020|SAK]]<br /><small>12</small> | style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Abu Zabi de 2020|ABU]]<br /><small>14</small> | | | | | | | 13º | 33 |- |{{F1|2021}} ![[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin Cognizant F1 Team]] ![[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]] [[Aston Martin AMR21|AMR21]] ![[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] M12 E Performance 1.6 [[Motor V6|V6]] [[Turbocharger|t]] |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Bahrain de 2021|BHR]]<br /><small>15</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2021|EMI]]<br /><small>15†</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Portugal de 2021|POR]]<br /><small>13</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de España de 2021|ESP]]<br /><small>13</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de Mónaco de 2021|MON]]<br /><small>5</small> |style=background:#dfdfdf;" | [[Gran Premio de Acerbaixán de 2021|ACE]]<br /><small>2</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de Francia de 2021|FRA]]<br /><small>9</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Estiria de 2021|EST]]<br /><small>12</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Austria de 2021|AUT]]<br /><small>17†</small> |style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2021|GBR]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#000000" style="color: white"|[[Gran Premio de Hungría de 2021|HUN]]<br /><small>DSC</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de Bélxica de 2021|BEL]]<br /><small>5‡</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio dos Países Baixos de 2021|NED]]<br /><small>13</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Italia de 2021|ITA]]<br /><small>12</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Rusia de 2021|RUS]]<br /><small>12</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Turquía de 2021|TUR]]<br /><small>18</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2021|USA]]<br /><small>10</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de México de 2021|MEX]]<br /><small>7</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio do Brasil de 2021|BRA]]<br /><small>11</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de Qatar de 2021|QAT]]<br /><small>10</small> |style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2021|SAU]]<br /><small>Ret</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Abu Zabi de 2021|ABU]]<br /><small>11</small> | |style="background:#;" | 12º |style="background:#;" | 43 |- |{{F1|2022}} ![[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin Cognizant F1 Team]] ![[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]] ![[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BHR]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br /><small></small> |style="background:#efcfff;"| [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br /><small>Ret</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br /><small>8</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Miami de 2022|MIA]]<br /><small>17†</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br /><small>11</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MON]]<br /><small>10</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|ACE]]<br /><small>6</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br /><small>12</small> |style="background:#DFFFDF;"| [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br /><small>9</small> |style="background:#CFCFFF;"| [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br /><small>17</small> | [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]<br /><small></small> | [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Rusia de 2022|RUS]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Singapur de 2022|SIN]]<br /><small></small> | [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br /><small></small> | [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br /><small></small> | [[Gran Premio do Brasil de 2022|BRA]]<br /><small></small> | [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|ABU]]<br /><small></small> | 14º | 15 |} <nowiki>*</nowiki> Tempada en curso == Récords == === Marcas na [[Fórmula 1]] === Sebastian Vettel ostenta diversas marcas na Fórmula 1: {| class="wikitable" border="1" style="font-size:95%" |- ! Marca ! Lograda |- | '''Campión do mundo sendo líder do mundial menos carreiras durante a tempada''' | {{f1|2010}} (Igualando as marcas de [[John Surtees]] e [[James Hunt]]) |- |'''Piloto con máis puntos conseguidos nunha tempada'''<ref>{{Cita web|author=Glenn B. Manishin |url=http://f1-grandprix.com/?page_id=3158 |title=Formula One Art & Genius &#124; All-Time F1 Records |publisher=F1-grandprix.com |date=22 de xuño de 2010 |accessdate=27 de novembro de 2012}}</ref> |{{f1|2013}} (397 puntos) |- |'''Maior porcentaxe do total de puntos posibles nunha tempada''' |{{f1|2011}} (86´40%) |- | '''Campión do mundo sendo líder do mundial máis carreiras durante a tempada''' | {{f1|2011}} (19 carreiras) |- | '''Campión do mundo con maior marxe de puntos respecto ao segundo''' | {{f1|2011}} (155 puntos) |- |'''Mellor media de puntos por carreira'''<ref>{{cita novas|url=https://as.com/motor/2012/03/14/mas_motor/1331743818_850215.html|título=Vettel inicia a defensa do título nunha pista maldita|nome=Rafa|apelido=Payá|xornal=[[As (xornal)|AS]]|data=14 de marzo de 2012|data-acceso=10 de setembro de 2018|lingua=es}}</ref> | 9´54 |- |'''Piloto con máis Poles nunha tempada''' | {{f1|2011}} (15) |- |'''Piloto con máis adiantamentos nunha tempada''' | {{f1|2012}} (75) |- | '''Piloto máis novo en participar nun Gran Premio'''<ref>{{cita web|url=http://www.redbullreporter.com/submission/sebastian-vettel-a-short-biography|title=Sebastian Vettel ? Unha biografía curta|data=23 de marzo de 2011|accessdate=7 xullo de 2011|editorial=redbullreporter.com|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110919131043/http://www.redbullreporter.com/submission/sebastian-vettel-a-short-biography|dataarquivo=19 de setembro de 2011|urlmorta=yes}}</ref> |rowspan=2| {{f1|2006}} ([[25 de agosto]] de [[2006]], con 19 anos e 53 días) |- |'''Piloto máis novo en conseguir o tempo máis rápido nunha sesión de Fórmula 1'''<ref>{{cita web|url=http://www.statesman.com/sports/formula1/todays-race-in-montreal-gives-austin-a-glimpse-1534218.html|2=|data=17 de maio de 2012|páxina-web=Statesman.com|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131209140012/http://www.statesman.com/news/sports/motor-sports/todays-race-in-montreal-gives-austin-a-glimpse-o-1/nRbmx/|dataarquivo=09 de decembro de 2013|lingua=en|urlmorta=yes|título=Today's race in Montreal gives Austin a glimpse of its F1 future|autor=Lyttle, Kevin|data-acceso=25 de novembro de 2013}}</ref> |- | '''Piloto máis novo en conseguir puntuar na Fórmula 1'''<ref>{{cita web|url=http://www.dailymail.co.uk/sport/formulaone/article-1329665/Sebastian-Vettel-cried-joy-triumph-Rede-Bull.html |título=Superman Seb! Youngest F1 champion cried with joy at his triumph for Rede Bull|autor=Jonathan McEvoy|data=14 de novembro de 2010|data-acceso=7 de xullo de 2011|editorial=[[Daily Mail]]|idioma=inglés}}</ref> | [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2007]] ([[17 de xuño]] de [[2007]], con 19 anos e 349 días) |- | '''Piloto máis novo en liderar unha carreira de Fórmula 1, por polo menos unha volta'''<ref>{{cita web|url=http://www.telegraph.co.uk/sport/motorsport/formulaone/redbull/7404664/Sebastian-Vettel-F1-driver-profile.html |título=Sebastian Vettel: F1 driver profile|data=9 de marzo de 2010|data-acceso=7 de xullo de 2011|editorial=[[Daily Telegraph]]|idioma=inglés}}</ref> | [[Gran Premio do Xapón de 2007]] ([[30 de setembro]] de [[2007]], con 20 anos e 89 días) |- | '''Piloto máis novo en conseguir unha Pole Position en Fórmula 1''' | [[Gran Premio de Italia de 2008]] ([[13 de setembro]] de [[2008]], con 21 anos e 72 días) |- | '''Piloto máis novo en subir a un podio na Fórmula 1'''<ref>{{cita web|url=https://www.sindromedewilliamsmexico.org/submission/i-don-t-have-blood-but-engine-fuel-running-through-my-veins-give-me-wings-and-watch-me-take-off-make-me-the-f1-red-bull-reporter-and-you-won-t-regret-it|data=4 de abril de 2011|data-acceso=25 de abril de 2021|título=I don't have blood, but engine fuel, running through my veins!|editorial=redbullreporter.com|data-arquivo=25 de abril de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210425081152/https://www.sindromedewilliamsmexico.org/submission/i-don-t-have-blood-but-engine-fuel-running-through-my-veins-give-me-wings-and-watch-me-take-off-make-me-the-f1-red-bull-reporter-and-you-won-t-regret-it|url-morta=yes}}</ref> |rowspan=3| [[Gran Premio de Italia de 2008]] ([[14 de setembro]] de [[2008]], con 21 anos e 73 días) |- | '''Piloto máis novo en gañar unha carreira''' |- | '''Piloto máis novo en conseguir un dobrete''' (pole position e vitoria) |- | '''Piloto máis novo en conseguir un triplo''' (pole position, vitoria e volta rápida) | [[Gran Premio do Reino Unido de 2009]] (con 21 anos e 353 días) |- | '''Piloto máis novo en conseguir un Grand Chelem''' (pole position, vitoria e volta rápida liderando todas as voltas da carreira) | [[Gran Premio da India de 2011]] (con 24 anos e 119 días) |- | '''Piloto máis novo en gañar un mesmo GP en dúas ocasións''' |[[Gran Premio do Xapón]] en {{f1|2009}} e {{f1|2010}} (con 23 anos e 98 días) |- | '''Piloto máis novo en gañar o Campionato do Mundo''' | {{f1|2010}} ([[14 de novembro]] de [[2010]], con 23 anos e 135 días) |- | '''Piloto máis novo da historia en gañar dous Campionatos do Mundo''' |rowspan=2| {{f1|2011}} ([[9 de outubro]] de [[2011]], con 24 anos e 98 días) |- | '''Piloto máis novo da historia en gañar dous Campionatos do Mundo consecutivos''' |- | '''Piloto máis novo da historia en gañar tres Campionatos do Mundo''' |rowspan=2| {{f1|2012}} ([[25 de novembro]] de [[2012]], con 25 anos e 146 días) |- | '''Piloto máis novo da historia en gañar tres Campionatos do Mundo consecutivos''' |- | '''Piloto máis novo da historia en gañar catro Campionatos do Mundo''' |rowspan=2| {{f1|2013}} ([[27 de outubro]] de [[2013]], con 26 anos e 116 días) |- | '''Piloto máis novo da historia en gañar catro Campionatos do Mundo consecutivos''' |- |'''Piloto máis novo en ser Subcampión do Mundo''' | {{f1|2009}} ([[1 de novembro]] de [[2009]], con 22 anos e 121 días) |- | '''Piloto con máis vitorias consecutivas''' (nove)<ref>{{cita web | url=http://www.caranddriverthef1.com/formula1/blogs/recordsf1/numeros-historicos-e-records-de-o-gp-estados-unidos-2013 | título=NÚMEROS HISTÓRICOS E RÉCORDS DO GP DE ESTADOS UNIDOS 2013 | apelido=Bellera | nome=Gerard | obra=Car and Driver the f1 | data=20 de novembro de 2013 | data-acceso=21 de novembro de 2013 | idioma=español | data-arquivo=15 de setembro de 2019 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190915234553/https://www.caranddriver.com/es/ | url-morta=yes }}</ref> |rowspan=2| {{f1|2013}}, desde o [[Gran Premio de Bélxica de 2013]] ata o [[Gran Premio do Brasil de 2013]] |- |} {{Sucesión |título=[[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1|Campión da Fórmula 1]] |predecesor=[[Jenson Button]] |sucesor=[[Lewis Hamilton]] |período={{f1|2010}}-{{f1|2011}}-{{f1|2012}}-{{f1|2013}} }} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Portal|Fórmula 1}} {{Commonscat}} {{Fórmula 1}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Vettel, Sebastian}} [[Categoría:Pilotos campións do mundo de Fórmula 1]] [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 de Alemaña]] [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 de BMW Sauber]] [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 de Toro Rosso]] [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 de Ferrari]] [[Categoría:Nados en Hessen]] [[Categoría:Nados en 1987]] e7059vdx0a2giwsrhi529cm40y9xun5 0 65946 6147991 6142458 2022-08-02T06:28:33Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Videoxogo |nome = ''The Legend of Zelda: A Link to the Past"'' |ficheiro = |ancho = 250px |pé = |desenvolvedor = [[Nintendo EAD]]<br/>Flagship (GBA) |distribuidora = [[Nintendo]] |deseñador = |artista = Masanao Arimoto<br/>Tsuyoshi Watanabe |director = [[Takashi Tezuka]] |produtor = [[Shigeru Miyamoto]] |compositor = [[Koji Kondo]] |versión = |motor = |resolución = |lanzamento = [[21 de novembro]] de [[1991]] |serie = ''[[The Legend of Zelda]]'' |anterior = |posterior = |xénero = Acción |modo = [[Un xogador]] |clasificación = |plataforma = [[Super Nintendo Entertainment System|Super NES]], [[Satellaview]], [[Game Boy Advance]], [[Virtual Console]] (Wii e Wii U) |formato = |requisitos = |entradas = |licenza = |web = }} {{Contén texto xaponés}} '''''The Legend of Zelda: A Link to the Past''''', coñecido como {{Nihongo|'''''Zelda no Densetsu Kamigami no Triforce'''''|ゼルダの伝説 神々のトライフォース|Zeruda no Densetsu Kamigami no Toraifōsu|lit. "A lenda de Zelda: Triforza dos deuses"}} no [[Xapón]], é un [[videoxogo]] de estilo [[xogo de aventura|aventura]] desenvolvido e publicado por [[Nintendo]] para a [[videoconsola]] [[Super Nintendo Entertainment System]], terceira entrega da [[The Legend of Zelda|serie ''The Legend of Zelda'']]. Lanzouse nun primeiro momento no [[Xapón]] o [[21 de novembro]] de [[1991]], e máis tarde en [[Norteamérica]], o [[13 de abril]] de [[1992]], e o [[24 de marzo]] en [[Europa]]. [[Shigeru Miyamoto]] e o seu equipo encargáronse en exclusiva do desenvolvemento deste xogo. ''A Link to the Past'' usa unha [[perspectiva isométrica]] semellante á do orixinal ''[[The Legend of Zelda (videoxogo)|The Legend of Zelda]]'', no canto do formato de [[desprazamento lateral]] que utiliza ''[[Zelda II: The Adventure of Link]]''. Engadiu moitas mecánicas e conceptos novos á serie, que despois pasaron a ser habituais, incluíndo alxubes de varios niveis e equipamento novo (coma o Gancho e as Botas Pegaso). Recibiu unha boa acollida xa desde o seu lanzamento, e ten sido considerado a miúdo como unha das mellores entregas da serie.<ref name="greatest">{{Cita web|url=http://www.gamespot.com/features/6145817/index.html|title=The Greatest Games of All Time: The Legend of Zelda: A Link to the Past|publisher=[[GameSpot]]|date=2006-03-17|accessdate=2007-03-07}}</ref> Até o de agora, ''A Link to the Past'' vendeu máis de catro millóns de copias,<ref name="4mil">{{Cita web | url=http://www.optigamer.com/news/?id=733 | title=Zelda sales charts and sequel announced | date=[[2004-03-28]] | publisher=OptiGamer | author=Tenchi | accessdate=2005-12-03 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20050223002315/http://www.optigamer.com/news/?id=733 | archivedate=23 de febreiro de 2005 | urlmorta=yes }}</ref> e foi reeditado para a [[Game Boy Advance]] e mais o servizo [[Virtual Console]] de [[Wii]]. == Argumento == Ao comezo de ''A Link to the Past'', un mozo chamado [[Link (The Legend of Zelda)|Link]] acorda cunha mensaxe [[telepatía|telepática]] da [[Princesa Zelda]], quen di estar encerrada no alxube do Castelo de Hyrule. Cando remata a mensaxe, Link atopa o seu tío pronto para a batalla, quen lle ordena que fique na casa. Porén, Link ignora o mandato e ségueo até o Castelo de Hyrule. Ao chegar, atopa o seu tío ferido de gravidade. Este pídelle que rescate a Princesa Zelda da prisión, e dálle a súa espada e mais o seu escudo. Link percorre o castelo e rescata a Zelda da súa cela, e ambos foxen por un pasadizo secreto que atravesa os sumidoiros e que leva até un santuario. Grazas a un home que se encontra no santuario, Link descobre que [[Agahnim]], un feiticeiro que usurpou o trono, pretende rachar o selo que os sete sabios crearan hai centos para encerrar o feiticeiro escuro e rei dos ladróns, chamado [[Ganon]], no Mundo da Escuridade. Este fora unha vez o [[Reino Sagrado]] antes de que Ganon o invadise, obtivese a lendaria [[Triforza]] e usase o seu poder para converter o reino nunha terra de tebras. Agahnim pretende quebrar o selo enviando as descendentes dos sabios que o fixeran ao Mundo da Escuridade. O único que pode vencelo é a [[Espada Mestra]], forxada para combater o mal, mais para demostrar que é digno de brandila, Link precisa reunir os tres colgantes máxicos. Após acadalos, lévaos ao lugar no que repousa a Espada Mestra, mais cando Link a extrae do seu pedestal, Zelda chámao telepaticamente ao Santuario, informándoo que chegaran os soldados do Castelo de Hyrule. Link chega ao Santuario intres despois de marcharen os soldados, e descobre grazas ao home moribundo que Zelda foi levada para o Castelo de Hyrule. Link vai rescatala, mais chega tarde e Agahnim envía a Zelda ao Mundo da Escuridade. Logo, aínda que Link derrota a Agahnim, acaba sendo enviado el tamén alí. Para salvar [[Hyrule]], Link rescata as sete descendentes dos sabios, encerradas nos alxubes esparexidos polo Mundo da Escuridade. Unha vez liberadas as sete doncelas, estas usan o seu poder para rachar a barreira que envolve a Torre de Ganon, onde Link se volve enfrontar a Agahnim. Após a segunda loita de Link contra Agahnim, Ganon sae do corpo deste, tórnase en morcego e foxe voando. Link perségueo e enfróntase a el por fin dentro da Pirámide de Poder, no Mundo da Escuridade. Despois da batalla, que remata coa morte de Ganon, Link toca a Triforza e devolve Hyrule ao seu estado orixinal, tal e como era antes da intervención de Ganon. == Modo de xogo == ''A Link to the Past'' usa a perspectiva isométrica de ''The Legend of Zelda'' no canto de continuar coa perspectiva de desprazamento lateral do seu inmediato predecesor, usando moitas mecánicas e conceptos do orixinal mais tamén engadindo outros novos e propios, como ocorre cos ''Recipientes de Corazón'' (véxase máis abaixo). Así mesmo, agora Link pódese reabastecer de frechas, do mesmo xeito que se facía coas bombas no orixinal, no canto de usar unha Rupia para disparar cada frecha. ''A Link to the Past'' recupera conceptos de ''The Adventure of Link'', como o medidor de maxia, requirida para empregar varios obxectos (por exemplo o Candil). O control de Link é máis flexíbel do que nas versións anteriores, xa que agora pode camiñar en diagonal e correr, coa axuda dun obxecto. O ataque da espada de Link viuse mellorado con tallos laterais, no canto de estocadas frontais; isto outorga á espada un maior alcance e facilita o combate. Nos xogos de ''Zelda'' posteriores, Link ten o corte lateral como predeterminado, aínda que a estocada frontal tamén é posíbel nas encarnacións 3D. En ''A Link to the Past'' presentáronse por primeira vez obxectos e técnicas que despois se farían recorrentes, como o ''Gancho'', a ''Espada Mestra'', e as ''Botas Pegaso''. Os ''Recipientes de Corazón'' que acrecentan os puntos de vida máxima do xogador, presentes nos dous xogos anteriores, volven aparecer, mais moitos deles áchanse divididos en catro ''Pedazos de Corazón'' que se deben xuntar para obter un punto de vida adicional (aínda que tamén hai recipientes enteiros, normalmente obtidos após derrotar a un dos xefes). A maioría deles está ben agochada, o que engade a posibilidade de seguir xogando unha vez rematada a historia. Moitos alxubes teñen varios niveis e requiren que Link mude de andar, ás veces caendo por buratos para aterrar en niveis inferiores. ''A Link to the Past'' introduce por primeira vez o que en adiante sería todo un sinal de identidade da serie ''Zelda'': a existencia de dous mundos paralelos entre os cales viaxa o xogador. O primeiro, chamado ''Mundo da Luz'', é o Hyrule normal, onde Link medrou co seu tío. O segundo fora coñecido unha vez como o ''Reino Sagrado'', mais converteuse no ''Mundo da Escuridade'' cando Ganon acadou a Triforza. O mundo da escuridade é unha versión corrupta de Hyrule: a auga ten unha cor escura e desagradábel, a herba está morta, no canto de rochas hai caveiras, e as árbores teñen caras. A xente ten unha forma diferente no Mundo da Escuridade, en función da súa natureza: se non conta co obxecto que o impide, Link tórnase nun coello rosa. Cada lugar do ''Mundo da Luz'' corresponde a un similar no ''Mundo da Escuridade'', normalmente cunha estrutura semellante mais de natureza oposta (por ex. un deserto do Mundo da Luz corresponde a un pantano no Mundo da Escuridade). Link pode pasar do Mundo da Escuridade ao Mundo da Luz en case que calquera lugar ao ar libre utilizando un espello máxico (e volver a el desde o mesmo lugar usando o [[Portal (ficción)|portal]] que se crea cando reaparece no Mundo da Luz). Hai varios atallos agochados en varios lugares por todo o Mundo da Luz, o cal posibilita unha serie de puzzles que explotan as lixeiras diferenzas entre o Mundo da Luz e o da Escuridade.<ref>{{Cita web|url=http://www.gameinformer.com/News/Story/200611/N06.1120.1626.27181.htm|title=A Link To Link's Past: The History Of Zelda|publisher=[[Game Informer]]|date=2006-11-20|accessdate=2007-03-14|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071012132115/http://gameinformer.com/News/Story/200611/N06.1120.1626.27181.htm|dataarquivo=12 de outubro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> == Desenvolvemento == En 1988 comezou o desenvolvemento dun novo ''Zelda'' para [[Nintendo Entertainment System|NES]], mais un ano despois transferiuse o proxecto á seguinte consola de Nintendo: a Super Famicom xaponesa e a Super Nintendo Entertainment System no resto do mundo.<ref>{{Cita web|autor=Peer Schneider|url=http://blogs.ign.com/Hyrule-Times/2006/04/21/13457/|title=Retrospective: The Legend of Zelda: A Link to the Past|publisher=Hyrule Times|work=IGN|date=2006-04-21|accessdate=2007-03-14|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080220164847/http://blogs.ign.com/Hyrule-Times/2006/04/21/13457/|dataarquivo=20 de febreiro de 2008|urlmorta=yes}}</ref> (a comezos da década dos 2000, anunciouse en [[eBay]] un cartucho [[beta]] do ''Zelda III'' de NES, que logo resultou ser un engano).<ref>{{Cita web|url=http://www.thehylia.com/community_10_21_05_1909.shtml|title=Zelda III for the NES - Fact or Fiction?|accessdate=2006-11-25|author=The Hylia|date=2005-10-21|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071012125736/http://thehylia.com/community_10_21_05_1909.shtml|dataarquivo=12 de outubro de 2007|urlmorta=yes}}</ref>. Grazas ao éxito dos títulos anteriores da serie, Nintendo puido dedicar un grande orzamento, un amplo período de desenvolvemento e gran cantidade de recursos á produción do xogo, o cal resultou nun título acollido como clásico de espada e bruxaría, e como un dos mellores xogos de todos os tempos [https://web.archive.org/web/20080405225555/http://ludogo.linda-errol.com/games/zelda.htm]. [[Ficheiro:SNES.jpg|miniatura|225px|A Super Nintendo Entertainment System]] Na época, a maioría dos cartuchos de SNES tiñan 4 Mbits (512 KB) de memoria. Este xogo supuxo a primeira excepción, con 8 Mbit (1 MB), o que permitiu ao equipo de desenvolvemento de Nintendo crear un mundo considerabelmente amplo para Link.<ref name="greatest" /> Ao igual que ''[[Super Mario World]]'', este xogo usaba un método de [[compresión de datos|compresión]] de gráficos sinxelo, limitando a oito cores a profundidade da cor de moitos mosaicos, no canto dos mosaicos de 16 cores orixinais da SNES. Os mosaicos descomprimíanse durante a execución engadindo un bit principal ao índice de cor de cada píxel. O aforro de memoria acadábase eliminando a duplicación: o Mundo da Luz e o Mundo da Escuridade son case idénticos, e os traballos de enxeñaría inversa realizados sobre os contidos da [[ROM]] do xogo teñen revelado que só se gardaban as diferenzas, xa que de non ser así tería sido preciso agardar a que estivese dispoñíbel unha ROM de 16 bits. ''A Link to the Past'', ao igual que as dúas entregas de NES, ten un contador que rexistra o número de veces que o xogador ve a pantalla de "[[Game Over]]" ao longo da partida. O total amósase na secuencia do final (xunto co desglosamento por alxubes) e no arquivo de gardado após rematar o xogo. A versión de SNES rexistra no contador cada unha das veces que o xogador elixe "Gardar e Saír (''Save and Quit'')", co cal a única maneira de conseguir 000 é completar o xogo nunha soa sesión (na versión de Virtual Console, pódese seleccionar o botón "home" e ir ao menú mantendo o xogo no mesmo estado no que estaba cando se premeu o botón). Na reedición para GBA, o feito de gardar e saír non inflúe no contador. A [[localización]] en [[lingua inglesa]] incluíu varias mudanzas a respecto do xogo orixinal xaponés. A mudanza máis común foi a eliminación de referencias relixiosas para axustarse ás directrices de contido de Nintendo America. A diferenza máis obvia é o subtítulo do xogo, que pasou de ''Triforce of the Gods'' a ''A Link to the Past''. Os caracteres usados para representar unha lingua ilexíbel, o [[Hylian]], contiñan inicialmente debuxos dun voitre e un [[ankh]], baseados en [[xeroglífico|xeroglíficos exipcios]] de contido relixioso, e foron alterados na versión en inglés. A localización tamén introduciu mudanzas no argumento incluídas no [[manual]]. O [[sacerdote]] Agahnim tornouse en [[Feiticeiro (fantasía)|feiticeiro]], e o seu transfondo, que en principio insinuaba que fora enviado polos deuses, foi alterado para eliminar toda orixe celestial. === Música === [[Ficheiro:Koji kondo.jpg|miniatura|200px|Koji Kondo, compositor da música de A Link to the Past]]A partitura de ''A Link to the Past'' é obra do compositor [[Koji Kondo]]. O tema do [[mundo superior]] do orixinal ''Legend of Zelda'', (''Hyrule Overture'') volve aparecer en ''A Link to the Past'', refeito en estilo [[SPC700]]. Aparece como ''Light World Overworld'' e ''End Credits''. Podería dicirse que ''A Link to the Past'' fixou a base musical da serie ''Zelda''. Mentres a primeiro xogo creara ''Hyrule Overture'', moitos dos motivos recorrentes das partituras de ''Zelda'' proveñen de ''A Link to the Past'', incluídos ''Zelda's Lullaby'' (Tema da Princesa Zelda), ''Ganondorf's Theme'', ''Hyrule Castle'' (Tema de Familia Real), ''Kakariko Village'' e ''Select Screen / Fairy Cave''. Estes temas foron usados en xogos de ''Zelda'' posteriores. ''Rain Scene'' e ''Title Screen'' tamén apareceron en ocasións noutros xogos. No Xapón editouse unha banda de son de ''A Link to the Past'', titulada ''The Legend of Zelda: Sound and Drama''. O primeiro disco ten unha duración de 44 minutos e contén versións modificadas dalgúns dos temas do xogo, xunto cunha pista adicional. O segundo disco contén 54 minutos das versións tal e como aparecen no xogo e no orixinal de NES ''[[The Legend of Zelda (videoxogo)|The Legend of Zelda]]''.<ref>{{Cita web|url=http://www.altpop.com/stc/reviews/lozsd.htm|title=The Legend of Zelda: Sound and Drama reviews|publisher=SoundtrackCentral.com|accessdate=2007-03-07}}</ref> O tema do Mundo da Escuridade aparecerá en ''[[Super Smash Bros. Brawl]]''.<ref>{{Cita web|url=http://www.smashbros.com/en_us/music/music08.html|title=My Music|publisher=smashbros.com|accessdate=2007-09-30|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071023004804/http://www.smashbros.com/en_us/music/music08.html|dataarquivo=23 de outubro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> === O cuarto de Chris Houlihan === O '''cuarto de Chris Houlihan''' é un cuarto secreto inserido no xogo. No chan hai 45 Rupias Azuis e na súa parede superior hai unha placa telepática.<ref>{{Cita web | url=http://www.gamespot.com/features/6131572/index.html | title=The Greatest Easter Eggs in Gaming | last=Gouskos | first=Carrie |autor2=Jeff Gerstmann | publisher=GameSpot | date=2005-08-19 | accessdate=2007-03-09}}</ref> O programa do xogo envía os xogadores a este cuarto cando se produce un erro ao cargar a seguinte pantalla. Ao saír do cuarto os xogadores aparecen fóra da casa do tío de Link, aínda se se entrara no cuarto desde o Mundo da Escuridade. A comezos dos anos 90 , Chris Houlihan gañou un concurso de ''[[Nintendo Power]]'', cuxo premio era a inserción do nome do vencedor nunha habitación secreta do xogo. Así, na versión norteamericana, o texto do cuarto di "Chámome Chris Houlihan. Este é o meu cuarto de alto segredo. Non llo digas a ninguén, ¿vale?". Nas demais versións do xogo non aparece o nome de Chris Houlihan (a mensaxe só di que o cuarto é un segredo). Na conversión para [[Game Boy Advance]], eliminouse a placa da mensaxe e non se pode acceder ao cuarto "normalmente". Pódese ver mais non se pode entrar por medio de erros; só é posíbel acceder usando dispositivos de trucos. O cuarto aínda se pode atopar na versión de [[Virtual Console]]. == Cronoloxía == A [[serie The Legend of Zelda#Cronoloxía|cronoloxía da serie ''Zelda'']] é obxecto dun intenso debate. Segundo o texto do reverso da caixa do xogo, ''A Link to the Past'' é anterior aos xogos de NES, ''[[The Legend of Zelda (videoxogo)|The Legend of Zelda]]'' e [[Zelda II: The Adventure of Link|''The Adventure of Link'']]; porén, isto viuse contradito por unha entrevista realizada en [[1998]] ao creador de ''Zelda'' Shigeru Miyamoto, na que este afirmou: "''Ocarina of Time'' é a primeira historia, seguida do orixinal ''The Legend of Zelda'', ''Zelda II: The Adventure of Link'', e por último ''A Link to the Past''. Non fica claro onde encaixa [[The Legend of Zelda: Link's Awakening|''Link's Awakening'']] — podería ser calquera período posterior a ''Ocarina of Time''."<ref>http://www.miyamotoshrine.com/theman/interviews/111998.shtml</ref> O xogo de [[Nintendo 64]] [[The Legend of Zelda: Ocarina of Time|''Ocarina of Time'']], que conta a historia da transformación de Ganondorf en Ganon, probabelmente serve como historia de fondo para os acontecementos deste xogo. Varias das doncelas que Link rescata en ''A Link to the Past'' describen o ascenso ao poder de Ganon, e as súas historias conteñen elementos argumentais que aparecen en ''Ocarina of Time''. Unha delas refírese a un antigo ladrón chamado Ganondorf, e esta é a primeira vez que se lle chama por este nome na serie. As doncelas tamén din ser parentes de sete antigos eruditos. Hai sete eruditos en ''Ocarina of Time''. Porén en ''A Link to the Past'', aos eruditos adoita chamárselles "sabios". Cinco dos sete eruditos, tal e como se describen en ''Ocarina of Time'' son mulleres. A versión para GBA de ''A Link to the Past'' corrixe esta inconsistencia e refírese aos "Sabios" como "Eruditos". [[Ficheiro:Triforce.svg|miniatura|200px|A Triforza]] Así mesmo, en ''Ocarina of Time'', Ganondorf rouba parte da Triforza, como se recolle en ''A Link to the Past'', e é só despois de o derrotar Link ao final de ''Ocarina of Time'' cando se torna en Ganon, o xigante e noxento monstro ao que se enfronta Link en ''A Link to the Past''. Ao final de ''Ocarina of Time'', Ganon xura a Link que un día ha volver para exterminar os seus descendentes, e en ''A Link to the Past'', Link descobre que é o descendente dun cabaleiro. Estas referencias suxiren que ''A Link to the Past'' podería situarse inmediatamente despois de ''Ocarina of Time'' dentro da liña temporal de ''Zelda'', aínda que até o de agora non se fixeron públicos datos que confirmen esta teoría. Tamén é posíbel que a historia teña lugar após ''Twilight Princess'', xa que a Espada Mestra segue na Gruta Secreta, aínda que o Templo do Tempo non apareza por ningures no xogo. É igualmente probábel que os feitos acontezan despois de ''Four Swords Adventures'', porque neste xogo Link ten no seu poder a Triforza de Poder. == Recibimento == <div style="font-size: 90%;float:right;border-left:1em solid white"> {| class="wikitable" |+Críticas e premios !Publicación !Puntuación !Comentario |- |<center>''[[Electronic Gaming Monthly|EGM]]'' |<center>35 sobre 40 |<center>Gold Award |- |<center>''[[Famitsu]]'' |<center>39 sobre 40 |- |<center>''[[GamePro]]'' |<center>5 sobre 5 |<center> |- |<center>''[[Nintendo Power]]'' |<center>10 sobre 10 |<center>Game of the Year |- !colspan=3|Recompilacións de múltiplas críticas |- |<center>[[Game Rankings]] |colspan=2|<center>94 sobre 100 (baseada en 9 críticas)<ref name="gamerankings">{{Cita web|url=http://www.gamerankings.com/htmlpages2/588436.asp|title=The Legend of Zelda: A Link to the Past reviews|publisher=[[Game Rankings]]|accessdate=2007-03-07}}</ref> |} </div> === Recibimento da crítica === ''A Link to the Past'' foi aclamado pola crítica no momento do seu lanzamento<ref name="gamerankings" /> polos seus excelentes gráficos e máis o seu modo de xogo complexo, intrigante e ben deseñado,<ref>{{Cita web|author=Lucas M. Thomas|url=http://wii.ign.com/articles/757/757573p1.html|title=The Legend of Zelda: A Link to the Past VC Review|publisher=IGN|accessdate=2007-03-20|data-arquivo=31 de marzo de 2012|url-arquivo=https://www.webcitation.org/66a6LvfbV?url=http://wii.ign.com/articles/757/757573p1.html|url-morta=yes}}</ref> e desde aquela ten sido recoñecido como un dos mellores videoxogos de todos os tempos. ''A Link to the Past'' ten sido considerado en moitas listas de "mellores xogos de todos os tempos". En [[2006]], ''Entertainment Weekly'' elixiuno como o mellor xogo de todos os tempos.<ref>{{Cita web| author=''EW'' staff| year=2006| title=The 100 greatest video games| url=http://www.ew.com/ew/article/commentary/0,6115,448924_8_0_,00.html| work=Entertainment Weekly| data-acceso=17 de novembro de 2006| data-arquivo=18 de setembro de 2006| url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060918170240/http://www.ew.com/ew/article/commentary/0,6115,448924_8_0_,00.html| url-morta=yes}}</ref> En 2005, os editores de IGN situárono no 11º posto da súa lista "Top 100 Games",<ref>{{Cita web | author=IGN staff | title=IGN's Top 100 Games: 11-20 | url=http://top100.ign.com/2005/011-020.html | work=IGN data-acceso=17 de novembro de 2006 | data-acceso=24 de outubro de 2007 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160419044513/http://top100.ign.com/2005/011-020.html | dataarquivo=19 de abril de 2016 | urlmorta=yes }}</ref> mentres que os lectores votárono como o 5º mellor.<ref>{{Cita web| url=http://top100.ign.com/2006/001-010.html| author=IGN staff| title=Reader's Picks Top 10 games: 1-10| work=IGN| data-acceso=17 de novembro de 2006| urlarquivo=https://www.webcitation.org/5w3JOAfYC?url=http://top100.ign.com/2006/001-010.html| dataarquivo=27 de xaneiro de 2011| urlmorta=yes}}</ref> Membros de [[GameFAQs]] cualificárono como o 4º mellor,<ref>{{Cita web | title=Fall 2005: 10-Year Anniversary Contest – The 10 Best Games Ever| url=http://www.gamefaqs.com/features/contest/top10| work= GameFAQs |data-acceso=17 de novembro de 2006}}</ref> e os lectores da revista xaponesa ''Famitsu'' como o 31º nunha enquisa de 2006.<ref>{{Cita web | author=Colin Campbell | year=2006 | title=Japan Votes on All Time Top 100 | url=http://www.next-gen.biz/index.php?option=com_content&task=view&id=2401&Itemid=2 | work=Next Generation | data-acceso=11 de marzo de 2006}}</ref> Tamén se colocou no 3º lugar da lista de ''Electronic Gaming Monthly''<nowiki>'</nowiki>,<ref>{{Cita web|url=http://gamers.com/feature/egmtop100/index.jsp|title=Electronic Gaming Monthly's 100 Best Games of All Time|author=EGM staff|year=2001|data-acceso=17 de novembro de 2006|data-arquivo=11 de xuño de 2003|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20030611191341/http://gamers.com/feature/egmtop100/index.jsp|url-morta=yes}}</ref> 23º en ''GameInformer'' e no 3º nunha lista dos 200 mellores xogos de Nintendo elaborada por ''[[Nintendo Power]]''. === Recibimento do público === ''A Link to the Past'' é un dos videoxogos de SNES máis vendidos, con 4,61 millóns de copias en todo o mundo,<ref name="4mil" /> e cun tempo de permanencia excepcionalmente longo na lista de mellores xogos de ''Nintendo Power'': cando se retirou a lista de SNES, ''A Link to the Past'' levaba máis de cinco anos consecutivos no número un. Foi reeditado como título Player's Choice en [[Norteamérica]], o que indica que alí vendeu ao menos un millón de copias.<ref>{{Cita web|url=http://www.mobygames.com/game/legend-of-zelda-a-link-to-the-past/cover-art|title=The Legend of Zelda: A Link to the Past - Cover Art| author=MobyGames | year=2007| data-acceso=17 de marzo de 2007}}</ref> == Reedicións e secuelas == En 2002, [[Nintendo]] e [[Capcom]] crearon unha conversión de ''A Link to the Past'' para [[Game Boy Advance]]. A versión de Game Boy Advance lanzouse en Norteamérica o [[2 de decembro]] de [[2002]] e no Xapón o [[13 de marzo]] de [[2003]]. Esta conversión incluía un xogo de ''Zelda'' multixogador chamado ''[[The Legend of Zelda: A Link to the Past & Four Swords|Four Swords]]''. Ambos xogos funcionaban xuntos: podíanse desbloquear certas opcións nun xogo completando tarefas no outro. Algunhas das adicións achegadas a ''A Link to the Past'' son arquivos de voz, un alxube adicional, unha secuencia final adicional se se completaba o novo alxube, e a posibilidade de desbloquear un ataque xiratorio continuo. Outras mudanzas inclúen un puzzle máis sinxelo no quinto alxube do Mundo da Escuridade (Palacio de Xeo) e a revisión do texto.<ref>{{Cita web| url=http://guides.ign.com/guides/482080/page_21.html| author=| title=''A Link to the Past'' SNES/GBA Changes| work=IGN| data-acceso=17 de novembro de 2006| urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070207112329/http://guides.ign.com/guides/482080/page_21.html| dataarquivo=07 de febreiro de 2007| urlmorta=yes}}</ref> A versión para GBA recibiu excelentes críticas que a consideraban unha conversión fiel,<ref>{{Cita web|url=http://www.gamerankings.com/htmlpages2/561559.asp|title=The Legend of Zelda: A Link to the Past reviews|publisher=[[Game Rankings]]|accessdate=2007-03-07}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.metacritic.com/games/platforms/gba/legendofzeldaalinktothepast|title=The Legend of Zelda: A Link to the Past reviews|publisher=[[MetaCritic]]|accessdate=2007-03-07|data-arquivo=04 de xuño de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080604051634/http://www.metacritic.com/games/platforms/gba/legendofzeldaalinktothepast|url-morta=yes}}</ref> e vendeu máis de 1,81 millóns de unidades.<ref name="4mil" /> O [[2 de decembro]] de [[2006]] no Xapón, e o [[22 de xaneiro]] de [[2007]] en América, o xogo foi incluído na Virtual Console da [[Canle Tenda Wii]]. Os usuarios poden descargar o xogo por 800 [[Puntos Wii]], ou 8 [[Dólar estadounidense|$]]. É unha versión idéntica á da SNES, sen as adicións feitas para a GBA.<ref>{{Cita web|url=http://www.gamespot.com/wii/rpg/legendofzeldaalinkttpsnes/news.html?sid=6164501&om_act=convert&om_clk=mostpop|title=Link to the Past arrives at the Virtual Console|publisher=[[GameSpot]]|accessdate=2007-03-07|data-arquivo=12 de outubro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071012221052/http://www.gamespot.com/wii/rpg/legendofzeldaalinkttpsnes/news.html?sid=6164501&om_act=convert&om_clk=mostpop|url-morta=yes}}</ref> O seguinte título de ''Zelda'', [[The Legend of Zelda: Link's Awakening|''Link's Awakening'']] saíu en 1993 para a Nintendo [[Game Boy]]. Mantiña gran parte da mecánica de xogo de ''A Link to the Past'', incluída a perspectiva isométrica. Está ambientado algúns meses despois da loita de Link contra Ganon; após unha viaxe de adestramento no estranxeiro, Link naufraga e acorda nunha illa chamada Koholint.<ref>Instruction manual for ''The Legend of Zelda: Link's Awakening'' (1993)</ref> ''A Link to the Past'' ten outra continuación, aínda que só se editou no Xapón: ''[[BS Zelda no Densetsu Kodai no Sekiban]]'', a miúdo traducido como "BS A lenda de Zelda: as Táboas de pedra antigas" (ou "Táboas de pedra da antigüidade"). Saíu só para o periférico Satellaview da Super Famicom. A acción decorre máis ou menos ao mesmo tempo que a da ''Link's Awakening'' mentres Link está de viaxe. Os personaxes dos xogadores chámanse Heroes da Luz. En realidade son as mascotas macho e femia de Broadcast Satellaview, que apareceran antes en ''[[BS Zelda no Densetsu]]''. Foi editado en 1997, e transmitido de novo en 1998. == Banda deseñada == En xaneiro de 1992 apareceu por primeira vez en ''Nintendo Power'' unha miniserie en formato [[banda deseñada]] asinada por [[Shotaro Ishinomori]] e baseada en ''A Link to the Past''; tivo a súa continuidade en 12 números. Omitíronse moitas partes do xogo, e engadíronse moitas outras relacionadas coa historia. No manga introduciuse un novo personaxe: un cabaleiro chamado Roam coa habilidade de adquirir forma de [[aves|ave]]. Aínda que ao primeiro coñece a Link coma inimigo, axiña os dous se converten en aliados e unen forzas para vencer a Ganon. Roam aseméllase moito a Jet Link, tamén coñecido como Cyborg 002, do clásico manga [[Cyborg 009]]. Editáronse outros dous mangas, mais só no Xapón: un manga de tres volumes, de Ataru Cagiva (que adaptara previamente ''Link's Awakening''), desde 1995 até 1996<ref>{{Cita web|url=http://www.mcloz.net/manga.shtml|title=The Legend of Zelda manga|accessdate=2007-03-07|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070228144451/http://www.mcloz.net/manga.shtml|dataarquivo=28 de febreiro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> e un manga de catro volumes do dúo Akira Himekawa (que adaptou ''Ocarina of Time'', ''Majora's Mask'', e ''Four Swords Adventures'') editado en 2005, seguindo o argumento da versión de Game Boy Advance.<ref>{{Cita web|url=http://seeckritzartwork.free.fr/manga2zelda/index.php?option=com_content&task=view&id=18&Itemid=36|title=A link to the past: kamigami no triforce manga|publisher=The Hyrule Bookshop|accessdate=2007-03-14|language=French}}</ref> Ambos seguen o argumento do xogo con máis exactitude, e o segundo introduce un novo personaxe chamado 'Ganty', un ladrón cun só corno de diaño e unha estrela baixo un ollo que se asemella un pouco a [[Personaxes de The Legend of Zelda: Twilight Princess#Midna|Midna]] de ''[[The Legend of Zelda: Twilight Princess|Twilight Princess]]''. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Arakawa, M. ''The Legend of Zelda: A Link to the Past Nintendo Player's Guide''. Nintendo, 1992. ASIN B-000A-MPXN-M * Kimishima, T. e Pelland, Scott. ''Legend of Zelda: A Link to the Past & Four Swords Official Guide''. Prima Games, 2004. ISBN 0-7615-4118-7 === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20090306040854/http://www.zelda.com/gba/link_light_legend.html ''The Legend of Zelda: A Link to the Past'' Official Site (versión de GBA)] * [https://web.archive.org/web/20071027110928/http://www.zelda.com/universe/game/past/ Páxina ''A Link to the Past'' en Zelda.com] * [http://www.zeldalegends.net/index.php?n=z3translation Zelda Legends - comparativa das versións do xogo] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Legend of Zelda, The: A Link to the Past}} [[Categoría:Artigos destacados]] [[Categoría:Videoxogos de 1991]] [[Categoría:Nintendo]] [[Categoría:The Legend of Zelda]] [[Categoría:Videoxogos de Game Boy Advance]] [[Categoría:Videoxogos producidos por Shigeru Miyamoto]] [[Categoría:Videoxogos de Virtual Console para Nintendo 3DS]] 6tty3osko48tbhyhklazxv2dalyggvr 0 68060 6147915 6043786 2022-08-02T03:03:51Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Orde relixiosa |nome=Sociedade do Apostolado Católico |siglas=S.A.C. |data fundación=1835 |nome latín=Societas Apostolatus Cattolici |imaxe=Herb sac.svg |lema=Caritas Christi urget nos |fundador=San [[Vicente Pallotti]] |título dirixente=Reitor Xeral |dirixente=[[Jacob Nampudakam]] |membros=1648 sacerdotes, 2379 irmáns (2010) |tipo=[[Sociedade de vida apostólica]] |igrexa=[[Igrexa católica]] |fundación=[[1835]] }} [[Ficheiro:Pallottines1.jpg|dereita|miniatura|Pais Palotinos]] Os '''Palotinos''' ou '''Pais Palotinos''' son unha comunidade relixiosa de irmáns e [[sacerdote]]s da [[Igrexa católica]] fundada en [[1835]] co nome de ''Sociedade do Apostolado Católico'' (''societas apostolatus catholici'') ou ''SAC''. O nome de ''Palotinos'' débenllo ó seu fundador, un sacerdote [[roma]]no chamado Pai [[Vicente Pallotti]] (1795-1850), declarado santo durante o [[Concilio Vaticano II]], polo [[Xoán XXIII, papa|Papa Xoán XXIII]] o [[20 de xaneiro]] de [[1963]]. Aínda que foi fundada en Roma, actualmente están espallados por todo o mundo e son aproximadamente 2500 membros. ==Historia== A Sociedade do Apostolado Católico foi fundada en Roma por Vicente Pallotti no ano [[1835]].<ref>{{Cita web|título=History of the Society|url=https://www.sac.info/storia-della-societa-2/?lang=en|páxina-web=SAC|data-acceso=2021-12-07|lingua=en-US}}</ref> Polo apelido do seu fundador os membros son chamados palotinos. A aprobación papal definitiva da orde deuna [[Pío X, papa|Pío X]] en [[1904]]. Un exemplo do seu traballo é a Misión Palotina do Camerún establecida no 1890 na entón colonia do [[Camerún]] parte do [[Imperio Alemán]]. En 1914, un membro da congregación, Josef Kentenich fundou o [[Movemento Apostólico de Schönstatt]] no seminario palotino de Vallendar ([[Alemaña]]) canda outros estudantes.<ref>{{Cita web|título=Origem e História de Schoenstatt - Schoenstatt|url=https://www.schoenstatt.pt/sobre-schoenstatt/origem-e-historia-de-schoenstatt|páxina-web=www.schoenstatt.pt|data-acceso=2021-12-08}}</ref> === A orde en España === No [[1948]] algúns pais palotinos da provincia do Sagrado Corazón de Xesús, localizados na [[Alemaña]] do sur, chegan a [[España]] procedentes de [[Uruguai]], coa intención de obter [[vocación]]s para América Latina. Dende [[1952]] a orde toma máis corpo coa apertura dun colexio, cunha finalidade orixinal dirixida cara o envío de vocacións ás [[misión]]s, seguindo as ordenanzas de Vicente Pallotti. Cos anos, o carácter e a finalidade das presenzas palotinas adaptouse ás necesidades dos distintos lugares onde se foi establecendo. Na actualidade, esta Comunidade está presente nas provincias de [[Biscaia]], [[provincia de León|León]] e [[Tenerife]], sendo a [[diocese de Astorga]] a fonte vocacional da comunidade en España. ====Biscaia==== *''[[Carranza|Val de Carranza]]''. Alí localízase a ''Casa de espiritualidade e acollida Vicente Pallotti''. Esta construción é un antigo [[balneario]] que foi remodelado no [[1983]] e que actualmente é un fogar de acollida e encontro, aproveitando o [[manancial]] de augas termais da casa e a hospitalidade da comunidade. Inicialmente, fora [[colexio]] e lugar de formación. Tras as [[inundación]]s de [[1983]], a casa acondicionouse para a súa actual finalidade. *''[[Santurtzi]]''. Alí atópase a ''Parroquia Raíña dos Apóstolos''. Encomendada pola diocese, o [[templo]] actual nace sendo atendido pola comunidade de palotinos, que arestora levan máis de 25 anos facéndose cargo da pastoral da parroquia. ====León==== *''[[Castrelo de San Pelayo]]''. Este lugar localízase entre León e [[Astorga]], preto da poboación de [[Veguellina de Órbigo]]. Alí, os palotinos construíron no [[1957]] un colexio co obxectivo puntual de obter vocacións para América Latina, que era a finalidade inicial coa que chegaron a España. Tempo máis tarde, ademais de cumprir con esa misión, foron dando resposta á necesidade da época de ofrecer un ensino de calidade nun [[Rural|contorno rural]]. O colexio cumpriu con esa misión ata o seu peche no ano [[2000]]. Os palotinos seguen colaborando na pastoral parroquial deste contorno, dende unha casa que se construíu nas inmediacións do antigo edificio do colexio. *''[[Ponferrada]]''. Dende o [[2006]] os palotinos colabora na pastoral da ''Basílica da Nosa Señora da Aciñeira'', atendendo á pastoral do [[Camiño de Santiago]] na zona e ocupándose da pastoral rural do [[Val do Silencio]]. ====Tenerife==== Os palotinos italianos deixaron unha pegada pasaxeira nos inicios do século [[XX]]. Logo, un palotino comezou o seu labor pastoral no sur da illa e dende fai xa uns anos, a ''Comunidade'' atende os labores parroquiais nas [[poboación]]s e inmediacións de [[San Isidro]] e [[O Médano]]. Tamén colaboran coa pastoral da ''Comunidade alemá dos Cristiáns'', do aeroporto e do santuario da ''Cova do Irmán Pedro''. === Arxentina === O Consello provincial de Limburg an der Lahn, [[Alemaña]], mando ao padre Francisco Xavier Zeus á [[Arxentina]] para atender ás comunidades de inmgrantes alemáns en 1925. Co tempo tamén asumiron a xestión de dous centros educativos de [[Buenos Aires]]. Dende a delegación arxentina asumiuse a difusión da orde a [[Chile]] e [[Bolivia|Bolvia]].<ref>{{Cita web|título=Sociedad del Apostolado Católico|url=http://www.pallotti.org.ar/historia.php|páxina-web=www.pallotti.org.ar|data-acceso=2021-12-09}}</ref> En [[1976]], cinco relixiosos palotinos, entre eles o galego [[Salvador Barbeito Doval]],<ref>{{Cita web|título=Un gallego tiroteado en Argentina por 'zurdo'|url=https://www.laopinioncoruna.es/galicia/2010/05/23/gallego-tiroteado-argentina-zurdo-25227829.html|páxina-web=La Opinión de A Coruña|data=2010-05-23|data-acceso=2021-12-07|lingua=es|nome=Carmen Villar|apelidos=Santiago}}</ref> foron asasinados xuntos na igrexa de San Patricio durante a ditadura militar chamada Proceso de Reorganización Nacional (1976-1983). O feito é coñecido como o [[Masacre de San Patricio]]. Os cinco relixiosos son considerados mártires pola congregación dos palotinos. No 2006 o [[cardeal]] [[Francisco, papa|Jorge Mario Bergoglio]] iniciou os trámites para a canonización dos cinco relixiosos como mártires da fe.<ref>{{Cita web|título=La Opinión On Line - Rafaela - Argentina - Nacionales|url=http://www.laopinion-rafaela.com.ar/opinion/2005/07/30/e573050.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2007-09-28|data-acceso=2021-12-07|data-arquivo=28 de setembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070928003130/http://www.laopinion-rafaela.com.ar/opinion/2005/07/30/e573050.htm|url-morta=unfit}}</ref> ==Símbolos== *A ''[[cruz]]'' é o signo da súa fe no Amor e a [[misericordia]] de [[Deus]], signo que lles chama ao converterse en [[apóstolo]]s. *O ''[[infinito]]'' é o cualificativo que dá ''Pallotti'' ao [[Amor]] de Deus. *A ''[[Estrela (astronomía)|estrela]]'' da Epifanía, que guiou aos [[Reis Magos]] e simboliza a chamada para coñecer a [[Xesús]]. ==Labor== As tarefas ás que se dedican parten dun punto común que é o convencemento profundo do seu fundador de que Deus creou ao home á súa imaxe e semellanza, e fíxoo movido polo seu infinito amor. Ese amor é o que debe mover a todos os [[cristián]]s a buscar a Deus e facelo realidade na vida de todos. É ese amor o que fai que esta comunidade proclame a [[mensaxe]] salvadora de [[Xesús de Nazaret|Xesús Cristo]] mediante as súas palabras e accións. Todos os [[bautismo|bautizados]], homes e mulleres, están chamados a ser apóstolos. Por iso, a colaboración cos [[laico]]s é parte fundamental do seu ''ser palotino/palotina'', así como tamén o é a formación dun laicado competente, responsable e apaixonado da [[Boa Noticia]]. Por este motivo, ''A Sociedade do Apostolado Católico'', convoca a sacerdotes, irmáns e laicos para establecer un compromiso común de vivir e propagar xuntos o [[evanxeo]] de Xesús Cristo. ==Notas== {{Listaref|1}} ==Véxase tamén== {{commonscat}} ===Bibliografía=== * Ngoh, Victor Julius (1996): ''History of Cameroon Since 1800''. Limbe: Presbook. ===Outros artigos=== * [[Masacre de San Patricio]]. ===Ligazóns externas=== *[https://www.sac.info/?lang=pt-br Web oficial da Sociedade do Apostolado Católico.] *[http://www.pallottiner.de/ Palotinos alemáns (existe unha versión en inglés)] *[http://www.santurtzireinadelosapostoles.com Parroquia Raíña dos Apóstolos de Santurtzi] {{Es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Ordes relixiosas católicas]] 8sj5duxnri1semamd86j9rh87sdgoi5 0 69328 6148141 6023882 2022-08-02T09:42:06Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Eduardo Lonardi y Pedro Eugenio Aramburu Revolución Libertadora.png|miniatura|300px|Xenerales [[Eduardo Lonardi]] e [[Pedro Eugenio Aramburu]] os dous ditadores sucesivos da ''«Revolución Libertadora»'']] Coñécese como '''Revolución Libertadora de 1955''' o período de goberno militar na [[Arxentina]] que se estendeu entre o [[golpe de estado]] que derrocou ao goberno constitucional do xeneral [[Juan Domingo Perón]], producido o [[16 de setembro]] de [[1955]], e a entrega do goberno ao Presidente [[Arturo Frondizi]] o [[1 de maio]] de [[1958]]. == Antecedentes e preparativos == Pese a xa terse producido descordos e problemas con diversos sectores ([[Partido Comunista da Arxentina|Partido Comunista]] e [[Partido Socialista (Arxentina)|socialista]], e a [[Federación Universitaria Arxentina]]), os enfrontamentos cos militares comezaron en ocasión da [[reforma constitucional de 1949]], que entre outras medidas outorgáballe máis atribucións ao goberno para intervir na economía, e esta medida xeraba malestar ás clases conservadoras. Posteriormente, estas friccións se profudizaron cando en [[1951]] comezouse a falar da posibilidade de que [[Eva Perón]], fose candidata a vicepresidenta. Ademais debe sinalarse que durante o Goberno do xeneral Perón, a oposición principal estivo a cargo da [[Union Cívica Radical]], caracterizandose devandito goberno pola afiliacion compulsiva dos empregados publicos ao Partido Peronista, negándolle aos partidos de oposición o uso da radio e a televisión durante doce anos. Finalmente, recentemente en [[1955]], logo da fracasada sonada do [[16 de xuño]], foille permitido falar pola cadea de radio nacional ao Dr. [[Arturo Frondizi]], aínda que censurando nalgúns minutos a mensaxe que fora previamente gravado. === Primeiro intento de Golpe de Estado === O [[28 de setembro]] de [[1951]], o xeneral [[Benjamín Menéndez]] sublevouse contra o goberno de [[Juan Domingo Perón]], pero non tivo éxito, pois non atopou adhesións importantes dentro do aparello militar. O mesmo [[28 de setembro]], Perón declarou o Estado de Guerra interno, e dixo que: {{Cita|todo militar que no se subordine o se subleve contra las autoridades o participe en movimientos tendientes a derrocarlas o desconocerlas, será fusilado inmediatamente.}} Pero a conspiración en contra do goberno de Perón continuou, conforme aumentaba o seu apoio popular. [[Eduardo Lonardi]], que estaba preso, nomeou o entón xeneral [[Pedro Eugenio Aramburu]] como o xefe do movemento. O presidente Perón contaba co apoio de grupos nacionalistas e católicos, tanto dentro do exército como da sociedade civil, sumados á clase traballadora e a [[CGT]]. Aramburu pensaba que aínda non era momento de sublevarse, pois a morte de Evita producira unha galvanización do peronismo, e á unidón dos traballadores en torno ao que recoñecían como o seu líder indiscutido. Antes das eleccións de [[1952]], aumentou a violencia no país. O dirixente do Partido Comunista, [[Rodolfo Ghioldi]], foi ferido de bala e estivo preto da morte. [[Ricardo Balbín]], [[UCR|radical]], foi obxecto dun atentado, e o socialista [[Alfredo Palacios]] afirmou que o Partido Socialista non se presentaría ás eleccións. Simultaneamente, a propaganda antigobernamental dos partidos liberais e conservadores, apoiados pola [[Igrexa Católica]], fíxose máis evidente. Perón triunfou nas eleccións de [[1952]]. A orde xeral do [[18 de abril]] de [[1952]] dicía que se debía {{Cita|aniquilar a las fuerzas adversarias ante el supuesto de un atentado contra el Presidente. El procedimiento a observar será drástico. A un atentado contestar con miles de atentados"}} O enfrontamento de Perón cos sectores católicos precipitou a conspiración na súa contra. Perón chamara a unha Convención Constituínte para separar á igrexa do estado, o que puxo aos sectores católicos en pé de guerra xunto aos outros sectores que xa viñan conspirando. === Segundo intento de Golpe === O [[16 de xuño]] de [[1955]] prodúcese un levantamento militar no que un grupo de aviadores da mariña [[Bombardeo da Praza de Maio|bombardeou a Praza de Maio]] causando 364 mortos e case un milleiro de feridos. Perón refuxiouse nos subsolos da sede do Exército, xunto ao seu Ministro de Guerra [[Franklin Lucero]]. Logrou continuar como presidente, aínda que só por uns meses máis. === Terceiro intento de Golpe, definitivo === En [[Córdoba, Arxentina|Córdoba]] estalaría o [[16 de setembro]] de [[1955]], o movemento que daría inicio á autodenominada ''Revolución Libertadora''. O exército contou co apoio dos chamados [[Comandos civís]] revolucionarios, que combateron contra as tropas leais ao presidente Perón en Alta Córdoba, e mantiveron escaramuzas en distintos puntos do país, ocuparon edificios públicos e constituíron un factor de enlace permanente cos militares sublevados. A Mariña bombardeou depósitos de combustible en [[Mar de la Plata]], e ameazou con facer o mesmo na [[Destilería de la Plata]]. Perón renunciou á presidencia e retirouse a [[Paraguai]]. O golpe militar de setembro de 1955 significou o triunfo e o festexo para os sectores pertencentes ás clases media e alta, pero a maioría dos traballadores e dos sectores populares recibírono con tristeza e indignación. == Goberno "de facto" de Eduardo Lonardi == O xeneral [[Eduardo Lonardi]] dirixiu o movemento desde a cidade de [[Córdoba, Arxentina|Córdoba]], e unha vez deposto o presidente constitucional asumiu o poder durante cincuenta días, co contraalmirante [[Isaac Rojas]] como vicepresidente de facto. O 23 de setembro de 1955 foi o día en que Lonardi e Rojas chegaron a Bos Aires. Os primeiros países en recoñecer ao novo goberno foron [[Uruguai]], [[Israel]], [[Cuba]], [[Costa Rica]], [[Austria]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], [[Gran Bretaña]], [[República Dominicana]], [[Bolivia]] e [[China]]. A costanera e a Praza de Maio de Bos Aires estaban repletas de manifestantes opositores a Perón, desde comunistas ata católicos, pasando por membros dos Comandos civís revolucionarios e a Federación Universitaria de Bos Aires. Algunhas consignas dos manifestantes foron: "Argentinos sí, [[nazis]] no"; "[[José de San Martín|San Martín]] sí, [[Juán Manuel de Rosas|Rosas]] no" e "[[YPF]] sí, [[California]] no". {{Control de autoridades}} [[Categoría:Historia da Arxentina]] [[Categoría:Ditaduras militares]] l56fw07kcbdon9waij22wm656hh2ppi 0 70714 6147458 5592898 2022-08-01T12:35:07Z Tfeliz 7596 /* Outros artigos */ Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Fotothek df pk 0000159 006.jpg|miniatura|Nenos xogando.]] A '''Declaración dos Dereitos do Neno''' foi deseñada por [[Eglantyne Jebb]] e adoptada pola [[International Save the Children Union]], [[Genève|Xenebra]], o [[23 de febreiro]] en [[1923]] e apoiada pola Asemblea Xeral da [[Sociedade das Nacións]] o [[26 de novembro]] de [[1924]]. A través desta declaración, coñecida comunmente como ''Declaración de Xenebra'', homes e mulleres de todas as nacións, recoñecendo que os nenos son o mellor que a humanidade ten, declara e acepta como o seu deber, máis alá de toda consideración de raza, nacionalidade ou credo, que: #Ao neno débeselle dar os medios necesarios para o seu desenvolvemento normal, material e espiritual. #O neno famento debe ser alimentado, o neno enfermo debe ser curado, o neno maltratado debe ser protexido, o neno explotado debe ser socorrido, o neno orfo e abandonado debe ser acollido. #O neno debe ser o primeiro en recibir auxilio en caso dun desastre. #O neno debe ter sustento, e ser protexido contra todo tipo de explotación. #O neno debe ser levado a concienciarse de ser devoto ao servizo do home. O documento orixinal, nos arquivos da cidade de Xenebra, leva a firma de varios delegados internacionais, entre eles [[Eglantyne Jebb]], [[Janusz Korczak]], e [[Gustave Ador]], ex presidente da Confederación Suíza. As [[Organización das Nacións Unidas]] adoptou unha versión lixeiramente emendada en [[1946]] e o [[20 de novembro]] de [[1959]] a [[Asemblea Xeral das Nacións Unidas]] adoptou unha versión expandida como a súa propia Declaración dos Dereitos do Neno. A Declaración aprobada en [[1959]] consta de 10 artigos sendo o seu contido fundamentalmente o seguinte: {| border="1" cellpadding="2" !width="150"|<center>Artigo</center> !width="600"|Dereito |- |<center>Artigo 1</center> |Non discriminación por motivos de raza, cor, sexo, idioma, relixión, opinión, políticas ou doutra índole, orixe nacional ou social, posición económica, nacemento ou outra condición |- |<center>Artigo 2</center> |O neno gozará dunha protección especial |- |<center>Artigo 3</center> |Dereito ao nome e á nacionalidade desde o nacemento |- |<center>Artigo 4</center> |Dereito aos beneficios da Seguridade Social |- |<center>Artigo 5</center> |Os nenos impedidos física ou mentalmente recibirán os coidados e axudas que precisen |- |<center>Artigo 6</center> |O neno precisa amor e comprensión, e non debe ser afastado da súa nai, salvo circunstancias excepcionais |- |<center>Artigo 7</center> |Dereito á educación gratuíta e obrigatoria nas etapas elementais |- |<center>Artigo 8</center> |Prioridade do neno en obter protección e socorro |- |<center>Artigo 9</center> |Protección contra toda forma de crueldade, abandono e explotación. |- |<center>Artigo 10</center> |Protección contra a discriminación racial, relixiosa ou doutra índole. |} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== *[[Dereitos do neno]]. *[[Convención sobre os Dereitos do Neno]]. *[[Día Internacional dos Nenos Vítimas Inocentes de Agresión]]. *[[Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tratados sobre dereitos humanos]] [[Categoría:Fontes do dereito]] [[Categoría:ONU]] ik03zdcidou999tx8mmbyijjytrt6ti 0 70783 6147695 6093178 2022-08-01T19:25:54Z 90.160.203.216 /* Razas e etnias */ wikitext text/x-wiki {{Territorio do Canadá| |Nome = Alberta |Bandeira = Flag of Alberta.svg |Brasón = Shield of Alberta.svg |Lema = Fortis et Liber ([[Lingua latina|latín]]: Forte e libre) |Mapa = AB-Canada-province.png |Capital = [[Edmonton]] |MaiorCidade = [[Calgary]] |TipoGobernador = Tenente Gobernador |Gobernador = Norman Kwong |PrimeiroMinistro = Jason Kenney |PartidoPrimeiroMinistro = PC |ÁreaTotal = 661.848 |ÁreaRank = 6º |ÁreaTerrestre = 642.317 |Áreaauga = 19.531 |PorcentaxeAuga = 2,95 |PoboaciónAno = 2007 |Poboación = 3&nbsp;473&nbsp;984 (est.<ref>{{Cita web |url=http://www.statcan.ca/Daily/English/070927/d070927a.htm |título=Estatistics Canada - Canada's population estimates (xullo 2007) |data-acceso=04 de decembro de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071013014149/http://www.statcan.ca/Daily/English/070927/d070927a.htm |dataarquivo=13 de outubro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref>) |PoboaciónRank = 4º |Densidade = 5,38 |DensidadeRank = 6º |AdmisiónData = 1 de setembro de [[1905]] |AdmisiónOrde = 8º |FusoHorario = [[Tempo Universal Coordinado|UTC]]-7 |LugaresParlamento = 28 |Lugaresenado = 6 |AbreviaciónPostal = AB |CódigoISO = CA-AB |PrefixoPostal = T |Website = www.gov.ab.ca }} '''Alberta''' [{{IPA|[[Alfabeto Fonético Internacional|ælˈbɝtə]]}}] é unha das dez [[Provincias e territorios do Canadá|provincias]] do [[Canadá]], parte das [[Pradarías canadenses]] e das Provincias Occidentais. Alberta foi creada o [[1 de setembro]] de [[1905]], cando se separou dos [[Territorios do Noroeste]].<ref name="archives">[http://www.cd.gov.ab.ca/preserving/PAA_2002/Accessing_the_Holdings/centennial_faqs.asp Preserving Alberta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061207021924/http://www.cd.gov.ab.ca/preserving/PAA_2002/Accessing_the_Holdings/centennial_faqs.asp |date=07 de decembro de 2006 }} - Provincial Archives of Alberta</ref> O 1 de setembro de [[2005]], Alberta celebrou o seu centenario como provincia canadense. A capital da provincia é [[Edmonton]], sendo o centro urbano máis poboado [[Calgary]],<ref>{{Cita web |url=http://www40.statcan.ca/cgi-bin/getcans/sorth.cgi?lan=eng&dtype=fina&filename=demo05a.htm&sortact=2&sortf=6 |título=Statistics Canada - CMA population estimates |data-acceso=04 de decembro de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071211074227/http://www40.statcan.ca/cgi-bin/getcans/sorth.cgi?lan=eng&dtype=fina&filename=demo05a.htm&sortact=2&sortf=6 |dataarquivo=11 de decembro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> cidade na que se celebraron os [[Xogos Olímpicos de Inverno]] en [[1988]]. Outras localidades de importancia son Banff, Camrose, Fort McMurray, Grande Prairie, Lethbridge, Medine Hat ou Rede Deer. Alberta posúe unha das [[economía]]s máis fortes e influentes do Canadá. A provincia é unha gran produtora de [[petróleo]] e de [[gas natural]]. Alberta produce cerca do 70% do petróleo e do gas natural do Canadá.<ref>[http://www.statcan.ca/Daily/English/060911/d060911b.htm Study: Canada's crude petroleum industry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070320185525/http://www.statcan.ca/Daily/English/060911/d060911b.htm |date=20 de marzo de 2007 }} - The Daily, 11 de septiembre de 2006</ref> Boa parte destes recursos naturais son exportados a [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]. Ademais diso, a agropecuaria, a [[industria]] manufactureira, as finanzas e o [[turismo]] teñen tamén unha grande importancia na economía da provincia. A rexión onde se atopa actualmente Alberta, anteriormente pertencía á [[Compañía da Baía de Hudson]]. En [[1870]], a Compañía cedeu os seus territorios ao goberno do Canadá.<ref>[http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/historical/territorialevolution/1870/1 Territorial Evolution, 1870] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081209043344/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/historical/territorialevolution/1870/1 |date=09 de decembro de 2008 }} - The Atlas of Canada</ref> Estes territorios pasaron a chamarse Territorios do Noroeste, e ocupaban a rexión onde actualmente se atopan, ademais de Alberta, [[Manitoba]], [[Nunavut]] e [[Saskatchewan]]. En [[1882]], o goberno canadense bautizou á rexión co nome de Alberta, en homenaxe á princesa [[Luisa de Saxonia-Coburgo-Gotha|Luisa Carolina Alberta]], cuarta filla da raíña [[Vitoria I do Reino Unido|Vitoria]].<ref>[http://www.albertacentennial.ca/history/viewpost.aspx~id=249.html Princess Louise Caroline Alberta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120311014923/http://www.albertacentennial.ca/history/viewpost.aspx~id%3D249.html |date=11 de marzo de 2012 }} - ''Alberta Centennial'', Government of Alberta</ref> Especificamente, o distrito de Alberta foi nomeado polo Marqués de Lorne, esposo da princesa quen lle escribiu este verso en honra da ocasión. "Como mostra do amor que demostraches, Por esta gran terra de liberdade, nomeei Unha vasta provincia, famosa pola súa beleza, Que como o teu querido nome, de agora en diante coñézase. Será Alberta!" O 1 de setembro de 1905, o goberno do Canadá creou as provincias de Alberta e de Saskatchewan, a través da división das terras do sur dos Territorios do Noroeste. == Historia == === Ata 1905 === Os nativos indíxenas vivían na rexión onde actualmente se localiza a provincia de Alberta moito tempo antes da chegada dos primeiros europeos. Diversas tribos indíxenas vivían na rexión, a maioría parte da familia [[amerindio|amerindia]] dos [[pobo assiniboine|assiniboine]]s, os [[Pobo pés negros|pés negros]] ou os [[pobo cree|cree]]. En [[1670]], a [[Compañía da Baía de Hudson]] obtivo permiso para iniciar o comercio de peles con indíxenas e a [[Cinexética|caza]] de [[animalia|animais]] na rexión onde actualmente se localiza Alberta. Alberta, entón, formaba parte dunha inmensa rexión chamada [[Terra de Rupert]]. Con todo, a rexión continuaría inexplorada polos europeos ata [[1754]]. Este ano, Anthony Henday foi enviado pola Compañía da Baía de Hudson á rexión, co obxectivo de iniciar relacións amigables cos nativos indíxenas da rexión e trocos comerciais. Henday pasou o inverno de [[1754]]-[[1755]] cos indios pés negros. O primeiro posto comercial e o primeiro forte construídos na rexión foron inaugurados en [[1778]], en Lac La Biche, por Peter Pond, un empresario [[Estados Unidos de América|estadounidense]] que traballaba para a [[Compañía do Noroeste]], unha competidora da Compañía da Baía de Hudson. A Compañía do Noroeste abandonaría a rexión en [[1821]]. O primeiro asentamento permanente que aínda está habitado actualmente é [[Edmonton]], fundada en [[1795]] pola Compañía da Baía de Hudson. A partir da década de 1800, os [[métis]] comezaron a instalarse na rexión. Con todo, a rexión aínda estaba escasamente poboada, e os habitantes de orixe [[Europa|europeo]] da época reducíanse a poucas decenas de comerciantes e cazadores. A partir da década de 1840, os misioneiros católicos foron a explorar a rexión. O primeiro en facelo foi Robert Rundle, que explorou a rexión entre [[1840]] e [[1848]]. En [[1843]], os [[misioneiro]]s [[catolicismo|católicos]] fundaron unha misión católica en Lac Claire. En [[1868]], fundaron a cidade de St. Albert. En [[1870]], a Compañía da Baía de Hudson decidiu transferir o control das Terras de Rupert ao goberno británico. Este cedeu inmediatamente estas terras ao recentemente fundado Canadá. O goberno canadense renomeou estas terras como [[Territorios do Noroeste]]. Durante a década de 1870, o goberno do Canadá creou e desenvolveu a [[Policía Montada do Canadá]], unha forza [[policía|policial]] canadense, que foi creada orixinalmente co obxectivo de protexer os escasamente poboados Territorios do Noroeste dos comerciantes americanos que distribuían ilegalmente no Canadá bebidas [[alcohol|alcohólicas]], sobre todo. O goberno canadense pasou a tomar medidas para incentivar o poboamento do interior do país. En [[1882]], o goberno do Canadá dividiu o sur dos Territorios do Noroeste en catro distritos: Alberta, Saskatchewan, Assiniboia e Athabasca.<ref>{{Cita web |url=http://www.collectionscanada.ca/confederation/023001-2215-e.html |título=Library and Archives Canada: Canadian Confederation |data-acceso=04 de decembro de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070601172221/http://www.collectionscanada.ca/confederation/023001-2215-e.html |dataarquivo=01 de xuño de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> Posteriormente, na década de 1890, o goberno canadense fusionaría Athabasca e unha pequena parte de Assiniboia con Alberta e o restante do distrito de Assiniboia co distrito de Saskatchewan. En [[1883]], a [[Canadian Pacific Railway]], unha [[ferrocarril|vía ferroviaria]] que estaba entón construíndose, de [[Montreal]] a [[Vancouver]], chegou a [[Calgary]]. Entón, a poboación branca de Alberta era de 500 habitantes, a maioría [[gandería|gandeiros]]. A partir de entón, grazas ó ferrocarril, miles de inmigrantes e persoas doutras partes do país instaláronse na rexión, baixo a promesa do goberno canadense de ofrecer terras a quen quixesen instalarse na rexión. O [[1 de setembro]] de [[1905]], foi fundada a provincia como tal. === 1905 - actualidade === Ao longo das primeiras décadas do [[século XX]], miles de persoas continuaron instalándose en Alberta, atraídas pola promesa de terras gratis para cultivar. A economía da provincia, ata o fin da [[Primeira Guerra Mundial]], dependía principalmente da [[agricultura]]. O descubrimento de reservas de petróleo en [[1914]] e a entrada do Canadá na guerra pouco industrializaron e diversificaron a economía da provincia. Tras o fin da guerra, entrou nunha gran depresión económica. Os baixos prezos cobrados polos bens producidos polas granxas e grandes períodos de [[seca]] destruíron a economía agropecuaria da provincia entre [[1918]] e [[1921]]. Neste ano, a maioría da poboación da provincia votou aos representantes dun partido político recentemente fundado, e practicamente descoñecido, a ''United Farmers of Alberta'', de tendencias conservadoras. Ata entón, a provincia estaba gobernada polo Partido Liberal de Alberta. Desde [[1921]], todos os gobernadores de Alberta serían líderes de partidos políticos conservadores. A ''United Farmers'' instituiría escolas públicas ao longo da provincia e construiría diversas [[estrada]]s e vías ferroviarias. A súa economía pasou a recuperarse a partir de [[1922]]. Con todo, a provincia entraría novamente en recesión, moito maior que a ocorrida en [[1920]], co inicio da [[Gran Depresión]], en [[1929]]. Grandes períodos de seca estendéronse ao longo dos anos 1930 e grandes pragas de [[saltón]]s devoraron moito do que os agricultores da época conseguían cultivar. Os poucos agricultores que conseguían cultivar con éxito algunha colleita tiñan que cobrar [[prezo]]s incriblemente baixos. Como consecuencia, a gran maioría dos granxeiros endebedáronse. Moitos fuxiron do campo en dirección ás cidades - que tamén foron alcanzadas pola depresión, coa suspensión de pagos de tendas e empresas, e altas taxas de [[desemprego]]. En [[1934]], novamente a poboación de Alberta votaría aos representantes dun partido político fundado recentemente, e case descoñecido, o ''Social Credit''. O seu líder, William Aberhert, fíxose gobernador de Alberta en [[1935]]. Prometera á poboación resolver os problemas da Depresión, pero as poucas medidas que Aberhert tomou en intentar solucionar os problemas da Depresión foron anuladas polo Parlamento do Canadá, que xulgou que tales medidas eran inconstitucionais. Os efectos da Gran Depresión estenderíanse ata [[1939]], cando o Canadá entrou na [[Segunda Guerra Mundial]]. A partir de entón, a economía de Alberta prosperaría. As cidades de Calgary e Edmonton se industrializaron, atraendo a miles de persoas. Os períodos de [[choiva]] regulares volverían en [[1938]], permitindo aos agricultores o cultivo de grandes cantidades de alimentos. Armas, abastecementos e moitos alimentos eran enviados a [[Montreal]] e de alí ao [[Reino Unido]]. En [[1947]], descubríronse grandes reservas de [[petróleo]] en Leduc, unha pequena cidade próxima a Edmonton. A provincia, desde entón, industrializouse rapidamente. En [[1954]], a industria manufactureira superara á agricultura como a maior fonte de renda de Alberta. Miles de persoas, moitas delas inmigrantes, instaláronse na provincia. Os dereitos comerciais que o goberno de Alberta recibía pola extracción de petróleo na provincia permitiron a construción de estradas, hospitais, escolas e melloras en diversos servizos públicos. A provincia urbanizouse rapidamente. En [[1945]], só un 25% da poboación de Alberta vivían nas dúas maiores cidades da provincia, Calgary ou Edmonton. En 1966, esta porcentaxe subira a un 50%, e actualmente esta porcentaxe é de aproximadamente un 70%. Durante as décadas de 1960 e 1970, atopáronse na provincia extensas reservas de gas natural e petróleo. Ata a década de 1950, Alberta tamén era unha gran produtora de [[carbón]], pero o uso cada vez menor do carbón como combustible en [[América do Norte]] diminuíu gradualmente a produción anual de carbón en Alberta. Esta produción estabilizouse só en 1967, cando o [[Xapón]] pasou a importar carbón dos Estados Unidos e do Canadá. Ademais, descubríronse grandes reservas de [[betume]] na década de 1960 - actualmente, a provincia posúe as maiores reservas deste recurso natural do mundo, máis que todas as demais reservas de betume do mundo xuntas. Construíronse dous centros de procesamiento e un grupo de fábricas e [[refinaría de petróleo|refinarías]] para extraer [[combustible]] destas reservas de betume, a primeira delas en [[1967]] e a segunda en [[1978]]. A partir da década de 1970, a economía de Alberta pasou a diversificarse. Calgary converteuse no maior centro financeiro do oeste canadense, e o [[turismo]] pasou a gañar unha crecente importancia na economía da provincia. En [[1988]], Calgary acolleu os [[Xogos Olímpicos de inverno de 1988|Xogos Olímpicos de Inverno]]. Recentemente, en [[2001]], a provincia aprobou que as empresas privadas entrasen no mercado de produción e distribución de [[electricidade]]. Ata entón, só as empresas provinciais podían xerar e distribuír electricidade na provincia. A falta de regulamentación deste mercado causou maiores aumentos nos prezos da electricidade xerada en Alberta os últimos anos, en comparación aos anos onde a xeración e distribución de electricidade era responsabilidade única do goberno da provincia. == Goberno e administración == [[Ficheiro:Alberta Legislature Building at night.jpg|300px|miniatura|Vista da Asemblea Lexislativa de Alberta, en Edmonton, a capital política de Alberta.]] O goberno da provincia responde ao esquema dunha [[monarquía parlamentaria]]. O xefe do estado é a monarca do [[Reino Unido]] [[Sabela II do Reino Unido|Sabela II]], pero, dado que vive en [[Londres]], o [[Tenente Gobernador]] toma o seu lugar en tódalas súas responsabilidades. O xefe do goberno, na práctica, e tamén o maior oficial do [[Poder Executivo]] da provincia é o ''Premier'', ou primeiro ministro, a persoa que lidera o [[partido político]] con máis escanos na Asemblea Lexislativa. O Premier de Alberta preside un Consello Executivo, que é o Gabinete da provincia. O gabinete está formado por preto de 25 ministros, que administran diferentes departamentos (economía, educación etc). Tanto o Premier como os membros do gabinete renuncian se perden o soporte da maioría dos membros do poder lexislativo de Alberta. O [[Poder Lexislativo]] de Alberta é a Asemblea Lexislativa, que está composta por 83 membros. Alberta está dividida en 83 distritos electorais diferentes. A poboación de cada un destes distritos elixe un membro que actuará como representante do distrito na Asemblea, para mandatos de ata cinco anos de duración. Se o Tenente Gobernador disolve a Asemblea antes destes cinco anos, a petición do primeiro ministro, todos necesitan presentarse ás eleccións novamente. Non hai límite en canto á duración dos mandatos dunha mesma persoa. O máis alto Tribunal do [[Poder Xudicial]] de Alberta é o ''Court of Appeal of Alberta''.<ref>[http://www.justice.gov.ab.ca/courts/chart_courts_alberta.aspx Chart of courts in Alberta]</ref> Está composto dun xuíz-xefe (''Chief Justice'') e doutros 12 xuíces. O ''Court of Queens's Bench of Alberta'' é o segundo maior tribunal da provincia, e está composto por 61 xuíces diferentes. O ''Provincial Court of Alberta'' é o terceiro maior tribunal da provincia, e está composto por 109 xuíces. Todos os xuíces do ''Court of Appeal'' e do ''Court of Queen's Bench'' son escollidos polo primeiro ministro de Alberta e aprobados simbolicamente polo Tenente Gobernador. Os xuíces exercen as súas funcións ata os 75 anos de idade. Alberta está dividido en 64 municipalidades rurais, 15 cidades principais, 110 cidades secundarias e 157 vilas. As cidades son gobernadas por un alcalde e por un consello de sete membros, elixido pola poboación para mandatos de ata tres anos de duración. Nas vilas, os electores elixen tres ou cinco membros para mandatos de ata tres anos de duración. Todo os anos, un dos membros do consello é escollido polos membros de cada consello para ser alcalde da vila. O sistema de goberno das 64 municipalidades rurais é semellante ao sistema de goberno das vilas. Os [[imposto]]s son responsables de cerca do 92% do orzamento do goberno de Alberta. O resto provén de orzamentos recibidos do goberno federal e de préstamos. Alberta é a única provincia canadense que non posúe imposto sobre a renda, grazas aos ''royalties'' que recibe pola extracción de petróleo, gas natural e outros recursos naturais. == Política == A [[política]] da provincia caracterízase por ser moito máis [[conservadorismo|conservadora]] que no resto das [[Subdivisións do Canadá|provincias canadenses]]. Alberta tivo tradicionalmente tres [[partido político|grupos políticos]]: os ''conservadores progresistas'' (''conservadores'' ou ''[[Tory|tories]]''), os [[liberalismo|liberais]] de centro (o Partido Liberal dominou a provincia entre [[1905]] e [[1921]]) e os [[Socialdemocracia|socialdemócratas]]. Os baixos prezos do trigo fixeron con que a poboación elixise ao ''United Farmers of Alberta'' en [[1921]], que permaneceron no poder ata [[1935]]. Coa [[Gran Depresión]] da década de 1930, o Partido de Crédito Social subiu ao poder en 1935, controlando o goberno da provincia ata [[1971]]. Desde entón, os conservadores progresistas ocuparon o goberno provincial. O Partido Progresista Conservador (actual Partido Conservador do Canadá) domina politicamente a provincia desde 1971. Alberta é actualmente o maior electorado do Partido Conservador. Os 28 escanos aos que que a provincia ten dereito na [[Cámara dos Comúns do Canadá]] son actualmente ocupadas por conservadores. Un deles, Stephen Harper, o actual [[Primeiro Ministro do Canadá]], naceu en [[Calgary]]. == Xeografía == [[Ficheiro:dwalberta.png|250px|dereita|miniatura|Mapa de Alberta. As rexións en vermello son áreas urbanas, das cales as dúas maiores son [[Calgary]] (ao sur) e [[Edmonton]] (ao norte).]] [[Ficheiro:Jasper.jpg|250px|dereita|miniatura|Jasper e as Montañas Rochosas.]] [[Ficheiro:Canada 35 bg 061904.jpg|miniatura|250px|dereita|Parque Nacional Banff]] A [[xeografía]] de Alberta é moi diversa. Limita ao norte cos [[Territorios do Noroeste]], ao leste con [[Saskatchewan]], ao oeste coa [[Columbia Británica]] e ao sur co [[Estados dos Estados Unidos de América|estado americano]] de [[Montana]]. Alberta presenta na súa maioría unha forma rectangular, con excepción da rexión suroeste. Alberta posúe varios [[río]]s e [[lago]]s, especialmente no norte da provincia. A provincia posúe varios lagos con menos de 260&nbsp;km², e tres grandes lagos. Estes tres lagos son o [[lago Athabasca]], con 7.898&nbsp;km², o [[lago Claire]], con 1.436&nbsp;km², e o [[Lago Escravo Inferior]], con 1.168&nbsp;km². Preto de dous terzos do lago Athabasca están localizados en Alberta, o resto está situado en Saskatchewan. Os [[bosque]]s cobren máis da metade de Alberta. A maior parte dos bosques localízanse no oeste e no centro-norte da provincia. === Rexións xeográficas === Alberta pode dividirse en catro rexións xeográficas ben diferenciadas: * As ''Montañas Rochosas'' localízanse ao longo do suroeste de Alberta, e forman unha [[fronteira]] natural entre Alberta e a Columbia Británica. A fronteira irregular do suroeste de Alberta coincide coas [[Montañas Rochosas]]. As Montañas Rochosas destacan polas súas elevadas altitudes, con varios picos que chegan aos 2.000 metros ou máis. É nesta rexión onde se localiza o punto máis alto da provincia, o Monte Columbia, con 3.747 metros de altitude. As belezas naturais da cordilleira atraen a millóns de turistas durante todo o ano. [[Calgary]] sitúase aos pés das Montañas Rochosas, a máis de mil metros de altitude. * As ''Chairas de Alberta'' esténdense por case toda a provincia, cubrindo aproximadamente un 70% dela. A pesar do seu nome, caracterízase pola súa altitude elevada, de 600 metros ou máis. Ademais diso, o relevo da rexión é pouco accidentado. Moitas zonas do norte desta rexión están cubertas por bosques, mentres que o sur está principalmente cuberto de pastos. * As ''Chairas de Saskatchewan'' ocupan unha pequena área próxima ao nordeste de Alberta. Caracterízase pola súa altitude relativamente baixa, entre 600 e 300 metros. A rexión tamén se caracteriza polos seus bosques, que cobren a maior parte da rexión. * O ''[[Escudo Canadense]]'' ocupa o extremo nordeste de Alberta. Posúe as altitudes máis baixas de Alberta, con menos de 350 metros de altitude. O punto máis baixo da provincia está situado aquí (unicamente 170 metros de altitude). Caracterízase polo seu chan rochoso, moi antigo, e polo seu terreo accidentado. === Clima === Alberta ten un [[clima]] amornado, con veráns cálidos e invernos fríos. A [[temperatura]] media diminúe á medida que aumenta a [[latitude]]. O norte de Alberta posúe veráns significativamente máis curtos e suaves e invernos máis longos e rigorosos que no sur da provincia. A provincia é famosa polos seus rigorosos invernos; con todo, o tempo na rexión é altamente inestable, sendo a cidade de Calgary famosa por isto, onde poden producirse variacións de temperatura de ata 10[[Grao Celsius|°C]] nun espazo de poucas horas, e repentinamente poden producirse choivas e tempestades de neve, para despois dar espazo a un día soleado. Durante o [[inverno]], a rexión norte de Alberta rexistra mínimas de entre -55&nbsp;°C e -10&nbsp;°C, e máximas de -40&nbsp;°C e 5&nbsp;°C. A temperatura media na rexión é de -22&nbsp;°C. A temperatura media invernal en Edmonton é de -16&nbsp;°C, e de -9&nbsp;°C en Calgary. A media das mínimas en Edmonton é de -18&nbsp;°C, e de -15&nbsp;°C en Calgary, mentres que a media das máximas é de -8&nbsp;°C en Edmonton e de -3&nbsp;°C en Calgary. As temperaturas varían entre -55&nbsp;°C e 18&nbsp;°C en ambas as cidades. O extremo sur do Alberta ten unha temperatura media de -5&nbsp;°C, con mínimas e máximas lixeiramente máis altas que as rexistradas en Calgary. A temperatura máis baixa xamais rexistrada en Alberta foi de -61&nbsp;°C, en Fort Vermilion, o 11 de xaneiro de [[1911]]. A temperatura media invernal en Alberta é de -14&nbsp;°C. Durante o [[verán]], as temperaturas máis altas rexístranse no sueste de Alberta. O suroeste, o centro-leste e algunhas áreas da rexión central da provincia posúen temperaturas máis baixas por mor da súa elevada altitude. As temperaturas máis baixas rexístranse no suroeste. A temperatura media estival nas rexións de maior altitude varía entre 10&nbsp;°C e 12&nbsp;°C. A temperatura media en Calgary e en Edmonton é semellante no verán (debido á maior altitude de Calgary), e é de 16&nbsp;°C. Medicine Hat rexistra as maiores temperaturas medias anuais, de máis de 20&nbsp;°C no verán. As mínimas varían entre -10&nbsp;°C e 18&nbsp;°C, e as máximas varían entre 6&nbsp;°C e 35&nbsp;°C en toda a provincia. A media das mínimas en Edmonton e en Calgary é de 7&nbsp;°C e das máximas, de 23&nbsp;°C. A temperatura máis alta xamais rexistrada en Alberta foi de 42&nbsp;°C, o 12 de xullo de [[1886]]. A temperatura media estival en Alberta é de 14&nbsp;°C. As taxas medias de precipitación media anual de [[choiva]] varía bastante de rexión en rexión. A maior parte da provincia posúe un clima relativamente seco. O norte e o suroeste rexistran as menores taxas de precipitación anual da provincia, de menos de 40 centímetros anuais. A precipitación media anual aumenta a medida en que aumenta a altitude da rexión. As maiores taxas de precipitación danse no suroeste da provincia, onde poden chegar ata a 110 centímetros anuais. A precipitación media anual de [[neve]] aumenta á medida en que aumenta a latitude, sendo menos de 75 centímetros no sur e de máis de 180 centímetros no norte de Alberta. {| class="wikitable" style="font-size:85%;" ! colspan="14" style="text-align:center;"|[[Calgary]] |- ! style="background: #99CCCC; color: #000080" height="17" | Mes ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Xan ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Feb ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Mar ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Abr ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Mai ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Xuñ ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Xull ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Ago ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Set ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Out ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Nov ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Dec ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Ano |- ! style="background: #99CCCC; " height="16;" | Temperatura máxima media ([[Celsius|°C]]) | style="background: white; color:#000000;" align=right| -2 | style="background: white; color:#000000;" align=right| -1 | style="background: #FFFFCC; color:#000000;" align=right| 3 | style="background: #FFFF99; color:#000000;" align=right| 10 | style="background: #FFCC66; color:#000000;" align=right| 16 | style="background: #FFA500; color:#000000;" align=right| 20 | style="background: #FFA500; color:#000000;" align=right| 22 | style="background: #FFA500; color:#000000;" align=right| 21 | style="background: #FFCC66; color:#000000;" align=right| 17 | style="background: #FFFF99; color:#000000;" align=right| 12 | style="background: #FFFFCC; color:#000000;" align=right| 2 | style="background: white; color:#000000;" align=right| -1 | style="background: #FFFF99; color:#000000;" align=right| 10 |- ! style="background: #99CCCC; " height="16;" | Temperatura mínima media ([[Celsius|°C]]) | style="background: white; color: black;" align=right| -12 | style="background: white; color: black;" align=right| -11 | style="background: white; color: black;" align=right| -6 | style="background: white; color: black;" align=right| -1 | style="background: #FFFFCC; color: black;" align=right| 3 | style="background: #FFFFCC; color: black;" align=right| 8 | style="background: #FFFF99; color: black;" align=right| 10 | style="background: #FFFFCC; color: black;" align=right| 9 | style="background: #FFFFCC; color: black;" align=right| 5 | style="background: white; color: black;" align=right| -1 | style="background: white; color: black;" align=right| -7 | style="background: white; color: black;" align=right| -11 | style="background: white; color: black;" align=right| -1 |- ! style="background: #99CCCC; " | Precipitación media ([[centímetro|cm]]) | style="background: #66CCFF;" align=right| 1 | style="background: #66CCFF;" align=right| 1 | style="background: #66CCFF;" align=right| 2 | style="background: #66CCFF;" align=right| 2 | style="background: #44AADD;" align=right| 5 | style="background: #2288BB;" align=right| 8 | style="background: #44AADD;" align=right| 6 | style="background: #44AADD;" align=right| 5 | style="background: #44AADD;" align=right| 4 | style="background: #66CCFF;" align=right| 1 | style="background: #66CCFF;" align=right| 1 | style="background: #66CCFF;" align=right| 1 | style="background: #44AADD;" align=right| 42 |- | colspan="14" style="text-align:center;font-size:90%;"|''Fonte: [http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=77817&refer=&units=metric Weatherbase] |} === Fauna === [[Ficheiro:Ovis canadensis 2.jpg|miniatura|200px|Muflón das Rochosas]] As tres rexións climáticas (alpina, bosque, e pradería) de Alberta acubillan a moitas especies diferentes de [[animalia|animais]]. A [[pradería]] meridional e central é o [[Hábitat (ecoloxía)|hábitat]] principal do [[bisonte]], proporcionándolles as súas herbas un excelente pasto e un bo lugar de [[reprodución]] para millóns destes bisontes. A poboación de bisontes diminuíu considerablemente durante os principios da colonización da provincia, pero desde entón a poboación de bisontes parece haberse rexenerado fortemente, prosperando en granxas e parques nacionales por toda Alberta. Alberta é tamén un importante hábitat para moitos grandes [[carnívoro]]s. Entre eles están o [[oso]] negro e o grizzly, que se poden atopar en ambientes montañosos e rexións boscosas. Os pequenos carnívoros, como cánidos e [[felino]]s, inclúen [[coiote]]s, [[lobo]]s, [[raposo]]s, [[Lince (zooloxía)|linces]], [[gato montés|gatos monteses]] e [[puma]]s. Os [[herbívoro]]s son moi comúns por toda a provincia. Podemos atopar [[alce]]s e [[cervo]]s nas rexións boscosas, e [[berrendo]]s nas praderías do sur de Alberta. O [[muflón]] das Rochosas e as [[cabr montesa|cabras montesas]] áchanse nas [[Montañas Rochosas]]. Os [[coello]]s, [[porco espiño]], [[mofeta]]s, [[esquío]]s, e moitas especies de [[roedor]]es e [[réptil]]es habitan por toda a provincia. En Alberta vive soamente unha variedade de [[serpe]] [[veleno]]sas, a cascabel das praderías. As rexións de Alberta central e setentrional constitúen un lugar ideal para a nidificación de moitas [[aves]] migratorias. Un gran número de [[pato]]s, [[ganso]]s, [[cisne]]s, e [[pelicano]]s chegan a Alberta cada [[primavera]] e aniñan en ou preto dunha das centos de lagoas que salpican o norte de Alberta. Existe un gran número de [[aguia]]s, [[falcón]]s, [[bufo]]s e [[corvo]]s, así como unha enorme variedade de paxaros granívoros e insectívoros. Alberta, como outras rexións tépedas, abunda en [[insecto]]s como [[mosquito]]s, [[mosca]]s, [[avespa]]s e [[abella]]s. Os ríos e os lagos están ben provistos de [[lucio]]s, [[troita]]s de río, troitas árticas americanas, ou ata [[esturión]]s. Poden atoparse [[tartaruga]]s nalgunhas masas de auga na parte sur da provincia. As [[ra]]s e [[salamandra]]s son só algúns dos moitos [[anfibio]]s que habitan en Alberta. == Demografía == {| border="1" style="float:right; margin: 1em;border-collapse:collapse;" |+ '''Crecemento demográfico de Alberta''' | valign="top" | {| ! style="background:#efefef;" | Ano ! style="background:#efefef;" | Habitantes |---- | [[1901]] || align="right" | 73.022 |----- | [[1911]] || align="right" | 374.295 |----- | [[1921]] || align="right" | 588.454 |----- | [[1931]] || align="right" | 731.605 |----- | [[1941]] || align="right" | 796.169 |----- | [[1951]] || align="right" | 939.501 |---- | [[1961]] || align="right" | 1&nbsp;331&nbsp;944 |----- | [[1966]] || align="right" | 1&nbsp;463&nbsp;203 |} | valign="top" | {| ! style="background:#efefef;" | Ano ! style="background:#efefef;" | Habitantes |----- | [[1971]] || align="right" | 1&nbsp;627&nbsp;874 |----- | [[1976]] || align="right" | 1&nbsp;838&nbsp;037 |----- | [[1981]] || align="right" | 2&nbsp;237&nbsp;724 |----- | [[1986]] || align="right" | 2&nbsp;375&nbsp;278 |----- | [[1991]] || align="right" | 2&nbsp;545&nbsp;553 |----- | [[1996]] || align="right" | 2&nbsp;696&nbsp;826 |----- | [[2001]] || align="right" | 2&nbsp;974&nbsp;807 |----- | [[2006]] || align="right" | 3&nbsp;290&nbsp;350 |} |- |} Segundo o [[censo]] de [[2001]] de [[Statistics Canada]], Alberta tiña unha poboación de 2&nbsp;974&nbsp;807 persoas. O censo realizado en [[2006]] sitúa a poboación de Alberta en 3&nbsp;290&nbsp;350 habitantes, é dicir, un crecemento do 10,6%.<ref>{{Cita web |url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/profiles/community/Details/Page.cfm?Lang=E&Geo1=PR&Code1=48&Geo2=PR&Code2=01&Data=Count&SearchText=Alberta&SearchType=Begins&SearchPR=01&B1=All&Custom= |título=Statistics Canada: Community highlights for Alberta |data-acceso=07 de decembro de 2007 |data-arquivo=25 de setembro de 2019 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190925093837/http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/prof/92-591/details/Page.cfm?Lang=E&Geo1=PR&Code1=48&Geo2=PR&Code2=48&Data=Count&SearchText=Alberta&SearchType=Begins&SearchPR=01&B1=All&Custom= |url-morta=yes }}</ref> Alberta posúe unha das poboacións en máis rápido crecemento do país. A provincia ten unhas taxas elevadas de [[taxa bruta de natalidade|natalidade]] (en [[2006]], fixouse o número de nacementos en 42.875) e unhas taxas de [[inmigración]] relativamente altas (entre 2001 e 2006, instaláronse en Alberta 103.680 inmigrantes), e unha alta taxa de migración interprovincial, en comparación á outras provincias canadenses. Un 81% da poboación da provincia vive en [[cidade]]s e un 19% faio no campo. Xuntas, as áreas metropolitanas de [[Calgary]] e de [[Edmonton]], supón o 65% da poboación de Alberta. === Razas e etnias === [[etnia|Etnicamente]] e [[raza|racialmente]], a poboación de Alberta é predominantemente [[caucásico|caucásica]]. Un 83,9% da poboación de Alberta é branca, a maioría descendente de [[Alemaña|alemáns]] (o maior grupo étnico de Alberta), [[Inglaterra|ingleses]], [[Escocia|escoceses]], [[Irlanda|irlandeses]], [[Francia|franceses]], [[Ucraína|ucraínos]] e [[Polonia|polacos]]. Un 16% da poboación de Alberta naceu fóra do Canadá (residen na provincia 527.030 inmigrantes, segundo o censo de 2006). Ademais diso, a provincia posuía preto de 156.220 habitantes nativoamericanos en 2001,<ref>{{Cita web |url=http://www12.statcan.ca/english/Profil01/AP01/Details/Page.cfm?Lang=E&Geo1=PR&Code1=48&Geo2=PR&Code2=01&Data=Count&SearchText=Alberta&SearchType=Begins&SearchPR=01&B1=All&GeoLevel=&GeoCode=48 |título=2001 Census Aboriginal Population Profiles |data-acceso=07 de decembro de 2007 |data-arquivo=25 de setembro de 2019 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190925093809/https://www12.statcan.gc.ca/english/Profil01/AP01/Details/Page.cfm?Lang=E&Geo1=PR&Code1=48&Geo2=PR&Code2=01&Data=Count&SearchText=Alberta&SearchType=Begins&SearchPR=01&B1=All&GeoLevel=&GeoCode=48 |url-morta=yes }}</ref> dos cales 66.060 eran [[métis]]. Calcúlase que un 3,4% da poboación de Alberta é descendente de dúas ou máis etnias. Principais minorías étnicas: * 3,3% [[República Popular Chinesa|Chineses]] * 2,9% [[Amerindio|Nativos americanos]] * 2,3% [[Asia|Asiáticos]] (non chineses) * 2,0% [[Métis]] * 1,1% [[Afroamericano]]s * 1,1% [[Filipinas|Filipinos]] === Relixións === Afiliación [[relixión|relixiosa]] da poboación de Alberta: * [[Protestantismo|Protestantes]]: 38,9% * [[Igrexa Católica]]: 26,7% * [[Igrexa Ortodoxa]]: 1,5% * Outras afiliacións [[cristianismo|cristiás]]: 4,1% * [[Islamismo]]: 1,5% * [[Budismo|Budistas]]: 1,1% * Outras relixións: 1,2% * Non relixiosos: 25% === Linguas === Segundo o censo de 2006, a lingua maioritaria de Alberta é o [[lingua inglesa|inglés]]. Do total da poboación, 2&nbsp;893&nbsp;240 persoas falan habitualmente inglés, 19.315 [[lingua francesa|francés]] e 297.955 outros idiomas. Tamén segundo o censo de 2006, 222.885 persoas saben falar en inglés e francés. === Centros urbanos === [[Ficheiro:Downtown Calgary.jpg|250px|dereita|miniatura|Calgary.]] [[Ficheiro:DWEdmonton1.jpg|250px|dereita|miniatura|Edmonton.]] Antes predominantemente [[agricultura|agraria]], Alberta creceu debido ao [[petróleo]], e a poboación, antes rural, comezou a emigrar ás cidades. A participación de Alberta na poboación nacional total é do 10,4%, contra un 1,5% na época en que a provincia foi creada formalmente. As maiores cidades de Alberta son: {| border=0 cellpadding=2 cellspacing=2 width=50% ! Municipio ! 2006 ! 2001 ! 1996 |- | '''Rexións metropolitanas''' |- bgcolor=#EDEDED | Rexión Metropolitana de Calgary | align=right |1&nbsp;079&nbsp;310 | align=right |976.800 | align=right |821.628 |- bgcolor=#EDEDED | Rexión Metropolitana de Edmonton | align=right |1&nbsp;034&nbsp;935 | align=right |961.500 | align=right |862.597 |- | '''Cidades (10 máis poboadas):''' |- bgcolor=#EDEDED | [[Calgary]] | align=right |988.193 | align=right |878.866 | align=right |768.082 |- bgcolor=#EDEDED | [[Edmonton]] | align=right |730.372 | align=right |666.104 | align=right |616.306 |- bgcolor=#EDEDED | [[Red Deer]] | align=right |82.772 | align=right |67.707 | align=right |60.080 |- bgcolor=#EDEDED | [[Lethbridge]] | align=right |74.637 | align=right |67.374 | align=right |63.053 |- bgcolor=#EDEDED | [[St. Albert]] | align=right |57.719 | align=right |53.081 | align=right |46.888 |- bgcolor=#EDEDED | [[Medicine Hat]] | align=right |56.997 | align=right |51.249 | align=right |46.783 |- bgcolor=#EDEDED | [[Grande Prairie]] | align=right |47.076 | align=right |36.983 | align=right |31.353 |- bgcolor=#EDEDED | [[Airdrie]] | align=right |28.927 | align=right |20.382 | align=right |15.946 |- bgcolor=#EDEDED | [[Spruce Grove]] | align=right |19.496 | align=right |15.983 | align=right |14.271 |- bgcolor=#EDEDED | [[Leduc]] | align=right |16.967 | align=right |15.032 | align=right | -- |- | '''Distritos (3 máis poboados):''' |- bgcolor=#EDEDED | [[Condado de Strathcona]] | align=right |82.511 | align=right |71.986 | align=right |64.176 |- bgcolor=#EDEDED | [[Wood Buffalo]] | align=right |51.496 | align=right |41.466 | align=right |35.213 |- bgcolor=#EDEDED | [[Rocky View]] | align=right |34.171 | align=right |28.441 | align=right |23.326 </b> |} == Economía == O [[Produto Interior Bruto]] de Alberta é de 125 billóns de [[dólar canadense|dólares canadenses]], o cuarto maior do Canadá, soamente por detrás de [[Ontario]], [[Quebec]] e da [[Columbia Británica]]. A [[renda per cápita]] do estado é de aproximadamente 42.030 dólares canadenses, a máis alta do país. === Repartición por sectores === * O [[sector primario]] é responsable dun 3% do PIB de Alberta. A [[agricultura]] e a [[gandería]] - que xa foron anteriormente as principais fontes de renda de Alberta - corresponden xuntas a un 2,92% do PIB da provincia, e empregan aproximadamente a 70 mil persoas. Alberta posúe preto de 55 mil granxas, que cobren cerca do 35% da provincia. A pesca e a silvicultura corresponden xuntas a un 0,08% do PIB da provincia, e empregan xuntas a preto de 1.500 persoas. Alberta é líder nacional na área da [[agropecuaria]]. A provincia posúe os maiores rabaños gandeiros do Canadá e un dos maiores rabaños de [[América do Norte]]. Alberta posúe en total preto de 5 millóns de cabezas de gando bovino. Preto de metade de toda a carne vacúa canadense prodúcese en Alberta. A provincia é tamén a maior produtora de carne de [[bisonte]] do Canadá. Alberta tamén posúe rabaños considerables de [[ovella]]s, que se usan principalmente para a produción de [[la]]. Alberta é a maior produtora nacional de [[trigo]] do Canadá, e unha das maiores do mundo. Tamén é unha gran produtora de [[colza]]. Ademais diso, Alberta é líder nacional en [[apicultura]]. [[Ficheiro:Skiing_kananaskis_002.jpg|250px|dereita|miniatura|Monumento en homenaxe ao [[petróleo]].]] * O [[sector secundario]] de Alberta corresponde ao 36% do PIB. A industria mineira - baseada principalmente na extracción de [[petróleo]], [[alcatrán]], [[carbón]] e [[gas natural]] - corresponde ao 19% do PIB, sendo a maior fonte de renda da provincia. A minería emprega en total a máis de 85 mil persoas. Outros recursos minerais de Alberta son o [[xofre]] e a [[cloruro de sodio|sal]]. A industria manufactureira corresponde a un 10% do PIB da provincia, empregando a preto de 140 mil persoas. Os produtos fabricados anualmente na provincia teñen un valor total de máis de 14 billóns de dólares canadenses. Os principais produtos que se fabrican en Alberta son derivados de petróleo, produtos químicos, alimentos procesados e produtos derivados dos metais e a madeira. A construción corresponde ao 7% do PIB da provincia, empregando a máis de 130 mil persoas. Alberta é a maior produtora de combustibles fósiles do Canadá; produce máis do 70% da produción nacional. Tamén unha das maiores produtoras do mundo. Ademais diso, Alberta posúe as maiores reservas de [[betume]] do mundo. De feito, estímase que estas reservas de betume conteñan máis de 1,6 billóns de barrís de [[petróleo]] - máis que no resto do mundo. Ata os anos 1980, o refinamento do betume para a recolección de petróleo era unha tarefa moi cara. Con todo, diversas empresas petrolíferas desenvolveron tecnoloxías e métodos de refinamento que abarataron os custos de produción do petróleo obtido a través destas reservas de betume. Ademais diso, os recentes aumentos do prezo do barril de petróleo fixeron do refinamento do betume en petróleo unha actividade especialmente lucrativa. Espérase que Alberta produza soa máis do 10% do petróleo de [[América do Norte]] en [[2010]]. A capital industrial do estado é [[Edmonton]], onde teñen a súa sede a maior parte das refinerías de petróleo da provincia. O valor total dos recursos naturais producidos en Alberta corresponde a un 60% do valor de todos os recursos naturais extraídos en todo o Canadá. * O [[sector terciario]] de Alberta corresponde ao 61% do PIB da provincia. [[Calgary]] acolle as principais empresas petrolíferas do país (e outras multinacionais instaladas no país), así como diversas empresas financeiras e de [[telecomunicación]]s. Os servizos comunitarios e persoais corresponden ao 20% do PIB da provincia, e empregan a preto de 602 mil persoas. Os servizos financeiros e inmobiliarios corresponden ao 16% do PIB da provincia, e empregan a aproximadamente 79 mil persoas. O [[comercio]] por xunto e polo miúdo corresponden ao 9% do PIB de Alberta, e empregan a 159 mil persoas. Os [[transporte]]s e comunicacións corresponden ao 11% do PIB de Alberta, empregando a aproximadamente 630 mil persoas. Os servizos gobernamentais empregan a aproximadamente 62 mil persoas e responden ao 4% do PIB da provincia. As utilidades públicas corresponden ao 3% do PIB de Alberta, e empregan a preto de 12,5 mil persoas. Preto dun 50% da [[electricidade]] producida en Alberta xérase en [[central termoeléctrica|centrais termoeléctricas]] de [[carbón]], e un 32% prodúcese en centrais termoeléctricas de [[gas natural]]. == Educación == [[Ficheiro:Edmonton area 002.jpg|250px|dereita|miniatura|Vista do campus central da Universidade de Alberta.]] As primeiras escolas en Alberta foron fundadas por [[misioneiro]]s a mediados do [[século XIX]], en Edmonton e en Calgary. En [[1884]], o entón distrito de Alberta estableceu un sistema de escolas públicas. Os centros educativos de todas as cidades - ou, no caso de áreas illadas, de diversas vilas ao mesmo tempo, que constitúen un distrito educativo - están administrados por un distrito escolar. A [[Igrexa Católica]] tamén administra algúns distritos escolares en diversas cidades da provincia. Tanto os sistemas de educación pública como os de educación católica reciben axudas monetarias do municipio/distrito. A escolarización en Alberta é obrigatoria para tódolos nenos e [[adolescencia|adolescentes]] con máis de 6 anos de idade, ata a finalización do [[educación secundaria]] ou ata os 16 anos de idade. De acordo cos datos publicados por [[Statistics Canada]],<ref>{{cita web|páxina-web=Statistics Canada|url=https://www150.statcan.gc.ca/n1/pub/81-595-m/81-595-m2007050-eng.htm |título= Indicators for the Provinces and Territories, 1998-1999 to 2004-2005 (Copia arquivada)|nome1=Patric |apelidos1=Blouin|nome2=Marie-Josée|apelidos2=Courchesne|último-amp=true}}</ref> durante o curso 2004/2005 as escolas públicas de estudos primarios e secundarios da provincia tiveron preto de 551 mil [[estudante]]s, o que supón un incremento do 1,4% con respecto ao curso 1998/1999, e empregando a 33.910 educadores. As escolas privadas tiveron preto de 24,7 mil estudantes en 1999, empregando aproximadamente a 2 mil profesores. O sistema de escolas públicas da provincia gastou no curso 2004/2005 4.972,8 millóns de dólares canadenses, o que supón un gasto das escolas públicas de 9.346 dólares canadenses por estudante. Un total de 31.800 persoas graduáronse en Alberta en 2004/2005, un incremento do 12,2% desde 1999/2000. Alberta posúe dúas grandes [[universidade]]s: a Universidade de Alberta, localizada en Edmonton, e a Universidade de Calgary, localizada en Calgary. A provincia tamén conta con outras 6 universidades e 15 facultades públicas. A maioría das cidades de Alberta administra polo menos unha [[biblioteca]] pública. == Cultura == [[Ficheiro:Edmonton City Hall.jpg|miniatura|200px|dereita|A Casa do Concello de Edmonton]] [[Ficheiro:StampedeRodeo2002.JPG|200px|dereita|miniatura|Vaqueiro no rodeo de Calgary]] Alberta é coñecida polo seu espírito alegre e amable e a hospitalidade e extraversión das súas xentes. O verán trae moitos festivais á provincia. O ''Edmonton's Fringe Festival'' é o segundo maior do mundo despois do de [[Edimburgo]]. Alberta ofrece algúns dos maiores festivais [[folclore|folclóricos]] do Canadá e varios festivais [[cultura|multiculturais]]. Calgary é a sede do ''Carifest'', o segundo maior festival caribeño da nación (inmediatamente despois do ''Caribana'' de [[Toronto]]). Estes acontecementos destacan a diversidade cultural da provincia e o seu amor polo espectáculo. A maior parte das cidades importantes acollen varias compañías de teatro que actúan en lugares tan inverosímiis como os ''Edmonton's Arts Barns'' ou o Centro Francis Winspear. Alberta posúe unha poboación de gran diversidade étnica. As comunidades indias e chinesas son significativas. Segundo Statistics Canada, Alberta acolle a segunda proporción máis alta (dous por cento) de [[lingua francesa|francófonos]] no Canadá Occidental (logo de [[Manitoba]]). Moitos dos residentes de Alberta que falan francés viven nas rexións centrais e do noroeste da provincia. Así como sinalou o censo de [[2006]], os [[república Popular Chinesa|chineses]] representaban un 1,3 por cento da poboación de Alberta, mentres que os [[India|indios]] representaban un 1,1 por cento. Tanto Edmonton como Calgary contan con importantes barrios chineses (''Chinatowns''), tanto é así, que o de Calgary é o terceiro maior de todo Canadá. Os aborixes albertanos representan aproximadamente o tres por cento da poboación. Os contribuíntes principais á diversidade étnica de Alberta foron as nacións [[Europa|europeas]]. O corenta e catro por cento dos albertanos é de ascendencia [[Reino Unido|británica]] e [[Irlanda|irlandesa]], e hai tamén grandes cantidades de [[Alemaña|alemáns]], [[Ucraína|ucraínos]] e [[Escandinavia|escandinavos]]. Ambas as cidades apoian fortemente aos equipos da Liga Canadense de Fútbol Americano e da Liga Nacional de Hockey. En Alberta practícanse a nivel profesional deportes como [[fútbol]], [[rugby]] e [[lacrosse]]. O sector [[turismo|turístico]] é moi importante para a economía albertana. Calcúlase que un millón de turistas visitan Alberta cada ano unicamente para contemplar a mundialmente famosa ''Calgary Stampede'' e os ''Klondike Days'' de Edmonton. Edmonton era a entrada á única ruta completamente canadense cara aos xacementos de [[ouro]] do [[Yukon]], e a única ruta que non esixía aos buscadores de ouro cruzar polo esgotador e perigoso ''Chilkoot Pass''. Alberta é un destino importante para os turistas amantes do [[Esquí (deporte)|esquí]] e do sendeirismo; Alberta dispón de varias estacións de esquí de calidade mundial. Os [[Cinexética|cazadores]] e os [[pesca]]dores de todo o mundo poderán levar ás súas casas impresionantes trofeos e inesquecibles experiencias no medio natural de Alberta. == Transportes == [[Ficheiro:Transcanada_highway,_Canmore,_Alberta.jpg|250px|esquerda|miniatura|A autoestrada transcanadense, preto das Montañas Rochosas, Alberta]] Alberta ten máis de 180 mil quilómetros de vías públicas. Delas, preto de 50 mil quilómetros están pavimentadas. Calgary é un gran nó de [[Medio de comunicación de masas|comunicacións]]. Calgary, Edmonton, Lethbridge, Medicine Hat e Red Deer posúen extensos sistemas de transporte público. Calgary e Edmonton tamén contan cun sistema de ''light rail''. Alberta é un gran nó [[ferrocarril|ferroviario]]. A provincia posúe preto de 9 mil quilómetros de vías de tren. En Alberta operan dúas compañías ferroviarias de prestixio, a ''Canadian National Railway'' e a ''Canadian Pacific Railway''. Esta última ten a súa sede en Calgary. Calgary é o segundo maior nó ferroviario do Canadá, soamente detrás de [[Montreal]]. A ''VIA Rail'' conecta as maiores cidades da provincia co resto do Canadá, e o ''Rocky Mountain Railtours'' transporta aos turistas ao longo das principais atraccións turísticas naturais de Alberta. Calgary e Edmonton dispoñen de [[aeroporto]]s internacionais, que atenden a voos comerciais de pasaxeiros regulares de diversas [[aerolínea]]s, conectando ambas as cidades co resto do Canadá e con outros destinos internacionais. O Aeroporto Internacional de Calgary é o cuarto aeroporto máis dinámico do país, e é a base de operacións da ''WestJet'', unha compañía aérea con sede en Calgary. == Medios de comunicación == O primeiro [[xornal]] publicado en Alberta foi o ''Edmonton Bulletin'', publicado por primeira vez en [[1880]] en Edmonton, habendo sido publicado ata [[1951]]. Actualmente, publícanse en Alberta preto de 125 xornais. Deles, 9 son diarios. A primeira cadea de [[radio (medio de comunicación)|radio]] de Alberta foi inaugurada en [[1922]], e a primeira de [[televisión]] foi inaugurada en [[1954]], ambas en Calgary. Calgary é tamén un gran nó de [[telecomunicación]]s. Nesta cidade atópase a base de operacións occidental da [[CBC]], a maior compañía de televisión do Canadá. Alberta conta actualmente con 61 cadeas de radio - das cales 36 son AM e 25 FM - e 11 canles de televisión. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * Dempsey, Hugh A. (editor): ''Best from Alberta History''. Douglas & Mcintyre Ltd, 1981 ISBN 0-88833-073-1 * Howlett, M.; Netherton, A.; Ramesh, M: ''The Political Economy of Canada: An Introduction''. Oxford University Press, Estados Unidos; 2ª edición, 1999 ISBN 0-19-541348-2 * Levert, S.; Sheppard, G: ''Alberta (Canada in the 21st Century)''. Chelsea House Publications, 2001 ISBN 0-7910-6059-4 * Moss, E. H: ''Flora of Alberta: A Manual of Flowering Plants, Conifers, Ferns and Fern Allies Found Growing Without Cultivation in the Province of Alberta, Canada''. University of Toronto Press; 2nda edición revisada, 1983 ISBN 0-8020-2508-0 * Wormington, H. M: ''An introduction to the archaeology of Alberta, Canada''. Denver Museum of Natural History, 1965 ASIN B0007DWMJ2 === Ligazóns externas === * [http://www.gov.ab.ca/ Web do Goberno de Alberta] * [http://www.travelalberta.com/ Travel Alberta] * [https://web.archive.org/web/20190109112227/http://albertasource.ca/ Alberta Encyclopedia] * [https://web.archive.org/web/20071011044748/http://www.albertafirst.com/ Alberta First] - Estatísticas e datos sobre Alberta * [http://archives.cbc.ca/IDD-1-73-378/politics_economy/alberta_oil/ CBC Digital Archives - Striking Oil in Alberta] * [http://archives.cbc.ca/IDD-1-73-1472/politics_economy/alberta_elections/ CBC Digital Archives - Electing Dynasties: Alberta Campaigns 1935 to 2001] * [http://archives.cbc.ca/IDD-1-69-1737/life_society/alberta_100/ CBC Digital Archives - Alberta @ 100] * [https://web.archive.org/web/20071201122531/http://www.albertaenespanol.com/ Alberta en Español] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Alberta| ]] 77e92a8sehvtbh6y2l1xt18vsom9m09 0 71296 6147630 6145097 2022-08-01T16:51:24Z Xas 1888 completo info e referencias wikitext text/x-wiki {{Actor}} '''Serafín Fernández Ferro''', coñecido como '''Serafín Ferro''', nado no barrio de [[Monelos, A Coruña|Monelos]] da [[A Coruña|Coruña]] o [[12 de agosto]] de [[1914]] e morto en [[Cidade de México]] o [[9 de agosto]] de [[1954]], foi un actor [[Galicia|galego]]. == Traxectoria == [[Ficheiro:Florencio Delgado Gurriarán a bordo do Ipanema con Roxelio Rodríguez de Bretaña, Andrés Valín, Carlos Tomé, Johán López Durá, Serafín Ferro e Elixio Rodríguez.jpg|miniatura|[[Florencio Delgado]], [[Roxelio Rodríguez de Bretaña]], [[Andrés Valín Salvador|Andrés Valín]], [[Carlos Tomé Alonso|Carlos Tomé]], [[Johán López Durá]], Serafín Ferro e [[Elixio Rodríguez]] a bordo do Ipanema.]] Electricista. Chegou a [[Madrid]] a comezos dos [[anos 1930]]. Pouco se sabe da súa vida, agás por citas indirectas en obras e estudos sobre a [[Xeración do 27]] da [[literatura española]]. En Madrid coñeceu a [[Federico García Lorca]] e despois a [[Luis Cernuda]], co que mantivo unha relación amorosa ao longo de [[1931]] e ata a primavera de [[1932]].<ref>Romero, Santiago. [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/domingo.html Los placeres], [[La Opinión de A Coruña]], 9/12/2007</ref> Desta época, e dos seus vencellos co grupo da [[Residencia de Estudiantes]], quedarán testemuños gráficos como retratos e debuxos de [[José Moreno Villa|Moreno Villa]] ou [[Ramón Gaya]]. A relación con Cernuda e a separación posterior inspirou, segundo [[Vicente Aleixandre]], o libro de poemas ''[[Donde habite el olvido]]'', publicado en [[1934]]. En Madrid traballou nunha imprenta e contactou co mundo teatral, ata o punto de volver á Coruña e dirixir o grupo Keltya para representar obras de [[William Butler Yeats|Yeats]] e [[Álvaro de las Casas]]. Naquel tempo tamén coñeceu a [[Eduardo Blanco Amor]]. En [[1936]] alistouse na [[Lexión Española]] cos [[Bando nacional|nacionais]], e logo desertou para unirse ao bando leal. A guerra levouno a [[Barcelona]] co grao de tenente, onde escribiu artigos en ''[[Nova Galiza]]'', a revista dos escritores galegos do bando republicano, e en ''[[Hora de España]]''. Despois da [[Guerra civil española|guerra]], o seu nome apareceu por erro nunha listaxe de asasinados. En [[1939]] o escritor [[Partido Comunista Francés|comunista]] [[Francia|francés]] [[André Malraux]] seleccionouno para o elenco de ''L'espoir'', un filme político de [[Segunda guerra mundial|preguerra]] baseado no conflito civil español. Ferro exiliouse a México, viaxou no Ipanema e chegou a [[Veracruz]] o 7 de xullo de 1939. Esquecido polo mundo e na indixencia, morreu de tuberculose no Sanatorio Español de Cidade de México o 9 de agosto de 1954. Publicou dous poemas en galego, un na revista ''[[Nós (revista)|Nós]]'' en 1935 e outro en ''[[Nova Galiza]]''.<ref>"García Lorca e Serafín Ferro", Xesús Alonso Montero. ''La Voz de Galicia'', 17-7-1998, p. 16.</ref> == Filmografía == * ''L'espoir'' (1939), adaptación de [[André Malraux]], dirixida por [[Boris Peskin]]. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [https://fpabloiglesias.es/wp-content/uploads/2020/01/ipanema.pdf#page=28 Asilados politicos españoles a bordo del vapor Ipanema] === Ligazóns externas === * [http://pares.mcu.es/MovimientosMigratorios/detalle.form?nid=21494 Ficha no Departamento de Migración de México] * Retratos de Serafín Ferro realizados [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/imagenes/03F2.jpg por Ramón Gaya] e [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/imagenes/03F1.jpg por Moreno Villa] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Ferro, Serafin}} [[Categoría:Actores da Coruña]] [[Categoría:Actores de cine de Galicia]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Nados na Coruña]] [[Categoría:Nados en 1912]] [[Categoría:Finados en 1957]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] 4b5e75bo7ardy0ecxsn0lco53b5kip1 6147634 6147630 2022-08-01T17:00:43Z Xas 1888 bibliografía wikitext text/x-wiki {{Actor}} '''Serafín Fernández Ferro''', coñecido como '''Serafín Ferro''', nado no barrio de [[Monelos, A Coruña|Monelos]] da [[A Coruña|Coruña]] o [[12 de agosto]] de [[1914]] e morto en [[Cidade de México]] o [[9 de agosto]] de [[1954]], foi un actor [[Galicia|galego]]. == Traxectoria == [[Ficheiro:Florencio Delgado Gurriarán a bordo do Ipanema con Roxelio Rodríguez de Bretaña, Andrés Valín, Carlos Tomé, Johán López Durá, Serafín Ferro e Elixio Rodríguez.jpg|miniatura|[[Florencio Delgado]], [[Roxelio Rodríguez de Bretaña]], [[Andrés Valín Salvador|Andrés Valín]], [[Carlos Tomé Alonso|Carlos Tomé]], [[Johán López Durá]], Serafín Ferro e [[Elixio Rodríguez]] a bordo do Ipanema.]] Electricista. Chegou a [[Madrid]] a comezos dos [[anos 1930]]. Pouco se sabe da súa vida, agás por citas indirectas en obras e estudos sobre a [[Xeración do 27]] da [[literatura española]]. En Madrid coñeceu a [[Federico García Lorca]] e despois a [[Luis Cernuda]], co que mantivo unha relación amorosa ao longo de [[1931]] e ata a primavera de [[1932]].<ref>Romero, Santiago. [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/domingo.html Los placeres], [[La Opinión de A Coruña]], 9/12/2007</ref> Desta época, e dos seus vencellos co grupo da [[Residencia de Estudiantes]], quedarán testemuños gráficos como retratos e debuxos de [[José Moreno Villa|Moreno Villa]] ou [[Ramón Gaya]]. A relación con Cernuda e a separación posterior inspirou, segundo [[Vicente Aleixandre]], o libro de poemas ''[[Donde habite el olvido]]'', publicado en [[1934]]. En Madrid traballou nunha imprenta e contactou co mundo teatral, ata o punto de volver á Coruña e dirixir o grupo Keltya para representar obras de [[William Butler Yeats|Yeats]] e [[Álvaro de las Casas]]. Naquel tempo tamén coñeceu a [[Eduardo Blanco Amor]]. En [[1936]] alistouse na [[Lexión Española]] cos [[Bando nacional|nacionais]], e logo desertou para unirse ao bando leal. A guerra levouno a [[Barcelona]] co grao de tenente, onde escribiu artigos en ''[[Nova Galiza]]'', a revista dos escritores galegos do bando republicano, e en ''[[Hora de España]]''. Despois da [[Guerra civil española|guerra]], o seu nome apareceu por erro nunha listaxe de asasinados. En [[1939]] o escritor [[Partido Comunista Francés|comunista]] [[Francia|francés]] [[André Malraux]] seleccionouno para o elenco de ''L'espoir'', un filme político de [[Segunda guerra mundial|preguerra]] baseado no conflito civil español. Ferro exiliouse a México, viaxou no Ipanema e chegou a [[Veracruz]] o 7 de xullo de 1939. Esquecido polo mundo e na indixencia, morreu de tuberculose no Sanatorio Español de Cidade de México o 9 de agosto de 1954. Publicou dous poemas en galego, un na revista ''[[Nós (revista)|Nós]]'' en 1935 e outro en ''[[Nova Galiza]]''.<ref>"García Lorca e Serafín Ferro", Xesús Alonso Montero. ''La Voz de Galicia'', 17-7-1998, p. 16.</ref> == Filmografía == * ''L'espoir'' (1939), adaptación de [[André Malraux]], dirixida por [[Boris Peskin]]. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita web|url=https://revistaclarin.com/962/vida-de-serafin-el-alevin-gallego-de-la-generacion-del-27/|título=Vida de Serafín. El alevín gallego de la Generación del 27|publicación=Clarín|data-acceso=30 de abril de 2020}} * [https://fpabloiglesias.es/wp-content/uploads/2020/01/ipanema.pdf#page=28 Asilados politicos españoles a bordo del vapor Ipanema] === Ligazóns externas === * [http://pares.mcu.es/MovimientosMigratorios/detalle.form?nid=21494 Ficha no Departamento de Migración de México] * Retratos de Serafín Ferro realizados [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/imagenes/03F2.jpg por Ramón Gaya] e [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/imagenes/03F1.jpg por Moreno Villa] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Ferro, Serafin}} [[Categoría:Actores da Coruña]] [[Categoría:Actores de cine de Galicia]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Nados na Coruña]] [[Categoría:Nados en 1914]] [[Categoría:Finados en 1954]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] o6xpg2e0u5hsxge5p82r4figrwn8xjx 6147650 6147634 2022-08-01T17:34:58Z Xas 1888 completo info e referencias wikitext text/x-wiki {{Actor}} '''Serafín Fernández Ferro''', coñecido como '''Serafín Ferro''', nado no barrio de [[Monelos, A Coruña|Monelos]] da [[A Coruña|Coruña]] o [[12 de agosto]] de [[1914]] e morto en [[Cidade de México]] o [[9 de agosto]] de [[1954]], foi un actor [[Galicia|galego]]. == Traxectoria == [[Ficheiro:Florencio Delgado Gurriarán a bordo do Ipanema con Roxelio Rodríguez de Bretaña, Andrés Valín, Carlos Tomé, Johán López Durá, Serafín Ferro e Elixio Rodríguez.jpg|miniatura|[[Florencio Delgado]], [[Roxelio Rodríguez de Bretaña]], [[Andrés Valín Salvador|Andrés Valín]], [[Carlos Tomé Alonso|Carlos Tomé]], [[Johán López Durá]], Serafín Ferro e [[Elixio Rodríguez]] a bordo do Ipanema.]] Electricista. Chegou a [[Madrid]] a comezos dos [[anos 1930]] onde vivían os seus irmáns Amadeo e José, militantes da [[CNT]] e da [[FAI]]. Traballou de vendedor de pólizas de seguro e tamén de libros, facía publicidade, e investigacións hemerográficas. Pouco se sabe da súa vida, agás por citas indirectas en obras e estudos sobre a [[Xeración do 27]] da [[literatura española]]. En Madrid coñeceu a [[Federico García Lorca]] e despois a [[Luis Cernuda]], co que mantivo unha relación amorosa ao longo de [[1931]] e ata a primavera de [[1932]].<ref>Romero, Santiago. [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/domingo.html Los placeres], [[La Opinión de A Coruña]], 9/12/2007</ref> Desta época, e dos seus vencellos co grupo da [[Residencia de Estudiantes]], quedarán testemuños gráficos como retratos e debuxos de [[José Moreno Villa|Moreno Villa]] ou [[Ramón Gaya]]. A relación con Cernuda e a separación posterior inspirou, segundo [[Vicente Aleixandre]], o libro de poemas ''[[Donde habite el olvido]]'', publicado en [[1934]]. Coñeceu tamén a [[Ernesto Guerra da Cal]]. Traballou de linotipista na imprenta de Manuel Altolaguirre e Concha Méndez e contactou co mundo teatral, ata o punto de volver á Coruña e dirixir o grupo Keltya para representar obras de [[William Butler Yeats|Yeats]] e [[Álvaro de las Casas]]. Naquel tempo tamén coñeceu a [[Eduardo Blanco Amor]]. Cando se produciu o [[golpe de Estado do 18 de xullo de 1936]] residía na Coruña e ante a eventualidade de ser chamado a filas, alistouse na [[Lexión Española]] e logo desertou para unirse ao bando leal. Loitou nas frontes de Madrid, Toledo, Guadalaxara e Aragón e polos montes de Asturias. Foi ferido nun bombardeo e despois da súa recuperación ingresou no corpo de Carabineiros. Chegou a [[Barcelona]] co grao de tenente, onde escribiu artigos en ''[[Nova Galiza]]'', a revista dos escritores galegos do bando republicano, e en ''[[Hora de España]]''. Despois da [[Guerra civil española|guerra]], o seu nome apareceu por erro nunha listaxe de asasinados. En [[1939]] o escritor [[Partido Comunista Francés|comunista]] [[Francia|francés]] [[André Malraux]] seleccionouno para o elenco de ''L'espoir'', un filme político de [[Segunda guerra mundial|preguerra]] baseado no conflito civil español. Cando os nacionais ocuparon Barcelona marchou a Francia onde foi internado no campo de refuxiados de Argelès-su-Mer. Exiliouse en [[México]], viaxou no Ipanema e chegou a [[Veracruz]] o 7 de xullo de 1939. Esquecido polo mundo e na indixencia, morreu de tuberculose no Sanatorio Español de Cidade de México o 9 de agosto de 1954. Publicou dous poemas en galego, "Noite" na revista ''[[Nós (revista)|Nós]]'' en 1935 e "Nouturno de Lembranza" en ''[[Nova Galiza]]''.<ref>"García Lorca e Serafín Ferro", Xesús Alonso Montero. ''La Voz de Galicia'', 17-7-1998, p. 16.</ref> == Filmografía == * ''L'espoir'' (1939), adaptación de [[André Malraux]], dirixida por [[Boris Peskin]]. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita web|url=https://revistaclarin.com/962/vida-de-serafin-el-alevin-gallego-de-la-generacion-del-27/|título=Vida de Serafín. El alevín gallego de la Generación del 27|publicación=Clarín|data-acceso=30 de abril de 2020}} * [https://fpabloiglesias.es/wp-content/uploads/2020/01/ipanema.pdf#page=28 Asilados politicos españoles a bordo del vapor Ipanema] === Ligazóns externas === * [http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/exilio/exilio.pdf Ficha no Repertorio biobibliográfico do exilio galego] * [http://pares.mcu.es/MovimientosMigratorios/detalle.form?nid=21494 Ficha no Departamento de Migración de México] * Retratos de Serafín Ferro realizados [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/imagenes/03F2.jpg por Ramón Gaya] e [http://www.laopinioncoruna.es/estaticos/domingo/20071209/imagenes/03F1.jpg por Moreno Villa] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Ferro, Serafin}} [[Categoría:Actores da Coruña]] [[Categoría:Actores de cine de Galicia]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Nados na Coruña]] [[Categoría:Nados en 1914]] [[Categoría:Finados en 1954]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] 15woz5jcf3tsjw2x0h5qr5z6p7bnepg 0 71496 6148153 6097131 2022-08-02T09:55:06Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{1000 artigos icona título|materia=Literatura}} {{Outros homónimos|Paz Andrade}} {{Introdución}} {{Político | nome = Valentín Paz-Andrade {{Medalla|Castelao}} | imaxe = Valentín Paz Andrade.jpg | tamaño = 220px | péimaxe = Valentín Paz-Andrade, ca. 1937. | datanac = {{data|23|04|1898}} | lugarnac = Pontevedra, Galicia | datamorte = {{data|19|05|1987}} {{Idade|23|04|1898|15|05|1987}} | lugarmorte = Vigo, Galicia | partido = | afiliacións = | pais = Francisco Paz Cochón<br />e Matilde Andrade Tojeiro | cónxuxe = Pilar Rodríguez de Prada | fillos = [[Afonso Paz-Andrade|Alfonso Paz-Andrade]] | profesión = Xurista, político, empresario, escritor, economista, poeta e xornalista | almamáter = [[Universidade de Santiago de Compostela|Santiago de Compostela]] | fortuna = | relixión = | residencia = | sinatura = Valentín Paz-Andrade, sinatura, 1977.svg | sinatura_tamaño = 200px | notas = }} {{Son | nomeficheiro =GL-VALENTIN_PAZ_ANDRADE-1_DE_2-article.ogg | título = Parte 1 de 2 | descrición = Son do artigo Valentín Paz Andrade, parte 1 de 2 da versión do 17 de abril de 2012 ás 09:43, duración: 19:41, tamaño: 13,83 MB. | nomeficheiro2 =GL-VALENTIN_PAZ_ANDRADE-2_DE_2-article.ogg | título2 = Parte 2 de 2 | descrición2 = Son do artigo Valentín Paz Andrade, parte 2 de 2 da versión do 17 de abril de 2012 ás 09:43, duración: 12:06, tamaño: 8,5 MB. }} '''Valentín Paz-Andrade''', nado no barrio [[Pontevedra|pontevedrés]] de [[Lérez, Pontevedra|Lérez]] o [[23 de abril]] de [[1898]]<ref>Naceu no 1898 segundo a [[EGU]] e en 1899 segundo a [[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|GEG]] ([[DVD]]).</ref> e finado en [[Vigo]] o [[19 de maio]] de [[1987]],<ref name=culturagalega>[http://www.culturagalega.org/noticia.php?id=19052 Un renacentista na Galicia do século XX] en culturagalega.org</ref> foi un [[avogado|xurista]], [[economista]], [[político]], empresario, [[escritor]], [[poeta]] e [[xornalista]] [[Galicia|galego]] de ideoloxía [[Galeguismo (política)|galeguista]].<ref>[http://www.udc.es/dep/lx/cac/vo/1981/19860707fdv40.pdf ¡Viva don Valentín Paz Andrade!], [[Xosé Luís Méndez Ferrín|X. L. Méndez Ferrín]], [[Faro de Vigo]], 1986.</ref> En [[2012]] adicóuselle o [[día das Letras Galegas]].<ref name=RAGDLG12>[http://www.realacademiagalega.org/novas/-/asset_publisher/E4jf/content/paz-andrade-homenaxeado-nas-letras-de-2012?redirect=http%3A%2F%2Fwww.realacademiagalega.org%2Fnovas%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_E4jf%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_pos%3D1%26p_p_col_count%3D3 ''Valentín Paz Andrade será homenaxeado o Día das Letras Galegas...''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120403030138/http://www.realacademiagalega.org/novas/-/asset_publisher/E4jf/content/paz-andrade-homenaxeado-nas-letras-de-2012?redirect=http%3A%2F%2Fwww.realacademiagalega.org%2Fnovas%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_E4jf%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_pos%3D1%26p_p_col_count%3D3 |date=03 de abril de 2012 }}, [[Real Academia Galega|RAG]].</ref> == Traxectoria == {{Véxase tamén|Cronobiografía de Valentín Paz-Andrade}} Foi fillo de Francisco Paz Cochón, [[concelleiro]] de Pontevedra,<ref>[http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1915/07/22/pagina-6/33336771/pdf.html Novas] no xornal ''[[La Vanguardia]]'', edición do 22 de xullo de [[1915]]. Francisco Paz era á súa vez irmán de Manuel Paz (tamén concelleiro de Pontevedra) e fillo de Manuel Paz Torres, membro da última corporación municipal de [[Alba, Pontevedra|Alba]] en [[1868]].</ref> e Matilde Andrade Tojeiro, quen despois tiveron tres fillas máis: Matilde, Carmen e Castora, que morreu moi nova. A súa nai finou tendo el nove anos, suceso que marcaría a infancia de Valentín. === Actividade antes da guerra civil === [[Ficheiro:Valentín Paz-Andrade por Francisco Zagala.jpg|miniatura|150px|Valentín nunha foto de [[Francisco Zagala]].]] Comezou a interesarse na [[literatura]] e na [[cultura de Galicia]] da man do seu tío, o poeta [[Xoán Bautista Andrade]]. Foi tamén el quen lle presentou a [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao|Castelao]], un dos intelectuais que máis influíron na súa obra, cando este fixou a súa residencia en Pontevedra, en [[1916]]. En [[1917]] comezou os estudos de [[Dereito]], na [[Universidade de Santiago de Compostela]], que rematou en [[1921]].<ref name=culturagalega/> Neste tempo comezou tamén a colaborar co diario santiagués ''[[Gaceta de Galicia]]''. Simultaneamente foi xefe de redacción do semanario ''[[La Provincia (Pontevedra)|La Provincia]]'' de Pontevedra (1917-1922). Durante a súa etapa formativa iniciouse no [[Galeguismo (política)|movemento galeguista]] da man de Castelao e participou como orador na [[II Asemblea Nacionalista]] ([[1919]]) de [[Santiago de Compostela]]. [[Ramón Piñeiro]] conta que Castelao tivo que organizar un mitin público no que participaran estudantes da universidade, para o que escolleu a Paz-Andrade. A consideración que lle tiña Castelao pode reflectirse no alcume de ''o Mozo'' co que se refería a el nos faladoiros do Café Moderno (en Pontevedra), que mudou co paso do tempo a ''o Berbiquí'', pola súa teimosía, e a ''o Inmortal'', tras sobrevivir á [[Guerra do Rif|guerra de África]] e aos atentados de [[Vigo]]<ref>[http://www.lavozdegalicia.es/vigo/2008/11/26/0003_7344672.htm ''Bombas con olor a peixe''] ''[[La Voz de Galicia]]'' {{es}}.</ref> e de [[Verín]].<ref>[[Xosé Filgueira Valverde]]: "Valentín Paz Andrade na cultura galega", en ''Homenaje a Valentín Paz Andrade''.</ref> Durante esa época tamén crea e preside o primeiro grupo galeguista estudantil en Santiago, o Grupo Galeguista Galego de Estudiantes. Anos despois presidiría en Vigo o [[Grupo Autonomista Galego|Grupo Autonomista Gallego]] (1930) e militaría no [[Partido Galeguista (histórico)|Partido Galeguista]], participando activamente na súa fundación en decembro de [[1931]]. [[Ficheiro:Casa natal Valentín Paz-Andrade.jpg|miniatura|Casa natal en Lérez.]] Durante a [[Guerra do Rif|guerra de Marrocos]] foi enviado á fronte en [[1921]], destinado a Laucien (preto de [[Tetuán]]) e [[Xauén]], formando parte do Rexemento Murcia de guarnición en Vigo, pero tivo que ser evacuado por mor dunha [[infección]] intestinal e, tras un recoñecemento médico na [[A Coruña|Coruña]], dado por inútil para o [[servizo militar]]. Desde Marrocos enviou algunhas crónicas para o xornal coruñés ''[[El Noroeste (1896)|El Noroeste]]''. Durante ese tempo xorde a única [[novela]] que escribe, ''Soldado da morte'', que deixará inacabada e inédita. En 1978 escribiu a [[Xosé Núñez Búa]]: "''A noveliña a que te refires non se chegou a imprimir. Somentes meu tío Juan Bautista Andrade, Castelao e Cabanillas leeron o orixinal, que despois deixei esquecido n-un caixón.''"<ref name=SM-CHP>Charo Portela Yáñez (1999), px. 6.</ref> En [[1922]] regresa a Galicia. [[Ficheiro:Museo Pontevedra, 2 Expo Castelao 02-74b, Galicia-Diario de Vigo 16.11.1924 (esq), 23.11.1924 (dta).jpg|miniatura|''[[Galicia. Diario de Vigo]]'']] En xullo de [[1922]] nace o [[xornal]] ''[[Galicia. Diario de Vigo]]'',<ref>[http://galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/consulta/registro.cmd?id=10000135842 ''Galicia. Diario de Vigo''] en Galiciana, [[Biblioteca de Galicia]].</ref> do que nun primeiro momento é redactor xefe. Xa en agosto convértese no director do periódico ata a súa desaparición o 15 de setembro de 1926, durante a ditadura de [[Miguel Primo de Rivera|Primo de Rivera]].<ref name=culturagalega/> En xullo de 1924 foi detido pola publicación de dous artigos en ''Galicia'', en defensa do [[porto de Vigo]] e a [[Ferrocarril|vía ferroviaria]] a [[Francia]], polos que tivo que pagar unha multa e permanecer no cárcere quince días. Ese mesmo ano defende o periodista [[José Signo]] fronte a [[Alejandro Pérez Lugín]] nun xuízo pola paternidade da novela [[A Casa da Troia|''La Casa de la Troya'']].<ref>{{cita libro |ligazónautor=Prudencio Landín Tobío |apelidos=Landín Tobío |nome=P. |título=La paternidad de La Casa de la Troya ante los tribunales de justicia |editorial=Editorial Reus |lugar=Madrid |ano=1925}}</ref> En [[1925]] coñece en Vigo a [[Ramón María del Valle-Inclán|Valle-Inclán]], a quen adicaría un ensaio en 1967. Desde o outono de [[1926]] fixa o seu bufete de avogados na [[Vigo|cidade olívica]], mantendo as súas colaboracións periodísticas. En [[1927]] comezou a escribir en ''[[Industrias Pesqueras]]'', [[revista]] da que foi director desde 1942. Como asesor xurídico da Sociedade de Armadores de Bouzas coñece os [[Porto (comunicacións)|portos]] de [[Bretaña]] e comeza o seu achegamento ao mundo do [[mar]] e da [[pesca]]. En [[1928]] publicou ''Los puertos nacionales de pesca en España. Aportación de Vigo al estudio del problema''. En [[1930]] funda e preside o [[Grupo Autonomista Galego]] en Vigo, á vez que intensifica a súa actividade política en prol do galeguismo, da man de Castelao, [[Otero Pedrayo]], [[Ramón Cabanillas]] e outros.<ref name=culturagalega/> En marzo ten lugar o [[Pacto de Lestrobe]].<ref>Alonso de los Ríos, César e outros, [http://books.google.es/books?id=rZIt56tNnJoC&pg=PA179&lpg=PA179&dq=lestrobe+OR+lestrove+%22Valent%C3%ADn+Paz+Andrade%22&source=bl&ots=nEeo5464zy&sig=44MX3Dh-OmIcxdzK9rFY_0NrK8I&hl=es&sa=X&ei=W-tsT7ibKaHX0QX-gMHuBg&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q=lestrobe%20OR%20lestrove%20%22Valent%C3%ADn%20Paz%20Andrade%22&f=false ''Boletín de la Unidad de Estudios Biograficos''] [[Universitat de Barcelona]], 1998 {{es}}.</ref> Nese mesmo ano, o 3 de setembro, morre o seu tío Xoán Bautista Andrade. O día 25 do mesmo mes participa no [[Compromiso de Barrantes]]. [[Ficheiro:Detención dun dos autores do atentado a Paz Andrade.jpg|dereita|250px|Detención dun dos autores do atentado a Paz Andrade.]] Foi candidato ás [[Eleccións a Cortes Constituíntes de 1931 en Galicia|Cortes Constituíntes de 1931]], con Castelao e Cabanillas, pero non saíu elixido por escasa marxe.<ref>"''Con todo, se non se roubasen as actas de Lalín, Paz Andrade sairía elixido''" ([[Gran Enciclopedia Galega]]).</ref> Colaborou con outros membros do [[Seminario de Estudos Galegos]] na redacción dun dos anteproxectos non considerados para o [[Estatuto de Autonomía de Galicia de 1936#Proxectos de Estatuto|Estatuto da Galicia]] que se presentou en maio dese mesmo ano<ref>''Exposizón presentada pol-a poñenza encarregada de redactar o Anteproyeito de Estatuto da Galiza''.</ref> e publicou diversos artigos políticos en ''[[El Pueblo Gallego]]''. En decembro constitúese formalmente o [[Partido Galeguista (histórico)|Partido Galeguista]], en Pontevedra, e resulta nomeado conselleiro. O [[22 de novembro]] de [[1932]] foi vítima dun [[atentado]] cando saía, acompañado de [[Ramiro Illa Couto]], dun café na rúa de [[Fermín Galán]], hoxe [[rúa do Príncipe]] de Vigo. Daquela Paz-Andrade mediaba representando a patronal nunha [[folga]] de mariñeiros do [[sindicato]] de Industria Pesqueira de [[Bouzas, Vigo|Bouzas]]-Vigo (pertencente á [[Confederación Nacional do Traballo|CNT]]) contra os armadores da industria ''La Marítima'' polos buques por parellas. No atentado recibiu cinco disparos de bala, con feridas no pescozo e nun [[parietal]], quedando un dos proxectís aloxado nunha [[clavícula]] de por vida. Foi operado en dúas ocasións no sanatorio Troncoso.<br/> Foron acusados de seren os autores materiais os militantes [[anarcosindicalismo|anarcosindicalistas]] [[Vicente Vales Lorenzo]], directivo do sindicato, e mais [[Emilio Costas Fernández]].<ref>[[Dionisio Pereira|Pereira, D.]] e [[Eliseo Fernández Fernández|Fernández, E.]]: ''O anarquismo na Galiza. Apuntes para unha enciclopedia'', Ed. Positivas, 2003. Páx. 80 e 261.</ref> Os dous estiveron presos até abril de 1933 e foron absoltos logo do [[xuízo]], no que foron defendidos por Agustín Ribas e [[Isidoro Millán Mariño]].<ref>[http://www.cntgaliza.org/files/Vigo_1936.pdf ''Vigo 1936: a contribución libertaria''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120127141152/http://www.cntgaliza.org/files/Vigo_1936.pdf |date=27 de xaneiro de 2012 }}, Antón Briallos {{es}}.</ref> O xuízo tivo lugar o [[14 de novembro]] de 1933 e Paz-Andrade non asistiu, pois estaba en [[Portugal]] para superar as lesións e para preparar as inminentes eleccións xerais. Nos comicios do [[19 de novembro]] de [[1933]] Paz-Andrade presentouse con Castelao na lista de [[Izquierda Republicana]]. Logo de que o 23 de novembro de [[1934]], con ocasión do ''[[Segunda República Española#Bienio radical-cedista|Bienio Negro]],'' fosen desterrados Castelao a [[Badaxoz]] e [[Alexandre Bóveda|Bóveda]] a [[Cádiz]], Paz Andrade asumiu —con moitas reticencias— a Secretaría Política do Partido Galeguista.<ref>A asunción deste cargo é confirmada pola ''Gran Enciclopedia Galega'': "''En 1934 substitúe a Castelao na secretaría do Partido Galeguista (PG), debido ó desterro deste a Badaxoz''", e por Ramón Piñeiro: "''Por expreso encargo de Castelao rexentou a Secretaría Política do Partido mentres el permaneceu no desterro en Badajoz''" ("Presencia de Valentín Paz Andrade no galeguismo", en ''Homenaje a Valentín Paz Andrade''). Pola contra, Charo Portela Yáñez afirma que Paz Andrade rexeitou a proposta que se lle fixo: "''Nos anos seguintes'' [a 1932] ''centra a súa actividade profesional no bufete, e mesmo rexeita a proposición que Castelao lle fai cando é "trasladado" a Badaxoz para que o substitúa na Secretaría Política do Partido Galeguista''".</ref> {{cita centrada|''Ti sabes ben que eu non podo nin quixen endexamais furtarme a ningún esforzo pol-a Causa. Menos podería facel-o si ti es quen o recrama, e nun intre como o de agora. Mais compre enfocar as cousas abxetivamente, pola cara da eficacia. E xusgo que nin o Partido lle convén o que propós, nin eu me atopo en situación de encarar esa responsabilidade''|autor=Carta a Castelao, 3 de decembro de 1934.}} Volveu presentarse ás [[Eleccións a Cortes de 1936 en Galicia|eleccións de febreiro de 1936]], desta volta nas listas da Candidatura Republicana de Centro de [[Portela Valladares]],<ref>Os seus compañeiros do Partido Galeguista, Castelao e outros, fixérono dentro da candidatura da [[Fronte Popular (España)|Fronte Popular]].</ref> pero tampouco resultou elixido. === Guerra civil e posguerra === Co estalido da [[guerra civil española]] axudou a fuxir a diversos intelectuais galeguistas como [[Ramón Martínez López]] e defendeu a outros como Xosé Núñez Búa das condenas que lles eran impostas. Posteriormente, foi desterrado a [[Verín]] o 9 de setembro, onde sufriría un intento de ''paseo'' por parte duns [[Falange Española de las JONS (1934)|falanxistas]] dos que conseguiu fuxir, e logo, en xaneiro de 1937, a [[Requeixo, Chandrexa de Queixa|Requeixo]] ([[Chandrexa de Queixa]]). En abril autorizóuselle a residir en [[Castro Caldelas]] e, días despois, na [[A Pobra de Trives|Pobra de Trives]]. Este tempo no desterro fixo xurdir nel a necesidade de escribir [[poesía]], e aí naceron moitos dos [[verso]]s que logo formarían parte de ''Sementeira do vento'' ou de ''Cen chaves de sombra''. Finalmente foi autorizado a saír do seu desterro para asistir a unha [[asemblea]] de armadores en [[Bilbao]] pero ao regreso retornou a [[Vigo]], ao ser cancelado o desterro a principios de 1938, para quedar o resto da súa vida nesta cidade. En agosto de 1939 foi detido de novo e desterrado a [[Villanueva de la Serena]] (Badaxoz).<ref>É curioso que nunca se anulara oficialmente este último desterro.</ref> [[Ficheiro:Entrada MARCO Vigo 2.jpg|miniatura|200px|Edificio da antiga cadea de Vigo.<ref>Hoxe [[Museo de Arte Contemporánea de Vigo]].</ref>]] Durante o seu desterro coñeceu en [[San Lourenzo de Trives, A Pobra de Trives|San Lourenzo de Trives]] a Pilar Rodríguez de Prada, case que vinte e dous anos máis nova ca el, coa que casou en [[Ourense]] o 8 de decembro de [[1939]]. O 4 de outubro de [[1940]] naceu o seu único fillo, [[Afonso Paz-Andrade]]. A partir de [[1942]] dirixiu a revista ''Industrias Pesqueras''. Avogado de prestixio en Vigo, traballou tamén como técnico da [[FAO]], con que participou en diversos congresos e seminarios, e para a que publicou o primeiro tratado sobre ''Principios de economía pesquera'' (1954); ademais, foi o primeiro especialista español proposto por esta organización para misións internacionais en [[Hispanoamérica]] ([[Valparaíso]], [[1952]]; [[México]], [[1954]]; e [[Bogotá]], [[1955]]). Nesta época seguiu colaborando en ''El Pueblo Gallego'' e publicou diversos artigos en ''[[Faro de Vigo]]'' e ''[[La Noche. Suplemento del sábado|La Noche]]'', asinados cos [[pseudónimo]]s M., Xan Quinto e Mareiro (este último para asinar artigos sobre temática pesqueira<ref>Como tal, "Arosa: la isla del pulpo", en ''La Noche'' 6, 19.11.1949.</ref>). En 1943, o Delegado Nacional de Prensa insistía así na prohibición que recaía sobre Paz Andrade respecto ao uso da súa sinatura: {{cita centrada|''En canto á dedución que en dito escrito se fai de que poderá noutras publicacións e non en "Industrias Pesqueras" usar a súa sinatura, é erróneo xa que a prohibición alcanza evidentemente todas as publicacións que dependen da Delegación Nacional de Prensa e na actualidade son as que teñen carácter de periódicas''|autor=O Delegado Nacional de Prensa ao Delegado Provincial de Educación Popular e este ao Delegado Local que, por último, llo comunica ao director de ''Industrias Pesqueras'' con data 18 de maio de 1943. Tradución<ref>Texto orixinal: ''En cuanto a la deducción que en dicho escrito se hace de que podrá en otras publicaciones y no en "Industrias Pesqueras" usar su firma, es erróneo ya que la prohibición alcanza evidentemente a todas las publicaciones que dependen de la Delegación Nacional de Prensa y en la actualidad son las que tienen carácter de periódicas''</ref>}} Desde [[1945]] organizou o parladoiro do café Alameda, en Vigo, onde se reunía con [[intelectual|intelectuais]] e artistas como [[Carlos Maside]], [[Laxeiro]], [[Manuel Prego de Oliver|Prego de Oliver]], [[Francisco Fernández del Riego|Fernández del Riego]] e os irmáns [[Xosé María Álvarez Blázquez|Xosé María]] e [[Emilio Álvarez Blázquez]], entre outros. [[Ficheiro:Redondela, Pescanova.JPG|miniatura|275px|Pescanova está moi ligada ao [[apelido]] Paz-Andrade.]] Na [[revista]] literaria ''La Noche'' publicou o [[14 de xaneiro]] de [[1950]] un artigo en portada e a catro columnas sobre Castelao, quen morrera unha semana antes, baixo o título "Castelao. El hombre y el artista". A revista foi expedientada por incumprir as normas ditadas pola Dirección Xeral de Prensa para o tratamento que debía dar a prensa á noticia do [[pasamento]] e pechada dúas semanas despois. As instrucións esixían que a noticia se dera en páxinas interiores e a unha columna, e que só se podía eloxiar as cualidades de humorista, literato e [[Caricatura|caricaturista]].<ref>[https://web.archive.org/web/20090715073147/http://www.museocastelao.org/morte/censura.html Museo Virtual Castelao] do [[Consello da Cultura Galega]], [[Vieiros (xornal)|Vieiros]] e a [[Fundación Castelao]].</ref> {{cita centrada|''Durante a sétima noite do ano nacente -vértebra dorsal do século- deberon tocar a morto as badaladas de todas as igrexas de Galicia. Campás mariñeiras de Rianxo. Graves campás de Compostela. Líricas badaladas de Bastavales, de Anllóns... Só o pranto unánime das torres románicas, bágoas de bronce sobre rostro de pedra, expresarían con digno acorde e proporcionado acento, nesta ocasión a dor da terra...''|autor=''Castelao, el hombre y el artista'', 14 de xaneiro de 1950, Valentín Paz-Andrade, xornal ''La Noche. Suplemento del sábado'' de Santiago. Tradución do orixinal<ref>Texto orixinal: 'Durante la séptima noche del año naciente -vértebra dorsal del siglo- han debido doblar a muerto las campanas de todas las iglesias de Galicia. Campanas marineras de Rianxo. Graves campanas de Compostela. Líricas campanas de Bastavales, de Anllóns... Sólo el llanto unánime de las torres románicas, lágrimas de bronce sobre faz de piedra, habría expresado con digno acorde y proporcionado acento, en esta ocasión el dolor de la tierra...''</ref><ref>[http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2002/07/14/1155044.shtml Artigo de Charo Portela Yañez] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140325001501/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2002/07/14/1155044.shtml |date=25 de marzo de 2014 }} en La Voz de Galicia.</ref>}} Entre [[1955]] e [[1959]] publica tres obras en [[Buenos Aires]]: o poemario ''[[Pranto matricial]]'' (1955) e os ensaios ''Sistema económico de la pesca en Galicia'' (1958) e ''[[Galicia como tarea]]'' (1959). Este último recolle as conferencias ditadas dous anos antes no [[Centro Gallego de Buenos Aires]], e foi cualificado por [[Méndez Ferrín]] como "''o gran manifesto político e económico do nacionalismo galego progresista''". En 1957 foi detido e encarcerado de novo pola publicación dun artigo. Desta volta foi por mor dun escrito aparecido en ''Industrias Pesqueras'' no que criticaba o comandante militar da Mariña de Vigo. {{imaxe dupla |right |Edificio Sanchón, Vigo.jpg |175 |Valentín Paz-Andrade, placa.jpg |194 |O terceiro andar do edificio Sanchón foi a sede do bufete de Paz-Andrade.<ref>[http://www.aelg.org/Centrodoc/GetParatextById.do;jsessionid=4D350E9EC8941D4D129B5C62DA50E0A7?id=paratext4001 Correspondencia do avogado] con [[Bernardino Graña]].</ref>}} En 1959 participa nun ambicioso proxecto empresarial para a creación dunha [[Refinaría de petróleo|refinería]] de [[petróleo]] en Vigo, ''Petrogasa'', que ao final non será autorizada debido á oposición do [[enxeñaría|enxeñeiro]] [[Juan Antonio Suances|Suances]].<ref>Pouco despois instalouse a refinería do porto da Coruña.</ref> Este proxecto estaba apoiado economicamente por [[Manuel Cordo Boullosa]], que pensaba destinar 60 % dos beneficios a crear "''unha fundación pra axudar o melloramento cultural e social de [[Galicia]]''".<ref>Nunha carta de Paz Andrade a Blanco Amor, 4 de decembro de 1960.</ref> Foi un dos impulsores do grupo industrial [[Pescanova]], que converteu na primeira compañía armadora europea de [[buque]]s conxeladores, e da que foi vicepresidente ([[1960]]). Non callou outro proxecto no que tamén participou en [[1963]]: a creación dun Banco Industrial de Galicia. O 23 de decembro de 1961 sufriu un atropelo na súa parroquia natal, que lle fixo estar seis meses prostrado. Causoulle a rotura das pernas, feridas nas clavículas e unha vértebra, e corenta e oito puntos de sutura na cara. O [[7 de xuño]] de [[1964]] foi nomeado membro numerario da [[Real Academia Galega]], a proposta de Otero Pedrayo, [[Domingo García-Sabell]], Fernández del Riego, [[Xesús Ferro Couselo]] e [[Francisco Vales Villamarín]], aínda que non leu o discurso de ingreso ata o [[11 de febreiro]] de [[1978]], baixo o título de "A galecidade na obra de Guimarães Rosa", respondido por [[Álvaro Cunqueiro]].<ref name=RAGDLG12/> Foi o avogado defensor de [[Alberto Míguez]] cando o acusaron no Tribunal de Orde Pública pola publicación en 1966 do libro ''El pensamiento político de Castelao'', editado en [[París]] por [[Ruedo Ibérico]]. O xornalista coruñés foi condenado a seis meses de prisión e unha multa.<ref>[https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/2005/09/15/periodista-internacional/0003_4073131.htm "Un periodista internacional"], artigo de Carlos Fernández en ''La Voz de Galicia'', 15 de setembro de 2005 {{es}}.</ref> En agosto de [[1970]] sofre unha [[embolia]] cerebral da que se recupera non sen dificultades.<ref>En xaneiro de 1972 escribe o seguinte a [[Emilio González López]]: "''Desde fins de agosto de 1970 veño padecendo os efectos da enfermedade que non acaba de remontarse. Supóñote enteirado de que sufrín unha pequena embolia cerebral, ademais de certas alteracións no ritmo cardíaco. Estou loitando por alcanzar a normalidade, mais a cousa non parece doada''".</ref> En [[1973]] créase en Vigo a ''[[World Fishing Exhibition]]'', da que actúa como xerente. === Restauración democrática === Co retorno da [[democracia]] volveu ao mundo da [[política]]. Nos anos setenta foi crítico coa adopción do criterio das 200 millas náuticas para o establecemento da [[zona económica exclusiva]], que consideraba moi prexudicial para os intereses de Galicia. En 1975 formou parte da [[Xunta Democrática]] e, cando recibe nese ano o [[Pedrón de Ouro]], inclúe no discurso de aceptación a reivindicación da democracia e da autonomía. En [[1976]] foi nomeado en representación de Galicia, como independente, na [[Comisión Negociadora da Oposición]] co Goberno, ata a súa disolución en [[1977]], e da [[Plataforma de Organizaciones Democráticas]]. Foi elixido [[Senado de España|senador]] por Pontevedra pola [[Candidatura Democrática Galega]] nas [[Cortes constituíntes]] de 1977-1978, na que se presentou xunto a Fernández del Riego e [[Fernando Alonso Amat]]. {{cita centrada|''Se as eleccións non fosen manipuladas polo poder e desde Madrid, os tres triunfariamos pero, en xeral, a consulta foi desafortunada para Galicia''|autor=Carta a [[Bibiano Fernández Osorio-Tafall|Osorio-Tafall]], 30 de xuño de 1977. Tradución do orixinal<ref>Texto orixinal: ''Si las elecciones no hubieran sido manipuladas por el poder y desde Madrid, los tres hubiéramos triunfado pero, en general, la consulta fue desafortunada para Galicia''</ref>}} En [[1979]] publicou ''Cen chaves de sombra'',<ref>[[Celso Emilio Ferreiro]] adícalle [http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1979/06/28/048.html unha columna] no [[ABC (xornal)|ABC]] dous meses antes de morrer.</ref> que [[Lorenzo Varela]] describiu como "''poemas de un loitador, de un home con coraxe á hora de escribir e á hora de pelexar''". [[Ficheiro:Lápida Valentín Paz Andrade.jpg|miniatura|185px|Lápida no [[cemiterio|camposanto]] de Lérez.]] En [[1982]] publica ''Castelao na luz e na sombra'', completa e detallada [[biografía]] de Castelao, ''o seu irmán maior'', que comezara a escribir en 1975. {{cita centrada|''Non quixen facer unha biografía fría, erudita, acartonada. Eu quixen dar un Castelao vivo, como foi, cunha liña anecdótica que o retrata''.}} En [[1985]] publicou ''Galiza lavra a sua imagen'' e o 5 de decembro ingresou na [[Real Academia Galega de Ciencias]] con ''O home dentro do sabio: Pedro Joseph de Bermés (1770-1824)''.<ref>[http://www.elcorreogallego.es/santiago/ecg/el-correo-hace-25-anos/idEdicion-2010-12-06/idNoticia-617923/ ''El Correo hace 25 años''. ''Paz Andrade en la a­cademia''], [[El Correo Gallego]] {{es}}</ref> En 1986 foi o vicepresidente da ''Comissão Galega do Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa'',<ref>[http://pglingua.org/especiais/dia-das-letras/4880-valentim-paz-andrade-vice-presidente-da-comissao-para-a-integracao-da-lingua-da-galiza-no-acordo-ortografico-luso-brasileiro-em-1986 ''Valentim Paz-Andrade, vice-presidente da Comissão para a Integração da Língua da Galiza no Acordo Ortográfico Luso-Brasileiro em 1986'']. [[Portal Galego da Língua]], consultado o 14 de maio de 2012</ref><ref>[http://pglingua.org/especiais/dia-das-letras/4881-valentim-paz-andrade-pioneiro-do-reintegracionismo-e-do-acordo-ortografico ''Valentim Paz-Andrade, pioneiro do reintegracionismo e do Acordo Ortográfico'']. Portal Galego da Língua, consultado o 14 de maio de 2012</ref> que negociou os dous [[Acordo Ortográfico da Lingua Portuguesa|Acordos Ortográficos]] deste idioma, o de 1986 (coñecido tamén como o da ortografía simplificada) e de 1990 (ou de ortografía unificada), actualmente en fase de implantación. O martes 19 de maio de 1987 faleceu na clínica Fátima, en Vigo, a consecuencia dunha doenza cardiovascular.<ref>[http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1987/05/20/pagina-47/32995391/pdf.html?search=Andrade ''Fallece el escritor Valentín Paz Andrade''], [[La Vanguardia]] {{es}}.</ref> Foi enterrado no cemiterio de Lérez envolto nunha [[Bandeira de Galicia|bandeira galega]], como el deixara establecido. == Obra == Escribiu [[ensaio (literatura)|ensaios]] literarios, históricos e económicos, nos que reflectiu a súa preocupación polo progreso de Galicia. Tamén escribiu varias obras como técnico especializado en temas pesqueiros. Como poeta formou parte da [[Xeración de 1925]] e na maior parte da súa obra poética evidénciase unha motivación [[patriotismo|patriótica]], como se pode observar en ''Soldado da morte'' (1921), ''Pranto matricial'' (1954), en que evoca a morte de Castelao e que foi reeditada en 1975 en cinco [[lingua]]s; ''Sementeira do vento'' ([[1968]]), en que canta a paisaxe e a xente galega, ademais do [[exilio]] e o [[amor]] ausente; ''Cen chaves de sombra'' (1979) e ''Cartafol de homenaxe a Ramón Otero Pedrayo'' ([[1986]]), en que incluíu as composicións dedicadas ao autor ourensán. {{Cadro de citas|'''O que todo galego choraría...'''<br /><br />''CHORA, TERRA, teu pranto<br />das augas e dos eidos e dos ares,<br />as vivas páreas cósmicas da reza,<br />en mantelo de brétemas envoltas<br />que noso fin ao noso orixe ligan.<br />[...]''|Valentín Paz-Andrade,<br /><small>recollido en ''Pranto matricial''.</small>}} Utilizou a [[lingua galega]] durante toda a súa vida para a obra poética e [[narrativa]]. Para os ensaios utilizou o castelán até 1975 (se ben é certo que estas obras foron publicadas en Madrid e Buenos Aires) e o galego desde entón. Respecto aos artigos, publicou en castelán os de temas pesqueiros e en galego os de temática literaria e cultural. Defendeu o uso do [[reintegracionismo]] como norma para o galego escrito,<ref>"Puesto que las diferencias de fonación y grafía no constituyen obstáculo grave para el recíproco entendimiento, la eficiencia del sistema en su conjunto debe estimarse plena". ''Galicia como tarea'', p. 138.</ref> e usouno no seu último ensaio (''Galiza lavra a sua imagen'', 1985). Colaborou en ''[[Grial (revista)|Grial]]'', ''[[O Ensino]]'' e ''[[Outeiro (revista)|Outeiro]]'' con artigos sobre literatura, especialmente ao redor da figura de Castelao; e en ''[[Industria Conservera]]'',<ref>[http://www.fundacionconservamar.es/drupal/sites/default/files/estela.pdf ''Estela''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110903101912/http://www.fundacionconservamar.es/drupal/sites/default/files/estela.pdf |date=03 de setembro de 2011 }}, revista dominical de [[Faro de Vigo]]</ref> ''[[El País]]'' e ''[[La Vanguardia]]'' con artigos económicos e políticos. === Obra en galego === ==== Ensaio literario, histórico e económico ==== * ''A galecidade na obra de Guimarães Rosa'' (1978, [[Ediciós do Castro]]) ISBN 978-84-85134-92-2.<ref>Introdución de [[Paulo Rónai]] e prólogo de [[Álvaro Cunqueiro]]. Reeditado en [[lingua portuguesa|portugués]] pola editorial Difel en 1983.</ref> * ''[[Castelao na luz e na sombra]]'' (1982, Ediciós do Castro) ISBN 978-84-7492-130-4.<ref>Dentro da colección [http://4.bp.blogspot.com/-Y6-NHRqLEf8/TvuRyqJu7II/AAAAAAAAAnI/YqpQbYej-Ak/s1600/Portada.jpg ''Documentos para a historia contemporánea de Galicia'']</ref> * ''Galiza lavra a sua imagen'' (1985, Ediciós do Castro) ISBN 978-84-7492-258-5.<ref>{{Cita web |url=http://www.redelibros.com/social/book/1013506 |título=Editado o 31 de maio. 220 páxinas |data-acceso=08 de setembro de 2012 |urlarquivo=https://archive.today/20120908121957/http://www.redelibros.com/social/book/1013506 |dataarquivo=08 de setembro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> ==== Poesía ==== * ''[[Pranto matricial]]'' (1955, [[Ediciones Galicia]] do Centro Gallego de Buenos Aires).<ref>Con [http://farm3.static.flickr.com/2145/2051357577_9d0dfe5892.jpg cuberta de Seoane], debuxos [http://farm3.static.flickr.com/2267/2051357781_c133bc5c89.jpg de Colmeiro], [http://farm3.static.flickr.com/2121/2051357731_63c6918c77.jpg Maside], [http://farm3.static.flickr.com/2172/2051357841_b2fd20cab7.jpg Souto] e [http://farm3.static.flickr.com/2360/2052142274_cb4488d44a.jpg Torres], e tradución ao castelán de [[María de Villarino]]. [http://www.consellodacultura.org/mediateca/extras/Pranto%20Matricial.pdf ''Pranto matricial na voz do seu autor''], editado polo [[Consello da Cultura Galega]] en 2012, inclúe a obra completa.</ref> * ''[http://www.consellodacultura.org/mediateca/extras/canto_pobo_disperso.pdf Canto do pobo disperso]'' ([[Bogotá]], 1955, inédito ata a publicación en 2012 por parte do [[Consello da Cultura Galega]]) ISBN 978-84-92923-35-9.<ref>[http://www.consellodacultura.org/noticia.php?id=2419 Composto durante a súa estancia en Bogotá], Consello da Cultura Galega.</ref> * ''Sementeira do vento'' (1968, [[Editorial Galaxia|Galaxia]]) ISBN 978-84-7154-087-4.<ref>[http://books.google.es/books?id=5hFIRflM4hgC&printsec=frontcover&hl=en#v=onepage&q&f=false ''Sementeira do vento''] (en [[Google books]]) foi prologado por [[Guilherme de Almeida]].</ref><ref>[[Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg|20px]] [http://www.aelg.org/Centrodoc/GetPageById.do?id=obra3816&format=3&orde=1 ''O teu destino''], lido por [[María Magdalena Domínguez]] no [[MARCO]] no ano 2010.</ref> * ''Cen chaves de sombra'' (1979, Ediciós do Castro) ISBN 978-84-7492-007-9.<ref>Con [http://www.realacademiagalega.org/destaque-libro/-/asset_publisher/Dm2F/content/cen-chaves-de-sombra-1979?redirect=http%3A%2F%2Fwww.realacademiagalega.org%2Fdestaque-libro%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_Dm2F%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_pos%3D1%26p_p_col_count%3D2 portada de Luís Seoane] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120519235028/http://www.realacademiagalega.org/destaque-libro/-/asset_publisher/Dm2F/content/cen-chaves-de-sombra-1979?redirect=http%3A%2F%2Fwww.realacademiagalega.org%2Fdestaque-libro%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_Dm2F%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_pos%3D1%26p_p_col_count%3D2 |date=19 de maio de 2012 }}</ref><ref>[http://consellodacultura.org/mediateca/extras/guerracivil_literatura.pdf ''Guerra civil (1936-1939) e literatura galega''], inclúe ''"Capotes de sombra amargos"'' e ''"Illa do amor, illa da morte"''.</ref> * ''Cartafol de homenaxe a Ramón Otero Pedrayo'' (1986, [[Fundación Otero Pedrayo]]). * ''Antoloxía'' (2012, Galaxia) ISBN 978-84-9865-418-9.<ref>{{Cita web |url=http://www.editorialgalaxia.es/catalogo/libro.php?id_libro=0011110018 |título=''Antoloxía'' na páxina de Galaxia |data-acceso=12 de maio de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120628004153/http://editorialgalaxia.es/catalogo/libro.php?id_libro=0011110018 |dataarquivo=28 de xuño de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> * ''Poesía completa'' (2012, [[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]]) ISBN 978-84-9914-341-5.<ref>[http://www.xerais.es/cgigeneral/newFichaProducto.pl?obrcod=3096204&id_sello_editorial_web=13&id_sello_VisualizarDatos=13 ''Poesía completa'' na páxina de Xerais]</ref> {{Cadro de citas|'''Capotes de sombra amargos'''<br /><br />''Dous a dous en tres ringleiras<br />tricornos seis, seis cabalos,<br />un fusil a cada lombo,<br />capotes de sombra amargos,<br />cal seis funiles de tebra<br />sobre hipogrifos marchando.<br />As ferraduras nas laxes<br />ronsel de chispas nos cascos.<br />Charoles o anoitecer<br />verten seu frío no cadro.<br />[...]''|[[Celeiros, Chandrexa de Queixa|Celeiros de Queixa]], 1937.<br />Valentín Paz-Andrade,<br /><small>recollido en ''Cen chaves de sombra'', 1979.</small>}} ==== Narrativa ==== * ''Soldado da morte'' (1921, inacabada e inédita<ref name=SM-CHP/>). ==== Ensaio e artigos ==== * ''O legado xornalístico de Valentín Paz-Andrade'' ([[1997]], La Voz de Galicia). A cargo de [[Tucho Calvo]]. ISBN 978-84-88254-53-5. ==== Obras colectivas ==== * "A evolución trans-continental da lingua galaico-portuguesa" en ''O porvir da lingua galega'' (1968, Círculo das Artes, [[Lugo]]), pp.&nbsp;115–132.<ref>Xunto con [[Xesús Alonso Montero]], [[Xosé Luís Méndez Ferrín|Méndez Ferrín]], [[Sebastián Martínez-Risco|Sebastián Risco]], [[Valentín Arias López]], [[Ricardo Carballo Calero]], [[Manuel María]], [[Basilio Losada]], [[Ramón Piñeiro]], [[Bernardino Graña]], [[Benedicto García Villar]] e outros ([http://www.circulodelasartes.org/web/gl/biblioteca-e-editorial/ imaxe da portada]).</ref> * ''Antoloxía da poesía galega actual. Nordés'', [[1978]], Ediciós do Castro. * ''O home dentro do sabio: Pedro Joseph de Bermés (1770-1824)'', 1985, Real Academia Galega de Ciencias. Coa resposta de [[Enrique Vidal Abascal]]. * ''Epistolario'' (1997, Ediciós do Castro). Edición de Charo Portela Yáñez e [[Isaac Díaz Pardo]], ISBN 978-84-7492-841-9.<ref>[http://revoltadafreixa.blogspot.com/2011/11/valentin-paz-andrade-epistolario.html ''Epistolario''] en ''Revolta da freixa''.</ref> * "Cruz Gallástegui, na hora e na obra", en ''Homenaje a [[Cruz Gallástegui|Cruz Gallástegui Unamuno]]''. AA.VV. (1985, [[Deputación de Pontevedra]]) ISBN 84-505-1083-X, pp.&nbsp;171–192.<ref>[http://pictures.todocoleccion.net/tc/2010/02/13/17545827.jpg Imaxe da portada]</ref> * "Perspectiva e contrapunto da obra de Blanco Amor", 1985, artigo no número 3, extra adicado a [[Eduardo Blanco Amor|Blanco Amor]], de ''[[A Nosa Terra (1977)|A Nosa Terra]]''.<ref>[http://fotos.riasbaixas.org/?1,611,2,233 Catálogo en liña] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304210316/http://fotos.riasbaixas.org/?1,611,2,233 |date=04 de marzo de 2016 }} da Deputación de Pontevedra.</ref> * ''Correspondencia de Neira Vilas con Valentín Paz-Andrade e Celso Emilio Ferreiro'', [[2012]], [[Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades|Centro Ramón Piñeiro]].<ref>[http://celsoemilioferreiro.org/2012/06/presentacion-do-libro-coa-correspondencia-de-neira-vilas-con-celso-emilio-e-valentin-paz-andrade/ ''Presentación do libro coa correspondencia de Neira Vilas con Celso Emilio e Valentín Paz-Andrade''].</ref> === Obra en castelán === ==== Ensaio literario, histórico e económico ==== * ''[[Galicia como tarea]]'' (1959, Ediciones Galicia do Centro Gallego de Buenos Aires).<ref>[http://farm3.static.flickr.com/2003/2051395599_b9b683a790.jpg Imaxe da portada]</ref> * ''[[La anunciación de Valle-Inclán]]'' ([[1967]], Losada, Buenos Aires) ISBN 978-84-7339-537-3.<ref>[http://pictures.todocoleccion.net/tc/2010/04/05/18546883.jpg Con prólogo de Eduardo Blanco Amor]</ref> * ''La marginación de Galicia'' (1970, Siglo XXI, [[Madrid]]) ISBN 978-84-323-0027-1.<ref>{{Cita web |url=http://puertolibros.com/pics/506129.jpg |título=Imaxe da portada |data-acceso=13 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://archive.is/20120713105204/puertolibros.com/pics/506129.jpg |dataarquivo=13 de xullo de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Boletín Oficial de las Cortes n 186, 17-11-1978.pdf|miniatura|218px|page=19|Interpelacións de Paz Andrade no ''Boletín Oficial de las Cortes'' en 1978 ''([[pdf]])''.]] * ''Diarios de viaje. Los itinerarios inéditos de América, 1952-1955'' (2013, [[Alvarellos Editora]]) ISBN 978-84-89323-84-1.<ref>[http://alvarellos.info/tenda_catalogo.asp?sec=&no=&id=125&titulo=DIARIOS_DE_VIAJE&autor=Valent%EDn_Paz-Andrade ''Diarios de viaje'' na páxina de Alvarellos Editora]</ref><ref>[[Ficheiro:Loudspeaker rtl.svg|15px]] [http://www.elcorreogallego.es/tendencias/ecg/emilia-garcia-lopez-habla-diarios-viaje-alvarellos-valentin-paz-andrade/idEdicion-2013-05-04/idNoticia-804993/ José Miguel Giráldez entrevista a Emilia García López] Radio Obradoiro.</ref> ==== Sobre temas pesqueiros ==== * ''Los puertos nacionales de pesca en España. Aportación de Vigo al estudio del problema'' (1928, Unión de Entidades Viguesas).<ref>[http://www.valentinpazandrade.es/media/upload/Puertos%20nacionales-240x282.jpg Imaxe da portada]</ref> * ''Principios de economía pesquera'' (FAO, [[Santiago de Chile]], [[1954]]).<ref>Con prologo de [[Bibiano Fernández Osorio-Tafall]] ([http://www.valentinpazandrade.es/media/upload/Curso%20de%20Capacitacion%20pesqueros-240x340.jpg imaxe da portada]).</ref> * ''Producción y fluctuación de las pesquerías'' (1954, Unesa).<ref>[http://www.valentinpazandrade.es/media/upload/Produccion%20y%20fluctuacion-240x341.jpg Imaxe da portada]</ref> * ''Sistema económico de la pesca en Galicia'' (1958, [[Editorial Citania]], Buenos Aires).<ref>[http://pictures.todocoleccion.net/tc/2010/11/10/336388.jpg Imaxe da portada]</ref> * ''Los derechos sobre el espacio marítimo'' (1960, Ed. Reus) ISBN 978-84-290-0260-7. * ''El capital como factor del desarrollo de Galicia'' (1970, Banco Noroeste, A Coruña). * ''El concepto de zona económica en el nuevo Derecho del Mar'' ([[1974]], Club de Dirigentes de Empresa, A Coruña). ==== Colectiva ==== * [[Ramón Otero Pedrayo|Otero Pedrayo]], [[Xosé Ramón Barreiro|X. R. Barreiro Fernández]], [[Xesús Taboada Chivite]], [[Basilio Losada]], [[Francisco Díaz-Fierros|F. Díaz-Fierros]], [[Manuel Iglesias Corral]], [[Andrés Torres Queiruga]], [[Antonio Odriozola]] e outros, ''Los Gallegos'' (1976, [[ed. Akal]]) ''La sociedad y la economía'', 1975, pp.&nbsp;45–93.<ref>[http://books.google.es/books?id=ryBHZbHcrjMC&printsec=frontcover&hl=en#v=onepage&q&f=false ''Los Gallegos''] en [[Google]] Books.</ref> * Sánchez Dragó e outros, ''Finisterre. Sobre viajes, travesías, navegaciones y naufragios'' (1984, Planeta) ISBN 84-320-4324-9, ''La rosa y la huella del viaje gallego'', pp.&nbsp;195–214. ==== Edicións e estudos ==== * ''Ensayo de una historia de los peces y otras producciones marinas de la costa de Galicia, de [[José Cornide Saavedra|Joseph Cornide]]; estudio preliminar''. [[Facsímile]] ([[1983]], Ediciós do Castro). ISBN 84-7492-163-5.<ref>Da publicación de [[1788]]. Fichas no [http://www.realacademiagalega.org/catalog/ViewBookDetails.do;jsessionid=C726918A96BD83E182E54643D78DDFDB?bookId=611111&initialPage=LIST&author=CORNIDE,%20Jos%E9&authorSearch=cornide&startIndex=1&count=10&startIndexPrev=1&countPrev=10 catálogo da RAG] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128135725/http://www.realacademiagalega.org/catalog/ViewBookDetails.do;jsessionid=C726918A96BD83E182E54643D78DDFDB?bookId=611111&initialPage=LIST&author=CORNIDE,%20Jos%E9&authorSearch=cornide&startIndex=1&count=10&startIndexPrev=1&countPrev=10 |date=28 de xaneiro de 2012 }} e na [http://www.mcu.es/webISBN/tituloDetalle.do?sidTitul=270169&action=busquedaInicial&noValidating=true&POS=0&MAX=50&TOTAL=0&prev_layout=busquedaisbn&layout=busquedaisbn&language=es Base de datos de libros editados en España]</ref> * ''Estampas Compostelanas'', de [[Ksado]]; limiar ([[1948]]). == Premios e distincións == Foi nomeado membro da [[Real Academia Galega]] (1964) e da [[Real Academia Galega de Ciencias]] (1985), e foi galardoado co [[Pedrón de Ouro]] (1975), a [[Orde de San Raimundo de Peñafort|Cruz de San Raimundo de Peñafort]] (1978), a Medalla da Cidade de Pontevedra (1979), a [[Medalla Castelao]] (1984), a Medalla ao Mérito Social Marítimo (1984), a Medalla de Ouro da Cidade de Vigo (23.05.1986) e o [[Premio Trasalba]] da [[Fundación Otero Pedrayo]] (29.06.1986). Levan o seu nome [[Valentín Paz Andrade (barco)|o buque escola]] do [[Gardacostas de Galicia|Servizo de Gardacostas de Galicia]],<ref>[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:V._Paz_Andrade_(ship) Imaxes do ''Valentín Paz Andrade'' en [[Wikimedia Commons]]]</ref><ref>[https://www.marinetraffic.com/es/ais/details/ships/shipid:163010/mmsi:224021540/vessel:VALENTIN%20PAZ%20ANDRADE Imaxes do ''Valentín Paz Andrade'' en MarineTraffic] (MMSI: 224021540).</ref> unha rúa en [[Lérez, Pontevedra|Lérez]], un paseo de [[Bouzas, Vigo|Bouzas]] e un [[CIFP Valentín Paz Andrade|centro integrado de formación profesional no Meixoeiro]], en Vigo. O sábado 4 de xuño de 2011 foi escollido para se-lo homenaxeado no Día das Letras Galegas do ano [[2012]]. A ''Lei para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía'', aprobada polo [[Parlamento de Galicia]] o 24 de marzo de [[2014]] a raíz dunha [[iniciativa popular]], é coñecida popularmente como [[Lei Paz-Andrade]], pola súa postura a prol da reaproximaión entre as normas escritas galega e portuguesa. Tamén recibe o seu nome o Premio Valentín Paz-Andrade de investigación en [[economía]] de Galicia, convocado anualmente dende 2014 polo Instituto de Estudos e Desenvolvemento de Galicia da [[Universidade de Santiago de Compostela]] e mais polo Consello Económico e Social de Galicia. [[Ficheiro:Escusom da Galiza no Palacio de Cibeles de Antonio Palacios Ramilo (antes de 1919).jpg|miniatura|175px|Escudo de Galicia no centro do de España no [[Palacio de Comunicacións de Madrid]].]] == Vida persoal == Foi pai do empresario [[Afonso Paz-Andrade]] e tío da científica [[Inmaculada Paz-Andrade]]. No centro do [[escudo de España]] que preside a fachada do [[Palacio de Comunicacións de Madrid]], o arquitecto [[Antonio Palacios Ramilo|Antonio Palacios]] fixo esculpir o [[escudo de Galicia]], co seu cáliz e as sete cruces. Segundo conta Alfonso Paz-Andrade, fillo de Valentín Paz Andrade, foi este quen suxeriu ao [[Arquitectura|arquitecto]] incluír ese detalle nunha visita que lle fixo no seu taller: {{cita centrada|''Meu pai acostumaba ir a Madrid por traballo e, nunha desas viaxes, decidiu ir visitar o seu amigo. Palacios estaba preparando sobre unha mesa e a tamaño natural o bosquexo do escudo de España para Correos e o meu pai díxolle "plántalle aí o de Galicia".'' <ref>"[http://www.elpais.com/articulo/Galicia/escudo/Galicia/intruso/elpepuespgal/20100611elpgal_18/Tes O escudo de Galicia é un intruso]" ''[[El País]]''.</ref>}} == Galería de imaxes == {{Artigo principal|Galería de imaxes de Valentín Paz-Andrade}} {{Galería |title= |width=190 |height=140 |lines=3 |align=center |Ficheiro:Rúa Valentín Paz Andrade, Pontevedra.jpg|Rúa Valentín Paz Andrade en [[Lérez, Pontevedra|Lérez]], Pontevedra.<ref>[http://www.visit-pontevedra.com/files/mapa_turistico_gal.pdf Rueiro] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130622101852/http://www.visit-pontevedra.com/files/mapa_turistico_gal.pdf |date=22 de xuño de 2013 }} da cidade de Pontevedra.</ref> |Ficheiro:Valentín Paz-Andrade, paseo.jpg|Paseo Valentín Paz-Andrade en [[Bouzas, Vigo|Bouzas]], Vigo. |Ficheiro:Instituto E.S. Valentín Paz Andrade, Vigo.jpg|CIFP Valentín Paz Andrade de Vigo. |Ficheiro:Paz Andrade praza San Xose Pontevedra.jpg|Estatua de Paz-Andrade por [[César Lombera]] na praza de san Xosé de Pontevedra. }} == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Galicitas}} {{Galifontes}} === Bibliografía === {{Refempeza}} * {{cita libro | autor1 = Blas, C. de | ligazón-autor1 = Ceferino de Blas | autor2 = Paz-Andrade, V. e outros | título = Paz Andrade y Faro de Vigo. Galicia ante todo | ano = 2012 | editorial = [[Faro de Vigo]] | ISBN = 978-84-615-8807-7 | lingua=es }} * {{Cita libro | autor = Calvo, Tucho |ligazón-autor=Tucho Calvo | título = Valentín Paz-Andrade, a memoria do século | ano = 1998 | lugar= Sada | editorial= Edicións do Castro | ISBN = 978-84-7492-904-1 }} * {{cita libro | autor1 = Calvo, Tucho |máscara-autor=6 | autor2 = Axeitos, X. L. | ligazón-autor2 = Xosé Luís Axeitos | autor3 = Paz-Andrade, Valentín | título = Valentín Paz-Andrade. Xornalista para un país | ano = 2012 | editorial = [[La Voz de Galicia]] | isbn= 978-84-9757-274-3 }} * {{cita libro | autor = Carballa Alonso, Xan Manuel | ligazón-autor=Xan Carballa | url = https://books.google.es/books?id=lgUisMm6JfEC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false | título = Biografía de Valentín Paz-Andrade | ano = 2012 | lugar= Vigo | editorial = Editorial Galaxia | ISBN = 978-84-9865-411-0 }} * {{Cita libro | apelidos= Fernández Freixanes |nome=Víctor | ligazón-autor = Víctor Freixanes | título = Unha ducia de galegos | ano = 1976 | lugar= Vigo | editorial= Editorial Galaxia | ISBN = 84-7154-248-X }} * {{Cita publicación periódica |título=Valentín Paz-Andrade como "intelectual" moderno en tempo adverso |nome=Javier |apelidos=López Facal |ligazónautor=Javier López Facal |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |issn=0017-4181 |número=193 |ano=2012 |páxinas= 19-25 }} * {{Cita libro | autor = Portela Yáñez, Charo | ligazón-autor = Charo Portela Yáñez | título = Valentín Paz-Andrade. Escritor, xornalista e poeta. Avogado, político e empresario | url = http://entrada.egu.es/egu_xunta/html/ventana.php?id=98623&id_foto=29827 | ano = 1999 | editorial = Ir Indo | ISBN = 978-84-7680-273-1 | data-acceso = 22 de outubro de 2011 | data-arquivo = 01 de xullo de 2013 | url-arquivo = https://archive.today/20130701093809/http://entrada.egu.es/egu_xunta/html/ventana.php?id=98623&id_foto=29827 | url-morta = unfit }} * {{Cita libro | autor = Portela Yáñez, Charo |máscara-autor=6 | título = Valentín Paz Andrade. Biografía e antoloxía | ano = 2012 | lugar = Vigo | editorial = [[Edicións Xerais de Galicia]] | ISBN = 978-84-9914-331-6 }} * {{Cita libro | autor = Portela Yáñez, Charo |máscara-autor=6 | título = Valentín Paz Andrade : vida e obra | ano = 2012 | lugar= Vigo | editorial = Edicións Xerais de Galicia| ISBN = 978-84-9914-340-8 }} * {{cita libro | autor = Rodríguez Vidales, Francisco | título = VPA, Valentín Paz-Andrade | ano = 1999 | editorial = Servicios Industriales Pesqueros, S.A | ISBN = 978-84-923440-2-4 }} * {{cita publicación periódica | revista = Boletín da Real Academia Galega | título = Valentín Paz-Andrade | número = 373 | url = https://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_373.pdf | ano = 2012 | lugar = Vigo | editor = [[Ramón Villares|Villares Paz, Ramón]] | ISSN = 1576-8767 | data-acceso = 19 de febreiro de 2018 | url-morta = yes | dataarquivo = 04 de febreiro de 2017 | urlarquivo = https://web.archive.org/web/20170204110517/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_373.pdf }} * {{cita libro | autor = VVAA| título = Homenaje a Valentín Paz Andrade | ano = 1991 | lugar = Vigo | editorial= Diputación Provincial de Pontevedra | ISBN = 84-86845-71-8 }} {{Reftermina}} === Outros artigos === * [[Lista de senadores galegos desde a Transición]] * [[Pescanova]] * [[Lei Valentin Paz-Andrade]] === Ligazóns externas === [[Ficheiro:W.gl.Valentín Paz-Andrade.png|150px|dereita]] * [http://www.realacademiagalega.org/figuras-homenaxeadas/-/journal_content/56_INSTANCE_8klA/10157/14094 Biografía na Real Academia Galega] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140704140155/http://www.realacademiagalega.org/figuras-homenaxeadas/-/journal_content/56_INSTANCE_8klA/10157/14094 |date=04 de xullo de 2014 }} *[https://www.edu.xunta.gal/centros/iessanchezcanton/aulavirtual2/mod/page/view.php?id=37127 Expediente académico no Instituto de Pontevedra] * [http://www.valentinpazandrade.es Legado Valentín Paz Andrade], páxina oficial dos herdeiros. * [http://www.culturagalega.org/noticia.php?id=19052 Un renacentista na Galicia do século XX] en CulturaGalega.org. * {{cita web |páxina-web = [[Enciclopedia Galega Universal]] |urlarquivo = https://archive.today/20121205085116/http://entrada.egu.es/egu_xunta/html/index.php?op=ver&id=98623&pantalla=efemeride |título = Paz Andrade, Valentín |url = http://entrada.egu.es/egu_xunta/html/index.php?op=ver&id=98623&pantalla=efemeride |data-arquivo = 05/12/2012 |editorial = Ir Indo |id = |data-acceso = 04/06/2011 |urlmorta = yes }} * [http://www.aelg.org/Centrodoc/GetAuthorById.do?id=autor416 Biografía] na páxina da [[Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega]]. * [http://seminariogalan.org/2012/biografia.pdf ''Biografía. Día das Letras Galegas 2012'']. [http://seminariogalan.org/ Seminario Galán]. * [[Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg|20px]] [http://www.youtube.com/user/VPA2012 ''VPA2012''], canle temática en [[YouTube]]. {{Día das Letras Galegas}} {{Membros de número da Real Academia Galega}} {{Medallas Castelao}} {{Árbore xenealóxica Paz-Andrade}} {{Onomástica do rueiro de Vigo}} {{Barra portal|Galicia|Pontevedra|Vigo}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Paz Andrade, Valentin}} [[Categoría:Valentín Paz-Andrade]] [[Categoría:Artigos destacados sobre Galicia]] em3r86bw4dtgtirkdypuusab0lbpbe0 0 71735 6148143 6079710 2022-08-02T09:43:18Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» + mejoras cosméticas wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|40|21|09|N|01|06|00|W|display=title}} {{Infobox conflito militar |nome_batalla = Batalla de Teruel |imaxe = [[Ficheiro:Batalla de Teruel.png|250px|]] |descrición_imaxe = Mapa do contorno onde se desenvolveu a Batalla de Teruel. Indícanse as situacións inicial e final, así como a correspondente ao día 20 de decembro de 1937, cando a cidade queda cercada polas tropas republicanas e comeza a batalla pola toma da capital. |conflito = [[Guerra civil española]] |data = [[15 de decembro]] de [[1937]] a [[22 de febreiro]] de [[1938]] |lugar = [[Teruel]], [[Aragón]] |coordenadas = |resultado = Vitoria do bando nacional |descrición = |casus = |territorio = |combatentes1 = [[Ficheiro:Bandera del bando nacional 1936-1938.svg|25px]] [[Bando nacional]] |combatentes2 = [[Ficheiro:Flag of Spain 1931 1939.svg|25px]] [[Segunda República española]] |combatentes3 = |comandante1 = [[Fidel Dávila Arrondo]]<br />[[Domingo Rey d'Harcourt]] |comandante2 = [[Juan Hernández Saravia]] |comandante3 = |soldados1 = 20.000 soldados<br />da 52ª División,<br />140 avións,<br />500 pezas de artillaría,<br />uns 6000 civís<br />locais armados |soldados2 =77.000 soldados,<br />120 avións,<br />100 tanques |soldados3 = |baixas1 = Miles de mortos,<br />varios avións<br />derrubados |baixas2 = Miles de mortos,<br />35% dos tanques e avións destruídos,<br />14.000 prisioneiros |baixas3 = |campaña = |cor = |}} Denomínase '''Batalla de Teruel''' ao conxunto de operacións militares que, durante a [[guerra civil española]], tiveron lugar entre o [[15 de decembro]] de [[1937]] e o [[22 de febreiro]] de [[1938]] na cidade de [[Teruel]] e os seus arredores. == Antecedentes == As operacións militares do Bando Nacional conseguiran o control do norte de España e varias divisións preparábanse para un ataque definitivo sobre [[Madrid]]. A principios de decembro de [[1937]] o Alto Mando nacionalista planeaba a ofensiva no centro e coidou a súa fronte nordeste con bombardeos sistemáticos dos aeródromos de [[Aragón]], que lle deron o control total do aire na zona de [[Provincia de Guadalaxara|Guadalaxara]]. Doutra banda, o mando [[Bando republicano|republicano]] conseguira información fidedigna dun avance cara a Madrid preparado para o [[18 de decembro]]. Tras os fracasos de [[Batalla de Belchite (1937)|Belchite]] e [[Batalla de Brunete|Brunete]], a falta de resposta suporía unha derrota inminente en todas as frontes e [[Cataluña]] quedaría ao descuberto. Durante a primeira quincena do mes, o Exército Republicano acumulou homes e material ao redor de Teruel, principalmente polo sur, e o [[río Alfambra]]. A fronte, en forma de cuña, tiña uns 60&nbsp;km. Previamente foran acumulados efectivos na [[provincia de Zaragoza]] dentro do plan abortado de lanzar unha rápida ofensiva sobre [[Estremadura]] e cortar a zona controlada polos nacionalistas en dous. == As forzas en combate == O '''Exército Republicano''' contaba cuns 90.000 homes divididos en tres corpos de exército principais, o XVIII, o XX e o XXII (tamén integrado por parte do XXVII). Previamente, avións tipo ''Moscas'' e ''Chatos'' ([[Polikarpov I-15]]), ao redor de 120, foran trasladados aos aeródromos de Levante ([[Vilafranca del Penedès]] e [[Sabadell]]) para apoiar a ofensiva e fuxir dos bombardeos nacionalistas en Aragón. O xeneral [[Juan Hernández Saravia]], xefe do Exército de Levante, preparou as operacións, do mesmo xeito que faría posteriormente na [[Batalla do Ebro]]. A '''forza nacionalista''' contaba cuns 3900 homes armados da 52 División dentro da cidade de Teruel, dos cales case o 40% non eran militares, todos eles ao mando do coronel [[Domingo Rei d´Harcourt]]. A eles sumouse unha parte da poboación non adestrada militarmente, chegando algunhas cifras a confirmar a participación de 10.000 efectivos. Teruel atopábase defendida por unha liña de trincheiras e aramados que foran preparadas tempo antes, ao considerarse que representaba un saínte moi ameazado polos republicanos. == Inicio da ofensiva republicana == As tropas republicanas, seguras dunha vitoria fácil pola gran desproporción de material e homes entre os dous bandos, inician a ofensiva o [[15 de decembro]] sobre as 15:00 horas, sen empregar apenas artillería nin aviación, con tres columnas de entrada. [[Ficheiro:CR.32.jpeg|miniatura|Avión Fiat CR.32 que loitou polo bando nacional]] O plan inicial do [[Vicente Rojo Lluch|xeneral Rojo]] era rodear a cidade nunha operación de envolvemento usando seis divisións, establecendo ao mesmo tempo outras dúas divisións que se irían reforzando para evitar a prevista contraofensiva nacionalista. Líster coa 11ª División toma [[Concud]], mentres que a 25ª División fai o propio con San Blas. Dous corpos de exército rodean rapidamente a cidade e íllana de subministracións e reforzos nacionalistas. Os atacantes contactan co XVIII Corpo de Exército o día 20. A sorpresa permite a [[Enrique Líster]] chegar aos arredores da cidade e tomar prisioneiros. O frío (durante os días de combate chegouse aos -20&nbsp;°C) era intenso e os soldados republicanos ían mellor equipados para o ataque. O [[17 de decembro]] os republicanos empregan abundantemente a aviación, causando graves danos ás forzas aéreas nacionalistas que acudiran en axuda dos asediados. Os ''raids'' aéreos sucédense entre os [[Fiat CR-32]] e os [[Messerschmitt Bf 109]] nacionalistas, e os [[Polikarpov I-15]] e [[Polikarpov I-16|I-16]] republicanos. Estes derruban numerosos bombardeiros [[Heinkel Hei 111]]. O día 18 os republicanos colocan un corpo de exército ao sur de Teruel, sobre a Muela, e atacan o Cemiterio vello. [[Ficheiro:Polikarpov I-15bis.jpg|miniatura|Avión Polikarpov I-15 que loitou polo bando repúblicano]] A aviación nacionalista, con temperaturas nos aeródromos de Castela de ata -10&nbsp;°C, apenas pode ofrecer resistencia ao avance republicano. As divisións nacionalistas aínda non están preparadas para liberar aos asediados. O 19 de decembro algunhas tropas do xeneral [[Antonio Aranda Mata|Aranda]] chegan á fronte, pero o seu número é moi reducido e apenas poden facer nada. Ese mesmo día prodúcense os primeiros combates dentro da cidade, no cemiterio e o campo de fútbol. O [[22 de decembro]] varias unidades republicanas entran na cidade de Teruel con apoio da artillería, que controla o perímetro da cidade, e ven os primeiros carros republicanos na emblemática Praza do Torico. A vitoria cómoda favorece un desenvolvemento precipitado dos movementos de tropas republicanas que sofren un gran número de baixas polo sistema de defensa pechado que ofrecen os nacionalistas, sabedores de que só un combate casa por casa pode parar a ofensiva. As operacións militares dentro da cidade desenvólvense cunha conquista casa por casa, perigosa para ambos os bandos e con gran cantidade de baixas civís, a pesar de que se tratou de cumprir as ordes de [[Indalecio Prieto]] de protexer ao máximo á poboación civil, situando ás mulleres e nenos en zonas máis seguras. Dentro da cidade, a artillería republicana varre cada edificio onde se atopa a resistencia nacionalista: Banco de España, Convento de Santa Clara e o Hotel Aragón foron as zonas de máis encarnizada loita, chegándose ao uso das [[baioneta]]s. O [[24 de decembro]], varios oficiais republicanos son condecorados e ascendidos pola súa inminente vitoria, aínda que quedan dous redutos: o Seminario e a Comandancia. Finalmente mínanse varios puntos e pontes para facilitar a rendición dos redutos resistentes e, tras intensos combates, a cidade réndese o [[8 de xaneiro]]. == A contraofensiva nacionalista == As baixas do exército republicano son numerosas. Os combates e o frío fixeron madeixa na tropa. Os primeiros días de xaneiro o exército republicano perdeu moitos dos seus avións de caza a mans dos preto de 140 cazas nacionalistas que están no aire. Con todo, existe un equilibrio de forzas que fai pensar nunha consolidación da posición, cunha numerosa forza de infantería, carros blindados e tanques. O Alto Mando nacionalista ordenara ao xeneral [[José Enrique Varela|Varela]] polo sur e ao xeral Aranda polo norte a reconquista da cidade. O [[31 de decembro]] o xeneral [[Rafael García Valiño|García Valiño]] ocupa algunhas zonas nos arredores. Mobilízanse en dirección á zona o Corpo de Exército Galicia e o Castela, co apoio da aviación, dúas divisións navarras e a artillería italiana. Os bombardeos aéreos sobre as posicións republicanas son os máis duros que ata ese momento sucedéronse na guerra, empregándose con especial éxito á [[Lexión Cóndor]], que debe paralizar os seus ataques os días [[31 de decembro]] e [[1 de xaneiro]] debido o vento que impide voar. O XXII Corpo de Exército republicano será chamado a defender o centro urbano mentres que o resto de unidades retírase a posicións estratéxicas. O [[2 de xaneiro]] as tropas nacionalistas tratan de entrar en Teruel, pero o xeneral Saravia ordena a voadura das pontes e fracasa a ofensiva. Ao mando de varios corpos de exército, cuns 100.000 homes, inician a contraofensiva mellor preparados e sen as présas de salvar a unha guarnición que xa caeu. O [[17 de xaneiro]] toman as posicións altas dos arredores da cidade, que os republicanos non conseguen soster a pesar de realizar grandes labores de fortificación. Medio milleiro de pezas de artillería e medio centenar de avións atacan as posicións dos arredores da cidade. A marxe dereita do Río Alfambra atópase en poder do exército nacionalista o [[22 de xaneiro]]. Agora os republicanos son asediados e os nacionalistas sitiadores. Con todo, a defensa da urbe é forte, e tras unha semana de combates as posicións apenas se moven. O [[25 de xaneiro]] os republicanos lanzan unha ofensiva para romper o cerco. Ambos os bandos sofren considerables problemas de todo orde para manter activos os seus exércitos, dada a intensidade do frío e as penosas condicións do combate. Durante tres días as baixas multiplícanse en ambos os bandos e prodúcense choques corpo a corpo nos arredores de Teruel. Os máis de 100 tanques [[Tanque T-26|T-26]] republicanos mostran gran capacidade pero, pola contra, a aviación e artillería nacionalista son máis efectivas. O [[29 de xaneiro]] lóitase corpo a corpo nos arredores da cidade, a baioneta calada. O [[7 de febreiro]] as tropas nacionalistas deciden facer unha operación envolvente que levante o ''statu quo'' de xaneiro e, polo norte, rompen a fronte republicana, pasando o río Alfambra. O [[19 de febreiro]] chega o V Corpo de Exército republicano, pero é tarde. O día 20 a fronte está pechado e as tropas republicanas cercadas sen subministracións. Os nacionalistas entran en Teruel e a resistencia é moi débil. Os republicanos reciben orde de retirarse por parte de «[[O Campesiño]]», non compartida polo xeneralato republicano, pero é case imposible saír do cerco e máis de 14.000 soldados son feitos prisioneiros. O [[22 de febreiro]] saen as últimas forzas republicanas de Teruel combatendo. Ao entrar as tropas nacionalistas apréciase a devastación da cidade: decenas de edificacións destruídas, o 35% dos tanques e carros blindados republicanos destruídos e centenares de mortos. == As consecuencias == A batalla de Teruel foi unha proba para o [[Exército Popular Republicano]] da súa capacidade para organizarse e efectuar operacións militares solventes fronte a un inimigo mellor armado e máis profesional. Pero foi tamén a evidencia de que o camiño cara Aragón e Cataluña quedaba expedito para as tropas rebeldes e que as diferenzas entre os xenerais máis profesionais como Saravia e [[Vicente Rojo|Rojo]] fronte a [[Enrique Líster]] e O Campesiño foran claves á hora de organizar mellor as accións, como despois se repetiría no futuro. A primavera de 1938 quedaba aberta para a ofensiva nacionalista cara ao nordeste da península. == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * C<font size=-2>ASANOVA</font>, J. (1985): ''Anarquismo y revolución en la sociedad rural aragonesa, 1936-1938''. Ed. Siglo XXI de España (Madrid). ISBN 84-323-0512-X * M<font size=-2>ARTÍNEZ</font> B<font size=-2>ANDE</font>, J. ''La batalla de Teruel''. Ed. San Martín (Madrid). ISBN 84-7140-088-X * T<font size=-2>HOMAS</font>, Hugh. ''La Guerra Civil Española''. Ed. Grijalbo (Barcelona), 1976. ISBN 84-253-2767-9 * T<font size=-2>UÑÓN DE</font> L<font size=-2>ARA</font>, Manuel. ''La batalla de Teruel''. Instituto de Estudios Turolenses. (Zaragoza), 1986. ISBN 84-505-5073-4 === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20141025002527/http://www.terueltirwal.es/teruel/batalla_teruel.html Web sobre a Batalla, con planos e unha importante colección fotográfica] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Teruel, Batalla de}} [[Categoría:Batallas da guerra civil española]] [[Categoría:1937]] [[Categoría:1938]] 657pe0071ljxm90w96jggl157gbmebo 0 71747 6147797 6144963 2022-08-01T22:05:58Z HombreDHojalata 5863 /* 1940 */ wikitext text/x-wiki {{SenReferencias}} [[Ficheiro:Franco0001.PNG|miniatura|dereita|Francisco Franco.]] Esta '''datación cronolóxica do [[Franquismo]]''' refírese ao réxime político de carácter [[Ditadura|ditatorial]] que tivo [[España]] dende [[1939]] ata [[1975]]. Un réxime que mantivo remarcábeis semellanzas con outros réximes existentes nalgúns países de [[Europa]] e América, especialmente os réximes italiano e alemán, de corte [[Totalitarismo|totalitarista]], e que reciben o nome de [[fascismo]] e [[nazismo]], respectivamente. Un golpe de estado dado polo xeneral [[Francisco Franco]] o [[18 de xullo]] de [[1936]] contra o goberno lexítimo da [[Segunda República Española|Segunda República]], fixo estalar unha [[guerra civil]], que ao cabo envorcou no chamado réxime franquista. ==Guerra civil 1936-1939== ===1936=== *[[29 de setembro]]: a [[Junta de Defensa Nacional]] nomea a Franco xefe de goberno do Estado Español asumindo así todos os poderes da nación. ===1937=== *[[19 de abril]]: creación de [[FET y de las JONS]], que será o partido único do Réxime, unindo organizacións [[Carlismo|carlistas]] e falanxistas. ===1938=== *[[30 de xaneiro]]: Franco asume oficialmente os cargos de [[Xefe de Estado]] e de [[Xefe de Goberno|Goberno]]. *[[1 de febreiro]]: formación do primeiro goberno franquista. ==Período autárquico 1939-1953== ===1939=== [[Ficheiro:Spain final-guerra-civil.jpg|miniatura|Último parte oficial de guerra escrito polo xeneral Franco.]] *[[1 de abril]]: finaliza a [[guerra civil española]]. *[[7 de abril]]: Mussolini invade [[Albania]]; Franco fai pública a súa adhesión ao [[Pacto Anticomintern]]. *[[19 de maio]]: Franco preside o desfile da ''Vitoria'' en Madrid. *[[10 de agosto]]: Franco forma un segundo goberno. *[[23 de agosto]]: fírmase o [[Pacto Ribbentrop-Molotov|Pacto xermano-soviético]]. *[[1 de setembro]]: [[Adolf Hitler|Hitler]] invade [[Polonia]]. Comezo da [[segunda guerra mundial]]. *[[4 de setembro]]: Franco proclama a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[18 de outubro]]: Franco abandona [[Burgos]] e instálase no [[Palacio Real de El Pardo|Palacio de El Pardo]] en Madrid. *[[24 de novembro]]: Lei pola defensa da industria nacional. *[[30 de novembro]]: os soviéticos invaden [[Finlandia]]. ===1940=== *[[1 de abril]]: Franco inaugura as obras do [[Val dos Caídos]]. *[[12 de xuño]]: firma a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[14 de xuño]]: tropas españolas entran e ocupan [[Tánxer]]. *[[20 de outubro]]: Franco recibe a [[Heinrich Himmler|Himmler]] en Madrid. Colaboración das dúas policías. *[[23 de outubro]]: [[Entrevista de Hendaia|entrevista de Franco e Hitler]] en [[Hendaia]]. *[[6 de decembro]]: créanse os [[Sindicatos verticais]]. ===1941=== *[[15 de xaneiro]]: [[Afonso XIII de España|Afonso XIII]] abdica en favor do seu fillo [[Juan de Borbón y Battenberg|Xoán de Borbón]], conde de Barcelona. *[[12 de febreiro]]: entrevista entre Franco e Mussolini en [[Bordighera]]. *[[13 de febreiro]]: entrevista entre Franco e [[Philippe Pétain|Pétain]] en [[Montpellier]]. *[[22 de xuño]]: os alemáns entran na [[URSS]] e o 28 comezan a recrutarse os primeiros ''voluntarios'' para a ''[[División Azul]]''. *[[18 de decembro]]: Franco reconfirma a non-belixerancia de España. ===1942=== *[[12 de febreiro]]: encontro de Franco e [[António de Oliveira Salazar|Salazar]], en Sevilla. *[[22 de febreiro]]: falecemento de seu pai en Madrid. *[[17 de xullo]]: Franco proclama a Lei que instituía as [[Cortes franquistas|Cortes]]. *[[3 de setembro]]: o ministro [[Ramón Serrano Suñer|Serrano Suñer]] (seu cuñado) é substituído como Ministro da Gobernación polo xeneral [[Francisco Gómez-Jordana Sousa|Jordana]]. *[[8 de novembro]]: carta de [[Theodore Roosevelt, Jr.|Roosevelt]] a Franco, garantíndolle a integridade do territorio español. ===1943=== *[[6 de febreiro]]: capitulación alemá en [[Stalingrado]]. *Marzo: o [[Opus Dei]] é recoñecido polo [[Vaticano]] como unha institución comunitaria. *[[17 de marzo]]: Franco preside a primeira sesión das Cortes. *Comezo de xuño: 27 monárquicos escriben a Franco para demandarlle a restauración da [[monarquía]] con Xoán de Borbón. *[[10 de xullo]]: desembarco de tropas aliadas en [[Sicilia]]. *[[25 de xullo]]: caída de Mussolini reclamada polo ''Concello Fascista''. *[[8 de setembro]]: armisticio con Italia. *[[25 de setembro]]: Franco ordena a retirada da ''[[División Azul]]'' da fronte rusa. ===1944=== *[[25 de xaneiro]]: Franco négase a anular os envíos de [[volframio]] a Alemaña. *[[1 de febreiro]]: os Aliados suspenden os envíos de [[petróleo]] a España. *[[6 de xuño]]: [[Desembarco de Normandía|desembarco aliado]] en [[Normandía]] *[[25 de agosto]]: [[liberación de París]]. *[[19 de outubro]]: grupos antifranquistas recrutados en Francia atravesan os [[Pireneos]]. *[[31 de outubro]]: Franco recoñece o goberno provisional de Francia. ===1945=== *[[19 de marzo]]: [[Xoán de Borbón]] fai publico o [[Manifesto de Lausana]] no cal esixe a retirada do xeneral Franco. *[[12 de abril]]: falecemento de Roosvelt. *[[28 de abril]]: Mussolini é fusilado polos ''partisanos''. *[[30 de abril]]: suicidio de Hitler. *[[8 de maio]]: capitulación de Alemaña. *[[14 de xullo]]: Franco fai aprobar polas Cortes o "''Fuero de los españoles''". *[[20 de xullo]]: formación dun novo goberno. ===1946=== *[[1 de marzo]]: Francia pecha a fronteira con España. *[[4 de marzo]]: Franco é condenado por unha declaración en París, en Londres e en Washington. *[[9 de decembro]]: manifestación ''popular'' de apoio ao réxime de Franco na Praza de Oriente. Nas pancartas pódese ler:''"Si ellos tienen ONU, nosotros tenemos dos"'' [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. *[[12 de decembro]]: a [[ONU]] recomenda a retirada dos embaixadores en Madrid. A proposta foi aprobada por 36 países, fronte a 6 en contra e 13 abstencións [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. ===1947=== *[[30 de marzo]]: Franco envia a [[Carrero Blanco]] a [[Estoril]] para someter a Xoán de Borbón o proxecto de Lei de Sucesión. *[[6 de xullo]]: apróbase por referendo, cun 93% de votos a favor, a [[Lei de Sucesión na Xefatura do Estado]], que facía de España un reino [http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1947/07/08/001.html]. ===1948=== *[[10 de febreiro]]: reapertura da fronteira franco-española. *[[25 de agosto]]: Franco entrevístase con Xoán de Borbón a bordo do iate ''Azor''. *[[24 de novembro]]: os monárquicos firman un acordo en San Xoán de Luz (Francia). ===1949=== *[[4 de abril]]: nacemento da [[OTAN]] [http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17120.htm]. *[[3 de setembro]]: unha escuadra dos Estados Unidos fai escala no porto de [[Ferrol]]. *[[5 de setembro]]: o rei de [[Xordania]] é recibido por Franco. ===1950=== *[[10 de abril]]: casamento no Pardo da súa filla Carmen con [[Cristóbal Martínez Bordiú]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1950/04/11/003.html Casamento da filla de Franco nun periódico da época]</ref>. *[[16 de xuño]]: aprobación definitiva pola [[Santa Sé]] ([[Vaticano]]) do [[Opus Dei]]. *Agosto: os [[Estados Unidos de América|EUA]] fan un préstamo a España de 62 millóns de dólares. *[[25 de setembro]]: encontro de Salazar con Franco na Coruña. *[[4 de novembro]]: as [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] anulan a prohibición diplomática para a admisión de España na [[FAO]]. ===1951=== *[[25 de febreiro]]: Franco ofrece asilo ó mariscal [[Philippe Pétain|Pétain]]. *[[1 de marzo]]: Franco recibe as cartas credenciais do embaixador dos EUA. Folga xeral en Barcelona. *[[19 de xullo]]: Franco forma un novo goberno onde integra por primeira vez a [[Luis Carrero Blanco|Carrero Blanco]]. *[[26 de xullo]]: os EUA fan outro novo préstamo de 100 millóns de dólares a España. ===1952=== *[[15 de abril]]: Franco entrevístase con Salazar en [[Ciudad Rodrigo]]. *[[16 de maio]]: retíranse as cartillas de racionamento. *[[18 de novembro]]: España é admitida na [[UNESCO]]. ===1953=== *[[15 de maio]]: Franco recibe a visita do presidente portugués [[Francisco Craveiro Lopes|Craveiro Lopes]]. *[[27 de agosto]]: firma do Concordato coa Santa Sé. *[[26 de setembro]]: firma do Pacto de Madrid, acordos económico-militares cos EUA. ==Do fin da autarquía 1954-1958== ===1954=== *[[29 de decembro]]: reencontro de Xoán de Borbón e Franco en [[Las Cabezas de San Juan]]. *[[2 de abril]]: retorno a España dos primeiros prisioneiros da ''División Azul'' liberados pola [[URSS]]. ===1955=== *[[5 de outubro]]: Franco inaugura a fábrica de automóbiles Seat en Barcelona. *[[1 de novembro]]: recibe en El Pardo a Foster Dulles. *[[8 de decembro]]: España é admitida na [[ONU]]. Créanse as Comisións Obreiras clandestinas en Cataluña e en Asturias. ===1956=== *[[16 de febreiro]]: o ministro Ruíz Giménez é substituído no ministerio da Educación Nacional. *[[7 de abril]]: nas negociacións entre Franco e [[Mohamed V]], España recoñece a independencia de [[Marrocos]]. ===1957=== *[[26 de febreiro]]: Franco fai entrar no Goberno os primeiros tecnócratas do ''[[Opus Dei]]''. *[[24 de setembro]]: inaugura o primeiro alto forno en [[Avilés]]. *Do 22 ao [[23 de novembro]]: unhas tropas irregulares marroquís invaden o territorio de [[Ifni|Sidi Ifni]], territorio que formaba parte da [[AOE]] (África Occidental Española). *En decembro, o [[Sáhara Occidental Español|Sáhara]] é declarado provincia española. ===1958=== *[[14 de xaneiro]]: [[Ifni]] é declarado provincia española *[[17 de maio]]: Franco presenta nas Cortes os ''Principios del Movimiento Nacional''. *Do 8 ao [[24 de outubro]]: estancia de Franco en Barcelona. *[[28 de outubro]]: [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]] é elixido Papa. ==Da "tecnocracia" e o "aperturismo" 1959-1975== ===1959=== *[[1 de xaneiro]]: entra en vigor o Mercado Común. [[Fidel Castro]] triunfa en Cuba. *[[1 de abril]]: Franco inaugura o [[Val dos Caídos]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1959/04/02/001.html Inauguración do Val dos Caidos, Portada do ABC do 2 de abril de 1959]</ref>. *[[20 de xullo]]: España é admitida na [[Organización Europea para a Cooperación Económica]]. *[[22 de xullo]]: Franco anuncia o Plan de estabilización económica. *[[21 de decembro]]: recibimento en visita oficial do presidente [[Eisenhower]]. ===1960=== *[[8 de marzo]]: execución do anarquista [[Antonio Abad Donoso]]. *[[29 de marzo]]: reencontro por segunda vez de [[Xoán de Borbón]] e Franco en Las Cabezas de San Juan. *[[30 de maio]]: carta dos 339 cregos vascos aos seus bispos. *[[26 de setembro]]: decreto cara a represión da bandidaxe en España. ===1961=== *[[15 de maio]]: [[encíclica]] ''Mater et Magistra''. *[[24 de decembro]]: Franco é vítima dun accidente de caza no Pardo. ===1962=== *[[9 de febreiro]]: España demanda a apertura das negociacións co Mercado Común<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1962/02/10/001.html Diario ABC do 10 de febreiro de 1962]</ref>. *[[4 de maio]]: Franco decreta o estado de excepción no [[Euskadi|País Vasco]] e en [[Asturias]]. *[[14 de maio]]: voda do príncipe [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos]] coa princesa [[Sofía de Grecia]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1962/05/15/001.html Exemplar do ABC do 15 de maio de 1962]</ref>. ===1963=== *[[17 de xaneiro]]: Franco crea por decreto o salario mínimo garantido. *[[3 de xuño]]: falecemento de [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]]. *[[21 de xuño]]: elección de [[Paulo VI, Papa|Paulo VI]]. *[[4 de decembro]]: Franco inaugura o túnel do [[Guadarrama]]. ===1964=== *O réxime celebra os «25 Anos de Paz» ===1965=== *[[11 de febreiro]]: encontro en Córdoba de Franco e de [[Hassan II]], rei de Marrocos. *[[20 de abril]]: execución de [[Julián Grimau]], dirixente do [[PCE]]. *[[7 de xullo]]: formación do seu oitavo goberno, con [[Laureano López Rodó|López Rodó]] como Ministro sen carteira no Plan de Desenvolvemento Económico. *[[24 de setembro]]: Castiella firma a prórroga dos acordos hispanoamericanos, *[[28 de decembro]]: I Plan de Desenvolvemento económico e social para catro anos. ===1966=== *[[17 de xaneiro]]: catro bombas atómicas estadounidenses caen accidentalmente ao mar en [[Palomares, Almería|Palomares]]. *[[15 de marzo]]: aprobación da Lei de Prensa e Imprenta de [[Manuel Fraga Iribarne|Fraga Iribarne]]. *[[22 de novembro]]: Franco presenta nas Cortes a [[Lei Orgánica do Estado]]. *[[14 de decembro]]: esta lei é aprobada por ''referendum'' por unha gran maioría. ===1967=== *[[21 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en [[Biscaia]]. *[[21 de xullo]]: lei pola liberdade relixiosa. *[[28 de xullo]]: Franco destitúe ao xeneral Muñoz Grandes. *[[21 de setembro]]: Muñoz Grandes é substituído polo almirante Carrero Blanco como vicepresidente do Goberno. ===1968=== *[[5 de xaneiro]]: o príncipe Xoán Carlos chega á maioría de idade constitucional requirida (30 anos). *[[8 de febreiro]]: con ocasión do bautizo do infante Filipe, Franco entrevístase en Madrid con Xoán de Borbón. *[[28 de marzo]] ata o [[6 de maio]]: peche da Universidade de Madrid. *[[6 de maio]]: Franco manda bloquear a entrada por terra en [[Xibraltar]]. Comezo dos sucesos de [[Maio do 68|maio]] en París. *[[3 de agosto]]: decreto do estado de excepción en [[Guipúscoa]]. *[[20 de agosto]]: tropas soviéticas entran en [[Checoslovaquia]]. *[[20 de decembro]]: Franco manda expulsar a familia carlista de Borbón-Parma. ===1969=== *[[24 de xaneiro]]: Franco decreta o estado de excepción sobre todo o territorio nacional. *[[14 de marzo]]: comezo do II Plan de Desenvolvemento. *[[25 de marzo]]: fin do estado de excepción: supresión da censura previa. *[[28 de marzo]]: todos os delitos anteriores ao l de abril de 1939 son declarados proscritos (30 aniversario da vitoria). *[[15 de abril]]: falecemento da raíña [[Vitoria Uxía de Battenberg|Vitoria Uxía]] en [[Lausana]]. *[[22 de xullo]]: designación do príncipe Xoán Carlos como seu sucesor ao trono. ===1970=== *[[6 de xuño]]: Franco recibe a De Gaulle no Pardo, nunha visita privada do expresidente de Francia. *[[29 de xuño]]: firma dos acordos comerciais da España-CEE. *[[27 de xullo]]: falecemento do presidente de Portugal, Salazar. *[[6 de agosto]]: renóvanse os acordos militares hispanoamericanos. *[[2 de outubro]]: visita de [[Richard Nixon|Nixon]]. Franco recíbeo en Madrid<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1970/10/03/001.html Xornal ABC do 3 de outubro de 1970]</ref>. *[[3 de decembro]]: apertura do proceso de Burgos contra dezaseis membros da [[ETA]]. *[[4 de decembro]]: Franco decreta outra vez o estado de excepción en Guipúscoa. *[[14 de decembro]]: decreta a suspensión das regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[17 de decembro]]: Franco é aclamado por unha gran manifestación popular na Praza de Oriente. *[[28 de decembro]]: veredicto de Burgos: nove penas de morte e máis de cincocentos anos de cárcere. *[[30 de decembro]]: Franco conmuta as seis penas de morte dos condenados de Burgos en reclusión a perpetuidade. ===1971=== *[[14 de xuño]]: Franco restablece as regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[21 de xuño]]: acordo dos Seis pola adhesión do [[Reino Unido]] na CE.E. *[[16 de xullo]]: encarga que Xoán Carlos poida substituílo en caso de morte ou enfermidade *[[11 de setembro]]: falecemento de [[Nikita Khrushchev|Khrushchev]]. *[[1 de outubro]]: Franco preside unha manifestación de apoio na Praza de Oriente. *[[25 de outubro]]: admisión da China na [[ONU]]. *[[19 de decembro]]: lectura do documento Xustiza e Paz, da Igrexa española. *[[30 de decembro]]: o bispado español é advertido publicamente por Franco. ===1972=== *Mes de marzo: III Plan de Desenvolvemento económico. *[[8 de marzo]]: voda da neta de Franco co infante Afonso de Borbón Danpierre. *[[10 de marzo]]: manifestacións de traballadores en Ferrol: 2 mortos. *[[18 de xullo]]: Franco nomea o almirante [[Carrero Blanco]] como futuro xefe de Goberno. *[[15 de setembro]]: acordos comerciais de España-URSS. *[[21 de decembro]]: bautizo de Francisco de Borbón, primeiro bisneto de Franco. ===1973=== *[[1 de xaneiro]] : nacemento da Europa dos Nove. *[[25 de xaneiro]]: os príncipes de España visitan os Estados Unidos, invitados polo presidente Nixon *[[8 de abril]]: falecemento de [[Pablo Picasso]]. *[[1 de xuño]]: proclamación da República de Grecia. *[[8 de xuño]]: Franco nomea o almirante Carrero Blanco presidente do Goberno. *[[11 de setembro]]: golpe de estado militar en Chile. Asasinato ou suicidio de Salvador Allende. *[[20 de decembro]]: asasinato de Carrero Blanco nun atentado en Madrid por un comando de ETA: Fernández Miranda é nomeado presidente de Goberno interino. *[[29 de decembro]]: [[Carlos Arias Navarro]] é nomeado por Franco como o sucesor do almirante Carrero Blanco. ===1974=== *[[15 de febreiro]]: [[Salvador Puig Antich]] é condenado á pena de morte. É executado o 2 de marzo. *[[23 de xuño]]: mitin en Xenebra do Partido Comunista español. *Mes de xullo: constitúese unha ''[[Junta Democrática]]'', incluíndo desde comunistas a certos monárquicos españois. *[[9 de xullo]]: Franco é hospitalizado, por unha flebite. *[[19 de xullo]]: o estado de saúde de Franco agrávase e cede a titulo provisorio os seus poderes en Xoán Carlos. *[[2 de setembro]]: Franco, restablecido, recupera as funcións de Xefe de Estado. *[[10 de setembro]]: Arias Navarro anuncia unha política de liberalización. *[[13 de setembro]]: unha bomba estoupa na cafetería Rolando, xunto á madrileña Porta do Sol, causando 13 vítimas mortais e 80 feridos. *[[18 de setembro]]: a policía detén unha vintena de militantes vascos sospeitosos de participar no atentado da Porta do Sol. *[[30 de novembro]]: a Conferencia Episcopal reclama o recoñecemento dos dereitos de asociación, de reunión e de expresión. ===1975=== *[[10 de febreiro]]: unha petición en nome da comisión nacional de Xustiza e Paz, firmada por cento sesenta mil personalidades reclamando unha amnistía xeral a todos os prisioneiros políticos. *[[4 de marzo]]: a dimisión do Ministro de Traballo, De la Fuente, provoca un cambio ministerial e un endurecemento do réxime. *[[25 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en Biscaia e Guipúscoa por causa duns atentados cometidos por [[ETA]] <ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1975/04/26/pdfs/A08870-08870.pdf BOE do 26.04.1975].</ref>. *[[24 de xuño]]: Arias Navarro anuncia novas medidas anticomunistas. *[[30 de xuño]]: tensión entre Madrid e Rabat polo asunto do [[Sáhara español]]. *[[15 de xullo]]: Franco cualifica aos partidartios da democratización como ''cans que ladran''. *[[18 de agosto]]: unha multitude de xente aclama o Exército no enterro dun policía asasinado o 14 por un comando do [[Frente Revolucionario Antifascista y Patriota|FRAP]]. *[[27 de agosto]]: Lei antiterrorista. *[[29 de agosto]]: dous militantes de ETA son condenados a pena de morte en Burgos. *Mes de setembro: xorden chamadas á clemencia en todo o mundo dirixidas a Franco. *[[12 de setembro]]: tres militantes do FRAP, acusados de asasinato dun policía, son condenados a morte en Madrid. *[[15 de setembro]]: cinco militantes do FRAP, dous dos cales son mulleres embarazadas, son condenados a morte segundo procedemento ''sumarísimo''. *[[19 de setembro]]: un militante da ETA é condenado a morte en Barcelona. *[[27 de setembro]]: cinco condenados son executados en Madrid, Burgos e Barcelona. A resulta disto celébranse numerosas manifestacións antifranquistas en países estranxeiros. *[[1 de outubro]]: tres policías son asasinados en Madrid [http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1975/10/02/pagina-5/34219902/pdf.html]. Unha manifestación de apoio a Franco reuniu duascentas mil persoas na Praza de Oriente [http://hemeroteca.lavanguardia.com/edition.html?bd=02&bm=10&by=1975&x=54&y=16]. *[[4 de outubro]]: os acordos militares hispanoamericanos son renovados por cinco anos. *[[17 de outubro]]: Franco doente, abandona o consello de ministros. *[[18 de outubro]]: novo atentado no Pais Vasco. *[[21 de outubro]]: comunicado oficial sobre a saúde do xeneral Franco: crise de insuficiencia coronaria aguda. *[[30 de outubro]]: o príncipe Xoán Carlos asume temporalmente as funcións de xefe de Estado. *[[1 de novembro]]: o rei de Marrocos inicia a [[Marcha Verde]] polo Sáhara español. *[[2 de novembro]]: o príncipe Xoán Carlos preséntase en El Aiún, no Sáhara. *[[3 de novembro]]: primeira operación cirúrxica de Franco no Pardo. *[[7 de novembro]]: Franco é trasladado ao hospital de La Paz e é operado por segunda vez. Os marroquinos entran pola fronteira do Sáhara español. *[[14 de novembro]]: Franco é operado por terceira vez. Acordo final sobre o Sáhara entre os representantes marroquinos, españois e mauritanos. *[[20 de novembro]]: falecemento de Franco. *[[22 de novembro]]: exequias do xeneral Franco no Val dos Caídos. *[[23 de novembro]]: xuramento do rei [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]] ante as Cortes españolas. *[[26 de novembro]]: Decreto da Lei de indulto. ==Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Flag of Spain 1945 1977.svg|Bandeira franquista Ficheiro:Aigle franquiste.jpg|Aguia franquista Ficheiro:FrancoenReus.jpg|Visita de Franco a [[Reus]] Ficheiro:Victor Uni Salamanca.svg|Simboloxía da vitoria franquista File:Plaque generalisimo.jpg|Placa da "Avenida del generalísimo" </gallery> ==Véxase tamén== {{Commons|Category:Franquisme}} ===Bibliografía=== *{{fr}} ''L'Espagne du XXème siècle : le franquisme''[http://www.decitre.fr/livres/L-Espagne-du-XXeme-siecle-le-franquisme.aspx/9782729879846] *{{fr}} ''Franco'' [http://www.hachette.com/livre/andree-bachoud-franco-26163.html]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} *{{fr}} ''Histoire désordonnée du MIL'',[http://divergences.be/spip.php?article545&lang=fr] *{{fr}} ''Francisco Franco Bahamonde''[http://www.priceminister.com/offer/buy/562482/Bennassar-Bartolome-Franco-Livre.html] *{{fr}} ''La guerre d'Espagne et ses lendemains''[http://www.canalacademie.com/La-guerre-d-Espagne-et-ses.html]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090316044458/http://www.canalacademie.com/La-guerre-d-Espagne-et-ses.html |date=16 de marzo de 2009 }} *{{fr}} ''FRANCO''[http://www.decitre.fr/livres/Franco.aspx/9782262010256] *{{es}} ''Franquismo: el juicio de la historia''. Juan Pablo Fusi. Ed. Temas de Hoy, Madrid, 2005. ISBN 978-84-8460-464-8. ===Ligazóns externas=== * [http://www.fuenterrebollo.com/Gobiernos/cronologia-franquista.html#40 Cronoloxía da ditadura franquista (1939-1975)] {{es}} * [http://www.anticapitalista.org/node/2832 Cronoloxía do movemento estudantil baixo a ditadura]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{es}} ==Notas== {{Listaref}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Franquismo}} [[Categoría:Franquismo]] [[Categoría:Cronoloxías]] b7wkminn9ryhk2b74lei3g1f8y7l2v8 6147830 6147797 2022-08-01T23:23:33Z MAGHOI 15490 formato wikitext text/x-wiki {{SenReferencias}} [[Ficheiro:Franco0001.PNG|miniatura|dereita|Francisco Franco.]] Esta '''datación cronolóxica do [[Franquismo]]''' refírese ao réxime político de carácter [[Ditadura|ditatorial]] que tivo [[España]] dende [[1939]] ata [[1975]]. Un réxime que mantivo remarcábeis semellanzas con outros réximes existentes nalgúns países de [[Europa]] e América, especialmente os réximes italiano e alemán, de corte [[Totalitarismo|totalitarista]], e que reciben o nome de [[fascismo]] e [[nazismo]], respectivamente. Un golpe de estado dado polo xeneral [[Francisco Franco]] o [[18 de xullo]] de [[1936]] contra o goberno lexítimo da [[Segunda República Española|Segunda República]], fixo estalar unha [[guerra civil]], que ao cabo envorcou no chamado réxime franquista. ==Guerra civil 1936-1939== ===1936=== *[[29 de setembro]]: a [[Junta de Defensa Nacional]] nomea a Franco xefe de goberno do Estado Español asumindo así todos os poderes da nación. ===1937=== *[[19 de abril]]: creación de [[FET y de las JONS]], que será o partido único do Réxime, unindo organizacións [[Carlismo|carlistas]] e falanxistas. ===1938=== *[[30 de xaneiro]]: Franco asume oficialmente os cargos de [[Xefe de Estado]] e de [[Xefe de Goberno|Goberno]]. *[[1 de febreiro]]: formación do primeiro goberno franquista. ==Período autárquico 1939-1953== ===1939=== [[Ficheiro:Spain final-guerra-civil.jpg|miniatura|Último parte oficial de guerra escrito polo xeneral Franco.]] *[[1 de abril]]: finaliza a [[guerra civil española]]. *[[7 de abril]]: Mussolini invade [[Albania]]; Franco fai pública a súa adhesión ao [[Pacto Anticomintern]]. *[[19 de maio]]: Franco preside o desfile da ''Vitoria'' en Madrid. *[[10 de agosto]]: Franco forma un segundo goberno. *[[23 de agosto]]: fírmase o [[Pacto Ribbentrop-Molotov|Pacto xermano-soviético]]. *[[1 de setembro]]: [[Adolf Hitler|Hitler]] invade [[Polonia]]. Comezo da [[segunda guerra mundial]]. *[[4 de setembro]]: Franco proclama a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[18 de outubro]]: Franco abandona [[Burgos]] e instálase no [[Palacio Real de El Pardo|Palacio de El Pardo]] en Madrid. *[[24 de novembro]]: Lei pola defensa da industria nacional. *[[30 de novembro]]: os soviéticos invaden [[Finlandia]]. ===1940=== *[[1 de abril]]: Franco inaugura as obras do [[Val dos Caídos]]. *[[12 de xuño]]: firma a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[14 de xuño]]: tropas españolas entran e ocupan [[Tánxer]]. *[[20 de outubro]]: Franco recibe a [[Heinrich Himmler|Himmler]] en Madrid. Colaboración das dúas policías. *[[23 de outubro]]: [[Entrevista de Hendaia|entrevista de Franco e Hitler]] en [[Hendaia]]. *[[6 de decembro]]: créanse os [[Sindicatos verticais]]. ===1941=== *[[15 de xaneiro]]: [[Afonso XIII de España|Afonso XIII]] abdica en favor do seu fillo [[Juan de Borbón y Battenberg|Xoán de Borbón]], conde de Barcelona. *[[12 de febreiro]]: entrevista entre Franco e Mussolini en [[Bordighera]]. *[[13 de febreiro]]: entrevista entre Franco e [[Philippe Pétain|Pétain]] en [[Montpellier]]. *[[22 de xuño]]: os alemáns entran na [[URSS]] e o 28 comezan a recrutarse os primeiros ''voluntarios'' para a ''[[División Azul]]''. *[[18 de decembro]]: Franco reconfirma a non-belixerancia de España. ===1942=== *[[12 de febreiro]]: encontro de Franco e [[António de Oliveira Salazar|Salazar]], en Sevilla. *[[22 de febreiro]]: falecemento de seu pai en Madrid. *[[17 de xullo]]: Franco proclama a Lei que instituía as [[Cortes franquistas|Cortes]]. *[[3 de setembro]]: o ministro [[Ramón Serrano Suñer|Serrano Suñer]] (seu cuñado) é substituído como Ministro da Gobernación polo xeneral [[Francisco Gómez-Jordana Sousa|Jordana]]. *[[8 de novembro]]: carta de [[Theodore Roosevelt, Jr.|Roosevelt]] a Franco, garantíndolle a integridade do territorio español. ===1943=== *[[6 de febreiro]]: capitulación alemá en [[Stalingrado]]. *Marzo: o [[Opus Dei]] é recoñecido polo [[Vaticano]] como unha institución comunitaria. *[[17 de marzo]]: Franco preside a primeira sesión das Cortes. *Comezo de xuño: 27 monárquicos escriben a Franco para demandarlle a restauración da [[monarquía]] con Xoán de Borbón. *[[10 de xullo]]: desembarco de tropas aliadas en [[Sicilia]]. *[[25 de xullo]]: caída de Mussolini reclamada polo ''Concello Fascista''. *[[8 de setembro]]: armisticio con Italia. *[[25 de setembro]]: Franco ordena a retirada da ''[[División Azul]]'' da fronte rusa. ===1944=== *[[25 de xaneiro]]: Franco négase a anular os envíos de [[volframio]] a Alemaña. *[[1 de febreiro]]: os Aliados suspenden os envíos de [[petróleo]] a España. *[[6 de xuño]]: [[Desembarco de Normandía|desembarco aliado]] en [[Normandía]] *[[25 de agosto]]: [[liberación de París]]. *[[19 de outubro]]: grupos antifranquistas recrutados en Francia atravesan os [[Pireneos]]. *[[31 de outubro]]: Franco recoñece o goberno provisional de Francia. ===1945=== *[[19 de marzo]]: [[Xoán de Borbón]] fai publico o [[Manifesto de Lausana]] no cal esixe a retirada do xeneral Franco. *[[12 de abril]]: falecemento de Roosvelt. *[[28 de abril]]: Mussolini é fusilado polos ''partisanos''. *[[30 de abril]]: suicidio de Hitler. *[[8 de maio]]: capitulación de Alemaña. *[[14 de xullo]]: Franco fai aprobar polas Cortes o "''Fuero de los españoles''". *[[20 de xullo]]: formación dun novo goberno. ===1946=== *[[1 de marzo]]: Francia pecha a fronteira con España. *[[4 de marzo]]: Franco é condenado por unha declaración en París, en Londres e en Washington. *[[9 de decembro]]: manifestación ''popular'' de apoio ao réxime de Franco na Praza de Oriente. Nas pancartas pódese ler:''"Si ellos tienen ONU, nosotros tenemos dos"'' [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. *[[12 de decembro]]: a [[ONU]] recomenda a retirada dos embaixadores en Madrid. A proposta foi aprobada por 36 países, fronte a 6 en contra e 13 abstencións [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. ===1947=== *[[30 de marzo]]: Franco envia a [[Carrero Blanco]] a [[Estoril]] para someter a Xoán de Borbón o proxecto de Lei de Sucesión. *[[6 de xullo]]: apróbase por referendo, cun 93% de votos a favor, a [[Lei de Sucesión na Xefatura do Estado]], que facía de España un reino [http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1947/07/08/001.html]. ===1948=== *[[10 de febreiro]]: reapertura da fronteira franco-española. *[[25 de agosto]]: Franco entrevístase con Xoán de Borbón a bordo do iate ''Azor''. *[[24 de novembro]]: os monárquicos firman un acordo en San Xoán de Luz (Francia). ===1949=== *[[4 de abril]]: nacemento da [[OTAN]] [http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17120.htm]. *[[3 de setembro]]: unha escuadra dos Estados Unidos fai escala no porto de [[Ferrol]]. *[[5 de setembro]]: o rei de [[Xordania]] é recibido por Franco. ===1950=== *[[10 de abril]]: casamento no Pardo da súa filla Carmen con [[Cristóbal Martínez Bordiú]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1950/04/11/003.html Casamento da filla de Franco nun periódico da época]</ref>. *[[16 de xuño]]: aprobación definitiva pola [[Santa Sé]] ([[Vaticano]]) do [[Opus Dei]]. *Agosto: os [[Estados Unidos de América|EUA]] fan un préstamo a España de 62 millóns de dólares. *[[25 de setembro]]: encontro de Salazar con Franco na Coruña. *[[4 de novembro]]: as [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] anulan a prohibición diplomática para a admisión de España na [[FAO]]. ===1951=== *[[25 de febreiro]]: Franco ofrece asilo ó mariscal [[Philippe Pétain|Pétain]]. *[[1 de marzo]]: Franco recibe as cartas credenciais do embaixador dos EUA. Folga xeral en Barcelona. *[[19 de xullo]]: Franco forma un novo goberno onde integra por primeira vez a [[Luis Carrero Blanco|Carrero Blanco]]. *[[26 de xullo]]: os EUA fan outro novo préstamo de 100 millóns de dólares a España. ===1952=== *[[15 de abril]]: Franco entrevístase con Salazar en [[Ciudad Rodrigo]]. *[[16 de maio]]: retíranse as cartillas de racionamento. *[[18 de novembro]]: España é admitida na [[UNESCO]]. ===1953=== *[[15 de maio]]: Franco recibe a visita do presidente portugués [[Francisco Craveiro Lopes|Craveiro Lopes]]. *[[27 de agosto]]: firma do Concordato coa Santa Sé. *[[26 de setembro]]: firma do Pacto de Madrid, acordos económico-militares cos EUA. ==Do fin da autarquía 1954-1958== ===1954=== *[[29 de decembro]]: reencontro de Xoán de Borbón e Franco en [[Las Cabezas de San Juan]]. *[[2 de abril]]: retorno a España dos primeiros prisioneiros da ''División Azul'' liberados pola [[URSS]]. ===1955=== *[[5 de outubro]]: Franco inaugura a fábrica de automóbiles Seat en Barcelona. *[[1 de novembro]]: recibe en El Pardo a Foster Dulles. *[[8 de decembro]]: España é admitida na [[ONU]]. Créanse as Comisións Obreiras clandestinas en Cataluña e en Asturias. ===1956=== *[[16 de febreiro]]: o ministro Ruíz Giménez é substituído no ministerio da Educación Nacional. *[[7 de abril]]: nas negociacións entre Franco e [[Mohamed V]], España recoñece a independencia de [[Marrocos]]. ===1957=== *[[26 de febreiro]]: Franco fai entrar no Goberno os primeiros tecnócratas do ''[[Opus Dei]]''. *[[24 de setembro]]: inaugura o primeiro alto forno en [[Avilés]]. *Do 22 ao [[23 de novembro]]: unhas tropas irregulares marroquís invaden o territorio de [[Ifni|Sidi Ifni]], territorio que formaba parte da [[AOE]] (África Occidental Española). *En decembro, o [[Sáhara Occidental Español|Sáhara]] é declarado provincia española. ===1958=== *[[14 de xaneiro]]: [[Ifni]] é declarado provincia española *[[17 de maio]]: Franco presenta nas Cortes os ''Principios del Movimiento Nacional''. *Do 8 ao [[24 de outubro]]: estancia de Franco en Barcelona. *[[28 de outubro]]: [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]] é elixido Papa. ==Da "tecnocracia" e o "aperturismo" 1959-1975== ===1959=== *[[1 de xaneiro]]: entra en vigor o Mercado Común. [[Fidel Castro]] triunfa en Cuba. *[[1 de abril]]: Franco inaugura o [[Val dos Caídos]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1959/04/02/001.html Inauguración do Val dos Caidos, Portada do ABC do 2 de abril de 1959]</ref>. *[[20 de xullo]]: España é admitida na [[Organización Europea para a Cooperación Económica]]. *[[22 de xullo]]: Franco anuncia o Plan de estabilización económica. *[[21 de decembro]]: recibimento en visita oficial do presidente [[Eisenhower]]. ===1960=== *[[8 de marzo]]: execución do anarquista [[Antonio Abad Donoso]]. *[[29 de marzo]]: reencontro por segunda vez de [[Xoán de Borbón]] e Franco en Las Cabezas de San Juan. *[[30 de maio]]: carta dos 339 cregos vascos aos seus bispos. *[[26 de setembro]]: decreto cara a represión da bandidaxe en España. ===1961=== *[[15 de maio]]: [[encíclica]] ''Mater et Magistra''. *[[24 de decembro]]: Franco é vítima dun accidente de caza no Pardo. ===1962=== *[[9 de febreiro]]: España demanda a apertura das negociacións co Mercado Común<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1962/02/10/001.html Diario ABC do 10 de febreiro de 1962]</ref>. *[[4 de maio]]: Franco decreta o estado de excepción no [[Euskadi|País Vasco]] e en [[Asturias]]. *[[14 de maio]]: voda do príncipe [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos]] coa princesa [[Sofía de Grecia]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1962/05/15/001.html Exemplar do ABC do 15 de maio de 1962]</ref>. ===1963=== *[[17 de xaneiro]]: Franco crea por decreto o salario mínimo garantido. *[[3 de xuño]]: falecemento de [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]]. *[[21 de xuño]]: elección de [[Paulo VI, Papa|Paulo VI]]. *[[4 de decembro]]: Franco inaugura o túnel do [[Guadarrama]]. ===1964=== *O réxime celebra os «25 Anos de Paz» ===1965=== *[[11 de febreiro]]: encontro en Córdoba de Franco e de [[Hassan II]], rei de Marrocos. *[[20 de abril]]: execución de [[Julián Grimau]], dirixente do [[PCE]]. *[[7 de xullo]]: formación do seu oitavo goberno, con [[Laureano López Rodó|López Rodó]] como Ministro sen carteira no Plan de Desenvolvemento Económico. *[[24 de setembro]]: Castiella firma a prórroga dos acordos hispanoamericanos, *[[28 de decembro]]: I Plan de Desenvolvemento económico e social para catro anos. ===1966=== *[[17 de xaneiro]]: catro bombas atómicas estadounidenses caen accidentalmente ao mar en [[Palomares, Almería|Palomares]]. *[[15 de marzo]]: aprobación da Lei de Prensa e Imprenta de [[Manuel Fraga Iribarne|Fraga Iribarne]]. *[[22 de novembro]]: Franco presenta nas Cortes a [[Lei Orgánica do Estado]]. *[[14 de decembro]]: esta lei é aprobada por ''referendum'' por unha gran maioría. ===1967=== *[[21 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en [[Biscaia]]. *[[21 de xullo]]: lei pola liberdade relixiosa. *[[28 de xullo]]: Franco destitúe ao xeneral Muñoz Grandes. *[[21 de setembro]]: Muñoz Grandes é substituído polo almirante Carrero Blanco como vicepresidente do Goberno. ===1968=== *[[5 de xaneiro]]: o príncipe Xoán Carlos chega á maioría de idade constitucional requirida (30 anos). *[[8 de febreiro]]: con ocasión do bautizo do infante Filipe, Franco entrevístase en Madrid con Xoán de Borbón. *[[28 de marzo]] ata o [[6 de maio]]: peche da Universidade de Madrid. *[[6 de maio]]: Franco manda bloquear a entrada por terra en [[Xibraltar]]. Comezo dos sucesos de [[Maio do 68|maio]] en París. *[[3 de agosto]]: decreto do estado de excepción en [[Guipúscoa]]. *[[20 de agosto]]: tropas soviéticas entran en [[Checoslovaquia]]. *[[20 de decembro]]: Franco manda expulsar a familia carlista de Borbón-Parma. ===1969=== *[[24 de xaneiro]]: Franco decreta o estado de excepción sobre todo o territorio nacional. *[[14 de marzo]]: comezo do II Plan de Desenvolvemento. *[[25 de marzo]]: fin do estado de excepción: supresión da censura previa. *[[28 de marzo]]: todos os delitos anteriores ao l de abril de 1939 son declarados proscritos (30 aniversario da vitoria). *[[15 de abril]]: falecemento da raíña [[Vitoria Uxía de Battenberg|Vitoria Uxía]] en [[Lausana]]. *[[22 de xullo]]: designación do príncipe Xoán Carlos como seu sucesor ao trono. ===1970=== *[[6 de xuño]]: Franco recibe a De Gaulle no Pardo, nunha visita privada do expresidente de Francia. *[[29 de xuño]]: firma dos acordos comerciais da España-CEE. *[[27 de xullo]]: falecemento do presidente de Portugal, Salazar. *[[6 de agosto]]: renóvanse os acordos militares hispanoamericanos. *[[2 de outubro]]: visita de [[Richard Nixon|Nixon]]. Franco recíbeo en Madrid<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1970/10/03/001.html Xornal ABC do 3 de outubro de 1970]</ref>. *[[3 de decembro]]: apertura do proceso de Burgos contra dezaseis membros da [[ETA]]. *[[4 de decembro]]: Franco decreta outra vez o estado de excepción en Guipúscoa. *[[14 de decembro]]: decreta a suspensión das regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[17 de decembro]]: Franco é aclamado por unha gran manifestación popular na Praza de Oriente. *[[28 de decembro]]: veredicto de Burgos: nove penas de morte e máis de cincocentos anos de cárcere. *[[30 de decembro]]: Franco conmuta as seis penas de morte dos condenados de Burgos en reclusión a perpetuidade. ===1971=== *[[14 de xuño]]: Franco restablece as regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[21 de xuño]]: acordo dos Seis pola adhesión do [[Reino Unido]] na CE.E. *[[16 de xullo]]: encarga que Xoán Carlos poida substituílo en caso de morte ou enfermidade *[[11 de setembro]]: falecemento de [[Nikita Khrushchev|Khrushchev]]. *[[1 de outubro]]: Franco preside unha manifestación de apoio na Praza de Oriente. *[[25 de outubro]]: admisión da China na [[ONU]]. *[[19 de decembro]]: lectura do documento Xustiza e Paz, da Igrexa española. *[[30 de decembro]]: o bispado español é advertido publicamente por Franco. ===1972=== *Mes de marzo: III Plan de Desenvolvemento económico. *[[8 de marzo]]: voda da neta de Franco co infante Afonso de Borbón Danpierre. *[[10 de marzo]]: manifestacións de traballadores en Ferrol: 2 mortos. *[[18 de xullo]]: Franco nomea o almirante [[Carrero Blanco]] como futuro xefe de Goberno. *[[15 de setembro]]: acordos comerciais de España-URSS. *[[21 de decembro]]: bautizo de Francisco de Borbón, primeiro bisneto de Franco. ===1973=== *[[1 de xaneiro]] : nacemento da Europa dos Nove. *[[25 de xaneiro]]: os príncipes de España visitan os Estados Unidos, invitados polo presidente Nixon *[[8 de abril]]: falecemento de [[Pablo Picasso]]. *[[1 de xuño]]: proclamación da República de Grecia. *[[8 de xuño]]: Franco nomea o almirante Carrero Blanco presidente do Goberno. *[[11 de setembro]]: golpe de estado militar en Chile. Asasinato ou suicidio de Salvador Allende. *[[20 de decembro]]: asasinato de Carrero Blanco nun atentado en Madrid por un comando de ETA: Fernández Miranda é nomeado presidente de Goberno interino. *[[29 de decembro]]: [[Carlos Arias Navarro]] é nomeado por Franco como o sucesor do almirante Carrero Blanco. ===1974=== *[[15 de febreiro]]: [[Salvador Puig Antich]] é condenado á pena de morte. É executado o 2 de marzo. *[[23 de xuño]]: mitin en Xenebra do Partido Comunista español. *Mes de xullo: constitúese unha ''[[Junta Democrática]]'', incluíndo desde comunistas a certos monárquicos españois. *[[9 de xullo]]: Franco é hospitalizado, por unha flebite. *[[19 de xullo]]: o estado de saúde de Franco agrávase e cede a titulo provisorio os seus poderes en Xoán Carlos. *[[2 de setembro]]: Franco, restablecido, recupera as funcións de Xefe de Estado. *[[10 de setembro]]: Arias Navarro anuncia unha política de liberalización. *[[13 de setembro]]: unha bomba estoupa na cafetería Rolando, xunto á madrileña Porta do Sol, causando 13 vítimas mortais e 80 feridos. *[[18 de setembro]]: a policía detén unha vintena de militantes vascos sospeitosos de participar no atentado da Porta do Sol. *[[30 de novembro]]: a Conferencia Episcopal reclama o recoñecemento dos dereitos de asociación, de reunión e de expresión. ===1975=== *[[10 de febreiro]]: unha petición en nome da comisión nacional de Xustiza e Paz, firmada por cento sesenta mil personalidades reclamando unha amnistía xeral a todos os prisioneiros políticos. *[[4 de marzo]]: a dimisión do Ministro de Traballo, De la Fuente, provoca un cambio ministerial e un endurecemento do réxime. *[[25 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en Biscaia e Guipúscoa por causa duns atentados cometidos por [[ETA]] <ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1975/04/26/pdfs/A08870-08870.pdf BOE do 26.04.1975].</ref>. *[[24 de xuño]]: Arias Navarro anuncia novas medidas anticomunistas. *[[30 de xuño]]: tensión entre Madrid e Rabat polo asunto do [[Sáhara español]]. *[[15 de xullo]]: Franco cualifica aos partidartios da democratización como ''cans que ladran''. *[[18 de agosto]]: unha multitude de xente aclama o Exército no enterro dun policía asasinado o 14 por un comando do [[Frente Revolucionario Antifascista y Patriota|FRAP]]. *[[27 de agosto]]: Lei antiterrorista. *[[29 de agosto]]: dous militantes de ETA son condenados a pena de morte en Burgos. *Mes de setembro: xorden chamadas á clemencia en todo o mundo dirixidas a Franco. *[[12 de setembro]]: tres militantes do FRAP, acusados de asasinato dun policía, son condenados a morte en Madrid. *[[15 de setembro]]: cinco militantes do FRAP, dous dos cales son mulleres embarazadas, son condenados a morte segundo procedemento ''sumarísimo''. *[[19 de setembro]]: un militante da ETA é condenado a morte en Barcelona. *[[27 de setembro]]: cinco condenados son executados en Madrid, Burgos e Barcelona. A resulta disto celébranse numerosas manifestacións antifranquistas en países estranxeiros. *[[1 de outubro]]: tres policías son asasinados en Madrid [http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1975/10/02/pagina-5/34219902/pdf.html]. Unha manifestación de apoio a Franco reuniu duascentas mil persoas na Praza de Oriente [http://hemeroteca.lavanguardia.com/edition.html?bd=02&bm=10&by=1975&x=54&y=16]. *[[4 de outubro]]: os acordos militares hispanoamericanos son renovados por cinco anos. *[[17 de outubro]]: Franco doente, abandona o consello de ministros. *[[18 de outubro]]: novo atentado no Pais Vasco. *[[21 de outubro]]: comunicado oficial sobre a saúde do xeneral Franco: crise de insuficiencia coronaria aguda. *[[30 de outubro]]: o príncipe Xoán Carlos asume temporalmente as funcións de xefe de Estado. *[[1 de novembro]]: o rei de Marrocos inicia a [[Marcha Verde]] polo Sáhara español. *[[2 de novembro]]: o príncipe Xoán Carlos preséntase en El Aiún, no Sáhara. *[[3 de novembro]]: primeira operación cirúrxica de Franco no Pardo. *[[7 de novembro]]: Franco é trasladado ao hospital de La Paz e é operado por segunda vez. Os marroquinos entran pola fronteira do Sáhara español. *[[14 de novembro]]: Franco é operado por terceira vez. Acordo final sobre o Sáhara entre os representantes marroquinos, españois e mauritanos. *[[20 de novembro]]: falecemento de Franco. *[[22 de novembro]]: exequias do xeneral Franco no Val dos Caídos. *[[23 de novembro]]: xuramento do rei [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]] ante as Cortes españolas. *[[26 de novembro]]: Decreto da Lei de indulto. ==Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Flag of Spain 1945 1977.svg|Bandeira franquista Ficheiro:Aigle franquiste.jpg|Aguia franquista Ficheiro:FrancoenReus.jpg|Visita de Franco a [[Reus]] Ficheiro:Victor Uni Salamanca.svg|Simboloxía da vitoria franquista File:Plaque generalisimo.jpg|Placa da "Avenida del generalísimo" </gallery> ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== {{Commons|Category:Franquisme}} ===Bibliografía=== *{{fr}} ''L'Espagne du XXème siècle : le franquisme''[http://www.decitre.fr/livres/L-Espagne-du-XXeme-siecle-le-franquisme.aspx/9782729879846] *{{fr}} ''Franco'' [http://www.hachette.com/livre/andree-bachoud-franco-26163.html]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} *{{fr}} ''Histoire désordonnée du MIL'',[http://divergences.be/spip.php?article545&lang=fr] *{{fr}} ''Francisco Franco Bahamonde''[http://www.priceminister.com/offer/buy/562482/Bennassar-Bartolome-Franco-Livre.html] *{{fr}} ''La guerre d'Espagne et ses lendemains''[http://www.canalacademie.com/La-guerre-d-Espagne-et-ses.html]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090316044458/http://www.canalacademie.com/La-guerre-d-Espagne-et-ses.html |date=16 de marzo de 2009 }} *{{fr}} ''FRANCO''[http://www.decitre.fr/livres/Franco.aspx/9782262010256] *{{es}} ''Franquismo: el juicio de la historia''. Juan Pablo Fusi. Ed. Temas de Hoy, Madrid, 2005. ISBN 978-84-8460-464-8. ===Ligazóns externas=== * [http://www.fuenterrebollo.com/Gobiernos/cronologia-franquista.html#40 Cronoloxía da ditadura franquista (1939-1975)] {{es}} * [http://www.anticapitalista.org/node/2832 Cronoloxía do movemento estudantil baixo a ditadura]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{es}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Franquismo}} [[Categoría:Franquismo]] [[Categoría:Cronoloxías]] oyjgna4t1jkiceq1ofhhw8pfsq12s54 6147831 6147830 2022-08-01T23:23:54Z MAGHOI 15490 /* Véxase tamén */ wikitext text/x-wiki {{SenReferencias}} [[Ficheiro:Franco0001.PNG|miniatura|dereita|Francisco Franco.]] Esta '''datación cronolóxica do [[Franquismo]]''' refírese ao réxime político de carácter [[Ditadura|ditatorial]] que tivo [[España]] dende [[1939]] ata [[1975]]. Un réxime que mantivo remarcábeis semellanzas con outros réximes existentes nalgúns países de [[Europa]] e América, especialmente os réximes italiano e alemán, de corte [[Totalitarismo|totalitarista]], e que reciben o nome de [[fascismo]] e [[nazismo]], respectivamente. Un golpe de estado dado polo xeneral [[Francisco Franco]] o [[18 de xullo]] de [[1936]] contra o goberno lexítimo da [[Segunda República Española|Segunda República]], fixo estalar unha [[guerra civil]], que ao cabo envorcou no chamado réxime franquista. ==Guerra civil 1936-1939== ===1936=== *[[29 de setembro]]: a [[Junta de Defensa Nacional]] nomea a Franco xefe de goberno do Estado Español asumindo así todos os poderes da nación. ===1937=== *[[19 de abril]]: creación de [[FET y de las JONS]], que será o partido único do Réxime, unindo organizacións [[Carlismo|carlistas]] e falanxistas. ===1938=== *[[30 de xaneiro]]: Franco asume oficialmente os cargos de [[Xefe de Estado]] e de [[Xefe de Goberno|Goberno]]. *[[1 de febreiro]]: formación do primeiro goberno franquista. ==Período autárquico 1939-1953== ===1939=== [[Ficheiro:Spain final-guerra-civil.jpg|miniatura|Último parte oficial de guerra escrito polo xeneral Franco.]] *[[1 de abril]]: finaliza a [[guerra civil española]]. *[[7 de abril]]: Mussolini invade [[Albania]]; Franco fai pública a súa adhesión ao [[Pacto Anticomintern]]. *[[19 de maio]]: Franco preside o desfile da ''Vitoria'' en Madrid. *[[10 de agosto]]: Franco forma un segundo goberno. *[[23 de agosto]]: fírmase o [[Pacto Ribbentrop-Molotov|Pacto xermano-soviético]]. *[[1 de setembro]]: [[Adolf Hitler|Hitler]] invade [[Polonia]]. Comezo da [[segunda guerra mundial]]. *[[4 de setembro]]: Franco proclama a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[18 de outubro]]: Franco abandona [[Burgos]] e instálase no [[Palacio Real de El Pardo|Palacio de El Pardo]] en Madrid. *[[24 de novembro]]: Lei pola defensa da industria nacional. *[[30 de novembro]]: os soviéticos invaden [[Finlandia]]. ===1940=== *[[1 de abril]]: Franco inaugura as obras do [[Val dos Caídos]]. *[[12 de xuño]]: firma a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[14 de xuño]]: tropas españolas entran e ocupan [[Tánxer]]. *[[20 de outubro]]: Franco recibe a [[Heinrich Himmler|Himmler]] en Madrid. Colaboración das dúas policías. *[[23 de outubro]]: [[Entrevista de Hendaia|entrevista de Franco e Hitler]] en [[Hendaia]]. *[[6 de decembro]]: créanse os [[Sindicatos verticais]]. ===1941=== *[[15 de xaneiro]]: [[Afonso XIII de España|Afonso XIII]] abdica en favor do seu fillo [[Juan de Borbón y Battenberg|Xoán de Borbón]], conde de Barcelona. *[[12 de febreiro]]: entrevista entre Franco e Mussolini en [[Bordighera]]. *[[13 de febreiro]]: entrevista entre Franco e [[Philippe Pétain|Pétain]] en [[Montpellier]]. *[[22 de xuño]]: os alemáns entran na [[URSS]] e o 28 comezan a recrutarse os primeiros ''voluntarios'' para a ''[[División Azul]]''. *[[18 de decembro]]: Franco reconfirma a non-belixerancia de España. ===1942=== *[[12 de febreiro]]: encontro de Franco e [[António de Oliveira Salazar|Salazar]], en Sevilla. *[[22 de febreiro]]: falecemento de seu pai en Madrid. *[[17 de xullo]]: Franco proclama a Lei que instituía as [[Cortes franquistas|Cortes]]. *[[3 de setembro]]: o ministro [[Ramón Serrano Suñer|Serrano Suñer]] (seu cuñado) é substituído como Ministro da Gobernación polo xeneral [[Francisco Gómez-Jordana Sousa|Jordana]]. *[[8 de novembro]]: carta de [[Theodore Roosevelt, Jr.|Roosevelt]] a Franco, garantíndolle a integridade do territorio español. ===1943=== *[[6 de febreiro]]: capitulación alemá en [[Stalingrado]]. *Marzo: o [[Opus Dei]] é recoñecido polo [[Vaticano]] como unha institución comunitaria. *[[17 de marzo]]: Franco preside a primeira sesión das Cortes. *Comezo de xuño: 27 monárquicos escriben a Franco para demandarlle a restauración da [[monarquía]] con Xoán de Borbón. *[[10 de xullo]]: desembarco de tropas aliadas en [[Sicilia]]. *[[25 de xullo]]: caída de Mussolini reclamada polo ''Concello Fascista''. *[[8 de setembro]]: armisticio con Italia. *[[25 de setembro]]: Franco ordena a retirada da ''[[División Azul]]'' da fronte rusa. ===1944=== *[[25 de xaneiro]]: Franco négase a anular os envíos de [[volframio]] a Alemaña. *[[1 de febreiro]]: os Aliados suspenden os envíos de [[petróleo]] a España. *[[6 de xuño]]: [[Desembarco de Normandía|desembarco aliado]] en [[Normandía]] *[[25 de agosto]]: [[liberación de París]]. *[[19 de outubro]]: grupos antifranquistas recrutados en Francia atravesan os [[Pireneos]]. *[[31 de outubro]]: Franco recoñece o goberno provisional de Francia. ===1945=== *[[19 de marzo]]: [[Xoán de Borbón]] fai publico o [[Manifesto de Lausana]] no cal esixe a retirada do xeneral Franco. *[[12 de abril]]: falecemento de Roosvelt. *[[28 de abril]]: Mussolini é fusilado polos ''partisanos''. *[[30 de abril]]: suicidio de Hitler. *[[8 de maio]]: capitulación de Alemaña. *[[14 de xullo]]: Franco fai aprobar polas Cortes o "''Fuero de los españoles''". *[[20 de xullo]]: formación dun novo goberno. ===1946=== *[[1 de marzo]]: Francia pecha a fronteira con España. *[[4 de marzo]]: Franco é condenado por unha declaración en París, en Londres e en Washington. *[[9 de decembro]]: manifestación ''popular'' de apoio ao réxime de Franco na Praza de Oriente. Nas pancartas pódese ler:''"Si ellos tienen ONU, nosotros tenemos dos"'' [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. *[[12 de decembro]]: a [[ONU]] recomenda a retirada dos embaixadores en Madrid. A proposta foi aprobada por 36 países, fronte a 6 en contra e 13 abstencións [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. ===1947=== *[[30 de marzo]]: Franco envia a [[Carrero Blanco]] a [[Estoril]] para someter a Xoán de Borbón o proxecto de Lei de Sucesión. *[[6 de xullo]]: apróbase por referendo, cun 93% de votos a favor, a [[Lei de Sucesión na Xefatura do Estado]], que facía de España un reino [http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1947/07/08/001.html]. ===1948=== *[[10 de febreiro]]: reapertura da fronteira franco-española. *[[25 de agosto]]: Franco entrevístase con Xoán de Borbón a bordo do iate ''Azor''. *[[24 de novembro]]: os monárquicos firman un acordo en San Xoán de Luz (Francia). ===1949=== *[[4 de abril]]: nacemento da [[OTAN]] [http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17120.htm]. *[[3 de setembro]]: unha escuadra dos Estados Unidos fai escala no porto de [[Ferrol]]. *[[5 de setembro]]: o rei de [[Xordania]] é recibido por Franco. ===1950=== *[[10 de abril]]: casamento no Pardo da súa filla Carmen con [[Cristóbal Martínez Bordiú]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1950/04/11/003.html Casamento da filla de Franco nun periódico da época]</ref>. *[[16 de xuño]]: aprobación definitiva pola [[Santa Sé]] ([[Vaticano]]) do [[Opus Dei]]. *Agosto: os [[Estados Unidos de América|EUA]] fan un préstamo a España de 62 millóns de dólares. *[[25 de setembro]]: encontro de Salazar con Franco na Coruña. *[[4 de novembro]]: as [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] anulan a prohibición diplomática para a admisión de España na [[FAO]]. ===1951=== *[[25 de febreiro]]: Franco ofrece asilo ó mariscal [[Philippe Pétain|Pétain]]. *[[1 de marzo]]: Franco recibe as cartas credenciais do embaixador dos EUA. Folga xeral en Barcelona. *[[19 de xullo]]: Franco forma un novo goberno onde integra por primeira vez a [[Luis Carrero Blanco|Carrero Blanco]]. *[[26 de xullo]]: os EUA fan outro novo préstamo de 100 millóns de dólares a España. ===1952=== *[[15 de abril]]: Franco entrevístase con Salazar en [[Ciudad Rodrigo]]. *[[16 de maio]]: retíranse as cartillas de racionamento. *[[18 de novembro]]: España é admitida na [[UNESCO]]. ===1953=== *[[15 de maio]]: Franco recibe a visita do presidente portugués [[Francisco Craveiro Lopes|Craveiro Lopes]]. *[[27 de agosto]]: firma do Concordato coa Santa Sé. *[[26 de setembro]]: firma do Pacto de Madrid, acordos económico-militares cos EUA. ==Do fin da autarquía 1954-1958== ===1954=== *[[29 de decembro]]: reencontro de Xoán de Borbón e Franco en [[Las Cabezas de San Juan]]. *[[2 de abril]]: retorno a España dos primeiros prisioneiros da ''División Azul'' liberados pola [[URSS]]. ===1955=== *[[5 de outubro]]: Franco inaugura a fábrica de automóbiles Seat en Barcelona. *[[1 de novembro]]: recibe en El Pardo a Foster Dulles. *[[8 de decembro]]: España é admitida na [[ONU]]. Créanse as Comisións Obreiras clandestinas en Cataluña e en Asturias. ===1956=== *[[16 de febreiro]]: o ministro Ruíz Giménez é substituído no ministerio da Educación Nacional. *[[7 de abril]]: nas negociacións entre Franco e [[Mohamed V]], España recoñece a independencia de [[Marrocos]]. ===1957=== *[[26 de febreiro]]: Franco fai entrar no Goberno os primeiros tecnócratas do ''[[Opus Dei]]''. *[[24 de setembro]]: inaugura o primeiro alto forno en [[Avilés]]. *Do 22 ao [[23 de novembro]]: unhas tropas irregulares marroquís invaden o territorio de [[Ifni|Sidi Ifni]], territorio que formaba parte da [[AOE]] (África Occidental Española). *En decembro, o [[Sáhara Occidental Español|Sáhara]] é declarado provincia española. ===1958=== *[[14 de xaneiro]]: [[Ifni]] é declarado provincia española *[[17 de maio]]: Franco presenta nas Cortes os ''Principios del Movimiento Nacional''. *Do 8 ao [[24 de outubro]]: estancia de Franco en Barcelona. *[[28 de outubro]]: [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]] é elixido Papa. ==Da "tecnocracia" e o "aperturismo" 1959-1975== ===1959=== *[[1 de xaneiro]]: entra en vigor o Mercado Común. [[Fidel Castro]] triunfa en Cuba. *[[1 de abril]]: Franco inaugura o [[Val dos Caídos]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1959/04/02/001.html Inauguración do Val dos Caidos, Portada do ABC do 2 de abril de 1959]</ref>. *[[20 de xullo]]: España é admitida na [[Organización Europea para a Cooperación Económica]]. *[[22 de xullo]]: Franco anuncia o Plan de estabilización económica. *[[21 de decembro]]: recibimento en visita oficial do presidente [[Eisenhower]]. ===1960=== *[[8 de marzo]]: execución do anarquista [[Antonio Abad Donoso]]. *[[29 de marzo]]: reencontro por segunda vez de [[Xoán de Borbón]] e Franco en Las Cabezas de San Juan. *[[30 de maio]]: carta dos 339 cregos vascos aos seus bispos. *[[26 de setembro]]: decreto cara a represión da bandidaxe en España. ===1961=== *[[15 de maio]]: [[encíclica]] ''Mater et Magistra''. *[[24 de decembro]]: Franco é vítima dun accidente de caza no Pardo. ===1962=== *[[9 de febreiro]]: España demanda a apertura das negociacións co Mercado Común<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1962/02/10/001.html Diario ABC do 10 de febreiro de 1962]</ref>. *[[4 de maio]]: Franco decreta o estado de excepción no [[Euskadi|País Vasco]] e en [[Asturias]]. *[[14 de maio]]: voda do príncipe [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos]] coa princesa [[Sofía de Grecia]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1962/05/15/001.html Exemplar do ABC do 15 de maio de 1962]</ref>. ===1963=== *[[17 de xaneiro]]: Franco crea por decreto o salario mínimo garantido. *[[3 de xuño]]: falecemento de [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]]. *[[21 de xuño]]: elección de [[Paulo VI, Papa|Paulo VI]]. *[[4 de decembro]]: Franco inaugura o túnel do [[Guadarrama]]. ===1964=== *O réxime celebra os «25 Anos de Paz» ===1965=== *[[11 de febreiro]]: encontro en Córdoba de Franco e de [[Hassan II]], rei de Marrocos. *[[20 de abril]]: execución de [[Julián Grimau]], dirixente do [[PCE]]. *[[7 de xullo]]: formación do seu oitavo goberno, con [[Laureano López Rodó|López Rodó]] como Ministro sen carteira no Plan de Desenvolvemento Económico. *[[24 de setembro]]: Castiella firma a prórroga dos acordos hispanoamericanos, *[[28 de decembro]]: I Plan de Desenvolvemento económico e social para catro anos. ===1966=== *[[17 de xaneiro]]: catro bombas atómicas estadounidenses caen accidentalmente ao mar en [[Palomares, Almería|Palomares]]. *[[15 de marzo]]: aprobación da Lei de Prensa e Imprenta de [[Manuel Fraga Iribarne|Fraga Iribarne]]. *[[22 de novembro]]: Franco presenta nas Cortes a [[Lei Orgánica do Estado]]. *[[14 de decembro]]: esta lei é aprobada por ''referendum'' por unha gran maioría. ===1967=== *[[21 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en [[Biscaia]]. *[[21 de xullo]]: lei pola liberdade relixiosa. *[[28 de xullo]]: Franco destitúe ao xeneral Muñoz Grandes. *[[21 de setembro]]: Muñoz Grandes é substituído polo almirante Carrero Blanco como vicepresidente do Goberno. ===1968=== *[[5 de xaneiro]]: o príncipe Xoán Carlos chega á maioría de idade constitucional requirida (30 anos). *[[8 de febreiro]]: con ocasión do bautizo do infante Filipe, Franco entrevístase en Madrid con Xoán de Borbón. *[[28 de marzo]] ata o [[6 de maio]]: peche da Universidade de Madrid. *[[6 de maio]]: Franco manda bloquear a entrada por terra en [[Xibraltar]]. Comezo dos sucesos de [[Maio do 68|maio]] en París. *[[3 de agosto]]: decreto do estado de excepción en [[Guipúscoa]]. *[[20 de agosto]]: tropas soviéticas entran en [[Checoslovaquia]]. *[[20 de decembro]]: Franco manda expulsar a familia carlista de Borbón-Parma. ===1969=== *[[24 de xaneiro]]: Franco decreta o estado de excepción sobre todo o territorio nacional. *[[14 de marzo]]: comezo do II Plan de Desenvolvemento. *[[25 de marzo]]: fin do estado de excepción: supresión da censura previa. *[[28 de marzo]]: todos os delitos anteriores ao l de abril de 1939 son declarados proscritos (30 aniversario da vitoria). *[[15 de abril]]: falecemento da raíña [[Vitoria Uxía de Battenberg|Vitoria Uxía]] en [[Lausana]]. *[[22 de xullo]]: designación do príncipe Xoán Carlos como seu sucesor ao trono. ===1970=== *[[6 de xuño]]: Franco recibe a De Gaulle no Pardo, nunha visita privada do expresidente de Francia. *[[29 de xuño]]: firma dos acordos comerciais da España-CEE. *[[27 de xullo]]: falecemento do presidente de Portugal, Salazar. *[[6 de agosto]]: renóvanse os acordos militares hispanoamericanos. *[[2 de outubro]]: visita de [[Richard Nixon|Nixon]]. Franco recíbeo en Madrid<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1970/10/03/001.html Xornal ABC do 3 de outubro de 1970]</ref>. *[[3 de decembro]]: apertura do proceso de Burgos contra dezaseis membros da [[ETA]]. *[[4 de decembro]]: Franco decreta outra vez o estado de excepción en Guipúscoa. *[[14 de decembro]]: decreta a suspensión das regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[17 de decembro]]: Franco é aclamado por unha gran manifestación popular na Praza de Oriente. *[[28 de decembro]]: veredicto de Burgos: nove penas de morte e máis de cincocentos anos de cárcere. *[[30 de decembro]]: Franco conmuta as seis penas de morte dos condenados de Burgos en reclusión a perpetuidade. ===1971=== *[[14 de xuño]]: Franco restablece as regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[21 de xuño]]: acordo dos Seis pola adhesión do [[Reino Unido]] na CE.E. *[[16 de xullo]]: encarga que Xoán Carlos poida substituílo en caso de morte ou enfermidade *[[11 de setembro]]: falecemento de [[Nikita Khrushchev|Khrushchev]]. *[[1 de outubro]]: Franco preside unha manifestación de apoio na Praza de Oriente. *[[25 de outubro]]: admisión da China na [[ONU]]. *[[19 de decembro]]: lectura do documento Xustiza e Paz, da Igrexa española. *[[30 de decembro]]: o bispado español é advertido publicamente por Franco. ===1972=== *Mes de marzo: III Plan de Desenvolvemento económico. *[[8 de marzo]]: voda da neta de Franco co infante Afonso de Borbón Danpierre. *[[10 de marzo]]: manifestacións de traballadores en Ferrol: 2 mortos. *[[18 de xullo]]: Franco nomea o almirante [[Carrero Blanco]] como futuro xefe de Goberno. *[[15 de setembro]]: acordos comerciais de España-URSS. *[[21 de decembro]]: bautizo de Francisco de Borbón, primeiro bisneto de Franco. ===1973=== *[[1 de xaneiro]] : nacemento da Europa dos Nove. *[[25 de xaneiro]]: os príncipes de España visitan os Estados Unidos, invitados polo presidente Nixon *[[8 de abril]]: falecemento de [[Pablo Picasso]]. *[[1 de xuño]]: proclamación da República de Grecia. *[[8 de xuño]]: Franco nomea o almirante Carrero Blanco presidente do Goberno. *[[11 de setembro]]: golpe de estado militar en Chile. Asasinato ou suicidio de Salvador Allende. *[[20 de decembro]]: asasinato de Carrero Blanco nun atentado en Madrid por un comando de ETA: Fernández Miranda é nomeado presidente de Goberno interino. *[[29 de decembro]]: [[Carlos Arias Navarro]] é nomeado por Franco como o sucesor do almirante Carrero Blanco. ===1974=== *[[15 de febreiro]]: [[Salvador Puig Antich]] é condenado á pena de morte. É executado o 2 de marzo. *[[23 de xuño]]: mitin en Xenebra do Partido Comunista español. *Mes de xullo: constitúese unha ''[[Junta Democrática]]'', incluíndo desde comunistas a certos monárquicos españois. *[[9 de xullo]]: Franco é hospitalizado, por unha flebite. *[[19 de xullo]]: o estado de saúde de Franco agrávase e cede a titulo provisorio os seus poderes en Xoán Carlos. *[[2 de setembro]]: Franco, restablecido, recupera as funcións de Xefe de Estado. *[[10 de setembro]]: Arias Navarro anuncia unha política de liberalización. *[[13 de setembro]]: unha bomba estoupa na cafetería Rolando, xunto á madrileña Porta do Sol, causando 13 vítimas mortais e 80 feridos. *[[18 de setembro]]: a policía detén unha vintena de militantes vascos sospeitosos de participar no atentado da Porta do Sol. *[[30 de novembro]]: a Conferencia Episcopal reclama o recoñecemento dos dereitos de asociación, de reunión e de expresión. ===1975=== *[[10 de febreiro]]: unha petición en nome da comisión nacional de Xustiza e Paz, firmada por cento sesenta mil personalidades reclamando unha amnistía xeral a todos os prisioneiros políticos. *[[4 de marzo]]: a dimisión do Ministro de Traballo, De la Fuente, provoca un cambio ministerial e un endurecemento do réxime. *[[25 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en Biscaia e Guipúscoa por causa duns atentados cometidos por [[ETA]] <ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1975/04/26/pdfs/A08870-08870.pdf BOE do 26.04.1975].</ref>. *[[24 de xuño]]: Arias Navarro anuncia novas medidas anticomunistas. *[[30 de xuño]]: tensión entre Madrid e Rabat polo asunto do [[Sáhara español]]. *[[15 de xullo]]: Franco cualifica aos partidartios da democratización como ''cans que ladran''. *[[18 de agosto]]: unha multitude de xente aclama o Exército no enterro dun policía asasinado o 14 por un comando do [[Frente Revolucionario Antifascista y Patriota|FRAP]]. *[[27 de agosto]]: Lei antiterrorista. *[[29 de agosto]]: dous militantes de ETA son condenados a pena de morte en Burgos. *Mes de setembro: xorden chamadas á clemencia en todo o mundo dirixidas a Franco. *[[12 de setembro]]: tres militantes do FRAP, acusados de asasinato dun policía, son condenados a morte en Madrid. *[[15 de setembro]]: cinco militantes do FRAP, dous dos cales son mulleres embarazadas, son condenados a morte segundo procedemento ''sumarísimo''. *[[19 de setembro]]: un militante da ETA é condenado a morte en Barcelona. *[[27 de setembro]]: cinco condenados son executados en Madrid, Burgos e Barcelona. A resulta disto celébranse numerosas manifestacións antifranquistas en países estranxeiros. *[[1 de outubro]]: tres policías son asasinados en Madrid [http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1975/10/02/pagina-5/34219902/pdf.html]. Unha manifestación de apoio a Franco reuniu duascentas mil persoas na Praza de Oriente [http://hemeroteca.lavanguardia.com/edition.html?bd=02&bm=10&by=1975&x=54&y=16]. *[[4 de outubro]]: os acordos militares hispanoamericanos son renovados por cinco anos. *[[17 de outubro]]: Franco doente, abandona o consello de ministros. *[[18 de outubro]]: novo atentado no Pais Vasco. *[[21 de outubro]]: comunicado oficial sobre a saúde do xeneral Franco: crise de insuficiencia coronaria aguda. *[[30 de outubro]]: o príncipe Xoán Carlos asume temporalmente as funcións de xefe de Estado. *[[1 de novembro]]: o rei de Marrocos inicia a [[Marcha Verde]] polo Sáhara español. *[[2 de novembro]]: o príncipe Xoán Carlos preséntase en El Aiún, no Sáhara. *[[3 de novembro]]: primeira operación cirúrxica de Franco no Pardo. *[[7 de novembro]]: Franco é trasladado ao hospital de La Paz e é operado por segunda vez. Os marroquinos entran pola fronteira do Sáhara español. *[[14 de novembro]]: Franco é operado por terceira vez. Acordo final sobre o Sáhara entre os representantes marroquinos, españois e mauritanos. *[[20 de novembro]]: falecemento de Franco. *[[22 de novembro]]: exequias do xeneral Franco no Val dos Caídos. *[[23 de novembro]]: xuramento do rei [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]] ante as Cortes españolas. *[[26 de novembro]]: Decreto da Lei de indulto. ==Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Flag of Spain 1945 1977.svg|Bandeira franquista Ficheiro:Aigle franquiste.jpg|Aguia franquista Ficheiro:FrancoenReus.jpg|Visita de Franco a [[Reus]] Ficheiro:Victor Uni Salamanca.svg|Simboloxía da vitoria franquista File:Plaque generalisimo.jpg|Placa da "Avenida del generalísimo" </gallery> ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== {{Commons|Category:Franquisme}} ===Bibliografía=== *{{fr}} ''L'Espagne du XXème siècle : le franquisme''[http://www.decitre.fr/livres/L-Espagne-du-XXeme-siecle-le-franquisme.aspx/9782729879846] *{{fr}} ''Franco'' [http://www.hachette.com/livre/andree-bachoud-franco-26163.html]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} *{{fr}} ''Histoire désordonnée du MIL'',[http://divergences.be/spip.php?article545&lang=fr] *{{fr}} ''Francisco Franco Bahamonde''[http://www.priceminister.com/offer/buy/562482/Bennassar-Bartolome-Franco-Livre.html] *{{fr}} ''La guerre d'Espagne et ses lendemains''[http://www.canalacademie.com/La-guerre-d-Espagne-et-ses.html]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090316044458/http://www.canalacademie.com/La-guerre-d-Espagne-et-ses.html |date=16 de marzo de 2009 }} *{{fr}} ''FRANCO''[http://www.decitre.fr/livres/Franco.aspx/9782262010256] *{{es}} ''Franquismo: el juicio de la historia''. Juan Pablo Fusi. Ed. Temas de Hoy, Madrid, 2005. ISBN 978-84-8460-464-8. ===Ligazóns externas=== * [http://www.fuenterrebollo.com/Gobiernos/cronologia-franquista.html#40 Cronoloxía da ditadura franquista (1939-1975)] {{es}} * [http://www.anticapitalista.org/node/2832 Cronoloxía do movemento estudantil baixo a ditadura]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{es}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Franquismo}} [[Categoría:Franquismo]] [[Categoría:Cronoloxías]] 2zpvehp50txfk4e6gq6cmonmagqhblo 6147837 6147831 2022-08-01T23:43:31Z MAGHOI 15490 /* Véxase tamén */ formato bibliogrfía wikitext text/x-wiki {{SenReferencias}} [[Ficheiro:Franco0001.PNG|miniatura|dereita|Francisco Franco.]] Esta '''datación cronolóxica do [[Franquismo]]''' refírese ao réxime político de carácter [[Ditadura|ditatorial]] que tivo [[España]] dende [[1939]] ata [[1975]]. Un réxime que mantivo remarcábeis semellanzas con outros réximes existentes nalgúns países de [[Europa]] e América, especialmente os réximes italiano e alemán, de corte [[Totalitarismo|totalitarista]], e que reciben o nome de [[fascismo]] e [[nazismo]], respectivamente. Un golpe de estado dado polo xeneral [[Francisco Franco]] o [[18 de xullo]] de [[1936]] contra o goberno lexítimo da [[Segunda República Española|Segunda República]], fixo estalar unha [[guerra civil]], que ao cabo envorcou no chamado réxime franquista. ==Guerra civil 1936-1939== ===1936=== *[[29 de setembro]]: a [[Junta de Defensa Nacional]] nomea a Franco xefe de goberno do Estado Español asumindo así todos os poderes da nación. ===1937=== *[[19 de abril]]: creación de [[FET y de las JONS]], que será o partido único do Réxime, unindo organizacións [[Carlismo|carlistas]] e falanxistas. ===1938=== *[[30 de xaneiro]]: Franco asume oficialmente os cargos de [[Xefe de Estado]] e de [[Xefe de Goberno|Goberno]]. *[[1 de febreiro]]: formación do primeiro goberno franquista. ==Período autárquico 1939-1953== ===1939=== [[Ficheiro:Spain final-guerra-civil.jpg|miniatura|Último parte oficial de guerra escrito polo xeneral Franco.]] *[[1 de abril]]: finaliza a [[guerra civil española]]. *[[7 de abril]]: Mussolini invade [[Albania]]; Franco fai pública a súa adhesión ao [[Pacto Anticomintern]]. *[[19 de maio]]: Franco preside o desfile da ''Vitoria'' en Madrid. *[[10 de agosto]]: Franco forma un segundo goberno. *[[23 de agosto]]: fírmase o [[Pacto Ribbentrop-Molotov|Pacto xermano-soviético]]. *[[1 de setembro]]: [[Adolf Hitler|Hitler]] invade [[Polonia]]. Comezo da [[segunda guerra mundial]]. *[[4 de setembro]]: Franco proclama a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[18 de outubro]]: Franco abandona [[Burgos]] e instálase no [[Palacio Real de El Pardo|Palacio de El Pardo]] en Madrid. *[[24 de novembro]]: Lei pola defensa da industria nacional. *[[30 de novembro]]: os soviéticos invaden [[Finlandia]]. ===1940=== *[[1 de abril]]: Franco inaugura as obras do [[Val dos Caídos]]. *[[12 de xuño]]: firma a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[14 de xuño]]: tropas españolas entran e ocupan [[Tánxer]]. *[[20 de outubro]]: Franco recibe a [[Heinrich Himmler|Himmler]] en Madrid. Colaboración das dúas policías. *[[23 de outubro]]: [[Entrevista de Hendaia|entrevista de Franco e Hitler]] en [[Hendaia]]. *[[6 de decembro]]: créanse os [[Sindicatos verticais]]. ===1941=== *[[15 de xaneiro]]: [[Afonso XIII de España|Afonso XIII]] abdica en favor do seu fillo [[Juan de Borbón y Battenberg|Xoán de Borbón]], conde de Barcelona. *[[12 de febreiro]]: entrevista entre Franco e Mussolini en [[Bordighera]]. *[[13 de febreiro]]: entrevista entre Franco e [[Philippe Pétain|Pétain]] en [[Montpellier]]. *[[22 de xuño]]: os alemáns entran na [[URSS]] e o 28 comezan a recrutarse os primeiros ''voluntarios'' para a ''[[División Azul]]''. *[[18 de decembro]]: Franco reconfirma a non-belixerancia de España. ===1942=== *[[12 de febreiro]]: encontro de Franco e [[António de Oliveira Salazar|Salazar]], en Sevilla. *[[22 de febreiro]]: falecemento de seu pai en Madrid. *[[17 de xullo]]: Franco proclama a Lei que instituía as [[Cortes franquistas|Cortes]]. *[[3 de setembro]]: o ministro [[Ramón Serrano Suñer|Serrano Suñer]] (seu cuñado) é substituído como Ministro da Gobernación polo xeneral [[Francisco Gómez-Jordana Sousa|Jordana]]. *[[8 de novembro]]: carta de [[Theodore Roosevelt, Jr.|Roosevelt]] a Franco, garantíndolle a integridade do territorio español. ===1943=== *[[6 de febreiro]]: capitulación alemá en [[Stalingrado]]. *Marzo: o [[Opus Dei]] é recoñecido polo [[Vaticano]] como unha institución comunitaria. *[[17 de marzo]]: Franco preside a primeira sesión das Cortes. *Comezo de xuño: 27 monárquicos escriben a Franco para demandarlle a restauración da [[monarquía]] con Xoán de Borbón. *[[10 de xullo]]: desembarco de tropas aliadas en [[Sicilia]]. *[[25 de xullo]]: caída de Mussolini reclamada polo ''Concello Fascista''. *[[8 de setembro]]: armisticio con Italia. *[[25 de setembro]]: Franco ordena a retirada da ''[[División Azul]]'' da fronte rusa. ===1944=== *[[25 de xaneiro]]: Franco négase a anular os envíos de [[volframio]] a Alemaña. *[[1 de febreiro]]: os Aliados suspenden os envíos de [[petróleo]] a España. *[[6 de xuño]]: [[Desembarco de Normandía|desembarco aliado]] en [[Normandía]] *[[25 de agosto]]: [[liberación de París]]. *[[19 de outubro]]: grupos antifranquistas recrutados en Francia atravesan os [[Pireneos]]. *[[31 de outubro]]: Franco recoñece o goberno provisional de Francia. ===1945=== *[[19 de marzo]]: [[Xoán de Borbón]] fai publico o [[Manifesto de Lausana]] no cal esixe a retirada do xeneral Franco. *[[12 de abril]]: falecemento de Roosvelt. *[[28 de abril]]: Mussolini é fusilado polos ''partisanos''. *[[30 de abril]]: suicidio de Hitler. *[[8 de maio]]: capitulación de Alemaña. *[[14 de xullo]]: Franco fai aprobar polas Cortes o "''Fuero de los españoles''". *[[20 de xullo]]: formación dun novo goberno. ===1946=== *[[1 de marzo]]: Francia pecha a fronteira con España. *[[4 de marzo]]: Franco é condenado por unha declaración en París, en Londres e en Washington. *[[9 de decembro]]: manifestación ''popular'' de apoio ao réxime de Franco na Praza de Oriente. Nas pancartas pódese ler:''"Si ellos tienen ONU, nosotros tenemos dos"'' [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. *[[12 de decembro]]: a [[ONU]] recomenda a retirada dos embaixadores en Madrid. A proposta foi aprobada por 36 países, fronte a 6 en contra e 13 abstencións [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. ===1947=== *[[30 de marzo]]: Franco envia a [[Carrero Blanco]] a [[Estoril]] para someter a Xoán de Borbón o proxecto de Lei de Sucesión. *[[6 de xullo]]: apróbase por referendo, cun 93% de votos a favor, a [[Lei de Sucesión na Xefatura do Estado]], que facía de España un reino [http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1947/07/08/001.html]. ===1948=== *[[10 de febreiro]]: reapertura da fronteira franco-española. *[[25 de agosto]]: Franco entrevístase con Xoán de Borbón a bordo do iate ''Azor''. *[[24 de novembro]]: os monárquicos firman un acordo en San Xoán de Luz (Francia). ===1949=== *[[4 de abril]]: nacemento da [[OTAN]] [http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17120.htm]. *[[3 de setembro]]: unha escuadra dos Estados Unidos fai escala no porto de [[Ferrol]]. *[[5 de setembro]]: o rei de [[Xordania]] é recibido por Franco. ===1950=== *[[10 de abril]]: casamento no Pardo da súa filla Carmen con [[Cristóbal Martínez Bordiú]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1950/04/11/003.html Casamento da filla de Franco nun periódico da época]</ref>. *[[16 de xuño]]: aprobación definitiva pola [[Santa Sé]] ([[Vaticano]]) do [[Opus Dei]]. *Agosto: os [[Estados Unidos de América|EUA]] fan un préstamo a España de 62 millóns de dólares. *[[25 de setembro]]: encontro de Salazar con Franco na Coruña. *[[4 de novembro]]: as [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] anulan a prohibición diplomática para a admisión de España na [[FAO]]. ===1951=== *[[25 de febreiro]]: Franco ofrece asilo ó mariscal [[Philippe Pétain|Pétain]]. *[[1 de marzo]]: Franco recibe as cartas credenciais do embaixador dos EUA. Folga xeral en Barcelona. *[[19 de xullo]]: Franco forma un novo goberno onde integra por primeira vez a [[Luis Carrero Blanco|Carrero Blanco]]. *[[26 de xullo]]: os EUA fan outro novo préstamo de 100 millóns de dólares a España. ===1952=== *[[15 de abril]]: Franco entrevístase con Salazar en [[Ciudad Rodrigo]]. *[[16 de maio]]: retíranse as cartillas de racionamento. *[[18 de novembro]]: España é admitida na [[UNESCO]]. ===1953=== *[[15 de maio]]: Franco recibe a visita do presidente portugués [[Francisco Craveiro Lopes|Craveiro Lopes]]. *[[27 de agosto]]: firma do Concordato coa Santa Sé. *[[26 de setembro]]: firma do Pacto de Madrid, acordos económico-militares cos EUA. ==Do fin da autarquía 1954-1958== ===1954=== *[[29 de decembro]]: reencontro de Xoán de Borbón e Franco en [[Las Cabezas de San Juan]]. *[[2 de abril]]: retorno a España dos primeiros prisioneiros da ''División Azul'' liberados pola [[URSS]]. ===1955=== *[[5 de outubro]]: Franco inaugura a fábrica de automóbiles Seat en Barcelona. *[[1 de novembro]]: recibe en El Pardo a Foster Dulles. *[[8 de decembro]]: España é admitida na [[ONU]]. Créanse as Comisións Obreiras clandestinas en Cataluña e en Asturias. ===1956=== *[[16 de febreiro]]: o ministro Ruíz Giménez é substituído no ministerio da Educación Nacional. *[[7 de abril]]: nas negociacións entre Franco e [[Mohamed V]], España recoñece a independencia de [[Marrocos]]. ===1957=== *[[26 de febreiro]]: Franco fai entrar no Goberno os primeiros tecnócratas do ''[[Opus Dei]]''. *[[24 de setembro]]: inaugura o primeiro alto forno en [[Avilés]]. *Do 22 ao [[23 de novembro]]: unhas tropas irregulares marroquís invaden o territorio de [[Ifni|Sidi Ifni]], territorio que formaba parte da [[AOE]] (África Occidental Española). *En decembro, o [[Sáhara Occidental Español|Sáhara]] é declarado provincia española. ===1958=== *[[14 de xaneiro]]: [[Ifni]] é declarado provincia española *[[17 de maio]]: Franco presenta nas Cortes os ''Principios del Movimiento Nacional''. *Do 8 ao [[24 de outubro]]: estancia de Franco en Barcelona. *[[28 de outubro]]: [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]] é elixido Papa. ==Da "tecnocracia" e o "aperturismo" 1959-1975== ===1959=== *[[1 de xaneiro]]: entra en vigor o Mercado Común. [[Fidel Castro]] triunfa en Cuba. *[[1 de abril]]: Franco inaugura o [[Val dos Caídos]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1959/04/02/001.html Inauguración do Val dos Caidos, Portada do ABC do 2 de abril de 1959]</ref>. *[[20 de xullo]]: España é admitida na [[Organización Europea para a Cooperación Económica]]. *[[22 de xullo]]: Franco anuncia o Plan de estabilización económica. *[[21 de decembro]]: recibimento en visita oficial do presidente [[Eisenhower]]. ===1960=== *[[8 de marzo]]: execución do anarquista [[Antonio Abad Donoso]]. *[[29 de marzo]]: reencontro por segunda vez de [[Xoán de Borbón]] e Franco en Las Cabezas de San Juan. *[[30 de maio]]: carta dos 339 cregos vascos aos seus bispos. *[[26 de setembro]]: decreto cara a represión da bandidaxe en España. ===1961=== *[[15 de maio]]: [[encíclica]] ''Mater et Magistra''. *[[24 de decembro]]: Franco é vítima dun accidente de caza no Pardo. ===1962=== *[[9 de febreiro]]: España demanda a apertura das negociacións co Mercado Común<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1962/02/10/001.html Diario ABC do 10 de febreiro de 1962]</ref>. *[[4 de maio]]: Franco decreta o estado de excepción no [[Euskadi|País Vasco]] e en [[Asturias]]. *[[14 de maio]]: voda do príncipe [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos]] coa princesa [[Sofía de Grecia]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1962/05/15/001.html Exemplar do ABC do 15 de maio de 1962]</ref>. ===1963=== *[[17 de xaneiro]]: Franco crea por decreto o salario mínimo garantido. *[[3 de xuño]]: falecemento de [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]]. *[[21 de xuño]]: elección de [[Paulo VI, Papa|Paulo VI]]. *[[4 de decembro]]: Franco inaugura o túnel do [[Guadarrama]]. ===1964=== *O réxime celebra os «25 Anos de Paz» ===1965=== *[[11 de febreiro]]: encontro en Córdoba de Franco e de [[Hassan II]], rei de Marrocos. *[[20 de abril]]: execución de [[Julián Grimau]], dirixente do [[PCE]]. *[[7 de xullo]]: formación do seu oitavo goberno, con [[Laureano López Rodó|López Rodó]] como Ministro sen carteira no Plan de Desenvolvemento Económico. *[[24 de setembro]]: Castiella firma a prórroga dos acordos hispanoamericanos, *[[28 de decembro]]: I Plan de Desenvolvemento económico e social para catro anos. ===1966=== *[[17 de xaneiro]]: catro bombas atómicas estadounidenses caen accidentalmente ao mar en [[Palomares, Almería|Palomares]]. *[[15 de marzo]]: aprobación da Lei de Prensa e Imprenta de [[Manuel Fraga Iribarne|Fraga Iribarne]]. *[[22 de novembro]]: Franco presenta nas Cortes a [[Lei Orgánica do Estado]]. *[[14 de decembro]]: esta lei é aprobada por ''referendum'' por unha gran maioría. ===1967=== *[[21 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en [[Biscaia]]. *[[21 de xullo]]: lei pola liberdade relixiosa. *[[28 de xullo]]: Franco destitúe ao xeneral Muñoz Grandes. *[[21 de setembro]]: Muñoz Grandes é substituído polo almirante Carrero Blanco como vicepresidente do Goberno. ===1968=== *[[5 de xaneiro]]: o príncipe Xoán Carlos chega á maioría de idade constitucional requirida (30 anos). *[[8 de febreiro]]: con ocasión do bautizo do infante Filipe, Franco entrevístase en Madrid con Xoán de Borbón. *[[28 de marzo]] ata o [[6 de maio]]: peche da Universidade de Madrid. *[[6 de maio]]: Franco manda bloquear a entrada por terra en [[Xibraltar]]. Comezo dos sucesos de [[Maio do 68|maio]] en París. *[[3 de agosto]]: decreto do estado de excepción en [[Guipúscoa]]. *[[20 de agosto]]: tropas soviéticas entran en [[Checoslovaquia]]. *[[20 de decembro]]: Franco manda expulsar a familia carlista de Borbón-Parma. ===1969=== *[[24 de xaneiro]]: Franco decreta o estado de excepción sobre todo o territorio nacional. *[[14 de marzo]]: comezo do II Plan de Desenvolvemento. *[[25 de marzo]]: fin do estado de excepción: supresión da censura previa. *[[28 de marzo]]: todos os delitos anteriores ao l de abril de 1939 son declarados proscritos (30 aniversario da vitoria). *[[15 de abril]]: falecemento da raíña [[Vitoria Uxía de Battenberg|Vitoria Uxía]] en [[Lausana]]. *[[22 de xullo]]: designación do príncipe Xoán Carlos como seu sucesor ao trono. ===1970=== *[[6 de xuño]]: Franco recibe a De Gaulle no Pardo, nunha visita privada do expresidente de Francia. *[[29 de xuño]]: firma dos acordos comerciais da España-CEE. *[[27 de xullo]]: falecemento do presidente de Portugal, Salazar. *[[6 de agosto]]: renóvanse os acordos militares hispanoamericanos. *[[2 de outubro]]: visita de [[Richard Nixon|Nixon]]. Franco recíbeo en Madrid<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1970/10/03/001.html Xornal ABC do 3 de outubro de 1970]</ref>. *[[3 de decembro]]: apertura do proceso de Burgos contra dezaseis membros da [[ETA]]. *[[4 de decembro]]: Franco decreta outra vez o estado de excepción en Guipúscoa. *[[14 de decembro]]: decreta a suspensión das regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[17 de decembro]]: Franco é aclamado por unha gran manifestación popular na Praza de Oriente. *[[28 de decembro]]: veredicto de Burgos: nove penas de morte e máis de cincocentos anos de cárcere. *[[30 de decembro]]: Franco conmuta as seis penas de morte dos condenados de Burgos en reclusión a perpetuidade. ===1971=== *[[14 de xuño]]: Franco restablece as regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[21 de xuño]]: acordo dos Seis pola adhesión do [[Reino Unido]] na CE.E. *[[16 de xullo]]: encarga que Xoán Carlos poida substituílo en caso de morte ou enfermidade *[[11 de setembro]]: falecemento de [[Nikita Khrushchev|Khrushchev]]. *[[1 de outubro]]: Franco preside unha manifestación de apoio na Praza de Oriente. *[[25 de outubro]]: admisión da China na [[ONU]]. *[[19 de decembro]]: lectura do documento Xustiza e Paz, da Igrexa española. *[[30 de decembro]]: o bispado español é advertido publicamente por Franco. ===1972=== *Mes de marzo: III Plan de Desenvolvemento económico. *[[8 de marzo]]: voda da neta de Franco co infante Afonso de Borbón Danpierre. *[[10 de marzo]]: manifestacións de traballadores en Ferrol: 2 mortos. *[[18 de xullo]]: Franco nomea o almirante [[Carrero Blanco]] como futuro xefe de Goberno. *[[15 de setembro]]: acordos comerciais de España-URSS. *[[21 de decembro]]: bautizo de Francisco de Borbón, primeiro bisneto de Franco. ===1973=== *[[1 de xaneiro]] : nacemento da Europa dos Nove. *[[25 de xaneiro]]: os príncipes de España visitan os Estados Unidos, invitados polo presidente Nixon *[[8 de abril]]: falecemento de [[Pablo Picasso]]. *[[1 de xuño]]: proclamación da República de Grecia. *[[8 de xuño]]: Franco nomea o almirante Carrero Blanco presidente do Goberno. *[[11 de setembro]]: golpe de estado militar en Chile. Asasinato ou suicidio de Salvador Allende. *[[20 de decembro]]: asasinato de Carrero Blanco nun atentado en Madrid por un comando de ETA: Fernández Miranda é nomeado presidente de Goberno interino. *[[29 de decembro]]: [[Carlos Arias Navarro]] é nomeado por Franco como o sucesor do almirante Carrero Blanco. ===1974=== *[[15 de febreiro]]: [[Salvador Puig Antich]] é condenado á pena de morte. É executado o 2 de marzo. *[[23 de xuño]]: mitin en Xenebra do Partido Comunista español. *Mes de xullo: constitúese unha ''[[Junta Democrática]]'', incluíndo desde comunistas a certos monárquicos españois. *[[9 de xullo]]: Franco é hospitalizado, por unha flebite. *[[19 de xullo]]: o estado de saúde de Franco agrávase e cede a titulo provisorio os seus poderes en Xoán Carlos. *[[2 de setembro]]: Franco, restablecido, recupera as funcións de Xefe de Estado. *[[10 de setembro]]: Arias Navarro anuncia unha política de liberalización. *[[13 de setembro]]: unha bomba estoupa na cafetería Rolando, xunto á madrileña Porta do Sol, causando 13 vítimas mortais e 80 feridos. *[[18 de setembro]]: a policía detén unha vintena de militantes vascos sospeitosos de participar no atentado da Porta do Sol. *[[30 de novembro]]: a Conferencia Episcopal reclama o recoñecemento dos dereitos de asociación, de reunión e de expresión. ===1975=== *[[10 de febreiro]]: unha petición en nome da comisión nacional de Xustiza e Paz, firmada por cento sesenta mil personalidades reclamando unha amnistía xeral a todos os prisioneiros políticos. *[[4 de marzo]]: a dimisión do Ministro de Traballo, De la Fuente, provoca un cambio ministerial e un endurecemento do réxime. *[[25 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en Biscaia e Guipúscoa por causa duns atentados cometidos por [[ETA]] <ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1975/04/26/pdfs/A08870-08870.pdf BOE do 26.04.1975].</ref>. *[[24 de xuño]]: Arias Navarro anuncia novas medidas anticomunistas. *[[30 de xuño]]: tensión entre Madrid e Rabat polo asunto do [[Sáhara español]]. *[[15 de xullo]]: Franco cualifica aos partidartios da democratización como ''cans que ladran''. *[[18 de agosto]]: unha multitude de xente aclama o Exército no enterro dun policía asasinado o 14 por un comando do [[Frente Revolucionario Antifascista y Patriota|FRAP]]. *[[27 de agosto]]: Lei antiterrorista. *[[29 de agosto]]: dous militantes de ETA son condenados a pena de morte en Burgos. *Mes de setembro: xorden chamadas á clemencia en todo o mundo dirixidas a Franco. *[[12 de setembro]]: tres militantes do FRAP, acusados de asasinato dun policía, son condenados a morte en Madrid. *[[15 de setembro]]: cinco militantes do FRAP, dous dos cales son mulleres embarazadas, son condenados a morte segundo procedemento ''sumarísimo''. *[[19 de setembro]]: un militante da ETA é condenado a morte en Barcelona. *[[27 de setembro]]: cinco condenados son executados en Madrid, Burgos e Barcelona. A resulta disto celébranse numerosas manifestacións antifranquistas en países estranxeiros. *[[1 de outubro]]: tres policías son asasinados en Madrid [http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1975/10/02/pagina-5/34219902/pdf.html]. Unha manifestación de apoio a Franco reuniu duascentas mil persoas na Praza de Oriente [http://hemeroteca.lavanguardia.com/edition.html?bd=02&bm=10&by=1975&x=54&y=16]. *[[4 de outubro]]: os acordos militares hispanoamericanos son renovados por cinco anos. *[[17 de outubro]]: Franco doente, abandona o consello de ministros. *[[18 de outubro]]: novo atentado no Pais Vasco. *[[21 de outubro]]: comunicado oficial sobre a saúde do xeneral Franco: crise de insuficiencia coronaria aguda. *[[30 de outubro]]: o príncipe Xoán Carlos asume temporalmente as funcións de xefe de Estado. *[[1 de novembro]]: o rei de Marrocos inicia a [[Marcha Verde]] polo Sáhara español. *[[2 de novembro]]: o príncipe Xoán Carlos preséntase en El Aiún, no Sáhara. *[[3 de novembro]]: primeira operación cirúrxica de Franco no Pardo. *[[7 de novembro]]: Franco é trasladado ao hospital de La Paz e é operado por segunda vez. Os marroquinos entran pola fronteira do Sáhara español. *[[14 de novembro]]: Franco é operado por terceira vez. Acordo final sobre o Sáhara entre os representantes marroquinos, españois e mauritanos. *[[20 de novembro]]: falecemento de Franco. *[[22 de novembro]]: exequias do xeneral Franco no Val dos Caídos. *[[23 de novembro]]: xuramento do rei [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]] ante as Cortes españolas. *[[26 de novembro]]: Decreto da Lei de indulto. ==Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Flag of Spain 1945 1977.svg|Bandeira franquista Ficheiro:Aigle franquiste.jpg|Aguia franquista Ficheiro:FrancoenReus.jpg|Visita de Franco a [[Reus]] Ficheiro:Victor Uni Salamanca.svg|Simboloxía da vitoria franquista File:Plaque generalisimo.jpg|Placa da "Avenida del generalísimo" </gallery> ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== {{Commons|Category:Franquisme}} ===Bibliografía=== *{{Cita libro|título=Franco|apelidos=Bennassar|nome=Bartolomé|editorial=Perrin|ano=1995|ISBN=9782262010256|lugar=París|lingua=fr}} *{{Cita libro|título=Franco - Enfance Et Adolescence|apelidos=Bennassar|nome=Bartolomé|editorial=Editions Autrement|ano=1999|ISBN=2-86260-908-0|lugar=París|serie=Colección: Naissance D'un Destin}} *{{Cita libro|título=Franquismo: el juicio de la historia|apelidos=Fusi|nome=Juan Pablo|editorial=Temas de Hoy|ano=2005|ISBN=978-84-8460-464-8|lugar=Madrid|lingua=es}} *{{Cita libro|título=L'Espagne du XXème siècle : le franquisme|apelidos=Peyregne|nome=Françoise|editorial=Ellipses|ano=2001|ISBN=9782729879846|lugar=París|lingua=fr|serie=Colección: Les essentiels de civilisation}} *{{Cita publicación periódica|apelidos=Cortade|nome=André|data=xullo 2007|título=1000, Histoire désordonnée du MIL|revista=Divergences. Revue libertaire internationale en ligne|número=8|lugar-publicación=París|editorial=Éditions l’Échappée|url=http://divergences.be/spip.php?article545&lang=fr|lingua=fr}} ===Ligazóns externas=== * [http://www.fuenterrebollo.com/Gobiernos/cronologia-franquista.html#40 Cronoloxía da ditadura franquista (1939-1975)] {{es}} * [http://www.anticapitalista.org/node/2832 Cronoloxía do movemento estudantil baixo a ditadura]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{es}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Franquismo}} [[Categoría:Franquismo]] [[Categoría:Cronoloxías]] qli95oujwaze7hiwdlunrwef518rcrk 6148062 6147837 2022-08-02T08:31:19Z HombreDHojalata 5863 /* 1950 */ wikitext text/x-wiki {{SenReferencias}} [[Ficheiro:Franco0001.PNG|miniatura|dereita|Francisco Franco.]] Esta '''datación cronolóxica do [[Franquismo]]''' refírese ao réxime político de carácter [[Ditadura|ditatorial]] que tivo [[España]] dende [[1939]] ata [[1975]]. Un réxime que mantivo remarcábeis semellanzas con outros réximes existentes nalgúns países de [[Europa]] e América, especialmente os réximes italiano e alemán, de corte [[Totalitarismo|totalitarista]], e que reciben o nome de [[fascismo]] e [[nazismo]], respectivamente. Un golpe de estado dado polo xeneral [[Francisco Franco]] o [[18 de xullo]] de [[1936]] contra o goberno lexítimo da [[Segunda República Española|Segunda República]], fixo estalar unha [[guerra civil]], que ao cabo envorcou no chamado réxime franquista. ==Guerra civil 1936-1939== ===1936=== *[[29 de setembro]]: a [[Junta de Defensa Nacional]] nomea a Franco xefe de goberno do Estado Español asumindo así todos os poderes da nación. ===1937=== *[[19 de abril]]: creación de [[FET y de las JONS]], que será o partido único do Réxime, unindo organizacións [[Carlismo|carlistas]] e falanxistas. ===1938=== *[[30 de xaneiro]]: Franco asume oficialmente os cargos de [[Xefe de Estado]] e de [[Xefe de Goberno|Goberno]]. *[[1 de febreiro]]: formación do primeiro goberno franquista. ==Período autárquico 1939-1953== ===1939=== [[Ficheiro:Spain final-guerra-civil.jpg|miniatura|Último parte oficial de guerra escrito polo xeneral Franco.]] *[[1 de abril]]: finaliza a [[guerra civil española]]. *[[7 de abril]]: Mussolini invade [[Albania]]; Franco fai pública a súa adhesión ao [[Pacto Anticomintern]]. *[[19 de maio]]: Franco preside o desfile da ''Vitoria'' en Madrid. *[[10 de agosto]]: Franco forma un segundo goberno. *[[23 de agosto]]: fírmase o [[Pacto Ribbentrop-Molotov|Pacto xermano-soviético]]. *[[1 de setembro]]: [[Adolf Hitler|Hitler]] invade [[Polonia]]. Comezo da [[segunda guerra mundial]]. *[[4 de setembro]]: Franco proclama a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[18 de outubro]]: Franco abandona [[Burgos]] e instálase no [[Palacio Real de El Pardo|Palacio de El Pardo]] en Madrid. *[[24 de novembro]]: Lei pola defensa da industria nacional. *[[30 de novembro]]: os soviéticos invaden [[Finlandia]]. ===1940=== *[[1 de abril]]: Franco inaugura as obras do [[Val dos Caídos]]. *[[12 de xuño]]: firma a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[14 de xuño]]: tropas españolas entran e ocupan [[Tánxer]]. *[[20 de outubro]]: Franco recibe a [[Heinrich Himmler|Himmler]] en Madrid. Colaboración das dúas policías. *[[23 de outubro]]: [[Entrevista de Hendaia|entrevista de Franco e Hitler]] en [[Hendaia]]. *[[6 de decembro]]: créanse os [[Sindicatos verticais]]. ===1941=== *[[15 de xaneiro]]: [[Afonso XIII de España|Afonso XIII]] abdica en favor do seu fillo [[Juan de Borbón y Battenberg|Xoán de Borbón]], conde de Barcelona. *[[12 de febreiro]]: entrevista entre Franco e Mussolini en [[Bordighera]]. *[[13 de febreiro]]: entrevista entre Franco e [[Philippe Pétain|Pétain]] en [[Montpellier]]. *[[22 de xuño]]: os alemáns entran na [[URSS]] e o 28 comezan a recrutarse os primeiros ''voluntarios'' para a ''[[División Azul]]''. *[[18 de decembro]]: Franco reconfirma a non-belixerancia de España. ===1942=== *[[12 de febreiro]]: encontro de Franco e [[António de Oliveira Salazar|Salazar]], en Sevilla. *[[22 de febreiro]]: falecemento de seu pai en Madrid. *[[17 de xullo]]: Franco proclama a Lei que instituía as [[Cortes franquistas|Cortes]]. *[[3 de setembro]]: o ministro [[Ramón Serrano Suñer|Serrano Suñer]] (seu cuñado) é substituído como Ministro da Gobernación polo xeneral [[Francisco Gómez-Jordana Sousa|Jordana]]. *[[8 de novembro]]: carta de [[Theodore Roosevelt, Jr.|Roosevelt]] a Franco, garantíndolle a integridade do territorio español. ===1943=== *[[6 de febreiro]]: capitulación alemá en [[Stalingrado]]. *Marzo: o [[Opus Dei]] é recoñecido polo [[Vaticano]] como unha institución comunitaria. *[[17 de marzo]]: Franco preside a primeira sesión das Cortes. *Comezo de xuño: 27 monárquicos escriben a Franco para demandarlle a restauración da [[monarquía]] con Xoán de Borbón. *[[10 de xullo]]: desembarco de tropas aliadas en [[Sicilia]]. *[[25 de xullo]]: caída de Mussolini reclamada polo ''Concello Fascista''. *[[8 de setembro]]: armisticio con Italia. *[[25 de setembro]]: Franco ordena a retirada da ''[[División Azul]]'' da fronte rusa. ===1944=== *[[25 de xaneiro]]: Franco négase a anular os envíos de [[volframio]] a Alemaña. *[[1 de febreiro]]: os Aliados suspenden os envíos de [[petróleo]] a España. *[[6 de xuño]]: [[Desembarco de Normandía|desembarco aliado]] en [[Normandía]] *[[25 de agosto]]: [[liberación de París]]. *[[19 de outubro]]: grupos antifranquistas recrutados en Francia atravesan os [[Pireneos]]. *[[31 de outubro]]: Franco recoñece o goberno provisional de Francia. ===1945=== *[[19 de marzo]]: [[Xoán de Borbón]] fai publico o [[Manifesto de Lausana]] no cal esixe a retirada do xeneral Franco. *[[12 de abril]]: falecemento de Roosvelt. *[[28 de abril]]: Mussolini é fusilado polos ''partisanos''. *[[30 de abril]]: suicidio de Hitler. *[[8 de maio]]: capitulación de Alemaña. *[[14 de xullo]]: Franco fai aprobar polas Cortes o "''Fuero de los españoles''". *[[20 de xullo]]: formación dun novo goberno. ===1946=== *[[1 de marzo]]: Francia pecha a fronteira con España. *[[4 de marzo]]: Franco é condenado por unha declaración en París, en Londres e en Washington. *[[9 de decembro]]: manifestación ''popular'' de apoio ao réxime de Franco na Praza de Oriente. Nas pancartas pódese ler:''"Si ellos tienen ONU, nosotros tenemos dos"'' [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. *[[12 de decembro]]: a [[ONU]] recomenda a retirada dos embaixadores en Madrid. A proposta foi aprobada por 36 países, fronte a 6 en contra e 13 abstencións [https://web.archive.org/web/20120314113553/http://books.google.es/books?id=o_zvMq0PWBAC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=la+onu+recomienda+la+retirada+de+los+embajadores+en+madrid&source=bl&ots=6vpY41c_e2&sig=eR_2SWvK4HOlyX9-mUtn-uWLu7g&hl=es&ei=e2XeTtuMHITVsgbX5OWOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEsQ6AEwBg#v=onepage&q=la%20onu%20recomienda%20la%20retirada%20de%20los%20embajadores%20en%20madrid&f=false]. ===1947=== *[[30 de marzo]]: Franco envia a [[Carrero Blanco]] a [[Estoril]] para someter a Xoán de Borbón o proxecto de Lei de Sucesión. *[[6 de xullo]]: apróbase por referendo, cun 93% de votos a favor, a [[Lei de Sucesión na Xefatura do Estado]], que facía de España un reino [http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1947/07/08/001.html]. ===1948=== *[[10 de febreiro]]: reapertura da fronteira franco-española. *[[25 de agosto]]: Franco entrevístase con Xoán de Borbón a bordo do iate ''Azor''. *[[24 de novembro]]: os monárquicos firman un acordo en San Xoán de Luz (Francia). ===1949=== *[[4 de abril]]: nacemento da [[OTAN]] [http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17120.htm]. *[[3 de setembro]]: unha escuadra dos Estados Unidos fai escala no porto de [[Ferrol]]. *[[5 de setembro]]: o rei de [[Xordania]] é recibido por Franco. ===1950=== *[[10 de abril]]: casamento no Pardo da súa filla Carmen con [[Cristóbal Martínez Bordiú]].<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1950/04/11/003.html Casamento da filla de Franco] (11/5/1950) ''ABC'' {{es}}.</ref> *[[16 de xuño]]: aprobación definitiva pola [[Santa Sé]] ([[Vaticano]]) do [[Opus Dei]]. *Agosto: os [[Estados Unidos de América|EUA]] fan un préstamo a España de 62 millóns de dólares. *[[25 de setembro]]: encontro de Salazar con Franco na Coruña. *[[4 de novembro]]: as [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] anulan a prohibición diplomática para a admisión de España na [[FAO]]. ===1951=== *[[25 de febreiro]]: Franco ofrece asilo ó mariscal [[Philippe Pétain|Pétain]]. *[[1 de marzo]]: Franco recibe as cartas credenciais do embaixador dos EUA. Folga xeral en Barcelona. *[[19 de xullo]]: Franco forma un novo goberno onde integra por primeira vez a [[Luis Carrero Blanco|Carrero Blanco]]. *[[26 de xullo]]: os EUA fan outro novo préstamo de 100 millóns de dólares a España. ===1952=== *[[15 de abril]]: Franco entrevístase con Salazar en [[Ciudad Rodrigo]]. *[[16 de maio]]: retíranse as cartillas de racionamento. *[[18 de novembro]]: España é admitida na [[UNESCO]]. ===1953=== *[[15 de maio]]: Franco recibe a visita do presidente portugués [[Francisco Craveiro Lopes|Craveiro Lopes]]. *[[27 de agosto]]: firma do Concordato coa Santa Sé. *[[26 de setembro]]: firma do Pacto de Madrid, acordos económico-militares cos EUA. ==Do fin da autarquía 1954-1958== ===1954=== *[[29 de decembro]]: reencontro de Xoán de Borbón e Franco en [[Las Cabezas de San Juan]]. *[[2 de abril]]: retorno a España dos primeiros prisioneiros da ''División Azul'' liberados pola [[URSS]]. ===1955=== *[[5 de outubro]]: Franco inaugura a fábrica de automóbiles Seat en Barcelona. *[[1 de novembro]]: recibe en El Pardo a Foster Dulles. *[[8 de decembro]]: España é admitida na [[ONU]]. Créanse as Comisións Obreiras clandestinas en Cataluña e en Asturias. ===1956=== *[[16 de febreiro]]: o ministro Ruíz Giménez é substituído no ministerio da Educación Nacional. *[[7 de abril]]: nas negociacións entre Franco e [[Mohamed V]], España recoñece a independencia de [[Marrocos]]. ===1957=== *[[26 de febreiro]]: Franco fai entrar no Goberno os primeiros tecnócratas do ''[[Opus Dei]]''. *[[24 de setembro]]: inaugura o primeiro alto forno en [[Avilés]]. *Do 22 ao [[23 de novembro]]: unhas tropas irregulares marroquís invaden o territorio de [[Ifni|Sidi Ifni]], territorio que formaba parte da [[AOE]] (África Occidental Española). *En decembro, o [[Sáhara Occidental Español|Sáhara]] é declarado provincia española. ===1958=== *[[14 de xaneiro]]: [[Ifni]] é declarado provincia española *[[17 de maio]]: Franco presenta nas Cortes os ''Principios del Movimiento Nacional''. *Do 8 ao [[24 de outubro]]: estancia de Franco en Barcelona. *[[28 de outubro]]: [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]] é elixido Papa. ==Da "tecnocracia" e o "aperturismo" 1959-1975== ===1959=== *[[1 de xaneiro]]: entra en vigor o Mercado Común. [[Fidel Castro]] triunfa en Cuba. *[[1 de abril]]: Franco inaugura o [[Val dos Caídos]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1959/04/02/001.html Inauguración do Val dos Caidos, Portada do ABC do 2 de abril de 1959]</ref>. *[[20 de xullo]]: España é admitida na [[Organización Europea para a Cooperación Económica]]. *[[22 de xullo]]: Franco anuncia o Plan de estabilización económica. *[[21 de decembro]]: recibimento en visita oficial do presidente [[Eisenhower]]. ===1960=== *[[8 de marzo]]: execución do anarquista [[Antonio Abad Donoso]]. *[[29 de marzo]]: reencontro por segunda vez de [[Xoán de Borbón]] e Franco en Las Cabezas de San Juan. *[[30 de maio]]: carta dos 339 cregos vascos aos seus bispos. *[[26 de setembro]]: decreto cara a represión da bandidaxe en España. ===1961=== *[[15 de maio]]: [[encíclica]] ''Mater et Magistra''. *[[24 de decembro]]: Franco é vítima dun accidente de caza no Pardo. ===1962=== *[[9 de febreiro]]: España demanda a apertura das negociacións co Mercado Común<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1962/02/10/001.html Diario ABC do 10 de febreiro de 1962]</ref>. *[[4 de maio]]: Franco decreta o estado de excepción no [[Euskadi|País Vasco]] e en [[Asturias]]. *[[14 de maio]]: voda do príncipe [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos]] coa princesa [[Sofía de Grecia]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1962/05/15/001.html Exemplar do ABC do 15 de maio de 1962]</ref>. ===1963=== *[[17 de xaneiro]]: Franco crea por decreto o salario mínimo garantido. *[[3 de xuño]]: falecemento de [[Xoán XXIII, Papa|Xoán XXIII]]. *[[21 de xuño]]: elección de [[Paulo VI, Papa|Paulo VI]]. *[[4 de decembro]]: Franco inaugura o túnel do [[Guadarrama]]. ===1964=== *O réxime celebra os «25 Anos de Paz» ===1965=== *[[11 de febreiro]]: encontro en Córdoba de Franco e de [[Hassan II]], rei de Marrocos. *[[20 de abril]]: execución de [[Julián Grimau]], dirixente do [[PCE]]. *[[7 de xullo]]: formación do seu oitavo goberno, con [[Laureano López Rodó|López Rodó]] como Ministro sen carteira no Plan de Desenvolvemento Económico. *[[24 de setembro]]: Castiella firma a prórroga dos acordos hispanoamericanos, *[[28 de decembro]]: I Plan de Desenvolvemento económico e social para catro anos. ===1966=== *[[17 de xaneiro]]: catro bombas atómicas estadounidenses caen accidentalmente ao mar en [[Palomares, Almería|Palomares]]. *[[15 de marzo]]: aprobación da Lei de Prensa e Imprenta de [[Manuel Fraga Iribarne|Fraga Iribarne]]. *[[22 de novembro]]: Franco presenta nas Cortes a [[Lei Orgánica do Estado]]. *[[14 de decembro]]: esta lei é aprobada por ''referendum'' por unha gran maioría. ===1967=== *[[21 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en [[Biscaia]]. *[[21 de xullo]]: lei pola liberdade relixiosa. *[[28 de xullo]]: Franco destitúe ao xeneral Muñoz Grandes. *[[21 de setembro]]: Muñoz Grandes é substituído polo almirante Carrero Blanco como vicepresidente do Goberno. ===1968=== *[[5 de xaneiro]]: o príncipe Xoán Carlos chega á maioría de idade constitucional requirida (30 anos). *[[8 de febreiro]]: con ocasión do bautizo do infante Filipe, Franco entrevístase en Madrid con Xoán de Borbón. *[[28 de marzo]] ata o [[6 de maio]]: peche da Universidade de Madrid. *[[6 de maio]]: Franco manda bloquear a entrada por terra en [[Xibraltar]]. Comezo dos sucesos de [[Maio do 68|maio]] en París. *[[3 de agosto]]: decreto do estado de excepción en [[Guipúscoa]]. *[[20 de agosto]]: tropas soviéticas entran en [[Checoslovaquia]]. *[[20 de decembro]]: Franco manda expulsar a familia carlista de Borbón-Parma. ===1969=== *[[24 de xaneiro]]: Franco decreta o estado de excepción sobre todo o territorio nacional. *[[14 de marzo]]: comezo do II Plan de Desenvolvemento. *[[25 de marzo]]: fin do estado de excepción: supresión da censura previa. *[[28 de marzo]]: todos os delitos anteriores ao l de abril de 1939 son declarados proscritos (30 aniversario da vitoria). *[[15 de abril]]: falecemento da raíña [[Vitoria Uxía de Battenberg|Vitoria Uxía]] en [[Lausana]]. *[[22 de xullo]]: designación do príncipe Xoán Carlos como seu sucesor ao trono. ===1970=== *[[6 de xuño]]: Franco recibe a De Gaulle no Pardo, nunha visita privada do expresidente de Francia. *[[29 de xuño]]: firma dos acordos comerciais da España-CEE. *[[27 de xullo]]: falecemento do presidente de Portugal, Salazar. *[[6 de agosto]]: renóvanse os acordos militares hispanoamericanos. *[[2 de outubro]]: visita de [[Richard Nixon|Nixon]]. Franco recíbeo en Madrid<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1970/10/03/001.html Xornal ABC do 3 de outubro de 1970]</ref>. *[[3 de decembro]]: apertura do proceso de Burgos contra dezaseis membros da [[ETA]]. *[[4 de decembro]]: Franco decreta outra vez o estado de excepción en Guipúscoa. *[[14 de decembro]]: decreta a suspensión das regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[17 de decembro]]: Franco é aclamado por unha gran manifestación popular na Praza de Oriente. *[[28 de decembro]]: veredicto de Burgos: nove penas de morte e máis de cincocentos anos de cárcere. *[[30 de decembro]]: Franco conmuta as seis penas de morte dos condenados de Burgos en reclusión a perpetuidade. ===1971=== *[[14 de xuño]]: Franco restablece as regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[21 de xuño]]: acordo dos Seis pola adhesión do [[Reino Unido]] na CE.E. *[[16 de xullo]]: encarga que Xoán Carlos poida substituílo en caso de morte ou enfermidade *[[11 de setembro]]: falecemento de [[Nikita Khrushchev|Khrushchev]]. *[[1 de outubro]]: Franco preside unha manifestación de apoio na Praza de Oriente. *[[25 de outubro]]: admisión da China na [[ONU]]. *[[19 de decembro]]: lectura do documento Xustiza e Paz, da Igrexa española. *[[30 de decembro]]: o bispado español é advertido publicamente por Franco. ===1972=== *Mes de marzo: III Plan de Desenvolvemento económico. *[[8 de marzo]]: voda da neta de Franco co infante Afonso de Borbón Danpierre. *[[10 de marzo]]: manifestacións de traballadores en Ferrol: 2 mortos. *[[18 de xullo]]: Franco nomea o almirante [[Carrero Blanco]] como futuro xefe de Goberno. *[[15 de setembro]]: acordos comerciais de España-URSS. *[[21 de decembro]]: bautizo de Francisco de Borbón, primeiro bisneto de Franco. ===1973=== *[[1 de xaneiro]] : nacemento da Europa dos Nove. *[[25 de xaneiro]]: os príncipes de España visitan os Estados Unidos, invitados polo presidente Nixon *[[8 de abril]]: falecemento de [[Pablo Picasso]]. *[[1 de xuño]]: proclamación da República de Grecia. *[[8 de xuño]]: Franco nomea o almirante Carrero Blanco presidente do Goberno. *[[11 de setembro]]: golpe de estado militar en Chile. Asasinato ou suicidio de Salvador Allende. *[[20 de decembro]]: asasinato de Carrero Blanco nun atentado en Madrid por un comando de ETA: Fernández Miranda é nomeado presidente de Goberno interino. *[[29 de decembro]]: [[Carlos Arias Navarro]] é nomeado por Franco como o sucesor do almirante Carrero Blanco. ===1974=== *[[15 de febreiro]]: [[Salvador Puig Antich]] é condenado á pena de morte. É executado o 2 de marzo. *[[23 de xuño]]: mitin en Xenebra do Partido Comunista español. *Mes de xullo: constitúese unha ''[[Junta Democrática]]'', incluíndo desde comunistas a certos monárquicos españois. *[[9 de xullo]]: Franco é hospitalizado, por unha flebite. *[[19 de xullo]]: o estado de saúde de Franco agrávase e cede a titulo provisorio os seus poderes en Xoán Carlos. *[[2 de setembro]]: Franco, restablecido, recupera as funcións de Xefe de Estado. *[[10 de setembro]]: Arias Navarro anuncia unha política de liberalización. *[[13 de setembro]]: unha bomba estoupa na cafetería Rolando, xunto á madrileña Porta do Sol, causando 13 vítimas mortais e 80 feridos. *[[18 de setembro]]: a policía detén unha vintena de militantes vascos sospeitosos de participar no atentado da Porta do Sol. *[[30 de novembro]]: a Conferencia Episcopal reclama o recoñecemento dos dereitos de asociación, de reunión e de expresión. ===1975=== *[[10 de febreiro]]: unha petición en nome da comisión nacional de Xustiza e Paz, firmada por cento sesenta mil personalidades reclamando unha amnistía xeral a todos os prisioneiros políticos. *[[4 de marzo]]: a dimisión do Ministro de Traballo, De la Fuente, provoca un cambio ministerial e un endurecemento do réxime. *[[25 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en Biscaia e Guipúscoa por causa duns atentados cometidos por [[ETA]] <ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1975/04/26/pdfs/A08870-08870.pdf BOE do 26.04.1975].</ref>. *[[24 de xuño]]: Arias Navarro anuncia novas medidas anticomunistas. *[[30 de xuño]]: tensión entre Madrid e Rabat polo asunto do [[Sáhara español]]. *[[15 de xullo]]: Franco cualifica aos partidartios da democratización como ''cans que ladran''. *[[18 de agosto]]: unha multitude de xente aclama o Exército no enterro dun policía asasinado o 14 por un comando do [[Frente Revolucionario Antifascista y Patriota|FRAP]]. *[[27 de agosto]]: Lei antiterrorista. *[[29 de agosto]]: dous militantes de ETA son condenados a pena de morte en Burgos. *Mes de setembro: xorden chamadas á clemencia en todo o mundo dirixidas a Franco. *[[12 de setembro]]: tres militantes do FRAP, acusados de asasinato dun policía, son condenados a morte en Madrid. *[[15 de setembro]]: cinco militantes do FRAP, dous dos cales son mulleres embarazadas, son condenados a morte segundo procedemento ''sumarísimo''. *[[19 de setembro]]: un militante da ETA é condenado a morte en Barcelona. *[[27 de setembro]]: cinco condenados son executados en Madrid, Burgos e Barcelona. A resulta disto celébranse numerosas manifestacións antifranquistas en países estranxeiros. *[[1 de outubro]]: tres policías son asasinados en Madrid [http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1975/10/02/pagina-5/34219902/pdf.html]. Unha manifestación de apoio a Franco reuniu duascentas mil persoas na Praza de Oriente [http://hemeroteca.lavanguardia.com/edition.html?bd=02&bm=10&by=1975&x=54&y=16]. *[[4 de outubro]]: os acordos militares hispanoamericanos son renovados por cinco anos. *[[17 de outubro]]: Franco doente, abandona o consello de ministros. *[[18 de outubro]]: novo atentado no Pais Vasco. *[[21 de outubro]]: comunicado oficial sobre a saúde do xeneral Franco: crise de insuficiencia coronaria aguda. *[[30 de outubro]]: o príncipe Xoán Carlos asume temporalmente as funcións de xefe de Estado. *[[1 de novembro]]: o rei de Marrocos inicia a [[Marcha Verde]] polo Sáhara español. *[[2 de novembro]]: o príncipe Xoán Carlos preséntase en El Aiún, no Sáhara. *[[3 de novembro]]: primeira operación cirúrxica de Franco no Pardo. *[[7 de novembro]]: Franco é trasladado ao hospital de La Paz e é operado por segunda vez. Os marroquinos entran pola fronteira do Sáhara español. *[[14 de novembro]]: Franco é operado por terceira vez. Acordo final sobre o Sáhara entre os representantes marroquinos, españois e mauritanos. *[[20 de novembro]]: falecemento de Franco. *[[22 de novembro]]: exequias do xeneral Franco no Val dos Caídos. *[[23 de novembro]]: xuramento do rei [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]] ante as Cortes españolas. *[[26 de novembro]]: Decreto da Lei de indulto. ==Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Flag of Spain 1945 1977.svg|Bandeira franquista Ficheiro:Aigle franquiste.jpg|Aguia franquista Ficheiro:FrancoenReus.jpg|Visita de Franco a [[Reus]] Ficheiro:Victor Uni Salamanca.svg|Simboloxía da vitoria franquista File:Plaque generalisimo.jpg|Placa da "Avenida del generalísimo" </gallery> ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== {{Commons|Category:Franquisme}} ===Bibliografía=== *{{Cita libro|título=Franco|apelidos=Bennassar|nome=Bartolomé|editorial=Perrin|ano=1995|ISBN=9782262010256|lugar=París|lingua=fr}} *{{Cita libro|título=Franco - Enfance Et Adolescence|apelidos=Bennassar|nome=Bartolomé|editorial=Editions Autrement|ano=1999|ISBN=2-86260-908-0|lugar=París|serie=Colección: Naissance D'un Destin}} *{{Cita libro|título=Franquismo: el juicio de la historia|apelidos=Fusi|nome=Juan Pablo|editorial=Temas de Hoy|ano=2005|ISBN=978-84-8460-464-8|lugar=Madrid|lingua=es}} *{{Cita libro|título=L'Espagne du XXème siècle : le franquisme|apelidos=Peyregne|nome=Françoise|editorial=Ellipses|ano=2001|ISBN=9782729879846|lugar=París|lingua=fr|serie=Colección: Les essentiels de civilisation}} *{{Cita publicación periódica|apelidos=Cortade|nome=André|data=xullo 2007|título=1000, Histoire désordonnée du MIL|revista=Divergences. Revue libertaire internationale en ligne|número=8|lugar-publicación=París|editorial=Éditions l’Échappée|url=http://divergences.be/spip.php?article545&lang=fr|lingua=fr}} ===Ligazóns externas=== * [http://www.fuenterrebollo.com/Gobiernos/cronologia-franquista.html#40 Cronoloxía da ditadura franquista (1939-1975)] {{es}} * [http://www.anticapitalista.org/node/2832 Cronoloxía do movemento estudantil baixo a ditadura]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{es}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Franquismo}} [[Categoría:Franquismo]] [[Categoría:Cronoloxías]] rarkji0mdm0ykczwx8qildjg11nyw0t 6148105 6148062 2022-08-02T09:15:42Z MAGHOI 15490 /* Guerra civil 1936-1939 */ arranxiños varios wikitext text/x-wiki {{SenReferencias}} [[Ficheiro:Franco0001.PNG|miniatura|dereita|Francisco Franco.]] Esta '''datación cronolóxica do [[Franquismo]]''' refírese ao réxime político de carácter [[Ditadura|ditatorial]] que tivo [[España]] dende [[1939]] ata [[1975]]. Un réxime que mantivo remarcábeis semellanzas con outros réximes existentes nalgúns países de [[Europa]] e América, especialmente os réximes italiano e alemán, de corte [[Totalitarismo|totalitarista]], e que reciben o nome de [[fascismo]] e [[nazismo]], respectivamente. Un golpe de estado dado polo xeneral [[Francisco Franco]] o [[18 de xullo]] de [[1936]] contra o goberno lexítimo da [[Segunda República Española|Segunda República]], fixo estalar unha [[guerra civil]], que ao cabo envorcou no chamado réxime franquista. ==Guerra civil 1936-1939== ===1936=== *[[29 de setembro]]: a [[Junta de Defensa Nacional]] nomea a Franco xefe de goberno do Estado Español asumindo así todos os poderes da nación. ===1937=== *[[19 de abril]]: creación de [[Falange Española Tradicionalista y de las JONS|FET y de las JONS]], que será o partido único do Réxime, unindo organizacións [[Carlismo|carlistas]] e falanxistas. ===1938=== *[[30 de xaneiro]]: Franco asume oficialmente os cargos de [[Xefe de Estado]] e de [[Xefe de Goberno|Goberno]]. *[[1 de febreiro]]: formación do primeiro goberno franquista. ==Período autárquico 1939-1953== ===1939=== [[Ficheiro:Spain final-guerra-civil.jpg|miniatura|Último parte oficial de guerra escrito polo xeneral Franco.]] *[[1 de abril]]: finaliza a [[guerra civil española]]. *[[7 de abril]]: Mussolini invade [[Albania]]; Franco fai pública a súa adhesión ao [[Pacto Anticomintern]]. *[[19 de maio]]: Franco preside o desfile da ''Vitoria'' en Madrid. *[[10 de agosto]]: Franco forma un segundo goberno. *[[23 de agosto]]: fírmase o [[Pacto Ribbentrop-Molotov|Pacto xermano-soviético]]. *[[1 de setembro]]: [[Adolf Hitler|Hitler]] invade [[Polonia]]. Comezo da [[segunda guerra mundial]]. *[[4 de setembro]]: Franco proclama a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[18 de outubro]]: Franco abandona [[Burgos]] e instálase no [[Palacio Real de El Pardo|Palacio de El Pardo]] en Madrid. *[[24 de novembro]]: Lei pola defensa da industria nacional. *[[30 de novembro]]: os soviéticos invaden [[Finlandia]]. ===1940=== *[[1 de abril]]: Franco inaugura as obras do [[Valle de los Caídos|Val dos Caídos]]. *[[12 de xuño]]: firma a non-belixerancia de España no conflito mundial. *[[14 de xuño]]: tropas españolas entran e ocupan [[Tánxer]]. *[[20 de outubro]]: Franco recibe a [[Heinrich Himmler|Himmler]] en Madrid. Colaboración das dúas policías. *[[23 de outubro]]: [[Entrevista de Hendaia|entrevista de Franco e Hitler]] en [[Hendaia]]. *[[6 de decembro]]: créanse os [[Sindicatos verticais]]. ===1941=== *[[15 de xaneiro]]: [[Afonso XIII de España|Afonso XIII]] abdica en favor do seu fillo [[Juan de Borbón y Battenberg|Xoán de Borbón]], conde de Barcelona. *[[12 de febreiro]]: entrevista entre Franco e Mussolini en [[Bordighera]]. *[[13 de febreiro]]: entrevista entre Franco e [[Philippe Pétain|Pétain]] en [[Montpellier]]. *[[22 de xuño]]: os alemáns entran na [[Unión Soviética|URSS]] e o 28 comezan a recrutarse os primeiros ''voluntarios'' para a ''[[División Azul]]''. *[[18 de decembro]]: Franco reconfirma a non-belixerancia de España. ===1942=== *[[12 de febreiro]]: encontro de Franco e [[António de Oliveira Salazar|Salazar]], en Sevilla. *[[22 de febreiro]]: falecemento de seu pai en Madrid. *[[17 de xullo]]: Franco proclama a Lei que instituía as [[Cortes franquistas|Cortes]]. *[[3 de setembro]]: o ministro [[Ramón Serrano Suñer|Serrano Suñer]] (seu cuñado) é substituído como Ministro da Gobernación polo xeneral [[Francisco Gómez-Jordana Sousa|Jordana]]. *[[8 de novembro]]: carta de [[Theodore Roosevelt, Jr.|Roosevelt]] a Franco, garantíndolle a integridade do territorio español. ===1943=== *[[6 de febreiro]]: capitulación alemá en [[Volgogrado|Stalingrado]]. *Marzo: o [[Opus Dei]] é recoñecido polo [[Cidade do Vaticano|Vaticano]] como unha institución comunitaria. *[[17 de marzo]]: Franco preside a primeira sesión das Cortes. *Comezo de xuño: 27 monárquicos escriben a Franco para demandarlle a restauración da [[monarquía]] con [[Juan de Borbón y Battenberg|Xoán de Borbón]]. *[[10 de xullo]]: desembarco de tropas aliadas en [[Sicilia]]. *[[25 de xullo]]: caída de Mussolini reclamada polo ''Concello Fascista''. *[[8 de setembro]]: armisticio con Italia. *[[25 de setembro]]: Franco ordena a retirada da ''[[División Azul]]'' da fronte rusa. ===1944=== *[[25 de xaneiro]]: Franco négase a anular os envíos de [[volframio]] a Alemaña. *[[1 de febreiro]]: os Aliados suspenden os envíos de [[petróleo]] a España. *[[6 de xuño]]: [[Desembarco de Normandía|desembarco aliado]] en [[Normandía]] *[[25 de agosto]]: [[liberación de París]]. *[[19 de outubro]]: grupos antifranquistas recrutados en Francia atravesan os [[Pireneos]]. *[[31 de outubro]]: Franco recoñece o goberno provisional de Francia. ===1945=== *[[19 de marzo]]: Xoán de Borbón fai publico o [[Manifesto de Lausana]] no cal esixe a retirada do xeneral Franco. *[[12 de abril]]: falecemento de Roosvelt. *[[28 de abril]]: [[Benito Mussolini|Mussolini]] é fusilado polos ''partisanos''. *[[30 de abril]]: suicidio de Hitler. *[[8 de maio]]: capitulación de Alemaña. *[[14 de xullo]]: Franco fai aprobar polas Cortes o "''[[Fuero de los españoles]]''". *[[20 de xullo]]: formación dun novo goberno. ===1946=== *[[1 de marzo]]: Francia pecha a fronteira con España. *[[4 de marzo]]: Franco é condenado por unha declaración en París, en Londres e en Washington. *[[9 de decembro]]: manifestación ''popular'' de apoio ao réxime de Franco na Praza de Oriente. Nas pancartas pódese ler:''"Si ellos tienen ONU, nosotros tenemos dos"''.<ref name=":0">Gómez Pérez 1986, p. 27</ref> *[[12 de decembro]]: a [[Organización das Nacións Unidas|ONU]] recomenda a retirada dos embaixadores en Madrid. A proposta foi aprobada por 36 países, fronte a 6 en contra e 13 abstencións.<ref name=":0" /> ===1947=== *[[30 de marzo]]: Franco envia a [[Luis Carrero Blanco|Carrero Blanco]] a [[Estoril]] para someter a Xoán de Borbón o proxecto de Lei de Sucesión. *[[6 de xullo]]: apróbase por referendo, cun 93% de votos a favor, a [[Lei de Sucesión na Xefatura do Estado]], que facía de España un reino.<ref>{{Cita novas|data=8 de xullo de 1947|título=Madrid en el Referendum|url=https://www.abc.es/archivo/periodicos/abc-madrid-19470708.html?ref=https%3A%2F%2Fwww.abc.es%2Farchivo%2Fperiodicos%2Fabc-madrid-19470708-1.html|data-acceso=2 de agosto de 2022|apelidos=Redacción|xornal=ABC|lugar-publicación=Madrid|lingua=es}}</ref> ===1948=== *[[10 de febreiro]]: reapertura da fronteira franco-española. *[[25 de agosto]]: Franco entrevístase con Xoán de Borbón a bordo do iate ''Azor''. *[[24 de novembro]]: os monárquicos firman un acordo en San Xoán de Luz (Francia). ===1949=== *[[4 de abril]]: nacemento da [[OTAN]].<ref>{{Cita web|url=https://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17120.htm|páxina-web=nato.int|título=The North Atlantic Treaty|data-acceso=2 de agosto de 2022|data-publicación=4 de abril de 1949 [actualizado: 10 de abril de 2019]|lingua=en}}</ref> *[[3 de setembro]]: unha escuadra dos Estados Unidos fai escala no porto de [[Ferrol]]. *[[5 de setembro]]: o rei de [[Xordania]] é recibido por Franco. ===1950=== *[[10 de abril]]: casamento no Pardo da súa filla Carmen con [[Cristóbal Martínez Bordiú]].<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1950/04/11/003.html Casamento da filla de Franco] (11/5/1950) ''ABC'' {{es}}.</ref> *[[16 de xuño]]: aprobación definitiva pola [[Santa Sé]] ([[Cidade do Vaticano|Vaticano]]) do [[Opus Dei]]. *Agosto: os [[Estados Unidos de América|EUA]] fan un préstamo a España de 62 millóns de dólares. *[[25 de setembro]]: encontro de Salazar con Franco na Coruña. *[[4 de novembro]]: as [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] anulan a prohibición diplomática para a admisión de España na [[Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura|FAO]]. ===1951=== *[[25 de febreiro]]: Franco ofrece asilo ó mariscal [[Philippe Pétain|Pétain]]. *[[1 de marzo]]: Franco recibe as cartas credenciais do embaixador dos EUA. Folga xeral en Barcelona. *[[19 de xullo]]: Franco forma un novo goberno onde integra por primeira vez a [[Luis Carrero Blanco|Carrero Blanco]]. *[[26 de xullo]]: os EUA fan outro novo préstamo de 100 millóns de dólares a España. ===1952=== *[[15 de abril]]: Franco entrevístase con Salazar en [[Ciudad Rodrigo]]. *[[16 de maio]]: retíranse as cartillas de racionamento. *[[18 de novembro]]: España é admitida na [[UNESCO]]. ===1953=== *[[15 de maio]]: Franco recibe a visita do presidente portugués [[Francisco Craveiro Lopes|Craveiro Lopes]]. *[[27 de agosto]]: firma do [[Concordato de 1953|Concordato]] coa Santa Sé. *[[26 de setembro]]: firma do [[Pacto de Madrid]], acordos económico-militares cos EUA. ==Do fin da autarquía 1954-1958== ===1954=== *[[29 de decembro]]: reencontro de Xoán de Borbón e Franco en [[Las Cabezas de San Juan]]. *[[2 de abril]]: retorno a España dos primeiros prisioneiros da ''División Azul'' liberados pola URSS. ===1955=== *[[5 de outubro]]: Franco inaugura a fábrica de automóbiles [[SEAT|Seat]] en Barcelona. *[[1 de novembro]]: recibe en El Pardo a Foster Dulles. *[[8 de decembro]]: España é admitida na [[Organización das Nacións Unidas|ONU]]. Créanse as [[Comisións Obreiras]] clandestinas en Cataluña e en Asturias. ===1956=== *[[16 de febreiro]]: o ministro Ruíz Giménez é substituído no ministerio da Educación Nacional. *[[7 de abril]]: nas negociacións entre Franco e [[Mohamed V]], España recoñece a independencia de [[Marrocos]]. ===1957=== *[[26 de febreiro]]: Franco fai entrar no Goberno os primeiros tecnócratas do ''[[Opus Dei]]''. *[[24 de setembro]]: inaugura o primeiro alto forno en [[Avilés]]. *Do 22 ao [[23 de novembro]]: unhas tropas irregulares marroquís invaden o territorio de [[Ifni|Sidi Ifni]], territorio que formaba parte da [[AOE]] (África Occidental Española). *En decembro, o [[Sáhara Occidental Español|Sáhara]] é declarado provincia española. ===1958=== *[[14 de xaneiro]]: [[Ifni]] é declarado provincia española *[[17 de maio]]: Franco presenta nas Cortes os ''[[Principios del Movimiento Naciona]]<nowiki/>l''. *Do 8 ao [[24 de outubro]]: estancia de Franco en Barcelona. *[[28 de outubro]]: [[Xoán XXIII, papa|Xoán XXIII]] é elixido Papa. ==Da "tecnocracia" e o "aperturismo" 1959-1975== ===1959=== *[[1 de xaneiro]]: entra en vigor o Mercado Común. [[Fidel Castro]] triunfa en Cuba. *[[1 de abril]]: Franco inaugura o [[Valle de los Caídos|Val dos Caídos]].<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1959/04/02/001.html Inauguración do Val dos Caidos, Portada do ABC do 2 de abril de 1959]</ref> *[[20 de xullo]]: España é admitida na [[Organización Europea para a Cooperación Económica]]. *[[22 de xullo]]: Franco anuncia o [[Plan de estabilización económica]]. *[[21 de decembro]]: recibimento en visita oficial do presidente [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhower]]. ===1960=== *[[8 de marzo]]: execución do anarquista [[Antonio Abad Donoso]]. *[[29 de marzo]]: reencontro por segunda vez de Xoán de Borbón e Franco en Las Cabezas de San Juan. *[[30 de maio]]: carta dos 339 cregos vascos aos seus bispos. *[[26 de setembro]]: decreto cara a represión da bandidaxe en España. ===1961=== *[[15 de maio]]: [[encíclica]] ''Mater et Magistra''. *[[24 de decembro]]: Franco é vítima dun accidente de caza no Pardo. ===1962=== *[[9 de febreiro]]: España demanda a apertura das negociacións co Mercado Común<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1962/02/10/001.html Diario ABC do 10 de febreiro de 1962]</ref>. *[[4 de maio]]: Franco decreta o estado de excepción no [[País Vasco]] e en Asturias. *[[14 de maio]]: voda do príncipe [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos]] coa princesa [[Sofía de Grecia]]<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1962/05/15/001.html Exemplar do ABC do 15 de maio de 1962]</ref>. ===1963=== *[[17 de xaneiro]]: Franco crea por decreto o salario mínimo garantido. *[[3 de xuño]]: falecemento de Xoán XXIII. *[[21 de xuño]]: elección de [[Paulo VI, papa|Paulo VI]]. *[[4 de decembro]]: Franco inaugura o túnel do [[Guadarrama]]. ===1964=== *O réxime celebra os «25 Anos de Paz» ===1965=== *[[11 de febreiro]]: encontro en Córdoba de Franco e de [[Hasan II de Marrocos|Hassan II]], rei de Marrocos. *[[20 de abril]]: execución de [[Julián Grimau]], dirixente do [[PCE]]. *[[7 de xullo]]: formación do seu oitavo goberno, con [[Laureano López Rodó|López Rodó]] como Ministro sen carteira no Plan de Desenvolvemento Económico. *[[24 de setembro]]: Castiella firma a prórroga dos acordos hispanoamericanos, *[[28 de decembro]]: I Plan de Desenvolvemento económico e social para catro anos. ===1966=== *[[17 de xaneiro]]: catro bombas atómicas estadounidenses caen accidentalmente ao mar en [[Palomares, Almería|Palomares]]. *[[15 de marzo]]: aprobación da Lei de Prensa e Imprenta de [[Manuel Fraga|Fraga Iribarne]]. *[[22 de novembro]]: Franco presenta nas Cortes a [[Lei Orgánica do Estado]]. *[[14 de decembro]]: esta lei é aprobada por ''referendum'' por unha gran maioría. ===1967=== *[[21 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en [[Biscaia]]. *[[21 de xullo]]: lei pola liberdade relixiosa. *[[28 de xullo]]: Franco destitúe ao xeneral Muñoz Grandes. *[[21 de setembro]]: Muñoz Grandes é substituído polo almirante Carrero Blanco como vicepresidente do Goberno. ===1968=== *[[5 de xaneiro]]: o príncipe [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos]] chega á maioría de idade constitucional requirida (30 anos). *[[8 de febreiro]]: con ocasión do bautizo do infante Filipe, Franco entrevístase en Madrid con Xoán de Borbón. *[[28 de marzo]] ata o [[6 de maio]]: peche da [[Universidade de Madrid]]. *[[6 de maio]]: Franco manda bloquear a entrada por terra en [[Xibraltar]]. Comezo dos sucesos de [[Maio do 68|maio]] en París. *[[3 de agosto]]: decreto do estado de excepción en [[Guipúscoa]]. *[[20 de agosto]]: tropas soviéticas entran en [[Checoslovaquia]]. *[[20 de decembro]]: Franco manda expulsar a familia [[Carlismo|carlista]] de Borbón-Parma. ===1969=== *[[24 de xaneiro]]: Franco decreta o estado de excepción sobre todo o territorio nacional. *[[14 de marzo]]: comezo do II Plan de Desenvolvemento. *[[25 de marzo]]: fin do estado de excepción: supresión da censura previa. *[[28 de marzo]]: todos os delitos anteriores ao l de abril de 1939 son declarados proscritos (30 aniversario da vitoria). *[[15 de abril]]: falecemento da raíña [[Vitoria Uxía de Battenberg|Vitoria Uxía]] en [[Lausana]]. *[[22 de xullo]]: designación do príncipe Xoán Carlos como seu sucesor ao trono. ===1970=== *[[6 de xuño]]: Franco recibe a [[Charles de Gaulle|De Gaulle]] no Pardo, nunha visita privada do expresidente de Francia. *[[29 de xuño]]: firma dos acordos comerciais da España-CEE. *[[27 de xullo]]: falecemento do presidente de Portugal, Salazar. *[[6 de agosto]]: renóvanse os acordos militares hispanoamericanos. *[[2 de outubro]]: visita de [[Richard Nixon|Nixon]]. Franco recíbeo en Madrid<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1970/10/03/001.html Xornal ABC do 3 de outubro de 1970]</ref>. *[[3 de decembro]]: apertura do proceso de Burgos contra dezaseis membros da [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]]. *[[4 de decembro]]: Franco decreta outra vez o estado de excepción en Guipúscoa. *[[14 de decembro]]: decreta a suspensión das regras do ''[[Hábeas corpus|habeas corpus]]''. *[[17 de decembro]]: Franco é aclamado por unha gran manifestación popular na [[Plaza de Oriente|Praza de Oriente]]. *[[28 de decembro]]: veredicto de Burgos: nove penas de morte e máis de cincocentos anos de cárcere. *[[30 de decembro]]: Franco conmuta as seis penas de morte dos condenados de Burgos en reclusión a perpetuidade. ===1971=== *[[14 de xuño]]: Franco restablece as regras do ''habeas corpus''. *[[21 de xuño]]: acordo dos Seis pola adhesión do [[Reino Unido]] na CE.E. *[[16 de xullo]]: encarga que Xoán Carlos poida substituílo en caso de morte ou enfermidade *[[11 de setembro]]: falecemento de [[Nikita Khrushchev|Khrushchev]]. *[[1 de outubro]]: Franco preside unha manifestación de apoio na Praza de Oriente. *[[25 de outubro]]: admisión da China na ONU. *[[19 de decembro]]: lectura do documento Xustiza e Paz, da Igrexa española. *[[30 de decembro]]: o bispado español é advertido publicamente por Franco. ===1972=== *Mes de marzo: III Plan de Desenvolvemento económico. *[[8 de marzo]]: voda da neta de Franco co infante [[Afonso de Borbón Danpierre]]. *[[10 de marzo]]: manifestacións de traballadores en Ferrol: 2 mortos. *[[18 de xullo]]: Franco nomea o almirante Carrero Blanco como futuro xefe de Goberno. *[[15 de setembro]]: acordos comerciais de España-URSS. *[[21 de decembro]]: bautizo de Francisco de Borbón, primeiro bisneto de Franco. ===1973=== *[[1 de xaneiro]] : nacemento da Europa dos Nove. *[[25 de xaneiro]]: os príncipes de España visitan os Estados Unidos, invitados polo presidente [[Richard Nixon|Nixon]] *[[8 de abril]]: falecemento de [[Pablo Picasso]]. *[[1 de xuño]]: proclamación da República de Grecia. *[[8 de xuño]]: Franco nomea o almirante Carrero Blanco presidente do Goberno. *[[11 de setembro]]: golpe de estado militar en Chile. Asasinato ou suicidio de [[Salvador Allende]]. *[[20 de decembro]]: asasinato de Carrero Blanco nun atentado en Madrid por un comando de ETA: [[Torcuato Fernández-Miranda|Fernández Miranda]] é nomeado presidente de Goberno interino. *[[29 de decembro]]: [[Carlos Arias Navarro]] é nomeado por Franco como o sucesor do almirante Carrero Blanco. ===1974=== *[[15 de febreiro]]: [[Salvador Puig Antich]] é condenado á pena de morte. É executado o 2 de marzo. *[[23 de xuño]]: mitin en [[Xenebra, Suíza|Xenebra]] do [[Partido Comunista de España]]. *Mes de xullo: constitúese unha ''[[Junta Democrática]]'', incluíndo desde comunistas a certos monárquicos españois. *[[9 de xullo]]: Franco é hospitalizado, por unha flebite. *[[19 de xullo]]: o estado de saúde de Franco agrávase e cede a titulo provisorio os seus poderes en Xoán Carlos. *[[2 de setembro]]: Franco, restablecido, recupera as funcións de Xefe de Estado. *[[10 de setembro]]: Arias Navarro anuncia unha política de liberalización. *[[13 de setembro]]: unha bomba estoupa na cafetería Rolando, xunto á madrileña Porta do Sol, causando 13 vítimas mortais e 80 feridos. *[[18 de setembro]]: a policía detén unha vintena de militantes vascos sospeitosos de participar no atentado da Porta do Sol. *[[30 de novembro]]: a Conferencia Episcopal reclama o recoñecemento dos dereitos de asociación, de reunión e de expresión. ===1975=== *[[10 de febreiro]]: unha petición en nome da comisión nacional de Xustiza e Paz, firmada por cento sesenta mil personalidades reclamando unha amnistía xeral a todos os prisioneiros políticos. *[[4 de marzo]]: a dimisión do Ministro de Traballo, De la Fuente, provoca un cambio ministerial e un endurecemento do réxime. *[[25 de abril]]: Franco decreta o estado de excepción en Biscaia e Guipúscoa por causa duns atentados cometidos por [[ETA]] <ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1975/04/26/pdfs/A08870-08870.pdf BOE do 26.04.1975].</ref>. *[[24 de xuño]]: Arias Navarro anuncia novas medidas anticomunistas. *[[30 de xuño]]: tensión entre Madrid e Rabat polo asunto do [[Sáhara español]]. *[[15 de xullo]]: Franco cualifica aos partidartios da democratización como ''cans que ladran''. *[[18 de agosto]]: unha multitude de xente aclama o Exército no enterro dun policía asasinado o 14 por un comando do [[Frente Revolucionario Antifascista y Patriota|FRAP]]. *[[27 de agosto]]: Lei antiterrorista. *[[29 de agosto]]: dous militantes de ETA son condenados a pena de morte en Burgos. *Mes de setembro: xorden chamadas á clemencia en todo o mundo dirixidas a Franco. *[[12 de setembro]]: tres militantes do FRAP, acusados de asasinato dun policía, son condenados a morte en Madrid. *[[15 de setembro]]: cinco militantes do FRAP, dous dos cales son mulleres embarazadas, son condenados a morte segundo procedemento ''sumarísimo''. *[[19 de setembro]]: un militante da ETA é condenado a morte en Barcelona. *[[27 de setembro]]: cinco condenados son executados en Madrid, Burgos e Barcelona. A resulta disto celébranse numerosas manifestacións antifranquistas en países estranxeiros. *[[1 de outubro]]: tres policías son asasinados en Madrid [http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1975/10/02/pagina-5/34219902/pdf.html]. Unha manifestación de apoio a Franco reuniu duascentas mil persoas na Praza de Oriente [http://hemeroteca.lavanguardia.com/edition.html?bd=02&bm=10&by=1975&x=54&y=16]. *[[4 de outubro]]: os acordos militares hispanoamericanos son renovados por cinco anos. *[[17 de outubro]]: Franco doente, abandona o consello de ministros. *[[18 de outubro]]: novo atentado no Pais Vasco. *[[21 de outubro]]: comunicado oficial sobre a saúde do xeneral Franco: crise de insuficiencia coronaria aguda. *[[30 de outubro]]: o príncipe Xoán Carlos asume temporalmente as funcións de xefe de Estado. *[[1 de novembro]]: o rei de Marrocos inicia a [[Marcha Verde]] polo Sáhara español. *[[2 de novembro]]: o príncipe Xoán Carlos preséntase en El Aiún, no Sáhara. *[[3 de novembro]]: primeira operación cirúrxica de Franco no Pardo. *[[7 de novembro]]: Franco é trasladado ao hospital de La Paz e é operado por segunda vez. Os marroquinos entran pola fronteira do Sáhara español. *[[14 de novembro]]: Franco é operado por terceira vez. Acordo final sobre o Sáhara entre os representantes marroquinos, españois e mauritanos. *[[20 de novembro]]: falecemento de Franco. *[[22 de novembro]]: exequias do xeneral Franco no Val dos Caídos. *[[23 de novembro]]: xuramento do rei [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]] ante as Cortes españolas. *[[26 de novembro]]: Decreto da Lei de indulto. ==Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Flag of Spain 1945 1977.svg|Bandeira franquista Ficheiro:Aigle franquiste.jpg|Aguia franquista Ficheiro:FrancoenReus.jpg|Visita de Franco a [[Reus]] Ficheiro:Victor Uni Salamanca.svg|Simboloxía da vitoria franquista File:Plaque generalisimo.jpg|Placa da "Avenida del generalísimo" </gallery> ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== {{Commons|Category:Franquisme}} ===Bibliografía=== *{{Cita libro|título=Franco|apelidos=Bennassar|nome=Bartolomé|editorial=Perrin|ano=1995|ISBN=9782262010256|lugar=París|lingua=fr}} *{{Cita libro|título=Franco - Enfance Et Adolescence|apelidos=Bennassar|nome=Bartolomé|editorial=Editions Autrement|ano=1999|ISBN=2-86260-908-0|lugar=París|serie=Colección: Naissance D'un Destin}} *{{Cita libro|título=Franquismo: el juicio de la historia|apelidos=Fusi|nome=Juan Pablo|editorial=Temas de Hoy|ano=2005|ISBN=978-84-8460-464-8|lugar=Madrid|lingua=es}} *{{Cita libro|título=El franquismo y la Iglesia|apelidos=Gómez Pérez|nome=Rafael|editorial=Rialp|ano=1986|ISBN=9788432123436|lugar=Madrid|lingua=es}} *{{Cita libro|título=L'Espagne du XXème siècle : le franquisme|apelidos=Peyregne|nome=Françoise|editorial=Ellipses|ano=2001|ISBN=9782729879846|lugar=París|lingua=fr|serie=Colección: Les essentiels de civilisation}} *{{Cita publicación periódica|apelidos=Cortade|nome=André|data=xullo 2007|título=1000, Histoire désordonnée du MIL|revista=Divergences. Revue libertaire internationale en ligne|número=8|lugar-publicación=París|editorial=Éditions l’Échappée|url=http://divergences.be/spip.php?article545&lang=fr|lingua=fr}} ===Ligazóns externas=== * [http://www.fuenterrebollo.com/Gobiernos/cronologia-franquista.html#40 Cronoloxía da ditadura franquista (1939-1975)] {{es}} * [http://www.anticapitalista.org/node/2832 Cronoloxía do movemento estudantil baixo a ditadura]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{es}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Franquismo}} [[Categoría:Franquismo]] [[Categoría:Cronoloxías]] 0kf83reo1ow9foerf8m6amhhsgnivz2 0 72183 6148122 6061309 2022-08-02T09:30:04Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Desactualizado}} {{Partido Político |nome = Unión Progreso y Democracia (UPyD) |definición = Partido político de [[España]] |mocidades= s/d |líder= [[Cristiano Brown]]<br /><small>(Derradeiro voceiro)</small> |secretario xeral = |cor=#E9008C |logo = [[Ficheiro:Logo Activa UPYD.png|150px]] |parlamento = 0 deputados (de 350) no [[Congreso dos Deputados]] |fundación = 29 de setembro de [[2007]] |ideoloxía = [[Progresismo]],<ref>[http://elpais.com/elpais/2013/05/22/inenglish/1369228317_043995.html Could a pair of minority groups spell the end of Spain's two-party system?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150218174248/http://elpais.com/elpais/2013/05/22/inenglish/1369228317_043995.html |date=18 de febreiro de 2015 }} - ''El País'' {{En}}.</ref><br />[[socioliberalismo]],<ref name="European Social Survey">[http://www.europeansocialsurvey.org/docs/round6/survey/ESS6_appendix_a3_e02_0.pdf UPyD. Ideology: centralism, social liberalism. Political Position: Centre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924003827/http://www.europeansocialsurvey.org/docs/round6/survey/ESS6_appendix_a3_e02_0.pdf |date=24 de setembro de 2015 }} - ''European Social Survey'' {{En}}.</ref><br />[[laicismo]],{{Harvnp|Dorange|2013|p=100|ps=: «''Partido españolista republicano, nacional y laico''»}}<br />[[centralismo]],<ref name="European Social Survey"/><br />[[federalismo europeo]],<ref>{{Cita web |url=http://www.upyd.es/contenidos/noticias/318/69006-Programa_Electoral_UPyD_Elecciones_Generales_2011 |título=Programa Electoral UPyD Elecciones Generales 2011 |data-acceso=30 de agosto de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111104142853/http://www.upyd.es///contenidos/noticias/318/69006-Programa_Electoral_UPyD_Elecciones_Generales_2011 |dataarquivo=04 de novembro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref><br />[[nacionalismo español]]{{Harvnp|Dorange|2013|p=100|ps=: «''Partido españolista republicano, nacional y laico''»}}{{Harvnp|Montero|Lago|2010|p=361|ps=: «''Los resultados de este capítulo han mostrado que la movilización del nacionalismo español fue un mecanismo efectivo de competición con el PSOE, dado que consiguió movilizar el voto de nuevos votantes y antiguos abstencionistas. La estrategia caló de tal forma que UPyD, un nuevo partido creado pocos meses antes de la convocatoria electoral, consiguió entrar en el Congreso de los Diputados abanderando posiciones claras sobre la política antiterrorista y enfatizando la identidad nacional española''»}}{{Harvnp|Cabestan|Pavković|2013|p=116|ps=: «''It condemns ETA violence and maintains a strong pro-Spanish nationalist orientation''»}}<ref name="Spanish nationalism">(en inglés)[http://www.ecpr.eu/Filestore/PaperProposal/110a2d28-a4d6-4ef9-bb72-4a3f04dee74d.pdf "UPyD is a (Spanish) nationalist party with a very critical stand with the way the process of devolution to the regions has evolved in Spain"]- ''European Consortium for Political Research''</ref><ref name="Sánchez-Cuenca">{{Cita web|apelidos=Sánchez-Cuenca|nome=Ignacio|título=UPD, partido nuevo, viejos tópicos|editor=[[El País]]|data=23 de octubre de 2007|url=http://elpais.com/diario/2007/10/23/opinion/1193090410_850215.html|dataacceso=28 de xaneiro de 2015|cita=''Esta tesis sobre "el derecho a permanecer unidos e iguales" es el pretexto para combatir el nacionalismo vasco y catalán no con argumentos, sino con una buena dosis de nacionalismo español. De ahí el silencio elocuente de los ideólogos de este partido sobre el renacido nacionalismo español de la derecha''}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://politica.elpais.com/politica/2011/12/08/actualidad/1323366562_703135.html |title=El País - Combatir los Nacionalismos? |publisher=El País |accessdate=2012-08-30}}</ref> |posición = [[Centro político|Centro]]<ref name="European Social Survey"/> |sede= Rúa Desengaño, 12. 28004 [[Madrid]] |web = [http://www.upyd.es www.upyd.es] |publicación = s/d |filiación internacional = Non ten |disolución=6 de decembro de 2020<ref>[https://www.vozpopuli.com/espana/upyd-disolucion-politica_0_1416758793.html UPyD anuncia oficialmente su disolución recordando "su papel en la transformación política de España"]. ''www.vozpopuli.com''.</ref>}} '''Unión Progreso y Democracia'''<ref>[http://www.upyd.es/contenidos/secciones/371/Estatutos_de_UPyD Estatutos do partido] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150320043003/http://www.upyd.es/contenidos/secciones/371/Estatutos_de_UPyD |date=20 de marzo de 2015 }}, no Artigo 1 indica a súa denominación como " UNIÓN PROGRESO y DEMOCRACIA".</ref> ('''UPyD''') (en [[Lingua galega|galego]] ''Unión, Progreso e Democracia'') foi un [[partido político]] [[España|español]] inscrito no rexistro de partidos do [[Ministerio do Interior de España|Ministerio do Interior]] o 26 de setembro de 2007. Entre os seus promotores atópanse a ex-dirixente do [[Partido Socialista Obrero Español|PSOE]] [[Rosa Díez]] (quen foi a primeira voceira do partido), o catedrático [[Mikel Buesa]] ou os filósofos [[Carlos Martínez Gorriarán]] e [[Fernando Savater]]. Mikel Buesa nunha presentación do partido en 2007 e [[Irene Lozano]] nunha entrevista na televisión en 2013 explicaron o significado dos tres conceptos que constitúen a denominación do partido: ''Unión'' pola súa defensa incondicional da «unidade de España», ''Progreso'' porque afirman ser «un partido [[Progresismo|progresista]] respectuoso coa liberdade individual» e ''Democracia'' porque din ser «un partido [[Radicalismo|radical]] que aposta por afondar a democracia».<ref>{{cita web|url=http://www.padi.cat:8080/wayback/20080223221930/https://www.upyd.es/web_medida/plantilla_general/contenedor.jsp?seccion=75&noticia=537|título=La economía hace aguas por todos los lados, se ha aumentado la presión fiscal en un 2 % del PIB|autor=Unión, Progreso y Democracia|data=18 de decembro de 2007|páxina-web=upyd.es|lingua=castelán|dataacceso=9 de xuño de 2015|cita=''Mikel Buesa explicó el significado de la denominación del partido, "Unión porque somos un partido contra la disgregación política de la última legislatura y abogamos por la unión de España sin condiciones, Progreso porque somos un partido progresista de raíz liberal y socialdemócrata y, por otra parte, respetamos la libertad individual y de elección y Democracia porque es el sistema que alberga todas las identidades, podemos ser lo que queramos y lo podemos expresar libremente"''|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529222457/http://www.padi.cat:8080/wayback/20080223221930/https://www.UPYD.es/web_medida/plantilla_general/contenedor.jsp?seccion=75&noticia=537|dataarquivo=29 de maio de 2016|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.abc.es/espana/20150519/abci-logo-upyd-201505141231.html|título=UPyD: «El magenta es necesario para crear otros colores, como lo es UPyD para la regeneración de la democracia»|apelidos=Mezcua|nome=Unai|data=18 de maio de 2015|editor=[[ABC (xornal)|ABC]]|dataacceso=9 de xuño de 2015|cita=''En las directrices que Díez envió a la agencia figuraba una fundamental, según explica Labarthe: «que en el logotipo estuvieran representados los conceptos e ideas que defendemos como Unión, Progreso y Democracia». En 2007, cuando Díez presentó UPyD arropada por Mikel Buesa, Carlos Martínez Gorriarán y Fernando Savater, desde el partido se justificó la elección del nombre porque defendería incondicionalmente la unidad de España, respetaría las libertades individuales y apostaría por una democracia «radical»''}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.rtve.es/alacarta/videos/la-noche-en-24-horas/entrevista-irene-lozano-noche-24-horas/2033067/|título=Entrevista a Irene Lozano en La Noche en 24 horas (dende o minuto 16)|autor=[[Radio Televisión Española|RTVE]]|data=26 de setembro de 2013|páxina-web=rtve.es|lingua=castelán|dataacceso=9 de xuño de 2015|cita=''Unión, o sea, que estamos a favor de que España esté unida; Progreso, o sea, que somos un partido progresista; y Democracia, o sea, que somos radicales en el sentido de que creemos que la democracia tiene mucho que profundizarse y que queda mucho por hacer en las instituciones que, en fin, yo creo que casi todo el mundo percibe como de muy baja calidad democrática''}}</ref><ref>[https://twitter.com/UPyD/status/383333481494765570 "Unión: defendemos la unidad de España. Progreso: somos progresistas y Democracia: somos demócratas radicales"] - ''Twitter oficial de UPyD'' {{Es}}.</ref> == Orixe == O sábado [[19 de maio]] de [[2007]] 45 persoas reunidas en [[Donostia]] tomaron a decisión de poñer en marcha un proxecto político. Para iso crearon unha asociación, [[Plataforma Pro]], para xuntar xente e definir un programa, que despois expuxeron en xuntanzas de presentación por toda España. Entre os membros ou colaboradores atopábanse o filósofo Fernando Savater, o portavoz de [[¡Basta Ya!]], [[Carlos Martínez Gorriarán]] (que era o coordinador da plataforma), ou a [[eurodeputada]] socialista Rosa Díez.<ref>[http://www.abc.es/hemeroteca/historico-31-08-2007/abc/Nacional/rosa-diez-abandona-el-psoe-porque-zapatero-traiciona-las-ideas-del-partido_164597744800.html Noticia del abandono del PSOE por parte de Rosa Díez]</ref> Esta última, anunciou o seu abandono das filas do PSOE en agosto de 2007 para involucrarse no proxecto. Outros grupos que manifestaron o seu apoio á Plataforma foron o partido [[Ciutadans - Partido de la Ciudadanía]], en especial os seus membros [[Arcadi Espada]], [[Albert Boadella]] e [[Xavier Pericay]], e mais a Asociación ¡Basta Ya!. A mediados de setembro de 2007, o ata entón presidente do [[Foro Ermua]] [[Mikel Buesa]] anunciou o seu propósito de participar no partido político.<ref>{{Cita web|título=Mikel Buesa formará parte del nuevo partido impulsado por Rosa Díez|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20070907/53392275752/mikel-buesa-formara-parte-del-nuevo-partido-impulsado-por-rosa-diez.html|páxina-web=La Vanguardia|data=2007-09-07|data-acceso=2022-05-01|lingua=es}}</ref> Finalmente, nun acto público de presentación o [[29 de setembro]] de [[2007]] no Teatro-Auditorio da [[Casa de Campo]] de [[Madrid]] quedou constituído o novo partido Unión, Progreso y Democracia. No acto interviron o dramaturgo [[Albert Boadella]], Fernando Savater, [[Mario Vargas Llosa]] e Rosa Díez, pero tamén contou coa presenza de [[Arcadi Espada]], [[Teresa Giménez Barbat]] e [[Félix Pérez Romera]] (os tres membros promotores de Ciutadans), [[Antonio Elorza]], [[Agustín Ibarrola]], [[Mikel Buesa]], [[Carlos Martínez Gorriarán]], [[Albert Rivera]] e [[Antonio Robles]], [[Aurelio Arteta]], [[Fernando Iwasaki]], [[Nicolás Redondo]]<ref>[http://elpais.com/diario/2007/09/30/espana/1191103210_850215.html El partido de Díez y Savater pide la devolución al Estado de las competencias de educación]</ref> e o deputado autonómico vasco do [[Partido Popular]] [[Fernando Maura]]. Este último finalmente incorporouse a UPyD o día [[6 de novembro]] de 2007,<ref>{{Cita web |url=http://www.izaronews.com/NEWS%2007/2%20NOVIEMBRE/maura%20deja%20pp.htm |título=Maura abandona el PP y se afilia al partido de Rosa Díez |data-acceso=24 de decembro de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120309134636/http://www.izaronews.com/NEWS%2007/2%20NOVIEMBRE/maura%20deja%20pp.htm |dataarquivo=09 de marzo de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> pasando a formar parte do seu Consello de Dirección<ref>[https://archive.is/20120629161716/actualidad.terra.es/articulo/union_progreso_democracia_fernando_maura_1990071.htm Unión Progreso y Democracia comunica la incorporación del parlamentario vasco Fernando Maura a su Consejo de Dirección]</ref>. O escritor [[Álvaro Pombo]]<ref>{{Cita web|título=Díez aboga reforma Constitución para 'reforzar autonomía' jueces y tribunales|url=http://actualidad.terra.es/articulo/diez_constitucion_aboga_reforma_reforzar_2103053.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2008-03-06|data-acceso=2022-05-01|data-arquivo=06 de marzo de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080306140205/http://actualidad.terra.es/articulo/diez_constitucion_aboga_reforma_reforzar_2103053.htm|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Álvaro Pombo irá por UPyD al Senado|url=https://www.elcorreo.com/vizcaya/20080109/politica/alvaro-pombo-upyd-senado-20080109.html|páxina-web=El Correo|data=2008-01-09|data-acceso=2022-05-01|lingua=es-ES}}</ref> e o deportista [[Álvaro de Marichalar]] tamén manifestaron o seu apoio a UPyD.<ref>{{Cita web |url=http://www.libertaddigital.com/noticias/noticia_1276319336.html |título="Álvaro de Marichalar confirma su compromiso con UPD y estaría dispuesto a ser candidato" |data-acceso=24 de decembro de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190919040826/https://www.libertaddigital.com/nacional/alvaro-de-marichalar-confirma-su-compromiso-con-upd-y-estaria-dispuesto-a-ser-candidato-1276319336/ |dataarquivo=19 de setembro de 2019 |urlmorta=yes }}</ref> == Ideoloxía == Ideoloxicamente, UPyD non se define como de [[esquerda política|esquerda]] ou [[dereita política|dereita]]. Eles declaran ao comezo do seu Manifesto Fundacional:<ref>{{Cita web |url=http://argelaguer.nireblog.com/post/2007/09/29/union-progreso-y-democracia-upyd-manifiesto-fundacional |título=Manifiesto fundacional de UPD |data-acceso=24 de decembro de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071024200037/http://argelaguer.nireblog.com/post/2007/09/29/union-progreso-y-democracia-upyd-manifiesto-fundacional |dataarquivo=24 de outubro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> {{Cita|Partimos dun suposto revolucionario: que os cidadáns non nacen sendo xa de esquerdas ou de de dereitas nin co carné de ningún partido nos cueiros. Imos aínda máis lonxe, a risco de escandalizar aos timoratos: consideramos os cidadáns capaces de pensar por si mesmos e de elixir en consecuencia, de acordo coas ofertas dos partidos e a súa experiencia da situación histórica que vivimos. Xa que logo, non cremos que ninguén estea obrigado a votar sempre o mesmo ou a resignarse ás opcións políticas vixentes, cando xa lle decepcionaron anteriormente. Ser considerados de esquerdas ou dereitas non nos parece o centro do problema, aínda que apiadámonos cordialmente de quen carece de mellores argumentos para descualificar o adversario.}} Outras dos seus puntos de identidade son a defensa do marco territorial da [[Monarquía Española|España monárquica]] conforme o sinala a [[Constitución Española de 1978]]; o [[laicismo]], e o como rexeitamento dos partidos [[nacionalismo|nacionalistas]] (agás os [[Españolismo|españolistas]]) do sistema político español. == Organización == [[Ficheiro:Rosa Diez Mostoles 2.JPG|miniatura|Mitin de Rosa Díez.]] O partido organízase a través de catro órganos de goberno. === Asemblea xeral === Formada por todos os membros, estes poderán actuar directamente ou por medido de compromisarios delegados nela. Será convocada por acordo do Consello de Dirección e constituirase en Congreso, ordinario cada catro anos, e extraordinario se así o decide o Consello de Dirección ou o solicitan o Consello Político ou ben un terzo dos afiliados, os cales en todo caso elixirán aos seus representantes entre o conxunto, ata un máximo de cincocentos delegados con dereito a voto. Durante as súas sesións, a asemblea é o órgano de dirección máximo do partido. Para a modificación dos fins e o programa básico do partido recollido nos estatutos esixirase un texto alternativa, cuxa aprobación requirirá unha maioría cualificada formada polos votos positivos e secretos de, polo menos, o 60% dos delegados. === Consello político === Entre as súas misións máis importantes están o estudo, debate e redacción do programa do partido que haberá de propor ao consello de dirección, de igual modo que as estratexias, iniciativas e accións políticas do partido en calquera ámbito; acordar a posición do partido en todas aquelas cuestións de relevancia que non contempla o programa básico do partido, e acoller, dar publicidade e debater, en caso de consideralas procedentes, as propostas e iniciativas relativas ao programa e actividade do partido procedentes de calquera afiliado ou comité do partido. Conforme os Estatutos de UPyD, o consello político estará composto por ata 150 membros. === Consello de dirección === [[Ficheiro:Acto fundacional UPD2.jpg|miniatura|esquerda|Fernando Savater na Casa de Campo de Madrid. Acto fundacional.]] É o órgano encargado de tomar as decisións ordinarias requiridas pola actividade do partido, aprobar a redacción definitiva do programa proposto polo consello político, supervisar as agrupacións territoriais e as súas coordinadoras respectivas, autorizar a creación de Comités Electorais, crear as comisións asesoras de estudo ou de expertos necesarias para facilitar a consecución dos fins do partido, decidir a política de alianzas e o sentido do voto nas institucións de calquera ámbito, así como a posición política en votacións consideradas estratéxicas con relación ao programa, organizar e administrar as finanzas do partido, supervisadas pola Comisión de Finanzas, interpretar os estatutos e arbitrar naquelas cuestións que non estean especificamente contempladas nestes. De acordo aos Estatutos de UPyD, o Consello de Dirección é un órgano colexiado formado por ata un máximo de vinte membros. Os seus membros son:{{Cando}} Almudena Semur Correa, Angel Manuel Hernández Guardia, Antonio Salvador, Armando Flores Cordero, Carlos Martínez Gorriarán, Concepción Sacristán Sánchez, Eva Climent Martí, Francisco Igea Arisqueta, Francisco Pimentel Igea, Gerardo Hernández Les, Guzmán Fernández Ortiz, Juan Luis Fabo Ordóñez, Juana María Lasry Hernández, Manuel Hernández Iglesias, Fernando Maura, Mikel Buesa e Rosa Díez González, esta última como portavoz de UPyD. === Agrupacións territoriais === UPyD organízase en agrupacións territoriais acordes co mapa autonómico do Estado. Á fronte destas agrupacións figurará unha coordinadora na que polo menos haberá un membro do Consello Político do partido, que poderá ser coordinador desa agrupación para representala nese órgano, salvo que a coordinadora decida elixir a outro dos seus afiliados para esa función. A agrupación territorial elixirá aos delegados que lle correspondan para a Asemblea Xeral do partido en función da súa porcentaxe de afiliados no total do partido A misión das coordinadoras territoriais é organizar a elección de delegados á Asemblea Xeral, ocuparse da vida ordinaria do partido no seu territorio, e coordinar o traballo dos Comités Electorais, autonómico e locais, do seu ámbito territorial. == Financiamento == Despois de que presuntamente algúns bancos lles negaran créditos de financiamento, a formación puxo en marcha un sistema de [[empréstito]]s persoais, coa venda de bonos. == Galicia. Creación e eleccións xerais do 2008 == A finais de novembro de 2007 presentouse o partido en Galicia. Nese primeiro momento estiveron ligados a el o profesor da [[Universidade de Santiago]] [[Roberto Blanco Valdés]], os médicos [[Luís Pérez Llano]] e [[Ildefonso Cejudo]] ou o ex-concelleiro do [[PSOE]] en [[Ames]] [[Rudy Lamas]]. O seu coordinador en Galicia é [[Antonio Cascón]]. En Cataluña é unha figura destacada do partido o galego [[Luís Bouza-Brey Villar|Luís Bouza-Brey]], se ben dimitiu do comité electoral provincial de Barcelona.<ref>[http://elpais.com/elpais/2007/12/19/actualidad/1198055830_850215.html Dimite en pleno el comité del partido de Rosa Díez en Barcelona]</ref> Os cabezas de lista de UPyD ás [[Eleccións Xerais 2008 en España|eleccións xerais de 2008]] nas provincias galegas foron Antonio Cascón ([[provincia da Coruña|A Coruña]]), Luis Pérez de Llano ([[provincia de Lugo|Lugo]]), Ángeles Rodríguez Baliño ([[provincia de Ourense|Ourense]]) e José Manuel Rodríguez Andelo ([[provincia de Pontevedra|Pontevedra]]) == Eleccións municipais 2011 en Galicia == Presentou candidaturas en diversos concellos e acadou un escano. Na Provincia da Coruña presentouse na [[A Coruña|Coruña]] (0,93% dos apoios), en [[Ferrol]] (1,01%), en [[Santiago de Compostela]] (2,01% dos votos) Na provincia de Lugo só presentou candidatura na capital, e obtivo o 0,64% dos apoios. Na Provincia de Ourense, a mesma situación que en Lugo, só se presentou en [[Ourense]] e sacou o 0,51%. Na Provincia de Pontevedra tivo os mellores resultados de [[Galicia]]. Obtivo un escano en [[Baiona]] co 8,12% dos votos. Presentou candidaturas en [[Pontevedra]] (0,93% dos sufraxios), [[Vigo]] (1,20%) e [[Nigrán]] (3,89%). == Relacións con outros partidos == Desde o mesmo momento en que se anunciou a súa creación, barallouse a súa posible fusión co partido [[C's|Ciutadans-Partido da Cidadanía]], debido á similitude dos seus fins e obxectivos e do seu discursos. Finalmente o día 25 de outubro de 2007 celebrouse unha reunión entre os dirixentes de ambos os partidos, na cal UPyD comunicoulle a C's a súa intención de ir en solitario ás eleccións xerais de 2008. Esta decisión estivo fundamentada, segundo UPyD, polos feitos de considerar a C's un partido de "ámbito catalán", cunha ideoloxía de "centro-esquerda", e por unhas declaracións do redactor do seu ideario, [[Francesc de Carreras]], nas que manifestaba o seu apoio a un referendo de [[autodeterminación]] en [[Cataluña]] (que tardaron 10 días en ser desmentidas por C's),<ref>[http://www.elconfidencial.com/cache/2007/10/15/57_juntos_revueltos_savater_albert_rivera_ciutadants.html Juntos pero no revueltos]</ref> cousas que non eran acordes coas bases de UPyD. A pesar diso UPyD deixou a porta aberta a unha futura colaboración entre ambos os partidos, pero non en forma de fusión ou coalición.<ref>{{Cita web |url=http://www.abc.es/20071025/nacional-politica/rosa-diez-dice-ciutadans_200710252005.html |título=Rosa Díez dice no a Ciutadans |data-acceso=24 de decembro de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071027015129/http://www.abc.es/20071025/nacional-politica/rosa-diez-dice-ciutadans_200710252005.html |dataarquivo=27 de outubro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> == Eleccións xerais españolas de 2008 == O partido presentouse ás [[Eleccións Xerais 2008 en España|eleccións lexislativas de 2008]], onde acadou un deputado (Rosa Díez) no Congreso pola circunscrición de Madrid. == Polémicas == Tanto o partido como Rosa Díez foron acusados en numerosas ocasións de autoritarismo.<ref>[http://www.elmundo.es/elmundo/2009/07/04/espana/1246699268.html Mikel Buesa, fundador de UPyD, deja el partido por su 'autoritarismo']</ref><ref>[http://www.elmundo.es/elmundo/2010/01/21/barcelona/1264092337.html Militantes catalanes de UPyD dejan el partido por el 'autoritarismo' de Díez]</ref><ref>[http://www.lne.es/aviles/2012/05/13/direccion-avilesina-upyd-salta-aires-dolida-autoritarismo-prendes/1241112.html La dirección avilesina de UPyD salta por los aires dolida con el autoritarismo de Prendes]</ref><ref>[http://politica.elpais.com/politica/2014/08/20/actualidad/1408529160_406228.html Bronca abierta en UPyD entre Rosa Díez y el portavoz europeo]</ref> Tamén dimitiu en bloque o Consello Territorial do partido en Galicia denunciando prácticas similares.<ref>[http://www.publico.es/politica/487692/dimite-el-consejo-territorial-de-upyd-en-galicia-por-discrepancias-con-la-direccion-del-partido Dimite el Consejo Territorial de UPyD en Galicia por discrepancias con la dirección del partido]</ref> Así, un ex-cargo de UPyD afirmou que o partido tiña 5.000 afiliados e 16.000 ex-afiliados.<ref>[http://www.vtelevision.es/informativos/viav/2014/05/13/0031_3560494653001.htm Pedro Larrauri: "UPyD tiene 5000 afiliados y 16000 ex-afiados." Entrevista no programa VíaV.]</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Unión Progreso y Democracia}} === Bibliografía === * {{Cita libro|título=Elecciones generales 2008|serie=Elecciones (CIS)|nome1=José Ramón|apelidos1={{Versaleta|Montero}}|nome2=Ignacio|apelidos2={{Versaleta|Lago}}|ano=2010|editor=CIS|ISBN=9788474765502|páxinas=520|url=http://books.google.es/books?id=381p7yKGutgC}} * {{Cita libro|título=Civilisation espagnole et hispano-américaine|nome=Monica|apelidos={{Versaleta|Dorange}}|ano=2013|editor=Hachette Éducation|ISBN=9782011402158|páxinas=400|url=http://books.google.es/books?id=SXETAQAAQBAJ}} * {{Cita libro|título=Secessionism and Separatism in Europe and Asia: To Have a State of One's Own|nome1=Jean-Pierre|apelidos1={{Versaleta|Cabestan}}|nome2=Aleksandar|apelidos2={{Versaleta|Pavković}}|ano=2013|editor=Routledge|ISBN=978-0-415-66774-6|lingua=inglés|páxinas=246|url=http://books.google.es/books?id=WoFIdvobh4EC}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:UPyD]] 9a9xxakmd2u4d8dgryem5w1j89k8f2a 0 72341 6148144 5478448 2022-08-02T09:43:35Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki O concepto xurídico de '''persoa física''' (ou '''persoa natural''') foi elaborado fundamentalmente xa polos [[xurista]]s [[Roma Antiga|romanos]]. Cada [[ordenamento xurídico]] ten a súa propia definición de persoa, aínda que en tódolos casos é moi similar. En termos xerais é todo membro da [[ser humano|especie humana]] susceptible de adquirir [[dereitos]] e contraer [[obrigación xurídica|obrigacións]]. Nalgúns casos pódese facer referencia a estas como persoas de existencia visible, de existencia real, física ou natural. A súa orixe etimolóxica vén de ''persona -ae'', que era aquela máscara (''per sonare'', para facerse oír) que levaban os actores na antigüidade e que ocultaba o seu rostro ó tempo que facía soar a súa voz. Isto é, unha ficción que se sobrepón ó ser que a porta. Ademais, como no teatro clásico grego e romano un reducido número de actores representaban tódolos papeis, o cambio de careta indicaba ó público o personaxe dramático que estaba representado. Desta última función de individualización dos diferentes seres humanos provén o significado actual do termo ''persoa''.<br />Isto é así porque non tódolos seres humanos -especialmente noutros tempos- podían ser considerados persoas. Na actualidade as persoas físicas teñen, polo simple feito de existir, [[Atributo da personalidade|atributos]] dados polo [[dereito]]. A [[personalidade xurídica|personalidade]] abre a porta da titularidade de dereitos, de modo que só sendo considerado tal se podía, por exemplo, contratar ou contraer [[matrimonio]]. == Antecedentes sobre o concepto de persoa física == Se ben é certo que actualmente se sobreentende que todo membro do xénero humano é persoa, no pasado non sempre foi así, xa que persoas pertencentes a diferentes grupos culturais, relixiosos e étnicos, non eran considerados como persoas e, por ende, privados de tódolos seus dereitos. == Inicio e fin da existencia da persoa física == === Inicio da existencia da persoa física === Segundo o sistema xurídico concreto, a personalidade pode ser determinada polo mero [[nacemento]] (''[[teoría da vitalidade]]''), ou ben o recentemente nado debe cumprir unha serie de requisitos engadidos (''[[teoría da viabilidade]]''). Na [[Arxentina]] o [[Código Civil da Arxentina|Código Civil]] recoñece a súa existencia desde o momento da concepción, chamando 'persoas por nacer' ás que, concibidas, aínda non naceron. Se a persoa por nacer morre antes de estar completamente separada do seo materno, é considerado como se nunca existise. O [[Código Civil Francés]], no artigo 725, e o de [[Código Civil de Austria|Austria]], capítulo 3, parte 2, esixen que o nacido sexa viable, de vida, é dicir, que non traia algún vicio polo que a súa morte se poida asegurar, ou que nacese antes de tempo. O fundamento do Código francés e dos códigos que o seguen é o seguinte: o fillo que nace antes dos seis meses da concepción, aínda que naza vivo, é incapaz de prolongar a súa existencia. O mesmo di do que nace cun vicio orgánico, tan demostrado que poida asegurarse a súa pronta morte; desde entón a este ser non se lle pode atribuír dereito algún, porque a capacidade de dereito depende non só do nacemento, senón da capacidade da vida, da viabilidade. En [[España]] as [[leis de Toro]] impuxeron un triplo requisito para que un fillo se tivese por nacido: que nacese vivo todo, que vivise 24 horas despois de nacido e recibise bautismo. O artigo 60 da Lei do Matrimonio Civil de 1870 suprimiu o requisito do bautismo. O [[Código Civil de España|Código Civil]] establece no seu artigo 30 que "Para los efectos civiles, sólo se reputará nacido el feto que tuviere figura humana y viviere veinticuatro horas enteramente desprendido del seno materno". Da lectura deste artigo poderíase afirmar que o dereito español segue a teoría da viabilidade, pero o artigo 29 establece que "... el concebido se tiene por nacido a todos los efectos que le sean favorables, siempre que nazcan con las condiciones del artículo siguiente". A doutrina española maioritaria entende que da compresión conxunta de ambos artigos o sistema español é ecléctico, xa que mentres acolle a teoría da viabilidade para determinar o inicio da personalidade, o artigo 29 garante dereitos ó concibido pero non nacido. Cómpre ter en conta que no dereito español os [[feto]]s no útero materno denomínanse ''nasciturus'', e teñen unha protección xurídica específica para o caso de que finalmente nazan e teñan personalidade xurídica plena. Deste xeito, un neno aínda non nacido pode chegar a herdar os bens do seu pai, se este morrese durante a súa xestación. A efectos [[constitución española de 1978|constitucionais]] sobre a protección do feto ante a posibilidade de prácticas [[aborto|abortivas]], existe unha sentenza do [[Tribunal Constitucional de España|Tribunal Constitucional]] (STC 53/85) que declara ó feto como ben xuridicamente protexido e esixe a súa protección, a tódolos efectos civís (para a consideración como persoa remítese á [[dereito civil|lexislación civil]]). === Fin da existencia da persoa física === A existencia das persoas físicas termina coa [[morte]] (ou a súa presunción por ausencia ou accidente) das mesmas. Nas antigas [[lexislación]]s podían existir outras formas de finalización, como a [[escravitude]], a [[morte civil]] por [[condena perpetua]] ou profesión relixiosa. == Diverxencia do concepto de Dereito Penal == A personalidade xurídica ten efectos dentro da esfera do [[Dereito privado]] da persoa xurídica, e por iso se regula normalmente no correspondente Código civil. Porén, o tratamento da persoa no [[Dereito penal]] é independente. Por isto, en España aínda que sexan necesarias 24 horas para que un bebé sexa considerado persoa segundo o Código civil, o [[homicidio]], para ser considerado como tal, non necesita cumprir eses requisitos, senón que basta con que o bebé nacese. Se non nacese, sería un posible [[delito]] de aborto, pero nunca de homicidio. Polo tanto, pode haber casos nos que unha persoa humana é persoa desde o punto de vista penal pero non civil (nacido con só unhas poucas horas de vida). O seu homicidio ou [[asasinato]] daría lugar a consecuencias penais, pero non civís (por exemplo, non habería [[herdanza]]). == Relación entre o concepto de persoa física e os dereitos humanos == Os dereitos da personalidade pertencían inicialmente ó campo do [[dereito civil]]. Porén, o [[Código de Napoleón]] que serviu de modelo para outros moitos, non desenvolveu esta categoría esencial de dereitos. Os dereitos da persoa física alcanzaron o seu recoñecemento mercede a tratados internacionais, como a [[Declaración Universal dos Dereitos Humanos]] da [[ONU]] e posteriormente mediante a súa positivación como dereitos fundamentais nas diferentes constitucións, o que impulsou o seu respecto polos poderes públicos. No caso do dereito español o máis amplo catálogo dos mesmos encóntrase no Título Primeiro da [[Constitución Española]] e, especialmente, no seu '''artigo 10''': "a dignidade da persoa, os dereitos individuais que lle son inherentes, o libre desenvolvemento da personalidade, o respecto á Lei e ós dereitos dos demais son o fundamento da orde política e da paz social". == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Persoa xurídica]]. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Dereito]] q3bm7b4jnfp2g2kbz8wfwsp7x4y67qa 0 73675 6147479 5829513 2022-08-01T13:08:17Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Río | nome = Isar | imaxe = | lenda = | nace = Karwendel | altitude da fonte = 1.160 msmn | lonxitude = 295 km | caudal medio = 312 m3/s | conca = 8.370 km2 | país = [[Austria]], [[Alemaña]] | desemboca = [[Río Danubio]] }} [[Ficheiro:Isar fg01.jpg|260px|miniatura|Isar preto de Garmisch]] O '''Isar''' é un río, afluente do [[Río Danubio|Danubio]], pola súa man dereita, con 295&nbsp;km de percurso, na súa maior parte por [[Alemaña]], salvo no curso superior, por [[Austria]]. Pola súa lonxitude é o cuarto dos ríos [[Baviera|bávaros]].<ref>{{Cita web|título=Renaturierung der Isarufer bei Landau - Wasserwirtschaftsamt Landshut|url=https://www.wwa-la.bayern.de/fluesse_seen/massnahmen/isar_landau/index.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2017-07-06|data-acceso=2019-02-06|data-arquivo=06 de xullo de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170706030848/https://www.wwa-la.bayern.de/fluesse_seen/massnahmen/isar_landau/index.htm|url-morta=unfit}}</ref><ref>https://www.lfu.bayern.de/wasser/gewaesserverzeichnisse/doc/tab16.pdf#page=1</ref><ref>{{Cita web|título=Wayback Machine|url=http://formulare.landkreis-muenchen.de/cdm/cfs/eject/gen?MANDANTID=1&FORMID=4109|páxina-web=web.archive.org|data=2014-12-20|data-acceso=2019-02-06|data-arquivo=20 de decembro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141220052905/http://formulare.landkreis-muenchen.de/cdm/cfs/eject/gen?MANDANTID=1&FORMID=4109|url-morta=unfit}}</ref> == Percorrido == [[Ficheiro:Río Isar, Múnich, Alemania5.JPG|miniatura|Isar por Múnic.]] O Isar nace en [[Karwendel]], na rexión do [[Estado de Tirol|Tirol]], [[Austria]], para marcar logo a fronteira entre ese país e a Alemaña, en Scharnitz e Mittenwald. Entra logo en [[Baviera]], onde atravesa as cidades de [[Bad Tölz]], [[Múnic]] (''München''), [[Freising]], [[Moosburg]], [[Landshut]], [[Dingolfing]], [[Landau an der Isar]] e [[Plattling]], para desaugar en fronte de [[Deggendorf]], no Danubio, a 312 msnm. O desnivel do río atinxe así arredor de 848 m. É un típico río con curso alto de vales encaixados entre montañas, e un curso medio e inferior no que as augas corren máis tranquilas entre amplos vales e chairas. Logo de abandonar os [[Alpes Bávaros]] en [[Bad Tölz]], o Isar flúe en medio dunha paisaxe de [[morrena]]s [[glaciar]]es, antes de abrir o val de Múnic. Prosegue desde Freising entre outeiros do [[Era Terciaria|terciario]] cara o val do Danubio. A súa conca abranxe un total de 8370 km2. === Illas === A maioría das pequenas illas e bancos de area mudan de aspecto e tamaño segundo os fluxos anuais. Algunhas das illas xunto as maiores cidades foron creadas artificialmente durante o século XIX, para protexeren as marxes urbanas contra o poder abrasivo das augas. Entre elas cómpre salientar a [[Museuminsel]] (''Illa do Museo''), onde se localiza o [[Deutsches Museum]] (Museo Alemán) de [[Múnic]], anteriormente denominada Kohleninsel (''Illa do Carbón''); a Praterinsel, tamén en Múnic, e a Mühleninsel (''Illa do Muíño'') en [[Landshut]]. == Afluentes == Ten varios importantes afluentes, especialmente pola esquerda, dos que cómpre citar: * [[Río Amper|Amper]], 185&nbsp;km. * [[Río Loisach|Loisach]], 114&nbsp;km. * [[Río Moosach|Moosach]], 50&nbsp;km. == O río na arte == A máis antiga representación do Isar aparece un motivo relixioso. Un descoñecido autor pintou un "Martirio do [[Santiago o Maior|Apóstolo Santiago]]", na igrexa, so advocación dese santo, en [[Lenggries]]; a [[Xerusalén]] que plasmou estaba imaxinada ás beiras do Isar. Durante o século os artistas da denominada "Escola de Múnic", como [[Wilhelm Scheuchzer]], [[Joseph Wenglein]] e [[Wilhelm von Kobel]], esciolleron o río como motivo das súas pinturas realísticas. == O río e os xerarcas nazis == Ante a sospeita de que unha vez xulgados e condenados a morte nos [[Xuízos de Nuremberg]] o 16 de outubro do [[1946]] as tumbas dos dez axustizados, Von Ribbentrop, [[Wilhelm Keitel|Keitel]], [[Alfred Jodl|Jodl]], Rosenberg, Frick, Seyss-Inquart, Sauckel, Kaltenbrunner, Frank e Streicher) e máis [[Hermann Göring|Göring]] que lograra suicidarse na xornada previa ao seu axustizamento, puideran converterse en lugares de culto para nostálxicos do réxime decidiuse que serían incinerados e as súas cinzas deitadas no río Isar. == Notas == {{Listaref}} ==Véxase tamén== {{Commons|Isar}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Isar, rio}} [[Categoría:Ríos de Alemaña]] [[Categoría:Ríos de Austria]] [[Categoría:Afluentes do Danubio]] swip14yh2wdkudczpmbbyvh8zgh4fv0 0 77209 6147773 5139030 2022-08-01T21:46:50Z Aboubacarkhoraa 122452 #WPWP wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|9|30|33|N|13|42|44|W|display=title}} {{Cidade |bandeira = |escudo = |imaxe = Conakry.jpg |pé = Vista da cidade |situación = {{Mapa de localización |Guinea |label= Conakry |position=right |lat_deg=9 | lat_min=30 | lat_seg=33 | latNS = N | lon_deg =-13 | lon_min =-42 | lon_seg =-44 |longEW=W |float=none |caption= |width=300 }} |país = [[Guinea]] |bandeirapaís= {{GINb}} |división 1 = [[Rexión]] |nome división 1 = Rexión de Conakry |altitude = |superficie = |poboación = 1&nbsp;931&nbsp;184 hab. ([[2008]]) |densidade = hab/km² |xentilicio = |código postal = |alcalde = |sitio web = }} '''Conakry''', ás veces transcrito como ''Conacri'', é a capital e a cidade máis importante da [[Guinea]]. Situada na [[illa de Tombo]], na costa do [[Océano Atlántico]], é o maior núcleo urbano da Guinea e o centro administrativo, económico e de comunicacións. A súa poboación, en [[2005]], era de 1&nbsp;871&nbsp;185 habitantes. A [[economía]] da cidade desenvólvese, especialmente, arredor do seu [[Porto (comunicacións)|porto]], que está dotado de modernas instalacións para o tráfico de mercadorías e a almacenaxe, e polo cal se exportan [[aluminio]] e [[banana]]s. Ten crecente importancia a [[industria]] [[alimentación|alimentaria]] e a do [[automóbil]]. A cidade é coñecida polos seus [[xardín]]s [[Botánica|botánicos]]. == Xeografía == Inicialmente Conakry naceu na pequena [[illa de Tombo]], no sur da costa atlántica do país, pero o seu crecemento fixo que a cidade se estendese pola [[península de Kaloum]], unha estreita lingua duns 36&nbsp;km de lonxitude e unha anchura que oscila entre 0,2 e 0,6&nbsp;km, e mesmo acabase por ocupar terras no continente. En Tombo radica a cidade vella, pero o centro da cidade está na actualidade na península. O clima da cidade é [[Clima tropical|tropical]], cunha estación chuviosa e outra seca. == Breve historia == Conakry foi creada oficialmente en [[1887]], cando os colonizadores franceses reuniron a aglomeración de catro aldeas: Conakry, Boulbinet, Krutown e Tombo. Conakry converteuse en capital da colonia das «Rivières du Sud» (Ríos do Sur) en [[1889]], que mudou o seu nome como a Guinea Francesa (Guinée-Française) en [[1891]]. A apertura dun ferrocarril (actualmente clausurado), que a unía con [[Kankan]], no interior do país, favoreceu a exportación das colleitas de [[cacahuete]]s, fomentando o crecemento da cidade. Con todo a súa poboación era só de arredor de 50.000 habitantes en [[1958]]. O ''boom'' ocorreu logo da independencia, de xeito que en [[1968]] superaba xa ben os 500.000 moradores. A expansión posterior, até os cerca de 2&nbsp;000&nbsp;000 de habitantes en 2008, fixo que a cidade desbordase os seus límites insulares e se espallase pola próxima [[península de Kaloum]]. == Centros universitarios == Desde 1963 a cidade conta coa [[Universidade Gamal Abdel Nasser]] de tipo público. En 1999 foi creada a [[Universidade Kofi Annan]], de carácter privado. == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Sat image of conakry 2004.jpg|Imaxe desde satélite Ficheiro:Conakry3.JPG|Vista parcial da cidade Ficheiro:Stade Général Lansana Conté de Nongo 05.jpg|alt= Ficheiro:Conakry-ville2.JPG|Rúa de Conakry Ficheiro:Piroguier a Dixinn.jpg|alt= </gallery> == Véxase tamén == {{commonscat}} {{Capitais de África}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Guinea|Conakry]] [[Categoría:Capitais de África]] 24nh5y4njl1mlu6489egxskrrtz7k6y 0 77296 6148145 6139666 2022-08-02T09:43:45Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=xaneiro de 2018}} {{biografía}} [[Ficheiro:Placa a Melchor Rodríguez García.JPG|miniatura|270px|Placa a Melchor Rodríguez García no barrio de Triana.]] '''Melchor Rodríguez García''', nado en [[Sevilla]] en [[1893]] e finado en [[Madrid]] o [[14 de febreiro]] de [[1972]], tamén coñecido como ''El Ángel Rojo'', foi un [[anarcosindicalismo|anarcosindicalista]] andaluz, delegado de prisións e alcalde de Madrid durante a [[Guerra civil española|guerra civil]]. == Traxectoria == Melchor quedou orfo sendo aínda un neno, ó morrer o seu pai nun accidente nos peiraos do [[río Guadalquivir]]. A súa nai, costureira e cigarreira, tivo que ocuparse soa a partir de entón de sacar adiante a Melchor e ós seus dous irmáns. Melchor Rodríguez estudou na escola do asilo ata os trece anos. A partir de entón, aguillada a súa familia por unha pobreza extrema, comezou a traballar como caldereiro nun taller de Sevilla. Xa na súa adolescencia intentou labrarse camiño no mundo da [[tauromaquia]] e abandonou a súa casa para percorrer diversas feiras e capeas con mellor ou peor sorte. En ''El Cossio'' aparece citado como único lidador que combinou o toureo coa política. Melchor toureou en [[Sanlúcar de Barrameda]] en 1913, e posteriormente en prazas cada vez máis importantes ata chegar á de Madrid. Alí sufriu unha grave collida en agosto de 1918, retirándose en 1920 tras algunhas corridas en Viso, [[Salamanca]] e Sevilla. Finalizada a súa aventura taurina transladouse a Madrid, onde comezou a traballar como chapista cara a 1921. Axiña se sentiu atraído polos movementos de loita obreira da capital, afiliándose á Agrupación Anarquista da Rexión Centro inmediatamente despois da súa fundación (carnet nº 3). Pouco despois foi nomeado presidente do Sindicato de Carroceiros, de corte anarquista, e pasou a militar nas filas da [[Confederación Nacional do Traballo]]. Alí comezou a súa loita a favor dos dereitos dos reclusos, mesmo daqueles de ideoloxía contraria á súa, o que lle custou a prisión en innumerables ocasións durante a monarquía e a República. Ó estourar a guerra en 1936 as organizacións anarquistas cooperaron co goberno. O 10 de novembro Melchor foi nomeado delegado especial de prisións de Madrid. Desde este posto intentou deter as ''sacas'' de presos dos cárceres de Madrid (translados de grupos de reclusos que eran posteriormente fusilados en [[Paracuellos de Jarama]] e outros lugares próximos á capital), aínda que ante distintas presións e interferencias para que estas proseguisen dimitiu o día 14. Retomou o seu posto o día 4 de decembro tralas protestas do Corpo Diplomático e do presidente do [[Tribunal Supremo]], [[Mariano Gómez]]. Porén, esta vez fíxoo con poderes plenipotenciarios como Delegado xeral de Prisións, outorgados polo entón ministro de Xustiza do Goberno republicano, o anarquista [[Joan García Oliver|García Oliver]]. Só entón conseguiu Melchor deter as matanzas de Paracuellos e a situación de terror dos cárceres, baixo prezo de enfrontarse con algúns dirixentes comunistas que pretendían seguir coas ''sacas'' {{Cómpre referencia}}, e con gran risco da súa vida en varias ocasións segundo datos de numerosas testemuñas presenciais<ref>Fernández, Carlos: ''Paracuellos de Jarama''. Barcelona: Argos Vergara, 1983. ISBN 84-7178-449-1.</ref>. Tivo pois a responsabilidade non só de vixilar os réximes e previr as fugas, senón tamén de evitar as agresións e linchamentos de presos que algunhas milicias e grupos armados efectuaron. Neses anos, en varias provincias, déronse varios casos de ''sacas'' e asasinatos de presos sospeitosos de colaborar co bando nacionalista, moitos deles sen seren sequera xulgados. As principais causas foron: * A entrega de armas, a raíz da sublevación, a grupos moi politizados e con pouca disciplina. * O recrudecemento das rivalidades políticas, xa existentes nos anos anteriores, durante o longo sitio de Madrid que sufría frecuentes bombardeos de obxectivos civís. * O coñecemento de que as tropas rebeldes tamén mataban a xente sen xuízo previo, na zona por eles controlada. * A debilidade do goberno republicano nos primeiros meses da guerra, que fixo que non se castigasen debidamente estes asasinatos. Unha das primeiras medidas tomadas por Melchor Rodríguez como delegado de prisións foi a implantación dunha norma pola que quedaba prohibida sen a súa autorización persoal a saída de presos dos cárceres entre as 7 da tarde e as 7 da mañá. Esta orde supuxo en boa medida a fin dos ''paseos'' nocturnos de prisioneiros. A expresión era un [[eufemismo]] da época para denominar ós numerosos asasinatos de reclusos que foran postos en liberdade pouco tempo antes, o que adoitaba suceder durante a noite. Unha das actuacións máis destacadas de Melchor Rodríguez tivo lugar durante uns disturbios, despois de que o Exército [[Francisco Franco|franquista]] bombardeara o campo de aviación de [[Alcalá de Henares]]. Unha concentración de protesta, na que participaban milicianos armados, chegou á prisión de Alcalá de Henares, entrando os líderes ata o despacho do director, onde esixiron a apertura de celas para linchar a varios presos. Rodríguez acodeu á prisión, enfrontándose á turba, dando incluso a orde de proporcionar armas ós reclusos en caso de que os asaltantes persistisen no seu empeño. Nesta e noutras intervencións similares (como no Cárcere Modelo de Madrid) conseguiu impedir persoalmente vexacións ou execucións arbitrarias de reclusos, que foran práctica común ata a súa chegada ó cargo. Así salvou ''in extremis'' a vida de moitas persoas, dando algunhas delas posteriormente testemuña do humanitarismo de Rodríguez García, como os militares [[Agustín Muñoz Grandes]] e [[Valentín Gallarza]], [[Ramón Serrano Súñer|Serrano Súñer]] -que logo formaría parte dos gobernos de Franco-, o Doutor [[Mariano Gómez Ulla]], os irmáns [[Rafael Luca de Tena|Rafael]], [[Cayetano Luca de Tena|Cayetano]], [[Ramón Luca de Tena|Ramón]] e [[Daniel Luca de Tena]], o futbolista [[Ricardo Zamora]] e os [[Falange Española|falanxistas]] [[Rafael Sánchez Mazas]] e [[Raimundo Fernández-Cuesta]] entre outros. Noutra ocasión Melchor denunciou que [[José Cazorla]], conselleiro de Orde Pública da Xunta de Defensa de Madrid, mantiña cárceres privadas ilegais, ó parecer controladas por membros do [[PCE|Partido Comunista]]. Rodríguez foi tamén nomeado concelleiro de Madrid, representando á [[Federación Anarquista Ibérica]]. [[Segismundo Casado]] nomeouno [[alcalde]] de Madrid nos últimos días da guerra, sendo el o encargado de transpasar os poderes ós franquistas cando se rendiu Madrid, o 28 de marzo de 1939. Ó acabar a guerra civil foi detido, xulgado e condenado a seis anos e un día de prisión polas súas actividades anarquistas e a súa actuación na administración republicana. Contou con testemuñas favorables de personalidades da dereita, particularmente o xeneral [[Agustín Muñoz Grandes|Muñoz Grandes]], que lembraron como defendera a vida dos seus rivais políticos, e foi posto en liberdade ó cabo dun ano e medio. Á súa morte en 1972 acudiron ó sepelio moitas persoas de ideoloxías enfrontadas, anarquistas e falanxistas entre outros. Cantouse o himno anarquista "[[A las barricadas]]", transcorrendo a cerimonia, malia o feito e a época, sen ningún incidente. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20080307172756/http://www.pangea.org/~spcgta/wl/html/modules/news/article.php?storyid=193 artigo de "Melchor Rodríguez"], no ''Esbozo de una enciclopedia histórica del anarquismo español'', editada pola [[Fundación de Estudios Libertarios Anselmo Lorenzo|Fundación Anselmo Lorenzo]]. * [http://dext.wordpress.com/2006/11/12/el-ngel-rojo-melchor-rodrguez/ Datos biográficos]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Rodriguez Garcia, Melchor}} [[Categoría:Anarquistas de España]] [[Categoría:Alcaldes de Madrid]] [[Categoría:Nados en Sevilla]] [[Categoría:Nados en 1893]] [[Categoría:Finados en 1972]] h9gorqv5yeixv4juiqhpu0im6odjl1e 0 77948 6147845 6147028 2022-08-01T23:52:08Z MAGHOI 15490 /* Véxase tamén */ wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Hastings book of the hours.jpg|miniatura|dereita|200px|Páxina dun ''Libro de Horas'' británico, o Book of Hastings, ca. 1470]] Un '''libro de horas''', aínda que cada un sexa único, contén unha colección de textos [[Liturxia|litúrxicos]], de [[Oración (relixión)|oración]]s e de [[salmo]]s, coas ilustracións correspondentes, constituíndo unha escolma básica para a práctica da relixión católica. É o tipo máis corrente de obra medieval con ilustracións miniadas ou iluminuras. Na súa forma orixinaria o libro de horas non recollía senón os textos apropiados para as horas litúrxicas. Co tempo, o texto foi enriquecido con datos como un [[calendario]] cos rezos e as [[misa]]s para certos días festivos. Como numerosos libros de horas están ilustrados, constitúen a fonte dunha importante documentación iconográfica da vida, en especial para os séculos [[Século XV|XV]] e [[Século XVI|XVI]], e tamén sobre o cristianismo tardomedieval. Desde finais do XV, foron impresos libros de horas, realizados por xeral con técnicas [[Xilografía|xilográficas]]. O máis célebre dos libros de horas é posibelmente ''[[Les Très Riches Heures du duc de Berry|Les Très Riches Heures du Duc de Berry]]'', realizado polos [[irmáns de Limbourg]] entre [[1412]] e [[1416]] por encargo do duque de Jean I de Berry , e que tamén encargou ''[[Les Petites Heures de Jean de Berry]]'', ''[[Les belles heures du Duc de Berry]]'' e ''Les Riches heures du Duc de Berry''. Con frecuencia ao longo do XVI, o libro de horas era o primeiro e único libro que se compraba. Porén estes libros impresos, menos luxuosos, eran denominados, sinxelamente, "[[devocionarios]]". == Véxase tamén == {{Commons|Category:Books of Hours}} ===Outros artigos=== * [[Liturxia]] * [[Livro de Horas de D. Manuel|Libro de horas de D. Manuel]] * [[Libro de horas da raíña María de Navarra]] * [[Arte gótica]] *''[[Les Très Riches Heures du duc de Berry]]'' *[[Pintura flamenga primitiva|Primitivos flamengos]] *[[Metón]] *[[Ciclo metónico]] *[[Manuscrito]] *[[Ano trópico]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Arte medieval|Libro de Horas]] [[Categoría:Catolicismo|Libro de Horas]] [[ru:Часослов]] [[sk:Časoslov]] 45ajqnhviu2b4090l8yb2701g4yoldt 0 80148 6148040 6036091 2022-08-02T07:43:53Z 80.32.19.184 nome completo wikitext text/x-wiki :''Non confundir con [[Antonio Tovar Llorente]] (Valladolid 1911-1985), filólogo, lingüista e historiador.'' {{Escritor |nome_completo = Antón Tovar Bobillo |cónxuxe = {{Nowrap|Antonia Mirayo Pérez, Tucha}} |fillos = non tivo |relixión = [[igrexa católica|católica]] |lingua da escrita = [[lingua castelá|caselán]] e [[lingua galega|galego]] |período = 1955-2004 |movemento = [[existencialismo]], intimismo |xéneros = poesía, relato breve, ensaio |coñecido = ''[[Arredores]]'' |influencias = [[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|R. Darío]], [[Antonio Machado|Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]]…<ref name="DIDVR"/> |ocupación = poeta |profesión = funcionario de facenda |sinatura = Pra Antonio Cid, unha aperta agradecida, A Tovar, Ourense 19-maio-1975.svg |tamaño_sinatura = 300px }} '''Antonio Domingo José Tovar Bobillo''', chamado '''Antón Tovar''', nado na [[A Pereira, Sabariz, Rairiz de Veiga|Pereira]], [[Rairiz de Veiga]], en [[1921]] e finado en [[Ourense]] o [[16 de xuño]] de [[2004]], foi un poeta galego que escribiu en lingua castelá e lingua galega, encadrado na chamada [[promoción de enlace]]. A súa obra está marcada polo pesimismo, o sentimento poético sincero e auténtico, o [[existencialismo]], o intimismo e a preocupación social, ademais da baldía procura de [[deus]].<ref name="EGU">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |volume=16 |páxina=125 }}</ref> Foi membro correspondente e de honra da [[Real Academia Galega]]. == Biografía == Pasou parte da infancia en [[Celanova]]. Despois trasladouse coa familia a [[Ourense]], onde fixo o [[bacharelato]], recibindo clases de [[Ramón Otero Pedrayo]], e onde pasaría a maior parte da súa vida. María del Carmen Fernández, muller de [[Vicente Risco]], era curmán da nai de Tovar. Risco emprestaríalle a Tovar libros de [[Ramón Cabanillas]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Gonzalo López Abente]] e [[Rosalía de Castro]].<ref name="AUTOP">{{Cita libro |apelidos=Tovar |nome=Antonio |ano=1974 |capítulo=Autopoética ou o que sexa |url-capítulo=https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |páxinas=19-22 |título=Poesía galega completa |colección=[[Colección Arealonga|Arealonga]] |editorial=[[Akal]] |isbn=84-7339-069-5 }}</ref> En 1940 iniciou en [[Santiago de Compostela]] os estudos de Filosofía e Letras, carreira que abandonou para ingresar como novizo nos [[Compañía de Xesús|xesuíta]]s de [[Salamanca]], onde permanece pouco máis dun ano (1941-1942). En [[maio]] de 1941 morreu o seu pai. En 1942 gaña a oposición a Contador do Estado, sendo destinado primeiro a [[León, España|León]] e un ano despois a Ourense, cidade na que exerceu como funcionario do Ministerio da Facenda e onde estabeleceu relación con [[Ramón Otero Pedrayo|Otero Pedrayo]], [[Vicente Risco|Risco]] (a quen veneraba a pesar das diferenzas ideolóxicas que mantiñan),<ref name="GEG">{{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] }}</ref> [[Florentino López Cuevillas]], [[Xesús Ferro Couselo]], [[Alberto Vilanova]], [[Xosé Luís López Cid]], [[Xaquín Lorenzo]] e [[Luís Trabazo]]. Na década dos cincuenta iniciou a súa actividade literaria en castelán co poemario ''Barro de nadie'' (1955). Despois de varios poemarios nesa lingua, en 1962 edita en galego ''Arredores'', ao que seguirían outros. Nas súas primeiras obras está presente a reivindicación do [[lingua|idioma]], pero a súa poesía caracterízase por un [[existencialismo]] pesimista que está presente ao longo de toda a súa produción. Segundo el mesmo: ''[[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|Rubén]], [[Antonio Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]], [[Francis Jammes]], [[Blas de Otero]], [[Teixeira de Pascoaes]], [[Fernando Pessoa|Pessoa]], [[Antero de Quental]], [[Miguel Torga|Torga]] e, sobre todo, Antón Tovar, son os autores que inflúen na obra de Antón Tovar''.<ref name="DIDVR">{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar Bobillo}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 |cita= }}</ref> Para Facenda traballou até 1967, cando foi expulsado pola súa militancia clandestina no [[Partido Comunista de España|PCE]]-[[Partido Comunista de Galicia|PCG]].{{cómpre referencia}} Nesa altura, comezou a traballar na libraría Tanco, e tivo acceso a libros prohibidos pola [[censura]]. {{Rcita|right|''Fun apartando os seres,<br>i o costume de telos tan á mau,<br>tan perto de un,<br>tanto que resultaban enemigos.<br>Fun apartando días<br>i as recordanzas todas congregadas<br>nunha soia amargura''<br>[…] | "I elí quedeime", ''Arredores'', 1962 }} En [[1968]] coñeceu a Antonia Mirayo Pérez, "Tucha", coa que casou ese mesmo ano,<ref name="AMONTERO">{{Cita publicación periódica |nome=Xesús |apelidos={{Versaleta|Alonso Montero}} |ligazónautor=Xesús Alonso Montero |url=http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |revista=[[Boletín da Real Academia Galega]] |número=355 |ano=2005 |isbn=84-87987-62-1 |título=Antonio Tovar Bobillo |páxinas=416-417 |data-acceso=22 de marzo de 2018 |data-arquivo=04 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204205154/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |url-morta=yes }}</ref> que o acompañaría ata o 16 de xullo de 2000, data de [[morte|pasamento]] dela. En febreiro de 1973 viaxou até [[México]] con [[Celso Emilio Ferreiro]] e [[Xosé Luís Méndez Ferrín]], convidados polo Goberno daquel país para participar na homenaxe a [[León Felipe]].<ref>{{Cita web |url=http://culturagalega.gal/noticia.php?id=4656 |título=Falece en Ourense Antón Tovar, o poeta do pesimismo |páxina-web=culturagalega.gal |editorial=[[Consello da Cultura Galega]] |data=17/6/2004 }}</ref> Aínda que Tovar é fundamentalmente poeta, tamén publicou relatos curtos, diarios e [[Ensaio (literatura)|ensaio]]. Colaborou pouco na [[Periódico|prensa]] e en revistas, e non deu recitais nin ditou conferencias.{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=236}} Nos [[Xogos florais]] de [[Guimarães]] de 1960 obtivo o primeiro e o terceiro premio polos poemas "O can" e "Responso saudoso pra D. Enrique o Navegante". Recibiu o premio Amor Ruibal no ano 1966 polo ensaio "Xoán XXIII e a Terra". De novo nos Xogos florais de Guimarães, outorgáronlle o primeiro premio por "Deume a risa", en 1972. Déronlle un [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]] (1981) por ''Calados esconxuros'', o [[Premio Antón Losada Diéguez|Losada Diéguez]] (1991) e o [[Celanova, Casa dos poetas]] (2003). En 2002, o plenario da RAG designou por unanimidade a Antón Tovar para ser o representante dos poetas galegos para optar ao [[Premio Reina Sofía de Poesía Iberoamericana]] (11ª ed.).<ref name="AMONTERO"/> Foi membro correspondente da [[Real Academia Galega|RAG]] desde o 29 de xaneiro de 1984,<ref name="AMONTERO"/> e membro de honra, desde o 15 de marzo de 1997.<ref>[https://academia.gal/plenario?p_p_id=ManageChairs_WAR_ragportal&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&_ManageChairs_WAR_ragportal_action=listHonorificAcademic RAG. Membros de honra]</ref> Despois dunha prolongada [[doenza|enfermidade]], faleceu en Ourense na madrugada do [[mércores]] 16 de xuño de 2004. As súas cinzas foron depositadas no [[cemiterio]] de San Francisco.<ref>{{Cita novas |título=Fallece el poeta gallego Antón Tovar |url=http://www.lavanguardia.com/cultura/20040617/51262793980/fallece-el-poeta-gallego-anton-tovar.html |xornal=[[la Vanguardia]] |lingua=Es |data=17/6/2004 }}</ref> Debido a época na que desenvolve a súa obra pódese considerar un autor da "[[Promoción de enlace]]"{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=}}<ref name="DS21">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=Anxo |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |ligazónautor=Anxo Tarrío |url=http://cvc.cervantes.es/ensenanza/biblioteca_ele/aepe/pdf/boletin_32-33_17_85/boletin_32-33_17_85_03.pdf |páxinas=7-25 |título=Síntesis de la historia de la literatura gallega (siglos xv-xx) |revista=Boletín de la Asociación Europea de Profesores de Español |número=32-32 |ano= primavera-outono de 1985 (XVII) |lingua=Es |issn=1133-4444 }}</ref> No ano 2005 o Concello de Rairiz de Veiga, o Museo da Limia, o Centro de Cultura Popular do Limia e o Liceo de Ourense convocaron a primeira edición do [[Premio de Poesía Antón Tovar]].<ref name="GEG"/> En 2006 a [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]] publicou un disco, titulado ''Arabela da pluma'', no que o cantautor [[Comarca de Valdeorras|valdeorrés]] Anxo Rei (Ángel Rey Núñez) puxo música a varios poemas de Tovar, extraídos de ''Arredores'', ''Non'', ''O vento no teu colo'', ''Berros en voz baixa'' e ''A nada destemida'': "Tanto que camiñei"; "Pluma que tes"; "O medo vai e vén"; "Ouvín un paxaro"; "Ca miña señor"; "Dixéronme que non"; "Vas e ves"; "Palabras"; "Digo sí digo non" e "Eu quería".<ref>[http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html ''Arabela da pluma''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180323092459/http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html |date=23 de marzo de 2018 }} [[Biblioteca Nacional de España]]</ref> == Obra en galego == [[Ficheiro:Antonio Tovar Bobillo, Non, Orense 1967.jpg|miniatura|''Non'', 1967.]] === Poesía === * ''[[Arredores]]'' (1962, [[Colección Salnés]], Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=zyLVdLsFHdkC&lpg=PP1&dq=%22Saln%C3%A9s%22%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''Arredores''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> Despois incluída na [[Biblioteca Galega 120]]. * ''Non'' (1967, edición do autor, Gráficas Tanco, Ourense).<ref name="LOSADA">{{Cita publicación periódica |ligazónautor=Basilio Losada |nome=B. |apelidos={{Versaleta|Losada}} |título=Non, por Antonio Tovar Bobillo |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-19-1968/ |número=19 |páxinas=104-107 |data=xaneiro-marzo de 1968 }}</ref> * ''Poesía galega completa'' (1974, [[Colección Arealonga|Arealonga]], [[Akal]]).<ref>Inclúe: ''Arredores'', ''Non'' e ''O vento no teu colo''. [https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false Vista previa en Google Books]. ''Non'' e ''O vento no teu colo'' apareceron xuntos, tamén, no n.º 43 da [[Biblioteca 114]] de ''[[El Correo Gallego]]''.</ref> * ''[[Calados esconxuros]]'' (1980, [[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]]). Con debuxos de [[Manuel Prego de Oliver|M. Prego]]. [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]].<ref name="VILAVEDRA3">{{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |máscara-editor= |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=2000 |título=Diccionario da Literatura Galega. Obras |volume=III |url=https://books.google.es/books?id=dRYGIwW4kFkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |páxina= |editorial=Galaxia |isbn=84-8288-365-8 |ref=harv }}</ref> * ''Berros en voz baixa'' (1990, Colección Leliadoura, [[Sotelo Blanco Edicións|Sotelo Blanco]]).<ref>[http://2.bp.blogspot.com/-q6wQIDzh4_s/UiPfmNrVM5I/AAAAAAAAFXg/9zfSabl08Xw/s1600/tovar.jpg Imaxe da portada de ''Berros en voz baixa'']</ref> * ''A nada destemida'' (1991, Colección Dombate, [[Editorial Galaxia|Galaxia]]).<ref>[https://books.google.es/books?id=inc_Q51cBykC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A nada destemida''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> * ''Cadáver adiado'' (2001, [[Ediciós do Castro]]). * ''Poesía en galego I (1962-1975)'' (2005, [[Centro PEN Galicia|PEN Clube de Galicia]]).<ref name="PEG">[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/09/16/09/57129629_092356.jpg ''Poesía en galego''] Imaxes das protadas.</ref> * ''Poesía en galego II (1980-2001)'' (2005, PEN Clube de Galicia).<ref name="PEG"/> === Narrativa === * ''A grande ilusión e outros contos'' (1989, Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=UoGPUCYj6tIC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A grande ilusión e outros contos''] Vista previa en Google Books.</ref> === Ensaio === {{Rcita|right|''Publicou dous libros —''Arredores'' e ''Non''— nos que se amosa como un dos máis serios e bariles poetas deste tempo.''|&nbsp; [[Francisco Fernández del Riego]].<ref name="RIEGO71">{{Cita libro |título=Historia da Literatura Galega |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |páxinas=278-279 }}</ref>}} * "Xoán XXIII e a Terra" (1966), publicado na ''Hoja del Lunes de Orense''. Premio Amor Ruibal. * ''Diario sin datas'' (1987, Ediciós do Castro).<ref>[https://pictures.abebooks.com/LMAREIRO/792962523.jpg Imaxe da portada de ''Diario sin datas'']</ref> * ''Diario íntimo dun vello revoltado'' (2001, Galaxia).<ref>{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 }} Con prólogo de [[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]] e apéndice de [[Ramón Piñeiro|R. Piñeiro]].</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Martínez Bouzas}} |ligazónautor=Francisco Martínez Bouzas |url=http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |título=Antonio Tovar Bobillo, memorias dun esculcador da morte |xornal=[[El Correo Gallego]] |data=12/8/2001 |revista= |data-acceso=22/03/2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180323031047/http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |dataarquivo=23/03/2018 |urlmorta=yes }}</ref> * ''Antonio Tovar: conversas cun vello revoltado'', de [[Xosé Manuel del Caño|X. M. del Caño]] (2005, Galaxia).<ref>{{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=Galaxia |isbn= 84-8288-806-4 }} Con prólogo de Alonso Montero.</ref> === Obras colectivas === {{Rcita|right|''É o poeta de menor resoancia libresca, o máis auténtico, no senso de que a súa poesía xurde de seu, sin artificio, cun pulo persoal, dun mínimo mangado de temas sentidos ousesivamente e manifestados nunha creación esquía e teimuda, sempre arredor do anceio de comunicación coma tema dominante.'' |&nbsp;[[Basilio Losada]].<ref name="LOSADA"/>}} * ''Os cen mellores poemas da lingua galega'' (1970, Lugo, [[Edicións Celta|Celta]]) de [[Xesús Alonso Montero|X. Alonso Montero]].<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/91uluge34hL.jpg Imaxe da portada d'''Os cen mellores poemas…'']</ref> * ''Poetas gallegos contemporáneos'' (1972, Barcelona, Seix Barral) de [[Basilio Losada|B. Losada]]. Ed. bilingüe.<ref>[https://pictures.abebooks.com/TORREONDERUEDA/18795818916.jpg Imaxe da portada] Houbo outra edición, especial, para a Caja de Ahorros y Monte de Piedad Municipal de Vigo.<sup>[https://pictures.abebooks.com/LGATARI/22409050495.jpg]</sup></ref> * ''Desde mil novecentos trinta e seis'' (1995, Ediciós do Castro).<ref>Co subtítulo ''Homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade''. [https://http2.mlstatic.com/desde-mil-novecentos-trinta-e-seis-homenaxe-da-poesia-e-da-D_NQ_NP_842405-MLA20848757537_082016-F.jpg Portada]</ref> * ''Poetas e narradores nas súas voces. I'' (2001, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]). Libro con 2 [[Disco compacto|CD]],s.<ref>[http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=2997 ''Poetas e narradores nas súas voces''] [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/audio.htm Gravacións de son]</ref> * "Oración", p.&nbsp;65 en ''Carlos Casares: a semente aquecida da palabra'' (2003, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]).<ref>{{Cita libro |autor ={{Versaleta|[[Henrique Monteagudo|Monteagudo]]/[[Francisco Díaz-Fierros|Díaz-Fierros]]}} (coor,s.). AAVV |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=581497 | título=Carlos Casares: a semente aquecida da palabra |formato=con [[Disco compacto|CD]] |ano=2003 |editorial=[[Consello da Cultura Galega|CCG]] | isbn=84-95415-68-2}}</ref> * ''Poemas pola memoria (1936-2006)'' (2006, [[Xunta de Galicia]]).<ref>[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/06/10/14/57381282.jpg Imaxe da portada de ''Poemas pola memoria'']</ref> === Libros de homenaxe === * ''Antón Tovar na [[Comarca da Limia|Limia]]'' (2007, Xunta de Galicia). == Obra en castelán == === Poesía === {{Multimedia externa | align = | width = 350px | image1 = [https://biosbardia.files.wordpress.com/2014/11/o-poeta-anton-tovar-en-castro-de-beiro-foto-blanco-amor-anos-60-jpg-e1417120175306.jpg Foto, por Blanco Amor] no [[O Castro de Beiro, Ourense|Castro de Beiro]], [[Década de 1960|anos 60]]. | image2 = [https://i.avoz.es/sc/Ttc-Rmi2X7xXj2N6_I2l7C5s798=/900x/2018/03/01/00121519931642428504587/Foto/o20n2022.jpg Retratado por Pili Prol] en ''La Voz de Galicia'', 2002. | audio1 = [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/descargas/p15_mp3.zip "O can" e "Cando eu morra"] recitados polo autor. }} * ''Barro de nadie'' [1955]. Permaneceu inédito ata 1987. * ''El tren y las cosas'' (1960, Ed. Comercial, Ourense). Con debuxos de [[Virxilio Fernández|Virxilio]]. Premio de poesía «Marina».<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/41QXLqeeLUL.jpg Imaxe da portada de ''El tren y las cosas'']</ref> * ''El ladrido'' (1961, Trebolle, Ourense). * ''La Lanzada: versos hacia el mar'' (1964, La Editora Comercial, Ourense). Inclúe tres poesías en galego. * ''La barca'' (1974, Bilbao). Libro que xa rematara en 1961. * ''Poesía en castellano (1955-1973)'' (1987, [[Deputación de Ourense]]). Con debuxos de [[Xaime Quessada]]. * ''Los versos de mi camilla: 4 formas'' (1997, Edicións do Castro). == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{Refempeza|01}} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño González}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |isbn= 84-8288-806-4 |ref=harv }} * {{Cita libro |título=[[Historia da literatura galega (1951)|Historia da literatura galega]] |nome=Francisco |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |localización=[[Vigo]] |páxinas=278-279 }} * {{Cita libro |máscara-autor=5 |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |nome=F. |edición=2ª |título=[[Wikipedia:Entradas do Diccionario de escritores en lingua galega|Diccionario de escritores en lingua galega]] |editorial= [[Ediciós do Castro|Do Castro]] |ano=1992 |ano-orixinal=1990 |páxina=436 |isbn=84-7492-465-0 |ref=harv }} * {{Cita libro |url=http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |título=Historia xeral da literatura galega |nome1=A. |apelidos1={{Versaleta|Gómez}} |ligazónautor1=Anxo Gómez Sánchez |nome2=M. |apelidos2={{Versaleta|Queixas}} |ligazónautor2=Mercedes Queixas |ano=2001 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |páxina=266 |ISBN=84-95350-79-3 |url-morta=yes |dataacceso=22/03/2018 |dataarquivo=02/07/2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170702141556/http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg }} * {{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 }} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Luís Méndez Ferrín |ano=1984 |apelidos={{Versaleta|Méndez Ferrín}} |nome=Xosé Luis |título=[[De Pondal a Novoneyra]] |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |páxinas=236-238 |isbn=84-7507-139-2 |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Claudio Rodríguez Fer |apelidos={{Versaleta|Rodríguez Fer}} |nome=Claudio |título=De Clarín a Tovar |url=https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/1753/pg_077-082_bgl7.pdf |revista=[[Boletín Galego de Literatura]] |issn=0214-9117 |número=7 |ano=1992 |páxinas=69-72 }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Anxo Tarrío |nome=A. |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |título=Consideracións semiolóxicas arredor da poesía de Antonio Tovar |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-57-1977/ |número=57 |páxinas=273-297 |data=xullo-setembro de 1977 |issn=0017-4181}} * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxina=580 |localización=[[Vigo]] |editorial=[[Editorial Galaxia]] |isbn=84-8288-019-5 |ref=harv }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diccionario enciclopédico galego universal]] |ano=2003-2004 |volume=57 |páxina=122 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |isbn=84-7680-429-6 }} * {{Cita libro |artigo=Tovar Bovillo, Antón |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=3 |páxina=274 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=16 |páxina=125 |editorial=[[Ir Indo]] |isbn=84-7680-288-9}} * {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120]] |nome= |apelidos=VVAA |isbn=84-9757-097-9 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |ano=2002 }}: :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Delfín |apelidos={{Versaleta|Caseiro}} |ligazónautor= |capítulo=Retrato do que vivín |url-capítulo=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/television/2002/12/01/poemario-arredores/0003_1346285.htm |páxinas=181-182 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Baldo |apelidos={{Versaleta|Ramos}} |ligazónautor=Baldo Ramos |capítulo=Arredor da soidade |páxinas=182-183}} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Xosé Luís |apelidos={{Versaleta|Rúa}} |ligazónautor=Xosé Lois Rúa |capítulo=Retrato Puntillista |páxinas=183-184 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=X. M. |apelidos={{Versaleta|Rodríguez}} |capítulo=Non está un para moitas festas |páxinas=184-189 }} {{Reftermina}} === Outros artigos === {{Galicitas}} {{Commonscat}} * [[Promoción de enlace]] === Ligazóns externas === {{Álbum de Galicia|7338}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=AntTovar1&alias=Ant%F3n+Tovar {{PAGENAME}}] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. * [http://literaturagalega.as-pg.gal/autoras-es/tovar-bobillo-anton.html Antón Tovar] na enciclopedia da [[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]]. * [https://web.archive.org/web/20101230210654/http://www.prazadasletras.org/letras/autores/autor/17/antonio-tovar-bobillo Antón Tovar] en Praza das Letras, [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]]. Xunta. * [[Xesús González Gómez|{{Versaleta|González Gómez}}, Xesús]]. [https://biosbardia.wordpress.com/2014/11/27/a-alta-literatura-de-antonio-tovar/ "A alta literatura de Antonio Tovar"] Biosbardia, 27/11/2014. * {{Cita novas |título=Tovar era un hombre atormentado, pero muy bondadoso y generoso |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ourense/rairiz-de-veiga/2018/03/20/tovar-era-hombre-atormentado-bondadoso-generoso/0003_201803O20C12992.htm |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=20/3/2018 |lingua=Es |nome=S. |apelidos={{Versaleta|Martínez}} }} {{Control de autoridades}} {{Membros de honra da Real Academia Galega}} {{ORDENAR:Tovar, Anton}} [[Categoría:Membros de honra da Real Academia Galega]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados en Rairiz de Veiga]] [[Categoría:Poetas en lingua castelá]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] [[Categoría:Promoción de Enlace]] [[Categoría:Nados en 1921]] [[Categoría:Finados en 2004]] [[Categoría:Libreiros]] 1dax8a1a068wp6qzh4v9h6584dnvc9m 6148041 6148040 2022-08-02T07:44:29Z 80.32.19.184 Estilo dos topónimos wikitext text/x-wiki :''Non confundir con [[Antonio Tovar Llorente]] (Valladolid 1911-1985), filólogo, lingüista e historiador.'' {{Escritor |nome_completo = Antón Tovar Bobillo |cónxuxe = {{Nowrap|Antonia Mirayo Pérez, Tucha}} |fillos = non tivo |relixión = [[igrexa católica|católica]] |lingua da escrita = [[lingua castelá|caselán]] e [[lingua galega|galego]] |período = 1955-2004 |movemento = [[existencialismo]], intimismo |xéneros = poesía, relato breve, ensaio |coñecido = ''[[Arredores]]'' |influencias = [[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|R. Darío]], [[Antonio Machado|Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]]…<ref name="DIDVR"/> |ocupación = poeta |profesión = funcionario de facenda |sinatura = Pra Antonio Cid, unha aperta agradecida, A Tovar, Ourense 19-maio-1975.svg |tamaño_sinatura = 300px }} '''Antonio Domingo José Tovar Bobillo''', chamado '''Antón Tovar''', nado na [[A Pereira, Sabariz, Rairiz de Veiga|Pereira]] ([[Rairiz de Veiga]]), en [[1921]] e finado en [[Ourense]] o [[16 de xuño]] de [[2004]], foi un poeta galego que escribiu en lingua castelá e lingua galega, encadrado na chamada [[promoción de enlace]]. A súa obra está marcada polo pesimismo, o sentimento poético sincero e auténtico, o [[existencialismo]], o intimismo e a preocupación social, ademais da baldía procura de [[deus]].<ref name="EGU">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |volume=16 |páxina=125 }}</ref> Foi membro correspondente e de honra da [[Real Academia Galega]]. == Biografía == Pasou parte da infancia en [[Celanova]]. Despois trasladouse coa familia a [[Ourense]], onde fixo o [[bacharelato]], recibindo clases de [[Ramón Otero Pedrayo]], e onde pasaría a maior parte da súa vida. María del Carmen Fernández, muller de [[Vicente Risco]], era curmán da nai de Tovar. Risco emprestaríalle a Tovar libros de [[Ramón Cabanillas]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Gonzalo López Abente]] e [[Rosalía de Castro]].<ref name="AUTOP">{{Cita libro |apelidos=Tovar |nome=Antonio |ano=1974 |capítulo=Autopoética ou o que sexa |url-capítulo=https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |páxinas=19-22 |título=Poesía galega completa |colección=[[Colección Arealonga|Arealonga]] |editorial=[[Akal]] |isbn=84-7339-069-5 }}</ref> En 1940 iniciou en [[Santiago de Compostela]] os estudos de Filosofía e Letras, carreira que abandonou para ingresar como novizo nos [[Compañía de Xesús|xesuíta]]s de [[Salamanca]], onde permanece pouco máis dun ano (1941-1942). En [[maio]] de 1941 morreu o seu pai. En 1942 gaña a oposición a Contador do Estado, sendo destinado primeiro a [[León, España|León]] e un ano despois a Ourense, cidade na que exerceu como funcionario do Ministerio da Facenda e onde estabeleceu relación con [[Ramón Otero Pedrayo|Otero Pedrayo]], [[Vicente Risco|Risco]] (a quen veneraba a pesar das diferenzas ideolóxicas que mantiñan),<ref name="GEG">{{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] }}</ref> [[Florentino López Cuevillas]], [[Xesús Ferro Couselo]], [[Alberto Vilanova]], [[Xosé Luís López Cid]], [[Xaquín Lorenzo]] e [[Luís Trabazo]]. Na década dos cincuenta iniciou a súa actividade literaria en castelán co poemario ''Barro de nadie'' (1955). Despois de varios poemarios nesa lingua, en 1962 edita en galego ''Arredores'', ao que seguirían outros. Nas súas primeiras obras está presente a reivindicación do [[lingua|idioma]], pero a súa poesía caracterízase por un [[existencialismo]] pesimista que está presente ao longo de toda a súa produción. Segundo el mesmo: ''[[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|Rubén]], [[Antonio Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]], [[Francis Jammes]], [[Blas de Otero]], [[Teixeira de Pascoaes]], [[Fernando Pessoa|Pessoa]], [[Antero de Quental]], [[Miguel Torga|Torga]] e, sobre todo, Antón Tovar, son os autores que inflúen na obra de Antón Tovar''.<ref name="DIDVR">{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar Bobillo}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 |cita= }}</ref> Para Facenda traballou até 1967, cando foi expulsado pola súa militancia clandestina no [[Partido Comunista de España|PCE]]-[[Partido Comunista de Galicia|PCG]].{{cómpre referencia}} Nesa altura, comezou a traballar na libraría Tanco, e tivo acceso a libros prohibidos pola [[censura]]. {{Rcita|right|''Fun apartando os seres,<br>i o costume de telos tan á mau,<br>tan perto de un,<br>tanto que resultaban enemigos.<br>Fun apartando días<br>i as recordanzas todas congregadas<br>nunha soia amargura''<br>[…] | "I elí quedeime", ''Arredores'', 1962 }} En [[1968]] coñeceu a Antonia Mirayo Pérez, "Tucha", coa que casou ese mesmo ano,<ref name="AMONTERO">{{Cita publicación periódica |nome=Xesús |apelidos={{Versaleta|Alonso Montero}} |ligazónautor=Xesús Alonso Montero |url=http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |revista=[[Boletín da Real Academia Galega]] |número=355 |ano=2005 |isbn=84-87987-62-1 |título=Antonio Tovar Bobillo |páxinas=416-417 |data-acceso=22 de marzo de 2018 |data-arquivo=04 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204205154/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |url-morta=yes }}</ref> que o acompañaría ata o 16 de xullo de 2000, data de [[morte|pasamento]] dela. En febreiro de 1973 viaxou até [[México]] con [[Celso Emilio Ferreiro]] e [[Xosé Luís Méndez Ferrín]], convidados polo Goberno daquel país para participar na homenaxe a [[León Felipe]].<ref>{{Cita web |url=http://culturagalega.gal/noticia.php?id=4656 |título=Falece en Ourense Antón Tovar, o poeta do pesimismo |páxina-web=culturagalega.gal |editorial=[[Consello da Cultura Galega]] |data=17/6/2004 }}</ref> Aínda que Tovar é fundamentalmente poeta, tamén publicou relatos curtos, diarios e [[Ensaio (literatura)|ensaio]]. Colaborou pouco na [[Periódico|prensa]] e en revistas, e non deu recitais nin ditou conferencias.{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=236}} Nos [[Xogos florais]] de [[Guimarães]] de 1960 obtivo o primeiro e o terceiro premio polos poemas "O can" e "Responso saudoso pra D. Enrique o Navegante". Recibiu o premio Amor Ruibal no ano 1966 polo ensaio "Xoán XXIII e a Terra". De novo nos Xogos florais de Guimarães, outorgáronlle o primeiro premio por "Deume a risa", en 1972. Déronlle un [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]] (1981) por ''Calados esconxuros'', o [[Premio Antón Losada Diéguez|Losada Diéguez]] (1991) e o [[Celanova, Casa dos poetas]] (2003). En 2002, o plenario da RAG designou por unanimidade a Antón Tovar para ser o representante dos poetas galegos para optar ao [[Premio Reina Sofía de Poesía Iberoamericana]] (11ª ed.).<ref name="AMONTERO"/> Foi membro correspondente da [[Real Academia Galega|RAG]] desde o 29 de xaneiro de 1984,<ref name="AMONTERO"/> e membro de honra, desde o 15 de marzo de 1997.<ref>[https://academia.gal/plenario?p_p_id=ManageChairs_WAR_ragportal&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&_ManageChairs_WAR_ragportal_action=listHonorificAcademic RAG. Membros de honra]</ref> Despois dunha prolongada [[doenza|enfermidade]], faleceu en Ourense na madrugada do [[mércores]] 16 de xuño de 2004. As súas cinzas foron depositadas no [[cemiterio]] de San Francisco.<ref>{{Cita novas |título=Fallece el poeta gallego Antón Tovar |url=http://www.lavanguardia.com/cultura/20040617/51262793980/fallece-el-poeta-gallego-anton-tovar.html |xornal=[[la Vanguardia]] |lingua=Es |data=17/6/2004 }}</ref> Debido a época na que desenvolve a súa obra pódese considerar un autor da "[[Promoción de enlace]]"{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=}}<ref name="DS21">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=Anxo |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |ligazónautor=Anxo Tarrío |url=http://cvc.cervantes.es/ensenanza/biblioteca_ele/aepe/pdf/boletin_32-33_17_85/boletin_32-33_17_85_03.pdf |páxinas=7-25 |título=Síntesis de la historia de la literatura gallega (siglos xv-xx) |revista=Boletín de la Asociación Europea de Profesores de Español |número=32-32 |ano= primavera-outono de 1985 (XVII) |lingua=Es |issn=1133-4444 }}</ref> No ano 2005 o Concello de Rairiz de Veiga, o Museo da Limia, o Centro de Cultura Popular do Limia e o Liceo de Ourense convocaron a primeira edición do [[Premio de Poesía Antón Tovar]].<ref name="GEG"/> En 2006 a [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]] publicou un disco, titulado ''Arabela da pluma'', no que o cantautor [[Comarca de Valdeorras|valdeorrés]] Anxo Rei (Ángel Rey Núñez) puxo música a varios poemas de Tovar, extraídos de ''Arredores'', ''Non'', ''O vento no teu colo'', ''Berros en voz baixa'' e ''A nada destemida'': "Tanto que camiñei"; "Pluma que tes"; "O medo vai e vén"; "Ouvín un paxaro"; "Ca miña señor"; "Dixéronme que non"; "Vas e ves"; "Palabras"; "Digo sí digo non" e "Eu quería".<ref>[http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html ''Arabela da pluma''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180323092459/http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html |date=23 de marzo de 2018 }} [[Biblioteca Nacional de España]]</ref> == Obra en galego == [[Ficheiro:Antonio Tovar Bobillo, Non, Orense 1967.jpg|miniatura|''Non'', 1967.]] === Poesía === * ''[[Arredores]]'' (1962, [[Colección Salnés]], Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=zyLVdLsFHdkC&lpg=PP1&dq=%22Saln%C3%A9s%22%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''Arredores''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> Despois incluída na [[Biblioteca Galega 120]]. * ''Non'' (1967, edición do autor, Gráficas Tanco, Ourense).<ref name="LOSADA">{{Cita publicación periódica |ligazónautor=Basilio Losada |nome=B. |apelidos={{Versaleta|Losada}} |título=Non, por Antonio Tovar Bobillo |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-19-1968/ |número=19 |páxinas=104-107 |data=xaneiro-marzo de 1968 }}</ref> * ''Poesía galega completa'' (1974, [[Colección Arealonga|Arealonga]], [[Akal]]).<ref>Inclúe: ''Arredores'', ''Non'' e ''O vento no teu colo''. [https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false Vista previa en Google Books]. ''Non'' e ''O vento no teu colo'' apareceron xuntos, tamén, no n.º 43 da [[Biblioteca 114]] de ''[[El Correo Gallego]]''.</ref> * ''[[Calados esconxuros]]'' (1980, [[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]]). Con debuxos de [[Manuel Prego de Oliver|M. Prego]]. [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]].<ref name="VILAVEDRA3">{{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |máscara-editor= |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=2000 |título=Diccionario da Literatura Galega. Obras |volume=III |url=https://books.google.es/books?id=dRYGIwW4kFkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |páxina= |editorial=Galaxia |isbn=84-8288-365-8 |ref=harv }}</ref> * ''Berros en voz baixa'' (1990, Colección Leliadoura, [[Sotelo Blanco Edicións|Sotelo Blanco]]).<ref>[http://2.bp.blogspot.com/-q6wQIDzh4_s/UiPfmNrVM5I/AAAAAAAAFXg/9zfSabl08Xw/s1600/tovar.jpg Imaxe da portada de ''Berros en voz baixa'']</ref> * ''A nada destemida'' (1991, Colección Dombate, [[Editorial Galaxia|Galaxia]]).<ref>[https://books.google.es/books?id=inc_Q51cBykC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A nada destemida''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> * ''Cadáver adiado'' (2001, [[Ediciós do Castro]]). * ''Poesía en galego I (1962-1975)'' (2005, [[Centro PEN Galicia|PEN Clube de Galicia]]).<ref name="PEG">[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/09/16/09/57129629_092356.jpg ''Poesía en galego''] Imaxes das protadas.</ref> * ''Poesía en galego II (1980-2001)'' (2005, PEN Clube de Galicia).<ref name="PEG"/> === Narrativa === * ''A grande ilusión e outros contos'' (1989, Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=UoGPUCYj6tIC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A grande ilusión e outros contos''] Vista previa en Google Books.</ref> === Ensaio === {{Rcita|right|''Publicou dous libros —''Arredores'' e ''Non''— nos que se amosa como un dos máis serios e bariles poetas deste tempo.''|&nbsp; [[Francisco Fernández del Riego]].<ref name="RIEGO71">{{Cita libro |título=Historia da Literatura Galega |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |páxinas=278-279 }}</ref>}} * "Xoán XXIII e a Terra" (1966), publicado na ''Hoja del Lunes de Orense''. Premio Amor Ruibal. * ''Diario sin datas'' (1987, Ediciós do Castro).<ref>[https://pictures.abebooks.com/LMAREIRO/792962523.jpg Imaxe da portada de ''Diario sin datas'']</ref> * ''Diario íntimo dun vello revoltado'' (2001, Galaxia).<ref>{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 }} Con prólogo de [[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]] e apéndice de [[Ramón Piñeiro|R. Piñeiro]].</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Martínez Bouzas}} |ligazónautor=Francisco Martínez Bouzas |url=http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |título=Antonio Tovar Bobillo, memorias dun esculcador da morte |xornal=[[El Correo Gallego]] |data=12/8/2001 |revista= |data-acceso=22/03/2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180323031047/http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |dataarquivo=23/03/2018 |urlmorta=yes }}</ref> * ''Antonio Tovar: conversas cun vello revoltado'', de [[Xosé Manuel del Caño|X. M. del Caño]] (2005, Galaxia).<ref>{{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=Galaxia |isbn= 84-8288-806-4 }} Con prólogo de Alonso Montero.</ref> === Obras colectivas === {{Rcita|right|''É o poeta de menor resoancia libresca, o máis auténtico, no senso de que a súa poesía xurde de seu, sin artificio, cun pulo persoal, dun mínimo mangado de temas sentidos ousesivamente e manifestados nunha creación esquía e teimuda, sempre arredor do anceio de comunicación coma tema dominante.'' |&nbsp;[[Basilio Losada]].<ref name="LOSADA"/>}} * ''Os cen mellores poemas da lingua galega'' (1970, Lugo, [[Edicións Celta|Celta]]) de [[Xesús Alonso Montero|X. Alonso Montero]].<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/91uluge34hL.jpg Imaxe da portada d'''Os cen mellores poemas…'']</ref> * ''Poetas gallegos contemporáneos'' (1972, Barcelona, Seix Barral) de [[Basilio Losada|B. Losada]]. Ed. bilingüe.<ref>[https://pictures.abebooks.com/TORREONDERUEDA/18795818916.jpg Imaxe da portada] Houbo outra edición, especial, para a Caja de Ahorros y Monte de Piedad Municipal de Vigo.<sup>[https://pictures.abebooks.com/LGATARI/22409050495.jpg]</sup></ref> * ''Desde mil novecentos trinta e seis'' (1995, Ediciós do Castro).<ref>Co subtítulo ''Homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade''. [https://http2.mlstatic.com/desde-mil-novecentos-trinta-e-seis-homenaxe-da-poesia-e-da-D_NQ_NP_842405-MLA20848757537_082016-F.jpg Portada]</ref> * ''Poetas e narradores nas súas voces. I'' (2001, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]). Libro con 2 [[Disco compacto|CD]],s.<ref>[http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=2997 ''Poetas e narradores nas súas voces''] [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/audio.htm Gravacións de son]</ref> * "Oración", p.&nbsp;65 en ''Carlos Casares: a semente aquecida da palabra'' (2003, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]).<ref>{{Cita libro |autor ={{Versaleta|[[Henrique Monteagudo|Monteagudo]]/[[Francisco Díaz-Fierros|Díaz-Fierros]]}} (coor,s.). AAVV |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=581497 | título=Carlos Casares: a semente aquecida da palabra |formato=con [[Disco compacto|CD]] |ano=2003 |editorial=[[Consello da Cultura Galega|CCG]] | isbn=84-95415-68-2}}</ref> * ''Poemas pola memoria (1936-2006)'' (2006, [[Xunta de Galicia]]).<ref>[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/06/10/14/57381282.jpg Imaxe da portada de ''Poemas pola memoria'']</ref> === Libros de homenaxe === * ''Antón Tovar na [[Comarca da Limia|Limia]]'' (2007, Xunta de Galicia). == Obra en castelán == === Poesía === {{Multimedia externa | align = | width = 350px | image1 = [https://biosbardia.files.wordpress.com/2014/11/o-poeta-anton-tovar-en-castro-de-beiro-foto-blanco-amor-anos-60-jpg-e1417120175306.jpg Foto, por Blanco Amor] no [[O Castro de Beiro, Ourense|Castro de Beiro]], [[Década de 1960|anos 60]]. | image2 = [https://i.avoz.es/sc/Ttc-Rmi2X7xXj2N6_I2l7C5s798=/900x/2018/03/01/00121519931642428504587/Foto/o20n2022.jpg Retratado por Pili Prol] en ''La Voz de Galicia'', 2002. | audio1 = [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/descargas/p15_mp3.zip "O can" e "Cando eu morra"] recitados polo autor. }} * ''Barro de nadie'' [1955]. Permaneceu inédito ata 1987. * ''El tren y las cosas'' (1960, Ed. Comercial, Ourense). Con debuxos de [[Virxilio Fernández|Virxilio]]. Premio de poesía «Marina».<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/41QXLqeeLUL.jpg Imaxe da portada de ''El tren y las cosas'']</ref> * ''El ladrido'' (1961, Trebolle, Ourense). * ''La Lanzada: versos hacia el mar'' (1964, La Editora Comercial, Ourense). Inclúe tres poesías en galego. * ''La barca'' (1974, Bilbao). Libro que xa rematara en 1961. * ''Poesía en castellano (1955-1973)'' (1987, [[Deputación de Ourense]]). Con debuxos de [[Xaime Quessada]]. * ''Los versos de mi camilla: 4 formas'' (1997, Edicións do Castro). == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{Refempeza|01}} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño González}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |isbn= 84-8288-806-4 |ref=harv }} * {{Cita libro |título=[[Historia da literatura galega (1951)|Historia da literatura galega]] |nome=Francisco |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |localización=[[Vigo]] |páxinas=278-279 }} * {{Cita libro |máscara-autor=5 |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |nome=F. |edición=2ª |título=[[Wikipedia:Entradas do Diccionario de escritores en lingua galega|Diccionario de escritores en lingua galega]] |editorial= [[Ediciós do Castro|Do Castro]] |ano=1992 |ano-orixinal=1990 |páxina=436 |isbn=84-7492-465-0 |ref=harv }} * {{Cita libro |url=http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |título=Historia xeral da literatura galega |nome1=A. |apelidos1={{Versaleta|Gómez}} |ligazónautor1=Anxo Gómez Sánchez |nome2=M. |apelidos2={{Versaleta|Queixas}} |ligazónautor2=Mercedes Queixas |ano=2001 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |páxina=266 |ISBN=84-95350-79-3 |url-morta=yes |dataacceso=22/03/2018 |dataarquivo=02/07/2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170702141556/http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg }} * {{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 }} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Luís Méndez Ferrín |ano=1984 |apelidos={{Versaleta|Méndez Ferrín}} |nome=Xosé Luis |título=[[De Pondal a Novoneyra]] |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |páxinas=236-238 |isbn=84-7507-139-2 |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Claudio Rodríguez Fer |apelidos={{Versaleta|Rodríguez Fer}} |nome=Claudio |título=De Clarín a Tovar |url=https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/1753/pg_077-082_bgl7.pdf |revista=[[Boletín Galego de Literatura]] |issn=0214-9117 |número=7 |ano=1992 |páxinas=69-72 }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Anxo Tarrío |nome=A. |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |título=Consideracións semiolóxicas arredor da poesía de Antonio Tovar |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-57-1977/ |número=57 |páxinas=273-297 |data=xullo-setembro de 1977 |issn=0017-4181}} * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxina=580 |localización=[[Vigo]] |editorial=[[Editorial Galaxia]] |isbn=84-8288-019-5 |ref=harv }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diccionario enciclopédico galego universal]] |ano=2003-2004 |volume=57 |páxina=122 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |isbn=84-7680-429-6 }} * {{Cita libro |artigo=Tovar Bovillo, Antón |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=3 |páxina=274 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=16 |páxina=125 |editorial=[[Ir Indo]] |isbn=84-7680-288-9}} * {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120]] |nome= |apelidos=VVAA |isbn=84-9757-097-9 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |ano=2002 }}: :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Delfín |apelidos={{Versaleta|Caseiro}} |ligazónautor= |capítulo=Retrato do que vivín |url-capítulo=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/television/2002/12/01/poemario-arredores/0003_1346285.htm |páxinas=181-182 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Baldo |apelidos={{Versaleta|Ramos}} |ligazónautor=Baldo Ramos |capítulo=Arredor da soidade |páxinas=182-183}} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Xosé Luís |apelidos={{Versaleta|Rúa}} |ligazónautor=Xosé Lois Rúa |capítulo=Retrato Puntillista |páxinas=183-184 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=X. M. |apelidos={{Versaleta|Rodríguez}} |capítulo=Non está un para moitas festas |páxinas=184-189 }} {{Reftermina}} === Outros artigos === {{Galicitas}} {{Commonscat}} * [[Promoción de enlace]] === Ligazóns externas === {{Álbum de Galicia|7338}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=AntTovar1&alias=Ant%F3n+Tovar {{PAGENAME}}] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. * [http://literaturagalega.as-pg.gal/autoras-es/tovar-bobillo-anton.html Antón Tovar] na enciclopedia da [[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]]. * [https://web.archive.org/web/20101230210654/http://www.prazadasletras.org/letras/autores/autor/17/antonio-tovar-bobillo Antón Tovar] en Praza das Letras, [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]]. Xunta. * [[Xesús González Gómez|{{Versaleta|González Gómez}}, Xesús]]. [https://biosbardia.wordpress.com/2014/11/27/a-alta-literatura-de-antonio-tovar/ "A alta literatura de Antonio Tovar"] Biosbardia, 27/11/2014. * {{Cita novas |título=Tovar era un hombre atormentado, pero muy bondadoso y generoso |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ourense/rairiz-de-veiga/2018/03/20/tovar-era-hombre-atormentado-bondadoso-generoso/0003_201803O20C12992.htm |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=20/3/2018 |lingua=Es |nome=S. |apelidos={{Versaleta|Martínez}} }} {{Control de autoridades}} {{Membros de honra da Real Academia Galega}} {{ORDENAR:Tovar, Anton}} [[Categoría:Membros de honra da Real Academia Galega]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados en Rairiz de Veiga]] [[Categoría:Poetas en lingua castelá]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] [[Categoría:Promoción de Enlace]] [[Categoría:Nados en 1921]] [[Categoría:Finados en 2004]] [[Categoría:Libreiros]] 7m45i2dhrcqrnojmgkkzncj05ozydue 6148043 6148041 2022-08-02T07:45:48Z 80.32.19.184 pequenos arranxos de estilo wikitext text/x-wiki :''Non confundir con [[Antonio Tovar Llorente]] (Valladolid 1911-1985), filólogo, lingüista e historiador.'' {{Escritor |nome_completo = Antón Tovar Bobillo |cónxuxe = {{Nowrap|Antonia Mirayo Pérez, Tucha}} |fillos = non tivo |relixión = [[igrexa católica|católica]] |lingua da escrita = [[lingua castelá|caselán]] e [[lingua galega|galego]] |período = 1955-2004 |movemento = [[existencialismo]], intimismo |xéneros = poesía, relato breve, ensaio |coñecido = ''[[Arredores]]'' |influencias = [[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|R. Darío]], [[Antonio Machado|Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]]…<ref name="DIDVR"/> |ocupación = poeta |profesión = funcionario de facenda |sinatura = Pra Antonio Cid, unha aperta agradecida, A Tovar, Ourense 19-maio-1975.svg |tamaño_sinatura = 300px }} '''Antonio Domingo José Tovar Bobillo''', chamado '''Antón Tovar''', nado na [[A Pereira, Sabariz, Rairiz de Veiga|Pereira]] ([[Rairiz de Veiga]]), en [[1921]] e finado en [[Ourense]] o [[16 de xuño]] de [[2004]], foi un poeta galego que escribiu en lingua castelá e lingua galega, encadrado na chamada [[promoción de enlace]]. A súa obra está marcada polo pesimismo, o sentimento poético sincero e auténtico, o [[existencialismo]], o intimismo e a preocupación social, ademais da baldía procura de [[deus]].<ref name="EGU">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |volume=16 |páxina=125 }}</ref> Foi membro correspondente e de honra da [[Real Academia Galega]]. == Biografía == Pasou parte da infancia en [[Celanova]]. Despois trasladouse coa familia a [[Ourense]], onde fixo o [[bacharelato]], recibindo clases de [[Ramón Otero Pedrayo]], e onde pasaría a maior parte da súa vida. María del Carmen Fernández, muller de [[Vicente Risco]], era curmán da nai de Tovar. Risco emprestaríalle a Tovar libros de [[Ramón Cabanillas]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Gonzalo López Abente]] e [[Rosalía de Castro]].<ref name="AUTOP">{{Cita libro |apelidos=Tovar |nome=Antonio |ano=1974 |capítulo=Autopoética ou o que sexa |url-capítulo=https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |páxinas=19-22 |título=Poesía galega completa |colección=[[Colección Arealonga|Arealonga]] |editorial=[[Akal]] |isbn=84-7339-069-5 }}</ref> En 1940 iniciou en [[Santiago de Compostela]] os estudos de Filosofía e Letras, carreira que abandonou para ingresar como novizo nos [[Compañía de Xesús|xesuíta]]s de [[Salamanca]], onde permaneceu pouco máis dun ano (1941-1942). En [[maio]] de 1941 morreulle o pai. En 1942 gañou a oposición a Contador do Estado, e foi destinado primeiro a [[León, España|León]] e un ano despois a Ourense, cidade onde exerceu como funcionario do Ministerio da Facenda e onde estabeleceu relación con [[Ramón Otero Pedrayo|Otero Pedrayo]], [[Vicente Risco|Risco]] (a quen veneraba a pesar das diferenzas ideolóxicas que mantiñan),<ref name="GEG">{{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] }}</ref> [[Florentino López Cuevillas]], [[Xesús Ferro Couselo]], [[Alberto Vilanova]], [[Xosé Luís López Cid]], [[Xaquín Lorenzo]] e [[Luís Trabazo]]. Na década dos cincuenta iniciou a súa actividade literaria en castelán co poemario ''Barro de nadie'' (1955). Despois de varios poemarios nesa lingua, en 1962 edita en galego ''Arredores'', ao que seguirían outros. Nas súas primeiras obras está presente a reivindicación do [[lingua|idioma]], pero a súa poesía caracterízase por un [[existencialismo]] pesimista que está presente ao longo de toda a súa produción. Segundo el mesmo: ''[[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|Rubén]], [[Antonio Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]], [[Francis Jammes]], [[Blas de Otero]], [[Teixeira de Pascoaes]], [[Fernando Pessoa|Pessoa]], [[Antero de Quental]], [[Miguel Torga|Torga]] e, sobre todo, Antón Tovar, son os autores que inflúen na obra de Antón Tovar''.<ref name="DIDVR">{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar Bobillo}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 |cita= }}</ref> Para Facenda traballou até 1967, cando foi expulsado pola súa militancia clandestina no [[Partido Comunista de España|PCE]]-[[Partido Comunista de Galicia|PCG]].{{cómpre referencia}} Nesa altura, comezou a traballar na libraría Tanco, e tivo acceso a libros prohibidos pola [[censura]]. {{Rcita|right|''Fun apartando os seres,<br>i o costume de telos tan á mau,<br>tan perto de un,<br>tanto que resultaban enemigos.<br>Fun apartando días<br>i as recordanzas todas congregadas<br>nunha soia amargura''<br>[…] | "I elí quedeime", ''Arredores'', 1962 }} En [[1968]] coñeceu a Antonia Mirayo Pérez, "Tucha", coa que casou ese mesmo ano,<ref name="AMONTERO">{{Cita publicación periódica |nome=Xesús |apelidos={{Versaleta|Alonso Montero}} |ligazónautor=Xesús Alonso Montero |url=http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |revista=[[Boletín da Real Academia Galega]] |número=355 |ano=2005 |isbn=84-87987-62-1 |título=Antonio Tovar Bobillo |páxinas=416-417 |data-acceso=22 de marzo de 2018 |data-arquivo=04 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204205154/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |url-morta=yes }}</ref> que o acompañaría ata o 16 de xullo de 2000, data de [[morte|pasamento]] dela. En febreiro de 1973 viaxou até [[México]] con [[Celso Emilio Ferreiro]] e [[Xosé Luís Méndez Ferrín]], convidados polo Goberno daquel país para participar na homenaxe a [[León Felipe]].<ref>{{Cita web |url=http://culturagalega.gal/noticia.php?id=4656 |título=Falece en Ourense Antón Tovar, o poeta do pesimismo |páxina-web=culturagalega.gal |editorial=[[Consello da Cultura Galega]] |data=17/6/2004 }}</ref> Aínda que Tovar é fundamentalmente poeta, tamén publicou relatos curtos, diarios e [[Ensaio (literatura)|ensaio]]. Colaborou pouco na [[Periódico|prensa]] e en revistas, e non deu recitais nin ditou conferencias.{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=236}} Nos [[Xogos florais]] de [[Guimarães]] de 1960 obtivo o primeiro e o terceiro premio polos poemas "O can" e "Responso saudoso pra D. Enrique o Navegante". Recibiu o premio Amor Ruibal no ano 1966 polo ensaio "Xoán XXIII e a Terra". De novo nos Xogos florais de Guimarães, outorgáronlle o primeiro premio por "Deume a risa", en 1972. Déronlle un [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]] (1981) por ''Calados esconxuros'', o [[Premio Antón Losada Diéguez|Losada Diéguez]] (1991) e o [[Celanova, Casa dos poetas]] (2003). En 2002, o plenario da RAG designou por unanimidade a Antón Tovar para ser o representante dos poetas galegos para optar ao [[Premio Reina Sofía de Poesía Iberoamericana]] (11ª ed.).<ref name="AMONTERO"/> Foi membro correspondente da [[Real Academia Galega|RAG]] desde o 29 de xaneiro de 1984,<ref name="AMONTERO"/> e membro de honra, desde o 15 de marzo de 1997.<ref>[https://academia.gal/plenario?p_p_id=ManageChairs_WAR_ragportal&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&_ManageChairs_WAR_ragportal_action=listHonorificAcademic RAG. Membros de honra]</ref> Despois dunha prolongada [[doenza|enfermidade]], faleceu en Ourense na madrugada do [[mércores]] 16 de xuño de 2004. As súas cinzas foron depositadas no [[cemiterio]] de San Francisco.<ref>{{Cita novas |título=Fallece el poeta gallego Antón Tovar |url=http://www.lavanguardia.com/cultura/20040617/51262793980/fallece-el-poeta-gallego-anton-tovar.html |xornal=[[la Vanguardia]] |lingua=Es |data=17/6/2004 }}</ref> Debido a época na que desenvolve a súa obra pódese considerar un autor da "[[Promoción de enlace]]"{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=}}<ref name="DS21">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=Anxo |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |ligazónautor=Anxo Tarrío |url=http://cvc.cervantes.es/ensenanza/biblioteca_ele/aepe/pdf/boletin_32-33_17_85/boletin_32-33_17_85_03.pdf |páxinas=7-25 |título=Síntesis de la historia de la literatura gallega (siglos xv-xx) |revista=Boletín de la Asociación Europea de Profesores de Español |número=32-32 |ano= primavera-outono de 1985 (XVII) |lingua=Es |issn=1133-4444 }}</ref> No ano 2005 o Concello de Rairiz de Veiga, o Museo da Limia, o Centro de Cultura Popular do Limia e o Liceo de Ourense convocaron a primeira edición do [[Premio de Poesía Antón Tovar]].<ref name="GEG"/> En 2006 a [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]] publicou un disco, titulado ''Arabela da pluma'', no que o cantautor [[Comarca de Valdeorras|valdeorrés]] Anxo Rei (Ángel Rey Núñez) puxo música a varios poemas de Tovar, extraídos de ''Arredores'', ''Non'', ''O vento no teu colo'', ''Berros en voz baixa'' e ''A nada destemida'': "Tanto que camiñei"; "Pluma que tes"; "O medo vai e vén"; "Ouvín un paxaro"; "Ca miña señor"; "Dixéronme que non"; "Vas e ves"; "Palabras"; "Digo sí digo non" e "Eu quería".<ref>[http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html ''Arabela da pluma''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180323092459/http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html |date=23 de marzo de 2018 }} [[Biblioteca Nacional de España]]</ref> == Obra en galego == [[Ficheiro:Antonio Tovar Bobillo, Non, Orense 1967.jpg|miniatura|''Non'', 1967.]] === Poesía === * ''[[Arredores]]'' (1962, [[Colección Salnés]], Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=zyLVdLsFHdkC&lpg=PP1&dq=%22Saln%C3%A9s%22%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''Arredores''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> Despois incluída na [[Biblioteca Galega 120]]. * ''Non'' (1967, edición do autor, Gráficas Tanco, Ourense).<ref name="LOSADA">{{Cita publicación periódica |ligazónautor=Basilio Losada |nome=B. |apelidos={{Versaleta|Losada}} |título=Non, por Antonio Tovar Bobillo |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-19-1968/ |número=19 |páxinas=104-107 |data=xaneiro-marzo de 1968 }}</ref> * ''Poesía galega completa'' (1974, [[Colección Arealonga|Arealonga]], [[Akal]]).<ref>Inclúe: ''Arredores'', ''Non'' e ''O vento no teu colo''. [https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false Vista previa en Google Books]. ''Non'' e ''O vento no teu colo'' apareceron xuntos, tamén, no n.º 43 da [[Biblioteca 114]] de ''[[El Correo Gallego]]''.</ref> * ''[[Calados esconxuros]]'' (1980, [[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]]). Con debuxos de [[Manuel Prego de Oliver|M. Prego]]. [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]].<ref name="VILAVEDRA3">{{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |máscara-editor= |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=2000 |título=Diccionario da Literatura Galega. Obras |volume=III |url=https://books.google.es/books?id=dRYGIwW4kFkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |páxina= |editorial=Galaxia |isbn=84-8288-365-8 |ref=harv }}</ref> * ''Berros en voz baixa'' (1990, Colección Leliadoura, [[Sotelo Blanco Edicións|Sotelo Blanco]]).<ref>[http://2.bp.blogspot.com/-q6wQIDzh4_s/UiPfmNrVM5I/AAAAAAAAFXg/9zfSabl08Xw/s1600/tovar.jpg Imaxe da portada de ''Berros en voz baixa'']</ref> * ''A nada destemida'' (1991, Colección Dombate, [[Editorial Galaxia|Galaxia]]).<ref>[https://books.google.es/books?id=inc_Q51cBykC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A nada destemida''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> * ''Cadáver adiado'' (2001, [[Ediciós do Castro]]). * ''Poesía en galego I (1962-1975)'' (2005, [[Centro PEN Galicia|PEN Clube de Galicia]]).<ref name="PEG">[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/09/16/09/57129629_092356.jpg ''Poesía en galego''] Imaxes das protadas.</ref> * ''Poesía en galego II (1980-2001)'' (2005, PEN Clube de Galicia).<ref name="PEG"/> === Narrativa === * ''A grande ilusión e outros contos'' (1989, Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=UoGPUCYj6tIC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A grande ilusión e outros contos''] Vista previa en Google Books.</ref> === Ensaio === {{Rcita|right|''Publicou dous libros —''Arredores'' e ''Non''— nos que se amosa como un dos máis serios e bariles poetas deste tempo.''|&nbsp; [[Francisco Fernández del Riego]].<ref name="RIEGO71">{{Cita libro |título=Historia da Literatura Galega |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |páxinas=278-279 }}</ref>}} * "Xoán XXIII e a Terra" (1966), publicado na ''Hoja del Lunes de Orense''. Premio Amor Ruibal. * ''Diario sin datas'' (1987, Ediciós do Castro).<ref>[https://pictures.abebooks.com/LMAREIRO/792962523.jpg Imaxe da portada de ''Diario sin datas'']</ref> * ''Diario íntimo dun vello revoltado'' (2001, Galaxia).<ref>{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 }} Con prólogo de [[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]] e apéndice de [[Ramón Piñeiro|R. Piñeiro]].</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Martínez Bouzas}} |ligazónautor=Francisco Martínez Bouzas |url=http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |título=Antonio Tovar Bobillo, memorias dun esculcador da morte |xornal=[[El Correo Gallego]] |data=12/8/2001 |revista= |data-acceso=22/03/2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180323031047/http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |dataarquivo=23/03/2018 |urlmorta=yes }}</ref> * ''Antonio Tovar: conversas cun vello revoltado'', de [[Xosé Manuel del Caño|X. M. del Caño]] (2005, Galaxia).<ref>{{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=Galaxia |isbn= 84-8288-806-4 }} Con prólogo de Alonso Montero.</ref> === Obras colectivas === {{Rcita|right|''É o poeta de menor resoancia libresca, o máis auténtico, no senso de que a súa poesía xurde de seu, sin artificio, cun pulo persoal, dun mínimo mangado de temas sentidos ousesivamente e manifestados nunha creación esquía e teimuda, sempre arredor do anceio de comunicación coma tema dominante.'' |&nbsp;[[Basilio Losada]].<ref name="LOSADA"/>}} * ''Os cen mellores poemas da lingua galega'' (1970, Lugo, [[Edicións Celta|Celta]]) de [[Xesús Alonso Montero|X. Alonso Montero]].<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/91uluge34hL.jpg Imaxe da portada d'''Os cen mellores poemas…'']</ref> * ''Poetas gallegos contemporáneos'' (1972, Barcelona, Seix Barral) de [[Basilio Losada|B. Losada]]. Ed. bilingüe.<ref>[https://pictures.abebooks.com/TORREONDERUEDA/18795818916.jpg Imaxe da portada] Houbo outra edición, especial, para a Caja de Ahorros y Monte de Piedad Municipal de Vigo.<sup>[https://pictures.abebooks.com/LGATARI/22409050495.jpg]</sup></ref> * ''Desde mil novecentos trinta e seis'' (1995, Ediciós do Castro).<ref>Co subtítulo ''Homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade''. [https://http2.mlstatic.com/desde-mil-novecentos-trinta-e-seis-homenaxe-da-poesia-e-da-D_NQ_NP_842405-MLA20848757537_082016-F.jpg Portada]</ref> * ''Poetas e narradores nas súas voces. I'' (2001, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]). Libro con 2 [[Disco compacto|CD]],s.<ref>[http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=2997 ''Poetas e narradores nas súas voces''] [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/audio.htm Gravacións de son]</ref> * "Oración", p.&nbsp;65 en ''Carlos Casares: a semente aquecida da palabra'' (2003, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]).<ref>{{Cita libro |autor ={{Versaleta|[[Henrique Monteagudo|Monteagudo]]/[[Francisco Díaz-Fierros|Díaz-Fierros]]}} (coor,s.). AAVV |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=581497 | título=Carlos Casares: a semente aquecida da palabra |formato=con [[Disco compacto|CD]] |ano=2003 |editorial=[[Consello da Cultura Galega|CCG]] | isbn=84-95415-68-2}}</ref> * ''Poemas pola memoria (1936-2006)'' (2006, [[Xunta de Galicia]]).<ref>[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/06/10/14/57381282.jpg Imaxe da portada de ''Poemas pola memoria'']</ref> === Libros de homenaxe === * ''Antón Tovar na [[Comarca da Limia|Limia]]'' (2007, Xunta de Galicia). == Obra en castelán == === Poesía === {{Multimedia externa | align = | width = 350px | image1 = [https://biosbardia.files.wordpress.com/2014/11/o-poeta-anton-tovar-en-castro-de-beiro-foto-blanco-amor-anos-60-jpg-e1417120175306.jpg Foto, por Blanco Amor] no [[O Castro de Beiro, Ourense|Castro de Beiro]], [[Década de 1960|anos 60]]. | image2 = [https://i.avoz.es/sc/Ttc-Rmi2X7xXj2N6_I2l7C5s798=/900x/2018/03/01/00121519931642428504587/Foto/o20n2022.jpg Retratado por Pili Prol] en ''La Voz de Galicia'', 2002. | audio1 = [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/descargas/p15_mp3.zip "O can" e "Cando eu morra"] recitados polo autor. }} * ''Barro de nadie'' [1955]. Permaneceu inédito ata 1987. * ''El tren y las cosas'' (1960, Ed. Comercial, Ourense). Con debuxos de [[Virxilio Fernández|Virxilio]]. Premio de poesía «Marina».<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/41QXLqeeLUL.jpg Imaxe da portada de ''El tren y las cosas'']</ref> * ''El ladrido'' (1961, Trebolle, Ourense). * ''La Lanzada: versos hacia el mar'' (1964, La Editora Comercial, Ourense). Inclúe tres poesías en galego. * ''La barca'' (1974, Bilbao). Libro que xa rematara en 1961. * ''Poesía en castellano (1955-1973)'' (1987, [[Deputación de Ourense]]). Con debuxos de [[Xaime Quessada]]. * ''Los versos de mi camilla: 4 formas'' (1997, Edicións do Castro). == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{Refempeza|01}} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño González}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |isbn= 84-8288-806-4 |ref=harv }} * {{Cita libro |título=[[Historia da literatura galega (1951)|Historia da literatura galega]] |nome=Francisco |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |localización=[[Vigo]] |páxinas=278-279 }} * {{Cita libro |máscara-autor=5 |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |nome=F. |edición=2ª |título=[[Wikipedia:Entradas do Diccionario de escritores en lingua galega|Diccionario de escritores en lingua galega]] |editorial= [[Ediciós do Castro|Do Castro]] |ano=1992 |ano-orixinal=1990 |páxina=436 |isbn=84-7492-465-0 |ref=harv }} * {{Cita libro |url=http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |título=Historia xeral da literatura galega |nome1=A. |apelidos1={{Versaleta|Gómez}} |ligazónautor1=Anxo Gómez Sánchez |nome2=M. |apelidos2={{Versaleta|Queixas}} |ligazónautor2=Mercedes Queixas |ano=2001 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |páxina=266 |ISBN=84-95350-79-3 |url-morta=yes |dataacceso=22/03/2018 |dataarquivo=02/07/2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170702141556/http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg }} * {{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 }} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Luís Méndez Ferrín |ano=1984 |apelidos={{Versaleta|Méndez Ferrín}} |nome=Xosé Luis |título=[[De Pondal a Novoneyra]] |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |páxinas=236-238 |isbn=84-7507-139-2 |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Claudio Rodríguez Fer |apelidos={{Versaleta|Rodríguez Fer}} |nome=Claudio |título=De Clarín a Tovar |url=https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/1753/pg_077-082_bgl7.pdf |revista=[[Boletín Galego de Literatura]] |issn=0214-9117 |número=7 |ano=1992 |páxinas=69-72 }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Anxo Tarrío |nome=A. |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |título=Consideracións semiolóxicas arredor da poesía de Antonio Tovar |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-57-1977/ |número=57 |páxinas=273-297 |data=xullo-setembro de 1977 |issn=0017-4181}} * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxina=580 |localización=[[Vigo]] |editorial=[[Editorial Galaxia]] |isbn=84-8288-019-5 |ref=harv }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diccionario enciclopédico galego universal]] |ano=2003-2004 |volume=57 |páxina=122 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |isbn=84-7680-429-6 }} * {{Cita libro |artigo=Tovar Bovillo, Antón |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=3 |páxina=274 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=16 |páxina=125 |editorial=[[Ir Indo]] |isbn=84-7680-288-9}} * {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120]] |nome= |apelidos=VVAA |isbn=84-9757-097-9 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |ano=2002 }}: :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Delfín |apelidos={{Versaleta|Caseiro}} |ligazónautor= |capítulo=Retrato do que vivín |url-capítulo=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/television/2002/12/01/poemario-arredores/0003_1346285.htm |páxinas=181-182 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Baldo |apelidos={{Versaleta|Ramos}} |ligazónautor=Baldo Ramos |capítulo=Arredor da soidade |páxinas=182-183}} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Xosé Luís |apelidos={{Versaleta|Rúa}} |ligazónautor=Xosé Lois Rúa |capítulo=Retrato Puntillista |páxinas=183-184 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=X. M. |apelidos={{Versaleta|Rodríguez}} |capítulo=Non está un para moitas festas |páxinas=184-189 }} {{Reftermina}} === Outros artigos === {{Galicitas}} {{Commonscat}} * [[Promoción de enlace]] === Ligazóns externas === {{Álbum de Galicia|7338}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=AntTovar1&alias=Ant%F3n+Tovar {{PAGENAME}}] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. * [http://literaturagalega.as-pg.gal/autoras-es/tovar-bobillo-anton.html Antón Tovar] na enciclopedia da [[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]]. * [https://web.archive.org/web/20101230210654/http://www.prazadasletras.org/letras/autores/autor/17/antonio-tovar-bobillo Antón Tovar] en Praza das Letras, [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]]. Xunta. * [[Xesús González Gómez|{{Versaleta|González Gómez}}, Xesús]]. [https://biosbardia.wordpress.com/2014/11/27/a-alta-literatura-de-antonio-tovar/ "A alta literatura de Antonio Tovar"] Biosbardia, 27/11/2014. * {{Cita novas |título=Tovar era un hombre atormentado, pero muy bondadoso y generoso |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ourense/rairiz-de-veiga/2018/03/20/tovar-era-hombre-atormentado-bondadoso-generoso/0003_201803O20C12992.htm |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=20/3/2018 |lingua=Es |nome=S. |apelidos={{Versaleta|Martínez}} }} {{Control de autoridades}} {{Membros de honra da Real Academia Galega}} {{ORDENAR:Tovar, Anton}} [[Categoría:Membros de honra da Real Academia Galega]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados en Rairiz de Veiga]] [[Categoría:Poetas en lingua castelá]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] [[Categoría:Promoción de Enlace]] [[Categoría:Nados en 1921]] [[Categoría:Finados en 2004]] [[Categoría:Libreiros]] kiidtmaeawyqt7bz6r8tkav265u7i9x 6148044 6148043 2022-08-02T07:47:24Z 80.32.19.184 arranxiños de estilo wikitext text/x-wiki :''Non confundir con [[Antonio Tovar Llorente]] (Valladolid 1911-1985), filólogo, lingüista e historiador.'' {{Escritor |nome_completo = Antón Tovar Bobillo |cónxuxe = {{Nowrap|Antonia Mirayo Pérez, Tucha}} |fillos = non tivo |relixión = [[igrexa católica|católica]] |lingua da escrita = [[lingua castelá|caselán]] e [[lingua galega|galego]] |período = 1955-2004 |movemento = [[existencialismo]], intimismo |xéneros = poesía, relato breve, ensaio |coñecido = ''[[Arredores]]'' |influencias = [[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|R. Darío]], [[Antonio Machado|Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]]…<ref name="DIDVR"/> |ocupación = poeta |profesión = funcionario de facenda |sinatura = Pra Antonio Cid, unha aperta agradecida, A Tovar, Ourense 19-maio-1975.svg |tamaño_sinatura = 300px }} '''Antonio Domingo José Tovar Bobillo''', chamado '''Antón Tovar''', nado na [[A Pereira, Sabariz, Rairiz de Veiga|Pereira]] ([[Rairiz de Veiga]]), en [[1921]] e finado en [[Ourense]] o [[16 de xuño]] de [[2004]], foi un poeta galego que escribiu en lingua castelá e lingua galega, encadrado na chamada [[promoción de enlace]]. A súa obra está marcada polo pesimismo, o sentimento poético sincero e auténtico, o [[existencialismo]], o intimismo e a preocupación social, ademais da baldía procura de [[deus]].<ref name="EGU">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |volume=16 |páxina=125 }}</ref> Foi membro correspondente e de honra da [[Real Academia Galega]]. == Biografía == Pasou parte da infancia en [[Celanova]]. Despois trasladouse coa familia a [[Ourense]], onde fixo o [[bacharelato]], recibindo clases de [[Ramón Otero Pedrayo]], e onde pasaría a maior parte da súa vida. María del Carmen Fernández, muller de [[Vicente Risco]], era curmán da nai de Tovar. Risco emprestaríalle a Tovar libros de [[Ramón Cabanillas]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Gonzalo López Abente]] e [[Rosalía de Castro]].<ref name="AUTOP">{{Cita libro |apelidos=Tovar |nome=Antonio |ano=1974 |capítulo=Autopoética ou o que sexa |url-capítulo=https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |páxinas=19-22 |título=Poesía galega completa |colección=[[Colección Arealonga|Arealonga]] |editorial=[[Akal]] |isbn=84-7339-069-5 }}</ref> En 1940 iniciou en [[Santiago de Compostela]] os estudos de Filosofía e Letras, carreira que abandonou para ingresar como novizo nos [[Compañía de Xesús|xesuíta]]s de [[Salamanca]], onde permaneceu pouco máis dun ano (1941-1942). En [[maio]] de 1941 morreulle o pai. En 1942 gañou a oposición a Contador do Estado, e foi destinado primeiro a [[León, España|León]] e un ano despois a Ourense, cidade onde exerceu como funcionario do Ministerio da Facenda e onde estabeleceu relación con [[Ramón Otero Pedrayo|Otero Pedrayo]], [[Vicente Risco|Risco]] (a quen veneraba a pesar das diferenzas ideolóxicas que mantiñan),<ref name="GEG">{{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] }}</ref> [[Florentino López Cuevillas]], [[Xesús Ferro Couselo]], [[Alberto Vilanova]], [[Xosé Luís López Cid]], [[Xaquín Lorenzo]] e [[Luís Trabazo]]. Na década dos cincuenta iniciou a súa actividade literaria en castelán co poemario ''Barro de nadie'' (1955). Despois de varios poemarios nesa lingua, en 1962 edita en galego ''Arredores'', ao que seguirían outros. Nas súas primeiras obras está presente a reivindicación do [[lingua|idioma]], pero a súa poesía caracterízase por un [[existencialismo]] pesimista que está presente ao longo de toda a súa produción. Segundo el mesmo: ''[[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|Rubén]], [[Antonio Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]], [[Francis Jammes]], [[Blas de Otero]], [[Teixeira de Pascoaes]], [[Fernando Pessoa|Pessoa]], [[Antero de Quental]], [[Miguel Torga|Torga]] e, sobre todo, Antón Tovar, son os autores que inflúen na obra de Antón Tovar''.<ref name="DIDVR">{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar Bobillo}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 |cita= }}</ref> Para Facenda traballou até 1967, cando foi expulsado pola súa militancia clandestina no [[Partido Comunista de España|PCE]]-[[Partido Comunista de Galicia|PCG]].{{cómpre referencia}} Nesa altura, comezou a traballar na libraría Tanco, e tivo acceso a libros prohibidos pola [[censura]]. {{Rcita|right|''Fun apartando os seres,<br>i o costume de telos tan á mau,<br>tan perto de un,<br>tanto que resultaban enemigos.<br>Fun apartando días<br>i as recordanzas todas congregadas<br>nunha soia amargura''<br>[…] | "I elí quedeime", ''Arredores'', 1962 }} En [[1968]] coñeceu a Antonia Mirayo Pérez, "Tucha", con quen casou ese mesmo ano,<ref name="AMONTERO">{{Cita publicación periódica |nome=Xesús |apelidos={{Versaleta|Alonso Montero}} |ligazónautor=Xesús Alonso Montero |url=http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |revista=[[Boletín da Real Academia Galega]] |número=355 |ano=2005 |isbn=84-87987-62-1 |título=Antonio Tovar Bobillo |páxinas=416-417 |data-acceso=22 de marzo de 2018 |data-arquivo=04 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204205154/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |url-morta=yes }}</ref> e que o acompañaría ata o 16 de xullo de 2000, data de [[morte|pasamento]] dela. En febreiro de 1973 viaxou até [[México]] con [[Celso Emilio Ferreiro]] e [[Xosé Luís Méndez Ferrín]], convidados polo Goberno daquel país para participar na homenaxe a [[León Felipe]].<ref>{{Cita web |url=http://culturagalega.gal/noticia.php?id=4656 |título=Falece en Ourense Antón Tovar, o poeta do pesimismo |páxina-web=culturagalega.gal |editorial=[[Consello da Cultura Galega]] |data=17/6/2004 }}</ref> Aínda que Tovar é fundamentalmente poeta, tamén publicou relatos curtos, diarios e [[Ensaio (literatura)|ensaio]]. Colaborou pouco na [[Periódico|prensa]] e en revistas, e non deu recitais nin ditou conferencias.{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=236}} Nos [[Xogos florais]] de [[Guimarães]] de 1960 obtivo o primeiro e o terceiro premio polos poemas "O can" e "Responso saudoso pra D. Enrique o Navegante". Recibiu o premio Amor Ruibal no ano 1966 polo ensaio "Xoán XXIII e a Terra". De novo nos Xogos florais de Guimarães, outorgáronlle o primeiro premio por "Deume a risa", en 1972. Déronlle un [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]] (1981) por ''Calados esconxuros'', o [[Premio Antón Losada Diéguez|Losada Diéguez]] (1991) e o [[Celanova, Casa dos poetas]] (2003). En 2002, o plenario da RAG designou por unanimidade a Antón Tovar para ser o representante dos poetas galegos para optar ao [[Premio Reina Sofía de Poesía Iberoamericana]] (11ª ed.).<ref name="AMONTERO"/> Foi membro correspondente da [[Real Academia Galega|RAG]] desde o 29 de xaneiro de 1984,<ref name="AMONTERO"/> e membro de honra, desde o 15 de marzo de 1997.<ref>[https://academia.gal/plenario?p_p_id=ManageChairs_WAR_ragportal&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&_ManageChairs_WAR_ragportal_action=listHonorificAcademic RAG. Membros de honra]</ref> Despois dunha prolongada [[doenza|enfermidade]], faleceu en Ourense na madrugada do [[mércores]] 16 de xuño de 2004. As súas cinzas foron depositadas no [[cemiterio]] de San Francisco.<ref>{{Cita novas |título=Fallece el poeta gallego Antón Tovar |url=http://www.lavanguardia.com/cultura/20040617/51262793980/fallece-el-poeta-gallego-anton-tovar.html |xornal=[[la Vanguardia]] |lingua=Es |data=17/6/2004 }}</ref> Debido a época na que desenvolve a súa obra pódese considerar un autor da "[[Promoción de enlace]]"{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=}}<ref name="DS21">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=Anxo |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |ligazónautor=Anxo Tarrío |url=http://cvc.cervantes.es/ensenanza/biblioteca_ele/aepe/pdf/boletin_32-33_17_85/boletin_32-33_17_85_03.pdf |páxinas=7-25 |título=Síntesis de la historia de la literatura gallega (siglos xv-xx) |revista=Boletín de la Asociación Europea de Profesores de Español |número=32-32 |ano= primavera-outono de 1985 (XVII) |lingua=Es |issn=1133-4444 }}</ref> No ano 2005 o Concello de Rairiz de Veiga, o Museo da Limia, o Centro de Cultura Popular do Limia e o Liceo de Ourense convocaron a primeira edición do [[Premio de Poesía Antón Tovar]].<ref name="GEG"/> En 2006 a [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]] publicou un disco, titulado ''Arabela da pluma'', no que o cantautor [[Comarca de Valdeorras|valdeorrés]] Anxo Rei (Ángel Rey Núñez) puxo música a varios poemas de Tovar, extraídos de ''Arredores'', ''Non'', ''O vento no teu colo'', ''Berros en voz baixa'' e ''A nada destemida'': "Tanto que camiñei"; "Pluma que tes"; "O medo vai e vén"; "Ouvín un paxaro"; "Ca miña señor"; "Dixéronme que non"; "Vas e ves"; "Palabras"; "Digo sí digo non" e "Eu quería".<ref>[http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html ''Arabela da pluma''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180323092459/http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html |date=23 de marzo de 2018 }} [[Biblioteca Nacional de España]]</ref> == Obra en galego == [[Ficheiro:Antonio Tovar Bobillo, Non, Orense 1967.jpg|miniatura|''Non'', 1967.]] === Poesía === * ''[[Arredores]]'' (1962, [[Colección Salnés]], Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=zyLVdLsFHdkC&lpg=PP1&dq=%22Saln%C3%A9s%22%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''Arredores''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> Despois incluída na [[Biblioteca Galega 120]]. * ''Non'' (1967, edición do autor, Gráficas Tanco, Ourense).<ref name="LOSADA">{{Cita publicación periódica |ligazónautor=Basilio Losada |nome=B. |apelidos={{Versaleta|Losada}} |título=Non, por Antonio Tovar Bobillo |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-19-1968/ |número=19 |páxinas=104-107 |data=xaneiro-marzo de 1968 }}</ref> * ''Poesía galega completa'' (1974, [[Colección Arealonga|Arealonga]], [[Akal]]).<ref>Inclúe: ''Arredores'', ''Non'' e ''O vento no teu colo''. [https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false Vista previa en Google Books]. ''Non'' e ''O vento no teu colo'' apareceron xuntos, tamén, no n.º 43 da [[Biblioteca 114]] de ''[[El Correo Gallego]]''.</ref> * ''[[Calados esconxuros]]'' (1980, [[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]]). Con debuxos de [[Manuel Prego de Oliver|M. Prego]]. [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]].<ref name="VILAVEDRA3">{{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |máscara-editor= |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=2000 |título=Diccionario da Literatura Galega. Obras |volume=III |url=https://books.google.es/books?id=dRYGIwW4kFkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |páxina= |editorial=Galaxia |isbn=84-8288-365-8 |ref=harv }}</ref> * ''Berros en voz baixa'' (1990, Colección Leliadoura, [[Sotelo Blanco Edicións|Sotelo Blanco]]).<ref>[http://2.bp.blogspot.com/-q6wQIDzh4_s/UiPfmNrVM5I/AAAAAAAAFXg/9zfSabl08Xw/s1600/tovar.jpg Imaxe da portada de ''Berros en voz baixa'']</ref> * ''A nada destemida'' (1991, Colección Dombate, [[Editorial Galaxia|Galaxia]]).<ref>[https://books.google.es/books?id=inc_Q51cBykC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A nada destemida''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> * ''Cadáver adiado'' (2001, [[Ediciós do Castro]]). * ''Poesía en galego I (1962-1975)'' (2005, [[Centro PEN Galicia|PEN Clube de Galicia]]).<ref name="PEG">[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/09/16/09/57129629_092356.jpg ''Poesía en galego''] Imaxes das protadas.</ref> * ''Poesía en galego II (1980-2001)'' (2005, PEN Clube de Galicia).<ref name="PEG"/> === Narrativa === * ''A grande ilusión e outros contos'' (1989, Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=UoGPUCYj6tIC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A grande ilusión e outros contos''] Vista previa en Google Books.</ref> === Ensaio === {{Rcita|right|''Publicou dous libros —''Arredores'' e ''Non''— nos que se amosa como un dos máis serios e bariles poetas deste tempo.''|&nbsp; [[Francisco Fernández del Riego]].<ref name="RIEGO71">{{Cita libro |título=Historia da Literatura Galega |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |páxinas=278-279 }}</ref>}} * "Xoán XXIII e a Terra" (1966), publicado na ''Hoja del Lunes de Orense''. Premio Amor Ruibal. * ''Diario sin datas'' (1987, Ediciós do Castro).<ref>[https://pictures.abebooks.com/LMAREIRO/792962523.jpg Imaxe da portada de ''Diario sin datas'']</ref> * ''Diario íntimo dun vello revoltado'' (2001, Galaxia).<ref>{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 }} Con prólogo de [[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]] e apéndice de [[Ramón Piñeiro|R. Piñeiro]].</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Martínez Bouzas}} |ligazónautor=Francisco Martínez Bouzas |url=http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |título=Antonio Tovar Bobillo, memorias dun esculcador da morte |xornal=[[El Correo Gallego]] |data=12/8/2001 |revista= |data-acceso=22/03/2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180323031047/http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |dataarquivo=23/03/2018 |urlmorta=yes }}</ref> * ''Antonio Tovar: conversas cun vello revoltado'', de [[Xosé Manuel del Caño|X. M. del Caño]] (2005, Galaxia).<ref>{{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=Galaxia |isbn= 84-8288-806-4 }} Con prólogo de Alonso Montero.</ref> === Obras colectivas === {{Rcita|right|''É o poeta de menor resoancia libresca, o máis auténtico, no senso de que a súa poesía xurde de seu, sin artificio, cun pulo persoal, dun mínimo mangado de temas sentidos ousesivamente e manifestados nunha creación esquía e teimuda, sempre arredor do anceio de comunicación coma tema dominante.'' |&nbsp;[[Basilio Losada]].<ref name="LOSADA"/>}} * ''Os cen mellores poemas da lingua galega'' (1970, Lugo, [[Edicións Celta|Celta]]) de [[Xesús Alonso Montero|X. Alonso Montero]].<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/91uluge34hL.jpg Imaxe da portada d'''Os cen mellores poemas…'']</ref> * ''Poetas gallegos contemporáneos'' (1972, Barcelona, Seix Barral) de [[Basilio Losada|B. Losada]]. Ed. bilingüe.<ref>[https://pictures.abebooks.com/TORREONDERUEDA/18795818916.jpg Imaxe da portada] Houbo outra edición, especial, para a Caja de Ahorros y Monte de Piedad Municipal de Vigo.<sup>[https://pictures.abebooks.com/LGATARI/22409050495.jpg]</sup></ref> * ''Desde mil novecentos trinta e seis'' (1995, Ediciós do Castro).<ref>Co subtítulo ''Homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade''. [https://http2.mlstatic.com/desde-mil-novecentos-trinta-e-seis-homenaxe-da-poesia-e-da-D_NQ_NP_842405-MLA20848757537_082016-F.jpg Portada]</ref> * ''Poetas e narradores nas súas voces. I'' (2001, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]). Libro con 2 [[Disco compacto|CD]],s.<ref>[http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=2997 ''Poetas e narradores nas súas voces''] [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/audio.htm Gravacións de son]</ref> * "Oración", p.&nbsp;65 en ''Carlos Casares: a semente aquecida da palabra'' (2003, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]).<ref>{{Cita libro |autor ={{Versaleta|[[Henrique Monteagudo|Monteagudo]]/[[Francisco Díaz-Fierros|Díaz-Fierros]]}} (coor,s.). AAVV |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=581497 | título=Carlos Casares: a semente aquecida da palabra |formato=con [[Disco compacto|CD]] |ano=2003 |editorial=[[Consello da Cultura Galega|CCG]] | isbn=84-95415-68-2}}</ref> * ''Poemas pola memoria (1936-2006)'' (2006, [[Xunta de Galicia]]).<ref>[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/06/10/14/57381282.jpg Imaxe da portada de ''Poemas pola memoria'']</ref> === Libros de homenaxe === * ''Antón Tovar na [[Comarca da Limia|Limia]]'' (2007, Xunta de Galicia). == Obra en castelán == === Poesía === {{Multimedia externa | align = | width = 350px | image1 = [https://biosbardia.files.wordpress.com/2014/11/o-poeta-anton-tovar-en-castro-de-beiro-foto-blanco-amor-anos-60-jpg-e1417120175306.jpg Foto, por Blanco Amor] no [[O Castro de Beiro, Ourense|Castro de Beiro]], [[Década de 1960|anos 60]]. | image2 = [https://i.avoz.es/sc/Ttc-Rmi2X7xXj2N6_I2l7C5s798=/900x/2018/03/01/00121519931642428504587/Foto/o20n2022.jpg Retratado por Pili Prol] en ''La Voz de Galicia'', 2002. | audio1 = [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/descargas/p15_mp3.zip "O can" e "Cando eu morra"] recitados polo autor. }} * ''Barro de nadie'' [1955]. Permaneceu inédito ata 1987. * ''El tren y las cosas'' (1960, Ed. Comercial, Ourense). Con debuxos de [[Virxilio Fernández|Virxilio]]. Premio de poesía «Marina».<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/41QXLqeeLUL.jpg Imaxe da portada de ''El tren y las cosas'']</ref> * ''El ladrido'' (1961, Trebolle, Ourense). * ''La Lanzada: versos hacia el mar'' (1964, La Editora Comercial, Ourense). Inclúe tres poesías en galego. * ''La barca'' (1974, Bilbao). Libro que xa rematara en 1961. * ''Poesía en castellano (1955-1973)'' (1987, [[Deputación de Ourense]]). Con debuxos de [[Xaime Quessada]]. * ''Los versos de mi camilla: 4 formas'' (1997, Edicións do Castro). == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{Refempeza|01}} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño González}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |isbn= 84-8288-806-4 |ref=harv }} * {{Cita libro |título=[[Historia da literatura galega (1951)|Historia da literatura galega]] |nome=Francisco |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |localización=[[Vigo]] |páxinas=278-279 }} * {{Cita libro |máscara-autor=5 |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |nome=F. |edición=2ª |título=[[Wikipedia:Entradas do Diccionario de escritores en lingua galega|Diccionario de escritores en lingua galega]] |editorial= [[Ediciós do Castro|Do Castro]] |ano=1992 |ano-orixinal=1990 |páxina=436 |isbn=84-7492-465-0 |ref=harv }} * {{Cita libro |url=http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |título=Historia xeral da literatura galega |nome1=A. |apelidos1={{Versaleta|Gómez}} |ligazónautor1=Anxo Gómez Sánchez |nome2=M. |apelidos2={{Versaleta|Queixas}} |ligazónautor2=Mercedes Queixas |ano=2001 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |páxina=266 |ISBN=84-95350-79-3 |url-morta=yes |dataacceso=22/03/2018 |dataarquivo=02/07/2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170702141556/http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg }} * {{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 }} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Luís Méndez Ferrín |ano=1984 |apelidos={{Versaleta|Méndez Ferrín}} |nome=Xosé Luis |título=[[De Pondal a Novoneyra]] |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |páxinas=236-238 |isbn=84-7507-139-2 |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Claudio Rodríguez Fer |apelidos={{Versaleta|Rodríguez Fer}} |nome=Claudio |título=De Clarín a Tovar |url=https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/1753/pg_077-082_bgl7.pdf |revista=[[Boletín Galego de Literatura]] |issn=0214-9117 |número=7 |ano=1992 |páxinas=69-72 }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Anxo Tarrío |nome=A. |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |título=Consideracións semiolóxicas arredor da poesía de Antonio Tovar |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-57-1977/ |número=57 |páxinas=273-297 |data=xullo-setembro de 1977 |issn=0017-4181}} * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxina=580 |localización=[[Vigo]] |editorial=[[Editorial Galaxia]] |isbn=84-8288-019-5 |ref=harv }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diccionario enciclopédico galego universal]] |ano=2003-2004 |volume=57 |páxina=122 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |isbn=84-7680-429-6 }} * {{Cita libro |artigo=Tovar Bovillo, Antón |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=3 |páxina=274 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=16 |páxina=125 |editorial=[[Ir Indo]] |isbn=84-7680-288-9}} * {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120]] |nome= |apelidos=VVAA |isbn=84-9757-097-9 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |ano=2002 }}: :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Delfín |apelidos={{Versaleta|Caseiro}} |ligazónautor= |capítulo=Retrato do que vivín |url-capítulo=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/television/2002/12/01/poemario-arredores/0003_1346285.htm |páxinas=181-182 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Baldo |apelidos={{Versaleta|Ramos}} |ligazónautor=Baldo Ramos |capítulo=Arredor da soidade |páxinas=182-183}} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Xosé Luís |apelidos={{Versaleta|Rúa}} |ligazónautor=Xosé Lois Rúa |capítulo=Retrato Puntillista |páxinas=183-184 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=X. M. |apelidos={{Versaleta|Rodríguez}} |capítulo=Non está un para moitas festas |páxinas=184-189 }} {{Reftermina}} === Outros artigos === {{Galicitas}} {{Commonscat}} * [[Promoción de enlace]] === Ligazóns externas === {{Álbum de Galicia|7338}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=AntTovar1&alias=Ant%F3n+Tovar {{PAGENAME}}] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. * [http://literaturagalega.as-pg.gal/autoras-es/tovar-bobillo-anton.html Antón Tovar] na enciclopedia da [[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]]. * [https://web.archive.org/web/20101230210654/http://www.prazadasletras.org/letras/autores/autor/17/antonio-tovar-bobillo Antón Tovar] en Praza das Letras, [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]]. Xunta. * [[Xesús González Gómez|{{Versaleta|González Gómez}}, Xesús]]. [https://biosbardia.wordpress.com/2014/11/27/a-alta-literatura-de-antonio-tovar/ "A alta literatura de Antonio Tovar"] Biosbardia, 27/11/2014. * {{Cita novas |título=Tovar era un hombre atormentado, pero muy bondadoso y generoso |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ourense/rairiz-de-veiga/2018/03/20/tovar-era-hombre-atormentado-bondadoso-generoso/0003_201803O20C12992.htm |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=20/3/2018 |lingua=Es |nome=S. |apelidos={{Versaleta|Martínez}} }} {{Control de autoridades}} {{Membros de honra da Real Academia Galega}} {{ORDENAR:Tovar, Anton}} [[Categoría:Membros de honra da Real Academia Galega]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados en Rairiz de Veiga]] [[Categoría:Poetas en lingua castelá]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] [[Categoría:Promoción de Enlace]] [[Categoría:Nados en 1921]] [[Categoría:Finados en 2004]] [[Categoría:Libreiros]] hwbj0cyyg3hz38f60ydidbqg47gmlad 6148056 6148044 2022-08-02T08:16:21Z Atobar 6939 wikitext text/x-wiki :''Non confundir con [[Antonio Tovar Llorente]] (Valladolid 1911-1985), filólogo, lingüista e historiador.'' {{Escritor |nome_completo = Antón Tovar Bobillo |cónxuxe = {{Nowrap|Antonia Mirayo Pérez, Tucha}} |fillos = non tivo |relixión = [[igrexa católica|católica]] |lingua da escrita = [[lingua castelá|caselán]] e [[lingua galega|galego]] |período = 1955-2004 |movemento = [[existencialismo]], intimismo |xéneros = poesía, relato breve, ensaio |coñecido = ''[[Arredores]]'' |influencias = [[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|R. Darío]], [[Antonio Machado|Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]]…<ref name="DIDVR"/> |ocupación = poeta |profesión = funcionario de facenda |sinatura = Pra Antonio Cid, unha aperta agradecida, A Tovar, Ourense 19-maio-1975.svg |tamaño_sinatura = 300px }} '''Antonio Domingo José Tovar Bobillo''', chamado '''Antón Tovar''', nado na [[A Pereira, Sabariz, Rairiz de Veiga|Pereira]] ([[Rairiz de Veiga]]) en [[1921]] e finado en [[Ourense]] o [[16 de xuño]] de [[2004]], foi un poeta galego que escribiu en lingua castelá e lingua galega, encadrado na chamada [[promoción de enlace]]. A súa obra está marcada polo pesimismo, o sentimento poético sincero e auténtico, o [[existencialismo]], o intimismo e a preocupación social, ademais da baldía procura de [[deus]].<ref name="EGU">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |volume=16 |páxina=125 }}</ref> Foi membro correspondente e de honra da [[Real Academia Galega]]. == Biografía == Pasou parte da infancia en [[Celanova]]. Despois trasladouse coa familia a [[Ourense]], onde fixo o [[bacharelato]], recibindo clases de [[Ramón Otero Pedrayo]], e onde pasaría a maior parte da súa vida. María del Carmen Fernández, muller de [[Vicente Risco]], era curmán da nai de Tovar. Risco emprestaríalle a Tovar libros de [[Ramón Cabanillas]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Gonzalo López Abente]] e [[Rosalía de Castro]].<ref name="AUTOP">{{Cita libro |apelidos=Tovar |nome=Antonio |ano=1974 |capítulo=Autopoética ou o que sexa |url-capítulo=https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |páxinas=19-22 |título=Poesía galega completa |colección=[[Colección Arealonga|Arealonga]] |editorial=[[Akal]] |isbn=84-7339-069-5 }}</ref> En 1940 iniciou en [[Santiago de Compostela]] os estudos de Filosofía e Letras, carreira que abandonou para ingresar como novizo nos [[Compañía de Xesús|xesuíta]]s de [[Salamanca]], onde permaneceu pouco máis dun ano (1941-1942). En [[maio]] de 1941 morreulle o pai. En 1942 gañou a oposición a Contador do Estado, e foi destinado primeiro a [[León, España|León]] e un ano despois a Ourense, cidade onde exerceu como funcionario do Ministerio da Facenda e onde estabeleceu relación con [[Ramón Otero Pedrayo|Otero Pedrayo]], [[Vicente Risco|Risco]] (a quen veneraba a pesar das diferenzas ideolóxicas que mantiñan),<ref name="GEG">{{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] }}</ref> [[Florentino López Cuevillas]], [[Xesús Ferro Couselo]], [[Alberto Vilanova]], [[Xosé Luís López Cid]], [[Xaquín Lorenzo]] e [[Luís Trabazo]]. Na década dos cincuenta iniciou a súa actividade literaria en castelán co poemario ''Barro de nadie'' (1955). Despois de varios poemarios nesa lingua, en 1962 edita en galego ''Arredores'', ao que seguirían outros. Nas súas primeiras obras está presente a reivindicación do [[lingua|idioma]], pero a súa poesía caracterízase por un [[existencialismo]] pesimista que está presente ao longo de toda a súa produción. Segundo el mesmo: ''[[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]], [[Rubén Darío|Rubén]], [[Antonio Machado]], [[Charles Baudelaire|Baudelaire]], [[Francis Jammes]], [[Blas de Otero]], [[Teixeira de Pascoaes]], [[Fernando Pessoa|Pessoa]], [[Antero de Quental]], [[Miguel Torga|Torga]] e, sobre todo, Antón Tovar, son os autores que inflúen na obra de Antón Tovar''.<ref name="DIDVR">{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar Bobillo}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 |cita= }}</ref> Para Facenda traballou até 1967, cando foi expulsado pola súa militancia clandestina no [[Partido Comunista de España|PCE]]-[[Partido Comunista de Galicia|PCG]].{{cómpre referencia}} Nesa altura, comezou a traballar na libraría Tanco, e tivo acceso a libros prohibidos pola [[censura]]. {{Rcita|right|''Fun apartando os seres,<br>i o costume de telos tan á mau,<br>tan perto de un,<br>tanto que resultaban enemigos.<br>Fun apartando días<br>i as recordanzas todas congregadas<br>nunha soia amargura''<br>[…] | "I elí quedeime", ''Arredores'', 1962 }} En [[1968]] coñeceu a Antonia Mirayo Pérez, "Tucha", con quen casou ese mesmo ano,<ref name="AMONTERO">{{Cita publicación periódica |nome=Xesús |apelidos={{Versaleta|Alonso Montero}} |ligazónautor=Xesús Alonso Montero |url=http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |revista=[[Boletín da Real Academia Galega]] |número=355 |ano=2005 |isbn=84-87987-62-1 |título=Antonio Tovar Bobillo |páxinas=416-417 |data-acceso=22 de marzo de 2018 |data-arquivo=04 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204205154/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_366.pdf |url-morta=yes }}</ref> e que o acompañaría ata o 16 de xullo de 2000, data de [[morte|pasamento]] dela. En febreiro de 1973 viaxou até [[México]] con [[Celso Emilio Ferreiro]] e [[Xosé Luís Méndez Ferrín]], convidados polo Goberno daquel país para participar na homenaxe a [[León Felipe]].<ref>{{Cita web |url=http://culturagalega.gal/noticia.php?id=4656 |título=Falece en Ourense Antón Tovar, o poeta do pesimismo |páxina-web=culturagalega.gal |editorial=[[Consello da Cultura Galega]] |data=17/6/2004 }}</ref> Aínda que Tovar é fundamentalmente poeta, tamén publicou relatos curtos, diarios e [[Ensaio (literatura)|ensaio]]. Colaborou pouco na [[Periódico|prensa]] e en revistas, e non deu recitais nin ditou conferencias.{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=236}} Nos [[Xogos florais]] de [[Guimarães]] de 1960 obtivo o primeiro e o terceiro premio polos poemas "O can" e "Responso saudoso pra D. Enrique o Navegante". Recibiu o premio Amor Ruibal no ano 1966 polo ensaio "Xoán XXIII e a Terra". De novo nos Xogos florais de Guimarães, outorgáronlle o primeiro premio por "Deume a risa", en 1972. Déronlle un [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]] (1981) por ''Calados esconxuros'', o [[Premio Antón Losada Diéguez|Losada Diéguez]] (1991) e o [[Celanova, Casa dos poetas]] (2003). En 2002, o plenario da RAG designou por unanimidade a Antón Tovar para ser o representante dos poetas galegos para optar ao [[Premio Reina Sofía de Poesía Iberoamericana]] (11ª ed.).<ref name="AMONTERO"/> Foi membro correspondente da [[Real Academia Galega|RAG]] desde o 29 de xaneiro de 1984,<ref name="AMONTERO"/> e membro de honra, desde o 15 de marzo de 1997.<ref>[https://academia.gal/plenario?p_p_id=ManageChairs_WAR_ragportal&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&_ManageChairs_WAR_ragportal_action=listHonorificAcademic RAG. Membros de honra]</ref> Despois dunha prolongada [[doenza|enfermidade]], faleceu en Ourense na madrugada do [[mércores]] 16 de xuño de 2004. As súas cinzas foron depositadas no [[cemiterio]] de San Francisco.<ref>{{Cita novas |título=Fallece el poeta gallego Antón Tovar |url=http://www.lavanguardia.com/cultura/20040617/51262793980/fallece-el-poeta-gallego-anton-tovar.html |xornal=[[la Vanguardia]] |lingua=Es |data=17/6/2004 }}</ref> Debido a época na que desenvolve a súa obra pódese considerar un autor da "[[Promoción de enlace]]"{{Sfn|{{Versaleta|Méndez Ferrín}}|1984|p=}}<ref name="DS21">{{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=Anxo |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |ligazónautor=Anxo Tarrío |url=http://cvc.cervantes.es/ensenanza/biblioteca_ele/aepe/pdf/boletin_32-33_17_85/boletin_32-33_17_85_03.pdf |páxinas=7-25 |título=Síntesis de la historia de la literatura gallega (siglos xv-xx) |revista=Boletín de la Asociación Europea de Profesores de Español |número=32-32 |ano= primavera-outono de 1985 (XVII) |lingua=Es |issn=1133-4444 }}</ref> No ano 2005 o Concello de Rairiz de Veiga, o Museo da Limia, o Centro de Cultura Popular do Limia e o Liceo de Ourense convocaron a primeira edición do [[Premio de Poesía Antón Tovar]].<ref name="GEG"/> En 2006 a [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]] publicou un disco, titulado ''Arabela da pluma'', no que o cantautor [[Comarca de Valdeorras|valdeorrés]] Anxo Rei (Ángel Rey Núñez) puxo música a varios poemas de Tovar, extraídos de ''Arredores'', ''Non'', ''O vento no teu colo'', ''Berros en voz baixa'' e ''A nada destemida'': "Tanto que camiñei"; "Pluma que tes"; "O medo vai e vén"; "Ouvín un paxaro"; "Ca miña señor"; "Dixéronme que non"; "Vas e ves"; "Palabras"; "Digo sí digo non" e "Eu quería".<ref>[http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html ''Arabela da pluma''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180323092459/http://datos.bne.es/edicion/biso0000784877.html |date=23 de marzo de 2018 }} [[Biblioteca Nacional de España]]</ref> == Obra en galego == [[Ficheiro:Antonio Tovar Bobillo, Non, Orense 1967.jpg|miniatura|''Non'', 1967.]] === Poesía === * ''[[Arredores]]'' (1962, [[Colección Salnés]], Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=zyLVdLsFHdkC&lpg=PP1&dq=%22Saln%C3%A9s%22%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''Arredores''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> Despois incluída na [[Biblioteca Galega 120]]. * ''Non'' (1967, edición do autor, Gráficas Tanco, Ourense).<ref name="LOSADA">{{Cita publicación periódica |ligazónautor=Basilio Losada |nome=B. |apelidos={{Versaleta|Losada}} |título=Non, por Antonio Tovar Bobillo |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-19-1968/ |número=19 |páxinas=104-107 |data=xaneiro-marzo de 1968 }}</ref> * ''Poesía galega completa'' (1974, [[Colección Arealonga|Arealonga]], [[Akal]]).<ref>Inclúe: ''Arredores'', ''Non'' e ''O vento no teu colo''. [https://books.google.es/books?id=m8v0_qy1z2QC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false Vista previa en Google Books]. ''Non'' e ''O vento no teu colo'' apareceron xuntos, tamén, no n.º 43 da [[Biblioteca 114]] de ''[[El Correo Gallego]]''.</ref> * ''[[Calados esconxuros]]'' (1980, [[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]]). Con debuxos de [[Manuel Prego de Oliver|M. Prego]]. [[Premios da Crítica Galicia|Premio da Crítica Galicia]].<ref name="VILAVEDRA3">{{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |máscara-editor= |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=2000 |título=Diccionario da Literatura Galega. Obras |volume=III |url=https://books.google.es/books?id=dRYGIwW4kFkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |páxina= |editorial=Galaxia |isbn=84-8288-365-8 |ref=harv }}</ref> * ''Berros en voz baixa'' (1990, Colección Leliadoura, [[Sotelo Blanco Edicións|Sotelo Blanco]]).<ref>[http://2.bp.blogspot.com/-q6wQIDzh4_s/UiPfmNrVM5I/AAAAAAAAFXg/9zfSabl08Xw/s1600/tovar.jpg Imaxe da portada de ''Berros en voz baixa'']</ref> * ''A nada destemida'' (1991, Colección Dombate, [[Editorial Galaxia|Galaxia]]).<ref>[https://books.google.es/books?id=inc_Q51cBykC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A nada destemida''] Vista previa en [[Google Books]].</ref> * ''Cadáver adiado'' (2001, [[Ediciós do Castro]]). * ''Poesía en galego I (1962-1975)'' (2005, [[Centro PEN Galicia|PEN Clube de Galicia]]).<ref name="PEG">[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/09/16/09/57129629_092356.jpg ''Poesía en galego''] Imaxes das protadas.</ref> * ''Poesía en galego II (1980-2001)'' (2005, PEN Clube de Galicia).<ref name="PEG"/> === Narrativa === * ''A grande ilusión e outros contos'' (1989, Galaxia).<ref>[https://books.google.es/books?id=UoGPUCYj6tIC&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22Antonio%20Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false ''A grande ilusión e outros contos''] Vista previa en Google Books.</ref> === Ensaio === {{Rcita|right|''Publicou dous libros —''Arredores'' e ''Non''— nos que se amosa como un dos máis serios e bariles poetas deste tempo.''|&nbsp; [[Francisco Fernández del Riego]].<ref name="RIEGO71">{{Cita libro |título=Historia da Literatura Galega |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |páxinas=278-279 }}</ref>}} * "Xoán XXIII e a Terra" (1966), publicado na ''Hoja del Lunes de Orense''. Premio Amor Ruibal. * ''Diario sin datas'' (1987, Ediciós do Castro).<ref>[https://pictures.abebooks.com/LMAREIRO/792962523.jpg Imaxe da portada de ''Diario sin datas'']</ref> * ''Diario íntimo dun vello revoltado'' (2001, Galaxia).<ref>{{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tovar}} |nome=Antonio |url=https://books.google.es/books?id=QEpKO6AaqLwC&lpg=PP1&dq=%22Tovar%20Bobillo%22&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q=%22Tovar%20Bobillo%22&f=false |título=Diario íntimo dun vello revoltado |colección=Literaria |editorial=Galaxia |ano=2001 |páxina=36 |isbn=84-8288-439-5 }} Con prólogo de [[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]] e apéndice de [[Ramón Piñeiro|R. Piñeiro]].</ref><ref>{{Cita publicación periódica |nome=F. |apelidos={{Versaleta|Martínez Bouzas}} |ligazónautor=Francisco Martínez Bouzas |url=http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |título=Antonio Tovar Bobillo, memorias dun esculcador da morte |xornal=[[El Correo Gallego]] |data=12/8/2001 |revista= |data-acceso=22/03/2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180323031047/http://novenoites.blogaliza.org/2014/09/23/antonio-tovar-bobillo-memorias-dun-esculcador-da-morte/ |dataarquivo=23/03/2018 |urlmorta=yes }}</ref> * ''Antonio Tovar: conversas cun vello revoltado'', de [[Xosé Manuel del Caño|X. M. del Caño]] (2005, Galaxia).<ref>{{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=Galaxia |isbn= 84-8288-806-4 }} Con prólogo de Alonso Montero.</ref> === Obras colectivas === {{Rcita|right|''É o poeta de menor resoancia libresca, o máis auténtico, no senso de que a súa poesía xurde de seu, sin artificio, cun pulo persoal, dun mínimo mangado de temas sentidos ousesivamente e manifestados nunha creación esquía e teimuda, sempre arredor do anceio de comunicación coma tema dominante.'' |&nbsp;[[Basilio Losada]].<ref name="LOSADA"/>}} * ''Os cen mellores poemas da lingua galega'' (1970, Lugo, [[Edicións Celta|Celta]]) de [[Xesús Alonso Montero|X. Alonso Montero]].<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/91uluge34hL.jpg Imaxe da portada d'''Os cen mellores poemas…'']</ref> * ''Poetas gallegos contemporáneos'' (1972, Barcelona, Seix Barral) de [[Basilio Losada|B. Losada]]. Ed. bilingüe.<ref>[https://pictures.abebooks.com/TORREONDERUEDA/18795818916.jpg Imaxe da portada] Houbo outra edición, especial, para a Caja de Ahorros y Monte de Piedad Municipal de Vigo.<sup>[https://pictures.abebooks.com/LGATARI/22409050495.jpg]</sup></ref> * ''Desde mil novecentos trinta e seis'' (1995, Ediciós do Castro).<ref>Co subtítulo ''Homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade''. [https://http2.mlstatic.com/desde-mil-novecentos-trinta-e-seis-homenaxe-da-poesia-e-da-D_NQ_NP_842405-MLA20848757537_082016-F.jpg Portada]</ref> * ''Poetas e narradores nas súas voces. I'' (2001, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]). Libro con 2 [[Disco compacto|CD]],s.<ref>[http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=2997 ''Poetas e narradores nas súas voces''] [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/audio.htm Gravacións de son]</ref> * "Oración", p.&nbsp;65 en ''Carlos Casares: a semente aquecida da palabra'' (2003, [[Consello da Cultura Galega|CCG]]).<ref>{{Cita libro |autor ={{Versaleta|[[Henrique Monteagudo|Monteagudo]]/[[Francisco Díaz-Fierros|Díaz-Fierros]]}} (coor,s.). AAVV |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=581497 | título=Carlos Casares: a semente aquecida da palabra |formato=con [[Disco compacto|CD]] |ano=2003 |editorial=[[Consello da Cultura Galega|CCG]] | isbn=84-95415-68-2}}</ref> * ''Poemas pola memoria (1936-2006)'' (2006, [[Xunta de Galicia]]).<ref>[https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-poesia/tc/2016/06/10/14/57381282.jpg Imaxe da portada de ''Poemas pola memoria'']</ref> === Libros de homenaxe === * ''Antón Tovar na [[Comarca da Limia|Limia]]'' (2007, Xunta de Galicia). == Obra en castelán == === Poesía === {{Multimedia externa | align = | width = 350px | image1 = [https://biosbardia.files.wordpress.com/2014/11/o-poeta-anton-tovar-en-castro-de-beiro-foto-blanco-amor-anos-60-jpg-e1417120175306.jpg Foto, por Blanco Amor] no [[O Castro de Beiro, Ourense|Castro de Beiro]], [[Década de 1960|anos 60]]. | image2 = [https://i.avoz.es/sc/Ttc-Rmi2X7xXj2N6_I2l7C5s798=/900x/2018/03/01/00121519931642428504587/Foto/o20n2022.jpg Retratado por Pili Prol] en ''La Voz de Galicia'', 2002. | audio1 = [http://culturagalega.gal/especiais/poetasenarradores/descargas/p15_mp3.zip "O can" e "Cando eu morra"] recitados polo autor. }} * ''Barro de nadie'' [1955]. Permaneceu inédito ata 1987. * ''El tren y las cosas'' (1960, Ed. Comercial, Ourense). Con debuxos de [[Virxilio Fernández|Virxilio]]. Premio de poesía «Marina».<ref>[https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/41QXLqeeLUL.jpg Imaxe da portada de ''El tren y las cosas'']</ref> * ''El ladrido'' (1961, Trebolle, Ourense). * ''La Lanzada: versos hacia el mar'' (1964, La Editora Comercial, Ourense). Inclúe tres poesías en galego. * ''La barca'' (1974, Bilbao). Libro que xa rematara en 1961. * ''Poesía en castellano (1955-1973)'' (1987, [[Deputación de Ourense]]). Con debuxos de [[Xaime Quessada]]. * ''Los versos de mi camilla: 4 formas'' (1997, Edicións do Castro). == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{Refempeza|01}} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Manuel del Caño |nome=Xosé Manuel del |apelidos={{Versaleta|Caño González}} |título=Antonio Tovar. Conversas cun vello revoltado |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/71WZqU%2B1jRL.jpg |ano=2005 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |isbn= 84-8288-806-4 |ref=harv }} * {{Cita libro |título=[[Historia da literatura galega (1951)|Historia da literatura galega]] |nome=Francisco |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Galaxia |localización=[[Vigo]] |páxinas=278-279 }} * {{Cita libro |máscara-autor=5 |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |nome=F. |edición=2ª |título=[[Wikipedia:Entradas do Diccionario de escritores en lingua galega|Diccionario de escritores en lingua galega]] |editorial= [[Ediciós do Castro|Do Castro]] |ano=1992 |ano-orixinal=1990 |páxina=436 |isbn=84-7492-465-0 |ref=harv }} * {{Cita libro |url=http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |título=Historia xeral da literatura galega |nome1=A. |apelidos1={{Versaleta|Gómez}} |ligazónautor1=Anxo Gómez Sánchez |nome2=M. |apelidos2={{Versaleta|Queixas}} |ligazónautor2=Mercedes Queixas |ano=2001 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |páxina=266 |ISBN=84-95350-79-3 |url-morta=yes |dataacceso=22/03/2018 |dataarquivo=02/07/2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170702141556/http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg }} * {{Cita enciclopedia |autor=[[Luís González Blasco|{{Versaleta|González Blasco}}, Luis]] [[et alii|et al.]] |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 }} * {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Luís Méndez Ferrín |ano=1984 |apelidos={{Versaleta|Méndez Ferrín}} |nome=Xosé Luis |título=[[De Pondal a Novoneyra]] |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |páxinas=236-238 |isbn=84-7507-139-2 |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Claudio Rodríguez Fer |apelidos={{Versaleta|Rodríguez Fer}} |nome=Claudio |título=De Clarín a Tovar |url=https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/1753/pg_077-082_bgl7.pdf |revista=[[Boletín Galego de Literatura]] |issn=0214-9117 |número=7 |ano=1992 |páxinas=69-72 }} * {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Anxo Tarrío |nome=A. |apelidos={{Versaleta|Tarrío}} |título=Consideracións semiolóxicas arredor da poesía de Antonio Tovar |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/num-57-1977/ |número=57 |páxinas=273-297 |data=xullo-setembro de 1977 |issn=0017-4181}} * {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxina=580 |localización=[[Vigo]] |editorial=[[Editorial Galaxia]] |isbn=84-8288-019-5 |ref=harv }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diccionario enciclopédico galego universal]] |ano=2003-2004 |volume=57 |páxina=122 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |isbn=84-7680-429-6 }} * {{Cita libro |artigo=Tovar Bovillo, Antón |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=3 |páxina=274 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Diciopedia do século 21]] |volume=3 |páxina=2063-2064 |ano=2006 |editorial= [[Edicións do Cumio|Do Cumio]], [[Editorial Galaxia|Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Tovar Bovillo, Antón |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=16 |páxina=125 |editorial=[[Ir Indo]] |isbn=84-7680-288-9}} * {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120]] |nome= |apelidos=VVAA |isbn=84-9757-097-9 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |ano=2002 }}: :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Delfín |apelidos={{Versaleta|Caseiro}} |ligazónautor= |capítulo=Retrato do que vivín |url-capítulo=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/television/2002/12/01/poemario-arredores/0003_1346285.htm |páxinas=181-182 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Baldo |apelidos={{Versaleta|Ramos}} |ligazónautor=Baldo Ramos |capítulo=Arredor da soidade |páxinas=182-183}} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=Xosé Luís |apelidos={{Versaleta|Rúa}} |ligazónautor=Xosé Lois Rúa |capítulo=Retrato Puntillista |páxinas=183-184 }} :* {{Cita libro |título=Crítica e autores I |colección=[[Biblioteca Galega 120|BG120]] |nome=X. M. |apelidos={{Versaleta|Rodríguez}} |capítulo=Non está un para moitas festas |páxinas=184-189 }} {{Reftermina}} === Outros artigos === {{Galicitas}} {{Commonscat}} * [[Promoción de enlace]] === Ligazóns externas === {{Álbum de Galicia|7338}} * [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=AntTovar1&alias=Ant%F3n+Tovar {{PAGENAME}}] na [[Biblioteca Virtual Galega]]. * [http://literaturagalega.as-pg.gal/autoras-es/tovar-bobillo-anton.html Antón Tovar] na enciclopedia da [[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]]. * [https://web.archive.org/web/20101230210654/http://www.prazadasletras.org/letras/autores/autor/17/antonio-tovar-bobillo Antón Tovar] en Praza das Letras, [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura]]. Xunta. * [[Xesús González Gómez|{{Versaleta|González Gómez}}, Xesús]]. [https://biosbardia.wordpress.com/2014/11/27/a-alta-literatura-de-antonio-tovar/ "A alta literatura de Antonio Tovar"] Biosbardia, 27/11/2014. * {{Cita novas |título=Tovar era un hombre atormentado, pero muy bondadoso y generoso |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ourense/rairiz-de-veiga/2018/03/20/tovar-era-hombre-atormentado-bondadoso-generoso/0003_201803O20C12992.htm |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=20/3/2018 |lingua=Es |nome=S. |apelidos={{Versaleta|Martínez}} }} {{Control de autoridades}} {{Membros de honra da Real Academia Galega}} {{ORDENAR:Tovar, Anton}} [[Categoría:Membros de honra da Real Academia Galega]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Poetas de Galicia]] [[Categoría:Nados en Rairiz de Veiga]] [[Categoría:Poetas en lingua castelá]] [[Categoría:Poetas en lingua galega]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] [[Categoría:Promoción de Enlace]] [[Categoría:Nados en 1921]] [[Categoría:Finados en 2004]] [[Categoría:Libreiros]] aphwiousjij6tw0rwqqd4tm2mxxyh4r 0 83608 6147920 6118378 2022-08-02T03:21:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Sonia Molanes Costa''', nada en [[Cangas]] o [[28 de maio]] de [[1980]], é unha ex-[[piragüismo|piragüista]] [[Galicia|galega]]. Foi dúas veces [[Campionato Mundial de Piragüismo en Augas Tranquilas|campioa do mundo]] no K2 200 metros, en 2001 e 2002, tres veces [[Campionato Europeo de Piragüismo en Augas Tranquilas|campioa de Europa]] e participou nos [[Xogos Olímpicos de 2008]]. == Traxectoria == [[Ficheiro:Teresa Portela David Cal Carlos Pérez Rial Sonia Molanes Costa Rodrigo Germade.jpg|miniatura|Monumento homenaxe a Sonia Molanes e outros padexeiros olímpicos de [[Aldán, Cangas|Aldán]]]] Comezou de nena no deporte do piragüismo, no [[Club Náutico de Rodeira]], e aos trece anos fichou polo [[Club Mar Ría de Aldán]], un dos principais conxuntos de piragüismo a nivel galego e [[España|estatal]], onde tamén remaban [[David Cal]] ou [[Teresa Portela]]. En [[1995]] empezou a adestrar de forma semiprofesional no [[Centro Galego de Tecnificación Deportiva]] de [[Pontevedra]], e ao ano seguinte fichou polo [[Kayak Tudense]]. O seu primeiro campionato de España de piragüismo conseguiuno ese mesmo [[1996]]. En xullo de 2001 proclamouse campioa de Europa de K2 200 metros no [[Campionato Europeo de Piragüismo en Augas Tranquilas|Campionato Europeo]] celebrado en [[Milán]], xunto á sevillana [[Beatriz Manchón]]. Ademais foron prata na proba dos 500 metros.<ref>{{Cita novas|data=21 de xullo de 2002|título=Teresa Portela y Sonia Molanes se alzan con el título europeo|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/deportes/2002/07/21/teresa-portela-sonia-molanes-alzan-titulo-europeo/0003_1162440.htm|data-acceso=12 de agosto de 2021|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> Un mes despois, no [[Campionato Mundial de Piragüismo en Augas Tranquilas|Campionato Mundial]] celebrado en [[Poznan]], coroouse campioa do mundo xunto a Manchón no K2 200 metros. No mesmo campionato participou tamén nas probas de 500 e 1000 metros, logrando o bronce nas dúas distancias.<ref>{{Cita novas|data=27 de agosto de 2001|título=Manchón y Molanes, oro en K-2|url=https://www.abc.es/deportes/abci-manchon-y-molanes-200108270300-42669_noticia.html|data-acceso=12 de agosto de 2021|lingua=es|xornal=[[ABC (xornal)|ABC]]}}</ref> Ao ano seguinte en [[Szeged]], revalidou o ouro europeo en K2 200, ao que sumou un ouro en K4 200, formando equipo con Manchón, [[Teresa Portela]] e [[María Isabel García Suárez|María García]], e un bronce en K2 500. No Mundial disputado en agosto en [[Sevilla]], gañou o seu segundo título mundial en K2 200, ademais da prata en K4 200 e dous bronces en K2 500 e K4 500.<ref>{{Cita web|url=http://www.bcu.org.uk/files/Pages%201-41%20from%20Medal%20Winners%20ICF%20updated%202007-2.pdf|páxina-web=bcu.org.uk|título=Palmarés do Campionato do Mundo de Piragüismo|data-acceso=12 de agosto de 2021|lingua=en|data-arquivo=13 de xaneiro de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160113142416/http://www.bcu.org.uk/files/Pages%201-41%20from%20Medal%20Winners%20ICF%20updated%202007-2.pdf|url-morta=unfit}}</ref> Logo de obter unha nova medalla de bronce nos campionatos de [[Europa]] de [[Milán]], en [[2008]], na categoría de K-4 500m, clasificouse para disputar os [[Xogos Olímpicos de 2008|Xogos Olímpicos de Pequín]]. Fíxoo en dúas categorías: na primeira delas, o K2 500, participou con Beatriz Manchón, sen conseguir meterse na final;<ref>{{Cita web|url=https://www.sports-reference.com/olympics/summer/2008/CAN/womens-kayak-doubles-500-metres.html|páxina-web=sports-reference.com|título=K2 500 nos Xogos Olímpicos de 2008|data-acceso=12 de agosto de 2021|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200418035218/https://www.sports-reference.com/olympics/summer/2008/CAN/womens-kayak-doubles-500-metres.html|dataarquivo=18 de abril de 2020|lingua=en|url-morta=yes}}</ref> pola contra, no K4 500, conseguiu un [[diploma olímpico]] ao rematar quinta na final, formando equipo con Beatriz Manchón, Teresa Portela e [[Jana Smidakova]].<ref>{{Cita web|url=https://www.sports-reference.com/olympics/summer/2008/CAN/womens-kayak-fours-500-metres.html|páxina-web=sports-reference.com|título=K4 500 nos Xogos Olímpicos de 2008|data-acceso=12 de agosto de 2021|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200418035219/https://www.sports-reference.com/olympics/summer/2008/CAN/womens-kayak-fours-500-metres.html|dataarquivo=18 de abril de 2020|lingua=en|url-morta=yes}}</ref> No ano 2009 conseguiu a súa oitava e derradeira medalla nun Mundial. Foi na proba de K4 500 metros, onde se fixo coa medalla de bronce.<ref>{{Cita novas|data=16 de agosto de 2009|título=Bronce dulce para Portela y Molanes|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/deportes/2009/08/16/bronce-dulce-portela-molanes/0003_7911058.htm|data-acceso=12 de agosto de 2021|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> Ao ano seguinte logrou tamén o bronce no europeo, na mesma distancia. ==Palmarés internacional== <center> {| class="wikitable" |- ! colspan=4 align=center| [[Campionato Mundial de Piragüismo en Augas Tranquilas|Campionato Mundial]] |- ! Ano ! Lugar ! Medalla ! Proba |- | rowspan="3" align="center" | [[Campionato Mundial de Piragüismo en Augas Tranquilas de 2001|2001]] | rowspan="3" align="left" | {{POLb}} [[Poznan]] |align=center| {{Ouro}} [[Medalla de ouro|Ouro]] |align=center|K2 200m |- | align="center" | {{Bronce}} [[Medalla de bronce|Bronce]] | align="center" |K2 500m |- | align="center" | {{Bronce}} [[Medalla de bronce|Bronce]] | align="center" |K2 1000m |- | rowspan="4" align="center" | [[Campionato Mundial de Piragüismo en Augas Tranquilas de 2002|2002]] | rowspan="4" align="left" | {{ESPb}} [[Sevilla]] |align=center| {{Ouro}} [[Medalla de ouro|Ouro]] |align=center|K2 200m |- | align="center" | {{Prata}} [[Medalla de prata|Prata]] | align="center" | K4 200m |- | align="center" | {{Bronce}} [[Medalla de bronce|Bronce]] | align="center" |K2 500m |- | align="center" | {{Bronce}} [[Medalla de bronce|Bronce]] | align="center" |K4 500m |- |align=center| [[Campionato Mundial de Piragüismo en Augas Tranquilas de 2009|2009]] |align=left|{{CANb}} [[Dartmouth, Canadá|Dartmouth]] |align=center| {{Bronce}} [[Medalla de bronce|Bronce]] |align=center|K4 500m |- ! colspan="4" align="center" | [[Campionato Europeo de Piragüismo en Augas Tranquilas|Campionato Europeo]] |- ! Ano ! Lugar ! Medalla ! Evento |- | rowspan="2" align="center" | [[Campionato Europeo de Piragüismo en Augas Tranquilas de 2001|2001]] | rowspan="2" align="left" |{{ITAb}} [[Milán]] |align=center| {{Ouro}} [[Medalla de ouro|Ouro]] |align=center|K2 200m |- | align="center" | {{Prata}} [[Medalla de prata|Prata]] | align="center" |K2 500m |- | rowspan="3" align="center" |[[Campionato Europeo de Piragüismo en Augas Tranquilas de 2002|2002]] | rowspan="3" align="left" | {{HUNb}} [[Szeged]] |align=center| {{Ouro}} [[Medalla de ouro|Ouro]] |align=center|K2 200m |- | align="center" | {{Ouro}} [[Medalla de ouro|Ouro]] | align="center" | K4 200m |- | align="center" | {{Bronce}} [[Medalla de bronce|Bronce]] | align="center" |K2 500m |- |[[Campionato Europeo de Piragüismo en Augas Tranquilas de 2008|2008]] |{{ITAb}} [[Milán]] |align=center| {{Bronce}} [[Medalla de bronce|Bronce]] |align=center|K4 500m |- |align=center|[[Campionato Europeo de Piragüismo en Augas Tranquilas de 2010|2010]] |align=left|{{ESPb}} [[Trasona]] |align=center| {{Bronce}} [[Medalla de bronce|Bronce]] |align=center|K4 500m |} </center> == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Molanes, Sonia}} [[Categoría:Nados en Cangas]] [[Categoría:Nados en 1980]] [[Categoría:Piragüistas olímpicos de Galicia]] [[Categoría:Piragüistas nos Xogos Olímpicos de 2008]] lk88c1yuiyyfcn7k99usgeojuz0kemg 0 83631 6147568 6096414 2022-08-01T14:44:36Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Escritor |xéneros = [[Narrativa]] e teatro }} '''Santiago Jaureguízar Ortiz de Zarate''', coñecido como '''Jaureguizar''', nado en [[Bilbao]] o [[14 de agosto]] de [[1965]], é un xornalista e escritor galego. == Traxectoria == Nacido en [[Bilbao]], viviu a infancia e mocidade en [[Ribadeo]].<ref>{{Cita web|título=Jaureguizar|url=https://www.oqueleo.com/autores/jaureguizar|páxina-web=www.oqueleo.com|data-acceso=2020-07-21}}</ref> Fixo estudos de [[Dereito]] na [[Universidade de Santiago de Compostela|Universidade de Santiago]]. Xornalista de profesión, desenvolve o seu labor no xornal ''[[El Progreso (xornal)|El Progreso]]'' de [[Lugo]]<ref>{{Cita web|título=autor/a A Editorial Xerais|url=https://www.xerais.gal/autores.php?tipo=autores&id=100005103|páxina-web=www.xerais.gal|data-acceso=2020-07-21}}</ref> na sección de Cultura e nas seccións Lugo inédito e Cidade xardín.<ref>{{Cita web|título=El Progreso de Lugo: Periódico líder de Lugo y su Provincia|url=https://www.elprogreso.es/author/jaureguizar|páxina-web=El Progreso de Lugo|data-acceso=2020-07-21|lingua=|nome=El Progreso de|apelidos=Lugo|data-arquivo=22 de xullo de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200722055717/https://www.elprogreso.es/author/jaureguizar|url-morta=yes}}</ref> No ano 2005 obtivo o Premio de Xornalismo Reimóndez Portela e no 2009 o Premio Museo Provincial 2009. Foi pioneiro na introdución da literatura galega en Internet,<ref>{{Cita web|título=Centro de Documentación da AELG|url=http://www.aelg.org/Centrodoc/GetAuthorById.do?id=autor229|páxina-web=archive.vn|data=2013-07-03|data-acceso=2020-07-21|data-arquivo=03 de xullo de 2013|url-arquivo=https://archive.today/20130703163846/http://www.aelg.org/Centrodoc/GetAuthorById.do?id=autor229|8=non|url-morta=unfit}}</ref> con proxectos como "Familia feliz" en Vieiros<ref>{{Cita web|título=Vieiros: Galiza Hoxe - Novas na túa liña|url=http://www.vieiros.com/|páxina-web=www.vieiros.com|data-acceso=2020-07-21}}</ref>  ou a web infimos.net. Tamén liderou durante un ano en Elvicristo Machine,<ref>{{Cita web|título=Jaureguizar|url=http://vello.vieiros.com/chat/biojaureguizar.html|páxina-web=vello.vieiros.com|data-acceso=2020-07-21}}</ref> grupo de narrativa trip-hop. Os seus inicios literarios están relacionados co movemento [[Bravú]].<ref>{{Cita web|título=Ficha do autor|url=http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=sanjaure&alias=Santiago+Jaureguizar|páxina-web=bvg.udc.es|data-acceso=2020-07-21}}</ref> == Obra == === Novela === * ''[[Comendo espaguetis diante da televisión]]'' ([[1998]]). Xerais. 232 páxs. * ''[[Breve crónica universal da clase obreira]]'' ([[2001|2001).]] [[Sotelo Blanco Edicións|Sotelo Blanco]]. 100 páxs. * ''[[As horas sucias]]'' (2001). Xerais. 176 páxs. * ''[[Casa Skylab]]'' (2003). Xerais. 192 páxs.<ref>{{Cita web|título=Ficha do libro Editorial Xerais|url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=671170|páxina-web=www.xerais.gal|data-acceso=2020-07-21}}</ref> * ''[[Cabaret Voltaire (novela)|Cabaret Voltaire]]'' ([[2005]]). [[Editorial Galaxia|Galaxia]]. * ''[[O Globo de Shakespeare]]'' ([[2008]]). Xerais. 216 páxs. Traducido ao castelán como ''El globo de Shakespeare'' en Pulp Books.<ref>{{Cita web|título=El globo de Shakespeare|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=5930|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es|data-acceso=2019-11-04|data-arquivo=04 de xuño de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200604023353/http://bibliotraducion.uvigo.es/traduccions_ver.php?id=5930|url-morta=yes}}</ref> * ''Placebo'' (2016). Xerais. 200 páxs. ePub: ISBN 978-84-9121-095-5. === Narración curta === * ''[[Fridom spik]]'' ([[1996]]). [[Xerais]]. Narracións breves. 2ª edición aumentada en [[2003]]. === Novelas xuvenís === * ''[[Todo a cen]]'' ([[1995]]). Sotelo Blanco. 120 páxs.<ref>{{Cita web|título=BLOG ANNAVALAINA: "Todo a cen" de Santiago Jaureguizar.|url=https://annavalaina.blogspot.com/2010/01/todo-cen-de-santiago-jaureguizar.html|páxina-web=BLOG ANNAVALAINA|data=2010-01-28|data-acceso=2020-07-21|apelidos=Adanamarth}}</ref> * ''[[A rutina corsaria]]'' (1998). Xerais, [[Fóra de Xogo]]. 160 páxs. * ''[[Salitre (novela)|Salitre]]'' ([[2000]]). Xerais. Traducido ao castelán co mesmo título no 2008, en Anaya. ePub: ISBN 978-84-9121-166-2. * ''[[¡Balea morta ou lancha a pique!]]'' ([[2002]]). Xerais, Fóra de Xogo. 128 páxs. * ''[[A cova das vacas mortas]]'' ([[2006]]). Xerais., Fóra de Xogo. 144 páxs. ePub: ISBN 978-84-9914-729-1. * ''[[Plastilina nos pulmóns]]'' (2006). Tambre, Catavento 130 páxs. * ''[[Unha cabana na lúa]]'' (2006). [[Baía Edicións]]. 116 páxs. Ilustracións de Patricia Castelao. * ''[[O contador de estrelas]]'' ([[2009|2009).]] Obradoiro-Santillana; reeditada en 2017 en Oqueleo. * ''Os Sabuxos entran na casa do pé esquerdo'' (2013) Xerais. 160 páxs. * ''Os Sabuxos divírtense no Museo Prohibido'' ([[2015|2015).]] Xerais. 160 páxs. * ''O Bosque Pálido'' ([[2017]]). [[Oqueleo]]. ==== ''Un misterio para Tintimán'', con ilustracións de José Matalobos ==== * ''[[Corazón de chocolate. Un misterio para Tintimán en Compostela]]'' ([[2010|2010).]] Xerais. 168 páxs. . *''[[A coroa de Napoleón. Un misterio para Tintimán na Coruña]]'' (2010). Xerais. 128 páxs. *''Amor de serea. Un misterio para Tintimán en Vigo'' ([[2013|2013).]] Xerais. 128 páxs. *''O veleno da risa. Un misterio para Tintimán en Lugo'' ([[2014]]). Xerais. 152 páxs. * ''A boca do inferno. Un misterio para Tintimán en Ourense'' (2017). Xerais. 144 páxs. === Teatro === * ''Estación Mir'' (2002). Tris Tram. Escenificada en 2013 baixo a dirección de Quin Patrolo.<ref>{{Cita web|título=Páxina oficial do Concello do Grove|url=https://concellodogrove.es/index.php?ap=kaecmuzyjlqq&lng=ga&cont=22&id=733|páxina-web=concellodogrove.es|data-acceso=2020-07-21}}</ref> === Ensaio === * ''Galicia: espiritualidade verde sobre o Atlántico'' ([[2007|2007).]] [[Xunta de Galicia]]. 136 páxs. Libro promocional de Galicia en xaponés concibido para a súa difusión no país do sol nacente. === Guión === * ''[[O Golpe]]'' (2000). Curtametraxe.<ref>{{Cita web|título=Autores - Jaureguizar, Santiago|url=https://baiaedicions.gal/autores/cat/j/post/jaureguizarsantiago/|páxina-web=baiaedicions.gal|data-acceso=2020-07-21}}</ref> === Tradución === * ''[[A porta de Mayo]]'', de [[Gonzalo Moure]] (2008). Xerais. === Obras colectivas === * ''Unha liña no ceo (58 narradores galegos [[1979]]-1996)'' (1996). Xerais. * ''Na boca do lobo'' (1998). [[Tris Tram]]. * ''Mini-relatos'', ([[1999|1999).]] Libraría Cartabón. * ''Ninguén está só'' (2001). Tris Tram. * ''Educación e Paz III. Literatura galega pola Paz'' (2008). Xerais. * ''Itinerarios histórico-musicais: Lugo'' (2008). [[Ouvirmos]]. == Premios == * [[Premio Lueiro Rey de narrativa|Premio de novela curta Manuel Lueiro Rey]] no 2001, por ''Breve crónica da historia universal da clase obreira''. * [[Premio Xerais]] de Novela no 2003, por ''Casa Skylab''.<ref>{{Cita web|url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=671170|páxina-web=xerais.gal|título=Casa Skylab|data-acceso=22 de xaneiro de 2021}}</ref> * [[Premio García Barros]] de Novela no 2005, por ''Cabaret Voltaire''.<ref>{{Cita web|url=http://premiogarciabarros.com/2005-cabaret-voltaire-de-santiago-jaureguizar/|páxina-web=premiogarciabarros.com|título=2005 Cabaret Voltaire, de Santiago Jaureguizar|data-acceso=22 de xaneiro de 2021}}</ref> * [[Premio xornalístico Manuel Reimóndez Portela|Premio de Xornalismo Reimóndez Portela]] no 2005, polo [[A Estrada|Concello da Estrada.]] * Premio [[Fundación Caixa Galicia]] de Literatura xuvenil no 2006, por ''A cova das vacas mortas''. * Finalista II Premio de Literatura e Infantil ''Meiga Moura'' no 2006, por ''Unha cabana na lúa''. * Premio de creación literaria Terra de Melide no 2008, por ''O Globo de Shakespeare''. * Premio de Xornalismo do [[Museo Provincial de Lugo]] no 2009. * Premio de Xornalismo Xosé Aurelio Carracedo, 2016<ref>{{Cita web|url=https://www.lavanguardia.com/vida/20160503/401534260393/galicia-santiago-jaureguizar-recoge-el-premio-carracedo-con-un-discurso-sobre-la-relacion-entre-intelectuales-y-politicos.html|data-publicación=03-05-2016|páxina-web=lavanguardia.com|título=Santiago Jaureguizar recoge el premio Carracedo con un discurso sobre la relación entre intelectuales y políticos|data-acceso=03-09-2018}}</ref> * Premio ''[[Martín Sarmiento|Frei Martín Sarmiento]]'' de 1º e 2º da [[Educación secundaria obrigatoria|ESO]] en 2016, pola novela ''O veleno da risa''. * Premio de Xornalismo [[Francisco Fernández del Riego]] 2018,<ref>{{Cita web|url=https://www.diariodepontevedra.es/articulo/cultura/xornalista-progreso-santiago-jaureguizar-gana-premio-fernandez-riego/20180619125248986879.html|apelidos=López|nome=Belén|data-publicación=19-06-2018|páxina-web=diariodepontevedra.es|título=O xornalista e escritor Santiago Jaureguizar gaña o Premio Fernández del Riego|data-acceso=03-09-2018}}</ref> polo artigo ''Pólvora sen magnolia na discoteca Clangor.'' *Finalista do Premio Nacional de Periodismo Cultural 2021, que concede o Ministerio de Cultura.{{Cómpre referencia}} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://cabaretvoltaire.canalblog.com/ Cabaret Voltaire], o blog do autor * * [https://sites.google.com/a/iesgarciabarros.org/literatura-galega-do-s/home/entrevistas-15-16/santiago-jaureguizar Entrevista de Literatura Galega do S.XX do alumnado do IES Manuel García Barros.] *Artigo [https://www.galiciae.com/opinion/jaureguizar/polvora-magnolia-discoteca-clangor/20180619131116035277.html ''Pólvora sen magnolia na discoteca Clangor''.] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Jaureguizar Ortiz de Zarate, Santiago}} [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Xornalistas de Galicia]] [[Categoría:Premios Xerais]] [[Categoría:Escritores de literatura infantil de Galicia]] [[Categoría:Premio Jules Verne]] [[Categoría:Nados en Bilbao]] [[Categoría:Nados en 1965]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] 571ae34aqm52mdqkkvtnfdy2v2107ty 0 83806 6148211 6132260 2022-08-02T10:37:59Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Escritor |descrición = Victor Hugo (cara 1875). |xéneros =[[novela]], [[poesía]] e [[teatro]] |movemento = [[Literatura do Romanticismo en Francia|Romanticismo]] |cargos = Presidente de Société des gens de lettres (1840) Cadeira 14 da Academia Francesa (1841-1885) Par de Francia (1845-1848) député de la Seine (fr) (1848-1851) député de la Seine (fr) (1871) Sénateur de la Seine (fr) (1876-1885)}} '''Victor Marie Hugo''' /viktɔʁ maʁi yɡo/ —inscrición completa na súa acta de nacemento: Victor, Marie Hugo—<ref group="n">O emprego da coma e non do guion mostra que se trata de segundo nome e non dun nome composto -ver a súa [http://www.victorhugo2002.culture.fr/culture/celebrations/hugo/fr/ow_fil_vhacte_zoom.htm acta de nacemento]—. O escritor e poeta asinaba como 'Victor Hugo'. Respecto da escritura do seu nome propio con ou sen acento, aínda que existe bibliografía que utiliza ambas formas, ao non existir unha clara maioría que sustente a súa adaptación ao galego, optouse pola norma habitual de manter os [[antropónimo]]s estranxeiros na súa forma orixinal e que, neste caso, é sen acento.</ref> , nado en [[Besançon]] o [[26 de febreiro]] de [[1802]] e finado en [[París]] o [[22 de maio]] de [[1885]], foi un dos máis importantes escritores do [[romanticismo]] en [[lingua francesa|francés]] e a miúdo é identificado como un dos mellores poetas [[Francia|franceses]]. Tamén foi un [[político]] e [[intelectual]] comprometido e influente na historia do seu país e da literatura do [[século XIX]].<ref>{{cita web | url=http://www.mcnbiografias.com/app-bio/do/show?key=hugo-victor-marie |título=Hugo, Victor Marie (1802-1885) | editorial=mcnbiografias.com | autor=J. R. Fernández de Cano |dataacceso= 30 de decembro do 2015 |lingua=es}}</ref> Era irmán dos tamén escritores [[Eugène Hugo]] e [[Abel Hugo]]. Ocupa un posto notable na historia das letras francesas do século XIX nunha gran variedade de xéneros e ámbitos.<ref>{{Cita web|url=http://www.operavenir.com/cours/docs/Hugo.doc|editorial=Association Opéravenir Culture Nouvelle|título=Victor Hugo |dataacceso= 30 de decembro do 2015|idioma=francés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.besancon.fr/gallery_files/site_1/346/353/786/brochure_victor_hugo.pdf|título=Une vie d’exception|páxinas=4|editorial=Ville de Besançon – Action culturelle|data=febreiro de 2002|autor=M.-H. Bloch|dataacceso=30 de decembro de 2015|idioma=francés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160303182539/http://www.besancon.fr/gallery_files/site_1/346/353/786/brochure_victor_hugo.pdf|dataarquivo=03 de marzo de 2016|urlmorta=yes}}</ref> Foi un [[Poesía lírica|poeta lírico]], con obras como ''Odes et Ballades'' (1826), ''Les Feuilles d’automne'' (1832) ou ''Les Contemplations'' (1856), [[Poesía social|poeta comprometido]] contra [[Napoleón III de Francia|Napoleón III]] en ''Les Châtiments'' (1853) e [[Epopea|poeta épico]] en ''La Légende des siècle'' (1859 e 1877). Foi tamén un [[novela|novelista]] popular e de grande éxito con obras como ''[[Notre-Dame de Paris]]'' (1831) ou ''[[Les misérables]]'' (1862). En [[teatro]] expuxo a súa teoría do [[drama romántico]] na introdución de ''[[Cromwell (Victor Hugo)|Cromwell]]'' (1827),<ref>{{cita libro|autor=Gaétan Picon|título=Dictionnaire des auteurs|editorial=Laffont-Bompiani|ano=1990|capítulo=II|páxina=550|isbn=978-2-221-50156-6|idioma=francés|cita=Préface de Cromwell où l'auteur se pose en théoricien et en chef de file du romantisme. A la tragédie classique, il oppose le drame moderne, qui doit mêler, comme le fait la nature-même, le sublime et le grotesque, ces deux éléments de la réalité.}}</ref> e ilústraa principalmente con ''[[Hernani (obra de teatro)|Hernani]]'' (1830) e ''[[Ruy Blas]]'' (1838). A súa extensa obra inclúe tamén discursos [[política|políticos]] na [[Par de Francia|Cámara dos Pares]], na [[Convención constitucional|Asemblea Constituente]] e na [[Asemblea Nacional de Francia|Asemblea Lexislativa]] -especialmente sobre temas como a [[pena de morte]], a [[educación]] ou [[Europa]]-, crónicas de viaxes -''Le Rhin'' (1842) ou ''Choses vues'', (póstuma 1887 e 1890)?, así como unha abundante [[misiva|correspondencia]]. Contribuíu de forma notable á renovación lírica e teatral da época; foi admirado polos seus contemporáneos e aínda o é hoxe en día, aínda que certos autores modernos considerano un escritor controvertido.<ref>{{Cita libro|cita=''Après [[Charles Baudelaire]], des tenants de la poésie nouvelle lui ont parfois reproché l'impureté de son lyrisme, son caractère narratif, son manque de rigueur et sa densité''.|autor=Gaétan Picon|título=Dictionnaire des auteurs|editorial=Laffont-Bompiani|ano=1990|outros=t. II|páxina=551|isbn=978-2-221-50156-6|idioma=francés}}</ref> A súa implicación política, que lle supuxo unha condena ao [[exilio]] durante os vinte anos do [[Segundo Imperio Francés]] (1852-1870), permitiu a posteriores xeracións de escritores unha reflexión sobre a implicación e o compromiso dos escritores na vida política e social. As súas opinións, á vez morais e políticas,<ref>{{cita publicación periódica |url=http://www.besancon.fr/gallery_files/site_1/346/353/786/brochure_victor_hugo.pdf |título=Une vie d’exception |páxina=5 |revista=Laissez-vous conter. Victor Hugo |editorial=Ville de Besançon – Action culturelle |ano=2002 |idioma=francés |apelidos= |data= |data-acceso=30 de decembro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160303182539/http://www.besancon.fr/gallery_files/site_1/346/353/786/brochure_victor_hugo.pdf |dataarquivo=03 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref> e a súa obra excepcional, converterono nun personaxe emblemático a quen a [[Terceira República Francesa|Terceira República]] honrou á súa morte cun [[funeral de Estado]], celebrado o 1 de xuño de 1885 e ao que asistiron máis de dous millóns de persoas, e coa inhumación dos seus restos no [[Panteón de París]]. == Traxectoria == === Infancia e xuventude === {{Imaxe múltiple | posición_táboa = left | dirección = vertical | ancho = 100 | título= Pais de Victor Hugo | posición_título = center | foto1 = Général Joseph-Leopold Sigisbert Hugo.jpg | ancho1 = | texto1 = O xeneral [[Joseph Léopold Sigisbert Hugo]], pai de Victor Hugo. | posición_texto1 = | foto2 = Sophie Trébuchet.jpg | ancho2 = | texto2 = [[Sophie Trébuchet]], nai de Victor Hugo. | posición_texto2 = | pé = }} [[Ficheiro:Maison natale Victor Hugo 0002.jpg|miniatura|upright|Casa natal de Victor Hugo na cidade de [[Besançon]].]] Victor Hugo naceu o 26 de febreiro de 1802, fillo do [[xeneral]] do [[Primeiro Imperio francés|Imperio]] [[Joseph Léopold Sigisbert Hugo]] (1773‑1828) —nomeado [[conde]], segundo a tradición familiar, por [[Xosé I de España|Xosé I Bonaparte]],— xefe de batallón destinado na gornición de Doubs no momento do nacemento do seu fillo, e de [[Sophie Trébuchet]] (1772‑1821), unha dama moi desenvolta e independente de orixe [[Bretaña|bretón]]. Foi o menor dunha familia de tres fillos homes, tras [[Abel Hugo|Abel]] (1798‑1855) e [[Eugène Hugo|Eugène]] (1800‑1837), pasou a maior parte da súa infancia en París. As frecuentes estancias en [[Nápoles]] e [[España]], consecuencia dos destinos militares do seu pai, marcarán os seus primeiros anos. Así, en xuño de 1811 trasládanse a [[Madrid]] e ingresa como internado, xunto co seu irmán Eugène, nunha residencia relixiosa que os Escolapios tiñan no [[Escolas Pías de San Antón|colexio de San Antón]] e que os ocupantes franceses convertiran nun «seminario de nobres».<ref>{{cita publicación periódica | url=http://elsiglodeuropa.es/hemeroteca/2009/844/844leguina.html | autor=Joaquín Leguina | título=Víctor Hugo en la calle de Hortaleza | publicación=El Siglo de Europa | número=844 | data=20 de xullo de 2009 | dataacceso=11 de novembro do 2020 |lingua=es }}</ref><ref name="hautevillehouse">{{Cita web|url=http://www.hautevillehouse.com/biographie.html|título=Biographie Victor Hugo|editorial=Hauteville House|dataacceso=11 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> En 1813 Victor e os seus irmáns establecéronse en París coa súa nai, que se separara do seu marido debido á súa relación co xeneral Victor Lahorie, padriño e titor de Victor Hugo de quen recibe o seu nome.<ref name="Fugier"> Anne-Martin Fugier, «Victor Hugo: la face cachée du grand homme», emisión do programa ''Secrets d'histoire'' en [[France 2]], o 10 de xullo de 2012.</ref> En setembro de 1815, Victor e Eugène, os que separaron da súa nai, foron internados na pensión Cordier (ata 1818). Segundo [[Adèle Foucher]], a súa muller, que tamén era a súa amiga da infancia, foi neste momento cando Víctor comezou a compoñer versos e comezou a súa ''Cahiers de vers français'' (''Caderno de versos francés'').<ref name="hautevillehouse" /> Autodidacta, mediante probas e erros aprende a usar a [[Verso|rima e a medida]].<ref name="adele-1863-1-233">{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 1, p. 233.</ref> Recibe ánimos e apoios da súa nai á que, o igual que o seu irmán Eugène, le as súas obras. Os seus escritos son revisados ​​e corrixidos por un mozo profesor da pensión Cordier que fixo amizade cos dous irmáns.<ref name="adele-1863-1-233" /> A súa vocación é precoz e a súa ambición inmensa; En xullo de 1816, con só 14 anos, Victor escribiu nun diario: «Quero selo [[François-René de Chateaubriand|Chateaubriand]] ou nada».<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 1, p. 339.</ref> En 1817 participa nun concurso de poesía organizado pola [[Academia francesa]] sobre o tema «Felicidade que proporciona o estudo de todas as situacións da vida». O xurado está preto de concederlle o premio, pero o título do seu poema —''Trois lustres à peine'' (''Apenas tres [[lustro]]s'')— suxire demasiado a súa curta idade e a Academia cre que pode ser unha farsa, polo que recibe soamente unha mención.<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 1, pp. 331-347.</ref> Concorre sen éxito nos anos seguintes, pero en 1819 gaña, nun dos concursos organizados pola [[Academia dos Xogos Florais]] de [[Tolosa, Francia|Tolosa]], unha «Lis de ouro» por ''Le rétablissement de la statue de Henry IV'' e un «Amaranto de ouro» por ''Les Vierges de Verdun'',<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 1, p. 362.</ref> e un premio en 1820 por ''Moïse sur le Nil''.<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, p. 1.</ref> Animado polos seus éxitos, Hugo abandona as matemáticas, materia que cursaba no Liceo Louis le Grand para a que tiña aptitudes (seguía os cursos das clases preparatorias), e embárcase na carreira literaria. Cos seus irmáns Abel e Eugène, funda en 1819 unha revista, ''Le Conservateur littéraire'' ("O Conservador literario"), que xa atrae a atención sobre o seu talento. En 1821 falece prematuramente a súa nai e os seus primeiros poemarios, ''Odas'' e ''Poesías diversas'', aparecen en 1822: o autor ten por entón vinte anos. A tirada de 1500&nbsp;exelares esgótase en catro meses. O rei [[Luís XVIII de Francia|Luís&nbsp;XVIII]], que posúe un exemplar, outórgalle unha pensión anual de mil francos,<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, p. 62.</ref> o que lle permite facer plans de matrimonio coa súa amiga [[Adèle Foucher]].<ref name="Fugier" /> === Xove escritor === [[Ficheiro:VHugo.jpg|miniatura|upright|Victor Hugo de mozo.]] A morte dá súa nai, o 27 de xuño de 1821, afectoulle profundamente.<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, cap. XXXV - La mort de la mère</ref> De feito os anos de separación do seu pai achegárano á ela. Contraeu matrimonio o 12 de outubro de 1822 cunha amiga da infancia, [[Adèle Foucher]], nacida en 1803, coa que tivo cinco fillos: * Léopold (16 de xullo de 1823-10 de outubro de 1823); * Léopoldine (28 de agosto de 1824-4 de setembro de 1843); * Charles (4 de novembro de 1826-13 de marzo de 1871); * François-Victor (28 de outubro de 1828-26 de decembro de 1873); * [[Adèle Hugo|Adèle]] (28 de xullo&nbsp;<ref group="n">Algunos biógrafos dan a data do 28 de xullo —ver {{versaleta|Rosa}} Annette en ''Victor Hugo ou l'éclat d'un siècle'', ou {{versaleta|Maurois}} André en ''Olympio ou la Vie de Victor Hugo'', Hachette (1954), p. 189—, mentres que outros —ver {{versaleta|Gourdin}} Henri ''[http://books.google.fr/books?id=v_dcAAAAMAAJ&q=24+ao%C3%BBt+1830+ad%C3%A8le&dq=24+ao%C3%BBt+1830+ad%C3%A8le&hl=fr&ei=lwO-TJouxZY6x7fFHg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA Adèle, l'autre fille de Victor Hugo]'' p. 35, ou {{versaleta|Rey}} Auguste ''Villégiature de la famille Hugo à Saint Prix'' en ''[http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k67108x.image.f136.langES La revue de l'histoire de Versailles et de Seine et Oise]'' (1906), p. 129— optan polo 24 de agosto.</ref> de 1830-21 de abril de 1915), a única que sobrevivirá ao seu pai, pero cuxo estado mental, que decaerá moi pronto, conlevaralle moitos anos de ingreso en centros de saúde. Este matrimonio levou ao seu irmán Eugène, que pretendía tamén a esa mesma dama, á tolemia,<ref>{{Cita web|url= http://hautevillehouse.com/2013/05/eugene-hugo/ |título=Eugène Hugo (1800 – 1837). Frère de Victor Hugo. |lingua=fr |en=Maison de Victor Hugo à Guernesey |páxina-web=hautevillehouse}}</ref> unha [[esquizofrenia]] que tivo como consecuencia a súa reclusión, nunha institución para enfermos mentais, ata a súa morte en 1837.<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, cap. LXIV - La mort du frère.</ref> Ese ano comezou a redacción de ''[[Han d'Islande]]'' (publicado en 1823) que recibiu unha morna acollida. Unha ben argumentada crítica de [[Charles Nodier]], é o motivo dun encontro entre ambos os escritores e do nacemento da súa amizade,<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, cap. XL.</ref> e participa con el nas reunións do cenáculo da ''Bibliothèque de l'Arsenal''<ref>{{Cita web |url=http://bibliotheque.cenacle.free.fr/biblio/affiche.php?id=241&l=fr |título=Les Manifestations du romantisme |autor=Didier Fontaine |lingua=fr |data-acceso=18 de maio de 2022 |data-arquivo=26 de xuño de 2014 |url-arquivo=https://archive.today/20140626102836/http://bibliotheque.cenacle.free.fr/biblio/affiche.php?id=241&l=fr |url-morta=unfit }}</ref> (parte da [[Bibliothèque nationale de France|Biblioteca Nacional de Francia]]), berce do [[Romanticismo]], que teñen unha grande influencia no seu desenvolvemento como escritor.<ref>{{Cita libro |url= https://www.fayard.fr/histoire/victor-hugo-tome-1-9782213610948 |título= Victor Hugo |autor= Jean-Marc Hovasse |lingua=fr |data-acceso=12 de novembro do 2020}}</ref> Esta amizade dura ata 1827-1830, cando Nodier comeza a ser moi crítico coas obras de Hugo.<ref>{{Cita web|url=http://www.culturesfrance.com/adpf-publi/folio/hugo_contemporain/15.html|título=Victor Hugo et ses contemporains. Hugo/Nodier|editorial=Cultures France|url-arquivo=http://archive.wikiwix.com/cache/20110217154927/http://www.culturesfrance.com/adpf-publi/folio/hugo_contemporain/15.html|dataarquivo=17 de febreiro de 2011|data-acceso=17 de mayo de 2012|idioma=francés|url-morta=yes}}</ref> Durante este período, Victor reconcíliase co seu pai,<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, p. 87.</ref> que lle inspirará os poemas ''Odas ao meu pai''{{#etiqueta:ref|O poema, escrito en 1823, canta o heroísmo dos soldados dos exércitos napoleónicos.<ref>{{Cita web|url= https://www.napoleon.org/magazine/itineraires/la-route-des-ecrivains/ |título=La route des écrivains. Troisième journée: Victor Hugo |editorial= Fondation Napoléon |autor=Karine Huguenaud |ano=1996|data-acceso=12 de novembro do 2020 |idioma=fr}}</ref>|group="n"}} e ''Après la bataille''.<ref>''A lenda dos séculos'' (1859): {{cita|Mon père, ce héros au sourire si doux...|col2=Meu pai, ese heroe cun sorriso tan doce...}}</ref> O seu pai falece en 1828. A súa obra Cromwell , publicada en 1827, causou sensación. No [[prefacio]] deste drama, Victor Hugo oponse ás convencións clásicas, en particular as [[unidades aristotélicas]] do tempo e lugar, e senta as bases do seu [[drama romántico]],<ref group="n">As chamadas unidades clásicas, unidades aristotélicas ou as tres unidades, son unhas regras para o teatro clásico derivadas dunha pasaxe da ''[[Poética (Aristóteles)|Poética]]'' de [[Aristóteles]]: A «unidade de acción»: unha obra debería ter unha acción principal, sen ou con poucas tramas secundarias. A «unidade de lugar»: unha obra debería cubrir un único espazo físico único e non debería tentar comprimir a xeografía, tampouco a escena debería representar máis dun lugar. A «unidade de tempo»: a acción debería ocorrer en non máis de entre 12 e 30 horas.</ref> e establece os primeiros fundamentos do seu [[drama romántico]]. Nos tres anos seguintes, Hugo asegurarase a dirección do movemento romántico en Francia e a supremacía en todos os xéneros literarios. Na lírica, coa edición definitiva de ''Odas e baladas'' (1828) e, sobre todo, as ''Orientais'' (1829); en teatro, co [[drama romántico]] '' Hernani'' (febreiro de 1830), seguido de ''Marion de Lorme'' (1831); en narrativa, coa [[novela histórica]] ''Notre-Dame de París'' (marzo de 1831). A parella recibe visitas a miúdo e traba amizade co crítico [[Charles Augustin Sainte-Beuve|Sainte-Beuve]], co poeta [[Alphonse de Lamartine|Lamartine]], co mestre da novela curta [[Prosper Mérimée|Mérimée]], co poeta [[Alfred de Musset|Musset]] ou co pintor [[Eugène Delacroix|Delacroix]].<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, cap. LI - Amis.</ref> A súa esposa Adèle mantén unha relación amorosa con Sainte- Beuve que ten lugar durante o ano 1831.<ref>{{versaleta|Rosa}} Annette (1985), Segunda parte, cap. I, «Un ami intime»</ref> Entre 1826 a 1837, a familia pasa tempadas con frecuencia no [[Castelo de Roches]] en [[Bièvres (Essonne)|Bièvres]], propiedade de [[Louis-François Bertin]], director do xornal ''Journal des débats''. Durante estas estancias, Hugo atópase con personaxes como o compositor [[Hector Berlioz|Berlioz]], o prosista [[François-René de Chateaubriand|Chateaubriand]], e os pianistas e compositores [[Franz Liszt|Liszt]] e [[Giacomo Meyerbeer]], e escribe coleccións de poesía entre as que se atopa o famoso ''Feuilles de automne''. En 1829 publica a colección de poemas ''Les Orientales''. ''[[O último día dun condenado á morte]]'' aparece o mesmo ano e é seguida por ''[[Claude Gueux]]'' en 1834; nestas dúas novelas curtas, Hugo mostra o seu rexeitamento cara á [[pena de morte]]. A novela ''[[Notre-Dame de París]]'' publicase en 1831. === Os anos do teatro === Xa en 1828, montara unha obra de mocidade, ''Amy Robsart'' e, aínda que tamén publica coleccións de poesías, como ''Les Feuilles d'automne'' (''As follas de outono'') (1831), ''Les Chants du crépuscule'' (''Os cantos do crepúsculo'') (1835), ''Les Voix intérieures'' (''As voces interiores'')(1837), ''Les Rayons et les Ombres'' (''Os raios e as sombras'') (1840), entre [[1830]] e [[1843]], Hugo dedícase case exclusivamente ao [[teatro]]. [[Ficheiro:Victor Hugo-Hernani(1).jpg|miniatura|esquerda|Gravado da «batalla de Hernani» ([[J. J. Grandville]], 1836).]] [[1830]] é o ano da estrea de ''[[Hernani (Victor Hugo)|Hernani]]'', obra que foi motivo dunha longa serie de conflitos e enfrontamentos ao redor da estética teatral entre os «clásicos», partidarios dunha xerarquización estrita dos xéneros teatrais, e os «modernos», a nova xeración de románticos que, encabezados por [[Théophile Gautier]], aspiraban a unha revolución da arte dramática e agrupábanse ao redor de Victor Hugo; o triunfo da [[Revolución de 1830|Revolución de Xullo]] facilitará as cousas. Estes conflitos pasaron á historia da literatura baixo o nome de «A batalla de Hernani». ''[[Marion de Lorme (Victor Hugo)|Marion de Lorme]]'', prohibida inicialmente en 1829, estreouse en [[1831]] no [[Théâtre de la Porte Saint-Martin]] e ''[[Le roi s'amuse]]'' (''O rei divírtese'') en [[1832]] no [[Comédie-Française|Théâtre-Français]], peza que foi prohibida inmediatamente despois da súa estrea, o que servirá a Hugo para indicar no prefacio da súa edición orixinal de 1832:<ref>París, Librairie d'Eugène Renduel ([http://www.edu.mec.gub.uy/biblioteca_digital/libros/H/Hugo,%20Victor%20-%20El%20rey%20se%20divierte.pdf texto en español] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120916074311/http://www.edu.mec.gub.uy/biblioteca_digital/libros/H/Hugo,%20Victor%20-%20El%20rey%20se%20divierte.pdf |date=16 de setembro de 2012 }})</ref> «A aparición deste drama no teatro deu motivo a un acto ministerial inaudito. Ao día seguinte da primeira representación, o autor recibiu de M. Jouslin de la Sáelle, director de escena do Théâtre-Français, a seguinte nota, da que conserva con esmero o orixinal: "Neste momento, que son as dez e media, acabo de recibir a orde de suspender as representacións de ''Le roi s'amuse'', que me comunica H.&nbsp;Taillor en nome do ministro. Hoxe 23 de novembro."». En [[1833]] coñece á actriz [[Juliette Drouet]], que se converte na súa amante e consagraralle a súa vida. Drouet salvarao do encarceramento durante o [[Golpe de estado en Francia de 1851|golpe de estado de Napoleón&nbsp;III]]. Hugo escribirá para ela numerosos poemas. Ambos pasan xuntos cada aniversario do seu encontro e completan, ano tras ano, un caderno común que titulan cariñosamente ''Libro do aniversario''.<ref>''Victor Hugo / Juliette Drouet, 50 ans de lettres d'amour 1833-1883: Lettres de l'anniversaire'', presentación de Gérard Pouchain, prefacio de Marie Hugo, Colección «Écrits», 2005</ref><ref>{{Cita libro|url=http://books.google.com/books?id=FK1JAAAAMAAJ&q=%22Livre+de+l'anniversaire%22&dq=%22Livre+de+l'anniversaire%22&client=safari&hl=fr&cd=1|título=Lettres à Juliette Drouet, 1833-1883: le livre de l'anniversaire|autor=Victor Hugo, Juliette Drouet|editor=J. J. Pauvert|ano=1964|idioma=francés}}</ref><ref group="n">Ver tamén manuscrito de Hugo na [http://expositions.bnf.fr/hugo/grands/045.htm Exposición de la Biblioteca Nacional de Francia] coa lenda: ''La date anniversaire du 16 février, sera désormais fêtée chaque année par un message de Victor Hugo dans le petit livre rouge de Juliette, baptisé le «Livre de l'Anniversaire»''.</ref> Ademais de Juliette, Hugo contou con numerosas amantes.<ref>{{cita libro|apelido={{versaleta|Stein}} |nome=Marieke |outros=Colección ''Idées reçues''|título=Victor Hugo|lugar=París|editorial=Le Cavalier bleu|ano=2007|páxina=20|idioma=fr}}</ref> [[Ficheiro:Victor Hugo-Drouet.jpg|miniatura|upright|''Juliette Drouet'', por [[Charles-Émile-Callande de Champmartin|Champmartin]].]] ''[[Lucrèce Borgia (Victor Hugo)|Lucrecia Borgia]]'' e ''[[Marie Tudor (Victor Hugo)|María Tudor]]'' estreáronse no Teatro de la Porte Saint-Martin en [[1833]], e ''[[Angelo, tyran de Padoue]]'' (''Angelo, tirano de Padua'') no Théâtre-Français en [[1835]]. Ante a falta de escenarios para representar os novos dramas, cuxa posta en escena é complexa e custosa pola cantidade de escenografía e tremoia que esixe a ruptura das unidades, Hugo decide, xunto con [[Alexandre Dumas (pai)|Alexandre Dumas]], tamén fillo dun xeneral napoleónico, crear unha sala dedicada ao drama romántico. [[Aténor Joly]] recibe, por orde ministerial, o privilexio que autoriza a creación do [[Théâtre de la Renaissance]] en 1836,<ref name="Yon"/> Hugo queixábase da falta de liberdade que ofrecían.<ref>Victor Hugo, ''Procès d'Hernani et d'Angelo''.</ref> onde se representará, en 1838, ''[[Ruy Blas]]''. Hugo accede a [[Academia francesa]] o 7 de xaneiro de [[1841]], despois de tres tentativas que resultaron infrutuosas, esencialmente por mor dun grupo de académicos entre os que se atopaba o escritor costumista [[Étienne de Jouy]],<ref group="n"> Ver en [http://books.google.com/books?id=sKkKAAAAIAAJ&pg=PA118&dq=Étienne+de+Jouy+académie+Hugo&as_brr=3&client=safari&hl=fr&cd=7#v=onepage&q=Hugo&f=false Lettres parisiennes, volumen 3], de [[Émile de Girardin]], as tentativas de Thiers para conciliar o partido de Jouy e as contusións que teme recibir.</ref> que se opoñían ao romanticismo e combatíano ferozmente.<ref>Este «combate» contra Hugo e o Romanticismo é o relatado parcialmente por {{cita libro|apelido={{versaleta|Faul}}|nome=Michel|título=Les aventures militaires, littéraires et autres de Etienne de Jouy, de l'Académie française|editorial=Seguier|ano=2009|isbn=978-2-84049-556-7|idioma=fr}}</ref> Para Hugo [[1843]] foi un ano funesto; en marzo estreouse ''[[Les Burgraves]]'', obra que non recibe o éxito esperado. Durante a creación de todas as súas obras, Hugo enfróntase contra todo tipo de dificultades materiais e humanas, como [[Teatro (arquitectura)|teatros]] pouco propicios aos espectáculos de envergadura ou reticencias dos actores franceses ante a audacia dos seus dramas, e as súas pezas reciben asubíos a miúdo por parte dun público pouco sensible ao drama romántico, aínda que tamén reciben por parte dos seus admiradores vigorosos aplausos.<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, capítulos LV, LVII, LIX, LXI, LXII, LXVI y LXVII.</ref> O 4 de setembro de 1843, Léopoldine morr traxicamente en [[Villequier]], no [[río Sena]], afogada xunto co seu marido Charles Vacquerie tras o naufraxio do seu barco. Hugo atopábase entón nos Pireneos coa súa amante Juliette Drouet, e decátase pola prensa da morte da súa filla. O escritor vese afectado terriblemente por esta morte, que lle inspirará varios poemas de ''Les Contemplations'' (''As contemplacións'') —particularmente, «Demain, dès l'aube…» (''Mañá ao amencer ...'')—. Desde esta data e ata o seu exilio en 1851, Hugo non publicará nada, aínda que seguirá escribindo furiosamente; non estrea teatro, non imprime novelas nin coleccións de poemas. Algúns autores ven na morte de Léopoldine e o fracaso de ''Les Burgraves'' unha posible razón deste desafecto do autor cara á creación literaria,<ref>{{cita libro|apelido={{versaleta|Delalande}}|nome=Jean|título=Victor Hugo, dessinateur génial et halluciné|editorial=Ed. latineo|ano=1964|páxina=11|idioma=fr}}</ref> mentres que outros ven máis ben unha posible atracción cara á política, actividade que lle ofrecería outra tribuna ás súas actividades. É verdade que en 1845 foi distingido co título [[Par de Francia]] e en 1848 non é aínda o furibundo republicano que chegará a ser.<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, p. 478.</ref> === Acción política === Educado pola súa nai, orixinaria da rexión da [[Vendée]], na lealdade ao realismo, foise convencendo amodo das virtudes da democracia. Nun poema escribiu por tal de xustificarse: "onde o coñecemento só é dun home, imponse a monarquía, onde é dun grupo de homes, ha deixar o seu lugar á aristocracia. E cando todo o mundo ten acceso ao saber quere dicir que chegou o tempo da democracia". Segundo Pascal Melka,<ref>Pascal Melka, Victor Hugo: un combat pour les opprimés : étude de son évolution politique.</ref> Hugo ten a vontade de conquistar o réxime para ter influencia e poder así levar a cabo as súas ideas.<ref>{{versaleta|Melka}} Pascal (2008), p. 232.</ref> Faise entón confidente de [[Luís Filipe I de Francia|Luís Filipe I]] en 1844 e posteriormente [[par de Francia]] en 1845. O seu primeiro discurso, realizado en 1846, é para defender a sorte de [[Polonia]], descortizada entre varios países,<ref>{{versaleta|de}} {{versaleta|Tours}} Constant (1902), p. 148.</ref> e en 1847 defende o dereito de regreso dos desterrados, como [[Jérôme Napoleón Bonaparte]].<ref>{{versaleta|de}} {{versaleta|Tours}} Constant (1902), p. 150.</ref> Ao comezo da [[Revolución francesa de 1848]], é nomeado alcalde do 8.º distrito de París, e posteriormente [[deputado]] da [[Segunda República Francesa|Segunda República]] con escano entre os conservadores. Durante os motíns obreiros de xuño de 1848, Hugo participará persoalmente na matanza, comandando tropas fronte ás barricadas no distrito parisiense para o que foi nomeado alcalde;<ref>{{cita libro|apelido={{versaleta|Lahlou}}|nome=Raphaël|título=Le coup d'état du 2 décembre 1851|editorial=Giovanangeli|ano=2009|isbn=2758700328|idioma=fr}}</ref> máis tarde desaprobará a sanguenta represión desenvolvida tras a revolta.<ref>{{versaleta|Melka}} Pascal, 2008, p. 242</ref> En agosto de [[1848]] funda o periódico ''L'Événement''.<ref>{{versaleta|de}} {{versaleta|Tours}} Constant (1902), p. 158</ref> Apoia a candidatura de [[Napoleón III de Francia|Carlos Luís Napoleón Bonaparte]], elixido presidente da República en decembro de 1848.<ref group="n">Carlos Luís Napoleón Bonaparte foi o único presidente da [[Segunda República Francesa]]; posteriormente, en 1852, converteríase no segundo emperador dos franceses, baixo o nome de [[Napoleón III de Francia|Napoleón&nbsp;III]], sendo o último monarca que reinou sobre este país.</ref> Tras a disolución da Asemblea nacional, en [[1849]] é elixido para a Asemblea lexislativa e pronuncia a súa ''[[s:fr:Détruire la misère, Discours à l'Assemblée nationale législative 9 juillet 1849|Discurso sobre a miseria]]''. Rompe con Luis Napoleón Bonaparte polo seu apoio ao envío dunha expedición francesa contra a [[República Romana (1849)|República Romana]] instaurada en 1849, que termina co restablecemento do [[papa]] nas súas funcións,<ref>{{versaleta|Melka}} Pascal (2008), «1849-1851: la rupture entre Victor Hugo et le Prince-Président», pp. 254-255</ref> e progresivamente enfróntase contra os seus antigos amigos políticos e reproba a súa política reaccionaria. === Exilio === [[Ficheiro:Charles Hugo - Victor Hugo on the Rock of the Exiles - Google Art Project.jpg|miniatura|esquerda|upright|Victor Hugo na rocha dos exiliados]] Se Louis-Napoléon pensase que o desterro significaría a morte de Victor Hugo, Hugo o foraxido sabía que o principio da liberdade non morre, Hugo o espiritualista non dubidou que as tumbas falan e a súa voz saíu de Bruxelas, de Xersei, de Guernsey resonou en todo o mundo. Durante o [[Golpe de estado en Francia de 1851|golpe de estado do 2 de decembro de 1851]], Víctor Hugo participou na organización dunha resistencia que fracasou.<ref>[http://www.hautevillehouse.com/exil.html Exil de Victor Hugo] sur le site de Hautevillehouse.</ref> Hugo tenta fuxir pero é retido; con todo un comisario francés négase a detelo dicíndolle «Sr. Hugo, non lle arresto porque soamente deteño á xente perigosa!».<ref>{{cita libro |nome=Jean |apelido=Tulard |título=Peut-on faire confiance aux historiens?|editorial=Académie des Sciences Morales et Politiques|ano=2006|páxina=321|isbn=213055668X|idioma=fr}}</ref> A tarde do 11 de decembro tomou o tren para exiliarse en Bruxelas baixo a falsa identidade de Jacques Firmin Lanvin, tipógrafo.<ref>{{Cita libro|lingua=fr|autor1=Henri Guillemin|título=Hugo|lugar=Paris|editor=Seuil, Microcosme, Ecrivains de toujours|ano=1978|páxinas=191|páxina=181|isbn=2-02-000001-6}}.</ref> O seu [[desterro]] é confirmado polo decreto do 9 de xaneiro de 1852 que afecta a ex representantes na Asemblea Nacional, como [[Victor Schoelcher]] e outros 64.<ref>[[Le Moniteur universel]], 10 de xaneiro de 1852, {n° 10, p. 45.</ref>. === Bruxelas === [[Ficheiro:Belgique - Bruxelles - Maison du Pigeon - 01.jpg|miniatura|upright|A ''maison du Pigeon'', casa da [[Grand Place]] na que o autor viviu durante o seu [[exilio]] en [[Bruxelas]] en [[1852]].]] Hugo exíliase voluntariamente en [[Bruxelas]],<ref>{{Cita web|cita=''Aucun contemporain n'ose alors dire la vérité: personne n'a poussé Victor Hugo à l'exil sinon lui-même ! Aucune mesure d’interdiction de séjour n'a été prise contre lui, à la différence, par exemple, d'un Raspail''.(''Ningún contemporáneo se atreve a dicir a verdade: ninguén empuxou a Victor Hugo ao exilio, excepto a si mesmo! Non se lle prohibiu ningunha prohibición de residencia, a diferenza, por exemplo, dun Raspail'')|autor=M. Jean des Cars|título=Les historiens et la légende noire du second empire|data=Sesión do luns 7 de marzo de 2005|editorial=Académie des Sciences Morales et Politiques|url=http://www.asmp.fr/travaux/communications/2005/cars.htm|dataacceso=14 de novembro do 2020|idioma=fr|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120825034717/http://www.asmp.fr/travaux/communications/2005/cars.htm|dataarquivo=25 de agosto de 2012|url-morta=yes}}</ref> e condena con forza o golpe de estado, as súas razóns morais,<ref name="Poyet35">{{cita libro|apelido={{versaleta|Poyet}}|nome=Thierry|título=Les Châtiments de Victor Hugo|editorial=Eurédit|ano=2001|páxina=35|isbn=2845640412|idioma=fr}}</ref>{{#tag:ref|{{Cita|''Ceux qui ont reçu en dépôt pour le peuple, ''[...], ''le serment du 20 décembre 1848, ''[...] ''avait assumé en même temps que leur mandat deux devoirs. Le premier c'était le jour où se serment serait violé, de se lever ''[...] ''pour combattre et jeter bas l'usurpateur ''[...] ''le second devoir, c'était après avoir accepté le combat et toutes ses chances, d'accepter la proscription et toutes ses misères''|Victor Hugo - ''Napoleón el Pequeño'', Cap. II, Mandats des représentants}}|group="n"}} e ao seu autor, [[Napoleón III de Francia|Napoleón III]], nun panfleto publicado en 1852, ''Napoléon le Petit'' (''Napoleón, o Pequeno''), así como en ''Histoire d'un crime'' (''Historia dun crime''), escrito ao día seguinte do golpe de estado e publicado 25 anos máis tarde,<ref>{{Cita web|autor=Olivieri, Laurence|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/87-05olivieri.htm|título=La réception dans la presse de ''Histoire d'un crime''.|ano=1987|editorial=Groupe Hugo|dataacceso=14 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> e en ''Les Châtiments'' (''Os castigos'').<ref name="Poyet35" /> O doloroso recordo da súa filla Léopoldine —así como a súa curiosidade— impúlsanlle a iniciar experiencias relacionadas co [[espiritismo]] e consignadas en ''Les tables tournantes de Jersey'', editado por Gustave Simon en 1923<ref>{{cita publicación periódica | autor= Xavi Ayén |título=Victor Hugo, el escritor que hablaba con espíritus |xornal= La Vanguardia |ano=2017 |url= https://www.lavanguardia.com/cultura/20170630/423781555790/victor-hugo.html |dataacceso=14 de novembro do 2020}}</ref> (traducido o castelá en 2016 como ''Lo que dicen las mesas parlantes'').<ref>{{Cita web|url=https://www.abc.es/cultura/cultural/abci-dicen-mesas-parlantes-mensajes-mas-alla-201611020203_noticia.html|título=«Lo que dicen las mesas parlantes», mensajes del más allá |dataacceso=14 de novembro do 2020 |apelido=Ibáñez|nome=Andrés|data=3 de novembro de 2016|páxina-web=ABC}}</ref> === Jersey === Tras publicarse ''Napoléon le Petit'', e ante os acontecementos que se aveciñan, Hugo anticipase a orde de expulsión, que chegará tarde ou cedo, e o 1 de agosto de 1852 parte cara a [[Antuerpen]], con destino a [[Londres]] e logo a á [[Dependencia da Coroa británica|dependencia británica]] de [[Illa de Jersey|Jersey]],<ref>{{Versaleta|Rodríguez Álvarez}} Azucena (1995), p. 146</ref> onde desembarca o 5 de agosto. [[Ficheiro:Hauteville House Victor Hugo in Guernsey.jpg|miniatura|esquerda|upright|''Hauteville House'', residencia de Hugo durante o seu exilio en [[Guernsey]].]] Expulsado de Jersey en [[1855]] por criticar a visita da [[Vitoria do Reino Unido|raíña Vitoria]] a Francia, instalase na ''Hauteville House'' en [[Guernsey]].<ref name="ABC">{{Cita web|url=http://www.abc.es/20120222/cultura-libros/abci-hugo-201202221208.html|título=Victor Hugo y familia: cuatro generaciones de grandes creadores|editorial=ABC|data=22 de febreiro de 2012|autor=Natividad Pulido|data-acceso= 14 de novembro do 2020}}</ref> Hugo forma parte dun grupo de proscritos que se negan a volver a Francia tras o decreto de [[amnistía]] que permite o regreso de todos os expulsados tras o golpe de decembro; Victor Hugo manifesta: «''Et s'il n'en reste qu'un, je serai celui-là''» —E se queda alí só un, serei eu—.<ref>''Les Châtiments'', «Ultima verba»</ref><ref name="Rodriguez-147">{{Versaleta|Rodríguez Álvarez}} Azucena (1995), p. 147</ref> Estes anos difíciles son moi fecundos desde o punto de vista literario; publica ''Les Châtiments'' (1853), obra en verso que ten no seu punto de mira o Segundo Imperio; ''Les Contemplations'', poesías (1856); ''La Légende des siècles'' (1859), así como unha das súas obras máis significativas, a novela ''[[Les Misérables]]'' (1862). Rende homenaxe ao pobo de Guernsey na súa novela ''Les Travailleurs de la mer'' (1866). Recibe algunhas visitas do continente, como a de [[Judith Gautier]] ou a de [[Jacques Boucher de Perthes|Boucher de Perthes]] en 1860;<ref>{{cita libro|autor=Boucher de Perthes|título=Sous dix rois: Souvenirs de 1791 a 1860|volume= 7|páxina=470|editorial=Jung-Treuttel |ano=1866 |url=http://books.google.fr/books?id=uIJKAAAAYAAJ&pg=PA470|idioma=fr |data-acceso= 15 de novembro do 2020}}</ref> este último descríbeo como «un republicano xentilhome, (...) moi ben establecido, vivindo como pai de familia (...) querido polos seus veciños e considerado polos habitantes.» Cando Napoleón&nbsp;III asinou o decreto de 1859 de amnistía xeral dos presos políticos, Hugo negouse a sacar proveito desta graza do «usurpador» («''Quand la liberté rentrera, je rentrerai''» —Cando volva a liberdade, volverei—)<ref name="Rodriguez-147" /> e tampouco o fai na de 1869.<ref name="biografia-senado">{{Cita web|url=http://www.senat.fr/senateur-3eme-republique/hugo_victor1354r3.html |título=Biographie de Victor Hugo|editorial=Senado francés|idioma=fr |data-acceso= 14 de novembro do 2020}}</ref> === Regreso a Francia e morte === [[Ficheiro:Hugo avec Georges et Jeanne 1872.jpg|miniatura|upright|Victor Hugo cos seus netos Georges e Jeanne en 1872.]] Finalmente regresa a Francia en setembro de [[1870]], despois da derrota do exército francés na [[batalla de Sedán]] e recibe unha acollida triunfal por parte dos parisienses. Participa activamente na defensa de París durante o [[Sitio de París (1870-1871))|sitio de París]] de 1870. É elixido para a Asemblea nacional —ocupando un escano por [[Bordeos]]— o 8 de febreiro de 1871, pero dimite o mes seguinte como protesta contra a invalidación de [[Giuseppe Garibaldi|Garibaldi]]. En marzo de 1871 atopábase en Bruxelas para arranxar a sucesión do seu fillo Charles, cando estala a [[Comuna de París|insurrección da Comuna]]. Asiste á rebelión e á súa represión desde Bélxica e a desaproba tan vivamente que é expulsado do país.<ref>{{versaleta|Rosa}} Annette (1985), Cuarta parte, cap. II «La Commune de Paris: 18 mars – 28 mai 1871»</ref> Atopa refuxio durante tres meses e medio no Gran Ducado —do 1 de xuño ao 23 de setembro—. Permanece sucesivamente en [[Luxemburgo (cidade)|Luxemburgo]], en [[Vianden]] —dous meses e medio—, en [[Diekirch]] e en [[Mondorf-les-Bains]], onde se somete a unha cura termal; finaliza alí a colección de poemas ''L'Année terrible'' (''O ano terrible''). Regresa a Francia a finais de 1871. Solicítano varios comités republicanos, e acepta presentarse candidato para a elección complementaria do 7 de xaneiro de 1872. Visto como «radical» debido á súa vontade de amnistiar aos comuneiros, é golpeado polo republicano moderado Joseph Vautrain.<ref>Victor Hugo, ''Choses vues'', edición Hubert Juin, París: Gallimard, 2002, pp. 1242-1243.</ref> O mesmo ano, Hugo trasládase de novo a Guernesey, onde escribe a novela ''[[Quatrevingt-Treize]]'' (''Noventa e tres''). En [[1873]] reside en París e conságrase á educación dos seus dous netos, Georges e Jeanne, que lle inspiran a colección ''L'Art d'être grand-père'' (''A arte de ser avó''). Recibe a moitos personaxes, políticos e literarios, como os [[irmáns Goncourt]], [[Édouard Lockroy|Lockroy]], [[Georges Clemenceau|Clemenceau]], [[Léon Gambetta|Gambetta]] e outros.<ref name="Rosa-senat">{{versaleta|Rosa}} Annette (1985), Cuarta parte, cap. IV «Du salon au Sénat»</ref> O 30 de xaneiro de [[1876]] é elixido senador e milita en favor da amnistía. Oponse ao presidente [[Patrice de Mac-Mahon|Mac-Mahon]] cando este disolve a cámara baixa.<ref name="Rosa-senat" /> No seu [[s:fr:Discours d'ouverture du Congrès littéraire international|discurso de apertura do Congreso Literario Internacional]] de 1878, Hugo posiciónase polo respecto da propiedade literaria pero tamén polo fundamento do dominio público. En xuño de [[1878]] sente indisposto —talvez afectado dun [[ictus|evento cerebrovascular]]—;<ref>{{versaleta|Mabin}} Dominique, en ''[https://web.archive.org/web/20120304111532/http://www.victorhugo.asso.fr/echo/Echo5pdf/quest%20il%20arrive%20VH%20etude.pdf Qu'est-il arrivé à Victor Hugo fin juin 1878? Affabulations, rumeurs, témoignages, conjectures]'', no sitio da asociación Victor Hugo, poñendo en cuestión a versión de Juana Richard Lesclide sobre o evento cerebrovascular.</ref> trasládase a repousar catro meses a Guernesey na súa residencia de ''Hauteville House'', atendido polo seu «secretario benévolo», [[Richard Lesclide]].<ref>Ver {{versaleta|Seray}} Jacques (2009).</ref> Este mal estado de saúde pon fin practicamente a toda a súa actividade como escritor. Con todo continúan aparecendo regularmente numerosas seleccións, que recompilan poemas que datan dos seus anos de excepcional inspiración (1850-1870), como ''La Pitié suprême'' (1879), ''L'Âne'' (''O asno'') (1880), ''Les Quatre Vents de l'esprit'' (''Os catro ventos do espírito'') (1881), a última serie de ''A lenda dos séculos'' (setembro de 1883) e outras, contribuíndo á lenda do vello home inesgotable ata a morte.<ref group="n">Ver o capítulo «''The Four Winds of the Spirit'' (''Os catro ventos do espírito'', 1881)» p. 291 ''Selected Poems of Victor Hugo: A Bilingual Edition'', Victor Hugo, E. H. Blackmore & A. M. Blackmore, University of Chicago, 2001.</ref> Durante este período, moitas das súas obras son representadas de novo, como ''Ruy Blas'' en 1872, ''Marion de Lorme'' e ''Marie Tudor'' en 1873 ou ''Le roi s'amuse'' en 1882.<ref>{{versaleta|Rosa}} Annette (1985), Cuarta parte</ref><ref>{{Cita web|autor={{versaleta|Spiquel}} Agnès|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/doc/00-03-25Spiquel.doc|título=1875|editorial=Groupe Hugo|formato=DOC|dataacceso=28 de maio de 2012|idioma=fr|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110721002939/http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/doc/00-03-25Spiquel.doc|dataarquivo=21 de xullo de 2011|url-morta=yes}}</ref> Baixo a [[Terceira República Francesa|Terceira República]], o goberno de [[Jules Ferry]] promulgou a lei do 30 de xullo de 1881, coñecida como «Lei de reparación nacional», que concedía unha pensión ou renda vitalicia aos cidadáns franceses vítimas do [[Golpe de estado en Francia de 1851|golpe de estado de 1851]] e da lei de seguridade xeral. A Comisión xeral encargada de examinar os expedientes, presidida polo [[s:fr:Liste des ministres français de l'Intérieur|Ministro do Interior]], estaba formada por representantes do ministerio, de conselleiros de Estado, e incluía a oito parlamentarios, todos antigas vítimas: catro senadores — Victor Hugo, Jean- Baptiste Massé, Elzéar Pin e Victor Schœ lcher— e catro deputados —Victor Hugo, Jean-Baptiste Massé, Elzéar Pin e Victor Schœlcher— e catro diputados —Louis Greppo, Noël Madier de Montjau, Martin Nadaud e Alexandre Dethou—.<ref>{{cita publicación periódica | autor={{versaleta|Devos}} Denise |url=http://rh19.revues.org/pdf/3 |título=La loi de réparation nationale du 30 juillet 1881 : source de l'histoire de la répression de l'insurrection de décembre 1851 |editorial=Revue d'histoire du XIXe siècle | número=1 |ano=1985 |doi=10.4000/rh19.3 |idioma=fr |formato=PDF |data-acceso=16 de novembro do 2020}}</ref> Ata a súa morte, Hugo foi unha das figuras tutelares da recuperada república, así como unha indiscutible referencia literaria.<ref>{{cita libro|autor=René Souriac, Patrick Cabanel|url=http://books.google.com/books?id=9XraAamCGEIC&pg=PA251|título=Histoire de France, 1750-1995: Société, culture|editorial=Presses Univ. du Mirail|ano=1996|páxina=251|isbn=2858162751|idioma=fr |data-acceso=16 de novembro do 2020}}</ref> [[Ficheiro:1er juin 1885 - Enterrement Victor Hugo.jpg|miniatura|A [[Terceira República Francesa]] honrouno á súa morte cun [[funeral de Estado]], e os seus restos foron inhumados no [[Panteón de París]].]] [[Ficheiro:Víctor Hugo's tomb.jpg|miniatura|Sepultura de Victor Hugo no [[Panteón de París]].]] Falece o 22 de maio de [[1885]], na súa residencia particular «''La Princesse de Lusignan''», que se atopaba situada no lugar do actual n.º 124 da [[avenida Victor-Hugo]] de París.<ref>{{versaleta|Rosa}} Annette (1985), Cuarte parte, cap. V, «Un Corbillard nommé Désir»</ref><ref>{{cita web |url=http://canadp-archivesenligne.paris.fr/archives_etat_civil/1860_1902_actes/index.php |editorial=Archives de Paris en ligne |título=Acta de defunción |obra=Paris 16e, acte du 23/5/1885 n° 546, registre V4E7322, vue n°14 |data-acceso=16 de novembro do 2020 |idioma=fr |data-arquivo=24/02/2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110224075529/http://canadp-archivesenligne.paris.fr/archives_etat_civil/1860_1902_actes/index.php |url-morta=yes }}</ref> Segundo a lenda, as súas últimas palabras foron: «''Ceci est le combat du jour et de la nuit... Je vois de la lumière noire''.» —É o combate do día e da noite... Vexo a luz negra—.<ref>{{cita libro|autor={{versaleta|Gouron}} Fernand |url= http://books.google.com/books?id=B4aLO6RuAo8C&pg=PA71 |título=L'esprit était leur Dieu: Les grands spiritualistes du passé |páxina=71|editorial=Fernand Lanore|ano=1990|isbn=285157115X|idioma=fr}}</ref> Conforme ás súas últimas vontades, a cerimonia efectúase no chamado «coche fúnebre dos pobres».<ref group="n">O 2 de agosto de 1883, Victor Hugo remitira a Auguste Vacquerie, nun sobre non pechado as liñas testamentarias seguintes, que constituían as súas últimas vontades para despois da súa morte: «''Dóolles cincuenta mil francos aos pobres. Desexo ser levado ao cemiterio no seu coche fúnebre. Rexeito a oración de todas as igrexas; pido unha oración a todas as almas. Creo en Deus.''» ''Actes et paroles - Depuis l'exil 1876-1885'', 1885, I. ''Mort de Victor Hugo'', extraído de ''Rappel.''</ref> Inicialmente pénsase no [[cemiterio do Père-Lachaise]], pero o 1 de xuño, en resposta ao decreto do 26 de maio de 1885, é finalmente conducido ao [[Panteón de París]] (a nova Terceira República aproveita este acontecemento para transformar a igrexa de Sainte-Geneviève en Panteón). Antes do traslado dos seus restos, o seu cadaleito é exposto unha noite baixo o [[Arco de Triunfo de París|Arco de Triunfo]], sobre o que se coloca un crespón negro; coraceiros dacabalo velan toda a noite o catafalco coroado coas iniciais VH, segundo a programación establecida por [[Charles Garnier]].<ref>{{Cita web|autor=Marc Bressant|url=http://www.canalacademie.com/ida8788-Les-funerailles-de-Victor-Hugo.html|título=Les funérailles de Victor-Hugo|editorial=Canal Académie|idioma=francés}}</ref> Un gran número de persoas e delegacións desprazáronse para ofrecerlle a súa última homenaxe; a comitiva cara ao Panteón esténdese ao longo de varios quilómetros e é seguida por uns dous millóns de persoas.<ref>{{Cita web |url= http://www.victorhugo2002.culture.fr/culture/celebrations/hugo/fr/paris19.htm|título=Le Paris de Victor Hugo|editorial=Ministère de la culture et de la communication|obra=Victor Hugo. Conscience et combats: 1802-2002|data-acceso=29 de mayo de 2012|idioma=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.victorhugo2002.culture.fr/culture/celebrations/hugo/fr/fil5_2frm.htm|título=22 mai 1885 : Les funérailles|editorial=Ministère de la culture et de la communication|obra=Victor Hugo. Conscience et combats: 1802-2002. Hugo au fil du temps|idioma=francés|cita=''Ce sont deux millions de personnes qui convergent vers le lieu des obsèques. Les témoins de cet événement savent qu’il est et demeurera unique dans l’histoire.'' (...) ''Précédé d’un escadron de la garde à cheval et suivi d’un régiment de cuirassiers casques et cuirasses qui rutilent, sabre au clair le général Saussier, gouverneur militaire de Paris, ouvre la marche avec son état-major en grande tenue''.|data-acceso=16 de novembro do 2020}}</ref> Actualmente os seus restos repousan xunto aos de [[Émile Zola]] e [[Alexandre Dumas (pai)|Alexandre Dumas]], trasladados desde outras [[necrópole]]s en [[1908]] e [[2002]] respectivamente. Foi un dos escritores máis populares do seu tempo e aínda hoxe en día é un dos máis coñecidos, e está considerado como un dos alicerces da [[literatura francesa]].<ref>{{Cita web|url=http://www.festival-victorhugo-egaux.fr/Lettre%20president.htm|título=La Lettre du Président|editorial=Association pour le Festival Victor Hugo et Égaux|data-acceso=29 de mayo de 2012|idioma=fr|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111021150339/http://www.festival-victorhugo-egaux.fr/Lettre%20president.htm|data-arquivo=21 de outubro de 2011|url-morta=yes}}</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=2rrr_zwYOPIC ''Nulle royauté littéraire n'égalera jamais la sienne'', prédit le Figaro en 1885]... citado por Marieke Stein, ''Victor Hugo'', Le Cavalier Bleu, 2007, p. 49.</ref> Foi designado polos franceses como o Rei Sol da literatura. O seu cerebro foi obxecto de estudo, cun volume de 2000 cm³ (a media en humanos é duns 1500 cm³).<ref>[[Piero Angela]], ''La macchina per pensare (Alla scoperta del cervello)'', Garzanti, 1987, p. 49.</ref> == Unha obra monumental == Hugo foi un escritor prolífico. O conxunto da súa extensa obra (seleccionada e organizada polos seus executores testamentarios [[Paul Meurice]] e [[Auguste Vacquerie]]) foi publicada polo editor e escritor [[Jean-Jacques Pauvert]] e representa case corenta millóns de caracteres reunidos en 53 volumes.<ref>{{cita publicación periódica | autor={{versaleta|Leuilliot}} Bernard | título=Editer Victor Hugo |publicación=Romantisme |ano=1973 |volume=3 | número=6 «Figures du lyrisme» |páxinas=111-123 |doi=10.3406/roman.1973.4959 |url= https://www.persee.fr/doc/roman_0048-8593_1973_num_3_6_4959 |idioma=fr |data=1973 |data-acceso= 17 de novembro do 2020}}</ref> {{cita|''L'ensemble de mon œuvre fera un jour un tout indivisible.'' [...] ''Un livre multiple résumant un siècle, voilà ce que je laisserai derrière moi''|col2=O conxunto da miña obra será un día un todo indivisible. [...] Un libro múltiple que resume un século, velaquí o que deixarei detrás de min.|''Contribution aux études sur Victor Hugo''.<ref>9 de decembro de 1859. Proxecto de carta a [[Pierre-Jules Hetzel|Jules Hetzel]]. Ver: {{cita libro|autor=René Journet, Guy Robert|url=http://books.google.fr/books?id=SQSq-jDKHiAC&printsec=frontcover&vq=p163&source=gbs_v2_summary_r&cad=0#v=onepage&q=&f=false|título=Contribution aux études sur Victor Hugo|editorial=Presses Univ. Franche-Comté|ano=1979|páxina=163|idioma=fr |data-acceso=17 de novembro do 2020}}</ref>}} Practicou case todos os xéneros: [[novela]], [[poesía]], [[teatro]], [[ensaio (literatura)|ensaio]]... cunha paixón pola palabra, un sentido do épico e unha imaxinación fecunda.<ref>{{versaleta|Lagarde}} e {{versaleta|Michard}}, Collection littéraire, XIX, éditions 1969, p. 157.</ref> Escritor e político, Hugo nunca tentou marcar unha distinción entre a súa actividade como escritor e o seu compromiso social, e efectuaba unha mestura das súas obras de ficción, o desenvolvemento novelesco e a reflexión política.<ref>{{cita libro|autor={{versaleta|Lund}} Hans Peter|título=L’œuvre de Victor Hugo entre fragments et œuvre totale|páxina=14|editorial=Museum Tusculanum Press |ano=2003 |isbn=8772898429 |url=http://books.google.es/books?id=JuccQtO2h3oC&printsec=frontcover&hl=es|idioma=fr |data-acceso=17 de novembro do 2020}}</ref><ref>{{Cita web|autor={{Versaleta|Stein}} Marieke|url=http://www.revue-analyses.org/document.php?id=97|título=Posture politique, posture dramatique : Victor Hugo orateur ou la parole du héros|editorial=Revue Analyses|obra=Dossiers, Héroïsme et littérature, Écrivains héroïques du long XIXe siècle|data=3 de abril de 2006|data-acceso=17 de novembro do 2020|idioma=fr|data-arquivo=14 de novembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20081114133213/http://www.revue-analyses.org/document.php?id=97|url-morta=yes}}</ref> Os seus escritos dan testemuño dos seus múltiples intereses que ían desde a ciencia ata a filosofía, desde a Terra ata o universo enteiro; ilustran a súa paixón pola historia e a súa fe no futuro; inspíranse en todo o que Hugo viu, oíu, viviu, todo o que dixo na súa vida diaria como Charles Hugo confiou aos irmáns Goncourt: "sempre ten un bloc de notas no peto e escribe do que acaba de falar contigo, do menor pensamento, dá menor idea, […] afástase un pouco, saca o seu caderno e escribe o que acaba de dicir ”.<ref>{{Cita libro|lingua=fr|autor=Edmond e Jules de Goncourt |título=Journal, 1851-1865 |lugar=París|editorial=[[Éditions Robert Laffont|Robert Laffont]]|ano=1989|páxinas=1218|páxina=p. 802|isbn=978-2-221-05527-4}}.</ref> === Novelista === [[Ficheiro:Ebcosette.jpg|left|miniatura|upright|Cosette, personaxe de ''[[Les Misérables]]''. Ilustración de [[Émile Bayard]].]] Hugo publicó nove [[novela]]s. A primeira, ''[[Bug-Jargal]]'', escribiuna aos dezaseis anos e a última, ''[[Quatrevingt-treize (Victor Hugo)|Quatrevingt-treize]]'', aos setenta e dous anos de idade. A súa narrativa novelística abarcou todas as idades do escritor, todas as modas e todas as correntes literarias do seu tempo sen confundirse nunca totalmente con ningunha; en efecto, indo máis aló da parodia, Hugo utiliza as técnicas da novela popular ampliándoas e subvertendo os xéneros e superándoos:<ref>{{versaleta|Gleizes}} Delphine: [http://books.google.com/books?id=6BOMIr22h7cC L'œuvre de Victor Hugo à l'écran: des rayons et des ombres] p. 215 Presses de l'Université de Laval; 2005 {{ISBN|978-2-7637-8240-9}}</ref> se bén ''[[Han d'Islande]]'' (1823), ''Bug-Jargal'' (1826) o ''[[Notre-Dame de París]]'' (1831) aseméllanse ás novelas históricas en auxe a principios do [[século XIX]], exceden este ámbito; Hugo non é [[Walter Scott]] e as súas novelas desenvólvense cara á [[epopea]] e o grandioso.{{#tag:ref|''Él [Hugo] proponse exceder o marco fixado por Scott: apertura do xénero novelesco sobre a epopea e a grandiosidade, dilatando a realidade cara ao ideal''.<ref>{{Cita web|autor={{versaleta|Roman}} Myriam |url= http://groupugo.div.jussieu.fr/groupugo/95-11-25roman.htm |título=Victor Hugo et le roman historique |editorial=Groupe Hugo |ano=1995 |data-acceso= 17 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref>|group="n"}} ''[[Le Dernier Jour d'un condamné]]'' en 1829 e ''[[Claude Gueux]]'' en 1834 convidan a unha reflexión social, pero non son fáciles de definir.<ref>{{Cita web|autor={{versaleta|Roman}} Myriam|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/groupugo/04-10-16Roman.htm|título=Un romancier non romanesque : Victor Hugo|editorial=Groupe Hugo|ano=2004|data-acceso= 17 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> O propio Hugo cualifícaas como «novelas de feitos e novelas de análises», á vez históricas e sociais, pero sobre todo comprometidas nunha loita —a abolición da [[pena de morte]]— que excede de lonxe o marco da ficción. Podemos dicir o mesmo de ''Les Misérables'', que aparece en 1862, en pleno período do [[realismo literario]], pero do que toma poucas características.<ref>{{versaleta|Acher}} Josette, {{versaleta|Ubersfeld}} Anne, {{versaleta|Rosa}} Guy: [Ver ''Les Misérables''], Corti (1985); pp. 206 e seguintes {{ISBN|978-2-7143-0086-7}}</ref> Este enorme éxito popular móvese constantemente entre o melodrama popular, o encadramento realista e o ensaio didáctico.<ref>{{versaleta|Acher}} Josette, {{versaleta|Ubersfeld}} Anne, {{versaleta|Rosa}} Guy: [Ver ''Les Misérables''], Corti (1985); p. 207 {{ISBN|978-2-7143-0086-7}}</ref> Do mesmo xeito, en ''[[Las Travailleurs de la mer]]'' (1866) e en ''[[L'Homme qui rit]]'' (1869), Hugo achégase máis á estética [[Romanticismo|romántica]] de principios do século, cos seus personaxes deformes, os seus monstros e a súa natureza extraordinaria.<ref>{{cita publicación periódica| autor={{versaleta|Poty}} Max |url=http://www.cairn.info/article.php?ID_ARTICLE=IMIN_013_0037 |título=Monstres et dé-monstres métaphoriques de la Planète Hugo |publicación=Imaginaire & Inconscient |ano=2004 |número=13 |páxinas=37-43 |doi=10.3917/imin.013.0037 |idioma=fr |data-acceso= 17 de novembro do 2020}}</ref> En 1874, ''[[Quatrevingt-treize (Victor Hugo)|Quatrevingt-treize]]'' marca a materialización novelesca dun vello tema hugoniano: o papel fundador da [[Revolución francesa]] na conciencia literaria, política, social e moral do século XIX. Mestura a ficción e a historia, sen que a escritura marque a fronteira entre as narracións.<ref>{{cita libro|autor={{versaleta|Laforgue}} Pierre|url=http://books.google.com/books?id=iiA3NoMt0IYC|título=Hugo, romantisme et révolution|editorial=Presses Univ. Franche-Comté|ano=2001|isbn=978-2-84627-040-3|idioma=fr}}</ref> As súas novelas non son simplemente un divertimento: para Hugo a arte debe ao mesmo tempo instruír e gustar,{{#tag:ref|{{cita|''La curiosité, l'intérêt, I'amusement, le rire, les larmes, l'observation perpétuelle de tout ce qui est nature, l'enveloppe merveilleuse du style, le drame doit avoir tout cela, sans quoi il ne serait pas le drame ; mais, pour être complet, il faut qu'il ait aussi la volonté d'enseigner, en même temps qu'il a la volonté de plaire.''|col2=A curiosidade, o interese, o entretemento, a risa, as bágoas, a observación perpetua de todo o que é natural, o aspecto marabilloso do estilo, o drama debe ter todo isto, sen o cal non sería drama; pero, para ser completo, fai falta que teña tamén a vontade de ensinar, ao mesmo tempo que ten a vontade de gustar.|Prefacio de ''Angelo, tirano de Padua''.<ref>{{Cita web |url= http://lettres.ac-rouen.fr/Ruy_Blas/angelo.html |título=Angelo, tyran de Padoue - Mai 1835 |editorial=Académie de Rouen |idioma=fr |data-acceso=17 de abril de 2020}}</ref>}}|group="n"}} e a novela case sempre está ao servizo do debate de ideas. Esta constante marca as novelas abolicionistas da súa mocidade e prosegue, na súa madurez, ao longo das súas numerosas digresiones sobre a miseria material e moral en ''[[Les Misérables]]''.{{#tag:ref|Estas digresións tamén foron cuestionadas como pesadas por críticos como Armand de Pontmartin (1811-1890) nas primeiras críticas da novela.<ref>«''Le Correspondant''» p. 720, , volumen 292</ref>|group="n"}} Poeta ou novelista, Hugo é un dramaturgo da fatalidade,<ref>{{cita libro|autor={{versaleta|Albouy}} Pierre|url=http://books.google.com/books?id=rbtcAAAAMAAJ|título=Œuvres poétiques: Avant l'exil, 1802-1851|editorial=Gallimard|ano=1964|páxina=1474|idioma=fr}}</ref> e os seus heroes están, como os heroes da traxedia, ligados ás obrigacións externas e á implacable fatalidade; unhas veces imputable á sociedade —[[Jean Valjean]], [[Claude Gueux]], o heroe de ''Le Dernier Jour d'un condamné''—, outras a Historia —''Quatrevingt-treize''—, ou ben ao seu nacemento —[[Quasimodo]]—. A súa inclinación á epopea, homes influenciados polas forzas da Natureza, pola Sociedade, pola fatalidade, nunca deixou ao autor;<ref>{{Cita web|autor=Fabienne Pouliquen|url=http://fabyanaa.chez.com/Hugo_S.doc|título=Victor Hugo 1802-1885|editorial=Le capes de lettres modernes en clair|idioma=fr}}</ref> Hugo sempre se atopou co seu público sen ceder nunca aos caprichos da moda e ninguén se asombra de que puidese converterse nun clásico en vida.<ref>{{cita libro|autor=Victor Hugo|título=Œuvres complètes de Victor Hugo |páxina=260 |editor=Hetzel-Quantin, L. Hébert |lugar=París|ano=1885|idioma=fr}}</ref> === Dramaturgo === [[Ficheiro:Victor Hugo, dessin de Mérimée.jpg|miniatura|Bosquexo de Hugo, por [[Prosper Mérimée]].]] O teatro de Victor Hugo sitúase nunha renovación do xénero teatral iniciado por [[Germaine de Staël|Madame de Staël]], [[Benjamin Constant]], [[François Guizot]], [[Stendhal]] e [[François-René de Chateaubriand|Chateaubriand]].<ref name="Naugrette">{{Cita web|autor=Florence Naugrette|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/02-03-08Naugrette.htm|título=Publier ''Cromwell'' et sa préface : une provocation fondatrice|editorial=Groupe Hugo|data-acceso=7 de junio de 2012|idioma=francés}}</ref> En ''[[Cromwell (Victor Hugo)|Cromwell]]'', obra da que el mesmo é consciente de que era irrepresentable na súa época (peza de 6.414 versos e innumerables personaxes),<ref name="Naugrette" /> dá renda solta á súa idea do novo teatro. Publica ao mesmo tempo un prefacio destinado a defender a súa obra e onde expón as súas ideas sobre o drama romántico: un teatro «todo nun»,<ref name="Naugrette"/> á vez drama histórico, comedia, melodrama e traxedia. Reivindícase revalorizando o teatro de [[William Shakespeare|Shakespeare]],<ref name="Naugrette"/> levantando unha ponte entre [[Molière]] e [[Pierre Corneille|Corneille]].<ref name="preruyblas">Victor Hugo, Prefacio de ''Ruy Blas''.</ref> Expón a súa teoría do grotesco que se manifesta baixo varias formas:<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne, sobre o carácter polisemido do concepto 'grotesco', en {{versaleta|Ubersfeld}} Anne, ''Le Roi et le Bouffon, étude sur le théâtre de Hugo de 1830 à 1839'', Librairie José Corti (1974), p. 464.</ref> do ridículo ao fantástico pasando polo monstruoso ou o horrible. Victor Hugo escribiu «O belo só ten unha forma, o feo ten mil».<ref>Victor Hugo, Prefacio de ''Cromwell''</ref> Anne Ubersfeld fala sobre este tema do aspecto carnavalesco do teatro de Hugo,<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 468.</ref> e do abandono do ideal do belo.<ref name="Naugrette"/> Segundo Hugo, o grotesco debe ir xunto ao sublime porque ambos son aspectos da vida.<ref>Victor Hugo, Prefacio de ''María Tudor''.</ref> No momento da creación do resto das demais obras de [[teatro]], Hugo realiza numerosas concesións para «educar» ao público e levalo cara á súa idea do teatro.<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 391.</ref>{{#tag:ref|Ubersfeld fala de «Violación do público» polas tentativas de Hugo de convencelos.<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), pp. 178 y 224.</ref>|group="n"}} Para el, o romanticismo é o liberalismo na literatura.<ref>Victor Hugo, Prefacio de ''Hernani''</ref> As súas últimas obras, escritas durante o exilio e nunca estreadas durante a súa vida, foron compiladas nunha colección co evocador título de ''Théâtre en liberté'' (''Teatro en liberdade''). O teatro debe dirixirse a todos: o amante da paixón, o da acción ou o da moral.<ref name="preruyblas" /><ref>Ubersfeld fala do seu desexo de unificación do público en {{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 389.</ref> Para o autor o teatro ten a misión de instruír, de ofrecer unha tribuna para o debate de ideas e de presentar «as feridas da humanidade cunha idea consoladora».<ref>Victor Hugo, Prefacio de ''Lucrecia Borgia''.</ref> Hugo sitúa as súas obras principalmente nos séculos [[Século XIV|XVI]] e [[Século XVII|XVII]], e documéntase moito antes de comezar a escribir,<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), pp. 190, 160, 327 y 390.</ref> a miúdo presenta unha obra a tres bandas: o señor, a serventa e o malvado,<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 98.</ref> onde confrontan e mestúranse dous mundos: o do poder e o dos servidores,<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 411 e seguintes</ref> onde os papeis invístense (Ruy Blas, servente, desempeña o papel dun [[Grandeza de España|grande de España]]) e onde o heroe móstrase débil e o malvado ten unha faceta atractiva.<ref group="n">Hugo, no prefacio de ''Lucrecia Borgia'', lembra que en ''[[Le Roi s'amuse]]'', o bufón posúe unha deformidade física pero unha alma que sofre, e en ''Lucrèce Borgia'', a heroína ten unha deformidade moral pero brilla polo seu amor maternal.</ref> Como recurso estilístico utiliza o [[alexandrino]], ao que con todo dá, cando o desexa, unha forma máis libre,<ref>{{Cita web|autor={{versaleta|Rosa}} Guy|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/99-09-18rosa.htm|ano=1999|título=Hugo et l'alexandrin de théâtre aux années 1930 : une question secondaire|editorial=Groupe Hugo|idioma=fr|data-acceso=18 de junio de 2012}}</ref> e son raras as súas obras en prosa (''Lucrèce Borgia'', ''Marie Tudor''). Hugo conta con grandes defensores do seu teatro, como [[Théophile Gautier]], [[Gérard de Nerval]], [[Hector Berlioz]] ou [[Petrus Borel]],<ref>{{versaleta|Hovasse}} Jean-Marie (2001), t. 1, p. 420.</ref> pero tamén tivo que enfrontarse a numerosas dificultades para a representación das súas obras. A primeira dificultade é unha oposición política; o seu cuestionamiento dos representantes do poder non gusta e ''Marion de Lorme'' é prohibida; tamén se prohibe ''Le Roi s'amuse'' tras a primeira representación e os [[Ultrarealista|ultramonárquicos]] arremeten contra o seu ''Ruy Blas''.<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 340.</ref> A segunda é a restrición económica: en París soamente hai dous teatros susceptibles de representar dramas, o [[Comédie-Française|Théâtre Français]] e o [[Théâtre de la Porte-Saint-Martin]]. Estes dous teatros subvencionados non nadan na abundancia e son tributarios dos subsidios do Estado e os seus directores vacilan á hora de asumir riscos.<ref name="Yon">{{Cita conferencia|autor=Jean-Claude Yon |url= http://groupugo.div.jussieu.fr/groupugo/doc/09-02-13Yon.pdf |título=Le statut administratif de la Comédie Française et du Théâtre de la Renaissance à l'époque d'Hernani et de Ruy Blas|conferencia=Groupe Hugo (séminaire)|data=13 de febreiro de 2009|idioma=fr|data-acceso=19 de maio de 2012}}</ref> Hugo queixábase da falta de liberdade que ofrecían.<ref>Victor Hugo, ''Procès d'Hernani et d'Angelo''.</ref> Esta é unha das razóns que lle levan a emprender a aventura do [[Théâtre de la Renaissance]]. A terceira, e máis importante, é a oposición do propio mundo artístico. Moitos dos artistas e os críticos da súa época son hostís cara á transgresión dos códigos culturais establecidos que representa o teatro de Hugo. Aproban os grandes pensamentos que educan a alma, pero rebélanse contra todo o relativo ao grotesco, vulgar, popular ou trivial.<ref name="ref_duplicada_1">{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 156.</ref> Non apoian todo que consideran excesivo, repróchanlle o seu materialismo e a súa ausencia de moral.<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 393.</ref> Critican con forza cada obra representada e a miúdo adoitan ser a causa da súa prematura suspensión. ''Le roi s'amuse'' só se representa unha única vez,{{#tag:ref|Unha soa vez en 1832, seguida por unha continuación sen gran éxito 50&nbsp;anos máis tarde.<ref name="ref_duplicada_1">{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 156.</ref>|group="n"}} ''Hernani'' foi representada unhas cincuenta veces con grande éxito, pero non se reestreou en 1833; ''[[Marie Tudor]]'' represéntase só corenta e dúas veces,<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 221.</ref> ''Les Burgraves'' son un fracaso e retíranse do cartel despois de trinta e tres representacións, ''Ruy Blas'' é un éxito financeiro, pero é esnaquizada pola crítica.<ref>{{versaleta|Ubersfeld}} Anne (1974), p. 338.</ref> Tan só ''[[Lucretia Borgia]]'' pode considerarse como un éxito total. [[Florence Naugrette]] sinala que o teatro de Hugo foi pouco representado na primeira metade do século XX.<ref name="Naugrette2">{{Cita web|autor={{versaleta|Naugrette}} Florence|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/Textes_et_documents/Comment_jouer_le_th%C3%A9atre_de_Hugo.pdf|ano=1999|título=Comment jouer le théâtre de Victor Hugo ?|editorial=Groupe Hugo|data-acceso=18 de novembro do 2020|idioma=fr|data-arquivo=04 de novembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20191104092958/http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/Textes_et_documents/Comment_jouer_le_th%C3%A9atre_de_Hugo.pdf|url-morta=yes}}</ref><ref name="Naugrette3">{{Cita web|autor={{versaleta|Naugrette}} Florence |url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/95-04-08naugrette.htm |título=La mise en scène du théâtre de Hugo de 1870 à 1993|editorial=Groupe Hugo |data-acceso= 18 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> [[Jean Vilar]] en 1954, restablece o interese contemporáneo polo teatro de Hugo que representa sucesivamente con ''Ruy Blas'' e ''Marie Tudor''. Outros escenógrafos posteriores fan revivir ''Lucretia Borgia'' ([[Bernard Jenny]]), ''Les burgraves'' e ''Hernani'' ([[Antoine Vitez]]), ''Marie Tudor'' ([[Daniel Mesguich]]), as obras do ''Teatro en liberdade'' (''L'Intervention'', ''Mangeront-ils?'', ''Mille Francs de récompense''...) represéntanse de novo nos anos 1960 e continúan séndoo. Na actualidade pódese ler o conxunto deste ''Teatro en liberdade'' na edición realizada por [[Arnaud Laster]].<ref name="Laster">{{Versaleta|Laster}} Arnaud, ''Le Théâtre en liberté'', Folio classique, Gallimard</ref> Naugrette subliña tamén as dificultades de interpretación do teatro de Hugo, e como facelo sen ser nin grandilocuente nin prosaico, sen falso pudor, como presentar o [[grotesco]] sen deslizarse cara á [[caricatura]] e como administrar a inmensidade do espazo escénico; tamén lembra o consello de Jean Vilar: «Representar sen pudor confiando no texto de Victor Hugo». === Poeta === Aos vinte anos de idade, Hugo publica as ''Odes et Ballades'' (''Odas e baladas''), colección que xa deixa entrever, no novo escritor, os temas recorrentes na súa obra: o mundo contemporáneo, a historia, a relixión e o papel do poeta, en particular. Posteriormente vólvese cada vez menos clásico, cada vez máis romántico, e Hugo seduce ao novo lector do seu tempo ao longo das edicións sucesivas das ''Odas'' (catro edicións entre 1822 e 1828). Nos diversos prólogos que antepon a esta colección, mostra unha dobre concepción da poesía; por unha banda é "todo o que hai de íntimo en todo" (1822), e por outro, "o poeta debe marchar por diante dos pobos como unha luz e mostrarlles o camiño" (1824). [[Ficheiro:HugoOdesBallades.jpg|miniatura|Ilustración de Victor Hugo de ''Odes et Ballades'']] En 1828, reúne baixo o título ''Odes et Ballades'' toda a súa produción poética anterior. Frescos históricos, evocación da infancia; a forma é aínda convencional, sen dúbida, pero o mozo romántico xa se toma liberdades coa [[Métrica (poesía)|métrica]] e a tradición poética. Este compendio permite percibir as primicias dunha evolución que durará toda a súa vida: o cristián convencido móstrase aos poucos máis tolerante, o seu monarquismo que se volve menos ríxido e concede un lugar importante á moi recente epopea napoleónica; ademais, lonxe de esquivar a súa dobre herdanza paternal (monárquica) (napoleónica) e maternal, o poeta enfróntase a ela, e esfórzase en poñer en escena o contrario (a chamada antítese hugoniana) para excedela: {{cita|''Les siècles, tour à tour, ces gigantesques frères,<br />Différents par leur sort, semblables en leurs vœux,<br />Trouvent un but pareil par des routes contraires''.|col2=Os séculos, un tras outro, xigantescos irmáns,<br />Diferentes pola súa sorte, semellantes nos seus desexos,<br />Atopan un fin parecido por camiños contrarios.|''Odes et Ballades'', Libro segundo, «L'histoire»}} Posteriormente afastarase na súa obra das preocupacións políticas inmediatas, en lugar das cales prefire —un tempo— a arte pola arte. Inicia ''Les Orientales'' (Oriente era un tema en recurente) en [[1829]], (o ano de ''Le Dernier Jour d'un condamné''). O éxito é importante, a súa fama de poeta romántico afiánzase e sobre todo, o seu estilo confírmase ao poñer en escena a guerra de independencia de [[Grecia]] (a elección de mostrar o exemplo destes pobos que se desembarazan dos seus reis non é inocente no contexto político francés do momento), tema que tamén inspirou a [[Lord Byron]] ou [[Eugène Delacroix| Delacroix]]. Desde ''Les Feuilles d'automne'' (''As follas de outono'') (1832), ''Les Chants du crépuscule'' (''Os cantos do crepúsculo'') (1835) e ''Les Voix intérieures'' (''As voces interiores'') (1837), ata a colección ''Les Rayons et les Ombres'' (''Os raios e as sombras'') (1840), resáltanse os temas principais dunha poesía aínda lírica, o poeta é unha «alma nas mil voces» que se dirixe á muller, a Deus, aos amigos, á natureza e finalmente —con ''Les Chants du crépuscule''— aos poderosos, que son responsables das inxustizas deste mundo. Estas poesías emocionan ao público porque abordan cunha aparente simplicidade os temas familiares; con todo, o autor non pode resistirse ao seu gusto polo épico e o grandioso. A partir do exilio comeza un período de creación literaria que está considerada como a máis rica, orixinal e poderosa da súa obra. É por entón cando verán a luz algúns dos seus poemas máis importantes.<ref group="n">''L'Expiation'' en ''Les Châtiments'' (''Os castigos''), ''Booz endormi'' en ''La Légende des siècles'' (''A lenda dos séculos''), por citar dous exemplos.</ref> ''Les Châtiments'' son uns «versos de combate» que teñen como misión, en [[1853]], facer público o «crime» do «miserable» [[Napoleón III de Francia|Napoleón III]]: o [[Golpe de estado en Francia de 1851|golpe de estado do 2 de decembro]]. Profeta das desgrazas que esperan a Napoleón III, Hugo móstrase cruel, satírico, mesmo groseiro (« porco na cloaca»<ref>Ver ''Les Châtiments'' I-8.</ref>) para castigar o «''criminal''».<ref>Ver [http://books.google.com/books?id=Bm3WbzApXDYC&pg=PA225#v=onepage&q=&f=false páginas 225-227] en ''Victor Hugo - His Life and Work'', A. F. Davidson, Wylie Press, 2007.</ref> Pero Hugo tamén se converte en poeta dos tempos mellores como en ''Stella''; o poeta adquire entón tons case relixiosos. En canto á forma literaria de ''Les Châtiments'', é dunha riqueza extrema, e o autor recorre a múltiples recursos como a [[fábula]], a [[epopea]], a [[canción]] ou a [[elexía]]. Uns anos máis tarde, Hugo declara, á mantenta de ''Les Contemplations'' (''As contemplacións'') que aparecen en 1856: «Que son ''As contemplacións''?: As memorias dunha alma».<ref>''As contemplacións'', Hetzel, 1858. Volume 1, p. 1.</ref> Apoteose lírica, marcada polo exilio en Guernesey e a morte (cf. ''Pauca Meae'') da filla adorada: o exilio afectivo, o exilio político: Hugo diríxese ao descubrimento solitario do eu e do universo. O poeta, do mesmo xeito que en ''Les Châtiments'', convértese el mesmo en profeta, voz do máis aló, vendo secretos da vida despois da morte e quen tenta perforar os segredos das intencións divinas. Pero, ao mesmo tempo, ''Les Contemplations'', con lirismo amoroso e sensual, contén algúns dos poemas máis soados inspirados por [[Juliette Drouet]]. ''Les Contemplations'' son unha obra multiforme, como o mesmo indica, nas «memorias dunha alma».<ref group="n">Ver, entre outros, comentario de Ludmila Charles-Wurtz [http://www.cercle-enseignement.com/Ouvrages/Gallimard/Foliotheque/Les-Contemplations-de-Victor-Hugo-Essai-et-dossier] en Gallimard.</ref> Finalmente, ''La Légende des siècles'' (''A lenda dos séculos''), a súa obra mestra de poesía, sintetiza a historia do mundo nunha gran epopea aparecida en 1859; «L'homme montant des ténèbres à l'Idéal» («O home ascende das tebras ao ideal»),<ref>''La Légende des siècles'', Prefacio.</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.bookrags.com/ebooks/12137/19.html|título=La Légende des Siècles eBook|editorial=www.bookrags.com|data-acceso= 19 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> isto é, a ascensión lenta e dolorosa da humanidade cara ao progreso e a luz.<ref >{{cita libro|url=http://books.google.fr/books?id=7D7g1_SMcQ4C&pg=PA98&lpg=PA98|título=Fortunes de Victor Hugo: actes du colloque organisé à la maison franco-japonaise de Tokyo les 2 et 3 novembre 2002|páxina=98|autor=Naoki Inagaki y Patrick Rebollar| editorial=Maisonneuve & Larose|ano=2005|isbn=270681795X|idioma=fr}}</ref> Unhas veces lírico, outras épico, Hugo está presente en todas as frontes e en todos os xéneros: emocionou profundamente aos seus contemporáneos, exasperou os poderosos e inspirou aos máis grandes poetas. Así o lembra [[Simone de Beauvoir]]: «O seu 79.º aniversario foi celebrado como unha festa nacional: 600&nbsp;000 persoas desfilaron baixo as súas xanelas, levantarámoslle un arco de triunfo. A avenida de Eylau foi bautizada pouco despois como avenida Victor-Hugo e houbo un novo desfile na súa honra o 14 de xullo. Ata a burguesía se movilizou, [...]».<ref>''Vide'' p. 536 en ''La vieillesse: essai, t. 2'', 1970.</ref> {{cita|'''''Demain, dès l'aube...'''''<br /> <br /> Demain, dès l'aube, à l'heure où blanchit la campagne,<br /> Je partirai. Vois-tu, je sais que tu m'attends.<br /> J'irai par la forêt, j'irai par la montagne.<br /> Je ne puis demeurer loin de toi plus longtemps.<br /> <br /> Je marcherai les yeux fixés sur mes pensées,<br /> Sans rien voir au dehors, sans entendre aucun bruit,<br /> Seul, inconnu, le dos courbé, les mains croisées,<br /> Triste, et le jour pour moi sera comme la nuit.<br /> <br /> Je ne regarderai ni l'or du soir qui tombe,<br /> Ni les voiles au loin descendant vers Harfleur,<br /> Et quand j'arriverai, je mettrai sur ta tombe<br /> Un bouquet de houx vert et de bruyère en fleur. |col2= '''''Mañana, al alba...'''''<br /> <br /> Mañá, ao alba, cando branquea o campo,<br /> Eu partirei. Mira, sei que me esperas.<br /> Irei polo bosque, irei pola montaña.<br /> Non podo permanecer lonxe de ti máis tempo.<br /> <br /> Camiñarei, os ollos fixos nos meus pensamentos,<br /> Sen ver nada ao redor, sen escoitar ningún ruído,<br /> Só, descoñecido, as costas encorvada, as mans cruzadas,<br /> Triste, e o día para min será como a noite.<br /> <br /> Non mirarei nin o ouro da tarde que cae,<br /> Nin as velas afastadas descendendo cara a Harfleur,<br /> E ao chegar, poñerei sobre a túa tumba,<br /> Un ramo de acivro verde e de breixo en flor. |'''Victor Hugo''', ''Las contemplaciones'', 1856.<ref> Poema dedicado á súa filla Leopoldina, morta nun accidente no Sena. Traducción libre.''[http://www.poetica.fr/poeme-63/victor-hugo-demain-des-l-aube/ Victor Hugo −Demain, dès l’aube…−]'', sitio dixital 'Poetica'.</ref>}} === Testigo viaxeiro === [[Ficheiro:Monument Hugo Waterloo.jpg|miniatura|upright|Imaxe do autor na ''Colonne Victor Hugo'' en [[Waterloo]] ([[Bélxica]]).<ref>* {{versaleta|Van}} {{versaleta|Hoorebeek}} Claude, ''Les secrets du monument Victor Hugo'', Bulletin de la Société belge d'études napoléoniennes, n° 54, maio 2009, pp. 4-44. * {{versaleta|Van}} {{versaleta|Hoorebeek}} Claude, La colonne Victor Hugo : affirmations de mémoire et mémoire d'affirmations. Bulletin de la Société belge d'études napoléoniennes, n° 55, decembro 2009, pp. 4-55 * {{versaleta|Van}} {{versaleta|Hoorebeek}} Claude, La colonne Victor Hugo : la sentinelle esseulée. Bulletin de la Société belge d'études napoléoniennes n° 56, xuño 2010, pp. 4-56.</ref>]] Hugo realizou moitas viaxes ata 1871. Durante as súas viaxes, utiliza cadernos de apuntamentos de debuxos e notas.<ref name="voyage">{{Cita web|url=http://expositions.bnf.fr/hugo/arret/ind_voya.htm|título=Le voyage, une source d'inspiration|editorial=Bibliothèque nationale de France|data-acceso=19 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref><ref>{{Cita web|autor=SAVY Nicole|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/groupugo/textes_et_documents/hugo_voyageur.pdf|título=E pur si muove|editorial=Groupe Hugo|data-acceso=19 de novembro do 2020|idioma=francés|data-arquivo=23 de setembro de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200923161647/http://groupugo.div.jussieu.fr/groupugo/textes_et_documents/hugo_voyageur.pdf|url-morta=yes}}</ref> Así, pódese citar o relato dunha viaxe realizada a [[Xenebra, Suíza|Xenebra]] e aos [[Alpes]] con [[Charles Nodier]].<ref>{{versaleta|Hugo}} Adèle (1863), t. 2, cap. XLV.</ref> Tamén realiza cada ano unha viaxe dun mes de duración con [[Juliette Drouet]], visitando unha rexión de Francia ou de Europa e volve con notas e debuxos.<ref>{{versaleta|Rosa}} Annette (1985), vv. cap.</ref> De tres viaxes polo [[río Rin]] (1838, 1839, 1840), acumula unha colección de cartas, notas e debuxos publicada en 1842 e completada en 1845.<ref>{{Cita web|url=http://expositions.bnf.fr/hugo/arret/rhin.htm|título=Le voyage sur le Rhin|editorial=Bibliothèque nationale de France|data-acceso= 19 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> Durante os anos 1860, atravesa moitas veces o [[Luxemburgo|Gran Ducado de Luxemburgo]] como turista, mentres viaxa sobre o Rin alemán (1862, 1863, 1864, 1865). Cando regresa a París, en 1871, deixa de viaxar.<ref name="voyage"/> === Debuxante === Ao seu talento como escritor, tamén hai que engadir o [[debuxo]]. Aínda que é certo que o artista non eclipsou ao poeta, non se debe esquecer o traballo pictórico de Hugo, ao que se consagraron numerosas e prestixiosas [[Exposición de arte|exposicións]] durante os últimos anos (no momento do centenario da súa morte, en 1985, «''Soleil d'Encre''» no [[Museo do Petit Palais]] e «''Dessins de Victor Hugo''» na casa na que viviu baixo a [[Monarquía de Xullo]] na [[Praza dos Vosgos]]; pero tamén, máis recentemente, en [[Nova York]], [[Venecia]], [[Bruxelas]] ou [[Madrid]]).<ref>{{Cita web|url=http://perlenoire.wordpress.com/2011/06/01/victor-hugo-dessinateur/|título=Victor Hugo – Dessinateur|editorial=Perle Noire|data-acceso=19 de novembro do 2020|idioma=fr|urlarquivo=https://archive.is/20121210071459/http://perlenoire.wordpress.com/2011/06/01/victor-hugo-dessinateur/|data-arquivo=10 de decembro de 2012|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.cndp.fr/presence-litterature/fileadmin/fichiers/Hugo/Victor_Hugo_dessinateur.pdf|título=Victor Hugo dessinateur|autor=Danielle Molinari|editorial=Centre national de documentation pédagogique|data-acceso=11 de xullo de 2012|idioma=fr|data-arquivo=08 de marzo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130308062904/http://www.cndp.fr/presence-litterature/fileadmin/fichiers/Hugo/Victor_Hugo_dessinateur.pdf|url-morta=yes}}</ref> Foi un artista [[Autoaprendizaxe|autodidacta]] as súas obras son, en xeral, de pequeno tamaño; en ocasións sérvenlle para ilustrar os seus escritos (''Les Travailleurs de la mer''), e noutras para enviarllas aos seus amigos o día de ano novo e outras celebracións. A súa faceta artística, que desenvolverá toda a súa vida, divírtelle. Ao principio, os seus traballos son de factura máis ben realista; pero co exilio e a confrontación mística do poeta co mar, adquirirán unha dimensión case fantástica.<ref>Ver ''Victor Hugo et les graveurs de son temps'' de Gérard Blanchard, en Communication & Langages, 1984, n° 62, pp. 65-85; ver también [https://web.archive.org/web/20120728111845/http://www.academie-francaise.fr/immortels/discours_divers/rosenberg_2002.html ''Victor Hugo, dessinateur''], discurso académico de Pierre Rosenberg, pronunciado o 28 de febreiro de 2002, para a celebración do bicentenario do nacemento de Hugo.</ref> Esta faceta do talento de Hugo non pasa desapercibida aos seus contemporáneos e valeralle os encomios de, particularmente, [[Charles Baudelaire]]: «Non atopei nas exposicións de Salón a magnífica imaxinación que flúe nos debuxos de Victor Hugo como o misterio no ceo. Falo dos seus debuxos a [[tinta chinesa]], porque é demasiado evidente que en poesía, o noso poeta é o rei dos paisaxistas.».<ref>{{versaleta|Baudelaire}} Ch., ''Curiosités esthétiques'' (1868) - IX. Salon de 1859. ''Lettres à M. le Directeur de la revue française VIII''.</ref> === Hugo e a fotografía === [[Ficheiro:CharlesHugo.jpg|thumb|upright|'' Victor Hugo lendo diante dunha parede de pedra'', por Auguste Vacquerie ([[Circa|c.]] 1853), [[Museo de Orsay]], París.]] Durante o exilio en Jersey, Hugo interésase pola [[fotografía]]. Colabora cos seus fillos François– Victor e, sobre todo, Charles, así como co poeta, dramaturgo, xornalista e fotógrafo [[Auguste Vacquerie]]. Hugo delegalles a parte técnica, pero é el quen pon en escena a composición das vistas. Producen primeiro [[daguerrotipo]]s, logo fotografías con negativos sobre papel, retratando esencialmente ao poeta ou a súa contorna familiar e amigable. Toman tamén vistas de Jersey, de [[Marine Terrace]] e dalgúns debuxos de Hugo. Estas imaxes (preto de 350 obras), que tiñan un valor de recordo ou de comunicación dos medios, foron difundidas fundamentalmente no círculos íntimos, reunidas en álbums, inseridas nalgúns exemplares das edicións orixinais do escritor, pero nunca coñeceron unha difusión comercial.<ref>Françoise Heilbrun y Danielle Molinari, ''En collaboration avec le soleil, Victor Hugo, photographies de l'exil'', Paris Musées, 1998. Catálogo da exposición do mesmo título realizada no Museo de Orsay e na casa de Victor Hugo do 27 de outubro de 1998 ao 24 de xaneiro de 1999.</ref> == O seu pensamento político == A partir de [[1849]], Hugo consagra un terzo da súa obra á [[política]], un terzo á [[relixión]] e o último á [[filosofía]] humana e social. O pensamento de Hugo é complexo e ás veces desconcertante. Poderíase dicir que a súa análise das cuestións políticas e sociais está baseada nunha lei que, segundo el, rexe toda a natureza: "Nada é solitario, todo está unido.»<ref>{{Cita libro|lingua=fr|autor1=Victor Hugo|título=Œuvres complètes : Critique |capítulo=Proses philosophiques de 1860-1865|lugar=Paris|editorial=[[Éditions Robert Laffont|Robert Laffont]]|ano=1985|páxina=508 |isbn=2-221-04697-8}}.</ref> Nega toda condena das persoas e todo [[ maniqueísmo]], pero non é menos severo coa sociedade do seu tempo. Ao mesmo tempo, o seu pensamento político vai evolucionar, abandonando o conservadorismo e achegándose ao reformismo.<ref group="n">Ver [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.fdlm.org/fle/article/319/jfkahn.php3&title=l%27interview%20de a entrevista de Jean-François Kahn], autor de ''Victor Hugo, un révolutionnaire'' (2002)- Extractos::«''Habitualmente todos comezamos como esquerdistas e acabamos como conservadores. El era conservador e toma partido en primeiro lugar pola República, a democracia e finalmente pola revolución. Ata vai converterse nunha sorte de profeta revolucionario''. [...] ''É sobre todo un reformista''. [...] ''Na súa vida, as súas tomas de posición son tamén complexas. Está absolutamente contra o [[colonialismo]] cando se trata de países que teñen unha vella cultura como [[Exipto]] ou [[Cuba]], pero el xustifícao para a [[África subsahariana|África Negra]] porque cre que é unha terra baleira e sen historia''»</ref><ref>[[Michel Winock|{{versaleta|Winock}} Michel]] e {{versaleta|Gelinet}} Pascal, ''2000 ans d'histoire'' en [[France Inter]], mércores 29 de agosto de 2007.</ref> === Política interna === [[Ficheiro:hugo2.jpg|miniatura|esquerda|upright|''Les représentants représentés'', caricatura de Victor Hugo por [[Honoré Daumier|Daumier]] (1849), despois da elección do escritor para a Asemblea constituínte.]] Na súa mocidade, Hugo está próximo ao partido conservador. Durante a [[Restauración Francesa|Restauración borbónica en Francia]], apoia a [[Carlos X de Francia|Carlos X]], e adscríbese na liña política de [[François-René de Chateaubriand|Chateaubriand]]. Ao comezo da Revolución francesa de 1848, Hugo, par de Francia, inicialmente toma partido pola monarquía (o presidente do Consello, [[Odilon Barrot]], encárgalle defender a idea dunha rexencia da [[ Ducado de Orleans|duquesa de Orleans]]). Unha vez proclamada a república, [[ Alphonse de Lamartine|Lamartine]] proponlle un posto de ministro (Ensino público) no goberno provisional de 1848, pero négase. Nas eleccións de abril de 1848, aínda que non era candidato, obtén preto de 55&nbsp;500 votos en París pero non é elixido. En cambio, nas eleccións complementarias do 24 de maio, resulta elixido en París con preto de 87&nbsp;000 votos. Ocupa un escano coa dereita conservadora. Durante a revolta coñecida como ''Os días de xuño'' de 1848, dirixe grupos de forzas gobernamentais ao asalto das barricadas na rúa Saint-Louis. Vota a favor da lei do 9 de agosto de 1848, que suspende algúns xornais republicanos en virtude do estado de sitio. Os seus fillos fundan o xornal ''L'Événement'' que leva a cabo unha campaña contra o presidente do Consello, o republicano [[Louis-Eugène Cavaignac|Cavaignac]], e apoia a candidatura de Luís Napoleón Bonaparte na elección presidencial de 1848. Ao estar en contra do principio dunha asemblea lexislativa única, non vota a [[Constitución francesa de 1848]]. Ao comezo da presidencia de Luís Napoléon Bonaparte, Hugo frecuenta ao novo presidente. En maio de 1849, é elixido para a Asemblea nacional lexislativa. Durante o verán de 1849, progresivamente afástase da maioría conservadora da Asemblea lexislativa e desaproba a súa política reaccionaria. En xaneiro de 1850, combate a chamada ''lei Falloux'' que reorganiza o ensino en favor da [[Igrexa católica]]; en maio, loita contra a lei que restrinxe o sufraxio universal e, en xullo, intervén contra a ''lei Rouher'' que limita a liberdade de prensa.<ref>Ver: ''[[s:fr:Discours à l’Assemblée législative 1849-1851|Discours à l’Assemblée législative 1849-1851]] en [[Galifontes|Wikisource]] en francés.</ref> En xullo de 1851, toma posición contra a lei que propón a revisión da Constitución co fin de permitir a reelección de Bonaparte. En xuño de 1851, no Palacio de Xustiza de París, Hugo defende ao seu fillo que é perseguido por publicar un artigo contra a pena de morte no seu xornal, ''L'Évènement''.<ref>[[s:fr:Cour d’Assises/1851|Texto en Wikisource en francés]].</ref> Na tarde do [[Golpe de estado en Francia de 1851|golpe de estado do 2 de decembro de 1851]], xunto a sesenta representantes, redacta unha chamada á resistencia armada.<ref>[[s:fr:Le Deux Décembre 1851|Le Deux Décembre 1851]] (texto en Wikisource en francés), en ''Actos e palabras - Antes do exilio''.</ref> Perseguido, chega a Bélxica o 14 de decembro. É o principio do seu longo exilio. Reformista desde entón, desexa cambiar a sociedade. Aínda que xustifica o enriquecemento, denuncia con forza o sistema de desigualdade social. Está contra os ricos que capitalizan as súas ganancias sen reincorporalas á produción. Tamén se opón á violencia se esta exercítase contra un poder democrático, pero xustifícaa contra un poder ilexítimo. Así é como en 1851, lanza unha chamada ás armas —«Cargue a súa arma e estea preparado»—<ref>''Actos e palabras - Antes do exilio'', III. «Déclaration à propos de l'Empire».</ref> que non é oída. Mantén esta posición ata 1870. Cando estala a [[Guerra franco-prusiana]], Hugo a condena; para el trátase dunha guerra por «capricho» e non de liberdade.<ref>''Actos e palabras - Despois do exilio'', ''Deuxième partie: de l'expulsion de Belgique à l'entrée au sénat'', París, XVI. «La libération du territoire.»</ref> Logo, o Imperio é derrocado e a guerra continúa, contra a República; a alegación de Hugo en favor da fraternización queda sen resposta. Entón, o 17 de setembro, o patriota gaña pola man ao pacifista: esta vez publica unha chamada ao recrutamento en masa e á resistencia. As eleccións do 8 de febreiro de 1871 levan ao poder aos monárquicos partidarios da paz con [[Otto von Bismarck|Bismarck]]. O pobo de París nega a derrota e iníciase a [[Comuna de París|insurrección da Comuna]] o 18 de marzo. === A Comuna === Segundo el mesmo, Hugo non podía ser [[Comuna de París|comuneiro]].<ref>''Actos e palabras - Despois do exilio'', Bruxelles, IV. «À MM Meurice et Vacquerie.»</ref> Tampouco apoia a reacción de [[Adolphe Thiers]]. Ante a represión que cae sobre os insurrectos, o poeta manifesta a súa repulsa: {{cita|''Des bandits ont tué soixante-quatre otages. On réplique en tuant six mille prisonniers!''<br /> Uns bandidos mataron a sesenta e catro reféns. Replicamos matando a seis mil presos!<ref>[http://groupugo.div.jussieu.fr/groupugo/textes_et_documents/eclat_d'un_si%E8cle.pdf Nota do 21 de maio de 1871] citada por Annette Rosa en ''Victor Hugo, l'éclat d'un siècle'', Éditions Messidor, 1985.</ref>}} Víctor Hugo denuncia no diario belga ''Independence'' do 27 de maio de 1871 a negativa do goberno para conceder asilo aos comuneiros derrotados. Esa mesma noite, unha multitude duns sesenta homes tentou entrar á forza na casa do autor con berros de "Morte a Víctor Hugo!" Á forca! Morte ao bandido! Víctor Hugo tamén defende a solicitude de indulto de [[Louis Rossel]], o único alto oficial reunido na Comuna da que é Ministro Delegado para a Guerra e que será executado o 28 de novembro de 1871. Desde o seu cargo de senador, loitou para que se conseguise a amnistía dos presos comuneiros sobreviventes.<ref>''L'amnistie au Sénat. Séance du 22 mai 1876'', en ''Victor Hugo, Lamartine, Discours et Lettres'', Éditions de l'Épervier, 2010.</ref> === Loita social === Tivo posicións moi determinadas sobre a loita social. A súa obra mestra, ''[[Les Misérables]]'' é un himno contra a miseria e en favor dos máis desprovistos. Denunciando ata o fin a segregación social, Hugo declara durante a última reunión pública que preside: «A cuestión social segue en pé. É terrible, pero simple, é a cuestión dos que teñen e os que non teñen!»; trataba de recadar fondos para permitirlles a 126 delegados obreiros poder ir ao primeiro Congreso socialista de Francia, en [[Marsella]]. Hugo loitou ferozmente contra a [[pena de morte]]. Na súa infancia, asistiu a execucións de penas capitais e toda a súa vida, loitará contra elas. ''[[Le Dernier Jour d'un condamné]]'' (1829) e ''[[Claude Gueux]]'' (1834), dúas novelas da súa mocidade, subliñan á vez a crueldade, a inxustiza e a ineficacia da pena capital. Pero a literatura non basta, e sábeo; a Cámara dos Pars, a Asemblea, o Senado: Hugo utilizará todas as tribunas ao seu alcance para defender a súa abolición, como no seu discurso do 15 de setembro de 1848 diante da Asemblea nacional constituínte: {{cita|''La peine de mort est le signe spécial et éternel de la barbarie.''|col2=A pena de morte é o signo especial e eterno da barbarie.}} ==== Dereitos das mulleres ==== Na súa traxectoria política e humanista Victor Hugo tamén destacou por ser un dos poucos homes do seu século que alzaron a súa voz contra as inxustizas que sufrían as mulleres. «É difícil compatibilizar a felicidade do home co sufrimento da muller» escribiu nunha carta a [[Léon Richer]], creador da Asociación polos dereitos das mulleres (1869) na que Hugo posiciónase a favor da loita feminista que desenvolvían os [[librepensador]]es da época. Por este compromiso Victor Hugo foi nomeado Presidente de Honra da [[Liga Francesa polos Dereitos das Mulleres]] fundada por Richer en 1882.<ref>{{Cita web|título = Lettre de Victor Hugo à Léon Richer: "Il est difficile de composer le bonheur de l'homme avec la souffrance de la femme."|url = http://www.huffingtonpost.fr/morgane-ortin/lettre-de-victor-hugo-a-leon-richer_b_9112154.html|páxina-web = Le Huffington Post|data-acceso = 21 de novembro do 2020|idioma = fr}}</ref> === Discursos === [[Ficheiro:Bonnat Hugo001z.jpg|miniatura|upright|Victor Hugo por [[Léon Bonnat]] (1879).]] Victor Hugo pronunciou durante a súa carreira política varios grandes discursos; a maioría deles están reagrupados en ''Actos e palabras'': * Por [[Serbia]], por unha Federación Europea (1876);<ref>{{Cita web|url=http://amitie-franco-serbe.blog4ever.com/blog/lire-article-323230-1308610-plaidoyer_de_victor_hugo____pour_la_serbie_.html|título=Plaidoyer de Victor Hugo : "Pour la Serbie"|editorial=Amitié franco-serbe |autor=Victor Hugo|data=29 de agosto de 1876|data-acceso= 21 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> * contra o traballo dos nenos (Cámara dos Pars, 1847); * contra a miseria (''[[s:fr:Détruire la misère, Discours à l'Assemblée nationale législative 9 juillet 1849|Discours sur la misère]]'', 9 de xullo de 1849); * sobre a condición feminina (durante as [[funeral|exequias]] de [[George Sand]], o 10 de xuño de 1876); * contra o ensino relixioso e por unha escola laica e gratuíta (''[http://perso.wanadoo.fr/union.rationaliste44/Cadres%20Dossiers%20en%20Ligne/Dossiers_en_ligne/Laicite/Hugo%20discours%20falloux.htm Discours à propos du projet de loi sur l'enseignement]'', 15 de xaneiro de 1850; * varios alegacións contra a pena de morte (''Que dit la loi?; «Tu ne tueras pas»; Comment le dit-elle?; En tuant!''); * numerosos discursos en favor da paz (''Discours d'ouverture du Congrès de la paix'', 21 de agosto de 1849); carta en 1861 contra o saqueo do [[Antigo Palacio de Verán]] por parte de franceses e ingleses durante a [[Segunda Guerra do Opio]];<ref>Texto en Wikisource en francés: [[s:fr:L'Expédition de Chine. Au capitaine Butler|L'Expédition de Chine. Au capitaine Butler]]</ref> * polo dereito o voto universal; * sobre a defensa do litoral;<ref>''Œuvres complètes de Victor Hugo'', ''Actos e palabras - Antes do exilio 1841-1851'', Cámara dos Pars (1845-1848), «II. Consolidation et défense du littoral.»</ref> * contra a invalidación da elección de [[Giuseppe Garibaldi|Garibaldi]] na Asemblea Nacional o 8 de marzo de 1871, que foi a orixe da súa propia dimisión (''[http://www.assembleenationale.fr/histoire/7eg.asp Contre l'invalidation de Garibaldi]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720204312/http://www.assembleenationale.fr/histoire/7eg.asp |date=20 de xullo de 2011 }}''). === Estados Unidos de Europa === Hugo defendeu con frecuencia a idea da creación dos [[Estados Unidos de Europa]].<ref>''[[s:fr:Congrès de la Paix 1849|Discours sur la paix]]'' (1849) - Discurso no Parlamento (17 de xullo de 1851) - Introducción da ''Guía de París'' da Exposición Universal de 1869, cap. I, ''L'Avenir'' (1867) - [[s:fr:Actes et paroles/Depuis l’exil/Bordeaux|Discurso no Parlamento]] (1 de marzo de 1871) - [[s:fr:Actes et paroles/Depuis l’exil/1876|Discurso por Serbia]] (1876)...</ref> Así, en 1849, durante o ''Congreso da paz'' proclama: [[Ficheiro:Hugo-Europe.jpg|miniatura|upright|esquerda|Busto de Hugo na Asemblea Nacional francesa cun extracto do seu discurso de 1849.]] {{cita|Chegará un día en que vostedes Francia, vostedes Rusia, vostedes Italia, vostedes Inglaterra, vostedes Alemaña, todas vostedes, nacións do continente, sen perder as súas calidades distintivas e a vosa gloriosa individualidade, vostedes fundiranse estreitamente nunha unidade superior, e constituirán a fraternidade europea, absolutamente como Normandía, Bretaña, Borgoña, Lorena, Alsacia, todas as nosas provincias, uníronse a Francia.<br /> Chegará un día en que non haxa máis campos de batalla que os mercados que se abran ao comercio e os espíritos que se abran ás ideas.<br /> Chegará un día onde as balas de canón e as bombas sexan substituídos polos votos, polo sufraxio universal dos pobos, pola venerable arbitraxe dun gran Senado soberano que será en Europa o que o Parlamento é en Inglaterra, o que a [[Dieta (asemblea)|Dieta]] é en Alemaña, o que a Asemblea Lexislativa é en Francia.| Victor Hugo, Congreso da paz - discurso de abertura,<br />''Actos e palabras - Antes do exilio''.}} Hugo concibe unha Europa orientada sobre o [[río Rin]], lugar de intercambios culturais e comerciais entre Francia e Alemaña que sería o núcleo central destes Estados Unidos de Europa.{{#etiqueta:ref|{{cita|Fai falta, para que o universo estea en equilibrio, que haxa en Europa, como a dobre clave de arco do continente, dous grandes Estados do Rhin, ambos fecundados e estreitamente unidos por este río rexenerador; unha setentrional e oriental, Alemaña, apóiase no Báltico, no Adriático e no mar Negro, con Suecia, Dinamarca, Grecia e os principados do Danubio como arbotantes; o outro, meridional e occidental, Francia, apóiase no Mediterráneo e no océano, con Italia e España como contrafortes.|Victor Hugo, ''Le Rhin'', [[s:fr:Le Rhin/Conclusion/IX|Conclusión]].}}|group="n"}} Presenta unha Europa dos pobos en oposición á Europa dos reis, en forma dunha confederación de Estados con pobos unidos polo sufraxio universal e a abolición da pena de morte.<ref name="Savy">{{Cita web|autor=Nicole Savy|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/94-01-15savy.htm|título=L'Europe de Victor Hugo du gothique au géopolitique|editorial=Groupe Hugo|data-acceso= 21 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> A idea non era nova, xa fora defendida con anterioridade por [[Henri de Saint Simon|Saint-Simon]], [[François Guizot|Guizot]] e [[Auguste Comte]],<ref name="Senat">{{Cita web|autor=[[Jean François-Poncet]]|url=http://www.senat.fr/colloques/colloque_victor_hugo/colloque_victor_hugo6.html|título=Victor Hugo, l'Europe et la paix|editorial=Senado de Francia|obra=L'année Victor Hugo au Sénat|data=15 e 16 de novembro de 2002|data-acceso=18 de julio de 2012|idioma=fr}}</ref><ref name="Savy"/> pero Hugo foi un dos seus defensores máis ardentes nunha época en que a historia non se prestaba a iso. Considerado como visionario ou tolo,<ref name="Senat"/> Hugo recoñece os obstáculos que entorpecen esta gran idea e ata precisa que fará falta talvez unha guerra ou unha revolución para alcanzala.<ref>Victor Hugo, ''Lettre aux membres du Congrès de la Paix, à Lugano, 20 septembre 1872'' - ''Actos e palabras'' III, 2.ª parte, capítulo XII «L'Avenir de L'Europe».</ref> === Colonización e escravitude === Non se expresou moito respecto ao tema da [[Alxeria francesa|colonización francesa de Alxeria]], a pesar de que constituíu a principal aventura [[Colonización|colonial]] da Francia da súa época. Este silencio relativo en principio non ten por que asimilarse a un consentimento por parte do autor. En efecto, se Hugo foi sensible ante os discursos que lexitimaban a colonización en nome da «civilización»,<ref>Ver o seu discurso de 1879 durante o banquete que conmemoraba a abolición da escravitude ([[s:fr:Actes et paroles/Depuis l’exil/1879|Victor Hugo, ''Actes et paroles. Depuis l'exil. 1879''. II. Discours sur l'Afrique]])</ref> unha análise atenta dos seus escritos —e o seu silencio— mostran que á mantenta da «cuestión alxerina» as súas posicións estaban lonxe de ambigüidades: escéptico con respecto ás virtudes civilizadoras da «pacificación» militar, sobre todo debía ver na Alxeria colonizada o lugar onde o exército francés «fíxose tigre», e onde os membros da resistencia ao golpe de estado de Luís-Napoleón Bonaparte foron deportados.<ref>A este respecto, leer a Franck Laurent, ''[http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/Textes_et_documents/Hugo%20face%20%E0%20la%20conqu%EAte%20de%20l'Alg%E9rie.pdf Victor Hugo face à la conquête de l'Algérie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210828015343/http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/Textes_et_documents/Hugo%20face%20%E0%20la%20conqu%EAte%20de%20l%27Alg%E9rie.pdf |date=28 de agosto de 2021 }}'', París, Maisonnneuve & Larose, coll. «Victor Hugo et l'Orient», n° 6, 2001.</ref> Sobre a [[escravitude]], cuestión respecto a a que, nos anos 1820, a través da súa obra ''[[Bug-Jargal]]'' mostraba que compartía coa súa visión dos pobos negros os mesmos prexuízos que os seus contemporáneos, e que gardou un sorprendente silencio no momento da abolición da escravitude en Francia en 1848,<ref>{{Cita web|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/Textes_et_documents/Hoffmann_Les_Noirs_et_l%27esclavage.pdf|autor=L. F. Hoffmann|título=Victor Hugo, les noirs et l'esclavage|editorial=Groupe Hugo|idioma=francés|data-acceso= 21 de novembro do 2020}}</ref> con todo interveu para pedir a graza do [[abolicionismo|abolicionista]] estadounidense [[John Brown (abolicionista)|John Brown]].<ref>''Actos e palabras - Durante o exilio'', 1859, II. «John Brown». ''Cf''. Hoffmann, [http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/Textes_et_documents/Hoffmann_John_Brown_et_les_haitiens.pdf Victor Hugo, John Brown et les Haïtiens.]</ref> == Posteridade == [[Ficheiro:Victor hugo statue by laurent marqueste sorbonne.jpg|miniatura|upright|Estatua realizada por [[Laurent Marqueste]] (1901). ''Cour d'honneur'' (''praza de honra'') da [[Sorbona]].]] Ao principios do século XX, Hugo continuaba sendo unha gloria nacional en Francia e a celebración do bicentenario do seu nacemento dá lugar a numerosas actos oficiais.<ref>{{Cita web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/evenements/victor-hugo-3.asp|título=1902 - 2002 : Victor Hugo.Du centenaire au bicentenaire|obra=9 mars 2002 : Bicentenaire de la naissance de Victor Hugo|editorial=Assemblée nationale|idioma=fr|data-acceso=22 de novembro do 2020}}</ref> Con todo o mundo artístico mantívose algo distante. O movemento [[Parnasianismo|parnasiano]] e o [[Simbolismo|simbolista]], volvendo poñer en cuestión a elocuencia na poesía, convertéronse en adversarios da escola de Hugo,<ref>Collectif, Histoire du Parnasse, Slatkine (1977) Introducción p. XLII.</ref> e a moda de principios de século é a dunha poesía menos apaixonada.<ref name = "éclat d'un siècle-Impossible">{{versaleta|Rosa}} Annette (1985), Cuarta parte, cap. VI «Victor Hugo est impossible» 1885-1985 </ref> A resposta do escritor [[André Gide]] «Hugo, por desgraza!», en resposta á pregunta «Quen é o seu poeta?» nunha enquisa realizada polo Hermitage titulada «Les poètes et leur poète» («Os poetas e o seu poeta»),<ref>{{Cita web|url= http://www.remydegourmont.org/de_rg/autres_ecrits/revues/ermitage/2_1902.htm |título=Enquête de l'Ermitage - Les poètes et leur poète |editorial= Remy de Gourmont |idioma=fr|data-acceso=23 de novembro do 2020}}</ref> mostra a dobre actitude dos poetas do século XX, recoñecéndolle a Hugo un lugar preeminente entre os poetas, pero tamén exasperados ás veces polos seus excesos.<ref>Colectivo, ''La réception de Victor Hugo au siècle XX: actes du colloque international de Besançon'', xuño de 2002, textos reunidos por Catherine Mayaux, ''L'âge d'homme'', 2004, (ver o artigo de Michel Lioure, pp. 57 e siguientes, para [[Paul Valéry]] e [[Paul Claudel]], o de Claude Pierre Ferez, p. 34)</ref> [[Charles Péguy]], en ''Notre patrie'' (1905), non é moi suave ao referirse a el e acúsao de ser un «hipócrita pacifista»,<ref> Colectivo, ''La réception de Victor Hugo au siècle XX: actes du colloque international de Besançon'', xuño de 2002, textos reunidos por Catherine Mayaux, ''L'âge d'homme'', 2004, artigo de Françoise Gerbaud, p. 13 e siguientes.</ref><ref>{{versaleta|Péguy}} Charles, ''Œuvres complètes'', t. 2, París, Nouvelle revue française, 1917, [http://www.archive.org/stream/oeuvrescomplte02pguoft#page/324/mode/2up p. 324]</ref> [[Saint-John Perse]] repróchalle haber pervertido o romanticismo polo seu compromiso político.<ref>Colectivo, ''La réception de Victor Hugo au XX: actes du colloque international de Besançon'', xuño de 2002, textos reunidos por Catherine Mayaux, ''L'âge d'homme'', 2004, artigo de Catherine Mayaux, p. 54.</ref> Recoñécese a súa influencia tanto entre admiradores como [[Fiódor Dostoievski|Dostoyevski]],<ref><{{cita publicación periódica|autor={{versaleta|Journet}} René|título=Victor Hugo et la métamorphose du roman|publicación=Romantisme|ano=1988|número=60|páxinas=109-114|doi=10.3406/roman.1988.5496|url=https://www.persee.fr/doc/roman_0048-8593_1988_num_18_60_5496|idioma=fr|data=|revista=}}</ref> como entre grandes detractores como [[Jean Cocteau]].<ref>Colectvo, ''La réception de Victor Hugo au XX: actes du colloque international de Besançon'', xuño de 2002, textos reunidos por Catherine Mayaux, ''L'âge d'homme'', 2004, artigo de Alain Beretta, p. 91.</ref> Cara a 1930, [[Eugène Ionesco]] escribe o panfleto ''Hugoliade'' e repróchalle a Hugo unha elocuencia que enmascara a poesía así como a súa [[megalomanía]].<ref>[http://www.ina.fr/art-et-culture/litterature/video/I00017943/ionesco-publie-hugoliade.fr.html Ionesco publie « Hugoliade », Apostrophes - 10/09/1982]</ref> Entre as dúas guerras mundiais, na súa calidade de revolucionario é apreciado polas xentes da [[Esquerda política|esquerda]] ([[Romain Rolland]], [[Alain]]) e detestado pola [[Ultradereita|extrema dereita]] ([[Charles Maurras]]),<ref>{{cita libro|autor={{versaleta|Mauras}} Charles |título= Pages littéraires choisies |ano=1922|editorial=E. Champion |lugar=París |url= http://www.archive.org/stream/pageslittraire00mauruoft#page/52/mode/2up |capítulo=Le centenaire de Victor Hugo |páxinas=53 e siguientes|idioma=fr}}</ref> e na súa calidade de visionario é apreciado polos [[Surrealismo|surrealistas]] ([[Louis Aragon|Aragon]], [[Robert Desnos|Desnos]]).<ref name = "éclat d'un siècle-Impossible"/><ref>[http://cahierseuropeens.net/cedh004/fra/interview.html Entrevista a Bernard Vasseur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081201230029/http://cahierseuropeens.net/cedh004/fra/interview.html |date=01 de decembro de 2008 }}, director ad la fundación Elsa Triolet - Louis Aragon.</ref><ref>{{Cita web|autor={{versaleta|Parent}} Yvette|url=http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/04-12-11Parent.htm |título=Robert Desnos, admirateur de Hugo |ano=2004|editorial=Groupe Hugo|data-acceso=20 de julio de 2012|idioma=fr}}</ref> Durante a guerra, a súa imaxe serve como abandeirado para a resistencia.<ref>{{versaleta|Aragon}},{{versaleta|Desnos}} (Le legs - 1943) e {{versaleta|Éluard}} Paul (prefacio de ''L'Honneur des poètes'' - 1943)</ref><ref name = "éclat d'un siècle-Impossible"/> Tras a guerra, as paixóns soseganse, e descóbrese ao home. [[François Mauriac]] declara en 1952: «Comeza apenas a ser coñecido. Estamos ás portas da súa verdadeira gloria. O seu purgatorio terminou.»<ref>{{versaleta|Mauriac}} François: respondendo unha entrevista da revista « Liberté de l'esprit» con ocasión do cento cincuenta aniversario do nacemento de Hugo. [https://web.archive.org/web/20071008062218/http://www.adpf.asso.fr/adpf-publi/folio/hugo_contemporain/index.html Adpf, «Hugo et ses contemporains»].</ref> o historiador [[Henri Guillemin]] publica unha biografía moi matizada do escritor.<ref name = "éclat d'un siècle-Impossible"/> [[Jean Vilar]] populariza o seu teatro. A partir de entón Victor Hugo é adaptado ao cinema, ao teatro e para a mocidade. O centenario da súa morte é celebrado con gran pompa.<ref>{{versaleta|Fleury}} Michel, {{versaleta|Dorman}} Geneviève « Si le roi m'avait donné Paris sa grand'ville...»: Michel Fleury, ''Mémoire de France'', Collection Mémoire de France, Maisonneuve & Larose, 1994, p. 425.</ref> === Adaptacións das súas obras === As súas obras deron lugar a numerosas adaptacións<ref>{{Cita web|url=http://expositions.bnf.fr/hugo/biblio/psd/filmo.pdf|título=Filmografía selecta|editorial=Bibliothèque nationale de France |data-acceso= 23 de novembro do 2020|idioma=fr}}</ref> ao cinema, á televisión ou ao teatro.<ref>{{Cita web|url= http://www.imdb.com/name/nm0401076/ |título=Victor Hugo (1802–1885)|obra=Lista de adaptaciones|editorial=[[Internet Movie Database|IMDb]]|data-acceso=23 de novembro do 2020|idioma=en}}</ref> O heroe de Hugo máis interpretado segue sendo [[Jean Valjean]], encarnado en Francia por [[Harry Baur]], [[Jean Gabin]], [[Lino Ventura]] ou [[Gérard Depardieu]]. ==== Cine ==== Moitas adaptacións, das que a maioría corresponden a ''[[Les Misérables]]'' (''Os miserables''), seguida de preto por ''[[Notre-Dame de París]]'' (''Nosa Señora de París''), levaronse ao [[cine]]. Pódese apreciar o carácter universal da obra de Hugo no feito de que os cines máis diversos adaptaron as súas obras, por exemplo: estadounidense (1915, ''Don Caesar de Bazan'', baseada en ''[[Ruy Blas]]''), (''[[L'Homme qui rit]]'' (''O home que ri''), 1928, adaptación de ''[[The Man Who Laughs]]''); británico (1998, ''Os miserables. A lenda nunca morre''); hindú ('' Badshah Dampati'', en 1953, adaptación de ''Notre-Dame de París''); xaponés (en 1950 '' Re Mizeraburu: Kami To Akuma'', adaptación nun ambiente xaponés baixo a [[era Meiji]]); exipcio (1978, ''Al Bo'asa'', baseada en ''Les Misérables''); italiano (1966, ''L'Uomo che ride'', adaptación de ''L'Homme qui rit'') etc. ''[[L'Histoire d'Adèle H.]]'' (''Diario íntimo de Adèle H.'') de [[François Truffaut]] é unha das escasas películas biográficas que evoca indirectamente o exilio de Hugo (que non aparece no filme) a través do destino da súa filla Adèle. O escritor, interpretado por Émile Drain, si aparece na película de [[Sacha Guitry]] ''Si Paris nous était conté''. ===== Películas de animación ===== Entre as obras de Hugo adaptadas ao [[cine de animación]], atópase a popular versión dos estudos [[Walt Disney Pictures|Disney]] do ano 1996 ''[[The Hunchback of Notre Dame (filme de 1996)|O Chepudo de Notre Dame]]''<ref>[https://www.amazon.es/Chepudo-Notre-Dame-antolox%C3%ADa-Disney/dp/8440301812 Nome empregado pola Disney nas traducións a galego do libro baseado no filme de animación.]</ref>). En 1977 estreouse a serie de [[anime]] xaponés ''[[Les Misérables: Shōjo Cosette|Les Misérables]]'' como parte do contedor infantil ''[[World Masterpiece Theater]]'' ou '' Meisaku'' de [[Nippon Animation]]. ==== Televisión ==== Para a televisión fixéronse un gran número de adaptacións de obras de Victor Hugo. Para a televisión francesa [[Jean Kerchbron]] produciu as adaptacións de ''Marion de Lorme '', ''Torquemada '' e ''[[L'Homme qui rit (filme)|L'Homme qui rit]]'' , no 2000 [[Josée Dayan]] fixo unha adaptación de "Misérables" con [[Gérard Depardieu]], [[Christian Clavier]] e [[John Malkovich]]. En [[2018]], [[France 2]] emitio unha serie de 4 episodios: ''[[Victor Hugo, inimigo de estado]]'' dirixido por [[Jean-Marc Moutout]] que traza a vida política e íntima de Victor Hugo de 1848 a 1851. Victor Hugo é interpretado por [[Yannick Choirat]]. ==== Ópera ==== Un centenar de [[ópera]]s inspiráronse nas obras de Hugo; entre as máis coñecidas: {{columnas| width = 50% | col1 = * 1833: ''[[Lucrezia Borgia (ópera)|Lucrezia Borgia]]'', de [[Gaetano Donizetti]], adaptación de ''Lucrecia Borgia''. * 1836 : ''[[La_Esmeralda_(opéra)|La Esmeralda]]'', [[Louise Bertin]], adaptación de ''[[Notre-Dame de París]]''. Única ópera da que Hugo foi libretista. * 1837: ''[[Il Giuramento]]'', de [[Saverio Mercadante]], adaptación de ''Angelo, tyran de Padoue''. * 1844: ''[[Ernani]]'' de [[Giuseppe Verdi|Verdi]], da obra ''Hernani''. | col2 = * 1851: ''[[Rigoletto]]'' de [[Giuseppe Verdi|Verdi]], baseada en ''Le Roi s'amuse''. * 1879 : ''Maria Tudor'' de [[Antônio Carlos Gomes|Carlos Gomes]], baseada en [[Marie Tudor (Hugo)|Marie Tudor]] * 1885: ''[[Marion Delorme (Ponchielli)|Marion Delorme]]'' de [[Amilcare Ponchielli]], baseada en ''Marion Delorme''. * 1904 : Notre Dame de Franz Schmidt * 1943: ''Torquemada'' de [[Nino Rota]], adaptación de ''Torquemada''. * 2013 : Claude de Thierry Escaich }} Sobre estas e outras óperas remitímonos ao número especial de ''L'Avant-scène opéra , Hugo à l'Opéra'', dirixido por Arnaud Laster, especialista na relación de Victor Hugo coa música e na posta en escena musical da súa obra.<ref>''Victor Hugo à l'opéra'', nº 208 , maio-xuño 2002, ''L'Avant-scène opéra''século XIX.</ref>. Contrariamente ao que se afirmou a miúdo, Hugo non era contrario á musicalización dos seus poemas nin ás óperas inspiradas nas súas obras, excepto cando non se sinalaba que era o autor da obra adaptada.<ref group="n">''En xeral, os historiadores da literatura presentaron a Hugo como bastante hostil cara á música, pero isto é algo como un equívoco. É certo que Hugo xeralmente se opuxo á produción de obras musicais baseadas nas súas obras de teatro, pero non obstante veneraba bastante a música, especialmente o que el chamaba "música retrospectiva"."''. Ver [http://books.google.com/books?id=fj3J8reCMacC&pg=PA44#v=onepage&q=&f=false p. 44] en ''Hans Christian Andersen and music: the nightingale revealed'', Anna Harwell Celenza, Ashgate Publishing, 2005.</ref><ref>[http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/97-01-25.htm Groupe Hugo, sesión do 25 de xaneiro de 1997]</ref> Con todo, no momento das primeiras representacións de '' Ernani'', Hugo insistiu en que o título e o nome dos personaxes fosen cambiados.<ref>Ver ''Les origines d’Ernani'' nos [http://archive.operainfo.org/broadcast/operaBackground.cgi?id=500000000000127&language=3&bid=500000000000954 arquivos do Metropolitan Opera] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130719162647/http://archive.operainfo.org/broadcast/operaBackground.cgi?id=500000000000127&language=3&bid=500000000000954 |date=19 de xullo de 2013 }}</ref> ==== Música ==== Numerosos compositores puxeron música aos poemas de Hugo,<ref>{{Cita web|url= http://www.concertclassic.com/journal/articles/decouverte_20020325_109.asp |título=Victor Hugo adapté par les grands compositeurs classiques |data=25 de marzo de 2002 |editorial=Concertclassic |idioma=fr|data-acceso=27 de julio de 2012}}</ref> de [[Georges Bizet|Bizet]] a [[Richard Wagner|Wagner]] pasando por [[Camille Saint-Saëns]] ou [[Gabriel Fauré|Fauré]]. O seu amigo [[Franz Liszt]] compuxo varias pezas sinfónicas inspiradas nos seus poemas: ''Ce qu'on entend sur la montagne'', baseada en ''Les Feuilles d´automne'' (''Las hojas de otoño''), e ''Mazeppa'', baseada en ''Les Orientales''. ==== Melodías ==== Moitos compositores musicalizaron poemas de Victor Hugo : * [[Hector Berlioz]] ; (''Sara la baigneuse ; La Captive''), *[[Georges Bizet]] ( ''Après l'hiver'' ; ''Guitare'' ; ''La Chanson du fou ; La coccinelle'' ; ''Oh! Quand je dors'' ; ''Adieux de l'hôtesse arabe''), *[[André Caplet]] (''Viens ; Une flûte invisible''), * [[Emmanuel Chabrier]], ''Le pas d'arme du Roi Jean'', *[[Léo Delibes]] (''Églogue''), *[[Amédée Dethou]], ''La tombe et la Rose, Oh! Quand je dors, Sérénade, Sois heureuse, Puisqu'ici bas,'' *[[Thierry Escaich]] ''Guernesey'', cycles de trois mélodies pour ténor et piano d'après Victor Hugo (2010). * [[Gabriel Fauré]] (''Le Papillon et la Fleur'' ; ''L'Absent'' ; ''Puisqu'ici bas''), * [[Charles Gounod]] (''Sérénade ; Aubade''), *[[Reynaldo Hahn]] (''Si mes vers avaient des ailes'' ; ''Rêverie'')<ref>[http://www.concertclassic.com/journal/articles/decouverte_20020325_109.asp Victor Hugo adapté par les grands compositeurs classiques].</ref>{{,}}<ref>Discographie : ''Mélodies sur des poèmes de Victor Hugo'', [[Felicity Lott]], soprano, [[Graham Johnson]], piano, Harmonia Mundi, 1985.</ref>. * [[Édouard Lalo]] (''Guitare ; Puisqu’ici bas toute âme ; L’Aube naît ; Dieu qui sourit et qui donne ; Oh! quand je dors ; Amis, vive l’orgie, Souvenir''), 1856. *[[Franz Liszt]] (''Ô quand je dors'' ; ''Comment, disaient-ils'' ; ''Enfant si j'étais roi'' ; ''S'il est un charmant gazon'' ; ''La Tombe et la Rose'' ; ''Gastibelza, boléro'' ; ''Quand tu chantes bercée''), * [[Jules Massenet]] (''C’est l’amour ; Être aimé ; Guitare ; Nouvelle chanson sur un viel air ; Soleil couchant''), [[César Franck|Franck]] (''S'il est un charmant gazon''), *[[Camille Saint-Saëns]] (''L’attente'' ; ''Extase'' ; ''Le matin'' ; ''Viens!'' ; ''Chanson (Nouvelle chanson sur un Viel air''), ''A quoi bon attendre les oiseaux des bois'' ; ''Soirée en mer'' ''; L’Enlèvement ; Angélus ; Réverie ; Le pas d'armes du Roi Jean ; La cloche ; Si vous n'avez rien à me dire ; S'il est un charmant gazon'' ; ''Le Chant de ceux qui s'en vont sur la mer ; Une flûte invisible ; Suzette et Suzon ; La fiancée du timbalier ; Guitare ; La coccinelle'' ), * [[Richard Wagner]] (''L'Attente''), * [[Maude Valerie White]] (''Chantez, chantez, jeune inspirée''), == Obras == === Teatro === * ''Cromwell'' ([[1827]]) * ''Hernani'' ([[1830]]) * ''Marion Delorme'' ([[1831]]) * ''Le Roi s'amuse'' ([[1832]]) * ''Lucrèce Borgia'' ([[1833]]) * ''Marie Tudor'' ([[1833]]) * ''Angelo, tyran de Padoue'' ([[1835]]) * ''Ruy Blas'' ([[1838]]) * ''Les Burgraves'' ([[1843]]) * ''Torquemada'' ([[1882]]) * ''Théâtre en liberté'' ([[1886]]) === Novelas === * ''Bug-Jargal'' ([[1826]]) * ''Han d'Islande'' ([[1823]]) * ''Le Dernier Jour d'un condamné'' ([[1829]]), traducida por [[Henrique Harguindey]] como ''O derradeiro día dun condenado''<ref>[Ficha da obra], publicada por Laiovento en 2017.</ref> * ''[[Notre-Dame de Paris]]'' ([[1831]]) * ''Claude Gueux'' ([[1834]]) * ''[[Les Misérables]]'' ([[1862]]) * ''Les Travailleurs de la mer'' ([[1866]]) * ''L'Homme qui rit'' ([[1869]]) * ''Quatre-vingt-treize'' ([[1874]]) === Poesía === * ''Odes et poésies diverses'' ([[1822]]) * ''Nouvelles Odes'' ([[1824]]) * ''Odes et Ballades'' ([[1826]]) * ''Les Orientales'' ([[1829]]) * ''Les Feuilles d’automne'' ([[1831]]) * ''Les Chants du crépuscule'' ([[1835]]) * ''Les Voix intérieures'' ([[1837]]) * ''Les Rayons et les ombres'' ([[1840]]) * ''Les Châtiments'' ([[1853]]) * ''Les Contemplations'' ([[1856]]) * ''[[La Légende des siècles]]'' (1ª serie [[1859]], 2ª [[1877]] e 3ª [[1883]]). Inclúe ''[[O reiciño de Galicia]]''. * ''Les Chansons des rues et des bois'' ([[1865]]) * ''L'Année terrible'' ([[1872]]) * ''L'Art d'être grand-père'' (1877) '' * ''Religions et religion'' ([[1880]]) * ''Les Quatre Vents de l'esprit'' ([[1881]]) * ''La Fin de Satan'' ([[1886]]) * ''Toute la Lyre'' ([[1888]] eta [[1893]]) * ''Dieu'' ([[1891]]) * ''Les Années funestes'' ([[1898]]) * ''Dernière Gerbe'' ([[1902]]) * ''Océan. Tas de pierres'' ([[1942]]) === Outros textos === * ''Étude sur Mirabeau'' ([[1834]]) * ''Littérature et philosophie mêlées'' ([[1834]]) * ''Le Rhin'' ([[1842]]) * ''Napoléon le Petit'' ([[1852]]) * ''Lettres à Louis Bonaparte ''[[1855]]) * ''William Shakespeare'' ([[1864]]) * ''Paris-Guide'' ([[1867]]) * ''Mes Fils'' ([[1874]]) * ''Actes et paroles - Avant l'exil'' ([[1875]]) * ''Actes et paroles - Pendant l'exil'' ([[1875]]) * ''Actes et paroles - Depuis l'exil'' ([[1876]]) * ''Histoire d'un crime - 1re partie'' ([[1877]]) * ''Histoire d'un crime - 2e partie'' ([[1878]]) * ''Le Pape'' ([[1878]]) * ''L'Âne'' ([[1880]]) * ''L'Archipel de la Manche'' ([[1883]]) * ''Œuvres posthumes'' * ''Choses vues - 1re série'' ([[1887]]) * ''Alpes et Pyrénées'' ([[1890]]) * ''France et Belgique'' ([[1892]]) * ''Correspondances - Tome I'' ([[1896]]) * ''Correspondances - Tome II'' ([[1898]]) * ''Choses vue - 2e série'' ([[1900]]) * ''Post-scriptum de ma vie'' ([[1901]]) * ''Mille Francs de récompense'' ([[1934]]) * ''Pierres''([[1951]]) * ''Mélancholia'' == Notas == {{listaref|group="n"}} ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commons}} {{wikiquote}} === Bibliografía === * Para unha bibliografía exhaustiva en francés, ver a da [http://expositions.bnf.fr/hugo/biblio/biblio/ Biblioteca Nacional de Francia] ou a do [https://web.archive.org/web/20070612194606/http://groupugo.div.jussieu.fr/BibliHugo/Question.htm «Groupe Hugo», Universidade de París] === Obras completas, edicións de referencia === * 1880-1892: Édition Hetzel – Quantin, dite « ne varietur». ''Œuvres complètes de Victor Hugo''. Édition définitive d'après les manuscrits originaux. – J. Hetzel et Cie; A. Quantin, 1880-1889. – 48 vol.: I. Poésie (16 vol.) – II. Philosophie (2 vol.) – III. Histoire (3 vol.) – IV. Voyages (2 vol.) – V. Drame (5 vol.) – VI. Roman (14 vol.) – VII. Actes et paroles (4 vol.) – VIII Œuvres diverses (2 vol.) * 18??-1880: Éditions Rouff. ''L'Œuvre de Victor Hugo''. Édition populaire, 227 volúmenes. * 1904-1952: Éditions Ollendorff e Albin Michel, «de l'Imprimerie nationale» ''Œuvres complètes de Victor Hugo'' – P. Ollendorff; Albin Michel; Imprimerie Nationale, 1902-1952. – 45 vol. – Retratos, láminas en negro e en cor, facsímiles, cubertas impresas. Editores posteriores: Paul Meurice (1904-1905), Gustave Simon (1905-1928) e Cécile Daubray (1933-1952). Edición crítica, inclúe por primeira vez a ''Correspondance'' do autor así como numerosos textos inéditos. * 1967-1970: Club Français du Livre, ''Œuvres complètes de Victor Hugo'': edición cronolóxica publicada baixo a dirección de J. Massin. – 18 vol. * 1985: Colección «Bouquins» do editor Robert Laffont. ''Œuvres complètes de Victor Hugo'' dirixida por Jacques Seebacher e Guy Rosa, en colaboración co Grupo interuniversitario de traballo sobre Victor-París VII. Textos da edición Massin, revisados para o centenario da morte do escritor. 15 vol. === Sobre o home === * {{cita libro|apelido=Decaux|nome=Alain|título=Victor Hugo|editorial=Éditions Perrin|ano=2001|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Drouet|nome=Juliette|título=Mille et une lettres d'amour à Victor Hugo|outros=Seleccións, prefacios e anotacións realizadas por Paul Souchon, Gallimard, col. «L'Imaginaire»|editorial=N.R.F|ano=1951|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Gallo|nome=Max|título=Victor Hugo|url=https://archive.org/details/victorhugo0000gall|editorial=XO éditions|ano=2001|outros=2 tomos|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Gasiglia-Laster|nome=Danièle|título=Victor Hugo «Sa vie, son œuvre»|editorial=Frédéric Birr|ano=1984|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Gasiglia-Laster|nome=Danièle|título=Victor Hugo, celui qui pense à autre chose|outros=Col. «Petites biographies»|editorial=Portaparole|lugar=Roma|ano=2006|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Laster|nome=Arnaud|título=Pleins feux sur Victor Hugo|editorial=Comédie-Française|ano=1981|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Laster|nome=Arnaud|título=Victor Hugo|editorial=Éditions Belfond|ano=1984|lugar=París|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Laster|nome=Arnaud|ano= 2002 |título=Hugo à l'Opéra Paris: L'Avant-Scène Opéra |volume= no. 208}} * {{cita libro|apelido=Guillemin|nome=Henri|título=Victor Hugo par lui-même|outros=«Ecrivains de toujours»|lugar=París|editorial=Le Seuil|ano=1951|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Hovasse|nome=Jean-Marc|título=Victor Hugo, Avant l'exil: 1802-1851|editorial=Fayard|ano=2001|isbn=978-2-213-61094-8|idioma=francés}} * {{cita libro|apelido=Hovasse|nome=Jean-Marc|título=Victor Hugo, Pendant l'exil: 1851-1864|editorial=Fayard|ano=2008|isbn=978-2-213-62078-7|idioma=francés}} * {{cita libro|apelido=Hugo|nome=Adèle|título=Victor Hugo raconté par un témoin de sa vie |url= https://archive.org/details/victorhugoracon01hugo|lugar=París, Bruselas, Leipzig|editorial=Librairie Internationale A. Lacroix, Verboeckhoven & Cie|outros=Tomo I e [http://books.google.es/books?id=DuP_Q3gpNLwC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false tomo II]|ano=1863|idioma=fr}} * Lafargue, Paul «La Légende de Victor Hugo de 1817 à 1873», en {{cita publicación periódica| publicación=Revue socialiste|ano=1885 |url=http://fr.wikisource.org/wiki/La_L%C3%A9gende_de_Victor_Hugo |título=La Légende de Victor Hugo}} Panfleto virulento, escrito por un antigo [[Comuna de París|comuneiro]], e a contracorrente, acusando o escritor de ser só un burgués oportunista. * {{cita libro|apelido=Lenormand|nome=Frédéric|título=Les Fous de Guernesey ou les amateurs de littérature|editorial=Robert-Laffont |ano=1991 |outros=Sobre el exilio en Saint-Pierre-Port|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Lesclide|nome=Richard|título=Propos de table de Victor Hugo|url=https://archive.org/details/proposdetabledev00lescuoft|editorial=E. Dentu|ano=1885|idioma=francés}} * {{cita libro|apelido=Maurois|nome=André|título=Olympio ou la Vie de Victor Hugo|editorial=Hachette|ano=1985|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Rosa|nome=Annette |url= http://groupugo.div.jussieu.fr/Groupugo/Textes_et_documents/Eclat_d%27un_si%C3%A8cle.htm|título=Victor Hugo, l'éclat d'un siècle|editorial=Éditions Messidor|ano=1985|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Seray|nome=Jacques|título=Richard Lesclide, du «Vélocipède illustré» à «La Table de Victor Hugo» |lugar=Vélizy |editorial=Seray |ano=2009|idioma=francés}} * {{cita libro|apelido=Stein|nome=Marieke|título=«Victor Hugo vient de mourir. Les Funérailles du siècle»}}, en {{cita libro|título=Dans les secrets de la police|editorial=Éditions l'Iconoclaste|ano=2008|isbn=9782913366206|idioma=fr}} === Sobre a súa obra === * {{cita libro|apelido=Charles|nome=Corinne|título=Victor Hugo, visions d'intérieur: du meuble au décor|lugar=París|editorial=Éditions Paris-Musées|ano=2003|isbn=2-87900-768-2|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Chelebourg|nome=Christian|título=Victor Hugo, le châtiment et l'amour - Sens de l'exil|editorial=Lettres Modernes Minard, «Archives des Lettres Modernes»|ano=2010|isbn=2256904903|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Meschonnic|nome=Henri|título=Écrire Hugo, 2 tomos|editorial=Gallimard|ano=1977|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Meschonnic|nome=Henri|título=Hugo, la poésie contre le maintien de l'ordre|editorial=Maisonneuve & Larose |ano=2002 |idioma=francés}} * {{cita libro|apelido=Ubersfeld|nome=Anne|título=Le Roi et le Bouffon, étude sur le théâtre de Hugo de 1830 à 1839|editorial=Librairie José Corti|ano=1974|idioma=fr}} * {{Cita web|url=http://www.victorhugopasaia.net/es/Bibliograf%C3%ADa.html|título=Bibliografía|editorial=Casa Museo Victor Hugo|data-acceso=28 de maio de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120620075346/http://www.victorhugopasaia.net/es/Bibliograf%C3%ADa.html|data-arquivo=20 de xuño de 2012|url-morta=yes}} === Sobre a súa acción política === * {{cita libro|apelido=de Tours|nome=Constant|título=Le siècle de Victor Hugo raconté par son oeuvre|editorial=Société française d'Éditions d'art|ano=1902|url=http://archive.org/details/lesicledevicto00chmiuoft|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Feller|nome=Martin|título=Der Dichter in der Politik. Victor Hugo und der deutsch-französische Krieg von 1870/71. Untersuchungen zum französischen Deutschlandbild und zu Hugos Rezeption in Deutschland|editorial=Thèse Marburg|ano=1988|idioma=al}} * {{cita libro|apelido=Kahn|nome=Jean-François|título=Victor Hugo, un révolutionnaire |editorial=Fayard |ano=2001|isbn=9782213610962|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Melka|nome=Pascal|título=Victor Hugo: un combat pour les opprimés. Étude de son évolution politique|editorial=La Compagnie Litteraire|ano=2008|isbn=2876831945|url=http://books.google.es/books?id=BFEnsY_kUmIC&printsec=frontcover&hl=es|idioma=fr}} * {{cita libro|apelido=Picon|nome=Jérôme|apelido2=Violante|nome2=Isabel|título=Victor Hugo contre la peine de mort|outros=Prólogo de Robert Badinter |lugar=París|editorial=Textuel|ano=2001|idioma=fr}} * {{cita publicación | apelido=Rodríguez Álvarez | nome=Azucena | título=Decantación ideológica de Víctor Hugo en los años de exilio |publicación=Studia Zamorensia |issn=0214-736X |número=2 |ano=1995 |páxinas=145-158 |url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/fichero_articulo?codigo=297338&orden=0 |lingua=en}} * {{cita libro|apelido=Wilhelm|nome=Frank|título=Victor Hugo et l'Idée des États-Unis d'Europe|lugar=Luxemburgo|editorial=''Les Amis de la Maison de Victor Hugo'' en Vianden|ano=2000|idioma=fr}} * Barbou, Alfred (1882). ''Victor Hugo and His Times''. University Press of the Pacific: 2001 paper back edition. ISBN 0-89875-478-X * Barnett, Marva A., ed. (2009). ''Victor Hugo on Things That Matter: A Reader''. New Haven, Connecticut: [[Yale University Press]]. ISBN 0-300-12245-4 * Brombert, Victor H. (1984). ''Victor Hugo and the Visionary Novel''. Boston: [[Harvard University Press]]. ISBN 0-674-93550-0 * Davidson, A.F. (1912). ''Victor Hugo: His Life and Work''. University Press of the Pacific: 2003 paperback edition. ISBN 1-4102-0778-1 * Dow, Leslie Smith (1993). ''Adele Hugo: La Miserable''. Fredericton: Goose Lane Editions. ISBN 0-86492-168-3 * Falkayn, David (2001). ''Guide to the Life, Times, and Works of Victor Hugo''. University Press of the Pacific. ISBN 0-89875-465-8 * Frey, John Andrew (1999). ''A Victor Hugo Encyclopedia''. Greenwood Press. ISBN 0-313-29896-3 * Grant, Elliot (1946). ''The Career of Victor Hugo''. [[Harvard University Press]]. Out of print. * Halsall, A.W. et al. (1998). ''Victor Hugo and the Romantic Drama''. [[University of Toronto Press]]. ISBN 0-8020-4322-4 * Hart, Simon Allen (2004). ''Lady in the Shadows: The Life and Times of Julie Drouet, Mistress, Companion and Muse to Victor Hugo.'' Publish American. ISBN 1-4137-1133-2 * Houston, John Porter (1975). ''Victor Hugo''. Nova York: Twayne Publishers. ISBN 0-8057-2443-5 * Ireson, J.C. (1997). ''Victor Hugo: A Companion to His Poetry''. Clarendon Press. ISBN 0-19-815799-1 * Maurois, Andre (1956). ''Olympio: The Life of Victor Hugo''. Nova York: Harper & Brothers. === Ligazóns externas === * [http://www.academie-francaise.fr/les-immortels/victor-hugo?fauteuil=14&election=07-01-1841 Biografía na ''Académie française''] {{fr}}. * [http://www.gutenberg.org/browse/authors/h#a85 Obras do autor] dispoñibles no [[Proxecto Gutenberg]] {{en}}. * [http://www.kevinstilley.com/victor-hugo-select-quotes/ Citas do escritor] {{en}}. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Hugo, Victor}} [[Categoría:Victor Hugo| ]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Biografías)]] e2kw58f6mtzm7oxbx591y9hq5emzp24 0 87684 6147679 5984671 2022-08-01T18:43:13Z Ji-Elle (Ville de Saint-Dié-des-Vosges) 128696 /* Biografía académica */ +pict wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Henri Nonn''' nado en [[1929]] e finado o [[13 de setembro]] de [[2017]] foi un xeógrafo francés, que investigou o litoral galego desde un punto de vista xeomorfolóxico. == Biografía académica == [[File:Henri Nonn, Jacques Lévy et Jean Renard-FIG 1998.jpg|thumb|Henri Nonn, Jacques Lévy e Jean Renard (1998).]] Nonn estudou na [[Universidade de Estrasburgo]] baixo a dirección do profesor [[Jean Tricart]], que o orientou para o estudo da xeomorfoloxía galega. Durante dez anos, estudou as costas galegas, á par que publicaba estudos parciais que ía realizando, case sempre en solitario e, ás veces, en colaboración, que supuñan o desvelamento de aspectos da morfoloxía das terras galegas, especialmente litorais. Durante este tempo foi visitado por Tricart. En [[1965]] a súa obra, síntese sobre o litoral galego foi presentada como ''tese de Estado'', e publicada no ano seguinte co título de "''Les régions côtières de la Galice (Espagne): étude géomorphologique''" ("As rexións costeiras de Galicia, España, estudo xeomorfolóxico), constituíndo un fito nos estudos de síntese sobre a fisiografía de Galicia. Paralelamente realizou outros traballos de investigación, que se centraban sobre Estrasburgo, a súa cidade universitaria, e a rexión do leste francés. Converteuse en profesor da [[Universidade Louis Pasteur]] e do ''Centro de Xeografía Aplicada'', ambos da mesma cidade, até a súa xubilación en [[1990]], aínda que despois dese ano seguría vencellado á universidade como profesor emérito. == Importancia do estudo de Nonn sobre a costa galega == A longa investigación de Nonn sobre a costa galega serviu para centrar o coñecemento sobre a orixe das rías, obxecto de controversia, e falta de estudos parciais profundos até entón. Nonn dividiu en tres tipos as rías de Galicia, consonte a súa orixe: a) vales fluviais inferiores alagados polo mar, como as pequenas rías das costas cantábricas; b) afundimentos provocados pola tectónica, como sería o caso das Rías Baixas en xeral; c) cubetas terciarias alteradas e inundadas (ría da Coruña, Arousa); d) en casos actuaron fenómenos mesturados (p.ex., na ría de Ferrol). == Publicacións (selección) == === Sobre Galicia === * «Contribution à l'étude des plages anciennes de Galice (Espagne)», en ''Revue Géographique des Pyrénées e du Sud-Ouest'' (Tolosa), 1958, fasc. 3, páxs. 257-267. * Con J. Tricart, «Étude d'une formation périglaciaire ancienne en Galice (Espagne)», en ''Bulletin de la Société Géologique de France'', 1960, 2 (1), série 7, páxs. 41-44. * Con J. Medus, «Primeros resultados de estudios geomorfológicos y palimnológicos referentes a la cuenca de Puentes de García Rodríguez», Coruña, España, in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1963, nº 71, páxs. 87-94. * «Los sedimentos antiguos de la ría de Arosa: algunas conclusiones geomorfológicas», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1964 nº 74, páxs. 143-155. * Con L. Asensio Amor, «Los depósitos de terrazas del río Eo y de las márgenes de su ría (zona galaico-asturiana)», in ''Estudios Geográficos'' (Madrid), nom 96, páxs. 319-341. * «Presentación de algunos depósitos superficiales recientes en Galicia Occidental», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1967, nº 95, páxs. 89-105. * ''Les régions cotières de la Galice (Espagne): étude géomorfologique''. 2 vols, París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1966, 592 páxs, ISBN 10 2-86820-084-2 (reeditado en 1995). === Outras publicacións === * ''Strasbourg: des densités aux structures urbaines'', 2 vols.. París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1965, 190 páxs (reeditada en 1995). * ''Les Vosges et la Lorraine''. París. Larousse. 1973, 80 páxs. * ''L'Alsace''. París. Larousse. 1973. * ''Géographie des littoraux''. París. PUF. 1974, 255 páxs. * ''Les villes françaises: Strasbourg et sa communauté urbaine''. París. La Documentation Française. 1982 * ''Villes et aménagement régional en Alsace''. París. La Documentation Française. 1999, 246 páxs. * ''L'aménagement du territoire en Europe occidentale''. París. Ellipses marketing. 2001, 160 páxs. * ''L'Alsace et ses territoires''. Presses Universitaires de Strasbourg. 2008. == Bibliografía == * Méndez, G. e Rey, D., ''Perspectivas históricas del conocimiento geológico de las rías gallegas'', in Journal of Iberian Geology, 2000, vol. 26, páxs. 21-44 (hai edición dixital). * [[Augusto Pérez Alberti|Pérez Alberti]], A., ''Jean Tricart en el recuerdo'', in Noticias Geográficas (Asociación de Geógrafos Españoles), nº 35, agosto de 2003, páxs. 11-12 (hai edición dixital). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Ría]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Nonn, Henri}} [[Categoría:Personalidades da xeografía]] 68h5bzgasyxp1uctbl49md9tlug89yf 6147688 6147679 2022-08-01T19:08:22Z Estevoaei 1131 engado a [[Categoría:Nados en 1929]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Henri Nonn''' nado en [[1929]] e finado o [[13 de setembro]] de [[2017]] foi un xeógrafo francés, que investigou o litoral galego desde un punto de vista xeomorfolóxico. == Biografía académica == [[File:Henri Nonn, Jacques Lévy et Jean Renard-FIG 1998.jpg|thumb|Henri Nonn, Jacques Lévy e Jean Renard (1998).]] Nonn estudou na [[Universidade de Estrasburgo]] baixo a dirección do profesor [[Jean Tricart]], que o orientou para o estudo da xeomorfoloxía galega. Durante dez anos, estudou as costas galegas, á par que publicaba estudos parciais que ía realizando, case sempre en solitario e, ás veces, en colaboración, que supuñan o desvelamento de aspectos da morfoloxía das terras galegas, especialmente litorais. Durante este tempo foi visitado por Tricart. En [[1965]] a súa obra, síntese sobre o litoral galego foi presentada como ''tese de Estado'', e publicada no ano seguinte co título de "''Les régions côtières de la Galice (Espagne): étude géomorphologique''" ("As rexións costeiras de Galicia, España, estudo xeomorfolóxico), constituíndo un fito nos estudos de síntese sobre a fisiografía de Galicia. Paralelamente realizou outros traballos de investigación, que se centraban sobre Estrasburgo, a súa cidade universitaria, e a rexión do leste francés. Converteuse en profesor da [[Universidade Louis Pasteur]] e do ''Centro de Xeografía Aplicada'', ambos da mesma cidade, até a súa xubilación en [[1990]], aínda que despois dese ano seguría vencellado á universidade como profesor emérito. == Importancia do estudo de Nonn sobre a costa galega == A longa investigación de Nonn sobre a costa galega serviu para centrar o coñecemento sobre a orixe das rías, obxecto de controversia, e falta de estudos parciais profundos até entón. Nonn dividiu en tres tipos as rías de Galicia, consonte a súa orixe: a) vales fluviais inferiores alagados polo mar, como as pequenas rías das costas cantábricas; b) afundimentos provocados pola tectónica, como sería o caso das Rías Baixas en xeral; c) cubetas terciarias alteradas e inundadas (ría da Coruña, Arousa); d) en casos actuaron fenómenos mesturados (p.ex., na ría de Ferrol). == Publicacións (selección) == === Sobre Galicia === * «Contribution à l'étude des plages anciennes de Galice (Espagne)», en ''Revue Géographique des Pyrénées e du Sud-Ouest'' (Tolosa), 1958, fasc. 3, páxs. 257-267. * Con J. Tricart, «Étude d'une formation périglaciaire ancienne en Galice (Espagne)», en ''Bulletin de la Société Géologique de France'', 1960, 2 (1), série 7, páxs. 41-44. * Con J. Medus, «Primeros resultados de estudios geomorfológicos y palimnológicos referentes a la cuenca de Puentes de García Rodríguez», Coruña, España, in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1963, nº 71, páxs. 87-94. * «Los sedimentos antiguos de la ría de Arosa: algunas conclusiones geomorfológicas», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1964 nº 74, páxs. 143-155. * Con L. Asensio Amor, «Los depósitos de terrazas del río Eo y de las márgenes de su ría (zona galaico-asturiana)», in ''Estudios Geográficos'' (Madrid), nom 96, páxs. 319-341. * «Presentación de algunos depósitos superficiales recientes en Galicia Occidental», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1967, nº 95, páxs. 89-105. * ''Les régions cotières de la Galice (Espagne): étude géomorfologique''. 2 vols, París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1966, 592 páxs, ISBN 10 2-86820-084-2 (reeditado en 1995). === Outras publicacións === * ''Strasbourg: des densités aux structures urbaines'', 2 vols.. París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1965, 190 páxs (reeditada en 1995). * ''Les Vosges et la Lorraine''. París. Larousse. 1973, 80 páxs. * ''L'Alsace''. París. Larousse. 1973. * ''Géographie des littoraux''. París. PUF. 1974, 255 páxs. * ''Les villes françaises: Strasbourg et sa communauté urbaine''. París. La Documentation Française. 1982 * ''Villes et aménagement régional en Alsace''. París. La Documentation Française. 1999, 246 páxs. * ''L'aménagement du territoire en Europe occidentale''. París. Ellipses marketing. 2001, 160 páxs. * ''L'Alsace et ses territoires''. Presses Universitaires de Strasbourg. 2008. == Bibliografía == * Méndez, G. e Rey, D., ''Perspectivas históricas del conocimiento geológico de las rías gallegas'', in Journal of Iberian Geology, 2000, vol. 26, páxs. 21-44 (hai edición dixital). * [[Augusto Pérez Alberti|Pérez Alberti]], A., ''Jean Tricart en el recuerdo'', in Noticias Geográficas (Asociación de Geógrafos Españoles), nº 35, agosto de 2003, páxs. 11-12 (hai edición dixital). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Ría]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Nonn, Henri}} [[Categoría:Personalidades da xeografía]] [[Categoría:Nados en 1929]] it72xgrg4wlkpata4cgr9wikya76n98 6147689 6147688 2022-08-01T19:08:31Z Estevoaei 1131 engado a [[Categoría:Finados en 2017]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Henri Nonn''' nado en [[1929]] e finado o [[13 de setembro]] de [[2017]] foi un xeógrafo francés, que investigou o litoral galego desde un punto de vista xeomorfolóxico. == Biografía académica == [[File:Henri Nonn, Jacques Lévy et Jean Renard-FIG 1998.jpg|thumb|Henri Nonn, Jacques Lévy e Jean Renard (1998).]] Nonn estudou na [[Universidade de Estrasburgo]] baixo a dirección do profesor [[Jean Tricart]], que o orientou para o estudo da xeomorfoloxía galega. Durante dez anos, estudou as costas galegas, á par que publicaba estudos parciais que ía realizando, case sempre en solitario e, ás veces, en colaboración, que supuñan o desvelamento de aspectos da morfoloxía das terras galegas, especialmente litorais. Durante este tempo foi visitado por Tricart. En [[1965]] a súa obra, síntese sobre o litoral galego foi presentada como ''tese de Estado'', e publicada no ano seguinte co título de "''Les régions côtières de la Galice (Espagne): étude géomorphologique''" ("As rexións costeiras de Galicia, España, estudo xeomorfolóxico), constituíndo un fito nos estudos de síntese sobre a fisiografía de Galicia. Paralelamente realizou outros traballos de investigación, que se centraban sobre Estrasburgo, a súa cidade universitaria, e a rexión do leste francés. Converteuse en profesor da [[Universidade Louis Pasteur]] e do ''Centro de Xeografía Aplicada'', ambos da mesma cidade, até a súa xubilación en [[1990]], aínda que despois dese ano seguría vencellado á universidade como profesor emérito. == Importancia do estudo de Nonn sobre a costa galega == A longa investigación de Nonn sobre a costa galega serviu para centrar o coñecemento sobre a orixe das rías, obxecto de controversia, e falta de estudos parciais profundos até entón. Nonn dividiu en tres tipos as rías de Galicia, consonte a súa orixe: a) vales fluviais inferiores alagados polo mar, como as pequenas rías das costas cantábricas; b) afundimentos provocados pola tectónica, como sería o caso das Rías Baixas en xeral; c) cubetas terciarias alteradas e inundadas (ría da Coruña, Arousa); d) en casos actuaron fenómenos mesturados (p.ex., na ría de Ferrol). == Publicacións (selección) == === Sobre Galicia === * «Contribution à l'étude des plages anciennes de Galice (Espagne)», en ''Revue Géographique des Pyrénées e du Sud-Ouest'' (Tolosa), 1958, fasc. 3, páxs. 257-267. * Con J. Tricart, «Étude d'une formation périglaciaire ancienne en Galice (Espagne)», en ''Bulletin de la Société Géologique de France'', 1960, 2 (1), série 7, páxs. 41-44. * Con J. Medus, «Primeros resultados de estudios geomorfológicos y palimnológicos referentes a la cuenca de Puentes de García Rodríguez», Coruña, España, in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1963, nº 71, páxs. 87-94. * «Los sedimentos antiguos de la ría de Arosa: algunas conclusiones geomorfológicas», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1964 nº 74, páxs. 143-155. * Con L. Asensio Amor, «Los depósitos de terrazas del río Eo y de las márgenes de su ría (zona galaico-asturiana)», in ''Estudios Geográficos'' (Madrid), nom 96, páxs. 319-341. * «Presentación de algunos depósitos superficiales recientes en Galicia Occidental», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1967, nº 95, páxs. 89-105. * ''Les régions cotières de la Galice (Espagne): étude géomorfologique''. 2 vols, París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1966, 592 páxs, ISBN 10 2-86820-084-2 (reeditado en 1995). === Outras publicacións === * ''Strasbourg: des densités aux structures urbaines'', 2 vols.. París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1965, 190 páxs (reeditada en 1995). * ''Les Vosges et la Lorraine''. París. Larousse. 1973, 80 páxs. * ''L'Alsace''. París. Larousse. 1973. * ''Géographie des littoraux''. París. PUF. 1974, 255 páxs. * ''Les villes françaises: Strasbourg et sa communauté urbaine''. París. La Documentation Française. 1982 * ''Villes et aménagement régional en Alsace''. París. La Documentation Française. 1999, 246 páxs. * ''L'aménagement du territoire en Europe occidentale''. París. Ellipses marketing. 2001, 160 páxs. * ''L'Alsace et ses territoires''. Presses Universitaires de Strasbourg. 2008. == Bibliografía == * Méndez, G. e Rey, D., ''Perspectivas históricas del conocimiento geológico de las rías gallegas'', in Journal of Iberian Geology, 2000, vol. 26, páxs. 21-44 (hai edición dixital). * [[Augusto Pérez Alberti|Pérez Alberti]], A., ''Jean Tricart en el recuerdo'', in Noticias Geográficas (Asociación de Geógrafos Españoles), nº 35, agosto de 2003, páxs. 11-12 (hai edición dixital). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Ría]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Nonn, Henri}} [[Categoría:Personalidades da xeografía]] [[Categoría:Nados en 1929]] [[Categoría:Finados en 2017]] s5754xuznwxprldd4tihq0gpwx0cgde 6147690 6147689 2022-08-01T19:08:47Z Estevoaei 1131 engado a [[Categoría:Alumnos da Universidade de Estrasburgo]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Henri Nonn''' nado en [[1929]] e finado o [[13 de setembro]] de [[2017]] foi un xeógrafo francés, que investigou o litoral galego desde un punto de vista xeomorfolóxico. == Biografía académica == [[File:Henri Nonn, Jacques Lévy et Jean Renard-FIG 1998.jpg|thumb|Henri Nonn, Jacques Lévy e Jean Renard (1998).]] Nonn estudou na [[Universidade de Estrasburgo]] baixo a dirección do profesor [[Jean Tricart]], que o orientou para o estudo da xeomorfoloxía galega. Durante dez anos, estudou as costas galegas, á par que publicaba estudos parciais que ía realizando, case sempre en solitario e, ás veces, en colaboración, que supuñan o desvelamento de aspectos da morfoloxía das terras galegas, especialmente litorais. Durante este tempo foi visitado por Tricart. En [[1965]] a súa obra, síntese sobre o litoral galego foi presentada como ''tese de Estado'', e publicada no ano seguinte co título de "''Les régions côtières de la Galice (Espagne): étude géomorphologique''" ("As rexións costeiras de Galicia, España, estudo xeomorfolóxico), constituíndo un fito nos estudos de síntese sobre a fisiografía de Galicia. Paralelamente realizou outros traballos de investigación, que se centraban sobre Estrasburgo, a súa cidade universitaria, e a rexión do leste francés. Converteuse en profesor da [[Universidade Louis Pasteur]] e do ''Centro de Xeografía Aplicada'', ambos da mesma cidade, até a súa xubilación en [[1990]], aínda que despois dese ano seguría vencellado á universidade como profesor emérito. == Importancia do estudo de Nonn sobre a costa galega == A longa investigación de Nonn sobre a costa galega serviu para centrar o coñecemento sobre a orixe das rías, obxecto de controversia, e falta de estudos parciais profundos até entón. Nonn dividiu en tres tipos as rías de Galicia, consonte a súa orixe: a) vales fluviais inferiores alagados polo mar, como as pequenas rías das costas cantábricas; b) afundimentos provocados pola tectónica, como sería o caso das Rías Baixas en xeral; c) cubetas terciarias alteradas e inundadas (ría da Coruña, Arousa); d) en casos actuaron fenómenos mesturados (p.ex., na ría de Ferrol). == Publicacións (selección) == === Sobre Galicia === * «Contribution à l'étude des plages anciennes de Galice (Espagne)», en ''Revue Géographique des Pyrénées e du Sud-Ouest'' (Tolosa), 1958, fasc. 3, páxs. 257-267. * Con J. Tricart, «Étude d'une formation périglaciaire ancienne en Galice (Espagne)», en ''Bulletin de la Société Géologique de France'', 1960, 2 (1), série 7, páxs. 41-44. * Con J. Medus, «Primeros resultados de estudios geomorfológicos y palimnológicos referentes a la cuenca de Puentes de García Rodríguez», Coruña, España, in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1963, nº 71, páxs. 87-94. * «Los sedimentos antiguos de la ría de Arosa: algunas conclusiones geomorfológicas», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1964 nº 74, páxs. 143-155. * Con L. Asensio Amor, «Los depósitos de terrazas del río Eo y de las márgenes de su ría (zona galaico-asturiana)», in ''Estudios Geográficos'' (Madrid), nom 96, páxs. 319-341. * «Presentación de algunos depósitos superficiales recientes en Galicia Occidental», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1967, nº 95, páxs. 89-105. * ''Les régions cotières de la Galice (Espagne): étude géomorfologique''. 2 vols, París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1966, 592 páxs, ISBN 10 2-86820-084-2 (reeditado en 1995). === Outras publicacións === * ''Strasbourg: des densités aux structures urbaines'', 2 vols.. París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1965, 190 páxs (reeditada en 1995). * ''Les Vosges et la Lorraine''. París. Larousse. 1973, 80 páxs. * ''L'Alsace''. París. Larousse. 1973. * ''Géographie des littoraux''. París. PUF. 1974, 255 páxs. * ''Les villes françaises: Strasbourg et sa communauté urbaine''. París. La Documentation Française. 1982 * ''Villes et aménagement régional en Alsace''. París. La Documentation Française. 1999, 246 páxs. * ''L'aménagement du territoire en Europe occidentale''. París. Ellipses marketing. 2001, 160 páxs. * ''L'Alsace et ses territoires''. Presses Universitaires de Strasbourg. 2008. == Bibliografía == * Méndez, G. e Rey, D., ''Perspectivas históricas del conocimiento geológico de las rías gallegas'', in Journal of Iberian Geology, 2000, vol. 26, páxs. 21-44 (hai edición dixital). * [[Augusto Pérez Alberti|Pérez Alberti]], A., ''Jean Tricart en el recuerdo'', in Noticias Geográficas (Asociación de Geógrafos Españoles), nº 35, agosto de 2003, páxs. 11-12 (hai edición dixital). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Ría]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Nonn, Henri}} [[Categoría:Personalidades da xeografía]] [[Categoría:Nados en 1929]] [[Categoría:Finados en 2017]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Estrasburgo]] dnfqc1ktzef0rn4wqn6txomutd84kb1 6147692 6147690 2022-08-01T19:15:10Z Estevoaei 1131 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Henri Nonn''' nado en [[Ancerviller]] o [[5 de xullo]] de [[1929]] e finado en [[Illkirch-Graffenstaden]] o [[13 de setembro]] de [[2017]]<ref>{{cita web|url=https://avis-deces.linternaute.com/nom/famille-nonn|título=Avis de décès Avis de décès NONN|páxina-web=Avis de décès}}</ref>, foi un xeógrafo francés, que investigou o litoral galego desde un punto de vista xeomorfolóxico. == Traxectoria == [[Ficheiro:Henri Nonn, Jacques Lévy et Jean Renard-FIG 1998.jpg|thumb|Henri Nonn, Jacques Lévy e Jean Renard (1998).]] Nonn estudou na [[Universidade de Estrasburgo]] baixo a dirección do profesor [[Jean Tricart]], que o orientou para o estudo da xeomorfoloxía galega. Durante dez anos, estudou as costas galegas, á par que publicaba estudos parciais que ía realizando, case sempre en solitario e, ás veces, en colaboración, que supuñan o desvelamento de aspectos da morfoloxía das terras galegas, especialmente litorais. Durante este tempo foi visitado por Tricart. En [[1965]] a súa obra, síntese sobre o litoral galego foi presentada como ''tese de Estado'', e publicada no ano seguinte co título de "''Les régions côtières de la Galice (Espagne): étude géomorphologique''" ("As rexións costeiras de Galicia, España, estudo xeomorfolóxico), constituíndo un fito nos estudos de síntese sobre a fisiografía de Galicia. Paralelamente realizou outros traballos de investigación, que se centraban sobre Estrasburgo, a súa cidade universitaria, e a rexión do leste francés. Converteuse en profesor da [[Universidade Louis Pasteur]] e do ''Centro de Xeografía Aplicada'', ambos da mesma cidade, até a súa xubilación en [[1990]], aínda que despois dese ano seguría vencellado á universidade como profesor emérito. == O estudo de Nonn sobre a costa galega == A longa investigación de Nonn sobre a costa galega serviu para centrar o coñecemento sobre a orixe das rías, obxecto de controversia, e falta de estudos parciais profundos até entón. Nonn dividiu en tres tipos as rías de Galicia, consonte a súa orixe: a) vales fluviais inferiores alagados polo mar, como as pequenas rías das costas cantábricas; b) afundimentos provocados pola tectónica, como sería o caso das Rías Baixas en xeral; c) cubetas terciarias alteradas e inundadas (ría da Coruña, Arousa); d) en casos actuaron fenómenos mesturados (p.ex., na ría de Ferrol). == Publicacións (selección) == === Sobre Galicia === * «Contribution à l'étude des plages anciennes de Galice (Espagne)», en ''Revue Géographique des Pyrénées e du Sud-Ouest'' (Tolosa), 1958, fasc. 3, páxs. 257-267. * Con J. Tricart, «Étude d'une formation périglaciaire ancienne en Galice (Espagne)», en ''Bulletin de la Société Géologique de France'', 1960, 2 (1), série 7, páxs. 41-44. * Con J. Medus, «Primeros resultados de estudios geomorfológicos y palimnológicos referentes a la cuenca de Puentes de García Rodríguez», Coruña, España, in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1963, nº 71, páxs. 87-94. * «Los sedimentos antiguos de la ría de Arosa: algunas conclusiones geomorfológicas», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1964 nº 74, páxs. 143-155. * Con L. Asensio Amor, «Los depósitos de terrazas del río Eo y de las márgenes de su ría (zona galaico-asturiana)», in ''Estudios Geográficos'' (Madrid), nom 96, páxs. 319-341. * «Presentación de algunos depósitos superficiales recientes en Galicia Occidental», in ''Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de España'', 1967, nº 95, páxs. 89-105. * ''Les régions cotières de la Galice (Espagne): étude géomorfologique''. 2 vols, París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1966, 592 páxs, ISBN 10 2-86820-084-2 (reeditado en 1995). === Outras publicacións === * ''Strasbourg: des densités aux structures urbaines'', 2 vols.. París. Presses Universitaires de Strasbourg. 1965, 190 páxs (reeditada en 1995). * ''Les Vosges et la Lorraine''. París. Larousse. 1973, 80 páxs. * ''L'Alsace''. París. Larousse. 1973. * ''Géographie des littoraux''. París. PUF. 1974, 255 páxs. * ''Les villes françaises: Strasbourg et sa communauté urbaine''. París. La Documentation Française. 1982 * ''Villes et aménagement régional en Alsace''. París. La Documentation Française. 1999, 246 páxs. * ''L'aménagement du territoire en Europe occidentale''. París. Ellipses marketing. 2001, 160 páxs. * ''L'Alsace et ses territoires''. Presses Universitaires de Strasbourg. 2008. == Bibliografía == * Méndez, G. e Rey, D., ''Perspectivas históricas del conocimiento geológico de las rías gallegas'', in Journal of Iberian Geology, 2000, vol. 26, páxs. 21-44 (hai edición dixital). * [[Augusto Pérez Alberti|Pérez Alberti]], A., ''Jean Tricart en el recuerdo'', in Noticias Geográficas (Asociación de Geógrafos Españoles), nº 35, agosto de 2003, páxs. 11-12 (hai edición dixital). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Ría]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Nonn, Henri}} [[Categoría:Personalidades da xeografía]] [[Categoría:Nados en 1929]] [[Categoría:Finados en 2017]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Estrasburgo]] 0mji721e2bp2c5xctig1n79qwibtq5q 0 91584 6147571 6096415 2022-08-01T14:47:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coord|43.1251712|N|7.6814228|W|display=title}} {{Outros homónimos|Gaioso}} {{Parroquia |nome = Santiago de Gaioso |imaxe = Penas de rodas.jpg |lenda = As Penas de Rodas |mapa = |provincia = Lugo|concello = Outeiro de Rei |superficie = |poboación = 168 |ano = 2020 |entidades = 10 }} '''Santiago de Gaioso''' é unha parroquia do concello de [[Outeiro de Rei]] na [[comarca de Lugo]], na [[provincia de Lugo]]. No ano [[2007]] tiña 176 habitantes, deles 94 eran homes e 82 eran mulleres, o que supón unha diminución de 3 habitantes en relación ao ano anterior, [[2006]]. == A Penas de Rodas == [[Ficheiro:Igrexa Santiago de Gaioso, Outeiro de Rei.jpg|miniatura|dereita|Igrexa parroquial.]] A Penas de Rodas é unha [[formación xeolóxica]] que deixou á vista dúas rochas ciclópeas e xemelgas, a escasa distancia unha da outra, sobre un penedo común. Na actualidade na zona mantense unha área recreativa cun palco para a romaría que alí se celebra. Está situada na parte oeste da parroquia. == Lugares e parroquias == === Lugares de Santiago de Gaioso === {{Lp Santiago de Gaioso}} === Parroquias de Outeiro de Rei === {{Outeiro de Rei}} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Lugares de Outeiro de Rei]] === Ligazóns externas === * [http://www.outeiroderei.org/parroquias.php?secc=gaiososantiago Santiago de Gaioso na web do concello de Outeiro de Rei] * {{cita web|url=https://www.nearbing.com/entry/penas-de-rodas.html|nome=Iván|apelidos=Blanco|título=Penas de Rodas, el monumento olvidado|data=25 de setembro de 2013|lingua=es|páxina-web=nearbing.com|data-acceso=02 de xaneiro de 2016|data-arquivo=18 de xaneiro de 2016|url-arquivo=https://archive.today/20160118231455/https://www.nearbing.com/entry/penas-de-rodas.html|url-morta=unfit}} [[Categoría:Parroquias de Outeiro de Rei]] [[Categoría:Parroquias de Galicia baixo a advocación de Santiago o Maior]] ktn10z0xzsmh7urml33md0vak4soi7b 0 97630 6147996 6110873 2022-08-02T06:33:47Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = [[Ficheiro:TheOffspringLogo.png|250px]] | xp = rock | imaxe = The offspring.jpg | lenda = The Offspring no ano 2001 | orixe = [[Huntington Beach]] ([[California]]) | país = [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]][[Ficheiro:Flag of the United States.svg|20px|]] | período = [[1984]] – presente | xénero = [[punk rock]], [[skate punk]], [[pop punk]] | selo = Black Label Records, Nemesis Records, [[Epitaph Records]], [[Columbia Records]] | membros = [[Dexter Holland]]<br />[[Noodles]]<br>Todd Morse | antigos_membros = [[Ron Welty]]<br />[[Atom Willard]]<br />[[Josh Freese]]<br />[[James Lilja]]<br />Jim Benton<br />Doug Thompson<br />[[Greg K]]<br />[[Pete Parada]] | web = [http://www.offspring.com/ www.offspring.com] }} '''The Offspring''', ou simplemente '''Offspring''', é un grupo de música [[punk rock]] [[EUA|estadounidense]], formado en [[Huntington Beach]] ([[California]]), no ano [[1984]]. A banda está integrada en 2021 por Bryan Dexter Holland e Noodles (os dous membros desde o principio da banda), e Todd Morse; outros membros foron Ron Welly, Atom Willard, Josh Freese, James Lijla, Jim Benton, Dough Thompson, o baixista [[Greg K]] que deixou a banda en 2019 e o percusionista [[Pete Parada]], expulsado en agosto de 2021. Parada padece a doenza de [[Guillain-Barré]] (enfermedade do sistema inmunitario que ataca aos nervios), e decidiu non vacinarse da Covid por recomendación médica. Nun comunicado afirmou ''"Non teño sentimentos negativos cara á miña banda. Están facendo o que cren que é o mellor para eles, mentres eu fago o mesmo"'' e anunciou que ía colaborar musicalmente coa súa filla.<ref>{{Cita web|url=https://consequence.net/2021/08/drummer-pete-parada-ousted-the-offspring-vaccination/|páxina-web=Consequence.net|título=O batería Pete Parada, fóra de The Offspring por causa da vacina}}</ref> Dexter Holland é doutor en bioloxía molecular cunha tese sobre VIH e ARN.<ref>{{Cita web|url=http://www.reocities.com/CollegePark/2638/Offspring/bravo.html|páxina-web=Reocities|título=Entrevista a Dexter Holland|data-acceso=4-8-2021|data-arquivo=15-12-2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131215045012/http://www.reocities.com/CollegePark/2638/Offspring/bravo.html|url-morta=unfit}}</ref> A banda é acreditada, xunto coas [[California|californianas]] [[Green Day]] e [[Rancid]], por revivir o interese masivo polo [[punk rock]] nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] durante mediados dos anos 90. O seu último disco é Let the Bad Times Roll, publicado en abril de 2021, e até esa data The Offspring leva editados dez álbums de estudio, un recompilatorio, catro EPs e tres DVDs. Levan vendidos ao redor de 34 millóns de álbums en todo o mundo, sendo unha das bandas de [[punk rock]] con máis vendas de todos os tempos. Todos os álbums dende a edición do seu derradeiro traballo con [[Epitaph]] ''[[Smash]]'' venderon un mínimo dun millón de copias. O 2 de agosto de 2021, o batería [[Pete Parada]] anunciou que fora despedido de The Offspring por negarse a vacinarse contra a [[COVID-19]].<ref>{{Cita web|título=https://twitter.com/peteparada/status/1422226668895326209|url=https://twitter.com/peteparada/status/1422226668895326209|páxina-web=Twitter|data-acceso=2022-01-05|lingua=gl}}</ref> Nunha entrevista en novembro de 2021, Holland e Wasserman detallaron os "obstáculos" que seguían atopando á hora de considerar o que sería necesario para organizar unha xira cun membro do grupo non vacinado, e afirmaron que a decisión se tomou "polo momento"<ref>{{Cita web|título=Interview with The Offspring: Dexter and Noodles talk punk again|url=https://the-shortlisted.co.uk/the-offspring-interview-dexter-noodles/|páxina-web=The Shortlisted|data=2021-11-07|data-acceso=2022-01-05|lingua=en-GB}}</ref>; Non obstante, en agosto de 2021, Pete Parada anunciou que fora despedido non só da xira senón tamén do estudo. [[File:The_Offspring_2008.jpg|miniatura|left|Dexter Holland, Freeman e Noodles en [[Charlotte, Carolina do Norte|Chartotte]], 2008]] [[File:Offspringlive.jpg|miniatura|left|Concerto en [[Fortaleza, Ceará|Fortaleza]], [[Brasil]], 2008]] [[File:NoodlesParada.jpg|miniatura|left|Noodles e Parada, batería do grupo até 2021]] == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[The Offspring (álbum)|The Offspring]]'' || [[1989]] || [[Nemesis Records]], [[Nitro Records]] |- | ''[[Ignition]]'' || [[1992]] || [[Epitaph Records]] |- | ''[[Smash]]'' || [[1994]] || Epitaph Records |- | ''[[Ixnay on the Hombre]]'' || [[1997]] || [[Columbia Records]], Epitaph Records |- | ''[[Americana]]'' || [[1998]] || Columbia Records |- | ''[[Conspiracy of One]]'' || [[2000]] || Columbia Records |- | ''[[Splinter]]'' || [[2003]] || Columbia Records |- | ''[[Rise and Fall, Rage and Grace]]'' || [[2008]] || Columbia Records |- | ''[[Days Go By]]'' || [[2012]] || Columbia Records |- | ''[[Let the Bad Times Roll]]'' || [[2021]] || Concord Records |} == Notas == {{Referencias}} == Ligazóns externas == {{commons|The Offspring}} * [http://www.offspring.com/ Web Oficial de The Offspring]{{en}} * [http://www.myspace.com/offspring MySpace de The Offspring] * [http://es.youtube.com/user/offspringtv Canal Oficial no YouTube de The Offspring] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Offspring, The}} [[Categoría:Grupos musicais de punk rock]] [[Categoría:Grupos musicais de skate punk]] [[Categoría:Grupos musicais de pop punk]] [[Categoría:Grupos musicais do condado de Orange, California]] [[Categoría:Artistas de Epitaph Records]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1984]] py64wuak861quh4pjxk8ckfefoo6cap 0 98464 6147999 5683333 2022-08-02T06:41:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Canción |elemento = sinxelo |nome = The Story |grupo = [[30 Seconds to Mars]] |tipo = álbum |nome de tipo = ''[[A Beautiful Lie]]'' |lanzamento = [[2008]] |gravación = [[2004]] |xénero = Rock Alternativo |duración = 3:55 |discográfica = virgin |escritor = Jared Leto |número anterior = |número actual = |número posterior = |miscelánea = }} "'''The Story'''" é unha canción da banda americana [[30 Seconds to Mars]], lanzado como quinto single na [[Arxentina]] do seu álbum ''[[A Beautiful Lie]]'', case simultaneamente ó seu cuarto single titulado igual que ó disco, baixo o selo [[Virgin]]. == Historia == * En [[abril]] de [[2008]], [[NewHit]] anuncia que "The Story" era o novo single de [[30 Seconds to Mars]] na [[Arxentina]], só para radios.<ref>[http://www.newhit.com.ar "The Story"] en NewHit.com.ar</ref> * O [[27 de abril]] de [[2008]], a canción entra no Top 10 de "[[Los 40 Principales]]" [[Arxentina]], no posto número 10.<ref>[http://www.los40principales.com.ar/lalista.asp?id=1458 "The Story"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140714174125/http://www.los40principales.com.ar/lalista.asp?id=1458 |date=14 de xullo de 2014 }} en Los40Principales.com.ar</ref> == Posicións nas listas == {| class="wikitable" ! Ano ! Listas ! Máxima posición |- |align="left"|2008 |align="left"|[[Los 40 Principales]] da [[Arxentina]] |align="left"|#03 |- |} == Notas == {{Listaref}} {{30 Seconds to Mars}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sinxelos de 2008]] gw3a04gazx5w7s95qk15wy5v2r61z6f 4 100373 6147431 6146529 2022-08-01T12:02:29Z Jembot 33958 Bot: Actualizando ranking wikitext text/x-wiki {{/begin|250}} |- | 1 || [[User:Breogan2008|Breogan2008]] || [[Special:Contributions/Breogan2008|{{formatnum:349175}}]] |- | 2 || [[User:HombreDHojalata|HombreDHojalata]] || [[Special:Contributions/HombreDHojalata|{{formatnum:210325}}]] |- | 3 || [[User:Miguelferig|Miguelferig]] || [[Special:Contributions/Miguelferig|{{formatnum:202437}}]] |- | 4 || [[User:Estevoaei|Estevoaei]] (Admin) || [[Special:Contributions/Estevoaei|{{formatnum:136801}}]] |- | 5 || [[User:Chairego apc|Chairego apc]] (Admin) || [[Special:Contributions/Chairego apc|{{formatnum:134271}}]] |- | 6 || [[User:Banjo|<span style="color:gray">Banjo</span>]] (Admin) || [[Special:Contributions/Banjo|{{formatnum:110001}}]] |- | 7 || [[User:Alfonso Márquez|Alfonso Márquez]] || [[Special:Contributions/Alfonso Márquez|{{formatnum:109015}}]] |- | 8 || [[User:Xas|Xas]] || [[Special:Contributions/Xas|{{formatnum:101348}}]] |- | 9 || [[User:Elisardojm|<span style="color:gray">Elisardojm</span>]] || [[Special:Contributions/Elisardojm|{{formatnum:100129}}]] |- | 10 || [[User:Norrin strange|Norrin strange]] || [[Special:Contributions/Norrin strange|{{formatnum:71694}}]] |- | 11 || [[User:Prevert|<span style="color:gray">Prevert</span>]] || [[Special:Contributions/Prevert|{{formatnum:68670}}]] |- | 12 || [[User:Beninho|Beninho]] || [[Special:Contributions/Beninho|{{formatnum:66521}}]] |- | 13 || [[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] (Admin) || [[Special:Contributions/Xabier Cid|{{formatnum:61214}}]] |- | 14 || [[User:Adorian|Adorian]] || [[Special:Contributions/Adorian|{{formatnum:59641}}]] |- | 15 || [[User:Lameiro|Lameiro]] || [[Special:Contributions/Lameiro|{{formatnum:59265}}]] |- | 16 || [[User:Servando2|Servando2]] || [[Special:Contributions/Servando2|{{formatnum:53373}}]] |- | 17 || [[User:Imxavitooh|Imxavitooh]] || [[Special:Contributions/Imxavitooh|{{formatnum:48021}}]] |- | 18 || [[User:Atobar|Atobar]] (Admin) || [[Special:Contributions/Atobar|{{formatnum:44801}}]] |- | 19 || [[User:Xoacas|Xoacas]] || [[Special:Contributions/Xoacas|{{formatnum:43151}}]] |- | 20 || [[User:AMPERIO|<span style="color:gray">AMPERIO</span>]] (Admin) || [[Special:Contributions/AMPERIO|{{formatnum:42401}}]] |- | 21 || [[User:Lmbuga|<span style="color:gray">Lmbuga</span>]] || [[Special:Contributions/Lmbuga|{{formatnum:40243}}]] |- | 22 || [[User:Jglamela|Jglamela]] || [[Special:Contributions/Jglamela|{{formatnum:39986}}]] |- | 23 || [[User:Piquito|Piquito]] || [[Special:Contributions/Piquito|{{formatnum:34314}}]] |- | 24 || [[User:Xoio|Xoio]] || [[Special:Contributions/Xoio|{{formatnum:34046}}]] |- | 25 || [[User:Krisko|Krisko]] || [[Special:Contributions/Krisko|{{formatnum:32837}}]] |- | 26 || [[User:HacheDous=0|HacheDous=0]] || [[Special:Contributions/HacheDous=0|{{formatnum:32823}}]] |- | 27 || [[User:RubenWGA|RubenWGA]] || [[Special:Contributions/RubenWGA|{{formatnum:31113}}]] |- | 28 || [[User:Xanetas|Xanetas]] || [[Special:Contributions/Xanetas|{{formatnum:30811}}]] |- | 29 || [[User:MAGHOI|MAGHOI]] (Admin) || [[Special:Contributions/MAGHOI|{{formatnum:30555}}]] |- | 30 || [[User:Toliño|<span style="color:gray">Toliño</span>]] || [[Special:Contributions/Toliño|{{formatnum:29647}}]] |- | 31 || [[User:Anton45|<span style="color:gray">Anton45</span>]] || [[Special:Contributions/Anton45|{{formatnum:28460}}]] |- | 32 || [[User:Moedagalega|Moedagalega]] || [[Special:Contributions/Moedagalega|{{formatnum:26002}}]] |- | 33 || [[User:Fendetestas|Fendetestas]] || [[Special:Contributions/Fendetestas|{{formatnum:25761}}]] |- | 34 || [[User:Albert galiza|<span style="color:gray">Albert galiza</span>]] || [[Special:Contributions/Albert galiza|{{formatnum:23061}}]] |- | 35 || [[User:Maria zaos|Maria zaos]] || [[Special:Contributions/Maria zaos|{{formatnum:22606}}]] |- | 36 || [[User:FleaRHCP|FleaRHCP]] || [[Special:Contributions/FleaRHCP|{{formatnum:21680}}]] |- | 37 || [[User:Nachonion|<span style="color:gray">Nachonion</span>]] || [[Special:Contributions/Nachonion|{{formatnum:21448}}]] |- | 38 || [[User:Angeldomcer|Angeldomcer]] || [[Special:Contributions/Angeldomcer|{{formatnum:19764}}]] |- | 39 || [[User:Sobreira|<span style="color:gray">Sobreira</span>]] || [[Special:Contributions/Sobreira|{{formatnum:19752}}]] |- | 40 || [[User:Vivaelcelta|<span style="color:gray">Vivaelcelta</span>]] || [[Special:Contributions/Vivaelcelta|{{formatnum:18520}}]] |- | 41 || [[User:Xosé|<span style="color:gray">Xosé</span>]] || [[Special:Contributions/Xosé|{{formatnum:17175}}]] |- | 42 || [[User:Agremon|Agremon]] || [[Special:Contributions/Agremon|{{formatnum:15721}}]] |- | 43 || [[User:Hugo22|<span style="color:gray">Hugo22</span>]] || [[Special:Contributions/Hugo22|{{formatnum:15286}}]] |- | 44 || [[User:Rocastelo|<span style="color:gray">Rocastelo</span>]] || [[Special:Contributions/Rocastelo|{{formatnum:15163}}]] |- | 45 || [[User:PepedoCouto|<span style="color:gray">PepedoCouto</span>]] || [[Special:Contributions/PepedoCouto|{{formatnum:15153}}]] |- | 46 || [[User:Calq|Calq]] || [[Special:Contributions/Calq|{{formatnum:14324}}]] |- | 47 || [[User:Xosé Antonio|Xosé Antonio]] || [[Special:Contributions/Xosé Antonio|{{formatnum:14256}}]] |- | 48 || [[User:Gasparoff|Gasparoff]] || [[Special:Contributions/Gasparoff|{{formatnum:13798}}]] |- | 49 || [[User:Xoán Carlos Fraga|<span style="color:gray">Xoán Carlos Fraga</span>]] || [[Special:Contributions/Xoán Carlos Fraga|{{formatnum:13785}}]] |- | 50 || [[User:JaviP96|<span style="color:gray">JaviP96</span>]] || [[Special:Contributions/JaviP96|{{formatnum:13744}}]] |- | 51 || [[User:Gallaecio|<span style="color:gray">Gallaecio</span>]] || [[Special:Contributions/Gallaecio|{{formatnum:13519}}]] |- | 52 || [[User:Vitoriaogando|Vitoriaogando]] || [[Special:Contributions/Vitoriaogando|{{formatnum:12676}}]] |- | 53 || [[User:Lles|Lles]] || [[Special:Contributions/Lles|{{formatnum:12336}}]] |- | 54 || [[User:Castelao|Castelao]] || [[Special:Contributions/Castelao|{{formatnum:11878}}]] |- | 55 || [[User:Xosema|Xosema]] || [[Special:Contributions/Xosema|{{formatnum:11616}}]] |- | 56 || [[User:Lansbricae|<span style="color:gray">Lansbricae</span>]] || [[Special:Contributions/Lansbricae|{{formatnum:11584}}]] |- | 57 || [[User:JonnyJonny|JonnyJonny]] || [[Special:Contributions/JonnyJonny|{{formatnum:11466}}]] |- | 58 || [[User:Isili0n|<span style="color:gray">Isili0n</span>]] || [[Special:Contributions/Isili0n|{{formatnum:10315}}]] |- | 59 || [[User:Ramiro Torres|Ramiro Torres]] || [[Special:Contributions/Ramiro Torres|{{formatnum:9665}}]] |- | 60 || [[User:Elvire|<span style="color:gray">Elvire</span>]] || [[Special:Contributions/Elvire|{{formatnum:9583}}]] |- | 61 || [[User:Iago Pillado|<span style="color:gray">Iago Pillado</span>]] || [[Special:Contributions/Iago Pillado|{{formatnum:9259}}]] |- | 62 || [[User:Xabier Cancela|<span style="color:gray">Xabier Cancela</span>]] || [[Special:Contributions/Xabier Cancela|{{formatnum:8410}}]] |- | 63 || [[User:Judcosta|<span style="color:gray">Judcosta</span>]] || [[Special:Contributions/Judcosta|{{formatnum:8391}}]] |- | 64 || [[User:Paradanta|Paradanta]] || [[Special:Contributions/Paradanta|{{formatnum:8314}}]] |- | 65 || [[User:Martinho12|<span style="color:gray">Martinho12</span>]] || [[Special:Contributions/Martinho12|{{formatnum:8026}}]] |- | 66 || [[User:Unhanova|<span style="color:gray">Unhanova</span>]] || [[Special:Contributions/Unhanova|{{formatnum:7964}}]] |- | 67 || [[User:Caronium|<span style="color:gray">Caronium</span>]] || [[Special:Contributions/Caronium|{{formatnum:7605}}]] |- | 68 || [[User:Ogalego.gal|Ogalego.gal]] || [[Special:Contributions/Ogalego.gal|{{formatnum:7005}}]] |- | 69 || [[User:One2|One2]] || [[Special:Contributions/One2|{{formatnum:6997}}]] |- | 70 || [[User:Fis-mulleres|Fis-mulleres]] || [[Special:Contributions/Fis-mulleres|{{formatnum:6960}}]] |- | 71 || [[User:Alma~glwiki|<span style="color:gray">Alma~glwiki</span>]] || [[Special:Contributions/Alma~glwiki|{{formatnum:6357}}]] |- | 72 || [[User:Xan de ningures|<span style="color:gray">Xan de ningures</span>]] || [[Special:Contributions/Xan de ningures|{{formatnum:6181}}]] |- | 73 || [[User:Joao Xavier|<span style="color:gray">Joao Xavier</span>]] || [[Special:Contributions/Joao Xavier|{{formatnum:5946}}]] |- | 74 || [[User:RNC|<span style="color:gray">RNC</span>]] || [[Special:Contributions/RNC|{{formatnum:5354}}]] |- | 75 || [[User:Dodro|Dodro]] || [[Special:Contributions/Dodro|{{formatnum:5180}}]] |- | 76 || [[User:Xapones|<span style="color:gray">Xapones</span>]] || [[Special:Contributions/Xapones|{{formatnum:5028}}]] |- | 77 || [[User:Sernostri|<span style="color:gray">Sernostri</span>]] || [[Special:Contributions/Sernostri|{{formatnum:4990}}]] |- | 78 || [[User:Xelo2004|<span style="color:gray">Xelo2004</span>]] || [[Special:Contributions/Xelo2004|{{formatnum:4946}}]] |- | 79 || [[User:Nonso91|<span style="color:gray">Nonso91</span>]] || [[Special:Contributions/Nonso91|{{formatnum:4777}}]] |- | 80 || [[User:Alyssalover|<span style="color:gray">Alyssalover</span>]] || [[Special:Contributions/Alyssalover|{{formatnum:4515}}]] |- | 81 || [[User:ArtaiGZ|<span style="color:gray">ArtaiGZ</span>]] || [[Special:Contributions/ArtaiGZ|{{formatnum:4511}}]] |- | 82 || [[User:Cheluco|<span style="color:gray">Cheluco</span>]] || [[Special:Contributions/Cheluco|{{formatnum:4504}}]] |- | 83 || [[User:CommonsTicker|<span style="color:gray">CommonsTicker</span>]] || [[Special:Contributions/CommonsTicker|{{formatnum:4201}}]] |- | 84 || [[User:Mgl.branco|<span style="color:gray">Mgl.branco</span>]] || [[Special:Contributions/Mgl.branco|{{formatnum:4166}}]] |- | 85 || [[User:Meu rei|<span style="color:gray">Meu rei</span>]] || [[Special:Contributions/Meu rei|{{formatnum:4047}}]] |- | 86 || [[User:Xosel|<span style="color:gray">Xosel</span>]] || [[Special:Contributions/Xosel|{{formatnum:3966}}]] |- | 87 || [[User:Cossue|Cossue]] || [[Special:Contributions/Cossue|{{formatnum:3960}}]] |- | 88 || [[User:Marrovi|<span style="color:gray">Marrovi</span>]] || [[Special:Contributions/Marrovi|{{formatnum:3904}}]] |- | 89 || [[User:Oilisab|<span style="color:gray">Oilisab</span>]] || [[Special:Contributions/Oilisab|{{formatnum:3723}}]] |- | 90 || [[User:Arco de Rayne|<span style="color:gray">Arco de Rayne</span>]] || [[Special:Contributions/Arco de Rayne|{{formatnum:3606}}]] |- | 91 || [[User:Iria.cestmoi|Iria.cestmoi]] || [[Special:Contributions/Iria.cestmoi|{{formatnum:3484}}]] |- | 92 || [[User:Xandrwijk|<span style="color:gray">Xandrwijk</span>]] || [[Special:Contributions/Xandrwijk|{{formatnum:3364}}]] |- | 93 || [[User:Carronada|<span style="color:gray">Carronada</span>]] || [[Special:Contributions/Carronada|{{formatnum:3324}}]] |- | 94 || [[User:Manudosde|<span style="color:gray">Manudosde</span>]] || [[Special:Contributions/Manudosde|{{formatnum:3209}}]] |- | 95 || [[User:Miñato|<span style="color:gray">Miñato</span>]] || [[Special:Contributions/Miñato|{{formatnum:3198}}]] |- | 96 || [[User:CristianCb|CristianCb]] || [[Special:Contributions/CristianCb|{{formatnum:3142}}]] |- | 97 || [[User:Fryant|<span style="color:gray">Fryant</span>]] || [[Special:Contributions/Fryant|{{formatnum:2951}}]] |- | 98 || [[User:Pontevedra78|<span style="color:gray">Pontevedra78</span>]] || [[Special:Contributions/Pontevedra78|{{formatnum:2753}}]] |- | 99 || [[User:MrCarlete|<span style="color:gray">MrCarlete</span>]] || [[Special:Contributions/MrCarlete|{{formatnum:2748}}]] |- | 100 || [[User:Adalbertofrenesi|<span style="color:gray">Adalbertofrenesi</span>]] || [[Special:Contributions/Adalbertofrenesi|{{formatnum:2743}}]] |- | 101 || [[User:Nicole|<span style="color:gray">Nicole</span>]] || [[Special:Contributions/Nicole|{{formatnum:2721}}]] |- | 102 || [[User:Emilio juanatey|<span style="color:gray">Emilio juanatey</span>]] || [[Special:Contributions/Emilio juanatey|{{formatnum:2698}}]] |- | 103 || [[User:WiKorunna|<span style="color:gray">WiKorunna</span>]] || [[Special:Contributions/WiKorunna|{{formatnum:2669}}]] |- | 104 || [[User:Purbo T|<span style="color:gray">Purbo T</span>]] || [[Special:Contributions/Purbo T|{{formatnum:2646}}]] |- | 105 || [[User:Ourol|<span style="color:gray">Ourol</span>]] || [[Special:Contributions/Ourol|{{formatnum:2558}}]] |- | 106 || [[User:Victortpr|<span style="color:gray">Victortpr</span>]] || [[Special:Contributions/Victortpr|{{formatnum:2518}}]] |- | 107 || [[User:Ogaiago|Ogaiago]] || [[Special:Contributions/Ogaiago|{{formatnum:2485}}]] |- | 108 || [[User:Força do Barbantinho|<span style="color:gray">Força do Barbantinho</span>]] || [[Special:Contributions/Força do Barbantinho|{{formatnum:2483}}]] |- | 109 || [[User:Pementa|Pementa]] || [[Special:Contributions/Pementa|{{formatnum:2474}}]] |- | 110 || [[User:Suarez ruibal|<span style="color:gray">Suarez ruibal</span>]] || [[Special:Contributions/Suarez ruibal|{{formatnum:2389}}]] |- | 111 || [[User:Maañón|<span style="color:gray">Maañón</span>]] || [[Special:Contributions/Maañón|{{formatnum:2361}}]] |- | 112 || [[User:Jorges65|<span style="color:gray">Jorges65</span>]] || [[Special:Contributions/Jorges65|{{formatnum:2310}}]] |- | 113 || [[User:Todesfuge|<span style="color:gray">Todesfuge</span>]] || [[Special:Contributions/Todesfuge|{{formatnum:2309}}]] |- | 114 || [[User:Tfeliz|Tfeliz]] || [[Special:Contributions/Tfeliz|{{formatnum:2154}}]] |- | 115 || [[User:Furado|<span style="color:gray">Furado</span>]] || [[Special:Contributions/Furado|{{formatnum:2080}}]] |- | 116 || [[User:Calrosfking|<span style="color:gray">Calrosfking</span>]] || [[Special:Contributions/Calrosfking|{{formatnum:2079}}]] |- | 117 || [[User:Miguel.lima|<span style="color:gray">Miguel.lima</span>]] || [[Special:Contributions/Miguel.lima|{{formatnum:2074}}]] |- | 118 || [[User:Jordav|<span style="color:gray">Jordav</span>]] || [[Special:Contributions/Jordav|{{formatnum:2057}}]] |- | 119 || [[User:CoroRP|<span style="color:gray">CoroRP</span>]] || [[Special:Contributions/CoroRP|{{formatnum:2035}}]] |- | 120 || [[User:Woden|<span style="color:gray">Woden</span>]] || [[Special:Contributions/Woden|{{formatnum:1931}}]] |- | 121 || [[User:Pontesiño|<span style="color:gray">Pontesiño</span>]] || [[Special:Contributions/Pontesiño|{{formatnum:1863}}]] |- | 122 || [[User:FormacionWiki|<span style="color:gray">FormacionWiki</span>]] || [[Special:Contributions/FormacionWiki|{{formatnum:1843}}]] |- | 123 || [[User:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] || [[Special:Contributions/Mark Gasoline|{{formatnum:1820}}]] |- | 124 || [[User:MVF|<span style="color:gray">MVF</span>]] || [[Special:Contributions/MVF|{{formatnum:1816}}]] |- | 125 || [[User:Jchapela|<span style="color:gray">Jchapela</span>]] || [[Special:Contributions/Jchapela|{{formatnum:1813}}]] |- | 126 || [[User:Uxío|<span style="color:gray">Uxío</span>]] || [[Special:Contributions/Uxío|{{formatnum:1756}}]] |- | 127 || [[User:Xián|<span style="color:gray">Xián</span>]] || [[Special:Contributions/Xián|{{formatnum:1749}}]] |- | 128 || [[User:Elster~glwiki|<span style="color:gray">Elster~glwiki</span>]] || [[Special:Contributions/Elster~glwiki|{{formatnum:1748}}]] |- | 129 || [[User:Petillés|<span style="color:gray">Petillés</span>]] || [[Special:Contributions/Petillés|{{formatnum:1735}}]] |- | 130 || [[User:Marcio|<span style="color:gray">Marcio</span>]] || [[Special:Contributions/Marcio|{{formatnum:1721}}]] |- | 131 || [[User:Brais Oliveira|<span style="color:gray">Brais Oliveira</span>]] || [[Special:Contributions/Brais Oliveira|{{formatnum:1660}}]] |- | 132 || [[User:Stoni|Stoni]] || [[Special:Contributions/Stoni|{{formatnum:1634}}]] |- | 133 || [[User:Pexego|<span style="color:gray">Pexego</span>]] || [[Special:Contributions/Pexego|{{formatnum:1629}}]] |- | 134 || [[User:Chabi|<span style="color:gray">Chabi</span>]] || [[Special:Contributions/Chabi|{{formatnum:1585}}]] |- | 135 || [[User:Quorthom|<span style="color:gray">Quorthom</span>]] || [[Special:Contributions/Quorthom|{{formatnum:1576}}]] |- | 136 || [[User:Ibercastell|<span style="color:gray">Ibercastell</span>]] || [[Special:Contributions/Ibercastell|{{formatnum:1573}}]] |- | 137 || [[User:Almaffi|<span style="color:gray">Almaffi</span>]] || [[Special:Contributions/Almaffi|{{formatnum:1573}}]] |- | 138 || [[User:Silverfox|<span style="color:gray">Silverfox</span>]] || [[Special:Contributions/Silverfox|{{formatnum:1551}}]] |- | 139 || [[User:Xabade|Xabade]] || [[Special:Contributions/Xabade|{{formatnum:1540}}]] |- | 140 || [[User:Marcos B. R.|<span style="color:gray">Marcos B. R.</span>]] || [[Special:Contributions/Marcos B. R.|{{formatnum:1537}}]] |- | 141 || [[User:Andalcant|Andalcant]] || [[Special:Contributions/Andalcant|{{formatnum:1532}}]] |- | 142 || [[User:VaiPolaSombra|<span style="color:gray">VaiPolaSombra</span>]] || [[Special:Contributions/VaiPolaSombra|{{formatnum:1480}}]] |- | 143 || [[User:Rotlink|<span style="color:gray">Rotlink</span>]] || [[Special:Contributions/Rotlink|{{formatnum:1424}}]] |- | 144 || [[User:Regato das Tres Regueiras|<span style="color:gray">Regato das Tres Regueiras</span>]] || [[Special:Contributions/Regato das Tres Regueiras|{{formatnum:1388}}]] |- | 145 || [[User:Viascos|<span style="color:gray">Viascos</span>]] || [[Special:Contributions/Viascos|{{formatnum:1385}}]] |- | 146 || [[User:Brathxa|Brathxa]] || [[Special:Contributions/Brathxa|{{formatnum:1377}}]] |- | 147 || [[User:Iscream icecream|Iscream icecream]] || [[Special:Contributions/Iscream icecream|{{formatnum:1347}}]] |- | 148 || [[User:Dannycas|<span style="color:gray">Dannycas</span>]] || [[Special:Contributions/Dannycas|{{formatnum:1331}}]] |- | 149 || [[User:La fabrica de nubes|<span style="color:gray">La fabrica de nubes</span>]] || [[Special:Contributions/La fabrica de nubes|{{formatnum:1319}}]] |- | 150 || [[User:Porto|<span style="color:gray">Porto</span>]] || [[Special:Contributions/Porto|{{formatnum:1296}}]] |- | 151 || [[User:Iagocasabiell|<span style="color:gray">Iagocasabiell</span>]] || [[Special:Contributions/Iagocasabiell|{{formatnum:1287}}]] |- | 152 || [[User:Vilachan|<span style="color:gray">Vilachan</span>]] || [[Special:Contributions/Vilachan|{{formatnum:1276}}]] |- | 153 || [[User:Acerto|<span style="color:gray">Acerto</span>]] || [[Special:Contributions/Acerto|{{formatnum:1267}}]] |- | 154 || [[User:Moderador|<span style="color:gray">Moderador</span>]] || [[Special:Contributions/Moderador|{{formatnum:1174}}]] |- | 155 || [[User:Soleil222|<span style="color:gray">Soleil222</span>]] || [[Special:Contributions/Soleil222|{{formatnum:1127}}]] |- | 156 || [[User:Esquwiki|Esquwiki]] || [[Special:Contributions/Esquwiki|{{formatnum:1101}}]] |- | 157 || [[User:AmeliaVR2019|<span style="color:gray">AmeliaVR2019</span>]] || [[Special:Contributions/AmeliaVR2019|{{formatnum:1089}}]] |- | 158 || [[User:Charicaric|<span style="color:gray">Charicaric</span>]] || [[Special:Contributions/Charicaric|{{formatnum:1082}}]] |- | 159 || [[User:DGDIC|<span style="color:gray">DGDIC</span>]] || [[Special:Contributions/DGDIC|{{formatnum:1076}}]] |- | 160 || [[User:Manuelcalvino|<span style="color:gray">Manuelcalvino</span>]] || [[Special:Contributions/Manuelcalvino|{{formatnum:1071}}]] |- | 161 || [[User:Nerk|<span style="color:gray">Nerk</span>]] || [[Special:Contributions/Nerk|{{formatnum:1061}}]] |- | 162 || [[User:Biógrafo|<span style="color:gray">Biógrafo</span>]] || [[Special:Contributions/Biógrafo|{{formatnum:1050}}]] |- | 163 || [[User:Ogcbizrohnoacn|<span style="color:gray">Ogcbizrohnoacn</span>]] || [[Special:Contributions/Ogcbizrohnoacn|{{formatnum:1004}}]] |- | 164 || [[User:Zumbi|<span style="color:gray">Zumbi</span>]] || [[Special:Contributions/Zumbi|{{formatnum:987}}]] |- | 165 || [[User:Furagaitas|<span style="color:gray">Furagaitas</span>]] || [[Special:Contributions/Furagaitas|{{formatnum:984}}]] |- | 166 || [[User:Jorjum|<span style="color:gray">Jorjum</span>]] || [[Special:Contributions/Jorjum|{{formatnum:971}}]] |- | 167 || [[User:Nemigo|<span style="color:gray">Nemigo</span>]] || [[Special:Contributions/Nemigo|{{formatnum:944}}]] |- | 168 || [[User:Lissander~glwiki|<span style="color:gray">Lissander~glwiki</span>]] || [[Special:Contributions/Lissander~glwiki|{{formatnum:910}}]] |- | 169 || [[User:Xermán|<span style="color:gray">Xermán</span>]] || [[Special:Contributions/Xermán|{{formatnum:897}}]] |- | 170 || [[User:Servando|<span style="color:gray">Servando</span>]] || [[Special:Contributions/Servando|{{formatnum:896}}]] |- | 171 || [[User:Manu bcn|<span style="color:gray">Manu bcn</span>]] || [[Special:Contributions/Manu bcn|{{formatnum:896}}]] |- | 172 || [[User:Eurocatro|<span style="color:gray">Eurocatro</span>]] || [[Special:Contributions/Eurocatro|{{formatnum:879}}]] |- | 173 || [[User:Raposo|<span style="color:gray">Raposo</span>]] || [[Special:Contributions/Raposo|{{formatnum:878}}]] |- | 174 || [[User:Vanbasten 23|<span style="color:gray">Vanbasten 23</span>]] || [[Special:Contributions/Vanbasten 23|{{formatnum:869}}]] |- | 175 || [[User:MarceloRenard2|MarceloRenard2]] || [[Special:Contributions/MarceloRenard2|{{formatnum:851}}]] |- | 176 || [[User:Moniquiña|<span style="color:gray">Moniquiña</span>]] || [[Special:Contributions/Moniquiña|{{formatnum:830}}]] |- | 177 || [[User:Rabalde~glwiki|<span style="color:gray">Rabalde~glwiki</span>]] || [[Special:Contributions/Rabalde~glwiki|{{formatnum:828}}]] |- | 178 || [[User:Shinichi~glwiki|<span style="color:gray">Shinichi~glwiki</span>]] || [[Special:Contributions/Shinichi~glwiki|{{formatnum:814}}]] |- | 179 || [[User:148LENIN|<span style="color:gray">148LENIN</span>]] || [[Special:Contributions/148LENIN|{{formatnum:800}}]] |- | 180 || [[User:Daniarmo|<span style="color:gray">Daniarmo</span>]] || [[Special:Contributions/Daniarmo|{{formatnum:800}}]] |- | 181 || [[User:Ecemaml|<span style="color:gray">Ecemaml</span>]] || [[Special:Contributions/Ecemaml|{{formatnum:797}}]] |- | 182 || [[User:Baralloco|<span style="color:gray">Baralloco</span>]] || [[Special:Contributions/Baralloco|{{formatnum:771}}]] |- | 183 || [[User:Peixe22|<span style="color:gray">Peixe22</span>]] || [[Special:Contributions/Peixe22|{{formatnum:770}}]] |- | 184 || [[User:Tinsiño|<span style="color:gray">Tinsiño</span>]] || [[Special:Contributions/Tinsiño|{{formatnum:760}}]] |- | 185 || [[User:Goresqui|<span style="color:gray">Goresqui</span>]] || [[Special:Contributions/Goresqui|{{formatnum:738}}]] |- | 186 || [[User:Sarigueia|<span style="color:gray">Sarigueia</span>]] || [[Special:Contributions/Sarigueia|{{formatnum:738}}]] |- | 187 || [[User:Slade|<span style="color:gray">Slade</span>]] || [[Special:Contributions/Slade|{{formatnum:715}}]] |- | 188 || [[User:Gobraves|<span style="color:gray">Gobraves</span>]] || [[Special:Contributions/Gobraves|{{formatnum:707}}]] |- | 189 || [[User:AshSXXI|<span style="color:gray">AshSXXI</span>]] || [[Special:Contributions/AshSXXI|{{formatnum:694}}]] |- | 190 || [[User:Hipólito|<span style="color:gray">Hipólito</span>]] || [[Special:Contributions/Hipólito|{{formatnum:690}}]] |- | 191 || [[User:Resorte|<span style="color:gray">Resorte</span>]] || [[Special:Contributions/Resorte|{{formatnum:683}}]] |- | 192 || [[User:Ambiorix|<span style="color:gray">Ambiorix</span>]] || [[Special:Contributions/Ambiorix|{{formatnum:676}}]] |- | 193 || [[User:Satna|<span style="color:gray">Satna</span>]] || [[Special:Contributions/Satna|{{formatnum:675}}]] |- | 194 || [[User:Gato con patas|<span style="color:gray">Gato con patas</span>]] || [[Special:Contributions/Gato con patas|{{formatnum:673}}]] |- | 195 || [[User:!d'O Magriço valho|<span style="color:gray">!d'O Magriço valho</span>]] || [[Special:Contributions/!d'O Magriço valho|{{formatnum:658}}]] |- | 196 || [[User:Quatrinauta|<span style="color:gray">Quatrinauta</span>]] || [[Special:Contributions/Quatrinauta|{{formatnum:651}}]] |- | 197 || [[User:Lala Lugo|<span style="color:gray">Lala Lugo</span>]] || [[Special:Contributions/Lala Lugo|{{formatnum:651}}]] |- | 198 || [[User:Xohanatorres|<span style="color:gray">Xohanatorres</span>]] || [[Special:Contributions/Xohanatorres|{{formatnum:648}}]] |- | 199 || [[User:Carlos Kaplan|<span style="color:gray">Carlos Kaplan</span>]] || [[Special:Contributions/Carlos Kaplan|{{formatnum:640}}]] |- | 200 || [[User:Discasto|<span style="color:gray">Discasto</span>]] || [[Special:Contributions/Discasto|{{formatnum:637}}]] |- | 201 || [[User:Alguén|<span style="color:gray">Alguén</span>]] || [[Special:Contributions/Alguén|{{formatnum:636}}]] |- | 202 || [[User:Wikitom|<span style="color:gray">Wikitom</span>]] || [[Special:Contributions/Wikitom|{{formatnum:622}}]] |- | 203 || [[User:Filo-Laxeiro|<span style="color:gray">Filo-Laxeiro</span>]] || [[Special:Contributions/Filo-Laxeiro|{{formatnum:609}}]] |- | 204 || [[User:Εὐθυμένης|<span style="color:gray">Εὐθυμένης</span>]] || [[Special:Contributions/Εὐθυμένης|{{formatnum:593}}]] |- | 205 || [[User:Makenzis|<span style="color:gray">Makenzis</span>]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:582}}]] |- | 206 || [[User:Loisteixeiro|<span style="color:gray">Loisteixeiro</span>]] || [[Special:Contributions/Loisteixeiro|{{formatnum:581}}]] |- | 207 || [[User:Xohán Baldomir|<span style="color:gray">Xohán Baldomir</span>]] || [[Special:Contributions/Xohán Baldomir|{{formatnum:579}}]] |- | 208 || [[User:Dou Gweler|<span style="color:gray">Dou Gweler</span>]] || [[Special:Contributions/Dou Gweler|{{formatnum:575}}]] |- | 209 || [[User:Nanotrasno|<span style="color:gray">Nanotrasno</span>]] || [[Special:Contributions/Nanotrasno|{{formatnum:574}}]] |- | 210 || [[User:Alexanderps|<span style="color:gray">Alexanderps</span>]] || [[Special:Contributions/Alexanderps|{{formatnum:572}}]] |- | 211 || [[User:Osarsan|<span style="color:gray">Osarsan</span>]] || [[Special:Contributions/Osarsan|{{formatnum:569}}]] |- | 212 || [[User:Andrespe|<span style="color:gray">Andrespe</span>]] || [[Special:Contributions/Andrespe|{{formatnum:564}}]] |- | 213 || [[User:AArizaga|<span style="color:gray">AArizaga</span>]] || [[Special:Contributions/AArizaga|{{formatnum:560}}]] |- | 214 || [[User:Sualaxe|<span style="color:gray">Sualaxe</span>]] || [[Special:Contributions/Sualaxe|{{formatnum:557}}]] |- | 215 || [[User:Caro de Segeda|Caro de Segeda]] || [[Special:Contributions/Caro de Segeda|{{formatnum:551}}]] |- | 216 || [[User:Gaudio|<span style="color:gray">Gaudio</span>]] || [[Special:Contributions/Gaudio|{{formatnum:550}}]] |- | 217 || [[User:Xavier36|<span style="color:gray">Xavier36</span>]] || [[Special:Contributions/Xavier36|{{formatnum:529}}]] |- | 218 || [[User:DJose Méndez|<span style="color:gray">DJose Méndez</span>]] || [[Special:Contributions/DJose Méndez|{{formatnum:529}}]] |- | 219 || [[User:Fadesga|<span style="color:gray">Fadesga</span>]] || [[Special:Contributions/Fadesga|{{formatnum:528}}]] |- | 220 || [[User:Fry1989|<span style="color:gray">Fry1989</span>]] || [[Special:Contributions/Fry1989|{{formatnum:527}}]] |- | 221 || [[User:Cycn|<span style="color:gray">Cycn</span>]] || [[Special:Contributions/Cycn|{{formatnum:526}}]] |- | 222 || [[User:EDUCA33E|<span style="color:gray">EDUCA33E</span>]] || [[Special:Contributions/EDUCA33E|{{formatnum:524}}]] |- | 223 || [[User:Varperalta|<span style="color:gray">Varperalta</span>]] || [[Special:Contributions/Varperalta|{{formatnum:518}}]] |- | 224 || [[User:Loischantada|<span style="color:gray">Loischantada</span>]] || [[Special:Contributions/Loischantada|{{formatnum:503}}]] |- | 225 || [[User:Penidos|Penidos]] || [[Special:Contributions/Penidos|{{formatnum:498}}]] |- | 226 || [[User:Marcoos44|<span style="color:gray">Marcoos44</span>]] || [[Special:Contributions/Marcoos44|{{formatnum:491}}]] |- | 227 || [[User:Asqueladd|<span style="color:gray">Asqueladd</span>]] || [[Special:Contributions/Asqueladd|{{formatnum:481}}]] |- | 228 || [[User:GZKZ|<span style="color:gray">GZKZ</span>]] || [[Special:Contributions/GZKZ|{{formatnum:478}}]] |- | 229 || [[User:Ledoira|Ledoira]] || [[Special:Contributions/Ledoira|{{formatnum:477}}]] |- | 230 || [[User:Japan Football|<span style="color:gray">Japan Football</span>]] || [[Special:Contributions/Japan Football|{{formatnum:476}}]] |- | 231 || [[User:Santista1982|<span style="color:gray">Santista1982</span>]] || [[Special:Contributions/Santista1982|{{formatnum:475}}]] |- | 232 || [[User:TXiKi|<span style="color:gray">TXiKi</span>]] || [[Special:Contributions/TXiKi|{{formatnum:468}}]] |- | 233 || [[User:Minorax|<span style="color:gray">Minorax</span>]] || [[Special:Contributions/Minorax|{{formatnum:460}}]] |- | 234 || [[User:Riciños|<span style="color:gray">Riciños</span>]] || [[Special:Contributions/Riciños|{{formatnum:457}}]] |- | 235 || [[User:MGA73|<span style="color:gray">MGA73</span>]] || [[Special:Contributions/MGA73|{{formatnum:456}}]] |- | 236 || [[User:Segredos de Pantón|<span style="color:gray">Segredos de Pantón</span>]] || [[Special:Contributions/Segredos de Pantón|{{formatnum:456}}]] |- | 237 || [[User:Alalvarez|<span style="color:gray">Alalvarez</span>]] || [[Special:Contributions/Alalvarez|{{formatnum:452}}]] |- | 238 || [[User:Oscarpc21|<span style="color:gray">Oscarpc21</span>]] || [[Special:Contributions/Oscarpc21|{{formatnum:433}}]] |- | 239 || [[User:Ceancata|<span style="color:gray">Ceancata</span>]] || [[Special:Contributions/Ceancata|{{formatnum:424}}]] |- | 240 || [[User:Brais pika|<span style="color:gray">Brais pika</span>]] || [[Special:Contributions/Brais pika|{{formatnum:424}}]] |- | 241 || [[User:Semangat|<span style="color:gray">Semangat</span>]] || [[Special:Contributions/Semangat|{{formatnum:420}}]] |- | 242 || [[User:Turonio|<span style="color:gray">Turonio</span>]] || [[Special:Contributions/Turonio|{{formatnum:419}}]] |- | 243 || [[User:Eoax|<span style="color:gray">Eoax</span>]] || [[Special:Contributions/Eoax|{{formatnum:418}}]] |- | 244 || [[User:Txabiwiki|<span style="color:gray">Txabiwiki</span>]] || [[Special:Contributions/Txabiwiki|{{formatnum:414}}]] |- | 245 || [[User:Kamakic|<span style="color:gray">Kamakic</span>]] || [[Special:Contributions/Kamakic|{{formatnum:409}}]] |- | 246 || [[User:Pathoschild|<span style="color:gray">Pathoschild</span>]] || [[Special:Contributions/Pathoschild|{{formatnum:409}}]] |- | 247 || [[User:Rei Momo|<span style="color:gray">Rei Momo</span>]] || [[Special:Contributions/Rei Momo|{{formatnum:408}}]] |- | 248 || [[User:X4v13r3|<span style="color:gray">X4v13r3</span>]] || [[Special:Contributions/X4v13r3|{{formatnum:406}}]] |- | 249 || [[User:Faia Costeira|<span style="color:gray">Faia Costeira</span>]] || [[Special:Contributions/Faia Costeira|{{formatnum:405}}]] |- | 250 || [[User:Wikipeixe|<span style="color:gray">Wikipeixe</span>]] || [[Special:Contributions/Wikipeixe|{{formatnum:405}}]] {{/end}} mo9f79i4z0z1sqzbighzkikewkfpqf2 4 100376 6147432 6146530 2022-08-01T12:02:37Z Jembot 33958 Bot: Actualizando ranking wikitext text/x-wiki {{/begin|250}} |- | 1 || [[User:BanjoBot 2.0|<span style="color:gray">BanjoBot 2.0</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/BanjoBot 2.0|{{formatnum:393002}}]] |- | 2 || [[User:Breogan2008|Breogan2008]] || [[Special:Contributions/Breogan2008|{{formatnum:349175}}]] |- | 3 || [[User:HombreDHojalata|HombreDHojalata]] || [[Special:Contributions/HombreDHojalata|{{formatnum:210325}}]] |- | 4 || [[User:Miguelferig|Miguelferig]] || [[Special:Contributions/Miguelferig|{{formatnum:202437}}]] |- | 5 || [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] (Bot) || [[Special:Contributions/InternetArchiveBot|{{formatnum:197941}}]] |- | 6 || [[User:TXiKiBoT|<span style="color:gray">TXiKiBoT</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/TXiKiBoT|{{formatnum:140418}}]] |- | 7 || [[User:Estevoaei|Estevoaei]] (Admin) || [[Special:Contributions/Estevoaei|{{formatnum:136801}}]] |- | 8 || [[User:Chairego apc|Chairego apc]] (Admin) || [[Special:Contributions/Chairego apc|{{formatnum:134271}}]] |- | 9 || [[User:EmausBot|EmausBot]] (Bot) || [[Special:Contributions/EmausBot|{{formatnum:113531}}]] |- | 10 || [[User:Banjo|<span style="color:gray">Banjo</span>]] (Admin) || [[Special:Contributions/Banjo|{{formatnum:110001}}]] |- | 11 || [[User:Alfonso Márquez|Alfonso Márquez]] || [[Special:Contributions/Alfonso Márquez|{{formatnum:109015}}]] |- | 12 || [[User:BotDHojalata|<span style="color:gray">BotDHojalata</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/BotDHojalata|{{formatnum:103099}}]] |- | 13 || [[User:Luckas-bot|<span style="color:gray">Luckas-bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Luckas-bot|{{formatnum:102607}}]] |- | 14 || [[User:Xas|Xas]] || [[Special:Contributions/Xas|{{formatnum:101348}}]] |- | 15 || [[User:Elisardojm|<span style="color:gray">Elisardojm</span>]] || [[Special:Contributions/Elisardojm|{{formatnum:100129}}]] |- | 16 || [[User:Xqbot|Xqbot]] (Bot) || [[Special:Contributions/Xqbot|{{formatnum:76597}}]] |- | 17 || [[User:SieBot|<span style="color:gray">SieBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/SieBot|{{formatnum:75542}}]] |- | 18 || [[User:Addbot|<span style="color:gray">Addbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Addbot|{{formatnum:71894}}]] |- | 19 || [[User:Norrin strange|Norrin strange]] || [[Special:Contributions/Norrin strange|{{formatnum:71694}}]] |- | 20 || [[User:Prevert|<span style="color:gray">Prevert</span>]] || [[Special:Contributions/Prevert|{{formatnum:68670}}]] |- | 21 || [[User:BanjoBot|<span style="color:gray">BanjoBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/BanjoBot|{{formatnum:67216}}]] |- | 22 || [[User:Beninho|Beninho]] || [[Special:Contributions/Beninho|{{formatnum:66521}}]] |- | 23 || [[User:VolkovBot|<span style="color:gray">VolkovBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/VolkovBot|{{formatnum:63439}}]] |- | 24 || [[User:MerlIwBot|<span style="color:gray">MerlIwBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/MerlIwBot|{{formatnum:62905}}]] |- | 25 || [[User:XoseBot|<span style="color:gray">XoseBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/XoseBot|{{formatnum:61374}}]] |- | 26 || [[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] (Admin) || [[Special:Contributions/Xabier Cid|{{formatnum:61214}}]] |- | 27 || [[User:Adorian|Adorian]] || [[Special:Contributions/Adorian|{{formatnum:59641}}]] |- | 28 || [[User:Lameiro|Lameiro]] || [[Special:Contributions/Lameiro|{{formatnum:59265}}]] |- | 29 || [[User:Corribot|Corribot]] (Bot) || [[Special:Contributions/Corribot|{{formatnum:57415}}]] |- | 30 || [[User:Servando2|Servando2]] || [[Special:Contributions/Servando2|{{formatnum:53373}}]] |- | 31 || [[User:Imxavitooh|Imxavitooh]] || [[Special:Contributions/Imxavitooh|{{formatnum:48021}}]] |- | 32 || [[User:Atobar|Atobar]] (Admin) || [[Special:Contributions/Atobar|{{formatnum:44801}}]] |- | 33 || [[User:Prebot|<span style="color:gray">Prebot</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/Prebot|{{formatnum:44135}}]] |- | 34 || [[User:Xoacas|Xoacas]] || [[Special:Contributions/Xoacas|{{formatnum:43151}}]] |- | 35 || [[User:AMPERIO|<span style="color:gray">AMPERIO</span>]] (Admin) || [[Special:Contributions/AMPERIO|{{formatnum:42401}}]] |- | 36 || [[User:Lmbuga|<span style="color:gray">Lmbuga</span>]] || [[Special:Contributions/Lmbuga|{{formatnum:40243}}]] |- | 37 || [[User:Jglamela|Jglamela]] || [[Special:Contributions/Jglamela|{{formatnum:39986}}]] |- | 38 || [[User:Escarbot|<span style="color:gray">Escarbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Escarbot|{{formatnum:39877}}]] |- | 39 || [[User:Thijs!bot|<span style="color:gray">Thijs!bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Thijs!bot|{{formatnum:39349}}]] |- | 40 || [[User:ListeriaBot|ListeriaBot]] (Bot) || [[Special:Contributions/ListeriaBot|{{formatnum:38326}}]] |- | 41 || [[User:ZéroBot|<span style="color:gray">ZéroBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/ZéroBot|{{formatnum:35164}}]] |- | 42 || [[User:ArthurBot|<span style="color:gray">ArthurBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/ArthurBot|{{formatnum:34576}}]] |- | 43 || [[User:Piquito|Piquito]] || [[Special:Contributions/Piquito|{{formatnum:34314}}]] |- | 44 || [[User:Xoio|Xoio]] || [[Special:Contributions/Xoio|{{formatnum:34046}}]] |- | 45 || [[User:Krisko|Krisko]] || [[Special:Contributions/Krisko|{{formatnum:32837}}]] |- | 46 || [[User:HacheDous=0|HacheDous=0]] || [[Special:Contributions/HacheDous=0|{{formatnum:32823}}]] |- | 47 || [[User:JAnDbot|<span style="color:gray">JAnDbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/JAnDbot|{{formatnum:31735}}]] |- | 48 || [[User:RubenWGA|RubenWGA]] || [[Special:Contributions/RubenWGA|{{formatnum:31113}}]] |- | 49 || [[User:Xanetas|Xanetas]] || [[Special:Contributions/Xanetas|{{formatnum:30811}}]] |- | 50 || [[User:MAGHOI|MAGHOI]] (Admin) || [[Special:Contributions/MAGHOI|{{formatnum:30555}}]] |- | 51 || [[User:Toliño|<span style="color:gray">Toliño</span>]] || [[Special:Contributions/Toliño|{{formatnum:29647}}]] |- | 52 || [[User:WikitanvirBot|<span style="color:gray">WikitanvirBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/WikitanvirBot|{{formatnum:28904}}]] |- | 53 || [[User:Anton45|<span style="color:gray">Anton45</span>]] || [[Special:Contributions/Anton45|{{formatnum:28460}}]] |- | 54 || [[User:Breobot|Breobot]] (Bot) || [[Special:Contributions/Breobot|{{formatnum:27043}}]] |- | 55 || [[User:Moedagalega|Moedagalega]] || [[Special:Contributions/Moedagalega|{{formatnum:26002}}]] |- | 56 || [[User:Fendetestas|Fendetestas]] || [[Special:Contributions/Fendetestas|{{formatnum:25761}}]] |- | 57 || [[User:Albert galiza|<span style="color:gray">Albert galiza</span>]] || [[Special:Contributions/Albert galiza|{{formatnum:23061}}]] |- | 58 || [[User:Maria zaos|Maria zaos]] || [[Special:Contributions/Maria zaos|{{formatnum:22606}}]] |- | 59 || [[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] (Bot) || [[Special:Contributions/MediaWiki message delivery|{{formatnum:22099}}]] |- | 60 || [[User:MelancholieBot|<span style="color:gray">MelancholieBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/MelancholieBot|{{formatnum:21928}}]] |- | 61 || [[User:FleaRHCP|FleaRHCP]] || [[Special:Contributions/FleaRHCP|{{formatnum:21680}}]] |- | 62 || [[User:Nachonion|<span style="color:gray">Nachonion</span>]] || [[Special:Contributions/Nachonion|{{formatnum:21448}}]] |- | 63 || [[User:YurikBot|<span style="color:gray">YurikBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/YurikBot|{{formatnum:21279}}]] |- | 64 || [[User:Angeldomcer|Angeldomcer]] || [[Special:Contributions/Angeldomcer|{{formatnum:19764}}]] |- | 65 || [[User:Sobreira|<span style="color:gray">Sobreira</span>]] || [[Special:Contributions/Sobreira|{{formatnum:19752}}]] |- | 66 || [[User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] (Bot) || [[Special:Contributions/CommonsDelinker|{{formatnum:19458}}]] |- | 67 || [[User:Vivaelcelta|<span style="color:gray">Vivaelcelta</span>]] || [[Special:Contributions/Vivaelcelta|{{formatnum:18520}}]] |- | 68 || [[User:Zaosbot|Zaosbot]] (Bot) || [[Special:Contributions/Zaosbot|{{formatnum:18473}}]] |- | 69 || [[User:Xosé|<span style="color:gray">Xosé</span>]] || [[Special:Contributions/Xosé|{{formatnum:17175}}]] |- | 70 || [[User:Agremon|Agremon]] || [[Special:Contributions/Agremon|{{formatnum:15721}}]] |- | 71 || [[User:Loveless|<span style="color:gray">Loveless</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Loveless|{{formatnum:15666}}]] |- | 72 || [[User:ChuispastonBot|<span style="color:gray">ChuispastonBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/ChuispastonBot|{{formatnum:15335}}]] |- | 73 || [[User:Hugo22|<span style="color:gray">Hugo22</span>]] || [[Special:Contributions/Hugo22|{{formatnum:15286}}]] |- | 74 || [[User:Rocastelo|<span style="color:gray">Rocastelo</span>]] || [[Special:Contributions/Rocastelo|{{formatnum:15163}}]] |- | 75 || [[User:PepedoCouto|<span style="color:gray">PepedoCouto</span>]] || [[Special:Contributions/PepedoCouto|{{formatnum:15153}}]] |- | 76 || [[User:Calq|Calq]] || [[Special:Contributions/Calq|{{formatnum:14324}}]] |- | 77 || [[User:KLBot2|<span style="color:gray">KLBot2</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/KLBot2|{{formatnum:14320}}]] |- | 78 || [[User:Xosé Antonio|Xosé Antonio]] || [[Special:Contributions/Xosé Antonio|{{formatnum:14256}}]] |- | 79 || [[User:Gasparoff|Gasparoff]] || [[Special:Contributions/Gasparoff|{{formatnum:13798}}]] |- | 80 || [[User:Xoán Carlos Fraga|<span style="color:gray">Xoán Carlos Fraga</span>]] || [[Special:Contributions/Xoán Carlos Fraga|{{formatnum:13785}}]] |- | 81 || [[User:JaviP96|<span style="color:gray">JaviP96</span>]] || [[Special:Contributions/JaviP96|{{formatnum:13744}}]] |- | 82 || [[User:Gallaecio|<span style="color:gray">Gallaecio</span>]] || [[Special:Contributions/Gallaecio|{{formatnum:13519}}]] |- | 83 || [[User:Vitoriaogando|Vitoriaogando]] || [[Special:Contributions/Vitoriaogando|{{formatnum:12676}}]] |- | 84 || [[User:ToloBot|<span style="color:gray">ToloBot</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/ToloBot|{{formatnum:12606}}]] |- | 85 || [[User:Jembot|Jembot]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Jembot|{{formatnum:12595}}]] |- | 86 || [[User:Lles|Lles]] || [[Special:Contributions/Lles|{{formatnum:12336}}]] |- | 87 || [[User:Castelao|Castelao]] || [[Special:Contributions/Castelao|{{formatnum:11878}}]] |- | 88 || [[User:Xosema|Xosema]] || [[Special:Contributions/Xosema|{{formatnum:11616}}]] |- | 89 || [[User:Lansbricae|<span style="color:gray">Lansbricae</span>]] || [[Special:Contributions/Lansbricae|{{formatnum:11584}}]] |- | 90 || [[User:JonnyJonny|JonnyJonny]] || [[Special:Contributions/JonnyJonny|{{formatnum:11466}}]] |- | 91 || [[User:AlleborgoBot|<span style="color:gray">AlleborgoBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/AlleborgoBot|{{formatnum:11120}}]] |- | 92 || [[User:TobeBot|<span style="color:gray">TobeBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/TobeBot|{{formatnum:10433}}]] |- | 93 || [[User:Isili0n|<span style="color:gray">Isili0n</span>]] || [[Special:Contributions/Isili0n|{{formatnum:10315}}]] |- | 94 || [[User:Rembiapo pohyiete (bot)~glwiki|<span style="color:gray">Rembiapo pohyiete (bot)~glwiki</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Rembiapo pohyiete (bot)~glwiki|{{formatnum:10095}}]] |- | 95 || [[User:Ptbotgourou|<span style="color:gray">Ptbotgourou</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Ptbotgourou|{{formatnum:10053}}]] |- | 96 || [[User:Idioma-bot|<span style="color:gray">Idioma-bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Idioma-bot|{{formatnum:9722}}]] |- | 97 || [[User:Ramiro Torres|Ramiro Torres]] || [[Special:Contributions/Ramiro Torres|{{formatnum:9665}}]] |- | 98 || [[User:Elvire|<span style="color:gray">Elvire</span>]] || [[Special:Contributions/Elvire|{{formatnum:9583}}]] |- | 99 || [[User:Iago Pillado|<span style="color:gray">Iago Pillado</span>]] || [[Special:Contributions/Iago Pillado|{{formatnum:9259}}]] |- | 100 || [[User:Rei-bot|<span style="color:gray">Rei-bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Rei-bot|{{formatnum:9136}}]] |- | 101 || [[User:MastiBot|<span style="color:gray">MastiBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/MastiBot|{{formatnum:8913}}]] |- | 102 || [[User:DragonBot|<span style="color:gray">DragonBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/DragonBot|{{formatnum:8896}}]] |- | 103 || [[User:KamikazeBot|<span style="color:gray">KamikazeBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/KamikazeBot|{{formatnum:8470}}]] |- | 104 || [[User:Xabier Cancela|<span style="color:gray">Xabier Cancela</span>]] || [[Special:Contributions/Xabier Cancela|{{formatnum:8410}}]] |- | 105 || [[User:Judcosta|<span style="color:gray">Judcosta</span>]] || [[Special:Contributions/Judcosta|{{formatnum:8391}}]] |- | 106 || [[User:Paradanta|Paradanta]] || [[Special:Contributions/Paradanta|{{formatnum:8314}}]] |- | 107 || [[User:TjBot|<span style="color:gray">TjBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/TjBot|{{formatnum:8128}}]] |- | 108 || [[User:RedBot|<span style="color:gray">RedBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/RedBot|{{formatnum:8120}}]] |- | 109 || [[User:Martinho12|<span style="color:gray">Martinho12</span>]] || [[Special:Contributions/Martinho12|{{formatnum:8026}}]] |- | 110 || [[User:Unhanova|<span style="color:gray">Unhanova</span>]] || [[Special:Contributions/Unhanova|{{formatnum:7964}}]] |- | 111 || [[User:MalafayaBot|<span style="color:gray">MalafayaBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/MalafayaBot|{{formatnum:7890}}]] |- | 112 || [[User:Makecat-bot|<span style="color:gray">Makecat-bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Makecat-bot|{{formatnum:7780}}]] |- | 113 || [[User:Synthebot|<span style="color:gray">Synthebot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Synthebot|{{formatnum:7614}}]] |- | 114 || [[User:Caronium|<span style="color:gray">Caronium</span>]] || [[Special:Contributions/Caronium|{{formatnum:7605}}]] |- | 115 || [[User:Chairebot|<span style="color:gray">Chairebot</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/Chairebot|{{formatnum:7541}}]] |- | 116 || [[User:Shyde|<span style="color:gray">Shyde</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/Shyde|{{formatnum:7206}}]] |- | 117 || [[User:LucienBOT|<span style="color:gray">LucienBOT</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/LucienBOT|{{formatnum:7089}}]] |- | 118 || [[User:Ogalego.gal|Ogalego.gal]] || [[Special:Contributions/Ogalego.gal|{{formatnum:7005}}]] |- | 119 || [[User:One2|One2]] || [[Special:Contributions/One2|{{formatnum:6997}}]] |- | 120 || [[User:Fis-mulleres|Fis-mulleres]] || [[Special:Contributions/Fis-mulleres|{{formatnum:6960}}]] |- | 121 || [[User:Rubinbot|<span style="color:gray">Rubinbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Rubinbot|{{formatnum:6789}}]] |- | 122 || [[User:Aosbot|<span style="color:gray">Aosbot</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/Aosbot|{{formatnum:6362}}]] |- | 123 || [[User:Alma~glwiki|<span style="color:gray">Alma~glwiki</span>]] || [[Special:Contributions/Alma~glwiki|{{formatnum:6357}}]] |- | 124 || [[User:FlaBot|<span style="color:gray">FlaBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/FlaBot|{{formatnum:6309}}]] |- | 125 || [[User:Xan de ningures|<span style="color:gray">Xan de ningures</span>]] || [[Special:Contributions/Xan de ningures|{{formatnum:6181}}]] |- | 126 || [[User:BotMultichill|<span style="color:gray">BotMultichill</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/BotMultichill|{{formatnum:5983}}]] |- | 127 || [[User:JackieBot|<span style="color:gray">JackieBot</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/JackieBot|{{formatnum:5960}}]] |- | 128 || [[User:Joao Xavier|<span style="color:gray">Joao Xavier</span>]] || [[Special:Contributions/Joao Xavier|{{formatnum:5946}}]] |- | 129 || [[User:Amirobot|<span style="color:gray">Amirobot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Amirobot|{{formatnum:5756}}]] |- | 130 || [[User:RNC|<span style="color:gray">RNC</span>]] || [[Special:Contributions/RNC|{{formatnum:5354}}]] |- | 131 || [[User:Dodro|Dodro]] || [[Special:Contributions/Dodro|{{formatnum:5180}}]] |- | 132 || [[User:DSisyphBot|<span style="color:gray">DSisyphBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/DSisyphBot|{{formatnum:5152}}]] |- | 133 || [[User:Xapones|<span style="color:gray">Xapones</span>]] || [[Special:Contributions/Xapones|{{formatnum:5028}}]] |- | 134 || [[User:Sernostri|<span style="color:gray">Sernostri</span>]] || [[Special:Contributions/Sernostri|{{formatnum:4990}}]] |- | 135 || [[User:Xelo2004|<span style="color:gray">Xelo2004</span>]] || [[Special:Contributions/Xelo2004|{{formatnum:4946}}]] |- | 136 || [[User:Nonso91|<span style="color:gray">Nonso91</span>]] || [[Special:Contributions/Nonso91|{{formatnum:4777}}]] |- | 137 || [[User:CarsracBot|<span style="color:gray">CarsracBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/CarsracBot|{{formatnum:4532}}]] |- | 138 || [[User:Alyssalover|<span style="color:gray">Alyssalover</span>]] || [[Special:Contributions/Alyssalover|{{formatnum:4515}}]] |- | 139 || [[User:ArtaiGZ|<span style="color:gray">ArtaiGZ</span>]] || [[Special:Contributions/ArtaiGZ|{{formatnum:4511}}]] |- | 140 || [[User:Cheluco|<span style="color:gray">Cheluco</span>]] || [[Special:Contributions/Cheluco|{{formatnum:4504}}]] |- | 141 || [[User:BodhisattvaBot|<span style="color:gray">BodhisattvaBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/BodhisattvaBot|{{formatnum:4333}}]] |- | 142 || [[User:Chlewbot|<span style="color:gray">Chlewbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Chlewbot|{{formatnum:4273}}]] |- | 143 || [[User:CommonsTicker|<span style="color:gray">CommonsTicker</span>]] || [[Special:Contributions/CommonsTicker|{{formatnum:4201}}]] |- | 144 || [[User:Mgl.branco|<span style="color:gray">Mgl.branco</span>]] || [[Special:Contributions/Mgl.branco|{{formatnum:4166}}]] |- | 145 || [[User:Meu rei|<span style="color:gray">Meu rei</span>]] || [[Special:Contributions/Meu rei|{{formatnum:4047}}]] |- | 146 || [[User:BOTarate|<span style="color:gray">BOTarate</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/BOTarate|{{formatnum:4007}}]] |- | 147 || [[User:AvocatoBot|<span style="color:gray">AvocatoBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/AvocatoBot|{{formatnum:3973}}]] |- | 148 || [[User:Xosel|<span style="color:gray">Xosel</span>]] || [[Special:Contributions/Xosel|{{formatnum:3966}}]] |- | 149 || [[User:Cossue|Cossue]] || [[Special:Contributions/Cossue|{{formatnum:3960}}]] |- | 150 || [[User:Marrovi|<span style="color:gray">Marrovi</span>]] || [[Special:Contributions/Marrovi|{{formatnum:3904}}]] |- | 151 || [[User:Oilisab|<span style="color:gray">Oilisab</span>]] || [[Special:Contributions/Oilisab|{{formatnum:3723}}]] |- | 152 || [[User:Nallimbot|<span style="color:gray">Nallimbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Nallimbot|{{formatnum:3706}}]] |- | 153 || [[User:Robbot|<span style="color:gray">Robbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Robbot|{{formatnum:3606}}]] |- | 154 || [[User:Arco de Rayne|<span style="color:gray">Arco de Rayne</span>]] || [[Special:Contributions/Arco de Rayne|{{formatnum:3606}}]] |- | 155 || [[User:Rezabot|<span style="color:gray">Rezabot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Rezabot|{{formatnum:3579}}]] |- | 156 || [[User:JYBot|<span style="color:gray">JYBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/JYBot|{{formatnum:3522}}]] |- | 157 || [[User:Iria.cestmoi|Iria.cestmoi]] || [[Special:Contributions/Iria.cestmoi|{{formatnum:3484}}]] |- | 158 || [[User:Mjbmrbot|<span style="color:gray">Mjbmrbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Mjbmrbot|{{formatnum:3457}}]] |- | 159 || [[User:PipepBot|<span style="color:gray">PipepBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/PipepBot|{{formatnum:3402}}]] |- | 160 || [[User:Xandrwijk|<span style="color:gray">Xandrwijk</span>]] || [[Special:Contributions/Xandrwijk|{{formatnum:3364}}]] |- | 161 || [[User:Carronada|<span style="color:gray">Carronada</span>]] || [[Special:Contributions/Carronada|{{formatnum:3324}}]] |- | 162 || [[User:PixelBot|<span style="color:gray">PixelBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/PixelBot|{{formatnum:3279}}]] |- | 163 || [[User:Manudosde|<span style="color:gray">Manudosde</span>]] || [[Special:Contributions/Manudosde|{{formatnum:3209}}]] |- | 164 || [[User:Miñato|<span style="color:gray">Miñato</span>]] || [[Special:Contributions/Miñato|{{formatnum:3198}}]] |- | 165 || [[User:CristianCb|CristianCb]] || [[Special:Contributions/CristianCb|{{formatnum:3142}}]] |- | 166 || [[User:4bot|<span style="color:gray">4bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/4bot|{{formatnum:3067}}]] |- | 167 || [[User:BenoniBot~glwiki|<span style="color:gray">BenoniBot~glwiki</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/BenoniBot~glwiki|{{formatnum:3047}}]] |- | 168 || [[User:Vagobot|<span style="color:gray">Vagobot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Vagobot|{{formatnum:3032}}]] |- | 169 || [[User:YonaBot|<span style="color:gray">YonaBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/YonaBot|{{formatnum:3005}}]] |- | 170 || [[User:Fryant|<span style="color:gray">Fryant</span>]] || [[Special:Contributions/Fryant|{{formatnum:2951}}]] |- | 171 || [[User:MGA73bot|<span style="color:gray">MGA73bot</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/MGA73bot|{{formatnum:2831}}]] |- | 172 || [[User:Pontevedra78|<span style="color:gray">Pontevedra78</span>]] || [[Special:Contributions/Pontevedra78|{{formatnum:2753}}]] |- | 173 || [[User:MrCarlete|<span style="color:gray">MrCarlete</span>]] || [[Special:Contributions/MrCarlete|{{formatnum:2748}}]] |- | 174 || [[User:Adalbertofrenesi|<span style="color:gray">Adalbertofrenesi</span>]] || [[Special:Contributions/Adalbertofrenesi|{{formatnum:2743}}]] |- | 175 || [[User:Nicole|<span style="color:gray">Nicole</span>]] || [[Special:Contributions/Nicole|{{formatnum:2721}}]] |- | 176 || [[User:Emilio juanatey|<span style="color:gray">Emilio juanatey</span>]] || [[Special:Contributions/Emilio juanatey|{{formatnum:2698}}]] |- | 177 || [[User:WiKorunna|<span style="color:gray">WiKorunna</span>]] || [[Special:Contributions/WiKorunna|{{formatnum:2669}}]] |- | 178 || [[User:Purbo T|<span style="color:gray">Purbo T</span>]] || [[Special:Contributions/Purbo T|{{formatnum:2646}}]] |- | 179 || [[User:Movses-bot|<span style="color:gray">Movses-bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Movses-bot|{{formatnum:2596}}]] |- | 180 || [[User:Ourol|<span style="color:gray">Ourol</span>]] || [[Special:Contributions/Ourol|{{formatnum:2558}}]] |- | 181 || [[User:Almabot|<span style="color:gray">Almabot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Almabot|{{formatnum:2549}}]] |- | 182 || [[User:Victortpr|<span style="color:gray">Victortpr</span>]] || [[Special:Contributions/Victortpr|{{formatnum:2518}}]] |- | 183 || [[User:Ogaiago|Ogaiago]] || [[Special:Contributions/Ogaiago|{{formatnum:2485}}]] |- | 184 || [[User:Força do Barbantinho|<span style="color:gray">Força do Barbantinho</span>]] || [[Special:Contributions/Força do Barbantinho|{{formatnum:2483}}]] |- | 185 || [[User:Sz-iwbot|<span style="color:gray">Sz-iwbot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Sz-iwbot|{{formatnum:2479}}]] |- | 186 || [[User:Pementa|Pementa]] || [[Special:Contributions/Pementa|{{formatnum:2474}}]] |- | 187 || [[User:Suarez ruibal|<span style="color:gray">Suarez ruibal</span>]] || [[Special:Contributions/Suarez ruibal|{{formatnum:2389}}]] |- | 188 || [[User:Maañón|<span style="color:gray">Maañón</span>]] || [[Special:Contributions/Maañón|{{formatnum:2361}}]] |- | 189 || [[User:GhalyBot|<span style="color:gray">GhalyBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/GhalyBot|{{formatnum:2322}}]] |- | 190 || [[User:Jorges65|<span style="color:gray">Jorges65</span>]] || [[Special:Contributions/Jorges65|{{formatnum:2310}}]] |- | 191 || [[User:Todesfuge|<span style="color:gray">Todesfuge</span>]] || [[Special:Contributions/Todesfuge|{{formatnum:2309}}]] |- | 192 || [[User:HerculeBot|<span style="color:gray">HerculeBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/HerculeBot|{{formatnum:2273}}]] |- | 193 || [[User:CocuBot|<span style="color:gray">CocuBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/CocuBot|{{formatnum:2247}}]] |- | 194 || [[User:AlberteBot|<span style="color:gray">AlberteBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/AlberteBot|{{formatnum:2237}}]] |- | 195 || [[User:Tfeliz|Tfeliz]] || [[Special:Contributions/Tfeliz|{{formatnum:2154}}]] |- | 196 || [[User:Darkicebot|<span style="color:gray">Darkicebot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Darkicebot|{{formatnum:2144}}]] |- | 197 || [[User:Furado|<span style="color:gray">Furado</span>]] || [[Special:Contributions/Furado|{{formatnum:2080}}]] |- | 198 || [[User:Calrosfking|<span style="color:gray">Calrosfking</span>]] || [[Special:Contributions/Calrosfking|{{formatnum:2079}}]] |- | 199 || [[User:Miguel.lima|<span style="color:gray">Miguel.lima</span>]] || [[Special:Contributions/Miguel.lima|{{formatnum:2074}}]] |- | 200 || [[User:Jordav|<span style="color:gray">Jordav</span>]] || [[Special:Contributions/Jordav|{{formatnum:2057}}]] |- | 201 || [[User:CoroRP|<span style="color:gray">CoroRP</span>]] || [[Special:Contributions/CoroRP|{{formatnum:2035}}]] |- | 202 || [[User:SassoBot|<span style="color:gray">SassoBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/SassoBot|{{formatnum:2003}}]] |- | 203 || [[User:MystBot|<span style="color:gray">MystBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/MystBot|{{formatnum:1993}}]] |- | 204 || [[User:Woden|<span style="color:gray">Woden</span>]] || [[Special:Contributions/Woden|{{formatnum:1931}}]] |- | 205 || [[User:Pontesiño|<span style="color:gray">Pontesiño</span>]] || [[Special:Contributions/Pontesiño|{{formatnum:1863}}]] |- | 206 || [[User:FormacionWiki|<span style="color:gray">FormacionWiki</span>]] || [[Special:Contributions/FormacionWiki|{{formatnum:1843}}]] |- | 207 || [[User:WikiDreamer Bot|<span style="color:gray">WikiDreamer Bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/WikiDreamer Bot|{{formatnum:1825}}]] |- | 208 || [[User:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] || [[Special:Contributions/Mark Gasoline|{{formatnum:1820}}]] |- | 209 || [[User:MVF|<span style="color:gray">MVF</span>]] || [[Special:Contributions/MVF|{{formatnum:1816}}]] |- | 210 || [[User:Jchapela|<span style="color:gray">Jchapela</span>]] || [[Special:Contributions/Jchapela|{{formatnum:1813}}]] |- | 211 || [[User:HiW-Bot|<span style="color:gray">HiW-Bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/HiW-Bot|{{formatnum:1803}}]] |- | 212 || [[User:Uxío|<span style="color:gray">Uxío</span>]] || [[Special:Contributions/Uxío|{{formatnum:1756}}]] |- | 213 || [[User:タチコマ robot|<span style="color:gray">タチコマ robot</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/タチコマ robot|{{formatnum:1755}}]] |- | 214 || [[User:Xián|<span style="color:gray">Xián</span>]] || [[Special:Contributions/Xián|{{formatnum:1749}}]] |- | 215 || [[User:Elster~glwiki|<span style="color:gray">Elster~glwiki</span>]] || [[Special:Contributions/Elster~glwiki|{{formatnum:1748}}]] |- | 216 || [[User:Petillés|<span style="color:gray">Petillés</span>]] || [[Special:Contributions/Petillés|{{formatnum:1735}}]] |- | 217 || [[User:Marcio|<span style="color:gray">Marcio</span>]] || [[Special:Contributions/Marcio|{{formatnum:1721}}]] |- | 218 || [[User:Brais Oliveira|<span style="color:gray">Brais Oliveira</span>]] || [[Special:Contributions/Brais Oliveira|{{formatnum:1660}}]] |- | 219 || [[User:Stoni|Stoni]] || [[Special:Contributions/Stoni|{{formatnum:1634}}]] |- | 220 || [[User:Pexego|<span style="color:gray">Pexego</span>]] || [[Special:Contributions/Pexego|{{formatnum:1629}}]] |- | 221 || [[User:Chabi|<span style="color:gray">Chabi</span>]] || [[Special:Contributions/Chabi|{{formatnum:1585}}]] |- | 222 || [[User:Quorthom|<span style="color:gray">Quorthom</span>]] || [[Special:Contributions/Quorthom|{{formatnum:1576}}]] |- | 223 || [[User:Ibercastell|<span style="color:gray">Ibercastell</span>]] || [[Special:Contributions/Ibercastell|{{formatnum:1573}}]] |- | 224 || [[User:Almaffi|<span style="color:gray">Almaffi</span>]] || [[Special:Contributions/Almaffi|{{formatnum:1573}}]] |- | 225 || [[User:Silverfox|<span style="color:gray">Silverfox</span>]] || [[Special:Contributions/Silverfox|{{formatnum:1551}}]] |- | 226 || [[User:Xabade|Xabade]] || [[Special:Contributions/Xabade|{{formatnum:1540}}]] |- | 227 || [[User:Marcos B. R.|<span style="color:gray">Marcos B. R.</span>]] || [[Special:Contributions/Marcos B. R.|{{formatnum:1537}}]] |- | 228 || [[User:Andalcant|Andalcant]] || [[Special:Contributions/Andalcant|{{formatnum:1532}}]] |- | 229 || [[User:Zwobot|<span style="color:gray">Zwobot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Zwobot|{{formatnum:1528}}]] |- | 230 || [[User:SpBot|<span style="color:gray">SpBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/SpBot|{{formatnum:1501}}]] |- | 231 || [[User:VaiPolaSombra|<span style="color:gray">VaiPolaSombra</span>]] || [[Special:Contributions/VaiPolaSombra|{{formatnum:1480}}]] |- | 232 || [[User:Rotlink|<span style="color:gray">Rotlink</span>]] || [[Special:Contributions/Rotlink|{{formatnum:1424}}]] |- | 233 || [[User:Invadibot|<span style="color:gray">Invadibot</span>]] (Bot) || [[Special:Contributions/Invadibot|{{formatnum:1414}}]] |- | 234 || [[User:Regato das Tres Regueiras|<span style="color:gray">Regato das Tres Regueiras</span>]] || [[Special:Contributions/Regato das Tres Regueiras|{{formatnum:1388}}]] |- | 235 || [[User:Viascos|<span style="color:gray">Viascos</span>]] || [[Special:Contributions/Viascos|{{formatnum:1385}}]] |- | 236 || [[User:Brathxa|Brathxa]] || [[Special:Contributions/Brathxa|{{formatnum:1377}}]] |- | 237 || [[User:Muro Bot|<span style="color:gray">Muro Bot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/Muro Bot|{{formatnum:1350}}]] |- | 238 || [[User:Iscream icecream|Iscream icecream]] || [[Special:Contributions/Iscream icecream|{{formatnum:1347}}]] |- | 239 || [[User:Dannycas|<span style="color:gray">Dannycas</span>]] || [[Special:Contributions/Dannycas|{{formatnum:1331}}]] |- | 240 || [[User:La fabrica de nubes|<span style="color:gray">La fabrica de nubes</span>]] || [[Special:Contributions/La fabrica de nubes|{{formatnum:1319}}]] |- | 241 || [[User:Porto|<span style="color:gray">Porto</span>]] || [[Special:Contributions/Porto|{{formatnum:1296}}]] |- | 242 || [[User:Iagocasabiell|<span style="color:gray">Iagocasabiell</span>]] || [[Special:Contributions/Iagocasabiell|{{formatnum:1287}}]] |- | 243 || [[User:MedBot~glwiki|<span style="color:gray">MedBot~glwiki</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/MedBot~glwiki|{{formatnum:1278}}]] |- | 244 || [[User:Vilachan|<span style="color:gray">Vilachan</span>]] || [[Special:Contributions/Vilachan|{{formatnum:1276}}]] |- | 245 || [[User:Acerto|<span style="color:gray">Acerto</span>]] || [[Special:Contributions/Acerto|{{formatnum:1267}}]] |- | 246 || [[User:Moderador|<span style="color:gray">Moderador</span>]] || [[Special:Contributions/Moderador|{{formatnum:1174}}]] |- | 247 || [[User:TuvicBot|<span style="color:gray">TuvicBot</span>]] (Bot*) || [[Special:Contributions/TuvicBot|{{formatnum:1172}}]] |- | 248 || [[User:Soleil222|<span style="color:gray">Soleil222</span>]] || [[Special:Contributions/Soleil222|{{formatnum:1127}}]] |- | 249 || [[User:Esquwiki|Esquwiki]] || [[Special:Contributions/Esquwiki|{{formatnum:1101}}]] |- | 250 || [[User:AmeliaVR2019|<span style="color:gray">AmeliaVR2019</span>]] || [[Special:Contributions/AmeliaVR2019|{{formatnum:1089}}]] {{/end}} j3eutg53h957ng96crjlnbwtroetdpc 0 104969 6148146 6099974 2022-08-02T09:44:05Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{1000}} [[Ficheiro:Atomic cloud over Hiroshima - NARA 542192 - Edit.jpg|miniatura|Ataque nuclear a [[Hiroshima]] o 6 de agosto de 1945. A nube resultante estendeuse 18 quilómetros por encima da orixe da explosión.]] Unha '''arma nuclear''' é un [[explosivo]] de alto poder que utiliza a [[enerxía nuclear]] (esta [[arma]] xera unha gran cantidade de enerxía a partir dunha reacción de [[fisión nuclear|fisión]] ou de [[fusión nuclear]], ambas reaccións liberan grandes cantidades de enerxía a partir de cantidades relativamente pequenas da materia), isto inclúe o vector transportador, como os mísiles balísticos intercontinentais, os [[mísil]]es balísticos de lanzamento submarino (en inglés ''[[SLBM|Submarine-launched ballistic missiles]]'') e parte da infraestrutura involucrada no seu manexo e operación. Este tipo de armas teñen unha gran capacidade destrutiva, e son as máis potentes que se utilizaron nunca. Actualmente, só un grupo relativamente reducido de países recoñece que dispón de armas nucleares. As armas nucleares utilízanse principalmente para matar e crear danos humanos, materiais e económicos, tamén poden ter un uso secundario como demostración de superioridade e ameaza. A primeira detonación nuclear experimental foi a denominada ''[[Proba Trinity|Trinity]]'' realizada na poboación de [[Alamogordo]], [[Novo México]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], o [[16 de xullo]] de [[1945]], como parte experimental do [[Proxecto Manhattan]].<ref>Unidades do exército foron enviadas como observadoras e situáronse a 16 km do lugar da explosión. Estudos posteriores demostraron que a contaminación radioactiva estendeuse ata uns 100 km ao nordeste.</ref> En tempo de guerra só foron utilizadas en dúas ocasións: en [[Hiroshima]] o [[6 de agosto]] de [[1945]] e [[Nagasaki]] [[9 de agosto|tres días despois]]. Os tipos de bomba utilizados foron respectivamente unha bomba de [[uranio]] e unha de [[plutonio]] (ambas eran bombas A). Unhas cento vinte mil persoas morreron de inmediato e outras duascentas corenta mil debido aos efectos a medio e longo prazo destas armas fundamentalmente como consecuencia de enfermidades provocadas pola exposición á [[radiación]].<ref name="DOE-HIRO">{{Cita web|url = http://www.history.com/topics/world-war-ii/bombing-of-hiroshima-and-nagasaki|título = The atomic bombing of hiroshima|nome= David |autor= Rezelman|autor2= F.G. Gosling and Terrence R. Fehner|ano= 2000 |páxina-web=History|editor= U.S. Department of Energy |dataacceso= 18-09-2007 |lingua=en}}</ref> En ambas as cidades, a maioría dos mortos foron civís.<ref name="Spirit1999">{{Cita libro|título=The Spirit of Hiroshima: An Introduction to the Atomic Bomb Tragedy|editor= Hiroshima Peace Memorial Museum |ano=1999 }}</ref><ref name="ModernJapan">{{Cita libro| autor=Mikiso Hane|título=Modern Japan: A Historical Survey| url=https://archive.org/details/modernjapanhisto00hane_0|editor= Westview Press|ano =2001 |isbn= 0-8133-3756-9 }}</ref><ref>''Trinity and Beyond: The atomic bomb movie.''Dir. Kuran, P., Nar. Shatner, W. 1997. VHS. Goldhil Video, 1997.</ref> Estes son os únicos bombardeos nucleares que ocorreron en tempos de guerra.<ref>{{Cita libro|apelidos = Hakim |nome = Joy |título = A History of Us: War, Peace and all that Jazz |editor = Oxford University Press |ano= 1995 |localización= Nova York |isbn = 0-19-509514-6 }}</ref> Este evento deu inicio ao que se denominou como "a era nuclear". Desde entón explotaron unhas dúas mil bombas nucleares, a maioría como parte de investigacións para o desenvolvemento armamentístico nuclear, por parte de sete países: [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], [[Unión Soviética]], [[Francia]], [[Reino Unido]], [[República Popular da China|China]], [[India]] e [[Paquistán]]. Sospéitase que outros países teñen capacidade nuclear, manténdoo en segredo; crese que [[Israel]] posúe armas nucleares, aínda que non o recoñece.<ref name="nuclearweapons1">{{Cita web|url=http://www.fas.org/programs/ssp/nukes/nuclearweapons/nukestatus.html |título=Federation of American Scientists: Status of World Nuclear Forces |editor=Fas.org |data= |dataacceso=12-01-2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.fas.org/nuke/guide/israel/nuke/index.html |título=Nuclear Weapons – Israel |editor=Fas.org |data=8 de xaneiro de 2007 |dataacceso=15-12-2010}}</ref><ref group="n.">Véxase o artigo sobre [[Mordechai Vanunu]], un ex técnico nuclear israelí que divulgou que [http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_3342000/3342997.stm Israel posúe armas nucleares].</ref> Outro estado, [[Suráfrica]], admitiu fabricar armas nucleares no pasado, pero desde entón desmontou o seu arsenal e someteuno a inspección internacional.<ref>{{Cita web|url=http://www.fas.org/nuke/guide/rsa/nuke/index.html |título=Nuclear Weapons – South Africa |editor=Fas.org |data=29 de maio de 2000 |dataacceso=07-04-2011}}</ref> A primeira bomba atómica probada,<ref group="n.">Véxase [[Trinity (ensaio nuclear)]], nome da proba e da primeira bomba coa que culminaría o [[Proxecto Manhattan]], o proxecto de investigación creado para fabricar a primeira bomba atómica.</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.eyewitnesstohistory.com/atomictest.htm |título=The First Atomic Bomb Blast, 1945 |editor=Eyewitnesstohistory.com |data= |dataacceso=28-02-2010}}</ref><ref>{{cita web|autor=Chris Demarest |url=http://www.trumanlibrary.org/teacher/abomb.htm |título=Atomic Bomb-Truman Press Release-August 6, 1945 |editor=Trumanlibrary.org |data= |dataacceso=28-02-2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.atomicarchive.com/Docs/Trinity/FinalPreparations.shtml |título=Final Preparations for Rehearsals and Test &#124; The Trinity Test &#124; Historical Documents |editor=atomicarchive.com |dataacceso=28-02-2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.radiochemistry.org/history/nuke_tests/trinity/index.html |título=TRINITY TEST - JULY 16, 1945 |editor=Radiochemistry.org |dataacceso=28-02-2010}}</ref> liberou unha cantidade de enerxía de aproximadamente 20 millóns de toneladas de TNT. Unha arma atómica moderna, como a [[bomba atómica B83]] de pouco máis de 1.100&nbsp;kg, pode producir unha forza explosiva comparable á detonación de máis de 1,2 millóns de toneladas (1,1 millóns de toneladas métricas) de TNT.<ref>[http://www.globalsecurity.org/wmd/systems/b83.htm B83 Páxina oficial de información sobre a B83] a ''globalsecurity.org''.</ref> Divídense en dous tipos segundo o seu mecanismo de actuación: * As chamadas '''[[bomba atómica|bombas atómicas]]''' ou '''bombas A''' son as que utilizan unha reacción nuclear de [[fisión nuclear|fisión]]. * As chamadas '''[[bombas de hidróxeno]]''' ou '''bombas H''' utilizan unha reacción nuclear de [[fusión nuclear|fusión]] e son moito máis potentes que as anteriores. == Historia == [[Ficheiro: Atombombe Little Boy 2.jpg |miniatura|Bomba atómica '' Little Boy 2 '']] {{Artigo principal | Historia das armas nucleares}} En decembro de 1938, os químicos alemáns [[Otto Hahn]] e [[Fritz Strassmann]] enviaron un manuscrito a revista ''Die Naturwissenschaften'' no que informaban de que detectaran o elemento [[bario]] logo de bombardear con [[neutrón]]s o [[uranio]];<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Hahn |nome=O. |autor2=Strassmann, F. |título=Über den Nachweis und das Verhalten der bei der Bestrahlung des Urans mittels Neutronen entstehenden Erdalkalimetalle | lingua= alemá |revista=Naturwissenschaften |volume=27|número=1 |data=1939 |páxinas=11-15 | cita= Sobre a detección e características dos metais das terras alcalinas debido á irradiación de uranio con neutróns }}</ref><ref group="n.">Os autores foron identificados como membros do Kaiser-Wilhelm-Instituto Chemie, de Berlín-Dahlem. O artigo foi recibido para ser publicado o 22 de decembro de 1938.</ref> ao mesmo tempo, comunicáronse estes resultados a [[Lise Meitner]]. Meitner e o seu sobrino Otto Robert Frisch, interpretaron correctamente estes resultados como unha fisión nuclear.<ref>Lise Meitner and O. R. Frisch [http://www.nature.com/physics/looking-back/meitner/index.html Disintegration of Uranium by Neutrons: a New Type of Nuclear Reaction], Volume 143, Number 3615, 239-240</ref><ref group="n.">O documento é do 16 de xaneiro de 1939. Meitner é identificado como un membro do Instituto de Física da Academia de Ciencias, de Estocolmo. Frisch é identificado como membro do Instituto de Física Teórica da Universidade de Copenhaguen.</ref> Frisch confirmou experimentalmente os datos recibidos o 13 de xaneiro de 1939.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Frisch |nome= O.R.|título=Physical Evidence for the Division of Heavy Nuclei under Neutron Bombardment |url=http://www.nature.com/nature/journal/v143/n3616/abs/143276a0.html |formato=html |lingua= inglés|consulta= |revista=Nature |lloc= |volume=143 |número=3616 |data=18 de febreiro de 1939 |páxinas=276-276 | doi=10.1038/143276a0 }}</ref><ref group="n.">O documento é de 17 de xaneiro de 1939. A carta ao editor deste experimento foi realizado en 13 de xaneiro de 1939; ver Richard Rodes, ''The Making of the Atomic Bomb'' (A fabricación da bomba atòmica), Simon and Schuster, 1986, p. 263 i 268.</ref> Mesmo antes da publicación, Meitner e Frisch interpretaron a obra de Hahn e Strassmann e cruzaron o océano Atlántico con [[Niels Bohr]], que foi dar unha conferencia á [[Universidade de Princeton]]. Isidor Isaac Rabi e Willis Lamb, dous físicos da [[Universidade de Columbia]] que traballaban en Princeton, escoitaron a noticia e difundírona en Columbia. Rabi dixo que llo comentou a [[Enrico Fermi]] e que este o creu. Bohr, ao pouco, foi de Princeton a Colombia para ver á Fermi. Ao non atopalo na súa oficina, Bohr foi á zona do [[ciclotrón]] e atopouse con Herbert Anderson, Bohr colleuno polo ombreiro e dixo: "Mozo, deixa que che conte algo novo e excitante da física".<ref name="Richard Rhodes">{{Cita libro |apelidos=Rhodes |nome= Richard| título=The Making of the Atomic Bomb |url=https://archive.org/details/makingatomicbomb00rhod_050 | editor=Simon and Schuster| páxinas=[https://archive.org/details/makingatomicbomb00rhod_050/page/n277 268] |data=1986 }}</ref> Quedou claro que había un número de científicos na Universidade de Columbia que trataban de detectar a enerxía liberada na fisión nuclear do uranio tras un bombardeo de neutróns. O 25 de xaneiro de 1939 un equipo experimental da Universidade de Columbia realizou o primeiro experimento de fisión nuclear nos Estados Unidos no soto de Pupin Hall.<ref>H. L. Anderson, E. T. Booth, J. R. Dunning, E. Fermi, G. N. Glasoe, and F. G. Slack ''The Fission of Uranium'', ''Phys. Rev.'' Volume 55, Number 5, 511 - 512 (1939). Institutional citation: Pupin Physics Laboratories, Columbia University, New York, New York. Recivido o 16 de febreiro de 1939.</ref> Os membros do equipo foron Herbert L. Anderson, Eugene T. Booth, John R. Dunning, Enrico Fermi, G. Norris Glasoe, i Francis G. Slack.<ref name="Richard Rhodes" /> Entre [[1942]] e [[1944]] un grupo de accións de sabotaxe, que constituíron a chamada [[batalla da auga pesada]], feitas polo movemento de resistencia noruegués e os bombardeos dos aliados conseguiron a destrución da planta e a perda da auga pesada producida. Estas accións, cos nomes en clave "Freshman", "Grouse" e "Gunnerside", conseguiron deter a produción da planta a principios de 1943 e deter de feito a investigación nuclear nazi.<ref>Dispoñible en: Exordio: La segunda guerra mundial (1938-1945) [http://www.exordio.com/1939-1945/militaris/armamento/uranio.html Proyecto Uranio.] {{es}}</ref> O [[16 de xullo]] de [[1945]] estoupouse a primeira bomba nuclear da historia en [[Alamogordo]] no estado de [[Novo México]] polos Estados Unidos na chamada [[proba Trinity]] sendo esta a primeira explosión deste tipo de bomba, bomba que utilizaba como materia fusionable [[plutonio]]. Xa cara ao final da [[segunda guerra mundial]], o presidente dos [[Estados Unidos de América|EEUU]], [[Harry S. Truman]], tomou a decisión de lanzar dúas bombas atómicas sobre o [[Xapón]], que era o último país que quedaba por renderse. O [[6 de agosto]] de [[1945]] a cidade de [[Hiroshima]] quedou destruída no que seria o [[Hiroshima#Bombardeo da Segunda Guerra Mundial|primeiro bombardeo atómico da historia]] contra obxectivos civís, e o [[9 de agosto]] de 1945 lanzouse a segunda bomba atómica sobre a cidade de [[Nagasaki]]. Xapón capitulou sen condicións. A firma do armisticio realizouse o [[2 de setembro]] de [[1945]] a bordo do acoirazado ''[[USS Missouri (BB-63)|Missouri]]''.<ref>Battleship Missouri [https://ussmissouri.org/get-involved/events/ Military Events] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141220214039/https://ussmissouri.org/get-involved/events/ |date=20 de decembro de 2014 }}</ref> Despois do lanzamento destas dúas bombas atómicas durante a II guerra mundial, realizáronse, desde 1945 máis de 2000 probas nucleares en máis de 30 emprazamentos. A primeira explosión nuclear de proba da historia, levárona a cabo os EEUU ás 17: 30h (hora local) do [[16 de xullo]] de 1945 no deserto de Alamogordo no Estado de [[Novo México]] (EEUU). O proxecto para a fabricación da bomba atómica, fora aprobado o 18 de xuño de [[1942]] polo presidente norteamericano [[Franklin D. Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt]] co nome de [[Proxecto Manhattan]]. Durante a [[guerra fría]] o perigo dun enfrontamento nuclear entre Estados Unidos e a [[Unión Soviética]] condicionaba as relacións internacionais. Cando as relacións diplomáticas foron mellorando asináronse entre as dúas superpotencias varios acordo de limitación da forza nuclear. Co fin do réxime soviético a tensión colleu outros escenarios como [[Corea do Norte]], [[India]] [[Paquistán]] ou o [[Oriente Medio]].<ref name=nti>[http://www.nti.org/threats/nuclear/ Understanding the Nuclear Weapons Threat], [http://www.nti.org/ The Nuclear Threat Initiative website]. {{en}}</ref> De acordo con estimacións de 2012, obtidas pola Federación de Científicos Americanos, existen máis de 17 mil [[oxiva]]s nucleares no mundo, é cerca de 4300 están consideradas "operacionais", ou sexa, están prontas para o uso.<ref name="nuclearweapons1"/> == Tecnoloxía == === Procesado do uranio e do plutonio === O 99,284 % dos átomos de uranio que existen na [[biosfera]] ten un peso atómico de 238, mentres que o 0,711 % contén o [[isótopo]] 235 (o 0,0085% e do isotopo 234) polo que se require separalo fisicamente para reunir as cantidades necesarias para soster unha reacción nuclear en cadea, xa que o uranio 235<ref>{{Cita web|url=http://www.afrri.usuhs.mil/www/outreach/pdf/mcclain_NATO_2005.pdf|título=Health Concerns about Military Use of Depleted Uranium|formato=PDF|data-acceso=08 de febreiro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110419080320/http://www.afrri.usuhs.mil/www/outreach/pdf/mcclain_NATO_2005.pdf|dataarquivo=19 de abril de 2011|urlmorta=yes}}</ref> , que é moi radioactivo, é o [[isótopo]] fisible. A separación de ambos os isótopos esixe procesos extensos, complicados e custosos. O enriquecemento que se levou a cabo no [[Proxecto Manhattan]] usou dous mecanismos, un de separación electromagnética nun [[Calutrón]] <ref>[http://www2.lbl.gov/Science-Articles/Research-Review/Magazine/1981/81fepi2.html The calutron] {{en}}</ref>, e outro, mediante [[difusión gasosa]]. O elevado custo e o tedioso proceso do enriquecemento de uranio alentou aos científicos a buscar outro combustíbel para a fabricación de artefactos nucleares. Descubriron outro material, o plutonio 239, que se produce ao bombardear neutróns lentos sobre o [[uranio-238]] nun reactor, converténdoo nun elemento máis pesado. Logo disto, o plutonio retírase dos subprodutos radioactivos do uranio e colócase nunha planta de reprocesamento. A obtención dun só quilogramo de uranio implica a extracción de máis dun millón de quilos de mineral de uranio, posto que unha tonelada deste mineral só concentra algúns quilos de uranio. O procesado do uranio implica a [[lixiviación]] con ácido do mineral de uranio triturado, o que dá lugar a un aglutinado seco, purificado, cualificado como ''pastel amarelo''. A produción de metais pesados tóxicos e radioactivos ([[torio]] e [[Radio (elemento)|radio]]) derivados da trituración teñen que ser debidamente estabilizados. O denominado pastel amarelo trátase en diversas plantas que completan a súa idoneidade para as súas distintas aplicacións. Nas plantas de enriquecemento lévase a cabo un procedemento meticuloso que aparta o uranio 235 do máis pesado e abundante uranio 238. === A bomba de fisión, bomba nuclear ou "bomba A" === A [[Masa crítica (física)|criticidade]] é o punto en que unha masa de material fisionabel é capaz de soster unha [[reacción en cadea]] continuada. É unha función da cantidade de masa e a [[densidade]] da mesma. A mellor configuración xeométrica (polo menos ata as armas de 6.ª xeración) é a esfera, onde se necesitarían 52&nbsp;kg de [[Uranio|U]]-235, 16&nbsp;kg de U-233 ou 9-10&nbsp;kg de [[Plutonio|Pu]]-239 para lograr a criticidade. Ata a quinta xeración (ver máis abaixo), basicamente a construción consistía en introducir algo máis de 9&nbsp;kg de [[Plutonio]] nunha "[[esfera]] desmontada", normalmente dividida en seccións máis pequenas que por si soas non teñen nin masa nin xeometría adecuada para alcanzar a criticidade. Cando se activa a bomba, dispáranse ditas seccións simultaneamente contra un punto determinado, onde colapsan formando unha esfera que se ten masa e xeometría suficientes para alcanzar a criticidade. A continuación detónase unha capa de explosivos convencionais de onda de choque de gran velocidade (superior a 8000&nbsp;m/s) e alta simetría esférica (mesturas de RDX/[[Trinitrotolueno|TNT]] ou [[nitrato de urea]], por exemplo). Por [[implosión]], comprimen aínda máis a esfera (logrando un estado de súpercriticidade ao incrementar o factor temperatura/densidade) e mantéñena unida durante a liberación de enerxía das primeiras "reduplicacións" da reacción en cadea (se non fóra así, a primeira liberación de enerxía desarmaría a esfera e interrompería o proceso). Os principais problemas no deseño deste tipo de arma, están relacionados cos tempos de inserción e, no caso da fisión por implosión, coa sincronicidade dos disparos (han de ser estritamente simultáneos para que non se desequilibre o sistema). ==== Xeracións ==== * '''"Xeración cero" ou "bomba A":''' Dispositivos experimentais de fisión por disparo e uranio altamente enriquecido (HEU), no rango da [[tonelada]] de peso, capaces de liberar entre 10 e 25 kt (quilotóns). Esta foi o tipo de bomba lanzada en Hiroshima, «Little Boy». Hoxe en día considéranse pouco máis que demostradores de tecnoloxía. Dificilmente militarizable, son moi pesadas e miden dous metros e medio de lonxitude. Foi a bomba que fixo [[Suráfrica]] e logo renunciou a ela. Tamén é a bomba que máis facilmente podería construír un grupo terrorista se tivese acceso a HEU (uranio altamente enriquecido), [[berilio]] e [[polonio]] en cantidades suficientes, maximizando o dano se lograse algo de [[cobalto]] (de uso hospitalario en [[medicina nuclear]], por exemplo) para facer unha capa externa que a «ensuciase». [[Ficheiro:Fat man.jpg|miniatura|Maqueta da bomba Fat man]] * '''1.ª xeración ("bomba A"):''' Dispositivos experimentais de fisión por implosión de plutonio, tamén no rango da tonelada, capaces de liberar entre 10 e 45 kt. Esta foi a primeira bomba que detonou no deserto de Novo México ("Gadget"), así como a bomba de Nagasaki ("Fat Man") e a primeira rusa, "Joe-1". Moito máis versátiles que as de fisión por disparo, especialmente no que se refire a manipular a hidrodinámica da radiación, constitúen a base de todas as armas nucleares modernas. A súa tecnoloxía é dos anos 1930-40, a cal require un importante apoio de electrónica e química complexa. * '''2.ª xeración:''' Dispositivos mellorados de fisión por implosión de plutonio, en particular no referente á xeometría da bomba e á miniaturización da electrónica. Pódense obter rendementos de máis de 200 kt con pesos e dimensións razoablemente reducidos, o que permite militarizalos máis facilmente e traballar aínda máis coa hidrodinámica da radiación, abrindo así paso ás seguintes xeracións. Tecnoloxía da década de 1940. Crese que Paquistán utiliza esta tecnoloxía. Unha das súas probas en [[Chagai]] foi en principio do tipo "fission-boosted", pero liberou moi pouca potencia. [[Corea do Norte]], ao parecer, atoparíase nesta xeración e en avance cara á seguinte, aínda que os seus esforzos parecen enfocados máis en reducir o tamaño dos seus dispositivos nucleares a fin de usalos en mísiles balísticos máis que en aumentar a potencia. De feito, as súas probas nucleares caracterizáronse pola súa escasa potencia ata o momento. [[Irán]], se finalmente entrase no club nuclear, faríao probablemente seguindo as estratexias norcoreanas. * '''3.ª xeración (''fission-boosted''):''' Aquí basicamente faltan os coñecementos e o refinamento suficientes para construír unha bomba termonuclear, pero disponse de deuterio e tricio ([[isótopo]]s do [[hidróxeno]]) de [[litio]]-6 e -7 suficientemente purificados. Rodéase a carga de fisión con estes isótopos lixeiros e confíase en que o primeiro pulso de raios X provoque un certo grado de fusión dos mesmos. Permite facer explosivos no rango do medio megatón cun peso e tamaño aínda aptos para ser militarizables con facilidade. Tecnoloxía dos anos 1940-50. Neste nivel suponse que está Israel (avanzando rapidamente cara á cuarta xeración se é que non chegou xa). [[Mordejái Vanunu]], que estivo 18 anos en prisión por dar a coñecer ao mundo o programa militar israelí, declara que fai varios anos xa estaban traballando niso. === A bomba de fusión, bomba termonuclear ou "bomba H" === Conforme os gobernos investiron maiores recursos no desenvolvemento de tecnoloxía nuclear, xurdiron dous novos conceptos: a [[bomba termonuclear]] (bomba H) e os [[Mísil intercontinental|mísiles intercontinentais]]. Co coñecemento obtido das primeiras explosións, os físicos idearon unha nova clase de arma baseada nas reaccións físicas coñecidas máis poderosas do universo, as que se producen no corazón das estrelas: as reaccións de fusión nuclear, nesta orde: [[Ficheiro:Deuterium-tritium fusion.svg|lang=es|miniatura|250px|Fusión do hidróxeno pesado (deuterio) e do tricio, utilizados nas bombas.]] # <math> {}^2\mathrm{H (D)} + {}^3\mathrm{H (T)} \rightarrow {}^4\mathrm{He} + \mathrm{n} + 17,588\ \mathrm{MeV} </math> # <math> \mathrm{D + D \rightarrow {}^3He + n + 3,268\ MeV} </math> # <math> \mathrm{D + D \rightarrow T + p + 4,03\ MeV} </math> # <math> \mathrm{{}^3He + D \rightarrow {}^4He + p + 18,34\ MeV} </math> Esta é a reacción nuclear máis enerxética de todo o Universo. # <math> \mathrm{{}^6Li + n \rightarrow T + {}^4He + 4,78\ MeV} </math> # <math> \mathrm{{}^7Li + n + 2,47\ MeV \rightarrow T + {}^4He} </math> Reacción que ''consome'' enerxía. Descubriuse que nun recipiente contendo os [[isótopo]]s do hidróxeno deuterio (<sup>2</sup>H), tricio (<sup>3</sup>H), e [[litio]] (nos seus isótopos <sup>6</sup>Li e <sup>7</sup>Li) poderíase xerar mediante fusión unha serie de reaccións en serie, por exemplo D + D -> <sup>3</sup>H + D -> <sup>4</sup>He ou D + T -> neutrón + <sup>6</sup>Li -> <sup>4</sup>He + T que a súa vez D + T etc., liberando gran cantidade de enerxía en cada un dos pasos (excepto a reacción 6, que consome enerxía, pero serve para rexenerar máis tricio) ata reducirse ao isótopo estable do [[helio]], He-4 e unha gran cantidade de neutróns. As dúas últimas non son reaccións estritamente de fusión, senón máis ben neutrónicas. Para que estas reaccións de fusión comecen, fai falta inicialmente contar cunha temperatura moi alta, da orde de 20 millóns de graos [[Kelvin]] (que se pode obter a base de radiación infravermella pura ou de combinacións infravermello/presión/radiación doutros tipos). Un inconveniente do [[tricio]] é o seu rápido decaemento radioactivo, polo que desde o punto de vista militar non é conveniente (xa que logo dalgún tempo pérdese o material combustíbel), así que se seguiu a vía da reacción deuterio/deuterio en presenza de litio (para que o tricio se vaia formando durante o proceso), utilizando só un pouco de tricio ao principio como combustíbel inicial, para comezar a reacción. ==== Xeracións ==== * '''4.ª xeración:''' Termonuclear (bomba de fusión ou «bomba H»). Require un manexo extremadamente afinado da [[física]], [[química]] e a [[metalurxia]] especial, débese dispoñer de técnicas de ultrapurificación de tricio, deuterio, litio-6 e litio-7, e débese dispoñer de dispositivos de fisión o bastante pequenos e versátiles como para utilizar unha pequena bomba A (chamada «primario») para «acender a mecha» dun contedor de isótopos liviáns que fusionan (chamado «secundario»): a mesma reacción que se produce nas estrelas. En principio non existe límite teórico sobre o que se pode lograr con esta tecnoloxía. O 30 de outubro de 1961 os rusos fixeron unha demostración deste tipo de bombas que chegou os 100 MT (similar a forza de 4000 bombas lanzadas sobre Hiroshima), coñecida como [[bomba do tzar]] ou AN602<ref>{{Cita web|url=https://hipertextual.com/2016/06/bomba-del-zar |título =La bomba nuclear más potente e ineficiente jamás lanzada |lingua =es |editor= hipertextua.com |autor = Santiago Campillo |data =29 de xuño do 2016 |dataacceso = 26 de outubro do 2017 }}</ref> (aínda que na proba rebaixárona a 50, para aproveitar e facer outras probas de física de alta enerxía, así como evitar a choiva radioactiva masiva que se produciu). Con esta tecnoloxía fabricáronse as grandes bombas multimegatónicas da [[guerra fría]]. Catro armas destas características caeron sobre [[Palomares, Almería|Palomares]], [[Almería]] o 17 de xaneiro de 1966 durante o [[incidente de Palomares]]. Tecnoloxía dos anos 1950-60. Nesta etapa estaría, quizais, a India. * '''5.ª xeración:''' É un paso máis no refinamento da física e os deseños versátiles. O resultado son as bombas termonucleares de tamaño e peso reducido (poden conter medio megatón en algo pouco máis grande que un termo de café cunha pelota de fútbol encima, que vén pesar uns 60&nbsp;kg), e derivados de gran versatilidade: bomba de neutróns, de radiación residual reducida, de radiación térmica incrementada, de raios X, de raios ultravioleta, de fisión-fusión-fisión ("[[bomba sucia]]"), de [[Ataque de pulso electromagnético|pulso electromagnético]] incrementado, de hidrodinámica flutuante etc. É dicir, dispositivos pequenos e adaptados para cada necesidade específica, case todos eles termonucleares. Tecnoloxía dos anos 1970-80. China, que detonou a súa primeira bomba de neutróns en 1988,<ref>{{Cita web|url=http://www.lanacion.com.ar/146050-china-dijo-que-tiene-la-bomba-de-neutrones |título =China dijo que tiene la bomba de neutrones|cita= El anuncio de Pekín es una velada advertencia a Washington y a Taipei |lingua =es |editor= La nación |autor = Agencias AFP, Reuters, ANSA e AP |data =16 de xullo de 1999 |dataacceso = 26 de outubro do 2017 }}</ref> formaría parte plenamente desta xeración. Francia achegaríase rapidamente cara á 6.ª (as novas cabezas para o M51 probablemente sexan como mínimo «quinta e media»), seguida de cerca polos ingleses (que deben andar pola «quinta e cuarto»). Se Xapón, Alemaña, Holanda, Canadá ou Suecia se decidisen entrar ao club, faríano entre a xeración 3,8 e a 5,1 aproximadamente. * '''6.ª xeración:''' Cargas termonucleares de tamaño hiperreducido con xeometrías complexas (que por exemplo reducen a cantidade de Plutonio no primario de 9&nbsp;kg a escasamente 4&nbsp;kg), fontes neutrónicas miniaturizadas, lentes de non-materia, ausencia de pusher/tamper e centelleador de xeometría avanzada con só uns centos de gramos de plutonio. Trátase de armas tipicamente de potencias non moi altas porque a precisión dos mísiles modernos non o require; de todos os xeitos, a potencia é variable e pode ser reprogramada antes do lanzamento entre décimas de quilotón e varios megatóns; deseños con plásticos, composites e cerámicas no canto de metais e con xeometrías especiais para contribuír á "invisibilidade" (furtividade) do vehículo de reentrada; todo iso mantendo a versatilidade de derivados que xa vimos na quinta. Tecnoloxía dos anos '90. A este nivel só chegan hoxe en día os Estados Unidos, Rusia e probablemente e en certo grado China. == Proliferación nuclear == {{artigo principal|Proliferación nuclear}} A proliferación nuclear ou proliferación do armamento nuclear é a relación entre o desenvolvemento da tecnoloxía nuclear para fins civís (basicamente [[Central nuclear|centrais nucleares]] para producir [[electricidade]]) e o da tecnoloxía nuclear para fins [[guerra|bélicos]], como a [[fabricación]] de [[arma]]s nucleares.<ref>[http://www.enciclopedia.cat/fitxa_v2.jsp?NDCHEC=0203976 Proliferació nuclear] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200527115519/https://www.enciclopedia.cat/search/404/fitxa%20v2%20jsp |date=27 de maio de 2020 }} [[Enciclopèdia Catalana]]</ref> a maioría de países do mundo asinou un [[Tratado de non proliferación nuclear]] que está en contra de, por exemplo, o uso do [[plutonio|plutonio-239]] (plutonio radioactivo) para calquera fin. O plutonio-239 é un subproduto que se xera en gran cantidade na combustión de uranio nas centrais nucleares, e que sería un residuo sen valor se non fose un dos materiais empregados no armamento nuclear. Resulta así que as plantas de enriquecemento e de reprocesamento de [[combustíbel nuclear]] resultan vantaxosas desde un punto de vista bélico. Xeralmente, cando unha persoa ou entidade non gobernamental fala de "proliferación nuclear" refírese a calquera país do mundo, sen distinción. En cambio, o ''Tratado de non proliferación nuclear'' está en contra do desenvolvemento de armamento nuclear na maioría de países, pero permíteo en só cinco deles. Naturalmente tamén hai outros países no mundo que teñen armas nucleares e moitos máis deles que investigan e desenvolven tecnoloxías nucleares para varios obxectivos. === Desarme === [[Ficheiro:US and USSR nuclear stockpiles.svg|miniatura|esquerda|Arsenais de armas nucleares durante a [[guerra fría]] da [[Unión Soviética|URSS]] e [[Estados Unidos de América|EE.UU.]] ata o ano 2005, cunha caída en picado dos números totais seguintes ao final da guerra fría en 1991.]] O desarme nuclear refírese tanto ao acto da redución ou eliminación das armas nucleares e o estado final dun mundo libre de armas nucleares, no que as armas nucleares son eliminadas por completo. Iniciouse en 1963 co '' Partial Test Ban Treaty '' (Tratado de prohibición parcial dos ensaios) e continuando ata 1996 co '' Comprehensive Test Ban Treaty '' (Tratado de prohibición completa dos ensaios), foron numerosos os tratados para limitar ou reducir os ensaios con armas nucleares e as existencias deste tipo de armamento. En 1968, o '' Nuclear Non-Proliferation Treaty '' (Tratado de non proliferación nuclear) tiña como unha das súas condicións explícitas que todos os firmantes deben "celebrar negociacións de boa fe" para alcanzar o obxectivo a longo prazo do "desarme total". Con todo, ningún estado nuclear cumpriu estes aspectos do acordo que teñen forza obrigatoria.<ref>Gusterson, Hugh, "[http://www.thebulletin.org/web-edition/columnists/hugh-gusterson/finding-article-vi Finding Article VI]" ''Bulletin of the Atomic Scientists'' (8 de gener de 2007).</ref> Só un país, [[Suráfrica]] renunciou totalmente as armas nucleares que desenvolveran de forma independente. Un número de ex repúblicas soviéticas como [[Belarús]], [[Casaquistán]] e [[Ucraína]] retornaron a [[Rusia]] as armas nucleares estacionadas nos seus países tralo desmembramento da URSS. Os partidarios do desarme nuclear consideraron que diminuiría a probabilidade dunha guerra nuclear, sobre todo se sucedía por accidente. Os críticos do desarme nuclear defenden que socavaría a disuasión e podería conducir a unha inestabilidade global cada vez maior. Varios funcionarios do goberno estadounidense que estaban en funcións durante o período da [[guerra fría]], como [[Henry Kissinger]], [[George Shultz]], [[Sam Nunn]] e [[William Perry]], posteriormente foron defendendo o eliminación das armas nucleares. En xaneiro de 2010, [[Lawrence Krauss|Lawrence M. Krauss]] afirmou que "ningún problema ten máis importancia para a saúde a longo prazo e a seguridade da humanidade que o esforzo para reducir, e talvez un día, librar ao mundo das armas nucleares".<ref>Lawrence M. Krauss. The Doomsday Clock Still Ticks, ''Scientific American'', gener de 2010, p. 26.</ref> Nos anos posteriores ao fin da guerra fría, houbo numerosas campañas para instar á abolición das armas nucleares, como o organizado polo movemento de Global Zero que co obxectivo dun "mundo sen armas nucleares" foi defendida polo presidente dos Estados Unidos, [[Barack Obama|Obama]], nun discurso de abril de 2009 en [[Praga]].<ref>{{Cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2009/04/05/obama-prague-speech-on-nu_n_183219.html |título=Obama Prague Speech On Nuclear Weapons |editor=Huffington Post|lingua=en |dataacceso=19 de xullo do 2015}}</ref> Unha enquisa da [[CNN]] de abril de 2010 sinalaba que o público estadounidense estaba case divididos en partes iguais sobre a cuestión.<ref>{{Cita web |url=http://politicalticker.blogs.cnn.com/2010/04/12/cnn-poll-public-divided-on-eliminating-all-nuclear-weapons/ |título=''CNN Poll: Public divided on eliminating all nuclear weapons'' |editor=CNN|data= 12 de abril do 2010|lingua=en |dataacceso= 19 de xullo do 2015}}</ref> Outros argumentan, porén, que as armas nucleares fixeron que o mundo sexa relativamente seguro, coa paz a través da [[Teoría da disuasión|intimidación]] e a través do [[paradoxo]] da estabilidade e inestabilidade, incluído o [[Asia Meridional|sur de Asia]].<ref>{{Cita web |url=http://www.stimson.org/images/uploads/research-pdfs/ESCCONTROLCHAPTER1.pdf |título=Copia arquivada |data-acceso=03 de decembro de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130502230611/http://www.stimson.org/images/uploads/research-pdfs/ESCCONTROLCHAPTER1.pdf |dataarquivo=02 de maio de 2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://krepon.armscontrolwonk.com/archive/2911/the-stability-instability-paradox |título=Copia arquivada |data-acceso=03 de decembro de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150112223352/http://krepon.armscontrolwonk.com/archive/2911/the-stability-instability-paradox |dataarquivo=12 de xaneiro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> O profesor [[ Kenneth Waltz]] argumenta que as armas nucleares axudaron a manter unha paz inquieta e a proliferación dese tipo de armamento pode mesmo axudar a evitar guerras convencionais a gran escala, que eran tan común antes da invención da bomba atómica ao final da [[segunda guerra mundial]].<ref name=waltz>Kenneth Waltz, [http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/waltz1.htm "The Spread of Nuclear Weapons: More May Better,"] ''Adelphi Papers'', no. 171 (London: International Institute for Strategic Studies, 1981) {{en}}</ref> Waltz, mesmo, non está de acordo coa opinión de comentaristas políticos dos Estados Unidos, Europa e Israel de que un [[Irán]] con armas nucleares sería inaceptable; para Waltz sería o mellor resultado posible, xa que sería un factor para restaurar a estabilidade de Oriente Medio, equilibrado o [[programa nuclear israelí|monopolio rexional de Israel baixo as armas nucleares]].<ref>{{cita publicación periódica|apelido =Waltz|nome =Kenneth|título=Why Iran Should Get the Bomb: Nuclear Balancing Would Mean Stability|xornal=Foreign Affairs|data=xullo–agosto de 2012|url=http://www.foreignaffairs.com/articles/137731/kenneth-n-waltz/why-iran-should-get-the-bomb|dataacceso=18 de marzo do 2018 |lingua=en}}</ref> O profesor John Mueller da [[Universidade Estatal de Ohio]] e autor do libro ''Atomic Obsession'',<ref>{{Cita web |url=http://www.oup.com/us/catalog/general/subject/Politics/InternationalStudies/InternationalSecurityStrategicSt/?view=usa&ci=9780195381368 |título=Copia arquivada |data-acceso=20 de xaneiro de 2020 |data-arquivo=16 de abril de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120416204614/http://www.oup.com/us/catalog/general/subject/Politics/InternationalStudies/InternationalSecurityStrategicSt/?view=usa&ci=9780195381368 |url-morta=yes }}</ref> tamén rexeita a necesidade de interferir no [[Programa nuclear de Irán | Programa nuclear de Irán]] e expresou que as medidas de control de armas son contraproducentes. En 2010, durante unha conferencia na [[Universidade de Missouri]], Mueller dixo que o medo á ameaza do uso de armas nucleares por terroristas e gobernos foi esaxerado, tanto nos medios populares como nos gobernantes.<ref>http://www.c-spanvideo.org/program/AtomicO: John Mueller, "Atomic Obsession"</ref> == Países con armamento nuclear == [[Ficheiro: Nuclear weapon programs worldwide_2.png |miniatura| 300px | Mapa mundial co estado de desenvolvemento nuclear representado por cores. {{Lenda|#ED2024| Os cinco países con armas nucleares do Tratado de Non Proliferación (NPT).}} {{Lenda|#FF940A| Outros países con armas nucleares.}} {{Lenda|#FFFF00| Países sospeitosos de ter armas nucleares ou estar en proceso de desenvolvelas.}} {{Lenda|#FF00FF| Países que algunha vez tiveron armas nucleares ou programas de desenvolvemento de armas nucleares.}} {{Lenda|#7CFC00| Outros países capaces de desenvolver armas nucleares nalgúns anos se así o deciden.}}]] Os países con armas nucleares son ás veces chamados co [[eufemismo]] ''potencias nucleares''. Son potencias nucleares declaradas os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], [[Rusia]], [[Reino Unido]], [[Francia]], [[República Popular da China|China]], [[India]] e [[Paquistán]]. Crese que [[Israel]] tamén ten armas nucleares, aínda que non se probou, e rexeita publicar se as posúe ou non. Esta crenza inclúe, ademais, a [[Suráfrica]], coa cal Israel desenvolvería conxuntamente a bomba atómica. Recentemente, [[Corea do Norte]] declarouse novo membro do ''Club Nuclear'', aínda que non hai probas fiables sobre este extremo. Tamén está no punto de mira o programa nuclear da [[Irán]], xa que as grandes potencias son escépticas sobre as promesas de uso civil desta fonte de enerxía, ante o feito de que Irán posúe unha das maiores reservas petrolíferas do mundo. == Notas == <references group="n."/> {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commons|Nuclear weapons}} === Bibliografía === * {{Cita web|editor=[[OMS]] |título= Efectos de la guerra nuclear sobre la salud y los servicios de salud |url=http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/200613/1/WHA40_11_spa.pdf |lugar= Xenebra |data= 1981 |lingua=es|dataacceso=30 de setembro do 2017 |formato =PDF }} * [[Hans Bethe|Bethe, Hans Albrecht]]. ''The Road from Los Alamos''. Nova York: Simon and Schuster, 1991. ISBN 0-671-74012-1 * DeVolpi, Alexander, Minkov, Vladimir E., Simonenko, Vadim A., e Stanford, George S. ''Nuclear Shadowboxing: Contemporary Threats from Cold War Weaponry''. Fidlar Doubleday, 2004 (Two volumes, both accessible on Google Book Search) (Content of both volumes is now available in the 2009 trilogy by Alexander DeVolpi: ''Nuclear Insights: The Cold War Legacy'' available on [http://www.Amazon.com Amazon]. * Glasstone, Samuel e Dolan, Philip J. ''[https://web.archive.org/web/20050204002118/http://www.cddc.vt.edu/host/atomic/nukeffct/ The Effects of Nuclear Weapons (third edition).]'' Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1977. [https://web.archive.org/web/20090227073933/http://www.princeton.edu/~globsec/publications/effects/effects.shtml Available online (PDF).] * ''[http://www.fas.org/nuke/guide/usa/doctrine/dod/fm8-9/1toc.htm NATO Handbook on the Medical Aspects of NBC Defensive Operations (Part I – Nuclear)]''. Departments of the Army, Navy, and Air Force: Washington, D.C., 1996 * Hansen, Chuck. ''U.S. Nuclear Weapons: The Secret History.'' Arlington, TX: Aerofax, 1988 * Hansen, Chuck. ''[http://www.uscoldwar.com/ The Swords of Armageddon: U.S. nuclear weapons development since 1945].'' Sunnyvale, CA: Chukelea Publications, 1995 * Holloway, David. ''Stalin and the Bomb''. New Haven: Yale University Press, 1994. ISBN 0-300-06056-4 * The Manhattan Engineer District, "[http://www.atomicarchive.com/Docs/MED/index.shtml The Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki]" (1946) * Smyth, Henry DeWolf. ''[http://www.atomicarchive.com/Docs/SmythReport/index.shtml Atomic Energy for Military Purposes.]'' Princeton, NJ: Princeton University Press, 1945. ([[Smyth Report]]- the first declassified report by the US government on nuclear weapons) * ''[https://web.archive.org/web/20030803030034/http://fas.org/nuke/intro/nuke/7906/index.html The Effects of Nuclear War]''. Office of Technology Assessment, maio de 1979. * Rhodes, Richard. ''Dark Sun: The Making of the Hydrogen Bomb''. Nova York: Simon and Schuster, 1995. ISBN 0-684-82414-0 * Rhodes, Richard. ''The Making of the Atomic Bomb''. Nova York: Simon and Schuster, 1986 ISBN 0-684-81378-5 * Weart, Spencer R. ''Nuclear Fear: A History of Images''. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1988. === Outros artigos === * [[Bomba atómica]] * [[Enerxía nuclear]] * [[Inverno nuclear]] === Ligazóns externas === * The [http://fas.org Federation of American Scientists] proporciona información sólida sobre armas de destrución masiva, incluídas as [http://fas.org/nuke/ armas nucleares ] e os seus [https://web.archive.org/web/20061028051350/http://www.fas.org/nuke/intro/nuke/effects.htm efectos] * [http://www.geocities.ws/armasnucleares/ Física e enxeñaría de armas nucleares] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Armas]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Tecnoloxía)]] juc39xrif3gb3qns4o9fjaq0nya5job 0 107319 6147864 6083380 2022-08-02T01:24:51Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Selección nacional de rugby |Nome = Escocia |Bandeira = Flag of Scotland.svg |Escudo = 2017.06.17.15.04.39-AUSvSCO anthems-0002 (34620141624).jpg |Tamaño_escudo = 263px |Unión = Scottish Rugby Union |Fundación = 1873 |Emblema = [[Cardo]] |Alcume = XV do Cardo |Estadio = [[Murrayfield Stadium|Murrayfield]] (67 500) |Adestrador = Gregor Townsend |Capitán = Stuart Hogg |Caps = Ross Ford (110) |Anotador = Chris Paterson (809) |Ensaios = Ian Smith (24)<br>Tony Stanger (24) | pattern_la1 =_Scotlandleft18 | pattern_b1 = _Scotlandkit18 | pattern_ra1 =_Scotlandright18 | pattern_sh1 = _Scotlandshorts18b | pattern_so1 = _Scotlandsocks16 | leftarm1 = 000080 | rightarm1 = 000080 | body1 = 000080 | socks1 = 000080 | shorts1 = FFFFFF | pattern_la2 =_Scotlandleftb18 | pattern_b2 = _Scotlandkitb18 | pattern_ra2 = _Scotlandrightb18 | pattern_sh2 = _Scotlandshorts18bb | pattern_so2 = _Scotlandsocks16b | body2 = ffffff | leftarm2 = ffffff | rightarm2 = ffffff | shorts2 = 007FFF | socks2 = FFFFFF | World Rugby Rank = 9 | World Rugby Rank date = 2 de decembro de 2019 | World Rugby max = 5 | World Rugby max year = 2018 | World Rugby min = 12 | World Rugby min year = 2015 |Primeiro partido = Escocia [[Ficheiro:Flag of Scotland.svg|20px|border|20px|Escocia]] 1−0 [[Ficheiro:Flag of England.svg|20px|border|Inglaterra]] [[Selección de rugby de Inglaterra|Inglaterra]]<br/>[[Edimburgo]], [[Reino Unido]]; [[27 de marzo]] de [[1871]] |Maior vitoria = Escocia [[Ficheiro:Flag of Scotland.svg|20px|border|20px|Escocia]] 100−8 [[Ficheiro:Flag of Japan.svg|20px|border|Xapón]] [[Selección de rugby do Xapón|Xapón]]<br/>[[Perth, Escocia|Perth]], [[Reino Unido]]; [[13 de novembro]] de [[2004]] |Maior derrota = Escocia [[Ficheiro:Flag of Scotland.svg|20px|border|20px|Escocia]] 10−68 [[Ficheiro:Flag of South Africa.svg|20px]] [[Selección de rugby de Suráfrica|Suráfrica]]<br/>[[Edimburgo]], [[Reino Unido]]; [[6 de decembro]] de [[1997]] |Particip copa mundo = 9 (primeira en 1987) |Mellor copa mundo = 4º (1991) }} A '''Selección de rugby de Escocia''' representa a [[Escocia]] en torneos internacionais de [[rugby]]. O rugby en Escocia está regulado pola Unión de Rugby Escocesa (SRU). O equipo ocupa o noveno posto na lista mundial da [[IRB]]<ref>[http://www.irb.com/rankings/index.html IRB Ranking] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120415141316/http://www.irb.com/rankings/index.html |date=15 de abril de 2012 }}, consultado o 2 de marzo de 2009 {{en}}</ref> e forma parte tamén do ''British and Irish Lions'' (un combinado formado por xogadores de tódalas nacións das [[Illas Británicas]] que xoga partidos de exhibición cada certo tempo). Anualmente toman parte no torneo das [[Torneo das Seis Nacións|Seis Nacións]] e participa na [[Copa do Mundo de Rugby]], que ten lugar cada catro anos. O rugby escocés data de 1871, cando gañaron a [[Selección de rugby de Inglaterra|Inglaterra]] no primeiro partido internacional de rugby en Raeburn Place ([[Edimburgo]]). Dende que comezou en [[1883]], Escocia compite no [[Torneo das Seis Nacións|Cinco Nacións]] gañando o campionato de pleno dereito en 14 ocasións, incluíndo o último torneo das [[Torneo das Seis Nacións|Cinco Nacións]] en 1999, e compartindo outros 8. No ano [[2000]] a competición aceptou a un sexto participante, [[Selección de rugby de Italia|Italia]], o que deu lugar ao [[Torneo das Seis Nacións|Seis Nacións]]. Dende este troco Escocia non volveu nunca gañar o torneo. A [[Copa do Mundo de Rugby]] celebrou a súa primeira edición en [[Copa do Mundo de Rugby 1987|1987]] e Escocia competiu até o de agora en tódalas ocasións, a última en [[Copa do Mundo de Rugby 2007|2007]]. O mellor posto do XV do Cardo nesta competición foi en [[Copa do Mundo de Rugby 1991|1991]], onde perderon cos [[All Blacks]] no partido polo terceiro posto. Escocia ten unha grande rivalidade coa [[Selección de rugby de Inglaterra|selección inglesa]]. Compiten anualmente pola Calcutta Cup coma parte do torneo das Seis Nacións. Os escoceses son os actuais posuidores do trofeo trala súa vitoria por 15 a 9 no Seis Nacións de 2008 no [[Murrayfield Stadium|Murrayfield]]. Porén, nos últimos anos, Escocia conseguiu poucas vitorias fronte o seu ''Auld Enemy'' (vello inimigo), gañando só catro veces dende 1990. Ademais lonxe da súa última vitoria en Inglaterra, que foi en [[1983]]. == Historia == === O primeiro encontro internacional === [[Ficheiro:Scotland rugbyteam 1871.jpg|miniatura|right|300px|Escocia vs Inglaterra, 1871.]] O primeiro encontro internacional do equipo de [[Escocia]] de [[rugby]] ten lugar contra [[Selección de rugby de Inglaterra|Inglaterra]] o domingo [[27 de marzo]] de [[1871]]<ref>[http://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.history Pequena historia do rugby] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060602102139/http://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.history |date=02 de xuño de 2006 }}, de rfu.com {{en}}</ref>. Este non só é o primeiro partido de Escocia senón o primeiro encontro internacional endexamais disputado. O partido xogouse en Raeburn Place, na cidade de [[Edimburgo]] ([[Escocia]]). Os do Cardo venceron aos ingleses por 4 a 1 diante de 4.000 espectadores<ref>[http://www.rugbyfootballhistory.com/timeline1870s.htm Primeiro encontro internacional de rugby], de rugbyfootballhistory.com {{en}}</ref><ref>[http://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.chronology ''Cronoloxía do rugby''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070807065328/http://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.chronology |date=07 de agosto de 2007 }}, de rfu.com {{en}}</ref>. Como xa se nomeou anteriormente, este partido foi xogado en Raeburn Place, un estadio de [[cricket]], xa que a federación escocesa de rugby non dispoñía aínda dun recinto axeitado para un partido internacional<ref>[http://www.scottishrugby.org/sru/murrayfield/history.cfm ''De Raeburn Place a Murrayfield''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060211044530/http://www.scottishrugby.org/sru/murrayfield/history.cfm |date=11 de febreiro de 2006 }}, de scottishrugby.org {{en}}</ref>. Así que o partido se diputou con só dez xogadores por equipo e dúas metades de cincuenta minutos. Os escoceses gañaron o partido por un ensaio e un drop contra un ensaio dos ingleses. === Encontros británicos e barullo (1870-1889) === [[Ficheiro:UK scotland.png|170px|dereita|miniatura|Mapa de Escocia e das [[Illas Británicas]]]] [[Ficheiro:Original allblacks.jpg|miniatura|dereita|250px|Os ''Originals'', primeiros All Blacks]] [[Ficheiro:Springboks 1906 team.jpg|250px|dereita|miniatura|Springboks en 1906]] O desquite entre os equipos de Escocia e Inglaterra tivo lugar sobre o terreos dos últimos, no Oval de [[Londres]]. Inglaterra gañou o partido por 8 a 3<ref>[http://www.rugbydata.com/england/scotland/gamesplayed/9 ''Inglaterra - Escocia 8-3''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120311004309/http://www.rugbydata.com/england/scotland/gamesplayed/9 |date=11 de marzo de 2012 }}, de rugbydata.com {{en}}</ref>. O seguinte partido entre as dúas nacións foi no Hamilton Crescent de [[Glasgow]] cun empate a 0 puntos<ref>[http://www.rugbydata.com/scotland/england/game/1873/03/03 ''Ingleterre - Escocia en Hamilton Crescent en Glasgow''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110717081101/http://www.rugbydata.com/scotland/england/game/1873/03/03 |date=17 de xullo de 2011 }}, de rugbydata.com {{en}}</ref>. Os dous equipos atopáronse de novo dous anos máis tarde, o luns [[23 de febreiro]] de [[1874]], con vitoria inglesa por 3 a 1. [[Selección de rugby de Irlanda|Irlanda]] debutou na competición internacional nun encontro conta Inglaterra en [[1875]] (derrota dos irlandeses por 7 a 0). [[Selección de rugby de Gales|Gales]] debutou un pouco máis tarde tamén contra Inglaterra en [[1881]], Irlanda en [[1882]] e Escocia en [[1883]]. Os enfrontamentos entre Escocia e [[Selección de rugby de Gales|Gales]] comezaron o [[8 de xaneiro]] de [[1883]] en Raeburn Place ([[Edimburgo]]) vencendo os do Cardo por 9 a 3. É a primeira edición do hoxe [[torneo das Seis Nacións]], o Torneo británico de rugby 1882-1883. É xa en [[1884]] cando estes catro equipos enfróntanse todas na mesma tempada, aínda que en efecto falta un partido da edición de 1882-1883 para que o Torneo sexa disputado completamente<ref>[http://www.rbs6nations.com/archive_french.htm O Torneo internacional] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071110114146/http://www.rbs6nations.com/archive_french.htm |date=10 de novembro de 2007 }}, de rfu.com {{fr}}</ref>. As edicións de [[1885]], [[1887]] e [[1889]] non son completadas debido a problemas entre distintas federacións<ref>[https://web.archive.org/web/20031213061059/http://www.bbc.co.uk/skillswise/inthenews/sport/2002/0314.shtml ''Six nations history''], de bbc.co.uk {{en}}</ref>. Os ingleses son excluídos das edicións de [[1888]] e [[1889]] do Torneo debido ao seu rexeitamento a unirse á [[International Rugby Board]]<ref>[http://www.hickoksports.com/history/rugby6nations.shtml Historia de deportes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081223092109/http://www.hickoksports.com/history/rugby6nations.shtml |date=23 de decembro de 2008 }}, de hickoksports.com {{en}}</ref><ref>[http://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.chronology Historia do Rugby 1886] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070807065328/http://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.chronology |date=07 de agosto de 2007 }}, de rfu.com {{en}}</ref>. === Novos adversarios (1900-1909) === Escocia perdeu contra o [[Selección de rugby de Gales|País de Gales.]] o primeiro partido do Torneo británico de rugby do [[1900]], os galeses son os grandes dominadores deste decenio, con xogadores coma Billy Bancroft, Jehoida Hodges, Willie Llewellyn, Gwyn Nicholls ou Billy Trew. Escocia porén, empata con [[Selección de rugby de Irlanda|Irlanda]] obtendo un partido nulo e perde outra vez, esta vez contra [[Selección de rugby de Inglaterra|Inglaterra]] en Inverleith ([[Edimburgo]]). Un equipo representante de Nova Zelandia fixo unha xira pola [[Gran Bretaña]] en [[1905]], eran os chamados ''Originals''. O termo ''All Blacks'' é utilizado por primeira vez nesta ocasión<ref>[http://www.rugbymuseum.co.nz/asp/container_pages/normal_menu/rmArticle.asp?IDID=138 ''Orixe do nome All Blacks''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081014042608/http://www.rugbymuseum.co.nz/asp/container_pages/normal_menu/rmArticle.asp?IDID=138 |date=14 de outubro de 2008 }}, do sitio web do Rubgy Museum of New Zealand. {{en}}</ref>. A xira é todo un éxito para os ''Originals'', só perdendo unha soa vez contra [[Selección de rugby de Gales|Gales]] en [[Cardiff]] por 3 a 0<ref>[http://stats.allblacks.com/tourbreak.asp?IDID=11 ''Xira dos Originals en 1905-1906''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080618205337/http://stats.allblacks.com/tourbreak.asp?IDID=11 |date=18 de xuño de 2008 }}, de stats.allblacks.com {{en}}</ref>. Escocia recibiu aos neozelandeses o [[18 de novembro]] de [[1905]] en Inverleith, perdendo por 7 a 12<ref>[http://www.rugbydata.com/scotland/newzealand/gamesplayed/2 Escocia - Nova-Zelandia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306203102/http://www.rugbydata.com/scotland/newzealand/gamesplayed/2 |date=06 de marzo de 2009 }}, de rugbydata.com {{en}}</ref>. En 1906, Escocia perdeu dous encontros do Torneo, e despois outro equipo internacional fai unha xira polas [[Illas Británicas]], trátase dos ''Springboks'', a [[selección de rugby de Suráfrica]]<ref>[http://www.rugbydata.com/scotland/southafrica/gamesplayed/2 Escocia - Suráfrica] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306201753/http://www.rugbydata.com/scotland/southafrica/gamesplayed/2 |date=06 de marzo de 2009 }}, de rugbydata.com {{en}}</ref>. Neste torneo fixeron historia e gañaron o seu característico nome, porén, perderon contra Escocia<ref>[http://www.rugbyrelics.com/Museum/exhibits/Thumbographs.htm#1906%20Springboks ''Xira de Suráfrica en Gran Bretaña e Irlanda en 1906''], de rugbyrelics.com {{en}}</ref><ref>[http://www.ovalballs.com/south_africa_1906.htm Imaxes da xira de Suráfrica en Gran Bretaña e Irlanda en 1906] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090223094424/http://www.ovalballs.com/south_africa_1906.htm |date=23 de febreiro de 2009 }}, de ovalballs.com {{en}}</ref>. Durante o período de [[1900]] a [[1909]], a selección de Escocia disputou 32 partidos contra cinco nacións, conseguindo 17 vitorias (13 derrotas, 2 empates), é dicir, un 53% de éxito. Gañaron sete dos dez partidos xogados contra o ''[[Selección de rugby de Inglaterra|XV da Rosa]]'' e seis de dez contra os irlandeses. Os do Cardo gañaron catro torneos neste tempo: 1901, 1903, 1904 e 1907 (con tres [[Triple Coroa (rugby)|triplas coroas]] obtidas) e porén, contra [[Selección de rugby de Gales|Gales]] perden sete encontros, gañando só tres dun total de dez encontros disputados. Por último destacar a súa derrota contra os All Blacks e unha vitoria contra os Springboks. === 1919 - 1939 === Os encontros internacionais de rugby disputáronse en Inverleith até 1925, ano no que a SFU merca un terreo e constrúe o primeiro [[Murrayfield Stadium|Estadio de Murrayfield]], o cal é inaugurado o [[21 de marzo]] de [[1925]]. A comezos desta tempada o Scottish Football Union (SFU) pasa a coñecerse coma Scottish Rugby Union (SRU). En 1925<ref>[http://www.rugbyrelics.com/Scotland.htm ''Os Grand Slam de Escocia''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924092647/http://www.rugbyrelics.com/Scotland.htm |date=24 de setembro de 2015 }}, de rugbyrelics.com {{en}}</ref>, Escocia vence a [[Selección de rugby de Francia|Francia]] en Inverleith (25-4), ao [[Selección de rugby de Gales|País de Gales]] en [[Swansea]] (24-14) e a [[Selección de rugby de Irlanda|Irlanda]] en [[Dublín]] (14-8). A Inglaterra de Wavell Wakefield, que viña de gañar os [[Grand Slam (rugby)|Grand Slam]] de 1923 e 1924, vai disputar o partido definitivo do [[Torneo das Seis Nacións|Torneo]] contra os escoceses en [[Murrayfield Stadium|Murrayfield]], enchéndose o estadio con 70.000 seareiros. O partido foi moi igualado, gañando finalmente os escoceses 14 a 11 e obtendo por primeira vez na súa historia o Grand Slam. En 1926 Escocia converteuse na primeira nación europea en gañar en [[Estadio de Twickenham|Twickenham]] ([[Londres]]) a Inglaterra, o que supuxo a fin da "idade de ouro" dos do [[Selección de rugby de Inglaterra|XV da Rosa]]<ref>[http://www.rugbydata.com/england/scotland/gamesplayed ''Enfrontamentos Inglaterra - Escocia''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306204724/http://www.rugbydata.com/england/scotland/gamesplayed |date=06 de marzo de 2009 }}, de rugbydata.com {{en}}</ref>. En contraposición, o ''XV do Cardo'' gañou o seu segundo torneo consecutivo, compartido cos [[Selección de rugby de Irlanda|irlandeses]]. O torneo [[Torneo das Seis Nacións|das nacións]] de 1927 é unha repetición do de [[1926]], con tres vitorias, unha derrota fronte Irlanda, e a vitoria final compartindo o trofeo cos de [[Selección de rugby de Irlanda|XV do Trevo]]. O [[17 de decembro]] de [[1927]], Escocia recibe a Australia e imponse 10 a 8. O [[19 de marzo]] de [[1938]], os do ''XV do Cardo'' conducidos por Wilson Shaw desprazáronse a Inglaterra dentro do Torneo. Escocia consegue cinco ensaios conta un, sendo este o partido máis destacado de Wilson Shaw, autor de dous ensaios e orixinando un terceiro. Escocia gañou así o seu segundo partido en Twinckenham despois da vitoria de 1926. Este foi o primeiro partido internacional televisado. === 1947 - 1985 === Despois dunha interrupción debido á [[Segunda Guerra Mundial]], retómase o Torneo das Cinco Nacións en 1947 coa participación de cinco nacións, xa que Francia é admitida despois do torneo de 1939. O [[1 de xaneiro]] xaneiro de [[1947]] Francia recibe a Escocia, gañando 8 a 3. O Torneo é difícil para os do Cardo, que logo de rematar con catro derrotas faise cunha nova ''Culler de Madeira''. Os australianos de xira a finais de ano tamén se impoñen. No torneo das cinco nacións de [[1948]], Escocia logra gañar a franceses e ingleses a domicilio, terminando con dúas vitorias e outras tantas derrotas. A edición de torneo de [[1972]] quedou incompleta<ref>[http://www.lequipe.fr/Rugby/tournoi_mythe_an_par_an.html O Torneo das VI Nacións - O mito Os anos 70] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090319092910/http://www.lequipe.fr/Rugby/tournoi_mythe_an_par_an.html |date=19 de marzo de 2009 }}, de lequipe.fr {{fr}}</ref>: o País de Gales e os escoceses rexeitaron viaxar a Irlanda por mor dunhas cartas recibidas con ameazas anónimas, supostamente por parte do [[Irish Republican Army|IRA]]. Gordon Brown foi sinxelamente un dos mellores segunda liña europeos de despois da guerra<ref>[http://www.sporting-heroes.net/rugby-heroes/displayhero.asp?HeroID=1991 Gordon Brown (Primeira Parte) 1969-1976], de sporting-heroes.net {{en}}</ref>. ''Broon frae Troon'' é o membro máis importante dos cinco de fronte que endexamais tivo Escocia: Ian McLauchla, Frank Laidlaw, Sandy Carmichael, Alastair McHarg e Gordon Brown. E son estes cinco a pedra angular do equipo que transformou Murrayfield nunha fortaleza impenetrábel. Entre o [[1 de marzo]] de [[1971]] e o [[31 de decembro]] de [[1975]], o equipo de Escocia perde unha soa vez na casa, só contra os [[Equipo de Rugby de Nova Zelandia|All Blacks]] por 14 a 9 en [[1972]]. En [[1984]] conseguiron o Grand Slam. === Gavin Hastings, Rei de Escocia (1986-1995) === Na primeira xornada do Cinco Nacións de 1986, Garvin Hastings falla o golpe de envío (toque directo), os franceses xogan rapidamente e marcan o seu primeiro ensaio. Un aínda rapaz Gavin Hastings non está en absoluto abatido, e consegue marcar os seis penaltis da vitoria por 18 a 17 dos escoceses<ref>[http://www.sporting-heroes.net/rugby-heroes/displayhero.asp?HeroID=1454 Gavin Hastings (Primeira Parte) 1986], de sporting-heroes.net {{en}}</ref>. Despois duns anos sen acadar nada, [[1990]] é un ano histórico para os escoceses, con catro vitorias en catro encontros. O equipo escocés endosoulle un 13 a 10 os do Trevo en Irlanda, un 21 a 0 a Francia 21-0 e despois de gañar por 13 a 9 a Gales, Escocia gaña 13 a 7 ao equipo inglés, que tamén podía levarse o Grand Slam... David Sole, John Jeffrey, Finlay Calder, Derek White son os patróns e Gavin Hastings é a vedette... os escoceses venceron 13 a 7 e acadaron o Grand Slam. O [[10 de novembro]] de [[1990]], enfróntanse oficialmente a Arxentina por primeira vez e impóñense 49 a 3<ref>[http://www.rugbydata.com/argentina/scotland/gamesplayed Arxentina - Escocia], de rugbydata.com{{en}}</ref>. === 1996-1999 === [[Ficheiro:Rugby World Cup 2007 - Scotland v Romania 184.jpg|120px|esquerda|miniatura|Sean Lamont.]] [[Ficheiro:Rugby World Cup 2007 - Scotland v Romania 177.jpg|170px|dereita|miniatura|Seguidores escoceses.]] No Cinco Nacións de [[1996]], ao igual que en [[1995]], Escocia gaña os seus primeiros tres partido para xogar o cuarto contra Inglaterra nunha loita polo Grand Slam, perdendo de novo. Na xira de xuño de Nova Zelandia perde dúas veces con resultados moi avultados, 62-31 e 36-12. O [[14 de decembro]], Escocia xoga por primeira vez fronte [[Selección de rugby de Italia|Italia]], gañando os do Cardo por 29 a 22<ref>[http://www.rugbydata.com/italy/scotland/gamesplayed Escocia - Italie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306202056/http://www.rugbydata.com/italy/scotland/gamesplayed |date=06 de marzo de 2009 }}, de rugbydata.com {{en}}</ref>. En [[1999]] Escocia gaña o último torneo no que participan as Cinco Nacións, incorporándose ao ano seguinte a selección italiana. Sendo este ademais o último título dos escoceses até o día de hoxe. O torneo comezou cunha vitoria fronte os [[Selección de rugby de Gales|Dragóns Vermellos]] 33 a 20 na casa, unha derrota a domicilio contra Inglaterra (que perdería contra Gales o último partido), e dúas vitorias, unha contra Francia moi axustada, por 33 a 34, diante de 78.724 espectadores no Stade de France en [[París]] e unha última contra Irlanda en Murrayfield. === Os anos escuros (2000-2008) === Cunha vitoria no torneo de 2000, o resultado non é precisamente bo, mesmo se se impuxeran aos ingleses no último encontro. O de [[2001]] comeza bastante mal tralas derrotas fronte Francia e Inglaterra, e un empate cos galeses. Despois de gañar a Italia por 23 a 19 o partido fronte a Irlanda é aprazado por unha epizootia (unha enfermidade contaxiosa que ataca a un número pouco habitual de animais ao mesmo tempo e lugar, que se propaga con rapidez) de [[febre aftosa]]. O [[22 de setembro]] os irlandeses perden en Escocia por 32 a 10, privándose a obtención do Grand Slam. == Os símbolos == === O cardo === [[Ficheiro:Milk thistle flowerhead.jpg|miniatura|O thistle (cardo), o símbolo de Escocia.]] O cardo é a flor nacional, e tamén o símbolo do equipo equipo de rugby de Escocia. De acordo coa lenda o ''cardo gardián'' xogou un papel moi importante na defensa de Escocia no ataque nocturno por parte dos [[Dinamarca|dinamarqueses]], posto que un dos invasores pisou un cardo e emitiu un berro de dor, alertando así aos defensores escoceses. === A divisa === A locución latina [[Nemo me impune lacessit]] (''"Wha daur meddle wi me?'', "Ninguén me fere impunemente" en galego) é unha antiga divisa dos Reis de Escocia, e tamén da primeira orde de cabalería escocesa, da Máis Antiga é Mais Nobre Orde do Cardo e da Garda Escocesa (as dúas últimas "pertencentes" ao monarca). === O himno === [[Ficheiro:England-Scotland-3-2-07-CC-4.jpg|miniatura|Os xogadores escoceses durante o himno antes de comezar o partido.]] O himno ''[[Flower of Scotland]]'' é o que sen vén utilizando nos partido da selección antes dos partidos, coma himno non oficial de Escocia, dende [[1990]]. Foi escrito por Roy Williamson do grupo ''the Corries'' en [[1967]], e adoptado pola SRU (Federación Escocesa de Rugby) para substituír o ''[[God Save the Queen]]'', himno do [[Reino Unido]], tamén utilizado polos ingleses. No primeiro ano que se utilizou ''The Flower of Scotland'' coma himno, no campionato das [[Torneo das Seis Nacións|Cinco Nacións]], Escocia chegou ao partido decisivo invicto, xogándose o partido decisivo polo título e o [[Grand Slam (rugby)|Gran Slam]] fronte a [[Selección de rugby de Inglaterra|Inglanterra]]. Esta combinación foi explosiva e os escoceses venceron por 13 a 7, levándose o título. === O equipamento === Escocia tradicionalmente levou xerseis azul mariño, pantalóns albos e medias azuis. Porén, o uniforme recente, fabricado por [[Canterbury of New Zealand]], ten os pantalóns tamén azul mariño. O patrocinador da selección adoitaba ser [[The Famous Grouse]], unha marca de [[whisky]] escocés cuxo logo levaban na camisola e nos pantalóns. En [[Francia]], onde o patrocinio por parte de compañías de bebidas espirituosas está prohibido por lei, o logotipo habitual era substituído polas siglas "TFG". Cando Escocia é o equipo de casa e o rival xoga habitualmente de cores escuras, Escocia usa o seu segundo equipamento. Tradicionalmente era unha camisola branca con pantalóns e medias azuis mariños. Durante un breve período, cando Cotton Oxford era o patrocinador da camisola, o xersei albo trocouse por un laranxa brillante con aros azuis nas mangas. A primeira vez que se usou foi fronte o [[Equipo dos Maorís de Nova Zelandia de rugby|New Zealand Māori]], o [[4 de novembro]] de [[1998]]. Este xersei foi substituído polo tradicional branco dous anos despois. Tamén durante ese patrocinio o púrpura foi inserido na vestimenta tradicional azul, o que foi unha desviación significativa das tradicionais cores azul e branco, aínda que o púrpura estaba inspirado na flor do cardo. O [[3 de setembro]] de [[2007]] anunciouse que a compañía do presidente do [[Rangers F.C.]], Sir David Murray, será o novo patrocinador da selección, investindo 2,7 millóns de [[Libra esterlina|libras esterlinas]] (arredor de 2,9 millóns de [[euro]]s) nos próximos tres anos. Isto puxo fin á relación durante 17 anos do equipo con [[The Famous Grouse]], compañía que pese a todo segue moi ligada á selección sendo o principal patrocinador "espiritual", xa que paga un décimo do que aportaba antes para que a Federación Escocesa de Rugby non se afilie con ningún outro produtor de whisky. === Alba === Hai xa tempo que se vén levando a cabo unha campaña que o nome en [[Lingua gaélica escocesa|gaélico escocés]] de Escocia, "[[Escocia|Alba]]", apareza na roupa da selección de rugby<ref>[http://www.facebook.com/group.php?gid=31494006552 Scottish Rugby Union: "Put 'Alba' on Scottish Ruby Shirt"] {{en}}</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/naidheachdan/story/2008/06/080624_rugby_gaelic.shtml BBC Alba - Gàidhlig air lèintean rugbaidh na h-Alba (en [[Lingua gaélica escocesa|gaélico escocés]])]</ref>. Dende 2005, a Federación de Rugby apoia o uso de gaélico escocés na camisola dos seus equipos en recoñecemento do rexurdimento da lingua en [[Escocia]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/highlands_and_islands/5282936.stm BBC Escocia - Gaélico engadido no equipamento de Escocia] {{en}}</ref>. == Estadios representativos do XV do Cardo == === Os primeiros encontros a domicilio === De [[1871]] a [[1925]] o equipo de Escocia disputou os seus encontros internacionais nunha manchea de estadios antes de instalarse finalmente no seu estadio habitual, o [[Murrayfield Stadium|Murrayfield]]. O primeiro encontro internacional entre equipos nacionais de [[rugby]] foi no estadio ''Raeburn Place''. Localizado en [[Edimburgo]], esta cancha veu como o equipo escocés vencía a [[Selección de rugby de Inglaterra|Inglaterra]] o [[27 de marzo]] de [[1871]]. ==== Á procura dun estadio ==== [[Ficheiro:Rugby Scotland.jpg|miniatura|Vista do estadio durante un partido.]] Forzada a alugar diferentes estadios de [[cricket]] para poder xogar partidos, a Federación Escocesa de Rugby (a Scottish Rugby Union, daquela Scottish Football Union) quere resolver dunha vez o problema e atopar un lar onde poder xogar. A súa procura dura sete anos, xa que ningún municipio quere acollelos dicindo que os seareiros chegaban aos partidos coma hordas salvaxes. Por fin, en [[1897]], adquiren un terreo en Inverleith (un barrio de [[Edimburgo]]) pola suma de £3.800, sendo así unha das catro primeiras federacións británicas en posuír o seu propio estadio. O primeiro partido neste lugar é o [[18 de febreiro]] de [[1899]], cunha derrota do equipo escocés contra [[Selección de rugby de Irlanda|Irlanda]] por 3 a 9. Inverleith acolleu os partidos de Escocia até o [[25 de xaneiro]] de [[1925]], xa que o XV do Cardo se instalou en [[Murrayfield Stadium|Murrayfield]] (tamén en [[Edimburgo]]) o [[21 de marzo]] dese mesmo ano<ref>[http://www.scottishrugby.org/sru/murrayfield/history.cfm Historia de Murrayfield] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060211044530/http://www.scottishrugby.org/sru/murrayfield/history.cfm |date=11 de febreiro de 2006 }} {{en}}</ref>. ==== Murrayfield ==== [[Ficheiro:Murrayfield Stadium 2005-05-13.jpg|dereita|480 px|miniatura|[[Murrayfield Stadium|Murrayfield]].]] {{Artigo principal|Murrayfield Stadium}} A federación escocesa de rugby adquiriu este terro en [[1920]] ao ''Edinburgh Polo Club'' e construíu o primeiro estadio de Murrayfield que foi inaugurado o [[21 de marzo]] [[1925]]<ref>[http://www.scottishrugby.org/sru/murrayfield/history.cfm ''From Raeburn Place to Murrayfield''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060211044530/http://www.scottishrugby.org/sru/murrayfield/history.cfm |date=11 de febreiro de 2006 }}, de scottishrugby.org {{en}}</ref>. O primeiro partido disputado en Murrayfield foi entre o quipo de Escocia e o de [[Selección de rugby de Inglaterra|Inglaterra]] ante 70.000 espectadores, con vitoria dos escoceses que lograron o seu primeiro [[Grand Slam (rugby)|Grand Slam]]. Durante a [[Segunda Guerra Mundial]], Murrayfield foi utilizado coma almacén pola [[Royal Air Force]], sendo xogados provisionalmente os partido do equipo en Inverleith durante dous anos até [[1944]], data da fin da requisa da armada. O estadio acolleu até 104.000 espectadores en [[1975]], mais a capacidade reduciuse por motivos de seguridade. Un sistema de quecemento do terreo foi instalado a comezos dos anos 90 do [[século XX]] estando operativo para a [[Copa do Mundo de Rugby 1991|Copa do Mundo de Rugby de 1991]], o que permite que os partidos se disputen en mellores condicións durante o inverno. == Rexistros == === [[Copa do Mundo de Rugby]] === ''Participacións de Escocia na Copa do Mundo.'' <center> {| class="wikitable" ! Edición ! Organizador ! Posto |----- | [[Copa do Mundo de Rugby 1987|1987]] | [[Ficheiro:Flag of New Zealand.svg|20px]] [[Nova Zelandia]] e [[Ficheiro:Flag of Australia.svg|20px]] [[Australia]] | 1/4 finalista |---- bgcolor="#EFEFEF" | [[Copa do Mundo de Rugby 1991|1991]] | [[Ficheiro:Flag of England.svg|20px]] [[Inglaterra]]<ref>coa asistencia de [[País de Gales]], [[Escocia]], [[Irlanda]] e [[Francia]]</ref> | Cuarto |----- | [[Copa do Mundo de Rugby 1995|1995]] | [[Ficheiro:Flag of South Africa.svg|20px]] [[Suráfrica]] | 1/4 finalista |-----bgcolor="#EFEFEF" | [[Copa do Mundo de Rugby 1999|1999]] | [[Ficheiro:Flag of Wales.svg|20px]] [[País de Gales]]<ref>coa asistencia de [[Escocia]], [[Inglaterra]], [[Irlanda]] e [[Francia]]</ref> | 1/4 finalista |----- | [[Copa do Mundo de Rugby 2003|2003]] | [[Ficheiro:Flag of Australia.svg|20px]] [[Australia]] | 1/4 finalista |-----bgcolor="#EFEFEF" | [[Copa do Mundo de Rugby 2007|2007]] | [[Ficheiro:Flag of France.svg|20px]] [[Francia]]<ref>coa asistencia de [[País de Gales]] e [[Escocia]]</ref> | 1/4 finalista |----- | [[Copa do Mundo de Rugby 2011|2011]] | [[Ficheiro:Flag of New Zealand.svg|20px]] [[Nova Zelandia]] | Primeira fase |-----bgcolor="#EFEFEF" | [[Copa do Mundo de Rugby 2015|2015]] | [[Ficheiro:Flag of England.svg|20px]] [[Inglaterra]]<ref>coa asistencia do [[País de Gales]]</ref> | - |}</center> === [[Torneo das Seis Nacións|Seis Nacións]] === <center>{{Vitorias no Seis Nacións}}</center> == Rexistros de xogadores == === Máis partidos coa selección === [[Ficheiro:Chris Paterson.JPG|miniatura|Chris Paterson.]] A seguinte listaxe recolle os rexistros máis notábeis de partidos xogados coa selección escocesa<ref name="SuperRugby">[http://www.supersport.co.za/rugby/content.aspx?Id=1413&view=full SuperRugby] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306225018/http://www.supersport.co.za/rugby/content.aspx?Id=1413&view=full |date=06 de marzo de 2009 }} {{en}}</ref>. A lista inclúe xogadores dos últimos 25 anos, é preciso sinalar que unha clasificación por número de selección non depende só da calidade do xogador senón só do número de partido disputados internacionalmente. Co nacemento da copa do mundo en 1987 a periodicidade dos partidos variou de xeito destacábel. En negra xogadores que seguen en activo na selección de Escocia. # Chris Paterson - 109 # '''Sean Lamont''' - 93 # Scott Murray - 87 # '''Rose Ford''' - 85 # Mike Blair - 85 === Máis ensaios === [[Ficheiro:Rugby World Cup 2007 - Scotland v Romania 185.jpg|miniatura|dereita|Chris Paterson.]] Ian Smith e Tony Stranger son os xogadores que conseguiron máis ensaios coa selección de Escocia<ref name="SuperRugby"/>, ámbolos dous xogadores atópanse hoxe en día retirados. # Ian Smith - 24 # Tony Stanger - 24 # Chris Paterson - 22 # Gavin Hastings - 17 # Alan Tait - 17 # Gregor Townsend - 17 === Puntos === A marca de puntos marcados posúea Chris Paterson con 714 puntos<ref name="SuperRugby"/>. Este xogador, aínda en activo, ocupa o onceavo posto na lista histórica internacional de puntos coa súa selección. # Chris Paterson - 809 # Gavin Hastings - 667 # Greig Laidlaw - 340 # Andy Irvine - 273 # Dan Parks - 266 == Notas == {{Listaref|2|largo}} == Véxase tamén == {{Commons|Category:Scotland national rugby union team}} === Outros artigos === * [[Torneo das Seis Nacións]] === Ligazóns externas === * [http://www.scottishrugby.org/ Sitio web oficial] {{Seleccións de Rugby}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Escocia}} [[Categoría:Artigos destacados]] [[Categoría:Seleccións de rugby]] [[Categoría:Rugby en Escocia]] 6fkb819tf5niewb2c7xtjqvnxyvzk79 0 107661 6147865 6079255 2022-08-02T01:25:16Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Selección nacional de rugby |Nome = Inglaterra |Bandeira = Flag of England.svg |Escudo = England vs Australia 2015 RWC English NT.jpg |Tamaño_escudo = 263px |Unión = Rugby Football Union |Fundación = 1871 |Emblema = [[Rosa (flor)|Rosa vermella]] |Alcume = The Corgies |Estadio = [[Twickenham Stadium|Twickenham]] (82 000) |Adestrador = Eddie Jones |Capitán = Owen Farrell |Caps = Jason Leonard (114) |Anotador = [[Jonny Wilkinson]] (1 179) |Ensaios = Rory Underwood (49) | pattern_la1 = _Englandleft19 | pattern_b1 = _Englandkit19 | pattern_ra1 = _Englandright19 | pattern_sh1 = _Englandshorts19 | pattern_so1 = _whitetop | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = 000000 | pattern_la2 = _Englandleft19b | pattern_b2 = _Englandkit19b | pattern_ra2 = _Englandright19b | pattern_sh2 = _Englandshorts19b | pattern_so2 = _Englandsocks19b | leftarm2 = 000000 | body2 = 000000 | rightarm2 = 000000 | shorts2 = 000000 | socks2 = 000000 | World Rugby Rank = 3 | World Rugby Rank date = 2 de decembro de 2019 | World Rugby max = 1 | World Rugby max year = 2003 | World Rugby min = 8 | World Rugby min year = 2015 |Primeiro partido = [[Selección de rugby de Escocia|Escocia]] [[Ficheiro:Flag of Scotland.svg|20px|border|Escocia]] 1−0 [[Ficheiro:Flag of England.svg|20px|border|Inglaterra]] Inglaterra<br />[[Edimburgo]], [[Reino Unido]]; [[27 de marzo]] de [[1871]] |Maior vitoria = Inglaterra [[Ficheiro:Flag of England.svg|20px|border|Inglaterra]] 134−0 [[Ficheiro:Flag of Romania.svg|20px|border|Romanía]] [[Selección de rugby de Romanía|Romanía]]<br />[[Londres]], [[Reino Unido]]; [[17 de novembro]] de [[2001]] |Maior derrota = [[Selección de rugby de Australia|Australia]] [[Ficheiro:Flag of Australia.svg|20px|border|Australia]] 76−0 [[Ficheiro:Flag of England.svg|20px|border|Inglaterra]] Inglaterra<br />[[Brisbane]], [[Australia]]; [[6 de decembro]] de [[1997]] |Particip copa mundo = 7 (primeira en 1987) |Mellor copa mundo = 1º (2003) }} A '''Selección de rugby de Inglaterra''' representa a [[Inglaterra]] en torneos internacionais de [[rugby]]. Compite anualmente no [[Torneo das Seis Nacións]] con [[Selección de rugby de Escocia|Escocia]], [[Selección de rugby de Francia|Francia]], [[Selección de rugby de Gales|Gales]], [[Selección de rugby de Irlanda|Irlanda]] e [[Selección de rugby de Italia|Italia]], gañando este campionato até o momento en 25 ocasións de dereito propio (e 10 veces máis compartindo o trofeo), gañando ademais [[Grand Slam (rugby)|Grand Slam]] 12 veces, sendo a selección que máis veces o ten acadado. Ademais os ingleses compiten anualmente pola [[Copa Calcutta|Calcutta Cup]] con [[Selección de rugby de Escocia|Escocia]] coma parte deste torneo. Inglaterra ocupa actualmente{{cando}} o oitavo posto na clasificación mundial da International Rugby Board<ref>[http://www.irb.com/rankings/index.html Ranking IRB] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120415141316/http://www.irb.com/rankings/index.html |date=15 de abril de 2012 }}, consultado o 6 de marzo de 2009 {{en}}</ref>. Foi vencedora da [[Copa do Mundo de Rugby]] de [[Copa do Mundo de Rugby 2003|2003]] sendo finalista en [[Copa do Mundo de Rugby 1991|1991]] e na súa última edición de [[Copa do Mundo de Rugby 2007|2007]], onde perderon na final fronte a [[Selección de rugby de Suráfrica|Suráfrica]]. A historia desta selección comeza en 1872, cando o equipo inglés de rugby xogou o seu primeiro partido internacional (sendo ademais o primeiro da historia) contra [[Selección de rugby de Escocia|Escocia]]. Inglaterra foi a gran dominante do torneo das Home Nations (hoxe das [[Torneo das Seis Nacións|Seis Nacións]]) que O XV da Rosa (como é coñecida a selección inglesa) xogou o seu primeiro partido contra [[Selección de rugby de Nova Zelandia|Nova Zelandia]] (os [[All Blacks]]) en [[1905]], [[Selección de rugby de Suráfrica|Suráfrica]] en [[1906]] e [[Selección de rugby de Australia|Australia]] en 1909. Inglaterra foi un dos equipos invitados para formar parte da primeira [[Copa do Mundo de Rugby]] en [[Copa do Mundo de Rugby 1987|1987]] chegando ao segundo posto na súa segunda edición, en [[Copa do Mundo de Rugby 1991|1991]] só derrotados por Australia. Tralo Seis Nacións de [[2003]], Inglaterra gaña ese ano a súa primeira Copa do Mundo, tras gañar a [[Selección de rugby de Australia|Australia]] 20 a 17 na prórroga. Tamén chegaron á final en [[Copa do Mundo de Rugby 2007|2007]], perdendo 15 a 6 con [[Selección de rugby de Suráfrica|Suráfrica]]. Inglaterra xoga tradicionalmente con pantalóns e camisola brancos e medias azul escuro (aínda que agora son vermellas), cunha rosa vermella bordada no xersei. Agora por primeira vez na súa historia o súa roupa de fora da casa é vermella (en lugar do tradicional azul mariño). O seu estadio principal é o [[Twickenham Stadium|Estadio de Twickenham]] onde xogaron por primeira vez en [[1910]]. O equipo está administrado pola Rugby Football Union (RFU). Catro antigos xogadores da selección forman parte do Salón da Fama Internacional do Rugby e dous do [[IRB]] Hall of Fame. == Historia == [[Ficheiro:England 1871 first.jpg|dereita|miniatura|Inglaterra antes de xogar o primeiro partido internacional da historia fronte a [[Selección de rugby de Escocia|Escocia]] en [[Edimburgo]], 1871.]] A expansión do rugby na primeira metade do [[século XIX]] foi debida a moitos ex-alumnos das Escolas Públicas Británicas, especialmente a de Rugby, onde os alumnos tras rematar os estudos, levaban o xogo ás universidades, a [[Londres]] e aos diferentes condados<ref name="OriginsofRugby">[http://www.rugbyfootballhistory.com/originsofrugby.htm Orixes do Rugby] {{en}}</ref>. O primeiro partido internacional de Inglaterra foi contra [[Selección de rugby de Escocia|Escocia]] o luns [[27 de marzo]] de [[1871]]<ref>[http://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.history Miúda historia do Rugby] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060602102139/http://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.history |date=02 de xuño de 2006 }} {{en}}</ref>. Este non só foi o primeiro partido de Inglaterra, se non o primeiro partido internacional de rugby da historia, no cal venceron os escoceses por 4 a 1 fronte a 4.000 espectadores en Raeburn Place, [[Edimburgo]]. O seguinte partido internacional tivo lugar máis tarde, o [[5 de febreiro]] de [[1872]] no estadio ''The Oval'' en [[Londres]] onde os Ingleses conseguiron a desquite fronte a Escocia, gañando por 8 a 3<ref>[http://www.rugbydata.com/england/scotland/gamesplayed/9 Inglaterra vs Escocia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120311004309/http://www.rugbydata.com/england/scotland/gamesplayed/9 |date=11 de marzo de 2012 }} {{en}}</ref>. == Os símbolos == === O equipamento === [[Ficheiro:Red_rose_00090.JPG|miniatura|Rosa vermella]] [[Ficheiro:Royal Arms of England (1198-1340).svg|miniatura|Os tres leóns de Plantagenet]] Inglaterra xoga con camisolas albas cunha franxa vermella, pantalóns brancos e medias vermellas e brancas. Nas camisolas levan o emblema da [[Rosa (flor)|rosa]] vermella no xersei de xogo, a diferenza dos tres leóns de Plantagenet nas camisolas das selección inglesas de [[Selección de fútbol de Inglaterra|fútbol]] e [[cricket]]. O equipamento da selección é manufacturado por Nike e O<sub>2</sub> é o patrocinador oficial da camisola<ref>[http://store.rfu.com/stores/rfu/default.aspx Tenda da RFU] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090309163657/http://store.rfu.com/stores/rfu/default.aspx |date=09 de marzo de 2009 }} {{en}}</ref>. O equipamento suplente dos ingleses é actualmente de cor vermella, aínda que se ten utilizado a cor azul mariña. En [[2003]] Inglaterra utilizou por primeira unha camisola axustada á pel, o que foi un intento para que os rivais tivesen máis dificultados para agarrar aos ingleses pola camiseta nos placaxes<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/international/3190313.stm Inglaterra estrea novo equipamento para o Mundial 2003] {{en}}</ref>. As roupas para o Mundial de 2007 foron desveladas o [[15 de maio]] dese ano. Úsanse materiais de categoría superior, ofrecendo unha mellor rendibilidade que a roupa de 2003. Porén, a nova franxa vermella sobre a camisola branca que forma unha [[cruz de San Xurxo]], e o cambio da roupa suplente de azul escuro a vermello, ten recibido moitas críticas porque fai máis fincapé na cruz de Xurxo que na tradicional rosa vermella<ref>[http://www.dailymail.co.uk/sport/rugbyunion/article-454438/Seeing-red-Englands-new-World-Cup-shirt.html A nova roupa vermella de Inglaterra para o Mundial] {{en}}</ref>. Esta roupa foi estreada nun partido contra [[Selección de rugby de Gales|Gales]] o [[4 de agosto]] dese ano, e a roupa suplente contra Francia o [[18 de agosto]]<ref>{{Cita web |url=http://www.rfu.com/index.cfm/fuseaction/RFUHome.England_Detail/StoryID/16858 |título=Nova roupa de Inglaterra |data-acceso=06 de marzo de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090126021344/http://www.rfu.com/index.cfm/fuseaction/RFUHome.England_Detail/StoryID/16858 |dataarquivo=26 de xaneiro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref>. === A rosa vermella === A Rugby Football Union (RFU) creou o seu emblema para a selección nacional antes de viaxar a [[Escocia]] para xogar un partido coa selección do [[Selección de rugby de Escocia|Cardo]]. Así que antes do partido o emblema elixido foi a rosa vermella<ref>[http://www.rugbynetwork.net/main/s245/st74325.htm A historia da Rosa vermella] {{en}}</ref> e a cor do traxe foi branca porque eran as coras utilizadas pola escola de Rugby ([[Inglaterra]]). Alfred Wright, un empregado da Rugby Football Union, foi o encargado de realizar o deseño do logotipo, que até 1920 tiña sufrido numerosos trocos no seu deseño. Este deseño de Wright foi utilizado case sen ningunha modificación ate finais dos anos 90 do [[século XX]], xa que non foi até 1997 cando a rosa foi modernizada, sendo Nike o provedor oficial da marca. O porque se elixiu esta rosa vermella é non outro símbolo non se sabe con certeza, a lenda di que a creación do emblema remóntase a recepción de Lawrence Sheriff (fundador da Escola de Rugby en Inglaterra) por [[Isabel I de Inglaterra|Sabela I]], que autorizou ao Sheriff a levar unha rosa vermella no seu escudo de armas, e cando se creou Rugby tomáronse a súas armas para este (incluíndo esta rosa vermella). == Rexistros == === [[Copa do Mundo de Rugby]] === ''Participacións de Inglaterra na Copa do Mundo.'' <center> {| class="wikitable" ! Edición ! Organizador ! Posto |----- | [[Copa do Mundo de Rugby 1987|1987]] | [[Ficheiro:Flag of New Zealand.svg|20px]] [[Nova Zelandia]] e [[Ficheiro:Flag of Australia.svg|20px]] [[Australia]] | 1/4 finalista |---- bgcolor="#EFEFEF" | [[Copa do Mundo de Rugby 1991|1991]] | [[Ficheiro:Flag of England.svg|20px]] [[Inglaterra]]<ref>coa asistencia de [[País de Gales]], [[Escocia]], [[Irlanda]] e [[Francia]]</ref> | Segundo |----- | [[Copa do Mundo de Rugby 1995|1995]] | [[Ficheiro:Flag of South Africa.svg|20px]] [[Suráfrica]] | Cuarto |-----bgcolor="#EFEFEF" | [[Copa do Mundo de Rugby 1999|1999]] | [[Ficheiro:Flag of Wales.svg|20px]] [[País de Gales]]<ref>coa asistencia de [[Escocia]], [[Inglaterra]], [[Irlanda]] e [[Francia]]</ref> | 1/4 finalista |----- | [[Copa do Mundo de Rugby 2003|2003]] | [[Ficheiro:Flag of Australia.svg|20px]] [[Australia]] | '''Campión''' |-----bgcolor="#EFEFEF" | [[Copa do Mundo de Rugby 2007|2007]] | [[Ficheiro:Flag of France.svg|20px]] [[Francia]]<ref>coa asistencia de [[País de Gales]] e [[Escocia]]</ref> | Segundo |----- | [[Copa do Mundo de Rugby 2011|2011]] | [[Ficheiro:Flag of New Zealand.svg|20px]] [[Nova Zelandia]] | 1/4 finalista |-----bgcolor="#EFEFEF" | [[Copa do Mundo de Rugby 2015|2015]] | [[Ficheiro:Flag of England.svg|20px]] [[Inglaterra]]<ref>coa asistencia do [[País de Gales]]</ref> | - |}</center> === [[Torneo das Seis Nacións|Seis Nacións]] === <center>{{Vitorias no Seis Nacións}}</center> == Rexistros de xogadores == === Máis partidos coa selección === [[Ficheiro:Lawrence Dallaglio 2006.jpg|miniatura|Lawrence Dallaglio]] A listaxe seguinte recoller os rexistros máis notábeis de partidos xogados coa selección inglesa<ref>[http://www.supersport.co.za/rugby/content.aspx?Id=1409&view=full Estatísticas en SuperRugby] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306225013/http://www.supersport.co.za/rugby/content.aspx?Id=1409&view=full |date=06 de marzo de 2009 }} {{en}}</ref>. A lista inclúe xogadores dos últimos 25 anos, é preciso sinalas que unha clasificación por número de selección non depende só da calidade do xogador senón só do número de partido disputados internacionalmente. Co nacemento da copa do mundo en 1987 a periodicidade dos partidos variou de xeito destacábel. En letra grosa xogadores que seguen en activo na selección de Inglaterra. # Jason Leonard - 114 # Jonny Wilkinson - 91 # Lawrence Dallaglio - 85 # Rory Underwood - 85 # Martin Johnson - 84 === Máis ensaios === [[Ficheiro:Jonny Wilkinson Statue - Trafalgar Square - London, England - October 19th 2007..jpg|miniatura|dereita|Jonny Wilkinson]] Rory Underwood é o xogador que conseguiu máis ensaios coa selección de Inglaterra<ref name="SuperRugby">[http://www.supersport.co.za/rugby/content.aspx?Id=1413&view=full SuperRugby] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306225018/http://www.supersport.co.za/rugby/content.aspx?Id=1413&view=full |date=06 de marzo de 2009 }} {{en}}</ref>, hoxe en día xa retirado, Underwood é o terceiro xogador que máis ensaios acadou da historia en partidos internacionais, por debaixo do [[Selección de rugby do Xapón|xaponés]] Daisuke Ohata e o [[Selección de rugby de Australia|australiano]] David Campese, con 69 e 64 ensaios respectivamente. # Rory Underwood - 49 # Ben Cohen - 31 # Will Greenwood - 31 # Jeremy Guscott - 30 # Jason Robinson - 28 === Puntos === O récord de puntos marcados posúeo Jonny Wilkinson con 1032 puntos<ref name="SuperRugby"/>. Este xogador, aínda en activo, non só posúe o récord absoluto coa selección inglesa, senón que tamén é o máximo anotador de puntos de tódolos tempos (contando os partidos cos British and Irish Lions, contando só as participacións coas seleccións nacionais ocuparía a segundo posto, pero a tan só a 17 puntos de igualar ao [[Selección de rugby de Gales|galés]] Neil Jenkins, xa retirado. # Jonny Wilkinson - 1179 # Paul Grayson - 400 # Rob Andrew - 396 # Tobby Flood - 301 # Jonathan Webb - 296 == Notas == {{Listaref}} {{Seleccións de Rugby}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Seleccións de rugby|Inglaterra]] [[Categoría:Rugby en Inglaterra]] k4jdxv8g8qd1ssbsnxbszexepf9rtmw 0 109721 6147733 5129001 2022-08-01T21:00:36Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{cómpren coordenadas}} [[Ficheiro:Q1 Gold Coast March 2006.jpg|miniatura|O rañaceos residencial máis alto do mundo]] '''Q1 Tower''' é un [[rañaceos]] situado en [[Gold Coast]], [[Australia]]. Cos seus 323 metros e 80 plantas é o [[edificio]] residencial máis alto do mundo, superando o [[21st Century Tower]] de [[Dubai]] e o segundo rañaceos máis alto de todo o Hemisferio Sur, por detrás de el, aínda en construción, [[Costa Center]], en [[Santiago de Chile]]. Foi deseñado por Atelier e a súa forma estivo inspirada polo [[facho]] dos [[Xogos Olímpicos]] de [[Sydney]] 2000 e pola [[Sydney Opera House]]. O seu gran deseño levouno a gañar o [[Emporis Skyscraper Award]] en 2005, superando ao [[Turning Torso]], en [[Suecia]]. Un [[observatorio]] na planta 77 convérteo no único [[rañaceos]] cun observatorio só cara á [[praia]]. == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.q1.com.au/ Páxina web oficial] * [http://www.emporis.com/en/wm/bu/?id=101921 Q1 en Emporis] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Rañaceos de Australia]] 9a07kyaw422ee3fuhpq25p3sig504rx 3 110126 6148196 6057467 2022-08-02T10:25:42Z HombreDHojalata 5863 Aviso de artigo curto de máis en [[Módulo lunar Apollo]] usando - [[:w:en:User:DannyS712/Tag.js|Tag]] (v. 2.1) ([[Wikipedia:Marcador de artigos curtos]]) wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0em 0em 1em 0em; width:100%" |- | colspan="3" style="width:45%; vertical-align:top; border-top:1px solid #CEF2E8; border-right:1px solid #CEF2E8;border-left:1px solid #CEF2E8;background-color:#faf6ed;" | <div style="background-color:#CEF2E8; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;"> '''[[Wikipedia:Benvidos|Benvid{{U@|o|a|o(a)}}]] á Galipedia, Xosema!'''</div> Esta é a túa páxina de conversa, que che servirá para recibires mensaxes doutros colaboradores. Ademais, tes a túa '''[[Usuario:Xosema|páxina de usuario]]''', onde podes poñer os teus datos, intereses etc. |- | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;">[[Ficheiro:Crystal Clear app korganizer.png|20px]] '''Primeiros pasos'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em 1em;"> Os alicerces da Wikipedia son estes [[Wikipedia:Cinco piares|Cinco piares]], polo que é importante que lle botes unha ollada. Na '''[[Wikipedia:Guía|guía de edición]]''' e nas '''[[Wikipedia:COMOs|preguntas frecuentes]]''' podes atopar moita información de axuda. Explícase como [[Wikipedia:Como editar unha páxina|editar unha páxina]], como configurar a interface (por exemplo, elixir a lingua), como [[Especial:Cargar|cargar ficheiros]] e os puntos básicos das '''[[Wikipedia:Políticas e normas|políticas e normas]]''' da Wikipedia. Non precisas de coñecementos técnicos para contribuír aquí. ''Anímate'' a contribuír e presupón ''boa fe'' con respecto ás intencións dos outros colaboradores. Isto é un ''[[wiki]]'', polo que é realmente doado contribuír. Se o desexas podes crear un artigo, paso a paso, [[Wikipedia:Asistente para a creación de artigos|coa axuda do noso asistente]]. </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;">[[Ficheiro:Icon apps query.svg|20px]] '''Onde atopar axuda'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em 1em;"> Hai máis información dispoñible na páxina de '''[[Wikipedia:Axuda|axuda]]''' e no [[Wikipedia:Portal da comunidade|Portal da comunidade]]. Pódeste pór en contacto co resto dos usuarios na [[Wikipedia:A Taberna|Taberna da Galipedia]]. Tamén podes contactar cos [[Wikipedia:Administradores|administradores]] na súa páxina de conversa ou no [[Wikipedia:Taboleiro dos administradores|Taboleiro dos administradores]]. | style="padding:0em 0.5em 0em 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;">[[Ficheiro:Crystal Clear app amor.png|20px]] '''Recomendacións'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em 1em;"> * Na túa páxina de usuario podes pór caixas informativas coas linguas que coñeces, segundo se explica na páxina [[Wikipedia:Babel|Babel]], para que outros saiban en que linguas se poden comunicar contigo ou coas que podes axudar. * Para [[Wikipedia:Como contactar con outros usuarios|responder a unha mensaxe dun usuario]] tes que facelo na súa páxina de conversa, senón, non lle sairá o aviso de que ten mensaxes novas e é moi posíbel que non se decate da túa resposta. * Por favor, [[Wikipedia:Asine as súas mensaxes nas páxinas de conversa|engade sempre a túa sinatura]] nas páxinas de conversa escribindo <nowiki>~~~~</nowiki>. &nbsp; [[Ficheiro:Para asinar usa este botón.png|300px]] * Se o desexas, podes axudarte do [[Wikipedia:Revisor ortográfico|revisor ortográfico]], activándoo en: <small>''[[Especial:Preferencias|Preferencias]] → [[Especial:Preferencias#mw-prefsection-gadgets|Trebellos]] → <u>Navegación</u> → [[Ficheiro:Check mark.png]] '''Ortografía:''' Activar o revisor ortográfico.</small></div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;">[[Ficheiro:Nuvola gnome-fs-trash-full.svg|20px]] '''Cometiches un erro?'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em 1em;"> * Queres avisar dun erro que cometiches e que non sabes como solucionar? Deixa unha mensaxe na páxina de conversa dese artigo, comunícao na [[Wikipedia:A Taberna|Taberna]] ou coméntallo a outro usuario. '''Todos cometemos erros''', é normal, e sempre estamos dispostos a axudar a quen comeza. </div> |} Boa estadía e bo traballo.<!-- Modelo:Benvida --> Para calquera cousa non dubides en poñerte en contacto cos demáis usuarios --[[Usuario:Iago Pillado|Iago]] <sup>[[Conversa Usuario:Iago Pillado|dime]]</sup> 19:21, 22 marzo 2009 (UTC) == Troco de nome == Ola Xosema, o troco de nome xa se fixo efectivo. Saúdos e benvido á Galipedia. --[[Usuario:Albert galiza|Alberte]] <sup>[[Conversa Usuario:Albert galiza|Si, dígame?]]</sup> 15:15, 4 xaneiro 2010 (UTC) == Marcador == Ola, Xosema. Nunha ollada así por riba, vexo que aínda segue con algúns problemas de lingua. Deille un toque ao usuario Servando2 para que pase a corrixilo e retire o marcador unha vez que acabe. Graciñas por avisar. Un saúdo. --[[Usuario:Atobar|Atobar]] <sup>([[Conversa Usuario:Atobar|conversa comigo]])</sup> 17:58, 22 de xuño de 2011 (UTC) :Feito o de ALSEP --[[user:Servando2|Servando2]] ([[User talk:Servando2|Dime]]) 23:16, 22 de xuño de 2011 (UTC) ==Ortografía== Ola Xosema. Permíteme recomendarche que traballes co navegador [http://www.mozilla.org/en-US/firefox/all.html Mozilla Firefox], para poderlle instalar este '''[https://addons.mozilla.org/es-ES/firefox/addon/corrector-de-galego/ corrector ortográfico de galego]''', que é bastante bo. Un saúdo e a seguir. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 21:28, 15 de decembro de 2011 (UTC) :Logo ireiche botando unha man cos erro habituais: ::*servicio → servizo :--[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 14:54, 17 de decembro de 2011 (UTC) == illados == Pois opino que tes razón. Ando estes días remexendo nos artigos illados por ver de conectar os máis que poda. Isto fágoo como parte do proxecto de mantemento. O problema é que non acabei de ler ben o que aí se pide, pois non implica deixar o modelo de illado como permanente, cousa que estaba a facer eu. Tamén eu me dedico a facer artigos "raros", polo que sei do que falas. Estes días andarei algo ausente deste proxecto, polo que síntete libre para eliminares ti mesmo os modelos das páxinas que che afecten. Eu prometo emendarme en diante. Un saúdo e boas festas. --[[user:Servando2|Servando2]] ([[User talk:Servando2|Dime]]) 00:37, 24 de decembro de 2011 (UTC) ==[[BeppoSAX]] etc.: interwiki automatico== Caro Xosema, Scusa, non parlo (o scrivo) Galego, quindi tento italiano. Ho visto che hai aggiunto per esempio al articolo olandese [[nl:BeppoSax]] l' ''interwiki'' "gl:BeppoSax", ma non e necessario. Il sistema della wikipedia (i cosidetti ''Bot'') lo fa automaticamente. (Mi fa piacere di vedere questo satellite italo-olandese anche sulla vostra wikipedia.) Grazie, buona sera, [[Especial:Contribucións/77.169.208.232|77.169.208.232]] 21:19, 12 de xaneiro de 2012 (UTC) ([[nl:Gebruiker:Hansmuller]]) ==Ligazóns interlingüísticas nas categorías novas== Ola Xosema. Pois iso, que non esquezas meterlle ligazóns interlinguísticas cando crees unha categoría nova. Un saúdo, e a seguir. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 16:28, 25 de febreiro de 2012 (UTC) ==Mísiles== :Xosema, admites solicitudes? Que che parece un artigo sobre o mísil [[Mistral (mísil)|Mistral]] <sup>[[:fr:Mistral (missile)]] + 17 interwikis</sup>, de dotación en unidades militares con sede en Galicia. :Graciñas! --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 14:31, 2 de xuño de 2012 (UTC) ::Barbaro! Pois se quedaches con ganas ahí van outras: mísiles contracarro fiodirixidos: [[TOW]] <sup>[[:en:BGM-71 TOW]]+23interwikis</sup> e [[MILAN]] <sup>[[:fr:Milan (missile)]]+18interwikis</sup>, que tamén os hai en Galicia ([[BRILAT]])... [[Morteiro (arma)|Morteiro]] <sup>[[es:Mortero (arma)]]+40interwikis</sup> ... que xa non sei se nos salimos dos temas que che interesan. Un abrazo. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 07:29, 6 de xuño de 2012 (UTC) == Recoñecemento cando se traduce doutra wiki == Ola Xosema. Ten en conta que os textos de Wikipedia, en tódalas linguas, publícanse baixo [[CC-BY-SA]], e entre os requirimentos desa licenza está o recoñecemento. Quere dicir que cando se traen, traducíndoos, contidos doutras wikis, cómpre recoñecer a súa orixe/autoría. Na Galipedia adoitamos facelo dunha das seguintes dúas maneiras: [[Ficheiro:Resumo revisión orixe licenza Galipedia.png|dereita|exemplo]] <br /> :1. &nbsp; A maneira máis doada, e empregada, é deixar constancia '''no cadro ''Resumo'''''. Exemplos: ::&rarr; Creo a partir de <nowiki>[[:</nowiki>[[:es:Imperio austríaco]]<nowiki>]]</nowiki> ::&rarr; Este artigo contén material procedente dos artigos das Wikipedias en inglés e portugués: <nowiki>[[:</nowiki>[[:en:Europa]]<nowiki>]]</nowiki> e <nowiki>[[:</nowiki>[[:pt:Europa]]<nowiki>]]</nowiki> ::&rarr; A primeira edición deste artigo procede da tradución e adaptación do artigo homónimo da Wikipedia en ''lingua_que_sexa'' ::&rarr; Tradución da versión <nowiki>http://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Albert_Einstein&oldid=11330571</nowiki> do artigo da Wikipedia en portugués <br /> :2. &nbsp; Alternativamente tamén se pode facer constar '''na páxina de conversa do artigo''', empregando o modelo '''{{Tl|Traducido de}}''', aínda que isto non é necesario se se recoñece a autoría no resumo. <br /> Moitas grazas pola atención, un saúdo e a seguir! --'''''<span style="font-size:medium;font-family:Comic Sans MS;text-shadow: 2px 2px 3px #aaa">[[Usuario:JaviP96|<span style="color:#BB0011">J</span>]][[Conversa usuario:JaviP96|<span style="font-size:small;color:#DD2233">aviP96</span>]]</span>''''' 13 de abril de 2013 ás 14:13 (UTC) == Proposta == Ola Xosema, poderías participar [[Wikipedia:Cambios nas políticas sobre artigos de calidade|neste debate]]? Saúdos! --'''''<span style="font-size:medium;font-family:Comic Sans MS;text-shadow: 2px 2px 3px #aaa">[[Usuario:JaviP96|<span style="color:#BB0011">J</span>]][[Conversa usuario:JaviP96|<span style="font-size:small;color:#DD2233">aviP96</span>]]</span>''''' 24 de abril de 2013 ás 13:54 (UTC) :Non te preocupes, seguro que podes achegar máis do que pensas. Un saúdo! --'''''<span style="font-size:medium;font-family:Comic Sans MS;text-shadow: 2px 2px 3px #aaa">[[Usuario:JaviP96|<span style="color:#BB0011">J</span>]][[Conversa usuario:JaviP96|<span style="font-size:small;color:#DD2233">aviP96</span>]]</span>''''' 24 de abril de 2013 ás 22:41 (UTC) == [[Wikipedia:Revisor ortográfico]] == {{PAGENAME}}, sabes que podes axudarte do ''Revisor ortográfico'' activándoo en: ''[[Especial:Preferencias|Preferencias]] → [[Especial:Preferencias#mw-prefsection-gadgets|Trebellos]] → <u>Navegación</u> → [[Ficheiro:Check mark.png]] '''Ortografía:''' Activar o revisor ortográfico ? Un saúdo. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 8 de maio de 2013 ás 07:58 (UTC) == astrónomos == Ola, Xosema! Como vai? Como sei que che gustan os artigos de astronomía, quería propoñerche a creación dos artigos sobre [[Klim Ivanovich Churiumov]] e [[Svitlana Herasimenko]], de actualidade estes días por ser quen descubriron e fotografaron o cometa que vai explorar a sonda Rosetta. Anímaste? Un saúdo! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|pa o que queiras...]]</sup> 20 de xaneiro de 2014 ás 14:32 (UTC) == Big Bang == Ola! Escríboche a ti, ao [[Usuario:Suarez ruibal]] e mais a [[Usuario:Xabier Cancela]], os tres especialistas en astronomía da Galipedia, para pedirvos un favor: ao artigo [[Big Bang]] viríalle ben unha revisión e mellora, pois é un dos [[:Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter|Artigos que toda Wikipedia debería ter]]. Anímaste? Mil grazas, e un saúdo! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|pa o que queiras...]]</sup> 17 de marzo de 2014 ás 20:13 (UTC) ==Galencontro 2014== Propuxen na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Galencontro_coru.C3.B1.C3.A9s|taberna]] facer un novo galencontro de galipedistas, en Coruña ou en Lugo dependendo da aceptación da xente. Tamén se poden propor temas para tratar no encontro aínda que non se poida asistir. Saúdos, --[[Usuario:Elisardojm|Elisardojm]] ([[Conversa Usuario:Elisardojm|conversa]]) 14 de outubro de 2014 ás 23:37 (UTC) == Doce aniversario da Galipedia == Na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Doce_aniversario_da_Galipedia|nova proposta]] que pode ser do teu interese. Esta mensaxe foi enviada coa ferramenta de [[Usuario:MediaWiki message delivery/gl|Mensaxes masivas da Galipedia]], se non queres recibir máis mensaxes deste xeito podes borrarte da lista de subscritores [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|aquí]]. Saúdos. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3463403 --> == Adaptación do formato dos números no sistema wiki == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Adaptaci.C3.B3n_do_formato_dos_n.C3.BAmeros_no_sistema|taberna]] hai unha nova proposta que debe ser votada pola comunidade para saber se é aceptada ou non. Se tes un momento libre precisamos a túa opinión para decidir entre todos a mellor opción. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 16 de marzo de 2015 ás 08:58 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de [[m:MassMessage/gl|Mensaxes masivas]] de MediaWiki, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3463635 --> == Primeiras xornadas "Coñece a Galipedia na UDC" e galencontro na Coruña == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Primeiras_xornadas_.22Co.C3.B1ece_a_Galipedia_na_UDC.22_e_galencontro_na_Coru.C3.B1a|taberna]] hai unha nova sobre unha actividade da Galipedia na Coruña. Tamén se precisa a túa colaboración para decidir se poñer ou non un aviso sobre a mesma. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 25 de marzo de 2015 ás 12:05 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de [[m:MassMessage/gl|Mensaxes masivas]] de MediaWiki, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3463635 --> == Proposta para reorganizar a páxina de artigos de calidade == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Proposta_para_reorganizar_a_p.C3.A1xina_dos_artigos_de_calidade|taberna]] hai unha proposta para reorganizar a páxina de artigos de calidade. Se tes un momento libre agradeceríamos a túa participación na conversa. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 22 de abril de 2015 ás 22:29 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3530662 --> == Proposta para cambiar o logo para o Día das Letras == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#D.C3.ADa_das_letras|taberna]] hai unha proposta para cambiar o logo da wikipedia polo Día das Letras. Se tes un momento libre agradeceríamos a túa participación na conversa. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 13 de maio de 2015 ás 13:47 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3531002 --> == Non deixes que a UE nos roube a Liberdade de Panorama == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Two_weeks_to_save_freedom_of_panorama_in_Europe|taberna]] hai un aviso sobre un posible cambio na lexislación europea para cambiar a Liberdade de Panorama que faría que unha gran cantidade das imaxes da Wikipedia tiveran que ser borradas. É importante que coñezas este problema e que actúes dentro do que poidas. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 22 de xuño de 2015 ás 10:17 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3579734 --> == Proposta de cambio do logotipo para o Día de Galicia == Na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#D.C3.ADa_de_Galicia|proposta]] para cambiar o logotipo da Galipedia no Día de Galicia. Se tes un momento libre agradeceríamos a túa participación na conversa. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 20 de xullo de 2015 ás 11:05 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3579734 --> == Proposta para o 2017 == Boas, na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Proposta para 2017|proposta]] para desenvolver un grupo de artigos relevantes e que podería ser do teu interese. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 17 de setembro de 2015 ás 17:16 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3660277 --> == Invitación á entrega do Premio Princesa de Asturias de Cooperación Internacional == Boas, na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Invitaci.C3.B3n_.C3.A1_entrega_do_Premio_Princesa_de_Asturias_de_Cooperaci.C3.B3n_Internacional|nova]] sobre unha invitación para asistir á cerimonia da entrega do Premio Princesa de Asturias de Cooperación Internacional concedido á Wikipedia, e que podería ser do teu interese. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 30 de setembro de 2015 ás 11:24 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3660277 --> == Calendario de votacións de propostas de políticas e normas para outubro, novembro e decembro == Boas, na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas para outubro, novembro e decembro.|nova conversa]] sobre unha serie de novas propostas de políticas que se van a votar próximamente. Anímase a tódolos usuarios e editores da Galipedia a revisar a mensaxe e as próximas propostas e participar nas conversas correspondentes para acadar o maior consenso posible. Saúdos! [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 2 de outubro de 2015 ás 10:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3660277 --> == Anuncio da segunda malla de artigos da Galipedia == Boas, na taberna hai unha nova [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Segunda_malla_de_artigos_da_Galipedia|proposta]] para organizar a [[Usuario:Elisardojm/Segunda malla de artigos da Galipedia|Segunda malla de artigos da Galipecia]], e que podería ser do teu interese. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 3 de outubro de 2015 ás 04:09 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3660277 --> == [[Wikipedia:Títulos dos artigos sobre organizacións]] == Boas! Estou a traballar nunha proposta de política para os [[Wikipedia:Títulos dos artigos sobre organizacións|títulos dos artigos sobre organizacións]] (nomeadamente partidos políticos e sindicatos, organizacións internacionais, centros educativos e equipos deportivos). Agradeceríache que lle botaras unha ollada e que fixeras os comentarios e achegas que consideraras na [[Conversa Wikipedia:Títulos dos artigos sobre organizacións|conversa]]. Se adoitas traballar en artigos sobre equipos deportivos a túa axuda sería de especial interese, pois está moi verde o tema. Tamén convén un pulo especial á proposta de partidos. Grazas! --[[Usuario:Norrin strange|Norrin]]<sup> ([[Conversa_Usuario:Norrin strange|Fálame]])</sup> 16 de outubro de 2015 ás 20:16 <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3680745 --> == Segunda malla de artigos da Galipedia == Esta semana, do 19 ó 25 de outubro, ambos inclusive, organízase a [[Usuario:Elisardojm/Segunda malla de artigos da Galipedia|Segunda malla de artigos da Galipedia]]. A idea é que durante esta semana todos traballemos nos artigos con problemas que están na [[:Categoría:Wikipedia:Todos_os_artigos_que_requiren_atención|categoría Atención]], para amañalos e que non enchan a Galipedia. Nesa categoría hai agora 355 artigos, se cada usuario activo amaña catro artigos remataremos o choio antes de rematar a semana! Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 19 de outubro de 2015 ás 00:31 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3680745 --> == Segundo wikimaratón do Día da Ciencia en Galego == Na taberna hai unha información sobre o [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Segundo_wikimarat.C3.B3n_do_D.C3.ADa_da_Ciencia_en_Galego|Segundo wikimaratón do Día da Ciencia en Galego]] que pode ser do seu interese. Tamén hai unha votación para engadir un aviso na cabeceira dos artigos sobre este evento e para a que se solicita a participación da comunidade. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 27 de outubro de 2015 ás 09:54 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3686602 --> == Proceso de escolla de artigos bos == Boas, na taberna hai unha proposta para comezar a revisar o proceso de selección de artigos bos na Galipedia, e que pode ser do seu interese. Nesta fase debateranse os detalles necesarios para permitir a escolla deste tipo de artigos que mellorarán a calidade e visibilidade do proxecto. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 29 de outubro de 2015 ás 11:24 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3686602 --> == Proposta para organizar a páxina dos artigos de calidade == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#De_novo_proposta_para_organizar_a_p.C3.A1xina_dos_artigos_de_calidade|taberna]] hai unha proposta para organizar a páxina dos artigos de calidade na Galipedia, e que pode ser do seu interese. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 11 de novembro de 2015 ás 10:38 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3686602 --> == Votacións de propostas de políticas - Actualización a decembro de 2015 == Ola! Na [[Wikipedia:A Taberna (políticas)|taberna]] hai unha nova '''[[Wikipedia:A Taberna (políticas)#Votacións de propostas de políticas - Actualización a decembro de 2015|mensaxe de actualización]]''' sobre as votacións de políticas en curso e as próximas votacións programadas. O calendario completo pódese consultar [[Usuario:Banjo/calendario|aquí]], e podes unirte á lista de mensaxes [[Usuario:MediaWiki message delivery/Propostas de Políticas]] para recibir unha mensaxe na túa páxina de conversa cada vez que comece unha nova votación. A intención desta mensaxe e das consecuentes por medio desa lista é que a maior cantidade de editores posibles estean ao tanto do plan, e poidan colaborar na redacción final con correccións de erros ortográficos, mellora de redaccións ou no caso de non estar de acordo con algo debatilo antes e tentar acadar un consenso previo antes das propias votacións. Saúdos! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]]1 de decembro de 2015 ás 09:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3700607 --> == Votacións de propostas de políticas - xaneiro 2016 == Ola! Na [[Wikipedia:A Taberna (políticas)|taberna]] hai unha nova '''[[Wikipedia:A Taberna (políticas)#Votacións de propostas de políticas - xaneiro de 2016|mensaxe de actualización]]''' sobre as próximas votacións de políticas programadas. O calendario completo pódese consultar [[Usuario:Banjo/calendario|aquí]], e podes unirte á lista de mensaxes [[Usuario:MediaWiki message delivery/Propostas de Políticas]] para recibir unha mensaxe na túa páxina de conversa cada vez que comece unha nova votación. A intención desta mensaxe e das consecuentes por medio desa lista é que a maior cantidade de editores posibles estean ao tanto do plan, e poidan colaborar na redacción final con correccións de erros ortográficos, mellora de redaccións ou no caso de non estar de acordo con algo debatilo antes e tentar acadar un consenso previo antes das propias votacións. Saúdos! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 11 de xaneiro de 2016 ás 08:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3700607 --> == Votacións de propostas de políticas - febreiro 2016 == Ola! Na [[Wikipedia:A Taberna (políticas)|taberna]] hai unha nova '''[[Wikipedia:A Taberna (políticas)#Votacións de propostas de políticas - febreiro de 2016|mensaxe de actualización]]''' sobre as próximas votacións de políticas programadas. O calendario completo pódese consultar [[Usuario:Banjo/calendario|aquí]], e podes unirte á lista de mensaxes [[Usuario:MediaWiki message delivery/Propostas de Políticas]] para recibir unha mensaxe na túa páxina de conversa cada vez que comece unha nova votación. A intención desta mensaxe e das consecuentes por medio desa lista é que a maior cantidade de editores posibles estean ao tanto do plan, e poidan colaborar na redacción final con correccións de erros ortográficos, mellora de redaccións ou no caso de non estar de acordo con algo debatilo antes e tentar acadar un consenso previo antes das propias votacións. Saúdos! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 1 de febreiro de 2016 ás 08:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3700607 --> == Pseudónimos == Chamo ao debate sobre un tema de '''[[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Debate sobre unha páxina con pseudónimo|pseudónimos]]''' que me gustaría que me axudásedes. Gustaríame que me axudase a recadar a maior base posible para o debate. Moitas grazas! --[[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] <small>[[Conversa Usuario:Xabier Cid| Talk 2 me, please]]</small> 2 de marzo de 2016 ás 08:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3700607 --> == Nova escolla de artigos bos == Boas, xa se aprobou o proceso de escolla de [[Wikipedia:Artigos bos|artigos bos]] polo que xa se pode comezar a [[Wikipedia:Artigos bos/Propostas|propor e votar]] esta nova categoría. Anímate a propor artigos, e revisa e vota as novas propostas! Saúdos,--[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 7 de abril de 2016 ás 02:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3818025 --> == Sen votacións para artigos destacados na portada para 2018 == Boas, hai unha proposta na taberna para eliminar no futuro a escolla de artigos destacados para a portada e substituílos polos artigos de calidade e os bos que vaian sendo escollidos, podes consultala [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Sen_votaci.C3.B3ns_para_artigos_destacados_na_portada_para_2018|aquí]]. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 9 de abril de 2016 ás 17:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3857723 --> == [[Wikipedia:Votacións/Redeseño da Portada]] == Ola! Xa comezou a votación para [[Wikipedia:Votacións/Redeseño da Portada|decidir se cambiamos o deseño]] da portada da Galipedia, en base a [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Redeseño da portada|este debate previo]]. A votación rematará o 15 de maio de 2016. Hai varias propostas e varios apartados nos que votar, as instrucións para a votación atópanse ó comezo da propia proposta. Se [[Wikipedia:Votacións#Quen pode votar?|cumpres os requisitos]] para votar podes seguir as instrucións alí indicadas para emitir o teu voto, e se non os cumpres tamén estás invitado a pasarte pola votación e deixar a túa opinión nos comentarios. Saúdos! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 15 de abril de 2016 ás 07:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3857723 --> == Aviso votación para administrador == Hai unha aberta '''[[Wikipedia:Votacións á administración/Eleccións/Usuario:Chairego apc|unha votación]]''' para decidir se outorgalle a '''[[Usuario:Chairego apc|Chairego apc]]''' as funcións de administrador.--[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 5 de maio de 2016 ás 15:40 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:AMPERIO@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3857723 --> == Proposta para limitar o tempo dos dereitos de administración == Boas, na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Limitar_o_tempo_dos_dereitos_de_administraci.C3.B3n|proposta]] para limitar o tempo dos dereitos de administración. Se tes un momento libre agradeceríamos a túa participación na conversa. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 25 de maio de 2016 ás 23:07 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non queres seguir recibindo estas mensaxes podes quitar o teu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3857723 --> == Reflexións sobre os artigos de calidade == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Reflexións sobre os artigos de calidade|taberna]] hai unha proposta para comentar varios aspectos sobre a escolla dos artigos de calidade e que pode ser do seu interese. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 31 de agosto de 2016 ás 00:29 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3857723 --> == Un AUV (Autonomous underwater vehicle) == Ola Xosema. Unha proposta. Anímaste a traer [[:en:RU-27]] ao galego? As fotografías están tiradas na [[Casa da Navegación]], no concello pontevedrés de [[Baiona]]. Grazas en calquera caso. --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 3 de setembro de 2016 ás 17:52 (UTC) == Calendario de votacións de propostas de políticas e normas para novembro de 2016 == Boas, na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas para novembro|nova conversa]] sobre unha serie de novas propostas de políticas que se van a votar próximamente. Anímase a tódolos usuarios e editores da Galipedia a revisar a mensaxe e as próximas propostas e participar nas conversas correspondentes para acadar o maior consenso posible. Saúdos! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 25 de outubro de 2016 ás 09:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4075282 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Fontes fiables]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de política oficial da redacción de [[Wikipedia:Fontes fiables]], seguindo o calendario de votacións para novembro proposto [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas para novembro|aquí]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Fontes fiables]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 3 de novembro de 2016 ás 23:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4083970 --> == [[Wikipedia:Votacións/Novo texto para os criterios de calidade]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de política dunha [[Usuario:Banjo/Wikipedia:O que é un artigo de calidade|nova redacción para os criterios dos artigos de calidade]], seguindo o calendario de votacións para novembro proposto [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas para novembro|aquí]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Novo texto para os criterios de calidade]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 11 de novembro de 2016 ás 07:03 (UTC)~ <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4083970 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Consenso]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de aprobación da política [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Consenso]], seguindo o calendario de votacións para novembro proposto [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas para novembro|aquí]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Consenso]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 18 de novembro de 2016 ás 11:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4083970 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Eliminación rápida/Proposta 2016]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de aprobación da política [[Wikipedia:Eliminación rápida/Proposta 2016]], seguindo o calendario de votacións para novembro proposto [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas para novembro|aquí]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Eliminación rápida/Proposta 2016]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 25 de novembro de 2016 ás 08:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4083970 --> == Wikirreto == Feliz aninovo! Hoxe dá comezo a nova edición do [[Wikipedia:Wikirreto|Wikirreto 2017]]. Anímate a participar! <!-- Mensaxe enviada por User:Chairego apc@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3857723 --> == [[Wikipedia:Votacións/Axustes no libro de estilo]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de varios axustes no [[Wikipedia:Libro de estilo|Libro de estilo]] da Galipedia, anunciada [[Wikipedia:A Taberna (propostas)#Wikipedia:Votacións/Axustes no libro de estilo|nesta mensaxe da taberna]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Axustes no libro de estilo]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 15 de xaneiro de 2017 ás 00:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4154735 --> == Linguaxe non sexista nos modelos e categorías == Boas, na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Wikiproxecto_de_mulleres_linguaxe_non_sexista|proposta]] para intentar facer que a Galipedia use unha linguaxe non sexista nos modelos e nas categorías. Se ten un momento libre agradeceríamos a súa participación na conversa. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 16 de febreiro de 2017 ás 00:36 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3686602 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4193104 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Ligazóns externas/Proposta 2017]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de varios axustes na política actual de [[Wikipedia:Ligazóns externas|ligazóns externas]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Ligazóns externas/Proposta 2017]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 24 de febreiro de 2017 ás 09:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4163890 --> == Catorce aniversario da Galipedia == Boas, na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Catorce_aniversario_da_Galipedia|proposta]] para buscar un logotipo para celebrar o catorce aniversario da Galipedia, será o vindeiro día 8 de marzo, e decidir se facer algunha actividade especial ese día. Se ten un momento libre agradeceríamos a súa participación na conversa. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 5 de marzo de 2017 ás 02:37 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4193104 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Títulos dos artigos sobre organizacións]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de aprobación da política de [[Wikipedia:Títulos dos artigos sobre organizacións|títulos dos artigos sobre organizacións]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Títulos dos artigos sobre organizacións]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 17 de marzo de 2017 ás 19:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4163890 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Punto de vista neutral/proposta 2017]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de política oficial da redacción de [[Wikipedia:Punto de vista neutral]], seguindo o calendario de votacións para novembro proposto [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas - xuño, xullo e agosto|aquí]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Punto de vista neutral/proposta 2017]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 2 de xuño de 2017 ás 09:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4277401 --> == Proposta para a organización da terceira malla da Galipedia == Boas tardes, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Terceira_malla_de_artigos_da_Galipedia|taberna]] hai unha proposta para organizar a terceira malla de artigos da Galipedia e que pode ser do seu interese. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 14 de xuño de 2017 ás 16:06 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=3857723 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4357574 --> == [[Wikipedia:Votacións/Cambio de nome de categorías de personalidades e creación de categorías por sexo]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación sobre a proposta [[Wikipedia:Votacións/Cambio de nome de categorías de personalidades e creación de categorías por sexo]]. Podes ver e participar na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Cambio de nome de categorías de personalidades e creación de categorías por sexo]]'''. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 16 de xuño de 2017 ás 22:13 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4357574 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Política de protección/proposta 2017]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de política oficial da redacción de [[Wikipedia:Política de protección|Política de protección]], seguindo o calendario de votacións para novembro proposto [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas - xuño, xullo e agosto|aquí]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Política de protección/proposta 2017]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 30 de xuño de 2017 ás 07:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4277401 --> == Terceira malla de artigos da Galipedia == Como se anunciou na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Terceira_malla_de_artigos_da_Galipedia|taberna]], durante esta semana, do 3 ó 9 de xullo, estamos a facer a [[Usuario:Elisardojm/Terceira_malla_de_artigos_da_Galipedia|Terceira malla de artigos da Galipedia]]. Todo o mundo pode colaborar e precisamos axuda para amañar estes artigos con problemas. Anímate e achégate á [[malla]]!! Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 3 de xullo de 2017 ás 08:35 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Proselitismo]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de política oficial da redacción de [[Wikipedia:Proselitismo]], seguindo o calendario de votacións para novembro proposto [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas - xuño, xullo e agosto|aquí]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Proselitismo]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 20 de xullo de 2017 ás 08:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4277401 --> == Lonxitude de artigos curtos == Boas, hai unha proposta na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Lonxitude_de_artigos_curtos|taberna]] para determinar a lonxitude dos artigos curtos, todos os comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 1 de agosto de 2017 ás 11:57 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == Asociación de amigas e amigos da Galipedia == Boas, hai unha proposta na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Asociaci.C3.B3n_de_amigas_e_amigos_da_Galipedia|taberna]] para a creación dunha asociación de apoio á Galipedia, todos os comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 9 de agosto de 2017 ás 06:51 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Categorías/proposta 2017]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta de política oficial da redacción de [[Wikipedia:Categorías/proposta 2017]], seguindo o calendario de votacións proposto [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas - xuño, xullo e agosto|aquí]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Categorías/proposta 2017]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 11 de agosto de 2017 ás 07:53 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4277401 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:O que a Wikipedia non é/proposta 2017]] == Saúdos. Acaba de comezar unha votación para a proposta dunha nova redacción para a política oficial [[Wikipedia:O que a Wikipedia non é]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:O que a Wikipedia non é/proposta 2017]]'''. Grazas! [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 2 de setembro de 2017 ás 09:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=4277401 --> == Quince aniversario da Galipedia == Boas, hai unha proposta na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Quince_aniversario_da_Galipedia|taberna]] para organizar algún tipo de celebración e actividades en marzo de 2018 co gallo dos quince anos da Galipedia. Fai falta xente que axude coa organización e propostas a realizar, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 19 de setembro de 2017 ás 08:21 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == Cento cincuenta artigos de calidade para o décimo quinto aniversario da Galipedia == Boas, hai unha proposta na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Cento_cincuenta_artigos_de_calidade_para_o_d.C3.A9cimo_quinto_aniversario_da_Galipedia|taberna]] para tentar acadar os cento cincuenta artigos de calidade antes do décimo quinto aniversario da Galipedia. Fai falta xente para colaborar nesta proposta, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 25 de outubro de 2017 ás 09:57 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == A/2017 U1 == Ola! Escríboche a ti, ao [[Usuario:Suarez ruibal]] e mais a [[Usuario:Xabier Cancela]], os tres especialistas en astronomía da Galipedia, para pedirvos un favor. Animádesvos a traducir ao galego o [[A/2017 U1]], de actualidade nestes días por ser seica o primiero obxecto interestelar coñecido que pasa polo Sistema Solar? Xa me contarás. Unha aperta!! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|pa o que queiras...]]</sup> 30 de outubro de 2017 ás 23:18 (UTC) :Movemento feito! Xa está con entrada principal como [[1I/ʻOumuamua]] e [[A/2017 U1]] como redirección. Mil grazas!! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|pa o que queiras...]]</sup> 8 de novembro de 2017 ás 19:34 (UTC) ::Parabéns a ti e mais a [[Usuario:Suarez ruibal]]; quedou un artigo caralludo! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|pa o que queiras...]]</sup> 28 de novembro de 2017 ás 02:50 (UTC) == recoñecemento == ==Recoñecemento cando se traduce doutra Wikipedia== Ola Xosema. Por favor, ten en conta que os textos da Wikipedia, en tódalas linguas, publícanse baixo [[Wikipedia:Texto da Licenza Creative Commons Recoñecemento-CompartirIgual 3.0|CC BY-SA]], e entre os requirimentos desta licenza está o recoñecemento. Isto quere dicir que cando se traen, traducíndoos, contidos doutras wikipedias, cómpre recoñecer a súa orixe/autoría. Na Wikipedia en galego adoitamos facelo dunha das seguintes dúas maneiras: * A maneira máis doada, e empregada, é deixar constancia '''[[Axuda:Resumo de edición|no cadro ''Resumo'']]'''. Exemplos: ::&rarr; [[Ficheiro:Resumo revisión orixe licenza Galipedia.png|Exemplo de recoñecemento.]] ::&rarr; Esta achega é unha tradución do artigo da Wikipedia en castelán: <nowiki>[[:</nowiki>[[:es:Cristóbal Colón]]<nowiki>]]</nowiki> ::&rarr; Este artigo contén material procedente dos artigos das Wikipedias en inglés e portugués: <nowiki>[[:</nowiki>[[:en:Europa]]<nowiki>]]</nowiki> e <nowiki>[[:</nowiki>[[:pt:Europa]]<nowiki>]]</nowiki> ::&rarr; A primeira edición deste artigo procede da tradución e adaptación do artigo homónimo da Wikipedia en ''lingua_que_sexa'' ::&rarr; Tradución da versión <nowiki>http://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Albert_Einstein&oldid=11330571</nowiki> do artigo da Wikipedia en portugués * Alternativamente, tamén se pode facer constar '''na páxina de conversa do artigo''', por exemplo empregando o modelo '''{{Tl|Traducido de}}'''. Moitas grazas, un saúdo e a seguir!<!-- Modelo:au-recoñecemento --> --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|pa o que queiras...]]</sup> 6 de decembro de 2017 ás 16:49 (UTC) == astronomía == Ola! Non sei se coñeces a [[Wikipedia:Artigos vitais/Expandido|lista expandida de artigos vitais que toda Wikipedia debería ter]]. Nela hai en vermello varios artigos sobre [[Wikipedia:Artigos_vitais/Expandido#Astronomía,_277|astronomía]]. Anímaste a meterlle man a algún deles? Unha aperta!! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|pa o que queiras...]]</sup> 8 de decembro de 2017 ás 19:22 (UTC) == Wikirreto 2018 == [[Aninovo|Feliz Aninovo]]!!! Hoxe dá comezo o [[Wikipedia:Wikirreto|Wikirreto 2018]]. Anímate a participar. --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 1 de xaneiro de 2018 ás 15:15 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Chairego apc@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == Votación Wikipedia:Wikiconcurso Ilustra o Día das Letras == Boas, hai un aviso na [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Votación_Wikipedia:Wikiconcurso_Ilustra_o_Día_das_Letras|taberna]] para votar as imaxes de [[Wikipedia:Wikiconcurso Ilustra o Día das Letras]], participa para escoller o mellor retrato de [[María Victoria Moreno]], a homenaxeada deste ano no [[Día das Letras Galegas]]. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 6 de xaneiro de 2018 ás 01:56 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == Proposta para escoller ó usuario Estevoaei como burócrata == Boas, hoxe comezou unha votación para decidir se escoller ó usuario [[User:Estevoaei|Estevoaei]] burócrata da Galipedia. Podes participar en [[Wikipedia:Votacións á administración/Eleccións/Usuario:Estevoaei]]. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 16 de xaneiro de 2018 ás 16:59 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == Obradoiro Wikidata == Boas, na taberna hai unha [[Wikipedia:A_Taberna_(técnica)|proposta]] para organizar un obradoiro para coñecer mellor [[Wikidata]] e as súas posibilidades. Se estás interesado no tema avisa alí que queres participar. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 22 de xaneiro de 2018 ás 08:57 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == URXENTE: Proposta de presuposto para as actividades do décimo quinto aniversario == Boas, na taberna hai unha proposta para solicitar unha bolsa de cartos á Fundación Wikimedia para realizar as actividades do décimo quinto aniversario. Se queres comentar algunha cousa sobre esa solicitude podes participar en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Proposta de presuposto para as actividades do décimo quinto aniversario]]. Polo momento é só un borrador, pero a solicitude ten que presentarse este domingo a última hora, polo que se consideras que hai que cambiar ou engadir algo, é urxente que o comentes na taberna e que sigas ese fío para axilizar todo o posible a solicitude. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 26 de xaneiro de 2018 ás 16:35 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == Apoio á solicitude de bolsa para as actividades do aniversario == Boas a todos, xa está presentado o presuposto para as actividades do aniversario, agora sería preciso que os que apoien esa proposta engadan o modelo <nowiki>{{support}}</nowiki> no apartado "Endorsements". Podedes acceder á proposta [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Elisardojm/Wikipedia_in_Galician_15th_anniversary_Meeting#Endorsements aquí]. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 30 de xaneiro de 2018 ás 08:48 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == Wikipedia:Aprendendo WikiData Febreiro 2018 == Boas, está a organizarse un obradoiro para coñecer o funcionamento de [[Wikidata]], como mellorar a información que hai alí e como pode usarse nos artigos. Se é do teu interese tes máis información en [[Wikipedia:Aprendendo WikiData Febreiro 2018]]. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 8 de febreiro de 2018 ás 08:55 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4368851 --> == Premio Xoán Manuel Pintos para a Galipedia == Boas, o concello de Pontevedra acaba de anunciar os gañadores do Premio Xoán Manuel Pintos ao compromiso coa lingua e a Galipedia foi escollida nun dos seus apartados. Tedes máis información na [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Premio_Xo%C3%A1n_Manuel_Pintos|Taberna]]. Parabéns a toda a xente que colabora e que colaborou no proxecto, e que este recoñecemento sexa un impulso para facer a enciclopedia aínda mellor cada día. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 2 de marzo de 2018 ás 14:21 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4654447 --> == Actividades do décimo quinto aniversario, sábado 10 de marzo == Boas, como sabedes o vindeiro día 10 de marzo, sábado, vanse realizar en Ourense as diferentes actividades de celebración do décimo quinto aniversario da Galipedia. Ese día comezaremos co [[Wikipedia:Primeiro wikimaratón do Día Internacional da Muller]], no que degustaremos a torta de aniversario, despois faremos unha galecomida para charlar de todo o relacionado coa Galipedia, e o que non estea relacionado con ela, e para rematar faremos un ''Wiki Takes'' para facer fotos pola cidade. Nesta ocasión, e grazas á bolsa concedida pola Fundación Wikimedia, temos dispoñibles unhas bolsas de transporte para facilitar que as persoas interesadas poidan achegarse sen problema, hai que apuntarse na páxina das actividades, [[Wikipedia:Actividades do décimo quinto aniversario]], igual que para a galecomida. Canto antes vos anotedes mellor, así poderemos organizalo todo. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 4 de marzo de 2018 ás 17:13 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4654447 --> == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now!]'''</big> You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list. Thank you! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 29 de marzo de 2018 ás 18:40 (UTC) </div> <!-- Mensaxe enviada por User:WMF Surveys@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17881421 --> == Informe sobre a bolsa da Fundación Wikimedia == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Proposta_de_presuposto_para_as_actividades_do_décimo_quinto_aniversario|taberna]] está dispoñible un pequeno resumo do [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Project/Rapid/Elisardojm/Wikipedia_in_Galician_15th_anniversary_Meeting/Report borrador do informe] da bolsa da Fundación Wikimedia para realizar as actividades do décimo quinto aniversario da Galipedia e coméntase que quedan 416 EUROS por gastar e hai que decidir que se fai con eles, se devolverllos á Fundación ou organizar algunha outra cousa. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 5 de abril de 2018 ás 22:56 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4654447 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now.]''' If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Thanks! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 13 de abril de 2018 ás 01:39 (UTC) </div> <!-- Mensaxe enviada por User:WMF Surveys@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17898685 --> == Proposta para engadir o logotipo do premio Xoán Manuel Pintos na portada == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Proposta_para_engadir_o_logotipo_do_premio_Xoán_Manuel_Pintos_na_portada|taberna]] hai unha proposta para engadir á páxina da portada o logotipo do [[Premio Xoán Manuel Pintos]], outorgado á Galipedia este ano. Tódalas ideas e comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 18 de abril de 2018 ás 07:41 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4654447 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now.]''' '''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 20 de abril de 2018 ás 00:48 (UTC) </div> <!-- Mensaxe enviada por User:WMF Surveys@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17952012 --> == Votación para engadir o logotipo do premio Xoán Manuel Pintos na portada == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Votación_para_engadir_o_logo_do_premio_XMP_na_portada|taberna]] anunciouse a [[Wikipedia:Votacións/Engadir na portada o logo do premio Xoán Manuel Pintos|votación]] para engadir o logotipo do premio Xoán Manuel Pintos na portada da Galipedia. Pode participarse nela ata o 2 de xuño. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 4 de maio de 2018 ás 08:48 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4654447 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == A Wikipedia italiana parada como medida contra a votación do artigo 13 da nova lei europea de copyright == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#A_wikipedia_italiana_parada_como_medida_contra_a_votación_do_artigo_13_da_nova_lei_europea_de_copyright|taberna]] hai unha proposta para bloquear a Galipedia durante 24 horas como medida contra a votación de certos puntos da nova lei europea de copyright. Precísase un consenso da comunidade para poder realizar esta acción, por eso animamos a tódolos usuarios a participar. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 4 de xullo de 2018 ás 07:55 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == eclipse lunar de xullo de 2018 == Ola! Anímaste a crear o artigo do [[Eclipse lunar de xullo de 2018]]? Pregunteillo tamén a Suarez ruibal e Xabier Cancela. Saúdos!! --[[Usuario:Estevoaei|Estevo(aei)]]<sup>[[Conversa usuario:Estevoaei|pa o que queiras...]]</sup> 27 de xullo de 2018 ás 17:09 (UTC) == Seguindo coa asociación == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Seguindo_coa_asociación|taberna]] hai unha proposta para continuar avanzando na creación da asociación de amigas e amigos da Galipedia, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 8 de agosto de 2018 ás 23:17 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == Votación administradores da interface e enmendas administradores == Ola. Acaba de comezar a '''[[Wikipedia:Votacións/Definición de administradores da interface e enmendas en relación ós administradores|votación para a proposta de definición do novo grupo de administradores da interface e dúas enmendas para a actual política de administradores]]'''. As conversas previas a esta votación pódense atopar [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#New_user_group_for_editing_sitewide_CSS/JS|neste fío da Taberna]] e na propia [[Conversa Wikipedia:Votacións/Definición de administradores da interface e enmendas en relación ós administradores|páxina de conversa da votación]]. Saúdos. [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 10 de agosto de 2018 ás 18:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == Recordatorio de revisión dos estatutos da asociación == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Seguindo_coa_asociación|taberna]] hai un recordatorio para a revisión dos estatutos da futura asociación de promoción da Galipedia e do día da asemblea constituínte que será o vindeiro día 22, sábado, en Santiago. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 8 de setembro de 2018 ás 23:21 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == Proposta de aviso na cabeceira sobre a votación da proposta de directiva sobre dereitos de autor no Parlamento Europeo == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Proposta_de_aviso_na_cabeceira_sobre_a_votación_da_proposta_de_directiva_sobre_dereitos_de_autor_no_Parlamento_Europeo|taberna]] hai unha proposta para poñer un aviso os días 11 e 12 de setembro en tódalas páxinas da Galipedia, para pedir a mobilización de todo o mundo para pedir ós parlamentarios da UE que protexan o Dominio Público na próxima reforma das leis europeas de dereitos de autor. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 10 de setembro de 2018 ás 00:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == Continuamos organizando a asociación de apoio á Galipedia == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Seguindo_coa_asociación|taberna]] xa está indicado o lugar e a hora para revisar e rematar os estatutos da futura asociación de apoio á Galipedia. A reunión será no Centro Sociocultural As Fontiñas de Santiago de Compostela, este sábado día 22 a partir das 11:00. Hai máis detalles no comentario da taberna. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 20 de setembro de 2018 ás 22:39 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> == Suxestións de uso de linguaxe inclusiva na Galipedia == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Suxestións_de_uso_de_linguaxe_inclusiva_na_Galipedia|taberna]] están a comezar os debates sobre unhas propostas para mellorar a linguaxe inclusiva na Galipeida, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 29 de setembro de 2018 ás 00:00 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4677097 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4925674 --> == Modiificación en texto de portada == Boas, hoxe comeza unha votación para [[Wikipedia:Votacións/Cambiar todos os editores na portada|decidir se cambiar ou non]] un pequeno texto da portada. Anímase a participar a tódalas persoas usuarias que [[Wikipedia:Votacións#Quen_pode_votar?|poidan votar]]. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 9 de outubro de 2018 ás 00:18 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4925674 --> == Preparación do servizo ORES na Galipedia == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Preparación_do_servizo_ORES_na_Galipedia]] coméntase a preparación da aplicación do servizo ORES na Galipedia. Precísase xente que avalíe algúns artigos para ensinar ó servizo automático antes de que este poida comezar a traballar, os interesados teñen máis información na taberna. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 25 de outubro de 2018 ás 18:14 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4925674 --> == Votación sobre icona para artigos do Wikiproxecto de 1000 artigos de calidade para alumnado de 12 a 16 anos == Boas, en [[Wikipedia:Votacións/Icona nos artigos do Wikiproxecto para alumnado 12/16]] comezou a votación para decidir se engadir ou non unha icona nos artigos do Wikiproxecto dos 1000 artigos de calidade para o alumnado de 12 a 16 anos. A votación durará ata o 4 de decembro de 2018. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 5 de novembro de 2018 ás 13:16 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4925674 --> == Cuarta malla de artigos da Galipedia == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Cuarta_malla_de_artigos_da_Galipedia]] fíxose unha proposta para organizar a Cuarta malla de artigos da Galipedia, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 25 de novembro de 2018 ás 22:05 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4982618 --> == Entrega do Premio Rosalía de Castro == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Entrega_do_Premio_Rosalía_de_Castro]] hai información sobre a cerimonia de entrega do Premio Rosalía de Castro de Lingua á Galipedia, será o día 12 de decembro ás 17.00 h no Pazo de Mariñán (Bergondo). As persoas interesadas en asistir deben anotarse nese lugar para indicar a asistencia á Deputación. Tamén se pode facer entre todos unha nota en nome da comunidade para ler no momento da recollida. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 28 de novembro de 2018 ás 16:07 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4998031 --> == Nova firma dos estatutos de A3GAL == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Seguindo_coa_asociación]] hai información sobre a nova firma dos estatutos da asociación A3GAL e a posibilidade de aparecer como socio fundador da mesma. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 11 de decembro de 2018 ás 16:06 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=4998031 --> == Listas xeradas automaticamente no espazo de nomes principal == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(axuda)#Listas_xeradas_automaticamente]] no espazo de nomes principal, está a falarse do uso de listas xeradas por bots a partir dos datos de Wikidata. Tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 26 de decembro de 2018 ás 20:22 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5010812 --> == Categorización de persoas por etnia, raza, sexo, xénero, relixión, orientación sexual, ideoloxía política == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(políticas)#Categorización_de_persoas_por_etnia,_raza,_sexo,_xénero,_relixión,_orientación_sexual,_ideoloxía_política,_etc.]] comezou un debate para falar sobre diferentes categorizacións dos artigos de biografías, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 25 de xaneiro de 2019 ás 14:11 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5010812 --> == Proposta de modificación en efeméride do 26 de agosto == Boas, en [[Wikipedia:A Taberna (propostas)#Modificación en efeméride do 26 de agosto]] presentouse unha modificación da efeméride [[Wikipedia:Efemérides destacadas/26 de agosto]] que precisa a revisión da comunidade para acadar un consenso sobre a cuestión, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 12 de febreiro de 2019 ás 00:12 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5010812 --> <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5010812 --> == Colaboración en evento sobre normalización lingüística == == Colaboración en evento sobre normalización lingüística == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Colaboración_en_evento_sobre_normalización_lingüística]] presentouse unha solicitude para participar nun encontro de normalización lingüística organizado polo Consello da Cultura Galega. As persoas interesadas en participar poden comentalo nese fío. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 28 de febreiro de 2019 ás 23:42 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5010812 --> == Primeira asemblea de A3GAL == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Primeira_asemblea_de_A3GAL]] anúnciase a primeira asemblea da Asociación de Amigas e Amigos da Galipedia e do Coñecemento Libre para o vindeiro 9 de marzo en Ourense. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 1 de marzo de 2019 ás 14:02 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5010812 --> == Poñer aviso nas páxinas da wikimaratona deste sábado == Boas, ó final da proposta [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Contacto_da_concelleira_de_Igualdade_de_Ourense]] hai unha proposta para engadir un aviso na cabeceira de tódalas páxinas dos artigos para anunciar a todo o mundo a wikimaratona que se vai realizar este sábado 9 en Ourense. Se estás de acordo coa idea, pon un ''concordo'' ó final e asina co teu usuario. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 7 de marzo de 2019 ás 09:03 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5010812 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Citar as fontes/proposta 2019]] == Acaba de comezar unha votación para a proposta de actualización da redacción da política [[Wikipedia:Citar as fontes]], anunciada [[Wikipedia:A Taberna (políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas - Marzo-Abril-Maio 2019|nesta mensaxe da taberna]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Citar as fontes/proposta 2019]]'''. Un saúdo. [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 14 de marzo de 2019 ás 23:02 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=5089675 --> == Accións a tomar contra o artigo 13 da Directiva Europea == Boas, na taberna en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Accións_a_tomar_contra_o_artigo_13_da_Directiva_Europea]] hai unha votación para decidir que accións realizar en contra do artigo 13 da Directiva Europea de dereitos de autor. Todos os comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 21 de marzo de 2019 ás 14:24 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5095333 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Spam]] == Acaba de comezar unha votación para a proposta de aprobación da redacción da política [[Wikipedia:Spam]], anunciada [[Wikipedia:A Taberna (políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas - Marzo-Abril-Maio 2019|nesta mensaxe da taberna]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Spam]]'''. Un saúdo. [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 29 de marzo de 2019 ás 08:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=5089675 --> == Aberto proceso de votación á administración == Boas, en [[Wikipedia:Votacións á administración/Eleccións/Usuario:Maria zaos]] está aberto unha votación para decidir se escoller, ou non, á usuaria [[user:Maria zaos|Maria zaos]] como administradora. Anímase a votar a quen reúnan os [[Wikipedia:Artigos de calidade/Votacións|requisitos para participar]]. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 30 de marzo de 2019 ás 15:39 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5095333 --> == [[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Páxina de usuario/proposta 2019]] == Acaba de comezar unha votación para a proposta de actualización da redacción da política [[Wikipedia:Páxina de usuario]], anunciada [[Wikipedia:A Taberna (políticas)#Calendario de votacións de propostas de políticas e normas - Marzo-Abril-Maio 2019|nesta mensaxe da taberna]]. Podes ver e participar na votación e conversa sobre a mesma na seguinte ligazón: '''[[Wikipedia:Votacións/Wikipedia:Páxina de usuario/proposta 2019]]'''. Un saúdo. [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 12 de abril de 2019 ás 17:57 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Banjo@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Propostas_de_Pol%C3%ADticas&oldid=5089675 --> == Xestión dun premio == Boas, na taberna, en [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Xestión_dun_premio]], hai un comentario sobre a xestión do premio Rosalía de Castro da Deputación da Coruña que recibiu a Galipedia no ano 2018. Todos os comentarios e propostas son benvidas. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 7 de maio de 2019 ás 22:49 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5114403 --> == Proceso de reválida como administrador de Elisardojm == Boas, na taberna, en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Reválida_como_administrador_de_Elisardojm]], hai un aviso do proceso de reválida como administrador do usuario Elisardojm. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 22 de maio de 2019 ás 09:49 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5114403 --> == Xurado do Premio Rosalía de Castro == Boas, na taberna, en [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Xurado_do_Premio_Rosalía_de_Castro]], hai un aviso para participar como xurado no premio Rosalía de Castro da Deputación da Coruña. As persoas interesadas que avisen nese fío o antes posible xa que urxe responder á Xunta. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 22 de maio de 2019 ás 13:07 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5114403 --> == Proposta de novo funcionamento para a imaxe da semana == Boas, na taberna en [[Wikipedia:A_Taberna_(imaxes)#Proposta_de_novo_funcionamento_para_a_imaxe_da_semana]], hai unha proposta para xestionar de forma diferente as imaxes da semana, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 31 de maio de 2019 ás 22:37 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5114403 --> == Votacións para xestión do premio da Galipedia == Boas, na taberna en [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Votacións]], están a votarse os proxectos que se van financiar co premio Rosalía de Castro da Deputación da Coruña que recibiu a Galipedia no ano 2018, tódolos votos e comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 7 de xuño de 2019 ás 17:14 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5165653 --> == Solicitude para poñer anuncio do concurso de fotos na cabeceira dos artigos == Boas, na taberna en [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Solicitude_para_poñer_anuncio_na_cabeceira_dos_artigos]], hai unha solicitude para poñer un anuncio do próximo concurso fotográfico da Galipedia na cabeceira dos artigos. Tódolos votos e comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 27 de xuño de 2019 ás 07:32 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5165653 --> == Kosmos e interkosmos == Ola! Que tal? Estiven estes días arranxando as ligazóns mortas dos artigos que creaches dos Kosmos e os Interkosmos. Tremendo traballo que fixeches, parabens! O tema é que segundo as fontes de rexistro na Office for Outer Space Affairs da ONU, como por exemplo [http://www.unoosa.org/oosa/osoindex/data/documents/ru/a/aac.105inf.336.html esta], escribiríanse Cosmos e Intercosmos, pero segundo a política de [[wikipedia:Transliteracións|transliteracións]] para ruso a K manteriase como k. Eu penso que está ben como o puxeches (seguindo a política, entendo), xa que tamén hai fontes para Kosmos e Interkosmos (aínda que non sei que fontes merecerían ser priorizadas, xa que descoñezo o tema). Ademáis xa cada artigo inclúe Kosmos e Cosmos, por exemplo. Escríboche entón só para dicirche que se nalgún momento o revisas e por casualidade deras na conclusión que os títulos van mellor con C (polas fontes usadas), indícamo que eu estarei encantada de cambialos todos, que así practico co JSWiki Browser. Saúdos! {{sen sinatura|Maria zaos}}. :Sen présa ningunha, grazas por contestar e perdoa, semella que esquecera asinarche na conversa :(. Un saúdo e a seguir!.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 19 de xullo de 2019 ás 07:11 (UTC) == Artigos destacados na portada == Boas, na taberna en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Artigos_destacados_na_portada]], hai unha proposta para modificar a escolla dos artigos destacados na portada. Tódolos votos e comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 25 de xullo de 2019 ás 00:27 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5165653 --> == Soiuz e wikidata == Ola! Moitas grazas pola páxina de homónimos,moito máis clariño así, aínda que tes razón que é raro. Teño visto outras copias de correos de consultas semellantes, pero se queres "anonimizar" máis o texto, con que conste que vén desa institución eu creo que abonda :Soiuz. Creo que está xa case todo, estou agora cos foguetes. O problema é que onte pasei por Wikidata a cambiar as etiquetas e descricións de canto estaba dentro da categoría [[:Categoría:Programa Soiuz|programa Soiuz]]. Na miña ignorancia púxenlle a todas as entradas dentro da categoría: Programa Soiuz como descrición "Misión do programa espacial Soiuz" e vai ser que non, non?. O seguinte será aclararme con como poñer os foguetes no Wikidata. Agradeceríache se me puideses orientar un pouco. Polo que vexo alí isto é o que hai: *[[d:Q579421|Nave espacial]] composta por 1. [[D:Q957055|cápsula]] 2.[[D:Q928667|sonda orbital?]] *[[d:Q1299641|foguete]] que entendo que é da categoría Soiuz(foguete) O que xa non teño claro é descrición poñerlle ós elementos de Wikidata relacionados coa Categoría programa Soiuz. Se me indicas un pouco como agrupar estas descricións, os cambios en wikidata non teñen porque facerse un a un a man, poden cargarse todos de golpe, aforrando tempo. Saúdos! [[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 25 de xullo de 2019 ás 18:40 (UTC) ::Ola de novo. Moitísimas grazas polas aclaracións. Penso que xa está todo amañado en Wikidata (misións, naves e foguetes). Agora se creas algún artigo novo o máis seguro é que a etiqueta do Wikidata xa a teñas en galego. En canto á Wikipedia, penso que xa están todos os Soyuz> Soiuz cambiados. Nuns días fago un repaso polos artigos de astronautas, que algún quedará con texto Soyuz. Se ves algo raro, ou que se me quedou algunha cousa, por favor, avísame. Saúdos! .--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 8 de agosto de 2019 ás 21:36 (UTC) == Arranxos varios == Ola Xosema. Para arranxar as [[Wikipedia:Ligazóns mortas|ligazóns mortas]] hai que correxir as ligazóns, non quitar as [[WP:CITA|citas]] que xa están correctamente colocadas no artigo e substituílas por ligazóns externas sen máis. Por se serve de exemplo: [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?diff=5255540&oldid=5255536&rcid=13448803&diffmode=source] [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 16 de setembro de 2019 ás 21:37 (UTC) :O que queres facer entón é algo como [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Delta_1000&type=revision&diff=5255555&oldid=5255531&diffmode=source isto] ou [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Delta_2000&type=revision&diff=5255568&oldid=5255540&diffmode=source estoutro] :*A primeira referencia é a única global que se emprega en todo o artigo. Nun artigo máis extendido debería manterse como cita o pé, nun artigo coma ese pode indicarse como referencia xeral na sección de ligazóns externas. :*As referencias na caixa poden eliminarse unha vez indicada a referencia xeral, sempre que non haxa ningún dato potencialmente cuestionable que precise unha cita propia ou que algún dato se tome doutra referencia. :*A introdución non precisa referencias sempre que o indicado nela se atope tamén no resto do corpo do artigo. :*As referencias nas táboas poden agruparse indicando unha columna específica para elas. :*O único pendente non feito nesa edición sería situar as referencias na sección "Características" de forma máis axeitada segundo [[Wikipedia:Citar as fontes#Integridade entre a fonte e o texto]]. [[Usuario:Banjo|<span style="font-family:Verdana; font-size:medium; color:#000000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">☣'''''Banjo'''''</span>]]&nbsp;[[Conversa usuario:Banjo|<sup><span style="font-family:Verdana; font-size:x-small; color:#dd0000; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.5em;">'''''tell me'''''</span></sup>]] 16 de setembro de 2019 ás 22:27 (UTC) == Evento Aprendendo Wikidata este sábado en Lalín == Boas, en [[Wikipedia:Aprendendo WikiData Setembro 2019]] están os detalles do próximo evento da Galipedia, un encontro para falar e aprender sobre Wikidata dende o nivel máis básico. Tamén aproveitaremos para comentar o estado da [[Usuario:Elisardojm/A3GAL/Pasos burocráticos|asociación A3GAL]] e avanzar coas súas actividades. Os que estean interesados poden apuntarse nesa páxina para organizarnos co transporte e na xestión da actividade. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 23 de setembro de 2019 ás 13:07 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5165653 --> == Quinta malla de artigos da Galipedia == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Quinta_malla_de_artigos_da_Galipedia]] abriuse un fío para organizar a Wikimalla da Galipedia deste ano, no que hai que escoller os artigos nos que se vai traballar e a semana na que se vai facer. Tódalas propostas son benvidas. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 26 de setembro de 2019 ás 13:03 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5165653 --> == Proposta para poñer aviso do concurso fotográfico == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Proposta_para_poñer_aviso_do_concurso_fotográfico]] hai unha proposta para poñer un aviso nas páxinas da Galipedia para anunciar que vai rematar o concurso fotográfico da Galipedia, [[Wikipedia:Wiki Loves Parroquias]]. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 16 de outubro de 2019 ás 21:57 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5165653 --> == Recibidos os cartos do premio da Galipedia na conta de A3GAL == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(xeral)#Recibidos_os_cartos_do_premio_da_Galipedia_na_conta_de_A3GAL]] hai un aviso indicando que xa se recibiron os cartos do premio da Galipedia na conta de A3GAL e que xa pode ser xestionado pola Comunidade. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 17 de outubro de 2019 ás 08:30 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5165653 --> == Wikiclubs de editores da Galipedia == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Wikiclubs_de_editores_da_Galipedia]] hai unha proposta dunha nova actividade na Galipedia, tódolos comentarios son benvidos. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 23 de outubro de 2019 ás 12:48 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5165653 --> == Votación das imaxes de Wiki Loves Parroquias == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Votación_das_imaxes_de_Wiki_Loves_Parroquias]] hai un aviso de que comeza a votación das fotos do concurso Wiki Loves Parroquias. A votación durará ata o 30 de novembro e anímase a tódolos usuarios a participar. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 1 de novembro de 2019 ás 07:57 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5291584 --> == Día_do_Galizionario_na_Galipedia == Boas, na taberna en [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Día_do_Galizionario_na_Galipedia]] hai unha nova proposta de colaboración, todas as achegas son benvidas. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 14 de novembro de 2019 ás 16:12 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5291584 --> == Precísanse 55 editoras e editores para a quinta Wikimalla == Boas, a semana que ven, dende o luns 25 ata o domingo 1, temos a quinta [[Wikipedia:Wikimalla]] da Galipedia na que este ano imos traballar amañando os artigos de [[:Categoría:Artigos sen formato wiki]], [[Wikipedia:A_Taberna_(propostas)#Quinta_malla_de_artigos_da_Galipedia|segundo estivemos falando na taberna]]. Nestes momentos nesa categoría temos 1078 artigos, se 55 editoras e editores traballan nesta tarefa durante esta semana, só precisaremos que cada un deles amañen 20 artigos, é dicir, só terían que amañar 3 artigos ó día. Que unha persoa amañe 1000 artigos é unha tarefa moi complicada e pesada, pero que 55 usuarias amañen 3 artigos ó día durante unha semana, iso non é nada! Anímate a colaborar nesta tarefa e axúdanos a mellorar a calidade global da Galipedia! Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 24 de novembro de 2019 ás 18:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5291584 --> == Obradoiro de iniciación á edición da Galipedia no Culturgal == Boas, en [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Obradoiro_de_iniciación_á_edición_da_Galipedia_no_Culturgal]] hai unha nova do vindeiro obradoiro de iniciación á edición que A<sup>3</sup>GAL vai realizar no Culturgal. Se coñecedes xente que poida estar interesada na provincia de Pontevedra, podedes avisalos da realización desta actividade. Tedes máis información na nova. Saúdos, --[[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 28 de novembro de 2019 ás 09:48 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu usuario [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Elisardojm@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5291584 --> == Paro técnico o vindeiro martes 1 de setembro == Boas, na [[Wikipedia:A_Taberna_(novas)#Important:_maintenance_operation_on_September_1st|sección de novas da Taberna]] hai un aviso sobre unha proba técnica que se vai realizar nos servidores da WMF. Esta operación está programada para o vindeiro martes 1 de setembro e vai afectar ás tarefas de edición en todas as wikis. Tedes máis información no propio aviso. Saúdos, [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 27 de agosto de 2020 ás 23:26 (UTC) Nota: Esta é unha mensaxe enviada coa utilidade de mensaxes en masa da Galipedia, se non quere seguir recibindo estas mensaxes pode quitar o seu nome [[Usuario:MediaWiki message delivery/Lista básica de avisos a usuarios activos|desta lista]]. <!-- Mensaxe enviada por User:Maria zaos@glwiki mediante a lista presente en https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usuario:MediaWiki_message_delivery/Lista_b%C3%A1sica_de_avisos_a_usuarios_activos&oldid=5291584 --> == Translation request == Hello. Can you translate and upload the article [[:es:Observatorio Astrofísico de Şamaxı]]/[[:en:Shamakhi Astrophysical Observatory]] in Galician Wikipedia? Yours sincerely, [[Usuario:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Conversa usuario:Multituberculata|conversa]]) 9 de agosto de 2021 ás 17:18 (UTC) == [[STS-88]] == Ola Xosema! como vai todo? Mira, ano a revisar artigos con problemas de referencia e no [[STS-88]] tes dúas referencias (ref) co mesmo nome: historia, pero que se refiren a fontes de referencia distintas, nunha aparece no título 84 e noutra 88. E non me acaba de quedar claro, porque se reutilizan. Poderías botarlle un ollo cando poidas? Se tes algunha dúbida, escríbeme. (Polo si ou polo non, o nome das referencias "ref name" só aparece co editor de fonte, non co visual). Graciñas!.--[[Usuario:Maria zaos|Maria zaos]] ([[Conversa usuario:Maria zaos|conversa]]) 25 de abril de 2022 ás 20:10 (UTC) == Módulo lunar Apollo == Boas, o artigo [[Módulo lunar Apollo]], que creaches ti, ten o marcador de curto de máis, a ver se podes amplialo un pouco máis. Saúdos, [[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]<sup>[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]</sup> 2 de agosto de 2022 ás 10:25 (UTC) 4s3x9ir9oy6j8cr1rxry4uca5w4kekv 0 111369 6148053 5147595 2022-08-02T08:09:23Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki O '''Tratado Dous máis Catro''' tamén chamado '''Tratado sobre o acordo final con respecto a Alemaña''' foi un acordo asinado en [[1990]] entre a [[Alemaña Occidental|República Federal de Alemaña]] (RFA), a [[República Democrática Alemá]] (RDA) e mailas [[Consello de control aliado|catro potencias]] que [[Ocupación militar|ocuparon]] a [[Alemaña nazi]] tralo [[fin da Segunda Guerra Mundial en Europa]]: [[Francia]], o [[Reino Unido]], os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] e maila [[Unión Soviética]]. O Tratado facilitou o camiño para a [[reunificación alemá]] e foi asinado o [[12 de setembro]] de [[1990]] en [[Moscova]], entrando en vigor o [[15 de marzo]] de [[1991]], data do depósito dos derradeiros documentos de ratificación nunha cerimonia oficial.<ref>{{Cita publicación periódica|data=13 de outubro de 1990|título=Gesetz zu dem Vertrag vom 12. September 1990 über die abschließende Regelung in bezug auf Deutschland|PMC=|revista=Bundesgesetzblatt|doi=|ISSN=|PMID=|volume=Teil II|páxinas=1317-1329|número=38|url=http://www.krr-faq.net/bilder/bg901317.jpg|12=|lingua=de|data-acceso=09 de maio de 2019|data-arquivo=27 de abril de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140427022222/http://www.krr-faq.net/bilder/bg901317.jpg|url-morta=unfit}}(Artigo segundo)</ref><ref>{{Cita publicación periódica|data=15 de marzo de 1991|título=Bekanntmachung über das Inkrafttreten des Vertrags über die abschließende Regelung in bezug auf Deutschland|revista=Bundesgesetzblatt|volume=Teil II|páxina=587|número=9|lingua=de}}</ref> == Véxase tamén == * [[Historia de Alemaña]] * [[Reunificación alemá]] * [[República Democrática Alemá]] * [[Alemaña Occidental]] * [[Comando Europeo dos Estados Unidos]] * [[Nova Suabia]] == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm Texto completo do tratado], no sitio web da embaixada norteamericana en Alemaña. {{en}} * [https://web.archive.org/web/20080808135441/http://www.ejil.org/journal/Vol2/No1/art2-01.html Aspectos legais da unificación dos dous Estados alemáns] Academia de Dereito Europeo, 1990–2004 European Journal of International Law, European University Institute {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Historia de Alemaña]] [[Categoría:Tratados de paz]] [[Categoría:1990]] 3mgh7wart4sygtm718b0je7xk94g02u 0 111535 6147465 4658598 2022-08-01T12:42:18Z Mark Gasoline 5312 /* Interpretación */ wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Martin Van Maele - La Grande Danse macabre des vifs - 29.jpg|miniatura|200px|Escena pedófila nun cadro de [[Martin Van Maele]].]] A '''pedofilia''' (do [[Grego antigo|grego]] παιδοφιλια e este de παις-παιδος ''páis-paidós'', «pícaro, cativo, [[neno]]», e φιλíα ''filía'', «amizade») é unha [[parafilia]] consistente na [[atracción sexual]] cara a nenos que aínda non chegaron á [[puberdade]]. Esta tendencia non se traduce necesariamente na comisión de actos de carácter [[Sexo|sexual]].<ref name=gallimberti>{{cita libro| autor =GALLIMBERTI, U.| título = Diccionario de psicología|url=http://books.google.com/books?id=AE0ncv9XJV8C&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false| ano =| publicación =Siglo XXI| id = ISBN 9682326184}} {{es}}</ref> == Características == === Interpretación === Dende o punto de vista [[Psicanálise|psicanalítico]], a pedofilia é a incapacidade para manter unha relación amorosa adulta, e ten a súa orixe nun elemento narcisista que se manifesta na tendencia do pedófilo para amar no neno o seu propio ser na infancia, proporcionándolle ao cativo o trato que el recibiu ou o oposto.<ref name=gallimberti/> === Conduta === Para ser clasificado como pedófilo unha persoa ten que ter 16 anos ou máis, ter polo menos 5 anos máis que o neno, ter actuado conforme á súa tendencia ou terse sentido trastornado por ela. As preferencias sexuais dos pedófilos son moi específicas e a súa conduta é normalmente crónica e moi duradeira.<ref>{{cita libro| autor =SARASON, B.; SARASON, I.G.| título =Psicopatología: psicología anormal : el problema de la conducta inadaptada|url=http://books.google.com/books?id=U9aZ9cSXuRoC&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false| ano =2006| publicación =Pearson Educación| id = ISBN 9702608414}} {{es}}</ref> A conduta pedofílica pode adoptar diversas formas que van dende a exhibición das partes íntimas do corpo do pedófilo, bicar ou acariciar sexualmente o corpo do neno, tocar as súas partes íntimas, inducilo a tocar as partes íntimas do pedófilo ou realizar o [[coito]] co neno. Arredor do 12% dos homes e o 17% das mulleres reportaron ter sufrido tocamentos por unha persoa adulta cando eran nenos. A meirande parte das vítimas de pedofilia non buscan axuda dos servizos sociais e moitos non lle comunican á súa familia a agresión sufrida. A idade media á que se deciden a comunicarllo a alguén é de 44 anos.<ref>{{cita libro| autor =NAVARRO LINS, R.; BRAGA, F.| título =O livro de ouro do sexo|url=http://books.google.com/books?id=5n-ZdZXO8zcC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false| ano =| publicación =Ediouro Publicações| id = ISBN 8500016337}} {{pt}}</ref> === Repercusión social === [[Ficheiro:Stop-pedofilom.jpg|miniatura|200px|Logo advertindo contra os pedófilos, [[Polonia]].]] Os [[medios de comunicación]] veñen prestando atención á pedofilia dende que se descubriu que un número importante de sacerdotes da [[Igrexa Católica]] abusou sexualmente de nenos e [[adolescente]]s. Este feito provocou a protesta pública e o pago de indemnizacións por cantidades moi elevadas. Como resultado deste escándalo moitos membros do clero foron despoxados do sacerdocio e outros enfróntanse a cargos legais. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{commons|Pedophilia}} === Outros artigos === * [[Parafilia]] * [[Sexualidade]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Parafilias]] [[Categoría:Prácticas sexuais]] 4kwzryq1e9fogpae7dfmihgtq5cc2wg 0 111567 6147771 4874566 2022-08-01T21:46:33Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki '''Turner Classic Movies''' ('''TCM''') é unha rede de [[canle de televisión|canles de televisión]] de pagamento especializada na emisión de [[filme]]s de [[cinema]], especialmente de [[cinema clásico]] e cinema de [[Hollywood]] gravado dende os inicios do cinema ata a actualidade. Pertence a [[Turner Broadcasting System]], que á súa vez forma parte da multinacional [[Time Warner]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20061026065314/http://www.tcm.com/index.jsp TCM Estados Unidos] {{en}}. * [http://www.canaltcm.com/ TCM España] {{es}}. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Cadeas de televisión dos Estados Unidos de América]] e5lptl48ntv5ar58pb6qaet0fxvznvg 0 112807 6148123 6131078 2022-08-02T09:31:04Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Lublin Union 1569.PNG|300px|dereita|miniatura|A Unión de Lublin. Pintura de [[Jan Matejko]]]] [[Ficheiro:Irp1569.jpg|300px|miniatura|dereita|A Rzeczpospolita (República ou Confederación polaco-lituana) en [[1569]]]] A '''Unión de Lublin''' (en [[lingua lituana|lituano]]: ''Liublino unija''; en [[lingua ucraína|ucraíno]]: ''Лю́блінська у́нія''; en [[lingua belarusa|belaruso]]: ''Лю́блінская ву́нія''; en [[lingua polaca|polaco]]: ''Unia lubelska'') substituíu [[a unión persoal]] da [[Coroa do Reino de Polonia]] e do [[Gran Ducado de Lituania]] cunha [[unión real]] e cunha [[monarquía electiva]], dado que [[Sexismundo II de Polonia|Sexismundo II]], o derradeiro descendente da [[Dinastía Xogalia]], non tivo descendencia tras tres casamentos. Ademais, a autonomía do [[Reino de Prusia]] foi en gran parte abandonada. Foi asinada o [[1 de xullo]] de [[1569]] en [[Lublin]] ([[Polonia]]) e creou un único Estado, a [[República das Dúas Nacións]]. Esta República foi gobernada por un só [[monarquía electiva|monarca electo]] quen cumpría os deberes de [[Rei de Polonia]] e de [[Gran Ducado de Lituania|Gran Duque de Lituania]] e que gobernaba cun [[Senado]] común e un [[Dieta (asemblea)|parlamento]] (o ''[[Sejm]]''). A Unión foi unha fase evolutiva na alianza polaco-lituana e unión persoal, necesitada tamén pola posición perigosa de Lituania nas guerras con [[Zarato Ruso|Rusia]].{{Sfnp|Dvornik|1962|p=254}}{{Sfnp|Davies|2005|p=60}}{{Sfnp|Zawadzki|1993}} Aínda que constituíu un evento crucial na historia de varias nacións, a Unión de Lublin foi vista de xeito bastante disímil polos [[Historiografía|historiadores]]. Así, os historiadores polacos concéntranse nos seus aspectos positivos, enfatizando a súa creación [[Pacifismo|pacífica]] e voluntaria, tanto coma no seu rol no espallamento da cultura polaca; mentres que os historiadores [[pobo lituano|lituanos]] son máis críticos coa Unión ao sinalar que estivo [[Dominación|dominada]] por Polonia. == Historia == [[Ficheiro:Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodow.svg|200px|miniatura|Escudo de armas da Rzeczpospolita]] === Antecedentes === Déronse longas discusións antes da sinatura do tratado,{{Sfnp|Pernal|1977|p=2}} dado que os [[Magnate (alta nobreza)|magnates]] [[pobo lituano|lituanos]] tiñan medo de perder a maioría dos seus poderes, xa que a unión convertería en equivalente o seu status legal co da maioría da nobreza inferior polaca; con todo, Lituania estivera crecentemente no bando perdedor das Guerras Moscovitas-lituanas e para a segunda metade do [[século XVI]] enfrontou a ameaza dunha derrota total na [[Guerra Livona]] e, con iso, a súa incorporación a [[Zarato Ruso|Rusia]]. Doutra parte, a nobreza polaca (a ''[[Nobreza de Polonia e Lituania|szlachta]]'') rexeitaba ofrecer axuda a Lituania sen recibir nada a cambio. [[Sexismundo II de Polonia|Sexismundo II]], [[Rei de Polonia]] e Gran Duque de Lituania, vendo a ameaza cernirse sobre Lituania e eventualmente sobre Polonia, meteu presión a favor da unión, gañando gradualmente máis adeptos. === Sejm de 1567 === O [[Sejm]] reuniuse en xaneiro de 1567, preto da vila polaca de [[Lublin]], pero non chegou a ningún [[acordo]]. En protesta contra a gran presión exercida sobre os polacos para asinar a Acta, os [[pobo lituano|lituanos]], baixo o liderado de Mikołaj "o Vermello" Radziwiłł do [[Voivodato]] de [[Vilnius]], deixaron Lublin o 1 de marzo, temendo que Sexismundo tomase unha decisión pola súa conta. O [[26 de marzo]] de [[1567]], o rei foi forzado pola szclachta a incorporar á Coroa Polaca as terras meridionais de [[Podlachia]], [[Volinia]], [[Podolia]] e [[Kíiv]], controladas por lituanos.{{Sfnp|Lukowski|Zawadzki|2003|p=64}}{{Sfnp|Pernal|1977|p=13}}{{Sfnp|Riasanovsky|Ehrman|2000}} Estas rexións históricas conformaban máis da metade do territorio da actual [[Ucraína]] e foron nesa época unha porción significativa do territorio lituano. A clase alta nestas terras era maioritariamente rutenia e leal a Lituania. Todos os [[Nobreza|nobres]] leais foron forzados a xurar lealdade ao Rei de Polonia. As terras daqueles que se negaron a facelo foron confiscadas. Os lituanos foron forzados a volver ao Sejm baixo a dirección de [[Jan Chodkiewicz]] (pai de Jan Karol Chodkiewicz) e a continuar as negociacións empregando tácticas lixeiramente diferentes cás utilizadas por Mikołaj "o Vermello" Radziwiłł. Malia o desexo da szlachta polaca dunha incorporación total ao Gran Ducado de Lituania baixo a Coroa, os lituanos continuaron a opoñérense e acordaron soamente ter o status dun [[estado federal]]. O 28 de xuño foron superadas as últimas obxeccións e, finalmente, a acta foi asinada polo Rei no Castelo de Lublin o [[4 de xullo]] de [[1569]].{{Sfnp|Pernal|1977|p=2}}{{Sfnp|Lukowski|Zawadzki|2003|p=64}} == Fin do tratado == A Unión de Lublin foi substituída pola [[Constitución do 3 de maio]] de [[1791]] cando a entidade política [[Federación|federal]] estaba a ser transformada nun [[Estado unitario]] polo rei [[Estanislao II Poniatowski]]; con todo, a constitución non foi completamente implementada e a Unión foi cesada para as [[particións de Polonia]] a fins do século XVIII, sendo a derradeira en 1795. == Consecuencias == === Culturais === Trala Unión, os nobres [[pobo lituano|lituanos]] tiveron os mesmos dereitos formais que os polacos para gobernar as terras e as persoas baixo o seu control; no entanto, o ascenso político na Unión dominada polos católicos foi un asunto diferente. Na vida cultural e social, tanto a [[lingua polaca]] como o [[catolicismo]] volvéronse dominantes para a nobreza rutenia, a maioría dos cales foron inicialmente de fala rutenia e [[Igrexa Ortodoxa|ortodoxos]] de relixión; con todo, os poboadores, en especial os campesiños, continuaron falando os seus propios idiomas e practicando a relixión ortodoxa. Finalmente, esta situación creou unha división entre as [[clase social|clases sociais]] baixas e a nobreza nas áreas lituanas e rutenias da Unión. Algúns magnates rutenios resistíronse á Polonización ao adherirse á Cristiandade Ortodoxa, obsequiando dádivas xenerosas ás igrexas ortodoxas rutenias e ás escolas rutenias. Malia iso, a presión debida á Polonización foi máis difícil de resistir con cada xeración subsecuente e finalmente case toda a nobreza rutenia foi polonizada. Os levantamientos de cosacos e as intervencións estranxeiras levaron ás [[Particións de Polonia|particións da Mancomunidade]] por parte de [[Rusia]], [[Prusia]] e o [[Imperio Austrohúngaro]] en 1772, 1793 e 1795. A Unión de Lublin estivo tamén temporalmente inactiva mentres a Unión de Kėdainiai entrou en efecto. Algúns historiadores como Krzysztof Rak consideran que a Unión de Lublin creou un estado semellante á actual Unión Europea,<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Rak|nome=Krzysztof|data=xaneiro 2006|título=Federalism or Force. A Sixteenth-Century Project for Eastern and Central Europe|revista=The Sarmatian Review|ISSN=1059-5872|volume=XXVI|número=1|url=http://www.ruf.rice.edu/~sarmatia/106/|OCLC=463778363|lugar-publicación=Houston, Texas|editor=Polish Institute of Houston, da Universidade Rice}}</ref> pois comprendían a Mancomunidade (xunto coa [[Unión de Kalmar]], as varias [[Acta de Unión|actas de unión]] nas [[illas británicas]] e outros tratados semellante) como unha especie de predecesora do [[Tratado de Maastricht]]. O anterior, con todo, creou un estado de países máis profundamente enlazados cá [[Unión Europea]] de hoxe en día. === Económicas === A Mancomunidade provocou a colonización polaca das terras rutenias e a [[servidume]] do campesiñado rutenio pola ''[[szlachta]]''.<ref>{{Cita web|url=http://www.britannica.com/eb/article-30063|páxina-web=Encyclopædia Britannica|título=Ukraine|data-acceso=8 de marzo de 2022|data-publicación=2 de xaneiro de 2000|lingua=en|data-arquivo=02 de xaneiro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080102175138/http://www.britannica.com/eb/article-30063|url-morta=unfit}}</ref><ref name="Polonska">Nataliia Polonska-Vasylenko, History of Ukraine, "Lybid", (1993), ISBN 5-325-00425-5, Section: Evolution of Ukrainian lands in the 15th-16th centuries</ref><ref name=Iak>Natalia Iakovenko, Narys istorii Ukrainy s zaidavnishyh chasic do kincia XVIII stolittia, Kiev, 1997, Section: 'Ukraine-Rus, the "odd man out" in Rzeczpospolita Obojga Narodow</ref>{{Sfnp|Subtelny|2009|pp=79-81}} Malia que a situación dos campesiños na Unión era bastante extrema comparada co Oeste, os campesiños na Mancomunidade tiñan máis liberdade que aqueles de [[Zarato Ruso|Rusia]]; por iso é polo que os campesiños (así como, en menor medida, os nobres e comerciantes) que escapaban de Rusia cara á Unión convertéronse nunha preocupación importante para o goberno ruso e foi un dos factores que levou ás particións de Polonia.{{Sfnp|Czajewski|2005}} Foi introducida unha moeda común, o [[złoty]].{{Sfnp|Pernal|1977|p=2}} A execución de [[terras da Coroa]] en Polonia non foi estendida ao Gran Ducado. === Xeográficas === A Unión creou un dos estados máis grandes e máis poboados da Europa do século XVII (excluíndo os estados que non pertencían completamente a Europa, por exemplo o [[Imperio Ruso]] ou o [[Imperio Otomán]]).<ref name="pbs map">[http://www.pbs.org/wnet/heritage/episode5/atlas/map3.html# Heritage: Interactive Atlas: Polish-Lithuanian Commonwealth], acceso: 19 de marzo de 2006: ''No seu maior apoxeo, a Mancomunidade Polaco-lituana comprendía uns 1.000.000 km<sup>2</sup> e unha poboación multiétnica de 11 millóns'' Para comparacións de poboación, véxase tamén estes mapas: [https://archive.is/20120630213052/homepage.interaccess.com/~netpol/POLISH/historia/MAPY/1618.jpg], [https://archive.is/20120711215753/homepage.interaccess.com/~netpol/POLISH/historia/MAPY/1717.jpg].</ref> Trala Unión, Lituania tivo que aceptar a perda de Podlachia, [[Volinia]], [[Podolia]] e a rexión de [[Kíiv]], antigos territorios do Gran Ducado que foron transferidos á Coroa Polaca. === Legais === Baixo a Unión, os sistemas legais do Reino de Polonia e do Gran Ducado de Lituania serían unificados, pero isto nunca sucedeu. O bosquexo da Unión de Lublin proxectaba que Lituania e Polonia estarían unidas máis cercanamente do que en realidade estaban. O [[Segundo Estatuto de Lituania]] de 1566 non perdera vixencia e algunhas das súas provisiones diferían substancialmente das actas da Unión de Lublin. Finalmente, foi adoptado o [[Terceiro Estatuto de Lituania]] en 1588, pero aínda contradecía a Unión de Lublin en varios puntos. Para a sinatura da Unión de Lublin, a nobreza polaca vía os Estatutos de Lituania como inconstitucionais, argumentando que ningunha lei podía entrar en conflito co texto da Unión; con todo, os Estatutos declaraban que as leis da Unión que entraban en conflito con eles debían ser declaradas inconstitucionais. O [[Primeiro Estatuto de Lituania]] foi tamén empregado nos territorios de Lituania que foron anexados por Polonia pouco antes da sinatua da Unión de Lublin. Estes conflitos entre os esquemas estatutorios en Lituania e Polonia persistiron por moitos anos e o Terceiro Estatuto de Lituania mantívose en vixencia en territorios do Gran Ducado de Lituania, ata despois das particións, ata 1840. Os intentos para limitar o poder dos magnates lituanos (especialmente á familia [[Sapieha]]) e de unificar as leis da Mancomunidade levaron ao movemento ''[[koekwacja praw]]'' que culminou nas reformas koekwacja de 1697, confirmados no sejm xeral de 1698 no documento ''Porządek sądzenia spraw w Trybunale Wielkiego Księstwa Litewskego''.{{Sfnp|Malec| 1999}} === Militares === Polonia proveu axuda militar na guerra trala unión das dúas entidades, o que foi crucial para a supervivencia do Gran Ducado de Lituania.{{Sfnp|Davies|2005|p=60}} Así, Polonia e mailo Gran Ducado tiveron políticas de defensa comúns. === Políticas === A Unión de Lublin provocou a fusión dos dous estados, aínda que ambos retiveron graos de autonomía significativos, cada un dos cales tiveron o seu propio exército, tesouro, leis e administracións.{{Sfnp|Pernal|1977|p=2}}{{Sfnp|Davies|2005|p=60}}{{Sfnp|Riasanovsky|Ehrman|2000}} Aínda que en teoría os países tiñan un status equivalente, a máis grande e culturalmente máis atractiva Polonia converteuse no socio dominante. Debido ás diferenzas demográficas, os deputados polacos superaron en número aos lituanos no Sejm a razón de 3 a 1.{{Sfnp|Pernal|1977|p=2}}{{Sfnp|Riasanovsky|Ehrman|2000}} Habería un único gobernante para Polonia e para o Gran Ducado de Lituania,{{Sfnp|Pernal|1977|p=2}} elixido libremente pola nobreza de ambas as dúas nacións, que coroaron como Rei de Polonia e Gran Duque de Lituania na [[Catedral de Wawel]], en [[Cracovia]]. Un parlamento común -[[Sejm]]-{{Sfnp|Pernal|1977|p=2}} sostivo sesións en [[Varsovia]]: tiña 114 deputados polacos e 48 lituanos; mentres que o Senado estaba composto por 113 representantes polacos e 27 senadores lituanos. Así mesmo, Polonia e o Gran Ducado de Lituania tería unha política exterior común. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita publicación periódica|apelidos=Czajewski|nome=Jerzy|data=outubro de 2004|título=Zbiegostwo ludności Rosji w granice Rzeczypospolitej|revista=Promemoria Journal|ISSN=1509-9091|lingua=pl}} * {{Cita libro|título=God's Playground: A History of Poland (2 vols.)|apelidos=Davies|nome=Norman|editorial=Oxford University Press|ano=2005|ISBN=0-19-925339-0|ref=harv|lugar=Oxford / Nova York|lingua=en}} * {{Cita libro|título=The Slavs in European History and Civilization|apelidos=Dvornik|nome=Francis|editorial=Rutgers University Press|ano=0-8135-0799-5|ISBN=0-8135-0799-5|ref=harv|volume=I|lugar=Nova Jersey|lingua=en}} * {{Cita libro|título=A Concise History of Poland|apelidos=Lukowski|nome=Jerzy|editorial=Cambridge University Press|ano=2003|ISBN=0-521-55109-9|ref=harv|apelidos2=Zawadzki|nome2=Hubert|lugar=Cambridge|lingua=en}} * {{Cita libro|título=Szkice z dziejów federalizmu i myśli federalistycznych w czasach nowożytnych, "Unia Troista"|apelidos=Malec|nome=Jerzy|editorial=Wydawnictwo UJ|ano=1999|ISBN=83-233-1278-8|ref=harv|lugar=Cracovia|lingua=pl}} * {{Cita libro|título=The Polish Commonwealth and Ukraine: Diplomatic relations, 1648-1659 (Tese)|apelidos=Pernal|nome=Andrew Boleslaw|editorial=Universidade de Ottawa|ano=1977|ref=harv|lugar=Ottawa|lingua=en}} * {{Cita libro|título=A History of Russia|url=https://archive.org/details/historyofrussia0000rias_p5h4|apelidos=Riasanovsky|nome=Nicholas Valentine|editorial=Oxford University Press|ano=2000|ISBN=9780195121797|ref=harv|apelidos2=Ehrman|nome2=Sidney Hellman|lugar=Oxford / Nova York|lingua=en}} * {{Cita libro|título=_A History|apelidos=Subtelny|nome=Orest|editorial=University of Toronto Press|ano=2009|ISBN=9781442697287|ref=harv|lugar=Toronto|lingua=en}} * {{Cita libro|título=A Man of Honour: Adam Czartoryski as a Statesman of Russia and Poland, 1795-1831|url=https://archive.org/details/manofhonouradamc0000zawa|apelidos=Zawadzki|nome=W. H.|editorial=Oxford University Press|ano=1993|ISBN=0-19-820303-9|ref=harv|lingua=en|lugar=Oxford / Nova York}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20070929055108/http://www.wilno.pl/UniaLubelska.htm Texto íntegro da Unión] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Historia de Polonia]] [[Categoría:Historia de Ucraína]] [[Categoría:Historia de Belarús]] [[Categoría:Historia de Lituania]] g2yrj4j9ovqubsjzb30d47kbpcoj3gk 0 113021 6148079 6143984 2022-08-02T08:51:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Compañía |nome=Twitter, Inc. |fondo=#20CFFF |letra=White |logo=Twitter-logo.svg |pé=Antigo logotipo de Twitter |tipo=Capital aberto |fundación={{data|21|3|2006|idade}} |localización=[[San Francisco]], [[California]]{{USA}} |fundador=[[Jack Dorsey]]<br />[[Noah Glass]]<br />[[Biz Stone]]<br />[[Evan Williams (blogger)|Evan Williams]] |industria=Internet |produtos=[[Periscope]]<br/>[[Vine (aplicación)|Vine]] |núm_empregados=3638 ([[2015]])<ref>{{Cita web |dataacceso=2 de maio de 2014 |url=https://about.twitter.com/company |título=Twitter Company Info |editorial=Twitter |data=6 de febreiro de 2015 |data-arquivo=28 de outubro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151028165550/https://about.twitter.com/company |url-morta=yes }}</ref> |páxina_web={{URL|www.twitter.com}} |lema=É o que está a acontecer. |presidente=[[Omid Kordestani]] |idioma=[[Idioma inglés|inglés]]}} '''Twitter''' é unha [[rede social]] de balde que ofrece un servizo de [[microblogging]], con sede en [[San Francisco]], [[California]], con filiais en [[San Antonio, Texas|San Antonio]] ([[Texas]]) e [[Boston]] ([[Massachusetts]]) nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]. Twitter, Inc. foi creado orixinalmente en California, mais está baixo a xurisdicción de Delaware dende o 2007<ref>{{Cita web|url=http://kepler.sos.ca.gov/cbs.aspx|data=2010-04-02|título=Business Search - Business Entities - Business Programs|data-acceso=2018-11-13|data-arquivo=02 de abril de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100402014221/http://kepler.sos.ca.gov/cbs.aspx|url-morta=unfit}}</ref>.​ Dende que [[Jack Dorsey]] creou Twitter en marzo de 2006, lanzouno en xullo do mesmo ano, a rede gañou popularidade mundial estímase que ten máis de 500 millóns de usuarios, xerando 65 millóns de chíos ao día e manexa máis de 800 000 peticións de buscas diarias.​ Foi denominado como o «SMS de Internet».​<ref>{{Cita novas|apelidos=D'Monte|nome=Leslie|data=2009-04-29|xornal=Business Standard India|título=Swine flu's tweet tweet causes online flutter|url=https://www.business-standard.com/article/technology/swine-flu-s-tweet-tweet-causes-online-flutter-109042900097_1.html|data-acceso=2018-11-13}}</ref> A rede permite enviar mensaxes de texto plano de curta lonxitude, cun máximo de 280 caracteres<ref>{{Cita novas|apelidos=Cano|nome=Rosa Jiménez|data=2017-11-08|xornal=El País|título=Twitter aumenta el límite a 280 caracteres para todos los usuarios|url=https://elpais.com/tecnologia/2017/11/07/actualidad/1510037858_189762.html|lingua=es|issn=1134-6582|data-acceso=2018-11-13}}</ref> (orixinalmente 140), chamados chíos​​ ou ''tweets'', que se mostran na páxina principal do usuario. Os usuarios poden suscribirse aos chíos doutros usuarios  – a isto chámaselle "seguir" e aos usuarios abonados chámaselle seguidores<ref>{{Cita web|url=https://blog.twitter.com/official/en_us/a/2009/theres-a-list-for-that.html|título=There's a List for That|data-acceso=2018-11-13|lingua=en-us}}</ref>,​ ''followers'' e as veces ''tweeps''<ref>{{Cita novas|xornal=The Irish Times|título=The tricky business of business tweeting|url=https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/the-tricky-business-of-business-tweeting-1.561138|lingua=en-US|data-acceso=2018-11-13}}</ref>​ (Twitter + ''peeps'', seguidores novatos que aínda non publicaron moitos chíos). Por defecto, as mensaxes son públicas, podendo difundirse privadamente mostrándoas unicamente a uns seguidores determinados. Os usuarios poden chiar dende a web do servizo, con aplicacións oficiais externas (como para teléfonos intelixentes), ou mediante o Servizo de mensaxes curtas (SMS) dispoñible en certos países<ref>{{Cita web|url=http://help.twitter.com/entries/14226-how-to-find-your-twitter-short-long-code|data=2010-03-15|título=Twitter Support : How To Find Your Twitter Short/Long Code|data-acceso=2018-11-13|data-arquivo=15 de marzo de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100315200218/http://help.twitter.com/entries/14226-how-to-find-your-twitter-short-long-code|url-morta=yes}}</ref>.​ Agora ben se o servizo é de balde, acceder a el vía SMS comporta soportar tarifas fixadas polo provedor de telefonía móbil. Na actualidade Twitter factura máis de 2500 millóns de dólares anuais e teñen un valor na bolsa superior aos 10 000 millóns de dólares. == Historia == Twitter creouse no ano [[2006]], en [[San Francisco]], [[California]]. Os seus fundadores foron Jack Dorsey, Noah Glass, Biz Stone e Evan Williams.<ref>{{Cita novas|autor=Carol Tice|data=14-9-2017|xornal=Startups.co.uk|título=Jack Dorsey, Noah Glass, Biz Stone, Evan Williams: Twitter|url=https://startups.co.uk/jack-dorsey-noah-glass-biz-stone-evan-williams-twitter/|lingua=inglés|data-acceso=11-2-2018|data-arquivo=14-01-2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180114020451/https://startups.co.uk/jack-dorsey-noah-glass-biz-stone-evan-williams-twitter/|url-morta=yes}}</ref> Na actualidade conta con personalidades como [[Barack Obama]], [[Paulo Coelho]] e unha ampla variedade de políticos, artistas, deportistas etc.<ref>[http://www.vieiros.com/nova/72511/politicos-e-actores-contan-a-sua-vida-en-twitter Políticos e actores contan a súa vida en Twitter], Vieiros.</ref> Ademais tamén están presentes os principais medios de comunicación mundiais. Durante algún tempo, o actor británico [[Stephen Fry]] foi o usuario máis seguido en Twitter, tal e como informou o xornal [[The Times]]<ref>[http://technology.timesonline.co.uk/tol/news/tech_and_web/article5641893.ece The 50 most popular celebs on Twitter], Times Online {{En}}.</ref>, aínda que o primeiro en chegar ó millón de seguidores foi o actor estadounidense [[Ashton Kutcher]], seguido de preto pola [[CNN]]<ref>[http://www.codigocero.com/Ashton-Kutcher-supera-o-millon-de Ashton Kutcher supera o millón de seguidores en Twitter], Código Cero.</ref>. Twitter é, ademais, empregado como medio divulgativo: ademais dos medios de comunicación, institucións e entidades educativas, tamén se realizan outras accións divulgativas como son, por exemplo, a conta de usuario de [[George Orwell]] (que emprega como base para as actualizacións o seu diario)<ref>[http://twitter.com/georgeorwell Twitter de George Orwell], baseado no seu [http://orwelldiaries.wordpress.com/ diario].</ref>, a publicación en chíos da novela ''[[Rayuela]]'' de [[Julio Cortázar]]<ref>[http://twitter.com/rayuela Rayuela en Twitter].</ref> ou a retransmisión minuto a minuto da [[revolución dos caraveis]] de 1974<ref>[http://www.vieiros.com/nova/73400/o-25-de-abril-vivirase-en-directo-no-twitter O 25 de abril vivirase en "directo" no Twitter], Vieiros.</ref>. No 25 de abril de 2022, [[Elon Musk]], un dos homes máis ricos do mundo; merca a empresa por 44 miles de millóns de dólares e convírtese no propietario.<ref>{{Cita web|título=Musk merca Twitter por 44.000 millóns de dólares|url=https://www.g24.gal/-/musk-merca-twitter-por-44000-millons-de-dolares|páxina-web=G24|data-acceso=2022-04-28|lingua=gl-ES}}</ref> == Twitter en galego == O 7 de maio de 2011 naceu a [[Iniciativa Twitter en galego]] da man de Carlos García Vieito, co fin de conseguir traducir a rede social á lingua galega, ao mesmo tempo que promocionar o galego entre os seus usuarios. Despois dun ano de traballo e difusión, a Iniciativa @chio_en_galego<ref>[https://twitter.com/chio_en_galego @chio_en_galego]</ref> contou con grande apoio social, como conseguir crear a primeira tendencia en galego a nivel global como foi ''#EuNaCidadeDaCultura''. O 20 de setembro de 2012, o Centro de Tradución de Twitter permitiu aos voluntarios poder traducir as cadeas da rede social. Cinco meses máis tarde, o 20 de febreiro do 2013, Twitter xa dispuxo do galego entre as súas linguas. A Iniciativa está a traballar na versión móbil.<ref>[http://www.sermosgaliza.com/artigo/social/a-falta-de-tradutor-s-pon-en-perigo-o-twitter-en-galego/20121030133153007084.html A falta de tradutor@s pon en perigo o Twitter en galego] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140504140018/http://www.sermosgaliza.com/artigo/social/a-falta-de-tradutor-s-pon-en-perigo-o-twitter-en-galego/20121030133153007084.html |date=04 de maio de 2014 }}, [[Sermos Galiza]].</ref> En [[2021]] gañou o XII [[Premio Rosalía de Castro de Lingua|Premio Rosalía de Castro]] de Lingua da [[Deputación da Coruña]].<ref>{{Cita web|título=Xaquín Marín, Agrupación Ío e Twitter en galego gañan os Rosalía de Lingua|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/lingua/xaquin-marin-agrupacion-io-twitter-galego-ganan-rosalia-lingua/20210614193826123454.html|páxina-web=Nós Diario|data-acceso=2021-06-15|lingua=gl|nome=Nós|apelidos=Diario}}</ref> ==== Terminoloxía en galego ==== {| class="wikitable" !Termo orixinal !Termo en galego |- |Follow |Seguir |- |Follower |Seguidor/a |- |Following |Seguindo |- |Tweet |Chío |- |Retweet |Rechouchío |- |Hashtag |[[Cancelo (Internet)|Cancelo]] |- |Direct messages |Mensaxes directas |- |Trending Topic |Tema do momento |} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.twitter.com/ twitter.com] * [https://twitter.com/#!/galipedia Galipedia] no Twitter {{Control de autoridades}} [[Categoría:Twitter]] h2oiasmyt5x1iwitaa1cu2d8ykdlbli 0 113525 6147603 5929404 2022-08-01T15:52:39Z Xas 1888 corrixo gralla wikitext text/x-wiki {{Homónimos}} O nome de '''Manuel Rodríguez''' pode referirse a: *'''[[Manuel Rodríguez Alfonso]]''', ex xogador e adestrador galego de fútbol (n. 1948). *'''[[Manuel Rodríguez Alonso]]''', crítico literario e filólogo galego (n. 1952). *'''[[Manuel Rodríguez Batalla]]''', político galego, alcalde de [[Dodro]]. *'''[[Manuel Rodríguez Barros]]''', ciclista galego, irmán de [[Emilio Rodríguez|Emilio]], [[Pastor Rodríguez|Pastor]] e [[Delio Rodríguez]]. *'''[[Manuel Rodríguez Cadabal]]''', avogado e político galego (m. 1926). *'''[[Manuel Rodríguez Castelao]]''', mestre e político galego (1905 - 1937). *'''[[Manuel Rodríguez Doval]]''', político galego do BNG. *'''[[Manuel Rodríguez Lago]]''', mineiro e sindicalista galego (1913-1937). *'''[[Manuel Rodríguez López]]''', escritor galego (1934 - 1990) *'''[[Manuel Rodríguez López (político)|Manuel Rodríguez López]]''', primeiro alcalde de [[Folgoso do Courel]] despois do franquismo. *'''[[Manuel Rodríguez Pazó]]''', futbolista galego (m. 1972). *'''[[Manuel Rodríguez Pérez]]''', guerrilleiro antifranquista galego (n. 1908). *'''[[Manuel Rodríguez Rodríguez (mestre)|Manuel Rodríguez Rodríguez]]''', filólogo e escritor galego (m. 1908). *'''[[Manuel Rodríguez Rodríguez (relixioso)|Manuel Rodríguez Rodríguez]]''', relixioso e escritor galego (1898-1975). *'''[[Manuel Rodríguez Saa]]''', ilusionista galego (1885 - 1984). *'''[[Manuel Rodríguez Sangiao]]''', político galego (m. 1936). *'''[[Manuel Rodríguez Vázquez]]''', político galego do PSdeG-PSOE (n. 1960). == Véxase tamén == *'''[[José Manuel Rodríguez Morgade]]''', futbolista galego (n. 1984). *'''[[Xosé Manuel Rodríguez Durán]]''', xornalista e escritor galego (n. 1957). *'''[[Juan Manuel Rodríguez de Cea]]''', político, escritor e xornalista galego (1854 - 1926). *'''[[Juan Manuel Rodríguez Pérez]]''', adestrador de fútbol español (n. 1958). *'''[[Juan Manuel Rodríguez Seijo]]''', político galego (n. 1866). *'''[[Joan Manuel Grasas Rodríguez]]''', xogador de hóckey a patíns catalán (n. 1980). {{control de autoridades}} 10499jhpdn49unqgm4e8p3m25f3xmnp 0 113636 6147877 6063376 2022-08-02T02:03:49Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki O '''Sexto Home do Ano da NBA''' (en [[lingua inglesa|inglés]]: ''NBA Sixth Man of the Year Award'') o recibe o mellor xogador dun equipo da [[National Basketball Association]] (NBA) que sae dende o banco a xogar nos partidos. O gañador é seleccionado por un grupo de periodistas deportivos tanto dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] como no [[Canadá]], votando cada un polo primeiro, segundo e terceiro posto. Cada elección na primeira praza conta 5 puntos, na segunda son 3 e na terceira 1. O xogador coa maior suma de puntos totais, a pesar do número de votos na primeira posición, gaña o galardón. Para ser elixible, o xogador ten que disputar máis partidos saíndo dende o banco que de titular. Dende a súa creación catro xogadores gañaron o premio en máis dunha ocasión: [[Jamal Crawford]], [[Kevin McHale]], [[Ricky Pierce]] e [[Detlef Schrempf]], todos dúas veces. [[Ben Gordon]] converteuse no [[2005]] no primeiro ''rookie'' en conseguir dito galardón, mentres que McHale e [[Bill Walton]] son os únicos vencedores que están incluídos no [[Basketball Hall of Fame]]. [[Manu Ginobili]], Schrempf, [[Leandro Barbosa]], [[Toni Kukoč]] e Gordon son os únicos xogadores non [[Estados Unidos|estadounidenses]] que gañaron o galardón. En canto equipos, o máis galardoado son os [[Phoenix Suns]] é o equipo con catro premios, seguido de [[Boston Celtics]], [[Dallas Mavericks]] e [[New York Knicks]] con tres. == Lista de gañadores == {| class="wikitable" style="font-size:90%;" |- | style="background-color:#CFECEC; width:3em;" | |Xogador en activo |- | style="background-color:#FFFF99; width:3em;" | |Elixido no [[Basketball Hall of Fame]] |} [[Ficheiro:Lipofsky-Kevin McHale.jpg|miniatura|210px|right|[[Kevin McHale]] (2 veces).]] [[Ficheiro:CrawfordNYK.jpg|miniatura|210px|right|[[Jamal Crawford]] (2 veces).]] [[Ficheiro:James Harden.jpg|miniatura|210px|right|[[James Harden]] ({{nbay|2011|end}}).]] {| class="wikitable plainrowheaders sortable" summary="Season (sortable), Player (sortable), Position (sortable), Nationality (sortable) and Team (sortable)" style="width:680px;" |- !scope="col" width=60 | Tempada !scope="col" width=150| Xogador !scope="col" width=90| Posición !scope="col" width=150| Nacionalidade !scope="col" width=200| Equipo |- | align="center"| {{nbay|1982}} ! scope="row" style="background:none;"| [[Bobby Jones (xogador de baloncesto)|Bobby Jones]] | [[Ala (baloncesto)|Ala]] | {{USA}} | [[Philadelphia 76ers]] |- | align="center"| {{nbay|1983}} ! scope="row" style="background:#ff9;"| {{sortname|Kevin|McHale}} | [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | {{USA}} | [[Boston Celtics]] |- | align="center"| {{nbay|1984}} ! scope="row" style="background:#ff9;"| {{sortname|Kevin|McHale}} (2) | [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | {{USA}} | [[Boston Celtics]] |- | align="center"| {{nbay|1985}} ! scope="row" style="background:#ff9;"| {{sortname|Bill|Walton}} | [[Pivote (baloncesto)|Pivote]] | {{USA}} | [[Boston Celtics]] |- | align="center"| {{nbay|1986}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Ricky|Pierce}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Milwaukee Bucks]] |- | align="center"| {{nbay|1987}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Roy|Tarpley}} | [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | {{USA}} | [[Dallas Mavericks]] |- | align="center"| {{nbay|1988}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Eddie|Johnson}} | [[Ala (baloncesto)|Ala]] | {{USA}} | [[Phoenix Suns]] |- | align="center"| {{nbay|1989}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Ricky|Pierce}} (2) | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Milwaukee Bucks]] |- | align="center"| {{nbay|1990}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Detlef|Schrempf}} | [[Ala (baloncesto)|Ala]] | {{DEU}} | [[Indiana Pacers]] |- | align="center"| {{nbay|1991}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Detlef|Schrempf}} (2) | [[Ala (baloncesto)|Ala]] | {{DEU}} | [[Indiana Pacers]] |- | align="center"| {{nbay|1992}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Cliff|Robinson}} | [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | {{USA}} | [[Portland Trail Blazers]] |- | align="center"| {{nbay|1993}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Dell|Curry}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[New Orleans Hornets|Charlotte Hornets]] |- | align="center"| {{nbay|1994}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Anthony|Mason}} | [[Ala (baloncesto)|Ala]] | {{USA}} | [[New York Knicks]] |- | align="center"| {{nbay|1995}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Toni|Kukoč}} | [[Ala (baloncesto)|Ala]] | {{HRV}} | [[Chicago Bulls]] |- | align="center"| {{nbay|1996}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|John|Starks}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[New York Knicks]] |- | align="center"| {{nbay|1997}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Danny|Manning}} | [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | {{USA}} | [[Phoenix Suns]] |- | align="center"| {{nbay|1998}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Darrell|Armstrong}} | [[Base (baloncesto)|Base]] | {{USA}} | [[Orlando Magic]] |- | align="center"| {{nbay|1999|trunc=y}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Rodney|Rogers}} | [[Ala (baloncesto)|Ala]] | {{USA}} | [[Phoenix Suns]] |- | align="center"| {{nbay|2000}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Aaron|McKie}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Philadelphia 76ers]] |- | align="center"| {{nbay|2001}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Corliss|Williamson}} | [[Ala (baloncesto)|Ala]] | {{USA}} | [[Detroit Pistons]] |- | align="center"| {{nbay|2002}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Bobby|Jackson}} | [[Base (baloncesto)|Base]] | {{USA}} | [[Sacramento Kings]] |- | align="center"| {{nbay|2003}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Antawn|Jamison}} | [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | {{USA}} | [[Dallas Mavericks]] |- | align="center"| {{nbay|2004}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Ben|Gordon}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Chicago Bulls]] |- | align="center"| {{nbay|2005}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Mike|Miller}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Memphis Grizzlies]] |- | align="center"| {{nbay|2006}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Leandro|Barbosa}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{BRA}} | [[Phoenix Suns]] |- | align="center"| {{nbay|2007}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Manu|Ginóbili}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{ARG}} | [[San Antonio Spurs]] |- | align="center"| {{nbay|2008}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Jason|Terry}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Dallas Mavericks]] |- | align="center"| {{nbay|2009}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Jamal|Crawford}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Atlanta Hawks]] |- | align="center"| {{nbay|2010}} ! scope="row" style="background:none;"| {{sortname|Lamar|Odom}} | [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | {{USA}} | [[Los Angeles Lakers]] |- | align="center"| {{nbay|2011}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|James|Harden}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Oklahoma City Thunder]] |- | align="center"| {{nbay|2012}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|J. R.|Smith}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[New York Knicks]] |- | align="center"| {{nbay|2013}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Jamal|Crawford}} (2) | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Los Angeles Clippers]] |- | align="center"| {{nbay|2014}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Louis|Williams}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Toronto Raptors]] |- | align="center"| {{nbay|2015}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Jamal|Crawford}} (3) | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Los Angeles Clippers]] |- | align="center"| {{nbay|2016}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Eric|Gordon}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Houston Rockets]] |- | align="center"| {{nbay|2017}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Louis|Williams}} (2) | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Los Angeles Clippers]] |- | align="center"| {{nbay|2018}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Louis|Williams}} (3) | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{USA}} | [[Los Angeles Clippers]] |- | align="center"| {{nbay|2019}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Montrezl|Harrell}} | [[Pivote (baloncesto)|Pivote]] | {{USA}} | [[Los Angeles Clippers]] |- | align="center"| {{nbay|2020}} ! scope="row" style="background:#cfecec;"| {{sortname|Jordan|Clarkson}} | [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] | {{PHL}} | [[Utah Jazz]] |} == Maior número de galardóns == === Por xogador === {| class="wikitable" !scope="col" width=60 | Número !scope="col" width=150| Xogador !scope="col" width=150| Anos |- | rowspan="2" align="center" | 3 | style="background-color:#CFECEC"| [[Jamal Crawford]] | align="center" | 2010, 2014, 2016 |- | style="background-color:#CFECEC"| [[Louis Williams]] | align="center" | 2015, 2018, 2019 |- | rowspan="3" align="center" | 2 | style="background-color:#FFFF99"| [[Kevin McHale]] | align="center" | 1984, 1985 |- | [[Ricky Pierce]] | align="center" | 1987, 1990 |- | [[Detlef Schrempf]] | align="center" | 1991, 1992 |} === Por equipo === [[Ficheiro:Mike Miller.jpg|miniatura|210px|right|[[Mike Miller]] ({{nbay|2005|end}}).]] [[Ficheiro:Manu Ginóbili cropped.jpg|miniatura|210px|right|[[Manu Ginóbili]] ({{nbay|2007|end}}).]] {| class="wikitable sortable" !scope="col" width=60 | Número !scope="col" width=200| Equipo |- | rowspan="2" align="center" | 4 | [[Phoenix Suns]] |- | [[Los Angeles Clippers]] |- | rowspan="3" align="center" | 3 | [[Boston Celtics]] |- | [[Dallas Mavericks]] |- | [[New York Knicks]] |- | rowspan="4" align="center" | 2 | [[Chicago Bulls]] |- | [[Indiana Pacers]] |- | [[Milwaukee Bucks]] |- | [[Philadelphia 76ers]] |- | rowspan="12" align="center" | 1 | [[Atlanta Hawks]] |- | [[Charlotte Hornets]] |- | [[Detroit Pistons]] |- | [[Los Angeles Lakers]] |- | [[Memphis Grizzlies]] |- | [[Oklahoma City Thunder]] |- | [[Orlando Magic]] |- | [[Portland Trail Blazers]] |- | [[Sacramento Kings]] |- | [[San Antonio Spurs]] |- | [[Toronto Raptors]] |- | [[Houston Rockets]] |} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20120202084356/http://www.nba.com/history/awards_sixthman.html NBA Sixth Man of the Year Award Winners en NBA.com] {{en}} * [http://www.basketball-reference.com/awards/smoy.html Galardoados co Sixth Man of the Year Award en Basketball Reference] {{en}} {{Premios da NBA}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Galardóns da NBA]] 0sdk4f6y1e921teoekwfcq5q54urbnc 0 114500 6148090 5843973 2022-08-02T08:55:59Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki A '''técnica de May Grünwald Giemsa''' emprégase para a demostración de [[bacteria]]s ou outros [[microorganismo]]s en [[sangue]]. == Características == O frotis, unha vez seco, fíxase e tínguese mediante colorantes adecuados. Xeralmente, nos [[laboratorio]]s hematolóxicos empregan colorantes baseados na [[tinguidura de Romanowsky]], baseada nunha combinación de [[eosina]] e [[azul de metileno]]. Aínda que cada laboratorio emprega a súa receita, os colorantes e os métodos de tinguidura máis empregados son os de Giemsa, Wright e May Grünwald Giemsa. A técnica de May Grünwald Giemsa baséase na acción complementaria de dous colorantes neutros e na afinidade dos elementos celulares polos colorantes [[ácido]]s ou [[Alcalino|básicos]]. Estes dous colorantes son May Grünwald e Giemsa, son solubles en [[alcohol metílico]] e son, polo tanto, inactivos: é o contacto coa [[auga]] o que lles da un poder colorante. Os sales disócianse entón coloreando ácido (eosina) e básico (azul de metileno). Ocasionalmente utilízase en tecidos incluídos en parafina e cortados a 6 micrómetros. == Reactivos == # Solución stock de Jenner: ## Líquido de Jenner, 1gr ## Alcohol metílico, 400cc # Solución de traballo de Jenner: ## Solución stock de Jenner, 25cc ## [[Auga destilada]], 25cc # Solución colorante de Giemsa: ## [[Giemsa]] en po, 1gr ## [[Glicerina]], 66cc ## Alcohol metílico, 66cc Mesturar o Giemsa coa glicerina. Metelo na estufa a 60&nbsp;°C durante 2 horas. Engadir o alcohol e mesturar ben. # Solución diferenciadora de [[resina]] ó 1% ## Resina, 1gr ## [[Alcohol etílico]] ó 95 %, 100cc ## Auga destilada (buffer pH 7): ### Solución A #### [[Fosfato dibásico sódico]], 9,47 gr #### Auga destilada, 1000cc ### Solución B #### [[Fosfato monobásico potásico]], 9,80 gr #### Auga destilada, 1000cc Para cada 100 ml de auga destilada (buffer pH 7), combinar: 49.6 ml de solución a 50.4 ml de solución b. == Procedemento == # Desparafinar e hidratar ata a auga destilada. # Meter en alcohol metílico, 2 cambios de 5 minutos cada un. # Poñer os portaobxectos en solución de traballo de Jenner durante 6 minutos. # Aclarar na solución de auga destilada (buffer pH 7). # Poñer os portaobxectos en solución de Giemsa 45 minutos. # Aclarar rapidamente na solución diferenciadora de resina. Chequear ó [[microscopio]]. # Aclarar en auga destilada. # Deshidratar en alcohol de graduación ascendente. # Aclarar en [[xilol]] e montar. === Resultados === * Núcleo: azul. * Citoplasma: rosa a rosa escuro. * Bacterias: azul palo. == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{cita libro |apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |publicación=Instituto de patología de las Fuerzas Armadas de los EEUU (AFIP) |editor=ARP |otros= |título=Métodos Histotecnológicos |edición= |fecha= |ano=1992 |mes= |lugar= |id= |isbn= |páxinas= |capítulo= |URLcapítulo= |cita= }} === Ligazóns externas === *{{Cita web|título=May-Grunwald Giemsa Method. (Procedure 67).|url=http://www.netautopsy.org/axsop/axsop067.htm|dataarquivo=05 de xullo de 2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080705203829/http://www.netautopsy.org/axsop/axsop067.htm|data-acceso=03 de maio de 2009|urlmorta=yes}}{{en}} *{{Cita web|url=http://web.udl.es/dept/medicina/citoweb/hemato/tecnica/tinc.htm|título=Tinción de las extensiones de sangre periférica:|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110823035320/http://web.udl.es/dept/medicina/citoweb/hemato/tecnica/tinc.htm|dataarquivo=23 de agosto de 2011|data-acceso=03 de maio de 2009|urlmorta=yes}}{{es}} *{{Cita web|título=Grandes acumulacións de cromatina (imaxe)|url=http://www.gechem.org/HTML1/imagen_detalle.php?id=39|3=|data=29 de outubro de 2007|dataarquivo=29 de outubro de 2007|data-acceso=28 de agosto de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071029082359/http://www.gechem.org/HTML1/imagen_detalle.php?id=39|url-morta=unfit}}{{es}} *{{Cita web|título=Chronic Lymphocytic Leukaemia Morphology|url=http://hmds.org.uk/insets/cll_2.htm|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090208164919/http://hmds.org.uk/insets/cll_2.htm|dataarquivo=08 de febreiro de 2009|data-acceso=28 de agosto de 2018|urlmorta=yes}}{{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tinguiduras histolóxicas]] 5miebkcne1ac3bqsoyza9y96jktwu3b 0 116296 6147908 5545237 2022-08-02T02:49:46Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Skárnio | xp = ska | imaxe = | lenda = | orixe = [[Vigo]] | país = {{GALb}} [[Galiza]] | período = 1999-2010 | xénero = [[Ska]] | selo = Arredista produçons | membros = Paulo (''Voz'')<br/>Manolo (''Guitarra'')<br/>Fran (''Guitarra'')<br/>Xavi (''Teclado'')<br/>Moro (''Baixo'')<br/>Manuel (''Batería'')<br/>Alfonso (''Trombón'')<br/> Dani (''saxo alto'')<br/>Alex (''Saxo tenor'')<br/>Pitxi (''Trompeta'')<br/>Serxio (''Saxo alto'') | antigos_membros = | web = [http://www.skarnio.info Páxina oficial] }} '''Skárnio''' foi un grupo de música galego formado no [[barrio do Calvario]] na cidade de [[Vigo]]. Defínense coma un colectivo político-musical,<ref>{{Cita web|url=http://www.myspace.com/skarniogz|páxina-web=Myspace|título=Skarnio|data-acceso=2018-06-21}}</ref> sendo a súa música [[ska]] con letras comprometidas e con carga política, sobre temas como o [[independentismo galego]], a [[lingua galega|lingua]] ou a loita dos traballadores.<ref>{{Cita web|url=http://komunikando.net/komunikajoomla/content/view/831/43/|data-publicación=2008|páxina-web=|título=Skárnio - O nosso caminho|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110816172808/http://www.komunikando.net/komunikajoomla/content/view/831/43/|data-acceso=21 de xuño de 2018|dataarquivo=16 de agosto de 2011|urlmorta=yes}}</ref> == Traxectoria == Despois dous seus dous primeiros traballos comezaron a destacar, chegando a ofrecer numerosos concertos tanto dentro como fora de [[Galiza]]. Tras este éxito editaron en [[2008]] un novo disco baixo [[Creative Commons]], licenza [[copyleft]] que permite a copia, modificación ou distribución do disco de balde<ref>{{Cita web|url=http://www.blogoteca.com/malmequer/index.php?cod=31362|páxina-web=www.blogoteca.com|título=Skarnio: Novo disco xa á venda - Malmequer|data-acceso=2018-06-21}}</ref>. O CD foi producido baixo o nome de Arredista produçons. Ao longo da súa carreira nos seus discos teñen colaborado artistas como Juantxo de [[Skalariak]], Almudena de [[Transilvanians]], Mini da [[A Quenlla (grupo musical)|Quenlla]], Senem de [[Xenreira (grupo)|Xenreira]], Àlex de [[Inadaptats]] ou Iñaki de [[Betagarri]]. En [[marzo]] de [[2010]] o grupo anunciou o seu "cesamento da actividade pública por tempo indefinido" nun vídeo-comunicado.<ref>{{Cita web |url=http://www.komunikando.net/komunikajoomla/content/view/2110/62/ |título=Vídeo-comunicado de Skárnio. Marzo de 2010 |data-acceso=23 de Xuño de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100429202239/http://www.komunikando.net/komunikajoomla/content/view/2110/62/ |dataarquivo=29 de abril de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> == Discografía == * ''A filosofia da acçom da guerrilha urbana'' (1999) * ''Arredista'' (2003) * ''O nosso caminho'' (2008) == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === *{{Cita web|url=http://www.skarnio.info/|páxina-web=|título=Skarnio. Música de combate|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180621194022/http://skarnio.info/|data-acceso=20 de xuño de 2018|dataarquivo=21 de xuño de 2018|url-morta=unfit}} * [http://www.myspace.com/skarniogz Sitio web en [[myspace]]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Vigo]] pm6ln74d8ejnaktsz507sm4t40i6iey 0 117023 6147667 4682967 2022-08-01T18:04:21Z Tfeliz 7596 /* Manifestacións clínicas */ Outor artigos wikitext text/x-wiki {{Avisomedico}} A '''acidose metabólica''' é un [[trastorno]] do [[equilibrio]] [[ácido]]-[[Base (química)|básico]] de orixe [[Metabolismo|metabólica]] no que hai unha tendencia á acidemia ([[sangue]] cun [[pH]] ácido). Para describir as acidoses metabólicas hai que ter en conta que, no ser humano, a cantidade de [[sodio]] debe ser igual á cantidade de [[cloro|ión cloruro]], á de [[ión bicarbonato]] e mais o ''anión gap''. O ''anión gap'' representa un conxunto de [[anións]] cuxas concentracións son moi reducidas en condicións normais: [[ácido láctico]], cetoácidos, sulfatos etc. == Clasificación == En función deste ''anión gap'' clasifícanse en: * '''Acidose metabólica con anión gap aumentado''': ocorre cando hai algún anión pertencente a esta ''anión gap'' cuxas concentracións están por riba do normal. Estes anións poden ser: # '''Ácido láctico''': a súa cantidade vese elevada nas infeccións graves, nas [[hipoxemia]]s e, en menor grao, co exercicio físico. # '''Cetoácidos''': ocorre en pacientes [[diabetes|diabéticos]] mal controlados, en [[alcoholismo|alcólicos]], malnutridos e tras un xaxún alongado. # '''Ácidos orgánicos''', como fosfatos ou sulfatos. # '''Ácidos esóxenos''': substancias que son ácidas per se ou algúns dos seus metabolitos. Ocorre nas intoxicacións por [[salicilato]]s ou por [[etilenglicol]]. * '''Acidose metabólica con anión gap normal''': denomínanse así as acidoses metabólicas que cursan cun ''anión gap'' normal. # Hipercloremias secundarias a un déficit de bicarbonato. # Con tratamentos para alcalinizar os ouriños nas síndromes de [[lise]] [[cancro|tumoral]]. == Mecanismos de compensación == A acidose metabólica provoca un estímulo para o [[Sistema nervioso central]] que incrementa a frecuencia [[respiración|respiratoria]] e a profundidade da mesma. Isto xera un descenso da presión parcial de CO<sub>2</sub>. == Manifestacións clínicas == Son escasas e fundamentalmente débense á enfermidade causal da acidose. Se a acidose é grave pode aparecer somnolencia, cansazo e outras afeccións do sistema nervioso. == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Hiato aniónico]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Doenzas do sistema circulatorio]] odgi9j4mkn8doa8azt215e22g86teng 0 123745 6147911 5970628 2022-08-02T02:51:35Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo bo}} {{Grupo_musical | nome = Slipknot | xp = heavy | logo = Slipknot (Logo).png | imaxe = SlipknotGMM2011.JPG | lenda = Actuación no Graspop metal meeting (2011) | orixe = [[Des Moines]] ([[Iowa]]) | país = {{USA}} | período = Dende [[1995]] | xénero = [[Nu metal]],<ref name="numetalStylus"/><ref name="ws-post1"/> [[metal alternativo]]<ref name="RRnew"/><ref name="Larkin"/> | selo = [[Roadrunner Records|Roadrunner]] |relacionados = [[Stone Sour]], [[Murderdolls]], [[To My Surprise]], [[Scar the Martyr]], [[Roadrunner United]] | membros = [[Corey Taylor]]<br/>[[Mick Thomson]]<br/>[[Jim Root]]<br/>[[Craig Jones]]<br/>[[Sid Wilson]]<br/>[[Shawn Crahan]]<br/>[[Chris Fehn]] | antigos_membros = [[Anders Colsefni]]<br/>[[Donnie Steele]]<br/>[[Josh Brainard]]<br/>[[Paul Gray]]<br/>[[Greg Welts]]<br/>[[Brandon Darner]]<br/>[[Joey Jordison]] | web = http://www.slipknot1.com/ }} '''Slipknot''' é un grupo [[EUA|estadounidense]] de [[heavy metal]] formado en [[1995]] en [[Des Moines]] ([[Iowa]]). As influencias do grupo inclúen entre outros xéneros o [[death metal]], o [[thrash metal]] e o [[heavy metal]], aínda que adoitan ser catalogados dentro do [[metal alternativo]] e o [[nu metal]].<ref>{{cita web|url=http://black-goat.com/rossrobinson.php|título=Slipknot, SlipKnot, Slip Knot, Slipknot, SlipKnot, Slip Knot|dataacceso=16 de marzo de 2008|editor=BlackGoat|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080318193402/http://black-goat.com/rossrobinson.php|dataarquivo=18 de marzo de 2008|urlmorta=yes}}</ref><ref name="BNW-book">{{cita libro |apelidos= Udo |nome= Tommy |título= Brave Nu World |url= https://archive.org/details/bravenuworld00tomm |editor= Sanctuary Publishing |ano= 2002 |páxinas= [https://archive.org/details/bravenuworld00tomm/page/124 124] |isbn= 186074415X}}</ref><ref name="CD-book">{{cita libro |apelidos= Mudrian |nome= Albert | título= Choosing Death:The Improbable History of Death Metal and Grindcore |editor= Feral House |ano= 2004 |páxinas= 258 |isbn= 193259504X}}</ref><ref name="AMG">{{Cita web | apelido = Huey | nome = Steve | título = Slipknot Biography | editor = Allmusic | url = http://www.allmusic.com/artist/slipknot-mn0000750742/biography | dataacceso= 4 de novembro de 2013 |lingua = inglés}}</ref> O percusionista [[Shawn Crahan]] e o batería [[Joey Jordison]] fundaron o grupo en setembro de 1995, e tras varios cambios de membros nos seus primeiros anos, o grupo estivo composto de nove membros durante máis dunha década: [[Corey Taylor]], [[Mick Thomson]], [[Jim Root]], [[Paul Gray]], [[Craig Jones]], [[Sid Wilson]], Shawn Crahan, [[Chris Fehn]] e [[Joey Jordison]]. Gray faleceu o 24 de maio de 2010, sendo substituído ata 2014 por [[Donnie Steele]]. Jordison deixou o grupo o 12 de decembro de 2013. Steele saíu do grupo durante a gravación de ''[[.5: The Gray Chapter]]'', e o grupo pasou a realizar unha xira cos músicos [[Alessandro Venturella]] no baixo e [[Jay Weinberg]] na batería. O grupo destaca pola súa imaxe particular, o seu estilo agresivo de música e as súas caóticas e enerxéticas actuacións en directo.<ref>{{Cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/slipknot-mn0000750742 |title=Slipknot |publisher=[[AllMusic]] |accessdate=February 4, 2013}}</ref><ref>{{Cita libro |url=https://books.google.com/books/about/Slipknot.html?id=67tBhuvwLuYC |title=Slipknot: Unmasked |publisher=Joel McIver |date=December 1, 2001}}</ref> Publicaron cinco [[Álbum musical|álbums de estudio]]: ''[[Slipknot (álbum)|Slipknot]]'' (1999), ''[[Iowa (álbum)|Iowa]]'' (2001), ''[[Vol. 3: (The Subliminal Verses)]]'' (2004), ''[[All Hope Is Gone]]'' (2008) que debutou na posición número 1 na lista [[Billboard 200]], e ''[[.5: The Gray Chapter]]'' (2014). No seu conxunto, Slipknot leva vendidos máis de 20 millóns de discos en todo o mundo,<ref>{{cita novas | título=Slipknot Tops Bill On Mayhem Festival | obra=''[[Blabbermouth.net]]'' | editor=[[Roadrunner Records]] | url=http://www.roadrunnerrecords.com/artists/Slipknot/story.aspx?newsitemID=19004 | dataacceso=18 de febreiro de 2008 | data=31 de xullo de 2008 | data-arquivo=05 de febreiro de 2008 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080205060653/http://www.roadrunnerrecords.com/artists/Slipknot/story.aspx?newsitemID=19004 | url-morta=yes }}</ref> acadando varias certificacións de platino e ouro nos seus álbums. No 2006 gañaron o [[Premios Grammy|Grammy]] á mellor actuación de metal polo sinxelo "[[Before I Forget]]".<ref name="Grammy"/> O grupo publicou tamén un álbum de directo titulado ''[[9.0: Live]]'', un recompilatorio titulado ''[[Antennas to Hell]]'', e catro DVD de directo. == Historia == === Primeiros anos (1995-1998) === Slipknot formouse en [[Des Moines, Iowa]] en setembro de 1995 baixo o nome de "The Pale Ones"<ref name="Arnopp40"/> con [[Shawn Crahan]] na batería, [[Anders Colsefini]] como vocalista, [[Paul Gray]] como baixista e [[Donnie Steele]] coma guitarrista.<ref name="Arnopp40">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|p=40}}</ref> [[Joey Jordison]] integrouse ao grupo pouco tempo despois, ocupando o posto de batería, pasando Crahan a ocuparse da percusión.<ref name="Arnopp41">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|p=41}}</ref> Seguidamente contrataron a [[Josh Brainard]] coma guitarrista, e Colsefini converteuse no segundo percusionista manténdose no posto de vocalista.<ref name="Arnopp42">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|p=42}}</ref> A súa primeira actuación, baixo o nome de ''Meld'', foi o 4 de decembro de 1995 en [[Des Moines, Iowa|Des Moines]].<ref name="McIver17">{{Cita Harvard sen parénteses|McIver|2003|p=17}}</ref> Nesas mesmas datas Jordison propuxo substituí-lo nome do grupo por ''Slipknot'', sacado do título dun tema composto por el para o que sería a primeira [[demo (música)|demo]] do grupo, titulada ''[[Mate.Feed.Kill.Repeat]]''.<ref name="Arnopp43">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|p=43}}</ref> O grupo comezou a experimentar coa súa imaxe empregando [[cosmético|maquillaxe]] grotesca, chegando finalmente ao uso de [[máscara]]s.<ref name="Arnopp43-45">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|pp=43–45}}</ref> Comezaron a gravar material no ''SR Audio'', un estudio local da súa cidade.<ref name="McIver19">{{Cita Harvard sen parénteses|McIver|2003|pp=19–21}}</ref> Sen presuposto para a gravación, víronse obrigados a financiar eles mesmos o proxecto, que chegou a un custo estimado de 40&nbsp;000 [[dólar estadounidense|$]].<ref name="Arnopp45">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|pp=45–47}}</ref> En febreiro de 1996, o guitarrista Donnie Steele abandonou o grupo debido ás súas crenzas relixiosas, sendo substituído por [[Craig Jones]] durante as gravacións do grupo.<ref name="Arnopp50">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|pp=50–51}}</ref> Comezaron a empregar [[Sampling|samples]] nas súas gravacións, ao que se adicaría Craig Jones nos directos, polo que [[Mick Thomson]] entrou no grupo coma novo guitarrista.<ref name="Arnopp57">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|p=57}}</ref> Publicaron a súa primeira demo titulada ''[[Mate. Feed. Kill. Repeat.]]'' o 31 de outubro de 1996, coincidindo coa festividade de [[Halloween]].<ref name="AMG" /> A distribución da demo entre as [[Selo discográfico|discográficas]] locais incrementou a popularidade do grupo nas estacións de [[Radio (medio de comunicación)|radio]] da zona, pero sen que o grupo chegara a conseguir ningún contrato.<ref name="McIver38-39">{{Cita Harvard sen parénteses|McIver|2003|pp=38–39}}</ref> De volta ao estudio para gravar novo material, o grupo buscou incluír voces máis melódicas nos seus temas,<ref name="Crampton24-25">{{Cita Harvard sen parénteses|Crampton|2001|pp=24–25}}</ref> polo que contrataron a [[Corey Taylor]] coma vocalista, pertencente ao grupo, tamén de Des Moines, [[Stone Sour]]. Colsefini pasou a ocuparse da percusión e os coros,<ref name="Crampton24-25"/> pero anunciou o seu abandono do grupo pouco tempo despois.<ref name="Crampton24-25"/> O seu lugar foi ocupado por Greg Welts, que sería posteriormente expulsado do grupo por motivos non declarados.<ref name="McIver54"/> Debido a estes cambios, [[Chris Fehn]] entrou no grupo e converteuse no novo percusionista.<ref name="Arnopp78">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|p=78}}</ref> A finais de 1997 asignáronse a cada un dos membros un número e comezaron a usar disfraces nas súas actuacións.<ref name="Arnopp80-81">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|pp=80–81}}</ref> A comezos de 1998 publicaron outra demo enviada a varios selos discográficos,<ref name="Arnopp82-83">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|pp=82-83}}</ref> medrando o interese polo grupo entre elas, e facendo que o produtor [[Ross Robinson]] accedese a traballar con eles.<ref name="Arnopp82-83"/><ref name="Arnopp84-86">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|pp=84–86}}</ref> Contrataron a [[Disc jockey|DJ]] [[Sid Wilson]], que demostrara forte interese pola banda.<ref name="Crampton50">{{Cita Harvard sen parénteses|Crampton|2001|p=50}}</ref> Trala chegada de Robinson comezaron a chegarlles as ofertas de varias compañías discográficas,<ref name="Arnopp 93-96">{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|pp=93–96}}</ref> e finalmente o 8 de xullo de 1998 o grupo firmou un contrato con [[Roadrunner Records]].<ref name="McIver54">{{Cita Harvard sen parénteses|McIver|2003|p=54}}</ref> === ''Slipknot'' e o salto á fama (1998-2001) === {{VT|Slipknot (álbum)}} [[Ficheiro:Corey Taylor at Mayhem Fest 5.jpg|250px|miniatura|[[Corey Taylor]].]] A finais de 1998 os nove membros de Slipknot volveron ao estudio para gravar novo material,<ref name="Crampton30">{{Cita Harvard sen parénteses|Crampton|2001|p=30}}</ref> pero pouco tempo despois Brainard decidiría abandonar o grupo.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Crampton|2001|p=35}}</ref> [[Jim Root]] incorporouse a eles e o grupo volveu ao traballo na gravación do seu primeiro álbum de estudio.<ref name="Root">{{Cita Harvard sen parénteses|McIver|2003|pp=61–63}}</ref> O traballo no seu álbum rematou a comezos de 1999, o que permitiu ao grupo formar parte da xira [[Ozzfest]] en 1999.<ref name="AMG"/> A xira axudou a aumenta-la popularidade do grupo, e o seu primeiro álbum, ''[[Slipknot (álbum)|Slipknot]], ''foi publicado o 29 de xuño de 1999,<ref name="AMG1Album">{{Cita novas |last = Anderson |first = Rick |title = Slipknot album review |publisher=allmusic |url = {{Allmusic|class=album|id=r183561|pure_url=yes}} |accessdate = 15 de decembro de 2007}}</ref> seguido de dous sinxelos, "[[Wait and Bleed]]" e "[[Spit It Out]]".<ref name="AMG"/> A comezos de 2000 ''Slipknot'' foi certificado coma disco de platino, sendo o primeiro publicado por Roadrunner Records en acadar esa distinción.<ref name="XP">{{Cita audiovisual |date = 2001 |title = Slipknot – X-Posed, The Interview |medium = CD |time = 7:00 |location = UK |publisher=Chrome Dreams}}</ref> === ''Iowa'' e primeira paréntese (2001-2003) === {{VT|Iowa (álbum)}} A comezos de 2001 o grupo comezou a gravación do seu segundo álbum nos estudios "Sound City" e "Sound Image" nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]],<ref name="AMG"/><ref>{{Cita libro |last = Porter |first = Dick |title = Rapcore: The Nu-Metal Rap Fusion |url = https://archive.org/details/rapcorenumetalra0000port |publisher=Plexus |location=London |page=[https://archive.org/details/rapcorenumetalra0000port/page/132 132] |year = 2003 |isbn = 0-85965-321-8}}</ref> aínda que comezaron a xurdir conflitos entre os membros do grupo debido ás extensivas xiras e horarios de gravación.<ref name="drum!">{{Cita novas |title = Joey Jordison plunges into Slipknot hell |work=Drum! |pages = 44–45 |date =outubro de 2008}}</ref> Porén, remataron a gravación do disco en febreiro dese ano, embarcándose na xira [[Iowa World Tour]].<ref>{{Cita novas |title=Rebels with a Cause |work=[[Daily Record (Scotland)|Daily Record]] |date=25 de xaneiro de 2002 |author=Killin, Cartiona |page=62}}</ref> O álbum, titulado ''[[Iowa (álbum)|Iowa]]'', foi publicado o 28 de agosto de 2001, chegando ao número tres da lista ''Billboard''.<ref name="Billboard">{{Cita novas |url = http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart |title = Billboard.com's page on Iowa |accessdate = 12 de setembro de 2010 |work = Billboard |data-arquivo = 16 de febreiro de 2013 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20130216055601/http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart |url-morta = yes }}</ref> Do álbum sacaron tres sinxelos, "The Heretic Anthem" (sinxelo promocional), "[[Left Behind]]" e "[[My Plague]]", este último facendo unha aparición na [[Banda sonora orixinal]] do filme ''[[Resident Evil (filme)|Resident Evil]]''.<ref name="NME666">{{Cita novas |title = The joy of 666 |work=NME |location=UK |date = 15 de maio de 2001 |url = http://www.nme.com/news/slipknot/7781 |accessdate = 25 de abril de 2009}}</ref><ref>{{Cita novas |url=http://www.imdb.com/title/tt0120804/soundtrack |title=Resident Evil (2002) – Soundtracks |publisher=[[Internet Movie Database]] |accessdate=5 de setembro de 2008}}</ref> No 2002 Slipknot fixo a súa primeira e única aparición nun filme, tocando a canción "I Am Hated" nunha escena de ''[[Rollerball (filme de 2002)|Rollerball]]''.<ref>{{Cita novas |title = Archive News |publisher=[[Blabbermouth.net]] |date = 6 de agosto de 2001 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=186 |accessdate = 11 de setembro de 2010}}</ref> A publicación do álbum e a promoción do mesmo tiveron como resultado locais completos de público nas súas actuacións en varios países.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|McIver|2003|p=103}}</ref> Non obstante, a mediados de 2002, o grupo separouse temporalmente por primeira vez na súa historia debido aos conflitos internos, e varios dos membros centráronse en proxectos paralelos.<ref name="McIver107"/> Corey Taylor e Jim Root retomaron a actividade co seu grupo [[Stone Sour]], Joey Jordison creou o grupo [[Murderdolls]], Shawn Crahan fundou [[To My Surprise]], e Sid Wilson seguiu en solitario baixo o alcume de ''DJ Starscream''.<ref name="McIver107">{{Cita Harvard sen parénteses|McIver|2003|pp=107–110}}</ref> Isto fixo que o futuro de Slipknot non estivese claro e apareceron especulacións e dúbidas sobre a separación do grupo.<ref>{{Cita audiovisual |people = Charlotte Lewin (Director) |title = Slipknot – Up To Our Necks |time = 57:51 |medium = DVD |publisher=Chrome Dreams |location = UK |date = 2004}}</ref> Aínda con todo isto, o 22 de novembro de 2002 publicouse o segundo DVD do grupo, titulado ''[[Disasterpieces]]''.<ref>{{Cita novas |title = Slipknot Advance DVD Screening To Be Held In New York City |publisher = Blabbermouth.net |date = 12 de outubro de 2002 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=6801 |accessdate = 5 de xullo de 2008 |data-arquivo = 06 de xuño de 2011 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20110606065045/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=6801 |url-morta = yes }}</ref> === ''Vol. 3: (The Subliminal Verses)'' e segunda paréntese (2003-2007) === {{VT|Vol. 3: (The Subliminal Verses)}} [[Ficheiro:Slipknot performing in November 2005.jpg|300px|miniatura|esquerda|Actuación do grupo en 2005.]] O grupo reuniuse de novo a mediados do 2003 nos estudios The Mansion nos Ánxeles para comezar a traballar no que sería o seu terceiro álbum xunto co produtor [[Rick Rubin]].<ref>{{Cita novas |title = Slipknot Singer Says 'A Lot Has Changed' With The Band Since 'Iowa' |publisher=Blabbermouth.net |date = 5 de agosto de 2003 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=14180 |accessdate = 11 de setembro de 2010}}</ref> A comezos de 2004 tiñan rematado o traballo no álbum e comezaron a xira "[[The Subliminal Verses World Tour]]" en marzo dese mesmo ano.<ref>{{Cita novas|accessdate=2008-07-15|url=http://www.vh1.com/news/articles/1485648/20040309/slipknot.jhtml|title=Slipknot Ready To Unveil New Masks, Subliminal LP|publisher=[[VH1]]|date=3 de setembro de 2004|author=Wiederhorn, Jon|data-arquivo=26 de abril de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080426020545/http://www.vh1.com/news/articles/1485648/20040309/slipknot.jhtml|url-morta=yes}}</ref> ''[[Vol. 3: (The Subliminal Verses)]]'' foi publicado o 24 de maio de 2004, chegando ao número dous da lista ''Billboard''.<ref name="Road Runner">{{Cita novas |url = http://www.roadrunnerrecords.com/artists/Slipknot/bio.aspx |title = Band Bio on Roadrunnerrecords.com |accessdate = 11 de febreiro de 2007 |publisher = Roadrunner Records |archiveurl = https://web.archive.org/web/20070126125334/http://roadrunnerrecords.com/artists/Slipknot/bio.aspx |archivedate = 26 de xaneiro de 2007 |urlmorta = yes }}</ref> Do álbum saíron seis sinxelos: "[[Duality]]", "[[Vermilion]]", "[[Vermilion, Pt. 2]]", "[[Before I Forget]]", "[[The Nameless]]" e "[[The Blister Exists]]". Slipknot gravou o seu primeiro álbum de directos ''[[9.0: Live]]'' durante a xira do seu terceiro álbum. Publicado o 1 de novembro de 2005, chegou a estar no posto 17 da lista ''Billboard''.<ref name="BillboardLive">{{Cita novas |url = http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart |title = Billboard.com's listing of 9.0:Live |accessdate = 2 de abril de 2015 |work = Billboard |data-arquivo = 16 de febreiro de 2013 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20130216055601/http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart |url-morta = yes }}</ref> A súa xira continuou durante todo o 2004 ata finais de 2005, xusto antes dunha nova separación temporal do grupo. En 2005 varios dos membros de Slipknot participaron no ''[[Roadrunner United|Roadrunner United: The All-Star Sessions]]'', un álbum colaborativo de varios artistas contratados por [[Roadrunner Records]]. No 2006 Slipknot gañou o seu primeiro e único [[Premios Grammy|Grammy]], levando o [[Premio Grammy á mellor actuación de metal|Grammy á mellor actuación de metal]] polo sinxelo "[[Before I Forget]]".<ref name="Grammy">{{Cita novas |title = List of Grammy winners |publisher=CNN |date = 9 de febreiro de 2006 |url = http://www.cnn.com/2006/SHOWBIZ/Music/02/09/grammys.list/index.html |accessdate = 13 de decembro de 2007}}</ref> O 5 de decembro de 2006, Slipknot publicou o seu terceiro DVD ''[[Voliminal: Inside the Nine]]''.<ref name="VoliminalArt">{{Cita novas |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=60348 |title = Slipknot: new DVD artwork revealed |date = 16 de outubro de 2006 |accessdate = 16 de outubro de 2006 |publisher=Blabbermouth.net}}</ref> Nunha nova separación temporal do grupo, varios dos membros volveron a centrarse nos seus proxectos paralelos: Corey Taylor e Jim Root volveron ao grupo [[Stone Sour]], Joey Jordison produciu o álbum ''[[Fire Up the Blades]]'' do grupo [[3 Inches of Blood]], Shawn Crahan fundou [[Dirty Little Rabbits]] e Sid Wilson retornou en solitario coma DJ Starscream de novo. === ''All Hope Is Gone'', terceira pausa e morte de Gray (2008-2010) === {{VT|All Hope Is Gone}} [[Ficheiro:Paul Gray at Mayhem.jpg|200px|miniatura|[[Paul Gray]] no [[Mayhem Festival]] de 2008.]] A gravación do seu seguinte disco comezou no [[Sound Farm Studio]] en [[Jamaica, Iowa|Jamaica]], Iowa, co produtor [[Dave Fortman]] en febreiro de 2008.<ref name="RevAugust">{{Cita publicación periódica |last = Epstein |first = Dan |date=agosto de 2008 |title = Wait and Bleed |journal=[[Revolver]] |pages = pp. 54–6}}</ref> Tras rematar a gravación o grupo comezou a xira [[All Hope Is Gone World Tour]] o 9 de xullo de 2008.<ref>{{Cita novas |title = Slipknot, Disturbed, Dragonforce, Mastodon: Complete 'Rockstar Energy Mayhem' Details Revealed |publisher = Blabbermouth.net |date = 30 de xaneiro de 2008 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=89637 |accessdate = 11 de outubro de 2010 |data-arquivo = 22 de abril de 2008 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20080422012018/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=89637 |url-morta = yes }}</ref> O cuarto álbum de Slipknot foi titulado ''[[All Hope Is Gone]]'', e publicouse o 20 de agosto de 2008, entrando no primeiro posto da lista ''Billboard''.<ref>{{Cita novas |url = http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart |title = Billboard.com's page on All Hope Is Gone |accessdate = 12 de outubro de 2010 |work = Billboard |data-arquivo = 16 de febreiro de 2013 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20130216055601/http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart |url-morta = yes }}</ref> Sacaron cinco sinxelos do álbum: "[[All Hope Is Gone]]", "[[Psychosocial]]", "[[Dead Memories]]", "[[Sulfur]]" e "[[Snuff]]". Ao finalizar as xiras o 31 de outubro dese mesmo ano, o grupo volveu entrar nunha pausa temporal,<ref name="DefShows">{{Cita novas |title = Slipknot Announces Fall Tour Dates |publisher = Blabbermouth.net |date = 3 de setembro de 2009 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=126417 |accessdate = 3 de setembro de 2009 |data-arquivo = 07 de setembro de 2009 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20090907010905/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=126417 |url-morta = yes }}</ref> dutante a cal os membros do grupo volveron a retomar proxectos persoais. Corey Taylor fundou o grupo [[Junk Beer Kidnap Band]] e retomou a actividade con [[Stone Sour]] xunto a Jim Root. Shawn Crahan continuou o traballo co seu grupo [[Dirty Little Rabbits]]. Joey Jordison retornou á [[Murderdolls]] e converteuse no batería permanente de [[Rob Zombie]]. Chris Fehn pasou a ser o baixista do grupo de [[metalcore]] [[Will Haven]] e Sid Wilson foundou o grupo [[Sid (grupo musical)|Sid]]. No 2008 o grupo fundou unha liña de roupa chamada ''Tattered and Torn'' en colaboración coa compañía Bravado.<ref name="Reuters">{{cita novas |título=Slipknot offers fans Tattered ready-to-wear |axencia=[[Reuters]] |data=11 de xullo de 2008 |url=http://www.webcitation.org/5ZGKu0T8V |data-acceso=28 de xullo de 2008 |data-arquivo=20 de maio de 2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110520172029/http://www.webcitation.org/5ZGKu0T8V |url-morta=yes }}</ref> O nome procede dunha canción do grupo incluída no seu primeiro álbum ''[[Slipknot (álbum)|Slipknot]]'' publicado no 1999 e na súa demo ''[[Mate. Feed. Kill. Repeat.]]'' de 1996.<ref name="Reuters"/> As primeiras pezas desta liña de roupa foron camisetas e [[suadoiro]]s, que se puxeron á venda a finais de xullo de 2008 nas tendas ''Hot Topic'' de [[Norteamérica]] e na súa páxina web.<ref name="Blab">{{cita novas |título = Slipknot's 'Tattered And Torn' Clothing Line; First T-Shirt Designs Unveiled |revista = Blabbermouth.net |data = 27 de xullo de 2008 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=101703 |data-acceso = 28 de xullo de 2008 |urlarquivo = https://web.archive.org/web/20080805022321/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=101703 |dataarquivo = 05 de agosto de 2008 |urlmorta = yes }}</ref> O grupo ten recoñecido que o [[merchandising]] é a súa maior fonte de ingresos.<ref name="Reuters"/> En 2010 Paul Gray tiña planeada unha xira co [[supergrupo]] [[Hail!]], pero o 24 de maio dese ano foi atopado morto nun hotel de [[Urbandale, Iowa|Urbandale]], Iowa.<ref>{{Cita novas|url= http://www.fmqb.com/article.asp?id=1816394|title= Slipknot Bassist Paul Gray Found Dead|publisher= [[FMQB]]|date= 24 de abril de 2010|accessdate= 20 de agosto de 2010|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20170322024723/http://www.fmqb.com/article.asp?id=1816394|dataarquivo= 22 de marzo de 2017|urlmorta= yes}}</ref><ref>{{Cita novas |title = Slipknot bassist Paul Gray dead |publisher=''[[Metro (xornal británico)|Metro]] |date =25 de maio de 2010 |url = http://www.metro.co.uk/music/827689-slipknot-bassist-paul-gray-dead |accessdate =11 de setembro de 2010}}</ref> As circunstancias da súa morte foron descoñecidas inicialmente, xa que a [[autopsia]] inicial non indicou causas violentas pero tampouco determinou a causa concreta do falecemento.<ref>{{Cita novas|url= http://www.usatoday.com/life/people/2010-05-25-slipknot-bassist-autopsy_N.htm|title= Autopsy fails to determine cause of death of Slipknot bassist|work=USA Today|date= 25 de maio de 2010|accessdate=20 de agosto de 2010}}</ref> Ao día seguinte da súa morte, os demais membros do grupo deron unha conferencia de prensa sen as súas máscaras xunto á viúva e o irmán de Paul Gray, expresando os seus sentimentos sobre o ocorrido.<ref>{{Cita novas|url=http://www.rollingstone.com/music/news/slipknot-remember-life-of-late-bassist-paul-gray-20100526|title= Slipknot Remember Life of Late Bassist Paul Gray|xornal=RollingStone|data=26 de maio de 2010|accessdate=9 de xullo de 2010|lingua=en|apelidos=Kreps|nome=Daniel}}</ref> O 21 de xuño confirmouse que a causa do falecemento fora unha sobredose accidental de [[morfina]] e [[fentanil]], un substituto sintético da morfina.<ref>{{Cita novas|last=Goldsmith|first=Belinda|url= http://www.billboard.com/articles/news/957674/slipknot-bassist-died-of-accidental-overdose|title= Slipknot Bassist Died Of 'Accidental' Overdose|agency=Reuters |date=22 de xuño de 2010 |accessdate=20 de agosto de 2010}}</ref> {{Cita |Era todo o que é marabilloso desta banda e grupo de persoas. A única forma na que podo describir a Paul Gray é ''amor''.|[[Corey Taylor]] sobre a morte de Paul Gray<ref>{{Cita novas |title = Slipknot Holds News Conference To Address Passing Of Bassist Paul Gray |publisher=Blabbermouth.net |date = 25 de maio de 2010 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=140671 |accessdate = 11 de outubro de 2010|cita=He was everything that was wonderful about this band and about this group of people. The only way I can sum up Paul Gray is 'love'.|lingua=en}}</ref>}} === ''Antennas to Hell'' e ''Knotfest'' (2010-2012) === {{VT|Antennas to Hell}} O grupo reuniuse de novo en 2011 para facer varias xiras por Europa. Foron cabezas de cartel no [[Sonisphere]] e o [[Rock in Rio]] xunto a [[Iron Maiden]] e [[Metallica]].<ref>{{Cita web|url=http://www.allmetalfest.com/sonisphere-2011/|título=Sonisphere France – Amnéville on July 8-9, 2011|lingua=en|páxina-web=All Metalfest|data-acceso=9 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rockinrio.com/rio/es/blog/rock-in-rio-em-tempos-2011/|título=Rock in Rio en el tiempo: 2011|lingua=es|páxina-web=Rock in Rio|data-acceso=9 de xullo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150712032601/http://rockinrio.com/rio/es/blog/rock-in-rio-em-tempos-2011/|dataarquivo=12 de xullo de 2015|urlmorta=yes}}</ref> [[Donnie Steele]] substituíu a Paul Gray nestes concertos, aínda que nas actuacións apareceu agochado detrás de [[Joey Jordison]].<ref>{{Cita web|url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=159643|title = SLIPKNOT's First Show Since Death Of PAUL GRAY: HD Video Footage Available - June 20, 2011|publisher = Blabbermouth.net|date = 21 de xuño de 2011|accessdate = 3 de setembro de 2011|data-arquivo = 21 de agosto de 2011|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20110821043327/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=159643|url-morta = yes}}</ref> Os membros do grupo confirmaron en declaracións á prensa que completarían e publicarían o seu quinto álbum de estudio sen ter plans para substituír a Paul Gray.<ref>{{Cita web|url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=154920|title = COREY TAYLOR On Possibility Of Another SLIPKNOT Album: 'I Don't See It Happening Very Soon'|date = 4 de marzo de 2011|accessdate = 5 de marzo de 2011}}</ref><ref>{{Cita web|url = http://www.billboard.com/articles/news/950116/slipknot-prepping-first-album-since-bassists-death|title = Slipknot Prepping First Album Since Bassist's Death|last = Graff| first = Gary|date = 2010-11-30|accessdate = 10 de decembro de 2010}}</ref> No 2012 Slipknot actuou no [[Mayhem Festival]]<ref name=autogenerated1>{{Cita web|url=http://www.metalinjection.net/tour-dates/rockstar-mayhem-fest-2012-full-lineup-tour-dates-revealed-slipknot-slayer|título=Rockstar Mayhem Fest 2012 Full Lineup & Tour Dates Revealed [SLIPKNOT, SLAYER]|lingua=en|páxina-web=Metal Injection|data-acceso=9 de xullo de 2015|apelidos=Pasbani|nome=Robert|data=25 de xaneiro de 2012}}</ref> e o 29 de maio dese ano Roadrunner Records publicou un vídeo promocional na súa web titulado ''[[Antennas to Hell]]''.<ref name="greatest hits and demos">{{Cita web|url=http://loudwire.com/slipknot-prepping-greatest-hits-release-working-on-new-demos/|title=Slipknot Prepping Greatest Hits Release, Working on New Demos|publisher=''[[Loudwire]]''|first=Chad|last=Boward|date=29 de maio de 2012|accessdate=30 de maio de 2012}}</ref> Ese mesmo día Corey Taylor revelou en [[Twitter]] que Slipknot publicaría un álbum de grandes éxitos o 17 de xuño de 2012.<ref name="greatest hits and demos"/> O grupo organizou o seu primeiro festival anual de música, chamado ''[[Knotfest]]'', que tivo lugar o 17 de agosto de 2012 en [[Pacific Junction, Iowa|Pacific Junction]], Iowa, e o 18 de agosto do mesmo ano en [[Somerset, Wisconsin|Somerset]], Wisconsin. No festival actuaron ademais outros grupos coma [[Deftones]], [[Lamb of God]] ou [[Serj Tankian]]. O 14 de xuño de 2013 Slipknot actuou de novo no [[Download Festival]], perante unha audiencia de 90&nbsp;000 persoas.<ref name="DownloadBBC">{{Cita web|url=http://www.bbc.co.uk/newsbeat/22917617|title=Slipknot close first night of Download rock festival|publisher=''[[BBC news]]''|date=15-6-2013|accessdate=20 de xuño de 2013}}</ref> === ''.5: The Gray Chapter'' (dende 2013) === {{VT|.5: The Gray Chapter}} [[Ficheiro:Slipknot at Roskilde Festival 2013.jpg|miniatura|300px|Slipknot no Roskilde Festival en 2013.]] A produción do quinto álbum de estudio do grupo comezou a finais de 2013. Corey Taylor describiuno coma un álbum "moi escuro" e unha mestura entre ''[[Iowa (álbum)|Iowa]]'' e ''[[Vol. 3: (The Subliminal Verses)]]''.<ref>{{Cita web|url = http://www.metalinjection.net/latest-news/slipknot-frontman-says-new-demos-are-really-dark-will-be-a-mix-of-iowa-vol-4|title = SLIPKNOT Frontman Says New Material Is "Really Dark," Will Be A Mix of Iowa & Vol. 3 |publisher = ''MetalInjection ''|first = Greg|last = Kennelty|date=21 de outubro de 2013|accessdate = 7 de decembro de 2013}}</ref> Jim Root non participou nunha xira de Stone Sour en xaneiro para escribir novo material para Slipknot.<ref>{{Cita web|url = http://www.metalinjection.net/upcoming-releases/slipknot-so-serious-about-writing-new-music-that-guitarist-jim-root-is-sitting-out-the-next-stone-sour-tour|title = SLIPKNOT So Serious About Writing New Music That Guitarist Jim Root Is Sitting Out The Next STONE SOUR Tour|publisher =MetalInjection|first = Robert|last = Pasbani|date = 12 de abril de 2013|accessdate = 7 de decembro de 2013}}</ref> O 12 de decembro de 2013 Slipknot anunciou na súa web oficial que o batería Joey Jordison deixara o grupo, tras 18 anos, citando motivos persoais,<ref>{{Cita web|url = http://www.billboard.com/articles/news/5839723/slipknot-drummer-joey-jordison-part-ways|title = Slipknot, Drummer Joey Jordison Part Ways|publisher = ''Billboard''|first = Kevin|last = Rutherford|date = 13 de decembro de 2013|accessdate = 14 de decembro de 2013}}</ref><ref>{{Cita web|url = http://www.nme.com/news/slipknot/74397|title = Drummer Joey Jordison leaves Slipknot|publisher = ''NME''|date = 13 de decembro de 2013|accessdate = 14 de decembro de 2013}}</ref> ao que Jordison respondeu máis tarde, por medio da súa páxina oficial de [[Facebook]], afirmando que el non fora quen tomara a decisión de deixa-lo grupo.<ref name="Jordison">{{Cita web|url = http://www.metalinjection.net/latest-news/drama/joey-jordison-i-did-not-quit-slipknot|title = Joey Jordison: "I Did Not Quit SLIPKNOT"|publisher = ''MetalInjection''|first = Greg|last = Kennelty|date = 2 de xaneiro de 2014|accessdate = 2014-01-09}}</ref> En xullo de 2014 o grupo comezou a promocionar o seu seguinte disco na súa web e nas [[red social|redes sociais]] por medio de mensaxes crípticas e imaxinería sanguenta.<ref name="Album 5 Teasers">{{Cita web|last1=Childers|first1=Chad|title=Slipknot reveal fifth new album teaser trailer|url=http://loudwire.com/slipknot-fifth-teaser/|website=Loudwire.com|publisher=Loudwire|accessdate=3 de agosto de 2014}}</ref><ref name="Album 5 cryptic messages">{{Cita web|last1=Hartmann|first1=Graham|title=Slipknot Continue to Tease New Album With Cryptic Written Message|url=http://loudwire.com/slipknot-continue-tease-new-album-cryptic-text-message/|website=Loudwire.com|publisher=Loudwire|accessdate=3 de agosto de 2014}}</ref> O primeiro sinxelo do álbum, "[[The Negative One]]", foi publicado o 1 de agosto dese ano<ref name="The Negative One release">{{Cita web|last1=Grow|first1=Kory|title=Slipknot Stream 'The Negative One,' Their First New Song in Six Years|url=http://www.rollingstone.com/music/news/slipknot-stream-the-negative-one-their-first-new-song-in-six-years-20140801|website=Rollingstone.com|publisher=RollingStone|accessdate=3 de agosto de 2014}}</ref> xunto cun vídeo musical dirixido por Shawn Crahan, no que non aparecía ningún dos membros do grupo.<ref name="The Negative One music video">{{Cita web|last1=Grow|first1=Kory|title=See Slipknot's Nightmarish, NSFW 'Negative One' Video|url=http://www.rollingstone.com/music/videos/see-slipknots-nightmarish-nsfw-negative-one-video-20140805|website=Rollingstone.com|publisher=Rolling Stone|accessdate=7 de agosto de 2014}}</ref> O 24 de agosto Slipknot publicou un novo sinxelo titulado "[[The Devil In I]]" e confirmou que o título do álbum sería ''[[.5: The Gray Chapter]]'', que sería publicado o 18 de outubro dese mesmo ano.<ref>{{Cita web|url = http://www.blabbermouth.net/news/slipknot-to-film-video-for-new-single-the-devil-in-i/|title = SLIPKNOT To Film Video For New Single 'The Devil In I'|publisher=Blabbermouth|date=5 de agosto de 2014|accessdate=8 de agosto de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url = https://itunes.apple.com/us/album/.5-gray-chapter-special-edition/id911121206/|title = ''.5: The Gray Chapter''|publisher=iTunes|date=24 de agosto de 2014|accessdate=24 de agosto de 2014}}</ref> Esta data foi mudada ao 17 de outubro para os [[Países Baixos]] e [[Australia]], o 20 de outubro para o [[Reino Unido]] e o 21 de outubro para o resto do mundo.<ref>{{Cita web|url = http://www.amazon.co.uk/5-Gray-Chapter-Slipknot/dp/B00N0T2MC2/ref=sr_1_2?s=music&ie=UTF8&qid=1412184866&sr=1-2&keywords=.5+the+gray+chapter|title = .5 The Gray Chapter |publisher=Amazon|date=24 de outubro de 2014|accessdate=8 de agosto de 2014}}</ref> Slipknot comezou unha xira por [[Norteamérica]] o 25 de outubro na segunda iteración do Knotfest.<ref>{{Cita web|url = http://www.metalinjection.net/tour-dates/knotfest-announce-new-bands-another-stage-added|title = KNOTFEST Announce New Bands & Another Stage Added|last = Pasbani|first = Robert|publisher = MetalInjection|date = 11 de agosto de 2014|accessdate = 29 de agosto de 2014}}</ref> A xira, alcumada "Prepare for Hell", foi feita xunto a [[Korn]] e [[King 810]].<ref>{{Cita web|url = http://www.theguardian.com/music/2014/aug/25/slipknot-5-the-gray-chapter-details-of-fifth-studio-album|title = Slipknot unveil details of fifth studio album|publisher = The Guardian|date = 25 de agosto de 2014|accessdate = 29 de agosto de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url = http://www.roadrunnerrecords.com/news/slipknot-s-prepare-for-hell-tour-with-korn-and-king-810|title = Slipknot's Prepare For Hell Tour with Korn and KING 810|publisher = Roadrunner Records|date = 2014-08-26|accessdate = 29 de agosto de 2014|urlarquivo = https://web.archive.org/web/20140905011552/http://www.roadrunnerrecords.com/news/slipknot-s-prepare-for-hell-tour-with-korn-and-king-810|dataarquivo = 05 de setembro de 2014|urlmorta = yes}}</ref> O grupo ademais confirmou a súa asistencia ao [[Soundwave]] en [[Australia]] no 2015.<ref name="Soundwave 2015">{{Cita web|last1=Childers|first1=Chad|title=Slipknot, Faith No More, Soundgarden, Slash + Many More Lead 2015 Soundwave Festival|url=http://loudwire.com/slipknot-faith-no-more-soundgarden-slash-2015-soundwave-festival/?fb123nc|website=Loudwire.com|publisher=Loudwire|accessdate=21 de agosto de 2014}}</ref> Slipknot incorporou a un novo baixista e un novo batería para substituír a Paul Gray e Joey Jordison, con Shawn Crahan sendo o encargado de deseñar unha máscara nova para ambos, diferenciándoos así do resto dos membros do grupo.<ref>{{Cita web|url = http://loudwire.com/slipknot-corey-taylor-5-the-gray-chapter-2014-knotfest-more/|title = Slipknot’s Corey Taylor Talks ‘.5: The Gray Chapter,’ 2014 Knotfest + Moving Forward|last = Full Metal Jackie|first = Full Metal Jackie|publisher = Loudwire|date = 10 de setembro de 2014|accessdate = 10 de setembro de 2014}}</ref> O vídeo oficial de "The Devil In I" foi publicado o 12 de setembro, incrementando as especulacións sobre as identidades do batería e o baixista, pero os seus nomes non foron revelados oficialmente.<ref>{{Cita web|url = http://www.blabbermouth.net/news/new-slipknot-bassists-identity-revealed/|title = New Slipknot Bassist's Identity Revealed? - Blabbermouth.net |publisher = ''Blabbermouth'' |date=12 de setembro de 2014|accessdate = 13 de setembro de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url = http://www.rollingstone.com/music/videos/slipknot-host-asylum-rave-in-terrifying-the-devil-in-i-video-20140912|title = Slipknot Host Asylum Rave in Terrifying 'The Devil In I' Video|last = Kreps|first = Daniel|publisher = RollingStone|date = 12 de setembro de 2014|accessdate = 19 de setembro de 2014}}</ref> O 3 de decembro un técnico da xira de Slipknot publicou unha fotografía nas redes sociais que confirmaba ao baixista [[Alessandro Venturella]] e ao batería [[Jay Weinberg]] coma membros da xira.<ref name="metalinjection.net"/> O sinxelo "[[The Negative One]]" foi nomeado ao [[Grammy á mellor actuación de metal]] de 2014 na 57ª edición dos [[Premios Grammy]].<ref name="MTV.Grammy2014">{{Cita novas |last = |first = |title = SLIPKNOT, ANTHRAX, MASTODON, MOTÖRHEAD Among GRAMMY AWARDS Nominees|publisher=MTV |date = 5 de decembro de 2014 |url = http://www.blabbermouth.net/news/slipknot-anthrax-mastodon-motorhead-among-grammy-awards-nominees|accessdate = 6 de decembro de 2014}}</ref> O 11 de marzo de 2015, non estando de xira, o guitarrista [[Mick Thomson]] foi hospitalizado tras unha pelexa doméstica co seu irmán na que ámbolos dous recibiron feridas por arma branca, graves pero non letais.<ref>{{cita novas|url=http://www.billboard.com/articles/news/6495232/slipknot-mick-thomson-stabbed|lingua=en|título=Slipknot Guitarist Mick Thomson Stabbed by His Brother|xornal=Billboard|data=11 de marzo de 2015|data-acceso=24 de agosto de 2015}}</ref> O 2 de agosto de 2015 durante un concerto en [[Hartford, Connecticut|Hartford]], Connecticut, o grupo tivo que deter a actuación cando o músico Alessandro Venturella tivo que ser trasladado de emerxencia ao hospital. O grupo continuou a actuación 20 minutos despois sen o baixista,<ref>{{Cita novas|url=http://www.blabbermouth.net/news/slipknot-bassist-rushed-to-hospital-during-hartford-concert-band-completes-set-as-eight-piece|título=SLIPKNOT Bassist Rushed To Hospital During Hartford Concert; Band Completes Set As Eight-Piece|data=2 de agosto de 2015|data-acceso=24 de agosto de 2015|lingua=en|xornal=Blabbermouth}}</ref> e posteriormente o grupo informou aos medios de comunicación que Venturella fora hospitalizado tras desmaiarse debido a unha [[deshidratación]] extrema.<ref>{{Cita novas|url=http://www.kerrang.com/34339/slipknot-release-statement-regarding-bassists-hospitalisation/|título=Slipknot release statement regarding bassist's hospitalisation|xornal=Kerrang!|lingua=en|data=3 de agosto de 2015|data-acceso=24 de agosto de 2015}}</ref> Nos seguintes concertos Venturella tocou dende o ''[[backstage]]'',<ref>{{Cita web|url=http://www.setlist.fm/setlist/slipknot/2015/xfinity-center-mansfield-ma-3f64de7.html|páxina-web=Setlist.fm|lingua=en|título=Slipknot Setlist at Xfinity Center, Mansfield, MA, USA|data-acceso=24 de agosto de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.setlist.fm/setlist/slipknot/2015/pnc-bank-arts-center-holmdel-nj-13f645d9.html|título=Slipknot Setlist at PNC Bank Arts Center, Holmdel, NJ, USA|páxina-web=Setlist.fm|lingua=en|data-acceso=24 de agosto de 2015}}</ref> voltando á fronte do escenario o 8 de agosto nunha actuación en [[Toronto]].<ref>{{Cita web|url=http://www.setlist.fm/setlist/slipknot/2015/molson-amphitheatre-toronto-on-canada-73f7b629.html|título=Slipknot Setlist at Molson Amphitheatre, Toronto, ON, Canada|lingua=en|data-acceso=24 de agosto de 2015|páxina-web=Setlist.fm}}</ref> == Estilo e temática == [[Ficheiro:Shawn Crahan at Allstate Arena 2009.jpg|miniatura|200px|[[Shawn Crahan]] cunha variante da súa máscara no 2009.]] Slipknot toma influencias dunha gran variedade de estilos e grupos, máis notablemente de grupos de hard rock e heavy metal coma [[Faith No More]], [[Kiss]], [[Black Sabbath]], [[Helmet]], [[Slayer]], [[Fear Factory]], [[Godflesh]], [[Skinny Puppy]], [[Neurosis]], [[Judas Priest]], [[Metallica]], [[White Zombie]], [[Led Zeppelin]] e [[Beastie Boys]].<ref name="BNW-book"/><ref name="CD-book"/><ref name="AMG"/><ref>{{Cita web|author=Helmet |url=http://www.allmusic.com/artist/helmet-mn0000572737/related |title=Helmet &#124; Similar Artists, Influenced By, Followers |publisher=AllMusic |accessdate=23 de abril de 2014}}</ref> Os medios adoitan incluílos entre os pioneiros da ''[[New Wave of American Heavy Metal]]'', recibindo comparacións con grupos como [[Pantera]], [[Machine Head]], [[Hatebreed]], [[Life of Agony]] e [[Prong]].<ref name="Blabbermouth">{{Cita novas |title='New Wave Of American Heavy Metal' Book Documents Over 600 Bands |url=http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=44955 |publisher=Blabbermouth.net |accessdate=2008-04-27 |data-arquivo=21 de maio de 2008 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080521104002/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=44955 |url-morta=yes }}</ref> Tamén se lles considera dentro do xénero do [[nu metal]],<ref name="numetalStylus">{{Cita publicación periódica |url=http://www.stylusmagazine.com/feature.php?ID=1220 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20041009181930/http://www.stylusmagazine.com/feature.php?ID=1220 |title=Top Ten Nu-Metal Bands |work=Stylus magazine |date=10 de setembro de 2004 |last=Unterberger |first=Andrew |archivedate=09 de outubro de 2004 |accessdate=25 de setembro de 2014 |apelidos= |url-morta=yes }}</ref><ref name="ws-post1">{{Cita web | url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A8111-2004Jun1.html | title=6 Nu-Metal Bands You Shouldn't Be Ashamed of Liking | publisher=[[The Washington Post]] | date=2 de xuño de, 2004 | accessdate=17 de novembro de 2014 | author=Deeds, Michael}}</ref><ref>{{Cita web | url=http://www.popmatters.com/feature/nu-metals-not-dead/ | title=Nu-Metal's Not Dead! | publisher=[[PopMatters]] | date=23 de setembro de 2008 | accessdate=17 de novembro de 2014 | author=Blackie, Andrew}}</ref><ref>{{Cita web | url=http://articles.chicagotribune.com/2005-03-15/news/0503150303_1_shawn-crahan-nu-metal-manic | title=Wear, tear visible at Slipknot show | publisher=[[Chicago Tribune]] | date=15 de marzo de 2005 | accessdate=17 de novembro de 2014 | author=Gendron, Bob}}</ref> aínda que os membros do grupo prefiren distanciarse doutras bandas do xénero coma [[Korn]] ou [[Limp Bizkit]], indicando que esta asociación é unha simple coincidencia no tempo da súa emerxencia.<ref name="Rapcore1">{{Cita libro |last = Porter |first = Dick |title = Rapcore: The Nu-Metal Rap Fusion |url = https://archive.org/details/rapcorenumetalra0000port |publisher=Plexus |location=London |page=[https://archive.org/details/rapcorenumetalra0000port/page/117 117] |year = 2003 |isbn = 0-85965-321-8}}</ref> O seu son caracterízase por tons baixos de guitarra, unha gran sección de percusión, [[sampling|samples]] e táboas de mesturas.<ref name="MFKR AMG">{{Cita novas |url = {{Allmusic|class=album|id=r524656|pure_url=yes}} |title = Allmusic Review of M.F.K.R. |accessdate = 5 de agosto de 2007 |publisher=allmusic}}</ref> O seu estilo vocal inclúe voces guturais, gritos, coros e canto melódico ocasional.<ref name="MFKR AMG"/> As súas letras xeralmente seguen unha tonalidade agresiva, explorando temáticas que inclúen a escuridade, o [[nihilismo]], [[odio]], [[ira]] ou [[psicopatía]]s.<ref name="AMG"/><ref name="Vol. 3 AMG">{{Cita novas |url = {{Allmusic|class=album|id=r686871|pure_url=yes}} |title = Allmusic Review of Vol. 3 |accessdate = 15 de febreiro de 2007 |last = Loftus |first = Johnny |publisher=allmusic}}</ref> No álbum ''[[All Hope is Gone]]'' o grupo achegouse máis ao [[groove metal]] e o [[heavy metal]] máis tradicional,<ref name="ws-post1"/><ref>{{Cita web|url=http://www.rollingstone.com/rockdaily/index.php/2008/06/20/new-slipknot-album-a-first-listen-to-all-hope-is-gone/|title=New Slipknot Album: A First Listen to "All Hope Is Gone"|accessdate=29 de xuño de 2008|author=Chris Steffen|date=8 de xuño de 2008|publisher=Rolling Stone|data-arquivo=01 de xullo de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080701060101/http://www.rollingstone.com/rockdaily/index.php/2008/06/20/new-slipknot-album-a-first-listen-to-all-hope-is-gone/|url-morta=yes}}</ref><ref name="hmn">{{Cita web |url=http://www.heavymetalnow.com/2011/10/12/slipknot-all-hope-is-gone/ |title=heavymetalnow.com |publisher=heavymetalnow.com |accessdate=23 de abril de 2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151106211033/http://www.heavymetalnow.com/2011/10/12/slipknot-all-hope-is-gone/ |dataarquivo=06 de novembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref><ref>[http://au.music.ign.com/articles/903/903026p1.html All Hope is Gone Review] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081023212329/http://au.music.ign.com/articles/903/903026p1.html |date=23 de outubro de 2008 }} IGN.</ref> con influencias do [[thrash metal]] e [[death metal]].<ref name="hmn"/> O grupo tamén está considerado dentro do xénero do [[metal alternativo]].<ref name="RRnew">{{Cita web|last=Records |first=Roadrunner |url=http://www.roadrunnerrecords.com/news/slipknot-announces-new-album-title |title=Slipknot Announces New Album Title! |publisher=Roadrunner Records |date=12 de xullo de 2011 |accessdate=2 de novembro de 2013}}</ref><ref name="Larkin">{{Cita libro | url=http://books.google.com.tr/books?id=_NNmFiUnSmUC&pg=PA2921&lpg=PA2921&dq=%22slipknot%22+%22alternative+metal%22&source=bl&ots=JblTvoXdZn&sig=-pbjNMq1FMi67seBiwPDv3PWE1w&hl=en&sa=X&ei=qE9qVKr7E6jlywOEq4LoCA&ved=0CFwQ6AEwCThu#v=onepage&q=%22slipknot%22%20%22alternative%20metal%22&f=false | title=The Encyclopedia of Popular Music | publisher=Omnibus Press | author=Larkin, Colin | year=2011 | isbn=0857125958}}</ref><ref name="Slipknot">{{Cita web|last=Huey |first=Steve |title=Slipknot |url=http://www.allmusic.com/artist/slipknot-p41591|publisher=Allmusic |accessdate=9 de marzo de 2011}}</ref><ref>[http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=CR&z=CRGB&p_theme=cr&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=1162DAD2AAD4A538&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM Search Results<!-- Bot generated title -->]</ref> As súas actuacións en directo son coñecidas por ser enerxéticas e caóticas.<ref name="AMG"/><ref name="Rapcore1"/><ref name="NME Live Review">{{Cita novas |last = O’Keeffe |first = Niall |title = Slipknot : London Arena |work=NME |date =26 de febreiro de 2002|url = http://www.nme.com/reviews/slipknot/6129 |accessdate=19 de decembro de 2007}}</ref> As primeiras actuacións do grupo incluso chegaron a incluír actos cualificados coma extemos, cos membros do grupo lánzandose ao público dende grandes alturas e prendéndose [[lume]] os uns aos outros.<ref name="PGInt">{{Cita audiovisual |date = 6 de xuño de 2010 |title = Our Last Interview with Paul Gray from Slipknot |url = http://www.youtube.com/watch?v=9kq86-52hcU |medium = video |publisher=andPOP |accessdate=14 de novembro de 2010 |time=1:07}}</ref><ref>{{Cita novas |title= Behold: the rebirth of a giant |work=Kerrang! |page= 16 |publisher=Emap |date= 6 de decembro de 2008}}</ref><ref name="NMErev">{{Cita novas |title= Slipknot bring fire and destruction to Download |work=NME |date=14 de de xuño de 2009 |url= http://www.nme.com/news/slipknot/45333 |accessdate=16 de xuño de 2009}}</ref> Non obstante, nas súas actuacións máis recentes tenden a non realizar este tipo de feitos tan extremos. Slipknot emprega configuracións moi elaboradas dos palcos nas súas actuacións, incluíndo elementos [[pirotecnia|pirotécnicos]], plataformas elevadas, elementos [[hidráulica|hidráulicos]] e grandes [[monitor]]es entre outros elementos escénicos.<ref name="NME Live Review"/> Alistair Lawrence de ''[[Kerrang!]]'' indicou nunha crítica que ''"a coreografía caótica ten demasiadas facetas para describir por completo"'',<ref>{{cita novas|título= Behold: the rebirth of a giant |revista=Kerrang! |páxina= 16 |editorial=Emap |data=6 de decembro de 2008}}</ref> mentres que ''[[NME]]'' describiu unha das súas actuacións coma unha "escena de caos".<ref name="NMErev"/> == Imaxe e identidades == Slipkot é coñecido pola súa imaxe impactante, xa que os membros do grupo levan [[uniforme]]s iguais, teñen [[máscara]]s únicas para cada un e identifícanse cun número asignado a cada un deles.<ref name="AMG"/> A idea orixinal das máscaras nas súas actuacións atribúese habitualmente a unha máscara de [[pallaso]] que Shawn Crahan adoitaba levar nas primeiras actuacións dos comezos do grupo.<ref name="Arnopp40"/> O concepto evolucionou a partir de aí, e dende 1997 o grupo decidiu que cada membro levaría unha máscara individual e os uniformes iguais entre eles.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Arnopp|2001|pp=54–55}}</ref> Varios membros do grupo tamén teñen declarado que levar as máscaras axudoulles a manter a privacidade.<ref>{{Cita novas |publisher=Blabbermouth.net |title = Slipknot's Chris Fehn: 'It's A Blessing That We Don't Get Recognized' |date = 25 de maio de 2005 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=36072 |accessdate=11 de setembro de 2010}}</ref> Os uniformes e máscaras foron cambiando ao longo da carreira do grupo con cada publicación dun novo disco.<ref name="IowaMasks">{{Cita novas |publisher=Blabbermouth.net |title = News Archive |date = 20 de maio de 2001 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=119 |accessdate = 16 de decembro de 2007}}</ref><ref name="Vol3Masks">{{Cita novas |last = Wiederhorn |first = Jon |title = Slipknot Ready To Unveil New Masks, Subliminal |publisher=MTV |date = 9 de marzo de 2004 |url = http://www.mtv.com/news/articles/1485648/20040309/slipknot.jhtml |accessdate = 16 de decembro de 2007}}</ref> Os cambios nas máscaras non foron drásticos, senón que foron seguindo o mesmo estilo orixinal de cada un pero con novos elementos engadidos.<ref name="MaskInterview">{{Cita audiovisual |people = Chris Fehn, Joey Jordison, Corey Taylor |title = Slipknot – Ahoy Netherlands Interview |medium = Video |time = 0:44 |publisher=The Box |date = 2004}}</ref> == Controversias == Algunhas das letras das cancións de Slipknot foron relacionadas con incidentes violentos e criminais. No 2003, dous rapaces de [[San Bernardino]] ([[California]]), acoitelaron e mataron a outro, alegando que a culpa do crime foran as letras da canción "Disasterpiece".<ref>{{cita novas |apelidos= O'Toole |nome= Megan |título= Young Killers Try To Blame Slipknot For Murder |xornal= Chart Communications |data= 10 de xullo de 2003 |url= http://www.chartattack.com/news/34166/young-killers-try-to-blame-slipknot-for-murder |data-acceso= 16 de setembro de 2009 |url-arquivo= https://web.archive.org/web/20090629221535/http://www.chartattack.com/news/34166/young-killers-try-to-blame-slipknot-for-murder |data-arquivo= 29 de xuño de 2009 |lingua= en |urlmorta= yes }}</ref> Noutro incidente, no 2006 en [[Kansas City]], as letras da canción "Surfacing" foron atopadas nunha tumba dun [[cemiterio]] que fora roubada.<ref>{{cita novas|author=Mindslavor |title = Slipknot Lyrics Found At Site Of Grave Robbery |publisher=Metal Underground|data=17 de agosto de 2006|url = http://www.metalunderground.com/news/details.cfm?newsid=21081 |data-acceso=23 de decembro de 2007|lingua=en}}</ref> [[Mushroomhead]], outro grupo de [[heavy metal]] estadounidense, acusou a Slipknot de roubarlles a imaxe, debido ás semellanzas de ámbolos dous grupos, particularmente no uso das máscaras.<ref>{{cita novas|título= Mushroomhead Drummer: Slipknot 'Traded A Platinum Record For Dignity, Honor And Respect |páxina-web=Blabbermouth |data =9 de outubro de 2006 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=59985 |data-acceso=11 de setembro de 2010|lingua=en}}</ref> Aínda que Slipknot admitíu estas semellanzas, mantiveron que simplemente era unha coincidencia, xa que os dous grupos comezaran na mesma época sen coñecemento mutuo.<ref>{{cita novas |url=http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=34014 |título=Slipknot Frontman Discusses Mushroomhead 'Feud' |data=11 de marzo de 2005 |páxina-web=Blabbermouth |data-acceso=11 de setembro de 2010|lingua=en}}</ref> == Na cultura popular == Slipknot aparece mencionado no tema ''Vatican Broadside'' do grupo inglés de [[indie rock]] [[Half Man Half Biscuit]] no seu [[EP]] de 2001 [[Editor's Recommendation (EP)|Editor's Recommendation]].<ref>{{cita web|url=http://www.chrisrand.com/hmhb/editors-recommendation-ep/vatican-broadside/|páxina-web=The Half Man Half Biscuit Lyrics Project website|título=''Vatican Broadside''|apelidos=Rand|nome=Chris|data-acceso=26 de xuño de 2015|lingua=en}}</ref> No videoxogo [[World of Warcraft]] existe un [[personaxe non xogador]] chamado Gravis Slipknot, que cando ataca ao xogador amosa a frase ''"Saúdos, desafortunado aventureiro. Só che pido que agardes un momento...e SANGRES!"''<ref>Tradución do orixinal en inglés: ''"Greetings, hapless adventurer. I ask only that you wait a moment...and BLEED!"''</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wowhead.com/npc=14221/gravis-slipknot#comments|páxina-web=wowhead.com|lingua=en|data-acceso=26 de xuño de 2015|título=Gravis Slipknot}}</ref> facendo referencia ao tema ''[[Wait and Bleed]]'' do grupo. == Membros == {{col-begin}} {{col-2}} ;Membros actuais * [[Corey Taylor]] – voz principal <small>(Dende 1997)</small> * [[Mick Thomson]] – guitarra <small>(Dende 1996)</small> * [[Jim Root]] – guitarra <small>(Dende 1999)</small> * [[Craig Jones]] – teclado, samples <small>(Dende 1996)</small>; guitarra <small>(1996)</small> * [[Sid Wilson]] – tocadiscos <small>(Dende 1998)</small> * [[Shawn Crahan]] – percusión, coros <small>(Dende 1995)</small> * [[Chris Fehn]] – percusión, coros <small>(Dende 1998)</small> ;Membros de xira * [[Alessandro Venturella]] – baixo <small>(Dende 2014)</small><ref name="metalinjection.net">{{cita web|url=http://www.metalinjection.net/gossip/slipknot-itinerary-leaks-confirming-drummer-identity-as-jay-weinberg|título=SLIPKNOT Itinerary Leaks Confirming Drummer Identity as Jay Weinberg|páxina-web=metalinjection.net|dataacceso=1 de abril de 2015|data=3 de decembro de 2014}}</ref> * [[Jay Weinberg]] – batería <small>(Dende 2014)</small><ref name="metalinjection.net"/> {{col-2}} ;Antigos membros * Anders Colsefni – voz principal, percusión <small>(1995–1997)</small> * [[Donnie Steele]] – guitarra <small>(1995–1996)</small>; baixo <small>(2011–2014)</small><ref>{{cita web|url=http://www.guitarworld.com/slipknots-jim-root-and-mick-thomson-talk-brutal-new-album-5-gray-chapter|título=Slipknot's Jim Root and Mick Thomson Talk Brutal New Album, '.5: The Gray Chapter'|editor=guitarworld.com|data=16 de outubro de 2014|dataacceso=1 de abril de 2015}}</ref> * Josh Brainard – guitarra, coros <small>(1995–1999)</small> * Greg Welts – percusión <small>(1997–1998)</small> * [[Brandon Darner]] – percusión <small>(1998)</small> * [[Paul Gray]] – baixo, coros <small>(1995–2010)</small> * [[Joey Jordison]] – batería, percusión <small>(1995–2013)</small> {{col-end}} === Cronoloxía === <div class="left"> <timeline> ImageSize = width:1000 height:auto barincrement:20 PlotArea = left:110 bottom:100 top:0 right:20 Alignbars = justify DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:09/01/1995 till:01/01/2016 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Legend = orientation:vertical position:bottom ScaleMajor = increment:1 start:1996 Colors = id:LVocals value:red legend:Voz id:Guitar value:green legend:Guitarra id:Bass value:blue legend:Baixo id:Keyboard value:redorange legend:Teclado/Sampler id:DJ value:lightpurple legend:Mesa_de_mesturas id:Custom value:darkblue legend:Percusión/Coros id:Drums value:purple legend:Batería id:session value:yellow legend:Membros_de_xira id:Lines value:black legend:Álbums_de_estudio id:Lines2 value:gray(0.75) legend:Outros_lanzamentos id:bars value:gray(0.93) BackgroundColors = bars:bars LineData = at:10/31/1996 color:Lines2 layer:back at:10/31/1997 color:Lines2 layer:back at:06/29/1999 color:black layer:back at:08/28/2001 color:black layer:back at:05/25/2004 color:black layer:back at:11/01/2005 color:Lines2 layer:back at:08/25/2008 color:black layer:back at:07/23/2012 color:Lines2 layer:back at:10/17/2014 color:black layer:back BarData = bar:Colsefni text:"Anders Colsefni" bar:Taylor text:"Corey Taylor" bar:Steele text:"Donnie Steele" bar:Brainard text:"Josh Brainard" bar:Thomson text:"Mick Thomson" bar:Root text:"Jim Root" bar:Gray text:"Paul Gray" bar:Venturella text:"Alessandro Venturella" bar:Crahan text:"Shawn Crahan" bar:Welts text:"Greg Welts" bar:Darner text:"Brandon Darner" bar:Fehn text:"Chris Fehn" bar:Jordison text:"Joey Jordison" bar:Weinberg text:"Jay Weinberg" bar:Jones text:"Craig Jones" bar:Wilson text:"Sid Wilson" PlotData = width:10 textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) bar:Colsefni from:09/01/1995 till:05/01/1997 color:LVocals bar:Colsefni from:09/01/1995 till:05/01/1997 color:Custom width:2.5 bar:Colsefni from:05/01/1997 till:07/01/1997 color:Custom bar:Taylor from:05/01/1997 till:end color:LVocals bar:Steele from:09/01/1995 till:02/01/1996 color:Guitar bar:Steele from:05/01/2011 till:04/01/2014 color:Bass bar:Steele from:05/01/2011 till:04/01/2014 color:session width:2.5 bar:Venturella from:04/01/2014 till:end color:Bass bar:Venturella from:04/01/2014 till:01/01/2015 color:session width:2.5 bar:Brainard from:09/01/1995 till:02/01/1999 color:Guitar bar:Jones from:02/01/1996 till:04/05/1996 color:Guitar bar:Jones from:04/05/1996 till:end color:Keyboard bar:Thomson from:04/05/1996 till:end color:Guitar bar:Root from:02/01/1999 till:end color:Guitar bar:Gray from:09/01/1995 till:05/24/2010 color:Bass bar:Wilson from:04/01/1998 till:end color:DJ bar:Crahan from:09/01/1995 till:end color:Custom bar:Welts from:08/01/1997 till:07/06/1998 color:Custom bar:Darner from:07/08/1998 till:08/19/1998 color:Custom bar:Fehn from:08/19/1998 till:end color:Custom bar:Jordison from:09/01/1995 till:12/12/2013 color:Drums bar:Weinberg from:04/01/2014 till:end color:Drums bar:Weinberg from:04/01/2014 till:01/01/2015 color:session width:2.5 </timeline> </div> == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Título ! scope="col" rowspan="2" style="width:18em;"| Detalles ! scope="col" colspan="10"| Máxima posición nas listas ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Certificacións |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{USAb}}<br/>[[Billboard 200|USA]]<br/><ref name="US-albums">{{Cita web | url=http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart?f=305 | title=Slipknot – Chart History: Billboard 200 | work=[[Billboard]] | publisher=[[Prometheus Global Media]] | accessdate=2 de marzo de 2013 | data-arquivo=25 de maio de 2019 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190525122001/https://www.billboard.com/artist/279598/Slipknot/chart?f=305 | url-morta=yes }}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{AUSb}}<br/>[[ARIA Charts|AUS]]<br/><ref name="AUS-albums">{{Cita web | url=http://australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discography Slipknot | work=''australian-charts.com'' | publisher=Hung Medien | accessdate=29 de agosto de 2008}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{AUTb}}<br/>[[Ö3 Austria Top 40|AUT]]<br/><ref name="AUT">{{Cita web | url=http://austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discographie Slipknot | publisher=Hung Medien | accessdate=29 de agosto de 2008}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{BELb}}<br/>[[Ultratop 50|BEL]]<br/><ref name="BEL (FL)">{{Cita web | url=http://www.ultratop.be/nl/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discografie Slipknot | work=''ultratop.be'' | publisher=Hung Medien | accessdate=31 de agosto de 2008}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{FRAb}}<br/>[[Syndicat National de l'Édition Phonographique|FRA]]<br/><ref name="FRA">{{Cita web | url=http://lescharts.com/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discographie Slipknot | work=''lescharts.com'' | publisher=Hung Medien | accessdate=29 de agosto de 2008}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{DEUb}}<br/>[[Media Control Charts|DEU]]<br/><ref name="GER-albums">{{Cita web | url=http://www.musicline.de/de/chartverfolgung_summary/artist/Slipknot/?type=longplay | title=Chartverfolgung / Slipknot / Longplay | work=''musicline.de'' | publisher=PhonoNet | language=alemán | accessdate=29 de agosto de 2008 | urlarquivo=https://www.webcitation.org/6BWAfvWwy?url=http://www.musicline.de/de/chartverfolgung_summary/artist/Slipknot/?type=longplay | dataarquivo=19 de outubro de 2012 | urlmorta=yes }}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{NLDb}}<br/>[[MegaCharts|NLD]]<br/><ref name="NLD">{{Cita web | url=http://dutchcharts.nl/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discografie Slipknot | work=''dutchcharts.nl'' | publisher=Hung Medien | accessdate=29 de agosto de 2008}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{NZLb}}<br/>[[Recording Industry Association of New Zealand#Sales charts|NZL]]<br/><ref name="NZ">{{Cita web | url=http://charts.org.nz/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discography Slipknot | work=''charts.org.nz'' | publisher=Hung Medien | accessdate=29 de agosto de 2008 | data-arquivo=19 de outubro de 2012 | url-arquivo=https://www.webcitation.org/6BWAjRYEM?url=http://charts.org.nz/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | url-morta=yes }}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{SWEb}}<br/>[[Sverigetopplistan|SWE]]<br/><ref name="SWE">{{Cita web | url=http://swedishcharts.com/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discography Slipknot | work=''swedishcharts.com'' | publisher=Hung Medien | accessdate=29 de agosto de 2008}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{GBRb}}<br/>[[UK Albums Chart|GBR]]<br/><ref name="UK-albums">{{Cita web | url=http://www.theofficialcharts.com/artist/_/Slipknot | title=Slipknot – Official Charts Company | publisher=[[Official Charts Company]] | accessdate=2 de marzo de 2013 | format=select "Albums" tab}}</ref> |- ! scope="row"| ''[[Slipknot (álbum)|Slipknot]]'' | * Publicado: 29 de xuño de 1999 * Selo: [[Roadrunner Records|Roadrunner]] * Formatos: [[Disco compacto|CD]], [[Cassette|CS]], [[Long Play|LP]], [[Descarga (arquivos)|descarga dixital]] | 51 || 32 || 44 || — || 175 || 57 || 42 || 49 || 53 || 37 | * [[Recording Industry Association of America|RIAA]]: 2× Platino<ref name="RIAA">{{Cita web | url=http://www.riaa.com/OuroandPlatinodata.php?&artist=%22Slipknot%22 | title=American certifications - Slipknot | publisher=[[Recording Industry Association of America]] | accessdate=5 de decembro de 2012 }}{{Ligazón morta|data=setembro de 2021 }}</ref> * [[Australian Recording Industry Association|ARIA]]: Platino<ref name="ARIA">{{Cita web | url=http://www.aria.com.au/pages/aria-charts-accreditations.htm | title=ARIA Charts – Accreditations | publisher=[[Australian Recording Industry Association]] | accessdate=20 de novembro de 2012}}</ref> * [[British Phonographic Industry|BPI]]: Platino<ref name="BPI">{{Cita web | url=http://www.bpi.co.uk/certified-awards/search.aspx | title=Certified Awards Search | publisher=[[British Phonographic Industry]] | accessdate=20 de novembro de 2012 | format=parámetro de busca: "Slipknot" | data-arquivo=01 de agosto de 2017 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170801142929/http://www.bpi.co.uk/certified-awards/Search.aspx | url-morta=yes }}</ref> * [[Music Canada|MC]]: Platino<ref name="CRIA">{{Cita web|url=http://www.musiccanada.com/GPSearchResult.aspx?st=&ica=False&sa=Slipknot&sl=&smt=0&sat=-1&ssb=Artist|title=Ouro Platino Database: Slipknoy|publisher=''[[Canadian Recording Industry Association]]''|accessdate=16 de outubro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131017041816/http://www.musiccanada.com/GPSearchResult.aspx?st=&ica=False&sa=Slipknot&sl=&smt=0&sat=-1&ssb=Artist|dataarquivo=17 de outubro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> * [[NVPI]]: Ouro<ref name="NVPI">{{Cita web | url=http://www.nvpi.nl/nvpi/pagina.asp?pagkey=60461 | title=NVPI certifications | publisher=[[NVPI|The Dutch Association of Producers and Importers of image- and sound-bearers]] | accessdate=24 de xullo de 2008 | language=Dutch | urlarquivo=https://www.webcitation.org/5mlJ5UrTg?url=http://www.nvpi.nl/nvpi/pagina.asp?pagkey=60461 | dataarquivo=13 de xaneiro de 2010 | urlmorta=yes }}</ref> |- ! scope="row"| ''[[Iowa (álbum)|Iowa]]'' | * Publicado: 28 de agosto de 2001 * Selo: Roadrunner * Formatos: CD, LP, descarga dixital | 3 || 2 || 8 || 4 || 7 || 4 || 15 || 5 || 10 || 1 | * RIAA: Platino<ref name="RIAA"/> * ARIA: Ouro<ref name="ARIA"/> * BPI: Ouro<ref name="BPI"/> * [[Bundesverband Musikindustrie|BVMI]]: Ouro<ref name="BVMI"/> * MC: Platino<ref name="CRIA"/> |- ! scope="row"| ''[[Vol. 3: (The Subliminal Verses)]]'' | * Publicado: 25 de maio de 2004 * Selo: Roadrunner * Formatos: CD, LP, descarga dixital | 2 || 2 || 5 || 6 || 6 || 2 || 14 || 3 || 2 || 5 | * RIAA: Platino<ref name="RIAA"/> * ARIA: Platino<ref name="ARIA" /> * BPI: Ouro<ref name="BPI"/> * BVMI: Ouro<ref name="BVMI"/> * MC: Platino<ref name="CRIA"/> * [[Recording Industry Association of New Zealand|RIANZ]]: Ouro<ref>{{Cita web | url=http://rianz.org.nz/rianz/chart.asp?chartNum=1444&chartKind=A | title=Top 40 albums (#1444) | publisher=[[Recording Industry Association of New Zealand]] | date=24 de xaneiro de 2005 | data-acceso=02 de abril de 2015 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110724200937/http://www.rianz.org.nz/rianz/chart.asp?chartNum=1444&chartKind=A | dataarquivo=24 de xullo de 2011 | urlmorta=yes }}</ref> |- ! scope="row"| ''[[All Hope Is Gone]]'' | * Publicado: 26 de agosto de 2008 * Selo: Roadrunner * Formatos: CD, LP, descarga dixital | 1 || 1 || 2 || 5 || 3 || 2 || 6 || 1 || 1 || 2 | * RIAA: Platino<ref name="RIAA"/> * ARIA: Ouro<ref name="ARIA"/> * BPI: Ouro<ref name="BPI"/> * BVMI: Ouro<ref name="BVMI"/> * [[International Federation of the Phonographic Industry|IFPI]] AUT: Ouro<<ref name="IFPI"/> * MC: Platino<ref name="CRIA"/> * RIANZ: Ouro<ref>{{Cita web | url=http://rianz.org.nz/rianz/chart.asp?chartNum=1639&chartKind=A | title=Top 40 albums (#1639) | publisher=[[Recording Industry Association of New Zealand]] | date=20 de outubro de 2008 | data-acceso=02 de abril de 2015 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120611060350/http://rianz.org.nz/rianz/chart.asp?chartNum=1639&chartKind=A | dataarquivo=11 de xuño de 2012 | urlmorta=yes }}</ref> |- ! scope="row"| ''[[.5: The Gray Chapter]]'' | * Publicado: 21 de outubro de 2014 * Selo: Roadrunner * Formatos: CD, LP, descarga dixital | 1 || 1 || 2 || 12 || 8 || 2 || 13 || 2 || 3 || 2 | * ARIA: Ouro<ref name="ARIA"/> * BPI: Prata<ref name="BPI"/> * BVMI: Ouro<ref name="BVMI">{{cita web|url=http://www.musikindustrie.de/no_cache/gold_platin_datenbank/?action=suche&strTitel=&strInterpret=Slipknot&strTtArt=alle&strAwards=checked|lingua=de|título=Gold-/Platin-Datenbank|editorial=Bundesverband Musikindustrie|data-acceso=5 de xullo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160817100155/http://www.musikindustrie.de/no_cache/gold_platin_datenbank/?action=suche&strTitel=&strInterpret=Slipknot&strTtArt=alle&strAwards=checked|dataarquivo=17 de agosto de 2016|urlmorta=yes}}</ref> * AUT: Ouro<ref name="IFPI">{{Cita web | url=http://www.ifpi.at/?section=goldplatin|title=IFPI Austria | editorial=[[International Federation of the Phonographic Industry]] | language=de| date=30 de outubro de 2008}}</ref> * MC: Ouro<ref name="2014cangold">{{Cita web|url=http://musiccanada.com/news/slipknot-presented-with-gold-plaques-for-new-album/|title=Slipknot Presented With Gold Plaques For New Album|last=Gonshor|first=Bram|date=2 de decembro de 2014|accessdate=13 de decembro de 2014}}</ref> |- !scope="row"|''[[We Are Not Your Kind]]'' | *Publicado: 9 de agosto de 2019 *Selo: Roadrunner *Formatos: CD, descarga dixital | 1 || 1 || 3 || 1 || 1 || 2 || 9 || 2 || 4 || 1 | *BPI: Prata<ref>{{Cita web |url=https://www.bpi.co.uk/award/16080-678-2 |title=Slipknot: We Are Not Your Kind |publisher=[[British Phonographic Industry]] |accessdate=20 de decembro de 2019 }}</ref> |} === Álbums de directos === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Título ! scope="col" rowspan="2" style="width:18em;"| Detalles ! scope="col" colspan="10"| Máxima posición nas listas ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Certificacións |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{USAb}}<br/>[[Billboard 200|USA]]<br/><ref name="US-albums"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{AUSb}}<br/>[[ARIA Charts|AUS]]<br/><ref name="AUS-albums"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{AUTb}}<br/>[[Ö3 Austria Top 40|AUT]]<br/><ref name="AUT" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{BELb}}<br/>[[Ultratop 50|BEL]]<br/><ref name="BEL (FL)"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{FRAb}}<br/>[[Syndicat National de l'Édition Phonographique|FRA]]<br/><ref name="FRA"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{DEUb}}<br/>[[Media Control Charts|DEU]]<br/><ref name="GER-albums"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{NLDb}}<br/>[[MegaCharts|NLD]]<br/><ref name="NLD"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{SWEb}}<br/>[[Sverigetopplistan|SWE]]<br/><ref name="SWE"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{CHEb}}<br/>[[Swiss Music Charts|CHE]]<br/><ref name="SWI">{{Cita web | url=http://swisscharts.com/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discography Slipknot | publisher=Hung Medien | accessdate=30 de xullo de 2012}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{GBRb}}<br/>[[UK Albums Chart|GBR]]<br/><ref name="UK-albums"/> |- ! scope="row" | ''[[9.0: Live]]'' | * Publicado: 30 de outubro de 2005 * Selo: Roadrunner * Formatos: CD, descarga dixital | 17 || 26 || 18 || 53 || 41 || 24 || 71 || 40 || 43 || 53 | * RIAA: Ouro<ref name="RIAA"/> |} === Compilatorios === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Título ! scope="col" rowspan="2" style="width:18em;"| Detalles ! scope="col" colspan="10"| Máxima posición nas listas |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{USAb}}<br/>[[Billboard 200|USA]]<br/><ref name="US-albums"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{AUSb}}<br/>[[ARIA Charts|AUS]]<br/><ref name="AUS-albums"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{AUTb}}<br/>[[Ö3 Austria Top 40|AUT]]<br/><ref name="AUT" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{BELb}}<br/>[[Ultratop 50|BEL]]<br/><ref name="BEL (FL)"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{FRAb}}<br/>[[Syndicat National de l'Édition Phonographique|FRA]]<br/><ref name="FRA"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{DEUb}}<br/>[[Media Control Charts|DEU]]<br/><ref name="GER-albums"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{NLDb}}<br/>[[MegaCharts|NLD]]<br/><ref name="NLD"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{SWEb}}<br/>[[Sverigetopplistan|SWE]]<br/><ref name="SWE"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{CHEb}}<br/>[[Swiss Music Charts|CHE]]<br/><ref name="SWI" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{GBRb}}<br/>[[UK Albums Chart|GBR]]<br/><ref name="UK-albums"/> |- ! scope="row" | ''[[Antennas to Hell]]'' | * Publicado: 23 de xullo de 2012 * Selo: Roadrunner * Formatos: CD, descarga dixital | 18 || 16 || 10 || 32 || 86 || 10 || 79 || 13 || 23 || 22 |} === DVD === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Título ! scope="col" rowspan="2" style="width:18em;"| Detalles ! scope="col" colspan="4"| Máxima posición nas listas ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Certificacións |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{USAb}}<br/>[[Billboard charts|US<br/>Vídeo]]<br/><ref name="US-video-albums">Máxima posición nas listas de videos de Estados Unidos: * ''Welcome to Our Neighborhood'': {{Cita web | url=http://www.billboard.biz/bbbiz/charts/chart-search-results/videos/3035860 | title=Top Music Video – Issue Date: 1999-11-27 | work=[[Billboard]] | publisher=[[Prometheus Global Media]] | accessdate=5 de decembro de 2012 | data-arquivo=16 de setembro de 2019 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190916024645/https://www.billboard.com/business | url-morta=yes }} * ''Disasterpieces'': {{Cita novas | url=http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=8278 | title=Slipknot's 'Disasterpieces' Nearing Platino Status | work=''[[Blabbermouth.net]]'' | publisher=[[Roadrunner Records]] | accessdate=5 de decembro de 2012 | date=16 de decembro de 2002 }} * ''Voliminal: Inside the Nine'': {{Cita novas | url=http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=8278 | title=Metallica's 'Videos' Beats Slipknot's 'Voliminal' On Music Video Chart | work=''[[Blabbermouth.net]]'' | publisher=[[Roadrunner Records]] | accessdate=15 de decembro de 2012 | date=15 de decembro de 2006 }} * ''(sic)nesses'': {{Cita novas | url=http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=8278 | title=Slipknot's '(Sic)nesses' DVD Tops 'Music Videos' Chart | work=''[[Blabbermouth.net]]'' | publisher=[[Roadrunner Records]] | accessdate=5 de decembro de 2012 | date=6 de outubro de 2010 }}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{FINb}}<br/>[[The Official Finnish Charts|FIN<br/>DVD]]<br/><ref name="FIN-DVD">Máxima posición nas listas de videos de Finlandia: * ''Disasterpieces'': {{Cita web | url=http://www.ifpi.fi/tilastot/virallinen-lista/dvd/2004/37 | title=Suomen virallinen lista - Musiikki DVD:t 37/2004 | publisher=[[International Federation of the Phonographic Industry]] | language=finés}} * ''(sic)nesses'': {{Cita web | url=http://www.ifpi.fi/tilastot/virallinen-lista/dvd/2010/40 | title=Suomen virallinen lista - Musiikki DVD:t 40/2010 | publisher=[[International Federation of the Phonographic Industry]] | language=finés}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{DEUb}}<br/>[[Media Control Charts|DEU]]<br/><ref name="GER-albums" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" | {{NZLb}}<br/>[[Recording Industry Association of New Zealand#Sales charts|NZL<br/>DVD]]<br/><ref name="NZ-DVD">{{Cita web | url=http://rianz.org.nz/rianz/chart.asp?chartNum=1741&chartKind=D | title=Top 10 music dvds (#1741) | publisher=[[Recording Industry Association of New Zealand]] | date=4 de outubro de 2010 | accessdate=14 de febreiro de 2011 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120608144547/http://rianz.org.nz/rianz/chart.asp?chartNum=1741&chartKind=D | dataarquivo=08 de xuño de 2012 | urlmorta=yes }}</ref> |- ! scope="row" | ''[[Welcome to Our Neighborhood]]'' | * Publicado: 9 de novembro de 1999 * Selo: Roadrunner * Formatos: [[VHS]], [[DVD]] | 1 || — || — || — | * RIAA: Platino<ref name="RIAA"/> |- ! scope="row" | ''[[Disasterpieces]]'' | * Publicado: 25 de novembro de 2002 * Selo: Roadrunner * Formatos: DVD | 3 || 1 || — || — | * RIAA: 4× Platino<ref name="RIAA"/> * BVMI: Ouro |- ! scope="row" | ''[[Voliminal: Inside the Nine]]'' | * Publicado: 5 de decembro de 2006 * Selo: Roadrunner * Formatos: DVD | 5 || — || 84 || — | * RIAA: Platino<ref name="RIAA"/> |- ! scope="row" | ''[[(sic)nesses]]'' | * Publicado: 28 de setembro de 2010 * Selo: Roadrunner * Formatos: DVD, Blu-ray | 1 || 1 || 58 || 3 | * RIAA: Platino<ref name="RIAA"/> |} === Sinxelos === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Título ! scope="col" rowspan="2" style="width:18em;"| Ano ! scope="col" colspan="10"| Máxima posición nas listas ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Álbum |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{USAb}}<br/>[[Billboard Hot 100|USA]] ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{USAb}}<br/>[[Billboard Alternative Songs|USA<br/>Alt.]]<br/><ref name="US-Alternative-singles">{{Cita web | url=http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart?f=377 | title=Slipknot – Chart History: Alternative Songs | work=[[Billboard]] | publisher=[[Prometheus Global Media]] | accessdate=2 de marzo de 2013 | data-arquivo=07 de novembro de 2015 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151107000143/http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart?f=377 | url-morta=yes }}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{USAb}}<br/>[[Billboard Hot Mainstream Rock Tracks|USA<br/>Main. Rock]]<br/><ref name="US-Mainstream-Rock-singles">{{Cita web | url=http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart?f=376 | title=Slipknot – Chart History: Mainstream Rock Tracks | work=[[Billboard]] | publisher=[[Prometheus Global Media]] | accessdate=2 de marzo de 2013 | data-arquivo=03 de maio de 2015 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150503103120/http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart?f=376 | url-morta=yes }}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{AUSb}}<br/>[[ARIA Charts|AUS]]<br/><ref name="AUS-singles">Máxima posición nas listas de sinxelos de Australia: * "Wait and Bleed": {{Cita web | url=http://australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discography Slipknot | publisher=Hung Medien | accessdate=29 de agosto de 2008}} * "Spit It Out" e "Left Behind": {{Cita libro | title=[[Kent Music Report|Australian Chart Book 1993-2005]] | last=Kent | first=David | authorlink=David Kent (historian) | publisher=Australian Chart Book | location=[[St Ives, New South Wales|St Ives]], N.S.W. | year=2006 | isbn=0-646-45889-2}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{FRAb}}<br/>[[Syndicat National de l'Édition Phonographique|FRA]]<br/><ref name="FRA" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{DEUb}}<br/>[[Media Control Charts|DEU]]<br/><ref name="GER-singles">{{Cita web| url=http://www.musicline.de/de/chartverfolgung_summary/artist/Slipknot/?type=single| title=Chartverfolgung / Slipknot / Single| publisher=PhonoNet| language=alemán| accessdate=29 de agosto de 2008| urlarquivo=https://www.webcitation.org/6BWAhKjOX?url=http://www.musicline.de/de/chartverfolgung_summary/artist/Slipknot/?type=single| dataarquivo=19 de outubro de 2012| urlmorta=yes}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{IRLb}}<br/>[[Irish Singles Chart|IRL]]<br/><ref name="IRL">{{Cita web | url=http://irish-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Slipknot | title=Discography Slipknot | work=''irish-charts.com'' | publisher=Hung Medien | accessdate=15 de xuño de 2012}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{NLDb}}<br/>[[MegaCharts|NLD]]<br/><ref name="NLD" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{SWEb}}<br/>[[Sverigetopplistan|SWE]]<br/><ref name="SWE" /> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| {{GBRb}}<br/>[[UK Singles Chart|GBR]]<br/><ref name="UK-singles">Máxima posición nas listas de sinxelos do Reino Unido: * Todas agás "All Hope Is Gone": {{Cita web | url=http://www.theofficialcharts.com/artist/_/Slipknot | title=Slipknot – Official Charts Company | publisher=[[Official Charts Company]] | accessdate=2 de marzo de 2013 | format=select "Singles" tab}} * "All Hope Is Gone": {{Cita web | url=http://www.zobbel.de/cluk/CLUK_S.HTM | title=Chart Log UK: DJ S - The System Of Life | work=''zobbel.de'' | publisher=Tobias Zywietz | accessdate=5 de decembro de 2012 | author=Zywietz, Tobias}}</ref> |- ! scope="row" | "[[Wait and Bleed]]" | rowspan="2" | 1999 | — || — || 34 || 46 || — || — || — || 52 || — || 27 | rowspan="2" | ''Slipknot'' |- ! scope="row" | "[[Spit It Out]]" | — || — || — || 97 || — || — || — || — || — || 28 |- ! scope="row" | "[[Left Behind]]" | rowspan="2" | 2001 | — || — || 30 || 97 || — || — || 42 || — || — || 24 | rowspan="2" | ''Iowa'' |- ! scope="row" | "[[My Plague]]" | — || — || — || — || — || — || 46 || — || — || 43 |- ! scope="row" | "[[Duality]]" | rowspan="2" | 2004 | 106{{ref label|note_a1|a}} || 6 || 5 || — || 74 || 28 || 43 || 63 || 35 || 15 | rowspan="4" | ''Vol. 3: (The Subliminal Verses)'' |- ! scope="row" | "[[Vermilion]]" | — || 17 || 14 || — || — || 74 || — || — || — || 31 |- ! scope="row" | "[[Before I Forget]]" | rowspan="2" | 2005 | — || 32 || 11 || — || — || — || — || — || — || 35 |- ! scope="row" | "[[The Nameless]]" | — || — || 25 || — || — || — || — || — || — || — |- ! scope="row" | "[[All Hope Is Gone (canción)|All Hope Is Gone]]" | rowspan="3" | 2008 | — || — || — || — || — || — || — || — || 42 || 98 | rowspan="5" | ''All Hope Is Gone'' |- ! scope="row" | "[[Psychosocial]]" | 102{{ref label|note_b1|b}} || 20 || 7 || 84 || 100 || 31 || — || — || 28 || 67 |- ! scope="row" | "[[Dead Memories]]" | — || 19 || 3 || — || — || — || — || — || — || — |- ! scope="row" | "[[Sulfur]]" | rowspan="2" | 2009 | — || — || 18 || — || — || — || — || — || — || — |- ! scope="row" | "[[Snuff (song)|Snuff]]" | 110{{ref label|note_c1|c}} || 12 || 2 || — || — || — || — || — || — || — |- ! scope="row" | "[[The Negative One]]" | rowspan="2" | 2014 | — || — || 33 || 76 || — || — || — || — || — || 71 | rowspan="3" | ''.5: The Gray Chapter'' |- ! scope="row" | "[[The Devil In I]]" | 123{{ref label|note_d1|d}} || — || 2 || 88 || — || — || — || — || — || 135<ref>http://www.zobbel.de/cluk/140906cluk.txt</ref> |- ! scope="row" | "[[Custer]]" | rowspan="1" | 2015 | — || — || 28 || — || — || — || — || — || — || — |} == Premios e nomeamentos == Slipknot foi nomeado a oito [[Premios Grammy]], e gañou un deles: * "[[Wait and Bleed]]" – Mellor actuación de metal, 2001 (nomeado)<ref name="MTV.Grammy2001">{{Cita novas |last = D'Angelo |first = Joe |title = Slipknot Working On Album As They Ponder Grammys, Touring |publisher=MTV |date = 16 de febreiro de 2001 |url = http://www.mtv.com/news/articles/1439535/20010216/slipknot.jhtml |accessdate = 16 de decembro de 2007}}</ref> * "[[Left Behind (Slipknot song)|Left Behind]]" – Mellor actuación de metal, 2002 (nomeado)<ref name="BM.Grammy2002">{{Cita novas |title = Slipknot's Paul Gray: "I Know System Of A Down Will Win Grammy" |publisher = Blabbermouth.net |date = 27 de febreiro de 2002 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=1780 |accessdate = 16 de decembro de 2007 |data-arquivo = 19 de decembro de 2007 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20071219142252/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=1780 |url-morta = yes }}</ref> * "[[My Plague]]" – Mellor actuación de metal, 2003 (nomeado)<ref name="BM.Grammy2003">{{Cita novas |title = Grammy Awards Nominees Announced! |publisher = Blabbermouth.net |date = 7 de xaneiro de 2003 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=8702 |accessdate = 16 de decembro de 2007 |data-arquivo = 20 de xuño de 2008 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20080620042948/http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=8702 |url-morta = yes }}</ref> * "[[Duality (song)|Duality]]" – Mellor actuación de hard rock, 2005 (nomeado)<ref name="BM.Grammy2004">{{Cita novas |title = Metallica, Cradle Of Filth, Motorhead Among Grammy Nominees |publisher=Blabbermouth.net |date = 7 de decembro de 2004 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=30088 |accessdate =16 de decembro de 2007}}</ref> * "[[Vermilion (song)|Vermilion]]" – Mellor actuación de metal, 2005 (nomeado)<ref name="BM.Grammy2004"/> * "[[Before I Forget (song)|Before I Forget]]" – Mellor actuación de metal, 2006 '''(gañador)'''<ref name="Grammy"/> * "[[Psychosocial (song)|Psychosocial]]" – Mellor actuación de metal, 2009 (nomeado)<ref name="Grammy09">{{Cita novas |title = Metallica, Judas Priest, Mötley Crüe, Slipknot, Disturbed Among Grammy Nominees |publisher=Blabbermouth.net |date = 3 de decembro de 2008 |url = http://www.roadrunnerrecords.com/blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=110174 |accessdate = 24 de decembro de 2008}}</ref> * "[[The Negative One]]" – Mellor actuación de metal, 2014 (nomeado)<ref name="MTV.Grammy2014"/> * "[[Custer]]" - Mellor actuación de metal, 2015 (nomeado)(pendente)<ref>{{cita novas|url=http://www.blabbermouth.net/news/slipknot-lamb-of-god-ghost-sevendust-august-burns-red-among-grammy-awards-nominees/|título=SLIPKNOT, LAMB OF GOD, GHOST, SEVENDUST, AUGUST BURNS RED Among GRAMMY AWARDS Nominees|data=7 de decembro de 2015|revista=Blabbermouth}}</ref> == Xiras musicais == {{col-begin}} {{col-2}} * ''DotFest'' (1998) * ''World Domination Tour'' (1999–2000) * ''[[Ozzfest]]'' (1999) * ''Livin la Vida Loco'' (1999) * ''Tattoo the Earth'' (2000) * ''[[Iowa World Tour]]'' (2001–2002) {{col-2}} * ''[[The Subliminal Verses World Tour]]'' (2004–2005) * ''[[All Hope Is Gone World Tour]]'' (2008–2009) * ''Memorial World Tour'' (2011) * ''[[Knotfest]]'' (Dende 2012) * ''Prepare for Hell Tour'' (2014–2015) * ''Summer's Last Stand Tour'' (Dende 2015) {{col-end}} == Galería de imaxes == {{Galería |Ficheiro:Shawn Crahan of Slipknot at Optimus Alive Festival 2009.jpg| [[Shawn Crahan]]. |Ficheiro:Craig Jones at Mayhem.jpg| [[Craig Jones]]. |Ficheiro:Pic 1301857365 14.jpg| [[Jim Root]]. |Ficheiro:CoreyTaylorGmm.jpg| [[Corey Taylor]]. |Ficheiro:Mick Thomson-JD.jpg| [[Mick Thomson]]. |Ficheiro:Sid Wilson of Slipknot in 2005.jpg|[[Sid Wilson]]. |Ficheiro:Chris Fehn at Allstate Arena 2009.jpg|[[Chris Fehn]]. |Ficheiro:Slipknot at Bex Rock 2005 7.jpg| Actuación no Bex Rock (2005). |Ficheiro:Slipknot Live in Toronto, 2005 6.jpg| Actuación en [[Toronto]] (2005). |Ficheiro:Metaltown 2009, Slipknot.jpg|Actuación no Metaltown (2009). |Ficheiro:Slipknot @ Claremont Showgrounds (5 3 2012) (6859500110).jpg| Actuación no Soundwave Festival (2012). }} == Notas == {{Refempeza}} * a {{nota|note_a1}} "Duality" non entrou na lista ''Billboard'' Hot 100, pero chegou ao número 6 na lista ''Bubbling Under Hot 100 Singles''.<ref name="US-Bubbling-Under-Hot-100-singles">{{Cita web | url=http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart?f=344 | title=Slipknot – Chart History: Bubbling Under Hot 100 | work=[[Billboard]] | publisher=[[Prometheus Global Media]] | accessdate=2 de marzo de 2013 | data-arquivo=08 de setembro de 2015 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150908223827/http://www.billboard.com/artist/279598/slipknot/chart?f=344 | url-morta=yes }}</ref> * b {{nota|note_b1}} "Psychosocial" non entrou na lista ''Billboard'' Hot 100, pero chegou ao número 2 na lista ''Bubbling Under Hot 100 Singles''.<ref name="US-Bubbling-Under-Hot-100-singles" /> * c {{nota|note_c1}} "Snuff" non entrou na lista ''Billboard'' Hot 100, pero chegou ao número 10 na lista ''Bubbling Under Hot 100 Singles''.<ref name="US-Bubbling-Under-Hot-100-singles" /> * d {{nota|note_d1}} "The Devil In I" non entrou na lista ''Billboard'' Hot 100, pero chegou ao número 23 na lista ''Bubbling Under Hot 100 Singles''.<ref name="US-Bubbling-Under-Hot-100-singles" /> {{Reftermina}} ;Referencias {{Todas as ref|en}} {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro |apelidos-autor1= Arnopp |nome-autor1= Jason |título= Slipknot: Inside the Sickness, Behind the Masks |editorial=Ebury |lugar= Reino Unido |ano = 2001 |isbn= 0-09-187933-7 |ref = harv }} * {{Cita libro |apelidos-autor1= Crampton |nome-autor1= Mark |título= Barcode Killers: The Slipknot Story in Words and Pictures |editorial=Chrome Dreams |lugar= Reino Unido |ano= 2001 |isbn = 1-84240-126-2 |ref = harv}} * {{Cita libro |apelidos-autor1= McIver |nome-autor1= Joel |título = Slipknot: Unmasked (Again) |editorial=Omnibus |lugar= Reino Unido |ano = 2003 |isbn = 0-7119-9764-0 |ref = harv }} === Ligazóns externas === {{Páxina web|http://www.slipknot1.com/|Slipknot}} {{Slipknot}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Slipknot| ]] [[Categoría:Artigos destacados]] razgxfk3z9x39e6u74mk9z89tue0wq9 0 124019 6147464 5953584 2022-08-01T12:41:08Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeroliña | nome = {{PAGENAME}} | imaxe = Ryanair.b737-200.ei-cnv.bristol.arp.jpg | IATA = FR | ICAO = RYR | indicativo = Ryanair | fundación = [[1985]] | inicio_das_operacións = 1985 | fin_das_operacións = | aeroporto_principal = Aeroporto de Londres-Stansted | centros_de_conexión = | centros_de_conexión_secundarios = | cidades_focais = | plan_de_voo_frecuente = | alianza = | subsidiarias = | frota = 363 | destinos = 192 | holding = | eslogan_da_compañía = ''low-cost airline'' | sede = Dublin Airport, Fingal, Ireland | dirixentes = Michael O'Leary, Michael Cawley | páxina_web = http://www.ryanair.com }} '''Ryanair, Plc''' é unha [[aeroliña]] [[Irlanda|irlandesa]] con sede social en [[Irlanda]]. Foi fundada por [[Tony Ryan]] en [[1985]] con 25 traballadores, sendo a súa primeira ruta [[Waterford]] - [[Londres]]. É o maior transportista de [[liñas aéreas de baixo custo|baixo custo]] de [[Europa]]. Actualmente ten máis 650 rutas. Ao longo dos anos converteuse na aeroliña máis rendible do mundo, grazas á redución de custos. Ryanair caracterizouse por unha rápida e continua expansión, especialmente trala desregulación da industria aérea en Europa en [[1997]]. Operaba unha frota de 74 veteranos [[Boeing B737]], que foron dados de baixa, e asinou contratos para recibir 225 novos Boeing B737-800 ata [[2010]], ademais de opcións por 193 máis. A data de hoxe, Ryanair conta con 305 Boeing 737-800 «Next Generation» cunha media de idade de 4,9 anos. Ryanair é unha das empresas europeas máis polémicas, loada e criticada por igual. Os seus simpatizantes destacan os seus baixos prezos, o seu populismo, a administración radical, e a súa fereza para desbancar as ''aeroliñas de alto custo'' tradicionais. Pero os detractores acúsana de incumprir as políticas da [[UE]] e facer publicidade enganosa.<ref>[http://www.elpais.com/articulo/economia/Ryanair/paga/crisis/pasajero/elpepueco/20080818elpepieco_5/Tes ''Ryanair paga la crisis con el pasajero'']</ref> En [[2009]] foi demandada pola Dirección Xeral de Consumo de Baleares, por cobrar indebidamente aos pasaxeiros un suplemento por levar a súa equipaxe,<ref>[http://www.elmundo.es/elmundo/2009/05/15/baleares/1242396681.html Consumo sancionará a dos 'low cost' por cobrar por facturar el equipaje]</ref> medida que Ryanair aplica sistematicamente pero que é ilegal en España.<ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1960/07/23/pdfs/A10291-10299.pdf Lei 48/1960, de 21 de xullo, sobre Navegación Aérea.|data=23 de xullo de 1960|dataacceso=15 de xuño de 2009]</ref> == Historia == Dende a súa creación en [[1984]], Ryanair pasou de ser unha pequena aeroliña que realizaba a curta ruta entre [[Waterford]] e [[Londres]] a converterse nunha das maiores compañías de transporte de pasaxeiros en [[Europa]]. Ryanair ten na actualidade uns 8.500 traballadores, entre os que se contan 1.200 pilotos. Tras a súa saída en bolsa en [[1997]], os seu ingresos pasaron de 231 millóns de euros en [[1998]] a 1.843 millóns en [[2003]] e 3.013 millóns en [[2010]]. Os seus beneficios netos subiron de 48 millóns a 339 no mesmo período. === Primeiros anos === Ryanair foi fundada en 1985 Christopher Ryan, Liam Lonergan (dono da axencia de viaxes irlandesa Club Travel) e o empresario Tony Ryan (polo cal recibiu o nome), fundador de Guinness Peat Aviation. A aeroliña comezou a operar cun [[Embraer EMB 110 Bandeirante]] de 14 asentos, voando entre Waterford e o [[aeroporto de Gatwick]] co obxectivo de romper o duopolio dos voos entre [[Irlanda]] e [[Londres]], que nese momento estaban operados por [[British Airways]] e [[Aer Lingus]]. [[Ficheiro:Ryanair EMB-110.jpg|250px|miniatura|left|[[Embraer EMB 110 Bandeirante]] da compañía en 1988]] En [[1986]], a compañía incorporou unha segunda ruta, voando entre [[Dublín]] e [[Luton]] competindo directamente co duopolio de Aer Lingus e British Airways por vez primeira. Baixo a desregulación parcial da [[Unión Europea]], as aeroliñas poderían comezar novos servizos internacionais dentro da Unión, sempre e cando polo menos un dos dous gobernos dese a súa aprobación. O goberno irlandés nesa época rexeitou a súa aprobación co obxectivo de protexer a Aer Lingus, pero o británico, baixo o mando da conservadora [[Margaret Thatcher]], aprobou o servizo. Con dúas rutas e dous avións, a nova aeroliña transportou a 82.000 pasaxeiros nun ano. O número de cliente continuou aumentando, pero a compañía tiña perdas e, cara [[1991]], necesitaba estruturarse. [[Michael O'Leary]] foi o encargado de facer á aeroliña rendible. O'Leary rapidamente decidiu que a chave da rendabibidade eran as tarifas baixas, uns tempos de volta rápidos para os avións, nada de luxos e voos sen clase ''business'', ademais de operar un único modelo de avión. O'Leary regresou dunha visita a [[Southwest Airlines]] convencido de que Ryanair podería realizar grandes incursións no mercado europeo, nese tempo dominado polas aeroliñas nacionais que eran subvencionadas en distintos graos polos seus países. Competiu coas grandes compañías proporcionando un servizo a baixo custo sen luxos. Os voos foron programados cara aeroportos rexionais, que ofrecían menores gastos de operación que os grandes aeroportos internacionais. Cara [[1995]], tras perseguir constantemente o seu modelo de negocio de baixo custo, Ryanair celebrou o seu 10º aniversario levando a 2,25 millóns de pasaxeiros. === 1992–1999 === En [[1992]] a desregulación da industria aérea da [[Unión Europea]] déulle ás aeroliñas dun país da UE o dereito a operar voos entre dous estados membros e representou unha gran oportunidade para Ryanair. Tras unha exitosa flotación na bolsa de Dublín e na NASDAQ, a aeroliña iniciou servizos cara [[Estocolmo]], o [[aeroporto de Sandefjord]] (110&nbsp;km ao sur de [[Oslo]]), o [[aeroporto de París-Beauvais]] e [[Charleroi]] (preto de [[Bruxelas]])<ref>[http://www.ryanair.com/doc/investor/1999/arpt_1999.pdf Informe anual da aeroliña de 1999 {{en}}]</ref>. En [[1998]], con novo capital, a aeroliña realizou un pedido masivo por 2.000 millóns de dólares de 45 novos [[Boeing 737|Boeing 737–800]]<ref>[http://www.ryanair.com/ie/about Historia de Ryanair {{en}}]</ref>. === Anos 2000 === [[Ficheiro:Ryanair.b737.750pix.jpg|miniatura|B737-200 de Ryanair]] A aeroliña lanzou a súa páxina web no ano [[2000]], sendo as reservas en liña inicialmente unha pequena e pouco importante parte do software da páxina. O incremento da venda de billetes a través de internet axudou ao obxectivo de recortar o prezo dos billetes ao vender directamente e quitar os custos impostos polas axencias de viaxes. Nun ano a páxina chegou a manexar tres cuartos das reservas da aeroliña. Ryanair estreou unha nova base de operacións no [[aeroporto de Charleroi]] no ano [[2001]]. Posteriormente nese mesmo ano, a aeroliña pedíu 155 novos avións [[Boeing 737|737-800]] de [[Boeing]] para ser entregados en oito anos, entre [[2002]] e [[2010]].<ref>{{cita web|título=Ryanair in Boeing spending spree|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1779700.stm|editor=BBC|dataacceso=22 de novembro de 2016}}</ref> Aproximadamente 100 deses avións xa foran entregados cara finais de [[2005]], aínda que houbo pequenos atrasos nese ano debido a unha folga de maquinistas de Boeing.<ref>{{cita web|título=Ryanair's new routes could face delays due to strike|url=http://www.irishtimes.com/business/ryanair-s-new-routes-could-face-delays-due-to-strike-1.496173|editor=The Irish Times|dataacceso=22 de novembro de 2016}}</ref> En abril de [[2003]] Ryanair mercou a [[KLM]] ao seu competidor en dificultades [[Buzz (aeroliña)|Buzz]].<ref>{{cita web|título=Buzz gets go-ahead to resume flights|url=http://www.irishtimes.com/business/buzz-gets-go-ahead-to-resume-flights-1.357233|editor=The Irish Times|dataacceso=22 de novembro de 2016}}</ref> [[Ficheiro:Ryanair Boeing 737-800 in SXF.jpg|miniatura|[[B737|B737-800]] de Ryanair]] Durante o ano [[2004]] Michael O'Leary advertíu que habería un "baño de sangue" durante o inverno, do cal só dúas ou tres aeroliñas de baixo custo sairían, agardando que esas serían Ryanair e [[EasyJet]].<ref>{{cita web|título=Ryanair warns of 'bloodbath' in airline industry|url=http://www.irishtimes.com/business/ryanair-warns-of-bloodbath-in-airline-industry-1.1143061|editor=The Irish Times|dataacceso=22 de novembro de 2016}}</ref> Unha perda de 3,3 millóns de euros no segundo cuarto de 2004 foi a primeira perda rexistrada da aeroliña en 15 anos, aínda que a compañía volvería a ter beneficios pouco despois. A ampliación da [[Unión Europea]] o [[1 de maio]] de 2004 permitiu a apertura de novas rutas para Ryanair.<ref>{{cita web|título=Ryanair sticks to 10% growth forecast|url=http://www.irishtimes.com/business/ryanair-sticks-to-10-growth-forecast-1.458806|editor=The Irish Times|dataacceso=22 de novembro de 2016}}</ref> A rápida adición de novas rutas e nova bases permitiu o crecemento do número de pasaxeiros e colocou a Ryanair entre as aeroliñas máis grandes en rutas europeas. En agosto de [[2005]] a aeroliña afirmou ter levado a un 20% máis pasaxeiros dentro de [[Europa]] que [[British Airways]]. [[Ficheiro:Ryanair HQ.jpg|miniatura|Edificio de Ryanair.]] O [[13 de febreiro]] de [[2006]] a canle británica [[Channel 4]] emitiu un documental como parte da súa serie ''Dispatches'' titulado "Ryanair caught napping". O documental criticaba as políticas de adestramento da aeroliña, os procedementos de seguridade e a hixiene dos avións, destacando tamén a pobre moral dos seus traballadores. Ryanair negou estes feitos<ref>{{cita web|título=Ryanair Statement for Channel 4 Dispatches Programme|url=http://www.ryanair.com/site/promos/dispatches/12.%20Ryanair%20Statement%20for%20Channel%204%20Dispatches%20Programme%20%5B2006-02-09%5D.pdf|editor=Ryanair|dataacceso=26 de decembro de 2016|data-arquivo=27 de marzo de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090327090420/http://www.ryanair.com/site/promos/dispatches/12.%20Ryanair%20Statement%20for%20Channel%204%20Dispatches%20Programme%20%5B2006-02-09%5D.pdf|url-morta=unfit}}</ref> e afirmou que o material promocional do programa, en particular a imaxe dunha azafata durmindo, fora falsificado.<ref>{{cita web|título=Dispatches misleading advertisement in media|url=http://www.ryanair.com/site/promos/dispatches/14.%20Dispatches%27%20misleading%20advertisement%20in%20media%20%5B2006-02-13%5D.pdf|editor=Ryanair|dataacceso=26 de decembro de 2016|data-arquivo=21 de marzo de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060321110710/http://www.ryanair.com/site/promos/dispatches/14.%20Dispatches%27%20misleading%20advertisement%20in%20media%20%5B2006-02-13%5D.pdf|url-morta=unfit}}</ref> O [[5 de outubro]] de 2006 Ryanair lanzou unha oferta de 1.480 millóns de euros para mercar[[Aer Lingus]]. O CEO de Ryanair, Michael O'Leary, dixo que o movemento era unha "oportunidade única" para formar unha aeroliña irlandesa. A nova compañía podería transportar ao redor de 50 millóns de pasaxeiros por ano.<ref>{{cita web|título=EU ban on Ryanair's Aer Lingus takeover 'valid' |url=http://www.dailymail.co.uk/money/article-1292417/EU-ban-Ryanairs-Aer-Lingus-takeover-valid.html|editor=Daily Mail|dataacceso=26 de decembro de 2016}}</ref> == Frota == A frota de Ryanair componse de 303 aeronaves cunha idade media de 4,9 anos. <center> {| class="toccolours" border="1" cellpadding="3" style="border-collapse:collapse;text-align:center" |+ '''Frota de Ryanair''' |- bgcolor=#082567 ! rowspan="2" | <font color=white>Aeronave ! rowspan="2" style="width:25px;" | <font color=white>En servizo ! rowspan="2" style="width:25px;" | <font color=white>Pedidos ! rowspan="2" style="width:25px;" | <font color=white>Opcións ! colspan="5" | <font color=white>Butacas ! rowspan="2" | <font color=white>Notas |- bgcolor=#082567 ! style="width:25px;" | <abbr title="First class"><font color=white>F</abbr> ! style="width:25px;" | <abbr title="Business"><font color=white>C</abbr> ! style="width:25px;" | <abbr title="Comfort class"><font color=white>Y+</abbr> ! style="width:25px;" | <abbr title="Clase económica"><font color=white>Y</abbr> ! style="width:25px;" | <font color=white>Total |- |[[Boeing 737|Boeing 737–700]] |align=center|1 |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|60/149 |align=center| Nunca configuración totalmente ''business'' de 60 prazas como avión para chárters corporativos, principalmente para equipos de fútbol en inverno. No verán, con 149 asentos, úsase de reserva para rutas entre Reino Unido e Irlanda ou para adestramento. |- |[[Boeing 737|Boeing 737–800]] |align=center|362<ref>[http://www.ryanair.com/en/about/fleet Frota de Ryanair]</ref> |align=center|105<ref>{{Cita web |url=http://www.reuters.com/article/2013/06/19/us-air-show-day-three-idUSBRE95I0SK20130619 |título=reuters.com - Orders top $100 billion as Ryanair gives Boeing a boost |data-acceso=07 de agosto de 2013 |data-arquivo=30 de xullo de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130730152145/http://www.reuters.com/article/2013/06/19/us-air-show-day-three-idUSBRE95I0SK20130619 |url-morta=yes }}</ref> |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|189 |A entregas produciranse entre 2014 e 2018, e 75 avións vellos serán retirados. |- |[[Boeing 737 MAX|Boeing 737 MAX 200]] |align=center|- |align=center|100 |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|- |align=center|197 |align=center|Cliente de lanzamento |} </center> == Notas == {{Listaref}} {{Commonscat}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeroliñas de Irlanda]] [[Categoría:Aeroliñas de baixo custo]] 246y000gfmtwl48wphed1tc7vrlw08t 0 125931 6147927 6121815 2022-08-02T03:39:20Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Club de futbol | nome = Sporting Cristal | escudo = [[Ficheiro:Sporting Cristal escudo (nuevo, 500x500).png|150px]] | nomecompleto = Club Sporting Cristal, S.A. | alcume = | fundacion = [[13 de decembro]] de [[1955]] | estadio = [[Estadio San Martín de Porres|San Martín de Porres]]<br>[[Lima]], [[Perú]] | inauguracion = [[1995]] | capacidade = 18.000 | presidente = {{PERb}} Felipe Cantuarias | adestrador = {{PERb}} Roberto Mosquera | liga = [[Primeira División do Perú]] | tempada = 2021 | posicion = 2º | marcacamiseta = | anunciocamiseta = | web = http://www.clubsportingcristal.pe/ | pattern_la1=|pattern_b1=_Cristal_10h|pattern_ra1= | leftarm1=1E90FF|body1=1E90FF|rightarm1=1E90FF|shorts1=FFFFFF|socks1=1E90FF | pattern_la2=|pattern_b2=_Cristal_10a2|pattern_ra2= | leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=008DE5|socks2=FFFFFF | pattern_la3=|pattern_b3=_Cristal_10a3|pattern_ra3= | leftarm3=FFFF00|body3=FFFF00|rightarm3=FFFF00|shorts3=FFFF00|socks3=FFFF00 }} O '''Club Sporting Cristal, S.A.''' é un club de [[fútbol]] [[Perú|peruano]] da cidade de [[Lima]]. Fundouse o [[13 de decembro]] de [[1955]] no barrio de Rímac polo enxeñeiro Ricardo Bentín Mujica e a súa muller Esther Grande de Bentín, propietarios da cervexaría peruana Backus e Johnston.<ref>{{Cita web|título=La grandeza de la Familia Bentín {{!}} Sporting Cristal|url=http://www.clubsportingcristal.pe/club/index.php/sociales-sporting-cristal/2122-la-grandeza-de-la-familia-bentin|páxina-web=web.archive.org|data=2014-01-03|data-acceso=2022-05-07|data-arquivo=03 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140103201035/http://www.clubsportingcristal.pe/club/index.php/sociales-sporting-cristal/2122-la-grandeza-de-la-familia-bentin|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Pasión 'Cervecera': Sepa cómo se fundó el Sporting Cristal {{!}} LaRepublica.pe|url=http://www.larepublica.pe/13-12-2011/pasion-cervecera-sepa-como-se-fundo-el-sporting-cristal|páxina-web=web.archive.org|data=2011-12-24|data-acceso=2022-05-07|data-arquivo=24-12-2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20111224063100/http://www.larepublica.pe/13-12-2011/pasion-cervecera-sepa-como-se-fundo-el-sporting-cristal|url-morta=unfit}}</ref> O club e a cervexeira están moi vinculados dende os seus inicios, polo que se lle coñece popularmente como "o grupo cervexeiro" ou "os cervexeiros".<ref>{{Cita web|título=Backus|url=https://www.clubsportingcristal.pe/backus/|páxina-web=Sporting Cristal|data-acceso=2022-05-07|lingua=en}}</ref> Actualmente compite na [[Primeira División do Perú]].<ref>{{Cita web|título=Historia|url=https://www.clubsportingcristal.pe/historia/|páxina-web=Sporting Cristal|data-acceso=2022-04-03|lingua=en}}</ref> O club xogou sempre na máxima categoría do seu país, integrando a lista de equipos de Suramérica que nunca descenderon.<ref>{{Cita web|título=Los históricos 24 equipos de Sudamérica que nunca descendieron|url=https://rpp.pe/futbol/descentralizado/universitario-de-deportes-sporting-cristal-los-historicos-24-equipos-de-sudamerica-que-nunca-descendieron-noticia-1234123|páxina-web=RPP|data=2019-12-10|data-acceso=2022-05-07|lingua=es|apelidos=GrupoRPP}}</ref> A nivel internacional, con 36 participacións, é a selección peruana e a sexta con máis participacións na [[Copa Libertadores de América]].<ref>{{Cita web|título=Sporting Cristal sumará 29 presencias en la Copa Libertadores - Depor.pe|url=http://depor.pe/futbol-peruano/816960/noticia-sporting-cristal-sumara-29-presencias-copa-libertadores|páxina-web=web.archive.org|data=2012-08-15|data-acceso=2022-05-07|data-arquivo=15 de agosto de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120815230113/http://depor.pe/futbol-peruano/816960/noticia-sporting-cristal-sumara-29-presencias-copa-libertadores|url-morta=unfit}}</ref> O Sporting Cristal foi subcampión da Copa Libertadores de [[1997]], sendo esta a súa mellor participación internacional. Adóitase denominar "o club que naceu campión", xa que gañou o Campionato de fútbol peruano de 1956 na súa primeira intervención e no seu primeiro ano de vida.<ref>https://www.fifa.com/es/news/club-que-nacio-campeon-1636140</ref><ref>{{Cita web|título=El primer t�tulo de Sporting Cristal 1956: Destapados al nacer - De Chalaca {{!}} Futbol para el que la conoce|url=https://dechalaca.com/hemeroteca/que-level/cristal-1956-destapados-al-nacer|páxina-web=dechalaca.com|data-acceso=2022-05-07}}</ref> ==Historia== Fundouse o [[13 de decembro]] de [[1955]], na provincia da Lima, do Rímac. Acadou o seu primeiro título profesional en [[1956]], gañando 15 títulos ata o día de hoxe. == Xogadores == :''Categoría principal: [[:Categoría:Futbolistas do Sporting Cristal|Futbolistas do Sporting Cristal]].'' ===Cadro actual=== :''Datos do 27 de decembro de 2010.'' {{Fs start}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Erick Delgado]]|pos=POR}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Manuel Heredia]]|pos=POR}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Julio Aliaga]]|pos=POR}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Juan Lojas]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=|nat=PRY|name=[[Carlos Espínola (futbolista)|Carlos Espínola]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[José Granda]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Jean Pierre Cáncar]]|pos=DEF}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Yancarlo Casas]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Tarek Carranza]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Carlos Lobatón]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Minzum Quina]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Gianfranco Espejo]]|pos=MED}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Yoshimar Yotún]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Marcio Valverde]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Diego Chávarri]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Daniel Sánchez Albújar|Daniel Sánchez]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Roberto Palacios]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Anderson Cueto]]|pos=MED}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Héctor Cruz Cheng|Héctor Cruz]]|pos=DIA}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Luis Advíncula]]|pos=DIA}} {{Fs player|no=|nat=URY|name=[[Miguel Ximenez]]|pos=DIA}} {{Fs player|no=|nat=PER|name=[[Andy Pando]]|pos=DIA}} {{Fs player|no=|nat=ARG|name=[[Luis Miguel Escalada]]|pos=DIA}} {{Fs end}} ==Palmarés== *'''[[Primeira División do Perú]] (20)''': 1956, 1961, 1968, 1970, 1972, 1979, 1980, 1983, 1988, 1991, 1994, 1995, 1996, 2002, 2005, 2012, 2014, 2016, 2018, 2020. *'''Copa Bicentenario (1):''' 2021.<ref>{{Cita web|título=¡Sporting Cristal es el campeón de la Copa Bicentenario!|url=https://peru.as.com/peru/2021/07/28/futbol/1627445864_273734.html|páxina-web=Diario AS|data=2021-07-27|data-acceso=2022-04-03|nome=Dan|apelidos=Lerner}}</ref> *'''Torneo Apertura''' (2): 1994, 2003. *'''Torneo Clausura''' (4): 1998, 2002, 2004, 2005. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === *[https://web.archive.org/web/20090908222941/http://sportingcristal.com/ Páxina oficial do club] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de fútbol do Perú]] lixpqaxecu78lw6t87i24fml2zo9u3g 0 128748 6147992 6080321 2022-08-02T06:28:45Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} '''The Legend of Zelda: The Wind Waker''' (ゼルダの伝説 風のタクト - Zeruda no Densetsu Kaze no Takuto, literalmente "A Lenda de Zelda: a batuta do vento"), é un [[xogo de acción-aventura]], décima entrega da [[The Legend of Zelda|serie ''The Legend of Zelda'']]. Foi editado para a [[Nintendo GameCube]] no [[Xapón]] o 13 de decembro de 2002, en [[Norteamérica]] o 24 de marzo de 2003, en [[Europa]] o 3 de maio de 2003 e en [[Australia]] o 7 de maio de 2003. ''[[The Legend of Zelda: Phantom Hourglass]]'' para a [[Nintendo DS]] é a secuela directa de ''The Wind Waker''. Por primeira vez na serie, o xogo está ambientado nun conxunto de illas dentro dun inmenso mar que cobre o Reino de Hyrule de ''[[The Legend of Zelda: Ocarina of Time|Ocarina of Time]]''. O xogador controla a [[Link (The Legend of Zelda)|Link]], o protagonista da saga ''Zelda'', na súa loita contra [[Ganon]]dorf polo control dunha reliquia sagrada coñecida como a [[Triforza]]. Link pasa unha considerábel parte do xogo a [[Navegación marítima|navegar]] entre as distintas illas e atravesando alxubes e templos para acadar o poder necesario co que derrotar a Ganondorf. Tamén pasa algún tempo na procura da súa irmá máis nova. ''The Wind Waker'' segue os pasos de ''Ocarina of Time'' e a súa secuela ''[[The Legend of Zelda: Majora's Mask|Majora's Mask]]'', mantendo basicamente o modo de xogo e o sistema de control das dúas entregas de [[Nintendo 64]]. Desta volta faise especial fincapé no uso e control do vento por medio da [[Batuta]] dos Ventos, que axuda a Link cando debe navegar ou planar no ar.<ref>{{Cita web|url=http://www.nlgaming.com/nl/asp/id_566/nl/reviewDisp.htm|title=The Legend of Zelda: The Wind Waker|publisher=Next Level Gaming|accessdate=2008-11-26|data-arquivo=27 de marzo de 2004|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20040327192232/http://www.nlgaming.com/nl/asp/id_566/nl/reviewDisp.htm|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.gamepower.com.au/?aid=1424|title=The Legend of Zelda: The Wind Waker Review|accessdate=2008-11-26|data-arquivo=04 de xuño de 2003|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20030604041150/http://www.gamepower.com.au/?aid=1424|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.acegamez.co.uk/reviews_gamecube/The_Legend_of_Zelda_The_Wind_Waker_GC.htm|title=The Legend of Zelda: The Wind Waker|accessdate=2008-11-26|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090812110515/http://www.acegamez.co.uk/reviews_gamecube/The_Legend_of_Zelda_The_Wind_Waker_GC.htm|dataarquivo=12 de agosto de 2009|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.rpgfan.com/reviews/zelda_windwaker/zelda_windwaker.html|title=The Legend of Zelda: The Wind Waker|accessdate=2008-11-26|data-arquivo=30 de setembro de 2005|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20050930233122/http://acegamez.co.uk/reviews_gamecube/The_Legend_of_Zelda_The_Wind_Waker_GC.htm|url-morta=yes}}</ref> Controvertido durante o seu desenvolvemento polo seu uso de gráficos [[cel shading]], ''The Wind Waker'' acabou tendo un bo recibimento após o seu lanzamento e hoxe é un dos xogos máis populares da GameCube. == Modo de xogo == O sistema de control de ''The Wind Waker'' é practicamente o mesmo de ''[[The Legend of Zelda: Ocarina of Time|Ocarina of Time]]'' e ''[[The Legend of Zelda: Majora's Mask|Majora's Mask]]''. Mantéñense as acción básicas de Link, como camiñar, correr, atacar, defender e saltar automaticamente ao chegar a un bordo. Link tamén fai uso do sistema de control introducido en ''Ocarina of Time'', que lle permite concentrarse nun inimigo ou noutro obxectivo. Como engadido a este sistema introduce a habilidade de contraatacar: cando Link está concentrado nun adversario sen se defender de maneira activa, certos ataques dos inimigos fan que se disparen un sinal visual, a vibración do mando e un sinal acústico. Se ataca nese preciso instante, Link esquiva ou detén o golpe e logo contraataca desde atrás ou saltando por riba da cabeza do inimigo. Esta táctica resulta crucial para derrotar inimigos con armadura ou xefes finais. O novo estilo de ''The Wind Waker'' presenta a un Link de ollos moito máis grandes e expresivos ca nos xogos anteriores. Isto permítelle centrar a súa ollada nos inimigos que se achegan ou en obxectos importantes. Por exemplo, se Link debe resolver un crebacabezas acendendo un facho para darlle lume a un obxecto afastado, os seus ollos dirixiranse cara a un pau que teña preto, dando unha pista ao xogador sobre o que debe facer. Como ocorre en todas as entregas de ''Zelda'', ''The Wind Waker'' inclúe varios alxubes (zonas amplas, pechadas e a miúdo baixo terra). Neles Link combate inimigos, recolle obxectos e resolve crebacabezas para avanzar até enfrontarse ao xefe final. Para completar un alxube, Link emprega principalmente a espada e o escudo, mais tamén outras armas como arco e frechas, un búmerang, bombas e un gancho de escalada. Tamén pode coller e usar algunhas das armas dos inimigos, o que constitúe unha novidade na serie ''Zelda''. ''The Wind Waker'', seguindo a tendencia da maioría dos xogos de ''Zelda'', ofrece moitas misións secundarias, como a Galería Nintendo. Cando Link se atopa no Refuxio da Fraga, pode usar a Folla Deku para planar até unha illa cilíndrica cunha esclusa que conduce á galería do escultor Carlov. Cando Link obtén unha [[cámara fotográfica]] en cor chamada Deluxe Picto Box, poder tomar [[fotografía]]s de [[personaxe non xogador|personaxes non xogadores]] e inimigos, que despois Carlov emprega para esculpir miniaturas. Pódese coleccionar un total de 134 miniaturas, mais Link só pode gardar tres fotografías á vez. Logo de rematar o xogo, pódese volver empezar con lixeiras modificacións: Link comeza xa coa Deluxe Picto Box, o que fai posíbel completar a misión secundaria da Galería Nintendo; Aryll leva un vestido granate con caveiras que lle deran os piratas; Link é quen de entender a lingua Hylian e leva postas as súas roupas iniciais durante todo o xogo, no canto da túnica e gorro verdes habituais. Outra misión secundaria presente en todos os xogos de ''Zelda'' (agás ''The Legend of Zelda'' e mais ''Phantom Hourglass''), reunir os Anacos de Corazón, volve aparecer nesta entrega. ''The Wind Waker'' tamén inclúe Mapas do Tesouro, esparexidos por todo o Grande Mar. O xogador pode atopar estes mapas e ir na procura do que aparece neles. Os tesouros van desde Rupias até Anacos de Corazón, pasando por outros mapas que permiten atopar, por exemplo, a posición dos grandes polbos ou dos anacos de corazón. === Vento e viaxes === ''The Wind Waker'' está ambientado nun mar que consta de 49 seccións dispostas nunha cuadrícula de sete por sete, e cada sección contén unha illa ou un grupo de illas. Xa que logo, unha grande parte do xogo transcorre viaxando dunha illa a outra, o que permite encubrir os tempos de carga accedendo aos datos mentres o xogador se achega a unha illa. Para navegar polas distintas zonas rapidamente, Link utiliza a Batuta dos Ventos, que controla a dirección do vento cunha serie de melodías. Amais o vento adoita desempeñar un papel fundamental na resolución dos crebacabezas. Mediante a Folla Deku, Link pode facer xirar [[turbina]]s ou planar curtas distancias no ar. Creando un vento de cola, Link pode planar distancias maiores para chegar a zonas afastadas. Un [[cataventos]] amosa a dirección actual do vento na pantalla. == Argumento == Ambientado 100 anos despois dos acontecementos de ''[[The Legend of Zelda: Ocarina of Time|Ocarina of Time]]'', ''The Wind Waker'' sitúa a [[Link (The Legend of Zelda)|Link]] nun mar salpicado de illas, o que implica frecuentes travesías e combates navais. Link vive coa súa avoa e a súa irmá máis nova Aryll na Illa Initia, unhas das poucas habitadas do Grande Mar. As xentes do Grande Mar manteñen viva a lenda dun próspero [[Reino de Hyrule]] que alberga un [[Triforza|poder dourado]] oculto. A historia conta que Ganon atopou e roubou este poder e usouno para estender a escuridade até que un rapaz vestido de verde selou o mal grazas á [[Espada Mestra]]. De alí en diante coñeceuse a ese rapaz como o Heroe do Tempo, e converteuse en lenda. Un certo día, o mal que fora selado comezou a volver, mais o Heroe do Tempo non apareceu. Os habitantes do Grande Mar ven con incerteza o destino do reino, mais fica claro esta lenda reflicte a historia narrada en ''Ocarina of Time''. Cando os rapaces de Illa Initia acadan a maioría de idade, seguindo a tradición, vístense de verde como o Heroe do Tempo. Os anciáns esperan así inculcar nos nenos o valor do lendario personaxe. ''The Wind Waker'' comeza o día do aniversario de Link, no que recibe a túnica e gorro habituais. O agasallo que lle fai Aryll é o permiso para usar o seu telescopio; cando olla a través del, albisca un enorme paxaro que leva unha rapaza cara a unha fraga próxima. Logo de atopar unha espada, Link marcha a investigar e finalmente rescata a rapaza. Porén aquel mesmo paxaro volta e secuestra a Aryll. A rapaza rescatada na fraga é Tetra, a capitá dun barco pirata. A petición de Link, parten cara a Fortaleza Abandonada, onde unha misteriosa figura mantén cativa a Aryll xunto con outras rapazas. Após un asalto infrutuoso, Link é expulsado da fortaleza; rescátao un barco parlante chamado Rei dos Leóns Vermello, quen lle conta que o amo da Fortaleza Abandonada é Ganon, o mal lendario. O Rei dos Leóns Vermellos dálle a Link a Batuta dos Ventos, capaz de controlar o vento e mudar a súa dirección, e ensina a Link a navegar polo Grande Mar na procura das tres Perlas das Deusas. Link encóntraas e lévaas ás tres Illas Triángulo, o que provoca que a Torre dos Deuses se erga do mar. Logo de loitar con Gohdan na torre para probar a súa valía, Link entra nun anel de luz e é transportado baixo as augas até o Castelo de Hyrule, inzado de inimigos e conxelado no tempo. Link baixa por unha escaleira agochada e atopa a Espada Mestra, o fío repeledor do mal empregado polo Heroe do Tempo para encerrar a Ganondorf. Ao tirar a espada, Link esperta o castelo e todos os inimigos do seu interior. Unha vez destruídos, volta para a superficie. Coa Espada Mestra na man, Link volta para a Fortaleza Abandonada e únese a Tetra e mais os piratas. Alí libera a Aryll e as demais prisioneiras e mata o Rei Helmaroc, o paxaro que capturara a súa irmá. Porén Ganondorf derrótao con facilidade e cóntalle que ao coller a Espada Mestra desfixo de todo o selo que o mantiña cativo e liberou todo o seu poder; aínda máis, a Espada Mestra perdeu o seu poder de repeler o mal. Ganondorf ergue a Tetra polo pescozo e decátase de que leva un fragmento da Triforza da Sabedoría como colar. Mentres a chama [[Princesa Zelda]], dous dos Rito que axudaran a Link na súa procura polas Perlas das Deusas rescatan a Link e a Tetra, e o Dragón Valoo dálle lume a toda a fortaleza. Link e mais Tetra voltan para o castelo situado no fondo do mar e baixan pola escaleira, onde se encontran con Daphne, o rei de Hyrule, que ten a mesma voz ca o Rei dos Leóns Vermellos. Este contalles que as pregarias do pobo da lenda foron escoitadas: os deuses encerraron a Ganondorf xunto co resto de Hyrule asolagando o reino cunha treboada torrencial, ordenando aos elixidos a se refuxiar nos cumios das montañas. Isto revela que as illas do Grande Mar eran os puntos máis altos de Hyrule, agora somerxido. O rei combina un anaco da Triforza da Sabedoría co fragmento do colar de Tetra, facendo que ela adquira o aspecto tradicional da Princesa Zelda. Daquela o rei descobre que a causa da perda de poder da Espada Mestra foi o asasinato dos Sabios da Terra e do Vento. Link toca o Poema do Deus da Terra a Medli e a Aria do Deus do Vento a Makar, espertando neles o coñecemento de seren os novos Sabios da Terra e do Vento. As pregarias destes restauran o máximo poder da Espada Mestra. Link emprende unha serie de misións para atopar e decodificar oito mapas da Triforza que sinalan os lugares nos que se encontran os anacos da Triforza do Valor. Link extrae os anacos do mar e restaura a Triforza do Valor, que reside dentro de Link, identificándoo como o Heroe do Vento. Coa Espeda Mestra restaurada e a Triforza do Valor no seu poder, Link volta unha vez máis para o Castelo de Hyrule, onde Zelda desaparece diante del. Link dá atravesado a barreira situada alén do castelo e entra na Torre de Ganon. Ganondorf aparécese ante Link e asegura que Link é o Heroe do Tempo renacido e que o destino lle permitiu volver reunir a Triforza, tal e como fixera co Heroe do Tempo. As tres triforzas saen de Ganondorf, Link e mais Zelda e combínanse para formar a Triforza completa. Como calquera que toque a Triforza completa poder ver un desexo cumprido, Ganondorf esixe que os deuses volvan deixar Hyrule ao descuberto, baixo o seu control. Porén, antes de que poida chegar até a Triforza, o rei Daphnes aparece de súpeto e toca a triforza. Pídelle aos deuses que lles dean a Link e Zelda un futuro e que as aguas leven consigo o reino de Hyrule e mais a Ganondorf. A Triforza descomponse e o océano situado enriba deles comeza a derramarse por toda a torre. Sabendo que o rei se asegurara a súa propia morte, Ganondorf bótase a rir e comeza a loitar contra Link. Zelda axuda disparando frechas de luz a Ganondorf co arco de Link. Cando Ganondorf fica aparvado, Link chántalle a Espada Mestra na cabeza, converténdoo en pedra. Link e mais Zelda aboian até a superficie dentro dunha burbulla, deixando a Ganondorf e mais o rei a afogaren baixo a auga xunto con Hyrule. Link e Zelda, agora en forma de Tetra parten no barco pirata e o agora inerte Rei dos Leóns Vermellos na procura de novas terras, guiados polo vento. Estes acontecementos teñen unha continuación directa en ''[[The Legend of Zelda: Phantom Hourglass]]''. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.zelda.com/gcn/''The Legend of Zelda: The Wind Waker'' Páxina web oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:The Legend of Zelda‎]] [[Categoría:Videoxogos de mundo aberto]] he1hy6x3krhspmwtefondw48mtl503m 0 129648 6148064 5336642 2022-08-02T08:38:38Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} {{curto de máis|data=outubro de 2017}} {{Sen referencias|data=novembro de 2013}} '''Pedro Seguín''' foi un [[bispo]] [[Galicia|galego]] que dirixiu a [[Diocese católica latina de Ourense]] entre os anos [[1157]] e [[1169]]. Naceu na aldea de [[Paradela de Abeleda, Porqueira|Paradela de Abeleda]], anexo da parroquia de [[San Lourenzo de Abeleda, Porqueira|San Lourenzo de Abeleda]], no concello de [[Porqueira]], segundo conta Juan Muñoz de la Cueva, na súa obra ''Noticias históricas de la Santa Iglesia Cathedral de Orense''. == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro |ligazónautor=Antonio Couceiro Freijomil |apelidos=Couceiro Freijomil |nome=Antonio |ano=1951-53 |título=[[Diccionario bio-bibliográfico de escritores]] |volume= |páxina= |editorial=[[Editorial de los Bibliófilos Gallegos|Bibliófilos Gallegos]] |lingua=Es }} * [[Juan Muñoz de la Cueva|Muñoz de la Cueva, Juan]] (1727). [https://books.google.es/books?id=yyLhV6e4VAUC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Juan+Mu%C3%B1oz+de+la+Cueva+(O.SS.T.)%22&hl=gl&sa=X&ved=0ahUKEwj_lISYntHmAhVDx4UKHfeMADIQ6AEIJzAA ''Noticias historicas de la Santa Iglesia Cathedral de Orense''] pp. 147-148 {{es}}. === Outros artigos === * [[Diocese católica latina de Ourense]] {{Start box}} {{s-rel|ca}} {{Succession box | título = [[Diocese católica latina de Ourense|Bispo de Ourense]] | período = [[1157]] - [[1169]] | predecesor = [[Martiño, bispo de Ourense|Martiño]]| sucesor = [[Adán de Ourense|Adán]]}} {{End box}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Bispos da diocese de Ourense]] [[Categoría:Idade Media de Galicia]] [[Categoría:Nados en 1157]] [[Categoría:Finados en 1169]] [[Categoría:Artigos de Galicia sen imaxes]] d9wu1ctccyqcv3kuo2f58m8m3oi2bli 6148070 6148064 2022-08-02T08:46:02Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Pedro Seguín''' foi un [[bispo]] [[Galicia|galego]] que dirixiu a [[Diocese católica latina de Ourense]] entre os anos [[1157]] e [[1169]]. Naceu na aldea de [[Paradela de Abeleda, Porqueira|Paradela de Abeleda]], anexo da parroquia de [[San Lourenzo de Abeleda, Porqueira|San Lourenzo de Abeleda]], no concello de [[Porqueira]], segundo conta Juan Muñoz de la Cueva, na súa obra ''Noticias históricas de la Santa Iglesia Cathedral de Orense''. Foi confesor de [[Afonso VII]] e de [[Fernando II de León e Galicia]]. Fundou o convento cisterciense de [[San Miguel de Bóveda]] e a colexiata de [[Santa María de Xunqueira de Ambía]]. == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro |artigo= |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume= |páxina= |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }} * {{Cita libro |ligazónautor=Antonio Couceiro Freijomil |apelidos=Couceiro Freijomil |nome=Antonio |ano=1951-53 |título=[[Diccionario bio-bibliográfico de escritores]] |volume= |páxina= |editorial=[[Editorial de los Bibliófilos Gallegos|Bibliófilos Gallegos]] |lingua=Es }} * [[Juan Muñoz de la Cueva|Muñoz de la Cueva, Juan]] (1727). [https://books.google.es/books?id=yyLhV6e4VAUC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Juan+Mu%C3%B1oz+de+la+Cueva+(O.SS.T.)%22&hl=gl&sa=X&ved=0ahUKEwj_lISYntHmAhVDx4UKHfeMADIQ6AEIJzAA ''Noticias historicas de la Santa Iglesia Cathedral de Orense''] pp. 147-148 {{es}}. === Outros artigos === * [[Diocese católica latina de Ourense]] {{Start box}} {{s-rel|ca}} {{Succession box | título = [[Diocese católica latina de Ourense|Bispo de Ourense]] | período = [[1157]] - [[1169]] | predecesor = [[Martiño, bispo de Ourense|Martiño]]| sucesor = [[Adán de Ourense|Adán]]}} {{End box}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Bispos da diocese de Ourense]] [[Categoría:Idade Media de Galicia]] [[Categoría:Nados en 1157]] [[Categoría:Finados en 1169]] [[Categoría:Artigos de Galicia sen imaxes]] nscrp9epb4s9487a60fn1bmdkw55mm0 0 129717 6148063 4973449 2022-08-02T08:37:25Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} {{Sen referencias|data=novembro de 2013}} '''Juan Muñoz de la Cueva''' foi un [[bispo]] [[Castela|castelán]] que dirixiu a [[Diocese católica latina de Ourense]] entre os anos [[1717]] e [[1728]]. == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro |ligazónautor=Antonio Couceiro Freijomil |apelidos=Couceiro Freijomil |nome=Antonio |ano=1951-53 |título=[[Diccionario bio-bibliográfico de escritores]] |volume= |páxina= |editorial=[[Editorial de los Bibliófilos Gallegos|Bibliófilos Gallegos]] |lingua=Es }} * Muñoz de la Cueva, Juan (1727). [https://books.google.es/books?id=yyLhV6e4VAUC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Juan+Mu%C3%B1oz+de+la+Cueva+(O.SS.T.)%22&hl=gl&sa=X&ved=0ahUKEwj_lISYntHmAhVDx4UKHfeMADIQ6AEIJzAA ''Noticias historicas de la Santa Iglesia Cathedral de Orense''] {{es}}. === Outros artigos === * [[Diocese católica latina de Ourense]] {{Start box}} {{Succession box | título = [[Diocese católica latina de Ourense|Bispo de Ourense]] | período = [[1717]] - [[1728]] | predecesor = [[Marcelino Siuri Navarro]]| sucesor = [[Andrés Cid de San Pedro Fernández]]}} {{End box}} {{Control de autoridades}} {{Personalidades en progreso}} [[Categoría:Bispos da diocese de Ourense]] [[Categoría:Bispos católicos de España]] [[Categoría:Trinitarios]] [[Categoría:Relixiosos católicos de España]] hk8nencqfjgwcs1bwwewz6akfkhjlpy 0 130712 6147498 6078967 2022-08-01T13:40:44Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coord|42|06|37|N|8|49|13|W|display=title}} {{Outros homónimos|Sabarís}} {{Lugar |nome = Sabarís |imaxe =Santa Cristina de Ramallosa.jpg |lenda =Igrexa parroquial que se atopa en Sabarís. |parroquia = Santa Cristina da Ramallosa |concello = Baiona |ano = 2013 |poboación = 387 }} '''Sabarís''' é un lugar da parroquia de [[Santa Cristina da Ramallosa]] no concello pontevedrés de [[Baiona]]. No ano [[2013]] tiña 387 habitantes (185 homes e 202 mulleres). == Toponimia == Segundo [[Elixio Rivas Quintas]]<ref>{{Cita web |url =http://www.terra.es/personal2/j.lobeira/historia.htm |autor =Elixio Rivas |título =Historia |dataacceso =27/10/2014 |data-arquivo =13/04/2001 |url-arquivo =https://web.archive.org/web/20010413174029/http://www.terra.es/personal2/j.lobeira/historia.htm |url-morta =unfit }}</ref>, o [[topónimo]] '''Sabarís''' é de orixe [[Linguas xermánicas|xermánica]], a través de (''Villa'') ''Sabaricii''. ''Sabaricii'' deriva de ''Sabaria'' (lugar) + ''ric'' ou ''rik'' (xefe) + o [[xenitivo]] -''ii'' (pertencente a); o significado de ''Villa Sabaricii'' era "Vila do Xefe de Sabaria". A rexión de Sabaria estaba situada entre as actuais provincias de [[Provincia de Zamora|Zamora]] e [[Provincia de Valladolid|Valladolid]]. No ano [[573]] o rei visigodo [[Leovixildo]] conquistou a zona aos suevos, que se refuxiaron noutras áreas do [[Reino de Galicia]].{{Cómpre referencia|data=outubro de 2016}} Segundo [[José de Santiago y Gómez]]<ref>de Santiago Gómez, José (1896): ''Historia de Vigo y su comarca''.</ref> a orixe toponímica de Sabarís é anterior á ocupación sueva e relaciónase coas poboacións gregas que xunto ás autóctonas celtas fundaron colonias nas costas occidentais de Galicia<ref>Lucas Vidal Rouco. Desenvolvimiento urbano de Sabarís. Lic. Arquitectura, Escuela Superior Gallaecia. V.N. Cerveira, 2004</ref>. Segundo este autor, os focenses, que foron os que máis exploraron as costas da península, deron o nome de Sabarís a un lugar inmediato a Adobriga ([[Baiona]]), derivado de ''Sybaris'', colonia grega da costa do [[mar Mediterráneo]], pola fertilidade do [[Val Miñor]] e a semellanza á cidade de Lucania, que deu nome aos sibaritas, e trala destrución da cal os seus moradores fundaron varias colonias na península Itálica e a península Ibérica. == Xentilicio == Co [[sufixo]] -ense pode formarse o [[xentilicio]] culto de xénero neutro ''sabaricense'', máis propio para designar o patrimonio ca as persoas.<ref>Elías Domínguez Prieto. Xentilicios do Concello de Laza. Ourense, 2003</ref><br/>Cos sufixos -ino/-ina e -eño/-eña fórmanse os xentilicios sabarisino/-ina e sabariseño/-eña. O primeiro ten unha implantación máis antigua en Galicia ca o sufixo -eño, mais os habitantes da parroquia móstranse reticentes a utilizar a primeira variante, sendo máis común a segunda que ademais está en consonancia co xentilicio gondomareño/-a utilizado para os habitantes de [[Gondomar]], localidade situada a 4 quilómetros e con topónimo tamén de orixe xermánica.{{Cómpre referencia|data=outubro de 2016}} == Feira == En Sabarís celébrase unha importante feira todos os luns dende hai máis dun século.{{Cómpre referencia|data=outubro de 2016}} == Galería de imaxes == {{Artigo principal|Galería de imaxes de Santa Cristina da Ramallosa, Baiona}} <gallery> Ficheiro:Panorámica do panel vertical do Outeiro dos Lameiros - Os Campos - Baiona.jpg|Petróglifos do Outeiro dos Lameiros. Ficheiro:Cemiterio de Sabarís, Baiona.jpg|[[Cemiterio]]. </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Lugares e parroquias == === Lugares de Santa Cristina da Ramallosa === {{Lp Santa Cristina da Ramallosa}} === Parroquias de Baiona === {{Baiona}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Sabaris}} [[Categoría:Lugares de Baiona]] [[Categoría:Topónimos galegos con etimoloxía]] 2q8zuod9dyonslf8jygxcqlsbtxjopl 0 131451 6148148 5883554 2022-08-02T09:44:16Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=decembro de 2015}} [[Ficheiro:Luftschiff small.jpg|miniatura|dereita|250px|Dirixible moderno fabricado por [[Westinghouse]] (2003). É utilizado en cruceiros turísticos en [[Suíza]].]] Un '''dirixible''' ou '''dirixíbel'''<ref>[https://portaldaspalabras.gal/dicionario/procura/dirix%C3%ADbel Dirixíbel] no [[Portal das Palabras]]. Consultado o 25 de xullo de 2020.</ref> é un [[aeróstato]] autopropulsado con capacidade de manobra para ser gobernado coma unha [[aeronave]]. A sustentación aerostática acádase mediante depósitos cheos dun [[gas]] de menor [[densidade]] cá da [[atmosfera]] circundante. Difire da sustentación [[aerodinámica]] obtida mediante o movemento rápido dun [[perfil alado]], coma nas [[á]]s dun [[Avión (medio de transporte)|aeroplano]] ou a [[hélice]] dun [[helicóptero]]. Adoitan depender das correntes de aire para moverse horizontalmente, e o movemento vertical pode controlarse incorporando calor ao gas contido ou manobrando con lastre. Foi o primeiro artefacto voador capaz de ser controlado nun [[voo]] longo. O seu uso principal tivo lugar aproximadamente entre [[1900]] e a década de [[1930]], reducíndose paulatinamente mentres as súas capacidades eran superadas polas dos aeroplanos, ademais de por varios accidentes de relevancia, o máis notable dos cales foi seguramente o incendio do [[LZ 129 Hindenburg|dirixible Hindenburg]]. Actualmente son usados nunha serie de aplicacións secundarias, especialmente [[publicidade]]. == Terminoloxía == Nos países de [[lingua inglesa]] úsase o termo ''airship'' (aerobote, transporte aéreo), mentres que as aeronaves son chamadas ''aircraft''. A denominación orixinal dos aeróstatos autopropulsados foi "globo dirixible", aínda que co tempo deixouse de utilizar o termo "globo". [[Zeppelin]] é unha marca comercial, que fai referencia aos dirixibles fabricados pola compañía [[Alemaña|alemá]] Zeppelin. == Tecnoloxía == === Principio físico === De acordo co [[principio de Arquimedes]], todo corpo mergullado total ou parcialmente nun fluído sofre un empuxe vertical, dirixido de baixo para riba, igual ao peso do volume do fluído desaloxado, e aplicado no centro de empuxe. O dirixible, un corpo inmerso na mestura de gases chamada [[Ar (atmosférico)|ar]], recibe unha forza ascensional resultante (P) equivalente ao peso de ar ocupado polo seu [[Volume (física)|volume]] (V), menos o peso da súa estrutura e carga (Q); Sendo <math>\gamma</math> o [[peso específico]] do gas utilizado para encher os depósitos do dirixible, e <math>\Gamma</math> o do ar: :<math> \ P =V ( \Gamma - \gamma ) - Q</math> === Cualidades e desvantaxes dos dirixibles === {| {{táboabonita}} style="width: 100%; margin: 0 auto 0 auto;" ! align="center" bgcolor="#DDFBDD"|Cualidades ||align="center" bgcolor="#FBDDDD" |Desvantaxes |- |Transporte económico (mellor taxa tonelaxe/autonomía despois do transporte marítimo) |Risco de sobrecarga por neve ou carouxo |- |Pode transportar grandes cargas |Relación volume total / volume de carga útil moi desfavorable. |- |Os eventuais fallos dos motores son menos críticos ca nun avión. |Escasa capacidade de manobra. |- |Poden aterrar practicamente en calquera sitio, sen requirir infraestrutura importante. |Maior vulnerabilidade aos ventos e ás condicións meteorolóxicas desfavorables. |- |Maior autonomía, voo silencioso, menor contaminación. |Pouca altitude de voo |} === Tipos de dirixible === * '''Dirixible ríxido''': ten unha estrutura ríxida que sostén múltiples celas ou globos de gas non presurizado, polo que non dependen da presión interna do gas para manter a forma. Deste tipo son os [[cepelín]]s. * '''Dirixible non ríxido''': utiliza presión do gas interno para reter a forma. Poden ser [[Aeróstato|globos]] de observación, [[baliza]]mento ou exploración. Diferéncianse dos aeróstatos na inclusión de hélices ou outros mecanismos para dirixir o movemento horizontal. * '''Dirixible semi-ríxido''': requiren unha presión interna xeralmente menor, xa que inclúen estruturas baixo o globo que permiten distribuír as cargas. O uso foi similar ao dos dirixibles non ríxidos. * '''Dirixibles con membrana metálica''': reúnen as características dos dirixibles ríxidos e dos non ríxidos, mediante o uso dunha envoltura metálica moi fina en lugar de tea plastificada. Só se construíron dous dirixibles deste tipo: o dirixible de Schwarz de [[1897]] e o ZMC-2. * '''Dirixibles híbridos''': combinan características das aeronaves (máis pesadas có ar da atmosfera) con tecnoloxías de diminución do peso. Exemplos deste tipo son algúns experimentos de híbridos helicóptero-dirixible, probados para a carga en cruceiro de longo alcance. Debe facerse notar que a maioría dos dirixibles son máis pesados có ar cando están a plena carga, polo que deben usar sistemas de propulsión e forma aerodinámica para lograr a sustentación. Esta circunstancia convérteos tecnicamente en artefactos híbridos, pero a tipoloxía concreta refírese a aqueles que obteñen unha parte significativa da súa sustentación mediante [[perfil alado|perfiles alados]], e requiren xeralmente unha importante forza de engalaxe. === Sustentación === Nos primeiros tempos dos dirixibles o principal gas de sustentación utilizado foi o [[hidróxeno]]. Noes [[EUA|Estados Unidos]] usouse o [[helio]] desde [[1920]], e foi o único produtor dese gas até [[1950]]. O hidróxeno tiña dúas vantaxes: menor densidade e menor prezo. O hidróxeno é extremadamente inflamable, o cal provocou diversos accidentes, e a sustentación da que prové é un 8 % maior cá do helio<ref>[http://jchemed.chem.wisc.edu/HS/Journal/Issues/2003/Oct/clicSubscriber/JCESupp/JCE2003p1106W/JCE1998p726.pdf#search=%22helium%20hydrogen%20lifting%20power%22 "Why Does Helium Have 92% of the Lifting Power of Hydrogen if It Has Twice the Density?"] artigo en www.jchemed.chem.wisc.edu {{en}}.</ref>. Co tempo o balance entre custo e seguridade foise inclinando definitivamente polo uso do helio. Actualmente o uso de hidróxeno está prohibido nos aparatos modernos, se ben continúa a usarse nalgúns pequenos dirixibles experimentais. Algúns aparatos pequenos, chamados dirixibles térmicos, énchense con ar quente de forma similar aos [[aeróstato]]s. Dos gases dispoñibles máis lixeiros có ar (cunha densidade menor a 1 [[kg]]/[[m]]<sup>−3</sup> a menos de 100 [[°C]]), a maioría son tóxicos, inflamables, corrosivos ou con varias destas características ([[nitróxeno]], [[monóxido de carbono]], [[etileno]], [[acetileno]], [[amoníaco]], [[metano]], [[hidróxeno]], [[cianuro de hidróxeno]], [[diboran]] e [[fluoruro de hidróxeno]]), sendo válidos o [[helio]], o [[neon]] e o [[vapor de auga]]. Tanto o [[metano]] coma o [[amoníaco]] foron utilizados puntualmente en globos experimentais, e o vapor de auga tamén foi usado de forma illada. == Historia == [[Ficheiro:Brockhaus-Efron Aeronavtika.jpg|220px|miniatura|Varios tipos de [[aeróstato]]s e dirixibles ilustrados na enciclopedia Brockhaus e Efron (1890-1907): algúns dos modelos históricos que marcaron a evolución do dirixible a partir dos aeróstatos, coma o globo dos irmáns [[Montgolfier]] (París, 1783), o globo dirixible de Giffard (1852), e o dirixible de Dupuy de Lome (1872).]] O desenvolvemento dos dirixibles iniciouse a partir dos globos aerostáticos. === Pioneiros === [[Ficheiro:BlanchardChannelFlight.jpg|miniatura|esquerda|180px|Cruzamento de [[Jean Pierre Blanchard|Blanchard]] polo [[Canal da Mancha]] en 1785.]] [[Ficheiro:DupuyLomeDirigeable.jpg|miniatura|esquerda|180px|O globo dirixible desenvolvido por [[Dupuy de Lome]] en 1872.]] Os dirixibles estiveron entre os primeiros artefactos que lograron voar, a partir de varios deseños realizados ao longo do [[século XIX]]. Foron numerosos os intentos de facer os globos máis gobernables, con mecanismos que se manterían despois nos dirixibles máis modernos. En [[1784]] [[Jean Pierre Blanchard]] agregou un propulsor manual a un globo aerostático, no que constitúe o primeiro rexistro documentado dun voo propulsado. En [[1785]] cruzou o [[Canal da Mancha]] cun globo provisto de ás batentes como propulsores, e un timón con forma de cola de ave. A primeira persoa en realizar un voo a motor foi [[Henri Giffard]], que en [[1852]] voou 17 [[km]] nun dirixible propulsado mediante unha máquina de [[vapor]]. En [[1863]] [[Solomon Andrews]] inventou o primeiro dirixible totalmente gobernable, a pesar de que non tiña motor. En [[1872]] o arquitecto naval [[Francia|francés]] [[Dupuy de Lome]] desenvolveu un gran globo bastante gobernable, impulsado por un gran propulsor e a forza de oito persoas. O obxectivo era utilizalo durante a [[guerra franco-prusiana]] como mellora para os aeróstatos de comunicación entre [[París]] e o interior durante o asedio de París polas forzas alemás, pero o deseño foi completado despois de finalizado o conflito. [[Charles F. Ritchel]] fixo unha demostración pública de voo en [[1878]] cun dirixible ríxido unipersoal impulsado a man, e logrou construír e vender cinco unidades. ==== Primeiros propulsores ==== [[Paul Haenlein]] voou en [[Viena]] un dirixible ancorado a unha corda, impulsado por un motor de [[combustión interna]], primeiro uso dese medio de propulsión nun artefacto aéreo. En [[1880]] [[Karl Wölfert]] e [[Ernst Georg August Baumgarten]] intentaron voar un dirixible propulsado en ceo aberto, pero estreláronse. En [[1883]] [[Gastón Tissandier]] aplicou o primeiro propulsor eléctrico mediante un motor Siemens de 1,5 cabalos de forza. O primeiro dirixible totalmente operativo a ceo aberto foi construído para o exército francés por [[Charles Renard]] e [[Arthur Krebs]] en [[1884]]. O vehículo, denominado ''La France'', tiña 51,85 m de lonxitude e 1.872 [[m³]] de volume. Realizou un voo de 8&nbsp;km en 23 minutos, con axuda dun motor eléctrico de 8,5 cabalos. En [[1888]] Wolfert voou propulsado por un motor Daimler de combustión en [[Seeburgo]]. En [[1896]] un dirixible rígido creado polo enxeñeiro [[Croacia|croata]] [[David Schwarz]] fixo o seu primeiro voo no campo de [[Tempelhof]] en [[Berlín]]. Despois da morte de Schwartz, a súa esposa Melanie recibiu 12.000 [[marco alemán|marcos]] de [[Ferdinand von Zeppelin]] a cambio de información técnica sobre o dirixible. En [[1901]] o [[brasil]]eiro [[Alberto Santos-Dumont]] gañou o premio ''Deutsch de la Meurthe'', dotado con 100.000 [[franco]]s, co seu dirixible ''Número 6''. Voou do [[Parque Saint Cloud]] á [[torre Eiffel]] e regresou en menos de trinta minutos. Moitos inventores inspiráronse no pequeno dirixible de Santos Dumont, e o artefacto comezou a difundirse por todo o mundo. Moitos pioneiros, coma o norteamericano [[Thomas Scott Baldwin]], financiaron as súas actividades levando pasaxeiros e efectuando demostracións públicas. Outros, coma [[Walter Wellman]] e [[Melvin Vaniman]], propuxéronse lograr maiores desafíos, intentando dous voos polares en 1907 e 1909, e dous voos transatlánticos en 1910 e 1912. En [[1902]] o español [[Leonardo Torres Quevedo]] publicou en España e Francia o seu innovador proxecto de globo dirixible. Con armazón semirríxido, superaba os defectos destas aeronaves tanto de estrutura ríxida (tipo Zeppelin) como flexible, posibilitando aos dirixibles voar con máis estabilidade, empregar motores pesados e cargar gran número de pasaxe. En 1905, axudado polo capitán A. Kindelán, construíu o ''España'' en instalacións militares de [[Guadalaxara, España|Guadalaxara]]. Ao ano seguinte rexistrouno sen espertar interese oficial, e en 1909 volveu rexistrar outro aparello perfeccionado e ofreceullo á firma francesa Astra, que en 1911 comezou a fabricalo en serie, chegando a ser moi utilizado na Gran Guerra polos exércitos aliados. De 1914 e 1919 son outras dúas patentes sobre estas aeronaves. ==== Idade de ouro ==== O comezo do auxe dos dirixibles está marcado polo bautismo en xullo de [[1900]] do ''Luftschiff [[Zeppelin]] (LZ1)'', un dos dirixibles máis famosos de todos os tempos. Os Zeppelin recibiron o seu nome polo Conde [[Ferdinand von Zeppelin]], que experimentou con deseños de dirixibles ríxidos na década de [[1890]]. Ao comezo da [[primeira Guerra Mundial]] os Zeppelin tiñan unha estrutura [[cilindro|cilíndrica]] de aliaxe de [[aluminio]] e un casco cobertor de tea que contiña celas de gas separadas. Utilizaba aletas multiplano para o control e a estabilidade, e propulsores adheridos a ambos os dous lados. Contaba con dúas góndolas para a tripulación baixo o casco, e cunha cabina para a pasaxe entre as góndolas, que durante a guerra era usada como depósito de bombas. === Primeira Guerra Mundial === [[Ficheiro:USS Shenandoah Bau.jpg|180px|miniatura|Construción do ''USS Shenandoah (ZR-1)'', 1923.]] A posibilidade de utilizar dirixibles como bombardeiros pensárase en Europa desde moito antes de que fose posible. En ''The War of the Air'' (1908), [[H. G. Wells]] describe a destrución de frotas e cidades enteiras por ataques de dirixibles, e textos doutros escritores británicos non tan famosos sostiñan que o dirixible alteraría para sempre o escenario dos conflitos mundiais. O [[5 de marzo]] de [[1912]] as forzas [[italia]]nas foron as primeiras en usar dirixibles de uso militar para o recoñecemento ao oeste de [[Trípoli, Libia|Trípoli]] tralas liñas [[Turquía|turcas]]. Porén, os dirixibles debutaron coma [[arma]] na [[Primeira Guerra Mundial]]. O conde Zeppelin e outros militares [[Alemaña|alemáns]] creron obter a arma ideal para contrarrestar a superioridade naval [[Reino Unido|británica]], e poder atacar en terra inglesa. Outros máis realistas pensaron que o Zeppelin era un elemento valioso para exploración e ataque naval. As incursións iniciáronse a finais de 1914, tiveron o seu ocaso en 1915, e foron xa máis esporádicas despois de 1917. ==== Zeppelin ==== Os Zeppelin probaron ser armas terribles pero inexactas. A navegación, selección de brancos e o bombardeo resultaron difíciles aínda nas mellores condicións climáticas. A escuridade, altas altitudes e nubes frecuentemente encontradas reducían moito o éxito das misións. O dano físico inflixido polos Zeppelin no transcurso da guerra resultou trivial, causando menos de mil mortes. Asemade, demostrouse a súa vulnerabilidade aos ataques da aviación e ás armas antiaéreas, especialmente aquelas con munición incendiaria. Varios caeron en chamas ao seren derribados polos defensores británicos, e outros estreláronse no camiño. Retrospectivamente, os partidarios de utilizar os dirixibles para exploración demostraron estar no certo, e a campaña de bombardeo terrestre resultou desastrosa en termos de moral, homes e material. Varios pioneiros alemáns morreron en misións de propaganda. Tamén chamaron a atención sobre as fábricas de dirixibles, bombardeadas pola aviación británica. [[Ficheiro:USS Akron (ZRS-4) in flight over Manhattan, circa 1931-1933.jpg|180px|miniatura|O ''USS Akron'' sobre [[Manhattan]] cerca de [[1932]].]] ==== Dirixibles de guerra británicos ==== Entrementres, a [[armada británica]] recoñeceu a necesidade de contar con pequenas aeronaves para contrarrestar os ataques submarinos en augas costeiras, e comezou en febreiro de [[1915]] a producir a clase ''SS'' (Explorador do mar) de pequenos dirixibles. Tiñan un volume menor de 2.000 m³, e por economía de medios utilizaron ao principio propulsión simple (BE2c, Maurice Farman, Armstrong FK), aleróns e timóns de pequena superficie. Igualmente desenvolvéronse máquinas máis avanzadas con góndolas coma as de clase ''"C"'' ''(Coastal)'', C* ''(Coastal Star)'', NS ''(North Sea)'', SSP ''(Sea Scout Pusher)'', SSZ ''(Sea Scout Zero)'', SSE ''(Sea Scout Experimental)'' e SST ''(Sea Scout Twin)''. A clase ''NS'', logo de problemas iniciais de posta en funcionamento, probaron ser os mellores dirixibles ao servizo británico. Tiñan unha capacidade de algo máis de 10.000 m³ de gas, unha tripulación de 10 persoas, e autonomía de 24 horas. Transportaban seis bombas de 100&nbsp;kg e entre 3 e 5 [[metralladora]]s. Os dirixibles británicos utilizáronse para exploración, limpeza de minas e ataque de [[submarino]]s. Durante a guerra os británicos construíron máis de 225 dirixibles non ríxidos, dos que varios foron vendidos a Rusia, Francia, Estados Unidos e Italia. O Reino Unido, á súa vez, adquiriu un dirixible semirríxido clase ''"M"'' a Italia, cuxa entrega se demorou até 1918. Para a época do [[armisticio]] construíranse oito dirixibles ríxidos, e sete máis estaban en avanzado estado de construción. O gran número de tripulación adestrada, baixa taxa de fracasos e a experimentación constante permitiron ao Reino Unido liderar a tecnoloxía dos dirixibles non ríxidos ao remate da guerra. Nesa época xa os avións substituían os dirixibles coma [[bombardeiro]]s, e os zeppelins alemáns remanentes foron destruídos pola súa tripulación, vendidos ou rematados polos aliados coma desfeitos de guerra. O programa británico de dirixibles foi máis que nada unha reacción ao eventual poderío alemán no tema, e baseouse -aínda que non totalmente- na imitación da tecnoloxía alemá. [[Ficheiro:USS Macon at Moffett Field.jpg|miniatura|180px|Dirixible tipo Zeppelin norteamericano ''USS Macon (ZRS-5)'' sobre o aeroporto federal de Moffet en [[1933]].]] === Entreguerras === Os dirixibles que usaban a tecnoloxía Zeppelin adoitaban ser coñecidos coma ''Zeppelins'' aínda que non tivesen conexión coa fábrica Zeppelin. Varios vehículos deste tipo foron construídos nos [[Estados Unidos de América|EUA]] e o [[Reino Unido]] nas décadas de [[1920]] e [[1930]], a maioría imitando o deseño Zeppelin orixinal a partir de unidades alemás estreladas ou capturadas durante a [[Primeira Guerra Mundial]]. Os modelos británicos ''R33'' e ''R34'' eran copias case idénticas do modelo alemán L-33, que se estrelara practicamente intacto en [[Yorkshire]] o [[24 de setembro]] de [[1916]]. A pesar de construírse cun atraso de tres anos (terminados en 1919) estes modelos irmáns foron dous dos dirixibles británicos con máis éxito no servizo. En xullo de [[1919]] o ''R34'' foi o primeiro dirixible en cruzar o [[Océano Atlántico|Atlántico]], aterrando en Mineola ([[Long Island]]) o [[6 de xullo]] despois de 108 horas de voo. A viaxe de retorno comezou o [[8 de xullo]] debido a demoras na partida, e levou 75 horas. Impresionados, os líderes británicos comezaron a considerar a posibilidade de armar unha frota de dirixibles que puidese conectar a metrópole coas súas afastadas colonias, pero as condicións económicas de posguerra fixeron que a maioría dos dirixibles fosen desactivados e as súas tripulacións licenciadas. En 1929 iniciouse a construción dos modelos ''R-100'' e ''[[Dirixible británico R.101|R-101]]''. ==== Norteamérica ==== O primeiro dirixible ríxido construído en Norteamérica foi o ''USS Shenandoah (ZR-1)'', bautizado o [[20 de agosto]] de [[1923]] en [[Lakehurst]] ([[Nova Jersey]]). Foi o primeiro inflado co [[gas nobre]] [[helio]], tan raro nese momento que o ''Shenandoah'' contiña a maior parte das reservas mundiais. Así, cando o dirixible ''Los Angeles'' foi terminado, encheuse co helio prestado polo ''ZR-1''. A obra de Zeppelin conservouse mediante o pago do que se convertería no ''USS Los Angeles (ZR-3)'' da armada norteamericana, pago por "reparacións de guerra", segundo o [[tratado de Versalles]]. O éxito do modelo levou á armada norteamericana a investigar os seus propios dirixibles. ==== Alemaña ==== Alemaña, entrementres, construía o ''[[LZ 127 Graf Zeppelin]]'', co obxectivo de armar unha nova clase de dirixible de pasaxeiros. Como combustible usaba ''blau gas'' (gas azul), similar ao [[propano]], aproveitando que ten unha densidade similar á do ar, co que evitaba o aumento de carga que implica usar combustible líquido. Inicialmente os dirixibles lograron grande éxito e un impresionante récord de seguridade. O ''Graf Zeppelin'' voou máis de dous millóns de quilómetros, incluíndo a primeira circunnavegación do planeta, sen un só accidente. A expansión da frota de dirixibles e o crecemento, ás veces excesivo, da confianza dos deseñadores, acadou gradualmente os límites do sistema, e o éxito inicial deu paso a unha serie de tráxicos accidentes. A "teoría catastrófica" dos dirixibles debe moito á [[prensa sensacionalista]] das décadas de 1920 e 1930, e ignora naves exitosas coma o ''Graf Zeppelin'', ''R100'' ou ''Los Angeles''. Os peores desastres, ''R-101'', ''USS Shenandoah (ZR-1)'', ''USS Akron (ZRS-4)'' e o ''[[LZ 129 Hindenburg|Hindenburg]]'', foron todos en parte resultado de interferencias políticas na construción e nos procedementos de voo. Recentemente, en [[1997]], [[Addison Bain]], científico xubilado da [[NASA]], fixo públicas as conclusións de varios anos de investigación sobre o accidente do Hindenburg. Concluíu que co obxecto de aumentar a resistencia da lona de algodón que envolvía o dirixible, aplicouse un composto que contiña po de aluminio, altamente inflamable e inextinguible. [[Ficheiro:R-38-rescue.jpg|miniatura|180px|Rescatistas revisando os restos do R38USN ZR-2, estrelado o [[24 de agosto]] de [[1921]].]] A armada dos Estados Unidos xogou coa idea de usar dirixibles como transporte de carga aérea. Con anchos océanos protexendo a nación, a idea de frotas de dirixibles capaces de cruzalos rapidamente -e cruzar o propio país- para enviar escuadróns a atacar os inimigos que se aproximasen, tiña certo atractivo. Era unha idea innovadora, e probablemente non obtivo demasiado apoio da xerarquía tradicionalista da armada. Non obstante construíuse o ''USS Akron'' e o ''USS Macron'' para probar o sistema. Cada dirixible cargaba catro avións caza, e podía levar un quinto no hangar de aterraxe. Quizais a facilidade con que podía destruírse un dirixible foi a xustificación final para non continuar co proxecto. ==== Accidentes ==== O ''USS Los Angeles (ZR-3)'' voou exitosamente durante oito anos, pero finalmente a armada norteamericana perdeu os tres dirixibles construídos nos Estados Unidos en distintos accidentes: * O ''USS Shenandoah (ZR-1)'' estrelouse durante unha severa [[tormenta]] sobre Noble County ([[Ohio]]) nun voo publicitario mal planificado, o [[3 de setembro]] de [[1925]]. Resultou destruído e morreron 14 membros da tripulación. * O ''USS Akron (ZRS-4)'' foi golpeado por un refacho de vento e levado mar adentro na costa de [[Nova Jersey]] o [[3 de abril]] de [[1933]]. Como non levaba botes de salvamento e poucos [[salvavida]]s, 73 dos 76 tripulantes faleceron afogados ou a causa da [[hipotermia]]. * O ''USS Macon (ZRS-5)'' estrelouse despois de sufrir un fallo estrutural no alerón superior, cando voaba mar adentro na costa de Point Sur ([[California]]) o [[12 de febreiro]] de [[1935]]. Faleceron 2 dos 86 tripulantes, grazas á inclusión de chaquetas salvavidas e balsas inflables despois do desastre do ''Akron''. [[Ficheiro:Hindenburg burning.jpg|miniatura|dereita|200px|O ''LZ 129 Hindenburg'' momentos despois de incendiarse, o [[6 de maio]] de [[1937]].]] En 1930 o ''[[Dirixible británico R.101|R-101]]'' británico, un modelo moi avanzado para a súa época pero construído ás presas e enviado nun voo á [[India]] antes de estar terminado, estrelouse en [[Francia]] coa perda de 48 dos 54 tripulantes. A causa da mala publicidade que rodeou o accidente, o Ministerio do Ar suspendeu a operación do ''R100'' e vendeuno coma cascallo en [[1931]], a pesar do exitoso voo inaugural transatlántico. Porén, o accidente máis espectacular e recordado foi o incendio do ''[[Dirixible Hindenburg|Hindenburg]]'' o [[6 de maio]] de [[1937]], que disipou a confianza nos dirixibles e marcou o triunfo final dos aeroplanos, de menor custo de construción, pero de propulsión máis cara. Das 97 persoas a bordo morreron 36 (13 pasaxeiros e 23 tripulantes). Mantéñense moitas controversias arredor das causas do accidente. === Segunda guerra mundial === Mentres os [[Alemaña|alemáns]] decidiron declarar os dirixibles obsoletos para uso militar na nova guerra, concentrando a investigación nos aeroplanos, os [[Estados Unidos de América|EUA]] continuaron un programa de construción, malia desenvolver unha doutrina militar clara para os dirixibles. Cando tivo lugar o ataque [[Xapón|xaponés]] a [[Pearl Harbor]], o [[7 de decembro]] de [[1941]], que comportou a involucración plena na [[segunda guerra mundial]], os Estados Unidos tiñan en operación dez dirixibles non ríxidos: * Catro de clase ''K'': ''K-2'', ''K-3'', ''K-4'' e ''K-5'', deseñados coma vehículos de patrulla, construídos a partir de [[1938]]. * Tres de clase ''L'': ''L-1'', ''L-2'' e ''L-3'', pequenos dirixibles de adestramento, producidos tamén a partir de 1938. * Un de clase ''G'', construído en 1936 para adestramento. * Dous de clase ''TC'', vellos modelos de patrulla deseñados para forzas de terra, construídos en [[1933]] e adquiridos pola armada en 1938. Só os dirixibles das clases ''K'' e ''TC'' podían ser usados con propósitos de combate, e axiña foron postos en servizo contra os [[submarino]]s xaponeses e alemáns, que daquela atacaban os barcos norteamericanos dentro do rango visual das súas costas. O comando da armada, lembrando o éxito antisubmarino dos ''WWI'', requiriu de forma inmediata a construción de novos dirixibles antisubmarinos, e o [[2 de xaneiro]] de [[1942]] formou a unidade de patrulla ZP-12 con base en [[Lakehurst]] cos catro dirixibles clase ''K''. Un mes despois formouse a unidad de patrulla ZP-32 con base en [[Sunnyvale]] ([[California]]), constituída por dous dirixibles clase ''TC'' e dous de clase ''L''. Tamén se creou unha base de adestramento de dirixibles. Entre [[1942]] e [[1944]] adestráronse aproximadamente 1.400 pilotos e 3.000 tripulantes, e o persoal militar total destinado aos dirixibles creceu de 430 a 12.400 efectivos. Os dirixibles norteamericanos foron fabricados pola compañía Goodyear en [[Akron, Ohio|Akron]] ([[Ohio]]), que completou 154 unidades entre 1942 e 1945 (133 de clase ''K'', 10 ''L'', 10 ''G'', e 4 de clase ''M'', ademais de cinco clase ''L'' para compradores civís). ==== Misión dos dirixibles ==== A misión dos dirixibles era patrullar e escoltar preto das costas norteamericanas. Tamén serviron como centro de organización para os [[convoi]]s de barcos, e usáronse durante a procura naval en operacións de rescate. En menor medida, utilizáronse para recoñecemento aerofotográfico, colocación e limpeza de minas navais, transporte de paracaidistas e transporte de persoal. Foron moi exitosos na tarefa principal (protección antisubmarina de buques), acadando a maior taxa de éxitos da aviación norteamericana (87 %). Durante a guerra, arredor de 532 barcos foron afundidos preto da costa norteamericana por submarinos. Porén, nin un só dos aproximadamente 89.000 navíos incluídos en convois escoltados por dirixibles resultou afundido polo fogo inimigo. Atacaban os submarinos con cargas de profundidade e -con menos frecuencia- con outras armas a bordo. Podían competir coa baixa velocidade dos submarinos, e bombardealos até a súa destrución. Por outro lado, os submarinos somerxidos non tiñan medios de detectar a aproximación dun dirixible, mentres que estes podían velos desde a altura. Só un dirixible resultou destruído por un submarino inimigo. Na noite do 18 ao 19 de xullo de 1943, un dirixible clase ''K'' (o ''K 74'') da división ZP-21 estaba patrullando a costa preto de [[Florida, Estados Unidos de América|Florida]]. Usando o [[radar]], localizou un submarino alemán en superficie. O dirixible atacou, pero o submarino fixo branco antes. As cargas de profundidade do dirixible non se soltaron mentres cruzaba sobre o submarino, e o ''K 74'' recibiu serios danos, perdendo presión de gas e un motor, pero logrou amarar sen perda de vidas. A tripulación foi rescatada por lanchas de patrullaxe pola mañá, agás Isadore Stessel, que faleceu polo ataque dunha [[quenlla]]. O submarino (''U-34'') resultou levemente danado, pero ao día seguinte foi novamente atacado pola aviación, recibindo danos maiores que o obrigaron a retornar á base. O ''U-34'' foi afundido o [[24 de agosto]] dese mesmo ano por un avión británico preto de [[Vigo]]<ref>[http://www.history.navy.mil/download/lta-08.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010612154236/http://www.history.navy.mil/download/lta-08.pdf |date=12 de xuño de 2001 }} {{en}}</ref><ref>[http://uboat.net/boats/u134.htm Historia militar do U-34] {{en}}</ref>. ==== Europa ==== Algúns dirixibles norteamericanos entraron en acción no teatro de batalla [[Europa|europeo]]. A unidade ''ZP-14'' operou na área [[Mar Mediterráneo|mediterránea]] desde xuño de 1944, evitando totalmente o acceso dos submarinos do eixo polo [[estreito de Xibraltar]]. Os dirixibles da división ZP-12 tomaron parte no afundimento do último submarino antes da capitulación alemá (o ''U-881'') o [[6 de maio]] de [[1945]] xunto cos destrutores ''Atherton'' e ''Mobery''<ref>[http://www.history.navy.mil/download/lta-08.pdf Historia militar do ZP-14] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010612154236/http://www.history.navy.mil/download/lta-08.pdf |date=12 de xuño de 2001 }} {{en}}.</ref>. ==== Unión Soviética ==== A [[Unión Soviética]] operou un único dirixible durante a guerra. O ''W-12'', cuxa construción foi levada a cabo en [[1939]], entrou en servizo para adestramento de paracaidistas e transporte de equipamento. Realizou 1.432 viaxes transportando 300 [[tonelada|t]] de carga até 1945. O [[1 de febreiro]] de [[1945]] os soviéticos completaron a construción dun segundo dirixible, clase ''Pobieda'', utilizado para limpeza de minas e recuperación de restos no [[mar Negro]], até que se estrelou o [[21 de xuño]] de [[1947]]. En 1947 encargouse unha terceira unidade, clase ''W-12bis Pobieda'', que foi utilizada principalmente en adestramento de tripulacións, desfiles e propaganda. == A nova era dos dirixibles == [[Ficheiro:Zeppelin_NT_im_Flug.jpg|dereita|miniatura|200px|Dirixible [[Zeppelin NT]].]] Malia que os dirixibles non se continuaron usando para transportar pasaxeiros, seguiron en servizo para outros propósitos, coma avistaxe e publicidade. Recentemente a compañía Zeppelin retomou o negocio dos dirixibles. O seu novo modelo, designado [[Zeppelin NT]], fixo o seu voo inaugural o [[18 de setembro]] de [[1997]]. En 2007 había tres unidades en servizo, unha delas pertencente a unha empresa [[Xapón|xaponesa]]. [[Ficheiro:Goodyear blimp.jpg|miniatura|200px|dereita|Un dos dirixibles da compañía norteamericana Goodyear Tire & Rubber en [[São Paulo]] ([[Brasil]]).]] Os dirixibles non ríxidos continuaron utilizándose para publicidade e como plataforma para cámaras de TV nos grandes eventos deportivos. O máis coñecido é o dirixible Goodyear, do que existen tres unidades en operación nos Estados Unidos. Ademais, o grupo Lighstip opera máis de 19 dirixibles en diversos lugares do mundo. A empresa Airship Management Services opera 3 dirixibles tipo Skyship 600. Dous deles prestan servizo coma unidades de publicidade en Norteamérica, e o terceiro opera servizos turísticos en [[Suíza]]. Esta unidade tamén realizou outras presentacións relevantes: por exemplo, voou sobre [[Atenas]] durante os [[Xogos Olímpicos de 2004]], prestando servizos de seguridade e control de público. En maio de 2006 a armada norteamericana informou de que ía comezar a operar novamente con dirixibles após unha interrupción de 44 anos<ref>[http://www.app.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20060509/NEWS03/605090308&SearchID=73244028934514 Informes de prensa]{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }} {{en}}.</ref>. As tarefas céntranse no adestramento de tripulacións e investigación. En novembro de 2006 adquiriu un dirixible ''A380+'', que tiña previsto entrar en operación a finais de 2007. Nos voos de proba estaba previsto que levase uns 1.100&nbsp;kg de carga até uns 4.575 [[metro|m]] de altitude, baixo control remoto e sistemas de navegación automáticos. O programa investigaría tamén a posibilidade de levar 435 [[kg]] de carga até 6.100 m. A empresa española Turtle Airships está traballando nunha aeronave de gran tamaño con paneis solares na parte superior, que producirían a enerxía necesaria para mover a mole de París a Nova York sen problemas. Esta aeronave, con forma similar a un dirixible de convencional pero funcionamento diferente, ten a parte superior cuberta de células fotovoltaicas que deben xerar suficiente enerxía para mover o vehículo a unhas 40&nbsp;mph en condicións normais, grazas a 70 cabalos de forza. === Dirixible térmico === [[Ficheiro:Prallluftschiff 01 KMJ.jpg|miniatura|dereita|200px|Dirixible térmico.]] Varias compañías, coma por exemplo Globos Cameron, de [[Bristol]] ([[Inglaterra]]), constrúen [[dirixible térmico|dirixibles térmicos]] que combinan a estrutura de globos de ar quente e pequenos dirixibles. A envoltura ten forma cilíndrica con aleróns agregados, pero non cheos de [[helio]], senón de ar quente. Baixo o globo suspéndese unha pequena góndola, apta para levar o piloto e até tres pasaxeiros, un pequeno motor e os queimadores que permiten quentar o ar. Os dirixibles térmicos son máis económicos en prezo de compra e en mantemento respecto aos modernos aparatos baseados en sustentación por helio, e teñen a vantaxe de ser facilmente desinflados despois dos voos. Porén, a capacidade de carga e a velocidade de cruceiro (entre 40 e 75&nbsp;km/h) son inferiores. Utilízanse principalmente para publicidade, pero polo menos un deles foi utilizado para observación de vida salvaxe na selva. === Investigación e perspectiva === A investigación actual sobre dirixibles ten dous obxectivos principais: # Factibilidade de acadar altitudes maiores, para uso en plataformas de comunicación ou sensoras. # Transporte de longa distancia para cargas moi pesadas. O goberno estadounidense dirixiu os seus dous maiores programas de investigación á consecución de maiores altitudes de operación. Un dos programas está patrocinado polo U.S. Army Space and Missile Defense Command (Comando de defensa espacial e misilístico do exército), e é coñecido coma CHHAPP, siglas de Composite Hull High Altitude Powered Platform (Plataforma motorizada de casco composto para grandes altitudes). O dirixible en estudo é coñecido coma ''HiSentinel High-Altitude Airship'' (Dirixible sentinela de grandes altitudes). En 2005 asinouse un contrato de 150 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]] coa empresa Lockheed-Martin para o desenvolvemento dun prototipo. Os primeiros voos estaban programados para o 2008. Tamén hai tres empresas privadas traballando en dirixibles de grande altitude, incluíndo a posibilidade dun "dirixible orbital", capaz de levar carga nunha órbita terrestre baixa, cun custo de transporte marxinal<ref>[http://www.jpaerospace.com/atohandout.pdf Documento de JP Aerospace sobre dirixibles orbitais] {{en}}.</ref>. == Experimentos notables e prototipos históricos == * O ''Heli-Stat'' foi unha combinación de dirixible e [[helicóptero]] construído en New Jersey en [[1986]]. * O [[Aereon]] foi un híbrido aeróstato/aerodinámico construído na década de [[1970]]. * O ''Cyclocrane'' foi un híbrido aeróstato/rotor no que todo o dirixible rotaba ao longo dos seus eixos lonxitudinais. * O ''CL160'' foi un dirixible semi-ríxido de gran tamaño que ía ser construído en Alemaña pola empresa Cargolifter. O proxecto foi abandonado en [[2002]] logo de ser edificado un xigantesco hangar preto de [[Berlín]], actualmente reconvertido nun centro de adestramento chamado ''Tropical islands''. * En [[2005]] desenvolveuse por breve tempo un proxecto enfocado na construción dun gran dirixible de longo alcance chamado ''Walrus Hula''<ref>{{Cita web |url=http://www.darpa.mil/tto/programs/walrus.html |título=Walrus |data-acceso=27 de novembro de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20050826040143/http://www.darpa.mil/tto/programs/walrus.html |dataarquivo=26 de agosto de 2005 |urlmorta=yes }}</ref>, patrocinado polo departamento de defensa norteamericano<ref>[http://www.defenseindustrydaily.com/2005/10/us-cbo-gives-ok-to-hula-airships-for-airlift/index.php Industria de defensa] {{en}}.</ref>. O obxectivo era analizar a posibilidade de construír un dirixible capaz de transportar 450 toneladas de carga unha distancia de 20.000&nbsp;km, aterrando nun lugar sen infraestrutura específica, utilizando un mastro externo. Os contratistas Lockheed-Martin e US Aeros Airships recibiron contratos de aproximadamente tres millóns de dólares para estudos de factibilidade. En marzo de 2006 informouse da finalización da investigación, sendo completada a primeira fase do proxecto. == O dirixible na ficción == O dirixible é un enxeño xeralmente asociado á época de auxe da máquina de vapor, e adoita ser un elemento común, tanto na versión antiga coma noutras máis evolucionadas, en moitos mundos de ''[[steampunk]]''. === Literatura === Os dirixibles foron un tema popular en [[novela]]s, [[ciencia ficción]] e libros de aventuras desde finais do [[século XIX]]. * [[Jules Verne]]: ''[[Robur le conquérant]]'' (1885) e ''[[Maître du Monde]]'' (1903). * [[H.G. Wells]]: ''[[The War in the Air]]'' (1908). * [[Rudyard Kipling]]: nas súas series ABC os dirigibles son usados como medio común de transporte. * [[Edgar Rice Burroughs]], series Barsoom; * [[Michael Arlen]]: ''[[Man's Mortality]]'' (1933). Dirixibles con sustentación anti-gravitatoria. * [[Len Deighton]]: ''Winter'' (1987). * [[Jack Vance]]: ''[[The Anome]]'' (1973). * [[Kim Stanley Robinson]]: ''[[Mars trilogy]]'' (1992-1996): dada a pouco densa [[atmosfera]] de [[Marte]], mesmo malia a [[terraformación]], estes dirixibles debían ser moito maiores cós terrestres. * [[Kenneth Oppel]]: ''[[Airborn]]'' (2004). === Gastronomía === O nome popular do prato nacional de [[Lituania]], ''cepelinai'', croquetas de pataca asadas con carne, deriva da palabra ''Zeppelin'', debido á similitude de formas. === Cine === * ''[[Hell's Angels]]'' ([[Howard Hughes]], 1930). Inclúe escenas de [[zeppelin]]s na [[Primeira Guerra Mundial]]. * ''[[Zeppelin (1971)|Zeppelin]]'' ([[Michael York]], 1971). * ''[[La tenda rossa]]'' ([[Mikhail Kalatozov]], 1971). * ''[[The Island at the Top of the World]]'' ([[Robert Stevenson]], 1974). * ''[[The Hindeburg]]'' ([[Robert Wise]], 1975). * ''[[Black Sunday (1977)|Black Sunday]]'' ([[John Frankenheimer]], 1977, baseada na novela de [[Thomas Harris]]). * ''[[Indiana Jones and the Last Crusade]]'' ([[Steven Spielberg]], 1989). * ''[[The Rocketeer]]'' ([[Joe Johnston]], 1991, co zeppelin ficticio ''Luxembourg''. * ''[[Little Nemo: Adventures in Slumberland]]'' (1992). * ''[[The Mummy Returns]]'' ([[Stephen Sommers]], 2001). * ''[[Sky Captain and the World of Tomorrow]]'' ([[Kerry Conran]], 2004). A película comeza co amarre do ''Hindenburg III'' no [[Empire State Building]]. === Música === O grupo de [[hard rock]] inglés [[Led Zeppelin]] recibiu o nome destes aparatos a causa dunha brincadeira de [[Keith Moon]]<ref>[https://web.archive.org/web/20021120194736/http://www.geocities.com/axaxasmloe/historia.html Gallows Pole] {{en}}.</ref>. Ademais, a imaxe do accidente do Hindenburg ocupou a capa do seu [[Led Zeppelin (álbum)|primeiro disco]]. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén== === Ligazóns externas=== {{commons|Airship}} * [http://www.airships.net/ www.airships.net] {{en}}. * [http://www.nlhs.com/ Navy Lakehurst Historical Society]. Historia dos dirixibles, especialmente norteamericanos {{en}}. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeronaves]] 9h1wtbw7eyfnuy8bp904mllxta5whry 0 131790 6148074 6145556 2022-08-02T08:48:04Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «ex-xogadores» wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = Virtus Bologna | imaxe = Virtus Bologna logo.svg | imagesize = 135px | fundado = 1929 | liga = [[Lega Basket Serie A|LBA]] / [[Euroliga]] | nome_completo = Virtus Pallacanestro Bologna | patrocinador = Segafredo | cidade = {{ITAb}} [[Boloña]], [[Italia]] | pavillón = [[Virtus Segafredo Arena|Segafredo Arena]] | capacidade = 9&nbsp;980 | inauguración = 1993 | cores = {{color box|#FFFFF}} {{color box|#000000}} [[Branco (cor)|Branco]], [[Negro (cor)|negro]] | presidente = {{ITAb}} Massimo Zanetti | adestrador = {{ITAb}} Sergio Scariolo | nome_campionato_europa1 = [[Euroliga]] | campionatos_europa1 = '''2''' (1998, 2001) | nome_campionato_europa2 = [[Copa Saporta|Recopa]] | campionatos_europa2 = '''1''' (1990) | nome_campionato_europa3 = [[Eurocup Basketball|Eurocup]] | campionatos_europa3 = '''1''' (2022) | nome_campionato_europa4 = [[Basketball Champions League|BCL]] | campionatos_europa4 = '''1''' (2009) | nome_campionato_europa5 = [[EuroChallenge]] | campionatos_europa5 = '''1''' (2019) | nome_campionato_liga1 = [[Lega Basket Serie A|Liga Italia]] | campionatos_liga1 = '''16''' (1946−1949, 1955−1956, 1976, 1979−1980, 1984, 1993−1994, 1995, 1998, 2001, 2021) | nome_campionato_copa1 = [[Copa de baloncesto de Italia|Copa Italia]] | campionatos_copa1 = '''8''' (1974, 1984, 1989, 1990, 1997, 1999, 2001, 2002) | nome_campionato_copa2 = Supercopa | campionatos_copa2 = '''2''' (1995, 2022) | alcume = Vu nere | outros = Dai sali e vai | nome_outros = Himno | sitio_web = [http://www.virtus.it virtus.it] }} O '''Virtus Pallacanestro Bologna''', tamén coñecido por motivos de patrocinio como '''Virtus Segafredo Bologna''',<ref>{{cita web|url=https://www.eurocupbasketball.com/eurocup/competition/teams/showteam?clubcode=VIR&seasoncode=U2020|título=Virtus Segafredo Bologna|páxina-web=EuroCup Basketball}}</ref> é un equipo profesional de [[baloncesto]] [[italia]]no con sede na cidade de [[Boloña]], [[Emilia-Romaña]]. Fundado en [[1922]], é un dos clubs máis prestixiosos de [[Italia]], como así o acredita o seu palmarés que, entre outros títulos, conta a nivel europeo con dúas [[Euroliga]]s, unha [[EuroCup Basketball|Eurocup]], unha [[Recopa de Europa de Baloncesto|Recopa de Europa]], unha [[Basketball Champions League|Champions League]] e un [[EuroChallenge]], así como dezaseis [[Liga de baloncesto de Italia|Ligas]] e oito [[Copa Italiana de Baloncesto|Copas]] a nivel local. Actualmente o equipo compite na [[Lega Basket Serie A|LBA]], máxima categoría do baloncesto italiano, e na [[Euroliga]]. Pese a que o "Virtus Pallacanestro Bologna" é o nome oficial, o club foi normalmente coñecido co nome que lle deron as diferentes empresas que o patrocinaron ao longo da súa historia, coma a meirande parte dos equipos italianos de baloncesto. Os seus nomes comerciais máis coñecidos son Sinudyne, Granarolo, Knörr, Buckler e Kinder. == Historia == === Fundación === [[Ficheiro:Virtus Pallacanestro Bologna 1945-46.jpg|esquerda|thumb|Equipo da Virtus na en 1945.]] A Virtus foi fundada en 1871 como un club de [[ximnasia]], formando o seu primeiro equipo de baloncesto en 1929. A pista do equipo era a antiga igrexa de Santa Lucia, no centro da cidade. O primeiro título oficial da Virtus foi en 1934, cando o equipo boloñés venceu o torneo da Segunda División e obtivo a promoción para a [[Lega Basket Serie A|Primeira División italiana]]. Após a promoción, a Virtus se estabeleceuse de forma case permanentemente no cume da liga nacional de baloncesto e conseguiu unha longa serie de postos honrosos: nos nove campionatos disputados de 1935 até a eclosión da [[Segunda Guerra Mundial]], o club conseguiu seis segundos lugares, dous terceiros lugares e un sexto. Ao final da guerra mundial, a pista de Santa Lucia deixou de estar dispoñíbel e, despois dun breve período de xogos ao ar libre nun campo na Vía del Ravone, o equipo mudouse para a Sala Borsa, a bolsa de valores da cidade, que era reaxustada á noite para acoller xogos de baloncesto. Nese local a Virtus conquistou seu primeiro título de liga, gañando tamén as tres edicións seguintes. Os boloñeses gañaron o título nacional novamente en 1955 e 1956. Nesta [[década de 1950]] comezou a rivalidade co [[Olimpia Milano]]. Debido á crecente fama da Virtus, a Sala Borsa xa non era axeitada para acoller os encontros do club. Así, en 1956, o prefecto de Boloña, Giuseppe Dozza, inaugurou unha nova arena, que era simplemente coñecida como "Sports Hall" e tiña capacidade para máis de 7&nbsp;000 persoas.<ref>{{Cita web|título=Champions Cup 1965-66|url=http://www.linguasport.com/baloncesto/internacional/clubs/c1/C1_66.htm|obra=Linguasport|dataacceso=27 de xullo de 2022}}</ref> Este pavillón foi posteriormente alcumado como "Il Madison", en referencia ao [[Madison Square Garden]] de [[Nova York]], e en 1966, tras a xubilación de Dozza da política, foi renomeado como "PalaDozza". === Anos 1960 e 1970 === [[Ficheiro:Jim McMillian Bologna.jpg|thumb|Jim McMillian no PalaDozza.]] Na [[década de 1960]] o equipo boloñés non conquistou ningún título nacional e o baloncesto italiano foi dominado por seus rivais históricos, o [[Olimpia Milano]] e o [[Pallacanestro Varese|Ignis Varese]]. O punto de virada veu en 1968, cando o avogado Gianluigi Porelli foi nomeado como director da sección de baloncesto. Alcumado "[[Tomás de Torquemada|Torquemada]]" ou "[[Robespierre]]" polos seus métodos moitas veces ditatoriais ou, máis frecuentemente, L'Avvocato (do [[lingua italiana|italiano]]: ''O Avogado''), Porelli foi unha das figuras máis prominentes da historia da Virtus. Así que chegou, con só 38 anos, Porelli vendeu o mellor xogador da época, Gianfranco Lombardi, desencadeando unha forte polémica. En 1970 a Virtus foi un dos principais proponentes e fundadores da [[Lega Basket Serie A|Lega Basket]]. Ese mesmo ano, a Virtus separouse do club polideportivo e tornouse unha [[sociedade anónima]]. Grazas as súas escollas, altamente criticadas, Porelli definitivamente curou as finanzas e en 1973 abriu unha nova xeira de triunfos grazas á colaboración de Sinudyne, unha famosa empresa italiana de electrodomésticos, e á chegada do adestrador Dan Peterson. A Virtus conquistou inmediatamente a súa primeira [[Copa de baloncesto de Italia|Copa de Italia]] en 1973−74 e, tras dous anos, o seu sétimo campionato nacional, grazas ao liderado de xogadores como Marco Bonamico e Luigi Serafini. En 1978, o adestrador Peterson mudouse para o [[Olimpia Milano]] e o antigo xogador Terry Driscoll foi nomeado novo adestrador. So o seu comando, a Virtus conquistou dous títulos nacionais consecutivos en 1979 e 1980. Os xogadores máis importantes dese bicampionato foron Renato Villalta, Jim McMillian e [[Krešimir Ćosić]]. === Anos 1980 === Despois da volta ao cume en Italia, a Virtus tentou volverse tamén nun gran equipo en Europa. En 1981 o club chega á final da [[Euroliga|Copa de Europa]] en [[Estrasburgo]]. Porén, perderon por só un punto ante o [[Maccabi Tel Aviv]], despois dun xogo moi disputado. Tras a derrota, Porelli contratou a Aleksandar Nikolić, mundialmente coñecido como "O Profesor", para ser o novo adestrador. A pesar de súa fama, Nikolić non conseguiu traer a Virtus de volta ao título, así que en 1983 Alberto Bucci tornouse o novo adestrador. So o comando de Bucci, a Virtus conquistou seu décimo campionato nacional, derrotando o [[Olimpia Milano]] nunha final histórica, sempre lembrada como unha das mellores da historia do baloncesto italiano. Ese mesmo ano, o equipo venceu tamén na [[Copa de baloncesto de Italia|Copa de Italia]]. En 1988, Porelli contratou Bob Hill, que fora adestrador dos [[New York Knicks]] na temporada anterior. Hill trouxo para Italia dous ex xogadores da [[National Basketball Association|NBA]]: Micheal Ray Richardson, un [[All-Star da NBA|All-Star]] que fora proscrito da NBA por violacións da política antidrogas da liga, e Clemon Johnson, campión da NBA en 1983 cos [[Philadelphia 76ers]]. Na temporada de 1988−89, a Virtus conquistou súa terceira Copa da Italia, mais foi derrotado na semifinal do campionato nacional. No verão seguinte, Hill dimitiu do seu cargo, e seu asistente, Ettore Messina foi nomeado novo adestrador. Con Messina a Virtus conseguiu de novo a Copa de Italia novamente e o seu primeiro título europeo, a [[Copa Saporta]], derrotando o [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] na final. Na final destacou o desempeño de Richardson, capaz de marcar 29 puntos. === A década de ouro === [[Ficheiro:Micheal Ray Richardson.jpg|thumb|Micheal Ray Richardson]] En 1991, Alfredo Cazzola, un empresario local, converteuse no novo presidente da Virtus. Despois de dúas derrotas consecutivas nas semifinais nacionais, Cazzola contratou [[Predrag Danilović]], un novo xogador [[RFS Iugoslavia|iugoslavo]] que viñar de gañar a última [[Euroliga|Copa de Europa]] co [[KK Partizan|Partizan]]. Baixo o liderado de Danilović, o equipo inmediatamente gañou outro campionato nacional. O ano seguinte, Messina converteuse no novo adestrador da selección italiana e [[Alberto Bucci]], quen xa gañara un o título de liga en 1984, retornou como adestrador. A Virtus gañou o scudetto de novo en 1994 e 1995. Durante estes anos o equipo participou no McDonald's Championship, unha competición entre os equipos da NBA e de Europa, onde a Virtus foi derrotada polos [[Phoenix Suns]] e os [[Houston Rockets]]. Despois dos tres campionatos consecutivos, Danilović deixou a Virtus para irse os [[Miami Heat]] da NBA. Sen o seu líder iugoslavo, o equipo boloñés conseguiu tan só unha Supercopa italiana en 1995−96 e a súa quinta Copa de Italia o ano seguinte. En 1996, a Kinder, unha liña de produtos da confeitaría italiana de Ferrero, converteuse no novo patrocinador da Virtus. En 1997, o equipo mudouse para PalaMalaguti, un pavillón cuberto en Casalecchio di Reno con capacidade para máis de 8&nbsp;000 persoas, deixando así o PalaDozza despois de case 40 anos. O mesmo ano, regresan ao club Messina e Danilović, chegando outros xogadores como Radoslav Nesterović, Antoine Rigaudeau e Hugo Sconochini. O 23 de abril de 1998, a Virtus gañou súa primeira Euroliga derrotando o [[AEK BC|AEK Atenas]] en [[Barcelona]]. Ese mesmo ano a Virtus conquistou tamén o título de liga, derrotando na final os seus rivais cidadás do [[Fortitudo Bologna|Teamsystem Bologna]]. Na temporada seguinte, a Virtus gañou a súa sétima Copa da Italia, mais perdeu na final da Euroliga ante o o [[BC Žalgiris Kaunas|Žalgiris Kaunas]] de Tyus Edney. Baixo o mando de Cazzola e grazas aos liderados de Danilović e Messina, a [[década de 1990]] está considerada a "Idade de Ouro" da Virtus, que reuniu catro títulos nacionais, dúas Copas da Italia, unha Copa Saporta e unha Euroliga, tornándose nun dos máis notábeis equipos de Europa. === Gloria e caída === No ano 2000 Marco Madrigali, un empresario de videoxogos, tornouse o novo presidente do club. Chegaron a Boloña novos xogadores como [[Marko Jarić]], [[Manu Ginóbili]] e [[David Andersen]], mentres que por outra banda [[Sasha Danilović]] anunciou súa retirada do baloncesto. A ausencia dun líder forte como Danilović e a subseguinte sanción sen xogar por dopaxe a Hugo Sconochini, forzaron todos os xogadores do equipo a asumiren máis responsabilidades. Despois dun comezo feble, a temporada tivo un punto de virada despois da vitoria durante o derbi contra o [[Fortitudo Bologna|Fortitudo]] por 99−62. A partir de entón, o Virtus iniciou unha temporada excepcional. De feito, a Virtus conseguiu a [[Tripla Coroa (baloncesto)|tripla coroa]] ao gañar a [[Copa de baloncesto de Italia|Copa]], a [[Lega Basket Serie A|Liga]] e a [[Euroliga]]. Destacou sobre todo Ginóbili, quen foi elixido o MVP das Finais da Euroliga e MVP da Liga italiana. O ano seguinte, a Virtus gañou unha nova Copa, mais despois dalgunhas derrotas, Madrigali dimitiu Messina. Con todo, após unha protesta dos seareiros da Virtus antes dun xogo contra o [[Pallacanestro Trieste 2004|Pallacanestro Trieste]], Madrigali foi forzado a volver atrás na decisión. A pesar diso, o equipo perdeu a final da Euroliga contra o [[Panathinaikos BC|Panathinaikos]] de [[Dejan Bodiroga]], e foi eliminado nas semifinais do campionato nacional pola [[Benetton Treviso]]. [[Ficheiro:Virtus Bologna team.jpg|thumb|left|A Virtus da [[Tripla Coroa (baloncesto)|tripla coroa]].]] En 2003, Ginóbili mudouse para a [[National Basketball Association|NBA]], onde asinou polos [[San Antonio Spurs]]. Por outra banda, Ettore Messina foi contratado pola [[Benetton Treviso]], sendo Bogdan Tanjević nomeado novo adestrador. Após unha serie de derrotas, Tanjević foi substituído por Valerio Bianchini, que non conseguiu chegar aos playoffs. No entanto, debido a serios problemas financeiros, causados principalmente polo fracaso da CTO SpA, empresa de Madrigali, a Virtus foi excluída da Serie A en agosto de 2003.<ref>{{Cita novas|título=La Virtus Bologna non c'è più|url=https://www.gazzetta.it/primi_piani/2003/pp_1.0.110011366.shtml|xornal=La Gazzeta dello Sport|trans_title=Non ha máis Virtus Bologna|data=4 de agosto de 2003|localización=[[Roma]]|lingua=it}}</ref> A quebra foi evitada grazas á intervención dun empresario local, Claudio Sabatini. Sabatini adquiriu tamén o equipo dunha pequena cidade do interior da [[Provincia de Boloña]], o Progresso Castel Maggiore, que xogara na [[Serie A2 Basket|Serie A2]] e patrocinou o novo equipo coa marca FuturVirtus, garantindo así a continuidade do nome "Virtus" a pesar da exclusión do campionato. En 2003−04, o FuturVirtus non alcanzou a promoción na Serie A, perdendo por 3-0 na serie final dos playoffs para o Aurora Jesi. Durante o verán de 2004, o club obtivo a reafiliación á Federación Italiana de Baloncesto e o dereito de usar o nome "Virtus Pallacanestro" novamente. Esta vez si, o equipo liderado por Lavelle Brewer e A.J. Guyton, retornou á primeira división en 2004, derrotando o Premiata Montegranaro nas finais. Na temporada de 2006−07, a Virtus liderado por Travis Best e polo técnico Zare Markovski, chegou á final da [[Copa de baloncesto de Italia|Copa de Italia]], onde perdeu ante a [[Benetton Treviso]], alén de ter se clasificado para os playoffs tras unha ausencia de cinco anos e chegado á final, sendo derrotada polo [[Mens Sana Basket|Montepaschi Siena]]. En 2009, so o comando de Matteo Boniciolli, a Virtus volveu gañar de novo un trofeo após vencer na final do [[EuroChallenge]] ao [[Cholet Basket]] na final. Nas competición locais, o club perdeu a final da Copa ante o Montepaschi e foi eliminado na primeira rolda dos playoffs polo Benetton Treviso. Boniciolli foi inmediatamente dimitido polo presidente Sabatini e o equipo foi reformulado novamente durante o verán. === Descenso e volta a Europa === En xullo de 2010, Sabatini vendeu a Virtus a empresarios locais, mais permaneceu como xerente xeral. Tras anos de feble desempeño, Sabatini saíu definitivamente do club e, en 2013, Renato Villalta, ex-estrela do club, foi nomeado presidente. En 2014, a Virtus retornou aos playoffs grazas a unha excelente temporada de Allan Ray, Jeremy Hazell e Okaro White. O ano seguinte, Villalta foi abruptamente despedido do seu cargo e Bertolini foi nomeado presidente. Despois dalgúns meses, Bertolini tamén foi substituído por Alberto Bucci, ex-adestrador da Virtus que gañara tres títulos nacionais co club entre os [[Década de 1980|anos 1980]] e [[Década de 1990|1990]]. Con todo, a temporada estivo marcada por unha lesión grave do capitán do equipo, Allan Ray, mentres que os xogadores substitutos non conseguiron o reemprazalo axeitadamente. O día 4 de maio de 2016, ao final da temporada regular, o equipo ficou en último lugar e por tanto foi rebaixado para a [[Serie A2 Basket|Serie A2]]. No verán, o presidente Bucci anunciou a Alessandro Ramagli como novo adestrador. O club construíu un bo equipo para a liga, liderada por xogadores importantes como Guido Rosselli, Klaudio Ndoja, Michael Umeh e [[Kenny Lawson]]. Durante a temporada houbo tamén unha gran mudanza: o empresario do café e ex-político, Massimo Zanetti, propietario da Segafredo, que tamén era patrocinador do equipo, tornouse accionista maioritario do club. a Virtus terminou en segundo na temporada regular e gañou o título o ascenso derrotando o [[Pallacanestro Trieste 2004|Trieste]] na final. Durante os playoffs, a Virtus volveu retornou despois de máis de vinte ao seu pavillón histórico, o PalaDozza. No verán de 2017, o club contratou dous destacados xogadores italianos, Pietro Aradori e [[Alessandro Gentile]], alén de dous xogadores internacionais, Marcus Slaughter e Oliver Lafayette. A pesar de boas premisas, o equipo foi eliminado na primeira rolda da Copa e non conseguiu clasificarse para os playoffs do campionato nacional. A temporada 2018−19 comezou co nomeamento de Alessandro Dalla Salda como director xeral do club e coa contratación de Stefano Sacripanti como novo adestrador. O club contratou, entre outros, a Tony Taylor, Kevin Punter, Amath M'Baye e Brian Qvale, para participar na [[Basketball Champions League|Champions League]], sendo a primeira participación do equipo en competición europea tras dez anos. Nesta competición o equipo acadou unha xeira de sete vitorias consecutivas nos sete primeiros xogos. En marzo desa mesma temporada o club contratou ao dous veces campión da [[NBA]] con [[Miami Heat]] [[Mario Chalmers]]. Ese mesmo mes, unha derrota contra o [[Pallacanestro Cantù]] levou ao despido de Sacripanti e ao nomeamento do [[Serbia|serbio]] [[Aleksandar Đorđević]] como novo adestrador. Baixo o mando do serbio o club consegue gañar a Champions League tras vencer en [[Antuerpen]] ao [[Brose Bamberg]] e ao [[Iberostar Tenerife]] na Final Four. Este trofeo supuxo o quinto título europeo na historia do equipo e o primeiro tras dez anos. O seguinte título europeo non tardaría en chegar, xa que na temporada 2021−22 o club consegue gañar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] tras vencer na final ao [[Bursaspor Basketbol|Bursaspor]]. Este título permitiu o regreso da Virtus á Euroliga despois de quince temporadas. == Patrocinios == Por motivos de patrocinio, o club tivo diversos nomes ao longo da súa historia: {{div col|4}} * '''Minganti Bologna''' (1953–1958) * '''Oransoda Bologna''' (1958–1960) * '''Idrolitina Bologna''' (1960–1961) * Virtus Bologna (1961–1962) * '''Knorr Bologna''' (1962–1965) * '''Candy Bologna''' (1965–1969) * Virtus Bologna (1969–1970) * '''Norda Bologna''' (1970–1974) * '''Sinudyne Bologna''' (1974–1983) * '''Granarolo Bologna''' (1983–1986) * '''Dietor Bologna''' (1986–1988) * '''Knorr Bologna''' (1988–1993) * '''Buckler Beer Bologna''' (1993–1996) * '''Kinder Bologna''' (1996–2002) * Virtus Bologna (2002–2003) * '''Carisbo Bologna''' (2003–2004) * '''Caffè Maxim Bologna''' (2004–2005) * '''VidiVici Bologna''' (2005–2007) * '''La Fortezza Bologna''' (2007–2009) * '''Canadian Solar Bologna''' (2009–2012) * '''SAIE3 Bologna''' (2012–2013) * '''Oknoplast Bologna''' (2013) * '''Granarolo Bologna''' (2013–2015) * '''Obiettivo Lavoro Bologna''' (2015–2016) * '''Virtus Segafredo Bologna''' (2016–presente) {{Fin div col}} == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Italia}} [[Alessandro Abbio]] * {{flagicon|Italia}} [[Pietro Aradori]] * {{flagicon|Italia}} [[Marco Belinelli]] * {{flagicon|Italia}} [[Gianni Bertolotti]] * {{flagicon|Italia}} [[Augusto Binelli]] * {{flagicon|Italia}} [[Davide Bonora]] * {{flagicon|Italia}} [[Roberto Brunamonti]] * {{flagicon|Italia}} [[Carlo Caglieris]] * {{flagicon|Italia}} [[Claudio Coldebella]] * {{flagicon|Italia}} [[Alessandro Frosini]] * {{flagicon|Italia}} [[Alessandro Gentile]] * {{flagicon|Italia}} [[Gianfranco Lombardi]] * {{flagicon|Italia}} [[Walter Magnifico]] * {{flagicon|Italia}} [[Giuseppe Poeta]] * {{flagicon|Italia}} [[Luigi Serafini]] * {{flagicon|Italia}} [[Vittorio Tracuzzi]] * {{flagicon|Italia}} [[Renato Villalta]] * {{flagicon|Arxentina}} [[Manu Ginóbili]] * {{flagicon|Arxentina}} [[Hugo Sconochini]] * {{flagicon|Bahamas}} [[Elvis Rolle]] * {{flagicon|Brasil}} [[Guilherme Giovannoni]] * {{flagicon|Canadá}} [[Carl English]] * {{flagicon|Canadá}} [[Bill Wennington]] * {{flagicon|Croacia}} [[Krešimir Ćosić]] * {{flagicon|Croacia}} [[Arijan Komazec]] * {{flagicon|Finlandia}} [[Petteri Koponen]] * {{flagicon|Francia}} [[Antoine Rigaudeau]] * {{flagicon|Grecia}} [[Nikos Oikonomou]] * {{flagicon|Grecia}} [[Kostas Patavoukas]] * {{flagicon|Israel}} [[David Blu]] * {{flagicon|Eslovenia}} [[Marko Milič]] * {{flagicon|Eslovenia}} [[Rasho Nesterović]] * {{flagicon|Eslovenia}} [[Matjaž Smodiš]] * {{flagicon|Eslovenia}} [[Jure Zdovc]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Alan Anderson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Charlie Bell]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Travis Best]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Anthony Bonner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Earl Boykins]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Jan van Breda Kolff]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Mario Chalmers]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Terry Driscoll]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Clemon Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Keith Langford]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Cliff Levingston]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle Macy]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Joe Meriweather]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tom McMillen]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Jim McMillian]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Micheal Ray Richardson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Russ Schoene]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Greg Stokes]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Orlando Woolridge]] * {{flagicon|Lituania}} [[Saulius Štombergas]] * {{flagicon|Macedonia do Norte}} [[Vlado Ilievski]] * {{flagicon|Nixeria}} [[Michael Olowokandi]] * {{flagicon|Nixeria}} [[Ekpe Udoh]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[John Amaechi]] * {{flagicon|Serbia}} [[Predrag Danilović]] * {{flagicon|Serbia}} [[Marko Jarić]] * {{flagicon|Serbia}} [[Dejan Koturović]] * {{flagicon|Serbia}} [[Stefan Marković]] * {{flagicon|Serbia}} [[Žarko Paspalj]] * {{flagicon|Serbia}} [[Zoran Savić]] * {{flagicon|Serbia}} [[Branislav Prelević]] * {{flagicon|Serbia}} [[Miloš Teodosić]] * {{flagicon|Serbia}} [[Dušan Vukčević]] * {{flagicon|Xeorxia}} [[Tornike Shengelia]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} *{{flagicon|ITA}} Renzo Poluzzi (1948–1951) *{{flagicon|ITA}} Dino Fontana (1950–1951) *{{flagicon|ITA}} Venzo Vannini (1951–1952) *{{flagicon|USA}} Larry Strong (1952–1953) *{{flagicon|ITA}} Giancarlo Marinelli (1953–1954) *{{flagicon|ITA}} Vittorio Tracuzzi (1954–1960) *{{flagicon|ESP}} Eduard Kucharski (1960–1963) *{{flagicon|ITA}} Mario Alesini (1963–1966) *{{flagicon|CSK}} Jaroslav Šíp (1966–1968) *{{flagicon|ITA}} Renzo Ranuzzi (1968–1969) *{{flagicon|ITA}} Nello Paratore (1969–1970) *{{flagicon|ITA}} Vittorio Tracuzzi (1970–1971) *{{flagicon|ITA}} Nico Messina (1971–1973) *{{flagicon|USA}} Dan Peterson (1973–1978) *{{flagicon|USA}} Terry Driscoll (1978–1980) *{{flagicon|ITA}} Ettore Zuccheri (1980–1981) *{{flagicon|ITA}} Renzo Ranuzzi (1981) *{{flagicon|YUG}} Aleksandar Nikolić (1981–1982) *{{flagicon|USA}} George Bisacca (1982) *{{flagicon|ITA}} Mauro Di Vincenzo (1982–1983) *{{flagicon|ITA}} Alberto Bucci (1983–1985) *{{flagicon|ITA}} Alessandro Gamba (1985–1987) *{{flagicon|YUG}} [[Krešimir Ćosić]] (1987–1988) *{{flagicon|USA}} Bob Hill (1988–1989) *{{flagicon|ITA}} Ettore Messina (1989–1993) *{{flagicon|ITA}} Alberto Bucci (1993–1997) *{{flagicon|ITA}} Lino Frattin (1997) *{{flagicon|ITA}} Ettore Messina (1997–2002) *{{flagicon|BIH}} Bogdan Tanjević (2002) *{{flagicon|ITA}} Valerio Bianchini (2002–2003) *{{flagicon|ITA}} Giampiero Ticchi (2003) *{{flagicon|ITA}} Alberto Bucci (2003–2004) *{{flagicon|ITA}} Giordano Consolini (2004–2005) *{{flagicon|MKD}} Zare Markovski (2005–2007) *{{flagicon|ITA}} Stefano Pillastrini (2007–2008) *{{flagicon|ITA}} Renato Pasquali (2008) *{{flagicon|ITA}} Matteo Boniciolli (2008–2009) *{{flagicon|ITA}} Lino Lardo (2009–2011) *{{flagicon|ITA}} Alessandro Finelli (2011–2013) *{{flagicon|ITA}} Luca Bechi (2013–2014) *{{flagicon|ITA}} Giorgio Valli (2014–2016) *{{flagicon|ITA}} Alessandro Ramagli (2016–2018) *{{flagicon|ITA}} Stefano Sacripanti (2018–2019) *{{flagicon|SRB}} [[Aleksandar Đorđević]] (2019–2021) *{{flagicon|ITA}} Sergio Scariolo (2021–presente) {{fin div col}} == Palmarés == [[Ficheiro:Virtus Bologna 1998 EuroLeague.jpg|thumb|O equipo festexando a consecución da [[Euroliga]] de 1998.]] [[Ficheiro:Virtus Bologna BCL 2019.jpg|thumb|O equipo celebrando o título da [[Basketball Champions League|Champions League]] de 2019.]] === Competicións domésticas === * '''[[Lega Basket Serie A|Liga de Italia]]''' ** '''Campións (15):''' 1946, 1947, 1948, 1949, 1955, 1956, 1976, 1979, 1980, 1984, 1993, 1994, 1995, 1998, 2001 ** ''Subcampións (16):'' 1936, 1938, 1940, 1943, 1950, 1952, 1953, 1957, 1958, 1959, 1960, 1961, 1977, 1978, 1981, 2007 * '''Copa de Italia''' ** '''Campións (8):''' 1974, 1984, 1989, 1990, 1997, 1999, 2001, 2002 ** ''Subcampións (6):'' 1993, 2000, 2007, 2008, 2009, 2010 * '''Supercopa de Italia''' ** '''Campións (1):''' 1995 ** ''Subcampións (7):'' 1997, 1998, 1999, 2000, 2002, 2009, 2010 * '''[[Serie A2 Basket|Segunda División de Italia]]''' ** '''Campións (1):''' 2017 === Competicións europeas === * '''[[Euroliga]]''' ** '''Campións (2):''' 1998, 2001 ** ''Subcampións (3):'' 1981, 1999, 2002 * '''[[Copa Saporta]]''' ** '''Campións (1):''' 1990 ** ''Subcampións (2):'' 1978, 2000 * '''[[Eurocup Basketball|Eurocup]]''' ** '''Campións (1):''' 2022 * '''[[Basketball Champions League|Champions League]]''' ** '''Campións (1):''' 2019 * '''[[EuroChallenge]]''' ** '''Campións (1):''' 2009 == Historial == [[Ficheiro:Sasha Danilovic.jpg|thumb|[[Predrag Danilović]].]] [[Ficheiro:Milos Teodosic Italy (cropped).jpg|thumb|[[Miloš Teodosić]].]] {| class="wikitable" style="font-size:85%; text-align:center" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ![[Copa de baloncesto de Italia|Copa de Italia]] !colspan=2|Outras copas !colspan=3|Competicións europeas |- | style="background:#efefef;"| 1934 | 2 | [[Lega Basket Serie A|1ª Div.]] | align="center" bgcolor=#BBF3BB|1º | 5–1 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1935 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Div. Nac.]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 10–6 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1936 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Div. Nac.]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 10–2 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1936–37 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Div. Nac.]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 11–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1937–38 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 12–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1938–39 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 12–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1939–40 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 13–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1940–41 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="left"|6º | 8–10 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1941–42 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 16–1–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1942–43 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 17–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1945–46 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 5–0 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1946–47 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 15–1–2 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1947–48 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 15–1–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1948–49 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 18–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1949–50 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 20–6 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1950–51 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 16–2–8 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1951–52 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 17–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1952–53 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 15–7 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1953–54 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 14–8 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1954–55 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 15–2–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1955–56 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 19–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1956–57 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 18–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1957–58 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 19–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1958–59 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 18–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1959–60 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 19–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1960–61 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 18–4 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || {{Abbr|2R|Segunda rolda}} || 3–1 |- | style="background:#efefef;"| 1961–62 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" |3º | 15–7 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1962–63 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" |3º | 21–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1963–64 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" |3º | 23–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1964–65 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" |3º | 15–7 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1965–66 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |4º | 15–7 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1966–67 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |6º | 10–12 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1968–69 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |3º | 16–6 | align="left"| Oitavos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1968–69 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |10º | 9–13 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1969–70 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |7º | 9–13 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1970–71 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |10º | 6–18 | align="left"| Oitavos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1971–72 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |5º | 11–11 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1972–73 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |4º | 12–14 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1973–74 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |5º | 15–11 | align="left" bgcolor=gold| Campión | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1974–75 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" |4º | 26–14 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 2–3 |- | style="background:#efefef;"| 1975–76 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 28–8 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''3'''</small> [[Copa Korać]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 6–1 |- | style="background:#efefef;"| 1976–77 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 25–8 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || {{Abbr|FG|Fase de grupos}} || 3–3 |- | style="background:#efefef;"| 1977–78 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 23–11 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || bgcolor=silver|2º || 6–5 |- | style="background:#efefef;"| 1978–79 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 23–11 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 5–3 |- | style="background:#efefef;"| 1979–80 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 26–8 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 9–5 |- | style="background:#efefef;"| 1980–81 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 26–15 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || bgcolor=silver|2º || 13–4 |- | style="background:#efefef;"| 1981–82 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" |4º | 24–16 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 4–4 |- | style="background:#efefef;"| 1982–83 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" |5º | 24–11 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1983–84 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 28–10 | bgcolor=gold align=left| Campión | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1984–85 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 7º | 18–16 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 5–9 |- | style="background:#efefef;"| 1985–86 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 10º | 17–15 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1986–87 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 5º | 20–12 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1987–88 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 9º | 18–14 | align="left"| Oitavos de final | colspan="2"| | align=left| <small>'''3'''</small> [[Copa Korać]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 6–2 |- | style="background:#efefef;"| 1988–89 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 21–15 | bgcolor=gold align=left| Campión | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1989–90 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 5º | 22–13 | bgcolor=gold align=left| Campión | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || bgcolor=gold|1º || 8–3 |- | style="background:#efefef;"| 1990–91 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 22–14 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 6–2 |- | style="background:#efefef;"| 1991–92 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 4º | 24–12 | bgcolor=#cc9966 align=left | Semifinais | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 13–6 |- | style="background:#efefef;"| 1992–93 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 31–6 | bgcolor=silver align=left | Subcampión | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 8–8 |- | style="background:#efefef;"| 1993–94 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 31–9 | bgcolor=#cc9966 align=left | Semifinais | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 10–7 |- | style="background:#efefef;"| 1994–95 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 33–9 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 11–8 |- | style="background:#efefef;"| 1995–96 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 26–12 | bgcolor=#cc9966 align=left | Semifinais | align=left| Supercopa || bgcolor=gold|1º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|FG|Fase de grupos}} || 8–8 |- | style="background:#efefef;"| 1996–97 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 20–14 | bgcolor=gold align=left| Campión | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || T16 || 8–11 |- | style="background:#efefef;"| 1997–98 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 32–7 | bgcolor=#cc9966 align=left | Semifinais | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || bgcolor=gold|1º || 19–3 |- | style="background:#efefef;"| 1998–99 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 24–9 | bgcolor=gold align=left| Campión | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || bgcolor=silver|2º || 15–7 |- | style="background:#efefef;"| 1999–00 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 24–14 | bgcolor=silver align=left | Subcampión | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta]] || bgcolor=silver|2º || 15–4 |- | style="background:#efefef;"| 2000–01 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 38–5 | bgcolor=gold align=left| Campión | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2000-01|Euroliga]] || bgcolor=gold|1º || 19–3 |- | style="background:#efefef;"| 2001–02 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 32–11 | bgcolor=gold align=left| Campión | align=left| Supercopa || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2001-02|Euroliga]] || bgcolor=silver|2º || 17–5 |- | style="background:#efefef;"| 2002–03 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 14º | 13–21 | | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2002-03|Euroliga]] || T16 || 6–14 |- | style="background:#efefef;"| 2003–04 | 2 | [[Serie A2 Basket|Serie A2]] | 3º | 25–16 | | colspan=2| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa ULEB]] || RS || 3–7 |- | style="background:#efefef;"| 2004–05 | 2 | [[Serie A2 Basket|Serie A2]] | style="background:#BBF3BB" |2º | 31–10 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2005-06|2005–06]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 9º | 19–15 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2006-07|2006–07]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | bgcolor=silver |2º | 28–18 | align=left bgcolor=silver|Subcampión | colspan=2| | align=left| <small>'''3'''</small> [[FIBA EuroCup]] || bgcolor=#cc9966|3º || 12–4 |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2007-08|2007–08]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 15º | 13–21 | align=left bgcolor=silver| Subcampión | colspan=2| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2007-08|Euroliga]] || RS || 2–12 |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2008-09|2008–09]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 5º | 19–16 | align=left bgcolor=silver|Subcampión | colspan=2| | align=left| <small>'''3'''</small> [[EuroChallenge]] || bgcolor=gold|1º || 13–3 |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2009-10|2009–10]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 5º | 17–15 | align=left bgcolor=silver| Subcampión | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| [[Lega Basket Serie A 2010-11|2010–11]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 8º | 16–18 | | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| [[Lega Basket Serie A 2011-12|2011–12]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 5º | 20–15 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2012–13 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 14º | 10–20 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2013–14 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 13º | 11–19 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2014–15 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 8º | 15–18 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2015–16 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | style="background:#fcc" |16º | 11–19 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2016–17 | 2 | [[Serie A2 Basket|Serie A2]] | style="background:#BBF3BB" |1º | 33–11 | | align="left"| Copa LNP || bgcolor=gold|1º | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2017–18 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | 9º | 15–15 | align="left"|Cuartos de final | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2018–19 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | 11º | 15–15 | bgcolor=#cc9966 align="left"|Semifinais | colspan=2| | align=left| <small>'''3'''</small> [[Basketball Champions League|Champions League]] || bgcolor=gold|1º || 14–5 |- | style="background:#efefef;"|2019–20 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | 1º | 18–2 | align="left"|Cuartos de final | Intercontinental | align="center" bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''2'''</small> [[EuroCup Basketball|EuroCup]] || — || 12–4 |- | style="background:#efefef;"|2020–21 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 29–9 | align="left"| Cuartos de final | align=left | Supercopa | align="center" bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''2'''</small> [[EuroCup Basketball|EuroCup]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 19–2 |- | style="background:#efefef;"|2021–22 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 34–8 | align=left bgcolor=#cc9966|Semifinais | align=left | Supercopa | bgcolor=gold|1º | align=left| <small>'''2'''</small> [[EuroCup Basketball|EuroCup]] || align="center" bgcolor=gold|1º || 15–7 |} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.virtus.it Páxina web oficial da Virtus Bologna] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Italia]] [[Categoría:Equipos campións da Euroliga]] [[Categoría:Virtus Bologna]] qlqkpuy39uuuaonoaihav6rtuwb1bpi 6148085 6148074 2022-08-02T08:52:55Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «ex-político» wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = Virtus Bologna | imaxe = Virtus Bologna logo.svg | imagesize = 135px | fundado = 1929 | liga = [[Lega Basket Serie A|LBA]] / [[Euroliga]] | nome_completo = Virtus Pallacanestro Bologna | patrocinador = Segafredo | cidade = {{ITAb}} [[Boloña]], [[Italia]] | pavillón = [[Virtus Segafredo Arena|Segafredo Arena]] | capacidade = 9&nbsp;980 | inauguración = 1993 | cores = {{color box|#FFFFF}} {{color box|#000000}} [[Branco (cor)|Branco]], [[Negro (cor)|negro]] | presidente = {{ITAb}} Massimo Zanetti | adestrador = {{ITAb}} Sergio Scariolo | nome_campionato_europa1 = [[Euroliga]] | campionatos_europa1 = '''2''' (1998, 2001) | nome_campionato_europa2 = [[Copa Saporta|Recopa]] | campionatos_europa2 = '''1''' (1990) | nome_campionato_europa3 = [[Eurocup Basketball|Eurocup]] | campionatos_europa3 = '''1''' (2022) | nome_campionato_europa4 = [[Basketball Champions League|BCL]] | campionatos_europa4 = '''1''' (2009) | nome_campionato_europa5 = [[EuroChallenge]] | campionatos_europa5 = '''1''' (2019) | nome_campionato_liga1 = [[Lega Basket Serie A|Liga Italia]] | campionatos_liga1 = '''16''' (1946−1949, 1955−1956, 1976, 1979−1980, 1984, 1993−1994, 1995, 1998, 2001, 2021) | nome_campionato_copa1 = [[Copa de baloncesto de Italia|Copa Italia]] | campionatos_copa1 = '''8''' (1974, 1984, 1989, 1990, 1997, 1999, 2001, 2002) | nome_campionato_copa2 = Supercopa | campionatos_copa2 = '''2''' (1995, 2022) | alcume = Vu nere | outros = Dai sali e vai | nome_outros = Himno | sitio_web = [http://www.virtus.it virtus.it] }} O '''Virtus Pallacanestro Bologna''', tamén coñecido por motivos de patrocinio como '''Virtus Segafredo Bologna''',<ref>{{cita web|url=https://www.eurocupbasketball.com/eurocup/competition/teams/showteam?clubcode=VIR&seasoncode=U2020|título=Virtus Segafredo Bologna|páxina-web=EuroCup Basketball}}</ref> é un equipo profesional de [[baloncesto]] [[italia]]no con sede na cidade de [[Boloña]], [[Emilia-Romaña]]. Fundado en [[1922]], é un dos clubs máis prestixiosos de [[Italia]], como así o acredita o seu palmarés que, entre outros títulos, conta a nivel europeo con dúas [[Euroliga]]s, unha [[EuroCup Basketball|Eurocup]], unha [[Recopa de Europa de Baloncesto|Recopa de Europa]], unha [[Basketball Champions League|Champions League]] e un [[EuroChallenge]], así como dezaseis [[Liga de baloncesto de Italia|Ligas]] e oito [[Copa Italiana de Baloncesto|Copas]] a nivel local. Actualmente o equipo compite na [[Lega Basket Serie A|LBA]], máxima categoría do baloncesto italiano, e na [[Euroliga]]. Pese a que o "Virtus Pallacanestro Bologna" é o nome oficial, o club foi normalmente coñecido co nome que lle deron as diferentes empresas que o patrocinaron ao longo da súa historia, coma a meirande parte dos equipos italianos de baloncesto. Os seus nomes comerciais máis coñecidos son Sinudyne, Granarolo, Knörr, Buckler e Kinder. == Historia == === Fundación === [[Ficheiro:Virtus Pallacanestro Bologna 1945-46.jpg|esquerda|thumb|Equipo da Virtus na en 1945.]] A Virtus foi fundada en 1871 como un club de [[ximnasia]], formando o seu primeiro equipo de baloncesto en 1929. A pista do equipo era a antiga igrexa de Santa Lucia, no centro da cidade. O primeiro título oficial da Virtus foi en 1934, cando o equipo boloñés venceu o torneo da Segunda División e obtivo a promoción para a [[Lega Basket Serie A|Primeira División italiana]]. Após a promoción, a Virtus se estabeleceuse de forma case permanentemente no cume da liga nacional de baloncesto e conseguiu unha longa serie de postos honrosos: nos nove campionatos disputados de 1935 até a eclosión da [[Segunda Guerra Mundial]], o club conseguiu seis segundos lugares, dous terceiros lugares e un sexto. Ao final da guerra mundial, a pista de Santa Lucia deixou de estar dispoñíbel e, despois dun breve período de xogos ao ar libre nun campo na Vía del Ravone, o equipo mudouse para a Sala Borsa, a bolsa de valores da cidade, que era reaxustada á noite para acoller xogos de baloncesto. Nese local a Virtus conquistou seu primeiro título de liga, gañando tamén as tres edicións seguintes. Os boloñeses gañaron o título nacional novamente en 1955 e 1956. Nesta [[década de 1950]] comezou a rivalidade co [[Olimpia Milano]]. Debido á crecente fama da Virtus, a Sala Borsa xa non era axeitada para acoller os encontros do club. Así, en 1956, o prefecto de Boloña, Giuseppe Dozza, inaugurou unha nova arena, que era simplemente coñecida como "Sports Hall" e tiña capacidade para máis de 7&nbsp;000 persoas.<ref>{{Cita web|título=Champions Cup 1965-66|url=http://www.linguasport.com/baloncesto/internacional/clubs/c1/C1_66.htm|obra=Linguasport|dataacceso=27 de xullo de 2022}}</ref> Este pavillón foi posteriormente alcumado como "Il Madison", en referencia ao [[Madison Square Garden]] de [[Nova York]], e en 1966, tras a xubilación de Dozza da política, foi renomeado como "PalaDozza". === Anos 1960 e 1970 === [[Ficheiro:Jim McMillian Bologna.jpg|thumb|Jim McMillian no PalaDozza.]] Na [[década de 1960]] o equipo boloñés non conquistou ningún título nacional e o baloncesto italiano foi dominado por seus rivais históricos, o [[Olimpia Milano]] e o [[Pallacanestro Varese|Ignis Varese]]. O punto de virada veu en 1968, cando o avogado Gianluigi Porelli foi nomeado como director da sección de baloncesto. Alcumado "[[Tomás de Torquemada|Torquemada]]" ou "[[Robespierre]]" polos seus métodos moitas veces ditatoriais ou, máis frecuentemente, L'Avvocato (do [[lingua italiana|italiano]]: ''O Avogado''), Porelli foi unha das figuras máis prominentes da historia da Virtus. Así que chegou, con só 38 anos, Porelli vendeu o mellor xogador da época, Gianfranco Lombardi, desencadeando unha forte polémica. En 1970 a Virtus foi un dos principais proponentes e fundadores da [[Lega Basket Serie A|Lega Basket]]. Ese mesmo ano, a Virtus separouse do club polideportivo e tornouse unha [[sociedade anónima]]. Grazas as súas escollas, altamente criticadas, Porelli definitivamente curou as finanzas e en 1973 abriu unha nova xeira de triunfos grazas á colaboración de Sinudyne, unha famosa empresa italiana de electrodomésticos, e á chegada do adestrador Dan Peterson. A Virtus conquistou inmediatamente a súa primeira [[Copa de baloncesto de Italia|Copa de Italia]] en 1973−74 e, tras dous anos, o seu sétimo campionato nacional, grazas ao liderado de xogadores como Marco Bonamico e Luigi Serafini. En 1978, o adestrador Peterson mudouse para o [[Olimpia Milano]] e o antigo xogador Terry Driscoll foi nomeado novo adestrador. So o seu comando, a Virtus conquistou dous títulos nacionais consecutivos en 1979 e 1980. Os xogadores máis importantes dese bicampionato foron Renato Villalta, Jim McMillian e [[Krešimir Ćosić]]. === Anos 1980 === Despois da volta ao cume en Italia, a Virtus tentou volverse tamén nun gran equipo en Europa. En 1981 o club chega á final da [[Euroliga|Copa de Europa]] en [[Estrasburgo]]. Porén, perderon por só un punto ante o [[Maccabi Tel Aviv]], despois dun xogo moi disputado. Tras a derrota, Porelli contratou a Aleksandar Nikolić, mundialmente coñecido como "O Profesor", para ser o novo adestrador. A pesar de súa fama, Nikolić non conseguiu traer a Virtus de volta ao título, así que en 1983 Alberto Bucci tornouse o novo adestrador. So o comando de Bucci, a Virtus conquistou seu décimo campionato nacional, derrotando o [[Olimpia Milano]] nunha final histórica, sempre lembrada como unha das mellores da historia do baloncesto italiano. Ese mesmo ano, o equipo venceu tamén na [[Copa de baloncesto de Italia|Copa de Italia]]. En 1988, Porelli contratou Bob Hill, que fora adestrador dos [[New York Knicks]] na temporada anterior. Hill trouxo para Italia dous ex xogadores da [[National Basketball Association|NBA]]: Micheal Ray Richardson, un [[All-Star da NBA|All-Star]] que fora proscrito da NBA por violacións da política antidrogas da liga, e Clemon Johnson, campión da NBA en 1983 cos [[Philadelphia 76ers]]. Na temporada de 1988−89, a Virtus conquistou súa terceira Copa da Italia, mais foi derrotado na semifinal do campionato nacional. No verão seguinte, Hill dimitiu do seu cargo, e seu asistente, Ettore Messina foi nomeado novo adestrador. Con Messina a Virtus conseguiu de novo a Copa de Italia novamente e o seu primeiro título europeo, a [[Copa Saporta]], derrotando o [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] na final. Na final destacou o desempeño de Richardson, capaz de marcar 29 puntos. === A década de ouro === [[Ficheiro:Micheal Ray Richardson.jpg|thumb|Micheal Ray Richardson]] En 1991, Alfredo Cazzola, un empresario local, converteuse no novo presidente da Virtus. Despois de dúas derrotas consecutivas nas semifinais nacionais, Cazzola contratou [[Predrag Danilović]], un novo xogador [[RFS Iugoslavia|iugoslavo]] que viñar de gañar a última [[Euroliga|Copa de Europa]] co [[KK Partizan|Partizan]]. Baixo o liderado de Danilović, o equipo inmediatamente gañou outro campionato nacional. O ano seguinte, Messina converteuse no novo adestrador da selección italiana e [[Alberto Bucci]], quen xa gañara un o título de liga en 1984, retornou como adestrador. A Virtus gañou o scudetto de novo en 1994 e 1995. Durante estes anos o equipo participou no McDonald's Championship, unha competición entre os equipos da NBA e de Europa, onde a Virtus foi derrotada polos [[Phoenix Suns]] e os [[Houston Rockets]]. Despois dos tres campionatos consecutivos, Danilović deixou a Virtus para irse os [[Miami Heat]] da NBA. Sen o seu líder iugoslavo, o equipo boloñés conseguiu tan só unha Supercopa italiana en 1995−96 e a súa quinta Copa de Italia o ano seguinte. En 1996, a Kinder, unha liña de produtos da confeitaría italiana de Ferrero, converteuse no novo patrocinador da Virtus. En 1997, o equipo mudouse para PalaMalaguti, un pavillón cuberto en Casalecchio di Reno con capacidade para máis de 8&nbsp;000 persoas, deixando así o PalaDozza despois de case 40 anos. O mesmo ano, regresan ao club Messina e Danilović, chegando outros xogadores como Radoslav Nesterović, Antoine Rigaudeau e Hugo Sconochini. O 23 de abril de 1998, a Virtus gañou súa primeira Euroliga derrotando o [[AEK BC|AEK Atenas]] en [[Barcelona]]. Ese mesmo ano a Virtus conquistou tamén o título de liga, derrotando na final os seus rivais cidadás do [[Fortitudo Bologna|Teamsystem Bologna]]. Na temporada seguinte, a Virtus gañou a súa sétima Copa da Italia, mais perdeu na final da Euroliga ante o o [[BC Žalgiris Kaunas|Žalgiris Kaunas]] de Tyus Edney. Baixo o mando de Cazzola e grazas aos liderados de Danilović e Messina, a [[década de 1990]] está considerada a "Idade de Ouro" da Virtus, que reuniu catro títulos nacionais, dúas Copas da Italia, unha Copa Saporta e unha Euroliga, tornándose nun dos máis notábeis equipos de Europa. === Gloria e caída === No ano 2000 Marco Madrigali, un empresario de videoxogos, tornouse o novo presidente do club. Chegaron a Boloña novos xogadores como [[Marko Jarić]], [[Manu Ginóbili]] e [[David Andersen]], mentres que por outra banda [[Sasha Danilović]] anunciou súa retirada do baloncesto. A ausencia dun líder forte como Danilović e a subseguinte sanción sen xogar por dopaxe a Hugo Sconochini, forzaron todos os xogadores do equipo a asumiren máis responsabilidades. Despois dun comezo feble, a temporada tivo un punto de virada despois da vitoria durante o derbi contra o [[Fortitudo Bologna|Fortitudo]] por 99−62. A partir de entón, o Virtus iniciou unha temporada excepcional. De feito, a Virtus conseguiu a [[Tripla Coroa (baloncesto)|tripla coroa]] ao gañar a [[Copa de baloncesto de Italia|Copa]], a [[Lega Basket Serie A|Liga]] e a [[Euroliga]]. Destacou sobre todo Ginóbili, quen foi elixido o MVP das Finais da Euroliga e MVP da Liga italiana. O ano seguinte, a Virtus gañou unha nova Copa, mais despois dalgunhas derrotas, Madrigali dimitiu Messina. Con todo, após unha protesta dos seareiros da Virtus antes dun xogo contra o [[Pallacanestro Trieste 2004|Pallacanestro Trieste]], Madrigali foi forzado a volver atrás na decisión. A pesar diso, o equipo perdeu a final da Euroliga contra o [[Panathinaikos BC|Panathinaikos]] de [[Dejan Bodiroga]], e foi eliminado nas semifinais do campionato nacional pola [[Benetton Treviso]]. [[Ficheiro:Virtus Bologna team.jpg|thumb|left|A Virtus da [[Tripla Coroa (baloncesto)|tripla coroa]].]] En 2003, Ginóbili mudouse para a [[National Basketball Association|NBA]], onde asinou polos [[San Antonio Spurs]]. Por outra banda, Ettore Messina foi contratado pola [[Benetton Treviso]], sendo Bogdan Tanjević nomeado novo adestrador. Após unha serie de derrotas, Tanjević foi substituído por Valerio Bianchini, que non conseguiu chegar aos playoffs. No entanto, debido a serios problemas financeiros, causados principalmente polo fracaso da CTO SpA, empresa de Madrigali, a Virtus foi excluída da Serie A en agosto de 2003.<ref>{{Cita novas|título=La Virtus Bologna non c'è più|url=https://www.gazzetta.it/primi_piani/2003/pp_1.0.110011366.shtml|xornal=La Gazzeta dello Sport|trans_title=Non ha máis Virtus Bologna|data=4 de agosto de 2003|localización=[[Roma]]|lingua=it}}</ref> A quebra foi evitada grazas á intervención dun empresario local, Claudio Sabatini. Sabatini adquiriu tamén o equipo dunha pequena cidade do interior da [[Provincia de Boloña]], o Progresso Castel Maggiore, que xogara na [[Serie A2 Basket|Serie A2]] e patrocinou o novo equipo coa marca FuturVirtus, garantindo así a continuidade do nome "Virtus" a pesar da exclusión do campionato. En 2003−04, o FuturVirtus non alcanzou a promoción na Serie A, perdendo por 3-0 na serie final dos playoffs para o Aurora Jesi. Durante o verán de 2004, o club obtivo a reafiliación á Federación Italiana de Baloncesto e o dereito de usar o nome "Virtus Pallacanestro" novamente. Esta vez si, o equipo liderado por Lavelle Brewer e A.J. Guyton, retornou á primeira división en 2004, derrotando o Premiata Montegranaro nas finais. Na temporada de 2006−07, a Virtus liderado por Travis Best e polo técnico Zare Markovski, chegou á final da [[Copa de baloncesto de Italia|Copa de Italia]], onde perdeu ante a [[Benetton Treviso]], alén de ter se clasificado para os playoffs tras unha ausencia de cinco anos e chegado á final, sendo derrotada polo [[Mens Sana Basket|Montepaschi Siena]]. En 2009, so o comando de Matteo Boniciolli, a Virtus volveu gañar de novo un trofeo após vencer na final do [[EuroChallenge]] ao [[Cholet Basket]] na final. Nas competición locais, o club perdeu a final da Copa ante o Montepaschi e foi eliminado na primeira rolda dos playoffs polo Benetton Treviso. Boniciolli foi inmediatamente dimitido polo presidente Sabatini e o equipo foi reformulado novamente durante o verán. === Descenso e volta a Europa === En xullo de 2010, Sabatini vendeu a Virtus a empresarios locais, mais permaneceu como xerente xeral. Tras anos de feble desempeño, Sabatini saíu definitivamente do club e, en 2013, Renato Villalta, ex-estrela do club, foi nomeado presidente. En 2014, a Virtus retornou aos playoffs grazas a unha excelente temporada de Allan Ray, Jeremy Hazell e Okaro White. O ano seguinte, Villalta foi abruptamente despedido do seu cargo e Bertolini foi nomeado presidente. Despois dalgúns meses, Bertolini tamén foi substituído por Alberto Bucci, ex-adestrador da Virtus que gañara tres títulos nacionais co club entre os [[Década de 1980|anos 1980]] e [[Década de 1990|1990]]. Con todo, a temporada estivo marcada por unha lesión grave do capitán do equipo, Allan Ray, mentres que os xogadores substitutos non conseguiron o reemprazalo axeitadamente. O día 4 de maio de 2016, ao final da temporada regular, o equipo ficou en último lugar e por tanto foi rebaixado para a [[Serie A2 Basket|Serie A2]]. No verán, o presidente Bucci anunciou a Alessandro Ramagli como novo adestrador. O club construíu un bo equipo para a liga, liderada por xogadores importantes como Guido Rosselli, Klaudio Ndoja, Michael Umeh e [[Kenny Lawson]]. Durante a temporada houbo tamén unha gran mudanza: o empresario do café e expolítico, Massimo Zanetti, propietario da Segafredo, que tamén era patrocinador do equipo, tornouse accionista maioritario do club. a Virtus terminou en segundo na temporada regular e gañou o título o ascenso derrotando o [[Pallacanestro Trieste 2004|Trieste]] na final. Durante os playoffs, a Virtus volveu retornou despois de máis de vinte ao seu pavillón histórico, o PalaDozza. No verán de 2017, o club contratou dous destacados xogadores italianos, Pietro Aradori e [[Alessandro Gentile]], alén de dous xogadores internacionais, Marcus Slaughter e Oliver Lafayette. A pesar de boas premisas, o equipo foi eliminado na primeira rolda da Copa e non conseguiu clasificarse para os playoffs do campionato nacional. A temporada 2018−19 comezou co nomeamento de Alessandro Dalla Salda como director xeral do club e coa contratación de Stefano Sacripanti como novo adestrador. O club contratou, entre outros, a Tony Taylor, Kevin Punter, Amath M'Baye e Brian Qvale, para participar na [[Basketball Champions League|Champions League]], sendo a primeira participación do equipo en competición europea tras dez anos. Nesta competición o equipo acadou unha xeira de sete vitorias consecutivas nos sete primeiros xogos. En marzo desa mesma temporada o club contratou ao dous veces campión da [[NBA]] con [[Miami Heat]] [[Mario Chalmers]]. Ese mesmo mes, unha derrota contra o [[Pallacanestro Cantù]] levou ao despido de Sacripanti e ao nomeamento do [[Serbia|serbio]] [[Aleksandar Đorđević]] como novo adestrador. Baixo o mando do serbio o club consegue gañar a Champions League tras vencer en [[Antuerpen]] ao [[Brose Bamberg]] e ao [[Iberostar Tenerife]] na Final Four. Este trofeo supuxo o quinto título europeo na historia do equipo e o primeiro tras dez anos. O seguinte título europeo non tardaría en chegar, xa que na temporada 2021−22 o club consegue gañar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] tras vencer na final ao [[Bursaspor Basketbol|Bursaspor]]. Este título permitiu o regreso da Virtus á Euroliga despois de quince temporadas. == Patrocinios == Por motivos de patrocinio, o club tivo diversos nomes ao longo da súa historia: {{div col|4}} * '''Minganti Bologna''' (1953–1958) * '''Oransoda Bologna''' (1958–1960) * '''Idrolitina Bologna''' (1960–1961) * Virtus Bologna (1961–1962) * '''Knorr Bologna''' (1962–1965) * '''Candy Bologna''' (1965–1969) * Virtus Bologna (1969–1970) * '''Norda Bologna''' (1970–1974) * '''Sinudyne Bologna''' (1974–1983) * '''Granarolo Bologna''' (1983–1986) * '''Dietor Bologna''' (1986–1988) * '''Knorr Bologna''' (1988–1993) * '''Buckler Beer Bologna''' (1993–1996) * '''Kinder Bologna''' (1996–2002) * Virtus Bologna (2002–2003) * '''Carisbo Bologna''' (2003–2004) * '''Caffè Maxim Bologna''' (2004–2005) * '''VidiVici Bologna''' (2005–2007) * '''La Fortezza Bologna''' (2007–2009) * '''Canadian Solar Bologna''' (2009–2012) * '''SAIE3 Bologna''' (2012–2013) * '''Oknoplast Bologna''' (2013) * '''Granarolo Bologna''' (2013–2015) * '''Obiettivo Lavoro Bologna''' (2015–2016) * '''Virtus Segafredo Bologna''' (2016–presente) {{Fin div col}} == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Italia}} [[Alessandro Abbio]] * {{flagicon|Italia}} [[Pietro Aradori]] * {{flagicon|Italia}} [[Marco Belinelli]] * {{flagicon|Italia}} [[Gianni Bertolotti]] * {{flagicon|Italia}} [[Augusto Binelli]] * {{flagicon|Italia}} [[Davide Bonora]] * {{flagicon|Italia}} [[Roberto Brunamonti]] * {{flagicon|Italia}} [[Carlo Caglieris]] * {{flagicon|Italia}} [[Claudio Coldebella]] * {{flagicon|Italia}} [[Alessandro Frosini]] * {{flagicon|Italia}} [[Alessandro Gentile]] * {{flagicon|Italia}} [[Gianfranco Lombardi]] * {{flagicon|Italia}} [[Walter Magnifico]] * {{flagicon|Italia}} [[Giuseppe Poeta]] * {{flagicon|Italia}} [[Luigi Serafini]] * {{flagicon|Italia}} [[Vittorio Tracuzzi]] * {{flagicon|Italia}} [[Renato Villalta]] * {{flagicon|Arxentina}} [[Manu Ginóbili]] * {{flagicon|Arxentina}} [[Hugo Sconochini]] * {{flagicon|Bahamas}} [[Elvis Rolle]] * {{flagicon|Brasil}} [[Guilherme Giovannoni]] * {{flagicon|Canadá}} [[Carl English]] * {{flagicon|Canadá}} [[Bill Wennington]] * {{flagicon|Croacia}} [[Krešimir Ćosić]] * {{flagicon|Croacia}} [[Arijan Komazec]] * {{flagicon|Finlandia}} [[Petteri Koponen]] * {{flagicon|Francia}} [[Antoine Rigaudeau]] * {{flagicon|Grecia}} [[Nikos Oikonomou]] * {{flagicon|Grecia}} [[Kostas Patavoukas]] * {{flagicon|Israel}} [[David Blu]] * {{flagicon|Eslovenia}} [[Marko Milič]] * {{flagicon|Eslovenia}} [[Rasho Nesterović]] * {{flagicon|Eslovenia}} [[Matjaž Smodiš]] * {{flagicon|Eslovenia}} [[Jure Zdovc]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Alan Anderson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Charlie Bell]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Travis Best]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Anthony Bonner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Earl Boykins]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Jan van Breda Kolff]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Mario Chalmers]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Terry Driscoll]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Clemon Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Keith Langford]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Cliff Levingston]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle Macy]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Joe Meriweather]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tom McMillen]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Jim McMillian]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Micheal Ray Richardson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Russ Schoene]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Greg Stokes]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Orlando Woolridge]] * {{flagicon|Lituania}} [[Saulius Štombergas]] * {{flagicon|Macedonia do Norte}} [[Vlado Ilievski]] * {{flagicon|Nixeria}} [[Michael Olowokandi]] * {{flagicon|Nixeria}} [[Ekpe Udoh]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[John Amaechi]] * {{flagicon|Serbia}} [[Predrag Danilović]] * {{flagicon|Serbia}} [[Marko Jarić]] * {{flagicon|Serbia}} [[Dejan Koturović]] * {{flagicon|Serbia}} [[Stefan Marković]] * {{flagicon|Serbia}} [[Žarko Paspalj]] * {{flagicon|Serbia}} [[Zoran Savić]] * {{flagicon|Serbia}} [[Branislav Prelević]] * {{flagicon|Serbia}} [[Miloš Teodosić]] * {{flagicon|Serbia}} [[Dušan Vukčević]] * {{flagicon|Xeorxia}} [[Tornike Shengelia]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} *{{flagicon|ITA}} Renzo Poluzzi (1948–1951) *{{flagicon|ITA}} Dino Fontana (1950–1951) *{{flagicon|ITA}} Venzo Vannini (1951–1952) *{{flagicon|USA}} Larry Strong (1952–1953) *{{flagicon|ITA}} Giancarlo Marinelli (1953–1954) *{{flagicon|ITA}} Vittorio Tracuzzi (1954–1960) *{{flagicon|ESP}} Eduard Kucharski (1960–1963) *{{flagicon|ITA}} Mario Alesini (1963–1966) *{{flagicon|CSK}} Jaroslav Šíp (1966–1968) *{{flagicon|ITA}} Renzo Ranuzzi (1968–1969) *{{flagicon|ITA}} Nello Paratore (1969–1970) *{{flagicon|ITA}} Vittorio Tracuzzi (1970–1971) *{{flagicon|ITA}} Nico Messina (1971–1973) *{{flagicon|USA}} Dan Peterson (1973–1978) *{{flagicon|USA}} Terry Driscoll (1978–1980) *{{flagicon|ITA}} Ettore Zuccheri (1980–1981) *{{flagicon|ITA}} Renzo Ranuzzi (1981) *{{flagicon|YUG}} Aleksandar Nikolić (1981–1982) *{{flagicon|USA}} George Bisacca (1982) *{{flagicon|ITA}} Mauro Di Vincenzo (1982–1983) *{{flagicon|ITA}} Alberto Bucci (1983–1985) *{{flagicon|ITA}} Alessandro Gamba (1985–1987) *{{flagicon|YUG}} [[Krešimir Ćosić]] (1987–1988) *{{flagicon|USA}} Bob Hill (1988–1989) *{{flagicon|ITA}} Ettore Messina (1989–1993) *{{flagicon|ITA}} Alberto Bucci (1993–1997) *{{flagicon|ITA}} Lino Frattin (1997) *{{flagicon|ITA}} Ettore Messina (1997–2002) *{{flagicon|BIH}} Bogdan Tanjević (2002) *{{flagicon|ITA}} Valerio Bianchini (2002–2003) *{{flagicon|ITA}} Giampiero Ticchi (2003) *{{flagicon|ITA}} Alberto Bucci (2003–2004) *{{flagicon|ITA}} Giordano Consolini (2004–2005) *{{flagicon|MKD}} Zare Markovski (2005–2007) *{{flagicon|ITA}} Stefano Pillastrini (2007–2008) *{{flagicon|ITA}} Renato Pasquali (2008) *{{flagicon|ITA}} Matteo Boniciolli (2008–2009) *{{flagicon|ITA}} Lino Lardo (2009–2011) *{{flagicon|ITA}} Alessandro Finelli (2011–2013) *{{flagicon|ITA}} Luca Bechi (2013–2014) *{{flagicon|ITA}} Giorgio Valli (2014–2016) *{{flagicon|ITA}} Alessandro Ramagli (2016–2018) *{{flagicon|ITA}} Stefano Sacripanti (2018–2019) *{{flagicon|SRB}} [[Aleksandar Đorđević]] (2019–2021) *{{flagicon|ITA}} Sergio Scariolo (2021–presente) {{fin div col}} == Palmarés == [[Ficheiro:Virtus Bologna 1998 EuroLeague.jpg|thumb|O equipo festexando a consecución da [[Euroliga]] de 1998.]] [[Ficheiro:Virtus Bologna BCL 2019.jpg|thumb|O equipo celebrando o título da [[Basketball Champions League|Champions League]] de 2019.]] === Competicións domésticas === * '''[[Lega Basket Serie A|Liga de Italia]]''' ** '''Campións (15):''' 1946, 1947, 1948, 1949, 1955, 1956, 1976, 1979, 1980, 1984, 1993, 1994, 1995, 1998, 2001 ** ''Subcampións (16):'' 1936, 1938, 1940, 1943, 1950, 1952, 1953, 1957, 1958, 1959, 1960, 1961, 1977, 1978, 1981, 2007 * '''Copa de Italia''' ** '''Campións (8):''' 1974, 1984, 1989, 1990, 1997, 1999, 2001, 2002 ** ''Subcampións (6):'' 1993, 2000, 2007, 2008, 2009, 2010 * '''Supercopa de Italia''' ** '''Campións (1):''' 1995 ** ''Subcampións (7):'' 1997, 1998, 1999, 2000, 2002, 2009, 2010 * '''[[Serie A2 Basket|Segunda División de Italia]]''' ** '''Campións (1):''' 2017 === Competicións europeas === * '''[[Euroliga]]''' ** '''Campións (2):''' 1998, 2001 ** ''Subcampións (3):'' 1981, 1999, 2002 * '''[[Copa Saporta]]''' ** '''Campións (1):''' 1990 ** ''Subcampións (2):'' 1978, 2000 * '''[[Eurocup Basketball|Eurocup]]''' ** '''Campións (1):''' 2022 * '''[[Basketball Champions League|Champions League]]''' ** '''Campións (1):''' 2019 * '''[[EuroChallenge]]''' ** '''Campións (1):''' 2009 == Historial == [[Ficheiro:Sasha Danilovic.jpg|thumb|[[Predrag Danilović]].]] [[Ficheiro:Milos Teodosic Italy (cropped).jpg|thumb|[[Miloš Teodosić]].]] {| class="wikitable" style="font-size:85%; text-align:center" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ![[Copa de baloncesto de Italia|Copa de Italia]] !colspan=2|Outras copas !colspan=3|Competicións europeas |- | style="background:#efefef;"| 1934 | 2 | [[Lega Basket Serie A|1ª Div.]] | align="center" bgcolor=#BBF3BB|1º | 5–1 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1935 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Div. Nac.]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 10–6 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1936 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Div. Nac.]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 10–2 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1936–37 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Div. Nac.]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 11–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1937–38 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 12–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1938–39 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 12–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1939–40 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 13–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1940–41 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="left"|6º | 8–10 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1941–42 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 16–1–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1942–43 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 17–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1945–46 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 5–0 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1946–47 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 15–1–2 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1947–48 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 15–1–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1948–49 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 18–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1949–50 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 20–6 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1950–51 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 16–2–8 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1951–52 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 17–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1952–53 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 15–7 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1953–54 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 14–8 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1954–55 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 15–2–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1955–56 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 19–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1956–57 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 18–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1957–58 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 19–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1958–59 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 18–4 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1959–60 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 19–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1960–61 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 18–4 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || {{Abbr|2R|Segunda rolda}} || 3–1 |- | style="background:#efefef;"| 1961–62 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" |3º | 15–7 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1962–63 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" |3º | 21–5 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1963–64 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" |3º | 23–3 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1964–65 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Elite]] | align="center" |3º | 15–7 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1965–66 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |4º | 15–7 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1966–67 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |6º | 10–12 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1968–69 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |3º | 16–6 | align="left"| Oitavos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1968–69 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |10º | 9–13 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1969–70 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |7º | 9–13 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1970–71 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |10º | 6–18 | align="left"| Oitavos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1971–72 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |5º | 11–11 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1972–73 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |4º | 12–14 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1973–74 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | align="center" |5º | 15–11 | align="left" bgcolor=gold| Campión | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1974–75 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" |4º | 26–14 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 2–3 |- | style="background:#efefef;"| 1975–76 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 28–8 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''3'''</small> [[Copa Korać]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 6–1 |- | style="background:#efefef;"| 1976–77 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 25–8 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || {{Abbr|FG|Fase de grupos}} || 3–3 |- | style="background:#efefef;"| 1977–78 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 23–11 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || bgcolor=silver|2º || 6–5 |- | style="background:#efefef;"| 1978–79 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 23–11 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 5–3 |- | style="background:#efefef;"| 1979–80 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 26–8 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 9–5 |- | style="background:#efefef;"| 1980–81 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 26–15 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || bgcolor=silver|2º || 13–4 |- | style="background:#efefef;"| 1981–82 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" |4º | 24–16 | | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 4–4 |- | style="background:#efefef;"| 1982–83 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" |5º | 24–11 | | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1983–84 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 28–10 | bgcolor=gold align=left| Campión | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1984–85 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 7º | 18–16 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga|Copa de Europa]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 5–9 |- | style="background:#efefef;"| 1985–86 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 10º | 17–15 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1986–87 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 5º | 20–12 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1987–88 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 9º | 18–14 | align="left"| Oitavos de final | colspan="2"| | align=left| <small>'''3'''</small> [[Copa Korać]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 6–2 |- | style="background:#efefef;"| 1988–89 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 21–15 | bgcolor=gold align=left| Campión | colspan="2"| | colspan="3"| |- | style="background:#efefef;"| 1989–90 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 5º | 22–13 | bgcolor=gold align=left| Campión | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || bgcolor=gold|1º || 8–3 |- | style="background:#efefef;"| 1990–91 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 22–14 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta|Recopa]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 6–2 |- | style="background:#efefef;"| 1991–92 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 4º | 24–12 | bgcolor=#cc9966 align=left | Semifinais | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 13–6 |- | style="background:#efefef;"| 1992–93 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 31–6 | bgcolor=silver align=left | Subcampión | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 8–8 |- | style="background:#efefef;"| 1993–94 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 31–9 | bgcolor=#cc9966 align=left | Semifinais | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 10–7 |- | style="background:#efefef;"| 1994–95 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 33–9 | align="left"| Cuartos de final | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || 11–8 |- | style="background:#efefef;"| 1995–96 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 26–12 | bgcolor=#cc9966 align=left | Semifinais | align=left| Supercopa || bgcolor=gold|1º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || {{Abbr|FG|Fase de grupos}} || 8–8 |- | style="background:#efefef;"| 1996–97 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 20–14 | bgcolor=gold align=left| Campión | colspan="2"| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || T16 || 8–11 |- | style="background:#efefef;"| 1997–98 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 32–7 | bgcolor=#cc9966 align=left | Semifinais | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || bgcolor=gold|1º || 19–3 |- | style="background:#efefef;"| 1998–99 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 24–9 | bgcolor=gold align=left| Campión | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga]] || bgcolor=silver|2º || 15–7 |- | style="background:#efefef;"| 1999–00 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | 3º | 24–14 | bgcolor=silver align=left | Subcampión | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa Saporta]] || bgcolor=silver|2º || 15–4 |- | style="background:#efefef;"| 2000–01 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A1]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 38–5 | bgcolor=gold align=left| Campión | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2000-01|Euroliga]] || bgcolor=gold|1º || 19–3 |- | style="background:#efefef;"| 2001–02 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 3º | 32–11 | bgcolor=gold align=left| Campión | align=left| Supercopa || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2001-02|Euroliga]] || bgcolor=silver|2º || 17–5 |- | style="background:#efefef;"| 2002–03 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 14º | 13–21 | | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2002-03|Euroliga]] || T16 || 6–14 |- | style="background:#efefef;"| 2003–04 | 2 | [[Serie A2 Basket|Serie A2]] | 3º | 25–16 | | colspan=2| | align=left| <small>'''2'''</small> [[Copa ULEB]] || RS || 3–7 |- | style="background:#efefef;"| 2004–05 | 2 | [[Serie A2 Basket|Serie A2]] | style="background:#BBF3BB" |2º | 31–10 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2005-06|2005–06]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 9º | 19–15 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2006-07|2006–07]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | bgcolor=silver |2º | 28–18 | align=left bgcolor=silver|Subcampión | colspan=2| | align=left| <small>'''3'''</small> [[FIBA EuroCup]] || bgcolor=#cc9966|3º || 12–4 |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2007-08|2007–08]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 15º | 13–21 | align=left bgcolor=silver| Subcampión | colspan=2| | align=left| <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2007-08|Euroliga]] || RS || 2–12 |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2008-09|2008–09]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 5º | 19–16 | align=left bgcolor=silver|Subcampión | colspan=2| | align=left| <small>'''3'''</small> [[EuroChallenge]] || bgcolor=gold|1º || 13–3 |- | style="background:#efefef;"|[[Lega Basket Serie A 2009-10|2009–10]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 5º | 17–15 | align=left bgcolor=silver| Subcampión | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| [[Lega Basket Serie A 2010-11|2010–11]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 8º | 16–18 | | align=left| Supercopa || bgcolor=silver|2º | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| [[Lega Basket Serie A 2011-12|2011–12]] | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 5º | 20–15 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2012–13 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 14º | 10–20 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2013–14 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 13º | 11–19 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2014–15 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | 8º | 15–18 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2015–16 | 1 | [[Lega Basket Serie A|Serie A]] | style="background:#fcc" |16º | 11–19 | | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2016–17 | 2 | [[Serie A2 Basket|Serie A2]] | style="background:#BBF3BB" |1º | 33–11 | | align="left"| Copa LNP || bgcolor=gold|1º | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2017–18 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | 9º | 15–15 | align="left"|Cuartos de final | colspan=2| | colspan=3| |- | style="background:#efefef;"| 2018–19 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | 11º | 15–15 | bgcolor=#cc9966 align="left"|Semifinais | colspan=2| | align=left| <small>'''3'''</small> [[Basketball Champions League|Champions League]] || bgcolor=gold|1º || 14–5 |- | style="background:#efefef;"|2019–20 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | 1º | 18–2 | align="left"|Cuartos de final | Intercontinental | align="center" bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''2'''</small> [[EuroCup Basketball|EuroCup]] || — || 12–4 |- | style="background:#efefef;"|2020–21 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | align="center" bgcolor=gold|1º | 29–9 | align="left"| Cuartos de final | align=left | Supercopa | align="center" bgcolor=silver|2º | align=left| <small>'''2'''</small> [[EuroCup Basketball|EuroCup]] || bgcolor=#cc9966| {{Abbr|SF|Semifinais}} || 19–2 |- | style="background:#efefef;"|2021–22 | 1 | [[Lega Basket Serie A|LBA]] | align="center" bgcolor=silver|2º | 34–8 | align=left bgcolor=#cc9966|Semifinais | align=left | Supercopa | bgcolor=gold|1º | align=left| <small>'''2'''</small> [[EuroCup Basketball|EuroCup]] || align="center" bgcolor=gold|1º || 15–7 |} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.virtus.it Páxina web oficial da Virtus Bologna] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Italia]] [[Categoría:Equipos campións da Euroliga]] [[Categoría:Virtus Bologna]] ndgoq6pr98cwczijhm738m9hd1as3ny 0 131795 6148218 5771338 2022-08-02T10:42:38Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{fusión desde|vidreira gótica}} [[Ficheiro:Eyneburg 7.jpg|miniatura|200px|Detalle dunha vidreira, capela de Eyneburg, [[Bélxica]]]] [[Ficheiro:Rosetón catedral Sevilla 001.jpg|miniatura|[[Rosetón]], catedral de Sevilla]] As '''vidreiras''' son elementos [[arquitectura|arquitectónicos]] constituídos por anacos de [[vidro]], xeralmente de [[cor]]es, combinados para formar [[deseño]]s. ==Historia== O vitral orixinouse no Oriente ao redor do [[século X]], florecendo en [[Europa]] durante a [[Idade Media]]. Amplamente empregados na ornamentación de [[Igrexa (arquitectura)|igrexa]]s e [[catedral|catedrais]], o efecto da luz solar que por eles penetraba, engadía unha maior imponencia e espiritualidade ao ambiente, efecto reforzado polas imaxes retratadas, na súa maioría escenas [[relixión|relixiosas]]. Adicionalmente, servían como recurso [[didáctica|didáctico]] para a instrución do [[catolicismo]] a unha poboación inculta e analfabeta. ==Técnicas== A técnica clásica de fabricación de vitrais empregaba [[chumbo]] nas xuncións e [[soldadura]]s. A cor nas pezas de vidro era obtida pola adición de substancias como o [[bismuto]], o [[cadmio]], o [[cobalto]], o [[ouro]], o [[cobre]] entre outros, á masa de vidro en [[Fusión (física)|fusión]]. De peso elevado, os vitrais así construídos presentaban problemas de estrutura, estanquidade, fraxilidade, deformación, corrosión electrolítica, mantemento difícil, alén do elevado custo. Dado o perigo do chumbo e dos metais pesados para a saúde e para o ambiente<ref>[http://boasaude.uol.con.br/lib/ShowDoc.cfm?LibDocID=3859&ReturnCatID=1773]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref>, foron feitos esforzos internacionais<ref>{{Cita web|título=Decisão do Conselho nº 2001/379/CE de 04/04/2001 (Documento 23759/1)|url=http://siddamb.apambiente.pt/publico/documentoPublico.asp?documento=23759&versao=1&searcher=&nota=0&prefix=&qstring=d:%22Chumbo%20en|páxina-web=web.archive.org|data=2012-03-05|data-acceso=2021-05-05|data-arquivo=05/03/2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120305054139/http://siddamb.apambiente.pt/publico/documentoPublico.asp?documento=23759&versao=1&searcher=&nota=0&prefix=&qstring=d:%22Chumbo%20en|url-morta=unfit}}</ref> para proscribir o seu uso. Ese cadro estimulou o desenvolvemento de novos materiais e tecnoloxías para a fabricación de vitrais. Hoxe existen técnicas máis avanzadas, con gran valor estético, máis baratas e inocuas para a saúde e para o medio ambiente. ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== {{Commonscat|Stained glass windows|Vitrais}} {{Commonscat|Stained glass windows in Galicia (Spain)|Vitrais en Galicia}} ===Ligazóns externas=== *[http://www.vitrail-architecture.com/ Vitrail Architecture - Modern glass in architecture]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080706122901/http://www.vitrail-architecture.com/ |date=06 de xullo de 2008 }} {{en}}. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Elementos arquitectónicos]] [[cs:Vitraj]] mtd6jnoae3vyxj7l0bpnw4l9ty6x3de 0 132178 6147736 5508588 2022-08-01T21:03:12Z Estevoaei 1131 /* Galería de imaxes */ wikitext text/x-wiki {{Coord|42.8904495|N|8.5493654|W|display=title}} {{Outros homónimos|Vista Alegre}} {{Parroquia |nome = Vista Alegre |imaxe = Centro sociocultural de Vite. Santiago de Compostela.jpg |lenda = [[Centro sociocultural de Vite]] |mapa = |provincia = A Coruña|preposición1 = da |concello = Santiago de Compostela |superficie = |poboación = 207 |ano = 2017 |entidades = 13 }} '''San Xoán de Vista Alegre''' é unha parroquia que se localiza no concello de [[Santiago de Compostela]] na [[comarca de Santiago]]. Segundo o [[IGE]] en [[2008]] tiña 213 habitantes (105 mulleres e 108 homes), distribuídos en 13 entidades de poboación, o que supón un aumento en relación ao ano [[1999]] cando tiña 212 habitantes. == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Sé da SGAE, Parque de Vista Alegre, Santiago de Compostela.jpg|Sede da SGAE no parque de Vista Alegre. </gallery> == Lugares e parroquias == === Lugares de Vista Alegre === {{Lp Vista Alegre}} === Parroquias de Santiago de Compostela === {{Santiago de Compostela}} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Lugares de Santiago de Compostela]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Parroquias de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Parroquias de Galicia baixo a advocación de san Xoán]] j4v62jr8di0hgpaph7wp279aj9evvld 0 135245 6147602 6146923 2022-08-01T15:51:25Z Xas 1888 bibliografía wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Ramiro Isla Couto''', nado en [[Arnois, A Estrada|Arnois]] ([[A Estrada]]) o [[8 de marzo]] de [[1896]] e finado en [[Vigo]] o [[5 de decembro]] de [[1987]], foi un [[empresario]] e dinamizador cultural da [[Diáspora galega|emigración galega]]. == Traxectoria == Emigrou en [[1911]] a [[Buenos Aires]], onde estudou na Escola de Comercio, e traballou cun tío seu en diversos negocios. Nesa primeira mocidade na [[Arxentina]] ingresou na [[Asociación Cultural Terra]], de ideario [[galeguismo (política)|galeguista]]. En [[1919]] regresou a [[España]], onde participou na [[Guerra do Rif|Guerra Hispano-marroquí]]. Neses anos trabou contacto con outros mozos esquerdistas e galeguistas, como [[Xaime Quintanilla Martínez]] e [[Luís Porteiro Garea]]. Ingresou na [[Irmandade Nazonalista Galega]] de [[Vicente Risco]] e nas [[Irmandades da Fala]], e en [[1923]] volveu a [[Buenos Aires]]. Alí fundou con [[Eduardo Blanco Amor]] a revista ''[[Terra (1923)|Terra]]'', a primeira publicación integramente en [[lingua galega|galego]] da emigración. Na Arxentina converteuse en dinamizador cultural do galeguismo, creando asociacións, colaborando en ''[[Céltiga (revista)|Céltiga]]'' e no periódico ''[[A Fouce (Buenos Aires)|A Fouce]]'', e recadando fondos para o [[Seminario de Estudos Galegos]]. Tamén en [[Buenos Aires]] coñeceu a [[Manuel Antonio]], que paraba no porto bonaerense na súa navegación. [[Ficheiro:Integrantes_da_revista,_colaboradores_e_sumario.jpg|miniatura|Integrantes e colaboradores de ''Terra''.]] En [[1931]] regresou a [[Galicia]] e nese mesmo ano participou na fundación do [[Partido Galeguista (histórico)|Partido Galeguista]], onde ocupou unha cadeira no seu Consello Nacional en representación da emigración. O [[golpe de Estado do 18 de xullo de 1936]] colleuno en [[Verín]]: foi detido o 29 de decembro e encarcerado primeiro na vila do Támega,<ref>[http://www.josealimia-requete.com/verin.html Acto conmovedor en la prisión de esta villa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090131034704/http://www.josealimia-requete.com/verin.html |date=31 de xaneiro de 2009 }}, ''[[La Región]]'', [[4 de febreiro]] de [[1937]]</ref> o 27 de marzo de 1937 foi trasladado a [[Vigo]] e posto en liberdade sen cargos o 2 de abril. Pasou a [[Porto, Portugal|Porto]] e con [[Ramón Obella Vidal]], e en contacto con [[Rodolfo Prada]] e os nacionalistas galegos da Arxentina, mantiveron unha rede de evasión dende mediados de 1937 até finais de 1938 empregando como pantalla o Instituto bioquímico Miguel Servet, que permitiu a moitos republicanos galegos fuxir de Galicia e pasar ao bando leal.<ref>[https://www.nosdiario.gal/articulo/memoria/redes-fuga-da-galiza-franquista-promovidas-polos-nacionalistas/20220109092013135379.html As redes de fuga da Galiza franquista promovidas polos nacionalistas]</ref> Exiliouse a [[Francia]], onde actuou como delegado das [[Sociedades Hispanas Confederadas]], e máis tarde a [[Cuba]] e a [[México]]. Nese país fundou con [[Carlos Velo]] e [[Arturo Souto]] a revista ''[[Saudade (revista)|Saudade]]'', e despois marchou a [[Venezuela]], [[Colombia]] e de novo [[Venezuela]]. A partir de [[1956]] volveu definitivamente a [[Galicia]], onde se dedicou a distintas tarefas de recuperación cultural no grupo Galaxia, con xente como o seu irmán [[Xaime Isla Couto]] ou [[Ramón Piñeiro]]. == Vida persoal == O 20 de abril de 1929 casou con [[Chita Lamas Barreiro|Inmaculada Concepción (Chita) Lamas Barreiro]], filla do agrarista [[Francisco Lamas Salgado]] e irmá do pintor [[Francisco Lamas Barreiro]]<ref>{{cita libro|autor=Pastoriza Rozas, X. L.|ano=2016|capítulo=Ramiro Isla Couto: pioneiro do nacionalismo alén mar|título=Repensando Galicia: As Irmandades da Fala (1916-1931). Comunicacións e ponencias|url=https://www.academia.edu/29499973/Ramiro_Isla_Couto_pioneiro_do_nacionalismo_al%C3%A9n_mar}}</ref>. == Recoñecementos == Recibiu a [[Medalla Castelao]] en [[1986]]. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro |título= Repensar Galicia. As Irmandades da Fala|capítulo= Ramiro Isla Couto: pioneiro do nacionalismo alén mar|nome= Xosé L.|apelidos= Pastoriza Rozas|ligazónautor= |ano= 2017|editorial= Xunta de Galicia-Museo do Pobo Galego|lugar= Samtiago de Compostela|isbn= |páxinas= 309-324|dataacceso= |url-capítulo= https://www.academia.edu/29499973/Ramiro_Isla_Couto_pioneiro_do_nacionalismo_al%C3%A9n_mar}} * {{Cita enciclopedia |autor= |artigo= |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada|Gran Enciclopedia Galega]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 }} === Outros artigos === * [[Terra (1923)|''Terra'' (1923)]] * [[Xaime Isla Couto]] * [[Fundación Penzol]] === Ligazóns externas === {{Álbum de Galicia|26748}} * [http://fundacionislacouto.org/familia-isla-couto/fundadores/ Fundación Isla Couto] {{Medallas Castelao}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Isla Couto, Ramiro}} [[Categoría:Personalidades da política de Galicia]] [[Categoría:Medallas Castelao]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos da Arxentina]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Galegos de Venezuela]] [[Categoría:Galegos de Cuba]] [[Categoría:Galegos de Colombia]] [[Categoría:Nados na Estrada]] [[Categoría:Nados en 1896]] [[Categoría:Finados en 1987]] 0ny3hnp4vutkkry45cgp3bmnxnpampx 0 136045 6148231 6102813 2022-08-02T10:53:36Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Filme | título = Punishment Park | títuloorixinal = | imaxe = | descrición = | director = [[Peter Watkins]] | produtor = [[Susan Martin]] | guión = [[Peter Watkins]] | intérpretes = [[Carmen Argenziano]]<br />[[Harold Beaulieu]]<br />[[Jim Bohan]]<br />[[Stan Armsted]]<br />[[Paul Alelyanes]] | música = [[Paul Motian]] | fotografía = | montaxe = | distribuidor = [[Project X Distribution]] | estrea = [[1 de xaneiro]] de [[1971]] | duración = 88 [[minuto]]s | país = | xénero = [[Docudrama]] | orzamento = 25.000 [[$]]<ref>[http://www.kodak.com/US/en/motion/newsletters/onFilmInterviews/churchill.jhtml Entrevista] a [[Joan Churchill]] en www.kodak.com {{en}}</ref> | anterior = | seguinte = | imdb_id = 0067633 }} '''''Punishment Park''''' ("parque de castigo") é unha película de [[1971]] escrita e dirixida por [[Peter Watkins]]. É un falso [[documental]] dun grupo de rodaxe británico e de [[Alemaña Occidental]] que seguen a Gardas Nacionais, soldados e policías dos [[Estados Unidos de América|EUA]], mentres perseguen a un grupo de activistas da [[contracultura]] a través do deserto. == Argumento == A acción ten lugar en [[1970]]. A [[Guerra de Vietnam]] está a intensificarse, e [[Richard Nixon]], Presidente dos Estados Unidos, acabe de decidir levar a cabo unha campaña de bombardeo "secreta" en [[Camboxa]]. Enfrontado cun crecente movemento anti-guerra, o Presidente decreta un [[estado de emerxencia]] baseada na Acta de Seguridade Interna McCarran de 1950, que autoriza a autoridades federais para deter persoas consideradas coma un "risco para a seguridade interna" sen necesidade de avisar o Congreso. Membros do movemento anti-guerra, movemento polos dereitos civís, movemento [[feminismo|feminista]], obxectores de conciencia e membros do [[Partido Comunista]], na súa maioría estudantes universitarios, son detidos e enfróntase a un tribunal de emerxencia constituído por membros da comunidade. Coas prisións do estado e federais cheas ata arriba, ofréceselle aos convictos a opción de cumprir a pena completa nunha prisión federal, ou pasar tres días en ''Punishment Park''. Alí, no deserto de [[California]], deberán atravesar en tres días 60 millas baixo unha calor abafante, sen auga e comida, mentres son perseguidos por Gardas Nacionais e oficiais de aplicación de lei como parte da súa formación de campo. Se logran chegar a unha bandeira americana situada ao final da ruta, serán liberados. Se fallan por ser "detidos", pasarán o resto da condena nunha prisión federal. Os grupos europeos de rodaxe seguen a dous grupos de presos como parte do seu documental. Mentres o grupo 637 comeza a súa viaxe de tres días e aprende as regras do "xogo", o tribunal civil comeza a tomar declaración ao grupo 638. Os reporteiros entrevistan aos membros do grupo 637 e os seus perseguidores, documentando o modo en que os membros de cada grupo se volven crecentemente hostís cara ao outro. Mentres tanto, volvendo á tenda onde está o tribunal, os reporteiros filman o xuízo do grupo 638, con argumentos en contra da guerra de Vietnam considerados vanos polos membros do tribunal. No deserto, o primeiro grupo escíndese por unha banda nun grupo que se nega a aceptar as regras do xogo e intenta resistir con violencia, e outro grupo que continúa cara ao obxectivo. No grupo violento, malia que logran matar a varios militares, son todos asasinados polas forzas represoras. E cando o outro grupo está a piques de chegar á bandeira, atopan un grupo de policía que os espera, vendo así que non hai xeito algún de rematar o curso en ''Punishment Park'', pois está controlado polo sistema de principio a fin. == Produción == ''Punishment Park'' foi rodado en 16&nbsp;mm cun equipo de 8 persoas e un cámara Eclair. O conxunto era sumamente mínimo, usando soamente unha tenda de campaña pechada dentro dunha tenda máis grande para as escenas interiores. O resto foi gravado no deserto de [[El Mirage Dry Lake]], en [[California]]. Gravouse en dúas semanas e media. Para lograr a impresión de "noticiario", a película foi realzada por desaturación da cor e a eliminación do bordo duro tradicional da imaxe mediante o uso de filtros de difusión Harrison. O orzamento da produción foi de 66.000 [[$]], máis outros 25.000 adicionais cando a película foi convertida a 35&nbsp;mm. == Intérpretes == Tanto os soldados coma os disidentes foron interpretados por actores non-profesionais cuxas opinións políticas emparellaban ata tal punto coas dos caracteres que representaban, que o director dicía que temía que en calquera momento estoupase a violencia no grupo. * Patrick Boland: acusado * Kent Foreman: acusado * [[Carmen Argenziano]]: Jay Kaufman * Luke Johnson: acusado * Katherine Quittner: Nancy Smith * Scott Turner: acusado * Stan Armsted: Charles Robbins * Mary Ellen Kleinhall: Allison Mitchner * Mark Keats: Mr. Hoeger, presidente do tribunal * Gladys Golden: Mrs. Jergens * Sanford Golden: Senador Harris * George Gregory: Mr. Keagan * Norman Sinclair: membro do tribunal * Sigmund Rich: Profesor Hazlett * Paul Rosenstein: membro do tribunal == Técnica == A película é unha [[ucronía]] ou historia alternativa, e un [[psicodrama]]. Foi rodado ao estilo do [[cinéma vérité]], con cámaras levadas a man e improvisación, recollendo o auténtico xenio e a realidade dos actores que se enfurecen. Inicialmente Watkins tiña un guión coidadosamente detallado, pero como nas súas outras películas, mentres preprodución progresaba, decidiu permitir improvisar ao elenco baseándose nos seus propios sentimentos instintivos. Nas súas películas anteriores, Watkins soamente utilizara improvisación nunha pequena cantidade. En ''Punishment Park'' foi a primeira vez que Watkins deu o control case total do diálogo aos actores. O seu único requisito era seguir un contorno aproximado das secuencias preparadas polo director. Nunha ocasión os participantes identificábanse coa situación tan completamente que as vítimas empezaron realmente a atacar os perseguidores tirando rochas que dan lugar a un lume inicial a cambio. A reacción de pánico do equipo de película, que cre que os actores que se deixan caer abaixo foran disparados de verdade, é auténtica. Watkins aumentaba o realismo utilizando actores de afeccionados, improvisación, e técnicas de cámaras de noticiario, pero tamén tiña un ríxido control á hora da edición para garantir que a súa visión individual fose expresada con claridade, e lograr a participación de audiencia. Aínda que a película en si é ficticia, moitos dos elementos atopados dentro son metáforas de acontecementos sociais e políticos do tempo, como o xuízo dos [[Sete de Chicago]], os disparos do Estado de Kent, a [[brutalidade policial]] ou a polarización política. == Reaccións == Unha das intencións de Watkins para a película era provocar respostas emocionais e intelectuais fortes, e certamente pouca xente tivo reaccións imparciais ante a película. Como Watkins prevía, o filme producía debates despois das proxeccións similares aos debates que teñen lugar na película. Había moitas reaccións sumamente negativas, en gran parte debido á forma orixinal da rodaxe ou porque era visto como un sumario contra os EUA. Había mesmo quen vencellaba a película co [[comunismo]], afirmando que a película expresa unha filosofía comunista. Por outra parte, moita xente escandalizábase porque un director británico rodase unha película sobre problemas políticos americanos nun tempo de crise. A película foi fortemente atacada na súa estrea no [[Festival de Cinema de Nova York]] de 1971, e os estudios de [[Hollywood]] negáronse a distribuíla. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * ''[http://pwatkins.mnsi.net/punishment.htm Punishment Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090809182017/http://pwatkins.mnsi.net/punishment.htm |date=09 de agosto de 2009 }}'' na web de [[Peter Watkins]] {{en}}. * ''[http://www.mrqe.com/movies/m100012031?s=1 Punishment Park]'' no [[Movie Review Query Engine]] {{en}}. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Filmes de 1971]] [[Categoría:Filmes en lingua inglesa]] [[Categoría:Filmes ambientados en 1970]] 98mkyqsizlillc9t1xorvac7job9o79 0 146990 6147852 6042803 2022-08-02T00:28:32Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeroliña | nome = Scandinavian Airlines System | imaxe = Scandinavian Airlines logo.svg | IATA = SK | ICAO = SAS | indicativo = SCANDINAVIAN | fundación = [[1 de agosto]] de [[1946]] | inicio_das_operacións = | fin_das_operacións = | aeroporto_principal = | centros_de_conexión = | centros_de_conexión_secundarios = | cidades_focais = | plan_de_voo_frecuente = EuroBonus | alianza = [[Star Alliance]] | subsidiarias = [[Scandinavian Airlines Ireland]] | frota = 182 | destinos = 119 | holding = [[SAS Group]] | eslogan_da_compañía = ''We are travelers'' | sede = | dirixentes = Fritz H. Schur (presidente)<br>Rickard Gustafson (CEO) | páxina_web = http://www.flysas.com }} '''Scandinavian Airlines''', coñecida normalmente como '''SAS''', é a aeroliña nacional de [[Suecia]], [[Dinamarca]] e [[Noruega]]<ref>{{Cita web|título=SAS profile|url=http://centreforaviation.com/profiles/airlines/sas-sk|páxina-web=CAPA|data-acceso=2020-12-08|data-arquivo=05 de setembro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120905041121/http://centreforaviation.com/profiles/airlines/sas-sk|url-morta=yes}}</ref> e trátase da aeroliña máis grande de [[Escandinavia]]. SAS é a abreviatura do seu nome completo, '''Scandinavian Airlines System''' ou legalmente '''Scandinavian Airlines System Denmark-Norway-Sweden'''. Ten a súa sede en [[Solna]], [[Suecia]] e opera principalmente nos países [[Escandinavia|escandinavos]]. Scandinavian Airlines é un dos membros fundadores da [[Star Alliance]]. A compañía opera 137 avións e voa a 123 destinos de máis de 30 países. O seu principal centro de actividade é o aeroporto de [[Copenhague]], e ten centros secundarios en [[Oslo]] e [[Estocolmo]]. SAS tamén ten centros de conexión menores nos aeroportos de [[Aeroporto de Bergen, Flesland|Bergen, Flesland]], [[Aeroporto de Gotemburgo-Landvetter|Göteborg Landvetter]], [[Aeroporto de Stavanger, Sola|Stavanger, Sola]], e [[Aeroporto de Trondheim, Værnes|Trondheim, Værnes]]. '''SAS Cargo''' é unha subsidiaria independente de Scandinavian Airlines e a súa sede atópase no [[Aeroporto de Copenhague-Kastrup|aeroporto de Copenhague]].<ref>{{Cita web|url=https://www.sascargo.com/en/Misc/About%20SAS%20Cargo.aspx|páxina-web=SAS Cargo|título=About SAS Cargo|data-acceso=8 de decembro de 2020}}</ref> A aeroliña fundouse en [[1946]] como un consorcio para impulsar as operacións transatlánticas da compañía sueca [[Svensk Interkontinental Lufttrafik]], da norueguesa [[Det Norske Luftfartselskap]] e da dinamarquesa [[Det Danske Luftfartselskab]]. O consorcio ampliouse dous anos máis tarde para cooperar tamén en rutas europeas e domésticas. En 1951 as tres aeroliñas fusionáronse para crear SAS. O [[27 de xuño]] de [[2018]] o goberno noruegués anunciou que vendera a súa participación en SAS.<ref>{{Cita novas|título=Norway sells remainder stake in SAS airline|url=https://www.reuters.com/article/sas-norway-sale-idUSL8N1TT0BJ|xornal=Reuters|data=2018-06-27|data-acceso=2020-12-08|lingua=en|nome=|apelidos=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.thelocal.no/20180627/denmark-sweden-norway-to-sell-remaining-sas-airline-stake|páxina-web=The Local|data-acceso=2020-12-08|título=Norway to sell remaining SAS airline stake}}</ref> == Historia == === Fundación === A aeroliña fundouse o día [[1 de agosto]] de [[1946]] cando [[Svensk Interkontinental Lufttrafik|Svensk Interkontinental Lufttrafik AB]] (unha aeroliña propiedade da familia sueca Wallenberg), [[Det Danske Luftfartselskab|Det Danske Luftfartselskab A/S]], e [[Det Norske Luftfartselskap|Det Norske Luftfartselskap AS]] (as aeroliñas nacionais de [[Dinamarca]] e [[Noruega]]) formaron unha asociación para manexar o tráfico aéreo intercontinental deses tres países.<ref name=":0">{{Cita web|título=History milestones - SAS|url=https://www.sasgroup.net/about-sas/sas-history/history-milestones/|páxina-web=www.sasgroup.net|data-acceso=2020-12-08|lingua=en}}</ref> O primeiro presidente de SAS foi Per A. Norlin.<ref>{{Cita web|título=Presidents of SAS, beginning in 1946 - SAS|url=https://www.sasgroup.net/about-sas/sas-history/presidents-of-sas-beginning-in-1946/|páxina-web=www.sasgroup.net|data-acceso=2020-12-08|lingua=en}}</ref> O [[17 de setembro]] dese ano iniciáronse as operacións baixo o nome da nova entidade, sendo o primeiro servizo internacional entre [[Estocolmo]] e [[Nova York]].<ref name=":0" /> En medio ano SAS estableceu un récord ao transportar a peza única de carga máis pesada a través do [[Océano Atlántico|Atlántico]] nun avión de pasaxeiros, un panel eléctrico de 680 kg dende Nova York á compañía [[Sandvik]] en [[Suecia]].<ref>{{Cita web|título=Along The Airways|url=http://www.newspapers.com/image/54414418/|páxina-web=The Brooklyn Daily Eagle|data-acceso=2020-12-08|lingua=en|data-publicación=2 de marzo de 1947}}</ref> Durante 1948 a aeroliña nacional sueca AB [[Aerotransport]] uníuse a SAS, coordinando rapidamente as súas operacións europeas. Tres anos despois as compañías fusionáronse formalmente para formar o SAS Consortium.<ref name=":0" /> Cando se estableceu a propiedade da aeroliña dividíuse entre SAS Danmark (28,6%), SAS Norge (28,6%), e SAS Sverige (42,8%), as cales pertencían nun 50% a investidores privados e no aotro aos seus gobernos.<ref>{{Cita libro|título=The SAS saga : a history of Scandinavian Airlines System|url=https://www.worldcat.org/oclc/7796245|editorial=SAS|data=1979|lugar=[Oslo]|ISBN=82-90212-00-3|OCLC=7796245|apelidos=Buraas, Anders, 1915-|nome=|ano=|ref=}}</ref> === Ruta transpolar === Durante o ano [[1954]] SAS converteuse na primeira aeroliña en comezar voos regulares usando unha ruta polar, voando [[Douglas DC-6|Douglas DC-6B]] dende [[Copenhague]] ata [[Os Ánxeles]] con escalas en Søndre Strømfjord (agora [[Kangerlussuaq]]) en [[Groenlandia]] e [[Winnipeg]] no [[Canadá]].<ref name=":0" /> En verán de 1956 o tráfico da ruta xustificou o aumento das frecuencias a tres voos por semena. O servizo demostrou ser moi popular entre as celebridades de Hollywood e os membros da industria cinematográfica, e SAS conseguiu moita publicidade coa ruta. Grazas a unha estrutura de tarifas que permitía o tránsito gratuíto cara outros destinos europeos vía Copenhague, esta ruta foi gañando cada vez máis popularidade entre os tuistas estadounidenses ao longo dos anos 50.<ref name=":0" /> En 1957 SAS foi a primeira aeroliña en ofrecer un servizo ao redor do mundo sobre o Polo Norte, a través dunha segunda ruta polar operada por [[Douglas DC-7|Douglas DC-7C]] voando dende s flying from Copenhague a [[Toquio]] con escala no [[aeroporto de Anchorage]] en [[Alasca]].<ref name=":0" /> O voo a través de Alasca era unha solución de compromiso xa que a Unión Soviética non permitía a SAS, entre outras aeroliñas, voar sobre Siberia en rutas entre Europa e Xapón, e o espazo aéreo chinés tamén estaba pechado.<ref name=":0" /> === Era dos reactores === En [[1959]] SAS entrou na era dos reactores tras mercar varios [[Sud Aviation Caravelle]] franceses.<ref name=":0" /> No mes de marzo do ano seguinte foi introducido o segundo avión a reacción na frota de SAS, o [[Douglas DC-8]].<ref>{{Cita web|título=Douglas DC-8|url=http://hjak.se/scanair/html/fpl/dc8.htm|páxina-web=Scanair Magazine|data-acceso=2020-12-09}}</ref> O DC-8 comezou a operar na ruta cara [[Nova York]] o 1 de maio, cara [[Os Ánxeles]] o 3 de xuño, e na ruta cara [[Toquio]] o 11 de outubro. A introdución do DC-8 tamén implicou que o tráfico intercontinental se movese cara o [[Aeroporto de Estocolmo-Arlanda|aeroporto de Arlanda]], que foi inaugurado oficialmente en 1962. Posteriormente SAS introduciu o o [[Douglas DC-9]], o primeiro reactor para voos de curto e medio alcance da súa frota, un aparello que voaría coa aeroliña ata o ano 2002. Ademais de introducir avións máis modernos, SAS tamén adoptou innovadoras prácticas de operación e sistemas para mellorar a experiencia dos clientes. En 1965 foi a primeira aeroliña en introducir un sistema electrónico de reservas.<ref name=":0" /> Durante o ano 1971 SAS comezou a operar o seu primeiro [[Boeing 747]], e en 1974 a aeroliña recibiu o [[Douglas DC-10]]. O primeiro modelo do fabricante europeo Airbus chegaría en 1977 ao mercar a compañía o [[Airbus A300]] para as súas rutas de media distancia. === Anos 80 === Os anos 80 foron a época dourada de SAS.<ref>{{Cita web|título=SAS: Utan styrfart|url=https://www.fokus.se/2007/01/sas-utan-styrfart/|páxina-web=Fokus|data=2007-01-12|data-acceso=2020-12-17|lingua=sv-SE}}</ref> En 1982 Scandinavian Airlines foi recoñecida como a aeroliña máis puntual de Europa,<ref name=":0" /> e en 1983 recibíu o premio á Aeroliña do Ano nos ATW Airline Awards.<ref>{{Cita web|título=Past Recipients|url=https://awards.atwonline.com/en/winners/past-recipients.html|páxina-web=awards.atwonline.com|data-acceso=2020-12-17}}</ref> Durante as súas primeiras décadas, a aeroliña construíu dous grandes hoteis no centro de Copenhague, o ''SAS Royal Hotel'' (5 estrelas) e o máis grande ''SAS Hotel Scandinavia'' (4 estrelas e cun casino na súa planta 26).<ref name=":0" /> Nos anos 1980 SAS inaugurou o seu primeiro hotel fóra de Escandinavia, o ''SAS Kuwait Hotel''. Cara 1989 a división de hoteles de SAS tiña o 40% das acción do Intercontinental Hotels Group.<ref name=":0" /> Tras a desregularización da aciación comercial en Europa e a presión das novas aeroliñas rivais SAS experimentou dificultades económicas e a compañía decidiu vender a súa cadea de hoteis ao Radisson Hotel Group no ano 1992.<ref name=":0" /> == Frota == ===Actual=== En novembro de 2020 a frota de Scandinavian Airlines estaba formada polos seguintes avións:<ref>{{cite web|url=http://www.sasgroup.net/SASGroup/default.asp|archive-url=https://web.archive.org/web/20050212171600/http://www.sasgroup.net/SASGroup/default.asp|archive-date=2005-02-12|title=The SAS Group's fleet in traffic|publisher=sasgroup.net|access-date=2014-05-09|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.planespotters.net/airline/SAS|title=SAS Fleet in Planespotters.net|publisher=planespotters.net|access-date=8 de decembro de 2020|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref> <center> {| class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align:center; margin: 1em auto;" |+ Frota de Scandinavian Airlines |- ! rowspan="2" | Avión ! rowspan="2" style="width:60px;" |En servizo ! rowspan="2" style="width:25px;" | Pedidos ! colspan="4" | Pasaxeiros ! rowspan="2" | Notas |- ! <abbr title="SAS Business">C</abbr> ! <abbr title="SAS Plus">Y</abbr> ! <abbr title="SAS Go">M</abbr> ! Total |- |[[Airbus A319-100]] |4 |&mdash; |&mdash; |&mdash; |150 |150 | |- |[[Airbus A320-200]] |11 |&mdash; |&mdash; |&mdash; |168 |168 | |- |[[Airbus A320neo]] |35 |39<ref name="sas a320neo">{{cite web|url=https://www.sasgroup.net/en/sas-places-order-for-an-additional-50-airbus-a320neo-aircraft-to-create-a-single-type-fleet/|title=SAS places order for an additional 50 Airbus A320neo aircraft to create a single-type fleet - SAS|website=SAS|access-date=8 de decembro de 2020|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref> |&mdash; |&mdash; |180 |180 |Entregas ata 2025. |- |[[Airbus A321-200]] |8 |&mdash; |&mdash; |&mdash; |200 |200 | |- |[[Airbus A321LR]] |1 |2<ref name="sas a321lr">{{cite web|url=https://www.sasgroup.net/en/sas-expands-its-fleet-leases-three-a321-long-range/|title=SAS expands its fleet – leases three A321 Long Range - SAS|website=SAS|access-date=8 de decembro de 2020|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref> |22 |12 |123 |157 |Entregas ata 2021.<ref>{{Cita web|título=Nu är det klart när SAS nya mindre plan lyfter|url=https://www.di.se/live/nu-ar-det-klart-nar-sas-nya-mindre-plan-lyfter/|páxina-web=Dagens industri|data=2019-11-14|data-acceso=2020-12-08|lingua=sv|nome=Robert|apelidos=Triches}}</ref> |- |rowspan="2"|[[Airbus A330-300]] |rowspan="2"|9 |rowspan="2"|&mdash; |rowspan="2"|32 |rowspan="2"|56 |174 |262 |rowspan="2"| |- |178 |266 |- |[[Airbus A350-900]] |4 |4<ref name="Airbus">{{cite press release|date=25 de xuño de 2013|url=http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/sas-selects-eight-a350-xwbs-and-four-a330s|title=SAS selects eight A350 XWBs and four A330s|publisher=Airbus|access-date=8 de decembro de 2020|data-arquivo=27 de novembro de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20161127084945/http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/Sas-selects-eight-a350-xwbs-and-four-a330s/|url-morta=yes}}</ref> |40 |32 |228 |300 |Entregas ata 2023.<ref>{{cite web|url=http://news.cision.com/sas/r/sas-signs-with-airbus--total-renewal-of-long-haul-fleet,c9433383|title=SAS signs with Airbus: Total renewal of long haul fleet - SAS|publisher=News.cision.com|date=2013-06-25|access-date=8 de decembro de 2020|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref> |- |[[Boeing 737-700]] |19 |&mdash; |&mdash; |&mdash; |141 |141 |Serán substituídos por Airbus A320neo.<ref>{{Cita web|título=SAS styrer mod ren Airbus-flåde|url=https://check-in.dk/sas-styrer-mod-ren-airbus-flaade/|páxina-web=CHECK-IN.dk|data=2016-04-27|data-acceso=2020-12-08|lingua=da-DK|nome=Morten Lund|apelidos=Tiirikainen}}</ref> |- |- |rowspan="2"|[[Boeing 737-800]] |rowspan="2"|19 |rowspan="2"|&mdash; |rowspan="2"|&mdash; |rowspan="2"|&mdash; |181 |181 |rowspan="2"|Tres pintados coa librea [[Star Alliance]].<br>Serán substituídos por Airbus A320neo.<ref name="sas a320neo" /> |- |183 |183 |- ! colspan="8" |Avións alugados (wet-lease) |- |[[Airbus A320neo]] |6 |&mdash; |&mdash; |&mdash; |180 |180 |Operados por [[Scandinavian Airlines Ireland]] |- |[[ATR 72|ATR 72-600]] |7 |&mdash; |&mdash; |&mdash; |70 |70 |Operados por [[Nordica (airline)|Xfly]] |- |rowspan="2"|[[Bombardier CRJ900]] |11 |rowspan="2"|&mdash; |rowspan="2"|&mdash; |rowspan="2"|&mdash; |90 |90 |Operados por [[CityJet]] |- |3 |88 |88 |Operados por [[Nordica (airline)|Xfly]] |- !Total !137 !45 ! colspan="5" | |} </center> == Notas == {{Listaref|2}}{{Star Alliance}} {{Aviación en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeroliñas de Dinamarca]] [[Categoría:Aeroliñas de Noruega]] [[Categoría:Aeroliñas de Suecia]] 7flpuya6zu3q0ahm05z5aewtmdhzyxh 0 147929 6148092 5293954 2022-08-02T08:58:14Z Moedagalega 65337 Axuste en categorías. wikitext text/x-wiki {{Estado_desaparecido |nome_oficial = ''المرابطون'' <br />Al-Murabitun |nome_completo = Dinastía almorábide |nome_común = Almorábides |continente = Europa e África |era = [[Idade Media]] |status= Imperio |ano_inicio= 1040 |ano_fin= 1147 |esdeveniment_inici = |esdeveniment_fi = |data_inicio = |data_fin = |esdeveniment1 = |data_esdeveniment1 = |esdeveniment2 = |data_esdeveniment2 = |esdeveniment3 = |data_esdeveniment3 = |esdeveniment4 = |data_esdeveniment4 = |esdeveniment_anterior1 = |data_esdeveniment_anterior1 = |esdeveniment_anterior2 = |data_esdeveniment_anterior2 = |p1 = Lamtuna |bandeira_p1=blank.png |p2 = Taifas |bandeira_p2=blank.png |p3 = |s1 = Taifas |s2 = Almohades |bandeira_s2=Flag of Almohad Dynasty.svg |s3 = |s4 = |s5 = |s6 = |s7= |s8= |s9= |s10= |s11= |s12= |s13= |s14= |s15= |imaxe_bandeira = Flag of Almohad Dynasty.svg |bandeira = |imaxe_escudo = |símbolo = |mapa = Almoravid Empire.png |aclaración_mapa = Máxima expansión do dominio almorábide |capital = [[Aghmat]] (1040-1062) [[Marraquex]] (1062-1147) [[Córdoba, España|Córdoba]] |lema_nacional = |himno_nacional = |lingua = [[Árabe]] |lingua_non_oficial = [[Berber]] (predominante)<br />[[Árabe andalusí]]<br />[[Mozárabe|Mozárabe hispánico]]<br />[[Mozárabe|Mozárabe africano]]<br />[[Hebreo]] |relixión= [[Malikismo|Malikismo sunnita]] (oficial)<br />[[Sufismo]]<br />[[Xudaísmo]]<br />[[Cristianisme|Cristianismo mozárabe]] |moeda = [[Dinar]] e [[marabedí]] |goberno_tipo = [[Monarquía]] |título_gobernante = [[Emir]] |gobernante1 = |ano_gobernante1 = |gobernante2 = |ano_gobernante2 = |gobernante3 = |ano_gobernante3 = |forma_de_goberno = [[Emirato]] |título_líder = [[Emir]] |líder1= [[Abdallah ibn Yasin]] |ano_líder1 = 1040-1059 |líder2= [[Ishaq ibn Ali]] |ano_líder2= 1146–1147 }} [[Ficheiro:Almoravid dinar 1138 631905.jpg|miniatura|250px|[[Dinar]] almorábide de [[Ali ibn Yusuf]]. Almería, 1106-1142.]] Os '''Almorábides''' foron unha dinastía [[Bérberes|bérber]] do Sáhara que vivía entre o actual Senegal e o sur do Sáhara occidental<ref>Extraído de [http://www.universalis.fr/encyclopedie/A912241/ALMORAVIDES.htm Encyclopedia Universalis on Almoravids]</ref>. Esta dinastía está emparentada coas tribos bérberes de [[Sanhaja]] e [[Lamtuna]]. Desde o século XI até o XII, a dinastía almorábide gobernou o [[Deserto do Sáhara|Sáhara]], parte do norte de África e parte da [[Península Ibérica]]. Baixo esta dinastía o imperio musulmán estendeuse sobre o actual [[Marrocos]], [[Sáhara Occidental|Sahara occidental]], [[Mauritania]], [[Xibraltar]], [[Tlemcen]] (en [[Alxeria]]) e grande parte do que hoxe son [[Senegal]], [[Malí]], [[España]] e [[Portugal]]. Na súa maior extensión, o imperio ocupaba 3000 quilómetros desde o norte ao sur (a maior latitude de todos os tempos até a colonización española das Américas). == Orixes e expansión almorábide == Os almorábides tiñan unha confraría relixiosa militar que defendía a expansión do [[islam]], tal e como facían os cruzados respecto á relixión cristiá. Eran seguidores de Abdallah ibn Yasin, teólogo do islam ortodoxo chamado por un dos xefes das tribos bérberes que controlaban o Sáhara occidental. Os seus seguidores, ao redor do medio do [[século XI]], comezaron a ser coñecidos como ''al-Murabitun'', ou "o pobo da fortaleza" e no Occidente son chamados Almorábides. O seu obxectivo inicial era estabelecer unha comunidade política na cal puidesen ser aplicados os principios islámicos, inclusive sobre a [[jihad]] contra os non-musulmáns. Procuraron impor súa doutrina pola predicación e pola guerra. En [[1055]] conseguiron apoderarse de dous dos máis importantes centros onde se comerciaba o ouro que viña do centro da [[África]] polo deserto do Sáhara, Sijilmasa e Awdaghust/Audagost. En 1059, morreu ibn Yasin, mais un seu seguidor, Abu Bakr, fíxose líder e conquistou continuamente a rexión do noroeste da África até morrer á súa vez en [[1087]]: xa entón tíñase apoderado do que hoxe coñecemos como [[Marrocos]]. Con capital na cidade que é hoxe [[Marrakech]], pasaron a controlar toda a rexión até a actual [[Alxeria]]. En [[1087]], o primo de Abu Bakr, Yusuf ibn Tashfin, conquistou Ceuta e pasou a dominar a rexión norte nas marxes do Estreito de Xibraltar e ao longo das costas mediterráneas. Cando o rei galaico [[Afonso VI de León|Afonso VI]] conquistou a cidade de Toledo, en 1085, o emir musulmán de Sevilla, ameazado, pediulles axuda aos almorábides. En [[1086]], o exército de [[ibn Tashufin]] cruzou o Estreito, derrotou o rei galaico e volveu a África. Posteriores vitorias dos reis cristiáns da Península Ibérica contra estados musulmáns levárono a atravesar de novo o Estreito, mais desa vez non máis retornaría á África. Anexaron toda a ''Spania'', o territorio que pertencía a emires musulmáns e formaron un vastísimo Imperio que se estendería desde a África -o Senegal- até o [[río Ebro]], incluíndo todas as fértis terras do sur peninsular. A conquista non foi duradeira, por dificultades económicas, inquedanza social, os ataques ás comunidades cristiá e xudía, que até entón vivían en certa harmonía e até protexidos polos emires. Unha administración feble xerou abusos e, en [[1140]], outros bérberes do norte da África uníronse e declaráronlles á súa vez a guerra aos almorábides, acusados de corrupción e opresión. Eran os fanáticos que ficaron coñecidos como Almohades. Penetraron na Península Ibérica, sometendo os Almorábides. Soamente cos almohades o comercio andaluz conseguiu expandirse, e a cidade de Sevilla pasaría a ser a capital do mundo islámico no Occidente. == Almohades == Os reis cristiáns aproveitáronse novamente destas loitas internas para ampliaren os seus estados para o sur. Inicialmente o rei castelán [[Afonso VIII de Castela|Afonso VIII]] ([[1155]]-[[1214]]) foi vencido polos mouros almohades na [[batalla de Alarcos]] ([[1195]]). Eran anos tan inestábeis que o [[Reino de Galicia|rei de Galiza]] e [[reino de León|León]], [[Afonso VIII de León e Galicia|Afonso VIII]] chegou a ser excomungado polo papa por terse unido aos estados musulmáns nas loitas contra os seus inimigos cristiáns. Ante isto, os reis de [[Navarra]], [[Aragón]], [[Castela]] e [[Portugal]] uníronse, bendicidos polo [[Papa]] que lles concedía as mesmas [[indulxencia]]s concedidas aos cruzados no [[Oriente]]. A vitoria chegoulles en [[1212]], garantindo acceso e pasaxe no [[Río Guadalquivir|Guadalquivir]]. Esa batalla, coñecida como [[Batalla das Navas de Tolosa|Las Navas de Tolosa]], representou o golpe definitivo no dominio almohade. A ''Spania'' musulmá fragmentábase agora en numerosos centros políticos de poder coñecidos como reinos de [[taifa]]s, disgregación política e económica que ao longo do tempo foi aproveitada polos estados cristiáns ibéricos para atacar constantemente. Sucesivas conquistas de reis cristiáns acabarían por reducir o outrora rico mundo hispano-musulmán a un só reino, [[Reino de Granada|Granada]]. == Lista de emires almorábides == A dinastía Almorábide estivo composta por: * Yusuf ibn Tashfin ([[1061]]-[[1106]]) * Alí ibn Yusuf ([[1106]]-[[1142]]) * Tashfin ibn Alí ([[1142]]-[[1146]]) * Ibrahim ibn Tashfin ([[1146]]) * Ishaq ibn Alí ([[1146]]-[[1147]]) * A partir de [[1145]] creáronse pequenos reinos chamados "[[taifa]]s" (1145 a 1157) e outros dominios pasaron para os [[almohade]]s ([[1147]]-[[1157]]) == Notas == <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Imperio almohade]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Dinastía almorábide]] [[Categoría:Historia do islam]] 5wziygiwvy7ulz4mrgbzu5ih1uf8cq7 10 149452 6147428 6145546 2022-08-01T12:01:41Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{{1}}} |---- FEMININO ---- |---- España ---- |Porta XI Ensino CB = {{#switch:{{{2}}}|1=E00109|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- MASCULINO ---- |---- Alemaña ---- |ALBA Berlin = {{#switch:{{{2}}}|1=002652|2=FFD100|3=009EE3|4=002652}} |Artland Dragons = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=D71921|4=FFFFFF}} |Basketball Löwen Braunschweig = {{#switch:{{{2}}}|1=131617|2=BC9856|3=BC9856|4=131617}} |Bayer Giants Leverkusen = {{#switch:{{{2}}}|1=CD1719|2=FFFFFF|3=CD1719|4=FFFFFF}} |BG Göttingen = {{#switch:{{{2}}}|1=651D74|2=FFFFFF|3=651D74|4=FFFFFF}} |Brose Bamberg = {{#switch:{{{2}}}|1=CD0039|2=FFFFFF|3=49585F|4=FFFFFF}} |Crailsheim Merlins = {{#switch:{{{2}}}|1=0A4684|2=FFFFFF|3=B2B8B8|4=062245}} |Eisbären Bremerhaven = {{#switch:{{{2}}}|1=002448|2=FFFFFF|3=60849E|4=002448}} |EWE Baskets Oldenburg = {{#switch:{{{2}}}|1=3C4455|2=FFDD00|3=FFDD00|4=3C4455}} |FC Bayern München (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=DD0031|2=FFFFFF|3=003DA6|4=FFFFFF}} |Gießen 46ers = {{#switch:{{{2}}}|1=E30613|2=FFFFFF|3=000000|4=A00000}} |Hamburg Towers = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Medi Bayreuth = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=bcd147|4=bcd147}} |Mitteldeutscher BC = {{#switch:{{{2}}}|1=E74011|2=FFFFFF|3=0075BE|4=FFFFFF}} |Niners Chemnitz = {{#switch:{{{2}}}|1=EB7205|2=FFFFFF|3=9E1830|4=FFFFFF}} |Ratiopharm Ulm = {{#switch:{{{2}}}|1=EC7404|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |RheinStars Köln = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Riesen Ludwigsburg = {{#switch:{{{2}}}|1=FECA02|2=000000|3=000000|4=FECA02}} |S.Oliver Würzburg = {{#switch:{{{2}}}|1=E50040|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |SC Rasta Vechta = {{#switch:{{{2}}}|1=FE5E00|2=FFFFFF|3=000000|4=FE5E00}} |Skyliners Frankfurt = {{#switch:{{{2}}}|1=00569C|2=FFFFFF|3=F2A646|4=FFFFFF}} |Telekom Baskets Bonn = {{#switch:{{{2}}}|1=E20074|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Tigers Tübingen = {{#switch:{{{2}}}|1=FFBD00|2=000000|3=000000|4=FFBD00}} |USC Heidelberg = {{#switch:{{{2}}}|1=003257|2=FFFFFF|3=AE9675|4=003257}} |---- Andorra ---- |BC Andorra = {{#switch:{{{2}}}|1=1D3660|2=FFFFFF|3=5DA2E1|4=1D3660}} |---- Arxentina ---- |Club Central Entrerriano = {{#switch:{{{2}}}|1=F1270F|2=000000|3=F1270F|4=000000}} |CD San Andrés = {{#switch:{{{2}}}|1=176436|2=FFFFFF|3=176436|4=FFFFFF}} |---- Australia ---- |Adelaide 36ers = {{#switch:{{{2}}}|1=000943|2=FFFFFF|3=ED1B2F|4=FFFFFF}} |Bendigo Braves = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=FFFFFF|3=FAA21B|4=0000FF}} |Brisbane Bullets = {{#switch:{{{2}}}|1=002D73|2=0000FF|3=FFFF00|4=002D73}} |Melbourne Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDF00|2=000000|3=FF0000|4=000000}} |Melbourne United = {{#switch:{{{2}}}|1=1C1F2A|2=FFFFFF|3=1C1F2A|4=FFFFFF}} |Sydney Kings = {{#switch:{{{2}}}|1=5B4099|2=FFFFFF|3=FFC528|4=5B4099}} |---- Austria ---- |BC Hallmann Vienna = {{#switch:{{{2}}}|1=DB3831|2=FFFFFF|3=000000|4=DB3831}} |Raiffeisen Flyers Wels = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=DB0101|4=FFFFFF}} |---- Bélxica ---- |Antwerp Giants = {{#switch:{{{2}}}|1=A31619|2=FFFFFF|3=D82327|4=FFFFFF}} |BC Oostende = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCE39|2=000000|3=FFCE39|4=000000}} |Kangoeroes Basket Mechelen = {{#switch:{{{2}}}|1=1C77D4|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Spirou Charleroi = {{#switch:{{{2}}}|1=EC1C24|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Bosnia e Hercegovina ---- |KK Bosna = {{#switch:{{{2}}}|1=800000|2=FFFFFF|3=800000|4=FFFFFF}} |KK Igokea = {{#switch:{{{2}}}|1=000099|2=FFFFFF|3=EB1E00|4=FFFFFF}} |HKK Široki = {{#switch:{{{2}}}|1=000099|2=FFFFFF|3=000099|4=FFFFFF}} |---- Brasil ---- |Minas Tênis Clube (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=0B60AD|2=FFFFFF|3=0B60AD|4=FFFFFF}} |---- Bulgaria ---- |PBC Lukoil Academic = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |---- China ---- |Bayi Rockets = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFF00|3=FFFF00|4=FF0000}} |Beijing Royal Fighters = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=000000}} |Beijing Ducks = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=6C99C3|4=000000}} |Fujian Sturgeons = {{#switch:{{{2}}}|1=3366FF|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Guangzhou Long-Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=DF0534|2=FFFFFF|3=151F42|4=FFFFFF}} |Guangdong Southern Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFD700|3=D40000|4=FFFFFF}} |Jilin Northeast Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0029|2=FFD700|3=FFD700|4=FF0000}} |Liaoning Flying Leopards = {{#switch:{{{2}}}|1=480090|2=FFD700|3=FFD700|4=000000}} |Shandong Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFF00|3=FFFF00|4=FF0000}} |Shanghai Sharks = {{#switch:{{{2}}}|1=0029A4|2=FFFFFF|3=EB6715|4=000000}} |Shanxi Brave Dragons = {{#switch:{{{2}}}|1=DAA520|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Shenzhen Leopards = {{#switch:{{{2}}}|1=CE0000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Sichuan Blue Whales = {{#switch:{{{2}}}|1=330099|2=FFFFFF|3=FF9900|4=000000}} |Xinjiang Flying Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=5C9DC9|2=FFFFFF|3=FF8C00|4=000000}} |Zhejiang Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC00|2=000000|3=000000|4=FFCC00}} |---- Chipre ---- |AEK Larnaca BC = {{#switch:{{{2}}}|1=007F44|2=F7EF25|3=F7EF25|4=007F44}} |AEL Limassol = {{#switch:{{{2}}}|1=ffff00|2=0000ff|3=0000ff|4=ffff00}} |APOEL BC = {{#switch:{{{2}}}|1=fff215|2=0033FF|3=0033FF|4=ffff00}} |Apollon Limassol BC = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=FFFFFF|3=0000A0|4=FFFFFF}} |Keravnos BC = {{#switch:{{{2}}}|1=590F28|2=FFFFFF|3=FCCE33|4=590F28}} |---- Corea do Sur ---- |Seoul SK Knights = {{#switch:{{{2}}}|1=E1002A|2=FFFFFF|3=EF8000|4=FFFFFF}} |---- Croacia ---- |KK Cedevita Junior = {{#switch:{{{2}}}|1=FF2B2B|2=FFFFFF|3=FF2B2B|4=FFFFFF}} |KK Cibona = {{#switch:{{{2}}}|1=002FA7|2=FFFFFF|3=002FA7|4=FFFFFF}} |KK Split = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |KK Zadar = {{#switch:{{{2}}}|1=333399|2=FFFFFF|3=333399|4=FFFFFF}} |KK Zagreb = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFD700|3=FFD700|4=0000FF}} |---- Dinamarca ---- |Hørsholm 79ers = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Eslovenia ---- |Helios Suns = {{#switch:{{{2}}}|1=003399|2=FF6600|3=FF2B2B|4=FF6600}} |KK Cedevita Olimpija = {{#switch:{{{2}}}|1=007941|2=FFFFFF|3=F58232|4=FFFFFF}} |KK Krka = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Olimpija = {{#switch:{{{2}}}|1=006400|2=FFFFFF|3=006400|4=FFFFFF}} |KK Zlatorog Laško = {{#switch:{{{2}}}|1=048350|2=FFFFFF|3=048350|4=FFFFFF}} |---- España ---- |---- ACB ---- |Baloncesto Fuenlabrada = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7728|2=FFFFFF|3=133875|4=FFFFFF}} |Baloncesto Málaga = {{#switch:{{{2}}}|1=154734|2=FFFFFF|3=5B277C|4=FFFFFF}} |Bàsquet Girona = {{#switch:{{{2}}}|1=DD3645|2=FFFFFF|3=DD3645|4=FFFFFF}} |Bàsquet Manresa = {{#switch:{{{2}}}|1=D31520|2=FFFFFF|3=0D3371|4=FFFFFF}} |Basket Zaragoza 2002 = {{#switch:{{{2}}}|1=BA0C2F|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bilbao Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C3C4CA|4=000000}} |CB Canarias = {{#switch:{{{2}}}|1=F5C002|2=000000|3=000000|4=F5C002}} |CB Gran Canaria = {{#switch:{{{2}}}|1=FFB718|2=002857|3=002857|4=FFB718}} |Club Baloncesto Breogán = {{#switch:{{{2}}}|1=73C2FB|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Club Joventut Badalona = {{#switch:{{{2}}}|1=005C44|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Fundación CB Granada = {{#switch:{{{2}}}|1=EA002B|2=FFFFFF|3=1D191B|4=EA002B}} |Fútbol Club Barcelona (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=26559B|2=FFF000|3=C32148|4=FFFFFF}} |Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=005E90|2=FFFFFF|3=C2292D|4=FFFFFF}} |Real Betis Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=009655|2=FFFFFF|3=DE9500|4=FFFFFF}} |Real Madrid Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=660099|4=FFFFFF}} |Saski Baskonia = {{#switch:{{{2}}}|1=1E2638|2=FFFFFF|3=A50E2F|4=FFFFFF}} |UCAM Murcia CB = {{#switch:{{{2}}}|1=A51A14|2=FFFFFF|3=0C4478|4=000000}} |Valencia Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FC6C0F|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Outras categorías e desaparecidos ---- |AB Castellò = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=008000|4=000000}} |Albacete Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=00FF00|3=00FF00|4=000000}} |Araberri BC = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFA500|4=000000}} |Askatuak SBT = {{#switch:{{{2}}}|1=110463|2=FFFFFF|3=110463|4=FFFFFF}} |Baloncesto León = {{#switch:{{{2}}}|1=C13233|2=FFFFFF|3=C13233|4=FFFFFF}} |Basket Navarra Club = {{#switch:{{{2}}}|1=D42723|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bàsquet Mallorca = {{#switch:{{{2}}}|1=FFA500|2=FFFFFF|3=FFA500|4=FFFFFF}} |Cáceres CB = {{#switch:{{{2}}}|1=016E45|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Cáceres Ciudad del Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=00A23D|2=FFFFFF|3=000000|4=00A23D}} |Cantabria Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=E63A22|2=FFFFFF|3=000000|4=E63A22}} |CB Aismalíbar = {{#switch:{{{2}}}|1=FE0100|2=FFFFFF|3=FE0100|4=FFFFFF}} |CB Almansa = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |CB Bahía San Agustín = {{#switch:{{{2}}}|1=24345B|2=FFFFFF|3=24345B|4=FFFFFF}} |CB Caja Bilbao = {{#switch:{{{2}}}|1=1A359C|2=FAEC57|3=FAEC57|4=1A359C}} |CB Ciudad de Huelva = {{#switch:{{{2}}}|1=001C73|2=FFFFFF|3=001C73|4=FFFFFF}} |CB Ciudad de Valladolid = {{#switch:{{{2}}}|1=C32148|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CB Clavijo = {{#switch:{{{2}}}|1=001845|2=FFFFFF|3=9B213E|4=FFFFFF}} |CB Collado Villalba = {{#switch:{{{2}}}|1=F1E57B|2=038F38|3=038F38|4=FFFFFF}} |CB Estudiantes = {{#switch:{{{2}}}|1=1CA9E1|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CB Granada = {{#switch:{{{2}}}|1=E70B2F|2=FFFFFF|3=01824A|4=FFFFFF}} |CB Granollers = {{#switch:{{{2}}}|1=030372|2=FFFFFF|3=FF8B3C|4=FFFFFF}} |CB L'Hospitalet = {{#switch:{{{2}}}|1=000146|2=FFFFFF|3=000146|4=FFFFFF}} |CB Lucentum Alicante = {{#switch:{{{2}}}|1=006CAB|2=FFFFFF|3=006CAB|4=FFFFFF}} |CB Maristas Málaga = {{#switch:{{{2}}}|1=375BC7|2=FFFFFF|3=375BC7|4=FFFFFF}} |CB Orillo Verde = {{#switch:{{{2}}}|1=66A2A5|2=FFFFFF|3=66A2A5|4=FFFFFF}} |CB Peixefresco = {{#switch:{{{2}}}|1=0038A8|2=FFFFFF|3=0038A8|4=FFFFFF}} |CB Peñas Huesca = {{#switch:{{{2}}}|1=005D34|2=FFFFFF|3=005D34|4=FFFFFF}} |CB Prat = {{#switch:{{{2}}}|1=209EDA|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=209EDA}} |CB San Pablo Burgos = {{#switch:{{{2}}}|1=0A3358|2=FFFFFF|3=FF7800|4=0A3358}} |CB Sant Josep = {{#switch:{{{2}}}|1=002890|2=ED974B|3=002890|4=ED974B}} |CB Santa Coloma = {{#switch:{{{2}}}|1=B20500|2=FFFFFF|3=B20500|4=FFFFFF}} |CB Salamanca = {{#switch:{{{2}}}|1=B94139|2=F68A42|3=B94139|4=F68A42}} |CB Valladolid = {{#switch:{{{2}}}|1=371C76|2=FFFFFF|3=FCF41C|4=FFFFFF}} |CB Vic = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |CB Zamora = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |CB Zaragoza = {{#switch:{{{2}}}|1=B9121B|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CD Cajamadrid = {{#switch:{{{2}}}|1=7EB52C|2=FFFFFF|3=113823|4=FFFFFF}} |CD Oximesa = {{#switch:{{{2}}}|1=3D78B7|2=FFFFFF|3=3D78B7|4=FFFFFF}} |CEB Llíria = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FBEE02|3=FBEE02|4=000000}} |Círcol Catòlic de Badalona = {{#switch:{{{2}}}|1=0066A4|2=FFFFFF|3=0066A4|4=FFFFFF}} |Club Águilas de Bilbao = {{#switch:{{{2}}}|1=F7F876|2=000000|3=F7F876|4=000000}} |Club Atlético de Madrid (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=C63527|2=FFFFFF|3=2C325F|4=FFFFFF}} |Club Baloncesto La Casera Lugo = {{#switch:{{{2}}}|1=2D2E29|2=FFFFFF|3=66B55E|4=FFFFFF}} |Club Baloncesto Rosalía de Castro = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Club Basketmar Coruña = {{#switch:{{{2}}}|1=354A9D|2=FFFFFF|3=354A9D|4=FFFFFF}} |Club Básquet Coruña = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7F00|2=000000|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Club Estudiantes Lugo = {{#switch:{{{2}}}|1=A5CCD9|2=FFFFFF|3=0B2856|4=FFFFFF}} |Club Ourense Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=2471CA|2=FFD219|3=2471CA|4=FFD219}} |Club Melilla Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=1E2C51|2=FFFFFF|3=9EB3DC|4=000000}} |Força Lleida CE = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFA500|4=000000}} |Fundación Lucentum Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=0046AD|2=FFFFFF|3=072156|4=FFFFFF}} |Gijón Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=DC143C|2=FFFFFF|3=DC143C|4=FFFFFF}} |Gipuzkoa Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0C202F|2=FFFFFF|3=EB790E|4=000000}} |Iraurgi SB = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=FF0000|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Lleida Basquetbol = {{#switch:{{{2}}}|1=002E62|2=FFFFFF|3=002E62|4=FFFFFF}} |Menorca Bàsquet = {{#switch:{{{2}}}|1=2B317D|2=FFFFFF|3=E49240|4=2B317D}} |OAR Ferrol = {{#switch:{{{2}}}|1=3F9032|2=FFFFFF|3=3F9032|4=FFFFFF}} |Óbila CB = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=FFFF00|4=000000}} |Oviedo CB = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFFFFF|3=FF7F00|4=000000}} |Palencia Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=800080|2=FFFFFF|3=808080|4=000000}} |Picadero JC = {{#switch:{{{2}}}|1=1639ED|2=FFFFFF|3=1639ED|4=FFFFFF}} |RCD Espanyol (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=056EAF|2=FFFFFF|3=056EAF|4=FFFFFF}} |Real Valladolid Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=4B0082|2=FFFFFF|3=C32148|4=FFFFFF}} |Real Canoe NC = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=000000|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Tenerife AB = {{#switch:{{{2}}}|1=4C6CBB|2=FFFFFF|3=4C6CBB|4=FFFFFF}} |Tenerife CB = {{#switch:{{{2}}}|1=0066D1|2=FFFFFF|3=FD6830|4=FFFFFF}} |UE Mataró = {{#switch:{{{2}}}|1=E2D112|2=6D4A8E|3=6D4A8E|4=E2D112}} |Zornotza ST = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=000000}} |---- Estonia ---- |Tartu Ülikool/Rock = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} |BC Kalev/Cramo = {{#switch:{{{2}}}|1=094D8C|2=FFFFFF|3=094D8C|4=FFFFFF}} |---- Filipinas ---- |Blackwater Elite = {{#switch:{{{2}}}|1=C70309|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |TNT KaTropa = {{#switch:{{{2}}}|1=0055AF|2=FDD501|3=f05a28|4=FFFFFF}} |---- Finlandia ---- |Bisons Loimaa = {{#switch:{{{2}}}|1=B02321|2=FFFFFF|3=B02321|4=FFFFFF}} |Tampereen Pyrintö (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=CC0000|4=FFFFFF}} |Vilpas Vikings = {{#switch:{{{2}}}|1=83071A|2=FFFFFF|3=83071A|4=FFFFFF}} |---- Francia ---- |ADA Blois Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=076633|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Aix Maurienne Savoie Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=C00000|2=FFFFFF|3=C00000|4=FFFFFF}} |ASVEL Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |ASVEL Lyon-Villeurbanne = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |BCM Gravelines = {{#switch:{{{2}}}|1=E9742A|2=FFFFFF|3=002157|4=ffffff}} |Boulazac Basket Dordogne = {{#switch:{{{2}}}|1=0D2E83|2=FFFFFF|3=D56A24|4=000000}} |Champagne Châlons Reims Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0561B4|2=FFFFFF|3=F1B823|4=000000}} |Cholet Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=DB090A|2=FFFFFF|3=DB090A|4=FFFFFF}} |Chorale Roanne Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0078BE|2=FFFFFF|3=EA6B0C|4=FFFFFF}} |Cognac Charente Basket Ball = {{#switch:{{{2}}}|1=DF7805|2=FFFFFF|3=DF7805|4=FFFFFF}} |Élan Béarnais Pau-Lacq-Orthez = {{#switch:{{{2}}}|1=029A9B|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Élan Chalon = {{#switch:{{{2}}}|1=BE0005|2=FFFFFF|3=666666|4=FFFFFF}} |ESSM Le Portel = {{#switch:{{{2}}}|1=006A4E|2=FFFFFF|3=228B22|4=FFFFFF}} |Fos Provence Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC01|2=000000|3=FFCC01|4=000000}} |Hyères-Toulon Var Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC23|2=213153|3=213153|4=FFFFFF}} |JA Vichy = {{#switch:{{{2}}}|1=018E25|2=FFFF00|3=FFFF00|4=018E25}} |JDA Dijon = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |JL Bourg = {{#switch:{{{2}}}|1=E20026|2=FFFFFF|3=E20026|4=FFFFFF}} |Le Mans Sarthe Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FF4900|2=FFFFFF|3=3B3B3B|4=FFFFFF}} |Limoges CSP = {{#switch:{{{2}}}|1=2E8B57|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Metropolitans 92 = {{#switch:{{{2}}}|1=000051|2=FFFFFF|3=FBC421|4=FFFFFF}} |Nanterre 92 = {{#switch:{{{2}}}|1=037A35|2=FFFFFF|3=40AF49|4=037A35}} |Olympique d'Antibes = {{#switch:{{{2}}}|1=153669|2=FFFFFF|3=00BBE9|4=FFFFFF}} |Orléans Loiret Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=521C2A|2=FFFFFF|3=D0883C|4=FFFFFF}} |Paris Basket Racing = {{#switch:{{{2}}}|1=005C9F|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=005C9F}} |SLUC Nancy = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=7F7F7F|4=FFFFFF}} |SIG Strasbourg = {{#switch:{{{2}}}|1=C32D2D|2=FFFFFF|3=BFBFBF|4=FFFFFF}} |STB Le Havre = {{#switch:{{{2}}}|1=F71722|2=FFFFFF|3=023354|4=FFFFFF}} |Toulouse Basket Club = {{#switch:{{{2}}}|1=AF0F3A|2=FDCD00|3=AF0F3A|4=FDCD00}} |Union Tours Basket Métropole = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |---- Grecia ---- |A.C. Doukas = {{#switch:{{{2}}}|1=045FB4|2=FFFFFF|3=00BBEC|4=FFFFFF}} |AEK B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFC600|3=FFC600|4=000000}} |AEK Atenas BC = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFC600|3=FFC600|4=000000}} |A.O. Near East = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=FF0000|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Apollon Patras = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Aris B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDF00|2=000000|3=000000|4=FFDF00}} |Holargos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=153E7E|2=FFFFFF|3=E41B17|4=153E7E}} |Ifaistos Limnou B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=800020|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Ilisiakos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |Ionikos Nikaias B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=FFFFFF|3=0000A0|4=FFFFFF}} |Iraklis Thessaloniki B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=045FB4|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=045FB4}} |Kavala B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=FF9933|4=0000FF}} |Kolossos Rodou B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=75AADB|2=FFFFFF|3=75AADB|4=FFFFFF}} |Koroivos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Kymis B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=4169E1|2=FFFFFF|3=FFCD35|4=4169E1}} |Lavrio B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FACC2E|3=FACC2E|4=151B54}} |Makedonikos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=336600|2=FFFFFF|3=FFFF00|4=006400}} |Maroussi B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFEE00|2=000000|3=000000|4=FFEE00}} |Olympia Larissa B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FF8000|2=6082B6|3=6082B6|4=FF8000}} |Olympiacos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=F20D2F|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=F20D2F}} |Panathinaikos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=007924|2=FFFFFF|3=40AF49|4=FFFFFF}} |Panellinios B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=15317E|2=C0C0C0|3=C0C0C0|4=15317E}} |Panionios B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=E41B17|4=FFFFFF}} |PAOK B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=36454F|2=FFFFFF|3=36454F|4=FFFFFF}} |Peristeri B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=ffff00|3=ffff00|4=0000A0}} |Promitheas Patras = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=F36F01|4=000000}} |Rethymno Cretan Kings B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=A32638|2=FCB514|3=FCB514|4=A32638}} |Trikala B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=08298A|2=FFFFFF|3=E41B17|4=08298A}} |Trikala 2000 B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=151B54}} |---- Hungría ---- |Atomerőmű SE = {{#switch:{{{2}}}|1=DE0000|2=FFFFFF|3=398DC1|4=FFFFFF}} |---- Irán ---- |Mahram Tehran BC = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |---- Israel ---- |AS Ramat HaSharon = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bnei Herzliya = {{#switch:{{{2}}}|1=252891|2=FFFFFF|3=252891|4=FFFFFF}} |Hapoel Galil Elyon = {{#switch:{{{2}}}|1=CC2027|2=FFFFFF|3=CC2027|4=FFFFFF}} |Hapoel Gilboa Galil = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=FF0000}} |Hapoel Holon = {{#switch:{{{2}}}|1=5D2A75|2=FAD312|3=5D2A75|4=FAD312}} |Hapoel Jerusalem B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=CC0000|4=FFFFFF}} |Ironi Nahariya = {{#switch:{{{2}}}|1=8C56b4|2=FFFFFF|3=000000|4=8C56b4}} |Maccabi Ashdod BC = {{#switch:{{{2}}}|1=2B60DE|2=FFEE00|3=FFEE00|4=2B60DE}} |Maccabi Tel Aviv B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FCE13C|2=1C36AA|3=1C36AA|4=1C36AA}} |---- Italia ---- |Aquila Basket Trento = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Auxilium Pallacanestro Torino = {{#switch:{{{2}}}|1=192A58|2=FFC500|3=FFC500|4=192A58}} |Basket Club Ferrara = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=DCDCDC|3=000000|4=DCDCDC}} |Basket Torino = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDC00|2=2C2D88|3=2C2D88|4=FFDC00}} |Derthona Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=1A171B|2=FFFFFF|3=D4673E|4=FFFFFF}} |Dinamo Sassari = {{#switch:{{{2}}}|1=00539D|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=3366CC}} |Fortitudo Pallacanestro Bologna = {{#switch:{{{2}}}|1=012348|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=012348}} |Guerino Vanoli Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=01A8EC|2=FFFFFF|3=504F4D|4=FFFFFF}} |Juvecaserta Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Mens Sana Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=008A39|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=008A39}} |Napoli Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=1299D6|2=FFFFFF|3=1C3661|4=FFFFFF}} |New Basket Brindisi = {{#switch:{{{2}}}|1=1469A8|2=FFFFFF|3=1469A8|4=FFFFFF}} |NPC Rieti = {{#switch:{{{2}}}|1=00BFFF|2=FFFFFF|3=940000|4=FFFFFF}} |Nuova AMG Sebastiani Basket Rieti = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=E56717|3=0000A0|4=E56717}} |Nuova Pallacanestro Gorizia = {{#switch:{{{2}}}|1=4169E1|2=FFFFFF|3=4169E1|4=FFFFFF}} |Olimpia Milano = {{#switch:{{{2}}}|1=E2231A|2=FFFFFF|3=E2231A|4=000000}} |Orlandina Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0183CE|2=FFFFFF|3=EEBF17|4=000000}} |Pallacanestro Biella = {{#switch:{{{2}}}|1=151F35|2=FFFFFF|3=CE0A29|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Brescia = {{#switch:{{{2}}}|1=0058A0|2=FFFFFF|3=0058A0|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Cantù = {{#switch:{{{2}}}|1=3774BD|2=FFFFFF|3=54ACE8|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Pavia = {{#switch:{{{2}}}|1=002FA7|2=FFFFFF|3=002FA7|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Reggiana = {{#switch:{{{2}}}|1=E30613|2=FFFFFF|3=E30613|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Treviso = {{#switch:{{{2}}}|1=009421|2=FFFFFF|3=009421|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Trieste = {{#switch:{{{2}}}|1=E10B2D|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Varese = {{#switch:{{{2}}}|1=DB0019|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=DB0019}} |Pallacanestro Virtus Roma = {{#switch:{{{2}}}|1=AA0000|2=F7AC0B|3=F7AC0B|4=AA0000}} |Pistoia Basket 2000 = {{#switch:{{{2}}}|1=D41224|2=FFFFFF|3=D41224|4=FFFFFF}} |Reyer Venezia Mestre = {{#switch:{{{2}}}|1=700017|2=FFFFFF|3=9E8A55|4=000000}} |S.S. Basket Napoli = {{#switch:{{{2}}}|1=007FFF|2=FFFFFF|3=007FFF|4=FFFFFF}} |S.S. Felice Scandone = {{#switch:{{{2}}}|1=299D54|2=FFFFFF|3=FF7E1F|4=FFFFFF}} |Teramo Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=E41B17}} |Universo Treviso Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0072CE|2=FFFFFF|3=FF5101|4=FFFFFF}} |Victoria Libertas Pesaro = {{#switch:{{{2}}}|1=D2232A|2=FFFFFF|3=E3E3E3|4=D2232A}} |Virtus Bologna = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Virtus Porto San Giorgio = {{#switch:{{{2}}}|1=800000|2=FFFFFF|3=800000|4=FFFFFF}} |---- Kosovo ---- |Sigal Prishtina = {{#switch:{{{2}}}|1=333399|2=FFFFFF|3=333399|4=FFFFFF}} |---- Letonia ---- |ASK Riga = {{#switch:{{{2}}}|1=99BADD|2=FFDF00|3=FFDF00|4=99BADD}} |BK Ventspils = {{#switch:{{{2}}}|1=FFC500|2=0062A5|3=0062A5|4=FFC500}} |VEF Rīga = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Lituania ---- |BC Alytus = {{#switch:{{{2}}}|1=006600|2=FFFFFF|3=006600|4=FFFFFF}} |BC Žalgiris Kaunas = {{#switch:{{{2}}}|1=006A4E|2=FFFFFF|3=006A4E|4=FFFFFF}} |BC Lietuvos Rytas = {{#switch:{{{2}}}|1=DF1616|2=000000|3=DF1616|4=000000}} |BC Rytas = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=ED1C24|4=000000}} |BC Šiauliai = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC00|2=000000|3=000000|4=FFCC00}} |KK Neptūnas = {{#switch:{{{2}}}|1=2C4DAA|2=FFFFFF|3=2C4DAA|4=FFFFFF}} |KK Pieno žvaigždės = {{#switch:{{{2}}}|1=143B86|2=FFFFFF|3=F4C00C|4=143B86}} |---- México ---- |Astros de Jalisco = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=E71E24|3=E71E24|4=000000}} |Soles de Mexicali = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FF7F00|3=FF7F00|4=000000}} |---- Mónaco ---- |AS Monaco Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E20E0E|2=FFFFFF|3=CEB466|4=FFFFFF}} |---- Montenegro ---- |KK Budućnost = {{#switch:{{{2}}}|1=004B92|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Mornar Bar = {{#switch:{{{2}}}|1=191970|2=FFFFFF|3=FF7F00|4=191970}} |---- Países Baixos ---- |Heroes Den Bosch = {{#switch:{{{2}}}|1=CC123C|2=FFFFFF|3=2D2F7E|4=FFFFFF}} |Donar Groningen = {{#switch:{{{2}}}|1=009FE4|2=FFFFFF|3=283683|4=FFFFFF}} |---- Polonia ---- |Anwil Włocławek = {{#switch:{{{2}}}|1=085196|2=FFFFFF|3=085196|4=FFFFFF}} |Arka Gdynia = {{#switch:{{{2}}}|1=191970|2=ffffff|3=ffff00|4=191970}} |Basket Zielona Góra = {{#switch:{{{2}}}|1=52AC62|2=FFFFFF|3=201600|4=FFFFFF}} |Legia Warszawa (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} |Śląsk Wrocław (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=009A64|2=FFFFFF|3=D40000|4=FFFFFF}} |SKS Starogard Gdański = {{#switch:{{{2}}}|1=0058A7|2=FFFFFF|3=0058A7|4=FFFFFF}} |Turów Zgorzelec = {{#switch:{{{2}}}|1=008811|2=000000|3=000000|4=008811}} |---- Porto Rico ---- |Atenienses de Manatí = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Atléticos de San Germán = {{#switch:{{{2}}}|1=061922|2=FFFFFF|3=FF6600|4=061922}} |Brujos de Guayama = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |Caciques de Humacao = {{#switch:{{{2}}}|1=308014|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Capitanes de Arecibo = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFF10E|4=000000}} |Cangrejeros de Santurce = {{#switch:{{{2}}}|1=FC6800|2=FFFFFF|3=0844A6|4=FC6800}} |Indios de Mayagüez = {{#switch:{{{2}}}|1=DB0310|2=FFFFFF|3=C0C0C0|4=000000}} |Leones de Ponce = {{#switch:{{{2}}}|1=B90B0D|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Piratas de Quebradillas = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=E51832|4=FFFFFF}} |Santeros de Aguada = {{#switch:{{{2}}}|1=EF0000|2=FFFFFF|3=EF0000|4=FFFFFF}} |Vaqueros de Bayamón = {{#switch:{{{2}}}|1=203C83|2=FFFFFF|3=D2B268|4=FFFFFF}} |---- Portugal ---- |Académica de Coimbra (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Estrelas da Avenida = {{#switch:{{{2}}}|1=A30910|2=FFFFFF|3=A30910|4=FFFFFF}} |FC Porto (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Oliveirense Basquetebol = {{#switch:{{{2}}}|1=E93343|2=FFFFFF|3=191970|4=FFFFFF}} |Ovarense Basquetebol = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=BB0000|4=FFFFFF}} |SL Benfica (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=EF0000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Sporting CP (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=000000|4=006633}} |---- República Checa ---- |BC Brno = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |ČEZ Basketball Nymburk = {{#switch:{{{2}}}|1=D70000|2=FFFFFF|3=D70000|4=FFFFFF}} |USK Praha = {{#switch:{{{2}}}|1=12163D|2=FFFFFF|3=12163D|4=FFFFFF}} |---- República de Macedonia ---- |KK MZT Skopje = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Rusia ---- |BC Avtodor Saratov = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |BC Khimki = {{#switch:{{{2}}}|1=003399|2=FFD700|3=FFD700|4=003399}} |BC Nizhny Novgorod = {{#switch:{{{2}}}|1=191D1E|2=FFFFFF|3=C0C0C0|4=000000}} |BC Zenit San Petersburgo = {{#switch:{{{2}}}|1=044A94|2=FFFFFF|3=044A94|4=FFFFFF}} |Lokomotiv Kuban = {{#switch:{{{2}}}|1=1B3E30|2=FFFFFF|3=D72331|4=000000}} |MBC Dinamo Moscova = {{#switch:{{{2}}}|1=4040FF|2=FFFFFF|3=4040FF|4=FFFFFF}} |PBC CSKA Moscova = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |UNICS Kazan = {{#switch:{{{2}}}|1=03AD4F|2=FFFFFF|3=03AD4F|4=000000}} |Ural Great Perm = {{#switch:{{{2}}}|1=2554C7|2=FFFFFF|3=2554C7|4=FFFFFF}} |---- Serbia ---- |KK Borac Čačak = {{#switch:{{{2}}}|1=ED1C24|2=FFFFFF|3=EABB11|4=FFFFFF}} |KK Crvena zvezda = {{#switch:{{{2}}}|1=E91C26|2=FFFFFF|3=CDAC6C|4=FFFFFF}} |KK Dynamic = {{#switch:{{{2}}}|1=F1791C|2=000000|3=F1791C|4=000000}} |KK FMP = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=B22222}} |KK FMP Beograd = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=B22222}} |KK Mašinac = {{#switch:{{{2}}}|1=682039|2=FFFFFF|3=682039|4=FFFFFF}} |KK Mega Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E50F6F|2=FFFFFF|3=d5f36d|4=E50F6F}} |KK Metalac Valjevo = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |KK Novi Sad = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=0B60AD|3=0B60AD|4=FFFF00}} |KK Partizan = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Radnički Kragujevac = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |KK Vojvodina = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=082567|4=FFFFFF}} |KK Vršac = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=B22222|4=FFFFFF}} |OKK Beograd = {{#switch:{{{2}}}|1=0541BD|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Turquía ---- |Anadolu Efes S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=213557|2=FFFFFF|3=D73430|4=00A4D2}} |Bandırma B.İ.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=02592F|2=FFFFFF|3=71C100|4=FFFFFF}} |Beşiktaş J.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=000000}} |Darüşşafaka S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=00A950|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Fenerbahçe S.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=133A61|2=FFED00|3=FFED00|4=133A61}} |Galatasaray S.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=A32638|2=FFFFFF|3=FFB300|4=A32638}} |İstanbul Büyükşehir Belediyespor = {{#switch:{{{2}}}|1=000040|2=FFFFFF|3=FF6600|4=000040}} |Pınar Karşıyaka = {{#switch:{{{2}}}|1=00703C|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Tofaş S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=1645A3|2=FFFFFF|3=3BC37F|4=FFFFFF}} |Türk Telekom B.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=39C1DB|2=000000|3=093B56|4=FFFFFF}} |Ülkerspor = {{#switch:{{{2}}}|1=FFA500|2=FFFFFF|3=008000|4=FFFFFF}} |Yeşilgiresun Belediyespor = {{#switch:{{{2}}}|1=036B36|2=FFFFFF|3=036B36|4=FFFFFF}} |---- Ucraína ---- |BC Budivelnyk = {{#switch:{{{2}}}|1=DEC547|2=23305A|3=23305A|4=DEC547}} |BC Dnipro = {{#switch:{{{2}}}|1=005AA1|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |BC Donetsk = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7000|2=000000|3=FF7000|4=000000}} |BC Khimik = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=006633|4=FFFFFF}} |---- Uruguai ---- |Club Malvín = {{#switch:{{{2}}}|1=165A9E|2=FFFFFF|3=165A9E|4=FFFFFF}} |---- Xeorxia ---- |BC Dinamo Tbilisi = {{#switch:{{{2}}}|1=FF9900|2=FFFFFF|3=3333CC|4=FFFFFF}} |---- Xenérico ---- | {{#switch:{{{2}}}|1=DCDCDC|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} }}</includeonly><noinclude> {{Uso de marcador}} [[Categoría:Caixas de información sobre deporte|{{PAGENAME}}]] </noinclude> iav3vsmoxxp1zkq5kg6xgsapnnk4zsx 6147532 6147428 2022-08-01T14:19:01Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{{1}}} |---- FEMININO ---- |---- España ---- |Porta XI Ensino CB = {{#switch:{{{2}}}|1=E00109|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- MASCULINO ---- |---- Alemaña ---- |ALBA Berlin = {{#switch:{{{2}}}|1=002652|2=FFD100|3=009EE3|4=002652}} |Artland Dragons = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=D71921|4=FFFFFF}} |Basketball Löwen Braunschweig = {{#switch:{{{2}}}|1=131617|2=BC9856|3=BC9856|4=131617}} |Bayer Giants Leverkusen = {{#switch:{{{2}}}|1=CD1719|2=FFFFFF|3=CD1719|4=FFFFFF}} |BG Göttingen = {{#switch:{{{2}}}|1=651D74|2=FFFFFF|3=651D74|4=FFFFFF}} |Brose Bamberg = {{#switch:{{{2}}}|1=CD0039|2=FFFFFF|3=49585F|4=FFFFFF}} |Crailsheim Merlins = {{#switch:{{{2}}}|1=0A4684|2=FFFFFF|3=B2B8B8|4=062245}} |Eisbären Bremerhaven = {{#switch:{{{2}}}|1=002448|2=FFFFFF|3=60849E|4=002448}} |EWE Baskets Oldenburg = {{#switch:{{{2}}}|1=3C4455|2=FFDD00|3=FFDD00|4=3C4455}} |FC Bayern München (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=DD0031|2=FFFFFF|3=003DA6|4=FFFFFF}} |Gießen 46ers = {{#switch:{{{2}}}|1=E30613|2=FFFFFF|3=000000|4=A00000}} |Hamburg Towers = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Medi Bayreuth = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=bcd147|4=bcd147}} |Mitteldeutscher BC = {{#switch:{{{2}}}|1=E74011|2=FFFFFF|3=0075BE|4=FFFFFF}} |Niners Chemnitz = {{#switch:{{{2}}}|1=EB7205|2=FFFFFF|3=9E1830|4=FFFFFF}} |Ratiopharm Ulm = {{#switch:{{{2}}}|1=EC7404|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |RheinStars Köln = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Riesen Ludwigsburg = {{#switch:{{{2}}}|1=FECA02|2=000000|3=000000|4=FECA02}} |S.Oliver Würzburg = {{#switch:{{{2}}}|1=E50040|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |SC Rasta Vechta = {{#switch:{{{2}}}|1=FE5E00|2=FFFFFF|3=000000|4=FE5E00}} |Skyliners Frankfurt = {{#switch:{{{2}}}|1=00569C|2=FFFFFF|3=F2A646|4=FFFFFF}} |Telekom Baskets Bonn = {{#switch:{{{2}}}|1=E20074|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Tigers Tübingen = {{#switch:{{{2}}}|1=FFBD00|2=000000|3=000000|4=FFBD00}} |USC Heidelberg = {{#switch:{{{2}}}|1=003257|2=FFFFFF|3=AE9675|4=003257}} |---- Andorra ---- |BC Andorra = {{#switch:{{{2}}}|1=1D3660|2=FFFFFF|3=5DA2E1|4=1D3660}} |---- Arxentina ---- |Club Central Entrerriano = {{#switch:{{{2}}}|1=F1270F|2=000000|3=F1270F|4=000000}} |CD San Andrés = {{#switch:{{{2}}}|1=176436|2=FFFFFF|3=176436|4=FFFFFF}} |---- Australia ---- |Adelaide 36ers = {{#switch:{{{2}}}|1=000943|2=FFFFFF|3=ED1B2F|4=FFFFFF}} |Bendigo Braves = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=FFFFFF|3=FAA21B|4=0000FF}} |Brisbane Bullets = {{#switch:{{{2}}}|1=002D73|2=0000FF|3=FFFF00|4=002D73}} |Melbourne Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDF00|2=000000|3=FF0000|4=000000}} |Melbourne United = {{#switch:{{{2}}}|1=1C1F2A|2=FFFFFF|3=1C1F2A|4=FFFFFF}} |Sydney Kings = {{#switch:{{{2}}}|1=5B4099|2=FFFFFF|3=FFC528|4=5B4099}} |---- Austria ---- |BC Hallmann Vienna = {{#switch:{{{2}}}|1=DB3831|2=FFFFFF|3=000000|4=DB3831}} |Raiffeisen Flyers Wels = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=DB0101|4=FFFFFF}} |---- Bélxica ---- |Antwerp Giants = {{#switch:{{{2}}}|1=A31619|2=FFFFFF|3=D82327|4=FFFFFF}} |BC Oostende = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCE39|2=000000|3=FFCE39|4=000000}} |Kangoeroes Basket Mechelen = {{#switch:{{{2}}}|1=1C77D4|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Spirou Charleroi = {{#switch:{{{2}}}|1=EC1C24|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Bosnia e Hercegovina ---- |KK Bosna = {{#switch:{{{2}}}|1=800000|2=FFFFFF|3=800000|4=FFFFFF}} |KK Igokea = {{#switch:{{{2}}}|1=000099|2=FFFFFF|3=EB1E00|4=FFFFFF}} |HKK Široki = {{#switch:{{{2}}}|1=000099|2=FFFFFF|3=000099|4=FFFFFF}} |---- Brasil ---- |Minas Tênis Clube (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=0B60AD|2=FFFFFF|3=0B60AD|4=FFFFFF}} |---- Bulgaria ---- |PBC Lukoil Academic = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |---- China ---- |Bayi Rockets = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFF00|3=FFFF00|4=FF0000}} |Beijing Royal Fighters = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=000000}} |Beijing Ducks = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=6C99C3|4=000000}} |Fujian Sturgeons = {{#switch:{{{2}}}|1=3366FF|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Guangzhou Long-Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=DF0534|2=FFFFFF|3=151F42|4=FFFFFF}} |Guangdong Southern Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFD700|3=D40000|4=FFFFFF}} |Jilin Northeast Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0029|2=FFD700|3=FFD700|4=FF0000}} |Liaoning Flying Leopards = {{#switch:{{{2}}}|1=480090|2=FFD700|3=FFD700|4=000000}} |Shandong Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFF00|3=FFFF00|4=FF0000}} |Shanghai Sharks = {{#switch:{{{2}}}|1=0029A4|2=FFFFFF|3=EB6715|4=000000}} |Shanxi Brave Dragons = {{#switch:{{{2}}}|1=DAA520|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Shenzhen Leopards = {{#switch:{{{2}}}|1=CE0000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Sichuan Blue Whales = {{#switch:{{{2}}}|1=330099|2=FFFFFF|3=FF9900|4=000000}} |Xinjiang Flying Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=5C9DC9|2=FFFFFF|3=FF8C00|4=000000}} |Zhejiang Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC00|2=000000|3=000000|4=FFCC00}} |---- Chipre ---- |AEK Larnaca BC = {{#switch:{{{2}}}|1=007F44|2=F7EF25|3=F7EF25|4=007F44}} |AEL Limassol = {{#switch:{{{2}}}|1=ffff00|2=0000ff|3=0000ff|4=ffff00}} |APOEL BC = {{#switch:{{{2}}}|1=fff215|2=0033FF|3=0033FF|4=ffff00}} |Apollon Limassol BC = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=FFFFFF|3=0000A0|4=FFFFFF}} |Keravnos BC = {{#switch:{{{2}}}|1=590F28|2=FFFFFF|3=FCCE33|4=590F28}} |---- Corea do Sur ---- |Seoul SK Knights = {{#switch:{{{2}}}|1=E1002A|2=FFFFFF|3=EF8000|4=FFFFFF}} |---- Croacia ---- |KK Cedevita Junior = {{#switch:{{{2}}}|1=FF2B2B|2=FFFFFF|3=FF2B2B|4=FFFFFF}} |KK Cibona = {{#switch:{{{2}}}|1=002FA7|2=FFFFFF|3=002FA7|4=FFFFFF}} |KK Split = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |KK Zadar = {{#switch:{{{2}}}|1=333399|2=FFFFFF|3=333399|4=FFFFFF}} |KK Zagreb = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFD700|3=FFD700|4=0000FF}} |---- Dinamarca ---- |Hørsholm 79ers = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Eslovenia ---- |Helios Suns = {{#switch:{{{2}}}|1=003399|2=FF6600|3=FF2B2B|4=FF6600}} |KK Cedevita Olimpija = {{#switch:{{{2}}}|1=007941|2=FFFFFF|3=F58232|4=FFFFFF}} |KK Krka = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Olimpija = {{#switch:{{{2}}}|1=006400|2=FFFFFF|3=006400|4=FFFFFF}} |KK Zlatorog Laško = {{#switch:{{{2}}}|1=048350|2=FFFFFF|3=048350|4=FFFFFF}} |---- España ---- |---- ACB ---- |Baloncesto Fuenlabrada = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7728|2=FFFFFF|3=133875|4=FFFFFF}} |Baloncesto Málaga = {{#switch:{{{2}}}|1=154734|2=FFFFFF|3=5B277C|4=FFFFFF}} |Bàsquet Girona = {{#switch:{{{2}}}|1=DD3645|2=FFFFFF|3=DD3645|4=FFFFFF}} |Bàsquet Manresa = {{#switch:{{{2}}}|1=D31520|2=FFFFFF|3=0D3371|4=FFFFFF}} |Basket Zaragoza 2002 = {{#switch:{{{2}}}|1=BA0C2F|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bilbao Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C3C4CA|4=000000}} |CB Canarias = {{#switch:{{{2}}}|1=F5C002|2=000000|3=000000|4=F5C002}} |CB Gran Canaria = {{#switch:{{{2}}}|1=FFB718|2=002857|3=002857|4=FFB718}} |Club Baloncesto Breogán = {{#switch:{{{2}}}|1=73C2FB|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Club Joventut Badalona = {{#switch:{{{2}}}|1=005C44|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Fundación CB Granada = {{#switch:{{{2}}}|1=EA002B|2=FFFFFF|3=1D191B|4=EA002B}} |Fútbol Club Barcelona (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=26559B|2=FFF000|3=C32148|4=FFFFFF}} |Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=005E90|2=FFFFFF|3=C2292D|4=FFFFFF}} |Real Betis Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=009655|2=FFFFFF|3=DE9500|4=FFFFFF}} |Real Madrid Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=660099|4=FFFFFF}} |Saski Baskonia = {{#switch:{{{2}}}|1=1E2638|2=FFFFFF|3=A50E2F|4=FFFFFF}} |UCAM Murcia CB = {{#switch:{{{2}}}|1=A51A14|2=FFFFFF|3=0C4478|4=000000}} |Valencia Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FC6C0F|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Outras categorías e desaparecidos ---- |AB Castellò = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=008000|4=000000}} |Albacete Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=00FF00|3=00FF00|4=000000}} |Araberri BC = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFA500|4=000000}} |Askatuak SBT = {{#switch:{{{2}}}|1=110463|2=FFFFFF|3=110463|4=FFFFFF}} |Baloncesto León = {{#switch:{{{2}}}|1=C13233|2=FFFFFF|3=C13233|4=FFFFFF}} |Basket Navarra Club = {{#switch:{{{2}}}|1=D42723|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bàsquet Mallorca = {{#switch:{{{2}}}|1=FFA500|2=FFFFFF|3=FFA500|4=FFFFFF}} |Cáceres CB = {{#switch:{{{2}}}|1=016E45|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Cáceres Ciudad del Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=00A23D|2=FFFFFF|3=000000|4=00A23D}} |Cantabria Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=E63A22|2=FFFFFF|3=000000|4=E63A22}} |CB Aismalíbar = {{#switch:{{{2}}}|1=FE0100|2=FFFFFF|3=FE0100|4=FFFFFF}} |CB Almansa = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |CB Bahía San Agustín = {{#switch:{{{2}}}|1=24345B|2=FFFFFF|3=24345B|4=FFFFFF}} |CB Caja Bilbao = {{#switch:{{{2}}}|1=1A359C|2=FAEC57|3=FAEC57|4=1A359C}} |CB Ciudad de Huelva = {{#switch:{{{2}}}|1=001C73|2=FFFFFF|3=001C73|4=FFFFFF}} |CB Ciudad de Valladolid = {{#switch:{{{2}}}|1=C32148|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CB Clavijo = {{#switch:{{{2}}}|1=001845|2=FFFFFF|3=9B213E|4=FFFFFF}} |CB Collado Villalba = {{#switch:{{{2}}}|1=F1E57B|2=038F38|3=038F38|4=FFFFFF}} |CB Estudiantes = {{#switch:{{{2}}}|1=1CA9E1|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CB Granada = {{#switch:{{{2}}}|1=E70B2F|2=FFFFFF|3=01824A|4=FFFFFF}} |CB Granollers = {{#switch:{{{2}}}|1=030372|2=FFFFFF|3=FF8B3C|4=FFFFFF}} |CB L'Hospitalet = {{#switch:{{{2}}}|1=000146|2=FFFFFF|3=000146|4=FFFFFF}} |CB Lucentum Alicante = {{#switch:{{{2}}}|1=006CAB|2=FFFFFF|3=006CAB|4=FFFFFF}} |CB Maristas Málaga = {{#switch:{{{2}}}|1=375BC7|2=FFFFFF|3=375BC7|4=FFFFFF}} |CB Orillo Verde = {{#switch:{{{2}}}|1=66A2A5|2=FFFFFF|3=66A2A5|4=FFFFFF}} |CB Peixefresco = {{#switch:{{{2}}}|1=0038A8|2=FFFFFF|3=0038A8|4=FFFFFF}} |CB Peñas Huesca = {{#switch:{{{2}}}|1=005D34|2=FFFFFF|3=005D34|4=FFFFFF}} |CB Prat = {{#switch:{{{2}}}|1=209EDA|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=209EDA}} |CB San Pablo Burgos = {{#switch:{{{2}}}|1=0A3358|2=FFFFFF|3=FF7800|4=0A3358}} |CB Sant Josep = {{#switch:{{{2}}}|1=002890|2=ED974B|3=002890|4=ED974B}} |CB Santa Coloma = {{#switch:{{{2}}}|1=B20500|2=FFFFFF|3=B20500|4=FFFFFF}} |CB Salamanca = {{#switch:{{{2}}}|1=B94139|2=F68A42|3=B94139|4=F68A42}} |CB Valladolid = {{#switch:{{{2}}}|1=371C76|2=FFFFFF|3=FCF41C|4=FFFFFF}} |CB Vic = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |CB Zamora = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |CB Zaragoza = {{#switch:{{{2}}}|1=B9121B|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CD Cajamadrid = {{#switch:{{{2}}}|1=7EB52C|2=FFFFFF|3=113823|4=FFFFFF}} |CD Oximesa = {{#switch:{{{2}}}|1=3D78B7|2=FFFFFF|3=3D78B7|4=FFFFFF}} |CEB Llíria = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FBEE02|3=FBEE02|4=000000}} |Círcol Catòlic de Badalona = {{#switch:{{{2}}}|1=0066A4|2=FFFFFF|3=0066A4|4=FFFFFF}} |Club Águilas de Bilbao = {{#switch:{{{2}}}|1=F7F876|2=000000|3=F7F876|4=000000}} |Club Atlético de Madrid (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=C63527|2=FFFFFF|3=2C325F|4=FFFFFF}} |Club Baloncesto La Casera Lugo = {{#switch:{{{2}}}|1=2D2E29|2=FFFFFF|3=66B55E|4=FFFFFF}} |Club Baloncesto Rosalía de Castro = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Club Basketmar Coruña = {{#switch:{{{2}}}|1=354A9D|2=FFFFFF|3=354A9D|4=FFFFFF}} |Club Básquet Coruña = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7F00|2=000000|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Club Estudiantes Lugo = {{#switch:{{{2}}}|1=A5CCD9|2=FFFFFF|3=0B2856|4=FFFFFF}} |Club Ourense Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=2471CA|2=FFD219|3=2471CA|4=FFD219}} |Club Melilla Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=1E2C51|2=FFFFFF|3=9EB3DC|4=000000}} |Força Lleida CE = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFA500|4=000000}} |Fundación Lucentum Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=0046AD|2=FFFFFF|3=072156|4=FFFFFF}} |Gijón Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=DC143C|2=FFFFFF|3=DC143C|4=FFFFFF}} |Gipuzkoa Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0C202F|2=FFFFFF|3=EB790E|4=000000}} |Iraurgi SB = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=FF0000|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Lleida Basquetbol = {{#switch:{{{2}}}|1=002E62|2=FFFFFF|3=002E62|4=FFFFFF}} |Menorca Bàsquet = {{#switch:{{{2}}}|1=2B317D|2=FFFFFF|3=E49240|4=2B317D}} |OAR Ferrol = {{#switch:{{{2}}}|1=3F9032|2=FFFFFF|3=3F9032|4=FFFFFF}} |Óbila CB = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=FFFF00|4=000000}} |Oviedo CB = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFFFFF|3=FF7F00|4=000000}} |Palencia Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=800080|2=FFFFFF|3=808080|4=000000}} |Picadero JC = {{#switch:{{{2}}}|1=1639ED|2=FFFFFF|3=1639ED|4=FFFFFF}} |RCD Espanyol (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=056EAF|2=FFFFFF|3=056EAF|4=FFFFFF}} |Real Valladolid Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=4B0082|2=FFFFFF|3=C32148|4=FFFFFF}} |Real Canoe NC = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=000000|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Tenerife AB = {{#switch:{{{2}}}|1=4C6CBB|2=FFFFFF|3=4C6CBB|4=FFFFFF}} |Tenerife CB = {{#switch:{{{2}}}|1=0066D1|2=FFFFFF|3=FD6830|4=FFFFFF}} |UB La Palma = {{#switch:{{{2}}}|1=303B5C|2=FFFFFF|3=303B5C|4=FFFFFF}} |UE Mataró = {{#switch:{{{2}}}|1=E2D112|2=6D4A8E|3=6D4A8E|4=E2D112}} |Zornotza ST = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=000000}} |---- Estonia ---- |Tartu Ülikool/Rock = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} |BC Kalev/Cramo = {{#switch:{{{2}}}|1=094D8C|2=FFFFFF|3=094D8C|4=FFFFFF}} |---- Filipinas ---- |Blackwater Elite = {{#switch:{{{2}}}|1=C70309|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |TNT KaTropa = {{#switch:{{{2}}}|1=0055AF|2=FDD501|3=f05a28|4=FFFFFF}} |---- Finlandia ---- |Bisons Loimaa = {{#switch:{{{2}}}|1=B02321|2=FFFFFF|3=B02321|4=FFFFFF}} |Tampereen Pyrintö (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=CC0000|4=FFFFFF}} |Vilpas Vikings = {{#switch:{{{2}}}|1=83071A|2=FFFFFF|3=83071A|4=FFFFFF}} |---- Francia ---- |ADA Blois Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=076633|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Aix Maurienne Savoie Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=C00000|2=FFFFFF|3=C00000|4=FFFFFF}} |ASVEL Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |ASVEL Lyon-Villeurbanne = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |BCM Gravelines = {{#switch:{{{2}}}|1=E9742A|2=FFFFFF|3=002157|4=ffffff}} |Boulazac Basket Dordogne = {{#switch:{{{2}}}|1=0D2E83|2=FFFFFF|3=D56A24|4=000000}} |Champagne Châlons Reims Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0561B4|2=FFFFFF|3=F1B823|4=000000}} |Cholet Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=DB090A|2=FFFFFF|3=DB090A|4=FFFFFF}} |Chorale Roanne Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0078BE|2=FFFFFF|3=EA6B0C|4=FFFFFF}} |Cognac Charente Basket Ball = {{#switch:{{{2}}}|1=DF7805|2=FFFFFF|3=DF7805|4=FFFFFF}} |Élan Béarnais Pau-Lacq-Orthez = {{#switch:{{{2}}}|1=029A9B|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Élan Chalon = {{#switch:{{{2}}}|1=BE0005|2=FFFFFF|3=666666|4=FFFFFF}} |ESSM Le Portel = {{#switch:{{{2}}}|1=006A4E|2=FFFFFF|3=228B22|4=FFFFFF}} |Fos Provence Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC01|2=000000|3=FFCC01|4=000000}} |Hyères-Toulon Var Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC23|2=213153|3=213153|4=FFFFFF}} |JA Vichy = {{#switch:{{{2}}}|1=018E25|2=FFFF00|3=FFFF00|4=018E25}} |JDA Dijon = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |JL Bourg = {{#switch:{{{2}}}|1=E20026|2=FFFFFF|3=E20026|4=FFFFFF}} |Le Mans Sarthe Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FF4900|2=FFFFFF|3=3B3B3B|4=FFFFFF}} |Limoges CSP = {{#switch:{{{2}}}|1=2E8B57|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Metropolitans 92 = {{#switch:{{{2}}}|1=000051|2=FFFFFF|3=FBC421|4=FFFFFF}} |Nanterre 92 = {{#switch:{{{2}}}|1=037A35|2=FFFFFF|3=40AF49|4=037A35}} |Olympique d'Antibes = {{#switch:{{{2}}}|1=153669|2=FFFFFF|3=00BBE9|4=FFFFFF}} |Orléans Loiret Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=521C2A|2=FFFFFF|3=D0883C|4=FFFFFF}} |Paris Basket Racing = {{#switch:{{{2}}}|1=005C9F|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=005C9F}} |SLUC Nancy = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=7F7F7F|4=FFFFFF}} |SIG Strasbourg = {{#switch:{{{2}}}|1=C32D2D|2=FFFFFF|3=BFBFBF|4=FFFFFF}} |STB Le Havre = {{#switch:{{{2}}}|1=F71722|2=FFFFFF|3=023354|4=FFFFFF}} |Toulouse Basket Club = {{#switch:{{{2}}}|1=AF0F3A|2=FDCD00|3=AF0F3A|4=FDCD00}} |Union Tours Basket Métropole = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |---- Grecia ---- |A.C. Doukas = {{#switch:{{{2}}}|1=045FB4|2=FFFFFF|3=00BBEC|4=FFFFFF}} |AEK B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFC600|3=FFC600|4=000000}} |AEK Atenas BC = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFC600|3=FFC600|4=000000}} |A.O. Near East = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=FF0000|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Apollon Patras = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Aris B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDF00|2=000000|3=000000|4=FFDF00}} |Holargos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=153E7E|2=FFFFFF|3=E41B17|4=153E7E}} |Ifaistos Limnou B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=800020|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Ilisiakos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |Ionikos Nikaias B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=FFFFFF|3=0000A0|4=FFFFFF}} |Iraklis Thessaloniki B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=045FB4|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=045FB4}} |Kavala B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=FF9933|4=0000FF}} |Kolossos Rodou B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=75AADB|2=FFFFFF|3=75AADB|4=FFFFFF}} |Koroivos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Kymis B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=4169E1|2=FFFFFF|3=FFCD35|4=4169E1}} |Lavrio B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FACC2E|3=FACC2E|4=151B54}} |Makedonikos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=336600|2=FFFFFF|3=FFFF00|4=006400}} |Maroussi B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFEE00|2=000000|3=000000|4=FFEE00}} |Olympia Larissa B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FF8000|2=6082B6|3=6082B6|4=FF8000}} |Olympiacos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=F20D2F|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=F20D2F}} |Panathinaikos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=007924|2=FFFFFF|3=40AF49|4=FFFFFF}} |Panellinios B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=15317E|2=C0C0C0|3=C0C0C0|4=15317E}} |Panionios B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=E41B17|4=FFFFFF}} |PAOK B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=36454F|2=FFFFFF|3=36454F|4=FFFFFF}} |Peristeri B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=ffff00|3=ffff00|4=0000A0}} |Promitheas Patras = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=F36F01|4=000000}} |Rethymno Cretan Kings B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=A32638|2=FCB514|3=FCB514|4=A32638}} |Trikala B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=08298A|2=FFFFFF|3=E41B17|4=08298A}} |Trikala 2000 B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=151B54}} |---- Hungría ---- |Atomerőmű SE = {{#switch:{{{2}}}|1=DE0000|2=FFFFFF|3=398DC1|4=FFFFFF}} |---- Irán ---- |Mahram Tehran BC = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |---- Israel ---- |AS Ramat HaSharon = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bnei Herzliya = {{#switch:{{{2}}}|1=252891|2=FFFFFF|3=252891|4=FFFFFF}} |Hapoel Galil Elyon = {{#switch:{{{2}}}|1=CC2027|2=FFFFFF|3=CC2027|4=FFFFFF}} |Hapoel Gilboa Galil = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=FF0000}} |Hapoel Holon = {{#switch:{{{2}}}|1=5D2A75|2=FAD312|3=5D2A75|4=FAD312}} |Hapoel Jerusalem B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=CC0000|4=FFFFFF}} |Ironi Nahariya = {{#switch:{{{2}}}|1=8C56b4|2=FFFFFF|3=000000|4=8C56b4}} |Maccabi Ashdod BC = {{#switch:{{{2}}}|1=2B60DE|2=FFEE00|3=FFEE00|4=2B60DE}} |Maccabi Tel Aviv B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FCE13C|2=1C36AA|3=1C36AA|4=1C36AA}} |---- Italia ---- |Aquila Basket Trento = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Auxilium Pallacanestro Torino = {{#switch:{{{2}}}|1=192A58|2=FFC500|3=FFC500|4=192A58}} |Basket Club Ferrara = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=DCDCDC|3=000000|4=DCDCDC}} |Basket Torino = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDC00|2=2C2D88|3=2C2D88|4=FFDC00}} |Derthona Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=1A171B|2=FFFFFF|3=D4673E|4=FFFFFF}} |Dinamo Sassari = {{#switch:{{{2}}}|1=00539D|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=3366CC}} |Fortitudo Pallacanestro Bologna = {{#switch:{{{2}}}|1=012348|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=012348}} |Guerino Vanoli Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=01A8EC|2=FFFFFF|3=504F4D|4=FFFFFF}} |Juvecaserta Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Mens Sana Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=008A39|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=008A39}} |Napoli Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=1299D6|2=FFFFFF|3=1C3661|4=FFFFFF}} |New Basket Brindisi = {{#switch:{{{2}}}|1=1469A8|2=FFFFFF|3=1469A8|4=FFFFFF}} |NPC Rieti = {{#switch:{{{2}}}|1=00BFFF|2=FFFFFF|3=940000|4=FFFFFF}} |Nuova AMG Sebastiani Basket Rieti = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=E56717|3=0000A0|4=E56717}} |Nuova Pallacanestro Gorizia = {{#switch:{{{2}}}|1=4169E1|2=FFFFFF|3=4169E1|4=FFFFFF}} |Olimpia Milano = {{#switch:{{{2}}}|1=E2231A|2=FFFFFF|3=E2231A|4=000000}} |Orlandina Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0183CE|2=FFFFFF|3=EEBF17|4=000000}} |Pallacanestro Biella = {{#switch:{{{2}}}|1=151F35|2=FFFFFF|3=CE0A29|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Brescia = {{#switch:{{{2}}}|1=0058A0|2=FFFFFF|3=0058A0|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Cantù = {{#switch:{{{2}}}|1=3774BD|2=FFFFFF|3=54ACE8|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Pavia = {{#switch:{{{2}}}|1=002FA7|2=FFFFFF|3=002FA7|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Reggiana = {{#switch:{{{2}}}|1=E30613|2=FFFFFF|3=E30613|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Treviso = {{#switch:{{{2}}}|1=009421|2=FFFFFF|3=009421|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Trieste = {{#switch:{{{2}}}|1=E10B2D|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Varese = {{#switch:{{{2}}}|1=DB0019|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=DB0019}} |Pallacanestro Virtus Roma = {{#switch:{{{2}}}|1=AA0000|2=F7AC0B|3=F7AC0B|4=AA0000}} |Pistoia Basket 2000 = {{#switch:{{{2}}}|1=D41224|2=FFFFFF|3=D41224|4=FFFFFF}} |Reyer Venezia Mestre = {{#switch:{{{2}}}|1=700017|2=FFFFFF|3=9E8A55|4=000000}} |S.S. Basket Napoli = {{#switch:{{{2}}}|1=007FFF|2=FFFFFF|3=007FFF|4=FFFFFF}} |S.S. Felice Scandone = {{#switch:{{{2}}}|1=299D54|2=FFFFFF|3=FF7E1F|4=FFFFFF}} |Teramo Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=E41B17}} |Universo Treviso Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0072CE|2=FFFFFF|3=FF5101|4=FFFFFF}} |Victoria Libertas Pesaro = {{#switch:{{{2}}}|1=D2232A|2=FFFFFF|3=E3E3E3|4=D2232A}} |Virtus Bologna = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Virtus Porto San Giorgio = {{#switch:{{{2}}}|1=800000|2=FFFFFF|3=800000|4=FFFFFF}} |---- Kosovo ---- |Sigal Prishtina = {{#switch:{{{2}}}|1=333399|2=FFFFFF|3=333399|4=FFFFFF}} |---- Letonia ---- |ASK Riga = {{#switch:{{{2}}}|1=99BADD|2=FFDF00|3=FFDF00|4=99BADD}} |BK Ventspils = {{#switch:{{{2}}}|1=FFC500|2=0062A5|3=0062A5|4=FFC500}} |VEF Rīga = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Lituania ---- |BC Alytus = {{#switch:{{{2}}}|1=006600|2=FFFFFF|3=006600|4=FFFFFF}} |BC Žalgiris Kaunas = {{#switch:{{{2}}}|1=006A4E|2=FFFFFF|3=006A4E|4=FFFFFF}} |BC Lietuvos Rytas = {{#switch:{{{2}}}|1=DF1616|2=000000|3=DF1616|4=000000}} |BC Rytas = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=ED1C24|4=000000}} |BC Šiauliai = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC00|2=000000|3=000000|4=FFCC00}} |KK Neptūnas = {{#switch:{{{2}}}|1=2C4DAA|2=FFFFFF|3=2C4DAA|4=FFFFFF}} |KK Pieno žvaigždės = {{#switch:{{{2}}}|1=143B86|2=FFFFFF|3=F4C00C|4=143B86}} |---- México ---- |Astros de Jalisco = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=E71E24|3=E71E24|4=000000}} |Soles de Mexicali = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FF7F00|3=FF7F00|4=000000}} |---- Mónaco ---- |AS Monaco Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E20E0E|2=FFFFFF|3=CEB466|4=FFFFFF}} |---- Montenegro ---- |KK Budućnost = {{#switch:{{{2}}}|1=004B92|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Mornar Bar = {{#switch:{{{2}}}|1=191970|2=FFFFFF|3=FF7F00|4=191970}} |---- Países Baixos ---- |Heroes Den Bosch = {{#switch:{{{2}}}|1=CC123C|2=FFFFFF|3=2D2F7E|4=FFFFFF}} |Donar Groningen = {{#switch:{{{2}}}|1=009FE4|2=FFFFFF|3=283683|4=FFFFFF}} |---- Polonia ---- |Anwil Włocławek = {{#switch:{{{2}}}|1=085196|2=FFFFFF|3=085196|4=FFFFFF}} |Arka Gdynia = {{#switch:{{{2}}}|1=191970|2=ffffff|3=ffff00|4=191970}} |Basket Zielona Góra = {{#switch:{{{2}}}|1=52AC62|2=FFFFFF|3=201600|4=FFFFFF}} |Legia Warszawa (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} |Śląsk Wrocław (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=009A64|2=FFFFFF|3=D40000|4=FFFFFF}} |SKS Starogard Gdański = {{#switch:{{{2}}}|1=0058A7|2=FFFFFF|3=0058A7|4=FFFFFF}} |Turów Zgorzelec = {{#switch:{{{2}}}|1=008811|2=000000|3=000000|4=008811}} |---- Porto Rico ---- |Atenienses de Manatí = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Atléticos de San Germán = {{#switch:{{{2}}}|1=061922|2=FFFFFF|3=FF6600|4=061922}} |Brujos de Guayama = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |Caciques de Humacao = {{#switch:{{{2}}}|1=308014|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Capitanes de Arecibo = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFF10E|4=000000}} |Cangrejeros de Santurce = {{#switch:{{{2}}}|1=FC6800|2=FFFFFF|3=0844A6|4=FC6800}} |Indios de Mayagüez = {{#switch:{{{2}}}|1=DB0310|2=FFFFFF|3=C0C0C0|4=000000}} |Leones de Ponce = {{#switch:{{{2}}}|1=B90B0D|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Piratas de Quebradillas = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=E51832|4=FFFFFF}} |Santeros de Aguada = {{#switch:{{{2}}}|1=EF0000|2=FFFFFF|3=EF0000|4=FFFFFF}} |Vaqueros de Bayamón = {{#switch:{{{2}}}|1=203C83|2=FFFFFF|3=D2B268|4=FFFFFF}} |---- Portugal ---- |Académica de Coimbra (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Estrelas da Avenida = {{#switch:{{{2}}}|1=A30910|2=FFFFFF|3=A30910|4=FFFFFF}} |FC Porto (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Oliveirense Basquetebol = {{#switch:{{{2}}}|1=E93343|2=FFFFFF|3=191970|4=FFFFFF}} |Ovarense Basquetebol = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=BB0000|4=FFFFFF}} |SL Benfica (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=EF0000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Sporting CP (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=000000|4=006633}} |---- República Checa ---- |BC Brno = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |ČEZ Basketball Nymburk = {{#switch:{{{2}}}|1=D70000|2=FFFFFF|3=D70000|4=FFFFFF}} |USK Praha = {{#switch:{{{2}}}|1=12163D|2=FFFFFF|3=12163D|4=FFFFFF}} |---- República de Macedonia ---- |KK MZT Skopje = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Rusia ---- |BC Avtodor Saratov = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |BC Khimki = {{#switch:{{{2}}}|1=003399|2=FFD700|3=FFD700|4=003399}} |BC Nizhny Novgorod = {{#switch:{{{2}}}|1=191D1E|2=FFFFFF|3=C0C0C0|4=000000}} |BC Zenit San Petersburgo = {{#switch:{{{2}}}|1=044A94|2=FFFFFF|3=044A94|4=FFFFFF}} |Lokomotiv Kuban = {{#switch:{{{2}}}|1=1B3E30|2=FFFFFF|3=D72331|4=000000}} |MBC Dinamo Moscova = {{#switch:{{{2}}}|1=4040FF|2=FFFFFF|3=4040FF|4=FFFFFF}} |PBC CSKA Moscova = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |UNICS Kazan = {{#switch:{{{2}}}|1=03AD4F|2=FFFFFF|3=03AD4F|4=000000}} |Ural Great Perm = {{#switch:{{{2}}}|1=2554C7|2=FFFFFF|3=2554C7|4=FFFFFF}} |---- Serbia ---- |KK Borac Čačak = {{#switch:{{{2}}}|1=ED1C24|2=FFFFFF|3=EABB11|4=FFFFFF}} |KK Crvena zvezda = {{#switch:{{{2}}}|1=E91C26|2=FFFFFF|3=CDAC6C|4=FFFFFF}} |KK Dynamic = {{#switch:{{{2}}}|1=F1791C|2=000000|3=F1791C|4=000000}} |KK FMP = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=B22222}} |KK FMP Beograd = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=B22222}} |KK Mašinac = {{#switch:{{{2}}}|1=682039|2=FFFFFF|3=682039|4=FFFFFF}} |KK Mega Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E50F6F|2=FFFFFF|3=d5f36d|4=E50F6F}} |KK Metalac Valjevo = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |KK Novi Sad = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=0B60AD|3=0B60AD|4=FFFF00}} |KK Partizan = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Radnički Kragujevac = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |KK Vojvodina = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=082567|4=FFFFFF}} |KK Vršac = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=B22222|4=FFFFFF}} |OKK Beograd = {{#switch:{{{2}}}|1=0541BD|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Turquía ---- |Anadolu Efes S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=213557|2=FFFFFF|3=D73430|4=00A4D2}} |Bandırma B.İ.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=02592F|2=FFFFFF|3=71C100|4=FFFFFF}} |Beşiktaş J.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=000000}} |Darüşşafaka S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=00A950|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Fenerbahçe S.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=133A61|2=FFED00|3=FFED00|4=133A61}} |Galatasaray S.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=A32638|2=FFFFFF|3=FFB300|4=A32638}} |İstanbul Büyükşehir Belediyespor = {{#switch:{{{2}}}|1=000040|2=FFFFFF|3=FF6600|4=000040}} |Pınar Karşıyaka = {{#switch:{{{2}}}|1=00703C|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Tofaş S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=1645A3|2=FFFFFF|3=3BC37F|4=FFFFFF}} |Türk Telekom B.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=39C1DB|2=000000|3=093B56|4=FFFFFF}} |Ülkerspor = {{#switch:{{{2}}}|1=FFA500|2=FFFFFF|3=008000|4=FFFFFF}} |Yeşilgiresun Belediyespor = {{#switch:{{{2}}}|1=036B36|2=FFFFFF|3=036B36|4=FFFFFF}} |---- Ucraína ---- |BC Budivelnyk = {{#switch:{{{2}}}|1=DEC547|2=23305A|3=23305A|4=DEC547}} |BC Dnipro = {{#switch:{{{2}}}|1=005AA1|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |BC Donetsk = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7000|2=000000|3=FF7000|4=000000}} |BC Khimik = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=006633|4=FFFFFF}} |---- Uruguai ---- |Club Malvín = {{#switch:{{{2}}}|1=165A9E|2=FFFFFF|3=165A9E|4=FFFFFF}} |---- Xeorxia ---- |BC Dinamo Tbilisi = {{#switch:{{{2}}}|1=FF9900|2=FFFFFF|3=3333CC|4=FFFFFF}} |---- Xenérico ---- | {{#switch:{{{2}}}|1=DCDCDC|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} }}</includeonly><noinclude> {{Uso de marcador}} [[Categoría:Caixas de información sobre deporte|{{PAGENAME}}]] </noinclude> dw6mwnj3nz4j3tfz3iyv1bt8jcktrmm 6147574 6147532 2022-08-01T14:48:51Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{{1}}} |---- FEMININO ---- |---- España ---- |Porta XI Ensino CB = {{#switch:{{{2}}}|1=E00109|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- MASCULINO ---- |---- Alemaña ---- |ALBA Berlin = {{#switch:{{{2}}}|1=002652|2=FFD100|3=009EE3|4=002652}} |Artland Dragons = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=D71921|4=FFFFFF}} |Basketball Löwen Braunschweig = {{#switch:{{{2}}}|1=131617|2=BC9856|3=BC9856|4=131617}} |Bayer Giants Leverkusen = {{#switch:{{{2}}}|1=CD1719|2=FFFFFF|3=CD1719|4=FFFFFF}} |BG Göttingen = {{#switch:{{{2}}}|1=651D74|2=FFFFFF|3=651D74|4=FFFFFF}} |Brose Bamberg = {{#switch:{{{2}}}|1=CD0039|2=FFFFFF|3=49585F|4=FFFFFF}} |Crailsheim Merlins = {{#switch:{{{2}}}|1=0A4684|2=FFFFFF|3=B2B8B8|4=062245}} |Eisbären Bremerhaven = {{#switch:{{{2}}}|1=002448|2=FFFFFF|3=60849E|4=002448}} |EWE Baskets Oldenburg = {{#switch:{{{2}}}|1=3C4455|2=FFDD00|3=FFDD00|4=3C4455}} |FC Bayern München (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=DD0031|2=FFFFFF|3=003DA6|4=FFFFFF}} |Gießen 46ers = {{#switch:{{{2}}}|1=E30613|2=FFFFFF|3=000000|4=A00000}} |Hamburg Towers = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Medi Bayreuth = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=bcd147|4=bcd147}} |Mitteldeutscher BC = {{#switch:{{{2}}}|1=E74011|2=FFFFFF|3=0075BE|4=FFFFFF}} |Niners Chemnitz = {{#switch:{{{2}}}|1=EB7205|2=FFFFFF|3=9E1830|4=FFFFFF}} |Ratiopharm Ulm = {{#switch:{{{2}}}|1=EC7404|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |RheinStars Köln = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Riesen Ludwigsburg = {{#switch:{{{2}}}|1=FECA02|2=000000|3=000000|4=FECA02}} |S.Oliver Würzburg = {{#switch:{{{2}}}|1=E50040|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |SC Rasta Vechta = {{#switch:{{{2}}}|1=FE5E00|2=FFFFFF|3=000000|4=FE5E00}} |Skyliners Frankfurt = {{#switch:{{{2}}}|1=00569C|2=FFFFFF|3=F2A646|4=FFFFFF}} |Telekom Baskets Bonn = {{#switch:{{{2}}}|1=E20074|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Tigers Tübingen = {{#switch:{{{2}}}|1=FFBD00|2=000000|3=000000|4=FFBD00}} |USC Heidelberg = {{#switch:{{{2}}}|1=003257|2=FFFFFF|3=AE9675|4=003257}} |---- Andorra ---- |BC Andorra = {{#switch:{{{2}}}|1=1D3660|2=FFFFFF|3=5DA2E1|4=1D3660}} |---- Arxentina ---- |Club Central Entrerriano = {{#switch:{{{2}}}|1=F1270F|2=000000|3=F1270F|4=000000}} |CD San Andrés = {{#switch:{{{2}}}|1=176436|2=FFFFFF|3=176436|4=FFFFFF}} |---- Australia ---- |Adelaide 36ers = {{#switch:{{{2}}}|1=000943|2=FFFFFF|3=ED1B2F|4=FFFFFF}} |Bendigo Braves = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=FFFFFF|3=FAA21B|4=0000FF}} |Brisbane Bullets = {{#switch:{{{2}}}|1=002D73|2=0000FF|3=FFFF00|4=002D73}} |Melbourne Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDF00|2=000000|3=FF0000|4=000000}} |Melbourne United = {{#switch:{{{2}}}|1=1C1F2A|2=FFFFFF|3=1C1F2A|4=FFFFFF}} |Sydney Kings = {{#switch:{{{2}}}|1=5B4099|2=FFFFFF|3=FFC528|4=5B4099}} |---- Austria ---- |BC Hallmann Vienna = {{#switch:{{{2}}}|1=DB3831|2=FFFFFF|3=000000|4=DB3831}} |Raiffeisen Flyers Wels = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=DB0101|4=FFFFFF}} |---- Bélxica ---- |Antwerp Giants = {{#switch:{{{2}}}|1=A31619|2=FFFFFF|3=D82327|4=FFFFFF}} |BC Oostende = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCE39|2=000000|3=FFCE39|4=000000}} |Kangoeroes Basket Mechelen = {{#switch:{{{2}}}|1=1C77D4|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Spirou Charleroi = {{#switch:{{{2}}}|1=EC1C24|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Bosnia e Hercegovina ---- |KK Bosna = {{#switch:{{{2}}}|1=800000|2=FFFFFF|3=800000|4=FFFFFF}} |KK Igokea = {{#switch:{{{2}}}|1=000099|2=FFFFFF|3=EB1E00|4=FFFFFF}} |HKK Široki = {{#switch:{{{2}}}|1=000099|2=FFFFFF|3=000099|4=FFFFFF}} |---- Brasil ---- |Minas Tênis Clube (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=0B60AD|2=FFFFFF|3=0B60AD|4=FFFFFF}} |---- Bulgaria ---- |PBC Lukoil Academic = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |---- China ---- |Bayi Rockets = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFF00|3=FFFF00|4=FF0000}} |Beijing Royal Fighters = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=000000}} |Beijing Ducks = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=6C99C3|4=000000}} |Fujian Sturgeons = {{#switch:{{{2}}}|1=3366FF|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Guangzhou Long-Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=DF0534|2=FFFFFF|3=151F42|4=FFFFFF}} |Guangdong Southern Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFD700|3=D40000|4=FFFFFF}} |Jilin Northeast Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0029|2=FFD700|3=FFD700|4=FF0000}} |Liaoning Flying Leopards = {{#switch:{{{2}}}|1=480090|2=FFD700|3=FFD700|4=000000}} |Shandong Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFF00|3=FFFF00|4=FF0000}} |Shanghai Sharks = {{#switch:{{{2}}}|1=0029A4|2=FFFFFF|3=EB6715|4=000000}} |Shanxi Brave Dragons = {{#switch:{{{2}}}|1=DAA520|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Shenzhen Leopards = {{#switch:{{{2}}}|1=CE0000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Sichuan Blue Whales = {{#switch:{{{2}}}|1=330099|2=FFFFFF|3=FF9900|4=000000}} |Xinjiang Flying Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=5C9DC9|2=FFFFFF|3=FF8C00|4=000000}} |Zhejiang Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC00|2=000000|3=000000|4=FFCC00}} |---- Chipre ---- |AEK Larnaca BC = {{#switch:{{{2}}}|1=007F44|2=F7EF25|3=F7EF25|4=007F44}} |AEL Limassol = {{#switch:{{{2}}}|1=ffff00|2=0000ff|3=0000ff|4=ffff00}} |APOEL BC = {{#switch:{{{2}}}|1=fff215|2=0033FF|3=0033FF|4=ffff00}} |Apollon Limassol BC = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=FFFFFF|3=0000A0|4=FFFFFF}} |Keravnos BC = {{#switch:{{{2}}}|1=590F28|2=FFFFFF|3=FCCE33|4=590F28}} |---- Corea do Sur ---- |Seoul SK Knights = {{#switch:{{{2}}}|1=E1002A|2=FFFFFF|3=EF8000|4=FFFFFF}} |---- Croacia ---- |KK Cedevita Junior = {{#switch:{{{2}}}|1=FF2B2B|2=FFFFFF|3=FF2B2B|4=FFFFFF}} |KK Cibona = {{#switch:{{{2}}}|1=002FA7|2=FFFFFF|3=002FA7|4=FFFFFF}} |KK Split = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |KK Zadar = {{#switch:{{{2}}}|1=333399|2=FFFFFF|3=333399|4=FFFFFF}} |KK Zagreb = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFD700|3=FFD700|4=0000FF}} |---- Dinamarca ---- |Hørsholm 79ers = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Eslovenia ---- |Helios Suns = {{#switch:{{{2}}}|1=003399|2=FF6600|3=FF2B2B|4=FF6600}} |KK Cedevita Olimpija = {{#switch:{{{2}}}|1=007941|2=FFFFFF|3=F58232|4=FFFFFF}} |KK Krka = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Olimpija = {{#switch:{{{2}}}|1=006400|2=FFFFFF|3=006400|4=FFFFFF}} |KK Zlatorog Laško = {{#switch:{{{2}}}|1=048350|2=FFFFFF|3=048350|4=FFFFFF}} |---- España ---- |---- ACB ---- |Baloncesto Fuenlabrada = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7728|2=FFFFFF|3=133875|4=FFFFFF}} |Baloncesto Málaga = {{#switch:{{{2}}}|1=154734|2=FFFFFF|3=5B277C|4=FFFFFF}} |Bàsquet Girona = {{#switch:{{{2}}}|1=DD3645|2=FFFFFF|3=DD3645|4=FFFFFF}} |Bàsquet Manresa = {{#switch:{{{2}}}|1=D31520|2=FFFFFF|3=0D3371|4=FFFFFF}} |Basket Zaragoza 2002 = {{#switch:{{{2}}}|1=BA0C2F|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bilbao Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C3C4CA|4=000000}} |CB Canarias = {{#switch:{{{2}}}|1=F5C002|2=000000|3=000000|4=F5C002}} |CB Gran Canaria = {{#switch:{{{2}}}|1=FFB718|2=002857|3=002857|4=FFB718}} |Club Baloncesto Breogán = {{#switch:{{{2}}}|1=73C2FB|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Club Joventut Badalona = {{#switch:{{{2}}}|1=005C44|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Fundación CB Granada = {{#switch:{{{2}}}|1=EA002B|2=FFFFFF|3=1D191B|4=EA002B}} |Fútbol Club Barcelona (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=26559B|2=FFF000|3=C32148|4=FFFFFF}} |Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=005E90|2=FFFFFF|3=C2292D|4=FFFFFF}} |Real Betis Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=009655|2=FFFFFF|3=DE9500|4=FFFFFF}} |Real Madrid Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=660099|4=FFFFFF}} |Saski Baskonia = {{#switch:{{{2}}}|1=1E2638|2=FFFFFF|3=A50E2F|4=FFFFFF}} |UCAM Murcia CB = {{#switch:{{{2}}}|1=A51A14|2=FFFFFF|3=0C4478|4=000000}} |Valencia Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FC6C0F|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Outras categorías e desaparecidos ---- |AB Castellò = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=008000|4=000000}} |Albacete Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=00FF00|3=00FF00|4=000000}} |Araberri BC = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFA500|4=000000}} |Askatuak SBT = {{#switch:{{{2}}}|1=110463|2=FFFFFF|3=110463|4=FFFFFF}} |Baloncesto León = {{#switch:{{{2}}}|1=C13233|2=FFFFFF|3=C13233|4=FFFFFF}} |Basket Navarra Club = {{#switch:{{{2}}}|1=D42723|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bàsquet Mallorca = {{#switch:{{{2}}}|1=FFA500|2=FFFFFF|3=FFA500|4=FFFFFF}} |Cáceres CB = {{#switch:{{{2}}}|1=016E45|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Cáceres Ciudad del Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=00A23D|2=FFFFFF|3=000000|4=00A23D}} |Cantabria Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=E63A22|2=FFFFFF|3=000000|4=E63A22}} |CB Aismalíbar = {{#switch:{{{2}}}|1=FE0100|2=FFFFFF|3=FE0100|4=FFFFFF}} |CB Almansa = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |CB Bahía San Agustín = {{#switch:{{{2}}}|1=24345B|2=FFFFFF|3=24345B|4=FFFFFF}} |CB Caja Bilbao = {{#switch:{{{2}}}|1=1A359C|2=FAEC57|3=FAEC57|4=1A359C}} |CB Ciudad de Huelva = {{#switch:{{{2}}}|1=001C73|2=FFFFFF|3=001C73|4=FFFFFF}} |CB Ciudad de Valladolid = {{#switch:{{{2}}}|1=C32148|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CB Clavijo = {{#switch:{{{2}}}|1=001845|2=FFFFFF|3=9B213E|4=FFFFFF}} |CB Collado Villalba = {{#switch:{{{2}}}|1=F1E57B|2=038F38|3=038F38|4=FFFFFF}} |CB Estudiantes = {{#switch:{{{2}}}|1=1CA9E1|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CB Granada = {{#switch:{{{2}}}|1=E70B2F|2=FFFFFF|3=01824A|4=FFFFFF}} |CB Granollers = {{#switch:{{{2}}}|1=030372|2=FFFFFF|3=FF8B3C|4=FFFFFF}} |CB L'Hospitalet = {{#switch:{{{2}}}|1=000146|2=FFFFFF|3=000146|4=FFFFFF}} |CB Lucentum Alicante = {{#switch:{{{2}}}|1=006CAB|2=FFFFFF|3=006CAB|4=FFFFFF}} |CB Maristas Málaga = {{#switch:{{{2}}}|1=375BC7|2=FFFFFF|3=375BC7|4=FFFFFF}} |CB Orillo Verde = {{#switch:{{{2}}}|1=66A2A5|2=FFFFFF|3=66A2A5|4=FFFFFF}} |CB Peixefresco = {{#switch:{{{2}}}|1=0038A8|2=FFFFFF|3=0038A8|4=FFFFFF}} |CB Peñas Huesca = {{#switch:{{{2}}}|1=005D34|2=FFFFFF|3=005D34|4=FFFFFF}} |CB Prat = {{#switch:{{{2}}}|1=209EDA|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=209EDA}} |CB San Pablo Burgos = {{#switch:{{{2}}}|1=0A3358|2=FFFFFF|3=FF7800|4=0A3358}} |CB Sant Josep = {{#switch:{{{2}}}|1=002890|2=ED974B|3=002890|4=ED974B}} |CB Santa Coloma = {{#switch:{{{2}}}|1=B20500|2=FFFFFF|3=B20500|4=FFFFFF}} |CB Salamanca = {{#switch:{{{2}}}|1=B94139|2=F68A42|3=B94139|4=F68A42}} |CB Tizona = {{#switch:{{{2}}}|1=283253|2=F07D09|3=283253|4=F07D09}} |CB Valladolid = {{#switch:{{{2}}}|1=371C76|2=FFFFFF|3=FCF41C|4=FFFFFF}} |CB Vic = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |CB Zamora = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |CB Zaragoza = {{#switch:{{{2}}}|1=B9121B|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CD Cajamadrid = {{#switch:{{{2}}}|1=7EB52C|2=FFFFFF|3=113823|4=FFFFFF}} |CD Oximesa = {{#switch:{{{2}}}|1=3D78B7|2=FFFFFF|3=3D78B7|4=FFFFFF}} |CEB Llíria = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FBEE02|3=FBEE02|4=000000}} |Círcol Catòlic de Badalona = {{#switch:{{{2}}}|1=0066A4|2=FFFFFF|3=0066A4|4=FFFFFF}} |Club Águilas de Bilbao = {{#switch:{{{2}}}|1=F7F876|2=000000|3=F7F876|4=000000}} |Club Atlético de Madrid (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=C63527|2=FFFFFF|3=2C325F|4=FFFFFF}} |Club Baloncesto La Casera Lugo = {{#switch:{{{2}}}|1=2D2E29|2=FFFFFF|3=66B55E|4=FFFFFF}} |Club Baloncesto Rosalía de Castro = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Club Basketmar Coruña = {{#switch:{{{2}}}|1=354A9D|2=FFFFFF|3=354A9D|4=FFFFFF}} |Club Básquet Coruña = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7F00|2=000000|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Club Estudiantes Lugo = {{#switch:{{{2}}}|1=A5CCD9|2=FFFFFF|3=0B2856|4=FFFFFF}} |Club Ourense Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=2471CA|2=FFD219|3=2471CA|4=FFD219}} |Club Melilla Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=1E2C51|2=FFFFFF|3=9EB3DC|4=000000}} |Força Lleida CE = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFA500|4=000000}} |Fundación Lucentum Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=0046AD|2=FFFFFF|3=072156|4=FFFFFF}} |Gijón Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=DC143C|2=FFFFFF|3=DC143C|4=FFFFFF}} |Gipuzkoa Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0C202F|2=FFFFFF|3=EB790E|4=000000}} |Iraurgi SB = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=FF0000|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Lleida Basquetbol = {{#switch:{{{2}}}|1=002E62|2=FFFFFF|3=002E62|4=FFFFFF}} |Menorca Bàsquet = {{#switch:{{{2}}}|1=2B317D|2=FFFFFF|3=E49240|4=2B317D}} |OAR Ferrol = {{#switch:{{{2}}}|1=3F9032|2=FFFFFF|3=3F9032|4=FFFFFF}} |Óbila CB = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=FFFF00|4=000000}} |Oviedo CB = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFFFFF|3=FF7F00|4=000000}} |Palencia Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=800080|2=FFFFFF|3=808080|4=000000}} |Picadero JC = {{#switch:{{{2}}}|1=1639ED|2=FFFFFF|3=1639ED|4=FFFFFF}} |RCD Espanyol (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=056EAF|2=FFFFFF|3=056EAF|4=FFFFFF}} |Real Valladolid Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=4B0082|2=FFFFFF|3=C32148|4=FFFFFF}} |Real Canoe NC = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=000000|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Tenerife AB = {{#switch:{{{2}}}|1=4C6CBB|2=FFFFFF|3=4C6CBB|4=FFFFFF}} |Tenerife CB = {{#switch:{{{2}}}|1=0066D1|2=FFFFFF|3=FD6830|4=FFFFFF}} |UB La Palma = {{#switch:{{{2}}}|1=303B5C|2=FFFFFF|3=303B5C|4=FFFFFF}} |UE Mataró = {{#switch:{{{2}}}|1=E2D112|2=6D4A8E|3=6D4A8E|4=E2D112}} |Zornotza ST = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=000000}} |---- Estonia ---- |Tartu Ülikool/Rock = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} |BC Kalev/Cramo = {{#switch:{{{2}}}|1=094D8C|2=FFFFFF|3=094D8C|4=FFFFFF}} |---- Filipinas ---- |Blackwater Elite = {{#switch:{{{2}}}|1=C70309|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |TNT KaTropa = {{#switch:{{{2}}}|1=0055AF|2=FDD501|3=f05a28|4=FFFFFF}} |---- Finlandia ---- |Bisons Loimaa = {{#switch:{{{2}}}|1=B02321|2=FFFFFF|3=B02321|4=FFFFFF}} |Tampereen Pyrintö (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=CC0000|4=FFFFFF}} |Vilpas Vikings = {{#switch:{{{2}}}|1=83071A|2=FFFFFF|3=83071A|4=FFFFFF}} |---- Francia ---- |ADA Blois Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=076633|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Aix Maurienne Savoie Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=C00000|2=FFFFFF|3=C00000|4=FFFFFF}} |ASVEL Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |ASVEL Lyon-Villeurbanne = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |BCM Gravelines = {{#switch:{{{2}}}|1=E9742A|2=FFFFFF|3=002157|4=ffffff}} |Boulazac Basket Dordogne = {{#switch:{{{2}}}|1=0D2E83|2=FFFFFF|3=D56A24|4=000000}} |Champagne Châlons Reims Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0561B4|2=FFFFFF|3=F1B823|4=000000}} |Cholet Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=DB090A|2=FFFFFF|3=DB090A|4=FFFFFF}} |Chorale Roanne Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0078BE|2=FFFFFF|3=EA6B0C|4=FFFFFF}} |Cognac Charente Basket Ball = {{#switch:{{{2}}}|1=DF7805|2=FFFFFF|3=DF7805|4=FFFFFF}} |Élan Béarnais Pau-Lacq-Orthez = {{#switch:{{{2}}}|1=029A9B|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Élan Chalon = {{#switch:{{{2}}}|1=BE0005|2=FFFFFF|3=666666|4=FFFFFF}} |ESSM Le Portel = {{#switch:{{{2}}}|1=006A4E|2=FFFFFF|3=228B22|4=FFFFFF}} |Fos Provence Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC01|2=000000|3=FFCC01|4=000000}} |Hyères-Toulon Var Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC23|2=213153|3=213153|4=FFFFFF}} |JA Vichy = {{#switch:{{{2}}}|1=018E25|2=FFFF00|3=FFFF00|4=018E25}} |JDA Dijon = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |JL Bourg = {{#switch:{{{2}}}|1=E20026|2=FFFFFF|3=E20026|4=FFFFFF}} |Le Mans Sarthe Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FF4900|2=FFFFFF|3=3B3B3B|4=FFFFFF}} |Limoges CSP = {{#switch:{{{2}}}|1=2E8B57|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Metropolitans 92 = {{#switch:{{{2}}}|1=000051|2=FFFFFF|3=FBC421|4=FFFFFF}} |Nanterre 92 = {{#switch:{{{2}}}|1=037A35|2=FFFFFF|3=40AF49|4=037A35}} |Olympique d'Antibes = {{#switch:{{{2}}}|1=153669|2=FFFFFF|3=00BBE9|4=FFFFFF}} |Orléans Loiret Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=521C2A|2=FFFFFF|3=D0883C|4=FFFFFF}} |Paris Basket Racing = {{#switch:{{{2}}}|1=005C9F|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=005C9F}} |SLUC Nancy = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=7F7F7F|4=FFFFFF}} |SIG Strasbourg = {{#switch:{{{2}}}|1=C32D2D|2=FFFFFF|3=BFBFBF|4=FFFFFF}} |STB Le Havre = {{#switch:{{{2}}}|1=F71722|2=FFFFFF|3=023354|4=FFFFFF}} |Toulouse Basket Club = {{#switch:{{{2}}}|1=AF0F3A|2=FDCD00|3=AF0F3A|4=FDCD00}} |Union Tours Basket Métropole = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |---- Grecia ---- |A.C. Doukas = {{#switch:{{{2}}}|1=045FB4|2=FFFFFF|3=00BBEC|4=FFFFFF}} |AEK B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFC600|3=FFC600|4=000000}} |AEK Atenas BC = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFC600|3=FFC600|4=000000}} |A.O. Near East = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=FF0000|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Apollon Patras = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Aris B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDF00|2=000000|3=000000|4=FFDF00}} |Holargos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=153E7E|2=FFFFFF|3=E41B17|4=153E7E}} |Ifaistos Limnou B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=800020|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Ilisiakos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |Ionikos Nikaias B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=FFFFFF|3=0000A0|4=FFFFFF}} |Iraklis Thessaloniki B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=045FB4|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=045FB4}} |Kavala B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=FF9933|4=0000FF}} |Kolossos Rodou B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=75AADB|2=FFFFFF|3=75AADB|4=FFFFFF}} |Koroivos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Kymis B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=4169E1|2=FFFFFF|3=FFCD35|4=4169E1}} |Lavrio B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FACC2E|3=FACC2E|4=151B54}} |Makedonikos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=336600|2=FFFFFF|3=FFFF00|4=006400}} |Maroussi B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFEE00|2=000000|3=000000|4=FFEE00}} |Olympia Larissa B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FF8000|2=6082B6|3=6082B6|4=FF8000}} |Olympiacos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=F20D2F|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=F20D2F}} |Panathinaikos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=007924|2=FFFFFF|3=40AF49|4=FFFFFF}} |Panellinios B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=15317E|2=C0C0C0|3=C0C0C0|4=15317E}} |Panionios B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=E41B17|4=FFFFFF}} |PAOK B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=36454F|2=FFFFFF|3=36454F|4=FFFFFF}} |Peristeri B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=ffff00|3=ffff00|4=0000A0}} |Promitheas Patras = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=F36F01|4=000000}} |Rethymno Cretan Kings B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=A32638|2=FCB514|3=FCB514|4=A32638}} |Trikala B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=08298A|2=FFFFFF|3=E41B17|4=08298A}} |Trikala 2000 B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=151B54}} |---- Hungría ---- |Atomerőmű SE = {{#switch:{{{2}}}|1=DE0000|2=FFFFFF|3=398DC1|4=FFFFFF}} |---- Irán ---- |Mahram Tehran BC = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |---- Israel ---- |AS Ramat HaSharon = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bnei Herzliya = {{#switch:{{{2}}}|1=252891|2=FFFFFF|3=252891|4=FFFFFF}} |Hapoel Galil Elyon = {{#switch:{{{2}}}|1=CC2027|2=FFFFFF|3=CC2027|4=FFFFFF}} |Hapoel Gilboa Galil = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=FF0000}} |Hapoel Holon = {{#switch:{{{2}}}|1=5D2A75|2=FAD312|3=5D2A75|4=FAD312}} |Hapoel Jerusalem B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=CC0000|4=FFFFFF}} |Ironi Nahariya = {{#switch:{{{2}}}|1=8C56b4|2=FFFFFF|3=000000|4=8C56b4}} |Maccabi Ashdod BC = {{#switch:{{{2}}}|1=2B60DE|2=FFEE00|3=FFEE00|4=2B60DE}} |Maccabi Tel Aviv B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FCE13C|2=1C36AA|3=1C36AA|4=1C36AA}} |---- Italia ---- |Aquila Basket Trento = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Auxilium Pallacanestro Torino = {{#switch:{{{2}}}|1=192A58|2=FFC500|3=FFC500|4=192A58}} |Basket Club Ferrara = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=DCDCDC|3=000000|4=DCDCDC}} |Basket Torino = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDC00|2=2C2D88|3=2C2D88|4=FFDC00}} |Derthona Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=1A171B|2=FFFFFF|3=D4673E|4=FFFFFF}} |Dinamo Sassari = {{#switch:{{{2}}}|1=00539D|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=3366CC}} |Fortitudo Pallacanestro Bologna = {{#switch:{{{2}}}|1=012348|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=012348}} |Guerino Vanoli Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=01A8EC|2=FFFFFF|3=504F4D|4=FFFFFF}} |Juvecaserta Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Mens Sana Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=008A39|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=008A39}} |Napoli Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=1299D6|2=FFFFFF|3=1C3661|4=FFFFFF}} |New Basket Brindisi = {{#switch:{{{2}}}|1=1469A8|2=FFFFFF|3=1469A8|4=FFFFFF}} |NPC Rieti = {{#switch:{{{2}}}|1=00BFFF|2=FFFFFF|3=940000|4=FFFFFF}} |Nuova AMG Sebastiani Basket Rieti = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=E56717|3=0000A0|4=E56717}} |Nuova Pallacanestro Gorizia = {{#switch:{{{2}}}|1=4169E1|2=FFFFFF|3=4169E1|4=FFFFFF}} |Olimpia Milano = {{#switch:{{{2}}}|1=E2231A|2=FFFFFF|3=E2231A|4=000000}} |Orlandina Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0183CE|2=FFFFFF|3=EEBF17|4=000000}} |Pallacanestro Biella = {{#switch:{{{2}}}|1=151F35|2=FFFFFF|3=CE0A29|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Brescia = {{#switch:{{{2}}}|1=0058A0|2=FFFFFF|3=0058A0|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Cantù = {{#switch:{{{2}}}|1=3774BD|2=FFFFFF|3=54ACE8|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Pavia = {{#switch:{{{2}}}|1=002FA7|2=FFFFFF|3=002FA7|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Reggiana = {{#switch:{{{2}}}|1=E30613|2=FFFFFF|3=E30613|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Treviso = {{#switch:{{{2}}}|1=009421|2=FFFFFF|3=009421|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Trieste = {{#switch:{{{2}}}|1=E10B2D|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Varese = {{#switch:{{{2}}}|1=DB0019|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=DB0019}} |Pallacanestro Virtus Roma = {{#switch:{{{2}}}|1=AA0000|2=F7AC0B|3=F7AC0B|4=AA0000}} |Pistoia Basket 2000 = {{#switch:{{{2}}}|1=D41224|2=FFFFFF|3=D41224|4=FFFFFF}} |Reyer Venezia Mestre = {{#switch:{{{2}}}|1=700017|2=FFFFFF|3=9E8A55|4=000000}} |S.S. Basket Napoli = {{#switch:{{{2}}}|1=007FFF|2=FFFFFF|3=007FFF|4=FFFFFF}} |S.S. Felice Scandone = {{#switch:{{{2}}}|1=299D54|2=FFFFFF|3=FF7E1F|4=FFFFFF}} |Teramo Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=E41B17}} |Universo Treviso Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0072CE|2=FFFFFF|3=FF5101|4=FFFFFF}} |Victoria Libertas Pesaro = {{#switch:{{{2}}}|1=D2232A|2=FFFFFF|3=E3E3E3|4=D2232A}} |Virtus Bologna = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Virtus Porto San Giorgio = {{#switch:{{{2}}}|1=800000|2=FFFFFF|3=800000|4=FFFFFF}} |---- Kosovo ---- |Sigal Prishtina = {{#switch:{{{2}}}|1=333399|2=FFFFFF|3=333399|4=FFFFFF}} |---- Letonia ---- |ASK Riga = {{#switch:{{{2}}}|1=99BADD|2=FFDF00|3=FFDF00|4=99BADD}} |BK Ventspils = {{#switch:{{{2}}}|1=FFC500|2=0062A5|3=0062A5|4=FFC500}} |VEF Rīga = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Lituania ---- |BC Alytus = {{#switch:{{{2}}}|1=006600|2=FFFFFF|3=006600|4=FFFFFF}} |BC Žalgiris Kaunas = {{#switch:{{{2}}}|1=006A4E|2=FFFFFF|3=006A4E|4=FFFFFF}} |BC Lietuvos Rytas = {{#switch:{{{2}}}|1=DF1616|2=000000|3=DF1616|4=000000}} |BC Rytas = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=ED1C24|4=000000}} |BC Šiauliai = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC00|2=000000|3=000000|4=FFCC00}} |KK Neptūnas = {{#switch:{{{2}}}|1=2C4DAA|2=FFFFFF|3=2C4DAA|4=FFFFFF}} |KK Pieno žvaigždės = {{#switch:{{{2}}}|1=143B86|2=FFFFFF|3=F4C00C|4=143B86}} |---- México ---- |Astros de Jalisco = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=E71E24|3=E71E24|4=000000}} |Soles de Mexicali = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FF7F00|3=FF7F00|4=000000}} |---- Mónaco ---- |AS Monaco Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E20E0E|2=FFFFFF|3=CEB466|4=FFFFFF}} |---- Montenegro ---- |KK Budućnost = {{#switch:{{{2}}}|1=004B92|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Mornar Bar = {{#switch:{{{2}}}|1=191970|2=FFFFFF|3=FF7F00|4=191970}} |---- Países Baixos ---- |Heroes Den Bosch = {{#switch:{{{2}}}|1=CC123C|2=FFFFFF|3=2D2F7E|4=FFFFFF}} |Donar Groningen = {{#switch:{{{2}}}|1=009FE4|2=FFFFFF|3=283683|4=FFFFFF}} |---- Polonia ---- |Anwil Włocławek = {{#switch:{{{2}}}|1=085196|2=FFFFFF|3=085196|4=FFFFFF}} |Arka Gdynia = {{#switch:{{{2}}}|1=191970|2=ffffff|3=ffff00|4=191970}} |Basket Zielona Góra = {{#switch:{{{2}}}|1=52AC62|2=FFFFFF|3=201600|4=FFFFFF}} |Legia Warszawa (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} |Śląsk Wrocław (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=009A64|2=FFFFFF|3=D40000|4=FFFFFF}} |SKS Starogard Gdański = {{#switch:{{{2}}}|1=0058A7|2=FFFFFF|3=0058A7|4=FFFFFF}} |Turów Zgorzelec = {{#switch:{{{2}}}|1=008811|2=000000|3=000000|4=008811}} |---- Porto Rico ---- |Atenienses de Manatí = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Atléticos de San Germán = {{#switch:{{{2}}}|1=061922|2=FFFFFF|3=FF6600|4=061922}} |Brujos de Guayama = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |Caciques de Humacao = {{#switch:{{{2}}}|1=308014|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Capitanes de Arecibo = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFF10E|4=000000}} |Cangrejeros de Santurce = {{#switch:{{{2}}}|1=FC6800|2=FFFFFF|3=0844A6|4=FC6800}} |Indios de Mayagüez = {{#switch:{{{2}}}|1=DB0310|2=FFFFFF|3=C0C0C0|4=000000}} |Leones de Ponce = {{#switch:{{{2}}}|1=B90B0D|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Piratas de Quebradillas = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=E51832|4=FFFFFF}} |Santeros de Aguada = {{#switch:{{{2}}}|1=EF0000|2=FFFFFF|3=EF0000|4=FFFFFF}} |Vaqueros de Bayamón = {{#switch:{{{2}}}|1=203C83|2=FFFFFF|3=D2B268|4=FFFFFF}} |---- Portugal ---- |Académica de Coimbra (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Estrelas da Avenida = {{#switch:{{{2}}}|1=A30910|2=FFFFFF|3=A30910|4=FFFFFF}} |FC Porto (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Oliveirense Basquetebol = {{#switch:{{{2}}}|1=E93343|2=FFFFFF|3=191970|4=FFFFFF}} |Ovarense Basquetebol = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=BB0000|4=FFFFFF}} |SL Benfica (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=EF0000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Sporting CP (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=000000|4=006633}} |---- República Checa ---- |BC Brno = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |ČEZ Basketball Nymburk = {{#switch:{{{2}}}|1=D70000|2=FFFFFF|3=D70000|4=FFFFFF}} |USK Praha = {{#switch:{{{2}}}|1=12163D|2=FFFFFF|3=12163D|4=FFFFFF}} |---- República de Macedonia ---- |KK MZT Skopje = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Rusia ---- |BC Avtodor Saratov = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |BC Khimki = {{#switch:{{{2}}}|1=003399|2=FFD700|3=FFD700|4=003399}} |BC Nizhny Novgorod = {{#switch:{{{2}}}|1=191D1E|2=FFFFFF|3=C0C0C0|4=000000}} |BC Zenit San Petersburgo = {{#switch:{{{2}}}|1=044A94|2=FFFFFF|3=044A94|4=FFFFFF}} |Lokomotiv Kuban = {{#switch:{{{2}}}|1=1B3E30|2=FFFFFF|3=D72331|4=000000}} |MBC Dinamo Moscova = {{#switch:{{{2}}}|1=4040FF|2=FFFFFF|3=4040FF|4=FFFFFF}} |PBC CSKA Moscova = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |UNICS Kazan = {{#switch:{{{2}}}|1=03AD4F|2=FFFFFF|3=03AD4F|4=000000}} |Ural Great Perm = {{#switch:{{{2}}}|1=2554C7|2=FFFFFF|3=2554C7|4=FFFFFF}} |---- Serbia ---- |KK Borac Čačak = {{#switch:{{{2}}}|1=ED1C24|2=FFFFFF|3=EABB11|4=FFFFFF}} |KK Crvena zvezda = {{#switch:{{{2}}}|1=E91C26|2=FFFFFF|3=CDAC6C|4=FFFFFF}} |KK Dynamic = {{#switch:{{{2}}}|1=F1791C|2=000000|3=F1791C|4=000000}} |KK FMP = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=B22222}} |KK FMP Beograd = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=B22222}} |KK Mašinac = {{#switch:{{{2}}}|1=682039|2=FFFFFF|3=682039|4=FFFFFF}} |KK Mega Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E50F6F|2=FFFFFF|3=d5f36d|4=E50F6F}} |KK Metalac Valjevo = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |KK Novi Sad = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=0B60AD|3=0B60AD|4=FFFF00}} |KK Partizan = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Radnički Kragujevac = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |KK Vojvodina = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=082567|4=FFFFFF}} |KK Vršac = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=B22222|4=FFFFFF}} |OKK Beograd = {{#switch:{{{2}}}|1=0541BD|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Turquía ---- |Anadolu Efes S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=213557|2=FFFFFF|3=D73430|4=00A4D2}} |Bandırma B.İ.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=02592F|2=FFFFFF|3=71C100|4=FFFFFF}} |Beşiktaş J.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=000000}} |Darüşşafaka S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=00A950|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Fenerbahçe S.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=133A61|2=FFED00|3=FFED00|4=133A61}} |Galatasaray S.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=A32638|2=FFFFFF|3=FFB300|4=A32638}} |İstanbul Büyükşehir Belediyespor = {{#switch:{{{2}}}|1=000040|2=FFFFFF|3=FF6600|4=000040}} |Pınar Karşıyaka = {{#switch:{{{2}}}|1=00703C|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Tofaş S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=1645A3|2=FFFFFF|3=3BC37F|4=FFFFFF}} |Türk Telekom B.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=39C1DB|2=000000|3=093B56|4=FFFFFF}} |Ülkerspor = {{#switch:{{{2}}}|1=FFA500|2=FFFFFF|3=008000|4=FFFFFF}} |Yeşilgiresun Belediyespor = {{#switch:{{{2}}}|1=036B36|2=FFFFFF|3=036B36|4=FFFFFF}} |---- Ucraína ---- |BC Budivelnyk = {{#switch:{{{2}}}|1=DEC547|2=23305A|3=23305A|4=DEC547}} |BC Dnipro = {{#switch:{{{2}}}|1=005AA1|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |BC Donetsk = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7000|2=000000|3=FF7000|4=000000}} |BC Khimik = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=006633|4=FFFFFF}} |---- Uruguai ---- |Club Malvín = {{#switch:{{{2}}}|1=165A9E|2=FFFFFF|3=165A9E|4=FFFFFF}} |---- Xeorxia ---- |BC Dinamo Tbilisi = {{#switch:{{{2}}}|1=FF9900|2=FFFFFF|3=3333CC|4=FFFFFF}} |---- Xenérico ---- | {{#switch:{{{2}}}|1=DCDCDC|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} }}</includeonly><noinclude> {{Uso de marcador}} [[Categoría:Caixas de información sobre deporte|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 7goquijfcxayep1d4l9fz4q21fu47j9 6148011 6147574 2022-08-02T07:01:59Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{{1}}} |---- FEMININO ---- |---- España ---- |Porta XI Ensino CB = {{#switch:{{{2}}}|1=E00109|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- MASCULINO ---- |---- Alemaña ---- |ALBA Berlin = {{#switch:{{{2}}}|1=002652|2=FFD100|3=009EE3|4=002652}} |Artland Dragons = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=D71921|4=FFFFFF}} |Basketball Löwen Braunschweig = {{#switch:{{{2}}}|1=131617|2=BC9856|3=BC9856|4=131617}} |Bayer Giants Leverkusen = {{#switch:{{{2}}}|1=CD1719|2=FFFFFF|3=CD1719|4=FFFFFF}} |BG Göttingen = {{#switch:{{{2}}}|1=651D74|2=FFFFFF|3=651D74|4=FFFFFF}} |Brose Bamberg = {{#switch:{{{2}}}|1=CD0039|2=FFFFFF|3=49585F|4=FFFFFF}} |Crailsheim Merlins = {{#switch:{{{2}}}|1=0A4684|2=FFFFFF|3=B2B8B8|4=062245}} |Eisbären Bremerhaven = {{#switch:{{{2}}}|1=002448|2=FFFFFF|3=60849E|4=002448}} |EWE Baskets Oldenburg = {{#switch:{{{2}}}|1=3C4455|2=FFDD00|3=FFDD00|4=3C4455}} |FC Bayern München (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=DD0031|2=FFFFFF|3=003DA6|4=FFFFFF}} |Gießen 46ers = {{#switch:{{{2}}}|1=E30613|2=FFFFFF|3=000000|4=A00000}} |Hamburg Towers = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Medi Bayreuth = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=bcd147|4=bcd147}} |Mitteldeutscher BC = {{#switch:{{{2}}}|1=E74011|2=FFFFFF|3=0075BE|4=FFFFFF}} |Niners Chemnitz = {{#switch:{{{2}}}|1=EB7205|2=FFFFFF|3=9E1830|4=FFFFFF}} |Ratiopharm Ulm = {{#switch:{{{2}}}|1=EC7404|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |RheinStars Köln = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Riesen Ludwigsburg = {{#switch:{{{2}}}|1=FECA02|2=000000|3=000000|4=FECA02}} |S.Oliver Würzburg = {{#switch:{{{2}}}|1=E50040|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |SC Rasta Vechta = {{#switch:{{{2}}}|1=FE5E00|2=FFFFFF|3=000000|4=FE5E00}} |Skyliners Frankfurt = {{#switch:{{{2}}}|1=00569C|2=FFFFFF|3=F2A646|4=FFFFFF}} |Telekom Baskets Bonn = {{#switch:{{{2}}}|1=E20074|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Tigers Tübingen = {{#switch:{{{2}}}|1=FFBD00|2=000000|3=000000|4=FFBD00}} |USC Heidelberg = {{#switch:{{{2}}}|1=003257|2=FFFFFF|3=AE9675|4=003257}} |---- Andorra ---- |BC Andorra = {{#switch:{{{2}}}|1=1D3660|2=FFFFFF|3=5DA2E1|4=1D3660}} |---- Arxentina ---- |Club Central Entrerriano = {{#switch:{{{2}}}|1=F1270F|2=000000|3=F1270F|4=000000}} |CD San Andrés = {{#switch:{{{2}}}|1=176436|2=FFFFFF|3=176436|4=FFFFFF}} |---- Australia ---- |Adelaide 36ers = {{#switch:{{{2}}}|1=000943|2=FFFFFF|3=ED1B2F|4=FFFFFF}} |Bendigo Braves = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=FFFFFF|3=FAA21B|4=0000FF}} |Brisbane Bullets = {{#switch:{{{2}}}|1=002D73|2=0000FF|3=FFFF00|4=002D73}} |Melbourne Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDF00|2=000000|3=FF0000|4=000000}} |Melbourne United = {{#switch:{{{2}}}|1=1C1F2A|2=FFFFFF|3=1C1F2A|4=FFFFFF}} |Sydney Kings = {{#switch:{{{2}}}|1=5B4099|2=FFFFFF|3=FFC528|4=5B4099}} |---- Austria ---- |BC Hallmann Vienna = {{#switch:{{{2}}}|1=DB3831|2=FFFFFF|3=000000|4=DB3831}} |Raiffeisen Flyers Wels = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=DB0101|4=FFFFFF}} |---- Bélxica ---- |Antwerp Giants = {{#switch:{{{2}}}|1=A31619|2=FFFFFF|3=D82327|4=FFFFFF}} |BC Oostende = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCE39|2=000000|3=FFCE39|4=000000}} |Kangoeroes Basket Mechelen = {{#switch:{{{2}}}|1=1C77D4|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Spirou Charleroi = {{#switch:{{{2}}}|1=EC1C24|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Bosnia e Hercegovina ---- |KK Bosna = {{#switch:{{{2}}}|1=800000|2=FFFFFF|3=800000|4=FFFFFF}} |KK Igokea = {{#switch:{{{2}}}|1=000099|2=FFFFFF|3=EB1E00|4=FFFFFF}} |HKK Široki = {{#switch:{{{2}}}|1=000099|2=FFFFFF|3=000099|4=FFFFFF}} |---- Brasil ---- |Minas Tênis Clube (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=0B60AD|2=FFFFFF|3=0B60AD|4=FFFFFF}} |---- Bulgaria ---- |PBC Lukoil Academic = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |---- China ---- |Bayi Rockets = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFF00|3=FFFF00|4=FF0000}} |Beijing Royal Fighters = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=000000}} |Beijing Ducks = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=6C99C3|4=000000}} |Fujian Sturgeons = {{#switch:{{{2}}}|1=3366FF|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Guangzhou Long-Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=DF0534|2=FFFFFF|3=151F42|4=FFFFFF}} |Guangdong Southern Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFD700|3=D40000|4=FFFFFF}} |Jilin Northeast Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0029|2=FFD700|3=FFD700|4=FF0000}} |Liaoning Flying Leopards = {{#switch:{{{2}}}|1=480090|2=FFD700|3=FFD700|4=000000}} |Shandong Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFF00|3=FFFF00|4=FF0000}} |Shanghai Sharks = {{#switch:{{{2}}}|1=0029A4|2=FFFFFF|3=EB6715|4=000000}} |Shanxi Brave Dragons = {{#switch:{{{2}}}|1=DAA520|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Shenzhen Leopards = {{#switch:{{{2}}}|1=CE0000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Sichuan Blue Whales = {{#switch:{{{2}}}|1=330099|2=FFFFFF|3=FF9900|4=000000}} |Xinjiang Flying Tigers = {{#switch:{{{2}}}|1=5C9DC9|2=FFFFFF|3=FF8C00|4=000000}} |Zhejiang Lions = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC00|2=000000|3=000000|4=FFCC00}} |---- Chipre ---- |AEK Larnaca BC = {{#switch:{{{2}}}|1=007F44|2=F7EF25|3=F7EF25|4=007F44}} |AEL Limassol = {{#switch:{{{2}}}|1=ffff00|2=0000ff|3=0000ff|4=ffff00}} |APOEL BC = {{#switch:{{{2}}}|1=fff215|2=0033FF|3=0033FF|4=ffff00}} |Apollon Limassol BC = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=FFFFFF|3=0000A0|4=FFFFFF}} |Keravnos BC = {{#switch:{{{2}}}|1=590F28|2=FFFFFF|3=FCCE33|4=590F28}} |---- Corea do Sur ---- |Seoul SK Knights = {{#switch:{{{2}}}|1=E1002A|2=FFFFFF|3=EF8000|4=FFFFFF}} |---- Croacia ---- |KK Cedevita Junior = {{#switch:{{{2}}}|1=FF2B2B|2=FFFFFF|3=FF2B2B|4=FFFFFF}} |KK Cibona = {{#switch:{{{2}}}|1=002FA7|2=FFFFFF|3=002FA7|4=FFFFFF}} |KK Split = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |KK Zadar = {{#switch:{{{2}}}|1=333399|2=FFFFFF|3=333399|4=FFFFFF}} |KK Zagreb = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFD700|3=FFD700|4=0000FF}} |---- Dinamarca ---- |Hørsholm 79ers = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Eslovenia ---- |Helios Suns = {{#switch:{{{2}}}|1=003399|2=FF6600|3=FF2B2B|4=FF6600}} |KK Cedevita Olimpija = {{#switch:{{{2}}}|1=007941|2=FFFFFF|3=F58232|4=FFFFFF}} |KK Krka = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Olimpija = {{#switch:{{{2}}}|1=006400|2=FFFFFF|3=006400|4=FFFFFF}} |KK Zlatorog Laško = {{#switch:{{{2}}}|1=048350|2=FFFFFF|3=048350|4=FFFFFF}} |---- España ---- |---- ACB ---- |Baloncesto Fuenlabrada = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7728|2=FFFFFF|3=133875|4=FFFFFF}} |Baloncesto Málaga = {{#switch:{{{2}}}|1=154734|2=FFFFFF|3=5B277C|4=FFFFFF}} |Bàsquet Girona = {{#switch:{{{2}}}|1=DD3645|2=FFFFFF|3=DD3645|4=FFFFFF}} |Bàsquet Manresa = {{#switch:{{{2}}}|1=D31520|2=FFFFFF|3=0D3371|4=FFFFFF}} |Basket Zaragoza 2002 = {{#switch:{{{2}}}|1=BA0C2F|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bilbao Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C3C4CA|4=000000}} |CB Canarias = {{#switch:{{{2}}}|1=F5C002|2=000000|3=000000|4=F5C002}} |CB Gran Canaria = {{#switch:{{{2}}}|1=FFB718|2=002857|3=002857|4=FFB718}} |Club Baloncesto Breogán = {{#switch:{{{2}}}|1=73C2FB|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Club Joventut Badalona = {{#switch:{{{2}}}|1=005C44|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Fundación CB Granada = {{#switch:{{{2}}}|1=EA002B|2=FFFFFF|3=1D191B|4=EA002B}} |Fútbol Club Barcelona (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=26559B|2=FFF000|3=C32148|4=FFFFFF}} |Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=005E90|2=FFFFFF|3=C2292D|4=FFFFFF}} |Real Betis Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=009655|2=FFFFFF|3=DE9500|4=FFFFFF}} |Real Madrid Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=660099|4=FFFFFF}} |Saski Baskonia = {{#switch:{{{2}}}|1=1E2638|2=FFFFFF|3=A50E2F|4=FFFFFF}} |UCAM Murcia CB = {{#switch:{{{2}}}|1=A51A14|2=FFFFFF|3=0C4478|4=000000}} |Valencia Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FC6C0F|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |---- Outras categorías e desaparecidos ---- |AB Castellò = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=008000|4=000000}} |Albacete Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=00FF00|3=00FF00|4=000000}} |Araberri BC = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFA500|4=000000}} |Askatuak SBT = {{#switch:{{{2}}}|1=110463|2=FFFFFF|3=110463|4=FFFFFF}} |Baloncesto León = {{#switch:{{{2}}}|1=C13233|2=FFFFFF|3=C13233|4=FFFFFF}} |Basket Navarra Club = {{#switch:{{{2}}}|1=D42723|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bàsquet Mallorca = {{#switch:{{{2}}}|1=FFA500|2=FFFFFF|3=FFA500|4=FFFFFF}} |Cáceres CB = {{#switch:{{{2}}}|1=016E45|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Cáceres Ciudad del Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=00A23D|2=FFFFFF|3=000000|4=00A23D}} |Cantabria Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=E63A22|2=FFFFFF|3=000000|4=E63A22}} |CB Aismalíbar = {{#switch:{{{2}}}|1=FE0100|2=FFFFFF|3=FE0100|4=FFFFFF}} |CB Almansa = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |CB Bahía San Agustín = {{#switch:{{{2}}}|1=24345B|2=FFFFFF|3=24345B|4=FFFFFF}} |CB Caja Bilbao = {{#switch:{{{2}}}|1=1A359C|2=FAEC57|3=FAEC57|4=1A359C}} |CB Ciudad de Huelva = {{#switch:{{{2}}}|1=001C73|2=FFFFFF|3=001C73|4=FFFFFF}} |CB Ciudad de Valladolid = {{#switch:{{{2}}}|1=C32148|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CB Clavijo = {{#switch:{{{2}}}|1=001845|2=FFFFFF|3=9B213E|4=FFFFFF}} |CB Collado Villalba = {{#switch:{{{2}}}|1=F1E57B|2=038F38|3=038F38|4=FFFFFF}} |CB Estudiantes = {{#switch:{{{2}}}|1=1CA9E1|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CB Granada = {{#switch:{{{2}}}|1=E70B2F|2=FFFFFF|3=01824A|4=FFFFFF}} |CB Granollers = {{#switch:{{{2}}}|1=030372|2=FFFFFF|3=FF8B3C|4=FFFFFF}} |CB L'Hospitalet = {{#switch:{{{2}}}|1=000146|2=FFFFFF|3=000146|4=FFFFFF}} |CB Lucentum Alicante = {{#switch:{{{2}}}|1=006CAB|2=FFFFFF|3=006CAB|4=FFFFFF}} |CB Maristas Málaga = {{#switch:{{{2}}}|1=375BC7|2=FFFFFF|3=375BC7|4=FFFFFF}} |CB Orillo Verde = {{#switch:{{{2}}}|1=66A2A5|2=FFFFFF|3=66A2A5|4=FFFFFF}} |CB Peixefresco = {{#switch:{{{2}}}|1=0038A8|2=FFFFFF|3=0038A8|4=FFFFFF}} |CB Peñas Huesca = {{#switch:{{{2}}}|1=005D34|2=FFFFFF|3=005D34|4=FFFFFF}} |CB Prat = {{#switch:{{{2}}}|1=209EDA|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=209EDA}} |CB San Pablo Burgos = {{#switch:{{{2}}}|1=0A3358|2=FFFFFF|3=FF7800|4=0A3358}} |CB Sant Josep = {{#switch:{{{2}}}|1=002890|2=ED974B|3=002890|4=ED974B}} |CB Santa Coloma = {{#switch:{{{2}}}|1=B20500|2=FFFFFF|3=B20500|4=FFFFFF}} |CB Salamanca = {{#switch:{{{2}}}|1=B94139|2=F68A42|3=B94139|4=F68A42}} |CB Tizona = {{#switch:{{{2}}}|1=283253|2=F07D09|3=283253|4=F07D09}} |CB Valladolid = {{#switch:{{{2}}}|1=371C76|2=FFFFFF|3=FCF41C|4=FFFFFF}} |CB Vic = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |CB Zamora = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |CB Zaragoza = {{#switch:{{{2}}}|1=B9121B|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |CD Cajamadrid = {{#switch:{{{2}}}|1=7EB52C|2=FFFFFF|3=113823|4=FFFFFF}} |CD Oximesa = {{#switch:{{{2}}}|1=3D78B7|2=FFFFFF|3=3D78B7|4=FFFFFF}} |CEB Llíria = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FBEE02|3=FBEE02|4=000000}} |Círcol Catòlic de Badalona = {{#switch:{{{2}}}|1=0066A4|2=FFFFFF|3=0066A4|4=FFFFFF}} |Club Águilas de Bilbao = {{#switch:{{{2}}}|1=F7F876|2=000000|3=F7F876|4=000000}} |Club Atlético de Madrid (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=C63527|2=FFFFFF|3=2C325F|4=FFFFFF}} |Club Baloncesto La Casera Lugo = {{#switch:{{{2}}}|1=2D2E29|2=FFFFFF|3=66B55E|4=FFFFFF}} |Club Baloncesto Rosalía de Castro = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Club Basketmar Coruña = {{#switch:{{{2}}}|1=354A9D|2=FFFFFF|3=354A9D|4=FFFFFF}} |Club Básquet Coruña = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7F00|2=000000|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Club Estudiantes Lugo = {{#switch:{{{2}}}|1=A5CCD9|2=FFFFFF|3=0B2856|4=FFFFFF}} |Club Ourense Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=2471CA|2=FFD219|3=2471CA|4=FFD219}} |Club Melilla Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=1E2C51|2=FFFFFF|3=9EB3DC|4=000000}} |Força Lleida CE = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFA500|4=000000}} |Fundación Lucentum Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=0046AD|2=FFFFFF|3=072156|4=FFFFFF}} |Gijón Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=DC143C|2=FFFFFF|3=DC143C|4=FFFFFF}} |Gipuzkoa Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0C202F|2=FFFFFF|3=EB790E|4=000000}} |Iraurgi SB = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=FF0000|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Lleida Basquetbol = {{#switch:{{{2}}}|1=002E62|2=FFFFFF|3=002E62|4=FFFFFF}} |Menorca Bàsquet = {{#switch:{{{2}}}|1=2B317D|2=FFFFFF|3=E49240|4=2B317D}} |OAR Ferrol = {{#switch:{{{2}}}|1=3F9032|2=FFFFFF|3=3F9032|4=FFFFFF}} |Óbila CB = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=FFFF00|4=000000}} |Oviedo CB = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFFFFF|3=FF7F00|4=000000}} |Palencia Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=800080|2=FFFFFF|3=808080|4=000000}} |Picadero JC = {{#switch:{{{2}}}|1=1639ED|2=FFFFFF|3=1639ED|4=FFFFFF}} |RCD Espanyol (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=056EAF|2=FFFFFF|3=056EAF|4=FFFFFF}} |Real Valladolid Baloncesto = {{#switch:{{{2}}}|1=4B0082|2=FFFFFF|3=C32148|4=FFFFFF}} |Real Canoe NC = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=000000|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Tenerife AB = {{#switch:{{{2}}}|1=4C6CBB|2=FFFFFF|3=4C6CBB|4=FFFFFF}} |Tenerife CB = {{#switch:{{{2}}}|1=0066D1|2=FFFFFF|3=FD6830|4=FFFFFF}} |UB La Palma = {{#switch:{{{2}}}|1=303B5C|2=FFFFFF|3=303B5C|4=FFFFFF}} |UE Mataró = {{#switch:{{{2}}}|1=E2D112|2=6D4A8E|3=6D4A8E|4=E2D112}} |Zornotza ST = {{#switch:{{{2}}}|1=008000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=000000}} |---- Estonia ---- |Tartu Ülikool/Rock = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} |BC Kalev/Cramo = {{#switch:{{{2}}}|1=094D8C|2=FFFFFF|3=094D8C|4=FFFFFF}} |---- Filipinas ---- |Blackwater Elite = {{#switch:{{{2}}}|1=C70309|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |TNT KaTropa = {{#switch:{{{2}}}|1=0055AF|2=FDD501|3=f05a28|4=FFFFFF}} |---- Finlandia ---- |Bisons Loimaa = {{#switch:{{{2}}}|1=B02321|2=FFFFFF|3=B02321|4=FFFFFF}} |Tampereen Pyrintö (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=CC0000|4=FFFFFF}} |Vilpas Vikings = {{#switch:{{{2}}}|1=83071A|2=FFFFFF|3=83071A|4=FFFFFF}} |---- Francia ---- |ADA Blois Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=076633|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Aix Maurienne Savoie Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=C00000|2=FFFFFF|3=C00000|4=FFFFFF}} |ASVEL Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |ASVEL Lyon-Villeurbanne = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |BCM Gravelines = {{#switch:{{{2}}}|1=E9742A|2=FFFFFF|3=002157|4=ffffff}} |Boulazac Basket Dordogne = {{#switch:{{{2}}}|1=0D2E83|2=FFFFFF|3=D56A24|4=000000}} |Champagne Châlons Reims Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0561B4|2=FFFFFF|3=F1B823|4=000000}} |Cholet Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=DB090A|2=FFFFFF|3=DB090A|4=FFFFFF}} |Chorale Roanne Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0078BE|2=FFFFFF|3=EA6B0C|4=FFFFFF}} |Cognac Charente Basket Ball = {{#switch:{{{2}}}|1=DF7805|2=FFFFFF|3=DF7805|4=FFFFFF}} |Élan Béarnais Pau-Lacq-Orthez = {{#switch:{{{2}}}|1=029A9B|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Élan Chalon = {{#switch:{{{2}}}|1=BE0005|2=FFFFFF|3=666666|4=FFFFFF}} |ESSM Le Portel = {{#switch:{{{2}}}|1=006A4E|2=FFFFFF|3=228B22|4=FFFFFF}} |Fos Provence Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC01|2=000000|3=FFCC01|4=000000}} |Hyères-Toulon Var Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC23|2=213153|3=213153|4=FFFFFF}} |JA Vichy = {{#switch:{{{2}}}|1=018E25|2=FFFF00|3=FFFF00|4=018E25}} |JDA Dijon = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |JL Bourg = {{#switch:{{{2}}}|1=E20026|2=FFFFFF|3=E20026|4=FFFFFF}} |Le Mans Sarthe Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=FF4900|2=FFFFFF|3=3B3B3B|4=FFFFFF}} |Limoges CSP = {{#switch:{{{2}}}|1=2E8B57|2=FFFFFF|3=FFD700|4=FFFFFF}} |Metropolitans 92 = {{#switch:{{{2}}}|1=000051|2=FFFFFF|3=FBC421|4=FFFFFF}} |Nanterre 92 = {{#switch:{{{2}}}|1=037A35|2=FFFFFF|3=40AF49|4=037A35}} |Olympique d'Antibes = {{#switch:{{{2}}}|1=153669|2=FFFFFF|3=00BBE9|4=FFFFFF}} |Orléans Loiret Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=521C2A|2=FFFFFF|3=D0883C|4=FFFFFF}} |Paris Basket Racing = {{#switch:{{{2}}}|1=005C9F|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=005C9F}} |Paris Basketball = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=3635FB|4=FC0C1A}} |SLUC Nancy = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=7F7F7F|4=FFFFFF}} |SIG Strasbourg = {{#switch:{{{2}}}|1=C32D2D|2=FFFFFF|3=BFBFBF|4=FFFFFF}} |STB Le Havre = {{#switch:{{{2}}}|1=F71722|2=FFFFFF|3=023354|4=FFFFFF}} |Toulouse Basket Club = {{#switch:{{{2}}}|1=AF0F3A|2=FDCD00|3=AF0F3A|4=FDCD00}} |Union Tours Basket Métropole = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |---- Grecia ---- |A.C. Doukas = {{#switch:{{{2}}}|1=045FB4|2=FFFFFF|3=00BBEC|4=FFFFFF}} |AEK B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFC600|3=FFC600|4=000000}} |AEK Atenas BC = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFC600|3=FFC600|4=000000}} |A.O. Near East = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=FF0000|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Apollon Patras = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Aris B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDF00|2=000000|3=000000|4=FFDF00}} |Holargos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=153E7E|2=FFFFFF|3=E41B17|4=153E7E}} |Ifaistos Limnou B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=800020|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Ilisiakos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |Ionikos Nikaias B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=FFFFFF|3=0000A0|4=FFFFFF}} |Iraklis Thessaloniki B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=045FB4|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=045FB4}} |Kavala B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=FF9933|4=0000FF}} |Kolossos Rodou B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=75AADB|2=FFFFFF|3=75AADB|4=FFFFFF}} |Koroivos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Kymis B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=4169E1|2=FFFFFF|3=FFCD35|4=4169E1}} |Lavrio B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FACC2E|3=FACC2E|4=151B54}} |Makedonikos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=336600|2=FFFFFF|3=FFFF00|4=006400}} |Maroussi B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FFEE00|2=000000|3=000000|4=FFEE00}} |Olympia Larissa B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FF8000|2=6082B6|3=6082B6|4=FF8000}} |Olympiacos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=F20D2F|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=F20D2F}} |Panathinaikos B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=007924|2=FFFFFF|3=40AF49|4=FFFFFF}} |Panellinios B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=15317E|2=C0C0C0|3=C0C0C0|4=15317E}} |Panionios B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=E41B17|4=FFFFFF}} |PAOK B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=36454F|2=FFFFFF|3=36454F|4=FFFFFF}} |Peristeri B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=ffff00|3=ffff00|4=0000A0}} |Promitheas Patras = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=F36F01|4=000000}} |Rethymno Cretan Kings B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=A32638|2=FCB514|3=FCB514|4=A32638}} |Trikala B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=08298A|2=FFFFFF|3=E41B17|4=08298A}} |Trikala 2000 B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=151B54|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=151B54}} |---- Hungría ---- |Atomerőmű SE = {{#switch:{{{2}}}|1=DE0000|2=FFFFFF|3=398DC1|4=FFFFFF}} |---- Irán ---- |Mahram Tehran BC = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |---- Israel ---- |AS Ramat HaSharon = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Bnei Herzliya = {{#switch:{{{2}}}|1=252891|2=FFFFFF|3=252891|4=FFFFFF}} |Hapoel Galil Elyon = {{#switch:{{{2}}}|1=CC2027|2=FFFFFF|3=CC2027|4=FFFFFF}} |Hapoel Gilboa Galil = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=FF0000}} |Hapoel Holon = {{#switch:{{{2}}}|1=5D2A75|2=FAD312|3=5D2A75|4=FAD312}} |Hapoel Jerusalem B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=CC0000|4=FFFFFF}} |Ironi Nahariya = {{#switch:{{{2}}}|1=8C56b4|2=FFFFFF|3=000000|4=8C56b4}} |Maccabi Ashdod BC = {{#switch:{{{2}}}|1=2B60DE|2=FFEE00|3=FFEE00|4=2B60DE}} |Maccabi Tel Aviv B.C. = {{#switch:{{{2}}}|1=FCE13C|2=1C36AA|3=1C36AA|4=1C36AA}} |---- Italia ---- |Aquila Basket Trento = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Auxilium Pallacanestro Torino = {{#switch:{{{2}}}|1=192A58|2=FFC500|3=FFC500|4=192A58}} |Basket Club Ferrara = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=DCDCDC|3=000000|4=DCDCDC}} |Basket Torino = {{#switch:{{{2}}}|1=FFDC00|2=2C2D88|3=2C2D88|4=FFDC00}} |Derthona Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=1A171B|2=FFFFFF|3=D4673E|4=FFFFFF}} |Dinamo Sassari = {{#switch:{{{2}}}|1=00539D|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=3366CC}} |Fortitudo Pallacanestro Bologna = {{#switch:{{{2}}}|1=012348|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=012348}} |Guerino Vanoli Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=01A8EC|2=FFFFFF|3=504F4D|4=FFFFFF}} |Juvecaserta Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Mens Sana Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=008A39|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=008A39}} |Napoli Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=1299D6|2=FFFFFF|3=1C3661|4=FFFFFF}} |New Basket Brindisi = {{#switch:{{{2}}}|1=1469A8|2=FFFFFF|3=1469A8|4=FFFFFF}} |NPC Rieti = {{#switch:{{{2}}}|1=00BFFF|2=FFFFFF|3=940000|4=FFFFFF}} |Nuova AMG Sebastiani Basket Rieti = {{#switch:{{{2}}}|1=0000A0|2=E56717|3=0000A0|4=E56717}} |Nuova Pallacanestro Gorizia = {{#switch:{{{2}}}|1=4169E1|2=FFFFFF|3=4169E1|4=FFFFFF}} |Olimpia Milano = {{#switch:{{{2}}}|1=E2231A|2=FFFFFF|3=E2231A|4=000000}} |Orlandina Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0183CE|2=FFFFFF|3=EEBF17|4=000000}} |Pallacanestro Biella = {{#switch:{{{2}}}|1=151F35|2=FFFFFF|3=CE0A29|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Brescia = {{#switch:{{{2}}}|1=0058A0|2=FFFFFF|3=0058A0|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Cantù = {{#switch:{{{2}}}|1=3774BD|2=FFFFFF|3=54ACE8|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Pavia = {{#switch:{{{2}}}|1=002FA7|2=FFFFFF|3=002FA7|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Reggiana = {{#switch:{{{2}}}|1=E30613|2=FFFFFF|3=E30613|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Treviso = {{#switch:{{{2}}}|1=009421|2=FFFFFF|3=009421|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Trieste = {{#switch:{{{2}}}|1=E10B2D|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |Pallacanestro Varese = {{#switch:{{{2}}}|1=DB0019|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=DB0019}} |Pallacanestro Virtus Roma = {{#switch:{{{2}}}|1=AA0000|2=F7AC0B|3=F7AC0B|4=AA0000}} |Pistoia Basket 2000 = {{#switch:{{{2}}}|1=D41224|2=FFFFFF|3=D41224|4=FFFFFF}} |Reyer Venezia Mestre = {{#switch:{{{2}}}|1=700017|2=FFFFFF|3=9E8A55|4=000000}} |S.S. Basket Napoli = {{#switch:{{{2}}}|1=007FFF|2=FFFFFF|3=007FFF|4=FFFFFF}} |S.S. Felice Scandone = {{#switch:{{{2}}}|1=299D54|2=FFFFFF|3=FF7E1F|4=FFFFFF}} |Teramo Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=E41B17}} |Universo Treviso Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=0072CE|2=FFFFFF|3=FF5101|4=FFFFFF}} |Victoria Libertas Pesaro = {{#switch:{{{2}}}|1=D2232A|2=FFFFFF|3=E3E3E3|4=D2232A}} |Virtus Bologna = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFFFFF|4=000000}} |Virtus Porto San Giorgio = {{#switch:{{{2}}}|1=800000|2=FFFFFF|3=800000|4=FFFFFF}} |---- Kosovo ---- |Sigal Prishtina = {{#switch:{{{2}}}|1=333399|2=FFFFFF|3=333399|4=FFFFFF}} |---- Letonia ---- |ASK Riga = {{#switch:{{{2}}}|1=99BADD|2=FFDF00|3=FFDF00|4=99BADD}} |BK Ventspils = {{#switch:{{{2}}}|1=FFC500|2=0062A5|3=0062A5|4=FFC500}} |VEF Rīga = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Lituania ---- |BC Alytus = {{#switch:{{{2}}}|1=006600|2=FFFFFF|3=006600|4=FFFFFF}} |BC Žalgiris Kaunas = {{#switch:{{{2}}}|1=006A4E|2=FFFFFF|3=006A4E|4=FFFFFF}} |BC Lietuvos Rytas = {{#switch:{{{2}}}|1=DF1616|2=000000|3=DF1616|4=000000}} |BC Rytas = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=ED1C24|4=000000}} |BC Šiauliai = {{#switch:{{{2}}}|1=FFCC00|2=000000|3=000000|4=FFCC00}} |KK Neptūnas = {{#switch:{{{2}}}|1=2C4DAA|2=FFFFFF|3=2C4DAA|4=FFFFFF}} |KK Pieno žvaigždės = {{#switch:{{{2}}}|1=143B86|2=FFFFFF|3=F4C00C|4=143B86}} |---- México ---- |Astros de Jalisco = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=E71E24|3=E71E24|4=000000}} |Soles de Mexicali = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FF7F00|3=FF7F00|4=000000}} |---- Mónaco ---- |AS Monaco Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E20E0E|2=FFFFFF|3=CEB466|4=FFFFFF}} |---- Montenegro ---- |KK Budućnost = {{#switch:{{{2}}}|1=004B92|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Mornar Bar = {{#switch:{{{2}}}|1=191970|2=FFFFFF|3=FF7F00|4=191970}} |---- Países Baixos ---- |Heroes Den Bosch = {{#switch:{{{2}}}|1=CC123C|2=FFFFFF|3=2D2F7E|4=FFFFFF}} |Donar Groningen = {{#switch:{{{2}}}|1=009FE4|2=FFFFFF|3=283683|4=FFFFFF}} |---- Polonia ---- |Anwil Włocławek = {{#switch:{{{2}}}|1=085196|2=FFFFFF|3=085196|4=FFFFFF}} |Arka Gdynia = {{#switch:{{{2}}}|1=191970|2=ffffff|3=ffff00|4=191970}} |Basket Zielona Góra = {{#switch:{{{2}}}|1=52AC62|2=FFFFFF|3=201600|4=FFFFFF}} |Legia Warszawa (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFFFF|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} |Śląsk Wrocław (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=009A64|2=FFFFFF|3=D40000|4=FFFFFF}} |SKS Starogard Gdański = {{#switch:{{{2}}}|1=0058A7|2=FFFFFF|3=0058A7|4=FFFFFF}} |Turów Zgorzelec = {{#switch:{{{2}}}|1=008811|2=000000|3=000000|4=008811}} |---- Porto Rico ---- |Atenienses de Manatí = {{#switch:{{{2}}}|1=000080|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |Atléticos de San Germán = {{#switch:{{{2}}}|1=061922|2=FFFFFF|3=FF6600|4=061922}} |Brujos de Guayama = {{#switch:{{{2}}}|1=FFD700|2=000000|3=000000|4=FFD700}} |Caciques de Humacao = {{#switch:{{{2}}}|1=308014|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Capitanes de Arecibo = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=FFF10E|4=000000}} |Cangrejeros de Santurce = {{#switch:{{{2}}}|1=FC6800|2=FFFFFF|3=0844A6|4=FC6800}} |Indios de Mayagüez = {{#switch:{{{2}}}|1=DB0310|2=FFFFFF|3=C0C0C0|4=000000}} |Leones de Ponce = {{#switch:{{{2}}}|1=B90B0D|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Piratas de Quebradillas = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=E51832|4=FFFFFF}} |Santeros de Aguada = {{#switch:{{{2}}}|1=EF0000|2=FFFFFF|3=EF0000|4=FFFFFF}} |Vaqueros de Bayamón = {{#switch:{{{2}}}|1=203C83|2=FFFFFF|3=D2B268|4=FFFFFF}} |---- Portugal ---- |Académica de Coimbra (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Estrelas da Avenida = {{#switch:{{{2}}}|1=A30910|2=FFFFFF|3=A30910|4=FFFFFF}} |FC Porto (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |Oliveirense Basquetebol = {{#switch:{{{2}}}|1=E93343|2=FFFFFF|3=191970|4=FFFFFF}} |Ovarense Basquetebol = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=BB0000|4=FFFFFF}} |SL Benfica (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=EF0000|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Sporting CP (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=000000|4=006633}} |---- República Checa ---- |BC Brno = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=0000FF|4=FFFFFF}} |ČEZ Basketball Nymburk = {{#switch:{{{2}}}|1=D70000|2=FFFFFF|3=D70000|4=FFFFFF}} |USK Praha = {{#switch:{{{2}}}|1=12163D|2=FFFFFF|3=12163D|4=FFFFFF}} |---- República de Macedonia ---- |KK MZT Skopje = {{#switch:{{{2}}}|1=0000FF|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Rusia ---- |BC Avtodor Saratov = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |BC Khimki = {{#switch:{{{2}}}|1=003399|2=FFD700|3=FFD700|4=003399}} |BC Nizhny Novgorod = {{#switch:{{{2}}}|1=191D1E|2=FFFFFF|3=C0C0C0|4=000000}} |BC Zenit San Petersburgo = {{#switch:{{{2}}}|1=044A94|2=FFFFFF|3=044A94|4=FFFFFF}} |Lokomotiv Kuban = {{#switch:{{{2}}}|1=1B3E30|2=FFFFFF|3=D72331|4=000000}} |MBC Dinamo Moscova = {{#switch:{{{2}}}|1=4040FF|2=FFFFFF|3=4040FF|4=FFFFFF}} |PBC CSKA Moscova = {{#switch:{{{2}}}|1=E41B17|2=FFFFFF|3=000080|4=FFFFFF}} |UNICS Kazan = {{#switch:{{{2}}}|1=03AD4F|2=FFFFFF|3=03AD4F|4=000000}} |Ural Great Perm = {{#switch:{{{2}}}|1=2554C7|2=FFFFFF|3=2554C7|4=FFFFFF}} |---- Serbia ---- |KK Borac Čačak = {{#switch:{{{2}}}|1=ED1C24|2=FFFFFF|3=EABB11|4=FFFFFF}} |KK Crvena zvezda = {{#switch:{{{2}}}|1=E91C26|2=FFFFFF|3=CDAC6C|4=FFFFFF}} |KK Dynamic = {{#switch:{{{2}}}|1=F1791C|2=000000|3=F1791C|4=000000}} |KK FMP = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=B22222}} |KK FMP Beograd = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=B22222}} |KK Mašinac = {{#switch:{{{2}}}|1=682039|2=FFFFFF|3=682039|4=FFFFFF}} |KK Mega Basket = {{#switch:{{{2}}}|1=E50F6F|2=FFFFFF|3=d5f36d|4=E50F6F}} |KK Metalac Valjevo = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |KK Novi Sad = {{#switch:{{{2}}}|1=FFFF00|2=0B60AD|3=0B60AD|4=FFFF00}} |KK Partizan = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |KK Radnički Kragujevac = {{#switch:{{{2}}}|1=FF0000|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |KK Vojvodina = {{#switch:{{{2}}}|1=CC0000|2=FFFFFF|3=082567|4=FFFFFF}} |KK Vršac = {{#switch:{{{2}}}|1=B22222|2=FFFFFF|3=B22222|4=FFFFFF}} |OKK Beograd = {{#switch:{{{2}}}|1=0541BD|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=FFFFFF}} |---- Turquía ---- |Anadolu Efes S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=213557|2=FFFFFF|3=D73430|4=00A4D2}} |Bandırma B.İ.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=02592F|2=FFFFFF|3=71C100|4=FFFFFF}} |Beşiktaş J.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=000000|2=FFFFFF|3=C4CED4|4=000000}} |Darüşşafaka S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=00A950|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |Fenerbahçe S.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=133A61|2=FFED00|3=FFED00|4=133A61}} |Galatasaray S.K. (baloncesto) = {{#switch:{{{2}}}|1=A32638|2=FFFFFF|3=FFB300|4=A32638}} |İstanbul Büyükşehir Belediyespor = {{#switch:{{{2}}}|1=000040|2=FFFFFF|3=FF6600|4=000040}} |Pınar Karşıyaka = {{#switch:{{{2}}}|1=00703C|2=FFFFFF|3=FF0000|4=FFFFFF}} |Tofaş S.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=1645A3|2=FFFFFF|3=3BC37F|4=FFFFFF}} |Türk Telekom B.K. = {{#switch:{{{2}}}|1=39C1DB|2=000000|3=093B56|4=FFFFFF}} |Ülkerspor = {{#switch:{{{2}}}|1=FFA500|2=FFFFFF|3=008000|4=FFFFFF}} |Yeşilgiresun Belediyespor = {{#switch:{{{2}}}|1=036B36|2=FFFFFF|3=036B36|4=FFFFFF}} |---- Ucraína ---- |BC Budivelnyk = {{#switch:{{{2}}}|1=DEC547|2=23305A|3=23305A|4=DEC547}} |BC Dnipro = {{#switch:{{{2}}}|1=005AA1|2=FFFFFF|3=000000|4=FFFFFF}} |BC Donetsk = {{#switch:{{{2}}}|1=FF7000|2=000000|3=FF7000|4=000000}} |BC Khimik = {{#switch:{{{2}}}|1=006633|2=FFFFFF|3=006633|4=FFFFFF}} |---- Uruguai ---- |Club Malvín = {{#switch:{{{2}}}|1=165A9E|2=FFFFFF|3=165A9E|4=FFFFFF}} |---- Xeorxia ---- |BC Dinamo Tbilisi = {{#switch:{{{2}}}|1=FF9900|2=FFFFFF|3=3333CC|4=FFFFFF}} |---- Xenérico ---- | {{#switch:{{{2}}}|1=DCDCDC|2=000000|3=000000|4=FFFFFF}} }}</includeonly><noinclude> {{Uso de marcador}} [[Categoría:Caixas de información sobre deporte|{{PAGENAME}}]] </noinclude> e8e2eejeab1tpmp7ueydq0l9l10jehq 0 150583 6147879 5581429 2022-08-02T02:09:42Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Shellac | xp = rock | imaxe = Shellac na sala Mondo de Vigo.jpg | lenda = Shellac na sala Mondo Club de Vigo en maio do 2010 | orixe = [[Chicago, Illinois]] | país = {{USAb}} | período = [[1992]] - presente | xénero = [[noise rock]], [[punk rock]], [[post-hardcore]] | selo = [[Touch and Go Records|Touch and Go]], [[Drag City]], [[Skin Graft Records|Skin Graft]] | membros = [[Todd Trainer]]<br>[[Bob Weston]]<br>[[Steve Albini]] | antigos_membros = | relacionados = [[Big Black]], [[Brick Layer Cake]], [[Flour]], [[Mission of Burma]], [[Rapeman]], [[Volcano Suns]], [[Breaking Circus]] | web = }} '''Shellac''' (ou tamén '''Shellac of North America''') é unha banda estadounidense formada en [[Chicago]] en [[1992]] e composta por [[Steve Albini]] (guitarra e voces), [[Bob Weston]] (baixo e voces) e [[Todd Trainer]] (batería e voces). A pesar de ser definidos como un grupo de [[noise rock]]<ref>{{cite web|url=https://lasvegasweekly.com/news/archive/2007/jun/14/noise-rock-shellac/|title=Noise rock: Shellac|last=Patterson|first=Spencer|date=14 de xuño de 2007|publisher=Las Vegas Weekly|language=en|accessdate=28 de setembro de 2018}}</ref> e [[post-hardcore]],<ref>{{cite web|url=http://www.treblezine.com/features/107.html|title=The 90-Minute Guide: Post-Hardcore|last=Terich|first=Jeff|date=24 de abril de 2007|publisher=Treblezine|language=en|accessdate=28 de setembro de 2018|data-arquivo=04 de abril de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110404010139/http://www.treblezine.com/features/107.html|url-morta=unfit}}</ref> eles descríbense a si mesmos coma un "trío de rock minimalista". O son de Shellac é unha continuación das formacións previas de Albini (especialmente de [[Big Black]]), con texturas sonoras voluntariamente "hostís", e unha actitude inflexible, sobre todo en termos de dar a coñecer o grupo, que é practicamente inexistente. == Traxectoria == Shellac formouse en [[Chicago, Illinois]] no ano [[1992]] como unha colaboración informal entre o guitarrista [[Steve Albini]] e o batería [[Todd Trainer]]. O antigo baixista de [[Naked Raygun]] Camilo Gonzalez estivo con eles nos primeiros ensaios e tocou nunha canción do primeiro sinxelo de Shellac antes da chegada do baixista definitivo da banda, [[Bob Weston]], antigo membro da banda de [[Boston]] [[Volcano Suns]]. Shellac ten un son distintivo e minimalista, baseado en tempos infrecuentes e rápidos, pesados ritmos repetitivos, un son de guitarra penetrante, e unhas letras de Albini surrealistas e mordaces. Os seus temas non adoitan ter a típica estrutura "verse/chorus/verse" e os arranxos son escasos, ata o punto de que algúns os describen coma "amelódicos". O son característico de Shellac adoita estar asociado ao seu entusiasmo polas vellas guitarras Travis Bean, unha marca pouco común con instrumentos baseados no [[aluminio]], e ao pedal de distorsión Interfax "Harmonic Percolator". Albini tamén é coñecido por usar pugas de [[cobre]] e por colocar a correa da guitarra ao redor da cintura en vez de colgala do ombro. A banda prefire tocar en pequenos clubs e as súas aparicións en directo son escasas. Tanto Weston como Albini son recoñecidos enxeñeiros de son, e usan os seus métodos preferidos con Shellac. Albini é partidario dun son analóxico moi disperso sen apenas ''overdubbing'', e é moi meticuloso coa colocación do [[micrófono]]s e coa elección do equipo. Isto reflíctese no "sen-sentido" da música de Shellac, tanto no estudio coma en directo. [[Ficheiro:Shellac-Band Live-Hamburg-2014.jpg|miniatura|250px|A banda en 2014]] Shellac tamén é recoñecida pola súa forma de traballar pouco convencional. As xiras adoitan ser unha excusa para escapar do seu traballo diario (os labores de enxeñeiro de son de Albini e Weston; e Trainer atende o bar Nick and Eddie en Minneapolis), en lugar de usalas como un medio de promoción dos seus discos ou por motivos económicos. De feito, Shellac non cobra un fixo polas súas actacións como a meirande parte das bandas, preferindo cobrar o sacado pola venda de entradas restándolle os gastos de promoción e as taxas do local. No ano [[2002]] a banda foi a comisaria do festival [[All Tomorrow's Parties]] en [[Camber Sands]], [[Inglaterra]]. Sabendo que a meirande parte da audiencia ía ver especificamente a Shellac, o grupo tocou de primeiro cada mañá como incentivo para que os asistentes se quedasen a ver aos outros artistas participantes. Entre estes estaban [[The Fall]], [[Will Oldham]], [[Nina Nastasia]], [[Rachel's]], [[Mission of Burma]], [[Silkworm]], [[Threnody Ensemble]], [[Shipping News]], [[High Dependency Unit]], [[Arcwelder]], [[The Breeders]], [[David Lovering]], [[Blonde Redhead]], [[Wire]], [[Zeni Geva]], [[Oxes]], [[Flour]], [[Smog]], [[Cheap Trick]], [[Danielson Famile]], [[The Ex]] e [[Dianogah]]. Un CD de temas das actuacións das bandas no festival foi lanzado por [[ATP Recordings]]. No ano [[2007]] a banda editou o seu cuarto álbum de estudio, ''[[Excellent Italian Greyhound]]'', título que fai referencia ao [[lebreiro italiano]] (en inglés ''Italian Greyhound'') de [[Todd Trainer]], e que tamén aparece na portada do disco.<ref>{{cite web|url=http://www.effectsbay.com/2011/10/the-softer-side-of-shellacs-todd-trainer/|title=The softer side of Shellac’s Todd Trainer|publisher=Effects Bay|language=en|accessdate=28 de setembro de 2018}}</ref> No mes de abril de [[2010]] a banda actuou xunto con [[Mission of Burma]] na sala Mondo Club de [[Vigo]], nun concerto enmarcado dentro do [[Festival Sinsal]].<ref>{{cite web|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/vigo/vigo/2010/05/26/shellac-mission-of-burma-actuan-hoy-festival-sinsal/00031274819486482139542.htm|title=Shellac y Mission of Burma actúan hoy en el Festival Sinsal|publisher=La Voz de Galicia|accessdate=28 September 2018}}</ref> Para celebrar o seu 20 aniversario, Shellac volveu ser comisaria do ATP en decembro de [[2012]]. Nesa edición participaron no festival artistas como [[Wire]], [[Scrawl]], [[Mission of Burma]], [[The Ex]] + [[Brass Unbound]], [[Red Fang]], [[Shannon Wright]], [[The Membranes]], [[Alix]], [[Bear Claw]], [[Helen Money]], [[Dead Rider]], [[Arcwelder]], [[Neurosis]], [[Mono (grupo musical)|Mono]], [[Melt Banana]], [[Uzeda]], [[Prinzhorn Dance School]], [[Three Second Kiss]], [[Buke and Gase]], [[Oxbow]], [[Nina Nastasia]], [[Zeni Geva]], [[Bottomless Pit]], [[Pinebender]] e [[STNNNG]].<ref>{{cite web|url=http://www.atpfestival.com/events/shellacxmas|title=Nightmare Before Christmas curated by Shellac Of North America|publisher=ATP|accessdate=28 de setembro de 2018}}</ref> En abril de [[2013]] Albini afirmou que o quinto álbum de Shellac LP estaba "a piques de rematarse", aínda que non había unha data de lanzamento planeada. "no projected release date".<ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6SSHjgrqpMQ|title=Steve Albini says new Shellac LP is done|publisher=YouTube|accessdate=28 de setembro de 2018}}</ref> O disco, titulado ''[[Dude Incredible]]'', sería editado finalmente o [[16 de setembro]] de [[2014]] a través do selo [[Touch and Go Records]].<ref>{{cite web|url=https://www.discogs.com/Shellac-Dude-Incredible/release/6031510|title=Shellac ‎- Dude Incredible|publisher=Discogs|accessdate=28 de setembro de 2018}}</ref> En novembro de [[2013]] a banda tocou na derradeira edición do [[All Tomorrow's Parties]] celebrada en Camber Sands, Inglaterra.<ref>{{cite web|url=http://www.atpfestival.com/events/endofanerapart2|title=End Of An Era Part 2 curated by ATP & Loop|publisher=ATP|accessdate=28 de setembro de 2018}}</ref> O quinto álbum de Shellac, ''[[Dude Incredible]]'', foi publicado o día [[16 de setembro]] de [[2014]]. No mes de abril de [[2019]] a banda anunciou un disco dobre con dúas sesións inéditas das BBC Radio Peel Sessions. O seu título é ''[[The End of Radio]]'' e foi publicado o [[14 de xuño]] a través do selo [[Touch and Go Records]]. As sesións graváronse nos históricos BBC Maida Vale Studios en 1994 e 2004.<ref>{{Cita web|título=Shellac Announce New Album of Unreleased Peel Sessions|url=https://pitchfork.com/news/shellac-announce-new-album-of-unreleased-peel-sessions/|páxina-web=Pitchfork|data-acceso=2019-05-01|lingua=en}}</ref> == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[At Action Park]]'' || [[1994]] || [[Touch and Go Records|Touch and Go]] |- | ''[[Terraform]]'' || [[1998]] || Touch and Go |- | ''[[1000 Hurts]]'' || [[2000]] || Touch and Go |- | ''[[Excellent Italian Greyhound]]'' || [[2007]] || Touch and Go |- | ''[[Dude Incredible]]'' || [[2014]] || Touch and Go |} === EPs === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[The Rude Gesture: A Pictorial History]]'' || [[1993]] || Touch and Go |- | ''[[Uranus]]'' || [[1993]] || Touch and Go |- | ''[[The Bird Is the Most Popular Finger]]'' || [[1994]] || [[Drag City]] |} == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.touchandgorecords.com/bands/band.php?id=22 Páxina da banda en Touch and Go Records] {{Shellac}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de noise rock]] [[Categoría:Grupos musicais de punk rock]] [[Categoría:Grupos musicais de Chicago, Illinois]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1992]] pqdcfyvtslccb86aowwowa2rndxdxzk 0 151296 6147561 5128939 2022-08-01T14:41:17Z Adorian 5132 Adorian moveu a páxina "[[CB Atapuerca]]" a "[[CB Tizona]]" wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = Ford Burgos | liga = {{ESPb}} [[Liga ACB]] | imaxe = IvanCorrales.jpg | imagesize = 285px | fundado = [[1997]] | desaparecido = [[2013]] | cidade = {{ESPb}} [[Burgos]] | pavillón = El Plantío <small>(2.500)</small> | cores = {{color box|#0000FF}} {{color box|#FF8C00}} Azul, laranxa | presidente = Miguel Angel Benavente | adestrador = [[Andreu Casadevall]] | sitio_web = [http://www.cbatapuerca.es/ www.cbatapuerca.es] }} O '''Club Baloncesto Atapuerca''', coñecido por motivos de patrocinio como '''Ford Burgos''', foi un club de [[baloncesto]] [[España|español]] con sede na cidade de [[Burgos]], [[Castela e León]]. Na tempada [[2012]]-[[2013|13]] conseguiu o ascenso á [[liga ACB]]. == Historia == O club ten as súas orixes no Club Deportivo Maristas de Burgos, mais non é até o [[2001]] que se independiza obtendo a actual denominación, competindo na [[liga EBA]]. Despois de tres anos na [[liga EBA]], o CB Atapuerca recibe unha invitación da FEB para participar na [[Liga LEB|liga LEB 2]], conseguindo finalmente chegar á [[liga LEB|LEB Ouro]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20100617131438/http://cbatapuerca.es/ Sitio web oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Castela e León|Atapuerca]] [[Categoría:Deporte en Burgos]] ptnutt6e70vsbkk7juuteqyfn116zpw 6147565 6147561 2022-08-01T14:42:04Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = Ford Burgos | liga = {{ESPb}} [[Liga ACB]] | imaxe = IvanCorrales.jpg | imagesize = 285px | historia = CB Atapuerca (1997−2013) | fundado = [[2014]] | cidade = {{ESPb}} [[Burgos]], [[España]] | pavillón = El Plantío | capacidade = 2&nbsp;500 | cores = {{color box|#0000FF}} {{color box|#FF8C00}} Azul, laranxa | presidente = Miguel Angel Benavente | adestrador = [[Andreu Casadevall]] | sitio_web = [http://www.cbatapuerca.es/ www.cbatapuerca.es] }} O '''Club Baloncesto Atapuerca''', coñecido por motivos de patrocinio como '''Ford Burgos''', foi un club de [[baloncesto]] [[España|español]] con sede na cidade de [[Burgos]], [[Castela e León]]. Na tempada [[2012]]-[[2013|13]] conseguiu o ascenso á [[liga ACB]]. == Historia == O club ten as súas orixes no Club Deportivo Maristas de Burgos, mais non é até o [[2001]] que se independiza obtendo a actual denominación, competindo na [[liga EBA]]. Despois de tres anos na [[liga EBA]], o CB Atapuerca recibe unha invitación da FEB para participar na [[Liga LEB|liga LEB 2]], conseguindo finalmente chegar á [[liga LEB|LEB Ouro]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20100617131438/http://cbatapuerca.es/ Sitio web oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Castela e León|Atapuerca]] [[Categoría:Deporte en Burgos]] hhciwpg6uejiofqw03oevsrn8g9zje8 6147567 6147565 2022-08-01T14:44:32Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = UBU Tizona | liga = [[LEB Prata]] | imaxe = IvanCorrales.jpg | imagesize = 285px | historia = CB Atapuerca (1997−2013) | fundado = [[2014]] | cidade = {{ESPb}} [[Burgos]], [[España]] | pavillón = El Plantío | capacidade = 2&nbsp;432 | cores = {{color box|#0000FF}} {{color box|#FF8C00}} Azul, laranxa | presidente = Miguel Angel Benavente | adestrador = [[ Diego Ocampo]] | sitio_web = [http://www.cbtizona.es/ cbtizona.es] }} O '''Club Baloncesto Tizona''', coñecido por motivos de patrocinio como '''UBU Tizona''', é un club de [[baloncesto]] [[España|español]] con sede na cidade de [[Burgos]], [[Castela e León]]. Actualmente compite na [[LEB Prata]]. == Historia == O club ten as súas orixes no Club Deportivo Maristas de Burgos, mais non é até o [[2001]] que se independiza obtendo a actual denominación, competindo na [[liga EBA]]. Despois de tres anos na [[liga EBA]], o CB Atapuerca recibe unha invitación da FEB para participar na [[Liga LEB|liga LEB 2]], conseguindo finalmente chegar á [[liga LEB|LEB Ouro]]. En 2014 o equipo refúndase como CB Tizona. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.cbtizona.es/ Sitio web oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Castela e León|Tizona]] [[Categoría:Deporte en Burgos]] 3yehfm7rfch97t2gualbpmw6tcb9njd 6147575 6147567 2022-08-01T14:48:53Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = UBU Tizona | liga = [[LEB Prata]] | historia = CB Atapuerca (1997−2013) | fundado = [[2014]] | cidade = {{ESPb}} [[Burgos]], [[España]] | pavillón = El Plantío | capacidade = 2&nbsp;432 | cores = {{color box|#283253}} {{color box|#F07D09}} Azul, laranxa | presidente = {{ESPb}} Miguel Angel Benavente | adestrador = {{GLZb}} [[Diego Ocampo]] | sitio_web = [http://www.cbtizona.es/ cbtizona.es] }} O '''Club Baloncesto Tizona''', coñecido por motivos de patrocinio como '''UBU Tizona''', é un club de [[baloncesto]] [[España|español]] con sede na cidade de [[Burgos]], [[Castela e León]]. Actualmente compite na [[LEB Prata]]. == Historia == O club ten as súas orixes no Club Deportivo Maristas de Burgos, mais non é até o [[2001]] que se independiza obtendo a actual denominación, competindo na [[liga EBA]]. Despois de tres anos na [[liga EBA]], o CB Atapuerca recibe unha invitación da FEB para participar na [[Liga LEB|liga LEB 2]], conseguindo finalmente chegar á [[liga LEB|LEB Ouro]]. En 2014 o equipo refúndase como CB Tizona. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.cbtizona.es/ Sitio web oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Castela e León|Tizona]] [[Categoría:Deporte en Burgos]] 0593j4ya0q7yleixrj460gsi1hvw0dp 0 151438 6147687 6076989 2022-08-01T19:03:11Z Xanetas 88215 Actualizo wikitext text/x-wiki {{Futbolista | nome_xogador = Cesc Fàbregas | imaxe = Cesc Fabregas vs Maccabi Tel-Aviv, Sep 2015.jpg | pé = Fàbregas xogando co [[Chelsea FC|Chelsea]] en 2015. | nome_completo = Francesc Fàbregas i Soler | nacemento = 4 de maio de 1987 {{idade|4|5|1987}} | cidade = [[Arenys de Mar]] | país = [[España]] | altura = 1,79 m. | posición = [[Posicións no fútbol|Centrocampista]] | club_actual = [[Como 1907|Como]] | club_número = 4 | youthyears1 = 1995–1997 | youthclubs1 = [[CE Mataró|Mataró]] | youthyears2 = 1997–2003 | youthclubs2 = [[FC Barcelona|Barcelona]] | youthyears3 = 2003–2004 | youthclubs3 = [[Arsenal FC|Arsenal]] | years1 = 2003–2011 | clubs1 = [[Arsenal FC|Arsenal]] | caps1 = 212 | goals1 = 35 | years2 = 2011–2014 | clubs2 = [[Fútbol Club Barcelona|Barcelona]] | caps2 = 96 | goals2 = 28 | years3 = 2014–2019 | clubs3 = [[Chelsea FC|Chelsea]] | caps3 = 138 | goals3 = 15 | years4 = 2019–2022 | clubs4 = [[AS Monaco FC|Monaco]] | caps4 = 54 | goals4 = 3 | years5 = 2022 | clubs5 = [[AS Monaco FC|Monaco B]] | caps5 = 1 | goals5 = 0 | years6 = 2022– | clubs6 = [[Como 1907|Como]] | caps6 = 0 | goals6 = 0 | totalcaps = | totalgoals = | nationalyears1 = 2002–2003 | nationalteam1 = [[Selección de fútbol sub-16 de España|España sub-16]] | nationalcaps1 = 8 | nationalgoals1 = 1 | nationalyears2 = 2003–2004 | nationalteam2 = [[Selección de fútbol sub-17 de España|España sub-17]] | nationalcaps2 = 14 | nationalgoals2 = 7 | nationalyears3 = 2005 | nationalteam3 = [[Selección de fútbol sub-20 de España|España sub-20]] | nationalcaps3 = 5 | nationalgoals3 = 0 | nationalyears4 = 2004–2005 | nationalteam4 = [[Selección de fútbol sub-21 de España|España sub-21]] | nationalcaps4 = 12 | nationalgoals4 = 8 | nationalyears5 = 2006– | nationalteam5 = [[Selección de fútbol de España|España]] | nationalcaps5 = 110 | nationalgoals5 = 15 | nationalyears6 = 2004– | nationalteam6 = [[Selección de fútbol de Cataluña|Cataluña]] | nationalcaps6 = 3 | nationalgoals6 = 0 | medaltemplates = | club-update = 1 de agosto de 2022. | nationalteam-update = 27 de agosto de 2017. }} '''Francesc "Cesc" Fàbregas i Soler''', nado en [[Arenys de Mar]] ([[Provincia de Barcelona|Barcelona]]) o [[4 de maio]] de [[1987]], é un [[fútbol|futbolista]] [[Cataluña|catalán]]. Xoga de [[Posicións no fútbol|centrocampista]] no [[Como 1907|Como]], da [[Serie B]] de [[Italia]]. Tamén xoga na [[selección de fútbol de España]], coa que gañou a [[Copa Mundial de Fútbol]] en [[Mundial de Fútbol Suráfrica 2010|2010]] e as [[Eurocopa]]s de [[Eurocopa de Fútbol Austria/Suíza 2008|2008]] e [[Eurocopa de Fútbol Polonia/Ucraína 2012|2012]], un triplete inédito na historia do fútbol.<ref>{{Cita web|url=http://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2012/eurocopa/final/spa_ita/|título=España reescribe a historia|editor=[[Marca (xornal)|Marca]] |data=1 de xullo de 2012}}</ref> == Traxectoria == Iniciou a súa carreira nas categorías inferiores do [[FC Barcelona]], fichando polo [[Arsenal FC|Arsenal]] en [[2003]], cando o mediocampista catalán só tiña dezaseis anos. As lesións de varios centrocampistas na tempada [[2004]]-[[2005|05]] abríronlle as portas da titularidade, que Cesc non abandonaría. As espectaculares actuacións que realizou co Arsenal fixeron que estea considerado como un dos centrocampistas máis completos do mundo. No plano internacional, a carreira de Cesc dentro da selección española comezou aos dezasete anos no [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2003|mundial sub-17 de 2003]], disputado en [[Finlandia]]. En [[2006]] o seleccionador [[Luis Aragonés]] convocouno por primeira vez para a selección absoluta, coa que disputou o [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|mundial de 2006]] e a [[Eurocopa 2008|eurocopa de 2008]], onde o combinado estatal acadou a vitoria. O [[11 de xullo]] de [[2010]] proclamouse campión da [[Copa Mundial de Fútbol]] coa [[Selección de fútbol de España|selección española]] en [[Suráfrica]]. O [[14 de agosto]] de [[2011]] confirmouse a súa fichaxe polo [[FC Barcelona]], despois de varios anos de espera. == Clubs == ''Actualizado o 28 de abril de 2010'' {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Ano !width="50"|Partidos !width="50"|Goles |-align=center |[[Futbol Club Barcelona Atlètic|FC Barcelona Atlètic]] |[[España]] | -[[2003]] | - | - |-align=center |[[Arsenal F.C.|Arsenal FC]] |[[Inglaterra]] |[[2003]]-[[2011]] |185 |35 |-align=center |[[FC Barcelona]] |[[España]] |[[2011]]-[[2014]] |96 |28 |-align=center |[[Chelsea F.C.|Chelsea FC]] |[[Inglaterra]] |[[2014]]- |0 |0 |} == Estatísticas == {|border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Tempada !colspan="3"|Liga !colspan="3"|Copa !colspan="3"|[[UEFA|Europa]] !colspan="3"|Total |- style="background:#DDDDDD" !Part. !Goles !Asist. !Part. !Goles !Asist. !Part. !Goles !Asist. !Part. !Goles !Asist. |- |- align=center |rowspan="8" valign="top"|'''[[Arsenal FC]]''' |2003–04 |0||0||0||3||1||0||0||0||0||3||1||0 |- align=center |2004–05 |33||2||4||8||0||0||5||1||0||46||3||4 |- align=center |2005–06 |35||3||5||2||1||0||13||1||0||50||5||5 |- align=center |2006–07 |38||2||13||6||0||2||10||2||1||54||4||16 |- align=center |2007–08 |31||7||19||3||0||1||10||6||2||45||13||23 |- align=center |2008–09 |22||3||10||1||0||0||10||0||5||33||3||15 |- align=center |2009–10 |26||15||13||1||0||1||8||4||3||36||19||17 |- align=center |2010–11 |25||3||11||6||3||1||5||3||2||36||9||14 |- align=center |rowspan="2" valign="top"|'''[[FC Barcelona]]''' |2011–12 |28||9||10||9||3||6||11||3||4||48||15||20 |- align=center |2012–13 |29||10||11||8||2||1||8||1||0||45||13||12 |- style="background:#DDDDDD" !colspan="2"|Total !269!!54!!98!!47!!10!!13!!80!!21!!19!!396!!85!!132 |} == Palmarés == === Campionatos nacionais === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Título !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Ano |-align=center |[[FA Community Shield]] |[[Arsenal F.C.|Arsenal FC]] |[[Inglaterra]] |[[2004]] |-align=center |[[FA Cup]] |[[Arsenal F.C.|Arsenal FC]] |[[Inglaterra]] |[[2005]] |-align=center |[[Supercopa de España de Fútbol|Supercopa de España]] |[[FC Barcelona]] |[[España]] |[[2011]] |-align=center |[[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |[[FC Barcelona]] |[[España]] |[[Copa do Rei de fútbol 2011/12|2012]] |-align=center |[[Primeira división española|Liga Española]] |[[FC Barcelona]] |[[España]] |[[Primeira división española 2012/13|2013]] |} === Campionatos internacionais === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Título !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Ano |-align=center |[[Eurocopa]] |[[Selección de fútbol de España|Selección española]] |[[Austria]] e [[Suíza]] |[[2008]] |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol]] |[[Selección de fútbol de España|Selección española]] |[[Suráfrica]] |[[2010]] |-align=center |[[Supercopa de Europa]] |[[FC Barcelona]] |[[Mónaco]] |[[Supercopa de Europa 2011|2011]] |} === Distincións individuais === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="310"|Distinción !width="100"|Ano |-align=center |Mellor xogador da [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17]] |[[2003]] |-align=center |Máximo goleador da [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17]] |[[2003]] |-align=center |[[Trofeo Bravo]] |[[2006]] |-align=center |Incluído no once ideal do ano da UEFA |[[2006]] |-align=center |[[Premio Golden Boy|Trofeo Golden Boy]] |[[2006]] |-align=center |Mellor xogador do mes de setembro da [[Premier League|FA Premier League]] |[[2007]] |-align=center |Mellor xogador novo da [[Premier League|FA Premier League]] |[[2008]] |-align=center |Incluído no equipo ideal da [[Eurocopa 2008]] |[[2008]] |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === {{commonscat|Cesc Fàbregas}} * [http://www.arsenal.com/first-team/players/cesc-fabregas Ficha] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080817065158/http://www.arsenal.com/first-team/players/cesc-fabregas |date=17 de agosto de 2008 }} na web do Arsenal {{en}} * [http://www.golst.com/players/v/Cesc_Fabregas/12616 Estatísticas de Cesc Fabregas]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{es}} * [http://www.as.com/futbol/as/jugadores.php?competicion=0325&idj=14945 Estatísticas en as.com] {{es}} * [http://premierleague.com/fapl.rac?command=forwardOnly&nextPage=enPlayerProfile&playerId= Perfil en premierleague.com]{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }} {{en}} * [http://www.cescfabregas.org Web non oficial] {{en}} * [http://www.4cesc.com Cesc Fabregas fansite] {{en}} * [https://web.archive.org/web/20120524055932/http://futbol.sportec.es/seleccion/ficha_jugador.asp?j=126&n=cesc%2Ffrancesc%2Ffabregas%2Fsoler Ficha da Selección Española] {{es}} {{Equipo español campión europeo en Polonia e Ucraína 2012}} {{Equipo español campión do mundo en Suráfrica 2010}} {{Equipo español campión europeo en Austria e Suíza 2008}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Fabregas, Cesc}} [[Categoría:Nados en 1987]] [[Categoría:Nados en Arenys de Mar]] [[Categoría:Futbolistas de Cataluña]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Arsenal FC]] [[Categoría:Xogadores do FC Barcelona]] [[Categoría:Xogadores do Chelsea FC]] [[Categoría:Xogadores do AS Monaco FC]] [[Categoría:Xogadores do Calcio Como 1907]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de España]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de Cataluña]] [[Categoría:Medalla de Ouro da Real Orde do Mérito Deportivo]] [[Categoría:Xogadores do Mundial de Fútbol de 2014]] [[Categoría:Futbolistas gañadores da Eurocopa]] 9s2k75ecyxf2gaemvlqaorxee814ntk 0 152003 6148242 5830626 2022-08-02T11:06:16Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Equipo de fútbol americano | nome =New England Patriots | fundación =1959 | cidade = [[Foxborough, Massachusetts|Foxborough]], [[Massachusetts|MA]] | wordmark = New England Patriots wordmark.svg | uniforme = Patriots 12uniforms.png | cores =Azul, vermello, prata, branco {{color box|#002244}} {{color box|#C60C30}} {{color box|#B0B7BC}} {{color box|#FFFFFF}} | alcumes = * The Pats | canción = | mascota = Pat Patriot | dono = Robert Kraft | ceo = Robert Kraft | presidente = Jonathan Kraft | xerente_xeral = [[Bill Belichick]] ([[de facto]]) | adestrador_en_xefe = [[Bill Belichick]] | afiliación_anterior = [[American Football League]] (1960−1969) * Eastern Division (1960−1969) | ano_de_inicio_na_liga = 1970 | historia_división = * '''[[American Football Conference|AFC]] (1970−presente)''' ** '''[[AFC Leste]] (1970−presente)''' | historia_variado = * Boston Patriots (1960−1970) * Bay State Patriots (1971) | historia_anos = 1971 | historia_anos_ultimo =actualmente | historia_variado2 = | no_campionatos_liga = 6 | no_campionatos_sb = 6 | campionatos_sb = 2001&nbsp;(XXXVI), 2003&nbsp;(XXXVIII), 2004&nbsp;(XXXIX), 2014&nbsp;(XLIX), 2016&nbsp;(LI), 2018&nbsp;([[Super Bowl LIII|LIII]]) | no_campionatos_conferencia = 11 | campionatos_conferencia = * '''AFC:''' 1985, 1996, 2001, 2003, 2004, 2007, 2011, 2014, 2016, 2017, 2018 | no_campionatos_división = 20 | campionatos_división = * '''AFL East:''' 1963 * '''AFC East:''' 1978, 1986, 1996, 1997, 2001, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 | anos_estadio = * Nickerson Field (1960–1962) * Fenway Park (1963–1968) * Alumni Stadium (1969) * Harvard Stadium (1970) * Foxboro Stadium (1971–2001) * '''[[Gillette Stadium]]''' (2002–presente) }} Os '''New England Patriots''' son un equipo profesional [[Estados Unidos|estadounidense]] de [[fútbol americano]] con sede na rexión da [[área metropolitana]] de [[Boston]], [[Massachusetts]]. Forman parte da [[National Football League]] (NFL) como membros da [[American Football Conference]] (AFC) na súa División Leste. O equipo xoga os seus partidos como local no [[Gillette Stadium]], situado na localidade de [[Foxborough, Massachusetts|Foxborough]], a cal está situada a 34&nbsp;km ao suroeste do centro de Boston e 32&nbsp;km ao nordés de [[Providence, Rhode Island|Providence]], [[Rhode Island]]. A sede do club está tamén situada no Gillette Stadium. Membro orixinal da [[American Football League]] (AFL), os Patriots uníronse á NFL en 1970 grazas á fusión de ambas competicións. Ao ano seguinte, tras trasladar a súa sede a Foxborough, o club muda o seu nome orixinal: Boston Patriots. A franquía xogou entón no Foxboro Stadium desde 1971 até 2001, traslandándose ao seu actual estadio ao comezo da temporada 2002. O principal equipo rival dos Patriots son os [[New York Jets]], con quen manteñen unha das rivalidades máis encarnizadas da NFL. Os Patriots participaron en nove [[Super Bowl]]s ao longo da súa historia, sete das cales son a partir da chegada á franquía do adestrador [[Bill Belichick]] e o quarterback [[Tom Brady]] no ano 2000. Desde aquela convertéronse nun dos equipos máis existosos da historia da NFL, gañando dezaseis títulos da AFC Leste en dezaoito anos desde 2001, con todas as temporadas rematadas con máis vitorias que derrotas. bateron, ademais, moitos récords, incluíndo o maior número de vitorias nun período de dez anos (126 no período 2003–2012), unha temporada perfecta con 16 vitorias e ningunha derrota, a maior xeira de vitoiras consecutivas da historia da NFL (contando liga regular e playoffs) con 21, e a maior xeira de títulos de división consecutivos con 10 (2009−2019). Ademais, o tándem Belichick-Brady posúe o récord de máis Super Bowls disputadas polo mesmo par adestrador e quarterback con novo, das que gañaron seis. Os Patriots son xunto cos [[Pittsburgh Steelers]] o equipo con maior número de Super Bowls gañadas (6), perdidas (5) e disputadas (11). == Historia == === Fundación === [[Ficheiro:Mayor Raymond L. Flynn, New England Patriots Owner Billy Sullivan, Governor Michael S. Dukakis.jpg|miniatura|left|Billy Sullivan (no medio).]] A historia dos New England Patriots comeza o [[16 de novembro]] de [[1959]] cando ao empresario William "Billy" Sullivan e a Sullivan Brother Printers, propiedade de Joseph Sullivan, se lles concedeu a oitava e última franquía da aínda en desenvolvemente [[American Football League]] (AFL). O seguinte inverno, os veciños da cidade enviaron miles de ideas para escoller o nome do novo equipo de fútbol americano de Boston. Finalmente, o [[20 de febreiro]], Sullivan escolle o nome de "Boston Patriots", o cal fora suxerido por 74 seareiros, entre os cales sen encontraba Larry Kepne. A escolla do nome ten a ver cos históricos patriotas da [[Guerra da Independencia dos Estados Unidos|Guerra da Independencia]]. Inmediatamente despois o artista Phil Bissell desenvolve o logo de "Pat Patriot".<ref name=patshistory>{{Cita web | title = Official New England Patriots History | url = http://www.patriots.com/team/history/historical-dates | accessdate = 25-12-2016 | work = Patriots.com | publisher = New England Patriots | urlarquivo = https://web.archive.org/web/20180508073807/http://www.patriots.com/team/history/historical-dates | dataarquivo = 08-05-2018 | urlmorta = yes }}</ref> O primeiro adestramento da franquía foi o [[4 de xullo]] de [[1960]], pouco máis de dous meses antes do primeiro partido oficial. Así, o [[9 de setembro]], os Boston Patriots debutan ante os [[Denver Broncos]] no primeiro partido de tempada regular do AFL. Os Broncos derrotaron aos Patriots 13-10. Nas súas primeiras tres tempadas, os Patriots conseguiron unha puntuación acumulada de 23-17, mais non acadaron os playoffs en ningún dese tres anos. Con todo, en 1963 o equipo proclámase campión da División Leste da AFL e xoga por vez primeira as eliminatorias polo título. En semifinais conseguen vencer aos [[Buffalo Bills]] por 26-8, aínda que despois non son capaces de vencer na final aos [[San Diego Chargers]], equipo que gaña por 51-10. Durante o resto da década o equipo non volve a xogar os playoffs. Durante esta súa etapa da AFL, o equipo non tivo ningún estadio permanente. De feito, foron utilizados o Nickerson Field, o Harvard Stadium, Fenway Park e o Alumni Stadium, todos eles situados en Boston ou nas proximidades. Os primeiros xogadores destacados do equipo foron os defensive tackles Jim Lee "Earthquake" Hunt e Houston Antwine, o quarterback Vito "Babe" Parilli e o flanker-placekicker Gino "The Duke" Cappelletti. Hunt, Parilli e Cappelletti xogaron todos anos da existencia da AFL. Hunt e Cappelletti pasaron en total dez anos no equipo de [[Massachusets]]. Cómpre destacar que Cappelletti foi o máximo anotador da historia da AFL. Posteriormente chegarían á franquía estrelas como o defensive end Larry Eisenhauer, o fullback Jim Nance e middle linebacker e futuro membro do Hall of Fame Nick Buoniconti.<ref name=patshistory /> === Comezos na NFL === [[Ficheiro:Johnny Rembert 1988.JPG|miniatura|left|Johnny Rembert en 1988.]] Como resultado da fusión da NFL coa AFL, os Patriots unísronse á NFL en 1970. A franquía foi incluída na [[American Football Conference]] (AFC), onde permanencen desde aquela. O debut, con todo, non sería o deseaxado, xa que os Patriots remtaron cun balance de 2-12, o peor da nova liga. Ao ano seguinte, tras pasar toda a súa historia mudando de terreo de xogo en diferentes sitios da área metropolitana de Boston, o equipo trasládase a un novo estadio en Foxborough. Denomidado na súa inauguración Schaefer Stadium, mudaría de nome en 1983 a Sullivan Stadium e en 1990 a Foxborough Stadium. Ademais, para reflictir o feito de que o equipo estaba agora localizado na área metropolitana da cidade, en marzo de 1971 o equipo mudo o seu nome a New England Patriots. Sullivan considerou tamén o nome de Bay State Patriots, mais rexeitou o nome porque sería inevitablemente abreviado como "BS Patriots". En [[1973]] a franquía contrata como adestrador xefe e xerente xeral a Chuck Fairbanks, quen chegaba de dirixir con notábel éxito á Universidade de Oklahome, a cal situou entre os dez mellores equipo de fútbol americano universitario do país. Xa no equipo de Boston, comezou a crear unha das máis talentosas escuadras da NFL nos anos [[1970]], aínda que sen chegar a conseguir ningún título.<ref>{{cita web|url=http://heavy.com/news/2013/04/chuck-fairbanks-dies-dead-nfl-coach-patriots/|título=NFL Coach Chuck Fairbanks Dies: Top 10 Facts You Need to Know|obra=Heavy|data=02-04-2013|dataacceso=25-12-2016}}</ref> Tras acabar en 1974 cun balance de 7-7 e en 1975 cun 3-11, acometéronse varias mudanzas de importancia no equipo, destacando o traspaso de Plunkett aos [[San Francisco 49ers]] e a fichaxe do seu substituto, Steve Grogan. Grogan e Fairbanks encontraron o éxito en [[1976]]: os Patriots terminaron 11-3, o mellor resultado na historia da franquía até ese momento, e clasificáronse para os playoffs por primeira vez desde [[1963]]. Porén, pero perderon ante os [[Oakland Raiders]] 24-24 na primeira rolda nun partido marcado por unha falta controvertida sinalada polo árbitro Ben Dreith contra o xogador defensivo Ray "Sugar Bear" Hamilton.<ref>{{cita web|url=http://archive.boston.com/sports/football/patriots/extra_points/2014/09/flashback_friday_its_still_tough_to_look_back_at_r.html|título=‘Roughing the Passer’: The Patriots-Raiders Game You Should Know About|obra=boston.com|dataacceso=25-12-2016}}</ref> A decisión foi tan disputada que Dreit nunca máis volveu arbitrar ante os New England Patriorts. En [[1978]], Fairbanks foi despedido como adestrador xefe cando se revelou que fora secretamente contratado como adestrador xefe da Universidade de Colorado. Foi substituído por Ron Erhardt, ao que á súa vez sucedeu Ron Meyer en 1981. De [[1977]] a [[1984]], os Patriots só alcanzaron os playoffs as tempadas de 1978 e 1982, saíndo en ambas derrotados na primeira rolda. En busca de mellorar o liderado, os Sullivan trocaron a Ron Meyer por Raymond Berry en 1984. Ao ano seguinte, os Patriots fixeron un balance de 11-5 en temporada regular, conseguindo o dereito de participar nos playoffs por ser un dos mellores equipos de entre os non clasificados directamente (posto coñecido como "wild card"). Con Berry convertéronse no primeiro equipo en gañar tres partidos como visitante nas eliminatorias para chegar á [[Super Bowl]]. Na final, aínda que gozando dunha vantaxe de 3-0 durante o primeiro cuarto, os Patriots perderon ente os [[Chicago Bears]] por 46-10. Na seguinte temporadada, os de Boston gañaron a [[AFC Leste]] de novo cun balance de 11-5, mais esta vez nos playoffs perderon na primeira rolda de playoffs ante os [[Denver Broncos]] na primeira rolda dos playoffs. === Crise financeira e deportiva === [[Ficheiro:DrewBledsoe2012.png|miniatura|Drew Bledsoe.]] Durante o finais dos anos 1980 e principios da seguinte década, os Patriots non conseguiron clasificarse nunca para os playoffs. Isto manifestouse en constantes trocos de adestradores e problemas na administración por parte dos Sullivan. A familia perde millóns de [[dólar estadounidense|dólares]] en investimentos custosos, incluíndo o ''Victory Tour'' de [[The Jackson Five]] en [[1984]] e aproximadamente 100 millóns de dólares na franquía. Como consecuencia, os Sullivan víronse forzados a vender o equipo por 84 millóns ao magnate propietario de Remington Products, Victor Kiam, en [[1988]]. Con todo, Billy Sullivan e o seu fillo permaneceron, respectivamente, como presidente e xerente xeral da franquía. Mentres tanto, Robert Kraft comezou a súa relación cos Patriots ao comprar o Sullivan Stadium (previamente Schaefer Stadium) o [[23 de novembro]] de [[1988]]. Durante esta mudanza de liderado, o adestrador Berry foi remplazado por Rod Rust. A peor camapaña na historia da franqucia dos Patriots viño baixo o mando de Rust en [[1990]], cando o equipo terminou 1-15. Finalmente, Rust foi despedido despois ao finalizar a temporada, sendo substituído por [[Dick MacPherson]]. En setembro, os Patriots víronse envolvidos nun escándalo de acoso sexual cando o Boston Herald deu a noticia de que Lisa Olson fora acosada sexualmente e insultada verbalmente por varios xogadores dos Patriots nos vestiarios do equipo. A NFL investigou o incidente e o comisionado da NFL multou ao equipo con 50.000 dólares. Tamén varios xogadores foron multados: Zeke Mowatt con 12.500 dólares e Michael Tompson e Robert Perryman con 5000 cada un. Este asunto foi ademais unha das razóns polas cales Rod Rust foi rapidamente despedido do seu posto como adestrador xefe. En [[1992]], chega á franquía un novo dono, o empresario de [[St. Louis]] James Orthwein. Por toda [[Nova Inglaterra]], os comentaristas deportivos e os afeccionados rumoreaban a psobilidade de que a Orthwein trasladase a franquía en á súa cidade. Con todo, non se realizou ningún movemento para a tempada dese ano. En 1993, os Patriots volveron realizar mudanzas a nivel deportivo ao despedir a MacPherson e contratar ao adestrador Bill Parcells. A fichaxe máis destacada para [[1993]] foi Drew Bledsoe, quen sería o quarterback do equipo até 2001. A pesar do novo xogador, os resultados do ano foron negativos, e os rumores da recolocación continuaron tras a tempada. Para salvar ao equipo da mesma, Robert Kraft venceu a unha forte competencia e obtivo a propiedade absoluta dos Patriots en [[1994]]. Os Patriots comezaron a temporada de 1994 elixindo na primeira rolda do draft ao linebacker Willie McGinest, o cal posteriormente se convertería nun importante xogador da historia da franquía. Ese mesmo ano o equipo chega so playoffs, mais o equipo perde en primeira rolda por 20-13 ante os [[Cleveland Browns]]. A temporada de [[1995]] cun sería peor, e o equipo acaba cun balance de 6-10. Porén, Kraft decide manter a Parcells como adestrador. Ao ano seguinte o equipo acada un destacábel balance de 11-5, gañando o campionato da [[AFC Leste]]. Tras gañar aos [[Pittsburgh Steelers]] cun contundente 28-3 na rolda divisional, os Patriots gañan tamén con claridade (20-6) aos [[Jacksonville Jaguars]] na final da Conferencia Americana, clasificándose por segunda vez á [[Super Bowl]]. Na final agasradaban os [[Green Bay Packers]] de [[Brett Favre]]. Porén, ao igual que sucedera en 1986, o equipo queda ás portas do título tras perder por 35-21. Debido ao incremento da tensión entre Parcells e Kraft, o primeiro foi remplazado por Pete Caroll en [[1997]]. Mentres tanto, os Patriots e os [[New York Jets]] comezaron a intercambiar xogadores e adestradores, incluíndo ao até ese entón adestrador en xefe dos NY Jets, Eric Mangini, o mencionado Parcells e o running back Curtis Martin. Os Patriots terminaron o ano [[1997]] cun resultado de 10-6, suficientemente bo para obter o primeiro lugar na AFC Leste. NA rolda inaugural dos playoffs os Patriots derrotaron aos [[Miami Dolphins]] 17-3 en casa, antes de perder ante os [[Pittsburgh Steelers]] cun marcador de 7-6. Un ano despois, os Patriots terminan cun balance de 9-7, perdendo esta vez xa na primeira rolda dos playoffs ante os [[Jacksonville Jaguars]]. A mala tempada de 1999 terminou co despedimento de Carroll. === A era de Belichick e Brady === [[Ficheiro:Tom Brady 2011.JPG|miniatura|[[Tom Brady]].]] Despois do despedimento de Pete Carrol en xaneiro de 2000, o dono dos Patriots Robert Kraft contratou como adestrador xefe ao adestrador asistente dos [[New York Jets]] [[Bill Belichick]]. O novo técnico reestruturou o cadro de persoal da franquía. Na pretemporada, despois de que varios xogadores chegasen fóra de forma, declarou que o equipo "non pode gañar con 40 bos xogadores cando outros equipos teñen 53". Os Patriots acabaron a primeira temporada desta era cun récord de 5−11, acabando no último lugar da AFC Leste e non xogando os playoffs por segunda temporada consecutiva. A franquía aproveitou tamén este ano para actualizar os logotipos e uniformes. As principais mudanzas foron o uso dun azul máis escuro e o uso de fontes máis modernas. A comezos da seguinte temporada Drew Bledsoe, quarterback titular do equipo, lesionouse. Na súa ausencia, [[Tom Brady]], unha elección de sexta rolda do draft de 2000, saíu ao campo gañou tres partidos consecutivos como titular, batendo un récord da NFL ao non permitir ningunha intercepción nos seus primeiros 162 pases. Grazas a isto, Brady gañou a confianza de Belichick e dos seus compañeiros e, cando Bledsoe volve estar listo para xogar, o adestrador anunciou que Brady continuaría no posto. A pesar de que nun principio Bledsoe non estivo contento con seu novo papel, non casou problemas ao equipo e apoiou a Brady e aos Patriots. Liderados por Brady, a nova estrela para os seareiros locais, os Patriots continuaron xogando ben, gañando os seus últimos seis partidos e conseguindo o título da AFC Leste cun balance de 11–5. Xa nos playoffs, derrotaron na rolda divisional aos [[Oakland Raiders]] nun controvertido partido chamado pola prensa "Tuck Rule Game" e na final de conferencia aos [[Pittsburgh Steelers]], chegando á [[Super Bowl]]. Na final derrotaron aos [[St. Louis Rams]] cun gol de campo de Adam Vinatieri nos últimos segundos. Foi a primeira vitoria dos Patriots nunha Super Bowl, sendo Brady foi nomeado mellor xogador do partido. Ao acabar a temporada Bledsoe foi traspasado aos [[Buffalo Bills]]. Na seguinte temporada os Patriots ixeron balance de 9–7, insuficiente para acadar os playoffs. A campaña seguinte comeza mal para os de Boston, perdendo na primeira xornada ante os [[Buffalo Bills]] por 31-0<ref>{{cita web|url=http://www.pro-football-reference.com/years/2003/week_1.htm|title=2003 NFL Week 1 Leaders & Scores|obra=Pro-Football Reference|dataacceso=02-01-2017}}</ref> e na cuarta ante os [[Washington Redskins]] por 17-20<ref>{{cita web|url=http://www.pro-football-reference.com/years/2003/week_4.htm|title=2003 NFL Week 4 Leaders & Scores|obra=Pro-Football Reference|dataacceso=02-01-2017}}</ref>, facendo un balance de 2−2 nas catro primeiras xornadas. Con todo, o equipo encadea doce vitorias consecutivas para acabar cun récord de 14−2, conseguindo o título de división. Tras gañar dous partidos máis en playoffs aos [[Tennessee Titans]] e aos [[Indianapolis Colts]] de [[Peyton Manning]], o equipo chega de novo á Super Bowl, conseguindo o seu segundo título tras gañar aos [[Carolina Panthers]] por 32-29, sendo os últimos tres puntos novamente dun gol de campo de Vinatieri. Brady foi nomeado MVP do Super Bowl por segunda vez na súa carreira. Ao ano seguinte continúa a xeira de vitorias, batendo o récord con dezaoito grazas á vitoria sobre os [[Miami Dolphins]]. De feito, aínda seguirían invictos até chegar á vixésimo segundo partido, onde perden ante os Steleers. Despois de acabar a temporada 14-2, os Patriots derrotaron aos Colts e aos Steelers camiño da Super Bowl XXXIX, onde venceron aos [[Philadelphia Eagles]] cun marcador de 24-21, converténdose no primeiro equipo en seis anos e o oitavo na historia en repetir como campións da NFL, ademais de no segundo equipo en gañar tres Super Bowls en catro anos, igualando o fito dos [[Dallas Cowboys]] de comezos da década de 1990. Cabe engadir que estas tres Super Bowls conseguidas foron por vitorias de tres puntos, dúas das cales chegaron grazas a un gol de campo no último segundo de Adam Vinatieri. Os Patriots gañaron as súas tres Super Bowls por tres puntos, dous dos cales viñeron cun gol de campo no derradeiro segundo por Adam Vinatieri. Despois da temporada 2004, os dous coordinadores, Charlie Weis e Romeo Crennel, deixaron o equipo na procura de traballo como adestradores xefe, así como importantes xogadores. Ao final da temporada, os Patriots gañaron de novo a AFC Leste cun balance de 10−6, derrotando aos [[Jacksonville Jaguars]] 28-3 na primera ronda dos playoffs, antes de perder ante os [[Denver Broncos]] por 27-13. New England converteuse así no sétimo equipo da NFL en fallar no seu intento de conseguir tres Super Bowls consecutivas. Compre destacar que no último partido da temporada regular ante os Dolphins (derrota por 26-28),<ref>{{cita web|url=http://www.pro-football-reference.com/boxscores/200601010nwe.htm#all_pbp|título=Miami Dolphins at New England Patriots - January 1st, 2006|obra=Pro-Football Reference|dataacceso=03-01-2017}}</ref> Doug Flutie realizou un drop kick para conseguir un punto de extra point, o primeiro na liga desde 1941. En 2006, chegados a playoffs, os Patriots consiguiron a vitoria fronte os [[San Diego Chargers]] mais foron derrotados na final de conferencia polos Colts. Despois da derrota na final de conferencia contra Indianapolis, os Patriots iniciaron esa tempada cunha das mellores na historia da franquía A isto axudou a chegada de Adalius Thomas, Junior Seau, Donte' Stallworth, Sammy Morris e Kelley Washington. No draft elixen, entre outros ao safety Brandon Meriweather e a Randy Moss, unha das adquisicións máis importantes do equipo. Nesta temporada 2007 os Patriots conseguen unha temporada regular perfecta ao gañar os dezaseis partidos (16-0). Nos playoffs conseguen o título da AFC, clasificándose para a Super Bowl. Porén, a pesar de non ser derrotados en toda a temporada, perden na final ante os [[New York Giants]] de [[Eli Manning]] (17-14). A temporada seguinte estivo marcada pola lesión de Brady, sendo a única vez en toda a década que o equipo non consegue gañar o título de división. Con todo, a partir da seguinte temporada, os Patriots volven á senda da vitoria con dous campionatos máis da AFC (2011, 2014) e unha Super Bowl (2015) gañada aos [[Seattle Seahawks]]. Na temporada 2016 os Patriots volven chegar á [[Super Bowl]], onde agardaban os [[Atlanta Falcons]]. Tras ir perdendo por 3−28 a falta de 12 minutos para o final do partido, conseguen remontar no último cuarto para ir á prórroga e culminar unha das maiores remontadas da historia da NFL, vencendo finalmente por 34−28. == Rivalidades == En termo de número de partidos xogados, os Patriots tiveron máis veces como rivais aos seus compañeiros da actual ou antiga división [[AFC East]]. Isto inclúe os seus actuais equipos, os [[New York Jets]], os [[Miami Dolphins]] e os [[Buffalo Bills]], así como antigamente os [[Indianapolis Colts]]. === New York Jets === A rivalidade de maior proximidade xeográfica dos Patriots é a que mantén cos [[New York Jets]].<ref>{{Cita novas|url=http://www.nbcnewyork.com/news/sports/History-Fuels-Rivalry-Between-Jets-and-Patriots-228172461.html|title=History Fuels Rivalry Between Jets and Patriots|author=Neil Bisman|publisher=NBC New York|date=17-10-2013|lingua=inglés}}</ref> Ambos equipos comparten división desde a súa fundación en 1960, xogando entre eles polo menos dúas veces ao ano desde esa data.<ref name="Pats-Jets Top 10">{{Cita novas|url=http://bleacherreport.com/articles/1760656-the-10-best-moments-of-the-jets-pats-rivalry|title=The 10 Best Moments of the Jets-Pats Rivalry|author=Kevin W. Ryan|publisher=Bleacher Report|date=10-09-2013|lingua=inglés}}</ref> Con todo, a rivalidade entre os Jets e Patriots comezou a aumentar en 1996, cando o daquela adestrador dos de Boston Bill Parcells deixou o equipo para converterse no novo técnico dos de Nova York; precisamente, foi substituído polo ex-adestrador dos Jets Pete Carroll.<ref name="Pats-Jets Top 10"/> Cando despois de catro anos Carroll foi despedido, [[Bill Belichick]], asistente de Parcells, renunciou ao seu pasto cando ía ser nomeado adestrador dos Jets para converterse no novo técnico dos Patriots.<ref>{{Cita novas|url=http://www.newsday.com/sports/football/jets/jets-patriots-rivalry-through-the-years-1.1454268#1|title=Jets-Patriots rivalry through the years (Belichick resigns as head coach)|work=[[Newsday]]|accessdate=December 22, 2013}}</ref> Seis anos máis tarde, Eric Mangini, asistente de Belichick, converteuse en adestrador dos Jets.<ref>{{Cita novas|url=http://sports.espn.go.com/nfl/news/story?id=2295261|title=Jets hire Mangini as head coach|publisher=ESPN|date=18-01-2006|lingua=inglés}}</ref> == Logo e uniformes == [[Ficheiro:New England Patriots NE logo.png|miniatura|Logotipo alternativo dos Patriots (2000).]] O logotipo orixinal dos Patriots, utilizado só durante a temporada 1960 era un [[tricorne]]. Ao ano segunite, e até 1992, foi substituído pola figura dun "minuteman", colonos civís que loitaron de forma independente durante a [[Guerra de Independencia dos Estados Unidos de América|Guerra de Independencia]], suxeitando un balón de fútbol. O deseño, obra do artista Phil Bissell, foi bautizado polo fundador da fraquía como "Pat Patriot" o cal se acabaría por converter na mascota do equipo.<ref name="NESN">{{Cita novas|url=http://nesn.com/2013/07/patriots-uniforms-evolve-from-pat-patriot-to-flying-elvis-throughout-the-years-photos/|title=Patriots' Uniform Evolves From Flying Elvis Over The Years|date=10-07-2013|publisher=NESN|lingua=inglés}}</ref> En 1993 o equipo muda o seu logo, consistindo o novo nunha cabeza de cor gris dun "minuteman" vestindo un chapeu vermello, branco e azul, que comeza tendo forma de tricorne mais que acaba por ser unha especie de bandeira ao vento. Este novo escudo é coñecido popularmente como o "Flying Elvis" (do [[lingua inglesa|inglés]]: ''[[Elvis Presley|Elvis]] voador'').<ref name="NESN" /> O último retoque do escudo foi o cambio da tonalidade do azul no ano 2000. En canto aos uniformes, orixinalmente os Patriots vestiron camisolas vermellas con tipografía branca en casa, e camisolas brancas con tipografía vermella fóra. Ambos uniformes utilizaban pantalóns e cascos brancos, no cal estaban debuxadas dúas liñas vermella e o logo do chapeu, o cal a partir de 1961 mudou ao de "Pat Patriot".<ref name="Uniform History">{{Cita web|url=http://iml.jou.ufl.edu/projects/fall05/brownlee/patriots.html|title=History of NFL Uniforms: New England Patriots|publisher=National Football League|accessdate=26-01-2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161023165836/http://iml.jou.ufl.edu/projects/fall05/brownlee/patriots.html|dataarquivo=23-10-2016|urlmorta=yes}}</ref> Pouco tempo despois, en 1964, engadíuselle ao casco unha terceira liña azul.<ref name="Uniform History"/> Non sería esta a única inclusión desta cor, xa que en 1973 os números, tanto do uniforme local como o de visitante gañaron unha liña azul que os rodeaba. En 1979, os Patriots comezaron a levar ocasionalmente pantalóns de cor vermella coas camisolas brancas.<ref name="Uniform History"/> Esta idea foi desbotada en 1981, mais recuperada de novo entre 1984 e 1998 e entre 1990 e 1992.<ref name="Uniform History"/> Na temporada 1993 os Patriots fixeron unha mudanza de estilo total, comezando coa introdución do anteriormente mencionado logotipo do "Flying Elvis". Os novos uniformes consistían nunha camisola azul escuro para os partidos na casa e un branco para os de fóra.<ref name="NESN"/> En canto ao casco, pasou a ser de cor prata co novo logotipo impreso e sen ningún tipo de adorno máis.<ref name="NESN"/> Ambos conxuntos utilizaban pantalóns tamén de cor prata, orixinalmente adornados con faixas semellantes ás do novo logotipo, mais que tras unha temporada mudaron a liñas sinxelas de cor azul e vermello. Os primeiros uniformes co novo deseño contaban con tipofrafía de cor vermella, mais tras un ano mudaron ao actual branco con bordo vermello.<ref name="Uniform History 2">{{Cita web|url=http://www.nfl.com/videos/new-england-patriots/0ap2000000080686/Evolution-of-the-Patriots-colors|title=Evolution of the Patriots' Uniform|publisher=National Football League|lingua=inglés}}</ref> En 1995, os Patriots mudaron a tipografía dos números a outra máis redondeada cunha sombra paralela.<ref name="Uniform History 2"/> De feito, foron un dos primeiros equipos en adoptar números personalizados, unha tendencia habitual nos anos seguintes.<ref name="Uniform History 2"/> Con todo, no ano 2000, tamén se converteron nun dos poucos equipos en retomar os números do anterior estilo. Tamén ese mesmo ano mudaaron o ton do azul do equipamento a un máis escuro.<ref name="Uniform History 2"/> Aproveitaron incluso para mudar os pantalóns de cor gris do uniforme visitante, que non tivera moito éxito, a uns de cor azul, mantendo a camisola branca.<ref name="Uniform History 2"/> == Estadio == {{AP|Gillette Stadium}} [[Ficheiro:Gillette Stadium November 2012 2013 01 121111-F-PB262-814.jpg|miniatura|O Gillette Stadium.]] Desde o ano 2002, os estadio local dos Patriots é o [[Gillette Stadium]], unha instación que tivo un custo de 350 millóns de [[dólar estadounidense|dólares]] financiados por Kraft. A súa construción comezou o [[24 de marzo]] de [[2000]], sendo dous anos despois, o [[11 de maio]] de [[2002]], o primeiro evento oficial celebrado no estadio: un partido de fútbol dos Revolution. Porén, a gran cerimonia de inauguración sería o [[9 de setembro]] co partido de fútbol americano entre os Patriots e os [[Pittsburgh Steelers]], reeditando a [[Super Bowl]] daquel ano. O Gillette Stadium é tamén a sede das oficinas administrativas do equipo e da súa compañía propietaria, The Kraft Group, así como do equipo da [[Major League Soccer]] (MLS), tamén propiedade de Kraft, [[New England Revolution]].<ref name="gs">{{Cita web|url=http://www.gillettestadium.com/sports|title=Sports|publisher=Gillette Stadium|lingua=inglés|data-acceso=30 de xaneiro de 2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140302074342/http://www.gillettestadium.com/sports|dataarquivo=02 de marzo de 2014|urlmorta=yes}}</ref> O estadio ten capacidade para albergar a 66.829 espectadores, incluíndo 87 palcos de luxo. O céspede do terreo de xogo era orixinariamente de céspede natural, mais en 2006 foi substituído por FieldTurf.<ref>{{Cita web|url=http://www.fieldturf.com/en/artificial-turf/artificial-turf-news/patriots-select-fieldturf-for-gillette-stadium|title=Patriots Select FieldTurf for Gillette Stadium|publisher=FieldTurf|lingua=inglés}}</ref> Nas proximidades do estadio foi construído, comezando en 2007, un "centro de estilo de vida e entretemento", valorado en 375 millóns de dólares, co nome de Patriot Place; entre as instalacións máis grandes do centro está o restaurante CBS Scene.<ref>{{Cita web|url=http://www.patriot-place.com/|title=Patriot Place|publisher=Patriot Place|lingua=inglés}}</ref> Antes do 2002, os Patriots xogaron como locais no [[Foxboro Stadium]], recinto que databa do ano 1971, segundo ano tras a fusión da [[American Football League|AFL]] coa NFL. Cando a finais desa década se precisou dun novo recinto, pois o antigo, con máis de vinte anos de uso, xa non atendía as necesidades, pensouse en trasladar ao equipo a [[Hartford]], [[Connecticut]]. Con todo, a idea foi abandonada e decidiuse construír Gillette Stadium ao lado do antigo Foxboro Stadium.<ref name="gs"/> Durante os anos previos a esta fusión, os Boston Patriots xogaron en numerosos recintos localizados en Boston ou nas súas proximidades como Braves Field, Harvard Stadium, Fenway Park e Alumni Stadium.<ref name="gs"/> == Xogadores == === Cadro actual === {{New England Patriots roster}} === Hall of Fame dos Patriots === Os New England Patriots incluíron desde 1991 a vinte e dous ex xogadores e dous contribuidores no seu Hall of Fame (do [[lingua inglesa|inglés]]: ''Salón da Fama'').<ref>{{Cita web|url=http://www.thehallatpatriotplace.com/hall-of-fame/|publisher = New England Patriots|title=The Hall at Patriot Place|dataacceso=20-12-2016}}</ref> Un comité de membros dos medios de comunicación e persoal do club seleccionaron 11 xogadores para a súa inclusión entre 1991 e 2001, seguido de seis anos nos que non foi incluído ninguén máis. En 2007, previo á inauguración en 2008 do salón Patriot Place, os Patriots nomearon a un novo comitépara seleccionar a tres candidatos, aos cales se unir ao gañador dunha votación a través de internet. Para poder ser elixidos, os xogadores debían ter estado retirados durante, como mínimo, catro anos. A partir de 2001, un comité, que se reune cada cinco anos, ten a posibilidade de votar a un xogador que leve retirado polo menos 25 anos.<ref>{{Cita web|url=http://www.thehallatpatriotplace.com/about-the-hall/|title=About the Hall|publisher = New England Patriots|dataacceso=20-12-2016}}</ref> Adicionalmente, catro dos membros do Salón da Fama dos Patriots foron incluídos no Pro Football Halla of Fame: John Hannah, Nick Buoniconti, Mike Haynes e Andre Tippett. [[Ficheiro:Tippett2008.jpg|miniatura|Andre Tippett (1982–1993)]] {| class="wikitable" style="width:80%;" |- ! colspan="10" style="{{NFLPrimaryStyle|New England Patriots}};"|'''Membros do Hall of Fame dos New England Patriots''' |- ! colspan="10" style="text-align:center; {{NFLAltPrimaryStyle|New England Patriots}};"|'''Xogadores''' |- !No. !Nome !Posicións !Temporadas ! style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};"|Introducido !No. !Nome !Posicións !Temporadas !Introducido |- align=center | align=center; | 73 || style="text-align:center;"| [[John Hannah]] || style="text-align:center;"| [[Guard|G]] || align=center; | 1973–1985 || align="center;" style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1991 (Pro: 1991)|| 87 || [[Ben Coates]] ||[[Tight end|TE]] || 1991–1999 || 2008 |- align=center | align=center; | 85 || align=center; | [[Nick Buoniconti]] || align=center; | [[Linebacker|LB]] || align=center | 1962–1968 || style="text-align:center; border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1992 (Pro: 2001) || 35 ||[[Jim Nance]] || [[Fullback (American football)|FB]] ||1965–1971 || 2009 |- align=center | align=center | 20 || align=center| [[Gino Cappelletti]] || align=center| [[Wide receiver|WR]]/[[Placekicker|K]] || align=center| 1960–1970 || style="text-align:center; border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1992 || 39 ||[[Sam Cunningham]] || [[Running back|RB]] || 1973–1982 || 2010 |- align=center | align=center |89 ||[[Bob Dee]] || align=center| [[Defensive lineman|DL]] || align=center| 1960–1967 || style="text-align:center; border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1993 || 11 || [[Drew Bledsoe]] || [[Quarterback|QB]] || 1993–2001 || 2011 |- align=center | align=center |79 ||[[Jim Lee Hunt]] || align=center| [[Defensive tackle|DT]] || align=center| 1960–1971 || style="text-align:center; border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1993 || 56 || [[Jon Morris]] ||[[Center (American football)|C]] || 1964–1974 || 2011 |- align=center |57 || [[Steve Nelson]] || [[Linebacker|LB]] || 1974–1987 || style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1993 || 80 ||[[Troy Brown]] || [[Wide receiver|WR]]/[[Punt returner|PR]]/[[Cornerback|CB]] || 1993–2007 || 2012 |- align=center | align=center | 15 || align=center| [[Babe Parilli|Vito "Babe" Parilli]] || align=center| [[Quarterback|QB]] || align=center| 1961–1967 || style="text-align:center; border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1993 || 54 ||[[Tedy Bruschi]] ||[[Linebacker|LB]] || 1996–2008 || 2013 |- align=center |40 || [[Mike Haynes]] || [[Cornerback|CB]] || 1976–1982 || style="border-right: 3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1994 (Pro: 1997)|| 24 || [[Ty Law]] ||[[Cornerback|CB]] || 1995–2004 || 2014 |- align=center |14 ||[[Steve Grogan]] ||[[Quarterback|QB]] || 1975–1990 || style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1995 || 55 || [[Willie McGinest]] ||[[Linebacker|LB]]/[[Defensive end|DE]] || 1994–2005 || 2015 |- align=center |56 || [[Andre Tippett]] ||[[Linebacker|LB]] ||1982–1993 || style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 1999 (Pro: 2008)|| 65 || [[Houston Antwine]] ||[[Defensive lineman|DL]] || 1961–1971 || 2015 |- align=center || 78 || align=center | [[Bruce Armstrong]] || align=center | [[Offensive tackle|T]] || align=center | 1987–2000 || style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 2001 || 33 || align=center | [[Kevin Faulk]] || align=center | [[Running back|RB]] || align=center | 1999–2011 || 2016 |- align=center || 86 || align=center | [[Stanley Morgan]] || align=center | [[Wide receiver|WR]] || align=center | 1977–1989 || style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 2007 |- ! colspan="10" style="text-align:center; {{NFLAltPrimaryStyle|New England Patriots}};" |'''Contribuidores''' |- !No. !Nome !Posicións !Temporadas ! style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};"|Introducido !No. !Nome !Posicións !Temporadas !Introducido |- align=center | — || [[Billy Sullivan]] || Dono e fundador || 1960–1988 || style="border-right:3px solid {{NFLTertiaryColorRaw|New England Patriots}};" | 2009 || — || [[Gil Santos]] || Locutor || 1972–1979, 1991–2012 || 2013 |} Ademais, outros tres xogadores incluídos no Pro Football Hall of Fame pasaron parte da súa carreira nos Patriots: * 28 [[Curtis Martin]], RB (1995–1997), elixido en 2012. * [[Bill Parcells]], adestrador (1993–1996), elixido en 2013. * 55 [[Junior Seau]], LB (2006–2009), elixido en 2015. === Dorsais retirados === [[Ficheiro:John hannah patriots.jpg|miniatura|John Hannah (1973–1985)]] Os New England Patriots retiraron os seguintes son os dorsais para o seu uso a modo de homenaxe. {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- | colspan="4" style="{{NFLPrimaryStyle|New England Patriots}};" |'''Dorsais retirados dos New England Patriots''' |- ! style="width:40px; {{NFLAltPrimaryStyle|New England Patriots}};" |No. ! style="width:150px; {{NFLAltPrimaryStyle|New England Patriots}};" |Nome ! style="width:40px; {{NFLAltPrimaryStyle|New England Patriots}};" |Posición ! style="width:100px; {{NFLAltPrimaryStyle|New England Patriots}};" |Período |- | '''20''' || [[Gino Cappelletti]] || |[[Wide receiver|WR]], [[Place kicker|K]] || 1960–1970 |- | '''40''' || [[Mike Haynes]] || [[Cornerback|CB]] || 1976–1982 |- | '''57''' || [[Steve Nelson]] || [[Linebacker|LB]] || 1974–1987 |- | '''73''' || [[John Hannah]] || [[Guard|G]] || 1973–1985 |- | '''78''' || [[Bruce Armstrong]] || [[Offensive tackle|T]] || 1987–2000 |- | '''79''' || [[Jim Lee Hunt]] || [[Defensive lineman|DL]] || 1960–1971 |- | '''89''' || [[Bob Dee]] || [[Defensive lineman|DL]] || 1960–1967 |} == Corpo técnico == === Adestradores === [[Ficheiro:Bill Belichick 2012 Shankbone.JPG|miniatura|Bill Belichick.]] {| class="wikitable" ! rowspan="2" | # ! rowspan="2" | Nome ! rowspan="2" | Período ! colspan="5" | Temporada regular ! colspan="3" | Playoffs ! rowspan="2" | Títulos |- ! PA ! V ! D ! E ! %V ! PA ! V ! D |- |align="center" colspan="18" style="{{NFLPrimaryStyle|Boston Patriots|border=2}};" | '''Boston Patriots''' |- |1 | [[Lou Saban]] |1960–1961 |align="right"|19 |align="right"|7 |align="right"|12 |align="right"|0 |align="right"|.368 |align=center|– |align=center|– |align=center|– | |- |2 | [[Mike Holovak]] |1961–1968 |align="right"|107 |align="right"|52 |align="right"|46 |align="right"|9 |align="right"|.528 |align="right"|2 |align="right"|1 |align="right"|1 | |- |3 | [[Clive Rush]] |1969–1970 |align="right"|21 |align="right"|5 |align="right"|16 |align="right"|0 |align="right"|.238 |align=center|– |align=center|– |align=center|– | |- |4 | [[John Mazur]] |1970 |align="right"|7 |align="right"|1 |align="right"|6 |align="right"|0 |align="right"|{{winpct|1|6}} |align=center|– |align=center|– |align=center|– | |- |align="center" colspan="18" style="{{NFLPrimaryStyle|New England Patriots|border=2}};" | '''New England Patriots''' |- |— | [[John Mazur]] | 1971–1972 |align="right"|23 |align="right"|8 |align="right"|15 |align="right"|0 |align="right"|{{winpct|8|15}} |align=center|– |align=center|– |align=center|– | |- |5 | [[Phil Bengtson]] | 1972 |align="right"|5 |align="right"|1 |align="right"|4 |align="right"|0 |align="right"|.200 |align=center|– |align=center|– |align=center|– | |- |6 | [[Chuck Fairbanks]] | 1973–1978 |align="right"|85 |align="right"|46 |align="right"|39 |align="right"|0 |align="right"|.541 |align="right"|2 |align="right"|0 |align="right"|2 | |- |7 | [[Ron Erhardt]] | 1979–1981 |align="right"|49 |align="right"|21 |align="right"|28 |align="right"|0 |align="right"|.428 |align=center|– |align=center|– |align=center|– | |- |8 | [[Ron Meyer]] | 1982–1984 |align="right"|33 |align="right"|18 |align="right"|15 |align="right"|0 |align="right"|.545 |align="right"|1 |align="right"|0 |align="right"|1 | |- |9 | [[Raymond Berry]] | 1984–1989 |align="right"|87 |align="right"|48 |align="right"|39 |align="right"|0 |align="right"|.551 |align="right"|5 |align="right"|3 |align="right"|2 | [[American Football Conference|Campión da AFC]] (1985) |- |10 | [[Rod Rust]] | 1990 |align="right"|16 |align="right"|1 |align="right"|15 |align="right"|0 |align="right"|.062 |align=center|– |align=center|– |align=center|– | |- |11 | [[Dick MacPherson]] | 1991–1992 |align="right"|32 |align="right"|8 |align="right"|24 |align="right"|0 |align="right"|.250 |align=center|– |align=center|– |align=center|– | |- |12 | [[Bill Parcells]] | 1993–1996 |align="right"|64 |align="right"|32 |align="right"|32 |align="right"|0 |align="right"|.500 |align="right"|4 |align="right"|2 |align="right"|2 | [[American Football Conference|Campión da AFC]] (1996) |- |13 | [[Pete Carroll]] | 1997–1999 |align="right"|48 |align="right"|27 |align="right"|21 |align="right"|0 |align="right"|.562 |align="right"|3 |align="right"|1 |align="right"|2 | |- |14 | [[Bill Belichick]] | 2000– |align="right"|304 |align="right"|224 |align="right"|79 |align="right"|0 |align="right"|.739 |align="right"|37 |align="right"|27 |align="right"|10 | 6 [[Super Bowl]] (2001, 2003, 2004, 2014, 2016, [[Super Bowl LIII|2018]])<br /> 9 [[American Football Conference|Campión da AFC]] (2001, 2003, 2004, 2007, 2011, 2014, 2016, 2017, 2018) |- |} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.patriots.com/ Páxina web oficial dos New England Patriots] * [http://www.thehallatpatriotplace.com/ The Hall at Patriot Place] {{NFL}} {{Super Bowl LIII}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:New England Patriots| ]] s4jfg63hb1q5v8g3gh7rlnlnz02hcxi 0 155779 6147989 6131062 2022-08-02T06:26:49Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = [[Ficheiro:The Jesus And Mary Chain (Logo).png|250px]] | xp = rock | imaxe = Jesus and Mary Chain 2007.jpg | lenda = A banda en Los Angeles no ano 2007 | orixe = East Kilbride, Greater Glasgow | país = {{ESCb}} | período = 1983 - 1999<br>2007 - presente | xénero = [[rock alternativo]], [[noise pop]], [[post-punk]], [[shoegazing]] | selo = [[Creation Records|Creation]], [[Blanco y Negro Records|Blanco y Negro]], [[Sub Pop]], [[American Recordings|Def American]], [[Reprise Records|Reprise]], [[Warner Music Group|WEA]] | membros = [[Jim Reid]]<br>[[William Reid]]<br>Loz Colbert<br>Mark Crozer<br>Phil King | antigos_membros = Barry Blackler<br>Murray Dalglish<br>Dave Evans<br>Lincoln Fong<br>Douglas Hart<br>Bobby Gillespie<br>Martin Hewes<br>Ben Lurie<br>Steve Monti<br>John Moore<br>Matthew Parkin<br>James Pinker<br>Nick Sanderson<br>Richard Thomas | web = [https://thejesusandmarychain.uk.com/ Web oficial] }} '''The Jesus and Mary Chain''' é unha banda escocesa de [[rock alternativo]] formada en East Kilbride, [[Glasgow]] en [[1983]]. A base da banda fórmana os irmáns Jim e William Reid. O grupo editou un feixe de álbums, sinxelos e EPs dende a súa formación en [[1983]] ata a súa separación en [[1999]], e gañaron notoriedade nos seus primeiros días polos seus curtos concertos e a violencia que se fixo común nos mesmos. No ano [[2007]] a banda reuniuse. == Historia == === Primeiros anos === Os irmáns Jim e William Reid inspiráranse para formar unha banda xa en [[1977]], escoitando grupos da escena [[punk]] británica; a principios dos 80 formaron o seu propio grupo. William dixo, "Foi o momento perfecto porque alí non había ningunha banda de guitarras. Todo o mundo estaba facendo esa música pop electrónica".<ref name=":0">{{Cita web|título=Jesus and Mary Chain - Interview with Jim Reid Part 1|url=http://www.pennyblackmusic.co.uk/MagSitePages/Article/2919/Interviews/Jesus-and-Mary-Chain--Interview-with-Jim-Reid-Part-1|páxina-web=www.pennyblackmusic.co.uk|data-acceso=2019-11-24|data-arquivo=06 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190906004249/http://www.pennyblackmusic.co.uk/MagSitePages/Article/2919/Interviews/Jesus-and-Mary-Chain--Interview-with-Jim-Reid-Part-1|url-morta=yes}}</ref> Antes de formar a banda os irmáns pasaran cinco anos no paro, tempo durante o cal compuxeron e gravaron cancións en casa e traballaron no son e na imaxe do grupo.<ref>Robertson 1988, p. 8</ref> Orixinalmente chamada The Poppy Seeds,<ref name=":1">Wilson 2004, p. 226</ref> e despois Death of Joey, inicialmente dixeron aos xornalistas que tomaron o seu nome final dunha liña dunha película de [[Bing Crosby]], aínda que seis meses despois admitiron que non era certo.<ref name=":2">Robertson 1988, p. 16</ref><ref name=":5">Strong 2003, p. 383</ref> Outras fontes suxiren que o nome deriva dunha oferta nun paquete de cereais para o almorzo, onde os clientes podían conseguir unha cadea de ouro de "Jesus & Mary".<ref name=":1" /> Or irmáns comezaron a gravar e a enviar demos a compañías discográficas en [[1983]] (usando un Portastudio mercado coas 300 libras que o seu pai lles deu do seu despido tras perder o seu traballo nunha fábrica),<ref>{{Cita novas|título=The Jesus and Mary Chain on Psychocandy: ‘It was a little miracle’|url=https://www.theguardian.com/music/2014/oct/26/jesus-and-mary-chain-psychocandy-live-interview|xornal=The Observer|data=2014-10-26|data-acceso=2019-11-24|issn=0029-7712|lingua=en-GB|nome=Dorian|apelidos=Lynskey}}</ref> e a principios de [[1984]] recrutaron ao baixista Douglas Hart e ao batería adolescente Murray Dalglish.<ref name=":2" /> Entre as súas primeiras influencias estaban [[The Velvet Underground]], [[The Stooges]] e [[The Shangri-Las]]. William dixo en [[1985]], "Todos amamos a The Shangri-Las, e algún día faremos discos Shangri-Las".<ref name=":2" /> Jim mencionou o seu gusto por [[Pink Floyd]], [[Siouxsie and the Banshees]], [[The Monkees]] e [[Muddy Waters]].<ref>{{Cita web|título=BBC - BBC Radio 6 Music Programmes - 6 Music Playlist, Jim Reid|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b01cyrh9|páxina-web=web.archive.org|data=2012-03-03|data-acceso=2019-11-24|data-arquivo=03 de marzo de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120303120739/http://www.bbc.co.uk/programmes/b01cyrh9|url-morta=unfit}}</ref> As primeiras demos tiñan semellanzas cos [[Ramones]], incitando aos irmáns engadir outro elemento ao seu son; en palabras de William: "Esa é a razón pola que comezamos a usar ruído e retroalimentación. Queremos facer discos que soen diferentes".<ref>Robertson 1988, p. 15</ref> A banda comezou a realizar concertos na primavera de 1984. Nos primeiros días a guitarra de William Reid estaba desafinada, mentres que a batería de Dalglish estaba limitada a dous tambores, e o baixo de Hart só tiña tres cordas, baixando a dúas en [[1985]]; segundo Hart "son as dúas que uso, quero dicir, porque carallo gastar cartos noutras dúas? Dúas son suficiente".<ref>Entrevista en Sky News, 1985</ref> Loitando para conseguir concertos, a banda presentábase en locais dicindo ser os abreconcertos, tocando un curto repertorio e facendo unha saída rápida.<ref name=":2" /> Despois de non conseguir xerar ningún interese entre os promotores de concertos e selos en [[Escocia]], a banda mudouse a [[Fulham]], [[Londres]], en maio de 1984, e pouco despois a súa cinta demo foi pasada ao tamén escocés [[Alan McGee]] a través de [[Bobby Gillespie]]. Posteriormente McGee promocionou un concerto para a banda no Living Room de Londres en xuño de 1984.<ref name=":0" /> Tras escoitar a proba de son McGee ofrecéulles un contrato único con [[Creation Records]], ademais de converterse tamén no seu representante.<ref>Robertson 1988, p. 17</ref><ref name=":3">Larkin 1992, p. 227</ref> O seu sinxelo de estrea, "Upside Down", foi gravado en outubro e publicado en novembro dese ano.<ref>Strong 2003, p. 129</ref> As sesións foron producidas por Joe Foster, pero McGee, insatisfeito co traballo de Foster, remesturou a cara A, aínda que a cara B, unha versión da canción de [[Syd Barrett]] "Vegetable Man", quedou acreditada a Foster.<ref>Robertson 1988, p. 18</ref> A banda estaba gañando cada vez máis atención da prensa musical nesa época, sendo descritos por Neil Taylor, da revista ''[[NME]]'', como "a mellor banda do mundo".<ref name=":4">Robertson 1988, p. 21</ref> Dalglish deixou a banda en novembro de 1984 tras unha disputa sobre cartos e foi substituído pouco despois por Bobby Gillespie, que tamén formara [[Primal Scream]] dous anos antes, en [[1982]].<ref name=":0" /> No mes de decembro a banda foi arrestada por posesión de [[Anfetamina|anfetaminas]], e Jim Reid tamén confesou ter consumido [[LSD]].<ref name=":4" /> "Upside Down" chegou ao número 1 da lista independente británica en febreiro de [[1985]] e novamente en marzo, estando na lista durante 76 semanas, vendendo unhas 35 000 copias, e converténdose nun dos sinxelos máis vendidos dos anos 80.<ref>Robertson 1988, p. 19</ref><ref>Lazell 1997, p. 123</ref> Tocando diante de pequenas audiencias, durante os primeiros concertos The Mary Chain fixo actuacións moi curtas, normalmente alimentadas con anfetaminase durando uns 20 minutos,<ref name=":3" /> e tocando de costas á audiencia, negándose a falar co público. A finais de decembro de 1984 a banda actuou como parte do ICA Rock Week. Durante o seu concerto tiráronse botellas ao escenario, e a prensa esaxerou os eventos afirmando que houbera disturbios, publicando o xornal nacional ''The Sun'' unha historia sobre a banda concentrándose na violencia e as drogas. O grupo gañou a etiqueta de "Os novos Sex Pistols", facendo que varios consellos locais lles prohibisen tocar na súa área.<ref>Robertson 1988, p. 22</ref> === ''Psychocandy'' === [[Ficheiro:The Jesus And Mary Chain Wave-Gotik-Treffen 2018 33.jpg|miniatura|251x251px|[[Jim Reid]]]] O éxito de "Upside Down" fixo interesarse a [[Blanco y Negro Records]], filial de [[WEA]], que asinou un contrato co grupo a principios de 1985. A banda editou o sinxelo "Never Understand" en febreiro, acadando o número 47 da lista británica de sinxelos.<ref name=":5" /> O selo rexeitara inicialmente lanzar o tema debido á súa cara b, "Suck", pero foi adiante debido á alternativa dada pola banda, unha canción chamada "Jesus Fuck".<ref>Robertson 1988, p. 31</ref> O grupo estaba ansioso por lanzar "Jesus Fuck", e McGee llegou a producir edicións de proba dun relanzamento de "Upside Down" co tema como cara b, antes de que a banda insistise a Blanco y Negro para que incluíse a canción no seu seguinte sinxelo. O lanzamento de "You Trip Me Up" atrasouse debido a que o persoal da planta de prensado negouse a fabricalo debido á presenza da canción, agora retitulada "Jesus Suck"; O sinxelo publicouse en xuño de 1985 cunha nova cara b, "Just Out of Reach".<ref name=":5" /> [[John Peel]] conseguiu que a banda gravase unha segunda sesión para o seu programa na [[BBC Radio 1]] en febreiro de 1985 (a primeira fora uns meses antes), e o grupo tamén fixo unha aparición nos programas de televisión ''Whistle Test''<ref>''The Old Grey Whistle Test Vol. 3'' (DVD). BBC Video. 2006.</ref> en marzo e ''The Tube'' ese mesmo ano.<ref name=":6">Robertson 1988, p. 24</ref> O terceiro sinxelo para Blanco y Negro, "Just Like Honey", publicado en outubro, conseguindo con el o seu maior éxito ata a data e acadando o número 45.<ref name=":5" /> Ansiosa por evitar a violencia dos seus primeiros concertos e por dárlle unha oportunidade ás súas cancións para ser escoitadas sen distorsión e retroalimentación, a banda planeou realizar varios concertos acústicos non anunciados apoiando a [[Sonic Youth]], pero a idea abandonouse cando os plans foron filtrados.<ref>Robertson 1988, p. 48</ref> O seu álbum de estrea, ''[[Psychocandy]]'', lanzouse en novembro dese ano.<ref name=":5" /> O álbum fusionaba as dúas influencias principais dos Reid: o ruído de guitarras de [[The Stooges]] e [[The Velvet Underground]] coas composicións e melodía [[Música pop|pop]] de [[The Beach Boys]], [[The Shangri-Las]] e [[Phil Spector]]. De feito, o primeiro tema do álbum, "Just Like Honey", toma prestado a famosa introdución de batería de Hal Blaine para o clásico de 1963 de [[The Ronettes]] "Be My Baby", producido e coescrito por Spector.<ref>Robertson 1988, pp. 49, 56</ref> O disco recibiu críticas positivas e no presente considérase unha gravación histórica.<ref>Robertson 1988, p. 52</ref> O batería Bobby Gillespie anunciou a súa marcha dabanda en outubro de 1985 para centrase en [[Primal Scream]].<ref name=":7">Robertson 1988, p. 51</ref> Gillespie gravara a meirande parte das baterías en ''Psychocandy'', con [[John Moore]] encargándose da batería cando Gillespie non estaba dispoñible. Finalmente Moore acabaría substituíndo a Gillespie.<ref name=":7" /> [[John Loder]] tamén se encargou da batería nos directos cando Gillespie non podía tocar.<ref name=":5" /> Cando a banda asinou con Blanco y Negro en xaneiro de 1985, houbo historias que falaban de que os seus membros roubaran cartos da chaqueta do director xeral Rob Dickens e esnaquizaran a súa oficina. Esas historias non eran certas, pero foron vistas como unha boa publicidade polo seu representante.<ref>Robertson 1988, p. 23</ref> Nunha actuación na televisión belga en marzo de 1985 a banda esnaquizou o escenario e o equipo de son, pero isto foi a petición do produtor do programa.<ref name=":6" /> Agardábase este tipo de comportamento por parte da banda e moitos dos seus concertos culminaban cos irmáns Reid esnaquizando o seu equipo, seguido moitas veces polo lanzamento de proxectís do público cara o escenario.<ref name=":3" /><ref>{{Cita web|título=The Mick Sinclair Archive: The Jesus And Mary Chain|url=http://micksinclair.com/guardian/jesus.html|páxina-web=micksinclair.com|data-acceso=2022-06-21}}</ref> [[Ficheiro:William Reid.jpg|miniatura|251x251px|[[William Reid]]]] O 15 de marzo de 1985 The Jesus and Mary Chain realizou un concerto no North London Polytechnic diante dunha das súas maiores audiencias ata a data. Os organizadores venderan máis entradas que as que permitía a capacidade do local, deixando a centos de persoas fóra. Cando Gillespie e Hart intentaron romper as pechaduras chamouse á policía. Os abreconcertos Meat Whiplash alentaran a violencia antes da actuación de The Mary Chain cando o seu cantante Paul McDermott lanzou unha botella ao público, facendo que catro asistentes o atacasenan e que a banda tivese que deixar o escenario.<ref name=":6" /> O segundo grupo, The Jasmine Minks, realizou o seu concerto sen incidentes, pero The Jesus and Mary Chain mantivo á audiencia agardando máis dunha hora antes de subir ao escenario, rematando o concerto tras tocar menos de 20 minutos.<ref name=":6" /> Algunhas persoas comezaron a lanzar latas a onde os membros da banda se agachaban tras as cortinas do escenario, antes de subirse e esnaquizar o equipo que aínda quedaba alí. A violencia continuou ata que a policía puido controlar a situación.<ref name=":6" /> O local culpou á tardanza da banda e a dous fallos do equipamento, mentres que McGee emitiu un comunicado dicindo que "a audiencia non estaba esnaquizando a sala, estaba esnaquizando a música pop", e que "Isto é realmente arte como terrorismo".<ref name=":8">Robertson 1988, p. 25</ref> Ao pouco tempo a violencia comezou a ser un obstáculo para a banda, con xente asistindo aos seus concertos só pola violencia. William comentou "Ódioo, desprézoo. Interponse no camiño de conseguir máis concertos, e interponse no camiño da nosa imaxe".<ref name=":8" /> Durante o resto de 1985 canceláronse moitas actuacións debido a que os promotores e concellos non querían arriscarse a disturbios.<ref name=":8" /> A violencia estoupou novamente nunha actuación no Electric Ballroom en [[Camden Town]] en setembro, con botellas lanzadas á banda mentres tocaba e parte do público esnaquizando o equipo de amplificación e despois o de iluminación, con varias persoas feridas por mor dos cristais lanzados.<ref>Robertson 1988, p. 26</ref> Un dos principais factores para esta reacción da audiencia era a lonxitude das actuacións do grupo na épca, que aditaba a ser menor de 25 minutos. Jim explicou este feito dicindo, "nunca houbo un grupo o suficientemente bo para tocar máis". A falta de cancións tamén foi un factor segundo Jim: "Só tiñabamos suficientes cancións para tocar ese tempo".<ref>Robertson 1988, p. 27</ref> Tras o éxito do álbum no Reino Unido a banda iniciou unha xira polos Estados Unidos a finais de 1985, seguida por unha xira polo [[Xapón]].<ref>Robertson 1988, pp. 60, 65</ref> Tras regresar ao Reono Unido xiraron polo país, desta vez sen os problemas de violencia de anteriores actuacións.<ref>Robertson 1988, p. 65</ref> A banda reviviu as súas intencións acústicas cunha sesión crua para John Peel en novembro de 1985, que incluíu "Psychocandy", a canción título orixinal que non foi incluída no álbum, e "Some Candy Talking", un tema que levaban tocando un ano pero que non entrara no disco.<ref>Robertson 1988, p. 68</ref> Unha segunda versión de "Some Candy Talking" publicouse nun EP regalado coa revista ''NME'' en xaneiro de 1986, e o tema foi lanzado como sinxelo no mes de xullo. Acadou o número 13 na lista británica de sinxelos, pero xerou polémica cando o DJ da [[BBC Radio 1]] Mike Smith decidiu que a canción era un himno ás drogas ilegais (algo negado pola banda na época pero admitido por William un ano despois) e convenceu á emisora para prohibir o tema.<ref name=":5" /><ref>Robertson 1988, p. 69</ref> === ''Darklands'' e ''Automatic'' === En setembro de 1986 a banda deixou ao seu representante Alan McGee, e estivo a piques de separarse pouco despois, con Jim Reid sofrendo "agotamento".<ref name=":9">Robertson 1988, p. 73</ref> John Moore convertérase en membro estable, pero moveuse á guitarra rítmica, co antigo membro de [[Redskins]] Martin Hewes uníndose ao grupo brevemente (aínda que el nega terse unido á banda) e o antigo percusionista de [[Dead Can Dance]] James Pinker facendose cargo da batería.<ref name=":9" /><ref name=":10">Thompson 2000, p. 436</ref> O director de Blanco y Negro Geoff Travis encargouse de representar á banda, que regresou en decembro con dous concertos no National Ballroom en Kilburn, Londres, onde estrearon novas cancións como "April Skies" e "Hit".<ref>Robertson 1988, p. 74</ref> A principios de 1987 a banda entrou no estudio para gravar o seu segundo álbum. Os primeiros froitos desas sesións publicáronse no sinxelo "April Skies" en abril, que sería o seu primeiro en entrar no top 10.<ref name=":5" /> A influencia de The Beach Boys era evidente na cara b, que incluía "Kill Surf City", unha reelaboración do tema de [[Brian Wilson]] "Surf City".<ref>Robertson 1988, p. 76</ref> Os varios formatos editados tamén incluían unha versión de "Who Do You Love?" de [[Bo Diddley]], un tributo a el con "Bo Diddley is Jesus", e unha versión ao vivo do tema de [[Can (grupo musical)|Can]] "Mushroom".<ref>Robertson 1988, p. 77</ref> "Happy When It Rains" foi o segundo sinxelo anterior ao álbum, fortemente influenciado pola canción "My Girl" de [[Smokey Robinson]], aínda que non conseguiu o éxito de "April Skies", acadando tan só o número 25.<ref>Robertson, 1988 & p. 80-81</ref> A banda comezou outra xira británica, desta vez con concertos que duraban ata 45 minutos, aínda que con reaccións dispares da prensa especializada.<ref>Robertson 1988, pp. 82-83</ref> A banda xirou sen batería, usando no seu lugar unha caixa de ritmos.<ref>Robertson 1988, pp. 82-83</ref> O segundo álbum da banda, ''[[Darklands]]'', foi editado durante a xira, no mes de setembro, e foi descrito polo escritor Steve Taylor como "a mestura definitiva de luz e sombra".<ref name=":11">Taylor 2004, p. 129</ref> Cun son máis melódico, o álbum foi gravado case a súa totalidade polos irmáns Reid,<ref name=":11" /> substituíndo as baterías por unha caixa de ritmos, e recibiu críticas moi positivas da prensa musical británica. A canción título do disco lanzouse como sinxelo en outubro, e a banda foi expulsada do programa musical ''The Roxy'' da canle ITV ao ser incapaz de imitalo o suficientemente ben.<ref name=":10" /> O perigosa reputación da banda culminou nun concerto no club RPM en Toronto en novembro de 1987, cando despois de ser interrompido durante toda a actuación por un grupo no público, Jim Reid tirou o seu pé de micro cara eles, golpeando a un na cabeza.<ref name=":12">Robertson 1988, p. 89</ref> Jim foi arrestado e pasou a noite na cadea, antes de ser rescatado o seguinte febreiro. Quedou libre de cargos tras acceder a doar unhas 500 libras ao Exército de Salvación e desculparse co afectado.<ref name=":12" /> Co caso xudicial colgando sobre a banda, recompilaron unha colección de caras b e rarezas para editar en abril de 1988 como ''[[Barbed Wire Kisses]]''. Tamén escolleron temas ao vivo tomados dun concerto en Detroit o anterior novembro para lanzalos the publicalos mentres planeaban máis traballo no estudio. Dave Evans, antigo técnico de son de Mary Chain e baixista con [[Biff Bang Pow!]] (onde tamén tocaban Alan McGee e Dick Green de [[Creation Records]]) foi recrutado en setembro de 1987 para substituír a Moore, que formou John Moore and the Expressway. Richard Thomas uníuse a principios 1988 para encargarse da batería. A banda estivera usando cintas de batería nas xiras antes de Thomas.<ref name=":10" /><ref name=":13">Strong 2003, p. 384</ref> O seu seguinte lanzamento foi a nova gravación "Sidewalking", publicada en marzo de 1988 e con varios temas ao vivo como cara b, seguido un mes máis tarde por ''Barbed Wire Kisses''.<ref name=":13" /> Nese mesmo ano o grupo fixo unha remestura do sinxelo "Birthday" de [[The Sugarcubes]]. O seu terceiro álbum de estudio, ''[[Automatic]]'', lanzouse en outubro de 1989, momento no que Evans fora substituído por [[Ben Lurie]].<ref name=":10" /> Cun uso intensivo de baixos sintetizados e teclados, o álbum non foi tan ben recibido como os anteriores. O disco tiña os sinxelos "[[Head On]]" e "[[Blues From A Gun]]". Nesta época a violencia asociada orixinalmente ao grupo case desaparecera e os irmáns Reid eran en xeral menos antagonistas e agresivos. O EP ''Rollercoaster'' (agosto de 1990) sería o seu seguinte lanzamento, iniciando a banda unha xira co mesmo nome con [[My Bloody Valentine]], [[Dinosaur Jr.]] e [[Blur]].<ref name=":5" /> === Anos 90 === Douglas Hart estaba pluriempregado con The Acid Angels en 1988, e deixou a banda en 1991 para adicarse ao cine, antes de coller o baixo novamente en 2006, tocando con [[Sian Alice Group]], [[Le Volume Courbe]] e Cristine.<ref>Daly, Steven (1992) "Teenage Fanclub", ''Spin'', xaneiro de 1992, p. 36</ref><ref>Rubiner, Julie M. (1993) ''Contemporary Musicians'', Gale Group, <nowiki>ISBN 978-0810322189</nowiki>, p. 123</ref><ref>{{Cita web|título=No 315: Sian Alice Group|url=http://www.theguardian.com/music/2008/may/06/popandrock3|páxina-web=the Guardian|data=2008-05-06|data-acceso=2022-06-25|lingua=en}}</ref> Thomas tamén deixou o grupo para unirse a Renegade Soundwave. A natureza fluída da formación de Mary Chain continuou ao longo de toda a súa carreira, cunha porta xiratoria de baterías, baixistas e guitarristas recrutados para aparicións en televisión e concertos cando eran necesarios, sendo os Reid os únicos membros constantes do grupo.<ref name=":5" /> Os irmáns Reid recrutaron á antiga sección rítmica de [[Starlings]], Matthew Parkin e Barry Blackler, para substituír a Hart e Thomas.<ref name=":10" /> Os irmáns mercaron o seu propio estudio de gravación en 1991 en Elephant & Castle, no sur de Londres, que bautizaron como ''The Drugstore'',<ref name=":14">{{Cita web|título=Jesus And Mary Chain - Interview with Jim Reid Part 2|url=http://www.pennyblackmusic.co.uk/Home/Details?id=11123|páxina-web=www.pennyblackmusic.co.uk|data-acceso=2022-06-27|lingua=en|nome=Olga|apelidos=Sladeckova}}</ref> e regresaron en febreiro de 1992 cos froitos do seu novo estudio, o sinxelo "Reverence", o máis exitoso da banda en case cinco anos, acadando o número 10 no Reino Unido.<ref name=":13" /> Escupindo retroalimentación e bile punk rock en todas as direccións, o tema foi prohibido na BBC Radio 1 e en ''[[Top of the Pops]]'', debido á súa letra potencialmente ofensiva ('Quero morrer como JFK, quero morrer nos Estados Unidos'...'Quero morrer como Xesucristo, quero morrer nunha cama de espiñas').<ref name=":14" /> O sinxelo foi seguido polo lanzamento do álbum ''[[Honey's Dead]]'' (1992), que rebibiu recensións diversas.<ref name=":5" /> Tras a xira ''Rollercoaster'' para promocionar o álbum, a banda concentrouse nos Estados Unidos, cunha aparición no programa de [[David Letterman]], e unha xira como parte do cartel do [[Lollapalooza]], con William describíndoa posteriormente como "a peor experiencia das súas vidas", seguida pola súa propia xira como cabeza de cartel.<ref name=":10" /><ref name=":14" /> En decembro de 1992 os irmáns Reid perderon novamente a súa sección rítmica, con Ben Lurie regresando e [[Steve Monti]] uníndose como batería.<ref name=":10" /> En 1993 editaron outro recompilatorio, ''[[The Sound of Speed]]'', antes de regresar ao estudio para gravar o seu quinto álbum, ''[[Stoned & Dethroned]]'', publicado en 1994 e con participacións de [[Shane MacGowan]] e da entón moza de William, [[Hope Sandoval]]. O disco planeouse orixinalmente como un álbum acústico, pero esa idea foi abandonada en palabras de Jim porque, "Non podíamos facer cousas o suficientemente interesantes con guitarras acústicas para elaborar un álbum".<ref name=":14" /> No recompilatorio de 1995 ''[[Hate Rock 'n' Roll]]'' lanzado a través de [[American Recordings]], publicáronse varios temas que despois se incluírían no álbum ''[[Munki]]''. Tras o lanzamento de ''Hate Rock 'N' Roll'', The Mary Chain deixou Blanco y Negro, o seu selo durante máis dunha década, e regresou á súa discográfica orixinal, [[Creation Records]], asinando tamén con [[Sub Pop]] nos Estados Unidos.<ref name=":13" /> A banda agora incluía ao antigo baixista de [[Lush]] [[Phil King]].<ref name=":10" /> Posteriormente gravaron o álbum de 1998 ''[[Munki]]'', o último antes de separarse o ano seginte.<ref name=":13" /> ''Munki'' foi o álbum menos exitoso lanzado polo grupo, chegando ao número 47 da lista británica de álbums.<ref name=":13" /> No álbum aparece a irmá dos Reid Linda, que canta no tema "Mo Tucker",<ref name=":14" /> e Hope Sandoval, que canta en "Perfume". Aínda que non foi ata outubro de 1999 cando se fixo oficial a separación, o 12 de setembro de 1998 William tivo unha pelexa no autobús de xira co guitarrista Ben Lurie antes dun concerto no famoso House of Blues dos Ánxeles con todas as entradas vendidas. Jim apareceu no escenario aparentemente bébedo e apenas era capaz de manterse en pé ou cantar. William saíu do escenario uns 15 minutos despois de iniciar o concerto e a actuación rematou.<ref name=":10" /> O público posteriormente recuperou os cartos das súas entradas. A banda completou as súas datas nos Estados Unidos e Xapón sen William, quedando claro que a banda cabaría por disolverse. Jim Reid dixo en 2006 sobre a tensión entre el e William: "Despois de cada xira queríamos matarnos entre nós, e despois da última intentámolo".<ref>McNair, James (28 de xuño de 2007). "The Jesus And Mary Chain, Royal Festival Hall, London". ''The Independent''.</ref> === Despois da separación === Inmediatamente tras a disolución do grupo, William Reid comezou unha carreira en solitario como [[Lazycame]], tendo xa editado un EP en abril de 1998, e Jim Reid fundou Freeheat xunto con Lurie, o ex baixista de [[Gun Club]] Romi Mori e obatería de [[Earl Brutus]] Nick Sanderson, aínda que ningún deles recibiu moita atención nin tivo éxito. En outubro de 2005 anunciouse que os Reid reuníranse; o tema de Jim Reid "Song for a Secret", un dueto coa súa muller Julie Barber, lanzouse como sinxelo emparellado co tema de Sister Vanilla "Can't Stop The Rock", composto e producido por William Reid e a súa irmá menor, Linda. O sinxelo foi lanzado por Transistor Records o 17 de outubro. Jim Reid promocionou a súa cara do sinxelo cun concerto moi raro no club Sonic Cathedral de Londres o John Peel Day, o xoves 13 de outubro de 2005. Jim rematou esta presentación coa interpretación do clásico de Mary Chain "Never Understand". Jim Reid tamén interpretou material novo en concertos discretos cunha nova banda formada por Phil King na guitarra, Laurence Colbert ([[Ride]]) na batería e Mark Crozer (International Jetsetters) no baixo. == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Psychocandy]]'' || [[1985]] || [[Blanco y Negro Records]] |- | ''[[Darklands]]'' || [[1987]] || Blanco y Negro Records |- | ''[[Automatic]]'' || [[1989]] || Blanco y Negro Records |- | ''[[Honey's Dead]]'' || [[1992]] || Blanco y Negro Records |- | ''[[Stoned & Dethroned]]'' || [[1994]] || Blanco y Negro Records |- | ''[[Munki]]'' || [[1998]] || [[Creation Records]] |- | ''[[Damage and Joy]]'' || [[2017]] || ADA, [[Warner Bros. Records|Warner Bros.]] |} === Recompilatorios === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Barbed Wire Kisses]]'' || [[1988]] || [[Blanco y Negro Records]] |- | ''[[The Sound of Speed]]'' || [[1993]] || Blanco y Negro Records |- | ''[[Hate Rock 'N' Roll]]'' || [[1995]] || [[American Recordings]] |- | ''[[The Complete John Peel Sessions (The Jesus and Mary Chain)|The Complete John Peel Sessions]]'' || [[2000]] || Strange Fruit |- | ''[[21 Singles]]'' || [[2002]] || Warner Strategic Marketing |- | ''[[The Power of Negative Thinking: B-Sides & Rarities]]'' || [[2008]] || [[Rhino Entertainment]] |- | ''[[Upside Down: The Best of The Jesus and Mary Chain]]'' || [[2010]] || Music Club Deluxe, Rhino |- | ''[[The Complete Vinyl Collection]]'' || [[2013]] || Demon |} === Contribucións === Participaron en varias bandas sonoras, como a das películas'' [[Modern Girls]]'','' [[Some Kind of Wonderful]]'','' [[Earth Girls Are Easy]]'' ,'' [[The Crow]]'','' [[All Over Me]]'','' [[Lost in Translation]]'' ou'' [[One Last Thing ...]]'' e series como'' [[Miami Vice]]'' e'' [[Beavis and Butt-Head]]''.<ref>[http://www.imdb.com/name/nm2166973/ The Jesus and Mary Chain a IMDb] {{en}}</ref> == Notas == {{Listaref|2}} == Bibliografía == * {{cite book|last=Larkin|first=Colin|year=1992|title=The Guinness Who's Who of Indie and New Wave Music|publisher=Guinness Publishing|isbn=0-85112-579-4|ref=harv}} * {{cite book|last=Lazell|first=Barry|year=1997|title=Indie Hits 1980-1989|publisher=Cherry Red Books|isbn=0-9517206-9-4|ref=harv}} * {{cite book|last=Robertson|first=John|year=1988|title=The Jesus and Mary Chain - a Musical Biography|publisher=Omnibus Press|isbn=0-7119-1470-2|ref=harv|título=|apelidos=|nome=|editorial=|ano=}} * {{cite book|last=Strong|first=Martin C.|year=2003|title=The Great Indie Discography|publisher=Canongate|isbn=1841953350|ref=harv}} * {{cite book|last=Taylor|first=Steve|year=2004|title=The A to X of Alternative Music|publisher=Continuum International Publishing Group Ltd.|isbn=978-0-8264-7396-7|url=https://archive.org/details/atoxofalternativ00tayl}} * {{cite book|last=Thompson|first=Dave|year=2000|title=Alternative Rock|url=https://archive.org/details/alternativerock0000thom|publisher=Miller Freeman Books|isbn=0-87930-607-6}} * {{cite book|last=Wilson|first=Dave|year=2004|title=Rock Formations: Categorical Answers to How Band Names Were Formed|url=https://archive.org/details/rockformationsca0000wils|publisher=Cidermill Books|isbn=0-9748483-5-2|ref=harv}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20160410161032/http://www.thejesusandmarychain.org/ Páxina oficial] (offline) {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Jesus and Mary Chain}} [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de noise pop]] [[Categoría:Grupos musicais de post-punk]] [[Categoría:Grupos musicais de shoegazing]] [[Categoría:Grupos musicais de Glasgow]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1983]] [[Categoría:Grupos musicais separados en 1999]] [[Categoría:Grupos musicais reunidos en 2007]] 5p6nl473ddniohq0z404837pospasci 0 158421 6148133 4793459 2022-08-02T09:38:54Z Tfeliz 7596 /* Ligazóns externas */ + Genius (páxina web) wikitext text/x-wiki O '''''crowdsourcing''''' é unha estratexia polo xeral empresarial que se vale do traballo colectivo para sacar adiante unha determinada actividade, teña esta unha finalidade [[Economía|económica]] ou non. == Características == O nome vén da union de ''crowd'' (''multitude'') e ''sourcing'' (''alimentación/nutrición''), en referencia precisamente a ese traballo comunitario do que se nutre unha determinada empresa. A expresión foi creada polo escritor [[Jeff Howe]] e mailo editor da revista tecnolóxica ''Wired'', [[Mark Robinson]]. Trátase dun modelo de colaboración diferente ao dos proxectos de [[código aberto]], onde o beneficio da colaboración é mutuo entre os colaboradores. A resolución do código aberto reúne persoas de todo o mundo a través de [[internet]] para crear softwares complexos, como o [[Linux (núcleo)|núcleo Linux]], a base de datos [[MySQL]] ou o navegador [[Mozilla Application Suite|Mozilla]], entre outros. Nos últimos anos a nova vaga de [[internet]], coñecida como [[web 2.0]] ou a web das [[red social|redes sociais]], evolucionou facilitando a colaboración en proxectos en liña de usuarios sen coñecementos técnicos. A importancia do ''crowdsourcing'' radica na posibilidade de que unha gran cantidade de participantes entusiastas poidan realizar o traballo dun pequeno grupo de profesionais experimentados. O ''crowdsourcing'' parece estar destinada a ser unha das formas máis populares de creación de coñecemento. Se ben é certo que ten detractores que argumentan que "as masas son estúpidas" e o seu reflexo e creacións en moitas oportunidades non ten un resultado de calidade medianamente "aceptable", tamén é certo que certos mecanismos de control fronte á "alimentación" dada polas masas representan un método para lograr acumular valores ou captar a solución óptima a moitos problemas. == Funcionamento == Existen diversos tipos de ''crowdsourcing'', sendo a fundamental o aumento do valor a través da participación das masas. As masas poden ser usuarios, colaboradores ou persoas que prestan ou ceden recursos, como no programa de investigación [[SETI]]. O ''crowdsourcing'' non só se utiliza para acumular coñecemento, senón tamén para distribuír cargas de traballo ou focalizar a atención sobre determinado asunto ou obxecto, favorecendo así unha mellora sobre o obxecto focalizado. == Tipos == A propia [[Wikipedia]] é un dos máis coñecidos exemplos deste tipo de actividade. Miles ou millóns de persoas (multitude) contribúen con artigos, correccións, melloras, [[imaxe]]s, revisións etc., como con accións puntuais que fan que a propia Wikipedia conteña cada vez máis coñecemento. En [[Galiza]], en [[2010]] apareceu unha organización a prol da promoción da [[lingua galega]], [[GalegoLab]], que traballa como un espazo de encontro baseado no crowdsourcing, valéndose da comunidade e poñéndoa en contacto para que diversas ideas e iniciativas acaden financiamento, promoción ou organización. == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Genius (páxina web)|Genius]] === Ligazóns externas === * [http://www.crowdsourcing.com Crowdsourcing.com] {{en}}. *''[http://www.wired.com/wired/archive/14.06/crowds.html The Rise of Crowdsourcing]'', reportaxe de [[Jeff Howe]] {{en}}. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Redes sociais]] 5omr3l3zoittpz8jdf1nfhwpayxepif 0 164388 6147932 6079667 2022-08-02T03:53:13Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Actor |imaxe = Steve Carell November 2014.jpg |imaxetamaño = 220px |textoimaxe = Steve Carell en novembro de 2014. |nomecompleto = Steven John Carell |datadenacemento = [[16 de agosto]] de [[1962]] {{Idade|16|8|1962}} |lugardenacemento = [[Concord, Massachusetts|Concord]], [[Massachusetts]], {{USA}} |datadefalecemento = |lugardefalecemento = |alcume = |nacionalidade = |profesión = [[Actor]], director, guionista, produtor e humoristas |coñecido por = |parella = |cónxuxe = |fillos = |web = |twitter = |facebook = |sinatura = |tamaño_sinatura = |premios óscar = |premios globo de ouro = |premios emmy = |premios do sindicato de actores = |premios bafta = |premios tony = |premios grammy = |premios cannes = |premios san sebastián = |premios goya = |premios césar = |premios ariel = |premios cóndor = |outros premios = |imdb = 0136797 }} '''Steven John "Steve" Carell''', nado o [[16 de agosto]] de [[1962]]<ref name="age">{{Cita web |last=Holloway |first=Diane |title=Steve Carell's 42, a 'Virgin' and the worst boss ever |work=[[Austin-American Statesman]] |date=2005-08-16 |url=http://www.austin360.com/tv/content/movies/television/2005/08/16tvcolumn.html |accessdate=15 de novembro de 2010 |data-arquivo=11 de agosto de 2007 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070811043113/http://www.austin360.com/tv/content/movies/television/2005/08/16tvcolumn.html |url-morta=unfit }}</ref> en [[Concord, Massachusetts|Concord]], [[Massachusetts]], é un actor, humorista e produtor de televisión [[Estados Unidos de América|estadounidense]]. == Traxectoria == Carell fíxose famoso polos seus papeis no noticieiro satírico ''[[The Daily Show|The Daily Show with Jon Stewart]]'', no que entre 1999 e 2004 facía de correspondente, e na serie ''[[The Office (serie de televisión estadounidense)|The Office]]'' (2005-) polo que en 2006 tivo un [[Premios Globo de Ouro|Globo de Ouro]] ao mellor actor de serie cómica, ademais tamén apareceu en numerosos filmes de [[Hollywood]] como ''[[Anchorman: The Legend of Ron Burgundy|Anchorman]]'', ''[[The 40-Year-Old Virgin]]'' que foi o 25º filme que máis recadou en 2005 <ref>[http://www.boxofficemojo.com/yearly/chart/?view2=worldwide&yr=2005&p=.htm Box Office Mojo]</ref> facéndoo coñecido internacionalmente, ''[[Little Miss Sunshine]]'', ''[[Evan Almighty]]'', ''[[Dan in Real Life]]'', ''[[Get Smart (filme)|Get Smart]]'' ou ''[[Date Night]]''; tamén lle deu voz a personaxes de filmes animados, incluíndo ''[[Over the Hedge (filme)|Over the Hedge]]'', ''[[Horton Hears a Who! (filme)|Horton Hears a Who!]]'' ou ''[[Despicable Me]]''. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Carell, Steve}} [[Categoría:Actores de Massachusetts]] [[Categoría:Actores de cine dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Actores de televisión dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Actores de voz dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Directores de televisión]] [[Categoría:Guionistas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Humoristas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Nados en 1962]] [[Categoría:Nados no condado de Middlesex, Massachusetts]] [[Categoría:Produtores de televisión]] 3g1h1aty5309cohcry8sv61a5x5l5ud 0 168181 6147559 5944658 2022-08-01T14:39:37Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Patrimonio Mundial |Título = Monumentos de Oviedo e do reino de Asturias |Imaxe = Santa Maria del Naranco.jpg |Rótulo = Fachada oriental de Santa María do Naranco |Inscrición = [[1985]] |Localización = [[Oviedo]]<br />{{Coordenadas|43|22|45|N|5|51|57|W|display=inline,title}} |Tipo = Cultural |Criterios = i, ii, iv |ID = 312 |País = {{ESPb}} [[España]] |Rexión = [[Europa]] e [[América do Norte]] }} '''Santa María do Naranco''' (en {{lang-ast|Ilesia de Santa María'l Narancu}}) é unha igrexa [[Arte prerrománica|prerrománica]] de [[Arte asturiana|estilo asturiano]] ou ramirense. Foi construída orixinariamente coma palacio polo monarca [[Ramiro I de Oviedo]] no [[842]], formando parte dun conxunto palacial no [[monte Naranco]],{{Sfnp|García Cuetos|1997|p=98}} e reconvertida a igrexa probablemente no [[século XII]]. Está situada na aba sur do Naranco, a tres quilómetros de [[Oviedo]], en [[Principado de Asturias|Asturias]]. En [[1885]] foi declarada, xunto con [[Igrexa de San Miguel de Lillo|San Miguel de Lillo]], como monumentos nacionais;{{Sfnp|García Cuetos|1997|p=97}} e levouse a cabo a restauración do monumento entre 1929-1934 dirixida por [[Luis Menéndez Pidal]], que recupera o aspecto actual.{{Sfnp|Cuenca|1997|p=317}} En [[1985]], foi declarada, como parte do prerrománico asturiano, [[Patrimonio da Humanidade]] pola [[UNESCO]].{{Sfnp|Cuenca|1997|p=318}}<ref>{{Cita web|url=http://whc.unesco.org/es/list/312|páxina-web=whc.unesco.org|título=Monumentos de Oviedo y del reino de Asturias|data-acceso=01-08-2018}}</ref> == Historia == Construída por Ramiro I como palacio, ou Aula Rexia, formaba parte dun conxunto de edificios reais máis amplo que contaba tamén coa igrexa de San Miguel de Lillo,{{Sfnp|Gallego García|2009|p=148}} que está a 100 m de distancia. O seu carácter de edificio civil mudou no [[século XII]] pois tralo derrubamento da [[Ábsida|cabeceira]] e parte das [[nave]]s de San Miguel de Lillo, será transformada en igrexa, como queda rexistrado na ''[[crónica silense]]'' en [[1015]], que xa a denomina templo de Santa María. No seu altar, unha inscrición en latín indica a data da consagración:''(...) Per Famulum Tuum Ranimirum. Principe Gloriosum Cum Paterna Regina Coniuge Renovasti Hoc Habitaculum Nimia. Vetustate Consumptvm Et Pro Eis Aedificasti Hanc Haram Benedictionis Gloriosae. Sanctae Mariae In Locum Hunc Summum Exaudi Eos De Caelorum Habitaculo Tuo Et. (...) Die VIIII<sup>o</sup> Kalendas Iulias Era DCCCLXXXVIA''<ref>De Selgas (1909), p. 18</ref> == Descrición arquitectónica == O material fundamental consiste en [[Perpiaño|perpiaños]] pequenos, de diversos tamaños, en fileiras horizontais coma é característico na arte asturiana e consta de dúas naves superpostas.{{Sfnp|Cabezas|2012|p=115}} Ten unha planta rectangular de 21 metros de largo por 6 de largo, e está dividida en dous andares, cunha altura total duns 9 m,<ref>{{Cita web|url=http://www.mirabiliaovetensia.com/Santa_Maria_de_Naranco.html|páxina-web=mirabiliaovetensia.com|título=Santa María de Naranco|data-acceso=13 de decembro de 2021|data-publicación=8 de febreiro de 2012|lingua=es|data-arquivo=08 de febreiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120208132233/http://www.mirabiliaovetensia.com/Santa_Maria_de_Naranco.html|url-morta=unfit}}</ref>​ resultando unha planta bastante alongada. Nos lados maiores existen dous saíntes dos cales, no lado longo, aparece unha escaleira de dúas aberturas con pórtico, pola que se accede á planta superior. A do lado oposto está arruinada. A '''planta baixa''' consiste nun amplo corpo central cuberto por unha [[bóveda de canón]] dividida en tramos por varios [[arcos de faixa]] que se apoian sobre columnas acaroadas no muro, tendo grandes semellanzas coa capela inferior da [[Cámara Santa de Oviedo]]. Aínda que posiblemente foi empregado como oratorio palatino,{{Sfnp|De Olaguer|1998|p=190}} tamén se pensa na hipótese de que fose unha cámara rexia onde o rei recibía audiencia. Esta teoría apóiase na bancada que percorre as paredes. Nos flancos aparecen dúas cámaras laterais con cuberta de madera destinadas a diversos servizos. Unha destas cámaras, a do lado leste, tivo funcións de sala de baño ou alxibe, pois conserva a pía e aparecen restos de conducións de augas,{{Sfnp|De Olaguer|1998|p=190}} aínda que segue a ser unha interpretación discutida. A do lado oeste só é accesible dende o exterior, descoñecéndose a súa función, quizais unha garita. [[Ficheiro:Planta de Santa María del Naranco vectorized.svg|miniatura|Planta]] A '''planta superior''' foi a planta nobre, presentando unha distribución moi semellante á da planta baixa. A gran sala central, rectangular e cuberta con bóveda de canón peraltada cruzada por seis arcos de faixa que se apoian en [[Canzorro|canzorros]].{{Sfnp|Cabezas|2012|p=117}} Os lados maiores están percorridos por unha arquería cega que se apoia na columnas dobres de fustes sogueados de orixe céltica. Nos lados curtos, aparecen dous miradoiros ou tribunas tamén abovedados. No lado leste aparece un altar, seguramente reutilizada do oratorio do andar inferior,{{Sfnp|De Olaguer|1998|p=194}} que e empregará no seu uso posterior como igrexa. No '''exterior''', nos lados maiores, pódense ver os contrafortes que se corresponden cos arcos de faixa interiores.{{Sfnp|Cabezas|2012|p=115}} Nos lados menores, a fachada estrutúrase en dous andares, dos cales o superior é o da planta nobre cuxos miradoiros ábrense ao exterior mediante tres arcos de medio punto peraltados nos que o central é lixeiramente maior. Este mesmo esquema, a unha escala moito máis pequena e estilizada, repítese por riba deles, formando as fiestras de dúas cámaras ás cales só se pode acceder coa axuda dunha escaleira e a súa utilidade era a de gardar o tesouro do nobre. O resultado é un edificio elevado (con tendencia á verticalidade),{{Sfnp|Espino Nuño|1996|p=46}} esvelto e elegante, modulado pola simetría dos contrafuertes e a graza dos seus arcos de medio punto peraltados, e con algunhas solucións construtivas (coma as bóvedas de canón, os arcos de faixa, os contrafortes exteriores) e decorativas (a supeditación da decoración escultórica á arquitectura), que supuxeron un claro antecedente da [[arte románica]].{{Sfnp|Espino Nuño|1996|p=44}} == Decoración escultórica == A decoración atópase supeditada aos elementos arquitectónicos é resulta algo vulgar e simple, o que denota unha certa influencia tardorromana, mais tamén crea un edificio austero e, ao mesmo tempo, de grande harmonía e beleza. O motivo elemento decorativo fundamental é o sogueado que está presente nos [[Fuste|fustes]] e nos [[Capitel|capiteis]]. Nestes tamén aparecen animais{{Sfnp|Cabezas|2012|p=117}} (que tamén están presentes nos trinta e dous medallóns localizados nas [[Enxunta|enxuntas]] dos arcos), [[aves]], [[Cuadrúpede|cuadrúpedes]], [[Cabalo|cabalos]] e [[Cabaleiro|cabaleiros]] en actitude de combate. Os medallóns aparecen tanto no interior coma no exterior do edificio, coma remate interior das pilastras ou de faixas, longas e estriadas no exterior e curtas baixo os canzorros nos que apoian os arcos de faixa interiores. Algúns autores afirman, nestes medallóns, a influencia de motivos decorativos propios da [[arte bizantina]].{{Sfnp|De Olaguer|1998|p=194}} == Na cultura popular == A igrexa e os arredores aparecen en varias escenas da película [[Vicky Cristina Barcelona|''Vicky Cristina Barcelona'']], do director [[Woody Allen]].<ref>{{Cita web|url=https://cine.coveralia.com/noticias/-vicky-cristina-barcelona---woody-allen-descubre-espana-283.php|páxina-web=coveralia.com|título="Vicky Cristina Barcelona", Woody Allen descubre España|data-acceso=13 de decembro de 2021|apelidos=Redacción|lingua=es|data-publicación=5 de xaneiro de 2009}}</ref> == Galería == <gallery> Ficheiro:Santa María del Naranco. Oviedo.jpg|Contorna de Santa María do Naranco. Ficheiro:Oviedo - Santa Maria del Naranco 06.jpg|Fachada norte Ficheiro:Iglesia de Santa María del Naranco - Oviedo.JPG|Fachada sur Ficheiro:Oviedo - Santa Maria del Naranco 16.jpg|Arcada do miradoiro Ficheiro:Oviedo - Santa Maria del Naranco 15.JPG|Detalle dun medallón Ficheiro:Oviedo - Santa Maria del Naranco 10.jpg|Detalle fuste sogueado Ficheiro:Oviedo - Santa Maria del Naranco 08.jpg|Bóveda de canón con arcos de faixa Ficheiro:Santa María del Naranco interior.jpg|Bóveda do andar inferior </gallery> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === *{{Cita libro|título=Historia del arte en España|apelidos=Cabezas López|nome=Araceli|editorial=Ministerio de Educación|ano=2012|ISBN=978-84-369-5427-2|serie=Col. Aula Mentor|lugar=Madrid|ref=}} *{{Cita libro|título=La intervención en la arquitectura prerrománica asturiana|apelidos=Cuenca Busto|nome=Cosme|editorial=Universidade de Oviedo|ano=1997|ISBN=84-8317-011-6|serie=Col. Cursos de verano nº 9.|lugar=Oviedo|páxinas=311-320|capítulo=La restauración del patrimonio asturiano en la primera mitad del XIX|ref=}} *{{Cita libro|título=Arte medieval español hasta el año 1000|apelidos=De Olaguer|nome=Fernando|editorial=Ed. Encuentro|ano=1998|ISBN=978-8474904888|apelidos2=Alonso|nome2=Feliu|serie=Col. Ensayos nº 127|lugar=Madrid|ref=}} *{{Cita publicación periódica|apelidos=De Selgas|nome=Fortunato|data=1 de maio 1909|título=Las Iglesias del Naranco|revista=Boletín de la Sociedad de Excursiones|volume=XVII|páxinas=19–40|url=https://archive.org/details/boletn1718sociuoft/page/n33/mode/2up?view=theater|lugar-publicación=Madrid|lingua=es}} *{{Cita libro|título=Los orígenes de la Reconquista y el reino asturiano|apelidos=Espino Nuño|nome=Jesús|editorial=Akal|ano=1996|ISBN=84-460-0459-3|serie=Col. Historia del mundo para jóvenes|lugar=Madrid|ref=}} *{{Cita libro|título=Historia del Arte 2º Bachillerato|apelidos=Gallego García|nome=Raquel|editorial=Editex|ano=2009|ISBN=978-8497715171|lugar=Madrid|ref=}} *{{Cita libro|título=La intervención en la arquitectura prerrománica asturiana|apelidos=García Cuetos|nome=Mª Pilar|editorial=Universidade de Oviedo|ano=1997|ISBN=84-8317-011-6|serie=Col. Cursos de verano nº 9|lugar=Oviedo|páxinas=97-118|capítulo=La restauración del patrimonio asturiano en la primera mitad del XIX|ref=}} === Ligazóns externas === * [https://sketchfab.com/3d-models/church-of-st-mary-at-mount-naranco-year-848-53fb47f430424176bddddc88aba68506 Modelo en 3D da igrexa] {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Naranco, Santa María do}} [[Categoría:Arte prerrománica]] [[Categoría:Arte asturiana]] [[Categoría:Patrimonio da Humanidade en Asturias]] [[Categoría:Igrexas prerrománicas de Asturias]] [[Categoría:Igrexas católicas de España]] szq510g480xummuc3n4p7f7gscl5erl 0 169265 6147644 6019306 2022-08-01T17:28:32Z 46.222.53.215 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Pablo Anglés Galindo''', nado en [[Benicarló]] en 1967, é un compositor, clarinetista, profesor e director de música que fue violado por un gorila el 25 de diciembre de 2021[[Comunidade Valenciana|valenciano]]. ==Traxectoria== Anglés Galindo comezou a estudar música na escola de música da Asociación Musical Ciudad de Benicarló. En 1982 comezou no [[Conservatorio Superior de Música "Joaquín Rodrigo"]] na cidade de [[Valencia]] onde estudou [[piano]] con [[Ricardo Callejo]], [[clarinete]] con [[José Cerveró Martínez]], [[harmonía (música)|harmonía]] con [[Luis Blanes Arques]] e [[contrapunto]] con [[Francisco Tamarit Fayos]]. De 1984 a 1988 foi director da Banda de la Agrupación Musical de Santa Magdalena de [[Pulpis]] e en 1985 fíxose cargo da dirección da Banda de Música de la Asociación Musical Ciudad de Benicarló nunha primeira etapa ata 1992, cando por oposición obtivo unha praza de profesor de música con destino en [[Zaragoza]], en 1997 volveu facerse cargo da banda de música de Benicarló. ==Composicións== ===Obras para orquestra=== *''Benigazló – Histria '' (1996-1997), orquestra sinfónica *''Al Crist de la Mar'' (2000), para orquestra sinfónica e coro ===Obras para banda=== *''Carrer Pubill'' (1989), pasodobre *''Rafaelet'' (1991), pasodobre *''Llum d'estiu'' (1995), pasodobre *''L'estel del Collet'' (1998), apertura para banda sinfónica *''Elements'' (2009) ===Óperas=== *''El Comte Arnau'' (1997), ópera de cámara ===Música de cámara=== *''Enfoque opuesto'' (1994), para oboe, violoncello e piano *''Disgregación'' (1995), para grupo de metal e percusión *''Gamma'' (1995-1996), para 10 percusionistas *''B3-Classic'' (1996), para clarinete, violoncello e piano *''Suggerències'', (2001) ==Véxase tamén== ===Ligazóns externas=== *[https://web.archive.org/web/20100401114850/http://www.cosicova.org/curriculums/angles%20galindo/curriculum.htm Ficha na Asociación de Compositores Sinfónicos Valencianos] {{es}} *[http://www.youtube.com/watch?v=6ZsRHwV2eLU "Atmospheres"] de [[John Golland]], Asociación Musical Ciudad de Benicarló dirixida por Pablo Anglés Galindo. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Angles Galindo, Pablo}} [[Categoría:Compositores de España]] [[Categoría:Compositores de música clásica]] [[Categoría:Directores de banda]] [[Categoría:Clarinetistas]] [[Categoría:Nados en 1967]] [[Categoría:Nados en Benicarló]] [[Categoría:Personalidades sen imaxes]] ngeje9dqwuyx90mhjl91fewdkdohn3p 6147645 6147644 2022-08-01T17:28:44Z Quinlan83 114718 Undid edits by [[Special:Contribs/46.222.53.215|46.222.53.215]] ([[User talk:46.222.53.215|talk]]) to last version by Chairego apc wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Pablo Anglés Galindo''', nado en [[Benicarló]] en 1967, é un compositor, clarinetista, profesor e director de música [[Comunidade Valenciana|valenciano]]. ==Traxectoria== Anglés Galindo comezou a estudar música na escola de música da Asociación Musical Ciudad de Benicarló. En 1982 comezou no [[Conservatorio Superior de Música "Joaquín Rodrigo"]] na cidade de [[Valencia]] onde estudou [[piano]] con [[Ricardo Callejo]], [[clarinete]] con [[José Cerveró Martínez]], [[harmonía (música)|harmonía]] con [[Luis Blanes Arques]] e [[contrapunto]] con [[Francisco Tamarit Fayos]]. De 1984 a 1988 foi director da Banda de la Agrupación Musical de Santa Magdalena de [[Pulpis]] e en 1985 fíxose cargo da dirección da Banda de Música de la Asociación Musical Ciudad de Benicarló nunha primeira etapa ata 1992, cando por oposición obtivo unha praza de profesor de música con destino en [[Zaragoza]], en 1997 volveu facerse cargo da banda de música de Benicarló. ==Composicións== ===Obras para orquestra=== *''Benigazló – Histria '' (1996-1997), orquestra sinfónica *''Al Crist de la Mar'' (2000), para orquestra sinfónica e coro ===Obras para banda=== *''Carrer Pubill'' (1989), pasodobre *''Rafaelet'' (1991), pasodobre *''Llum d'estiu'' (1995), pasodobre *''L'estel del Collet'' (1998), apertura para banda sinfónica *''Elements'' (2009) ===Óperas=== *''El Comte Arnau'' (1997), ópera de cámara ===Música de cámara=== *''Enfoque opuesto'' (1994), para oboe, violoncello e piano *''Disgregación'' (1995), para grupo de metal e percusión *''Gamma'' (1995-1996), para 10 percusionistas *''B3-Classic'' (1996), para clarinete, violoncello e piano *''Suggerències'', (2001) ==Véxase tamén== ===Ligazóns externas=== *[https://web.archive.org/web/20100401114850/http://www.cosicova.org/curriculums/angles%20galindo/curriculum.htm Ficha na Asociación de Compositores Sinfónicos Valencianos] {{es}} *[http://www.youtube.com/watch?v=6ZsRHwV2eLU "Atmospheres"] de [[John Golland]], Asociación Musical Ciudad de Benicarló dirixida por Pablo Anglés Galindo. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Angles Galindo, Pablo}} [[Categoría:Compositores de España]] [[Categoría:Compositores de música clásica]] [[Categoría:Directores de banda]] [[Categoría:Clarinetistas]] [[Categoría:Nados en 1967]] [[Categoría:Nados en Benicarló]] [[Categoría:Personalidades sen imaxes]] k030hj915j1vdpipjrg60mu1ymfmzny 6147646 6147645 2022-08-01T17:30:30Z 47.58.160.199 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Pablo Anglés Cagalindo''', nado en [[Benicarló]] en 1967, é un compositor, clarinetista, profesor e director de una de las mayores mafias de coxaina[[Comunidade Valenciana|valenciano]]. ==Traxectoria== Anglés Galindo comezou a estudar música na escola de música da Asociación Musical Ciudad de Benicarló. En 1982 comezou no [[Conservatorio Superior de Música "Joaquín Rodrigo"]] na cidade de [[Valencia]] onde estudou [[piano]] con [[Ricardo Callejo]], [[clarinete]] con [[José Cerveró Martínez]], [[harmonía (música)|harmonía]] con [[Luis Blanes Arques]] e [[contrapunto]] con [[Francisco Tamarit Fayos]]. De 1984 a 1988 foi director da Banda de la Agrupación Musical de Santa Magdalena de [[Pulpis]] e en 1985 fíxose cargo da dirección da Banda de Música de la Asociación Musical Ciudad de Benicarló nunha primeira etapa ata 1992, cando por oposición obtivo unha praza de profesor de música con destino en [[Zaragoza]], en 1997 volveu facerse cargo da banda de música de Benicarló. ==Composicións== ===Obras para orquestra=== *''Benigazló – Histria '' (1996-1997), orquestra sinfónica *''Al Crist de la Mar'' (2000), para orquestra sinfónica e coro ===Obras para banda=== *''Carrer Pubill'' (1989), pasodobre *''Rafaelet'' (1991), pasodobre *''Llum d'estiu'' (1995), pasodobre *''L'estel del Collet'' (1998), apertura para banda sinfónica *''Elements'' (2009) ===Óperas=== *''El Comte Arnau'' (1997), ópera de cámara ===Música de cámara=== *''Enfoque opuesto'' (1994), para oboe, violoncello e piano *''Disgregación'' (1995), para grupo de metal e percusión *''Gamma'' (1995-1996), para 10 percusionistas *''B3-Classic'' (1996), para clarinete, violoncello e piano *''Suggerències'', (2001) ==Véxase tamén== ===Ligazóns externas=== *[https://web.archive.org/web/20100401114850/http://www.cosicova.org/curriculums/angles%20galindo/curriculum.htm Ficha na Asociación de Compositores Sinfónicos Valencianos] {{es}} *[http://www.youtube.com/watch?v=6ZsRHwV2eLU "Atmospheres"] de [[John Golland]], Asociación Musical Ciudad de Benicarló dirixida por Pablo Anglés Galindo. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Angles Galindo, Pablo}} [[Categoría:Compositores de España]] [[Categoría:Compositores de música clásica]] [[Categoría:Directores de banda]] [[Categoría:Clarinetistas]] [[Categoría:Nados en 1967]] [[Categoría:Nados en Benicarló]] [[Categoría:Personalidades sen imaxes]] jfs0x7i1fc9ybkelnttogjfn9qkcixg 6147647 6147646 2022-08-01T17:30:43Z Quinlan83 114718 Undid edits by [[Special:Contribs/47.58.160.199|47.58.160.199]] ([[User talk:47.58.160.199|talk]]) to last version by Quinlan83 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Pablo Anglés Galindo''', nado en [[Benicarló]] en 1967, é un compositor, clarinetista, profesor e director de música [[Comunidade Valenciana|valenciano]]. ==Traxectoria== Anglés Galindo comezou a estudar música na escola de música da Asociación Musical Ciudad de Benicarló. En 1982 comezou no [[Conservatorio Superior de Música "Joaquín Rodrigo"]] na cidade de [[Valencia]] onde estudou [[piano]] con [[Ricardo Callejo]], [[clarinete]] con [[José Cerveró Martínez]], [[harmonía (música)|harmonía]] con [[Luis Blanes Arques]] e [[contrapunto]] con [[Francisco Tamarit Fayos]]. De 1984 a 1988 foi director da Banda de la Agrupación Musical de Santa Magdalena de [[Pulpis]] e en 1985 fíxose cargo da dirección da Banda de Música de la Asociación Musical Ciudad de Benicarló nunha primeira etapa ata 1992, cando por oposición obtivo unha praza de profesor de música con destino en [[Zaragoza]], en 1997 volveu facerse cargo da banda de música de Benicarló. ==Composicións== ===Obras para orquestra=== *''Benigazló – Histria '' (1996-1997), orquestra sinfónica *''Al Crist de la Mar'' (2000), para orquestra sinfónica e coro ===Obras para banda=== *''Carrer Pubill'' (1989), pasodobre *''Rafaelet'' (1991), pasodobre *''Llum d'estiu'' (1995), pasodobre *''L'estel del Collet'' (1998), apertura para banda sinfónica *''Elements'' (2009) ===Óperas=== *''El Comte Arnau'' (1997), ópera de cámara ===Música de cámara=== *''Enfoque opuesto'' (1994), para oboe, violoncello e piano *''Disgregación'' (1995), para grupo de metal e percusión *''Gamma'' (1995-1996), para 10 percusionistas *''B3-Classic'' (1996), para clarinete, violoncello e piano *''Suggerències'', (2001) ==Véxase tamén== ===Ligazóns externas=== *[https://web.archive.org/web/20100401114850/http://www.cosicova.org/curriculums/angles%20galindo/curriculum.htm Ficha na Asociación de Compositores Sinfónicos Valencianos] {{es}} *[http://www.youtube.com/watch?v=6ZsRHwV2eLU "Atmospheres"] de [[John Golland]], Asociación Musical Ciudad de Benicarló dirixida por Pablo Anglés Galindo. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Angles Galindo, Pablo}} [[Categoría:Compositores de España]] [[Categoría:Compositores de música clásica]] [[Categoría:Directores de banda]] [[Categoría:Clarinetistas]] [[Categoría:Nados en 1967]] [[Categoría:Nados en Benicarló]] [[Categoría:Personalidades sen imaxes]] k030hj915j1vdpipjrg60mu1ymfmzny 0 170785 6147980 5589096 2022-08-02T06:10:14Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = The American Analog Set | xp = rock | imaxe = AmericanAnalogSet.jpg | lenda = | orixe = [[Austin, Texas]] | país = {{USAb}} | período = [[1995]] - presente | xénero = [[indie rock]], [[slowcore]], [[post-rock]], [[Krautrock]] | selo = Emperor Jones, [[Tiger Style Records|Tiger Style]], [[Arts & Crafts]] | membros = Andrew Kenny<br>Lee Gillespie<br>Mark Smith<br>Craig McCaffrey<br>Sean Ripple | antigos_membros = Lisa Roschmann<br>Tom Hoff | web = [http://www.amanset.com/ amanset.com] }} '''The American Analog Set''' (ás veces referida como '''AmAnSet''') foi unha banda de [[indie rock]] estadounidense porcedente de [[Austin, Texas]] formada no ano [[1995]]. Ata a data leva editados seis álbums de estudio. == Historia == Formada en [[1995]], o primeiro son da banda estaba moi influenciado polo [[krautrock]], o [[post-rock]] e por bandas británicas de [[shoegaze]] como [[Cocteau Twins]], e adoitaba a ter longas pasaxes instrumentais. Co paso do tempo os seus temas foron acurtándose e pasaron a ter unha sonoridade máis [[pop]]. O grupo está liderado polo vocalista, compositor e compositor Andrew Kenny. Outros membros que están ou pasaron pola banda son Lee Gillespie, Mark Smith, Craig McCaffrey, Tom Hoff, Lisa Roschmann e Sean Ripple. Lisa Roschmann, unha das fundadoras, deixou o grupo a finais de [[1999]]; Hoff e Ripple uníronse a principios do ano [[2000]] e McCaffery substituíu a Hoff no [[2003]]. En outubro do [[2005]] falouse a través de Internet da posibilidade da disolución de The American Analog Set. A banda rapidamente respondeu a eses rumores, pero engadiron que non realizarían concertos debido ás súas obrigas con outros proxectos.<ref>{{Cita web|título=The Actual Situation: Andrew Kenny on AmAnSet|url=http://www.amanset.com/lastchance.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2006-01-10|data-acceso=2020-01-12|data-arquivo=10 de xaneiro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060110070141/http://www.amanset.com/lastchance.htm|url-morta=unfit}}</ref> O seu derradeiro álbum, ''[[Set Free]]'' ([[2005]]), foi editado en [[América do Norte]] polo selo canadense Arts & Crafts. O tema "Gone to Earth" do seu álbum ''[[Know by Heart]]'' apareceu na banda sonora da película romántica de [[2009]] ''The Time Traveler's Wife''.<ref>{{Cita web|título=The Time Traveler's Wife (2009) - IMDb|url=http://www.imdb.com/title/tt0452694/soundtrack|data-acceso=2020-01-12}}</ref> == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[The Fun of Watching Fireworks]]'' || [[1996]] || Emperor Jones |- | ''[[From Our Living Room to Yours]]'' || [[1997]] || Emperor Jones |- | ''[[The Golden Band]]'' || [[1999]] || Emperor Jones |- | ''[[Know by Heart]]'' || [[2001]] || [[Tiger Style]] |- | ''[[Promise of Love]]'' || [[2003]] || Tiger Style |- | ''[[Set Free]]'' || [[2005]] || Arts & Crafts |} === EPs === * ''Late One Sunday & The Following Morning'' (1997, [[Darla Records]]) * ''Updates'' (2002, Tiger Style) (remesturas) * ''Songs Of Hurt And Healing'' (2005, Tylenol/Ouch!)) (compartido con [[White Magic]]; 3 temas cada banda) * ''Everything Ends In Spring'' (2005) == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.amanset.com/ Páxina da banda] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:American Analog Set}} [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de slowcore]] [[Categoría:Grupos musicais de post-rock]] [[Categoría:Grupos musicais de krautrock]] [[Categoría:Grupos musicais de Austin, Texas]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1995]] 9mv3t6d2mhyxylb9c7ycl71d75x75lx 0 172843 6147857 6015596 2022-08-02T00:54:16Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Miguel Juan Sebastián Piñera Echeñique''', nado en [[Santiago de Chile]] o [[1 de decembro]] de [[1949]], é un político [[chile]]no. Foi [[presidente de Chile]] no período [[2010]]-[[2014]] e, de novo, entre [[2018]] e [[2022]]. == Traxectoria == [[Ficheiro:Sebastian Pinera.JPG|miniatura|Sebastián Piñera]] === Mocidade === Fillo de José Piñera Carvallo, un funcionario público de orixe [[Galiza|galega]] e militante da [[Partido Demócrata Cristiano (Chile)|Democracia Cristiá]] chilena, e Magdalena Echenique Rozas, de orixe [[Euskadi|vasca]].<ref>{{Cita web|título=Entendiendo a Piñera: los episodios clave de su infancia y juventud que marcaron su personalidad|url=https://interferencia.cl/articulos/entendiendo-pinera-los-episodios-clave-de-su-infancia-y-juventud-que-marcaron-su|páxina-web=Interferencia|data=2020-03-05|data-acceso=2021-11-28|lingua=es}}</ref> Ao pouco de nacer, a familia trasladouse a [[Nova York]] onde o pai foi destinado a unha praza do organismo público para o que traballaba, a Corporación de Fomento da Produción (CORFO). De regreso a Santiago de Chile, ingresou no católico Colexio do Verbo Divino, xestionado polos [[Sociedade do Verbo Divino|verbitas]] e un dos centros de maior prestixio no país.<ref>{{Cita web|título=Verbo Divino: los secretos y el poder del colegio favorito de la élite|url=https://www.ciperchile.cl/2010/11/11/verbo-divino-los-secretos-y-el-poder-del-colegio-favorito-de-la-elite/|páxina-web=CIPER Chile|data=2010-11-11|data-acceso=2021-11-28|lingua=es}}</ref> Posteriormente, marchou de novo de Chile acompañando ao seu pai, nomeado embaixador en [[Bélxica]] (1965-1966) e ante a [[Organización das Nacións Unidas|ONU]] (1966-1970).<ref name=":0">{{Cita web|título=Sebastián Piñera Echenique. Presidentes de la República en el Congreso Nacional|url=https://www.bcn.cl/historiapolitica/resenas_biograficas/wiki/Sebastián_Piñera_Echenique|páxina-web=bcn.cl|data=2020|data-acceso=2021-11-28|nome=BCN Biblioteca del Congreso Nacional de|apelidos=Chile}}</ref> En 1968 ingresou na Facultade de [[Economía]] da [[Pontificia Universidade Católica de Chile]] acadando o título de enxeñeiro comercial e o Premio Raúl Iver ao mellor alumno da promoción.<ref>{{Cita web|título=Gob.cl - Presidencia: Sebastián Piñera Echenique|url=https://www.gob.cl/instituciones/presidencia/|páxina-web=Gobierno de Chile|data-acceso=2021-11-28|lingua=es}}</ref> Continuou os estudos nos Estados Unidos, grazas a unha bolsa Fulbright, facendo un mestrado e doutoramento en Economía na [[Universidade de Harvard]].<ref>{{Cita web|título=Comisión Fulbright en Chile celebra 60 años de intercambio educativo|url=https://cl.usembassy.gov/es/fulbright-commission-in-chile-celebrates-60-years-of-educational-exchange-es/|páxina-web=Embajada de los Estados Unidos en Chile|data=2015-04-27|data-acceso=2021-11-28|lingua=es-ES}}</ref> Alí foi advertido polo seu profesor [[Kenneth Arrow]], logo [[Premio Nobel de Economía]], do [[Golpe de estado do 11 de setembro de 1973|golpe de Estado do 11 de setembro de 1973]].<ref>{{Cita web|título=Chile.- Sebastián Piñera, el empresario que quiere llegar a La Moneda|url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-chile-sebastian-pinera-empresario-quiere-llegar-moneda-20060115083400.html|páxina-web=www.europapress.es|data=2006-01-15|data-acceso=2021-11-28|nome=Europa|apelidos=Press}}</ref> En decembro de 1973 casou con Cecilia Morel, a que coñecía dende a adolescencia, e ambos continuaron residindo en Estados Unidos mentres Sebastián Piñera remataba a súa formación académica. === Carreira profesional === Entre 1971 e 1998 foi profesor de Economía na [[Pontificia Universidade Católica de Chile|Universidade Católica de Chile]], na [[Universidade de Chile]] e na [[Universidade Adolfo Ibáñez]]. Compatibilizou a tarefa docente co traballo nalgunhas altas institucións económicas como o [[Banco Interamericano de Desenvolvemento]] (1974-1976), o [[Banco Mundial]] (1975-1978) e na Comisión Económica para América Latina e o Caribe (CEPAL) das Nacións Unidas (1976). No sector privado, empezou a súa carreira no mundo dos negocios inmobiliarios, e foi entón banqueiro e investidor do mercado. A finais da década de 1970 e principios da de 1980 participou na sociedade Bancard S.A. a maior emisora de tarxetas de crédito do país. Membro da directiva do Banco de Talca, en 1982, foi ordenada a súa detención: a entidade concedera préstamos a empresas (algunhas ficticias) por valores que quintuplicaban o capital do banco. Logo de estar prófugo 24 días, a Corte Suprema concedeulle amparo e non foi condenado.<ref>{{Cita web|título=Los escándalos enfrentados por el presidente chileno Sebastián Piñera|url=https://www.france24.com/es/minuto-a-minuto/20211013-los-esc%C3%A1ndalos-enfrentados-por-el-presidente-chileno-sebasti%C3%A1n-pi%C3%B1era|páxina-web=France 24|data=2021-10-13|data-acceso=2021-11-28}}</ref> Máis de vinte anos despois, a na altura ministra de Xustiza, Mónica Madariaga, afirmou que presionara ao tribunal para lograr a liberdade de Sebastián Piñera a instancias do seu irmán, José, quen fora tamén ministro de [[Augusto Pinochet]].<ref>{{Cita web|url=http://www.archivochile.com/Chile_actual/elecciones_2009/pinera/prensa/pineraprensa0009.pdf|páxina-web=Archivo de Chile: Centro de Estudios "Miguel Enríquez"|título=Ministra de Pinochet logró libertad de Piñera en los ‘80}}</ref> Estas acusacións foron negadas polo contorno de Piñera.<ref>{{Cita web|título=Madariaga: Piñera estuvo preso y recibió ayuda de la dictadura|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/politica/presidenciales/madariaga-pinera-estuvo-preso-y-recibio-ayuda-de-la-dictadura/2009-07-24/084235.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-11-28|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref> Posteriormente, aínda que o sector financeiro e inmobiliario coparon boa parte dos seus investimentos, diversificou a súa carteira. En 1994, mercou o 16% do capital da compañía aérea nacional, LAN Chile, á empresa escandinava SAS, da que acabou sendo accionista maioritario e multado por mercar accións con información privilexiada.<ref>{{Cita web|título=EyN: SVS multa a Piñera con $363 millones por compra de acciones de Lan|url=http://www.economiaynegocios.cl/noticias/noticias.asp?id=29244|páxina-web=www.economiaynegocios.cl|data-acceso=2021-11-28}}</ref> Tamén foi accionista da empresa de telecomunicacións Entel S.A.,<ref>{{Cita web|título=EL SENADOR DISFRUTA MEZCLANDO POLÍTICA Y NEGOCIOS|url=https://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-328416|páxina-web=El Tiempo|data=1996-03-26|data-acceso=2021-11-28|lingua=spanish|nome=Casa Editorial El|apelidos=Tiempo}}</ref> mercou o club deportivo [[Colo-Colo]], un dos máis seguidos de Chile nun intento por gañar popularidade,<ref>{{Cita web|título=Sebastián Piñera, ex presidente de Colo Colo|url=https://apuntesderabona.com/sebastian-pinera-y-colo-colo-chile/|páxina-web=Apuntes de Rabona|data=2019-11-06|data-acceso=2021-11-28|lingua=es|apelidos=rabona}}</ref> empresas eléctricas e unha canle de televisión, [[Chilevisión]].<ref>{{Cita web|título=Sebastián Piñera concretó la compra de Chilevisión|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/entretencion/television/chilevision/sebastian-pinera-concreto-la-compra-de-chilevision/2005-04-15/145834.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-11-28|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref> Antes das eleccións á Presidencia da República de 2009 conformou un [[fideicomiso]] ao que trasladou a xestión da súa carteira de investimentos desprendéndose da posibilidade de ser informado sobre eles e os seus rendementos. Mais deixou á marxe deste fondo a súa participación en LAN Chile, [[Chilevisión]] e en [[Colo-Colo]] que serían vendidas durante os primeiros meses da súa presidencia en 2010.<ref>{{Cita novas|título=UPDATE 4-Chile's Pinera to sell remaining LAN stake|url=https://www.reuters.com/article/chile-lan-sale-idUSN2423692520100324|xornal=Reuters|data=2010-03-24|data-acceso=2021-11-30|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Time Warner buys broadcaster Chilevision|url=https://www.reuters.com/article/us-chile-chilevision-timewarner-idUSTRE67O37R20100825|xornal=Reuters|data=2010-08-25|data-acceso=2021-11-30|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Piñera vende sus acciones de Colo Colo en disputado remate y recauda US$ 7,4 millones|url=https://www.emol.com/noticias/economia/2010/12/24/454693/pinera-vende-sus-acciones-de-colo-colo-en-disputado-remate-y-recauda-us-74-millones.html|páxina-web=Emol|data=2010-12-24|data-acceso=2021-11-30|lingua=Spanish}}</ref> Grazas ao seu percurso empresarial, Sebastián Piñera acumulou unha das maiores fortunas de Chile, cunha contía que [[Forbes]] estima arredor dos 2 700 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]].<ref>{{Cita web|título=Sebastian Piñera & family|url=https://www.forbes.com/profile/sebastian-pinera/|páxina-web=Forbes|data-acceso=2021-11-28|lingua=en}}</ref> === Vida política === ==== Inicios: da disidencia á ditadura a senador ==== Malia a que o seu irmán máis vello, José Piñera, foi ministro de Augusto Pinochet (do que logo acabaría distanciándose), Sebastián Piñera afirma ser opositor o réxime militar que controlou Chile entre 1973 e 1990. Participou, canda o seu pai, nun histórico acto do antigo presidente [[Eduardo Frei Montalva]] contra a ditadura en 1980. Durante os derradeiros anos do réxime mantívose próximo ao [[Partido Demócrata Cristiano (Chile)|Partido Demócrata Cristián]], sobre todo ao sector de [[Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], e segundo [[Patricio Aylwin]] mesmo tenteou a súa incorporación á formación.<ref name=":1">{{Cita web|título=Piñera y sus raíces DC|url=https://www.latercera.com/noticia/pinera-y-sus-raices-dc/|páxina-web=La Tercera|data=2011-01-22|data-acceso=2021-11-29|nome=Loreto|apelidos=Daza}}</ref><ref>{{Cita web|título=Aylwin reveló que Piñera quiso ser DC, pero asegurando un cargo|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/politica/patricio-aylwin/aylwin-revelo-que-pinera-quiso-ser-dc-pero-asegurando-un-cargo/2008-09-28/142756.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-11-29|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref> Ademais, votou polo "non" e financiou a campaña deste no plebiscito de 1988 sobre a continuación de Pinochet como presidente.<ref>{{Cita web|título=Piñera reflota su adhesión al No a 20 años del plebiscito|url=https://www.latercera.com/noticia/pinera-reflota-su-adhesion-al-no-a-20-anos-del-plebiscito/|páxina-web=La Tercera|data=2008-10-05|data-acceso=2021-11-28|nome=Pilar|apelidos=Palma}}</ref><ref>{{Cita web|título=Piñera y el plebiscito: "Fue una decisión sabia" votar por el NO|url=https://www.24horas.cl/politica/a25anosdelplebiscito/pinera-y-el-plebiscito-fue-una-decision-sabia-votar-por-el-no-874145|páxina-web=24Horas.cl|data=2013-10-05|data-acceso=2021-11-28|lingua=es}}</ref> Un ano despois, con todo, aproximouse á dereita que colaborara co pinochetismo asumindo a xefatura de campaña de [[Herman Büchi]], o candidato presidencial que se enfrontou á oposición liderada por [[Patricio Aylwin]]. Os consellos de Piñera pasaban por evitar o continuísmo co réxime ofrendo unha imaxe máis independente.<ref>{{Cita libro|título=Piñera: Biografía no autorizada|url=https://books.google.es/books?id=bnMqDwAAQBAJ&pg=PT116&lpg=PT116&dq=biografia+no+autorizada+sebasti%C3%A1n+pi%C3%B1era+buchi+vargas+llosa&source=bl&ots=fIW_89IsYX&sig=ACfU3U2-zkvQN8iJvIDSoK6izAIC1LpO9w&hl=gl&sa=X&ved=2ahUKEwjQxKShtb70AhWNx4UKHZ3IDQIQ6AF6BAgcEAM#v=onepage&q=biografia%20no%20autorizada%20sebasti%C3%A1n%20pi%C3%B1era%20buchi%20vargas%20llosa&f=false|editorial=Penguin Random House Grupo Editorial Chile|data=2017-07-01|ISBN=978-956-9545-58-0|lingua=es|nome=María Loreto|apelidos=Daza}}</ref> Aínda que nas eleccións, as primeiras dende 1970, Herman Büchi foi derrotado co 29,4% fronte o 55,17% de Aylwin, o propio Piñera foi escollido senador de [[Renovación Nacional]], partido dereitista relacionado co réxime militar. Exerceu o ese cargo entre [[1990]] e [[1998]] representando o distrito Santiago Oriente.<ref name=":0" /> ==== Escándalo ''Piñeragate'' ==== En 1992 propúxose como precandidato de [[Renovación Nacional]] ás eleccións da Presidencia da República de 1993. Piñera era unha figura popular dentro de Renovación Nacional, formando parte dun grupo de políticos novos alcumado pola prensa como "a patrulla xuvenil" e que se fixeran co control do partido. Outra integrante deste grupo era a deputada [[Evelyn Matthei]], que tamén optaba as primarias para ser a candidata á xefatura do Estado. Mais o seu proxecto viuse malogrado polo escándalo chamado ''Piñeragate'' ou ''Kiotazo.'' Unha conversa telefónica privada entre Piñera e un executivo amigo del foi filtrada pola televisión Mega: durante un programa en directo e en presenza do propio Piñera, o dono da cadea, Ricardo Claro, puxo unha cinta nunha radiocadea coa gravación da chamada. Nela, Piñera trazaba un plan para desacreditar á contrincante como unha política pouco coherente e sen criterio.<ref>{{Cita publicación periódica|título=El caso Piñeragate : un certero golpe a la centroderecha|url=http://bibliotecadigital.academia.cl/xmlui/handle/123456789/2189|editorial=Universidad Academia de Humanismo Cristiano|data=2009|lingua=es|nome=Luis|apelidos=Araya Verdugo|nome2=Guido|apelidos2=Lagos Garay}}</ref> Logo da revelación, Piñera emprendeu accións legais para aclarar se fora vítima de espionaxe constatándose a participación dun suboficial do exército, Fernando Díez, na intercepción do seu teléfono. Ademais, como recoñecería a propia Evelyn Matthei, ela recibiu a gravación e foi quen a remitira ao dono de Mega Televisión para facela pública.<ref>{{Cita libro|título=Los años que dejamos atrás|url=https://books.google.es/books?id=ZuJDEAAAQBAJ&pg=PT372&lpg=PT372&dq=ej%C3%A9rcito+pi%C3%B1eragate&source=bl&ots=GBTQY9WdZO&sig=ACfU3U1KdEgp4ERXkPaCe8NBHGloLK9ZKQ&hl=gl&sa=X&ved=2ahUKEwj64rOvwb70AhXLxYUKHXT2DxYQ6AF6BAgSEAM#v=onepage&q=ej%C3%A9rcito%20pi%C3%B1eragate&f=false|editorial=Editorial Catalonia|data=2021-09-10|ISBN=978-956-324-873-9|lingua=es|nome=Manuel|apelidos=Délano|nome2=Sebastián|apelidos2=Alaniz|nome3=Karen|apelidos3=Trajtemberg|nome4=Cristián|apelidos4=Cuevas}}</ref> O escándalo fixo que ambos se retiraran da carreira electoral e foi interpretado como un intento das forzas armadas para impedir que sectores políticos máis liberais e menos vencellados ao pinochetismo, como o que encarnaba Piñera, se fixeran co control da dereita chilena.<ref>{{Cita web|título=El caso Piñeragate y la bomba que dejó caer Ricardo Claro sobre RN|url=https://www.latercera.com/noticia/el-caso-pineragate-y-la-bomba-que-dejo-caer-ricardo-claro-sobre-rn/|páxina-web=La Tercera|data=2008-10-28|data-acceso=2021-11-29|nome=La|apelidos=Tercera.com}}</ref> ==== Intentos por ser o candidato a Presidente do centro dereita ==== En 1998 a detención de [[Augusto Pinochet]] en Londres por orde do xuíz español [[Baltasar Garzón]], convulsionou a política chilena. Na altura senador, Sebastián Piñera, participou de xeito destacado nas mobilizacións que pedían a liberación do ditador. Nunha delas fixo un discurso no que arroupou á familia Pinochet e cuestionou a a actuación da Xustiza española amparándose na soberanía de Chile.<ref>{{Cita web|título=Video de cuando Piñera defendía a Pinochet « Diario y Radio Universidad Chile|url=https://radio.uchile.cl/2017/09/05/cuando-pinera-defendia-a-pinochet/|páxina-web=radio.uchile.cl|data-acceso=2021-11-30|lingua=es-ES}}</ref> En 1999 foi candidato presidencial de Renovación Nacional para a [[Alianza para o Chile|Alianza para Chile]], a coalición de dereita na que tamén se integraba a [[Unión Demócrata Independente]], que propuxo a Joaquín Lavín. Este último sería o gañador das eleccións internas, aínda que sería derrotado nas eleccións presidenciais por [[Ricardo Lagos]] da Concertación, coalición de centro esquerda. Entre 2001 e 2004 foi presidente de Renovación Nacional e en 2005, foi o candidato á Presidencia do Esado por ese partido. Nas eleccións, as que o centro dereita concorría dividido entre Piñera e Lavín pola UDI, saldouse coa vitoria de socialista Michelle Bachelet co 46,5%, obtendo Piñera o 25,41%, quen sacou máis de dous puntos a Joaquín Lavín.<ref name=":0" /> Na segunda volta, Bachelet impúxose co 53,5 fronte o 46,5% de Sebastián Piñera.<ref>{{Cita web|título=RESULTADOS DE ELECCIONES|url=https://tribunalcalificador.cl/resultados-de-elecciones/|data-acceso=2021-11-30|lingua=es-CL}}</ref> == Presidente de Chile == === Primeiro período (2010-2014) === En [[2009]] optou á presidencia de novo como candidato da coalición entre Renovación Nacional, UDI e ChilePrimeiro. Na primeira volta, o 13 de decembro de 2009, acadou o 44,05% dos votos fronte o candidato do centro esquerda, [[Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] (29,60%), pasando ambos á segunda. Finalmente o 17 de xaneiro de 2010, logrou ser escollido Presidente co 51,61%.<ref>{{Cita web|título=Historia Política|url=https://www.bcn.cl/historiapolitica|páxina-web=bcn.cl|data=Octubre 2020|data-acceso=2021-11-30|nome=BCN Biblioteca del Congreso Nacional de|apelidos=Chile}}</ref> Foi a primeira vitoria electoral da dereita en 20 anos desde a restauración da democracia. Os seus primeiros catro anos de goberno (2010-2014) estiveron marcados pola reconstrución derivada do terremoto de febreiro de 2010, o rescate de 33 mineiros no norte de Chile e folgas en escolas e universidades en 2011, así como un crecemento económico moi destacado. ==== Reconstrución logo do terremoto de febreiro de 2010 ==== Na madrugada do 27 de febreiro de 2010, tivo lugar un [[Terremoto de Chile de 2010|sismo]] a 12,5 quilómetros do litoral chileno cunha magnitude de 8,8. O terremoto foi acompañado por un tsunami que afectou especialmente á costa das rexións de [[Rexión de Maule|Maule]] e [[Rexión de Biobío|Biobío]]. Considérase que foi o peor desastre natural de Chile dende o terremoto de Valdivia de 1960 e causou a morte mais de 500 persoas.<ref>{{Cita web|título=¿Cuántos fallecidos? La pregunta sin respuesta|url=https://interactivo.latercera.com/27f/cuantos-fallecidos-la-pregunta-sin-respuesta/|páxina-web=interactivo.latercera.com|data-acceso=2021-11-30|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita novas|título=La tragedia en 2010|url=https://elpais.com/internacional/2015/09/17/actualidad/1442457512_019994.html|xornal=El País|data=2015-09-17|data-acceso=2021-11-30|issn=1134-6582|lingua=es|nome=Rocío|apelidos=Montes}}</ref> Sebastián Piñera xurou como Presidente de Chile días máis tarde, o 11 de marzo, ante o Congreso Nacional reunido en Valparaíso, acto que foi sorprendido polas réplicas do terremoto.<ref>{{Cita web|título=Piñera juró como presidente y firmó su primera medida|url=https://www.rfi.fr/es/americas/20100312-pinera-juro-como-presidente-y-firmo-su-primera-medida|páxina-web=RFI|data=2010-03-12|data-acceso=2021-11-30}}</ref> A reconstrución foi o primeiro grande desafío do seu executivo. Deste xeito, presentou o plan "Chile unido reconstrúe mellor" que pretendía dar cobertura a case 200 000 familias que se viran afectadas pola traxedia natural.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera anunció histórico programa "Chile Unido Reconstruye Mejor" - Chile|url=https://reliefweb.int/report/chile/presidente-pi%C3%B1era-anunci%C3%B3-hist%C3%B3rico-programa-chile-unido-reconstruye-mejor|páxina-web=ReliefWeb|data-acceso=2021-11-30|lingua=en}}</ref> Este contemplaba daba axudas ás familias para acometer obras nas vivendas afectadas así como dotar de fogares provisionais ás que o precisaran.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera anunció histórico programa "Chile Unido Reconstruye Mejor" - Chile|url=https://reliefweb.int/report/chile/presidente-pi%C3%B1era-anunci%C3%B3-hist%C3%B3rico-programa-chile-unido-reconstruye-mejor|páxina-web=ReliefWeb|data-acceso=2021-11-30|lingua=en}}</ref> Este esquema completouse co bono "Mans á obra" cun importe total de 15 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]] que se destinarían á merca de material de obra para ás familias afectadas.<ref>{{Cita web|título=Chile: a un mes del terremoto, Piñera anuncia bono para viviendas|url=https://www.bbc.com/mundo/america_latina/2010/03/100327_chile_terremoto_mes_pinera_fondo_jp|páxina-web=BBC News Mundo|data=2010-03-27|data-acceso=2021-11-30|lingua=es}}</ref> Estas axudas foron acompañadas cun cobizoso programa de reconstrución que destinaba máis de 9 000 millóns de dólares para vivenda, sanidade, educación, infraestruturas.<ref>{{Cita web|url=http://www.desarrollosocialyfamilia.gob.cl/pdf/plan-reconstruccion-resumen-ejecutivo.pdf|páxina-web=Ministerio de Desarrollo Social y Familia de Chile|título=Plan de reconstrucción del terremoto y maremoto del 27 de febrero de 2010: resumen ejecutivo.}}</ref> ==== Rescate dos mineiros de Copiapó ==== [[Ficheiro:Mina San José -Piñera con mensaje de mineros atrapados.jpg|miniatura|Sebastián Piñera amosa a mensaxe dos mineiros atrapados en San José (22-8-2010)]] O 5 de agosto de 2010 houbo un colapso na mina de cobre San José en Copiapó, no [[deserto de Atacama]], que deixou atrapados a 33 operarios.<ref>{{Cita web|título=Recordando los hitos en el rescate de San José|url=https://www.mch.cl/2020/10/15/recordando-los-hitos-en-el-rescate-de-san-jose/|páxina-web=Minería Chilena|data=2020-10-15|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref> Os primeiros intentos de rescate fracasaron dado que o día 7 de agosto un segundo derrubamento fixo imposible a saída dos mineiros pola cheminea de ventilación e levou a supender a operación.<ref>{{Cita web|título=Suspenden rescate de mineros por nuevos derrumbes|url=https://www.emol.com/noticias/nacional/2010/08/07/429237/suspenden-rescate-de-mineros-por-nuevos-derrumbes.html|páxina-web=Emol|data=2010-08-07|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish}}</ref> Sebastián Piñera cesou a tres altos cargos do Servizo de Nacional de Xeoloxía e Minaría por erros na supervisión da explotación.<ref>{{Cita web|título=Piñera destituye a tres altos cargos por el derrumbe de una mina|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2010/08/11/pinera-destituye-tres-altos-cargos-derrumbe-mina/00031281543891458259896.htm|páxina-web=La Voz de Galicia|data=2010-08-11|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref> Unha vez retomados os traballos de auxilio, estes se centraron en sondaxes que permitiran establecer contacto cos traballadores: finalmente, o 22 de agosto foi atopado un papel escrito que dicía "estamos ben no refuxio os 33" o que confirmaba que os mineiros estaban con vida.<ref>{{Cita web|título=Los 10 años del mensaje que confirmó que los mineros atrapados en Chile estaban con vida|url=https://www.aa.com.tr/es/mundo/los-10-años-del-mensaje-que-confirmó-que-los-mineros-atrapados-en-chile-estaban-con-vida/1950340|páxina-web=www.aa.com.tr|data-acceso=2021-12-01}}</ref> O documento foi feito público polo presidente Piñera.<ref>{{Cita web|título=Papel de los 33 mineros será conservado en el Museo Regional de Copiapó|url=https://www.emol.com/noticias/magazine/2011/07/18/493217/papel-de-los-33-mineros-sera-conservado-en-el-museo-regional-de-copiapo.html|páxina-web=Emol|data=2011-07-18|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish}}</ref> A partir de entón, as comunicacións co grupo foron posibles e comezou unha complexa tarefa para levar á superficie aos mineiros que se completou o 13 de outubro, logo de 69 días despois do accidente.<ref>{{Cita web|título=Chile finaliza con éxito el rescate minero más complejo|url=https://www.rtve.es/noticias/20101014/termina-rescate/361726.shtml|páxina-web=RTVE.es|data=2010-10-14|data-acceso=2021-12-01|lingua=es|nome=SONSOLES|apelidos=MAYORGA}}</ref> O éxito do rescate deu grande popularidade ao mandatario tanto a nivel nacional como internacional, pois a saída dos mineiros foi televisada en directo acadando unha audiencia que se estima en mil millóns de espectadores.<ref>{{Cita novas|título=Un baño de popularidad para Piñera|url=https://elpais.com/diario/2010/10/14/internacional/1287007202_850215.html|xornal=El País|data=2010-10-14|data-acceso=2021-12-01|issn=1134-6582|lingua=es|nome=Francisco|apelidos=Peregil}}</ref><ref>{{Cita web|título=O “rescate” de Piñera|url=https://www.igadi.gal/web/analiseopinion/o-rescate-de-pinera|páxina-web=Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional (IGADI)|data-acceso=2021-12-02|lingua=gl}}</ref><ref>{{Cita web|título=El rescate de los 33 mineros logra más audiencia que la final del Mundial|url=https://www.elperiodico.com/es/internacional/20101014/rescate-33-mineros-logra-audiencia-533697|páxina-web=elperiodico|data=2010-10-14|data-acceso=2021-12-01|lingua=es|nome=El|apelidos=Periódico}}</ref> ==== Manifestacións estudiantís de 2011 ==== En 2011 comezaron unha serie de mobilizacións estudantís que afectaron tanto ao ensino secundario como universitario. Foron consideradas como as maiores protestas dende a restauración da democracia e consistiron, fundamentalmente, en manifestacións e tomas de centros de ensino. Entre as demandas destacaban o aumento do gasto público, que a xestión educativa fose transferida dos municipios ao Estado, a garantía da igualdade de oportunidades, abaratamento dos costos e rebaixa do transporte público.<ref>{{Cita web|título=Federación de Estudiantes Universidad de Chile - Noticias » DEMANDAS CONFECH|url=http://fech.cl/blog/2011/04/30/demandas-confech/|páxina-web=web.archive.org|data=2011-07-21|data-acceso=2021-12-01|data-arquivo=21 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110721004146/http://fech.cl/blog/2011/04/30/demandas-confech/|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Secundarios entregaron petitorio al subsecretario de Educación. La Tercera|url=http://latercera.com/noticia/educacion/2011/06/657-372741-9-secundarios-entregaran-petitorio-al-subsecretario-de-educacion.shtml|páxina-web=web.archive.org|data=2011-10-17|data-acceso=2021-12-01|data-arquivo=17 de outubro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20111017105148/http://latercera.com/noticia/educacion/2011/06/657-372741-9-secundarios-entregaran-petitorio-al-subsecretario-de-educacion.shtml|url-morta=unfit}}</ref> As protestas comezaron en maio de 2011 pero chegaron ao seu apoxeo en agosto. Sebastián Piñera respondeu ás demandas con cambios no gabinete e roldas de diálogo pero sen levar a cabo reformas.<ref>{{Cita web|título=Gobierno concreta ajuste ministerial y designa sucesores para Bulnes y Galilea|url=https://www.emol.com/noticias/nacional/2011/12/29/519294/gobierno-y-nuevo-ministro-de-educacion.html|páxina-web=Emol|data=2011-12-29|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish}}</ref><ref>{{Cita web|título=La Segunda.com|url=http://www.lasegunda.com/Noticias/Impreso/2011/08/675947/pinera-llama-a-estudiantes-a-restablecer-dialogo-en-la-moneda-y-el-congreso|páxina-web=LaSegunda.com|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish|nome=El Mercurio|apelidos=S.A.P}}</ref> Tamén houbo críticas ás actuacións das forzas de seguridade nas protestas dos estudantes por consideralas demasiado represivas.<ref>{{Cita web|título=Carabineros desenfundan armas de servicio para disolver marcha estudiantil en Providencia|url=http://www.biobiochile.cl/noticias/2011/07/29/carabineros-desenfundan-sus-armas-de-servicio-para-disolver-marcha-estudiantil-en-providencia.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2011-07-29|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=INDH CONDENA VIOLENTO DESALOJO A ESTUDIANTES UNIVERSITARIOS|url=https://www.indh.cl/indh-condena-violento-desalojo-a-estudiantes-universitarios/|páxina-web=Instituto Nacional de Derechos Humanons|data-acceso=2021-12-01|lingua=es-CL|apelidos=INDH}}</ref> ==== Outras tensións: folgas de fame de presos mapuches (2010-2011) e protestas de Magallanes (2011) ==== Outro desafío foi unha serie de [[Folga de fame|folgas de fame]] de presos [[Pobo mapuche|mapuches]] que se sucederon entre 2010 e 2011. Un total de 32 reos mapuches que estaban en prisión preventiva en distintos cárceres de Chile comezaron unha folga de fame á espera de ser procesados tanto pola xustiza militar e civil. As demandas eran evitar ser acusados de delitos de terrorismo (segundo a lexislación chilena os seus actos eran así tipificados mais consistían a ataques contra a propiedade privada, aínda que nalgúns houbo agresións violentas contra persoas), non seren xulgados por tribunais militares e civís, desmilitarización e autonomía das comunidades mapuches así como a liberdade dos que consideraban presos políticos. Mediante as negociacións, nas que o presidente da Conferencia Episcopal foi mediador, os presos depuxeron a folga tras os compromisos dados polo goberno de reformar a lexislación antiterrorista e de cambiar a acusación do ministerio fiscal.<ref>{{Cita web|título=Mapuches ponen fin a la huelga de hambre|url=https://www.rfi.fr/es/americas/20101002-mapuches-ponen-fin-la-huelga-de-hambre|páxina-web=RFI|data=2010-10-02|data-acceso=2021-12-01}}</ref> Con todo, en marzo de 2011, logo da condena de catro dos acusados por roubo con intimidación, atentado contra a autoridade e homicidio frustrado, retomáronse as folgas ata xuño, cando tras 86 días puxeron fin ás mesmas.<ref>{{Cita web|título=Terminó la huelga de hambre mapuche|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/pueblos-originarios/mapuche/termino-la-huelga-de-hambre-mapuche/2011-06-09/213321.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref> Doutra parte, na rexión meridional de [[Rexión de Magallanes e da Antártica Chilena|Magallanes]] sucedéronse as protestas en xaneiro de 2011. O detonante foi que a Empresa Nacional do Petróleo (ENAP) anunciou a suba dos prezos do [[gas natural]] un 16,8%. Así comezaron numerosas protestas que acabaron afectando aos pasos fronteirizos coa [[Arxentina]] e motivando unha folga laboral.<ref>{{Cita web|título=Más de 3.000 turistas atrapados en el sur de Chile por una huelga general|url=https://www.elperiodico.com/es/internacional/20110116/3-000-turistas-atrapados-sur-666915|páxina-web=elperiodico|data=2011-01-16|data-acceso=2021-12-01|lingua=es|nome=AGENCIAS / Santiago de|apelidos=Chile}}</ref><ref>{{Cita web|título=Gobierno no cede y enfrenta paro indefinido en Magallanes por alza del gas|url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2011/01/11/el-gobierno-no-cede-y-enfrenta-paro-indefinido-en-magallanes-por-alza-del-gas/|páxina-web=El Mostrador|data=2011-01-11|data-acceso=2021-12-01|lingua=es|nome=El|apelidos=Mostrador}}</ref> Sebastián Piñera procedeu a limitar a suba ao 3% (o valor da inflación) e cesou ao ministro de Enerxía ao tempo que se restauraban e ampliaban as subvencións públicas.<ref>{{Cita web|título=Piñera concreta su primer cambio de gabinete al aceptar la renuncia a otros tres ministros|url=https://www.emol.com/noticias/nacional/2011/01/14/458544/pinera-concreta-su-primer-cambio-de-gabinete-al-aceptar-la-renuncia-a-otros-tres-ministros.html|páxina-web=Emol|data=2011-01-14|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish}}</ref><ref>{{Cita web|título=Gobierno propone mantener el precio del gas en Magallanes hasta 2016|url=https://www.eldinamo.cl/negocios/2011/09/20/gobierno-mantiene-precio-del-gas-en-magallanes-hasta-2016/|páxina-web=eldinamo.cl|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref> ==== Relacións exteriores ==== En política internacional foi defensor do multilateralismo e da integración económica rexional: en 2012 promoveu o nacemento da Alianza para o Pacífico canda [[Perú]], [[Colombia]] e [[México]] que busca novos espazos de cooperación económica e [[libre comercio]].<ref>{{Cita web|título=¿Qué es la Alianza del Pacífico?|url=https://alianzapacifico.net/que-es-la-alianza/|data-acceso=2021-12-01|lingua=es-ES|páxina-web=Alianza del Pacífico}}</ref> Tamén foi entusiasta na creación da Comunidade de Estados Latinoamericanos e do Caribe (Celac), da que foi o seu primeiro presidente entre 2011 e 2013.<ref>{{Cita web|título=CELAC.- Chile asume la primera presidencia de la CELAC con la intención de impulsar la integración regional|url=https://www.notimerica.com/politica/noticia-celac-chile-asume-primera-presidencia-celac-intencion-impulsar-integracion-regional-20111203220733.html|páxina-web=www.notimerica.com|data=2011-12-03|data-acceso=2021-12-01|nome=Europa|apelidos=Press}}</ref> Outro ámbito de acción preferente foi o [[sueste asiático]], pois durante o seu mandato Chile asinou tratados de libre comercio (TLC) con [[Malaisia]], [[Vietnam]], [[Hong Kong]] e [[Tailandia]].<ref>{{Cita web|título=TLC Malaisia|url=https://www.subrei.gob.cl/acuerdos-comerciales/acuerdos-comerciales-vigentes/malasia|páxina-web=Subsecretaría de Relacións Económicas Internacionais. Ministerio de Relacións Exteriores de Chile|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=TLC Vietnam|url=https://www.subrei.gob.cl/acuerdos-comerciales/acuerdos-comerciales-vigentes/vietnam|páxina-web=Subsecretaría de Relacións Económicas Internacionais. Ministerio de Relacións Exteriores de Chile|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=TLC Hong Kong|url=https://www.subrei.gob.cl/acuerdos-comerciales/acuerdos-comerciales-vigentes/hong-kong|páxina-web=Subsecretaría de Relacións Económicas Internacionais. Ministerio de Relacións Exteriores de Chile|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=TLC Tailandia|url=https://www.subrei.gob.cl/acuerdos-comerciales/acuerdos-comerciales-vigentes/tailandia|páxina-web=Subsecretaría de Relacións Económicas Internacionais. Ministerio de Relacións Exteriores de Chile|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref> O goberno de Piñera fixo fronte a dous procesos na xustiza internacional dos seus veciños do norte: tanto [[Perú]] como [[Bolivia]], interpuxeran denuncias ante o [[Tribunal Internacional de Xustiza]] por desacordos fronteirizos. A orixe destas disputas remóntase a finais do século XIX cando a vitoria chilena na Guerra do Pacífico (1879-1884) permitiulle anexionar os territorios das actuais rexións de [[Rexión de Antofagasta|Antofagasta]] de Bolivia e, do Perú, as de [[Rexión de Tarapacá|Tarapacá]] e [[Rexión de Arica e Parinacota|Arica e Parinacota]]. En 2008, o Perú recorreu ao Tribunal para reclamar que a fronteira marítima entra ambos países fose unha liña equidistante ao litoral de ambos países, entendendo que os tratados internacionais previos non estipulaban algo negado por Chile, que citaba uns tratados asinados en 1952 e 1954. O fallo da Tribunal deuse a coñecer o 27 de xaneiro de 2014 e supuxo que Perú gañase zona marítima a custa de Chile, se ben en menor medida do solicitado por Lima.<ref>{{Cita web|título=Maritime Dispute (Peru v. Chile) - International Court of Justice|url=https://www.icj-cij.org/en/case/137|páxina-web=www.icj-cij.org|data-acceso=2021-12-02}}</ref> Isto levou a Sebastián Piñera a afirmar que se validaban os argumentos chilenos e comprometeuse a facer cumprir o veredicto dun xeito progresivo.<ref>{{Cita web|título=Falló de La Haya: Perú "complacido", Chile "discrepa"|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias/2014/01/140127_chile_peru_fallo_presidentes_cch|páxina-web=BBC News Mundo|data=2014-01-27|data-acceso=2021-12-02|lingua=es}}</ref> Máis complexas foron as diferenzas con Bolivia, pois ambos os dous estados non matiñan relacións diplomáticas formais dende 1978. Segundo a interpretación do executivo de Evo Morales, Chile contraera un compromiso legal no acordo de paz de 1904 de buscar unha saída o mar de Bolivia logo da Guerra do Pacífico. Por este motivo, Bolivia presentou unha demanda ante o Tribunal Internacional de Xustiza en 2013.<ref>{{Cita web|título=Corte de La Haya admitió demanda marítima boliviana contra Chile|url=https://www.dw.com/es/corte-de-la-haya-admiti%C3%B3-demanda-mar%C3%ADtima-boliviana-contra-chile/a-16782346|páxina-web=DW.COM|data-acceso=2021-12-02|lingua=es-ES}}</ref> A posición de Piñera foi negar os fundamentos para a denuncia e reafirmou a soberanía chilena do territorio en cuestión.<ref>{{Cita web|título=Piñera: “Chile no va a ceder territorio ni mar a Bolivia”|url=https://www.dw.com/es/pi%C3%B1era-chile-no-va-a-ceder-territorio-ni-mar-a-bolivia/a-16872573|páxina-web=DW.COM|data-acceso=2021-12-02|lingua=es-ES}}</ref><ref>{{Cita web|título=Piñera insiste que demanda de Bolivia "no tiene sustento"|url=https://www.24horas.cl/internacional/juicioenlahaya_old/pinera-insiste-que-demanda-de-bolivia-no-tiene-sustento-1083343|páxina-web=24Horas.cl|data=2014-02-18|data-acceso=2021-12-02|lingua=es}}</ref> O goberno de Bachelet mantivo estas posturas, aínda que a sentenza do alto tribunal non chegou ata o segundo goberno de Piñera en 2018 dándolle a razón a Chile.<ref>{{Cita novas|título=Fallo de La Haya: Chile no tiene obligación de negociar con Bolivia una salida soberana al mar|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-45708012|xornal=BBC News Mundo|data-acceso=2021-12-02|lingua=es}}</ref> ==== Logros económicos ==== O seu primeiro mandato foi un período de expansión económica: o [[Produto interior bruto|PIB]] aumentou anualmente máis dun 5% de media, a [[inflación]] recortouse en case dous puntos situándose no 2,4% ao final do período de goberno, e o [[desemprego]] descendeu lixeiramente ata o 6,4%. <ref>{{Cita web|título=Comparación de cifras económicas|url=http://www.avanzachile.cl/columna/comparacion-de-cifras-economicas/|data=2014-08-26|data-acceso=2021-12-01|lingua=es|nome=Julio|apelidos=Dittborn}}</ref><ref>{{Cita web|título=Inflación, precios al consumidor (% anual) - Chile|url=https://datos.bancomundial.org/indicator/FP.CPI.TOTL.ZG?locations=CL|páxina-web=datos.bancomundial.org|data-acceso=2021-12-01}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/37344/6/Chile_es.pdf|páxina-web=Comisión Económica para América Latina e o Caribe (CEPAL)|título=Balance preliminar de las economías de América Latina y el Caribe ▪ 2014}}</ref> O seu goberno tamén procurou facilitar a creación de empresas axilizando os trámites ata ser posible constituílas nun día.<ref>{{Cita web|título=Piñera celebra entrada en vigencia de ley que permite constituir empresa en un día|url=https://www.emol.com/noticias/economia/2013/05/02/596509/pinera-celebra-entrada-en-vigencia-de-ley-que-permite-constituir-empresa-en-un-dia.html|páxina-web=Emol|data=2013-05-02|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish}}</ref> Ao final do seu primeiro período como presidente, Piñera recibía un 50% de aprobación sendo no relativo ao emprego onde obtiña mellores resultados, segundo as enquisas.<ref>{{Cita web|título=Adimark: Piñera termina su gobierno con un 50% de aprobación|url=https://www.emol.com/noticias/nacional/2014/03/03/647640/adimark.html|páxina-web=Emol|data=2014-03-03|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish}}</ref> ==== Outras políticas ==== [[Ficheiro:Gala Bicentenario (5012574805).jpg|miniatura|Sebastián Piñera canda a súa dona, Cecilia Morel, asiste á opera "[[Rigoletto]]" de [[Giuseppe Verdi|Verdi]] no Teatro Municipal de Santiago no marco das celebracións do bicentenario da independencia de Chile (17-9-2010)]]O inicio do seu mandato no ano 2010 coindicidiu cos festexos do bicentenario da independencia de Chile cun amplo programa de conmemoracións cívicas e culturais. Durante o seu goberno, Sebastián Piñera tamén sancionou unha lei contra a [[violencia de xénero]] proxectada pola administración Bachelet, a chamada lei do feminicidio, oficialmente Lei 20.480.<ref>{{Cita web|título=Ley Chile|url=https://www.bcn.cl/leychile|páxina-web=www.bcn.cl/leychile|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref> Este instrumento tipificou o feminicio como o [[homicidio]] da muller por parte da súa parella ou ex parella e aumentou as penas asociadas a el.<ref>{{Cita web|título=Ley de Femicidio - Gobierno de Chile|url=http://2010-2014.gob.cl/especiales/ley-de-femicidio/|páxina-web=2010-2014.gob.cl|data-acceso=2021-12-01|nome=Gobierno de|apelidos=Chile}}</ref> En política social destacou a ampliación dos permisos retribuídos polas baixas maternais de 12 a 24 semanas.<ref>{{Cita web|título=Piñera anuncia proyecto que aumenta posnatal de 12 a 24 semanas y permite traspaso parcial de beneficios al padre|url=https://www.latercera.com/noticia/pinera-anuncia-proyecto-que-aumenta-posnatal-de-12-a-24-semanas-y-permite-traspaso-parcial-de-beneficios-al-padre/|páxina-web=La Tercera|data=2011-02-28|data-acceso=2021-12-01|nome=La|apelidos=Tercera}}</ref> Tamén impulsou as [[Unión civil|unións civís]] para parellas do mesmo sexo, baixo a demominación de "acordo de vida en parella" mediante un proxecto de lei presentado 2011.<ref>{{Cita web|título=Piñera presentó Acuerdo de Vida en Pareja destacando a la familia como "fuente" de felicidad|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/sociedad/minorias-sexuales/union-civil/pinera-presento-acuerdo-de-vida-en-pareja-destacando-a-la-familia-como/2011-08-09/115517.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref> O percurso lexislativo foi lento, contando co rexeitamento da [[Unión Demócrata Independente|UDI]], da [[Igrexa católica|Igrexa Católica]] e das [[Cristianismo evanxélico|evanxélicas]], non sendo aprobado polo Congreso Nacional de Chile ata 2015, xa baixo o mandato da súa sucesora [[Michelle Bachelet]]. O seu goberno impulsou cambios lexislativos que pretenderon aumentar a calidade democrática do sistema político chileno como a introdución do voto voluntario nos procesos electorais, as primarias para a vida interna dos partidos políticos e a elección directa dos conselleiros rexionais.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera promulga ley de elección directa de Consejeros Regionales|url=https://www.emol.com/noticias/nacional/2013/06/07/602590/presidente-pinera-promulga-ley-de-eleccion-directa-y-universal-de-consejeros-regionales.html|páxina-web=Emol|data=2013-06-07|data-acceso=2021-12-01|lingua=Spanish}}</ref> Impedido pola lexislación para presentarse a un período presidencial consecutivo,<ref>{{Cita web|título=Art. 25º Capítulo IV: Gobierno -Constitución da República de Chile|url=https://www.senado.cl/capitulo-iv-gobierno|páxina-web=Senado de Chile|data-acceso=2021-12-02|lingua=es-CL|apelidos=}}</ref> o 11 de marzo de 2014 colocou a banda presidencial á que fora a súa predecesora no cargo, [[Michelle Bachelet|Michelle Bachellet]], na tradicional cerimonia de xura en [[Valparaíso]].<ref>{{Cita novas|título=Michelle Bachelet promete un Chile más justo tras asumir la presidencia|url=https://elpais.com/internacional/2014/03/11/actualidad/1394564577_678693.html|xornal=El País|data=2014-03-11|data-acceso=2021-12-01|issn=1134-6582|lingua=es|nome=Francisco|apelidos=Peregil|nome2=Rocío|apelidos2=Montes}}</ref> Ela impuxérase nas eleccións ante a candidata conservadora Evelyn Matthei, logo de colleitar un folgado 62,17% na segunda volta. Días despois da súa saída de La Moneda conformou a fundación Avanza Chile que pretende fomentar o debate político no país.<ref>{{Cita web|título=Piñera asegura que fundación Avanza Chile funcionará como “un vigía alerta”|url=http://www.biobiochile.cl/noticias/2014/03/26/pinera-asegura-que-fundacion-avanza-chile-funcionara-como-un-vigia-alerta.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2014-03-26|data-acceso=2021-12-02|lingua=es}}</ref> === Segundo período (2018-2022) === [[Ficheiro:Sebastián Piñera asume como Presidente de Chile y da inicio su segundo mandato 3.jpg|miniatura|Sebastián Piñera recibe os parabéns da súa precedesora [[Michelle Bachelet]] o 11 de marzo de 2018 ante o Congreso Nacional. ]] Durante os catro anos do goberno do centro esquerda liderado por Bachelet (2014-2018), Piñera dende a súa fundación Avanza Chile criticou medidas do executivo e defendeu as súas políticas.<ref name=":2">{{Cita web|título=Avanza Chile acusa actitud "antidemocrática" del Gobierno|url=https://www.24horas.cl/politica/avanza-chile-acusa-actitud-antidemocratica-del-gobierno-1321872|páxina-web=24Horas.cl|data=2014-07-09|data-acceso=2021-12-02|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=La dura crítica al Gobierno que Sebastián Piñera realizó en video de Avanza Chile|url=https://www.publimetro.cl/cl/noticias/2016/07/07/dura-critica-gobierno-que-sebastian-pinera-realizo-video-avanza-chile.html|páxina-web=Publimetro Chile|data-acceso=2021-12-02|lingua=es}}</ref> Finalmente, presentouse de novo ás eleccións en 2017. A súa candidatura contou co apoio dos partidos de centro dereita de Renovación Nacional, Unión Demócrata Independente e Partido Rexionalista Independente. Na primeira volta, celebrada o 19 de novembro de 2017, Piñera encabezou as preferencias dos votantes logrando o 36,64% pasando a segunda volta co candidato do centro esquerda, [[Alejandro Guillier]], que sumara o 22,70%. Na segunda volta, o 17 de decembro, Piñera acadou unha maioría do 54,58% que lle permitiu asumir un novo goberno a partir do 11 de marzo do ano seguinte.<ref>{{Cita web|título=Resultados definitivos Elecciones Presidencial, Parlamentarias y de Cores 2017 – Servicio Electoral de Chile|url=https://www.servel.cl/resultados-definitivos-elecciones-presidencial-parlamentaria-cores-2017/|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref> Este novo mandato estivo marcado polo estalido social de 2019 cuxas consecuencias deron nun proceso constituínte, e a [[Pandemia de COVID-19|pandemia de covid 19]]. ==== Relacións exteriores ==== O [[Tribunal Internacional de Xustiza]] fixo público o veredicto sobre a disputa territorial de Bolivia con Chile o 1 de outubro de 2018.<ref>{{Cita web|título=Obligation to Negotiate Access to the Pacific Ocean (Bolivia v. Chile) - International Court of Justice|url=https://www.icj-cij.org/en/case/153|páxina-web=www.icj-cij.org|data-acceso=2021-12-02}}</ref> A sentenza fallou a favor das posicións de Chile, o que supuxo un importante éxito. Piñera tras coñecer o resultado fixo un discurso dende o Palacio de La Moneda acompañado de diversas figuras do executivo e do lexislativo. Nel afirmou que se trataba dun "grande día para Chile" e, aínda que acusou a Evo Morales de crear "falsas expectativas" e "grandes frustracións", ofreceu diálogo a Bolivia.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera se refiere a Fallo de la Corte Internacional de Justicia de La Haya sobre la demanda de Bolivia|url=http://prensa.presidencia.cl/discurso.aspx?id=83275|páxina-web=prensa.presidencia.cl|data-acceso=2021-12-02}}</ref> Tamén en 2018, afirmou que en Venezuela non había democracia e fixo cambios na normativa migratoria para facilitar a regularización da inmigración venezolana.<ref>{{Cita web|título=Sebastián Piñera: "En Venezuela no hay democracia" {{!}} POLITICA|url=https://peru21.pe/politica/sebastian-pinera-venezuela-hay-democracia-403453-noticia/|páxina-web=Peru21|data=2018-04-14|data-acceso=2021-12-18|lingua=es|nome=NOTICIAS|apelidos=PERU21}}</ref><ref>{{Cita novas|data=9-6-2018|título=Chile modifica requisitos para la visa de residencia temporal a los venezolanos. Estos son los cambios|url=https://www.elnuevoherald.com/noticias/america-latina/venezuela-es/article212877824.html|data-acceso=18-12-2021}}</ref> A súa diplomacia durante este novo mandato continuou o traballo para lograr acordos comerciais que xa seguira durante o primeiro exercicio. Así en 2019 asinouse un acordo de asociación entre Chile e o [[Reino Unido]] post[[Brexit]], e outro con [[Nova Zelandia]] e [[Singapur]] sobre economía dixital en 2020.<ref>{{Cita web|título=UK and Chile sign continuity agreement|url=https://www.gov.uk/government/news/uk-and-chile-sign-continuity-agreement|páxina-web=GOV.UK|data-acceso=2021-12-19|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=The Digital Economy Partnership Agreement, a milestone in trade negotiations|url=https://blogs.iadb.org/integration-trade/en/the-digital-economy-partnership-agreement-a-milestone-in-trade-negotiations/|páxina-web=Beyond Borders|data=2020-09-15|data-acceso=2021-12-19|lingua=en-US}}</ref> ==== Estalido social de 2019 ==== [[Ficheiro:La Moneda resguardada.jpg|miniatura|[[Palacio de la Moneda]] protexido por carabineiros o 18 de outubro de 2019]] En outubro de 2019, un incremento nas tarifas do transporte público de [[Santiago de Chile]] derivou nas maiores protestas da Historia de Chile. Entre o 7 e o 17 de outubro comezaron as primeiras "evasións masivas", é dicir, un xeito de protestar consistente en evitar o pago do billete do transporte público, neste caso o [[Metro (transporte)|metro]] da capital.<ref>{{Cita web|título=Evasión masiva de alumnos del Instituto Nacional en el Metro termina con denuncia en Fiscalía y medidas de contención|url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/evasion-masiva-alumnos-del-instituto-nacional-metro-termina-denuncia-fiscalia-medidas-contencion/857409/|páxina-web=La Tercera|data=2019-10-11|data-acceso=2021-12-18|nome=Angélica|apelidos=Baeza}}</ref> Durante varios días, os manifestantes, autoconvocados polas [[Rede social|redes sociais]], superaron a capacidade de control do metro que acabou rexistrando perdas por valor de 500 millóns de pesos.<ref>{{Cita web|título=Metro por evasiones masivas: Daños alcanzan los 500 millones de pesos|url=https://www.t13.cl/noticia/nacional/evasiones-masivas-danos-500-millones-18-10-2019|data-acceso=2021-12-18|apelidos=T13}}</ref> O venres 18, malia a estaren as estacións protexidas polos carabineiros, o servizo do metro colapsou e a mobilidade da capital viuse seriamente afectada.<ref>{{Cita web|título=Múltiples puntos de evasión masiva en el Metro marcan la quinta jornada de protesta|url=https://www.elmostrador.cl/noticias/multimedia/2019/10/18/multiples-puntos-de-evasion-en-el-metro-marcan-la-quinta-jornada-de-protesta/|páxina-web=El Mostrador|data=2019-10-18|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> Ao longo desa tarde tamén se rexistraron cargas policiais e actos vandálicos deixando a unha estudante ferida.<ref>{{Cita web|título=Video muestra a joven herida durante jornada de protestas en Estación Central|url=https://www.eldesconcierto.cl/nacional/2019/10/18/video-muestra-a-joven-herida-durante-protestas-de-este-viernes-en-estacion-central.html|páxina-web=El Desconcierto - Prensa digital libre|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> No serán do venres 18 o goberno decretou a aplicación da Lei de Seguridade Interior, unha lexislación excepcional,<ref>{{Cita web|título=¿En qué consiste la Ley de Seguridad del Estado? - Facultad de Derecho - Universidad de Chile|url=http://derecho.uchile.cl/noticias/159529/en-que-consiste-la-ley-de-seguridad-del-estado|páxina-web=derecho.uchile.cl|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> e pechou durante a fin de semana o servizo de metro.<ref>{{Cita web|título=Gobierno por evasiones masivas: "Hemos invocado la Ley de Seguridad del Estado"|url=https://www.meganoticias.cl/nacional/279441-ministro-del-interior-andres-chadwick-evasiones-masivas-metro-de-santiago.html|páxina-web=meganoticias.cl|data=2019-10-18|data-acceso=2021-12-18|lingua=es-cl}}</ref> Con todo durante esa noite sucedéronse episodios de protesta e violencia, mentres que se difundiu unha fotografía de Piñera canda a súa familia celebrando o aniversario dun dos seus netos nunha pizzería. A imaxe, difundida nas [[Rede social|redes sociais]], foi para moitos, tanto a nivel nacional como internacional, un símbolo da desconexión do presidente coa realidade do país.<ref>{{Cita web|título=«Il Cile brucia e lui mangia la pizza»: bufera contro Piñera|url=https://www.corriere.it/esteri/19_ottobre_20/cile-brucia-lui-mangia-pizza-bufera-contro-presidente-pinera-27111afe-f32a-11e9-ad64-4488d500d2a2.shtml|páxina-web=Corriere della Sera|data=2019-10-20|data-acceso=2021-12-18|lingua=it|nome=Alessandra|apelidos=Coppola}}</ref> Na madrugada do venres 18 ao sábado 19, Piñera ofreceu unha declaración na que anunciaba o establecemento do Estado de Emerxencia en Santiago e parte da [[Rexión Metropolitana de Santiago|Rexión Metropolitana]].<ref>{{Cita web|título=¿Qué significa el Estado de Emergencia decretado por el Presidente?|url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/estado-de-emergencia-decretado-por-el-presidente/868299/|páxina-web=La Tercera|data=2019-10-19|data-acceso=2021-12-18}}</ref> Isto significadaba a militarización da orde pública e a limitación das liberdades de reunión e circulación e decretouse un toque de queda durante a noite. Ao longo dese día as medidas de Estado de Emerxencia e o toque de recollida foi ampliado á totalidade da Rexión Metropolitana e á de [[Rexión de Valparaíso|Valparaíso]] e á provincia de [[Concepción, Chile|Concepción]], afectando ás principais cidades do país. Foi a primeira vez que se empregaba esta medida para evitar protestas dende a ditadura de Pinochet, se ben fora usado por mor de catástrofes naturais na democracia.<ref>{{Cita web|título=No se veía desde Pinochet: el último toque de queda que se decretó en Santiago por protestas sociales|url=https://www.publimetro.cl/cl/noticias/2019/10/19/pinochet-pinera-toque-de-queda-estado-emergencia.html|páxina-web=Publimetro Chile|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> Malia a estas medidas, as protestas continuaron afectando ás principais cidades chilenas, causando ás veces episodios violentos como saqueos e enfrontamentos coas forzas de seguridade. Sebastián Piñera declarou entón que ofrecía diálogo paralizando o incremento do prezo do metro, aínda que alertou contra as protestas. A retórica do presidente endureceuse chegando a falar de "grupos criminais organizados" como responsables dos disturbios e de que Chile estaba "en guerra contra un inimigo poderoso" e que os que participaban nas protestas violentas estaban "en guerra contra todos os chilenos de boa vontade que queremos vivir en democracia".<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera:|url=http://prensa.presidencia.cl/comunicado.aspx?id=103689|páxina-web=prensa.presidencia.cl|data-acceso=2021-12-18}}</ref> O domingo 20 Santiago de Chile e as principais cidades do país acolleron multitudinarias manifestacións de apoio ás protestas. A pesar do seu carácter pacífico, efectivos de carabineiros e do exército dispersaron algunhas mediante a forza habendo agresións a xornalistas.<ref>{{Cita web|título=Mano dura: militares dispersan a manifestantes en Apoquindo y agreden a la prensa|url=https://www.elmostrador.cl/dia/2019/10/21/mano-dura-militares-dispersaron-a-manifestantes-en-apoquindo-y-agreden-a-la-prensa/|páxina-web=El Mostrador|data=2019-10-21|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> [[Ficheiro:Marcha Mas Grande De Chile 2019 Plaza Baquedano Drone.jpg|miniatura|Fotografía da histórica "marcha máis grande de Chile" o 25 de outubro de 2019 en Santiago de Chile.]] Durante os días posteriores, Piñeira anunciou un conxunto de medidas de tipo social que recollían aumentos salariais e das pensións, estabilidade nos prezos da enerxía ou a ampliación dos seguros médicos, máis non resultou suficiente.<ref>{{Cita web|título=Piñera pide perdón y anuncia agenda social: alza a pensiones, seguros de salud e impuesto a ricos|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/chile/2019/10/22/pinera-pide-perdon-y-anuncia-agenda-social-alza-de-pensiones-seguros-de-salud-e-impuesto-a-ricos.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2019-10-22|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> O venres 25 tivo lugar a "marcha máis grande de Chile" que mobilizou a 1 200 000 persoas na capital e, estímase, a uns de 3 000 000 de chilenos.<ref>{{Cita novas|título="La marcha más grande de Chile": la histórica manifestación de más de un millón de personas que tomó las calles de Santiago|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-50190029|xornal=BBC News Mundo|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> A resposta policial ante as protestas foi criticada pola súa dureza describíndose numerosos casos de brutalidade. Informes de institucións como Alto Comisionado das [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] para os Dereitos Humanos e da [[Comisión Interamericana de Dereitos Humanos]], así como de [[Organización non gobernamental|organizacións non gobernamentais]] como [[Amnistía Internacional]] e [[Human Rights Watch]], testemuñaron numerosos usos excesivos da violencia por parte das forzas de seguridade incluíndo mortes, lesións, violencia sexual ou privacións arbitrarias de liberdade.<ref>{{Cita web|url=https://www.ohchr.org/Documents/Countries/CL/Report_Chile_2019_SP.pdf|páxina-web=ohchr.org|título=Informe sobre la misión a Chile: 30 de octubre-22 de noviembre de 2010}}</ref><ref>{{Cita web|título=OEA - Organización de los Estados Americanos: Democracia para la paz, la seguridad y el desarrollo|url=https://www.oas.org/es/cidh/prensa/comunicados/2019/317.asp|páxina-web=www.oas.org|data=2019-12-6|data-acceso=2021-12-19|lingua=es|apelidos=Organización de Estados Americanos}}</ref><ref>{{Cita web|título=Chile: Llamado urgente a una reforma policial tras las protestas|url=https://www.hrw.org/es/news/2019/11/26/chile-llamado-urgente-una-reforma-policial-tras-las-protestas|páxina-web=Human Rights Watch|data=2019-11-26|data-acceso=2021-12-19|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=Chile: Responsabilidad penal por omisión de los mandos con ocasión de los crímenes cometidos durante el estallido social.|url=https://www.amnesty.org/fr/documents/amr22/4851/2021/es/|páxina-web=Amnesty International|data-acceso=2021-12-19|lingua=es}}</ref> Ante estas acusacións, houbo momentos políticos encamiñados á censura da política de Piñera e o seu goberno. Deste xeito, o Congreso Nacional acabou por inhabilitar por 5 anos ao ministro do Interior, Andrés Chadwick.<ref>{{Cita web|título=Respaldan acusación constitucional contra ex ministro Chadwick - Senado - República de Chile|url=https://www.senado.cl/noticias/acusacion-constitucional/respaldan-acusacion-constitucional-contra-ex-ministro-chadwick|páxina-web=Senado|data-acceso=2021-12-21|lingua=es-CL|apelidos=Senado}}</ref> Tras isto, Piñera nomeou como o seu substituto a Gonzalo Blumel, un estreito colaborador.<ref>{{Cita web|título=Gonzalo Blumel, el ministro del Interior que juega sin margen de acción|url=https://www.elmostrador.cl/destacado/2019/11/01/gonzalo-blumel-el-ministro-del-interior-que-juega-sin-margen-de-accion/|páxina-web=El Mostrador|data=2019-11-01|data-acceso=2021-12-21|lingua=es|nome=El|apelidos=Mostrador}}</ref> Tamén, un grupo de deputados de [[Esquerda política|esquerda]] propuxo a destitución do xefe do Estado en novembro de 2019.<ref>{{Cita web|título=Los diputados que firmaron la acusación constitucional contra el Presidente Piñera|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/presidente-pinera/los-diputados-que-firmaron-la-acusacion-constitucional-contra-el/2019-11-19/134813.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-12-21|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref> A proposta non prosperou, sendo rexeitada na primeira votación da Cámara de Deputados por 79 votos en contra e 73 a favor.<ref>{{Cita web|título=Cámara de Diputados desechó acusación constitucional contra el Presidente Piñera|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/presidente-pinera/camara-de-diputados-desecho-acusacion-constitucional-contra-el/2019-12-12/161205.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-12-21|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref> En abril de 2021, varios grupos de [[Xurista|xuristas]] e defensores dos [[Dereitos humanos|Dereitos Humanos]] (entre os que se atopaba [[Baltasar Garzón]]), denunciaron ante a [[Corte Penal Internacional]] a Sebastián Piñera e aos seus colaboradores por estes casos de violencia policial.<ref>{{Cita web|título=Garzón y Comisión Chilena de DDHH acusan al Presidente Piñera en la Corte Penal Internacional por crímenes de lesa humanidad|url=https://www.ciperchile.cl/2021/04/29/garzon-y-comision-chilena-de-ddhh-acusan-al-presidente-pinera-en-la-corte-penal-internacional-por-crimenes-de-lesa-humanidad/|páxina-web=CIPER Chile|data=2021-04-29|data-acceso=2021-12-19|lingua=es}}</ref> Foron acusados por delitos de "lesa humanidade" por considerar que as respostas das forzas de seguridade foron mostras dun "ataque organizado, masivo, extenso, e sistemático" contra os civís.<ref>{{Cita web|título=Sebastián Piñera, denunciado ante la CPI por los abusos policiales en las protestas de Chile|url=https://www.france24.com/es/am%C3%A9rica-latina/20210429-chile-pi%C3%B1era-cpi-crimenes-lesa-humanidad|páxina-web=France 24|data=2021-04-29|data-acceso=2021-12-19}}</ref> Mais en decembro de 2021, a fiscalía do tribunal internacional desestimou a denuncia.<ref>{{Cita web|título=Corte Penal Internacional desestima requerimiento contra Presidente Piñera por supuestos delitos de lesa humanidad y resuelve “no iniciar examen preliminar”|url=https://www.latercera.com/earlyaccess/noticia/corte-penal-internacional-desestima-requerimiento-contra-presidente-pinera-por-supuestos-delitos-de-lesa-humanidad-y-resuelve-no-iniciar-examen-preliminar/4AJY7B35FFANNGPTG6NNDHPOOU/|páxina-web=La Tercera|data=2021-12-09|data-acceso=2021-12-19|nome=Felipe|apelidos=Retamal}}</ref> ==== Proceso constituínte ==== Ante a magnitude do descontento social mostrado dende outubro de 2019, diferentes sectores comezaron a pronunciarse a favor dunha cambio profundo da Constitución de 1980, aprobada durante a ditadura de Augusto Pinochet. Deste xeito, ante a presión de organizacións sociais, sindicais,<ref>{{Cita web|título=Líderes sociales exigen Asamblea Constituyente y seis medidas anti abusos de corto plazo|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/chile/2019/10/21/lideres-sociales-exigen-asamblea-constituyente-y-seis-medidas-anti-abusos-de-corto-plazo.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2019-10-21|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> políticas<ref>{{Cita web|título=Declaraciones del Presidente del Senado tras reunión de los tres poderes del Estado en La Moneda - Senado - República de Chile|url=https://senado.cl/noticias/presidente-del-senado/declaraciones-del-presidente-del-senado-tras-reunion-de-los-tres-poderes|páxina-web=Senado|data-acceso=2021-12-18|lingua=es-CL|apelidos=Senado}}</ref> e xurídicas,<ref>{{Cita web|título=Vocero de la Corte Suprema a favor de una nueva Constitución: "Deberíamos abocarnos a eso"|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/chile/2019/10/30/vocero-de-la-corte-suprema-a-favor-de-una-nueva-constitucion-deberiamos-abocarnos-a-eso.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2019-10-30|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> Sebastián Piñera fixo anuncios pouco claros nos que non desbotaba dunha reforma estrutural do texto.<ref>{{Cita web|título=Ambigüedad del Gobierno de Piñera ante nueva Constitución marca cita de la oposición con Blumel en La Moneda|url=https://www.elmostrador.cl/destacado/2019/10/31/ambiguedad-del-gobierno-de-pinera-ante-nueva-constitucion-marca-cita-de-la-oposicion-con-blumel-en-la-moneda/|páxina-web=El Mostrador|data=2019-10-31|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> Finalmente, o 10 de novembro de 2019, o ministro do Interior, Gonzalo Blumel, confirmou que o goberno comezaría un proceso de redacción dunha nova Constitución mediante un "Congreso Constituínte" e un referendo para a ratificación da carta magna que se elaborara.<ref>{{Cita web|título=Gobierno confirma proceso para una nueva Constitución a través de un "Congreso Constituyente"|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/chile/2019/11/10/gobierno-confirma-proceso-para-una-nueva-constitucion-a-traves-de-un-congreso-constituyente.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2019-11-10|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> Malia a que a oposición valorou que o executivo se abrise a unha nova Constitución rexeitou a forma de redactala, propondo unha asemblea constituínte electa para tal fin, a chamada Convención Constitucional. O 15 de novembro, goberno e oposición acordaron celebrar un duplo plebiscito simultáneo no que se preguntase á cidadanía se querían unha nova Constitución e o xeito de facelo, optando entre a Convención Constitucional ou unha convención mixta na que se escollese a parte dos seus integrantes mentres que o resto serían designados polo Congreso.<ref>{{Cita web|título=Histórico: Los chilenos definirán, en Plebiscito, si hay nueva Constitución y su mecanismo|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/manifestaciones/historico-los-chilenos-definiran-en-plebiscito-si-hay-nueva/2019-11-15/012059.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-12-18|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref> Sebastián Piñera asinou a lei para convocar o referendum o 23 de decembro de 2019.<ref>{{Cita web|título=Piñera firma ley para convocar a plebiscito sobre nueva Constitución en Chile – La Ley al Día|url=http://www.laleyaldia.cl/?p=8385|data-acceso=2021-12-18|lingua=es-ES}}</ref> [[Ficheiro:Plebiscito 2020 - Poster Mascarilla.jpg|miniatura|Carteis con recordatorios de seguridade contra o covid-19 no plebiscito de 2020]] A consulta, fixada para o 26 de abril de 2020, tivo que ser adiada ata o 25 de outubro pola pandemia de covid-19 que afectou ao país dende marzo de 2020.<ref>{{Cita web|título=Presidente promulga reforma que posterga el Plebiscito para el 25 de octubre|url=https://www.emol.com/noticias/Nacional/2020/03/26/981142/Presidente-promulga-reforma-que-postergaplebiscito.html|páxina-web=Emol|data=2020-03-26|data-acceso=2021-12-18|lingua=Spanish}}</ref> Os resultados deixaron un 78,28% a favor de redactar unha nova Constitución e case un 79% a favor de que a elaborase a Convención Constitucional.<ref>{{Cita novas|título=Jubilation as Chile votes to rewrite constitution|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-54687090|xornal=BBC News|data=2020-10-26|data-acceso=2021-12-18|lingua=en-GB}}</ref> Piñera reaccionou aos resultados cualificándoos como unha vitoria da democracia.<ref>{{Cita web|título=Piñera tras victoria del Apruebo: "Ha triunfado la democracia"|url=https://www.meganoticias.cl/nacional/317287-resultados-plebiscito-2020-sebastian-pinera-apruebo-jrx07.html|páxina-web=meganoticias.cl|data=2020-10-25|data-acceso=2021-12-18|lingua=es-cl}}</ref> ==== Política social: ==== ===== Protección da infancia e "Axenda Muller" ===== O seu segundo goberno asumiu o compromiso de mellorar a protección da infancia, especialmente na loita contra os abusos,<ref>{{Cita web|título=Piñera anuncia indicación para establecer la imprescriptibilidad total de los delitos sexuales contra menores|url=https://www.emol.com/noticias/Nacional/2018/05/03/904796/Pinera-anuncia-indicacion-para-establecer-la-imprescriptibilidad-total-de-los-delitos-sexuales-contra-menores.html|páxina-web=Emol|data=2018-05-03|data-acceso=2021-12-18|lingua=Spanish}}</ref> e de garantir a igualdade entre home e muller mediante a chamada Axenda Muller, un paquete de medidas para lograr unha maior equidade, e unha reforma constitucional que compromete ao Estado a garantir a igualdade.<ref>{{Cita web|título=Gob.cl - Artículo: Agenda Mujer: Gobierno Presentó Medidas Para Promover La Equidad De Género|url=https://www.gob.cl/noticias/agenda-mujer-gobierno-presento-12-medidas-para-promover-la-equidad-de-genero/|páxina-web=Gobierno de Chile|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=Piñera destaca a Michelle Bachelet y Daniela Vega en la firma de reforma constitucional de género|url=https://www.latercera.com/politica/noticia/pinera-destaca-michelle-bachelet-daniela-vega-la-firma-reforma-constitucional-genero/182638/|páxina-web=La Tercera|data=2018-05-28|data-acceso=2021-12-18|nome=F.|apelidos=Aste}}</ref> ===== Inmigración ===== Aínda que a política de inmigración de Chile estaba regulada por un decreto de 1975 que buscaba restrinxir este movemento, durante a década do ano 2010 aumentou a entrada de poboación procedente doutros países, concretamente de [[Venezuela]].<ref>{{Cita web|título=Reportajes 24: El boom de la colonia venezolana en Chile|url=https://www.24horas.cl/noticiarios/reportajes24/reportajes-24-el-boom-de-la-colonia-venezolana-en-chile-2005286|páxina-web=24Horas.cl|data=2016-05-03|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> Nun primeiro momento, levou a cabo unha regularización de 300 000 inmigrantes e Piñera anunciou certa flexibilización para venezolanos e [[Haití|haitianos]] alegando cuestións humanitarias.<ref>{{Cita web|título=Piñera da inicio al proceso de regularización de los inmigrantes en Chile|url=https://www.efe.com/efe/america/sociedad/pinera-da-inicio-al-proceso-de-regularizacion-los-inmigrantes-en-chile/20000013-3593750|páxina-web=www.efe.com|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=[VIDEO] Migración: Estos son los cambios en visas y las medidas para haitianos y venezolanos|url=https://www.t13.cl/noticia/nacional/migracion-estos-son-cambios-visas-y-medidas-especiales-haitianos-y-venezolanos|páxina-web=t13.cl|data-acceso=2021-12-18}}</ref> Con todo, na segunda metade do seu mandato acabou virando cara posicións máis retrictivas: endurecendo as normativas e ordeando deportacións masivas.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera promulga ley para prevenir el ingreso irregular de extranjeros y promover la migración ordenada y legal: “Estamos poniendo orden en nuestra casa”|url=http://prensa.presidencia.cl/comunicado.aspx?id=173777|páxina-web=prensa.presidencia.cl|data-acceso=2021-12-18}}</ref><ref>{{Cita web|título=Lo que se sabe sobre la mayor operación de deportaciones de Chile en lo corrido del año|url=https://www.france24.com/es/am%C3%A9rica-latina/20211105-chile-deportaciones-inmigrantes-pi%C3%B1era|páxina-web=France 24|data=2021-11-05|data-acceso=2021-12-18}}</ref><ref>{{Cita novas|título=¿El fin del "sueño chileno"?: los migrantes que luchan por permanecer en un país que les cierra las puertas|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-56999711|xornal=BBC News Mundo|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> Ademais, en febreiro de 2022 decretou o estado de excepción na zona norte de Chile coa finalidade de facultar que as Forzas Armadas colaborasen coas policiais no que denominou unha "crise migratoria".<ref>{{Cita web|título=Diario Oficial publicó decreto de estado de excepción para macrozona norte: Presidente Piñera llamó a “todos a que nos unamos para afrontar este problema”|url=https://www.adnradio.cl/regional/2022/02/16/estado-de-excepcion-fue-publicado-este-miercoles-diario-oficial.html|páxina-web=ADN|data-acceso=2022-02-16|lingua=es|apelidos=ADN}}</ref> ===== Matrimonio igualitario ===== O 1 de xuño de 2021 anunciou a súa intención de legalizar o [[Matrimonio entre persoas do mesmo sexo|matrimonio igualitario]] nun discurso ante o lexislativo onde tamén se comprometeu a unha investigación polas violacións de dereitos en mans das forzas policiais.<ref>{{Cita web|url=https://www.emol.com/noticias/Nacional/2021/06/01/1022589/gobierno-urgencia-proyecto-matrimonio-igualitario.html|páxina-web=Emol|título=Mandatario anuncia urgencia a proyecto de ley de matrimonio igualitario: "Podrán vivir el amor y formar familia"|data-acceso=2-06-2021}}</ref> O 7 de decembro o Congreso Nacional aprobou a lei que permite o matrimonio entre persoas do mesmo sexo con amplo apoio tanto na Cámara de Deputados como no Senado.<ref>{{Cita web|título=Chile legaliza o matrimonio entre persoas do mesmo sexo|url=https://www.g24.gal/-/chile-legaliza-o-matrimonio-entre-persoas-do-mesmo-sexo|páxina-web=G24|data-acceso=2021-12-08|lingua=gl-ES}}</ref> ===== Pensión garantida universal ===== Arredor dun cuarto das persoas xubiladas chilenas perciben unha mensualidade insuficiente.<ref>{{Cita web|url=https://www.cajalosandes.cl/cs/groups/public/documents/document/cmvz/ltiw/~edisp/chile-mayores-20202.pdf&ved=2ahUKEwj7w4iFnJb1AhUyB2MBHdScDt4QFnoECAYQAQ&usg=AOvVaw2RkVJahYjeNFpOg0GZ1TTj|páxina-web=Caja Los Andes|data-acceso=2022-01-03|título=Chile y sus mayores: encuesta calidad de vida en la vejez 2019}}</ref> A cuestión é polémica pois Chile ten un sistema de pensións baseado por enteiro na capitalización individual. Contra esta situación formáronse varios movementos sociais e considérase que foi unha das causas do "Estalido Social" de 2019.<ref>{{Cita web|título=Reforma previsional en Chile: el gran clamor en medio del estallido social|url=https://www.france24.com/es/20200129-reforma-previsional-en-chile-el-gran-clamor-en-medio-del-estallido-social|páxina-web=France 24|data=2020-01-29|data-acceso=2022-01-03}}</ref> En decembro de 2021, logo de autorizar varias retiradas do aforro depositado nos fondos de pensións, Sebastián Piñera propuxo a creación dunha pensión garantida universal a conta dos orzamentos públicos.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera anuncia proyecto de ley de Pensión Garantizada Universal:|url=http://prensa.presidencia.cl/comunicado.aspx?id=182999|páxina-web=prensa.presidencia.cl|data-acceso=2022-01-03}}</ref> Con ela preténdese outorgar 185 000 [[Peso chileno|pesos]] mensuais a máis de 2 300 000 persoas maiores de 65 anos en situación de vulnerabilidade e que se sumaría ao importe que perciben do seu fondo de pensións.<ref>{{Cita web|título=PGU: ¿Qué es la Pensión Garantizada Universal?|url=https://www.concierto.cl/2021/12/pgu-que-es-la-pension-garantizada-universal/|páxina-web=Radio Concierto|data=2021-12-23|data-acceso=2022-01-03}}</ref> Segundo as proxección do goberno, o custo da medida supoñerá máis do 0,9 % do [[Produto interior bruto|PIB]] ata mediados do século XXI.<ref>{{Cita web|título=Ministerio de Hacienda ingresa Pensión Garantizada Universal al Congreso|url=http://www.hacienda.cl/noticias-y-eventos/noticias/ministerio-de-hacienda-ingresa-pension-garantizada-universal-al-congreso|páxina-web=www.hacienda.cl|data-acceso=2022-01-03|lingua=es}}</ref> A Pensión Garantida Universal será un dos derradeiros proxectos de lei que o goberno de Sebastián Piñera someterá á consideración do Congreso Nacional polo que procura gañar o apoio do grupo político do seu sucesor, [[Gabriel Boric]].<ref>{{Cita web|título=Contra reloj: Gobierno intenta salvar proyecto de PGU ante críticas por financiamiento « Diario y Radio Universidad Chile|url=https://radio.uchile.cl/2022/01/02/contra-reloj-gobierno-intenta-salvar-proyecto-de-pgu-ante-criticas-por-financiamiento/|páxina-web=radio.uchile.cl|data-acceso=2022-01-03|lingua=es-ES}}</ref> Sebastián Piñera promulgou a lei de creación da pensión garantida universal o 28 de xaneiro de 2022.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera anuncia publicación de la pensión garantizada universal, que beneficiará a 2,5 millones de personas: “Estamos dando un gran paso adelante para tratar a nuestros adultos mayores con mayor dignidad, cariño y gratitud”|url=https://www.gob.cl/noticias/presidente-pinera-anuncia-publicacion-de-la-pension-garantizada-universal-que-beneficiara-a-25-millones-de-personas-estamos-dando-un-gran-paso-adelante-para-tratar-a-nuestros-adultos-mayores-con-mayor-dignidad-carino-y-gratitud/|páxina-web=Gobierno de Chile|data-acceso=2022-01-28|lingua=es|apelidos=}}</ref> ==== Pandemia de covid-19 ==== O 3 de marzo de 2020, Chile confirmaba o primeiro caso de enfermidade pola [[COVID-19]].<ref>{{Cita web|título=Ministerio de Salud confirma primer caso de Coronavirus en Chile: se trata de un médico|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/region-del-maule/2020/03/03/amp/confirman-primer-caso-de-coronavirus-en-chile.shtml|páxina-web=www.biobiochile.cl|data-acceso=2021-12-18}}</ref> Sebastián Piñera ordenou o peche de fronteiras e decretou o Estado de Emerxencia en vigor a partir do 19 de marzo de 2020, durante un período inicial de 90 días.<ref>{{Cita web|título=Chile decretó el cierre de sus fronteras a partir del 18 de marzo por el Covid-19|url=https://www.france24.com/es/20200316-chile-decreto-cierre-fronteras-covid19|páxina-web=France 24|data=2020-03-16|data-acceso=2021-12-18}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Chile decreta el "estado de catástrofe" en todo el país por 90 días ante el avance del coronavirus|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-51945348|xornal=BBC News Mundo|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> O abeiro desta medida impúxose tamén un toque de recollida en todo o territorio nacional e o confinamento das comunas (concellos) con alta incidencia.<ref>{{Cita web|título=Piñera ordenó toque de queda en todo Chile entre las 22:00 y las 05:00 horas|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/sociedad/salud/coronavirus/pinera-ordeno-toque-de-queda-en-todo-chile-entre-las-22-00-y-las-05-00/2020-03-22/103606.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2021-12-18|lingua=Spanish|apelidos=Cooperativa.cl}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.minsal.cl/ministro-de-salud-anuncio-cuarentena-total-para-siete-comunas-de-la-rm/|páxina-web=Ministerio de Salud de Chile|título=Ministro de Salud anunció cuarentena total para siete comunas de la RM}}</ref> Nos meses seguintes tomáronse medidas para mitigar os danos económicos producidos pola pandemia. O goberno de Piñera sancionou o Ingreso Familiar de Emerxencia, un subsidio para as familias que o precisaran cuxa contía varía función dos membros.<ref>{{Cita web|título=Ingreso Familiar de Emergencia|url=http://www.ingresodeemergencia.cl/|páxina-web=Ingreso Familiar de Emergencia|data-acceso=2021-12-18|lingua=es|apelidos=https://www.ingresodeemergencia.cl}}</ref> Tamén aprobou a posibilidade de retirar o 10% do depositado nos fondos de pensións, obrigatorios en Chile.<ref>{{Cita web|título=Piñera promulgó la ley de retiro del 10% de pensiones en Chile|url=https://cnnespanol.cnn.com/2020/07/24/pinera-promulgo-la-ley-de-retiro-del-10-de-pensiones-en-chile/|páxina-web=CNN|data=2020-07-25|data-acceso=2021-12-18|lingua=es}}</ref> Posteriormente, en decembro de 2020 Piñera sancionou un segundo retiro do 10%,<ref>{{Cita web|título=Sebastián Piñera promulgó el segundo retiro del 10% de las AFP|url=https://www.nodal.am/2020/12/chile-sebastian-pinera-promulgo-el-segundo-retiro-del-10-de-las-afp/|páxina-web=NODAL|data=2020-12-04|data-acceso=2021-12-19|lingua=es-ES}}</ref> pero en abril de 2021 rexeitou un terceiro. Malia a estar aprobada polo Congreso, Sebastián Piñera impugnou a lei ante o Tribunal Constitucional, que rexeitou a pretensión do presidente, véndose obrigado a promulgala.<ref>{{Cita web|título=Noticias de América - Chile: Piñera sufre dura derrota política y promulgará retiro de fondos de pensiones|url=https://www.rfi.fr/es/programas/noticias-de-am%C3%A9rica/20210428-chile-pi%C3%B1era-sufre-dura-derrota-pol%C3%ADtica-y-promulgar%C3%A1-retiro-de-fondos-de-pensiones|páxina-web=RFI|data=2021-04-28|data-acceso=2021-12-19}}</ref> O goberno de Sebastián Piñera destacouse pola rapidez na que despregou a campaña de [[Vacina da COVID-19|vacinación contra a covid-19]]: os analistas louvaron a axilidade na negociación cos laboratorios e a fortaleza do sistema de atención primaria.<ref>{{Cita web|título=How Chile built one of the world’s most successful vaccination campaigns|url=https://www.vox.com/22309620/chile-covid-19-vaccination-campaign|páxina-web=Vox|data=2021-03-10|data-acceso=2021-12-19|lingua=en|nome=Jen|apelidos=Kirby}}</ref><ref>{{Cita web|título=2,7 millones de inmunizados en 15 días: las claves de Chile en su estrategia de vacunación|url=https://www.france24.com/es/am%C3%A9rica-latina/20210219-chile-estrategia-vacunacion-covid19-desafios|páxina-web=France 24|data=2021-02-19|data-acceso=2021-12-19}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|título=The successful COVID-19 vaccine rollout in Chile: Factors and challenges|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2590136221000310|revista=Vaccine: X|data=2021-12-01|ISSN=2590-1362|páxina=100114|volume=9|doi=10.1016/j.jvacx.2021.100114|lingua=en|nome=Claudio|apelidos=Castillo|nome2=Pablo|apelidos2=Villalobos Dintrans|nome3=Matilde|apelidos3=Maddaleno}}</ref> Sebastián Piñera, en decembro de 2020, anunciou o plan do goberno de administrar 20 millóns de vacinas nos primeiros seis meses de 2021.<ref>{{Cita web|url=https://www.minsal.cl/presidente-pinera-presenta-detalles-del-plan-de-inoculacion-contra-el-covid-19/|páxina-web=Ministerio de Salud de Chile|título=Presidente Piñera presenta detalles del plan de inoculación contra el covid-19}}</ref> O [[24 de decembro]] de 2020, o propio xefe do Estado recibiu a chegada do primeiro lote das mercadas a [[Pfizer]] que foron destinadas ao persoal sanitario, considerando ese momento como "de moita esperanza e emoción".<ref>{{Cita web|título=Llegan a Chile las primeras vacunas contra el coronavirus|url=https://www.swissinfo.ch/spa/afp/llegan-a-chile-las-primeras-vacunas-contra-el-coronavirus/46244586|páxina-web=SWI swissinfo.ch|data-acceso=2021-12-19|lingua=es}}</ref> A inoculación chilena foi a un ritmo moi superior ao do resto de [[América Latina]] e da [[Unión Europea]] e para o 1 de marzo de 2021 xa contaba co 20% da poboación cunha dose.<ref>{{Cita novas|título=Cómo se convirtió Chile en el líder de la vacunación contra la covid-19 de América Latina|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-america-latina-56267103|xornal=BBC News Mundo|data-acceso=2021-12-19|lingua=es}}</ref> Deste xeito chegou ao fito de vacinar a case o 2% da poboación por xornada en marzo de 2021.<ref>{{Cita web|título=La exitosa estrategia de vacunación chilena y el legado de Sebastián Piñera|url=https://www.france24.com/es/am%C3%A9rica-latina/20210311-chile-estrategia-vacunaci%C3%B3n-legado-pi%C3%B1era-gobierno-aprobaci%C3%B3n|páxina-web=France 24|data=2021-03-11|data-acceso=2021-12-19}}</ref> O propio Sebastián Piñera foi vacinado o 12 de febreiro e o 12 de marzo de 2021, segundo lle correspondía por idade.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera recibe segunda dosis de vacuna contra el Covid-19: “Tenemos dos grandes aliados: una es la vacuna y el otro es los cuidados personales|url=http://prensa.presidencia.cl/comunicado.aspx?id=172900|páxina-web=prensa.presidencia.cl|data-acceso=2021-12-19}}</ref> Chile foi tamén pioneiro na administración da terceira dose como reforzo en agosto de 2021,<ref>{{Cita web|título=Chile, el primer país de Sudamérica en aplicar una tercera dosis de la vacuna contra la covid-19|url=https://elpais.com/sociedad/2021-08-11/chile-el-primer-pais-de-america-latina-en-aplicar-una-tercera-dosis-de-la-vacuna-contra-la-covid-19.html|páxina-web=El País|data=2021-08-11|data-acceso=2021-12-19|lingua=es|nome=Rocío|apelidos=Montes}}</ref> e na inoculación dos menores de 12 anos, en outubro de 2021.<ref>{{Cita web|título=Chile, pionero en la vacunación de niños menores de 12 años contra la COVID|url=https://www.eldiario.es/internacional/chile-pionero-vacunacion-ninos-menores-12-anos-covid_1_8431178.html|páxina-web=ElDiario.es|data=2021-10-28|data-acceso=2021-12-19|lingua=es|nome=Meritxell|apelidos=Freixas}}</ref> Por todo isto, en menos dun ano, o 89,13% da poboación chilena contaba con polo menos unha dose, tendo a pauta completa o 85,32%.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Coronavirus Pandemic (COVID-19)|nome5=Charlie|nome9=Diana|apelidos8=Macdonald|nome8=Bobbie|apelidos7=Hasell|nome7=Joe|apelidos6=Ortiz-Ospina|nome6=Esteban|apelidos5=Giattino|apelidos4=Appel|url=https://ourworldindata.org/covid-vaccinations|nome4=Cameron|apelidos3=Rodés-Guirao|nome3=Lucas|apelidos2=Mathieu|nome2=Edouard|apelidos=Ritchie|nome=Hannah|data=2020-03-05|revista=Our World in Data|apelidos9=Beltekian}}</ref> A resposta gobernamental ante a pandemia contou coa aprobación da cidadanía, segundo os inquéritos realizados. Vencellado a isto, a valoración de Sebastián Piñera como presidente aumentou, pasando dun mínimo do 6% de aprobación en 2020, a un 20% en 2021.<ref>{{Cita web|título=Exitosa vacunación en Chile da un respiro a impopular presidente|url=http://gobierno.udd.cl/cpp/noticias/2021/03/09/exitosa-vacunacion-en-chile-da-un-respiro-a-impopular-presidente/|páxina-web=Centro de Políticas Públicas|data=2021-03-09|data-acceso=2021-12-19|lingua=es}}</ref> Do mesmo xeito, a Comisión Económica para Americano Latina da [[Organización das Nacións Unidas|ONU]] destacou que Chile fora un dos Estados latinoamericanos que máis axudas sociais proporcionara para paliar os efectos económicos derivados da pandemia.<ref>{{Cita web|título=Cepal destacó ayudas entregadas a las familias en Chile para enfrentar pandemia|url=https://diariousach.cl/cepal-destaco-ayudas-entregadas-a-las-familias-en-chile-para-enfrentar|páxina-web=Diario Usach|data-acceso=2022-02-02|lingua=es-CL|nome=Diario|apelidos=Usach}}</ref> ==== Acusación de evasión de impostos ==== En 2021, o seu nome apareceu nos denominados "Papeis Pandora", a maior investigación feita ata entón sobre milleiros de personalidades que recorreron a [[Paraíso fiscal|paraísos fiscais]] para a evasión de [[Imposto|impostos]]. Segundo eles, en 2010, a familia Délano, amiga da Piñera Morel, mercou a esta última a súa particiación na empresa Minera Dominga mediante unha operación nas [[Illas Virxes Británicas]].<ref>{{Cita web|título=Pandora Papers: Investigación asegura que Piñera vendió minera Dominga a Délano en paraíso fiscal|url=https://www.t13.cl/noticia/politica/pandora-papers-investigacion-dice-pinera-vendio-delano-parte-minera-dominga-paraiso-fiscal|páxina-web=tele13|data-acceso=2021-11-17|apelidos=}}</ref> Esta sociedade desenvolvería un proxecto moi polémico para explotar ferro e cobre nas proximidades do [[Arquipélago de Humboldt]], cunha reserva que concentra o 80% da poboación do ameazado [[pingüín de Humboldt]]. <ref>{{Cita web|título=Un polémico proyecto minero portuario en Chile pone en riesgo al pingüino de Humboldt|url=https://www.dw.com/es/un-pol%C3%A9mico-proyecto-minero-portuario-en-chile-pone-en-riesgo-al-ping%C3%BCino-de-humboldt/a-59008340|páxina-web=DW.COM|data-acceso=2021-11-17|lingua=es-ES|nome=Deutsche|apelidos=Welle (www.dw.com)}}</ref> O pago foi fraccionado, dependendo a última cota de que non houbese cambios regulatorios, unha decisión que dependía do goberno presidido polo propio Piñera.<ref>{{Cita web|título=Pandora Papers: Familias Piñera y Délano sellaron millonaria compraventa de Minera Dominga en Islas Vírgenes Británicas|url=https://www.ciperchile.cl/2021/10/03/pandora-papers-familias-pinera-y-delano-sellaron-millonaria-compraventa-de-minera-dominga-en-islas-virgenes-britanicas/|páxina-web=CIPER Chile|data=2021-10-03|data-acceso=2021-11-17|lingua=es}}</ref> A revelación provocou importantes consecuencias en Chile: a fiscalía comezou unha investigación de oficio por [[suborno]] e delitos tributarios, mentres que politicamente grupos da oposición impulsaron a súa destitución.<ref>{{Cita web|título=Sebastián Piñera, nuevamente entre las cuerdas tras los señalamientos en los 'Papeles de Pandora'|url=https://www.france24.com/es/am%C3%A9rica-latina/20211009-chile-papeles-pandora-sebastian-pi%C3%B1era|páxina-web=France 24|data=2021-10-09|data-acceso=2021-11-17}}</ref> Deste xeito, en novembro de 2021, a Cámara de Deputados de Chile votou a favor dun xuízo político que, con todo, non logrou o apoio do Senado.<ref>{{Cita web|título=A Cámara de Deputados de Chile aproba realizar un xuízo político para destituír a Sebastián Piñera|url=https://www.g24.gal/-/a-c%C3%A1mara-de-deputados-de-chile-aproba-realizar-un-xu%C3%ADzo-pol%C3%ADtico-para-destitu%C3%ADr-a-sebasti%C3%A1n-pi%C3%B1era|páxina-web=G24|data-acceso=2021-11-09|lingua=gl-ES}}</ref><ref>{{Cita web|título=Revisa cómo votaron los senadores la acusación constitucional al Presidente Piñera|url=https://www.emol.com/noticias/Nacional/2021/11/16/1038577/como-votaron-senadores-acusacion-pinera.html|páxina-web=Emol|data=2021-11-16|data-acceso=2021-11-17|lingua=Spanish|nome=|apelidos=}}</ref> == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === * [[Lista de presidentes de Chile]] === Ligazóns externas: === * [https://www.gob.cl/instituciones/presidencia/ Biografía da páxina web oficial da Presidencia de Chile] (en castelán) * [https://www.bcn.cl/historiapolitica/resenas_biograficas/wiki/Sebastián_Piñera_Echenique Perfil biográfico de Sebastián Piñera Echenique da Biblioteca Nacional de Chile] (en castelán) * [https://sebastianpinera.cl Web da campaña electoral de Sebastián Piñera en 2018] {{Gobernante| ESPAZO_POLITICO=[[Lista de presidentes de Chile|Presidente de Chile]]| DINASTIA= Independiente | ANTES= [[Michelle Bachelet]] | DESPOIS= [[Michelle Bachelet]] | DATA_ENTRADA= [[2010]] | DATA_SAIDA= [[2014]] | }} {{Gobernante| ESPAZO_POLITICO=[[Lista de presidentes de Chile|Presidente de Chile]]| DINASTIA= Independiente | ANTES= [[Michelle Bachelet]] | DESPOIS= [[Gabriel Boric]] | DATA_ENTRADA= [[2018]] | DATA_SAIDA= [[2022]] | }} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Piñera, Sebastián}} [[Categoría:Nados en 1949]] [[Categoría:Nados en Santiago de Chile]] [[Categoría:Presidentes de Chile]] [[Categoría:Chilenos de ascendencia vasca]] [[Categoría:Chilenos de ascendencia española]] a3f275god2fuoedvtj7xitth2f33fwb 0 173127 6147854 6048951 2022-08-02T00:44:33Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Scribonius Largus''', foi un [[médico]] do [[século I]] que serviu na corte do [[emperador romano]] [[Claudio]] (anos [[41]]-[[54]]), e que o acompañou na conquista de Britania. == Historia e características == No ano [[47]], por requirimento de [[Caius Julius Callistus]], o [[liberto]] do emperador, compilou unha das primeiras [[farmacopeia]]s: unha lista de 271 prescricións (''De Compositione Medicamentorum''), a maior parte debidas a el mesmo, aínda que recoñece a súa débeda cos seus titores, amigos e outros escritos de médicos eminentes. Tamén incluíu remedios tradicionais. Dise que as obtiña sen reparar nos medios, incluído o suborno. A obra non ten pretensións de estilo e contén moitos coloquialismos. A súa maior parte foi trasnscrita sen citar a procedencia por [[Marcellus Empiricus]]) en ''De Medicamentis Empiricis, Physicis, et Rationabilibus'' (c. [[410]]), obra de gran valor para a corrección do texto de Largus. A relación dos médicos coa esposa do emperador, [[Mesalina]], era bastante problemática. Un dos seus colegas, [[Vecio Valente]], foi acusado de adulterio con ela.<ref>Robinson V. La medicina en la historia. 1947. Ediciones del Tridente Bs. As. P. 96, citado en [http://www.fmv-uba.org.ar/comunidad/toxicologia/Venenos/escribonio_largo.htm fmv-uba.org.ar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100113091029/http://www.fmv-uba.org.ar/comunidad/toxicologia/Venenos/escribonio_largo.htm |date=13 de xaneiro de 2010 }}{{es}}</ref> Algunhas pasaxes da súa obra fanlle ser considerado un dos precursores do [[Humanismo (filosofía)|humanismo]] médico e moi citado en cuestións de [[ética médica]], pois entendía a súa actividade como unha [[profesión]] (''professio'', no sentido sacerdotal de "[[vocación]]" e no sentido de [[obrigación moral]] que esixe un comportamento virtuoso)<ref>{{Cita web |url=http://www.elabe.bioetica.org/32.htm |título=''Bioética médica'' |data-acceso=28 de febreiro de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080519031019/http://www.elabe.bioetica.org/32.htm |dataarquivo=19 de maio de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> e establecía como requisito do médico ser "un bo home, experto na arte e a ciencia do medicamento e cheo de misericordia e humanidade<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=|nome=|data=Enero/Julio 2004|título=La educación humanística en medicina|PMC=|revista=Revista del HPC|doi=|ISSN=|PMID=|volume=7|páxinas=|número=1|url=http://www.hpc.org.ar/pages/v_art_rev.asp?gru=4&npa=Revista%20del%20HPC%20.%20Volumen%207-Enero%2FJulio%202004-%20N%C3%82%C2%BA%201&id=319&offset=19|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101203161350/http://www.hpc.org.ar/pages/v_art_rev.asp?gru=4&npa=Revista%20del%20HPC%20.%20Volumen%207-Enero%2FJulio%202004-%20N%C3%82%C2%BA%201&id=319&offset=19|dataarquivo=03 de decembro de 2010|urlmorta=yes|data-acceso=13 de abril de 2019}}</ref> {{Cita|vir bonus, medendi peritus, plenus misericordia et humanitas}} A edición moderna das ''Compositiones'' por S. Sconocchia (Teubner 1983), substitúe a antiga edición de G. Helmreich (Teubner 1887). == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == ===Ligazóns externas=== *{{Cita publicación periódica|apelidos=Martínez Saura|nome=Fulgencio|data=1995|título=La farmacoterapia en Celso y Escribonio Largo|PMC=|revista=Espacio, Tiempo y Forma. Serie II. Historia Antigua|doi=10.5944/etfii.8.1995.4273|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=439-474|número=8|url=http://revistas.uned.es/index.php/ETFII/article/view/4273}}{{es}} *James Grout: [http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/aconite/largus.html ''Scribonius Largus'', parte da ''Encyclopædia Romana'']{{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Personalidades da medicina]] [[Categoría:Nados no século I]] [[Categoría:Finados no século I]] [[Categoría:Artigos sen imaxes]] f7ad595z31811jqek5lxykgvfazj61p 0 174616 6147638 4663921 2022-08-01T17:18:01Z Tfeliz 7596 Nova estrutura wikitext text/x-wiki O '''control de procesos''' é unha disciplina baseada na [[enxeñaría]] e as [[matemáticas]] que procura manter o estado dun proceso nun rango específico. O estado de referencia é o valor ou o rango de valores desexado dunha ou varias [[variable]]s que forman parte do proceso. Cando o proceso se desvía do estado de referencia, os controladores manipulan as entradas do proceso para corrixir a desviación. == Un exemplo == Quentar unha sala cun radiador é un proceso que ten o obxectivo de achegarse e manter unha [[temperatura]] definida. A temperatura sería a '''variable controlada'''. A temperatura desexada, por exemplo 20&nbsp;°C, sería a referencia ou máis comunmente o ''setpoint''. O estado do radiador, por exemplo o grao de apertura da válvula que permite á auga quente fluír a través do radiador, é a '''variable manipulada''' xa que é a que recibe as accións de control. A maneira máis sinxela de levar a cabo o control da temperatura sería simplemente axustar a válvula a un grao de apertura, e polo tanto deixar pasar un caudal de auga quente fixo. Este tipo de control pode abondar se a temperatura do exterior non varía moito. Non obstante, se un día vai moito máis frío ou moito máis calor no exterior a temperatura da sala pode resultar demasiado baixa ou elevada. Este tipo de controlador chámase de '''lazo aberto''' (ou ''open-loop'') xa que a medida da variable a controlar (a temperatura da sala) non inflúe na variable controlada (a válvula que determina o caudal de auga). Malia súa simplicidade, úsase raramente xa que non permite compensar os cambios que poden actuar na sala, como unha variación da temperatura do exterior. Nun sistema de '''lazo pechado''' (ou ''closed-loop''), un sensor mide o estado do sistema (a temperatura da sala) e fornece a información ao controlador, que axusta o control (a posición da válvula) para manter a sala no estado desexado (achegar a temperatura da sala á temperatura de referencia). Agora cando a temperatura exterior baixa, a diminución consecuente da temperatura da sala é medida e a posición da válvula ábrese para deixar pasar máis auga quente. A retroalimentación ou '''feedback''' permite ao controlador compensar os cambios na temperatura da sala. Este ''feedback'' representa un paradigma central no control de procesos: o control afecta o estado do sistema que, ao mesmo tempo, é medido para alterar o control. == Lazo pechado e lazo aberto == Os controladores de lazo pechado presentan as seguintes vantaxes en comparación cos de lazo aberto: * eliminación de perturbacións * posibilidade de estabilizar procesos inestables * sensibilidade reducida ás variacións de parámetros * máis eficacia para se achegar ao estado de referencia == Véxase tamén == * [[Gramiano de controlabilidade]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Enxeñaría]] b6agn99nkhvcr40zeuqzlaebbx3s6xp 6147640 6147638 2022-08-01T17:20:59Z Tfeliz 7596 /* Un exemplo */ revisión wikitext text/x-wiki O '''control de procesos''' é unha disciplina baseada na [[enxeñaría]] e as [[matemáticas]] que procura manter o estado dun proceso nun rango específico. O estado de referencia é o valor ou o rango de valores desexado dunha ou varias [[variable]]s que forman parte do proceso. Cando o proceso se desvía do estado de referencia, os controladores manipulan as entradas do proceso para corrixir a desviación. == Un exemplo == Quentar unha sala cun radiador é un proceso que ten o obxectivo de achegarse e manter unha [[temperatura]] definida. A temperatura sería a '''variable controlada'''. A temperatura desexada, por exemplo 20&nbsp;°C, sería a referencia ou máis comunmente o ''setpoint''. O estado do radiador, por exemplo o grao de apertura da válvula que permite á auga quente fluír a través do radiador, é a '''variable manipulada''' xa que é a que recibe as accións de control. === Lazo aberto === A maneira máis sinxela de levar a cabo o control da temperatura sería simplemente axustar a válvula a un grao de apertura, e polo tanto deixar pasar un caudal de auga quente fixo. Este tipo de control pode abondar se a temperatura do exterior non varía moito. Non obstante, se un día vai moito máis frío ou moito máis calor no exterior a temperatura da sala pode resultar demasiado baixa ou elevada. Este tipo de controlador chámase de '''lazo aberto''' (ou ''open-loop'') xa que a medida da variable a controlar (a temperatura da sala) non inflúe na variable controlada (a válvula que determina o caudal de auga). Malia súa simplicidade, úsase raramente xa que non permite compensar os cambios que poden actuar na sala, como unha variación da temperatura do exterior. === Lazo pechado === Nun sistema de '''lazo pechado''' (ou ''closed-loop''), un sensor mide o estado do sistema (a temperatura da sala) e fornece a información ao controlador, que axusta o control (a posición da válvula) para manter a sala no estado desexado (achegar a temperatura da sala á temperatura de referencia). Agora cando a temperatura exterior baixa, a diminución consecuente da temperatura da sala é medida e a posición da válvula ábrese para deixar pasar máis auga quente. A retroalimentación ou '''feedback''' permite ao controlador compensar os cambios na temperatura da sala. Este ''feedback'' representa un paradigma central no control de procesos: o control afecta o estado do sistema que, ao mesmo tempo, é medido para alterar o control. == Lazo pechado e lazo aberto == Os controladores de lazo pechado presentan as seguintes vantaxes en comparación cos de lazo aberto: * eliminación de perturbacións * posibilidade de estabilizar procesos inestables * sensibilidade reducida ás variacións de parámetros * máis eficacia para se achegar ao estado de referencia == Véxase tamén == * [[Gramiano de controlabilidade]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Enxeñaría]] rjuf286j0n0zh02es3khyecoyaulq5b 6147641 6147640 2022-08-01T17:21:46Z Tfeliz 7596 /* Véxase tamén */ Outros artigos wikitext text/x-wiki O '''control de procesos''' é unha disciplina baseada na [[enxeñaría]] e as [[matemáticas]] que procura manter o estado dun proceso nun rango específico. O estado de referencia é o valor ou o rango de valores desexado dunha ou varias [[variable]]s que forman parte do proceso. Cando o proceso se desvía do estado de referencia, os controladores manipulan as entradas do proceso para corrixir a desviación. == Un exemplo == Quentar unha sala cun radiador é un proceso que ten o obxectivo de achegarse e manter unha [[temperatura]] definida. A temperatura sería a '''variable controlada'''. A temperatura desexada, por exemplo 20&nbsp;°C, sería a referencia ou máis comunmente o ''setpoint''. O estado do radiador, por exemplo o grao de apertura da válvula que permite á auga quente fluír a través do radiador, é a '''variable manipulada''' xa que é a que recibe as accións de control. === Lazo aberto === A maneira máis sinxela de levar a cabo o control da temperatura sería simplemente axustar a válvula a un grao de apertura, e polo tanto deixar pasar un caudal de auga quente fixo. Este tipo de control pode abondar se a temperatura do exterior non varía moito. Non obstante, se un día vai moito máis frío ou moito máis calor no exterior a temperatura da sala pode resultar demasiado baixa ou elevada. Este tipo de controlador chámase de '''lazo aberto''' (ou ''open-loop'') xa que a medida da variable a controlar (a temperatura da sala) non inflúe na variable controlada (a válvula que determina o caudal de auga). Malia súa simplicidade, úsase raramente xa que non permite compensar os cambios que poden actuar na sala, como unha variación da temperatura do exterior. === Lazo pechado === Nun sistema de '''lazo pechado''' (ou ''closed-loop''), un sensor mide o estado do sistema (a temperatura da sala) e fornece a información ao controlador, que axusta o control (a posición da válvula) para manter a sala no estado desexado (achegar a temperatura da sala á temperatura de referencia). Agora cando a temperatura exterior baixa, a diminución consecuente da temperatura da sala é medida e a posición da válvula ábrese para deixar pasar máis auga quente. A retroalimentación ou '''feedback''' permite ao controlador compensar os cambios na temperatura da sala. Este ''feedback'' representa un paradigma central no control de procesos: o control afecta o estado do sistema que, ao mesmo tempo, é medido para alterar o control. == Lazo pechado e lazo aberto == Os controladores de lazo pechado presentan as seguintes vantaxes en comparación cos de lazo aberto: * eliminación de perturbacións * posibilidade de estabilizar procesos inestables * sensibilidade reducida ás variacións de parámetros * máis eficacia para se achegar ao estado de referencia == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Gramiano de controlabilidade]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Enxeñaría]] ro6qkw0p51ify605xrl8u6xu6fnrxtg 0 177526 6147966 6030436 2022-08-02T05:31:26Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 14 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{formato de referencias}} {{Tempada deportiva | color = #0070FF | color1 = #FF004F | nome = <span style="color:white;">NBA 2009-10</span> | liga = [[National Basketball Association]] | deporte = [[Baloncesto]] | logo = | tamaño_logo = 100px | duración = [[27 de outubro]] – [[17 de xuño]] | draft = [[NBA Draft|<span style="color:white">Draft</span>]] | top_pick = {{USAb}} [[Blake Griffin]] | picked_by = [[Los Angeles Clippers]] | tempada = <span style="color:white;">Tempada regular</span> | top_seed = [[Cleveland Cavaliers]] | MVP = {{USAb}} [[LeBron James]] <small>([[Cleveland Cavaliers|CLE]])</small> | máximo_anotador = {{USAb}} [[Kevin Durant]] <small>([[Oklahoma City Thunder|OKL]])</small> | playoffs = <span style="color:white;">Playoffs</span> | campión_conferencia1_nome = [[Conferencia Leste da NBA|Conf. Leste]] | campión_conferencia1 = [[Boston Celtics]] | conf1_subcampión = [[Orlando Magic]] | campión_conferencia2_nome = [[Conferencia Oeste da NBA|Conf. Oeste]] | campión_conferencia2 = [[Los Angeles Lakers]] | conf2_subcampión = [[Phoenix Suns]] | finais = <span style="color:white;">Finais</span> | campión_final = [[Los Angeles Lakers]] | subcampión_final = [[Boston Celtics]] | MVP_final = {{USAb}} [[Kobe Bryant]] <small>([[Los Angeles Lakers|LAL]])</small> | competición = <span style="color:white;">National Basketball Association</span> | tempada_anterior_link = Tempada 2008-09 da NBA | tempada_anterior_ano = 2008-09 | tempada_seguinte_link = Tempada 2010-11 da NBA | tempada_seguinte_ano = 2010-11 }} A '''Tempada 2009-10 da NBA''' foi a sexaxesimocuarta de la historia da competición norteamericana de [[baloncesto]]. Os [[Dallas Mavericks]] foron os anfitrións do [[NBA All-Star Game|All-Star Game da NBA 2010]], que se celebrou o [[14 de febreiro]] de [[2010]] no [[Cowboys Stadium]] de [[Arlington, Texas]].<ref>NBA.com [http://www.nba.com/mavericks/news/Dallas_Hosts_AllStar.html FAQ About NBA All-Star 2010], consultado en [[xullo]] de [[2009]]</ref> Os [[Charlotte Bobcats]] e os [[Philadelphia 76ers]] estrenaron novo uniforme. == Clasificacións == === Por división === {| class="wikitable" width="75%" ! width="30%" | [[División Atlántico da NBA|División Atlántico]] ! width="5%" | G ! width="5%" | P ! width="5%" | % ! width="7.5%" | PV ! width="7.5%" | Casa ! width="7.5%" | Fóra ! width="7.5%" | División ! width="5%" | PX |- {{#switch:{{{team}}}|BOS|BOS=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''y'''-[[Boston Celtics]] || 50 || 32 || .610 || – || 24–17 || 26–15 || 13–3 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|TOR|TOR=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Toronto Raptors]] || 40 || 42 || .488 || 10.0 || 25–16 || 15–26 || 10–5 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|NYK|NYK=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[New York Knicks]] || 29 || 53 || .354 || 21.0 || 18–23 || 11–30 || 6–10 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|PHI|PHI=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Philadelphia 76ers]] || 27 || 55 || .329 || 23.0 || 12–29 || 15–26 || 7–9 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|NJN|NJN=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[New Jersey Nets]] || 12 || 70 || .146 || 38.0 || 8–33 || 4–37 || 3–13 || 82 |} {| class="wikitable" width="75%" ! width="30%" | [[División Central da NBA|División Central]] ! width="5%" | G ! width="5%" | P ! width="5%" | % ! width="7.5%" | PV ! width="7.5%" | Casa ! width="7.5%" | Fóra ! width="7.5%" | División ! width="5%" | PX |- {{#switch:{{{team}}}|CLE|CLE=bgcolor="#CCFFCC'}}bgcolor="#ddffdd" |align=left | '''z'''-[[Cleveland Cavaliers]] || 61 || 21 || .744 || – || 35–6 || 26–15 || 12–4 || 82 |-{{#switch:{{{team}}}|MIL|MIL=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left | '''x'''-[[Milwaukee Bucks]] || 46 || 36 || .561 || 15.0 || 28–13 || 18–23 || 10–6 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|CHI|CHI=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left | '''x'''-[[Chicago Bulls]] || 41 || 41 || .500 || 20.0 || 24–17 || 17–24 || 10–6 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|IND|IND=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left | [[Indiana Pacers]] || 32 || 50 || .390 || 29.0 || 23–18 || 9–32 || 6–10 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|DET|DET=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left | [[Detroit Pistons]] || 27 || 55 || .329 || 34.0 || 17–24 || 10–31 || 2–14 || 82 |} {| class="wikitable" width="75%" ! width="30%" | [[División Sueste da NBA|División Sueste]] ! width="5%" | G ! width="5%" | P ! width="5%" | % ! width="7.5%" | PV ! width="7.5%" | Casa ! width="7.5%" | Fóra ! width="7.5%" | División ! width="5%" | PX |- {{#switch:{{{team}}}|ORL|ORL=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''y'''-[[Orlando Magic]] || 59 || 23 || .720 || – || 34–7 || 25–16 || 10–6 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|ATL|ATL=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''x'''-[[Atlanta Hawks]] || 53 || 29 || .646 || 6.0 || 34–7 || 19–22 || 8–8 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|MIA|MIA=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''x'''-[[Miami Heat]] || 47 || 35 || .573 || 12.0 || 24–17 || 23–18 || 9–7 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|CHA|CHA=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''x'''-[[Charlotte Bobcats]] || 44 || 38 || .537 || 15.0 || 31–10 || 13–28 || 10–6 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|WAS|WAS=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Washington Wizards]] || 26 || 56 || .317 || 33.0 || 15–26 || 11–30 || 3–13 || 82 |} {| class="wikitable" width="75%" ! width="30%" | [[División Noroeste da NBA|División Noroeste]] ! width="5%" | G ! width="5%" | P ! width="5%" | % ! width="7.5%" | PV ! width="7.5%" | Casa ! width="7.5%" | Fóra ! width="7.5%" | División ! width="5%" | PX |- {{#switch:{{{team}}}|DEN|DEN=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''y'''-[[Denver Nuggets]] || 53 || 29 || .646 || – || 34–7 || 19–22 || 12–4 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|UTH|UTH=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''x'''-[[Utah Jazz]] || 53 || 29 || .646 || - || 32–9 || 21–20 || 8–8 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|POR|POR=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''x'''-[[Portland Trail Blazers]] || 50 || 32 || .610 || 3.0 || 26–15 || 24–17 || 7–8 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|OKC|OKC=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''x'''-[[Oklahoma City Thunder]] || 50 || 32 || .610 || 3.0 || 27–14 || 23–18 || 9–6 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|MIN|MIN=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Minnesota Timberwolves]] || 15 || 67 || .183 || 38.0 || 10–31 || 5–36 || 3–13 || 82 |} {| class="wikitable" width="75%" ! width="30%" | [[División Pacífico da NBA|División Pacífico]] ! width="5%" | G ! width="5%" | P ! width="5%" | % ! width="7.5%" | PV ! width="7.5%" | Casa ! width="7.5%" | Fóra ! width="7.5%" | División ! width="5%" | PX |- {{#switch:{{{team}}}|LAL|LAL=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''c'''-[[Los Angeles Lakers]] || 57 || 25 || .695 || – || 34–7 || 23–18 || 13–3 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|PHX|PHX=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''x'''-[[Phoenix Suns]] || 54 || 28 || .659 || 3.0 || 32–9 || 22–19 || 12–4 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|LAC|LAC=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Los Angeles Clippers]] || 29 || 53 || .354 || 28.0 || 21–20 || 8–33 || 5–11 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|GSW|GSW=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Golden State Warriors]] || 26 || 56 || .317 || 31.0 || 18–23 || 8–33 || 5–11 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|SAC|SAC=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Sacramento Kings]] || 25 || 57 || .305 || 32.0 || 18–23 || 7–34 || 5–11 || 82 |} {| class="wikitable" width="75%" ! width="30%" | [[División Suroeste da NBA|División Suroeste]] ! width="5%" | G ! width="5%" | P ! width="5%" | % ! width="7.5%" | PV ! width="7.5%" | Casa ! width="7.5%" | Fóra ! width="7.5%" | División ! width="5%" | PX |- {{#switch:{{{team}}}|DAL|DAL=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''y'''-[[Dallas Mavericks]] || 55 || 27 || .671 || – || 28–13 || 27–14 || 10–6 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|SAS|SAS=bgcolor="#CCFFCC"}}bgcolor="#ddffdd" |align=left| '''x'''-[[San Antonio Spurs]] || 50 || 32 || .610 || 5.0 || 29–12 || 21–20 || 9–7 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|HOU|HOU=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Houston Rockets]] || 42 || 40 || .512 || 13.0 || 23–18 || 19–22 || 9–7 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|MEM|MEM=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[Memphis Grizzlies]] || 40 || 42 || .488 || 15.0 || 23–18 || 17–24 || 5–11 || 82 |- {{#switch:{{{team}}}|NOH|NOH=bgcolor="#CCFFCC"}} |align=left| [[New Orleans Hornets]] || 37 || 45 || .451 || 18.0 || 24–17 || 13–28 || 7–9 || 82 |} === Por conferencia === <small>Actualizado [[11 de abril]] de [[2010]]</small> {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! width="5%" rowspan=2| # ! colspan="3" align="center" | '''[[Conferencia Leste da NBA|Conferencia Leste]]''' ! colspan="3" align="center" | '''[[Conferencia Oeste da NBA|Conferencia Oeste]]''' |- align=center !Equipo!!G-P!!PV!!Equipo!!G-P!!PV |- align=center ! 1 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''z'''-[[Cleveland Cavaliers]] |bgcolor="#ddffdd"| 61-21 |bgcolor="#ddffdd"| - |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''c'''-[[Los Angeles Lakers]] |bgcolor="#ddffdd"| 57-25 |bgcolor="#ddffdd"| - |- align=center ! 2 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''y'''-[[Orlando Magic]] |bgcolor="#ddffdd"| 59-23 |bgcolor="#ddffdd"| 2.0 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''y'''-[[Dallas Mavericks]] |bgcolor="#ddffdd"| 55-27 |bgcolor="#ddffdd"| 2.0 |- align=center ! 3 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Atlanta Hawks]] |bgcolor="#ddffdd"| 53-29 |bgcolor="#ddffdd"| 8.0 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Phoenix Suns]] |bgcolor="#ddffdd"| 54-28 |bgcolor="#ddffdd"| 3.0 |- align=center ! 4 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''y'''-[[Boston Celtics]] |bgcolor="#ddffdd"| 50-32 |bgcolor="#ddffdd"| 11.0 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''y'''-[[Denver Nuggets]] |bgcolor="#ddffdd"| 53-29 |bgcolor="#ddffdd"| 4.0 |- align=center ! 5 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Milwaukee Bucks]] |bgcolor="#ddffdd"| 47-35 |bgcolor="#ddffdd"| 14.0 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Utah Jazz]] |bgcolor="#ddffdd"| 53-29 |bgcolor="#ddffdd"| 4.0 |- align=center ! 6 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Miami Heat]] |bgcolor="#ddffdd"| 46-36 |bgcolor="#ddffdd"| 15.0 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Portland Trail Blazers]] |bgcolor="#ddffdd"| 50-32 |bgcolor="#ddffdd"| 7.0 |- align=center ! 7 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Charlotte Bobcats]] |bgcolor="#ddffdd"| 44-38 |bgcolor="#ddffdd"| 17.0 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[San Antonio Spurs]] |bgcolor="#ddffdd"| 50-32 |bgcolor="#ddffdd"| 7.0 |- align=center ! 8 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Chicago Bulls]] |bgcolor="#ddffdd"| 41-41 |bgcolor="#ddffdd"| 20.0 |align=left bgcolor="#ddffdd"| '''x'''-[[Oklahoma City Thunder]] |bgcolor="#ddffdd"| 50-32 |bgcolor="#ddffdd"| 7.0 |- align=center ! 9 |align=left| [[Toronto Raptors]] | 40-42 | 21.0 |align=left| [[Houston Rockets]] | 42-40 | 15.0 |- align=center ! 10 |align=left| [[Indiana Pacers]] | 32-50 | 29.0 |align=left| [[Memphis Grizzlies]] | 40-42 | 17.0 |- align=center ! 11 |align=left| [[New York Knicks]] | 29-53 | 32.0 |align=left| [[New Orleans Hornets]] | 37-45 | 20.0 |- align=center ! 12 |align=left| [[Detroit Pistons]] | 27-55 | 34.0 |align=left| [[Los Angeles Clippers]] | 29-53 | 28.0 |- align=center ! 13 |align=left| [[Philadelphia 76ers]] | 27-55 | 34.0 |align=left| [[Golden State Warriors]] | 26-56 | 31.0 |- align=center ! 14 |align=left| [[Washington Wizards]] | 26-56 | 35.0 |align=left| [[Sacramento Kings]] | 25-57 | 32.0 |- align=center ! 15 |align=left| [[New Jersey Nets]] | 12-70 | 49.0 |align=left| [[Minnesota Timberwolves]] | 15-67 | 42.0 |- !colspan=7| ''* Lider de división (garantido ao menos o 4º posto)'' |} * Aparecen en cor verde as franquías que se clasificaron para disputar os Playoffs. '''x'''- Clasificado para playoffs<br /> '''y'''- Campión de división<br /> '''c'''- Vantaxe de campo nos playoffs de conferencia<br /> '''z'''- Vantaxe de campo en todos os playoffs == Playoffs == {| border=0 cellpadding=0 cellspacing=0 style="font-size: 90%; margin:1em 2em 1em 1em;" | height=5| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde2|#8f8f8f}}};" bgcolor={{{fondo2|#dfdfdf}}}|'''Primeira Rolda''' | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde2|#8f8f8f}}};" bgcolor={{{fondo2|#dfdfdf}}}|'''Semifinais Conferencia''' | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde2|#8f8f8f}}};" bgcolor={{{fondo2|#dfdfdf}}}|'''Finais Conferencia''' | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde2|#8f8f8f}}};" bgcolor={{{fondo2|#dfdfdf}}}|'''Final NBA''' |- | height=5| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#f9f9f9}}}|17 de abril a 2 de maio | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#f9f9f9}}}|1 a 13 de maio | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#f9f9f9}}}|16 a 29 de maio | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#f9f9f9}}}|3 a 17 de Xuño |- | height=5| | width=150|&nbsp; | width=20|&nbsp; | width=10|&nbsp; | width=15|&nbsp; | width=150|&nbsp; | width=20|&nbsp; | width=10|&nbsp; | width=15|&nbsp; | width=150|&nbsp; | width=20|&nbsp; | width=10|&nbsp; | width=15|&nbsp; | width=150|&nbsp; | width=20|&nbsp; |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| | rowspan="4" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | rowspan="7" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | colspan="2" rowspan="3"| | rowspan="7" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | rowspan="13" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | colspan="2" rowspan="9"| | rowspan="13" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | rowspan="25" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | colspan="2" rowspan="21"| |- | height=5| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{1|&nbsp;}}} 1º- [[Los Angeles Lakers]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{2|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{3|&nbsp;}}} 8º- [[Oklahoma City Thunder|Oklahoma C. Thunder]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{4|&nbsp;}}}2 | rowspan="6" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{33|&nbsp;}}}[[Los Angeles Lakers]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{34|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="12" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{35|&nbsp;}}}[[Utah Jazz]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{36|&nbsp;}}}0 | rowspan="12" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:#black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{5|&nbsp;}}}4º- [[Denver Nuggets]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{6|&nbsp;}}}2 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="6"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{7|&nbsp;}}}5º- [[Utah Jazz]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{8|&nbsp;}}}4 | rowspan="6" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{49|&nbsp;}}}[[Los Angeles Lakers]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{50|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="24" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{51|&nbsp;}}} [[Phoenix Suns]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{52|&nbsp;}}}2 | rowspan="24" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{9|&nbsp;}}}2º- [[Dallas Mavericks]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{10|&nbsp;}}}2 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="18"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{11|&nbsp;}}}7º- [[San Antonio Spurs]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{12|&nbsp;}}}4 | rowspan="6" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{37|&nbsp;}}}[[San Antonio Spurs]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{38|&nbsp;}}}0 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="12" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{39|&nbsp;}}} [[Phoenix Suns]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{40|&nbsp;}}}4 | rowspan="12" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{13|&nbsp;}}}3º- [[Phoenix Suns]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{14|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="6"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{15|&nbsp;}}}6º- [[Portland Trail Blazers]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{16|&nbsp;}}}2 | rowspan="6" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{57|&nbsp;}}}'''[[Los Angeles Lakers]]''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{58|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="23" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{59|&nbsp;}}}[[Boston Celtics]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{60|&nbsp;}}}3 |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{17|&nbsp;}}}1º- [[Cleveland Cavaliers]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{18|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="21"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{19|&nbsp;}}}8º- [[Chicago Bulls]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{20|&nbsp;}}}1 | rowspan="6" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{41|&nbsp;}}}[[Cleveland Cavaliers]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{42|&nbsp;}}}2 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="12" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{43|&nbsp;}}}[[Boston Celtics]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{44|&nbsp;}}}4 | rowspan="12" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{21|&nbsp;}}}4º- [[Boston Celtics]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{22|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="6"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{23|&nbsp;}}}5º- [[Miami Heat]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{24|&nbsp;}}}1 | rowspan="6" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{53|&nbsp;}}}[[Boston Celtics]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{54|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="11" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{55|&nbsp;}}}[[Orlando Magic]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{56|&nbsp;}}}2 | rowspan="11" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{25|&nbsp;}}}2º- [[Orlando Magic]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{26|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="9"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{27|&nbsp;}}}7º- [[Charlotte Bobcats]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{28|&nbsp;}}}0 | rowspan="6" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{45|&nbsp;}}} [[Orlando Magic]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{46|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="5" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{47|&nbsp;}}}[[Atlanta Hawks]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{48|&nbsp;}}}0 | rowspan="5" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{29|&nbsp;}}}3º- [[Atlanta Hawks]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{30|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="3"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{31|&nbsp;}}}6º- [[Milwaukee Bucks]] | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{32|&nbsp;}}}3 | rowspan="2" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| |} <center> O campión da edición 2009-2010 da [[NBA]] foi o '''[[Los Angeles Lakers]]'''.</center> == Líderes por Estatísticas == {| class="wikitable" style="text-align:left" |+ |- ! Categoría !! Xogador || Equipo || Prom. |- | Puntos por partido || [[Kevin Durant]] || [[Oklahoma City Thunder]] || 30,1 |- | Rebotes por partido || [[Dwight Howard]] || [[Orlando Magic]] || 13,2 |- | Asistencias por partido || [[Steve Nash]] ||[[Phoenix Suns]] || 11,0 |- | Roubos de balón por partido || [[Rajon Rondo]] || [[Boston Celtics]] || 2,33 |- | Tapóns por partido || [[Dwight Howard]] || [[Orlando Magic]] || 2,78 |- | Asistencias por perdas de balón || [[Chris Paul]] ||[[New Orleans Hornets]] || 4,29 |- | Perdas por partido || [[Monta Ellis]] || [[Golden State Warriors]] || 3,8 |- | Porcentaxe de tiros de campo || [[Dwight Howard]] || [[Orlando Magic]] || 61,2% |- | Porcentaxe de tiros libres || [[Steve Nash]] || [[Phoenix Suns]] || 93,8% |- | Porcentaxe de tiros de 3 || [[Kyle Korver]] || [[Utah Jazz]] || 53,6% |- | Dobres-dobres || [[Dwight Howard]] || [[Orlando Magic]] || 64 |- | Triplos-dobres || [[LeBron James]] || [[Cleveland Cavaliers]] || 5 |- | Pts. + Rebs. + Asts. || [[LeBron James]] || [[Cleveland Cavaliers]] || 45,6 |- |} == Premios == === Recoñecementos individuais === * '''[[MVP da Tempada da NBA|MVP da Tempada]]''' **{{USAb}} [[LeBron James]], [[Cleveland Cavaliers]]<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Reports: LeBron to win second straight MVP|url=http://www.nba.com/2010/news/04/30/lebron.mvp.report.ap/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-07-14|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=14 de xullo de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100714113016/http://www.nba.com/2010/news/04/30/lebron.mvp.report.ap/index.html|url-morta=unfit}}</ref> * '''[[Rookie do Ano da NBA|Rookie do Ano]]''' **{{USAb}} [[Tyreke Evans]], [[Sacramento Kings]]<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Kings' Evans takes home T-Mobile Rookie of Year award|url=http://www.nba.com/2010/news/04/29/ROY.release/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-05-01|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=01 de maio de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100501004434/http://www.nba.com/2010/news/04/29/ROY.release/index.html|url-morta=unfit}}</ref> * '''[[Mellor Defensor da NBA|Mellor Defensor]]''' **{{USAb}} [[Dwight Howard]], [[Orlando Magic]]<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Howard wins Kia Defensive Player of Year honors again|url=http://www.nba.com/2010/news/04/20/player.of.year.ap/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-04-23|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=23 de abril de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100423135731/http://www.nba.com/2010/news/04/20/player.of.year.ap/index.html|url-morta=unfit}}</ref> * '''[[Mellor Sexto Home da NBA|Mellor Sexto Home]]''' **{{USAb}} [[Jamal Crawford]], [[Atlanta Hawks]]<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Hawks guard Crawford wins Kia Sixth Man Award|url=http://www.nba.com/2010/news/04/27/sixth.man.ap/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-08-11|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=11 de agosto de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100811014520/http://www.nba.com/2010/news/04/27/sixth.man.ap/index.html|url-morta=unfit}}</ref> * '''[[Xogador máis mellorado da NBA|Xogador Máis Mellorado]]''' **{{USAb}} [[Aaron Brooks]], [[Houston Rockets]]<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Rockets' Brooks named NBA's most improved player|url=http://www.nba.com/2010/news/04/22/brooks.most.improved.ap/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-12-30|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=30 de decembro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101230050706/http://www.nba.com/2010/news/04/22/brooks.most.improved.ap/index.html|url-morta=unfit}}</ref> * '''[[Xogador Máis Deportivo da NBA|Xogador Máis Deportivo]]''' **{{USAb}} [[Grant Hill]], [[Phoenix Suns]]<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Hill first-ever three-time NBA Sportsmanship Award winner|url=http://www.nba.com/2010/news/04/26/sportsmanship.hill/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-04-29|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=29 de abril de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100429004512/http://www.nba.com/2010/news/04/26/sportsmanship.hill/index.html|url-morta=unfit}}</ref> * '''[[Adestrador do ano da NBA|Adestrador do ano]]''' **{{USAb}} [[Scott Brooks]], [[Oklahoma City Thunder]]<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Thunder's Brooks named Coach of the Year|url=http://www.nba.com/2010/news/04/21/coach.of.year.ap/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-07-04|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=04 de xullo de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100704153057/http://www.nba.com/2010/news/04/21/coach.of.year.ap/index.html|url-morta=unfit}}</ref> * '''[[Mellor Quinteto da NBA|Mellor Quinteto da Tempada]]'''<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Best on offense (Durant), defense (Howard) pace All-NBA team|url=http://www.nba.com/2010/news/05/06/all.nba/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-05-09|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=09 de maio de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100509082728/http://www.nba.com/2010/news/05/06/all.nba/index.html|url-morta=unfit}}</ref> ** {{USAb}} [[Dwyane Wade]], [[Miami Heat]] ** {{USAb}} [[Kobe Bryant]], [[Los Angeles Lakers]] ** {{USAb}} [[LeBron James]], [[Cleveland Cavaliers]] ** {{USAb}} [[Kevin Durant]], [[Oklahoma City Thunder]] ** {{USAb}} [[Dwight Howard]], [[Orlando Magic]] * '''Segundo Mellor Quinteto da Tempada'''<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Best on offense (Durant), defense (Howard) pace All-NBA team|url=http://www.nba.com/2010/news/05/06/all.nba/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-05-09|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=09 de maio de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100509082728/http://www.nba.com/2010/news/05/06/all.nba/index.html|url-morta=unfit}}</ref> ** {{CANb}} [[Steve Nash]], [[Phoenix Suns]] ** {{USAb}} [[Deron Williams]], [[Utah Jazz]] ** {{USAb}} [[Carmelo Anthony]], [[Denver Nuggets]] ** {{DEUb}} [[Dirk Nowitzki]], [[Dallas Mavericks]] ** {{USAb}} [[Amar'e Stoudemire]], [[Phoenix Suns]] * '''Terceiro Mellor Quinteto da Temporada'''<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Best on offense (Durant), defense (Howard) pace All-NBA team|url=http://www.nba.com/2010/news/05/06/all.nba/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-05-09|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=09 de maio de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100509082728/http://www.nba.com/2010/news/05/06/all.nba/index.html|url-morta=unfit}}</ref> ** {{USAb}} [[Joe Johnson]], [[Atlanta Hawks]] ** {{USAb}} [[Brandon Roy]], [[Portland Trail Blazers]] ** {{VIRb}} [[Tim Duncan]], [[San Antonio Spurs]] ** {{ESPb}} [[Pau Gasol]], [[Los Angeles Lakers]] ** {{AUSb}} [[Andrew Bogut]], [[Milwaukee Bucks]] * '''[[Mellor quinteto defensivo da NBA|Mejor Quinteto defensivo de la Temporada]]'''<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Orlando's Howard, Boston's Rondo lead All-Defensive Team|url=http://www.nba.com/2010/news/05/05/all.defense/index.html?ls=iref:nbahpt2|páxina-web=web.archive.org|data=2010-05-08|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=08 de maio de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100508064557/http://www.nba.com/2010/news/05/05/all.defense/index.html?ls=iref:nbahpt2|url-morta=unfit}}</ref> ** {{USAb}} [[Rajon Rondo]], [[Boston Celtics]] ** {{USAb}} [[Kobe Bryant]], [[Los Angeles Lakers]] ** {{USAb}} [[LeBron James]], [[Cleveland Cavaliers]] ** {{USAb}} [[Gerald Wallace]], [[Charlotte Bobcats]] ** {{USAb}} [[Dwight Howard]], [[Orlando Magic]] * '''Segundo Mellor Quinteto defensivo da NBA'''<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Orlando's Howard, Boston's Rondo lead All-Defensive Team|url=http://www.nba.com/2010/news/05/05/all.defense/index.html?ls=iref:nbahpt2|páxina-web=web.archive.org|data=2010-05-08|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=08 de maio de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100508064557/http://www.nba.com/2010/news/05/05/all.defense/index.html?ls=iref:nbahpt2|url-morta=unfit}}</ref> ** {{CHEb}} [[Thabo Sefolosha]], [[Oklahoma City Thunder]] ** {{USAb}} [[Dwyane Wade]], [[Miami Heat]] ** {{USAb}} [[Josh Smith]], [[Atlanta Hawks]] ** {{BRAb}} [[Anderson Varejao]], [[Cleveland Cavaliers]] ** {{VIRb}} [[Tim Duncan]], [[San Antonio Spurs]] * '''[[Mellor quinteto de rookies da NBA|Mellor Quinteto de Rookies da Tempada]]'''<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Evans, Jennings, Curry unanimous All-Rookie team picks|url=http://www.nba.com/2010/news/04/30/allrookie.2010/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-05-03|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=03 de maio de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100503053336/http://www.nba.com/2010/news/04/30/allrookie.2010/index.html|url-morta=unfit}}</ref> ** {{USAb}} [[Brandon Jennings]], [[Milwaukee Bucks]] ** {{USAb}} [[Stephen Curry]], [[Golden State Warriors]] ** {{USAb}} [[Tyreke Evans]], [[Sacramento Kings]] ** {{USAb}} [[Darren Collison]], [[New Orleans Hornets]] ** {{USAb}} [[Taj Gibson]], [[Chicago Bulls]] * '''Segundo Mellor Quinteto de Rookies da NBA'''<ref>{{Cita web|título=NBA.com: Evans, Jennings, Curry unanimous All-Rookie team picks|url=http://www.nba.com/2010/news/04/30/allrookie.2010/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-05-03|data-acceso=2019-07-25|data-arquivo=03 de maio de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100503053336/http://www.nba.com/2010/news/04/30/allrookie.2010/index.html|url-morta=unfit}}</ref> ** {{USAb}} [[Marcus Thornton]], [[New Orleans Hornets]] ** {{USAb}} [[James Harden]], [[Oklahoma City Thunder]] ** {{USAb}} [[Jonny Flynn]], [[Minnesota Timberwolves]] ** {{SWEb}} [[Jonas Jerebko]], [[Detroit Pistons]] ** {{USAb}} [[DeJuan Blair]], [[San Antonio Spurs]] === Xogador do mes === {| class="wikitable" style="text-align:left" |+ |- ! Mes !! [[Conferencia Oeste da NBA|Conferencia Oeste]] || [[Conferencia Leste da NBA|Conferencia Leste]] |- | [[Novembro]] de [[2009]] || [[Carmelo Anthony]] ([[Denver Nuggets]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[Decembro]] de [[2009]] || [[Kobe Bryant]] ([[Los Angeles Lakers]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[Xaneiro]] de [[2010]] || [[Chris Paul]] ([[New Orleans Hornets]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[Febreiro]] de [[2010]] || [[Carlos Boozer]] ([[Utah Jazz]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[Marzo]] de [[2010]] || [[Amar'e Stoudemire]] ([[Phoenix Suns]]) || [[Dwyane Wade]] ([[Miami Heat]]) |- | [[Abril]] de [[2010]] || [[Kevin Durant]] ([[Oklahoma City Thunder]]) || [[Derrick Rose]] ([[Chicago Bulls]]) |} === Rookie do mes === {| class="wikitable" style="text-align:left" |+ |- ! Mes !! [[Conferencia Oeste da NBA|Conferencia Oeste]] || [[Conferencia Leste da NBA|Conferencia Leste]] |- | [[Novembro]] de [[2009]] || [[Tyreke Evans]] ([[Sacramento Kings]]) || [[Brandon Jennings]] ([[Milwaukee Bucks]]) |- | [[Decembro]] de [[2009]] || [[Tyreke Evans]] ([[Sacramento Kings]]) || [[Brandon Jennings]] ([[Milwaukee Bucks]]) |- | [[Xaneiro]] de [[2010]] || [[Stephen Curry]] ([[Golden State Warriors]]) || [[Brandon Jennings]] ([[Milwaukee Bucks]]) |- | [[Febreiro]] de [[2010]] || [[Darren Collison]] ([[New Orleans Hornets]]) || [[Jonas Jerebko]] ([[Detroit Pistons]]) |- | [[Marzo]] de [[2010]] || [[Stephen Curry]] ([[Golden State Warriors]]) || [[Brandon Jennings]] ([[Milwaukee Bucks]]) |- | [[Abril]] de [[2010]] || [[Stephen Curry]] ([[Golden State Warriors]]) || [[Terrence Williams]] ([[New Jersey Nets]]) |} === Adestrador do mes === {| class="wikitable" style="text-align:left" |+ |- ! Mes !! [[Conferencia Oeste da NBA|Conferencia Oeste]] || [[Conferencia Leste da NBA|Conferencia Leste]] |- | [[Novembro]] de [[2009]] || [[Alvin Gentry]] ([[Phoenix Suns]]) || [[Stan Van Gundy]] ([[Orlando Magic]]) |- | [[Decembro]] de [[2009]] || [[Lionel Hollins]] ([[Memphis Grizzlies]]) || [[Mike Brown]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[Xaneiro]] de [[2010]] || [[George Karl]] ([[Denver Nuggets]]) || [[Larry Brown]] ([[Charlotte Bobcats]]) |- | [[Febrero de 2010|Febrero]] || [[Scott Brooks]] ([[Oklahoma City Thunder]]) || [[Scott Skiles]] ([[Milwaukee Bucks]]) |- | [[Marzo]] de [[2010]] || [[Alvin Gentry]] ([[Phoenix Suns]]) || [[Erik Spoelstra]] ([[Miami Heat]]) |- | [[Abril]] de [[2010]] || [[Rick Carlisle]] ([[Dallas Mavericks]]) || [[Stan Van Gundy]] ([[Orlando Magic]]) |} === Xogador da semana === {| class="wikitable" style="text-align:left" |+ |- ! Semana !! [[Conferencia Oeste da NBA|Conferencia Oeste]] || [[Conferencia Leste da NBA|Conferencia Leste]] |- | [[27 de outubro]] a [[1 de novembro]] || [[Carmelo Anthony]] ([[Denver Nuggets]]) || [[Dwight Howard]] ([[Orlando Magic]]) |- | [[2 de novembro]] a [[8 de novembro]] || [[Chris Kaman]] ([[Los Angeles Clippers]]) || [[Joe Johnson]] ([[Atlanta Hawks]]) |- | [[9 de novembro]] a [[15 de novembro]] || [[Dirk Nowitzki]] ([[Dallas Mavericks]]) || [[Brandon Jennings]] ([[Milwaukee Bucks]]) |- | [[16 de novembro]] a [[22 de novembro]] || [[Kobe Bryant]] ([[Los Angeles Lakers]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[23 de novembro]] a [[29 de novembro]] || [[Tim Duncan]] ([[San Antonio Spurs]]) || [[Gerald Wallace]] ([[Charlotte Bobcats]]) |- | [[30 de novembro]] a [[6 de decembro]] || [[Carlos Boozer]] ([[Utah Jazz]]) || [[Kevin Garnett]] ([[Boston Celtics]]) |- | [[7 de decembro]] a [[13 de decembro]] || [[Deron Williams]] ([[Utah Jazz]]) || [[Rodney Stuckey]] ([[Detroit Pistons]]) |- | [[14 de decembro]] a [[20 de decembro]] || [[Kobe Bryant]] ([[Los Angeles Lakers]]) || [[Dwight Howard]] ([[Orlando Magic]]) |- | [[21 de decembro]] a [[27 de decembro]] || [[Kobe Bryant]] ([[Los Angeles Lakers]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[28 de decembro]] a [[3 de xaneiro]] || [[Kevin Durant]] ([[Oklahoma City Thunder]]) || [[Derrick Rose]] ([[Chicago Bulls]]) |- | [[4 de xaneiro]] a [[10 de xaneiro]] || [[Chris Kaman]] ([[Los Angeles Clippers]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[11 de xaneiro]] a [[17 de xaneiro]] || [[Carmelo Anthony]] ([[Denver Nuggets]]) || [[Stephen Jackson]] ([[Charlotte Bobcats]]) |- | [[18 de xaneiro]] a [[24 de xaneiro]] || [[Chauncey Billups]] ([[Denver Nuggets]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[25 de xaneiro]] a [[31 de xaneiro]] || [[Kevin Durant]] ([[Oklahoma City Thunder]]) || [[Chris Bosh]] ([[Toronto Raptors]]) |- | [[1 de febreiro]] a [[7 de febreiro]] || [[Russell Westbrook]] ([[Oklahoma City Thunder]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[8 de febreiro]] a [[14 de febreiro]] ||colspan="2"| ''non hai premiados porque nesa semana disputouse o All-Star'' |- | [[15 de febreiro]] a [[21 de febreiro]] || [[Carlos Boozer]] ([[Utah Jazz]]) || [[Dwight Howard]] ([[Orlando Magic]]) |- | [[22 de febreiro]] a [[28 de febreiro]] || [[Dirk Nowitzki]] ([[Dallas Mavericks]]) || [[LeBron James]] ([[Cleveland Cavaliers]]) |- | [[1 de marzo]] a [[7 de marzo]] || [[Dirk Nowitzki]] ([[Dallas Mavericks]]) || [[Dwyane Wade]] ([[Miami Heat]]) |- | [[8 de marzo]] a [[14 de marzo]] || [[Brandon Roy]] ([[Portland Trail Blazers]]) || [[Andrew Bogut]] ([[Milwaukee Bucks]]) |- | [[15 de marzo]] a [[21 de marzo]] || [[Pau Gasol]] ([[Los Angeles Lakers]]) || [[Paul Pierce]] ([[Boston Celtics]]) |- | [[22 de marzo]] a [[28 de marzo]] || [[Manu Ginobili]] ([[San Antonio Spurs]]) || [[Dwyane Wade]] ([[Miami Heat]]) |- | [[29 de marzo]] a [[4 de abril]] || [[Kevin Durant]] ([[Oklahoma City Thunder]]) || [[Chris Bosh]] ([[Toronto Raptors]]) |- | [[5 de abril]] a [[11 de abril]] || [[Dirk Nowitzki]] ([[Dallas Mavericks]]) || [[Dwight Howard]] ([[Orlando Magic]]) |} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.nba.com/ Web oficial da NBA] {{Tempadas da NBA}} {{Competicións de Baloncesto 2009-2010}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Baloncesto en 2010]] [[Categoría:Tempadas da NBA]] 5lkwksta0ualcaeu9igucdvenv11256 0 178166 6147859 5860089 2022-08-02T01:10:43Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 11 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:FlorenceSegwayTour.jpg|miniatura|Persoas paseando nun Segway.]] O '''Segway''' é un [[vehículo]] de [[transporte]] lixeiro [[Xiroscopio|xiroscópico]] eléctrico de dúas rodas, con autobalanceo controlado por [[ordenador]], inventado por [[Dean Kamen]] e presentado en decembro de 2001. Foi producido dende ese ano até 2020 pola compañía estadounidense Segway Inc., con sede en [[Bedford]], [[Nova Hampshire]]. Inicialmente denominouse ''Segway HT'' (''Human Transporter''; en [[Lingua galega|galego]], transportador humano) para se denominar, posteriormente, ''Segway PT'' (''Personal Transporter''; en galego, ''transportador persoal''). A principios do ano 2010 a empresa foi comprada por un grupo dirixido polo millonario británico [[Jimi Heselden]], presidente de Hesco Bastion.<ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/archive/segway-quietly-sold-dealers-remain-optimistic-247647|páxina-web=pcmag.com|título=SEGWAY QUIETLY SOLD; DEALERS REMAIN OPTIMISTIC|data-acceso=2 de maio de 2021|apelidos=Redacción|data-publicación=18 de xaneiro de 2010|lingua=en}}</ref> Nove meses máis tarde, este, faleceu ao caer por un [[cantil]] mentres probaba un destes ''Segway''. En abril de 2015, a compañía chinesa con sede en [[Pequín|Beijing]], Ninebot comprou Segway por un prezo que non se fixo público.<ref>{{Cita web|url=https://www.elperiodico.com/es/economia/20150415/la-compania-china-ninebot-compra-segway-4101676|páxina-web=elperiodico.com|título=La compañía china Ninebot compra Segway|data-acceso=2 de maio de 2021|apelidos=Redacción|data-publicación=15 de abril de 2015|lingua=es}}</ref> Pouco despois, ampliou a compañía para incluír outros dispositivos de transporte e, en xuño de 2020, anunciou que xa non o fabricaría máis.<ref name=":2">{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/90517971/exclusive-segway-the-most-hyped-invention-since-the-macintosh-to-end-production|páxina-web=fastcompany.com|título=Exclusive: Segway, the most hyped invention since the Macintosh, ends production|data-acceso=3 de maio de 2021|apelidos=Wilson|nome=Mark|data-publicación=23 de xuño de 2020|lingua=en}}</ref><ref name=":3">{{Cita web|url=https://www.abc.net.au/news/2020-06-24/segway-ends-production-of-vehicle-falls/12386530|páxina-web=abc.net.au|título=Segway ends production of its namesake after two decades of high-profile falls|data-acceso=3 de maio de 2021|apelidos=AP/ABC|data-publicación=24 de xuño de 2020|lingua=en}}</ref> == Traxectoria == O ''Segway PT'', chamado ''Segway HT'' durante o desenvolvemento e a comercialización inicial, desenvolveuse a partir da cadeira de rodas autoequilibrada iBOT que se desenvolveu inicialmente na [[Universidade de Plymouth]], xunto con [[BAE Systems]] e [[Sumitomo Precision Products]].<ref>Kemper (2003), p. 27</ref> A primeira patente de Segway foi presentada en 1994 e concedida en 1997, <ref>{{Cita web|url=https://patents.google.com/patent/US5701965|páxina-web=patents.google.com|título=US5701965A Human transporter|data-acceso=3 de maio de 2021|lingua=en}}</ref> seguida doutras,<ref>{{Cita web|url=http://www.segway.com/patents.pdf|páxina-web=segway.com|título=Segway Patent Information|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=2019|lingua=en|data-arquivo=21 de xullo de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170721124219/http://www.segway.com/patents.pdf|url-morta=unfit}}</ref> incluída unha presentada en xuño de 1999 e concedida en outubro de 2001.<ref>{{Cita web|url=https://patents.google.com/patent/US6302230|páxina-web=patents.google.com|título=US6302230B1 Personal mobility vehicles and methods|data-acceso=3 de maio de 2021|lingua=en}}</ref> O ''Segway'' foi o primeiro dispositivo de transporte con autobalanceo. O ordenador e os motores situados na base manteñen o ''Segway'' sempre horizontal. O usuario debe inclinarse cara á dirección que queira tomar (diante, atrás, dereita ou esquerda). O [[Motor eléctrico|motor]] é eléctrico e silencioso, e acada os 20&nbsp;km/h (15&nbsp;km/h nos P-series). Xusto antes da súa aparición, un libro que filtrou información sobre a invención, desenvolvemento e financiamento do Segway<ref>{{Cita libro|título=Reinventing the Wheel: A Story of Genius, Innovation, and Grand Ambition|apelidos=Kemper|nome=Steve|ano=2003|ISBN=1578516730|lingua=en}}</ref> e levou a especular sobre o dispositivo e a súa importancia. [[John Doerr]] prediciu vendas que chegarían aos 1.000 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]] moito antes que calquera outro produto anterior e especulou que sería máis importante que Internet.<ref name=":0">{{Cita web|url=http://content.time.com/time/business/article/0,8599,186660,00.html|páxina-web=time.com|título=Reinventing the Wheel|data-acceso=3 de maio de 2021|nome=John|data-publicación=2 de decembro de 2001|apelidos=Heilemann|lingua=en}}</ref> [[South Park]] dedicou un episodio a burlarse da noticia antes de lanzar o produto. Steve Jobs foi citado dicindo que era "un negocio tan grande como o PC",<ref name=":0" /> aínda que máis trade se retractou indicando que se refería ao "deseño" e reflexionando sobre o prezo: "Está seguro de que o seu mercado é o dun consumidor exclusivo?".<ref>{{Cita web|url=https://hbswk.hbs.edu/archive/steve-jobs-and-jeff-bezos-meet-ginger|páxina-web=hbswk.hbs.edu|título=Steve Jobs and Jeff Bezos meet "Ginger"|data-acceso=3 de maio de 2021|apelidos=Kemper|nome=Steve|data-publicación=16 de xuño de 2003|lingua=en}}</ref> O dispositivo foi presentado o [[3 de decembro]] de [[2001]], despois de meses de especulacións públicas, en Bryant Park, [[Nova York]], no programa da mañá [[Good Morning America|''Good Morning America'']] de [[ABC News]],<ref>{{Cita web|url=https://www.extremetech.com/extreme/71902-ginger-unveiledits-a-scooter|páxina-web=extremetech.com|título=extremetech.com|data-acceso=3 de maio de 2021|nome=Bill|lingua=en|apelidos=Machrone|data-publicación=3 de decembro de 2001}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wired.com/2009/12/1203segway-unveiled/|páxina-web=wired.com|título=Dec. 3, 2001: Segway Starts Rolling|data-acceso=3 de maio de 2021|apelidos=Tweney|nome=Dylan|data-publicación=12 de marzo de 2009|lingua=en}}</ref> e as primeiras unidades entregadas aos clientes foron a principios de 2002.<ref>{{Cita web|url=http://www.segway.com/about-segway/segway-milestones.php|páxina-web=segway.com|título=Segway Milestones|data-acceso=3 de maio de 2021|lingua=en|data-publicación=18 de marzo de 2009|data-arquivo=18 de marzo de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090318154531/http://www.segway.com/about-segway/segway-milestones.php|url-morta=unfit}}</ref> Para afrontar a demanda esperada, a fábrica de Bedford foi deseñada orixinalmente para construír ata 40.000 unidades mensuais. Pouco despois da demostración, tres ''Segway PT'' vendéronse nunha poxa en [[Amazon|Amazon.com]] por máis de 100.000 dólares cada un. Despois dalgúns meses, Amazon e o sitio oficial comezaron as vendas regulares. A compañía esperara vender 50.000 unidades no primeiro ano, pero despois de 21 meses só se venderan 6.000. A cifra revelouse durante a retirada voluntaria de todos os ''Segway PT'' en setembro de 2003. A condición que levou á retirada foi descrita nunha nota de prensa como "Perigo: Baixo certas condicións operativas, particularmente cando as [[Batería (electricidade)|batería]]s están preto do final da carga, algúns ''Segway PT'' poden non dar a suficiente potencia, ocasionando que o condutor caia. Isto pode suceder se o condutor acelera de xeito brusco, encontra un obstáculo ou continúa conducindo despois de recibir un aviso de batería baixa".[[Ficheiro:Segway in parade.ogv|miniatura]]O alto prezo do dispositivo (entre US$4.000 e US$5.500, dependendo do modelo) considerouse o principal factor responsable da baixa demanda. Os seguidores desta tecnoloxía tamén afirman que a presentación do ''Segway'' foi en parte arruinada cando os detalles vertidos nun libro manuscrito -cuxa publicación se supoñía que debía coincidir coa presentación do vehículo- levantaron expectativas prematuras. Os entusiastas deste afirman que o público en xeral está asustado pola natureza revolucionaria do produto, aínda que estas afirmacións non teñen unha base aparente en ningún estudo de mercado. Para eliminar posibles malentendidos, e para eliminar a mala imaxe asociada co vehículo, Segway Inc. abriu concesionarios nos Estados Unidos nos que a xente pode examinar e probar os Segway PT. Aínda así non hai indicacións de que o mercado vaia considerar proximamente o PT como un vehículo práctico para uso diario en lugar de como un xoguete caro. Os modelos orixinais de Segway presentaban tres axustes de velocidade: 9,7 km / h, 6 km / h con xiro máis rápido e 16 km / h.<ref name=":1">{{Cita web|url=http://www.segway.com/business/products-solutions/i2.php|páxina-web=segway.com|título=Segway i2 for Business|data-acceso=3 de maio de 2021|data-arquivo=27 de outubro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20111027235058/http://www.segway.com/business/products-solutions/i2.php|url-morta=unfit}}</ref> A dirección das primeiras versións controlábase mediante unha empuñadura de torsión que variaba as velocidades dos dous motores. O alcance da serie p era de 9 a 16,1 km cunha batería de hidruro metálico (NiMH) totalmente cargada cun tempo de recarga de 4 a 6 horas. En setembro de 2003, o ''Segway PT'' foi recordado, porque se os usuarios ignorasen as advertencias repetidas de batería baixa dos PT, ao final podería levalos á caída.<ref>{{Cita web|url=https://www.cpsc.gov/cpscpub/prerel/prhtml03/03553.html|páxina-web=cpsc.gov|título=CPSC, Segway LLC Announce Voluntary Recall to Upgrade Software on Segway™ Human Transporters|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=26 de setembro de 2003|lingua=en|data-arquivo=22 de setembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080922233555/https://www.cpsc.gov/cpscpub/prerel/prhtml03/03553.html|url-morta=unfit}}</ref> Cun parche de software para a versión 12.0, o PT baixaría e pararía automaticamente en resposta á detección de batería baixa. A finais do 2004, Segway Inc. asinou contratos de distribución en varios países, incluíndo [[Italia]] e [[Corea do Sur]]. A compañía recibiu respostas positivas dos lexisladores franceses e italianos sobre a situación legal en ambos os dous países. A pesar de que os seus creadores cren que o ''PT'' é ideal para as áreas urbanas densas, moitos suburbios e grandes cidades (como [[Atlanta]] ou [[Os Ánxeles]]) foron deseñados para ser percorridos principalmente por automóbiles mediante autoestradas e estradas interestatais. As comunidades nas que o ''Segway'' podería ter máis éxito parece que serían aquelas cunhas distancias menores entre o fogar, o traballo e as áreas de recreo, polo que o éxito do ''PT'' no mercado do transporte persoal (ao contrario que o seu uso actual como dispositivo de recreo) depende en boa medida do estilo de desenvolvemento urbano ou a habilidade de producir futuros modelos seguros con velocidades maiores. A pesar de sufrir a compañía moitos contratempos, en 2005 Segway Inc. estaba a traballar para incrementar a súa cota de mercado e recuperar os investimentos en I+D e produción. Aínda que algunhas publicacións eran escépticas, a compañía esperaba que Segway conseguise ser un éxito comercial unha vez que se cubrisen os investimentos (como sucedeu con ''[[Iridium]]''). Segway chegou a ter máis de 100 concesionarios e distribuidores internacionais. En agosto de 2006, Segway interrompeu todos os modelos anteriores e introduciu os produtos i2 e x2, que se dirixían inclinando o guiador cara á dereita ou á esquerda,<ref>{{Cita web|url=http://segway.com/personal-transporter/model_i2.html|páxina-web=segway.com|título=SEGWAY FOR INDIVIDUALS|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=2009|lingua=en|data-arquivo=07 de xaneiro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090107194400/http://segway.com/personal-transporter/model_i2.html|url-morta=unfit}}</ref> tiñan unha velocidade máxima de 12,1 mph (20,1 km / h) dun par de [[Motor eléctrico|motores eléctricos]] sen cepillo de 2 cabalos de potencia (1,5 kW) sen freos con freo rexenerativo e un alcance de 24 a 40 km (15-25 mi), dependendo do terreo, estilo de condución e estado das baterías.<ref>{{Cita web|url=http://www.segway.com/segway/lithium_ion.html|páxina-web=segway.com|título=Enhanced Range, Courtesy of lithium-ion|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=2006|lingua=en|data-arquivo=17 de outubro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20061017090302/http://www.segway.com/segway/lithium_ion.html|url-morta=unfit}}</ref> A recarga tardaba de 8 a 10 horas. O i2 e o x2 tamén introduciron o InfoKey sen fíos que podería amosar a quilometraxe e un [[Hodómetro]] de viaxe coa posibilidade de pór o Segway en modo Seguridade de tal xeito que bloqueaba as rodas e activaba unha alarma se se movía e tamén se podía usar para acender o PT de ata 4,6 m de distancia.<ref name=":1" /> === Venda da empresa === En abril de 2015, [[Ninebot Inc.]], unha startup de robótica de transporte con sede en Beijing e rival de Segway, adquiriuna despois de recadar 80 millóns de dólares de [[Xiaomi]] e [[Sequoia Capital]].<ref>{{Cita web|url=https://techcrunch.com/2015/04/15/ninebot-segways-into-the-future/?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnLw&guce_referrer_sig=AQAAAN6qdEDos54qbX37KmvlMtyTiGT3ko6gAi17TPP3GJe8HNdr244Vq5tnkHjmzKDC9oeTzBa5RbLvlqPV0mwK_jns__-wx1-R2Ig72A4dNkUJX8L7R3-XyTUQ_EJojDRTL7v7Ijl-mYgKzIaGbEgBdEnGlP6pBR-8puQbTNaOzvc2|páxina-web=techcrunch.com|título=Beijing-based Ninebot Acquires Segway, Raises $80M From Xiaomi And Sequoia|data-acceso=3 de maio de 2021|apelidos=Shu|nome=Catherine|lingua=en|data-publicación=15 de abril de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://time.com/3822962/segway-ninebot-china/|páxina-web=time.com|título=Why This Chinese Startup Just Bought a Company Americans Love to Ridicule|data-acceso=3 de maio de 2021|nome=Jack|apelidos=Linshi|data-publicación=15 de abril de 2015|lingua=en}}</ref> En xuño de 2016, a compañía lanzou o ''Segway miniPRO'', un scooter autoequilibrado máis pequeno.<ref>{{Cita web|url=https://venturebeat.com/2016/06/01/segway-launches-1000-self-balancing-scooter-than-can-be-controlled-like-a-drone-from-your-phone/|páxina-web=venturebeat.com|título=Segway launches $1,000 self-balancing scooter you can control like a drone from your phone|data-acceso=3 de maio de 2021|nome=Paul|apelidos=Sawers|data-publicación=1 de xuño de 2016|lingua=en}}</ref> Posteriormente, en xulo de 2020, Ninebot, propietario da marca Segway, anunciou que xa non fabricaría o produto homónimo de dúas rodas e autoequilibrado. Durante a vida útil do produto, vendeuse un número relativamente pequeno de unidades, unhas 140.000; porén, o ''Segway Pt'' só supuña o 1'5% do beneficio total da empresa.<ref name=":2" /> Entre os factores que contribuíron á paralización da produción están o prezo (5.000 dólares no lanzamento) e a curva de aprendizaxe para conseguir manterse sobre o Segway que deu lugar a accidentes de persoas relevantes como [[Usain Bolt]], [[George W. Bush]] e o propio propietario da compañía, [[Jimi Heselden]].<ref name=":3" /> Mentres que o Segway mantivo a popularidade entre as actividades turisticas, os patinetes eléctricos gañáronlo na mobilidade persoal.<ref name=":2" /><ref name=":3" /> == Tecnoloxía == [[Ficheiro:Segway police Sweden.jpg|miniatura|Uso do Segway pola policía sueca.]]O dinamismo do ''Segway PT'' é semellante a un problema clásico como é o péndulo invertido. Emprega motores eléctricos de corrente continua sen escobillas en cada roda, alimentados por baterías de ión-litio co equilibrio conseguido mediante sensores de inclinación e sensores xiroscópicos desenvolvidos polo Advanced Technology Center de [[BAE Systems]].<ref>{{Cita web|url=http://www.segway-madrid.com/aboutus/press_releases/pr_072202.html|páxina-web=segway-madrid.com|título=BAE SYSTEMS and Segway Inc. Announce Partnership to Market Segway™ Personal Transporter in the UK|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=22 de xullo de 2002|lingua=en|data-arquivo=08 de marzo de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210308042207/http://www.segway-madrid.com/aboutus/press_releases/pr_072202.html|url-morta=yes}}</ref> As rodas condúcense cara adiante ou cara atrás cando sexa a partir da posición vertical. == Utilización == En 2011, o ''Segway i2'' foi comercializado para o uso por parte dos servizos médicos de emerxencia.<ref>{{Cita web|url=http://www.streetsmartsegway.com/segway-streetsmart/streetsmart-lifeline-ems-segway.html|páxina-web=streetsmartsegway.com|título=The StreetSmart™ LifeLine®|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=14 de novembro de 2011|lingua=en|data-arquivo=14 de novembro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20111114061414/http://www.streetsmartsegway.com/segway-streetsmart/streetsmart-lifeline-ems-segway.html|url-morta=unfit}}</ref> En 2018, a policía de [[Estocolmo]] adoptou ''Segways'' como método de transporte permanente para os patrulladores da cidade vella.<ref>{{Cita web|url=https://www.thelocal.se/20180508/stockholm-segway-police-are-here-to-stay-sweden/|páxina-web=thelocal.se|título=IN PICTURES: Stockholm’s segway police are here to stay|data-acceso=3 de maio de 2021|apelidos=Redacción|data-publicación=8 de maio de 2018|lingua=en}}</ref> O ''Segway miniPro'' tamén foi empregado como a parte que movía a robots.<ref>{{Cita web|url=http://inventorspot.com/articles/robot_segway_rovers_train_special_forces_urban_warfare_40002|páxina-web=inventorspot.com|título=Robot Segway Rovers Train Special Forces For Urban Warfare|data-acceso=3 de maio de 2021|nome=Steve|apelidos=Levenstein|data-publicación=12 de abril de 2010|lingua=en}}</ref> No 2008, DRAFT, ''Disability Rights Advocates for Technology'' (en galego, ''Defensores dos dereitos dos eivados á Tecnoloxía'') intentaron subministrar equipos de Segway a veteranos que tiñan problemas para camiñar.<ref>{{Cita web|url=http://www.draft.org/|páxina-web=draft.org|título=DOJ's proposed rules cloud future of America's Disabled and Seniors!|data-acceso=3 de maio de 2021|nome=Jerry|apelidos=Kerr|data-publicación=27 de agosto de 2008|lingua=en|data-arquivo=27 de agosto de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080827235124/http://www.draft.org/|url-morta=unfit}}</ref> Aínda que Segway Inc. non pode comercializar os seus dispositivos en [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] como dispositivos médicos, Kamen vendeu os dereitos de propiedade intelectual con fins médicos a [[Johnson & Johnson]], fabricantes do iBOT, para comercializar unha cadeira de rodas autoequilibrada.<ref>{{Cita web|url=http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/3353906/Dean-Kamen-part-man-part-machine.html|páxina-web=telegraph.co.uk|título=Dean Kamen: part man, part machine|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=27 de outubro de 2008|apelidos=Redacción|lingua=en|data-arquivo=14 de agosto de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090814210618/http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/3353906/Dean-Kamen-part-man-part-machine.html|url-morta=unfit}}</ref> Segundo a compañía, a velocidade máxima do ''Segway PT'' é de 12,5 [[Milla|millas]] por hora (20,1 km / h) e pode cubrir uns 39 km cunha [[batería de ión-litio]] completamente cargada, dependendo do terreo, do estilo de condución e do estado das baterías.<ref>{{Cita web|url=http://www.segway.com/products/consumer-lifestyle/segway-i2-se|páxina-web=segway.com|título=SEGWAY I2 SE PERSONAL TRANSPORTER|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=27 de maio de 2016|lingua=en|data-arquivo=27 de maio de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160527111842/http://www.segway.com/products/consumer-lifestyle/segway-i2-se|url-morta=unfit}}</ref> Por outra banda, a [[U.S. Consumer Product Safety Commission]] (en galego, Comisión de seguridade dos produtos dos consumidores) dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] non ten recomendacións específicas para o ''Segway'', pero si que os cascos para [[Bicicleta|bicicletas]] son axeitados para os scooters "de baixa velocidade e asistidos por motor". <ref>{{Cita web|url=http://www.cpsc.gov/cpscpub/pubs/349.pdf|páxina-web=cpsc.gov|título="CPSC Guide:Which Helmet for Which Activity"|data-acceso=3 de maio de 2021|data-publicación=20 de setembro de 2008|lingua=en|data-arquivo=20 de setembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080920161632/http://www.cpsc.gov/cpscpub/pubs/349.pdf|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Segways}} === Bibliografía === * {{Cita libro|título=Code name Ginger : the story behind segway and Dean Kamen's quest to invent a new world|apelidos=Kemper|nome=Steve|editorial=Harvard Business School Press|ano=2003|ISBN=9781578516735|ref=harv|lugar=Boston, Mass.|lingua=en}} === Ligazóns externas === * [https://es-es.segway.com/ Páxina oficial] *[https://web.archive.org/web/20170721124219/http://www.segway.com/patents.pdfhttps://web.archive.org/web/20170721124219/http://www.segway.com/patents.pdf Información sobre as patentes do Segway] (en [[Lingua inglesa|''inglés'']]) {{Control de autoridades}} [[Categoría:Vehículos]] ahkusc09wqvc2p0k8ytjypqukuew3wi 0 178960 6147886 6059772 2022-08-02T02:17:20Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Libro | nome = Si o vello Sinbad volvese ás illas... | autor = [[Álvaro Cunqueiro]] | país = [[Galiza]] | lingua = [[Lingua galega|galego]] | xénero = [[Novela]] | editorial = [[editorial Galaxia]] | data publicación = 1961 }} :''Este artigo trata sobre a novela de Cunqueiro, para o artigo sobre o filme véxase'' [[Sinbad (filme)|Sinbad]]''.'' '''''Si o vello Sinbad volvese ás illas...''''' é unha obra narrativa en galego, escrita por [[Álvaro Cunqueiro]], publicada por [[Editorial Galaxia|Galaxia]] en [[1961]]. O personaxe principal está tomado do relato ''[[Simbad o mariño]]'' do libro ''[[As mil e unha noites]]''. {{Cita|Botou as cascas de laranxa ao mar. Goteáballe o zugo polas mestas barbas. Berroulle ao rapaz que estaba facendo uns estrobos na gamela|Inicio do relato.}} == Trama == === Retrato do dito Sinbad mariñeiro === Sinbad fala co criado/rapaz Sari e cóntalle das illas Cotovías.<ref>{{Cita libro|título=Si o vello Sinbad volvese ás illas...|apelidos=Cunqueiro|nome=Álvaro|editorial=Galaxia|ano=1980|ISBN=84-7154-267-6|ref=|edición=2}}</ref> Sari non o cre, lévalle a contra, dille que non existen. Sinbad fala de como son e das súas aventuras nelas. === O país de Bolanda === Fermosa descrición do río Iadid, e da vila, o mar e a casa de Sinbad. {{cita|"''Si, eu, Al-Faris ibn Iaqim al-Galizí, que pon en latino galego estas memorias, viaxes e descansos de Sinbad Mariñeiro, fose vilego acolá, nas tardiñas de verán baixaría deica as ribeiras do Iadid, i estaríame hastra que caíse o pano da noite sobor da terra, vendo correr a escumante frescura, os pés na corrente, e botando á i-auga que alí tan cantador pasa, unha herbiña, ou unh frol, ou unha nao de papel de Alexandría, e o mirar folgado dos ollos meus tamén.{{Sfn|Cunqueiro|1980|p=23}}''"}} Relata como descobre a un piloto contador e o dá por farsante, que nunca estivera en Karifete. Descríbese a fonda no Golfo e o seu dono Mansur, alí reúnense os pilotos. Sábese da conversa. {{cita|"''A tertulia de Mansur é ás tardiñas, e tenden os criados toldo riscado e traen coxíns e almofadas, e van servindo o cha con menta. Os tertulios son os ditos pilotos que non andan na ocasión no mar, e mais o noso Sinbad, e os forasteiros que se acheguen, que cáseque sempre son xente mariñeira.{{Sfn|Cunqueiro|1980|p=30}}''"}} Sinbad conta a historia de cando levou a Cainán ao malik de Sostar, unha fermosa historia de ventos e outros feitos. Despois Sinbad no peirao recoñece polo cheiro ao perdedor do Reino Doncel e cóntase na conversa a historia do tal reino: un tío chepudo que vive afastado decapitando rebeldes; fai desaparecer o reino, menos o sobriño que escapa por unha fírgoa do manto. Sinbad nunca fora casado, é pouco amigo de andar con mulleres. Cóntase das súas pertenzas e do caso do señor e os garfos de tres gallas. A princesiña de Badrubalbur levaba no séquito un piloto chamado Marco Polo. === Vésperas de viaxe === Pensa Sinbad ofrecerse a un señor do Farfistán. Pon tarxeta de aviso no Peirao e anótanse: * Sinbad, terá nao prá especiería tralo Monzón * Sari, criado de mareas e refrescos de Sinbad * Abdalá o cego, vixía e dedo polgar de Sinbad Non hai novas sobre o barco que se debía estar a facer en Basora para Sinbad. Cóntase a historia das caravanas de Sidi Raxel al-Gazulí, o armador das naos. Hai cinco mariñeiros xa anotados. Sinbad soña coa viúva Alba. Mansur examina ao aspirante a cociñeiro do barco Muley Casimiro. {{cita|"''O que escribe, o voso criado Al Faris Ibn Iaqim al-Galizí, seguía pola vila as idas e voltas de Sinbad nas vísperas da súa viaxe.{{Sfn|Cunqueiro|1980|p=99}}''"}} Aluga unha burra a diario para poder ir ver o mar a fóra e dela se alimenta. Xa se fan burlas na vila polo atraso do embarque. Vén o tempo do Monzón coas súas chuvias, Sari e Sinbad teñen que quedar na casa. Os farois imitan os golfiños. Lémbrase a historia do golfiño con orellas para subir ao colo do mariñeiro. {{cita|"''Porque para Sinbad na terra era coma no mar: nada estaba quedo, todo iba e viña, e os grandes reises os ventos ventoleiros.{{Sfn|Cunqueiro|1980|p=105}}''"}} Segue sen novas e dálle nome á nao, A Venadita, por aquela serea amiga súa nas Molucas. Está na súa casa Ruz o Mouro que conta de naves que se perderon por Ormuz. Sinbad conta a viaxe a Puisang, unha ribeira da China, a través dunha balea. E entre historias do mariñeiro empeza a mellorar o tempo. === Navegaciós e naufraxios de Sinbad === Seguen sen novas da travesía e continúan as burlas da xente. Sinbad, Sari e o vixía Abdalá collen a burra a van camiño de Basora para facerse coas naos e volver a Bolanda. Nunha pousada atopan uns comerciantes que levan de criado a Sari para que visite o armador soñado, Sidi Raxel al-Gazulí. Xa en Basora o garda non os deixa entrar e teñen que pagarlle para poder entrar nos estaleiros. É un turco que lles leva os cartos. Non conseguen dar coas naos. Sinbad queda sen sentido e perde a vista. De novo en Bolanda Sinbad está cego e ten pouco humor. Agora ten o respecto da xente, é unha institución. No peirao ninguén ousou quitar o aviso do embarque posto por Sinbad. Remata repetindo 23 veces: ''Que teña paz!'' === Apéndices === * Conversa de mares arábigos que fixo Sinbad en Chipre aos pilotos gregos, asegún foi recollida por Teotikes Papadopoulos de Esmirna.<ref>[[Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg|15x15px]] [http://www.aelg.org/Centrodoc/GetPageById.do?id=obra3715&format=3&orde=2 Parágrafo] lido por [[Camilo Nogueira Román|Camilo Nogueira]].</ref> * A dama que enganada por un demo elegante quixo mercarlle ó vento a perdiz que falaba. == Narración == É unha novela narrada en [[terceira persoa]] por Al-Faris Ibn Iaquim Al Galizí, heterónimo do autor (Álvaro fillo de Xaquín o Galego). === Personaxes === * '''Sinbad'''. Trasunto de [[Simbad, o mariñeiro|Simbad o mariñeiro]]. * '''Mansur'''. Rexenta unha pousada na vila, onde se fai tertulia. * '''Sari'''. Rapaz da vila, amigo de Sinbad. * '''Alba'''. Viúva veciña de Sinbad. * '''Abdalá'''. Cego da vila. === Espazo e tempo === É unha obra atemporal, con elementos de diversos períodos históricos. A acción desenvólvese nunha vila costeira. == Edicións == A 10ª edición é de 2005<ref>{{Cita web|título=Catálogo de libros: Ficha dun libro|url=http://editorialgalaxia.es/catalogo/libro.php?id_libro=0011050004|páxina-web=web.archive.org|data=2010-10-03|data-acceso=2019-07-31|data-arquivo=03 de outubro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101003003401/http://editorialgalaxia.es/catalogo/libro.php?id_libro=0011050004|url-morta=unfit}}</ref>, 1ª na Biblioteca Álvaro Cunqueiro de Galaxia. En 2011 volveu reeditarse.<ref>{{Cita web|título=Si o vello Sinbad volvese ás illas|url=http://editorialgalaxia.gal/produto/si-o-vello-sinbad-volvese-as-illas/|páxina-web=Editorial Galaxia|data-acceso=2019-07-31|lingua=gl-ES}}</ref> O libro conta con ilustracións de [[Xohán Ledo]]. Está adicado a [[Emilio Álvarez Blázquez]] e conta cunha cita inicial de [[Percy Bysshe Shelley|P. B. Shelley]]. A versión en castelán, ''Cuando el viejo Sinbad vuelva a las islas'', foi publicada en 1962<ref>[http://books.google.es/books?id=mqkKAQAAMAAJ&hl=en ''Cuando el viejo Sinbad vuelva a las islas'']</ref>. O libro foi traducido a outras [[lingua]]s coma o [[lingua italiana|italiano]],<ref>[http://books.google.es/books?id=Uv2AAAAACAAJ&hl=en ''Se il vecchio Sinbad tornasse alle isole...'']</ref> [[lingua holandesa|holandés]]<ref>[http://books.google.es/books?id=NPKjAAAACAAJ&hl=en ''Als de oude Sinbad zou terugkeren naar de eilanden'']</ref> ou [[lingua árabe|árabe]]<ref>[http://www.cervantes.es/sobre_instituto_cervantes/publicaciones_espanol/publicaciones_centros/casablanca/vello_sinbad.htm Instituto Cervantes] {{es}}.</ref>. [[Quico Cadaval]] adaptou a obra ó [[teatro]] en 1999<ref>{{Cita web|título=Xan Cejudo: Xan Cejudo Álvaro - Si o vello Sinbad volvese ás illas. CDT, Teatro Español|url=http://teatro.es/|páxina-web=teatro.es|data-acceso=2019-07-31|lingua=es}}</ref>, e en [[2011]] [[Antón Dobao]] dirixiu a adaptación cinematográfica co título de ''[[Sinbad (filme)|Sinbad]]''. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{wikiquote}} === Bibliografía === * [[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]], 2005, [[DVD]]. *"A viagem contra o tempo: “Si o vello Sinbad volvese ás illas” en [[Elvira Souto|Souto, Elvira]] ([[1991]]). ''Viagens na Literatura''. Laiovento. === Outros artigos === * ''[[Merlín e familia]]'' * ''[[As crónicas do sochantre]]'' * ''[[Escola de menciñeiros]]'' * ''[[Os outros feirantes]]'' === Ligazóns externas === * [http://books.google.es/books?id=PD_JAfqiRVMC&printsec=frontcover&hl=en#v=onepage&q&f=false Mostra] dunha edición do ano [[2005]] de [[Editorial Galaxia|Galaxia]] en [[Google books]], con capa de [[Urbano Lugrís González|Lugrís]]. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Obras literarias de 1961]] [[Categoría:Obras narrativas en galego]] [[Categoría:Obras literarias de Álvaro Cunqueiro]] [[Categoría:Editorial Galaxia]] 96c04c1ttd9eazgekri8qxfqtj8vl1n 0 179084 6147943 6089054 2022-08-02T04:16:45Z Chnt 128706 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Coat_of_arms_of_Lebanon.svg|miniatura|120px|Escudo do Líbano.]] Esta é a lista dos [[primeiro ministro|primeiros ministros]] do [[Líbano]]. A pesar de non existir unha determinación nese sentido na [[constitución]], por tradición despois de [[1943]] o primeiro ministro é [[musulmán sunita]]. A pesar diso, moitos foron [[cristianismo|cristáns]]. == Mandato francés no Líbano (1926-1943) == {| border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 0 1em 0 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 91%;" |-- ! # ! Nome ! Imaxe ! Nacemento-morte ! Comenzo do goberno ! Final do goberno ! Partido político |-- style="background:#FFFFFF" | '''1''' | [[Auguste Adib Pacha]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Auguste_Adib_Pacha.jpg|100px]] | [[1859]]—[[1936]] | [[31 de maio]] de [[1926]] | [[5 de maio]] de [[1927]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:Red" | '''2''' | [[Bechara El Khoury]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Bechara_elkhoury.jpg|100px]] | [[1890]]— [[1964]] | [[5 de maio]] de [[1927]] | [[10 de agosto]] de [[1928]] |[[Partido Constitucional (Líbano)|Partido Constitucional]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''3''' | [[Habib Pacha Es-Saad]] | [[Ficheiro:Habib Paşa Al-Sa'd.jpg|100px]] | [[1867]]— [[1942]] | [[10 de agosto]] de [[1928]] | [[9 de maio]] de [[1929]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:Red" | '''4''' | [[Bechara El Khoury]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Bechara_elkhoury.jpg|100px]] | [[1890]]— [[1964]] | [[9 de maio]] de [[1929]] | [[11 de outubro]] de [[1929]] |[[Partido Constitucional (Líbano)|Partido Constitucional]] |-- style="background:Orange" | '''5''' | [[Emile Edde]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Eddé Portrait.jpg|100px]] | [[1886]]— [[1949]] | [[11 de outubro]] de [[1929]] | [[25 de marzo]] de [[1930]] |[[Bloque Nacional (Líbano)|Bloque Nacional]] (''Al-Kutlah Al-Wataniyyah)'' |-- style="background:#FFFFFF" | '''6''' | [[Auguste Adib Pacha]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Auguste_Adib_Pacha.jpg|100px]] | [[1859]]—[[1936]] | [[25 de marzo]] de [[1930]] | [[9 de marzo]] de [[1932]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''7''' | [[Charles Debbas]] | [[Ficheiro:Charles Debbas portrait.jpg|100px]] | [[1885]]— [[1935]] | [[9 de marzo]] de [[1932]] | [[29 de xaneiro]] de [[1934]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''8''' | [[Abdullah Bayhum]] (1ª vez, en exercicio) | [[Ficheiro:Abdallah Beyhum 2.jpg|100px]] | [[1879]]—[[1962]] | [[29 de xaneiro]] de [[1934]] | [[30 de xaneiro]] de [[1936]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''9''' | [[Ayoub Tabet]] | [[Ficheiro:Tabet.png|100px]] | [[1884]]— [[1951]] | [[30 de xaneiro]] de [[1936]] | [[5 de xaneiro]] de [[1937]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''10''' | [[Khayreddin al-Ahdab|Chayreddine Ahdab]] | [[Ficheiro:Khayreddine al-Ahdab.png|100px]] | [[1894]]— [[1941]] | [[5 de xaneiro]] de [[1937]] | [[18 de marzo]] de [[1938]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''11''' | [[Khaled Chehab]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Emir Khaled Chehab.jpg|100px]] | [[1886]]— [[1949]] | [[18 de marzo]] de [[1938]] | [[24 de outubro]] de [[1938]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''12''' | [[Abdallah El-Yafi|Abdallah Yafi]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Abdallah_El-Yafi.jpg|100px]] | [[1901]]— [[1986]] | [[24 de outubro]] de [[1938]] | [[21 de setembro]] de [[1939]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''13''' | [[Abdullah Bayhum]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Abdallah Beyhum 2.jpg|100px]] | [[1879]]—[[1962]] | [[21 de setembro]] de [[1939]] | [[4 de abril]] de [[1941]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:Yellow" | '''14''' | [[Alfred Georges Naqqache|Alfred Georges Naccache]] | [[Ficheiro:Alfred Naqqache 2.jpg|100px]] | [[1887]]— [[1978]] | [[7 de abril]] de [[1941]] | [[26 de novembro]] de [[1941]] |[[Falanxes Libanesas]] |-- style="background:White" | '''15''' | [[Ahmed Daouk]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Prime Minister Ahmad Daouk.jpg|100px]] | [[1892]]—[[1979]] | [[1 de decembro]] de [[1941]] | [[26 de xullo]] de [[1942]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''16''' | [[Sami as-Solh|Sami Solh]] | [[Ficheiro:Sami as-Solh.png|100px]] | [[1887]]— [[1968]] | [[26 de xullo]] de [[1942]] | [[22 de marzo]] de [[1943]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''17''' | [[Ayoub Tabet]] (2ª vez, no poder) | [[Ficheiro:Tabet.png|100px]] | [[1884]]— [[1951]] | [[22 de marzo]] de [[1943]] | [[21 de xullo]] de [[1943]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''18''' | [[Petro Trad]] | [[Ficheiro:Petro Trad (cropped).jpg|100px]] | [[1876]]—[[1947]] | [[1 de agosto]] de [[1943]] | [[25 de setembro]] de [[1943]] |[[Político independente|Independente]] |-- |} == República do Líbano (1943 ata os días de hoxe) == {| border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 0 1em 0 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 91%;" |-- ! # ! Nome ! Imaxe ! Nacemento - Morte ! Comenzo do goberno ! Fin do goberno ! Partido político |-- style="background:Violet" | '''19''' | [[Riad Solh]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Riad as-Solh.jpg|100px]] | [[1894]]— [[1951]] | [[25 de setembro]] de [[1943]] | [[10 de xaneiro]] de [[1945]] |[[Movemento da Independencia (Líbano)|Movemento da Independencia]] ''(Harakat Al-Istiqlal)'' |-- style="background:#FFFFFF" | '''20''' | [[Abdul Hamid Karami]] | [[Ficheiro:Ah karami.png|100px]] | [[1890]]— [[1950]] | [[10 de xaneiro]] de [[1945]] | [[20 de agosto]] de [[1945]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''21''' | [[Sami as-Solh]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Sami as-Solh.png|100px]] | [[1887]]— [[1968]] | [[23 de agosto]] de [[1945]] | [[22 de maio]] de [[1946]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''22''' |[[Saadi Munla]] | [[Ficheiro:Saadi Munla.png|100px]] |[[1890]] — [[1975]] | [[22 de maio]] de [[1946]] | [[14 de decembro]] de [[1946]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:Violet" | '''23''' | [[Riad Solh]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Riad as-Solh.jpg|100px]] | [[1894]]— [[1951]] | [[14 de decembro]] de [[1946]] | [[14 de febreiro]] de [[1951]] |[[Movemento da Independencia (Líbano)|Movemento da Independencia]] ''(Harakat Al-Istiqlal)'' |-- style="background:#FFFFFF" | '''24''' |[[Hussein Oweini]] (1ª vez) | [[Ficheiro:حسين العويني.jpg|100px]] |[[1900]] — [[1971]] | [[7 de abril]] de [[1951]] | [[14 de febreiro]] de [[1951]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''25''' | [[Abdallah Yafi]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Abdallah_El-Yafi.jpg|100px]] | [[1901]]— [[1986]] | [[24 de outubro]] de [[1938]] | [[21 de setembro]] de [[1939]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''26''' | [[Sami as-Solh|Sami Solh]] (3ª vez) | [[Ficheiro:Sami as-Solh.png|100px]] | [[1887]]— [[1968]] | [[11 de febreiro]] de [[1952]] | [[9 de setembro]] de [[1952]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''27''' |[[Nazim Akkari]] | [[Ficheiro:Nazem Akkari, Prime Minister of Lebanon.jpg|100px]] |[[1902]] — [[1985]] | [[10 de setembro]] de [[1952]] | [[14 de setembro]] de [[1952]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''28''' | [[Saeb Salam]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Saeb Salam.png|100px]] | [[1905]]–[[2000]] | [[14 de setembro]] de [[1952]] | [[18 de setembro]] de [[1952]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''29''' | [[Abdallah Yafi]] (3ª vez) | [[Ficheiro:Abdallah_El-Yafi.jpg|100px]] | [[1901]]— [[1986]] | [[24 de setembro]] de [[1952]] | [[30 de setembro]] de [[1952]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''30''' |[[Khaled Chehab]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Emir Khaled Chehab.jpg|100px]] | [[1887]]— [[1968]] | [[1 de outubro]] de [[1952]] | [[1 de maio]] de [[1953]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''31''' | [[Saeb Salam]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Saeb Salam.png|100px]] | [[1905]]–[[2000]] | [[14 de setembro]] de [[1952]] | [[18 de setembro]] de [[1952]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''32''' | [[Abdallah Yafi]] (4ª vez) | [[Ficheiro:Abdallah_El-Yafi.jpg|100px]] | [[1901]]— [[1986]] | [[16 de agosto]] de [[1953]] | [[16 de setembro]] de [[1954]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''33''' | [[Sami as-Solh|Sami Solh]] (4ª vez) | [[Ficheiro:Sami as-Solh.png|100px]] | [[1887]]— [[1968]] | [[16 de setembro]] de [[1954]] | [[19 de setembro]] de [[1955]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''34''' | [[Rachid Karami]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Rachid Karami.png|100px]] | [[1921]]— [[1987]] | [[19 de setembro]] de [[1955]] | [[20 de marzo]] de [[1956]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''35''' | [[Abdallah Yafi]] (5ª vez) | [[Ficheiro:Abdallah_El-Yafi.jpg|100px]] | [[1901]]— [[1986]] | [[20 de marzo]] de [[1956]] | [[18 de novembro]] de [[1956]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''36''' | [[Sami as-Solh|Sami Solh]] (5ª vez) | [[Ficheiro:Sami as-Solh.png|100px]] | [[1887]]— [[1968]] | [[18 de novembro]] de [[1956]] | [[20 de setembro]] de [[1958]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''37''' | [[Khalil al-Hibri|Khalil Hibri]] | [[Ficheiro:Khalil al-Hibri with al-Hakim (cropped).jpg|100px]] | [[1904]]— [[1979]] | [[20 de setembro]] de [[1958]] | [[24 de setembro]] de [[1958]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''38''' | [[Rachid Karami]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Rachid Karami.png|100px]] | [[1921]]— [[1987]] | [[24 de setembro]] de [[1958]] | [[14 de maio]] de [[1960]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''39''' |[[Ahmed Daouk]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Prime Minister Ahmad Daouk.jpg|100px]] |[[1892]]— [[1979]] | [[14 de maio]] de [[1960]] | [[1 de agosto]] de [[1960]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''40''' | [[Saeb Salam]] (3ª vez) | [[Ficheiro:Saeb Salam.png|100px]] | [[1905]] - [[2000]] | [[2 de agosto]] de [[1960]] | [[31 de outubro]] de [[1961]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''41''' | [[Rachid Karami]] (3ª vez) | [[Ficheiro:Rachid Karami.png|100px]] | [[1921]]— [[1987]] | [[31 de outubro]] de [[1961]] | [[20 de febreiro]] de [[1964]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''42''' |[[Hussein Oweini]] (2ª vez) | [[Ficheiro:حسين العويني.jpg|100px]] |[[1900]] — [[1971]] | [[20 de febreiro]] de [[1964]] | [[25 de xullo]] de [[1965]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''43''' | [[Rachid Karami]] (4ª vez) | [[Ficheiro:Rachid Karami.png|100px]] | [[1921]]— [[1987]] | [[25 de xullo]] de [[1965]] | [[9 de abril]] de [[1966]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''44''' | [[Abdallah Yafi]] (6ª vez) | [[Ficheiro:Abdallah_El-Yafi.jpg|100px]] | [[1901]]— [[1986]] | [[9 de abril]] de [[1966]] | [[2 de decembro]] de [[1966]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''45''' | [[Rachid Karami]] (5ª vez) | [[Ficheiro:Rachid Karami.png|100px]] | [[1921]]— [[1987]] | [[7 de decembro]] de [[1966]] | [[8 de febreiro]] de [[1968]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''46''' | [[Abdallah Yafi]] (7ª vez) | [[Ficheiro:Abdallah_El-Yafi.jpg|100px]] | [[1901]]— [[1986]] | [[8 de febreiro]] de [[1968]] | [[15 de xaneiro]] de [[1969]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''47''' | [[Rachid Karami]] (6ª vez) | [[Ficheiro:Rachid Karami.png|100px]] | [[1921]]— [[1987]] | [[15 de xaneiro]] de [[1969]] | [[13 de outubro]] de [[1970]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''48''' | [[Saeb Salam]] (4ª vez) | [[Ficheiro:Saeb Salam.png|100px]] | [[1905]] - [[2000]] | [[13 de outubro]] de [[1970]] | [[25 de abril]] de [[1973]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''49''' | [[Amin al-Hafez (Lebanon)|Amin Hafez]] | [[Ficheiro:Amin Hafez Lebanon.png|100px]] | [[1926]] - [[2009]] | [[25 de abril]] de [[1973]] | [[21 de xuño]] de [[1973]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''50''' | [[Takieddin el-Solh|Takieddine Solh]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Takieddine el-solh.jpg|100px]] | [[1908]]— [[1988]] | [[21 de xuño]] de [[1973]] | [[31 de outubro]] de [[1974]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''51''' | [[Rachid Solh]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Rachid el Solh.jpg|100px]] | [[1926]] – [[2014]] | [[31 de outubro]] de [[1974]] | [[24 de maio]] de [[1975]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:ForestGreen" | '''52''' | [[Nureddine Rifai]] | [[Ficheiro:Nureddine Rifai.png|100px]] | [[1899]]-19?? | [[24 de maio]] de [[1975]] | [[27 de maio]] de [[1975]] | militar |-- style="background:Pink" | '''53''' | [[Rachid Karami]] (7ª vez) | [[Ficheiro:Rachid Karami.png|100px]] | [[1921]]— [[1987]] | [[1 de xullo]] de [[1975]] | [[8 de decembro]] de [[1976]] | Fronte de Salvación Nacional |-- style="background:#FFFFFF" | '''54''' | [[Selim Hoss]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Salim_el-Hoss_Axis_for_Peace_2005-11-17.jpg|100px]] | [[1929]] - | [[8 de decembro]] de [[1976]] | [[20 de xullo]] de [[1980]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''55''' | [[Takieddin el-Solh|Takieddine Solh]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Takieddine el-solh.jpg|100px]] | [[1908]]— [[1988]] | [[20 de xullo]] de [[1980]] | [[25 de outubro]] de [[1980]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#FFFFFF" | '''56''' | [[Shafik Wazzan|Shefic Dib Wazzan]] | [[Ficheiro:Shafik Wazzan.jpg|100px]] | [[1925]] —[[1999]] | [[25 de outubro]] de [[1980]] | [[30 de abril]] de [[1984]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:Pink" | '''57''' | [[Rachid Karami]] (8ª vez) | [[Ficheiro:Rachid Karami.png|100px]] | [[1921]] –[[1987]] | [[30 de abril]] de [[1984]] | [[1 de xuño]] de [[1987]] | Fronte de Salvación Nacional |-- style="background:White" | '''58''' | [[Selim Hoss]] (2ª vez)<sup>[[#Notes|1]] </sup> | [[Ficheiro:Salim_el-Hoss_Axis_for_Peace_2005-11-17.jpg|100px]] | [[1929]] – | [[2 de xuño]] de [[1987]] | [[14 de outubro]] de [[1990]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:Red" | '''59''' | [[Michel Aoun]]<sup>[[#Notes|2]] </sup> | [[Ficheiro:Michel Aoun - 1988.jpg|100px]] | [[1935]] – | [[22 de setembro]] de [[1988]] | [[13 de outubro]] de [[1990]] | ''Al-Tayyar Al-Watani Al-Hur'' |-- style="background:White" | '''60''' | [[Selim Hoss]] (3ª vez) | [[Ficheiro:Salim_el-Hoss_Axis_for_Peace_2005-11-17.jpg|100px]] | [[1929]] – | [[14 de outubro]] de [[1990]] | [[24 de decembro]] de [[1990]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''61''' | [[Omar Karami]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Omar Karami.png|100px]] |[[1934]] – [[2015]] | [[24 de decembro]] de [[1990]] | [[13 de maio]] de [[1992]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:White" | '''62''' | [[Rachid Solh]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Rachid el Solh.jpg|100px]] |[[1926]] – [[2014]] | [[13 de maio]] de [[1992]] | [[31 de outubro]] de [[1992]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#ADD8E6" | '''63''' | [[Rafic Hariri]] (1ª vez) | [[Ficheiro:Rafic Hariri in 2001.jpg|100px]] | [[1944]]–[[2005]] | [[31 de outubro]] de [[1992]] | [[2 de decembro]] de [[1998]] |[[Movemento do Futuro]] (''Tayyar Al Mustaqbal)'' |-- style="background:#FFFFFF" | '''64''' | [[Selim Hoss]] (4ª vez) | [[Ficheiro:Salim_el-Hoss_Axis_for_Peace_2005-11-17.jpg|100px]] | [[1929]] - | [[2 de decembro]] de [[1998]] | [[23 de outubro]] de [[2000]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#ADD8E6" | '''65''' | [[Rafic Hariri]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Rafic Hariri in 2001.jpg|100px]] | [[1944]] - [[2005]] | [[23 de outubro]] de [[2000]] | [[21 de outubro]] de [[2004]] |[[Movemento do Futuro]] (''Tayyar Al Mustaqbal)'' |-- style="background:#FFFFFF" | '''66''' | [[Omar Karami]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Omar Karami.png|100px]] | [[1934]] – [[2015]] | [[21 de outubro]] de [[2004]] | [[15 de abril]] de [[2005]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#F5DEB3" | '''67''' |[[Naxib Miqati]] | [[Ficheiro:Prime Minister of Lebanon (7650628818) cropped.jpg|100px]] | [[1955]] – | [[15 de abril]] de [[2005]] | [[30 de xuño]] de [[2005]] |[[Movemento da Gloria]] (''Ḥarakat Majd)'' |-- style="background:#ADD8E6" | '''68''' | [[Fuad Siniora]] | [[Ficheiro:Fouad_Sinora.jpg|100px]] | [[1943]] – | [[30 de xuño]] de [[2005]] | [[9 de novembro]] de [[2009]] |[[Movemento do Futuro]] (''Tayyar Al Mustaqbal)'' / [[Alianza do 14 de marzo]] (''taḥāluf 14 adhār)'' |-- style="background:#ADD8E6" | '''69''' | [[Saad Hariri]] (1ª vez) | [[Ficheiro:SaadHariri.jpg|100px]] | [[1970]] – | [[9 de novembro]] de [[2009]] |[[13 de xuño]] de [[2011]] |[[Movemento do Futuro]] (''Tayyar Al Mustaqbal)'' / [[Alianza do 14 de marzo]] (''taḥāluf 14 adhār)'' |-- style="background:#F5DEB3" | '''70''' | [[Naxib Miqati]] (2ª vez) | [[Ficheiro:Miktai.jpg|100px]] |[[1955]] – |[[13 de xuño]] de [[2011]] |[[15 de febreiro]] de [[2014]] |[[Movemento da Gloria]] (''Ḥarakat Majd)'' |- |'''71''' |[[Tammam Salam]] |[[Ficheiro:Tammam Salam 2014-09-26.jpg|100px]] || [[1945]] – |[[15 de febreiro]] de [[2014]] |[[18 de decembro]] de [[2016]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#ADD8E6" |'''72''' |[[Saad Hariri]] (2ª vez) |[[Ficheiro:SaadHariri.jpg|100px]] | [[1970]] – |[[18 de decembro]] de [[2016]] |[[21 de xaneiro]] de [[2020]] |[[Movemento do Futuro]] (''Tayyar Al Mustaqbal)'' / [[Alianza do 14 de marzo]] (''taḥāluf 14 adhār)'' |- |73 |[[Hassan Diab]] |[[Ficheiro:Hassan Diab PM (cropped 2).jpg|100px]] |[[1959]] – |[[21 de xaneiro]] de [[2020]] |[[10 de setembro]] de [[2021]] |[[Político independente|Independente]] |-- style="background:#F5DEB3" |74 |[[Naxib Miqati]] (3ª vez) |[[Ficheiro:Najib Mikati portrait.jpg|100px]] |[[1955]] – |[[10 de setembro]] de [[2021]] |presente |[[Movemento da Gloria]] (''Ḥarakat Majd)'' |} == Notas == # Controversia: interrupción do mandato o [[22 de setembro]] de [[1988]] discutible. # Controversia:indicación como novo gobernante o [[22 de setembro]] de [[1988]] discutible. == Véxase tamén == * [[Presidente do Líbano|Presidentes do Líbano]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Primeiros ministros do Líbano| ]] e2ksaonedpcetm1ik4j5payxtsq30cc 0 180183 6148071 5546712 2022-08-02T08:46:10Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave | nome = Tupolev Tu-204 | imaxe = File:KMV Tupolev Tu-204-100.jpg | pé de foto = Tu-204-100 de [[Kavminvodyavia]] | tipo = pasaxeiros | fabricante = [[Tupolev]] | deseñador = | primeiro voo = [[2 de xaneiro]] de [[1989]] | introducido = decembro de [[1994]] | retirado = | estado = en produción | usuario = | produción = 1990 - presente | unidades construídas = 81<ref>{{cita web|título=Lista de produción do Tu-204|url=http://russianplanes.net/planelist/Tupolev/Tu-204/214|editor=Russianplanes.net|dataacceso=2 de xaneiro de 2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160104204303/http://russianplanes.net/planelist/Tupolev/Tu-204/214|dataarquivo=04 de xaneiro de 2016|urlmorta=yes}}</ref> | custo unitario = | variantes co seu propio artigo = }} O '''Tupolev Tu-204''' é un avión de pasaxeiros bimotor de medio alcance con capacidade para 210 pasaxeiros. Foi deseñado por [[Tupolev]] e é producido por Aviastar SP e Kazan Aircraft Production Association. Introducido no ano [[1989]], considérase o equivalente ruso do [[Boeing 757]] [[Estados Unidos de América|estadounidense]]. Desenvolveuse para [[Aeroflot]] como un substituto do trimotor de alcance medio [[Tupolev Tu-154]]. A súa última versión, con significativas actualizacións e melloras, é o Tu-204SM, que realizou o seu primeiro voo o [[29 de decembro]] de [[2010]].<ref name="Ту-204СМ">{{cita web|título=Новый опытный самолет Ту-204СМ совершил первый полет|url=http://www.tupolev.ru/Russian/Show.asp?PubID=4150|editor=Tupolev|dataacceso=2 de xaneiro de 2017|data-arquivo=04 de xaneiro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110104073855/http://www.tupolev.ru/Russian/Show.asp?PubID=4150|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aviación civil]] qa4wsipdo05gfaq4a2nj91wnwiqzrcm 0 181802 6148084 6138843 2022-08-02T08:52:42Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «ex-xogador» wikitext text/x-wiki {{Xogador da NBA | nome = <big>Kyle Korver</big> | imaxe = Kyle Korver (25756529437) (cropped).jpg | ancho = 240 | posición = [[Escolta (baloncesto)|Escolta]] / [[Ala (baloncesto)|Ala]] | altura = 2,01 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 7 [[polgada|in]])</small> | peso = 96 [[kg]] <small>(212 lb)</small> | nacionalidade = {{EUA}} | nacemento = [[17 de marzo]] de [[1981]] <small>{{idade|17|3|1981}}</small> | lugar = [[Ficheiro:Flag of California.svg|border|20px]] [[Paramount]] ([[California]]) | instituto = Pella (Iowa) | universidade = Creighton (1999–2003) | anodraft = 2003 | draftteam = [[New Jersey Nets]] | roldadraft = 2 | eleccióndraft = 51 | career_start = 2003–2020 | antigos_equipos = [[Philadelphia 76ers]] (2003–2007)<br/>[[Utah Jazz]] (2007–2010)<br/>[[Chicago Bulls]] (2010–2012)<br/>[[Atlanta Hawks]] (2012–2017)<br/>[[Cleveland Cavaliers]] (2017–2018)<br/>[[Utah Jazz]] (2018–2019)<br/>[[Milwaukee Bucks]] (2019–2020) | premios = 1× [[NBA All-Star Game|NBA All-Star]] ([[2015]])<br/>1× [[Xogador Máis Deportivo da NBA|Xogador máis deportivo]] ([[2015]]) }} '''Kyle Elliot Korver''', nado o [[17 de marzo]] de [[1981]] en [[Paramount]] ([[California]]), é un ex xogador americano de [[baloncesto]] profesional. Korver foi seleccionado para o [[NBA All-Star]] por vez primeira en 2015. Posúe o récord da NBA de máis partidos consecutivos anotando unha canatra tripla (con 127), e a maior porcentaxe de acerto en triplas nunha soa campaña da historia (co 53,6%). == Traxectoria == Antes de ser o quinto máximo anotador da historia da Universidade de Creighton, Korver foi ao Pella High School en [[Iowa]], onde máis tarde sería retirado o seu dorsal. Korver foi elixido na 51ª posición do [[Draft da NBA]] de [[2003]] polos [[New Jersey Nets]], e os seus dereitos foron traspasados na noite do Draft aos [[Philadelphia 76ers]] a cambio dunha compensación económica.<ref>[http://sports.espn.go.com/nba/teams/transactions?team=njn&year=2003 New Jersey Nets Transactions 2002–03]</ref> Competiu en [[2004]] e [[2005]] no concurso de triplas do [[All Star Weekend]], quedando tercero e segundo nos concursos respectivamente. Na [[Tempada 2004-05 da NBA|tempada 2004-05]], Korver quedou empatado na primeira praza da liga en triplas con [[Quentin Richardson]], ambos con 226, tamén récord na franquía dos 76ers.<ref name="korvertrade" /> Korver conseguiu a maior marca de anotación da súa carreira contra os [[Milwaukee Bucks]] o [[24 de febreiro]] de [[2006]], con 31 puntos,<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/games/20060224/PHIMIL/recap.html |título=Korver's 31 Points Lifts 76ers Over Bucks |data-acceso=22 de xuño de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121111023120/http://www.nba.com/games/20060224/PHIMIL/recap.html |dataarquivo=11 de novembro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> algo que repetiría o [[21 de febreiro]] de [[2007]] contra os [[New York Knicks]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/games/20070221/NYKPHI/recap.html |title=Korver Lights Up to Propel Sixers Past Knicks |last=Gelston |first=Dan |work=[[NBA]].com |date=2007-02-21 |accessdate=2007-04-09 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110528075157/http://www.nba.com/games/20070221/NYKPHI/recap.html |dataarquivo=28 de maio de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> O [[12 de xaneiro]] de 2006, anotou unha canastra no último segundo contra os [[Boston Celtics]] que mandou o partido á tripla prórroga, onde finalmente gañarían os 76ers. O [[26 de decembro]] de 2007, Korver foi traspasado dos Philadelphia 76ers aos [[Utah Jazz]] a cambio de [[Gordan Giriček]] e unha futura elección de primeira rolda do Draft.<ref name="korvertrade">{{Cita web |url=http://www.nba.com/nba_news/Sixers_Trade_Korver_to_Jazz_fo-250393-32.html |título=Sixers Trade Korver to Jazz for Giricek, Future First-Rounder |data-acceso=22 de xuño de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100513083424/http://www.nba.com/nba_news/Sixers_Trade_Korver_to_Jazz_fo-250393-32.html |dataarquivo=13 de maio de 2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref>[http://ca.reuters.com/article/sportsNews/idCAB13000920071230 Sixers send Korver to Utah in Giricek swap]</ref> O [[13 de xullo]] de [[2010]], Korver asinou polos [[Chicago Bulls]] coma axente libre. Foi considerado un xogador para anotar triplas cando o partido está chegando ao seu final.<ref name="korverclutch1">[http://espn.go.com/blog/chicago/bulls/post/_/id/2854/korvers-clutch-shot-cools-heat Korver's clutch shot cools Heat First-Rounder]</ref><ref name="korverclutch2">{{cita web|url=http://www.csnchicago.com/04/23/11/Sharpshooter-Korver-emerges-as-clutch-pe/landing_insider_sam_loud3r.html?blockID=509549&feedID=627|título=Sharpshooter Korver emerges as clutch performer|urlmorta=yes|urlarquivo=https://archive.today/20130120032921/http://www.csnchicago.com/04/23/11/Sharpshooter-Korver-emerges-as-clutch-pe/landing_insider_sam_loud3r.html?blockID=509549&feedID=627|dataarquivo=20 de xaneiro de 2013|data=23 de abril de 2011|data-acceso=22 de xuño de 2011}}</ref> O [[16 de xullo]] de [[2012]], Korver foi traspasado ós [[Atlanta Hawks]] a cambio dun ''trade exception'' e diñeiro.<ref>[http://www.nba.com/hawks/news/hawks-acquire-kyle-korver-bulls HAWKS ACQUIRE KYLE KORVER FROM THE BULLS]</ref> O [[25 de xullo]] de [[2019]], Korver asinou cos [[Milwaukee Bucks]].<ref>{{Cita web |url=https://www.nba.com/bucks/news/bucks-sign-kyle-korver |título=Bucks Sign Kyle Korver |data-acceso=25 de xullo de 2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190728151804/https://www.nba.com/bucks/news/bucks-sign-kyle-korver |dataarquivo=28 de xullo de 2019 |urlmorta=yes }}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.nba.com/playerfile/kyle_korver/ Perfil en NBA.com] {{en}} * [https://www.basketball-reference.com/players/k/korveky01.html Estatísticas en Basketball-Reference.com] {{en}} {{Draft da NBA 2003}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Korver, Kyle}} [[Categoría:Nados en 1981]] [[Categoría:Nados no condado dos Ánxeles]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da NBA]] [[Categoría:Escoltas de baloncesto]] [[Categoría:Alas de baloncesto]] [[Categoría:Eleccións no Draft da NBA dos New Jersey Nets]] [[Categoría:Xogadores dos Philadelphia 76ers]] [[Categoría:Xogadores dos Utah Jazz]] [[Categoría:Xogadores dos Chicago Bulls]] [[Categoría:Xogadores dos Atlanta Hawks]] [[Categoría:Xogadores dos Cleveland Cavaliers]] [[Categoría:Xogadores dos Milwaukee Bucks]] qq3fy72yzwgan5a8ot64139mrlvdsik 0 181930 6147624 5956415 2022-08-01T16:35:01Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Hammerhead.png|dereita|miniatura|O ribozima "cabeza de martelo" codificado no [[xenoma]] de certos [[viroide]]s de plantas.]] Os '''ribozimas'''<ref>BUSCatermos [https://aplicacions.usc.es/buscatermos/publica/buscas/busca.htm?accion=buscaConceptoID&idConcepto=65422 ribozima]</ref> (contracción de ácido '''ribo'''nucleico e en'''zimas''') ou '''ribocimas'''<ref>[http://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/download/239/240/789-1?inline=1 Ribocima] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190509000335/http://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/download/239/240/789-1%3Finline%3D1 |date=09 de maio de 2019 }} no Dicionario de Bioloxía galego-castelán-inglés, do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades</ref> son [[ARN]]s que teñen a propiedade de [[catálise|catalizar]] unha reacción química específica, polo que teñen actividade de [[enzima]]s. A descuberta destas moléculas nos anos 1980, realizada independentemente por [[Thomas Cech]] e [[Sidney Altman]], foi unha grande sorpresa naquel momento, porque ata entón as [[proteína]]s eran as únicas macromoléculas coñecidas que podían catalizar reaccións químicas. As propiedades catalíticas dos ribozimas están ligadas á capacidade do ARN de sufrir pregamento para formar unha estrutura compacta ben definida, que, como sucede nas proteínas, permite a formación de cavidades que forman sitios de fixación de [[ligando]]s ([[centro activo|centros activos]]). Alí están situados grupos químicos reactivos coa orientación precisa, que realizan a catálise propiamente dita. Algúns ribozimas poden usarse como axentes terapéuticos, como [[biosensor]]es, ou teñen aplicacións en [[xenómica]] [[xenómica funcional|funcional]] e na descuberta de [[xene]]s.<ref name="Hean">{{cita libro | autor = Hean J, Weinberg MS | authorlink = | editor = Morris KL | others = | título = RNA and the Regulation of Gene Expression: A Hidden Layer of Complexity | edition = | language = | editorial = Caister Academic Press - Norfolk, England | ano = 2008 | origyear = | pages = | quote = | isbn = 1-904455-25-5 | oclc = | doi = | accessdate = | capítulo=The Hammerhead Ribozyme Revisited: New Biological Insights for the Development of Therapeutic Agents and for Reverse Genomics Applications | url = http://www.horizonpress.com/rnareg}}</ref> == Exemplos de ribozimas == [[Ficheiro:Ribozyme.jpg|miniatura|dereita|300px|Corte dun ARN realizado por un ribozima.]] Coñécense un certo número de ARN naturais que teñen unha capacidade riboenzimática demostrada ou son ribozimas probables ou son ARN autocatalíticos (que son eles mesmos o seu propio substrato). Estes últimos só catalizan a súa reacción unha soa vez, polo que ''stricto sensu'' non terían unha verdadeira actividade de [[enzima]]. Salientaremos os exemplos seguintes: * A [[ribonuclease P]] implicada na maduración dos [[ARNt]] ten unha actividade enzimática demostrada. Trátase dun ribozima natural presente en todas as células<ref>{{Cita publicación periódica | title=The RNA moiety of ribonuclease P is the catalytic subunit of the enzyme. | journal=Cell | year=1983 | volume=35 | pages=849-857 | pmid= 6197186 | apelidos1=Guerrier-Takada|nome1= C.| apelidos2= Gardiner|nome2= K.| apelidos3= Marsh|nome3=T.| apelidos4=Pace|nome4= N.| apelidos5=Altman|nome5=S.}}</ref>. Componse dun ARN catalítico e dunha ou varias proteínas accesorias. A súa función é a de catalizar a maduración dos [[ARNt]]. * O [[ribosoma]] pode considerarse un ribozima, o cal quedou establecido de maneira indirecta pero clara grazas á resolución da súa estrutura cristalográfica. O [[sitio activo]] do ribosoma, que cataliza a reacción de síntese dos enlaces peptídicos (actividade [[peptidil transferase]]), está formado por [[ARNr 23S]]<ref>{{Cita publicación periódica| title=The structural basis of ribosome activity in peptide bond synthesis.|journal=Science|year=2000|volume=289|pages=920-930| apelidos1=Nissen|nome1=P.| apelidos2=Hansen|nome2=J.| apelidos3=Ban|nome3=N.| apelidos4=Moore|nome4=P.B.| apelidos5=Steitz|nome5=T.A.| pmid= 10937990 }}</ref>. * Os [[intrón]]s que realizan o seu auto-splicing, poden escindirse especificamente do resto do ARN en ausencia de proteínas. Neste caso, aínda que son quen de promover o seu propio [[splicing]], non teñen actividade de enzimas en senso estrito, porque catalizan a reacción unha soa vez, sen que se recicle o catalizador (os enzimas non se alteran despois de ter lugar a reacción que catalizan e poden volver a actuar indefinidamente). * Os ''[[riboswitch]]es'' (ribointerruptores) que se encontran en certos [[ARNm]] teñen unha actividade autolítica: córtanse eles mesmos cando se unen a un [[ligando]] activador. Un exemplo é o ''riboswitch'' específico da [[glicosamina]]-6-fosfato. * O [[espliceosoma]], un complexo ribonucleoproteico responsable do [[splicing]] dos [[intrón]]s dos eucariotas, é probablemente un ribozima. * O ARN de certos virus contén estruturas con actividade de corte autocatalítico, como o ribozima "cabeza de martelo" característico dun [[viroide]] que infecta o [[aguacate]] (''Persea gratissima''). Existen tamén ribozimas artificiais, illados no laboratorio a partir dun proceso de selección ''in vitro'' chamado [[SELEX]]. Unha lista completa dos ribozimas naturais coñecidos é a seguinte: [[ARNr 23S]] (peptidil transferase), ARNase P, intróns catalíticos dos grupos I e II, o ribozima ramificador GIR1<ref name="pmid16141078">{{Cita publicación periódica |author=Nielsen H, Westhof E, Johansen S |title=An mRNA is capped by a 2', 5' lariat catalyzed by a group I-like ribozyme |journal=Science |volume=309 |issue=5740 |pages=1584–7 |year=2005 |pmid=16141078 |doi=10.1126/science.1113645}}</ref>, Leadzyme (creado inicialmente ''in vitro'' e atopado despois na natureza), ribozima forquita (''hairpin''), ribozima cabeza de martelo, ribozima do virus da hepatite delta, ribozima CPEB3 de mamíferos, ribozima VS, ribozima activado pola glicosamina-6 fosfato glmS (un ''riboswitch''), ribozima da escisión cotranscricional da beta-globina. == Os ribozimas e a orixe da vida == A descuberta dos ribozimas tivo un grande impacto no estudo da [[orixe da vida]]. Se o ARN pode catalizar reaccións e á vez, como fai o [[ácido desoxirribonucleico|ADN]], almacenar a información xenética, é doado imaxinar un mundo prebiótico no que o ARN fose o precursor de todas as funcións biolóxicas. Esta hipótese denomínase o ''[[Hipótese do mundo de ARN|mundo de ARN]]''<ref>{{Cita publicación periódica| title=Origin of life: The RNA world|journal=Nature|year=1986|volume=319|pages=618|apelidos1=Gilbert|nome=W.|doi=10.1038/319618a0}} </ref>. Os investigadores que estudaron a orixe da vida crearon ribozimas no laboratorio que podían en condicións específicas catalizar a súa propia síntese, como por exemplo, un ribozima [[ARN polimerase]].<ref name="pmid11358999">{{Cita publicación periódica | author = Johnston WK, Unrau PJ, Lawrence MS, Glasner ME, Bartel DP | title = RNA-catalyzed RNA polymerization: accurate and general RNA-templated primer extension | journal = Science | volume = 292 | issue = 5520 | pages = 1319–25 | year = 2001 | pmid = 11358999 | doi = 10.1126/science.1060786 | url = | issn =}}</ref> Nestes experimentos provocouse [[mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|mutaxénese]] e selección e obtivéronse variantes melloradas do ribozima polimerase "Round-18" atopado en 2001. A variante "B6.61" pode engadir uns 20 [[nucleótido]]s a un molde [[cebador]] en 24 horas, ata que a cadea se descompón pola hidrólise dos seus enlaces fosfodiéster.<ref name="pmid17586759">{{Cita publicación periódica | author = Zaher HS, Unrau PJ | title = Selection of an improved RNA polymerase ribozyme with superior extension and fidelity | journal = RNA | volume = 13 | issue = 7 | pages = 1017–26 | year = 2007 | pmid = 17586759 | pmc = 1894930 | doi = 10.1261/rna.548807 | url = | issn =}}</ref> O ribozima "tC19Z" pode engadir ata 95 [[nucleótido]]s cunha fidelidade de 0,0083 [[mutación]]s/nucleótido.<ref name="pmid21474753">{{Cita publicación periódica |author=Wochner A, Attwater J, Coulson A, Holliger P |title=Ribozyme-catalyzed transcription of an active ribozyme |journal=Science |volume=332 |issue=6026 |pages=209–12 |year=2011 |pmid=21474753 |doi=10.1126/science.1200752 |url=}}</ref> Se a hipótese do mundo de ARN é correcta debemos considerar aos ribozimas actuais como fósiles químicos dun mundo primitivo baseado principalmente na química do ARN. == Notas == {{Listaref}} {{Control de autoridades}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Abzima]] * [[Pseudoenzima]] [[Categoría:ARN]] [[Categoría:Catalizadores]] [[Categoría:Ribozimas]] qu02scc30q17yhm0j8wy0crubln1yn6 0 182216 6147953 6080311 2022-08-02T04:56:18Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|37|52|10|N|112|33|37|E|display=title}} [[Ficheiro:Taiyuan in China.png|miniatura|Localización de Taiyuan na China]] {{Contén texto chinés}} '''Taiyuan''' (en [[Lingua chinesa|chinés]], 太原) é unha cidade da [[República Popular da China|China]], capital da provincia de [[Shanxi]]. Contaba con 2&nbsp;727&nbsp;646 habitantes en [[2005]] (3&nbsp;400&nbsp;000 contando coa [[área metropolitana]]). == Historia == === Jinyang === A fundación data do [[-497|497 a.C.]], cando o final do período das [[Primaveras e Outonos]] da [[dinastía Zhou]] iba a dar paso ao dos [[Reinos combatentes]]. Precisamente coma praza forte do futuro reino de Zhao foi fundada co nome de '''Jinyang''' polo líder desa familia aristocrática, Zhao Jian Zi, e a guerra que deu nacemento ao seu estado tivo lugar coa cidade coma protagonista dun famoso asedio no que foi asolagada (Batalla de Jinyang, 455 a.C.). Despois e ata o 386 a.C. foi a primeira capital de Zhao. Jinyang era unha cidade rectangular fortificada situada no límite suroeste da metrópole actual<ref name=doc>[http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:xQy3klUKB3wJ:www.international.icomos.org/xian2005/papers/3-23.pdf+Jinyang+the+former+Taiyuan+filetype:pdf&hl=gl&gl=es&pid=bl&srcid=ADGEESg5R6IPGdU3AH_byt0JPmHX5tXK27eYlZxtbj-JNJIjbPbXPhU6NziHA3Wws5FWXQCQ23AAMPwSPB5jUw_FSmoxrmwJVvexPs19fy9zFczyadxmlHib2DLPe6ESFTUHRgaAhckc&sig=AHIEtbSwTuwAuPJpoPWp32NQbgEMOhoOlQ Documento sobre o sito arqueolóxico de Jinyang]</ref>. Xa na época imperial e coa reorganización administrativa do país, durante as dinastías [[Dinastía Qin|Qin]] e [[Dinastía Han|Han]] foi o centro do condado ou comandancia de Taiyuan e despois capital da provincia de Bing (Bingzhou) e tamén foi coñecida por eses nomes. No ano 307, durante o dominio da dinastía Jin Occidental experimentou a primeira grande expansión (14&nbsp;km de perímetro<ref name=doc/>). O seu ascenso no [[século VI]] tivo lugar durante o período das Dinastías Meridionais e Setentrionais. En concreto cos Wei Orientais en 545 constrúese un primeiro pazo e xa cos Qi Setentrionais en 567 unha cidade enteira palaciana (''Daming''). O cénit chegou no tempo das dinastías [[Sui]] (novas expansións ou "cidades dentro da cidade" en 589 e 596) e [[Tang]] (séculos VII ao X, coa grande expansión occidental<ref name=doc/>) sempre mantendo o status de capital secundaria e unha das cidades máis importantes do imperio (tras [[Changan]] e [[Luoyang]]). Foi entón cando todas esas ampliacións, novas cidades e recintos palacianos a engrandeceron política e culturalmente. Asemade foi un foco [[budismo|budista]] e creáronse grandes imaxes de [[Buda]] e templos esculpidos na rocha ao suroeste da cidade. De feito unha cidade tripla<ref>{{cita web|título=Planta esquemática da cidade tripla de Jinyang|url=http://www.tydao.com/suwu/lishi/map-jingy.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150402111341/http://www.tydao.com/suwu/lishi/map-jingy.jpg|dataarquivo=02 de abril de 2015|urlmorta=yes}}</ref>, seica cunha desviación do curso do río Fen polo medio, a occidental (palaciana) contiña a súa vez outras tres fortificadas de seu (''Daming'', ''Xin'' ou Nova e ''Cangcheng''). O enteiro complexo foi unificado no tempo dos Tang nun único organismo urbano coa construción de pontes entre as cidades occidental e oriental a través da central de ribeira<ref>{{cita web|título=Planta esquemática de Jinyang coa máxima extensión de murallas na época Tang|url=http://www.tydao.com/2010/sxfaxian/images/tykg1jinyang.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140429230858/http://tydao.com/2010/sxfaxian/images/tykg1jinyang.jpg|dataarquivo=29 de abril de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|título=Recreación de Jinyang|url=http://www.tydao.com/2010/sxfaxian/images/tykg103.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015|data-arquivo=30 de abril de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140430051052/http://tydao.com/2010/sxfaxian/images/tykg103.jpg|url-morta=yes}}</ref>. === Destrución e nova cidade === No ano 979 o emperador Taizong, segundo da [[dinastía Song]], mandou queimar e asolagar de novo Jinyang (por entón capital das dinastías de pobos turcos que ocuparon brevemente o poder na caída dos Tang) prohibindo a ocupación futura do seu soar. Unha primeira cidade provisional dez quilómetros ao leste serviu para aloxar a poboación (Song Jianpin Jincheng<ref name=doc/>). A nova cidade, '''Songcheng''' foi erixida en 982 na ourela oriental augas arriba do [[río Fen]], no sitio da urbe actual<ref name=doc/>. De dimensións modestas comparada con Jinyang tamén a súa importancia declinou<ref>{{cita web|título=Planta esquemática da nova Taiyuan Song|dataacceso=20 de outubro de 2015|url=http://www.tydao.com/suwu/2003/2500zj/tymap-song.jpg|data-arquivo=04 de xuño de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130604144942/http://www.tydao.com/suwu/2003/2500zj/tymap-song.jpg|url-morta=yes}}</ref>. Volveu a ser capital de prefectura en 1059 e de comandancia en 1107. Construíuse ademais un complexo de templos (Jin Ci) nas aforas. O Templo Fang ou das Deusas, o máis antigo conservado, é de 1023 e foi reconstruído en 1102<ref>{{cita web|título=Planta de Songcheng Taiyuan capital de comandancia|dataacceso=20 de outubro de 2015|url=http://www.tydao.com/suwu/2003/image/ty-song.jpg|data-arquivo=16 de marzo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130316213836/http://www.tydao.com/suwu/2003/image/ty-song.jpg|url-morta=yes}}</ref>. Dende 1125 as frecuentes guerras e a ocupación mongol da [[dinastía Yuan]] supuxeron unha época de destrucións e estancamento cando cambiou varias veces de nome e status. === Taiyuan Ming === [[Ficheiro:1948 taiyuan.jpg|miniatura|esquerda|120px|As Pagodas Xemelgas (s.XVII)]] [[Ficheiro:M-sym.jpg|miniatura|120px|Porta da muralla Ming de 1568.]] En 1383, trala chegada da [[dinastía Ming]] (e por decisión dun fillo do primeiro emperador), a cidade experimentou unha grande expansión ao nordeste que cuadriplicou a súa superficie<ref name=doc/>. Retomouse o antigo nome de '''Taiyuan''' e adquiriu de novo unha importante relevancia coma capital da provincia de [[Shanxi]] (soamente tras [[Pequín]] no norte do [[río Yangtzé]]) cunha forte artesanía e industria da fabricación de armas. Erixíronse un gran pazo Ming, o mosteiro budista Chongshan e o icónico templo das Pagodas Xemelgas (1608, ao sueste, no exterior da muralla). Arrodeada dunha muralla cuadrangular de 12&nbsp;km de perímetro e 12 metros de altura con oito portas monumentais que foi reconstruída en 1568<ref>{{cita web|título=Planta da Taiyuan Ming nunha representación da época|dataacceso=20 de outubro de 2015|url=http://www.tydao.com/suwu/2003/2500zj/tymap-qing.jpg|data-arquivo=04 de xuño de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130604120344/http://www.tydao.com/suwu/2003/2500zj/tymap-qing.jpg|url-morta=yes}}</ref>, a súa estrutura non cambiou ata a segunda metade do século XX, cando se derrubaron as murallas, manténdose durante a época [[Qing]] (1644-1911) coma unha importante cidade comercial do norte de [[China]]<ref>{{cita web|título=Planta da trama urbana de Taiyuan dentro de murallas; época Qing|url=http://www.tydao.com/suwu/2003/2500zj/tymap-dg.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015|data-arquivo=29 de abril de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140429122941/http://tydao.com/suwu/2003/2500zj/tymap-dg.jpg|url-morta=yes}}</ref>. Así mesmo no [[século XIX]] tivo un incipiente desenvolvemento industrial apoiado nos inxentes xacementos de minerais da rexión, e foi incluso un centro financeiro do país. === Século XX === Precisamente pouco antes do establecemento da república a crise da banca local en Shanxi levou a serios problemas económicos á cidade compensados pola súa conexión ferroviaria co eixo troncal Pequín-Wuhan (1907<ref>{{cita web|título=Plano da cidade en 1907|url=http://www.zhaoshuli.org/bbs/upload/20076222564212661.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015|data-arquivo=05 de xullo de 2013|url-arquivo=https://archive.is/20130705181305/www.zhaoshuli.org/bbs/upload/20076222564212661.jpg|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{cita web|título=Vista aérea da cidade na primeira metade do século, aínda fundamentalmente dentro de murallas|url=http://image.hnol.net/c/2010-08/03/17/201008031724586721-2278633.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015}}</ref>). En 1911 cambiou o nome por '''Yangqu''', e baixo o control dun "señor da guerra" ata a época da [[Segunda Guerra Mundial]] experimentou un extensivo desenvolvemento industrial, continuado baixo a ocupación xaponesa (1937). A industrialización incrementouse notablemente trala instauración da [[República Popular da China|República Popular]] conformando Taiyuan (que recuperou o nome en 1947) coma un dos centros da industria pesada chinesa do carbón e do aceiro. Por este motivo pasou de ter 210&nbsp;000 habitantes en 1949, aínda que maioritariamente concentrados no recinto histórico<ref>{{cita web|título=Mapa de Taiyuan en 1948 co recinto amurallado (demolido décadas despois para facilitalo tránsito) arrodeado de liñas de ferrocarril|url=http://img.blshe.com/resserver.php?blogId=1852&resource=1423776-70704ty1.jpg&mode=medium|dataacceso=20 de outubro de 2015}}</ref>, a converterse nunha verdadeira metrópole (con 1&nbsp;140&nbsp;000h en 1980 e máis de 4 millóns na actualidade{{cando}}) que se estende en ámbalas dúas ourelas do Fen comunicadas a través de varias pontes<ref>{{cita web|título=Mapa esquemático de Taiyuan en 1966 coas primeiras extensións fora do recinto histórico e na outra beira do río Fen a través dunha primeira ponte|url=http://pic2.997788.com/pic_auction/00/01/32/16/au1321656b.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015|data-arquivo=15 de xullo de 2012|url-arquivo=https://archive.is/20120715080613/pic2.997788.com/pic_auction/00/01/32/16/au1321656b.jpg|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{cita web|título=Plano do centro de Taiyuan coas pontes sobor do Fen, as tres superiores enmarcan o recinto histórico xa sen murallas|url=http://photo.you.kximg.cn/data/you/29/fd/01ab85564b05beb993863665e7a1.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150818070033/http://photo.you.kximg.cn/data/you/29/fd/01ab85564b05beb993863665e7a1.jpg|dataarquivo=18 de agosto de 2015|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|título=Mapa da metrópole contemporánea|url=http://www.sxmap.com.cn/upload/20081114124505.jpg|dataacceso=20 de outubro de 2015|data-arquivo=01 de setembro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110901172611/http://www.sxmap.com.cn/upload/20081114124505.jpg|url-morta=unfit}}</ref>. == Cidades irmás == {{sen referencias|data=xullo de 2016}} * {{DEUb}} [[Chemnitz]] * {{JPNb}} [[Himeji, Hyōgo|Himeji]] * {{AUSb}} [[Launceston, Tasmania|Launceston]] * {{USAb}} [[Nashville]] * {{GBRb}} [[Newcastle upon Tyne]] == Notas == {{Listaref|30em}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Cidades da China]] mu28p4frqb3aae2vk32kk4z6vwuhkyr 0 183761 6147873 5685954 2022-08-02T01:51:43Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki A '''serra Calva''' é unha serra galega que se estende dende [[Pena Trevinca]] cara ao sur, pola raia coa [[provincia de Zamora]], e serve de límite cos termos municipais de [[Viana do Bolo]] e mais da [[A Veiga|Veiga]]. Está conformada por granitas e gneis.<ref name=":0">{{Cita web|título=Wayback Machine|url=http://www.coceder.org/extras/estudios/la_halladera_diagnostico_territorio.pdf|páxina-web=web.archive.org|data=2014-11-08|data-acceso=2019-02-15|data-arquivo=08 de novembro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141108001544/http://www.coceder.org/extras/estudios/la_halladera_diagnostico_territorio.pdf|url-morta=unfit}}</ref> O cumio de maior altitude é o [[Sextril]], con 1.755 metros sobre o nivel do mar.<ref name=":0" /> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * ''As montañas de Galiza''. A Nosa Terra, 2006. ISBN 84-8341-126-1 {{Serras galegas}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Serras de Galicia|Calva]] [[Categoría:Viana do Bolo]] [[Categoría:A Veiga]] [[Categoría:Xeografía de Galicia sen imaxes]] pli5t2kejyy1vxoi36g1y083jrg6qme 0 185090 6147810 6144309 2022-08-01T22:21:41Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Homónimos}} Segundo o contexto, a palabra '''modelo''' pode referirse a: ;Belas artes :* '''[[Modelo (arte)|Modelo artístico]]''', persoa que posa para fotografía, debuxo, pintura ou escultura. ;Ciencia :* '''Modelo''' é o resultado do proceso de xerar unha representación de sistemas a fin de analizar certos fenómenos ou procesos. :* '''[[Modelo científico]]'''. Algunhas veces o ''modelo científico'' recibe o nome de '''[[Paradigma (ciencia)|paradigma]]''', ou perspectiva científica ou a visión global nunha determinada época temporal. ;Economía :* '''[[Modelo económico]]''', modelo do funcionamento da economía. ;Física :* '''[[Modelo estándar]]'''. :* '''[[Modelo físico]]''', modelo científico no ámbito da física e a enxeñaría. :* '''[[Modelo de Ising]]''', un modelo físico proposto para estudar o comportamento de materiais ferromagnéticos. :* '''[[Modelo padrón]] ou '''[[modelo estándar]], en [[física de partículas]], é unha teoría que describe as relacións entre as interaccións fundamentais coñecidas entre as partículas fundamentais que constitúen toda a materia. ;Enxeñaría :* '''[[Modelado numérico]]''', representación dun número cunha letra, unha substitución deste, nunha ecuación, en leis matemáticas etc. :* '''[[Modelo tecnolóxico]]''', representación de procesos, modelos ou sistemas que conforman un conglomerado maior ou suprasistema, que pretende a análise de interacción deles, a fin de manter unha relación flexíbel que lles permita cumprir a súa función particular e coadxuvar para cumprir a función do suprasistema. ;Estatística :* '''[[Modelo autorregresivo de media móbil]]'''. :* '''[[Modelos autorregresivos integrados de medias móbiles]]'''. ;Matemática :* '''[[Modelo matemático]]'''. :* '''[[Modelo determinístico]]'''. ;Medicina :* '''[[Modelo biopsicosocial]]''', modelo ou enfoque participativo de saúde e enfermidade que postula que o factor biolóxico, o psicolóxico e os factores sociais desempeñan un papel significativo da actividade humana no contexto dunha enfermidade ou discapacidade. :* '''[[Modelo de diátese-estrés]]''', teoría psicolóxica que explica a conduta como un resultado tanto de factores biolóxicos e xenéticos, como de experiencias vitais. :* '''[[Modelo social no ámbito da discapacidade]]''', modelo que propón os factores últimos que definen quen ten unha discapacidade e quen non en cada sociedade concreta. ;Moda :* '''[[Modelo (moda)|Modelo]]''', persoa que viste unha peza de roupa, ou accesorios, co fin de exhibila a terceiros. ;Química-física :* '''[[Modelo atómico]]''', representación estrutural dun átomo, que trata de explicar o seu comportamento e propiedades. Ao longo do tempo existiron varios modelos atómicos, algúns máis elaborados que outros: ::* '''[[Modelo atómico de Demócrito]]''', o primeiro modelo atómico, postulado polo filósofo grego [[Demócrito]]; ::* '''[[Modelo atómico de Dalton]]''', xurdido no contexto da [[química]], o primeiro con bases científicas, debido a [[John Dalton]]; ::* '''[[Modelo atómico de Thomson]]''', ou ''modelo do pudin'', onde os [[electrón]]s son como as "froitas" dentro dunha "masa" positiva; ::* '''[[Modelo do átomo cúbico de Lewis]]''', onde os electróns están dispostos segundo os vértices dun cubo, que explica a teoría da [[valencia atómica]]; ::* '''[[Modelo atómico de Rutherford]]''', o primeiro que distingue entre o núcleo central e unha nube de electróns ao seu redor; ::* '''[[Modelo atómico de Bohr]]''', un modelo cuantizado do átomo, con electróns xirando en órbitas circulares; ::* '''[[Modelo atómico de Sommerfeld]]''', unha versión relativista do modelo de [[Ernest Rutherford|Rutherford]]-[[Niels Bohr|Bohr]]; ::* '''[[Modelo atómico de Schrödinger]]''', un modelo cuántico non relativista onde os electróns considéranse ondas de materia. ;Sistemas de información :* '''[[Modelo de compoñentes CORBA]]''' :* '''[[Modelo de datos]]''', descrición de como se representan os datos, sexa nunha empresa, nun sistema de información ou nun [[sistema de xestión]] de [[bases de datos]]. :* '''[[Modelo de obxectos do documento]]''' ou '''[[modelo en obxectos para a representación de documentos]]''' (en inglés, ''Document Object Model'' ou ''DOM'') é esencialmente unha interface de programación de aplicacións (''API'') que proporciona un conxunto estándar de obxectos para representar documentos [[HTML]] e [[XML]]. :* '''[[Modelo relacional]]''', modelo de datos baseado na [[lóxica de primeira orde]] e na [[teoría de conxuntos]] para a xestión dunha [[base de datos]]. :* '''[[Modelo entidade-relación]]''', ferramenta para o modelado de datos dun [[sistema de información]]. ;Lugares :* '''[[Modelo (Santa Catarina)|Cidade Modelo]]''', cidade do Estado de [[Santa Catarina]], [[Brasil]]. ;Ademais :* '''[[Grupo Modelo]]''', cervexería mexicana. :* '''[[Modelo de ensinanza]]'''. :* '''[[Modelo OSI]]'''. :* '''[[Modelo de documento]]''' é un documento sen contido, con só unha presentación visual (apenas cabezallos, por exemplo) e instrucións sobre onde cada tipo de contido debe entrar a cada parte da presentación. :* '''[[Modelos de páxina]]''' ou ''[[Web templates]]'' (en inglés), instrumentos utilizados para separar a presentación do contido nunha web, e para a produción masiva de documentos web. sjs2wz3isr6l6v1ev15nosubo84mnwn 0 185752 6147707 5837831 2022-08-01T20:04:02Z Xosema 4817 Arranxo referencia wikitext text/x-wiki {{Satélite | nome = Advanced Research and Global Observation Satellite (ARGOS) | imaxe = Imaxe:ARGOS experiment.png | pé de foto = Representación artística do satélite ARGOS | tipo = Demostrador tecnolóxico | fabricante = | organización = [[USAF]] | contratistas = | bus = | sobrevoo = | datasobrevoo = | Destino_actual = | satélite de = [[Terra]] | data de inserción orbital = | órbitas = | data de lanzamento = 23 de febreiro de 1999<ref name=n2yo>{{Cita web|url= http://n2yo.com/satellite/?s=25634|título= ARGOS|dataacceso=20 de agosto de 2011|autor= N2YO|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= Real Time Satellite Tracking|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=NSSDC/><ref name="UNOOSA">{{cita publicación periódica|autor=|apelido= |nome= |ligazonautor= |coautores= |data=21 de xullo de 1999|ano= |mes= |título= Note verbale dated 17 June 1999 from the Permanent Mission of the United States of America to the United Nations (Vienna) addressed to the Secretary-General|revista= COMMITTEE ON THE PEACEFUL USES OF OUTER SPACE|volume= |número= 99-86422 (E)|páxinas= |id= |url=http://www.unoosa.org/documents/pdf/ser360E.pdf|data-acceso= 20 de agosto de 2011|formato= PDF}}</ref> | foguete portador = [[Delta II|Delta II 7920]]<ref name=NSSDC/><ref name=gunter>{{Cita web|url= http://space.skyrocket.de/doc_sdat/argos.htm|título= ARGOS (P91-1)|dataacceso=20 de agosto de 2011|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix7920-8>{{Cita web|url= http://astronautix.com/lvs/del79208.htm|título= Delta 7920-8|dataacceso=27 de xuño de 2012|autor= Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> | número de voo = | sitio de lanzamento = [[Base Vandenberg da Forza Aérea]]<ref name=NSSDC>{{Cita web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1999-008A|título=ARGOS|dataacceso=20 de agosto de 2011|autor=NASA|apelidos=|nome=|ligazónautor=|coautores=|data=8 de xullo de 2011|ano=|mes=|formato=|obra=|editor=|páxinas=|lingua=inglés|doi=|urlarquivo=|dataarquivo=|urlmorta=}}</ref> | duración da misión = | obxectivo da misión = Demostración de novas tecnoloxías no espazo.<ref name=NSSDC/> | decaemento = | regreso = | sitio de regreso = | NSSDC_ID = 1999-008A | COSPAR ID = | web = | masa = 2720 kg<ref name=gunter/> | dimensións = | potencia = | baterías = <!--Datos orbitais--> | órbita de referencia = | semieixo maior = 7207,0 km<ref name=n2yo/> | excentricidade = | inclinación = 98,9 graos<ref name=n2yo/> | altura orbital = | apoapse = 843,1 km<ref name=n2yo/> | periapse = 828,9 km<ref name=n2yo/> | periodo orbital = 101,5 minutos<ref name=n2yo/> | lonxitude = <!--Aterraxes planetarias--> | planeta = | data de aterraxe = | coordenadas da aterraxe = }} '''Advanced Research and Global Observation Satellite''', tamén coñecido polo seu [[acrónimo]] '''ARGOS''' e pola denominación '''P91-1'''<ref name=gunter/>, é un [[satélite artificial]] da [[Forza Aérea dos Estados Unidos]] lanzado o día 23 de febreiro de 1999 mediante un foguete [[Delta II|Delta II 7920]] desde a [[Base Vandenberg da Forza Aérea]].<ref name=NSSDC/><ref name=astronautix7920-8/> == Características == ARGOS adicouse a probar novas tecnoloxías no espazo e é o membro máis grande e capaz do programa [[Space Test Program|STP]] (''Space Test Program'') da USAF.<ref name=NSSDC/> O satélite leva nove cargas útiles principais e 30 experimentos<ref name=gunter/>: * High Temperature Super Conducting Experiment II (HTSSE): experimento de [[supercondutividade]] a alta temperatura desenvolvido polo Laboratorio de Investigación Naval. * Extreme Ultraviolet Imaging Photometer (EUVIP): experimento para caracterizar o comportamento da [[atmosfera]] superior ante a [[radiación ultravioleta]]. * Unconventional Stellar Aspect (USA): observación en [[raios X]] de fontes brillantes, como sistemas binarios e [[Estrela de neutróns|estrelas de neutróns]]. As observacións, ademais da súa utilidade en [[astrofísica]], usáronse para probar novos métodos de navegación e para facer o primeiro estudo tomográfico da atmosfera terrestre. * Electric Propulsion Space Experiment (ESEX): demostración dun novo sistema de propulsión eléctrico de alta potencia usando unha fonte de enerxía de 26 [[Vatio|kilovatios]] e [[amoníaco]] como propelente. * Space Dust (SPADUS): medición da velocidade e dirección de impacto do po espacial. * Critical Ionization Velocity (CIV): experimento de solta de gases ([[xenon]] e [[dióxido de carbono]]) nun punto sobre a Terra correspondente á posición do telescopio de Maui para investigar procesos de [[Ión|ionización]]. * High Resolution Airglow / Aurora Spectroscopy (HIRAAS) * Global Imaging Monitor of the Ionosphere (GIMI) * Coherent Radio Topography Experiment (CERTO) == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 0s1eds9fclccmu2wk2sjkcumxkk41sg 0 187648 6148055 6080377 2022-08-02T08:14:27Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{chembox | Verifiedfields = changed | verifiedrevid = 477174498 | ImageFile_Ref = | ImageFile = Trehalose.svg | ImageSize = | ImageFile1 = Trehalose-from-xtal-2008-CM-3D-balls.png | ImageFile2 = Trehalose-from-xtal-2008-CM-3D-SF.png | OtherNames = α,α‐Trehalosa; α-<small>D</small>-glicopiranosil-(1→1)-α-<small>D</small>-glicopiranósido | IUPACName = (2''R'',3''S'',4''S'',5''R'',6''R'')-2-(Hidroximetil)-6-[(2''R'',3''R'',4''S'',5''S'',6''R'')-3,4, 5-trihidroxi-6-(hidroximetil)oxan-2-il]oxioxano-3,4,5-triol | IUPACName_hidden=yes | Section1 = {{Chembox Identifiers | ChemSpiderID_Ref = | ChemSpiderID = 7149 | ChEMBL_Ref = | ChEMBL = 1236395 | UNII_Ref = | UNII = B8WCK70T7I | InChI = 1/C12H22O11/c13-1-3-5(15)7(17)9(19)11(21-3)23-12-10(20)8(18)6(16)4(2-14)22-12/h3-20H,1-2H2/t3-,4-,5-,6-,7+,8+,9-,10-,11-,12-/m1/s1 | InChIKey = HDTRYLNUVZCQOY-LIZSDCNHBN | ChEBI_Ref = | ChEBI = 16551 | SMILES = C([C@@H]1[C@H]([C@@H]([C@H]([C@H](O1)O[C@@H]2[C@@H]([C@H]([C@@H]([C@H](O2)CO)O)O)O)O)O)O)O | StdInChI_Ref = | StdInChI = 1S/C12H22O11/c13-1-3-5(15)7(17)9(19)11(21-3)23-12-10(20)8(18)6(16)4(2-14)22-12/h3-20H,1-2H2/t3-,4-,5-,6-,7+,8+,9-,10-,11-,12-/m1/s1 | StdInChIKey_Ref = | StdInChIKey = HDTRYLNUVZCQOY-LIZSDCNHSA-N | CASNo_Ref = | CASNo =99-20-7 | CASOther = (anhidro) <br/>[6138-23-4] (dihidrato) | PubChem = 7427 | RTECS = }} | Section2 = {{Chembox Properties | Formula = C<sub>12</sub>H<sub>22</sub>O<sub>11</sub> (anhídro) | MolarMass= 342,296 g/mol (anhidro)<br/>378,33 g/mol (dihidrato) | Appearance =Cristais brancos [[ortorrómbico]]s | Density = 1,58 g/cm<sup>3</sup> a 24&nbsp;°C | MeltingPt = 203&nbsp;°C (anhidro)<br/>97&nbsp;°C (dihidrato) | Melting_notes = | BoilingPt = | Boiling_notes = | Solubility = 68,9 g por 100 g a 20&nbsp;°C<ref>{{Cita publicación periódica|url=http://www.iupac.org/publications/pac/2002/pdf/7407x1263.pdf |journal= Pure Appl. Chem. |volume=74|issue=7|pages=1263–1269|year=2002|doi=10.1351/pac200274071263|title=Novel functions and applications of trehalose|last1=Higashiyama|first1=Takanobu}}</ref> | SolubleOther =soluble en [[etanol]], insoluble en [[dietil éter]] e [[benceno]]<ref name="hand"> {{Cita libro | last = Lide | first = David R. | author-link = | last2 = | first2 = | author2-link = | publication-date = | date = | year = 1998 | title = Handbook of Chemistry and Physics | edition = 87 | volume = | series = | publication-place = Boca Raton, FL | place = | publisher = CRC Press | id = | isbn = 0-8493-0594-2 | doi = | oclc = | pages = 3–534 | url = | accessdate = | postscript = <!--None--> }}</ref> | Solvent = | pKa = | pKb = }} | Section3 = {{Chembox Structure | CrystalStruct = | Coordination = | MolShape = }} | Section4 = {{Chembox Thermochemistry | DeltaHf = | DeltaHc = | Entropy = | HeatCapacity = }} | Section7 = {{Chembox Hazards | ExternalMSDS = | EUClass = | EUIndex = | MainHazards = | NFPA-H = | NFPA-F = | NFPA-R = | NFPA-O = | RPhrases = | SPhrases = | RSPhrases = | FlashPt = | Autoignition = | ExploLimits = | PEL = }} | Section8 = {{Chembox Related | OtherAnions = | OtherCations = | OtherFunctn = | Function = | OtherCpds = }} }} [[Ficheiro:Trehalose skeletal.svg|miniatura|dereita|Trehalosa.]] A '''trehalosa''', tamén chamada '''tremalosa''', é un [[disacárido]] natural formado por dúas moléculas de [[glicosa]] unidas por [[enlace glicosídico|enlace O-glicosídico]] α-1,1. En 1832, H.A.L. Wiggers descubriu este disacárido no [[cornizó|cornello do centeo]] (''Claviceps purpurea''),<ref>{{Cita publicación periódica | author= Wiggers, H. A. L.| title=Untersuchung über das Mutterkorn, Secale cornutum | journal=Annalen der Pharmacie | volume=1 | issue=2 | year=1832 | pages=129–182 | doi=10.1002/jlac.18320010202}}</ref> e en 1859 [[Marcellin Berthelot]] illouno da ''[[trehala manna]]'', unha substancia producida polos [[Gurgullo (insecto)|gurgullos]], e deulle o nome de trehalosa.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/40758295_Trehala_a_meeting_point_between_zoology_botany_chemistry_and_biochemistry Trehala, a meeting point between zoology, botany, chemistry, and biochemistry]</ref> Poden sintetizala os fungos, plantas, e animais invertebrados. Está implicada na [[criptobiose|anhidrobiose]], a capacidade das plantas e animais para soportar períodos prolongados de seca. Ten unha grande capacidade de retención de auga, e úsase na preparación de alimentos e cosméticos. O [[azucre]] pénsase que forma unha fase de xel cando as células se deshidratan, o cal impide a rotura dos [[orgánulo]]s internos. Despois, a rehidratación permite que se recomece a actividade celular normal sen que se producisen os danos importantes letais que normalmente acompañan ao ciclo de deshidratación/rehidratación. A trehalosa ten a vantaxe engadida de que é unha substancia [[antioxidante]]. A extracción de trahalosa adoitaba a ser un proceso difícil e caro, pero, recentemente, o compañía xaponesa Hayashibara ideou unha tecnoloxía de extracción barata a partir do [[amidón]] para a súa produción en masa.<ref>{{Cita novas | last = Cargill, Incorporated | title = Cargill, Hayashibara to Introduce Trehalose Sweetener to the Americas | publisher = PR Newswire | date = 30 May 2011 | url = http://www.prnewswire.com/news-releases/cargill-hayashibara-to-introduce-trehalose-sweetener-to-the-americas-73349167.html | accessdate = 2011-07-31 | urlarquivo = https://web.archive.org/web/20120713202901/http://www.prnewswire.com/news-releases/cargill-hayashibara-to-introduce-trehalose-sweetener-to-the-americas-73349167.html | dataarquivo = 13 de xullo de 2012 | urlmorta = yes }}</ref> A trehalosa ten moitas aplicacións en diversos eidos industriais. == Propiedades químicas == A trehalosa ou α-D-glicopiranosil-(1→1)-α-D-glicopiranósido é un disacárido formado por dúas glicosas unidas polos seus [[carbono anomérico|carbonos anoméricos]], onde estaban os grupos [[aldehido]], xa que presenta un enlace glicosídico 1,1<ref name=higashiyama-2002>{{Cita publicación periódica |id=higashiyama-2002 |lingua=en |autor=T Higashiyama |título=Novel functions and applications of trehalose. |revista=Pure Appl. Chem. |ISSN= |número=7 |date=2002 |volume=74 |issue= |pages=1263-1269 |url=http://www.iupac.org/publications/pac/2002/pdf/7407x1263.pdf |data-acceso=12/09/2008}}</ref>, polo que non pode participar na [[reacción de Mailard]]. Ao non ter libres os OH de ambos os carbonos anoméricos tampouco é un [[azucre redutor]]. Este enlace fai á trehalosa moi resistente á [[hidrólise]] ácida, polo que é estable en disolución a altas temperaturas, mesmo en condicións ácidas. O enlace tamén mantén a trehalosa e outros azucres non redutores na forma cíclica, de modo que os seus grupos [[aldehido]] ou [[cetona]] non se poden unir a residuos de [[lisina]] ou [[arxinina]] de proteínas para formar glicoproteínas. A trehalosa é degradada rendendo glicosa polo [[encima]] [[trehalase]], descuberto por [[Hermann Emil Fischer|Emil Fischer]]. A trehalosa ten arredor do 45% do poder adozante da [[sacarosa]]. A trehalosa é menos soluble ca a sacarosa, excepto a altas temperaturas (>80&nbsp;°C). A trehalosa forma cristais romboidais como dihidrato, e ten nese estado un 90% do contido calórico da sacarosa. As formas anhidras da trehalosa rapidamente se rehidratan e forman o dihidrato. == Propiedades biolóxicas == Na natureza a trehalosa pode atoparse en animais, plantas, e microorganismos. Nos animais, a trehalosa é abundante en camaróns e insectos, como [[saltón]]s, lagostas, [[bolboreta]]s, e [[abella]]s, nas cales o azucre da súa [[hemolinfa]] é a trehalosa. O encima trehalase degrada a molécula para que se poidan utilizar as glicosas que a forman. A trehalosa está presente tamén no líquido de intercambio nutritivo dos avespóns e as súas larvas. En plantas, detectouse a presenza de trehalosa nas sementes do [[xirasol]], nas [[pteridophyta|pteridófitas]] ''[[Botrychium]]'' e ''[[Selaginella]]'',<ref name="Plant Physiology">[http://www.plantphysiol.org/cgi/content/full/119/4/1473 ''Plant Physiology'']</ref> e en [[alga]]s. Entre os [[Fungo (bioloxía)|fungos]] é abundante nalgúns [[cogomelo]]s como ''[[Lentinula edodes]]'', ''Grifola fondosa'', ''Pholiota nameko'', e ''[[Auricularia auricula-judae]]'', que poden conter do 1 ao 17% por cento de trehalosa en peso seco (por iso tamén se lle chama azucre de cogomelos). A trehalosa pode tamén atoparse en microorganismos como os [[lévedo]]s de panadaría e do viño, e é metabolizada por numerosas bacterias, como ''[[Streptococcus mutans]]'', unha bacteria moi común na boca e responsable da [[placa dental]]. Nalgúns invertebrados, como os [[tardígrado]]s (''osos de auga''), cando se deshidratan, a [[glicosa]] dos seus corpos cambia a trehalosa unha vez que entran nun estado chamado [[criptobiose]], no cal están aparentemente mortos. Pero cando volven a dispoñer de auga, reviven e voltan ao seu estado metabólico normal. Tamén se pensa que a razón pola cal as larvas do [[insecto]] [[Chironomidae|quironómido]] ''Polypedilum vanderplanki'' e do [[crustáceo]] [[artemia]] (''mono de mar'') poden soportar a deshidratación é que almacenan trehalosa nas súas células. No reino das plantas a ''[[Selaginella]]'', que vive no deserto e zonas montañosas, pode agretarse e secar, pero pode volverse verde de novo e revivir despois dunha chuvia grazas ao seu contido en trehalosa.<ref name="Plant Physiology"/> Tamén parece ser esa a razón pola que o cogomelo ''Lentinula edodes'' seco recupera rapidamente a súa forma cando se molla. As dúas teorías dominantes sobre como actúa a trehalosa nos organismos que están en estado de criptobiose son a teoría da [[Criopreservación#Vitrificación|vitrificación]], un estado no que se impide a formación de xeo, ou a teoría do desprazamento da auga, na que a auga é substituída por trehalosa,<ref>{{Cita publicación periódica | author=Sola-Penna M, Meyer-Fernandes JR | title=Stabilization against thermal inactivation promoted by sugars on enzyme structure and function: why is trehalose more effective than other sugars? | journal=Archives of Biochemistry and Biophysics | volume=360 | issue=1 | year=1998 | pages=10–14 | pmid=9826423 | doi=10.1006/abbi.1998.0906}}</ref> aínda que é posible que se se produza unha combinación dos dous fenómenos.　 O encima trehalase, unha [[glicósido hidrolase]], presente no organismo humano pero pouco abundante, rompe a trehalosa e permite que a glicosa que contén sexa absorbida no tracto dixestivo. Nos insectos a trehalosa é a principal molécula de carbohidrato para o almacenemento de enerxía para o voo. Unha posible razón para isto é que a trehalase dos insectos actuando sobre a trehalosa produce facilmente moléculas de glicosa de dúas en dúas, que se utilizan para satisfacer os rápidos requirimentos de enerxía do voo. Isto ten o dobre de eficiencia ca a [[hidrólise]] do [[amidón]], que só libera unha molécula de glicosa, por cada [[enlace glicosídico]] roto. == Fontes naturais == Atópase de forma natural en certas plantas, [[Fungo (bioloxía)|fungos]] (principalmente [[lévedo]]s) e tamén na [[hemolinfa]] de moitos insectos ou nos fluídos corporais de [[nematodo]]s, o que explica que se poida atopar en pequenas cantidades en diversos alimentos comercializados tales como o [[pan]], a [[cervexa]] e o [[viño]], o [[mel]], diversos cogomelos etc.<ref>[http://www.hc-sc.gc.ca/fn-an/gmf-agm/appro/nf-an119decdoc-fra.php Documento canadense (''Informations sur les aliments nouveaux'')] da Sanidade de Canadá</ref>. == Produción == A trehalosa producíase antes extraéndoa de cultivos de [[lévedo]]s, pero cando os custos de produción se fixeron prohibitivos, o seu uso limitouse só a certos cosméticos e substancias químicas. En 1994, Hayashibara, un fabricante xaponés de amidón sacarificado, descubriu un método de produción en masa barata de trehalosa a partir do [[amidón]]. O seguinte ano, Hayashibara empezou a produción de trehalosa [[catalizador|catalizada]] por dous [[encima]]s, o encima produtor de glucosiltrehalosa, que cambia o extremo terminal redutor do amidón á estrutura da trehalosa, e o encima liberador de trehalosa que separa estas estruturas terminais de trehalosa. Como resultado, pode producirse trehalosa pura en masa moi barata. == Aplicacións == A trehalosa foi aceptada como novo ingrediente alimentario inofensivo polas administracións da Unión Europea e de EEUU. No mercado europeo está autorizada desde 2001<ref>Decisión da Commisión do 25 de setembro de 2001 relativa á autorización da posta no mercado da trehalosa como novo alimento ou ingrediente alimentario, en aplicación do regulamento (CE) 258/97 do Parlamento europeo e do Consello [notificado co numero C(2001) 2687]</ref>. Como todos os glícidos está suxeito a unhas determinadas condicións de emprego <ref>[http://www.synpa.org/upload/page/PresentationNIA-4Trehalose.pdf Nota] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081113163817/http://www.synpa.org/upload/page/PresentationNIA-4Trehalose.pdf |date=13 de novembro de 2008 }} do ''[http://www.synpa.org/scripts/fr/01institutionnel/01_historique.asp Syndicat national des producteurs d'additifs et d'ingrédients de la chaîne alimentaire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070629154052/http://www.synpa.org/scripts/fr/01institutionnel/01_historique.asp |date=29 de xuño de 2007 }}'' relativo á autorización europea de utilización</ref> ; e a denominación "trehalosa" debe figurar obrigatoriamente na etiqueta dos alimentos que a conteñen, e debe indicarse que "a trehalosa é unha fonte de glicosa". A trehalosa ten moitas aplicacións comerciais como ingrediente dos alimentos procesados, como comidas preparadas, confeitaría, pan, pratos de verduras, chacinaría, conxelados, bebidas etc. Este amplo uso débese ás propiedades multifacéticas da trehalosa, como o seu sabor doce suave; as súas propiedades como conservante que preserva a calidade dos tres principais nutrientes (carbohidratos, proteínas, graxas); a súa intensa retención de auga, que preserva a textura dos alimentos, protexéndoos da deshidratación ou conxelamento; e a súa capacidade de suprimir o amargor, sabores fortes, e o cheiro de alimentos crus, carnes, e alimentos empaquetados. Ademais, como é menos soluble e menos doce ca a [[sacarosa]], tamén se utiliza como substituto doutros [[edulcorante]]s máis habituais, como a sacarosa <ref name=higashiyama-2002 /><ref name=Oku-2002>{{Cita publicación periódica |id=Oku-2002 |lingua=en |autor=Tsuneyuki Oku & Sadako Nakamura |título= Digestion, absorption, fermentation, and metabolism of functional sugar substitutes and their available energy. |revista=Pure Appl. Chem. |ISSN= |número=7 |ano=2002 |volume=74 |issue= |páxinas=1253–1261 |résumé= |url=http://media.iupac.org/publications/pac/2002/pdf/7407x1253.pdf |data-acceso=12/09/2008}}</ref>. En investigación tamén se usa a trehalosa como axente estabilizante das proteínas <ref>T. Arakawa et al / Advanced Drug Delivery Reviews 46 (2001) 307-326</ref> É especialmente efectiva combinada con ións fosfato.<ref>U.S. Patent 6,653,062</ref> A trehalosa tamén se usa en varias formulacións biofarmacéuticas con [[anticorpo monoclonal|anticorpos monoclonais]]: [[trastuzumab]] e [[bevacizumab]], comercializados como '''Herceptin''' e '''Avastin''', respectivamente, por [[Genentech]], e [[ranibizumab]], comercializado como '''Lucentis''' por Genentech e [[Novartis]]. As propiedades de preservación de tecidos e proteínas da trehalosa utilízanse nas solucións para a protección de órganos destinados a transplantes <ref>{{Cita publicación periódica|revista=Nouvelles: médecine/sciences|ano=2000|url=http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3AOT0NbdRuvL0J%3Awww.ipubli.inserm.fr%2Fbitstream%2Fhandle%2F10608%2F1568%2F2000_11_1265.pdf|data-acceso=2019-03-20|volume=16|páxina=1265|nome=Pascale|apelidos=Borensztein|título=Le tréhalose : un cryoprotecteur très efficace ?|lingua=fr|data-arquivo=19 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190919010807/http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3AOT0NbdRuvL0J%3Awww.ipubli.inserm.fr%2Fbitstream%2Fhandle%2F10608%2F1568%2F2000_11_1265.pdf|url-morta=yes}}</ref>. Fixéronse diversos estudos das propiedades crioprotectoras da trehalosa en tecidos do páncreas humano e fetos, onde mostrou que pode protexer da conxelación <ref>Beattie GM, Crowe JH, Lopez AD, Cirulli V, Ricordi C, Hayek A. Trehalose: a cryoprotectant that enhances recovery and preserves function of human pancreatic islets after long-term storage. Diabetes 1997 ; 46 : 519-23.</ref><ref>Eroglu A, Russo MJ, Bieganski R, et al. Intracellular trehalose improves the survival of cryopreserved mammalian cells. Nat Biotechnol 2000 ; 18 :163-7.</ref>. A industria cosmética aproveita a capacidade de reter a humidade da trehalosa, para usala como humidificante en diversos artigos de toucador, como aceites de baño ou tónicos capilares. Outros usos son a fabricación de produtos téxtiles con propiedades desodorizantes, activación de plantas, na fabricación de láminas antibacterianas, e nutrientes para larvas. == Intolerancia == Certas persoas non producen o encima trehalase, que normalmente está presente nos intestinos (e riles) humanos, ou a súa actividade pode verse inhibida. Neses casos, unha mala absorción da trehalosa pode producir síntomas comparables aos producidos pola absorción da [[lactosa]] nos individuos intolerantes á lactosa. Aínda que a trehalosa ten un poder calórico menor ca o da sacarosa, non deixa de ser un azucre, o cal deben telo en conta os [[diabetes|diabéticos]]. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Edulcorante]] * [[Criptobiose]] * [[Crioprotector]] === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20110212002628/http://www.benbest.com/cryonics/vitrify.html#sugars Cryopreservation with Sugars] * [http://www.iupac.org/publications/pac/2002/pdf/7407x1263.pdf Novel functions and applications of trehalose] * {{en}} [https://web.archive.org/web/20101022061626/http://www.biomedexperts.com/Concept.bme/21860/Trehalose Carta dos "expertos" en trehalosa] * [http://www.freepatentsonline.com/5484714.html Tremalose] {{Carbohidratos}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Carbohidratos]] [[Categoría:Disacáridos]] pq6ux9mfpbl1id9uhggq9sk10ap3mbd 0 187815 6147904 6094933 2022-08-02T02:39:17Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Comezo Caixa de Estrela | nome=Sirio A<ref name="SIMBADa"/> / B<ref>{{cita web|url=http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=name+sirius+b|título=Sirius B|páxina-web=Strasbourg astronomical Data Center|lingua=en}}</ref>}} {{Caixa Imaxe de Estrela | imaxe = [[Ficheiro:Canis Major constellation map.svg]] | pé = Localización de Sirio na constelación de [[Canis Maior]]. }} {{Caixa Observación de Estrela | época=[[X2000.0]] | ra={{RA|06|45|08,9173}}<ref name=SIMBADa>{{cita web |url=http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=name+sirius+a |título=NAME SIRIUS A -- Spectroscopic binary |dataacceso=18 de setembro de 2011 |autor=Centre de Données astronomiques de Strasbourg |lingua=inglés |cita= }}</ref><ref name="astrometría">Os datos astrométricos mostrados por SIMBAD a partir do catálogo [[Hipparcos]] están referidos ao centro de masas do sistema de Sirio. Véxase §2.3.4 do ''[http://www.rssd.esa.int/SA/HIPPARCOS/docs/vol1_all.pdf The Hipparcos and Tycho Catalogues, Vol. 1]'', Axencia Espacial Europea (ESA), 1997; e a [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HIP%2032349 entrada de Sirio] no catálogo Hipparcos ([[Centre de Données astronomiques de Strasbourg|CDS]] ID [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/Cat?I/239 I/239].)</ref> | dec= {{DEC|−16|42|58,017}}<ref name=SIMBADa/>| mag_ap_v= −1,46 (A)<ref name="SIMBADa"/> / 8,30 (B)<ref name="McCook2006">{{cita web | url=http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?WD%200642-166 | título=Entrada para WD 0642-166 | obra=A Catalogue of Spectroscopically Identified White Dwarfs (versión de agosto de 2006) | autor=McCook, G. P.; Sion, E. M. | editorial=[[Centre de Données astronomiques de Strasbourg|CDS]] }} ID [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/Cat?III/235A III/235A].)</ref>| constelación= [[Canis Maior]] (CMa) }} {{Caixa Características de Estrela | clase=A1V (A)<ref name="SIMBADa" /> / [[Anana branca|DA2]] (B)<ref name="McCook2006" /> | b-v= 0,01 (A)<ref name="SIMBADa" /> / −0,03 (B)<ref name="McCook2006" /> | u-b= −0,05 (A)<ref name="Hoffleit1991">{{cita web | url=http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HR%202491 | título=Entrada para HR 2491 | obra=Bright Star Catalogue, 5th Revised Ed. (Preliminary Version)'' | autor=Hoffleit, D.; Warren, Jr., W. H. | ano=1991 | editorial=[[Centre de Données astronomiques de Strasbourg|CDS]] }} ID [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/Cat?V/50 V/50].</ref> / −1,04 (B)<ref name="McCook2006" /> | variable= }} {{Caixa Astrometría de Estrela | v_radial=−7,6<ref name="SIMBADa" /> | mov_prop_ra= −546,05<ref name="SIMBADa" /><ref name="astrometría"/> | mov_prop_dec= −1223,14<ref name="SIMBADa" /><ref name="astrometría"/> | paralaxe= 379,21 ± 1,58<ref name="SIMBADa" /> | pe_pax_paralaxe= <ref name="SIMBADa" /><ref name=aaa474_2_653>{{cita publicación periódica| autor=van Leeuwen, F. | título=Validation of the new Hipparcos reduction | revista=Astronomy and Astrophysics | volume=474 | número=2 | data=Novembro do 2007 | páxinas=653–664 | doi=10.1051/0004-6361:20078357 | bibcode=2007A&A...474..653V | arxiv=0708.1752 }}</ref> erro_par= 1,58 | dist_al = 8,6 ± 0,04 | dist_pc = 2,64 ± 0,01 | mag_abs_v= 1,42 (A)<ref name="luminosidade">Para unha magnitude aparente m e paralaxe π, a magnitude absoluta de Sirio B vén dada por: [//upload.wikimedia.org/math/b/7/e/b7eb29373dee25db8b66c4315d53292d.png esta expresión]; L=4πR<sup>2</sup>σT<sub>eff</sub><sup>4</sup>. (Isto simplifícase en Ls=(Rs)^2*(Ts)^4, onde Ls, Rs e Ts son luminosidade, radio e temperatura comparados cos valores solares). Véxase {{cita libro | nome=Roger John | apelidos=Tayler | ano=1994 | título=The Stars: Their Structure and Evolution | url=https://archive.org/details/starstheirstruct00tayl_311 | editor=Cambridge University Press | páxina=[https://archive.org/details/starstheirstruct00tayl_311/page/n24 16] | isbn=0521458854 }}</ref> / 11,18 (B)<ref name="McCook2006" /> }} {{Caixa Orbita de Estrela | referencia = <ref name="VanDenBos1960">{{cita publicación periódica | autor=van den Bos, W. H. |título=The Orbit of Sirius | ano=1960 | revista=Journal des Observateurs | volume=43 | páxinas=145–151 | bibcode=1960JO.....43..145V | ref=harv}}</ref> | nome = α CMa B | período = 50,090 ± 0,055 | eixo = 7,50 ± 0,04 | excentricidade = 0,5923 ± 0,0019 | inclinación = 136,53 ± 0,43 | nodo = 44,57 ± 0,44 | periastro = 1.894,130 ± 0,015 | periarg_primario = 147,27 ± 0,54 }} {{Caixa Detalles de Estrela| compoñente1 = α CMa A | masa= 2,02<ref name="Liebert2005">{{Cita publicación periódica | nome=J. | apelido=Liebert | apelidos2=Young|nome2= P. A.|apelidos3= Arnett|nome3= D.|apelidos4=Holberg|nome4= J. B.|apelidos5=Williams|nome5=K. A. | título=The Age and Progenitor Mass of Sirius B | publicación=The Astrophysical Journal | ano=2005 | volume=630 | número=1 | páxinas=L69–L72 | url=http://iopscience.iop.org/1538-4357/630/1/L69/pdf/19645.web.pdf | bibcode=2005ApJ...630L..69L | doi=10.1086/462419 | ref=harv}}</ref> (A) /<br/>0,978<ref name="Liebert2005" /> (B) | raio=1,711<ref name="Liebert2005" /> (A) /<br/>0,0084 ± 3%<ref name="Holberg1998">{{Cita publicación periódica |apelido=Holberg |nome=J. B. | apelidos2=Barstow|nome2= M. A.|apelidos3= Bruhweiler|nome3= F. C.|apelidos4= Cruise|nome4= A. M.| apelidos5=Penny|nome5= A. J. | título=Sirius B: A New, More Accurate View | publicación=The Astrophysical Journal |ano=1998 |volume=497 |páxinas=935–942 | url=http://iopscience.iop.org/0004-637X/497/2/935/pdf/36707.pdf | doi=10.1086/305489 | bibcode=1998ApJ...497..935H | ref=harv}}</ref> (B) | gravidade = 4,33<ref name="Adelman2004">{{Cita publicación periódica | nome=Saul J. | apelido=Adelman | título= CONFERENCIA - The Physical Properties of normal A stars - Proceedings of the International Astronomical Union | páxinas=1–11 | editorial=Cambridge University Press | data=do 8 ao 13 de xullo de 2004 | localización=Poprad, Eslovaquia| bibcode=2004IAUS..224....1A |url=http://journals.cambridge.org/action/displayFulltext?type=1&pdftype=1&fid=280601&jid=IAU&volumeId=2004&issueId=&aid=280600}}</ref> (A)/8,57<ref name="Holberg1998" /> (B) | luminosidade= 25,4<ref name="Liebert2005" /> (A) /<br/>0,026<ref name="luminosidade"/> (B)| temperatura= 9.940<ref name="Adelman2004" /> (A) /<br/>25&nbsp;200<ref name="Liebert2005" /> (B)| metal=[Fe/H]&nbsp;=0,50<ref name="Qiu2001">{{Cita publicación periódica | apelido=Qiu | nome=H. M. | apelidos2=Zhao|nome2= G.|apelidos3=Chen|nome3= Y. Q.|apelidos4= Li|nome4= Z. W. | título=The Abundance Patterns of Sirius and Vega | revista=The Astrophysical Journal | ano=2001 | volume=548 | páxinas=953–965 | url=http://iopscience.iop.org/0004-637X/548/2/953/pdf/0004-637X_548_2_953.pdf | dataacceso=18 de setembro de 2011 | doi=10.1086/319000 | ref=harv}}</ref> (A) | rotación= 16 km/s<ref name="Royer2002">{{Cita publicación periódica | apelido=Royer | nome=F. | nome2=M. | apelidos2=Gerbaldi | nome3=R. | apelidos3=Faraggiana | nome4=A. E. | apelidos4=Gómez | título=Rotational velocities of A-type stars. I. Measurement of v sin i in the southern hemisphere | publicación=Astronomy and Astrophysics | url=https://www.aanda.org/articles/aa/abs/2002/01/aa1414/aa1414.html | dataacceso=18 de setembro de 2011 | ano=2002 | volume=381 | páxinas=105–121 | doi=10.1051/0004-6361:20011422 | ref=harv }}</ref> (A) | idade=Entre 2·10<sup>8</sup> e 3·10<sup>8</sup><ref name="Liebert2005" /> | compoñente2 = α CMa B | masa2=0,978<ref name="Liebert2005" /> | raio2={{nowrap|0,0084 ± 3%}}<ref name="Holberg1998" /> | luminosidade2=0,026<ref name="note-Luminosity">A [[luminosidade bolométrica]] de Sirio B foi calculada a partir da ecuacuón L=4πR<sup>2</sup>σT<sub>eff</sub><sup>4</sup>. (Isto simplifica a écuación Ls=(Rs)^2*(Ts)^4, onde Ls, Rs e Ts son a Luminosidade, Raio e Temperatura, todas en relación cós valores solares) Ver: {{cita libro | autor=Roger John, Tayler | ano=1994 | título=The Stars: Their Structure and Evolution | editor=Cambridge University Press | páxina=16 | isbn=0-521-45885-4 }}</ref> | temperatura2=25.200<ref name="Liebert2005" /> | gravidade2=8,57<ref name="Holberg1998" /> }} {{Caixa Catálogo de Estrela | nomes= *[[Denominación de Bayer|Bayer]]: α&nbsp;Canis&nbsp;Majoris (α CMa)<ref name=galadi93>{{Cita Harvard|Galadí-Enríquez|Gutiérrez Cabello|2001|sp=si|pp=88-93}}</ref> *[[Denominación de Flamsteed|Flamsteed]]: 9&nbsp;Canis&nbsp;Majoris (9 CMa)<ref name=galadi93/> *BD&nbsp;−16°&nbsp;1591<ref name=galadi93/> *[[Henry Draper|HD]]&nbsp;48915<ref name=galadi93/> *[[Catálogo Hipparcos|HIP]]&nbsp;32349<ref name=galadi93/> *HR&nbsp;2491 *[[Positions and Proper Motions Catalogue|PPM]]&nbsp;217626<ref name=galadi93/> *[[Smithsonian Astrophysical Observatory|SAO]]&nbsp;151881<ref name=galadi93/> *WDS 06451-1643A *ADS&nbsp;5423 *GL&nbsp;244 *GC&nbsp;8833<ref name=galadi93/> *FK5&nbsp;257<ref name=galadi93/> *LHS&nbsp;219<ref name=galadi93/> *NSV 17173 }} {{Fin Caixa de Estrela}} '''Sirio''', ou '''Sirius''' na súa denominación [[Latín|latina]], é o nome propio da [[Estrela (astronomía)|estrela]] '''Alpha Canis Maioris''' (α&nbsp;CMa, tamén '''Alpha Canis Majoris'''), a máis rutilante de todo o ceo nocturno da [[Terra]], situada na [[constelación]] do [[hemisferio celeste]] sur [[Canis Maior]]. Esta estrela tan notable, que é realmente unha [[estrela binaria]], é ben coñecida desde a antigüidade; por exemplo, no [[antigo Exipto]], a [[Orto helíaco|saída helíaca]] de Sirio marcaba a época das inundacións do [[Nilo]],<ref name=galadi37>{{Cita Harvard|Galadí-Enríquez|Gutiérrez Cabello|2001|sp=si|pp=37–38}}</ref> e estivo presente en civilizacións tan dispares como a grega e a polinesia. En ocasións, e coloquialmente, Sirio é chamada «Estrela Can» a raíz da constelación á que pertence. A compoñente primaria das dúas estrelas que conforman o sistema, Sirio&nbsp;A, é unha [[estrela branca da secuencia principal]] de [[tipo espectral]]&nbsp;A1V que ten unha [[temperatura efectiva|temperatura superficial]] de 10&nbsp;000&nbsp;[[kelvin|K]] e que está a uns 8,6&nbsp;[[ano luz|anos luz]] do [[Sistema Solar]], sendo a quinta estrela máis próxima do Sol. A súa [[magnitude aparente]] na [[banda B|banda&nbsp;B]] (azul) é -1,46, e na [[banda V|banda&nbsp;V]] é -1,47.<ref name="SIMBADa"/> [[Friedrich Bessel]], en 1844, deduciu a presenza dunha compañeira, un obxecto celeste moi tenue agora chamado Sirio&nbsp;B ou «o Cachorro», que foi observado casualmente por primeira vez en [[1862]] polo construtor de [[obxectivo (fotografía)|obxectivos]] astronómicos [[Alvan Graham Clark]]. Foi unha das primeiras [[anana branca|ananas brancas]] en ser descubertas, a súa magnitude na banda&nbsp;V é 8,44, o seu tipo espectral é DA2 e a súa temperatura superficial é duns 25&nbsp;200&nbsp;K.<ref name="Liebert2005"/> Debido a certas irregularidades na órbita do sistema Sirio formado por ambas estrelas, detectouse a posibilidade da presenza dunha terceira estrela, Sirio&nbsp;C, unha presunta [[anana vermella]] cun quinto da masa do Sol e tipo espectral M5-9, nunha órbita elíptica de seis anos arredor de Sirio&nbsp;A.<ref name="Benest1995"/> == Etimoloxía e nomes == O nome propio máis común para esta estrela provén do [[latín]] ''Sīrius'', á súa vez do [[grego antigo]] ''Σείριος'' (''Seirios''),<ref name="Liddell1980">{{cita libro | apelidos=Liddell | nome=Henry G. | ano=1980 | apelidos2=Scott|nome2= Robert | título=Greek-English Lexicon | url=https://archive.org/details/lexicon00lidd | edición=abreviada| editor=Oxford University Press | localización=Oxford | isbn=0-19-910207-4}}</ref> aínda que a palabra helena podería ter sido importada doutro lugar con anterioridade á [[Época Arcaica|época arcaica da Antiga Grecia]],<ref name="Holberg2007-15-16">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|pp=15-16}}</ref> sobre o que algúns suxiren unha conexión co deus exipcio [[Osiris (deus)|Osiris]].<ref name="Brosch2008-21">{{Cita Harvard|Brosch|2008|sp=si|p=21}}</ref> O primeiro uso documentado deste nome data do [[século -VII|século VII a. C.]], na obra poética ''[[Os traballos e os días]]'' de [[Hesíodo]],<ref name="Holberg2007-15-16" /> definindo a Sirio polo seu brillo dicindo, por exemplo, ''ποίκιλος Σείριος'': ''poíkilos Seirios'', «Sirio, o que brilla en moitas cores».<ref name=comellas624>{{Cita Harvard|Comellas|2002|sp=si|p=624}}</ref> Non obstante, Sirio conta con máis de cincuenta designacións distintas.<ref name="Holberg2007-xi">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=XI}}</ref> En [[lingua árabe|árabe]] coñécese á estrela como الشِّعْرَى (transliterado: ''aš-ši‘rā'' ou ''ash-shira''; o líder),<ref name="Staff2007">{{cita web | autor=Staff | ano=2007 | url=http://www.britannica.com/eb/article-9067991/Sirius | título=Sirius | editorial=Britannica Online Encyclopedia | dataacceso=18 de setembro de 2011 }}</ref> do que deriva a alternativa ''Aschere''. En [[sánscrito]] dise ''Mrgavyadha'', «cazador de cervos», ou ''Lubdhaka'', «cazador». Baixo o primeiro destes dous nomes, Sirio representa a [[Rudra]] ([[Shiva]]).<ref name="Kak">{{cita web | url=http://www.ece.lsu.edu/kak/ihr.pdf | dataacceso=18 de setembro de 2011 | obra=IndiaStar Review of Books | título=Indic ideas in the Greco-Roman world | autor=Kak, Subhash }}</ref><ref name="Magee1995">{{cita web |url=http://www.religiousworlds.com/mandalam/shiva.htm |título=Shri Shri Shiva Mahadeva |dataacceso=18 de setembro de 2011 |autor=Gene R. Thursby |lingua=inglés |cita= |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061022074451/http://www.religiousworlds.com/mandalam/shiva.htm |dataarquivo=22 de outubro de 2006 |urlmorta=yes }}</ref> Polo norte, en [[Escandinavia]], a estrela era chamada ''Lokabrenna'', algo así como «a tea de [[Loki]]».<ref name=Cleasby>{{cita libro |apelidos=Cleasby |nome=Richard |apelidos2=Guðbrandr |nome2=Vígfusson |título=An Icelandic-English Dictionary |url=https://archive.org/details/icelandicenglish0000clea |lingua=inglés e islandés |edición=2ª |ano=1957 |editor= Oxford University Press |localización= Oxford, Reino Unido |isbn=978-0198631033 | páxinas=[https://archive.org/details/icelandicenglish0000clea/page/79 79], 594 |cita= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.vikinganswerlady.com/stars.shtml | título=Viking Age Star and Constellation Names |autor=The Viking Answer Lady |lingua=inglés |cita="Loki's brand; Loki's torch", Sirius. Under brenna Cleasby says, "According to Finn Magnusson (Lex. Mythol.) Sirius is called Loka brenna, 'the conflagration of Loki', referring to the end of the world."}}</ref> Durante a [[Idade Media]], na [[astroloxía]] Sirio era unha das quince [[estrelas fixas behenias]],<ref name="Tyson1993">{{cita libro | nome=Donald | apelidos=Tyson | ano=1993 | apelidos2=Freake|nome2= James | título=Three Books of Occult Philosophy | editor=Llewellyn Worldwide | isbn=0875428320 }}</ref> asociada concretamente co [[berilo]] e os [[xuníperos]], e cuxo símbolo astrolóxico foi listado por [[Heinrich Cornelius Agrippa|Agrippa de Nettesheim]].<ref name="Agrippa1533">{{cita libro | nome=Heinrich Cornelius | apelidos=Agrippa | ano=1533 | título=De Occulta Philosophia | isbn=9004094210 }}</ref> Historicamente, moitas culturas outorgáronlle unha especial transcendencia a Sirio, que en particular foi relacionada frecuentemente cos cánidos, de aí que coloquialmente sexa coñecida como a «Estrela Can» (en todas as súas variantes idiomáticas: ''Estrella Perro'', ''Dog Star'', ''Stella del Cane'', ''Hundsstern'', ''Köpek-yıldız'', ''Hundstjärnan'' etc.), o cal ten que ver en parte con que os nomes das constelacións son xa antigos e tamén con que sexa a estrela máis brillante da súa constelación, [[Canis Maior]], o «Gran Can», que tipicamente foi identificado como o can do xigante [[Orión (mitoloxía)|Orión]], aínda que esta non foi a única opción. Incluso [[Homero]], na ''[[Ilíada]]'', describiu o achegamento de [[Aquiles]] a [[Troia]] facendo referencia a Sirio como can de Orión, como estrela máis brillante e como malvada.<ref name="Homer">{{cita libro | apelidos=Homero | ano=1997 | título=Illiad (trad. Stanley Lombardo) | editor=Hackett | localización=Indianapolis |isbn=9780872203525 }} 22.33–37.</ref><ref name="maligna">Véxase tamén o parágrafo referente a Grecia na sección [[Sirius#Observación histórica e cultural|Observación histórica e cultural]].</ref> Na [[astronomía chinesa]], é coñecida como a estrela do «lobo celestial» (en [[lingua chinesa|chinés]] e [[lingua xaponesa|xaponés]]: 天狼; [[pinyin]]: ''Tiānláng''; [[rōmaji]]: ''Tenrō'')<ref name="Holberg2007-22">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=22}}</ref> na Mansión de Jǐng (井宿). Por outro lado, en [[Norteamérica]], moitos pobos indíxenas relacionaron tamén Sirio cos [[cánido]]s; os [[seri]] e os [[tohono O'odham]] tomaron a estrela como un can que perseguía ovellas polas montañas, mentres que os [[Pobo pés negros|pés negros]] chamárona «Cara-can». O [[pobo cherokee]] emparellou Sirio con [[Alpha Scorpii|Antares]] como parella de cans gardiáns que custodiaban cada lado do «Camiño das almas»; os [[pobo pawnee|pawnee]] de [[Nebrasca]] realizaron varias asociacións, a tribo skidi chamouna «Estrela Lobo», e outras usaban a variante «Estrela Coiote». En [[Alasca]], os [[inuit]] do [[estreito de Bering]] coñecían Sirio como «Can Lúa».<ref name="Holberg2007-23">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=23}}</ref> Polo contrario, varias culturas vincularon a Sirio con arcos e frechas. Os antigos chineses visualizaron un grande arco e unha frecha formados por [[Puppis]] e Canis Maior, de maneira que o extremo da frecha apunta ao lobo Sirio. Unha conexión similar atópase no [[templo de Hathor]] en [[Dendera]], onde a deusa [[Satis]] dispara a súa [[seta]] a [[Hathor]]. Co nome de ''Tir'' era retratada como a frecha en si na [[Persia|cultura persa]] posterior.<ref name="Holberg2007-24">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=24}}</ref> Igualmente, mencionase a Sirio no capítulo 53 do [[Corán]], titulado ''An-Najm'', «A estrela», do seguinte xeito: وأنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرَى, ''«Que El é o Señor de Sirio (a Poderosa Estrela)»'' (53:49).<ref name="Corán">{{cita web | título=An-Najm (A estrela), Surah 53 | ano=2007 | obra=Translations of the Qur'an | url=http://www.cmje.org/religious-texts/quran/verses/053-qmt.php | editor=University of Southern California, Center for Muslim-Jewish Engagement | lingua=inglés | dataacceso=18 de setembro de 2011 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111012172401/http://www.cmje.org/religious-texts/quran/verses/053-qmt.php | dataarquivo=12 de outubro de 2011 | urlmorta=yes }}</ref> Se ben é certo que Sirio é designada por moi diferentes nomes científicos, a gran maioría deles están constituídos por unhas siglas e un número. A clásica [[denominación de Bayer]], do [[século XVII]], baseada en ordenar as estrelas de cada constelación por brillo aparente mediante o [[alfabeto grego]] seguido do nome latino da constelación en [[xenitivo]], asignaba a esta estrela o nome Alpha Canis Maioris ou α Canis Maioris, abreviado como α&nbsp;CMa. O inconveniente deste sistema radicaba no feito de que hai moitas máis estrelas por constelación que letras no alfabeto, por isto [[John Flamsteed]] propuxo [[Denominación de Flamsteed|un novo método]] consistente en dar a cada estrela dunha constelación un número e non unha letra, seguindo a [[Ascensión recta|ascensión recta crecente]] en lugar do brillo. Así, e engadindo tamén o xenitivo latino, Sirio quedaba como 9&nbsp;Canis Maioris, abreviado 9&nbsp;CMa. Posteriormente creáronse máis catálogos estelares de maior envergadura e precisión. No [[Bonner Durchmusterung]], tras as correspondentes siglas do catálogo (hai varias debido ás súas ampliacións) vai a declinación da estrela e un número, Sirio é BD&nbsp;−16°&nbsp;1591. No [[Catálogo Henry Draper|de Henry Draper]], que ten en conta a orde de ascensión recta para a [[Época (astronomía)|época 1900.0]] e que foi o primeiro intento de clasificación por [[tipo espectral]], a Sirio adxudicóuselle HD&nbsp;48915; pero no [[Bright Star Catalogue]], que inclúe aproximadamente as estrelas visibles a simple vista, Sirio pasa a ser HR&nbsp;2491. Outros moitos son PPM&nbsp;217626, do [[Positions and Proper Motions Catalogue]], SAO&nbsp;151881, do [[Smithsonian Astrophysical Observatory]], GC&nbsp;8833, do [[Boss General Catalogue]], WDS 06451-1643A, ADS&nbsp;5423, GL&nbsp;244, FK5&nbsp;257, LHS&nbsp;219, NSV 17173 e o do recente, preciso e completo [[catálogo Hipparcos]]: HIP&nbsp;32349.<ref name=galadi93/><ref>{{cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2491 |título=Sirius |dataacceso=18 de setembro de 2011 |lingua=inglés |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110904082428/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2491 |dataarquivo=04 de setembro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> == Observación histórica e cultural == Dada a súa calidade de estrela excepcionalmente vistosa, Sirio está presente desde tempos prehistóricos na mitoloxía, nas relixións e nos costumes de numerosas culturas. {| style="float:left; margin:5px; border:1px solid gray;" |- style="text-align:center;" | <hiero>X1:N14-M44</hiero> [[Xeroglífico]]<br/>Sirio/Sopdet. |} Sirio, estrela coñecida no [[antigo Exipto]] como ''Sopdet'', ''Sothis'' ou ''Sethis'' (en [[lingua grega|grego]]: Σῶθις, ''[[Sothis]]''),<ref name=enciclopediasethis>{{cita libro |editor=Salvat Editores |título=La Enciclopedia - Sothis o Sethis | edición=1ª |ano=2003 |volume=19 |localización=Madrid, España |isbn=84-345-7483-7 |páxinas=14450 |cita=Nome da estrela Sirio no antigo Exipto. }}</ref> aparece xa nos primeiros rexistros astronómicos, simbolizada xa por un can, orixe do ulterior nome de [[Canis Maior|Can Maior]].<ref name=comellas623>{{Cita Harvard|Comellas|2002|sp=si|p=623}}</ref> Durante a época do [[Imperio Medio de Exipto]], o pobo exipcio baseaba o seu [[calendario]] no [[orto helíaco]] de Sirio, isto é, o primeiro día no que se fai visible por occidente de madrugada xusto antes da saída do Sol, despois de terse apartado suficientemente do brillo do Sol.<ref name=galadi37/> A importancia deste feito reside en que marcaba o inicio da temporada anual da crecida do río [[Nilo]],<ref name=galadi37/> antes do [[solsticio]] estival,<ref name="Wendorf2001">{{cita libro | nome=Fred | apelidos=Wendorf | apelidos2=Schild|nome2= Romuald | ano=2001 | título=Holocene Settlement of the Egyptian Sahara: Volume 1, The Archaeology of Nabta Plain | páxinas=500 | editor=Springer | isbn=0306466120 | url=http://books.google.com/?id=qUk0GyDJRCoC&pg=PP1&dq=isbn=0306466120 | formato=Vista previa de Google Books | dataacceso=18 de setembro de 2011 |lingua = inglés}}</ref> despois dunha ausencia de setenta días nos ceos nocturnos.<ref name="Holberg2007-4-5">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|pp=4–5}}</ref> O xeroglífico de Sothis representa unha estrela de cinco puntas e un triángulo. Sothis era identificado coa [[Mitoloxía exipcia|gran deusa]] [[Isis]], que formaba parte, xunto co seu esposo [[Osiris (deus)|Osiris]] e co seu fillo [[Horus]], dun triteísmo, mentres que ese período de setenta días nos que Sirio non se vía no ceo simbolizaba o paso de Isis e Osiris polo [[duat]], o [[inframundo]] exipcio.<ref name="Holberg2007-4-5"/> Dun xeito similar, para os [[Muiscas|chibchas]] da actual [[Colombia]] a saída helíaca de Sirio anunciaba o comezo da temporada de choivas.<ref>{{cita web |url=http://www.jovenastronomo.mendoza.edu.ar/pl_antigua.htm |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100328180122/http://www.jovenastronomo.mendoza.edu.ar/pl_antigua.htm |data-arquivo=28 de marzo de 2010 |urlmorta=yes |título=Astronomía - Historia antigua |dataacceso=18 de setembro de 2011 |autor=Joven astrónomo |ano=2002 }}</ref> A ineludible relación entre Sirio e o calendario exipcio ocasionou que, co tempo, Sirio e o coñecido como [[ciclo sotíaco]] (tamén sotiaco, sothiaco ou sótico) se convertesen nun importante elemento para determinar con maior exactitude a cronoloxía do antigo Exipto,<ref>{{cita libro |apelidos=Parker |nome=Richard A. |título=The Calendars of ancient Egypt |lingua=inglés |ano=1950 |editor= University Press |localización=Chicago, EE. UU. |isbn= }}</ref><ref name=enciclopediasothiaco>{{cita libro |editor=Salvat Editores |título=La Enciclopedia - sothiaco |edición=1ª |ano=2003 |volume=19 |isbn=84-345-7483-7 |páxinas=14450 }}</ref> posto que os antigos exipcios non utilizaron un único sistema de datamento. Por outra parte, este método non está exento de inconvenientes, o que levou á aparición dalgúns detractores que prefiren tirar doutros sistemas.<ref>{{Cita publicación periódica |apelidos=O'Mara |nome=Patrick | ano=2003 |título=Censorinus, the Sothic Cycle, and calendar year one in ancient Egypt: the Epistological problem |publicación=Journal of Near Eastern studies |volume=62 |número=1 |páxinas=17-26 |doi=10.1086/375914}}</ref> O ciclo sotiaco é o período de 1461&nbsp;anos de 365&nbsp;días exactos (do [[calendario exipcio]], no [[Calendario xuliano|xuliano]] son 1460&nbsp;anos de 365,25&nbsp;días) que tarda a saída helíaca de Sirio en volver coincidir co comezo dun ano novo, o primeiro día do mes Thoth,<ref name=enciclopediasothiaco/> descoordinación que vén acarrexada porque o ano exipcio non coincidía co [[Ano sideral|sideral]]. Grazas á conservación dalgúns restos arqueolóxicos que fan referencia ao orto helíaco de Sirio e dos que se coñece a que dinastía pertencen, como unha táboa de [[marfil]] do [[faraón]] [[Djer]], pódese fixar unha referencia a partir da cal datar os acontecementos sucedidos no antigo Exipto.<ref name=Kitchen>{{Cita publicación periódica |apelidos=Kitchen |nome=Kenneth Anderson |título=The Chronology of Ancient Egypt |publicación=World archaeology, Chronologies |localización=Londres |volume=23 |número=2 |url=http://hbar.phys.msu.ru/gorm/dating/chroneg.pdf |ano=1991 |páxinas=201-208 |lingua=inglés |data= |revista= |data-acceso=18 de setembro de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061019223019/http://hbar.phys.msu.ru/gorm/dating/chroneg.pdf |dataarquivo=19 de outubro de 2006 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita libro |apelidos=Krauss |nome=Rolf |título=Sothis- und Monddaten: Studien zur astronomischen und technischen Chronologie Altägyptens |lingua=alemán |ano=1985 |editor= Gerstenberg |localización=Hildesheim }}</ref> En [[Sumeria]], arredor do terceiro milenio antes de Cristo, Sirio adoptou xa papeis centrais na [[Mitoloxía de Mesopotamia|relixión sumeria]]. Como estrela de referencia para o calendario, e baixo a denominación ''<sup>MUL</sup>KAK.SI.SÁ'', cumpría unha importante función no ciclo agrícola; e co nome de ''<sup>MUL</sup>KAK.TAG.GA'' (frecha do ceo), Sirio era considerada como unha divindade principal pero subordinada á «estrela dominante de Deus sobre o resto de obxectos celestes», [[Venus]], que era adorada como a deusa [[Inanna]]. Na procesión de [[Akitu]] (aninovo), Sirio recibía as súas correspondentes ofrendas.<ref name=edzard>{{cita libro |apelidos=Edzard |nome=Dietz-Otto |título=Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archäologie, Bd. 3 |lingua=alemán |ano=1971 |editor= de Gruyter |localización=Berlín |isbn=3-11-003705-X |páxinas=74-75 }}</ref> Máis tarde, e practicamente sen cambios no que representaba, para os [[Asiria|asirios]] e os [[Babilonia|babilonios]], Sirio supoñía ademais, segundo as táboas de arxila ''[[MUL.APIN]]'', o sinal para especificar os anos bisestos. A civilización da [[Antiga Grecia]] observou que a aparición de Sirio anunciaba os cálidos e secos veráns [[Mar Mediterráneo|mediterráneos]], e polo tanto temían malas colleitas, ademais de que debilitara os homes e que excitara as mulleres.<ref name="Holberg2007-19">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=19}}</ref> Debido ao seu brillo, a titilación de Sirio era máis apreciable nas condicións atmosféricas variables de principios do verán, o cal indicaba, para os observadores gregos, certas emanacións que provocaban a súa influencia maligna. As persoas que sufrían os seus efectos eran denominadas ''αστροβόλητος'' (''astrobólētos'', «golpeados pola estrela»). Na literatura descríbese a estrela como «ardente» ou «chameante».<ref name="Holberg2007-20">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=20}}</ref> A temporada posterior á aparición de Sirio pasou a ser coñecida como os «días do can».<ref name="Holberg2007-16-17">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=16-17}}</ref> Os habitantes de [[Ceos]], illa do arquipélago das [[Cícladas]], no [[mar Exeo]], ofrecían sacrificios a Sirio e a [[Zeus]] para que levasen brisas frescas, e que volvese a reaparición da estrela para o verán. Se se elevaba clara, presaxiaba boa fortuna, e se saía brumosa ou borrosa, vaticinaba (ou máis ben emanaba) pestilencia. Algunhas moedas do [[Século -III|século III&nbsp;a.&nbsp;C.]] recuperadas da illa, presentan cans ou estrelas dos que saen raios, o que destaca a relevancia de Sirio.<ref name="Holberg2007-20" /> Tamén en Grecia, o astrónomo e matemático [[Aristarco de Samos]] considerou a estrela polo seu brillo un sol.<ref name=comellas623/> Posteriormente, os [[Roma Antiga|romanos]] celebraban a posta de Sirio o [[25 de abril]] sacrificando para a deusa [[Robigo]] un can xunto con [[incenso]], [[viño]] e unha [[Ovis orientalis aries|ovella]], con obxecto de protexer ese ano as colleitas de enfermidades como a [[Puccinia graminis|rolla]] do [[trigo]], a causa das emanacións malvadas da estrela.<ref name="Ovidio">[[Ovidio]]; ''[[Fasti]]'' IV, versos 901–942.</ref> Así mesmo, os romanos denominaron «canicŭla» ([[canícula]]) aos «días do can» gregos, cultismo [[Latín|latino]] que se conserva e que retén o seu significado, que se refire aos días de maior calor,<ref name=raecanicula>{{cita web |url=http://buscon.rae.es/draeI/SrvltConsulta?TIPO_BUS=3&LEMA=can%EDcula |título=Canícula |dataacceso=18 de setembro de 2011 |autor=Real Academia Española | obra=Diccionario de la lengua española |cita=Canícula (na súa segunda acepción): ''tiempo del nacimiento heliaco de Sirio, que antiguamente coincidía con la época más calurosa del año, pero que hoy no se verifica hasta fines de agosto. }}</ref> aínda que esta época de altas temperaturas antes tiña lugar tras o orto helíaco de Sirio;<ref name=comellas623/><ref name=raecanicula/> este desprazamento temporal débese á precesión dos [[equinoccio]]s.<ref name=comellas623/> [[Ficheiro:Claudius Ptolemaeus.jpg|arribaádereita|miniatura|[[Claudio Tolomeo]], segundo un gravado medieval.]] [[Claudio Tolomeo]] de [[Alexandría]], no [[século II]], cartografou as estrelas nos libros sétimo e oitavo do seu ''[[Almaxesto]]'', un tratado astronómico que contén o catálogo estelar máis completo da antigüidade. Nel, Tolomeo usou Sirio como localización do meridiano central terrestre. Debuxou incorrectamente a Sirio como unha das seis estrelas vermellas, cuestión que foi un tema controvertido para os astrónomos durante moito tempo.<ref name="galadi175">{{Cita Harvard|Galadí-Enríquez|Gutiérrez Cabello|2001|sp=si|p=175}}</ref><ref name="rojo">Véxase § [[Sirius#Sirio como estrela vermella|Sirio como estrela vermella]].</ref> As outras cinco estrelas vermellas son de [[Tipo espectral (estelar)|clase M e K]], como por exemplo [[Arturo (estrela)|Arturo]], na [[Boötes|constelación do Boieiro]], e [[Betelgeuse]], en [[Orión (constelación)|Orión]].<ref name="Holberg2007-32">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=32}}</ref> Na [[Polinesia]], as estrelas máis brillantes eran importantes para a navegación entre os miles de [[illa]]s e [[Atol|atois]] do [[océano Pacífico]]. Baixas, xunto ao horizonte, servían como [[compás (navegación)|compases]] estelares que axudaban aos mariñeiros a trazar os seus camiños. Adicionalmente, funcionaban como marcadores de [[latitude]]; no caso de Sirio, coincide coa latitude do arquipélago de [[Fidxi]], en 17º&nbsp;S, de maneira que superaba as illas cada noite.<ref name="Holberg2007-25-26">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=25-26}}</ref> Para os polinesios o mapa dos ceos nocturnos non era o mesmo que o dos romanos e gregos. No seu firmamento, Sirio pertencía a unha [[constelación]] chamada ''Manu'', na que facía ás veces de corpo dun gran paxaro, formando as puntas das ás [[Canopus (estrela)|Canopus]], ao sur, e [[Procyon (estrela)|Procion]], ao norte, outras dúas estrelas notables que dividían a noite polinesia en dous hemisferios.<ref name="Holberg2007-25-26"/> Da mesma forma que a aparición de Sirio antes da aurora anunciaba o verán para os gregos, para o [[pobo maorí]] sinalaba o comezo do inverno, na súa lingua ''Takurua'', nome que designaba tanto a estación como a Sirio. O seu punto culminante no [[solsticio invernal]] era día de festa en [[Hawai]] —arquipélago que, aínda que xa se encontra no hemisferio norte terrestre, está a baixa latitude—, onde era coñecido como ''Ka'ulua'', «Raíña do ceo», aínda que non é este o seu único nome ao longo do Pacífico, pois recibía outros como ''Tau-ua'' nas [[illas Marquesas]], ''Rehua'' en [[Nova Zelandia]] e ''Aa'' ou ''Hoku-Kauopae'' na propia Hawai.<ref name="Holberg2007-25-26"/> No [[século XVIII]], o influente filósofo [[prusia]]no [[Immanuel Kant]] reflexionou sobre Sirio e, a causa do rutilante brillo da estrela no ceo europeo, onde non poden verse rivais inmediatos en brillo como [[Canopus (estrela)|Canopus]], [[Alpha Centauri]] ou [[Achernar]], pensou que sería o centro de gravitación do universo arredor do cal rotarían os demais obxectos celestes.<ref name=comellas623/> Existe un grupo étnico de [[Malí]], os [[dogón]]s, ao que se lle atribúe posuír coñecementos tradicionais sobre Sirio que teoricamente serían imposibles de adquirir sen a utilización dun [[telescopio]]. Segundo os libros ''Entretiens avec Ogotemmêli'' e ''Le renard pâle'', do antropólogo francés [[Marcel Griaule]] (1898 - 1956), este pobo non só coñecía o período orbital de cincuenta anos de Sirio e do seu pequeno astro compañeiro antes que os astrónomos europeos e estadounidenses, senón que tamén facían referencia a unha posible terceira estrela no sistema. Sirio&nbsp;A é coñecida como ''Sigi tolo'', Sirio&nbsp;B como ''Po tolo'' e a terceira estrela como ''Emme ya tolo''. O libro de [[Robert K. G. Temple]] de 1976 ''The Sirius Mystery'', no que se asocia aos dogóns con [[extraterrestre]]s,<ref>{{Cita novas | apelido = Sheppard | nome = R.Z. | título = Worlds in Collusion | editor = [[Time]] | data = 2 de agosto de 1976 | url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,914468,00.html | data-acceso = 18 de setembro de 2011 | data-arquivo = 02 de febreiro de 2013 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20130202154810/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,914468,00.html | url-morta = yes }}</ref> atribúelles ademais o coñecemento do [[sistema xoviano]] descuberto por [[Galileo Galilei]], das catro maiores [[Satélite natural|lúas]] de [[Xúpiter]], e tamén o coñecemento dos [[aneis de Saturno]]. Tales nocións astronómicas non pasaron desapercibidas e xeraron polémica e especulación. Partindo dun artigo do ano 1978 da publicación ''[[Skeptical Inquirer]]'', é posible que este extraordinario entendemento do sistema Sirio fora consecuencia de contaminación cultural,<ref name="Ridpath1978">{{cita web | apelido=Ridpath | nome=Ian | ano=1978 | url=http://www.csicop.org/si/7809/sirius.html | título=Investigating the Sirius "Mystery" | editor=Committee for Skeptical Inquiry | dataacceso=18 de setembro de 2011 | data-arquivo=17 de febreiro de 2003 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20030217073018/http://www.csicop.org/si/7809/sirius.html | url-morta=unfit }}</ref> algo do que máis recentemente se acusou aos propios [[Etnografía|etnógrafos]],<ref name="Ortiz">{{cita web | url=http://www.ramtops.co.uk/dogon.html | título=The Dogon Revisited | dataacceso=18 de setembro de 2011 | nome=Bernard R. Ortiz | apelido=de Montellano | editor=Doug’s Archaeology site | urlarquivo=https://www.webcitation.org/6ESXHPjkp?url=http://www.ramtops.co.uk/dogon.html | dataarquivo=15 de febreiro de 2013 | urlmorta=yes }}</ref><ref name="Coppens">{{cita web | url=http://www.philipcoppens.com/dogonshame.html | título=Dogon Shame | dataacceso=18 de setembro de 2011 | nome=Philip | apelido=Coppens | urlarquivo=https://www.webcitation.org/6ESXBTTMa?url=http://www.philipcoppens.com/dogonshame.html | dataarquivo=15 de febreiro de 2013 | urlmorta=yes }}</ref> explicación que polo contrario parece demasiado simplista para outros.<ref name="Apter1999">{{Cita publicación periódica | apelido=Apter | nome=Andrew | título=Griaule's Legacy: Rethinking "la parole claire" in Dogon Studies | editor=Cahiers d'Études africaines | ano=1999 | volume=45 | número=1 | páxinas=95–129 | url=http://www.sscnet.ucla.edu/history/apter/Cahiers.pdf | formato=PDF | ref=harv |dataacceso=18 de setembro de 2011}}</ref> Noah Brosch, no seu libro ''Sirius Matters'', propuxo que dita transferencia cultural astronómica ao pobo dogón tivo lugar en 1893, cando unha expedición francesa que pretendía contemplar unha eclipse visitou a súa rexión.<ref name="Brosch2008-68-69">{{Cita Harvard|Brosch|2008|sp=si|pp=68–69}}</ref> Outros posibles culpables desa suposta contaminación cultural poderían ter sido [[misioneiro]]s no ano 1930,<ref name="JPLuminet">{{cita libro |nome = Jean-Pierre |apelidos=Luminet| título=Les trous noirs |editor=Seuil | outros = Colección: Points Sciences |ano=1992|lingua=francés|isbn=978-2020159487 | id=JPLuminet1992 |capítulo=Le jardin des naines blanches |páxinas=100-102 }}</ref> antes das primeiras investigacións de Marcel Griaule cos dogóns.<ref name="Holberg2007-cap11">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|texto=Holberg, 2007, capítulo 11}}</ref> == Sistema Sirio == [[Ficheiro:Sirius-B-Orbit-de2.svg|miniatura|230px|esquerda|Órbita de Sirio&nbsp;B arredor de Sirio&nbsp;A.]] Sirio é unha [[estrela binaria]] composta de dúas estrelas brancas orbitando entre si a unha distancia dunhas 20&nbsp;[[Unidade astronómica|ua]] (uns 3·10<sup>9</sup>&nbsp;km),<ref name="separacion">1&nbsp;ano-luz&nbsp;=&nbsp;63.241&nbsp;ua; semieixe maior =&nbsp;distancia × tg([[Subtendido|ángulo subtendido]]) =&nbsp;8,6 × 63.241 × tan(7,56″) =&nbsp;19,9&nbsp;ua, aproximadamente.</ref> aproximadamente a distancia entre o Sol e [[Urano]], e cun período de cincuenta anos. A compoñente máis brillante, Sirio&nbsp;A, é unha estrela branca da [[secuencia principal]] de [[tipo espectral]] A1V, cunha temperatura superficial estimada en 9940&nbsp;[[Kelvin|K]].<ref name="Adelman2004" /> A súa compañeira, Sirio&nbsp;B, é unha estrela que xa evolucionou da secuencia principal e converteuse en [[anana branca]] sendo dez mil veces menos luminosa no espectro visual, pero nun tempo foi a máis masiva das dúas.<ref name="Holberg2007-214">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=214}}</ref> A idade do sistema calculouse en arredor de 230&nbsp;millóns de anos. Crese que nun momento máis temperán da súa existencia eran dúas estrelas brancas azuladas viaxando cada unha nunha órbita elíptica cada 9,1&nbsp;anos.<ref name="Holberg2007-214" /> A emisión de [[radiación infravermella]] do sistema Sirio é máis alto do esperado, segundo as medicións do observatorio espacial [[IRAS]], o que podería ser unha proba de po no sistema, que se considera infrecuente nunha estrela binaria.<ref name="SolStation">{{cita web | url=http://www.solstation.com/stars/sirius2.htm|título = Sirius 2 | editor = SolStation | dataacceso = 18 de setembro de 2011 }}</ref><ref name="Backman1986">{{cita libro | nome=D. E. | apelido=Backman | apelidos2=Gillett|nome2= F. C.|apelidos3= Low|nome3= F. J. | título= CONFERENCIA: IRAS observations of nearby main sequence stars and modeling of excess infrared emission - Proceedings, 6th Topical Meetings and Workshop on Cosmic Dust and Space Debris | editor=COSPAR and IAF | data=Do 30 de xuño ao 11 de xullo de 1986 | localización=Toulouse, Francia | bibcode=1986AdSpR...6...43B | id=ISSN 0273-1177 }}</ref> A imaxe do [[observatorio de raios X Chandra]] amosa a Sirio&nbsp;B eclipsando a súa, en teoría, máis brillante compañeira, posto que Sirio&nbsp;B é unha fonte máis potente de [[raios X]].<ref name="Brosch2008-126">{{Cita Harvard|Brosch|2008|sp=si|p=126}}</ref> === Sirio A === [[Ficheiro:Sirius A-Sun comparison.png|miniatura|250px|Comparación entre Sirio&nbsp;A e o Sol.]] Sirio&nbsp;A ten unha masa aproximada de 2,02 veces a do Sol,<ref name="Liebert2005"/><ref name="SolStation" /><ref name="Braganca2003">{{cita web | apelido=Bragança | nome=Pedro | data=15-7-2003 | url=http://www.space.com/scienceastronomy/brightest_stars_030715-1.html | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090616051842/http://www.space.com/scienceastronomy/brightest_stars_030715-1.html | dataarquivo=16-06-2009 | título=The 10 Brightest Stars | editorial=SPACE.com | dataacceso=18 de setembro de 2011 | urlmorta=yes }}</ref> que é de 1,9891·10<sup>30</sup>&nbsp;kg.<ref name=nssdc>{{cita web |apelido=Williams |nome=D. R. |ano=2004 |título=Sun Fact Sheet |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/sunfact.html |editorial=[[NASA]] |dataacceso=18 de setembro de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100715200549/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/sunfact.html |dataarquivo=15 de xullo de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> O radio de Sirio&nbsp;A, 5,936±0,016&nbsp;[[Miliarcosegundo|mas]], foi medido con [[Interferometría|interferómetro astronómico]]. A súa velocidade de rotación é relativamente baixa, de 16&nbsp;km/s,<ref name="Royer2002" /> a causa do cal non se produce un achatamento significativo do disco,<ref name="Kervella2003">{{Cita publicación periódica | apelido=Kervella | nome=P. | apelidos2=Thevenin|nome2= F.|apelidos3=Morel|nome3= P.|apelidos4= Borde|nome4= P.|apelidos5= Di Folco|nome5= E. | título=The interferometric diameter and internal structure of Sirius A | editor=Astronomy and Astrophysics | url=http://arxiv.org/PS_cache/astro-ph/pdf/0306/0306604v1.pdf | ano=2003 | volume=407 | páxinas=681–688 | doi=10.1051/0004-6361:20030994 | ref=harv | dataacceso = 18 de setembro de 2011}}</ref> ao contrario do que lle sucede a unha estrela de tamaño parecido, [[Vega (estrela)|Vega]], que debido á súa alta velocidade de rotación de 274&nbsp;km/s presenta un diámetro ecuatorial moito máis prominente que o polar.<ref name="Aufdenberg2006">{{Cita publicación periódica | apelido=Aufdenberg | nome=J.P. | apelidos2=Ridgway | nome2=S.T. | autor3=et al. | título=First results from the CHARA Array: VII. Long-Baseline Interferometric Measurements of Vega Consistent with a Pole-On, Rapidly Rotating Star? | editor=Astrophysical Journal | ano=2006 | volume=645 | páxinas=664–675 | url=http://www.chara.gsu.edu/CHARA/Papers/Paper6.pdf | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120312023234/http://www.chara.gsu.edu/CHARA/Papers/Paper6.pdf | data-arquivo=12 de marzo de 2012 | urlmorta=yes | dataacceso=18 de setembro de 2011 | doi=10.1086/504149 | ref=harv | apelidos= }}</ref> Mentres que a magnitude aparente de Sirio é a maior do ceo nocturno no que a estrelas se refire, con -1,46,<ref name=SIMBADa/> a súa [[magnitude absoluta]] é 1,42, moi por debaixo das súas veciñas [[Iota Canis Maioris]], [[Bellatrix]] ou [[VY Canis Maioris]]. A súa idade ronda os 200 ou 300 millóns de anos.<ref name="Liebert2005" /> Os modelos teóricos estelares indican que a estrela formouse durante o colapso dunha [[nube molecular]] e, despois de dez millóns de anos, a súa xeración interna de [[enerxía]] proviña completamente de [[Fusión nuclear|reaccións nucleares]]. O [[Núcleo (xeoloxía)|núcleo]] pasou a ser unha [[Convección|zona convectiva]] e facía uso do [[ciclo CNO]] para xerar enerxía.<ref name="Kervella2003"/> Espérase que Sirio&nbsp;A esgote as reservas de [[hidróxeno]] do seu núcleo antes de mil millóns de anos despois da súa formación. Entón converterase nunha [[xigante vermella]] para logo acabar sendo unha [[anana branca]].<ref name="Holberg2007-218">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=218}}</ref> O espectro de Sirio&nbsp;A desvela liñas fortemente metálicas, é dicir, é unha estrela rica en [[Elemento químico|elementos]] máis pesados que o [[helio]], como por exemplo o [[ferro]].<ref name="SolStation" /><ref name="Kervella2003"/> En comparación co Sol, a proporción de ferro fronte á de hidróxeno na atmosfera de Sirio&nbsp;A vén dada por: <math>\begin{smallmatrix}[\frac{Fe}{H}]=0,5\end{smallmatrix}</math>,<ref name="Qiu2001" /> equivalente a 10<sup>0,5</sup>, o que quere dicir que Sirio&nbsp;A ten un 316% da proporción de ferro-hidróxeno existente na atmosfera do Sol. Por outra parte, é improbable que esa porcentaxe de elementos metálicos sexa o mesmo na totalidade da estrela; podería estar suspendido nunha fina capa convectiva na superficie.<ref name="Kervella2003"/> === Sirio B === [[Ficheiro:Sirius B-Earth comparison.png|miniatura|250px|Comparación entre Sirio&nbsp;B e a Terra.]] Sirio&nbsp;B é unha [[anana branca]] que ten unha masa practicamente igual á do noso Sol (0,98&nbsp;M<sub>☉</sub>),<ref name="Liebert2005"/><ref name="Leicester2005">{{cita web | data=1-12-2005 | url=http://www2.le.ac.uk/ebulletin/news/press-releases/2000-2009/2005/12/nparticle-h8g-39x-fhd?searchterm=sirius | título=Astronomers Use Hubble to "Weigh" Dog Star's Companion | editorial=University of Leicester | dataacceso=18 de setembro de 2010 }}</ref> o que a sitúa como unha das ananas brancas máis masivas das que se ten noticia, pois de media adoitan ter a metade da masa solar, só que a isto hai que sumarlle que, tendo a mesma masa que o Sol, o seu tamaño é máis ben o da Terra,<ref name="Leicester2005"/> polo que a súa [[densidade]] é moi alta. A temperatura superficial de Sirio&nbsp;B estimouse en 25&nbsp;200&nbsp;K,<ref name="Liebert2005"/> pero aínda que esta temperatura é maior que a de Sirio&nbsp;A, non hai fontes internas de enerxía, así que a estrela irase arrefriando progresivamente durante un longo período duns dous mil millóns de anos ou máis, no que radiará a súa calor ao espazo exterior.<ref name="Imamura1995">{{cita web | apelido=Imamura | nome=James N. | data=12-10-1995 | url=http://zebu.uoregon.edu/~imamura/208/feb24/cool.html | título=Cooling of White Dwarfs | editorial=University of Oregon | dataacceso=18 de setembro de 2010 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061215101415/http://zebu.uoregon.edu/~imamura/208/feb24/cool.html | dataarquivo=15-12-2006 | urlmorta=yes }}</ref> A magnitude aparente de Sirio&nbsp;B é de 8,30,<ref name=McCook2006/> así que sería facilmente observable ao telescopio se non fóramos cegados pola maior magnitude de Sirio&nbsp;A. A súa magnitude absoluta é baixa, só 11,18.<ref name=McCook2006/> Unha anana branca só se forma despois de que unha estrela se desenvolva a partir da [[secuencia principal]] e pase por unha etapa de [[xigante vermella]]. No caso de Sirio&nbsp;B, isto sucedeu cando a estrela contaba só coa metade da súa idade actual, hai uns 120 millóns de anos. Durante a súa época na secuencia principal a estrela inicial, de tipo B (ou B4-5),<ref name="Palla2005">{{cita libro | nome=Francesco | apelidos=Palla | título=Stellar evolution before the ZAMS - Proceedings of the international Astronomical Union 227 | páxinas=196–205 | editor=Cambridge University Press | data=do 16 ao 20 de maio de 2005 | localización=Italia }}</ref> tería unha masa aproximada de 5&nbsp;[[Masa solar|M<sub>☉</sub>]].<ref name="Liebert2005" /> No transcurso da súa fase intermedia de Sirio&nbsp;B como xigante rubia, Sirio&nbsp;A podería ter aumentado a súa [[metalicidade]]. A composición de Sirio&nbsp;B é basicamente unha mestura de [[carbono]] e [[osíxeno]] procedente da fusión do [[helio]] na súa etapa anterior.<ref name="Liebert2005"/> Hai unha envoltura convectiva doutros elementos máis lixeiros, segregados segundo a súa masa como consecuencia da alta temperatura superficial;<ref name="Koester1990">{{Cita publicación periódica | apelido=Koester | nome=D. | apelidos2=Chanmugam|nome2= G. | título=Physics of white dwarf stars | revista=Reports on Progress in Physics | ano=1990 | volume=53 | número=7 | páxinas=837–915 | bibcode=1990RPPh...53..837K | doi=10.1088/0034-4885/53/7/001 | ref=harv}}</ref> de aí que a atmosfera exterior de Sirio&nbsp;B sexa de hidróxeno practicamente puro (o elemento máis lixeiro) e non se aprecien outros elementos no espectro desta estrela.<ref name="Holberg2004">{{Cita publicación periódica | apelido=Holberg | nome=J. B. | apelidos2=Barstow|nome2= M. A.|apelidos3=Burleigh|nome3= M. R.|apelidos4= Kruk|nome4= J. W.|apelidos5= Hubeny|nome5= I.|apelidos6= Koester|nome6= D. | título=FUSE observations of Sirius B | publicación=Bulletin of the American Astronomical Society | ano=2004 | volume=36 | páxinas=1514 | bibcode=2004AAS...20510303H | ref=harv}}</ref> === Especulación sobre Sirio C === [[Ficheiro:Sirius A & B X-ray.jpg|miniatura|230px|Imaxe de [[raios X]] do [[observatorio de raios X Chandra|Chandra]], na que Sirio&nbsp;B é máis visible que Sirio&nbsp;A.]] Desde 1894, algunhas irregularidades visibles na órbita do sistema Sirio fixeron pensar nunha terceira compoñente aínda máis pequena, algo que nunca chegou a confirmarse. O mellor axuste aos datos indica que tería unha órbita arredor de Sirio&nbsp;A duns seis anos e unha masa de tan só 0,06&nbsp;M<sub>☉</sub> e sería até dez veces máis débil que Sirio&nbsp;B, o que complicaría tremendamente a súa visualización.<ref name="Benest1995">{{Cita publicación periódica | autor=Benest, D.; Duvent, J. L. | título=Is Sirius a triple star? | editor=Astronomy and Astrophysics | ano=1995 | volume=299 | páxinas=621–628 | bibcode=1995A&A...299..621B | url=http://articles.adsabs.harvard.edu/full/1995A%26A...299..621B |ref=harv | dataacceso = 18 de setembro de 2011}}</ref> Nos anos vinte do [[século XX]] varios astrónomos observaron repetidamente unha pequena estrela nas inmediacións de Sirio&nbsp;A, mais perdérona de vista despois. Estudos posteriores puideron confirmar que se trataba dun obxecto de fondo; en 1999, un equipo de astrónomos [[Francia|franceses]] examinou a contorna de Sirio&nbsp;A en busca dun astro tenue e encontrou, de fondo, unha estrela de brillo similar que na primeira metade dos anos vinte debía situarse na zona visual que ocupaba Sirio&nbsp;A. As tomas máis recentes non deron fichado ningunha estrela compañeira de Sirio&nbsp;A dentro dun campo de 30&nbsp;[[Arcosegundo|arcsec]].<ref>{{Cita publicación periódica |autor=J. M. Bonnet-Bidaud, F. Colas, J. Lecacheux |título=Search for Companions around Sirius |revista=Astronomy and Astrophysics |volume=360 |páxinas=991–996 |ano=2000 |url=http://aa.springer.de/papers/0360003/2300991.pdf |lingua=inglés}}</ref><ref name="BonnetBidaud2008">{{Cita publicación periódica | autor=Bonnet-Bidaud, J. M.; Pantin, E. | título=ADONIS high contrast infrared imaging of Sirius-B | publicación=Astronomy and Astrophysics | volume=489 | número=2 | páxinas=651–655 | ano=2008 | doi=10.1051/0004-6361:20078937 | url=http://www.aanda.org/articles/aa/pdf/2008/38/aa8937-07.pdf | ref = harv | dataacceso = 18 de setembro de 2011}}</ref> No 2008 publicáronse outras observacións que foron incapaces de detectar nin unha terceira estrela nin tampouco un planeta.<ref name="BonnetBidaud2008"/> === Posibilidade de vida arredor de Sirio === A distancia de Sirio A á cal debería encontrarse un planeta para albergar condicións físicas favorables para a vida tal e como a coñecemos é de 4,7&nbsp;[[Unidade astronómica|ua]], cerca de 700 millóns de quilómetros. Non obstante, nesta distancia non podería existir unha órbita estable a causa das perturbacións provocadas pola presenza de Sirio&nbsp;B. Calquera planeta tería sido destruído trala expansión desta última durante a súa etapa de xigante rubia e, no caso de que se formara a continuación deste proceso, estaría sometido a unha incesante chuvia de [[Cometa (astronomía)|cometas]] e [[asteroide]]s, pois arredor de Sirio detectouse un disco de po similar a aquel que ocupaba o Sistema Solar nas súas primeiras fases.<ref name="SolStation" /> == Descubrimento de Sirio B == [[Ficheiro:Sirius A and B Hubble photo.jpg|esquerda|miniatura|220px|Imaxe de Sirio&nbsp;A (estrela grande) e Sirio&nbsp;B (estrela pequena, abaixo á esquerda da maior), tomada polo [[telescopio espacial Hubble]].]] En 1844, o astrónomo [[Alemaña|alemán]] [[Friedrich Bessel]], recoñecido por ser o primeiro en descubrir a [[paralaxe]] trigonométrica en 1838,<ref name=galadi702>{{Cita Harvard|Galadí-Enríquez|Gutiérrez Cabello|2001|sp=si|pp=702-703}}</ref> deduciu en 1844, a partir das oscilacións no [[movemento propio]] de Sirio, que tiña unha compañeira invisible, o que desconcertou a toda a comunidade astronómica.<ref name=galadi702/><ref name="Bessel1844">{{Cita publicación periódica | bibcode=1844MNRAS...6..136. | título=On the Variations of the Proper Motions of ''Procyon'' and ''Sirius'' | autor=Bessel, F. W.; communicated by Herschel, J. F. W. | revista=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume=6 | ano=1844 | páxinas=136–141 | url=http://articles.adsabs.harvard.edu/full/1844MNRAS...6..136. |ref=harv | dataacceso = 18 de setembro de 2011}}</ref> Grazas á análise da traxectoria puidéronse calcular algunhas características do sistema Sirio.<ref name=galadi702/> Case dúas décadas máis tarde, o 31 de xaneiro de 1862, o astrónomo e fabricante de telescopios estadounidense [[Alvan Graham Clark]], da [[Alvan Clark & Sons]], situada en [[Massachusetts]],<ref name=porcellino61>{{Cita Harvard|Porcellino|1992|p=61|sp=si}}</ref> foi o primeiro en avistar a débil estrela compañeira de Sirio, agora denominada Sirio&nbsp;B e tamén, coloquialmente, «o Cachorro».<ref name=porcellino61/><ref name="Flammarion1877">{{Cita publicación periódica | bibcode=1877AReg...15..186F | título=The Companion of Sirius | autor=Flammarion, Camille | revista=The Astronomical Register | volume=15 | número=176 | ano=1877 | páxinas=186–189 | ref=harv}}</ref> Curiosamente, non buscaba distinguir a nova estrela, senón probar as lentes do seu novo [[telescopio refractor]] —o maior do mundo da súa clase naquelas, de 480&nbsp;mm de apertura, destinado ao [[Observatorio Dearborn]]— e descubrir imperfeccións grazas ao brillo de Sirio.<ref name=galadi702/><ref name=porcellino61/><ref>{{cita web |url=http://www.craig-telescope.co.uk/lens.html |título=The Craig telescope - The Lens |dataacceso=18 de setembro de 2011|autor=Craig Telescope Project |lingua=inglés }}</ref> A partir de entón, Sirio deixaba de ser unha estrela binaria astrométrica, isto é, binaria pero aparentemente solitaria a simple vista ou con telescopio, para entrar na categoría de estrelas binarias orbitais visuais.<ref name=galadi702/> En 1851 [[Christian August Friedrich Peters|Christian Peters]] puido cifrar o [[período orbital]] da parella en 50,093 anos, e a súa masa en máis de seis veces a de [[Xúpiter]], aínda que nisto último os seus cálculos quedaron curtos. Así mesmo, constatou unha forte [[Excentricidade (matemáticas)|excentricidade]] na traxectoria orbital de Sirio&nbsp;B e achegou unha [[efeméride]] coas posicións esperadas.<ref>C.A.F. Peters: ''Über die eigene Bewegung des Sirius''. Astronomische Nachrichten Nr. 745, 1–16; Nr. 746, 17–32; Nr. 747, 33–48; Nr. 748, 49–58, Altona 1851 ([http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1851AN.....32....1P&data_type=PDF_HIGH&whole_paper=YES&type=PRINTER&filetype=.pdf PDF]). Véxase tamén {{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=57}}</ref> En 1915, [[Walter Sydney Adams]], utilizando un [[telescopio reflector]] de 1,5&nbsp;m desde o [[Observatorio Monte Wilson]], observou o [[Análise espectral|espectro]] de Sirio&nbsp;B e determinou que era unha tenue estrela esbrancuxada,<ref name="Adams1915">{{Cita publicación periódica | bibcode=1915PASP...27..236A | título=The Spectrum of the Companion of Sirius | nome=W. S. | apelido=Adams | revista=Publications of the Astronomical Society of the Pacific | volume=27 |número=161 |ano=1915 | páxinas=236–237 | doi=10.1086/122440 |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/full/1915PASP...27..236A | ref=harv | dataacceso = 19 de setembro de 2011}}</ref> o que levou aos astrónomos a pensar que era unha [[anana branca]], a segunda na historia en ser descuberta,<ref name="Holberg2005">{{Cita publicación periódica | apelido=Holberg | nome=J. B. | título=How Degenerate Stars Came to be Known as White Dwarfs | revista=Bulletin of the American Astronomical Society | ano=2005 | volume=37 | número=2 | páxinas=1503 | bibcode=2005AAS...20720501H | ref=harv}}</ref> ou incluso a primeira segundo outras fontes.<ref name=galadi702/><ref name=blume348>{{Cita Harvard|Burnham|Dyer|Kanipe|2001|sp=si|p=348}}</ref> Cos anos pasou a ser unha das tres ananas brancas «clásicas», xunto a [[40 Eridani]] e a [[Estrela de Van Maanen]].<ref name="schatzman">{{cita libro|autor = E. Schatzman |título = White Dwarfs |ano = 1958 |editor = Amsterdam: North-Holland}}</ref> A primeira medición do diámetro de Sirio&nbsp;A foi levada a cabo por [[Robert Hanbury Brown]] e [[Richard Q. Twiss]] en 1959 en [[Jodrell Bank]], coa axuda dos seus [[interferómetro de intensidade|interferómetros de intensidade]] estelar,<ref name="Hanbury1958">{{Cita publicación periódica | autor=Brown, R. Hanbury; Twiss, R. Q. | título=Interferometry of the Intensity Fluctuations in Light. IV. A Test of an Intensity Interferometer on Sirius A | revista=Proceedings of the Royal Society of London | ano=1958 | volume=248 | número=1253 | páxinas=222–237 | bibcode=1958RSPSA.248..222B | doi=10.1098/rspa.1958.0240 | ref=harv}}</ref> pero non foi senón até 2005 cando, co [[telescopio espacial Hubble]], se puido definir o tamaño de Sirio&nbsp;B: aproximadamente ten o mesmo diámetro que a Terra, uns 12&nbsp;000&nbsp;km, pero cunha masa lixeiramente inferior á da do Sol.<ref name="Brown2005">{{cita web | autor=Brown, Dwayne; Weaver, Donna | data=13-12-2005 | url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/36/text/ | título=Astronomers Use Hubble to "Weigh" Dog Star's Companion | editorial=NASA | dataacceso=19 de setembro de 2011 }}</ref><ref name="McGourty2005">{{Cita novas | nome=Christine | apelido=McGourty | título=Hubble finds mass of white dwarf | editor=BBC News | data=14-12-2005 | url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4528586.stm | dataacceso=19 de setembro de 2011}}</ref><ref name="Bond2005">{{Cita novas | nome=Peter | apelido=Bond | título=Astronomers Use Hubble to 'Weigh' Dog Star's Companion | editor=Royal Astronomical Society | data=14-12-2005 | url=http://www.ras.org.uk/index.php?option=com_content&task=view&id=897&Itemid=2 | dataacceso=19 de setembro de 2011 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110716073800/http://www.ras.org.uk/index.php?option=com_content&task=view&id=897&Itemid=2 | dataarquivo=16-07-2011 | urlmorta=yes }}</ref><ref name="Barstow2007">{{Cita publicación periódica | autor=Barstow, M. A.; Bond, Howard E.; Holberg, J. B.; Burleigh, M. R.; Hubeny, I.; Koester, D. | título=Hubble Space Telescope spectroscopy of the Balmer lines in Sirius B | revista=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | ano=2005 | volume=362 | número=4 | páxinas=1134–1142 | bibcode=2005MNRAS.tmp..739B | doi=10.1111/j.1365-2966.2005.09359.x | ref=harv}}</ref> == Visibilidade e observación == [[Ficheiro:4heic0516d.jpg|miniatura|300px|[[Triángulo invernal]] formado por [[Proción]] á esquerda, [[Betelgeuse]], rubia, á dereita (como o resto de [[Orión (constelación)|Orión]]) e Sirio debaixo no centro.]] Cunha [[magnitude aparente]] de -1,46, Sirio é a estrela máis brillante do ceo nocturno, case dúas veces máis brillante que a segunda estrela por brillo, [[Canopus]],<ref name="Holberg2007-xi"/> de -0,62 segundo o catálogo Hipparcos. Non obstante, é superada pola [[Lúa]], por [[Xúpiter]] e por [[Venus]]; en ocasións incluso a magnitude aparente de [[Mercurio (planeta)|Mercurio]] e [[Marte]] é superior.<ref name="Espenak-Mars">{{cita web | apelido=Espenak | nome=Fred | url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/TYPE/mars2.html | título=Mars Ephemeris | obra=Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995–2006, NASA Reference Publication 1349 | dataacceso=19 de setembro de 2011 | urlarquivo=https://archive.is/20120729023506/http://eclipse.gsfc.nasa.gov/TYPE/mars2.html | dataarquivo=29 de xullo de 2012 | urlmorta=yes }}</ref> Sirio pode observarse case desde calquera lugar habitado da Terra. Unicamente aqueles que viven máis alá do paralelo 73º&nbsp;N, varios graos por encima do [[círculo polar ártico]], non poden observala; e desde algunhas poboacións de altas latitudes, aínda que pode albiscarse, elévase moi pouco sobre o horizonte, por exemplo na cidade [[Rusia|rusa]] de [[San Petersburgo]], onde só alcanza 13º sobre o mesmo.<ref name="Holberg2007-82">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=82}}</ref> Forma, xunto a [[Proción]] e [[Betelgeuse]], o [[Hexágono invernal|triángulo de inverno]] para os observadores do [[hemisferio norte]].<ref name="Braganca2003"/><ref name="Darling">{{cita web | apelido=Darling | nome=David | url=http://www.daviddarling.info/encyclopedia/W/Winter_Triangle.html | título=Winter Triangle | obra=The Internet Encyclopedia of Science | dataacceso=19 de setembro de 2011 }}</ref> Debido á súa [[Declinación (astronomía)|declinación]] de apenas −17°,<ref name="SIMBADa" /> Sirio constitúese en [[estrela circumpolar]] nas latitudes que van desde 73º&nbsp;S até o [[polo sur]]. A principios de xullo, desde o [[hemisferio sur]] Sirio pode verse tanto ao atardecer, pois ponse tras o Sol, como no amencer, cando aparece antes que o Sol.<ref name="Stargazers2000">{{cita web | url=http://www.stargazers.iinet.net.au/Canismajor.htm | ano=2000 | título=Stories from the Stars | editorial=Stargazers Astronomy Shop | dataacceso=19 de setembro de 2011 | data-arquivo=29 de marzo de 2020 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200329024352/http://www.stargazers.iinet.net.au/Canismajor.htm | url-morta=yes }}</ref> Coas condicións adecuadas, Sirio pide albiscarse á luz do día a simple vista. É necesario que, con Sirio no cénit e o Sol baixo xunto ao horizonte, o ceo estea claro e que o lugar de observación se ache a grande altitude;<ref name="Henshaw1984">{{Cita publicación periódica | nome=C. | apelido=Henshaw | título=On the Visibility of Sirius in Daylight | revista=Journal of the British Astronomical Association | ano=1984 | volume=94 | número=5 | páxinas=221–222 | bibcode=1984JBAA...94..221H | ref=harv}}</ref> a reunión destes requisitos cúmprese con maior facilidade no hemisferio austral a causa da declinación de Sirio. Durante a noite, unha das aliñacións estelares máis populares é a prolongación da liña imaxinaria creada polas tres estrelas principais do [[cinto de Orión]] —[[Alnitak]], [[Alnilam]] e [[Mintaka]]— que pasa por Sirio polo sueste, a uns 20º,<ref name="Braganca2003"/> e por [[Aldebarán]] polo noroeste.<ref name="galadi39">{{Cita Harvard|Galadí-Enríquez|Gutiérrez Cabello|2001|sp=si|p=39}}</ref><ref name=comellas39>{{Cita Harvard|Comellas|2002|sp=si|p=39}}</ref> O movemento orbital do sistema binario de Sirio fai que a mínima separación angular entre ambas as estrelas sexa de menos de tres [[segundo de arco|segundos de arco]] e que a máxima sexa de doce segundos de arco.<ref name="comellas624"/> Se se ten a primeira das situacións expostas, distinguir á pequena Sirio&nbsp;B da súa gran compañeira é un reto para o observador, xa que se precisa dun telescopio de polo menos 300&nbsp;mm de apertura ademais dunhas condicións de observación excelentes. En xeral, o obstáculo principal para observar Sirio&nbsp;B vén dado pola gran diferenza de magnitude entre a estrela primaria e a secundaria.<ref name="comellas185">{{Cita Harvard|Comellas|2002|sp=si|p=185}}</ref> Desde o ano 1994, cando ocorreu o último [[periastro]] do sistema Sirio, a parella foise distanciando entre si, o que facilita a súa visión por separado.<ref name="Mullaney2008">{{cita web | apelido=Mullaney | nome=James | ano=2008 | url=http://www.skyandtelescope.com/observing/objects/doublestars/3309846.html?page=3&c=y | título=Orion's Splendid Double Stars: Pretty Doubles in Orion's Vicinity | editorial=Sky & Telescope | dataacceso=19 de setembro de 2011 | urlarquivo=https://www.webcitation.org/6EQKdwfXH?url=http://www.skyandtelescope.com/observing/objects/doublestars/3309846.html?page=3 | dataarquivo=14 de febreiro de 2013 | urlmorta=yes }}</ref> Así mesmo, para diferenciar ambas as estrelas pode ser de utilidade un diafragma poligonal, ideado por [[Alexander Aitken]], que modifique a luz proveniente de Sirio&nbsp;A para que Sirio&nbsp;B deixe de ser imperceptible.<ref name=comellas624/><ref name="galadi616">{{Cita Harvard|Galadí-Enríquez|Gutiérrez Cabello|2001|sp=si|p=616}}</ref> O próximo [[apoastro]] terá lugar no ano [[2018]], cando o sistema estará separado 12&nbsp;arcsec cun [[ángulo de posición]] de 66º; o anterior sucedeu en 1966.<ref name=comellas624/> A unha distancia de 2,6 [[pársec]]s (8,6&nbsp;anos-luz), o sistema Sirio contén dúas das oito estrelas máis próximas ao [[Sistema Solar]] e é o quinto sistema estelar máis próximo a nós.<ref name="Todd2006">{{cita web | apelido=Henry | nome=Todd J. | data=1-7-2006 | url=http://www.chara.gsu.edu/RECONS/TOP100.posted.htm | título=The One Hundred Nearest Star Systems | editorial=RECONS | dataacceso=19 de setembro de 2011 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130329140328/http://www.chara.gsu.edu/RECONS/TOP100.posted.htm | data-arquivo=29-03-2013 | urlmorta=yes }}</ref> É esta proximidade, e non a luminosidade real de Sirio, a principal razón de que a súa magnitude aparente siga na listaá Lúa, Xúpiter e Venus, identicamente ao que sucede con outras estrelas próximas como [[Alpha Centauri]] e en claro contraste ao que sucede con estrelas superxigantes e extremadamente luminosas como [[Canopus]], [[Rigel]] ou [[Betelgeuse]], que a pesar de encontrarse moito máis lonxe son das máis brillantes do firmamento.<ref name="RASNZ">{{cita web | url=http://www.rasnz.org.nz/Stars/BrightStars.htm | título=The Brightest Stars | editorial=Royal Astronomical Society of New Zealand | dataacceso=19 de setembro de 2011 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120304071455/http://www.rasnz.org.nz/Stars/BrightStars.htm | data-arquivo=04 de marzo de 2012 | urlmorta=yes }}</ref> A pesar de todo, non hai que esquecer que Sirio é arredor de vinte e cinco veces máis luminosa que o Sol.<ref name="Liebert2005" /> Tomando Sirio como referencia de distancias, a estrela de grandes dimensións máis achegada é [[Proción]], a 1,61 pársecs (5,24&nbsp;anos-luz) de distancia.<ref name="SolStation"/> Espérsae que a [[sonda espacial]] [[Voyager 2]], lanzada no ano 1977 co fin de estudar os [[xigante gasoso|xigantes gasosos]] do Sistema Solar, pase a unha distancia máxima de 1,3 pc (4,3&nbsp;anos-luz) de Sirio dentro de aproximadamente 296&nbsp;000 anos.<ref name="Angrum2005">{{cita web | apelido=Angrum | nome=Andrea | data=25-08-2005 | url =http://voyager.jpl.nasa.gov/mission/interstellar.html | título=Interstellar Mission | editorial=NASA/JPL | dataacceso=19 de setembro de 2011 }}</ref> === Comparación de brillo === Sirio é a estrela máis brillante do firmamento, mais segundo cálculos, arredor do ano 235000&nbsp;d.&nbsp;C. [[Vega (estrela)|Vega]] trocará con Sirio esa primeira posición cunha magnitude de -0,7,<ref name="SK">Southern Stars Systems ''SkyChart III'', Saratoga, California 95070, Estados Unidos.</ref> e antes do ano 260000&nbsp;d.&nbsp;C., cunha magnitude de -0,46, [[Canopus (estrela)|Canopus]] podería recuperar o seu segundo posto en detrimento de Sirio, que caería na lista para pasar a ser a terceira estrela por brillo desde a [[Terra]].<ref name="SK"/> A evolución do brillo de Sirio en comparación con outras estrelas moi brillantes, no espazo de tempo que vai desde cen milenios antes de Cristo até cen milenios despois de Cristo amósase no seguinte diagrama e a súa correspondente táboa numérica:<ref name="SK"/> [[Ficheiro:Magnitude time closestar diagram.svg|miniatura|esquerda|425px| Secuencia dos brillos aparentes das estrelas máis luminosas desde a Terra no tempo.]] :{| {{Táboabonita}} |- !style="background:moccasin" | Ano<br/>(a.C./d.C.) !style="background:moccasin" | Sirio !style="background:moccasin" | [[Canopus]] !style="background:moccasin" | [[Vega (estrela)|Vega]] !style="background:moccasin" | [[Arturo]] !style="background:moccasin" | [[Procyon|Proción]] !style="background:moccasin" | [[Altair]] !style="background:moccasin" | [[Alpha Centauri|α Cen]] |- | style="text-align:right;"| −100000 | style="text-align:center;"| −0,66 | style="text-align:center;"| '''−0,82''' | style="text-align:center;"| +0,33 | style="text-align:center;"| +0,88 | style="text-align:center;"| +0,88 | style="text-align:center;"| +1,69 | style="text-align:center;"| +2,27 |- | style="text-align:right;"| −75000 | style="text-align:center;"| '''−0,86''' | style="text-align:center;"| −0,80 | style="text-align:center;"| +0,24 | style="text-align:center;"| +0,58 | style="text-align:center;"| +0,73 | style="text-align:center;"| +1,49 | style="text-align:center;"| +1,84 |- | style="text-align:right;"| −50000 | style="text-align:center;"| '''−1,06''' | style="text-align:center;"| −0,77 | style="text-align:center;"| +0,17 | style="text-align:center;"| +0,30 | style="text-align:center;"| +0,58 | style="text-align:center;"| +1,27 | style="text-align:center;"| +1,30 |- | style="text-align:right;"| −25000 | style="text-align:center;"| '''−1,22''' | style="text-align:center;"| −0,75 | style="text-align:center;"| +0,08 | style="text-align:center;"| +0,08 | style="text-align:center;"| +0,46 | style="text-align:center;"| +1,03 | style="text-align:center;"| +0,63 |- | style="text-align:right;"| 0 | style="text-align:center;"| '''−1,43''' | style="text-align:center;"| −0,72 | style="text-align:center;"| 0,00 | style="text-align:center;"| −0,02 | style="text-align:center;"| +0,37 | style="text-align:center;"| +0,78 | style="text-align:center;"| −0,21 |- | style="text-align:right;"| 25000 | style="text-align:center;"| '''−1,58''' | style="text-align:center;"| −0,69 | style="text-align:center;"| −0,08 | style="text-align:center;"| +0,02 | style="text-align:center;"| +0,33 | style="text-align:center;"| +0,49 | style="text-align:center;"| −0,90 |- | style="text-align:right;"| 50000 | style="text-align:center;"| '''−1,66''' | style="text-align:center;"| −0,67 | style="text-align:center;"| −0,16 | style="text-align:center;"| +0,19 | style="text-align:center;"| +0,32 | style="text-align:center;"| +0,22 | style="text-align:center;"| −0,56 |- | style="text-align:right;"| 75000 | style="text-align:center;"| '''−1,66''' | style="text-align:center;"| −0,65 | style="text-align:center;"| −0,25 | style="text-align:center;"| +0,45 | style="text-align:center;"| +0,37 | style="text-align:center;"| −0,06 | style="text-align:center;"| +0,30 |- | style="text-align:right;"| 100000 | style="text-align:center;"| '''−1,61''' | style="text-align:center;"| −0,62 | style="text-align:center;"| −0,32 | style="text-align:center;"| +0,74 | style="text-align:center;"| +0,46 | style="text-align:center;"| −0,31 | style="text-align:center;"| +1,05 |} {{-}} === Sirio como estrela vermella === [[Ficheiro:HR-sparse-Sirius e Sol.svg|miniatura|300px|Sirio&nbsp;A, Sirio&nbsp;B e o Sol no [[diagrama de Hertzsprung-Russell]].]] O paradoxo de que Sirio era até hai pouco tempo (en termos estelares) unha estrela vermella sorprendía a algúns astrónomos,<ref name=galadi175/><ref name=galadi599>{{Cita Harvard|Galadí-Enríquez|Gutiérrez Cabello|2001|sp=si|pp=599-600}}</ref> pois a pesar de que se sabe con certeza que é de cor branca azulada,<ref name=galadi175/><ref name=comellas594>{{Cita Harvard|Comellas|2002|sp=si|p=594}}</ref> os documentos históricos denotaban que a estrela era vermella.<ref name=galadi599/> No [[antigo Exipto]], para cuxos habitantes Sirio era de grande importancia dada a relación entre o seu orto helíaco e a crecida do [[Nilo]], Sirio era unha estrela rubia e,<ref name=galadi175/> do mesmo modo, polo ano 150 d. C. [[Claudio Tolomeo]] describiu Sirio de cor arroibada, xunto a outras cinco estrelas que, en efecto, son desa cor ou alaranxadas: [[Betelgeuse]], [[Alpha Scorpii|Antares]], [[Aldebarán]], [[Arturo (estrela)|Arturo]] e [[Pólux]].<ref name="Holberg2007-157">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=157}}</ref> O primeiro en discrepar de maneira oficial foi o astrónomo afeccionado [[Thomas Barker]], terratenente de [[Lyndon Hall]] en [[Rutland]], quen falou do tema durante unha reunión da [[Royal Society]] en [[Londres]] en 1760.<ref name="Ceragioli1995">{{Cita publicación periódica | apelido=Ceragioli | nome=R. C. | título=The Debate Concerning 'Red' Sirius | revista=Journal for the History of Astronomy | ano=1995 | volume=26 | número=3 | páxinas=187–226 | bibcode=1995JHA....26..187C | ref=harv}}</ref> A existencia de estrelas que variaban o seu brillo deu pé á idea de que tamén podería haber outras que o que cambiaran fora a súa color; Sir [[John Herschel]] fixo este apuntamento en 1839, posiblemente influído polo seu estudo sobre [[Eta Carinae]] dous anos atrás.<ref name="Holberg2007-158">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=158}}</ref> [[Thomas Jefferson Jackson See]] reabriu o debate acerca da cor vermella de Sirio mediante a publicación de diversos documentos no ano 1892 e un sumario en 1926,<ref name="Holberg2007-161">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=161}}</ref> nos que non só recorría a Tolomeo, senón que tamén citaba ao poeta [[Arato de Solos|Arato]], a [[Marco Tulio Cicerón]] e a [[Xulio César Xermánico]] como persoas que cualificaron a estrela de vermella, admitindo por outro lado que ningún dos tres eran astrónomos.<ref name="Holberg2007-162">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=162}}</ref> O filósofo romano [[Lucio Anneo Séneca]] tamén describira no seu momento a Sirio de cor vermella máis escura que a de [[Marte]], declarando ademais «Sirio é rubia».<ref name=comellas623/><ref name="Whittet1999">{{Cita publicación periódica | autor=Whittet, D. C. B. | título=A physical interpretation of the 'red Sirius' anomaly | revista=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | ano=1999 | volume=310 | número=2 | páxinas=355–359 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1999MNRAS.310..355W|dataacceso=2007-06-30|doi=10.1046/j.1365-8711.1999.02975.x | ref=harv}}</ref> Hai que sinalar que, aínda que foi a idea máis xeneralizada, non todos os observadores antigos viron Sirio vermella. De feito, na [[Historia da China|antiga China]] Sirio era a referencia de estrela branca, e en múltiples rexistros desde o [[Século -II|século II&nbsp;a.&nbsp;C.]] até o [[século VII|século VII&nbsp;d.&nbsp;C.]] describiuse Sirio con tons brancos.<ref name="Jiang1993">{{Cita publicación periódica | autor=Jiang, Xiao-Yuan | título=The colour of Sirius as recorded in ancient Chinese texts | bibcode=1993ChA&A..17..223J | revista=Chinese Astronomy and Astrophysics | volume=17 | número=2 | páxinas=223–228 | ano=1993 | doi=10.1016/0275-1062(93)90073-X | url=http://shc2000.sjtu.edu.cn/031207/sirius.htm | ref=harv | data-acceso=19 de setembro de 2011 | data-arquivo=03 de marzo de 2016 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160303172848/http://shc2000.sjtu.edu.cn/031207/sirius.htm | url-morta=yes }}</ref> Por [[Europa]], xa no [[século I]] o poeta [[Manilio]] definiuna de «azul de mar», imaxe repetida no [[século IV]] por [[Avieno]].<ref name="Holberg2007-163">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|p=163}}</ref> En 1985, os astrónomos alemáns [[Wolfhard Schlosser]] e [[Werner Bergmann]] publicaron un informe dun manuscrito [[Lombardía|lombardo]] do [[século VIII]] que contén ''De cursu stellarum ratio'', escrito por san [[Gregorio de Tours]]. O texto, en latín, ensináballe aos lectores como determinar a hora da [[Oración (relixión)|oración]] nocturna grazas ás posicións dos astros no ceo, adxectivando Sirio coa palabra ''rubeola''. Baseáronse neste feito para xustificar que Sirio&nbsp;B foi unha [[xigante vermella]] naquel entón.<ref name="Schlosser1985">{{Cita publicación periódica | autor=Schlosser, W.; Bergmann, W. | ano=1985 | título=An early-medieval account on the red colour of Sirius and its astrophysical implications | revista=Nature | número=318 | páxinas=45–46 | doi=10.1038/318045a0 | volume=318 | ref=harv}}</ref> Non obstante, outros replicáronlles que probablemente san Gregorio de Tours se estivera referindo a Arturo en vez de a Sirio.<ref name="McCluskey1987">{{Cita publicación periódica | autor=McCluskey, S. C. | ano=1987 | título=The colour of Sirius in the sixth century | publicación=Nature | número=325 | page=87 |volume=318 | doi=10.1038/325087a0 | ref=harv}}</ref><ref name="VanGent1987">{{Cita publicación periódica | autor=van Gent, R. H. | ano=1987 | título=The colour of Sirius in the sixth century | revista=Nature | número=325 | páxinas=87–89 | doi=10.1038/325087b0 | volume=318 | ref=harv}}</ref> A posibilidade de que estas posturas encontradas foran causadas pola [[evolución estelar]] ou ben de Sirio&nbsp;A ou ben de Sirio&nbsp;B foi descartada polos astrónomos, pois o tempo transcorrido foi demasiado escaso para unha estrela e porque ademais non hai signos da nebulosidade que cabería esperar no sistema se un cambio de tal envergadura tivese lugar.<ref name=comellas623/><ref name="Whittet1999"/> Incluso planteouse a interacción cunha presunta terceira estrela, non coñecida de momento, como causa da cor vermella.<ref name="Kuchner2000">{{Cita publicación periódica | apelido=Kuchner | nome=Marc J. | apelidos2=Brown|nome2= Michael E. | título= A Search for Exozodiacal Dust and Faint Companions Near Sirius, Procyon, and Altair with the NICMOS Coronagraph | revista=Publications of the Astronomical Society of the Pacific | ano=2000 | volume=112 | páxinas=827–832 | url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0002043 | dataacceso=19 de setembro de 2011| doi= 10.1086/316581 | ref=harv}}</ref> Outras explicacións alternativas argumentaron que ou se denominaba a estrela de vermella como [[metáfora]] de mal sino, ou que a titilación de Sirio daba a impresión de matices colorados. A explicación final que resolveu o misterio é bastante simple: igual que sucede co Sol cando se encontra baixo no horizonte, ao amencer e ao atardecer, Sirio vísase arroibada nesa mesma posición, como consecuencia da [[Dispersión de Rayleigh|dispersión da luz]] a través da [[atmosfera]]. De aí que Sirio fora vermella para os exipcios, por exemplo, xa que no seu [[orto helíaco]] situábase baixa no ceo.<ref name=galadi175/><ref name=galadi599/><ref name="Whittet1999" /> === Obxectos celestes próximos === [[Ficheiro:Canis Major charta (big names).png|miniatura|350px|Mapa do ceo de [[Canis Maior]] e as súas zonas próximas. A zona ao leste de Sirio é máis rica que a situada ao oeste.<ref name=comellas625>{{Cita Harvard|Comellas|2002|sp=si|pp=625-633}}</ref>]] Á hora de observar o ceo nocturno, Sirio é unha boa referencia para situarse no ceo.<ref name=comellasref>{{Cita Harvard|Comellas|2002|sp=si|pp=625, 634, 652}}</ref> Nas inmediacións de Sirio encóntrase un obxecto pertencente ao [[catálogo Messier]], [[M41]], un [[cúmulo aberto]] no que se poden apreciar decenas de estrelas, predominantemente amarelas, de magnitudes da 8 á 10, aproximadamente, o que dota ao conxunto dunha magnitude de 5,0.<ref name=comellas625/> A 13º cara ao leste de Sirio, é dicir, bastante máis apartados, atópanse tamén [[M46]] e [[M47]], xa na [[Puppis|constelación de Puppis]];<ref name=blume349>{{Cita Harvard|Burnham|Dyer|Kanipe|2001|sp=si|p=349}}</ref> e cara ao norte, na constelación de [[Monoceros]], está o [[cúmulo aberto M50]]. Ao oeste de Sirio, e lixeiramente cara ao sur, atópase [[Beta Canis Maioris]], que a pesar do seu nome non é a segunda estrela máis brillante da constelación, senón a cuarta; é unha [[xigante azul]] levemente [[Estrela variable|variable]] cuxa [[magnitude absoluta]] supera amplamente a Sirio, pero atópase moito máis afastada do Sistema Solar. A segunda estrela máis luminosa en aparencia de Canis Maior é en realidade [[Adhara]], [[Épsilon Canis Maioris]], outra xigante azul que xa se localiza moito máis ao sur na constelación.<ref name=comellas625/> Cerca de Sirio tamén se poden observar estrelas dobres ou triplos como [[Mu Canis Maioris|μ&nbsp;CMa]], S&nbsp;516, S&nbsp;518 ou [[Ni1 Canis Maioris|ν<sup>1</sup>&nbsp;CMa]], esta última de cor alaranxada moi preto a outras dúas co mesmo nome e tonalidade similar, [[Ni2 Canis Maioris|ν<sup>2</sup>&nbsp;CMa]] e [[Ni3 Canis Maioris|ν<sup>3</sup>&nbsp;CMa]];<ref name=comellas625/> destas tres a máis próxima a Sirio no ceo é ν<sup>3</sup>&nbsp;CMa.<ref name=blume346>{{Cita Harvard|Burnham|Dyer|Kanipe|2001|sp=si|p=346}}</ref> Cabe mentar tamén a presenza de cúmulos como o [[NGC 2345|NGC&nbsp;2345]], o [[NGC 2204|NGC&nbsp;2204]] ou o [[NGC 2360|NGC&nbsp;2360]].<ref name=comellas625/> == Movemento == [[Ficheiro:Sirius movement.svg|miniatura|180px|esquerda|arribaádereita|Ilustración de 1882 que mostra as oscilacións no [[movemento propio]] de Sirio.]] En 1718, [[Edmund Halley]] descubriu o [[movemento propio]] das até entón supostas estrelas fixas,<ref name="Aitken1942">{{Cita publicación periódica | apelido=Aitken | nome=R. G. | ano=1942 | título=Edmund Halley and Stellar Proper Motions | revista=Astronomical Society of the Pacific Leaflets | volume=4 | páxinas=103–112 | bibcode=1942ASPL....4..103A | ref=harv}}</ref> tras comparar as medidas astrométricas da súa época coas dadas por Tolomeo no seu ''Almaxesto''. Decatouse de que as estrelas [[Aldebarán]], [[Arturo (estrela)|Arturo]] e Sirio se desprazaran significativamente, no caso de Sirio até 30&nbsp;[[Minuto de arco|arcmin]] en sentido sur —o que supón unha distancia similar ao diámetro lunar aparente— nuns 1800 anos.<ref name="Holberg2007-41-42">{{Cita Harvard|Holberg|2007|sp=si|pp=41-42}}</ref> Século e medio máis tarde, en 1868, Sirio converteuse na primeira estrela á que se lle mediu a súa velocidade. Sir [[William Huggins]] analizou o espectro da estrela e notou un [[Corremento ao vermello|achegamento ao rubio]], polo que concluíu que Sirio se apartaba do Sistema Solar a unha velocidade duns 40&nbsp;km/s.<ref name="Daintith1994">{{cita libro | ano=1994 | nome=John | apelidos=Daintith | apelidos2=Mitchell|nome2= Sarah|apelidos3=Tootill|nome3= Elizabeth|apelidos4= Gjertsen|nome4= D. | título=Biographical Encyclopedia of Scientists | páxina=442 | editorial=CRC Press | isbn=0750302879 }}</ref><ref name="Huggins1868">{{Cita publicación periódica | apelido=Huggins | nome=W. | título=Further observations on the spectra of some of the stars and nebulae, with an attempt to determine therefrom whether these bodies are moving towards or from the Earth, also observations on the spectra of the Sun and of Comet&nbsp;II | publicación=Philosophical Transactions of the Royal Society of London | ano=1868 | volume=158 | páxinas=529–564 | doi=10.1098/rstl.1868.0022 | ref=harv}}</ref> Non obstante, esta medida de Huggins era esaxerada en canto a magnitude e era errónea no seu signo, dadas as medicións actuais, que sinalan que Sirio se despraza a −7,6&nbsp;km/s,<ref name="SIMBADa" /> o que quere dicir que viaxa máis amodo e que non se afasta de nós, senón que se aproxima ao Sistema Solar. A parte positiva do estudo de Huggins foi que introduciu o estudo das [[Velocidade radial|velocidades radiais]] estelares. Dentro duns 64&nbsp;000 anos Sirio acadará a distancia mínima ao Sistema Solar, uns 7,86 anos-luz, momento no que a súa magnitude aparente tamén será maior, chegando até −1,68. Despois dese momento, Sirio comezará a afastarse do Sol.<ref name="SK"/> Sirio posúe un [[movemento propio]] relativamente grande de 1,3&nbsp;arcsec por ano, dos cales máis ou menos 1,2&nbsp;arcsec son en sentido sur e 0,55&nbsp;arcsec en sentido occidental. === Supercúmulo estelar de Sirio === [[Ejnar Hertzsprung]], no ano 1909, reparou en que Sirio podería formar parte da [[Asociación estelar da osa Maior|corrente da Osa Maior]], baseándose no movemento propio de Sirio.<ref>Hertzsprung, Ejnar: ''On New Members of the System of the Stars β, γ, δ, ε, ζ, Ursae Majoris''. Astrophysical Journal, Bd. 30, 135–143 (1909) ([http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1909ApJ....30..135H&amp;data_type=PDF_HIGH&amp;whole_paper=YES&amp;type=PRINTER&amp;filetype=.pdf PDF]).</ref> Este grupo estelar da Osa Maior é un conxunto de 220 estrelas que comparten o seu movemento a través da galaxia e que nun principio xurdiron nun [[cúmulo aberto]] que desde entón foi perdendo a súa forza gravitacional.<ref name="Frommert2003">{{cita web | apelido=Frommert | nome=Hartmut | apelidos2=Kronberg | nome2=Christine | data=26-4-2003 | url=http://seds.org/messier/xtra/ngc/uma-cl.html | título=The Ursa Major Moving Cluster, Collinder 285 | editorial=SEDS | dataacceso=20 de setembro de 2011 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20000519155511/http://seds.org/messier/xtra/ngc/uma-cl.html | dataarquivo=19-05-2000 | urlmorta=yes }}</ref> Porén, estudos realizados en 2003 e 2005 cuestionan dita pertenza de Sirio á corrente, porque o Grupo da Osa Maior ten unha idade estimada de 500±100&nbsp;millóns de anos, mentres que Sirio, cunha [[metalicidade]] parecida á do [[Sol]], só ten a metade de tempo, é dicir, que é demasiado nova para pertencer ao grupo.<ref name="Liebert2005" /><ref name="King2003">{{Cita publicación periódica | apelido=King | nome=Jeremy R. | apelidos2=Villarreal|nome2= Adam R.|apelidos3= Soderblom|nome3= David R.|apelidos4= Gulliver|nome4= Austin F.|apelidos5= Adelman|nome5=Saul J. | título=Stellar Kinematic Groups. II. A Reexamination of the Membership, Activity, and Age of the Ursa Major Group | revista=Astronomical Journal | ano=2003 | volume=15 | número=4 | páxinas=1980–2017 | bibcode=2003AJ....125.1980K | doi=10.1086/368241 | ref=harv}}</ref><ref name="Croswell2005">{{cita web | url=http://www.astronomy.com/en/sitecore/content/Home/News-Observing/News/2005/07/The%20life%20and%20times%20of%20Sirius%20B.aspx | título=The life and times of Sirius B | nome=Ken | apelido=Croswell | obra=Astronomy, online | data=27-7-2005 | dataacceso=20 de setembro de 2011 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120728112435/http://www.astronomy.com/en/sitecore/content/Home/News-Observing/News/2005/07/The%20life%20and%20times%20of%20Sirius%20B.aspx | data-arquivo=28-07-2012 | urlmorta=yes }}</ref> En lugar diso, Sirio podería pertencer a un proposto [[supercúmulo estelar]] de Sirio, no que estarían incluídas outras estrelas dispersas, entre as que están [[Beta Aurigae]], [[Alpha Coronae Borealis]], [[Beta Crateris]], [[Beta Eridani]] e [[Beta Serpentis]].<ref name="Eggen1992">{{Cita publicación periódica | apelido=Eggen | nome=Olin J. | título=The Sirius supercluster in the FK5 | revista=Astronomical Journal | ano=1992 | volume=104 | número=4 | páxinas=1493–1504 | bibcode=1992AJ....104.1493E | doi=10.1086/116334 | ref=harv}}</ref> Este cúmulo sería un dos tres localizados a menos de 150&nbsp;pc (500&nbsp;anos-luz) do Sol, xunto ao [[Híades (cúmulo aberto)|cúmulo das Híades]] e ao [[Pléiades (astronomía)|cúmulo das Pléiades]], cada un deles formados por centos de estrelas.<ref name="Olano2001">{{Cita publicación periódica | apelido=Olano | nome=C. A. | título=The Origin of the Local System of Gas and Stars | url=https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_2001-01_121_1/page/295 | revista=The Astronomical Journal | ano=2001 | volume=121 | páxinas=295–308 | bibcode=2001AJ....121..295O | doi=10.1086/318011 | ref=harv}}</ref> Unha interpretación alternativa é que a corrente das Híades e a de Sirio non se compón, respectivamente, de estrelas da mesma orixe, senón de estrelas sen afinidade entre elas ás que as irregularidades do campo gravitacional da [[Vía Láctea]] lles imprimiu un patrón común de movemento. Polo tanto, non se debería falar de supercúmulo, senón máis ben dunha «corrente dinámica».<ref>{{Cita publicación periódica | autor=B. Famaey, A. Jorissen, X. Luri, M. Mayor, S. Udry, H. Dejonghe, C. Turon |título=Dynamical Streams in the Solar Neighbourhood |revista=Proceedings of the Gaia Symposium "The Three-Dimensional Universe with Gaia" (ESA SP-576). Held at the Observatoire de Paris-Meudon, 4-7 October 2004 |ano=2004 |páxinas=129-133 |url=http://www.rssd.esa.int/SA/GAIA/docs/Gaia_2004_Proceedings/Gaia_2004_Proceedings_129.pdf |lingua=inglés | dataacceso = 20 de setembro de 2011}}</ref> == Na cultura popular == [[Ficheiro:Lockheed 8 Sirius 'Tingmissartoq' at the National Air and Space Museum, Washington DC.jpg|miniatura|230px|Lockheed 8 Sirius.]] As referencias a Sirio en historias de [[ciencia ficción]], así como na cultura popular, son bastante correntes,<ref name="AsimovAnalog1993">{{cita libro | autor=The editors of ''Asimov's Science Fiction'' and ''Analog'' | título=Writing Science Fiction & Fantasy | url=https://archive.org/details/writingsciencefi00dozo | editor=St. Martin's Griffin | ano=1993 | páxinas=[https://archive.org/details/writingsciencefi00dozo/page/108 108] | isbn=978-0312089269 }}</ref> incluso serviu como tema poético.<ref name="Brosch2008-33">{{Cita Harvard|Brosch|2008|sp=si|p=33}}</ref> No eido audiovisual, a empresa de cadeas de radio por satélite norteamericana Satellite CD Radio cambiou o seu nome a [[Sirius Satellite Radio]] en novembro de 1999, pola razón de chamarse como «a estrela máis brillante do ceo nocturno».<ref name="SiriusSatelliteRadio">{{cita web |url=http://www.referenceforbusiness.com/history2/57/Sirius-Satellite-Radio-Inc.html |título=Sirius Satellite Radio, Inc. – Company Profile, Information, Business Description, History, Background Information on Sirius Satellite Radio, Inc |editor=Net Industries, LLC |dataacceso=20 de setembro de 2011 }}</ref> Anteriormente, na serie de televisión ''[[V (serie de televisión de 1984)|V]]'', os extraterrestres que chegan á Tierra partiron dun suposto planeta arredor de Sirio.<ref>{{cita web |url=http://www.imdb.es/title/tt0086822/ |título="V" (1984) |dataacceso=20 de setembro de 2011 |autor=Internet Movie DataBase |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110819223403/http://www.imdb.es/title/tt0086822/ |dataarquivo=19 de agosto de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> Na música, ao compositor alemán [[Karlheinz Stockhausen]] atribúeselle ter afirmado en diferentes ocasións que chegou dun planeta situado no sistema Sirio.<ref name="McEnery2001">{{Cita novas | url=http://www.salon.com/people/bc/2001/01/16/stockhausen/index.html | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110806045355/http://www.salon.com/people/bc/2001/01/16/stockhausen/index.html | data-arquivo=06-08-2011 | urlmorta=yes | título=Karlheinz Stockhausen | obra=Salon.com | autor=McEnery, Paul | data=16-1-2001 | dataacceso=20 de setembro de 2011 }}</ref><ref name="Guardian2005">{{Cita novas | url=http://www.guardian.co.uk/music/2005/oct/13/classicalmusicandopera | título=Beam me up, Stocky | obra=The Guardian | data=13-10-2005 | dataacceso = 20 de setembro de 2011}}</ref> Por outro lado, cabe destacar o breve tema instrumental «[[Sirius (canción)|Sirius]]» do álbum ''[[Eye in the Sky]]'' do grupo de proxección internacional [[The Alan Parsons Project]]. Dita canción, foi popularizada en parte polo seu uso en acontecementos deportivos, especialmente na [[NBA]] e máis exactamente polos [[Chicago Bulls]] na época de [[Michael Jordan]].<ref>{{cita web |url=http://www.songfacts.com/detail.php?id=2593 |título=Sirius by The Alan Parsons Project |dataacceso=20 de setembro de 2011 }}</ref> Outros álbums que se poden citar son ''[[Lemuria Sirius B]]'' da banda sueca [[Therion]],<ref>{{cita web |url=http://www.megatherion.com/en/releases/lemuria-and-sirius-b |título=Lemuria and Sirius B (2004) |dataacceso=20 de setembro de 2011 |autor=Therion |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100923040343/http://www.megatherion.com/en/releases/lemuria-and-sirius-b |dataarquivo=23 de setembro de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> ou o [[álbum conceptual]] ''[[From Mars to Sirius]]'' dos franceses [[Gojira]].<ref>{{cita web|url=http://www.metalicos.com/Paginas/Compact%20Disc/Resenas/Gojira_FromMarsToSirius.html|título=Reseña de Gojira - ''From Mars to Sirius''|dataacceso=20 de setembro de 2011|autor=Juan C., Metalicos.com|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121213040023/http://www.metalicos.com/Paginas/Compact%20Disc/Resenas/Gojira_FromMarsToSirius.html|data-arquivo=13 de decembro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> O astrónomo Noah Brosch realizou conxecturas acerca do nome do personaxe [[Sirius Black]] da serie de novelas ''[[Harry Potter]]'' de [[J. K. Rowling]], xa que segundo el a autora podería terse inspirado en Sirio&nbsp;B (''Sirius''&nbsp;B en [[lingua inglesa|inglés]]), e recalca a súa relación cos cans, pois é un personaxe que pode transformarse en can.<ref name="Brosch2008-33"/> Anteriormente, en 1752, [[Voltaire]] escribiu un [[conto filosófico]] sobre un ser vido de Sirio, ''[[Micromegas]]'', que podería ser un precursor do xénero de ciencia-ficción.<ref>{{cita web |url=http://lettres.ac-rouen.fr/voltaire/micromegas/txt/integr.htm |título=Micromégas. Texte intégral conforme à l'édition de René Pomeau |dataacceso=20 de setembro de 2011 |autor=Chambré, Bernard; Chesnais, Hervé; Colin, Gérard; Morineau, Dominique; Steiner, Hubert; y Tichit, Michel (Académie de Rouen) |lingua=francés }}</ref> En canto a institucións e os seus símbolos, na [[bandeira do Brasil]] atópase presente Sirio, sendo unha das vinte e sete estrelas debuxadas nela, onde representa ao estado brasileiro de [[Mato Grosso]],<ref name="Araujo2009">{{cita web | nome=Paulo | apelido=Araújo Duarte | título=Astronomia na Bandeira Brasileira | editor=Universidade Federal de Santa Catarina | url=http://www.cfh.ufsc.br/~pduarte/astroban.html | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141006101947/http://www.cfh.ufsc.br/~pduarte/astroban.html | data-arquivo=06 de outubro de 2014 | urlmorta=yes | dataacceso=20 de setembro de 2011 }}</ref> ao oeste do país e un dos máis grandes. Particularmente, na bandeira é unha das estrelas dispostas no lado esquerdo do círculo central.<ref>{{cita web |url=http://www.girafamania.com.br/listaestados/br-mt.htm |título=MATO GROSSO – MT |dataacceso=20 de setembro de 2011 |lingua=pt |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110827102054/http://www.girafamania.com.br/listaestados/br-mt.htm |dataarquivo=27 de agosto de 2011 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.casamilitar.mt.gov.br/TNX/conteudo.php?sid=134&cid=616 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130312212319/http://www.casamilitar.mt.gov.br/TNX/conteudo.php?sid=134&cid=616 |data-arquivo=12 de marzo de 2013 |urlmorta=yes |título=Símbolos Oficiais: bandeira de Mato Grosso |dataacceso=20 de setembro de 2011 |autor=Pedro Rocha Jucá; Casa Militar do Estado de Mato Grosso |lingua=pt }}</ref> Sirio aparece no [[escudo de armas]] da [[Universidade de Macquarie]] ([[Sidney, Australia|Sidney]]) e é ademais o nome da súa publicación estudantil.<ref name="Macquarie2007">{{cita web | título=About Macquarie University—Naming of the University | obra=Macquarie University official website | editorial=Macquarie University | ano=2007 | url=https://www.mq.edu.au/alumni_and_supporters/alumni/news_publications/archives/sirius_2002-2006/ | dataacceso=14 de novembro de 2016}}</ref> En [[teosofía]], crese que as ''Sete estrelas das [[Pléiades (astronomía)|Pléiades]]'' transmiten a enerxía espiritual dos [[sete raios]] do ''logos galáctico'' ás ''sete estrelas da [[Osa Maior]]'', para logo pasar a Sirio. Desde alí envíanse a través do [[Sol]] ao deus da Terra, [[Sanat Kumara]], e finalmente mediante os sete Mestres dos sete raios á [[raza humana]].<ref name="Baker1977">{{cita libro | nome=Douglas | apelidos=Baker | ano=1977 | título=The Seven Rays: Key to the Mysteries | localización=Wellingborough, Herts. | isbn=087728377X | editor=Aquarian Press }}</ref> No ámbito naval militar, Sirio está bastante presente. Sete barcos da [[Mariña Real Británica]] bautizáronse [[HMS Sirius|HMS&nbsp;''Sirius'']] desde o [[século XVIII]]. O primeiro deles, fretado orixinalmente en 1786, era o buque insignia da [[Primeira Frota]] que navegou cara a [[Australia]] en 1788.<ref name="Henderson1988">{{cita libro | título=The Sirius: Past and Present | autor=Henderson, G.; Stanbury, M. | ano=1988 | editorial=Collins | localización=Sydney | isbn=0-7322-2447-0|páxina=38 }}</ref> A [[Mariña Real Australiana]] nomeou despois a un navío seu [[HMAS Sirius|HMAS&nbsp;''Sirius'' (O&nbsp;226)]] na honra do antigo buque insignia británico.<ref name="RAN">{{cita web|editor=Royal Australian Navy|título=HMAS Sirius|url=http://www.navy.gov.au/HMAS_Sirius|dataacceso=20 de setembro de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080915053600/http://www.navy.gov.au/HMAS_Sirius|dataarquivo=15 de setembro de 2008|urlmorta=yes}}</ref> Entre os [[Armada dos Estados Unidos|barcos estadounidenses]] existe un [[USNS Sirius|USNS&nbsp;''Sirius'' (T-AFS-8)]]. En navegación civil, o [[transatlántico]] italiano ''Sirio'', dedicado ao transporte de [[Emigración europea|emigrantes europeos]] cara a Suramérica, [[Naufraxio|naufragou]] fronte ás costas de [[cabo de Palos]] en [[Cartagena, Murcia|Cartaxena]] en 1906, grave incidente no que morreron máis de duascentas persoas.<ref name=cartagena>{{Cita publicación periódica | título=El naufragio del Sirio |revista=Cartagena Histórica}}</ref> En [[aeronáutica]], en [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] construíuse un [[avión (medio de transporte)|avión]] relacionado con Sirio, o [[Lockheed Model 8 Sirius]], o primeiro dos cales foi pilotado por [[Charles Lindbergh]],<ref name="VanDerLinden2000">{{cita web | apelido=Van der Linden | nome=F. R. | título=Lockheed 8 Sirius | ano=2000 | obra=National Air and Space Museum | editorial=[[Smithsonian Institution]] | url=http://www.nasm.si.edu/collections/artifact.cfm?id=A19600014000 | dataacceso=20 de setembro de 2011 | data-arquivo=20 de agosto de 2011 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110820191944/http://www.nasm.si.edu/collections/artifact.cfm?id=A19600014000 | url-morta=yes }}</ref> afamado [[Piloto de aviación|aviador]] que foi o primeiro en cruzar o [[océano Atlántico]] sen escalas en solitario. Continuando no mundo dos transportes, a compañía [[Mitsubishi Motors]] deseñou o motor Mitsubishi Sirius en 1980. == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} {{Galizionario|Sirio}} [[Ficheiro:W.gl.Sirius.png|125px|dereita]] === Bibliografía === * {{cita libro |apelidos=Barnett |nome=Mary |título=Götter und Mythen des alten Ägypten |url=https://archive.org/details/gotterundmythend0000unse |ano=1998 |editorial=Verlag Gondrom |isbn=3-8112-1646-5|ref=harv}} * {{cita publicación periódica | apelidos1=Barker | nome1=Thomas | apelidos2=Stukeley|nome2= W.| título=Remarks on the Mutations of the Stars | revista=Philosophical Transactions | data=1760 | volume=51 | número=0 | páxinas=498–504 | jstor=105393 | doi=10.1098/rstl.1759.0049 | ref=harv}} * {{cita libro | apelidos=Brosch | nome=Noah | título=Sirius Matters | ano=2008 | editorial=Springer | isbn=1-4020-8318-1 | url=http://www.springer.com/astronomy/book/978-1-4020-8318-1 | outros=Astrophysics and Space Science Library | volume=354 | lugar=Dordrecht |ref=harv}} * {{cita libro |apelidos=Burnham |nome=Robert |apelidos2=Dyer|nome2= Alan|apelidos3= Kanipe|nome3= Jeff |título=Astronomía: guía del cielo nocturno |publicación= Descubrir y conocer |outros=Tradución de Dulcinea Otero-Piñeiro e revisión de David Galadí-Enríquez |ano=2001 |editorial=BLUME |lugar= Barcelona |isbn=84-8076-413-9|ref=harv}} * {{cita libro |apelidos=Comellas |nome=José Luis |título=Guía del firmamento |edición=7ª |ano=2002|ano-orixinal=1979 |editorial=Ediciones Rialp|lugar= Madrid |isbn=84-321-1976-8|ref=harv}} * {{cita libro |apelidos=Galadí-Enríquez |nome=David |apelidos2=Gutiérrez Cabello|nome2= Jordi |título=Astronomía general: teórica y práctica |ano=2001 |editorial=Ediciones Omega |lugar= Barcelona |isbn=84-282-1168-X|ref=harv}} * {{cita libro | apelidos=Holberg | nome=J.B. | título=Sirius: Brightest Diamond in the Night Sky | ano=2007 | editorial=Praxis Publishing | lugar=Chichester, Reino Unido | isbn=0-387-48941-X|ref=harv}} * {{cita libro |apelidos= Porcellino |nome=Michael |título=A young astronomer's guide to the Night Sky - En busca de las estrellas: una introducción a la astronomía | outros=Tradución ao castelán de José Miguel Miranda Pantoja, revisión técnica de Lorenzo Abellanas Rapún |ano=1992 |editor=Antonio García Brage |editorial= McGraw-Hill/Interamericana de España |lugar=Madrid |isbn=84-7615-904-8|ref=harv}} * {{cita libro |apelidos=Sams |nome=Erich |título=Sirius – Der Wächter am Tor. Glanz und Elend des Fixsterns Sirius in den alten Religionen |ano=2007 |editorial=Pro Literatur Verlag |localización=Mering |isbn=978-3-86611-312-1|ref=harv}} === Outros artigos === * [[Lista das estrelas máis brillantes]] === Ligazóns externas === * {{Cita web|url=http://chandra.harvard.edu/chronicle/0400/sirius_part2.html|título=Disertación sobre os Dogon|páxina-web=Chandra Chronicles|lingua=en}} * {{Cita web|url=http://stars.astro.illinois.edu/sow/sirius.html|título=SIRIUS (Alpha Canis Majoris)|apelidos=Kaler|nome=Jim|lingua=en}} * {{Cita web|url=http://www.solstation.com/stars/sirius2.htm|título=Sirius 2|lingua=en|páxina-web=SolStation.com}} * {{Cita web|url=http://apod.nasa.gov/apod/ap001006.html|título=X-Rays From Sirius B|lingua=en|páxina-web=Astronomy Picture of the Day}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Estrelas binarias]] [[Categoría:Constelación de Canis Major]] [[Categoría:Ananas brancas]] [[Categoría:Estrelas na secuencia principal tipo-A]] [[Categoría:Artigos destacados]] no82liqnl75otvm9fwgpbr17n9i2gm7 0 188701 6148137 6061866 2022-08-02T09:40:48Z Estevoaei 1131 /* Traxectoria */ + ref wikitext text/x-wiki {{Biografía |nome = Darío Álvarez Blázquez |imaxe = dario alvarez blazquez casa.jpeg |imaxe_tamaño = |descrición = Homenaxe na casa na que residiu en Vigo, no número 9 da rúa Marqués de Valladares. |data_de_nacemento = [[30 de setembro]] de [[1910]]. |lugar_de_nacemento = [[Tui]]. |data_de_falecemento = {{Nowrap|[[7 de xuño]] de [[1979]] (68 anos)}} |lugar_de_falecemento= [[Vigo]]. |nacionalidade = Galega. |ocupación = Médico e escritor |cónxuxe = |fillos = |sinatura = }} '''Darío Álvarez Blázquez''', nado en [[Tui]] o [[30 de setembro]] de [[1910]] e finado en [[Vigo]] o [[7 de xuño]] de [[1979]], foi un médico e escritor galego. == Traxectoria == Fillo de [[Darío Álvarez Limeses]] e María Blázquez Ballester, irmán de [[Emilio Álvarez Blázquez|Emilio]] e [[Xosé María Álvarez Blázquez]], tras estudar en [[Tui]] o ensino elemental fixo o bacharelato por libre examinándose en [[Pontevedra]] e a carreira de medicina na [[Universidade de Santiago de Compostela]], acadando a licenciatura en [[1932]]. Posteriormente especializouse en pulmón e corazón no Hospital de San Carlos de [[Madrid]]. Estableceuse como médico en Tui e dende 1933 a 1936 ocupou a praza de tisiólogo no Centro Secundario de Hixiene Rural da Guarda. Tamén foi profesor auxiliar da cátedra de Ciencias Naturais no Instituto de Tui. En [[1942]] estableceuse a Vigo onde foi médico en [[Pescanova]] e outras entidades. Foi membro do [[Partido Galeguista (histórico)|Partido Galeguista]] e o promotor da creación da agrupación local tudense. Foi detido os primeiros días despois do [[Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936]]. En [[1947]] foi detido en Vigo xunto a varios profesionais por pertencer a U.I.L. (Unión de Intelectuais Libres), e en [[1974]], foi fundador da [[Xunta Democrática]] de Vigo e de Galicia. Neste anos fundou tamén o [[Movemento Socialista de Galicia]] que máis tarde se fusionaría co [[Partido Socialista Galego]], abandonando o partido en 1977. Faleceu na súa clínica da rúa Marqués de Valadares cando agardaba polo primeiro paciente da tarde.<ref>{{cita novas|título=Ayer falleció en Vigo Darío Álvarez Blázquez|xornal=La Voz de Galicia|data=8 de xuño de 1979}}</ref> == Obra == [[Ficheiro:Tui 1929. Familia Álvarez Blázquez. De esquerda a dereita Celso, o pai Darío, Darío, a nai María, Álvaro, Alfonso, Emilio e Xosé María de pé.jpg|miniatura|300px|Familia Álvarez Blázquez. De esq. a der.: Celso, o pai [[Darío Álvarez Limeses]], '''Darío''', a nai María, Álvaro, Alfonso, [[Emilio Álvarez Blázquez|Emilio]] e [[Xosé María Álvarez Blázquez|Xosé María]] de pé.<ref>{{Cita web |url=http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_369.pdf |título=Real Academia Galega. Boletín n.º 369, 2008, p. 220 |data-acceso=08 de maio de 2017 |data-arquivo=04 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204164614/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_369.pdf |url-morta=yes }}</ref>]] Colaborou en numerosos periódicos e revistas: ''[[Galicia Emigrante]]'', ''[[El Pueblo Gallego]]'', ''[[La Noche]]'', ''[[Faro de Vigo]]'', ''[[La Voz de Galicia]]'', ''[[Papeles de Son Armadans]]'', ''[[Jornal de Noticias]]''. Escribiu dúas novelas en castelán: ''[[O fracaso de Clayton]]'' (1938, traducida ao galego en 1994) e ''A las cinco en punto'' (1939) asinadas co pseudónimo de '''Lázaro Evia'''. A súa tese doutoral (1960) está dedicada a [[Francisco Sánchez]] e en [[1964]] publicou o libro ''Francisco Sánchez, “El escéptico”. Un gallego precursor''. Tamén publicou traballos sobre a época de guerra civil na [[comarca do Baixo Miño]]: "Historias de la retaguardia nacionalista" na revista ''Historia y vida'' (1975), e unha serie de artigos en ''La Voz de Galicia'' titulados "Historias de fuxidos". == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * ''[[Dicionario biográfico de Galicia]]'', [[ir Indo|Ir Indo Edicións]], 2010-2011, [[Vigo]]. === Ligazóns externas === * [http://tudensia.blogspot.com/2010/11/apuntes-para-unha-biografia-de-dario.html "Apuntes para unha biografía de Darío Álvarez Blázquez"] Tudensia, 3/11/2010. * [http://vitimas.nomesevoces.net/gl/ficha/14853/ {{PAGENAME}}] en [[As vítimas, os nomes, as voces e os lugares|Nomes e Voces]]. {{Árbore xenealóxica Álvarez - Bóveda}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Alvarez Blazquez, Dario}} [[Categoría:Médicos de Tui]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Nados en Tui]] [[Categoría:Nados en 1910]] [[Categoría:Finados en 1979]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] isxlophwi5c6h2orp2122672bm1ytkb 6148138 6148137 2022-08-02T09:41:23Z Estevoaei 1131 /* Traxectoria */ wikitext text/x-wiki {{Biografía |nome = Darío Álvarez Blázquez |imaxe = dario alvarez blazquez casa.jpeg |imaxe_tamaño = |descrición = Homenaxe na casa na que residiu en Vigo, no número 9 da rúa Marqués de Valladares. |data_de_nacemento = [[30 de setembro]] de [[1910]]. |lugar_de_nacemento = [[Tui]]. |data_de_falecemento = {{Nowrap|[[7 de xuño]] de [[1979]] (68 anos)}} |lugar_de_falecemento= [[Vigo]]. |nacionalidade = Galega. |ocupación = Médico e escritor |cónxuxe = |fillos = |sinatura = }} '''Darío Álvarez Blázquez''', nado en [[Tui]] o [[30 de setembro]] de [[1910]] e finado en [[Vigo]] o [[7 de xuño]] de [[1979]], foi un médico e escritor galego. == Traxectoria == Fillo de [[Darío Álvarez Limeses]] e María Blázquez Ballester, irmán de [[Emilio Álvarez Blázquez|Emilio]] e [[Xosé María Álvarez Blázquez]], tras estudar en [[Tui]] o ensino elemental fixo o bacharelato por libre examinándose en [[Pontevedra]] e a carreira de medicina na [[Universidade de Santiago de Compostela]], acadando a licenciatura en [[1932]]. Posteriormente especializouse en pulmón e corazón no Hospital de San Carlos de [[Madrid]]. Estableceuse como médico en Tui e dende 1933 a 1936 ocupou a praza de tisiólogo no Centro Secundario de Hixiene Rural da Guarda. Tamén foi profesor auxiliar da cátedra de Ciencias Naturais no Instituto de Tui. En [[1942]] estableceuse a Vigo onde foi médico en [[Pescanova]] e outras entidades. Foi membro do [[Partido Galeguista (histórico)|Partido Galeguista]] e o promotor da creación da agrupación local tudense. Foi detido os primeiros días despois do [[Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936]]. En [[1947]] foi detido en Vigo xunto a varios profesionais por pertencer a U.I.L. (Unión de Intelectuais Libres), e en [[1974]], foi fundador da [[Xunta Democrática]] de Vigo e de Galicia. Neste anos fundou tamén o [[Movemento Socialista de Galicia]] que máis tarde se fusionaría co [[Partido Socialista Galego]], abandonando o partido en 1977. Faleceu na súa clínica da rúa Marqués de Valadares cando agardaba polo primeiro paciente da tarde, e foi soterrado no [[cemiterio de Pereiró]].<ref>{{cita novas|título=Ayer falleció en Vigo Darío Álvarez Blázquez|xornal=La Voz de Galicia|data=8 de xuño de 1979}}</ref> == Obra == [[Ficheiro:Tui 1929. Familia Álvarez Blázquez. De esquerda a dereita Celso, o pai Darío, Darío, a nai María, Álvaro, Alfonso, Emilio e Xosé María de pé.jpg|miniatura|300px|Familia Álvarez Blázquez. De esq. a der.: Celso, o pai [[Darío Álvarez Limeses]], '''Darío''', a nai María, Álvaro, Alfonso, [[Emilio Álvarez Blázquez|Emilio]] e [[Xosé María Álvarez Blázquez|Xosé María]] de pé.<ref>{{Cita web |url=http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_369.pdf |título=Real Academia Galega. Boletín n.º 369, 2008, p. 220 |data-acceso=08 de maio de 2017 |data-arquivo=04 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204164614/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_369.pdf |url-morta=yes }}</ref>]] Colaborou en numerosos periódicos e revistas: ''[[Galicia Emigrante]]'', ''[[El Pueblo Gallego]]'', ''[[La Noche]]'', ''[[Faro de Vigo]]'', ''[[La Voz de Galicia]]'', ''[[Papeles de Son Armadans]]'', ''[[Jornal de Noticias]]''. Escribiu dúas novelas en castelán: ''[[O fracaso de Clayton]]'' (1938, traducida ao galego en 1994) e ''A las cinco en punto'' (1939) asinadas co pseudónimo de '''Lázaro Evia'''. A súa tese doutoral (1960) está dedicada a [[Francisco Sánchez]] e en [[1964]] publicou o libro ''Francisco Sánchez, “El escéptico”. Un gallego precursor''. Tamén publicou traballos sobre a época de guerra civil na [[comarca do Baixo Miño]]: "Historias de la retaguardia nacionalista" na revista ''Historia y vida'' (1975), e unha serie de artigos en ''La Voz de Galicia'' titulados "Historias de fuxidos". == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * ''[[Dicionario biográfico de Galicia]]'', [[ir Indo|Ir Indo Edicións]], 2010-2011, [[Vigo]]. === Ligazóns externas === * [http://tudensia.blogspot.com/2010/11/apuntes-para-unha-biografia-de-dario.html "Apuntes para unha biografía de Darío Álvarez Blázquez"] Tudensia, 3/11/2010. * [http://vitimas.nomesevoces.net/gl/ficha/14853/ {{PAGENAME}}] en [[As vítimas, os nomes, as voces e os lugares|Nomes e Voces]]. {{Árbore xenealóxica Álvarez - Bóveda}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Alvarez Blazquez, Dario}} [[Categoría:Médicos de Tui]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Nados en Tui]] [[Categoría:Nados en 1910]] [[Categoría:Finados en 1979]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] nbtre8o7vwkaagll735th2ndy8kh7f6 6148147 6148138 2022-08-02T09:44:07Z Estevoaei 1131 wikitext text/x-wiki {{Biografía |imaxe = dario alvarez blazquez casa.jpeg |descrición = Homenaxe na casa na que residiu en Vigo, no número 9 da rúa Marqués de Valladares. }} '''Darío Álvarez Blázquez''', nado en [[Tui]] o [[30 de setembro]] de [[1910]] e finado en [[Vigo]] o [[7 de xuño]] de [[1979]], foi un médico e escritor galego. == Traxectoria == Fillo de [[Darío Álvarez Limeses]] e María Blázquez Ballester, irmán de [[Emilio Álvarez Blázquez|Emilio]] e [[Xosé María Álvarez Blázquez]], tras estudar en [[Tui]] o ensino elemental fixo o bacharelato por libre examinándose en [[Pontevedra]] e a carreira de medicina na [[Universidade de Santiago de Compostela]], acadando a licenciatura en [[1932]]. Posteriormente especializouse en pulmón e corazón no Hospital de San Carlos de [[Madrid]]. Estableceuse como médico en Tui e dende 1933 a 1936 ocupou a praza de tisiólogo no Centro Secundario de Hixiene Rural da Guarda. Tamén foi profesor auxiliar da cátedra de Ciencias Naturais no Instituto de Tui. En [[1942]] estableceuse a Vigo onde foi médico en [[Pescanova]] e outras entidades. Foi membro do [[Partido Galeguista (histórico)|Partido Galeguista]] e o promotor da creación da agrupación local tudense. Foi detido os primeiros días despois do [[Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936]]. En [[1947]] foi detido en Vigo xunto a varios profesionais por pertencer a U.I.L. (Unión de Intelectuais Libres), e en [[1974]], foi fundador da [[Xunta Democrática]] de Vigo e de Galicia. Neste anos fundou tamén o [[Movemento Socialista de Galicia]] que máis tarde se fusionaría co [[Partido Socialista Galego]], abandonando o partido en 1977. Faleceu na súa clínica da rúa Marqués de Valadares cando agardaba polo primeiro paciente da tarde, e foi soterrado no [[cemiterio de Pereiró]].<ref>{{cita novas|título=Ayer falleció en Vigo Darío Álvarez Blázquez|xornal=La Voz de Galicia|data=8 de xuño de 1979}}</ref> Foi membro correspondente da [[Real Academia Galega]] e da Academia de Medicina de Sevilla. ==Vida persoal== Casou con Carmen Gándara Fernández, e foi pai de [[Darío Álvarez Gándara|Darío]] e [[Alfonso Álvarez Gándara]]. == Obra == [[Ficheiro:Tui 1929. Familia Álvarez Blázquez. De esquerda a dereita Celso, o pai Darío, Darío, a nai María, Álvaro, Alfonso, Emilio e Xosé María de pé.jpg|miniatura|300px|Familia Álvarez Blázquez. De esq. a der.: Celso, o pai [[Darío Álvarez Limeses]], '''Darío''', a nai María, Álvaro, Alfonso, [[Emilio Álvarez Blázquez|Emilio]] e [[Xosé María Álvarez Blázquez|Xosé María]] de pé.<ref>{{Cita web |url=http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_369.pdf |título=Real Academia Galega. Boletín n.º 369, 2008, p. 220 |data-acceso=08 de maio de 2017 |data-arquivo=04 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204164614/http://academia.gal/documents/10157/30509/BRAG_369.pdf |url-morta=yes }}</ref>]] Colaborou en numerosos periódicos e revistas: ''[[Galicia Emigrante]]'', ''[[El Pueblo Gallego]]'', ''[[La Noche]]'', ''[[Faro de Vigo]]'', ''[[La Voz de Galicia]]'', ''[[Papeles de Son Armadans]]'', ''[[Jornal de Noticias]]''. Escribiu dúas novelas en castelán: ''[[O fracaso de Clayton]]'' (1938, traducida ao galego en 1994) e ''A las cinco en punto'' (1939) asinadas co pseudónimo de '''Lázaro Evia'''. A súa tese de doutoramento (1960) está dedicada a [[Francisco Sánchez]] e en [[1964]] publicou o libro ''Francisco Sánchez, “El escéptico”. Un gallego precursor''. Tamén publicou traballos sobre a época de guerra civil na [[comarca do Baixo Miño]]: "Historias de la retaguardia nacionalista" na revista ''Historia y vida'' (1975), e unha serie de artigos en ''La Voz de Galicia'' titulados "Historias de fuxidos". == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * ''[[Dicionario biográfico de Galicia]]'', [[ir Indo|Ir Indo Edicións]], 2010-2011, [[Vigo]]. === Ligazóns externas === * [http://tudensia.blogspot.com/2010/11/apuntes-para-unha-biografia-de-dario.html "Apuntes para unha biografía de Darío Álvarez Blázquez"] Tudensia, 3/11/2010. * [http://vitimas.nomesevoces.net/gl/ficha/14853/ {{PAGENAME}}] en [[As vítimas, os nomes, as voces e os lugares|Nomes e Voces]]. {{Árbore xenealóxica Álvarez - Bóveda}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Alvarez Blazquez, Dario}} [[Categoría:Médicos de Tui]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Nados en Tui]] [[Categoría:Nados en 1910]] [[Categoría:Finados en 1979]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] plzvzba93hlm2lbq0zykzbitff9edrc 0 189916 6147910 6042830 2022-08-02T02:51:18Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = [[Ficheiro:Slint (Logo).png|200px]] | xp = rock | imaxe = Slint-2.jpg | lenda = | orixe = [[Louisville, Kentucky]] | país = {{USAb}} | período = 1986 - 1991<br/>2005<br/>2007<br/>2013 - 2014 | xénero = [[post-rock]], [[math rock]], [[sadcore]], [[post-hardcore]] | selo = [[Touch and Go Records|Touch and Go]] | membros = Brian McMahan<br/>[[David Pajo]]<br/>Britt Walford | antigos_membros = Ethan Buckler<br/>Todd Brashear | relacionados = [[Tortoise]], [[Papa M]], Solution Unknown, [[Squirrel Bait]], [[The For Carnation]], Maurice, Bush League, [[Dead Child]], [[Palace Brothers]], [[Bastro]], [[Zwan]], Evergreen, [[King Kong (grupo musical)|King Kong]], [[Crain]], [[The Glasspack]], [[Shipping News]], Parlour, [[Watter]] | web = }} '''Slint''' foi unha banda [[estadounidense]] de [[post-rock]] composta por Brian McMahan (guitarra e voces), [[David Pajo]] (guitarra), Britt Walford (batería), Todd Brashear (baixo en ''[[Spiderland]]'') e Ethan Buckler (baixo en ''[[Tweez]]''). O grupo formouse en [[Louisville, Kentucky]] no ano [[1986]] e separouse despois da gravación do seu último álbum, ''[[Spiderland]]'', en [[1991]]. O seu primeiro traballo, ''Tweez'', foi gravado polo enxeñeiro [[Steve Albini]] en [[1987]] e lanzado polo selo Jennifer Hartman Records en [[1989]]. Dous anos despois aparecería o aclamado ''Spiderland'', publicado a través de [[Touch and Go Records]]. Slint reformouse para realizar un feixe de actuacións nos anos 2005 e 2007, aínda que non publicaron ningún material novo. En 2013 e 2014 a banda volvería a reunirse.<ref>{{cita web|título=Slint To Reform!|url=http://www.clashmusic.com/news/slint-to-reform|editor=Clash|dataacceso=29 de decembro de 2017}}</ref> == Historia == === Pre-Slint === Walford e McMahan coñecéronse antes da adolescencia e ámbolosdous asistiron ao Brown School, un colexio público de [[Louisville]] fundado sobre unha pedagoxía de aprendizaxe autodirixida.<ref>{{cita web|título=About Brown School|url=http://www.mybrownschool.org/about|editor=Brown School|dataacceso=31 de decembro de 2017}}</ref> Os dous comezaron a facer música xuntos a unha idade moi nova, formando The Languid and Flaccid con Ned Oldham cando aínda estaban no colexio.<ref>{{cita web|título=Something like an Anomoanon – Is Something Like Will Oldham|url=http://www.vice.com/read/something-v10n5|editor=Vice|dataacceso=31 de decembro de 2017|data-arquivo=19 de outubro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121019022004/http://www.vice.com/read/something-v10n5|url-morta=yes}}</ref> Na adolescencia Walford e McMahan tocaron xuntos na banda de [[punk rock]] seminal de Louisville [[Squirrel Bait]]. Walford deixou o grupo tras a súa primeira sesión de gravación, mentres que McMahan saíu de xira e gravou nos dous álbums de Squirrel Bait antes da súa disolución en [[1987]].<ref>{{cita web|título=Maurice|url=http://history.louisvillehardcore.com/index.php?title=Maurice|editor=Louisville Hardcore|dataacceso=31 de decembro de 2017}}</ref> Tamén antes de Slint, Pajo e Walford (e, brevemente, McMahan) estiveron a banda de punk/[[metal progresivo]] Maurice con futuros membros de Kinghorse. Dspois de influenciarse pola música de [[Minutemen (grupo musical)|Minutemen]], a dirección musical de Pajo e Walford fíxose demasido obtusa para o resto dos compoñentes de Maurice, que acabaron marchando. O último material de Maurice formaría as bases dalgunhas das primeiras composicións de Slint. A Walford e Pajo uníuselles Buckler, que tiña 18 anos, para un concerto para unha congregación de [[Unitarismo universalista]] en [[1985]]. Actuando baixo o nome de Small Tight Dirty Tufts of Hair, a meirande parte da congregación marchou durante as dúas primeiras cancións do concerto.<ref>{{cita web|título=Invisible Histories: Slint (Part 2)|urlmorta=yes|url=http://mog.com/jsguntzel/blog/21046|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120922125200/http://mog.com/jsguntzel/blog/21046|editor=MOG|dataacceso=31 de decembro de 2017|dataarquivo=22 de setembro de 2012}}</ref> Ao pouco tempo xuntouse McMahan e puxéronse o nome de Slint por un dos peixes que Walford tiña de mascota. === ''Tweez'' === O primeiro álbum de Slint, ''[[Tweez]]'', foi gravado en [[1987]] por [[Steve Albini]], elixido pola banda porque eran seareiros do desaparecido pouco antes grupo deste [[Big Black]]. Aínda que os membros de Slint compuxeran a música para o disco durante os ensaios no soto da casa dos pais de Walford, a meirande parte das letras foron escritas no estudio, e incluían efectos de son entre cancións e conversas improvisadas con Albini. Sen títulos de cancións formais, oito temas do álbum foron bautizadas cos nomes dos pais dos membros da banda e o noveno co nome do can de Walford, Rhoda. Unha vez rematado, Buckler non estivo contento coas gravacións e deixou Slint para formar a banda [[King Kong (grupo musical)|King Kong]], inicialmente formada con todos os membros de Slint tocando diferentes instrumentos. Todos os membros orixinais de Slint gravaron o sinxelo "Movie Star" como King Kong no estudio de Steve Albini mentres este estaba de viaxe no ano [[1989]].<ref>{{cita web|título=King Kong "Me Hungry"|url=http://www.dragcity.com/products/me-hungry|editor=Drag City|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> Buckler foi substituído ao pouco tempo polo baixista [[Todd Brashear]]. Slint agardaba que [[Touch and Go Records]] publicase ''Tweez'', pero a banda non tivo resposta do selo. Unha amiga do grupo, Jennifer Hartman, pagou o lanzamento dunha pequena tirada do disco a través do seu selo Jennifer Hartman Records en [[1989]]. Nese momento Slint regresara ao estudio con Albini para gravar dous temas instrumentais. As copias orixinais de ''Tweez'' incluían un anuncio dun sinxelo de 12" con esas cancións que sería publicadas por Jennifer Hartman. Slint finalmente tivo éxito intentando conseguir a atención do fundador de Touch and Go Records Corey Rusk que accedeu a editar o seu seguinte traballo. Os masters do proposto 12" foron arquivados, sendo ''Tweez'' o único lanzamento feito polo selo Jennifer Hartman. === ''Spiderland'' === Cando ''Tweez'' foi publicado a meirande parte da banda marchara á universidade e regresaba a Louisville durante os descansos para compoñer e ensaiar material novo. No soto de Walfords o grupo pasaba horas repetindo o mesmo riff de guitarra e entón engadindo capas de matices sobre el.<ref name="The Guardian">{{cita web|título=Spiderland by Slint: the album that reinvented rock|url=https://www.theguardian.com/music/2014/may/01/spiderland-slint-album-reinvented-rock|editor=The Guardian|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> Despois dos ensaios, McMahan levaba as cintas gravadas a casa e traballaba nas voces co uso dunha gravadora de 4 pistas. Despois de desenvolver esas cancións novas os membros de Slint querían un son máis limpo que o do seu primeiro disco, e contactaron co produtor de [[Minneapolis]] [[Brain Paulson]] que gravara dous discos co grupo [[Bastro]], dos antigos compañeiros de McMahan. Nunha viaxe para visitar a Bastro e a Paulson durante as gravacións do seu derradeiro traballo, ''Sing the Troubled Beast'', McMahan tivo un grave accidente de coche. Este feito fixo que se deprimise, unha condición que afectaría á gravación do seguinte álbum de Slint.<ref name="The Guardian" /> Paulson e Slint reuníronse durante unha fin de semana para gravar ''[[Spiderland]]'' en [[Chicago]]. Toda a música foi grava ao vivo, incluíndose posteriormente as voces en non máis de dúas tomas e con pouco e ningún ensaio por parte de McMahan.<ref name="The Guardian" /> O grupo usou dous micrófonos distintos para gravar voces: un para voces faladas máis suaves, e outro para voces cantadas máis altas. Durante a mestura Paulson e a banda probaron distintos efectos, pero todos eles foron rexeitados, facendo que o disco teña un son moi pouco producido. O día seguinte a rematar as gravacións McMahan ingresou por vontade propia nun hospital psiquiátrico onde lle diagnosticaron [[depresión]] e deixou a banda.<ref name="The Guardian" /> O amigo do grupo [[Will Oldham]] realizou numerosas fotos dos membros como potenciais portadas. Algunhas delas foron sacadas nunha canteira próxima e unha coas cabezas dos catro compoñentes saíndo da auga foi escollida.<ref name="Dangerous Minds">{{cita web|título=Slint and Will Oldham discuss that famous 'Spiderland' album cover|url=https://dangerousminds.net/comments/slint_and_will_oldham|editor=Dangerous Minds|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> Touch and Go publicou ''Spiderland'' en [[1991]].<ref>{{cita web|título=Top 100 Albums of the 1990s|url=https://pitchfork.com/features/lists-and-guides/5923-top-100-albums-of-the-1990s/?page=9|editor=Pitchfork|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref><ref>{{cita web|título=Brian Paulson: Studio aesthetics|url=https://www.indyweek.com/indyweek/brian-paulson/Content?oid=1194172|editor=Indy Week|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> O disco era distinto a todo o que o selo publicara anteriormente. Slint ía realizar unha xira por [[Europa]] tras o lanzamento, pero acabou por separarse. A pesar diso, a reputación de ''Spiderland'' medrou e continuou vendendo milleiros de copias nos anos seguintes á súa publicación. un feito destacable para un disc independente dun grupo desaparecido. ''Spiderland'' é considerado un traballo seminal,<ref>{{cita web|título=Slowcore Week: Slint and Codeine – a shared musical language?|url=http://drownedinsound.com/in_depth/4136138|editor=Drowned in Sound|dataacceso=1 de xaneiro de 2018|data-arquivo=17 de setembro de 2012|url-arquivo=https://www.webcitation.org/6AjhSUcGo?url=http://drownedinsound.com/in_depth/4136138|url-morta=yes}}</ref> caracterizado por escuros ritmos sincopados, liñas de guitarra dispersas e temáticas inquietantes. O impacto do dico foi tal que moitos seguidores e críticos suxeriron que se trata do primeiro verdadeiro álbum de [[post-rock]],<ref name="Dangerous Minds" /> axudando a marcar o comedo dunha nova serie de bandas que buscaban afastarse da agresión desenfrenada do [[hardcore punk]] pero non a súa ética. === Post-Slint === Touch and Go Records reeditou ''Tweez'' en [[1993]], e en [[1994]] un EP de 10" sen título cos dous temas das cintas gardadas que gravaron entre os dous álbums, unha reinterpretación de "Rhoda" e a outra un tema chamado "Glenn". Os membros de Slint apareceron dende entón en varias bandas. En [[2009]] o guitarrista [[David Pajo]] actuou con [[Yeah Yeah Yeahs]] como músico de xira. Tamén tocou brevemente en [[Stereolab]], encargouse do baixo en [[Interpol (grupo musical)|Interpol]], e actuou co alcume de PAJO e ocasionalmente co seu grupo Papa M, tamén coñecido como Ariel M ou sinxelamente M.<ref>{{cita web|título=Body Language, Translated and Remixe|url=http://www.nytimes.com/2010/09/06/arts/music/06all.html?scp=3&sq=Jarmusch&st=cse|editor=The New York Times|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> Pajo tamén foi membro de [[Dead Child]], [[Tortoise]], [[Palace]], [[The For Carnation]] e a banda de curta vida liderada por [[Billy Corgan]] [[Zwan]]. O guitarrista [[Brian McMahan]] formou The For Carnation en 1994 e tamén tocou con Will Oldham en Palace. [[Britt Walford]] tocou a batería en [[Evergreen]] e en [[The Breeders]] baixo o seudónimo de Shannon Doughton no álbum ''[[Pod]]'', e como Mike Hunt no EP ''[[Safari (EP)|Safari]]''. [[Ethan Buckler]] publicou varios álbums co seu grupo King Kong, presentando unha formación cambiante que nalgunhas ocasións tamén contou con David Pajo. === Reunións === Case quince anos despois de separarse tres membros de Slint, Brian McMahan, David Pajo e Britt Walford, reuníronse para comisariar o festival [[All Tomorrow's Parties]] (ATP) de [[2005]] en [[Camber Sands]], [[Inglaterra]]. Tamén nese ano a banda realizou varios concertos nos [[Estados Unidos]] e [[Europa]].<ref>{{cita web|título=Reunion 2005|url=http://www.descendo.com/slint/|editor=Descendo|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> Aínda que insistiron en que a reunión era por pouco tempo, a banda volveu a xuntarse en [[2007]] para tocar enteiramente ''Spiderland'' en [[Barcelona]] no [[Primavera Sound|Primavera Sound Festival]], en [[Londres]] na serie de concertos de ATP ''Don't Look Back'', e tamén nun feixe da datas máis en Europa, nos Estados Unidos e no [[Canadá]]. Ademais de tocar o álbum e o EP sen título editado en [[1994]], o grupo tamén estreou unha nova composición chamada "King's Approach".<ref>{{cita web|título=Slint Update|url=http://www.touchandgorecords.com/news/detail.php?id=238|editor=Touch and Go Records|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> En setembro de [[2012]], nunha entrevista realizada pola publicación musical norteirlandesa AU Magazine, David Pajo insinuou que habería máis actividade da banda nos seguintes meses: "Aínda nos comunicamos regularmente e temos algunhas sorpresas para o próximo ano polas que os seareiros estarán entusiasmados". A banda reuníuse novamente en decembro de [[2013]] para tocar como un dos cabezas de cartel do derradeiro All Tomorrow's Parties en Camber Sands.<ref>{{cita web|título=End Of An Era Part 2 curated by ATP & Loop - All Tomorrow's Parties|url=http://www.atpfestival.com/events/endofanerapart2|editor=All Tomorrow's Parties|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> Nunha entrevista en agosto de 2013 con Vish Khanna, o produtor Steve Albini revelou que Slint estaba traballando na remasterización de ''Spiderland'' co produtor [[Bob Weston]].<ref>{{cita web|título=Ep. #24: Steve Albini. Kreative Kontrol|url=http://vishkhanna.com/2013/08/16/ep-24-steve-albini/|editor=vishkhanna.com|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> Unha edición ''deluxe'' do álbum foi anunciada en xaneiro de [[2014]].<ref>{{cita web|título=Slint's Spiderland Gets Deluxe Box Set Reissue|url=https://pitchfork.com/news/53769-slints-spiderland-gets-deluxe-box-set-reissue/|editor=Pitchfork|dataacceso=1 de xaneiro de 2018}}</ref> Ese ano Touch and Go publicou varios temas ao vivo, demos e ensaios do grupo gravados entre [[1989]] e [[1990]]. Estas cancións aparecen como cancións extra da reedición, ademais de estar nas edicións en caixa xunto co DVD ''[[Breadcrumb Trail: The Story of Slint]]'', un documental de 90 minutos feito por Lance Bangs. Ese ano tamén tocaron no Primavera Sound de Barcelona e [[Porto, Portugal|Porto]] e no [[Green Man Festival]] de [[Gales]]. == Discografía == {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Tweez]]'' || [[1989]] || Jennifer Hartman Records |- | ''[[Spiderland]]'' || [[1991]] || [[Touch and Go Records]] |} == Notas == {{Listaref|30em}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de post-rock]] [[Categoría:Grupos musicais de math rock]] [[Categoría:Grupos musicais de sadcore]] [[Categoría:Grupos musicais de post-hardcore]] [[Categoría:Grupos musicais de Kentucky]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1986]] [[Categoría:Artistas de Touch and Go Records]] efzrw8kdnc5qg9y07way6ubbo4opa62 0 190604 6148005 6140615 2022-08-02T06:46:53Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = BCM Gravelines-Dunkerque | imaxe = Présentation équipe BCM, 10 septembre 2016 - 52.jpg | fundado = [[1984]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[Gravelines]], [[Francia]] | pavillón = Sportica | capacidade = 3&nbsp;043 | inauguración = 1986 | cores = {{colorbox|#E9742A}} {{colorbox|#002157}} [[Laranxa (cor)|Laranxa]], [[azul]] | nome_completo = Basket Club Maritime Gravelines Dunkerque Grand Littoral | historia = BCM de Gravelines (1984−2002) | alcume = BCM | presidente = {{FRAb}} Christian Devos | adestrador = {{CANb}} John-David Jackson | nome_campionato_copa1 = [[Copa de baloncesto de Francia|Copa]] | campionatos_copa1 = '''1''' (2005) | seareiros = Les Irréductibles | mascota = Texel | sitio_web = [http://www.bcmbasket.com/ bcmbasket.com] }} O '''Basket Club Maritime Gravelines Dunkerque Grand Littoral''', coñecido como '''BCM Gravelines Dunkerque''' ou simplemente '''BCM''', é un club profesional de [[baloncesto]] [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[Gravelines]], situada na rexión da [[Alta Francia]]. Actualmente xoga na [[LNB Pro A|Ligue Nationale de Basket Pro A]] (LNB), a máxima categoría do baloncesto galo. No ano [[2005]] o club gañou o seu primeiro campionato da [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]]. == Historia == En 1984, o Basket Club Maritime de Gravelines naceu baixo o impulso de Albert Denvers, tenente de alcalde de Gravelines, e Yves Leprêtre, alcalde de Grand-Fort-Philippe, que propuxo a fusión dos seus dous clubs.<ref>{{cita web|url=http://www.bcmbasket.com/la-vie-du-bcm/histoire/|título=Histoire|obra=bcmbasket.com|lingua=francés|dataacceso=14 de setembro de 2018}}</ref> Tan só tres anos máis tarde, o BCM gañou o primeiro título na súa historia ao dominar a Nationale 2 (actual [[LNB Pro B|Pro B]]), mais non consegue ascender xa que ningún club ficou descendido durante a temporada 1986−87 da máxima cateogría. Foi finalmente o [[1 de maio]] de 1988 cando o Gravelines conseguiu entrar por vez primeira na Nationale 1 (actual [[LNB Pro A|Pro A]]), despois dun último partido de play-off contra o [[SLUC Nancy]]. Despois de conseguir a permanencia durante dúas temporadas, o BCM clasificouse en 1990 para xogar a [[Copa Korać]]. O Gravelines vence na primeira rolda ao [[Nashua EBBC]] (89-72 e 74-67), mais cae na seguinte contra o [[CB Estudiantes|Estudiantes Caja Postal]] (66-77 e 68-78). Após subir pouco a pouco na xerarquía do baloncesto francés, o club entra en dificultades económicas a partir de 1995. Coa chegada de Hervé Beddeleem á presidencia, o Gravelines recorre ás autoridades locais e convértese no terceiro poder financeiro do campionato de Francia detrás do [[Pau-Orthez]] e o [[ASVEL Villeurbanne]] (o seu orzamento duplicarase nuns poucos anos). En 2002, o club fusionouse co de Dunkerque para converterse no Gravelines Dunkerque Grand Littoral Basketball Club. Despois de perder tres finais en dous anos (a [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] en 2003 contra [[Pau-Orthez]], a [[LNB Pro A|Liga]] ao ano seguinte contra o mesmo club e a Supercopa de 2005 contra o [[SLUC Nancy]]), o BCM gaña a Copa de 2005 contra o [[Cholet Basket|Cholet]] por 91-79. Esta final mantívose igualada durante todo o tempo de xogo até que non últimos catro minutos o Gravelines fixo un parcial de 11-0 ao seu opoñente. Desde aquelas o club ocupa habitualmente as primeiras prazas da competición, aínda que sen conseguir volver gañar ningún título. === Ano a ano === {| class="wikitable" style="font-size:85%" |- bgcolor= !Ano !Nivel !Liga !{{Abbr|Pos.|Posición despois dos playoffs}} ![[Copa de baloncesto de Francia|Copa]] !Supercopa !colspan=3|Competicións europeas |- |style="background:#efefef;"|2010–11 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 3rd | Rolda de 32 | style="background:gold" | Campión | <small>'''3'''</small> [[EuroChallenge]] || align=center| {{Abbr|CF|Cuartos de final}} || <center>8–6</center> |- |rowspan=2 style="background:#efefef;"|2011–12 | rowspan=2 align="center"| 1 | rowspan=2|[[LNB Pro A|Pro A]] | rowspan=2 align="center"| 5º | rowspan=2|Rolda de 16 | rowspan=2 style="background:silver" | Subcampión | <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2011-12|Euroleague]] || align=center| {{Abbr|QR1|Primeira rolda de clasficiación}} || <center>0–1</center> |- | <small>'''2'''</small> [[Eurocup Basketball|Eurocup]] || align=center| {{Abbr|T16|Top 16}} || <center>5–7</center> |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | align="center"| 5º | Rolda de 32 | style="background:gold" | Campión | <small>'''3'''</small> [[EuroChallenge]] || bgcolor=#97DEFF align=center|4º || <center>11–5</center> |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 12º | Rolda de 32 | style="background: " | | style="background: "|<small>'''2'''</small> [[Eurocup Basketball|Eurocup]] || align=center|{{Abbr|L32|Últimos 32}} || <center>8–8</center> |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 9º | Rolda de 32 | style="background: " | | colspan=3 | |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 6º | Semifinais | Cuartos de final | colspan=3 | |- |style="background:#efefef;"|2016–17 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 9º | Rolda de 32 | Cuartos de final | <small>'''4'''</small> FIBA Europe Cup || <center>{{Abbr|R2|Segunda rolda}}</center> || <center>6–6</center> |- |style="background:#efefef;"|2017–18 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 13º | Rolda de 32 | | colspan=3 | |- |style="background:#efefef;"|2018–19 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 11º | Rolda de 32 | | colspan=3 | |- |style="background:#efefef;"|2019–20 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 17º | Rolda de 16 | | colspan=3 | |- |style="background:#efefef;"|2020–21 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 15º | Cuartos de final | | colspan=3 | |- |style="background:#efefef;"|2021–22 | align="center"| 1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background: " align="center"| 12º | Semifinais | | colspan=3 | |} == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|FRA}} [[Hervé Dubuisson]] * {{flagicon|FRA}} [[Andrew Albicy]] * {{flagicon|FRA}} [[Georges Vestris]] * {{flagicon|FRA}} [[Xavier Wallez]] * {{flagicon|ALG}} [[Ali Bouziane]] * {{flagicon|LIT}} [[Dainius Adomaitis]] * {{flagicon|LIT}} [[Saulius Kuzminskas]] * {{flagicon|PUR}} [[John Holland]] * {{flagicon|USA}} [[Steve Burtt, Sr.]] * {{flagicon|USA}} [[Bobby Dixon]] * {{flagicon|USA}} [[Larry Lawrence]] * {{flagicon|USA}} [[Jerry McCullough]] * {{flagicon|USA}} [[George Montgomery]] * {{Flagicon|USA}} [[J. R. Reynolds]] * {{flagicon|USA}} [[Lawrence Roberts]] * {{flagicon|USA}} [[Danny Strong (baloncesto)|Danny Strong]] * {{flagicon|USA}} [[K'Zell Wesson]] * {{flagicon|USA}} [[Tyson Wheeler]] {{fin div col}} == Títulos == '''[[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]]''' * '''Campións (1)''': 2005 * ''Subcampións (2)'': 2003, 2010 '''Supercopa de Francia''' * '''Campións (2)''': 2011, 2013 * ''Subcampións (2)'': 2005, 2012 == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.bcmbasket.com/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Gravelines Dunkerke BCM}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] srm9kj1je9embc10acuquseeavzfaix 0 191073 6148301 6140880 2022-08-02T11:32:45Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «depois» wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = Chorale Roanne | imaxe = ChoraleRoanne1.jpg | fundado = [[1937]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[Roanne]], [[Francia]] | pavillón = Halle André-Vacheresse | capacidade = 5&nbsp;020 | inauguración = 1988 | cores = {{Color box|white}} {{Color box|#0078BE}} {{Color box|#EA6B0C}} [[Branco]], [[azul]], [[laranxa (cor)|laranxa]] | presidente = {{FRAb}} Emmanuel Brochot | adestrador = {{FRAb}} Jean-Denys Choulet | nome_campionato_liga1 = [[Ligue Nationale de Basketball|Liga]] | campionatos_liga1 = '''2''' (1959, 2007) | nome_campionato_copa1 = S. des As | campionatos_copa1 = '''1''' (2007) | sitio_web = [http://www.chorale-roanne.com/ chorale-roanne.com] }} O '''Chorale Roanne Basket''' é un club profesional de [[baloncesto]] [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[Le Mans]], na rexión de [[Ródano-Alpes]]. Actualmente xoga na [[LNB Pro A|Ligue Nationale de Basket Pro A]] (LNB Pro A), a máxima categoría do baloncesto galo. No ano [[1959]] o club gañou o seu primeiro campionato de liga, repetindo título en [[2007]]. O seu pavillón como local é o Halle André-Vacheresse, recinto con capacidade para 5&nbsp;020 espectadores.<ref>{{cita web|url=https://www.parlonssports.fr/serie-les-stades-et-enceintes-de-la-loire-la-halle-andre-vacheresse/|título=Série: les stades et enceintes de la loire, la Halle André Vacheresse|páxina-web=Parlons Sports Loire|lingua=fr|data=10 de xullo de 2020|autor=Legros, Antoine}}</ref> == Historia == Fundado en [[1937]], o Chorale Roanne posúe nas súas vitrinas dous [[LNB Pro A|títulos nacionais]], o primeiro en 1959 e o máis recente en 2007. O palmarés do equipo tamén inclúe unha La Semaine des As Cup (2007) e múltiples participación en competicións europeas. Na temporada 2007−08, o club mesmo xogou na [[Euroliga]]. O club perdeu o seu posto na máxima categoría pouco despois de gañar o seu segundo título, na tempada 2013−14. Despois de cinco temporadas na [[LNB Pro B]], o club regresou na temporada 2018−19 á máxima categoría. === Ano a ano === {| class="wikitable" style="font-size:85%" |- !Ano !Nivel !Liga !{{Abbr|Pos.|Posición despois dos playoffs}} ![[Copa de baloncesto de Francia|Copa]] !Leaders Cup !colspan=2|Competicións europeas |- |style="background:#efefef;"|2006–07 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background:gold; text-align:center;"|1º | Rolda de 16 | style="background:gold"|Campión | colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2007–08 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background:silver; text-align:center;"|2º | Rolda de 32 | Cuartos de final | <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2007-08|Euroliga]] || align=center|{{Tooltip|RS|Regular Season}} |- |style="background:#efefef;"|2008–09 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="text-align:center;"|5º | Semifinais | Semifinais | <small>'''2'''</small> [[Eurocup Basketball|Eurocup]] || align=center|{{Tooltip|RS|Regular Season}} |- |style="background:#efefef;"|2009–10 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="text-align:center;"|3º | Rolda de 32 | Semifinais | <small>'''3'''</small> [[EuroChallenge]] || style="text-align:center; background:#c96;"|3rd |- |rowspan=2 style="background:#efefef;"|2010–11 | rowspan=2 style="text-align:center;"|1 | rowspan=2|[[LNB Pro A|Pro A]] | rowspan=2 style="text-align:center;"|6º | rowspan=2|Rolda de 32 | rowspan=2|Cuartos de final | <small>'''1'''</small> [[Euroliga 2010-11|Euroliga]] || align=center|{{Tooltip|QR1|First qualifying round}} |- | <small>'''2'''</small> [[Eurocup Basketball|Eurocup]] || align=center|{{Tooltip|RS|Regular Season}} |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="text-align:center;"|8º | Cuartos de final | Cuartos de final | <small>'''3'''</small> [[EuroChallenge]] || align=center|{{Tooltip|QF|Quarterfinals}} |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="text-align:center;"|6º | Rolda de 16 | Cuartos de final | colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | bgcolor=#fcc style="text-align:center;"|15º | Cuartos de final | |colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | style="text-align:center;"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="text-align:center;"| 8º | Rolda de 32 | |colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | style="text-align:center;"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="text-align:center;"| 16º | Rolda de 32 | |colspan=2 | |- | style="background:#efefef;"|2016–17 | style="text-align:center;"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="text-align:center;"| 15º | Oitavos de final | |colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2017–18 | style="text-align:center;"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="text-align:center;"| 2º | Rolda de 16 | |colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2018–19 | style="text-align:center;"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB" align="center"| 1º | Rolda de 32 | |colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2019–20 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | align="center"| 16º | Rolda de 16 | |colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2020–21 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | align="center"| 16º | Oitavos de final | |colspan=2 | |- |style="background:#efefef;"|2021–22 | style="text-align:center;"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | align="center"| 13º | Rolda de 16 | |colspan=2 | |} == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} [[Pape Badiane]] * {{flagicon|Francia}} [[Franck Bouteille]] * {{flagicon|Francia}} [[Laurent Cazalon]] * {{flagicon|Francia}} [[Scott Forbes]] * {{flagicon|Francia}} [[Alain Gilles]] * {{flagicon|Francia}} [[Mike Gonsalves]] * {{flagicon|Francia}} [[Christophe Grégoire]] * {{flagicon|Francia}} [[Marc M'Bahia]] * {{flagicon|Francia}} [[Maurice Marcelot]] * {{flagicon|Francia}} [[Marc-Antoine Pellin]] * {{flagicon|Francia}} [[Christian Petit]] * {{flagicon|Francia}} [[André Vacheresse]] * {{flagicon|Francia}} [[Luc-Arthur Vebobe]] * {{flagicon|Francia}} [[Henri Villecourt]] * {{flagicon|Francia}} [[Alain Vincent]] * {{flagicon|Francia}} [[Guerschon Yabusele]] * {{flagicon|Camerún}} [[Ben Mbala]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Jimmall Ball]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Mike Bauer]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Joey Beard]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Ricky Davis]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Fennis Dembo]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Lindsey Hairston]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Aaron Harper]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Cedric Henderson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Charles Jackson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Torrell Martin]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Marc Salyers]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Dick Smith]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Ronnie Smith]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Dewarick Spencer]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Terry Stotts]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Oliver Taylor]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[David Thirdkill]] * {{flagicon|Finlandia}} [[Antti Kanervo]] * {{flagicon|Malí}} [[Negueba Samake]] * {{flagicon|Senegal}} [[Makhtar N'Diaye]] * {{flagicon|Serbia}} [[Dušan Kecman]] * {{flagicon|Suecia}} [[Kenny Grant]] {{fin div col}} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.chorale-roanne.com/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Chorale Roanne Basket}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] 982q7r8t1rnrjlvbxwatp5n74iway7y 0 193561 6147855 5809895 2022-08-02T00:49:50Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Sebadoh | xp = rock | imaxe = Sebadoh star background webster hall spot lights.JPG | lenda = | orixe = [[Westfield, Massachusetts]] | país = {{USAb}} | período = 1986 - presente | xénero = [[indie rock]], [[lo-fi]] | selo = Domino, [[Sub Pop]], [[Homestead Records]], City Slang Records, Siltbreeze, Vertical Records | membros = [[Lou Barlow]]<br>[[Jason Loewenstein]]<br>Bob D'Amico | antigos_membros = Eric Gaffney<br>Bob Fay<br>Russell Pollard | relacionados = [[Dinosaur Jr.]], [[The Folk Implosion]], [[Sentridoh]], [[The Fiery Furnaces]] | web = [http://www.sebadoh.com/ sebadoh.com] }} '''Sebadoh''' é unha banda [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de [[indie rock]], formada en [[1986]] en [[Westfield, Massachusetts]] por Eric Gaffney e o baixista de [[Dinosaur Jr]] [[Lou Barlow]]. Xunto con grupos como [[Pavement]] e [[Guided by Voices]], Sebadoh foi un dos pioneiros da música [[lo-fi]], un estilo de indie rock characterizado polas súas técnicas de gravación de baixa fidelidade, a miúdo con aparellos de catro pistas. Os primeiros traballos da banda, como ''[[The Freed Man]]'' ([[1990]]), ''[[Weed Forestin']]'' (1990) e ''[[Sebadoh III]]'' ([[1991]]), son típicos deste estilo. Tras o lanzamento de ''[[Bubble & Scrape]]'' en [[1993]], Gaffney deixou a banda. O seu substituto, [[Bob Fay]], aoareceu en ''[[Bakesale]]'' ([[1994]]), pero foi despedido antes das sesións do seu primeiro álbum cun gran selo, ''[[The Sebadoh]]'' ([[1999]]). A banda entón pasou por un período de 14 anos de hiato sen editar nada, durante o cal os seus membros dedicáronse a outros proxectos xirando ocasionalmente como Sebadoh. O grupo, lderado polo vocalista Lou Barlow, regresou no ano [[2013]] co EP ''[[Secret]]'' e un álbum titulado ''[[Defend Yourself]]'', ámbolos dous autoeditados. O seu último álbum ata a data é ''[[Act Surprised]]'', editado no ano [[2019]] a través do selo [[Dangerbird Records]]. == Historia == [[Lou Barlow]] era o baixista da banda de [[rock alternativo]] [[Dinosaur Jr.]] a finais dos anos 80. Aínda que tanto Barlow como o líder [[J Mascis]] compoñían cancións, o material de Mascis diminaba a obra do grupo debido a que Barlow sentíase intimidado polos esforzos compositivos do guitarrista.<ref>Azerrad, 2001. p 357</ref> Barlow gastaba cada vez máis tempo gravando as súas propias cancións en casa. Barlow e [[Eric Gaffney]] publicaron o casete ''[[Weed Forestin']]'' en [[1987]] a través do selo [[Homestead Records]] baixo o nome de Sebadoh, que era unha palabra sen sentido que Barlow murmuraba a miúdo nas súas gravacións.<ref>Azerrad, 2001. p. 359</ref> Tanto Barlow como Gaffney contribuíron ao casete ''[[The Freed Man]]'' ([[1988]]). O director de Homestead Records, [[Gerard Cosloy]], escoitou o casete de ''The Freed Man'' e publicouno como un álbum a través do selo en [[1989]]. Pouco despois do lanzamento do casete Barlow foi expulsado de Dinosaur Jr. Co paso do tempo os lanzamentos de Sebadoh convertéronse no xeito de Barlow para abordar os problemas de control que manifestaba, e a súa expulsión de Dinosaur Jr; Barlow dixo, "Conseguín moito odio só por escribir esas cancións".<ref>Azerrad, 2001. p. 373</ref> [[Jason Loewenstein]] uníuse no verán de 1989 e o primeiro lanzamento no que tocou foi o sinxelo "Gimme Indie Rock" de [[1991]].<ref name=":0">Colin Larkin, ed. (1997). ''The Virgin Encyclopedia of Popular Music'' (Concise ed.). Virgin Books. pp. 1065/6. ISBN 1-85227-745-9</ref> A banda só realizou dez concertos na área do oeste de [[Massachusetts]], [[Boston]] e [[Nova York]] entre 1989 e [[1990]], antes de que se lanzase o seu terceiro álbum, ''[[Sebadoh III]]''.<ref name=":0" /> Despois de xirar con [[Firehose]] en [[1991]], o grupo fichou por [[Sub Pop]] ([[Domino Recording Company|Domino]] no [[Reino Unido]] e [[City Slang]] en [[Alemaña]]) no ano [[1992]], e publicou dous EPs, ''[[Rocking the Forest]]'' e ''[[Sebadoh vs. Helmet]]'', con só dous meses de diferenza. Eses EPs combináronse, quitándose algúns temas, no disco ''[[Smash Your Head on the Punk Rock]]''. O seu cuarto álbum, ''[[Bubble & Scrape]]'', foi editado en abril de [[1993]]. Ese mesmo ano o EP ''[[Soul and Fire]]'' describíu humoristicamente o obxectivo musical da banda como "dirixir a decenas de lemmings en idade universitaria aos cantís da imaxinación limitada".<ref>''Mojo'', setembro de 1996, p. 28</ref> Tras ''Bubble & Scrape'' Gaffney deixou a banda. O seu substituto, Bob Fay, apareceu en ''[[Bakesale]]'' ([[1994]]) e en ''[[Harmacy]]'' ([[1996]]).<ref>Strong, Martin C. (2000). ''The Great Rock Discography'' (5ª ed.). Edinburgh: Mojo Books. pp. 856–857. ISBN 1-84195-017-3</ref> Fay foi despedido antes das sesións de gravación para ''[[The Sebadoh]]'' ([[1999]]) e foi substituído por [[Russ Pollard]], un amigo de Loewenstein de [[Louisville, Kentucky|Louisville]]. A banda saíu de xira para promocionar este álbum, facendo unha parada en Toronto no mes de marzo.<ref>{{Cita web|título=Live Reviews - Sebadoh - March 7, 1999|url=http://chartattack.com/road/reviews/1999/19990307-sebadoh.html|páxina-web=web.archive.org|data=2000-02-03|data-acceso=2019-12-26|data-arquivo=03 de febreiro de 2000|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20000203094029/http://chartattack.com/road/reviews/1999/19990307-sebadoh.html|url-morta=unfit}}</ref> Despois o grupo entrou en hiato, con Barlow concentrándose no seu outro proxecto, [[Folk Implosion]],<ref name=":0" /> e Loewenstein traballando no material para o seu álbum de estrea en solitario, ''At Sixes and Sevens'', editado en [[2002]]. Os dous reuníronse para realizar concertos a finais de [[2003]] e a principios de [[2004]]. En marzo de 2007, a formación clásica de Sebadoh, composta por Barlow, Gaffney e Loewenstein, saíu de xira por vez primeira en catorce anos. Este feito coincidíu cunha serie de reedicións dos seus primeiros álbums con discos extra de temas inéditos. Primeiro chegou a reedición de ''[[Sebadoh III]]'', e despois as de ''[[The Freed Man]]'' e ''[[Bubble & Scrape]]''. A xira de reunión continuou en [[2008]], e no mes de maio incluíu un concerto como parte do festival [[All Tomorrow's Parties]], celebrado en [[Londres]], onde a banda interpretou na súa totalidade o álbum ''Bubble & Scrape''. En [[2011]] Sebadoh xirou para promocionar as reedicións dos álbums ''Bakesale'' e ''Harmacy''. Aínda que ''Bakesale'' foi reeditado a tempo, o novo lanzamento de ''Harmacy'' en aínda non fora publicado a finais de [[2019]].<ref>{{Cita web|título=Sebadoh - Harmacy|url=https://www.discogs.com/Sebadoh-Harmacy/release/430979|páxina-web=Discogs|data-acceso=2019-12-26|lingua=en}}</ref> No lugar de Gaffney na batería estivo [[Bob D'Amico]], que toca con Loewenstein tanto en [[Circle of Buzzards]] como en [[The Fiery Furnaces]].<ref>{{Cita web|título=Interview: Sebadoh|url=https://www.sandiego.com/articles/2011-01-31/interview-sebadoh|páxina-web=www.sandiego.com|data=2011-01-31|data-acceso=2019-12-26|lingua=en}}</ref> En marzo de [[2012]] Lou Barlow reeditou as primeiras gravación de ''Weed Forrestin''' a través do [[Bandcamp]] de Sebadoh, dispoñibles como descarga dixital, dobre CD, vinilo e tamén como unha edición deluxe coas sesións ''Child of the Apocalypse'' en casete. Cincuenta copias de "Weed Forrestin" viñeron como unha sorpresa extra mercando a edición limitada da reedición dos tres primeiros álbums de [[Dinosaur Jr.]] nunha caixa de casetes lanzada por [[Joyful Noise]] en [[2012]].<ref>{{Cita web|título=News :: Announcing... the Dinosaur Jr. Cassette Trilogy -|url=http://www.joyfulnoiserecordings.com/announcing...-the-dinosaur-jr.-cassette-trilogy.html|páxina-web=web.archive.org|data=2013-09-17|data-acceso=2019-12-26|data-arquivo=17 de setembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130917003534/http://www.joyfulnoiserecordings.com/announcing...-the-dinosaur-jr.-cassette-trilogy.html|url-morta=unfit}}</ref> A banda foi elixida por [[Jeff Mangum]] de [[Neutral Milk Hotel]] para actuar no festival All Tomorrow's Parties, do que era comisario, no mes de marzo de 2012 en [[Minehead]], [[Inglaterra]].<ref>{{Cita web|título=ATP curated by Jeff Mangum (Neutral Milk Hotel)|url=https://www.atpfestival.com/events/jeffmangum|páxina-web=All Tomorrow's Parties|data-acceso=2019-12-26|lingua=en}}</ref> En xullo de [[2012]] Sebadoh publicou o EP ''[[Secret]]'' a través da súa páxina de Bandcamp, dispoñible como descarga dixital. Copias en CD só se puideron conseguir nos concertos da súa xira de 2012. No mes de xuño de 2013 Joyful Noise publicou o EP en vinilo. O seu oitavo álbum de estudio, ''[[Defend Yourself]]'', foi lanzado por [[Joyful Noise Recordings]] o [[17 de setembro]] de [[2013]]. O disco estreouse no número 1 da lista ''Novos artistas alternativos'', da revista ''[[Billboard]]'', aínda que a banda levaba xunta uns 27 anos nese momento. O [[1 de marzo]] de 2019 o grupo anunciou que o seu noveno álbum de estudio, ''[[Act Surprised]]'', sería publicado o [[24 de maio]] dese ano a través do selo [[Dangerbird Records]]. Ese mesmo día publicouse o sinxelo "celebrate the void".<ref>{{Cita web|título=Sebadoh Announce New Album Act Surprised, Share Song: Listen|url=https://pitchfork.com/news/sebadoh-announce-new-album-act-surprised-share-song-listen/|páxina-web=Pitchfork|data-acceso=2019-12-26|lingua=en}}</ref> == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[The Freed Man]]'' || [[1989]] || [[Homestead Records]] |- | ''[[Weed Forestin']]'' || [[1990]] || Homestead Records |- | ''[[Sebadoh III]]'' || [[1991]] || Homestead Records |- | ''[[Rockin' The Forest]]'' || [[1992]] || 20/20 Recordings, Domino |- | ''[[Sebadoh Vs. Helmet]]'' || [[1992]] || 20/20 Recordings, Domino, City Slang |- | ''[[Bubble and Scrape]]'' || [[1993]] || [[Sub Pop Records]] |- | ''[[Bakesale]]'' || [[1994]] || Sub Pop Records |- | ''[[Harmacy]]'' || [[1996]] || Sub Pop Records |- | ''[[The Sebadoh]]'' || [[1999]] || [[Sire Records]] |- | ''[[Defend Yourself]]'' || [[2013]] || Joyful Noise, Domino |- | ''[[Defend Yourself]]'' || [[2019]] || [[Dangerbird Records]] |} === EPs === * ''[[Secret (EP)|Secret]] - [[2012]] == Notas == {{Listaref|2}} == Bibliografía == * Azerrad, Michael. ''[[Our Band Could Be Your Life]]''. Nova York: Little, Brown, 2001. {{ISBN|0-316-78753-1}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.sebadoh.com/ Páxina oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de lo-fi]] [[Categoría:Grupos musicais de Massachusetts]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1986]] lj32jx6zpvdiyk5y9zc47ulcotcrn68 0 193987 6147705 5837853 2022-08-01T19:48:33Z Xosema 4817 Arranxo referencia wikitext text/x-wiki {{Satélite | nome = Aqua | imaxe = Imaxe:The Aqua Satellite.jpg | pé de foto = Representación artística do satélite Aqua. | tipo = Observación terrestre. | fabricante = | organización = [[NASA]] | contratistas = | bus = | sobrevoo = | datasobrevoo = | Destino_actual = | satélite de = [[Terra]] | data de inserción orbital = | órbitas = | data de lanzamento = 4 de maio de 2002<ref name=n2yo>{{Cita web|url= http://www.n2yo.com/satellite/?s=27424|título= AQUA|dataacceso=5 de decembro de 2011|autor= N2YO|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= Real Time Satellite Tracking|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=NSSDC/><ref name="UNOOSA">{{cita publicación periódica|autor=|apelido= |nome= |ligazonautor= |coautores= |data=9 de outubro de 2002|ano= |mes= |título=Note verbale dated 16 September 2002 from the Permanent Mission of the United States of America to the United Nations(Vienna) addressed to the Secretary-General|revista= COMMITTEE ON THE PEACEFUL USES OF OUTER SPACE|volume= |número= V.02-58657 (E)|páxinas= |id= |url=http://www.unoosa.org/documents/pdf/ser418E.pdf|data-acceso= 5 de decembro de 2011|formato= PDF}}</ref> | foguete portador = [[Delta II|Delta II 7920]]<ref name=NSSDC/><ref name=gunter>{{Cita web|url= http://space.skyrocket.de/doc_sdat/eos-pm-1.htm|título= EOS-PM 1 (Aqua)|dataacceso=5 de decembro de 2011|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix7920-10l>{{Cita web|url= http://astronautix.com/lvs/del2010l.htm|título= Delta 7920-10L|dataacceso=27 de xuño de 2012|autor= Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> | número de voo = | sitio de lanzamento = [[Base Vandenberg da Forza Aérea]]<ref name=NSSDC>{{Cita web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2002-022A|título=Aqua|dataacceso=5 de decembro de 2011|autor=NASA|apelidos=|nome=|ligazónautor=|coautores=|data=4 de novembro de 2011|ano=|mes=|formato=|obra=|editor=|páxinas=|lingua=inglés|doi=|urlarquivo=|dataarquivo=|urlmorta=}}</ref> | duración da misión = | obxectivo da misión = Estudo da interacción entre os océanos e as masas continentais da Terra.<ref name=NSSDC/> | decaemento = | regreso = | sitio de regreso = | NSSDC_ID = 2002-022A | COSPAR ID = | web = http://aqua.nasa.gov/ | masa = 3117 kg<ref name=NSSDC/><ref name=gunter/> | dimensións = 4,81 m x 16,7 m x 8,04 m (despregado)<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/a/aqua.html|título=Aqua|dataacceso=8 de decembro de 2011|autor= Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> | potencia = 4444 [[vatio]]s<ref name=NSSDC/> | baterías = <!--Datos orbitais--> | órbita de referencia = | semieixo maior = 7080,6 km<ref name=n2yo/> | excentricidade = | inclinación = 98,2 graos<ref name=n2yo/> | altura orbital = | apoapse = 710,5 km<ref name=n2yo/> | periapse = 708,8 km<ref name=n2yo/> | periodo orbital = 98,8 minutos<ref name=n2yo/> | lonxitude = <!--Aterraxes planetarias--> | planeta = | data de aterraxe = | coordenadas da aterraxe = }} '''Aqua''' (do [[latín]] ''aqua'', que significa [[auga]]), tamén denominado '''EOS PM-1''', é un [[satélite artificial]] da [[NASA]] e instrumentación con colaboración internacional. Aqua foi lanzado o 4 de maio de 2002 desde a [[base Vandenberg da Forza Aérea]] mediante un foguete [[Delta II|Delta II 7920]] a unha órbita terrestre.<ref name=n2yo/><ref name=NSSDC/><ref name=astronautix7920-10l/> == Características == A misión de Aqua consiste en estudar as precipitacións, [[evaporación]] e o [[ciclo da auga]] da [[Terra]]. O satélite é o segundo compoñente principal do Sistema de Observación Terrestre (''Earth Observing System'', EOS) da NASA. Foi precedido polo satélite [[Terra (satélite)|Terra]] (lanzado en 1999) e seguido por [[Aura (satélite)|Aura]] (lanzado en 2004). Aqua segue unha [[órbita heliosincrónica]] e cruza o ecuador na tarde local.<ref name=NSSDC/> Na súa órbita vai diante do chamado [[A-train]] (tren A), un conxunto de satélites de observación terrestre (Aura, [[CALIPSO (satélite)|CALIPSO]], [[CloudSat]] e [[PARASOL (satélite)|PARASOL]]) que voa en formación. O satélite usa [[hidracina]] como propelente.<ref name=astronautix/> == Instrumentación == Aqua leva seis instrumentos para a observación da auga nas súas distintas formas na superficie e na [[atmosfera]] terrestre: * '''AMSR-E''' (Advanced Microwave Scanning Radiometer-EOS): mide as propiedades das [[nube]]s, a [[temperatura]] da superficie mariña, a velocidade do vento en superficie e o fluxo de enerxía radiativo. Proporcionado pola [[NASDA]] [[Xapón|xaponesa]]. Deixou de funcionar en outubro de 2011.<ref name=gunter/> * '''MODIS''' (Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer): mide as propiedades das nubes e o fluxo de enerxía radiativo, así como as propiedades dos [[Aerosol|aerosois]], da cobertura do solo e os cambios nos usos da terra. Un instrumento idéntico voa a bordo do satélite Terra. * '''AMSU-A''' (Advanced Microwave Sounding Unit): mide a temperatura e [[humidade]] da atmosfera. * '''AIRS''' (Atmospheric Infrared Sounder): mide a temperatura e humidade da atmosfera, así como as temperaturas da superficie terrestre e mariña. * '''HSB''' (Humidity Sounder for Brazil): usa a banda [[VHF]] para medir a humidade atmosférica. Proporcionado polo [[Instituto Nacional de Pesquisas Espaciais]] de [[Brasil]]. * '''CERES''' (Clouds and the Earth's Radiant Energy System): mide o fluxo de enerxía radiativa en banda larga. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[CALIPSO (satélite)]] *[[Aura (satélite)]] *[[PARASOL]] *[[CloudSat]] *[[Terra (satélite artificial)]] === Ligazóns externas === * [http://aqua.nasa.gov/ Páxina de Aqua na NASA] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] pxwakjicszh0mo9wyhfcir248jtahcy 0 194225 6147770 6130966 2022-08-01T21:42:54Z HombreDHojalata 5863 /* Premios e candidaturas */ wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Título en cursiva}} {{Filme | título = A guerra das galaxias | títuloorixinal = {{plainlist| *''Star Wars'' *''Star Wars: Episode IV - A New Hope'' (dende 1999) }} | imaxe = Star Wars Logo.svg | descrición = Logotipo orixinal de ''Star Wars'' | director = [[George Lucas]] | produtor = [[Gary Kurtz]] | guión = George Lucas | baseado = | intérpretes = {{plainlist| *[[Mark Hamill]] *[[Harrison Ford]] *[[Carrie Fisher]] *[[Peter Cushing]] *[[Alec Guinness]] }} | música = [[John Williams]] | fotografía = Gilbert Taylor | montaxe = {{plainlist| *Paul Hirsch *Richard Chew *[[Marcia Lucas]] }} | estudio = [[Lucasfilm]] | distribuidor = [[20th Century Fox]] | estrea = {{USAb}} [[25 de maio]] de [[1977]] | duración = 121 minutos<ref>{{cita web |título=Star Wars |url=http://www.bbfc.co.uk/releases/star-wars-film |páxina-web=[[British Board of Film Classification]] |dataacceso=28-12-2018}}</ref> | país = {{USA}}<ref>{{cita web |url=http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/4ce2b6b738e6d |título=Star Wars (1977) |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170709094937/http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/4ce2b6b738e6d |dataarquivo=09-07-2017 |data-acceso=28-12-2018 }}</ref> | xénero = Ciencia ficción, Aventuras | orzamento = 11&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;[[Dólar estadounidense|$]]<ref name="caixa" /><ref name="Budget">{{cita web |url=http://io9.gizmodo.com/5875998/behold-the-1977-budget-breakdown-for-star-wars |título=Behold, the 1977 budget breakdown for Star Wars |autor=Cyriaque Lamar |obra=io9 |data=13-1-2012 |dataacceso=28-12-2018}}</ref> | recadación = 775&nbsp;398&nbsp;007&nbsp;$<ref name="caixa" /> | anterior = ''[[Rogue One]]'' | seguinte = ''[[A guerra das galaxias, episodio V: O imperio contraataca|O imperio contraataca]]'' | imdb_id = 0076759 }} '''''Star Wars''''' é unha [[filme|película]] estadounidense de [[1977]] do subxénero de [[ciencia ficción]] ''[[space opera]]'',<ref>{{cita novas |apelido=Anthikad-Chhibber |nome=Mini |url=https://www.thehindu.com/thehindu/fr/2005/05/20/stories/2005052002730100.htm |título=End of the great space opera |xornal=The Hindu |data=20-5-2005 |dataacceso=28-12-2018}}</ref> escrita e dirixida por [[George Lucas]];<ref name="Lucas">{{cita audiovisual |título=DVD commentary for Star Wars Episode IV: A New Hope |autores=Lucas, George |ano=2004 |medio=DVD |editorial=20th Century Fox |dataacceso=28-12-2018}}</ref> renomeada como '''''Star Wars: Episode IV - A New Hope''''' en [[1999]]. En galego titulouse orixinalmente '''''A guerra das galaxias'''''<ref>{{Diciopedia|Ford, Harrison|2|926}}</ref> e tras ser renomeada coñécese como '''''A guerra das galaxias: Episodio IV - Unha esperanza nova''''' ou '''''Star Wars: Episodio IV - Unha esperanza nova'''''. Foi a primeira película que se estreou da saga [[A guerra das galaxias|Star Wars]], e ordénase como a cuarta en termos da súa cronoloxía interna. Dous filmes subseguintes continuarían a trama da triloxía orixinal (''[[O imperio contraataca]]'' e ''[[O retorno do Jedi]]''), namentres que outra triloxía (''[[Star Wars Episode I: The Phantom Menace|The Phantom Menace]]'', ''[[Star Wars Episode II: Attack of the Clones|Attack of the Clones]]'' e ''[[Star Wars Episode III: Revenge of the Sith|Revenge of the Sith]]'') describiría os eventos previos a ''A guerra das galaxias'', centrada en torno ó antagonista principal [[Darth Vader]]. A estrea desta precuela provocou o cambio no título orixinal da primeira película, que pasou a incorporar o número de episodio IV (catro en [[numeración romana]]) e o subtítulo ''A New Hope'' («''Unha esperanza nova''» en galego). O [[Guión (arte)|guión]] foi redactado por George Lucas mentres dirixía a súa primeira longametraxe, influenciado principalmente polos [[Banda deseñada|cómics]] de [[Flash Gordon]], as películas sobre [[samurai]]s de [[Akira Kurosawa]] e a obra ''[[The Hero with a Thousand Faces]]'' de [[Joseph Campbell]]. Ó finalizar o [[Festival Internacional de Cine de Cannes|Festival de Cannes]] de 1971, Lucas firmou un acordo coa produtora [[Universal Studios]] para realizar dúas películas, que máis tarde se converterían en ''[[American Graffiti]]'' e ''Star Wars''. O elenco estivo integrado por [[Mark Hamill]], [[Harrison Ford]], [[Carrie Fisher]], [[Peter Cushing]], [[Alec Guinness]], [[Anthony Daniels]], [[Kenny Baker]], [[Peter Mayhew]] e [[David Prowse]]; a rodaxe realizouse na [[Estepa (bioma)|estepa]] [[tunisia]]na, [[Londres]] e [[Guatemala]]. Os efectos especiais correron a cargo de Industrial Light & Magic, empresa creada especificamente para esta película. A trama describe a historia dun grupo de [[Loita de guerrillas|guerrilleiros]] —coñecidos como a [[Alianza Rebelde]]— que ten como obxectivo destruír a estación espacial [[Estrela da Morte]], creada polo opresor [[Imperio Galáctico]]. Dende unha perspectiva xeral, a historia enfócase nun mozo campesiño chamado [[Luke Skywalker]], quen, de xeito repentino se converte nun heroe conforme acompaña o Mestre [[Jedi]] [[Obi-Wan Kenobi]], nunha misión que o levará a unirse á Alianza Rebelde para axudarlles a destruír a estación espacial do Imperio. A partir do seu lanzamento mundial, o [[25 de maio]] de 1977, foi considerada un fito na [[Historia do cinema|historia do cine]], principalmente polo uso de [[efectos especiais]] innovadores na época. Ademais, é unha das [[Lista de filmes coas maiores recadacións|películas de máis éxito de tódolos tempos]], así como unha das máis influentes na cinematografía contemporánea. Obtivo sete [[premios Óscar]] dun total de dez candidaturas (incluíndo a de «mellor película», que perdeu fronte a ''[[Annie Hall]]'' de [[Woody Allen]]). Star Wars converteuse na película que acadou máis recadación de tódolos tempos, superando a ''[[Tiburón (filme)|Tiburón]]'' (1975), alcanzando unha cifra superior ós 775 millóns [[Dólar estadounidense|USD]] en todo o mundo, e mantivo o récord ata que foi superada por ''[[E.T. the Extra-Terrestrial]]'' (1982) de [[Steven Spielberg]]. En 1989 a filmoteca [[National Film Registry]] da [[Biblioteca do Congreso dos Estados Unidos de América]] engadiu o título á súa escolma, ó considerala unha «película cultural, estética ou historicamente relevante»,<ref name="NFR">{{cita web |url=https://www.loc.gov/programs/national-film-preservation-board/film-registry/complete-national-film-registry-listing/ |título=Complete National Film Registry Listing - Film Registry - National Film Preservation Board - Programs at the Library of Congress |páxina-web=Library of Congress |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160305191832/https://www.loc.gov/programs/national-film-preservation-board/film-registry/complete-national-film-registry-listing/ |dataarquivo=05-03-2016 |urlmorta=yes }}</ref> e en 2004 o [[National Recording Registry]] seleccionou do mesmo xeito a [[Banda sonora orixinal|banda sonora]].<ref>{{cita web |url=https://www.loc.gov/programs/national-recording-preservation-board/recording-registry/complete-national-recording-registry-listing/ |título=Complete National Recording Registry Listing National - Recording Registry - National Recording Preservation Board - Programs at the Library of Congress |páxina-web=Library of Congress |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200309102746/https://www.loc.gov/programs/national-recording-preservation-board/recording-registry/complete-national-recording-registry-listing/ |dataarquivo=09-03-2020 |urlmorta=yes }}</ref> O guión de Lucas foi escollido polo gremio [[Premios Writers Guild of America|Writers Guild of America]] como un dos mellores xamais redactados.<ref name="guión">{{cita web |título=101 Greatest Screenplays: The List |páxina-web=Writers Guild of America |url=http://www.wgaeast.org/greatest_screenplays/2006/04/03/list/index.html |dataacceso=29-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060901213527/http://www.wgaeast.org/greatest_screenplays/2006/04/03/list/index.html |dataarquivo=01-09-2006 |urlmorta=yes }}</ref> A película foi reeditada en varias ocasións a instancia de George Lucas, incorporando moitos cambios que inclúen; a adición de imaxes xeradas por ordenador, alteración de diálogos, reedición de secuencias, banda sonora mesturada e escenas engadidas. ==Produción== A descrición detallada acerca de como se iniciou A guerra das galaxias non puido ser determinada a consecuencia das diferentes declaracións emitidas por George Lucas, as cales tenden a cambiar co transcurso do tempo.<ref>[[#Bibliografía|Kaminski (2008)]]</ref>{{#tag:ref|O libro de Kaminski ten como obxectivo primordial determinar a historia de ''A guerra das galaxias'', para o cal ofrece numerosos exemplos de entrevistas, notas e publicacións oficiais dende a década de 1970 ata a actualidade, entre os cales se atopan enunciados que se contradín, e que permanecen como evidencia entre as súas páxinas.|group="lower-alpha"}} ===Guión=== {{Imaxe múltiple | posición_táboa = right | dirección = vertical | ancho = 200 | foto1 = United Artists logo 1975.svg | texto1 = Tras finalizar a [[Realización|rodaxe]] de ''[[THX 1138]]'', [[United Artists]] firmou un contrato con George Lucas para a realización de ''American Graffiti'' e ''A guerra das galaxias''. Pouco despois a compañía abandonou os proxectos.<ref name="RS1980" /><ref>[[#Bibliografía|Hearn (2005)]], p. 54–55</ref> | foto2 = George Lucas.jpg | texto2 = O director e guionista [[George Lucas]] explicándolle á audiencia en 2007 a dificultade para facer ''A guerra das galaxias'', rexeitada reiteradamente, ata que [[20th Century Fox]] adquiriu finalmente a película.<ref name="Time">{{cita publicación periódica |apelido=Clarke |nome=Gerald |data=30-05-1977 |title=Star Wars: The Year's Best Movie |revista=[[Time]] |lugar=[[Nova York]] |volume=109 |número=22 |páxina=57 |url=http://time.com/4153583/star-wars-the-years-best-movie/ |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151227175748/http://time.com/4153583/star-wars-the-years-best-movie/ |dataarquivo=27-12-2015 |urlmorta=yes }}</ref> }} En [[1971]] o director George Lucas empezou a concibir as primeiras ideas sobre ''A guerra das galaxias'' mentres finalizaba a produción da súa primeira [[longametraxe]], ''[[THX 1138]]'',<ref>{{Cita entrevista |entrevistador=Love, B. |título=George Lucas: The Well Rounded Interview |url=http://www.well-rounded.com/movies/reviews/lucas_intv.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080609010258/http://www.well-rounded.com/movies/reviews/lucas_intv.html |dataarquivo=09-06-2008 |dataacceso=20-05-2020 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="cinematografía#1">{{cita web |título=A young, enthusiastic crew employs far-out technology to put a rollicking intergalactic fantasy onto the screen |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg1.htm |páxina-web=[[American Society of Cinematographers]] |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161001221045/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg1.htm |dataarquivo=01-10-2016 |páxina=1 |urlmorta=yes }}</ref> non obstante Lucas desvelou que realmente o proxecto xurdiu incluso antes de dirixir ''THX 1138''.<ref>[[#Bibliografía|Rinzler (2007)]], p. 2</ref> Influenciado directamente polas [[Banda deseñada|historieta]]s do [[Personaxe|personaxe ficticio]] Flash Gordon<ref name="AF1977">{{Cita publicación periódica|nome=Stephen |apelido=Zito |título=George Lucas Goes Far Out |revista=American Film |dataacceso=30-01-2019}}</ref> intentou en van obter os dereitos destas para realizar unha adaptación cinematográfica.<ref>[[#Bibliografía|Rinzler (2007)]], p. 4</ref><ref name="FlashG">{{cita web |apelido=Macek |nome=J.C., III |título=Abandoned 'Star Wars' Plot Points Episode II: The Force Behind the Scenes |url=https://popmatters.com/feature/165507-abandoned-star-wars-plot-points-episode-ii-the-force-behind-the-scen/ |páxina-web=PopMatters |data=21-02-2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130913052400/https://www.popmatters.com/feature/165507-abandoned-star-wars-plot-points-episode-ii-the-force-behind-the-scen/ |dataarquivo=13-09-2013 |dataacceso=20-05-2020 |urlmorta=yes }}</ref> Tras finalizar a rodaxe da súa primeira película, e en pleno [[Festival Internacional de Cine de Cannes|Festival de Cine de Cannes]], a compañía United Artists firmou un contrato co director para a realización de dúas películas. A primeira reflectiría a [[xuventude]] estadounidense de principios da [[década de 1960]] (''American Graffiti''), mentres que a outra xiraría en torno a unha ''space opera'' denominada ''The Star Wars''. Pero United Artists desligouse do proxecto xusto cando Lucas comezaba a escribir o guión da primeira, no entanto, [[Universal Studios]] accedeu a encargarse da produción e distribución do filme,<ref name="RS1980">{{Cita publicación periódica|nome=Jean |apelido=Vallely |título=The Empire Strikes Back and So Does Filmmaker George Lucas With His Sequel to Star Wars |revista=[[Rolling Stone]] |dataacceso=30-01-2019}}</ref> que se estreou en [[1973]]. Tras finalizar ''American Graffiti'' o director comezou a enfocar a súa atención en ''The Star Wars'', empezando a redactar os primeiros bosquexos en xaneiro dese mesmo ano.<ref name="cinematografía#1" /> Por aquel entón —aínda se descoñecía a recepción alcanzada por ''American Graffiti''— non contaba cunha estrutura ben definida sobre tódolos detalles relacionados coa ''space opera''.<ref name="RS1980" /> ====Primeiros escritos==== George Lucas consideraba que a mala recepción de ''THX 1138'' era consecuencia do seu carácter sombrío e decidiu que ''A guerra das galaxias'' fose máis optimista.<ref>{{cita libro|título=Star Wars: Year by Year: A Visual Chronicle |nome=Ryder |apelido=Windham |nome2=Daniel |apelido2=Wallace |nome3=Pablo |apelido3=Hidalgo |editorial=DK Publishing |lugar=Nova York |ano=2016 |oclc=1003722820 |isbn=9781465452580 |páxina=32}}</ref> A situación política, coa reelección de [[Richard Nixon|Nixon]] e a [[guerra de Vietnam]] a punto de concluír, influíu tamén na película.<ref>{{Cita novas |url=https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-2005-05-18-0505180309-story.html |title='Star Wars' inadvertently hits too close to U.S.'s role |apelido=Caro |nome=Mark |xornal=[[Chicago Tribune]] |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180918054523/http://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-2005-05-18-0505180309-story.html |dataarquivo=18 de setembro de 2018 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |url=http://time.com/4975813/star-wars-politics-watergate-george-lucas/ |título=George Lucas Wrote 'Star Wars' as a Liberal Warning. Then Conservatives Struck Back |apelido=Beckwith |nome=Ryan Teague |revista=Time |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180916011004/http://time.com/4975813/star-wars-politics-watergate-george-lucas/ |dataarquivo=16-09-2018 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Smith |nome=Kyle |título=How 'Star Wars' was secretly George Lucas' Vietnam protest |url=https://nypost.com/2014/09/21/how-star-wars-was-secretly-george-lucas-protest-of-vietnam/ |dataacceso=21-05-2020 |xornal=New York Post |data=21-09-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140922100823/http://nypost.com/2014/09/21/how-star-wars-was-secretly-george-lucas-protest-of-vietnam/ |dataarquivo=22-09-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O proceso de redacción do guión comezou de forma progresiva, conforme Lucas ía engadindo os elementos principais da trama. Deste modo inventou varios nomes que serían asignados a unha personalidade en particular, os cales tiñan en común o feito de posuír unha estraña pronunciación. Malia que a maioría foron descartados en revisións posteriores do escrito orixinal, unha boa parte conseguiu ser introducida no guión definitivo e nas [[Secuela|continuacións]] da película. Entre estes encóntranse «Luke Skywalker» e «Han Solo». De igual xeito outros serían considerados durante a produción da [[triloxía]] previa ós sucesos de ''A guerra das galaxias'', sendo o caso do personaxe [[Mace Windu]], quen logo pasou a ser coñecido simplemente como Windu. Deseguido Lucas compilou os seus bosquexos para conformar unha sinopse de dúas páxinas de extensión titulada ''The Journal of the Whills'', relato —acerca do fillo dun famoso piloto que logo sería instruído como aprendiz de «Padawan» por un respectable «Jedi-Bendu»—<ref name=rinzler8>[[#Bibliografía|Rinzler (2007)]], p. 8</ref> que non tiña moito que ver co escrito que sería considerado para a adaptación cinematográfica.<ref name=rinzler8 /> Empeñado en crear un novo escrito que resultase máis comprensible para os estudios Universal<ref>[[#Bibliografía|Baxter (1999)]], p. 142</ref> Lucas decidiu basearse nos elementos narrativos de ''[[A fortaleza escondida]]'' (1958) do director Akira Kurosawa.<ref name="Kaminski50">[[#Bibliografía|Kaminski (2008)]], p. 50</ref> De xeito similar ó acontecido con ''Flash Gordon'', tentaría adquirir os dereitos para unha nova versión fílmica de ''A fortaleza escondida'', sen progresar tampouco esta vez na súa pretensión.<ref>[[#Bibliografía|Baxter (1999)]], p. 158</ref> Finalmente decidiu crear un escrito de 13 páxinas, denominado ''The Star Wars'', inspirado nos filmes de Akira Kurosawa.<ref>{{Cita libro |apelido=Richie |nome=Donald |apelido2=Mellen |nome2=Joan |título=The Films of Akira Kurosawa |editorial=University of California Press |ano=1998 |url=https://books.google.es/books?id=zBtp45UCpu4C&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false |isbn=0-520-22037-4}}</ref> A sinopse tiña varias similitudes con ''A fortaleza escondida'', co que semellaba un texto idéntico onde a única diferenza radicaba nos nomes e nos escenarios principais da historia.<ref name="Kaminski50" /> ====A negociación con 20th Century Fox==== Pouco despois de crear o extracto, idéntico a ''A fortaleza escondida'', Universal Studios desligouse da película pensando que o seu orzamento se tornaría demasiado arriscado como para investir nela.<ref name="Time" /> Ante isto Lucas reuniuse co produtor executivo de [[20th Century Fox]] Alan Ladd Jr. —fillo do actor de [[Cinema negro|cine negro]] [[Alan Ladd]]—, con quen firmou un contrato para comezar a rodaxe de ''The Star Wars'' en xuño de 1973. Probablemente a razón primordial pola cal Alan Ladd Jr. decidiu apoialo era a fe que tiña nas capacidades de George Lucas, quen chegaría a puntualizar; «Ladd investiu en min, non na película».<ref name="EmpireOfDreams">''Empire of Dreams: The Story of the Star Wars Trilogy'' Documental Star Wars Trilogy Box Set DVD, [2005]</ref> Coa sinatura do contrato o financiaciamento para o filme alcanzou a cifra de 150&nbsp;000 USD,<ref name="BBCTrivia">{{cita novas|título=30 pieces of trivia about ''Star Wars''|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/6679425.stm |páxina-web=BBC |dataacceso=26-05-2019 |data=23-05-2007}}</ref> co cal o director redactaría o guión e comezaría a rodaxe; a partir da súa última sinopse completou o seu primeiro guión en maio de [[1974]].<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Starkiller">{{cita web |dataacceso=21-05-2020 |url=http://starwarz.com/starkiller/scripts.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060628065925/http://www.starwarz.com/starkiller/scripts.htm |dataarquivo=28-06-2006 |título=Starkiller |páxina-web=starwarz.com |editor=Jedi Bendu |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Alaskanmalamute0b.jpg|miniatura|O Alaskan Malamute de Lucas, chamado Indiana, serviu de inspiración para crear o personaxe de [[Chewbacca]], acompañante de [[Han Solo]]. Anos despois o seu nome sería considerado para o icónico aventureiro [[Indiana Jones]].<ref name="Characters" />]] O primeiro libreto de ''Star Wars'' incorporou de novo os [[jedi]], que foran descartados nos anteriores escritos, así como os principais antagonistas da historia, é dicir, os [[sith]]. Ademais o protagonista sufriu un cambio radical na súa concepción, pois inicialmente era un xeneral adulto e neste texto comezou a ser descrito como un adolescente.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Characters">''The Characters of Star Wars'' Star Wars Original Trilogy DVD Box Set: Bonus Materials, [2004]</ref> Por outra banda o [[Contrabando|contrabandista]] do planeta [[Corellia]], [[Han Solo]], era un gran monstro verde con [[Branquia|galadas]] que tiña como acompañante ideal a criatura [[Chewbacca]], inspirada en Indiana (nome do Alaskan Malamute de Lucas, nome que tamén serviría de inspiración para o personaxe de [[Indiana Jones]]).<ref name="Characters" /> Os elementos restantes serían perfeccionados nas seguintes revisións, posto que o cineasta estaba máis concentrado nos eventos do argumento que nos personaxes e escenarios.<ref>{{Cita publicación periódica|nome=Claire |apelido=Clouzot |título=The morning of the Magician: George Lucas and Star Wars |revista=Ecran |data=15-09-1977 |dataacceso=30-01-2019}}</ref> A sinopse que unha vez chegou a ser idéntica á película de Kurosawa agora comezaba a diverxer coa inclinación de Lucas pola [[ciencia ficción]] a partir do estudo e análise dalgunhas películas, libros e cómics distintivos do xénero.<ref>[[#Bibliografía|Pollock (1999)]], p. 141–142</ref> Un dos conceptos indispensables que daría forma á trama principal —a relación familiar entre un jedi e o seu fillo, quen logo sería instruído por un dos amigos de seu pai para converterse nun mestre jedi— foi introducida no primeiro guión, a única diferenza xiraba en torno a que o pai era un heroe que aínda vivía durante as primeiras secuencias.<ref>{{Cita web |url=http://www.starwarz.com/starkiller/writings/development_jan.htm |título=The development of Star Wars as Seen Through the Scripts of George Lucas |dataacceso=30-01-2019 |páxina-web=Star Warz.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090609024314/http://www.starwarz.com/starkiller/writings/development_jan.htm |dataarquivo=09-06-2009 |urlmorta=yes }}</ref> Tamén foi descrito por primeira vez o antagonista [[Darth Vader]], quen peculiarmente era visto por Lucas como un heroe caído máis que como un [[supervilán]]. Malia que se entretivo con outros proxectos momentos antes de volver a revisar o guión orixinal, Lucas finalizou un segundo guión en xaneiro de [[1975]]. Este novo escrito aínda presentaba algunhas diferenzas substanciais entre os personaxes e as súas relacións individuais. Por exemplo [[Luke Skywalker|Luke]] (apelidado orixinalmente «Starkiller») tiña varios irmáns e seu pai aparecía en escena xusto antes de finalizar a historia. Debido a isto o segundo libreto de ''Star Wars'' interpretábase máis ben como un [[conto de fadas]] que como un relato de acción e aventura, típico dos escritos anteriores. Cabe mencionar que esta redacción concluía cun texto que avanzaba mencionando os vindeiros acontecementos que continuarían a historia, sendo daquela a primeira vez que se introducía o concepto dos textos que avanzaban pola pantalla para explicar o contexto de cada nova película de ''Star Wars''. Ademais introduciu o concepto da conversión dun jedi á orde escura dos sith, especificamente dun membro notable que optaría por continuar coa súa instrución cun mestre sith para perfeccionar as súas habilidades. Pouco despois o ilustrador [[Ralph McQuarrie]] foi contratado para representar os anteriores conceptos en escenas visuais que acompañarían o segundo guión, unha vez que fora entregado ós estudios Fox.<ref name="McQuarrie">{{Cita web |url=http://www.starwars.com/bio/ralphmcquarrie.html |título=Star Wars Biography: Ralph McQuarrie |dataacceso=30-01-2019 |páxina-web=Star Warz.com |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080623032707/http://www.starwars.com/bio/ralphmcquarrie.html |dataarquivo=23-06-2008 |urlmorta=yes }}</ref> ====Últimas revisións==== Un terceiro libreto foi redactado por Lucas e concluído o 1 de agosto de 1975 baixo o título ''The Star Wars: From the Adventures of Luke Starkiller''. Este novo escrito contiña a maior parte dos elementos definitivos da película mais aínda presentaba lixeiras diferenzas nos personaxes e lugares. Por exemplo Luke describíase como un neno a quen lle morrera o pai tempo atrás.<ref name="Starkiller" /> Finalmente e tras unha revisión do guión anterior Lucas completou un cuarto e último guión o 1 de xaneiro de 1976 coa denominación ''The Adventures of Luke Starkiller''.<ref name="Starkiller" /> En colaboración cos seus amigos [[Gloria Katz]] e [[Willard Huyck]] decidiu perfeccionar os últimos detalles tralos que comezaría a etapa de produción.<ref>[[#Bibliografía|Bouzereau (1997)]], p. 7</ref> Co éxito de ''American Graffiti'' para a crítica especializada o realizador tivo a ocasión de renegociar o seu contrato orixinal con Alan Ladd Jr., nun acto que lle garantiu os dereitos sobre futuras continuacións da película así como a «protexer» os demais bosquexos que non foran utilizados en ''Star Wars'', co que el participaría directamente das ganancias que acadaran os produtos derivados do que pretendía ser unha serie de películas.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref>{{Cita web |url=http://www.allmovie.com/cg/avg.dll?p=avg&sql=1:72309 |título=Star Wars (Film Series) |dataacceso=30-01-2019 |páxina-web=Allmovie |data-arquivo=25-09-2019 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190925042240/https://www.allmovie.com/ |url-morta=yes }}</ref> Durante a rodaxe continuou traballando na historia para engadir relatos secundarios, como a morte de [[Obi-Wan Kenobi]], tras decatarse de que este non era absolutamente indispensable para as últimas secuencias.<ref>{{Cita web |apelido=Scanlon |nome=Paul |url=http://www.rollingstone.com/news/story/7330268/the_force_behind_star_wars |título=The Force Behind Star Wars, ''Rolling Stone'' |dataacceso=30-01-2019 |data=agosto de 1977 |páxina-web=Rolling Stone |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080619110633/http://www.rollingstone.com/news/story/7330268/the_force_behind_star_wars |dataarquivo=19-06-2008 |urlmorta=yes }}</ref><ref>''Star Wars'' Entrevista do disco da edición definitiva, 1993. «No proceso de reescribilo (a ''Star Wars'') e crendo que só era unha película, mais non unha triloxía, decidín que Ben Kenobi realmente non tiña ningunha función primordial na historia tras enfrontarse a Darth Vader... Díxenme a min mesmo, 'sabes ti, el só aparece como un personaxe inerte no 25% final da película'.»</ref> ====O escrito inexistente==== Con frecuencia George Lucas comentou que a triloxía orixinal foi escrita en realidade como unha única película; debido a que o guión era moi longo decidiu dividila en tres partes que logo constituirían as tres primeiras películas de ''Star Wars''.<ref>{{Cita web |título=George Lucas: Mapping the mythology |url=http://archives.cnn.com/2002/SHOWBIZ/Movies/05/07/ca.s02.george.lucas/ |páxina-web=CNN |data=08-05-2002 |dataacceso=22-03-2019 |data-arquivo=09-09-2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090909065747/http://archives.cnn.com/2002/SHOWBIZ/Movies/05/07/ca.s02.george.lucas/ |url-morta=yes }}</ref><ref name="Maker">{{Cita web |url=http://www.starwars.com/community/event/celebration/f20050419/indexp17.html |título=Thank the Maker: George Lucas |dataacceso=22-03-2019 |páxina-web=Star Wars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080605014152/http://www.starwars.com/community/event/celebration/f20050419/indexp17.html |dataarquivo=05-06-2008 |urlmorta=yes }}</ref> Non obstante ningún dos bosquexos creados por Lucas tiña máis páxinas ou escenas que o seu libreto definitivo. De calquera maneira o seu segundo guión podería ser o escrito ó cal fixo referencia nos seus enunciados.<ref name="Kaminski73">[[#Bibliografía|Kaminski (2008)]], p. 73</ref> Na súa obra ''The Secret History of Star Wars'', Michael Kaminski dixo que ese libreto foi estruturado dun xeito similar ó que despois se convertería no guión final, engadindo que só algúns dos seus elementos foron retomados nas continuacións de ''A guerra das galaxias'', tales como a escena da persecución no campo de asteroides (trasladada a ''O Imperio contraataca'') e unha batalla no bosque onde participan [[wookiee]]s (en ''O retorno do Jedi'' os wookies serían substiuídos por [[ewok]]s). Ademais Kaminski suxeriu que ningún dos principais fíos argumentais nos que están baseadas as secuelas estivo presente en anteriores escritos, desmentindo entón o mencionado por Lucas.<ref name="Kaminski73" /> Tempo despois o cineasta admitiría todo isto.<ref>{{Cita libro|apelidos=Worrell |nome=Denise |título=Icons: Intimate Portraits |páxina=185 |cita=Nunca houbo tal guión que considerara a historia completa de ''Star Wars'' ata estes días [1983]... Conforme as historias se van revelando, tomaría certas ideas para retomalas[...] Pasei moito tempo eliminado os elementos bos, que me dicía a min mesmo que faría outras películas algún día.}}</ref> ===Deseño=== Afastándose da arquitectura elegante e futurista das películas de ciencia ficción tradicionais «onde todo se ve novo, limpo e brillante»,<ref name="cinematografía#2">{{cita web |título=A young, enthusiastic crew employs far-out technology to put a rollicking intergalactic fantasy onto the screen |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg2.htm |páxina-web=American Society of Cinematographers |dataacceso=24-05-2020 |páxina=2 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517122522/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg2.htm |dataarquivo=17-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Lucas optou polo concepto dun «universo preexistente» onde tódolos obxectos (naves espaciais, edificios etcétera) se visen «usados e sucios».<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Legado">{{Cita audiovisual|título=The Force Is With Them: The Legacy of Star Wars| |medio=Star Wars Original Trilogy DVD Box Set: Bonus Materials |ano=2004}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.starwars.com/bio/industriallightmagic.html |título=Star Wars Biography: Industrial Light & Magic |dataacceso=25-03-2019 |páxina-web=Starwars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080622075645/http://www.starwars.com/bio/industriallightmagic.html |dataarquivo=22-06-2008 |urlmorta=yes }}</ref> Lucas xuntou a artistas como Colin Cantwell, que traballara en ''[[2001: Unha odisea do espazo]]'' (1968) de [[Stanley Kubrick]], para crear os modelos de naves espaciais;<ref name="cinematografía#1" /> construídas a partir dos debuxos creados por [[Joe Johnston]]. Ralph McQuarrie representou unha noción inicial dos personaxes, disfraces, accesorios e escenarios, que estableceron o ton visual da produción e Alex Tavoularis colaborou nos bosquexos do ''[[storyboard]]'' preliminar.<ref name="cinematografía#1" /> As pinturas de McQuarrie durante preprodución sobre determinadas escenas permitíronlle a 20th Century Fox visualizar a película, influíndo positivamente na decisión de financiar o proxecto.<ref>{{cita web |apelido=Magid |nome=Ron |título=Ralph McQuarrie on designing Star Wars |url=http://www.ralphmcquarrie.com/interviews/insider_76/index.html |páxina-web=RalphMcQuarrie.com |dataacceso=25-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120510000221/http://www.ralphmcquarrie.com/interviews/insider_76/index.html |dataarquivo=10-05-2012 |data=Xuño-xullo de 2004 |urlmorta=yes }}</ref> Lucas encargoulle o [[Decorado|deseño de produción]] a John Barry e Roger Christian, que daquela estaban a traballar en ''[[Lucky Lady]]'' (1975) de [[Stanley Donen]]. Comezaron a colaborar co director antes de que ''A guerra das galaxias'' recibise o visto e prace de 20th Century Fox; durante catro ou cinco meses planificaron a creación de accesorios e escenarios sen cartos, nun estudio en [[Kensal Rise]], [[Londres]], [[Inglaterra]], aínda que Lucas inicialmente proporcionou fondos coas ganancias de ''American Graffiti''.<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Singer |nome=Jeremy |título=The Man Who Literally Build Star Wars |url=http://www.esquire.com/blogs/culture/star-wars-roger-christian |revista=[[Esquire]] |dataacceso=25-05-2020 |data=04-05-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141212195647/http://www.esquire.com/blogs/culture/star-wars-roger-christian |dataarquivo=12-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Barry e Christian, xunto co seu equipo, empezaron a deseñar os decorados e accesorios nos [[estudios Elstree]], preto de Londres.<ref name="cinematografía#2" /> Crearon un total de 30 decorados, que consistían en naves espaciais, covas, salas de control, cantinas, planetas e os corredores da Estrela da Morte. Empregáronse os nove escenarios cos que contaban os estudios Elstree. Os [[Shepperton Studios|estudios Shepperton]], que posuían o escenario máis grande de Europa naquel momento, empregáronse para acoller o decorado do enorme hangar rebelde.<ref name="cinematografía#2" /> [[John Mollo]] —coñecedor destacado dos [[Uniforme militar|uniformes militares]]—<ref>{{cita web |url=http://www.filmreference.com/film/50/John-Mollo.html |título=John Mollo Biography (1931–) |páxina-web=FilmReference |dataacceso=26-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190309074024/http://www.filmreference.com/film/50/John-Mollo.html |dataarquivo=09-03-2019 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Slotnik |nome=Daniel E. |título=John Mollo, Whose Costumes Made 'Star Wars' Seem Real, Dies at 86 |xornal=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2017/11/03/obituaries/john-mollo-whose-costumes-made-star-wars-seem-real-dies-at-86.html |dataacceso=26-05-2020 |date=03-11-2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200206094017/https://www.nytimes.com/2017/11/03/obituaries/john-mollo-whose-costumes-made-star-wars-seem-real-dies-at-86.html |dataarquivo=06-02-2020 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita libro|apelido=Lentz |nome=Harris M., III |título=Obituaries in the Performing Arts, 2017 |ano=2018 |editorial=McFarland |isbn=9781476670324}}</ref> foi o encargado de deseñar os traxes e uniformes de ''A guerra das galaxias''. Lucas pediulle a Mollo que o vestiario non fose o común das producións de ciencia ficción, o obxectivo era que o universo de George Lucas parecese auténtico. Mollo baseouse nos esbozos e ilustracións de McQuarrie para crear os deseños. A aparencia de Darth Vader inspirouse na [[armadura]] [[Samurai]]; os uniformes dos oficiais do Imperio pretendían asemellarse ós uniformes dos [[Heer|oficiais nazis]]. Pola contra, a roupa que vestían os heroes da película semellaba do salvaxe Oeste. Un dos maiores desafíos foi crear a gran cantidade de extraterrestres exóticos que aparecen en escena na cantina de Mos Eisley. Mollo, contando coa colaboración de George Lucas, compilou deseños de múltiples tipos de personaxes. E colaborou co maquillador Stuart Freeborn, que deseñou as máscaras e accesorios para complementar cada un dos traxes, xunto co seu equipo.<ref>{{cita web |título=9 Things You Might Not Know About the Aliens of Star Wars: A New Hope |url=https://www.starwars.com/news/much-to-learn-you-still-have-9-things-you-might-not-know-about-the-aliens-of-star-wars-a-new-hope |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=26-05-2020 |data=24-05-2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200220094341/https://www.starwars.com/news/much-to-learn-you-still-have-9-things-you-might-not-know-about-the-aliens-of-star-wars-a-new-hope |dataarquivo=20-02-2020 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita libro|apelido=Titelman |nome=Carol |apelido2=Hoffman |nome2=Valerie |título=The Art of Star Wars |url=https://archive.org/details/artstarwars00tite |ano=1979 |editorial=Ballantine Books |lugar=Nova York |isbn=0345282736 |edición=1ª |páxinas=[https://archive.org/details/artstarwars00tite/page/n61 61]–63}}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Gilbey |nome=Ryan |título=John Mollo obituary: Star Wars costume designer who dressed Darth Vader |url=https://www.theguardian.com/film/2017/nov/01/john-mollo-obituary |xornal=The Guardian |dataacceso=26-05-2020 |data=01-11-2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190330143416/https://www.theguardian.com/film/2017/nov/01/john-mollo-obituary |dataarquivo=30-03-2019 |urlmorta=yes }}</ref> ===Rodaxe=== En [[1975]] George Lucas constituíu a empresa de [[efectos especiais]] [[Industrial Light & Magic]] (ILM) trala desaparición do departamento respectivo pertencente a [[20th Century Fox]]. En consecuencia, o proceso de realización dos efectos que acompañarían a ''Star Wars'' comezou nun almacén de [[Van Nuys]], [[California]], baseado na técnica de «control fotográfico do movemento»{{#tag:ref|''Motion control photography'' (termo orixinal en inglés): é unha técnica cinematográfica que permite a repetición precisa dos movementos de cámara, co que se facilita a captura dos efectos especiais durante a filmación. Úsase con frecuencia para duplicar obxectos que non poden ser duplicados por medios físicos, recorrendo entón á repetición dunha toma específica nunha mesma escena.|group="lower-alpha"}} desenvolvida por John Dykstra e o seu equipo, coa que se crea unha [[ilusión óptica]] respecto ó tamaño dos obxectos empregando pequenos modelos e cámaras de movento lento.<ref name="EmpireOfDreams" /> Lucas contratatou o [[director de fotografía]] británico [[Gilbert Taylor]], que traballara na fotografía de ''[[Teléfono vermello, voamos cara a Moscova]]'' (1964) do director Stanley Kubrick e en ''[[A Hard Day's Night]]'' (1964) de [[Richard Lester]].<ref name="cinematografía#2" /> No entanto a primeira opción para o posto era [[Geoffrey Unsworth]], que traballara na fotografía de ''2001: Unha odisea do espazo'' (1968), tamén de Stanley Kubrick e quen finalmente rexeitou o ofrecemento.<ref name="Kurtz#3">{{cita web|apelido=Kurtz |nome=Gary |título=An Interview with Gary Kurtz |url=https://www.ign.com/articles/2002/11/11/an-interview-with-gary-kurtz?page=3 |páxina-web=IGN |dataacceso=16-07-2019 |data=11-11-2002 |páxina=3}}</ref> [[Ficheiro:Hotel Sidi Driss-underground view only.jpg|miniatura|Edificación subterránea en [[Matmâta]], [[Tunisia]], que foi utilizada para representar o fogar de [[Luke Skywalker]] no planeta [[Tatooine (Star Wars)|Tatooine]].]] Cando comezou a rodaxe no deserto tunisiano, o 22 de marzo de 1976, para as escenas correspondentes a [[Tatooine (Star Wars)|Tatooine]]<ref>{{Cita web|url=http://www.imdb.com/title/tt0076759/business |título=Business Data for Star Wars |ano=1977 |dataacceso=25-03-2019 |páxina-web=[[Internet Movie Database]]}}</ref> o equipo de produción enfrontouse a varios problemas.<ref>{{Cita web|url=http://www.imdb.com/title/tt0076759/locations |título=Filming Locations for Star Wars |ano=1977 |dataacceso=25-03-2019 |páxina-web=Internet Movie Database}}</ref> Entre estes destacan o atraso na programación da axenda de traballo debido a que se formou unha estraña tormenta, sumado ó mal funcionamento do ''attrezzo'' e a algunhas avarías electrónicas.<ref name="Heritage">{{Cita web |url=http://www.americanheritage.com/entertainment/articles/web/20060525-star-wars-george-lucas-movies-hollywood-luke-skywalker-darth-vader-american-graffiti-science-fiction-special-effects.shtml |título=How Star Wars Surprised the World |dataacceso=25-03-2019 |data=25-05-2006 |páxina-web=AmericanHeritage |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090712111009/http://www.americanheritage.com/entertainment/articles/web/20060525-star-wars-george-lucas-movies-hollywood-luke-skywalker-darth-vader-american-graffiti-science-fiction-special-effects.shtml |dataarquivo=12-07-2009 |urlmorta=yes }}</ref> Parte disto resulta descritible nun incidente no cal o actor [[Anthony Daniels]], intérprete de [[C-3PO]] na película, resultou ferido despois de que unha das pezas que conformaban a perna esquerda do robot rompese e atravesase o plástico que cubría o seu pé.<ref name="Heritage" /> Tras dúas semanas e media filmando en Tunisia<ref name="cinematografía#3">{{cita web |título=A young, enthusiastic crew employs far-out technology to put a rollicking intergalactic fantasy onto the screen |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg3.htm |páxina-web=American Society of Cinematographers |dataacceso=24-05-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517122204/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg3.htm |dataarquivo=17-05-2014 |páxina=3 |urlmorta=yes }}</ref> o equipo trasladouse ós estudios Elstree, cerca de Londres, tras considerar que «sería un lugar mellor para filmar».<ref name="Heritage" /> Elstree foi elixido pola súa proximidade ó norte de África e pola disposición de mellores condicións técnicas.<ref name="cinematografía#2" /> Non obstante volveron a xurdir outro tipo de problemas, entre os que se encontraba o pouco interese na cinta por parte do elenco principal.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Heritage" /> Debido a que moitos deles consideraban o proxecto como «un filme infantil», optaban por non tomar o traballo coa seriedade requirida, calificándoo de «xocoso».<ref>{{Cita web |url=http://www.history.com/minisites/starwarslegacy/ |título=Star Wars - The Legacy Revealed |dataacceso=25-03-2019 |data=maio de 2007 |páxina-web=[[The History Channel]] |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090429180044/http://www.history.com/minisites/starwarslegacy/ |dataarquivo=29-04-2009 |urlmorta=yes }}</ref> Tempo despois o actor [[Kenny Baker]] confesaría que, dende o seu punto de vista, a película estaba destinada a converterse nun fracaso. Para [[Harrison Ford]] (co personaxe de [[Han Solo]]) ''Star Wars'' era «un proxecto raro», posto que describía unha historia onde había unha princesa con moños no seu cabelo e «un xigante disfrazado de mono» ([[Chewbacca]]). Igualmente consideraba que os diálogos eran complexos, algo que logo lle comentaría a Lucas: «Talvez poidas escribir todas estas parvadas, George, pero estou seguro de que nin ti poderías pronuncialas ben».<ref>{{Cita web |url=http://www.harrisonfordweb.com/quotes/ |título=Harrison Ford quote |dataacceso=05-06-2009 |páxina-web=HarrisonFordWeb.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080820061330/http://www.harrisonfordweb.com/quotes/ |dataarquivo=20-08-2008 |urlmorta=yes }}</ref> A rodaxe en Inglaterra durou catorce semanas e media.<ref name="cinematografía#3" /> Por outra parte, Lucas tivo desacordos co director de fotografía Gilbert Taylor, a quen o produtor [[Gary Kurtz]] definía como integrante «rigoroso» da «vella escola».<ref name = "EmpireOfDreams" /> Taylor consideraba que Lucas estaba absorbido polos detalles dunha produción complicada; «evitou tódalas reunións e o contacto comigo dende o primeiro día, así que lin o guión extralongo moitas veces e tomei as miñas propias decisións de como realizaría a fotografía».<ref>{{cita web |apelido=Williams |nome=David E. |título=Gilbert Taylor, BSC is given the spotlight with the ASC's International Achievement Award |url=http://www.theasc.com/magazine/feb06/taylor/page3.html |páxina-web=American Society of Cinematographers |dataacceso=24-05-2020 |data=Febreiro de 2006 |páxina=3 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130826032800/http://www.theasc.com/magazine/feb06/taylor/page3.html |dataarquivo=26-08-2013 |urlmorta=yes }}</ref> Ante as discordancias e coa experiencia na realización de [[cine independente]], Lucas decidiu crear a maior parte das secuencias e elementos da película pola súa propia conta. As suxestións do cineasta foron rexeitadas por un ofendido Taylor, quen sentía que Lucas o humillaba ó darlle instrucións específicas sobre como facer as cousas. De igual xeito, en varias ocasións Lucas demostrou a súa frustración polo vestiario, as paraxes e algúns outros elementos, ós que non consideraba como parte da súa «visión orixinal» de ''A guerra das galaxias''. Raramente conversaba cos actores, que sentían que el esperaba moito máis deles cando a súa dirección era «mínima» —as principais interaccións entre Lucas e o elenco consistían en termos como «máis rápido» e «máis intenso»—.<ref name = "EmpireOfDreams" /> [[Ficheiro:Star Wars - A New Hope, filming in Death Valley.jpg|miniatura|esquerda|Escenas adicionais de Tatooine foron filmadas no [[Death Valley]].]] Filmáronse escenas adicionais de Tatooine no [[Death Valley]], en California.<ref name="cinematografía#4">{{cita web |título=A young, enthusiastic crew employs far-out technology to put a rollicking intergalactic fantasy onto the screen |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg4.htm |páxina-web=American Society of Cinematographers |dataacceso=24-05-2020 |páxina=4 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517122203/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg4.htm |dataarquivo=17-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Star Wars in Guatemala 3.jpg|miniatura|Ruínas [[Civilización maia|maias]] en [[Tikal]], [[Guatemala]], as cales foron utilizadas como a base rebelde no [[Satélite natural|satélite]] [[Yavin IV]] en ''A guerra das galaxias''.]] Larry Cuba, programador informático, creou os planos da Estrela da Morte que se amosan no filme; son as únicas [[Imaxe xerada por ordenador|imaxes xeradas por ordenador]] creadas para a versión orixinal da película.<ref>{{cita web |apelido=Plesset |nome=Ross |título=The Death Star Plans ARE in the Main Computer |url=http://www.starwars.com/news/death-star-plans-are-in-the-main-computer-and-special-postcard |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=24-05-2020 |data=11-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190719001758/https://www.starwars.com/news/death-star-plans-are-in-the-main-computer-and-special-postcard |dataarquivo=19-07-2019 |urlmorta=yes }}</ref> As escenas de [[Yavin IV]] foron filmadas nos templos [[Civilización maia|maias]] de [[Tikal]], en [[Guatemala]].<ref>{{cita novas |apelido=McDonald |nome=Mike |título=Maya apocalypse and Star Wars collide in Guatemalan temple |url=https://www.reuters.com/article/2012/12/18/us-maya-calendar-starwars-idUSBRE8BH16120121218 |axencia=Reuters |dataacceso=24-05-2020 |data=18-12-2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517154439/http://www.reuters.com/article/2012/12/18/us-maya-calendar-starwars-idUSBRE8BH16120121218 |dataarquivo=17-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Ladd ofreceulle a Lucas parte do único apoio que tiña da produtora, ante a decisión por escrutinio acordada polos membros da xunta directiva acerca do orzamento crecente e o complexo guión<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Heritage" /> —inicialmente Fox aprobara 8 millóns USD para o proxecto, que non foron suficientes—.<ref name="Kurtz#1">{{cita web|apelido=Kurtz |nome=Gary |título=An Interview with Gary Kurtz |url=http://www.ign.com/articles/2002/11/11/an-interview-with-gary-kurtz?page=1 |páxina-web=IGN |dataacceso=24-05-2020 |data=11-11-2002 |páxina=1}}</ref> Tras dúas semanas máis de atraso, Ladd díxolle a Lucas que tería que finalizar a rodaxe ó cabo dunha semana máis ou cancelaríalle definitivamente o financiamento, e por conseguinte o proxecto. Desta forma o equipo realizador dividiuse en tres unidades, dirixidas por Lucas, Kurtz e o supervisor Robert Watts como estratexia para cumprir co ultimato de Fox.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Heritage" /> Durante a seguinte semana o elenco tratou de animar a Lucas (intentando facelo rir, ou polo menos sorrir), xa que estaba deprimido a maior parte do tempo. A realización da película comezaba a facerse máis esixente, o cal lle ocasionou cadros de [[hipertensión arterial]] e cansazo. A recomendación dos médicos consistiu en reducir os seus niveis de [[estrés]].<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Heritage" /> No entanto a [[posprodución]] conduciuno a trazos similares, e inclusive maiores, de estrés, ocasionados pola presión dos estudios Fox. A isto engadiuse que o actor [[Mark Hamill]] resultou ferido durante un accidente de tráfico, magoándose no rostro e facendo practicamente nulas as posibilidades de volver a gravar nos días seguintes calquera escena que puidese requirilo.<ref name="Heritage" /> ===Edición=== [[Ficheiro:Luftkampf im Pazifik Juni 1942.jpg|miniatura|Debido a que a empresa de George Lucas, [[Industrial Light & Magic]], buscaba brindarlle efectos especiais inéditos a ''Star Wars'', o cineasta apoiou o equipo con regularidade ensinándolle no proceso a editar escenas ''[[dogfight]]'' (combates aéreos) de películas bélicas antigas, co que esperaba que mellorasen os seus coñecementos nesa área.<ref name="Heritage" />]] Orixinalmente ''Star Wars'' ía estrearse durante o Nadal de 1976 pero cos atrasos na filmación a data foi movida ó verán de 1977. Sumándose a proximidade do prazo sinalado no ultimato, Lucas atopouse cunha primeira edición «desastrosa» da cinta levada a cabo por John Jympson. Insatisfeito co labor e tras convencer o editor para poder realizar un novo corte final, substituíuno por Paul Hirsch e Richard Chew. Ademais pediulle á súa esposa de entón, [[Marcia Lucas|Marcia]], que lle axudase na edición —nese instante Marcia xa estaba involucrada no filme ''[[New York, New York (filme)|New York, New York]]'' (1977), de [[Martin Scorsese]]—. De acordo con Chew, a edición orixinal tiña unha «paz lamentable», suxerindo que o anterior editor fixera un labor simplista (segundo as súas propias declaracións, algunhas escenas foran unidas mediante «tomas mestras»{{#tag:ref|''Master shot'' (termo orixinal en inglés): é a gravación cinematográfica dunha escena dramática completa dende un ángulo onde se poden apreciar tódolos involucrados no acto. Con certa frecuencia tende a ser de longa duración. |group="lower-alpha"}} que terminaban por converterse en ''close-ups'').{{#tag:ref|''Close-up'': é unha toma fotográfica onde os fotogramas se centran nunha persoa ou obxecto en particular. |group="lower-alpha"}} No sucesivo, Hirsh e Chew traballaron simultaneamente con dúas [[Película de cine|películas]] cada un.<ref name="EmpireOfDreams" /> Namentres, Industrial Light & Magic coordinaba os seus esforzos para brindarlle efectos especiais inéditos á cinta. Ó final a empresa gastou a metade do seu orzamento en catro tomas que Lucas consideraba como inaceptables.<ref name="Heritage" /> Neses momentos xurdían rumores sobre unha presunta indisciplina de varios empregados de ILM, en consecuencia o cineasta viuse na obriga de intervir con regularidade para asegurarse que se cumprise co calendario previsto.<ref name="EmpireOfDreams" /> Aínda con centos de tomas incompletas, ILM tivo que terminar o seu traballo dentro dun período relativo a seis meses, en lugar dun ano (que era o prazo estipulado nun inicio). Durante as súas intervencións Lucas procurou inspirar os seus empregados mediante a edición de escenas ''[[dogfight]]'' (combates aéreos de [[Caza (avión)|avións caza]]) de películas bélicas antigas para conseguir mellorar o ritmo das escenas.<ref name="EmpireOfDreams" /> ===Efectos de son=== {{cita|Nas miñas primeiras conversacións con George Lucas, el díxome que quería unha [[banda sonora]] orgánica, oposta ás electrónicas e artificiais que figuran como tradicionais no xénero. Así, e coa idea de deseñar un mundo visual que fose oxidado, abolado e sucio, sería necesario crear efectos de son onde houbese rinchares e motores; o que queriamos era incorporar elementos ruidosos nun mundo real. O básico en tódalas películas de ''Star Wars'' foi compoñer sons que resulten cribles para calquera, a partir de cousas que non poidan ser recoñecidas de inmediato.|Ben Burtt, deseñador de efectos de son.<ref name="designerM">{{Cita web|url=http://filmsound.org/starwars/ |título=Sound Design of Star Wars |dataacceso=25-05-2019 |páxina-web=Film Sound.com}}</ref>}} [[Ficheiro:James Earl Jones 2010 Crop.jpg|miniatura|180px|Nun principio, [[Orson Welles]] prestaría a súa voz a [[Darth Vader]] (interpretado fisicamente por [[David Prowse]]). Convencido de que a súa voz resultaría recoñecible con facilidade, o equipo escolleu o pouco coñecido [[James Earl Jones]].]] Aínda co caos existente entre a produción e posprodución de ''Star Wars'', o equipo realizador tomou importantes decisións sobre os efectos de son que serían introducidos na cinta. Como resultado, o deseñador de efectos de son [[Ben Burtt]] decidiu crear unha biblioteca de son, á que máis tarde Lucas definiría como «unha [[banda sonora]] orgánica».<ref name="designerM" /> Mediante a modificación do bruído dun [[Elephantidae|elefante]], Burtt conseguiu crear o ruído dos [[Caza TIE|cazas estelares]];<ref name="designerM" /> as explosións resultaron da gravación modificada dun cable de aceiro baixo [[tensión eléctrica]] que era sometido a golpes constantes, mentres que os característicos zunidos dos [[Sabre láser|sabres de luz]] xurdiron ó mesturar os ruídos do seu televisor avariado cos emitidos por un vello [[Proxector cinematográfico|proxector]] de [[Película de 35 mm|35 mm]]. Os disparos láser son produto dun martelo que golpea o cable dunha torre de [[antena]] de [[Radio (medio de comunicación)|radio]].<ref name="designerM" /> Canto ós vehículos, tras mesturar gravacións do [[North American P-51 Mustang|caza monomotor P-51 Mustang]] e o popular interceptor estadounidense [[Lockheed P-38 Lightning]], o deseñador logrou compoñer as vibracións dunha [[Speeder bike|moto jet]]. De maneira similar, para o [[Antigravitación|antigravitacional]] ''landspeeder'' de Luke Skywalker, gravou os estrondos da autoestrada Harbor Freeway nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], [[California]].<ref name="designerM" /> Para crear os gruñidos de Chewbacca, Burtt gravou e combinou ruídos provenientes de [[can]]s, [[oso]]s, [[león]]s, [[tigre]]s e [[morsa]]s, a partir dos cales conformou frases e oracións. En colaboración con Lucas, compuxo a voz robótica de [[R2-D2]] tras pasar as súas voces a través dun [[sintetizador]], en combinación con tubos de auga e asubíos.<ref name="designerM" /> A [[Respiración pulmonar|respiración]] de Darth Vader foi lograda a partir da respiración de Burtt no interior dunha máscara de [[mergullo]] (provista dun tanque de osíxeno) á que lle foi implantada un micrófono.<ref name="Silicon">{{Cita web |url=http://www.transmitmedia.com/svr/burtt/index.html |título=Interview with Ben Burtt |dataacceso=25-05-2019 |páxina-web=Silicon Valley Radio |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180811231156/http://www.transmitmedia.com/svr/burtt/index.html |dataarquivo=11-08-2018 |urlmorta=yes }}</ref> Como dato relevante, Lucas nunca intentou utilizar a voz de [[David Prowse]] (o intérprete fisicamente de Darth Vader foi descartado para prestar a súa voz debido ó seu recoñecible acento da rexión [[suroeste de Inglaterra]]). Nun principio quería que [[Orson Welles]] prestase a súa voz para o personaxe, pero axiña se convenceu de que a voz de Welles sería facilmente identificable, así que optou por escoller o pouco coñecido [[James Earl Jones]].<ref>{{Cita web |publicación=Revista Premiere (Estados Unidos) |título=The Force Wasn't With Them |url=http://www.premiere.com/features/2164/the-force-wasnt-with-them.html |dataacceso=25-05-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071106045549/http://www.premiere.com/features/2164/the-force-wasnt-with-them.html |dataarquivo=06-11-2007 |url-morta=yes }}</ref> De igual xeito tampouco pretendía usar a voz de Anthony Daniels no caso de [[C-3PO]]. Ata trinta [[Actor de voz|actores de voz]] participaron na audición mais finalmente decidiu utilizar a voz de Daniels confundíndoa coa audición do actor [[Stan Freberg]].<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Characters" /> ===A aprobación de Fox=== Cando Lucas lle mostrou unha das primeiras edicións definitivas da película ós seus amigos, entre eles os directores [[Brian De Palma]], [[John Milius]] e [[Steven Spielberg]], as súas reaccións foron negativas. Spielberg, o único da audiencia en expresar a súa aprobación,<ref name="EmpireOfDreams" /> cría que a falta de entusiasmo dos demais se debía á ausencia de efectos especiais nas principais secuencias. Máis tarde Lucas comentou que eles foran honestos con el, semellando atordados durante a proxección especial da súa longametraxe. En contraste coa maioría, Alan Ladd e 20th Century Fox quedaron fascinados; un dos executivos, Gareth Wigan, díxolle ó director «esta é a mellor película que vin en toda a miña vida», revelando que incluso chorara durante a exhibición. Lucas escoitou isto con sobresalto, concluíndo que resultara gratificante para el, posto que nunca lograra que algún dos executivos do estudio acreditara nel.<ref name="EmpireOfDreams" /> Malia que os atrasos incrementaron o orzamento inicial (de 8 a 11 millóns de dólares), a película continúa sendo a menos custosa da serie. === Banda sonora === {{cita|Ningunha [[Orquestra|composición orquestral]] tivo maior influencia na historia do cine e nos seus elementos musicais que a orixinal ''Star Wars''. Nun período significativo para as bandas sonoras, onde se comezaba a recorrer a orquestras máis pequenas e ó xénero [[Música pop|pop]], os coleccionistas temían que os días gloriosos de ''[[Ben-Hur (filme de 1959)|Ben-Hur]]'' e de ''[[Lawrence de Arabia (filme)|Lawrence de Arabia]]'' rematasen [...] Pero o uso dun tema musical prominente e varios ''[[leitmotiv]]'' en 1977 conseguiu ser un regreso indispensable á influencia wagneriana da época dourada de Hollywood. Noutras palabras, a existencia de tantos temas memorables, e a súa relación perfecta cos personaxes e escenarios da película, foi unha especie de concepto revolucionario neses días. Tras cinco tomas tan só no primeiro día das sesións de gravación, Williams e Lucas combinaron tres ''leitmotiv'' para formar as melodías principais que agora lle resultan familiares a calquera. Xunto coa [[fanfarra]] viñeron dúas composicións primarias: unha para a Forza e outra para a Princesa Leia.|Filmtracks.<ref>{{Cita web|páxina-web=Filmtracks |título=Star Wars: A New Hope (John Williams) |url=http://www.filmtracks.com/titles/star_wars.html |dataacceso=30-05-2019}}</ref>}} [[Ficheiro:John Williams tux.jpg|180px|miniatura|esquerda|[[John Williams]], quen traballara previamente na banda sonora de ''[[Tiburón (filme)|Tiburón]]'' (1975), pola cal ganou un [[Premios Óscar|premio Óscar]], foi o encargado de compoñer a [[Banda sonora orixinal|banda sonora]] de ''Star Wars'', mediante a introdución de varios ''[[leitmotiv]]'' nos temas principais.]] Por recomendación do seu amigo [[Steven Spielberg]] Lucas decidiu contratar o compositor [[John Williams]], quen traballara previamente na banda sonora de ''[[Tiburón (filme)|Tiburón]]'', pola cal ganou un [[Premios Óscar|premio Óscar]]. Lucas sentía que a natureza cinematográfica de Star Wars debía representar visualmente mundos completamente novos e descoñecidos, e respecto ó musicado quería lograr que as audiencias se familiarizasen emocionalmente coa mesma. En marzo de 1977 Williams comezou a dirixir a [[London Symphony Orchestra|Orquestra Sinfónica de Londres]], buscando gravar a banda sonora da película en 20 días.<ref name="EmpireOfDreams" /> Tras 8 sesións de gravación nos estudios Anvil de [[Inglaterra]] e baixo a orquestración de Herbert W. Spencer a banda foi lanzada de maneira simultánea á película co título ''Star Wars - Original Soundtrack'' en formato de [[Long Play|longa duración]], que incluía un [[póster]] ilustrado por John Berkey onde se describía a batalla final do asalto á Estrela da Morte. Cabe destacar que Williams optou por non seguir a orde cronolóxica da película, coa finalidade de prover unha variedade musical ó produto final, cun contido de 75 minutos de duración distribuídos en 16 pistas. Máis tarde, [[Polydor Records]] distribuíu a banda sonora en formato de [[disco compacto]]. En [[1993]] 20th Century Fox lanzou unha caixa recompilación de 4 discos coas bandas sonoras da primeira triloxía de ''Star Wars''. Debido a que quería un son musical maxestoso para ''Star Wars'' a partir de ''[[leitmotiv]]s'' que brindasen distinción ás composicións, Lucas xuntou as súas pezas orquestrais favoritas para conformar a banda sonora do seu filme, malia que despois Williams convenceríao de que un musicado orixinal tiña que ser único e máis unificado. Non obstante, só algunhas pezas finais do compositor foron influenciadas polas melodías favoritas de Lucas. O tema principal foi inspirado na composición de ''[[Kings Row]]'' (1942), creada por [[Erich Wolfgang Korngold]], mentres que a pista ''Dune Sea of Tatooine'' foi trazada a partir da obra musical de [[Alessandro Cicognini]] para ''[[Ladrón de bicicletas]]'' (1948).<ref name="Origins">{{Cita web|url= http://www.moongadget.com/origins/index.html |título=How did George Lucas create Star Wars? |dataacceso=30-05-2019 |páxina-web=Star Wars Origins}}</ref> O [[American Film Institute]] catalogou a banda sonora de ''Star Wars'' como «a mellor de tódolos tempos» na súa lista ''AFI's 100 Years of Film Scores''. ==Argumento== Durante a [[guerra civil galáctica]] a Alianza Rebelde apropiouse dos planos da poderosa [[estación espacial]] Estrela da Morte cos que agardaban obter vantaxe na guerra. Os planos son transmitidos ó [[Tantive IV]], unha nave diplomática ó servizo da [[Leia Organa|princesa Leia]] do planeta [[Alderaan]]. Non obstante a transmisión é interceptada polo Imperio Galáctico, dando alcance ó Tantive IV cerca da órbita de Tatooine. De forma inmediata as [[Stormtroopers|tropas de asalto imperiais]] toman o control da Tantive IV, con [[Darth Vader]] ó mando da abordaxe. Durante o asalto ó Tantive IV capturan a princesa Leia, quen antes de ser prendida consegue depositar os planos roubados e unha gravación [[Holografía|holográfica]] dentro do [[androide|droide]] astromecánico chamado R2-D2, o cal logra escapar a bordo dunha pequena cápsula de escape con destino ó desértico planeta Tatooine xunto co droide de protocolo e relacións cibernéticas, e amigo seu, chamado C-3PO. Ó chegar a Tatooine ambos os droides son capturados polos [[Jawa (Star Wars)|Jawas]], unhas criaturas do [[deserto]] que se dedican a comercializar partes de droides e vehículos abandonados nas areas, e son vendidos máis tarde a [[Owen Lars]] e ó seu sobriño Luke Skywalker, un mozo con ganas de coñecer o [[Espazo exterior|espazo]]. Casualmente, cando Luke se encontra limpando a R2-D2, activa sen querer parte da mensaxe holográfica de Leia, o que lle fai sospeitar que os androides pertencen a un tal Obi-Wan Kenobi. Luke non coñece a ninguén con ese nome, mais cre que pode estar relacionado con [[Obi-Wan Kenobi|Ben Kenobi]], un vello ermitán da redonda. Pouco despois, o droide R2-D2 escapa pola noite da granxa dos Lars cara ó deserto na busca de Obi-Wan Kenobi. Cando se decatan da fuxida de R2-D2, Luke e C-3PO acoden na súa procura. Durante a súa travesía logran atopalo pero repentinamente son atacados polos «[[moradores das areas]]», sendo finalmente rescatados por un misterioso home encapuchado que escorrenta os moradores. Cando este se achega, quita a carapucha, só para revelar que é Ben Kenobi. Unha vez a salvo Obi-Wan dille a Luke que el é un cabaleiro Jedi, desvelándolle ademais que coñecera a seu pai, tamén Jedi, con quen loitou na [[Guerras clon|guerra dos clons]] defendendo a [[República Galáctica|República]] e que seu pai morrera nunha batalla. Ó ver a mensaxe holográfica onde a princesa Leia lle pide a súa axuda, Obi-Wan ofrécelle a Luke a posibilidade de acompañalo na súa viaxe a Alderaan para entregarlle o droide R2-D2 á Alianza rebelde, ensinarlle todo sobre a [[A Forza|Forza]] e obséquialle o sabre de luz que fora de seu pai, [[Anakin Skywalker]]. Seguindo o rastro dos droides, as tropas imperiais chegan á granxa de Owen Lars e da súa esposa [[Beru Lars|Beru]], asasinando a quen alí encontran. Ó regresar á súa casa Luke descobre os cadáveres carbonizados de seus tíos e a súa casa destruída. Motivado por vingar a súa morte, e porque xa nada o retén alí, decide aceptar a proposta de Obi-Wan e axudarlle á princesa capturada, acompañalo na súa viaxe ó planeta Alderaan e aprender sobre a Forza. [[Ficheiro:Galaxymap p1.jpg|miniatura|upright=2|Mapa da galaxia onde se desenvolven os eventos de ''Star Wars''.]] Sendo perseguidos polas tropas imperiais, Luke e Obi-Wan logran chegar ó [[Base espacial|porto espacial]] da cidade de [[Mos Eisley]] co obxectivo de encontrar un vehículo espacial ou unha nave de carga que os leve a Alderaan. Dentro dunha cantina encóntranse co contrabandista Han Solo e o seu compañeiro Chewbacca, que se ofrecen a levalos a bordo da nave, o [[Falcón Milenario]] —considerada por Han como «a nave máis veloz da galaxia»—. Por outra parte, Leia é interrogada e torturada por Darth Vader, pois este desexa saber onde se atopa instalada a base rebelde e en consecuencia os planos roubados. Pero a pesar da insistencia de Vader, Leia demostra ter unha forza considerable de control mental e non cede nos interrogatorios, polo que a leva ante o comandante da Estrela da Morte, o [[Grand Moff Tarkin]], quen a ameaza con destruír o seu planeta de orixe, Alderaan, no caso de que non colabore co Imperio Galáctico. Debido a isto Leia finalmente cede e dille a Tarkin que a base rebelde se encontra en [[Dantooine]]. Malia todo Tarkin ordena disparar contra Alderaan, xa que segundo Tarkin, Dantooine se atopa demasiado lonxe como para comprobar as palabras dunha prisioneira pouco fiable e mais para probar a capacidade da arma que porta a Estrela da Morte: un raio de enerxía de plasma que pode destruír planetas enteiros. Proxectado dende a estación espacial prodúcese o disparo e o planeta Alderaan é destruído. Luke e Obi-Wan escapan do planeta Tatooine na nave de carga de Han Solo xusto cando un grupo de soldados de asalto imperiais trataban de capturalos, grazas á información comprada a mercadores e piratas para dar con eles sobre a presenza de dous droides na cidade. Han Solo sospeita que o Imperio os buscaba e decide aumentar o custo do transporte ós pasaxeiros se queren evadir as naves imperiais. Mentres seguen o seu camiño cara a Alderaan Obi-Wan promételle aumentar a recompensa se os mantén afastados do Imperio e deseguido, mentres lle aprende a Luke o uso do sabre de luz, nota unha alteración na Forza pola destrución do planeta coa arma da Estrela da Morte, sentindo que algo malo acontecera en Alderaan. Cando Han Solo e os demais chegan ó sistema onde está Alderaan a bordo do Falcón descobren que o planeta desapareceu por completo e o único que encontran son os restos do planeta, asteroides e entullo flotando no espazo exterior e decátanse da presenza da Estrela da Morte nas proximidades, a cal consegue atraer o Falcón ata o seu interior grazas ó seu [[Gravidade|campo de tracción]]. Han Solo trata de librarse do campo de tracción pero Obi-Wan suxire que pense nalgunha outra alternativa. Unha vez que a nave aterra nun hangar de forma controlada na estación espacial os tripulantes ocúltanse nuns compartimentos utilizados para esconder o contrabando. Mentres buscan a maneira de desactivar o campo de tracción descobren que a princesa Leia está encerrada na estación cando o droide R2-D2 se conecta ó terminal da computadora do hangar da estación espacial, polo que Obi-Wan lle promete a Han Solo unha gran fortuna se rescatan a princesa Leia e escapan da estación espacial con ela. Deseguido deciden dividirse en dous grupos; Han Solo e Luke acoden ó rescate de Leia, mentres que Obi-Wan tratará de desactivar o campo de tracción segundo a información obtida polo droide R2-D2 no terminal da computadora. Namentres, un oficial do imperio informa a Tarkin e Darth Vader que un escuadrón imperial foi enviado a investigar a Dantooine para encontrar a base rebelde en dito planeta, pero a información obtida de Leia resultou ser falsa, xa que a base que descubriron en Dantooine estaba abandonada dende había moito tempo. Darth Vader decláralle a Tarkin que Leia non ía traizoar a rebelión a pesar de todo o que lle fixesen, Tarkin anoxado por tal engano ordena a execución de Leia. Como parte do seu plan, Luke e Han fanse pasar por dous soldados que escoltan un «prisioneiro» (Chewbacca), capturado no Falcón Milenario e que é enviado ó bloque de celas, xusto onde se encontra encerrada a princesa Leia. Tras un enfrontamento coas tropas de asalto, conseguen rescatar a Leia. Mentres que por outro lado Obi-Wan consegue desactivar o campo de tracción, baixando os interruptores de forma manual para non ser descubertos, pero cando trata de chegar ó hangar da nave Obi-Wan atópase con Darth Vader, quen sentira a súa presenza na estación. Obi-Wan decide enfrontarse con el nun duelo con sabres de luz para ganar algo de tempo. Cando se decata de que o outro grupo conseguiu escapar con éxito coa princesa Leia e chegar ó hangar onde se encontra o Falcón Milenario, Obi Wan intensifica o combate para distraer os gardas que se encontran xusto na comporta de entrada do Falcón e permitir así que os seus amigos poidan embarcar e fuxir. Xusto cando Luke e os demais soben no Falcón Obi-Wan sorrí por última vez, ergue o seu sabre de luz e réndese, Darth Vader non desaproveita a ocasión e acaba coa súa vida, porén misteriosamente Obi-Wan desaparece deixando atrás a súa capa e o sabre de luz. Luke e os seus compañeiros son descubertos e empezan a disparar contra os soldados que se atopan no hangar, no medio do intercambio de disparos Leia consegue atinar no mecanismo das comportas blindadas, polo que Darth Vader non pode interferir e conseguen entrar no Falcón Milenario, tras acender os motores o grupo logra escapar da Estrela da Morte. No perímetro de defensa da Estrela da Morte, en plena fuxida, son inmediatamente atacados por un grupo de [[Caza TIE|cazas espaciais TIE]] do Imperio e tras un combate conseguen zafarse deles e entrar no hiperespazo, onde xa non poden ser interceptados. Luke séntese triste pola desaparición do seu amigo Obi-Wan, no entanto Leia desconfía de que o Imperio os deixase escapar tan facilmente. En realidade as tropas colocaran un rastreador dentro do Falcón Milenario por orde de Darth Vader, quen tras percibir a Obi-Wan presentía que lograrían escapar. O rastreador permitiríalle seguir a nave e encontrar o sistema estelar onde se ocultaba a base rebelde. A base rebelde en [[Yavin IV]] estaba en perigo. Mentres tanto os técnicos rebeldes analizan os planos roubados e descobren un punto débil no deseño da estación espacial inimiga, un «branco», un punto débil de apenas dous metros de largo, consistente nunha trapela de ventilación que comunica directamente co sistema de reactores da estación especial. Unicamente un disparo certeiro cun torpedo de protóns realizado dende un caza de ataque podería alcanzar a apertura, xa que estaba blindado con escudos contra armas láser. Sabendo isto, Luke e un escuadrón da Alianza Rebelde deciden preparar o asalto sobre a Estrela da Morte. Han Solo rexeita formar parte do contraataque, reclama o rescate da princesa Leia e pretende regresar á súa vida de pirata e ó contrabando de mercadorías e mais pagar as súas débedas. Namentres, a Estrela da Morte entra no sistema de Yavin preparada para destruír a base rebelde, pero para alcanzar o seu obxectivo a estación necesita rodear o planeta, perdendo trinta minutos para conseguilo. Alertados da presenza da Estrela da Morte no sistema, o grupo de naves da Alianza Rebelde decide iniciar o ataque decontado. Ante o inminente ataque Darth Vader ordena enviar as naves TIE para detelos. No medio da batalla, unha a unha, as naves TIE son abatidas polos rebeldes mais a Alianza tamén perde varios dos seus escuadróns conforme se intensifica a batalla. Ó ver que as naves TIE fracasan en repeler os rebeldes, Darth Vader decide persoalmente formar parte do combate xunto a un grupo de pilotos imperiais. Os pilotos rebeldes logran entrar na zona onde está o branco pero, a pesar dos seus esforzos, ningunha logra acertar no branco por mor dos disparos das torres de defensa e por Darth Vader e mais a súa escolta, que os derruban antes de tempo. Mentres, no interior da estación, Tarkin é informado por un oficial de que existe risco no ataque, suxerindo prepararse para unha eventual evacuación da Estrela da Morte de inmediato, pero Tarkin rexeita abandonar a estación «no momento do seu triunfo» e recálcalle ó seu oficial que subestima as posibilidades da estación. Cando a Alianza Rebelde conta xa con poucos pilotos para o ataque o líder do escuadrón decide entrar en acción xunto con outros pilotos e trata de alcanzar o branco, non obstante non pode conseguilo, sendo derrubado por Darth Vader, ó igual que a escolta que o acompañaba. Ó ser os únicos que quedan e coa Estrela da Morte acercándose cada vez máis ó seu obxectivo, Luke e o seu grupo deciden intentalo, sendo tamén perseguidos por Darth Vader, que consegue abater a un dos pilotos da escolta de Luke e dana severamente a nave de [[Wedge Antilles]], polo que decide deixalo todo en mans de Luke. Darth Vader ordénalle decontado á súa escolta que deixen ir a nave de Wedge e que concentren a súa atención en Luke. A Estrela da Morte consegue rodear finalmente o planeta e prepárase para disparar o poderoso raio destrutor contra a base rebelde no satélite Yavin IV. Tras escoitar a voz de Obi-Wan, dicíndolle que use a Forza, Luke desconecta o seu ordenador e decide confiar nos seus instintos. Mentres tanto Darth Vader, que intenta detelo, descobre que a Forza é intensa en Luke. Xusto cando Darth Vader o ten na mira e preparado para destruílo, Han Solo aparece sorprendentemente no Falcón Milenario no último momento e salva a Luke de Darth Vader. Os seus escoltas despéxanlle o camiño a Luke para que non teña interferencia algunha e poida disparar sen problemas; Luke cun certeiro disparo logra finalmente alcanzar o branco e destrúe a Estrela da Morte. Por outro lado, Darth Vader xira fóra de control polo espazo, consegue sobrevivir e logra escapar. Nas escenas finais celébrase unha cerimonia na base rebelde do Templo Massassi, onde a princesa Leia concede a Luke e a Han as medallas ó valor pola súa intervención durante a batalla.<ref name="Star Wars_1">{{Cita web |url=http://www.blueharvest.net/scoops/anh-script.shtml |título=Star Wars: A New Hope script |dataacceso=05-06-2019 |páxina-web=BlueHarvest.net |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090308124710/http://www.blueharvest.net/scoops/anh-script.shtml |dataarquivo=08-03-2009 |urlmorta=yes }}</ref> ==Personaxes== * [[Mark Hamill]] como [[Luke Skywalker]] :Luke Skywalker é un mozo que vive en Tatooine con seus tíos Beru e Owen Lars, nunha granxa onde axuda en tódalas tarefas mais pretende abandonar o planeta e emprender unha nova vida lonxe de Tatooine. É moi sensible á Forza e representa o [[heroe]] [[arquetipo]].<ref>{{cita libro|título=The Power of Myth |ano=1989 |apelido=Campbell |nome=Joseph |ligazón-autor=Joseph Campbell |apelido2=Moyers |nome2=Bill |isbn=978-0385247740}}</ref> :Para seleccionar o elenco da película Lucas quería intérpretes novos que non tivesen moita experiencia no cine. Para escoller os actores protagonistas do filme, nunha ocasión Lucas compartiu unha sesión do ''casting'' co seu amigo Brian De Palma, quen tamén buscaba actores para o seu próximo proxecto, titulado ''[[Carrie (filme)|Carrie]]'' (baseado na [[Carrie (novela)|novela homónima]] de [[Stephen King]]). Mentres facía as audicións para o rol de Luke Skywalker —naquel momento denominado Luke Starkiller—, Mark Hamil concluíu que os seus diálogos eran demasiado estraños (debido ós conceptos relacionados coa galaxia ficticia) e decidiu ler simplemente a súa parte da forma máis sincera posible, finalmente foi o elixido para o papel no canto de [[William Katt]], que en troques foi contratado para a película de Brian De Palma.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Katt">{{Cita web|url=http://www.filmbug.com/db/282027 |título=William Katt |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Filmbug}}</ref><ref name="casting">{{Cita web |url=http://www.premiere.com/article.asp?section_id=6&article_id=2164 |título=The Force Wasn't With Them |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Revista ''Premiere'' (Estados Unidos) |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060508222750/http://www.premiere.com/article.asp?section_id=6&article_id=2164 |dataarquivo=08-05-2006 |url-morta=yes }}</ref> * [[Carrie Fisher]] como a [[Leia Organa|princesa Leia]] :A princesa Leia, procedente do planeta Alderaan, é integrante do [[Senado Galáctico|Senado Imperial]], emporiso é un dos membros máis destacados da Alianza Rebelde. Consegue facerse cos planos da Estrela da Morte, considerados cruciais para adquirir vantaxe na guerra contra o Imperio polos rebeldes. :Carrie Fisher presentouse para as audicións de ''A guerra das galaxias'' e mais de ''Carrie'', ó igual que [[Sissy Spacek]], que foi a elixida para interpretar o papel protagonista no filme de Brian De Palma.<ref name="BlueCasting">{{Cita web |url=http://www.blueharvest.net/cast/ |título=Alternate Casting |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=BlueHarvest.net |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090511222601/http://www.blueharvest.net/cast/ |dataarquivo=11-05-2009 |url-morta=yes }}</ref> De maneira similar, a maioría das actrices novas de [[Hollywood]] acudiron ás audicións para o papel de Leia, incluíndo a [[Terri Nunn]],<ref name="HNR">{{Cita web|url=http://www.hollywoodnorthreport.com/documents/starwarsedlund1.php#s2 |título=Star Wars: A Look Back |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Hollywood North Report}}</ref> [[Jodie Foster]],<ref name="BlueCasting" /> e [[Cindy Williams]];<ref name="EmpireOfDreams" /> finalmente Carrie Fisher foi a actriz elixida baixo a condición de que perdera 4.5 [[Quilogramo|quilos]] (10 ''[[Libra (masa)|pounds]]'') de peso para o personaxe.<ref>{{cita novas|título=Carrie Fisher Told To Lose Weight For 'Star Wars' Role |url=http://www.huffingtonpost.com/2011/11/08/carrie-fisher-star-wars-lose-weight-princess-leia_n_1081688.html |dataacceso=18-06-2014 |data=08-11-2011 |xornal=[[The Huffington Post]]}}</ref> * [[David Prowse]] como [[Darth Vader]] :Darth Vader é un [[Sith|lord Sith]] moi poderoso, leal ó Imperio Galáctico, anda na procura dos planos roubados e busca rematar coa sublevación rebelde. É o principal antagonista da película. :Lucas nun principio pretendía que [[Orson Welles]] lle prestase a Darth Vader a súa voz, tras descartar a voz do propio David Prowse polo seu característico acento da rexión suroeste de Inglaterra.<ref name="Lucas" /> Considerando que a voz de Welles resultaría facilmente recoñecible, finalmente elixiu no seu lugar o pouco coñecido [[James Earl Jones]].<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="casting" /> * [[Harrison Ford]] como [[Han Solo]] :Un contrabandista con cuantiosas débedas. A súa nave é o Falcón Milenario, considerada por Han Solo a máis veloz da galaxia. Ofrécese a levar a Obi-Wan e mais a Luke a Alderaan a cambio dunha importante suma de diñeiro. :George Lucas era reticente a contratar a Harrison Ford, pois xa traballara con el en ''American Graffiti''. En cambio, pediulle que lle prestase axuda no ''casting'', xa fora lendo liñas de diálogo cos actores que optaban ó papel ou explicándolles o contexto das escenas que ían interpretar. Pouco despois elixiuno por diante de [[Kurt Russell]], [[Nick Nolte]],<ref name="casting" /> [[Christopher Walken]], [[Billy Dee Williams]] (quen interpretou a [[Lando Calrissian]] na continuación do filme) e [[Perry King]].<ref name = "EmpireOfDreams" /><ref name="BlueCasting" /><ref name="AboutCasting">{{Cita web |url=http://scifi.about.com/od/starwarsfaqs/f/swburtreynolds.htm |título=Is it true about Burt Reynolds and Han Solo? |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Scifi |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060622213751/http://scifi.about.com/od/starwarsfaqs/f/swburtreynolds.htm |dataarquivo=22-06-2006 |url-morta=yes }}</ref> * [[Peter Cushing]] como o [[Wilhuff Tarkin|Grand Moff Tarkin]] :Comandante da Estrela da Morte e gobernador rexional de carácter implacable. A súa misión consiste en dar coa base secreta rebelde para destruíla e acabar coa Alianza Rebelde. :Lucas considerou a Cushing inicialmente para o papel de Obi-Wan Kenobi, mais cría que «as súas delgadas faccións» serían mellor para o papel do Grand Moff Tarkin. Lucas eloxiou a actuación de Cushing e comentou: «é un moi bo actor. Adorado e idolatrado polos mozos e polas persoas que ven determinado tipo de películas. Creo que será recordado con cariño».<ref>{{cita web|apelido=Sietz |nome=Dan |título=‘Peter Cushing: A Life In Film' Is A Genre Geek's Dream |url=http://uproxx.com/gammasquad/2013/04/peter-cushing-a-life-in-film-is-a-genre-geeks-dream/ |páxina-web=Uproxx |dataacceso=26-06-2019 |data=18-04-2013}}</ref> *[[Alec Guinness]] como [[Obi-Wan Kenobi]] :Un vello cabaleiro Jedi, considerado polos colonos de Tatooine un austero ermitán. R2-D2 anda na súa procura para entregarlle unha mensaxe da princesa Leia, que está en apuros e necesita a súa axuda. Desvélalle a Luke a existencia da Forza e ofrécese a iniciar a súa instrución como cabaleiro Jedi. :Preocupado pola idea de que o estudio puidese desaprobar o proxecto ante a ausencia de actores recoñecidos, Lucas decidiu contratar o veterano [[Alec Guinness]] —ganador do [[Premios Óscar|óscar ó mellor actor]] pola súa interpretación en ''[[A ponte sobre o río Kwai]]'' (1957)— como Obi-Wan Kenobi.<ref name="EmpireOfDreams" /> Alec Guinness foi un dos poucos que consideraba que a película tería éxito.<ref name="BBCTrivia" /> Antes de que Guinness fose escollido, o actor xaponés [[Toshirō Mifune]] (protagonista de ''A fortaleza escondida'' e ''[[Yojimbo]]'', ambas do director Akira Kurosawa) foi considerado para o papel.<ref name="casting" /><ref>{{cita web|url=http://kotaku.com/5975671/how-star-wars-mightve-had-a-different-darth-vader |título=How Star Wars Might've Had a Different Darth Vader |nome=Brian |apelido=Ashcraft |páxina-web=Kotaku |dataacceso=26-06-2019}}</ref> De acordo coa filla de Mifune, Mika Kitagawa, seu pai rexeitou a proposta de Lucas para interpretar a Kenobi e Darth Vader porque «lle preocupaba a aparencia da película e como se rebaixaba a imaxe dos samurais», nese momento as películas de ciencia ficción parecían cativas pois os efectos especiais non eran moi avanzados e ademais Mifune sentía moito respecto polos [[samurai]]s.<ref>{{cita novas|apelido=Lee |nome=Benjamin |título=Toshiro Mifune turned down Obi-Wan Kenobi and Darth Vader roles |url=https://www.theguardian.com/film/2015/dec/04/toshiro-mifune-star-wars-turned-down-obi-wan-kenobi-and-darth-vader-roles |xornal=The Guardian |dataacceso=26-06-2019 |data=04-12-2015}}</ref> *[[Peter Mayhew]] como [[Chewbacca]] :É un wookiee, amigo de Han Solo e contrabandista, é o copiloto do Falcón Milenario. :Peter Mayhew soubo que se estaba facendo un ''casting'' en [[Londres]] para ''A guerra das galaxias'' e decidiu presentarse. O actor de 2.21 [[metro|m]] (7 [[Pé (medida)|pés]] e 3 [[polgada]]s) de altura foi elixido inmediatamente para interpretar a Chewbacca con só poñerse de pé para saudar a Lucas.<ref name="Mayhew">{{Cita web|url=http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800050737/bio |título=Peter Mayhew Biography |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Yahoo! |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100808060227/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800050737/bio |dataarquivo=08-08-2010}}</ref> En realidade podía optar tamén a interpretar o rol de Darth Vader, mais ó decantarse polo wookiee, foi David Prowse quen interpretou a Vader.<ref name="Mayhew"/> Mayhew estudou o comportamento dos animais no zoolóxico para modelar o personaxe de Chewbacca.<ref name="BBCTrivia" /> *[[Anthony Daniels]] como [[C-3PO]] :É un droide de protocolo, domina máis de seis millóns de formas de comunicación. Chega a Tatooine canda R2-D2 tras escapar da Tantive IV a bordo dunha cápsula fuxindo das tropas de asalto imperiais. :Anthony Daniels acudiu ó ''casting'' e foi elixido como C-3PO, tras ver un debuxo do ilustrador Ralph McQuarrie do personaxe, quedou sorprendido e decidiu optar ó papel.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Daniels">{{Cita web|url=http://www.starwars.com/bio/anthonydaniels.html |título=Biography: Anthony Daniels |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Starwars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080623073020/http://www.starwars.com/bio/anthonydaniels.html |dataarquivo=23-06-2008}}</ref> Inicialmente Lucas non pretendía usar a voz de Anthony Daniels para C-3PO, arredor de trinta actores de voz participaron na audición pero finalmente decidiu utilizar a voz de Daniels confundíndoa coa audición do actor Stan Freberg.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Characters" /> *[[Kenny Baker]] como [[R2-D2]] :Droide astromecánico, porta unha mensaxe secreta da princesa Leia dirixida a Obi-Wan Kenobi, cumprir este mandato é o seu único propósito. :Cando Lucas estaba rodando en Londres realizouse un ''casting'' adicional e Kenny Baker, que estaba involucrado nunha comedia musical, soubo que o equipo de filmación buscaba unha persoa pequena que fose adecuada para interpretar a R2-D2 —Baker medía 1.12 m (3 pés e 8 polgadas) de altura— foi inmediatamente seleccionado por George Lucas. Nun principio foi reticente, dubidando se aparecer nunha película onde non se mostraba o seu rostro e pensando en continuar coa comedia na que andaba metido, mais finalmente aceptou.<ref>{{cita novas|apelido=Williams |nome=Andrew |título=Kenny Baker |url=http://metro.co.uk/2009/10/27/kenny-baker-240855/ |xornal=Metro |dataacceso=26-06-2019 |date=02-10-2009}}</ref> O característico son de R2-D2 creárono Ben Burtt e Lucas a partir de ruídos de bebé, gravando estas voces escoitadas a través dun [[intercomunicador]] e mesturadas finalmente usando un sintetizador.<ref name="Lucas" /> *[[Denis Lawson]] como [[Wedge Antilles]] :É un dos mellores pilotos da Alianza Rebelde de caza X-Wing, participou na batalla de Yavin, combateu xunto a Luke Skywalker no Escuadrón Vermello. :O actor escocés Denis Lawson interpretou a Wedge Antilles en ''A guerra das galaxias'', no entanto foi David Ankrum quen lle prestou a súa voz ó personaxe.<ref>{{cita web|título=Star Wars Mysteries: hunting for the fake wedge |url=https://www.starwars.com/news/star-wars-mysteries-hunting-for-the-fake-wedge |páxina-web=Star Wars |dataacceso=26-06-2019}}</ref><ref>{{cita web|título=David Ankrum |url=http://www.coolwatersproductions.com/Clients/davidankruma.html |páxina-web=Coolwaters productions |dataacceso=26-06-2019}}</ref> Nos créditos o nome de Lawson está mal escrito e aparece como "Dennis".<ref>{{cita web|título=Denis Lawson |url=https://www.imdb.com/name/nm0493200/ |páxina-web=IMDb |dataacceso=26-06-2019}}</ref> *[[Declan Mulholland]] como [[Jabba o Hutt|Jabba, o Hutt]] :O xefe do crime máis poderoso de Tatooine, ofreceu unha recompensa polo contrabandista Han Solo. :Cando filmou a escena entre Han Solo e Jabba en 1976, Lucas contratou o actor norteirlandés Declan Mulholland para representar a Jabba o Hutt, cun disfrace marrón peludo. Lucas pretendía substituír a Mulholland na posprodución por unha criatura mais foi imposible polas limitacións técnicas da época.<ref>Entrevista a George Lucas, ''Star Wars Episode IV: A New Hope'', Special Edition (VHS, 20th Century Fox, 1997).</ref> En definitiva, Lucas decidiu deixar a escena fóra da montaxe final da película.<ref>Comentarios de George Lucas, ''Star Wars Episode IV: A New Hope'', Special Edition, dir. George Lucas, (DVD, 20th Century Fox, 2004).</ref> Lucas volveu a introducir a escena na edición especial de 1997, restaurando a secuencia e substituíndo a Mulholland por unha [[imaxe xerada por ordenador]] de Jabba o Hutt e o diálogo en huttese —unha lingua ficticia creada por Ben Burtt— no canto de inglés.<ref>Entrevista a Joseph Letteri, ''Star Wars Episode IV: A New Hope'', Special Edition (VHS, 20th Century Fox, 1997).</ref><ref>"''A New Hope'': Special Edition — What has changed?: Jabba the Hutt", 15-01-1997, en {{cita web |url=http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f19970115/indexp2.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080301000000/http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f19970115/indexp2.html |dataarquivo=01-03-2008 |título=A New Hope: Special Edition – What has changed? |urlmorta=yes |dataacceso=27-06-2019 }}. {{cita web |url=http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f19970115/indexp2.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080229204948/http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f19970115/indexp2.html |dataarquivo=29-02-2008 |título=A New Hope: Special Edition – What has changed? |urlmorta=yes |dataacceso=27-06-20192016 }}</ref> A escena puíuse aínda máis para o lanzamento en DVD no 2004, mellorando a aparencia de Jabba cos avances nas técnicas de imaxe xerada por ordenador.<ref>{{cita web|título=Star Wars: The Changes — Part One |url=http://www.dvdactive.com/editorial/articles/star-wars-the-changes-part-one.html |páxina-web=DVDActic.com |dataacceso=27-06-2019}}</ref> :*Mark Austin como [[Boba Fett]] ::Un cazador de recompensas contratado por Jabba, o Hutt. ::Mark Austin, un animador de ILM, interpretou a Boba Fett na escena da edición especial de 1997 onde aparece Jabba o Hutt, no entanto, este personaxe non aparece na escena orixinal de 1977 e foi incorporado ex professo á película.<ref>{{cita web |url=https://www.digitalfox.media/explained/mark-austin-becoming-the-power-of-the-force-boba-fett-figure/ |título=Becoming a Boba Fett actor – Mark Austin |páxina-web=Digital Fox |data=18-09-2015 |dataacceso=18-06-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190925042244/https://www.digitalfox.media/explained/mark-austin-becoming-the-power-of-the-force-boba-fett-figure/ |dataarquivo=25-09-2019 |urlmorta=yes }}</ref> Austin, que interpretou o rol, non aparece nos títulos de crédito.<ref>{{cita web|título=Mark Austin filmography |url=http://cinema.com/people/030/049/mark-austin/filmography.phtml |páxina-web=Cinema.com |dataacceso=27-06-2019}}</ref> <gallery caption="Actores principais do filme."> Mark Hamill (1978).jpg|[[Mark Hamill]] en 1978. Harrison Ford by Gage Skidmore 2.jpg|[[Harrison Ford]] en 2017. Carrie Fisher 1978 party - headshot.jpg|[[Carrie Fisher]] en 1978. David Prowse at Mountain-Con III in 2007 (cropped).png|[[David Prowse]] en 2007. Peter cushing the brides of dracula (1).jpg|[[Peter Cushing]] en 1960. Sir Alec Guinness Allan Warren (2).jpg|[[Alec Guinness]] en 1973. Kenny Baker at Star Wars Celebration IV (2007).jpg|[[Kenny Baker]] en 2007. Daniels03 cropped.jpg|[[Anthony Daniels]] en 2005. </gallery> ==Alusións literarias e cinematográficas== [[Ficheiro:Poster - Flash Gordon (Chapter 13, Rocketing to Earth) 01.jpg|miniatura|180px|A idea orixinal de George Lucas era comprar os dereitos dos [[Banda deseñada|cómics]] e da serie de filmes de ''[[Flash Gordon]]'' das [[Década de 1930|décadas de 1930]] e [[Década de 1940|1940]].]] De acordo con George Lucas, ''Star Wars'' estivo inspirada por diversas obras tales como ''[[Beowulf (poema)|Beowulf]]'' e o [[Ciclo artúrico]] —sobre as que sentou as orixes do mito— así como por varias relixións ([[Relixións abrahámicas|abrahámica]], [[confucianismo]], [[xintoísmo]] e [[taoísmo]]).<ref name="EmpireOfDreams" /> Orixinalmente, quería partir dos [[Serial (cine)|seriais]] de ''[[Flash Gordon]]'' dos [[Década de 1930|anos 1930]]. Non obstante, recorreu á película ''A fortaleza escondida'' de Akira Kurosawa e ó libro ''The Hero with a Thousand Faces'' de Joseph Campbell, tras non conseguir os dereitos de antedito cómic.<ref name="FlashG" /><ref name="Origins" /> Respecto ás semellanzas con estas e outros elementos multimedia, a película mostra trazos en común con ''[[Buck Rogers]]'' e ''Flash Gordon'', os mesmos que poden identificarse co conflito existente entre os rebeldes e as tropas imperiais, os efectos de transición nas escenas e o texto que avanza pola pantalla para explicar os acontecementos ó inicio das películas. Así mesmo, un dos conceptos introducidos en ''Flash Gordon'', a fusión entre a tecnoloxía do futuro e a maxia tradicional, fora desenvolvido por [[H. G. Wells]] —considerado como un dos fundadores da [[ciencia ficción]]— quen cría que a [[revolución industrial]] «destruíra» a idea de que as [[Xénero fantástico|fantasías máxicas]] podían facerse realidade. Desta maneira, concluíu que para conseguir que todo mito poida desenvolverse como tal é necesario que resulte plausible, e Wells decidiu substituír os elementos da [[Revolución Industrial|época industrial]] introducindo [[Viaxe no tempo|máquinas do tempo]] en lugar de [[Alfombra máxica|alfombras máxicas]], [[extraterrestre]]s en vez de [[dragón]]s e científicos no canto de feiticeiros; así, Wells iniciou un novo xénero literario que denominou «fantasía científica».<ref>{{Cita web|url=http://www.moongadget.com/origins/flash.html |título=Star Wars Origins - Flash Gordon |dataacceso=21-06-2019 |páxina-web=Star Wars Origins}}</ref><ref name="Wellsss">{{Cita web|url=http://www.u.arizona.edu/~gmcmilla/oral.html |título=Wells on The Time Machine |dataacceso=21-06-2019 |páxina-web=U.arizona.edu}}</ref><ref name="THX">{{Cita web|url=http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f20040810/index.html |título=Before A New Hope: THX 1138 |dataacceso=21-06-2019 |páxina-web=Starwars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080419055512/http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f20040810/index.html |dataarquivo=19-04-2008 }}</ref> [[Ficheiro:Arrakis.jpg|miniatura|esquerda|200px|''A guerra das galaxias'' fai alusión á obra de [[Frank Herbert]] ''[[Dune (novela)|Dune]]''; á descrición do planeta Tatooine pódese asimilar á de [[Arrakis]], un planeta conformado case por completo por un [[deserto]] de [[duna]]s.<ref name="Dunedune" /> De acordo coa novela, Arrakis é o único lugar coñecido onde se produce unha droga-especia de [[lonxevidade]] denominada [[melange]], mentres que o planeta Kessel, en ''A guerra das galaxias'', é característico polas súas reservas de especias.]] Igualmente, ''A fortaleza escondida'' foi outra das súas principais inspiracións, algo que resulta perceptible nalgunhas expresións singulares; por exemplo, os dous campesiños tunantes do filme de Kurosawa equipáranse coas formas robóticas de C-3PO e R2-D2, mentres que a xerarquía da familia xaponesa en ''A fortaleza escondida'' é semellante estruturalmente ás forzas imperiais de ''Star Wars''. Non obstante, non só esta película influíu en ''A guerra das galaxias'', pois ''[[Yojimbo]]'' (1961), do mesmo director, serviu tamén de inspiración. As principais comparacións radican en que varios homes ameazan o heroe (fanfurriñando entre si sobre como son buscados polas autoridades), nas escenas finais (un brazo [[Amputación|amputado]] por unha espada) e o ofrecemento ó [[rōnin]] Sanjurō (interpretado por Toshirō Mifune) de «vinte e cinco [[ryō]]s cando complete a misión»,{{#tag:ref|Un {{nihongo|'''ryō'''|両}} era unha unidade monetaria de ouro utilizada no [[Xapón]] durante a [[era Meiji]]. O seu valor equivalería a 4&nbsp;000 moedas de [[cobre]]. Tempo despois, foi substituído por un novo sistema baseado no {{nihongo|[[ien]]|円}}.|group="lower-alpha"}} unha promesa moi parecida á que recibe Han Solo de «dous mil agora, e quince mil máis cando cheguemos a Alderaan». A afección de Lucas polas películas de Kurosawa puido influír na súa decisión de visitar o Xapón nos [[Década de 1970|anos 1970]], provocando á súa vez que algúns pensasen que o termo «jedi» proviña de «jidaigeki» (drama xaponés, que usualmente se refire a películas de samurais).<ref name = "THX" /><ref>{{Cita web |url=http://www.moongadget.com/origins/kurosawa.html |título=Star Wars Origins - Akira Kurosawa |dataacceso=21-06-2019 |páxina-web=Star Wars Origins |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151103145347/http://www.moongadget.com/origins/kurosawa.html |dataarquivo=03-11-2015 |urlmorta=yes }}</ref> Outra alusión literaria está relacionada coa obra ''[[Dune (novela)|Dune]]'' (ganadora do [[premio Nébula]] na categoría «Mellor novela de ciencia ficción») de [[Frank Herbert]], e a descrición do [[Arrakis|planeta Arrakis]], que estaría relacionado co planeta Tatooine. De acordo coa novela, Arrakis é o único lugar coñecido onde se produce unha droga-especia de lonxevidade denominada [[melange]], mentres que Han Solo é un contrabandista de especias que foi visto nas minas de Kessel, características polas súas reservas de especias. Debido a que o concepto orixinal de ''Star Wars'' trataba sobre o transporte da especia, a natureza do material non era moi detallada. Nunha das súas conversas, Luke coméntalle a Obi-Wan que intúe que seu pai fora un navegante a bordo dun cargador de especias. Outras similitudes entrambas as creacións inclúen a princesa Leia e a [[princesa Alia]], a Forza e «a Voz» (habilidade usada pola irmandade [[Bene Gesserit]]), e a granxa «de humidade» do tío Owen e a tía Beru (a cal se asemella ó resío de bágoas usadas polo pobo [[fremen]] como «fonte pequena pero fiable de agua»).<ref name="Dunedune">{{Cita web|url=http://www.moongadget.com/origins/dune.html |título=Star Wars Origins - Frank Herbert's Dune |dataacceso=24-06-2009 |páxina-web=Star Wars Origins}}</ref><ref>{{Cita web|url= http://www.dahoudek.com/pages/starwarsdune.htm |título=Star Wars is Dune |dataacceso=24-06-2009 |autor=D. A. Houdek}}</ref> Máis tarde, Herbert diría que «[[David Lynch]], director da [[Dune (filme de 1984)|adaptación cinematográfica da súa novela homónima]], tivera que pasar por varias complicacións debido a que ''Star Wars'' utilizou moitos conceptos da súa obra literaria». Tanto Herbert como Lynch encontraron ata «16 puntos de similitude», calculando que as probabilidades de que non fose coincidencia eran moi elevadas.<ref>{{cita libro|nome=Frank |apelido=Herbert |ligazón-autor=Frank Herbert |ano=1985 |título=Eye |url=https://archive.org/details/eye00herb |editorial=Byron Preiss Publications |páxina=[https://archive.org/details/eye00herb/page/13 13]}}</ref> [[Ficheiro:Wizard of oz movie poster.jpg|miniatura|170px|O filme ''[[The Wizard of Oz (filme de 1939)|The Wizard of Oz]]'' (1939) serviría igualmente de inspiración para algunhas escenas de ''Star Wars'', as cales poden considerarse como referencias á clásica adaptación de [[Victor Fleming]].<ref name="Ozz" />]] {{Imaxe múltiple | posición_táboa = left | dirección = vertical | ancho = 220 | foto1 = Avro Lancaster flying-2 1985mod.jpg | foto2 = De Havilland Mosquito Prototype.jpg | texto2 = Filmes bélicos como ''[[The Dam Busters]]'' (1954) e ''[[633 Squadron]]'' (1956), que usaban avións como o [[Avro Lancaster]] ''(arriba)'' e o [[De Havilland Mosquito|Mosquito]] ''(abaixo)'', respectivamente, serviron de inspiración para as secuencias de combate. }} A escena do asalto á Estrela da Morte foi concibida despois de que Lucas analizara ''[[The Dam Busters]]'' (1954), de [[Michael Anderson]], especificamente a secuencia onde o [[Avro Lancaster|bombardeiro Lancaster]] da [[Royal Air Force|Forza Aérea Británica]] voa sobre uns [[pantano]]s para logo dirixir un par de [[Bomba de rebote|bombas de rebote]] que tiñan como obxectivo as [[Encoro|presas]], como parte dun plan que tiña como finalidade paralizar a [[industria pesada]] da [[rexión do Ruhr]]. Incluso algúns diálogos repítense durante o clímax de ''A guerra das galaxias'' —Gilbert Taylor fora responsable dos efectos especiais de ''The Dam Busters''—.<ref>{{Cita web|url=http://www.moongadget.com/origins/other.html |título=Star Wars Origins – Other inspirations |dataacceso=24-0-20192009 |páxina-web=Star Wars Origins}}</ref> Outra inspiración para a mesma escena sería o clímax da película ''[[633 Squadron]]'' (1956), de [[Walter Grauman]],<ref>{{Cita web|url=http://www.musicweb-international.com/film/2005/Sum05/633sqdrn.html |título=Summer 2005 Film Music CD Reviews |dataacceso=24-06-2019 |páxina-web=Film, Music on the Web}}</ref> na que [[de Havilland Mosquito|Mosquitos]] da Forza Aérea Británica atacan unha [[central hidroeléctrica]] alemá mediante unha estratexia que consistía en deixar caer bombas especiais nun punto específico, mentres sobrevoan a baixa altura no medio dun [[fiorde]], protexéndose de bombardeos procedentes de [[Canón antiaéreo|canóns antiaéreos]] e de disparos producidos por soldados alemáns. Ó final, vídeos de ambas as cintas foron incluídos na versión ''dogfight'' que Lucas usaría a modo de proba para editar as secuencias dos combates aéreos.<ref name="AF1977" /> Algunhas outras identidades de ''A guerra das galaxias'' susténtanse en referencias de inferencia a outras películas clásicas do xénero, tales como ''[[2001: Unha odisea do espazo]]'' (1968) de [[Stanley Kubrick]] —a escena na que unha nave espacial cobre a parte superior da pantalla, alude á secuencia inicial da astronave interplanetaria Discovery 1. Dita cinta influiría de moitas formas distintas na aparencia de ''Star Wars''. Entre estas semellanzas encóntranse o uso de cápsulas [[Actividade extravehicular|EVA]], corredores hexagonais e gráficos primitivos. Mención similar no referente ó porto de acoplamento da Estrela da Morte, que alude a un idéntico que se atopa na estación espacial orbitaria de ''2001: Unha odisea do espazo''.<ref>{{Cita web|páxina-web=Star Wars Origins |título=Star Wars Origins - 2001 A Space Odyssey |url=http://www.moongadget.com/origins/2001.html |dataacceso=24-06-2019}}</ref> Existen tamén certas coincidencias con ''[[The Wizard of Oz (filme de 1939)|The Wizard of Oz]]'' (1939) de [[Victor Fleming]]. Por exemplo, os jawas son moi parecidos ós munchkin —ananos nativos de [[Munchkinland]] nos [[Lista de libros de OZ|libros de Oz]] redactados por [[L. Frank Baum]]. Ademais, os personaxes principais disfrázanse como soldados das tropas inimigas, mentres que a secuencia onde Obi-Wan morre, deixando caer unicamente a súa túnica baleira no sitio, é practicamente igual a aquela onde a malvada bruxa do leste se derrete en ''Oz''.<ref name="Ozz">{{Cita web|páxina-web=Star Wars Origins |título=Star Wars Origins - The Wizard of Oz |url=http://www.moongadget.com/origins/oz.html |dataacceso=24-06-2019}}</ref><ref>{{Cita informe|nome=Elisa Kay |apelido=Sparks |título=Female Hero in Wizard of Oz Compared to Male Hero in Star Wars}}</ref> Noutros ámbitos, e malia ser de cor dourada e presentar características masculinas, o androide C-3PO está inspirado no robot Maria de ''[[Metropolis]]'' (1927), dirixida por [[Fritz Lang]]. Os zunidos emitidos no filme nacerían a partir dos ruídos metálicos de Hickory, un dos protagonistas de ''The Wizard of Oz''.<ref>{{Cita web|páxina-web=Star Wars Origins |título=Star Wars Origins - The Droids |url=http://www.moongadget.com/origins/droids.html |dataacceso=24-06-2019}}</ref><ref>{{Cita web|páxina-web=Starwars.com |título=Star Wars Databank: C-3PO |url=http://www.starwars.com/databank/droid/c3po/?id=bts |dataacceso=24-06-2019}}</ref> ==Promoción== [[Ficheiro:Star wars 1977 us.svg|miniatura|esquerda|Logotipo ideado por Dan Perri para ''Star Wars'']] Mentres a película estaba en produción encargóuselle un [[logotipo]] a [[Dan Perri]], un deseñador de títulos que traballara nos títulos de películas como ''[[O exorcista (filme)|O exorcista]]'' (1973) e ''[[Taxi Driver]]'' (1976). Perri ideou un logotipo de STAR WARS en escorzo que consistía en letras maiúsculas cheas de estrelas e nesgadas cara a un punto de fuga. O deseño deste logotipo concibiuse orixinalmente para seguir a mesma perspectiva que o texto que avanza na secuencia de apertura da película. Ó final, o logotipo de Perri non se usou para a secuencia que dá inicio á película, no entanto utilizouse amplamente na publicidade impresa previa ó lanzamento do filme e nas marquesiñas publicitarias dos cines.<ref name=Taylor11>[[#Bibliografía|Taylor (2015)]], Capítulo 11</ref><ref>{{cita web |título=Star Wars (1977) |url=http://www.artofthetitle.com/title/star-wars/ |páxina-web=Art of the Title |dataacceso=16-07-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160402074725/http://www.artofthetitle.com/title/star-wars/ |dataarquivo=02-04-2016 |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Star Wars original logo by Suzy Rice.png|miniatura|Logotipo orixinal de Suzy Rice para ''Star Wars'']] O logotipo introducido finalmente na película orixinouse a partir dun folleto para promover o filme distribuído por Fox e destinado ós propietarios de cines en 1976. Este folleto foi deseñado por [[Suzy Rice]], unha directora de arte da axencia publicitaria Seiniger Advertising dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]]. Nunha visita a ILM en Van Nuys, Lucas mandoulle crear a Rice un logotipo que intimidase o espectador e pediulle que o estilo do logotipo resultase «[[Fascismo|moi fascista]]». A resposta de Rice á súa petición foi utilizar para o deseño do logotipo un tipo de imprenta Helvética grosa modificada e co contorno perfilado. Tras recibir algunhas suxestións de Lucas, Rice decidiu entrelazar o ''S'' e o ''T'' de ''STAR'' e mailo ''R'' e o ''S'' de ''WARS''. Lucas aprobou o cartel no medio da rodaxe das escenas da cantina de Mos Eisley. Gary Kurtz quedou impresionado co logotipo de Rice e escolleuno en lugar do deseño de Perri para a secuencia de apertura da película, despois de modificar a letra ''W'', estreitando as puntas na parte inferior do deseño orixinal de Rice. Creouse, en conclusión, o deseño definitivo; un dos logotipos máis recoñecibles no mundo do cine, emporiso, a contribución de Rice non aparece nos créditos da película.<ref name=Taylor11 /> Para o lanzamento nos Estados Unidos en 1977, 20th Century Fox encargou un [[Cartel|póster]] de promoción á axencia de publicidade Smolen, Smith and Connolly. Recorreron ó [[Traballador independente|artista independente]] [[Tom Jung]], a quen se lle pediu que representase «o ben sobre o mal». O seu póster, coñecido como ''Estilo ‘A’'', mostraba a Luke Skywalker de pé nunha pose heroica, brandindo un sabre de luz brillante sobre a súa cabeza, coa princesa Leia debaixo del, e unha grande imaxe fantasmal do casco de Darth Vader que se achega detrás deles. Algúns executivos de Fox consideraron que este cartel era «demasiado escuro» e encargáronlle ós imáns Hildebrandt, dous coñecidos artistas do xénero de fantasía, que traballasen nun novo cartel para o lanzamento no Reino Unido. Cando a película se estreou nos cines británicos, o cartel ''Estilo ‘B’'' dos irmáns Hildebrandt usouse como reclamo nas estadas publicitarias. Fox e Lucasfilm decidiron posteriormente que querían promover a película cunha nova representación menos estilizada e máis realista dos personaxes principais. O produtor Gary Kurtz acudiu ó artista Tom Chantrell, quen xa era coñecido polo seu prolífico traballo para as películas de terror da Hammer, e encargoulle unha nova versión do póster. Dous meses despois o cartel dos irmáns Hildebrandt foi substituído polo cartel ''Estilo ‘C’'' de Chantrell nos cines do Reino Unido.<ref>{{cita libro|apelido1=Sansweet |nome1=Stephen J. |apelido2=Vilmur |nome2=Peter |título=The Star Wars poster book |data=2005 |editorial=Chronicle Books |lugar=San Francisco|isbn=9780811848831}}</ref><ref name="photosecrets">{{cita web |título=Evolution of the Star Wars Poster |url=https://www.photosecrets.com/evolution-of-the-star-wars-poster.html |páxina-web=PhotoSecrets.com |dataacceso=16-07-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170728144712/https://www.photosecrets.com/evolution-of-the-star-wars-poster.html |dataarquivo=28-07-2017 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web|apelido1=Dass |nome1=William |título=The History of Star Wars Posters |url=https://filmschoolrejects.com/star-wars-the-posters-14ad09654325/ |páxina-web=Film School Rejects |dataacceso=16-07-2019 |data=14-12-2016}}</ref><ref>{{cita web|título=A short history of the first British Star Wars posters |url=http://www.sci-fimovieposters.co.uk/british-star-wars-posters.htm |páxina-web=www.sci-fimovieposters.co.uk |dataacceso=16-07-2019}}</ref> [[Charles Lippincott]] foi o director de [[mercadotecnia]] de Star Wars e como 20th Century Fox brindou pouco apoio para a comercialización, alén das licenzas de camisetas e pósters, Lippincott viuse na obriga a buscar apoios por outro lado. Conseguiu acordos con [[Marvel Comics]] para unha adaptación en banda deseñada e con [[Del Rey Books]] para adaptala a unha novela. Como fanático da ciencia ficción, utilizou os seus contactos para promover a película na [[Convención Internacional de Banda Deseñada de San Diego|Comic-Con de San Diego]] e noutros ámbitos relacionados cos adeptos da ciencia ficción.<ref name="EmpireOfDreams"/><ref name="Kurtz#1" /> Figuras de ''A guerra das galaxias'' estiveron dispoñibles durante varios meses despois do debut da película, tras aceptar [[Kenner Products]] a proposta de licenza presentada polo Charles Lippincott.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref>{{cita web |apelido=West |nome=Jay |título=''Star Wars'' flashback: Christmas '77 left fans with empty feeling |url=http://herocomplex.latimes.com/movies/star-wars-flashback-christmas-77-left-fans-with-empty-feeling/ |xornal=Los Angeles Times |data=10-01-2012 |dataacceso=30-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140526123434/http://herocomplex.latimes.com/movies/star-wars-flashback-christmas-77-left-fans-with-empty-feeling/ |dataarquivo=26-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ==Lanzamento== Malia que inicialmente só se lanzou nunha serie reducida de cines, ''A guerra das galaxias'' foi un éxito sen precedentes para 20th Century Fox, que axiña se converteu nun éxito de recadación e se estendeu máis amplamente o seu lanzamento. Finalmente produciríanse moitos outros lanzamentos en anos posteriores, tanto en vídeo como nos cines. ===Estrea=== {{Imaxe múltiple | posición_táboa = right | dirección = vertical | ancho = 180 | foto1 = Grauman's Chinese Theatre, by Carol Highsmith fixed & straightened.jpg | texto1 = [[20th Century Fox]] solicitou dúas semanas para a proxección de ''Star Wars'' no [[Mann's Chinese Theatre]] ó considerar que o filme non acadaría gran repercusión. | foto2 = Star Wars Grauman's Chinese Theatre.jpg | texto2 = Nunha cerimonia celebrada durante a segunda estrea de ''Star Wars'' no Mann's Chinese Theatre o 3 de agosto de 1977, nun acontecemento sen precedentes ó que asistiron miles de persoas, [[C-3PO]], [[R2-D2]] e [[Darth Vader]] plasmaron as súas pegadas na beirarrúa fronte antedito teatro. }} 20th Century Fox, cautelosa ante a posibilidade de que outras películas do verán como ''[[Smokey and the Bandit]]'' (1977) vencesen a ''Star Wars'', trasladou a data de estrea ó [[25 de maio]], o mércores anterior ó [[Días dos Caídos (Estados Unidos)|Día dos Caídos]]. Non obstante, a escasa publicidade que tivo a película provocou que menos de 40 salas de cine aceptasen proxectala, en resposta, 20th Century Fox esixiu que para exhibir ''[[The Other Side of Midnight (filme)|The Other Side of Midnight]]'' (1977), película baseada na [[The Other Side of Midnight|novela homónima]] de [[Sidney Sheldon]], as salas de cine deberían reservar tamén ''A guerra das galaxias''.<ref name="EmpireOfDreams"/> ''A guerra das galaxias'' estreouse o mércores 25 de maio de 1977 en menos de 32 cines, e en oito máis o xoves e o venres. Kurtz aseverou no 2002: «resultaría ridículo hoxe». O filme rompeu decontado os récords de recadación, converténdose de feito nun dos primeiros ''[[blockbuster]]s'' e Fox ampliou axiña os plans para o seu lanzamento noutras salas de cine.<ref name="Kurtz#1" /><ref name="coate20040921">{{cita web|apelido=Coate |nome=Michael |título=May 25, 1977: A Day Long Remembered |páxina-web=The Screening Room |data=21-09-2004 |url=http://www.fromscripttodvd.com/star_wars_a_day_long_remembered.htm |dataacceso=19-07-2019}}</ref> O propio Lucas non puido predicir o éxito de ''Star Wars''. Despois de visitar o estudio de rodaxe da película de Steven Spielberg, ''[[Close Encounters of the Third Kind]]'' (1977), Lucas estaba seguro de que a película de Spielberg superaría a Star Wars en recadación. Spielberg non estaba de acordo e cría que ''A guerra das galaxias'' acadaría maior éxito. Lucas propuxo un intercambio do 2,5% das ganancias de ambas películas; Spielberg aceptou o trato e aínda recibe o 2.5% das ganancias de ''Star Wars''.<ref>{{cita web|url=http://www.businessinsider.com/george-lucas-star-wars-bet-made-steven-spielberg-millions-2014-3?op=1 |título=How Steven Spielberg Made Millions Off 'Star Wars' After A 1977 Bet With George Lucas |páxina-web=Business Insider |dataacceso=19-07-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180131235102/http://www.businessinsider.com/george-lucas-star-wars-bet-made-steven-spielberg-millions-2014-3 |dataarquivo=31-01-2018}}</ref> Fox inicialmente tiña dúbidas sobre se ''A guerra das galaxias'' obtería un éxito destacado. Pensábase que ''The Other Side of Midnight'' sería o grande éxito do verán para o estudio, mentres que a película de Lucas tiña a consideración de secundaría para os propietarios das salas de cine nos Estados Unidos. Cando Fox solicitou o [[Mann's Chinese Theatre]], o estudio estimou que a película só necesitaba dúas semanas.<ref name="THRcover">{{cita novas|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/star-wars-flashback-no-theater-846864 |título='Star Wars' Flashback: When No Theater Wanted to Show the Movie in 1977 |nome=Pamela |apelido=McClintock |xornal=[[The Hollywood Reporter]] |data=09-12-2015 |dataacceso=19-07-2019}}</ref> Ante o temor de que o filme fracasase Lucas tiña previsto pasar unha estancia en Hawai coa súa dona Marcia. Despreocupándose de que o filme se estreaba ese día,<ref name="Biskind">{{cita libro|apelido=Biskind |nome=Peter |ano=1998 |título=Easy Riders, Raging Bulls: How the Sex-Drugs-and-Rock 'N' Roll Generation Saved Hollywood |url=https://archive.org/details/easyridersraging00bisk |lugar=New York |editorial=Simon & Schuster |páxinas=[https://archive.org/details/easyridersraging00bisk/page/336 336]–337, 343 |isbn=0-684-80996-6}}.</ref> pasou case todo o mércores nun estudio de son nos Ánxeles. Cando Lucas foi xantar con Marcia encontráronse cunha longa ringleira de persoas ó longo das beirarrúas que conducían ó Mann's Chinese Theatre, agardando para ver ''A guerra das galaxias''.<ref name="Heritage" /> Mais aínda era escéptico sobre o éxito do filme, incluso atendendo ós informes optimistas de Ladd e do estudio. Mentres estivo en Hawai, non foi ata que escoitou os comentarios de Walter Cronkite no ''CBS Evening News'' sobre a enorme multitude de xente que ateigaba os cines cando Lucas se decatou de que se fixera moi rico; [[Francis Ford Coppola]], que necesitaba cartos para terminar ''[[Apocalypse Now]]'' (1979), envioulle un telegrama ó hotel onde se aloxaba Lucas solicitando financiamento.<ref name="Biskind" /> Os actores do elenco convertéronse deseguida en personaxes familiares;<ref name="EmpireOfDreams"/> incluso os membros do equipo técnico, como os decoradores do filme, querían autógrafos.<ref name="Biskind" /> A película foi un grande éxito para 20th Century Fox e foi responsable do fortalecemento da compañía. Tres semanas despois da estrea o prezo das [[Acción (finanzas)|accións]] do estudio ascenderon a un nivel récord. Antes de 1977 as maiores ganancias anuais de 20th Century Fox foran 37 millóns USD, namentres que en 1977 a compañía rompeu ese récord declarando unha ganancia de 79 millóns USD.<ref name="EmpireOfDreams"/> Malia que a neutralidade da película respecto a outras culturas axudou a conseguir éxito internacional, Ladd mostrouse preocupado durante a estrea no [[Xapón]]; trala proxección o público ficou en silencio, o que lle fixo temer a Ladd que o filme non gustara. Os seus contactos aseguráronlle a Ladd que esta era unha reacción positiva, pois no Xapón o silencio era o mellor xeito de honrar unha película. Os grandes ingresos de recadación confirmaron a súa popularidade.<ref name="EmpireOfDreams"/> Pasadas dúas semanas, ''[[Sorcerer (filme)|Sorcerer]]'' (1977) do director [[William Friedkin]], substituíu a ''Star Wars'' no Mann's Chinese Theatre debido ós acordos contractuais; o teatro pasou a película nun lugar de menos prestixio, mais previamente renovou o contrato.<ref name="THRcover" /> Tralo fracaso de ''Sorcerer'', efectuouse a segunda estrea de ''Star Wars'' no Mann's Chinese Theatre o 3 de agosto de 1977, acontecemento sen precedentes ó que asistiron miles de persoas, cerimonia na que C-3PO, R2-D2 e Darth Vader plasmaron as súas pegadas na beirarrúa fronte ó teatro.<ref name="EmpireOfDreams"/><ref name="coate20040921" /> Nese momento ''A guerra das galaxias'' proxectábase en 1&nbsp;096 salas de cine nos Estados Unidos.<ref>{{cita web|url=http://boxofficemojo.com/movies/?page=weekly&id=starwars4.htm |título=''Star Wars'' (1977) – Weekly Box Office Results |páxina-web=[[Box Office Mojo]] |dataacceso=19-07-2019}}</ref> Aproximadamente 60 cines mantiveron a proxección do filme ininterrompidamente durante máis dun ano;<ref>{{cita web|apelido=Zoldessy |nome=Michael |url=http://cinematreasures.org/blog/2012/5/25/celebrating-the-original-star-wars-on-its-35th-anniversary |título=Celebrating the Original STAR WARS on its 35th Anniversary |data=25-05-2012 |dataacceso=19-07-2019 |páxina-web=CinemaTreasures.org}}</ref> en 1978 Lucasfilm distribuíu carteis nestes cines o 25 de maio para conmemorar os eventos do primeiro aniversario da estrea do filme.<ref name="BirthdayPoster">{{cita web|título=MoviePosterCollectors Authentication Star Wars Birthday Cake/First Anniversary One Sheet Movie Poster |url=http://www.moviepostercollectors.guide/MPC_Authentication_Star_Wars_Birthday_Cake.html |páxina-web=MoviePosterCollectors |dataacceso=19-07-2019}}</ref> ''A guerra das galaxias'' estreouse no Reino Unido o 27 de decembro de 1977. As noticias sobre a popularidade do filme nos Estados Unidos propiciaron longas ringleiras á entrada das salas de cine que ofrecían a película por primeira vez en Londres; proxectouse en 12 grandes cidades en xaneiro de 1978 e mais noutros cines de Londres en febreiro.<ref>{{cita web|apelido1=Newbold |nome1=Mark |título=Star Wars in the UK: 1977, the First Star Wars Christmas|url=http://www.starwars.com/news/star-wars-in-ihe-uk-1977-the-first-star-wars-christmas |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=19-07-2019}}</ref> ===Reestrea=== ''A guerra das galaxias'' foi reestreada en 1978, 1979, 1981 e 1982.<ref>{{cita web |título=''Star Wars Ep. IV: A New Hope'' – Box Office Data, DVD and Blu-ray Sales, Movie News, Cast and Crew Information |url=https://the-numbers.com/movie/Star-Wars#tab=summary |páxina-web=The Numbers |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517182918/http://www.the-numbers.com/movie/Star-Wars#tab=summary |dataarquivo=17-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> A película editouse de novo dixitalmente con algunhas escenas modificadas en 1997 para a estrea da «Edición especial». Dende o seu lanzamento orixinal, a película tamén foi dobrada e subtitulada en numerosos idiomas. En 2010 Lucas anunciou que as seis películas de A guerra das galaxias lanzadas anteriormente serían escaneadas e convertidas a 3D para un lanzamento cinematográfico, pero unicamente se completou a versión en 3D das tres películas que constitúen a precuela antes de que a serie cinematográfica fora vendida a [[The Walt Disney Company|Disney]] en 2012.<ref>{{cita publicación periódica |url=https://hollywoodreporter.com/news/star-wars-saga-set-3d-28485 |title='Star Wars' saga set for 3D release starting 2012 |apelido=Fernandez |nome=Jay |apelido2=Masters |nome2=Kim |revista=The Hollywood Reporter |data=28-09-2010 |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171203125712/https://www.hollywoodreporter.com/news/star-wars-saga-set-3d-28485 |dataarquivo=03-12-2017 |urlmorta=yes }}</ref> ====Edición especial==== {{Véxase tamén|Cambios efectuados nos relanzamentos de A Guerra das galaxias}} Despois de que ILM utilizara os efectos xerados por ordenador para a película ''[[Parque Xurásico]]'' ([[1993]]) de Steven Spielberg, Lucas decidiu que a tecnoloxía dixital acadara a súa «visión orixinal» para A guerra das galaxias.<ref name="EmpireOfDreams" /> Para o vixésimo aniversario da película en 1997, ''A guerra das galaxias'' remasterizouse dixitalmente con algunhas escenas modificadas e volveuse a estrear nos cines, xunto con ''O imperio contraataca'' e o ''Retorno do Jedi'', baixo a campaña titulada Star Wars Trilogy: Special Edition. Esta versión da película dura 124 minutos. [[Ficheiro:Han shot first.jpg|miniatura|upright|Camiseta coa inscrición «Han shot first» («Han disparou primeiro») que se comercializou por mor dunha modificación na edición especial de ''A New Hope'', estreada en 1997.<ref name="Disparo" />]] A edición especial contén tomas e escenas que non se puideron conseguir no lanzamento orixinal debido a limitacións financeiras, tecnolóxicas e de tempo; unha desas escenas representa o encontro entre Han Solo e Jabba o Hutt.<ref name="EmpireOfDreams" /> O proceso de creación dos novos efectos visuais para ''A guerra das galaxias'' apareceu na película documental, ''Special Effects: Anything Can Happen'', dirixida polo deseñador de efectos de son de ''A guerra das galaxias'' Ben Burtt.<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Kwinn |nome=Ann |título=Special Effects: Anything Can Happen |url=http://www.boxoffice.com/reviews/2008-08-special-effects?q=John+Lithgow |revista=Boxoffice |dataacceso=20-05-2020 |data=04-07-1996 |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140521032352/http://www.boxoffice.com/reviews/2008-08-special-effects?q=John+Lithgow |dataarquivo=21-05-2014 |apelidos= }}</ref> Aínda que a maior parte dos cambios son de natureza menor ou estéticos, moitos seguidores e críticos consideran que Lucas degradou a película coas adicións.<ref>{{cita web |páxina-web=DVDActive.com |título=Star Wars: The Changes |url=http://www.dvdactive.com/editorial/articles/star-wars-the-changes-part-one.html |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101223003329/http://www.dvdactive.com/editorial/articles/star-wars-the-changes-part-one.html |dataarquivo=23-12-2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Sagers |nome=Aaron |url=https://www.mcall.com/news/mc-xpm-2006-02-15-3653760-story.html |título=An unbelievable day in the life of Jack Bauer |xornal=[[The Morning Call]] |data=15-02-2006 |dataacceso=01-06-2022 |urlarquivo=http://archive.today/2022.06.01-102929/https://www.mcall.com/news/mc-xpm-2006-02-15-3653760-story.html |dataarquivo=01-06-2022 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |apelido=Miller |nome=Daniel |url=http://www.abc.net.au/news/2015-12-14/restoring-star-wars/6994818 |título=Restoring Star Wars |páxina-web=ABC News |dataacceso=20-05-2020 |data=13-12-2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170124070713/http://www.abc.net.au/news/2015-12-14/restoring-star-wars/6994818 |dataarquivo=24-01-2017 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita publicación periódica |nome=Rose |apelido=Eveleth |url=https://www.theatlantic.com/technology/archive/2014/08/the-star-wars-george-lucas-doesnt-want-you-to-see/379184/ |título=The Star Wars George Lucas Doesn't Want You To See |data=27-08-2014 |revista=The Atlantic |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140828030602/http://www.theatlantic.com/technology/archive/2014/08/the-star-wars-george-lucas-doesnt-want-you-to-see/379184/ |dataarquivo=28-08-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Un cambio particularmente polémico no que un cazador de recompensas chamado Greedo dispara primeiro cando se encontra con Han Solo inspirou camisetas coa frase «[[Han shot first]]» («Han disparou primeiro»).<ref>{{cita web |páxina-web=StarWars.com |editorial=Lucasfilm |título=Exclusive T-shirts to Commemorate DVD Release |url=http://www.starwars.com/collecting/shop/shopnews/news20060503.html |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060902034847/http://starwars.com/collecting/shop/shopnews/news20060503.html |dataarquivo=02-09-2006 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita publicación periódica |url=https://collider.com/star-wars-blu-ray-changes-2/112594/ |título=More Changes to STAR WARS Include Blinking Ewoks and Different Cut of Greedo Shooting First |dataacceso=20-05-2020 |data=01-09-2011 |revista=Collider |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110925081226/http://collider.com/star-wars-blu-ray-changes-2/112594 |dataarquivo=25-09-2011 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="Disparo">{{cita web |url=http://www.hanshootsfirst.org/ |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120316025904/http://www.hanshootsfirst.org/ |dataarquivo=16-03-2012 |título=Han Shoots First |dataacceso=20-05-2020 }}</ref> ''A guerra das galaxias'' necesitou unha extensa recuperación do filme e a restauración de toda a película antes de poder efectuar as modificacións da edición especial de Lucas. Descubriuse que ademais dos negativos comunmente utilizados nas películas, Lucas tamén utilizou Color Reversal Internegative (CRI), unha técnica de inversión de imaxes que Kodak abandonou posteriormente. Resultou que o CRI se deterioraba máis rápido que os negativos, malia que en teoría era de mellor calidade, ó xerarse por duplicado (unha interpositiva e mais unha internegativa) onde se aplicou. En consecuencia todos os negativos compostos tiveron que ser retirados, e os anacos de CRI limpáronse por separado dos negativos convencionais. Unha vez completada a limpeza, a película escaneouse na computadora para efectuar a restauración. En moitos casos, escenas enteiras tiveron que ser reconstruídas restaurando individualmente os seus elementos. A tecnoloxía de composición dixital permitiulle ós restauradores corrixir problemas como o desaliñamento de mates e o «azul derramado».<ref>{{cita web |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/sped/ssws/pg1.htm |título=Saving the Star Wars Saga - A team of determined craftsmen restore luster to the science-fiction classic |páxina=1 |páxina-web=American Society of Cinematographers |data= |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120921225101/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/sped/ssws/pg1.htm |dataarquivo=21-09-2012 |urlmorta=yes }}</ref> ===Vídeo e outros formatos=== Nos Estados Unidos, [[Francia]], [[República Federal Alemá|Alemaña Occidental]], Italia e o Xapón cachos da película foron lanzados en [[Super 8]], incluídas edicións mudas e en español nos Estados Unidos, e en Italia en sete escenas breves.<ref>{{cita web |url=http://theswca.com/index.php?action=disp_category&category_id=409 |título=Video e Filme - Super 8 |páxina-web=Star Wars Collectors Archive |ano=2014 |dataacceso=22-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140818224123/http://theswca.com/index.php?action=disp_category&category_id=409 |dataarquivo=18-08-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ''A guerra das galaxias'' lanzouse en [[Betamax]],<ref>{{cita libro|title=Star wars |editorial=[[WorldCat]] |oclc=13842348}}</ref> [[CED]],<ref>{{cita novas |apelido=Smith |nome=Doug |url=http://qctimes.com/news/opinion/editorial/columnists/doug-smith/yesterday-s-technology-can-be-a-collectible/article_9e12f11e-7a88-11e0-8008-001cc4c03286.html |título=Yesterday's technology can be a collectible |xornal=Quad-City Times |data=09-05-2011 |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161127152152/http://qctimes.com/news/opinion/editorial/columnists/doug-smith/yesterday-s-technology-can-be-a-collectible/article_9e12f11e-7a88-11e0-8008-001cc4c03286.html |archive-date=27-11-2016 |urlmorta=yes }}</ref> [[LaserDisc]],<ref>{{cita libro|título=Star wars. / Episode IV, A new hope |editorial=WorldCat |oclc=8896917}}</ref> [[Video 2000]] e [[VHS]]<ref>{{cita web |título=Star Wars Trilogy, VHS, CBS/Fox Video, USA 1990 |url=http://www.swonvideo.com/vhs/vvhstrilogyus1988box.htm |páxina-web=SWOnVideo.com |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140715002133/http://www.swonvideo.com/vhs/vvhstrilogyus1988box.htm |dataarquivo=15-07-2014 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |título=Star Wars Trilogy, Widescreen, VHS, 20th Century Fox Video USA, 1992 |url=http://www.swonvideo.com/vhs/vtrilogylbxbox.htm |páxina-web=SWOnVideo.com |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140714173627/http://www.swonvideo.com/vhs/vtrilogylbxbox.htm |dataarquivo=14-07-2014 |urlmorta=yes }}</ref> entre as [[Década de 1980|décadas de 1980]] e [[Década de 1990|1990]] por CBS/Fox Video. O último lanzamento da película orixinal (anterior á edición especial) en formato VHS foi en 1995, como parte da campaña "Last Chance to Own the Original" ("A última oportunidade de ter o orixinal"), dispoñible de forma independente ou como parte da triloxía completa.<ref>{{cita web |autor=Jedi1 |título=The Original Star Wars Trilogy – One Last Time |url=http://thestarwarstrilogy.com/starwars/post/2013/04/30/The-Original-Star-Wars-Trilogy-One-Last-Time |website=TheStarWarsTrilogy.com |dataacceso=23-05-2020 |data=04-04-2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140714151938/http://thestarwarstrilogy.com/starwars/post/2013/04/30/The-Original-Star-Wars-Trilogy-One-Last-Time |dataarquivo=14-07-2014 |urlmorta=yes }}</ref> A película lanzouse por primeira vez en [[DVD]] o 21 de setembro de 2004, nunha caixa con ''O imperio contraataca'', ''O retorno do Jedi'' e un disco extra de material complementario. As películas foron restauradas e remasterizadas dixitalmente, Lucas ademais realizou cambios nos filmes. O DVD presenta unha pista con comentarios de Lucas, Ben Burtt, Dennis Muren e Carrie Fisher. O disco adicional contén o documental ''Empire of Dreams: The Story of the Star Wars Trilogy'', tres longametraxes, avances de filmes, anuncios de televisión, galería de imaxes, un avance exclusivo de ''Episode III: Revenge of the Sith'', unha demostración do [[videoxogo]] para [[Xbox]] de [[LucasArts]] ''[[Star Wars: Battlefront]]'', e un documental sobre o videoxogo do Episodio III.<ref>{{cita web |url=https://ign.com/articles/2004/09/09/star-wars-trilogy |título=Star Wars Trilogy |páxina-web=IGN |data=09-09-2004 |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140430013032/http://www.ign.com/articles/2004/09/09/star-wars-trilogy |dataarquivo=30-04-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O paquete completo foi reeditado en decembro de 2005 como parte dunha caixa de edición limitada de tres discos, excluíndo o disco extra.<ref>{{cita web |url=https://ign.com/articles/2005/09/29/star-wars-due-again-on-dvd |title=Star Wars Due Again on DVD |páxina-web=IGN |data=28-09-2005 |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121018160342/http://www.ign.com/articles/2005/09/29/star-wars-due-again-on-dvd |dataarquivo=18-10-2012 |urlmorta=yes }}</ref> A triloxía orixinal foi lanzada por separado en DVD nunha edición limitada de dous discos, do 12 de setembro ó 31 de decembro de 2006, e novamente nunha caixa de lata nunha edición limitada o 4 de novembro de 2008;<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/movies/saga/20080826news.html |título=Star Wars Saga Repacked in Trilogy Sets on DVD |data=08-08-2008 |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081026032957/http://www.starwars.com/movies/saga/20080826news.html |dataarquivo=26-10-2008 |urlmorta=yes }}</ref> incluíronse as versións orixinais das películas en LaserDisc como material extra, aínda que a conversión provocou deficiencias canto á calidade de imaxe.<ref>{{cita web |apelido=Dawe |nome=Ian |título=Anamorphic Star Wars and Other Musings |páxina-web=Mindjack Film |url=http://www.mindjack.com/film/archives/2006_05_01_archive.html |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060613224955/http://www.mindjack.com/film/archives/2006_05_01_archive.html |dataarquivo=13-06-2006 |urlmorta=yes }}</ref> As seis películas feitas ata o momento de A guerra das galaxias foron lanzadas por 20th Century Fox Home Entertainment en [[Blu-ray Disc]] o 16 de setembro de 2011 en tres edicións diferentes, con ''A New Hope'' dispoñible nunha caixa da triloxía orixinal<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/themovies/saga/preorder_bluray/index.html |title=Pre-order Star Wars: The Complete Saga on Blu-ray Now! |data=06-01-2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110228024727/http://www.starwars.com/themovies/saga/preorder_bluray/index.html |dataarquivo=28-02-2011 |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=23-05-2020 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita novas |nome=Joe |apelido=Utichi |data=15-09-2011 |título=Star Wars on Blu-ray: what surprises does LucasFilm have in store? |url=https://www.theguardian.com/film/filmblog/2011/sep/15/star-wars-blu-ray-lucasfilm |xornal=[[The Guardian]] |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140508151643/http://www.theguardian.com/film/filmblog/2011/sep/15/star-wars-blu-ray-lucasfilm |dataarquivo=08-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> e coas seis películas de A guerra das galaxias feitas ata o momento en Star Wars: The Complete Saga, que inclúe nove discos e máis de 40 horas de contido adicional.<ref>{{cita web |título=Bring the Complete Collection Home: Star Wars: The Complete Saga on Blu-Ray |url=http://www.starwars.com/movies/saga/bluraymay4/index.html |website=StarWars.com |dataacceso=23-05-2020 |data=04-05-2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110507103835/http://www.starwars.com/movies/saga/bluraymay4/index.html |dataarquivo=07-05-2011 |urlmorta=yes }}</ref> As versións orixinais das películas non se incluíron na caixa. Fixéronse novas modificacións nas películas.<ref>{{cita web |apelido=Phillips |nome=Casey |título=Star Wars fans react with mixed feelings to changes in new Blu-ray release |url=http://www.timesfreepress.com/news/2011/sep/16/star-wars-fans-react-with-mixed-feelings/ |xornal=Chattanooga Times Free Press |dataacceso=23-05-2020 |data=16-09-2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140521032253/http://www.timesfreepress.com/news/2011/sep/16/star-wars-fans-react-with-mixed-feelings/ |dataarquivo=21-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O 7 de abril de 2015, Walt Disney Studios, 20th Century Fox e Lucasfilm anunciaron conxuntamente os lanzamentos dixitais das seis películas de A guerra das galaxias. Fox lanzou ''A New Hope'' para descarga dixital o 10 de abril de 2015, Walt Disney Studios Home Entertainment lanzou as outras cinco películas.<ref>{{cita web |título=The Walt Disney Company FY 2013 SEC Form 10-K Filing |url=http://thewaltdisneycompany.com/sites/default/files/reports/fy13-form-10k.pdf |páxina-web=The Walt Disney Company |dataacceso=23-05-2020 |páxina=13 |data=20-11-2013 |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150311190755/http://thewaltdisneycompany.com/sites/default/files/reports/fy13-form-10k.pdf |dataarquivo=11-03-2015 |cita=Antes da adquisición da compañía, Lucasfilm produciu seis películas de A guerra das galaxias (Episodios do I ó VI). Lucasfilm mantivo os dereitos dos bens de consumo relacionados con tódalas películas e os dereitos relativos á televisión e os formatos de distribución electrónica para tódalas películas, coa excepción dos dereitos do Episodio IV, que son propiedade dun terceiro estudio. Todas as películas son distribuídas por un terceiro estudio nos mercados relacionados co cine e o vídeo. Os dereitos de distribución de vídeo para estas películas retornaron a Lucasfilm en maio de 2020 coa excepción do Episodio IV, para o que devandito terceiro conserva estes dereitos de distribución a perpetuidade. }}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Vlessing |nome=Etan |título='Star Wars' Movie Franchise Headed to Digital HD |url=https://hollywoodreporter.com/heat-vision/star-wars-movie-franchise-headed-786673 |dataacceso=23-05-2020 |xornal=[[The Hollywood Reporter]] |data=06-04-2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150410030917/http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/star-wars-movie-franchise-headed-786673 |dataarquivo=10-04-2015 |urlmorta=yes }}</ref> Walt Disney Studios Home Entertainment reeditou a película en Blu-ray, DVD e descarga dixital o 22 de setembro de 2019.<ref>{{Cita web |url=https://comicbook.com/starwars/2019/08/09/star-wars-saga-bluray-rereleases-artwork-covers/#10 |título=Newest Star Wars Saga Blu-rays Get Matching Artwork |apelido=Bonomolo |nome=Cameron |data=08-08-2019 |páxina-web=Comicbook.com |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190926042851/https://comicbook.com/starwars/2019/08/09/star-wars-saga-bluray-rereleases-artwork-covers/#10 |dataarquivo=26-09-2019 |dataacceso=23-05-2020 }}</ref> Ademais, as seis películas estaban dispoñibles en [[resolución 4K]] HDR e Dolby Atmos en [[streaming]] en [[Disney+]] tralo lanzamento do servizo o 12 de novembro de 2019.<ref>{{cita novas |apelido=Whitbrook |nome=James |título=The Mandalorian Will Premiere on Disney+ November 12 |url=https://io9.gizmodo.com/the-mandalorian-will-be-available-on-disney-from-day-o-1833985687/amp |páxina-web=io9 |dataacceso=23-05-2020 |data=11-04-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190412063838/https://io9.gizmodo.com/the-mandalorian-will-be-available-on-disney-from-day-o-1833985687/amp |dataarquivo=12-04-2019 |urlmorta=yes }}</ref> Esta versión da película foi lanzada por Disney nunha caixa 4K Ultra HD Blu-ray o 31 de marzo de 2020.<ref>{{Cita web |url=https://www.filmstories.co.uk/news/star-wars-skywalker-saga-27-disc-ultra-hd-4k-blu-ray-set-now-up-for-preorder/ |title=Star Wars: Skywalker Saga 27-disc Ultra HD 4K Blu-ray set now up for preorder |data=07-01-2020 |páxina-web=Film Stories |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200113153302/https://www.filmstories.co.uk/news/star-wars-skywalker-saga-27-disc-ultra-hd-4k-blu-ray-set-now-up-for-preorder/ |dataarquivo=13-01-2020 |urlmorta=yes }}</ref> ==Recepción== ===Recadación=== ''A guerra das galaxias'' continúa sendo unha das películas de máis éxito de recadación de tódolos tempos. O filme estreouse un mércores en 32 salas que se ampliou a 43 o venres; recadou 2&nbsp;556&nbsp;418 USD os primeiros 6 días, na fin de semana do Día dos Caídos<ref>{{cita publicación periódica|revista=[[Variety]] |título=Star Wars' B.O. Hits Wow $2.5 Mil |data=01-07-1977 |páxina=1}}</ref> (10,8 millóns de USD de 2019). Foi aumentando o número de pantallas gradualmente, acumulando 7 millóns USD en poucas semanas trala súa estrea (29,5 millóns USD de 2019).<ref name="caixa">{{cita web |título=Star Wars (1977) |url=https://boxofficemojo.com/movies/?id=starwars4.htm |publisher=[[Box Office Mojo]] |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120312144337/http://boxofficemojo.com/movies/?id=starwars4.htm |dataarquivo=12-03-2012 |urlmorta=yes }}</ref> Superou a ''Tiburón'' (1975) como a película con máis éxito de recadación en América do Norte apenas seis meses despois da súa estrea,<ref>{{cita novas|xornal=The Modesto Bee |título='Star Wars' the new box office champ |data=01-12-1972}}</ref> ingresando máis de 220 millóns USD (928 millóns USD de 2019) durante este período.<ref>{{cita novas|xornal=The StarPhoenix |título=Grease lead summer films as top box-office draw |url=https://news.google.com/newspapers?id=jZVjAAAAIBAJ&sjid=YnoNAAAAIBAJ&pg=1179,1672206 |data=07-09-1978 |páxina=10}}</ref> ''A guerra das galaxias'' fixo a súa estrea internacional contra finais do ano 1978, engadindo o récord mundial ó seu récord nacional de recadación,<ref>{{cita novas|xornal=The StarPhoenix |título=Scariness of Jaws 2 unknown quantity |data=26-05-1978 |url=https://news.google.com/newspapers?id=TpZjAAAAIBAJ&sjid=dnoNAAAAIBAJ&pg=5679,3145694 |páxina=21]}}</ref> ganando 410 millóns USD en total (1,7 billóns{{#tag:ref|Un [[Billón (número)|billón]] equivale a un millón de millóns, ou 10<sup>12</sup>.|group="lower-alpha"}} USD de 2018).<ref>{{cita novas |apelido=Harmetz |nome=Aljean |xornal=The New York Times |título=The Saga Beyond 'Star Wars' |data=18-05-1980 |url=https://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FB0617FE345D17728DDDA10994DD405B8084F1D3 |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130520094753/http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FB0617FE345D17728DDDA10994DD405B8084F1D3 |dataarquivo=20-05-2013 |urlmorta=yes }}</ref> Dende 21 de xullo de 1978, cando aínda se exhibía en 38 salas de cine nos Estados Unidos, a película foi ampliando o número de salas ata acadar 1&nbsp;744, establecendo un novo récord nos Estados Unidos de 10&nbsp;202&nbsp;726 USD recadados nunha fin de semana.<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Murphy |nome=A.D. |revista=Variety |título='Star Wars' Proves There's Plenty of Life in Deluxers |data=21-07-1978 |páxina=1}}</ref><ref>{{cita publicación periódica|revista=Variety |título='Wars' Domestic Weekend B.O. Hits $10.2 Mil For New Record |data=26-07-1978}}</ref><ref>{{cita web |páxina-web=Box Office Mojo |title=Weekend Records Through the Years |url=https://boxofficemojo.com/alltime/weekends/pastrecords.htm |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180307172557/http://www.boxofficemojo.com/alltime/weekends/pastrecords.htm |dataarquivo=07-03-2018 |urlmorta=yes }}</ref> Inicialmente recadou 221&nbsp;280&nbsp;994 USD e, trala súa expansión, sumou 43&nbsp;774&nbsp;911 USD adicionais para elevar os ingresos brutos a 265&nbsp;055&nbsp;905 USD. As reestreas de 1979 (22&nbsp;455&nbsp;262 USD), 1981 (17&nbsp;247&nbsp;363 USD) e 1982 (17&nbsp;981&nbsp;612) elevaron os ingresos brutos acumulados nos Estados Unidos e Canadá a 323 millóns USD<ref>{{cita publicación periódica|revista=Variety |título='Star Wars' B.O. History |data=17-05-1999 |páxina=30}}</ref><ref>{{cita novas |título='Star Wars' takes box office lead over 'E.T.' |data=15-02-1997 |xornal=Lubbock Avalanche-Journal |url=http://lubbockonline.com/news/021597/starwars.htm |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120717101316/http://lubbockonline.com/news/021597/starwars.htm |dataarquivo=17-07-2012 |urlmorta=yes }}</ref> e ampliaron as súas ganancias globais a 530 millóns USD.<ref>{{cita novas |apelido=Wuntch |nome=Philip |xornal=The Dallas Morning News |título=Return of E.T. |data=19-07-1985 |url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=DM&p_text_direct-0=0ED3CD81CFEA1C2E&p_field_direct-0=document_id |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130517022355/http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=DM&p_text_direct-0=0ED3CD81CFEA1C2E&p_field_direct-0=document_id |dataarquivo=17-05-2013 |urlmorta=yes }}</ref> A película seguiu sendo o filme de máis recadación de tódolos tempos ata que ''E.T. the Extra-Terrestrial'' (1982) superou ese récord.<ref>{{cita web |apelido=Dirks |nome=Tim |título=Top Films of All-Time: Part 1&nbsp;– Box-Office Blockbusters |páxina-web=Filmsite.org |url=http://www.filmsite.org/greatfilmssummary.html |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131014123530/http://www.filmsite.org/greatfilmssummary.html |dataarquivo=14-10-2013 |urlmorta=yes }}</ref> Trala estrea da edición especial en 1997,<ref>{{cita web |apelido=Dirks |nome=Tim |title=Greatest Movie Series Franchises of All Time: The Star Wars Trilogy&nbsp;– Part IV |páxinaweb=Filmsite.org |url=http://www.filmsite.org/series-starwars4.html |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131003231735/http://www.filmsite.org/series-starwars4.html |dataarquivo=03-10-2013 |urlmorta=yes }}</ref> ''A guerra das galaxias'' recuperou brevemente o récord de América do Norte antes de perdelo de novo o ano seguinte con ''[[Titanic (filme de 1997)|Titanic]]'' (1997).<ref>{{cita novas |apelido=Lasalle |nome=Mick |título=''Titanic'' Makes Movie History&nbsp;– It's now the biggest moneymaker ever |data=16-03-1998 |xornal=[[San Francisco Chronicle]] |url=http://www.sfgate.com/entertainment/article/Titanic-Makes-Movie-History-It-s-now-the-3011693.php |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130618100509/http://www.sfgate.com/entertainment/article/Titanic-Makes-Movie-History-It-s-now-the-3011693.php |dataarquivo=18-06-2013 |urlmorta=yes }}</ref> En total, a película ganou 775&nbsp;398&nbsp;007 USD en todo o mundo (2&nbsp;500 millóns USD de 2011), incluíndo 460&nbsp;998&nbsp;007 USD só en América do Norte.<ref name="caixa" /> Segundo o [[Guinness World Records]], a película é a terceira con máis recadación cando se axusta á [[inflación]];<ref>{{cita libro|editor=Glenday, Craig |título-translit=ru:Гиннесс. Мировые рекорды 2012 |título-trad=Guinness World Records 2012 |ano=2011 |editorial=Astrel |lugar=[[Moscova]] |isbn=978-5-271-36423-5 |páxina=211 |idioma=ruso}}</ref> no ámbito de América do Norte, ocupa o segundo lugar na lista detrás de ''[[Foise co vento]]'' (1939), axustada á inflación.<ref>{{cita web |páxina-web=Box Office Mojo |título=All Time Box Office: Domestic Grosses&nbsp;– Adjusted for Ticket Price Inflation |url=https://boxofficemojo.com/alltime/adjusted.htm |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090504000735/http://www.boxofficemojo.com/alltime/adjusted.htm |dataarquivo=04-05-2009 |urlmorta=yes }}</ref> ===Crítica=== O filme recibiu, en xeral, críticas positivas trala súa estrea. [[Roger Ebert]] do ''[[Chicago Sun-Times]]'', na súa crítica de 1977, declarou: «a miña imaxinación esqueceu que realmente estaba presente nunha sala de cine [...] os eventos da película parecen reais e eu semello ser parte deles», cualificou ''A guerra das galaxias'' como «un conto de fadas» que «aproveita as fantasías ''[[Pulps|pulp]]'' ocultas nos nosos recordos e, ó facelo de xeito tan brillante, reactiva as vellas emocións, medos e sensacións», os personaxes parecéronlle «moi fortes e sinxelos, e teñen unha morea de pequenas debilidades, e grandes e vas esperanzas, coas que nos podemos sentir identificados».<ref>{{cita novas |xornal=Chicago Sun-Times |apelido=Ebert |nome=Roger |ligazón-autor=Roger Ebert |data=1977<!--a data non é "1 de xaneiro de 1977" porque a película estreouse en maio--> |título=''Star Wars'' |url=https://rogerebert.com/reviews/star-wars-1977 |dataacceso=25-06-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130430064749/http://www.rogerebert.com/reviews/star-wars-1977 |dataarquivo=30-04-2013 |urlmorta=yes }}</ref> A.D. Murphy de ''[[Variety]]'' describiu ''A guerra das galaxias'' como «un filme magnífico. George Lucas procurou crear a maior aventura de fantasía posible a partir dos seriais e as antigas épicas de acción da súa infancia, e tivo un éxito brillante» e engadiu: «o excelente equilibrio entre a tecnoloxía e o drama humano é un dos moitos logros: un identifícase cos personaxes e acepta, ó igual que eles, o intrigante mundo intergaláctico no que habitan».<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Murphy |nome=A.D. |url=https://variety.com/1977/film/reviews/star-wars-3-1200424073/ |título=Star Wars |revista=Variety |data=24-05-1977 |dataacceso=25-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130801112049/http://variety.com/1977/film/reviews/star-wars-3-1200424073/ |dataarquivo=01-08-2013 |urlmorta=yes }}</ref> Vincent Canby de ''[[The New York Times]]'' dixo que a película «entreterá a moita xente» e que fora «a película máis elaborada, máis cara e máis fermosa endexamais realizada».<ref>{{cita novas |apelido=Canby |nome=Vincent |data=26-05-1977 |título=''Star Wars'' – A Trip to a Far Galaxy That's Fun and Funny... |xornal=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/library/film/052677wars.html |dataacceso=25-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060424081519/http://www.nytimes.com/library/film/052677wars.html |dataarquivo=24-04-2006 |urlmorta=yes }}</ref> Gary Arnold de ''[[The Washington Post]]'' definiu ''Star Wars'' como unha «aventura fantástica de ciencia ficción» e «malia que ''Star Wars'' foi influenciada por Kubrick —moitos do equipo téninco traballaron con el ou estiveron directamente influenciados por el— o ton e o tempo son completamente diferentes a ''2001: Unha odisea do espazo'' [...]. O filme de Lucas é alegre no canto de portentoso [...] non acouga, mentres Kubrick vai paseniño [...]. O xeneroso estilo de ciencia ficción de Lucas é alegremente entretido».<ref>{{cita novas |apelido=Arnold |nome=Gary |título='Star Wars': A Spectacular Intergalactic Joyride |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/04/06/AR2005040601186.html |xornal=The Washington Post |dataacceso=25-04-2020 |data=25-05-1977 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141222053030/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/04/06/AR2005040601186.html |dataarquivo=22-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Non obstante, o filme non estivo exento de críticas negativas. [[Pauline Kael]] da revista ''[[The New Yorker]]'' criticou ''A guerra das galaxias'' afirmando que «non hai respiro na imaxe, non hai lirismo» e que non tiña «control emocional», e comentou; «nun xesto cara á [[igualdade de xénero]], a animadora de instituto / princesa en apuros fala coma un macholo duro e atrevido».<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Kael |nome=Pauline |ligazón-autor=Pauline Kael |revista=The New Yorker |data=26-09-1977 |título=Contrasts |url=https://www.newyorker.com/archive/content/articles/050523fr_archive02 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061217122529/http://www.newyorker.com/archive/content/articles/050523fr_archive02 |dataarquivo=17-12-2006 |dataacceso=25-04-2020 |urlmorta=yes |apelidos= }}</ref> Stanley Kauffmann de ''[[The New Republic]]'' opinou que «''Star Wars'' é unha película rancia, corrente e para homes que estrañan a adolescencia», o traballo «parece menos enxeñoso que en ''TX 1138''».<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Kauffmann |nome=Stanley |url=https://newrepublic.com/article/125424/innocences-star-wars-iv-a-new-hope-review-stanley-kauffmann |título=Innocences |revista=[[The New Republic]] |data=18-06-1977 |dataacceso=26-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151222181328/https://newrepublic.com/article/125424/innocences-star-wars-iv-a-new-hope-review-stanley-kauffmann |dataarquivo=22-12-2015 |urlmorta=yes }}</ref> John Simon da revista ''[[New York (revista)|New York]]'' escribiu; «''Star Wars'' espida das súas imaxes a miúdo sorprendentes e a súa xerga científica elevada, ofrece unha historia, personaxes e diálogo dunha banalidade insoportable».<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Simon |nome=John |título=Looking Back at New York's Critical 1977 Review of Star Wars |url=https://www.vulture.com/2015/12/nymag-original-star-wars-review-1977.html# |revista=[[New York (revista)|New York]] |data=20-06-1977 |dataacceso=26-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151217215621/http://www.vulture.com/2015/12/nymag-original-star-wars-review-1977.html |dataarquivo=17-12-2015 |urlmorta=yes }}</ref> Cando ''A guerra das galaxias'' se estreou no Reino Unido, Derek Malcolm de ''[[The Guardian]]'' afirmou; «non mellora o traballo anterior de Lucas, excepto en termos de recadación. Non é a mellor película do ano, non é a mellor ciencia ficción que se levou á pantalla [...]. Pero, por outra banda, é unha diversión enorme e emocionante para quen estea disposto a acomodarse na súa butaca e deixar que todo se apodere del».<ref>{{cita novas |url=https://www.theguardian.com/film/1977/dec/27/derekmalcolmscenturyoffilm |title=Lucas in the sky with diamonds |xornal=[[The Guardian]] |data=27-12-1977 |dataacceso=26-05-2020 |apelido=Malcolm |nome=Derek |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141222053246/http://www.theguardian.com/film/1977/dec/27/derekmalcolmscenturyoffilm |dataarquivo=22-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O correspondente de ''[[The Daily Telegraph]]'', Adrian Berry, dixo que ''Star Wars'' «é a mellor película deste tipo dende ''2001'' [: ''A Space Odyssey''] e, en certos aspectos, é unha das máis emocionantes xamais realizadas», describiu a trama como «non pretensiosa e agradablemente desprovista de calquera 'mensaxe'».<ref>{{cita novas |apelido=Berry |nome=Adrian |título=Star Wars: the Telegraph's original 1977 review |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/star-wars/10430039/Star-Wars-the-Telegraphs-original-1977-review.html |xornal=The Daily Telegraph |dataacceso=26-05-2020 |data=16-12-1977 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140608235200/http://www.telegraph.co.uk/culture/star-wars/10430039/Star-Wars-the-Telegraphs-original-1977-review.html |dataarquivo=08-06-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ===Premios e candidaturas=== A película obtivo numerosos premios trala súa estrea nas pantallas. ''A guerra das galaxias'' ganou seis [[premios Óscar]] na súa [[50ª edición dos Óscar|50ª edición]] dentro das categorías de «[[Óscar ó mellor deseño de produción|mellor dirección artística]]», «[[Óscar ó mellor deseño de vestiario|mellor vestiario]]», «[[Óscar á mellor montaxe|mellor montaxe]]», «[[Óscar á mellor banda sonora|mellor banda sonora]]», «[[Óscar ó mellor son|mellor son]]», «[[Óscar ós mellores efectos visuais|mellores efectos visuais]]» e logrou un Óscar especial pola edición dos efectos de son de Ben Burtt. Foi candidata a «[[Óscar ó mellor filme|mellor filme]]», que conseguiu ''Annie Hall'' (1977) de Woody Allen, aspirou a «[[Óscar ó mellor guión orixinal|mellor guión orixinal]]» polo escrito de George Lucas, quen optou tamén a «[[Óscar ó mellor director|mellor director]]» —non obstante ambos fóronlle concedidos a Woody Allen—, e finalmente optou ó «[[Óscar ó mellor actor secundario|mellor actor secundario]]» pola interpretación de Alec Guinness, que conseguiu no seu lugar [[Jason Robards]] por ''[[Julia (filme de 1977)|Julia]]'' (1977).<ref>{{cita web |url=http://www.oscars.org/oscars/ceremonies/1978 |título=The 50th Academy Awards (1978) Nominees and Winners |dataacceso=26-05-2020 |páxina-web=[[Academia das Artes e das Ciencias Cinematográficas]] |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150402004056/http://www.oscars.org/oscars/ceremonies/1978 |dataarquivo=02-04-2015 |urlmorta=yes }}</ref> Un Academy Scientific and Technical Award foille concedido, entre outros, a John Dykstra polo seu desempeño.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0004375/awards |title=John Dykstra |páxina-web=IMDb |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170414202022/http://www.imdb.com/name/nm0004375/awards |dataarquivo=14-04-2017 |urlmorta=yes }}</ref> Nos [[premios Globo de Ouro]], a película foi candidata a «[[Globo de Ouro ó mellor filme dramático|mellor filme dramático]]», «[[Globo de Ouro ó mellor director|mellor director]]», «mellor actor secundario» (Alec Guinness) e ganou o premio á «mellor banda sonora».<ref>{{cita web |título=35th Golden Globes Awards (1978) – Movies from 1977 |url=https://www.filmaffinity.com/es/awards.php?award_id=goldenglobes&year=1978 |páxina-web=[[FilmAffinity]] |dataacceso=27-05-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200503021421/https://www.filmaffinity.com/es/awards.php?award_id=goldenglobes&year=1978 |dataarquivo=03-05-2020 |idioma=castelán |urlmorta=yes }}</ref> Na 32ª edición dos [[BAFTA|premios BAFTA]], foi candidata a «mellor filme», «mellor montaxe», «mellor vestiario», «mellor deseño artístico», «mellor son» e «mellor banda sonora»; venceu nas dúas últimas categorías.<ref>{{cita web |título=Film in 1979 |url=http://awards.bafta.org/award/1979/film |páxina-web=[[BAFTA|British Academy of Film and Television Arts]] |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140429183314/http://awards.bafta.org/award/1979/film |dataarquivo=29-04-2014 |urlmorta=yes }}</ref> A película conseguiu o [[premio Hugo]] á «[[Premio Hugo á mellor presentación dramática|mellor presentación dramática]]»<ref>{{cita web |url=http://www.thehugoawards.org/hugo-history/1978-hugo-awards/ |título=1978 Hugo Awards |páxina-web=World Science Fiction Society |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110507164638/http://www.thehugoawards.org/hugo-history/1978-hugo-awards/ |dataarquivo=07-05-2011 |urlmorta=yes }}</ref> e a banda sonora de John Williams obtivo o [[Premios Grammy|premio Grammy]] á «mellor banda sonora de cine ou televisión».<ref>{{cita web |título=Past Winners Search |url=http://www.grammy.com/nominees/search?artist=&title=&year=1977&genre=All |páxina-web=[[Premio Grammy|Grammy Awards]] |dataacceso=28-05-2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141222041310/http://www.grammy.com/nominees/search?artist=&title=&year=1977&genre=All |dataarquivo=22-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O filme obtivo doce candidaturas nos [[premios Saturn]], ganando oito: «mellor filme de ciencia ficción», «mellor director», «mellor guión», «mellor actor secundario», «mellor música», «mellor vestiario», «mellor maquillaxe» e «mellores efectos especiais».<ref>{{cita web |url=http://award.mtime.com/24/1978/ |páxina-web=Mtime.com |title=第5届美国电影电视土星奖The 5th Saturn Awards(1978) |data=24-02-2016 |dataacceso=27-05-2020 |data-arquivo=24-12-2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151224171542/http://award.mtime.com/24/1978/ |url-morta=yes }}</ref> {| class="wikitable centre" style="margin:auto; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; text-align:center" |+Lista de premios e candidaturas : ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Ano ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Cerimonia ou premio ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Categoría ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Candidatos ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Resultado |- | rowspan="2" | 1977 | rowspan="2" | Los Angeles Film Critics Association | Mellor filme | | {{y}} |- | Mellor música | [[John Williams]] | {{y}} |- | rowspan="32" | 1978 | rowspan="11" | [[50ª edición dos Óscar|Óscars]] | [[Óscar ó mellor filme|Mellor filme]] | Gary Kurtz | {{n}} |- | [[Óscar ó mellor director|Mellor director]] | [[George Lucas]] | {{n}} |- | [[Óscar ó mellor guión orixinal|Mellor guión orixinal]] | George Lucas | {{n}} |- | [[Óscar ó mellor actor secundario|Mellor actor secundario]] | [[Alec Guinness]] | {{n}} |- | [[Óscar ó mellor deseño de produción|Mellor dirección artística]] | John Barry, Roger Christian, Leslie Dilley e Norman Reynolds | {{y}} |- | [[Óscar ó mellor deseño de vestiario|Mellor vestiario]] | John Mollo | {{y}} |- | [[Óscar ó mellor son|Mellor son]] | Derek Ball, Don McDougall, Bob Minkler e Ray West | {{y}} |- | [[Óscar á mellor montaxe|Mellor montaxe]] | Richard Chew, Paul Hirsch e Marcia Lucas | {{y}} |- | [[Óscar ós mellores efectos visuais|Mellores efectos visuais]] | Robert Blalack, John Dykstra, Richard Edlund, Grant McCune e John Stears | {{y}} |- | [[Óscar á mellor banda sonora|Mellor banda sonora]] | John Williams | {{y}} |- | Óscar por unha contribución especial | Ben Burtt, pola creación de efectos sonoros | {{y}} |- | rowspan="4" | [[Premios Globo de Ouro|Globos de Ouro]] | [[Globo de Ouro ó mellor filme dramático|Mellor filme dramático]] | | {{n}} |- | [[Globo de Ouro ó mellor director|Mellor director]] | George Lucas | {{n}} |- | Mellor actor secundario | Alec Guinness | {{n}} |- | Mellor música | John Williams | {{y}} |- | rowspan="12" | [[Premios Saturn]] | Mellor actríz | [[Carrie Fisher]] | {{n}} |- | rowspan="2" | Mellor actor | [[Harrison Ford]] | {{n}} |- | [[Mark Hamill]] | {{n}} |- | rowspan="2" | Mellor actor secundario | [[Peter Cushing]] | {{n}} |- | Alec Guinness | {{y}} |- | Mellor filme de ciencia ficción | | {{y}} |- | Mellor director | George Lucas [[ex aequo]] con [[Steven Spielberg]] por ''Close Encounters of the Third Kind'' | {{y}} |- | Mellor guión | George Lucas | {{y}} |- | Mellor música | John Williams ex aequo con el mesmo por ''Close Encounters of the Third Kind'' | {{y}} |- | Mellor vestiario | John Mollo | {{y}} |- | Mellor maquillaxe | Rick Baker e Stuart Freeborn | {{y}} |- | Mellores efectos especiais | John Dykstra e John Stears | {{y}} |- | [[Premios Grammy]] | Mellor álbum de música nun filme | John Williams | {{y}} |- | [[Premio Hugo]] | [[Premio Hugo á mellor presentación dramática|Mellor presentación dramática]] | | {{y}} |- | People's Choice Awards | Filme preferido | | {{y}} |- | [[Premio Nébula]] | Premio especial | | {{y}} |- | Writers Guild of America Awards | Mellor guión orixinal de comedia | George Lucas | {{n}} |- | rowspan="8" | 1979 | rowspan="6" | [[BAFTA]] | Mellor filme | | {{n}} |- | Mellor dirección artística | John Barry | {{n}} |- | Mellor vestiario | John Mollo | {{n}} |- | Mellor montaxe | Richard Chew, Paul Hirsch e Marcia Lucas | {{n}} |- | Mellor banda sonora | John Williams | {{y}} |- | Mellor son | Ben Burtt e outros once técnicos | {{y}} |- | rowspan="2" | Evening Standard British Film Awards | Mellor filme | | {{y}} |- | Mellor actor | Alec Guinness | {{y}} |} ==Influencia== O crítico de cine Roger Ebert escribiu no seu libro ''The Great Movies'': «ó igual que ''[[The Birth of a Nation]]'' e ''[[Cidadán Kane]]'', ''A guerra das galaxias'' foi un fito técnico que influíu en moitas películas posteriores». Empezou unha nova xeración de efectos especiais e filmes enérxicos. A película foi unha das primeiras en combinar varios xéneros cinematográficos para crear un novo concepto de xénero.<ref name="Legado" /> Finalmente, xunto a ''Tiburón'' (1975) de Steven Spielberg, cambiou a atención da industria cinematográfica, afastándose das películas de carácter máis persoal, cara ós ''blockbusters'' de grande orzamento centrados en espectadores máis novos.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref>{{cita web |xornal=Chicago Sun-Times |apelido=Ebert |nome=Roger |ligazón-autor=Roger Ebert |data=28-06-1999 |título=Great Movies: Star Wars |url=https://rogerebert.com/reviews/great-movie-star-wars-episode-iv-a-new-hope-1977 |dataacceso=01-10-2006 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130413113345/http://www.rogerebert.com/reviews/great-movie-star-wars-episode-iv-a-new-hope-1977 |dataarquivo=13-04-2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="Shone">{{cita libro|apelido=Shone |nome=Tom |ano=2004 |título=Blockbuster: How Hollywood Learned to Stop Worrying and Love the Summer |lugar=London |editorial=Simon & Schuster |páxina=64 |isbn=0-7432-6838-5}}</ref> Entre os cineastas que admitiron a influencia de ''A guerra das galaxias'' na súa carreira encóntranse [[James Cameron]], [[J. J. Abrams]], [[Damon Lindelof]], [[Dean Devlin]], [[Gareth Edwards (director)|Gareth Edwards]],<ref>{{cita web |url=https://www.theguardian.com/film/2011/feb/27/gareth-edwards-monsters-star-wars |título=The film that changed my life: Gareth Edwards |apelido=Hopkins |nome=Jessica |data=27-02-2011 |dataacceso=27-05-2020 |xornal=The Guardian |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140505015532/http://www.theguardian.com/film/2011/feb/27/gareth-edwards-monsters-star-wars |dataarquivo=05-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> [[Roland Emmerich]], [[John Lasseter]],<ref>{{cita web |apelido=Pond |nome=Steve |título=Why Disney Fired John Lasseter&nbsp;– And How He Came Back to Heal the Studio |url=https://thewrap.com/john-lasseter-disney-fired-frozen-healed-studio-oscarwrap-down-wire |páxina-web=TheWrap |dataacceso=10-05-2014 |data=21-02-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140508200853/http://www.thewrap.com/john-lasseter-disney-fired-frozen-healed-studio-oscarwrap-down-wire |dataarquivo=08-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> [[David Fincher]], [[Peter Jackson]], [[Joss Whedon]], [[Christopher Nolan]], [[Ridley Scott]], [[John Singleton]] e [[Kevin Smith]].<ref name="Legado" /> Scott, Cameron e Jackson asimilaron o concepto de Lucas de «futuro preexistente» introducindo o concepto nas súas películas, como ''[[Alien (filme)|Alien]]'' (1979) e ''[[Blade Runner]]'' (1982) de Scott , e ''[[Terminator]]'' (1984) de Cameron —quen tamén dirixiu ''[[Aliens]]'' (1986)—. Peter Jackson aplicou o concepto na súa triloxía ''The Lord of the Rings'' para producir a sensación de realismo e credibilidade.<ref name="Legado" /> Christopher Nolan citou ''A guerra das galaxias'' como un influxo para o seu filme ''[[Orixe (filme)|Orixe]]'' (2010).<ref>{{cita web |título=Christopher Nolan's Star Wars Inspiration |url=http://hub.contactmusic.com/news/christopher-nolans-star-wars-inspiration_1153625 |páxina-web=ContactMusic.com |data=16-07-2010 |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141219064444/http://hub.contactmusic.com/news/christopher-nolans-star-wars-inspiration_1153625 |dataarquivo=19-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Algúns críticos consideran que ''A guerra das galaxias'', ó igual que ''Tiburón'', prexudicaron notablemente a Hollywood ó cambiar a preferencia por películas como ''[[O padriño]]'' (1972), ''[[Taxi Driver]]'' (1976) e ''Annie Hall'' (1977) cara a películas de fantasía e espectaculares para un público máis novo.<ref name="Greydanus">{{cita web |páxina-web=Decent Films Guide |apelido=Greydanus |nome=Steven D. |título=An American Mythology: Why Star Wars Still Matters |url=http://www.decentfilms.com/articles/starwars |dataacceso=28-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120206024753/http://www.decentfilms.com/articles/starwars |dataarquivo=06-02-2012 |urlmorta=yes }}</ref> Peter Biskind aseverou: «cando todo estivo dito e feito, Lucas e Spielberg cambiaron os espectadores da [[década de 1970]], que se volveran máis sofisticados consumindo películas europeas e do [[Novo Hollywood]], cara á simplicidade das películas da [[Cine clásico de Hollywood|Idade de ouro de Hollywood]] anterior á [[década de 1960]], camiñaron de regreso ó [[Alicia do outro lado do espello|outro lado do espello]]».<ref name="Biskind" /><ref name="Greydanus" /> Pola contra, Tom Shone escribiu que a través de ''A guerra das galaxias'' e ''Tiburón'', Lucas e Spielberg «non traizoaron o cine en absoluto: conectaron novamente, devolveron o medio ás súas raíces, como nun espectáculo festivo, un acto máxico e un enorme efecto especial», que representou «unha especie de renacemento».<ref name="Shone" /> Por outra banda, a película foi obxecto de diversas [[parodia]]s; a [[curtametraxe]] ''Hardware Wars'' (1978) foi unha das primeiras;<ref>{{cita web |título=''Star Wars, Episode IV: A New Hope'' (1977) |url=http://www.filmsite.org/starw.html |páxina-web=Filmsite.org |dataacceso=28-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140328054859/http://www.filmsite.org/starw.html |dataarquivo=28-03-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ''[[Spaceballs]]'' (1987) de [[Mel Brooks]] é unha comedia satírica de ''A guerra das galaxias'';<ref>{{cita web |título=Spaceballs |url=https://www.metacritic.com/movie/spaceballs |páxina-web=Metacritic |dataacceso=28-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329090328/http://www.metacritic.com/movie/spaceballs |dataarquivo=29-03-2014 |urlmorta=yes }}</ref> e algunhas series como ''[[Family Guy]]'',<ref>{{cita novas |apelido=Collins |nome=Scott |título=Q & A with Seth MacFarlane |url=https://articles.latimes.com/2009/dec/27/entertainment/la-ca-conversation27-2009dec27 |xornal=Los Angeles Times |dataacceso=28-08-2020 |data=27-12-2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140304054300/http://articles.latimes.com/2009/dec/27/entertainment/la-ca-conversation27-2009dec27 |dataarquivo=04-03-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ''[[Robot Chicken]]''<ref>{{cita novas |apelido=Snider |nome=Mike |título=''Robot Chicken'' digs its satirical talons into ''Star Wars'' |url=http://usatoday30.usatoday.com/life/television/news/2007-06-12-robot-chicken_N.htm |xornal=[[USA Today]] |dataacceso=28-05-2020 |data=13-06-2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121119051422/http://usatoday30.usatoday.com/life/television/news/2007-06-12-robot-chicken_N.htm |dataarquivo=19-11-2012 |urlmorta=yes }}</ref> e ''[[The Simpsons]]''<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/community/news/media/f20070724/index.html?page=3 |título=I Bent My Wookiee! Celebrating the Star Wars/Simpsons Connection |dataacceso=28-05-2020 |data=24-07-2007 |apelido=Scott |nome=Chernoff |páxina-web=StarWars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110724223022/http://starwars.com/community/news/media/f20070724/index.html?page=3 |dataarquivo=24-07-2011 |urlmorta=yes }}</ref> produciron episodios parodiando o filme. ==Recoñecemento== En 1989, a versión cinematográfica de ''A guerra das galaxias'' de 1977 foi seleccionada polo [[National Film Registry]] da [[Biblioteca do Congreso dos Estados Unidos de América]] para a súa preservación.<ref name="NFR" /> A película de 35 mm da edición especial de 1997 presentouse inicialmente para efectuar a preservación debido á dificultade para transferila dende os positivos orixinais,<ref name="positivo">{{cita web |apelido=Andrews |nome=Mallory |título=A 'New' New Hope: Film Preservation and the Problem with 'Star Wars' |url=http://www.soundonsight.org/a-new-new-hope-film-preservation-and-the-problem-with-star-wars/ |páxina-web=Sound on Sight |dataacceso=20-05-2020 |data=21-07-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140728002438/http://www.soundonsight.org/a-new-new-hope-film-preservation-and-the-problem-with-star-wars/ |dataarquivo=28-07-2014 |urlmorta=yes }}</ref> pero máis tarde desvelouse que a Biblioteca posuía unha película como depósito dos dereitos de autor do lanzamento cinematográfico orixinal. No 2015 esta copia fora transferida a unha [[resolución 2K]] mediante escaneo, dispoñible para a súa visión mediante solicitude previa.<ref name="2k">{{cita web |apelido=Ulanoff |nome=Lance |título=The search for the 'Star Wars' George Lucas doesn't want you to see |url=http://mashable.com/2015/12/17/star-wars-original-cut/#q9dBHW8NZkq0 |páxina-web=Mashable |data=17-12-2015 |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161013075503/http://mashable.com/2015/12/17/star-wars-original-cut/#q9dBHW8NZkq0 |dataarquivo=13-10-2016 |urlmorta=yes }}</ref> No ano 2004 o [[National Recording Registry]] seleccionou para a súa conservación a [[Banda sonora orixinal|banda sonora]] creada por John Williams para a película.<ref>{{cita web |url=https://www.loc.gov/programs/national-recording-preservation-board/recording-registry/complete-national-recording-registry-listing/ |título=Complete National Recording Registry Listing National - Recording Registry - National Recording Preservation Board - Programs at the Library of Congress |páxina-web=Library of Congress |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200309102746/https://www.loc.gov/programs/national-recording-preservation-board/recording-registry/complete-national-recording-registry-listing/ |dataarquivo=09-03-2020 |urlmorta=yes }}</ref> No seu número do [[30 de maio]] de [[1977]] da revista ''[[Time]]'', Gerald Clarke<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Corliss |nome=Richard |título=Star Wars Turns 35: How TIME Covered the Film Phenomenon |url=http://entertainment.time.com/2012/05/25/happy-35th-anniversary-star-wars/ |revista=Time |dataacceso=28-05-2020 |data=25-05-2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140601173454/http://entertainment.time.com/2012/05/25/happy-35th-anniversary-star-wars/ |dataarquivo=01-06-2014 |urlmorta=yes }}</ref> declarou ''A guerra das galaxias'' «película do ano».<ref>{{cita publicación periódica |título=STAR WARS The Year's Best Movie |url=https://time.com/4153583/star-wars-the-years-best-movie/ |revista=Time |dataacceso=28-05-2020 |data=30-05-1977 |volume=109 |número=22 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200217194356/https://time.com/4153583/star-wars-the-years-best-movie/ |dataarquivo=17-02-2020 |urlmorta=yes }}</ref> Nunha cerimonia celebrada durante a segunda estrea de ''A guerra das galaxias'' no Mann's Chinese Theatre o 3 de agosto de 1977, nun acontecemento sen precedentes ó que asistiron miles de persoas, [[C-3PO]], [[R2-D2]] e [[Darth Vader]] plasmaron as súas pegadas na beirarrúa fronte a debandito teatro.<ref name="EmpireOfDreams"/><ref name="coate20040921" /> O guión orixinal de George Lucas foi escollido polo [[Writers Guild of America]] como un dos mellores de tódolos tempos.<ref name="guión" /> Para conmemorar o 30º aniversario da película, en maio de 2007, o [[Servizo Postal dos Estados Unidos de América]] emitiu un conxunto de 15 [[Selo postal|selos]] que representan os personaxes de A guerra das galaxias.<ref>{{cita web |título=Two Legendary Forces Unite to Honor 30th Anniversary of ''Star Wars'' |url=http://www.usps.com/communications/newsroom/2007/sr07_012.htm |páxina-web=[[Servizo Postal dos Estados Unidos de América]] |dataacceso=29-05-2020 |data=marzo de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070329033048/http://www.usps.com/communications/newsroom/2007/sr07_012.htm |dataarquivo=29-03-2007 |urlmorta=yes }}</ref> ==Adaptacións== ===Novela e banda deseñada=== ''A guerra das galaxias'' foi novelada e publicada como ''Star Wars: From the Adventures of Luke Skywalker'' en decembro de 1976, seis meses antes do lanzamento da película.<ref>{{cita web|url=https://www.starwars.com/news/check-out-over-40-years-of-star-wars-a-new-hope-novelization-covers |título=Over 40 Yeras of Star Wars: A New Hope Novelization Covers |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=31-05-2020}}</ref> George Lucas figura como o autor, non obstante Alan Dean Foster foi o responsable de escribir o libro baseandose no guión de Lucas.<ref>{{cita libro|título=Star Wars: A New Hope |url=https://archive.org/details/starwars00gard |apelido=Lucas |nome=George |ano=1997 |editorial=Del Rey |page=introdución}}</ref> O director de mercadotecnia Charles Lippincott acadou un acordo en novembro de 1976 con [[Ballantine Books]] para publicar a novela, no mes de febreiro de 1977 vendéranse medio millón de copias.<ref>{{cita libro|apelido=Sutherland |nome=John |título=Bestsellers (Routledge Revivals): Popular Fiction of the 1970s |ano=2010 |editorial=Routledge |isbn=9781136830631 |capítulo=8. Star Wars - a real gee-whizz book}}</ref> Foster escribiu unha secuela da novela titulada ''Splinter of the Mind's Eye'' e publicada por [[Del Rey Books]] (unha filial de Ballantine Books) en 1978. O libro foi escrito coa intención de ser unha continuación de baixo orzamento de ''A guerra das galaxias'' no caso de que a película non tivese éxito.<ref>{{cita web |apelido=Wenz |nome=John |título=The First Star Wars sequel: Inside the writing of Splinter of the Mind's Eye |url=https://syfy.com/syfywire/the-first-star-wars-sequel-inside-the-writing-of-splinter-of-the-minds-eye |páxina-web=SyFy.com |data=01-01-2018 |dataacceso=31-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180930231749/https://www.syfy.com/syfywire/the-first-star-wars-sequel-inside-the-writing-of-splinter-of-the-minds-eye |dataarquivo=30-09-2018 |urlmorta=yes }}</ref> [[Marvel Comics]], tras acadar un acordo para obter a licenza, adaptou ''A guerra das galaxias'' nos seis primeiros números do seu cómic ''Star Wars''. A adaptación foi escrita por [[Roy Thomas]] con ilustracións de [[Howard Chaykin]], o primeiro número foi publicado en abril de 1977<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f20070601/index.html?page=1 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100326072227/http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f20070601/index.html |título=Star Wars: The Comic Book That Saved Marvel! |páxina=StarWars.com |data=01-06-2007 |dataacceso=32-05-2020 |apelido=Thomas |nome=Roy |dataarquivo=26-03-2010 |urlmorta=yes }}</ref> e foi un éxito de vendas para Marvel.<ref>{{cita web |url=http://www.comicbookresources.com/?page=article&old=1&id=186 |título=Jim Shooter Interview: Part 1 |páxina-web=Comic Book Resources |data=06-10-2000 |dataacceso=32-05-2020 |apelido=Thomas |nome=Michael |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120813074853/http://www.comicbookresources.com/?page=article&old=1&id=186 |dataarquivo=13-08-2012 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.jimshooter.com/2011/07/roy-thomas-saved-marvel.html |título=Roy Thomas Saved Marvel |apelido=Shooter |nome=Jim |data=05-07-2011 |páxina-web=Jimshooter.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150912134444/http://www.jimshooter.com/2011/07/roy-thomas-saved-marvel.html |dataarquivo=12-09-2015 |urlmorta=yes |data-acceso=31-05-2020 }}</ref><ref>{{cita publicación periódica|apelido=Miller |nome=John Jackson |data=07-03-1997 |título=Gone but not forgotten: Marvel Star Wars series kept franchise fans guessing between films |revista=Comics Buyer's Guide |lugar=Iola, Wisconsin |páxina=46}}</ref> Lucasfilm adaptou a historia a un libro para nenos, con casete ou disco incluído, publicado en 1979; en cada páxina do libro represéntase un fotograma da película cunha explicación sucinta da historia.<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/hyperspace/member/kessel/news20051222.html |title=The Flight and Fall of Black Falcon |apelido=Vilmur |nome=Pete |páxina-web=StarWars.com |data=11-09-2008 |dataacceso=31-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110912232305/http://www.starwars.com/hyperspace/member/kessel/news20051222.html |dataarquivo=12-09-2011 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web|url=http://blog.theswca.com/2016/03/the-read-along-story-look-at-audio.html |title=The Read-Along Story: A Look at Audio-Literary Collectibles |apelido=Salvatore |nome=Ron |páxina-web=The Star Wars Collectors Archive |data=08-03-2016 |dataacceso=31-05-2020}}</ref> No ano 2013 [[Dark Horse Comics]] publicou unha adaptación en banda deseñada da trama descrita no guión orixinal.<ref>{{cita web |título=The Star Wars #1 (Nick Runge Cover) |url=http://www.darkhorse.com/Comics/22-824/The-Star-Wars-1-Nick-Runge-cover |editorial=[[Dark Horse Comics]] |dataacceso=31-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140526060000/http://www.darkhorse.com/Comics/22-824/The-Star-Wars-1-Nick-Runge-cover |dataarquivo=26-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ===Radio=== {{Artigo principal|Star Wars (radionovela)}} Na década de 1980, os dramas radiofónicos estaban en declive nos Estados Unidos. Richard Toscan, decano asociado da escola de artes escénicas da University of Southern California (USC), que empezara coa dramatización dos contos de [[Raymond Carver]] na emisora de [[Radio (medio de comunicación)|radio]] KUSC-FM —cadea de radio da universidade afiliada á [[National Public Radio]] (NPR)— contando co apoio de [[John Houseman]], produtor responsable do drama radiofónico ''[[The War of the Worlds (radio)|The War of the Worlds]]'' de [[Orson Welles]] en 1938. Trala suxestión de Frank Mankiewicz, alumno seu, considerou que a popularidade de ''A guerra das galaxias'' atraería novos oíntes e máis novos. Non obstante, estimaban que os custos de produción eran excesivamente elevados, emporiso, a USC era a [[alma máter]] de George Lucas e estes lazos resultaron ser vantaxosos; o director cedeulle decontado os dereitos de ''A guerra das galaxias'', incluídos os dereitos da música e os efectos de son, polo prezo simbólico de 1 USD.<ref name="Robb">{{cita libro|apelido=Robb |nome=Brian J. |ano=2012 |título=A Brief Guide to Star Wars |lugar=London |editorial=Hachette |isbn=9781780335834}}</ref><ref name="allthings">{{cita web |apelido=John |nome=Derek |título=That Time NPR Turned 'Star Wars' Into A Radio Drama — And It Actually Worked |url=https://www.npr.org/2015/12/18/460269884/that-time-npr-turned-star-wars-into-a-radio-drama-and-it-actually-worked |via=NPR.org |páxina-web=[[All Things Considered]] |dataacceso=30-05-2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160620103128/http://www.npr.org/2015/12/18/460269884/that-time-npr-turned-star-wars-into-a-radio-drama-and-it-actually-worked |dataarquivo=20-06-2016 |urlmorta=yes }}</ref> A pesar de todo a NPR necesitaba de escribir guións, contratar actores e alugar o estudio. Sen fondos para cubrir o orzamento de 200&nbsp;000 USD, a NPR alcanzou un acordo de coprodución coa cadea de radiotelevisión británica [[British Broadcasting Corporation|BBC]], cunha longa tradición na produción de dramas radiofónicos. A BBC proporcionou un equipo de produción, incluído o director [[John Madden]], e a cambio recibiu os dereitos de transmisión no Reino Unido. Dende o principio, os produtores de NPR pensaron que o guión se adaptaría ben a un relato episódico, baseándose no formato de seriais da década de 1930 como ''Flash Gordon'' e ''Buck Rogers'', que tamén inspiraran a Lucas.<ref name="Robb" /> Contrataron o novelista de ciencia ficción Brian Daley para escribir o guión. Daley tivo acceso ós primeiros borradores do guión de ''A guerra das galaxias'' e ampliou a narrativa incluíndo material que quedou fóra da edición final do filme, en consecuencia a adaptación de radio dura aproximadamente catro horas máis que a versión cinematográfica. Os produtores puideron conseguir os actores Mark Hamill e Anthony Daniels para interpretar o rol de Luke Skywalker e C-3PO respectivamente, o personaxe de Han Solo interpretouno Perry King, quen xa fora á audición para interpretar ese papel no filme.<ref name="Robb" /> A radionovela gravouse durante dez días nos estudios Westlake Recording en West Hollywood, California, consta de 13 capítulos (cunha duración total de 5 horas e 57 minutos) e empezouse a emitir o 9 de marzo de 1981. Adaptada por Brian Daley, dirixida por John Madden, coa música de John Williams e os efectos de son creados por Ben Burtt.<ref>{{Cita web|url= http://www.loresdelsith.net/ls/sombrasith/ss_2_se/radio/radio.htm |título= The radio drama |dataacceso=30-05-2020 |páxina-web= Loresdelsith.net |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160308200257/http://www.loresdelsith.net/ls/sombrasith/ss_2_se/radio/radio.htm |dataarquivo=08-03-2016}}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.highbridgeaudio.com/starwars1.html |título= Star Wars, the NPR dramatization |dataacceso= 30-05-2020 |páxina-web= High Bridge Audio |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20090701081712/http://www.highbridgeaudio.com/starwars1.html |dataarquivo= 01-07-2009 |urlmorta= yes }}</ref> As transmisións recibiron comentarios positivos por parte da crítica. O drama radiofónico proporcionoulle á cadea 750&nbsp;000 novos oíntes, que representaba un aumento do 40&nbsp;% da audiencia de NPR e cuadriplicando a audiencia máis nova. Con semellante éxito acado, KUSC produciu tamén a adaptación radiofónica de ''O imperio contraataca''.<ref name="Robb" /><ref>{{cita libro|apelido=Sterling |nome=Christopher H. |ano=2004 |título=Encyclopedia of Radio (Vol. 3) |editorial=Routledge |url=https://books.google.co.uk/books?id=-UeveLMilioC&lpg=PA2206&dq=Frank%20Mankiewicz%20star%20wars&pg=PA2206#v=onepage&q=Frank%20Mankiewicz%20star%20wars&f=false |isbn=9781135456498 |dataacceso=30-05-2020}}</ref> En 1993 lanzouse unha recompilación en formato [[Disco compacto|CD]] da adaptación radiofónica de ''A guerra das galaxias'', que incluía o drama radiofónico orixinal emitido en 1981, xunto coa adaptación dos dramas radiofónicos de ''O imperio contraataca'' e ''O retorno do Jedi''.<ref>{{cita libro|apelido=Wells |nome=Stuart W. |título=A Universe of Star Wars Collectibles: Identification and Price Guide |url=https://archive.org/details/universeofstarwa00well |editorial=[[Krause Publications]] |isbn=0873494156 |páxina=[https://archive.org/details/universeofstarwa00well/page/239 239] |ano=2002}}</ref> ==Notas== {{listaref|group="lower-alpha"}} ;Referencias :''Tódalas referencias en inglés agás cando se indique o contrario'' {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} ===Bibliografía=== ====Bibliografía consultada==== * {{cita libro|ref=harv|apelido=Baxter |nome=John |título=Mythmaker: The Life and Work of George Lucas |url=https://archive.org/details/mythmakerlifewor00baxt|edición=1ª |editorial=William Morrow |lugar=Nova York | ano=1999 |isbn=978-0-380-97833-5}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Bouzereau |nome=Laurent |título=Star Wars: The Annotated Screenplays |editorial=Del Rey |lugar=Nova York |ano=1997 |isbn=0-345-40981-7}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Brooker |nome=Will |título=BFI Film Classics: Star Wars |ano=2009 |editorial=Palgrave Macmillan |isbn=1844575543 |url=https://books.google.com/books?id=wWodBQAAQBAJ}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Guinness |nome=Alec |título=Blessings in Disguise |url=https://archive.org/details/blessingsindisgu00guin|editorial=Knopf |lugar=Nova York |ano=1986 |isbn=0394552377}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Hearn |nome=Marcus |título=The Cinema of George Lucas |editorial=Abrahams Books |lugar=Nova York |ano=2005 |isbn=0-8109-4968-7}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Kaminski|nome=Michael|título=The Secret History of Star Wars: The Art of Storytelling and the Making of a Modern Epic |editorial=Legacy Books Press |lugar=Kingston, Ontario |ano=2007 |isbn=978-0-9784652-3-0 |url=https://books.google.com/books/about/The_Secret_History_of_Star_Wars.html?id=YkzKPAAACAAJ}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Pollock |nome=Dale |título=Skywalking: The Life and Films of George Lucas |url=https://archive.org/details/skywalkinglifefi0000poll_g1q6|editorial=Da Capo Press |lugar=Nova York |ano=1999 |isbn=0-306-80904-4}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Rinzler |nome=J. W. |título=The Making of Star Wars |editorial=Ballantine Books |lugar=Nova York |ano=2007 |isbn=978-0-345-49476-4 |url=https://books.google.com/books?id=AKqMW5ChgScC}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Taylor |nome=Chris |título=How Star Wars Conquered the Universe: The Past, Present, and Future of a Multibillion Dollar Franchise |ano=2015 |editorial=Basic Books |isbn= 978-046509751-7 |url=https://books.google.com/books?id=uG0uCgAAQBAJ}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Westfahl |nome=Gary |título=Space and Beyond: The Frontier Theme in Science Fiction |data=30-02-2000 |editorial=Greenwood Press |lugar=California |isbn=9780313308468|url=https://books.google.com/books?id=cLbvA_WyBRMC}} ====Bibliografía adicional==== * {{cita libro|apelido=Rinzler |nome=J. W. |ano=2007 |título=The Making of Star Wars: The Definitive Story Behind the Original Film |editorial=Quarto Publishing |isbn=978-1781311905}} * {{cita libro|apelido=Bailey |nome= T. J. |ano=2005 |título=Devising a Dream: A Book of Star Wars Facts and Production Timeline |lugar=Louisville, Kentucky |editorial=Wasteland Press |isbn=1-933265-55-8}} * {{cita libro|apelido=Blackman |nome=W. Haden |ano=2004 |título=The New Essential Guide to Weapons and Technology, Revised Edition (Star Wars) |lugar=New York |editorial=Del Rey |isbn=0-345-44903-7}} * {{cita libro|apelido=Galipeau |nome=Steven A. |ano=2001 |título=The Journey of Luke Skywalker: An Analysis of Modern Myth and Symbol |url=https://archive.org/details/journeyoflukesky0000gali |editorial=Open Court |isbn=978-0812694321}} * {{cita libro|apelido=Sansweet |nome=Stephen |ano=1992 |título=Star Wars: From Concept to Screen to Collectible|url=https://archive.org/details/starwarsfromconc0000sans |location= San Francisco |editorial=Chronicle Books |isbn=0-8118-0101-2}} === Ligazóns externas === * [http://www.starwars.com/films/star-wars-episode-iv-a-new-hope ''A guerra das galaxias''] en StarWars.com * [https://web.archive.org/web/20140215040725/http://lucasfilm.com/star-wars-episode-4-a-new-hope ''A guerra das galaxias''] en Lucasfilm.com * [https://www.allmovie.com/movie/v46636 ''A guerra das galaxias''] en [[Allmovie]] * [https://catalog.afi.com/Catalog/moviedetails/55187 ''A guerra das galaxias''] no Catálogo de [[American Film Institute]] * [https://www.boxofficemojo.com/movies/?id=starwars4.htm ''A guerra das galaxias''] en [[Box Office Mojo]] * [http://www.filmsite.org/starw.html ''A guerra das galaxias''] en Filmsite.org * [http://www.imdb.com/title/tt0076759/ ''A guerra das galaxias: Episodio IV - Unha esperanza nova''] na [[IMDb]] * [https://www.metacritic.com/movie/star-wars-episode-iv---a-new-hope ''A guerra das galaxias: Episodio IV - Unha esperanza nova''] en [[Metacritic]] * [http://www.the-numbers.com/movie/Star-Wars-Ep-IV-A-New-Hope#tab=summary ''A guerra das galaxias''] en The Numbers * [https://www.rottentomatoes.com/m/star_wars ''A guerra das galaxias''] en [[Rotten Tomatoes]] * [http://www.tcm.turner.com/tcmdb/title/22123/Star-Wars-A-New-Hope/ ''A guerra das galaxias''] en [[Turner Classic Movies]] * [https://starwars.fandom.com/wiki/Star_Wars:_Episode_IV_A_New_Hope ''A guerra das galaxias: Episodio IV - Unha esperanza nova''] en Wookieepedia * [http://www.filmaffinity.com/es/film712041.html ''A guerra das galaxias: Episodio IV - Unha esperanza nova''] en [[Filmaffinity]] {{Star Wars}} {{Barra portal|Cine|Star Wars|Estados Unidos de América}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:guerra das galaxias, A}} [[Categoría:Filmes de Star Wars]] [[Categoría:Filmes de 1977]] [[Categoría:Filmes en lingua inglesa]] [[Categoría:Filmes dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Filmes dirixidos por George Lucas]] [[Categoría:Filmes con banda sonora de John Williams]] [[Categoría:Filmes de ciencia ficción e aventuras dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Filmes de 20th Century Fox]] [[Categoría:Filmes rodados en California]] [[Categoría:Filmes rodados en Inglaterra]] [[Categoría:Filmes rodados en Guatemala]] [[Categoría:Filmes rodados en Arizona]] [[Categoría:Filmes rodados en Tunisia]] [[Categoría:Filmes sobre xemelgos]] [[Categoría:Filmes preservados no National Film Registry]] [[Categoría:Filmes de 1977 con versión en galego]] jfkftmz1bvdyuh8lyn8chn34ug3sphj 6147774 6147770 2022-08-01T21:47:14Z HombreDHojalata 5863 /* Ligazóns externas */ retiro tripitidas wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Título en cursiva}} {{Filme | título = A guerra das galaxias | títuloorixinal = {{plainlist| *''Star Wars'' *''Star Wars: Episode IV - A New Hope'' (dende 1999) }} | imaxe = Star Wars Logo.svg | descrición = Logotipo orixinal de ''Star Wars'' | director = [[George Lucas]] | produtor = [[Gary Kurtz]] | guión = George Lucas | baseado = | intérpretes = {{plainlist| *[[Mark Hamill]] *[[Harrison Ford]] *[[Carrie Fisher]] *[[Peter Cushing]] *[[Alec Guinness]] }} | música = [[John Williams]] | fotografía = Gilbert Taylor | montaxe = {{plainlist| *Paul Hirsch *Richard Chew *[[Marcia Lucas]] }} | estudio = [[Lucasfilm]] | distribuidor = [[20th Century Fox]] | estrea = {{USAb}} [[25 de maio]] de [[1977]] | duración = 121 minutos<ref>{{cita web |título=Star Wars |url=http://www.bbfc.co.uk/releases/star-wars-film |páxina-web=[[British Board of Film Classification]] |dataacceso=28-12-2018}}</ref> | país = {{USA}}<ref>{{cita web |url=http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/4ce2b6b738e6d |título=Star Wars (1977) |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170709094937/http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/4ce2b6b738e6d |dataarquivo=09-07-2017 |data-acceso=28-12-2018 }}</ref> | xénero = Ciencia ficción, Aventuras | orzamento = 11&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;[[Dólar estadounidense|$]]<ref name="caixa" /><ref name="Budget">{{cita web |url=http://io9.gizmodo.com/5875998/behold-the-1977-budget-breakdown-for-star-wars |título=Behold, the 1977 budget breakdown for Star Wars |autor=Cyriaque Lamar |obra=io9 |data=13-1-2012 |dataacceso=28-12-2018}}</ref> | recadación = 775&nbsp;398&nbsp;007&nbsp;$<ref name="caixa" /> | anterior = ''[[Rogue One]]'' | seguinte = ''[[A guerra das galaxias, episodio V: O imperio contraataca|O imperio contraataca]]'' | imdb_id = 0076759 }} '''''Star Wars''''' é unha [[filme|película]] estadounidense de [[1977]] do subxénero de [[ciencia ficción]] ''[[space opera]]'',<ref>{{cita novas |apelido=Anthikad-Chhibber |nome=Mini |url=https://www.thehindu.com/thehindu/fr/2005/05/20/stories/2005052002730100.htm |título=End of the great space opera |xornal=The Hindu |data=20-5-2005 |dataacceso=28-12-2018}}</ref> escrita e dirixida por [[George Lucas]];<ref name="Lucas">{{cita audiovisual |título=DVD commentary for Star Wars Episode IV: A New Hope |autores=Lucas, George |ano=2004 |medio=DVD |editorial=20th Century Fox |dataacceso=28-12-2018}}</ref> renomeada como '''''Star Wars: Episode IV - A New Hope''''' en [[1999]]. En galego titulouse orixinalmente '''''A guerra das galaxias'''''<ref>{{Diciopedia|Ford, Harrison|2|926}}</ref> e tras ser renomeada coñécese como '''''A guerra das galaxias: Episodio IV - Unha esperanza nova''''' ou '''''Star Wars: Episodio IV - Unha esperanza nova'''''. Foi a primeira película que se estreou da saga [[A guerra das galaxias|Star Wars]], e ordénase como a cuarta en termos da súa cronoloxía interna. Dous filmes subseguintes continuarían a trama da triloxía orixinal (''[[O imperio contraataca]]'' e ''[[O retorno do Jedi]]''), namentres que outra triloxía (''[[Star Wars Episode I: The Phantom Menace|The Phantom Menace]]'', ''[[Star Wars Episode II: Attack of the Clones|Attack of the Clones]]'' e ''[[Star Wars Episode III: Revenge of the Sith|Revenge of the Sith]]'') describiría os eventos previos a ''A guerra das galaxias'', centrada en torno ó antagonista principal [[Darth Vader]]. A estrea desta precuela provocou o cambio no título orixinal da primeira película, que pasou a incorporar o número de episodio IV (catro en [[numeración romana]]) e o subtítulo ''A New Hope'' («''Unha esperanza nova''» en galego). O [[Guión (arte)|guión]] foi redactado por George Lucas mentres dirixía a súa primeira longametraxe, influenciado principalmente polos [[Banda deseñada|cómics]] de [[Flash Gordon]], as películas sobre [[samurai]]s de [[Akira Kurosawa]] e a obra ''[[The Hero with a Thousand Faces]]'' de [[Joseph Campbell]]. Ó finalizar o [[Festival Internacional de Cine de Cannes|Festival de Cannes]] de 1971, Lucas firmou un acordo coa produtora [[Universal Studios]] para realizar dúas películas, que máis tarde se converterían en ''[[American Graffiti]]'' e ''Star Wars''. O elenco estivo integrado por [[Mark Hamill]], [[Harrison Ford]], [[Carrie Fisher]], [[Peter Cushing]], [[Alec Guinness]], [[Anthony Daniels]], [[Kenny Baker]], [[Peter Mayhew]] e [[David Prowse]]; a rodaxe realizouse na [[Estepa (bioma)|estepa]] [[tunisia]]na, [[Londres]] e [[Guatemala]]. Os efectos especiais correron a cargo de Industrial Light & Magic, empresa creada especificamente para esta película. A trama describe a historia dun grupo de [[Loita de guerrillas|guerrilleiros]] —coñecidos como a [[Alianza Rebelde]]— que ten como obxectivo destruír a estación espacial [[Estrela da Morte]], creada polo opresor [[Imperio Galáctico]]. Dende unha perspectiva xeral, a historia enfócase nun mozo campesiño chamado [[Luke Skywalker]], quen, de xeito repentino se converte nun heroe conforme acompaña o Mestre [[Jedi]] [[Obi-Wan Kenobi]], nunha misión que o levará a unirse á Alianza Rebelde para axudarlles a destruír a estación espacial do Imperio. A partir do seu lanzamento mundial, o [[25 de maio]] de 1977, foi considerada un fito na [[Historia do cinema|historia do cine]], principalmente polo uso de [[efectos especiais]] innovadores na época. Ademais, é unha das [[Lista de filmes coas maiores recadacións|películas de máis éxito de tódolos tempos]], así como unha das máis influentes na cinematografía contemporánea. Obtivo sete [[premios Óscar]] dun total de dez candidaturas (incluíndo a de «mellor película», que perdeu fronte a ''[[Annie Hall]]'' de [[Woody Allen]]). Star Wars converteuse na película que acadou máis recadación de tódolos tempos, superando a ''[[Tiburón (filme)|Tiburón]]'' (1975), alcanzando unha cifra superior ós 775 millóns [[Dólar estadounidense|USD]] en todo o mundo, e mantivo o récord ata que foi superada por ''[[E.T. the Extra-Terrestrial]]'' (1982) de [[Steven Spielberg]]. En 1989 a filmoteca [[National Film Registry]] da [[Biblioteca do Congreso dos Estados Unidos de América]] engadiu o título á súa escolma, ó considerala unha «película cultural, estética ou historicamente relevante»,<ref name="NFR">{{cita web |url=https://www.loc.gov/programs/national-film-preservation-board/film-registry/complete-national-film-registry-listing/ |título=Complete National Film Registry Listing - Film Registry - National Film Preservation Board - Programs at the Library of Congress |páxina-web=Library of Congress |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160305191832/https://www.loc.gov/programs/national-film-preservation-board/film-registry/complete-national-film-registry-listing/ |dataarquivo=05-03-2016 |urlmorta=yes }}</ref> e en 2004 o [[National Recording Registry]] seleccionou do mesmo xeito a [[Banda sonora orixinal|banda sonora]].<ref>{{cita web |url=https://www.loc.gov/programs/national-recording-preservation-board/recording-registry/complete-national-recording-registry-listing/ |título=Complete National Recording Registry Listing National - Recording Registry - National Recording Preservation Board - Programs at the Library of Congress |páxina-web=Library of Congress |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200309102746/https://www.loc.gov/programs/national-recording-preservation-board/recording-registry/complete-national-recording-registry-listing/ |dataarquivo=09-03-2020 |urlmorta=yes }}</ref> O guión de Lucas foi escollido polo gremio [[Premios Writers Guild of America|Writers Guild of America]] como un dos mellores xamais redactados.<ref name="guión">{{cita web |título=101 Greatest Screenplays: The List |páxina-web=Writers Guild of America |url=http://www.wgaeast.org/greatest_screenplays/2006/04/03/list/index.html |dataacceso=29-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060901213527/http://www.wgaeast.org/greatest_screenplays/2006/04/03/list/index.html |dataarquivo=01-09-2006 |urlmorta=yes }}</ref> A película foi reeditada en varias ocasións a instancia de George Lucas, incorporando moitos cambios que inclúen; a adición de imaxes xeradas por ordenador, alteración de diálogos, reedición de secuencias, banda sonora mesturada e escenas engadidas. ==Produción== A descrición detallada acerca de como se iniciou A guerra das galaxias non puido ser determinada a consecuencia das diferentes declaracións emitidas por George Lucas, as cales tenden a cambiar co transcurso do tempo.<ref>[[#Bibliografía|Kaminski (2008)]]</ref>{{#tag:ref|O libro de Kaminski ten como obxectivo primordial determinar a historia de ''A guerra das galaxias'', para o cal ofrece numerosos exemplos de entrevistas, notas e publicacións oficiais dende a década de 1970 ata a actualidade, entre os cales se atopan enunciados que se contradín, e que permanecen como evidencia entre as súas páxinas.|group="lower-alpha"}} ===Guión=== {{Imaxe múltiple | posición_táboa = right | dirección = vertical | ancho = 200 | foto1 = United Artists logo 1975.svg | texto1 = Tras finalizar a [[Realización|rodaxe]] de ''[[THX 1138]]'', [[United Artists]] firmou un contrato con George Lucas para a realización de ''American Graffiti'' e ''A guerra das galaxias''. Pouco despois a compañía abandonou os proxectos.<ref name="RS1980" /><ref>[[#Bibliografía|Hearn (2005)]], p. 54–55</ref> | foto2 = George Lucas.jpg | texto2 = O director e guionista [[George Lucas]] explicándolle á audiencia en 2007 a dificultade para facer ''A guerra das galaxias'', rexeitada reiteradamente, ata que [[20th Century Fox]] adquiriu finalmente a película.<ref name="Time">{{cita publicación periódica |apelido=Clarke |nome=Gerald |data=30-05-1977 |title=Star Wars: The Year's Best Movie |revista=[[Time]] |lugar=[[Nova York]] |volume=109 |número=22 |páxina=57 |url=http://time.com/4153583/star-wars-the-years-best-movie/ |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151227175748/http://time.com/4153583/star-wars-the-years-best-movie/ |dataarquivo=27-12-2015 |urlmorta=yes }}</ref> }} En [[1971]] o director George Lucas empezou a concibir as primeiras ideas sobre ''A guerra das galaxias'' mentres finalizaba a produción da súa primeira [[longametraxe]], ''[[THX 1138]]'',<ref>{{Cita entrevista |entrevistador=Love, B. |título=George Lucas: The Well Rounded Interview |url=http://www.well-rounded.com/movies/reviews/lucas_intv.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080609010258/http://www.well-rounded.com/movies/reviews/lucas_intv.html |dataarquivo=09-06-2008 |dataacceso=20-05-2020 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="cinematografía#1">{{cita web |título=A young, enthusiastic crew employs far-out technology to put a rollicking intergalactic fantasy onto the screen |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg1.htm |páxina-web=[[American Society of Cinematographers]] |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161001221045/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg1.htm |dataarquivo=01-10-2016 |páxina=1 |urlmorta=yes }}</ref> non obstante Lucas desvelou que realmente o proxecto xurdiu incluso antes de dirixir ''THX 1138''.<ref>[[#Bibliografía|Rinzler (2007)]], p. 2</ref> Influenciado directamente polas [[Banda deseñada|historieta]]s do [[Personaxe|personaxe ficticio]] Flash Gordon<ref name="AF1977">{{Cita publicación periódica|nome=Stephen |apelido=Zito |título=George Lucas Goes Far Out |revista=American Film |dataacceso=30-01-2019}}</ref> intentou en van obter os dereitos destas para realizar unha adaptación cinematográfica.<ref>[[#Bibliografía|Rinzler (2007)]], p. 4</ref><ref name="FlashG">{{cita web |apelido=Macek |nome=J.C., III |título=Abandoned 'Star Wars' Plot Points Episode II: The Force Behind the Scenes |url=https://popmatters.com/feature/165507-abandoned-star-wars-plot-points-episode-ii-the-force-behind-the-scen/ |páxina-web=PopMatters |data=21-02-2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130913052400/https://www.popmatters.com/feature/165507-abandoned-star-wars-plot-points-episode-ii-the-force-behind-the-scen/ |dataarquivo=13-09-2013 |dataacceso=20-05-2020 |urlmorta=yes }}</ref> Tras finalizar a rodaxe da súa primeira película, e en pleno [[Festival Internacional de Cine de Cannes|Festival de Cine de Cannes]], a compañía United Artists firmou un contrato co director para a realización de dúas películas. A primeira reflectiría a [[xuventude]] estadounidense de principios da [[década de 1960]] (''American Graffiti''), mentres que a outra xiraría en torno a unha ''space opera'' denominada ''The Star Wars''. Pero United Artists desligouse do proxecto xusto cando Lucas comezaba a escribir o guión da primeira, no entanto, [[Universal Studios]] accedeu a encargarse da produción e distribución do filme,<ref name="RS1980">{{Cita publicación periódica|nome=Jean |apelido=Vallely |título=The Empire Strikes Back and So Does Filmmaker George Lucas With His Sequel to Star Wars |revista=[[Rolling Stone]] |dataacceso=30-01-2019}}</ref> que se estreou en [[1973]]. Tras finalizar ''American Graffiti'' o director comezou a enfocar a súa atención en ''The Star Wars'', empezando a redactar os primeiros bosquexos en xaneiro dese mesmo ano.<ref name="cinematografía#1" /> Por aquel entón —aínda se descoñecía a recepción alcanzada por ''American Graffiti''— non contaba cunha estrutura ben definida sobre tódolos detalles relacionados coa ''space opera''.<ref name="RS1980" /> ====Primeiros escritos==== George Lucas consideraba que a mala recepción de ''THX 1138'' era consecuencia do seu carácter sombrío e decidiu que ''A guerra das galaxias'' fose máis optimista.<ref>{{cita libro|título=Star Wars: Year by Year: A Visual Chronicle |nome=Ryder |apelido=Windham |nome2=Daniel |apelido2=Wallace |nome3=Pablo |apelido3=Hidalgo |editorial=DK Publishing |lugar=Nova York |ano=2016 |oclc=1003722820 |isbn=9781465452580 |páxina=32}}</ref> A situación política, coa reelección de [[Richard Nixon|Nixon]] e a [[guerra de Vietnam]] a punto de concluír, influíu tamén na película.<ref>{{Cita novas |url=https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-2005-05-18-0505180309-story.html |title='Star Wars' inadvertently hits too close to U.S.'s role |apelido=Caro |nome=Mark |xornal=[[Chicago Tribune]] |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180918054523/http://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-2005-05-18-0505180309-story.html |dataarquivo=18 de setembro de 2018 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |url=http://time.com/4975813/star-wars-politics-watergate-george-lucas/ |título=George Lucas Wrote 'Star Wars' as a Liberal Warning. Then Conservatives Struck Back |apelido=Beckwith |nome=Ryan Teague |revista=Time |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180916011004/http://time.com/4975813/star-wars-politics-watergate-george-lucas/ |dataarquivo=16-09-2018 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Smith |nome=Kyle |título=How 'Star Wars' was secretly George Lucas' Vietnam protest |url=https://nypost.com/2014/09/21/how-star-wars-was-secretly-george-lucas-protest-of-vietnam/ |dataacceso=21-05-2020 |xornal=New York Post |data=21-09-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140922100823/http://nypost.com/2014/09/21/how-star-wars-was-secretly-george-lucas-protest-of-vietnam/ |dataarquivo=22-09-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O proceso de redacción do guión comezou de forma progresiva, conforme Lucas ía engadindo os elementos principais da trama. Deste modo inventou varios nomes que serían asignados a unha personalidade en particular, os cales tiñan en común o feito de posuír unha estraña pronunciación. Malia que a maioría foron descartados en revisións posteriores do escrito orixinal, unha boa parte conseguiu ser introducida no guión definitivo e nas [[Secuela|continuacións]] da película. Entre estes encóntranse «Luke Skywalker» e «Han Solo». De igual xeito outros serían considerados durante a produción da [[triloxía]] previa ós sucesos de ''A guerra das galaxias'', sendo o caso do personaxe [[Mace Windu]], quen logo pasou a ser coñecido simplemente como Windu. Deseguido Lucas compilou os seus bosquexos para conformar unha sinopse de dúas páxinas de extensión titulada ''The Journal of the Whills'', relato —acerca do fillo dun famoso piloto que logo sería instruído como aprendiz de «Padawan» por un respectable «Jedi-Bendu»—<ref name=rinzler8>[[#Bibliografía|Rinzler (2007)]], p. 8</ref> que non tiña moito que ver co escrito que sería considerado para a adaptación cinematográfica.<ref name=rinzler8 /> Empeñado en crear un novo escrito que resultase máis comprensible para os estudios Universal<ref>[[#Bibliografía|Baxter (1999)]], p. 142</ref> Lucas decidiu basearse nos elementos narrativos de ''[[A fortaleza escondida]]'' (1958) do director Akira Kurosawa.<ref name="Kaminski50">[[#Bibliografía|Kaminski (2008)]], p. 50</ref> De xeito similar ó acontecido con ''Flash Gordon'', tentaría adquirir os dereitos para unha nova versión fílmica de ''A fortaleza escondida'', sen progresar tampouco esta vez na súa pretensión.<ref>[[#Bibliografía|Baxter (1999)]], p. 158</ref> Finalmente decidiu crear un escrito de 13 páxinas, denominado ''The Star Wars'', inspirado nos filmes de Akira Kurosawa.<ref>{{Cita libro |apelido=Richie |nome=Donald |apelido2=Mellen |nome2=Joan |título=The Films of Akira Kurosawa |editorial=University of California Press |ano=1998 |url=https://books.google.es/books?id=zBtp45UCpu4C&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false |isbn=0-520-22037-4}}</ref> A sinopse tiña varias similitudes con ''A fortaleza escondida'', co que semellaba un texto idéntico onde a única diferenza radicaba nos nomes e nos escenarios principais da historia.<ref name="Kaminski50" /> ====A negociación con 20th Century Fox==== Pouco despois de crear o extracto, idéntico a ''A fortaleza escondida'', Universal Studios desligouse da película pensando que o seu orzamento se tornaría demasiado arriscado como para investir nela.<ref name="Time" /> Ante isto Lucas reuniuse co produtor executivo de [[20th Century Fox]] Alan Ladd Jr. —fillo do actor de [[Cinema negro|cine negro]] [[Alan Ladd]]—, con quen firmou un contrato para comezar a rodaxe de ''The Star Wars'' en xuño de 1973. Probablemente a razón primordial pola cal Alan Ladd Jr. decidiu apoialo era a fe que tiña nas capacidades de George Lucas, quen chegaría a puntualizar; «Ladd investiu en min, non na película».<ref name="EmpireOfDreams">''Empire of Dreams: The Story of the Star Wars Trilogy'' Documental Star Wars Trilogy Box Set DVD, [2005]</ref> Coa sinatura do contrato o financiaciamento para o filme alcanzou a cifra de 150&nbsp;000 USD,<ref name="BBCTrivia">{{cita novas|título=30 pieces of trivia about ''Star Wars''|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/6679425.stm |páxina-web=BBC |dataacceso=26-05-2019 |data=23-05-2007}}</ref> co cal o director redactaría o guión e comezaría a rodaxe; a partir da súa última sinopse completou o seu primeiro guión en maio de [[1974]].<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Starkiller">{{cita web |dataacceso=21-05-2020 |url=http://starwarz.com/starkiller/scripts.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060628065925/http://www.starwarz.com/starkiller/scripts.htm |dataarquivo=28-06-2006 |título=Starkiller |páxina-web=starwarz.com |editor=Jedi Bendu |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Alaskanmalamute0b.jpg|miniatura|O Alaskan Malamute de Lucas, chamado Indiana, serviu de inspiración para crear o personaxe de [[Chewbacca]], acompañante de [[Han Solo]]. Anos despois o seu nome sería considerado para o icónico aventureiro [[Indiana Jones]].<ref name="Characters" />]] O primeiro libreto de ''Star Wars'' incorporou de novo os [[jedi]], que foran descartados nos anteriores escritos, así como os principais antagonistas da historia, é dicir, os [[sith]]. Ademais o protagonista sufriu un cambio radical na súa concepción, pois inicialmente era un xeneral adulto e neste texto comezou a ser descrito como un adolescente.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Characters">''The Characters of Star Wars'' Star Wars Original Trilogy DVD Box Set: Bonus Materials, [2004]</ref> Por outra banda o [[Contrabando|contrabandista]] do planeta [[Corellia]], [[Han Solo]], era un gran monstro verde con [[Branquia|galadas]] que tiña como acompañante ideal a criatura [[Chewbacca]], inspirada en Indiana (nome do Alaskan Malamute de Lucas, nome que tamén serviría de inspiración para o personaxe de [[Indiana Jones]]).<ref name="Characters" /> Os elementos restantes serían perfeccionados nas seguintes revisións, posto que o cineasta estaba máis concentrado nos eventos do argumento que nos personaxes e escenarios.<ref>{{Cita publicación periódica|nome=Claire |apelido=Clouzot |título=The morning of the Magician: George Lucas and Star Wars |revista=Ecran |data=15-09-1977 |dataacceso=30-01-2019}}</ref> A sinopse que unha vez chegou a ser idéntica á película de Kurosawa agora comezaba a diverxer coa inclinación de Lucas pola [[ciencia ficción]] a partir do estudo e análise dalgunhas películas, libros e cómics distintivos do xénero.<ref>[[#Bibliografía|Pollock (1999)]], p. 141–142</ref> Un dos conceptos indispensables que daría forma á trama principal —a relación familiar entre un jedi e o seu fillo, quen logo sería instruído por un dos amigos de seu pai para converterse nun mestre jedi— foi introducida no primeiro guión, a única diferenza xiraba en torno a que o pai era un heroe que aínda vivía durante as primeiras secuencias.<ref>{{Cita web |url=http://www.starwarz.com/starkiller/writings/development_jan.htm |título=The development of Star Wars as Seen Through the Scripts of George Lucas |dataacceso=30-01-2019 |páxina-web=Star Warz.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090609024314/http://www.starwarz.com/starkiller/writings/development_jan.htm |dataarquivo=09-06-2009 |urlmorta=yes }}</ref> Tamén foi descrito por primeira vez o antagonista [[Darth Vader]], quen peculiarmente era visto por Lucas como un heroe caído máis que como un [[supervilán]]. Malia que se entretivo con outros proxectos momentos antes de volver a revisar o guión orixinal, Lucas finalizou un segundo guión en xaneiro de [[1975]]. Este novo escrito aínda presentaba algunhas diferenzas substanciais entre os personaxes e as súas relacións individuais. Por exemplo [[Luke Skywalker|Luke]] (apelidado orixinalmente «Starkiller») tiña varios irmáns e seu pai aparecía en escena xusto antes de finalizar a historia. Debido a isto o segundo libreto de ''Star Wars'' interpretábase máis ben como un [[conto de fadas]] que como un relato de acción e aventura, típico dos escritos anteriores. Cabe mencionar que esta redacción concluía cun texto que avanzaba mencionando os vindeiros acontecementos que continuarían a historia, sendo daquela a primeira vez que se introducía o concepto dos textos que avanzaban pola pantalla para explicar o contexto de cada nova película de ''Star Wars''. Ademais introduciu o concepto da conversión dun jedi á orde escura dos sith, especificamente dun membro notable que optaría por continuar coa súa instrución cun mestre sith para perfeccionar as súas habilidades. Pouco despois o ilustrador [[Ralph McQuarrie]] foi contratado para representar os anteriores conceptos en escenas visuais que acompañarían o segundo guión, unha vez que fora entregado ós estudios Fox.<ref name="McQuarrie">{{Cita web |url=http://www.starwars.com/bio/ralphmcquarrie.html |título=Star Wars Biography: Ralph McQuarrie |dataacceso=30-01-2019 |páxina-web=Star Warz.com |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080623032707/http://www.starwars.com/bio/ralphmcquarrie.html |dataarquivo=23-06-2008 |urlmorta=yes }}</ref> ====Últimas revisións==== Un terceiro libreto foi redactado por Lucas e concluído o 1 de agosto de 1975 baixo o título ''The Star Wars: From the Adventures of Luke Starkiller''. Este novo escrito contiña a maior parte dos elementos definitivos da película mais aínda presentaba lixeiras diferenzas nos personaxes e lugares. Por exemplo Luke describíase como un neno a quen lle morrera o pai tempo atrás.<ref name="Starkiller" /> Finalmente e tras unha revisión do guión anterior Lucas completou un cuarto e último guión o 1 de xaneiro de 1976 coa denominación ''The Adventures of Luke Starkiller''.<ref name="Starkiller" /> En colaboración cos seus amigos [[Gloria Katz]] e [[Willard Huyck]] decidiu perfeccionar os últimos detalles tralos que comezaría a etapa de produción.<ref>[[#Bibliografía|Bouzereau (1997)]], p. 7</ref> Co éxito de ''American Graffiti'' para a crítica especializada o realizador tivo a ocasión de renegociar o seu contrato orixinal con Alan Ladd Jr., nun acto que lle garantiu os dereitos sobre futuras continuacións da película así como a «protexer» os demais bosquexos que non foran utilizados en ''Star Wars'', co que el participaría directamente das ganancias que acadaran os produtos derivados do que pretendía ser unha serie de películas.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref>{{Cita web |url=http://www.allmovie.com/cg/avg.dll?p=avg&sql=1:72309 |título=Star Wars (Film Series) |dataacceso=30-01-2019 |páxina-web=Allmovie |data-arquivo=25-09-2019 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190925042240/https://www.allmovie.com/ |url-morta=yes }}</ref> Durante a rodaxe continuou traballando na historia para engadir relatos secundarios, como a morte de [[Obi-Wan Kenobi]], tras decatarse de que este non era absolutamente indispensable para as últimas secuencias.<ref>{{Cita web |apelido=Scanlon |nome=Paul |url=http://www.rollingstone.com/news/story/7330268/the_force_behind_star_wars |título=The Force Behind Star Wars, ''Rolling Stone'' |dataacceso=30-01-2019 |data=agosto de 1977 |páxina-web=Rolling Stone |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080619110633/http://www.rollingstone.com/news/story/7330268/the_force_behind_star_wars |dataarquivo=19-06-2008 |urlmorta=yes }}</ref><ref>''Star Wars'' Entrevista do disco da edición definitiva, 1993. «No proceso de reescribilo (a ''Star Wars'') e crendo que só era unha película, mais non unha triloxía, decidín que Ben Kenobi realmente non tiña ningunha función primordial na historia tras enfrontarse a Darth Vader... Díxenme a min mesmo, 'sabes ti, el só aparece como un personaxe inerte no 25% final da película'.»</ref> ====O escrito inexistente==== Con frecuencia George Lucas comentou que a triloxía orixinal foi escrita en realidade como unha única película; debido a que o guión era moi longo decidiu dividila en tres partes que logo constituirían as tres primeiras películas de ''Star Wars''.<ref>{{Cita web |título=George Lucas: Mapping the mythology |url=http://archives.cnn.com/2002/SHOWBIZ/Movies/05/07/ca.s02.george.lucas/ |páxina-web=CNN |data=08-05-2002 |dataacceso=22-03-2019 |data-arquivo=09-09-2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090909065747/http://archives.cnn.com/2002/SHOWBIZ/Movies/05/07/ca.s02.george.lucas/ |url-morta=yes }}</ref><ref name="Maker">{{Cita web |url=http://www.starwars.com/community/event/celebration/f20050419/indexp17.html |título=Thank the Maker: George Lucas |dataacceso=22-03-2019 |páxina-web=Star Wars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080605014152/http://www.starwars.com/community/event/celebration/f20050419/indexp17.html |dataarquivo=05-06-2008 |urlmorta=yes }}</ref> Non obstante ningún dos bosquexos creados por Lucas tiña máis páxinas ou escenas que o seu libreto definitivo. De calquera maneira o seu segundo guión podería ser o escrito ó cal fixo referencia nos seus enunciados.<ref name="Kaminski73">[[#Bibliografía|Kaminski (2008)]], p. 73</ref> Na súa obra ''The Secret History of Star Wars'', Michael Kaminski dixo que ese libreto foi estruturado dun xeito similar ó que despois se convertería no guión final, engadindo que só algúns dos seus elementos foron retomados nas continuacións de ''A guerra das galaxias'', tales como a escena da persecución no campo de asteroides (trasladada a ''O Imperio contraataca'') e unha batalla no bosque onde participan [[wookiee]]s (en ''O retorno do Jedi'' os wookies serían substiuídos por [[ewok]]s). Ademais Kaminski suxeriu que ningún dos principais fíos argumentais nos que están baseadas as secuelas estivo presente en anteriores escritos, desmentindo entón o mencionado por Lucas.<ref name="Kaminski73" /> Tempo despois o cineasta admitiría todo isto.<ref>{{Cita libro|apelidos=Worrell |nome=Denise |título=Icons: Intimate Portraits |páxina=185 |cita=Nunca houbo tal guión que considerara a historia completa de ''Star Wars'' ata estes días [1983]... Conforme as historias se van revelando, tomaría certas ideas para retomalas[...] Pasei moito tempo eliminado os elementos bos, que me dicía a min mesmo que faría outras películas algún día.}}</ref> ===Deseño=== Afastándose da arquitectura elegante e futurista das películas de ciencia ficción tradicionais «onde todo se ve novo, limpo e brillante»,<ref name="cinematografía#2">{{cita web |título=A young, enthusiastic crew employs far-out technology to put a rollicking intergalactic fantasy onto the screen |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg2.htm |páxina-web=American Society of Cinematographers |dataacceso=24-05-2020 |páxina=2 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517122522/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg2.htm |dataarquivo=17-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Lucas optou polo concepto dun «universo preexistente» onde tódolos obxectos (naves espaciais, edificios etcétera) se visen «usados e sucios».<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Legado">{{Cita audiovisual|título=The Force Is With Them: The Legacy of Star Wars| |medio=Star Wars Original Trilogy DVD Box Set: Bonus Materials |ano=2004}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.starwars.com/bio/industriallightmagic.html |título=Star Wars Biography: Industrial Light & Magic |dataacceso=25-03-2019 |páxina-web=Starwars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080622075645/http://www.starwars.com/bio/industriallightmagic.html |dataarquivo=22-06-2008 |urlmorta=yes }}</ref> Lucas xuntou a artistas como Colin Cantwell, que traballara en ''[[2001: Unha odisea do espazo]]'' (1968) de [[Stanley Kubrick]], para crear os modelos de naves espaciais;<ref name="cinematografía#1" /> construídas a partir dos debuxos creados por [[Joe Johnston]]. Ralph McQuarrie representou unha noción inicial dos personaxes, disfraces, accesorios e escenarios, que estableceron o ton visual da produción e Alex Tavoularis colaborou nos bosquexos do ''[[storyboard]]'' preliminar.<ref name="cinematografía#1" /> As pinturas de McQuarrie durante preprodución sobre determinadas escenas permitíronlle a 20th Century Fox visualizar a película, influíndo positivamente na decisión de financiar o proxecto.<ref>{{cita web |apelido=Magid |nome=Ron |título=Ralph McQuarrie on designing Star Wars |url=http://www.ralphmcquarrie.com/interviews/insider_76/index.html |páxina-web=RalphMcQuarrie.com |dataacceso=25-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120510000221/http://www.ralphmcquarrie.com/interviews/insider_76/index.html |dataarquivo=10-05-2012 |data=Xuño-xullo de 2004 |urlmorta=yes }}</ref> Lucas encargoulle o [[Decorado|deseño de produción]] a John Barry e Roger Christian, que daquela estaban a traballar en ''[[Lucky Lady]]'' (1975) de [[Stanley Donen]]. Comezaron a colaborar co director antes de que ''A guerra das galaxias'' recibise o visto e prace de 20th Century Fox; durante catro ou cinco meses planificaron a creación de accesorios e escenarios sen cartos, nun estudio en [[Kensal Rise]], [[Londres]], [[Inglaterra]], aínda que Lucas inicialmente proporcionou fondos coas ganancias de ''American Graffiti''.<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Singer |nome=Jeremy |título=The Man Who Literally Build Star Wars |url=http://www.esquire.com/blogs/culture/star-wars-roger-christian |revista=[[Esquire]] |dataacceso=25-05-2020 |data=04-05-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141212195647/http://www.esquire.com/blogs/culture/star-wars-roger-christian |dataarquivo=12-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Barry e Christian, xunto co seu equipo, empezaron a deseñar os decorados e accesorios nos [[estudios Elstree]], preto de Londres.<ref name="cinematografía#2" /> Crearon un total de 30 decorados, que consistían en naves espaciais, covas, salas de control, cantinas, planetas e os corredores da Estrela da Morte. Empregáronse os nove escenarios cos que contaban os estudios Elstree. Os [[Shepperton Studios|estudios Shepperton]], que posuían o escenario máis grande de Europa naquel momento, empregáronse para acoller o decorado do enorme hangar rebelde.<ref name="cinematografía#2" /> [[John Mollo]] —coñecedor destacado dos [[Uniforme militar|uniformes militares]]—<ref>{{cita web |url=http://www.filmreference.com/film/50/John-Mollo.html |título=John Mollo Biography (1931–) |páxina-web=FilmReference |dataacceso=26-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190309074024/http://www.filmreference.com/film/50/John-Mollo.html |dataarquivo=09-03-2019 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Slotnik |nome=Daniel E. |título=John Mollo, Whose Costumes Made 'Star Wars' Seem Real, Dies at 86 |xornal=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2017/11/03/obituaries/john-mollo-whose-costumes-made-star-wars-seem-real-dies-at-86.html |dataacceso=26-05-2020 |date=03-11-2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200206094017/https://www.nytimes.com/2017/11/03/obituaries/john-mollo-whose-costumes-made-star-wars-seem-real-dies-at-86.html |dataarquivo=06-02-2020 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita libro|apelido=Lentz |nome=Harris M., III |título=Obituaries in the Performing Arts, 2017 |ano=2018 |editorial=McFarland |isbn=9781476670324}}</ref> foi o encargado de deseñar os traxes e uniformes de ''A guerra das galaxias''. Lucas pediulle a Mollo que o vestiario non fose o común das producións de ciencia ficción, o obxectivo era que o universo de George Lucas parecese auténtico. Mollo baseouse nos esbozos e ilustracións de McQuarrie para crear os deseños. A aparencia de Darth Vader inspirouse na [[armadura]] [[Samurai]]; os uniformes dos oficiais do Imperio pretendían asemellarse ós uniformes dos [[Heer|oficiais nazis]]. Pola contra, a roupa que vestían os heroes da película semellaba do salvaxe Oeste. Un dos maiores desafíos foi crear a gran cantidade de extraterrestres exóticos que aparecen en escena na cantina de Mos Eisley. Mollo, contando coa colaboración de George Lucas, compilou deseños de múltiples tipos de personaxes. E colaborou co maquillador Stuart Freeborn, que deseñou as máscaras e accesorios para complementar cada un dos traxes, xunto co seu equipo.<ref>{{cita web |título=9 Things You Might Not Know About the Aliens of Star Wars: A New Hope |url=https://www.starwars.com/news/much-to-learn-you-still-have-9-things-you-might-not-know-about-the-aliens-of-star-wars-a-new-hope |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=26-05-2020 |data=24-05-2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200220094341/https://www.starwars.com/news/much-to-learn-you-still-have-9-things-you-might-not-know-about-the-aliens-of-star-wars-a-new-hope |dataarquivo=20-02-2020 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita libro|apelido=Titelman |nome=Carol |apelido2=Hoffman |nome2=Valerie |título=The Art of Star Wars |url=https://archive.org/details/artstarwars00tite |ano=1979 |editorial=Ballantine Books |lugar=Nova York |isbn=0345282736 |edición=1ª |páxinas=[https://archive.org/details/artstarwars00tite/page/n61 61]–63}}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Gilbey |nome=Ryan |título=John Mollo obituary: Star Wars costume designer who dressed Darth Vader |url=https://www.theguardian.com/film/2017/nov/01/john-mollo-obituary |xornal=The Guardian |dataacceso=26-05-2020 |data=01-11-2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190330143416/https://www.theguardian.com/film/2017/nov/01/john-mollo-obituary |dataarquivo=30-03-2019 |urlmorta=yes }}</ref> ===Rodaxe=== En [[1975]] George Lucas constituíu a empresa de [[efectos especiais]] [[Industrial Light & Magic]] (ILM) trala desaparición do departamento respectivo pertencente a [[20th Century Fox]]. En consecuencia, o proceso de realización dos efectos que acompañarían a ''Star Wars'' comezou nun almacén de [[Van Nuys]], [[California]], baseado na técnica de «control fotográfico do movemento»{{#tag:ref|''Motion control photography'' (termo orixinal en inglés): é unha técnica cinematográfica que permite a repetición precisa dos movementos de cámara, co que se facilita a captura dos efectos especiais durante a filmación. Úsase con frecuencia para duplicar obxectos que non poden ser duplicados por medios físicos, recorrendo entón á repetición dunha toma específica nunha mesma escena.|group="lower-alpha"}} desenvolvida por John Dykstra e o seu equipo, coa que se crea unha [[ilusión óptica]] respecto ó tamaño dos obxectos empregando pequenos modelos e cámaras de movento lento.<ref name="EmpireOfDreams" /> Lucas contratatou o [[director de fotografía]] británico [[Gilbert Taylor]], que traballara na fotografía de ''[[Teléfono vermello, voamos cara a Moscova]]'' (1964) do director Stanley Kubrick e en ''[[A Hard Day's Night]]'' (1964) de [[Richard Lester]].<ref name="cinematografía#2" /> No entanto a primeira opción para o posto era [[Geoffrey Unsworth]], que traballara na fotografía de ''2001: Unha odisea do espazo'' (1968), tamén de Stanley Kubrick e quen finalmente rexeitou o ofrecemento.<ref name="Kurtz#3">{{cita web|apelido=Kurtz |nome=Gary |título=An Interview with Gary Kurtz |url=https://www.ign.com/articles/2002/11/11/an-interview-with-gary-kurtz?page=3 |páxina-web=IGN |dataacceso=16-07-2019 |data=11-11-2002 |páxina=3}}</ref> [[Ficheiro:Hotel Sidi Driss-underground view only.jpg|miniatura|Edificación subterránea en [[Matmâta]], [[Tunisia]], que foi utilizada para representar o fogar de [[Luke Skywalker]] no planeta [[Tatooine (Star Wars)|Tatooine]].]] Cando comezou a rodaxe no deserto tunisiano, o 22 de marzo de 1976, para as escenas correspondentes a [[Tatooine (Star Wars)|Tatooine]]<ref>{{Cita web|url=http://www.imdb.com/title/tt0076759/business |título=Business Data for Star Wars |ano=1977 |dataacceso=25-03-2019 |páxina-web=[[Internet Movie Database]]}}</ref> o equipo de produción enfrontouse a varios problemas.<ref>{{Cita web|url=http://www.imdb.com/title/tt0076759/locations |título=Filming Locations for Star Wars |ano=1977 |dataacceso=25-03-2019 |páxina-web=Internet Movie Database}}</ref> Entre estes destacan o atraso na programación da axenda de traballo debido a que se formou unha estraña tormenta, sumado ó mal funcionamento do ''attrezzo'' e a algunhas avarías electrónicas.<ref name="Heritage">{{Cita web |url=http://www.americanheritage.com/entertainment/articles/web/20060525-star-wars-george-lucas-movies-hollywood-luke-skywalker-darth-vader-american-graffiti-science-fiction-special-effects.shtml |título=How Star Wars Surprised the World |dataacceso=25-03-2019 |data=25-05-2006 |páxina-web=AmericanHeritage |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090712111009/http://www.americanheritage.com/entertainment/articles/web/20060525-star-wars-george-lucas-movies-hollywood-luke-skywalker-darth-vader-american-graffiti-science-fiction-special-effects.shtml |dataarquivo=12-07-2009 |urlmorta=yes }}</ref> Parte disto resulta descritible nun incidente no cal o actor [[Anthony Daniels]], intérprete de [[C-3PO]] na película, resultou ferido despois de que unha das pezas que conformaban a perna esquerda do robot rompese e atravesase o plástico que cubría o seu pé.<ref name="Heritage" /> Tras dúas semanas e media filmando en Tunisia<ref name="cinematografía#3">{{cita web |título=A young, enthusiastic crew employs far-out technology to put a rollicking intergalactic fantasy onto the screen |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg3.htm |páxina-web=American Society of Cinematographers |dataacceso=24-05-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517122204/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg3.htm |dataarquivo=17-05-2014 |páxina=3 |urlmorta=yes }}</ref> o equipo trasladouse ós estudios Elstree, cerca de Londres, tras considerar que «sería un lugar mellor para filmar».<ref name="Heritage" /> Elstree foi elixido pola súa proximidade ó norte de África e pola disposición de mellores condicións técnicas.<ref name="cinematografía#2" /> Non obstante volveron a xurdir outro tipo de problemas, entre os que se encontraba o pouco interese na cinta por parte do elenco principal.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Heritage" /> Debido a que moitos deles consideraban o proxecto como «un filme infantil», optaban por non tomar o traballo coa seriedade requirida, calificándoo de «xocoso».<ref>{{Cita web |url=http://www.history.com/minisites/starwarslegacy/ |título=Star Wars - The Legacy Revealed |dataacceso=25-03-2019 |data=maio de 2007 |páxina-web=[[The History Channel]] |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090429180044/http://www.history.com/minisites/starwarslegacy/ |dataarquivo=29-04-2009 |urlmorta=yes }}</ref> Tempo despois o actor [[Kenny Baker]] confesaría que, dende o seu punto de vista, a película estaba destinada a converterse nun fracaso. Para [[Harrison Ford]] (co personaxe de [[Han Solo]]) ''Star Wars'' era «un proxecto raro», posto que describía unha historia onde había unha princesa con moños no seu cabelo e «un xigante disfrazado de mono» ([[Chewbacca]]). Igualmente consideraba que os diálogos eran complexos, algo que logo lle comentaría a Lucas: «Talvez poidas escribir todas estas parvadas, George, pero estou seguro de que nin ti poderías pronuncialas ben».<ref>{{Cita web |url=http://www.harrisonfordweb.com/quotes/ |título=Harrison Ford quote |dataacceso=05-06-2009 |páxina-web=HarrisonFordWeb.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080820061330/http://www.harrisonfordweb.com/quotes/ |dataarquivo=20-08-2008 |urlmorta=yes }}</ref> A rodaxe en Inglaterra durou catorce semanas e media.<ref name="cinematografía#3" /> Por outra parte, Lucas tivo desacordos co director de fotografía Gilbert Taylor, a quen o produtor [[Gary Kurtz]] definía como integrante «rigoroso» da «vella escola».<ref name = "EmpireOfDreams" /> Taylor consideraba que Lucas estaba absorbido polos detalles dunha produción complicada; «evitou tódalas reunións e o contacto comigo dende o primeiro día, así que lin o guión extralongo moitas veces e tomei as miñas propias decisións de como realizaría a fotografía».<ref>{{cita web |apelido=Williams |nome=David E. |título=Gilbert Taylor, BSC is given the spotlight with the ASC's International Achievement Award |url=http://www.theasc.com/magazine/feb06/taylor/page3.html |páxina-web=American Society of Cinematographers |dataacceso=24-05-2020 |data=Febreiro de 2006 |páxina=3 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130826032800/http://www.theasc.com/magazine/feb06/taylor/page3.html |dataarquivo=26-08-2013 |urlmorta=yes }}</ref> Ante as discordancias e coa experiencia na realización de [[cine independente]], Lucas decidiu crear a maior parte das secuencias e elementos da película pola súa propia conta. As suxestións do cineasta foron rexeitadas por un ofendido Taylor, quen sentía que Lucas o humillaba ó darlle instrucións específicas sobre como facer as cousas. De igual xeito, en varias ocasións Lucas demostrou a súa frustración polo vestiario, as paraxes e algúns outros elementos, ós que non consideraba como parte da súa «visión orixinal» de ''A guerra das galaxias''. Raramente conversaba cos actores, que sentían que el esperaba moito máis deles cando a súa dirección era «mínima» —as principais interaccións entre Lucas e o elenco consistían en termos como «máis rápido» e «máis intenso»—.<ref name = "EmpireOfDreams" /> [[Ficheiro:Star Wars - A New Hope, filming in Death Valley.jpg|miniatura|esquerda|Escenas adicionais de Tatooine foron filmadas no [[Death Valley]].]] Filmáronse escenas adicionais de Tatooine no [[Death Valley]], en California.<ref name="cinematografía#4">{{cita web |título=A young, enthusiastic crew employs far-out technology to put a rollicking intergalactic fantasy onto the screen |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg4.htm |páxina-web=American Society of Cinematographers |dataacceso=24-05-2020 |páxina=4 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517122203/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/starwars/behind/pg4.htm |dataarquivo=17-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Star Wars in Guatemala 3.jpg|miniatura|Ruínas [[Civilización maia|maias]] en [[Tikal]], [[Guatemala]], as cales foron utilizadas como a base rebelde no [[Satélite natural|satélite]] [[Yavin IV]] en ''A guerra das galaxias''.]] Larry Cuba, programador informático, creou os planos da Estrela da Morte que se amosan no filme; son as únicas [[Imaxe xerada por ordenador|imaxes xeradas por ordenador]] creadas para a versión orixinal da película.<ref>{{cita web |apelido=Plesset |nome=Ross |título=The Death Star Plans ARE in the Main Computer |url=http://www.starwars.com/news/death-star-plans-are-in-the-main-computer-and-special-postcard |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=24-05-2020 |data=11-12-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190719001758/https://www.starwars.com/news/death-star-plans-are-in-the-main-computer-and-special-postcard |dataarquivo=19-07-2019 |urlmorta=yes }}</ref> As escenas de [[Yavin IV]] foron filmadas nos templos [[Civilización maia|maias]] de [[Tikal]], en [[Guatemala]].<ref>{{cita novas |apelido=McDonald |nome=Mike |título=Maya apocalypse and Star Wars collide in Guatemalan temple |url=https://www.reuters.com/article/2012/12/18/us-maya-calendar-starwars-idUSBRE8BH16120121218 |axencia=Reuters |dataacceso=24-05-2020 |data=18-12-2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517154439/http://www.reuters.com/article/2012/12/18/us-maya-calendar-starwars-idUSBRE8BH16120121218 |dataarquivo=17-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Ladd ofreceulle a Lucas parte do único apoio que tiña da produtora, ante a decisión por escrutinio acordada polos membros da xunta directiva acerca do orzamento crecente e o complexo guión<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Heritage" /> —inicialmente Fox aprobara 8 millóns USD para o proxecto, que non foron suficientes—.<ref name="Kurtz#1">{{cita web|apelido=Kurtz |nome=Gary |título=An Interview with Gary Kurtz |url=http://www.ign.com/articles/2002/11/11/an-interview-with-gary-kurtz?page=1 |páxina-web=IGN |dataacceso=24-05-2020 |data=11-11-2002 |páxina=1}}</ref> Tras dúas semanas máis de atraso, Ladd díxolle a Lucas que tería que finalizar a rodaxe ó cabo dunha semana máis ou cancelaríalle definitivamente o financiamento, e por conseguinte o proxecto. Desta forma o equipo realizador dividiuse en tres unidades, dirixidas por Lucas, Kurtz e o supervisor Robert Watts como estratexia para cumprir co ultimato de Fox.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Heritage" /> Durante a seguinte semana o elenco tratou de animar a Lucas (intentando facelo rir, ou polo menos sorrir), xa que estaba deprimido a maior parte do tempo. A realización da película comezaba a facerse máis esixente, o cal lle ocasionou cadros de [[hipertensión arterial]] e cansazo. A recomendación dos médicos consistiu en reducir os seus niveis de [[estrés]].<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Heritage" /> No entanto a [[posprodución]] conduciuno a trazos similares, e inclusive maiores, de estrés, ocasionados pola presión dos estudios Fox. A isto engadiuse que o actor [[Mark Hamill]] resultou ferido durante un accidente de tráfico, magoándose no rostro e facendo practicamente nulas as posibilidades de volver a gravar nos días seguintes calquera escena que puidese requirilo.<ref name="Heritage" /> ===Edición=== [[Ficheiro:Luftkampf im Pazifik Juni 1942.jpg|miniatura|Debido a que a empresa de George Lucas, [[Industrial Light & Magic]], buscaba brindarlle efectos especiais inéditos a ''Star Wars'', o cineasta apoiou o equipo con regularidade ensinándolle no proceso a editar escenas ''[[dogfight]]'' (combates aéreos) de películas bélicas antigas, co que esperaba que mellorasen os seus coñecementos nesa área.<ref name="Heritage" />]] Orixinalmente ''Star Wars'' ía estrearse durante o Nadal de 1976 pero cos atrasos na filmación a data foi movida ó verán de 1977. Sumándose a proximidade do prazo sinalado no ultimato, Lucas atopouse cunha primeira edición «desastrosa» da cinta levada a cabo por John Jympson. Insatisfeito co labor e tras convencer o editor para poder realizar un novo corte final, substituíuno por Paul Hirsch e Richard Chew. Ademais pediulle á súa esposa de entón, [[Marcia Lucas|Marcia]], que lle axudase na edición —nese instante Marcia xa estaba involucrada no filme ''[[New York, New York (filme)|New York, New York]]'' (1977), de [[Martin Scorsese]]—. De acordo con Chew, a edición orixinal tiña unha «paz lamentable», suxerindo que o anterior editor fixera un labor simplista (segundo as súas propias declaracións, algunhas escenas foran unidas mediante «tomas mestras»{{#tag:ref|''Master shot'' (termo orixinal en inglés): é a gravación cinematográfica dunha escena dramática completa dende un ángulo onde se poden apreciar tódolos involucrados no acto. Con certa frecuencia tende a ser de longa duración. |group="lower-alpha"}} que terminaban por converterse en ''close-ups'').{{#tag:ref|''Close-up'': é unha toma fotográfica onde os fotogramas se centran nunha persoa ou obxecto en particular. |group="lower-alpha"}} No sucesivo, Hirsh e Chew traballaron simultaneamente con dúas [[Película de cine|películas]] cada un.<ref name="EmpireOfDreams" /> Namentres, Industrial Light & Magic coordinaba os seus esforzos para brindarlle efectos especiais inéditos á cinta. Ó final a empresa gastou a metade do seu orzamento en catro tomas que Lucas consideraba como inaceptables.<ref name="Heritage" /> Neses momentos xurdían rumores sobre unha presunta indisciplina de varios empregados de ILM, en consecuencia o cineasta viuse na obriga de intervir con regularidade para asegurarse que se cumprise co calendario previsto.<ref name="EmpireOfDreams" /> Aínda con centos de tomas incompletas, ILM tivo que terminar o seu traballo dentro dun período relativo a seis meses, en lugar dun ano (que era o prazo estipulado nun inicio). Durante as súas intervencións Lucas procurou inspirar os seus empregados mediante a edición de escenas ''[[dogfight]]'' (combates aéreos de [[Caza (avión)|avións caza]]) de películas bélicas antigas para conseguir mellorar o ritmo das escenas.<ref name="EmpireOfDreams" /> ===Efectos de son=== {{cita|Nas miñas primeiras conversacións con George Lucas, el díxome que quería unha [[banda sonora]] orgánica, oposta ás electrónicas e artificiais que figuran como tradicionais no xénero. Así, e coa idea de deseñar un mundo visual que fose oxidado, abolado e sucio, sería necesario crear efectos de son onde houbese rinchares e motores; o que queriamos era incorporar elementos ruidosos nun mundo real. O básico en tódalas películas de ''Star Wars'' foi compoñer sons que resulten cribles para calquera, a partir de cousas que non poidan ser recoñecidas de inmediato.|Ben Burtt, deseñador de efectos de son.<ref name="designerM">{{Cita web|url=http://filmsound.org/starwars/ |título=Sound Design of Star Wars |dataacceso=25-05-2019 |páxina-web=Film Sound.com}}</ref>}} [[Ficheiro:James Earl Jones 2010 Crop.jpg|miniatura|180px|Nun principio, [[Orson Welles]] prestaría a súa voz a [[Darth Vader]] (interpretado fisicamente por [[David Prowse]]). Convencido de que a súa voz resultaría recoñecible con facilidade, o equipo escolleu o pouco coñecido [[James Earl Jones]].]] Aínda co caos existente entre a produción e posprodución de ''Star Wars'', o equipo realizador tomou importantes decisións sobre os efectos de son que serían introducidos na cinta. Como resultado, o deseñador de efectos de son [[Ben Burtt]] decidiu crear unha biblioteca de son, á que máis tarde Lucas definiría como «unha [[banda sonora]] orgánica».<ref name="designerM" /> Mediante a modificación do bruído dun [[Elephantidae|elefante]], Burtt conseguiu crear o ruído dos [[Caza TIE|cazas estelares]];<ref name="designerM" /> as explosións resultaron da gravación modificada dun cable de aceiro baixo [[tensión eléctrica]] que era sometido a golpes constantes, mentres que os característicos zunidos dos [[Sabre láser|sabres de luz]] xurdiron ó mesturar os ruídos do seu televisor avariado cos emitidos por un vello [[Proxector cinematográfico|proxector]] de [[Película de 35 mm|35 mm]]. Os disparos láser son produto dun martelo que golpea o cable dunha torre de [[antena]] de [[Radio (medio de comunicación)|radio]].<ref name="designerM" /> Canto ós vehículos, tras mesturar gravacións do [[North American P-51 Mustang|caza monomotor P-51 Mustang]] e o popular interceptor estadounidense [[Lockheed P-38 Lightning]], o deseñador logrou compoñer as vibracións dunha [[Speeder bike|moto jet]]. De maneira similar, para o [[Antigravitación|antigravitacional]] ''landspeeder'' de Luke Skywalker, gravou os estrondos da autoestrada Harbor Freeway nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], [[California]].<ref name="designerM" /> Para crear os gruñidos de Chewbacca, Burtt gravou e combinou ruídos provenientes de [[can]]s, [[oso]]s, [[león]]s, [[tigre]]s e [[morsa]]s, a partir dos cales conformou frases e oracións. En colaboración con Lucas, compuxo a voz robótica de [[R2-D2]] tras pasar as súas voces a través dun [[sintetizador]], en combinación con tubos de auga e asubíos.<ref name="designerM" /> A [[Respiración pulmonar|respiración]] de Darth Vader foi lograda a partir da respiración de Burtt no interior dunha máscara de [[mergullo]] (provista dun tanque de osíxeno) á que lle foi implantada un micrófono.<ref name="Silicon">{{Cita web |url=http://www.transmitmedia.com/svr/burtt/index.html |título=Interview with Ben Burtt |dataacceso=25-05-2019 |páxina-web=Silicon Valley Radio |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180811231156/http://www.transmitmedia.com/svr/burtt/index.html |dataarquivo=11-08-2018 |urlmorta=yes }}</ref> Como dato relevante, Lucas nunca intentou utilizar a voz de [[David Prowse]] (o intérprete fisicamente de Darth Vader foi descartado para prestar a súa voz debido ó seu recoñecible acento da rexión [[suroeste de Inglaterra]]). Nun principio quería que [[Orson Welles]] prestase a súa voz para o personaxe, pero axiña se convenceu de que a voz de Welles sería facilmente identificable, así que optou por escoller o pouco coñecido [[James Earl Jones]].<ref>{{Cita web |publicación=Revista Premiere (Estados Unidos) |título=The Force Wasn't With Them |url=http://www.premiere.com/features/2164/the-force-wasnt-with-them.html |dataacceso=25-05-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071106045549/http://www.premiere.com/features/2164/the-force-wasnt-with-them.html |dataarquivo=06-11-2007 |url-morta=yes }}</ref> De igual xeito tampouco pretendía usar a voz de Anthony Daniels no caso de [[C-3PO]]. Ata trinta [[Actor de voz|actores de voz]] participaron na audición mais finalmente decidiu utilizar a voz de Daniels confundíndoa coa audición do actor [[Stan Freberg]].<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Characters" /> ===A aprobación de Fox=== Cando Lucas lle mostrou unha das primeiras edicións definitivas da película ós seus amigos, entre eles os directores [[Brian De Palma]], [[John Milius]] e [[Steven Spielberg]], as súas reaccións foron negativas. Spielberg, o único da audiencia en expresar a súa aprobación,<ref name="EmpireOfDreams" /> cría que a falta de entusiasmo dos demais se debía á ausencia de efectos especiais nas principais secuencias. Máis tarde Lucas comentou que eles foran honestos con el, semellando atordados durante a proxección especial da súa longametraxe. En contraste coa maioría, Alan Ladd e 20th Century Fox quedaron fascinados; un dos executivos, Gareth Wigan, díxolle ó director «esta é a mellor película que vin en toda a miña vida», revelando que incluso chorara durante a exhibición. Lucas escoitou isto con sobresalto, concluíndo que resultara gratificante para el, posto que nunca lograra que algún dos executivos do estudio acreditara nel.<ref name="EmpireOfDreams" /> Malia que os atrasos incrementaron o orzamento inicial (de 8 a 11 millóns de dólares), a película continúa sendo a menos custosa da serie. === Banda sonora === {{cita|Ningunha [[Orquestra|composición orquestral]] tivo maior influencia na historia do cine e nos seus elementos musicais que a orixinal ''Star Wars''. Nun período significativo para as bandas sonoras, onde se comezaba a recorrer a orquestras máis pequenas e ó xénero [[Música pop|pop]], os coleccionistas temían que os días gloriosos de ''[[Ben-Hur (filme de 1959)|Ben-Hur]]'' e de ''[[Lawrence de Arabia (filme)|Lawrence de Arabia]]'' rematasen [...] Pero o uso dun tema musical prominente e varios ''[[leitmotiv]]'' en 1977 conseguiu ser un regreso indispensable á influencia wagneriana da época dourada de Hollywood. Noutras palabras, a existencia de tantos temas memorables, e a súa relación perfecta cos personaxes e escenarios da película, foi unha especie de concepto revolucionario neses días. Tras cinco tomas tan só no primeiro día das sesións de gravación, Williams e Lucas combinaron tres ''leitmotiv'' para formar as melodías principais que agora lle resultan familiares a calquera. Xunto coa [[fanfarra]] viñeron dúas composicións primarias: unha para a Forza e outra para a Princesa Leia.|Filmtracks.<ref>{{Cita web|páxina-web=Filmtracks |título=Star Wars: A New Hope (John Williams) |url=http://www.filmtracks.com/titles/star_wars.html |dataacceso=30-05-2019}}</ref>}} [[Ficheiro:John Williams tux.jpg|180px|miniatura|esquerda|[[John Williams]], quen traballara previamente na banda sonora de ''[[Tiburón (filme)|Tiburón]]'' (1975), pola cal ganou un [[Premios Óscar|premio Óscar]], foi o encargado de compoñer a [[Banda sonora orixinal|banda sonora]] de ''Star Wars'', mediante a introdución de varios ''[[leitmotiv]]'' nos temas principais.]] Por recomendación do seu amigo [[Steven Spielberg]] Lucas decidiu contratar o compositor [[John Williams]], quen traballara previamente na banda sonora de ''[[Tiburón (filme)|Tiburón]]'', pola cal ganou un [[Premios Óscar|premio Óscar]]. Lucas sentía que a natureza cinematográfica de Star Wars debía representar visualmente mundos completamente novos e descoñecidos, e respecto ó musicado quería lograr que as audiencias se familiarizasen emocionalmente coa mesma. En marzo de 1977 Williams comezou a dirixir a [[London Symphony Orchestra|Orquestra Sinfónica de Londres]], buscando gravar a banda sonora da película en 20 días.<ref name="EmpireOfDreams" /> Tras 8 sesións de gravación nos estudios Anvil de [[Inglaterra]] e baixo a orquestración de Herbert W. Spencer a banda foi lanzada de maneira simultánea á película co título ''Star Wars - Original Soundtrack'' en formato de [[Long Play|longa duración]], que incluía un [[póster]] ilustrado por John Berkey onde se describía a batalla final do asalto á Estrela da Morte. Cabe destacar que Williams optou por non seguir a orde cronolóxica da película, coa finalidade de prover unha variedade musical ó produto final, cun contido de 75 minutos de duración distribuídos en 16 pistas. Máis tarde, [[Polydor Records]] distribuíu a banda sonora en formato de [[disco compacto]]. En [[1993]] 20th Century Fox lanzou unha caixa recompilación de 4 discos coas bandas sonoras da primeira triloxía de ''Star Wars''. Debido a que quería un son musical maxestoso para ''Star Wars'' a partir de ''[[leitmotiv]]s'' que brindasen distinción ás composicións, Lucas xuntou as súas pezas orquestrais favoritas para conformar a banda sonora do seu filme, malia que despois Williams convenceríao de que un musicado orixinal tiña que ser único e máis unificado. Non obstante, só algunhas pezas finais do compositor foron influenciadas polas melodías favoritas de Lucas. O tema principal foi inspirado na composición de ''[[Kings Row]]'' (1942), creada por [[Erich Wolfgang Korngold]], mentres que a pista ''Dune Sea of Tatooine'' foi trazada a partir da obra musical de [[Alessandro Cicognini]] para ''[[Ladrón de bicicletas]]'' (1948).<ref name="Origins">{{Cita web|url= http://www.moongadget.com/origins/index.html |título=How did George Lucas create Star Wars? |dataacceso=30-05-2019 |páxina-web=Star Wars Origins}}</ref> O [[American Film Institute]] catalogou a banda sonora de ''Star Wars'' como «a mellor de tódolos tempos» na súa lista ''AFI's 100 Years of Film Scores''. ==Argumento== Durante a [[guerra civil galáctica]] a Alianza Rebelde apropiouse dos planos da poderosa [[estación espacial]] Estrela da Morte cos que agardaban obter vantaxe na guerra. Os planos son transmitidos ó [[Tantive IV]], unha nave diplomática ó servizo da [[Leia Organa|princesa Leia]] do planeta [[Alderaan]]. Non obstante a transmisión é interceptada polo Imperio Galáctico, dando alcance ó Tantive IV cerca da órbita de Tatooine. De forma inmediata as [[Stormtroopers|tropas de asalto imperiais]] toman o control da Tantive IV, con [[Darth Vader]] ó mando da abordaxe. Durante o asalto ó Tantive IV capturan a princesa Leia, quen antes de ser prendida consegue depositar os planos roubados e unha gravación [[Holografía|holográfica]] dentro do [[androide|droide]] astromecánico chamado R2-D2, o cal logra escapar a bordo dunha pequena cápsula de escape con destino ó desértico planeta Tatooine xunto co droide de protocolo e relacións cibernéticas, e amigo seu, chamado C-3PO. Ó chegar a Tatooine ambos os droides son capturados polos [[Jawa (Star Wars)|Jawas]], unhas criaturas do [[deserto]] que se dedican a comercializar partes de droides e vehículos abandonados nas areas, e son vendidos máis tarde a [[Owen Lars]] e ó seu sobriño Luke Skywalker, un mozo con ganas de coñecer o [[Espazo exterior|espazo]]. Casualmente, cando Luke se encontra limpando a R2-D2, activa sen querer parte da mensaxe holográfica de Leia, o que lle fai sospeitar que os androides pertencen a un tal Obi-Wan Kenobi. Luke non coñece a ninguén con ese nome, mais cre que pode estar relacionado con [[Obi-Wan Kenobi|Ben Kenobi]], un vello ermitán da redonda. Pouco despois, o droide R2-D2 escapa pola noite da granxa dos Lars cara ó deserto na busca de Obi-Wan Kenobi. Cando se decatan da fuxida de R2-D2, Luke e C-3PO acoden na súa procura. Durante a súa travesía logran atopalo pero repentinamente son atacados polos «[[moradores das areas]]», sendo finalmente rescatados por un misterioso home encapuchado que escorrenta os moradores. Cando este se achega, quita a carapucha, só para revelar que é Ben Kenobi. Unha vez a salvo Obi-Wan dille a Luke que el é un cabaleiro Jedi, desvelándolle ademais que coñecera a seu pai, tamén Jedi, con quen loitou na [[Guerras clon|guerra dos clons]] defendendo a [[República Galáctica|República]] e que seu pai morrera nunha batalla. Ó ver a mensaxe holográfica onde a princesa Leia lle pide a súa axuda, Obi-Wan ofrécelle a Luke a posibilidade de acompañalo na súa viaxe a Alderaan para entregarlle o droide R2-D2 á Alianza rebelde, ensinarlle todo sobre a [[A Forza|Forza]] e obséquialle o sabre de luz que fora de seu pai, [[Anakin Skywalker]]. Seguindo o rastro dos droides, as tropas imperiais chegan á granxa de Owen Lars e da súa esposa [[Beru Lars|Beru]], asasinando a quen alí encontran. Ó regresar á súa casa Luke descobre os cadáveres carbonizados de seus tíos e a súa casa destruída. Motivado por vingar a súa morte, e porque xa nada o retén alí, decide aceptar a proposta de Obi-Wan e axudarlle á princesa capturada, acompañalo na súa viaxe ó planeta Alderaan e aprender sobre a Forza. [[Ficheiro:Galaxymap p1.jpg|miniatura|upright=2|Mapa da galaxia onde se desenvolven os eventos de ''Star Wars''.]] Sendo perseguidos polas tropas imperiais, Luke e Obi-Wan logran chegar ó [[Base espacial|porto espacial]] da cidade de [[Mos Eisley]] co obxectivo de encontrar un vehículo espacial ou unha nave de carga que os leve a Alderaan. Dentro dunha cantina encóntranse co contrabandista Han Solo e o seu compañeiro Chewbacca, que se ofrecen a levalos a bordo da nave, o [[Falcón Milenario]] —considerada por Han como «a nave máis veloz da galaxia»—. Por outra parte, Leia é interrogada e torturada por Darth Vader, pois este desexa saber onde se atopa instalada a base rebelde e en consecuencia os planos roubados. Pero a pesar da insistencia de Vader, Leia demostra ter unha forza considerable de control mental e non cede nos interrogatorios, polo que a leva ante o comandante da Estrela da Morte, o [[Grand Moff Tarkin]], quen a ameaza con destruír o seu planeta de orixe, Alderaan, no caso de que non colabore co Imperio Galáctico. Debido a isto Leia finalmente cede e dille a Tarkin que a base rebelde se encontra en [[Dantooine]]. Malia todo Tarkin ordena disparar contra Alderaan, xa que segundo Tarkin, Dantooine se atopa demasiado lonxe como para comprobar as palabras dunha prisioneira pouco fiable e mais para probar a capacidade da arma que porta a Estrela da Morte: un raio de enerxía de plasma que pode destruír planetas enteiros. Proxectado dende a estación espacial prodúcese o disparo e o planeta Alderaan é destruído. Luke e Obi-Wan escapan do planeta Tatooine na nave de carga de Han Solo xusto cando un grupo de soldados de asalto imperiais trataban de capturalos, grazas á información comprada a mercadores e piratas para dar con eles sobre a presenza de dous droides na cidade. Han Solo sospeita que o Imperio os buscaba e decide aumentar o custo do transporte ós pasaxeiros se queren evadir as naves imperiais. Mentres seguen o seu camiño cara a Alderaan Obi-Wan promételle aumentar a recompensa se os mantén afastados do Imperio e deseguido, mentres lle aprende a Luke o uso do sabre de luz, nota unha alteración na Forza pola destrución do planeta coa arma da Estrela da Morte, sentindo que algo malo acontecera en Alderaan. Cando Han Solo e os demais chegan ó sistema onde está Alderaan a bordo do Falcón descobren que o planeta desapareceu por completo e o único que encontran son os restos do planeta, asteroides e entullo flotando no espazo exterior e decátanse da presenza da Estrela da Morte nas proximidades, a cal consegue atraer o Falcón ata o seu interior grazas ó seu [[Gravidade|campo de tracción]]. Han Solo trata de librarse do campo de tracción pero Obi-Wan suxire que pense nalgunha outra alternativa. Unha vez que a nave aterra nun hangar de forma controlada na estación espacial os tripulantes ocúltanse nuns compartimentos utilizados para esconder o contrabando. Mentres buscan a maneira de desactivar o campo de tracción descobren que a princesa Leia está encerrada na estación cando o droide R2-D2 se conecta ó terminal da computadora do hangar da estación espacial, polo que Obi-Wan lle promete a Han Solo unha gran fortuna se rescatan a princesa Leia e escapan da estación espacial con ela. Deseguido deciden dividirse en dous grupos; Han Solo e Luke acoden ó rescate de Leia, mentres que Obi-Wan tratará de desactivar o campo de tracción segundo a información obtida polo droide R2-D2 no terminal da computadora. Namentres, un oficial do imperio informa a Tarkin e Darth Vader que un escuadrón imperial foi enviado a investigar a Dantooine para encontrar a base rebelde en dito planeta, pero a información obtida de Leia resultou ser falsa, xa que a base que descubriron en Dantooine estaba abandonada dende había moito tempo. Darth Vader decláralle a Tarkin que Leia non ía traizoar a rebelión a pesar de todo o que lle fixesen, Tarkin anoxado por tal engano ordena a execución de Leia. Como parte do seu plan, Luke e Han fanse pasar por dous soldados que escoltan un «prisioneiro» (Chewbacca), capturado no Falcón Milenario e que é enviado ó bloque de celas, xusto onde se encontra encerrada a princesa Leia. Tras un enfrontamento coas tropas de asalto, conseguen rescatar a Leia. Mentres que por outro lado Obi-Wan consegue desactivar o campo de tracción, baixando os interruptores de forma manual para non ser descubertos, pero cando trata de chegar ó hangar da nave Obi-Wan atópase con Darth Vader, quen sentira a súa presenza na estación. Obi-Wan decide enfrontarse con el nun duelo con sabres de luz para ganar algo de tempo. Cando se decata de que o outro grupo conseguiu escapar con éxito coa princesa Leia e chegar ó hangar onde se encontra o Falcón Milenario, Obi Wan intensifica o combate para distraer os gardas que se encontran xusto na comporta de entrada do Falcón e permitir así que os seus amigos poidan embarcar e fuxir. Xusto cando Luke e os demais soben no Falcón Obi-Wan sorrí por última vez, ergue o seu sabre de luz e réndese, Darth Vader non desaproveita a ocasión e acaba coa súa vida, porén misteriosamente Obi-Wan desaparece deixando atrás a súa capa e o sabre de luz. Luke e os seus compañeiros son descubertos e empezan a disparar contra os soldados que se atopan no hangar, no medio do intercambio de disparos Leia consegue atinar no mecanismo das comportas blindadas, polo que Darth Vader non pode interferir e conseguen entrar no Falcón Milenario, tras acender os motores o grupo logra escapar da Estrela da Morte. No perímetro de defensa da Estrela da Morte, en plena fuxida, son inmediatamente atacados por un grupo de [[Caza TIE|cazas espaciais TIE]] do Imperio e tras un combate conseguen zafarse deles e entrar no hiperespazo, onde xa non poden ser interceptados. Luke séntese triste pola desaparición do seu amigo Obi-Wan, no entanto Leia desconfía de que o Imperio os deixase escapar tan facilmente. En realidade as tropas colocaran un rastreador dentro do Falcón Milenario por orde de Darth Vader, quen tras percibir a Obi-Wan presentía que lograrían escapar. O rastreador permitiríalle seguir a nave e encontrar o sistema estelar onde se ocultaba a base rebelde. A base rebelde en [[Yavin IV]] estaba en perigo. Mentres tanto os técnicos rebeldes analizan os planos roubados e descobren un punto débil no deseño da estación espacial inimiga, un «branco», un punto débil de apenas dous metros de largo, consistente nunha trapela de ventilación que comunica directamente co sistema de reactores da estación especial. Unicamente un disparo certeiro cun torpedo de protóns realizado dende un caza de ataque podería alcanzar a apertura, xa que estaba blindado con escudos contra armas láser. Sabendo isto, Luke e un escuadrón da Alianza Rebelde deciden preparar o asalto sobre a Estrela da Morte. Han Solo rexeita formar parte do contraataque, reclama o rescate da princesa Leia e pretende regresar á súa vida de pirata e ó contrabando de mercadorías e mais pagar as súas débedas. Namentres, a Estrela da Morte entra no sistema de Yavin preparada para destruír a base rebelde, pero para alcanzar o seu obxectivo a estación necesita rodear o planeta, perdendo trinta minutos para conseguilo. Alertados da presenza da Estrela da Morte no sistema, o grupo de naves da Alianza Rebelde decide iniciar o ataque decontado. Ante o inminente ataque Darth Vader ordena enviar as naves TIE para detelos. No medio da batalla, unha a unha, as naves TIE son abatidas polos rebeldes mais a Alianza tamén perde varios dos seus escuadróns conforme se intensifica a batalla. Ó ver que as naves TIE fracasan en repeler os rebeldes, Darth Vader decide persoalmente formar parte do combate xunto a un grupo de pilotos imperiais. Os pilotos rebeldes logran entrar na zona onde está o branco pero, a pesar dos seus esforzos, ningunha logra acertar no branco por mor dos disparos das torres de defensa e por Darth Vader e mais a súa escolta, que os derruban antes de tempo. Mentres, no interior da estación, Tarkin é informado por un oficial de que existe risco no ataque, suxerindo prepararse para unha eventual evacuación da Estrela da Morte de inmediato, pero Tarkin rexeita abandonar a estación «no momento do seu triunfo» e recálcalle ó seu oficial que subestima as posibilidades da estación. Cando a Alianza Rebelde conta xa con poucos pilotos para o ataque o líder do escuadrón decide entrar en acción xunto con outros pilotos e trata de alcanzar o branco, non obstante non pode conseguilo, sendo derrubado por Darth Vader, ó igual que a escolta que o acompañaba. Ó ser os únicos que quedan e coa Estrela da Morte acercándose cada vez máis ó seu obxectivo, Luke e o seu grupo deciden intentalo, sendo tamén perseguidos por Darth Vader, que consegue abater a un dos pilotos da escolta de Luke e dana severamente a nave de [[Wedge Antilles]], polo que decide deixalo todo en mans de Luke. Darth Vader ordénalle decontado á súa escolta que deixen ir a nave de Wedge e que concentren a súa atención en Luke. A Estrela da Morte consegue rodear finalmente o planeta e prepárase para disparar o poderoso raio destrutor contra a base rebelde no satélite Yavin IV. Tras escoitar a voz de Obi-Wan, dicíndolle que use a Forza, Luke desconecta o seu ordenador e decide confiar nos seus instintos. Mentres tanto Darth Vader, que intenta detelo, descobre que a Forza é intensa en Luke. Xusto cando Darth Vader o ten na mira e preparado para destruílo, Han Solo aparece sorprendentemente no Falcón Milenario no último momento e salva a Luke de Darth Vader. Os seus escoltas despéxanlle o camiño a Luke para que non teña interferencia algunha e poida disparar sen problemas; Luke cun certeiro disparo logra finalmente alcanzar o branco e destrúe a Estrela da Morte. Por outro lado, Darth Vader xira fóra de control polo espazo, consegue sobrevivir e logra escapar. Nas escenas finais celébrase unha cerimonia na base rebelde do Templo Massassi, onde a princesa Leia concede a Luke e a Han as medallas ó valor pola súa intervención durante a batalla.<ref name="Star Wars_1">{{Cita web |url=http://www.blueharvest.net/scoops/anh-script.shtml |título=Star Wars: A New Hope script |dataacceso=05-06-2019 |páxina-web=BlueHarvest.net |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090308124710/http://www.blueharvest.net/scoops/anh-script.shtml |dataarquivo=08-03-2009 |urlmorta=yes }}</ref> ==Personaxes== * [[Mark Hamill]] como [[Luke Skywalker]] :Luke Skywalker é un mozo que vive en Tatooine con seus tíos Beru e Owen Lars, nunha granxa onde axuda en tódalas tarefas mais pretende abandonar o planeta e emprender unha nova vida lonxe de Tatooine. É moi sensible á Forza e representa o [[heroe]] [[arquetipo]].<ref>{{cita libro|título=The Power of Myth |ano=1989 |apelido=Campbell |nome=Joseph |ligazón-autor=Joseph Campbell |apelido2=Moyers |nome2=Bill |isbn=978-0385247740}}</ref> :Para seleccionar o elenco da película Lucas quería intérpretes novos que non tivesen moita experiencia no cine. Para escoller os actores protagonistas do filme, nunha ocasión Lucas compartiu unha sesión do ''casting'' co seu amigo Brian De Palma, quen tamén buscaba actores para o seu próximo proxecto, titulado ''[[Carrie (filme)|Carrie]]'' (baseado na [[Carrie (novela)|novela homónima]] de [[Stephen King]]). Mentres facía as audicións para o rol de Luke Skywalker —naquel momento denominado Luke Starkiller—, Mark Hamil concluíu que os seus diálogos eran demasiado estraños (debido ós conceptos relacionados coa galaxia ficticia) e decidiu ler simplemente a súa parte da forma máis sincera posible, finalmente foi o elixido para o papel no canto de [[William Katt]], que en troques foi contratado para a película de Brian De Palma.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Katt">{{Cita web|url=http://www.filmbug.com/db/282027 |título=William Katt |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Filmbug}}</ref><ref name="casting">{{Cita web |url=http://www.premiere.com/article.asp?section_id=6&article_id=2164 |título=The Force Wasn't With Them |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Revista ''Premiere'' (Estados Unidos) |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060508222750/http://www.premiere.com/article.asp?section_id=6&article_id=2164 |dataarquivo=08-05-2006 |url-morta=yes }}</ref> * [[Carrie Fisher]] como a [[Leia Organa|princesa Leia]] :A princesa Leia, procedente do planeta Alderaan, é integrante do [[Senado Galáctico|Senado Imperial]], emporiso é un dos membros máis destacados da Alianza Rebelde. Consegue facerse cos planos da Estrela da Morte, considerados cruciais para adquirir vantaxe na guerra contra o Imperio polos rebeldes. :Carrie Fisher presentouse para as audicións de ''A guerra das galaxias'' e mais de ''Carrie'', ó igual que [[Sissy Spacek]], que foi a elixida para interpretar o papel protagonista no filme de Brian De Palma.<ref name="BlueCasting">{{Cita web |url=http://www.blueharvest.net/cast/ |título=Alternate Casting |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=BlueHarvest.net |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090511222601/http://www.blueharvest.net/cast/ |dataarquivo=11-05-2009 |url-morta=yes }}</ref> De maneira similar, a maioría das actrices novas de [[Hollywood]] acudiron ás audicións para o papel de Leia, incluíndo a [[Terri Nunn]],<ref name="HNR">{{Cita web|url=http://www.hollywoodnorthreport.com/documents/starwarsedlund1.php#s2 |título=Star Wars: A Look Back |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Hollywood North Report}}</ref> [[Jodie Foster]],<ref name="BlueCasting" /> e [[Cindy Williams]];<ref name="EmpireOfDreams" /> finalmente Carrie Fisher foi a actriz elixida baixo a condición de que perdera 4.5 [[Quilogramo|quilos]] (10 ''[[Libra (masa)|pounds]]'') de peso para o personaxe.<ref>{{cita novas|título=Carrie Fisher Told To Lose Weight For 'Star Wars' Role |url=http://www.huffingtonpost.com/2011/11/08/carrie-fisher-star-wars-lose-weight-princess-leia_n_1081688.html |dataacceso=18-06-2014 |data=08-11-2011 |xornal=[[The Huffington Post]]}}</ref> * [[David Prowse]] como [[Darth Vader]] :Darth Vader é un [[Sith|lord Sith]] moi poderoso, leal ó Imperio Galáctico, anda na procura dos planos roubados e busca rematar coa sublevación rebelde. É o principal antagonista da película. :Lucas nun principio pretendía que [[Orson Welles]] lle prestase a Darth Vader a súa voz, tras descartar a voz do propio David Prowse polo seu característico acento da rexión suroeste de Inglaterra.<ref name="Lucas" /> Considerando que a voz de Welles resultaría facilmente recoñecible, finalmente elixiu no seu lugar o pouco coñecido [[James Earl Jones]].<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="casting" /> * [[Harrison Ford]] como [[Han Solo]] :Un contrabandista con cuantiosas débedas. A súa nave é o Falcón Milenario, considerada por Han Solo a máis veloz da galaxia. Ofrécese a levar a Obi-Wan e mais a Luke a Alderaan a cambio dunha importante suma de diñeiro. :George Lucas era reticente a contratar a Harrison Ford, pois xa traballara con el en ''American Graffiti''. En cambio, pediulle que lle prestase axuda no ''casting'', xa fora lendo liñas de diálogo cos actores que optaban ó papel ou explicándolles o contexto das escenas que ían interpretar. Pouco despois elixiuno por diante de [[Kurt Russell]], [[Nick Nolte]],<ref name="casting" /> [[Christopher Walken]], [[Billy Dee Williams]] (quen interpretou a [[Lando Calrissian]] na continuación do filme) e [[Perry King]].<ref name = "EmpireOfDreams" /><ref name="BlueCasting" /><ref name="AboutCasting">{{Cita web |url=http://scifi.about.com/od/starwarsfaqs/f/swburtreynolds.htm |título=Is it true about Burt Reynolds and Han Solo? |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Scifi |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060622213751/http://scifi.about.com/od/starwarsfaqs/f/swburtreynolds.htm |dataarquivo=22-06-2006 |url-morta=yes }}</ref> * [[Peter Cushing]] como o [[Wilhuff Tarkin|Grand Moff Tarkin]] :Comandante da Estrela da Morte e gobernador rexional de carácter implacable. A súa misión consiste en dar coa base secreta rebelde para destruíla e acabar coa Alianza Rebelde. :Lucas considerou a Cushing inicialmente para o papel de Obi-Wan Kenobi, mais cría que «as súas delgadas faccións» serían mellor para o papel do Grand Moff Tarkin. Lucas eloxiou a actuación de Cushing e comentou: «é un moi bo actor. Adorado e idolatrado polos mozos e polas persoas que ven determinado tipo de películas. Creo que será recordado con cariño».<ref>{{cita web|apelido=Sietz |nome=Dan |título=‘Peter Cushing: A Life In Film' Is A Genre Geek's Dream |url=http://uproxx.com/gammasquad/2013/04/peter-cushing-a-life-in-film-is-a-genre-geeks-dream/ |páxina-web=Uproxx |dataacceso=26-06-2019 |data=18-04-2013}}</ref> *[[Alec Guinness]] como [[Obi-Wan Kenobi]] :Un vello cabaleiro Jedi, considerado polos colonos de Tatooine un austero ermitán. R2-D2 anda na súa procura para entregarlle unha mensaxe da princesa Leia, que está en apuros e necesita a súa axuda. Desvélalle a Luke a existencia da Forza e ofrécese a iniciar a súa instrución como cabaleiro Jedi. :Preocupado pola idea de que o estudio puidese desaprobar o proxecto ante a ausencia de actores recoñecidos, Lucas decidiu contratar o veterano [[Alec Guinness]] —ganador do [[Premios Óscar|óscar ó mellor actor]] pola súa interpretación en ''[[A ponte sobre o río Kwai]]'' (1957)— como Obi-Wan Kenobi.<ref name="EmpireOfDreams" /> Alec Guinness foi un dos poucos que consideraba que a película tería éxito.<ref name="BBCTrivia" /> Antes de que Guinness fose escollido, o actor xaponés [[Toshirō Mifune]] (protagonista de ''A fortaleza escondida'' e ''[[Yojimbo]]'', ambas do director Akira Kurosawa) foi considerado para o papel.<ref name="casting" /><ref>{{cita web|url=http://kotaku.com/5975671/how-star-wars-mightve-had-a-different-darth-vader |título=How Star Wars Might've Had a Different Darth Vader |nome=Brian |apelido=Ashcraft |páxina-web=Kotaku |dataacceso=26-06-2019}}</ref> De acordo coa filla de Mifune, Mika Kitagawa, seu pai rexeitou a proposta de Lucas para interpretar a Kenobi e Darth Vader porque «lle preocupaba a aparencia da película e como se rebaixaba a imaxe dos samurais», nese momento as películas de ciencia ficción parecían cativas pois os efectos especiais non eran moi avanzados e ademais Mifune sentía moito respecto polos [[samurai]]s.<ref>{{cita novas|apelido=Lee |nome=Benjamin |título=Toshiro Mifune turned down Obi-Wan Kenobi and Darth Vader roles |url=https://www.theguardian.com/film/2015/dec/04/toshiro-mifune-star-wars-turned-down-obi-wan-kenobi-and-darth-vader-roles |xornal=The Guardian |dataacceso=26-06-2019 |data=04-12-2015}}</ref> *[[Peter Mayhew]] como [[Chewbacca]] :É un wookiee, amigo de Han Solo e contrabandista, é o copiloto do Falcón Milenario. :Peter Mayhew soubo que se estaba facendo un ''casting'' en [[Londres]] para ''A guerra das galaxias'' e decidiu presentarse. O actor de 2.21 [[metro|m]] (7 [[Pé (medida)|pés]] e 3 [[polgada]]s) de altura foi elixido inmediatamente para interpretar a Chewbacca con só poñerse de pé para saudar a Lucas.<ref name="Mayhew">{{Cita web|url=http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800050737/bio |título=Peter Mayhew Biography |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Yahoo! |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100808060227/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800050737/bio |dataarquivo=08-08-2010}}</ref> En realidade podía optar tamén a interpretar o rol de Darth Vader, mais ó decantarse polo wookiee, foi David Prowse quen interpretou a Vader.<ref name="Mayhew"/> Mayhew estudou o comportamento dos animais no zoolóxico para modelar o personaxe de Chewbacca.<ref name="BBCTrivia" /> *[[Anthony Daniels]] como [[C-3PO]] :É un droide de protocolo, domina máis de seis millóns de formas de comunicación. Chega a Tatooine canda R2-D2 tras escapar da Tantive IV a bordo dunha cápsula fuxindo das tropas de asalto imperiais. :Anthony Daniels acudiu ó ''casting'' e foi elixido como C-3PO, tras ver un debuxo do ilustrador Ralph McQuarrie do personaxe, quedou sorprendido e decidiu optar ó papel.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Daniels">{{Cita web|url=http://www.starwars.com/bio/anthonydaniels.html |título=Biography: Anthony Daniels |dataacceso=14-06-2019 |páxina-web=Starwars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080623073020/http://www.starwars.com/bio/anthonydaniels.html |dataarquivo=23-06-2008}}</ref> Inicialmente Lucas non pretendía usar a voz de Anthony Daniels para C-3PO, arredor de trinta actores de voz participaron na audición pero finalmente decidiu utilizar a voz de Daniels confundíndoa coa audición do actor Stan Freberg.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref name="Characters" /> *[[Kenny Baker]] como [[R2-D2]] :Droide astromecánico, porta unha mensaxe secreta da princesa Leia dirixida a Obi-Wan Kenobi, cumprir este mandato é o seu único propósito. :Cando Lucas estaba rodando en Londres realizouse un ''casting'' adicional e Kenny Baker, que estaba involucrado nunha comedia musical, soubo que o equipo de filmación buscaba unha persoa pequena que fose adecuada para interpretar a R2-D2 —Baker medía 1.12 m (3 pés e 8 polgadas) de altura— foi inmediatamente seleccionado por George Lucas. Nun principio foi reticente, dubidando se aparecer nunha película onde non se mostraba o seu rostro e pensando en continuar coa comedia na que andaba metido, mais finalmente aceptou.<ref>{{cita novas|apelido=Williams |nome=Andrew |título=Kenny Baker |url=http://metro.co.uk/2009/10/27/kenny-baker-240855/ |xornal=Metro |dataacceso=26-06-2019 |date=02-10-2009}}</ref> O característico son de R2-D2 creárono Ben Burtt e Lucas a partir de ruídos de bebé, gravando estas voces escoitadas a través dun [[intercomunicador]] e mesturadas finalmente usando un sintetizador.<ref name="Lucas" /> *[[Denis Lawson]] como [[Wedge Antilles]] :É un dos mellores pilotos da Alianza Rebelde de caza X-Wing, participou na batalla de Yavin, combateu xunto a Luke Skywalker no Escuadrón Vermello. :O actor escocés Denis Lawson interpretou a Wedge Antilles en ''A guerra das galaxias'', no entanto foi David Ankrum quen lle prestou a súa voz ó personaxe.<ref>{{cita web|título=Star Wars Mysteries: hunting for the fake wedge |url=https://www.starwars.com/news/star-wars-mysteries-hunting-for-the-fake-wedge |páxina-web=Star Wars |dataacceso=26-06-2019}}</ref><ref>{{cita web|título=David Ankrum |url=http://www.coolwatersproductions.com/Clients/davidankruma.html |páxina-web=Coolwaters productions |dataacceso=26-06-2019}}</ref> Nos créditos o nome de Lawson está mal escrito e aparece como "Dennis".<ref>{{cita web|título=Denis Lawson |url=https://www.imdb.com/name/nm0493200/ |páxina-web=IMDb |dataacceso=26-06-2019}}</ref> *[[Declan Mulholland]] como [[Jabba o Hutt|Jabba, o Hutt]] :O xefe do crime máis poderoso de Tatooine, ofreceu unha recompensa polo contrabandista Han Solo. :Cando filmou a escena entre Han Solo e Jabba en 1976, Lucas contratou o actor norteirlandés Declan Mulholland para representar a Jabba o Hutt, cun disfrace marrón peludo. Lucas pretendía substituír a Mulholland na posprodución por unha criatura mais foi imposible polas limitacións técnicas da época.<ref>Entrevista a George Lucas, ''Star Wars Episode IV: A New Hope'', Special Edition (VHS, 20th Century Fox, 1997).</ref> En definitiva, Lucas decidiu deixar a escena fóra da montaxe final da película.<ref>Comentarios de George Lucas, ''Star Wars Episode IV: A New Hope'', Special Edition, dir. George Lucas, (DVD, 20th Century Fox, 2004).</ref> Lucas volveu a introducir a escena na edición especial de 1997, restaurando a secuencia e substituíndo a Mulholland por unha [[imaxe xerada por ordenador]] de Jabba o Hutt e o diálogo en huttese —unha lingua ficticia creada por Ben Burtt— no canto de inglés.<ref>Entrevista a Joseph Letteri, ''Star Wars Episode IV: A New Hope'', Special Edition (VHS, 20th Century Fox, 1997).</ref><ref>"''A New Hope'': Special Edition — What has changed?: Jabba the Hutt", 15-01-1997, en {{cita web |url=http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f19970115/indexp2.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080301000000/http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f19970115/indexp2.html |dataarquivo=01-03-2008 |título=A New Hope: Special Edition – What has changed? |urlmorta=yes |dataacceso=27-06-2019 }}. {{cita web |url=http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f19970115/indexp2.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080229204948/http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f19970115/indexp2.html |dataarquivo=29-02-2008 |título=A New Hope: Special Edition – What has changed? |urlmorta=yes |dataacceso=27-06-20192016 }}</ref> A escena puíuse aínda máis para o lanzamento en DVD no 2004, mellorando a aparencia de Jabba cos avances nas técnicas de imaxe xerada por ordenador.<ref>{{cita web|título=Star Wars: The Changes — Part One |url=http://www.dvdactive.com/editorial/articles/star-wars-the-changes-part-one.html |páxina-web=DVDActic.com |dataacceso=27-06-2019}}</ref> :*Mark Austin como [[Boba Fett]] ::Un cazador de recompensas contratado por Jabba, o Hutt. ::Mark Austin, un animador de ILM, interpretou a Boba Fett na escena da edición especial de 1997 onde aparece Jabba o Hutt, no entanto, este personaxe non aparece na escena orixinal de 1977 e foi incorporado ex professo á película.<ref>{{cita web |url=https://www.digitalfox.media/explained/mark-austin-becoming-the-power-of-the-force-boba-fett-figure/ |título=Becoming a Boba Fett actor – Mark Austin |páxina-web=Digital Fox |data=18-09-2015 |dataacceso=18-06-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190925042244/https://www.digitalfox.media/explained/mark-austin-becoming-the-power-of-the-force-boba-fett-figure/ |dataarquivo=25-09-2019 |urlmorta=yes }}</ref> Austin, que interpretou o rol, non aparece nos títulos de crédito.<ref>{{cita web|título=Mark Austin filmography |url=http://cinema.com/people/030/049/mark-austin/filmography.phtml |páxina-web=Cinema.com |dataacceso=27-06-2019}}</ref> <gallery caption="Actores principais do filme."> Mark Hamill (1978).jpg|[[Mark Hamill]] en 1978. Harrison Ford by Gage Skidmore 2.jpg|[[Harrison Ford]] en 2017. Carrie Fisher 1978 party - headshot.jpg|[[Carrie Fisher]] en 1978. David Prowse at Mountain-Con III in 2007 (cropped).png|[[David Prowse]] en 2007. Peter cushing the brides of dracula (1).jpg|[[Peter Cushing]] en 1960. Sir Alec Guinness Allan Warren (2).jpg|[[Alec Guinness]] en 1973. Kenny Baker at Star Wars Celebration IV (2007).jpg|[[Kenny Baker]] en 2007. Daniels03 cropped.jpg|[[Anthony Daniels]] en 2005. </gallery> ==Alusións literarias e cinematográficas== [[Ficheiro:Poster - Flash Gordon (Chapter 13, Rocketing to Earth) 01.jpg|miniatura|180px|A idea orixinal de George Lucas era comprar os dereitos dos [[Banda deseñada|cómics]] e da serie de filmes de ''[[Flash Gordon]]'' das [[Década de 1930|décadas de 1930]] e [[Década de 1940|1940]].]] De acordo con George Lucas, ''Star Wars'' estivo inspirada por diversas obras tales como ''[[Beowulf (poema)|Beowulf]]'' e o [[Ciclo artúrico]] —sobre as que sentou as orixes do mito— así como por varias relixións ([[Relixións abrahámicas|abrahámica]], [[confucianismo]], [[xintoísmo]] e [[taoísmo]]).<ref name="EmpireOfDreams" /> Orixinalmente, quería partir dos [[Serial (cine)|seriais]] de ''[[Flash Gordon]]'' dos [[Década de 1930|anos 1930]]. Non obstante, recorreu á película ''A fortaleza escondida'' de Akira Kurosawa e ó libro ''The Hero with a Thousand Faces'' de Joseph Campbell, tras non conseguir os dereitos de antedito cómic.<ref name="FlashG" /><ref name="Origins" /> Respecto ás semellanzas con estas e outros elementos multimedia, a película mostra trazos en común con ''[[Buck Rogers]]'' e ''Flash Gordon'', os mesmos que poden identificarse co conflito existente entre os rebeldes e as tropas imperiais, os efectos de transición nas escenas e o texto que avanza pola pantalla para explicar os acontecementos ó inicio das películas. Así mesmo, un dos conceptos introducidos en ''Flash Gordon'', a fusión entre a tecnoloxía do futuro e a maxia tradicional, fora desenvolvido por [[H. G. Wells]] —considerado como un dos fundadores da [[ciencia ficción]]— quen cría que a [[revolución industrial]] «destruíra» a idea de que as [[Xénero fantástico|fantasías máxicas]] podían facerse realidade. Desta maneira, concluíu que para conseguir que todo mito poida desenvolverse como tal é necesario que resulte plausible, e Wells decidiu substituír os elementos da [[Revolución Industrial|época industrial]] introducindo [[Viaxe no tempo|máquinas do tempo]] en lugar de [[Alfombra máxica|alfombras máxicas]], [[extraterrestre]]s en vez de [[dragón]]s e científicos no canto de feiticeiros; así, Wells iniciou un novo xénero literario que denominou «fantasía científica».<ref>{{Cita web|url=http://www.moongadget.com/origins/flash.html |título=Star Wars Origins - Flash Gordon |dataacceso=21-06-2019 |páxina-web=Star Wars Origins}}</ref><ref name="Wellsss">{{Cita web|url=http://www.u.arizona.edu/~gmcmilla/oral.html |título=Wells on The Time Machine |dataacceso=21-06-2019 |páxina-web=U.arizona.edu}}</ref><ref name="THX">{{Cita web|url=http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f20040810/index.html |título=Before A New Hope: THX 1138 |dataacceso=21-06-2019 |páxina-web=Starwars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080419055512/http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f20040810/index.html |dataarquivo=19-04-2008 }}</ref> [[Ficheiro:Arrakis.jpg|miniatura|esquerda|200px|''A guerra das galaxias'' fai alusión á obra de [[Frank Herbert]] ''[[Dune (novela)|Dune]]''; á descrición do planeta Tatooine pódese asimilar á de [[Arrakis]], un planeta conformado case por completo por un [[deserto]] de [[duna]]s.<ref name="Dunedune" /> De acordo coa novela, Arrakis é o único lugar coñecido onde se produce unha droga-especia de [[lonxevidade]] denominada [[melange]], mentres que o planeta Kessel, en ''A guerra das galaxias'', é característico polas súas reservas de especias.]] Igualmente, ''A fortaleza escondida'' foi outra das súas principais inspiracións, algo que resulta perceptible nalgunhas expresións singulares; por exemplo, os dous campesiños tunantes do filme de Kurosawa equipáranse coas formas robóticas de C-3PO e R2-D2, mentres que a xerarquía da familia xaponesa en ''A fortaleza escondida'' é semellante estruturalmente ás forzas imperiais de ''Star Wars''. Non obstante, non só esta película influíu en ''A guerra das galaxias'', pois ''[[Yojimbo]]'' (1961), do mesmo director, serviu tamén de inspiración. As principais comparacións radican en que varios homes ameazan o heroe (fanfurriñando entre si sobre como son buscados polas autoridades), nas escenas finais (un brazo [[Amputación|amputado]] por unha espada) e o ofrecemento ó [[rōnin]] Sanjurō (interpretado por Toshirō Mifune) de «vinte e cinco [[ryō]]s cando complete a misión»,{{#tag:ref|Un {{nihongo|'''ryō'''|両}} era unha unidade monetaria de ouro utilizada no [[Xapón]] durante a [[era Meiji]]. O seu valor equivalería a 4&nbsp;000 moedas de [[cobre]]. Tempo despois, foi substituído por un novo sistema baseado no {{nihongo|[[ien]]|円}}.|group="lower-alpha"}} unha promesa moi parecida á que recibe Han Solo de «dous mil agora, e quince mil máis cando cheguemos a Alderaan». A afección de Lucas polas películas de Kurosawa puido influír na súa decisión de visitar o Xapón nos [[Década de 1970|anos 1970]], provocando á súa vez que algúns pensasen que o termo «jedi» proviña de «jidaigeki» (drama xaponés, que usualmente se refire a películas de samurais).<ref name = "THX" /><ref>{{Cita web |url=http://www.moongadget.com/origins/kurosawa.html |título=Star Wars Origins - Akira Kurosawa |dataacceso=21-06-2019 |páxina-web=Star Wars Origins |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151103145347/http://www.moongadget.com/origins/kurosawa.html |dataarquivo=03-11-2015 |urlmorta=yes }}</ref> Outra alusión literaria está relacionada coa obra ''[[Dune (novela)|Dune]]'' (ganadora do [[premio Nébula]] na categoría «Mellor novela de ciencia ficción») de [[Frank Herbert]], e a descrición do [[Arrakis|planeta Arrakis]], que estaría relacionado co planeta Tatooine. De acordo coa novela, Arrakis é o único lugar coñecido onde se produce unha droga-especia de lonxevidade denominada [[melange]], mentres que Han Solo é un contrabandista de especias que foi visto nas minas de Kessel, características polas súas reservas de especias. Debido a que o concepto orixinal de ''Star Wars'' trataba sobre o transporte da especia, a natureza do material non era moi detallada. Nunha das súas conversas, Luke coméntalle a Obi-Wan que intúe que seu pai fora un navegante a bordo dun cargador de especias. Outras similitudes entrambas as creacións inclúen a princesa Leia e a [[princesa Alia]], a Forza e «a Voz» (habilidade usada pola irmandade [[Bene Gesserit]]), e a granxa «de humidade» do tío Owen e a tía Beru (a cal se asemella ó resío de bágoas usadas polo pobo [[fremen]] como «fonte pequena pero fiable de agua»).<ref name="Dunedune">{{Cita web|url=http://www.moongadget.com/origins/dune.html |título=Star Wars Origins - Frank Herbert's Dune |dataacceso=24-06-2009 |páxina-web=Star Wars Origins}}</ref><ref>{{Cita web|url= http://www.dahoudek.com/pages/starwarsdune.htm |título=Star Wars is Dune |dataacceso=24-06-2009 |autor=D. A. Houdek}}</ref> Máis tarde, Herbert diría que «[[David Lynch]], director da [[Dune (filme de 1984)|adaptación cinematográfica da súa novela homónima]], tivera que pasar por varias complicacións debido a que ''Star Wars'' utilizou moitos conceptos da súa obra literaria». Tanto Herbert como Lynch encontraron ata «16 puntos de similitude», calculando que as probabilidades de que non fose coincidencia eran moi elevadas.<ref>{{cita libro|nome=Frank |apelido=Herbert |ligazón-autor=Frank Herbert |ano=1985 |título=Eye |url=https://archive.org/details/eye00herb |editorial=Byron Preiss Publications |páxina=[https://archive.org/details/eye00herb/page/13 13]}}</ref> [[Ficheiro:Wizard of oz movie poster.jpg|miniatura|170px|O filme ''[[The Wizard of Oz (filme de 1939)|The Wizard of Oz]]'' (1939) serviría igualmente de inspiración para algunhas escenas de ''Star Wars'', as cales poden considerarse como referencias á clásica adaptación de [[Victor Fleming]].<ref name="Ozz" />]] {{Imaxe múltiple | posición_táboa = left | dirección = vertical | ancho = 220 | foto1 = Avro Lancaster flying-2 1985mod.jpg | foto2 = De Havilland Mosquito Prototype.jpg | texto2 = Filmes bélicos como ''[[The Dam Busters]]'' (1954) e ''[[633 Squadron]]'' (1956), que usaban avións como o [[Avro Lancaster]] ''(arriba)'' e o [[De Havilland Mosquito|Mosquito]] ''(abaixo)'', respectivamente, serviron de inspiración para as secuencias de combate. }} A escena do asalto á Estrela da Morte foi concibida despois de que Lucas analizara ''[[The Dam Busters]]'' (1954), de [[Michael Anderson]], especificamente a secuencia onde o [[Avro Lancaster|bombardeiro Lancaster]] da [[Royal Air Force|Forza Aérea Británica]] voa sobre uns [[pantano]]s para logo dirixir un par de [[Bomba de rebote|bombas de rebote]] que tiñan como obxectivo as [[Encoro|presas]], como parte dun plan que tiña como finalidade paralizar a [[industria pesada]] da [[rexión do Ruhr]]. Incluso algúns diálogos repítense durante o clímax de ''A guerra das galaxias'' —Gilbert Taylor fora responsable dos efectos especiais de ''The Dam Busters''—.<ref>{{Cita web|url=http://www.moongadget.com/origins/other.html |título=Star Wars Origins – Other inspirations |dataacceso=24-0-20192009 |páxina-web=Star Wars Origins}}</ref> Outra inspiración para a mesma escena sería o clímax da película ''[[633 Squadron]]'' (1956), de [[Walter Grauman]],<ref>{{Cita web|url=http://www.musicweb-international.com/film/2005/Sum05/633sqdrn.html |título=Summer 2005 Film Music CD Reviews |dataacceso=24-06-2019 |páxina-web=Film, Music on the Web}}</ref> na que [[de Havilland Mosquito|Mosquitos]] da Forza Aérea Británica atacan unha [[central hidroeléctrica]] alemá mediante unha estratexia que consistía en deixar caer bombas especiais nun punto específico, mentres sobrevoan a baixa altura no medio dun [[fiorde]], protexéndose de bombardeos procedentes de [[Canón antiaéreo|canóns antiaéreos]] e de disparos producidos por soldados alemáns. Ó final, vídeos de ambas as cintas foron incluídos na versión ''dogfight'' que Lucas usaría a modo de proba para editar as secuencias dos combates aéreos.<ref name="AF1977" /> Algunhas outras identidades de ''A guerra das galaxias'' susténtanse en referencias de inferencia a outras películas clásicas do xénero, tales como ''[[2001: Unha odisea do espazo]]'' (1968) de [[Stanley Kubrick]] —a escena na que unha nave espacial cobre a parte superior da pantalla, alude á secuencia inicial da astronave interplanetaria Discovery 1. Dita cinta influiría de moitas formas distintas na aparencia de ''Star Wars''. Entre estas semellanzas encóntranse o uso de cápsulas [[Actividade extravehicular|EVA]], corredores hexagonais e gráficos primitivos. Mención similar no referente ó porto de acoplamento da Estrela da Morte, que alude a un idéntico que se atopa na estación espacial orbitaria de ''2001: Unha odisea do espazo''.<ref>{{Cita web|páxina-web=Star Wars Origins |título=Star Wars Origins - 2001 A Space Odyssey |url=http://www.moongadget.com/origins/2001.html |dataacceso=24-06-2019}}</ref> Existen tamén certas coincidencias con ''[[The Wizard of Oz (filme de 1939)|The Wizard of Oz]]'' (1939) de [[Victor Fleming]]. Por exemplo, os jawas son moi parecidos ós munchkin —ananos nativos de [[Munchkinland]] nos [[Lista de libros de OZ|libros de Oz]] redactados por [[L. Frank Baum]]. Ademais, os personaxes principais disfrázanse como soldados das tropas inimigas, mentres que a secuencia onde Obi-Wan morre, deixando caer unicamente a súa túnica baleira no sitio, é practicamente igual a aquela onde a malvada bruxa do leste se derrete en ''Oz''.<ref name="Ozz">{{Cita web|páxina-web=Star Wars Origins |título=Star Wars Origins - The Wizard of Oz |url=http://www.moongadget.com/origins/oz.html |dataacceso=24-06-2019}}</ref><ref>{{Cita informe|nome=Elisa Kay |apelido=Sparks |título=Female Hero in Wizard of Oz Compared to Male Hero in Star Wars}}</ref> Noutros ámbitos, e malia ser de cor dourada e presentar características masculinas, o androide C-3PO está inspirado no robot Maria de ''[[Metropolis]]'' (1927), dirixida por [[Fritz Lang]]. Os zunidos emitidos no filme nacerían a partir dos ruídos metálicos de Hickory, un dos protagonistas de ''The Wizard of Oz''.<ref>{{Cita web|páxina-web=Star Wars Origins |título=Star Wars Origins - The Droids |url=http://www.moongadget.com/origins/droids.html |dataacceso=24-06-2019}}</ref><ref>{{Cita web|páxina-web=Starwars.com |título=Star Wars Databank: C-3PO |url=http://www.starwars.com/databank/droid/c3po/?id=bts |dataacceso=24-06-2019}}</ref> ==Promoción== [[Ficheiro:Star wars 1977 us.svg|miniatura|esquerda|Logotipo ideado por Dan Perri para ''Star Wars'']] Mentres a película estaba en produción encargóuselle un [[logotipo]] a [[Dan Perri]], un deseñador de títulos que traballara nos títulos de películas como ''[[O exorcista (filme)|O exorcista]]'' (1973) e ''[[Taxi Driver]]'' (1976). Perri ideou un logotipo de STAR WARS en escorzo que consistía en letras maiúsculas cheas de estrelas e nesgadas cara a un punto de fuga. O deseño deste logotipo concibiuse orixinalmente para seguir a mesma perspectiva que o texto que avanza na secuencia de apertura da película. Ó final, o logotipo de Perri non se usou para a secuencia que dá inicio á película, no entanto utilizouse amplamente na publicidade impresa previa ó lanzamento do filme e nas marquesiñas publicitarias dos cines.<ref name=Taylor11>[[#Bibliografía|Taylor (2015)]], Capítulo 11</ref><ref>{{cita web |título=Star Wars (1977) |url=http://www.artofthetitle.com/title/star-wars/ |páxina-web=Art of the Title |dataacceso=16-07-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160402074725/http://www.artofthetitle.com/title/star-wars/ |dataarquivo=02-04-2016 |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Star Wars original logo by Suzy Rice.png|miniatura|Logotipo orixinal de Suzy Rice para ''Star Wars'']] O logotipo introducido finalmente na película orixinouse a partir dun folleto para promover o filme distribuído por Fox e destinado ós propietarios de cines en 1976. Este folleto foi deseñado por [[Suzy Rice]], unha directora de arte da axencia publicitaria Seiniger Advertising dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]]. Nunha visita a ILM en Van Nuys, Lucas mandoulle crear a Rice un logotipo que intimidase o espectador e pediulle que o estilo do logotipo resultase «[[Fascismo|moi fascista]]». A resposta de Rice á súa petición foi utilizar para o deseño do logotipo un tipo de imprenta Helvética grosa modificada e co contorno perfilado. Tras recibir algunhas suxestións de Lucas, Rice decidiu entrelazar o ''S'' e o ''T'' de ''STAR'' e mailo ''R'' e o ''S'' de ''WARS''. Lucas aprobou o cartel no medio da rodaxe das escenas da cantina de Mos Eisley. Gary Kurtz quedou impresionado co logotipo de Rice e escolleuno en lugar do deseño de Perri para a secuencia de apertura da película, despois de modificar a letra ''W'', estreitando as puntas na parte inferior do deseño orixinal de Rice. Creouse, en conclusión, o deseño definitivo; un dos logotipos máis recoñecibles no mundo do cine, emporiso, a contribución de Rice non aparece nos créditos da película.<ref name=Taylor11 /> Para o lanzamento nos Estados Unidos en 1977, 20th Century Fox encargou un [[Cartel|póster]] de promoción á axencia de publicidade Smolen, Smith and Connolly. Recorreron ó [[Traballador independente|artista independente]] [[Tom Jung]], a quen se lle pediu que representase «o ben sobre o mal». O seu póster, coñecido como ''Estilo ‘A’'', mostraba a Luke Skywalker de pé nunha pose heroica, brandindo un sabre de luz brillante sobre a súa cabeza, coa princesa Leia debaixo del, e unha grande imaxe fantasmal do casco de Darth Vader que se achega detrás deles. Algúns executivos de Fox consideraron que este cartel era «demasiado escuro» e encargáronlle ós imáns Hildebrandt, dous coñecidos artistas do xénero de fantasía, que traballasen nun novo cartel para o lanzamento no Reino Unido. Cando a película se estreou nos cines británicos, o cartel ''Estilo ‘B’'' dos irmáns Hildebrandt usouse como reclamo nas estadas publicitarias. Fox e Lucasfilm decidiron posteriormente que querían promover a película cunha nova representación menos estilizada e máis realista dos personaxes principais. O produtor Gary Kurtz acudiu ó artista Tom Chantrell, quen xa era coñecido polo seu prolífico traballo para as películas de terror da Hammer, e encargoulle unha nova versión do póster. Dous meses despois o cartel dos irmáns Hildebrandt foi substituído polo cartel ''Estilo ‘C’'' de Chantrell nos cines do Reino Unido.<ref>{{cita libro|apelido1=Sansweet |nome1=Stephen J. |apelido2=Vilmur |nome2=Peter |título=The Star Wars poster book |data=2005 |editorial=Chronicle Books |lugar=San Francisco|isbn=9780811848831}}</ref><ref name="photosecrets">{{cita web |título=Evolution of the Star Wars Poster |url=https://www.photosecrets.com/evolution-of-the-star-wars-poster.html |páxina-web=PhotoSecrets.com |dataacceso=16-07-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170728144712/https://www.photosecrets.com/evolution-of-the-star-wars-poster.html |dataarquivo=28-07-2017 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web|apelido1=Dass |nome1=William |título=The History of Star Wars Posters |url=https://filmschoolrejects.com/star-wars-the-posters-14ad09654325/ |páxina-web=Film School Rejects |dataacceso=16-07-2019 |data=14-12-2016}}</ref><ref>{{cita web|título=A short history of the first British Star Wars posters |url=http://www.sci-fimovieposters.co.uk/british-star-wars-posters.htm |páxina-web=www.sci-fimovieposters.co.uk |dataacceso=16-07-2019}}</ref> [[Charles Lippincott]] foi o director de [[mercadotecnia]] de Star Wars e como 20th Century Fox brindou pouco apoio para a comercialización, alén das licenzas de camisetas e pósters, Lippincott viuse na obriga a buscar apoios por outro lado. Conseguiu acordos con [[Marvel Comics]] para unha adaptación en banda deseñada e con [[Del Rey Books]] para adaptala a unha novela. Como fanático da ciencia ficción, utilizou os seus contactos para promover a película na [[Convención Internacional de Banda Deseñada de San Diego|Comic-Con de San Diego]] e noutros ámbitos relacionados cos adeptos da ciencia ficción.<ref name="EmpireOfDreams"/><ref name="Kurtz#1" /> Figuras de ''A guerra das galaxias'' estiveron dispoñibles durante varios meses despois do debut da película, tras aceptar [[Kenner Products]] a proposta de licenza presentada polo Charles Lippincott.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref>{{cita web |apelido=West |nome=Jay |título=''Star Wars'' flashback: Christmas '77 left fans with empty feeling |url=http://herocomplex.latimes.com/movies/star-wars-flashback-christmas-77-left-fans-with-empty-feeling/ |xornal=Los Angeles Times |data=10-01-2012 |dataacceso=30-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140526123434/http://herocomplex.latimes.com/movies/star-wars-flashback-christmas-77-left-fans-with-empty-feeling/ |dataarquivo=26-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ==Lanzamento== Malia que inicialmente só se lanzou nunha serie reducida de cines, ''A guerra das galaxias'' foi un éxito sen precedentes para 20th Century Fox, que axiña se converteu nun éxito de recadación e se estendeu máis amplamente o seu lanzamento. Finalmente produciríanse moitos outros lanzamentos en anos posteriores, tanto en vídeo como nos cines. ===Estrea=== {{Imaxe múltiple | posición_táboa = right | dirección = vertical | ancho = 180 | foto1 = Grauman's Chinese Theatre, by Carol Highsmith fixed & straightened.jpg | texto1 = [[20th Century Fox]] solicitou dúas semanas para a proxección de ''Star Wars'' no [[Mann's Chinese Theatre]] ó considerar que o filme non acadaría gran repercusión. | foto2 = Star Wars Grauman's Chinese Theatre.jpg | texto2 = Nunha cerimonia celebrada durante a segunda estrea de ''Star Wars'' no Mann's Chinese Theatre o 3 de agosto de 1977, nun acontecemento sen precedentes ó que asistiron miles de persoas, [[C-3PO]], [[R2-D2]] e [[Darth Vader]] plasmaron as súas pegadas na beirarrúa fronte antedito teatro. }} 20th Century Fox, cautelosa ante a posibilidade de que outras películas do verán como ''[[Smokey and the Bandit]]'' (1977) vencesen a ''Star Wars'', trasladou a data de estrea ó [[25 de maio]], o mércores anterior ó [[Días dos Caídos (Estados Unidos)|Día dos Caídos]]. Non obstante, a escasa publicidade que tivo a película provocou que menos de 40 salas de cine aceptasen proxectala, en resposta, 20th Century Fox esixiu que para exhibir ''[[The Other Side of Midnight (filme)|The Other Side of Midnight]]'' (1977), película baseada na [[The Other Side of Midnight|novela homónima]] de [[Sidney Sheldon]], as salas de cine deberían reservar tamén ''A guerra das galaxias''.<ref name="EmpireOfDreams"/> ''A guerra das galaxias'' estreouse o mércores 25 de maio de 1977 en menos de 32 cines, e en oito máis o xoves e o venres. Kurtz aseverou no 2002: «resultaría ridículo hoxe». O filme rompeu decontado os récords de recadación, converténdose de feito nun dos primeiros ''[[blockbuster]]s'' e Fox ampliou axiña os plans para o seu lanzamento noutras salas de cine.<ref name="Kurtz#1" /><ref name="coate20040921">{{cita web|apelido=Coate |nome=Michael |título=May 25, 1977: A Day Long Remembered |páxina-web=The Screening Room |data=21-09-2004 |url=http://www.fromscripttodvd.com/star_wars_a_day_long_remembered.htm |dataacceso=19-07-2019}}</ref> O propio Lucas non puido predicir o éxito de ''Star Wars''. Despois de visitar o estudio de rodaxe da película de Steven Spielberg, ''[[Close Encounters of the Third Kind]]'' (1977), Lucas estaba seguro de que a película de Spielberg superaría a Star Wars en recadación. Spielberg non estaba de acordo e cría que ''A guerra das galaxias'' acadaría maior éxito. Lucas propuxo un intercambio do 2,5% das ganancias de ambas películas; Spielberg aceptou o trato e aínda recibe o 2.5% das ganancias de ''Star Wars''.<ref>{{cita web|url=http://www.businessinsider.com/george-lucas-star-wars-bet-made-steven-spielberg-millions-2014-3?op=1 |título=How Steven Spielberg Made Millions Off 'Star Wars' After A 1977 Bet With George Lucas |páxina-web=Business Insider |dataacceso=19-07-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180131235102/http://www.businessinsider.com/george-lucas-star-wars-bet-made-steven-spielberg-millions-2014-3 |dataarquivo=31-01-2018}}</ref> Fox inicialmente tiña dúbidas sobre se ''A guerra das galaxias'' obtería un éxito destacado. Pensábase que ''The Other Side of Midnight'' sería o grande éxito do verán para o estudio, mentres que a película de Lucas tiña a consideración de secundaría para os propietarios das salas de cine nos Estados Unidos. Cando Fox solicitou o [[Mann's Chinese Theatre]], o estudio estimou que a película só necesitaba dúas semanas.<ref name="THRcover">{{cita novas|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/star-wars-flashback-no-theater-846864 |título='Star Wars' Flashback: When No Theater Wanted to Show the Movie in 1977 |nome=Pamela |apelido=McClintock |xornal=[[The Hollywood Reporter]] |data=09-12-2015 |dataacceso=19-07-2019}}</ref> Ante o temor de que o filme fracasase Lucas tiña previsto pasar unha estancia en Hawai coa súa dona Marcia. Despreocupándose de que o filme se estreaba ese día,<ref name="Biskind">{{cita libro|apelido=Biskind |nome=Peter |ano=1998 |título=Easy Riders, Raging Bulls: How the Sex-Drugs-and-Rock 'N' Roll Generation Saved Hollywood |url=https://archive.org/details/easyridersraging00bisk |lugar=New York |editorial=Simon & Schuster |páxinas=[https://archive.org/details/easyridersraging00bisk/page/336 336]–337, 343 |isbn=0-684-80996-6}}.</ref> pasou case todo o mércores nun estudio de son nos Ánxeles. Cando Lucas foi xantar con Marcia encontráronse cunha longa ringleira de persoas ó longo das beirarrúas que conducían ó Mann's Chinese Theatre, agardando para ver ''A guerra das galaxias''.<ref name="Heritage" /> Mais aínda era escéptico sobre o éxito do filme, incluso atendendo ós informes optimistas de Ladd e do estudio. Mentres estivo en Hawai, non foi ata que escoitou os comentarios de Walter Cronkite no ''CBS Evening News'' sobre a enorme multitude de xente que ateigaba os cines cando Lucas se decatou de que se fixera moi rico; [[Francis Ford Coppola]], que necesitaba cartos para terminar ''[[Apocalypse Now]]'' (1979), envioulle un telegrama ó hotel onde se aloxaba Lucas solicitando financiamento.<ref name="Biskind" /> Os actores do elenco convertéronse deseguida en personaxes familiares;<ref name="EmpireOfDreams"/> incluso os membros do equipo técnico, como os decoradores do filme, querían autógrafos.<ref name="Biskind" /> A película foi un grande éxito para 20th Century Fox e foi responsable do fortalecemento da compañía. Tres semanas despois da estrea o prezo das [[Acción (finanzas)|accións]] do estudio ascenderon a un nivel récord. Antes de 1977 as maiores ganancias anuais de 20th Century Fox foran 37 millóns USD, namentres que en 1977 a compañía rompeu ese récord declarando unha ganancia de 79 millóns USD.<ref name="EmpireOfDreams"/> Malia que a neutralidade da película respecto a outras culturas axudou a conseguir éxito internacional, Ladd mostrouse preocupado durante a estrea no [[Xapón]]; trala proxección o público ficou en silencio, o que lle fixo temer a Ladd que o filme non gustara. Os seus contactos aseguráronlle a Ladd que esta era unha reacción positiva, pois no Xapón o silencio era o mellor xeito de honrar unha película. Os grandes ingresos de recadación confirmaron a súa popularidade.<ref name="EmpireOfDreams"/> Pasadas dúas semanas, ''[[Sorcerer (filme)|Sorcerer]]'' (1977) do director [[William Friedkin]], substituíu a ''Star Wars'' no Mann's Chinese Theatre debido ós acordos contractuais; o teatro pasou a película nun lugar de menos prestixio, mais previamente renovou o contrato.<ref name="THRcover" /> Tralo fracaso de ''Sorcerer'', efectuouse a segunda estrea de ''Star Wars'' no Mann's Chinese Theatre o 3 de agosto de 1977, acontecemento sen precedentes ó que asistiron miles de persoas, cerimonia na que C-3PO, R2-D2 e Darth Vader plasmaron as súas pegadas na beirarrúa fronte ó teatro.<ref name="EmpireOfDreams"/><ref name="coate20040921" /> Nese momento ''A guerra das galaxias'' proxectábase en 1&nbsp;096 salas de cine nos Estados Unidos.<ref>{{cita web|url=http://boxofficemojo.com/movies/?page=weekly&id=starwars4.htm |título=''Star Wars'' (1977) – Weekly Box Office Results |páxina-web=[[Box Office Mojo]] |dataacceso=19-07-2019}}</ref> Aproximadamente 60 cines mantiveron a proxección do filme ininterrompidamente durante máis dun ano;<ref>{{cita web|apelido=Zoldessy |nome=Michael |url=http://cinematreasures.org/blog/2012/5/25/celebrating-the-original-star-wars-on-its-35th-anniversary |título=Celebrating the Original STAR WARS on its 35th Anniversary |data=25-05-2012 |dataacceso=19-07-2019 |páxina-web=CinemaTreasures.org}}</ref> en 1978 Lucasfilm distribuíu carteis nestes cines o 25 de maio para conmemorar os eventos do primeiro aniversario da estrea do filme.<ref name="BirthdayPoster">{{cita web|título=MoviePosterCollectors Authentication Star Wars Birthday Cake/First Anniversary One Sheet Movie Poster |url=http://www.moviepostercollectors.guide/MPC_Authentication_Star_Wars_Birthday_Cake.html |páxina-web=MoviePosterCollectors |dataacceso=19-07-2019}}</ref> ''A guerra das galaxias'' estreouse no Reino Unido o 27 de decembro de 1977. As noticias sobre a popularidade do filme nos Estados Unidos propiciaron longas ringleiras á entrada das salas de cine que ofrecían a película por primeira vez en Londres; proxectouse en 12 grandes cidades en xaneiro de 1978 e mais noutros cines de Londres en febreiro.<ref>{{cita web|apelido1=Newbold |nome1=Mark |título=Star Wars in the UK: 1977, the First Star Wars Christmas|url=http://www.starwars.com/news/star-wars-in-ihe-uk-1977-the-first-star-wars-christmas |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=19-07-2019}}</ref> ===Reestrea=== ''A guerra das galaxias'' foi reestreada en 1978, 1979, 1981 e 1982.<ref>{{cita web |título=''Star Wars Ep. IV: A New Hope'' – Box Office Data, DVD and Blu-ray Sales, Movie News, Cast and Crew Information |url=https://the-numbers.com/movie/Star-Wars#tab=summary |páxina-web=The Numbers |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140517182918/http://www.the-numbers.com/movie/Star-Wars#tab=summary |dataarquivo=17-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> A película editouse de novo dixitalmente con algunhas escenas modificadas en 1997 para a estrea da «Edición especial». Dende o seu lanzamento orixinal, a película tamén foi dobrada e subtitulada en numerosos idiomas. En 2010 Lucas anunciou que as seis películas de A guerra das galaxias lanzadas anteriormente serían escaneadas e convertidas a 3D para un lanzamento cinematográfico, pero unicamente se completou a versión en 3D das tres películas que constitúen a precuela antes de que a serie cinematográfica fora vendida a [[The Walt Disney Company|Disney]] en 2012.<ref>{{cita publicación periódica |url=https://hollywoodreporter.com/news/star-wars-saga-set-3d-28485 |title='Star Wars' saga set for 3D release starting 2012 |apelido=Fernandez |nome=Jay |apelido2=Masters |nome2=Kim |revista=The Hollywood Reporter |data=28-09-2010 |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171203125712/https://www.hollywoodreporter.com/news/star-wars-saga-set-3d-28485 |dataarquivo=03-12-2017 |urlmorta=yes }}</ref> ====Edición especial==== {{Véxase tamén|Cambios efectuados nos relanzamentos de A Guerra das galaxias}} Despois de que ILM utilizara os efectos xerados por ordenador para a película ''[[Parque Xurásico]]'' ([[1993]]) de Steven Spielberg, Lucas decidiu que a tecnoloxía dixital acadara a súa «visión orixinal» para A guerra das galaxias.<ref name="EmpireOfDreams" /> Para o vixésimo aniversario da película en 1997, ''A guerra das galaxias'' remasterizouse dixitalmente con algunhas escenas modificadas e volveuse a estrear nos cines, xunto con ''O imperio contraataca'' e o ''Retorno do Jedi'', baixo a campaña titulada Star Wars Trilogy: Special Edition. Esta versión da película dura 124 minutos. [[Ficheiro:Han shot first.jpg|miniatura|upright|Camiseta coa inscrición «Han shot first» («Han disparou primeiro») que se comercializou por mor dunha modificación na edición especial de ''A New Hope'', estreada en 1997.<ref name="Disparo" />]] A edición especial contén tomas e escenas que non se puideron conseguir no lanzamento orixinal debido a limitacións financeiras, tecnolóxicas e de tempo; unha desas escenas representa o encontro entre Han Solo e Jabba o Hutt.<ref name="EmpireOfDreams" /> O proceso de creación dos novos efectos visuais para ''A guerra das galaxias'' apareceu na película documental, ''Special Effects: Anything Can Happen'', dirixida polo deseñador de efectos de son de ''A guerra das galaxias'' Ben Burtt.<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Kwinn |nome=Ann |título=Special Effects: Anything Can Happen |url=http://www.boxoffice.com/reviews/2008-08-special-effects?q=John+Lithgow |revista=Boxoffice |dataacceso=20-05-2020 |data=04-07-1996 |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140521032352/http://www.boxoffice.com/reviews/2008-08-special-effects?q=John+Lithgow |dataarquivo=21-05-2014 |apelidos= }}</ref> Aínda que a maior parte dos cambios son de natureza menor ou estéticos, moitos seguidores e críticos consideran que Lucas degradou a película coas adicións.<ref>{{cita web |páxina-web=DVDActive.com |título=Star Wars: The Changes |url=http://www.dvdactive.com/editorial/articles/star-wars-the-changes-part-one.html |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101223003329/http://www.dvdactive.com/editorial/articles/star-wars-the-changes-part-one.html |dataarquivo=23-12-2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Sagers |nome=Aaron |url=https://www.mcall.com/news/mc-xpm-2006-02-15-3653760-story.html |título=An unbelievable day in the life of Jack Bauer |xornal=[[The Morning Call]] |data=15-02-2006 |dataacceso=01-06-2022 |urlarquivo=http://archive.today/2022.06.01-102929/https://www.mcall.com/news/mc-xpm-2006-02-15-3653760-story.html |dataarquivo=01-06-2022 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |apelido=Miller |nome=Daniel |url=http://www.abc.net.au/news/2015-12-14/restoring-star-wars/6994818 |título=Restoring Star Wars |páxina-web=ABC News |dataacceso=20-05-2020 |data=13-12-2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170124070713/http://www.abc.net.au/news/2015-12-14/restoring-star-wars/6994818 |dataarquivo=24-01-2017 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita publicación periódica |nome=Rose |apelido=Eveleth |url=https://www.theatlantic.com/technology/archive/2014/08/the-star-wars-george-lucas-doesnt-want-you-to-see/379184/ |título=The Star Wars George Lucas Doesn't Want You To See |data=27-08-2014 |revista=The Atlantic |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140828030602/http://www.theatlantic.com/technology/archive/2014/08/the-star-wars-george-lucas-doesnt-want-you-to-see/379184/ |dataarquivo=28-08-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Un cambio particularmente polémico no que un cazador de recompensas chamado Greedo dispara primeiro cando se encontra con Han Solo inspirou camisetas coa frase «[[Han shot first]]» («Han disparou primeiro»).<ref>{{cita web |páxina-web=StarWars.com |editorial=Lucasfilm |título=Exclusive T-shirts to Commemorate DVD Release |url=http://www.starwars.com/collecting/shop/shopnews/news20060503.html |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060902034847/http://starwars.com/collecting/shop/shopnews/news20060503.html |dataarquivo=02-09-2006 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita publicación periódica |url=https://collider.com/star-wars-blu-ray-changes-2/112594/ |título=More Changes to STAR WARS Include Blinking Ewoks and Different Cut of Greedo Shooting First |dataacceso=20-05-2020 |data=01-09-2011 |revista=Collider |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110925081226/http://collider.com/star-wars-blu-ray-changes-2/112594 |dataarquivo=25-09-2011 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="Disparo">{{cita web |url=http://www.hanshootsfirst.org/ |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120316025904/http://www.hanshootsfirst.org/ |dataarquivo=16-03-2012 |título=Han Shoots First |dataacceso=20-05-2020 }}</ref> ''A guerra das galaxias'' necesitou unha extensa recuperación do filme e a restauración de toda a película antes de poder efectuar as modificacións da edición especial de Lucas. Descubriuse que ademais dos negativos comunmente utilizados nas películas, Lucas tamén utilizou Color Reversal Internegative (CRI), unha técnica de inversión de imaxes que Kodak abandonou posteriormente. Resultou que o CRI se deterioraba máis rápido que os negativos, malia que en teoría era de mellor calidade, ó xerarse por duplicado (unha interpositiva e mais unha internegativa) onde se aplicou. En consecuencia todos os negativos compostos tiveron que ser retirados, e os anacos de CRI limpáronse por separado dos negativos convencionais. Unha vez completada a limpeza, a película escaneouse na computadora para efectuar a restauración. En moitos casos, escenas enteiras tiveron que ser reconstruídas restaurando individualmente os seus elementos. A tecnoloxía de composición dixital permitiulle ós restauradores corrixir problemas como o desaliñamento de mates e o «azul derramado».<ref>{{cita web |url=http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/sped/ssws/pg1.htm |título=Saving the Star Wars Saga - A team of determined craftsmen restore luster to the science-fiction classic |páxina=1 |páxina-web=American Society of Cinematographers |data= |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120921225101/http://www.theasc.com/magazine/starwars/articles/sped/ssws/pg1.htm |dataarquivo=21-09-2012 |urlmorta=yes }}</ref> ===Vídeo e outros formatos=== Nos Estados Unidos, [[Francia]], [[República Federal Alemá|Alemaña Occidental]], Italia e o Xapón cachos da película foron lanzados en [[Super 8]], incluídas edicións mudas e en español nos Estados Unidos, e en Italia en sete escenas breves.<ref>{{cita web |url=http://theswca.com/index.php?action=disp_category&category_id=409 |título=Video e Filme - Super 8 |páxina-web=Star Wars Collectors Archive |ano=2014 |dataacceso=22-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140818224123/http://theswca.com/index.php?action=disp_category&category_id=409 |dataarquivo=18-08-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ''A guerra das galaxias'' lanzouse en [[Betamax]],<ref>{{cita libro|title=Star wars |editorial=[[WorldCat]] |oclc=13842348}}</ref> [[CED]],<ref>{{cita novas |apelido=Smith |nome=Doug |url=http://qctimes.com/news/opinion/editorial/columnists/doug-smith/yesterday-s-technology-can-be-a-collectible/article_9e12f11e-7a88-11e0-8008-001cc4c03286.html |título=Yesterday's technology can be a collectible |xornal=Quad-City Times |data=09-05-2011 |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161127152152/http://qctimes.com/news/opinion/editorial/columnists/doug-smith/yesterday-s-technology-can-be-a-collectible/article_9e12f11e-7a88-11e0-8008-001cc4c03286.html |archive-date=27-11-2016 |urlmorta=yes }}</ref> [[LaserDisc]],<ref>{{cita libro|título=Star wars. / Episode IV, A new hope |editorial=WorldCat |oclc=8896917}}</ref> [[Video 2000]] e [[VHS]]<ref>{{cita web |título=Star Wars Trilogy, VHS, CBS/Fox Video, USA 1990 |url=http://www.swonvideo.com/vhs/vvhstrilogyus1988box.htm |páxina-web=SWOnVideo.com |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140715002133/http://www.swonvideo.com/vhs/vvhstrilogyus1988box.htm |dataarquivo=15-07-2014 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |título=Star Wars Trilogy, Widescreen, VHS, 20th Century Fox Video USA, 1992 |url=http://www.swonvideo.com/vhs/vtrilogylbxbox.htm |páxina-web=SWOnVideo.com |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140714173627/http://www.swonvideo.com/vhs/vtrilogylbxbox.htm |dataarquivo=14-07-2014 |urlmorta=yes }}</ref> entre as [[Década de 1980|décadas de 1980]] e [[Década de 1990|1990]] por CBS/Fox Video. O último lanzamento da película orixinal (anterior á edición especial) en formato VHS foi en 1995, como parte da campaña "Last Chance to Own the Original" ("A última oportunidade de ter o orixinal"), dispoñible de forma independente ou como parte da triloxía completa.<ref>{{cita web |autor=Jedi1 |título=The Original Star Wars Trilogy – One Last Time |url=http://thestarwarstrilogy.com/starwars/post/2013/04/30/The-Original-Star-Wars-Trilogy-One-Last-Time |website=TheStarWarsTrilogy.com |dataacceso=23-05-2020 |data=04-04-2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140714151938/http://thestarwarstrilogy.com/starwars/post/2013/04/30/The-Original-Star-Wars-Trilogy-One-Last-Time |dataarquivo=14-07-2014 |urlmorta=yes }}</ref> A película lanzouse por primeira vez en [[DVD]] o 21 de setembro de 2004, nunha caixa con ''O imperio contraataca'', ''O retorno do Jedi'' e un disco extra de material complementario. As películas foron restauradas e remasterizadas dixitalmente, Lucas ademais realizou cambios nos filmes. O DVD presenta unha pista con comentarios de Lucas, Ben Burtt, Dennis Muren e Carrie Fisher. O disco adicional contén o documental ''Empire of Dreams: The Story of the Star Wars Trilogy'', tres longametraxes, avances de filmes, anuncios de televisión, galería de imaxes, un avance exclusivo de ''Episode III: Revenge of the Sith'', unha demostración do [[videoxogo]] para [[Xbox]] de [[LucasArts]] ''[[Star Wars: Battlefront]]'', e un documental sobre o videoxogo do Episodio III.<ref>{{cita web |url=https://ign.com/articles/2004/09/09/star-wars-trilogy |título=Star Wars Trilogy |páxina-web=IGN |data=09-09-2004 |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140430013032/http://www.ign.com/articles/2004/09/09/star-wars-trilogy |dataarquivo=30-04-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O paquete completo foi reeditado en decembro de 2005 como parte dunha caixa de edición limitada de tres discos, excluíndo o disco extra.<ref>{{cita web |url=https://ign.com/articles/2005/09/29/star-wars-due-again-on-dvd |title=Star Wars Due Again on DVD |páxina-web=IGN |data=28-09-2005 |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121018160342/http://www.ign.com/articles/2005/09/29/star-wars-due-again-on-dvd |dataarquivo=18-10-2012 |urlmorta=yes }}</ref> A triloxía orixinal foi lanzada por separado en DVD nunha edición limitada de dous discos, do 12 de setembro ó 31 de decembro de 2006, e novamente nunha caixa de lata nunha edición limitada o 4 de novembro de 2008;<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/movies/saga/20080826news.html |título=Star Wars Saga Repacked in Trilogy Sets on DVD |data=08-08-2008 |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081026032957/http://www.starwars.com/movies/saga/20080826news.html |dataarquivo=26-10-2008 |urlmorta=yes }}</ref> incluíronse as versións orixinais das películas en LaserDisc como material extra, aínda que a conversión provocou deficiencias canto á calidade de imaxe.<ref>{{cita web |apelido=Dawe |nome=Ian |título=Anamorphic Star Wars and Other Musings |páxina-web=Mindjack Film |url=http://www.mindjack.com/film/archives/2006_05_01_archive.html |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060613224955/http://www.mindjack.com/film/archives/2006_05_01_archive.html |dataarquivo=13-06-2006 |urlmorta=yes }}</ref> As seis películas feitas ata o momento de A guerra das galaxias foron lanzadas por 20th Century Fox Home Entertainment en [[Blu-ray Disc]] o 16 de setembro de 2011 en tres edicións diferentes, con ''A New Hope'' dispoñible nunha caixa da triloxía orixinal<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/themovies/saga/preorder_bluray/index.html |title=Pre-order Star Wars: The Complete Saga on Blu-ray Now! |data=06-01-2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110228024727/http://www.starwars.com/themovies/saga/preorder_bluray/index.html |dataarquivo=28-02-2011 |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=23-05-2020 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita novas |nome=Joe |apelido=Utichi |data=15-09-2011 |título=Star Wars on Blu-ray: what surprises does LucasFilm have in store? |url=https://www.theguardian.com/film/filmblog/2011/sep/15/star-wars-blu-ray-lucasfilm |xornal=[[The Guardian]] |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140508151643/http://www.theguardian.com/film/filmblog/2011/sep/15/star-wars-blu-ray-lucasfilm |dataarquivo=08-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> e coas seis películas de A guerra das galaxias feitas ata o momento en Star Wars: The Complete Saga, que inclúe nove discos e máis de 40 horas de contido adicional.<ref>{{cita web |título=Bring the Complete Collection Home: Star Wars: The Complete Saga on Blu-Ray |url=http://www.starwars.com/movies/saga/bluraymay4/index.html |website=StarWars.com |dataacceso=23-05-2020 |data=04-05-2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110507103835/http://www.starwars.com/movies/saga/bluraymay4/index.html |dataarquivo=07-05-2011 |urlmorta=yes }}</ref> As versións orixinais das películas non se incluíron na caixa. Fixéronse novas modificacións nas películas.<ref>{{cita web |apelido=Phillips |nome=Casey |título=Star Wars fans react with mixed feelings to changes in new Blu-ray release |url=http://www.timesfreepress.com/news/2011/sep/16/star-wars-fans-react-with-mixed-feelings/ |xornal=Chattanooga Times Free Press |dataacceso=23-05-2020 |data=16-09-2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140521032253/http://www.timesfreepress.com/news/2011/sep/16/star-wars-fans-react-with-mixed-feelings/ |dataarquivo=21-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O 7 de abril de 2015, Walt Disney Studios, 20th Century Fox e Lucasfilm anunciaron conxuntamente os lanzamentos dixitais das seis películas de A guerra das galaxias. Fox lanzou ''A New Hope'' para descarga dixital o 10 de abril de 2015, Walt Disney Studios Home Entertainment lanzou as outras cinco películas.<ref>{{cita web |título=The Walt Disney Company FY 2013 SEC Form 10-K Filing |url=http://thewaltdisneycompany.com/sites/default/files/reports/fy13-form-10k.pdf |páxina-web=The Walt Disney Company |dataacceso=23-05-2020 |páxina=13 |data=20-11-2013 |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150311190755/http://thewaltdisneycompany.com/sites/default/files/reports/fy13-form-10k.pdf |dataarquivo=11-03-2015 |cita=Antes da adquisición da compañía, Lucasfilm produciu seis películas de A guerra das galaxias (Episodios do I ó VI). Lucasfilm mantivo os dereitos dos bens de consumo relacionados con tódalas películas e os dereitos relativos á televisión e os formatos de distribución electrónica para tódalas películas, coa excepción dos dereitos do Episodio IV, que son propiedade dun terceiro estudio. Todas as películas son distribuídas por un terceiro estudio nos mercados relacionados co cine e o vídeo. Os dereitos de distribución de vídeo para estas películas retornaron a Lucasfilm en maio de 2020 coa excepción do Episodio IV, para o que devandito terceiro conserva estes dereitos de distribución a perpetuidade. }}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Vlessing |nome=Etan |título='Star Wars' Movie Franchise Headed to Digital HD |url=https://hollywoodreporter.com/heat-vision/star-wars-movie-franchise-headed-786673 |dataacceso=23-05-2020 |xornal=[[The Hollywood Reporter]] |data=06-04-2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150410030917/http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/star-wars-movie-franchise-headed-786673 |dataarquivo=10-04-2015 |urlmorta=yes }}</ref> Walt Disney Studios Home Entertainment reeditou a película en Blu-ray, DVD e descarga dixital o 22 de setembro de 2019.<ref>{{Cita web |url=https://comicbook.com/starwars/2019/08/09/star-wars-saga-bluray-rereleases-artwork-covers/#10 |título=Newest Star Wars Saga Blu-rays Get Matching Artwork |apelido=Bonomolo |nome=Cameron |data=08-08-2019 |páxina-web=Comicbook.com |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190926042851/https://comicbook.com/starwars/2019/08/09/star-wars-saga-bluray-rereleases-artwork-covers/#10 |dataarquivo=26-09-2019 |dataacceso=23-05-2020 }}</ref> Ademais, as seis películas estaban dispoñibles en [[resolución 4K]] HDR e Dolby Atmos en [[streaming]] en [[Disney+]] tralo lanzamento do servizo o 12 de novembro de 2019.<ref>{{cita novas |apelido=Whitbrook |nome=James |título=The Mandalorian Will Premiere on Disney+ November 12 |url=https://io9.gizmodo.com/the-mandalorian-will-be-available-on-disney-from-day-o-1833985687/amp |páxina-web=io9 |dataacceso=23-05-2020 |data=11-04-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190412063838/https://io9.gizmodo.com/the-mandalorian-will-be-available-on-disney-from-day-o-1833985687/amp |dataarquivo=12-04-2019 |urlmorta=yes }}</ref> Esta versión da película foi lanzada por Disney nunha caixa 4K Ultra HD Blu-ray o 31 de marzo de 2020.<ref>{{Cita web |url=https://www.filmstories.co.uk/news/star-wars-skywalker-saga-27-disc-ultra-hd-4k-blu-ray-set-now-up-for-preorder/ |title=Star Wars: Skywalker Saga 27-disc Ultra HD 4K Blu-ray set now up for preorder |data=07-01-2020 |páxina-web=Film Stories |dataacceso=23-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200113153302/https://www.filmstories.co.uk/news/star-wars-skywalker-saga-27-disc-ultra-hd-4k-blu-ray-set-now-up-for-preorder/ |dataarquivo=13-01-2020 |urlmorta=yes }}</ref> ==Recepción== ===Recadación=== ''A guerra das galaxias'' continúa sendo unha das películas de máis éxito de recadación de tódolos tempos. O filme estreouse un mércores en 32 salas que se ampliou a 43 o venres; recadou 2&nbsp;556&nbsp;418 USD os primeiros 6 días, na fin de semana do Día dos Caídos<ref>{{cita publicación periódica|revista=[[Variety]] |título=Star Wars' B.O. Hits Wow $2.5 Mil |data=01-07-1977 |páxina=1}}</ref> (10,8 millóns de USD de 2019). Foi aumentando o número de pantallas gradualmente, acumulando 7 millóns USD en poucas semanas trala súa estrea (29,5 millóns USD de 2019).<ref name="caixa">{{cita web |título=Star Wars (1977) |url=https://boxofficemojo.com/movies/?id=starwars4.htm |publisher=[[Box Office Mojo]] |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120312144337/http://boxofficemojo.com/movies/?id=starwars4.htm |dataarquivo=12-03-2012 |urlmorta=yes }}</ref> Superou a ''Tiburón'' (1975) como a película con máis éxito de recadación en América do Norte apenas seis meses despois da súa estrea,<ref>{{cita novas|xornal=The Modesto Bee |título='Star Wars' the new box office champ |data=01-12-1972}}</ref> ingresando máis de 220 millóns USD (928 millóns USD de 2019) durante este período.<ref>{{cita novas|xornal=The StarPhoenix |título=Grease lead summer films as top box-office draw |url=https://news.google.com/newspapers?id=jZVjAAAAIBAJ&sjid=YnoNAAAAIBAJ&pg=1179,1672206 |data=07-09-1978 |páxina=10}}</ref> ''A guerra das galaxias'' fixo a súa estrea internacional contra finais do ano 1978, engadindo o récord mundial ó seu récord nacional de recadación,<ref>{{cita novas|xornal=The StarPhoenix |título=Scariness of Jaws 2 unknown quantity |data=26-05-1978 |url=https://news.google.com/newspapers?id=TpZjAAAAIBAJ&sjid=dnoNAAAAIBAJ&pg=5679,3145694 |páxina=21]}}</ref> ganando 410 millóns USD en total (1,7 billóns{{#tag:ref|Un [[Billón (número)|billón]] equivale a un millón de millóns, ou 10<sup>12</sup>.|group="lower-alpha"}} USD de 2018).<ref>{{cita novas |apelido=Harmetz |nome=Aljean |xornal=The New York Times |título=The Saga Beyond 'Star Wars' |data=18-05-1980 |url=https://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FB0617FE345D17728DDDA10994DD405B8084F1D3 |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130520094753/http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FB0617FE345D17728DDDA10994DD405B8084F1D3 |dataarquivo=20-05-2013 |urlmorta=yes }}</ref> Dende 21 de xullo de 1978, cando aínda se exhibía en 38 salas de cine nos Estados Unidos, a película foi ampliando o número de salas ata acadar 1&nbsp;744, establecendo un novo récord nos Estados Unidos de 10&nbsp;202&nbsp;726 USD recadados nunha fin de semana.<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Murphy |nome=A.D. |revista=Variety |título='Star Wars' Proves There's Plenty of Life in Deluxers |data=21-07-1978 |páxina=1}}</ref><ref>{{cita publicación periódica|revista=Variety |título='Wars' Domestic Weekend B.O. Hits $10.2 Mil For New Record |data=26-07-1978}}</ref><ref>{{cita web |páxina-web=Box Office Mojo |title=Weekend Records Through the Years |url=https://boxofficemojo.com/alltime/weekends/pastrecords.htm |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180307172557/http://www.boxofficemojo.com/alltime/weekends/pastrecords.htm |dataarquivo=07-03-2018 |urlmorta=yes }}</ref> Inicialmente recadou 221&nbsp;280&nbsp;994 USD e, trala súa expansión, sumou 43&nbsp;774&nbsp;911 USD adicionais para elevar os ingresos brutos a 265&nbsp;055&nbsp;905 USD. As reestreas de 1979 (22&nbsp;455&nbsp;262 USD), 1981 (17&nbsp;247&nbsp;363 USD) e 1982 (17&nbsp;981&nbsp;612) elevaron os ingresos brutos acumulados nos Estados Unidos e Canadá a 323 millóns USD<ref>{{cita publicación periódica|revista=Variety |título='Star Wars' B.O. History |data=17-05-1999 |páxina=30}}</ref><ref>{{cita novas |título='Star Wars' takes box office lead over 'E.T.' |data=15-02-1997 |xornal=Lubbock Avalanche-Journal |url=http://lubbockonline.com/news/021597/starwars.htm |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120717101316/http://lubbockonline.com/news/021597/starwars.htm |dataarquivo=17-07-2012 |urlmorta=yes }}</ref> e ampliaron as súas ganancias globais a 530 millóns USD.<ref>{{cita novas |apelido=Wuntch |nome=Philip |xornal=The Dallas Morning News |título=Return of E.T. |data=19-07-1985 |url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=DM&p_text_direct-0=0ED3CD81CFEA1C2E&p_field_direct-0=document_id |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130517022355/http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=DM&p_text_direct-0=0ED3CD81CFEA1C2E&p_field_direct-0=document_id |dataarquivo=17-05-2013 |urlmorta=yes }}</ref> A película seguiu sendo o filme de máis recadación de tódolos tempos ata que ''E.T. the Extra-Terrestrial'' (1982) superou ese récord.<ref>{{cita web |apelido=Dirks |nome=Tim |título=Top Films of All-Time: Part 1&nbsp;– Box-Office Blockbusters |páxina-web=Filmsite.org |url=http://www.filmsite.org/greatfilmssummary.html |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131014123530/http://www.filmsite.org/greatfilmssummary.html |dataarquivo=14-10-2013 |urlmorta=yes }}</ref> Trala estrea da edición especial en 1997,<ref>{{cita web |apelido=Dirks |nome=Tim |title=Greatest Movie Series Franchises of All Time: The Star Wars Trilogy&nbsp;– Part IV |páxinaweb=Filmsite.org |url=http://www.filmsite.org/series-starwars4.html |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131003231735/http://www.filmsite.org/series-starwars4.html |dataarquivo=03-10-2013 |urlmorta=yes }}</ref> ''A guerra das galaxias'' recuperou brevemente o récord de América do Norte antes de perdelo de novo o ano seguinte con ''[[Titanic (filme de 1997)|Titanic]]'' (1997).<ref>{{cita novas |apelido=Lasalle |nome=Mick |título=''Titanic'' Makes Movie History&nbsp;– It's now the biggest moneymaker ever |data=16-03-1998 |xornal=[[San Francisco Chronicle]] |url=http://www.sfgate.com/entertainment/article/Titanic-Makes-Movie-History-It-s-now-the-3011693.php |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130618100509/http://www.sfgate.com/entertainment/article/Titanic-Makes-Movie-History-It-s-now-the-3011693.php |dataarquivo=18-06-2013 |urlmorta=yes }}</ref> En total, a película ganou 775&nbsp;398&nbsp;007 USD en todo o mundo (2&nbsp;500 millóns USD de 2011), incluíndo 460&nbsp;998&nbsp;007 USD só en América do Norte.<ref name="caixa" /> Segundo o [[Guinness World Records]], a película é a terceira con máis recadación cando se axusta á [[inflación]];<ref>{{cita libro|editor=Glenday, Craig |título-translit=ru:Гиннесс. Мировые рекорды 2012 |título-trad=Guinness World Records 2012 |ano=2011 |editorial=Astrel |lugar=[[Moscova]] |isbn=978-5-271-36423-5 |páxina=211 |idioma=ruso}}</ref> no ámbito de América do Norte, ocupa o segundo lugar na lista detrás de ''[[Foise co vento]]'' (1939), axustada á inflación.<ref>{{cita web |páxina-web=Box Office Mojo |título=All Time Box Office: Domestic Grosses&nbsp;– Adjusted for Ticket Price Inflation |url=https://boxofficemojo.com/alltime/adjusted.htm |dataacceso=21-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090504000735/http://www.boxofficemojo.com/alltime/adjusted.htm |dataarquivo=04-05-2009 |urlmorta=yes }}</ref> ===Crítica=== O filme recibiu, en xeral, críticas positivas trala súa estrea. [[Roger Ebert]] do ''[[Chicago Sun-Times]]'', na súa crítica de 1977, declarou: «a miña imaxinación esqueceu que realmente estaba presente nunha sala de cine [...] os eventos da película parecen reais e eu semello ser parte deles», cualificou ''A guerra das galaxias'' como «un conto de fadas» que «aproveita as fantasías ''[[Pulps|pulp]]'' ocultas nos nosos recordos e, ó facelo de xeito tan brillante, reactiva as vellas emocións, medos e sensacións», os personaxes parecéronlle «moi fortes e sinxelos, e teñen unha morea de pequenas debilidades, e grandes e vas esperanzas, coas que nos podemos sentir identificados».<ref>{{cita novas |xornal=Chicago Sun-Times |apelido=Ebert |nome=Roger |ligazón-autor=Roger Ebert |data=1977<!--a data non é "1 de xaneiro de 1977" porque a película estreouse en maio--> |título=''Star Wars'' |url=https://rogerebert.com/reviews/star-wars-1977 |dataacceso=25-06-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130430064749/http://www.rogerebert.com/reviews/star-wars-1977 |dataarquivo=30-04-2013 |urlmorta=yes }}</ref> A.D. Murphy de ''[[Variety]]'' describiu ''A guerra das galaxias'' como «un filme magnífico. George Lucas procurou crear a maior aventura de fantasía posible a partir dos seriais e as antigas épicas de acción da súa infancia, e tivo un éxito brillante» e engadiu: «o excelente equilibrio entre a tecnoloxía e o drama humano é un dos moitos logros: un identifícase cos personaxes e acepta, ó igual que eles, o intrigante mundo intergaláctico no que habitan».<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Murphy |nome=A.D. |url=https://variety.com/1977/film/reviews/star-wars-3-1200424073/ |título=Star Wars |revista=Variety |data=24-05-1977 |dataacceso=25-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130801112049/http://variety.com/1977/film/reviews/star-wars-3-1200424073/ |dataarquivo=01-08-2013 |urlmorta=yes }}</ref> Vincent Canby de ''[[The New York Times]]'' dixo que a película «entreterá a moita xente» e que fora «a película máis elaborada, máis cara e máis fermosa endexamais realizada».<ref>{{cita novas |apelido=Canby |nome=Vincent |data=26-05-1977 |título=''Star Wars'' – A Trip to a Far Galaxy That's Fun and Funny... |xornal=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/library/film/052677wars.html |dataacceso=25-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060424081519/http://www.nytimes.com/library/film/052677wars.html |dataarquivo=24-04-2006 |urlmorta=yes }}</ref> Gary Arnold de ''[[The Washington Post]]'' definiu ''Star Wars'' como unha «aventura fantástica de ciencia ficción» e «malia que ''Star Wars'' foi influenciada por Kubrick —moitos do equipo téninco traballaron con el ou estiveron directamente influenciados por el— o ton e o tempo son completamente diferentes a ''2001: Unha odisea do espazo'' [...]. O filme de Lucas é alegre no canto de portentoso [...] non acouga, mentres Kubrick vai paseniño [...]. O xeneroso estilo de ciencia ficción de Lucas é alegremente entretido».<ref>{{cita novas |apelido=Arnold |nome=Gary |título='Star Wars': A Spectacular Intergalactic Joyride |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/04/06/AR2005040601186.html |xornal=The Washington Post |dataacceso=25-04-2020 |data=25-05-1977 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141222053030/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/04/06/AR2005040601186.html |dataarquivo=22-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Non obstante, o filme non estivo exento de críticas negativas. [[Pauline Kael]] da revista ''[[The New Yorker]]'' criticou ''A guerra das galaxias'' afirmando que «non hai respiro na imaxe, non hai lirismo» e que non tiña «control emocional», e comentou; «nun xesto cara á [[igualdade de xénero]], a animadora de instituto / princesa en apuros fala coma un macholo duro e atrevido».<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Kael |nome=Pauline |ligazón-autor=Pauline Kael |revista=The New Yorker |data=26-09-1977 |título=Contrasts |url=https://www.newyorker.com/archive/content/articles/050523fr_archive02 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20061217122529/http://www.newyorker.com/archive/content/articles/050523fr_archive02 |dataarquivo=17-12-2006 |dataacceso=25-04-2020 |urlmorta=yes |apelidos= }}</ref> Stanley Kauffmann de ''[[The New Republic]]'' opinou que «''Star Wars'' é unha película rancia, corrente e para homes que estrañan a adolescencia», o traballo «parece menos enxeñoso que en ''TX 1138''».<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Kauffmann |nome=Stanley |url=https://newrepublic.com/article/125424/innocences-star-wars-iv-a-new-hope-review-stanley-kauffmann |título=Innocences |revista=[[The New Republic]] |data=18-06-1977 |dataacceso=26-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151222181328/https://newrepublic.com/article/125424/innocences-star-wars-iv-a-new-hope-review-stanley-kauffmann |dataarquivo=22-12-2015 |urlmorta=yes }}</ref> John Simon da revista ''[[New York (revista)|New York]]'' escribiu; «''Star Wars'' espida das súas imaxes a miúdo sorprendentes e a súa xerga científica elevada, ofrece unha historia, personaxes e diálogo dunha banalidade insoportable».<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Simon |nome=John |título=Looking Back at New York's Critical 1977 Review of Star Wars |url=https://www.vulture.com/2015/12/nymag-original-star-wars-review-1977.html# |revista=[[New York (revista)|New York]] |data=20-06-1977 |dataacceso=26-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151217215621/http://www.vulture.com/2015/12/nymag-original-star-wars-review-1977.html |dataarquivo=17-12-2015 |urlmorta=yes }}</ref> Cando ''A guerra das galaxias'' se estreou no Reino Unido, Derek Malcolm de ''[[The Guardian]]'' afirmou; «non mellora o traballo anterior de Lucas, excepto en termos de recadación. Non é a mellor película do ano, non é a mellor ciencia ficción que se levou á pantalla [...]. Pero, por outra banda, é unha diversión enorme e emocionante para quen estea disposto a acomodarse na súa butaca e deixar que todo se apodere del».<ref>{{cita novas |url=https://www.theguardian.com/film/1977/dec/27/derekmalcolmscenturyoffilm |title=Lucas in the sky with diamonds |xornal=[[The Guardian]] |data=27-12-1977 |dataacceso=26-05-2020 |apelido=Malcolm |nome=Derek |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141222053246/http://www.theguardian.com/film/1977/dec/27/derekmalcolmscenturyoffilm |dataarquivo=22-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O correspondente de ''[[The Daily Telegraph]]'', Adrian Berry, dixo que ''Star Wars'' «é a mellor película deste tipo dende ''2001'' [: ''A Space Odyssey''] e, en certos aspectos, é unha das máis emocionantes xamais realizadas», describiu a trama como «non pretensiosa e agradablemente desprovista de calquera 'mensaxe'».<ref>{{cita novas |apelido=Berry |nome=Adrian |título=Star Wars: the Telegraph's original 1977 review |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/star-wars/10430039/Star-Wars-the-Telegraphs-original-1977-review.html |xornal=The Daily Telegraph |dataacceso=26-05-2020 |data=16-12-1977 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140608235200/http://www.telegraph.co.uk/culture/star-wars/10430039/Star-Wars-the-Telegraphs-original-1977-review.html |dataarquivo=08-06-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ===Premios e candidaturas=== A película obtivo numerosos premios trala súa estrea nas pantallas. ''A guerra das galaxias'' ganou seis [[premios Óscar]] na súa [[50ª edición dos Óscar|50ª edición]] dentro das categorías de «[[Óscar ó mellor deseño de produción|mellor dirección artística]]», «[[Óscar ó mellor deseño de vestiario|mellor vestiario]]», «[[Óscar á mellor montaxe|mellor montaxe]]», «[[Óscar á mellor banda sonora|mellor banda sonora]]», «[[Óscar ó mellor son|mellor son]]», «[[Óscar ós mellores efectos visuais|mellores efectos visuais]]» e logrou un Óscar especial pola edición dos efectos de son de Ben Burtt. Foi candidata a «[[Óscar ó mellor filme|mellor filme]]», que conseguiu ''Annie Hall'' (1977) de Woody Allen, aspirou a «[[Óscar ó mellor guión orixinal|mellor guión orixinal]]» polo escrito de George Lucas, quen optou tamén a «[[Óscar ó mellor director|mellor director]]» —non obstante ambos fóronlle concedidos a Woody Allen—, e finalmente optou ó «[[Óscar ó mellor actor secundario|mellor actor secundario]]» pola interpretación de Alec Guinness, que conseguiu no seu lugar [[Jason Robards]] por ''[[Julia (filme de 1977)|Julia]]'' (1977).<ref>{{cita web |url=http://www.oscars.org/oscars/ceremonies/1978 |título=The 50th Academy Awards (1978) Nominees and Winners |dataacceso=26-05-2020 |páxina-web=[[Academia das Artes e das Ciencias Cinematográficas]] |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150402004056/http://www.oscars.org/oscars/ceremonies/1978 |dataarquivo=02-04-2015 |urlmorta=yes }}</ref> Un Academy Scientific and Technical Award foille concedido, entre outros, a John Dykstra polo seu desempeño.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0004375/awards |title=John Dykstra |páxina-web=IMDb |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170414202022/http://www.imdb.com/name/nm0004375/awards |dataarquivo=14-04-2017 |urlmorta=yes }}</ref> Nos [[premios Globo de Ouro]], a película foi candidata a «[[Globo de Ouro ó mellor filme dramático|mellor filme dramático]]», «[[Globo de Ouro ó mellor director|mellor director]]», «mellor actor secundario» (Alec Guinness) e ganou o premio á «mellor banda sonora».<ref>{{cita web |título=35th Golden Globes Awards (1978) – Movies from 1977 |url=https://www.filmaffinity.com/es/awards.php?award_id=goldenglobes&year=1978 |páxina-web=[[FilmAffinity]] |dataacceso=27-05-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200503021421/https://www.filmaffinity.com/es/awards.php?award_id=goldenglobes&year=1978 |dataarquivo=03-05-2020 |idioma=castelán |urlmorta=yes }}</ref> Na 32ª edición dos [[BAFTA|premios BAFTA]], foi candidata a «mellor filme», «mellor montaxe», «mellor vestiario», «mellor deseño artístico», «mellor son» e «mellor banda sonora»; venceu nas dúas últimas categorías.<ref>{{cita web |título=Film in 1979 |url=http://awards.bafta.org/award/1979/film |páxina-web=[[BAFTA|British Academy of Film and Television Arts]] |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140429183314/http://awards.bafta.org/award/1979/film |dataarquivo=29-04-2014 |urlmorta=yes }}</ref> A película conseguiu o [[premio Hugo]] á «[[Premio Hugo á mellor presentación dramática|mellor presentación dramática]]»<ref>{{cita web |url=http://www.thehugoawards.org/hugo-history/1978-hugo-awards/ |título=1978 Hugo Awards |páxina-web=World Science Fiction Society |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110507164638/http://www.thehugoawards.org/hugo-history/1978-hugo-awards/ |dataarquivo=07-05-2011 |urlmorta=yes }}</ref> e a banda sonora de John Williams obtivo o [[Premios Grammy|premio Grammy]] á «mellor banda sonora de cine ou televisión».<ref>{{cita web |título=Past Winners Search |url=http://www.grammy.com/nominees/search?artist=&title=&year=1977&genre=All |páxina-web=[[Premio Grammy|Grammy Awards]] |dataacceso=28-05-2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141222041310/http://www.grammy.com/nominees/search?artist=&title=&year=1977&genre=All |dataarquivo=22-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> O filme obtivo doce candidaturas nos [[premios Saturn]], ganando oito: «mellor filme de ciencia ficción», «mellor director», «mellor guión», «mellor actor secundario», «mellor música», «mellor vestiario», «mellor maquillaxe» e «mellores efectos especiais».<ref>{{cita web |url=http://award.mtime.com/24/1978/ |páxina-web=Mtime.com |title=第5届美国电影电视土星奖The 5th Saturn Awards(1978) |data=24-02-2016 |dataacceso=27-05-2020 |data-arquivo=24-12-2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151224171542/http://award.mtime.com/24/1978/ |url-morta=yes }}</ref> {| class="wikitable centre" style="margin:auto; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; text-align:center" |+Lista de premios e candidaturas : ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Ano ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Cerimonia ou premio ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Categoría ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Candidatos ! scope="col" style="background:#B0C4DE;" | Resultado |- | rowspan="2" | 1977 | rowspan="2" | Los Angeles Film Critics Association | Mellor filme | | {{y}} |- | Mellor música | [[John Williams]] | {{y}} |- | rowspan="32" | 1978 | rowspan="11" | [[50ª edición dos Óscar|Óscars]] | [[Óscar ó mellor filme|Mellor filme]] | Gary Kurtz | {{n}} |- | [[Óscar ó mellor director|Mellor director]] | [[George Lucas]] | {{n}} |- | [[Óscar ó mellor guión orixinal|Mellor guión orixinal]] | George Lucas | {{n}} |- | [[Óscar ó mellor actor secundario|Mellor actor secundario]] | [[Alec Guinness]] | {{n}} |- | [[Óscar ó mellor deseño de produción|Mellor dirección artística]] | John Barry, Roger Christian, Leslie Dilley e Norman Reynolds | {{y}} |- | [[Óscar ó mellor deseño de vestiario|Mellor vestiario]] | John Mollo | {{y}} |- | [[Óscar ó mellor son|Mellor son]] | Derek Ball, Don McDougall, Bob Minkler e Ray West | {{y}} |- | [[Óscar á mellor montaxe|Mellor montaxe]] | Richard Chew, Paul Hirsch e Marcia Lucas | {{y}} |- | [[Óscar ós mellores efectos visuais|Mellores efectos visuais]] | Robert Blalack, John Dykstra, Richard Edlund, Grant McCune e John Stears | {{y}} |- | [[Óscar á mellor banda sonora|Mellor banda sonora]] | John Williams | {{y}} |- | Óscar por unha contribución especial | Ben Burtt, pola creación de efectos sonoros | {{y}} |- | rowspan="4" | [[Premios Globo de Ouro|Globos de Ouro]] | [[Globo de Ouro ó mellor filme dramático|Mellor filme dramático]] | | {{n}} |- | [[Globo de Ouro ó mellor director|Mellor director]] | George Lucas | {{n}} |- | Mellor actor secundario | Alec Guinness | {{n}} |- | Mellor música | John Williams | {{y}} |- | rowspan="12" | [[Premios Saturn]] | Mellor actríz | [[Carrie Fisher]] | {{n}} |- | rowspan="2" | Mellor actor | [[Harrison Ford]] | {{n}} |- | [[Mark Hamill]] | {{n}} |- | rowspan="2" | Mellor actor secundario | [[Peter Cushing]] | {{n}} |- | Alec Guinness | {{y}} |- | Mellor filme de ciencia ficción | | {{y}} |- | Mellor director | George Lucas [[ex aequo]] con [[Steven Spielberg]] por ''Close Encounters of the Third Kind'' | {{y}} |- | Mellor guión | George Lucas | {{y}} |- | Mellor música | John Williams ex aequo con el mesmo por ''Close Encounters of the Third Kind'' | {{y}} |- | Mellor vestiario | John Mollo | {{y}} |- | Mellor maquillaxe | Rick Baker e Stuart Freeborn | {{y}} |- | Mellores efectos especiais | John Dykstra e John Stears | {{y}} |- | [[Premios Grammy]] | Mellor álbum de música nun filme | John Williams | {{y}} |- | [[Premio Hugo]] | [[Premio Hugo á mellor presentación dramática|Mellor presentación dramática]] | | {{y}} |- | People's Choice Awards | Filme preferido | | {{y}} |- | [[Premio Nébula]] | Premio especial | | {{y}} |- | Writers Guild of America Awards | Mellor guión orixinal de comedia | George Lucas | {{n}} |- | rowspan="8" | 1979 | rowspan="6" | [[BAFTA]] | Mellor filme | | {{n}} |- | Mellor dirección artística | John Barry | {{n}} |- | Mellor vestiario | John Mollo | {{n}} |- | Mellor montaxe | Richard Chew, Paul Hirsch e Marcia Lucas | {{n}} |- | Mellor banda sonora | John Williams | {{y}} |- | Mellor son | Ben Burtt e outros once técnicos | {{y}} |- | rowspan="2" | Evening Standard British Film Awards | Mellor filme | | {{y}} |- | Mellor actor | Alec Guinness | {{y}} |} ==Influencia== O crítico de cine Roger Ebert escribiu no seu libro ''The Great Movies'': «ó igual que ''[[The Birth of a Nation]]'' e ''[[Cidadán Kane]]'', ''A guerra das galaxias'' foi un fito técnico que influíu en moitas películas posteriores». Empezou unha nova xeración de efectos especiais e filmes enérxicos. A película foi unha das primeiras en combinar varios xéneros cinematográficos para crear un novo concepto de xénero.<ref name="Legado" /> Finalmente, xunto a ''Tiburón'' (1975) de Steven Spielberg, cambiou a atención da industria cinematográfica, afastándose das películas de carácter máis persoal, cara ós ''blockbusters'' de grande orzamento centrados en espectadores máis novos.<ref name="EmpireOfDreams" /><ref>{{cita web |xornal=Chicago Sun-Times |apelido=Ebert |nome=Roger |ligazón-autor=Roger Ebert |data=28-06-1999 |título=Great Movies: Star Wars |url=https://rogerebert.com/reviews/great-movie-star-wars-episode-iv-a-new-hope-1977 |dataacceso=01-10-2006 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130413113345/http://www.rogerebert.com/reviews/great-movie-star-wars-episode-iv-a-new-hope-1977 |dataarquivo=13-04-2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="Shone">{{cita libro|apelido=Shone |nome=Tom |ano=2004 |título=Blockbuster: How Hollywood Learned to Stop Worrying and Love the Summer |lugar=London |editorial=Simon & Schuster |páxina=64 |isbn=0-7432-6838-5}}</ref> Entre os cineastas que admitiron a influencia de ''A guerra das galaxias'' na súa carreira encóntranse [[James Cameron]], [[J. J. Abrams]], [[Damon Lindelof]], [[Dean Devlin]], [[Gareth Edwards (director)|Gareth Edwards]],<ref>{{cita web |url=https://www.theguardian.com/film/2011/feb/27/gareth-edwards-monsters-star-wars |título=The film that changed my life: Gareth Edwards |apelido=Hopkins |nome=Jessica |data=27-02-2011 |dataacceso=27-05-2020 |xornal=The Guardian |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140505015532/http://www.theguardian.com/film/2011/feb/27/gareth-edwards-monsters-star-wars |dataarquivo=05-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> [[Roland Emmerich]], [[John Lasseter]],<ref>{{cita web |apelido=Pond |nome=Steve |título=Why Disney Fired John Lasseter&nbsp;– And How He Came Back to Heal the Studio |url=https://thewrap.com/john-lasseter-disney-fired-frozen-healed-studio-oscarwrap-down-wire |páxina-web=TheWrap |dataacceso=10-05-2014 |data=21-02-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140508200853/http://www.thewrap.com/john-lasseter-disney-fired-frozen-healed-studio-oscarwrap-down-wire |dataarquivo=08-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> [[David Fincher]], [[Peter Jackson]], [[Joss Whedon]], [[Christopher Nolan]], [[Ridley Scott]], [[John Singleton]] e [[Kevin Smith]].<ref name="Legado" /> Scott, Cameron e Jackson asimilaron o concepto de Lucas de «futuro preexistente» introducindo o concepto nas súas películas, como ''[[Alien (filme)|Alien]]'' (1979) e ''[[Blade Runner]]'' (1982) de Scott , e ''[[Terminator]]'' (1984) de Cameron —quen tamén dirixiu ''[[Aliens]]'' (1986)—. Peter Jackson aplicou o concepto na súa triloxía ''The Lord of the Rings'' para producir a sensación de realismo e credibilidade.<ref name="Legado" /> Christopher Nolan citou ''A guerra das galaxias'' como un influxo para o seu filme ''[[Orixe (filme)|Orixe]]'' (2010).<ref>{{cita web |título=Christopher Nolan's Star Wars Inspiration |url=http://hub.contactmusic.com/news/christopher-nolans-star-wars-inspiration_1153625 |páxina-web=ContactMusic.com |data=16-07-2010 |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141219064444/http://hub.contactmusic.com/news/christopher-nolans-star-wars-inspiration_1153625 |dataarquivo=19-12-2014 |urlmorta=yes }}</ref> Algúns críticos consideran que ''A guerra das galaxias'', ó igual que ''Tiburón'', prexudicaron notablemente a Hollywood ó cambiar a preferencia por películas como ''[[O padriño]]'' (1972), ''[[Taxi Driver]]'' (1976) e ''Annie Hall'' (1977) cara a películas de fantasía e espectaculares para un público máis novo.<ref name="Greydanus">{{cita web |páxina-web=Decent Films Guide |apelido=Greydanus |nome=Steven D. |título=An American Mythology: Why Star Wars Still Matters |url=http://www.decentfilms.com/articles/starwars |dataacceso=28-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120206024753/http://www.decentfilms.com/articles/starwars |dataarquivo=06-02-2012 |urlmorta=yes }}</ref> Peter Biskind aseverou: «cando todo estivo dito e feito, Lucas e Spielberg cambiaron os espectadores da [[década de 1970]], que se volveran máis sofisticados consumindo películas europeas e do [[Novo Hollywood]], cara á simplicidade das películas da [[Cine clásico de Hollywood|Idade de ouro de Hollywood]] anterior á [[década de 1960]], camiñaron de regreso ó [[Alicia do outro lado do espello|outro lado do espello]]».<ref name="Biskind" /><ref name="Greydanus" /> Pola contra, Tom Shone escribiu que a través de ''A guerra das galaxias'' e ''Tiburón'', Lucas e Spielberg «non traizoaron o cine en absoluto: conectaron novamente, devolveron o medio ás súas raíces, como nun espectáculo festivo, un acto máxico e un enorme efecto especial», que representou «unha especie de renacemento».<ref name="Shone" /> Por outra banda, a película foi obxecto de diversas [[parodia]]s; a [[curtametraxe]] ''Hardware Wars'' (1978) foi unha das primeiras;<ref>{{cita web |título=''Star Wars, Episode IV: A New Hope'' (1977) |url=http://www.filmsite.org/starw.html |páxina-web=Filmsite.org |dataacceso=28-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140328054859/http://www.filmsite.org/starw.html |dataarquivo=28-03-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ''[[Spaceballs]]'' (1987) de [[Mel Brooks]] é unha comedia satírica de ''A guerra das galaxias'';<ref>{{cita web |título=Spaceballs |url=https://www.metacritic.com/movie/spaceballs |páxina-web=Metacritic |dataacceso=28-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329090328/http://www.metacritic.com/movie/spaceballs |dataarquivo=29-03-2014 |urlmorta=yes }}</ref> e algunhas series como ''[[Family Guy]]'',<ref>{{cita novas |apelido=Collins |nome=Scott |título=Q & A with Seth MacFarlane |url=https://articles.latimes.com/2009/dec/27/entertainment/la-ca-conversation27-2009dec27 |xornal=Los Angeles Times |dataacceso=28-08-2020 |data=27-12-2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140304054300/http://articles.latimes.com/2009/dec/27/entertainment/la-ca-conversation27-2009dec27 |dataarquivo=04-03-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ''[[Robot Chicken]]''<ref>{{cita novas |apelido=Snider |nome=Mike |título=''Robot Chicken'' digs its satirical talons into ''Star Wars'' |url=http://usatoday30.usatoday.com/life/television/news/2007-06-12-robot-chicken_N.htm |xornal=[[USA Today]] |dataacceso=28-05-2020 |data=13-06-2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121119051422/http://usatoday30.usatoday.com/life/television/news/2007-06-12-robot-chicken_N.htm |dataarquivo=19-11-2012 |urlmorta=yes }}</ref> e ''[[The Simpsons]]''<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/community/news/media/f20070724/index.html?page=3 |título=I Bent My Wookiee! Celebrating the Star Wars/Simpsons Connection |dataacceso=28-05-2020 |data=24-07-2007 |apelido=Scott |nome=Chernoff |páxina-web=StarWars.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110724223022/http://starwars.com/community/news/media/f20070724/index.html?page=3 |dataarquivo=24-07-2011 |urlmorta=yes }}</ref> produciron episodios parodiando o filme. ==Recoñecemento== En 1989, a versión cinematográfica de ''A guerra das galaxias'' de 1977 foi seleccionada polo [[National Film Registry]] da [[Biblioteca do Congreso dos Estados Unidos de América]] para a súa preservación.<ref name="NFR" /> A película de 35 mm da edición especial de 1997 presentouse inicialmente para efectuar a preservación debido á dificultade para transferila dende os positivos orixinais,<ref name="positivo">{{cita web |apelido=Andrews |nome=Mallory |título=A 'New' New Hope: Film Preservation and the Problem with 'Star Wars' |url=http://www.soundonsight.org/a-new-new-hope-film-preservation-and-the-problem-with-star-wars/ |páxina-web=Sound on Sight |dataacceso=20-05-2020 |data=21-07-2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140728002438/http://www.soundonsight.org/a-new-new-hope-film-preservation-and-the-problem-with-star-wars/ |dataarquivo=28-07-2014 |urlmorta=yes }}</ref> pero máis tarde desvelouse que a Biblioteca posuía unha película como depósito dos dereitos de autor do lanzamento cinematográfico orixinal. No 2015 esta copia fora transferida a unha [[resolución 2K]] mediante escaneo, dispoñible para a súa visión mediante solicitude previa.<ref name="2k">{{cita web |apelido=Ulanoff |nome=Lance |título=The search for the 'Star Wars' George Lucas doesn't want you to see |url=http://mashable.com/2015/12/17/star-wars-original-cut/#q9dBHW8NZkq0 |páxina-web=Mashable |data=17-12-2015 |dataacceso=20-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161013075503/http://mashable.com/2015/12/17/star-wars-original-cut/#q9dBHW8NZkq0 |dataarquivo=13-10-2016 |urlmorta=yes }}</ref> No ano 2004 o [[National Recording Registry]] seleccionou para a súa conservación a [[Banda sonora orixinal|banda sonora]] creada por John Williams para a película.<ref>{{cita web |url=https://www.loc.gov/programs/national-recording-preservation-board/recording-registry/complete-national-recording-registry-listing/ |título=Complete National Recording Registry Listing National - Recording Registry - National Recording Preservation Board - Programs at the Library of Congress |páxina-web=Library of Congress |dataacceso=27-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200309102746/https://www.loc.gov/programs/national-recording-preservation-board/recording-registry/complete-national-recording-registry-listing/ |dataarquivo=09-03-2020 |urlmorta=yes }}</ref> No seu número do [[30 de maio]] de [[1977]] da revista ''[[Time]]'', Gerald Clarke<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Corliss |nome=Richard |título=Star Wars Turns 35: How TIME Covered the Film Phenomenon |url=http://entertainment.time.com/2012/05/25/happy-35th-anniversary-star-wars/ |revista=Time |dataacceso=28-05-2020 |data=25-05-2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140601173454/http://entertainment.time.com/2012/05/25/happy-35th-anniversary-star-wars/ |dataarquivo=01-06-2014 |urlmorta=yes }}</ref> declarou ''A guerra das galaxias'' «película do ano».<ref>{{cita publicación periódica |título=STAR WARS The Year's Best Movie |url=https://time.com/4153583/star-wars-the-years-best-movie/ |revista=Time |dataacceso=28-05-2020 |data=30-05-1977 |volume=109 |número=22 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20200217194356/https://time.com/4153583/star-wars-the-years-best-movie/ |dataarquivo=17-02-2020 |urlmorta=yes }}</ref> Nunha cerimonia celebrada durante a segunda estrea de ''A guerra das galaxias'' no Mann's Chinese Theatre o 3 de agosto de 1977, nun acontecemento sen precedentes ó que asistiron miles de persoas, [[C-3PO]], [[R2-D2]] e [[Darth Vader]] plasmaron as súas pegadas na beirarrúa fronte a debandito teatro.<ref name="EmpireOfDreams"/><ref name="coate20040921" /> O guión orixinal de George Lucas foi escollido polo [[Writers Guild of America]] como un dos mellores de tódolos tempos.<ref name="guión" /> Para conmemorar o 30º aniversario da película, en maio de 2007, o [[Servizo Postal dos Estados Unidos de América]] emitiu un conxunto de 15 [[Selo postal|selos]] que representan os personaxes de A guerra das galaxias.<ref>{{cita web |título=Two Legendary Forces Unite to Honor 30th Anniversary of ''Star Wars'' |url=http://www.usps.com/communications/newsroom/2007/sr07_012.htm |páxina-web=[[Servizo Postal dos Estados Unidos de América]] |dataacceso=29-05-2020 |data=marzo de 2007 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070329033048/http://www.usps.com/communications/newsroom/2007/sr07_012.htm |dataarquivo=29-03-2007 |urlmorta=yes }}</ref> ==Adaptacións== ===Novela e banda deseñada=== ''A guerra das galaxias'' foi novelada e publicada como ''Star Wars: From the Adventures of Luke Skywalker'' en decembro de 1976, seis meses antes do lanzamento da película.<ref>{{cita web|url=https://www.starwars.com/news/check-out-over-40-years-of-star-wars-a-new-hope-novelization-covers |título=Over 40 Yeras of Star Wars: A New Hope Novelization Covers |páxina-web=StarWars.com |dataacceso=31-05-2020}}</ref> George Lucas figura como o autor, non obstante Alan Dean Foster foi o responsable de escribir o libro baseandose no guión de Lucas.<ref>{{cita libro|título=Star Wars: A New Hope |url=https://archive.org/details/starwars00gard |apelido=Lucas |nome=George |ano=1997 |editorial=Del Rey |page=introdución}}</ref> O director de mercadotecnia Charles Lippincott acadou un acordo en novembro de 1976 con [[Ballantine Books]] para publicar a novela, no mes de febreiro de 1977 vendéranse medio millón de copias.<ref>{{cita libro|apelido=Sutherland |nome=John |título=Bestsellers (Routledge Revivals): Popular Fiction of the 1970s |ano=2010 |editorial=Routledge |isbn=9781136830631 |capítulo=8. Star Wars - a real gee-whizz book}}</ref> Foster escribiu unha secuela da novela titulada ''Splinter of the Mind's Eye'' e publicada por [[Del Rey Books]] (unha filial de Ballantine Books) en 1978. O libro foi escrito coa intención de ser unha continuación de baixo orzamento de ''A guerra das galaxias'' no caso de que a película non tivese éxito.<ref>{{cita web |apelido=Wenz |nome=John |título=The First Star Wars sequel: Inside the writing of Splinter of the Mind's Eye |url=https://syfy.com/syfywire/the-first-star-wars-sequel-inside-the-writing-of-splinter-of-the-minds-eye |páxina-web=SyFy.com |data=01-01-2018 |dataacceso=31-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180930231749/https://www.syfy.com/syfywire/the-first-star-wars-sequel-inside-the-writing-of-splinter-of-the-minds-eye |dataarquivo=30-09-2018 |urlmorta=yes }}</ref> [[Marvel Comics]], tras acadar un acordo para obter a licenza, adaptou ''A guerra das galaxias'' nos seis primeiros números do seu cómic ''Star Wars''. A adaptación foi escrita por [[Roy Thomas]] con ilustracións de [[Howard Chaykin]], o primeiro número foi publicado en abril de 1977<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f20070601/index.html?page=1 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100326072227/http://www.starwars.com/episode-iv/bts/article/f20070601/index.html |título=Star Wars: The Comic Book That Saved Marvel! |páxina=StarWars.com |data=01-06-2007 |dataacceso=32-05-2020 |apelido=Thomas |nome=Roy |dataarquivo=26-03-2010 |urlmorta=yes }}</ref> e foi un éxito de vendas para Marvel.<ref>{{cita web |url=http://www.comicbookresources.com/?page=article&old=1&id=186 |título=Jim Shooter Interview: Part 1 |páxina-web=Comic Book Resources |data=06-10-2000 |dataacceso=32-05-2020 |apelido=Thomas |nome=Michael |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120813074853/http://www.comicbookresources.com/?page=article&old=1&id=186 |dataarquivo=13-08-2012 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.jimshooter.com/2011/07/roy-thomas-saved-marvel.html |título=Roy Thomas Saved Marvel |apelido=Shooter |nome=Jim |data=05-07-2011 |páxina-web=Jimshooter.com |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150912134444/http://www.jimshooter.com/2011/07/roy-thomas-saved-marvel.html |dataarquivo=12-09-2015 |urlmorta=yes |data-acceso=31-05-2020 }}</ref><ref>{{cita publicación periódica|apelido=Miller |nome=John Jackson |data=07-03-1997 |título=Gone but not forgotten: Marvel Star Wars series kept franchise fans guessing between films |revista=Comics Buyer's Guide |lugar=Iola, Wisconsin |páxina=46}}</ref> Lucasfilm adaptou a historia a un libro para nenos, con casete ou disco incluído, publicado en 1979; en cada páxina do libro represéntase un fotograma da película cunha explicación sucinta da historia.<ref>{{cita web |url=http://www.starwars.com/hyperspace/member/kessel/news20051222.html |title=The Flight and Fall of Black Falcon |apelido=Vilmur |nome=Pete |páxina-web=StarWars.com |data=11-09-2008 |dataacceso=31-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110912232305/http://www.starwars.com/hyperspace/member/kessel/news20051222.html |dataarquivo=12-09-2011 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web|url=http://blog.theswca.com/2016/03/the-read-along-story-look-at-audio.html |title=The Read-Along Story: A Look at Audio-Literary Collectibles |apelido=Salvatore |nome=Ron |páxina-web=The Star Wars Collectors Archive |data=08-03-2016 |dataacceso=31-05-2020}}</ref> No ano 2013 [[Dark Horse Comics]] publicou unha adaptación en banda deseñada da trama descrita no guión orixinal.<ref>{{cita web |título=The Star Wars #1 (Nick Runge Cover) |url=http://www.darkhorse.com/Comics/22-824/The-Star-Wars-1-Nick-Runge-cover |editorial=[[Dark Horse Comics]] |dataacceso=31-05-2020 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140526060000/http://www.darkhorse.com/Comics/22-824/The-Star-Wars-1-Nick-Runge-cover |dataarquivo=26-05-2014 |urlmorta=yes }}</ref> ===Radio=== {{Artigo principal|Star Wars (radionovela)}} Na década de 1980, os dramas radiofónicos estaban en declive nos Estados Unidos. Richard Toscan, decano asociado da escola de artes escénicas da University of Southern California (USC), que empezara coa dramatización dos contos de [[Raymond Carver]] na emisora de [[Radio (medio de comunicación)|radio]] KUSC-FM —cadea de radio da universidade afiliada á [[National Public Radio]] (NPR)— contando co apoio de [[John Houseman]], produtor responsable do drama radiofónico ''[[The War of the Worlds (radio)|The War of the Worlds]]'' de [[Orson Welles]] en 1938. Trala suxestión de Frank Mankiewicz, alumno seu, considerou que a popularidade de ''A guerra das galaxias'' atraería novos oíntes e máis novos. Non obstante, estimaban que os custos de produción eran excesivamente elevados, emporiso, a USC era a [[alma máter]] de George Lucas e estes lazos resultaron ser vantaxosos; o director cedeulle decontado os dereitos de ''A guerra das galaxias'', incluídos os dereitos da música e os efectos de son, polo prezo simbólico de 1 USD.<ref name="Robb">{{cita libro|apelido=Robb |nome=Brian J. |ano=2012 |título=A Brief Guide to Star Wars |lugar=London |editorial=Hachette |isbn=9781780335834}}</ref><ref name="allthings">{{cita web |apelido=John |nome=Derek |título=That Time NPR Turned 'Star Wars' Into A Radio Drama — And It Actually Worked |url=https://www.npr.org/2015/12/18/460269884/that-time-npr-turned-star-wars-into-a-radio-drama-and-it-actually-worked |via=NPR.org |páxina-web=[[All Things Considered]] |dataacceso=30-05-2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160620103128/http://www.npr.org/2015/12/18/460269884/that-time-npr-turned-star-wars-into-a-radio-drama-and-it-actually-worked |dataarquivo=20-06-2016 |urlmorta=yes }}</ref> A pesar de todo a NPR necesitaba de escribir guións, contratar actores e alugar o estudio. Sen fondos para cubrir o orzamento de 200&nbsp;000 USD, a NPR alcanzou un acordo de coprodución coa cadea de radiotelevisión británica [[British Broadcasting Corporation|BBC]], cunha longa tradición na produción de dramas radiofónicos. A BBC proporcionou un equipo de produción, incluído o director [[John Madden]], e a cambio recibiu os dereitos de transmisión no Reino Unido. Dende o principio, os produtores de NPR pensaron que o guión se adaptaría ben a un relato episódico, baseándose no formato de seriais da década de 1930 como ''Flash Gordon'' e ''Buck Rogers'', que tamén inspiraran a Lucas.<ref name="Robb" /> Contrataron o novelista de ciencia ficción Brian Daley para escribir o guión. Daley tivo acceso ós primeiros borradores do guión de ''A guerra das galaxias'' e ampliou a narrativa incluíndo material que quedou fóra da edición final do filme, en consecuencia a adaptación de radio dura aproximadamente catro horas máis que a versión cinematográfica. Os produtores puideron conseguir os actores Mark Hamill e Anthony Daniels para interpretar o rol de Luke Skywalker e C-3PO respectivamente, o personaxe de Han Solo interpretouno Perry King, quen xa fora á audición para interpretar ese papel no filme.<ref name="Robb" /> A radionovela gravouse durante dez días nos estudios Westlake Recording en West Hollywood, California, consta de 13 capítulos (cunha duración total de 5 horas e 57 minutos) e empezouse a emitir o 9 de marzo de 1981. Adaptada por Brian Daley, dirixida por John Madden, coa música de John Williams e os efectos de son creados por Ben Burtt.<ref>{{Cita web|url= http://www.loresdelsith.net/ls/sombrasith/ss_2_se/radio/radio.htm |título= The radio drama |dataacceso=30-05-2020 |páxina-web= Loresdelsith.net |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160308200257/http://www.loresdelsith.net/ls/sombrasith/ss_2_se/radio/radio.htm |dataarquivo=08-03-2016}}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.highbridgeaudio.com/starwars1.html |título= Star Wars, the NPR dramatization |dataacceso= 30-05-2020 |páxina-web= High Bridge Audio |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20090701081712/http://www.highbridgeaudio.com/starwars1.html |dataarquivo= 01-07-2009 |urlmorta= yes }}</ref> As transmisións recibiron comentarios positivos por parte da crítica. O drama radiofónico proporcionoulle á cadea 750&nbsp;000 novos oíntes, que representaba un aumento do 40&nbsp;% da audiencia de NPR e cuadriplicando a audiencia máis nova. Con semellante éxito acado, KUSC produciu tamén a adaptación radiofónica de ''O imperio contraataca''.<ref name="Robb" /><ref>{{cita libro|apelido=Sterling |nome=Christopher H. |ano=2004 |título=Encyclopedia of Radio (Vol. 3) |editorial=Routledge |url=https://books.google.co.uk/books?id=-UeveLMilioC&lpg=PA2206&dq=Frank%20Mankiewicz%20star%20wars&pg=PA2206#v=onepage&q=Frank%20Mankiewicz%20star%20wars&f=false |isbn=9781135456498 |dataacceso=30-05-2020}}</ref> En 1993 lanzouse unha recompilación en formato [[Disco compacto|CD]] da adaptación radiofónica de ''A guerra das galaxias'', que incluía o drama radiofónico orixinal emitido en 1981, xunto coa adaptación dos dramas radiofónicos de ''O imperio contraataca'' e ''O retorno do Jedi''.<ref>{{cita libro|apelido=Wells |nome=Stuart W. |título=A Universe of Star Wars Collectibles: Identification and Price Guide |url=https://archive.org/details/universeofstarwa00well |editorial=[[Krause Publications]] |isbn=0873494156 |páxina=[https://archive.org/details/universeofstarwa00well/page/239 239] |ano=2002}}</ref> ==Notas== {{listaref|group="lower-alpha"}} ;Referencias :''Tódalas referencias en inglés agás cando se indique o contrario'' {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} ===Bibliografía=== ====Bibliografía consultada==== * {{cita libro|ref=harv|apelido=Baxter |nome=John |título=Mythmaker: The Life and Work of George Lucas |url=https://archive.org/details/mythmakerlifewor00baxt|edición=1ª |editorial=William Morrow |lugar=Nova York | ano=1999 |isbn=978-0-380-97833-5}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Bouzereau |nome=Laurent |título=Star Wars: The Annotated Screenplays |editorial=Del Rey |lugar=Nova York |ano=1997 |isbn=0-345-40981-7}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Brooker |nome=Will |título=BFI Film Classics: Star Wars |ano=2009 |editorial=Palgrave Macmillan |isbn=1844575543 |url=https://books.google.com/books?id=wWodBQAAQBAJ}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Guinness |nome=Alec |título=Blessings in Disguise |url=https://archive.org/details/blessingsindisgu00guin|editorial=Knopf |lugar=Nova York |ano=1986 |isbn=0394552377}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Hearn |nome=Marcus |título=The Cinema of George Lucas |editorial=Abrahams Books |lugar=Nova York |ano=2005 |isbn=0-8109-4968-7}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Kaminski|nome=Michael|título=The Secret History of Star Wars: The Art of Storytelling and the Making of a Modern Epic |editorial=Legacy Books Press |lugar=Kingston, Ontario |ano=2007 |isbn=978-0-9784652-3-0 |url=https://books.google.com/books/about/The_Secret_History_of_Star_Wars.html?id=YkzKPAAACAAJ}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Pollock |nome=Dale |título=Skywalking: The Life and Films of George Lucas |url=https://archive.org/details/skywalkinglifefi0000poll_g1q6|editorial=Da Capo Press |lugar=Nova York |ano=1999 |isbn=0-306-80904-4}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Rinzler |nome=J. W. |título=The Making of Star Wars |editorial=Ballantine Books |lugar=Nova York |ano=2007 |isbn=978-0-345-49476-4 |url=https://books.google.com/books?id=AKqMW5ChgScC}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Taylor |nome=Chris |título=How Star Wars Conquered the Universe: The Past, Present, and Future of a Multibillion Dollar Franchise |ano=2015 |editorial=Basic Books |isbn= 978-046509751-7 |url=https://books.google.com/books?id=uG0uCgAAQBAJ}} * {{cita libro|ref=harv|apelido=Westfahl |nome=Gary |título=Space and Beyond: The Frontier Theme in Science Fiction |data=30-02-2000 |editorial=Greenwood Press |lugar=California |isbn=9780313308468|url=https://books.google.com/books?id=cLbvA_WyBRMC}} ====Bibliografía adicional==== * {{cita libro|apelido=Rinzler |nome=J. W. |ano=2007 |título=The Making of Star Wars: The Definitive Story Behind the Original Film |editorial=Quarto Publishing |isbn=978-1781311905}} * {{cita libro|apelido=Bailey |nome= T. J. |ano=2005 |título=Devising a Dream: A Book of Star Wars Facts and Production Timeline |lugar=Louisville, Kentucky |editorial=Wasteland Press |isbn=1-933265-55-8}} * {{cita libro|apelido=Blackman |nome=W. Haden |ano=2004 |título=The New Essential Guide to Weapons and Technology, Revised Edition (Star Wars) |lugar=New York |editorial=Del Rey |isbn=0-345-44903-7}} * {{cita libro|apelido=Galipeau |nome=Steven A. |ano=2001 |título=The Journey of Luke Skywalker: An Analysis of Modern Myth and Symbol |url=https://archive.org/details/journeyoflukesky0000gali |editorial=Open Court |isbn=978-0812694321}} * {{cita libro|apelido=Sansweet |nome=Stephen |ano=1992 |título=Star Wars: From Concept to Screen to Collectible|url=https://archive.org/details/starwarsfromconc0000sans |location= San Francisco |editorial=Chronicle Books |isbn=0-8118-0101-2}} === Ligazóns externas === * [http://www.starwars.com/films/star-wars-episode-iv-a-new-hope ''A guerra das galaxias''] en StarWars.com * [http://www.filmsite.org/starw.html ''A guerra das galaxias''] en Filmsite.org * [https://starwars.fandom.com/wiki/Star_Wars:_Episode_IV_A_New_Hope ''A guerra das galaxias: Episodio IV - Unha esperanza nova''] en Wookieepedia {{Star Wars}} {{Barra portal|Cine|Star Wars|Estados Unidos de América}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:guerra das galaxias, A}} [[Categoría:Filmes de Star Wars]] [[Categoría:Filmes de 1977]] [[Categoría:Filmes en lingua inglesa]] [[Categoría:Filmes dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Filmes dirixidos por George Lucas]] [[Categoría:Filmes con banda sonora de John Williams]] [[Categoría:Filmes de ciencia ficción e aventuras dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Filmes de 20th Century Fox]] [[Categoría:Filmes rodados en California]] [[Categoría:Filmes rodados en Inglaterra]] [[Categoría:Filmes rodados en Guatemala]] [[Categoría:Filmes rodados en Arizona]] [[Categoría:Filmes rodados en Tunisia]] [[Categoría:Filmes sobre xemelgos]] [[Categoría:Filmes preservados no National Film Registry]] [[Categoría:Filmes de 1977 con versión en galego]] spm22lertv04cruwuj0dbh6evuywe2h 0 194669 6147580 5149532 2022-08-01T14:51:25Z Xanetas 88215 engado a [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de Irán]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Futbolista | nome_xogador = Mohammad Reza Khalatbari | imaxe = Mohammed Reza Khalatbari.jpg | pé = | nome_completo = Mohammad Reza Khalatbari Limaki | nacemento = [[14 de setembro]] de [[1983]] {{idade|14|9|1983}} | cidade = [[Nowshahr]] | país = [[Irán]] | altura = 1,69 m. | posición = [[Posicións no fútbol|Centrocampista]] / Dianteiro | club_actual = [[Al-Gharafa Sports Club|Al-Gharafa]] | club_número = 10 | youthyears1 = | youthclubs1 = | years1 = 2003–2004 | clubs1 = [[Shamoushak Noshahr FC|Shamoushak]] | caps1 = 14 | goals1 = 1 | years2 = 2004–2006 | clubs2 = [[FC Aboomoslem|Aboomoslem]] | caps2 = 51 | goals2 = 3 | years3 = 2006–2011 | clubs3 = [[Zob Ahan Isfahan FC|Zob Ahan]] | caps3 = 114 | goals3 = 34 | years4 = 2011– | clubs4 = [[Al-Gharafa Sports Club|Al-Gharafa]] | caps4 = 8 | goals4 = 2 | totalcaps = | totalgoals = | nationalyears1 = 2008– | nationalteam1 = [[Selección de fútbol de Irán|Irán]] | nationalcaps1 = 44 | nationalgoals1 = 2 | medaltemplates = | club-update = 1 de decembro de 2011. | nationalteam-update = }} '''Mohammad Reza Khalatbari Limaki''' (en [[Lingua persa|persa]]: محمدرضا خلعتبری), nado en [[Nowshahr]] o [[14 de setembro]] de [[1983]], é un [[futbolista]] [[Irán|iraniano]]. Xoga de [[Posicións no fútbol|centrocampista]] ou dianteiro e o seu equipo actual é o [[Al-Gharafa Sports Club]]. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Khalatbari, Mohammad Reza}} [[Categoría:Futbolistas de Irán]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Dianteiros de fútbol]] [[Categoría:Nados en 1983]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de Irán]] 01qnqujl1lbozj1rnqkgbqp7bi8mzt4 0 194946 6147863 5939152 2022-08-02T01:21:20Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Selección de fútbol |Nome = Ucraína |Bandeira = Ukraine |Escudo = Logo Fédération Ukraine Football 2016.svg |ancho = 75px |Alcume = Zhovto-Blakytni <small>(Amarelo-azuis)</small> |Asociacion = [[Federación de Fútbol de Ucraína|Ukrayinska Asotsiatsiya Futbolu]] |Adestrador = {{UKRb}} [[Andriy Shevchenko]] |Codigo FIFA = UKR |Confederación = [[UEFA]] ([[Europa]]) |Ranking = 24 ([[11 de xuño]] de [[2020]]) |Mais partidos = Anatoliy Tymoshchuk (144) |Max goleador = [[Andriy Shevchenko]] (48) | pattern_la1 = _ukr18h | pattern_b1 = _ukr18h | pattern_ra1 = _ukr18h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FFE000 | body1 = FFE000 | rightarm1 = FFE000 | shorts1 = FFE000 | socks1 = FFE000 | pattern_la2 = _ukr18a | pattern_b2 = _ukr18a | pattern_ra2 = _ukr18a | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = 0000FF | body2 = 0000FF | rightarm2 = 0000FF | shorts2 = 0000FF | socks2 = 0000FF |Primeiro partido = Ucraína {{UKRb}} 1 − 3 {{HUNf}}<br/><small>[[Uzhhorod]], [[Ucraína]]; [[29 de abril]] de [[1992]]</small> |Maior vitoria = Ucraína {{UKRb}} 9 − 0 {{SMRf}}<br><small>[[Lviv]], [[Ucraína]]; [[6 de setembro]] de [[2013]]</small> |Maior derrota = {{sel|Croacia}} {{HRVb}} 4 − 0 {{UKRb}} Ucraína<br/><small>[[Zagreb]], [[Croacia]]; [[25 de marzo]] de [[1995]]</small><br/>{{sel|España}} {{ESPb}} 4 − 0 {{UKRb}} Ucraína<br/><small>[[Leipzig]], [[Alemaña]]; [[14 de xuño]] de [[2006]]</small><br/>{{sel|República Checa}} {{CZEb}} 4 - 0 {{UKRb}} Ucraína<br/><small>[[Praga]], [[República Checa]]; [[6 de setembro]] de [[2011]]</small><br> |Particip copa mundo = 1 (primeira en {{mf|2006}}) |Mellor copa mundo = Cuartos de final ([[Mundial de Fútbol Alemaña 2006|2006]]) |Nome rexional = [[Eurocopa]] |Particip copa rexional = 3 (primeira en [[Eurocopa 2012|2012]]) |Mellor copa rexional = Fase de grupos ([[Eurocopa 2012|2012]], [[Eurocopa 2012|2016]]) }} A '''Selección de fútbol de Ucraína''' (en [[ucraíno]]: Збірна України з футболу, ''zbirna Ukrayiny z futbolu'') é o equipo que representa en competicións oficiais internacionais de [[fútbol]] a [[Ucraína]]. Dependente da [[Federación de Fútbol de Ucraína]] (Українська асоціація футболу, ''Ukrayinska asotsiatsiya futbolu''), afiliada á [[UEFA]], a selección naceu en [[1992]] após súa independencia despois de see disolver a [[Unión Soviética]]. Por tanto, previo a ese ano, Ucraína era un dos membros participantes da {{sel|de=da|Unión Soviética|selección da URSS}}, a cal estivo moitas veces composta por importantes xogadores de orixe ucraína. Con todo, despois da fundación do equipo nacional de Ucraína, moitos dos grandes próceres do seleccionado soviético, como [[Andréi Kanchelskis]], [[Víktor Onopko]] e [[Oleg Salenko]], continuaron xogando no equipo de {{Sel|Rusia}}, sucesor oficial da antiga URSS. == Historia == Ucraína é unha das seleccións máis importantes da antiga Unión Soviética. Un dos mellores xogadores do mundo, [[Andriy Shevchenko]], é parte desta selección; con todo, a súa presenza non puido evitar a constante eliminación do seu equipo nas clasificatorias aos diversos torneos internacionais. {{sel|Croacia}}, {{sel|Eslovenia}} e {{sel|Alemaña}} eliminaron a Ucraína consecutivamente nas clasificatorias para a [[Copa Mundial de Fútbol de 1998]], a [[Eurocopa 2000]], a [[Copa Mundial de Fútbol de 2002]] e a [[Eurocopa 2008]]. Con todo, Ucraína logrou obter o liderado do Grupo 2 nun brillante proceso, converténdose no primeiro clasificado europeo para [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|Alemaña 2006]], sendo esta a primeira participación de Ucraína nun torneo internacional. Ucraína foi emparellada no Grupo H, xunto a {{Sel|España}}, {{Sel|Arabia Saudita}} e {{Sel|Tunisia}}. A pesar do seu irregular desempeño, logrou chegar a cuartos de final tras derrotar en oitavos de final a {{Sel|Suíza}} nos lanzamentos de [[penalti]] e perder logo ante {{Sel|Italia}} por 3 a 0. == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Federación de Fútbol de Ucraína]] === Ligazón externas === * [http://www.ffu.org.ua/ Sitio web oficial da FFU]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120606074351/http://www.ffu.org.ua/ |date=06 de xuño de 2012 }} {{Seleccións nacionais da UEFA}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Selección de fútbol de Ucraína| ]] d03cc13otqe6w28d128npik436lkh2f 0 196718 6147503 5447893 2022-08-01T13:48:01Z Mark Gasoline 5312 wikitext text/x-wiki {{sen referencias}} {{Ampliar}} {{Infpolitico |nome1 = Kim Jong-un<br/><big>김정은</big> |imaxe = |cargoexecutivo1= [[Ficheiro:Emblem of North Korea.svg|centro|25px]] [[Corea do Norte|Líder Supremo da R.D. de Corea]] |periodo1= [[17 de decembro]] de [[2011]] |antecesor1= [[Kim Jong-il]] |cargoexecutivo2= [[Corea do Norte|Comandante Supremo do Exército]] |periodo2= [[17 de decembro]] de [[2011]] |antecesor2= [[Kim Jong-il]] |datadenacemento = [[8 de xaneiro]] de [[1983]] |cidadedenacemento = [[Pyongyang]] |paisdenacemento = [[Corea do Norte]] |partido = [[Partido dos Traballadores de Corea|Partido dos Traballadores]] |almamater = Universidade Kim Il-sung |profesión= Daejang (Xeneral) |sinatura = }} '''Kim Jong-un''' (en [[Lingua coreana|coreano]]: 김정은, [[Alfabeto Fonético Internacional|IPA]]: [kim dʑʌŋ ɯn]), tamén coñecido como '''Kim Jong-eun''' ou '''Kim Jung-eun''', anteriormente '''Kim Jong-woon''' ou '''Kim Jung-woon''', nado o [[8 de xaneiro]] de [[1983]], é o líder supremo de [[Corea do Norte]]. É o terceiro e máis novo fillo do seu defunto predecesor, [[Kim Jong-il]] e a súa consorte Ko Young-hee. Dende finais de [[2010]], Jong-un comezou ser visto como futuro herdeiro no liderado da nación e, despois da morte do seu pai, foi anunciado como o "gran sucesor" pola televisión estatal de Corea do Norte. Foi declarado Comandante Supremo do Exército Popular de Corea o [[24 de decembro]] de [[2011]]. É un ''Daejang'' do [[Exército Popular de Corea]], un rango militar equivalente á un Xeneral. Dise que estudou de forma privada [[Informática|ciencias da computación]] en Corea do Norte. Ten dúas licenciaturas, unha en física na Universidade Kim Il-sung e outra na Academia Militar Kim Il-sung. En [[2012]] foi elixido pola [[Asemblea Popular Suprema]], como [[Primeiro Presidente da Comisión Nacional de Defensa da República Popular Democrática de Corea]], o cargo de goberno máis alto do país e foi reelixido en [[2014]]. En [[2016]] o nome do cargo mudou polo de Presidente da Comisión de Asuntos de Estado da República Popular Democrática de Corea. Foi reelixido en [[2019]]. == Nacemento == Segundo as fontes oficiais norcoreanas naceu o 8 de xaneiro de 1982<ref>{{Cita novas |title=Everything you need to know about North Korean leader Kim Jong Un |url=https://abcnews.go.com/International/north-korean-leader-kim-jong/story?id=46804057 |data=15 de xuño de 2018 |work=ABC News }}</ref> así e todo, a intelixencia surcoreana cre que o nacemento é un ano posterior<ref name=NYTRodman>{{Cita novas|title=Rodman Gives Details on Trip to North Korea |work=[[The New York Times]] |date=9 de setembro de 2013 |url=https://www.nytimes.com/2013/09/10/world/asia/rodman-gives-details-on-trip-to-north-korea.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130910200226/http://www.nytimes.com/2013/09/10/world/asia/rodman-gives-details-on-trip-to-north-korea.html |archivedate=10 de setembro de 2013}}</ref>, a modificación do ano de nacemento puido ser por razóns simbólicas; 1982 marca os 70 anos do nacemento do seu avó, [[Kim Il-sung]], e 40 anos do nacemento do seu pai [[Kim Jong-il]]. O departamento do tesouro dos Estados Unidos estableceu a data de nacemento no 8 de xaneiro de 1984<ref>{{Cita novas |last1=Szoldra |first1=Paul |last2=Bondranenko |first2=Veronika |title=How North Korean leader Kim Jong-un, 33, became one of the world's scariest dictators |url=https://www.independent.co.uk/news/world/how-north-korean-leader-kim-jong-un-33-became-one-of-the-worlds-scariest-dictators-a7691396.html |work=The Independent |date=19 de abril de 2017}}</ref>. == Notas == {{Listaref}} {{Control de autoridades}} {{Personalidades en progreso}} [[Categoría:Políticos de Corea do Norte]] [[Categoría:Nados en Pyongyang]] [[Categoría:Nados en 1983]] tnnk1bu8t8jvxxm4ei4m5wib97td7k4 0 196720 6147636 4462514 2022-08-01T17:10:38Z Tfeliz 7596 /* Ligazóns externas */ Outros artigos wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Labrus bergylta (Gootebank).jpg|miniatura|300px|[[Maragota]] (''Labrus bergylta'')]] Os '''Perciformes''' (tamén chamados percomorfos (Percomorphi) ou acantópteros (Acanthopteri)) son unha orde de peixes [[teleósteos]], da superorde [[Acantopterixios]] (Acanthopterygii). Constitúe a orde máis grande de [[vertebrados]] ([http://www.fishbase.org/Summary/OrdersSummary.php?Order=Perciformes Fish Base]), e comprende máis de 7.000 especies diferentes, con ó redor do 40% de tódolos peixes. Presentan moi diferentes formas e tamaños, e habitan en case tódolos medios acuáticos, principalmente mariños. == Características == Xeralmente teñen unha [[aleta]] dorsal de ampla base, cun rebaixe. Nas aletas dorsal e anal, os primeiros radios están transformados en espiñas en número variable. O habitual é unha espiña nas aletas pélvicas. As [[escama]]s adoitan ser ctenoides pero tamén hai especies con escamas cicloides ou doutros tipos. == Clasificación == A clasificación taxonómica dos Perciformes é controvertida e hai autores que os consideran un grupo [[parafilético]] [http://www.fishbase.org/Summary/OrdersSummary.php?Order=Perciformes Fish Base]. Divídese en 18 subordes: [[Ficheiro:Mullus surmuletus.jpg|300px|miniatura|[[Salmonete de rocha]] (''Mullus surmuletus''), exemplar da suborde Percoidei]] * Suborde [[Percoidei]] ** Superfamilia Percoidea ** Superfamilia Cirrhitoidea ** Superfamilia Cepoloidea * Suborde [[Elasomátidos|Elassomatoidei]] * Suborde [[Labroidei]] ([[Maragota]]) * Suborde [[Zoarcoidei]] * Suborde [[Trachinoidei]] ([[Faneca brava]]) * Suborde [[Notothenioidei]] * Suborde [[Blennioidei]] * Suborde [[Icosteoidei]] * Suborde [[Gobiesocoidei]] * Suborde [[Callionymoidei]] * Suborde [[Gobioidei]] ([[Gobio]]s) * Suborde [[Kurtoidei]] * Suborde [[Acanthuroidei]] * Suborde [[Scombrolabracoidei]] * Suborde [[Scombroidei]] ([[Túnidos]]) * Suborde [[Stromateoidei]] * Suborde [[Anabantoidei]] * Suborde [[Channoidei]] O [[ITIS]] [http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=167640] non contempla a suborde Scombrolabracoidei pero si inclúe os [[Xiphioidei]]. == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Gramátidos]] === Ligazóns externas === {{Commons|Category:Perciformes}} {{Wikispecies|Perciformes}} * [http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=167640 Taxonomía ITIS] * [http://www.fishbase.org/Summary/OrdersSummary.php?Order=Perciformes Taxonomía FishBase] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Perciformes| ]] aqhkkm4hmv9y8nqrtnv8nmz9uukx8et 6147637 6147636 2022-08-01T17:11:36Z Tfeliz 7596 /* Outros artigos */ wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Labrus bergylta (Gootebank).jpg|miniatura|300px|[[Maragota]] (''Labrus bergylta'')]] Os '''Perciformes''' (tamén chamados percomorfos (Percomorphi) ou acantópteros (Acanthopteri)) son unha orde de peixes [[teleósteos]], da superorde [[Acantopterixios]] (Acanthopterygii). Constitúe a orde máis grande de [[vertebrados]] ([http://www.fishbase.org/Summary/OrdersSummary.php?Order=Perciformes Fish Base]), e comprende máis de 7.000 especies diferentes, con ó redor do 40% de tódolos peixes. Presentan moi diferentes formas e tamaños, e habitan en case tódolos medios acuáticos, principalmente mariños. == Características == Xeralmente teñen unha [[aleta]] dorsal de ampla base, cun rebaixe. Nas aletas dorsal e anal, os primeiros radios están transformados en espiñas en número variable. O habitual é unha espiña nas aletas pélvicas. As [[escama]]s adoitan ser ctenoides pero tamén hai especies con escamas cicloides ou doutros tipos. == Clasificación == A clasificación taxonómica dos Perciformes é controvertida e hai autores que os consideran un grupo [[parafilético]] [http://www.fishbase.org/Summary/OrdersSummary.php?Order=Perciformes Fish Base]. Divídese en 18 subordes: [[Ficheiro:Mullus surmuletus.jpg|300px|miniatura|[[Salmonete de rocha]] (''Mullus surmuletus''), exemplar da suborde Percoidei]] * Suborde [[Percoidei]] ** Superfamilia Percoidea ** Superfamilia Cirrhitoidea ** Superfamilia Cepoloidea * Suborde [[Elasomátidos|Elassomatoidei]] * Suborde [[Labroidei]] ([[Maragota]]) * Suborde [[Zoarcoidei]] * Suborde [[Trachinoidei]] ([[Faneca brava]]) * Suborde [[Notothenioidei]] * Suborde [[Blennioidei]] * Suborde [[Icosteoidei]] * Suborde [[Gobiesocoidei]] * Suborde [[Callionymoidei]] * Suborde [[Gobioidei]] ([[Gobio]]s) * Suborde [[Kurtoidei]] * Suborde [[Acanthuroidei]] * Suborde [[Scombrolabracoidei]] * Suborde [[Scombroidei]] ([[Túnidos]]) * Suborde [[Stromateoidei]] * Suborde [[Anabantoidei]] * Suborde [[Channoidei]] O [[ITIS]] [http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=167640] non contempla a suborde Scombrolabracoidei pero si inclúe os [[Xiphioidei]]. == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Gramátidos]] === Ligazóns externas === {{Commons|Category:Perciformes}} {{Wikispecies|Perciformes}} * [http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=167640 Taxonomía ITIS] * [http://www.fishbase.org/Summary/OrdersSummary.php?Order=Perciformes Taxonomía FishBase] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Perciformes| ]] rbt7g2jg1fja8n08e24u01e2scsh2aj 0 204579 6148290 6139369 2022-08-02T11:27:34Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «años» + mejoras cosméticas wikitext text/x-wiki {{Competición deportiva | nome = Copa do Rei | actual = [[Copa do Rei de baloncesto 2022|Copa do Rei 2022]] | logo = | fundado = [[1933]] | rexión = {{ESPb}} [[España]] | confederación = [[FIBA Europa]] | número de equipos = 8 | presidente = Antonio Martín | socio de tv = [[Movistar+]] | organizador = [[Asociación de Clubs de Baloncesto|ACB]] | actual campión = [[Fútbol Club Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] (27º título) | club máis laureado = [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] (28 títulos) | sitio web = [http://www.acb.com/copadelrey/ acb.com/copadelrey] }} :''Para outras competicións co mesmo nome, véxase [[Copa do Rei]].'' A '''Copa do Rei de baloncesto''' (en [[lingua castelá|castelán]]: ''Copa del Rey de Baloncesto'') é unha competición de [[baloncesto]] que se disputa anualmente en [[España]]. Organizada nos seus inicios pola [[Federación Española de Baloncesto]] (FEB), desde [[1983]] a competición é organizada pola [[Asociación de Clubs de Baloncesto]] (ACB). O torneo comezou a xogarse co nome de Campionato de España, disputándose a súa primera edición en 1933. Esta competición foi a primeira que enfrontaba a clubs de todo estados, xa que a [[Liga Española de Baloncesto (1957-1983)|Liga Nacional]] non foi creada até [[Liga Española de Baloncesto 1957|1957]], vinte e catro anos despois. Actualmente disputan a competición oito equipos, sendo estes os sete mellores clasificados na [[Liga ACB]] ao final da primeira volta da competición xunto cun conxunto da cidade organizadora do torneo. O formato de competición é un sistema de final a oito a partido único. Tradicionalmente, o equipo gañador lograba ademais o dereito a inscribirse na seguinte edición da [[Recopa de Europa de baloncesto|Recopa de Europa]]. Porén, actualmente a Copa non dá acceso a ningunha competición de caracter continental. == Historia == A primeira edición da Copa do Rei, naquela altura Campionato de España de baloncesto, botou a andar o 15 de outubro de 1933, algo máis dunha década despois da chegada a España do baloncesto, grazas ao pai escolapio Eusebio Millán.<ref name="Historia">{{Cita web|páxina-web=ACB.com|título=La historia de la Copa del Rey|trans_title=Historia da Copa do Rei|url=https://www.acb.com/articulo/ver/46249|lingua=es|data=4 de febreiro de 2008}}</ref> Nun principio, a súa primeira edición estaba aberta a todos os campións rexionais, porén, por diversos motivos económicos e profesionais, a competición quedou circunscrita aos campións e subcampións de [[Cataluña]] e [[Castela]]. Como o resto de competicións deportivas en España, a competición suspendeuse en 1936 debido á [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], para renovarse novamente baixo unha nova denominación ao final da mesma, a Copa do Xeneralísimo. Após o mudanza de denominación, o número de equipos participantes aumentou a oito tras a incorporación de [[Aragón]]. Así a copa pasou a ser disputada desde os cuartos de final. Este sistema mantívose até 1942, cando os participantes aumentaron até 16 coa incorporación de clubs de [[Rexión de Murcia|Murcia]], [[Estremadura]], [[Asturias]], [[País Vasco]], [[Illas Baleares]] e [[Galiza]], chegando a un tope máximo de vinte e catro participantes na seguinte edición. Neste época, o principal equipo dominador foi o [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]], que conseguiu 15 títulos entre os anos 1956 e 1977. Co fin da ditadura e a creación da [[Liga ACB]] en [[Liga ACB 1983-84|1983]], a Copa foi tamén obxecto de remodelacións que a levaron a ser unha competición de referencia no mundo do baloncesto, exportándose o modelo de competición exportouse a outros países e deportes. == Denominacións == O torneo naceu co nome de Campionato de España, porén, o nome oficial da competición mudou ao longo dos anos en función do [[Xefe de Estado]], xa que é quen outorga o trofeo desde a primeira edición. Así, o torneo ten contado coas seguintes denominacións: * '''Campionato de España de Copa''' (1933−1936) * '''Campionato de España–Copa da Súa Excelencia o Xeneralísimo''' (1940−1976) * '''Campionato de España–Copa da Súa Maxestade o Rei''' (1976−1983) * '''Copa da Súa Maxestade o Rei–ACB''' (1983−presente). == Historial == === Copa de España (1933−1936) === {|class="wikitable" !width=1%|Ano !width=12%|Campión ! width="3%" |Resultado ! width="12%" |Subcampión ! width="16%" |Pavillón ! width="8%" |Cidade !width=11%|Máximo anotador |- |align=center|1933 || [[Rayo Club Madrid]] || align="center" |21–11 || [[Real Madrid Baloncesto|Madrid CF]] || Jardines del Cine Goya || [[Madrid]] || {{flagicon|ESP|1931}} [[Juan Castellví]] |- |align=center|1935 || [[Societé Patrie]] || align="center" |23–19 || [[Rayo Club Madrid]] || Parc Municipal de Montjuïc || [[Barcelona]] || {{flagicon|ESP|1931}} [[Fernando Font]] |- |align=center|1936 || [[Rayo Club Madrid]] || align="center" |23–20 || [[Societé Patrie]] || Frontón de Recoletos || [[Madrid]] || {{flagicon|FRA}} [[Raoul Arnaud]] |} === Copa do Xeneralísimo (1940-1976) === {|class="wikitable" !width=1%|Ano !width=12%|Campión ! width="3%" |Resultado ! width="12%" |Subcampión ! width="16%" |Pavillón ! width="8%" |Cidade !width=11%|Máximo anotador |- |align=center|1940 || [[CB L'Hospitalet|L'Hospitalet]] || align="center" |20–17 || [[CB Atlético Gracia|Atlético Gracia]] || Polideportivo de Sarriá || [[Barcelona]] || {{flagicon|ESP|1938}} [[Ramón Sanahuja]] |- |align=center|1941 || [[RCD Espanyol Bàsquet|Español]] || align="center" |35–20 || [[CB L'Hospitalet|L'Hospitalet]] || Frontón Fiesta Alegre || [[Madrid]] || {{flagicon|ESP|1938}} [[Ramón Sanahuja]] |- |align=center|1942 || [[Laietà BC|Layetano]] || align="center" |30–28 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || Frontón Zaragozano || [[Zaragoza]] || {{flagicon|ESP|1938}} [[Sebastián Navarrete]] |- |align=center|1943 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |27–25 || [[Laietà BC|Layetano]] || Frontón Balear || [[Palma]] || {{flagicon|ESP|1938}} [[Eduardo Kucharski]] |- |align=center|1944 || [[Laietà BC|Layetano]] || align="center" |32–18 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Pista de Vista Alegre || [[Vigo]] || {{flagicon|ESP|1938}} [[Eduardo Kucharski]] |- |align=center|1945 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |37–34 || [[Laietà BC|Layetano]] || Pista de Gran Vía || [[Barcelona]] || {{flagicon|ESP|1938}} [[Eduardo Kucharski]] |- |align=center|1946 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |44–35 || [[UD Montgat|Montgat]] || Plaza de toros de las Arenas || [[Barcelona]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Juan Ferrando]] |- |align=center|1947 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |39–25 || [[Canarias de Madrid]] || Centro de Natación Helios || [[Zaragoza]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Juan Ferrando]] |- |align=center|1948 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Badalona]] || align="center" |41–32 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Instituto Deportivo General Yagüe || [[Burgos]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Andrés Oller]] |- |align=center|1949 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" | ''Liga'' || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Palacio de Deportes del Club América || [[Madrid]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Andrés Oller]] |- |align=center|1950 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |46–39 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Badalona]] || Plaza de toros de las Arenas || [[Barcelona]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Andrés Oller]] |- |align=center|1951 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |47–36 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || Frontón Gros || [[Donostia]] || {{flagicon|PUR|1895}} [[Guillermo Galíndez]] |- |align=center|1952 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |43–31 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Badalona]] || Plaza de toros de Alicante || [[Alacant]] || {{flagicon|PUR}} [[Guillermo Galíndez]] |- |align=center|1953 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Badalona]] || align="center" |41–39 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Colegio San José || [[Valladolid]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Ignacio Pinedo]] |- |align=center|1954 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |56–41 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Badalona]] || Frontón Fiesta Alegre || [[Madrid]] || {{flagicon|PUR}} [[Guillermo Galíndez]] |- |align=center|1955 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Badalona]] || align="center" |59–44 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Pabellón del Deporte || [[Barcelona]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[José Brunet]] |- |align=center|1956 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |59–55 || [[CB Aismalíbar|Aismalíbar]] || Frontón Fiesta Alegre || [[Madrid]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Alfonso Martínez]] |- |align=center|1957 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |54–50 || [[CB Aismalíbar|Aismalíbar]] || Pista de Vista Alegre || [[Vigo]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Alfonso Martínez]] |- |align=center|1958 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Badalona]] || align="center" |74–69 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Centro de Natación Helios|| [[Zaragoza]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[José Brunet]] |- |align=center|1959 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |50–36 || [[CB Aismalíbar|Aismalíbar]] || Palacio de los Deportes || [[Barcelona]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Jorge Bonareu]] |- |align=center|1960 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |76–64 || [[Real Madrid Baloncesto B|Hesperia]] || Frontón Fiesta Alegre || [[Madrid]] || {{flagicon|USA|1959}} [[Travis Montgomery]] |- |align=center|1961 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |76–51 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || Frontón Deportivo || [[Bilbao]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Emiliano Rodríguez]] |- |align=center|1962 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |80–66 || [[CB Estudiantes|Estudiantes]] || Palacio de los Deportes || [[Barcelona]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[José Ramón Ramos]] |- |align=center|1963 || [[CB Estudiantes|Estudiantes]] || align="center" |94–90 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Frontón Urumea || [[Donostia]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[José Ramón Ramos]] |- |align=center|1964 || [[Picadero JC]] || align="center" |63–51 || [[CB Aismalíbar|Aismalíbar]] || [[Pavillón dos Deportes de Lugo|Palacio dos Deportes]] || [[Lugo]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Miguel Albanell]] |- |align=center|1965 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |102–82 || [[RC Náutico Tenerife|Náutico Tenerife]] || Pabellón de Deportes || [[Salamanca]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Lolo Sainz]] |- |align=center|1966 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |62–61 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Kalso]] || Pabellón del Casal Sagrada Familia || [[Terrasa]] ||{{flagicon|ESP|1945}} [[Clifford Luyk]] |- |align=center|1967 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |82–80 || [[Kas (cycling team)|Kas Vitoria]] || Frontón Vitoriano || [[Vitoria]] ||{{flagicon|ESP|1945}} [[Clifford Luyk]] |- |align=center|1968 || [[Picadero Damm]] || align="center" |58–55 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Kalso]] || Pabellón de Deportes de La Arena || [[Xixón]] ||{{flagicon|ESP|1945}} [[Enrique Margall]] |- |align=center|1969 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Nerva]] || align="center" |82–81 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || [[Pavillón dos Remedios|Pavillón de Deportes]] || [[Ourense]] ||{{flagicon|ESP|1945}} [[Clifford Luyk]] |- |align=center|1970 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |102–90 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Nerva]] || Palacio de los Deportes || [[León, España|León]] ||{{flagicon|ESP|1945}} [[Clifford Luyk]] |- |align=center|1971 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |72–63 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Nerva]] || Pabellón de Deportes de Mendizorroza || [[Vitoria]] ||{{flagicon|ESP|1945}} [[Clifford Luyk]] |- |align=center|1972 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |92–77 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Schweppes]] || [[Pazo dos Deportes de Riazor]] || [[A Coruña]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Emiliano Rodríguez]] |- |align=center|1973 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |123–79 || [[CB Estudiantes|Estudiantes Monteverde]] || Pabellón Polideportivo de La Salle || [[Paterna]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Clifford Luyk]] |- |align=center|1974 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |87–85 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Schweppes]] || Pabellón de Deportes || [[Alacant]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Miguel Ángel Estrada]] |- |align=center|1975 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |114–85 || [[CB Estudiantes|Estudiantes Monteverde]] || Pabellón Polideportivo || [[Xaén]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Gonzalo Sagi-Vela]] |- |align=center|1976 || [[Club Joventut Badalona|Juventud Schweppes]] || align="center" |99–88 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Pabellón Municipal || [[Cartaxena]] || {{flagicon|ESP|1945}} [[Wayne Brabender]] |- |} === Copa do Rei (1977−presente) === {|class="wikitable" !width=1%|Ano !width=12%|Campión ! width="3%" |Resultado ! width="12%" |Subcampión ! width="16%" |Pavillón ! width="8%" |Cidade !width=11%|Máximo anotador |- |align=center|1977 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || align="center" |97–71 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || Nuevo Palacio de Deportes || [[Palma]]|| {{flagicon|ESP|1977}} [[Wayne Brabender]] |- |align=center|1978 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |103–96 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Pabellón Municipal || [[Zaragoza]]|| {{flagicon|USA}} [[Bob Guyette]] |- |align=center|1979 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |130–113 || [[CB Tempus|CB Tempus Madrid]] || Polideportivo Anaitasuna || [[Pamplona]]|| {{flagicon|ESP|1977}} [[Chicho Sibilio]] |- |align=center|1980 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |92–83 || [[Bàsquet Manresa|Manresa EB]] || Pavillón Municipal de Punta Arnela || [[Ferrol]]|| {{flagicon|USA}} [[Bob Fullarton]] |- |align=center|1981 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |106–90 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Pabellón Municipal || [[Almería]]|| {{flagicon|ESP|1977}} [[Juan Antonio San Epifanio|Epi]] |- |align=center|1982 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |110–108 || [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] || Polideportivo Entrepuentes || [[Badaxoz]]|| {{flagicon|ESP}} [[Chicho Sibilio]] |- |align=center|1983 || [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] || align="center" |125–93 || [[CB Inmobanco|Inmobanco Madrid]] || Pabellón Municipal de Deportes || [[Palencia]]|| {{flagicon|ESP}} [[Juan Antonio San Epifanio|Epi]] |- |align=center|1984 | [[CB Zaragoza|CAI Zaragoza]] | align="center"|81–78 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | Pabellón Municipal | [[Zaragoza]] | {{flagicon|ESP}} [[Juan Antonio San Epifanio|Epi]] |- |align=center|1985 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | align="center"|90–76 | [[Club Joventut Badalona|Ron Negrita Joventut]] | Pavelló Club Joventut Badalona | [[Badalona]] | {{flagicon|ESP}} [[Fernando Martín Espina|Fernando Martín]] |- |align=center|1986 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | align="center"|87–79 | [[Club Joventut Badalona|Ron Negrita Joventut]] | [[Palau Blaugrana]] | [[Barcelona]] | {{flagicon|ESP}} [[Jordi Villacampa]] |- |align=center|1987 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | align=center|110–102 | [[Club Joventut Badalona|Ron Negrita Joventut]] | Palacio Municipal de Deportes | [[Santa Cruz de Tenerife|Santa Cruz]] | {{flagicon|USA}} [[Wallace Bryant]] |- |align=center|1988 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | align=center|84–83 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Pabellón Polideportivo Pisuerga]] | [[Valladolid]] | {{flagicon|USA}} [[Wendell Alexis]] |- |align=center|1989 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] |align=center|85–81 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | [[Pazo dos Deportes de Riazor]] | [[A Coruña]] | {{flagicon|YUG}} [[Dražen Petrović]] |- |} Desde a edición de 1990 a ACB entrega o trofeo MVP ao mellor xogador da Copa do Rei {|class="wikitable" !width=1%|Ano !width=12%|Campión ! width="3%" |Resultado ! width="12%" |Subcampión ! width="16%" |Pavillón ! width="8%" |Cidade !width=11%|MVP |- |align=center|1990 | [[CB Zaragoza|CAI Zaragoza]] |align=center|76–69 | [[Club Joventut Badalona|RAM Joventut]] | Centro Insular de Deportes | [[As Palmas de Gran Canaria|As Palmas]] | {{flagicon|USA}} [[Mark Davis]] |- |align=center|1991 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona Banca Catalana]] |align=center|67–65 | [[CB Estudiantes|Estudiantes Caja Postal]] | [[Pabellón Príncipe Felipe]] | [[Zaragoza]] | {{flagicon|Spain}} [[Juan Antonio Orenga]] |- |align=center|1992 | [[CB Estudiantes|Estudiantes Caja Postal]] | align=center|61–56 | [[CB Zaragoza|CAI Zaragoza]] | [[Palacio Municipal de Deportes de Granada|Palacio de Deportes]] | [[Granada]] | {{flagicon|USA}} [[John Pinone]] |- |align=center|1993 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid Teka]] | align=center|74–71 | [[Club Joventut Badalona|Marbella Joventut]] | [[Coliseum da Coruña]] | [[A Coruña]] <small>(2)</small> | {{flagicon|USA}} [[Joe Arlauckas]] |- |align=center|1994 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona Banca Catalana]] | align=center|86–75 | [[Saski Baskonia|Taugrés]] | [[Palacio Municipal de Deportes San Pablo|Palacio San Pablo]] | [[Sevilla]] | {{flagicon|Croatia}} [[Velimir Perasović]] |- |align=center|1995 | [[Saski Baskonia|Taugrés]] | align=center|88–80 | [[CB Zaragoza|Amway Zaragoza]] | [[Palacio Municipal de Deportes de Granada|Palacio de Deportes]] <small>(2)</small> | [[Granada]] <small>(2)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Pablo Laso]] |- |align=center|1996 | [[Bàsquet Manresa|TDK Manresa]] | align=center|94–92 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona Banca Catalana]] | [[Palacio de Deportes de Murcia|Palacio de Deportes]] | [[Murcia]] | {{flagicon|Spain}} [[Joan Creus]] |- |align=center|1997 | [[Club Joventut Badalona|Festina Joventut]] | align=center|79–71 | [[Cáceres CB]] | Palacio de los Deportes | [[León, España|León]] | {{flagicon|USA}} [[Andre Turner]] |- |align=center|1998 | [[Valencia Basket|Pamesa Valencia]] |align=center|89–75 | [[Club Joventut Badalona|Pinturas Bruguer Badalona]] | [[Pabellón Polideportivo Pisuerga]] <small>(2)</small> | [[Valladolid]] <small>(2)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Nacho Rodilla]] |- |align=center|1999 | [[Saski Baskonia|TAU Cerámica]] |align=center|70–61 | [[CB Sevilla|Caja San Fernando]] | [[Pavelló Font de Sant Lluís]] | [[Valencia]] | {{flagicon|USA}} [[Elmer Bennett]] |- |align=center|2000 | [[CB Estudiantes|Adecco Estudiantes]] | align=center|73–63 | [[Valencia Basket|Pamesa Valencia]] | [[Fernando Buesa Arena]] | [[Vitoria]] | {{flagicon|Spain}} [[Alfonso Reyes Cabanas|Alfonso Reyes]] |- |align=center|2001 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | align=center|80–77 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Palacio de Deportes José María Martín Carpena|Palacio Martín Carpena]] | [[Málaga]] | {{flagicon|Spain}} [[Pau Gasol]] |- |align=center|2002 | [[Saski Baskonia|TAU Cerámica]] | align=center|85–83 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | [[Fernando Buesa Arena]] <small>(2)</small> | [[Vitoria]] <small>(2)</small> | {{flagicon|FRY}} [[Dejan Tomašević]] |- |align=center|2003 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | align=center|84–78 | [[Saski Baskonia|TAU Cerámica]] | [[Pavelló Font de Sant Lluís]] <small>(2)</small> | [[Valencia]] <small>(2)</small> | {{flagicon|Serbia e Montenegro}} [[Dejan Bodiroga]] |- |align=center|2004 | [[Saski Baskonia|TAU Cerámica]] | align=center|81–77 | [[Club Joventut Badalona|DKV Joventut]] | [[Palacio Municipal de Deportes San Pablo|Palacio San Pablo]] <small>(2)</small> | [[Sevilla]] <small>(2)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Rudy Fernández]] |- |align=center|2005 | [[Baloncesto Málaga|Unicaja]] | align=center|80–76 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Pabellón Príncipe Felipe]] <small>(2)</small> | [[Zaragoza]] <small>(2)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Jorge Garbajosa]] |- |align=center|2006 | [[Saski Baskonia|TAU Cerámica]] | align=center|85–80 | [[Valencia Basket|Pamesa Valencia]] | [[Palacio de Deportes de la Comunidad de Madrid|Palacio de los Deportes]] | [[Madrid]] | {{flagicon|Argentina}} [[Pablo Prigioni]] |- |align=center|2007 | [[FC Barcelona Bàsquet|Winterthur FC Barcelona]] | align=center|69–53 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Palacio de Deportes José María Martín Carpena|Palacio Martín Carpena]] <small>(2)</small> | [[Málaga]] <small>(2)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Jordi Trias]] |- |align=center|2008 | [[Club Joventut Badalona|DKV Joventut]] | align=center|82–80 | [[Saski Baskonia|TAU Cerámica]] | [[Fernando Buesa Arena]] <small>(3)</small> | [[Vitoria]] <small>(3)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Rudy Fernández]] <small>(2)</small> |- |align=center|2009 | [[Saski Baskonia|TAU Cerámica]] | align=center|100–98 | [[Baloncesto Málaga|Unicaja]] | [[Palacio de Deportes de la Comunidad de Madrid|Palacio de los Deportes]] <small>(2)</small> | [[Madrid]] <small>(2)</small> | {{flagicon|BIH}} [[Mirza Teletović]] |- |align=center|2010 | [[FC Barcelona Bàsquet|Regal FC Barcelona]] | align=center|80–61 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Bizkaia Arena]] | [[Bilbao]] | {{flagicon|Spain}} [[Fran Vázquez]] |- |align=center|2011 | [[FC Barcelona Bàsquet|Regal FC Barcelona]] | align=center|68–60 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Palacio de Deportes de la Comunidad de Madrid|Palacio de los Deportes]] <small>(3)</small> | [[Madrid]] <small>(3)</small> | {{flagicon|USA}} [[Alan Anderson]] |- |align=center|2012 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] |align=center|91–74 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona Regal]] | [[Palau Sant Jordi]] | [[Barcelona]] | {{flagicon|Spain}} [[Sergio Llull]] |- |align=center|2013 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona Regal]] | align=center|85–69 | [[Valencia Basket Club]] | [[Fernando Buesa Arena]] <small>(4)</small> | [[Vitoria]] <small>(4)</small> | {{flagicon|USA}} [[Pete Mickeal]] |- |align=center|2014 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | align=center|77–76 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | [[Palacio de Deportes José María Martín Carpena|Palacio Martín Carpena]] <small>(3)</small> | [[Málaga]] <small>(3)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Nikola Mirotić]] |- |align=center|2015 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | align=center|77–71 | [[FC Barcelona Bàsquet|FC Barcelona]] | [[Gran Canaria Arena]] | [[As Palmas de Gran Canaria|As Palmas]] <small>(2)</small> | {{flagicon|ESP}} [[Rudy Fernández]] <small>(3)</small> |- |align=center|[[Copa do Rei de baloncesto 2016|2016]] | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | align=center|85–81 | [[CB Gran Canaria|Herbalife Gran Canaria]] | [[Coliseum da Coruña]] <small>(2)</small> | [[A Coruña]] <small>(3)</small> | {{flagicon|MEX}} [[Gustavo Ayón]] |- |align=center|2017 | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | align=center|97–95 | [[Valencia Basket Club]] | [[Fernando Buesa Arena]] <small>(5)</small> | [[Vitoria]] <small>(5)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Sergio Llull]] <small>(2)</small> |- |align=center|2018 |[[FC Barcelona Bàsquet|Barcelona Lassa]] | align=center|92–90 |[[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] |[[Gran Canaria Arena]] <small>(2)</small> |[[As Palmas de Gran Canaria|As Palmas]] <small>(3)</small> | {{flagicon|France}} [[Thomas Heurtel]] |- |align=center|[[Copa do Rei de baloncesto 2019|2019]] |[[FC Barcelona Bàsquet|Barça Lassa]] | align=center|94–93 |[[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Palacio de Deportes de la Comunidad de Madrid|Palacio de los Deportes]] <small>(4)</small> | [[Madrid]] <small>(4)</small> | {{flagicon|France}} [[Thomas Heurtel]] <small>(2)</small> |- |align=center|2020 |[[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | align=center|95–68 |[[Baloncesto Málaga|Unicaja]] | [[Palacio de Deportes José María Martín Carpena|Palacio Martín Carpena]] <small>(4)</small> | [[Málaga]] <small>(4)</small> | {{flagicon|Argentina}} [[Facundo Campazzo]] |- |align=center|2021 |[[FC Barcelona Bàsquet|Barça]] | align=center|88–73 |[[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Palacio de Deportes de la Comunidad de Madrid|Palacio de los Deportes]] <small>(5)</small> | [[Madrid]] <small>(5)</small> | {{flagicon|United States}} [[Cory Higgins]] |- |align=center|[[Copa do Rei de baloncesto 2022|2022]] |[[FC Barcelona Bàsquet|Barça]] | align=center|64–59 |[[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | [[Palacio Municipal de Deportes de Granada|Palacio de Deportes]] <small>(2)</small> | [[Granada]] <small>(2)</small> | {{flagicon|Spain}} [[Nikola Mirotić]] <small>(2)</small> |- |} == Palmarés == {{div col|4}} * 1933 - [[Ficheiro:600px diagonal HEX-F6DE14 background Black.svg|20px]] [[Rayo Club de Madrid|Rayo Madrid]] * 1935 - [[Ficheiro:600px Bianco con striscia Blu centrale.svg|20px]] [[Societé Patrie]] * 1936 - [[Ficheiro:600px diagonal HEX-F6DE14 background Black.svg|20px]] [[Rayo Club de Madrid|Rayo Madrid]] * 1940 - [[Ficheiro:Bianco e Blu.svg|20px]] [[CB L'Hospitalet|L'Hospitalet]] * 1941 - [[Ficheiro:600px Bianco e Blu a Strisce-Flag.svg|20px]] [[RCD Espanyol (baloncesto)|Espanyol]] * 1942 - [[Ficheiro:Horizontal bisection HEX-1B46B8 White.svg|20px]] [[Laietà Basket Club|Laietà]] * 1943 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1944 - [[Ficheiro:Horizontal bisection HEX-1B46B8 White.svg|20px]] [[Laietà Basket Club|Laietà]] * 1945 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1946 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1947 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1948 - [[Ficheiro:600px bisection vertical HEX-1D913D Black.svg|20px]] [[Club Joventut Badalona|Joventut]] * 1949 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1950 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1951 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1952 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1953 - [[Ficheiro:600px bisection vertical HEX-1D913D Black.svg|20px]] [[Club Joventut Badalona|Joventut]] * 1954 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1955 - [[Ficheiro:600px bisection vertical HEX-1D913D Black.svg|20px]] [[Club Joventut Badalona|Joventut]] * 1956 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1957 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1958 - [[Ficheiro:600px bisection vertical HEX-1D913D Black.svg|20px]] [[Club Joventut Badalona|Joventut]] * 1959 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1960 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1961 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1962 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1963 - [[Ficheiro:600px HEX-053364 HEX-FFFF00 HEX-3471B4.svg|20px]] [[CB Estudiantes|Estudiantes]] * 1964 - [[Ficheiro:600px Blu Bianco Rosso e Blu.png|20px]] [[Picadero JC|Picadero]] * 1965 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1966 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1967 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1968 - [[Ficheiro:600px Blu Bianco Rosso e Blu.png|20px]] [[Picadero JC|Picadero]] * 1969 - [[Ficheiro:600px bisection vertical HEX-1D913D Black.svg|20px]] [[Club Joventut Badalona|Joventut]] * 1970 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1971 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1972 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1973 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1974 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1975 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1976 - [[Ficheiro:600px bisection vertical HEX-1D913D Black.svg|20px]] [[Club Joventut Badalona|Joventut]] * 1977 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1978 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1979 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1980 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1981 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1982 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1983 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1984 - [[Ficheiro:600px HEX-CD101A vertical White stripes.svg|20px]] [[CB Zaragoza|Zaragoza]] * 1985 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1986 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1987 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1988 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1989 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1990 - [[Ficheiro:600px HEX-CD101A vertical White stripes.svg|20px]] [[CB Zaragoza|Zaragoza]] * 1991 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1992 - [[Ficheiro:600px HEX-053364 HEX-FFFF00 HEX-3471B4.svg|20px]] [[CB Estudiantes|Estudiantes]] * 1993 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 1994 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 1995 - [[Ficheiro:600px Rosso e Blu Quadrati 2.png|20px]] [[Saski Baskonia|Baskonia]] * 1996 - [[Ficheiro:Flag red HEX-BF0000.svg|20px]] [[Bàsquet Manresa|Manresa]] * 1997 - [[Ficheiro:600px bisection vertical HEX-1D913D Black.svg|20px]] [[Club Joventut Badalona|Joventut]] * 1998 - [[Ficheiro:600px horizontal Blue HEX-0434B1 Orange HEX-FF8A00.svg|20px]] [[Valencia Basket|Valencia]] * 1999 - [[Ficheiro:600px Rosso e Blu Quadrati 2.png|20px]] [[Saski Baskonia|Baskonia]] * 2000 - [[Ficheiro:600px HEX-053364 HEX-FFFF00 HEX-3471B4.svg|20px]] [[CB Estudiantes|Estudiantes]] * 2001 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2002 - [[Ficheiro:600px Rosso e Blu Quadrati 2.png|20px]] [[Saski Baskonia|Baskonia]] * 2003 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2004 - [[Ficheiro:600px Rosso e Blu Quadrati 2.png|20px]] [[Saski Baskonia|Baskonia]] * 2005 - [[Ficheiro:600px solid HEX-00612F.svg|20px]] [[Baloncesto Málaga|Málaga]] * 2006 - [[Ficheiro:600px Rosso e Blu Quadrati 2.png|20px]] [[Saski Baskonia|Baskonia]] * 2007 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2008 - [[Ficheiro:600px bisection vertical HEX-1D913D Black.svg|20px]] [[Club Joventut Badalona|Joventut]] * 2009 - [[Ficheiro:600px Rosso e Blu Quadrati 2.png|20px]] [[Saski Baskonia|Baskonia]] * 2010 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2011 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2012 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 2013 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2014 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 2015 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 2016 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 2017 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 2018 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2019 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2020 - [[Ficheiro:White background HEX-FEFB58 border HEX-3F479E diagonal stripe.svg|20px]] [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] * 2021 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] * 2022 - [[Ficheiro:600px Blue HEX-00529F Purple HEX-A2214B.svg|20px]] [[FC Barcelona (baloncesto)|FC Barcelona]] {{fin div col}} === Por equipo === [[Ficheiro:Copa del Rey Baloncesto (adjusted).png|thumb|100px|Torfeo actual]] {| class="wikitable" ! width=140|Equipo ! width=80|Campión ! width=80|Subcampión ! Anos campión |- | [[Real Madrid Baloncesto|Real Madrid]] | align=center| 28 | align=center| 23 | <small>1951, 1952, 1954, 1956, 1957, 1960, 1961, 1962, 1965, 1966, 1967, 1970, 1971, 1972, 1973, 1974, 1975, 1977, 1985, 1986, 1989, 1993, 2012, 2014, 2015, 2016, 2017, 2020</small> |- | [[FC Barcelona Bàsquet|Barcelona]] | align=center| 27 | align=center| 11 | <small>1943, 1945, 1946, 1947, 1949, 1950, 1959, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1987, 1988, 1991, 1994, 2001, 2003, 2007, 2010, 2011, 2013, 2018, 2019, 2021, 2022</small> |- | [[Club Joventut Badalona|Joventut]] | align=center| 8 | align=center| 16 | <small>1948, 1953, 1955, 1958, 1969, 1976, 1997, 2008</small> |- | [[Saski Baskonia|Baskonia]] | align=center| 6 | align=center| 3 | <small>1995, 1999, 2002, 2004, 2006, 2009</small> |- | [[CB Estudiantes|Estudiantes]] | align=center| 3 | align=center| 4 | <small>1963, 1992, 2000</small> |- | [[Laietà BC|Laietà]] | align=center| 2 | align=center| 2 | <small>1942, 1944</small> |- | [[CB Zaragoza|Zaragoza]] | align=center| 2 | align=center| 2 | <small>1984, 1990</small> |- | [[Rayo Club Madrid]] | align=center| 2 | align=center| 1 | <small>1933, 1936</small> |- | [[Picadero JC|Picadero]] | align=center| 2 | align=center| 0 | <small>1964, 1968</small> |- | [[Valencia Basket]] | align=center| 1 | align=center| 4 | <small>1998</small> |- | [[Societé Patrie]] | align=center| 1 | align=center| 2 | <small>1935</small> |- | [[Baloncesto Málaga|Málaga]] | align=center| 1 | align=center| 2 | <small>2005</small> |- | [[CB L'Hospitalet|L'Hospitalet]] | align=center| 1 | align=center| 1 | <small>1940</small> |- | [[Bàsquet Manresa|Manresa]] | align=center| 1 | align=center| 1 | <small>1996</small> |- | [[RCD Espanyol Bàsquet|Espanyol]] | align=center| 1 | align=center| 0 | <small>1941</small> |- | [[CB Aismalíbar|Aismalíbar]] | align=center| 0 | align=center| 4 | |- | [[CB Inmobanco|Inmobanco]] | align=center| 0 | align=center| 2 | |- | [[UE Montgat|Montgat]] | align=center| 0 | align=center| 1 | |- | [[Canarias de Madrid]] | align=center| 0 | align=center| 1 | |- | [[Real Madrid Baloncesto B|Hesperia]] | align=center| 0 | align=center| 1 | |- | [[RC Náutico Tenerife|Náutico Tenerife]] | align=center| 0 | align=center| 1 | |- | [[SD Kas|Kas Vitoria]] | align=center| 0 | align=center| 1 | |- | [[Cáceres CB|Cáceres]] | align=center| 0 | align=center| 1 | |- | [[CB Sevilla|Sevilla]] | align=center| 0 | align=center| 1 | |- | [[CB Gran Canaria|Gran Canaria]] | align=center| 0 | align=center| 1 | |- |} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Copa Princesa de Asturias]] === Ligazóns externas === * [http://www.acb.com Páxina web oficial da ACB] {{es}} * [http://www.feb.es Páxina web oficial da FEB] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Copa do Rei de baloncesto| ]] 2tfeofuywtgbxuvl1dgknowqq1yl5oo 0 207136 6148058 6080406 2022-08-02T08:21:20Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{1000}} [[Ficheiro:Trimurti ellora.jpg|miniatura|A Trimurti dos tres deuses hindús: [[Brahma|Brahmā]], [[Visnú]] e [[Shiva|Śiva]] (de esquerda a dereita) nas grutas de [[Ellora]]]] A '''Trimurti''' (‘tres formas’; [[lingua sánscrita|sánscrito]]: त्रिमूर्तिः) é un concepto do [[hinduísmo]] no que as funcións cósmicas da ''creación'', ''mantemento'' e ''destrución'' (ou a disolucións que precede a creación) están personificadas nas formas de [[Brahma|Brahmā]] o creador, [[Visnú]] o mantedor ou preservador e [[Shiva|Śhiva]] o destrutor ou transformador, un triplo aspecto da divindade.<ref name="gectrimurti">Véxase a entrada de ''"trimurti"''. {{DRAG|trimurti}}</ref>. A estas tres deidades chámaselles "a tríade hindú" ou "a gran trindade", adoito descrita coma "Brahma-Visnú-Maheshwara". É dicir, os tres deuses cardinais que representan ''srusti'' (creación), ''sthiti'' (conservación) e ''pralaya'' (destrución). Parece que este concepto se desenvolveu durante o período medieval. No hinduísmo, os procesos de creación e destrución son como un bucle infinito, que non teñen nin principio nin fin.{{sfn|Tripathy|2005|p=95}} == A tríade de deidades == === Brahma === {{Artigo principal|Brahma}} [[Ficheiro:Rudra requesting Brahma to calm down.jpg|miniatura|Brahma o Mahabharata]] Como parte da [[mitoloxía hindú]], Brahma é considerado como a deidade suprema que actúa como creador do mundo, e, xa que logo, en virtude do seu cargo, é o primeiro da tríade de deidades. Sendo o creador do universo, Brahma é o primeiro antes de Visnú, o arqueiro e preservador, e Śhiva, o destrutor, pero ao mesmo tempo, os investigadores sinalan que os suxeitos nos mitos e lendas da antiga India, do mesmo xeito que a proporción das responsabilidades funcionais, non sempre son respectados e frecuentemente son suxeitos a modificacións ou sincretismos. Sobre esta base, nas versións épicas arcaicas, nos textos máis antigos da mitoloxía hindú, tres destas características correlacionáronse unicamente con Brahma. Ademais, cabe sinalar que os aspectos incluídos na tríade de deidades Brahma, en contraste con Visnú e Śhiva, é a esencia da máis abstracta e involúcrase en menor medida nas historias, mitos e lendas. Nestes casos, cando Brahma segue aparecendo na mitoloxía, a súa función é moi especializada e ten un carácter máis xeral na medida en que, nalgúns temas, en lugar de Brahma, no mesmo acto está o papel de Visnú ou Śhiva, que finalmente expulsaron a Brahma do centro de historias mitolóxicas do hinduísmo. Con todo, o papel de Brahma entre bastidores é considerado como moi importante para a relixión hindú. En termos xerais, cando se fai un intento de avaliar a imaxe mitolóxica de Brahma, o investigador debe prestar especial atención nas orixes desta imaxe. Posiblemente a xenealoxía de Brahma implica que o concepto abstracto dunha deidade podería preceder un concepto particular, que correspondía a unha estrutura ritual ou principio universal. Isto, en particular, mediante o estudo das fontes, segundo o cal nos [[Vedas]] o termo neutro «[[brahmán]]» inicialmente correlaciónase cunha oración-fórmula ou unha expresión verbal dun principio universal, e máis tarde chegou a ser utilizado ata para referirse a este mesmo principio. Máis tarde, este mesmo concepto podería ser obxecto de personalización na forma dun Deus en particular. === Visnú === {{Artigo principal|Visnú}} [[Ficheiro: Lord Vishnu idol at Chattarpur Temple.JPG |miniatura|esquerda|Figura do Señor Visnú no templo Chattarpur]] Aínda que nos himnos védicos Visnú non é unha das divindades máis importantes, o seu lugar na Trimurti é moi importante. No brahmanah a súa importancia aumenta lixeiramente, pero a cifra de importancia primordial atópase só nas [[epopea]]s e os [[Purana]]s. A etimoloxía do seu nome non está abondo clara: algúns expertos suxiren que ten unha orixe indoeuropea. Anteriormente baseado nos mitos dos "tres pasos" de Visnú, interprétase como unha representación metafórica do sol. Segundo a mitoloxía europea suponse que Visnú era orixinalmente un deus, pai do sol ([[Dieus]]). No presente este punto de vista é controvertido. Como parte dunha tríade de deuses, Visnú actúa como gardián do universo, a pesar do feito de que o creador do mundo é Brahma e, en consecuencia, unha figura máis importante neste contexto. O concepto da Trimurti ten a maioría das súas representacións nos Puranas, e empatado no lugar máis alto da tríade esta Visnú. Nestes casos proclamouse o fundamento e a esencia do ser, da súa orixe e do absoluto. Puntos de vista similares están presentes e descríbense na épica, onde Visnú ou os seus avatares actúan como os personaxes centrais. Nalgúns temas mitolóxicos, por exemplo, o mundo é tratado como unha forma da existencia de Visnú, mentres que outros atribúen a esta deidade un papel importante na rexeneración do mundo tralo fin do universo. Á súa vez, os mitos sobre os avatares de Visnú céntranse principalmente nas razóns da súa vitoria sobre a deidade maligna (pola que, de feito, toma unha forma particular). Independentemente de, exactamente, qué tipo de manifestacións de Visnú se tratan nunha historia en particular, en cada caso personifica a boa enerxía do universo e o cosmos. Con todo, a presentación desta enerxía nuns determinados sistemas filosóficos e relixiosos ou conceptos mitolóxicos caracterízase por certas diferenzas: a gama de manifestacións pode variar algo do absoluto, o que non se pode describir, ata un tipo de Deus persoal que é obxecto dun forte vínculo emocional por parte de calquera persoa. Hai que ter en conta que, por exemplo, o Visnú da mitoloxía épica identifícase gradualmente cunha serie de diferentes imaxes. === Shiva === {{Artigo principal|Shiva}} A aparición do Señor Shiva no panteón como unha deidade independente tivo lugar bastante tarde -no [[século -II|século II a. C.]]-, pero o culto deste deus existía moito antes desa data. En particular, a imaxe prototípica asociada a Shiva, atópase nas iconas do terceiro ao segundo milenio antes de Cristo. Moitas das características e funcións específicas de Shiva, nos [[Vedas]], asociáronse coa deidade [[Rudra]]; máis tarde converteuse no nome principal, intercambiando lugares co mesmo eufemismo. Desde hai moito houbo unha asimilación desta imaxe na que se uniron varias características, ás veces moi contraditorias (ira, a graza etc.). Asímesmo, por exemplo, no [[Shaiva]] esta é a deidade suprema e representa tanto a destrución como a creación, así como o principio do tempo. Os investigadores sinalan que os aspectos da imaxe de Shiva, que están derectamente relacionados co seu papel creativo, atopan a súa encarnación metafórica nun dos seus personaxes principais, que corresponde ao masculino -[[lingam]]. O principal obxecto do culto de Shiva son as imaxes en forma de columnas de pedra linga, que, á súa vez, atópase situada no símbolo do feminino -[[ioni]]. Algúns conceptos filosóficos e relixiosos que conteñen este conxunto de caracteres son sobre todo o símbolo metafórico da creación. Na tríade de deuses Shiva é a clave para a función da destrución, asociado á destrución do mundo e dos deuses, ao final de cada período do universo. Neste sentido, tanto a aparencia como o culto real de Shiva adquiren unha serie de características destinadas a intimidar. Deste xeito a deidade (incluíndo o seu séquito) é vinculado a unha variedade de criaturas, o tipo e propiedades das cales son extremadamente non naturais e hipertróficas. Ás veces Shiva tamén se mostra na imaxe do "gran asceta", de acordo cos temas mitolóxicos, foi condenado á austeridade perpetua por cortar a quinta cabeza de Brahma. Tamén hai que sinalar que nos Puranas hai 1008 listas de nomes ou epítetos de Shiva, que caracterizan esta deidade con algúns dos seus aspectos fundamentais. Tamén están establecidos a presentación e a encarnación da enerxía cósmica de Shiva, que regula a orde mundial. == Representación da Trimurti == [[Ficheiro:Trimurti - Vat Phu.JPG|miniatura|Un tipo de representación da Trimurti amosa tres cabezas nun pescozo e, decotío, incluso tres caras nunha cabeza mirando cada unha en cadansúa dirección.]] A súa representación adoita normalmente mostrar a estes tres deuses un o lado do outro (sentados ou de pé) ou reunidos nun só corpo (que entón ten tres cabezas, seis brazos e seis pernas).<ref name="gectrimurti" /> Tamén se lles mostra asociados coas súas consortes, que simbolizan a enerxía e o movemento, mentres que eles representan a materia e a inercia; así [[Laksmí]] completa a Visnú (a ''prosperidade'' - Lakxmi- está condicionada pola ''preservación''), parella que se atopa mutuamente completada pola de [[Xacti]] (ou [[Parvati]] - [[Kali]] - [[Durga]]) e Shiva (a ''enerxía'' feminina completando a ''materia'' masculina), e finalmente por Brama e [[Sarasvati]] (o ''coñecemento'' - Sarasvatí- sendo necesaria á ''creación''). No sitio de [[Bodh-Kharbu]] no [[Tíbet]], hai un "Triratna" ou "Parameshra", que consta de tres pequenos templos construídos con ladrillos pintados de negro, amarelo e branco, o que simboliza a Buda, Dharma e Sangha respectivamente.<ref>{{Cita libro |apelido=Abhedānanda |nome=Swami |título=Journey Into Kashmir and Tibet: With The Life of Jesus by Nicolas Notovitch |url= http://books.google.cat/books?id=njluAAAAMAAJ&q=Bodh-Kharbu+al+Tibet+Triratna+o+Parameshra,&dq=Bodh-Kharbu+al+Tibet+Triratna+o+Parameshra,&hl=ca&sa=X&ei=1XKiUZSyFKre7Ab8iICwBg&ved=0CDMQ6AEwAA |lingua=en | editorial=Ramakrishna Vedanta Math |data=2008 |páxinas=84 }}</ref> Cando os ollos están representados na parte superior destes templos, representan respectivamente a [[Jagannath]] se están en negro; [[Subhadra]] se están en amarelo e [[Balarama]] ou Balabhadra cando están no templo branco.{{sfn|Tripathy|2005|p=95}} * [[Brahma]] é, dentro da [[hinduísmo]], o [[deus]] creador de todo o que existe, personificación do [[braman]] supremo. Aínda que os atributos da actividade creadora sexan dados a varios deuses no [[vedismo|período védico]] ulterior, na etapa dos ''[[Brahmana]] '' (categoría da literatura [[Veda (relixión)|védica]] consagrada ao dogma e os rituais, pero que tamén contén lendas e especulacións abstractas), o deus pai, [[Prajapati]] ou Brahma, é presentado como o creador único. Adoita ser representado con catro cabezas para simbolizar que pode ver todo. * [[Visnú]] tamén se lle coñece co nome de ''Narayana''.<ref>{{Cita libro |apelido=Dalal |nome=Roshen |título=The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths |url= http://books.google.cat/books?id=pNmfdAKFpkQC&pg=PA263&dq=vishnu+narayana&hl=ca&sa=X&ei=ZHOiUcmcFOmf7AbW_4HgDw&ved=0CF0Q6AEwBg#v=onepage&q=vishnu%20narayana&f=false |lingua=en | editorial=Penguin Books India |data=2010 |páxinas=263 |isbn=0143415174 |data-acceso= 8 de marzo do 2021}}</ref> Encárnase especialmente en [[Krishna]] e [[Rama (deus)|Rama]]. Dentro do hinduísmo hai varias crenzas respecto a transcendencia de Visnú. É representado en cor azul e con catro brazos para simbolizar que pode chegar a todas partes. * [[Shiva]] ''Xankara'' ou ''Mahadeva''. Deus do sacrificio da [[mitoloxía india]], Shiva é o aspecto destrutor da Trimurti pero nun sentido positivo (destrución para reconstruír) e asume moitos outros papeis como o de señor dos [[Ascetismo|ascetas]] (''Mahadeva'') . Adoita ser representado como unha figura de catro brazos cunha lúa crecente na cabeza e unha serpe no pescozo, cun tridente nunha man e un tambor na outra e un terceiro ollo na fronte. == A filosofía do concepto da "Trimurti" == [[Ficheiro:Shiva, Vishnu, and Brahma Adoring Kali, ca. 1740, Basohli,LACMA.jpg|miniatura|Shiva, Visnú, e Brahma adorando a [[Kali]].]] De acordo coa filosofía relixiosa da India, na forma da Trimurti súmanse tres dos principais principios supremos que se observan no mundo visible - o inicio creador (Brahma), o final destrutivo (Shiva) e o principio defensivo (Visnú). Os tres existen nunha deidade, e cada un dos tres é un ente independente, do mesmo xeito que os Vedas divídense en tres partes principais e ao mesmo tempo hai un só libro. Todos eles conteñen unha soa criatura que é "param" (suprema), "guhey" (secreta) e "sarvatma" (a alma de todo o mundo). En construcións filosóficas da doutrina dualista [[Sankhya]] que coloca unha distracción para o espírito da materia, os tres deuses supremos Brahma, Visnú e Shiva como tres manifestacións dunha soa natureza (Prakriti) e a implementación das tres gunas (calidades que comezaron o mundo). Brahma neste sistema filosófico é Rajas (actividade, a eficiencia, a paixón), Visnú é Sattva (conciencia, claridade, equilibrio), Shiva é Tamas (perda do coñecemento, a inactividade, a inercia). Como se dixo máis arriba, cada un dos modos tamén se lle asigna a súa propia cor e elemento. Así que Brahma ten a terra vermella, Visnú o azul e a auga, e Shiva o negro e o lume. == Etimoloxía e pronunciación == [[Ficheiro:Lingodbhava murti.JPG|miniatura|Lingodbhava murti]] * ''trimūrti'', no sistema [[Alfabeto Internacional de Transliteración Sánscrita|AITS]] (alfabeto internacional para a transliteración en [[Lingua sánscrita|sánscrito]]). * त्रिमूर्ति, en escritura [[devanágari]] do sánscrito. * Pronunciació: /trímurti/.<ref name="Monier Williams">Véxase a entrada '''–mūrti''', que está na fila 22 da primeira columna da [http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/cgi-bin/monier/serveimg.pl?file=/scans/MWScan/MWScanjpg/mw0460-trimala.jpg páx.&nbsp;460] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200411180321/https://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/cgi-bin/monier/serveimg.pl?file=%2Fscans%2FMWScan%2FMWScanjpg%2Fmw0460-trimala.jpg |date=11 de abril de 2020 }} no ''Sanskrit-English Dictionary'' do sánscrito británico [[Monier Monier-Williams]] (181n9-1899).</ref> * Etimoloxía: ‘tres corpos', o ''tri:'' ‘tres', e ''murti:'' ‘corpo sólido, corporación, manifestación, encarnación, personificación’.<ref name="Monier Williams"/> == Evolución do concepto == [[Ficheiro:Elephanta Caves Trimurti.jpg|miniatura|Brahma, Shiva e Visnú. Unha Trimurti que se atopa nun dos templos construídos en covas na [[illa Elefanta]] preto de [[Bombai]], que é [[patrimonio da humanidade]] da [[UNESCO]] desde 1987]] A comprensión adecuada da Trimurti xurdiu nun período bastante tardío, na época da elaboración dos Puranas (aproximadamente 300 a 1.200 anos a.C). O precursor da "Trimurti" é a asociación dos tres deuses védicos Agni, Vayu (ou Indra) e Surya, como as diversas formas do sol, unha deidade da luz (véxase [[Trivikrama]]). O seguinte paso é o sistema dos tres grandes deuses Brahma, Shiva e Visnú, cada un deles no seu tempo e no seu lugar son glorificados como a deidade suprema. A idea da trindade en unidade, con todo, é allea a este sistema, cada membro é unha persoa mitolóxica separada e independente. O seguinte paso na formación da Trindade Trimurti son os intentos de identificación parcial de cada unha das tres deidades entre si, que se producen xa na epopea india na última das súas partes constituíntes. O único lugar no "[[Mahabharata]]" onde se expresa claramente a idea da Trindade é nos signos evidentes de orixe posterior ( "o que crea está unha imaxe de Brama, o que mantén está na forma de [[Purusha]] e o que destrúe a natureza é Rudra - estes son os tres estados dos señores das criaturas"). Tamén no "Mahabharata" o deus Agni dise ao mesmo tempo, o creador, preservador e destrutor do mundo, tamén (o "[[Rigveda]]") ten tres efectos: os incendios, os lóstregos e o sol. Exprésase aínda máis claramente a idea da Trimurti nun só lugar do poema épico [[Garivansha]], que serve como un complemento ao "Mahabharata" e desde logo é escrito moito máis tarde: "O que é Visnú, Shiva tamén o é, e o que é Shiva, tamén o é Brahma, non sendo un senón tres deuses - Shiva, Visnú, Brahma ". En xeral, a idea da trindade de deuses segue sendo moi pouco representada na [[Idade Media]] da India, neste momento histórico xogou un papel menor. En xeral, a imaxe da Trimurti nunca ocupou un lugar especialmente destacado nas ideas relixiosas da India, pero en Europa inclínase a pensar o contrario. Actualmente, de feito, a Trimurti é inexistente. O culto a Brahma practicamente extinguiuse, e os outros dous membros da Trindade - Visnú e Shiva - cada un preséntase aos seus adoradores na medida dunha deidade suprema, aínda que a Trimurti é unha tripla encarnación de Visnú ou Shiva como deidades supremas. En moitos textos hindús recentes non se descarta un efecto indirecto sobre o concepto da trindade do budismo ([[Mahayana]]), coa súa doutrina dos tres corpos de Buda ([[trikayya]]). Nos textos hindús "[[Upanishads]]", Brama, Rudra (Shiva) e Visnú son os tres "representantes" de Brahman, o principio absoluto de todas as cousas. Os tres deuses representan a versión feminina, masculina e ambigua de Brahman, en forma de lume, vento e sol, mostrando o [[Absoluto (filosofía)|Absoluto]]. [[Ficheiro:Brahma Vishnu Mahesh.jpg|miniatura|esquerda|''Shiva, Visnú, e Brahma'' (desde a dereita). Da Historia do Sagues Markandeya e Bhavana, 1850-1900]] [[Ficheiro:Halebid3.JPG|miniatura|esquerda|A Trindade hindú - ''Brahma, Shiva, Visnú''. Templo Hoysaleswara]] Na filosofía [[vedismo|védica]], o núcleo do moderno [[hinduísmo]], [[Brahma]] ou a Primeira Alma descríbese como [[Sat]] (existencia), [[Chit]] (conciencia) e [[Ānanda]] (felicidade absoluta). Ao [[Svetasvatara Upanisad]], a Primeira Alma (Brahma) é concibida como unha tríada (Trindade). Aparece mencionado no sétimo [[mantra]] cando se di ''Tasmin trayam supratistha'' (o Supremo Brahma está na Tríada). Segundo a interpretación de [[Swami Tyagisananda]], "a expresión (tríada) significa o mundo da multiplicidade, que se concibe como diferentes series de tres: como o tempo, o espazo e a causalidade, a vixilia, soño e sona, etc. O mundo da multiplicidade pódese dicir que existe en Brahman así como na realidade, tal como os [[Teísmo (filosofía)|teístas]] teñen, ou por medio de superposicións como prefiren os [[Advaita Vedanta|advaitianos]]".{{sfn|Tripathy|2005|p=95}} O período [[purana|puránico]] (do 300 ao 1200) viu o xurdimento da relixión post-[[vedismo|védica]] e a evolución do que o reputado historiador indio Ramesh Chandra Majumdar chamou ''hinduísmo sintético''. {{sfn|Majumdar|1956|p = 47}} Este período non é homoxéneo e inclúe o [[vedismo|brahmanismo]] ortodoxo en forma de restos de antigas tradicións védicas xunto con diferentes seitas relixiosas, en particular, o [[shivaísmo]], o [[visnuísmo]] e o [[xactísmo]] que estaban dentro dos círculos da ortodoxia pero e aínda así formaron entidades diferentes. Unha das características importantes deste período é o espírito de harmonía entre as formas ortodoxas e sectarias. {{sfn|Majumdar|1956|p = 49}} En relación con este espírito de reconciliación, Majumdar di o seguinte: <blockquote class="toccolours" style="float:none; padding: 10px 15px 10px 15px; display:table;">A súa expresión máis notable atópase na concepción teolóxica da Trimurti, é dicir, a manifestación do Deus supremo en tres formas, a de Brahma, a de Visnú e a de Shiva ... Pero o intento non pode ser considerado como un gran éxito, porque Brahma nunca gañou unha importancia comparable á de Shiva ou Visnú, e realmente as diferentes seitas a miúdo conciben o concepto da Trimurti como as tres manifestacións do seu propio deus sectario, a quen consideraba como [[Brahma]] ou o Absoluto{{sfn|Majumdar|1956|p=47 |cita=''Its most notable expression is to be found in the theological conception of the Trimūrti, i.e., the manifestation of the supreme God in three forms of Brahmā, Viṣṇu, and Śiva.... But the attempt cannot be regarded as a great success, for Brahmā never gained an ascendancy comparable to that of Śiva or Viṣṇu, and the different sects often conceived the Trimūrti as really the three manifestations of their own sectarian god, whom they regarded as Brahman or Absolute.''}}</blockquote> Maurice Winternitz sinala que na [[literatura da India]] hai moi poucos lugares onde se mencione Trimurti.<ref>M. Winternitz, volum 1, pàx. 452, nota 1.</ref> A identificación de Visnú, Shiva e Brahma como un ser está fortemente enfatizada no "Kurma Purana", onde Brahma é venerado como Trimurti (1.6), a unidade dos tres deuses está inculcada (1.9), e na 1.26 relaciona a mesmo tema.<ref>M. Winternitz, volum 1, pàx. 573, nota 2.</ref> == Paralelismo con outras relixións == O historiador inglés [[Arthur Llewellyn Basham]] explica os antecedentes da Trimurti do seguinte xeito, tendo en conta o interese occidental pola idea da trindade: <blockquote class="toccolours" style="float:none; padding: 10px 15px 10px 15px; display:table;"> Os primeiros estudosos occidentais do [hinduísmo] quedaron impresionados polos paralelismos entre a trindade hindú e a do cristianismo. Pero, de feito, o paralelismo non é tan próximo e, a diferenza da [[Santa Trindade]] do [[cristianismo]], a trindade hindú nunca foi realmente popular. O trinitarismo indio tende a favorecer a un dos tres deuses; deste xeito, consideramos o contexto, está claro que o himno que [[Kālidāsa|Kalidasa]] dedica a Trimurti diríxese realmente a Brahma, considerado o gran deus neste caso. A Trimurti era en realidade un desenvolvemento artificial e tiña pouca influencia real.<ref name="basham">{{Cita libro |apelido=Basham |nome=Arthur Llewellyn |título=The Wonder That Was India: A Survey of the Culture of the Indian Sub-Continent Before The Coming of the Muslims |páxinas=310-311 |cita=''Early western students of Hinduism were impressed by the parallel between the Hindu trinity and that of Christianity. In fact the parallel is not very close, and the Hindu trinity, unlike the Holy Trinity of Christianity, never really "caught on". All Hindu trinitarianism tended to favor one god of the three; thus, from the context it is clear that Kālidāsa's hymn to the Trimūrti is really addressed to Brahmā, here looked on as the high god. The Trimūrti was in fact an artificial growth, and had little real influence.'' }}</ref></blockquote> A trimurti hindú ten paralelismos noutras relixións, como o budismo, a trindade é chamada [[Triratna]] representado por [[Buda]], [[Dharma]] e [[Sangha (budismo)|Sangha]]. Na teoloxía cristiá, a [[Santa Trindade]] é a suma do [[Deus Pai|Pai]], [[Deus Fillo|Fillo]] e a [[Espírito Santo]]. Os antigos exipcios das primeiras dinastías concibían a súa trindade co Deus-Sol, a Nai-Terra e un conxunto que conformaba o Fillo formado polo Sol sobre a Terra.{{sfn|Tripathy|2005|p=95}} == Visións dentro do hinduísmo == === Suria === A seita Sūryabhaktas que adora [[Suria (deus)|Suria]] como persoa suprema da [[Deidade|Divindade]] e [[saguna brahman]] non aceptan a Trimurti, xa que cren que Suria é Deus.<ref>{{Cita libro |apelido=Moor |nome=Edward |título=Hindu infanticide, an account of the measures adopted for suppressing the practice |url= http://books.google.cat/books?id=a1YOAAAAQAAJ&pg=PA74&dq=surya+saura+trimurti&hl=ca&sa=X&ei=OHeiUbzCNeHF7AayiYCADg&ved=0CDEQ6AEwAA#v=onepage&q=surya%20saura%20trimurti&f=false |lingua=en | editorial= |data=1811 |páxinas=74 |data-acceso=11 de marzo do 2021}}</ref> As formas anteriores da Trimurti ás veces inclúen Suria no lugar de Brahma, ou como unha cuarta por encima da Trimurti, dos que os outros tres son manifestacións; Suria é Brahman mañá, pola tarde Visnú e Shiva pola noite. Suria tamén foi membro da orixinal Trimurti védica, que incluíu Agni e Vayu. Algúns Sauras adoran a Visnú ou Shiva como manifestacións de Suria, outros adoran a Trimurti como unha manifestación de Suria, e outros exclusivamente adoran Suria. === Visnuísmo === [[Ficheiro:Shesh shaiya Vishnu.jpg|miniatura|esquerda|[[Visnú]] e [[Lakxmi]], no que a serpe [[Ananta Xexa]], como [[Brahma]], xorde dun loto que sae do embigo de Visnú.]] Xeralmente, o [[visnuísmo]] non acepta o concepto da Trimurti. Por exemplo, a escola Dvaita considera que Visnú é o deus supremo, con Shiva subordinado a el, e interpreta os [[Purana]] dunha maneira diferente. Por exemplo, Vijayindra Tirtha, un erudito Dvaita, interpreta o Purana 18 doutro xeito. Interpreta que o [[visnuismo|Purana Vainsva]] son ''sattva'' (puros) e as [[sivaísmo|Puranas saiva]] como ''tamas'' (escuros) e que só os Purana ''sattva'' teñen autoridade.<ref name="Sharma">{{Cita libro|apelido=Sharma |nome= B. N. Krishnamurti |título=A history of the Dvaita school of Vedānta and its literature: from the earliest beginnings to our own times | data-acceso= 11 de marzo do 2021 | url= http://books.google.cat/books?id=FVtpFMPMulcC&pg=PA412&dq=Varaha+sarabha&cd=11#v=onepage&q=sarabha&f=false | editorial= Motilal Banarsidass Publishers |ano=2000 |isbn=8120815750 |lingua=en}}</ref> [[A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada]], un destacado estudoso da teoloxía [[Gaudiya Vaishnavism]], tamén distingue entre Visnú e Shiva, e afirma: "Do mesmo xeito, mediante a expansión de si mesmo como Señor Shiva, o Señor Supremo actívase cando hai unha necesidade de aniquilar o universo. o Señor Shiva, en asociación con [[Maia (mitoloxía)|Maia]], ten moitas formas, que en xeral están numeradas en once. o Señor Shiva non é un dos [[shiva]]; que é, máis ou menos, [[Krishna]]. o mesmo co exemplo do [[leite]] e do [[iogur]], a miúdo adminístrase neste sentido, o iogur é unha preparación de leite, pero o iogur non se pode utilizar como o leite, do mesmo xeito, o Señor Shiva é unha expansión de Krishna, pero non pode actuar como Krishna. a diferenza esencial é que o Señor Shiva ten unha conexión coa natureza material, pero Visnú ou Krishna non teñen nada que ver coa natureza material. "<ref>[http://www.vedabase.net/tlc/8/en1 The Teachings of Lord Chaitanya, Chapter 8: The Avataras] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150515001003/http://vedabase.net/tlc/8/en1 |date=15 de maio de 2015 }} Author: [[A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada]]</ref> A diferenza da maioría das outras escolas visnuistas como as de [[Ramanuja]], [[Madhvacharya ]] e [[Chaitanya Mahaprabhu|Chaitanya]], [[Swaminarayan]], gurú das seitas hindú Swaminarayan (incluíndo [[Bochasanwasi Shri Swaminarayan Aksha Purushottam Sanstha|BAPS]]), non ve diferenza entre [[Visnú]] e [[Shiva]], [[Swaminarayan]] difire notablemente da práctica totalidade das escolas visnuistas ao soster que Visnú e Shiva son diferentes aspectos dun mesmo Deus. === Shivaismo === [[Ficheiro:Main shrine of Prambanan temples.JPG|miniatura|Templo de Shiva, do século IX, o principal santuario do conxunto de [[Prambanan]] dedicado a Trimurti, declarado [[Patrimonio da Humanidade]] pola [[UNESCO]] e o maior templo hindú de [[Indonesia]].]] O [[shivaísmo]] sostén que, de acordo coa doutrina tradicional contida nos ''Agami '', o Señor Shiva leva a cabo cinco accións: a creación, a conservación, a disolución, a graza oculta, e a graza de revelar. Cada unha destas accións correspóndese a un nome e unha forma de Shiva. Respectivamente, as tres primeiras accións son asociadas a Xhiva como Sadyojáta (similar a Brahma), Vamadeva (similar a Visnú), Agora (similar a Rudra). De modo que Brahma, Visnú e Rudra non son deidades diferentes de Shiva, senón que en realidade son formas de Shiva. Como Brahma-Sadyojáta, Shiva crea; como Visnú-Vamadeva, Shiva conserva; como Rudra-Agora, Shiva disolve. Para os xivaistas, Xhiva é Deus e realiza todas as accións, das que a destrución só é unha. Por tanto, a Trimurti é unha forma de Shiva en si mesma.<ref>{{Cita web| url= https://shaivam.org/shaivism-a-perspective/how-can-the-god-of-destruction-be-the-supreme| título=How can the god of destruction be the Supreme ? | data-acceso=31 d'octubre del 2011 | lingua=en | editor=Devoted to God Shiva. An abode for Hindu God Shiva on the Internet}}</ref> === Smarta === A tradicción [[Smarta]] é unha denominación do [[hinduísmo]] que enfatiza un grupo de cinco deidades no canto dunha única deidade.<ref>Flood (1996), pàg. 17</ref> O "culto das cinco formas", [[pañcāyatana Puja]]. Sistema que foi popularizado polo filósofo do [[século IX]] [[Adi Shankara]] entre os brahmanes ortodoxos da tradición Smarta. Invoca as cinco deidades [[Ganesha]], [[Visnú]], [[Shiva]], [[Devi (hinduísmo)|Devi]] e [[Suria (deus)|Suria]]. Logo engadiu [[Kumara]] a estes cinco, facendo seis en total. Este sistema reformado foi promovido por Śaṅkārācarya. principalmente para unir as principais deidades das seis seitas principais nunha situación de igualdade. A filosofía [[Monismo|monista]] predicada por Śaṅkārācarya fixo posible elixir un deles como principal deidade preferida e, ao mesmo tempo adoran as outras catro deidades como as diferentes formas da mesma que todo o impregna, [[Brahma]]. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro| apelido=Basham| nome=A. L.| título=The Wonder That Was India: A Survey of the Culture of the Indian Sub-Continent Before The Coming of the Muslims| url=https://archive.org/details/dli.bengal.10689.12501| editorial=Grove Press, Inc.,|lugar= [[Nova York]] |ano= 1954 |lingua=en}} * {{Cita libro|apelido=Radhakrishnan |nome=Sarvepalli (Editorial Chairman)| título=The Cultural Heritage of India |ano=1956 | editorial=The Ramakrishna Mission Institute of Culture |lugar= [[Calcuta]] | lingua=en}} Segunda edición, catro volumes, revisada e ampliada, 1956 (volume IV). * {{Cita publicación periódica|apelido=Majumdar |nome=Ramesh Chandra |título=Evolution of Religio-Philosophic Culture in India |url= |lingua=en | consulta= |xornal=Radhakrishnan (''The Cultural Heritage of India'') |volume= 4 |exemplar= |data=1956 |pàgines= |ref=harv}} * {{Cita publicación periódica|apelidos=Tripathy |nome=Mahimohan |título=The Holy Trinity |revista=Orissa |data=xullo, 2005 |url=http://www.orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/jul2005/engpdf/eng_july_05_pdf.pdf#page=102 |lingua=inglés |dataacceso=18 de xuño do 2015 |formato=PDF |ref=harv}} * {{Cita libro|apelido=Winternitz |nome=Maurice |título=History of Indian Literature |ano= 1972 | editorial=Oriental Books Reprint Corporation |lugar= [[Nova Deli]] |isbn=|lingua=en}} Reimpresión da segunda edición revisada. Dous volumes. Publicado orixinalmente en 1927 pola Universidade de Calcuta. === Outros artigos === * [[Hinduísmo]] * [[Om]] * [[Santa Trindade]] === Ligazóns externas === * {{Cita web |url=http://thailex.info/THAILEX/THAILEXENG/lexicon/Trimurti.htm |título=The deity Phra Trimurti depicted with five faces |editor=THAILEX |lingua=inglés |data-acceso=18 de xuño de 2015 |data-arquivo=11 de febreiro de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090211152710/http://thailex.info/THAILEX/THAILEXENG/lexicon/Trimurti.htm |url-morta=unfit }} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Hinduísmo]] [[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Relixión)]] 6vuru8czwy2kmgavgotchqtbs1v9dcl 0 208632 6147671 6142525 2022-08-01T18:11:30Z Tfeliz 7596 Outros artigos wikitext text/x-wiki Nos [[Sistema operativo|sistemas operativos]], denomínase '''hiperpaxinación''' (''thrashing'' en [[lingua inglesa|inglés]]) á situación na que se utilizan unha cantidade crecente de recursos para facer unha cantidade de traballo cada vez menor. == Descrición == Usualmente, refírese a cando se cargan e descargan sucesiva e constantemente partes da imaxe dun proceso dende e cara á memoria principal e a [[memoria virtual]] ou [[espazo de intercambio]]. Nun estado normal, isto permite que un proceso bloqueado e non listo para traballar deixe lugar na memoria principal a outro proceso listo. Cando se produce a hiperpaxinación, os ciclos do [[CPU|procesador]] utilízanse en levar e traer páxinas (ou segmentos, segundo sexa o caso) e o rendemento xeral do sistema degrádase notablemente. == Orixe == O termo foi utilizado por primeira vez durante a época na que os sistemas operativos funcionaban sobre [[fita magnética|fitas magnéticas]] para describir o son que as fitas facían cando se lían e escribían datos a alta velocidade. Gran cantidade de computadores persoais de baixa gama non posúen [[memoria RAM]] abondo para os patróns de uso actuais. == Prevención == As formas de evitar a hiperpaxinación foron unha área importante de investigación nos anos 70 e desenvolvéronse varios algoritmos complexos pero efectivos. Estes baséanse na idea de intentar adiviñar as páxinas que van ser utilizadas proximamente, baseados na súa historia recente e utilizando como hipótese o principio de [[proximidade de referencias]]. Estes son os denominados [[Algoritmos de substitución de páxinas]]. Dende un punto de vista máis práctico, pódese evitar a hiperpaxinación: # Aumentando a cantidade de memoria RAM (xeralmente, a mellor solución a longo prazo). # Diminuíndo a cantidade de aplicacións a traballar no computador. # Axustando o tamaño da partición de intercambio. == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Sistema operativo]] * [[Memoria de acceso aleatorio|RAM]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Terminoloxía informática]] fjvdl6chs2n96xvx7at95btu25hymts 10 209183 6147429 6146527 2022-08-01T12:02:15Z Jembot 33958 Bot: Actualizando datos wikitext text/x-wiki {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#switch:{{ucfirst:{{{1|{{{User|{{{user}}}}}}}}}}} |BanjoBot 2.0=393002 |Breogan2008=349175 |HombreDHojalata=210325 |Miguelferig=202437 |InternetArchiveBot=197941 |TXiKiBoT=140418 |Estevoaei=136801 |Chairego apc=134271 |EmausBot=113531 |Banjo=110001 |Alfonso Márquez=109015 |BotDHojalata=103099 |Luckas-bot=102607 |Xas=101348 |Elisardojm=100129 |Xqbot=76597 |SieBot=75542 |Addbot=71894 |Norrin strange=71694 |Prevert=68670 |BanjoBot=67216 |Beninho=66521 |VolkovBot=63439 |MerlIwBot=62905 |XoseBot=61374 |Xabier Cid=61214 |Adorian=59641 |Lameiro=59265 |Corribot=57415 |Servando2=53373 |Imxavitooh=48021 |Atobar=44801 |Prebot=44135 |Xoacas=43151 |AMPERIO=42401 |Lmbuga=40243 |Jglamela=39986 |Escarbot=39877 |Thijs!bot=39349 |ListeriaBot=38326 |ZéroBot=35164 |ArthurBot=34576 |Piquito=34314 |Xoio=34046 |Krisko=32837 |HacheDous=0=32823 |JAnDbot=31735 |RubenWGA=31113 |Xanetas=30811 |MAGHOI=30555 |Toliño=29647 |WikitanvirBot=28904 |Anton45=28460 |Breobot=27043 |Moedagalega=26002 |Fendetestas=25761 |Albert galiza=23061 |Maria zaos=22606 |MediaWiki message delivery=22099 |MelancholieBot=21928 |FleaRHCP=21680 |Nachonion=21448 |YurikBot=21279 |Angeldomcer=19764 |Sobreira=19752 |CommonsDelinker=19458 |Vivaelcelta=18520 |Zaosbot=18473 |Xosé=17175 |Agremon=15721 |Loveless=15666 |ChuispastonBot=15335 |Hugo22=15286 |Rocastelo=15163 |PepedoCouto=15153 |Calq=14324 |KLBot2=14320 |Xosé Antonio=14256 |Gasparoff=13798 |Xoán Carlos Fraga=13785 |JaviP96=13744 |Gallaecio=13519 |Vitoriaogando=12676 |ToloBot=12606 |Jembot=12595 |Lles=12336 |Castelao=11878 |Xosema=11616 |Lansbricae=11584 |JonnyJonny=11466 |AlleborgoBot=11120 |TobeBot=10433 |Isili0n=10315 |Rembiapo pohyiete (bot)~glwiki=10095 |Ptbotgourou=10053 |Idioma-bot=9722 |Ramiro Torres=9665 |Elvire=9583 |Iago Pillado=9259 |Rei-bot=9136 |MastiBot=8913 |DragonBot=8896 |KamikazeBot=8470 |Xabier Cancela=8410 |Judcosta=8391 |Paradanta=8314 |TjBot=8128 |RedBot=8120 |Martinho12=8026 |Unhanova=7964 |MalafayaBot=7890 |Makecat-bot=7780 |Synthebot=7614 |Caronium=7605 |Chairebot=7541 |Shyde=7206 |LucienBOT=7089 |Ogalego.gal=7005 |One2=6997 |Fis-mulleres=6960 |Rubinbot=6789 |Aosbot=6362 |Alma~glwiki=6357 |FlaBot=6309 |Xan de ningures=6181 |BotMultichill=5983 |JackieBot=5960 |Joao Xavier=5946 |Amirobot=5756 |RNC=5354 |Dodro=5180 |DSisyphBot=5152 |Xapones=5028 |Sernostri=4990 |Xelo2004=4946 |Nonso91=4777 |CarsracBot=4532 |Alyssalover=4515 |ArtaiGZ=4511 |Cheluco=4504 |BodhisattvaBot=4333 |Chlewbot=4273 |CommonsTicker=4201 |Mgl.branco=4166 |Meu rei=4047 |BOTarate=4007 |AvocatoBot=3973 |Xosel=3966 |Cossue=3960 |Marrovi=3904 |Oilisab=3723 |Nallimbot=3706 |Robbot=3606 |Arco de Rayne=3606 |Rezabot=3579 |JYBot=3522 |Iria.cestmoi=3484 |Mjbmrbot=3457 |PipepBot=3402 |Xandrwijk=3364 |Carronada=3324 |PixelBot=3279 |Manudosde=3209 |Miñato=3198 |CristianCb=3142 |4bot=3067 |BenoniBot~glwiki=3047 |Vagobot=3032 |YonaBot=3005 |Fryant=2951 |MGA73bot=2831 |Pontevedra78=2753 |MrCarlete=2748 |Adalbertofrenesi=2743 |Nicole=2721 |Emilio juanatey=2698 |WiKorunna=2669 |Purbo T=2646 |Movses-bot=2596 |Ourol=2558 |Almabot=2549 |Victortpr=2518 |Ogaiago=2485 |Força do Barbantinho=2483 |Sz-iwbot=2479 |Pementa=2474 |Suarez ruibal=2389 |Maañón=2361 |GhalyBot=2322 |Jorges65=2310 |Todesfuge=2309 |HerculeBot=2273 |CocuBot=2247 |AlberteBot=2237 |Tfeliz=2154 |Darkicebot=2144 |Furado=2080 |Calrosfking=2079 |Miguel.lima=2074 |Jordav=2057 |CoroRP=2035 |SassoBot=2003 |MystBot=1993 |Woden=1931 |Pontesiño=1863 |FormacionWiki=1843 |WikiDreamer Bot=1825 |Mark Gasoline=1820 |MVF=1816 |Jchapela=1813 |HiW-Bot=1803 |Uxío=1756 |タチコマ robot=1755 |Xián=1749 |Elster~glwiki=1748 |Petillés=1735 |Marcio=1721 |Brais Oliveira=1660 |Stoni=1634 |Pexego=1629 |Chabi=1585 |Quorthom=1576 |Ibercastell=1573 |Almaffi=1573 |Silverfox=1551 |Xabade=1540 |Marcos B. R.=1537 |Andalcant=1532 |Zwobot=1528 |SpBot=1501 |VaiPolaSombra=1480 |Rotlink=1424 |Invadibot=1414 |Regato das Tres Regueiras=1388 |Viascos=1385 |Brathxa=1377 |Muro Bot=1350 |Iscream icecream=1347 |Dannycas=1331 |La fabrica de nubes=1319 |Porto=1296 |Iagocasabiell=1287 |MedBot~glwiki=1278 |Vilachan=1276 |Acerto=1267 |Moderador=1174 |TuvicBot=1172 |Soleil222=1127 |Esquwiki=1101 |AmeliaVR2019=1089 |Charicaric=1082 |Alybot=1079 |DGDIC=1076 |Manuelcalvino=1071 |Nerk=1061 |Biógrafo=1050 |Ogcbizrohnoacn=1004 |Zumbi=987 |Furagaitas=984 |Jorjum=971 |Nemigo=944 |El bot de la dieta~glwiki=930 |MondalorBot=927 |Lissander~glwiki=910 |Xermán=897 |Servando=896 |Manu bcn=896 |Eurocatro=879 |Raposo=878 |Vanbasten 23=869 |MarceloRenard2=851 |Moniquiña=830 |Rabalde~glwiki=828 |Shinichi~glwiki=814 |148LENIN=800 |Daniarmo=800 |Ecemaml=797 |Baralloco=771 |Peixe22=770 |Tinsiño=760 |Byrialbot=759 |Estirabot=754 |Goresqui=738 |Sarigueia=738 |Slade=715 |Gobraves=707 |AshSXXI=694 |Hipólito=690 |Resorte=683 |Ambiorix=676 |Satna=675 |Gato con patas=673 |!d'O Magriço valho=658 |DarafshBot=652 |Quatrinauta=651 |Lala Lugo=651 |Xohanatorres=648 |Dexbot=647 |Carlos Kaplan=640 |Discasto=637 |Alguén=636 |Chobot=634 |Wikitom=622 |Filo-Laxeiro=609 |MahdiBot=603 |Εὐθυμένης=593 |Makenzis=582 |Loisteixeiro=581 |Xohán Baldomir=579 |Dou Gweler=575 |Nanotrasno=574 |Alexanderps=572 |Osarsan=569 |MSBOT=567 |Andrespe=564 |AArizaga=560 |Sualaxe=557 |Caro de Segeda=551 |Gaudio=550 |Xavier36=529 |DJose Méndez=529 |Fadesga=528 |Fry1989=527 |Cycn=526 |EDUCA33E=524 |Varperalta=518 |Lancebot=505 |Loischantada=503 |Penidos=498 |Marcoos44=491 |Asqueladd=481 |GZKZ=478 |Ledoira=477 |Japan Football=476 |Santista1982=475 |TXiKi=468 |Minorax=460 |Riciños=457 |MGA73=456 |Segredos de Pantón=456 |Alalvarez=452 |Oscarpc21=433 |JhsBot=432 |Ceancata=424 |Brais pika=424 |Semangat=420 |Turonio=419 |Eoax=418 |Txabiwiki=414 |Kamakic=409 |Pathoschild=409 |Rei Momo=408 |X4v13r3=406 |Faia Costeira=405 |Wikipeixe=405 |XustoRguez=399 |Mosquis=398 |Céltigos=393 |Skulda=392 |Pablo Grandio=392 |Rosamf=392 |ANDOcategorizANDO=388 |Zumalabe=388 |AmilGZ=383 |Robin Hood~glwiki=379 |André=378 |Aprofa=374 |Unho=366 |Daniel Pita López=366 |USI2020=363 |Martiño1996=362 |Hera Xela=361 |FiriBot=358 |Ferreiroa=357 |Ginosbot=356 |Archaeodontosaurus=355 |Ensada=354 |PepTheVoyager=350 |SantoshBot=347 |Benoni~glwiki=347 |Chum=344 |Frumosul=342 |AlonsoMartinez=341 |Jockerouac=338 |Onda de lume=337 |Ric delg=334 |Manuel Pérez Lorenzo=334 |Ifrit.eu=332 |Milenioscuro=332 |ZEph!=328 |Fran.dorado=327 |IES Pazo da Mercé=326 |Ravave=325 |Karlggest=323 |Harpagornis=323 |RMGAvania=321 |Neal~glwiki=319 |Julrivas=319 |Alonso de Mendoza=318 |Pablo Usuario=316 |Penny Black=315 |Aralenorimaki=315 |Mercedescasimira=314 |Acandals=309 |Lanobriga=309 |Born2bgratis=308 |AMPC98=308 |D'ohBot=306 |MPereiro=305 |Yavanno=303 |Margoz~glwiki=302 |Boteiro=302 |Titvs=301 |&beer&love=297 |Th3B1NaR1C0dE=297 |ErfgoedBot=296 |Mariquinhagz=294 |Soulbot=292 |MarisaLR=292 |Kasirbot=291 |Randyco=289 |Salvora=289 |IaRRoVaWo=285 |Néboa=284 |Euskalduna=284 |Knorpel=283 |Sylvanorash=282 |BOTijo=281 |Ercé=280 |Alexbot=279 |Frandieguez=276 |Xentenatural=275 |Stephan1000000=273 |Miguinico=271 |XurxoStepanek=269 |AT~glwiki=269 |Cleoninha=266 |Somos nós=265 |Carlosss96=263 |Susomoinhos=260 |Varelarubin=259 |Iesmgb2=258 |Casasnovas=257 |Gato Preto=257 |NobelBot=257 |Marcus Cyron=256 |Iloveread0102=254 |Kmoksy=253 |Strakhov=251 |Zanaer=249 |Sr71=249 |Syum90=248 |Kliksberg=246 |Sverigekillen=245 |Auley=243 |Hasley=243 |Sergio Junior from Brazil=241 |Jtcurses=241 |Frybot=240 |DaddyCell=240 |Menkaura=239 |Alex~glwiki=237 |Minsbot=237 |SsNewHouses=237 |Alexandre D.Ferreiro=236 |Chairaman=235 |Mix=235 |Yurik=233 |Grixandermor=233 |O TeRMi=232 |Taboada=232 |Orxeira=232 |TohaomgBot=229 |Vigués orgulloso de selo=229 |Garrote20=229 |Tegel=229 |Doctor Serpiente=228 |Mauna=225 |Albambot=224 |Xavitooh=224 |Expósito=223 |Ibérico=222 |Casdeiro=222 |Jhendin=222 |Alchemist-hp=222 |XAVIER=221 |Je7roi=220 |LiteraturaGalegadosXX mgb=220 |Barfly2001~glwiki=215 |Wutsje=215 |Xeol'oartabro=213 |IvanPerez=212 |MiguelSR=212 |Davazpe.94=212 |FMSky=212 |Macondo=210 |Fourplay=209 |Anxogcd=209 |Xaguar=207 |Majoalpe=206 |Rafipe=205 |Anti Cristo=205 |Teoamez=202 |Mvence=202 |Waka~glwiki=201 |Thekakokid=201 |Heralder=200 |Ac78=199 |Trasdezana=199 |Bluesangrel=199 |AstaBOTh15=197 |Justincheng12345-bot=196 |Dianaoxea=196 |Frebas=196 |Galicus1=195 |Fobos92=195 |Ticllahuanca=195 |Tijd-jp=195 |Fmrmayo=195 |Le Pied-bot~glwiki=194 |He7d3r=194 |Forza4=193 |StigBot=192 |Magus=191 |Villalustre=191 |Scaaveiro=190 |Samersoc=189 |Ivan villalon=189 |David Márquez=188 |Bluestone Beagle=187 |Andre Engels=186 |Rejenja=186 |Mergulho=186 |Lavandeira=185 |Purodha=184 |Anox=183 |Xermánico=182 |KuduBot=181 |Martiztarra=181 |Caneburrio=181 |Domato=180 |UL mrsanmartin=179 |Vini 17bot5=179 |Courcelles=178 |Judiosefardi=178 |Elwikipedista~glwiki=177 |Lúa=177 |Opaulo=177 |Ghazafelho1977=176 |Teodoromix=176 |Imagens SM=175 |Savh=174 |XINDIRIZ=174 |Brankses=172 |Rubi=171 |12VSL=170 |Chuck es dios=170 |Da liñaxe de Uxío o Grande=169 |RichardAerts01=168 |Baaden=168 |EleferenBot=168 |Desancristovo=167 |Aricum~glwiki=166 |Killerwhale=164 |Sadrechan=164 |Varlaam=163 |Cabaleiro de Espadas=163 |Kekoroto=163 |Carlog3=162 |Cangrejo Ruso=161 |Grela=161 |DaniGaliza=161 |Kwamikagami=161 |Pablo131415=160 |Schekinov Alexey Victorovich=160 |Jarlaxle=159 |Prestexoan=159 |Savijaarvivensen=158 |Addihockey10 (automated)=158 |Lucabouzon=158 |Estésar Seoane=158 |Abeigont=158 |BREAMO4B17=158 |Egmontbot=158 |GnawnBot=156 |Al Lemos=156 |Shotokan=155 |Alvaropv DGallaecia=155 |Luisinho=154 |TheRacso98=154 |Barto Fiallega=153 |DIEGO Kn2=153 |María Castaño Gómez=153 |Plaslux=151 |SuperBraulio13=151 |EdwardsBot=150 |Davidhez=150 |LIMIAO=150 |Sodacan=150 |Marcos~glwiki=149 |Mateteh=149 |Vímara Peres=149 |Croll=147 |Palen2=147 |Jailender=147 |Deppty=146 |Xbello=146 |Xesiño=145 |Gradebo=145 |Millars=145 |Darev=144 |Sangjinhwa=143 |Lauramcastro=143 |M~glwiki=142 |DarkraiWeb=141 |Lamas Angels=140 |Drow male=140 |Moinante=140 |Sogdiana=140 |Suisui=139 |Reuven Ya'akov Schönstein=139 |Enredados=139 |Niegodzisie=139 |Damorabe=139 |IES A Estrada=138 |Xmps=138 |Miriheco=137 |Eden~glwiki=136 |Dende=136 |Barrie~glwiki=136 |Dennui=136 |Manners11=135 |Xabier Loureiro=135 |Pazos2019=135 |Moscow Connection=135 |Rlopglez=134 |IvánGFuentes=133 |Angelprotector=133 |DARIO SEVERI=133 |Xenxo=133 |Datkad=133 |Storyreffer=132 |Johny89=131 |M.gm2009=130 |Manubot=130 |Steinsplitter=129 |Gaelico Galego=129 |Krassotkin=129 |Henryk Borawski=128 |FuckinChilliPeanuts=127 |Ocarteiro=127 |Vargenau=126 |Asfarer=126 |Xoancosta=126 |WikiFroebel2013=126 |Reena=124 |UL Abelrr=124 |MatthewVanitas=123 |Rptraballando=123 |Birdie=123 |PDCCARNOTA=123 |Kikooo1984=122 |Luimipi~glwiki=122 |Lotje=122 |Wikiguy 90=121 |PeioR=121 |Gemini1980=121 |Arquimedes=120 |Axudamos=120 |Su Neutralidad=119 |Es carva=119 |Galandil=119 |Colexio Doroteas=118 |Estevo=118 |Miguel Chong=117 |Fsx74=116 |Billinghurst=116 |Fralonsot=116 |Canyq=115 |Averaver=115 |Treus72=114 |Berthold Werner=114 |Ima~glwiki=113 |Armoniauniversal=113 |Eduard-Gz-Cat=112 |Xoseanton=112 |Pelos=112 |Jbaronet=112 |Manuel Trujillo Berges=112 |Carlitoscarlos=112 |Ver-bot=111 |Escotoneto=111 |Luciapgomez=111 |Mazuritz=111 |Anabelml DGallaecia=111 |Cordal=111 |Miaow Miaow=110 |Valencian=109 |Bruno Meireles=109 |Youssefsan=108 |Terrícola=108 |SEPRodrigues=108 |Joseolgon=108 |Percebe=107 |BendelacBOT=107 |Edvac=107 |Illegitimate Barrister=106 |Policisne=106 |XDB=106 |Gravesen06=105 |Mosquera~glwiki=105 |Guillerme Recuado=105 |AlexandreGZ=105 |Carxibai=105 |DEagleBot=105 |Eduardo Pazos=105 |Hadrián Loureiro=105 |Odelfos=104 |Kryser=104 |Espantall0=104 |Hil 2613=104 |Amañador de redireccións=104 |Koppany~glwiki=104 |Racconish=103 |Xurxoam=103 |Anacapa~glwiki=102 |Manolino=102 |Isidoro Castaño=102 |Jarould=102 |TelmoPP=102 |Moeng=101 |Felipe08=101 |Maceirax=101 |Obersachsebot=101 |Martin Macha 2111=101 |Ivans wiki=101 |Gangleri=100 |Xabiercs=100 |Skrime=100 |Antemister=100 |SerVaGe=99 |AliciaPSF=99 |Delotrooladoo=99 |Pablo pousa carrera=99 |Footballbm31=99 |Denniss=98 |El refugio de la Cultura~glwiki=98 |Milia=97 |Fernando Riveiro=97 |Kst1712=97 |Evelinwendy=97 |Luis Reynaldos=96 |Durmideira=96 |Earanwe=96 |RadiX=96 |Xograr=95 |Amherst99=95 |Federico Leva (BEIC)=95 |Anawiki=95 |Castellbo=95 |D4c4mp0=95 |NetOverflow=95 |VulpesVulpes42=95 |Pablo goian=95 |Tremo72=94 |Punta da falsa=94 |Sucador=94 |Danielpc2010=94 |Cvbr=93 |Nikolai Kurbatov=93 |Budelberger=93 |Wieralee=92 |Qwelk=92 |MacedonianBoy=92 |BraisSieira=92 |NTBot~glwiki=91 |Gtdanielz=91 |Kai670=91 |CAPTAIN RAJU=91 |Gorigori=91 |Túrelio=91 |Teixugo=90 |JamesP=90 |Un do Deza=90 |Lolamteira=90 |Patribr24=90 |Pavlemadrid~glwiki=89 |Rouge~glwiki=89 |Macalla=89 |Citaniaudc=89 |Miguelregojo=89 |Illinois347=88 |Solaria=88 |Finesfacil=88 |Candalín=88 |Miguel303xm~glwiki=88 |Votasobononfagasobobo=88 |Xicodaponte=88 |LombardBeige=88 |The blade=87 |RodrigoRega=87 |Primeiros de Lamas=87 |Rañolas=86 |Efremigio=86 |Fxtorres=86 |Cloudsfisica=86 |Xyxy93=86 |Nipisiquit=85 |Biologo2001=84 |Supino in albis=84 |Procastino=84 |Ignlg=84 |Biosbardos=84 |Lijealso=84 |Erreja=84 |Kwjbot=84 |TinoR=84 |Metiawr85=84 |Flix11=83 |Riedel=83 |Cpls=83 |Cuatrivialer=83 |GzS=83 |Umbalawe=82 |GilliamJF=82 |DragonflySixtyseven=82 |Meinhof=82 |Grunge~glwiki=82 |Poco a poco=82 |Alejandrocaro35=82 |Garciman73=81 |Birnarem=81 |Anxo Núñez Fernández=81 |Zairaft=81 |Anjo-sozinho=81 |Tarih=81 |Vitoria=81 |Sardur=81 |COGS97=80 |Artritris=80 |J 1982=80 |DavidReyAlvite=80 |Imolavirando=80 |Nachete93=80 |Wikiportas=80 |Jcfidy=80 |María Baldomir=79 |Sapito=79 |Ostiudo=79 |Andciao=79 |Raimundo Pastor=78 |JuanQuintela=78 |Mofl5=77 |Independència=77 |UL rbcouto=76 |Rugbya15=76 |Mskina=76 |Zuntig=76 |Iifar=76 |Santiago galego=76 |MerlLinkBot=76 |Oscarpoio=76 |Ladsgroup=76 |Toby123perruno=76 |Colexio de Quintela-Moaña=76 |Castro96=76 |Ervixe=76 |Jeronim=75 |Refoxeiro=75 |-Lemmy-=75 |Binturong=75 |Richardkiwi=75 |Llywelyn2000=75 |Rodamón4=75 |Nilopa=75 |Jaqeli=75 |Bulebule=75 |NuriaConde=75 |Romaine=75 |M0KLB=75 |Martinh090=75 |Creandoentradas=74 |Fridolin freudenfett=74 |Paguiar=74 |Lojwe=74 |Cherkash=74 |Rpo.castro=74 |WikimediaNotifier=74 |Uriel1022=74 |Qatariq=73 |Matthew Barera=73 |Gz2005~glwiki=73 |Igor Seoane=73 |Xabier8=73 |Ultramar2016=73 |Sergio Serantes Blanco=73 |Oviguan=73 |Fabiojrsouza=73 |YasBot=73 |Gaescribe=73 |Hégésippe Cormier=72 |Rosarinagazo=72 |Barrimei=72 |Inesdecampos=72 |Barrabi=72 |El filóloco~glwiki=72 |Matiia=72 |Mathonius=72 |Lucien leGrey=72 |Kadellar=72 |Fabian Zubia~glwiki=71 |PauLoCris=71 |Arroutado=71 |B25es=71 |Álvaro Díaz Seijo=71 |Wikimandia=71 |Sirionnd1118=71 |DavizRP=71 |Traballad=70 |Karvayedo=70 |Tiyoringo=70 |Os don sam cañóns=70 |Lecs2311=70 |KsaveroEO=70 |Josep Maria Roca Peña=70 |Khamsintv=70 |Cesardelcano=70 |Arttikusbcn=70 |Echando una mano=69 |Fagairolles 34=69 |Triplecaña=69 |Ts12rAc=69 |Benjavalero=68 |DwightFry=68 |Stegop=68 |Jfblanc=68 |Paramaribo1975=68 |TastyPoutine=68 |José Guirao=67 |Betucagomes=67 |DannyS712=67 |Fersanlo58=67 |Athena in Wonderland=67 |Aveleiro=67 |Ivandaponte=67 |SarahStierch=67 |Glaisher=67 |Erzskamera=67 |Palica=66 |IXCat=66 |Joseveiga=65 |Jesusricofuentes=65 |FatimaRomero=65 |Zaixe=65 |Ранко Николић=65 |Teshuveros=65 |MarcoAurelio=65 |Oestrimnium=64 |Érico=64 |Doc Taxon=64 |Xtquique=64 |Skiuv~glwiki=64 |Komun=64 |Spacorum=63 |Alvaro Freijo=63 |Quentinv57=63 |Noeliallagof=63 |Chorima1=63 |Xeror=63 |Faolin42=63 |Mrmw=63 |Zafer=63 |AnxoLB=63 |Jmarchn=62 |Kolega2357=62 |Neo azulis=62 |FiloloxiaUDC=62 |AlejandroBS97=62 |Elzevir=62 |Hbf878=61 |Calviño96=61 |Eurohunter=60 |Gelote=60 |Chlewey=60 |Canzobre=60 |FREIXO=60 |Arts&Labour=60 |Eleefecosta=60 |Isaac1991~glwiki=60 |Kirito=60 |Lamas-unionpenosa=59 |AJona1992=59 |Ommrianxo=59 |Miketanis=59 |20396MM=59 |Airela=59 |WikiBayer=59 |Alber1840=59 |NoeliaAndrea=59 |Ghalegho~glwiki=59 |Danlimusic62=59 |FriedrickMILBarbarossa=59 |Edward.e=59 |SandrinhaRC=58 |Kelovy=58 |Mendinho=58 |Alex Perez=58 |Gray eyes=58 |PaulaLopezOtero=58 |Bemilladoiro=58 |Guldhammer=58 |Evafuentes=58 |Sergio9C.M.=57 |Vainilladetahiti=57 |Deusdixital=57 |John1796=57 |Wiki Wikardo~glwiki=57 |Rodrigo~glwiki=57 |Toulousain=57 |Manuel de Sousa=57 |123~glwiki=57 |Jpereira=57 |Anxova=57 |Edgar181=57 |Xabel10=57 |Paulo carballo=57 |InesVarelaBlanco=57 |Perhelion=57 |Mercy=57 |Luciacev=56 |Xaimex=56 |Tania fs=56 |Meniño=56 |Aavindraa=56 |Jorunn=56 |Qoan=56 |Brara=56 |Laverca=56 |JardelW=56 |Vifito=56 |Pepeto50=56 |TheWikipedian1250=56 |Robin Patterson=55 |LvKinHo=55 |Wiki13=55 |Xlpastoriza=55 |Pilarsamon=55 |Jurjinho=55 |Araceligarcianavia=55 |Platinol=55 |Andreskasta=55 |Kiko.1984=55 |Tomukas=55 |Xacobe=54 |Cekli829=54 |Mcastrof=54 |Sanya3=54 |Galipediantefisico=54 |Gabriela1996=54 |Danidvt=54 |Sss~glwiki=54 |Miguelfernandez1=54 |CGA22=54 |Capmo=54 |Henrique Pereira=53 |Jackie=53 |Shaulhochberger=53 |Aketito=53 |Davidayude=53 |Andbar02=53 |Crisky=53 |Roamata=53 |Jackirtash=53 |Marinna=53 |César Reis~glwiki=53 |Materialscientist=53 |J. Pais=52 |Thepinkphink=52 |Vizktor=52 |Tacaju=52 |Hoo man=52 |Vicente Rojo=52 |Common Good=52 |Latingregopoio=52 |Estefaniapt DGallaecia=52 |Lucas Sanchez Dalmau=52 |Thecangri6=52 |Mos=52 |Laura207=52 |Mjifr=52 |TuHan-Bot=52 |Stanglavine=52 |Danips98=52 |JorgeGG=51 |Bonovyh=51 |Solexhn=51 |Cachaldora=51 |Dan w~glwiki=51 |FishInWater=51 |A Festa da Dorna=51 |ValeriaVarela=51 |Belagaile=51 |Serlui=51 |Butelo=51 |SABIR2.0=51 |Saturnino=51 |Boirense=51 |Giovanic0=51 |VanBot=51 |Frangza=51 |Kayaya=51 |Galewiki=51 |Landriessen=50 |Ana Caramés Canosa=50 |Villanueva96=50 |GleOsp=50 |Albertony=50 |Mmeixide=50 |Udufruduhu=50 |Braisgg=50 |Orriolense=50 |Rokambolexko=50 |Santaia=50 |O-carallo-29=50 |Rabalexo=50 |Place Clichy=50 |Stryn=50 |Dikinson01=49 |Vnovegil=49 |Sinosuke 2=49 |Divesgallaecia2012=49 |Santy1789=49 |Daniela.ciociola=49 |Chirz105=49 |Paula Sánchez Hernández, Sarai Sánchez Prieto e Inés Trigás Pereira=49 |Quinif=49 |Monicabaleiron=49 |Creepin galego16=49 |NguoiDungKhongDinhDanh=49 |Rafa Salgado=49 |Jü=48 |Hashar=48 |Caravincho=48 |Triedros=48 |Máximo Albedo=48 |Paco~glwiki=48 |Defender=48 |Filologosd1=48 |Xandi=48 |Ignacio.Agulló=48 |Maria otero bouzón=48 |Wikinña=48 |Tereperdicilla=48 |Barbarobarbarez=48 |Bredodo=48 |Dura-Ace=48 |Easy Tempo=48 |LeonardoAbenis=48 |Bolinhodeamor=48 |J.delanoy=48 |Juan Quisqueyano=47 |Marinha vs~glwiki=47 |Marc-André Aßbrock=47 |Ailura=47 |Rameshmurmu1684=47 |Emijrp=47 |Ary29=47 |C.Veiguela=47 |CondeDeSantibáñezDelRío=47 |Galathil7=47 |Sergiooboe7=47 |Vazvilpa=47 |Cattus=47 |Doradorodriguez=47 |Manolofreiria=47 |Manuelmicro=47 |REDMAXIM=46 |Hipiosa=46 |MarcosEire=46 |Neevy Ambr Du=46 |Sergio~glwiki=46 |Animadelpurgatorio=46 |NikNaks=46 |DTabCam=46 |Dalvasan=46 |Praxidicae=46 |SajoR=46 |Swamp Greetings=46 |Xomabepo=45 |Samueltr DGallaecia=45 |Xosediaz=45 |Mr. Fulano=45 |IreneRiveiro=45 |Hedwig in Washington=45 |Leoplus=45 |Imsweetalbi=45 |ReyBrujo=45 |Actia Nicopolis=45 |Sinde~glwiki=45 |SamiKullström=45 |Lsses7=45 |Belen43 eih=45 |Capa23=45 |Salvabl=45 |Góngora=45 |Pau~glwiki=45 |Jog13=45 |Paulo roberto silva gomes=45 |Raulsalgado=44 |Gustavo Girardelli=44 |Lordiegor=44 |Esteban Paz=44 |Satxa=44 |Dantadd=44 |Vilartatim=44 |Hozro=44 |David García Granja=44 |Culex=44 |Jorgecasru=44 |Sueviacc DGallecia=44 |Pichi.do.borron=44 |Deus=44 |Eladio Medel=44 |Adailton=44 |Desicarpente=44 |SHs=44 |J. Patrick Fischer=44 |Fma12=44 |Jvidalc=44 |Sa=43 |Sdocio~glwiki=43 |DiegoVS=43 |Xavinho=43 |Sfs90=43 |Comgalego=43 |Raul=43 |Afgán=43 |Robin van der Vliet=43 |Zarmot Flaggown=43 |Kippelboy=43 |Acer=43 |Breixo=43 |Rxy=43 |Codeks=43 |Pargal=43 |Eduardo P=43 |The Obento Musubi=43 |Calpurnia~glwiki=43 |DerHexer=43 |Yeza=43 |A.Savin=43 |Rafaelidolatra daluz=43 |Marvelshine=43 |SpookyFlora=43 |Alan=43 |Brincadeira=43 |Marco Chemello (BEIC)=43 |Cotaron=43 |Juan53=43 |Sant8=43 |Filosofía Universidade de Santiago de Compostela=42 |Noelgf=42 |Arturo Iglesias=42 |JESSIP=42 |Ogaiteirodoredondo=42 |UL fernandocorme=42 |Önni=42 |Innerstream=42 |Yoda1893=42 |Spider Pig~glwiki=42 |Karrapucho=42 |Covelus=42 |Mtarch11=42 |Compostelana=42 |Kanabekobaton=42 |Ebrambot=42 |Mjazick=42 |Medium69=41 |Raichsweet=41 |Authentise=41 |Cunetas=41 |Davisuke=41 |O Mago Rock=41 |Saul ip=41 |UL mouriño=41 |Jafeluv=41 |Javierbossa=41 |Tooru~glwiki=41 |INeverCry=41 |Paularv7=41 |Rastrojo=41 |Capsot=41 |Lalinense=41 |Luciaavarela=41 |Gigfngjfjgnjf=41 |Wikibolo2955=41 |Bea.trice=41 |Oximurah=41 |Citocromo c oxidasa=40 |Juancalobo=40 |Piquita=40 |Ggonz=40 |BrandanPedre=40 |Pedro Insua=40 |Robertovinki=40 |Conde00=40 |PBA96=40 |Teixuga=40 |Elena cp=40 |Inesgl=40 |Tacho3=40 |Karlitos=40 |EVula=40 |Gereon K.=40 |Marium Alberto=40 |Cheminha=40 |Sailko=40 |MPF=40 |Tetractismonelos=39 |Lorenafj DGallaecia=39 |Scostas=39 |Lévedo=39 |Chema43=39 |Lopezsuarez=39 |Segarun=39 |A. B.=39 |Penarc=39 |BenficaNNossaPaixao=39 |Magog the Ogre=39 |Alejandrfernandez=39 |Tetradracma=39 |Vriullop=39 |Integral Momento Dipolar=39 |Gustavo Siqueira=39 |BREAMO4A16=39 |Leszek Jańczuk=39 |Daniel (usurped)=38 |Stïnger=38 |Phe=38 |Natalia Bergaño=38 |Kgsbot=38 |Musiqiyjj74=38 |Alvripoll=38 |Samurais mission=38 |DJMalik=38 |Bombadil~glwiki=38 |Ursidaecoruñes=38 |Jo-Jo Eumerus=38 |Adrián Ouro=38 |AIA Espana=38 |Sashko1999=38 |Jdiazdelrio=38 |Asturcon=38 |Michael Barera=38 |Soman=38 |BD2412=38 |Alexiadq DGallaecia=38 |Artebruta=38 |Masum Ibn Musa=38 |Tux~glwiki=38 |USCtrad=38 |Esteban16=38 |Zscout370=38 |Wikitanvir=38 |Jfcobo=38 |Carsrac=38 |Justinoguerra=38 |Thknny=38 |Pedromadruga=38 |Nataliacb DGallaecia=38 |Pd=38 |Lorocesvanava 23899=38 |Auslli=38 |Cactusverde=37 |MiniPictures=37 |Sotiale=37 |Earelin=37 |Devónico1234=37 |Holder=37 |Yuslo=37 |Rdg Vito=37 |Arcanxo=37 |Ev=37 |Aaronferrari=37 |Aestragada=37 |Profesorpaciencias=37 |Vieitez=37 |Histagra=37 |SergioFontánÁlvarez=37 |Mougán=37 |Turiliu=37 |Finlaure=37 |Nino Dolce=37 |Mike.lifeguard=37 |CValcarcel=37 |Mestas=37 |Alejandra carpena=37 |McZusatz=37 |Lucia A. Iglesias=37 |Bugallales=36 |Achim55=36 |Margamarcuño=36 |José FerPre=36 |Shastre=36 |Zarrulheiro=36 |Asantinc=36 |Nerea Lorenzo=36 |Alexander Vigo=36 |GUTIERREZGD=36 |Deivid=36 |UL fernando.torreiro=36 |Nethac DIU=36 |Texvc2LaTeXBot=36 |Guise=36 |Gumruch=36 |Spyfly=36 |Racapa=36 |Janitoalevic=36 |Kirita22=36 |Xic667=36 |Pentimento=36 |Tony~glwiki=36 |Anxoneta=36 |Chabi1=36 |Aitortxasko=36 |Marceloavila84=36 |LamasPC20=35 |Adriana Bargados Calviño=35 |Quinto de Bamiro=35 |Tiberioclaudio99=35 |Luan=35 |Xandepardo=35 |Dopazo98=35 |Sciking=35 |Martaandion97=35 |Robertohermida=35 |Or8a=35 |VictorAlvarez89=35 |Touriñán=35 |Oursana=35 |AnselmiJuan=35 |Amasuela=35 |Philippe49730=35 |NoeliaLauraSilvia=35 |Galego08=35 |Superpes15=35 |Ras67=35 |Luckas Blade=35 |Beatrizpn DGallaecia=35 |JotaCartas=35 |PCalvinho=34 |Mykhailo=34 |Manoel.folgueira=34 |Juliasilva5=34 |Cat~glwiki=34 |Apcbg=34 |Urco65=34 |Filósofo Galego=34 |Escoitar=34 |Lliura=34 |Gabriel Schnee=34 |Fernandezsara12=34 |Pere prlpz=34 |Taketa=34 |Volkov=34 |Brightify=34 |Echeoquehai=34 |Raquel Arias Añón=34 |Ana Montes Couñago=34 |Mike Rohsopht=34 |Preghiseiro=34 |Mondoxíbaro=34 |Nosferatu~glwiki=34 |Edén=34 |Daniel Mietchen=34 |Mreysita=34 |SurdusVII=34 |Iriasc=34 |Follgramm3006=34 |Irene Duinkerken=34 |FCPB=34 |Hercule=34 |AtosCrip$=34 |Angelarcay=34 |FireDragonValo=34 |Natuur12=33 |Danielba894=33 |AndreaMorena=33 |Colineta=33 |Luigi Salvatore Vadacchino=33 |Asterion~glwiki=33 |Club Hockey Compostela=33 |Guillerme Moreira=33 |Claudia Piñeiro=33 |Zuntig fiber=33 |Magnefl=33 |Fisterraeomar=33 |Mfons2000=33 |Joseghast=33 |Xansroque=33 |Azote Galaico=33 |Eldizzino=33 |Hugo1982=33 |Ana Ojea Villamarín=33 |Fidi gz=33 |Lamas alt=33 |Nodulation=33 |Dcoetzee=33 |Prowiki=33 |Magosto=33 |Martinhogz=33 |Ppefelipe.prox08=33 |Literaturagalegac1=33 |Galegoman~glwiki=33 |VanBandini=33 |L&T=33 |Usuarioeditor9=33 |Don Saturio=33 |TottyBot=33 |Biblioteca intercentros lugo=33 |Simonalsa=33 |Bsadowski1=33 |1997kB=33 |Pedridotransas=33 |Parodper=33 |Faraday~glwiki=32 |Glosoli=32 |Saldagon=32 |Chisuchian=32 |Oresthes=32 |Breogan72=32 |Keepscases~glwiki=32 |Visopedia=32 |Brixida=32 |Uhanu=32 |Carminhas=32 |Patricia Mannerheim=32 |Toxedinho=32 |Rebentabois=32 |Zailaufran=32 |Susana Seivane=32 |Satesclop=32 |Ernesto53=32 |Mistico=32 |Pobracara=32 |Manuelt15=32 |MargaritaPoppa=32 |Mayterios=32 |Arale~glwiki=32 |Delphidius=32 |Sálvora=32 |Maquia=32 |Aqwuo=32 |Ferbr1=32 |Florentino filo=32 |Laura~glwiki=32 |Teo.raff=32 |Vidueiros=32 |Ferreolus=32 |Pauuguezz=32 |Uxío Castelo=32 |Xues=32 |Breno Damasceno=32 |Iojhug=32 |Bolboreta95=32 |JuTa=32 |Bridget=32 |Taniarf=32 |André el pescadero=32 |Angelsc89=32 |LuciaaPiñeiro=32 |BREAMOA16=32 |WPPilot=32 |Prensagalega=32 |Analva=31 |Xabier meilan=31 |E2mb0t~glwiki=31 |Peixiño=31 |Botend=31 |Fanfurriñeiro=31 |Mamorusenshi=31 |D. Carlos Ramon Canosa Carro=31 |Mateosx 21=31 |Chichou=31 |Siebrand=31 |Jenócrates=31 |LaVozDeTuRelato=31 |Niridya=31 |User2352352=31 |Davidgval=31 |Vgarabana=31 |Wikielwikingo=31 |TonyMontana~glwiki=31 |Gilles2014=31 |Danibuhu=31 |Aldnonymous=31 |Mariana~glwiki=31 |Upolu=31 |Isha=31 |Trini Pérez=31 |Ontzak=31 |Mahir256=31 |Carunchiño=31 |Jbrey360=31 |URSULA FERNANDEZ=31 |Kelykz=31 |Leyo=31 |Ángela Souto Vieites=31 |Ceivar=31 |BREAMOB11=31 |Luciano~glwiki=31 |CHV=31 |せいきょういく=31 |Sonia5999=30 |Manuelfg DGallaecia=30 |Pichucu=30 |Qrfqr=30 |Tamanca=30 |Museo8bits=30 |Oicorojuara=30 |Geldare=30 |Anagram16=30 |Edoarado~glwiki=30 |Kijand=30 |Fajesus=30 |NicoSGF 64=30 |Newsou=30 |Carlos Abal Cerviño=30 |Rapo~glwiki=30 |Redf0x=30 |Carlos Rodriguez Otero=30 |Santiago Vieites=30 |Henriku=30 |Robergal88=30 |Ayto=30 |Sobroseño~glwiki=30 |Ana Montez=30 |XXBlackburnXx=30 |Dalog1995=30 |Teles=30 |Pmlineditor=30 |D’Azur=30 |Zaqarbal=30 |P.riveira=30 |Antywyky=30 |Gallita=30 |Ketxus=30 |Unikalinho=29 |Binlou=29 |Xinelo=29 |Hispanitas=29 |Yann=29 |Draxtreme=29 |Färber=29 |Manuel gonzalez coego=29 |Corgo=29 |Xabier Armendaritz=29 |Vanegarciaa9=29 |Sihomesi=29 |Modesto=29 |EliRios=29 |MediaWiki default=29 |Theodoxa=29 |Paula de Luis Fernández=29 |Piratasgz=29 |BouwMaster=29 |Russavia=29 |Cheluco usopúblico=29 |Evajlaural=29 |Tencosteas=29 |Bucephala=29 |Andrea Quintas=29 |Daniel Gz=29 |Vilagarciana=29 |Addihockey10=29 |Amire80=29 |Galiciencia=29 |Henry Moleskine=29 |Elena-Oskar=29 |Isaac Mansur=29 |Dictablanda=29 |Santiago Rua=29 |Trey314159=29 |Samieira Existe=29 |Sara B.O.=29 |Seoane Prado=29 |Lourixe=29 |Οσελότος=29 |Guti Galiza=29 |(-bcm-)=29 |S.edreira=29 |Kim~glwiki=29 |TheBlueCat22=29 |Sandro Halank=28 |Tony Fernández Barco=28 |FFTDeutsch2021=28 |Naraht=28 |Memedgarcia=28 |Martín Taboada=28 |Tonyjeff=28 |Fxparadelo=28 |Ji-Elle=28 |Sisa19=28 |AsCuFo=28 |FerMirra=28 |Faxeirada=28 |Roi Xordo=28 |Aspres=28 |Nomada226=28 |Лобачев Владимир=28 |UL Ospala=28 |פארוק=28 |José do Arnado=28 |BREAMO4A26=28 |Patxon=28 |Carolina Laíño=28 |Cantigasdaterra=28 |Mdaniels5757=28 |Rakasa ayat Alien=28 |Jonathan359=28 |BREAMOB0001=28 |Pvieito=28 |X.l.dean.ben=28 |Ophiusafolk=28 |Jacobbraeutigam=28 |Gerd Eichmann=28 |Comandancia=28 |AmpiGR=28 |Frenchchou=28 |Egmontaz=28 |Manuel 111091=28 |EstebanTorr=28 |Ah3kal=28 |Trasnadas83=28 |Noé Valti Ape=28 |Naosenlleira=28 |Juanoro=28 |Alroga=28 |Borjaseob=28 |Miguereg=28 |Krmn8220=28 |Morancio=28 |Elyms95=28 |Wim b=27 |Htc3594=27 |Lomeno 24=27 |Leogalego=27 |Homobot=27 |Noafp10=27 |Breoghain=27 |Pijusmagnifikus=27 |Ices2Csharp=27 |VanesaFerreira=27 |Litteralittera=27 |Peluche.josemanuel=27 |Pedece1=27 |Leefeni de Karik=27 |Daisystinkafds=27 |Jerzyjan1=27 |Onipsis~glwiki=27 |BEABP=27 |Likewike=27 |Patricilla5=27 |Peregrina.pintos=27 |Alberth2=27 |Bethlem2809=27 |Anagc99=27 |Marta bp=27 |Andrew J.Kurbiko=27 |SeidaSokoara=27 |Atalanta86=27 |The White Lion=27 |Scg781998=27 |Frigotoni=27 |Froaringus=27 |Jparcur=27 |Lolox76=27 |Ralf Roletschek=27 |HefePine23=27 |Martalemaq=27 |Santiago Calviño=27 |UL Vilariño=27 |Infiespobra=27 |Baldrocas=27 |Aiamar=27 |Tamarayupi=27 |Elena.R.=27 |Dumbriaecultura=27 |Miguel Ángel González López=27 |TheBellaTwins1445=27 |Vilalbafs=27 |Laszlovszky András=27 |Víctor Alexis Cantillano Oviedo=27 |Michael Romanov=27 |Rainya=27 |R.albergaria=27 |Juangz97=27 |Joakko=26 |Sualla=26 |Rzuwig=26 |Lirafranklin5=26 |KS88=26 |Davidlombao=26 |Sock puppet=26 |Garthof=26 |Arredista=26 |Mr Accountable=26 |CrisEstevez3=26 |LiteraturagalegaCPG=26 |Scip.=26 |Deshgloshe=26 |Igna=26 |Alternativa407=26 |とある白い猫=26 |Nhasky=26 |Shaqster~glwiki=26 |AnderTecht=26 |Mywikimediaaccount=26 |Cgnk=26 |Eustaquio Ramírez Ortelo=26 |マティ男=26 |Martinsfer=26 |Dafide=26 |Laura Fiorucci=26 |MP~glwiki=26 |Hugo.arg=26 |Adri guarda=26 |Vermont=26 |Penarc1~glwiki=26 |Oskar=26 |Wwikix=26 |P4K1T0=26 |Ciaran.london=26 |Adrianpany=26 |Gustavo.bng=26 |CamiloRock77=26 |Artanisen=26 |Rrm11=26 |Dani.pazos=26 |Murilotifoski=26 |Ernestolake=26 |Paula&Rosalía=26 |I diaze1993=26 |Lutin bleu=26 |Luxusfrosch=26 |Mario villaflores=26 |Legarra=26 |Michampinion=26 |Sabadelhe=25 |Sirius~glwiki=25 |Olequefacil=25 |Simplus Menegati=25 |Anieten=25 |Mohandas g=25 |Elresaltador=25 |Klemen Kocjancic=25 |Lamas-Nós=25 |Pablofc4~glwiki=25 |EncycloPetey=25 |Platonides=25 |The Anome=25 |Svathpl29=25 |XoséXabarin=25 |ArwinJ=25 |Nazaretfp=25 |Samuele2002=25 |Ana Costas Castro=25 |Oscar36202=25 |Uxiosa=25 |Mariaformoso=25 |Sofiacl DGallaecia=25 |Alba.pardinas=25 |Alarikaviana=25 |VL96=25 |Pepito Giraldito=25 |Arribi=25 |Jorginho 2=25 |Pedro002094=25 |Wilfredor=25 |-jem-=25 |Bloobrey=25 |Santhy=25 |Jjhhggrrr=25 |City of Rebellion=25 |Ajraddatz=25 |Marcusfernandez=25 |Iagomeijiide=25 |2eight=25 |Juanjo García González=25 |Diegohuberman=25 |Sr.Kaplan1=25 |WiGali=25 |Hindustanilanguage=25 |Xabre~glwiki=25 |Regueiro=25 |Vgonzalez630=25 |Boicentril=25 |Jbribeiro1=25 |AreVazquez=25 |Anagi33=25 |SF007=25 |Fernangomen=25 |Davidbouzon~glwiki=25 |CzarJobKhaya=25 |Erwin=25 |ChongDae=25 |Busurbano=25 |Shanmugamp7=25 |HakanIST=25 |Piterleik=25 |Mustek=25 |Maximillion Pegasus=25 |Maasje=25 |Andrea.penedo=25 |Elena de Peleyos=25 |HectorLC=25 |ErikvanB=24 |Nere18=24 |Crismartinez24=24 |Orijentolog=24 |Litegalega2018=24 |Furabolos=24 |Lamas carraxocam=24 |Deltaman=24 |Fredirib=24 |Manugarrobo3=24 |Macarrones=24 |Krisito=24 |Beko=24 |Willtron=24 |Natalia G. Mouriño=24 |Nitch=24 |Vítor=24 |Jpbarbier=24 |Mxose=24 |Lathir=24 |Maosinnovacion=24 |GFHund=24 |Xosé M. Eyré=24 |Stang=24 |Aliwal2012=24 |XockoGaliza=24 |Rfsotelo=24 |Raderich=24 |Comba=24 |Xosé Cabanillas=24 |Hugovillarfernandez=24 |Cesarinmontoto=24 |Daphne Lantier=24 |Lápisdecores=24 |Ainz Ooal Gown=24 |Restu20=24 |BREAMO4A10=24 |Fdsh=24 |Bhgh543bgf=24 |Vilho-Veli=24 |Chemegelece=24 |HReineGz=24 |Rachmat04=24 |Bencmq=24 |Balo=24 |Aitor.bouso=24 |Jani Koskiin=24 |Breogan73=24 |Uxilamalv=24 |O monstro da ria=24 |Stardsen=24 |Aquae Querquennae=24 |LgL 4ºESO IES David Buján=24 |Xamasi~glwiki=24 |Rlm756a=24 |Cristiangl=24 |DidiWeidmann=24 |Fscres=24 |Nusmg=24 |Ave Phenix=24 |Bdk=24 |Dreamonish=24 |Mateo scq=24 |ATORREDOCASTRO=24 |Martín Codax=24 |DrKay=24 |Alenlugo=24 |Alpinu=24 |Robby=23 |Wow=23 |Lantania=23 |BokY=23 |Albaleston=23 |Vila666=23 |Mariluz=23 |Carmen Cal=23 |PlyrStar93=23 |El Viajero 3000=23 |Lonega=23 |Erik Warmelink=23 |K9re11=23 |Koavf=23 |Odejea=23 |Lilacpiu=23 |Cristiano2012=23 |MetalBrasil=23 |Shuyeol=23 |Lidiadiazdominguez1=23 |Paula Crespo=23 |Valenciano=23 |Chongkian=23 |CGN=23 |Jose77=23 |Anxorodriguez=23 |Roozman=23 |Tamara Amorín=23 |VigoGZ=23 |Jmlhermida=23 |Bivero=23 |Myrhonon=23 |Martuinbiya=23 |Xeira89=23 |Nowikipp=23 |Valentim47=23 |Vogone=23 |Knochen=23 |Bradmanthedon=23 |Jemo2200=23 |Wikilandia=23 |El Morenus=23 |SiareiroLugo=23 |Sergio Ferradás Varela=23 |UDC-ED.CIT.=23 |Felipelago=23 |Francisco J. Gil=23 |ZeneizeForesto~glwiki=23 |Adam Cuerden=23 |Daniuu=23 |Roixordo dodro=23 |PasaporteGalego=23 |WEdSza=23 |David0811=23 |Chumwa=23 |VazquezCagide96=23 |Lourdes Limia Villar=23 |GO69=23 |Wiki 9SIC=23 |Uxía69=23 |SpesBona=23 |Donmusic=23 |GZML=23 |Horst-schlaemma=23 |Asierog=23 |Wallflower=23 |Tamburlano=22 |Eyebag=22 |Minhoulha=22 |Daniel Ferro=22 |Emaus=22 |LMLM=22 |Sergiotics=22 |Santamarcanda=22 |Abelrl=22 |Albertomos=22 |Ha98574=22 |Kordas=22 |Martafondevila=22 |Verius9=22 |Pedagogos2015=22 |BelénLamas=22 |Martinfg998=22 |Bardeluc~glwiki=22 |Ankhara=22 |Jurliki=22 |Loispardo=22 |Migueldaborreira=22 |V0ctor=22 |VulcanSphere=22 |Muhammad Abul-Futooh=22 |Fernanpercussion=22 |Lissall=22 |Arĝenta Neĝo=22 |Pirags=22 |Yosri=22 |AriadnayPaula=22 |Lolo=22 |In ictu oculi=22 |Rapariga=22 |Rémih=22 |Bosna Sarajevo=22 |Celiamartinezf=22 |Victorioco=22 |Alberto361=22 |Jonathan Fernández Varela=22 |Nieves0708=22 |Lidia.ddominguez=22 |Campeones 2008=22 |Seelah=22 |Eskio=22 |OVítor=22 |Denniselynn=22 |María Coego Montoto=22 |Anaarias=22 |Albars=22 |MF-Warburg=22 |Obersachse=22 |Sije=22 |Aquelli=22 |Pwjg=22 |Soundwaweserb=22 |The Ogre=22 |Albiñanp=22 |Bibi Saint-Pol=22 |Yago Amx=22 |Pablo27=22 |Augusto Canetas=22 |Dxar=22 |Claus Ableiter=22 |Bestiasonica=22 |Saurom Lamderth=21 |Savig=21 |O pimpín=21 |Angel do Xastre de Vilachán=21 |Bromo15=21 |Ed veg=21 |MaatyBot=21 |Pontovilio=21 |Darabuc~glwiki=21 |Pauloferlo@wanadoo.es=21 |Diegoestrada=21 |Hoo User Page Bot=21 |Aurora Fernández Fernández=21 |A1906=21 |Jon Harald Søby=21 |Enekorga=21 |AnabelCris=21 |Serghinho=21 |Pulga013=21 |Juliano o apostata=21 |Dconde=21 |Astronauta lunático=21 |AStiasny=21 |Bernd Schwabe in Hannover=21 |Jack 31ES=21 |A2pista=21 |Elchavo=21 |Evals52=21 |Ainhoapaños=21 |Miguel Mosquera Paans=21 |Baroc=21 |Squiresy92=21 |Hanibaal=21 |Yolanda~glwiki=21 |Alvilela=21 |J Hazard=21 |Hurfer=21 |Manuel Parada Freire=21 |Risonsinho=21 |Muimenta13=21 |Mila2=21 |Cancioneiro galego-castelán Henry Lang=21 |IES Mendiño=21 |Jirka23=21 |Lauralevaj=21 |Đông Minh=21 |Tanialr18=21 |Laura Blanco Areán=21 |Ruthriay=21 |José Manuel Veiga Pose=21 |Galeguinha virgo=21 |FpAmelia=21 |Molibi=21 |ChamomeXis=21 |Pardalem=21 |Damufo=21 |TheGlasgaeJimmy=21 |Dorieo=21 |Hortorub=21 |Chouciño=21 |Gharabato=21 |CommonsDelinquent=21 |Vengador54=21 |MdsShakil=21 |BREAMOB16=21 |Sekitabikini=21 |OffsBlink=21 |Mcapdevila=21 |Ilpardogatto=21 |Termininja=21 |Tjmoel=21 |Cambada=21 |Vipesa=21 |Vinicius10=21 |Garrafón de Nadel=21 |Rodland=20 |AlexJSUM=20 |Jojufe=20 |Shikai shaw=20 |Usuario871=20 |Razr Nation=20 |SofiaPerezD=20 |Jvano~glwiki=20 |Cs-wolves=20 |Andreuvv=20 |Zhek~glwiki=20 |PedagogosNaRede=20 |Jutta234=20 |Mariasorey=20 |Yaizatc=20 |Machake=20 |Goldorak=20 |Bascer=20 |Enric=20 |Alejandra Vidal Martínez=20 |Taboada98=20 |VilaLois=20 |Pbalea=20 |GKFX=20 |Metrónomo=20 |Jesielt=20 |Sirslayercort=20 |Martin Urbanec=20 |Iosva=20 |Iketsi=20 |Mazbel=20 |Isómero=20 |Dvdgmz=20 |Danimg02=20 |Cristinagb DGallaecia=20 |Casanova-j=20 |Bradford=20 |Undeviginti=20 |Paristoaxxxx=20 |Fernando Buide=20 |Oliventino~glwiki=20 |Amazonia 2017=20 |Casahamlet=20 |Álvarez589=20 |Lofty abyss=20 |Miriam~glwiki=20 |NuriaParada=20 |Piedruxy=20 |NuriaVidalVillasante=20 |Andregegunde=20 |Andreavineira1999=20 |RaquelGaby=20 |GENOVEVA=20 |Tri Sulis Tiyani=20 |Veronica~glwiki=20 |Baintpq=20 |SenhorPercebeiro=20 |Juan Emilio Prades Bel=20 |Djpetrallo~glwiki=20 |Laura Machado=20 |Sneeuwschaap=20 |Profesor Tornasol=20 |Madboy74=20 |Mpernas=20 |Jpuelche=20 |Mario yaracuy=20 |Ofilhodomanolo=20 |Axeitos=20 |Sermenfer=20 |Caiaffa=20 |Colectivoliterario=20 |Anke~glwiki=20 |Poesíagalega=20 |Concello de Larouco=20 |Vazquez24=20 |Karwen=20 |Pratyya Ghosh=20 |Hawgonnaenodaethat=20 |Grobamonica=20 |Negebaur Forlan Brusadin=20 |Filomein=20 |IndvTbot=20 |FocalPoint=20 |Strange55=20 |Dfreijeiro=20 |Wargolth=20 |Mistico Dois=20 |David~glwiki=19 |Webkid~glwiki=19 |Laura Novoa Froiz=19 |Pescadito frito=19 |Soneu56=19 |Pigsonthewing=19 |Vitorvec=19 |Wolfgang1212=19 |Dman41689=19 |Sairalinde89=19 |Crochet.david=19 |Luisgaco=19 |El Mexicano=19 |Vitrinho=19 |Iria Martínez Valladares=19 |Judith Castro García=19 |Adripoblado=19 |Bob08~glwiki=19 |Cote d'Azur=19 |Marya Karib=19 |Manlalakbay=19 |Tuzaro=19 |Oms españa=19 |UrielAcosta=19 |Señor T=19 |Hugogs02=19 |Casamanita=19 |Mónica Dafonte=19 |Joseeulogio=19 |Serdar³=19 |Ramon132321=19 |Anton Mundinger=19 |Yahadzija=19 |Teatro Popular Galego=19 |Eva.cernadas=19 |Lukas²³=19 |Rrgaioso=19 |Ytha67=19 |Ruchi99=19 |Nancy DV0123=19 |Rosalía12=19 |Pdeimos=19 |Utreraa96=19 |RockyMasum=19 |Albadas=19 |Diego barbosa silva=19 |Breixosuevia=19 |Ecoestudiante=19 |Ariaglz=19 |Alkantara=19 |Greenman=19 |Чръный человек=19 |NBS=19 |Ainhoasan9=19 |Silvia~glwiki=19 |Paloma5472=19 |Helmy oved=19 |Anxolencias=19 |SaraRiveiro=19 |Sergiovl1993=19 |PasabaUnBotPorAqui=19 |Inés Alonso Veloso=19 |Bcschneider53=19 |Spacebirdy=19 |Unasombraaelegir=19 |Aybeg=19 |Mac~glwiki=19 |Vicious~glwiki=19 |Lonet=19 |Llimiagu~glwiki=19 |Celtibero=19 |Teleadictoyque=19 |AmiMiguel=19 |Rmb=19 |Nerea L.G.=19 |Fasouzafreitas=19 |Ferry Zed=19 |Ana mpd96=19 |Fabio Santamaria=19 |Mazaricu=19 |Nerea Bello=19 |Sebleouf=19 |Krinkle=19 |Paavoerbau=19 |Xaverius=19 |MariaG=19 |Gwp5=19 |Pilladooo=19 |ASTOROT=19 |AníbalR=19 |Kicosa=19 |Marina Wheels=19 |Tlustulimu=19 |Toglenn=19 |Maus-78=19 |BREAMOB05=19 |JaimeAlbertoGarcía=19 |WOSlinker=19 |Pilarmt DGallaecia=19 |Eu~glwiki=18 |Marulas~glwiki=18 |Merlissimo=18 |Stardust=18 |Eduardo Gutiérrez Carril=18 |Marta Ojea Gutiérrez=18 |Tomeseara=18 |Mouh2jijel=18 |Nuno Tavares=18 |Footwiks=18 |RedeWa=18 |Guille Platelminto=18 |Adrigase=18 |Hoffart94=18 |Jagseer S Sidhu=18 |MarinRamos=18 |Etienne=18 |Frombenny~glwiki=18 |Xio~glwiki=18 |Kallerna=18 |Sararioss=18 |Iagoastrar=18 |Rodejong=18 |Marcelo Gomes Bezerril=18 |Frco. Javier=18 |Rui Albergaria=18 |Patxi lurra=18 |Sreejithk2000=18 |AnthonyAngrywolf=18 |Blackcat=18 |Beluroca=18 |Shaku-kun=18 |PetrusdictusA=18 |Wazowski123=18 |Angalju=18 |Maribel iglesias baldonedo=18 |Meos=18 |Botz=18 |Pf vald=18 |Julia Romero Canedo=18 |Renvoy=18 |Maiteiglesias=18 |The Eloquent Peasant=18 |GETEVO=18 |Rojas99=18 |Mastelo=18 |Noble Caraqueño=18 |Msvigo=18 |Pinchorla=18 |Obabion=18 |PGSCARNOTA=18 |Zusasa=18 |Jrelo=18 |Marinacoego=18 |Vikiçizer=18 |Avocato=18 |Lio.dee=18 |Lansbriga=18 |Arenasky=18 |Cristianfdez28=18 |Katvedra=18 |Adolfo caamaño vazquez=18 |Yikrazuul=18 |Rbrausse=18 |Elperal~glwiki=18 |Capricorn4049=18 |Jaime29306=18 |Finnrind=18 |Xesus1970=18 |Déby=18 |~riley=18 |Vanished user 24kwjf10h32h=18 |Jarbento=18 |Aleks Andre=18 |Jürgen Krause=18 |Susanalos=18 |Eloi dos Freiria=18 |Fihefrecvb=18 |Gökhan=18 |JarrahTree=18 |Laura Fernández Sueiro=18 |777sms=18 |Ulala eu=18 |Coentor=18 |Reileis=18 |Frias96=18 |Javier lopdia96=18 |Arancha Vilas=18 |Millar Adas=18 |Caghulo=18 |91.197.junr3170=18 |Miaecbruno=18 |Glomoa=18 |Sandrareboredo=18 |Ruthven=18 |Lauratd=18 |Paulatk=18 |Drelfon=18 |Egomcsz=18 |Sawlom=18 |Lascorz=18 |Maniu13=18 |OmenBreeze=18 |Laura García Moldes=18 |Pachicha26=18 |Yolanda25=18 |UnGalegoMais=18 |Trasancos=18 |Kam Solusar=18 |Esejes=17 |Cristina Toimil=17 |Andrevruas=17 |Armbrust=17 |Tharkun=17 |Carnicerocarnicero=17 |Yumikimi=17 |OLiMoN=17 |Wiki15071=17 |Sof4b=17 |Onioram=17 |Nimovich=17 |R65898=17 |Atcovi=17 |O Porrinho=17 |#default=Usuario descoñecido }}<noinclude>{{Uso de marcador}}</noinclude> gbeb8aredueafw2gbafsdgokh5skmxl 0 215872 6147467 5565812 2022-08-01T12:43:30Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = <big>Kris Joseph</big> | imaxe = KrisJoseph.JPG | ancho = 200 | posición = [[Ala (baloncesto)|Ala]] | altura = 2,01 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 7 [[polgada|in]])</small> | peso = 95 [[kg]] <small>(210 lb)</small> | equipo = CB Tizona | equipo2 = UBU Tizona | liga = [[Liga LEB|Liga LEB Ouro]] | número = | nacionalidade = {{CAN}} | nacemento = [[17 de decembro]] de [[1988]] <small>{{idade|17|12|1988}}</small> | lugar = [[Ficheiro:Flag of Quebec.svg|20px]] [[Montreal]], [[Quebec]] | instituto = Archbishop Carroll<br>[[Washington, D.C.]] | universidade = Syracuse (2008–2012) | anodraft = 2012 | roldadraft = 2 | eleccióndraft = 51 | draftteam = [[Boston Celtics]] | career_start = dende [[2012]] | antigos_equipos = [[Boston Celtics]] (2012–2013)<br>→[[Maine Red Claws]] (2012–2013)<br>[[Maine Red Claws]] (2013)<br>[[Springfield Armor]] (2013)<br>[[Brooklyn Nets]] (2013)<br>[[Élan Chalon]] (2013–2014)<br>[[JDA Dijon]] (2014–2015)<br>[[Orléans Loiret Basket]] (2015–2016)<br>[[New Basket Brindisi]] (2016–2017)<br>[[Élan Chalon]] (2017)<br>[[Niagara River Lions]] (2018)<br>[[SL Benfica (baloncesto)|SL Benfica]] (2018)<br>[[ADA Blois Basket 41]] (2019–2020)<br>[[CB Tizona|Tizona]] (2020–presente) }} '''Kristopher Carlos Joseph''', nado o [[17 de decembro]] de [[1988]] en [[Montreal]], [[Quebec]], é un xogador canadense de [[baloncesto]] profesional que xoga no [[CB Tizona|UBU Tizona]] da [[Liga LEB|Liga LEB Ouro]]. == Instituto == Joseph tivo problemas ó comezar a competir, xa que o botaron do seu equipo cando tiña 14 anos. Traballou o seu xogo, medrou, e converteuse nunha estrela no Sun Youth, un equipo da Liga de Baloncesto de Montreal.<ref>{{Cita web |url=http://www.qhoops.net/articles/article.jsp?aId=755 |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131217221546/http://www.qhoops.net/articles/article.jsp?aId=755 |dataarquivo=17 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> En recomendación do adestrador Henry Wong, a nai de Joseph aceptou que o seu fillo deixara [[Montreal]] en [[2006]], para completar os dous anos que lle quedaban no Archbishop Carroll, en [[Washington, D.C.]].<ref>http://blog.syracuse.com/orangebasketball/2012/03/kris_joseph_road_winds_from_mo.html</ref> Coma sénior, Joseph liderou ó Archbishop Carroll a unha marca de 26-11. Esa tempada, Joseph conseguiu entrar no segundo equipo de 2008, elixido polo ''[[The Washington Post]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.suathletics.com/roster.asp?playerid=2692&sport=176&roster=228&path=mbasket |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081230150143/http://www.suathletics.com/roster.asp?playerid=2692&sport=176&roster=228&path=mbasket |dataarquivo=30 de decembro de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> == Traxectoria universitaria == Joseph comezou a ter minutos xa moi cedo, e xogou o seu primeiro partido de titular o [[2 de xaneiro]] de [[2009]] contra Florida do Sur, anotando sete puntos e capturando tres rebotes.<ref>http://www.syracuse.com/axeman/index.ssf/2009/01/susouth_florida_recap_1.html</ref> Na súa segunda tempada, converteuse nun importante reserva para Syracuse, rematou a tempada con 11.0 puntos e 5.4 rebotes por partido, e foi nomeado Sexto Home do Ano da Big East Conference.<ref>{{Cita web |url=http://suathletics.syr.edu/news/2010/3/8/JosephBE3.8.10.aspx |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6B25BLibD?url=http://suathletics.syr.edu/news/2010/3/8/JosephBE3.8.10.aspx |dataarquivo=29 de setembro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> No seu ano coma júnior, mellorou de novo os seus rexistros, e liderou a Syracuse en anotación con 14.3 puntos por partido, sendo ademais o segundo máximo reboteador do equipo, con 5.2 rebotes por encontro; números que melloraría tamén no seu derradeiro ano universitario. == Traxectoria profesional == === Boston Celtics === O [[28 de xuño]] de [[2012]], Joseph foi elixido na 51ª posición do [[Draft da NBA]] de [[2012]] polos [[Boston Celtics]]. O [[3 de xullo]] de 2012, Joseph asinou un contrato cos Celtics.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/celtics/news/press_release/press070312-celtics-sign-2012-draft-picks.html|title=Celtics Sign 2012 NBA Draft Picks|work=NBA.com|accessdate=4 de xullo de 2012|date=3 de xullo de 2012}}</ref> Durante a súa estancia nos Celtics, foi asignado varias veces ó seu afiliado na [[NBA D-League]], os [[Maine Red Claws]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/dleague/news/celtics_assign_firstround_pick_melo_second_round_pick_joseph_to_red_claws_2012_11_14.html |título=Melo, Joseph assigned to D-League |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151119050548/http://www.nba.com/dleague/news/celtics_assign_firstround_pick_melo_second_round_pick_joseph_to_red_claws_2012_11_14.html |dataarquivo=19 de novembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> O [[6 de xaneiro]] de [[2013]], Joseph foi cortado polos Celtics.<ref>[http://www.nba.com/celtics/news/press_release/celtics-waive-joseph-and-varnado Celtics Waive Joseph and Varnado]</ref> === Brooklyn Nets === O [[6 de febreiro]] de 2013, Joseph fichou polos Maine Red Claws.<ref>[http://www.celticsblog.com/2013/2/6/3961978/maine-red-claws-sign-kris-joseph-to-d-league-deal Maine Red Claws sign Kris Joseph to D-League deal]</ref> Cinco días máis tarde, o [[11 de febreiro]], foi traspasado ós [[Springfield Armor]] a cambio de [[James Mays]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/dleague/springfield_trades_james_mays__2013_02_11.html |título=Springfield trades James Mays in exchange for Maine's Kris Joseph |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130216053714/http://www.nba.com/dleague/springfield_trades_james_mays__2013_02_11.html |dataarquivo=16 de febreiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> O [[2 de abril]] de [[2013]], asinou un contrato de 10 días cos [[Brooklyn Nets]].<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/nets/news/brooklyn-nets-sign-kris-joseph-10-day-contract |title=Brooklyn Nets Sign Kris Joseph to 10-Day Contract |work=NBA.com|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|date=2 de abril de 2013 |accessdate=12 de abril de 2013}}</ref> O [[12 de abril]] de 2013, asinou para o resto da tempada.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/nets/news/brooklyn-nets-sign-kris-joseph-remainder-season |title=Brooklyn Nets Sign Kris Joseph for Remainder of Season |work=NBA.com|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|date=12 de abril de 2013 |accessdate=12 de abril de 2013}}</ref> Joseph foi traspasado ós [[Boston Celtics]] o [[12 de xullo]] de [[2013]], nun gran traspaso que mandou ás estrelas dos Celtics [[Kevin Garnett]] e [[Paul Pierce]] ós Nets.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/celtics/news/press_release/celtics-complete-trade-brooklyn-nets|título=Celtics Complete Trade With Brooklyn Nets|editor=[[NBA.com]]|data=12 de xullo de 2013}}</ref> O [[15 de xullo]] de 2013, foi cortado polos Celtics. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.basketball-reference.com/players/j/josepkr01.html Estatísticas en Basketball-Reference.com] {{en}} {{Draft da NBA 2012}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Joseph, Kris}} [[Categoría:Nados en 1988]] [[Categoría:Nados en Montreal]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto do Canadá]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da NBA]] [[Categoría:Alas de baloncesto]] [[Categoría:Eleccións no Draft da NBA dos Boston Celtics]] [[Categoría:Xogadores dos Boston Celtics]] [[Categoría:Xogadores dos Brooklyn Nets]] [[Categoría:Xogadores do Élan Chalon]] [[Categoría:Xogadores do JDA Dijon]] [[Categoría:Xogadores do Orléans Loiret Basket]] [[Categoría:Xogadores do New Basket Brindisi]] [[Categoría:Xogadores do SL Benfica (baloncesto)]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] [[Categoría:Xogadores do CB Atapuerca]] odwt8aojihqsv7nt2u3pu6ick8j65n9 6147558 6147467 2022-08-01T14:36:49Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = <big>Kris Joseph</big> | imaxe = KrisJoseph.JPG | ancho = 200 | posición = [[Ala (baloncesto)|Ala]] | altura = 2,01 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 7 [[polgada|in]])</small> | peso = 95 [[kg]] <small>(210 lb)</small> | equipo = CB Tizona | equipo2 = UBU Tizona | liga = [[Liga LEB|Liga LEB Ouro]] | número = | nacionalidade = {{CAN}} | nacemento = [[17 de decembro]] de [[1988]] <small>{{idade|17|12|1988}}</small> | lugar = [[Ficheiro:Flag of Quebec.svg|20px]] [[Montreal]], [[Quebec]] | instituto = Archbishop Carroll<br>[[Washington, D.C.]] | universidade = Syracuse (2008–2012) | anodraft = 2012 | roldadraft = 2 | eleccióndraft = 51 | draftteam = [[Boston Celtics]] | career_start = dende [[2012]] | antigos_equipos = [[Boston Celtics]] (2012–2013)<br>→[[Maine Red Claws]] (2012–2013)<br>[[Maine Red Claws]] (2013)<br>[[Springfield Armor]] (2013)<br>[[Brooklyn Nets]] (2013)<br>[[Élan Chalon]] (2013–2014)<br>[[JDA Dijon]] (2014–2015)<br>[[Orléans Loiret Basket]] (2015–2016)<br>[[New Basket Brindisi]] (2016–2017)<br>[[Élan Chalon]] (2017)<br>[[Niagara River Lions]] (2018)<br>[[SL Benfica (baloncesto)|SL Benfica]] (2018)<br>[[ADA Blois Basket 41]] (2019–2020)<br>[[CB Tizona|Tizona]] (2020–presente) }} '''Kristopher Carlos Joseph''', nado o [[17 de decembro]] de [[1988]] en [[Montreal]], [[Quebec]], é un xogador canadense de [[baloncesto]] profesional que xoga no [[CB Tizona|UBU Tizona]] da [[Liga LEB|Liga LEB Ouro]]. == Traxectoria == === Instituto === Joseph tivo problemas ó comezar a competir, xa que o botaron do seu equipo cando tiña 14 anos. Traballou o seu xogo, medrou, e converteuse nunha estrela no Sun Youth, un equipo da Liga de Baloncesto de Montreal.<ref>{{Cita web |url=http://www.qhoops.net/articles/article.jsp?aId=755 |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131217221546/http://www.qhoops.net/articles/article.jsp?aId=755 |dataarquivo=17 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> En recomendación do adestrador Henry Wong, a nai de Joseph aceptou que o seu fillo deixara [[Montreal]] en [[2006]], para completar os dous anos que lle quedaban no Archbishop Carroll, en [[Washington, D.C.]].<ref>http://blog.syracuse.com/orangebasketball/2012/03/kris_joseph_road_winds_from_mo.html</ref> Coma sénior, Joseph liderou ó Archbishop Carroll a unha marca de 26-11. Esa tempada, Joseph conseguiu entrar no segundo equipo de 2008, elixido polo ''[[The Washington Post]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.suathletics.com/roster.asp?playerid=2692&sport=176&roster=228&path=mbasket |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081230150143/http://www.suathletics.com/roster.asp?playerid=2692&sport=176&roster=228&path=mbasket |dataarquivo=30 de decembro de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> === Universidade === Joseph comezou a ter minutos xa moi cedo, e xogou o seu primeiro partido de titular o [[2 de xaneiro]] de [[2009]] contra Florida do Sur, anotando sete puntos e capturando tres rebotes.<ref>http://www.syracuse.com/axeman/index.ssf/2009/01/susouth_florida_recap_1.html</ref> Na súa segunda tempada, converteuse nun importante reserva para Syracuse, rematou a tempada con 11.0 puntos e 5.4 rebotes por partido, e foi nomeado Sexto Home do Ano da Big East Conference.<ref>{{Cita web |url=http://suathletics.syr.edu/news/2010/3/8/JosephBE3.8.10.aspx |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6B25BLibD?url=http://suathletics.syr.edu/news/2010/3/8/JosephBE3.8.10.aspx |dataarquivo=29 de setembro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> No seu ano coma júnior, mellorou de novo os seus rexistros, e liderou a Syracuse en anotación con 14.3 puntos por partido, sendo ademais o segundo máximo reboteador do equipo, con 5.2 rebotes por encontro; números que melloraría tamén no seu derradeiro ano universitario. == Profesional == O [[28 de xuño]] de [[2012]], Joseph foi elixido na 51ª posición do [[Draft da NBA]] de [[2012]] polos [[Boston Celtics]]. O [[3 de xullo]] de 2012, Joseph asinou un contrato cos Celtics.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/celtics/news/press_release/press070312-celtics-sign-2012-draft-picks.html|title=Celtics Sign 2012 NBA Draft Picks|work=NBA.com|accessdate=4 de xullo de 2012|date=3 de xullo de 2012}}</ref> Durante a súa estancia nos Celtics, foi asignado varias veces ó seu afiliado na [[NBA D-League]], os [[Maine Red Claws]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/dleague/news/celtics_assign_firstround_pick_melo_second_round_pick_joseph_to_red_claws_2012_11_14.html |título=Melo, Joseph assigned to D-League |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151119050548/http://www.nba.com/dleague/news/celtics_assign_firstround_pick_melo_second_round_pick_joseph_to_red_claws_2012_11_14.html |dataarquivo=19 de novembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> O [[6 de xaneiro]] de [[2013]], Joseph foi cortado polos Celtics.<ref>[http://www.nba.com/celtics/news/press_release/celtics-waive-joseph-and-varnado Celtics Waive Joseph and Varnado]</ref> O [[6 de febreiro]] de 2013, Joseph fichou polos Maine Red Claws.<ref>[http://www.celticsblog.com/2013/2/6/3961978/maine-red-claws-sign-kris-joseph-to-d-league-deal Maine Red Claws sign Kris Joseph to D-League deal]</ref> Cinco días máis tarde, o [[11 de febreiro]], foi traspasado ós [[Springfield Armor]] a cambio de [[James Mays]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/dleague/springfield_trades_james_mays__2013_02_11.html |título=Springfield trades James Mays in exchange for Maine's Kris Joseph |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130216053714/http://www.nba.com/dleague/springfield_trades_james_mays__2013_02_11.html |dataarquivo=16 de febreiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> O [[2 de abril]] de [[2013]], asinou un contrato de 10 días cos [[Brooklyn Nets]].<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/nets/news/brooklyn-nets-sign-kris-joseph-10-day-contract |title=Brooklyn Nets Sign Kris Joseph to 10-Day Contract |work=NBA.com|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|date=2 de abril de 2013 |accessdate=12 de abril de 2013}}</ref> O [[12 de abril]] de 2013, asinou para o resto da tempada.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/nets/news/brooklyn-nets-sign-kris-joseph-remainder-season |title=Brooklyn Nets Sign Kris Joseph for Remainder of Season |work=NBA.com|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|date=12 de abril de 2013 |accessdate=12 de abril de 2013}}</ref> Joseph foi traspasado ós [[Boston Celtics]] o [[12 de xullo]] de [[2013]], nun gran traspaso que mandou ás estrelas dos Celtics [[Kevin Garnett]] e [[Paul Pierce]] ós Nets.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/celtics/news/press_release/celtics-complete-trade-brooklyn-nets|título=Celtics Complete Trade With Brooklyn Nets|editor=[[NBA.com]]|data=12 de xullo de 2013}}</ref> O [[15 de xullo]] de 2013, foi cortado polos Celtics. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.basketball-reference.com/players/j/josepkr01.html Estatísticas en Basketball-Reference.com] {{en}} {{Draft da NBA 2012}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Joseph, Kris}} [[Categoría:Nados en 1988]] [[Categoría:Nados en Montreal]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto do Canadá]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da NBA]] [[Categoría:Alas de baloncesto]] [[Categoría:Eleccións no Draft da NBA dos Boston Celtics]] [[Categoría:Xogadores dos Boston Celtics]] [[Categoría:Xogadores dos Brooklyn Nets]] [[Categoría:Xogadores do Élan Chalon]] [[Categoría:Xogadores do JDA Dijon]] [[Categoría:Xogadores do Orléans Loiret Basket]] [[Categoría:Xogadores do New Basket Brindisi]] [[Categoría:Xogadores do SL Benfica (baloncesto)]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] [[Categoría:Xogadores do CB Atapuerca]] op4zujv9khtwh645d4obkbg9zl3tk46 6147569 6147558 2022-08-01T14:46:32Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = Kris Joseph | imaxe = Kris Joseph dunk attempt.jpg | ancho = 200 | posición = [[Ala (baloncesto)|Ala]] | altura = 2,01 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 7 [[polgada|in]])</small> | peso = 95 [[kg]] <small>(210 lb)</small> | equipo = Axente libre | equipo2 = Axente libre | nacemento = [[17 de decembro]] de [[1988]] <small>{{idade|17|12|1988}}</small> | lugar = {{CANb}} [[Montreal]], [[Canadá]] | instituto = Archbishop Carroll | universidade = Syracuse (2008–2012) | anodraft = 2012 | roldadraft = 2 | eleccióndraft = 51 | draftteam = [[Boston Celtics]] | career_start = [[2012]]−presente | antigos_equipos = [[Boston Celtics]] (2012–2013)<br>→[[Maine Red Claws]] (2012–2013)<br>[[Maine Red Claws]] (2013)<br>[[Springfield Armor]] (2013)<br>[[Brooklyn Nets]] (2013)<br>[[Élan Chalon]] (2013–2014)<br>[[JDA Dijon]] (2014–2015)<br>[[Orléans Loiret Basket]] (2015–2016)<br>[[New Basket Brindisi]] (2016–2017)<br>[[Élan Chalon]] (2017)<br>[[Niagara River Lions]] (2018)<br>[[SL Benfica (baloncesto)|SL Benfica]] (2018)<br>[[ADA Blois Basket 41]] (2019–2020)<br>[[CB Tizona|Tizona]] (2020–2021) }} '''Kristopher Carlos Joseph''', nado o [[17 de decembro]] de [[1988]] en [[Montreal]], [[Quebec]], é un xogador canadense de [[baloncesto]] profesional. Actualmente non ten equipo. == Traxectoria == === Instituto === Joseph tivo problemas ó comezar a competir, xa que o botaron do seu equipo cando tiña 14 anos. Traballou o seu xogo, medrou, e converteuse nunha estrela no Sun Youth, un equipo da Liga de Baloncesto de Montreal.<ref>{{Cita web |url=http://www.qhoops.net/articles/article.jsp?aId=755 |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131217221546/http://www.qhoops.net/articles/article.jsp?aId=755 |dataarquivo=17 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> En recomendación do adestrador Henry Wong, a nai de Joseph aceptou que o seu fillo deixara [[Montreal]] en [[2006]], para completar os dous anos que lle quedaban no Archbishop Carroll, en [[Washington, D.C.]].<ref>http://blog.syracuse.com/orangebasketball/2012/03/kris_joseph_road_winds_from_mo.html</ref> Coma sénior, Joseph liderou ó Archbishop Carroll a unha marca de 26-11. Esa tempada, Joseph conseguiu entrar no segundo equipo de 2008, elixido polo ''[[The Washington Post]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.suathletics.com/roster.asp?playerid=2692&sport=176&roster=228&path=mbasket |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081230150143/http://www.suathletics.com/roster.asp?playerid=2692&sport=176&roster=228&path=mbasket |dataarquivo=30 de decembro de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> === Universidade === Joseph comezou a ter minutos xa moi cedo, e xogou o seu primeiro partido de titular o [[2 de xaneiro]] de [[2009]] contra Florida do Sur, anotando sete puntos e capturando tres rebotes.<ref>http://www.syracuse.com/axeman/index.ssf/2009/01/susouth_florida_recap_1.html</ref> Na súa segunda tempada, converteuse nun importante reserva para Syracuse, rematou a tempada con 11.0 puntos e 5.4 rebotes por partido, e foi nomeado Sexto Home do Ano da Big East Conference.<ref>{{Cita web |url=http://suathletics.syr.edu/news/2010/3/8/JosephBE3.8.10.aspx |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6B25BLibD?url=http://suathletics.syr.edu/news/2010/3/8/JosephBE3.8.10.aspx |dataarquivo=29 de setembro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> No seu ano coma júnior, mellorou de novo os seus rexistros, e liderou a Syracuse en anotación con 14.3 puntos por partido, sendo ademais o segundo máximo reboteador do equipo, con 5.2 rebotes por encontro; números que melloraría tamén no seu derradeiro ano universitario. == Profesional == O [[28 de xuño]] de [[2012]], Joseph foi elixido na 51ª posición do [[Draft da NBA]] de [[2012]] polos [[Boston Celtics]]. O [[3 de xullo]] de 2012, Joseph asinou un contrato cos Celtics.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/celtics/news/press_release/press070312-celtics-sign-2012-draft-picks.html|title=Celtics Sign 2012 NBA Draft Picks|work=NBA.com|accessdate=4 de xullo de 2012|date=3 de xullo de 2012}}</ref> Durante a súa estancia nos Celtics, foi asignado varias veces ó seu afiliado na [[NBA D-League]], os [[Maine Red Claws]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/dleague/news/celtics_assign_firstround_pick_melo_second_round_pick_joseph_to_red_claws_2012_11_14.html |título=Melo, Joseph assigned to D-League |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151119050548/http://www.nba.com/dleague/news/celtics_assign_firstround_pick_melo_second_round_pick_joseph_to_red_claws_2012_11_14.html |dataarquivo=19 de novembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> O [[6 de xaneiro]] de [[2013]], Joseph foi cortado polos Celtics.<ref>[http://www.nba.com/celtics/news/press_release/celtics-waive-joseph-and-varnado Celtics Waive Joseph and Varnado]</ref> O [[6 de febreiro]] de 2013, Joseph fichou polos Maine Red Claws.<ref>[http://www.celticsblog.com/2013/2/6/3961978/maine-red-claws-sign-kris-joseph-to-d-league-deal Maine Red Claws sign Kris Joseph to D-League deal]</ref> Cinco días máis tarde, o [[11 de febreiro]], foi traspasado ós [[Springfield Armor]] a cambio de [[James Mays]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/dleague/springfield_trades_james_mays__2013_02_11.html |título=Springfield trades James Mays in exchange for Maine's Kris Joseph |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130216053714/http://www.nba.com/dleague/springfield_trades_james_mays__2013_02_11.html |dataarquivo=16 de febreiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> O [[2 de abril]] de [[2013]], asinou un contrato de 10 días cos [[Brooklyn Nets]].<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/nets/news/brooklyn-nets-sign-kris-joseph-10-day-contract |title=Brooklyn Nets Sign Kris Joseph to 10-Day Contract |work=NBA.com|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|date=2 de abril de 2013 |accessdate=12 de abril de 2013}}</ref> O [[12 de abril]] de 2013, asinou para o resto da tempada.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/nets/news/brooklyn-nets-sign-kris-joseph-remainder-season |title=Brooklyn Nets Sign Kris Joseph for Remainder of Season |work=NBA.com|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|date=12 de abril de 2013 |accessdate=12 de abril de 2013}}</ref> Joseph foi traspasado ós [[Boston Celtics]] o [[12 de xullo]] de [[2013]], nun gran traspaso que mandou ás estrelas dos Celtics [[Kevin Garnett]] e [[Paul Pierce]] ós Nets.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/celtics/news/press_release/celtics-complete-trade-brooklyn-nets|título=Celtics Complete Trade With Brooklyn Nets|editor=[[NBA.com]]|data=12 de xullo de 2013}}</ref> O [[15 de xullo]] de 2013, foi cortado polos Celtics. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.basketball-reference.com/players/j/josepkr01.html Estatísticas en Basketball-Reference.com] {{en}} {{Draft da NBA 2012}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Joseph, Kris}} [[Categoría:Nados en 1988]] [[Categoría:Nados en Montreal]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto do Canadá]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da NBA]] [[Categoría:Alas de baloncesto]] [[Categoría:Eleccións no Draft da NBA dos Boston Celtics]] [[Categoría:Xogadores dos Boston Celtics]] [[Categoría:Xogadores dos Brooklyn Nets]] [[Categoría:Xogadores do Élan Chalon]] [[Categoría:Xogadores do JDA Dijon]] [[Categoría:Xogadores do Orléans Loiret Basket]] [[Categoría:Xogadores do New Basket Brindisi]] [[Categoría:Xogadores do SL Benfica (baloncesto)]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] [[Categoría:Xogadores do CB Tizona]] f4z6tvxkrb7zmkua00v64grrmme37lq 6148025 6147569 2022-08-02T07:22:34Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = Kris Joseph | imaxe = Kris Joseph dunk attempt.jpg | ancho = 200 | posición = [[Ala (baloncesto)|Ala]] | altura = 2,01 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 7 [[polgada|in]])</small> | peso = 95 [[kg]] <small>(210 lb)</small> | equipo = Axente libre | equipo2 = Axente libre | nacemento = [[17 de decembro]] de [[1988]] <small>{{idade|17|12|1988}}</small> | lugar = {{CANb}} [[Montreal]], [[Canadá]] | instituto = Archbishop Carroll | universidade = Syracuse (2008–2012) | anodraft = 2012 | roldadraft = 2 | eleccióndraft = 51 | draftteam = [[Boston Celtics]] | career_start = [[2012]]−presente | antigos_equipos = [[Boston Celtics]] (2012–2013)<br>→[[Maine Red Claws]] (2012–2013)<br>[[Maine Red Claws]] (2013)<br>[[Springfield Armor]] (2013)<br>[[Brooklyn Nets]] (2013)<br>[[Élan Chalon]] (2013–2014)<br>[[JDA Dijon]] (2014–2015)<br>[[Orléans Loiret Basket]] (2015–2016)<br>[[New Basket Brindisi]] (2016–2017)<br>[[Élan Chalon]] (2017)<br>[[Niagara River Lions]] (2018)<br>[[SL Benfica (baloncesto)|SL Benfica]] (2018)<br>[[Paris Basketball]] (2018−2019)<br>[[ADA Blois Basket 41]] (2019–2020)<br>[[CB Tizona|Tizona]] (2020–2021) }} '''Kristopher Carlos Joseph''', nado o [[17 de decembro]] de [[1988]] en [[Montreal]], [[Quebec]], é un xogador canadense de [[baloncesto]] profesional. Actualmente non ten equipo. == Traxectoria == === Instituto === Joseph tivo problemas ó comezar a competir, xa que o botaron do seu equipo cando tiña 14 anos. Traballou o seu xogo, medrou, e converteuse nunha estrela no Sun Youth, un equipo da Liga de Baloncesto de Montreal.<ref>{{Cita web |url=http://www.qhoops.net/articles/article.jsp?aId=755 |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131217221546/http://www.qhoops.net/articles/article.jsp?aId=755 |dataarquivo=17 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> En recomendación do adestrador Henry Wong, a nai de Joseph aceptou que o seu fillo deixara [[Montreal]] en [[2006]], para completar os dous anos que lle quedaban no Archbishop Carroll, en [[Washington, D.C.]].<ref>http://blog.syracuse.com/orangebasketball/2012/03/kris_joseph_road_winds_from_mo.html</ref> Coma sénior, Joseph liderou ó Archbishop Carroll a unha marca de 26-11. Esa tempada, Joseph conseguiu entrar no segundo equipo de 2008, elixido polo ''[[The Washington Post]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.suathletics.com/roster.asp?playerid=2692&sport=176&roster=228&path=mbasket |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081230150143/http://www.suathletics.com/roster.asp?playerid=2692&sport=176&roster=228&path=mbasket |dataarquivo=30 de decembro de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> === Universidade === Joseph comezou a ter minutos xa moi cedo, e xogou o seu primeiro partido de titular o [[2 de xaneiro]] de [[2009]] contra Florida do Sur, anotando sete puntos e capturando tres rebotes.<ref>http://www.syracuse.com/axeman/index.ssf/2009/01/susouth_florida_recap_1.html</ref> Na súa segunda tempada, converteuse nun importante reserva para Syracuse, rematou a tempada con 11.0 puntos e 5.4 rebotes por partido, e foi nomeado Sexto Home do Ano da Big East Conference.<ref>{{Cita web |url=http://suathletics.syr.edu/news/2010/3/8/JosephBE3.8.10.aspx |título=Copia arquivada |data-acceso=05 de xullo de 2012 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6B25BLibD?url=http://suathletics.syr.edu/news/2010/3/8/JosephBE3.8.10.aspx |dataarquivo=29 de setembro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> No seu ano coma júnior, mellorou de novo os seus rexistros, e liderou a Syracuse en anotación con 14.3 puntos por partido, sendo ademais o segundo máximo reboteador do equipo, con 5.2 rebotes por encontro; números que melloraría tamén no seu derradeiro ano universitario. == Profesional == O [[28 de xuño]] de [[2012]], Joseph foi elixido na 51ª posición do [[Draft da NBA]] de [[2012]] polos [[Boston Celtics]]. O [[3 de xullo]] de 2012, Joseph asinou un contrato cos Celtics.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/celtics/news/press_release/press070312-celtics-sign-2012-draft-picks.html|title=Celtics Sign 2012 NBA Draft Picks|work=NBA.com|accessdate=4 de xullo de 2012|date=3 de xullo de 2012}}</ref> Durante a súa estancia nos Celtics, foi asignado varias veces ó seu afiliado na [[NBA D-League]], os [[Maine Red Claws]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/dleague/news/celtics_assign_firstround_pick_melo_second_round_pick_joseph_to_red_claws_2012_11_14.html |título=Melo, Joseph assigned to D-League |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151119050548/http://www.nba.com/dleague/news/celtics_assign_firstround_pick_melo_second_round_pick_joseph_to_red_claws_2012_11_14.html |dataarquivo=19 de novembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> O [[6 de xaneiro]] de [[2013]], Joseph foi cortado polos Celtics.<ref>[http://www.nba.com/celtics/news/press_release/celtics-waive-joseph-and-varnado Celtics Waive Joseph and Varnado]</ref> O [[6 de febreiro]] de 2013, Joseph fichou polos Maine Red Claws.<ref>[http://www.celticsblog.com/2013/2/6/3961978/maine-red-claws-sign-kris-joseph-to-d-league-deal Maine Red Claws sign Kris Joseph to D-League deal]</ref> Cinco días máis tarde, o [[11 de febreiro]], foi traspasado ós [[Springfield Armor]] a cambio de [[James Mays]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/dleague/springfield_trades_james_mays__2013_02_11.html |título=Springfield trades James Mays in exchange for Maine's Kris Joseph |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130216053714/http://www.nba.com/dleague/springfield_trades_james_mays__2013_02_11.html |dataarquivo=16 de febreiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> O [[2 de abril]] de [[2013]], asinou un contrato de 10 días cos [[Brooklyn Nets]].<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/nets/news/brooklyn-nets-sign-kris-joseph-10-day-contract |title=Brooklyn Nets Sign Kris Joseph to 10-Day Contract |work=NBA.com|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|date=2 de abril de 2013 |accessdate=12 de abril de 2013}}</ref> O [[12 de abril]] de 2013, asinou para o resto da tempada.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/nets/news/brooklyn-nets-sign-kris-joseph-remainder-season |title=Brooklyn Nets Sign Kris Joseph for Remainder of Season |work=NBA.com|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|date=12 de abril de 2013 |accessdate=12 de abril de 2013}}</ref> Joseph foi traspasado ós [[Boston Celtics]] o [[12 de xullo]] de [[2013]], nun gran traspaso que mandou ás estrelas dos Celtics [[Kevin Garnett]] e [[Paul Pierce]] ós Nets.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/celtics/news/press_release/celtics-complete-trade-brooklyn-nets|título=Celtics Complete Trade With Brooklyn Nets|editor=[[NBA.com]]|data=12 de xullo de 2013}}</ref> O [[15 de xullo]] de 2013, foi cortado polos Celtics. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.basketball-reference.com/players/j/josepkr01.html Estatísticas en Basketball-Reference.com] {{en}} {{Draft da NBA 2012}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Joseph, Kris}} [[Categoría:Nados en 1988]] [[Categoría:Nados en Montreal]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto do Canadá]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da NBA]] [[Categoría:Alas de baloncesto]] [[Categoría:Eleccións no Draft da NBA dos Boston Celtics]] [[Categoría:Xogadores dos Boston Celtics]] [[Categoría:Xogadores dos Brooklyn Nets]] [[Categoría:Xogadores do Élan Chalon]] [[Categoría:Xogadores do JDA Dijon]] [[Categoría:Xogadores do Orléans Loiret Basket]] [[Categoría:Xogadores do New Basket Brindisi]] [[Categoría:Xogadores do SL Benfica (baloncesto)]] [[Categoría:Xogadores do Paris Basketball]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] [[Categoría:Xogadores do CB Tizona]] jvvxe7k37uc01tsgm128ftu4bdxhbhs 0 216351 6148247 6098664 2022-08-02T11:13:06Z Xanetas 88215 Amplío wikitext text/x-wiki {{Futbolista | nome_xogador = Jorge Cano | imaxe = | pé = | nome_completo = Jorge Cano Bermúdez de Castro | nacemento = 4 de xullo de 1990 {{idade|4|7|1990}} | cidade = [[A Coruña]] | país = [[Galicia]] | altura = 1,81 m. | posición = [[Posicións no fútbol|Centrocampista]] | club_actual = [[Sociedade Deportiva Compostela|Compostela]] | club_número = | youthyears1 = 1997–2001 | youthclubs1 = [[Atlético Coruña Montañeros Club de Fútbol|Montañeros]] | youthyears2 = 2001–2009 | youthclubs2 = [[Deportivo da Coruña]] | years1 = 2009–2012 | clubs1 = [[Atlético Coruña Montañeros Club de Fútbol|Montañeros]] | caps1 = 84 | goals1 = 13 | years2 = 2012–2013 | clubs2 = [[Real Club Deportivo Fabril|Fabril]] | caps2 = 34 | goals2 = 4 | years3 = 2013–2015 | clubs3 = [[Centro Cultural e Deportivo Cerceda|Cerceda]] | caps3 = 77 | goals3 = 38 | years4 = 2015–2018 | clubs4 = [[Club Deportivo Boiro|Boiro]] | caps4 = 105 | goals4 = 29 | years5 = 2018–2022 | clubs5 = [[Bergantiños Fútbol Club|Bergantiños]] | caps5 = 122 | goals5 = 21 | years6 = 2022– | clubs6 = [[Sociedade Deportiva Compostela|Compostela]] | caps6 = 0 | goals6 = 0 | totalcaps = | totalgoals = | nationalyears1 = | nationalteam1 = | nationalcaps1 = | nationalgoals1 = | medaltemplates = | club-update = 10 de xuño de 2022. | nationalteam-update = }} '''Jorge Cano Bermúdez de Castro''', nado na [[A Coruña|Coruña]] o [[4 de xullo]] de [[1990]], é un [[futbolista]] [[Galicia|galego]]. Xoga de [[Posicións no fútbol|interior dereito]] no [[Sociedade Deportiva Compostela|Compostela]]. == Traxectoria == Comezou a xogar ao fútbol aos 7 anos na canteira do [[Atlético Coruña Montañeros Club de Fútbol|Montañeros]], ata que en idade alevín ingresou no [[Deportivo da Coruña]].<ref>{{Cita novas|data=23 de novembro de 2012|título=Jorge Cano: «El del Dépor era un tren que no podía dejar pasar»|url=https://www.riazor.org/cano-el-del-depor-era-un-tren-que-no-podia-dejar-pasar/|data-acceso=2 de agosto de 2022|lingua=es|apelidos=Fariña|nome=Jacobo}}</ref> Pasou polas diferentes categorías inferiores do club ata o [[Deportivo da Coruña Xuvenil|equipo xuvenil]], e en 2009 regresou ao Montañeros, para xogar co primeiro equipo na [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]]. Debutou na categoría de bronce do fútbol español na xornada 5 da [[Segunda división B española 2009/10|tempada 2009/10]], da man do adestrador [[José Ramón González Pérez|José Ramón]] ante o [[Sociedad Deportiva Eibar|Eibar]] en [[Estadio Municipal de Ipurua|Ipurua]]. Marcou o seu primeiro gol na seguinte xornada, contra o [[Barakaldo Club de Fútbol|Barakaldo]], e a partir de entón comezou a ser habitual no once titular do equipo. Militou durante tres tempadas no Montañeros, disputando 84 partidos e sumando 13 goles, ata que ao remate da [[Segunda división B española 2011/12|tempada 2011/12]] o club descendeu e prescindiu do seu equipo sénior. Na pretempada [[Terceira división española 2012/13|2012/13]] anunciouse a súa volta ao Deportivo da Coruña, para militar no seu filial, o [[Real Club Deportivo Fabril|Fabril]], na [[Terceira División RFEF|Terceira División]].<ref>{{Cita novas|data=11 de xullo de 2012|título=El Fabril recupera a Jorge Cano, un centrocampista que procede del Montañeros formado en el Dépor|url=https://www.rcdeportivo.es/noticia/el-fabril-recupera-a-jorge-cano-un-centrocampista-que-procede-del-montaneros-formado-en-el-depor|data-acceso=2 de agosto de 2022|lingua=es}}</ref> Militou unha soa tempada no equipo adestrado por [[José Luis Devesa]], disputando 32 partidos de liga e 2 máis da frustrada promoción de ascenso. En 2013 fichou polo [[Centro Cultural e Deportivo Cerceda|Cerceda]], da mesma categoría. Durante a súa [[Terceira división española 2013/14|primeira tempada]], o equipo dirixido por [[José Luis Lemos]] rematou subcampión do grupo I, mentres que Jorge Cano foi o máximo goleador do grupo, con 24 goles, 3 máis que o segundo, [[Luis Ángel Curra|Curra]].<ref>{{Cita novas|data=3 de xullo de 2014|título=Pablo Couñago y Cano en la órbita del Pontevedra; Lloves, muy cerca de volver|url=https://pontevedraviva.com/deportes/13102/pablo-counago-cano-orbita-pontevedra-lloves-cerca-volver/?lang=es|data-acceso=2 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[Pontevedra Viva]]|apelidos=Espiño|nome=Diego}}</ref> Disputou a [[Promoción de ascenso a Segunda División B 2014|promoción de ascenso]] e marcou un gol ante o [[Club Deportivo Tenerife B|Tenerife B]], pero o equipo caeu na primeira eliminatoria. Na [[Terceira división española 2014/15|seguinte campaña]] sumou 13 goles e volveu xogar a [[Promoción de ascenso a Segunda División B 2015|promoción de ascenso]], perdendo de novo na primeira rolda, desta vez ante a [[Sociedad Deportiva Logroñés|SD Logroñés]]. En 2015 recalou no [[Club Deportivo Boiro|Boiro]], no que militou durante as seguintes tres tempadas. Na primeira delas o equipo logrou o ascenso á Segunda División B como campión e Jorge Cano foi elixido mellor xogador do Grupo I Terceira División.<ref>{{Cita novas|data=25 de maio de 2016|título=Jorge Cano, el mejor de Tercera|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/deportes/2016/05/24/jorge-cano-mejor-tercera/0003_201605H24P44994.htm|data-acceso=2 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]|apelidos=Antelo|nome=Iván}}</ref> Xa na terceira categoría, o equipo logrou a permanencia no campo, pero foi descendido administrativamente por motivos económicos. Cano pechou o seu paso polo club ao remate da tempada 2017/18, despois de 114 partidos e 32 goles. Entre [[2018]] e [[2022]] xogou no [[Bergantiños Fútbol Club|Bergantiños]], logrando na súa terceira campaña o ascenso á [[Segunda División RFEF]]. En decembro de [[2019]] foi titular no histórico partido de [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] contra o [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]] en [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]]. Dous anos despois, tamén na Copa do Rei, marcoulle un gol ao [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]], da [[Primeira división española de fútbol|Primeira División]], nun partido disputado nas [[Complexo Deportivo das Eiroas|Eiroas]].<ref>{{Cita novas|data=15 de decembro de 2021|título=La pegada del Rayo tumba a un Bergantiños que mereció más|url=https://as.com/futbol/2021/12/15/copa_del_rey/1639587693_395267.html|data-acceso=2 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=Martín|nome=Maite}}</ref> Acumulou un total de 135 encontros co club de [[Carballo]], nos que marcou 24 tantos. En xullo de 2022 foi anunciado como novo xogador do [[Sociedade Deportiva Compostela|Compostela]], tamén da Segunda RFEF.<ref>{{Cita novas|data=25 de xullo de 2022|título=Jorge Cano, reforzo para a parcela ofensiva do Compos procedente do Bergantiños|url=https://www.dxtcampeon.com/articulo/o-noso-futbol/jorge-cano-reforzo-parcela-ofensiva-do-compos-procedente-do-bergantinos-3836582|data-acceso=2 de agosto de 2022|xornal=[[DxT Campeón]]}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.bdfutbol.com/es/j/j100443.html Datos do xogador en bdfutbol.com] {{es}} * [http://www.futbolme.com/com/jugadores.asp?id_jugador=23921 Datos do xogador en futbolme.com] {{es}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Cano, Jorge}} [[Categoría:Nados en 1990]] [[Categoría:Nados na Coruña]] [[Categoría:Futbolistas da Coruña]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Montañeros CF]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo Fabril]] [[Categoría:Xogadores do CCD Cerceda]] [[Categoría:Xogadores do CD Boiro]] [[Categoría:Xogadores do Bergantiños FC]] [[Categoría:Xogadores da SD Compostela]] b2utn6pwlqisbvrvyfi6go7js4uhnuy 0 217263 6147533 4321928 2022-08-01T14:19:04Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = UB La Palma | fundado = [[1978]] | desaparecido = [[2012]] | cidade = {{ESPb}} [[Santa Cruz de la Palma|La Palma]], [[España]] | pavillón = Roberto Rodríguez Estrello | capacidade = 2&nbsp;150 | cores = {{color box|#303B5C}} {{color box|#FFFFFF}} Azul, branco | presidente = Antonio Acosta (último) | sitio_web = [http://www.ublapalma.blogspot.com.es/ ublapalma.blogspot.com.es] }} A '''Unión Baloncesto La Palma''' foi un club de [[baloncesto]] profesional [[España|español]] con sede na cidade de [[Santa Cruz de la Palma]], [[Canarias]] que xogou a súa última tempada, a 2011−12, na [[Liga LEB Ouro]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.ublapalma.blogspot.com.es/ Sitio web oficial] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto das Canarias|La Palma]] 2gj137f2xql5s15545p87qp8ouuw0hk 6147546 6147533 2022-08-01T14:26:39Z Adorian 5132 Traducido da wikipedia en lingua castelá ([[es:Unión Baloncesto La Palma]]) wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = UB La Palma | fundado = [[1978]] | desaparecido = [[2012]] | cidade = {{ESPb}} [[Santa Cruz de la Palma|La Palma]], [[España]] | pavillón = Roberto Rodríguez Estrello | capacidade = 2&nbsp;150 | cores = {{color box|#303B5C}} {{color box|#FFFFFF}} Azul, branco | presidente = Antonio Acosta (último) | sitio_web = [http://www.ublapalma.blogspot.com.es/ ublapalma.blogspot.com.es] }} A '''Unión Baloncesto La Palma''' foi un club de [[baloncesto]] profesional [[España|español]] con sede na cidade de [[Santa Cruz de la Palma]], [[Canarias]] que xogou a súa última tempada, a 2011−12, na [[Liga LEB Ouro]]. Actualmente conta con equipos de formación. == Historia == A Unión Baloncesto La Palma foi fundada en 1979 após a desaparición do C.B. La Palma coa denominación de "Asociación de Amigos del Baloncesto de La Palma", sendo o seu primeiro presidente Andrés Pérez Ortega. Na temporada 1996−97 conseguiu o ascenso á [[Liga EBA]] durante a Fase disputada no Pavillón de Miraflores. Na temporada 1998−99 proclamouse campión da EBA, mentres que na tempada seguinte fíxose co subcampionato. Na temporada 2000−01 converteuse nun dos fundadores da [[LEB Prata|LEB-2]]. Ao finalizar a temporada 2002−03 ascendeu á [[Liga LEB|LEB]] tras adquirir os dereitos federativos do [[Universidad Complutense]], categoría na que permaneceu até a súa desaparición. Na campaña 2003−04 disputou por primeira vez os play-offs de ascenso á [[Liga ACB]], ademais de tomar parte na [[Copa Princesa de Asturias|Copa do Príncipe]] disputada en [[Zaragoza]]. Ao finalizar a temporada 2007−08 ocupou a penúltima posición (17ª), o que supuña a perda de categoría, aínda que finalmente mantívose na LEB Ouro debido aos problemas económicos de [[Cantabria Baloncesto|Cantabria]] e Huelva. Consumou a desaparición do seu equipo sénior o [[6 de xullo]] de [[2012]] tras arrastrar unha seria crise económica, que se acentuou coa falta de apoios das institucións.<ref>{{cita web|url=https://www.eldia.es/blogs/basketmania/articulos-de-opinion/2019/04/18/ocho-anos-de-la-desaparicion-del-ub-la-palma-por-pedro-j-francisco/|título=Ocho años de la desaparición del UB La Palma|autor=Francisco, Pedro J.|páxina-web=eldia.es|data=18 de abril de 2019}}</ref> O club continúa existindo con equipos de formación. == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://ublapalma.blogspot.com/ Sitio web oficial] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto das Canarias|La Palma]] ni4tffzujmy972malk7g2oz4upwvukg 6147550 6147546 2022-08-01T14:27:01Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = UB La Palma | fundado = [[1978]] | desaparecido = [[2012]] | cidade = {{ESPb}} [[Santa Cruz de la Palma|La Palma]], [[España]] | pavillón = Roberto Rodríguez Estrello | capacidade = 2&nbsp;150 | cores = {{color box|#303B5C}} {{color box|#FFFFFF}} Azul, branco | presidente = Antonio Acosta (último) | sitio_web = [http://www.ublapalma.blogspot.com.es/ ublapalma.blogspot.com.es] }} A '''Unión Baloncesto La Palma''' foi un club de [[baloncesto]] profesional [[España|español]] con sede na cidade de [[Santa Cruz de la Palma]], [[Canarias]] que xogou a súa última tempada, a 2011−12, na [[Liga LEB Ouro]]. Actualmente conta con equipos de formación. == Historia == A Unión Baloncesto La Palma foi fundada en 1979 após a desaparición do C.B. La Palma coa denominación de "Asociación de Amigos del Baloncesto de La Palma", sendo o seu primeiro presidente Andrés Pérez Ortega. Na temporada 1996−97 conseguiu o ascenso á [[Liga EBA]] durante a Fase disputada no Pavillón Insular de Miraflores de La Palma. Na temporada 1998−99 proclamouse campión da EBA, mentres que na tempada seguinte fíxose co subcampionato. Na temporada 2000−01 converteuse nun dos fundadores da [[LEB Prata|LEB-2]]. Ao finalizar a temporada 2002−03 ascendeu á [[Liga LEB|LEB]] tras adquirir os dereitos federativos do [[Universidad Complutense]], categoría na que permaneceu até a súa desaparición. Na campaña 2003−04 disputou por primeira vez os play-offs de ascenso á [[Liga ACB]], ademais de tomar parte na [[Copa Princesa de Asturias|Copa do Príncipe]] disputada en [[Zaragoza]]. Ao finalizar a temporada 2007−08 ocupou a penúltima posición (17ª), o que supuña a perda de categoría, aínda que finalmente mantívose na LEB Ouro debido aos problemas económicos de [[Cantabria Baloncesto|Cantabria]] e Huelva. Consumou a desaparición do seu equipo sénior o [[6 de xullo]] de [[2012]] tras arrastrar unha seria crise económica, que se acentuou coa falta de apoios das institucións.<ref>{{cita web|url=https://www.eldia.es/blogs/basketmania/articulos-de-opinion/2019/04/18/ocho-anos-de-la-desaparicion-del-ub-la-palma-por-pedro-j-francisco/|título=Ocho años de la desaparición del UB La Palma|autor=Francisco, Pedro J.|páxina-web=eldia.es|data=18 de abril de 2019}}</ref> O club continúa existindo con equipos de formación. == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://ublapalma.blogspot.com/ Sitio web oficial] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto das Canarias|La Palma]] 117wv39tvmr45rw94j5gepnqsr0cqt4 6147556 6147550 2022-08-01T14:31:19Z Adorian 5132 Traducido da wikipedia en lingua inglesa ([[en:UB La Palma]]) wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = UB La Palma | fundado = [[1978]] | desaparecido = [[2012]] | cidade = {{ESPb}} [[Santa Cruz de la Palma|La Palma]], [[España]] | pavillón = Roberto Rodríguez Estrello | capacidade = 2&nbsp;150 | cores = {{color box|#303B5C}} {{color box|#FFFFFF}} Azul, branco | presidente = Antonio Acosta (último) | sitio_web = [http://www.ublapalma.blogspot.com.es/ ublapalma.blogspot.com.es] }} A '''Unión Baloncesto La Palma''' foi un club de [[baloncesto]] profesional [[España|español]] con sede na cidade de [[Santa Cruz de la Palma]], [[Canarias]] que xogou a súa última tempada, a 2011−12, na [[Liga LEB Ouro]]. Actualmente conta con equipos de formación. == Historia == A Unión Baloncesto La Palma foi fundada en 1979 após a desaparición do C.B. La Palma coa denominación de "Asociación de Amigos del Baloncesto de La Palma", sendo o seu primeiro presidente Andrés Pérez Ortega. Na temporada 1996−97 conseguiu o ascenso á [[Liga EBA|EBA]] durante a Fase disputada no Pavillón Insular de Miraflores de La Palma. Na temporada 1998−99 proclamouse campión da EBA, mentres que na tempada seguinte fíxose co subcampionato. Na temporada 2000−01 converteuse nun dos fundadores da [[LEB Prata|LEB-2]]. Ao finalizar a temporada 2002−03 ascendeu á [[Liga LEB|LEB]] tras adquirir os dereitos federativos do [[Universidad Complutense]], categoría na que permaneceu até a súa desaparición. Na campaña 2003−04 disputou por primeira vez os play-offs de ascenso á [[Liga ACB]], ademais de tomar parte na [[Copa Princesa de Asturias|Copa do Príncipe]] disputada en [[Zaragoza]]. Ao finalizar a temporada 2007−08 ocupou a penúltima posición (17ª), o que supuña a perda de categoría, aínda que finalmente mantívose na LEB Ouro debido aos problemas económicos de [[Cantabria Baloncesto|Cantabria]] e Huelva. Consumou a desaparición do seu equipo sénior o [[6 de xullo]] de [[2012]] tras arrastrar unha seria crise económica, que se acentuou coa falta de apoios das institucións.<ref>{{cita web|url=https://www.eldia.es/blogs/basketmania/articulos-de-opinion/2019/04/18/ocho-anos-de-la-desaparicion-del-ub-la-palma-por-pedro-j-francisco/|título=Ocho años de la desaparición del UB La Palma|autor=Francisco, Pedro J.|páxina-web=eldia.es|data=18 de abril de 2019}}</ref> O club continúa existindo con equipos de formación. == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%; text-align:center" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} !colspan=2|Copa |- |bgcolor=#efefef|1994–95 | 3 | align=left|2ª División | 5º | | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1995–96 | 3 | align=left|2ª División | 3º | | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1996–97 | 4 | align=left|2ª División | bgcolor=#BBF3BB|2º | | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1997–98 | 3 | align=left|[[Liga EBA|EBA]] | {{Tooltip|8º|Grupo Sur}} | 14–14 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1998–99 | 3 | align=left|[[Liga EBA|EBA]] | {{Tooltip|2º|Grupo Sur}} | 28–8 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1999–00 | 3 | align=left|[[Liga EBA|EBA]] | bgcolor=#BBF3BB|{{Tooltip|1º|Grupo B}} | 24–5 | align=left|[[Liga EBA#Copa EBA|Copa EBA]] || {{Abbr|SF|Semifinais}} |- |bgcolor=#efefef|2000–01 | 3 | align=left|[[LEB Prata|LEB 2]] | 4º | 25–13 | align=left|[[Copa LEB Prata|Copa LEB 2]] || {{Abbr|SF|Semifinais}} |- |bgcolor=#efefef|2001–02 | 3 | align=left|[[LEB Prata|LEB 2]] | 4º | 22–17 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2002–03 | 3 | align=left|[[LEB Prata|LEB 2]] | 5º | 21–12 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2003–04 | 2 | align=left|[[Liga LEB|LEB]] | 7º | 19–19 | align=left|[[Copa Princesa de Asturias|Copa Príncipe]] |||SF |- |bgcolor=#efefef|2004–05 | 2 | align=left|[[Liga LEB|LEB]] | 16º | 15–23 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2005–06 | 2 | align=left|[[Liga LEB|LEB]] | 10º | 16–18 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2006–07 | 2 | align=left|[[Liga LEB|LEB]] | 11º | 16–18 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2007–08 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | bgcolor=#FFBBBB|17º | 12–22 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2008–09 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | 14º | 14–20 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2009–10 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | 10º | 16–18 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2010–11 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | 10º | 16–18 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2011–12 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | 9º | 20–18 | colspan=2| |- |} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://ublapalma.blogspot.com/ Sitio web oficial] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto das Canarias|La Palma]] h1icsswwbv899o2h73unab199iog9wz 6147557 6147556 2022-08-01T14:35:14Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = UB La Palma | fundado = [[1978]] | desaparecido = [[2012]] | cidade = {{ESPb}} [[Santa Cruz de la Palma|La Palma]], [[España]] | pavillón = Roberto Rodríguez Estrello | capacidade = 2&nbsp;150 | cores = {{color box|#303B5C}} {{color box|#FFFFFF}} Azul, branco | presidente = Antonio Acosta (último) | sitio_web = [http://www.ublapalma.blogspot.com.es/ ublapalma.blogspot.com.es] }} A '''Unión Baloncesto La Palma''' foi un club de [[baloncesto]] profesional [[España|español]] con sede na cidade de [[Santa Cruz de la Palma]], [[Canarias]] que xogou a súa última tempada, a 2011−12, na [[Liga LEB Ouro]]. Actualmente conta con equipos de formación. == Historia == A Unión Baloncesto La Palma foi fundada en 1979 após a desaparición do C.B. La Palma coa denominación de "Asociación de Amigos del Baloncesto de La Palma", sendo o seu primeiro presidente Andrés Pérez Ortega. Na temporada 1996−97 conseguiu o ascenso á [[Liga EBA|EBA]] durante a Fase disputada no Pavillón Insular de Miraflores de La Palma. Na temporada 1998−99 proclamouse campión da EBA, mentres que na tempada seguinte fíxose co subcampionato. Na temporada 2000−01 converteuse nun dos fundadores da [[LEB Prata|LEB-2]]. Ao finalizar a temporada 2002−03 ascendeu á [[Liga LEB|LEB]] tras adquirir os dereitos federativos do [[Universidad Complutense]], categoría na que permaneceu até a súa desaparición. Na campaña 2003−04 disputou por primeira vez os play-offs de ascenso á [[Liga ACB]], ademais de tomar parte na [[Copa Princesa de Asturias|Copa do Príncipe]] disputada en [[Zaragoza]]. Ao finalizar a temporada 2007−08 ocupou a penúltima posición (17ª), o que supuña a perda de categoría, aínda que finalmente mantívose na LEB Ouro debido aos problemas económicos de [[Cantabria Baloncesto|Cantabria]] e Huelva. Consumou a desaparición do seu equipo sénior o [[6 de xullo]] de [[2012]] tras arrastrar unha seria crise económica, que se acentuou coa falta de apoios das institucións.<ref>{{cita web|url=https://www.eldia.es/blogs/basketmania/articulos-de-opinion/2019/04/18/ocho-anos-de-la-desaparicion-del-ub-la-palma-por-pedro-j-francisco/|título=Ocho años de la desaparición del UB La Palma|autor=Francisco, Pedro J.|páxina-web=eldia.es|data=18 de abril de 2019}}</ref> O club continúa existindo con equipos de formación. == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|España}} [[José María Balmón]] * {{flagicon|España}} [[Christian Díaz]] * {{flagicon|España}} [[David Gil]] * {{flagicon|España}} [[Alejandro López Laz|Álex López]] * {{flagicon|España}} [[Héctor Manzano]] * {{flagicon|España}} [[Sergio Olmos]] * {{flagicon|España}} [[Óscar Peña]] * {{flagicon|España}} [[Dani Rodríguez]] * {{flagicon|España}} [[Edu Sánchez]] * {{flagicon|España}} [[Juanjo Triguero]] * {{flagicon|España}} [[Txemi Urtasun]] * {{flagicon|Cabo Verde}} [[Walter Tavares]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Andre Turner]] * {{flagicon|Países Baixos}} [[Roeland Schaftenaar]] {{fin div col}} == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%; text-align:center" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} !colspan=2|Copa |- |bgcolor=#efefef|1994–95 | 3 | align=left|2ª División | 5º | | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1995–96 | 3 | align=left|2ª División | 3º | | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1996–97 | 4 | align=left|2ª División | bgcolor=#BBF3BB|2º | | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1997–98 | 3 | align=left|[[Liga EBA|EBA]] | {{Tooltip|8º|Grupo Sur}} | 14–14 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1998–99 | 3 | align=left|[[Liga EBA|EBA]] | {{Tooltip|2º|Grupo Sur}} | 28–8 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|1999–00 | 3 | align=left|[[Liga EBA|EBA]] | bgcolor=#BBF3BB|{{Tooltip|1º|Grupo B}} | 24–5 | align=left|[[Liga EBA#Copa EBA|Copa EBA]] || {{Abbr|SF|Semifinais}} |- |bgcolor=#efefef|2000–01 | 3 | align=left|[[LEB Prata|LEB 2]] | 4º | 25–13 | align=left|[[Copa LEB Prata|Copa LEB 2]] || {{Abbr|SF|Semifinais}} |- |bgcolor=#efefef|2001–02 | 3 | align=left|[[LEB Prata|LEB 2]] | 4º | 22–17 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2002–03 | 3 | align=left|[[LEB Prata|LEB 2]] | 5º | 21–12 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2003–04 | 2 | align=left|[[Liga LEB|LEB]] | 7º | 19–19 | align=left|[[Copa Princesa de Asturias|Copa Príncipe]] |||SF |- |bgcolor=#efefef|2004–05 | 2 | align=left|[[Liga LEB|LEB]] | 16º | 15–23 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2005–06 | 2 | align=left|[[Liga LEB|LEB]] | 10º | 16–18 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2006–07 | 2 | align=left|[[Liga LEB|LEB]] | 11º | 16–18 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2007–08 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | bgcolor=#FFBBBB|17º | 12–22 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2008–09 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | 14º | 14–20 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2009–10 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | 10º | 16–18 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2010–11 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | 10º | 16–18 | colspan=2| |- |bgcolor=#efefef|2011–12 | 2 | align=left|[[LEB Ouro]] | 9º | 20–18 | colspan=2| |- |} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://ublapalma.blogspot.com/ Sitio web oficial] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de baloncesto das Canarias|La Palma]] d6s6pho3h4irjsoccan9kwph7vlmynq 0 221772 6147594 6038035 2022-08-01T15:43:23Z Xas 1888 completo info e referencias wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Ramón Esturao Calvo''', nado en [[Vidaloíso, Bastavales, Brión|Vidaloíso]] ([[Brión]]) o [[31 de decembro]] de [[1909]] e finado en [[Guadalaxara, México|Guadalaxara]] ([[México]]) en [[2002]], foi un militar e político galego. == Traxectoria == Fixo o Bacharelato en [[Santiago de Compostela]] e iniciou a carreira de Dereito na [[Universidade de Santiago de Compostela]]. Na [[Segunda República Española|Segunda República]] ingresou en [[Izquierda Republicana]], pero marchou a [[Vanguardia de Izquierda Republicana]] co seu amigo [[Xoán Xesús González]] en 1933.<ref>{{Cita libro |título= Testimonios de una represión. Santiago de Compostela Julio 1936 - Marzo 1937|nome= José Antonio|apelidos= Tojo Ramallo|ligazónautor= |coautores= |ano= 1990|editor= Do Castro|localización= Sada|isbn= 84-7492-498-7|páxina= 95}}</ref> Cando estalou o [[golpe de Estado do 18 de xullo de 1936]] incorporouse a un rexemento de artillería, e logrou fuxir embarcando na Coruña no barco inglés Orbita o [[21 de setembro]] rumbo á [[A Habana|Habana]]. En Cuba ocupouse de actividades de propaganda na embaixada española da Habana. Ao ano seguinte regresou ao campo republicano vía [[Francia]]. Alistouse nunha brigada da 11ª División e participou na ofensiva de Aragón co grao de tenente. Estivo na defensa de Teruel e foille encomendada a organización do V Corpo do Exército en Cataluña. Ascendeu por méritos de guerra chegando a ser capitán no exército da República e comandante do V Rexemento. Foi capitán do Batallón Galego do V Rexemento de [[Enrique Líster]]. Coa caída da fronte de Cataluña pasou a Francia en febreiro de 1939 e foi internado na prisión de [[Montpellier]] e máis tarde no campo de refuxio nº 3 de Agde. Exiliouse en [[México]] embarcando no buque Ipanema que chegou a [[Veracruz]] o 7 xullo de 1939.<ref>[http://pares.mcu.es/MovimientosMigratorios/detalle.form?nid=20665 Ficha no Departamento de Migración de México]</ref> Levouse ao exilio a bandeira galega coa que combateran as milicias, e despois entregouna ao [[Museo Carlos Maside]]. En México creou, xunto con outros xefes e oficiais exiliados, a Asociación de Militares Leales a la República, que presidiu durante tres anos. Estivo vencellado ao [[Padroado da Cultura Galega de México]] e á revista ''[[Vieiros (revista)|Vieiros]]'', e foi amigo persoal de [[Luís Soto]], [[Carlos Velo]], [[Florencio Delgado Gurriarán]] e [[Arturo Souto]]. Traballou como vendedor de libros, dirixiu a produción dunha industria de mosaicos, foi xerente da fábrica Celmex de fabricación de cubertos, pero dedicouse, sobre todo, á venda de equipos de oficina chegando a representar en nove estados á empresa de computadoras electrónicas UNIVAC de Sperry Rand Cop. == Vida persoal == Casou con [[Adelina Santaló Cortina]], filla de [[Miquel Santaló Parvorell]], refuxiado político catalán, coa que tivo dous fillos. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [https://fpabloiglesias.es/wp-content/uploads/2020/01/ipanema.pdf#page=26 Asilados politicos españoles a bordo del vapor Ipanema] === Ligazóns externas === * [https://www.lavozdegalicia.es/noticia/opinion/2002/05/19/os-perdemos/0003_1093019.htm Os que perdemos] * [http://www.culturagalega.org/avg/extra_audiovisual_estreas.php?Cod_extrs=2113 Ramón Esturao: Unha vida no exilio] vídeo * [http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/exilio/exilio.pdf Ficha no Repertorio biobibliográfico do exilio galego] * [http://pares.mcu.es/ParesBusquedas20/catalogo/autoridad/123560 Ficha no PARES] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Esturao Calvo, Ramon}} [[Categoría:Militares de Galicia]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Nados en Brión]] [[Categoría:Nados en 1909]] [[Categoría:Finados en 2002]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] pypktyvwe28exctvmqr0zh8dord4vr5 0 229998 6148067 5763051 2022-08-02T08:44:39Z Estevoaei 1131 {{Organización}} wikitext text/x-wiki {{Organización}} A '''editorial SEPT''' (Sociedade de Estudos, Publicacións e Traballos), é unha editorial fundada en [[Santiago de Compostela]] en [[1966]] co obxectivo de editar e difundir publicacións de carácter relixioso, cultural, informativo, social e económico. Ten o seu domicilio en [[Vigo]]<ref>{{cita web|url=http://cultura.galiciadigital.com/datodirectorio/sept-sociedade-de-estudios-publicacions-e-traballos|título=SEPT. Sociedade de Estudios, Publicacións e Traballos|páxina-web=Culturagalega.info}}</ref>. ==Historia e características== A primeira reunión de cara á súa fundación tivo lugar en Santiago de Compostela o 24 de xullo de 1965<ref>{{cita publicación periódica|xornal=[[Grial (revista)|Grial]]|data=xullo-setembro 1965|número=9|título=Notas|páxina=379}}</ref>, se ben non se creou formalmente até 1966<ref>{{cita novas|url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/opinion/2014/10/26/biblia-galego/0003_201410G26P17993.htm|título=A Biblia en galego|autor={{Versaleta|[[Víctor Freixanes|Freixanes, V.]]}}|data=26 de outubro de 2014|xornal=La Voz de Galicia}}</ref>. Foi o primeiro grupo editorial en editar a [[Biblia]] en galego. Foron os seus presidentes [[Xaime Illa Couto]], [[Domingo Fernández del Riego]] e [[Alfonso Zulueta de Haz]]. O seu significado pode resumirse nesta cita de [[Andrés Torres Queiruga]] na súa colaboración no libro ''Los Gallegos''<ref>{{Cita libro |título= Los Gallegos|autor= {{Versaleta| [[Gustavo Fabra Barreiro|Fabra Barreiro, G.]]}} |ano= 1984|editor=Istmo |localización= Madrid|isbn=84-7090-006-4}} Sección 10. La religión y la Iglesia, pax. 500</ref>: {{cita|Un grupo de laicos, tras una larga y difícil fidelidad a la Iglesia, han conseguido fundar una ''editorial'', SEPT (Sociedade de Estudos, Publicacións e Traballos), que quiere ser órgano de una nueva conciencia cristiana en lo religioso, lo económico, lo social y lo político. La lista de sus publicaciones, modesta todavía pero seria y digna, constituye ya un servicio insustituible en la renovación del cristianismo gallego (...) Dentro del horizonte de las esperanzas inmediatas, destaca la traducción de la ''Biblia'' al gallego -hasta ahora sólo existen traducciones parciales- en la que trabajan la mayor parte de los biblistas gallegos.}} ==Notas== {{listaref}} ==Véxase tamén== {{commonscat}} === Bibliografía === * Pastoriza Rozas, Xosé L. ([[2020]]). "Servicio de Edicións, Publicacións e Traducións (SEPT)". En ''[[Grial (revista)|Grial]]'', 228, tomo LVIII. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:SEPT}} [[Categoría:Editoriais de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Editoriais de Vigo]] [[Categoría:Cultura de Galicia sen imaxes]] j91ze0xg5b898xaz1ysxxmpj4hvmtwp 10 232954 6147596 6146727 2022-08-01T15:46:03Z Xanetas 88215 Soriano wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Xogadores do Deportivo da Coruña | title = [[Deportivo da Coruña|<span style="font-size:100%;color:white;">Deportivo da Coruña</span>]] <span style="font-size:100%;color:white;">–</span> Tempada [[Tempada 2022/23 do Deportivo da Coruña|<span style="font-size:100%;color:white;">2022–23</span>]] | titlestyle = background:#0000CD; color:white; border: 1px solid #000000; | listclass = hlist | image = | list1 = *<small>1</small> [[Ian Mackay|Mackay]] *<small>2</small> [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] *<small>3</small> [[Adrián Lapeña|Lapeña]] *<small>4</small> [[Álex Bergantiños|Bergantiños]] *<small>7</small> [[Nicolás Ladislao Fedor Flores|Miku]] *<small>9</small> [[Alberto Quiles|Quiles]] *<small>10</small> [[Mario Soriano|Soriano]] *<small>12</small> [[Borja Granero|Granero]] *<small>13</small> [[Pablo Brea|Brea]] *<small>16</small> [[Pablo Trigueros|Trigueros]] *<small>19</small> [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] *<small>21</small> [[Álvaro Rey|Rey]] *<small>22</small> [[Diego Villares|Villares]] *<small>23</small> [[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] *<small>26</small> [[Yeremay Hernández|Yeremay]] *<small>28</small> [[Trilli]] *<small></small> [[Gorka Santamaría|Santamaría]] *<small></small> [[Víctor Narro|Narro]] *<small></small> [[Isi Gómez|Isi]] *<small></small> [[Edu Sousa]] *<small></small> [[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] *<small></small> [[Raúl García Carnero|Carnero]] *<small></small> [[Alberto Retuerta|Retuerta]] *<small></small> [[Ibai Gómez]] *<small>Adestrador:</small> [[Borja Jiménez]] }}<noinclude>{{Uso de marcador}}</noinclude> oqgpcp6rfxu1n2pkut53yh2o1cauful 6147599 6147596 2022-08-01T15:50:04Z Xanetas 88215 - Álvaro Rey wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Xogadores do Deportivo da Coruña | title = [[Deportivo da Coruña|<span style="font-size:100%;color:white;">Deportivo da Coruña</span>]] <span style="font-size:100%;color:white;">–</span> Tempada [[Tempada 2022/23 do Deportivo da Coruña|<span style="font-size:100%;color:white;">2022–23</span>]] | titlestyle = background:#0000CD; color:white; border: 1px solid #000000; | listclass = hlist | image = | list1 = *<small>1</small> [[Ian Mackay|Mackay]] *<small>2</small> [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] *<small>3</small> [[Adrián Lapeña|Lapeña]] *<small>4</small> [[Álex Bergantiños|Bergantiños]] *<small>7</small> [[Nicolás Ladislao Fedor Flores|Miku]] *<small>9</small> [[Alberto Quiles|Quiles]] *<small>10</small> [[Mario Soriano|Soriano]] *<small>12</small> [[Borja Granero|Granero]] *<small>13</small> [[Pablo Brea|Brea]] *<small>16</small> [[Pablo Trigueros|Trigueros]] *<small>19</small> [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] *<small>22</small> [[Diego Villares|Villares]] *<small>23</small> [[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] *<small>26</small> [[Yeremay Hernández|Yeremay]] *<small>28</small> [[Trilli]] *<small></small> [[Gorka Santamaría|Santamaría]] *<small></small> [[Víctor Narro|Narro]] *<small></small> [[Isi Gómez|Isi]] *<small></small> [[Edu Sousa]] *<small></small> [[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] *<small></small> [[Raúl García Carnero|Carnero]] *<small></small> [[Alberto Retuerta|Retuerta]] *<small></small> [[Ibai Gómez]] *<small>Adestrador:</small> [[Borja Jiménez]] }}<noinclude>{{Uso de marcador}}</noinclude> g6ui8q14deyji4b7spcta50ef1ghg2k 6147682 6147599 2022-08-01T18:56:33Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Xogadores do Deportivo da Coruña | title = [[Deportivo da Coruña|<span style="font-size:100%;color:white;">Deportivo da Coruña</span>]] <span style="font-size:100%;color:white;">–</span> Tempada [[Tempada 2022/23 do Deportivo da Coruña|<span style="font-size:100%;color:white;">2022–23</span>]] | titlestyle = background:#0000CD; color:white; border: 1px solid #000000; | listclass = hlist | image = | list1 = *<small>1</small> [[Ian Mackay|Mackay]] *<small>2</small> [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] *<small>3</small> [[Adrián Lapeña|Lapeña]] *<small>4</small> [[Álex Bergantiños|Bergantiños]] *<small>7</small> [[Nicolás Ladislao Fedor Flores|Miku]] *<small>9</small> [[Alberto Quiles|Quiles]] *<small>10</small> [[Mario Soriano|Soriano]] *<small>12</small> [[Borja Granero|Granero]] *<small>13</small> [[Pablo Brea|Brea]] *<small>16</small> [[Pablo Trigueros|Trigueros]] *<small>19</small> [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] *<small>22</small> [[Diego Villares|Villares]] *<small>23</small> [[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] *<small>26</small> [[Yeremay Hernández|Yeremay]] *<small>28</small> [[Trilli]] *<small></small> [[Gorka Santamaría|Santamaría]] *<small></small> [[Víctor Narro|Narro]] *<small></small> [[Isi Gómez|Isi]] *<small></small> [[Edu Sousa]] *<small></small> [[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] *<small></small> [[Raúl García Carnero|Carnero]] *<small></small> [[Alberto Retuerta|Retu]] *<small></small> [[Ibai Gómez]] *<small>Adestrador:</small> [[Borja Jiménez]] }}<noinclude>{{Uso de marcador}}</noinclude> f0waaq0wszsyk7878thph31mv9bqc0v 0 234352 6147957 6097576 2022-08-02T05:02:51Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|27|58|15.6|N|82|27|54|W|display=title}} {{Cidade |bandeira = Flag of Tampa, Florida.svg |escudo = Seal of Tampa, Florida.svg |imaxe = TampaCollection1.png |pé = Distintos lugares da cidade de Tampa. De arriba a abaixo e de esquerda a dereita: Vista panorámica do [[Centro de Tampa]], [[Tampa Bay Times Forum]], [[Cidade de Ybor]], Museo de Henry B. Plant, [[Raymond James Stadium]] e o Busch Gardens Africa |situación = {{Mapa de localización |Estados Unidos de América |label= Tampa |position=right |lat_deg=27 | lat_min=58 | lat_seg=15.6 | latNS = N | lon_deg =-82 | lon_min =-27 | lon_seg =-54 |longEW=W |float=none |caption= |width=300 }} {{Mapa de localización |Florida |label= Tampa |position=right |lat_deg=27 | lat_min=58 | lat_seg=15.6 | latNS = N | lon_deg =-82 | lon_min =-27 | lon_seg =-54 |longEW=W |float=none |caption= |width=300 }} |país = [[Estados Unidos de América]] |bandeirapaís= {{USAb}} |división 1 = [[Estados dos Estados Unidos de América|Estado]] |nome división 1 = [[Florida, Estados Unidos de América|Florida]] |división 2 = [[Condados dos Estados Unidos de América|Condados]] |nome división 2 = [[Condado de Hillsborough, Florida|Hillsborough]] |altitude = 14,6 |superficie = 441,9 |poboación = 347.645 hab. (2012) |densidade = 1.146,7 hab/km² |xentilicio = |código postal = {{collapsible list |título = Códigos<ref>{{cita web|url=http://www.city-data.com/zipmaps/Tampa-Florida.html|publisher=USPS|título=Zip Code Lookup|dataacceso= 11 de decembro de 2008}}</ref> |frame_style = border:none; padding: 0; |list_style = text-align:center;display:none |33601–33626, 33629–33631, 33633–33635, 33637, 33647, 33650–33651, 33655, 33660–33664, 33672–33675, 33677, 33679–33682, 33684–33690, 33694, 33697}} |alcalde = Bob Buckhorn ([[Partido Demócrata (Estados Unidos)|D]]) |sitio web = [http://www.tampagov.net/ Páxina oficial de Tampa] }} '''Tampa''' (pronunciado: ''[[Alfabeto Fonético Internacional|/tæmpə/]]'')<ref>{{Cita web|título=Tampa|lingua=en|url=http://ahdictionary.com/word/search.html?q=Tampa| work=[[The American Heritage Dictionary of the English Language]]|publisher=[[Houghton Mifflin Harcourt]]|dataacceso= 4 de decembro de 2011}}</ref> é unha [[cidade]] do [[Florida, Estados Unidos de América|Estado de Florida]]. Ademais é a [[sede do condado]] de [[Condado de Hillsborough, Florida|Hillsborough]] e atópase na costa leste de Florida, na [[Baía de Tampa]], preto do [[Golfo de México]]. A poboación de Tampa no [[2011]] era de 346.037 persoas.<ref name="quickfacts" /><ref>{{Cita web |lingua=en|url=http://www.census.gov/newsroom/releases/archives/population/cb12-117.html |título="Táboa 1. As 15 cidades cun maior incremento de poboación dende o 1 de abril de 2010 ata 1 de xullo de 2011" |autor=[http://quickfacts.census.gov/qfd/index.html Oficina do Censo dos Estados Unidos] |data=1 de xullo de 2011 |obra= |editor= |dataacceso=18 de marzo de 2012}}</ref> O territorio actual de Tampa ocupárono [[Pobo indíxena|pobos indíxenas]], da cultura Safety Harbor, especialmente os [[Tocobaga]] e os [[Pohoy]], que viviron na [[Baía de Tampa]]. Os españois exploraron brevemente este territorio a comezos do [[século XVI|S.XVI]], pero non houbo asentamentos permanentes, europeos ou americanos, dentro do territorio que ocupa hoxe en día a cidade, ata que os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] mercaron Florida a [[España]], en [[1819]]. En [[1824]], o [[Exército dos Estados Unidos de América|exército dos Estados Unidos]] creou un posto fronteirizo chamado [[Fort Brooke]] na [[desembocadura|foz]] do [[Río Hillsborough, Florida|río Hillsborough]], preto do actual [[Centro de Convencións de Tampa]]. A primeira poboación civil asentouse preto do forte, coa protección da poboación [[pobo seminole|seminole]]. A cidade creceu pouco a pouco até a década de [[1880]] cando, o [[ferrocarril]], o descubrimento do [[fosfato]], e a chegada da [[Tabaco|industria tabaqueira]], dispararon o desenvolvemento de Tampa e axudaron a convertela nunha importante cidade a comezos do [[século XX]]. Hoxe en día, Tampa forma parte da área metropolitana xeralmente coñecida como [[Área da Baía de Tampa]]. Para o censo dos Estados Unidos, Tampa forma parte da [[Área da Baía de Tampa|Área estatística metropolitana Tampa-San Petersburgo-Clearwater]]. A zona dos catro condados ten uns 2,7 millóns de habitantes, o que a converte na segunda [[Área estatística metropolitana]] (MSA) máis poboada do estado, e na cuarta no [[Sueste dos Estados Unidos]], tras [[Miami]], [[Washington, D.C.]], e [[Atlanta]].<ref>{{Cita web|lingua= en|url= http://www.census.gov/popest/metro/tables/2008/CBSA-EST2008-01.csv|título= táboa con encabezados na columna A e as cabeceiras das columnas das filas 3 e 4 (os puntos indican os principais subapartados)|publisher= census.gov|format= CSV|dataacceso= 3 de setembro de 2010|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20090404164819/http://www.census.gov/popest/metro/tables/2008/CBSA-EST2008-01.csv|dataarquivo= 04 de abril de 2009|urlmorta= yes}}</ref> A maior zona da Baía de Tampa ten sobre 4 millóns de persoas e normalmente inclúe as áreas metropolitanas de Tampa e [[Sarasota]]. Os datos da Asociación da Baía de Tampa e do [[Principais cidades dos Estados Unidos de América|Censo dos Estados Unidos]] mostran un aumento medio de poboación do 2,47%, 97.000 persoas ao ano. Entre os anos [[2000]] e [[2006]], o número de residentes experimentou unha subida do 14,8%, crecendo de 3,4 a 3,9 millóns e superando a marca de 4 millóns de persoas o [[1 de abril]] de [[2007]].<ref>{{Cita novas|lingua=en|url=http://www.bizjournals.com/tampabay/stories/2007/06/18/daily33.html?from_rss=1|título= Tampa Bay metro market hits milestone|publisher= Tampa Bay Business Journal- bizjournals.com|dataacceso= 23 de febreiro de 2008|data= 20 de xuño de 2007}}</ref> Unha sondaxe de poboación do [[2012]] calcula que a Área da Baía de Tampa ten unha poboación de 4.310.524 persoas, fronte aos 19.317.568 de habitantes de todo o estado de Florida,<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://quickfacts.census.gov/qfd/states/12000.html|título=Poboación estimada de Florida en 2012|autor=[http://quickfacts.census.gov/qfd/index.html Oficina do Censo dos Estados Unidos]|data=10 de xaneiro de 2013|obra=|editor=|dataacceso=12 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120814085519/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/12000.html|dataarquivo=14 de agosto de 2012|urlmorta=yes}}</ref> e estímase que no ano [[2017]] terá uns 4.536.854 habitantes.<ref>{{Cita novas|lingua=en|url=http://www.tampabay.us/demographics.aspx|título=Tampa Bay, Florida Demographics|publisher=tampabay.us|dataacceso=1 de xaneiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121215074703/http://www.tampabay.us/demographics.aspx|dataarquivo=15 de decembro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> Tampa ten importantes equipos deportivos, entre os que se atopan os [[Tampa Bay Buccaneers]], da [[National Football League]], os [[Tampa Bay Lightning]], da [[National Hockey League]], e os [[Tampa Bay Storm]], da [[Arena Football League]]. Ademais, os [[Tampa Bay Rays]], da [[Major League Baseball]] e os [[Tampa Bay Rowdies]] da [[North American Soccer League]] xogan os seus partidos como locais na veciña [[San Petersburgo, Florida|San Petersburgo]]. No [[2008]], a revista ''[[Forbes]]'' considerouna a quinta mellor cidade para facer actividades ao aire libre.<ref>{{Cita novas|lingua=en|url=http://www.forbes.com/2008/05/12/outdoors-health-cities-forbeslife-cx_rr_0512realestate_slide_37.html?thisSpeed=3000|work=Forbes|first=Rebecca|last=Ruiz|título=In Depth: America's Best Cities For The Outdoors|archiveurl=https://archive.today/20130102165200/http://www.forbes.com/2008/05/12/outdoors-health-cities-forbeslife-cx_rr_0512realestate_slide_37.html?thisSpeed=3000|archivedate=02 de xaneiro de 2013|dataacceso=17 de xaneiro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> Nunha sondaxe do ano [[2004]], feita polo xornal da [[Universidade de Nova York]], o ''[[Washington Square News]]'', Tampa quedou como unha das mellores cidades para "vinteañeiros".<ref>{{Cita novas|título=Top six cities for 20-somethings|first=Sarah|last=Danik|newspaper=[[Washington Square News]]|data=10 de maio de 2004|lingua=en|url=http://nyunews.com/2004/05/10/6/|dataacceso=17 de xaneiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120418053517/http://nyunews.com/2004/05/10/6/|dataarquivo=18 de abril de 2012|urlmorta=yes}}</ref> Tampa é unha [[cidade global]] "Gamma" segundo a [[Universidade de Loughborough]]. De acordo a esta universidade, Tampa está á altura doutras cidades como [[Phoenix]], [[Santo Domingo de Guzmán|Santo Domingo]], e [[Osaka]].<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2010t.html|título=GaWC&nbsp;– The World According to GaWC 2010|publisher=Lboro.ac.uk|data= 14 de setembro de 2011|dataacceso= 28 de setembro de 2011}}</ref> Nos últimos anos, aumentou a demanda dos consumidores de Tampa, o que amosa a riqueza concentrada na zona.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.sptimes.com/2006/07/09/Business/Tampa_Bay_s_new_addre.shtml|título= Business: Tampa Bay's new address: Upscale, USA|publisher= Sptimes.com|data= 9 de xullo de 2006|dataacceso= 17 de abril de 2011}}</ref><ref>{{Cita web|título=Tampa, Florida to Host 2012 Republican National Convention|lingua=en|url=http://www.cbsnews.com/8301-503544_162-20004827-503544.html|author=Brian Montopoli|data=May 12, 2010|publisher=[[CBS|CBS News]]|dataacceso=23 de outubro de 2011|urlarquivo=https://archive.today/20130118192111/http://www.cbsnews.com/8301-503544_162-20004827-503544.html|dataarquivo=18 de xaneiro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> == Etimoloxía == [[Ficheiro:Welcome To Tampa.jpg|miniatura|dereita|Cartel de benvida a Tampa: A cidade dos campións]] A palabra "Tampa" pode significar "estela de lume", en lingua [[Pobo calusa|calusa]], unha tribo de [[Amerindio|nativos americanos]], que viviu ao sur da actual [[Baía de Tampa]]. Isto podería referirse aos numerosos raios que caen na zona durante o verán. Outros historiadores afirman que o nome significa "lugar para recoller leña".<ref name="Mulder, Kenneth 1990">{{cita libro |título=Tampa Bay: Days of Long Ago |nome=Kenneth |apelidos= W. Mulder |ligazónautor= |coautores= |ano=1990 |editor=Mulder Enterprises (P&M Pub. Co) |localización= |isbn=978-1889034027 |páxina= |páxinas= |lingua=en|url=}}</ref> O experto en [[toponimia]] George R. Stewart afirma que o nome xurdiu dunha falta de comunicación entre españois e indios, da palabra india "itimpi", que significa literalmente "preto del".<ref>Stewart, p. 231.</ref> O nome apareceu por primeira vez nas memorias de [[Hernando de Escalante Fontaneda]] (1575), que fora durante 17 anos un prisioneiro da tribo Calusa. Chamábaa "Tanpa" e describíaa como unha importante cidade Calusa. Mentres que "Tanpa" parece ser a base do actual nome "Tampa", o [[Arqueoloxía|arqueólogo]] Jerald Milanich sitúa o pobo Calusa de Tanpa na entrada do [[Charlotte Harbor|Porto de Charlotte]], a primitiva "Baía de Tampa". Unha expedición española posterior non detectou o Porto de Charlotte mentres navegaba cara ao norte ao longo da costa norte de Florida e supuxo que a actual Baía de Tampa era a baía que estaban a buscar. O nome transferiuse, así, accidentalmente ao Norte.<ref>Milanich, Jerald T. 1995. ''Florida Indians and the Invasion from Europe''. University Press of Florida. ISBN 0-8130-1360-7 p. 40.</ref> Os [[Cartografía|cartógrafos]] xa utilizaban o termo Baía de Tampa en [[1695]].<ref>{{Cita web |lingua=en|url=http://www.libs.uga.edu/darchive/hargrett/maps/1695c6.jpg |título=University of Georgia Libraries, Hargrett Rare Books and Manuscript Library: 1695 Spanish Map |dataacceso= 27 de abril de 2009}}</ref> == Xeografía == ===Localización=== [[Ficheiro:TampaBay ETM 2000nov3.jpg|dereita|miniatura|Vista aérea do territorio da Baía de Tampa.]] Tampa atópase na costa leste dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], bañada polo océano [[Atlántico]] e na da [[Baía de Tampa]], preto do [[Golfo de México]]. As súas cordeadas son 27 graos norte de latitude e 82 graos oeste de lonxitude. Pertence ao estado de [[Florida, Estados Unidos de América|Florida]] e ao [[Condado de Hillsborough, Florida|Condado de Hillsborough]].<ref>{{cita web|título="US Gazetteer files: 2010, 2000, and 1990"|url=http://www.census.gov/geo/maps-data/data/gazetteer.html|dataacceso=23 de abril de 2011|lingua=en|autor=[[Oficina do Censo dos Estados Unidos]]|data=12 de febreiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180123181912/https://www.census.gov/geo/maps-data/data/gazetteer.html|dataarquivo=23 de xaneiro de 2018|urlmorta=yes}}</ref> === Topografía === Segundo a [[Oficina do Censo dos Estados Unidos]], a cidade ten unha área total de 442 Km² (176 millas), incluíndo 290 Km² (112,1 millas) de terra e 115,1 Km² (58,5 millas) (34.31%) de auga. O punto máis alto da cidade atópase a só 15 [[metro]]s (48 [[Pé (medida)|pés]]) de altura. Tampa está rodeada por dúas masas de auga, a Vella Baía de Tampa e a [[Baía de Tampa|Baía de Hillsborough]], as cales conflúen para formar a [[Baía de Tampa]], que á súa vez desemboca no [[Golfo de México]]. O [[Río Hillsborough, Florida|río Hillsborough]] desemboca na Baía de Hillsborough, pasando xusto en fronte do [[Centro de Tampa]], sendo a principal fonte de abastecemento de [[auga doce]] da cidade. O río Palm é un pequeno río que flúe dende o leste da cidade, na Baía de McKay, que é unha pequena [[enseada]], situada no extremo norte da Baía de Hillsborough.<ref>{{Cita web|url=http://www.saj.usace.army.mil/restore/projects/palmriv.htm|páxina-web=|título=Palm River Restoration|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20040315023532/http://www.saj.usace.army.mil/restore/projects/palmriv.htm|data-acceso=1 de xullo de 2018|lingua=en|dataarquivo=15 de marzo de 2004|urlmorta=yes}}</ref> A [[cartografía]] de Tampa está caracterizada por ser unha península entre baías, que divide a Baía de Hillsborough (ao leste) da Vella Baía de Tampa (ao oeste). === Clima === {{Artigo principal|Clima da Área da Baía de Tampa}} [[Ficheiro:Paddling on the Hillsborough River.jpg|esquerda|miniatura|Home remando no río Hillsborough]] Tampa ten un [[clima húmido subtropical]] ([[Clasificación climática de Köppen|Köppen]] ''Cfa''), con días calorosos e habituais tormentas no verán (as choivas son menos frecuentes no outono e no inverno), e perigo de pequenas xeadas ocasionais dende o [[15 de novembro]] ata o [[5 de marzo]], causadas polas frontes frías que chegan do norte, e incluso se dan algúns anos estas xeadas no sur de Tampa, preto da Baía. No norte de Tampa e na área de Tampa Palms son máis habituais estas xeadas, que aparecen case todos os anos. Como Tampa ten algunhas características dun [[clima tropical]], as fortes xeadas (segundo o Sevizo Nacional de Meteoroloxía, danse cando as temperaturas baixan de 28&nbsp;°F (-2,2&nbsp;°C)) son pouco frecuentes (só se dan entre cada 5 ou 20 anos dependendo do lugar da cidade). Debido á Baía de Tampa, a vila atópase dividida entre dúas zonas climáticas do [[Departamento de Agricultura do Estados Unidos de América|USDA]]. No mapa de zonas de vexetación e xardíns do [[2012]] deste organismo, Tampa está catalogada como zona 9b ao norte do Bulevar Kennedy, lonxe da baía e 10a ao sur do mesmo bulevar, xunto á baía, a zona 10a atópase aproximadamente no límite norte, onde poden medrar os [[coco]]s e as [[Palmeira (botánica)|palmeiras]], aínda que algunhas especies medran no norte de Tampa. No sur de Tampa dáse unha vexetación moito máis tropical ca nas partes nortes da cidade. As temperaturas máximas medias oscilan entre os 70 e os 90&nbsp;°F (21 a 32&nbsp;°C) durante todo o ano, e as mínimas entre 52 e 76&nbsp;°F (11 a 24&nbsp;°C).<ref name=TWC >{{Cita web|lingua=en|url=http://www.weather.com/outlook/recreation/outdoors/wxclimatology/monthly/graph/USFL0481?from=search|título=Average Weather for Tampa, FL&nbsp;– Temperature and Precipitation|publisher=www.weather.com|dataacceso= 23 de febreiro de 2008}}</ref> As temperaturas máximas oficiais de Tampa nunca superaron os 100&nbsp;°F (37,8&nbsp;°C)&nbsp;– a temperatura máis alta endexamais rexistrada foi de 99&nbsp;°F (37&nbsp;°C), o [[5 de xuño]] de [[1985]].<ref name = TWC /> [[Ficheiro:Lightning strike in Tampa Florida.jpg|miniatura|dereita|Lóstrego caído en Tampa en 2002]] Danse temperaturas cálidas dende mediados de maio ata mediados de outubro, coincidindo aproximadamente coa tempada de choivas. O clima durante o verán é moi constante, con máximas próximas aos 90&nbsp;°F (32–34&nbsp;°C), e mínimas en torno aos 70&nbsp;°F (23–24&nbsp;°C), ademais hai moita [[humidade]]. As treboadas eléctricas, normalmente xeradas pola interacción da [[brisa]] do [[Golfo de México|Golfo]] e o [[Océano Atlántico|Atlántico]], son moi habituais durante o verán, polo que a Área da Baía de Tampa se coñece como a "Capital dos [[Raio (descarga eléctrica)|raios]] de [[América do Norte]]". Todos os anos, hai en Florida unha media de 10 mortos e 30 feridos pola caída de raios, varios destes accidentes ocorren normalmente nos arredores de Tampa.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www2.sptimes.com/weather/SW.1.html|título=Lightning capital of the nation|publisher=.sptimes.com|data=1 de xullo de 1994|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110412013655/http://www2.sptimes.com/weather/SW.1.html|dataarquivo=12 de abril de 2011|urlmorta=yes}}</ref> No inverno as temperaturas medias oscilan entre os os 70&nbsp;°F (21&nbsp;°C) durante o día e 50&nbsp;°F (10&nbsp;°C) durante a noite. Porén, o vento frío do [[Canadá]] chega á zona en moitas ocasións no inverno, o que fai descender tanto as temperaturas máximas como as mínimas, varios días antes e despois da súa chegada, nuns 15&nbsp;°F (ou aínda máis). As temperaturas poden baixar dos cero graos unha media de dúas ou tres veces ao ano, aínda que isto non ocorre en todas as estacións.<ref name="NCDC">{{Cita web|título=Mean Number of Days With Minimum Temperature 32&nbsp;°F or Less|publisher=[[National Climatic Data Center]]|data=2004-06-23|lingua=en|url=http://lwf.ncdc.noaa.gov/oa/climate/online/ccd/min32temp.html|dataacceso=6 de marzo de 2007|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20011217185325/http://lwf.ncdc.noaa.gov/oa/climate/online/ccd/min32temp.html|dataarquivo=17 de decembro de 2001|urlmorta=yes}}</ref> Dende que na [[agricultura]] e na [[acuicultura]] da área de Tampa se introduciron especies sensíbeis ao frío, as fortes xeadas, aínda que pouco frecuentes, son motivo de preocupación. A temperatura máis baixa xamais rexistrada en Tampa foi de 18&nbsp;°F (−8&nbsp;°C), o [[13 de decembro]] de [[1962]].<ref name = TWC /> Na Gran Xistra de [[1899]], Tampa viviu a única gran nevada da que se ten coñecemento, na que se deu un [[Neve por efecto lacustre|"efecto baía"]], no que a neve saía da Baía de Tampa.<ref name="Blizzard">{{Cita web|lingua=en|url=http://www.islandnet.com/~see/weather/almanac/arc2002/alm02jan.htm|título=The Weather Doctor Almanac 2002|dataacceso= 11 de xaneiro de 2007}}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.islandnet.com/%7Esee/weather/almanac/arc2002/alm02jan.htm|título=The Weather Doctor Almanac 2002|publisher=Islandnet.com|data= 1 de xaneiro de 2002|dataacceso= 7 de abril de 2011}}</ref> A última nevada apreciábel en Tampa produciuse o [[19 de xaneiro]] de [[1977]]. Acumuláronse un total de 0,2 [[polgada]]s (0,5&nbsp;cm) de neve, e a cidade, que non estaba preparada, nin tiña preparación para este clima invernal, quedou virtualmente paralizada durante un día. O último rastro de neve produciuse o [[11 de xaneiro]] de [[2010]], durante unha persistente onda de frío, na que as frías temperaturas provocaron fortes xeadas no norte de Tampa. O [[Mercurio (elemento)|mercurio]] marcou mínimas de 23&nbsp;°F (-5&nbsp;°C) mentres durou esta onda de frío. O 11 de xaneiro de 2010, caeu auganeve (mestura de choiva cunhas poucas folerpas de neve) no norte de Tampa e máis ao norte aínda, segundo un observador da [[Community Collaborative Rain, Hail and Snow Network|CoCoRaHS]].<ref>CoCoRaHS Report for Station FL-HB-5 in Citrus Park (NW Tampa)[http://www.cocorahs.org/ViewData/ViewDailyPrecipReport.aspx?DailyPrecipReportID=41140c0c-7e46-4783-b3e5-76d371e7807f] View CoCoRaHS report</ref> Segundo os observadores deste organismo e os do [[Servizo Meteorolóxico Nacional (Estados Unidos)|Servizo Meteorolóxico Nacional]], esta foi a maior onda de frío na historia de Tampa. Houbera ondas con máis frío, pero nunca tan duradeiras. As temperaturas non superaron os 49&nbsp;°F (9,4&nbsp;°C) durante 5 días e houbo xeadas todas as noites no norte de Tampa durante unha semana seguida. Isto provocou importantes danos na vexetación tropical de toda Tampa. Na década de [[1980]] ocorreron tres importantes xeadas: en xaneiro de 1982, xaneiro de 1985, e decembro de 1989. As perdas que sufriron os agricultores obrigou a moitos a poñer á venda as súas plantacións de cítricos, o que axudou a impulsar o auxe económico no desenvolvemento das subdivisións nas décadas de [[1990]] e [[2000]].<ref>{{Cita novas|autor=|data=|data-publicación=27 de decembro de 1989|revista=Tampa Bay Times|título=Citrus farmers reeling from cold|url=https://www.newspapers.com/search/#lnd=1&query=Citrus+farmers+reeling+from+cold&t=5744|páxina=7|lingua=en|formato=contido baixo subscrición|data-acceso=1 de xullo de 2018}}</ref><ref>[http://www.sptimes.com/2003/08/22/Northoftampa/Squeezing_citrus.shtml Squeezing Citrus] St. Petersburg Times, 22 de agosto de 2003.</ref> ==== Mal tempo ==== [[Ficheiro:Hurricane Frances 05 sept 2004 1815Z.jpg|esquerda|miniatura|O furacán Frances sobre Tampa en [[2004]]]] Coas habituais [[treboada]]s vespertinas no verán, hai esporádicas épocas de mal tempo. Mentres que non adoita haber [[saraiba]] no verán, si que aparece de vez en cando, especialmente na primavera e no outono. Danse fortes ventos en liña recta, que son tan comúns como os [[refachos descendentes]]. Os [[tornado]]s son bastante habituais xunto coas tormentas vespertinas, pero normalmente son de pouca intensidade e duración. Chegan á terra, esnaquizan unhas poucas terrazas e logo disípanse. Polo xeral son dunha intensidade EF0 na [[Escala Fujita-Pearson mellorada|escala Fujita]]. Pero de vez en cando tamén se dan en Tampa tornados de máis intensidade, normalmente asociados ao paso dunha [[fronte fría]] no inverno, estes tornados poden producirse durante a noite ou polo día e causan importantes danos. Un tornado dunha intensidade F4 na ([[Escala Fujita-Pearson|antiga escala Fujita]]) azoutou o norte de Tampa e a [[Universidade do Sur de Florida]] o [[4 de abril]] de [[1966]], causando importantes danos materiais e matando a 3 persoas nesta zona.<ref>Grazulis, Thomas; Significant Tornadoes 1680-1991:1993:p 1079</ref> As [[Manga de Auga|mangas de auga]] son habituais na [[Baía de Tampa]] durante o verán. Tenden a estar asociadas coas nubes [[congestus]] así como coas treboadas vespertinas. Estas mangas prodúcense co paso de [[Fronte (meteoroloxía)|sistemas frontais]]. De vez en cando estas mangas chegan a terra e convértense en tornados, podendo causar importantes danos nas [[Costa (xeografía)|zonas costeiras]]. Tampa non sufriu ningún [[furacán]] de consideración dende o Furacán da Baía de Tampa de 1921. En [[2004]], pensouse que o [[Furacán Charley (2004)|Furacán Charley]] golpearía directamente Tampa. Isto provocou unha das maiores evacuacións da historia da cidade, con moitos habitantes refuxiándose na zona de [[Orlando, Florida|Orlando]]. En lugar de alcanzar Tampa, o furacán, que era de categoría 4, xirou inesperadamente á dereita e chocou contra [[Punta Gorda, Florida|Punta Gorda]]. Despois continuou a súa traxectoria por todo o estado, chegando a [[Orlando, Florida|Orlando]], onde se refuxiaran moitos dos habitantes de Tampa, xa debilitado, como unha tormenta de categoría 2. ==== Media de choivas anuais ==== Debido ás frecuentes [[treboada]]s estivais, Tampa ten unha pronunciada [[estación chuviosa]], polo que caen unha media de 26,1 polgadas (663mm) de choiva dende xuño ata setembro, pero só sobre 18,6 polgadas (472&nbsp;mm) durante o resto do ano. As medias históricas de choivas durante o verán, especialmente en setembro, aumentan nos climas tropicais, nos cales poden caer moitos mililitros de choiva nun só día. Coa tormenta tropical Debby en 2012 caeron 8,57 polgadas (217,6&nbsp;mm) de choiva no Aeroporto Internacional de Tampa o día [[24 de xuño]] e preto de 10,36 polgadas (261,2&nbsp;mm) segundo os observadores en Tampa do [[Community Collaborative Rain, Hail and Snow Network|CoCoRaHS]]<ref>Arquivo da base de datos do CoCoRaHS do 15 de xuño de 2012 (son os datos do 24 de xuño de 2012 dende as 12 da noite ás sete da mañá do día seguinte) [http://www.cocorahs.org/ViewData/ViewDailyPrecipReport.aspx?DailyPrecipReportID=3d403e1c-4645-4de3-b9c4-861c5f3a6f47] View CoCoRaHS Report</ref> Exceptuando a época de choivas do verán, a maior parte das precipitacións débense ao paso ocasional dunha [[Fronte (meteoroloxía)|fronte atmosférica]].<ref name = TWC/> <br/> <center> {|class="wikitable collapsible" align="center" style="font-size:90%;width:80%;border:0px;text-align:center;line-height:120%" ! colspan= "14" style="background: #DDDDDD;" | [[Ficheiro:Nuvola apps kweather.png|17px]] '''Información climática de Tampa''' ([[Aeroporto Internacional de Tampa]]), 1981&ndash;2010 |- ! style="background: #F0F0F0; color:#000080;" height="17" | Mes ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Xan|Xaneiro}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Feb|Febreiro}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Mar|Marzo}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Abr|Abril}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Mai|Maio}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Xuñ|Xuño}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Xul|Xullo}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Ago|Agosto}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Set|Setembro}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Out|Outubro}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Nov|Novembro}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | {{abbr|Dec|Decembro}} ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Ano |- ! style="background: #F0F0F0; color:#000080;" height="16;" | Temperatura máxima absoluta ([[Grao Celsius|°C]]) | style="background: #FB632C; color:#000000;" | 30 | style="background: #FB632C; color:#000000;" | 31 | style="background: #FF4500; color:#000000;" | 33 | style="background: #FF4500; color:#000000;" | 34 | style="background: #FF0000; color:#000000;" | 37 | style="background: #FF0000; color:#000000;" | 37 | style="background: #FF0000; color:#000000;" | 37 | style="background: #FF0000; color:#000000;" | 37 | style="background: #FF0000; color:#000000;" | 36 | style="background: #FF4500; color:#000000;" | 35 | style="background: #FF4500; color:#000000;" | 32 | style="background: #FB632C; color:#000000;" | 30 | style="background: #FF0000; color:#000000;" | <center>'''37'''</center> |- ! style="background: #F0F0F0; color:#000080;" height="16;" | Temperatura máxima media ([[Grao Celsius|°C]]) | style="background: #FF8000; color:#000000;" | 21,3 | style="background: #FF8000; color:#000000;" | 22,7 | style="background: #FF7300; color:#000000;" | 24,8 | style="background: #FF6F00; color:#000000;" | 27,4 | style="background: #FF6600; color:#000000;" | 30,08 | style="background: #FF6600; color:#000000;" | 32,2 | style="background: #FF6600; color:#000000;" | 32,4 | style="background: #FF6600; color:#000000;" | 32,5 | style="background: #FF6600; color:#000000;" | 31,8 | style="background: #FF6F00; color:#000000;" | 29,2 | style="background: #FF7300; color:#000000;" | 25,7 | style="background: #FF8000; color:#000000;" | 22,4 | style="background: #FF6F00; color:#000000;" | <center>'''27,8'''</center> |- ! style="background: #F0F0F0; color:#000080;" height="16;" | Temperatura mínima media ([[Grao Celsius|°C]]) | style="background: #F7BE81; color:#000000;" | 10,4 | style="background: #F79946; color:#000000;" | 12 | style="background: #F79946; color:#000000;" | 14,2 | style="background: #FA9E26; color:#000000;" | 16,8 | style="background: #FB862C; color:#000000;" | 20,5 | style="background: #FF7300; color:#000000;" | 23,4 | style="background: #FF7300; color:#000000;" | 24 | style="background: #FF7300; color:#000000;" | 24,2 | style="background: #FF7300; color:#000000;" | 23,2 | style="background: #FB862C; color:#000000;" | 19,6 | style="background: #F79946; color:#000000;" | 15,3 | style="background: #F79946; color:#000000;" | 12 | style="background: #FB862C; color:#000000;" | <center>'''17,9'''</center> |- ! style="background: #F0F0F0; color:#000080;" height="16;" | Temperatura mínima absoluta ([[Grao Celsius|°C]]) | style="background: #5FA7BC; color:#000000;" | -6 | style="background: #74C0D7; color:#000000;" | -4 | style="background: #A9D7E5; color:#000000;" | -2 | style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 4 | style="background: #F7BE81; color:#000000;" | 9 | style="background: #F79946; color:#000000;" | 12 | style="background: #FA9E26; color:#000000;" | 17 | style="background: #FB862C; color:#000000;" | 19 | style="background: #F79946; color:#000000;" | 14 | style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 4 | style="background: #74C0D7; color:#000000;" | -5 | style="background: #5FA7BC; color:#000000;" | -8 | style="background: #5FA7BC; color:#000000;" | <center>'''-8'''</center> |- ! style="background: #F0F0F0; color:#000080;" | Precipitacións ([[milímetro|mm]]) | style="background: #61EDB0; color:#000000;" | 55,6 | style="background: #45F793; color:#000000;" | 71,1 | style="background: #20F87E; color:#000000;" | 77 | style="background: #61EDB0; color:#000000;" | 51,6 | style="background: #61EDB0; color:#000000;" | 53,3 | style="background: #1DF72F; color:#000000;" | 169,7 | style="background: #1DF72F; color:#000000;" | 179,3 | style="background: #1FD72E; color:#000000;" | 197,1 | style="background: #36F846; color:#000000;" | 159,8 | style="background: #61EDB0; color:#000000;" | 57,2 | style="background: #9AEAB1; color:#000000;" | 39,4 | style="background: #45F793; color:#000000;" | 62,7 | style="background: #26FA62; color:#000000;" | <center>'''1.174,8'''</center> |- ! style="background: #F0F0F0; color:#000000;" | Días con choiva (+0.25 [[milímetro|mm]]) | style="background: #AEABE9; color:#000000;" | 6,8 | style="background: #AEABE9; color:#000000;" | 6,6 | style="background: #AEABE9; color:#000000;" | 6,6 | style="background: #D1CFEC; color:#000000;" | 4,9 | style="background: #D1CFEC; color:#000000;" | 5,5 | style="background: #6861EB; color:#FDFDFC;" | <span style="color:white;">12,7</span> | style="background: #3126FA; color:#FDFDFC;" | <span style="color:white;">15,9</span> | style="background: #3126FA; color:#FDFDFC;" | <span style="color:white;">16</span> | style="background: #6861EB; color:#FDFDFC;" | <span style="color:white;">12,2</span> | style="background: #AEABE9; color:#000000;" | 6,5 | style="background: #D1CFEC; color:#000000;" | 5,1 | style="background: #AEABE9; color:#000000;" | 5,8 | style="background: #6861EB; color:#000000;" | <center>'''104,6'''</center> |- ! style="background: #F0F0F0; color:#000000;" | Horas de sol | style="background: #CDF04B; color:#000000;" | 198,4 | style="background: #CDF04B; color:#000000;" | 203,4 | style="background: #DCE64E; color:#000000;" | 266,6 | style="background: #FFFF00; color:#000000;" | 300,0 | style="background: #FFFF00; color:#000000;" | 313,1 | style="background: #EBF654; color:#000000;" | 279,0 | style="background: #DCE64E; color:#000000;" | 266,6 | style="background: #BEE142; color:#000000;" | 248,0 | style="background: #C0F051; color:#000000;" | 222,0 | style="background: #C0F051; color:#000000;" | 232,5 | style="background: #CDF04B; color:#000000;" | 201,0 | style="background: #CDF04B; color:#000000;" | 192,2 | style="background: #BEE142; color:#000000;" | <center>'''2.922,8'''</center> |- | colspan="14" style="text-align:center;font-size:90%;"|''Fonte: NOAA <ref name= NOAA> {{Cita web |url = http://www.nws.noaa.gov/climate/xmacis.php?wfo=tbw |título = NowData - NOAA Online Weather Data |publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration]] |dataacceso = 22 de xaneiro de 2012}}</ref>, Hong Kong Observatory (sun only, 1961&ndash;1990) <ref name= HKO >{{Cita web | url = http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/n_america/us/tampa_e.htm | título = Climatological Normals of Tampa | dataacceso = 16 de maio de 2010 | publisher = [[Observatorio de Hong Kong]] | data-arquivo = 19 de outubro de 2013 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20131019215150/http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/n_america/us/tampa_e.htm | url-morta = yes }}</ref> Weather Channel (extremes) <ref name=Weather.com>{{Cita web |url = http://www.weather.com/outlook/travel/vacationplanner/wxclimatology/monthly/graph/USFL0481 |título = Average Weather for Tampa, FL - Temperature and Precipitation |publisher = [[The Weather Channel]] |dataacceso = 3 de outubro de 2011 |urlarquivo = https://web.archive.org/web/20120115074435/http://www.weather.com/outlook/travel/vacationplanner/wxclimatology/monthly/graph/USFL0481 |dataarquivo = 15 de xaneiro de 2012 |urlmorta = yes }}</ref> |} </center> == Historia == {{Artigo principal|Historia urbana de Tampa}} === Primeiros exploradores === [[Ficheiro:De Soto by Telfer & Sartain.jpg|miniatura|dereita|[[Hernando de Soto]]]] Sábese pouco das culturas que viviron na Baía de Tampa antes da chegada dos [[Europa|europeos]]. Cando os [[Exploración|exploradores]] [[España|españois]] chegaron a comezos da década de [[1520]], atopáronse cun grupo de aldeas [[Tocobaga]] ao redor da metade setentrional da Baía de Tampa, dende o actual [[Condado de Pinellas, Florida|Condado de Pinellas]] até Tampa, e os pobos [[Calusa]] ao longo da parte suroriental da baía, no actual [[Condado de Manatee, Florida|Condado de Manatee]].<ref>{{cita libro|lingua=en |título=''Florida Indians and the Invasion from Europe'' |nome= Jerald |apelidos=Milanich |ligazónautor= |coautores= |ano=1995 |editor=University Press of Florida |localización= |isbn=0-8130-1360-7 |páxina= |páxinas= |lingua=en|url=}}</ref> Unhas expedicións dirixidas por [[Pánfilo de Narváez]] e [[Hernando de Soto]] chegaron preto de Tampa, na busca de [[ouro]] e posiblemente estableceron unha [[Colonialismo|colonia]]. Ningún [[Conquistadores españois|conquistador]] permaneceu na rexión durante moito tempo, tras decatarse de que esas terrar eran abundantes en [[peixe]] e [[marisco]], pero non en ouro. Os [[Pobo indíxena|habitantes indíxenas]], que obtiñan a maioría dos seus recursos do [[mar]], rexeitaron calquera tentativa española de crear un asentamento permanente ou de convertelos ao [[Igrexa Católica|Catolicismo]].<ref name="www.webcoast.com"/> Os occidentais acabados de chegar levaban unha arma contra a que os nativos non se podían defender: enfermidades infecciosas. Os indicios arqueolóxicos mostran a desaparición das culturas indíxenas de Florida nos anos posteriores á chegada europea. A área de Tampa permaneceu despoboada e ignorada durante máis de 200 anos.<ref name="Mulder, Kenneth 1990"/> === Habitantes estacionais e control estadounidense === A mediados do [[século XVIII]], os acontecementos nas [[Colonia (política)|colonias americanas]] levou aos [[Pobo seminole|indios seminole]] ao norte de Florida.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.johnhorse.com/black-seminoles/faq-black-seminoles.htm|título=FAQ on the Black Seminoles, John Horse, and Rebellion|publisher=www.johnhorse.com|dataacceso=25 de decembro de 2009|data-arquivo=02 de abril de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100402112945/http://www.johnhorse.com/black-seminoles/faq-black-seminoles.htm|url-morta=yes}}</ref> Durante este período, a zona de Tampa tiña tan só uns poucos habitantes: [[cuba]]nos e [[Amerindio|nativos americanos]]<ref name="www.webcoast.com">{{Cita web|lingua=en|url=http://www.webcoast.com/pinellas.htm|título=ABOUT TAMPA BAY&nbsp;– PINELLAS COUNTY HISTORY&nbsp;– WEBCOAST PAGE TAMPA BAY TAMPA FLORIDA|publisher=www.webcoast.com|dataacceso= 12 de febreiro de 2013}}</ref> que subsistían coa pesca. Vivían nunha pequena aldea na entrada da Spanishtown Creek na Baía de Tampa, no actual barrio de Hyde Park ao longo do Bayshore Boulevard.<ref name="www.webcoast.com"/> En [[1821]], os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] mercoulle Florida a España, para reducir os ataques indios, e tamén para acabar cun refuxio ao que chegaban os [[Escravitude|escravos]] que escapaban dos [[Rexión Sur (Estados Unidos)|estados veciños do Sur]]. Unha das primeiras accións levada a cabo polos Estados Unidos no seu novo territorio foi a destrución de Angola, un asentamento construído por escravos negros fuxidos, na costa oriental da Baía de Tampa.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.sptimes.com/2005/02/07/Tampabay/Excavators_seeking_fr.shtml|título=Excavators seeking freedom pioneers|publisher=St. Pete Times|dataacceso=17 de abril de 2011|data-arquivo=01 de setembro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100901175153/http://www.sptimes.com/2005/02/07/Tampabay/Excavators_seeking_fr.shtml|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.lookingforangola.com/Interview_Canter_Brown_Jr.asp|título=Interview with Canter Brown, Jr|publisher=Looking for Angola|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101102125533/http://www.lookingforangola.com/Interview_Canter_Brown_Jr.asp|dataarquivo=02 de novembro de 2010|urlmorta=yes}}</ref> === No Salvaxe Oeste === O [[Tratado de Moultrie Creek]] ([[1823]]) creou unha gran [[reserva india]] no interior da península de Florida. Como parte dos esforzos por controlar a extensa terra virxe, o goberno estadounidense construíu unha serie de fortes e establecementos comerciais no novo territorio. "Cantonment Brooke" fundárono o [[10 de xaneiro]] de [[1824]] os coroneis George Mercer Brooke e James Gadsden, na desembocadura do río Hillsborough, na Baía de Tampa, no lugar que ocupa hoxe en día o [[Centro de Convencións de Tampa]], no [[centro de Tampa]]. O [[22 de xaneiro]] de [[1824]], o forte recibiu o nome oficial de [[Fort Brooke]].<ref>{{Cita web|author=museumofcigars.com|lingua=en|url=http://www.museumofcigars.com/fort-brooke.htm|título=fort brooke|publisher=Museumofcigars.com|dataacceso= 23 de febreiro de 2010}}</ref> [[Ficheiro:Fortbrooke.jpg|esquerda|miniatura|Barracóns e carpas en [[Fort Brooke]] ao redor do ano [[1840]]]] Durante as súas primeiras [[década]]s de existencia, Tampa era moito máis que un illado posto fronteirizo. A dispersa poboación civil xa abandonara case na súa totalidade a zona, cando estalou a Segunda Guerra Seminole, a finais de [[1835]]. Tras case sete anos de salvaxe loita, os seminoles víronse obrigados a abandonar a rexión de Tampa e regresaron a esta moitos colonos.<ref>Brown, Cantor. ''Tampa Before the Civil War''. [[University Press of Florida]].</ref> O [[Territorio de Florida]] crecera o suficiente cara [[1845]] como para converterse no vixésimo sétimo estado. Catro anos despois de obter a categoría de estado, o [[18 de xaneiro]] de [[1849]], Tampa tamén crecera o bastante como para constituírse oficialmente como "Pobo de Tampa". En Tampa vivían 185 persoas, sen contar o persoal militar do Fort Brooke.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.city-travel-guide.co.uk/travel-guide/tampa-florida-travel-guide.html|título=Tampa travel guide&nbsp;— Tampa tourism and travel information|publisher=City-travel-guide.co.uk|dataacceso= 23 de febreiro de 2010}}</ref> Porén, o primeiro [[censo]] da cidade, realizado en [[1850]], enumera en 974 os habitantes da [[Tampa-Fort Brooke, Florida|Tampa-Fort Brooke]], incluíndo o persoal militar.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www2.census.gov/prod2/decennial/documents/1850c-11.pdf|título=1850 Census of Population|format=PDF|dataacceso= 17 de abril de 2011}}</ref> Tampa incorporouse como cidade o [[15 de decembro]] de [[1855]], e o [[xuíz]] Joseph B. Lancaster converteuse no seu primeiro [[alcalde]] en [[1856]].<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampagov.net/dept_City_Clerk/Information_resources/previous_mayors/joseph_lancaster.asp|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080615171102/http://www.tampagov.net/dept_City_Clerk/Information_resources/previous_mayors/joseph_lancaster.asp|dataarquivo=15 de xuño de 2008|título=Joseph B. Lancaster&nbsp;– 1st Mayor of Tampa|publisher=Tampagov.net|dataacceso=23 de febreiro de 2010|urlmorta=yes}}</ref> === Durante a Guerra Civil === [[Ficheiro:Ft. Brooke Cannon.jpg|dereita|miniatura|Antigo canón utilizado en Fort Brooke, actualmente no campus da Universidade de Tampa.]] Durante a [[Guerra Civil Estadounidense|Guerra Civil]], Florida secesionouse xunto coa maioría dos estados do Sur para formar os [[Estados Confederados de América]]. As tropas Confederadas dirixiron Fort Brooke, e declarouse a [[lei marcial]] en Tampa en xaneiro de [[1862]]. O goberno da cidade de Tampa deixou de dirixila mentres durou a guerra<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampagov.net/dept_City_Clerk/Information_resources/previous_mayors/No_Municipal_Form_of_Government.asp|título=Military Rule of Tampa During Civil War|publisher=www.tampagov.net|dataacceso=23 de febreiro de 2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070923073552/http://www.tampagov.net/dept_City_Clerk/Information_resources/previous_mayors/No_Municipal_Form_of_Government.asp|dataarquivo=23 de setembro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> A finais de [[1861]], a [[Armada (mariña)|armada]] da [[Estados Unidos de América|Unión]] estableceu un bloqueo en torno a moitos portos do Sur, para cortar a axuda externa que recibía a Confederación, e varios buques posicionáronse preto da [[desembocadura]] da [[Baía de Tampa]]. Os contrabandistas con base en Tampa conseguiron pasar disimulada e repetidamente, evitando o bloqueo, produtos para o comercio e [[gando]] e [[cítrico]]s para as provisións necesarias.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampagov.net/dept_City_Clerk/Information_resources/previous_mayors/james_mckaysr.asp|título=James McKay, Sr.&nbsp;– 6th Mayor of Tampa|publisher=www.tampagov.net|dataacceso=24 de febreiro de 2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080615171041/http://www.tampagov.net/dept_City_Clerk/Information_resources/previous_mayors/james_mckaysr.asp|dataarquivo=15 de xuño de 2008|urlmorta=yes}}</ref> Os barcos de guerra da Unión navegaron pola Baía de Tampa para bombardear Fort Brooke e os arredores da cidade de Tampa. A [[Batalla de Tampa]], o [[30 de xuño]] de [[1862]], non foi decisiva, xa que os proxectís caeron sen causar danos, e non houbo baixas humanas en ningún dos bandos.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://americancivilwar.com/statepic/fl/fl002.html|título=Florida Civil War Battle Tampa Bay American War Between the States|publisher=americancivilwar.com|dataacceso= 24 de febreiro de 2008}}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.nps.gov/history/hps/abpp/battles/fl002.htm|título=Battle Summary: Tampa, FL|publisher=www.nps.gov|dataacceso= 24 de febreiro de 2008}}</ref> O que máis prexudicou os proxectos da Confederación foi a Batalla de Fort Brooke, o [[17 de outubro|17]] e o [[18 de outubro]] de [[1863]]. Dous barcos da Unión bombardearon o forte e os arredores da cidade e desembarcaron tropas, que atoparon aos contrabandistas ocultos no [[Río Hillsborough, Florida|río Hillsborough]], preto do actual [[Parque Zoolóxico de Lowry]], e aniquiláronos. Os milicianos locais reuníronse para interceptar aos soldados da Unión, pero estes conseguiron volver aos seus barcos, tras unha pequena escaramuza, dirixíndose de novo ao mar.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampabay.com/news/article516881.ece|título=Hull of Civil War sloop likely found in Tampa river&nbsp;– St. Petersburg Times|publisher=Tampabay.com|dataacceso= 23 de febreiro de 2010}}</ref> O remate da guerra produciuse en abril de [[1865]], coa derrota Confederada. En maio dese mesmo ano, as tropas da Unión chegaron a Tampa para ocupar o forte e a cidade, como parte da [[Reconstrución (Estados Unidos)|Reconstrución]]. Permaneceron na zona ata agosto de [[1869]]. === Reconstrución === O período da Reconstrución foi difícil en Tampa, debido a que case non tiña industria e as conexións de transporte terrestre estaban reducidas a camiños, cheos de fochancas, dende a costa leste de Florida. Tampa era un pobo adicado principalmente á pesca, con poucos habitantes, e con poucas probabilidades de desenrolarse. Ao longo da súa historia, a poboación de Tampa sufrira repetidamente epidemias de [[febre amarela]], causadas polos [[mosquito]]s dos pantanos que hai ao redor da cidade, pero a enfermidade estaba especialmente estendida a finais de [[1860]] e [[1870]]. Na época coñecíase pouco desta epidemia e moitos habitantes sinxelamente enfermaban e morrían de forma misteriosa, sen coñecerse a súa enfermidade.<ref>Brown, Cantor. ''Tampa During the Civil War and Reconstruction''. [[University Press of Florida]].</ref> En [[1869]], os habitantes aprobaron mediante unha votación suprimir o goberno da cidade de Tampa.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampagov.net/dept_City_Clerk/Information_resources/archives/City_of_Tampa_Incorporation_History.asp|título=Archives, City of Tampa Incorporation History|publisher=www.tampagov.net|dataacceso=23 de febreiro de 2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070824182934/http://www.tampagov.net/dept_City_Clerk/Information_resources/archives/City_of_Tampa_Incorporation_History.asp|dataarquivo=24 de agosto de 2007|urlmorta=yes}}</ref> No censo oficial de 1870 a "Cidade de Tampa" tiña menos de 800 habitantes, e a poboación baixara aínda máis cara o 1880. Fort Brooke, a semente da que xerminara Tampa, cumprira os obxectivos para os que fora construído, polo que se desmantelou en [[1883]]. Excepto dous [[Canón (arma)|canóns]], que se atopan actualmente preto do campus da [[Universidade de Tampa]], todos os restos do forte xa desapareceron. Actualmente preto do lugar no que estivo o forte atópase un gran aparcadoiro chamado Fort Brooke Parking Garage.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampagov.net/dept_parking/Programs_and_services/Garages_and_Lots/ft_Brooke_garage.asp|título=Fort Brooke Garage|publisher=www.tampagov.net|dataacceso=23 de febreiro de 2008|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100429125829/http://www.tampagov.net/dept_parking/Programs_and_services/Garages_and_Lots/ft_Brooke_garage.asp|dataarquivo=29 de abril de 2010|urlmorta=yes}}</ref> === Bonanza económica === [[Ficheiro:Yborcigarfactory.jpg|miniatura|dereita|Primeira fábrica de tabaco [[Vicente Martinez Ybor|Ybor]], cara [[1900]]]] A mediados da década de [[1880]], a riqueza de Tampa aumentou repentinamente en varias ocasións. Primeiro, descubriuse o [[fosfato]] na rexión de [[Bone Valley]], localizada no sueste de Tampa, en [[1883]]. O mineral, vital para a produción de fertilizantes e outros produtos, comezou a exportarse en grandes cantidades polo Porto de Tampa. Tampa é aínda hoxe en día un dos principais exportadores de fosfato. ==== Estación do ferrocarril ==== A empresa ferroviaria de [[Henry B. Plant]] levou o ferrocarril a Tampa e pouco despois ao seu porto, conectando por fin a pequena vila ao sistema ferroviario nacional, tras anos de intentos por parte dos dirixentes locais. Antes do ferrocarril, as conexións terrestres de Tampa consistían unicamente en camiños areosos cheos de fochas dende as montañas de Florida. A estación de ferrocarril facilitou moito a obtención de mercancías, tanto na zona da Baía de Tampa, coma nos arredores. As exportacións de fosfatos e [[Pesca comercial|peixe]] comezaron a poderse enviar ao norte<ref>{{Cita web |lingua=en |url=http://www.baysoundings.com/sum05/phosphate4.html |título=About Bone Valley |publisher=Baysoundings.com |data=3 de febreiro de 2005 |dataacceso=17 de abril de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110707214707/http://www.baysoundings.com/sum05/phosphate4.html |dataarquivo=07 de xullo de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> e moitos novos produtos introducíronse no mercado de Tampa, tamén apareceron os primeiros [[Turismo|turistas]]. ==== Tabaqueira Ybor ==== {{Véxase tamén|Historia da Cidade de Ybor}} As novas conexións do ferrocarril permitiron que chegara a Tampa outra industria importante. En [[1885]], a Oficina de Comercio de Tampa convenceu a [[Vicente Martinez Ybor]] para que trasladara a súa produción de [[puro]]s dende [[Key West]] a Tampa. A proximidade da cidade con [[Cuba]] facilitou a importación por mar e de "tabaco puro cubano", e a estación de ferrocarril posibilitou que a produción de puros se puidera enviar ao resto do mercado dos Estados Unidos por terra.<ref name="Lastra, Frank 2006">Lastra, Frank. ''Ybor City: The Making of a Landmark Town''. 2006. University of Tampa Press.</ref> Como Tampa aínda era unha pequena cidade (tiña unha poboación de menos de 5.000 persoas) cando trasladaron alí a produción, Ybor construíu centos de pequenas casas ao redor da fábrica, para aloxar aos traballadores [[cuba]]nos e [[España|españois]] que acababan de chegar. As fábricas da [[Ybor City]] enrolaron os seus primeiros puros en [[1886]], e moitos fabricantes de puros trasladaron a súa produción á cidade nos anos seguintes. Moitos [[Inmigración|inmigrantes]] [[italia]]nos e uns poucos [[Xudaísmo|xudeus]] de [[Europa do leste]] chegaron a Tampa a finais da década de [[1880]], abrindo negocios e tendas, que atendían aos traballadores da tabaqueira. Cara [[1900]], xa se mudaran á veciñanza máis de 10.000 inmigrantes. Varios miles de inmigrantes cubanos máis construíron o [[West Tampa]], outro suburbio centrado na produción de puros, fundado uns poucos anos despois por Hugh MacFarlane. Entre eles, dúas comunidades "latinas" que se xuntaron, facendo crecer exponencialmente a poboación de Tampa, a base económica, e a recadación de impostos, xa que Tampa se converteu na "Capital Mundial dos puros".<ref>Mormino, Gary. ''The Immigrant World of Ybor City''. [[University Press of Florida]]</ref> [[Ficheiro:Old Tampa Bay Hotel07.jpg|miniatura|dereita|O Tampa Bay Hotel, de estilo [[Neoárabe]].]] ==== Tampa Bay Hotel ==== En [[1891]], [[Henry B. Plant]] construíu un luxoso hotel de estilo neoárabe, de máis de 500 habitacións, dun cuarto de milla (400 m) de longo e cun custo de 2,5 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]]. O hotel recibiu o nome de [[Henry B. Plant Museum|Tampa Bay Hotel]] e tiña 150 [[Acre (Unidade de superficie)|acres]] (0,61 km2) de xardíns, moi ben coidados, ao longo da ribeira do [[Río Hillsborough (Florida)|río Hillsborough]]. As instalacións do complexo de Plant contaban cunha pista de carreiras, unha [[piscina]] interior climatizada, un campo de [[golf]], un auditorio cunha capacidade para 2.000 persoas, pistas de [[tenis]], cortes, batidas de [[Cinexética|caza]] e [[pesca]], e luz eléctrica e teléfono en todas as habitacións, ademais do primeiro ascensor da cidade e unha colección de plantas exóticas procedentes de todas as partes do mundo.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.plantmuseum.com|título=Henry B. Plant Museum, University of Tampa|publisher=Henry B. Plant Museum|dataacceso= 31 de decembro de 2009}}</ref> O Tampa Bay Hotel tivo certo éxito durante aproximadamente unha década. O complexo hospedou a miles de persoas, entre elas moitas celebridades da época, pero só estivo ao máximo da súa capacidade durante a [[Guerra Hispano-Estadounidense]]. Henry Plant morreu en [[1899]], e os seus herdeiros venderon as instalación á cidade de Tampa en [[1904]]. A cidade utilizaba os terreos do hotel como un lugar de reunión para a comunidade ata [[1932]], cando o complexo se pechou, se remodelou e se reabriu un ano despois como a [[Universidade de Tampa]].<ref>{{Cita novas|lingua=en|url=http://www2.tbo.com/content/2007/dec/19/me-a-shining-beacon/|título=A Shining Beacon|last=Emerson|first=Adam|data= 19 de decembro de 2007|dataacceso= 10 de agosto de 2008|publisher=[[Tampa Tribune]]}}</ref> ==== Guerra Hispano-Estadounidense ==== {{Artigo principal|Guerra Hispano-Estadounidense}} Tampa elixiuse como centro de embarque das tropas americanas na [[Guerra Hispano-Estadounidense|Guerra]], principalmente pola influencia de Henry Plant no Departamento de Guerra. O Tenente Coronel [[Theodore Roosevelt, Jr.|Theodore Roosevelt]] e os cabaleiros voluntarios "[[Rough Riders]]" estaban entre os 30.000 soldados que agardaron en Tampa a orde de partir cara Cuba no verán de [[1898]], todas estas tropas abarrotaron a cidade e déronlle outro gran impulso á economía local.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampabayhistorycenter.org/spanam.htm|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070809210556/http://www.tampabayhistorycenter.org/spanam.htm|dataarquivo=09 de agosto de 2007|título=Tampa's contribution to the Spanish-American War|publisher=web.archive.org|dataacceso=31 de decembro de 2009|urlmorta=yes}}</ref> ==== Momentos decisivos ==== O descubrimento do fosfato, a chegada do ferrocarril de Plant, e a fundación da Ybor City e West Tampa (todo a mediados da década de 1880) foron cruciais para o desenvolvemento de Tampa. O que un día fora un pequeno pobo en apuros converteuse nunha próspera cidade, unha das maiores de Florida en [[1900]].<ref name="Lastra, Frank 2006"/> [[Ficheiro:TampaFranklinStreetNorth.jpg|miniatura|dereita|Rúa Franklin, mirando cara o norte máis alá dos [[antigos xulgados do Condado de Hillsborough]], en Tampa entre as décadas de 1910 e 1920]] === Comezos do século XX === Durante as primeira décadas do [[século XX]], a industria de fabricación de [[puro]]s foi a columna vertebral da economía de Tampa. As fábricas na [[Ybor City]] e en West Tampa fixeron unha gran cantidade de puros, en [[1929]], cando alcanzaron a cantidade máxima producida, máis de 500.000.000 puros leáronse a man na cidade.<ref>Ybor City: The Making of a Landmark Town by Frank Lastra.</ref> En [[1904]], unha asociación cívica de empresarios locais nomeáronse a si mesmos [[Ye Mystic Krewe|Ye Mystic Krewe of Gasparilla]] (chamada como un mítico [[Piratería|pirata]] local, Jose Gaspar), e organizaron unha "invasión" da cidade, seguida dun desfile. Dende entón e salvo unhas poucas excepcións, tódolos anos se celebra o [[Gasparilla Pirate Festival]].<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.gasparillapiratefest.com|título=Gasparilla Pirate Festival&nbsp;– Tampa, Florida|publisher=Gasparillapiratefest.com|dataacceso= 23 de febreiro de 2010}}</ref> === Bolita e crime organizado === A comezos do [[século XIX|XIX]], as lotarías ilegais [[bolita]] eran moi populares entre as [[Proletariado|clases traballadoras]] de Tampa, especialmente na Ybor City. A comezos dos [[1920|anos 20]], Charlie Wall, fillo dunha importante familia de Tampa, fíxose cargo deste pequeno negocio, e tivo éxito. O negocio da Bolita puido prosperar abertamente polos [[suborno]]s e dádivas que recibían os principais políticos e oficiais de policía.<ref name="ReferenceA">Kerstein, Robert. ''Politics and Growth in 20th Century Tampa''. University Press of Florida. ISBN 0-8130-2083-2.</ref> Os beneficios que proporcionaban as lotarías bolita e o contrabando durante a [[Lei seca]], provocaron que se crearan varias organizacións de [[crime organizado]] na cidade. Charlie Wall foi o primeiro gran gánster, pero as diversas loitas polo poder remataron coa consolidación do control do [[mafia|mafioso]] [[sicilia]]no Santo Trafficante, e a súa facción en [[1950]]. Trala súa morte en [[1954]], a causa dun [[cancro]], o control pasou ao seu fillo Santo Trafficante, Jr., que estableceu alianzas con familias de [[Nova York]] e estendeu o seu poder ao longo de [[Florida, Estados Unidos de América|Florida]] e tamén en [[Cuba]], durante o goberno de [[Fulgencio Batista|Batista]].<ref>{{Cita web|apelidos=Deitche|nome=Scott|lingua=en|url=http://www.weeklyplanet.com/gyrobase/Content?oid=oid%3A317|título=The Mob|publisher=Weeklyplanet.com|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060315022914/http://www.weeklyplanet.com/gyrobase/Content?oid=oid%3A317|dataarquivo=15 de marzo de 2006|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.americanmafia.com/Feature_Articles_101.html|título=Feature Articles 101|publisher=AmericanMafia.com|dataacceso= 17 de abril de 2011}}</ref> A época de flagrante e desenfreada corrupción rematou na década de [[1950]], coa viaxe do [[Estes Kefauver|Senador Kefauver]] á cidade e o comezo dos xuízos contra os [[Comité Especial do Senado dos Estados Unidos de América Para Investigar os Delitos no Comercio Interestatal|líderes do crime organizado]], aos que seguiron os xuízos por mala praxis contra varios funcionarios. Aínda que moitos dos peores criminais, tanto do goberno como da mafia, non foron tan sequera acusados, os xuízos axudaron a rematar coa sensación de anarquía, que predominara en Tampa durante décadas.<ref name="ReferenceA"/> {{panorama|Downtowntampa1913.jpg|900px|Vista panorámica do centro de Tampa tomada en [[1913]].}} === Dende mediados a finais do século XX === Tampa medrou considerablemente grazas á [[Segunda Guerra Mundial]]. Antes da intervención dos Estados Unidos no conflito, comezou a construción da base de MacDill Field, antecesora da actual [[MacDill Air Force Base]]. MacDill Field foi a principal base de operacións do [[Corpo aéreo do Exército dos Estado Unidos|Corpo aéreo]] e posteriormente das [[Forzas aéreas do exército dos Estados Unidos|Forzas aéreas]], xusto antes e durante a Segunda Guerra Mundial, con múltiplos aeroportos auxiliares ao redor da zona da Baía de Tampa e nos condados circundantes. Cando rematou a guerra, permaneceu como unha instalación militar activa, mentres que os aeroportos auxiliares volveron a control civil. Dous deles converteríanse máis tarde nos actuais [[Aeroporto Internacional de Tampa]] e [[Aeroporto Internacional San Petersburgo-Clearwater]]. Co establecemento dunha base das [[Forza Aérea dos Estados Unidos de América|Forzas aéreas]] en [[1947]], MacDill Field converteuse na MacDill AFB. Entre [[1950]] e [[1960]] Tampa alcanzou un récord de crecemento da poboación, que non experimentara ata entón (véxase a gráfica embaixo). Este asombroso crecemento impulsárono a ampliación das principais estradas da cidade e as pontes, que atraeron á cidade a miles de persoas e crearon posibilidades de comercio aos empresario de Tampa, que recibiron tanto a turistas como aos habitantes dos novos barrios. Foi durante esta época cando se construíron dúas das principais atraccións turísticas da zona, o [[Busch Gardens]] e o [[Parque zoolóxico de Lowry|zoolóxico de Lowry]]. Moitas das institucións máis coñecidas, que xogan un papel importante no desenvolvemento económico da cidade, tamén se crearon nestes anos.<ref name="arcadiapublishing.com">Vintage Tampa Signs and Scenes [http://www.arcadiapublishing.com].</ref> En [[1956]], a [[Universidade do Sur de Florida]] estableceuse no Norte de Tampa, impulsando un importante desenvolvemento nesta parte da cidade e creando novas oportunidades de traballo. Tampa seguiu expandíndose a medida que se creaban novas infraestruturas, tales coma [[Hospital|hospitais]], [[escola]]s, [[Igrexa (arquitectura)|igrexas]] e subdivisións administrativas, para cubrir as necesidades xurdidas polo incremento de poboación. Moitos negocios comezaron a trasladar as súas oficinas do centro ás aforas da cidade, a barrios de oficinas.<ref name="arcadiapublishing.com"/> Fixéronse catro intentos para unir o goberno municipal da cidade de Tampa co goberno do Condado de Hillsborough ([[1967]], [[1970]], [[1971]], e [[1972]]), pero todos fracasaron nas urnas; o maior rexeitamento e tamén o máis recente produciuse no ano 1972, cun resultado de 33.160 (31%) votos a favor e 73.568 (69%) votos en contra da proposta constitutiva.<ref>{{Cita web |url=http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-04152005-170723/unrestricted/05_lsj_CHAPTER_4_b.pdf |título=Copia arquivada |data-acceso=28 de xaneiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130120034927/http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-04152005-170723/unrestricted/05_lsj_CHAPTER_4_b.pdf |dataarquivo=20 de xaneiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> O maior crecemento [[Territorio|territorial]] da cidade produciuse co desenvolvemento da [[Nova Tampa, Florida|Nova Tampa]], que comezou en [[1988]] cando a cidade anexionou unha área principalmente rural, localizada entre as estradas interestatais I-275 e I-75, que contaba cunha superficie de 62 [[Quilómetro cadrado|km²]]. <timeline> Colors= id:AA value:rgb(0.6,0.7,0.9) id:AE value:rgb(0.2,0.9,0.8) id:AI value:blue id:lightgrey value:gray(1) id:darkgrey value:gray(0.9) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.2,0.9,0.8) id:barra3 value:blue id:barra2 value:rgb(0.6,0.7,0.9) ImageSize = width:1100 height:500 PlotArea = left:50 bottom:50 top:50 right:30 dateFormat = x.y Period = from:0 till:400000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:50000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:5000 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1900 text:1900 bar:1910 text:1910 bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1940 text:1940 bar:1950 text:1950 bar:1960 text:1960 bar:1970 text:1970 bar:1980 text:1980 bar:1990 text:1990 bar:2000 text:2000 bar:2010 text:2010 bar:2011 text:2011 PlotData= color:barra width:40 align:center bar:1900 from:0 till: 15839 bar:1910 from:0 till: 37782 bar:1920 from:0 till: 56108 bar:1930 from:0 till: 101161 bar:1940 from:0 till: 108391 PlotData= color:barra2 width:40 align:center bar:1950 from:0 till: 124681 bar:1960 from:0 till: 274970 bar:1970 from:0 till: 277714 bar:1980 from:0 till: 271523 bar:1990 from:0 till: 280015 PlotData= color:barra3 width:40 align:center bar:2000 from:0 till: 303447 bar:2010 from:0 till: 335709 bar:2011 from:0 till: 346037 PlotData= bar:1900 at: 15839 fontsize:S text: 15.839 shift:(0,5) bar:1910 at: 37782 fontsize:S text: 37.782 shift:(0,5) bar:1920 at: 56108 fontsize:S text: 56.108 shift:(0,5) bar:1930 at: 101161 fontsize:S text: 101.161 shift:(0,5) bar:1940 at: 108391 fontsize:S text: 108.391 shift:(0,5) bar:1950 at: 124681 fontsize:S text: 124.681 shift:(0,5) bar:1960 at: 274910 fontsize:S text: 274.910 shift:(0,5) bar:1970 at: 277714 fontsize:S text: 277.714 shift:(0,5) bar:1980 at: 271523 fontsize:S text: 271.523 shift:(0,5) bar:1990 at: 280015 fontsize:S text: 280.015 shift:(0,5) bar:2000 at: 303447 fontsize:S text: 303.447 shift:(0,5) bar:2010 at: 335709 fontsize:S text: 335.709 shift:(0,5) bar:2011 at: 346037 fontsize:S text: 346.037 shift:(0,5) bar:1910 from:352500 till:372500 color:AE bar:1910 from:312500 till:332500 color:AA bar:1910 from:272500 till:292500 color:AI TextData= fontsize:S pos:(20,20) pos:(185,405) fontsize:L text:1900-1949 pos:(185,365) fontsize:L text:1950-1999 pos:(185,325) fontsize:L text:2000-actualidade </timeline> <center><small>Fonte: [[Oficina do Censo dos Estados Unidos|OCEU]] - Evolución da poboación de Tampa ao longo do S.XX, para os datos anteriores a 1900 e as variacións porcentuais, véxase a táboa embaixo. </small></center> == Demografía == {{Censo EUA |1850=974 |1870=796 |1880=720 |1890=5532 |1900=15839 |1910=37782 |1920=51608 |1930=101161 |1940=108391 |1950=124681 |1960=274970 |1970=277714 |1980=271523 |1990=280015 |2000=303447 |2010=335709 |estimate=346037 |estyear=2011 |footnote=fonte:<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.census.gov/prod/www/abs/decennial/index.html|título=CENSUS OF POPULATION AND HOUSING (1790–2000)|publisher=[[Oficina do Censo dos Estados Unidos]]|dataacceso=11 de abril de 2011|urlarquivo=https://www.webcitation.org/66QN2qYK5?url=http://www.census.gov/prod/www/abs/decennial/index.html|dataarquivo=25 de marzo de 2012|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://quickfacts.census.gov/qfd/states/12/1271000.html |título=Copia arquivada |data-acceso=27 de xaneiro de 2013 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/69AgdykSS?url=http://quickfacts.census.gov/qfd/states/12/1271000.html |dataarquivo=15 de xullo de 2012 |urlmorta=yes }}</ref><ref>Censo de poboación de 1850, que inclúe '''Fort Brooke''', que estaba localizado fora dos límites municipais.</ref><ref>Non hai datos de poboación do ano 1860.</ref> }} {| id="toc" style="float: left; margin-right: 2em; width: 39%; font-size: 75%;" cellspacing="3" |- !colspan="3"|'''Demografía de Tampa''' |- |'''[[Censo dos Estados Unidos de 2010|Censo de 2010]]'''||'''Tampa'''||'''Condado de Hillsborough '''||'''Florida''' |- |Poboación total||335.709||1.229.226||18.801.310 |- |Variación porcentual da poboación entre 2000 e 2010||{{Crecente (crecemento)}}10.6%||{{Crecente (crecemento)}}23.1%||{{Crecente (crecemento)}}17.6% |- |Densidade de poboación||2,960.2/sq&nbsp;mi||1,204.9/sq&nbsp;mi||350.6/sq&nbsp;mi |- |[[Raza (censo dos Estados Unidos)|Brancos ou caucásicos]] (incluíndo [[Hispano]]s)||62.9%||71.3%||75.0% |- |([[Brancos non hispanos|Brancos non hispanos ou caucásicos]])||46.3%||53.7%||57.9% |- |[[Raza (censo dos Estados Unidos)|Negros ou afroamericanos]]||26.2%||16.7%||16.0% |- |[[Raza (censo dos Estados Unidos)|Hispanos ou latinos (de calquera raza)]]||23.1%||24.9%||22.5% |- |[[Raza (censo dos Estados Unidos)|Asiáticos]]||3.4%||3.4%||2.4% |- |[[Raza (censo dos Estados Unidos)|Nativos americanos]] ou [[Alasca|Nativos de Alaka]]||0.4%||0.4%||0.4% |- |[[Raza (censo dos Estados Unidos)|Ilas do pacífico]] ou [[Hawai|Nativos Hawaianos]]||0.1%||0.1%||0.1% |- |[[Raza (censo dos Estados Unidos)|Dúas ou máis razas (Multirraciais)]]||3.2%||3.1%||2.5% |- |[[Raza (censo dos Estados Unidos)|Algunha outra raza]]||3.8%||5.0%||3.6% |} No ano [[2000]], a maioría de descendentes dos emigrantes europeos na cidade eran [[Alemaña|alemáns]] (9,2%), [[Irlanda|irlandeses]] (8,4%), [[Inglaterra|ingleses]] (7,7%), [[italia]]nos (5,6%), e [[Francia|franceses]] (2,4%).<ref name="quickfacts">{{Cita web|lingua=en|url=http://quickfacts.census.gov/qfd/states/12/1271000.html|título=Censo de Tampa, Florida|publisher=Quickfacts.census.gov|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://www.webcitation.org/69AgdykSS?url=http://quickfacts.census.gov/qfd/states/12/1271000.html|dataarquivo=15 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref> No [[2010]], había 157.130 familias, das cales o 13,5% estaba de vacacións. No 2000, o 27.6% das familias tiñan nenos de menos de 18 anos que vivían con eles, o 36,4% eran [[Matrimonio|parellas casadas]] que vivían xuntas, o 16,1% tiñan unha muller como cabeza de familia, sen a presenza do marido, e o 42.9% non era integrante dunha familia. O 33,7% de todos os fogares estaban compostos dun só individuo e o 10,2% tiña a algún [[Terceira idade|ancián]] de máis de 65 anos. Cada casa tiña unha media de 2,36 habitantes e cada familia estaba composta por termo medio de 3,07 persoas. No 2000, a poboación da cidade aumentou un 24,6% entre os menores de 18 anos, un 10,0% nos habitantes entre 18 e 24 anos, un 32,3% entre 25 e 44 anos, un 20,5% entre 45 e 64 anos e un 12,5% entre aqueles con 65 anos ou máis. A idade media da poboación era de 34,7 anos. Por cada 100 [[muller]]es había 95,3 [[home]]s. Por cada 100 mulleres de 18 anos ou máis, había 92,1 homes. No [[2006]], o ingreso medio dos fogares da cidade era de $39.602 (29.433€), e a renda media das familias era de $45.823 (34.071€). Os homes tiñan un ingreso medio de $40.461 (30.088€) fronte ao $29.868 (22.212€) das mulleres (unha diferenza salarial entre sexos do 26%). A [[renda per cápita]] da cidade era de $26.522 (19.728€). O 20,1% da poboación e o 16,4% das familias estaban por debaixo do [[limiar de pobreza]]. O 31,0% dos menores de 18 anos e o 13,6% dos maiores de 65 están por baixo deste limiar. No ano 2000, o 77,4% da poboación falaba o [[Lingua inglesa|inglés]] como [[Lingua materna|primeira lingua]], mentres que o 22,6% restante falaba outra linguas como materna. O máis significativo eran os falantes de [[Lingua española|español]], que representaban o 17,8% da poboación, mentres que o [[Lingua francesa|francés]] era a terceira lingua con máis falantes, un 0,6% da poboación, e o [[Lingua italiana|italiano]] era a cuarta, tamén cun 0,6% de falantes.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.mla.org/map_data_results&state_id=12&county_id=&mode=&zip=&place_id=71000&cty_id=&ll=&a=&ea=&order=r|título=Modern Language Association Data Center Results of Tampa, Florida|publisher=Mla.org|data= 15 de marzo de 2006|dataacceso= 17 de abril de 2011}}</ref> Un estudo do ano 2006 realizado pola [[Universidade de California, Os Ánxeles|UCLA]] indica que Tampa ten unha maiores poboacións de [[LGBT]] per cápita, o 6,1% dos cidadáns consultados identificouse como [[gay]], [[lesbiana]], [[bisexual]] ou [[transexual]]. A [[Área da Baía de Tampa|área metropolitana da Baía de Tampa]] tamén se atopa no quinto lugar en canto a habitantes LGBT, cun 5.9% da poboación.<ref>{{Cita web|author=The Williams Institute on Sexual Orientation Law and Public Policy|lingua=en|url=http://www.law.ucla.edu/williamsinstitute/publications/SameSexCouplesandGLBpopACS.pdf|format=PDF|título=Same-sex Couples and the Gay, Lesbian, Bisexual Population: New Estimates from the American Community Survey|publisher=UCLA School of Law|data=26 de outubro de 2006|dataacceso=28 de setembro de 2007|data-arquivo=07 de novembro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20061107151432/http://www.law.ucla.edu/williamsinstitute/publications/SameSexCouplesandGLBpopACS.pdf|url-morta=yes}}</ref> == Paixase urbano == {{panorama|Tampafromairport.jpg|1000px|Vista panorámica do [[Centro de Tampa]], que comprende o [[Porto de Tampa]] (á esquerda), o [[Centro de Tampa]] propiamente dito (no centro), [[Distrito de Channel, Tampa|Channelside]] (no centro á dereita), e as [[Illas Harbour, Tampa, Florida|Illas Harbour]] (á dereita).}} {{Artigo principal|Paisaxe urbana de Tampa}} {{Véxase tamén|Barrios de Tampa}} === Arquitectura === Tampa mostra unha gran variedade de deseños e estilos arquitectónicos. A maioría dos rañaceos de Tampa teñen unha [[arquitectura posmoderna]]. O deseño do renovado [[Museo de Arte de Tampa]], presenta este tipo de arquitectura, mentres que o concello da cidade e o [[Teatro de Tampa]] pertencen ao estilo arquitectónico [[art déco]]. A antiga [[alcalde]] de Tampa, [[Pam Iorio]], reestruturou o [[Centro de Tampa]], centrouse especialmente na construción de apartamentos residenciais, unha das súas prioridade.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.sptimes.com/2003/08/10/Floridian/Urban_culture_clash.shtml|título=Floridian: Urban culture clash|publisher=Sptimes.com|data= 19 de agosto de 2003|dataacceso= 17 de abril de 2011}}</ref> Construíronse vivendas, xunto con rañaceos. Outra das iniciativas da alcalde Iorio foi o Paseo de Tampa, unha ruta ao longo do río Hillsborough, no centro e en Channelside. Varios dos museos da cidade forman parte do plan de urbanización, que inclúe a construción de novas vivendas para o [[Centro de Tampa|Centro histórico da Baía de Tampa]], o Museo dos Nenos de Tampa, e o Museo de Arte de Tampa.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://tampa.creativeloafing.com/gyrobase/Content?oid=oid%3A52700|título=Downtowns On The Verge|author=Weekly Planet Staff|data= 7 de xuño de 2006|publisher=''[[Creative Loafing]]''|dataacceso= 3 de setembro de 2010}}</ref> O actual alcalde [[Bob Buckhorn]] continuou con este plan de [[Urbanismo|urbanización]]. En Tampa construíronse varios [[rañaceos]]. En total, hai 18&nbsp;edificios que superan os 250 pés (76 metros) de altura. A cidade tamén ten 69&nbsp;[[Torre de apertamentos|torres de apartamentos]],<ref name="highrises">{{Cita web|lingua=en|url=http://www.emporis.com/en/wm/ci/bu/sk/?id=102589|título=High-rise Buildings of Tampa|dataacceso= 17 de xuño de 2008|publisher=Emporis.com}}</ref> máis que calquera outra cidade en Florida, exceptuando [[Miami]]. O [[Lista de edificios máis altos de Tampa|edificio máis alto da cidade]] é o 100 North Tampa, localizado no Centro de Tampa, que ten unha altura de 579 pés (176 metros), distribuídos en 42 [[piso|plantas]].<ref name="100NT emp">{{Cita web|título=Regions Building|lingua=en|url=http://www.emporis.com/en/wm/bu/?id=amsouthbuilding-tampa-fl-usa|publisher=Emporis.com|dataacceso= 16 de xuño de 2008}}</ref> O edificio rematouse en [[1992]], e é o edificio máis alto de Florida, sen contar Miami e [[Jacksonville, Florida|Jacksonville]].<ref name="100NT emp"/> <gallery> Ficheiro:Tampa Skyline cropped 100 North Tampa.JPG|100 North Tampa (1992) Ficheiro:Bank of America Plaza Tampa.jpg|Bank of America Plaza (1986) Ficheiro:Onetampacitycenter downtown.jpg|One Tampa City Center (1981) Ficheiro:Tampa architectural photos 268.jpg|SunTrust Financial Centre (1992) Ficheiro:Tampanewcondos.JPG|The Element (2009) Ficheiro:Tampa architectural photos 243.jpg|Park Tower (1972) Ficheiro:Tampa architectural photos 265.jpg|Rivergate Tower (1988) </gallery> === Veciñanzas === A cidade divídese en moitas veciñanzas, moitas dos cales eran pobos e comunidades que antigamente non formaban parte da cidade, pero, que co crecemento desta, foron anexionadas e pasaron a formar parte de Tampa. Polo xeral, a cidade atópase dividida nas seguintes áreas: [[Centro de Tampa]], [[New Tampa, Florida|New Tampa]], [[West Tampa, Florida|West Tampa]], [[East Tampa, Florida|East Tampa]], [[North Tampa, Tampa|North Tampa]], e [[South Tampa]]. Entre os distritos máis coñecidos atópanse a [[Ybor City, Tampa|Ybor City]], [[Forest Hills, Tampa|Forest Hills]], Ballast Point, Sulphur Springs, Seminole Heights, Tampa Height, Palma Ceia, [[Hyde Park, Tampa|Hyde Park]], [[Davis Islands, Tampa|Davis Islands]], Tampa Palms, College Hill, e as zonas non residenciais de Gary e o [[Westshore, Tampa|Distrito financeiro Westshore]]. === Cidades veciñas === {| class="wikitable" style="margin:auto;" |- | '''Noroeste:''' Citrus Park, Oldsmar, [[Palm Harbor, Florida|Palm Harbor]], Tarpon Springs, Carrollwood, Northdale, New Port Richey, [[Odessa, Florida|Odessa]], East Lake, Keystone, [[Holiday, Florida|Holiday]], Dunedin, Trinity, [[Spring Hill, Florida|Spring Hill]] | '''Norte:''' Lutz, Land O' Lakes, Área da Universidade, [[San Antonio, Florida|San Antonio]], Cheval, Lake Magdalene, [[Wesley Chapel, Florida|Wesley Chapel]] | '''Nordeste:''' Temple Terrace, [[Thonotosassa, Florida|Thonotosassa]], Wesley Chapel, Wesley Chapel South, Mango, Zephryhills, Dade City, [[Pebble Creek, Florida|Pebble Creek]] |- | '''Oeste:''' Westchase, Town 'n' Country, Egypt Lake, Leto, [[Clearwater, Florida|'''Clearwater''']], Largo, Clearwater Beach, [[Belleair, Florida|Belleair]], Feather Sound, Harbor Bluffs, Safety Harbor | style="text-align:center;"| '''Tampa''' | '''Leste:''' Brandon, Gibsonton, Seffner, [[Valrico, Florida|Valrico]], [[Dover, Florida|Dover]], Plant City, [[East Tampa, Florida|East Tampa]], Progress Village, Bloomingdale, [[Lithia, Florida|Lithia]], Del Rio, [[Palm River, Florida|Palm River]], Orient Park |- | '''Suroeste:''' [[San Petersburgo, Florida|'''San Petersburgo''']], St. Pete Beach, Indian Rocks Beach, Pinellas Park, Tierra Verde, Gulfport, Seminole, Treasure Island, Bay Pines, [[Kenneth City, Florida|Kenneth City]], South Pasadena, Madeira Beach | '''Sur:''' Bradenton, [[Ellenton, Florida|Ellenton]], Parrish, Apollo Beach, Sun City Center, Palmetto, [[Sarasota, Florida|Sarasota]], Venice, [[Memphis, Florida|Memphis]], Siesta Key, Anna Maria, Longboat Key | '''Sueste:''' Riverview, Gibsonton, Ruskin, Boyette, [[Fish Hawk, Florida|Fish Hawk]], Sun City Center, [[Wimauma, Florida|Wimauma]] |} === Lugares de interese === {{Véxase tamén|Lista de edificios máis altos de Tampa}} [[Ficheiro:Tampatheater.jpg|esquerda|miniatura|O [[Teatro de Tampa]].]] O Sulphur Springs Water Tower, construído a finais da década de [[1920]], é un referente na zona de Sulphur Springs. Neste período de bonanza tamén se construíron unha vistosa sala de proxeccións, o [[Teatro de Tampa]], un edificio renacentista nas Illas Davis, e Bayshore Boulevard, que limita coa Baía de Hillsborough dende o [[centro de Tampa]] ata as zonas do sur de Tampa. A estrada ten case 10 quilómetros de [[beirarrúa]] ininterrompida no extremo oriental, a máis longa do mundo.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.filmflorida.com/liaisons.cfm?officeid=13&vendorid=3209&|título=Film Florida|publisher=Film Florida|dataacceso= 17 de abril de 2011}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.tampagov.net:80/dept_parks_and_recreation/park_search/parkdetail.asp?nbr=8|páxina-web=|título=Bayshore Boulevard Linear Park|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080708144548/http://www.tampagov.net/dept_parks_and_recreation/park_search/parkdetail.asp?nbr=8|data-acceso=1 de xullo de 2018|lingua=en|dataarquivo=08 de xullo de 2008|urlmorta=yes}}</ref> O [[Distrito histórico (Estados Unidos)|distrito]] de [[Ybor City]] ten varios edificios no [[Rexistro Nacional de Lugares Históricos]] e foi proclamada un [[Fito Histórico Nacional]]. Entre os edificios máis importantes están o Centro Español e outros clubs sociais construídos a comezos da década de 1900. O [[Babe Zaharias|campo de golf de Babe Zaharias]] na zona de [[Forest Hills, Tampa|Forest Hills]] designouse como punto de interese histórico e pasou a formar parte do Rexistro Nacional de Lugares Históricos. Comprouno en [[1949]] a famosa [[Babe Zaharias|'Babe']], que vivía preto de alí, e pechouse trala súa morte. En [[1974]], a cidade de Tampa abriuno ao público.<ref>{{Cita web |url=http://www.babezahariasgc.com/content.php?link=course_history.php |título=Babe Zaharias Golf Course |data-acceso=02 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090422075926/http://www.babezahariasgc.com/content.php?link=course_history.php |dataarquivo=22 de abril de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> ''A Historia de Tampa'', unha pintura de [[Lynn Ash]], é un óleo sobre un mural masónico de 4' × 8' que mostra moitos dos aspectos máis destacados de Tampa, tanto do seu carácter como da súa identiade. Encargoullo á artista o Programa Público de Arte de Tampa en [[2003]] e está situado no recibidor do edificio da Oficina Municipal de Tampa.<ref>{{Cita web|título= The Story of Tampa|url= http://www.tampagov.net/dept_public_art/files/Ash&#x20;&#x20;Story&#x20;of&#x20;Tampa.pdf|lingua= inglés|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20070306075215/http://www.tampagov.net/dept_public_art/files/Ash%20%20Story%20of%20Tampa.pdf|dataarquivo= 06 de marzo de 2007|data-acceso= 02 de febreiro de 2013|urlmorta= yes}}</ref> O [[Park Tower, Tampa|Park Tower]] (orixinalmente o primeiro Banco de Tampa) foi o primeiro rañaceos de consideración que se construíu no centro de Tampa. Rematouse en [[1973]] e foi o edificio máis alto da cidade ata que se construíu o One Tampa City Center, en [[1981]].<ref>{{Cita web|author=Emporis GmbH|lingua=en|url=http://www.emporis.com/en/wm/bu/?id=128610|título=Park Tower|publisher=Emporis.com|dataacceso= 17 de abril de 2011}}</ref> O edificio Rivergate, é unha construción cilíndrica coñecida como o "Beer Can building" ("lata de [[cervexa]]"), apareceu na [[Filme|película]] [[The Punisher|"The Punisher"]]. Abarcando a parte sur da Baía de Tampa, atópase a ponte Sunshine Skyway, dunha grande envergadura. Tampa alberga o Bro Bowl, un dos últimos vestixios dos parques de [[skate]] que quedan da "época dourada" deste deporte na década de [[1970]]. Inaugurouse en [[1979]] e construíuno a empresa Tampa Parks and Recreation. Foi o primeiro parque público de skate construído en Florida e o terceiro da [[Costa Leste dos Estados Unidos de América|Costa Leste]]. [[Ficheiro:OldTampaCityHall01.jpg|miniatura|dereita|Casa do concello de Tampa.]] == Goberno == {{Véxase tamén|Lista de alcaldes de Tampa}} Tampa está baixo unha forma de goberno na que o dirixente é un alcalde. O [[Lista de alcaldes de Tampa|alcalde de Tampa]] é o xefe de goberno da cidade e elíxese cada catro anos, cun límite de dous mandatos consecutivos. O actual alcalde é [[Bob Buckhorn]], que tomou posesión do seu cargo o [[1 de abril]] de [[2011]]. O órgano lexislativo é o [[Concello da Cidade de Tampa|Concello da cidade]], que está composto de sete membros, catro dos cales están ao servizo de zonas concretas da cidade e os outros tres "en toda a súa extensión" (están ao servizo de toda a cidade).<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampagov.net/dept_City_Council/about_us/|título=About Us|publisher=Tampagov.net|data=31 de marzo de 2011|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070922115038/http://www.tampagov.net/dept_City_Council/about_us/|dataarquivo=22 de setembro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> === Eleccións a alcalde de 2011 === As eleccións a alcalde de Tampa celebráronse en marzo de 2011, na primeira volta, celebrada o día [[1 de marzo]], ningún candidato obtivo unha maioría absoluta, polo que, o [[22 de marzo]], se tivo que realizar unha segunda volta cos dous candidatos que recibiran máis votos, a alcaldesa ata ese momento, a [[Partido Republicano (Estados Unidos)|republicana]], Rose Ferlita e o actual alcalde [[Partido Demócrata (Estados Unidos)|demócrata]], [[Bob Buckhorn]]. Este último tomou posesión do seu cargo o [[1 de abril]], tras recibir o 62,86% dos votos.<ref>{{cita web|título=Elección Municipal de Tampa|url=http://results.enr.clarityelections.com/FL/Hillsborough/26415/42920/sp/summary.html?|dataacceso=22 de febreiro de 2013|data=3 de marzo de 2011|editor=[http://www.soesoftware.com/default.aspx SOE Software] |lingua=[[Lingua española|español]]}}</ref><ref>{{cita web|título=Segunda Vuelta de la Elección Municipal de la Ciudad de Tampa 2011|url=http://results.enr.clarityelections.com/FL/Hillsborough/28908/43355/sp/summary.html?|dataacceso=22 de febreiro de 2013|data=24 de marzo de 2011|editor=[http://www.soesoftware.com/default.aspx SOE Software]|lingua=[[Lingua española|español]]}}</ref> {| {{Táboabonita}} align="left" |- | colspan="6" bgcolor="#C0C0C0" |'''Primeira volta das eleccións municipais de [[2011]]''' |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partido''' || align="right" | '''Candidato''' || align="right" | '''Votos''' || align="right" | '''Porcentaxe''' |- | bgcolor="#BF0202" | '''<span style="color:white;">[[Partido Republicano (Estados Unidos)|Republicano]]</span>''' | bgcolor="#BF0202" align="right" | [[Rose Ferlita|<span style="color:white;">'''Rose Ferlita'''</span>]] | bgcolor="#BF0202" align="right" | <span style="color:white;">'''10.808'''</span> | bgcolor="#BF0202" align="right" | <span style="color:white;">'''25,87%'''</span> |- | bgcolor="#0088D0" | '''<span style="color:white;">[[Partido Demócrata (Estados Unidos)|Demócrata]]</span>''' | bgcolor="#0088D0" align="right" | [[Bob Buckhorn|<span style="color:white;">'''Bob Buckhorn'''</span>]] | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">'''9.824'''</span> | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">'''23,51%'''</span> |- | bgcolor="#BF0202" | '''<span style="color:white;">[[Partido Republicano (Estados Unidos)|Republicano]]</span>''' | bgcolor="#BF0202" align="right" | [[Dick Greco|<span style="color:white;">Dick Greco</span>]] | bgcolor="#BF0202" align="right" | <span style="color:white;">9.441</span> | bgcolor="#BF0202" align="right" | <span style="color:white;">22,59%</span> |- | bgcolor="#0088D0" | '''<span style="color:white;">[[Partido Demócrata (Estados Unidos)|Demócrata]]</span>''' | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">[[Ed Turanchik]]</span> | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">8.110</span> | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">19,41%</span> |- | bgcolor="#0088D0" | '''<span style="color:white;">[[Partido Demócrata (Estados Unidos)|Demócrata]]</span>''' | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">[[Thomas Scott]]</span> | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">3.601</span> | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">8,62%</span> |} {| {{Táboabonita}} align="right" |- | colspan="6" bgcolor="#C0C0C0" |'''Segunda volta das eleccións municipais de [[2011]]''' |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partido''' || align="right" | '''Candidato''' || align="right" | '''Votos''' || align="right" | '''Porcentaxe''' |- | bgcolor="#0088D0" | '''<span style="color:white;">[[Partido Demócrata (Estados Unidos)|Demócrata]]</span>''' | bgcolor="#0088D0" align="right" | [[Bob Buckhorn|<span style="color:white;">'''Bob Buckhorn'''</span>]] | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">'''26.708'''</span> | bgcolor="#0088D0" align="right" | <span style="color:white;">'''62,86%'''</span> |- | bgcolor="#BF0202" | '''<span style="color:white;">[[Partido Republicano (Estados Unidos)|Republicano]]</span>''' | bgcolor="#BF0202" align="right" | [[Rose Ferlita|<span style="color:white;">'''Rose Ferlita'''</span>]] | bgcolor="#BF0202" align="right" | <span style="color:white;">'''15.788'''</span> | bgcolor="#BF0202" align="right" | <span style="color:white;">'''37,14%'''</span> |} {{clear}} == Educación == {{Véxase tamén|Lista de colexios do Condado de Hillsborough, Florida}} [[Ficheiro:Hillsborough High School Seminole Heights.JPG|miniatura|dereita|O centro de educación secundaria Hillsborough no barrio de [[Seminole Heights, Tampa, Florida|Seminole Heights]]]] === Colexios de primaria e secundaria === {{Artigo principal|Colexios públicos do Condado de Hillsborough, Florida}} A educación pública de [[Educación primaria|primaria]] e [[Educación secundaria|secundaria]] diríxena os Colexios públicos do Condado de Hillsborough, oficialmente coñecidos como o Distrito escolar do Condado de Hillsborough (DECH). É o oitavo distrito escolar por número de alumnos nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], con 189.469 estudantes matriculados. O DECH consta de 208 colexios, 133 de educación primaria, 42 intermedia, 27 superior, dous K-8s, e catro universidades. Hai ademais 73 colexios no distrito que son chárter, ESE, alternativos etc. Doce dos 25 centros de educación secundaria aparecen na lista de ''[[Newsweek]]'' de mellores centros de educación secundaria de América. === Bibliotecas públicas === O Sistema de Bibliotecas Públicas de Tampa diríxeo o Sistema de Bibliotecas Públicas de Tampa-Hillsborough. O THSBP consta de 28 bibliotecas, repartidas por toda Tampa e o Condado de Hillsborough, incluíndo a John F. Germany Main Library no Centro de Tampa. O Sistema de Bibliotecas de Tampa apareceu, a comezos do [[Século XX|S.XX]], coa West Tampa Library, o que foi posíbel grazas aos donativos do [[empresa]]rio da [[aceiro|industria do aceiro]] Andrew Carnegie. === Ensino superior === [[Ficheiro:Dome of Plant Hall's Fletcher Room.jpg|miniatura|dereita|Xardín na entrada da [[Universidade de Tampa]]]] Hai varias institucións académicas de ensino superior en Tampa. A cidade alberga o campus principal da [[Universidade do Sur de Florida]] (USF), membro do Sistema Universitario Estatal de Florida, fundado no ano [[1956]].<ref>{{Cita libro|título= Insiders' Guide to the Greater Tampa Bay Area|last=Anderson|first=Anne W.|year=2009|publisher=Globe Pequot|isbn=0-7627-5347-1|pages=264–265|lingua=en|url=http://books.google.com/?id=f4LDwCA8B3EC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|dataacceso= 12 de maio de 2011}}</ref> En [[2010]], foi o undécimo campus dos Estados Unidos con máis alumnos, con máis de 46.000 estudantes matriculados.<ref>[http://www.stateuniversity.com/rank/tot_enroll_rank.html Top 500 Ranked Universities for Highest Total Enrollment] stateuniversity.com</ref> A [[Universidade de Tampa]] (UT) é unha institución privada que imparte clases de [[humanidades]], con estudos de catro anos de duración.<ref>{{Cita libro|título=Insiders' Guide to the Greater Tampa Bay Area|last= Anderson|first=Anne W.|year=2009|publisher=Globe Pequot|isbn=0-7627-5347-1|page=265|lingua=en|url=http://books.google.com/?id=f4LDwCA8B3EC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|dataacceso= 12 de maio de 2011}}</ref> Fundada en [[1931]] e situada ao longo da beira do [[Río Hillsborough, Florida|río Hillsborough]] dende o centro de Tampa, a UT ten ao redor de 6.500 alumnos inscritos. A [[escola comunitaria Hillsborough]] é unha [[escola comunitaria]] do Sistema escolar de Florida, con campus en Tampa e no Condado de Hillsborough.<ref>{{Cita libro|título=Insiders' Guide to the Greater Tampa Bay Area|last=Anderson|first=Anne W.|year=2009|publisher=Globe Pequot|isbn=0-7627-5347-1|page=263|lingua=en|url=http://books.google.com/?id=f4LDwCA8B3EC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|dataacceso= 12 de maio de 2011}}</ref> Hai outras escolas e universidades na Área da Baía de Tampa, entre as que se atopan o Eckerd College e o St. Petersburg College en [[San Petersburgo, Florida|San Petersburgo]].<ref>{{Cita libro|título= Insiders' Guide to the Greater Tampa Bay Area|last= Anderson|first= Anne W.|authorlink=|coauthors=|year= 2009|publisher= Globe Pequot|location=|isbn= 0-7627-5347-1|pages= 263–264|lingua=en|url= http://books.google.com/?id=f4LDwCA8B3EC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|dataacceso= May 12, 2011}}</ref> == Economía == [[Ficheiro:Tampa Convention Center.JPG|esquerda|miniatura|[[Centro de Convencións de Tampa]], construído no lugar que ocupou o antigo [[Fort Brooke]]]] Os servizos, a [[venda polo miúdo]], as [[finanzas]], os [[seguro]]s, os [[transporte]]s por [[Transporte aéreo|aire]] e por [[Transporte marítimo|mar]], a [[Seguridade nacional|defensa nacional]], os [[Deporte|deportes profesionais]], o [[turismo]], e os [[Casa|inmobles]] teñen un papel fundamental na economía da zona.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampachamber.com/economic_development.asp|título=Economic Development in the Tampa Bay Area|publisher=Tampachamber.com|dataacceso=17 de abril de 2011|data-arquivo=08 de febreiro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110208061614/http://www.tampachamber.com/economic_development.asp|url-morta=yes}}</ref> Só no Condado de Hillsborough hai uns 740.000 traballadores, unha cifra que se preve que aumente ata as 922.000 persoas en [[2015]].<ref name="autogenerated1" /> Moitas empresas, como grandes [[banco]]s e [[Telecomunicacións|compañías de telecomunicacións]], teñen as súas oficinas rexionais en Tampa. Varias das 1000 maiores compañías americanas, como OSI Restaurant Partners, WellCare Health Plans, Inc., [[TECO Energy]], ou Raymond James Financial teñen a súa sede na área metropolitana.<ref>{{Cita novas|lingua=en|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/fortune500/2007/|título=FORTUNE 500 2007: FORTUNE annual ranking of America's largest corporations|publisher=Money.cnn.com|dataacceso= 4 de abril de 2011}}</ref> A MacDill Air Force Base tamén segue a ter un papel importante como xeradora de emprego, xa que as instalacións principais dan traballo a máis de 15.000 persoas, entre militares activos, funcionarios e o persoal contratado polo Departamento de Defensa na Área da Baía de Tampa. Boa parte dos funcionarios e o persoal contratado, son de feito, antigos militares que se retiraron da carreira militar. Ademais da 6º Á de Mobilidade Aérea, que é unha "á de acollida" para a base, MacDill alberga tamén o cuartel xeral do Comando Central dos Estados Unidos (USCENTCOM), do Comando de Operacións Especiais (USSOCOM), da 927º Á de Reabastecemento Aéreo, do Comando das Forzas Centrais da Mariña (USMARCENT), do Comando Central das Forzas Especiais (USSOCCENT), e de moitas outras actividades tanto dos compoñentes activos como de reserva das forzas armadas. O Centro de Tampa está a experimentar un importante proceso de [[Urbanismo|urbanización]] e de reorganización en concordancia coa tendencia xeral de desenvolvemento de zonas urbanas residenciais a nivel nacional. A Sociedade do Centro de Tampa sinalou a continuación do desenvolvemento urbanístico en 20 proxectos de urbanización de vivendas, [[hotel|hoteis]] e construcións de uso mixto a partir de abril de [[2007]].<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://tampasdowntown.com/default.aspx|título=Tampa Downtown Partnership&nbsp;– Elevating The Potential|publisher=Tampasdowntown.com|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110412011452/http://www.tampasdowntown.com/Default.aspx|dataarquivo=12 de abril de 2011|urlmorta=yes}}</ref> Moitos dos últimos proxextos urbanísticos están preto de rematarse no medio dun desplome do mercado inmobiliario, que provocou que moitos destes proxectos se cancelaran ou atrasaran,<ref>{{Cita web|url=http://www.tbo.com/news/nationworld/MGBW9NU830F.html|apelidos=Behnken|nome=Shannon|páxina-web=tbo.com|título=Towering hopes|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070909191750/http://www.tbo.com/news/nationworld/MGBW9NU830F.html|data-acceso=1 de xullo de 2018|lingua=en|dataarquivo=09 de setembro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> e algúns dos 20 proxectos das listas TDP non comezaron e estanse a refinanciar. Porén varios complexos urbanísticos están a punto de ser rematados e os dirixentes locais esperan que creen un centro que funcione como unha veciñanza durante as 24 horas do día, no canto dun distrito financeiro que só estea activo das nove da mañá ás cinco da tarde.<ref>{{Cita web |url=http://www.tampagov.net/dept_mayor/files/speech_march_2005.pdf |título=Copia arquivada |data-acceso=09 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20051028222114/http://www.tampagov.net/dept_mayor/files/speech_march_2005.pdf |dataarquivo=28 de outubro de 2005 |urlmorta=yes }}</ref> Debido á situación económica, os habitantes de Tampa enfróntanse a unha diminución da renda, que se reduciu nun 2% en 2012. Non obstante, é un decrecemento menor do experimentado a nivel nacional, que diminuíu nun 4%.<ref>{{Cita novas|lingua=en|url=http://www.bizjournals.com/tampabay/stories/2010/03/08/story8.html?b=1268024400%255E2986831&s=industry&i=resi_real_estate|título=Seven rental communities seek bankruptcy protection as multifamily struggles &#124; Tampa Bay Business Journal|publisher=Bizjournals.com|data= 8 de marzo de 2010|dataacceso= 17 de abril de 2011|first=Michael|last=Hinman}}</ref> O [[porto de Tampa]] é actualmente o sétimo maior do país e tamén o de maior [[Tonelada|tonelaxe]] de Florida, transportando preto da metade de todo o [[comercio]] mariño que pasa polo estado. Tampa actualmente ocupa o segundo lugar en número de [[Cruceiro (barco)|viaxes de cruceiro]], só por detrás de [[Miami]]. Ademais de cruceiros rexionais de pouco tamaño, como o Yacht Starship ou o SunCruz Casino, Tampa tamén é utilizada como porto de escala por tres [[Empresa|compañías]] de cruceiros: Holland America's MS Veendam, Royal Caribbean's Grandeur of the Seas, and Carnival's Legend and Inspiration.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.brownfields.noaa.gov/htmls/portfields/pilot_tampa.html|título=NOAA Brownfield: Pilot Port, Tampa Bay, FL|publisher=noaa.gov|dataacceso=13 de maio de 2006|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060203071734/http://brownfields.noaa.gov/htmls/portfields/pilot_tampa.html|dataarquivo=03 de febreiro de 2006|urlmorta=yes}}</ref> O principal [[servidor]] utilizado por [[Wikipedia]] e outros proxectos da [[Fundación Wikimedia]] atópase en Tampa.<ref>{{Cita web|título=Wikimedia Foundation Moving To San Francisco|lingua=en|url=http://www.wired.com/epicenter/2007/10/wikimedia-found/|author=Julie Sloane|data= 10 de outubro de 2007|publisher=[[Wired (revista)|Wired]]|dataacceso= 23 de outubro de 2011}}</ref> === Sanidade e servizos públicos === Tampa e os seus suburbios circundantes teñen uns 20 [[Hospital|hospitais]] e catro [[Centro de traumatoloxía|centros traumatolóxicos]]. Tres dos hospitais da zona están entre os "America's best hospitals" (mellores hospitais de América) segundo o US News and World Report. Tamén alberga moitos centros de investigación sanitaria. O principal complexo hospitalario de Tampa inclúe o [[Hospital Xeral de Tampa]], o St. Joseph's Children's & Women's Hospital, o Hospital de Veteráns James A. Haley, o H. Lee Moffitt Cancer Center & Research Institute e o Pepin Heart Institute. Na cidade tamén hai varios Hospitais infantís Shriners. Xunto cos de saúde humana, tamén hai centos de [[Veterinaria|centros médicos para animais]], incluíndo unha oficina da [[Humane Society of the United States|Humane Society of America]]. === Medios de comunicación === {{Artigo principal|Medios de comunicación na Baía de Tampa}} {{Véxase tamén|Lista de películas filmadas en Tampa}} Os principais [[Xornal|xornais]] publicados na cidade son ''[[The Tampa Tribune]]'' e ''[[Tampa Bay Times|The Tampa Bay Times]]''. ''[[La Gaceta (Tampa)|La Gaceta]]'' é o único xornal editados en tres [[lingua]]s do país, escrito en [[Lingua inglesa|inglés]], [[Lingua española|español]] e [[Lingua italiana|italiano]]. Hai tamén unha ampla variedade de pequenos periódicos rexionais, [[semanario]]s alternativos e [[revista]]s, incluíndo o ''Florida Sentinel Bulletin'', o ''Creative Loafing'', o ''Reax Music Magazine'', o ''Tampa Bay Times'', o ''[[Universidade do Sur de Florida|The Oracle]]'', o ''Tampa Bay Business Journal'' e o ''MacDill Thunderbolt''. Entre as principiais filiais de televisión están a WFTS 28 ([[American Broadcasting Company|ABC]]), a WTSP 10 ([[CBS]]), a WFLA 8 ([[NBC]]), a WTVT 13 ([[Fox Broadcasting Company|Fox]]), a WTOG 44 ([[The CW Television Network|The CW]]), a WTTA 38 ([[MyNetworkTV]]), e a WVEA 62 ([[Univision]]). === Infraestruturas === [[Ficheiro:Hillsborough Avenue Bridge.jpg|miniatura|dereita|Ponte da [[Hillsborough Avenue]]]] ==== Servizos públicos ==== O abastecemento da [[auga]] na cidade diríxeo o Southwest Florida Water Management District. A auga provén principalmente do [[Río Hillsborough, Florida|río Hillsborough]], que á súa vez obtén esa auga do [[Green Swamp, Florida|Green Swamp]], ademais deste existen outros ríos e plantas de [[desalinización]] na zona que contribúen á subministración. A [[electricidade]] subminístraa principalmente TECO Energy. A [[Teléfono|liña telefónica]] proporciónana Verizon e Bright House Networks. A [[televisión por cable]] e [[Internet]] tamén a proporcionan estas compañías. ==== Estradas ==== Dende a [[Baía de Tampa]] ata o [[Condado de Pinellas, Florida|Condado de Pinellas]], existen tres [[ponte]]s para [[Vehículo|vehículos motorizados]]: a ponte Howard Frankland (I-275), o Courtney Campbell Causeway (SR-60), e a ponte Gandy (US 92). Os antigos tramos da ponte Gandy substituíronse completamente por outros novos durante a década de [[1990]], pero un destes tramos conservouse e converteuse nunha ponte peonal e ciclista renomeada como The Friendship Trail. É o sendeiro recreativo máis longo sobre auga no mundo.<ref>{{Cita novas|autor=Frank Miller|data=1999|título=Friendship TrailBridge Claims Status as Longest Overwater Recreation Trail|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080613093311/http://www.floridabicycle.org/messenger/99winbridge.html|url=http://www.floridabicycle.org/messenger/99winbridge.html|lingua=en|data-acceso=1 de xullo de 2018|dataarquivo=13 de xuño de 2008|urlmorta=yes}}</ref> Porén, a ponte pechouse en [[2008]] debido a problemas na súa estrutura.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www2.tbo.com/content/2008/dec/23/na-its-final-friendship-trail-bridge-is-closed/news-metro/|título=It's Final: Friendship TrailBridge Is Closed|publisher=.tbo.com|data=23 de decembro de 2008|dataacceso=23 de febreiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081223183756/http://www2.tbo.com/content/2008/dec/23/na-its-final-friendship-trail-bridge-is-closed/news-metro/|dataarquivo=23 de decembro de 2008|urlmorta=yes}}</ref> [[Ficheiro:I-275 SB (Westshore Exits Sign).jpg|miniatura|esquerda|A I-275, saíndo do Centro de Tampa cara ao sur, ao [[Aeroporto Internacional de Tampa|Aeroporto Internacional]] en [[2006]]]] Hai dúas [[autoestrada]]s principais (de [[peaxe]]) nas que circula o tráfico dentro e fóra de Tampa. A Lee Roy Selmon Expressway (SR-618) (oficialmente coñecida como a Crosstown Expressway), esténdese dende os suburbio de Brandon, no seu límite [[Oriente|oriental]], a través do Centro de Tampa, ata as veciñanzas no Sur de Tampa (preto da [[MacDill Air Force Base]]), no seu límete [[Occidente|occidental]]. Mentres que a Veterans Expressway (SR-589) conecta o [[Aeroporto Internacional de Tampa]] e as pontes da baía ao norte dos suburbios de Carrollwood, Northdale, Westchase, Citrus Park, Cheval, e Lutz, antes de continuar cara ó norte como a Suncoast Parkway, nos condados de [[Condado de Pasco, Florida|Pasco]] e [[Condado de Hernando, Florida|Hernando]]. Tres [[Interstate Highway System|autoestradas interestatais]] atravesan a cidade. A Interestatal 4 e a Interestatal 275, que se interséctan preto do centro. A Interestatal 75 transcorre ao longo da zona leste da cidade durante gran parte do seu trazado polo [[Condado de Hillsborough, Florida|Condado de Hillsborough]] ata que se desvía cara ao oeste para bifurcarse en New Tampa. Xunto coas autoestradas, as estradas asfaltadas son as principais arterias da cidade. Estas vías son a Hillsborough Avenue (Ruta 92 e 41), a Dale Mabry Highway (Ruta 92, Nebraska Avenue (US 41/SR 45), Florida Avenue (US 41 Business), o Bruce B. Downs Boulevard, Fowler Avenue, Busch Boulevard, Kennedy Boulevard, Adamo Drive, e o Dr. Martin Luther King Jr. Boulevard. [[Ficheiro:TPAAerial.JPG|miniatura|dereita|O [[Aeroporto Internacional de Tampa]] en [[2010]].]] ==== Aeroportos ==== {{Artigo principal|Lista de aeroportos na Área da Baía de Tampa}} Tampa ten unha posición única na historia da [[aviación]], unha condición que conseguiu só dez anos despois de que os [[irmáns Wright]] realizaran o primeiro [[voo]] da historia en [[Kitty Hawk, Carolina do Norte|Kitty Hawk]] ([[Carolina do Norte]]). O [[1 de xaneiro]] de [[1914]], o pioneiro da aviación [[Tony Jannus]] capitaneou o voo inaugural da [[Liña aérea San Petersburgo-Tampa]], o primeiro voo comercial dunha [[Aeroliña|aeroliña de pasaxeiros]]. A aeroliña realizaba voos regulares dende o centro de [[San Petersburgo, Florida]], a través da baía ata o sur do alugar onde está actualmente o [[Aeroporto Internacional de Tampa]], levando tan só un [[piloto]] e un pasaxeiro, nun [[avión (medio de transporte)|avión]] biplaza.<ref>[https://tonyjannus.com/history/ "Who is Tony Jannus".] [http://www.tonyjannusaward.com/ ''The Tony Jannus Distinguished Aviation Society''.]. información recollida o 1 de xullo de 2018.</ref> A importancia histórica da aeroliña recoñeceuna oficialmente o [[Museo Nacional do Aire e o Espazo dos Estados Unidos|museo Nacional do Aire e o Espazo]], e o seu piloto recibe unha homenaxe anual coa entrega do premio ''Tony Jannus Award'', que reciben as persoas con destacados logros na [[aviación comercial]].<ref>{{Cita web|título=archives|url=https://tonyjannus.com/recipient|páxina-web=Tony Jannus Award|data-acceso=16 de xullo de 2019|lingua=en-US}}</ref> Tamén hai unha exposición permanente na honra dos galardoados con este premio no Aeroporto Internacional de Tampa, no que existe hai un [[mural]] duns catro metros pintado na década de [[1930]] e que se titula ''History’s First Scheduled Airline Passenger Arrives in Tampa'', que representa os acontecementos do [[Aninovo|día de ano novo]] de [[1914]].<ref>{{Cita web |lingua=en|url=http://www.sptimes.com/2002/10/13/Floridian/A_legacy_takes_flight.shtml |título= "A legacy takes flight"|autor=Bennett, Lennie |data=13 de outubro de 2002 |obra= |editor=''St. Petersburg Times'' |dataacceso= 23 de febreiro de 2010}}</ref> * [[Ficheiro:NPS map symbol airport.png|20px|Aeroporto Internacional de Tampa]] O [[Aeroporto Internacional de Tampa]] ([[Código de aeroportos de IATA|IATA]]: TPA, [[Código de aeroportos de ICAO|ICAO]]: KTPA) é o principal aeroporto de Tampa e o principal lugar de aterraxe para voos das liñas comerciais de pasaxeiros na área da baía de Tampa. Tamén é un dos aeroportos preferidos tanto para a industria como para os pasaxeiros. Dende outubro de 1993 o aeroporto recibiu numerosos premios da revista ''Condé Nast Traveler'', entre eles, o primeiro posto no ano 2003, no que o Aeroporto Internacional de Tampa foi clasificado por máis de 26.000 lectores como o mellor dos Estados Unidos.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampaairport.com/about/media/press_releases/2003/2003_0306_tpa_best_in_usa.pdf|título="Condé Nast Readers Rate Tampa International Best in the U.S."|formato=pdf|autor=[http://www.tampaairport.com/ ''Tampa International Airport''.]|data=6 de marzo de 2003|obra=|editor=|dataacceso=12 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101129205709/http://tampaairport.com/about/media/press_releases/2003/2003_0306_tpa_best_in_usa.pdf|dataarquivo=29 de novembro de 2010|urlmorta=yes}}</ref> e o segundo posto en [[2008]], tan só por detrás do [[Aeroporto Internacional de Portland]] e por diante doutros como o de Milwaukee ou o de [[Aeroporto Nacional de Ronald Reagan de Washington|Washington]]<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampaairport.com/about/media/press_releases/2008/09292008_conde_nast.pdf|formato=pdf|título=NEWS RELEASE: TPA Still Admired After All These Years"|autor=[http://www.tampaairport.com/ ''Tampa International Airport'']|data=29 de setembro de 2008|obra=|editor=|dataacceso=12 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100104050053/http://tampaairport.com/about/media/press_releases/2008/09292008_conde_nast.pdf|dataarquivo=04 de xaneiro de 2010|urlmorta=yes}}.</ref> Unha sondaxe de Zagat do ano [[2007]] colocou ao Aeroporto Internacional de Tampa no primeiro lugar entre os aeroportos dos Estados Unidos en canto a calidade do servizo en xeral, cunha cualificación de 21 sobre 30.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampaairport.com/about/media/press_releases/2007/112007_Zagat_Survey.pdf|título="Zagat Survey Releases Global Airlines Survey Covering 84 Airlines and 46 Major Airports"|formato=pdf|autor=http://zagat.com/ ''Zagat''|data=2 de xaneiro de 2008|obra=|editor=|dataacceso=12 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100104050602/http://tampaairport.com/about/media/press_releases/2007/112007_Zagat_Survey.pdf|dataarquivo=04 de xaneiro de 2010|urlmorta=yes}}</ref> No ano [[2008]], foi o vixésimo sexto aeroporto por número de pasaxeiros en [[América do Norte|Norte América]],<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampaairport.com/about/facts/tia_fact_sheet_short.pdf|título="Fact Sheet"|autor=[http://tampaairport.com/ tampaairport.com]|data=24 de agosto de 2009|obra=|editor=|dataacceso=28 de xaneiro 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100104012726/http://tampaairport.com/about/facts/tia_fact_sheet_short.pdf|dataarquivo=04 de xaneiro de 2010|urlmorta=yes}}</ref> e no [[2011]] ocupou o posto octoxésimo noveno por número de pasaxeiros a nivel mundial, cun total de 16.732.051, un 0,5 máis que o ano anterior.<ref>{{Cita web |lingua=en|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2012/may/04/world-top-100-airports |título="The world's top 100 airports: listed, ranked and mapped" |autor=[http://www.guardian.co.uk/profile/simonrogers Rogers, Simon] |data= 4 de maio de 2012 |obra= |editor=''[[The Guardian]]'' |dataacceso=12 de febreiro de 2013}}</ref> * [[Ficheiro:NPS map symbol airport.png|20px|Aeroporto Peter O. Knight]] O [[Aeroporto Peter O. Knight]] (IATA: TPF, ICAO: KTPF) é unha pequena terminal de aviación xeral localizada nas [[Illas Davis, Florida|Illas Davis]], preto do centro da cidade. * [[Ficheiro:NPS map symbol airport.png|20px|Aeroporto Executivo de Tampa]] [[Aeroporto Executivo de Tampa]] (IATA: VDF, ICAO: KVDF), anteriormente coñecido co o aeroporto de Vandenberg, é outra opción para os viaxeiros que chegan a Tampa. O aeroporto atópase ao leste da cidade, no Condado de Hillsborough, preto da intersección da I-4 e I-75. * [[Ficheiro:NPS map symbol airport.png|20px|Aeroporto Internacional San Petersburgo-Clearwater]] O [[Aeroporto Internacional San Petersburgo-Clearwater]] (IATA: PIE, ICAO: KPIE) atópase [[Condado de Pinellas, Florida|Condado de Pinellas]], concretamente, na Baía de Tampa, no lado contrario ao Aeroporto Internacional de Tampa. Aínda que é utilizado principalmente para [[aviación xeral]], o aeroporto converteuse nun destino popular para os servizos de pasaxeiros polos descontos e as aeroliñas fretadas. Como se trata dunha instalación mixta civil-militar, tamén alberga a Coast Guard Air Station Clearwater, a maior estación aérea da [[Garda Costeira dos Estados Unidos|Garda Costeira]].<ref>{{Cita web |lingua=en |url=http://www.gcr1.com/5010web/airport.cfm?Site=PIE |título="Based Aircraft & Operations" |autor=http://www.gcr1.com/5010web/ ''AirportIQ 5010'' |data=20 de xuño de 2012 |obra= |editor= |dataacceso=12 de febreiro de 2013 |data-arquivo=19 de outubro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121019214847/http://www.gcr1.com/5010web/airport.cfm?Site=PIE |url-morta=yes }}.</ref> [[Ficheiro:Amtrak at Tampa Union Station Platform.jpg|miniatura|dereita|Plataforma da [[Union Station (Tampa, Florida)|Tampa Union Station]]]] ==== Ferrocarril ==== O [[ferrocarril]] que trouxo a Tampa Henry Plant continua a prestar servizo actualmente na cidade. O Uceta Rail Yard foi creado, mediante o Plant System de descenso colectivo, pola empresa Atlantic Coast Line Railroad, localizada no sector industrial do leste de Tampa, entre [[Gary, Tampa, Florida|Gary]] e [[Brandon, Florida|Brandon]]. O servizo continua hoxe en día co servizo CSX Transportation, con instalacións de almacenamento e [[transporte intermodal]]. As operacións de cargamento de [[contedor]]es nos portos marítimos da cidade tamén dependen das instalacións ferroviarias que hai xunto a eses portos.<ref>[http://www.tampaport.com/Port-Facilities/General-Cargo-Facilities/Ports-America-Berths-201-202-208-209-210-211 Tampa Port Authority: General Cargo Facilities, Ports America Berths] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120827103854/http://www.tampaport.com/Port-Facilities/General-Cargo-Facilities/Ports-America-Berths-201-202-208-209-210-211 |date=27 de agosto de 2012 }}. Consultado o 21 de xaneiro de 2010.</ref> Dende [[1912]], os pasaxeiros do servizo de tren interurbano de Tampa está localizado na Tampa Union Station. A instalación histórica, ao lado do centro, entre o [[Channel District, Tampa, Florida|Channel District]] e [[Ybor City, Tampa, Florida|Ybor City]], forma parte da [[Amtrak]] actualmente. O tren coñecido como ''Silver Star'' pasa por Tampa dúas veces ao día: o número 91 en dirección sur cara [[Miami]] e o número 92 en dirección norte cara a cidade de [[Nova York]].<ref name=amtrak>[http://www.amtrak.com/servlet/BlobServer?blobcol=urldata&blobtable=MungoBlobs&blobkey=id&blobwhere=1249200681632&blobheader=application%2Fpdf&blobheadername1=Content-disposition&blobheadervalue1=attachment;filename=Amtrak_T04.pdf Amtrak Atlantic Coast Service]. Consultado o 21 de xaneiro de 2010.</ref> A Union Station utilízase tamén para facer transbordos nos viaxes da Amtrak Thruway Motorcoach, que ofrece viaxes en [[autobús]] entre varias cidades do [[Sur de Florida]], así como a [[Orlando, Florida|Orlando]] para conexións cara o norte, coa ruta ''Silver Meteor''.<ref name=amtrak/> ===== Tren de alta velocidade ===== {{Artigo principal|Tren de Alta Velocidade en Florida}} Tampa ía albergar a liña de [[tren de alta velocidade]] que percorrería tramos entre o centro de Tampa e a zona de [[Orlando, Florida|Orlando]], e por último [[Miami]] e o sur de Florida. Tíñase previsto que a construción desta liña de alta velocidade comezara a comezos do [[2011]], cunha fase inicial que se debía completar en [[2014]]. Porén, o gobernador [[Rick Scott]], cancelou o proxecto en marzo de 2011.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www2.tbo.com/content/2010/jan/28/obama-calls-high-speed-rail-funding-down-payment/|título="Obama calls high speed rail funding a 'down payment'".|autor=Jackovics, Ted|data=28 de xaneiro de 2010|obra=|editor=''The Tampa Tribune''|dataacceso=22 de xaneiro de 2013|urlarquivo=https://archive.is/20130105051636/http://www2.tbo.com/content/2010/jan/28/obama-calls-high-speed-rail-funding-down-payment/|dataarquivo=05 de xaneiro de 2013|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita novas|last=Zink|first=Janet|título=No high-speed rail for Florida; court rules for Scott, feds move to give money to someone else|lingua=en|url=http://www.tampabay.com/news/localgovernment/article1155233.ece|newspaper=St. Petersburg Times|data=5 de marzo de 2011|dataacceso=27 de agosto de 2015|author2=Alex Leary|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110307073828/http://www.tampabay.com/news/localgovernment/article1155233.ece|dataarquivo=07 de marzo de 2011|urlmorta=yes}}</ref> ==== Portos ==== {{Artigo principal|Porto de Tampa}} Dende que os exploradores españois divisaron por primeira vez a Baía de Tampa no [[século XVI|S.XVI]], os mariñeiros destacaron a súa gran e resgardada beleza. Porén, a súa natureza pouco profunda sempre dificultou a navegación na zona; a baía ten menos de 10 metros de profundidade en case toda a zona e esta profundidade é aínda menor nos lugares máis próximos á costa, incluíndo as proximidades da cidade de Tampa.<ref>{{Cita web |url=http://dl.nwrc.gov/net_prod_download/public/gom_net_pub_products/MAP/1879chart_tampa.jpg |título=Copia arquivada |data-acceso=11 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071201011509/http://dl.nwrc.gov/net_prod_download/public/gom_net_pub_products/MAP/1879chart_tampa.jpg |dataarquivo=01 de decembro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> A finais do [[século XIX]], a maioría dos cargueiros creceran tanto que eran incapaces de navegar pola Baía de Tampa e, moito menos, atracar nos portos da cidade. [[Ficheiro:Port of Tampa ships early morning.jpg|miniatura|esquerda|250px|Amencer no [[Porto de Tampa]]]] Debido a esta situación, o [[Congreso dos Estados Unidos|Congreso]] autorizou, o [[3 de marzo]] de [[1899]], o dragaxe dun canal de máis de 8 metros de profundidade e entre 90 e 150 metros de ancho dende o [[Golfo de México]] ata o [[porto de Tampa]]. O [[18 de agosto]] de [[1917]], aprobouse que se dragara outro canal, de medidas similares ao anterior, cara o porto, facendo inmediatamente que a cidade se convertera nun importante lugar de embarque. Ademais, ás instalacións de Henry Plant, ao oeste de Tampa, permitían o traslado, a través do ferrocarril, das mercadorías descargadas dos barcos ao resto do país.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.baysoundings.com/wint06/channel.html|título=Corps, Port Consider Channel Widening Options|publisher=Baysoundings.com|data=29 de agosto de 2006|dataacceso=11 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070927215747/http://www.baysoundings.com/wint06/channel.html|dataarquivo=27 de setembro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> O fondo da baía é moi areoso, e os canais por onde pasan os barcos necesitan ser dragados constantemente para mantelos navegables para os grandes buques de carga actuais. Todos os anos, o Corpo de Enxeñeiros do Exército dirixen as tarefas de dragaxe, que sacan unha cantidade de sedimentos da baía suficiente para chear 10 veces un estadio coma o [[Raymond James Stadium]] (cunha capacidade para 66.000 persoas).<ref>{{Cita web |url=http://www.tbep.org/baystate/dredging.html |título=Tampa Bay Estuary Program&nbsp;– State of the Bay&nbsp;– Dredging & Dredged Material Management |data-acceso=11 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071013200836/http://tbep.org/baystate/dredging.html |dataarquivo=13 de outubro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> Hoxe en día, o porto de Tampa é o maior de Florida en canto a tonelaxe, converténdoo nun dos portos comerciais máis activos de Norte América.<ref>{{Cita web |url=http://www.tampaport.com/subpage.asp?navid=0&id=2 |título=Tampa Port Authority. |data-acceso=11 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071008071153/http://www.tampaport.com/subpage.asp?navid=0&id=2 |dataarquivo=08 de outubro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> O [[petróleo]] e os [[fosfato]]s son as principais materias primas que chegan ao porto, representando dúas terceiras partes dos 37 millóns de toneladas de produtos que chegaron a este no ano [[2009]].<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampaport.com/content/download/10824/46091/file/FY09_Total%20Port.pdf|título="Total Port, Port of Tampa, Florida: FY09 vs FY08"|formato=pdf|autor=[http://www.tampaport.com/ ''Tampa Port Authority''.]|data=19 de novembro de 2009|obra=|editor=16 de novembro de 2010|dataacceso=28 de xaneiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120419090902/http://www.tampaport.com/content/download/10824/46091/file/FY09_Total%20Port.pdf|dataarquivo=19 de abril de 2012|urlmorta=yes}}.</ref> A Autoridade Portuaria de Tampa traballa actualmente con tres compañías de cruceiros no [[Distrito de Channel, Tampa|Distrito de Channel]]. O porto de Tampa é o porto de orixe durante todo o ano dos cruceiros MS ''Carnival Inspiration'' e MS ''Carnival Legend'' da [[Carnival Cruise Lines]]. En 2010, Tampa tamén foi estacionalmente o porto de orixe do MS ''Ryndam'', cruceiro da [[Holland America Line]], así como dos MS ''Grandeur of the Seas'' e MS ''Radiance of the Seas'' da [[Royal Caribbean International]].<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampaport.com/content/download/7557/32556/file/Cruise_Sailing_Schedule_FY10.pdf|título="Cruise Sailing Schedule 2009/2010"|formato=pdf|autor=[http://www.tampaport.com/ ''Tampa Port Authority''.]|data=2009|obra=|editor=|dataacceso=22 de xaneiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120419090907/http://www.tampaport.com/content/download/7557/32556/file/Cruise_Sailing_Schedule_FY10.pdf|dataarquivo=19 de abril de 2012|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web |lingua=en|url=http://www.usatoday.com/travel/cruises/item.aspx?type=blog&ak=80174.blog |título= "Norwegian Cruise Line to base ship in Tampa for first time"|autor=Sloan, Gene |data= 23 de febreiro de 2010 |obra= |editor=http://www.usatoday.com/ ''USA Today'' |dataacceso=23 de febreiro de 2010}}</ref> A finais de [[2013]] instalouse no porto de Tampa unha planta de [[reciclaxe]] de [[aceite]] e produtos derivados, que se transforman en produto refinado, esta planta foi a primeira do seu tipo en ser construída Florida e duodécima dos Estados Unidos. Os custos de construción da planta de procesamento ascenderon a 100 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]], pero espérase que xere un gran beneficio en Tampa, xa que se crearán uns 75 empregos só de persoal especializado, técnicos e enxeñeiros, o porto de Tampa recibirá 10 millóns de dólares polo arrendaxe dos terreos durante 20 anos, ademais dos beneficios ambientais, xa que este proceso permite [[Reciclaxe|reciclar]] o aceite case un número infinito de veces, evitando que este contamine á natureza. Recóllense anualmente uns 136 millóns litros de aceite, cos que produce ao redor 108 millóns de litros de produto refinado.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampabay.com/news/business/energy/nexlube-bringing-the-next-generation-of-oil-recycling-to-tampa/2131188|título=NexLube bringing the next generation of oil recycling to Tampa|autor=Tampa Bay Times|data=13 de xullo de 2013|dataacceso=16 de maio de 2019}}</ref> [[Ficheiro:Tecostreetcar.JPG|miniatura|dereita|Un tranvía de TECO recollendo pasaxeiros na [[Ybor City, Tampa, Florida|Ybor City]].]] ==== Transporte público ==== O transporte público en Tampa diríxeo a Hillsborough Area Regional Transit Authority (HART) e inclúe a prestación dos servizos de [[autobús|autobús público]] e [[transportes en común]], así como a liña de [[tranvía]]. A estación principal do sistema HART é o Marion Transit Center, no [[Centro de Tampa]], prestando servizo a preto de 30 rutas locais. HART ten un acordo de transporte coa [[Universidade do Sur de Florida]], que lle permite aos estudantes desta universidade viaxar gratis na maioría das rutas do autobús,<ref>{{Cita web |lingua=en |url=http://hartline.org/ride_guide/usf/index.htm |título=USF U-Pass Program |autor= |data=18 de xaneiro de 2007 |obra= |editor=''[http://www.hartline.org/ Hillsborough Area Regional Transit] |dataacceso=11 de febreiro de 2013 |data-arquivo=18 de xaneiro de 2007 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070118000500/http://hartline.org/ride_guide/usf/index.htm |url-morta=unfit }}".</ref> mentres que os estudantes de outros centros educativos como o Concorde Career College ou o Stanford Brown Institute poden beneficiarse de tarifas de desconto.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.hartline.org/ride_guide/adult/index.htm|título=Adult Student Fare Cards|autor=[http://www.hartline.org/ Hillsborough Area Regional Transit]|data=10 de febreiro de 2007|obra=|editor=|dataacceso=11 de febreiro de 2013|data-arquivo=10 de febreiro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070210200826/http://www.hartline.org/ride_guide/adult/index.htm|url-morta=unfit}}.</ref> En outubro de 2002, a TECO Line Streetcar System trouxo de volta o tranvía eléctrico a Tampa por primeira vez en máis de medio século. A ruta funciona na actualidade en once paradas ao longo de 2,7 millas (4,35-km), conectando a [[Ybor City, Florida|Ybor City]], o [[Distrito de Channel, Tampa|Distrito de Channel]], o [[Centro de Convencións de Tampa]] e o centro da cidade.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tecolinestreetcar.org/about/stations/index.htm|título="Streetcar Station Stops", 2007|autor=|data=2007|obra=|editor=http://www.tecolinestreetcar.org/ ''TECO Line Streetcar System''.|dataacceso=11 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121227214602/http://www.tecolinestreetcar.org/about/stations/index.htm|dataarquivo=27 de decembro de 2012|urlmorta=yes}}.</ref> A frota da liña TECO ten interiores de madeira barnizada e outro mobiliario que recorda ao dos tranvías que cruzaban Tampa dende finais do século XIX ata mediados do século XX, o primeiro tranvía da cidade apareceu en [[1892]] e o último desapareceu en [[1946]]. O deseño nostálxico incorpora tamén elementos modernos, os autobuses son accesibles en cadeira de roda e ademais teñen elementos coma o aire acondicionado.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tecolinestreetcar.org/about/history/index.htm|título="What Goes Around Comes Around"|autor=|data=|obra=|editor=[http://www.tecolinestreetcar.org/ ''TECO Line Streetcar System''.]|dataacceso=11 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://www.webcitation.org/6aWfRfSAx?url=http://www.tecolinestreetcar.org/about/history/index.htm|dataarquivo=04 de agosto de 2015|urlmorta=yes}}.</ref> Unha empresa do condado ofrece [[Vehículo eléctrico|vehículos eléctricos]] de alugueiro, no centro e na Ybor City. Estes coches son similares a uns carriños de [[golf]] e alcanzan unha velocidade de 27 [[milla|mph]] (45 [[Quilómetro por hora|km/h]]), legalmente non poden superar as 35&nbsp;mph (56&nbsp;km/h). A pesar da oposicións dos [[taxi]]stas tradicionais, que os acusan de ser unha competencia desleal, os vehículos están a ter aceptación, e xa hai trece coches dispoñíbeis para o alugueiro, outras cidades xa se están a interesar por este sistema de transporte [[Sostibilidade|sostíbel]], no que Tampa é pioneiro.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www2.tbo.com/content/2009/apr/07/agency-discuss-regulating-golf-cart--vehicles/|título=Agency to discuss regulating golf cart-like vehicles|autor=|data=7 de abril de 2009|obra=|editor=[http://www2.tbo.com/ Tampa Bay Online (TBO)]|dataacceso=12 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://archive.is/20121209021801/http://www2.tbo.com/content/2009/apr/07/agency-discuss-regulating-golf-cart--vehicles/|dataarquivo=09 de decembro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> Os [[Taxi acuático|taxis acuáticos]] están dispoñíbeis para o seu alugueiro para festas, excursións ou simples desplazamentos ao longo da liña de costa xunto ao centro da cidade e tamén do río Hillsborough. Os servizos regulares de taxis acuáticos poden ser posíbeis no futuro se se crean as infraestruturas necesarias, como [[molle]]s, xunto co paseo de Tampa.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampabay.com/news/business/economicdevelopment/article976626.ece|título=Water taxis in downtown Tampa gain interest&nbsp;– St. Petersburg Times|publisher=Tampabay.com|data=17 de febreiro de 2009|dataacceso=12 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121009234430/http://www.tampabay.com/news/business/economicdevelopment/article976626.ece|dataarquivo=09 de outubro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> En xullo de 2007, formouse a Tampa Bay Area Regional Transportation Authority (TBARTA) para o desenvolvemento das liñas de ferrocarril, [[tren lixeiro]], e outros medios de transporte na zona dos sete condados da Baía de Tampa. ==== MacDill Air Force Base ==== {{Artigo principal|MacDill Air Force Base}} A MacDill Air Force Base, localizada no sur de Tampa, construíuse como o MacDill Field xusto antes de comezar a [[Segunda Guerra Mundial]]. Durante as décadas de [[1950]] e [[1960]] era unha base do Strategic Air Command para os bombardeiros [[Boeing B-47 Stratojet|B-47]] e [[Boeing B-52 Stratofortress|B-52]]. Nos anos sesenta, transformouse nunha instalación do Tactical Air Command para o [[Caza (avión)|caza]] [[McDonnell Douglas F-4 Phantom II|F-4 Phantom II]], seguido dos distintos modelos do [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16]] na década de [[1980]]. Na actualidade é unha instalación do Air Mobility Command, sede da 6º Air Mobility Wing, e inclúe tanto o 310th Airlift Squadron, co hidroavión [[Gulfstream V|C-37]], como o 91º Air Refueling Squadron, co avión de repostaxe en voo [[Boeing KC-135 Stratotanker|KC-135]]. A MacDill AFB alberga tamén o cuartel xeral de dous comandos bélicos das forzas aéreas: o cuartel xeral do United States Central Command (CENTCOM), e o cuartel xeral do United States Special Operations Command (SOCOM). Ambos comandos son independentes un do outro e cada un está dirixido polo seu respectivo alto mando, xeneral ou almirante. [[Ficheiro:Aerial view of South Tampa, MacDill AFB and Gandy bridge 3.jpg|esquerda|miniatura|250px|Vista aérea do sur de Tampa, coa MacDill Air Force Base arriba á dereita]] A liña de voo da MacDill AFB pechouse temporalmete e transferiuse ao 56º Fighter Wing, á Luke AFB, en [[Arizona]] despois da serie de peches de bases baixo a [[Base Realignment and Closure Commission]] (BRAC); o peche argumentouse porque a base se utilizaba para operacións de adestramento de avións [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16]] e o incremento do tráfico aéreo civil na zona da Baía de Tampa considerábase prexudicial para a formación dos pilotos. Ademais, o ruído producido polos cazas tamén se consideraba inapropiado, pola cantidade de poboación da zona. Porén, e a pesar das recomendacións do comité, a base mantívose aberta para albergar e apoiar o CENTCOM e o SOCOM, baixo o coñecemento da 6º Air Base Wing, que acababa de ser creada. Coa supresión do Tactical Air Command uns meses despois, a dirección de MacDill pasou ao tamén acabado de crear [[Air Combat Command]]. A liña de voo de MacDill rebriuse temporalmente en [[1992]] para apoiar aos avións [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16]] da 31º Fighter Wing e o 482º Fighter Wing, das Air Force Reserve, a raíz da destrución da súa estación de orixe, a Homestead AFB, tralo paso por Florida do [[furacán Andrew]]. En [[1993]], a liña de voo da MacDill AFB reabriuse de forma definitiva para as operacións do "caza furacáns" [[Lockheed WP-3D Orion|WP-3D]] da [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]], que se trasladaran dende o [[Aeroporto Internacional de Miami]]. En [[1996]], o 91º Air Refueling Squadron trasladouse a MacDill dende a Malmstrom Air Force Bas, en [[Montana]], a 6º Air Base Wing e pasou a denominarse como 6º Air Refueling Wing. Renomeouse a 6º Air Mobility Wing despois de que se puxera en marcha a base do 310º Airlift Squadron e as instalacións pasaran á dirección do Air Mobility Command. Na MacDill Air Force Base traballan aproximadamente 14.000 persoas, cun importante número de militares e as súas familias vivindo nas instalacións militares, mentres que os membros do servizo e as súas familias viven fora da base, na área da Baía de Tampa. A MacDill AFB contribue de maneira importante á economía de Tampa e a cidade mostra o seu apoio á comunidade militar. En [[2001]] e [[2003]], a área da baía de Tampa Bay recibiu o Abilene Trophy, que cada ano, dende [[1998]], homenaxea á cidade que máis apoia á súa Air Force do [[Air Mobility Command]]. MacDill tamén acolle un espectáculo aéreo anual, que observan miles de espectadores cada ano. Debido aos [[Atentados do 11 de setembro de 2001|atentados das torres xemelgas]], esta exhibición non se celebrou nos anos [[2002]] e [[2003]].<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://sptimes.com/2004/03/29/Tampabay/MacDill_s_AirFest_is_.shtml|título=Tampabay: MacDill's AirFest is back this weekend|publisher=Sptimes.com|data=29 de marzo de 2004|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110622082513/http://www.sptimes.com/2004/03/29/Tampabay/MacDill_s_AirFest_is_.shtml|dataarquivo=22 de xuño de 2011|urlmorta=yes}}</ref> Tamén se cancelou o espectáculo de 2006 por uns problemas de seguridade na base,<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tboblogs.com/index.php/newswire/story/macdills-air-fest-on-for-2007/|título=MacDill’s Air Fest On For 2007|publisher=Tboblogs.com|data=6 de decembro de 2006|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://archive.is/20130203090848/http://www.tboblogs.com/index.php/newswire/story/macdills-air-fest-on-for-2007/|dataarquivo=03 de febreiro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> pero volveuse celebrar en [[2008]]. Nese mesmo ano, de acordo ao BRAC, o 927º Air Refueling Wing (927 ARW) do [[Air Force Reserve Command]] trasladouse sen avións nin equipamento dende a Selfridge Air National Guard Base, en [[Míchigan]] á MacDill AFB, onde se converteu nunha á "asociada" á 6º Air Mobility Wing compartindo o mesmo avión [[Boeing KC-135 Stratotanker|KC-135R Stratotanker]]. == Cultura e ocio == === Artes e espectáculos === [[Ficheiro:Tampachanneldistrict.JPG|esquerda|miniatura|O Channelside Entertainment Complex no Distrito Channel.]] Tampa alberga unha gran variedade de centros de artes escénicas e teatros, entre os que se encontran o David A. Straz Jr. Center for the Performing Arts, o [[Tampa Theatre]], o Gorilla Theatre, e ao leste da cidade, o Live Nation Amphitheatre at the Florida State Fairgrounds. Entre as compañías e organizacións teatrais localizadas en Tampa están a Florida Orchestra, a Ópera de Tampa, o Jobsite Theater, a Master Chorale of Tampa Bay, o Stageworks Theatre, o Spanish Lyric Theater, e a Tampa Bay Symphony. Os distritos cunha vida nocturna máis activa son: [[Distrito de Channel, Tampa, Florida|Channelside]], [[Ybor City, Tampa|Ybor City]], Soho, International Plaza and Bay Street, e Seminole Hard Rock. No centro de Tampa tamén hai certo ocio nocturno, e hai máis [[pub]]s e [[Bar (establecemento)|bares]] que noutros lugares da cidade. Tampa apareceu no sexto lugar na lista da [[Maxim (revista)|revista Maxim]] de mellores cidades para saír de festa.<ref>{{Cita web |url=http://www.maximonline.com/AmericasTop10PartyCities/articles/8046.aspx |título=America’s Top 10 Party Cities |data-acceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20081003113808/http://www.maximonline.com/AmericasTop10PartyCities/articles/8046.aspx |dataarquivo=03 de outubro de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> A zona converteuse na sede de espectáculos de [[loita libre profesional]], con moitos dos loitadores vivindo na zona.<ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.tampabay.com/news/obituaries/famed-tampa-wrestler-jack-brisco-dies-at-68/1069959|título=Famed Tampa wrestler Jack Brisco dies at 68&nbsp;– St. Petersburg Times|publisher=Tampabay.com|dataacceso=17 de abril de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110824163815/http://www.tampabay.com/news/obituaries/famed-tampa-wrestler-jack-brisco-dies-at-68/1069959|dataarquivo=24 de agosto de 2011|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www2.tbo.com/content/2009/mar/14/141147/former-wrestling-champ-found-dead-tampa/|título=Former Wrestling Champ Found Dead in Tampa|publisher=.tbo.com|data= 14 de marzo de 2009|dataacceso= 24 de abril de 2011}}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www.sptimes.com/2002/09/21/TampaBay/Now_that_s_rasslin_.shtml|título=Tampabay: Now that's rasslin'|publisher=Sptimes.com|data= 21 de setembro de 2002|dataacceso= 17 de abril de 2011}}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://plantcity2.tbo.com/content/2010/mar/18/181723/hulk-hogan-bubba-love-sponge-help-raise-70000-plan/|título=Hulk Hogan, Bubba the Love Sponge, help raise $70,000 for Plant City charity|publisher=Plantcity2.tbo.com|data=18 de marzo de 2010|dataacceso=24 de abril de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100331125923/http://plantcity2.tbo.com/content/2010/mar/18/181723/hulk-hogan-bubba-love-sponge-help-raise-70000-plan/|dataarquivo=31 de marzo de 2010|urlmorta=yes}}</ref> A [[World Wrestling Entertainment|WWE]] ten un centro de formación na cidade, e realizan anualmente o Florida Championship Wrestling, de onde saen os futuros loitadores. En Tampa tamén hai varias bandas de [[death metal]], un subxénero extremo do [[heavy metal]] que xurdiu do [[thrash metal]]. Moitos dos pioneiros deste xénero e tamén algunhas das figuras máis importantes viven nos arredores da cidade. Os máis famosos son [[Cannibal Corpse]], [[Deicide]], [[Six Feet Under (banda)|Six Feet Under]], [[Obituary]], e [[Morbid Angel]]. O panorama musical medrou ca creación da discográfica [[Morrisound Recording]], que se consolidou como unha discográfica para bandas de metal a nivel internacional, como [[Seven Mary Three]] ou [[Death (banda de metal)|Death]].<ref>{{Cita web |lingua=en |url=http://www.tampabay.com/features/music/the-way-the-music-died-the-earliest-days-of-tampa-death-metal/1046088 |título=The Way The Music Died : The Earliest Days of Tampa Death Metal |author=Arielle Stevenson |publisher=Tampabay.com |data=22 de outubro de 2009 |dataacceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110606154639/http://www.tampabay.com/features/music/the-way-the-music-died-the-earliest-days-of-tampa-death-metal/1046088 |dataarquivo=06 de xuño de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> A banda de [[Música underground|rock underground]], [[Baskervilles (grupo musical)|The Baskervils]], actuou por primeira vez en Tampa. Tocaron na zona da Baía de Tampa entre [[1994]] e [[1997]], antes de trasladarse a [[Nova York]]. O grupo de [[hip hop|hip-hop underground]] [[Equilibrium (banda)|Equilibrium]] atópase tamén en Tampa, así como Underoath, unha banda de [[metalcore]] [[Cristianismo|cristián]]. En [[2009]], o último [[musical]] de Frank Wildhorn, ''Wonderland: Alice's New Musical Adventure'' fixo a súa estrea mundial no Straz Center, onde se representan habitualmente, dende hai máis de 25 anos obras como [[Flashdance|Flashdance: o musical]] ou [[Elfo|Elf: o musical]]. Ademais de obras teatrais e musicais, tamén acolle outros eventos como concertos, sen ir máis lonxe, entre o [[28 de agosto|28]] e o [[31 de agosto]] de 2012 o programa satírico [[The Daily Show|The Daily Show with Jon Stewart]] emitiu dende alí, durante a Convención Republicana.<ref>{{Cita web |lingua=en |url=http://www2.tbo.com/entertainment/entertainment/2013/feb/14/fxctspo1-dancing-for-their-lives-quotf-ar-633655/ |título="Flashdance the Musical" dances into Tampa |autor=Cabrera, Cloe |data=14 de febreiro de 2012 |obra= |editor=Tampa Bay Online] |dataacceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131224090909/http://tbo.com/arts_music/flashdance-the-musical-dances-into-tampa-633655 |dataarquivo=24 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www2.tbo.com/entertainment/arts/2012/nov/21/3/elf-the-musical-is-endearing-for-one-and-all-ar-572879/|título='Elf: The Musical' is endearing for one and all|autor=L. Greenberg, Kathy|data=21 de novembro de 2012|obra=|editor=[http://www2.tbo.com Tampa Bay Online]|dataacceso=16 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131224093551/http://tbo.com/arts_music/elf-the-musical-is-endearing-for-one-and-all-572879|dataarquivo=24 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web |lingua=en |url=http://www2.tbo.com/entertainment/arts/2012/aug/05/2/banewso3-straz-center-announces-25-t-h-anniversary-ar-452611/ |título=Straz delivers laughs, songs, drama for 25th anniversary season |autor=Maccormack, Kim |data=5 de agosto de 2012 |obra= |editor=[http://www2.tbo.com Tampa Bay Online] |dataacceso=16 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131224101341/http://tbo.com/entertainment/arts/2012/aug/05/2/banewso3-straz-center-announces-25-t-h-anniversary-ar-452611/ |dataarquivo=24 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web|lingua=en|url=http://www2.tbo.com/entertainment/arts/2012/sep/09/namaino6-a-quarter-century-of-milestones-ar-488537/|título=Straz center through 25 years: A timeline of milestones|autor=|data=9 de setembro de 2012|obra=|editor=Tampa Bay Online|dataacceso=16 de febreiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131224083834/http://tbo.com/entertainment/arts/2012/sep/09/namaino6-a-quarter-century-of-milestones-ar-488537/|dataarquivo=24 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> === Museos === [[Ficheiro:IMAX Exterior.jpg|miniatura|Museo de Ciencia e Industria]] Na zona de Tampa atópanse numerosos museos que abarcan unha ampla gama de temas. Entre eles están o [[Museo de Ciencia e Industria (Tampa)|Museo de Ciencia e Industria (MOSI)]], que ten varias plantas dedicadas a exposicións relacionadas coa [[ciencia]] incluíndo o único [[IMAX|teatro domo IMAX]] en toda Florida e un [[planetario]], o [[Museo de Arte de Tampa]], o [[Universidade do Sur de Florida|Contemporary Art Museum da USF]], o Tampa Bay History Center, o Tampa Firefighters Museum ,o Henry B. Plant Museum; e o Ybor City Museum State Park. O ''SS American Victory'', un barco que participou na [[Segunda Guerra Mundial]], atópase no centro do [[Distrito de Channel, Tampa|Distrito de Channel]], aberto ao público como un [[barco museo]]. === Turismo === [[Ficheiro:YborCityTampaFL02.jpg|miniatura|esquerda|Un festival na na famosa rúa da 7º avenida de [[Ybor City]].]] A cidade de Tampa controla máis de 165 [[parque]]s e [[praia]]s que ocupan unha superficie de máis de 9&nbsp;km² dentro dos límites municipais e 42 máis que se atopan nos suburbios dos arredores, cubrindo 280&nbsp;km², cuxas tarefas de mantemento son levadas a cabo polo Condado de Hillsborough. Estas áreas inclúen o Hillsborough River State Park, ao nordeste da cidade. Tampa tamén conta cun número importante de atraccións e [[Parque de atraccións|parques temáticos]] entre eles o Busch Gardens Tampa Bay, o Adventure Island, o Lowry Park Zoo ou o Acuario de Florida. O Lowry Park Zoo de Tampa ten máis de 2.000 animais, entre eles [[xirafa]]s, [[león]]s ou [[oso]]s, ademais de [[Especies ameazadas|animais en perigo de extinción]], tamén ofrece aos visitantes exposicións interactivas, atraccións, espectáculos educativos entre outros. O zoo funciona como un soporte económico, cultural, medioambiental e educativo en Tampa.<ref>{{cita web|apelidos=Sangiorgio|nome=Maureen|título=Lions, Tigers, Bears...Oh My!|url=http://www.parents.com/fun/vacation/planning/the-10-best-zoos-for-kids/?page=2|dataacceso=23 de febreiro de 2013|lingua=en}}</ref> O Busch Gardens Tampa Bay, aberto o [[31 de marzo]] de [[1959]], é un parque temático sobre [[África]] que ocupa un espazo de 335 acres (1,36 km2) preto da [[Universidade do Sur de Florida]]. Ten varias [[Montaña rusa|montañas rusas]], polas que é coñecido. Os visitantes tamén poden ver e interactuar cun gran número de animais propios do continente africano. Varias veces ao ano acolle eventos como festivais de música ou eventos especiais para [[Nadal]] e [[Halloween]].<ref>{{Cita web |url=http://www.sptimes.com/2004/10/14/Weekend/Scare_tactics.shtml |título=Scare tactics |autor=Gershman, Rick |data=14 de outubro de 2004 |obra= |editor= [http://www.tampabay.com/ Tampa Bay Times]|lingua=en|dataacceso=23 de febreiro de 2013}}</ref> Adventure Island é un [[parque acuático]] de 30 acres (120.000m²) ao lado de Busch Gardens. Ten varios paseos acuáticos, [[restaurante]]s e outras atraccións típicas dos parques acuáticos. O Acuario de Florida é un [[acuarium]] de 250000 pés cadrados (23.000 m²) localizado no [[Distrito de Channel, Tampa, Florida|Distrito de Channel]] de Tampa. Acolle máis de 20.000 [[especie]]s de [[Planta acuática|plantas acuáticas]] e [[Peixes|animais]]. Tamén é famoso polo seu deseño, cun único cristal de vidro. Xunto ao acuario atópase o barco museo ''SS American Victory''.<ref>{{cita web|apelidos=Steve|nome=Huettel|título=Jeff Swanagan, who turned around the financially foundering Florida Aquarium, dies at 51|url=http://www.tampabay.com/news/business/jeff-swanagan-who-turned-around-florida-aquarium-dies-at-51/1014238|dataacceso=23 de febreiro de 2013|editor=[http://www.tampabay.com/ Tampa Bay Times]|lingua=en|data=29 de xuño de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151220001837/http://www.tampabay.com/news/business/jeff-swanagan-who-turned-around-florida-aquarium-dies-at-51/1014238|dataarquivo=20 de decembro de 2015|urlmorta=yes}}</ref> O Tampa Bay History Center, aberto o [[17 de xaneiro]] de [[2009]], é un museo sobre a historia de Tampa construído no Distrito de Channel. Dispón de 60.000 pés cadrados (5.600 m²) de exposicións que abarcan a historia de Tampa dende fai 12.000 anos. Tamén conta cunha galería con mapas de distintas épocas, un centro de investigación e unha tenda museo.<ref>{{cita web|apelidos=Hooper|nome=Ernest|editor=[http://www.tampabay.com/ Tampa Bay Times]|título=Dreamer's work for Tampa Bay History Center will endure for generations|url=http://www.tampabay.com/news/humaninterest/dreamers-work-for-tampa-bay-history-center-will-endure-for-generations/974591|dataacceso=23 de febreiro de 2013|data=9 de febreiro de 2009|lingua=en|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150204050439/http://www.tampabay.com/news/humaninterest/dreamers-work-for-tampa-bay-history-center-will-endure-for-generations/974591|dataarquivo=04 de febreiro de 2015|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|título=Tampa Bay History Center Opens As 'Jewel' Of City|url=http://www2.tbo.com/news/metro/2009/jan/18/na-tampa-bay-history-center-opens-as-jewel-of-city-ar-102511/|editor=[http://www2.tbo.com/ Tampa Bay Online]|dataacceso=23 de febreiro de 2013|lingua=en|autor=The Tampa Tribune|data=18 de xaneiro de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121004015708/http://www2.tbo.com/news/metro/2009/jan/18/na-tampa-bay-history-center-opens-as-jewel-of-city-ar-102511/|dataarquivo=04 de outubro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> Entre as áreas comercias máis coñecidas están a International Plaza and Bay Street, a WestShore Plaza, [[Soho, Tampa, Florida|Soho district]], e Hyde Park Village.<ref>{{cita novas|url=http://www.nytimes.com/2010/04/02/travel/02vintage.html|xornal=The New York Times|autor=Jen A.Miller|data=31 de marzo de 2010|título=Vintage Clothing Shops Thriving in Tampa|dataacceso=23 de febreiro de 2013}}</ref> En Palma Ceia tamén se atopa un distrito comercial, chamado Palma Ceia Design District.<ref>{{Cita web|url=http://www.tampabay.com/news/humaninterest/article925102.ece|title=Neighborhood notes: Group helps promote Palma Ceia merchants&nbsp;– St. Petersburg Times|publisher=Tampabay.com|accessdate=23 de febreiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100205052307/http://www.tampabay.com/news/humaninterest/article925102.ece|dataarquivo=05 de febreiro de 2010|urlmorta=yes}}</ref> Anteriormente, Tampa tamén acolleu o Floriland Mall (hoxe en día un parque empresarial), o Tampa Bay Center (demolido e reemplazado polas novas instalacións de adestramento dos [[Tampa Bay Buccaneers]], coñecidas como "One Buc Place"), e o East Lake Square Mall (actualmente outro parque empresarial). [[Ficheiro:Gasparilla Pirate Fest 2003 - Pirate Flagship Invading Tampa.jpg|miniatura|esquerda|O Gasparilla Pirate Festival]] === Acontecementos === Talvez os acontecementos máis coñecidos e esperados en Tampa son os da celebración anual do "Gasparilla", sobre todo o [[Gasparilla Pirate Festival]], unha parodia dunha invasión pirata realizada dende [[1904]] a finais de xaneiro ou comezos de febreiro. Comeza normalmente o "[[Martes de Carnaval]]", coa invasión da frota do [[pirata]] ''Jose Gasparilla'', e un desfile posterior con 400.000 asistentes, que contribúen con millóns de dólares á economía local. Ademais da invasión inicial, todos os anos entre xaneiro e marzo, realízanse outras moitas outras actividades, incluíndo o Gasparilla Children's Parade, un desfile infantil, o Sant'Yago Knight Parade, máis orientado cara os adultos, o Gasparilla Distance Classic, unha carreira que dedica o recaudado a distintas ONGs das zona, Gasparilla Festival of the Arts, e o Gasparilla International Film Festival, un dos maiores [[Festival de cinema|festivais de cine]] [[Cine independente|independente]], entre outros eventos.<ref>{{Cita web|url=http://www.tboextra.com/gasparilla/|título="TBO EXTRA Gasparilla"|autor=[http://www.tboextra.com/ ''TBOEXTRA.com'']|data=|obra=|editor=|dataacceso=29 de marzo de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100403211150/http://tboextra.com/gasparilla/|dataarquivo=03 de abril de 2010|urlmorta=yes}}</ref> Outros eventos de importancia son o Outback Bowl, que se celebra o día de [[aninovo|Ano Novo]] no [[Raymond James Stadium]]. Cada febreiro, o Florida State Fair reúne multitudes en torno ao estadio, mentres que o "Fiesta Day" celébrase o patrimonio herdado dos primeiros emigrantes que chegaron a Tampa, [[cuba]]nos, [[Alemaña|alemáns]], [[italia]]nos, [[África|afro]]-[[cuba]]nos, [[Xudaísmo|xudeus]] e [[España|españois]]. O India International Film Festival (IIFF) da Baía de Tampa tamén se realiza en febreiro. En abril o MacDill Air Fest é unha das maiores exhibicións aéreas dos Estados Unidos. O Guavaween, unha celebración na rúa a noite de [[Halloween]] co característico ambiente latino na [[Ybor City]].<ref>{{Cita web|url=http://www.tampagov.net/news_and_events/feature_events/|título="Feature Events"|autor=[http://www.tampagov.net/ ''TampaGov''.]|data=|obra=|editor=|dataacceso=29 de marzo de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070606223101/http://www.tampagov.net/news_and_events/feature_events/|dataarquivo=06 de xuño de 2007|urlmorta=yes}}.</ref> O centro de Tampa acolle a maior colección de anime en Florida, co Metrocon, un acontecemento de tres días que se celebra en xuño ou en xullo no [[Centro de Convencións de Tampa]].<ref>{{Cita web|url=http://www.metroconventions.com/control.cfm?ID=602|título="Metrocon About Metrocon"|autor=|data=|obra=|editor=|dataacceso=13 de agosto de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120827170717/http://www.metroconventions.com/control.cfm?ID=602|dataarquivo=27 de agosto de 2012|urlmorta=yes}}</ref> Ybor tamén reciben cada ano o "GaYbor Days", unha festa realizado na rúa na que participan [[LGBT]], organízao a GaYBOR District Coalition in Historic Ybor City.<ref>{{Cita web|url=http://www.tampabay.com/features/events/article657346.ece?comments=legacy|title=GaYbor Days will make your Fourth fabulous&nbsp;– St. Petersburg Times|publisher=Tampabay.com|accessdate=23 de febreiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110607045702/http://www.tampabay.com/features/events/article657346.ece?comments=legacy|dataarquivo=07 de xuño de 2011|urlmorta=yes}}</ref> O Tampa International Gay and Lesbian Film Festival, o maior festival cinematográfico da cidade, celébrase todos os anos dende [[1989]]<ref>{{Cita web |url=https://www.tiglff.com/pressRls/Clip%20Ranks%20in%20top%2025%20Events%20release.doc |título="Clip ranks in top 25 events" |autor=[https://www.tiglff.com/ ''Tampa International Gay and Lesbian Film Festival''] |data=1 de agosto de 2008 |obra= |editor= |dataacceso=29 de marzo de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110717055938/https://www.tiglff.com/pressRls/Clip%20Ranks%20in%20top%2025%20Events%20release.doc |dataarquivo=17 de xullo de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> e un dos maiores festivais de cine independente gay do país.<ref>{{Cita web |url=http://past.tiglff.com/documents/gaz-Nov07-web.pdf |formato=pdf |lingua=en |páxina=46 |título="The Last Word" |autor=Feist,Brian |data=Novembro de 2007 |obra= |editor=''The Gazette'' |dataacceso=29 de marzo de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110717054825/http://past.tiglff.com/documents/gaz-Nov07-web.pdf |dataarquivo=17 de xullo de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Tampa First Baptist Church01.jpg|dereita|miniatura|Unha igrexa bautista no Kennedy Boulevard]] === Relixión === As comunidades [[Relixión|relixiosas]] existen en Tampa dende [[1846]], cando unha congregación [[Metodismo|metodista]] creou a primeira [[Congregación|igrexa]] da cidade,<ref name=floridahistory>{{Cita web|url=http://floridahistory.org/tampa.htm|título=“Tampa&nbsp;– Florida’s Industrial Port City”|lingua=en|autor=[http://floridahistory.org/ ''Florida History Internet Center''.]|data=|obra=|editor=|dataacceso=27 de febreiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101021155929/http://floridahistory.org/tampa.htm|dataarquivo=21 de outubro de 2010|urlmorta=yes}}</ref> pasando por [[1939]], cando un mozo de 21 anos, nado en [[Charlotte, Carolina do Norte|Charlotte]] e chamado [[Billy Graham]] comezou a súa carreira como evanxelista e predicador no centro da cidade, na Franklin Street,<ref name=connection>{{Cita web|url=http://www.tampagov.net/files/tampa_connection_project_20030512.pdf|título=“Downtown Tampa: Its Cultural and Historical Significance”|autor=The Tampa Connection Project|data=|formato=pdf|obra=|lingua=en|editor=[http://www.tampagov.net/ ''TampaGov''.]|dataacceso=27 de febreiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071025003643/http://www.tampagov.net/files/Tampa_Connection_Project_20030512.pdf|dataarquivo=25 de outubro de 2007|urlmorta=yes}}.</ref> ata hoxe en día. Entre as [[igrexa (arquitectura)|estruturas relixiosas]] máis importantes están a Sacred Heart Catholic Church, un referente da cidade, que destaca erguida no centro da cidade dende [[1905]], cando foi construída, é famosa polo seu [[Románico|estilo neorrománico]] de [[granito]] e [[mármore]] con [[Vidreira gótica|vidreiras]] de [[Alemaña|orixe alemá]] feitas a man,<ref name=Sacred>{{Cita web|url=http://www.sacredheartfla.org/resources/ParishHistory.shtml|título=“Sacred Heart Parish History”|autor=[http://www.sacredheartfla.org/ ''Sacred Heart Catholic Church''.]|data=|obra=|editor=|dataacceso=27 de febreiro de 2010|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100213235014/http://www.sacredheartfla.org/resources/ParishHistory.shtml|dataarquivo=13 de febreiro de 2010|urlmorta=yes}}.</ref> A St. James Episcopal House of Prayer, cunha distintiva pedra, que aparece clasificada no [[Rexistro de Lugares Históricos|Rexistro Nacional de Lugares Históricos]],<ref>[http://stjameshoptpa.com/about-us.html “Our History”.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100118063927/http://stjameshoptpa.com/about-us.html |date=18 de xaneiro de 2010 }} [http://stjameshoptpa.com/ ''St. James House of Prayer''.] Consultado o 27 de febreiro de 2010.</ref> e a igrexa St. Paul [[Igrexa Episcopal Metodista Africana|A.M.E.]], que visitaron persoas tan ilustres coma [[Martin Luther King|Martin Luther King, Jr.]],<ref name=connection/> e o [[Presidentes dos Estados Unidos de América|presidente]] [[William Jefferson Clinton|Bill Clinton]].<ref>{{Cita web |url=http://millercenter.org/scripps/archive/speeches/detail/4599 |título=“Remarks to the Congregation of St. Paul’s AME Church” |autor=Clinton, William Jefferson |data=3 de novembro de 1996 |obra= |editor=[http://millercenter.org/ ''The Miller Center of Public Affairs at the University of Virginia''.] |dataacceso=27 de febreiro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100408015103/http://millercenter.org/scripps/archive/speeches/detail/4599 |dataarquivo=08 de abril de 2010 |urlmorta=yes }}. .</ref> Tanto a St. James Episcopal House of Prayer como a St. Paul A.M.E recibiron a distinción de lugar de interese por parte do goberno local.<ref>{{Cita web|url=http://www.tampagov.net/dept_Historic_Preservation/information_resources/landmark_structures/index.asp?sitemenuhide=n|título=“Landmark Structures”|autor=[http://www.tampagov.net/ ''TampaGov''.]|data=26 de abril de 2010|obra=|editor=|dataacceso=22 de xaneiro de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111116002303/http://www.tampagov.net/dept_Historic_Preservation/information_resources/landmark_structures/index.asp?sitemenuhide=n|dataarquivo=16 de novembro de 2011|urlmorta=yes}}</ref> A comunidade relixiosa de Tampa conta cunha ampla representación de [[Cristianismo|denominacións cristiás]], entre as que se atopan, os [[Presbiterianismo|Presbiterianos]], os [[Luteranismo|Luteranos]], a [[Ciencia cristiá]], a Igrexa de Deus, a Igrexa Unida de Cristo, a Igrexa Filipina Independente, a Unitarismo universalista, a Igrexa da Comunidade Metropolitana, a [[Igrexa Adventista do Sétimo Día]], [[Igrexa Ortodoxa]] ([[Grecia|grega]], [[Copto|Copta]], [[Igrexa Ortodoxa Siríaca|Siria]], e a OCA), varios movementos [[Pentecostalismo|pentecostalistas]], [[Igrexa anglicana|anglicanos]], os [[Sociedade Relixiosa dos Amigos|Quakers]], [[Testemuñas de Xeová]], e a [[Igrexa de Xesús Cristo dos Santos dos Últimos Días]]. Tampa tamén ten varias [[Sinagoga]]s [[Xudaísmo|xudías]] practicantes [[Igrexa ortodoxa|Ortodoxos]], [[Xudaísmo conservador|conservadores]], e reformistas. Ao redor da cidade atópanse varias [[mesquita]]s para os practicantes do [[islam]], así como un [[templo]] [[Budismo|budista]] para os [[Budismo tibetano|budistas tibetanos]], un [[Wat]] [[Theravada]] ,<ref>{{Cita novas|title='A little piece of Thailand'|url=http://www.sptimes.com/2003/04/14/TampaBay/_A_little_piece_of_Th.shtml|author=Pichaya Fitts|date=14 de abril de 2003|newspaper=[[Tampa Bay Times]]|accessdate=1 de xaneiro de 2012}}</ref> e varios lugares mais de oración para as relixións [[Hinduísmo|hindú]] e [[Fe Bahá'í]]. Tamén a [[Igrexa da Ciencioloxía]], que conta cunha base preto de [[Clearwater, Florida|Clearwater]], ten un centro dedicado ao culto na cidade.<ref>{{Cita web |url=http://www.scientology-tampa.org/ |título=''Church of Scientology Tampa'' |autor=[http://www.scientology.org/ Scientoly in Tampa] |data= |obra= |editor= |dataacceso=23 de febreiro de 2013}}.</ref> [[Ficheiro:St. Pete Times Forum interior.jpg|miniatura|dereita|Interior do St. Pete Times Forum durante un partido de [[hóckey xeo]]]] == Deporte == === Deporte profesional === Tampa ten representación nas tres grandes ligas deportivas dos Estados Unidos: a [[National Football League|NFL]], a [[National Hockey League|NHL]] e a [[Major League Baseball|MLB]]. Os [[Tampa Bay Buccaneers]] da [[National Football League|NFL]] e os [[Tampa Bay Lightning]] da [[National Hockey League|NHL]] teñen a súa sede en Tampa, os [[Tampa Bay Rays]] da [[Major League Baseball]] xogan ao outro lado da baía, en [[San Petersburgo, Florida|San Petersburgo]]. Como indica o seu nome, estes equipos, xunto con algúns outros, representan a toda a [[Área da Baía de Tampa|área metropolitana da Baía de Tampa]]. Ademais destes equipos, os [[Orlando Magic]] da [[National Basketball Association|NBA]] xogan a unha hora e media de distancia da zona de Tampa. ==== Fútbol americano ==== * Os [[Tampa Bay Buccaneers]] comezaron en [[1976]] como un equipo reserva da [[National Football League|NFL]]. Comezaron de forma desastrosa, perdendo os primeiros 26 partidos que disputaron, marcando así un récord de derrotas consecutivas. Despois dun curto período de éxito a comezos da década de [[1970]], os Bucs volveron outra vez á súa tendencia perdedora, chegando ao punto de perder dez partidos durante doce tempadas consecutivas. O adestrador [[Tony Dungy]], contratado en [[1996]], levou ao equipo a unha mellora do substancial, que finalmente fixo que este conseguira o seu primeiro título de [[Super Bowl]] en [[2002]] cando o adestrador era [[Jon Gruden]]. * Tampa acolleu catro partidos da Super Bowl: [[Super Bowl|Super Bowl XVIII]] ([[1984]]), [[Super Bowl|Super Bowl XXV]] ([[1991]]), [[Super Bowl|Super Bowl XXXV]] ([[2001]]), e a [[Super Bowl|Super Bowl XLIII]] ([[2009]]). Nas dúas primeira ocasións, o partido disputouse no antigo [[Tampa Stadium]], e as dúas últimas no Raymond James Stadium. * Os [[Tampa Bay Storm]] trasladáronse en 1991 á zona, dende a cidade de [[Pittsburgh, Pennsylvania|Pittsburgh]], e gañaron rapidamente o seu primeiro campionato de [[Arena Bowl]]. Polo momento conseguiron catro trofeos ([[1993]], [[1995]], [[1996]], e [[2003]]), máis que calquera outro equipo da [[Arena Football League]]. Os Storm xogaron no Tropicana Field ata [[1997]], ano no que se trasladaron ao [[Tampa Bay Times Forum]]. ==== Hóckey ==== Os [[Tampa Bay Lightning]], da [[NHL]] creáronse en [[1992]], e actualmente xogan os seus partidos como local no [[Tampa Bay Times Forum]], localizado no distrito de Channelside, no centro de Tampa. En [[2004]], o equipo gañou o seu primeiro campionato [[Stanley Cup]], derrotando na final aos [[Calgary Flames]].<ref>{{cita web|título=Fedotenko scores both Tampa goals|url=http://sports.espn.go.com/nhl/recap/_/id/240607020/calgary-flames-vs-tampa-bay-lightning |editor=[[ESPN]]|dataacceso=7 de marzo de 2013|lingua=en|data=7 de xuño de 2004}}</ref> ==== Béisbol ==== [[Ficheiro:TropicanaFieldEntrance.JPG|miniatura|O Tropicana Field en [[2008]].]] A área da Baía de Tampa acolleu durante moito tempo adestramento de primavera, [[minor league baseball|ligas menores]], e torneos de béisbol afeccionado.<ref>{{cita web|título=Southeastern Region State Champions|url=http://www.unpage.org/southeast/ser-state.htm#Florida|dataacceso=3 de marzo de 2013|data=20 de agosto de 2012}}</ref> Debido a isto, entre as décadas de [[1980]] e [[1990]] houbo certa rivalidade entre os equipos da cidade por ter unha [[franquía]] na [[Major League Baseball]], ata que os [[Tampa Bay Rays]] (coñecidos orixinalmente como "Devil Rays") comezaron a xogar, en [[1998]], no [[Tropicana Field]] en [[San Petersburgo, Florida|San Petersburgo]]. Tras unha década sen conseguir ningún título, os Rays clasificáronse para a [[World Series|World Series de 2008]] e gañaron a American League East en [[2008]] e [[2010]], e a American League Wild Card en [[2011]]. No ano [[2007]], o equipo comezou a buscar un estadio que estivera preto do centro de poboación da zona. O Centro de Tampa barállase como posible emprazamento, entre outros lugares.<ref>{{cita web|url=http://www2.tbo.com/content/2010/may/19/group-seeks-land-rays-stadium-downtown-tampa/sports-rays/|título=Group seeks land for Rays stadium in downtown Tampa |editor=[http://www2.tbo.com/ tbo.com] |date= 19 de maio de 2010 |dataacceso=3 de marzo de 2013}}</ref> Varios equipos da Major League baseball realizan a súa pretemporada na zona, e a maioría tamén posúen equipos da [[Florida State League]], que forma parte da [[Class A-Advanced|Class-A]]. Os [[New York Yankees]] e a súa filial, os [[Tampa Yankees]] utilizan o George M. Steinbrenner Field, na Dale Mabry Highway. ==== Fútbol ==== * Os [[Tampa Bay Rowdies]] da [[North American Soccer League|North American Soccer League orixinal]] foron a primeira franquía deportiva de certa importancia da zona, comezaron xogando no Estadio de Tampa en [[1975]]. Os Rowdies alcanzaron un grande éxito de forma inmediata, atraendo multitudes ao seu estadio e gañando a primeira [[Soccer Bowl]] disputada ese mesmo ano, levando a Tampa o primeiro trofeo gañado nunha competición profesional por un equipo da cidade. A pesar de que a NASL desapareceu en [[1984]], os Rowdies seguiron competindo e varias ligas de [[fútbol sala]] ata que finalmente se disolveron en [[1993]].<ref>{{cita novas|título=Don't hold your breath as Rowdies unveil schedule|xornal=The Evening Independent|data=10 de novembro de 1983|lingua=en}}</ref> * O equipo refundouse no ano [[2008]] e comezou a competir na [[North American Soccer League]], cando esta se volveu celebrar en [[2011]]. O equipo tivo que adoptar temporalmente o nome de ''FC Tampa Bay'' en [[2010]], debido a disputas pola licenza do alcume "Rowdies", pero finalmente estes litixios resolvéronse ao seu favor e puido pasar a utilizar tanto o escudo coma o nome do equipo orixinal antes de que comezara a tempada [[2012]]-[[2013]]. Xogaron no George M. Steinbrenner, en Tampa, durante a súa primeira tempada, pero trasladáronse ao [[Al Lang Field]], en San Petersburgo, no 2011.<ref>{{cita web |autor=Join the discussion: Click to view comments, add yours |url=http://www.tampabay.com/sports/soccer/tampa-bays-pro-soccer-team-reclaims-the-rowdies-name/1206403 |título="Tampa Bay's pro soccer team reclaims Rowdies name" |editor=Tampabay.com |date=15 de decembro de 2011 |dataacceso=6 de marzo de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120325060128/http://www.tampabay.com/sports/soccer/tampa-bays-pro-soccer-team-reclaims-the-rowdies-name/1206403 |dataarquivo=25 de marzo de 2012 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rowdiessoccer.com/index.php?id=31&newsid=1609 |título=The Rowdies Return |editor=Rowdiessoccer.com |data= |dataacceso=6 de marzo de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120109144846/http://www.rowdiessoccer.com/index.php?id=31&newsid=1609 |dataarquivo=09 de xaneiro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> ==== Deportes universitarios ==== * A [[Universidade do Sur de Florida]] comezou xogando diversos deportes en [[1965]]. Os [[South Florida Bulls]] crearon un equipo de baloncesto en [[1971]] e un equipo de fútbol en [[1998]]. Os Bulls de fútbol uníronse á Big East Conference en [[2005]], e baixo a dirección do seu ex-adestrador Jim Leavitt, chegaron ao segundo posto na [[Bowl Championship Series|BCS]] do [[2007]].<ref>{{cita web |url=http://collegefootball.rivals.com/content.asp?CID=722502 |título=Meet the driving force behind South Florida |nome=Matt |apelidos=Hayes |editor=''Rivals.com'' |data=4 de outubro de 2007 |dataacceso=6 de marzo de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131224111337/http://collegefootball.rivals.com/content.asp?CID=722502 |dataarquivo=24 de decembro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> * Os espartanos da [[Universidade de Tampa]], situados no centro de Tampa, son a organización deportiva en activo máis antiga da cidade, comezando a xogar en [[1933]]. Os "Tampa U" tiveron un comezo fulgurante na [[Division I (NCAA)|Division I]] de fútbol e foron o primeiro equipo que utilizou de forma regular o [[Tampa Stadium]], antes de abandonar a competición en 1974. Actualmente, os UT compiten na NCAA Division II level na Sunshine State Conference (SSC).<ref>{{cita web|título=UT Journal Winter|url=http://www.ut.edu/uploadedFiles/Alumni,_Development/UT_Journals/UTJournalWinter07.pdf|dataacceso=6 de marzo de 2013|formato=pdf|data=Inverno de 2007}}</ref> {{panorama|RJSPAN.jpg|1100px|O [[Raymond James Stadium]] no ano [[2009]]}} === Estadios === {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%" ! colspan="6" align="center" background: #ccddcc |<span style="font-size:110%;">'''''Estadios na Baía de Tampa'''''</span> |- ! width="150 px" style="background:#CE542C; color:Black"|<span style="color:#0D0DF2;">Equipo</span> ! width="100 px" style="background:#CE542C; color:Black"|<span style="color:#0D0DF2;">Deporte</span> ! width="150 px" style="background:#CE542C; color:Black"|<span style="color:#0D0DF2;">Liga</span> ! width="150 px" style="background:#CE542C; color:Black"|<span style="color:#112E70;">Estadio</span> ! width="50 px" style="background:#CE542C; color:Black"|<span style="color:#112E70;">Ano de construción</span> ! width="100 px" style="background:#CE542C; color:Black"|<span style="color:#112E70;">Capacidade</span> |- | [[Tampa Bay Buccaneers]] || [[Ficheiro:Rugby union pictogram.svg|100px|center|Fútbol americano]] || [[National Football League]] (NFL) - [[NFC South]] || [[Raymond James Stadium]]<sup>(Tampa)</sup> || [[1998]] || 66.321 |- | [[Tampa Bay Storm]] || [[Ficheiro:Rugby union pictogram.svg|100px|center|Fútbol americano de arena (variante do fútbol americano xogado en recintos pechados)]] || [[Arena Football League]] (AFL) - [[Southern Division (AFL)|Southern Div.]] || [[Tampa Bay Times Forum]]<sup>(Tampa)</sup> || [[1996]] || 19.500<ref>{{Cita web |lingua=en|url=http://www.isitpacked.com/2010/11/04/top-5-busiest-arenas-in-america/ |título=Debido ao tamaño do terreo de xogo, varía o número de espectadores, segundo se disputen distintos deportes |autor= [http://www.isitpacked.com/ Is It Packed? ] |data= 4 de novembro de 2010 |obra= |editor= |dataacceso= 15 de febreiro de 2013}}</ref> |- | [[Tampa Bay Rays]] || [[Ficheiro:Baseball pictogram.svg|100px|centro|Béisbol]] || [[Major League Baseball]] - [[American League East|AL East]] || [[Tropicana Field]]<sup>[[San Petersburgo, Florida|(San Petersburgo)]]</sup> || [[1986]] || 42.735 |- | [[Tampa Bay Rowdies]] || [[Ficheiro:Futsal pictogram.svg|100px|centro|Fútbol]] || [[North American Soccer League]] (NASL) || [[Progress Energy Park|Al Lang Stadium]]<sup>[[San Petersburgo, Florida|(San Petersburgo)]]</sup> || [[1947]] || 7227 |- | [[Tampa Bay Lightning]] || [[Ficheiro:Ice hockey pictogram.svg|100px|centro|Hóckey sobre xeo]]|| [[National Hockey League]] (NHL) - [[Atlantic Division (NHL)|Atlantic Division]] || [[Tampa Bay Times Forum]]<sup>(Tampa)</sup> || [[1996]] || 19.204<ref>{{cita novas|título=Tampa Bay Lightning Owner: No Immediate Plans to Seek Renovation Reimbursement|apelidos=Damian|nome=Cristodero|lingua=en|url=http://www.tampabay.com/sports/hockey/lightning/tampa-bay-lightning-owner-no-immediate-plans-to-seek-renovation/1197285|xornal=[[Tampa Bay Times|St. Petersburg Times]]|data=18 de outubro de 2011|dataacceso=18 de outubro de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131219034110/http://www.tampabay.com/sports/hockey/lightning/tampa-bay-lightning-owner-no-immediate-plans-to-seek-renovation/1197285|dataarquivo=19 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> |- | [[Universidade do Sur de Florida|University of South Florida Bulls Basketball]] || [[Ficheiro:Basketball pictogram.svg|100px|centro|Baloncesto]] || [[NCAA Division I]] - [[Big East Conference]] || [[USF Sun Dome]]<sup>(Tampa)</sup> || [[1980]] || 10411 |- | [[Tampa Bay Strong Dogs]] || [[Ficheiro:Basketball pictogram.svg|100px|centro|Baloncesto]] || [[American Basketball Association]] (ABA) || [[Bob Martinez Sports Center]]<sup>(Tampa)</sup> || [[1984]] || 3432 |} == Cidades irmandadas == A cidade de Tampa está irmandada coas seguintes cidades:<ref>{{Cita web |url=http://www.tampagov.net/information_resources/miscellaneous_documents/archives/_sister_cities.asp |title=Tampa Sister Cities from City of Tampa website |publisher=Tampagov.net |date= |accessdate=23 de febreiro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071018172325/http://www.tampagov.net/information_resources/miscellaneous_documents/archives/_sister_cities.asp |dataarquivo=18 de outubro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> {| |- | valign="top" | * {{COLb}} [[Barranquilla]] * {{FRAb}} [[Le Havre]] * {{ARGb}} [[Córdoba, Arxentina|Córdoba]] * {{ISRb}} [[Ashdod]] * {{ITAb}} [[Agrigento]] | valign="top" | * {{MEXb}} [[Veracruz]] * {{MEXb}} [[Boca del Río, Veracruz|Boca del Río]] * {{ASTb}} [[Oviedo]] * {{TURb}} [[Esmirna]] |} == Galería de imaxes == {{Galería |title= |width=175 |height=140 |lines=3 |align=center |Ficheiro:TampaStreetcarsAug2008BreezerUnderArch.jpg|O tranvía percorrendo Tampa. |Ficheiro:Amtrak - Tampa Union Station.jpg|Estación do ferrocarril. |Ficheiro:Tampa architectural photos 262.jpg|Paseo de Tampa, ao longo do río Hillsborough. |Ficheiro:Tampa Fire Department Station No. 1.jpg|Departamento de bombeiros. |Ficheiro:Tampapolicebldg.JPG|Departamento de policía de Tampa. |Ficheiro:Macdill-main-gate.jpg|Entrada principal da MacDill AFB. |Ficheiro:Tampa Centro Asturiano02.jpg| O Centro Asturiano de Tampa, na Ybor City. |Ficheiro:Centro Español de Tampa.jpg|O Centro Español de Tampa, na 7º avenida. |Ficheiro:Florida-aquarium-tampa.jpg|Acuarium de Tampa. |Ficheiro:Edge-of-africa-giraffes.jpg|Xirafas no Busch Gardens Tampa Bay. |Ficheiro:Lowry Park Zoo Sign in Tampa.jpg|Parque zoolóxico de Lowry. |Ficheiro:SS AMERICAN VICTORY.JPG|O SS American Victory, actualmente un barco museo. |Ficheiro:Sunshine Skyway Bridge - Detail.jpg|O Sunshine Skyway Bridge. |Ficheiro:Tampa Bay Times, North Side during GOP2012.jpg|O Tampa Bay Times Forum, durante a Convención Nacional Republicana de 2012. |Ficheiro:St Pete Times Forum At Sunset.jpg|O St. Pete Times Forum. |Ficheiro:City Hall Building, Tampa, Florida.jpg|Casa do concello de Tampa, construída en 1915. |Ficheiro:Tampaconventionnorth.JPG|Centro de Convencións de Tampa. |Ficheiro:Tampa Ybor Factory01.jpg|Antiga fábrica de puros Ybor. |Ficheiro:Florida State Fair 2008.jpg|Feira Estatal de Florida, celebrada en Tampa en 2008. |Ficheiro:Tampa FL St Andrews Episc Church sq pano01.jpg|Igrexa episcopal de St. Andrews. |Ficheiro:Seminole Heights United Methodist Church.jpg|Igrexa Metodista Seminole. |Ficheiro:Hillsborough High School Clock Tower.jpg|Torre do reloxo do Centro de Educación Secundaria Hillsborough. |Ficheiro:N5021589 35562644 6598.jpg|Banda da Universidade do Sur de Florida durante un partido. |Ficheiro:Iconic-U.jpg|O emblemático símbolo do búfalo nun encontro dos South Florida Bulls. |Ficheiro:Rowdies02.jpg|Os Tampa Bay Rowdies ao remate dun partido en 2010. |Ficheiro:Buccaneers01.jpg|Os Tampa Bay Buccaneers durante un partido. |Ficheiro:Night View Glazer Children's Museum.jpg|Museo dos nenos Glazer. |Ficheiro:TampaAerial-03.JPG|Vista de Tampa dende o aeroporto internacional. }} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Tampa, Florida|Tampa}} {{Wiktionary|Tampa}} {{Wikiquote|Tampa|Tampa}} === Bibliografía === * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Cinchett|nome=John|título=Vintage Tampa Signs and Scenes|publisher=Arcadia Publishing|localización=Tampa|year=2009|isbn=978-0-7385-6836-2}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Brown|nome=Canter|título=Tampa before the Civil War|publisher=University of Tampa Press|localización=Tampa|year=1999|isbn=978-1-879852-64-8}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Brown|nome=Canter|título=Tampa in Civil War & Reconstruction|publisher=University of Tampa Press|localización=Tampa|year=2000|isbn=978-1-879852-68-6}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Kerstein|nome=Robert|título=Politics and Growth in Twentieth-Century Tampa|url=https://archive.org/details/politicsgrowthin0000kers|publisher=University Press of Florida|localización=Gainesville, FL|year=2001|isbn=0-8130-2083-2}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Lastra|nome=Frank|título=Ybor City: the Making of a Landmark Town|publisher=University of Tampa Press|localización=Tampa|year=2005|isbn=978-1-59732-003-0}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Milanich|nome=Jerald|título=Florida Indians and the Invasion from Europe|publisher=University Press of Florida|localización=Gainesville, FL|year=1995|isbn=0-8130-1360-7}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Mormino|nome=Gary|título=The Immigrant World of Ybor City|url=https://archive.org/details/immigrantworldof0000morm|publisher=University Press of Florida|localización=Gainesville, FL|year=1998|isbn=978-0-8130-1630-6}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Pizzo|nome=Anthony|título=Tampa Town 1824–1886: Cracker Village with a Latin Accent|publisher=Hurricane House|localización=Tampa, Fl|year=1968}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Pizzo|nome=Anthony|título=Tampa the Treasure City|url=https://archive.org/details/tampatreasurecit0000morm|publisher=Continental Heritage Press|localización=Tulsa, OK|year=1983|isbn=978-0-932986-38-2}} * {{cita libro|lingua=en|apelidos=Stewart|nome=George|título=Names on the Land: a Historical Account of Place-Naming in the United States|url=https://archive.org/details/namesonlandhisto0000stew_q0q6|publisher=NYRB Classics|localización=New York|year=2008|isbn=978-1-59017-273-5}} === Outros artigos === * [[Lista de alcaldes de Tampa]] * [[Escudo de Tampa]] * [[Bandeira de Tampa]] * [[Lista de cidades dos Estados Unidos de América por poboación]] === Ligazóns externas === * [http://www.tampagov.net/ Páxina Web da cidade] {{en}}. * [http://www.visittampabay.com/ Centro de Convecións e Oficina de Turismo] {{en}}. * [http://www.tampachamber.com/ Cámara de Comercio de Tampa] {{en}}. * [http://www.tampapix.com/ Páxina web de Tampa dedicada a imaxes históricas de Tampa] {{en}}. * [http://www.dmoz.org/Regional/North_America/United_States/Florida/Metro_Areas/Tampa_Bay_Area/ A Baía de Tampa no] [[Open Directory Project]] {{en}}. * [https://web.archive.org/web/20190119071519/http://www.tampachanging.com/ Tampa Changing]&nbsp;– Comparativa entre as imaxes históricas e actuais de Tampa {{en}}. * [https://web.archive.org/web/20130123154138/http://www.tampaguide.com/ Guía para visitar Tampa] {{en}}. * [http://www.galiciaenelmundo.es/gl/centrogallego/pena-galega-de-tampa Peña galega de Tampa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131224111700/http://www.galiciaenelmundo.es/gl/centrogallego/pena-galega-de-tampa |date=24 de decembro de 2013 }}. * [http://www.google.com/mapmaker?ll=27.948843,-82.456598&spn=0.043369,0.055189&t=m&z=14&vpsrc=6&q=Tampa,+Florida,+Estados+Unidos+de+Am%C3%A9rica+-+United+States+of+America&hl=gl&utm_medium=website&utm_campaign=relatedproducts_maps&utm_source=mapseditbutton_normal Tampa en Google maps] {{Navboxes |title=Artigos relacionados con Tampa e co [[Condado de Hillsborough, Florida|<span style="color:#274395;">Condado de Hillsborough</span>]] |titlestyle = background: #FFC71E; color:#274395; |list1= {{Cidades con máis de 100000 habitantes en Florida}} {{Florida}} {{Tampa, Florida}} {{Área da Baía de Tampa}} {{Cidades con máis poboación dos Estados Unidos}} }} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tampa, Florida]] [[Categoría:Sedes de Condado en Florida]] 25elqbnhutrgm2d8vtfptvdblph9ery 0 235669 6147727 6139452 2022-08-01T20:51:48Z Xosema 4817 /* Historial de lanzamentos */ Novos lanzamentos wikitext text/x-wiki {{Foguete |imaxe = COTS 2 Falcon9Dragon - May 18.jpg |imsize = 250 |pe de foto = Falcon 9 na rampla de lanzamento, preparado para o terceiro voo. |nome = Falcon 9 |función = Lanzador espacial pesado. |fabricante = [[SpaceX]] |país-orixe = [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] |altura = 55,0 m<ref name=astronautix>{{Cita web|url= http://www.astronautix.com/lvs/falcon9.htm|título= Falcon 9|dataacceso=28 de xaneiro de 2013|autor= Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> |diámetro = 3,60 m<ref name=astronautix/> |masa = 333.400 kg<ref name=astronautix/> |etapas = 2<ref name=astronautix/> |carga-LEO = 10.450 kg<ref name=astronautix/> |sitio-carga = [[Órbita de transferencia xeoestacionaria|GEO]] |carga = 4540 kg<ref name=astronautix/> |familia = [[Falcon (foguetes)|Falcon]]<ref name=astronautix/> |derivados = |estado = Activo<ref name=astronautix/> |sitios = [[Centro Espacial de Cabo Cañaveral]]<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> |lanzamentos = |éxitos = |parcial = |primeiro = 4 de xuño de 2010<ref name=astronautix/> |último = |datosetapa = {{Foguete/Etapa |tipo = etapa |etapano = Primeira |nome = Falcon 9-1<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> |lonxitude = |diámetro = 1,70 m<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> |baleiro = |cheo = |motores = 9 [[Merlin 1-C]]<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> |pulo = |SI = |tempocombustión = |propelente = [[Queroseno]]/[[Oxíxeno líquido]]<ref name=astronautix/> }} {{Foguete/Etapa |tipo = etapa |etapano = Segunda |nome = Falcon 9-2<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> |lonxitude = |diámetro = 1,70 m<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> |baleiro = |cheo = |motores = 1 Merlin 1-C<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> |pulo = |SI = |tempocombustión = |propelente = Queroseno/Oxíxeno líquido<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> }} }} '''Falcon 9''' é un dos modelos de foguete da serie [[Falcon (foguetes)|Falcon]], construído por [[SpaceX]].<ref name=astronautix/> == Características == Falcon 9 foi deseñado pola empresa SpaceX para ser un lanzador barato e parcialmente reutilizable. Como propelente usa [[queroseno]] e [[oxíxeno líquido]] e a primeira versión usaba nove motores [[Merlin 1-C]] na primeira etapa e un Merlin 1-C na segunda. O Falcon 9 foi parte da oferta coa que SpaceX concursou na competición [[Commercial Orbital Transportation Services]] (COTS) da [[NASA]] e pola que recibiu 278 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]] para facer tres voos de demostración coa cápusula [[Dragon (nave espacial)|Dragon]] como carga. O 23 de decembro de 2008 a NASA anunciou que o Falcon 9 xunto coa cápsula Dragon foran elixidos para realizar voos de proba e abastecemento á [[Estación Espacial Internacional]] no período entre 2010 e 2014, cun valor de 1600 millóns de dólares.<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> A metodoloxía de lanzamento do Falcon 9 implica un sistema de "aguantar antes de soltar", no que un sistema de agarradoiras mantén no seu sitio ó foguete durante o prendido dos motores ata que a comprobación dos sistemas indica que todo está correcto e funcionan con normalidade. Se non é así, un sistema automático aborta o prendido e descarga os propelentes do foguete. Cada motor está rodeado dun escudo de [[kevlar]] para protexerse no caso de que algún motor veciño sufra algún problema que desemboque na explosión do mesmo. Moitos dos sistemas e principios nos que se basea o Falcon 9 foron probados previamente no [[Falcon 1]].<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> A estrutura dos tanques da primeira e segunda etapas están feitas na [[aliaxe]] [[aluminio 2219]]. A sección entre as dúas etapas está feita dunha estrutura en panel de abella de [[fibra de carbono]].<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> SpaceX desenvolveu o Falcon 9 desde a súa versión básica aplicando melloras e innovacións, co que existen varios modelos de Falcon 9.<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> ==Versións== ===Falcon 9 1.0=== É a versión orixinal. A primeira etapa era potencialmente reutilizable se fora recollida mediante [[paracaídas]]. Tivo o seu primeiro voo o 4 de xuño de 2010 e o último o 1 de marzo de 2013.<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/> ===Falcon 9 1.1=== A versión 1.1 ten unha primeira etapa con patas retráctiles potencialmente capaz de aterrar para a súa reutilización e usa motores [[Merlin 1-D]] en tódalas etapas. Ningún dos intentos de aterraxe deste modelo tivo éxito. O primeiro foi lanzado o 18 de abril de 2014 e o último o 17 de xaneiro de 2016.<ref name=gunter11>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/falcon-9_v1-1-r.htm|título=Falcon-9 v1.1|dataacceso=26 de marzo de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ===Falcon 9 1.1 ex=== Idéntico ao 1.1, pero sen patas para a aterraxe, co que aumenta a masa útil que pode poñer en órbita. O primeiro foi lanzado o 29 de setembro de 2013 e o último o 27 de abril de 2015.<ref name=gunter11ex>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/falcon-9_v1-1.htm|título=Falcon-9 v1.1(ex)|dataacceso=26 de marzo de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ===Falcon 9 1.2=== A versión 1.2, ou '''Falcon 9 Upgrade''', é unha versión mellorada con motores Merlin 1-D un 15% máis potentes, propelente densificado para que nos tanques caiba un 10% máis e, como resultado, un 30% máis de rendemento total, o que permite que a primeira etapa poida ser recuperada incluso nos lanzamentos enerxeticamente máis exixentes, como o lanzamento de satélites á [[órbita xeoestacionaria]]. A versión 1.2 foi a que conseguiu unha primeira aterraxe exitosa da primeira etapa. O primeiro membro foi lanzado o 22 de decembro de 2015 e o último o 18 de abril de 2018.<ref name=gunter12>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/falcon-9_v1-2.htm|título=Falcon-9 v1.2 (Falcon-9FT)|dataacceso=26 de marzo de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ===Falcon 9 1.2 ex=== A versión 1.2 ex é a versión sen patadas da 1.2 para poder lanzar máis carga. O primeiro foi lanzado o 16 de marzo de 2017 e o último o 29 de xuño de 2018.<ref name=gunter12ex>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/falcon-9_v1-2_ex.htm|título=Falcon-9 v1.2(ex) (Falcon-9FT(ex))|dataacceso=26 de marzo de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ===Falcon 9 1.2 Block 5 ex=== O Block 5 é unha versión con melloras menores sobre a versión 1.2, co primeiro foguete desta versión sendo lanzado o 11 de maio de 2018.<ref name=gunter12b5>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/falcon-9_v1-2_b5.htm|título=Falcon-9 v1.2 (Block 5) (Falcon-9FT (Block 5))|dataacceso=26 de marzo de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ===Falcon 9 1.2 Block 5 ex=== É un Block sen patas de aterraxe para incrementar o rendemento. O primeiro foi lanzado o 23 de decembro de 2018.<ref name=gunter12b5ex>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/falcon-9_v1-2_b5_ex.htm|título=Falcon-9 v1.2 (Block 5)(ex) (Falcon-9FT (Block 5)(ex))|dataacceso=26 de marzo de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- ! Voo<ref name=astronautix/><ref name=gunter1>{{Cita web|url= http://space.skyrocket.de/doc_lau/falcon-9.htm|título= Falcon-9|dataacceso=28 de xaneiro de 2013|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter12/><ref name=gunter12ex/><ref name=gunter12b5/><ref name=gunter12b5ex/> ! Data<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter12/><ref name=gunter12ex/><ref name=gunter12b5/><ref name=gunter12b5ex/> ! Carga<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter12/><ref name=gunter12ex/><ref name=gunter12b5/><ref name=gunter12b5ex/> ! Resultado<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter12/><ref name=gunter12ex/><ref name=gunter12b5/><ref name=gunter12b5ex/> ! Notas |- |1 |4 de xuño de 2010 |Maqueta da cápsula Dragon. |Éxito. |Primeiro voo dun Falcon 9 (1.0). |- |2 |8 de decembro de 2010 |[[Dragon C1]], [[SMDC-ONE 1]], [[Qbx 1]], [[Qbx 2]], [[Mayflower-Caerus]], Perseus 000, Perseus 001, Perseus 002, Perseus 003 |Éxito | |- |3 |22 de maio de 2012 |[[Dragon C2]], [[Celestis 11]] |Éxito | |- |4 |8 de outubro de 2012 |[[Dragon CRS-1]], [[Orbcomm|Orbcomm FM44]] |Éxito parcial |Fallo dun dos motores aos 80 segundos de voo. A cápsula Dragon foi posta en órbita, pero o Orbcomm foi posto nunha órbita demasiado baixa, reentrando na atmosfera. |- |5 |1 de marzo de 2013 |[[Dragon CRS-2]] |Éxito | |- |6 |29 de setembro de 2013 |[[CASSIOPE 1]] / CUSat / DANDE / POPACS 1 / POPACS 2 / POPACS 3 |Éxito | |- |7 |3 de decembro de 2013 |[[SES 8]] |Éxito | |- |8 |6 de xaneiro de 2014 |[[Thaicom 6]] |Éxito | |- |9 |18 de abril de 2014 |[[Dragon CRS-3]] / [[OPALS]] / [[HDEV]] / ALL-STAR/THEIA / [[KickSat 1]] / [[SporeSat 1]] / [[TSAT]] / PhoneSat 2.5 / Sprites |Éxito | |- |10 |14 de xullo de 2014 |[[Orbcomm|Orbcomm FM103 / FM104 / FM106 / FM107 / FM109 / FM111 / Orbcomm-OG2 Mass Simulator]] |Éxito | |- |11 |5 de agosto de 2014 |[[AsiaSat 8]] |Éxito | |- |12 |7 de setembro de 2014 |[[AsiaSat 6]] |Éxito | |- |13 |21 de setembro de 2014 |[[Dragon CRS-4]] / [[RapidScat]] / [[SpinSat]] |Éxito | |- |14 |10 de xaneiro de 2015 |[[Dragon CRS-5]] / CATS / Flock-1d' 1 / Flock-1d' 2 / AESP-14 |Éxito | |- |15 |11 de febreiro de 2015 |[[Dragon CRS-5]] / CATS / Flock-1d' 1 / Flock-1d' 2 / AESP-14 |Éxito | |- |16 |2 de marzo de 2015 |ABS 3A / Eutelsat 115 West B |Éxito | |- |17 |14 de abril de 2015 |[[Dragon CRS-6]] / Flock-1e 1 a 14 / Arkyd 3-Reflight / Centennial 1 |Éxito | |- |18 |27 de abril de 2015 |TürkmenÄlem 52E |Éxito | |- |19 |28 de xuño de 2015 |[[Dragon CRS-7]] / IDA 1 / Flock-1f 1 a 8 |Éxito | |- |20 |28 de xuño de 2015 |[[Dragon CRS-7]] / IDA 1 / Flock-1f 1 a 8 |Éxito | |- |21 |22 de decembro de 2015 |[[Orbcomm|Orbcomm FM105 / FM108 / FM110 / FM112 / FM113 / FM114 / FM115 / FM116 / FM117 / FM118 / FM119 / Orbcomm-OG2 Mass Simulator 2]] |Éxito | |- |22 |4 de marzo de 2016 |[[SES 9]] |Éxito | |- |23 |8 de abril de 2016 |[[Dragon CRS-8]] / BEAM |Éxito | |- |24 |6 de maio de 2016 |[[JCSat 14]] |Éxito | |- |25 |27 de maio de 2016 |[[Thaicom 8]] |Éxito | |- |26 |15 de xuño de 2016 |Eutelsat 117 West B / ABS 2A |Éxito | |- |27 |18 de xullo de 2016 |[[Dragon CRS-9]] / IDA 2 |Éxito | |- |28 |14 de agosto de 2016 |[[JCSat 16]] |Éxito | |- |29 |14 de xaneiro de 2017 |[[Iridium-NEXT|Iridium-NEXT 102 / 103 / 104 / 105 / 106 / 108 / 109 / 111 / 112 / 114]] |Éxito | |- |30 |19 de febreiro de 2017 |[[Dragon CRS-10]] / SAGE 3 / STP-H5 |Éxito | |- |31 |16 de marzo de 2017 |[[EchoStar 23]] |Éxito | |- |32 |30 de marzo de 2017 |[[SES 10]] |Éxito | |- |33 |1 de maio de 2017 |[[NROL 76]] |Éxito | |- |34 |15 de maio de 2017 |[[Inmarsat-5 F4]] |Éxito | |- |35 |3 de xuño de 2017 |[[Dragon CRS-11]] / NICER / MUSES / ROSA / Bird B / Bird G / Bird J / Bird M / Bird N |Éxito | |- |36 |23 de xuño de 2017 |[[BulgariaSat 1]] |Éxito | |- |37 |25 de xuño de 2017 |[[Iridium-NEXT|Iridium-NEXT 113 / 115 / 117 / 118 / 120 / 121 / 123 / 124 / 126 / 128]] |Éxito | |- |38 |5 de xullo de 2017 |[[Intelsat 35e]] |Éxito | |- |39 |14 de agosto de 2017 |[[Dragon CRS-12]] / CREAM / Kestrel Eye 2M / Dellingr / ASTERIA / OSIRIS-3U |Éxito | |- |40 |24 de agosto de 2017 |[[FORMOSAT 5]] |Éxito | |- |41 |7 de setembro de 2017 |[[X-37B OTV-5]] (USA 277) / USA 295 / USA 296 / USA 297 |Éxito | |- |42 |9 de outubro de 2017 |[[Iridium-NEXT|Iridium-NEXT 100 / 107 / 119 / 122 / 125 / 129 / 132 / 133 / 136 / 139]] |Éxito | |- |43 |11 de outubro de 2017 |[[EchoStar 105]] (SES 11) |Éxito | |- |44 |30 de outubro de 2017 |[[Koreasat 5A]] |Éxito | |- |45 |15 de decembro de 2017 |[[Dragon CRS-13]] / TSIS / SDS |Éxito | |- |46 |23 de decembro de 2017 |[[Iridium-NEXT|Iridium-NEXT 116 / 130 / 131 / 134 / 135 / 137 / 138 / 141 / 151 / 153]] |Éxito | |- |47 |8 de xaneiro de 2018 |Zuma |Éxito | |- |48 |31 de xaneiro de 2018 |[[GovSat 1]] (SES 16) |Éxito | |- |49 |22 de febreiro de 2018 |Paz / MicroSat 2a / MicroSat 2bDragon CRS-13]] / TSIS / SDS |Éxito | |- |50 |6 de marzo de 2018 |Hispasat 30W-6 / PODSAT 1 |Éxito | |- |51 |30 de marzo de 2018 |[[Iridium-NEXT|Iridium-NEXT 140 / 142 / 143 / 144 / 145 / 146 / 148 / 149 / 150 / 157]] |Éxito | |- |52 |2 de abril de 2018 |[[Dragon CRS-14]] / MISSE-FF 1 / ASIM / PFCS / RemoveDEBRIS / DebrisSat 1 / DebrisSat 2 / UBAKUSAT / 1KUNS-PF / Irazú |Éxito | |- |53 |18 de abril de 2018 |[[TESS]] |Éxito | |- |54 |11 de maio de 2018 |[[Iridium-NEXT|Iridium-NEXT 110 / 147 / 152 / 161 / 162]] / GRACE-FO 1 / GRACE-FO 2 |Éxito | |- |55 |11 de maio de 2018 |[[Bangabandhu 1]] |Éxito | |- |56 |4 de xuño de 2018 |SES 12 |Éxito | |- |57 |29 de xuño de 2018 |[[Dragon CRS-15]] / ECOSTRESS / Biarri-Squad 1, 2, 3 / Bird BTN / Bird MYS / Bird PHL |Éxito | |- |58 |22 de xullo de 2018 |Telstar 19V |Éxito | |- |59 |25 de xullo de 2018 |[[Iridium-NEXT|Iridium-NEXT 154 / 155 / 156 / 158 / 159 / 160 / 163 / 164 / 165 / 166]] |Éxito | |- |60 |7 de agosto de 2018 |[[Telkom 4]] |Éxito | |- |61 |10 de setembro de 2018 |Telstar 18V (APStar 5C) |Éxito | |- |62 |7 de outubro de 2018 |[[SAOCOM 1A]] |Éxito | |- |63 |15 de novembro de 2018 |Es'hail 2/AMSAT P4A |Éxito | |- |64 |3 de decembro de 2018 |[[SkySat 14]], [[SkySat 15]] / Eu:CROPIS / STPSat 5 / [[FalconSat 6]] / NEXTSat 1 / KazSTSAT / eXCITe / SeeMe / ICEYE X2 / BlackSky Global 2 / ESEO / Hawk A, B, C / Capella 1 / BlackHawk / CSIM-FD / Hiber 2 / ITASAT 1 / Landmapper-BC 4 / ORS 7A, 7B / Al-Farabi 2 / Astrocast 0.1 / Audacy 0 / BRIO / Centauri 1 / Eaglet 1 / Enoch / Flock-3s 1, 2, 3 / ICE-Cap / K2SAT / KazSciSat 1 / MinXSS 2 / Orbital Reflector / RAAF M1 / SeaHawk 1 / SNUSAT 2 / THEA / VESTA / AISTECHSAT 2 / PW-Sat 2 / SNUGLITE / VisionCube / RANGE A, B / Elysium-Star 2 / ExseedSat 1 / Fox 1C / Irvine 02 / JY1-Sat / KNACKSAT / MOVE 2 / SpaceBEE 5, 6, 7 / Suomi-100 / WeissSat 1 / Sirion Pathfinder 2 / OrbWeaver 1, 2 / SPAWAR-CAL O, OR, R |Éxito | |- |65 |5 de decembro de 2018 |[[Dragon CRS-16]] / GEDI / RRM3 / TechEdSat 8 / CAT 1 / CAT 2 / UNITE / Delphini 1 / Quantum Radar 1 / Quantum Radar 2 |Éxito | |- |66 |23 de decembro de 2018 |[[GPS-3 1]] |Éxito | |- |67 |11 de xaneiro de 2019 |[[Iridium-NEXT|Iridium-NEXT 167 / 168 / 169 / 170 / 171 / 172 / 173 / 175 / 176 / 180]] |Éxito | |- |68 |22 de febreiro de 2019 |PSN 6 / Beresheet / S5 |Éxito | |- |69 |2 de marzo de 2019 |[[Crew Dragon 1]] |Éxito | |- |70 |4 de maio de 2019 |[[Dragon CRS-17]] / [[OCO 3]] / STP-H6 / Red-Eye 1 |Éxito | |- |71 |24 de maio de 2019 |[[Starlink]] v0.9 1-1 a 1-60 |Éxito | |- |72 |12 de xuño de 2019 |RCM 1 / RCM 2 / RCM 3 |Éxito | |- |73 |25 de xullo de 2019 |[[Dragon CRS-18]] / IDA 3 / ORCA / RFTSat 1 / Quantum Radar 3 / NARSScube 2 |Éxito | |- |74 |6 de agosto de 2019 |[[AMOS 17]] |Éxito | |- |75 |11 de novembro de 2019 |Starlink v1.0 1-1 a 1-60 |Éxito | |- |76 |5 de decembro de 2019 |[[Dragon CRS-19]] / HISUI / CIRiS / MiniCarb / SORTIE / VPM / CryoCube 1 / QARMAN / AztechSat 1 / EdgeCube / MakerSat 1 |Éxito | |- |77 |16 de decembro de 2019 |[[JCSat 18]] / Kacific 1 |Éxito | |- |78 |7 de xaneiro de 2020 |Starlink v1.0 2-1 a 2-60 |Éxito | |- |79 |29 de xaneiro de 2020 |Starlink v1.0 3-1 a 3-60 |Éxito | |- |80 |17 de febreiro de 2020 |Starlink v1.0 4-1 a 4-60 |Éxito | |- |81 |7 de marzo de 2020 |[[Dragon CRS-20]] / Bartolomeo / iSIM / Lynk 4 / G-Satellite / Quetzal 1 |Éxito | |- |82 |18 de marzo de 2020 |Starlink v1.0 5-1 a 5-60 |Éxito | |- |83 |22 de abril de 2020 |Starlink v1.0 6-1 a 6-60 |Éxito | |- |84 |30 de maio de 2020 |[[Crew Dragon 2]] |Éxito | |- |85 |4 de xuño de 2020 |Starlink v1.0 7-1 a 7-60 |Éxito | |- |86 |13 de xuño de 2020 |Starlink v1.0 8-1 a 8-58 / [[SkySat 16]], [[SkySat 17]], [[SkySat 18]] |Éxito | |- |87 |30 de xuño de 2020 |GPS-3 3 |Éxito | |- |88 |20 de xullo de 2020 |[[ANASIS 2]] |Éxito | |- |89 |7 de agosto de 2020 |Starlink v1.0 9-1 a 9-57 / BlackSky Global 7 e 8 |Éxito | |- |90 |18 de agosto de 2020 |Starlink v1.0 10-1 a 10-58 / [[SkySat 19]], [[SkySat 20]], [[SkySat 21]] |Éxito | |- |91 |30 de agosto de 2020 |SAOCOM 1B / GNOMES 1 / Tyvak 0172 |Éxito | |- |92 |3 de setembro de 2020 |Starlink v1.0 11-1 a 11-60 |Éxito | |- |93 |6 de outubro de 2020 |Starlink v1.0 12-1 a 12-60 |Éxito | |- |94 |18 de outubro de 2020 |Starlink v1.0 13-1 a 13-60 |Éxito | |- |95 |24 de outubro de 2020 |Starlink v1.0 14-1 a 14-60 |Éxito | |- |96 |5 de novembro de 2020 |GPS-3 4 |Éxito | |- |97 |16 de novembro de 2020 |[[Crew Dragon 1]] |Éxito | |- |98 |21 de novembro de 2020 |[[Sentinel 6A]] |Éxito | |- |99 |24 de novembro de 2020 |Starlink v1.0 15-1 a 15-60 |Éxito | |- |100 |6 de decembro de 2020 |Dragon CRS-21 / Bishop |Éxito | |- |101 |13 de decembro de 2020 |SXM 7 |Éxito | |- |102 |19 de decembro de 2020 |USA 312 / USA 313 |Éxito | |- |103 |8 de xaneiro de 2021 |Turksat 5A |Éxito | |- |104 |20 de xaneiro de 2021 |Starlink v1.0 L16-1 a L16-60 |Éxito | |- |105 |24 de xaneiro de 2021 |Starlink v1.0 R1-1 a R1-10 / QPS-SAR 2 / Capella 3, 4 / ICEYE X8, X9 e X10 / XR 1 / Landmapper-Demo 6 e 7 / GNOMES 2 / GHGSat C2 / Hawk 2A, 2B e 2C / SHERPA-FX 1 / ION-SCV 2 / SAMSON 1, 2 e 3 / Charlie / ASELSAT / IDEASSat / YUSAT 1 / UVSQ-SAT / V-R3x 1, 2 e 3 / Flock-4s 1 a 48 / Kepler x1 a x8 / Astrocast 1.x1 a 1.x5 / SpaceBEE x1 a x36 / Lemur-2 130 a 137 / PTD 1 / Prometheus-2 10 / ARCE 1A, 1Be 1C |Éxito | |- |106 |4 de febreiro de 2021 |Starlink v1.0 L18-1 a L18-60 |Éxito | |- |107 |16 de febreiro de 2021 |Starlink v1.0 L19-1 a L19-60 |Éxito | |- |108 |4 de marzo de 2021 |Starlink v1.0 L17-1 a L17-60 |Éxito | |- |109 |11 de marzo de 2021 |Starlink v1.0 L20-1 a L20-60 |Éxito | |- |110 |14 de marzo de 2021 |Starlink v1.0 L21-1 a L21-60 |Éxito | |- |111 |24 de marzo de 2021 |Starlink v1.0 L22-1 a L22-60 |Éxito | |- |112 |7 de abril de 2021 |Starlink v1.0 L23-1 a L23-60 |Éxito | |- |113 |23 de abril de 2021 |Crew Dragon USCV-2 |Éxito | |- |114 |29 de abril de 2021 |Starlink v1.0 L24-1 a L24-60 |Éxito | |- |115 |4 de maio de 2021 |Starlink v1.0 L25-1 a L25-60 |Éxito | |- |116 |9 de maio de 2021 |Starlink v1.0 L27-1 a L27-60 |Éxito | |- |117 |15 de maio de 2021 |Starlink v1.0 L26-1 a L26-60 |Éxito | |- |118 |26 de maio de 2021 |Starlink v1.0 L28-1 a L28-60 |Éxito | |- |119 |3 de xuño de 2021 |Dragon CRS-22 / iROSA 2B e 4B / SOAR / RamSat |Éxito | |- |120 |6 de xuño de 2021 |SXM 8 |Éxito | |- |121 |17 de xuño de 2021 |GPS-3 5 (USA 319) |Éxito | |- |122 |30 de xuño de 2021 |Starlink v1.0 R2-1 a R2-3 / Umbra-SAR 2001 / YAM 2 / YAM 3 / ÑuSat 19 a 22 / ICEYE X11 a X14 / TUBIN / Mandrake 2A, 2B / Capella 5 / GNOMES 2 / LINCS 1, 2 / PACE 1 / TROPICS Pathfinder / D2/AtlaCom 1 / EG 3 / Centauri 4 / Lemur-2 140 a 145 / SpaceBEE 88 a 115 / Sherpa-FX 2 / Lynk 06 / Hawk 3A, 3B, 3C / Astrocast 0106 a 0110 / Painani 2 / Sherpa-LTE 1 / Tenzing / Shasta / ARTHUR 1 / Faraday Phoenix / Tiger 2 / KSF 1A a 1D / ION-SCV 003 / NAPA 2 / Spartan / Neptuno / W-Cube / Ghalib / QMR-KWT |Éxito | |- |123 |29 de agosto de 2021 |Dragon CRS-23 / CAPSat / PR_CuNaR 2 / SPACE-HAUC / IOD-AMBER / CUAVA 1 / Binar 1 / Maya 3 / Maya 4 |Éxito | |- |124 |14 de setembro de 2021 |Starlink v1.5 G2-1-1 a G2-1-51 |Éxito | |- |125 |16 de setembro de 2021 |Crew Dragon Inspiration4 |Éxito | |- |126 |11 de novembro de 2021 |Crew Dragon 3 |Éxito | |- |127 |13 de novembro de 2021 |Starlink v1.5 G4-1-1 a G4-1-53 |Éxito | |- |128 |27 de novembro de 2021 |[[Double Asteroid Redirection Test|DART]] / [[LICIACube]] |Éxito | |- |129 |2 de decembro de 2021 |Starlink v1.5 G4-3-1 a G4-3-48 / BlackSky 12 e 13 |Éxito | |- |130 |9 de decembro de 2021 |IXPE |Éxito | |- |131 |18 de decembro de 2021 |Starlink v1.5 G4-4-1 a G4-4-52 |Éxito | |- |132 |19 de decembro de 2021 |Türksat 5B |Éxito | |- |133 |21 de decembro de 2021 |Dragon CRS-24 / STP-H7 / STP-H8 / DAILI / PATCOOL / TARGIT / GASPACS / GT 1 / FEES 2 |Éxito | |- |134 |6 de xaneiro de 2022 |Starlink v1.5 G4-5-1 a G4-5-49 |Éxito | |- |135 |13 de xaneiro de 2022 |Umbra 02 / Capella 7, 8 / ICEYE X14, X16 / Sich 2-1 / ION-SCV 004 / Dodona / STORK 1, 2 / LabSat / SW1FT / VZLUSAT 2 / ETV A1 / BRO 5 / HYPSO 1 / Kepler 16-19 / Flock-4x 1 a 44, / Lemur-2 146 a 149 / DEWA-Sat 1 / NuX 1 / OroraTech 1 / IRIS A / MDASat 1a, 1b, 1c / Gossamer Piccolomini / Tevel 1 a 8 / Challenger / Delfi-PQ 1 / Unicorn 2A, 2D, 2E, 2TA1 / FossaSat 2E a 2E6 / MDQube-SAT 1 / SATTLA 2A, 2B / Unicorn 1 / EASAT 2 / HADES / Grizu-263a / PION-BR 1 / SanoSat 1 / Mars Outpost Demo |Éxito | |- |136 |19 de xaneiro de 2022 |Starlink v1.5 G4-6-1 a G4-6-49 |Éxito | |- |137 |31 de xaneiro de 2022 |CSG 2 |Éxito | |- |138 |2 de febreiro de 2022 |NROL 87 |Éxito | |- |139 |3 de febreiro de 2022 |Starlink v1.5 G4-7-1 a G4-7-49 |Éxito | |- |140 |21 de febreiro de 2022 |Starlink v1.5 G4-8-1 a G4-8-46 |Éxito | |- |141 |25 de febreiro de 2022 |Starlink v1.5 G4-11-1 a G4-11-50 |Éxito | |- |142 |3 de marzo de 2022 |Starlink v1.5 G4-9-1 a G4-9-47 |Éxito | |- |143 |9 de marzo de 2022 |Starlink v1.5 G4-10-1 a G4-10-48 |Éxito | |- |143 |19 de marzo de 2022 |Starlink v1.5 G4-12-1 a G4-12-53 |Éxito | |- |144 |1 de abril de 2022 |EnMAP / ÑuSat 23 a 27 / GNOMES 3 / Hawk 4A, 4B e 4C / Lynk Tower 01 / ION-SCV 005 / KSF 2A a 2D / PlantSat / SUCHAI 2 / SUCHAI 3 / MP42 / ARCSAT / Omnispace LEO-1 / Pixxel 2 / BRO 7 / AlfaCrux / BD-Sat / SpaceBEE 127 a 138 |Éxito | |- |145 |8 de abril de 2022 |Crew Dragon Ax1 |Éxito | |- |146 |17 de abril de 2022 |Intruder 13A e Intruder 13B |Éxito | |- |147 |21 de abril de 2022 |Starlink v1.5 G4-14-1 a G4-14-53 |Éxito | |- |148 |27 de abril de 2022 |Crew Dragon 4 |Éxito | |- |149 |29 de abril de 2022 |Starlink v1.5 G4-16-1 a G4-16-53 |Éxito | |- |150 |6 de maio de 2022 |Starlink v1.5 G4-17-1 a G4-17-53 |Éxito | |- |151 |13 de maio de 2022 |Starlink v1.5 G4-13-1 a G4-13-53 |Éxito | |- |152 |14 de maio de 2022 |Starlink v1.5 G4-15-1 a G4-15-53 |Éxito | |- |153 |18 de maio de 2022 |Starlink v1.5 G4-18-1 a G4-18-53 |Éxito | |- |154 |25 de maio de 2022 |Umbra 03 / ICEYE 17 a 21 / ÑuSat 28 a 31 / GHGSat C3, C4, C5 / Hawk 5A, 5B, 5C / CICERO-2 1, 2 / Sherpa-AC 1 / ION-SCV 006 / Guardian 1 / SBUDNIC / Vigoride 3 / SELFIESAT / FossaSat 2E7 a 2E13 / Veery FS-1 / Urdaneta-Armsat 1 / Spark 2 / AMS / CNCE Blk.2 1, 2 / Platform 1 / BroncoSat 1 / Foresail 1 / Planetum 1 / SPiN 1 / Connecta T1.1 / Centauri 5 / Lemur-2 152 / Lemur-2 153 a 156 / VariSat 1C / PTD 3 / CPOD A, B / OMD 1 |Éxito | |- |155 |8 de xuño de 2022 |Nilesat 301 |Éxito | |- |156 |17 de xuño de 2022 |Starlink v1.5 G4-19-1 a G4-19-53 |Éxito | |- |157 |18 de xuño de 2022 |SARah 1 |Éxito | |- |158 |19 de xuño de 2022 |USA 328 a 331 / Globalstar M087 |Éxito | |- |159 |29 de xuño de 2022 |SES 22 |Éxito | |- |160 |7 de xullo de 2022 |Starlink v1.5 G4-21-1 a G4-21-53 |Éxito | |- |161 |11 de xullo de 2022 |Starlink v1.5 G3-1-1 a G3-1-46 |Éxito | |- |162 |15 de xullo de 2022 |Dragon CRS-25 / EMIT / BeaverCube / CLICK A / D3 / JAGSAT 1 / CapSat 1 / TUMnanoSAT |Éxito | |- |163 |17 de xullo de 2022 |Starlink v1.5 G4-22-1 a G4-22-53 |Éxito | |- |164 |22 de xullo de 2022 |Starlink v1.5 G3-2-1 a G3-2-46 |Éxito | |- |165 |24 de xullo de 2022 |Starlink v1.5 G4-25-1 a G4-25-53 |Éxito | |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Falcon 9}} === Outros artigos === *[[Falcon (foguetes)]] *[[Falcon 1]] *[[Falcon Heavy]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Falcon]] e7v7omkcv1qj7rp5rbq2p1eke0hcomk 0 235711 6148132 6131104 2022-08-02T09:38:22Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Urraca}} {{Biografía |imaxe=Urraca de Zamora no Tombo A.png |sinatura=Urraca Zamora sign.jpg |tamaño_sinatura=150px }} '''Urraca Fernández''' ou '''Orraca Fernández''',<ref>{{Cita web|url=https://academia.gal/nomes/-/nome/Orraca|título=Orraca na Guía de nomes da RAG|páxina-web=academia.gal|dataacceso=8 de xullo de 2022}}</ref> coñecida como '''Urraca de Zamora''', nada en [[León, España|León]] en [[1033]] e finada na mesma cidade en [[1101]], foi unha [[Infante de España|infanta de León]]. Filla primoxénita dos [[reis de Galicia]], [[Fernando I de León]] e a súa esposa, a raíña [[Sancha de León|Sancha]], herdou a praza de [[Zamora]] tras o repartimento realizado por seu pai antes de falecer. == Traxectoria == {{Imaxe múltiple | posición_táboa = left | dirección = vertical | ancho = 200 | texto = O [[reino de Galicia]] de seus pais, [[Sancha I]] e [[Fernando I de León|Fernando I]], en [[1064]] (imaxe superior) e os reinos de Galicia, [[Reino de León|León]] e [[Reino de Castela|Castela]] a partir de [[1065]] após a morte de Fernando e repartimento entre os seus irmáns (imaxe inferior). | foto1 = Europe-south-west-kingdoms1064.png | foto2 = Europe-south-west-kingdoms.png }} [[Ficheiro:Doña Urraca de Zamora.png|miniatura|200px|Urraca de Zamora, segundo un gravado da revista ''Zamora Ilustrada'' de [[1882]].]] === A herdanza de Fernando I o Magno === O rei [[Fernando I de León|Fernando]] repartiu os seus reinos antes de morrer entre os seus cinco fillos: a [[Afonso VI de León|Alfonso]] outorgoulle o reino principal, León; a [[Sancho II de Castela|Sancho]] concedeulle Castela; o pequeno, [[García de Galicia|García]], foi nomeado [[reino de Galicia|rei de Galicia]]; [[Elvira de Toro|Elvira]] herdou o señorío da cidade de [[Toro, España|Toro]], con consideración de reino, e Urraca herdou Zamora. Ademais, coa súa irmá Elvira, correspondeulle o [[infantado]], isto é, «o padroado e mailas rendas de tódolos mosteiros pertencentes ó patrimonio rexio»<ref>{{cita libro| apelidos = {{versaleta|Martínez Díez}} | nome= Gonzalo | ligazónautor = Gonzalo Martínez Díez | título = Alfonso VI: señor del Cid, conquistador de Toledo | ano = 2003 | editorial = Temas de Hoy | lugar = Madrid | outros = (Historia) | isbn=978-84-8460-251-4 | ref=harv | páxina=33}}</ref> coa condición de non poder contraer matrimonio.{{Harvnp|{{versaleta|Sánchez Candeira}}|1999|p=231}} Cando Urraca comenzou a súa soberanía en Zamora, estableceu a súa residencia e fortaleza nos coñecidos como "xardíns do castelo" da cidade, nas proximidades da catedral. Este era un castelo con catro torres, das cales se conserva a da homenaxe, recentemente restaurada para albergar o [[Museo Baltasar Lobo]]. Foi madriña de armas de [[Rodrigo Díaz de Vivar]], o Cid Campeador, quen foi investido cabaleiro ao redor de [[1060]] na [[igrexa de Santiago de los Caballeros (Zamora)|igrexa de Santiago de los Caballeros de Zamora]]. Ademais, era a irmá favorita de Afonso, ao que axudou e aconsellou para recuperar o seu reino primeiro e para gobernar despois. === Invasión castelá === Ao morrer [[Fernando I de León]], o seu fillo primoxénito, [[Sancho II de Castela|Sancho]], quedou descontento co repartimento feito polo seu pai e foi declarando a guerra a todos os seus irmáns, iniciando unha loita sanguenta. O primeiro conflito deuse na chamada [[Guerra dos Tres Sanchos]] (guerra entre Sancho II de Castela, apoiado por Rodrígo Díaz de Vivar, contra [[Sancho Ramírez de Aragón]] e [[Sancho Garcés IV de Pamplona]]). Máis tarde combateu contra o seu irmán [[Afonso VI de León|Afonso VI]] nunha guerra sen consecuencias territoriais e, posteriormente, aliouse con Afonso e avanzou cara [[Galicia]] para conquistar o reino de [[García de Galicia|García]], no ano [[1071]]. Menos dun ano despois arrebatoulle a Afonso o seu reino coroándose [[reino de Galicia|rei de León e de Galicia]], arrebatándolle tamén a continuación á súa irmá Elvira a cidade de [[Toro, Zamora|Toro]]. Só a infanta Urraca resistía tras os muros de [[Zamora]], converténdose na principal opoñente de Sancho II, pois o rei Afonso refuxiárase no [[taifa de Toledo]], que posteriormente conquistaría. Sancho II puxo sitio á cidade de Zamora, durando o asedio máis de sete meses, pero as súas murallas impediron pasar ao monarca. === Asasinato de Sancho II === Mentres continuaba o [[asedio de Zamora]], un nobre leonés, [[Vellido Dolfos]], saíra da cidade coa intención de asasinar ao rei Sancho II. Segundo a tradición, tras dous meses infiltrado no campamento castelán e despois de trabar amizade co monarca, acompañouno a unha cabalgada de exploración na que quedou só co rei Sancho, que baixara do cabalo para satisfacer unha necesidade urxente. Aproveitado a situación, e para evitar que se defendera a súa vítima, Dolfos atravesou a Sancho coa lanza real. Unha vez cumprido o seu obxectivo cabalgou cara ás murallas de Zamora, introducíndose na cidade a través dunha portela que o romanticismo castelán nomeou ''"[[Portillo de la Traición]]"'', pero que hoxe en día se denomina ''"de la Lealtad"'' (tras aprobar o cambio de nome o pleno municipal de Zamora en [[2009]]). === Conselleira de Afonso VI === Tras a morte do seu irmán Sancho, Urraca continuou exercendo o seu señorío sobre a cidade de Zamora, así como sobre todos os mosteiros do reino, honor que compartía coa súa irmá, a infanta Elvira de Toro. Foi unha das conselleiras máis importantes de Afonso VI, ao que sempre protexeu e co que chegou a actuar na práctica como chancelleira do reino. A súa intelixencia política fíxo que gañara moitos inemigos, que utilizaron os dixomedíxomes para desprestixiala, acusándoa incluso nos romances populares de manter relacións incestuosas co seu irmán. En [[1090]] asistiu ós funerais en honor do seu irmán García canda a súa irmá Elvira.<ref>{{cita libro | apelidos={{versaleta|Flórez}} | nome=Henrique | título=Memorias de las reynas catholicas |volume=I |ano=1761 | lugar=Madrid | nome-editor=Antonio | apelidos-editor=Marin | páxina=157 | lingua=es | url=https://books.google.es/books?id=UrIGAAAAQAAJ&pg=PA157&dq=elvira+urraca }}</ref> Dous anos antes da súa morte, dotou o [[mosteiro de San Pedro de Eslonza]], que fora fundado polo rei [[García I de León]].<ref name=ARCO>{{Cita Harvard |Arco y Garay|1954|p=187}}</ref> == Cáliz de dona Urraca == [[Ficheiro:Cáliz de Doña-Urraca.jpg|miniatura|100px|Réplica do cáliz de Urraca.]] O [[Cáliz de dona Urraca]] é unha excepcional peza de ourivaría románica doada por Urraca á [[Basílica de Santo Isidoro de León]] na segunda metade do [[século XI]]. Para a súa realización empregáronse dúas cuncas de [[ágata]] ([[ónix]]) moito máis antigas, datadas no [[século I]], de tipoloxía romana, e as propias [[xoia]]s da infanta. Descoñécese a orixe ou a historia das dúas cuncas. O cáliz foi gravado coa seguinte inscrición latina:<ref>{{Cita web |url=https://www.museosanisidorodeleon.com/sala-del-caliz/ |título=Sala del Cáliz |páxina-web=Museo de San Isidoro |lingua=es |dataacceso=4-10-2018}}</ref> {{cita|{{versaleta|In Nomine D[omini] Vrracca Fredina[n]di}}}} Isto é: {{cita|En nome do Señor, Urraca de Fernando}} == Defunción e sepultura == Ao final da súa vida retirouse a un mosteiro leonés onde permaneceu até a súa morte en [[1101]],<ref name="ARCO"/> recibindo sepultura no [[Panteón dos Reis de Santo Isidoro de León]], onde xacen os seus proxenitores, así como dous dos seus irmáns, o rei [[García de Galicia]] e a infanta [[Elvira de Toro]]. [[Ficheiro:PanteónSanIsidoroLeón.jpg|miniatura|300px|[[Panteón dos Reis de Santo Isidoro de León|Panteón dos Reis]] de [[Santo Isidoro de León]].]] No sepulcro de pedra no que foron depositados os restos mortais da infanta foi esculpido o seguinte epitafio latino: {{cita|''H. R. DOMNA URRACA REGINA DE ZAMORA, FILIA REGIS MAGNI FERDINANDI. HAEC AMPLIFICAVIT ECCLESIAM ISTAM, ET MULTIS MUNERIBUS DITAVIT. ET QUIA'' ''BEATUM ISIDORUM SUPER OMNIA DILIGEBAT. EJUS SERVITIO SUBJUGAVIT. OBIIT ERA MCXXXVIIII... NOBILIS URRACA JACET HOC TUMULO TUMULATA HESPERIAEQUE'' ''DECUS HEU TENET HIC LOCULUS HAEC FUIT OPTANDI PROLES REGIS FREDENANDI. AST REGINA FUIT SANCTIA QUAE GENUIT CENTIES UNDECIES SOL'' ''VOLVERAT ET SEMEL ANNUM CARNE QUOD OBTECTUS SPONTE.''<ref>{{Cita Harvard |Arco y Garay|1954|pp=187-188}}</ref>}} O epitafio parece ser que foi unha ''ampliatio'', isto é, unha inscrición que foi sendo realizada en diferentes épocas.{{Sfn|{{versaleta|Martín López}}|2004|pp=956-957}} O sartego foi destruído na [[Guerra da Independencia española|Francesada]], en [[1809]], cando as tropas francesas ocuparon a [[Basílica de Santo Isidoro de León]], convertendo esta en cuartel e o panteón en corte. Para isto último, os sartegos foron profanados e tornados bebedoiros para cabalos, amoreando os restos nun curruncho. Estes foron recolleitos polos [[cóengo]]s e levados á igrexa de Santa Marina la Real de [[León]], onde ficaron até seren, unha vez rematada a guerra, devoltos ó panteón e introducidos nos sarcófagos sen orde ningunha.{{Sfn|{{versaleta|Prada Marcos}}|1998|p=8}} Por mor disto, resulta imposíbel o recoñecemento dos seus restos, igual que acontece cos demais personaxes alí enterrados.{{Sfn|{{versaleta|Elorza}}|1990|pp=53-54}} En [[1997]] abríronse os sarcófagos de novo para un ambicioso estudo multidisciplinar{{Sfn|{{versaleta|Prada Marcos}}|1998|pp=8-9}} co obxectivo principal de identificar os restos dos personaxes rexios alí enterrados.<ref name="fracaso">{{Cita web |url=http://www.diariodeleon.es/noticias/cultura/fracasa-investigacion-poner-nombre-93-reyes-san-isidoro_255751.html |título=Fracasa la investigación para poner nombre a los «93 reyes» de San Isidoro | nome=Verónica | apelidos={{versaleta|Viñas}} | data=23-4-2006 | ano=2006 | páxina-web=Diario de León | lingua=Es }}</ref> No entanto, despois de 10 anos de pescudas, o proxecto fracasou sen chegar a conclusión ningunha.<ref name="fracaso"/> == Na literatura e no cine == A peza [[teatro|teatral]] ''Palabras de víspera'' de [[Álvaro Cunqueiro]], escrita en [[1968]] e publicada en [[1974]], trata de Urraca e o namoro do seu irmán Afonso.<ref>{{Cita libro |título=Álvaro Cunqueiro. Aniversario do seu nacemento (1911-2011) |url=https://es.scribd.com/document/74303812/Exposicion-Alvaro-Cunqueiro-Aniversario-do-seu-nacemento-1911-2011 |ano=2011 |páxina=4}}</ref><ref>{{Cita libro |nome1=Anxo |apelidos1={{versaleta|Abuín González}} |nome2=Manuel |apelidos2={{versaleta|F. Vieites}} |título=Cento vinte e cinco anos de teatro en galego |url=https://books.google.es/books?id=4xOw8lNy-iAC&printsec=frontcover#q=Palabras%20de%20víspera |ano=2007 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |páxinas=116 e 120}}</ref> O [[filme]] de [[Hollywood]] ''[[El Cid (filme)|El Cid]]'', de [[1961]], segue en gran parte a narrativa das [[epopea]]s e da ''Chronicle of the Cid'' de [[Robert Southey]], mais engadindo á personaxe da infanta o papel dunha muller rexeitada que maquina contra o [[Cid]], unha vez que semella ser recusada por el; porén, omite a historia de que Urraca e Rodrigo medraron como compañeiros achegados en Zamora. A película fai que, como irmá máis vella e provocadora, xogue coas pelexas dos seus irmáns Afonso e Sancho pola súa cidade e por ela mesma, á parte de insinuar sutilmente os rumores incestuosos que existían sobre ela e Afonso. O filme torna á infanta na gobernante de [[Calahorra]], no canto de Zamora. Urraca é representada pola actriz [[Francia|francesa]] [[Geneviève Page]]. == Xenealoxía == <center>{{ahnentafel-compact5 |style=font-size: 90%; line-height: 110%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #fcc; |boxstyle_2=background-color: #fb9; |boxstyle_3=background-color: #ffc; |boxstyle_4=background-color: #bfc; |boxstyle_5=background-color: #9fe; |1= 1. '''Urraca de Zamora''' |2= 2. [[Fernando I de León]] |3= 3. [[Sancha de León]] |4= 4. [[Sancho III de Pamplona]] |5= 5. [[Muniadona de Castela]] |6= 6. [[Afonso V de León]] |7= 7. [[Elvira Méndez de Melanda|Elvira Méndez]] |8= 8. [[García Sánchez II de Pamplona|García II de Navarra]] |9= 9. [[Ximena Fernández]] |10= 10. [[Sancho García de Castela|Sancho García, Conde de Castela]] |11= 11. Urraca Gómez |12= 12. [[Vermudo II de León]] |13= 13. [[Elvira de Castela, Raíña de León|Elvira García]] |14= 14. [[Menendo González|Menendo González, Conde de Portugal]] |15= 15. Tutadona |16= 16. [[Sancho II de Pamplona|Sancho II de Navarra]] |17= 17. [[Urraca Fernández|Urraca Fernández de Castela]] |18= 18. [[Fernando Bermúdez de Cea]] |19= 19. Elvira Díaz de Saldaña |20= 20. [[García Fernández de Castela|García Fernández, Conde de Castela]] (=26) |21= 21. Ava de Ribagorza (=27) |22= 22. Gómez Díaz, Conde de Saldaña |23= 23. Muniadona Fernández de Castela |24= 24. [[Ordoño III de León]] |26= 26. [[García Fernández de Castela|García Fernández, Conde de Castela]] (=20) |27= 27. Ava de Ribagorza (=21) |28= 28. [[Gonzalo Menéndez|Gonzalo Menéndez, Conde de Portugal]] |29= 29. Ilduara (Ildonza) Peláez }}</center> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * Arco y Garay, Ricardo del (1954): ''Sepulcros de la Casa Real de Castilla''. Madrid: Instituto "Jerónimo Zurita". Consejo Superior de Investigaciones Científicas. * Blanco Lozano, Pilar (1987): ''Colección diplomática de Fernando I (1037–1065)''. León: Centro de Estudios e Investigación «San Isidoro» (CSIC-CECEL) e Archivo Histórico Diocesano. ISBN 84-00-06653-7. * {{cita libro | apelidos = Elorza | nome = Juan C. | apelidos2 = Vaquero | nome2 = Lourdes | apelidos3 = Castillo | nome3 = Belén | apelidos4 = Negro | nome4 = Marta | editorial = Editorial Evergráficas S.A. | editor = Junta de Castilla y León. Consejería de Cultura y Bienestar Social | título = El Panteón Real de las Huelgas de Burgos. Los enterramientos de los reyes de León y de Castilla | edición = 2.ª | ano = 1990 | isbn=84-241-9999-5 | ref=harv}} * {{Cita libro | apelidos=Martín López | nome=M.ª E. |ligazónautor=María Encarnación Martín López | título=Las inscripciones del Panteón de San Isidoro de León. Particularidades epigráficas | lugar=[[Universidade de León|UniLeón]] | ano=2004 | páxinas=941-972 | lingua=Es | url=https://www.academia.edu/12746822/las_inscripciones_del_Pante%C3%B3n_de_San_Isidoro_de_Le%C3%B3n._Particularidades_epigr%C3%A1ficas |obra=Escritos dedicados a José María Fernández Catón | volume=2 |isbn=84-87667-67-8 | ref=harv}} * Martínez Díez, Gonzalo (2004): ''El Condado de Castilla (711–1065). La Historia frente a la leyenda''. Valladolid: Xunta de Castela e León. ISBN 84-8718-275-8. * {{Cita publicación | apelidos=Prada Marcos | nome=María Encina | título=Estudio Antropológico del Panteón Real de San Isidoro | ano=1998 | publicación=ProMonumenta | número=II | oclc=630664764 | url=http://es.geocities.com/mundo_medieval/San_Isidoro.pdf | ref=harv | data-acceso=01 de outubro de 2018 | data-arquivo=30 de xullo de 2004 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20040730201604/http://es.geocities.com/mundo_medieval/San_Isidoro.pdf | url-morta=unfit }} * {{cita libro | apelidos = Sánchez Candeira | nome = Alfonso | ligazónautor = Alfonso Sánchez Candeira | título = Castilla y León en el siglo XI. Estudio del reinado de Fernando I | ano = 1999 | editorial = [[Real Academia de la Historia]] | lugar=Madrid | isbn=84-89512-41-8 | ref=harv}} * Viñayo González, Antonio (1999): ''Fernando I, el Magno (1035–1065)''. Burgos: La Olmeda. ISBN 84-89915-10-5 === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20101019074053/http://poesiadelmomento.com/Zamora/urraca.html Dona Urraca no ''Romancero''] {{es}} Consultada o 28/01/2013. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Infantes de Castela]] [[Categoría:Infantes de León]] [[Categoría:Nobres de España]] [[Categoría:Idade Media]] ls5jcahdq72xnuxrkmu1fjh43n011vv 0 237950 6147631 6143081 2022-08-01T16:51:52Z Lameiro 1822 máis wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luis Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf] [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|250px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa na segunda década do século XXI realizáronse novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado. Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. === A fábrica de salga === A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(anti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade <ref>Como por exemplo, en 2017 e en 2022.</ref>, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021.</ref>. Esta situación deu lugar a unha sensación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos. Así, por exemplo, a Deputación anunciou en 2003 a habilitación dun orzamento de 150.000 euros para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>; ou ben, o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos", sen os que "o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio insiste no alto valor (''recurso científico e cultural de primeira magnitude'') dos restos atopados ata o momento e no potencial que representa toda a ampla zona sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]]. Nas proximidades de Adro Vello existe un pequeno [[castro (poboado)|poboado castrexo]], do que ás penas quedan restos pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] 5svgxaa404prl7swldtxe4c4kcjr204 6147633 6147631 2022-08-01T16:53:45Z Lameiro 1822 /* Historia */ wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luís Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf]) [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa na segunda década do século XXI realizáronse novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado. Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. === A fábrica de salga === A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(anti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade <ref>Como por exemplo, en 2017 e en 2022.</ref>, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021.</ref>. Esta situación deu lugar a unha sensación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos. Así, por exemplo, a Deputación anunciou en 2003 a habilitación dun orzamento de 150.000 euros para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>; ou ben, o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos", sen os que "o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio insiste no alto valor (''recurso científico e cultural de primeira magnitude'') dos restos atopados ata o momento e no potencial que representa toda a ampla zona sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]]. Nas proximidades de Adro Vello existe un pequeno [[castro (poboado)|poboado castrexo]], do que ás penas quedan restos pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] qwv1khv76u2jxn1e5mpxlahj9ug1aa1 6147710 6147633 2022-08-01T20:31:51Z Lameiro 1822 máis wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luís Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf]) [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa na segunda década do século XXI realizáronse novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado. Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(anti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade <ref>Como por exemplo, en 2017 e en 2022.</ref>, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. Esta situación deu lugar a unha sensación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos. Así, por exemplo, a Deputación anunciou en 2003 a habilitación dun orzamento de 150.000 euros para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>; ou ben, o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos", sen os que "o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio insiste no alto valor (''recurso científico e cultural de primeira magnitude'') dos restos atopados ata o momento e no potencial que representa toda a ampla zona sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]]. Nas proximidades de Adro Vello existe un pequeno [[castro (poboado)|poboado castrexo]], do que ás penas quedan restos pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] 99dkbjeljxodyvlqrn60b3pw6r3q4me 6147740 6147710 2022-08-01T21:10:16Z Lameiro 1822 máis wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luís Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf]) [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(anti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos", sen os que "o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio insiste no alto valor (''recurso científico e cultural de primeira magnitude'') dos restos atopados ata o momento e no potencial que representa toda a ampla zona sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]]. Nas proximidades de Adro Vello existe un pequeno [[castro (poboado)|poboado castrexo]], do que ás penas quedan restos pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] jws40ox6llxi6j48gtdhraoldkkq6r4 6147753 6147740 2022-08-01T21:22:59Z Lameiro 1822 máis wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luís Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf]) [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(anti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo adosados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos", sen os que "o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio insiste no alto valor (''recurso científico e cultural de primeira magnitude'') dos restos atopados ata o momento e no potencial que representa toda a ampla zona sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]]. Nas proximidades de Adro Vello existe un pequeno [[castro (poboado)|poboado castrexo]], do que ás penas quedan restos pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] p52sosi0n8qfkw3vp1gxly0jd8ldzfl 6147765 6147753 2022-08-01T21:36:01Z Lameiro 1822 máis wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luís Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf]) [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(anti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo adosados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. Adiantando acontecementos, xa se levantaron voces que reclaman a devolución a este futuro museo local daquelas pezas que se foron descubrindo ó longo dos anos e que hoxe forman parte de museos e institucións de Pontevedra e Santiago e mesmo mans privadas: {{cita|"''Ademais dos achados que se incorporen coas novas escavacións, terase que devolver a Adro Vello o material espoliado, espallado por diversos museos e ciscado por lugares privados. A moeda de Adro Vello debe volver, así como a pedra votiva do deus Devero e os sartegos... A deslocalización é unha característica do espolio do Patrimonio, porque ao substraer un ben do seu lugar orixinario pérdese parte do valor cultural do xacemento e do obxecto, incluso aínda que estea noutro museo''"|Avelino Ochoa: "Do espolio e da descontextualización", en ''La Voz de Galicia'' 30.01.2022}} == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos", sen os que "o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio insiste no alto valor (''recurso científico e cultural de primeira magnitude'') dos restos atopados ata o momento e no potencial que representa toda a ampla zona sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]]. Nas proximidades de Adro Vello existe un pequeno [[castro (poboado)|poboado castrexo]], do que ás penas quedan restos pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] o72zolssskecroqmujfgn5n9def98q2 6147814 6147765 2022-08-01T22:33:33Z Lameiro 1822 máis wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luís Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf]) [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(anti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados e o recoñecemento unánime do seu valor histórico e arqueolóxico <ref>Houbo una expresión que utilizaba repetidamente a prensa e as declaracións dos responsables políticos: o recoñecemento de Adro Vello como "''buque insignia da arqueoloxía galega''" (''La Voz de Galicia'' 10.11.2002).</ref>, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo adosados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. Adiantando acontecementos, xa se levantaron voces que reclaman a devolución a este futuro museo local daquelas pezas que se foron descubrindo ó longo dos anos e que hoxe forman parte de museos e institucións de Pontevedra e Santiago e mesmo mans privadas: {{cita|"''Ademais dos achados que se incorporen coas novas escavacións, terase que devolver a Adro Vello o material espoliado, espallado por diversos museos e ciscado por lugares privados. A moeda de Adro Vello debe volver, así como a pedra votiva do deus Devero e os sartegos... A deslocalización é unha característica do espolio do Patrimonio, porque ao substraer un ben do seu lugar orixinario pérdese parte do valor cultural do xacemento e do obxecto, incluso aínda que estea noutro museo''"|Avelino Ochoa: "Do espolio e da descontextualización", en ''La Voz de Galicia'' 30.01.2022}} == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "''Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos''", sen os que "''o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo''" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio fundaméntase "''no seu interese científico, así como na súa importancia histórica e arqueolóxica no panorama da arqueoloxía clásica en Galicia, que o configuran como un dos bens arqueolóxicos máis sobranceiros no ámbito da Comunidade Autónoma''", contemplando tamén o potencial que representa toda a ampla zona aínda sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". [[Ficheiro:Mapa de Adro Vello.jpg|miniatura|250px|Situación de Adro Vello na península do Grove. En negro, a área escavada; en verde, a zona arqueolóxica protexida como BIC]] Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe un amplo espazo denominado "Contorno de protección", no que se levantan outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]] (habitado xa na [[Idade de Bronce]], situado a uns 500 m cara o oeste e do que ás penas quedan restos, pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''). A ampliación do xacemento cara o sur (baixo a estrada e as fincas situadas na beira sur da estrada) xustifícase polas catas realizadas para delimitar a área con restos arqueolóxicos, como resultaba evidente con só observar as fotografías aéreas. O expediente de declaración como BIC ten un prazo de resolución máximo de dous anos, durante os que queda prohibida tódalas licencias de obra, construción, demolición e parcelación. En todo caso, o réxime de protección aplícase de forma inmediata tras a publicación da Resolución <ref>De acordo co artigo 17.5 da Lei 5/2016, de 4 de maio, do Patrimonio Cultural de Galicia.</ref>. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] re1hk8emldivsgost9c2ikt8eunh9oo 6147815 6147814 2022-08-01T22:42:04Z Lameiro 1822 máis wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luís Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf]) [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === [[Ficheiro|Adro Vello 08-01e.jpg|miniatura|250px|esquerda|Detalle das cubas de salgado de peixe]] A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === [[Fichediro:Adro Vello 01-05.jpg|miniatura|250px|Detalle dun dos sartegos recuperados durante as escavacións]] A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(ancti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados e o recoñecemento unánime do seu valor histórico e arqueolóxico <ref>Houbo una expresión que utilizaba repetidamente a prensa e as declaracións dos responsables políticos: o recoñecemento de Adro Vello como "''buque insignia da arqueoloxía galega''" (''La Voz de Galicia'' 10.11.2002).</ref>, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo acaroados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. Adiantando acontecementos, xa se levantaron voces que reclaman a devolución a este futuro museo local daquelas pezas que se foron descubrindo ó longo dos anos e que hoxe forman parte de museos e institucións de Pontevedra e Santiago e mesmo mans privadas: {{cita|"''Ademais dos achados que se incorporen coas novas escavacións, terase que devolver a Adro Vello o material espoliado, espallado por diversos museos e ciscado por lugares privados. A moeda de Adro Vello debe volver, así como a pedra votiva do deus Devero e os sartegos... A deslocalización é unha característica do espolio do Patrimonio, porque ao subtraer un ben do seu lugar orixinario pérdese parte do valor cultural do xacemento e do obxecto, incluso aínda que estea noutro museo''"|Avelino Ochoa: "Do espolio e da descontextualización", en ''La Voz de Galicia'' 30.01.2022}} == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "''Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos''", sen os que "''o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo''" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio fundaméntase "''no seu interese científico, así como na súa importancia histórica e arqueolóxica no panorama da arqueoloxía clásica en Galicia, que o configuran como un dos bens arqueolóxicos máis sobranceiros no ámbito da Comunidade Autónoma''", contemplando tamén o potencial que representa toda a ampla zona aínda sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". [[Ficheiro:Mapa de Adro Vello.jpg|miniatura|250px|Situación de Adro Vello na península do Grove. En negro, a área escavada; en verde, a zona arqueolóxica protexida como BIC]] Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe un amplo espazo denominado "Contorno de protección", no que se levantan outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]] (habitado xa na [[Idade de Bronce]], situado a uns 500 m cara o oeste e do que ás penas quedan restos, pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''). A ampliación do xacemento cara o sur (baixo a estrada e as leiras situadas na beira sur da estrada) xustifícase polas catas realizadas para delimitar a área con restos arqueolóxicos, como resultaba evidente con só observar as fotografías aéreas. O expediente de declaración como BIC ten un prazo de resolución máximo de dous anos, durante os que queda prohibida tódalas licenzas de obra, construción, demolición e parcelación. En todo caso, o réxime de protección aplícase de forma inmediata tras a publicación da Resolución <ref>De acordo co artigo 17.5 da Lei 5/2016, de 4 de maio, do Patrimonio Cultural de Galicia.</ref>. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] 7181mstsfolgtewu9djyxtubobzpxzn 6147816 6147815 2022-08-01T22:48:51Z Lameiro 1822 engado fotografías wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>[[Luís Monteagudo]]: ''Metalurgia hispana de la Edad del Bronce, con especial estudio de Galicia y norte de Portugal'' (accesible en [https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/01/31/04monteagudo.pdf]) [consultado o 1.08.2022].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor José Manuel Vázquez, o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, pavimentos e cuncheiros. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === [[Ficheiro:Adro Vello 08-01e.jpg|miniatura|250px|esquerda|Detalle das cubas de salgado de peixe]] A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === [[Ficheiro:Adro Vello 01-05.jpg|miniatura|250px|Detalle dun dos sartegos recuperados durante as escavacións]] A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(ancti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados e o recoñecemento unánime do seu valor histórico e arqueolóxico <ref>Houbo una expresión que utilizaba repetidamente a prensa e as declaracións dos responsables políticos: o recoñecemento de Adro Vello como "''buque insignia da arqueoloxía galega''" (''La Voz de Galicia'' 10.11.2002).</ref>, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo acaroados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. [[Ficheiro:Adro Vello 11-04a.jpg|miniatura|250px|esquerda|Cartel indicador do xacemento de Adro Vello]] Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. Adiantando acontecementos, xa se levantaron voces que reclaman a devolución a este futuro museo local daquelas pezas que se foron descubrindo ó longo dos anos e que hoxe forman parte de museos e institucións de Pontevedra e Santiago e mesmo mans privadas: {{cita|"''Ademais dos achados que se incorporen coas novas escavacións, terase que devolver a Adro Vello o material espoliado, espallado por diversos museos e ciscado por lugares privados. A moeda de Adro Vello debe volver, así como a pedra votiva do deus Devero e os sartegos... A deslocalización é unha característica do espolio do Patrimonio, porque ao subtraer un ben do seu lugar orixinario pérdese parte do valor cultural do xacemento e do obxecto, incluso aínda que estea noutro museo''"|Avelino Ochoa: "Do espolio e da descontextualización", en ''La Voz de Galicia'' 30.01.2022}} == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "''Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos''", sen os que "''o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo''" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio fundaméntase "''no seu interese científico, así como na súa importancia histórica e arqueolóxica no panorama da arqueoloxía clásica en Galicia, que o configuran como un dos bens arqueolóxicos máis sobranceiros no ámbito da Comunidade Autónoma''", contemplando tamén o potencial que representa toda a ampla zona aínda sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". [[Ficheiro:Mapa de Adro Vello.jpg|miniatura|250px|Situación de Adro Vello na península do Grove. En negro, a área escavada; en verde, a zona arqueolóxica protexida como BIC]] Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe un amplo espazo denominado "Contorno de protección", no que se levantan outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]] (habitado xa na [[Idade de Bronce]], situado a uns 500 m cara o oeste e do que ás penas quedan restos, pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño''). A ampliación do xacemento cara o sur (baixo a estrada e as leiras situadas na beira sur da estrada) xustifícase polas catas realizadas para delimitar a área con restos arqueolóxicos, como resultaba evidente con só observar as fotografías aéreas. O expediente de declaración como BIC ten un prazo de resolución máximo de dous anos, durante os que queda prohibida tódalas licenzas de obra, construción, demolición e parcelación. En todo caso, o réxime de protección aplícase de forma inmediata tras a publicación da Resolución <ref>De acordo co artigo 17.5 da Lei 5/2016, de 4 de maio, do Patrimonio Cultural de Galicia.</ref>. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 12-08a.jpg|Vista do estado de abandono no que se atopaba o xacemento en maio de 2022 Ficheiro:Adro Vello 05-07a.jpg|Planta da igrexa vella Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] dg1b2s1inylzh5cuew2zkgex86fm224 6147820 6147816 2022-08-01T23:12:08Z Lameiro 1822 máis wikitext text/x-wiki {{en uso}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego -hoxe estacional- que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>Citado por [[Luís Monteagudo]] e [[José Caamaño Bournacell]].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor [[José Manuel Vázquez Varela]], o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos, desde a actividade pesqueira en época romana ata a súa función relixiosa e funeraria desde a época tardo-antigua ata ben entrado o século XVIII. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, cuncheiros, pavimentos e mesmo restos de estuco pintado. Os muros perimetrais están formados por grandes perpiaños almofadados, típicos da arquitectura romana. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === [[Ficheiro:Adro Vello 08-01e.jpg|miniatura|250px|esquerda|Detalle das cubas de salgado de peixe]] A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe <ref>O estudo destes restos permitiu analizar as especies capturadas neste tempo e utilizadas para elaborar salgado ou salsas.</ref>. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === [[Ficheiro:Adro Vello 01-05.jpg|miniatura|250px|Detalle dun dos sartegos recuperados durante as escavacións]] A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(ancti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados e o recoñecemento unánime do seu valor histórico e arqueolóxico <ref>Houbo una expresión que utilizaba repetidamente a prensa e as declaracións dos responsables políticos: o recoñecemento de Adro Vello como "''buque insignia da arqueoloxía galega''" (''La Voz de Galicia'' 10.11.2002).</ref>, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo acaroados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. [[Ficheiro:Adro Vello 11-04a.jpg|miniatura|250px|esquerda|Cartel indicador do xacemento de Adro Vello]] Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. Adiantando acontecementos, xa se levantaron voces que reclaman a devolución a este futuro museo local daquelas pezas que se foron descubrindo ó longo dos anos e que hoxe forman parte de museos e institucións de Pontevedra e Santiago e mesmo mans privadas: {{cita|"''Ademais dos achados que se incorporen coas novas escavacións, terase que devolver a Adro Vello o material espoliado, espallado por diversos museos e ciscado por lugares privados. A moeda de Adro Vello debe volver, así como a pedra votiva do deus Devero e os sartegos... A deslocalización é unha característica do espolio do Patrimonio, porque ao subtraer un ben do seu lugar orixinario pérdese parte do valor cultural do xacemento e do obxecto, incluso aínda que estea noutro museo''"|Avelino Ochoa: "Do espolio e da descontextualización", en ''La Voz de Galicia'' 30.01.2022}} == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "''Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos''", sen os que "''o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo''" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio fundaméntase "''no seu interese científico, así como na súa importancia histórica e arqueolóxica no panorama da arqueoloxía clásica en Galicia, que o configuran como un dos bens arqueolóxicos máis sobranceiros no ámbito da Comunidade Autónoma''", contemplando tamén o potencial que representa toda a ampla zona aínda sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". [[Ficheiro:Mapa de Adro Vello.jpg|miniatura|250px|Situación de Adro Vello na península do Grove. En negro, a área escavada; en verde, a zona arqueolóxica protexida como BIC]] Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe un amplo espazo denominado "Contorno de protección", no que se levantan outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente <ref>Téñase presente que a orixe desta igrexa está na igrexa vella que centraliza o xacemento e,polo tanto, forma parte da historia de Adro Vello.</ref>, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]] (habitado xa na [[Idade de Ferro]] ou de [[Idade de Bronce|Bronce]], situado a uns 500 m cara o oeste e do que ás penas quedan restos, pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño'' ou ''Os Castriños''). Inclúe así mesmo a franxa de 200 m que rodea estas estruturas protexidas. A ampliación do xacemento cara o sur (baixo a estrada e as leiras situadas na beira sur da estrada) xustifícase polas catas realizadas para delimitar a área con restos arqueolóxicos, como resultaba evidente con só observar as fotografías aéreas. Cara o norte, o contorno de protección comprende unha franxa de mar e algunhas das rochas localizadas nos primeiros metros de costa. O expediente de declaración como BIC ten un prazo de resolución máximo de dous anos, durante os que queda prohibida tódalas licenzas de obra, construción, demolición e parcelación. En todo caso, o réxime de protección aplícase de forma inmediata tras a publicación da Resolución <ref>De acordo co artigo 17.5 da Lei 5/2016, de 4 de maio, do Patrimonio Cultural de Galicia.</ref>. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 12-08a.jpg|Vista do estado de abandono no que se atopaba o xacemento en maio de 2022 Ficheiro:Adro Vello 05-07a.jpg|Planta da igrexa vella Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] ky4csd6rzpxrt3ducj3dr0whnun2brj 6147822 6147820 2022-08-01T23:13:48Z Lameiro 1822 retiro marcador En uso wikitext text/x-wiki {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego -hoxe estacional- que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>Citado por [[Luís Monteagudo]] e [[José Caamaño Bournacell]].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor [[José Manuel Vázquez Varela]], o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos, desde a actividade pesqueira en época romana ata a súa función relixiosa e funeraria desde a época tardo-antigua ata ben entrado o século XVIII. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, cuncheiros, pavimentos e mesmo restos de estuco pintado. Os muros perimetrais están formados por grandes perpiaños almofadados, típicos da arquitectura romana. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === [[Ficheiro:Adro Vello 08-01e.jpg|miniatura|250px|esquerda|Detalle das cubas de salgado de peixe]] A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe <ref>O estudo destes restos permitiu analizar as especies capturadas neste tempo e utilizadas para elaborar salgado ou salsas.</ref>. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === [[Ficheiro:Adro Vello 01-05.jpg|miniatura|250px|Detalle dun dos sartegos recuperados durante as escavacións]] A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(ancti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados e o recoñecemento unánime do seu valor histórico e arqueolóxico <ref>Houbo una expresión que utilizaba repetidamente a prensa e as declaracións dos responsables políticos: o recoñecemento de Adro Vello como "''buque insignia da arqueoloxía galega''" (''La Voz de Galicia'' 10.11.2002).</ref>, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo acaroados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. [[Ficheiro:Adro Vello 11-04a.jpg|miniatura|250px|esquerda|Cartel indicador do xacemento de Adro Vello]] Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. Adiantando acontecementos, xa se levantaron voces que reclaman a devolución a este futuro museo local daquelas pezas que se foron descubrindo ó longo dos anos e que hoxe forman parte de museos e institucións de Pontevedra e Santiago e mesmo mans privadas: {{cita|"''Ademais dos achados que se incorporen coas novas escavacións, terase que devolver a Adro Vello o material espoliado, espallado por diversos museos e ciscado por lugares privados. A moeda de Adro Vello debe volver, así como a pedra votiva do deus Devero e os sartegos... A deslocalización é unha característica do espolio do Patrimonio, porque ao subtraer un ben do seu lugar orixinario pérdese parte do valor cultural do xacemento e do obxecto, incluso aínda que estea noutro museo''"|Avelino Ochoa: "Do espolio e da descontextualización", en ''La Voz de Galicia'' 30.01.2022}} == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "''Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos''", sen os que "''o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo''" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio fundaméntase "''no seu interese científico, así como na súa importancia histórica e arqueolóxica no panorama da arqueoloxía clásica en Galicia, que o configuran como un dos bens arqueolóxicos máis sobranceiros no ámbito da Comunidade Autónoma''", contemplando tamén o potencial que representa toda a ampla zona aínda sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". [[Ficheiro:Mapa de Adro Vello.jpg|miniatura|250px|Situación de Adro Vello na península do Grove. En negro, a área escavada; en verde, a zona arqueolóxica protexida como BIC]] Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe un amplo espazo denominado "Contorno de protección", no que se levantan outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente <ref>Téñase presente que a orixe desta igrexa está na igrexa vella que centraliza o xacemento e,polo tanto, forma parte da historia de Adro Vello.</ref>, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]] (habitado xa na [[Idade de Ferro]] ou de [[Idade de Bronce|Bronce]], situado a uns 500 m cara o oeste e do que ás penas quedan restos, pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño'' ou ''Os Castriños''). Inclúe así mesmo a franxa de 200 m que rodea estas estruturas protexidas. A ampliación do xacemento cara o sur (baixo a estrada e as leiras situadas na beira sur da estrada) xustifícase polas catas realizadas para delimitar a área con restos arqueolóxicos, como resultaba evidente con só observar as fotografías aéreas. Cara o norte, o contorno de protección comprende unha franxa de mar e algunhas das rochas localizadas nos primeiros metros de costa. O expediente de declaración como BIC ten un prazo de resolución máximo de dous anos, durante os que queda prohibida tódalas licenzas de obra, construción, demolición e parcelación. En todo caso, o réxime de protección aplícase de forma inmediata tras a publicación da Resolución <ref>De acordo co artigo 17.5 da Lei 5/2016, de 4 de maio, do Patrimonio Cultural de Galicia.</ref>. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 12-08a.jpg|Vista do estado de abandono no que se atopaba o xacemento en maio de 2022 Ficheiro:Adro Vello 05-07a.jpg|Planta da igrexa vella Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] 5eti6xstfhqdqgy9ananwtk5ckk5xp4 6147838 6147822 2022-08-01T23:45:21Z MAGHOI 15490 /* Notas */ wikitext text/x-wiki {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego -hoxe estacional- que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>Citado por [[Luís Monteagudo]] e [[José Caamaño Bournacell]].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor [[José Manuel Vázquez Varela]], o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos, desde a actividade pesqueira en época romana ata a súa función relixiosa e funeraria desde a época tardo-antigua ata ben entrado o século XVIII. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, cuncheiros, pavimentos e mesmo restos de estuco pintado. Os muros perimetrais están formados por grandes perpiaños almofadados, típicos da arquitectura romana. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === [[Ficheiro:Adro Vello 08-01e.jpg|miniatura|250px|esquerda|Detalle das cubas de salgado de peixe]] A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe <ref>O estudo destes restos permitiu analizar as especies capturadas neste tempo e utilizadas para elaborar salgado ou salsas.</ref>. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === [[Ficheiro:Adro Vello 01-05.jpg|miniatura|250px|Detalle dun dos sartegos recuperados durante as escavacións]] A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(ancti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados e o recoñecemento unánime do seu valor histórico e arqueolóxico <ref>Houbo una expresión que utilizaba repetidamente a prensa e as declaracións dos responsables políticos: o recoñecemento de Adro Vello como "''buque insignia da arqueoloxía galega''" (''La Voz de Galicia'' 10.11.2002).</ref>, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo acaroados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. [[Ficheiro:Adro Vello 11-04a.jpg|miniatura|250px|esquerda|Cartel indicador do xacemento de Adro Vello]] Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. Adiantando acontecementos, xa se levantaron voces que reclaman a devolución a este futuro museo local daquelas pezas que se foron descubrindo ó longo dos anos e que hoxe forman parte de museos e institucións de Pontevedra e Santiago e mesmo mans privadas: {{cita|"''Ademais dos achados que se incorporen coas novas escavacións, terase que devolver a Adro Vello o material espoliado, espallado por diversos museos e ciscado por lugares privados. A moeda de Adro Vello debe volver, así como a pedra votiva do deus Devero e os sartegos... A deslocalización é unha característica do espolio do Patrimonio, porque ao subtraer un ben do seu lugar orixinario pérdese parte do valor cultural do xacemento e do obxecto, incluso aínda que estea noutro museo''"|Avelino Ochoa: "Do espolio e da descontextualización", en ''La Voz de Galicia'' 30.01.2022}} == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "''Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos''", sen os que "''o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo''" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio fundaméntase "''no seu interese científico, así como na súa importancia histórica e arqueolóxica no panorama da arqueoloxía clásica en Galicia, que o configuran como un dos bens arqueolóxicos máis sobranceiros no ámbito da Comunidade Autónoma''", contemplando tamén o potencial que representa toda a ampla zona aínda sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". [[Ficheiro:Mapa de Adro Vello.jpg|miniatura|250px|Situación de Adro Vello na península do Grove. En negro, a área escavada; en verde, a zona arqueolóxica protexida como BIC]] Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe un amplo espazo denominado "Contorno de protección", no que se levantan outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente <ref>Téñase presente que a orixe desta igrexa está na igrexa vella que centraliza o xacemento e,polo tanto, forma parte da historia de Adro Vello.</ref>, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]] (habitado xa na [[Idade de Ferro]] ou de [[Idade de Bronce|Bronce]], situado a uns 500 m cara o oeste e do que ás penas quedan restos, pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño'' ou ''Os Castriños''). Inclúe así mesmo a franxa de 200 m que rodea estas estruturas protexidas. A ampliación do xacemento cara o sur (baixo a estrada e as leiras situadas na beira sur da estrada) xustifícase polas catas realizadas para delimitar a área con restos arqueolóxicos, como resultaba evidente con só observar as fotografías aéreas. Cara o norte, o contorno de protección comprende unha franxa de mar e algunhas das rochas localizadas nos primeiros metros de costa. O expediente de declaración como BIC ten un prazo de resolución máximo de dous anos, durante os que queda prohibida tódalas licenzas de obra, construción, demolición e parcelación. En todo caso, o réxime de protección aplícase de forma inmediata tras a publicación da Resolución <ref>De acordo co artigo 17.5 da Lei 5/2016, de 4 de maio, do Patrimonio Cultural de Galicia.</ref>. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 12-08a.jpg|Vista do estado de abandono no que se atopaba o xacemento en maio de 2022 Ficheiro:Adro Vello 05-07a.jpg|Planta da igrexa vella Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] evlxb5rm8u18nr315yk0zcl8j35sjp2 6147839 6147838 2022-08-01T23:47:15Z MAGHOI 15490 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W|display=title|type:landmark}} {{Xacemento arqueolóxico | nome = Adro Vello | nome_nativo = | nome_nativo_lingua = | nome_alternativo= <!-- amosado como "Nome alternativo" --> | imaxe = [[Ficheiro:Adro Vello O Grove.jpg|300px]] | tamaño_imaxe = | alt = | pé_imaxe = |Vista xeral de Adro Vello. | mapa = | tipo_mapa = | mapa_alt = | pé_mapa = | tamaño_mapa = | altitude_m = <!-- Indicar un número para a altitude en metros (m) --> | altitude_ref = | relevo = | coordenadas = {{Coordenadas|42|28|39.8|N|08|55|49.5|W}} | etiqueta_do_punto= | localización = [[Praia do Carreiro]] | rexión = [[O Grove]], [[Provincia de Pontevedra|Poontevedra]] | tipo = | parte_de = | lonxitude = | ancho = | área = | volume = | diámetro = | circunferencia = | altura = | construtor = | material = | fundado = Século [[século III|III]] | abandonado = | periódos = | culturas = | dependencia_de = | ocupantes = | evento = | descuberto = | escavacións = | arqueólogos = | condición = | propiedade = | xestor = | acceso_público = Non | sitio_web = <!-- {{URL|exemplo.gal}} --> | estilos_arquitectónicos= | detalles_arquitectónicos= | notas = }} A necrópole de '''Adro Vello''' é un [[sitio arqueolóxico]] localizado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], a carón da [[praia do Carreiro]], que acolle restos dunha vila [[Romanización de Galicia|romana]], con elementos que evidencian a práctica da [[salgadura|salga]] de peixe, dunha igrexa de orixe visigótica e dunha necrópole de inhumación que se prolongaron entre os séculos [[século VI|VI]] e [[século XVIII|XVIII]]. Toda a construción está bordeada cara ó mar por unha serie de muros superpostos que intentaron protexer as construcións dos embates do mar. O nome da necrópole, ''Adro Vello'', fai alusión á devandita igrexa. Xa no século XVIII tivo que ser trasladada cara ó interior, ó lugar no que hoxe se levanta a actual igrexa de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]], traslado que explica que a necrópole quedase abandonada nese tempo para ser cuberta pola area e desaparecer da memoria popular, ata o seu descubrimento na segunda metade do século XX. == Xeografía == Como xa se dixo, o xacemento está situado na costa norte da península do [[O Grove|Grove]], fronte á [[praia do Carreiro]], na parroquia de [[San Vicente do Grove, O Grove|San Vicente do Grove]]. Está levantado sobre unha plataforma litoral estreita que se abre, ó norte, á praia, e limita ó sur por un destacado outeiro rochoso, ó oeste pola Punta do Castriño e ó leste pola Punta Barcela e illas Barceliñas; inmediatamente ó leste do xacemento baixa un pequeno rego -hoxe estacional- que desemboca na mesma praia e que formaba un [[Estuario|esteiro]] onde os habitantes do asentamento podían atracar e onde, probablemente, houbo [[salina]]s (imprescindibles para a actividade produtiva de salgado de peixe) <ref>Este rego nace na chamada Fonte do Santo, fonte de sona milagreira situada a metade de camiño entre o xacemento e a actual igrexa de San Vicente. A construción da estrada, nos anos cincuenta do século XX, cortou a entrada e saída do mar e provocou a colmatación das estruturas. Todo este espazo está comprendido na área non explorada (Ochoa Gondar: "Da salga romana", en ''Da gran historia da igrexa..., px 39-47).</ref>. A fronte costeira está protexida por unha serie de rochas que asoman sobre a superficie do mar e que proporcionan certa protección ante os embates do mar. En conxunto, constitúe unha localización prototípica doutros asentamentos romanos costeiros: costa baixa, unha pequena enseada protexida por puntas mariñas e un curso fluvial inmediato. A zona utilizada como vila romana e posterior necrópole conforma unha elevación areosa duns 170 m de lonxitude e 19-20 m de anchura. == Historia == Os restos máis antigos de ocupación humana deste lugar corresponden a un molde de arxila para fundir machados de bronce, que indican que o contorno xa fora habitado na [[Idade de Bronce]] <ref>Citado por [[Luís Monteagudo]] e [[José Caamaño Bournacell]].</ref>. [[File:Ruta Arqueolóxica 05, Adro Vello (O Carreiro) 01-01b.jpg|miniatura|160px|Indicador no lugar onde se atopou un molde para fundir machados de bronce]] As primeiras edificacións pódense datar nos séculos [[século III|III]] e [[século IV|IV]] d.C. A igrexa dátase no [[século VII]]. E a necrópole foi utilizada reiteradamente desde o século V-VII ata o XVIII. Tamén forma parte do complexo unha torre medieval, posterior ó século XII, e algunhas estruturas defensivas. Foi a partir da construción dunha estrada de acceso a unha urbanización proxectada ó oeste do lugar (e que nunca chegou a levantarse) cando se detectou a presenza de muros e ósos humanos, descubrimento que motivou as primeiras escavacións. O caso foi que a estrada atravesa o xacemento e baixo ela, así como baixo unha vivenda levantada ó outro lado da estrada, quedou soterrada unha superficie que se estima na metade da área ocupada polas construcións. As escavacións comezaron nos anos 70 do pasado século, se ben con longas interrupcións ata finais dos anos 80. En [[1971]] realizáronse as primeiras prospeccións (xa veremos cómo xa na segunda campaña, en 1972, se descubriu a ara dedicada ó deus Deverius). Cara [[1990]] retomáronse as escavacións, que se sucedieron regularmente ata ben entrados os anos noventa, cando volveron a suspenderse. Xa durante o século XXI se realizaron novas prospeccións, pero sen continuidade e dirixidas a investigar aspectos concretos, como a delimitación exacta do xacemento (en 2002) ou a composición dos restos de peixes conservados no fondo das cubas de salgado (en 2017, cando un equipo da [[Universidade de Vigo]] realizou investigacións no lugar para estudar a orixe da industria pesqueira galega e, en concreto, os establecementos de salgado romanos en Galicia <ref>"Un equipo de la Universidad de Vigo inicia una nueva intervención en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 20.06.2017.</ref>). Aínda que nos primeiros momentos participaron na escavación personaxes do nivel de [[Fermín Bouza-Brey]] ou ou profesor [[José Manuel Vázquez Varela]], o groso da investigación correspondeu ó antropólogo [[Xosé Carro Otero]] (1942-2021). == Estrutura == [[Ficheiro:Adro Vello O Grove detalle.jpg|miniatura|300px|Detalle dos restos recuperados.]] Adro Vello foi modificado e ampliado ó longo dos séculos, desde a actividade pesqueira en época romana ata a súa función relixiosa e funeraria desde a época tardo-antigua ata ben entrado o século XVIII. Segundo as escavacións realizadas ata hoxe pode afirmarse que está constituído por cinco áreas: * Unha vila romana (séculos III a V) * Unha fábrica de salga (séculos I a III) * A necrópole (séculos V-VII a XVIII) * Unha igrexa (séculos VII e XII) * Unha estrutura que puido ser unha torre defensiva ou un campanario === A vila romana === Unha vila romana, ''villa a mare'' <ref>Denominación dunha tipoloxía particular das ''villae'' costeiras que non só están construídas na propia liña de costa, senón que a súa arquitectura e actividade están directamente relacionadas co mar a cunha produtividade mariña intensiva.</ref> como as que houbo en numerosos puntos da costa galega, ''villae'' costeiras dedicadas á explotación de recursos mariños: pesca, salga, salinas, etc.</ref>, datada entre os séculos III e [[século V|V]], e documentada pola presenza de muros, canalizacións de pedra, cuncheiros, pavimentos e mesmo restos de estuco pintado. Os muros perimetrais están formados por grandes perpiaños almofadados, típicos da arquitectura romana. Ó longo das sucesivas campañas recuperáronse numerosos restos de [[cerámica]] de tipo [[Cultura castrexa|castrexo]] e [[Romanización de Galicia|romana]] e unha doa de ámbar. As estruturas romanas foron devastadas por un incendio a mediados do [[século IV]], e o espazo pasou a utilizarse como cemiterio <ref>"Las excavaciones de Adro Vello, en 'punto muerto' por razones de tipo administrativo", en ''Faro de Vigo'' 5.08.1993.</ref>. === A fábrica de salga === [[Ficheiro:Adro Vello 08-01e.jpg|miniatura|250px|esquerda|Detalle das cubas de salgado de peixe]] A fábrica de [[salgadura|salgadura de peixe]] puido estar activa xa entre os séculos [[século I|I]] e [[século III|III]]. A primeira pía para o salgado de peixe foi descuberta na campaña de 1988, e nela aínda se conservaba uha capa no fondo duns 20 cm de espesor de escamas e espiñas de peixe <ref>O estudo destes restos permitiu analizar as especies capturadas neste tempo e utilizadas para elaborar salgado ou salsas.</ref>. Posteriormente descubríronse tres pías máis, o que supón un volume de produción moi superior ás necesidades de autoconsumo, dato que acredita a existencia dunha produción industrializada e un comercio do que se descoñece a amplitude. Foron as primeiras estruturas deste tipo atopadas en Galicia. As pías, cuadrangulares e duns 30 cm de grosor, tiñan as paredes coidadosamente revocadas cunha mestura de cal e grava, maiormente de [[cuarzo]]. Deste xeito asegurábase a impermeabilización das paredes e o lavado e limpeza do depósito, algo ó que contribuía o feito de ter as esquinas redondeadas. === A necrópole === [[Ficheiro:Adro Vello 01-05.jpg|miniatura|250px|Detalle dun dos sartegos recuperados durante as escavacións]] A [[necrópole]], quizais o elemento máis característico de Adro Vello, estivo en funcionamento desde os séculos [[século V|V]]-[[século VII|VII]] ata o século [século XVIII|XVIII]]. Resulta imposible calcular o número de persoas inhumadas alí, pero xa se levan recuperados máis de 3000 esqueletos e ben pode chegar ós 4000 enterramentos. Os enterramentos dispóñense en ata dez capas de diferente cronoloxía e son de características e rangos moi diferentes, desde tumbas moi simples -a maioría-, directamente nun burato escavado na terra, ata [[sarcófago]]s labrados en bloques monolíticos de pedra, pasando por tumbas rodeadas por pedras ''en paréntese'' verticais, ou ladrillos ou tégulas, ou cubertas por lápidas, unha delas con inscricións gremiais referidas posiblemente a un [[Canteiro, canteira|canteiro]]. Non resulta infrecuente que as sepulturas estean reaproveitadas para sucesivos enterramentos, e hai constancia de casos nos que unha mesma tumba acolle ata tres corpos. Tamén se observan acumulacións de ósos procedentes de amoreamentos de restos cando se debía liberar un espazo para un novo cadáver. === A igrexa === Da igrexa, do século VII e documentada historicamente desde finais do [[século IX]], só se conservan os alicerces e as primeiras fileiras de [[perpiaño]]s que delimitan a nave, coa cabeceira orientada ó este, a porta rebaixada, os altares e un anexo no lado sur. No século XVIII houbo de ser trasladada por cousa dos sucesivos ataques piratas e das condicións inherentes á súa situación tan inmediata ó mar do norte. A nova igrexa, situada máis no interior da península do Grove e a maior altura, foi construída a uns 500 m ó sueste, aproveitando as pedras da vella igrexa. [[Ficheiro:Adro Vello 05-05r.jpg|miniatura|250 px|esquerda|Ara ó suposto deus Deverius]] Nunha das paredes da igrexa descubriuse en [[1972]] <ref>"El dios Devero, arcaico Neptuno de Galicia, descubierto en una piedra votiva en San Vicente de O Grove", en ''La Voz de Galicia'' 9.10.1983.</ref> unha [[altar|ara]] romana, incompleta <ref>A peza formaba parte, como material construtivo reutilizado, do muro norte da igrexa. Mostra sinais evidentes de haber sido recortada para adaptala ó muro e o profesor Carro supón que probablemente falten dúas ou mesmo tres liñas de texto. Nunca se atoparon os fragmentos que completarían a peza.</ref>. A ara -a parte recuperada- mide 49 cm de alto, uns 25 cm de ancho e 21 cm de espesor máximo. Na cabeza distínguense tres vans rematados en arco de medio punto, que se relacionan coas ''Portas do Hades'', o inframundo grego, e que tamén se observan noutras aras romanas atopadas en Galicia. No campo epigráfico pode lerse unha inscrición que di: DEO D / EVER, e que se interpreta como unha invocación a Devero, Deveros ou Deverius, unha suposta divindade indíxena mariña, quizais relacionada con [[Poseidón|Neptuno]]. === A torre defensiva === Unha torre defensiva altomedieval, posterior ó século [[século XII|XII]], protexida por unha cerca da mesma época. Este conxunto defensivo tería unha función similar á doutras torres na costa galega na defensa contra os ataques normandos e piratas na [[Alta Idade Media|Alta]] e na [[Baixa Idade Media]]. == A moeda da ''traslatio''== [[Ficheiro:Moeda coa traslación do corpo do Apóstolo.jpg|miniatura|300px|Réplica da moeda, coa imaxe da translación do Apóstolo.]] Na campaña de 1985 atopouse na cara norte do muro perimetral da vila romana, unha moeda (un medio diñeiro de vellón) cuñada na ceca de [[Santiago de Compostela]] que constitúe un exemplar único ata o momento. A moeda é dunha aliaxe de prata e cobre, mide 13 mm de diámetro e ten 0,28 g de peso. Exponse desde o seu descubrimento no [[Museo das Peregrinacións]] de Santiago de Compostela. No anverso figura un león pasante á dereita, rodeado dunha inscrición FERDINANDUS REX. Corresponde ó rei [[Fernando II de León e Galicia|Fernando II]], rei de León e Galicia entre [[1157]] e [[1188]], o que permite situar a moeda cronoloxicamente. No reverso figura a que pode ser a representación máis antiga da ''Traslatio'', a chegada dos restos do [[Santiago o Maior|apóstolo Santiago]] a Compostela <ref>Esta prioridade histórica discútea co tímpano da igrexa románica, tamén do século XX, de [[Cereixo, Vimianzo|Santiago de Cereixo]], en [[Vimianzo]].</ref>. Pode verse a imaxe dunha barca que ocupa case toda a superficie da moeda. Sobre a cuberta estaría o corpo do apóstolo, ó que se ve a cabeza na zona de proa, e as cabezas ou bustos doutros dous personaxes na zona de popa, que serían os seus discípulos Teodoro e Atanasio. Na zona superior da moeda lese unha inscrición S(ancti) IA / COBI (San Xacobe) dividida polo varal da vela, rematado nunha cruz. Ata agora realizáronse algunhas réplicas da moeda, como a producida pola fundación Ruta Xacobea, que promove a [[Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ulla]] <ref>"Ruta Xacobea reproduce la moneda de la Traslatio hallada en Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 11.09.2013.</ref>. O concello do Grove utiliza un cuño con este motivo para selar as credenciais dos peregrinos que fan esta ruta. Igualmente, a Deputación de Pontevedra subvencionou a creación dunha réplica en granito, a gran escala (120 cm de diámetro), realizada pola Escola de Cantería da Deputación e que foi inaugurada o 21.07.2017 <ref>"La historia del Apóstol plasmada en una moneda", en ''La Voz de Galicia'' 19.07.2017.</ref>. == Musealización do xacemento == [[Ficheiro:Adro Vello 02-02r.jpg|miniatura|250px|Vista aérea da área escavada, segundo un panel informativo colocado por Patrimonio a carón do xacemento. No centro, en marelo, a igrexa visigótica; en vermello, os muros da vila romana; na parte inferior, en verde, as cubas de salga de peixe; en morado, as tumbas da necrópole; na esquina inferior dereita, a estrada e o chalé construídos sobre o xacmento]] Desde as primeiras datas do descubrimento e trala recollida dos primeiros achados, os responsables técnicos das escavacións e os responsables políticos do concello, da [[Deputación de Pontevedra|Deputación]] e [[Xunta de Galicia|Xunta]] propuxeron e prometeron valorizar o xacemento mediante a musealización ''in situ'' dos restos. O principal problema para levar adiante este proxecto consiste na necesidade de levantar a estrada provincial EP-9106 <ref>De competencia da Deputación.</ref> que atravesa a área a protexer (única solución e na expropiación dunha vivenda particular na marxe sur da devandita estrada, tamén construída na área de interese arquelóxica. Como dificultade inmediata a este punto estaría a confrontación de competencias entre as diferentes administracións (concello, [[Ministerio para a Transición Ecolóxica|Costas do Estado]] <ref>Pola súa situación a carón do mar, o organismo titular e responsable do xacemento é Costas do Estado, dependente do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico.</ref>, [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Patrimonio]], Deputación). Por suposto, tampouco axuda a necesidade do orzamento que sería preciso. A pesar do aparente acordo entre tódolos órganos interesados e o recoñecemento unánime do seu valor histórico e arqueolóxico <ref>Houbo una expresión que utilizaba repetidamente a prensa e as declaracións dos responsables políticos: o recoñecemento de Adro Vello como "''buque insignia da arqueoloxía galega''" (''La Voz de Galicia'' 10.11.2002).</ref>, o feito é que despois de case 40 anos desde o comezo das escavacións, en [[2022]] non só non existe tal museo senón que tampouco se coñece que se estea estudando. As propias escavacións e os restos que ían descubrindo tamén sufriron as consecuencias destes problemas debidos, en boa parte, á exposición á intemperie das estruturas e restos exhumados. As campañas fóronse realizando máis ou menos regularmente desde o ano 1985 ata o ano 1991, en que foron interrompidas ó alcanzar a estrada. Desde entón realizouse algunha campaña máis, de xeito esporádico e sen continuidade, quedando a superficie escavada ''a monte'', e mesmo non houbo constancia no mantemento do peche que a circundaba: houbo temporais que botaron abaixo os pés inmediatos á praia e a ondada chegou a erosionar a duna e esparexer ósos pola praia <ref>Así, nos anos 2006, 2016 ou 2021. "La lluvia deja al descubierto un rastro de huesos e O Carreiro", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2006.</ref>. A prensa local falou en ocasións de expolio e roubo dos restos que quedaban á vista, pero non houbo constancia de tales feitos. Esta situación deu lugar a unha situación de abandono que causou numerosas denuncias e acusacións cruzadas de desinterese e de incumplimento de responsabilidades <ref>[https://historiadegalicia.gal/2016/07/adro-vello-un-exemplo-abandono-patrimonio-galego/ ''Adro Vello, un exemplo do abandono do patrimonio galego'', en Historiadegalicia.gal], 17.07.2016.</ref> <ref>"Adro Vello, el abandono de un yacimiento durante treinta años", en ''La Voz de Galicia'' 25.01.2022.</ref>. As devanditas denuncias ocuparon as páxinas da prensa e formaron parte da orde do día de diferentes debates no concello, na deputación e mesmo no [[Parlamento de Galicia]]. O propio Concello autorizou a colocación de contedores de lixo acaroados ó peche da escavación ou habilitar como aparcadoiro as zonas inmediatas ó xacemento, onde se sabía con seguridade que había restos aínda non escavados; mesmo, persoal do Concello cavou unha gabia ó todo o longo do peche, e pegada a este, para habilitar unha condución de auga para as duchas da praia. [[Ficheiro:Adro Vello 11-04a.jpg|miniatura|250px|esquerda|Cartel indicador do xacemento de Adro Vello]] Xunto ás numerosas denuncias non faltaron innumerables reunións, acordos e comisións, das que xurdiron continuas declaracións e promesas de, por fin, solucionar os diferentes problemas burocráticos, pero tampouco callaron en feitos e foron sistematicamente incumpridas. Así, por exemplo, segundo o alcalde do Grove "''As escavacións de Adro Vello, no Grove, estarán en condicións de ser expostas ó público en 1993, trala confirmación por parte da Dirección Xeral de Patrimonio dunha partida de 20 millóns de pesetas. Con ela procederase ó peche e valado do recinto e á expropiación de terreos que inclúen un chalé próximo e o desvío da estrada''" <ref>"Nuevas expropiaciones ampliarán las excavaciones de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 6.08.1992. En castelán no orixinal.</ref>. Non sabemos qué se fixo con esa partida de ''20 millóns de pesetas'', nin tampouco co orzamento de 150.000 euros que a Deputación en 2003 anunciou que se habilitarían dun para a compra da vivenda inmediata ó xacemento e os terreos que foran precisos para a necesaria ampliación <ref>"La Diputación inicia el proceso para construir el museo de Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'' 31.05.2003.</ref>. Outro exemplo foi o anuncio da Consellería da Cultura, en 2001, de proceder a construír unha cuberta provisional sobre o xacemento ese mesmo ano, que se substituiría por unha cuberta definitiva no 2002 <ref>La Xunta prevé instalar este año una cubierta provisional sobre Adro Vello", en ''La Voz de Galicia'', 11.02.2001.</ref>. Vinte anos despois, nada disto se fixo <ref>"Adro Vello, cuando el patrimonio y las soluciones prometidas se los lleva el viento", en ''La Voz de Galicia'' 12.12.2021.</ref>. Adiantando acontecementos, xa se levantaron voces que reclaman a devolución a este futuro museo local daquelas pezas que se foron descubrindo ó longo dos anos e que hoxe forman parte de museos e institucións de Pontevedra e Santiago e mesmo mans privadas: {{cita|"''Ademais dos achados que se incorporen coas novas escavacións, terase que devolver a Adro Vello o material espoliado, espallado por diversos museos e ciscado por lugares privados. A moeda de Adro Vello debe volver, así como a pedra votiva do deus Devero e os sartegos... A deslocalización é unha característica do espolio do Patrimonio, porque ao subtraer un ben do seu lugar orixinario pérdese parte do valor cultural do xacemento e do obxecto, incluso aínda que estea noutro museo''"|Avelino Ochoa: "Do espolio e da descontextualización", en ''La Voz de Galicia'' 30.01.2022}} == Declaración de BIC de Adro Vello == En febreiro de 2022 produciuse a apertura do expediente de declaración de Adro Vello, baixo a denominación oficial de "Zona arqueolóxica de Adro Vello", como [[Ben de Interese Cultural]] (BIC) <ref>Resolución do 20 de xaneiro de 2022, da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, pola que se incoa o procedemento para declarar ben de interese cultural a zona arqueolóxica de Adro Vello, na parroquia de San Vicente do Grove, no termo municipal do Grove (DOG nº 26, de 8.02.2022).</ref>. A declaración como BIC do xacemento era unha vella aspiración e viña sendo prometida desde, como mínimo, o ano 2011 <ref>"La Xunta anuncia que Adro Vello será Ben de Interese Cultural", en ''La Voz de Galicia'' 27.02.2011.</ref> e foi acollida con alegría e esperanza por tódolos actores políticos, en contraste coa resposta escéptica do alcalde do Grove [[José Antonio Cacabelos]], [[Partido dos Socialistas de Galicia|socialista]] que declarou que "''Adro Vello no necesita declaraciones, necesita fondos''", sen os que "''o mellor vai ser botarlle un camión de area por riba e tapalo''" <ref>''La Voz de Galicia'', 25.01.2022.</ref>. A declaración da Dirección de Patrimonio fundaméntase "''no seu interese científico, así como na súa importancia histórica e arqueolóxica no panorama da arqueoloxía clásica en Galicia, que o configuran como un dos bens arqueolóxicos máis sobranceiros no ámbito da Comunidade Autónoma''", contemplando tamén o potencial que representa toda a ampla zona aínda sen escavar. Destaca a longa secuencia de ocupación, ininterrompida, que vai desde a época romana ata o século XVIII, "''o que o converte nunhas das zonas arqueolóxicas máis importantes do noroeste peninsular pola potencialidade da información que pode achegar''". [[Ficheiro:Mapa de Adro Vello.jpg|miniatura|250px|Situación de Adro Vello na península do Grove. En negro, a área escavada; en verde, a zona arqueolóxica protexida como BIC]] Pero non só comprende a área ocupada como vila romana e necrópole, senón que a zona protexida dentro da ''Zona arqueolóxica de Adro Vello'' inclúe un amplo espazo denominado "Contorno de protección", no que se levantan outras estruturas arquitectónicas modernas (actual igrexa de San Vicente <ref>Téñase presente que a orixe desta igrexa está na igrexa vella que centraliza o xacemento e,polo tanto, forma parte da historia de Adro Vello.</ref>, casa reitoral, hórreo e dous cruceiros), etnográficas (catro fábricas de salgadura contemporáneas) e o [[castro (poboado)|Castro do Castriño]] (habitado xa na [[Idade de Ferro]] ou de [[Idade de Bronce|Bronce]], situado a uns 500 m cara o oeste e do que ás penas quedan restos, pero que deixou a pegada na [[toponimia|microtoponimia]]: ''O Castriño'' ou ''Os Castriños''). Inclúe así mesmo a franxa de 200 m que rodea estas estruturas protexidas. A ampliación do xacemento cara o sur (baixo a estrada e as leiras situadas na beira sur da estrada) xustifícase polas catas realizadas para delimitar a área con restos arqueolóxicos, como resultaba evidente con só observar as fotografías aéreas. Cara o norte, o contorno de protección comprende unha franxa de mar e algunhas das rochas localizadas nos primeiros metros de costa. O expediente de declaración como BIC ten un prazo de resolución máximo de dous anos, durante os que queda prohibida tódalas licenzas de obra, construción, demolición e parcelación. En todo caso, o réxime de protección aplícase de forma inmediata tras a publicación da Resolución <ref>De acordo co artigo 17.5 da Lei 5/2016, de 4 de maio, do Patrimonio Cultural de Galicia.</ref>. == Galería de imaxes== <gallery> Ficheiro:Adro Vello 12-08a.jpg|Vista do estado de abandono no que se atopaba o xacemento en maio de 2022 Ficheiro:Adro Vello 05-07a.jpg|Planta da igrexa vella Ficheiro:Adro Vello 10-01a.jpg|Réplica da moeda da ''Traslatio'' no adro da igrexa de San Vicente Ficheiro:A Coruña (provincia) 1992 10.jpg|Portada da igrexa de Santiago de Cereixo (Vimianzo), coa representación da ''Traslatio'' no tímpano </gallery> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Información recollida dos paneis informativos situados ó pé do xacemento e na exposición sobre o mesmo realizada co gallo da [[Festa do Marisco]] de 2016. * Prensa diaria (de 1983 a 2022) * [[Xosé Carro Otero|Carro Otero, José]] e [[Isidoro Millán González-Pardo|Millán González-Pardo, Isidoro]]: "Ara con nuevo teónimo indígena en San Vicente de O Grove", en ''El Museo de Pontevedra'', Pontevedra 10976, tomo XXX, 179-194. * Carro Otero, José, e outros: ''El yacimiento antropo-arqueológico de 'Adro Vello', en San Vicente de O Grove (Pontevedra-España)'', O Grove 1989. * García Martínez, Manuel Carlos: ''Gran Enciclopedia Galega'' Lugo 2003, tomo 1, s.v. ''Adro Vello, Necrópole de''. * Ochoa Gondar, Xosé Avelino, e outros: ''Da gran historia da igrexa de San Vicente dos Groves'', Parroquia de San Vicente, 2021 [compilación de 15 artigos publicados entre 2019 e 2022]. === Ligazóns externas === * [http://www.turismogrove.es/ga/cultura/necropole_de_Adro_Vello/ Páxina web do Grove] * [https://web.archive.org/web/20130711141022/http://www.galiciamaxica.eu/Sitios/PONTEVEDRA/grove/adrovello.html Galicia Máxica] {{Control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Galicia]] i4qxd72uxcnew3cj509zvk4dcxlwtyt 0 238198 6147928 5592735 2022-08-02T03:46:27Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Compañía | nome_compañía = Starbucks | logo_compañía = Starbucks logo.jpg |imaxe_compañía= Starbucks Headquarters Seattle.jpg |pé_imaxe=<small>Sede da compañía en [[Seattle]], [[Estados Unidos]].</small>| tipo_compañía = Compañía pública | fundación = 1971 | localización = [[Seattle, Washington|Seattle]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] | persoas_clave = Zev Siegel<br/>Jerry Baldwin<br/>Gordon Bowker | industria = [[Industria alimentaria|Alimentaria]] | beneficio = | beneficio_operativo = | beneficio_neto = | páxina_web = [http://www.starbucks.com/ www.starbucks.com] }}'''Starbucks Corporation''' é unha empresa multinacional de [[alimentación]], especializada no [[café]], fundada en [[Seattle, Washington|Seattle]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] en [[1971]]. É a compañía de café máis grande do mundo, con máis de 24 000 locais en 70 países. Starbucks vende café elaborado, bebidas quentes e outras bebidas, ademais de [[bocadillo]]s e algúns produtos como cuncas e grans de café. Tamén ofrece [[libro]]s, CD de música e películas. Conta con tres establecementos en [[Galicia|Galiza]], dous na [[A Coruña|Coruña]],<ref>{{Cita web|url=http://www.laopinioncoruna.es/coruna/2016/10/05/starbucks-abre-corte-ingles-marineda/1112775.html|páxina-web=La Opinión A Coruña|título=Starbucks abre en El Corte Inglés de Marineda su primera tienda en Galicia|data-acceso=|lingua=castelán}}</ref> e un na Gran Vía de [[Vigo]].<ref>{{Cita web|url=http://www.atlantico.net/articulo/vigo/starbucks-inaugura-primera-tienda-vigo/20170927161903609605.html|páxina-web=Atlántico|título=Starbucks inaugura su primera tienda en Vigo|data-acceso=|lingua=castelán}}</ref> == Historia == O primeiro local co nome Starbucks foi aberto en [[Seattle]], [[Estado de Washington|Washington]] en 1971 por Zev Siegel, Jerry Baldwin e Gordon Bowker. No 1987 Starbucks abriu os seus primeiros locais nas aforas de Seattle e en [[Chicago]]. A empresa incorporouse á bolsa de valores o 26 de xuño de 1992, dende entón as accións tiveron un crecemento sostido alcanzando os 39 [[Dólar estadounidense|dólares]] en 2006. En 1999 varios locais da cadea foron vandalizados durante as manifestacións contra o cumio da [[Organización Mundial do Comercio|OMC]] en Seattle. == Impacto no medio ambiente == A empresa foi duramente xulgada e criticada por diversas prácticas consideradas antiecolóxicas, os seus insumos principalmente son [[semente]]s manipuladas xenéticamente, que contaminan a terra en varias partes do mundo, non permitindo a supervivencia de sementes endémicas, e prexudicando ao campesiñado, aos cales por este custo menor de sementes manipuladas xenéticamente lles proporciona ingresos menores, aínda que a empresa, co valor engadido, aumenteo moitas mais veces na venda dos seus produtos no libre mercado. Malia isto, cabe mencionar que non en tódalas partes do mundo é así.<ref>{{Cita web|url=http://www.tierramerica.net/2001/0325/noticias4.shtml|páxina-web=|título=Protestas en EEUU contra transgénicos y por comercio justo|data-acceso=|lingua=castelán|data-arquivo=30 de setembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080930021703/http://www.tierramerica.net/2001/0325/noticias4.shtml|url-morta=unfit}}</ref> En 2015 o músico [[Neil Young]] escribiu a canción ''A Rock Star Bucks a Coffee Shop,'' criticando á multinacional,​ polas súas prácticas contra os agricultores e por usar organismos xenéticamente modificados na agricultura.<ref>{{Cita web|url=http://www.rollingstone.com/music/features/behind-the-scenes-of-neil-youngs-new-protest-album-the-monsanto-years-20150501|páxina-web=Rolling Stone|título=Behind the Scenes of Neil Young's New Protest Album 'The Monsanto Years'|data-acceso=|lingua=inglés}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.starbucks.com/ Páxina oficial] {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Empresas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Empresas de alimentación]] 71yj1c1cktqi2h2r8bwmmj6sgd9ngkj 0 245237 6147811 6144052 2022-08-01T22:25:34Z HombreDHojalata 5863 Desfíxose a edición 6144052 de [[Special:Contributions/46.222.72.136|46.222.72.136]] ([[User talk:46.222.72.136|conversa]]) wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Carpe | status = SE | image = Brohmer-Berge-Rothemühl-24-10-2009-30.jpg | image_width = 265px | image_caption = ''C. betulus'' nunha fraga | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Fanerógama]] / [[Magnoliophyta]] | classis = [[Dicotiledónea]] / [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Fagales]] | familia = [[Betulaceae]] | genus = '''[[Carpinus]]''' | species = '''C. betulus''' | binomial = '''Carpinus betulus''' | binomial_authority = [[L.]] }} O '''carpe europeo''', tamén coñecido simplemente coma '''carpe'''<ref>Nome vulgar preferido en galego ''Termos Esenciais de Botánica'' Comisión de Normalización Lingüística da Escola Politécnica Superior de Lugo - Universidade de Santiago de Compostela, 2002</ref> '''''Carpinus betulus''''' é un ''[[Carpinus]]'' nativo do oeste, centro e sur de [[Europa]], estendéndose dende o oeste de [[Rusia]] e [[Ucraína]]. Require dun clima temperado para un bo crecemento, só medrando por riba dos 600 [[msnm]]. Crece mesturándose con [[Carballo (árbore)|carballos]], e nalgunhas áreas con [[faia]]s. É unha árbore común en bosques degradados. En Galiza non é común. == Descrición == É unha arboriña miúda ou mediana que adoita acadar os 15–25 m, raramente 30 m, cun toro torto. A casca é grosa, averdada cinsenta, aínda que nos vellos (véxase na foto): aseméllase á da [[faia]], mais ten a miúdo costelas. Os gomos, a diferenza dos ''[[Fagus]]'', non teñen máis dun cm de lonxitude, e presionados cara as ás. As [[folla]]s son alternas, de 4–9&nbsp;cm longo, con prominentes veas dando un engurrado distintivo, e marxes serrados; aseméllanse ás do [[umeiro mediterráneo]] (''[[Ulmus minor]]''), mais son simétricas (véxase na foto). As xemas son alternas e afusadas (véxase na foto), porén menos cás da [[Fagus sylvatica|faia]]. As flores aparecen en [[Candea (botánica)|candeas]] aló polo mes de maio trala saída das follas. O [[froito]] é unha pequena e longa [[noz (froito)|noz]] de 7–8&nbsp;mm lonxitude, parcialmente envolta por trifoliolos, o [[invólucro]] de 3–4&nbsp;cm lonxitude; madura polo [[outono]]. As [[semente]]s frecuentemente non xermolan até a primavera do segundo ano logo da sementeira. É un prolífico sementeiro e ten unha vizosa rexeneración natural. A [[madeira]] é mesta e dura, empregada para trebellos e material de construción. == Ecoloxía == Gosta dos terreos sombrizos, e prefire moderada fertilidade do solo e de humidade. Ten un sistema radicular escaso en profundidade mais moi espallado superficialmente, e produce moitos fillos cando se talla baixo. Ten unha follaxe mesta. Hai un número de notábeis bosques onde esta especie é a dominante: * [[:en:Epping Forest|Epping Forest]], [[Londres]], [[Inglaterra]] * [[:en:Halltorps|Halltorps]] Reserva Natural, [[Oland]], [[Suecia]] [[Ficheiro:Haagbeukvrucht.jpg|miniatura|Froito|250px]] [[Ficheiro:Carpinus betulus charme tronc.jpg|miniatura|250px|A casca é cinsenta e lisa, semella a da [[faia]], mais pode ter costelas]] [[Ficheiro:Carpinus foliage.jpg|miniatura|250px|As follas aseméllanse ás do ulmeiro mediterráneo (''[[Ulmus minor]]''), porén son simétricas. As xemas son alternas e afusadas, mais menos que as da [[faia]].]] == Propiedades == '''Principios activos''': [[Tanino]], [[sales]], [[resina]].<ref name = Lin/> '''Indicacións''': [[Estíptico]], [[adstrinxente]], [[vulnerario]], [[pectoral]], [[expectorante]], [[antitusivo]]. A auga destilada, preparada a partir das follas, úsanse coma [[colirio]].<ref name = Lin/> Úsanse especialmente as follas e a casca. Apáñase en agosto. Decocción de casca(expectorante): 10-15 g. por cunca. '''Outros usos''': Ornamental. A madeira, branca e mesta, tense usado para a fabricación de [[pasta de papel]], pezas de [[piano]]s, parqués, tacos de billar etc.<ref name=Lin>{{cita web |url=http://www.linneo.net/plut/index2.htm |título=''Carpinus betulus'' |dataacceso=23 de novembro de 2009 |formato= |obra=Plantas útiles: Linneo |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091201164235/http://www.linneo.net/plut/index2.htm |dataarquivo=01 de decembro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> == [[Sinonimia (bioloxía)|Sinonimia]] == * ''Carpinus carpinizza'' [[Kill.]] * ''Carpinus caucasica'' [[Grossh.]] * ''Carpinus compressus'' [[Gilib.]] * ''Carpinus intermedia'' [[Wierzb.]] ex [[Rchb.]] * ''Carpinus nervata'' [[Dulac]] * ''Carpinus quercifolia'' [[Desf.]] ex [[Steud.]] * ''Carpinus sepium'' [[Lam.]] * ''Carpinus ulmifolia'' [[Salisb.]] * ''Carpinus ulmifolia'' [[St.-Lag.]] * ''Carpinus ulmoides'' [[Gray]] * ''Carpinus vulgaris'' [[Mill.]]<ref>{{Cita web|título=Carpinus betulus L.|url=https://www.catalogueoflife.org/data/taxon/RG23|páxina-web=www.catalogueoflife.org|data-acceso=2022-03-02}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://linnaeus.nrm.se/flora/di/coryla/carpi/carpbetv.jpg Den virtuella floran: ''Carpinus betulus'' distribution] {{commonscat}} {{wikispecies}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Carpinus|betulus]] [[Categoría:Plantas ornamentais]] [[Categoría:Plantas medicinais]] [[Categoría:Flora de Europa]] [[Categoría:Plantas descritas en 1753]] [[Categoría:Taxons descritos por Linné]] esa0940knoguutc56c2f3cul9yefu0w 0 252827 6148094 6015706 2022-08-02T09:03:14Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''O sentimento anti-ucraíno''' ou '''ucrainofobia''' é o odio aos ucraínos, á cultura ucraína, á [[lingua ucraína]] ou á [[Ucraína]] como unha nación.<ref>{{cita novas |autor=Andrei Okara (Андрій Окара) |título=“Українські тумани” та “русское солнце” |trad_título="Néboa ucraína" e "Sol ruso". Ucrainofobia coma un problema gnóstico |obra=Український Вибір ("Opción ucraína") |localización=[[Moscova]] |número=5-6 |data=novembro-decembro 1998 |url=http://www.ji.lviv.ua/n18texts/okara.htm |lingua=uk}}</ref> Está moi presente en [[Polonia]] e na antiga [[Unión Soviética]], sobre todo en [[Rusia]] e nalgunhas partes do leste de Ucraína, na fronteira con Rusia, moi habitada por rusos.<ref>{{cita libro |título=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires |autor=James S. Olson (director) |url=http://books.google.ca/books?id=CquTz6ps5YgC&printsec=frontcover&dq=James+Stuart+Olson,+Lee+Brigance+Pappas,+Nicholas+Charles+Pappas,+An+Ethnohistorical+Dictionary+of+the+Russian+and+Soviet+Empires&hl=en&sa=X&ei=TIA1T-2SCuWjiALBxZDDCg&ved=0CDYQuwUwAA#v=onepage&q&f=false |editorial=Greenwood Publishing Group |ano=1994 |páxinas=840 |cita=Those who advocate a Ukrainian identity often accuse Rusynism of being a mask for Czechoslovak and Hungarian expansionism or an anti-Ukrainian movement being manipulated by former Communists and Russophiles (p. 140) |lingua=en}}</ref> O seu contrario é [[ucrainofilia]]. Os estudos modernos establecen dous tipos de sentimento anti-ucraíno: un baseado na discriminación dos ucraínos en base á súa orixe étnica e cultural (similar a outras manifestacións de xenofobia e racismo), e outra baseada no rexeitamento conceptual dos ucraínos, a cultura ucraína e a linguaxe ucraína como artificial e contranatural. No [[século XX]], varios autores apoiaron unha afirmación de que a identidade e a lingua ucraína fora creada artificialmente ao fin de debilitar a Rusia.<ref name="http://books.google.ca/books?id=DjZ-m82b91MC&pg=RA1-PA166&dq=Russia+anti-Ukrainian#PRA1-PA165,M1">{{Cita libro|título=Russia and Ukraine: Literature and the Discourse of Empire from Napoleonic to Postcolonial Times|url=https://books.google.ca/books?id=DjZ-m82b91MC&pg=RA1-PA166&dq=Russia+anti-Ukrainian&hl=en|editorial=McGill-Queen's Press - MQUP|data=2001-10-09|ISBN=9780773522343|lingua=en|nome=Myroslav|apelidos=Shkandrij}}</ref> Este argumento foi promulgado por varios autores conservadores rusos. Non obstante, é un argumento totalmente falso, dado que a lingua ucraína, ao igual que a [[lingua bielorrusa]], proceden da [[Lingua rutena antiga|lingua rutena]]. == Ucrainofobia por país == === Ucraína === [[Ficheiro:Discrimination of Ukrainian language.jpg|250px|miniatura|dereita|Debuxo de Vidsich sobre a situación lingüística en Ucraína. Nel móstrase un xigantesco home ruso e unha nena coas cores nacionais nun transporte público. O home, que simboliza a lingua rusa, dille á moza, que á súa vez simboliza a lingua ucraína: «Rapaza, móvete! Estasme esmagando!».]] O domingo [[15 de xullo]] de [[2012]], a emisora ​​de televisión nacional en Ucraína, '''''Pershyi Natsionalnyi''''' (''Перший національний''), no seu programa de noticias "''Resumo da semana''" (''Підсумки тижня'') mostrou imaxes de vídeo do desenvolvemento dos sentimentos anti-ucraínos en Ucraína.<ref name="http://www.istpravda.com.ua/videos/2012/07/18/90151/">{{Cita web|título=2012: історія русифікації від провладного телеканалу|url=http://www.istpravda.com.ua/videos/2012/07/18/90151/|páxina-web=Історична правда|data-acceso=2019-02-13}}</ref> ==== Caso Bilozir ==== O [[8 de maio]] de [[2000]], Ihor Bilozir, compositor e artista ucraíno foi asasinado en Lviv.<ref name="http://portal.lviv.ua/digest/2005/05/30/141212.html">{{Cita web |url=http://portal.lviv.ua/digest/2005/05/30/141212.html |título=П’ять років без Ігоря Білозора - "Поступ", 30 травня |data-acceso=27 de xuño de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070928020819/http://portal.lviv.ua/digest/2005/05/30/141212.html |dataarquivo=28 de setembro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> Foi golpeado ata a morte preto da oficina do Fiscal do Estado rexional (no antigo edificio do Partido Comunista de Lviv). Un policía, que estaba facendo a patrulla, non interveu porque un dos atacantes era fillo do Xefe adxunto da ''Militsiya'' (servizo de policía desde a época soviética) de Lviv. Os atacantes, presos nun primeiro momento, foron liberados. Pero finalmente foi emitido un mandato de busca e captura no [[22 de maio]], cando un dos agresores fuxiu. O [[6 de xaneiro]] de [[2001]] atopouse ao fuxitivo en [[Crimea]]. En decembro de 2000, na memoria de Ihor Bilozir, na cidade de Ivano-Frankivsk, renomeouse a rúa R. Zorge co seu nome. Os seus dous atacantes foron encarcerados por un delito de asasinato por ucrainofobia, dado que eles mesmos, no xuízo, confesaron darlle a malleira por terlle oído falar en ucraíno. ==== Outros casos ==== * O [[17 de abril]] de [[2009]], Maksym Chaika, unha estudante de 20 anos da Universidade Nacional de [[Odesa]], foi asasinada en Odesa.<ref>{{Cita web|título=Вбивство в Одесі студента Максима Чайки отримало додатковий резонанс|url=http://www.ukrinform.ua/ukr/news/vbivstvo_v_odes_studenta_maksima_chayki_otrimalo_dodatkoviy_rezonans_800836|páxina-web=web.archive.org|data=2014-07-23|data-acceso=2019-02-13|data-arquivo=23 de xullo de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140723195717/http://www.ukrinform.ua/ukr/news/vbivstvo_v_odes_studenta_maksima_chayki_otrimalo_dodatkoviy_rezonans_800836|url-morta=unfit}}</ref> Chaika era un membro de ''Sich'', un movemento da mocidade patriótica de Ucraína. Algúns observadores din que Chaika criticara abertamente ás actividades pro-rusas de Markov, ao seu partido (''Rodina'') e á televisión local (''ATB''), que simpatizaban con Markov. * O [[25 de maio]] de [[2013]], un residente de Kíiv foi golpeado simplemente por falar na lingua ucraína.<ref name="http://www.pravda.com.ua/news/2013/05/26/6990740/">{{Cita novas|título=Київського активіста побили за українську мову|url=http://www.pravda.com.ua/news/2013/05/26/6990740/|xornal=Українська правда|data-acceso=2019-02-13|lingua=uk}}</ref> === Rusia === Nunha investigación realizada polo ''Centro Levada'', en xuño de [[2009]] en Rusia o 75% dos entrevistados rusos respectaba aos ucraínos como grupo étnico, pero o 55% foron negativos sobre o Estado ucraíno. En maio de 2009, un 96% dos ucraínos entrevistados polo Instituto Internacional de Socioloxía de Kíiv foron positivos sobre os rusos como grupo étnico, e o 93% respectaba a Federación Rusa como estado.<ref name="http://www.levada.ru/press/2009062305.html">{{Cita web |url=http://www.levada.ru/press/2009062305.html |título=Россияне об Украине, украинцы о России |trad_título=Rusos sobre Ucraína, ucraínos sobre Rusia |editor=Аналитический Центр Юрия Левады (Левада-Центр) / Centro Analítico de Yuri Levada (Centro Levada) |data-acceso=27-6-2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090627092728/http://www.levada.ru/press/2009062305.html |dataarquivo=27-06-2009 |urlmorta=yes }}</ref> Algúns medios de comunicación rusos parecen intentar desacreditar á Ucraína. Medios como ''Komsomolskaya Pravda'' parecen intentar fomentar a mala relación entre Ucraína e Rusia. Hai algúns filmes rusos con insultos ucrainofóbicos, pero sen ningunha crítica ao seu goberno. A actitude ucrainofóbica persiste entre algúns políticos rusos, como o exalcalde de Moscova, Yuri Luzhkov, e o líder do Partido Liberal Democrático de Rusia e Vicepresidente do Parlamento ruso, Vladímir Zhirinovski. ==== Filmes con mensaxe ucrainofóbico ==== * ''Irmán 2'' (Брат 2) * ''72 metros'' (72 метра) === Canadá === A discriminación anti-ucraína era endémica no Canadá desde a chegada dos ucraínos ao Canadá ao redor de [[1891]] ata o final do século XX. Durante a [[Primeira Guerra Mundial]], uns oito mil ucraínos-canadenses foron internados polo goberno canadense como "''estranxeiros inimigos''", como procedentes dun territorio integrado no Imperio Austríaco. === Estados Unidos === Segundo o historiador ucraíno-americano, Petro Mirchuk, existía unha forte ucrainofobia entre os membros do pobo xudeu nos Estados Unidos durante a década de 1990, así como entre algúns rusos-estadounidenses. Referiuse a xuízos contra os ucraínos que foron acusados ​​de crimes de guerra contra xudeus polos procuradores da Oficina de Investigacións Especiais, comparándoos coa caza de bruxas.<ref name="http://exlibris.org.ua/mirchuk/r14.html">{{Cita web|título=Petro Mirchuk. My meetings and discussions in Israel: The trials of Ukrainians, or the 'Witch-Hunt' in the U.S.|url=http://exlibris.org.ua/mirchuk/r14.html|páxina-web=exlibris.org.ua|data-acceso=2019-02-13}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Racismo]] * [[Opresión]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Historia de Ucraína]] [[Categoría:Sentimento antinacional]] [[Categoría:Fobias]] [[Categoría:Discriminación]] [[Categoría:Xenofobia]] n6l8rncio37wcffj2evd0226z4ea0my 0 254681 6147625 6059950 2022-08-01T16:37:29Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:PCR masina kasutamine.jpg|miniatura|dereita|Colocación de viais de PCR nun termociclador.]] [[Ficheiro:Unspecific pcr.jpg|miniatura|Xel de [[agarosa]] tinguido con [[bromuro de etidio]] que mostra varios produtos de PCR obtidos mediante distintos [[cebador]]es, cun baixo nivel de especificidade.]] A '''reacción en cadea da polimerase''', coñecida como '''PCR''' (do inglés '''''p'''olymerase '''c'''hain '''r'''eaction''), é unha técnica de [[bioloxía molecular]] desenvolvida en [[1987]] por [[Kary Mullis]],<ref name="Bartlett & Stirling"> Bartlett J.M.S., Stirling D. [https://link.springer.com/protocol/10.1385%2F1-59259-384-4%3A3 (2003) A Short History of the Polymerase Chain Reaction. In: Methods Mol Biol. 226:3-6,]DOI [https://doi.org/10.1385/1-59259-384-4:3 10.1385/1-59259-384-4:3]{{en}}</ref> que ten como obxectivo obter un gran número de copias dun fragmento de [[Ácido desoxirribonucleico|ADN]] particular, partindo dunha cantidade mínima. En teoría abondaría partir dunha única copia dese fragmento orixinal, ou molde. Esta técnica serve para amplificar un fragmento de ADN. A súa utilidade é que trala amplificación é moito máis fácil identificar cunha moi alta probabilidade, [[virus]] ou [[bacteria]]s causantes dunha [[enfermidade]], identificar persoas ([[cadáver]]es) ou facer investigacións científicas sobre o ADN amplificado. Estes usos derivados da amplificación fixeron que se convertise nunha técnica moi utilizada, o que supuxo o abaratamento do equipo necesario para levala a cabo. == Fundamento e importancia == Esta técnica fundaméntase na propiedade natural das [[ADN polimerase]]s de replicar fibras de ADN, para o cal se empregan ciclos de altas e baixas [[temperatura]]s alternadas para separar as dúas cadeas do ADN acabado de formar tras cada fase de [[Replicación do ADN|replicación]] e, seguidamente, deixar que as fibras de ADN volvan a unirse para poder duplicalas novamente. A reacción en cadea da polimerase foi perfeccionada por [[Kary Mullis]] cando traballaba na Cetus Corporation en [[California]], na década de 1980. Inicialmente a técnica era lenta, xa que as [[polimerase]]s se [[Desnaturalización (bioquímica)|desnaturalizaban]] ao realizar os cambios de temperatura e era necesario engadir novas polimerases en cada ciclo. Como as temperaturas ás que funcionaba o ciclo (95&nbsp;°C nas fases de desnaturalización do ADN) supoñen a inmediata desnaturalización das proteínas, empréganse [[ADN polimerase]]s termoestables, extraídas de [[microorganismo]]s adaptados a vivir a esas temperaturas, restritivas para a maioría dos seres vivos. Ditos microorganismos, xeralmente [[Archaea|arqueas]], son: ''[[Thermus aquaticus]]'' ([[Taq polimerase]]), ''[[Pyrococcus furiosus]]'' ([[Pfu polimerase]]), ''[[Thermococcus litoralis]]'' (Vent) e ''[[Thermus thermophilus]]'' (Tth). Xeralmente empréganse mesturas de polimerases moi [[procesividade|procesivas]] (Taq) con outras con capacidade de realizar corrección de erros (Pfu, Vent). [[Ficheiro:Eppendorf Mastercycler Pro S.jpg|miniatura|Termociclador: aparello no que se efectúa a PCR convencional.]] Hoxe, todo o proceso da PCR está automatizado nun aparello chamado [[termociclador]], que permite quentar e arrefriar os tubos de reacción para controlar a temperatura necesaria para cada fase da reacción. Moitos termocicladores modernos usan o [[efecto Peltier]], que permite tanto quentar coma arrefriar os tubos simplemente invertendo a corrente eléctrica. Os tubos usados para PCR teñen unha parede moi fina, o que favorece unha boa [[condutividade térmica]], permitindo que se acade rapidamente o [[equilibrio térmico]]. Case todos os termocicladores teñen un sistema que quenta a tapa de peche coa finalidade de evitar a [[Condensación (física)|condensación]] sobre os tubos de reacción. Os termocicladores máis antigos carecían deste sistema e solucionaban o problema da condensación cunha capa de [[aceite]] na parte superior da mestura de reacción ou cun pouco de [[cera]] dentro dos tubos. En xeral, a PCR é unha técnica común e normalmente indispensable en laboratorios de investigación médica e biolóxica para unha gran variedade de aplicacións. Entre elas inclúense a [[clonación]] de ADN para a [[Secuenciación do ADN|secuenciación]], a [[filoxenia]] baseada en ADN, a [[xenómica funcional|análise funcional de xenes]], o diagnóstico de trastornos hereditarios, a identificación de [[pegada xenética|pegadas xenéticas]] (usada en técnicas [[Medicina forense|forenses]] e nas probas de paternidade) e a detección e diagnóstico de [[enfermidade infecciosa|enfermidades infecciosas]]. == Reactivos == [[Ficheiro:PCR tubes.png|miniatura|Tubos de PCR que conteñen a mestura nun volume total de 100 [[microlitro|μL]].]] Para realizar a técnica cómpre o seguinte:<ref name=molecular_cloning>{{cita libro | autor=Joseph Sambrook and David W. Russel|ano=2001|título=Molecular Cloning: A Laboratory Manual|edición= 3rd ed.|editorial= Cold Spring Harbor Laboratory Press|lugar= Cold Spring Harbor, N.Y.|id= ISBN 0-87969-576-5}}</ref> * Os 4 [[Nucleótido|desoxirribonucleósidos-trifosfato]] (dNTP), substratos para [[polímero|polimerizar]] o novo [[ADN]]. * Dous [[cebador]]es ou iniciadores (en inglés, ''primers''), [[oligonucleótido]]s que son complementarios a unha parte das dúas fibras do ADN, un cebador para unha das fibras e o outro para a outra. Son secuencias curtas, de entre seis e corenta nucleótidos, normalmente de dezaoito a vinte e dous, que permiten que a polimerase inicie a reacción. Deben estar enfrontados e a non moita distancia. Delimitan a zona de ADN a amplificar, é dicir, corresponden aos nucleótidos que definen os extremos da secuencia que se desexa replicar. * [[Ión]]s divalentes. Adoita usarse o [[magnesio]] (Mg<sup>2+</sup>), engadido xeralmente como [[cloruro de magnesio]] (MgCl<sub>2</sub>), ou algún outro [[catión]] divalente. Tamén se pode empregar [[manganeso]] (Mn<sup>2+</sup>), para [[mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|mutxénese]] de ADN mediante PCR, xa que altas concentracións de Mn<sup>2+</sup> incrementan a taxa de erro durante a [[síntese de ADN]]. Actúan como [[cofactor]]es da polimerase. * Ións monovalentes, como o [[potasio]]. * Unha solución [[solución tampón|tampón]] ou ''buffer'' que mantén o [[pH]] axeitado para o funcionamento da ADN polimerase. * [[ADN polimerase]] ou mestura de distintas polimerases con temperatura óptima arredor de 70&nbsp;°C (a máis común é a [[Taq polimerase]]). * ADN molde, que contén a rexión de ADN que se vai amplificar. * [[Termociclador]], o aparello que mantén a temperatura necesaria en cada unha das fases que forman un ciclo. == Conceptos utilizados na PCR == * '''Sensibilidade:''' refírese á cantidade mínima de ADN necesaria para que se produza a amplificación, é dicir, para obter unha banda. Relaciónase cos falsos negativos, xa que pode que unha mostra sexa en realidade positiva pero o resultado dea negativo porque non se amplificou por non ter unha cantidade de ADN dabondo. * '''Especificidade:''' refírese á obtención dun só produto amplificado. Está determinada polos oligos e a especificidade con que se unen ao ADN molde. Desta forma, se os oligos teñen máis dun sitio ao que se poden unir aparecerá máis dun produto amplificado. * '''Eficiencia:''' refírese á amplificación máxima que se pode obter nun número determinado de ciclos. * '''Fidelidade:''' refírese aos erros que comete a ADN polimerase durante a amplificación. Este concepto é de especial importancia na secuenciación, pero noutros casos non é tan importante. Unha boa fidelidade permite evitar falsos positivos e falsos negativos. == Ciclo de amplificación == [[Ficheiro:PCR.svg|miniatura|300px|Esquema xeral da PCR.]] [[Ficheiro:Cycle range end-point PCR.jpg|miniatura|300px|Grao de amplificación segundo o número de ciclos empregados. '''A''': xel de agarosa (1: ''ladder'' (escada), 2: produto específico, 3: produto inespecífico); '''B''' concentración de ADN con respecto ao tempo; '''C''' logaritmo da concentración de ADN con respecto ao tempo.]] O proceso da PCR polo xeral consiste en realizar unha serie de 20 a 35 cambios repetidos de temperatura chamados ciclos; cada ciclo adoita constar de 2-3 pasos a diferentes temperaturas. A PCR común realízase con ciclos que teñen tres pasos de temperatura. Os pasos de ciclo a miúdo están precedidos por un choque térmico (chamado "hold") a alta temperatura (> 90&nbsp;°C), e seguido por outro ao final do proceso para a extensión do produto final ou o breve almacenamento. As temperaturas usadas e o tempo aplicado en cada ciclo dependen de moitos factores. Estes inclúen o encima usado para a síntese de ADN, a concentración de ións divalentes e dos dNTP na reacción, e a temperatura de unión dos [[cebador]]es, e a lonxitude do ADN que se desexa amplificar.<ref name=molecular_cloning /> Actualmente, case todos os termocicladores dan a opción de realizar a reacción da PCR coa chamada " tapa quente". Isto consiste en que o sistema do termociclador aplicará calor á parte de arriba do vial que contén a mestura de PCR. Ao comezo, os laboratorios que empezaron a usar os primeiros aparellos que se comercializaron e que non incluían este sistema tiñan que poñer unhas pingas de aceite dentro do vial. O obxectivo deste procedemento, igual que o da tapa quente, é evitar a condensación da mostra, xa que no tubo ''Eppendorf'' encóntranse dúas fases: líquido e gas. Ao condensar a mostra, pérdese volume da mestura. Porén, quentando a tapa ou poñendo as pingas de aceite evítase este proceso físico, conservando case intacto o volume da mostra. === Inicio === Este paso consiste en levar a reacción ata unha temperatura de 94-96&nbsp;°C (ou 98&nbsp;°C se se está usando unha polimerase termoestable extrema), que se mantén durante 1-9 minutos. Isto só é necesario para [[ADN polimerase]]s que requiran activación por calor. === Desnaturalización === En primeiro lugar, desnaturalízase o ADN (sepáranse as dúas cadeas das que está formado). Este paso pode realizarse de diferentes xeitos, pero o máis habitual é o quentamento (a 94-95&nbsp;°C) da mostra. A temperatura á cal se decide realizar a desnaturalización depende, por exemplo, da proporción de [[Contido GC|G+C]] que teña a cadea, e tamén da lonxitude da mesma. Outros métodos, raramente empregados na técnica da PCR, serían a adición de sales ou axentes químicos capaces de realizar a desnaturalización. === Aliñamento ou unión do cebador === A continuación prodúcese a hibridación do cebador, é dicir, o cebador únese á súa secuencia complementaria no ADN molde. Isto chámase ''[[annealing]]''. Para que se produza cómpre baixar a temperatura a 40-68&nbsp;°C durante 20-40 segundos (dependendo do caso). As [[ponte de hidróxeno|pontes de hidróxeno]] estables entre as cadeas de ADN (unión ADN-ADN) só se forman cando a secuencia do cebador é moi similar á secuencia do ADN molde. A polimerase únese ao híbrido entre a cadea molde e o cebador, e empeza a sintetizar ADN. Os cebadores actuarán como límites da rexión da [[molécula]] que vai ser amplificada. === Extensión ou elongación da cadea === Actúa agora a ADN polimerase, tomando o ADN molde para sintetizar a cadea [[complementariedade (bioloxía molecular)|complementaria]] e partindo do cebador como soporte inicial necesario para a [[Replicación do ADN|síntese de novo ADN]]. A polimerase sintetiza unha nova fibra de ADN complementaria á fibra molde engadindo os dNTP complementarios en [[direccionalidade (bioloxía molecular)|dirección 5'→ 3']], unindo o grupo 5'-fosfato dos dNTP co grupo 3'-hidroxilo do final da fibra de ADN en crecemento (a cal se estende). A temperatura para este paso depende da ADN polimerase que usemos. Para a [[Taq polimerase]], a temperatura de máxima actividade está en 75-80&nbsp;°C (normalmente 72&nbsp;°C). O tempo de extensión depende tanto da ADN polimerase usada coma da lonxitude do fragmento de ADN que se vai amplificar. Hai unha regra comunmente usada: na súa temperatura óptima, a polimerase de ADN polimerizará mil bases por minuto. === Elongación final === Fase única que se leva a cabo a unha temperatura de 70-74&nbsp;°C durante 5-15 minutos tralo último ciclo de PCR. Con ela asegúrase que calquera ADN de cadea simple restante sexa totalmente ampliado. === Conservación === Este é un paso que se realiza a 4-15&nbsp;°C durante un tempo indefinido para conservar a reacción a curto prazo. A PCR realízase normalmente cun volume de reacción de 15-100 μL, en pequenos tubos de 0,2-0,5 mL que se colocan no termociclador. Para verificar que a PCR xerou o fragmento de ADN previsto, empréganse técnicas de [[electroforese]], que separan os fragmentos de ADN xerados de acordo á súa carga, isto é, lonxitude, e, en menor medida e dependendo da matriz empregada, ao seu tamaño: tipicamente emprégase a [[Electroforese en xel|electroforesis en xel de agarosa]], para fragmentos grandes; en [[xel de acrilamida|acrilamida]], para os máis pequenos; e, de forma máis rápida e aplicable á PCR asociada a marcaxe fluorescente, a [[electroforese capilar]].<ref name="mathews">{{cita libro| apelidos = Mathews| nome = C. K.|autor2= Van Holde, K.E et Ahern, K.G| título = Bioquímica| edición = 3 | ano = 2003 | id = ISBN 84-7892-053-2 | páxinas = 204 e ss | capítulo = 6}}</ref> O(s) tamaño(s) do(s) produto(s) da PCR está(n) determinados por un marcador de [[masa molecular]] de ADN, o cal contén fragmentos de ADN de tamaño coñecido, e que se fai ''correr'' no [[xel]] xunto cos produtos de PCR. == Optimización da PCR == Na práctica, a PCR pode fallar por varias razóns, entre elas están: * A PCR é unha técnica de gran sensibilidade, é dicir, necesita só unha mínima cantidade de ADN para obter un gran número de copias. Ademais, pode ser moi propensa a erros se se realiza en condicións inadecuadas de [[Esterilización (microbioloxía)|esterilidade]], que conduzan á amplificación de ADN non correspondente á mostra a analizar (e, por tanto, a conclusións incertas). Deben tomarse unha serie de precaucións para evitar a '''contaminación''' con ADN estraño. Exemplos nos que é especialmente importante evitar a amplificación son a detección de enfermidades (para non diagnosticar erradamente aos pacientes) ou o diagnóstico de identidade e [[parentesco]]. Posibles '''precaucións''' a tomar son: ** Ter especial coidado durante os pasos previos á amplificación: recollida, envío, custodia e procesado de mostras. ** Limpeza exhaustiva e esterilización ([[lixivia]], [[etanol]], [[luz ultravioleta]], [[psoraleno]]s...) da superficie de traballo entre a realización dunha PCR e a seguinte. ** En laboratorios de diagnóstico xenético adoita haber áreas separadas de traballo: un laboratorio para a preparación da mestura nai para a PCR, outro para a adición do ADN a amplificar, outro onde se encontra a maquinaria para realizar a PCR e outro onde se abre e analiza a mostra xa amplificada. ** Cabinas de seguridade biolóxica para reducir vapores cargados de [[amplicón]]s de enfermidades. ** Protección adecuada dos operarios que manipulen as mostras e os instrumentos do laboratorio: luvas, bata, cubertas de zapatos, lentes de seguridade, pelo recollido... No diagnóstico molecular é conveniente que se cambien estes elementos ao pasar dunha zona de traballo a outra. ** Controles positivos e negativos. ** Tipificación xenética de todo o persoal do laboratorio. Así, en caso de atopar unha amplificación non agardada poderase comprobar se provén dun dos operarios. * As técnicas de '''deseño de [[cebador]]es''' son importantes na mellora da obtención de produtos de PCR e para evitar a formación de produtos falsos. Algunhas consideracións ao deseñar estes cebadores son: ** Recoméndase usa cebadores de máis de 15 [[nucleótido]]s (18-30 nn) Normalmente, adoitan deseñarse de 20 nucleótidos. Os cebadores moi curtos fan que a PCR non sexa moi específica, e os que se excedan en lonxitude farán que se perda rendemento na reacción. ** Os cebadores ou ''primers'' non deben diferir en máis de 3 bases. ** A proporción entre bases nitroxenadas [[purina|púricas]] e [[pirimidina|pirimidínicas]] dos dous oligos debería ser 1:1 (40-60% como moito), e que empecen e rematen cunha ou dúas bases púricas. ** Requírese unha distribución homoxénea dos catro nucleótidos na secuencia, evitando os poliT/A/G/C. ** A Tm ([[temperatura de fusión do ADN|temperatura de ''fusión'']]) dos oligos non pode diferir en máis de 5&nbsp;°C. ** Os cebadores non deben incluír na súa secuencia rexións que sexan complementarias entre si, ou poderán formarse dímeros entre eles. * Existe unha gran variedade de [[polimerase]]s dispoñibles, e pódese elixir a que máis se axeite ás nosas necesidades. Por exemplo, algunhas teñen actividades inexistentes noutras, son máis eficientes ou funcionan en intervalos de temperatura nos cales outras se desnaturalizan ou perden funcionalidade. As máis habituais son a [[Taq polimerasa|Taq]] e a Pfu. * Os compoñentes do [[Tampón químico|tampón]] de reacción deberán axustarse ás esixencias dos [[encima]]s utilizados. * O [[termociclador]] debe poder reproducir correctamente os ciclos da PCR: para iso, diversas casas comerciais ofrecen termocicladores elaborados con materiais que fagan máis eficaces o desenvolvemento e o transcurso das distintas fases do proceso, ademais de diversas facilidades de utilización. Dentro do laboratorio, o seu uso, mantemento e situación son fundamentais. Á parte de aspectos como a contaminación e algún fallo na hibridación de cebadores, pode haber outras complicacións que afecten á PCR, como son: * '''Degradación do ADN''': isto pode ocorrer cando se manipula a mostra en condicións subóptimas ou cando se fai unha [[autopsia]], por exemplo, e dá lugar a unha ausencia de amplificación ou resultados parciais. Un caso particular é o "dropout" (~perda) de [[alelo]]s, que se pode chegar a confundir con ser [[homocigótico]] para dito alelo. * '''Inhibición da PCR''': pode haber axentes que interfiran no correcto transcurso da PCR. Isto requirirá un procesamento adicional da mostra para eliminar estes compostos do medio antes de preparar a mestura de PCR. O [[sangue]] e o [[seme]] conteñen este tipo de inhibidores, polo que é necesario unha purificación previa. * '''Modificación do ADN''': as substancias como o [[formol]] (empregado en conservación de tecidos) ou a [[luz ultravioleta]] modifican o ADN, alterando así os resultados da amplificación. * '''Artefactos''': poden darse situacións como as bandas "stutter" (tatexo) ou "shadow" (sombra), que consisten en que a polimerase amplifica unha repetición de máis dun [[microsatélite]] ou repetición en tándem. * '''Alelo fóra de patrón''': un alelo amplificado pode non coincidir co patrón de picos da referencia. Isto é sinal de que algo foi mal durante a PCR. * '''Mesturas''': é posible que dúas mostras se mesturen dalgunha forma e o resultado sexa unha combinación do patrón de picos que cabe esperar trala amplificación de cada unha delas por separado. Isto e o caso anterior dificultan a interpretación dos resultados. == Tipos de PCR == === PCR aniñada === Técnica moi sensible de PCR na que o produto dunha amplificación utilízase como molde para realizar unha segunda amplificación con cebadores que se sitúan dentro (están aniñados) da primeira secuencia amplificada, é dicir, cando se ten o primeiro amplicón poden unirse os cebadores e faise de novo unha amplificación dentro do amplicón inicial. Este tipo de PCR ten a vantaxe de ofrecer alta sensibilidade e especificidade. A especificidade aumenta porque como se trata da amplificación dun amplicón obtido previamente, os cebadores só van hibridar nun sitio dentro da molécula e o resultado será unha única banda. Así, evítanse posibles hibridacións inespecíficas dos cebadores. A desvantaxe desta técnica é que non permite cuantificar a mostra. === PCR de extensión solapada (mutaxénese) === Introdúcense cambios de secuencia dentro de fragmentos (clonados) de ADN. Requírense dous cebadores mutaxénicos e outros dous. Amplifícase un fragmento 5' e un fragmento 3' que se solapan e levan ambos os dous a mutación. Úsanse os produtos noutra reacción para producir o ADN mutado de lonxitude completa. === PCR ''in situ'' === A PCR ''in situ'' consiste nunha reacción de PCR en cortes [[histoloxía|histolóxicos]] ou [[célula]]s, onde os produtos xerados poden visualizarse no sitio de amplificación. Realízase sobre preparacións fixas nun [[portaobxecto]]s. Na técnica da PCR ''in situ'' hai que realizar unha primeira amplificación do ADN diana e logo a detección mediante [[hibridación in situ|hibridación ''in situ'']] convencional con [[Sonda de hibridación|sondas]] de ADN/ARN. Desta maneira poden detectarse cantidades pequenísimas de [[xenoma]]. Esta tecnoloxía é de gran capacidade para amplificar especificamente unha poboación de secuencias de menor representación. === PCR múltiple === É unha PCR na cal se amplifica simultaneamente máis dunha secuencia.Para facelo hai que combinar dous ou máis pares de cebadores nun mesmo tubo, xunto co resto dos reactivos da reacción en cantidades suficientes, para amplificar simultaneamente varios segmentos de ADN. Vantaxes: información sobre varios [[locus]] nunha soa reacción, menor cantidade de molde para a análise, menor cantidade de [[reactivo]]s, rápida construción de [[base de datos|bases de datos]]. Desvantaxes: para levala a cabo axeitadamente e sen erros requírese unha coidadosa optimización do proceso. === PCR con transcriptase inversa (RT-PCR) === {{Artigo principal|PCR con transcritase inversa}} É unha variante da PCR na que se usa [[ARN]] como molde inicial en vez de ADN, e emprega unha [[transcritase inversa]] (como Tth) para realizar a síntese dun ADN complementario do ARN ([[ADNc]]). Deste xeito, o desenvolvemento inicial dunha [[RT-PCR]] sería: * 1º paso: retrotranscrición a partir do ARN. * 2º paso: amplificación a partir da primeira fibra de ADNc. * 3º paso: PCR estándar. === PCR en tempo real ou PCR cuantitativa (qPCR) === {{Artigo principal|PCR en tempo real}} Reacción de PCR que se caracteriza principalmente porque permite cuantificar a cantidade de ADN ou ARN presente na mostra orixinal, ou para identificar cunha moi alta probabilidade, mostras de ADN específicas a partir da súa [[temperatura de fusión do ADN|temperatura de fusión]] (''T<sub>m</sub>''). Pódese dividir nas técnicas baseadas en [[fluoróforo|fluorocromos]] non específicos e nas baseadas en [[sonda de hibridación|sondas]] específicas. Nas técnicas baseadas en fluorocromos o ADN, que multiplica a súa cantidade con cada ciclo, únese ao fluorocromo (xeralmente [[SYBR Green]]) producindo [[fluorescencia]] que se mide polo termociclador apto para [[PCR en tempo real]]. Permite cuantificar só unha secuencia por reacción pero ten a vantaxe de utilizar cebadores normais para a súa realización. É moito máis económica que a que usa sondas específicas. As técnicas baseadas en sondas específicas utilizan unha ''sonda'' unida a dous fluorocromos que hibrida na zona intermedia entre o cebador directo (''forward'') e o inverso (''reverse''); cando a sonda está intacta, presenta unha transferencia enerxética de fluorescencia por resonancia (FRET). Dita FRET non se produce cando a sonda está danada e os dous fluorocromos están afastados, produto da actividade [[exonuclease]] 5'-3' da ADN polimerase. Isto permite monitorizar o cambio do patrón de fluorescencia e deducir o nivel de amplificación do [[xene]]. A maioría destes inconvenientes solucionáronse coa introdución da PCR realizada en tempo real ([[PCR en tempo real|qPCR]]), que elimina calquera proceso post-PCR, xa que monitoriza a progresión da amplificación no momento en que ocorre. A diferenza da PCR convencional (en punto final), que mide a acumulación do ADN ao final dun número predeterminado de ciclos, con qPCR isto faise durante o proceso de amplificación usando fluorescencia, de forma que o seu aumento é proporcional á cantidade de ADN formada. O proceso pódese automatizar doadamente usando un sistema que realice a amplificación (termociclador) e que á súa vez poida ler a fluorescencia. Existe unha ampla oferta de aparellos no mercado. A maioría poden traballar coas diversas opcións de marcado fluorescente e son "abertos", é dicir, permiten programar as condicións de amplificación e lectura de forma que o seu uso non queda limitado a uns reactivos determinados. [[Ficheiro:TaqMan Probes.jpg|center|Técnica TaqMan.]] === Outras variacións da PCR básica === Ademais das técnicas de PCR básicas mencionadas existen tamén determinadas variacións, que son útiles para conseguir certos obxectivos. Son as seguintes: * '''PCR específica de alelo''': esta técnica de diagnóstico ou clonación utilízase para identificar ou utilizar os [[Polimorfismo dun só nucleótido|polimorfismos dunha soa base]] (SNPs).<ref>{{Cita publicación periódica| author= Newton CR, Graham A, Heptinstall LE, Powell SJ, Summers C, Kalsheker N, Smith JC, and Markham AF| title=Analysis of any point mutation in DNA. The amplification refractory mutation system (ARMS)| journal=Nucleic Acids Research| year=1989| volume=17| issue=7| pages=2503–2516| pmid= 2785681| doi=10.1093/nar/17.7.2503| pmc= 317639}}</ref> * '''PCR "assembly" (de ensamblaxe)''': consiste na síntese artificial de longas secuencias de ADN, realizando a PCR nun fondo de [[oligonucleótido]]s longos con secuencias solapantes curtas.<ref name="Stemmer et al.">{{Cita publicación periódica|author=Stemmer WP, Crameri A, Ha KD, Brennan TM, Heyneker HL|year= 1995|title=Single-step assembly of a gene and entire plasmid from large numbers of oligodeoxyribonucleotides|url=https://archive.org/details/sim_gene_1995_164_1/page/49|journal=Gene|volume=164|pages=49–53|pmid=7590320 | doi = 10.1016/0378-1119(95)00511-4|issue=1}}</ref> * '''PCR asimétrica''': usada para amplificar preferentemente unha cadea do ADN orixinal con respecto á outra.<ref name="Innis et al.">{{Cita publicación periódica|author=Innis MA, Myambo KB, Gelfand DH, Brow MA.|year= 1988|title=DNA sequencing with Thermus aquaticus DNA polymerase and direct sequencing of polymerase chain reaction-amplified DNA|journal=Proc Natl Acad Sci USA|volume=85|pages=9436–4940|pmid=3200828 | doi = 10.1073/pnas.85.24.9436|issue=24|pmc=282767}}</ref> * '''PCR de colonias''': mediante esta técnica, poden examinarse rapidamente colonias da bacteria ''[[Escherichia coli]]'' para construcións viables de [[Plásmido|vectores]] de ADN. * '''Amplificación dependente de helicase''': esta técnica é moi parecida á PCR convencional, pero nela emprégase o encima [[helicase]] e unha temperatura constante en lugar da ADN polimerase e os ciclos repetidos de hibridación-elongación..<ref>{{Cita publicación periódica| title=Helicase-dependent isothermal DNA amplification| author=Vincent,Myriam, Xu, Yan, and Kong, Huimin| journal=EMBO Reports| year=2004| volume=5| issue=8| pages=795–800| doi=10.1038/sj.embor.7400200| pmid=15247927| pmc=1249482}}</ref> * '''PCR hot-start (inicio quente)''': esta técnica reduce a amplificación inespecífica durante as fases iniciais da PCR: mentres que a máquina atinxe a temperatura da primeira fase (uns 95&nbsp;°C) pode que se produza a unión dos cebadores e haxa amplificación, xa que no camiño para chegar a eses 95º se pasa pola temperatura de ''[[annealing]]'', que é máis baixa..<ref name=general_hot_start>{{Cita publicación periódica| journal=Nucleic Acids Research| title=Prevention of pre-PCR mis-priming and primer dimerization improves low-copy-number amplifications| year=1992| volume=20| pages=1717–1723| author=Q. Chou, M. Russell, D.E. Birch, J. Raymond and W. Bloch | doi = 10.1093/nar/20.7.1717| pmid=1579465| issue=7| pmc=312262}}</ref><ref name=antibody_hot_start >Sharkey, D. J.; Scalice, E. R.; Christy, K. G.; Atwood, S. M.; Daiss, J. L. (1994). "Antibodies as Thermolabile Switches: High Temperature Triggering for the Polymerase Chain Reaction". Bio/Technology 12 (5): 506–509. doi:10.1038/nbt0594-506.</ref><ref name="antibody_hot_start_2 ">Kellogg D E, Rybalkin I, Chen S, Mukhamedova N, Vlasik T, Siebert P D, Chenchik A. 1994. TaqStart Antibody: hot start PCR facilitated by a neutralizing monoclonal antibody directed against Taq DNA polymerase. BioTechniques 16 (6):1134-1137{{Cita publicación periódica| pmid=8074881| year=1994| last1=Kellogg| first1=DE| last2=Rybalkin| first2=I| last3=Chen| first3=S| last4=Mukhamedova| first4=N| last5=Vlasik| first5=T| last6=Siebert| first6=PD| last7=Chenchik| first7=A| title=TaqStart Antibody: "hot start" PCR facilitated by a neutralizing monoclonal antibody directed against Taq DNA polymerase| volume=16| issue=6| pages=1134–7| journal=BioTechniques}}</ref> :Para evitar isto, a PCR hot-start baséase en que a reacción comece cando a máquina xa estea a 95º, debido a que antes non están presentes a polimerase ou o cloruro de magnesio, o que se pode conseguir por medio de varias técnicas: ::- Engadir a polimerase ou o cloruro de magnesio tralo período de quentamento. ::- Separar por medio dunha capa de cera os distintos compoñentes da reacción. A cera funde ao acadar os 95º e é entón cando os compoñentes entran en contacto. ::- Anticorpos anti-polimerase que bloqueen a polimerase. Ao chegar aos 95º estes [[anticorpo]]s inactívanse debido a que se desnaturalizan e a polimerase pode actuar. * '''PCR específica de intersecuencia (ISSR)''': trátase dun método de PCR para o seu uso en [[pegada xenética]], que amplifica rexións entre [[repeticións de secuencia simple]] para producir unha pegada xenética única de lonxitudes de fragmento amplificadas.<ref>{{Cita publicación periódica|title=Genome fingerprinting by simple sequence repeat (SSR)-anchored polymerase chain reaction amplification|author=E. Zietkiewicz, A. Rafalski, and D. Labuda| journal=Genomics| year=1994| volume=20| issue=2| pages=176–83 | doi = 10.1006/geno.1994.1151|pmid=8020964}}</ref> * '''PCR inversa''': é un método usado para poder realizar a PCR cando só se coñece unha secuencia interna. Moi útil na identificación de secuencias que flanquean insercións xenómicas.<ref name="Ochman et al.">{{Cita publicación periódica|author=Ochman H, Gerber AS, Hartl DL|year= 1988|title=Genetic Applications of an Inverse Polymerase Chain Reaction|journal=Genetics|volume=120|pages=621–623|pmid=2852134|issue=3|pmc=1203539}}</ref> * '''PCR mediada por ligazón''': este método usa pequenos ''linkers'' de ADN ligados ao ADN de interese e múltiples cebadores que hibridan eses ''linkers''.<ref name="Mueller and Wold ">{{Cita publicación periódica|author=Mueller PR, Wold B|year= 1988|title=''In vivo'' footprinting of a muscle specific enhancer by ligation mediated PCR|journal=Science|volume=246|pages=780–786|pmid=2814500|doi=10.1126/science.2814500|issue=4931}}</ref> * '''PCR específica de metilación (MSP)''': úsase para detectar [[metilación]]s en [[illa CpG|illas CpG]] do ADN xenómico.<ref>{{Cita publicación periódica|title=Methylation-specific PCR: a novel PCR assay for methylation status of CpG islands| author=Herman JG, Graff JR, Myöhänen S, Nelkin BD, Baylin SB| journal=Proc Natl Acad Sci USA| year=1996| volume=93| issue=13| pages=9821–9826|pmid=8790415 | doi = 10.1073/pnas.93.18.9821|pmc=38513}}</ref> * '''Amplificación de sonda dependente de ligazón múltiple (Multiplex Ligation-dependent Probe Amplification ou [[MLPA]])''': permite amplificar varias secuencias obxectivo cun único par de cebadores, evitando así as limitacións de resolución da PCR múltiple (''multiplex''). * '''PCR cuantitativa:''' a [[PCR cuantitativa]] úsase para medir a cantidade dun produto de PCR. Na técnica clásica de PCR cuantifícase por aproximación con dilucións e amplificación de concentracións coñecidas da secuencia diana. Tamén se pode cuantificar por '''método competitivo''': trabállase con concentracións crecentes coñecidas dun fragmento que pode ser amplificado polos mesmos oligos que a mostra de estudo, pero de menor tamaño que esta, de forma que cos resultados obtidos pode estimarse a concentración do competidor que é equivalente á da mostra de cantidade descoñecida. A cuantificación en PCR está optimizada na técnica de PCR en tempo real. * '''PCR-TAIL:''' a PCR termal de entrelazado asimétrico úsase para illar unha secuencia descoñecida que está situada flanqueando unha secuencia coñecida.<ref>{{Cita publicación periódica| title=Thermal asymmetric interlaced PCR: automatable amplification and sequencing of insert end fragments from P1 and YAC clones for chromosome walking| author=Y.G. Liu and R. F. Whittier| journal=Genomics| year=1995| volume=25| issue=3| pages=674–81 | doi = 10.1016/0888-7543(95)80010-J| pmid=7759102}}</ref> * '''PCR ''touchdown'':''' trátase dunha variante da PCR que se emprega cando se descoñece a secuencia exacta dos extremos da secuencia a amplificar, de modo que se asume que pode existir algunha base desapareada no aliñamento cebador-secuencia. A súa finalidade é reducir o fondo non específico baixando gradualmente a temperatura de hibridación ao longo do progreso da PCR.<ref>{{Cita publicación periódica | author=Don RH, Cox PT, Wainwright BJ, Baker K, Mattick JS| title='Touchdown' PCR to circumvent spurious priming during gene amplification|journal=Nucl Acids Res| year=1991 | pages=4008|volume=19|pmid=1861999 | doi = 10.1093/nar/19.14.4008 | issue=14 | pmc=328507}}</ref> * '''PAN-AC:''' este método usa condicións isotermas para a amplificación, e pode utilizarse en células vivas..<ref>{{Cita publicación periódica| title=An Isothermal Amplification Method| author=David, F. and Turlotte, E.,| journal=C.R.Acad. Sci Paris, Life Science | year=1998| volume=321| issue=1| pages=909–914| doi=10.1016/S0764-4469(99)80005-5}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.lab-rech-associatives.com/pdf/Utiliser%20la%20Topologie%20de%20l'ADN.pdf|format=PDF|title=Utiliser les propriétés topologiques de l’ADN: une nouvelle arme contre les agents pathogènes|publisher=Fusion|volume=92|date=September–October 2002|author=Fabrice David|data-acceso=22 de xullo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20071128140836/http://www.lab-rech-associatives.com/pdf/Utiliser%20la%20Topologie%20de%20l%27ADN.pdf|dataarquivo=28 de novembro de 2007|urlmorta=yes}}</ref> * '''PCR dial-out''': un método en paralelo para obter moléculas de ADN axeitadas para a síntese de xenes. Unha libraría complexa de moléculas de ADN modifícase con etiquetas de flanqueo únicas antes de facer unha secuenciación masivamente paralela. Os cebadores dirixidos ás etiquetas despois permiten a obtención de moléculas coas secuencias desexadas por PCR.<ref name="Schwartz et al.">{{Cita publicación periódica|author=Schwartz JJ, Lee C, Shendure J.|title=Accurate gene synthesis with tag-directed retrieval of sequence-verified DNA molecules |journal=Nature Methods |volume=9|pages=913–915 |year=2012|doi = 10.1038/nmeth.2137|pmid=22886093|issue=9|pmc=3433648}}</ref> * '''PCR minicebador (''miniprimer'')''': usa unha polimerase termoestable (S-Tbr) que pode facer a extensión desde curtos cebadores ("smalligos") de só 9 ou 10 nucleótidos. Este método permite que a PCR se centre en rexións de unión ao cebador máis pequenas, e utilízase para amplificar secuencias de ADN conservadas, como as dos xenes de [[ARNr 16S]] procarióticos (ou os de 18S eucarióticos).<ref name="Isenbarger ''et al.''.">{{Cita publicación periódica|author=Isenbarger TA, Finney M, Ríos-Velázquez C, Handelsman J, Ruvkun G|year= 2008|title= Miniprimer PCR, a New Lens for Viewing the Microbial World|journal=Applied and Environmental Microbiology|volume=74|pages=840–9|pmid=18083877|doi= 10.1128/AEM.01933-07|issue=3|pmc=2227730}}</ref> * '''PCR dixital (dPCR)''': utilizada para medir a cantidade dunha secuencia de ADN diana nunha mostra. A mostra de ADN dilúese moito para que despois execute moitas reaccións de PCR en paralelo, algunhas delas non reciben unha soa molécula do ADN diana. A concentración de ADN diana calcúlase usando a proporción de resultados negativos. De aí o nome de "PCR dixital". * '''PCR en fase sólida''': este termo ten varios significados, como amplificación Polony (na que as colonias de PCR se derivan nunha matriz de xel, por exemplo), PCR Bridge<ref>{{Cita publicación periódica|title=Bridge amplification: a solid phase PCR system for the amplification and detection of allelic differences in single copy genes|journal=Genetic Identity Conference Proceedings, Seventh International Symposium on Human Identification|year=1996|author=Bing, D. H., C. Boles, F. N. Rehman, M. Audeh, M. Belmarsh, B. Kelley, and C. P. Adams.|url=http://www.promega.com/geneticidproc/ussymp7proc/0726.html|apelidos=|data=|revista=|data-acceso=22 de xullo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20010507195511/http://www.promega.com/geneticidproc/ussymp7proc/0726.html|dataarquivo=07 de maio de 2001|urlmorta=yes}}</ref> (os cebadores son unidos covalentemente a unha superficie sólida), PCR de fase sólida convencional (na que se aplica PCR asimétrica en presenza dun soporte sólido que leva o cebador con secuencia complementaria a un dos cebadores acuosos) e a PCR de fase sólida amplificada<ref>{{Cita publicación periódica|title=Enhanced solid phase PCR: mechanisms to increase priming by solid support primers|author=Khan Z, Poetter K, Park DJ|journal=Analytical Biochemistry|year=2008|volume=375|pages=391–393|pmid=18267099|doi=10.1016/j.ab.2008.01.021|issue=2}}</ref> (na que a PCR de fase sólida convencional pode mellorarse empregando altas [[temperatura de fusión do ADN|temperaturas de fusión]] (Tm) e un cebador de soporte sólido aniñado con aplicación opcional dun paso térmico para favorecer o cebado do soporte sólido). * '''Fast Walking Universal''': para a técnica do ''genome walking'' e pegada dactilar xenética<ref name="Myrick and Gelbart">{{Cita publicación periódica|author=Myrick KV, Gelbart WM|year=2002|title=Universal Fast Walking for direct and versatile determination of flanking sequence|journal=Gene|volume=284|pages=125–131|pmid=11891053 | doi = 10.1016/S0378-1119(02)00384-0|issue=1–2}}</ref><ref name="lane rage">[http://www.ejbiotechnology.info/content/vol8/issue2/full/7/index.html Park DJ Electronic Journal of Biotechnology (online). 15 August 2005, vol. 8, no. 2]</ref><ref name="Parkb">{{Cita publicación periódica|author=Park DJ|year=2005|title=A new 5' terminal murine GAPDH exon identified using 5'RACE LaNe|journal=Molecular Biotechnology|volume=29|pages=39–46|pmid=15668518 | doi = 10.1385/MB:29:1:39|issue=1}}</ref><ref name="Park">{{Cita publicación periódica|author=Park DJ|year=2004|title=3'RACE LaNe: a simple and rapid fully nested PCR method to determine 3'-terminal cDNA sequence|journal=Biotechniques|volume=36|pages=586–588, 590|pmid=15088375|issue=4}}</ref> * '''Ciclo térmico rápido para PCR:''' <ref>PCR Applications. Protocols for functional genomics. Capítulo 14. Edited by Michael A. Innis, David H. Gelfand, John J. Sninsky. ISBN 0-12-372186-5, Academic Press 1999</ref> A amplificación do ADN pode realizarse rapidamente, e completar 30 ciclos en menos de 30 minutos: ''ciclo térmico rápido''. Normalmente considerábase que as fases de cada ciclo eran tres reaccións que ocorren en tres períodos separados e a tres temperaturas diferentes. Este paradigma do equilibrio secuencial non ten en conta que a temperatura da mostra non cambia instantaneamente, de feito, durante unha PCR a mostra está a maioría do tempo en temperaturas de transición. O ciclo térmico rápido aproveita a vantaxe da instantánea desnaturalización e hibridación, a cuxas temperaturas se debe chegar, pero non teñen que manterse. Ademais, para produtos curtos, a extensión pode levarse a cabo durante a transición á temperatura de extensión, e, xa que logo, tampouco é preciso mantela. Un ciclo rápido podería entón describirse como 94&nbsp;°C, 0 seg; 55&nbsp;°C, 0 seg e 72&nbsp;°C, 0 seg. Este modelo non axuda, porque leva só a temperaturas extremas e non dá información sobre o que pasa entre elas. Polo contrario, no paradigma cinético para PCR de ciclo rápido descríbese completamente o historial de temperaturas da mostra. Considérase que a desnaturalización, hibridación e elongación ocorren nun rango de temperaturas e ademais poden solapar temporalmente. Hai [[termociclador]]es que permiten que un ciclo se complete en 20-60 segundos, polo que 30 ciclos tardan de 10 a 30 minutos. * '''PCR ''in silico'' (en sílice)''': Non é unha PCR química senón as ferramentas computacionais utilizadas para calcular resultados de PCR teóricas utilizando un conxunto de cebadores dado (sondas para amplificar secuencias de ADN a partir dun xenoma secuenciado ou dun [[transcriptoma]]). Tamén se chama PCR dixital, virtual, electrónica, ou e-PCR. == Aplicacións == A técnica da PCR ten multitude de aplicacións en ciencia básica como ferramenta de detección e/ou xeración de conxuntos de fragmentos de ADN de interese, e en ciencia aplicada, por exemplo en diagnóstico clínico. === Investigación === A PCR convencional, emprégase como base para multitude de técnicas no laboratorio debido á súa robustez e rapidez. Deste modo, a PCR de punto final permite controlar e detectar os fragmentos de ADN de interese. [[Ficheiro:PCR recombinación.svg|miniatura|Clonación dun segmento de ADN mediante amplificación con cebadores que conteñen unha secuencia apta para a recombinación dirixida cun plásmido.]] Unha aplicación da PCR de grande importancia é a [[clonación]] de secuencias de ADN en [[vector (bioloxía molecular)|vectores]], como poden ser os [[plásmido]]s. Para iso, empréganse cebadores que conteñen no seu [[extremo 5']] unha curta secuencia que permite a interacción posterior con outra complementaria situada no [[vector de clonación]] a empregar. Por exemplo, pódese incluír unha [[diana de restrición]] en ditos cebadores, de modo que, e se esta non existía previamente no fragmento e é única no vector, poida efectuarse unha ligazón mediante a [[ADN ligase]] do [[fago T4]] trala dixestión co [[encima de restrición]] apropiado de ambos os elementos. Outro método asimilable a esta vía é o emprego da [[recombinación xenética|recombinación]] dirixida; isto é, adáptase ao 5' dos cebadores unha secuencia que faculta a unha [[recombinase]] a recombinación dirixida cun vector dado.<ref name="watson" /> === Medicina === En [[medicina]], a PCR utilízase fundamentalmente como ferramenta de [[diagnóstico]]:<ref>{{Cita libro|título=Molecular Diagnostics: For the Clinical Laboratorian. páx 47-56 e 65-74.|apelidos=Coleman, WB e Tsongalis, GJ|nome=|editorial=Humana Press|ano=2006|ISBN=1-58829-356-4|ref=}}</ref> * Permite [[xenotipificar]] a especie ou especies que provocan un determinado cadro infeccioso: para iso, amplifícase unha zona do xenoma bacteriano cuxo produto de PCR posúa unhas características de tamaño ou [[temperatura de fusión do ADN|temperatura de fusión]] que permitan identificalo de forma inequívoca. No caso de infeccións virais que implican a integración do xenoma do patóxeno no ADN do hospedador, como é o da infección por [[VIH]], a PCR cuantitativa posibilita a determinación da [[carga viral]] existente e, por tanto, do estado da doenza.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Scott L. Butler, Mark S.T. Hansen & Frederic D. Bushman | ano = 2007 | título = A quantitative assay for HIV DNA integration in vivo | revista =Nature Medicine | volume = | número = 7 | páxinas = 631-634 | id = doi:10.1038/87979 | url = http://www.nature.com/nm/journal/v7/n5/abs/nm0501_631.html }}</ref> * A PCR tamén se pode usar en revisións médicas rutineiras, como nos servizos de doazón de sangue, para probas de rutina. por medio desta técnica poden detectarse infeccións perigosas no doante (como o [[VIH]] ou [[hepatite]] B) mentres aínda están no período de incubación. Dada a sensibilidade das probas de PCR pódense tomar mostras colectivas ou "pools" (por exemplo, 96 probas individuais). Se unha destas mostras colectivas dá positivo, tómanse a partir dela mostras progresivamente menores ata que se encontra a causante do positivo. * O diagnóstico de [[enfermidade hereditaria|enfermidades hereditarias]] presentes no [[xenoma]] é un proceso longo e complicado que pode acelerarse significativamente grazas á PCR. Cada un dos xenes proba poden amplificarse por medio dos seus correspondentes [[cebador]]es e posteriormente secuenciar para detectar a existencia de [[mutación]]s. === Paleontoloxía, antropoloxía biolóxica, e ciencias forenses === Os eidos da [[paleontoloxía]], [[antropoloxía biolóxica]] e a medicina e antropoloxía forense víronse enormemente beneficiados por esta técnica, xa que todas elas obteñen moitos datos dos restos ou pegadas dos seres vivos. Un dos materiais biolóxicos que máis información pode proporcionar é o ADN.<br />A relativa estabilidade deste permite que, aínda estando fragmentado, se conserve durante longos períodos se as condiciones son axeitadas.<ref name="watson">{{cita libro| apelidos = Watson| nome = J, D.|autor2= Baker, T. A.; Bell, S. P.; Gann, A.; Levine, M. et Losick, R | título = Molecular Biology of the Gene | edición = Fifth edition | ano = 2004 | editor = Benjamin Cummings | lugar = San Francisco | id = ISBN 0-321-22368-3}}</ref> En certas ocasións as mostras intactas coas que se pode contar son extraordinariamente pequenas ou están deterioradas. A PCR soluciona ambos os problemas e fornece cantidades útiles para posteriores pasos de análise. En primeiro lugar aumenta a cantidade de material recuperado a partir de mostras escasas. Tamén debido á natureza da técnica e o seu propósito de amplificación de fragmentos pequenos, esta fragmentación non impide que este ADN poida ser empregado como molde para unha reacción de PCR. * En paleontoloxía e antropoloxía a PCR permite recuperar as escasas cantidades de ADN que aínda non se degradaron. Algúns lugares nos que o ADN podería preservarse son a [[pez|brea]], as [[cinza volcánica|cinzas volcánicas]], o [[ámbar]], xeos históricos polares ou [[glaciar]]ios, ambientes áridos, [[sedimento]]s, e nos cristais de [[apatita]] de restos de [[esqueleto]],<ref>{{Cita web |url=http://museumvictoria.com.au/scidiscovery/dna/preserved.asp |título=Museo Victora de Melbourne sobre a preservación do ADN |data-acceso=16 de xullo de 2013 |data-arquivo=24 de abril de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160424091545/https://museumvictoria.com.au/scidiscovery/dna/preserved.asp |url-morta=yes }}</ref> polo que é posible caracterizar [[cadáver]]es, [[fósil]]es ou outros restos mediante a xenotipificación por análise de [[microsatélite]]s ou mesmo de xenomas de [[taxon]]s extinguidos, amplificados deste modo, como poden ser os realizados mediante o ADN xenómico do [[home de Neanderthal]].<ref>{{Cita publicación periódica | autor = James P. Noonan,Graham Coop, Sridhar Kudaravalli, Doug Smith, Johannes Krause, Joe Alessi, Feng Chen, Darren Platt, Svante Pääbo, Jonathan K. Pritchard, Edward M. Rubin | data = 17 de noviembre de 2006 | título = Sequencing and Analysis of Neanderthal Genomic DNA | revista =Nature Medicine | volume =314 | número = 5802 | páxinas = 1113 - 1118 | id = DOI: 10.1126/science.1131412 | url = http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/314/5802/1113 }}</ref> O propósito sería utilizar este ADN amplificado para posteriormente realizar estudos [[filoxenia|filoxenéticos]] ou [[etnográfico]]s ou de poboacións comparando secuencias de ADN, ou o estudo das causas da [[especiación|separación evolutiva]] de dúas especies. * Nas ciencias forenses emprégase para establecer a filiación dunha persoa ou para obter probas a partir de mostras mínimas deixadas polo autor dun [[crime]] como [[saliva]], [[seme]] ou outros restos de tecidos.<ref>{{Cita libro|título=Forensic DNA typing : biology, technology, and genetics of STR markers|apelidos=M.|nome=Butler, John|editorial=Elsevier, Acad. Press|ISBN=0121479528|url=https://www.worldcat.org/oclc/839060202}}</ref> === Agronomía e diversidade === Igual a como se obteñen [[pegada xenética|pegadas xenéticas]] de individuos concretos por PCR múltiplex no marco da xenética forense, existen métodos baseados na PCR que permiten distinguir entre grupos infraespecíficos de cultivos de interese agronómico; por exemplo, de [[cultivar]]es.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Identification of broccoli and cauliflower cultivars with RAPD markers|url=http://link.springer.com/10.1007/BF00234583|revista=Plant Cell Reports|data=1991-12|ISSN=0721-7714|volume=10|número=10|doi=10.1007/BF00234583|lingua=en|nome=Jinguo|apelidos=Hu|nome2=CarlosF.|apelidos2=Quiros}}</ref> Para iso, empréganse [[oligonucleótido]]s dun tamaño o suficientemente pequeno como para que ceben de forma relativamente inespecífica, aínda que sempre de tal forma que produzan un patrón de bandas discreto e interpretable. Así, a pauta obtida trala [[electroforese]] dos fragmentos tende a agrupar os individuos de maior semellanza, que posúen un comportamento similar. == Historia == [[Ficheiro:SDS-PAGE with Taq DNA Polymerase.JPG|miniatura|Electroforese de proteínas [[SDS-PAGE]] resolvendo a Taq polimerase.]] En 1971, un artigo publicado por Kleppe et al. en ''Journal of Molecular Biology'' describiu por primeira vez un método que usaba encimas para replicar unha secuencia pequena de ADN con cebadores ''in vitro''.<ref>{{Cita publicación periódica|autor=Kleppe K, Ohtsuka E, Kleppe R, Molineux I, Khorana HG|ano=1971|título=Studies on polynucleotides. XCVI. Repair replications of short synthetic DNA's as catalyzed by DNA polymerases|url=http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6WK7-4DKM9WR-36&_user=103681&_coverDate=03%2F14%2F1971&_rdoc=10&_fmt=summary&_orig=browse&_srch=doc-info(%23toc%236899%231971%23999439997%23524037%23FLA%23display%23Volume)&_cdi=6899&_sort=d&_docanchor=&view=c&_ct=18&_acct=C000007920&_version=1&_urlVersion=0&_userid=103681&md5=5e1e29e72e51ebd62d1b60d1bd5f9058|revista=J. Mol. Biol.|volume=56|páxinas=341-361|data=|data-acceso=16 de xullo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090907175059/http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6WK7-4DKM9WR-36&_user=103681&_coverDate=03%2F14%2F1971&_rdoc=10&_fmt=summary&_orig=browse&_srch=doc-info(%23toc%236899%231971%23999439997%23524037%23FLA%23display%23Volume)&_cdi=6899&_sort=d&_docanchor=&view=c&_ct=18&_acct=C000007920&_version=1&_urlVersion=0&_userid=103681&md5=5e1e29e72e51ebd62d1b60d1bd5f9058|dataarquivo=07 de setembro de 2009|urlmorta=yes}}</ref> Porén, este temperán exemplo do principio básico da PCR non recibiu moita atención, e a invención da reacción en cadea da polimerase en 1983 é xeralmente atribuída a [[Kary Mullis]].<ref name=Mullis /><ref>{{cita libro |apelidos=Rabinow|nome=Paul|ligazónautor=Paul Rabinow|ano=1996|título=Making PCR: A Story of Biotechnology|url=https://archive.org/details/makingpcrstoryof00rabi|editor= University of Chicago Press|lugar=Chicago|isbn=0-226-70146-8}}</ref> Mullis gañou o [[Premio Nobel]] polo seu traballo na PCR. Algo moi importante na técnica da PCR é que a [[ADN polimerase]] que se use poida soportar as altas temperaturas de >90&nbsp;°C necesarias para a separación das dúas fibras de ADN da [[dobre hélice]] tras cada ciclo de replicación. As ADN polimerases que se utilizaron orixinariamente (ver [[fragmento de Klenow]]) para os experimentos ''in vitro'' previos á PCR non podían aguantar esas altas temperaturas sen desnaturalizarse, polo que os primeiros procedementos para replicar o ADN eran moi ineficaces, longos e requirían grandes cantidades de ADN polimerase (había que engadir máis en cada ciclo). O descubrimento en 1976 da [[Taq polimerase]], unha ADN polimerase extraída da [[Termófilo|bacteria termófila]] ''[[Thermus aquaticus]]'' que habita en medios de moi alta temperatura (50-80&nbsp;°C), eliminou os grandes inconvenientes do método da PCR. Esta ADN polimerase é estable a altas temperaturas, e permanece activa despois da desnaturalización do ADN, eliminando a necesidade de engadir á reacción nova polimerase tras cada ciclo. Este descubrimento permitiu automatizar o proceso, antes tan traballoso, acoplándoo ao uso do termociclador. Ao mesmo tempo que se desenvolvía a PCR en 1983, Mullis traballaba en Emeryville, [[California]] ([[Estados Unidos de América|EE UU]]), para unha das primeiras empresas [[biotecnoloxía|biotecnolóxicas]], Cetus Corporation, onde era responsable de sintetizar cadeas curtas de ADN.<ref name=Mullis>{{cita libro |apelidos=Mullis|nome=Kary|ligazónautor=Kary Mullis|ano=1998|título=Dancing Naked in the Mind Field|url=https://archive.org/details/dancingnakedinmi00mull|editorial=Pantheon Books|lugar=New York|isbn=0-679-44255-3}}</ref><ref name=Mullisp18>{{cita libro |apelidos=Mullis|nome=Kary|ano=1998|título=Dancing Naked in the Mind Field|url=https://archive.org/details/dancingnakedinmi00mull|páxina=[https://archive.org/details/dancingnakedinmi00mull/page/18 18]|editorial=Pantheon Books|lugar=New York|isbn=0-679-44255-3}}</ref> Na revista ''[[Scientific American]]'', Mullis resumiu o procedemento: "Comezando cunha única molécula do material xenético ADN, a PCR pode xerar 100.000 millóns de moléculas iguais nunha tarde. A reacción é doada de facer, non require máis que un tubo de ensaio, uns poucos reactivos simples e unha fonte de calor."<ref>{{Cita publicación periódica|apelido=Mullis|nome=Kary|ano=1990|título=The unusual origin of the polymerase chain reaction|url=|revista=Scientific American|volume=262|número=4|páxinas=56-61, 64-5}}</ref> Foi premiado co [[Premio Nobel de Química]] en 1993 pola súa invención, e sete anos despois, el e os seus colegas do Cetus levaron á práctica a súa proposta. Porén, houbo controversias e diferentes versións sobre as contribucións intelectuais e prácticas doutros científicos ao traballo de Mullis, e sobre se el foi o inventor único do principio da PCR. === Guerras de patentes === A técnica da PCR patentouna Cetus Corporation, onde Mullis traballaba cando a inventou en 1983. O encima Taq polimerase foi tamén patentado. Tiveron lugar varios preitos relacionados coa técnica, entre eles un preito fracasado iniciado por [[DuPont]]. A compañía farmacéutica [[Hoffmann-La Roche]] adquiriu os dereitos das patentes en 1992 e actualmente mantén as que aínda están protexidas.<ref>[http://www.prnewswire.co.uk/cgi/news/release?id=112039 PR Newswire]{{Ligazón morta|data=setembro de 2021 }}</ref><ref name =genen>[http://www.genengnews.com/articles/chitem.aspx?aid=1656&chid=0 Consellos sobre como sobrevivir á guerra das patentes de Taq] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927013422/http://www.genengnews.com/articles/chitem.aspx?aid=1656&chid=0 |date=27 de setembro de 2007 }}: GEN ''Genetic Engineering News'' Biobusiness Channel: Artículos. 1 de mayo de 2006 (Vol. 26, No. 9).</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commons|Polymerase chain reaction}} === Outros artigos === * [[Reacción en cadea da ligase]] === Bibliografía === * Saiki RK, Gelfand DH, Stoffel S, Scharf SJ, Higuchi R, Horn GT, Mullis KB, et al.(1988) Primer-directed enzymatic amplification of DNA with a thermostable DNA polymerase. ''[[Science]]'' 239: 487–491 * {{cita libro| autor = Griffiths, J.F. A. ''et al.'' | título = Genética | ano = 2002 | editorial = McGraw-Hill Interamericana | ISBN=84-486-0368-0}} * {{cita libro| autor = Coleman, WB e Tsongalis, GJ| título = Molecular Diagnostics: For the Clinical Laboratorian | ano = 2006 | editorial = Humana Press | ISBN= 1-58829-356-4 }} páxs. 47-56 e 65-74 * {{cita libro| autor = Butler, JM | título =Forensic DNA Typing: Biology, Technology, and Genetics of STR | ano = 2005 | editorial = Academic Press pgs 63-84 | ISBN= 0-12-147952-8}} === Ligazóns externas === * [http://www.maxanim.com/genetics/PCR/PCR.htm Animación PCR] * [https://web.archive.org/web/20170623131143/http://polymerasechainreaction.org/ Artigos sobre PCR] * [http://nar.oxfordjournals.org/cgi/content/full/33/13/e110 Nova técnica máis eficiente en PCR] * Detalles da PCR en tempo real://www.gene-quantification.info * [http://insilico.ehu.es/PCR Simulación online de reaccións de PCR con procariotas secuenciados]. * [http://insilico.ehu.es/edu/PCR_es Exercicio online no que se deseñan e simulan experimentos de PCR e PCR-RFLP]. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Técnicas de bioloxía molecular]] [[Categoría:Xenética]] [[Categoría:Biotecnoloxía]] fk03fu8fxgiacaqan1iojbj64v4lob1 0 255999 6148246 6073651 2022-08-02T11:12:31Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Compañía | nome_compañía = JEEP | logo_compañía = Jeep wordmark.svg | tipo_compañía = [[Compañía privada|Privada]], [[empresa subsidiaria|subsidiaria]] do [[Chrysler Group LLC|Grupo Chrysler]] | fundación = [[1941]] | localización = [[Toledo, Ohio|Toledo]], [[Ohio]], {{USA}} | pé = I live. I ride. I am Jeep. (Vivo. Paseo. Son un Jeep.) | industria = [[Automóbil]] | fundador = | persoas_clave = Michael Manley <small>(CEO de Jeep division)</small><br/>[[Sergio Marchionne]] <small> (CEO de Chrysler Group LLC)</small> | produtos = [[Automóbil]] | beneficio = | matriz= [[Chrysler Group LLC|Chrysler]] | beneficio_operativo = | beneficio_neto = | núm_empregados = | páxina_web = [http://www.jeep.com www.JEEP.com] }} '''Jeep''' é unha marca de automóbiles estadounidense que pertence a [[Chrysler|Chrysler Group LLC]], unha filial consolidada da [[empresa multinacional|multinacional]] italiana [[fabricante de automóbiles]] [[Fiat]].<ref>[http://pdf.secdatabase.com/1801/0001193125-13-097736.pdf Chrysler 8-K/A SEC filing December 3, 2012] ''"... served as the auditor for Fiat S.p.A. and its consolidated subsidiaries, which include Chrysler Group"''. Retrieved 29 March 2013.</ref><ref>[http://www.insideview.com/directory/chrysler-group-llc InsideView company data for Chrysler Group LLC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130927090738/http://www.insideview.com/directory/chrysler-group-llc |date=27 de setembro de 2013 }} ''"Chrysler Group LLC operates as a subsidiary of Fiat North America LLC"''. Retrieved 29 March 2013.</ref> A antiga Chrysler Corporation adquiriu a marca Jeep, xunto co resto dos activos do seu dono [[American Motors]], en 1987. A liña de vehículos de Jeep consiste unicamente en [[Vehículo deportivo utilitario]] e [[todo terreo]], tamén incluíu [[Pickup|camionetas]] no pasado. Desde 2021 é unha filial de [[Stellantis]]. O primeiro Jeep, o [[Willys MB]] produciuse en 1941 e o primeiro modelo civil en 1945,<ref>{{Cita publicación periódica|first=Tony |last=Swan |title=Jeep Thrills |url=https://archive.org/details/sim_popular-mechanics_1991-01_168_1/page/106 |journal=Popular Mechanics |volume=168 |issue=1 |year=1991 |pages=106–107}}</ref> é o máis antigo [[vehículo todo terreo]] e [[Vehículo deportivo utilitario]] (SUV) da marca. Inspirou unha serie doutros [[vehículo utilitario lixeiro]]s, como o [[Land Rover]]<ref>{{Cita libro |url=http://books.google.com/books?id=I3zhmz_eOyAC&pg=PA137&dq=Land+Rover+inspired+by+Jeep |title=Trucks & Off-Road Vehicles |first=Richard |last=Gunn |page=137 |publisher=Motorbooks |year=2006 |isbn=978-0-7603-2569-8 |accessdate=31 July 2011 |data-arquivo=06 de xuño de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130606002021/http://books.google.com/books?id=I3zhmz_eOyAC&pg=PA137&dq=Land+Rover+inspired+by+Jeep |url-morta=yes }}</ref><ref>{{Cita libro|quote=The first Land-Rover owed a lot to the Jeep. Designer Gordon Bashford, who laid out the basic concept, makes no secret of that. It was also his job to go off to an ex-WD surplus vehicle dump in the Cotswolds, buy a couple of roadworthy Jeeps... |title=The Rover Story |first=Graham |last=Robson |year=1981 |page=87 |publisher=Stephens |isbn=978-0-85059-543-7}}</ref> que é a segunda marca máis antiga de 4 rodas motrices. O vehículo Jeep orixinal que apareceu por primeira vez como prototipo, o [[Bantam GP|Bantam BRC]] converteuse no principal vehículo lixeiro de 4 rodas motrices do [[Exército dos Estados Unidos]] e dos [[Aliados da Segunda Guerra Mundial|Aliados]] durante a Segunda Guerra Mundial, así como o período da posguerra. Moitas variantes similares de Jeep para funcións militares e civís foron creados noutros países. == Desenvolvemento == === Orixe do nome === Moitas explicacións sobre a orixe da palabra ''jeep'' son difíciles de verificar. A teoría máis amplamente difundida é que da designación militar ''GP'' "Government Purposes" ou "General Purpose" (para ''Propósitos Gobernamentais'' ou ''uso xeral'') deriva a palabra ''Jeep'' do mesmo xeito que o actual ''HMMWV'' (por ''High-Mobility Multi-purpose Wheeled Vehicle'', vehículo de rodas multiuso de alta mobilidade) deu como resultado ''humvee''. Unha visión alternativa lanzada por [[R. Lee Ermey]], na súa serie de televisión ''[[Mail Call]],'' nega isto, dicindo que o vehículo foi deseñado para tarefas específicas, e nunca se refire como "de uso xeral", é máis probable que o termo proceda de ''Government Issue'' que describe aos membros das forzas armadas dos Estados Unidos, os seus elementos o os seus equipos. O Ford GPW significaba en realidade G para uso gobernamental, P para designar os seus 2.000&nbsp;mm de [[batalla]] e W para indicar o seu motor deseñado Willys-Overland. Ermey suxire que os soldados do momento estaban tan impresionados cos novos vehículos que informalmente os nomearon como [[Eugene the Jeep]], un personaxe da tira de banda deseñada [[Popeye]] creados por [[E. C. Segar]], a mediados de marzo de 1936. Eugene the Jeep era a "mascota salvaxe" de Popeye e era "pequeno, capaz de moverse entre dimensións e podía resolver problemas que parecían imposibles".<ref>{{Cita web |url=http://www.wordorigins.org/index.php/more/372/ |title=Wordorigins.org |publisher=Wordorigins.org |date= |accessdate=2010-07-04 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100328072940/http://www.wordorigins.org/index.php/more/372/ |dataarquivo=28 de marzo de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> ''Words of the Fighting Forces'' (As palabras das forzas de combate) de Clinton A. Sanders, un dicionario da xerga militar, publicado en 1942, na biblioteca do [[Pentágono]] dá a seguinte definición: :'''Jeep''': Vehículo con tracción nas catro rodas de media tonelada a tonelada e media para recoñecemento ou outra función militar. É un termo aplicado a pequenos coches, e ocasionalmente a outros vehículos de motor nos EE.UU.. Nas forzas aéreas tamén pode ser calquera pequeno avión, helicóptero ou aparato." {{cómpre referencia}} Esta definición é compatible co uso do termo "vehículo jeep" para referirse aos pequenos [[Portaavións de escolta]] da Mariña. A principios de 1941, [[Willys-Overland]] demostrou a capacidade fora da estrada do vehículo subindo os chanzos do [[Capitolio dos Estados Unidos]], conducido polo piloto de probas de Willys Irving "Red" Haussman, quen escoitara aos soldados en [[Fort Holabird]] chamándoo "jeep". Cando o columnista Katherine Hillyer preguntoulle para o ''[[Washington Daily News]]'' (ou por un transeúnte, de acordo con outra versión) como se chamaba, Irving respondeu: "É un jeep." O artigo de Katherine Hillyer foi publicado a nivel nacional o 20 de febreiro de 1941, e incluía unha fotografía do vehículo coa lenda: : OS LEXISLADORES DAN UN PASEO: o senador [[James M. Mead|Meade]], de Nova York, no volante, e o Representante [[J. Parnell Thomas|Thomas]], de New Xersei, sentado ao seu lado, nun dos novos vehículos de recoñecemento do Exército, coñecido como "jeep" ou "quad", soben polas escaleiras do Capitolio, onte durante unha demostración. Os artilleiros sentados no asento traseiro estaban imperturbables. === Nome comercial === A solicitude orixinal da marca foi presentada en febreiro de 1943 por [[Willys|Willys-Overland]]<ref name="Statham">{{Cita libro|last=Statham|first=Steve|title=Jeep Color History|year=2002|publisher=MBI Publishing|isbn=978-0-7603-0636-9|url=http://books.google.com/?id=dR3wmKlfnrMC&pg=PA26&dq=Jeep+Generic+trademark|accessdate=28 October 2010|pages=26–27}}</ref> Tamén se utiliza como nome [[termo xenérico|xenérico]] con minúscula (jeep) para os vehículos inspirados no Jeep que son adecuados para o seu uso en terreos difíciles.<ref>{{Cita libro|last=Morr|first=Tom|first2=Ken|last2=Brubaker|title=The Joy of Jeep|year=2007|publisher=MBI Publishing|isbn=978-0-7603-3061-6|url=https://books.google.es/books/about/The_Joy_of_Jeep.html?id=wcTrngEACAAJ&redir_esc=y|accessdate=14 de febreiro de 2022|page=50|título=}}</ref><ref>{{Cita libro|título=The Joy of Jeep|url=https://books.google.es/books/about/The_Joy_of_Jeep.html?id=wcTrngEACAAJ&redir_esc=y|editorial=MBI Publishing Company LLC|data=2007|ISBN=978-0-7603-3061-6|lingua=en|nome=Tom|apelidos=Morr}}</ref> Como era a única compañía que producía continuamente vehículos Jeep logo da guerra, en xuño de 1950 concedéuselle a [[Willys-Overland]] o privilexio de posuír o nome de "Jeep" como marca rexistrada. [[Ficheiro: Bantam-jeep-1.jpg |miniatura|Bantam BRC 40]] [[Ficheiro: WW2jeep.jpg |miniatura|right | Taboleiro dun jeep da Segunda Guerra Mundial]] [[Ficheiro: CaastroValleyMay2008parade-016.jpg |miniatura| Jeep con [[M2 Browning ametralladora|Metralladora Browning cal. 50]]]] === Pequenos coches de recoñecemento === Cando se fixo evidente que os Estados Unidos finalmente ían participar na guerra en Europa, o Exército dos EE.UU. en contacto con 135 empresas pediu prototipos dun vehículo cas especificacións seguintes: peso máximo de 594´20&nbsp;kg, tracción nas catro rodas, unha distancia entre eixes inferior a 2.032&nbsp;mm, e unha distancia entre rodas menor que 1.193&nbsp;mm; a distancia mínima ao chan debía ser de 158&nbsp;mm e debería ser o suficientemente capaz como para transportar 274´42&nbsp;kg de peso e sen requentar o motor ao marchar a baixas velocidades. Só dúas empresas responderon á solicitude, a [[Austin American Car Company|American Bantam]] Car Company e [[Willys|Willys-Overland]]. O Exército puxera un prazo que parecía imposible respectar, 49 días para fornecer un prototipo de traballo. Willys pediu máis tempo, pero negáronllo. American Bantam Car Company non tiña persoal de enxeñería en nómina e solicitou axuda a [[Karl Probst]], un deseñador freelance con talento de Detroit. Logo de rexeitar a solicitude inicial de Bantam, Probst comezou a traballar, nun principio sen soldo, o 17 de xullo de 1940. Probst presentou os plans completos para o prototipo Bantam, coñecido como a BRC ou Bantam Reconnaissance Car (pequeno coche de recoñecemento), en só dous días. A oferta de Bantam foi presentada completa con planos o 22 de xullo.<ref>{{Cita web |url=http://www.cossor.com.au/jeep_1.html |title=The Military Jeep |publisher=Cossor.com.au |date= |accessdate=2010-03-12 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100529191027/http://www.cossor.com.au/jeep_1.html |dataarquivo=29 de maio de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> O prototipo construído a man, completouse en [[Butler, Pennsylvania|Butler]], Pennsylvania,<ref>{{Cita web|url=http://www.waymarking.com/waymarks/WM8NM |title=Invention of the Jeep - Pennsylvania Historical Markers |publisher=Waymarking.com |date=2006-03-09|accessdate=23 February 2012}}</ref> e levado a [[Fort Holabird]], [[Maryland]], para as probas do Exército o 21 de setembro. O vehículo cumpría con case todos os criterios do Exército. === Ford pigmeo e Willys MB === O Exército considerou que a compañía Bantam era demasiado pequena para proporcionar o número de vehículos que necesitaba, polo que o Exército entregou a Willys-Overland e á compañía Ford os planos orixinais de Bantam, co fin de que presentasen os seus propios prototipos. Os prototipos resultantes foron o Ford "pigmeo" e Willys "Quad", moi similares ao prototipo Bantam BRC, Spicer forneceu os compoñentes de transmisión nas catro rodas moi similares aos tres fabricantes.<ref>{{Cita web|url=http://www.jeep-history.com/fordjeep.asp|title=Ford Manufacturers a Jeep|publisher=Jeep History|accessdate=4 July 2012}}</ref> Foron construídos mil cincocentos de cada un dos tres modelos e amplamente probados no campo. O enxeñeiro xefe de Willys-Overland [[Delmar "Barney" Roos]] cambiou o deseño realizado para cumprir ca especificación de peso (un máximo de 1.275&nbsp;kg<ref>{{Cita libro|title=Bantam, Ford and Willys-1/4-Ton Reconnaissance Cars |first=Robert |last=Notman |url=http://books.google.com/?id=Akl0LXTXeT8C&pg=PA68&dq=weight+requirement+Jeep |page=68|isbn=978-1-84728-188-3 | publisher=Lulu.com |year=2006 |accessdate=2010-11-30}}</ref>, incluído o aceite e a auga. Deste xeito foi capaz de utilizar o potente pero comparativamente pesado motor Willys "[[Willys Go Devil|Go Devil]]", e gañar o contrato inicial de produción. A versión Willy do coche converteríase no deseño do jeep normalizado, denominado [[Willys MB|Modelo '''MB''']] e foi construído na súa planta de [[Toledo, Ohio]]. A coñecida grella prensada metálica de Jeep era en realidade unha característica de deseño de Ford e incorporouse no deseño final por parte do Exército. Desde o departamento de guerra requiriron un gran número de vehículos que se fabricaron nun tempo relativamente curto, Willys-Overland outorgou ó Goberno dos Estados Unidos unha licenza non exclusiva para que outra empresa fabricara os vehículos que utilizaban as especificacións de Willys. O Exército elixiu Ford como o segundo fornecedro, pero a construción de jeeps tiñan que ter o deseño dos Willys. Willys forneceu a Ford cun xogo completo de planos e especificacións. American Bantam, o creador do primeiro Jeep, pasou o resto da guerra, construíndo remolques pesados para o servizo do Exército. == Jeeps na Segunda Guerra Mundial == [[Ficheiro: Willys Jeep 1943.jpg |miniatura|right | Jeep Willys de 1943]] A versión dos Jeeps construídos por Willys-Overland foron os '''Modelo MB''', mentres que os construídos por Ford foron os '''Modelo GPW''' (''G'' = vehículo do goberno, ''P'' designan os de 80&nbsp;mm de [[batalla]] e ''W'' = deseño do motor Willys) Existen diferenzas sutís entre os dous<ref>{{Cita libro |last=Allen | first=Jim |title=Jeep: Collector's Library |publisher=MBI Publishing |year=2003 |pages=36–39 |isbn=978-0-7603-1486-9}}</ref> As versións producidas por Ford tiñan todos os compoñentes (incluíndo as cabezas dos parafusos) marcados cunha "F" Willys tamén seguiu o patrón de Ford estampando o seu nome nalgunhas partes da carrozaría, pero detívose en 1942<ref>{{Cita libro |last=Scott |first=Graham |title=Essential Military Jeep: Willys, Ford & Bantam models 1941–45 |publisher=MBI Publishing |year=1996 | page=25 |isbn=978-1-870979-76-4}}</ref> Willys-Overland e Ford, baixo a dirección de [[Charles E. Sorensen]] (Vicepresidente de Ford durante a Segunda Guerra Mundial), produciron preto de 640.000 Jeeps, o que representou aproximadamente o 18% de todos os vehículos militares de rodas construídos nos EE.UU. durante a guerra.<ref>{{Cita web|url=http://gearheads.org/history-of-jeep/|title=The History of Jeep|date=17 May 2012|publisher=Gear Heads|accessdate=3 July 2012|data-arquivo=24 de febreiro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130224081801/http://gearheads.org/history-of-jeep/|url-morta=yes}}</ref> Os Jeeps foron utilizados por todos os servizos militares de EE.UU.. Fornecéronse unha media de 145 Jeeps a cada rexemento de infantería do exército. Os Jeeps utilízanse para moitos propósitos, incluíndo o tendido de cables, taller, como auto bombas de extinción de incendios, ambulancias, tractores de campo e, con rodas adecuadas, podían ata correr en vías de ferrocarril. Un jeep [[vehículo anfibio|anfibio]], o modelo GPA, ou "seep" (Sea Jeep) foi construído por Ford en pequenas cantidades, pero non pode considerarse un grande éxito, non era nin un bo vehículo off-road, nin un bo barco. Como parte do esforzo de guerra, case o 30% de toda a produción de Jeep forneceuse a [[Reino Unido|Gran Bretaña]] e ao [[Exército Vermello]] [[Unión Soviética|Soviético]]. == Os Jeeps militares na posguerra == O Jeep foi amplamente imitado en todo o mundo, ata en Francia por [[Delahaye]] e [[Hotchkiss et Cie]] (logo de 1954, Hotchkiss fabricou baixo licenza de Jeeps Willys) e no Xapón por [[Mitsubishi Motors]] e [[Toyota Land Cruiser|Toyota]]. A beleza do Jeep orixinal, foi aclamada polos deseñadores industriais e conservadores de museos por igual. O Museo de Arte Moderna describe o Jeep como unha obra mestra do [[deseño industrial|deseño funcionalista]], e expuxo periodicamente ao Jeep como parte da súa colección.<ref>Leigh Brown, Patricia, "Where Do You Hang The 747?", ''The New York Times'', December 13, 1998</ref><ref>{{Cita web|publisher=The Museum of Modern Art |title= New Acquisitions—Smart Car, Volkswagen "Beetle," and Willys-Overland Jeep—Join Three Other Automobiles in MoMA’s Collection |year=2002 |url=http://www.itibitismart.com/pdf/moma_smart_acquisition.pdf |accessdate=2010-11-30}}</ref> [[Ernie Pyle]] dixo do Jeep, que xunto co [[G.I. pocket stove]](forno portátil) eran, "as dúas pezas máis importantes do equipo non de combate que se desenvolveron."<ref>R. Cole, "Chairman Offers to Buy Coleman", ''The New York Times'', Page D1, Feb. 15, 1989.</ref> O Jeep fíxose aínda máis famoso logo da guerra, xa que chegou a estar dispoñible no mercado de excedentes. Algúns anuncios afirmaban ofrecer "Jeeps aínda na caixa da fábrica." Esta lenda persistiu durante décadas, a pesar do feito de que os diferentes tipos nunca foron enviados desde a fábrica en caixas. O ''[[Jeepney]]'' é un tipo de taxi ou bus único creado nas [[Filipinas]]. Os primeiros Jeepneys eran excedentes militars MB e GPWS, que quedaron no país devastado pola guerra logo da Segunda Guerra Mundial e a independencia filipina. Os Jeepneys construíronse a partir de diferentes tipos de jeeps alargando e ensanchando a "bañeira" na parte traseira do vehículo, permitindo que viaxen máis pasaxeiros. Cos anos, os Jeepneys convertéronse no símbolo máis omnipresente das Filipinas moderna, cando foron decorados en estilos máis elaborados e rechamantes polos seus donos. A maioría de Jeepneys de hoxe son construídos por fabricantes locais, usando diferentes sistemas de propulsión. Algúns ata están construídos en aceiro inoxidable {{cómpre referencia | data = marzo de 2013}}. No exército dos Estados Unidos, o jeep foi substituído por diversos vehículos (por exemplo, o [[Ford M151|Ford M151 MUTT]]) dos cales o máis recente é o [[Humvee]]. === O CJ-V35/U === Logo da Segunda Guerra Mundial, Jeep empezou a experimentar con novos deseños, incluíndo un modelo que se podía conducir baixo a auga. O 1 de febreiro de 1950, aprobouse un contrato de 1.000 unidades do N8ss-2660, "especialmente adaptados para o recoñecemento xeral ou comando de comunicacións" e "construído para breves operacións baixo a auga e operacións de vadeo." O motor foi modificado cun sistema de snorkel para que o motor puidese respirar adecuadamente baixo a auga.<ref>{{Cita web |url=http://www.cj-3a.com/CJ-V35U.htm |title=The 3A's Navy Cousin - The CJ-V35/U |publisher=Cj-3a.com |date=1950-02-01 |accessdate=2012-01-14 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120426002345/http://www.cj-3a.com/CJ-V35U.htm |dataarquivo=26 de abril de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> === O M715 === [[Ficheiro: M715.jpg |miniatura|right | Jeep M715]] En 1965, Jeep desenvolveu o camión do exército [[Kaiser Jeep M715|M715]] de 1´25 toneladas, unha versión militarizada da camioneta Jeep J, serie civil, que serviu amplamente na [[Guerra de Vietnam]]. Tiña eixes completamente flotantes máis pesados e un parabrisas vertical plano pregable. Hoxe en día, serve noutros países, e aínda está sendo producido por [[Kia Motors|Kia]] baixo licenza. A serie CJ ("Civilian Jeep") comezou en 1945 co [[Jeep CJ|CJ-2A]] seguido do [[Jeep CJ|CJ-3B]] en 1953. Estes primeiros jeeps coñécense comunmente como "flatfenders" porque as súas defensas dianteiras eran planas, o mesmo que nos seus predecesores militares, o Willys MB e o idéntico modelo GPW de Ford. O CJ-4 existe só como un prototipo de 1951, e é o enlace "perdido" entre a defensa plana do CJ-2A e CJ-3B e a primeiradefensa redonda do [[Jeep CJ|CJ-5]] de 1955. == A marca Jeep == A marca pasou por moitos propietarios, partindo de [[Willys]], que produciu o primeiro [[Jeep CJ|Jeep civil (CJ)]] en 1945 e que foi o primeiro ao que concedéronlle a marca en 1950. Willys foi vendido a [[Kaiser Motors]] en 1953, que se converteu en [[Kaiser Jeep|Kaiser-Jeep]] en 1963. [[American Motors|American Motors Corporation]] (AMC) comprou Jeep en 1970. Os vehículos complementaron o negocio de automóbiles de pasaxeiros de AMC compartindo compoñentes, as melloras de volumes, así como a capitalización dos mercados internacionais e gobernamentais de Jeep. O fabricante de automóbiles francés [[Renault]] comezou a investir en AMC en 1979. Con todo, en 1987, os mercados de automóbiles cambiaran e ata a propia Renault estaba experimentando problemas financeiros. Ao mesmo tempo, [[Chrysler Corporation]] quería a marca Jeep, así como outros activos de AMC. Chrysler comprou AMC en 1987, pouco despois de que o Jeep [[Jeep CJ#CJ-7|CJ-7]], fora substituído polo deseño de AMC [[Jeep Wrangler]] ou YJ. Chrysler fusionouse con [[Daimler-Benz]] en 1998 para formar [[DaimlerChrysler]]. DaimlerChrysler vendeu a maior parte dos seus intereses en Chrysler a unha empresa de [[capital privado]] en 2007. Chrysler e a división Jeep operan agora baixo o nome de Chrysler Group LLC. Os Jeeps construíronse baixo licenza por varios fabricantes de todo o mundo, incluíndo [[Mahindra e Mahindra Limited|Mahindra]] na [[India]], Ebro en España, e varios en América do Sur. [[Mitsubishi Motors|Mitsubishi]] construíu máis de 30 modelos diferentes de Jeep no Xapón entre 1953 e 1998. A maioría deles baséanse no modelo CJ-3B co deseño orixinal de Willys-Kaiser.<ref>{{Cita web |url=http://www.film.queensu.ca/cj3B/World/JapanPhotos.html |title=Mitsubishi Jeep Photos on The CJ3B Page |publisher=Film.queensu.ca |date=2002-08-29 |accessdate=2009-09-23 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091011092911/http://www.film.queensu.ca/CJ3b/World/JapanPhotos.html |dataarquivo=11 de outubro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> [[Toledo, Ohio]] foi a sede da marca Jeep desde os seus inicios, e a cidade estivo sempre orgullosa deste patrimonio. Aínda que xa non se producen no [[Toledo Complex]], dúas rúas nas inmediacións da antiga fábrica noméanse Willys Parkway e Jeep Parkway. American Motors creou a primeira empresa conxunta de fabricación de automóbiles na República Popular da China o 15 de xaneiro de 1984.<ref>{{Cita libro |last=Mann | first=Jim |title=Beijing Jeep: A Case Study of Western Business in China |publisher=Perseus |year=1997|isbn=978-0-8133-3327-4}}</ref> O resultado foi Beijing Jeep Corporation, Ltd., en colaboración con Beijing Automobile Industry Corporation, para producir o [[Jeep Cherokee (XJ)]] en Beijing. Continua a fabricación logo da compra de AMC por Chrysler. Esta empresa conxunta é agora parte de Daimler-Chrysler e DaimlerChrysler China Invest Corporation. O modelo orixinal XJ de 1984 foi actualizado e chamado "Jeep 2500" cara ao final da súa produción, que terminou logo de 2005.<ref>{{Cita publicación periódica| url=http://www.businessweek.com/globalbiz/content/nov2007/gb2007112_737100.htm |last=Dunne|first=Timothy|title=Can Chrysler Rebound in China?|journal=Business Week|date=2007-11-02|accessdate=2010-10-26}}</ref> Unha división de [[Chrysler Group LLC]], a máis recente empresa sucesora da marca Jeep, é quen ten agora ten a propiedade de marca sobre o nome "Jeep" e o distintivo deseño de 7 rañuras na grella frontal. A grella orixinal de 9 rañuras asociada a todos os jeeps da Segunda Guerra Mundial foi deseñada por Ford para o seu GPW. === AM General === A historia do HMMWV ([[Humvee]]) ten vínculos con Jeep. En 1971, a División de Produtos de Defensa e Goberno de Jeep converteuse en AM General, unha filial totalmente propiedade de American Motors Corporation, que tamén era dono de Jeep. En 1979, cando aínda era propiedade de American Motors, AM General comezou os primeiros pasos cara ao deseño do Humvee. AM General tamén continuou fabricando os dúas rodas motrices DJ, que Jeep creara en 1953. O [[Hummer]] de General Motors e o Chrysler Jeep estiveron librando a batalla nos tribunais de EE.UU. sobre o dereito ao uso de sete rañuras nas súas respectivas grellas do radiador. Chrysler Jeep di que ten os dereitos exclusivos para utilizar as sete rañuras verticais, xa que é o único cesionario restante das distintas empresas desde que Willys montou nos seus jeeps da posguerra sete rañuras en vez do deseño de nove rañuras de Ford para o Jeep. == Capacidades off-road == [[Ficheiro:Rockcrawling.JPG |miniatura|right | Jeep Wrangler off-road]] A publicidade de Jeep sempre fixo fincapé nas capacidades off-road do vehículo.<ref>{{Cita web |url=http://news.top100.biz/shopping/Toledo-built-Jeeps-sales-results-abroad-mirror-those-in-North-American-market/ |title=Toledo-built Jeeps' sales results abroad mirror those in North American market |publisher=News.top100.biz |date=2007-11-13 |accessdate=2010-07-04 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110706145841/http://news.top100.biz/shopping/Toledo-built-Jeeps-sales-results-abroad-mirror-those-in-North-American-market/ |dataarquivo=06 de xullo de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> Na actualidade, o [[Jeep Wrangler|Wrangler]] é un dos poucos vehículos de catro rodas motrices restantes con dous eixes ríxidos. Estes eixes son coñecidos pola súa durabilidade, resistencia e articulación. Outro dos beneficios dos vehículos de eixes ríxidos é que tenden a ser máis doados e máis baratos para "levantar", con sistemas de suspensión do mercado de accesorios. Isto aumenta a distancia entre o eixe e o chasis do vehículo. Ao aumentar esta distancia, pódense instalar pneumáticos máis grandes, o que aumenta a [[distancia ao chan]], que lle permite atravesar obstáculos máis grandes e máis difíciles. Ademais da maior distancia ao chan, moitos propietarios buscan incrementar a articulación da suspensión ou "flex" para dar aos seus Jeeps melloras nas capacidades off-road. A boa articulación da suspensión mantén as catro rodas en contacto co chan e mantén a tracción. As distancias curtas entre eixes, marcos estreitos, e un amplo enfoque ventral e ángulo de saída, lles permite encaixar en lugares onde as unidades de catro rodas do mesmo tamaño teñen dificultades. == Propietarios == * 1944–1953: [[Willys]]-Overland * 1953–1964: [[Kaiser-Jeep]] (chamáronse a se mesmos "Willys Motors") * 1964–1970: Kaiser-Jeep * 1970–1987: [[American Motors|AMC]] (w/ produción controlada por [[Renault]] en 1986) * 1987–1998: [[Chrysler]] * 1998–2007: [[Daimler AG|Daimler]][[Chrysler]] AG * 2007–2009: Chrysler LLC * 2009–presente: Chrysler Group LLC == Lista de modelos de Jeep == === Modelos históricos e militares === [[Ficheiro:JeepVWM.jpg|miniatura|right|Jeep da segunda guerra mundial construído por Ford, usando o deseño de Willys-Overland]] * 1940 [[Bantam Pilot]]—Prototipo * 1940 [[Bantam BRC-60]]—Prototipo * 1940 [[Willys Quad]]—Prototipo * 1940 [[Ford Pygmy]]—Prototipo * 1940 [[Budd Ford]]—Prototipo * 1941 [[Ford GP]] * 1941 [[Willys MA]] * 1941 [[Bantam BRC-40]] * 1942 [[Willys MB|Willys MB (grella de listóns)]] * 1942–1945 [[Willys MB|Willys MB (grella estampada)]] * 1942–1945 [[Ford GPW]] * 1942–1943 [[Ford GPA]] * 1944 [[Willys MLW-1]]—Prototipo (nunca acabado) * 1944 [[Willys MLW-2]]—Prototipo * 1946–1965 [[Willys Jeep Wagon]] * 1947–1965 [[Willys Jeep Truck]] * 1948–1950 [[Jeep Jeepster#VJ|VJ]]—Willys Jeepster * 1950 [[X-98]]—Prototipo * 1953 [[BC Bobcat]]—Prototipo [[Ficheiro:Wiki Jeep 5.jpg|miniatura|Jeep Willys na segunda guerra mundial]] * 1950–1952 [[Willys M38|M38 (MC)]] * 1952–1957 [[M38A1 (MD)]] ** M170 Ambulancia * 1952–1957 [[M38A1C]] * 1955 [[M38A1D]] * 1959–1982 [[M151 MUTT]] ** 1960-1964 M151 *** [[M151 MUTT#Variants|M718]] Ambulancia ** 1964-1970 [[M151 MUTT#Variants|M151A1]] ** [[M151 MUTT#Variants|M151A1C]] Plataforma de armamento ** 1970-1982 [[M151 MUTT#Variants|M151A2]] *** [[M151 MUTT#Variants|M718A1]] Ambulancia *** [[M151 MUTT#Variants|M825]] Plataforma de armamento * 1960–1968 [[Jeep CJ#CJ3B|Jeep M606]] * 1956–1965 [[Jeep Forward Control]] (Variacións militares) ** [[Jeep Forward Control#Military variations|M676]] ** [[Jeep Forward Control#Military variations|M677]] ** [[Jeep Forward Control#Military variations|M678]] ** [[Jeep Forward Control#Military variations|M679]] * 1967–1969 [[Kaiser Jeep M715]]— baseado no [[Jeep Gladiator]] civil === [[Jeep Forward Control|Camións FC]], [[Jeep Jeepster|VJ Jeepsters]], & [[Jeep FJ|Camionetas FJ]] === * 1948–1950 [[Jeep Jeepster|Willys VJ Jeepster]]<ref>{{Cita web |url=http://jeep.off-road.com/jeep/article/articleDetail.jsp?id=261018 |title=Jeepster VJ |publisher=Jeep.off-road.com |archivedate=13 de outubro de 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071013050915/http://jeep.off-road.com/jeep/article/articleDetail.jsp?id=261018 |accessdate=23 February 2012 |urlmorta=yes }}</ref> * 1948–1949 [[Jeep Jeepster|VJ2]] Jeepster<ref>{{Cita web|url=http://www.americanjeepsterclub.org/history/hist1.jpg|title=Jeepster yellow front|publisher=americanjeepsterclub.org|date=|accessdate=2012-01-14|archiveurl=https://archive.today/20120717184306/http://www.americanjeepsterclub.org/history/hist1.jpg|archivedate=17 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.americanjeepsterclub.org/history/hist2.jpg|title=Jeepster yellow rear|publisher=americanjeepsterclub.org|date=|accessdate=2012-01-14|archiveurl=https://archive.today/20120804053650/http://www.americanjeepsterclub.org/history/hist2.jpg|archivedate=04 de agosto de 2012|urlmorta=yes}}</ref> * 1949–1951 [[Jeep Jeepster|VJ3]] Jeepster<ref>{{Cita web|url=http://www.americanjeepsterclub.org/history/hist3.jpg|title=Jeepster red front|publisher=americanjeepsterclub.org|date=|accessdate=2012-01-14|archiveurl=https://archive.today/20120717201345/http://www.americanjeepsterclub.org/history/hist3.jpg|archivedate=17 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref> * 1949 Carrozaría de aluminio Alcoa Jeepster Cupé (prototipo)<ref>{{Cita web|url=http://www.americanjeepsterclub.org/history/49coupe.jpg|title=Jeepster fixed roof coupe|publisher=americanjeepsterclub.org|date=|accessdate=2012-01-14|archiveurl=https://archive.today/20120720195453/http://www.americanjeepsterclub.org/history/49coupe.jpg|archivedate=20 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref> * 1962 O Jeepster brasileiro (prototipo)<ref>{{Cita web|url=http://www.americanjeepsterclub.org/history/proto.jpg|title=196X Jeepster front|publisher=americanjeepsterclub.org|date=|accessdate=2012-01-14|archiveurl=https://archive.today/20120730161200/http://www.americanjeepsterclub.org/history/proto.jpg|archivedate=30 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.americanjeepsterclub.org/history/proto2.jpg|title=196X Jeepster top view|publisher=americanjeepsterclub.org|date=|accessdate=2012-01-14|archiveurl=https://archive.today/20120719084252/http://www.americanjeepsterclub.org/history/proto2.jpg|archivedate=19 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref> * Jeepster Safari (concepto)<ref>{{Cita web|url=http://www.americanjeepsterclub.org/history/proto3.jpg|title=Jeepster Safari|publisher=americanjeepsterclub.org|date=|accessdate=2012-01-14|archiveurl=https://archive.today/20120717191021/http://www.americanjeepsterclub.org/history/proto3.jpg|archivedate=17 de xullo de 2012|urlmorta=yes}}</ref> (Jeep tracción dianteira) * 1956–1965 [[Jeep Forward Control]] ** [[Jeep Forward Control#FC-150|FC-150]] ** [[Jeep Forward Control#FC-160|FC-160]]—España, India ** [[Jeep Forward Control#FC-170|FC-170]] ** [[Jeep Forward Control#Military variations|M676]] ** [[Jeep Forward Control#Military variations|M677]] ** [[Jeep Forward Control#Military variations|M678]] ** [[Jeep Forward Control#Military variations|M679]] (Camionetas Jeep) * 1961–1975 [[Jeep FJ|Camioneta]] ** [[Jeep FJ|FJ-3]] ** [[Jeep FJ|FJ-3A]] ** [[FJ-6]] ** [[FJ-6A]] ** [[FJ-8]] ** [[FJ-9]] (Comando) * 1966–1971 [[Jeep Jeepster#C101|C101]]—Jeepster Comando ** Hurst Jeepster (so producíronse 100) ** Hurst media cabina ** Revival Jeepster ** Comando convertible ** Roadster carrozaría aberta * 1972–1973 [[Jeep Jeepster#C104|C104]]—Jeep Comando ** Comando media cabina === [[Jeep CJ|Modelos CJ]] === (Jeep civís) [[Ficheiro:JeepMailTruck.jpg|right|miniatura|A [[USPS]] [[Furgón de correos|vehículo de entrega de correo]] feito por Jeep]] [[Ficheiro:Josh Miller Jeep Scrambler.jpg|right|miniatura|1982 Jeep Scrambler]] * 1944 [[Jeep CJ#CJ-1|CJ-1]] * 1944–1945 [[Jeep CJ#CJ-2|CJ-2]] * 1945–1949 [[Jeep CJ#CJ-2A|CJ-2A]] * 1949–1953 [[Jeep CJ#CJ-3A|CJ-3A]] * 1950 [[CJ-V35]] * 1950 [[Jeep CJ#CJ-4|CJ-4]]—Prototipo * 1950 [[CJ-4M]]—Prototipo * 1950 [[CJ-4MA]]—Prototipo * 1953–1968 [[Jeep CJ#CJ-3B|CJ-3B]] * 1954–1983 [[Jeep CJ#CJ-5|CJ-5]] ** 1961–1963 Tuxedo Park Mark III ** 1969 Camper ** 1969 462 ** 1970 Renegade I ** 1971 Renegade II ** 1972–1983 Modelos Renegade ** 1973 Super Jeep ** 1977–1979 Golden Eagle ** 1977 Golden Eagle California Edition (dispoñibles só a través de concesionarios AMC California) ** 1980 Golden Hawk ** 1979 Silver Anniversary CJ-5 Edición limitada (construídos 1.000, estimación) * 1955–1975 [[Jeep CJ#CJ-6|CJ-6]] * 1955–1968 CJ-3B Longo—España * 1960–1977 [[Jeep Rural]]—Brasil * 1964–1967 [[Jeep CJ#CJ-5A and CJ-6A|CJ-5A/CJ-6A Tuxedo Park]] * 1976–1986 [[Jeep CJ#CJ-7|CJ-7]] ** 1982 Jamboree edición limitada (2.500 unidades) * 1979 CJ-5 Silver Anniversary edición limitada (construídos 1.000, estimación) * 1981–1985 [[Jeep CJ#CJ-8|CJ-8]] Scrambler * 1981–1985 [[Jeep CJ#CJ-10|CJ-10]] === [[Jeep DJ|Modelos DJ]] === (Jeep transporte) * 1955 [[USAF DJ]] * 1955–1964 [[Jeep DJ#DJ-3A|DJ-3A]] ** Surrey Gala Package * 1965–1975 [[Jeep DJ#DJ-5 and DJ-6|DJ-5]] * 1965–1973 [[Jeep DJ#DJ-5 and DJ-6|DJ-6]] * 1967–1975 [[Jeep DJ#DJ-5A through DJ-5L|DJ-5A]] * 1970–1972 [[Jeep DJ#DJ-5A through DJ-5L|DJ-5B]] * 1973–1974 [[Jeep DJ#DJ-5A through DJ-5L|DJ-5C]] * 1975–1976 [[Jeep DJ#DJ-5A through DJ-5L|DJ-5D]] * 1976 [[Jeep DJ#DJ-5A through DJ-5L|DJ-5E]] ''Electruck'' * 1977–1978 [[Jeep DJ#DJ-5A through DJ-5L|DJ-5F]] * 1979 [[Jeep DJ#DJ-5A through DJ-5L|DJ-5G]] * 1982 [[Jeep DJ#DJ-5A through DJ-5L|DJ-5L]] === [[Jeep SJ|Modelos SJ (FSJ)]] === (Jeep formato grande) [[Ficheiro:Chersjaction.JPG|miniatura|right|1974 Cherokee S en acción]] * 1963–1983 [[Jeep SJ|SJ]] [[Jeep Wagoneer|Wagoneer]] * 1963–1986 [[J-Series]] ** [[Jeep Gladiator]] ** Pioneer ** [[Jeep Honcho]] ** 1977–1979 Jeep Golden Eagle ** 1980–1989 Laredo ** 10-4 * 1966–1969 [[Jeep SJ|SJ]] [[Jeep Wagoneer|Super Wagoneer]] * 1967–1969 [[Kaiser Jeep M715]]- baseado no [[Jeep Gladiator]] civil * 1974–1983 [[Jeep SJ|SJ]] [[Jeep Cherokee (SJ)|Cherokee]] ** S ** 1978–1983 Limited ** Classic ** 1976–1983 Chief ** sport ** Pioneer ** 1980–1983 Laredo ** 1977–1979 Golden Eagle * 1984–1991 SJ [[Jeep Grand Wagoneer]] ** 1991 Final Edition === [[Jeep Cherokee (XJ)|Modelos XJ]] === * 1984–2001 [[Jeep Cherokee (XJ)|XJ]] [[Jeep Cherokee (XJ)|Cherokee]] ** 1984–2001 Base "SE" ** 1984–1988 Chief ** 1984–1990 Pioneer ** 1985–1992 Laredo ** 1987–1992/1998-2001 Limited ** 1988–2001 Sport ** 1991–1992 Briarwood ** 1993–1997 Country ** 1996–2001 Classic ** 2000 Freedom ** 2001 Edición 60º aniversario * 1984–1990 [[Jeep Cherokee (XJ)|XJ]] [[Jeep Wagoneer|Wagoneer]] ** 1984–1985 Broughwood ** 1984–1990 Limited === [[Jeep Comanche|Modelos MJ]] === (Jeep Comanche tonelada métrica) * 1986–1992 [[Jeep Comanche#MJ|MJ]] Comanche ** 1986 Custom ** 1986 X ** 1986 XLS ** 1987–1992 Base SE ** 1987–1990 Chief ** 1987–1992 Laredo ** 1987–1990 Pioneer ** 1987–1992 SporTruck ** 1987–1992 Eliminator [[Ficheiro:97JeepWranglerTJ.JPG|miniatura|right|1997 Jeep Wrangler TJ]] === [[Jeep Wrangler|Modelos YJ, TJ, TJ LWB (LJ) e JK]] === (Jeep Wrangler) * 1987–1995 Wrangler [[Jeep Wrangler#YJ (1987–1995)|YJ]] ** 1991–1993 Renegade ** 1988–1995 Wrangler Long—Venezuela ** 1995 Wrangler Rio Grande [[Ficheiro:2005 Jeep TJ Rubicon.JPG|miniatura|right|2005 TJ Rubicon]] * 1997–2006 Wrangler [[Jeep Wrangler#TJ (1997–2006)|TJ]] Modelos Se, Sport, Sahara ** 2002 TJ Modelos Se, X, Sport, Sahara ** 2003 TJ Rubicon, Rubicon Tomb Raider Edition, Sahara, Sport, X, Se models, Freedom Edition ** 2004–2006 TJ distancia entre eixes (LJ) (15" máis longo que o TJ standard) modelos Rubicon, Sport, X, Se ** 2004–2005 Willys Edition ** 2004 [[Columbia Sportswear|Columbia Edition]] ** 2005 Rubicon Sahara Unlimited TJ LWB (LJ) (feitos 1.000) ** 2006 Golden Eagle Edition, Edición 65 aniversario (Feitos 1.675 negros para a edición 65º aniversario) [[Ficheiro:2006 Jeep Golden Eagle.JPG|miniatura|right|2006 Golden Eagle]] * 2007–2009 Wrangler [[Jeep Wrangler#JK|JK]] ** 2007–2009 JK Rubicon, Sahara, X [[Ficheiro:07NAIAS Jeep Wrangler Rubicon.jpg|miniatura|right|JK Rubicon at 2007 [[North American International Auto Show]]]] ** 2010 JK Rubicon, Sahara, Mountain, Islander, Sport ** 2011 Mojave Edition ** 2011 Call of Duty : Edición opcional en negro ** 2011 70th Anniversary Edition [[Ficheiro:Jeep-Mountain-Unlimited.jpg|miniatura|right|2010 Jeep Wrangler Unlimited Mountain]] === Modelos ZJ, WJ, e WK === (Jeep Grand Cherokee) [[Ficheiro:96-98 Jeep Grand Cherokee.jpg|miniatura|right|ZJ segunda xeración]] [[Ficheiro:JeepZJGrandCherokeeLaredo.JPG|miniatura|right|Modelo ZJ Laredo de 1994]] * 1993–1998 [[Jeep Grand Cherokee#ZJ|ZJ]] Grand Cherokee ** 1993–1995 Base SE ** 1993–1998 Laredo ** 1993–1998 Limited ** 1995–1997 Orvis "Limited Edition" ** 1997–1998 TSi ** 1998 5.9 Limited * 1993 ZJ [[Jeep Grand Wagoneer]] * 1999–2004 [[Jeep Grand Cherokee#WJ|WJ]] Grand Cherokee ** 2002–2003 Sport ** 2002–2004 Edición especial ** 2002–2004 Overland ** 2004 Columbia Edition * '''[[Jeep Grand Cherokee]]''': Cinco pasaxeiros, [[Vehículo deportivo utilitario|SUV]] orientado á familia ** '''[[Jeep Grand Cherokee#WK|WK]]''': Grand Cherokee, 2005–2010 ("WK" é a designación para os Grand Cherokee de 2005-2010, marca o inicio da designación K con respecto á designación J) === Modelos XK === * 2006–2010 [[Jeep Commander]] ** 2006 Base ** 2007–2010 Sport ** 2006–2010 Limited ** 2007–2009 Overland === Modelos KJ === * 2002–2007 [[Jeep Liberty]] (Jeep Cherokee en Europa) ** Sport ** Limited ** Renegade ** 2003 Freedom Edition ** 2004–05 Rocky Mountain Edition ** 2004 [[Columbia Sportswear|Columbia Edition]] ** 2006 Edición 65º aniversario ** 2007 Latitude Edition(substitúe ao Renegade) === Modelos actuais === A marca Jeep produce actualmente cinco modelos: * '''[[Jeep Wrangler]]''' ** '''[[Jeep Wrangler#JK|JK]]''': A versión actual do Wrangler, lanzado como modelo 2007. ** '''[[Jeep Wrangler#JK Wrangler Unlimited|JK Unlimited]]''': Carrozaría longa, versión 4 portas do Wrangler 2007 * '''[[Jeep Grand Cherokee]]''': Cinco pasaxeiros, [[Vehículo deportivo utilitario|SUV]] orientado á familia ** '''[[Jeep Grand Cherokee#WK2|WK]]''': The Grand Cherokee, 2005–2010 ("WK" é a designación para o novo Grand Cherokee, este é un dos primeiros Jeeps non designados como J) ** 2005—presente '''Laredo''' ** 2005—presente '''Limited''' ** 2006—presente '''Overland''' ** 2006—presente '''[[Jeep Grand Cherokee#SRT-8|SRT-8]]''' ** [[Jeep Grand Cherokee#WK2|WK2]] (2010—presente) * '''[[Jeep Liberty]]''' '''KK''': Un pequeno [[Vehículo deportivo utilitario|SUV]] comparte chasis co [[Dodge Nitro]] (substitúe ó ''Cherokee'' pero mantén o nome fora de Norte América) * '''[[Jeep Compass]]''' '''MK''': Un pequeno [[Crossover|crossover SUV]] comparte chasis co [[Dodge Caliber]] * '''[[Jeep Patriot]]''' '''MK''': Un pequeno crossover SUV comparte chasis co Dodge Caliber === Modelos futuros === * '''[[Jeep Cherokee (KL)|Jeep Cherokee]]''' '''KL''': Un crossover SUV compacto comparte chasis co [[Dodge Dart (2013)]] presentouse como modelo do 2014 === Vehículos concepto === * 1958 DJ-3A Pickup * 1970 XJ001 * 1970 XJ002 * 1971 [[AMC Hornet#Cowboy|Jeep Cowboy]]: Un estudo de deseño usando o chasis compacto dun AMC<ref>{{Cita libro|url=http://books.google.com/books?id=r9j7MWLE_jMC&pg=PA146&lpg=PA146&dq=amc+cowboy+pickup |pages=146–147 |title=Cars of American Motors: An Illustrated History |first=Marc |last=Cranswick |publisher=McFarland|year=2001 |isbn=978-0-7864-4672-8 |accessdate=11 June 2012}}</ref> * 1977 Jeep II * 1979 Jeep Jeepster II * 1986 Cherokee Targa: Un Cherokee de dúas portas convertible * 1987 Comanche Thunderchief: Este vehículo produciuse logo como Comanche Eliminator * 1989 Jeep Concept 1: Evolucionou no Grand Cherokee ZJ * 1989 Jeep Rubicon Wrangler: entrou en produción máis tarde * 1990 Jeep JJ * 1990 Jeep Freedom:<ref>{{Cita libro|page=101 |url=http://books.google.com/books?id=dR3wmKlfnrMC&pg=PA101&dq=Chrysler+flirted+with+the+idea+of+a+convertible+two-door+Cherokee+in+1990+called+the+Freedom |title=Jeep Color History|first=Steve |last=Statham |publisher=MBI Publishing |year=2002 |isbn=978-0-7603-0636-9 |accessdate=11 June 2011}}</ref> Un Cherokee Targa revisado * 1991 Jeep Wagoneer 2000: Un estudo de deseño da que sería a seguinte xeración de Wagoneer, pero non foi posto en produción * 1993 Jeep Ecco * 1997 Jeep Cherokee Casablanca: Unha edición especial do Cherokee, nunca producido * 1997 Jeep Wrangler Ultimate Rescue: Unha versión afinada do habitual Wrangler TJ desenvolta para o salón SEMA * 1997 Fender Jeep Wrangler * 1997 Jeep Dakar: Unha versión fusionada do Cherokee XJ e o Wrangler TJ * 1997 Jeep Icon: Un estudo de deseño para a seguinte xeración de Wrangler * 1999 Jeep Journey * 1999 Jeep Jeepster Concept * 2000 Jeep Cherokee Total Exposure * 2000 Jeep Varsity: Posteriormente posto en produción como o Compass * 2000 Jeep Commander Concept: Posteriormente posto en produción como o XK * 2000 Jeep Willys * 2001 Jeep Willys 2 * 2002 Jeep Wrangler Tabasco * 2002 Jeep Wrangler Patriot: Un formato especial para o Wrangler X/Sport * 2002 Jeep Wrangler Mountain Biker * 2004 Jeep Grand Cherokee (WJ) Concierge * 2004 Jeep Treo * 2004 Jeep Rescue * 2004 Jeep Liberator CRD * 2005 [[Jeep Hurricane]]: O sistema de dirección nas catro rodas permite que o vehículo teña un radio de xiro cero, e moverse de lado.<ref>{{Cita web |first=Dale |last=Jewett |title=2005 Detroit: Jeep blows into auto show with twin-Hemi Hurricane |url=http://www.autoweek.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20050109/FREE/501090708&SearchID=7326899736199 |accessdate=23 February 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110804220326/http://www.autoweek.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20050109%2FFREE%2F501090708&SearchID=7326899736199 |dataarquivo=04 de agosto de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> Posteriormente o seu motor foi posto no Grand Cherokee (WK) SRT-8 * 2005 [[Jeep Gladiator#2005 Jeep Gladiator Concept Vehicle|Jeep Gladiator Concept]] * 2005 Jeep Aggressor (o Rezo) * 2007 [[Jeep Trailhawk]] * 2008 [[Jeep Renegade]] * 2010 Jeep J8 * 2010 Jeep Nukizer: Estudo de deseño inspirado polo vehículo militar Kaiser M-715 == Notas == {{Listaref}} == Ligazóns externas == {{commonscat|Jeep}} * [http://www.jeep.com Páxina oficial] * [http://books.google.com/books?id=VCcDAAAAMBAJ&pg=PA52&dq=popular+science+may+1941&hl=en&ei=-5-VTLmSJMqmnQeu-5SxBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDwQ6AEwAw#v=onepage&q=popular%20science%20may%201941&f=true "Leeping Lena Joins the Army", October 1941] first detailed article on what became known as the Jeep * [http://www.archive.org/details/autobiography_of_a_jeep Autobiography of a Jeep (1943)]. United Films, Prelinger Archives, Historical Public Domain video. * [https://web.archive.org/web/20131028053257/http://www.popsci.com/archive-viewer?id=GSEDAAAAMBAJ&pg=122&query=Vol.+147 Meet the Postwar Jeep] agosto 1945 [[Popular Science]] * [https://archive.is/20130216211503/http://app.thearit.com/chrysler-jeep/jeephistory.html Story of the Jeep and the American Story are Intertwined] Unha historia visual {{Control de autoridades}} [[Categoría:Fabricantes de automóbiles]] 1683xue7gjyzzfbjq8h3hokc0kbxlrk 0 257130 6147955 6042855 2022-08-02T05:01:32Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} [[Ficheiro:Tamara Rojo.jpg|dereita|miniatura|Tamara Rojo en [[2008]].]] '''Tamara Rojo''', nada en [[Montreal]] ([[Canadá]]) o [[17 de maio]] de [[1974]], é unha bailarina española de [[danza clásica]]. A partir do ano [[2000]] foi a primeira bailarina do [[The Royal Ballet|Royal Ballet]] de [[Londres]]. Dende o ano 2012 é a directora artística do English National Ballet. == Traxectoria == Nada no [[Canadá]] en 1974, filla de pais españois, trasladouse con eles a [[España]] cando tiña tan só 4 meses. Comezou os seus estudos de danza no [[Centro de Danza Víctor Ullate]] de [[Madrid]], onde permaneceu entre [[1983]] e [[1991]], e completando a súa formación con David Howard e Renatto Paroni. Tras formar parte da Compañía de [[Víctor Ullate]] entre 1991 e [[1996]], a súa carreira esperimentou un xiro internacional auspiciado por [[Galina Samsova]], quen a convidou a bailar no [[Scottish Ballet]] (1996-1997). Con esta compañía interpretou, entre outras obras, ''[[O lago dos cisnes]]'', ''[[O Cascanoces]]'', ''[[Romeo e Xulieta (Prokofiev)|Romeo e Julieta]]'' e [[La sylphide]]. Alcanzou o estato de bailarina principal no [[English National Ballet]] (1997-2000), categoría coa que se incorporou no Royal Ballet de Londres, convidada por Sir [[Anthony Dowell]] en xullo de 2000. Coa súa incorporación no Royal Ballet en 2000, Tamara Rojo, aos seus 25 anos, converteuse na primeira española en formar parte da compañía máis importante do [[Reino Unido]] e unha das máis prestixiosas do mundo. Foi ademais, a segunda artista máis nova na historia do ballet que ascende ao posto de primeira bailarina, despois de [[Maya Plisétskaya]], que ascendeu a primeira bailarina aos 18 anos no [[Teatro Bolshoi]]. Ten actuado, como artista invitada, co [[Ballet do Teatro La Scala de Milán]], o [[Ballet da Ópera de Niza]], o Arena de Verona, o [[Ballet Nacional de Cuba]] e o [[Ballet da Ópera de Berlín]], e ten participado en numerosas galas de ámbito internacional. Dende os seus primeiros pasos profesionais, Tamara Rojo ten realizado papeis de múltiples matices, destacando as coreografías neoclásicas da escola holandesa e as de fondo significado e raíz hispánica de Ullate, como ''Volando hacia la luz'' e ''Concierto para Tres'', ou as renovadas por Derek Deane como ''Romeo e Xulieta''. En [[2001]] foi nomeada embaixador da Fundación [[Hans Christian Andersen]] de [[Dinamarca]]. Dende setembro de [[2012]] Tamara Rojo é a directora do English National Ballet<ref name="A">{{cita web|url=http://www.eluniversal.com.mx/cultura/68453.html|título=Tamara Rojo, nueva directora del English National Ballet|dataacceso=16 de abril de 2012|autor=EFE|data=14 de abril de 2012|ano=|mes=|editorial=El Universal}}</ref>. == Vida persoal == Sempre foi moi discreta e hermética coa súa vida privada. En 2018 confirmou que mantiña unha relación co tamén bailarín [[Isaac Hernández]], ao defenderse das declaracións anónimas que a acusaban de favoritismo cara a el dentro do ENB.<ref>{{Cita novas|título=La polémica relación de Tamara Rojo con un bailarín de su compañía|url=https://elpais.com/elpais/2018/02/28/gente/1519844304_029183.html|xornal=El País|data=2018-03-01|data-acceso=2020-04-25|issn=1134-6582|lingua=es|nome=Patricia|apelidos=Tubella}}</ref> Recoñecementos En 2005, recibiu o [[Premio Princesa de Asturias das Artes]].<ref>{{Cita web|url=http://www.fundacionprincipedeasturias.org/esp/04/premios/premios1_2005.html|páxina-web=fundacionprincipedeasturias.org|título=Acta do xurtado. Artes 2005|data-acceso=1 de xuño de 2021|data-publicación=29 de xuño de 2005|lingua=es|data-arquivo=29 de setembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070929122207/http://www.fundacionprincipedeasturias.org/esp/04/premios/premios1_2005.html|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{Listaref}} {{Portal|Ballet}} {{Galardoados co Premio Princesa de Asturias das Artes}}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Rojo, Tamara}} [[Categoría:Bailarinas de ballet]] [[Categoría:Premios Princesa de Asturias das Artes]] [[Categoría:Nados en Montreal]] [[Categoría:Nados en 1974]] [[Categoría:Medalla de Ouro ao Mérito nas Belas Artes]] 2vc2hmybmoe7nl472nw4elgyx572xd8 0 257543 6147597 5428273 2022-08-01T15:49:22Z Jockerouac 113500 wikitext text/x-wiki *''Este artigo trata dun monte galego, para o monte portugués véxase: [[Santuario de Nosa Señora da Peneda]]''. [[Ficheiro:Monte da Peneda, Redondela.JPG|miniatura|right|250px|Monte da Peneda visto dende [[O Viso, Redondela|O Viso]], no concello de [[Redondela]].]] O '''monte da Peneda''' é un pico montañoso [[Galicia|galego]]. Ten unha altitude de 329 metros e está localizado na parroquia [[Redondela|redondelá]] do [[O Viso, Redondela|Viso]]. Dende o seu cumio pódese observar a [[Ría de Vigo]], as [[illas Cíes]] e mesmo a [[Praia de Cesantes]] e a [[Illa de San Simón]].<ref name="cumio">[http://www.turismoredondela.net/gal_o_propostas.php Turismo de Redondela] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130608230423/http://turismoredondela.net/gal_o_propostas.php |date=08 de xuño de 2013 }}, 13 propostas esenciais.</ref> == Historia == Pola súa localización estratéxica, ao ser un punto elevado no medio dunha orografía cha, foi empregado como [[cultura castrexa|asentamento castrexo]], aínda que só se conservan os restos dos muros exteriores. Tamén por esta mesma razón pertenceu a [[Pedro Madruga]], famoso por facer fronte ao centralismo dos [[Reis Católicos]]. Tamén se construíron varios castelos medievais, posteriormente asolados en diferentes conflitos. Destaca sobre todo o [[castelo de Castrizán]] levantado en [[1477]] polo Arcebispo de Santiago Don Alonso de Fonseca II, para cercar o [[castelo de Soutomaior]] e manter o control sobre [[Pedro Madruga]].<ref>X. Miguel González. ''As vellas ermidas redondelanas. Unha aproximación histórica''</ref> == Capela da Virxe das Neves == Un dos elementos máis coñecidos deste monte é a aínda en pé [[Capela da Virxe das Neves]], tamén coñecida como [[Ermida da Peneda]]. Foi construída ao redor do [[século XVIII]] e até o de agora foi escenario de numerosas romarías e festas. Ademais da ermida, o cumio do monte conta cun miradoiro dende o cal é posíbel ver os arredores da parroquia e ata as [[Illas Cíes]]. == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Capela da Virxe das Neves no Monte da Peneda.jpg|[[Capela da Virxe das Neves]], no cumio do Monte da Peneda. Ficheiro:Muralla no Monte da Peneda.jpg|Restos da muralla do monte da Peneda. Ficheiro:A Peneda, Redondela 2.JPG|A Peneda dende O Viso. </gallery> == Véxase tamén == === Notas === {{Listaref}} === Outros artigos === * [[O Viso, Redondela]] * [[Capela da Virxe das Neves]] === Ligazóns externas === {{Control de autoridades}} [[Categoría:Montes de Redondela]] 0p12mqfnw1vigaf096xwh4zm9a8azyo 6147600 6147597 2022-08-01T15:50:40Z Jockerouac 113500 /* Outros artigos */ wikitext text/x-wiki *''Este artigo trata dun monte galego, para o monte portugués véxase: [[Santuario de Nosa Señora da Peneda]]''. [[Ficheiro:Monte da Peneda, Redondela.JPG|miniatura|right|250px|Monte da Peneda visto dende [[O Viso, Redondela|O Viso]], no concello de [[Redondela]].]] O '''monte da Peneda''' é un pico montañoso [[Galicia|galego]]. Ten unha altitude de 329 metros e está localizado na parroquia [[Redondela|redondelá]] do [[O Viso, Redondela|Viso]]. Dende o seu cumio pódese observar a [[Ría de Vigo]], as [[illas Cíes]] e mesmo a [[Praia de Cesantes]] e a [[Illa de San Simón]].<ref name="cumio">[http://www.turismoredondela.net/gal_o_propostas.php Turismo de Redondela] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130608230423/http://turismoredondela.net/gal_o_propostas.php |date=08 de xuño de 2013 }}, 13 propostas esenciais.</ref> == Historia == Pola súa localización estratéxica, ao ser un punto elevado no medio dunha orografía cha, foi empregado como [[cultura castrexa|asentamento castrexo]], aínda que só se conservan os restos dos muros exteriores. Tamén por esta mesma razón pertenceu a [[Pedro Madruga]], famoso por facer fronte ao centralismo dos [[Reis Católicos]]. Tamén se construíron varios castelos medievais, posteriormente asolados en diferentes conflitos. Destaca sobre todo o [[castelo de Castrizán]] levantado en [[1477]] polo Arcebispo de Santiago Don Alonso de Fonseca II, para cercar o [[castelo de Soutomaior]] e manter o control sobre [[Pedro Madruga]].<ref>X. Miguel González. ''As vellas ermidas redondelanas. Unha aproximación histórica''</ref> == Capela da Virxe das Neves == Un dos elementos máis coñecidos deste monte é a aínda en pé [[Capela da Virxe das Neves]], tamén coñecida como [[Ermida da Peneda]]. Foi construída ao redor do [[século XVIII]] e até o de agora foi escenario de numerosas romarías e festas. Ademais da ermida, o cumio do monte conta cun miradoiro dende o cal é posíbel ver os arredores da parroquia e ata as [[Illas Cíes]]. == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Capela da Virxe das Neves no Monte da Peneda.jpg|[[Capela da Virxe das Neves]], no cumio do Monte da Peneda. Ficheiro:Muralla no Monte da Peneda.jpg|Restos da muralla do monte da Peneda. Ficheiro:A Peneda, Redondela 2.JPG|A Peneda dende O Viso. </gallery> == Véxase tamén == === Notas === {{Listaref}} === Outros artigos === * [[O Viso, Redondela]] * [[Capela da Virxe das Neves]] * [[Castro da Peneda]] === Ligazóns externas === {{Control de autoridades}} [[Categoría:Montes de Redondela]] 8xlxyc908gwsrpgw904yrdy2vlkf61l 0 260070 6147935 6142546 2022-08-02T03:58:56Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Taxobox | color = lightgrey | name = ''Streptococcus pyogenes'' | image = Streptococcus_pyogenes_01.jpg | image_width = 240px | image_caption = ''S. pyogenes'' bacteria @ 900x | domain = [[Bacteria]] | regnum= | phylum = [[Firmicutes]] | classis = [[Bacilli]] | ordo = [[Lactobacillales]] | familia = [[Streptococcaceae]] | genus = [[Streptococcus]] | species = S. pyogenes | binomial = ''Streptococcus pyogenes'' | binomial_authority = Rosenbach 1884 }} '''''Streptococcus pyogenes''''' (do [[lingua grega|grego]] πύον ''píon'', [[pus]], e γεννάω ''gennáo'', xerar, é dicir, que produce pus) é unha especie [[bacteria]]na con forma de [[coco (bacteria)|coco]], [[grampositiva]], que pode crecer formando cadeas longas, e causa [[infeccións estreptocócicas do grupo A]], orixinando [[farinxite]]s (axente máis frecuente), infeccións de pel, [[escarlatina]], [[sepse]]s, [[febre reumática]] e [[glomerulonefrite]].<ref name=Sherris>{{Cita libro | author = Ryan KJ, Ray CG (editors) | title = Sherris Medical Microbiology | edition = 4th | publisher = McGraw Hill | year = 2004 | isbn = 0-8385-8529-9}}</ref><ref name=Murray>Patrick R. Murray; Ken S. Rosenthal; Michael A. Pfaller (2009). «Capítulo 22: Streptococcus». En Patrick R. Murray. Microbiología Médica (6a edición). España: Elsevier-Mosby. ISBN 978-84-8086-465-7. OCLC 733761359.</ref> ''S. pyogenes'' presenta o [[antíxeno]] do grupo A na súa [[paede celular]]. Produce tipicamente grandes zonas de [[Hemólise (microbioloxía)|beta-hemólise]] (a completa destrución dos [[eritrocito]]s e a liberación da súa [[hemoglobina]]) cando se cultiva en [[placa de ágar|placas]] de [[ágar sangue]], polo que tamén se chama ''[[Streptococcus]]'' do grupo A (beta-hemolítico). Os estreptococos son [[catalase]] negativos. Pode ser encapsulado, polo que é resistente á [[fagocitose]], e produce numerosas [[exotoxina]]s. Non produce esporas. En condicións ideais, ''S. pyogenes'' ten un período de incubación de aproximadamente 1–3 días.<ref name=WisconsinDoHS>{{cita web | url=http://www.dhs.wisconsin.gov/communicable/factsheets/StreptococcalPharyngitis.htm | título=Streptococcal Pharyngitis | data-acceso=28 de setembro de 2015 | data-arquivo=13 de maio de 2012 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120513215033/http://www.dhs.wisconsin.gov/communicable/factsheets/StreptococcalPharyngitis.htm | url-morta=unfit }}</ref> Forma parte da [[flora da pel]], non moi frecuente, pero xeralmente patóxeno. Estímase que no mundo hai máis de 700 millóns de infeccións ao ano e uns 650.000 casos de infeccións graves e invasivas que teñen unha taxa de mortalidade do 25%.<ref> {{Cita publicación periódica |author=Aziz RK, Kansal R, Aronow BJ, ''et al.'' |title=Microevolution of Group A Streptococci In Vivo: Capturing Regulatory Networks Engaged in Sociomicrobiology, Niche Adaptation, and Hypervirulence |journal=[[PLoS ONE]] |volume=5 |issue=4 |pages=e9798 |year=2010 |pmid=20418946 |pmc=2854683 |doi=10.1371/journal.pone.0009798 |url=http://dx.plos.org/10.1371/journal.pone.0009798 |accessdate=2011-08-12 |editor1-last=Ahmed |editor1-first=Niyaz}} </ref> É moi importante o recoñecemento e inicio do tratamento rápidos, xa que pode causar [[sepse]] e morte.<ref name=NYT71112>{{Cita novas|title=An Infection, Unnoticed, Turns Unstoppable|url=http://www.nytimes.com/2012/07/12/nyregion/in-rory-stauntons-fight-for-his-life-signs-that-went-unheeded.html|accessdate=July 12, 2012|newspaper=The New York Times|date=July 11, 2012|author=Jim Dwyer}}</ref><ref name=NYT71812>{{Cita novas|title=After Boy’s Death, Hospital Alters Discharging Procedures|url=http://www.nytimes.com/2012/07/19/nyregion/after-rory-stauntons-death-hospital-alters-discharge-procedures.html|accessdate=July 19, 2012|newspaper=The New York Times|date=July 18, 2012|author=Jim Dwyer}}</ref> == Serotipificación == En 1928, [[Rebecca Lancefield]] publicou un método de serotipificación (ou serotipado) de ''S. pyogenes'' baseado na súa [[proteína M (Streptococcus)|proteína M]], que é un factor de [[virulencia]] da súa superficie.<ref name=Lancefield_1928>{{Cita publicación periódica | author = Lancefield RC| title = The antigenic complex of ''Streptococcus hemolyticus'' | journal = J Exp Med | year = 1928 | volume = 47 | pages = 9–10 | url=http://www.jem.org/cgi/content/abstract/47/1/91| doi = 10.1084/jem.47.1.91 | issue=1}}</ref> Posteriormente, en 1946, Lancefield describiu a clasificación serolóxica dos illamentos de ''S. pyogenes'' baseada no seu ''antíxeno T'' de superficie.<ref name=Lancefield_1946>{{Cita publicación periódica | author = Lancefield RC, Dole VP | title = The properties of T antigen extracted from group A hemolytic streptococci | url = https://archive.org/details/sim_journal-of-experimental-medicine_1946-11_84_5/page/449 | journal = J Exp Med | year = 1946 | volume = 84 | pages = 449–71 | doi= 10.1084/jem.84.5.449 | issue = 5}}</ref> Catro dos 20 antíxenos T sábese que son [[pili]], que a bacteria utiliza para adherirse ás células hóspedes.<ref name=Mora_2005>{{Cita publicación periódica |author=Mora M, Bensi G, Capo S, et al. |title=Group A Streptococcus produce pilus-like structures containing protective antigens and Lancefield T antigens |journal=Proc Natl Acad Sci USA |volume=102 |issue=43 |pages=15641–6 |year=2005 |pmid=16223875 |doi=10.1073/pnas.0507808102 |pmc=1253647}}</ref> Coñécense uns 100 [[serotipo]]s M e uns 20 T. == Fisioloxía e estrutura == [[Ficheiro:Streptococcus_pyogenes_agar_sangre.jpg|miniatura|300px|Cultivo nunha placa de [[ágar sangue]] enriquecida mostrando o crecemento de ''Streptococcus pyogenes''.]] [[Ficheiro:Streptococcus pyogenes (Lancefield Group A) on Columbia Horse Blood Agar - Detail.jpg|miniatura|''Streptococcus pyogenes'' en agar sangue.]] ''S. pyogenes'' é un [[coco (bacteria)|coco]] esférico de [[diámetro]] comprendido entre 1 e 2 [[micrómetro|μm]] que forma cadeas curtas nas mostras clínicas e cadeas de maior lonxitude cando crecen en medios de cultivo. O seu crecemento vese favorecido en [[ágar sangue]] enriquecido pero inhíbese cando contén unha concentración elevada de [[glicosa]]. Despois de 24 horas de crecemento obsérvase [[hemólise (microbioloxía)|β-hemólise]].<ref name=Murray/> === Parede celular === A [[parede celular]] desta bacteria está constituída por unha capa de [[peptidoglicano]] grosa, polo que é [[grampositiva]]. Na parede celular encóntranse os [[antíxeno]]s específicos de grupo e de tipo. O [[carbohidrato]] específico de grupo representa o 10% do peso seco da célula. Presenta o antíxeno específico A do grupo de Lancefield, que é un [[dímero]] de [[N-acetilglicosamina]] e de [[ramnosa]].<ref name=Murray/><ref name=FACMED/> === Proteína M === A [[proteína M (Streptococcus)|proteína M]] utilízase para [[serotipo|serotipar]] as [[cepa (bioloxía)|cepas]] de ''S. pyogenes'', e está asociada a unha maior virulencia. Está composta por dúas cadeas polipeptídicas que forman unua [[hélice alfa]]. A proteína M está formada por 4 unidades de repetición (A-D), onde a variación na unidade A (localizada na rexión amino-terminal) é a máis importante porque nela se encontra a especificidade de serotipo; protexe á bacteria da [[fagocitose]] ao se unir ao [[factor H]] (proteína reguladora do [[sistema do complemento|complemento]]) e ao [[fibrinóxeno]], e favorece a degradación do factor do sistema do complemento [[C3b]]. A proteína está ancorada polo seu extremo [[carboxilo]] á membrana citoplasmática e, por unha [[secuencia conservada|secuencia moi conservada]], esténdese a través da parede celular.<ref name=Murray/><ref name=FACMED>{{Cita web|url=http://www.facmed.unam.mx/deptos/salud/periodico/fiebre/pato.html|título=Periódico Mural: Fiebre reumática|data-acceso=29 de abril de 2012|autor=Dra. Paz María Salazar Schettino|data=|formato=HTML|obra=Periódico mural da Facultade de Medicina da UNAM|editor=Dra. Ana María Castro|editorial=[[UNAM]]|lugar=[[México]]|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120106021329/http://www.facmed.unam.mx/deptos/salud/periodico/fiebre/pato.html|dataarquivo=06 de xaneiro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> As proteínas M subdivídense en dous tipos, moléculas de clase I e de clase II, as bacterias portadoras da proteína M de clase I están asociadas coa [[febre reumática]]. A proteína M está codificada polo [[xene]] ''[[xene emm|emm]]''.<ref name=Murray/> A resposta inmune cara á proteína M é unha arma de dobre gume para o [[hóspede]], xa que por unha parte induce a produción de [[anticorpo]]s protectores que promoven a fagocitose, pero ditos anticorpos poden reaccionar con estruturas localizadas nos tecidos do hóspede.<ref name=FACMED/> === Cápsula === A bacteria presenta unha [[cápsula bacteriana|cápsula]] de [[ácido hialurónico]], producida pola maioría das cepas desta especie, que ten grande importancia porque é imposible diferenciala a nivel antixénico do ácido hialurónico presente no [[tecido conxuntivo]] do [[mamífero]]. As cepas encapsuladas son as responsables das infeccións sistémicas graves.<ref name=Murray/><ref name=FACMED/> === Outros compoñentes === Entre outros compoñentes que forman a estrutura bacteriana están:<ref name=Murray/><ref name=FACMED/> * Superfamilia de xenes ''emm'': Esta superfamilia consta dun grupo de máis de 20 xenes que codifican as proteínas M, as proteínas de tipo M (similares) e outras proteínas que se unen ás [[inmunoglobulina]]s (Ig). * [[Proteína tipo M|Proteínas tipo M]]. Similares á proteína M. * [[Ácido lipoteicoico]] e [[proteína F]]: Ambos facilitan a unión ás células do hóspede, xa que poden formar un complexo coa [[fibronectina]]. == Factores de virulencia == [[Ficheiro:Hemolysis.jpg|miniatura|Hemólise (Esquerda: Sen hemólise. Centro: Sen hemólise. Dereita: Con hemólise) —[[commons:file:hemolysis.jpg|Descrición detallada]]—.]] ''S. pyogenes'' ten varios atributos que o fan máis [[Virulencia|virulento]].<ref name=Barron>{{cita libro|autor=Patterson MJ|título=Streptococcus. ''In:'' Barron's Medical Microbiology ''(Barron S ''et al'', eds.)|edición=4th ed.|editor=Univ of Texas Medical Branch|ano=1996|id=[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=mmed.section.824 (via NCBI Bookshelf)] ISBN 0-9631172-1-1}}</ref> A bacteria estea envolta por unha cápsula do [[carbohidrato]] [[ácido hialurónico]], o que a protexe dos ataques dos [[macrófago]]s (célula do [[sistema inmunitario]]). Ademais, contén [[ácido lipoteicoico|ácidos lipoteicoicos]] e [[proteína]]s (proteína M) inseridas na cápsula, que tamén incrementan a virulencia ao facilitaren a adherencia e a invasión das células hóspede.<ref name=Bisno_2003>{{Cita publicación periódica| autor=Bisno AL, Brito MO, Collins CM | título=Molecular basis of group A streptococcal virulence | revista=Lancet Infect Dis | ano=2003 | páxinas=191-200 | volume=3 | número=4 | id=PMID 12679262}}</ref> A proteína M inhibe unha parte do sistema inmune: o [[sistema do complemento]], que participa na identificación e destrución das bacterias invasoras. Porén, a proteína M é tamén un punto débil no mecanismo de defensa porque serve como [[antíxeno]] para a produción de [[anticorpo]]s polo sistema inmunitario e recoñecer as bacterias. As proteínas M son únicas en cada cepa e a súa identificación pode usarse clínicamente para confirmar a cepa causante dunha [[infección]]. Hai varias [[toxina]]s e [[encima]]s que contribúen á virulencia de ''S. pyogenes'', que son: === Estreptolisina O e S === Toxinas que son a base das propiedades [[hemólise (microbioloxía)|beta-hemolíticas]] deste microorganismo. A [[estreptolisina]] O causa unha resposta inmune e a detección de anticorpos no [[soro sanguíneo]]; a antiestreptolisina O (ASLO) pode usarse clinicamente para confirmar unha recente infección. A estreptolisina S é unha hemolisina adherida á célula e estable fronte ao [[oxíxeno molecular|oxíxeno]], non é inmunoxénica, e pode [[Lise|lisar]] [[eritrocito]]s, [[leucocito]]s e [[plaqueta]]s tras contacto directo. === Toxina Pioxénica === Encontrada nas [[cepa (bioloxía)|cepas]] de ''S. pyogenes'' causantes de [[escarlatina]] e nas responsables da [[síndrome de choque tóxico]] estreptocócico. O xene da toxina proporciónao un [[fago]] [[ciclo lisoxénico|lisoxénico]]. Funcionan como [[superantíxeno]]s. Hai dous tipos: A e C (ou SpeA e SpeC). === Estreptoquinase === A [[estreptoquinase]] activa encimaticamente ao [[plasminóxeno]], un encima [[proteólise|proteolítico]] plasmático que dixire a [[fibrina]] (proteína que forma os coágulos) e outras [[proteína]]s. === Hialuronidase === A [[hialuronidase]] rompe o [[ácido hialurónico]], un importante compoñente do [[tecido conectivo]], facilitando a expansión da [[infección]].<ref>Starr C, Engleberg N (2006). "Role of Hyaluronidase in Subcutaneous Spread and Growth of Group A Streptococcus". Infect Immun 74 (1): 40–8. doi:10.1128/IAI.74.1.40-48.2006. PMC 1346594. PMID 16368955.</ref> === Estreptodornase === Unha ADNase chamada [[estreptodornase]] destrúe o [[ADN]]. O hóspede produce anticorpos contra este encima, que poden ser utilizados para o diagnóstico serolóxico das infeccións por ''S. pyogenes''. A maioría das cepas segregan ata catro destas [[ADNase]]s, que as protexen de quedar atrapadas nas [[trampa extracelular de neutrófilos|trampas extracelulares de neutrófilos]] (NETs) ao dixeriren a rede de ADN destas trampas.<ref name=Buchanan_2006>{{Cita publicación periódica |author=Buchanan J, Simpson A, Aziz R, Liu G, Kristian S, Kotb M, Feramisco J, Nizet V |title=DNase expression allows the pathogen group A Streptococcus to escape killing in neutrophil extracellular traps |journal=Curr Biol |volume=16 |issue=4 |pages=396–400 |year=2006 |pmid=16488874 |doi=10.1016/j.cub.2005.12.039}}</ref> === C5a peptidase === A C5A peptidase cliva a C5a, que é unha potente substancia quimiotáctica para os [[neutrófilo]]s, producida polo [[sistema do complemento]].<ref name=Wexler_1985>{{Cita publicación periódica |author=Wexler D, Chenoweth D, Cleary P |title=Mechanism of action of the group A streptococcal C5a inactivator |journal=Proc Natl Acad Sci USA |volume=82 |issue=23 |pages=8144–8 |year=1985 |pmid=3906656 |doi=10.1073/pnas.82.23.8144 |pmc=391459}}</ref> A peptidase C5a é necesaria para minimizar o fluxo temperán de [[neutrófilo]]s cando a bacteria está intentando colonizar os tecidos do hóspede.<ref name="Ji 1996">{{Cita publicación periódica |author=Ji Y, McLandsborough L, Kondagunta A, Cleary P |title=C5a peptidase alters clearance and trafficking of group A streptococci by infected mice |journal=Infect Immun |volume=64 |issue=2 |pages=503–10 |year=1996 |pmid=8550199 |pmc=173793}}</ref> === Quimiocina protease estreptocócica === Os tecidos afectados por fascite necrotizante están desprovistos de neutrófilos.<ref name=Hidalgo-Grass_2004>{{Cita publicación periódica |author=Hidalgo-Grass C, Dan-Goor M, Maly A, Eran Y, Kwinn L, Nizet V, Ravins M, Jaffe J, Peyser A, Moses A, Hanski E |title=Effect of a bacterial pheromone peptide on host chemokine degradation in group A streptococcal necrotising soft-tissue infections |journal=Lancet |volume=363 |issue=9410 |pages=696–703 |year=2004 |pmid=15001327 |doi=10.1016/S0140-6736(04)15643-2}}</ref> A [[serina protease]] ScpC, liberada por ''S. pyogenes'', é responsable de impedir a migración dos neutrófilos ao foco de infección en expansión.<ref name="Hidalgo-Grass 2006">{{Cita publicación periódica |author=Hidalgo-Grass C, Mishalian I, Dan-Goor M, Belotserkovsky I, Eran Y, Nizet V, Peled A, Hanski E |title=A streptococcal protease that degrades CXC chemokines and impairs bacterial clearance from infected tissues |journal=EMBO J |volume=25 |issue=19 |pages=4628–37 |year=2006 |pmid=16977314 |doi=10.1038/sj.emboj.7601327 |pmc=1589981}}</ref> Faino degradando a [[quimiocina]] [[Interleucina 8|IL-8]], que atrae aos neutrófilos. (A C5a peptidase mencionada antes só é necesaria nos estadios iniciais da infección, pero xa non cando as bacterias se estenderon á fascia).<ref name="Ji 1996"/><ref name="Hidalgo-Grass 2006"/> == Patoxénese == ''S. pyogenes'' está asociado a moitas enfermidades, algunhas moi importantes: [[farinxite]] estreptocócica, infeccións cutáneas por [[estreptococo]] ([[celulite]], [[erisipela]]s, [[impétigo]]s, [[fascite necrotizante]]). A farinxite pode complicarse coa aparición dun exantema difuso ([[escarlatina]]), o que ocorre con algunhas cepas de estreptococo. Outras doenzas que pode causar son a [[bartolinite]] e a [[síndrome de choque tóxico]] por estreptococo. Tamén pode causar enfermidades debido á reacción do sistema inmunitario, como é o caso da [[febre reumática]] e a [[glomerulonefrite]] postestreptocócica. == Cadro clínico == <div class="NavFrame" style="text-align:left; width:; background:#e6e6fa; margin-left:auto;margin-right:auto;"> <div class="NavHead" style="background:#b0c4de; padding-bottom:0; text-align:center; padding-left:1em"> Infeccións por ''Streptococcus pyogenes''</div> <div class="NavContent" style="margin-bottom:.5em; padding:.2em; background-color:#e6e6fa"> [[Ficheiro:Pyogenic granuloma 02.jpg|miniatura|Granuloma por ''S. pyogenes''.]] ;Infeccións supurativas :* [[Farinxite]]: É unha infección da [[farinxe]], a cal está irritada e con presenza frecuente de [[exsudado]]s e [[linfadenopatía]]. :* [[Escarlatina]]: É un [[exantema]] [[eritema]]toso difuso que comenza no [[tórax]] e se estende posteriormente ás extremidades, adoita ser unha complicación da [[farinxite estreptocócica]]. :* [[Pioderma]]: É unha [[infección cutánea]] localizada con vesículas que se transforman en pústulas sen indicios de enfermidade sistémica. :* [[Erisipela]]: É unha infección cutánea con [[dor]], [[inflamación]], [[adenopatía]] e [[síntomas sistémicos]]. :* [[Celulite]]: Infección cutánea que afecta aos [[tecido subcutáneo|tecidos subcutáneos]]. :* [[Fascite necrosante]]: É unha infección da [[pel]] que provoca a destrución do [[tecido adiposo]] e [[tecido muscular|muscular]] subxacente. :* [[Síndrome de choque tóxico estreptocócico]]: É unha infección sistémica, semellante á [[síndrome de choque tóxico estafilocócico]] provocada por ''[[Staphylococcus aureus]]''. Os pacientes adoitan presentar [[bacteremia]] e indicios de fascite. :* [[Outras enfermidades supurativas]]: Entre estas están a [[septicemia puerperal]], a [[linfanxite]] e a [[pneumonía]]. ;Infeccións non supurativas :* [[Febre reumática]]: Caracterízase por alteracións inflamatorias do [[corazón]] (pericardite), [[articulación (anatomía)|articulacións]] (desde dores articulares ata [[artrite]]), vasos sanguíneos e tecidos subcutáneos. Este dano está mediado por [[mimetismo molecular]] e xeración de [[anticorpo]]s dirixidos contra o propio hóspede ([[autoinmunidade]]). :* [[Glomerulonefrite aguda]]: É a inflamación aguda dos [[glomérulo renal|glomérulos renais]] con [[edema]], [[hipertensión arterial]], [[hematuria]] e [[proteinuria]]. </div></div> == Diagnóstico de laboratorio == === Microscopía === A observación microscópica dunha mostra con [[tinguidura de Gram]] é útil para realizar un diagnóstico rápido e preliminar coa finalidade de iniciar un tratamento oportuno. Xeralmente esta bacteria ten o aspecto de cocos grampositivos agrupados en cadeas asociados con [[leucocito]]s. Os estreptococos non adoitan colonizar a superficie cutánea, pero ''S. pyogenes'' é parte da [[flora humana|microbiota normal]] da orofarinxe.<ref name=Murray/> === Detección de antíxenos === Mediante probas inmunolóxicas que utilizan anticorpos que reaccionan cos carbohidratos específicos de grupo (neste caso, antíxeno A) pode identificarse esta bacteria en [[frotis]] sanguíneos ou de maneira directa. Estas probas posúen unua sensibilidade moderada e unha especificidade alta, e ademais son baratas.<ref name=Murray/> === Probas para ácidos nucleicos === As probas de detección de [[ácido nucleico]] inclúen [[sonda de ADN|sondas de ADN]] (de sensibilidade baixa e especificidade alta) e probas de [[reacción en cadea da polimerase]] (PCR, de sensibilidade alta e especificidade altísima), que adoitan ser útiles en mostras farínxeas pero a PCR non se realiza en todos os hospitais aínda.<ref name=Murray/> === Cultivo === {| align=right width=500px |<gallery> Ficheiro:Streptococcus pyogenes (Lancefield Group A) on Columbia Horse Blood Agar.jpg|Cultivo de ''S. pyogenes'' en placa de ágar sangue Ficheiro:Streptococcus pyogenes (Lancefield Group A) on Columbia Horse Blood Agar - Detail.jpg|Detalle das colonias Ficheiro:Streptococcus pyogenes (Lancefield Group A) on Columbia Horse Blood Agar - Detail - (1).jpg|Detalle das colonias </gallery> |} Os cultivos desta bacteria adoitan facerse con mostras da [[laringofarinxe|farinxe posterior]] e de pel, aínda que esta última tende a contaminarse con ''[[Staphylococcus]]''. Tamén poden realizarse cultivos de tecidos e [[hemocultivo]]s procedentes de pacientes con fascite necrosante. Para mellorar a sensibilidade das probas de mostras illadas da boca poden engadirse antibióticos á placa ou usar placas diferenciais (que xa inclúen antibióticos) aínda que o crecemento é máis lento.<ref name=Murray/> === Identificación === Os ''S. pyogenes'' identifícanse de forma definitiva mediante a demostración da presenza do antíxeno A (que é o carbohidrato do grupo), a súa susceptibilidade á [[bacitracina]] ou pola presenza do seu encima [[L-pirrolidonil-arilamidase]] (PYR). A proba de PYR é moi rápida (1 minuto aproximadamente) e mide a [[hidrólise]] da L-pirrolidonil-β-naftilamida, que en presenza de ''p''-dimetilaminocinnamaldehido, forma un composto vermello.<ref name=Murray/> === Detección de anticorpos === Os pacientes con enfermidades producidas por ''S. pyogenenes'' xeran anticorpos fronte a varios encimas específicos, principalmente os anticorpos dirixidos contra a [[estreptolisina O]] e a [[proteína M (Streptococcus)|proteína M]]. Os anticorpos contra a estreptolisina O aparecen temperanmente (entre 3 e 4 semanas) e poden detectarse coa proba ASLO (''Anti-StreptoLysin-O''), que é útil para confirmar o diagnóstico de [[febre reumática]] ou [[glomerulonefrite]] aguda derivadas dunha infección estreptocócica recente. Os suxeitos con [[piodermite]] desenvolven poucos anticorpos contra a estreptolisina-O, mais, igual que na farinxite, prodúcense [[titulación|títulos]] contra a ADNase B que poden ser detectados coa proba da anti-ADNase B.<ref name=Murray/> == Tratamento == ''S. pyogenes'' é moi sensible á [[penicilina]]. Nos pacientes alérxicos a esta pode usarse [[eritromicina]] ou unha [[cefalosporina]] oral, pero este tratamento adoita ser ineficaz contra infeccións mixtas con ''[[Staphylococcus aureus]]'', nas que o tratamento pode incluír [[oxacilina]] ou [[vancomicina]].<ref name=Murray/> A [[azitromicina]] e a [[claritromicina]] ([[macrólidos]]) non demostraron ser máis eficaces do que a eritromicina (outro [[macrólido]]).<ref name=Katzung>Chambers, Henry F.; Deck Daniel H. (2009) [Primeira edición: 1982]. «Capítulo 43: Lactámicos β y otros antibióticos activos en la pared y la membrana celulares». escrito en Estados Unidos. En Bertram G Katzung; Susan B Masters; Anthony J Trevor. Farmacología básica y clínica. Lange médical book (11a edición). México: McGraw-Hill-Lange. pp. 773-793. ISBN 978-607-15-0336-7. OCLC 699461359.</ref> En suxeitos con afectación grave dos tecidos brandos debe iniciarse a drenaxe cirúrxica. O tratamento antibiótico dos pacientes con farinxite acelera a recuperación dos síntomas e prevén a febre reumática cando se instaura durante os primeiros 10 días do inicio da doenza. Non parece que o tratamento inhiba a progresión da glomerulonefrite aguda.<ref name=Murray/><ref name=Katzung/> == Vacinas == Actualmente non hai [[vacina]]s que protexan contra o ''S. pyogenes'' a pesar de que se realizaron investigacións para obtela. As dificultades atopadas son a ampla variedade de cepas da especie presentes no ambiente e a gran cantidade de tempo e de persoas necesarias para realizar un ensaio adecuado da vacina.<ref>{{Cita web|title=Initiative for Vaccine Research (IVR) - Group A Streptococcus|url=http://www.who.int/vaccine_research/diseases/soa_bacterial/en/index3.html|publisher=World Health Organization|accessdate=15 June 2012}}</ref> == Aplicación en bionanotecnoloxía == Moitas proteínas de ''S. pyogenes'' teñen propiedades singulares, que foron aproveitadas nos anos recentes para producir unha "supercola" adhesiva moi específica <ref>{{Cita web |url=http://www.ox.ac.uk/media/science_blog/120221.html |título=Copia arquivada |data-acceso=14 de setembro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130830232738/http://www.ox.ac.uk/media/science_blog/120221.html |dataarquivo=30 de agosto de 2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |pmid=22366317 |last1=Zakeri |first1=B. |title= Peptide tag forming a rapid covalent bond to a protein, through engineering a bacterial adhesin|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |year=2012 |volume=109 |pages=E690–7 |issue=12 |doi=10.1073/pnas.1115485109 |pmc=3311370}}</ref> e unha ruta de potenciación da efectividade da terapia de antibióticos.<ref>{{Cita publicación periódica |pmid=22484364 |last1=Baruah |first1=K. |title= Selective Deactivation of Serum IgG: A General Strategy for the Enhancement of Monoclonal Antibody Receptor Interactions|journal=Journal of Molecular Biology |year=2012 |doi=10.1016/j.jmb.2012.04.002 |volume=420 |issue=1-2 |pages=1–7}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * McDaniel, Larry. "Gram Positive Pyogenic Cocci", conferencia do 2º ano de medicina (20 de setembro de 2005, Centro Médico da Universidade de Mississippi. * Gladwin, Mark e Bill Trattler. ''Microbiología médica ridículamente simple, 3ª edición'', 2004. * Brooks, Geo F., Janet S. Butel, e Stephen A. Morse. ''Jawetz, Melnick, y Adelberg's Microbiología Médica, 22ª edición'', 2001. * {{Cita libro |author=Rosenbach FJ |title=Mikro-Organismen bei den Wund-Infections-Krankheiten des Menschen |ol=22886502M |language=German |publisher=J.F. Bergmann |year=1884 |url=http://www.archive.org/details/mikroorganismenb00roseuoft}} * {{Cita publicación periódica |author=Wilson LG |title=The early recognition of streptococci as causes of disease |journal=Med Hist |volume=31 |issue=4 |pages=403–14 |year=1987 |pmid=3316876 |pmc=1139783 |doi=}} * {{Cita publicación periódica |author=Rolleston JD |title=The history of scarlet fever |journal=[[British Medical Journal]] |volume=2 |issue=3542 |pages=926–9 |year=1928 |pmid=20774279 |pmc=2456687 |doi= 10.1136/bmj.2.3542.926}} * {{Cita web |url=http://www.who.int/child_adolescent_health/documents/fch_cah_05_07/en/index.html |author=World Health Organization |title=The current evidence for the burden of group A streptococcal diseases |year=2005 |format=PDF |work= |accessdate=2011-08-22}} * {{Cita publicación periódica |author=Carapetis JR, Steer AC, Mulholland EK, Weber M |title=The global burden of group A streptococcal diseases |journal=[[Lancet Infect Dis]] |volume=5 |issue=11 |pages=685–94 |year=2005 |pmid=16253886 |doi=10.1016/S1473-3099(05)70267-X |url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1473-3099(05)70267-X}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Lactobacillales]] 5fxx9uyzar8uswtruzssuua8a9uw9np 0 262677 6147898 6051695 2022-08-02T02:35:36Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Composición musical | nome = Sinfonía núm. 4 | image = Jean Sibelius, 1913.jpg | image_size = 250px | compositor = [[Jean Sibelius]] | descrición = Sibelius en [[1913]]. | tonalidade = [[Lai menor]] | xénero = Sinfónico | forma = [[Sinfonía]] | texto = | lingua = | composición = [[1910]]-[[1911]] | publicación = | editorial = | movementos = 4 | primeira_gravación = | data_estrea = [[3 de abril]] de [[1911]] | lugar_estrea = [[Helsinqui]] | director_estrea = [[Jean Sibelius]] | intérpretes_estrea = [[Orquestra Filharmónica de Helsinqui|Orquestra da Sociedade Filharmónica de Helsinqui]] }} A '''Sinfonía Nº4 en La menor''' Op. 63 de [[Jean Sibelius]] foi composta entre [[1910]] e [[1911]]. Foi estreada en [[Helsinqui]] o [[3 de abril]] de [[1911]] pola [[Helsingin kaupunginorkesteri]] baixo a batuta do propio compositor. Unha interpretación típica da obra dura entre os 35 e os 40 minutos. == Características == O intervalo do [[tritono]] domina o material harmónico e melódico da peza, mais dun xeito completamente diferente de como o fai na [[Sinfonía Nº 3 (Sibelius)|Terceira Sinfonía]]. Afírmase inmediatamente, nunha escura frase cos [[violonchelo]]s, [[contrabaixo]]s e [[fagot]]s subindo Do-Re-Fa♯-Mi sobre un forte unísono en Do. A maioría dos temas da sinfonía implican o tritono; no finale, a maioría da tensión harmónica xorde dunha colisión entre os acordes de La menor e Mi♭ Maior, ambas a distancia de tritono. O choque [[politonalidade|bitonal]] entre La menor e Mi♭ Maior na recapitulación do finale conduce ao caos tonal na coda, na que as notas rivais Do, La, Mi♭ e Fa♯ (isto é, os pares de tritonos intercalados Do-Fa♯, La-Mi♭) loita cada por ascender unha nunha serie de afiadas disonancias con moitos choques entre as [[terceira maior|terceiras maiores]] e [[terceira menor|menores]]. O [[glockenspiel]] tenta saudar o momentáneo establecemento de La Maior; mais ao final é a insistencia de Do natural (o nota coa que tan notablemente comezaba a obra) a que forza ao movemento e á sinfonía a pechar nun solitario La menor, despoxado de melodía e ritmo.<ref>Lionel Pike, pp. 106-113</ref> Moitos comentaristas teñen escoitado na sinfonía evidencias de loita ou desesperación. [[Harold Truscott]] escribiu, "Esta obra ... está chea dun presentimento que é probablemente o resultado inconsciente de ... a detección dunha atmosfera que tiña que estoupar en 1914 nunha [[Primeira Guerra Mundial|guerra mundial]]."<ref>Harold Truscott, p. 98.</ref> Sibelius tamén soportara recentemente na súa vida persoal: en 1908, en [[Berlín]], tivo un tumor canceroso que lle extirparon da gorxa. Timothy Day escribe que "a operación foi exitosa, mais viviu durante moitos anos cun terror constante a que o tumor se reproducira, e dende 1908 a 1913 a sombra da morte estaba sobre a súa vida".<ref>Timothy Day, p. 6</ref> Outros críticos escoitaron desolación na obra: un crítico temperán finlandés, [[Elmer Diktonius]], alcumaba á obra como a sinfonía ''Barkbröd'',<ref>Parmet, Simon (1962). ''Sävelestä sanaan: Esseitä'', p. 94. Helsinqui: WSOY.</ref> referíndose á fame no século anterior durante a cal os escandinavos famentos tiveran que comer [[pan negro]] para sobrevivir. De acordo do biógrafo [[Erik W. Tawaststjerna]], a sinfonía reflicte a era [[psicoanálise|psicanalítica]] e introspectiva cando [[Sigmund Freud]] e [[Henri Bergson]] salientaban o sentido do inconsciente,<ref>Tawaststjerna, Erik (1989). ''Jean Sibelius 3'', pp. 8, 239, 265. Helsinqui: Otava. ISBN 951-1-10416-0</ref> e chama á Cuarta Sinfonía "un dos máis remarcables documentos da era psicanalítica".<ref>Tawaststjerna, Erik (1989). ''Jean Sibelius 3'', p. 265.</ref> Mesmo o propio Sibelius chamou á súa composición "unha sinfonía psicolóxica".<ref>Tawaststjerna, Erik (1989). ''Jean Sibelius 3'', p. 239.</ref> Seu irmán, o psiquiatra Christian Sibelius (1869–1922), foi un dos primeiros estudosos en tratar o psicanálise en [[Finlandia]]. No ano antes ao principio da sinfonía, Sibelius coñecera a moitos dos seus contemporáneos en [[Europa Central]], entre os que se encontraban [[Arnold Schoenberg]], [[Igor Stravinskii]], e outros; o seu encontro coa súa música provocara unha crise na súa propia vida compositiva. Sibelius expresou nunha carta á súa amiga (e biógrafa) [[Rosa Newmarch]] sobre a sinfonía: "Eríxese como unha protesta contra a música de hoxe en día. Non ten absolutamente nada do circo sobre ela". Posteriormente, cando se lle preguntou pola sinfonía, contestou a [[August Strindberg]]: "Un sente pena polos seres humanos" <ref>Texto orixinal: "Det är synd om människorna", tradución da Galipedia.</ref>. A sinfonía tivo brevemente un alcume, "Lucus a non lucendo".<ref>Marzo 1 1913 Musical Times, páxina 193, recensión sobre unha representación de 1913 en [[Copenhague]].</ref> == Movementos == Para esta obra Sibelius revisou a posición tradicional [[música clásica|clásica]] do segundo e terceiro movementos, colocando o segundo movemento como terceiro. Sibelius tamén comeza a peza cun movemento lento en lugar da apertura rápida tradicional (esta é a mesma orde que a de moitas obras orquestrais [[música barroca|barrocas]]). A obra consta de catro movementos: # ''Tempo molto moderato, quasi adagio'' # ''Allegro molto vivace'' # ''Il tempo largo'' # ''Allegro'' == Orquestración == <center> {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="4" cellspacing="0" border="2" style="text-align: center; font-size: 95%; border: #cccccc solid 1px; border-collapse: collapse;" |- | bgcolor="#D9FFB2"|'''Instrumentación da Sinfonía Nº 4 |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Vento madeira|Madeiras]] |- | | 2 [[frauta travesa|frautas]], 2 [[óboe]]s, 2 [[clarinete]]s en Si bemol e La, 2 [[fagot]]s |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Vento metal|Metais]] |- | | 4 [[trompa]]s en Fa e Mi, 2 [[trompeta]]s en Fa e Mi, 3 [[trombón]]s |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Instrumento de percusión|Percusión]] |- | | ''[[Timbal sinfónico|Timpani]]'', [[glockenspiel]] |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Instrumentos de corda|Cordas]] |- | | [[Violín]]s (I e II), [[viola]]s, [[violonchelo]]s, [[contrabaixo]]s |- |} </center> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Hepokoski, James & Dahlström, Fabian: "Jean Sibelius", Grove Music Online, ed. L. Macy (Consultado 3 abril, 2006), [http://www.grovemusic.com/ (subscription access)]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080516041031/http://www.grovemusic.com/ |date=16 de maio de 2008 }} * Truscott, Harold: "Jean Sibelius", in ''The Symphony'', ed. Robert Simpson. Penguin Books Ltd., Middlesex, England, 1967. ISBN 0-14-020773-2 * Day, Timothy: program notes to ''Sibelius, The Symphonies'' (Lorin Maazel, Wiener Philharmoniker) (London/Decca CD 430 778-2) * Parmet, Simon: ''Sävelestä sanaan: Esseitä''. Helsinqui: WSOY, 1962. * Pike, Lionel: ''Beethoven, Sibelius and 'the Profound Logic'''. London: The Athlone Press, 1978. ISBN 0-485-11178-0. * Tawaststjerna, Erik: ''Jean Sibelius 3''. Helsinqui: Otava, 1989. ISBN 951-1-10416-0 === Outros artigos === * [[Lista de composicións de Jean Sibelius]] === Ligazóns externas === * [http://www.sibelius.fi/english/musiikki/ork_sinf_04.htm A Sinfonía Nº 4] en [http://www.sibelius.fi/ www.sibelius.fi] {{en}} {{Jean Sibelius}} {{Barra portal|Música clásica}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sinfonías de Jean Sibelius]] 1ntiugcz5hnxc259gz6es2fmuvyw4fg 0 270579 6148060 6100363 2022-08-02T08:24:01Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Triticale. | image = Triticale.jpg | image_width = 280px | image_caption = Espigas | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | ordo = [[Poales]] | familia = [[Poaceae]] | subfamilia = [[Pooideae]] | tribus = [[Triticeae]] | genus = [[Triticosecale]] | genus_authority = [[Ludwig Wittmack|Wittm.]] ex [[Aimée Antoinette Camus|A.Camus]], [[1753]] | species = '''T. aestivum''' | binomial = ''Triticum aestivum'' | binomial_authority = [[L.]] }} O '''triticale'''<ref>Nome vulgar galego en ''Termos esenciais de botánica'', [[Universidade de Santiago de Compostela]], Lugo, 2004</ref> é un [[cereal]] sintético que procede do cruzamento entre [[Triticum|trigo]] e [[Secale cereale|centeo]].<ref>{{google books|vnUZE-9tdbEC|Informacion Tecnologica 1998 pax 76}}</ref> == Nome científico == ''×Triticosecale'' <small>[[Wittm.]] ex [[A.Camus]]</small> ([[sinonimia (bioloxía)|sinónimo]] : ''×Triticale'' <small>[[Tscherm.-Seys.]] ex [[Müntzing]]</small>) , familia das [[Poácea]]s, subfamilia [[Pooideae]], tribo [[Triticeae]]. == Orixe == O triticale é un cereal sintético, é dicir, que foi fabricado polo ser humano. Procede do cruzamento entre trigo e centeo. Considérase triticale tanto o centeo cruzado co trigo fariñeiro (brando), como o obtido por cruzamento co trigo duro, sendo os triticales comercializados hoxe en día procedentes deste último cruzamento. Foi creado en [[laboratorio]], a finais do século XIX, e en 1876 obtívose por vez primeira, porén era [[Esterilidade|estéril]], r para 1888 xa se obtivo [[fertilidade|fértil]]. Cultivouse por primeira vez en [[Escocia]] e en [[Suecia]]. O interese do triticale consiste na posibilidade de reunir nunha mesma especie as características favorábeis tanto do trigo como do centeo. Os estudos da mellora do triticale comezaron en México en 1962 polo Doutor Norman Borlaung que albiscou o potencial competitivo co trigo en ambientes e solos marxinais malia os precarios recursos xenéticos desta época como precocidade, fertilidade da espiga, bo enchido do gran e estabilidade xenética grazas á mellora xenética realizada en México por parte de investigadores durante máis de 40 anos, o triticale primaveral deixou de ser unha curiosidade científica e tornouse unha cultura competitiva neste país. == Tipos == * Primarios: Obtidos directamente do cruzamento entre o trigo e o centeo. Actualmente non se cultivan porque son agronomicamente bastante pobres en canto a propiedades. * Secundarios. Obtidos tras cruzar triticales primarios con trigos ou con outros triticales a fin de mellorar as súas características, xa que se deriva da combinación dun primario [o pobre] cun trigo así se fai unha mellora. == Morfoloxía == En moitos aspectos a planta de triticale ten unha aparencia intermedia entre a planta do trigo e a do centeo, porén, polo xeral, aseméllase máis ao primeiro. Normalmente é máis alto ca o trigo, posúe follas máis grosas e grandes e as súas espigas son de gran lonxitude. O triticale presenta un gran vigor e a presenza de ceras epicuticulares e o seu xeito de cristalización fan que as plantas amosen unha cor verde-azulada que se maximiza pouco antes do espigado. == Fisioloxía e requirimentos ambientais == Segundo as súas necesidades de frío para a diferenciación floral (vernalización) os triticales (o mesmo que o resto de cereais de inverno) pódense dividir en: * Variedades de [[inverno]]: Necesitan pasar uns 60 días con temperaturas inferiores a 6 ⁰C. Acostúmanse sementar a mediados do [[outono]]. * Variedades de [[primavera]]: Non precisan vernalización. Adóitanse sementar a finais do inverno. * Variedades alternativas: presentan necesidades de frío intermedias. O ciclo de cultivo é bastante longo (semellante ao do trigo), sendo especialmente longo o seu período de maduración. Este feito fai que a planta estea submetida a un gran risco de asurado, especialmente en situacións de altas temperaturas e escasa reserva hídrica no solo. == Estados fenolóxicos == Un exemplo de escala para a descrición fenolóxica do triticale (coma cereal que é) é a escala decimal de Zadoks (1974). A escala BBCH é a máis axeitada no caso de realizar estudos científicos. == Requirimentos ambientais == * [[Clima]]: :Temperatura óptima de xerminación: 20&nbsp;⁰C :Temperatura mínima de xerminación: 4&nbsp;⁰C :Temperatura óptima para o crecemento: entre 10 e 24&nbsp;⁰C :Temperatura mínima e máxima soportada: -10&nbsp;⁰C e 33&nbsp;⁰C :Necesidades de auga: A maior parte da superficie cultivada no mundo localízase entre 350 e 900&nbsp;mm anuais. * Solo :Textura: é un cultivo polo xeral adaptábel a distintos tipos de solo, tendo unha sensibilidade media a problemas de asolagamento e asfixia radicular. :[[pH]]: non é moi esixente en canto ao pH do solo, preferindo solos cun pH lixeiramente acedo. :[[Salinidade]]: Presenta unha tolerancia moderada, aínda que a planta é especialmente sensíbel na xerminación e en estado de plántula. * [[Fotoperíodo]]: polo xeral pódese considerar o triticale como unha planta de día neutro, é dicir, sen necesidades específicas en canto á lonxitude do fotoperíodo. * Vernalización: as necesidades de vernalización varían segundo as variedades. Necesitando máis horas de frío as variedades de inverno cás de primavera. == Distribución == Non é un cultivo frecuente en Galiza. Na península Ibérica abunda máis no suroeste. {| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" align="center" |----- | colspan="6" align="center" bgcolor=#DDFFDD | '''Produción en [[tonelada|t]]. Cifras 2004 e 2005'''<br /> <small>De FAOSTAT ([[FAO]]) [http://faostat.fao.org/DesktopDefault.aspx?PageID=567&lang=fr Base de datos da FAO, 14 de novembro de 2006]</small> |----- | align="left"|Polonia||align="right"|3&nbsp;723&nbsp;271||align="right"|27 %||align="right"|3&nbsp;747&nbsp;929||align="right"|28 % |------ | align="left"|Alemaña||align="right"|3&nbsp;290&nbsp;000||align="right"|24 %||align="right"|2&nbsp;676&nbsp;000||align="right"|20 % |------ | align="left"|Francia||align="right"|1&nbsp;833&nbsp;600||align="right"|13 %||align="right"|1&nbsp;793&nbsp;974||align="right"|13 % |------ | align="left"|China||align="right"|750&nbsp;000||align="right"|5 %||align="right"|1&nbsp;350&nbsp;000||align="right"|10 % |------ | align="left"|Belarús||align="right"|1&nbsp;216&nbsp;000||align="right"|9 %||align="right"|1&nbsp;121&nbsp;000||align="right"|8 % |------ | align="left"|Australia||align="right"|615&nbsp;000||align="right"|4 %||align="right"|675&nbsp;000||align="right"|5 % |------ | align="left"|Hungría||align="right"|622&nbsp;296||align="right"|4 %||align="right"|566&nbsp;000||align="right"|4 % |------ | align="left"|Suecia||align="right"|270&nbsp;200||align="right"|2 %||align="right"|271&nbsp;500||align="right"|2 % |------ | align="left"|República Checa||align="right"|305&nbsp;396||align="right"|2 %||align="right"|255&nbsp;186||align="right"|2 % |------ | align="left"|Lituania||align="right"|263&nbsp;400||align="right"|2 %||align="right"|201&nbsp;100||align="right"|1 % |------ | align="left"|Austria||align="right"|235&nbsp;685||align="right"|2 %||align="right"|198&nbsp;468||align="right"|1 % |------ | align="left"|Dinamarca||align="right"|159&nbsp;500||align="right"|1 %||align="right"|151&nbsp;600||align="right"|1 % |------ | align="right"|Outros países ||align="right"|592&nbsp;950||align="right"|4 %||align="right"|495&nbsp;369||align="right"|4 % |----- |align="right"| '''Total'''||align="right"|'''13&nbsp;877&nbsp;298'''||align="right"|100 %||'''13&nbsp;503&nbsp;126'''||align="right"|100 % |} == Interese forraxeiro == O triticale pode utilizarse tanto para gran como para forraxe en función do seu manexo e das variedades utilizadas xa que, aínda que en xeral todas desenvolven unha gran cantidade de [[biomasa]], non todas teñen aptitudes [[pasto|forraxeiras]]. En canto ao seu uso forraxeiro, os seus rendementos, tanto en verde como en [[ensilaxe]], poden superar aos do trigo, centeo, [[orxo]] ou [[avea]]. En principio as variedades de inverno son máis axeitadas para o seu aproveitamento forraxeiro, xa que desenvolven maior cantidade de biomasa. O triticale pode utilizarse coma forraxe, só ou mesturado con [[leguminosa]]s, a fin de mellorar o seu perfil de [[aminoácido]]s. == Notas == {{listaref}} * Royo 1992. ''El triticale''. Mundi-Prensa * López-Bellido, L. 1991, ''Cereales''. Mundi-Prensa. * {{Cita publicación periódica |título=''Variación del valor nutritivo de variedades de Triticale para forraje en función de la fecha de corte'' |autor=Pereira-Crespo, S. ''et al.'' |publicación=Pastos: fuente natural de energía. Congreso SEEP y 4ª Reunión Ibérica de Pastos y Forrajes, 3-6 maio 2010 |páxinas=229-234 |ano=2010 |url=http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3A8wMvWOnX2CgJ%3Aciam.gal%2Fuploads%2Fpublicacions%2F835archivo.pdf |data-acceso=11 de maio de 2019 |data-arquivo=19 de setembro de 2019 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190919020008/http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3A8wMvWOnX2CgJ%3Aciam.gal%2Fuploads%2Fpublicacions%2F835archivo.pdf |url-morta=yes }} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Cereais]] [[Categoría:Triticum]] [[Categoría:Híbridos vexetais]] [[Categoría:Plantas forraxeiras]] e91fowgug3r00gftbiwehb1y1o71tur 0 271724 6147626 5926575 2022-08-01T16:41:49Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{taxobox |image = Arabidopsis thaliana.jpg |image_width = 250px |regnum = [[Plantae]] |divisio = [[Magnoliophyta]] |classis = [[Magnoliopsida]] |subclassis = [[Dilleniidae]] |ordo = [[Brassicales]] |familia = [[Brassicaceae]] |genus = ''[[Arabidopsis]]'' |species = '''''A. thaliana''''' |binomial = ''Arabidopsis thaliana'' |binomial_authority = ([[Carl Linnaeus|L.]]) Heynh. |range_map = Arabidopsis thaliana distribution.svg |range_map_caption = '''Chave:''' {{Legend|#007000|Países onde ''A. thaliana'' é nativa.}} {{Legend|#0000FF|Países onde ''A. thaliana'' está naturalizada.}} {{Legend|#E0E0E0|Países onde ''A. thaliana'' non se encontra.}} |synonyms = ''Arabis thaliana'' }} [[Ficheiro:Müürlooga (Arabidopsis thaliana) lehekarv (trihhoom) 311 0804.JPG|miniatura|Micrografía electrónica de varrido dun tricoma, un pelo das follas de ''Arabidopsis thaliana'', formado por unha soa célula.]] [[Ficheiro:Arabidopsis thaliana seedling.jpg|miniatura|''A. thaliana'' xerminando.]] '''''Arabidopsis thaliana''''' é unha pequena planta do grupo das [[anxiospermas]] [[brasicácea]] nativa de [[Europa]] e [[Asia]].<ref name=grin>Germplasm Resources Information Network: [http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?3769 ''Arabidopsis thaliana'']</ref><ref>Biogeography of Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. (Brassicaceae) Matthias H. Hoffmann, Journal of Biogeography, 29, 125±134, 2002</ref><ref>Arabidopsis thaliana and its wild relatives: a model system for ecology and evolution, Thomas Mitchell-Olds, TRENDS in Ecology & Evolution Vol.16 No.12, pp.693-700 ,December 2001</ref><ref>Molecular Ecology (2000) 9, 2109–2118, Genetic isolation by distance in Arabidopsis thaliana: biogeography and postglacial colonization of Europe Timothy F. Sharbel, Bernhard Haubold And Thomas Mitchell-Olds</ref> É unha planta anual de inverno cun ciclo de vida relativamene curto, que é un [[organismo modelo]] moi utilizado nos estudos da bioloxía e xenética das plantas. Para ser un [[eukarya|eucariota]] pluricelular complexo, ''Arabidopsis thaliana'' ten un [[xenoma]] relativamente pequeno de aproximadamente 135 [[par de bases|megapares de bases]] (Mbp).<ref>http://www.arabidopsis.org/portals/genAnnotation/gene_structural_annotation/agicomplete.jsp</ref> Pensouse durante moito tempo que tiña o xenoma máis pequeno de todas as plantas con flores,<ref>Informouse que Arabidopsis ten o menor xenoma entre as plantas con flores (Leutwileret al., 1984)</ref> pero en realidade o menor xenoma coñecido entre as plantas con flores é o das plantas do xénero ''[[Genlisea]]'', da orde [[Lamiales]], no que a especie de [[planta carnívora]] ''[[Genlisea margaretae]]'' ten un xenoma de só 63,4 Mbp.<ref>Greilhuber, J., Borsch, T., Müller, K., Worberg, A., Porembski, S., and Barthlott, W. (2006). Smallest angiosperm genomes found in Lentibulariaceae, with chromosomes of bacterial size. Plant Biology, 8: 770-777.</ref> ''Arabidopsis thaliana'' foi a primeira planta da que se secuenciou o xenoma, e é moi utilizada para comprender a [[bioloxía molecular]] de moitos trazos das plantas, como o desenvolvemento das [[flor]]es e o [[fototropismo]]. == Descubrimento e orixe do nome == A planta foi descrita por primeira vez en 1577 nas [[Montañas Harz]] do norte de [[Alemaña]] por [[Johannes Thal]] (1542–1583), un médico de [[Nordhausen]], [[Turinxia]], Alemaña, que lle deu o nome de ''Pilosella siliquosa''. En 1753, [[Linneo|Carl Linné]] renomeou a planta como ''Arabis thaliana'' en honor a Thal. En 1842, o botánico alemán [[Gustav Heynhold]] creou o novo xénero ''Arabidopsis'' e situou a planta en dito xénero. O nome do xénero procede do grego e significa "lembra a ''[[Arabis]]''" (o xénero no que inicialmente a situara Linné). == Hábitat, morfoloxía e ciclo de vida == ''Arabidopsis'' é nativa de [[Europa]], [[Asia]], e noroeste de [[África]]. Tamén parece ser nativo dos ecosistemas afroalpinos tropicais.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Hedberg|first=Olov|title=Afroalpine Vascular Plants: A Taxonomic Revision|journal=Acta Universitatis Upsaliensis: Symbolae botanicae Upsalienses|year=1957|volume=15|issue=1|pages=1–144}}</ref> É unha planta anual (raramente bienial), que normalmente crece ata os 20–25&nbsp;cm de altura. As follas forman unha roseta na base da planta, e ten unhas poucas follas adicionais no talo florido. As follas basais son de verdes a lixeiramente púrpuras, de 1,5–5&nbsp;cm de longo e 2–10&nbsp;mm de largo, cunhas beiras enteiras ou serradas; as follas do talo son menores e sen pecíolo, xeralmente de beiras enteiras. As follas están cubertas de pequenos pelos unicelulares chamados [[tricoma]]s. As [[flor]]es son de 3&nbsp;mm de diámetro, dispostas en [[inflorescencia]]s de tipo [[corimbo]] coa estrutura típica das [[Brassicaceae]]. Os [[froito]]s son [[sílicua]]s de 5–20&nbsp;mm de longo, e conteñen de 20–30 [[semente]]s.<ref name=fnwe>Flora of NW Europe: [http://ip30.eti.uva.nl/BIS/flora.php?selected=beschrijving&menuentry=soorten&id=2273 ''Arabidopsis thaliana''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071208204350/http://ip30.eti.uva.nl/BIS/flora.php?selected=beschrijving&menuentry=soorten&id=2273 |date=08 de decembro de 2007 }}</ref><ref name=blamey>Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). ''Flora of Britain and Northern Europe''. ISBN 0-340-40170-2</ref><ref name=fop>Flora of Pakistan: [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=5&taxon_id=200009201 ''Arabidopsis thaliana'']</ref><ref name=foc>Flora of China: [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200009201 ''Arabidopsis thaliana'']</ref> As raíces son de estrutura simple; a única raíz primaria crece verticalmente cara abaixo, e despois produce pequenas raíces laterais. Estas raíces interaccionan coas [[bacterias]] da [[rizosfera]] como ''[[Bacillus megaterium]]''.<ref>{{Cita publicación periódica |author=López-Bucio J, Campos-Cuevas JC, Hernández-Calderón E, ''et al'' |title=Bacillus megaterium rhizobacteria promote growth and alter root-system architecture through an auxin- and ethylene-independent signaling mechanism in Arabidopsis thaliana |journal=Mol. Plant Microbe Interact. |volume=20 |issue=2 |pages=207–17 |year=2007 |pmid=17313171 |doi=10.1094/MPMI-20-2-0207}}</ref> Arabidopsis pode completar todo o seu ciclo de vida en seis semanas. O talo central que produce flores medra durante unhas tres semanas e as flores autopolinízanse na natureza. No laboratorio, arabidopsis pode cultivarse en [[placa de Petri|placas de Petri]], testos ou sistemas hidropónicos, baixo luz [[fluorescencia|fluorescente]] ou en invernadoiros.<ref>{{Cita publicación periódica|title=Arabidopsis thaliana: A Model Plant for Genome Analysis| author=D.W. Meinke, J.M. Cherry, C. Dean, S.D. Rounsley, M. Koornneef| journal=Science| year=1998| volume=282| issue=5389| pages=662–682 | doi = 10.1126/science.282.5389.662| pmid=9784120 }}</ref> == Uso como organismo modelo == Os botánicos e biólogos empezaron a experimentar con ''A. thaliana'' a principios do século XX, e a primeira colección sistemática das súas mutacións fíxose en 1945.<ref>[http://www.arabidopsis.org/portals/education/aboutarabidopsis.jsp] TAIR: sobre ''[[Arabidopsis]]''</ref> Hoxe utilízase moito para o estudo das ciencias das plantas, incluíndo a [[xenética]], [[evolución]], xenética de poboacións, e o desenvolvemento das plantas.<ref>{{Cita publicación periódica |author=Rensink WA, Buell CR |title=Arabidopsis to Rice. Applying Knowledge from a Weed to Enhance Our Understanding of a Crop Species |journal=Plant Physiol. |volume=135 |issue=2 |pages=622–9 |year=2004 |pmid=15208410 |doi=10.1104/pp.104.040170 |pmc=514098}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |author=Coelho SM, Peters AF, Charrier B, ''et al'' |title=Complex life cycles of multicellular eukaryotes: new approaches based on the use of model organisms |journal=Gene |volume=406 |issue=1–2 |pages=152–70 |year=2007 |pmid=17870254 |doi=10.1016/j.gene.2007.07.025}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |author=Platt A, Horton M, Huang YS, Li Y, Anastasio AE, ''et al''|year=2010 |title=The Scale of Population Structure in Arabidopsis thaliana |journal=PLOS Genetics |volume=6 |issue=2 |url=http://www.plosgenetics.org/article/info:doi/10.1371/journal.pgen.1000843 |doi=10.1371/journal.pgen.1000843 |pmid=20169178 |pages=e1000843 |pmc=2820523 |editor1-last=Novembre |editor1-first=John}}</ref> Xoga un papel equivalente na bioloxía das plantas ao do [[Mus musculus|rato]] e a [[Drosophila melanogaster|mosca da froita ''Drosophila'']] na bioloxía animal. Aínda que ''A. thaliana'' ten escasa importancia directa na agricultura, ten varios trazos que fan dela un útil modelo para a comprensión da bioloxía molecular, celular e xenética das plantas con flores. O pequeno tamaño do seu [[xenoma]], e o feito de que sexa [[diploide]], fai a ''Arabidopsis thaliana'' moi útil para o mapado xenético e a [[secuenciación]]; cuns 157 [[par de bases|megapares de bases]]<ref>{{Cita publicación periódica| author=Bennett, M. D., Leitch, I. J., Price, H. J., & Johnston, J. S.| year=2003| title=Comparisons with Caenorhabditis (100 Mb) and Drosophila (175 Mb) Using Flow Cytometry Show Genome Size in Arabidopsis to be 157 Mb and thus 25% Larger than the Arabidopsis Genome Initiative Estimate of 125 Mb| journal=Annals of Botany| volume=91| pages=547–557| doi= 10.1093/aob/mcg057 | pmid=12646499| issue=5}}</ref> e cinco [[cromosoma]]s, arabidopsis ten un dos xenomas máis pequenos entre as plantas. Foi a primeira planta da que se secuenciou o xenoma, que se completou en 2000 pola Iniciativa do Xenoma de Arabidopsis.<ref>{{Cita publicación periódica| author=The Arabidopsis Genome Initiative| title=Analysis of the genome sequence of the flowering plant Arabidopsis thaliana| journal=Nature| year=2000| volume=408| pages=796–815| doi=10.1038/35048692 | pmid=11130711| issue=6814}}</ref> A maioría da versión actualizada do xenoma de ''A. thaliana'' é mantida pola ''Arabidopsis Information Resource'' (TAIR).<ref>{{Cita web| title= TAIR - Genome Annotation:| url=http://www.arabidopsis.org/portals/genAnnotation/gene_structural_annotation/annotation_data.jsp}}</ref> Realizáronse moitas investigacións para asignarlles funcións aos seus 27.000 [[xene]]s e ás 35.000 proteínas que codifican.<ref>{{Cita web| title= Integr8 - A.thaliana Genome Statistics:| url=http://www.ebi.ac.uk/integr8/OrganismStatsAction.do;jsessionid=08E9058B5B688A4F7FF7D161CB9E36A4?orgProteomeId=3}}</ref> A investigación postxenómica e a [[metabolómica]], tamén proporcionaron útiles visións do [[metabolismo]] desta especie e de como as perturbacións ambientais <ref>Bundy JG, Davey MP, Viant, MR. 2009. Environmental Metabolomics: A Critical Review and Future Perspectives. (Invited Review) Metabolomics 5: 3-21.</ref> poden afectar aos procesos metabólicos.<ref>Lake JA, Field KJ, Davey MP, Beerling DJ, Lomax BH. 2009. Metabolomic and physiological responses reveal multi-phasic acclimation of Arabidopsis thaliana to chronic UV radiation. Plant Cell and Environment. 32: 1377-1389</ref> O pequeno tamaño da planta e o seu ciclo de vida rápido son tamén vantaxosos para a investigación. Como esta especie está especializada como [[efémera primaveral]], foi utilizada para encontrar varias cepas de laboratorio que tardan unhas seis semanas en pasar desde a xerminación ata a formación de sementes maduras. O pequeno tamaño destas plantas é conveniente para o seu cultivo nun pequeno espazo, e produce moitas sementes. A natureza autopolinizadora desta planta axuda aos experimentos xenéticos. Ademais, cada planta pode producir varios miles de sementes. Todo isto fai que ''A. thaliana'' sexa valorada como un bo organismo modelo xenético. A [[transformación xenética]] en arabidopsis realízase de rotina, utilizando ''[[Agrobacterium tumefaciens]]'' para transferir [[ADN]] ao xenoma da planta. O protocolo actual, denominado "mergullado floral" (''"floral-dip"''), que implica simplemente mergullar a flor nunha disolución que contén ''Agrobacterium'', o ADN de interese, e un deterxente.<ref>{{Cita publicación periódica |author=Clough SJ, Bent AF |title=Floral dip: a simplified method for Agrobacterium-mediated transformation of Arabidopsis thaliana |url=https://archive.org/details/sim_plant-journal_1998-12_16_6/page/735 |journal=Plant J |volume=16 |issue=6 |pages=735–743 |year=1998 |pmid=10069079 |doi=10.1046/j.1365-313x.1998.00343.x}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |author=Zhang X, Henriques R, Lin SS, Niu QW, Chua NH |title=Agrobacterium-mediated transformation of Arabidopsis thaliana using the floral dip method |journal=Nat Protoc |volume=1 |issue=2 |pages=641–6 |year=2006 |pmid=17406292 |doi=10.1038/nprot.2006.97}}</ref> Este método evita a necesidade de facer un [[cultivo de tecidos]] ou a rexeneración das plantas. As coleccións de [[knockout de xenes]] de arabidopsis son un recurso único para o estudo da bioloxía das plantas, feito posible pola aplicación de transformación de alto rendemento e o financiamento dos recursos xenómicos. Os sitios das insercións de [[ADN-T]] foron determinados por unhas 300.000 liñas transxénicas independentes, coa información e as sementes accesibles en [http://signal.salk.edu/cgi-bin/tdnaexpress bases de datos de ADN-T] en liña. Por medio destas coleccións, hai dispoñibles mutantes insertacionais para a maioría dos xenes de arabidopsis. Finalmente, a planta é moi axeitada para a análise por [[microscopía óptica]]. As plantas novas enteiras, e as súas raíces en particular, son relativamente translúcidas. Isto, xunto co seu pequeno tamaño, facilita obter imaxes de células vivas utilizando [[microscopía de florescencia|fluorescencia]] e [[microscopía de varrido láser confocal]].<ref>Moreno N, Bougourd S, Haseloff J and Fiejo JA. 2006. Chapter 44: Imaging Plant Cells. In: Pawley JB (Editor). Handbook of Biological Confocal Microscopy - 3rd edition. SpringerScience+Business Media, New York. p769-787</ref> Facendo montaxes húmidas das plantiñas en auga ou en medios de cultivo, poden obterse imaxes das plantas de xeito non invasivo, obviando a necesidaded de [[Fixación (histoloxía)|fixación]] e corte e permitindo tomar medidas nun [[time-lapse|lapso de tempo]].<ref>{{Cita publicación periódica |author=Shaw S |title=Imaging the live plant cell |journal=The Plant Journal |volume=45 |pages=573–598 |year=2006 |doi=10.1111/j.1365-313X.2006.02653.x |pmid=16441350 |issue=4}}</ref> Os constructos de proteína fluorescente poden ser introducidos por medio de [[transformación xenética]]. O estado de desenvolvemento de cada célula pode inferirse da súa localización na planta ou polo uso de [[biomarcador]]es como a [[proteína fluorescente verde]], que permiten unha análise do desenvolvemento detallado. [http://www.arabidopsis.org/ TAIR] e [http://arabidopsis.info/ NASC] son fontes revisadas de diversa información de bioloxía molecular e xenética de arabidopsis, que tamén proporcionan numerosas ligazóns, por exemplo, a [http://www.arabidopsis.org/portals/expression/microarray/microarrayDatasetsV2.jsp bases de datos] que almacenan os resultados de centos de experimentos de perfís de [[expresión de xenes]] de todo o xenoma. Os stocks de sementes e ADN poden obterse no NASC ou no [https://web.archive.org/web/20140203143317/http://www.abrc.osu.edu/ ''Arabidopsis Biological Resource Center'']. == Historia da investigación en arabidopsis == [[Ficheiro:Arabidopsis mutants.jpg|miniatura|200px|Mutante de flor dobre de arabidopsis, documentado por primeira vez en 1873.]] O primeiro mutante descuberto en arabidopsis documentouno en 1873 [[Alexander Braun]], que describiu un [[fenotipo]] de flor dobre (o [[xene]] mutado era probablemente o ''Agamous'', que foi clonado e caracterizado en 1990).<ref>{{Cita publicación periódica| author=M.F. Yanofsky, H. Ma, J.L. Bowman, G.N. Drews, K.A. Feldmann & E.M. Meyerowitz| title=The protein encoded by the Arabidopsis homeotic gene agamous resembles transcription factors| year=1990| journal=Nature| volume=346| pages=35–39| doi=10.1038/346035a0 | pmid=1973265 | url=http://www.nature.com/nature/journal/v346/n6279/abs/346035a0.html| issue=6279}}</ref> Porén, ata 1943 a planta non foi proposta como organismo modelo, por [[Friedrich Laibach]], que publicara o número de cromosomas da planta en 1907.<ref name=meyerowitz2001>{{Cita publicación periódica|author=E.M. Meyerowitz| title=Prehistory and History of Arabidopsis Research| journal=Plant Physiology| year=2001| volume=125| pages=15–19| url=http://www.plantphysiol.org/cgi/content/full/125/1/15 | pmid=11154286|doi=10.1104/pp.125.1.15| pmc=1539315|issue=1}}</ref> Erna Reinholz, unha estudante de Laibach, publicou a súa tese sobre arabidopsis en 1945, describindo a primeira colección de mutantes de arabidopsis que foran xerados usando [[mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|mutaxénese]] por [[raios X]]. Laibach continuou coas súas importantes contribucións á investigación de arabidopsis recollendo un grande número de [[ecotipo]]s. Coa axuda de Albert Kranz, estes ecotipos foron organizados na actual colección de ecotipos que ten 750 tipos naturais de ''A. thaliana'' de todo o mundo. Nas décadas de 1950 e 1960, [[John Langridge]] e [[George Rédei]] xogaron un importante papel no establecemento de arabidopsis como un organismo útil para os experimentos biolóxicos de laboratorio. Rédei escribiu varios artigos científicos que foron fundamentais para presentar o modelo á comunidade científica. O comezo dunha comunidade científica de investigación sobre arabidopsis data da publicación dunha carta chamada Servizo de Información de Arabidopsis (AIS), establecido en 1964. A primeira Conferencia Internacionla sobre Arabidopsis celebrouse en 1965, en [[Göttingen]], Alemaña. Na década de 1980, arabidopsis empezou a converterse nunha planta que era amplamente utilizada nos laboratorios de investigación de todo o mundo. Foi un dos varios candidatos como organismo modelo entre os que tamén estaban o [[millo]], [[petunia]] e [[tabaco]].<ref name=meyerowitz2001 /> Os dous últimos eran interesantes porque eran doadamente transformables coas tecnoloxías existentes entón, mentres que o millo era un modelo xenético ben establecido para a bioloxía das plantas. O ano crucial para que arabidopsis acabase por ser o modelo preferido foi 1986, ano en que se publicaron as técnicas de [[transformación xenética|transformación]] mediadas por [[ADN-T]] (''Transfer DNA'' ou T-DNA), e isto coincidiu coa publicación da clonación do primeiro xene de arabidopsis.<ref>{{Cita publicación periódica| author=Lloyd AM, Barnason AR, Rogers SG, Byrne MC, Fraley RT, Horsch RB| title=Transformation of Arabidopsis thaliana with Agrobacterium tumefaciens| year=1986| journal=Science| volume=234| pages=464–466 | pmid=17792019 | doi=10.1126/science.234.4775.464| issue=4775}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|author=Chang C, Meyerowitz EM| title=Molecular cloning and DNA sequence of the Arabidopsis thaliana alcohol dehydrogenase gene| year=1986| journal=Proc Natl Acad Sci USA| volume=83| pages=1408–1412 |pmid=2937058 |doi=10.1073/pnas.83.5.1408|issue=5|pmc=323085}}</ref> Os ecotipos e mutantes caracterizados de arabidopsis serven como material experimental nos estudos de laboratorio, e entre eles as liñas de base máis utilizadas son a L''er'', ou Landsberg erecta, e a Col, ou Columbia.<ref name="arabidopsis.info">NASC-Nottingham Arabidopsis Stock Center - http://arabidopsis.info</ref> Outras liñas menos citadas na literatura científica son a Ws, ou Wassilewskija, a C24, a Cvi, ou Illas Cabo Verde, a Nossen etc. (ver por exemplo<ref>Teresa M. Alconada Magliano, Javier F. Botto, A. Veronica Godoy, V. Vaughan Symonds, Alan M. Lloyd and Jorge J. Casal . New Arabidopsis Recombinant Inbred Lines (Landsberg erecta x Nossen) Reveal Natural Variation in Phytochrome-Mediated Responses. Plant Physiology 138:1126-1135 (2005).</ref>). Obtivéronse e caracterizáronse tamén series de mutantes denominadas L''er''-x, Col-x; as liñas mutantes están dispoñibles en centros de almacenamento, dos cales o máis coñecido é o ''Nottingham Arabidopsis Stock Center'' (NASC)<ref name="arabidopsis.info"/> e o ''Arabidopsis Biological Resource Center'' (ABRC) de [[Ohio]], EUA.<ref>The Arabidopsis Biological Resource Center (ABRC), http://abrc.osu.edu</ref> O ecotipo Col ou Columbia foi seleccionado por Rédei como liña agronomicamente eficiente, de entre unha poboación (non irradiada) de sementes chamada Landsberg que Rédei recibira de Laibach.<ref>NASC-Nottingham Arabidopsis Stock Center-Background Lines-Description- http://arabidopsis.info/CollectionInfo?id=94</ref> Columbia é o ecotipo que foi secuenciado pola Iniciativa do Xenoma de Arabidopsis. A liña L''er'' ou Landsberg erecta foi seleccionada por Rédei de entre unha poboación Landsberg na que se realizaran experimentos de mutaxénese de raios X. Como a colección L''er'' de mutantes deriva desta liña inicial, L''er''-0 non corresponde co ecotipo Landsberg denominado La-0. == Investigación == [[Ficheiro:ABC flower development.svg|miniatura|150px|O modelo ABC do desenvolvemento das flores foi ideado estudando a arabidopsis.]] === Desenvolvemento das flores === Estudouse exhaustivamente a arabidopsis como modelo para o desenvolvemento das flores. A flor en desenvolvemento ten catro pezas ou órganos básicos: [[sépalo]]s, [[pétalo]]s, [[estame]]s, e [[carpelo]]s (os cales forman o [[pistilo]]). Estas pezas están dispostas nunha serie de verticilos en espiral: catro sépalos no máis externo, seguidos de catro pétalos máis ao interior, despois seis estames e unha rexión central cos carpelos. As mutacións [[homeótico|homeóticas]] en arabidopsis causan o cambio dun tipo de peza floral por outra. No caso da mutación ''Agamous'', por exemplo, os estames convértense en pétalos e os carpelos son substituídos por unha nova flor, orixinando un patrón repetido recorrentemente sépalo-pétalo-pétalo. As observacións de mutacións homeóticas levaron á formulación do [[modelo ABC]] do desenvovemento das flores e E. Coen e Elliot Meyerowitz.<ref>{{Cita publicación periódica |last=Coen |first=Henrico S. |autor2=Elliot M. Meyerowitz |year=1991 |title=The war of the whorls: Genetic interactions controlling flower development |journal=Nature |volume=353 |issue= 6339|pages=31–37 | pmid=1715520 | doi=10.1038/353031a0}}</ref> Segundo este modelo, os xenes para a identidade dos órganos florais divídense en tres clases: xenes de clase A (que afectan a sépalos e pétalos), xenes de clase B (que afectan a pétalos e estames), e xenes de clase C (que afectan a estames e carpelos). Estes xenes codifican [[factor de transcrición|factores de transcrición]] que se combinan para causar a especificación do tecido nas súas respectivas rexións durante o desenvolvemento. Aínda que o modelo se desenvolveuu grazas ao estudo das flores de arabidopsis, pode aplicarse de forma xeral a outras plantas. === Percepción da luz === Os fotorreceptores [[fitocromo]]s A, B, C, D e E median a resposta fototrópica baseada na luz vermella. A comprensión do funcionamento destes receptores axudou aos biólogos de plantas a comprender a fervenza de sinalización que regula o [[fotoperíodo]], a [[xerminación]], [[desetiolación]] e [[evitación da sombra]] nas plantas. A proteína [[UVR8]] detecta a luz [[luz ultravioleta|UV-B]] e media a resposta a esta [[lonxitude de onda]] que dana o [[ADN]]. Arabidopsis utilizouse moito no estudo das bases xenéticas do [[fototropismo]], aliñamento de [[cloroplasto]]s, e apertura de [[estoma]]s e outros procesos influenciados pola luz azul.<ref>{{Cita publicación periódica |author=Sullivan JA, Deng XW |title=From seed to seed: the role of photoreceptors in Arabidopsis development |journal=Dev. Biol. |volume=260 |issue=2 |pages=289–97 |year=2003 |pmid=12921732 | doi = 10.1016/S0012-1606(03)00212-4}}</ref> Estes trazos responden á luz azul, que é percibida polos receptores de luz de [[fototropina]]. A arabidopsis tamén foi importante para comprender as funcións doutro receptor de luz azul, o [[criptocromo]], que é especialmente importante para o axuste á luz para controlar os [[ritmo circadiano|ritmos circacidanos]] das plantas.<ref>{{Cita publicación periódica |author=Más P |title=Circadian clock signaling in Arabidopsis thaliana: from gene expression to physiology and development |journal=Int. J. Dev. Biol. |volume=49 |issue=5–6 |pages=491–500 |year=2005 |pmid=16096959 |doi=10.1387/ijdb.041968pm |url=http://www.intjdevbiol.com/paper.php?doi=10.1387/ijdb.041968pm}}</ref> A resposta á luz atopouse mesmo nas raíces, as cales se cría que non eran especialmente sensibles á luz. Aínda que a resposta [[gravitropismo|gravitrópica]] das raíces de arabidopsis é a súa resposta trópica predominante, os espécimes tratados con [[mutáxeno]]s e seleccionados pola ausencia neles de acción gravitrópica mostraron unha resposta fototrópica negativa á luz azul ou branca, e positiva á luz vermella, o que indica que as raíces tamén teñen fototropismo positivo.<ref>{{Cita publicación periódica |author=Ruppel NJ, Hangarter RP, Kiss JZ |title=Red-light-induced positive phototropism in arabidopsis roots |url=https://archive.org/details/sim_planta_2001-02_212_3/page/424 |journal=Planta |volume=212 |issue=3 |pages=424–30 |year=2001 |pmid=11289607 | doi = 10.1007/s004250000410}}</ref> === Emisión de luz === En 2000, o Dr. [[Janet Braam]] da [[Universidade Rice]] modificou por enxeñaría xenética a arabidopsis para que resplandecese na escuridade cando fose tocada. O efecto era visible con cámaras ultrasensibles.<ref>[http://www.bioresearchonline.com/doc/Plants-that-Glow-in-the-Dark-0001 “Plant that Glow in the Dark”, Bioresearch Online, 18 May 2000]</ref> En 2013, un proxecto financiado por [[micromecenado]] na plataforma de Internet [[Kickstarter]] ofreceu enviar sementes de arabidopsis modificadas xeneticamente que “resplandecían na escuridade” aos seus patrocinadores. Espérase que as plantas produzan un feble resplandor.<ref>(4 May 2013) [http://www.newscientist.com/article/mg21829156.500-one-per-cent.html One Per Cent: Grow your own living lights] The New Scientist, Issue 2915, Retrieved 7 May 2013</ref> === Posible herdanza non mendeliana === En 2005, científicos da [[Universidade Purdue]] propuxeron que arabidopsis posuía un mecanismo alternativo aos previamente coñecidos de [[reparación do ADN]], ao cal un dos científicos chamaou unha "vía paralela de [[herdanza non mendeliana|herdanza]]". Observouse en [[mutación]]s do xene ''[[HOTHEAD]]''. As plantas mutantes para este xene mostran fusión de órganos, e o seu [[pole]] pode [[xerminar]] en todas as superficies da planta, e non só no [[Carpelo|estigma]] do pistilo como é o normal. Despois de desbotar outras explicacións máis simples, os investigadores indicaron que as plantas "gardaban" versións dos xenes dos seus antepasados de ata polo menos catro xeracións anteriores, e utilizaban estas gravacións de xenes como moldes para corrixir a mutación ''HOTHEAD'' e outros [[polimorfismo dun só nucleótido|polimorfismos dun só nucleótido]]. A hipótese inicial propoñía que as gravacións podían estar baseadas no [[ARN]]<ref>{{Cita publicación periódica | journal=Nature | volume=434 | pages=505–9 | year=2005 | author=Lolle SJ, Victor JL, Young JM, Pruitt RE | title=Genome-wide non-mendelian inheritance of extra-genomic information in Arabidopsis | doi = 10.1038/nature03380 | pmid=15785770 | issue=7032}}[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A58349-2005Mar22_2.html] ''[[The Washington Post]]''</ref> Desde entón, propuxéronse modelos alternativos que explicarían o [[fenotipo]] sen que fose necesario aplicar un novo modelo de herdanza.<ref>{{Cita publicación periódica |author=Chaudhury, A. | year=2005 | title=Hothead healer and extragenomic information | journal=Nature | volume=437| pages=E1–E2| pmid=16136082| doi=10.1038/nature04062 |issue=7055}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica | journal=Plant Cell | volume=17 | pages=2856–8 | year=2005 | author=Comai L, Cartwright RA | title=A Toxic Mutator and Selection Alternative to the Non-Mendelian RNA Cache Hypothesis for hothead Reversion | pmid=16267378 | doi = 10.1105/tpc.105.036293 | issue=11 | pmc=1276014}} [http://www.dererumnatura.us/archives/2005/11/blog_about_hoth.html summary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130621162331/http://dererumnatura.us/archives/2005/11/blog_about_hoth.html |date=21 de xuño de 2013 }}</ref> Máis recentemente, todo este fenómeno está sendo discutido ao considerarse un simple artefacto da contaminación de pole por polinización cruzada.<ref>{{Cita publicación periódica | author=Peng P., et al. |year=2006 | journal=Nature | title=Plant genetics: Increased outcrossing in hothead mutants | volume=443 | pages=E8–E9 | doi = 10.1038/nature05251 | pmid=17006468 | issue=7110}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica | journal=Science | volume=313 | pages=1864 | year=2006 | author=Pennisi E | title=Genetics. Pollen contamination may explain controversial inheritance | url=http://www.sciencemag.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=17008492 | pmid=17008492 | doi = 10.1126/science.313.5795.1864 | issue=5795}}</ref> En resposta a este novo achado, Lolle e Pruitt estiveron de acordo en que Peng ''et al.'' observaran polinización cruzada, pero indicaron que algúns dos seus propios datos, como dobres reversións de ambos os xenes mutantes á forma normal, non podían explicarse por polinización cruzada.<ref>{{Cita publicación periódica| author=Lolle S. J., et al. | title=Increased outcrossing in hothead mutants (Reply)| journal=Nature| doi= 10.1038/nature05252 | volume=443 | pages=E8–E9 | pmid=<!--none--> | year = 2006| issue=7110}}</ref> === Interaccións planta-patóxeno === Ten grande importancia comprender o modo como as plantas adquiren resistencia para protexer a produción de alimentos no mundo, e a industria agrícola. Desenvolvéronse moitos sistemas modelo para comprender mellor as interaccións entre plantas e [[bacteria]]s, [[fungo (bioloxía)|fungos]], [[oomiceto]]s, [[virus]] e [[nematodo]]s [[patóxeno]]s. ''Arabidopsis thaliana'' foi utilizada con éxito no estudo da [[patoloxía de plantas]], é dicir, a interacción entre as plantas e patóxenos causantes de doenzas. {| class="wikitable" |- ! Tipo de patóxeno !! Exemplo en ''Arabidopsis thaliana'' |- | '''Bacterias''' || ''[[Pseudomonas syringae]]'', [[Xanthomonas campestris pv. campestris|''Xanthomonas campestris'']] |- | '''Fungos''' || ''[[Colletotrichum destructivum]]'', ''[[Botrytis cinerea]]'', ''[[Golovinomyces orontii]]'' |- | '''Oomicetos''' || ''[[Hyaloperonospora arabidopsidis]]'' |- | '''Virus''' || [[Virus do mosaico da coliflor]] (CaMV), [[virus do mosaico do tabaco]] (TMV) |- | '''Nematodos''' || [[Meloidogyne|''Meloidogyne incognita'']], [[Heterodera|''Heterodera schachtii'']] |} O uso de arabidopsis levou a facer grandes avances no coñecemento do modo en que as plantas menifestan resistencia a enfermidades. A razón de que moitas plantas sexan resistentes á maioría dos patóxenos é por medio de resistencia de ''non hóspede'', é dicir, non todos os patóxenos infectan todas as plantas. Un exemplo no que arabidopsis foi utilizada para determinar os xenes responsables deste tipo de resistencia é o patóxeno ''[[Blumeria graminis]]'', axente causal dun mildiu pulverulanto das herbas. Desenvolvéronse mutantes de arabidopsis utilizando o mutáxeno [[etil metanosulfonato]] e examináronse para determinar en que mutantes se incrementara a infección por ''B. graminis''.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Collins|first=NC|autor2=Thordal-Christensen H, Lipka V, Bau S, Kombrink E, Qiu JL, Hückelhoven R, Stein M, Freialdenhoven A, Somerville SC, Schulze-Lefert P|title=SNARE-protein-mediated disease resistance at the plant cell wall|url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2003-10-30_425_6961/page/973|journal=Nature|date=30 Oct 2003|volume=425|pages=973–7|doi=10.1038/nature02076|pmid=14586469|issue=6961}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|last=Lipka|first=V|autor2=Dittgen J, Bednarek P, Bhat R, Wiermer M, Stein M, Landtag J, Brandt W, Rosahl S, Scheel D, Llorente F, Molina A, Parker J, Somerville S, Schulze-Lefert P|title=Pre- and postinvasion defenses both contribute to nonhost resistance in Arabidopsis|journal=Science|date=18 November 2005|volume=310|issue=5751|pages=1180–3|doi=10.1126/science.1119409|pmid=16293760}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|last=Stein|first=M|autor2=Dittgen J, Sánchez-Rodríguez C, Hou BH, Molina A, Schulze-Lefert P, Lipka V, Somerville S.|title=Arabidopsis PEN3/PDR8, an ATP Binding Cassette Transporter, Contributes to Nonhost Resistance to Inappropriate Pathogens That Enter by Direct Penetration|journal=Plant Cell|date=18 March 2006|volume=3|pages=731–46|doi=10.1105/tpc.105.038372|pmid=16473969|issue=3|pmc=1383646}}</ref> Os mutantes con maiores taxas de infección denomínanse mutantes PEN debido á capacidade de ''B. graminis'' de penetrar en arabidopsis para comezar o proceso da enfermidade. Os xenes PEN foron despois mapados para identificar os xenes responsables deste tipo de resistencia a ''B. graminis''. [[Ficheiro:ArabidopsisPlantPathology.jpg|miniatura|450px|'''Compoñentes do recoñecemento de patóxenos en ''Arabidopsis thaliana'' '''<br/>Esquema da inmunidade activada por PAPM, especificamente o recoñecemento da flaxelina por FLS2 (arriba á esquerda). Inmunidade activada por efector mostrada polo recoñecemento de avrRpt2 por RPS2 a través de RIN4 (arriba á dereita). Visión microscópica da deposición de [[calosa]] nunha folla de ''A. thaliana'' (abaixo á esquerda). Un exemplo de resposta non hipersensible (HR) (arriba), e HR en follas de ''A. thaliana'' (abaixo á dereita).]] Xeralmente, cando unha planta se expón a un patóxeno, ou a un microbio [[comensalismo|non patóxeno]], hai unha resposta inicial, coñecida como inmunidade activada por PAMP (PTI, ''PAPMP-triggered immunity''), porque a planta detecta motivos conservados coñecidos como [[[[padrón molecular asociado a patóxenos|padróns moleculares asociados a patóxenos]] (PAMPs).<ref>{{Cita publicación periódica|last=Knepper|first=Caleb|autor2=Day, Brad|title=From Perception to Activation: The Molecular-Genetic and Biochemical Landscape of Disease Resistance Signaling in Plants|journal=The Arabidopsis Book|date=March 2010|pages=1–17|doi=10.1199/tab.0124|url=http://www.bioone.org/doi/abs/10.1043/tab.00124}}</ref> Estes PAMPs detéctanse por medio de receptores especializados do hóspede chamados [[receptores de recoñecemento de patrón]] (PRRs) da superficie da célula da planta. O PRR mellor caracterizado en ''A. thaliana'' é o FLS2 (''Flagellin-Sensing2''), que recoñece a [[flaxelina]] bacteriana,<ref>{{Cita publicación periódica|last=Gomez-Gomez|first=L|autor2=Felix G, Boller T|title=A single locus determines sensitivity to bacterial flagellin in Arabidopsis thaliana|url=https://archive.org/details/sim_plant-journal_1999-05_18_3/page/277|journal=Plant J|date=18 May 1999|volume=3|pages=277–84|doi=10.1046/j.1365-313X.1999.00451.x|pmid=10377993|issue=3}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|last=Gomez-Gomez|first=L|autor2=Boller T|title=FLS2: an LRR receptor-like kinase involved in the perception of the bacterial elicitor flagellin in Arabidopsis|journal=Mol Cell|date=5 June 2000|volume=5|pages=1003–11|doi=10.1016/S1097-2765(00)80265-8|pmid=10911994|issue=6}}</ref> compoñente do [[flaxelo#Flaxelo bacteriano|flaxelo]], [[orgánulo]] especializado utilizado polos microorganismos para a súa motilidade, e tamén o [[ligando]] flg22, [[peptido]] que comprende a zona de 22 aminoácidos recoñecida por FLS2. O descubrimento de FLS2 foi facilitado pola identificación dun ecotipo ''A. thaliana'', Ws-0, que non podía detectar a flg22, que levou á identificación do xene codificante FLS2. Un segundo PRR é o receptor EF-Tu (EFR), identificado en ''A. thaliana'', que recoñece a proteína bacteriana [[EF-Tu]], que é o factor de elongación procariótico utilizado na [[síntese proteica]], e o ligando elf18 utilizado no laboratorio.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Zipfel|first=C|autor2=Kunze G, Chinchilla D, Caniard A, Jones JD, Boller T, Felix G|title=Perception of the bacterial PAMP EF-Tu by the receptor EFR restricts Agrobacterium-mediated transformation|journal=Cell|date=19 May 2006|volume=4|pages=749–60|doi=10.1016/j.cell.2006.03.037|pmid=16713565|issue=4}}</ref> Utilizando a transformación mediada por ''[[Agrobacterium]]'', unha técnica que aproveita o proceso natural polo cal ''Agrobacterium'' transfire xenes nas súas plantas hóspede, provocábase a transformación co xene EFR en ''[[Nicotiana benthamiana]]'', unha planta de tabaco que normalmente non recoñece a EF-Tu, o que permitía o recoñecemento do EF-Tu bacteriano,<ref>{{Cita publicación periódica|last=Lacombe|first=S|autor2=Rougon-Cardoso A, Sherwood E, Peeters N, Dahlbeck D, van Esse HP, Smoker M, Rallapalli G, Thomma BP, Staskawicz B, Jones JD, Zipfel C|title=Interfamily transfer of a plant pattern-recognition receptor confers broad-spectrum bacterial resistance|journal=Nat Biotechnol|date=28 April 2010|volume=4|pages=365–9|doi=10.1038/nbt.1613|pmid=20231819|issue=4}},</ref> confirmando así ao EFR como receptor de EF-Tu. Tanto FLS2 coma EFR usan vías de [[transdución de sinais]] similares para iniciar a inmunidade activada por PAMP (ou PTI). ''A. thaliana'' utilizouse para diseccionar estas vías e comprender mellor a regulación das respostas inmunitarias, principalmente a fervenza da [[proteína quinase activada por mitóxeno]] (quinase MAP). As respostas ''[[Direccionalidade (bioloxía molecular)#Augas arriba e augas abaixo|augas abaixo]]'' da inmunidade activada por PAMP inclúen a deposición de [[calosa]], a [[explosión oxidativa]], e a [[transcrición (xenética)|transcrición]] de xenes relacionados coa defensa.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Zhang|first=J|autor2=Zhou JM|title=Plant immunity triggered by microbial molecular signatures|journal=Mol Plant|date=3 September 2010|volume=3|pages=783–93|doi=10.1093/mp/ssq035|pmid=20713980|issue=5}}</ref> A inmunidade activada por PAMP pode combater patóxenos dunha maneira non específica. Unha resposta máis forte e específica en plantas é a da inmunidade activada por efector (ETI, ''effector-triggered immunity''). Esta inmunidade depende do recoñecemento de efectores do patóxeno (proteínas [[secreción|segregadas]] polo patóxeno que alteran as funcións do hóspede) polos [[xene R|xenes R]] de resistencia das plantas, a miúdo descritos como [[relación xen-para-xene|relacións xene-para-xene]]. Este recoñecemento pode ocorrer directamente ou indirectamente por medio dunha proteína gardiá segundo unha hipótese coñecida como hipótese da gardiá. O primeiro xene R clonado en ''A. thaliana'' foi o RPS2 (resistencia a ''Pseudomonas syringe'' 2), que é responsable do recoñecemento do efector avrRpt2.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Kunkel|first=BN|autor2=Bent AF, Dahlbeck D, Innes RW, Staskawicz BJ.|title=RPS2, an Arabidopsis disease resistance locus specifying recognition of Pseudomonas syringae strains expressing the avirulence gene avrRpt2|journal=Plant Cell|date=5 August 1993|volume=5|pages=865–75|doi=10.1105/tpc.5.8.865|pmid=8400869|issue=8|pmc=160322}}</ref> O efector bacteriano avrRpt2 introdúcese en ''A. thaliana'' por medio do [[sistema de secreción de tipo III]] de ''Pseudomonas syringae pv tomate'' cepa DC3000. O recoñecemento de avrRpt2 polo RPS2 ocorre por medio da proteína gardiá RIN4. O recoñecemento dun efector do patóxeno orixina unha forte resposta inmunitaria coñecida como [[resposta hipersensitiva]], na cal as células da planta infectada sofren unha morte celular para impedir o espallamento do patóxeno.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Axtell|first=MJ,|autor2=Staskawicz BJ|title=Initiation of RPS2-specified disease resistance in Arabidopsis is coupled to the AvrRpt2-directed elimination of RIN4|journal=Cell|date=7 February 2003|volume=3|pages=369–77|doi=10.1016/S0092-8674(03)00036-9|pmid=12581526|issue=3}}</ref> A [[resistencia adquirida sistémica]] (SAR) é outro exemplo de resistencia que se comprendeu mellor nas plantas grazas ás investigacións feitas en ''A. thaliana''. O benzotiadiazol (BTH), que é un análogo do [[ácido salicílico]], utilizouse historicamente como un composto [[antifúnxico]] en plantas agrícolas. O BTH, e tamén o ácido salicílico, inducen a resistencia adquirida sistémica nas plantas. A iniciación desta vía de resistencia demostrouse primeiro en ''A. thaliana'', na cal o incremento dos niveis de ácido salicílico son recoñecidos polo nonexpresador 1 dos xenes PR (NPR1)<ref>{{Cita publicación periódica|last=Cao|first=H|autor2=Bowling SA, Gordon AS, Dong X.|title=Characterization of an Arabidopsis Mutant That Is Nonresponsive to Inducers of Systemic Acquired Resistance|journal=Plant Cell|date=6 November 1994|volume=11|pages=1583–1592|doi=10.1105/tpc.6.11.1583|pmid=12244227|issue=11|pmc=160545}}</ref> debido aos cambios de [[pH]] no [[citosol]], o que orixina a [[redución]] de NPR1. O NPR1, que xeralmente está en estado oligomérico (varias unidades), faise monomérico (unha unidade) despois da redución.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Mou|first=Z|autor2=Fan W, Dong X.|title=Inducers of plant systemic acquired resistance regulate NPR1 function through redox changes|journal=Cell|date=27 June 2003|volume=7|pages=935–44|doi=10.1016/S0092-8674(03)00429-X|pmid=12837250|issue=7}}</ref> Cando o NPR1 se fai monomérico, translócase ao núcleo, onde interacciona con moitos [[factor de transcrición|factores de transcrición]] TGA, e pode inducir a xenes relacionados co patóxeno como PR1.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Johnson|first=C|autor2=Boden E, Arias J.|title=Salicylic Acid and NPR1 Induce the Recruitment of trans-Activating TGA Factors to a Defense Gene Promoter in Arabidopsis|journal=Plant Cell|date=15 August 2003|volume=8|pages=1846–58|doi=10.1105/tpc.012211|pmid=12897257|issue=8|pmc=167174}}</ref> === Reprodución multixeneracional === Estanse realizando investigacións sobre arabidopsis na [[Estación Espacial Internacional]] pola [[Axencia Europea do Espazo]]. Os obxectivos son estudar o crecemento e reprodución das plantas en varias xeracións de semente a semente en [[microgravidade]]. == ''Arabidopsis thaliana'' en dispositivos microfluídos == Nos dispositivos chamados planta-nun-chip (''plant-on-chip'') poden cultivarse tecidos de ''Arabidopsis thaliana'' en condicións semi in vitro.<ref>{{Cita publicación periódica |author= AK Yetisen, L Jiang, J R Cooper, Y Qin, R Palanivelu and Y Zohar |title=A microsystem-based assay for studying pollen tube guidance in plant reproduction. |journal= J. Micromech. Microeng. |volume=25 |issue= |pages= |date=May 2011 |pmid= |doi= |url=http://iopscience.iop.org/0960-1317/21/5/054018}}</ref> Espérase que os dispositivos planta-nun-chip xoguen un importante papel na comprensión do guiado do tubo polínico e no mecanismo da [[reprodución sexual]] en ''Arabidopsis thaliana''. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === {{commons|Arabidopsis thaliana}} * [http://www.arabidopsis.info The European Arabidopsis Stock Centre] * [http://www.arabidopsis.org/ The Arabidopsis Information Resource (TAIR)] * [https://web.archive.org/web/20090925075140/http://www.aspb.org/publications/arabidopsis/ The Arabidopsis Book - libro electrónico] * [http://signal.salk.edu/index.html Salk Institute Genomic Analysis Laboratory] * [http://www.genomenewsnetwork.org/articles/04_00/what_makes_plants.shtml What Makes Plants Grow? The Arabidopsis genome knows] Artigo destacado en Genome News Network * [http://www.nasa.gov/mission_pages/station/science/experiments/Multigen.html Multigen en NASA.gov]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100702151736/http://www.nasa.gov/mission_pages/station/science/experiments/Multigen.html |date=02 de xullo de 2010 }} * [http://pax-db.org/#!species/3702 Abundancia de proteínas en A. thaliana] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Arabidopsis]] [[Categoría:Organismos modelo]] [[Categoría:Plantas descritas en 1753]] so4t8r5ezotkyobsihedapz489cn1a6 0 272586 6147507 6096412 2022-08-01T13:57:37Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} [[Ficheiro:Konkurs drużynowy mężczyzn na skoczni K-120 - Aleksiej Romaszow.jpg|miniatura|300px|Saltador de esquí durante o voo.]] O '''salto de esquí''' é un [[deporte olímpico]] de inverno creado en [[Noruega]] a principios do [[século XIX]]. Espallouse por Europa e América do Norte a principios do [[século XX]] principalmente por medio de [[Sondre Norheim]], considerado o pioneiro do esquí moderno.<ref name="history"/><ref name="historiaCOI" /> As pistas de salto están clasificadas segundo a distancia que os esquiadores percorren no aire, e ten especificacións sobre a área de saída, a curvatura e a zona de salto. Cada salto é avaliado de acordo coa distancia e o estilo de execución. A puntuación da distancia está en relación ao ''K-point'', liña trazada na área de aterraxe, algúns metros antes do final do outeiro, e que serve como referencia para os saltos. A puntuación de cada xuíz que avalía o estilo pode acadar un máximo de 20 puntos, sendo descontados puntos en caso de erros, imprecisións ou imperfeccións no salto, no voo ou na aterraxe.<ref name=regras /> A técnica dos saltos evolucionou co transcurso dos anos, pasando de saltos cos esquís paralelos, o corpo curvado cara adiante ata os cadrís e os brazos estendidos cara a fronte (técnica Kongsberger, a primeira largamente utilizada), ata os saltos cos esquís en forma de V, o corpo enteiramente curvado cara adiante e os brazos estendidos cara atrás, xunto ao [[cóccix]] (estilo V, a técnica empregada maioritaramente dende comezos da década de 1990).<ref name=tecnica /> Deporte maioritariamente masculino durante varias décadas, o salto de esquí comezou a ter gran participación feminina na década de 1990, mais a primeira competición oficial recoñecida pola Federación Internacional de Esquí non tivo lugar ata [[1998]] en [[Suíza]]. Os eventos femininos foron incluídos no [[Campionato do Mundo de Esquí Nórdico]] de [[2009]] e na [[Copa do Mundo de salto de esquí|Copa do Mundo]] en [[2011]]. Logo dun intento frustrado de incluílo nos [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2010]], as mulleres participaron por primeira vez nos [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2014]] celebrados en [[Sochi]] ([[Rusia]]).<ref name="marca" /> Ademais dos [[Xogos Olímpicos de Inverno]], o Campionato do Mundo e a Copa do Mundo, as principais competicións de salto de esquí son o [[Torneo dos Catro Trampolíns]], o [[Holmenkollbakken|Holmenkollen Ski Festival]] e o [[Campionato do Mundo de Voo de Esquí]]. O récord de distancia, rexistrousenun salto do saltador esloveno [[Peter Prevc]], que saltou 250,0 m en [[2015]], superando o récrod de 246,5 m do noruegués [[Johan Remen Evensen]], que databa de [[2011]].<ref name=skokinarciarskie.pl /> == Historia == [[Ficheiro:Holmenkollbakken 1892 OB.F14463a.jpg|miniatura|250px|Primeira edición do Holmenkollen Ski Festival, en [[1892]].]] Así como a maioría das modalidades de [[esquí nórdico]], o salto de esquí naceu en [[Noruega]] no [[século XIX]]. Aínda que hai rexistros de saltos dende finais do [[século XVIII]], Ole Rye é considerado o primeiro saltador da historia, ao acadar unha distancia de 9,5 m en [[1808]]. Atribuíuse ao noruegués [[Sondre Norheim]] o título de "pai" do deporte moderno ao vencer na primeira competición con premios nun evento que tivo lugar en [[1866]] na cidade norueguesa de [[Høydalsmo]]. As primeiras competicións tiveran lugar algúns anos antes, tamén en Noruega.<ref name="history">{{cita web|url=http://www.skijumping-info.com/info-section/the-history.html|título=The History of Ski Jumping|autor=Ski Jumping Info|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141202002749/http://www.skijumping-info.com/info-section/the-history.html|dataarquivo=02 de decembro de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref name="historiaCOI">{{cita web|url=http://www.olympic.org/ski-jumping-equipment-and-history?tab=history|título=Ski Jumping History|autor=Comité Olímpico Internacional|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref name="ABChistory">{{cita web|url=http://www.abc-of-skiing.com/ski-jumping/history.asp|título=Ski Jumping - History|autor=ABC of Skiing|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160322055154/http://www.abc-of-skiing.com/ski-jumping/history.asp|dataarquivo=22 de marzo de 2016|urlmorta=yes}}</ref> O primeiro concurso do que se ten constancia celebrouse en [[Trysil]] (Noruega) o [[22 de xaneiro]] de [[1862]]; nesta primeira competición os xuíces xa outorgaron puntos por estilo ("elegancia e suavidade"), e nela os participantes tiveron que realizar tres saltos sen caer e as regras foron acordadas de antemán.<ref name=Saur>Saur, Lasse (1999): ''Norske ski – til glede og besvær.'' Research report, Høgskolen i Finnmark.</ref> A primeira gran competición de salto de esquí tivo lugar en [[1875]] no outeiro de Husebybakken. En 1890 a causa das malas condicións da neve e á falta de estruturas para acomodar o público crecente, o evento tivo que ser posposto, e finalmente foi trasladado en 1892 ó outeiro de [[Holmenkollbakken]], converténdose co paso dos anos nun dos principais campionatos do mundo, manténdose ata hoxe.<ref name="history"/> A finais do século XIX, Sondie Nordheim e o tamén esquiador Karl Hovelsen emigraron aos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] e comezaron a desenvolver o esquí neste país. Ao mesmo tempo, comezaron a aparecer os primeiros clubs de esquí en [[Alemaña]]. En [[1924]], o salto formou parte do programa da [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1924|primeira edición dos Xogos de Inverno]], en [[Chamonix]] ([[Francia]]), e foi disputado en todas as edicións posteriores.<ref name="history"/> [[Ficheiro:Carina Vogt 2013.JPG|miniatura|esquerda|200px|[[Carina Vogt]], primeira campioa olímpica en categoría feminina.]] En [[1929]], adestradores noruegueses chegaron a [[Sapporo]] para adestrar a saltadores xaponeses.<ref name=Saur/> En [[1935]] foi fundada en [[Planica]] ([[Eslovenia]]) a primeira pista de ''ski flying'' (voo de esquí), como son chamadas as pistas que permiten voos máis longos. Nesta pista foi realizado o primeiro salto de máis de cen metros de distancia (polo [[Austria|austríaco]] [[Josef Bradl]] en [[1936]]) e o primeiro de máis de douscentos metros de distancia (polo [[Finlandia|finlandés]] [[Toni Nieminen]] en [[1994]]).<ref name="history"/><ref>{{cita web|url=http://www.skisprungschanzen.com/EN/Ski+Jumps/SLO-Slovenia/Planica/0475-Letalnica/|título=Planica Letalnica|autor=Ski Jumping Hill Archive|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> O primeiro [[Campionato do Mundo de Esquí Nórdico]] no que se realizaron probas en dúas pistas, normal e longa, foi o de [[1962]] en [[Zakopane]] ([[Polonia]]). Na tempada [[1990]]-[[1991|91]] as competicións foron divididas en cualificadora e final, o que permitiu o aumento no número de participantes nos eventos.<ref name="history"/> Aínda que o salto de esquí está dentro do programa dos Xogos Olímpicos de Inverno dende 1924, a pista normal non foi incluída ata os [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1964|IX Xogos Olímpicos de Inverno]], celebrados na localidade austríaca de [[Innsbruck]] en [[1964]]. Posteriormente, en [[1988]] incluíuse a proba por equipos como terceira proba da modalidade.<ref name="historiaCOI"/> Porén, non foi ata os [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2014|XXII Xogos Olímpicos de Inverno]], celebrados na cidade [[Rusia|rusa]] de [[Sochi]] en [[2014]], cando se introduciu a competición feminina no programa olímpico; na final, celebrada o [[11 de febreiro]] de 2014, a alemá [[Carina Vogt]] proclamouse a primeira campioa olímpica de salto de esquí en categoría feminina.<ref name="marca">{{Cita web|url=http://www.marca.com/2014/02/11/mas_deportes/jjoo_invierno/1392147070.html?a=0c0b3388179f68ff7463e6f18acde54a&t=1392889132 |título=Carina Vogt, primera mujer campeona olímpica de saltos|autor=Marca.com|dataacceso=20 de febreiro de 2014|lingua=castelán}}</ref> == Regras == === Pista === [[Ficheiro:Ski jumping hill profile.svg|miniatura|300px|Modelo dunha pista de salto de esquí. ''A-B = área de saída; t = zona de salto; HS = distancia total da rampla; P-L = área de aterraxe; K = K-point''.]] [[Ficheiro:Ski jumping hills, Whistler 2.jpg|miniatura|300px|Pistas do [[Parque Olímpico de Whistler]], que acolleu o salto de esquí nos [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2010]].]] As pistas de salto de esquí están compostas pola rampla (construída) e polo outeiro (construído ou natural), e están clasificadas de acordo coa distancia que os esquiadores percorren no aire, entre a saída da rampla e a aterraxe. Cada pista posúe un ''K-point'', unha especie de "obxectivo" que os saltadores deben acadar e que é un pouco máis curto que o fin do outeiro. As medidas de cada clase de pista son as seguintes:<ref name=regras>{{cita web|url=http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/Skijumping/03/19/96/ICR_JP_2012_Final_English.pdf|título=Ski Jumping Rules|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131106060925/http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/Skijumping/03/19/96/ICR_JP_2012_Final_English.pdf|dataarquivo=06 de novembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> <center> {|class=wikitable style="background:Aquamarine; margin: 1em 1em 1em 1em;" |- !Tipo de pista !! Distancia !! ''K-point'' |- |Pista curta || ata 49 m || ata 44 m |- |Pista media || 50 m a 84 m || 45 m a 74 m |- |Pista normal || 85 m a 109 m || 75 m a 99 m |- |Pista longa || máis de 110 m|| máis de 100 m |- |Voo de esquí || máis de 185 m || máis de 170 m |} </center> A estrutura da pista está composta por un [[plano inclinado]] que comprende os posibles puntos desde onde os saltadores toman impulso (a escolla do lugar exacto do inicio é realizada polos árbitros antes do inicio da competición), unha curva cuxo ángulo diminúe a medida que o punto final se aproxima, e a zona de salto, outro plano inclinado. O outeiro comeza debaixo da zona de salto e esténdese ata a área de aterraxe, na que está situado o ''K-point''.<ref name=regras/> A área de saída debe ter os lugares de partida separados por unha distancia de 40&nbsp;cm e estar deseñada de xeito que propicie a máxima velocidade posible de engalaxe. A área de aterraxe debe estar cuberta de neve, non pode ter ningún obstáculo e os laterais deben estar protexidos por [[Gardacarril|gardacarrís]]. Os lugares de competición tamén deben ter unha torre na cal os cinco xuíces se sitúen en cabinas individuais, para avaliar os saltos sen a interferencia dos outros xuíces, e unha plataforma para os adestradores.<ref name=regras/> === Arbitraxe === A coordinación das competicións de salto de esquí é realizada polo Comité de Competición, composto polo Xefe de Competición (que xestiona o evento), o Secretario (responsable de entregar aos xuíces a documentación do evento, como listas de partida e resultados, e de atender as protestas dos competidores), o Xefe de Pista (que prepara a pista sobre a cal os esquiadores saltan), o Medidor Oficial (responsable de situar os marcadores de distancia na pista e medir a súa medida total), o Xefe de Cálculos (que contabiliza a puntuación de cada salto), o Xefe de Seguridade (que controla a entrada e saída de persoas na área de competición), o Xefe de Instalacións Técnicas (responsable do funcionamento dos equipamentos de medición electrónica de distancia, de arrefriamento da pista, de comunicación etc), o Xefe de Equipamentos (que distribúe os equipamentos para os demais membros do comité) e o Xefe de Primeiros Auxilios (que coordina a atención e o rescate de calquera persoa que o precise, incluídos os espectadores).<ref name=regras/> === Competición === [[Ficheiro:SFC Vikersund 2012 Roman Koudelka friday.jpg|miniatura|300px|Fase de voo.]] Durante o descenso, o saltador non pode empregar bastóns ou calquera tipo de asistencia, mesmo externas (como un empurrón na saída). O salto só é autorizado cando toda a área de competición (pista, outeiro e área de aterraxe) están libres. Un semáforo (de dúas ou tres fases) e un reloxo próximos á barra de saída indican a actitude a ser tomada polo saltador. Os eventos máis importantes, como os [[Xogos Olímpicos de Inverno]] e os [[Campionato do Mundo de Esquí Nórdico|Campionatos do Mundo]], posúen semáforos de tres fases; na fase vermella o sinal está acompañado dun reloxo de conta regresiva e durante todo este tempo o atleta deberá ficar no lateral da pista; na fase amarela o cronómetro segue en conta progresiva e o atleta terá de 10 a 45 segundos (segundo decidan os xuíces) para colocarse na barra; e na fase verde, que dura dez segundos, o saltador deberá obrigatoriamente saír da barra nese tempo.<ref name=regras/> Cada salto é puntuado de acordo coa distancia percorrida e o estilo executado. Na avaliación do estilo, os xuíces deben ter en conta todos os movementos do saltador, desde a engalaxe ata a aterraxe, considerando os aspectos de precisión, perfección, estabilidade e impresión xeral. Son avaliadas a utilización da eficiencia [[aerodinámica]] do corpo e do esquí, a postura dos brazos, pernas e esquís durante o voo, a sucesión de movementos durante a aterraxe e a posición durante a desaceleración. Cada nota pode chegar a un máximo de vinte puntos.<ref name=regras/> [[Ficheiro:Konkurs drużynowy mężczyzn na skoczni K-120 - Jakub Janda (3).jpg|miniatura|esquerda|285px|Preparación para a aterraxe na posición [[Telemark (esquí)|Telemark]].]] As tres fases do salto (voo, aterraxe e desaceleración) son avaliadas do seguinte xeito: na fase de voo, os saltadores deben facer un movemento agresivo de engalaxe, asumir a posición ideal de voo de forma rápida e suave e iniciar a preparación para a aterraxe no momento axeitado. A dedución máxima de puntos para esta parte é de cinco. Na aterraxe, o saltador debe verticalizar o corpo, posicionar os brazos cara adiante ou arriba, deixar os esquís paralelos, posicionar unha perna fronte a outra e dobrar os xeonllos, de xeito que consiga unha aterraxe suave e equilibrada. A perna de detrás debe estar aínda máis flexionada que a de diante (esta posición é chamada de [[Telemark (esquí)|Telemark]], e o saltador que non a execute pode perder dous puntos do total de cinco que se poden dar nesta parte). Na desaceleración, o saltador debe manter a posición Telemark durante 10 ou 15 metros e enseguida retornar á postura vertical, de xeito suave e relaxado cos esquís paralelos (nesta parte poden outorgarse un máximo de sete puntos).<ref name=regras/> [[Ficheiro:HS106 K95 Jumping Hill.jpg|miniatura|300px|Pista de Predazzo ([[Italia]]), na que é posible percibir a área de aterraxe, o ''K-point'' e a liña que marca o fin da pista.]] Cada un dos cinco xuíces dá a súa nota, sendo rexeitadas a maior e a menor e sumadas as tres restantes, xerando a nota final de estilo.<ref name=regras/> A distancia do salto é calculada a partir do punto final da engalaxe ata o punto no que o primeiro pé do saltador toca o chan. Se o atleta cae na aterraxe, o punto considerado é aquel no que calquera parte do seu corpo toca o chan. Ao longo da pista deben estar situados fiscais responsables de indicar a distancia do salto. Aquel en cuxo campo visual ocorra a aterraxe deberá marcar a distancia cunha precisión de medio metro, colocando a súa man próxima á marca no lateral da pista que indique a distancia. Os medios metros son sinalados cun brazo erguido. Os equipamentos electrónicos para a medición da distancia están permitidos, mais a presenza de fiscais sempre é obrigatoria.<ref name=regras/> A puntuación da distancia é atribuída en relación ao ''K-point''. Os saltadores que conseguen exactamente esa marca reciben 60 puntos. Para cada metro máis ou menos, é sumada ou restada, respectivamente, unha cantidade de puntos determinada previamente e que varía de acordo coa posición do ''K-point''. Por exemplo, en pistas con ''K-point'' de 80 m a 99 m, cada metro equivale a dous puntos, isto é, un esquiador que salte 103 m nunha pista con ''K-point'' de 90 m recibe 86 puntos (103 - 90 = 13 x 2 = 26 + 60 = 86). Na mesma pista, un esquiador que salte 85,5 m recibe 51 puntos (85,5 - 90 = - 4,5 x 2 = - 9 + 60 = 51).<ref name=regras/> A puntuación final do salto é a suma das puntuacións do estilo e da distancia. Se esa suma resulta un número negativo (un salto extremadamente curto, por exemplo), será atribuída a puntuación cero ao saltador. Se dous ou máis atletas terminasen a competición coa mesma puntuación, declárase un empate e os atletas clasifícanse na mesma posición.<ref name=regras/> == Técnica == [[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 183-61623-0009, Harald Pfeffer.jpg|miniatura|300px|Técnica Kongsberger, a primeira largamente utilizada.]] Ata a década de 1920, o salto de esquí non tiña un estilo determinado. Os primeiros saltadores que desenvolveron unha técnica para mellorar os saltos foron [[Jacob Tullin Thams]] e [[Sigmund Ruud]]. A técnica ''Kongsberger'', que recibiu ese nome porque foi creada na cidade norueguesa de [[Kongsberg]], consistía en curvar a parte superior do [[tronco (anatomía)|tronco]] ata a altura do cadril e manter os brazos estendidos e os esquís paralelos. A distancia media dos saltos feitos nesa posición subiu de 45 m a máis de 100 m.<ref name=tecnica>{{cita web|url=http://www.sportkc.org/sportkc.aspx?pgID=1272|título=Ski Jumping Techniques|autor=Kansas City Sports Comission|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131202233556/http://www.sportkc.org/sportkc.aspx?pgID=1272|dataarquivo=02 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> Na década de 1950, o [[Suíza|suízo]] [[Andreas Daescher]] e o [[Alemaña|alemán]] [[Erich Windisch]] modificaron a técnica Kongsberger e colocaron os brazos para atrás, acompañando a extensión do tronco. Bautizada cos sobrenomes dos dous atletas, a técnica serviu de modelo para o deporte ata a década de 1970, cando o alemán [[Jochen Danneberg]] introduciu unha nova forma de descender a pista ata a engalaxe. En lugar de manter os brazos estendidos por diante do corpo, Danneberg colocou os brazos para atrás, aumentando así a súa eficiencia [[aerodinámica]].<ref name=tecnica/> [[Ficheiro:Simon Ammann World Cup Ski flying Vikersund 2011.jpg|miniatura|esquerda|300px|O suízo [[Simon Ammann]] executando un salto no Estilo V.]] A última gran revolución no salto de esquí foi feita polo [[Suecia|sueco]] [[Jan Boklov]], que creou en [[1985]] o Estilo V, no cal os esquís, durante o voo, non fican paralelos, senón formando un ángulo, como na letra V. A técnica xurdiu por accidente, cando Boklov errou a engalaxe e, mesmo así, fixo o mellor salto da súa vida. Repetiu o "erro" e conseguiu o mesmo bo resultado. Daquela o sueco mellorou a nova técnica ata gañar a Copa do Mundo de 1989. Inicialmente ridiculizado, o Estilo V mostrouse máis efectivo, aumentando a distancia media dos saltos en cerca dun 10%. Mesmo así, saltadores máis experimentados resistíronse a empregalo, o que abriu espazo nas competicións para novos saltadores audaces. Un deles, o [[Finlandia|finlandés]] [[Toni Nieminen]], conquistou aos 16 anos de idade o ouro na pista longa individual e por equipos e o bronce na pista normal dos [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1992]], cando a técnica aínda comezaba a popularizarse e o seu dominio representaba unha enorme vantaxe (de feito, todos os gañadores de medallas desa edición usaron o Estilo V). Mesmo castigada polos xuíces nos primeiros anos de uso, a distancia maior compensaba a perda de puntos e a técnica pasou a ser a máis empregada.<ref name="historiaCOI"/><ref name=tecnica/><ref>{{cita web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-02-10/sports/9201130366_1_toni-nieminen-ernst-vettori-skis|título=Ski Jumpers Have Discovered 'V' Is For Victory|autor=Chicago Tribune|dataacceso=10 de febreiro de 2014|data=10 de febreiro de 1992|lingua=inglés|data-arquivo=02 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131202234612/http://articles.chicagotribune.com/1992-02-10/sports/9201130366_1_toni-nieminen-ernst-vettori-skis|url-morta=yes}}</ref><ref>{{cita web|url=http://sportsillustrated.cnn.com/vault/article/magazine/MAG1148162/3/index.htm|título=Flight Of The Finns|autor=Sports Illustrated|dataacceso=10 de febreiro de 2014|data=7 de febreiro de 1994|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131202233838/http://sportsillustrated.cnn.com/vault/article/magazine/MAG1148162/3/index.htm|dataarquivo=02 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> O aumento da importancia da aerodinámica na práctica do atleta fixo que moitos saltadores forzasen a perda de peso corporal para aumentar a distancia dos seus saltos. Algúns chegaron a desenvolver casos de [[Anorexia nerviosa|anorexia]] e [[Bulimia nerviosa|bulimia]]. Para evitalo, a Federación Internacional estabeleceu en [[2004]] unha relación entre peso e altura do atleta e tamaño dos esquís, co fin de compensar a ganancia de aerodinámica causada por un factor como a perda de peso provocada artificialmente.<ref>{{cita web|url=http://www.nytimes.com/2010/02/12/sports/olympics/12skijump.html?_r=0|título=Battle of Weight Versus Gain in Ski Jumping|autor=The New York Times|dataacceso=10 de febreiro de 2014|data=11 de febreiro de 2010|lingua=inglés}}</ref> == Equipamento == [[Ficheiro:SFC Vikersund 2012 Gregor Schlierenzauer sunday.jpg|miniatura|300px|[[Gregor Schlierenzauer]] executando un salto. Na foto pódese observar todo o equipamento utilizado polos saltadores.]] Os esquís empregados no salto son fabricados especialmente para este deporte e non poden superar o 145% da altura do atleta. Porén, o saltador debe ter un [[índice de masa corporal]] mínimo de 21 para empregar esquís de lonxitude máxima, unha medida para compensar ganancias de eficiencia aerodinámica conseguidas por atletas moi delgados. O ancho dos esquís varía entre 9,5 e 10,5 centímetros, e o peso do esquí en [[quilogramo]]s debe ter un valor igual á lonxitude en [[metro]]s.<ref name="equipFIS">{{cita web|url=http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/NordicCombined/04/30/53/Competitionequipment_1314_30.09.2013_clean_English-1_Neutral.pdf|título=Specifications for Competition Equipment and Commercial Markings|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140206180604/http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/NordicCombined/04/30/53/Competitionequipment_1314_30.09.2013_clean_English-1_Neutral.pdf|dataarquivo=06 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref name="life123">{{cita web|url=http://www.life123.com/sports/winter-sports/ski-jumping/the-art-of-ski-jumping.shtml|título=The Art of Ski Jumping|autor=Life 123|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131202232409/http://www.life123.com/sports/winter-sports/ski-jumping/the-art-of-ski-jumping.shtml|dataarquivo=02 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> As botas están fabricadas con materiais flexibles, o que permite ao saltador inclinarse cara adiante durante o salto. As fixacións das botas nos esquís deben ser paralelas e estar situadas de xeito que como máximo o 57% da lonxitude do esquí estea por diante dos pés. Na rexión do [[calcañar]] hai unha corda que mantén a bota unida ao esquí ao mesmo tempo que permite o movemento desa parte do pé.<ref name="equipFIS"/> Mentres que algunhas modalidades de esquí permiten o uso de máis dun material na fabricación do traxe (un tecido máis reforzado en determinadas partes da roupa, por exemplo), no salto de esquí o traxe debe estar fabricado completamente do mesmo material, xeralmente microfibra, que debe ser elástico e aerodinámico, permitindo que pase o aire e que o saltador camiñe normalmente, non podendo ser moi apertado. Os saltadores tamén empregan cascos, anteollos de protección e luvas. Porén, o uso de bastóns está prohibido.<ref name="life123"/><ref>{{cita web|url=http://www.abc-of-skiing.com/ski-jumping/equipment.asp|título=Ski Jumping - Equipment|autor=ABC of Skiing|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131202222140/http://www.abc-of-skiing.com/ski-jumping/equipment.asp|dataarquivo=02 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|url=http://i.nbcolympics.com/ski-jumping/insidethissport/equipment/newsid=266518.html|título=Inside Ski Jumping|autor=NBC Olympics|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140226031337/http://i.nbcolympics.com/ski-jumping/insidethissport/equipment/newsid=266518.html|dataarquivo=26 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref> == Participación feminina == [[Ficheiro:Eva Ganster.jpg|miniatura|300px|Eva Ganster en [[2005]], primeira saltadora de esquí en entrar no Libro dos Récords.]] O salto de esquí foi durante moito tempo unha disciplina maioritariamente masculina, con poucas mulleres destacadas e sen ningunha competición feminina ata finais do [[século XX]]. A primeira muller en destacar na modalidade foi a duquesa-condesa Paula Lambert, que estabeleceu en [[1911]] un récord persoal de 22 metros. Esa marca, tamén récord mundial, foi superada en [[1926]] pola norueguesa [[Olga Balsted-Eggen]], que saltou 26 m. A súa compatriota [[Johanna Kolstad]] conseguiu o récord mundial ao ano seguinte e estabeleceu diversas marcas ata acadar 71,5 m en [[1937]].<ref name="femininoarq">{{cita web|url=http://www.skijumping-info.com/info-section/ladies-ski-jumping.html|título=Ladies' Ski Jumping|autor=Ski Jumping Info|dataacceso=10 de febreiro de 2014|data=7 de febreiro de 1994|lingua=inglés|data-arquivo=31 de agosto de 2013|url-arquivo=https://archive.today/20130831215812/http://www.skijumping-info.com/info-section/ladies-ski-jumping.html|url-morta=unfit}}</ref> Durante varias décadas non volveu sobresaír nesta modalidade ningunha muller, ata que en [[1976]] [[Anita Wold]] comezou a participar no [[Torneo dos Catro Trampolíns]] e estabeleceu o récord feminino en [[Sapporo]], con 97,5 m. A primeira muller que superou os cen metros foi a finlandesa [[Tiina Lehtola]], que alcanzou 110 m en [[1981]].<ref name="femininoarq"/> A principios da década de 1990, algunhas mulleres comezaron a ser incluídas na clasificación da [[Federación Internacional de Esquí]], mais a falta de saltadoras aínda era un problema para a realización de competicións femininas. A alemá [[Eva Ganster]] foi a primeira muller que saltou en pistas de voo de esquí e entrou no [[Libro Guinness dos Récords|Libro dos Récords]] en [[1997]] tras saltar 167 m na pista de Kulm ([[Austria]]). Na mesma pista, a austríaca [[Daniela Iraschko]] estabeleceu un novo récord en [[2003]] ao saltar 200 m, a maior distancia saltada por unha muller ata hoxe.<ref name="femininoarq"/><ref>{{cita web|url=http://www.skisprungschanzen.com/EN/Ski+Jumps/AUT-Austria/ST-Styria/Bad+Mitterndorf/0031-Tauplitz/|título=Bad Mitterndorf Tauplitz|autor=Ski Jumping Hill Archive|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160105050926/http://www.skisprungschanzen.com/EN/Ski+Jumps/AUT-Austria/ST-Styria/Bad+Mitterndorf/0031-Tauplitz|dataarquivo=05 de xaneiro de 2016|urlmorta=yes}}</ref> [[Ficheiro:WJC10 Sarah Hendrickson 159.JPG|miniatura|esquerda|300px|Sarah Hendrickson en [[2010]], primeira campioa da Copa do Mundo feminina.]] A primeira competición feminina recoñecida pola Federación Internacional tivo lugar en [[1998]] durante o Campionato do Mundo Júnior de [[Sankt Moritz]] (Suíza). Posteriormente realizáronse outros eventos, e a partir de [[2004]] as mulleres pasaron a disputar a Copa Continental, realizada en varias etapas en países europeos. O salto de esquí feminino foi engadido ao programa da [[Universiada de Inverno de 2005]] en [[Innsbruck]] (Austria), e pasou a formar parte do [[Campionato Mundial de Esquí Nórdico]] en [[2009]], na edición de [[Liberec]] ([[República Checa]]). Durante o verán de [[2007]] realizouse unha versión feminina do Torneo dos Catro Trampolíns, e en [[2011]] creouse a Copa do Mundo feminina, con periodicidade anual e disputada en varias etapas, tendo como primeira campioa a [[Estados Unidos|estadounidense]] [[Sarah Hendrickson]]. Para integrar cada vez a máis mulleres no universo do salto de esquí, introduciuse unha competición mixta no programa do [[Grand Prix de Salto de Esquí|Grand Prix de Verán]] en [[2012]].<ref name="femininoarq"/> Houbo un intento de incluír a competición feminina de salto de esquí no programa dos [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2010]] celebrados en [[Vancouver]] ([[Canadá]]), mais a petición foi rexeitada polo [[Comité Olímpico Internacional]] pola falta de competidoras de alto nivel. Nin sequera a batalla xudicial librada na [[Corte Suprema do Canadá]], na que o equipo feminino dos Estados Unidos acusaba ao COI de violar a [[Carta Canadense de Dereitos e Liberdades]] ao negar ás mulleres o dereito de participar na competición, fixo ao Comité cambiar de idea. A competición só foi incluída no programa olímpico en [[2011]], sendo disputada por primeira vez na edición de [[2014]], en [[Sochi]] ([[Rusia]]).<ref>{{cita web|url=http://www.cbc.ca/news/canada/british-columbia/female-ski-jumpers-lose-olympic-battle-1.799850|título=Female ski jumpers lose Olympic battle|autor=CBC|data=10 de xullo de 2009|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.nytimes.com/2011/04/07/sports/skiing/07skijumping.html?_r=0|título=After Long Fight for Inclusion, Women’s Ski Jumping Gains Olympic Status|autor=The New York Times|data=6 de abril de 2011|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> Finalmente, o [[11 de febreiro]] de [[2014]] tivo lugar a primeira final de salto de esquí en categoría feminina nuns Xogos Olímpicos, que rematou coa vitoria da alemá [[Carina Vogt]], que foi acompañada no podio pola austríaca [[Daniela Iraschko-Stolz]] (prata) e a [[Francia|francesa]] [[Coline Mattel]] (bronce).<ref name="marca"/> == Principais competicións == [[Ficheiro:New Holmenkollen ski jump.jpg|miniatura|300px|Nova pista de [[Holmenkollen]], construída para o Campionato do Mundo de [[2011]].]] * [[Salto de esquí nos Xogos Olímpicos|Xogos Olímpicos de Inverno]]: o salto de esquí está presente desde a primeira edición dos Xogos Olímpicos de Inverno. Se ben ata os [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1964]], celebrados na cidade austríaca de [[Innsbruck]], foi disputado nunha pista, nesa edición engadiuse a pista longa ao programa. Nas primeiras edicións o tamaño da pista non estaba estandarizado, variando entre os 61 m ([[1932]]) e os 80 m (en [[1936]] e [[1960]]). En [[1964]], coa inclusión da pista longa, os tamaños definíronse entre os 70 m e os 90 m, cambiando algunhas veces ao longo do tempo ata as medidas actuais de 95 m e 125 m, acompañando a evolución do deporte. A proba por equipos dispútase na pista longa e foi incluída en [[1988]], mentres que a feminina tivo lugar por primeira vez en [[2014]] en pista normal. A competición está dominada polos países [[Escandinavia|escandinavos]] como [[Noruega]] e [[Finlandia]], e [[Alpes|alpinos]], como [[Austria]]. Estes tres países conquistaron 74 das 123 medallas olímpicas disputadas entre [[1924]] e [[2010]].<ref>{{cita web|url=http://corporate.olympics.com.au/sports/ski-jumping|título=Ski Jumping|autor=Comité Olímpico Australiano|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131202231457/http://corporate.olympics.com.au/sports/ski-jumping|dataarquivo=02 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.skisprungschanzen.com/EN/Competitions/SJ+Ski+Jumping/OWG+Olympic%20Winter%20Games/|título=Competitions|autor=Ski Jumping Hill Archive|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.sports-reference.com/olympics/sports/SKJ/|título=Ski Jumping|autor=Sports Reference|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090106043151/http://www.sports-reference.com/olympics/sports/SKJ/|dataarquivo=06 de xaneiro de 2009|urlmorta=yes}}</ref> * [[Campionato do Mundo de Esquí Nórdico|Campionato do Mundo]]: comezou a ser disputado en [[1925]], e consiste en eventos de salto de esquí, [[esquí de fondo]] e [[combinada nórdica]]. A partir de [[1982]] pasou a contar con probas por equipos e en [[2009]] estreou a competición feminina. A edición de 2013, en [[Val di Fiemme]] ([[Italia]]), incluíu un evento de equipos mixtos.<ref>{{cita web|url=http://www.the-sports.org/ski-jumping-fis-nordic-world-ski-championships-presentation-medal-winners-s12-c0-b0-g77-t2435.html|título=FIS Nordic World Ski Championships : presentation and medal winners|autor=The Sports|dataacceso=10 de febreiro 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/global-links/all-fis-results.html?place_search=&seasoncode_search=all&sector_search=JP&date_search=&gender_search=&category_search=WSC&codex_search=&nation_search=&disciplinecode_search=&search=Search&limit=50&date_from=01|título=All FIS Results - Nordic World Ski Championships|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> * [[Copa do Mundo de salto de esquí|Copa do Mundo]]: realizada desde a tempada [[1979]]-[[1980|80]] ten lugar cada ano en varias etapas. Disputada maioritariamente en países europeos, tivo probas disputadas no [[Canadá]], nos [[Estados Unidos]] e no [[Xapón]], sendo este o único país asiático que acolle etapas. Na tempada [[2011]]-[[2012|12]] comezou a disputarse a categoría feminina, con algunhas etapas exclusivamente femininas e outras compartidas polos dous sexos.<ref>{{cita web|url=http://www.the-sports.org/ski-jumping-men-s-world-cup-presentation-medal-winners-s12-c0-b0-g77-t1105.html|título=Men's World Cup : presentation and medal winners|autor=The Sports|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.the-sports.org/ski-jumping-women-s-world-cup-presentation-medal-winners-s12-c0-b0-g77-t4291.html|título=Women's World Cup : presentation and medal winners|autor=The Sports|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/global-links/all-fis-results.html?place_search=&seasoncode_search=all&sector_search=JP&date_search=&gender_search=&category_search=WC&codex_search=&nation_search=&disciplinecode_search=&search=Search&limit=50&date_from=01|título=All FIS Results - Ski Jumping World Cup|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> [[Ficheiro:Joska Bodenmais Pokal Vierschanzentournee.jpg|miniatura|esquerda|175px|Copa entregada ao vencedor do Torneo dos Catro Trampolíns.]] * [[Torneo dos Catro Trampolíns]]: comezou a disputarse na Noitevella de [[1953]] na pista de [[Garmisch-Partenkirchen]] (Alemaña), e tamén ten etapas en [[Oberstdorf]], no mesmo país, e en [[Innsbruck]] e [[Bischofshofen]] (ambas en Austria). Rapidamente se converteu nun evento de gran popularidade, atraendo ata hoxe un gran número de espectadores e de renomeados saltadores. O alemán [[Sven Hannawald]] foi o único en vencer os catro eventos na mesma tempada, en [[2001]]-[[2002|02]]. Este torneo forma parte da Copa do Mundo.<ref>{{cita web|url=http://vierschanzentournee.com/de/specials/history|título=Die Geschichte der Vierschanzentournee|autor=Vierschanzentournee|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=alemán|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140208025633/http://vierschanzentournee.com/de/specials/history|dataarquivo=08 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref> * [[Holmenkollbakken|Holmenkollen Ski Festival]]: é a competición de salto de esquí máis antiga do mundo, disputada dende [[1892]] en Noruega. Nos últimos anos formou parte da Copa do Mundo, mais acolleu o Campionato do Mundo catro veces (a última en [[2011]]) e os [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1952]]. Localizada dentro dun complexo de deportes de inverno, a pista, que foi reconstruída e modernizada dezaoito veces, tamén acolle competicións da combinada nórdica.<ref>{{cita web|url=http://www.holmenkollen.com/Om-Holmenkollen/Holmenkollen-Hjertet-i-norsk-skihistorie#goto_341|título=Holmenkollen: Hjertet i norsk skihistorie|autor=Holmenkollen|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=noruegués}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.visitnorway.com/en/Where-to-go/East/Oslo/What-to-do-in-Oslo/Attractions-in-Oslo/Holmenkollen/|título=Holmenkollen Ski Jump|autor=Visitor Norway|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://jdsa.eu/hop/|título=Holmenkollen Ski Jump|autor=JDS|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> * [[Campionato Mundial de Voo de Esquí]]: realizado cada dous anos en pistas con ''K-point'' superior a 170 metros. A primeira edición tivo lugar en [[1972]] na pista de [[Planica]] ([[Eslovenia]]), a primeira pista de voo de esquí do mundo. Entre [[1973]] e [[1985]] organizouse nos anos impares, pasando a ser disputada nos anos pares en [[1986]].<ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/global-links/all-fis-results.html?place_search=&seasoncode_search=all&sector_search=JP&date_search=&gender_search=&category_search=SFWC&codex_search=&nation_search=&disciplinecode_search=&search=Search&limit=50&date_from=today|título=All FIS Results - Ski Ski-Flying World Championships|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> * [[Grand Prix de Salto de Esquí|Grand Prix de Verán]]: comezou a ser disputado en [[1994]] e realízase en pistas de plástico con ramplas cubertas de herba. Realízase en varias etapas, normalmente entre os meses de xullo e setembro.<ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/global-links/all-fis-results.html?place_search=&seasoncode_search=all&sector_search=JP&date_search=&gender_search=&category_search=GP&codex_search=&nation_search=&disciplinecode_search=&limit=1000&date_from=begin|título=All FIS Results - Ski Jumping Grand Prix|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> == Récords == [[Ficheiro:FIS Sommer Grand Prix 2014 - 20140809 - Peter Prevc 1.jpg|miniatura|300px|[[Peter Prevc]], autor do salto máis longo da historia.]] Desde o salto de Ole Rye en [[1808]] rexistráronse 97 récords mundiais nesta modalidade. O primeiro saltador non noruegués en bater o récord foi o estadounidense [[Henry Hall]], que saltou 61,9 m en [[1917]]. Desde a creación das pistas de voo de esquí en [[1934]], todos os récords se rexistraron neste tipo de pista. A pesar de que a maioría dos récords dende aquela foron rexistrados na pista eslovena de Planica, o salto máis longo da historia foi rexistrado en [[Vikersund]] (Noruega), polo saltador esloveno [[Peter Prevc]], que saltou 250,0 m en [[2015]], superando o récrod de 246,5 m do noruegués [[Johan Remen Evensen]], que databa de [[2011]].<ref name=skokinarciarskie.pl>{{cita web|url=http://www.skokinarciarskie.pl/rekordy-i-statystyki-lotow-narciarskich|título=Rekordy i statystyki: Loty narciarskie|autor=SkokiNarciarskie|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=polonés}}</ref><ref name="prevc">{{Cita novas|url=http://www.marca.com/2015/02/14/mas_deportes/nieve/1423934351.html |título=Prevc bate el récord del mundo para ganar en Vikersund |xornal=[[Marca (xornal)|MARCA]] |data=14 de febreiro de 2015 |dataacceso=15 de febreiro de 2015 |lingua=es}}</ref> A continuación algúns dos récords na historia do salto de esquí nas distintas competicións: {| class="wikitable" |- ! Categoría !! Saltador !! Récord |- | colspan="2" align="center" bgcolor="#FFFF99" | '''[[Salto de esquí nos Xogos Olímpicos|Xogos Olímpicos]]''' (1924–2010) | colspan="3" | |- | Vitorias individuais || {{CHEb}} [[Simon Ammann]] || 4 |- | Medallas totais (Individual + Equipo) || {{FINb}} [[Matti Nykänen]] || 5 |- | Vitorias por equipo || {{FIN}}<br/>{{DEU}}<br/>{{AUT}} || 2 |- | Medallas de equipo || {{AUT}} || 5 |- | Campión individual máis novo <small>(Albertville'92)</small> || {{FINb}} [[Toni Nieminen]] || 16 a, 261 d |- | Campión individual máis vello <small>(Lillehammer'94)</small> || {{DEUb}} [[Jens Weißflog]] || 29 a, 214 d |- | Máis presenzas nos Xogos Olímpicos || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 6 |- | colspan="2" align="center" bgcolor="#A4C639" | '''[[Campionato do Mundo de Esquí Nórdico]]''' (1925–2011) | colspan="3" | |- | Máis vitorias individuais || {{POLb}} [[Adam Małysz]] || 4 |- | Máis medallas individuais || {{POLb}} [[Adam Małysz]] || 6 |- | Medallas totais (Individual + Equipo) || {{FINb}} [[Janne Ahonen]]<br/>{{DEUb}} [[Martin Schmitt]] || 10 |- | Equipo con máis vitorias || {{AUT}} || 9 |- | Máis medallas de equipo || {{AUT}} || 15 |- | Campión individual máis novo <small>(Thunder Bay'95)</small> || {{NORb}} [[Tommy Ingebrigtsen]] || 17 a, 222 d |- | Campión individual máis vello <small>(Liberec'09)</small> || {{CHEb}} [[Andreas Küttel]] || 29 a, 308 d |- | Máis presenzas no Campionato || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 11 |- | colspan="2" align="center" bgcolor="#FBCEB1" | '''[[Campionato do Mundo de Voo de Esquí]]''' (1972–2010) | colspan="3" | |- | Máis vitorias individuais || {{CHEb}} [[Walter Steiner]]<br/>{{DEUb}} [[Sven Hannawald]]<br/>{{NORb}} [[Roar Ljøkelsøy]] || 2 |- | Máis medallas individuais || {{FINb}} [[Matti Nykänen]] || 5 |- | Medallas totais (Individual + Equipo) || {{FINb}} [[Janne Ahonen]] || 7 |- | Máis vitorias de equipo || {{AUS}} || 3 |- | Máis medallas por equipo || {{NOR}}<br/>{{FIN}}<br/>{{AUT}} || 4 |- | Campión individual máis novo <small>(Oberstdorf'08)</small> || {{AUTb}} [[Gregor Schlierenzauer]] || 18 a, 47 d |- | Campión individual máis vello <small>(Vikersund'12)</small> || {{SLOb}} [[Robert Kranjec]] || 30 a, 224 d |- | Máis presenzas no Campionato || {{FINb}} [[Janne Ahonen]] || 9 |- | colspan="2" align="center" bgcolor="#FFBF00" | '''[[Torneo dos Catro Trampolíns]]''' (1952–2011) | colspan="3" | |- | Máis vitorias totais || {{FINb}} [[Janne Ahonen]] || 5 |- | Máis vitorias individuais || {{DEUb}} [[Jens Weißflog]] || 10 |- | Campión individual máis novo <small>(Oberstdorf'91)</small> || {{FINb}} [[Toni Nieminen]] || 16 a, 212 d |- | Campión individual máis vello <small>(Bischofshofen'96)</small> || {{DEUb}} [[Jens Weißflog]] || 31 a, 169 d |- | Campión máis novo || {{FINb}} [[Toni Nieminen]] || 16 a, 220 d |- | Campión máis vello || {{DEUb}} [[Jens Weißflog]] || 31 a, 169 d |- | colspan="2" align="center" bgcolor="#BCD4E6" | '''[[Copa do Mundo de salto de esquí|Copa do Mundo]]''' (1979–2013) | colspan="3" | |- | Máis vitorias totais || {{FINb}} [[Matti Nykänen]]<br/>{{POLb}} [[Adam Małysz]] || 4 |- | Máis vitorias individuais || {{AUTb}} [[Gregor Schlierenzauer]] || 52 |- | Máis podios individuais || {{FINb}} [[Janne Ahonen]] || 108 |- | Máis Top 10 individuais || {{FINb}} [[Janne Ahonen]] || 247 |- | Máis vitorias por equipo || {{AUT}} || 27 |- | Máis medallas por equipo || {{AUT}} || 56 |- | Máis saltos individuais || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 443 |- | Máis saltos por equipos || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 47 |- | Máis saltos (Individual + Equipos) || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 490 |- | Máis tempadas || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 24 |- | Máis vitorias individuais de voo de esquí || {{AUTb}} [[Gregor Schlierenzauer]] || 14 |- | Campión individual máis novo <small>(Lahti'80)</small> || {{CANb}} [[Steve Collins (saltador de esquí)|Steve Collins]] || 15 a, 362 d |- | Campión individual máis vello <small>(Kulm'14)</small> || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 41 a, 219 d |- | Campión máis novo (1991–92) || {{FINb}} [[Toni Nieminen]] || 16 a, 303 d |- | Campión máis vello (2011–12) || {{NORb}} [[Anders Bardal]] || 29 a, 207 d |- | Saltador individual máis vello da Copa do Mundo || {{JAPb}} [[Takanobu Okabe]] || 43 a, 91 d |- | Podio individual máis vello da Copa do Mundo || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 41 a, 233 d |- | Saltador individual máis vello no Top 10 || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 41 a, 241 d |- | Máis vitorias individuais nunha tempada || {{AUTb}} [[Gregor Schlierenzauer]] || 13 |- | Máis puntos nunha tempada (individual) || {{AUTb}} [[Gregor Schlierenzauer]] || 2083 |- | Máis veces gañador de puntos (individual) || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 344x |- | colspan="2" align="center" bgcolor="#FE6F5E" | '''Outros récords''' (de todos os tempos) | colspan="3" | |- | 1º salto por riba dos 100m – caída <small>([[Ponte di Legno]], [[Italia]], 1935)</small> || {{NORb}} [[Olav Ulland]] || 103.5 m |- | 1º salto oficial por riba dos 100m <small>([[Planica]], [[Eslovenia]], 1936)</small> || {{AUTb}} [[Sepp Bradl]] || 101.5 m |- | 1º salto por riba dos 200m – caída <small>([[Planica]], [[Eslovenia]], 1994)</small> || {{AUTb}} [[Andreas Goldberger]] || 202.0 m |- | 1º salto oficial por riba dos 200m <small>([[Planica]], [[Eslovenia]], 1994)</small> || {{FINb}} [[Toni Nieminen]] || 203.0 m |- | Máis saltos por riba dos 200m || {{SLOb}} [[Robert Kranjec]] || 156 |- | Récord mundial <small>(Vikersund'11)</small> || {{SLOb}} [[Peter Prevc]] || 250.0 m |- | Récord mundial con casco con cámara <small>(Planica'13)</small> || {{SLOb}} [[Jurij Tepeš]] || 223.5 m |- | Récord mundial con máis de 30 anos <small>(Vikersund'12)</small> || {{SLOb}} [[Robert Kranjec]] || 244.0 m |- | Récord mundial con máis de 35 anos <small>(Planica'10)</small> || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 224.0 m |- | Récord mundial con máis de 40 anos <small>(Planica'13)</small> || {{JAPb}} [[Noriaki Kasai]] || 221.5 m |- | Récord mundial Júnior <small>(Planica'08)</small> || {{AUTb}} [[Gregor Schlierenzauer]] || 232.5 m |- | 1º evento individual da Copa do Mundo || [[Cortina d'Ampezzo]], [[Italia]] || 1979 |- | 1º evento por equipos da Copa do Mundo || [[Predazzo]], [[Italia]] || 1992 |- | 1º evento mixto por equipos || [[Mostec]], [[Ljubljana]], [[Eslovenia]] || 2012 |- | 1º evento por equipos mixtos da Copa do Mundo || [[Lillehammer]], [[Noruega]] || 2012 |} === Récords nacionais === Esquiadores de dezaoito países foron quen de realizar saltos de máis de 200 m de distancia. Os únicos países do [[hemisferio sur]] que contan con récords nacionais son [[Australia]] (53 m), que xa tiña pistas construídas na década de 1950, e [[Uganda]] (50 m), grazas a [[Dunstan Odeke]], que comezou a practicar este deporte en Noruega, país no que realizou os seus estudos universitarios na década de [[1990]].<ref name=skokinarciarskie.pl/><ref>{{cita web|url=http://skijumping.pl/wiadomosci/6301/Outsiderzy-w-skokach-narciarskich/|título=Outsiderzy w skokach narciarskich|autor=Ski Jumping PL|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=polonés}}</ref> A continuación amósanse os récords nacionais actuais: [[Ficheiro:Stamps of Germany (DDR) 1980, MiNr 2480.jpg|miniatura|200px|Selo da [[República Democrática Alemá|RDA]] – Memorial aos saltadores de esquí.]] {| class="wikitable" |- | style="background:#efefef;" | '''Clasificación''' | style="background:#efefef;" | '''País''' | style="background:#efefef;" | '''Saltador''' | style="background:#efefef;" | '''Lonxitude''' | style="background:#efefef;" | '''Sede''' | style="background:#efefef;" | '''Ano''' | style="background:#efefef;" | '''Fonte''' |- | 1. | {{SLO}} | [[Peter Prevc]] | 250,0 m | Vikersund | 2015 |<ref name="prevc"/> |- | 2. | {{NOR}} | [[Johan Remen Evensen]] | 246,5 m | [[Vikersundbakken|Vikersund]] | 2011 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 3. | {{AUT}} | [[Gregor Schlierenzauer]] | 243,5 m | Vikersund | 2011 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- |rowspan=2| 4. | {{FIN}} | [[Janne Happonen]] | rowspan=2|240,0 m | Vikersund | 2011 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | {{JPN}} | [[Daiki Ito]] | Vikersund | 2012 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 6. | {{CHE}} | [[Simon Ammann]] | 238,5 m | Vikersund | 2011 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 7. | {{CZE}} | [[Antonín Hájek]] | 236,0 m | [[Planica]] | 2010 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | rowspan=2|8. | rowspan=2|{{POL}} | [[Piotr Żyła]] | rowspan=2|232,5 m | Vikersund | 2012 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | [[Kamil Stoch]] | Vikersund | 2013 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 9. | {{RUS}} | [[Denis Kornilov]] | 232,0 m | Vikersund | 2012 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 10. | {{DEU}} | [[Michael Neumayer]] | 231,0 m | Vikersund | 2013 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 11. | {{FRA}} | [[Vincent Descombes Sevoie]] | 225,0 m | Vikersund | 2012 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 12. | {{USA}} | [[Alan Alborn]] | 221,5 m | Planica | 2002 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 13. | {{ITA}} | [[Andrea Morassi]] | 216,5 m | Planica | 2012 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 14. | {{BUL}} | [[Vladimir Zografski]] | 213,5 m | Planica | 2013 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | rowspan=2|15. | {{SWE}} | [[Isak Grimholm]] | rowspan=2|207,5 m | Planica | 2007 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | {{KOR}} | [[Choi Heung-Chul]] | Planica | 2008 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 17. | {{CAN}} | [[Mackenzie Boyd-Clowes]] | 205,0 m | [[Harrachov]] | 2013 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 18. | {{EST}} | [[Kaarel Nurmsalu]] | 204,0 m | Vikersund | 2012 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 19. | {{BLR}} | [[Petr Chaadaev (saltador de esquí)|Petr Chaadaev]] | 197,5 m | [[Kulm (trampolín)|Kulm]] | 2006 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 20. | {{KAZ}} | [[Radik Zhaparov]] | 196,5 m | Planica | 2007 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 21. | {{SVK}} | [[Martin Mesik]] | 195,5 m | Kulm | 2006 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 22. | {{UKR}} | [[Vitaliy Shumbarets]] | 189,5 m | Planica | 2009 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 23. | {{GRC}} | [[Nico Polychronidis]] | 186,0 m | [[Oberstdorf]] | 2013 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 24. | {{NLD}} | [[Christoph Kreuzer]] | 162,0 m | Planica | 2002 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 25. | {{TUR}} | [[Faik Yüksel]] | 150,0 m | [[Oberstdorf]] | 2000's |<ref>[http://www.24ur.com/novice/slovenija/preverjeno-slovenska-skakalnica-v-turciji.html 24ur.com] (from 6:28–6:38)</ref> |- | 26. | {{GEO}} | [[Koba Zakadze|Koba Tsakadze]] | 142,0 m | [[Vikersund]] | 1967 |<ref>{{Cita publicación periódica|title=Skifliegen: Zwei Weltrekorde|journal=[[Arbeiter-Zeitung (Vienna)|Arbeiter-Zeitung]]|year=1967|pages=10|url=http://www.arbeiter-zeitung.at/cgi-bin/archiv/flash.pl?year=1967&month=2&day=11&page=12&html=1|accessdate=20 de febreiro de 2014|apelidos=|data-arquivo=12 de decembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20191212114355/http://www.arbeiter-zeitung.at/cgi-bin/archiv/flash.pl?year=1967&month=2&day=11&page=12&html=1|url-morta=yes}}</ref> |- | 27. | {{ESP}} | [[Bernat Sola]] | 141,0 m | [[Tauplitz]] | 1986 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 28. | {{HUN}} | [[Gábor Gellér]] | 139,0 m | ? | 1980's |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 29. | {{DNK}} | [[Andreas Bjelke Nygaard]] | 137,0 m | [[Lillehammer]] | 2000's |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 30. | {{ROU}} | [[Remus Tudor]] | 125,0 m | [[Klingenthal]] | 2012 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 31. | {{KGZ}} | [[Dmitry Chvykov]] | 124,0 m | [[Innsbruck]] | 2002 |<ref>{{cita web|título=Results Training 1 Innsbruck, THU 3 JAN 2002|url=http://www.fis-ski.com/pdf/2002/JP/3156/3156RLT.pdf|work=fis-ski.com|dataacceso=20 de febreiro de 2014|data-arquivo=14 de maio de 2003|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20030514132714/http://www.fis-ski.com/pdf/2002/JP/3156/3156RLT.pdf|url-morta=unfit}}</ref> |- | 32. | {{CHN}} | [[Tian Zhandong]] | 121,5 m | [[Bischofshofen]] | 2004 |<ref>{{cita web|título=FIS Continental Cup Ski-Jumping 12th COC Competition Bischofshofen Ski-Jumping Individual K125 Official Results|url=http://www.fis-ski.com/pdf/2004/JP/3024/3024RL4.pdf|páxina-web=fis-ski.com|dataacceso=20 de febreiro de 2014|data-arquivo=08 de agosto de 2004|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20040808100721/http://www.fis-ski.com/pdf/2004/JP/3024/3024RL4.pdf|url-morta=unfit}}</ref> |- | 33. | {{GBR}} | [[Glynn Pedersen]] | 113,5 m | [[Salt Lake City]] | 2001 |<ref>{{cita web|título=Nie tylko Eddie Edwards czyli o skoczkach z Wielkiej Brytanii|url=http://www.skijumping.pl/news.html?pokaz_news=13018|work=skijumping.pl|dataacceso=20 de febreiro de 2014|autor=Adrian Dworakowski|lingua=polonés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140222204029/http://www.skijumping.pl/news.html?pokaz_news=13018|dataarquivo=22 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref> |- |rowspan=2| 34. | {{HRV}} | [[Josip Šporer]] |rowspan=2| 102,0 m | [[Planica]] | 1940's |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | {{LVA}} | [[Kristaps Nežborts]] | [[Liberec]] | 2012 |<ref>{{cita web|título=Nežborts z nowym rekordem Łotwy! Zobacz, jak skaczą Łotysze (wideo)|url=http://nicesport.pl/sportyzimowe/131761/nezborts-z-nowym-rekordem-lotwy-zobacz-jak-skacza-lotysze-wideo|páxina-web=nicesport.pl|dataacceso=20 de febreiro de 2014|autor=Paweł Borkowski|lingua=polonés|urlarquivo=https://archive.is/20130416162308/http://nicesport.pl/sportyzimowe/131761/nezborts-z-nowym-rekordem-lotwy-zobacz-jak-skacza-lotysze-wideo|dataarquivo=16 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> |- | 36. | {{LTU}} | [[Zbigniew Kiwert]] | 86,0 m | [[Nizhny Novgorod]] | 1960 |<ref>{{cita web|título=Ptaki w locie naśladując|url=http://www.tygodnik.lt/200605/sport1.html|páxina-web=tygodnik.lt|dataacceso=20 de febreiro de 2013|autor=Henryk Mażul|lingua=polonés|date=Maio de 2006}}</ref> |- | 37. | {{ISL}} | [[Skarphéðinn Guðmundsson]] | 80,0 m | [[Squaw Valley Ski Resort|Squaw Valley]] | 1960 |<ref>{{Cita publicación periódica|title=Skíðastökkið verður hápunktur leikanna|journal=Alþýðublaðið|date=1960-02-28|pages=16|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2059055|accessdate=12 de febreiro de 2013}}</ref> |- | 38. | {{MKD}} | [[Goga Popov]] | 62,0 m | [[Planica]] | 1952 |<ref>{{cita web|título=Пред "Четирите скокалници" имаше четирикатна скокалница на Шапка|url=http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=15121911273&id=20&prilog=0&setIzdanie=22474|páxina-web=novamakedonija.com.mk|dataacceso=20 de febreiro de 2014|lingua=macedonio|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120126171027/http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=15121911273&id=20&prilog=0&setIzdanie=22474|dataarquivo=26 de xaneiro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> |- | rowspan=2|39. | rowspan=2|{{AUS}} | [[Hal Nerdal]] | rowspan=2|53,0 m | [[Squaw Valley Ski Resort|Squaw Valley]] | 1960 |<ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | [[Chris Hellerud]] | [[Falun]] | 1974 |<ref name=skijumping.pl /> |- | 40. | {{UGA}} | [[Dunstan Odeke]] | 50,0 m | [[Oslo]] | 1990's |<ref name=skijumping.pl>{{cita web|título=Egzotyczne skoki narciarskie|url=http://www.skijumping.pl/wiadomosci/10604/Egzotyczne-skoki-narciarskie/|páxina-web=skijumping.pl|dataacceso=20 de febreiro de 2014|autor=Adrian Dworakowski|lingua=polonés}}</ref> |- |- | 41. | {{MNE}} | [[Božo Čvorović]] | 46,0 m | [[Žabljak]] | 1960's |<ref>{{cita web|title=Žabljak|url=http://www.skisprungschanzen.com/EN/Ski+Jumps/MNE-Montenegro/Žabljak/0396/|páxina-web=skisprungschanzen.com|dataacceso=20 de febreiro de 2014}}</ref> |- | 42. | {{SRB}} | [[Vid Černe]] | 40,0 m | [[Jahorina]] | 1949 |<ref>{{cita web|title=Prva skijaška skakaonica u Palama|url=http://www.palelive.com/reportaze/prva-skijaska-skakaonica-u-palama|páxina-web=palelive.com|dataacceso=20 de febreiro de 2014|lingua=bosnio}}</ref> |- | 43. | {{BIH}} | [[Džemo Zahirović]] | 36,0 m | [[Jahorina]] | 1949 |<ref>{{cita web|título=ISTORIJA SKIJANJA NA JAHORINI I BIH|url=http://ssk.co.ba/?p=7|páxina-web=ssk.co.ba|dataacceso=20 de febreiro de 2014|lingua=bosnio|data-arquivo=26 de xaneiro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110126165128/http://ssk.co.ba/?p=7|url-morta=yes}}</ref> |- |rowspan=2|44. | {{BEL}} | [[Rembert Notten]] |rowspan=2| 35,0 m | [[Rückershausen]] | 2012 |<ref>{{cita web|título=Neerpeltenaar kroont zich tot Belgisch kampioen schansspringen|url=http://www.hbvl.be/limburg/neerpelt/neerpeltenaar-kroont-zich-tot-belgisch-kampioen-schansspringen-video.aspx|páxina-web=Het Belang van Limburg|dataacceso=20 de febreiro de 2014|data=13 de xuño de 2012|lingua=neerlandés}}</ref><ref>{{Cita web|last=Broekx|first=Jesse|title=Tom Waes niet langer beste Belgische schansspringer|url=http://sport.be.msn.com/nl/andere/article.html?Article_ID=589694|publisher=sport.be.msn.com|accessdate=20 de febreiro de 2014|date=11 de xuño de 2012|language=neerlandés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190915215327/http://www.sport.be/nl/andere/article.html?Article_ID=589694|dataarquivo=15 de setembro de 2019|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|last=Van Horne|first=Kizzy|title=Twintiger snoept Belgisch record schansspringen van Tom Waes af|url=http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20120614_00183842|publisher=Het Nieuwsblad|accessdate=20 de febreiro de 2014|date=14 de xuño de 2012|language=neerlandés}}</ref> |- | {{IRL}} | [[Richard Brown (saltador de esquí)|Richard Brown]] | [[Gotemburgo]] | 2002 | <ref name=skokinarciarskie.pl/> |- | 46. | {{GRL}} | [[Hans Holm]] | 23,3 m | [[Nuuk]] | 1949 |<ref>{{Cita publicación periódica|title=Rekord i Skihop.|journal=[[Grønlandsposten]]|date=1949-03-15|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=11301&pageId=131760&lang=is&q=Skihop|accessdate=12 February 2013}}</ref> |- | 47. | {{NZL}} | [[Brian MacMillan]] | 18,6 m | [[Mount Cook]] | 1937 |<ref>{{Cita publicación periódica|title=Ski-ing. Americans at Mount Cook. Durrance wins two events|journal=[[Auckland Star]]|date=27 de xullo de 1937|pages=15|url=http://paperspast.natlib.govt.nz/cgi-bin/paperspast?a=d&cl=search&d=AS19370727.2.139&srpos=63&|accessdate=20 de febreiro de 2014}}</ref> |} == Pistas no mundo == Existen 115 pistas homologadas pola Federación Internacional de Esquí, sendo cinco delas de voo de esquí. A maior parte destas pistas están en [[Europa]], e todas están en cidades do [[hemisferio norte]]. A pista máis [[setentrional]] é a de [[Vadsø]] (Noruega), localizada a unha latitude de 70ºN. O país con máis pistas homologadas é Alemaña, con 26.<ref name=FIE>{{cita web|url=http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/Skijumping/03/20/20/Schanzenliste_13.10.2013_Neutral.pdf|título=Homologated Ski Jumping Hills|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=11 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140107144753/http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/Skijumping/03/20/20/Schanzenliste_13.10.2013_Neutral.pdf|dataarquivo=07 de xaneiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref name="nomundo">{{cita web|url=http://www.skisprungschanzen.com/EN/Ski+Jumps/|título=Ski Jumps|autor=Ski Jumping Hill Archive|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> No pasado, foron construídas pistas en diversos países e territorios do [[hemisferio sur]], sendo a máis [[meridional]] a de [[Grytviken]], en [[Xeorxia do Sur]] (territorio [[Reino Unido|británico]] de ultramar). Australia e [[Nova Zelandia]] tamén contaron con pistas, todas elas están fóra de uso. O único rexistro dunha pista construída en [[África]] é o de [[Alxer]], capital de [[Alxeria]], cando aínda era colonia [[Francia|francesa]], en [[1906]]; esta pista, con ''K-point'' de 25 m, foi destruída durante a [[Segunda Guerra Mundial]]. Entre os países de [[América do Sur]], a única pista é a de [[Bariloche]] ([[Arxentina]]), de [[1958]], e que tamén está fóra de uso.<ref name="nomundo"/><ref>{{cita web|url=http://www.skisprungschanzen.com/EN/Ski+Jumps/ALG-Algeria/Alger/1593/|título=Argel|autor=Ski Jumping Hill Archive|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.skisprungschanzen.com/EN/Ski+Jumps/ARG-Argentinia/San+Carlos+de+Bariloche/0006/|título=San Carlos de Bariloche|autor=Ski Jumping Hill Archive|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> === Sedes destacadas === [[Ficheiro:MJL Schanze Garmisch3.jpg|miniatura|dereita|300px|Pistas de [[Garmisch-Partenkirchen]], onde ten lugar unha das etapas do Torneo dos Catro Trampolíns.]] {{col-begin}}{{col-break}} ;Copa do Mundo * {{CHEb}} [[Engelberg]], [[Suíza]] * {{CZEb}} [[Harrachov]], [[República Checa]] * {{SLOb}} [[Kranj]], [[Eslovenia]] * {{AUTb}} [[Kulm (venue)|Kulm]], [[Austria]] * {{FINb}} [[Kuusamo]], [[Finlandia]] * {{CZEb}} [[Liberec]], [[República Checa]] * {{SLOb}} [[Planica]], [[Eslovenia]] * {{ITAb}} [[Predazzo]], [[Italia]] * {{JAPb}} [[Sapporo]], [[Xapón]] * {{ITAb}} [[Pragelato]], [[Italia]] * {{DEUb}} [[Titisee-Neustadt]], [[Alemaña]] * {{NORb}} [[Trondheim]] ([[Granåsen]]), [[Noruega]] * {{NORb}} [[Vikersund]] ([[Vikersundbakken]]), [[Noruega]] * {{AUTb}} [[Villach]], [[Austria]] * {{DEUb}} [[Willingen]], [[Alemaña]] * {{POLb}} [[Wisła]], [[Polonia]] * {{POLb}} [[Zakopane]], [[Polonia]] * {{DEUb}} [[Klingenthal]], [[Alemaña]] {{col-break}} ;Torneo dos Catro Trampolíns * {{DEUb}} [[Oberstdorf]], [[Alemaña]] * {{DEUb}} [[Garmisch-Partenkirchen]], [[Alemaña]] * {{AUTb}} [[Innsbruck]] ([[Bergisel]]), [[Austria]] * {{AUTb}} [[Bischofshofen]], [[Austria]] ;Torneo Nórdico * {{FINb}} [[Lahti]], [[Finlandia]] * {{FINb}} [[Kuopio]] ([[Puijo]]), [[Finlandia]] * {{NORb}} [[Lillehammer]] ([[Lysgårdsbakkene Stadion|Lysgårdsbakkene]]), [[Noruega]] * {{NORb}} [[Oslo]] ([[Holmenkollbakken]]), [[Noruega]] ;Summer Grand Prix * {{DEUb}} [[Hinterzarten]], [[Alemaña]] * {{FRAb}} [[Courchevel]], [[Francia]] * {{KAZb}} [[Almaty]], [[Casaquistán]] * {{JAPb}} [[Hakuba]], [[Xapón]] * {{CHEb}} [[Einsiedeln]], [[Suíza]] * {{POLb}} [[Wisla]], [[Polonia]] * {{AUTb}} [[Hinzenbach]], [[Austria]] * {{DEUb}} [[Klingenthal]], [[Alemaña]] {{col-end}} === Pistas de voo de esquí === {| class="wikitable sortable" !Nome<ref name=FIE/> !Lugar !Inaugurada !K-point !Lonxitude total !Récord |- |{{NORb}} [[Vikersundbakken]] |[[Vikersund]], [[Noruega]] |align=center |1936 |K-195 |HS 225 |246,5m |- | {{SLOb}} [[Letalnica Bratov Gorišek]] |[[Planica]], [[Eslovenia]] |align=center |1969 |K-185 |HS 215 |239,0m |- | {{DEUb}} [[Heini Klopfer Ski Jump|Heini-Klopfer-Skiflugschanze]] |[[Oberstdorf]], [[Alemaña]] |align=center |1950 |K-185 |HS 213 |225,5m |- |{{AUTb}} [[Kulm (trampolín)|Kulm]] |[[Bad Mitterndorf]], [[Austria]] |align=center |1950 |K-185 |HS 200 |215,5m |- |{{CZEb}} [[Čerťák]] |[[Harrachov]], [[República Checa]] |align=center |1979 |K-185 |HS 205 |214,5m |} == Saltadores destacados == [[Ficheiro:Calgary-1988.jpg|miniatura|300px|Selo emitido en Finlandia en [[1988]] para homenaxear a [[Matti Nykänen]] e as súas conquistas nos [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1988]] celebrados en [[Calgary]].]] Ata [[1952]], todos os campións olímpicos de salto de esquí foron noruegueses. Un deles, [[Birger Ruud]], conquistou dous ouros e unha prata entre [[1932]] e [[1948]]. Como os eventos olímpicos daquela tamén eran contabilizados como Campionatos do mundo, Rudd posúe cinco títulos e dous subcampionatos mundiais, xa que tamén foi campión en [[1931]], [[1935]] e [[1937]] e subcampión en [[1939]].<ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/dynamic/athlete-biography.html?competitorid=52687&type=result&category=WSC&discipline=&position=3&sector=JP|título=Birger Ruud|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> O saltador con máis medallas nos Xogos Olímpicos de Inverno é o finlandés [[Matti Nykänen]], que venceu a proba de pista longa nos Xogos de [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1984|Saraxevo 1984]] e os tres eventos (pista normal, pista longa e equipos) en [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1988|Calgary 1988]], ademais de conseguir a prata en pista normal en 1984. Nykänen tamén ten unha medalla de ouro en Campionatos do Mundo en pista longa, catro na proba por equipos e cinco no Mundial de Voo de Esquí.<ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/dynamic/athlete-biography.html?sector=JP&listid=&competitorid=44204|título=Matti Nykaenen|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/global-links/statistics/competitors-having-more-than-one-podium.html?place=&season=ALL&sector=JP&nbr=4&gender=M&category=SFWC&nation=&discipline=ALL&Submit=SEARCH|título=Competitors Having More Than One Podium - World Ski Championships|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131203000300/http://data.fis-ski.com/global-links/statistics/competitors-having-more-than-one-podium.html?place=&season=ALL&sector=JP&nbr=4&gender=M&category=SFWC&nation=&discipline=ALL&Submit=SEARCH|dataarquivo=03 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> O suízo [[Simon Ammann]] tamén posúe catro ouros olímpicos, con vitorias nas pistas normal e longa nos xogos de [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2002|Salt Lake City 2002]] e [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2010|Vancouver 2010]].<ref>{{cita web|url=http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/am/simon-ammann-1.html|título=Simon Ammann|autor=Sports Reference|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100223201303/http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/am/simon-ammann-1.html|dataarquivo=23 de febreiro de 2010|urlmorta=yes}}</ref> Na Copa do Mundo, o saltador con máis podios (ata o inicio da tempada 2013-14) é o finlandés [[Janne Ahonen]], con 108, seguido do [[Polonia|polonés]] [[Adam Malysz]], con 92, e do austríaco [[Gregor Schlierenzauer]], con 81. Schlierenzauer, porén, é o saltador con máis títulos en etapas da Copa, con 50, seguido por Matti Nykänen, con 46.<ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/global-links/statistics/competitors-having-more-than-one-podium.html?place=&season=ALL&sector=JP&nbr=2&gender=M&category=WC&nation=&discipline=ALL&Submit=SEARCH|título=Competitors Having More Than One Podium - World Cup|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131203005559/http://data.fis-ski.com/global-links/statistics/competitors-having-more-than-one-podium.html?place=&season=ALL&sector=JP&nbr=2&gender=M&category=WC&nation=&discipline=ALL&Submit=SEARCH|dataarquivo=03 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> En categoría feminina, os principais nomes son a estadounidense [[Sarah Hendrickson]] e a xaponesa [[Sara Takanashi]], ambas campioas mundiais en 2013 (Hendrickson en pista normal e Takanashi na proba de equipos mixtos).<ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/dynamic/athlete-biography.html?sector=JP&listid=&competitorid=143537|título=Sarah Hendrickson|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/dynamic/athlete-biography.html?sector=JP&listid=&competitorid=153102|título=Sara Takanashi|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> Por outra banda, a alemá Carina Vogt converteuse en Sochi 2014 na primeira campioa olímpica da modalidade. === Saltos perfectos === Os saltos de cada esquiador son puntuados e a puntuación de cada xuíz que avalía o estilo pode acadar un máximo de 20 puntos. Ao longo da historia, tan só cinco saltadores conseguiron un salto tecnicamente perfecto: {| class="wikitable" |- class="hintergrundfarbe8" ! Nome ! Data ! Lugar ! Competición ! Posición |- | {{AUTb}} [[Anton Innauer]] | align="center" | 7 de marzo de 1976<ref>{{cita web|url=http://www.faz.net/aktuell/sport/toni-innauer-vom-olymp-zu-den-fischen-1409885.html|título=Vom Olymp zu den Fischen|autor=Christiane Moravetz|data=21 de febreiro de 2007|dataacceso=11 de febreiro de 2014|páxina-web=Frankfurter Allgemeine|lingua=alemán}}</ref> | {{DEUb}} [[Heini-Klopfer-Skiflugschanze|Oberstdorf]] | Voo de esquí (International ski flying weeks) | align="center" | 1 |- | {{JAPb}} [[Kazuyoshi Funaki]] | align="center" | 25 de xaneiro de 1998 | {{DEUb}} [[Heini-Klopfer-Skiflugschanze|Oberstdorf]] | Voo de esquí, Campionato do Mundo, segundo salto<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=HOBPNVPfoaQ&feature=related Skiflug-WM 1998 in Oberstdorf (Finale)] en [[YouTube]]</ref> | align="center" | 1 |- | {{JAPb}} [[Kazuyoshi Funaki]] | align="center" | 15 de febreiro de 1998<ref>{{Cita web |url=http://corporate.olympics.com.au/games/1602/Nagano+1998 |título=Australian Olympic Committee commenting the Olympic Winter Games of Nagano 1998 |data-acceso=10 de febreiro de 2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110307042535/http://corporate.olympics.com.au/games/1602/Nagano+1998 |dataarquivo=07 de marzo de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> | {{JAPb}} [[Hakuba Ski Jumping Stadium|Nagano]] | Xogos Olímpicos de inverno, pista longa, segundo salto | align="center" | 1 |- | {{JPNb}} [[Kazuyoshi Funaki]] | align="center" | 17 de xaneiro de 1999<ref>{{Cita web |url=http://www.skijumping.pl/ps/wyniki/1998_1999/9899_16.htm |título=98/99 FIS World Cup Ski-jumping 16th World Cup Competition |data-acceso=11 de febreiro de 2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150924130416/http://www.skijumping.pl/ps/wyniki/1998_1999/9899_16.htm |dataarquivo=24 de setembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> | {{POLb}} [[Wielka Krokiew|Zakopane]] | Copa do Mundo, pista longa, primeiro salto | align="center" | 2 |- | {{DEUb}} [[Sven Hannawald]] | align="center" | 8 de febreiro de 2003<ref name="willingen">[http://data.fis-ski.com/pdf/2003/JP/3033/3033RL4.pdf FIS result list 8 February 2003, Rank 1 Hannawald, Rank 6 Miyahira] (PDF-File, 379 kB)</ref> | {{DEUb}} [[Mühlenkopfschanze|Willingen]] | Copa do Mundo, pista longa, primeiro salto | align="center" | 1 |- | {{JAPb}} [[Hideharu Miyahira]] | align="center" | 8 de febreiro de 2003<ref name="willingen" /> | {{DEUb}} [[Mühlenkopfschanze|Willingen]] | Copa do Mundo, pista longa, segundo salto | align="center" | 6 |- | {{AUTb}} [[Wolfgang Loitzl]] | align="center" | 6 de febreiro de 2009<ref>[http://data.fis-ski.com/pdf/2009/JP/3010/2009JP3010RL.pdf FIS result list 6 January 2009, Rank 1 Loitzl] (PDF-File, 273 kB)</ref> | {{AUTb}} [[Paul-Ausserleitner-Schanze|Bischofshofen]] | Torneo dos Catro Trampolíns, pista longa, primeiro salto | align="center" | 1 |} Sven Hannawald e Wolfgang Loitzl conseguiron catro veces un ''20'' (ademais doutro ''19,5'') para o seu segundo salto, deste xeito recibiron nove veces a nota máxima de ''20'' puntos nunha competición. == Accidentes == A pesar de non haber rexistros de mortes relacionadas directamente co salto de esquí, rexistráronse diversos accidentes nesta modalidade ao longo dos anos, a maior parte deles causados por erros na aterraxe. O [[Iugoslavia|iugoslavo]] [[Vinko Bogataj]] sufriu un accidente en [[1970]] na pista alemá de Oberstdorf: cando se preparaba para saír da barra de saída, Bogataj desequilibrouse, caeu arrolando pola pista e bateu a cabeza na zona de salto.<ref>{{cita web|url=http://www.skijumpingusa.com/index_htm_files/danger01.pdf|título=DANGER: The Thrill of Flight, the Agony of Misperception|autor=Ski Jumping USA|dataacceso=10 de febreiro de 2014|lingua=inglés|data-arquivo=02 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131202221516/http://www.skijumpingusa.com/index_htm_files/danger01.pdf|url-morta=yes}}</ref> Outro accidente raro tivo lugar en [[2009]] na pista italiana de Val di Fiemme, ó noruegués [[Bjørn Einar Romøren]], que obtivera o récord mundial en 2005, soltóuselle esquí dereito despois do salto, facendo que o saltador perdese o equilibrio e caese desde unha altura de aproximadamente sete metros.<ref>{{cita web|url=http://topic.ibnlive.in.com/narendra-modi/videos/ski-jumping-accident-bjrn-einar-romren-9TAvoizQreg-550.html|título=Ski Jumping Accident - Björn Einar Romören|autor=IBN Live|dataacceso=18 de novembro de 2013|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131202221943/http://topic.ibnlive.in.com/narendra-modi/videos/ski-jumping-accident-bjrn-einar-romren-9TAvoizQreg-550.html|dataarquivo=02 de decembro de 2013|urlmorta=yes}}</ref> Nun dos accidentes máis graves dos últimos anos, acontecido en [[xaneiro]] de [[2007]] na pista de [[Zakopane]] ([[Polonia]]), o checo [[Jan Mazoch]] sufriu lesións cerebrais ao perder o equilibrio durante un salto e caer de cabeza na rampla, chegando a ser sometido a un [[coma inducido]] durante algúns días. Mazoch volveu competir apenas sete meses despois, mais non conseguiu bos resultados e puxo punto final á súa carreira esa tempada.<ref>{{cita web|url=http://sports.espn.go.com/espn/wire?section=skiing&id=2749106|título=Czech ski jumper Jan Mazoch moves to Czech hospital to continue recovery|autor=ESPN|data=31 de xaneiro de 2007|dataacceso=11 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://data.fis-ski.com/dynamic/athlete-biography.html?sector=JP&competitorid=73143&type=result&limit=20&bt=next&rec_start=20|título=Jan Mazoch|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=11 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> Entre as mulleres, [[Sarah Hendrickson]] rompeu o [[ligamento cruzado anterior|ligamento cruzado]] do xeonllo dereito despois dunha caída nunha competición no verán de [[2013]] en Oberstdorf (Alemaña).<ref>{{cita web|url=http://olympictalk.nbcsports.com/2013/08/21/sarah-hendrickson-ski-jumping-injury/|título=Report: Sarah Hendrickson suffers knee ligament damage in ski jumping accident in Europe|autor=NBC Sports|data=21 de agosto de 2013|dataacceso=11 de febreiro de 2014|lingua=inglés}}</ref> Para previr as lesións, non só no salto senón tamén nas outras modalidades de esquí, a Federación Internacional creou en [[2006]] o ''Injury Surveillance System'' (Sistema de Vixilancia de Lesións), un estudo composto de entrevistas con atletas e análises de competicións para determinar as principais causas de lesións e os riscos de cada modalidade. O salto foi considerado a segunda modalidade máis segura (por detrás do [[esquí de fondo]]).<ref>{{cita web|url=http://www.donjoy.eu/en_US/A_Resounding_Success_as_FIS_Injury_Surveillance_System_Gathers_Record_Data.html|título=A Resounding Success as FIS Injury Surveillance System Gathers Record Data|autor=Donjoy|dataacceso=11 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130410213932/http://www.donjoy.eu/en_US/A_Resounding_Success_as_FIS_Injury_Surveillance_System_Gathers_Record_Data.html|dataarquivo=10 de abril de 2013|urlmorta=yes}}</ref> Entre as tempadas 2006-09, a lesión máis común era a rotura do ligamento cruzado do xeonllo, que representou o 43% das lesións nese período. A maioría destas lesións, o 34%, non comportaron afastamentos da competición. Por outra banda, o 24% provocou afastamentos superiores a 28 días.<ref>{{cita web|url=http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/Medical/03/31/94/fis-iss-brochure-081_Neutral.pdf|título=FIS Injury Surveillance System|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=11 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140213171228/http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/Medical/03/31/94/fis-iss-brochure-081_Neutral.pdf|dataarquivo=13 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/Medical/03/31/96/FISreport_0-1_Neutral.pdf|título=FIS Injury Surveillance System 2006-2009|autor=Federación Internacional de Esquí|dataacceso=11 de febreiro de 2014|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140213171236/http://www.fis-ski.com/mm/Document/documentlibrary/Medical/03/31/96/FISreport_0-1_Neutral.pdf|dataarquivo=13 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat|Ski jumping}} [[Ficheiro:W.gl.Salto esqui.png|125px|dereita]] === Bibliografía === * {{Cita libro |título= The History of Ski Jumping |nome= Tim |apelidos= Ashburner|ano= 2003 |editorial= Quiller Press |localización= |isbn= 9781904057154|lingua=en}} * {{Cita libro |título= Jumping Through Time - A History of Ski Jumping in the United States and Southwest Canada |nome= Harold "Cork" |apelidos= Anson |ano= 2010 |editorial= PORT HOLE PUBN |lingua=en |isbn= 9780976810773 }} * {{Cita libro |título= Skispringen verständlich gemacht |nome= Tina |apelidos= Schlosser |nome2= Sammy|apelidos2= Minkoff |ano= 2001 |editorial= Copress Sport |lingua=de |isbn= 9783767905467}} * {{Cita libro |título= Skispringen Kompakt: Skispringen von A-Z |nome= Dirk |apelidos= Thiele |ano= 2007 |editorial= A-Z Sport Media |lingua=de |isbn= 9783939978015}} * {{Cita libro |título= Ski Jumping |nome= Blane |apelidos= Wiseman |ano= 2009 |editorial= Weigl Educational Publishers Limited |lingua=en |isbn= 9781553889472}} === Outros artigos === * [[Esquí nórdico]] * [[Combinada nórdica]] * [[Esquí acuático]] (salto de esquí acuático) === Ligazóns externas === * {{cita web|url=http://www.fis-ski.com/|título=Sitio web oficial da Federación Internacional de Esquí|lingua=en}} * {{cita web|url=http://www.olympic.org/ski-jumping|título=Historia olímpica do salto de esquí|lingua=en,fr}} * {{cita web|url=http://www.skispringen.com/|título=Sitio web sobre o salto de esquí|lingua=de}} * {{cita web|url=http://vierschanzentournee.com/de/home|título=Sitio web oficial do Torneo dos Catro Trampolíns|lingua=de|data-acceso=10 de febreiro de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140208060916/http://vierschanzentournee.com/de/home|dataarquivo=08 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}} * {{cita web|url=http://www.holmenkollen.com/|título=Sitio web oficial da pista de Holmenkollen|lingua=no|data-acceso=10 de febreiro de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111117011132/http://www.holmenkollen.com/|dataarquivo=17 de novembro de 2011|urlmorta=yes}} * {{cita audiovisual|url=https://www.youtube.com/watch?v=Q4c4DhVVAwU|título=Récord mundial de salto de esquí|autor=Bjørn Einar Romøren|medio=[[YouTube]]}} * {{cita audiovisual|url=http://www.youtube.com/watch?v=Zropy8eVHsw|título=Récord mundial de voo de esquí de|autor=Johan Remen Evensen|medio=[[YouTube]]}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Salto de esquí| ]] [[Categoría:Artigos destacados]] ayawcgib2xu7i6l4mxqr9ncwggdrivv 0 273626 6148007 5892941 2022-08-02T06:49:58Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Theodoros Katsanevas''' (en [[Lingua grega|grego]]: Θεόδωρος Κατσανέβας), nado en [[Atenas]] oo [[13 de marzo]] de [[1947]], é un [[político]] [[Grecia|grego]]. Foi presidente da "Organización grega para o emprego de man de obra" (Οργανισός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού , OAED) desde 1981 até 1985 e do Instituto de Seguridade Social (Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, IKA) desde 1985 até 1989. Tamén foi deputado polo [[PASOK]] (Movemento Socialista Panhelénico) desde 1989 até 2004<ref name=thepressproject/>. == Traxectoria == Graduouse en Economía na [[Universidade do Pireo]], obtivo unha mestría en Relacións Industriais na [[Universidade de Warwick]] e un doutoramento en economía no sector laboral na [[Escola de Economía e Ciencia Política de Londres]]. Participou na resistencia contra o réxime dos coroneis, e foi un dos fundadores do PASOK. En [[1981]], foi un dos redactores do programa de goberno de [[Andreas Papandreu]] e foi nomeado á organización estatal do emprego, a ''Organización grega para o emprego de man de obra''. A continuación, pasa ao "Instituto de Seguridade Social" en 1985. En 1989, foi elixido no segundo distrito de Atenas polo PASOK , do cal foi representante até o [[2004]]. Nese ano, el e outros oito deputados foron excluídos oficialmente de candidaturas por parte do propio partido<ref name=in-gr>{{Cita novas|url = http://news.in.gr/greece/article/?aid=511399|título = Εκτός ψηφοδελτίων ΠΑΣΟΚ οι «εννέα» που υπέγραψαν την τροπολογία για το Πόρτο Καρράς|editorial = In.gr|data = 23 xaneiro de 2004|dataacceso = 13 febreiro 2014 |idioma= grego}}</ref>. O fundador do PASOK, Andreas Papandreu, sogro de Katsanevas, cunha nota no seu testamento aberto en setembro de [[1996]], chamouno "a vergoña da familia"<ref name=correr>{{Cita novas |autor=Antonio Ferrari |url=http://archiviostorico.corriere.it/1996/settembre/21/atene_fattore_mimi_abbatte_sul_co_0_96092113453.shtml |título=Atene: il fattore Mimi' s'abbatte sul voto |páxina=11 |xornal=[[Correr della Sera]] |data=21 setembro de 1996 |dataacceso=14 febreiro de 2014 |idioma = italiano}}</ref><ref name="a-stampa">{{Cita novas|autor=M. M.|url=http://www.archiviolastampa.it/component/option,com_lastampa/task,search/mod,libera/action,viewer/Itemid,3/page,9/articleid,0660_01_1996_0262_0009_8919531/|título=I veleni dei Dimitra|páxina=9|xornal=[[La Stampa]]|data=23 setembro de 1996|dataacceso=20 de abril de 2020|idioma=italiano}}</ref><ref name="articles.baltimoresun.com">{{Cita web | título = Katsanevas Papandreou: Disinherited children contest Papandreou's will Greek premier had left entire estate to widow - Baltimore Sun | url = http://articles.baltimoresun.com/1996-09-29/news/1996273082_1_andreas-papandreou-katsanevas-liani | editorial = [[The Baltimore Sun]] | data = 29-09-1996 | dataacceso = 15 febreiro de 2014 |idioma=inglés}}</ref>. En 1998, o xornalista Spyros Karatzaferis publicou no xornal Athinaiki (Αθηναϊκή) unha foto de Katsanevas coa lenda "vergoña" (Όνειδος, ''òneidos''). Por esta razón, en 2003, Karatzaferis foi declarado culpable de difamación por un tribunal ateniense e condenado a unha compensación de 10 millóns de dracmas (uns 30.000 euros)<ref name=thepressproject>{{Cita novas |autor=Κώστας Εφήμερος |url=http://www.thepressproject.net/article/56330/How-a-Greek-politician-is-attempting-to-rewrite-history-by-suing-Wikipedia-the-online-encyclopedia-he-doesnt-understand |título=How a Greek politician is attempting to rewrite history by suing Wikipedia, the online encyclopedia he doesn't understand |editorial=ThePressProject.net |data=13 febreiro de 2014 |dataacceso=14 febreiro de 2014 |idioma=inglés |urlarquivo=https://archive.today/20140214104857/http://www.thepressproject.net/article/56330/How-a-Greek-politician-is-attempting-to-rewrite-history-by-suing-Wikipedia-the-online-encyclopedia-he-doesnt-understand |dataarquivo=14 de febreiro de 2014 |urlmorta=yes }}</ref><ref name=enet>{{Cita novas |autor= |url=http://archive.enet.gr/online/online_text/c=110,dt=17.05.2003,id=57382784 |título=Συνέλαβαν τον Σ. Καρατζαφέρη για χρέος στον Κατσανέβα |axencia=enet.org |data=17 maio de 2003 |dataacceso=14 febreiro de 2014 |idioma=grego |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140307190105/http://archive.is/BmWEz |dataarquivo=07 de marzo de 2014 |urlmorta=yes }}</ref>. [[Ficheiro:Andreas Papandreou (1968).jpg|miniatura|[[Andreas Papandreou]], sogro de Katsanevas.]] O 1 de maio de 2013 , fundou un novo movemento, [[Dracma - Movemento Democrático Grego Cinco Estrelas]] (ΔΡΑΧΜΗ, Ελληνική Δημοκρατική Κίνηση Πέντε Αστέρων), que se inspira no italiano [[Movemento 5 Estrelas]].<ref name=repubblica>{{Cita novas |autor=Ettore Livini |url=http://www.repubblica.it/economia/2013/05/08/news/grillo_fa_proseliti_in_grecia_via_al_partito_dracma_5_stelle-58342608 |título= Grillo fa proseliti in Grecia: via al partito "Dracma 5 stelle"|xornal=repubblica.it |data= 6 mayo de 2013 |dataacceso=14 febreiro de 2014|idioma=italiano}}</ref><ref name="www.huffingtonpost.it">{{Cita web| autor = Gabriele Vallin | título = Grecia: nasce Drachma Movimento democratico Cinque Stelle, il Beppe Grillo greco: "Basta austerità, torniamo alla nostra moneta" | url = http://www.huffingtonpost.it/2013/05/20/grecia-nasce-il-partito-che-si-ispira-m5s_n_3305307.html | data = 20 maio de 2013 | dataacceso = 15 febreiro de 2014|idioma=italiano}}</ref> En 2014, unha historia similar á de 1998, Katsanevas pediu unha indemnización de 200&nbsp;000 [[euro]]s e unha pena dun ano de prisión para un administrador de [[Wikipedia en grego]], acusándoo de non eliminar partes de textos difamatorios<ref name=thepressproject/>. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20120626180143/http://www.unipi.gr/katsanevas/ Páxina persoal] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Katsanevas, Theodore}} [[Categoría:Deputados de Grecia]] [[Categoría:Nados en 1947]] [[Categoría:Nados en Atenas]] 69ekg1hhesk4aqhb6oklrohvab9b7ck 0 273840 6147506 6078850 2022-08-01T13:57:18Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Saltasebes | image = Bryonia dioica Sturm64.jpg | image_width = 250px | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Dilleniidae]] | ordo = [[Cucurbitales]] | familia = [[Cucurbitaceae]] | subfamilia = [[Cucurbitoideae]] | tribus = [[Benincaseae]] | subtribus = [[Benincasinae]] | genus = [[Bryonia]] | species = ''B dioica'' | binomial = '''''Bryonia dioica''' | binomial_authority = [[Jacq.]] | synonyms = }} A '''saltasebes''', '''nabo caíño''' ou '''nabo da noula'''<ref>Nomes vulgares galegos en ''Vocabulario de ciencias naturais'' Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 1991; ''Gran dicionario Xerais da lingua galega'' Vigo, Xerais, 2009; ''Vocabulario ortográfico da lingua galega'' A Coruña, Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega, 2004</ref> '''''Bryonia dioica''''' é unha [[planta rubideira]] da familia [[Cucurbitaceae]] (familia dos [[cogombro]]s e [[melón]]s) que medra en [[Galiza]]. == Descrición == É unha [[planta rubideira]], por medio dos [[gabián (botánica)|gabiáns]] que xorden das axilas das súas follas, os cales lle permiten adherirse a outras plantas, árbores ou soportes podendo acadar os tres metros de altura. Posúe [[folla]]s pentalobuladas e [[flor]]es azuis ou abrancazadas. O [[froito]] é unha [[baga]] de cor [[vermella]]. Mora nos bosques da [[Europa meridional]] e [[Europa central|central]], ademais do [[América|continente americano]]. [[Ficheiro:Bryonia dioica fg01.jpg|miniatura|250px|Flor.]] [[Ficheiro:Bryonia dioica1LEMI.jpg|miniatura|250px|Follas.]] [[Ficheiro:Bryonia dioica 004.JPG|miniatura|250px|Froitos.]] [[Ficheiro:Bryonia dioica MHNT.BOT.2007.40.25.jpg|miniatura|''Bryonia dioica'']] [[Ficheiro:Bryonia dioica 005.JPG|miniatura|200px|Raíz.]] == Uso medicinal == O seu zume aplicado externamente é rubefaciente e vesicante até producir ulceracións. Por vía gástrica produce vómitos, cólico e diarrea con evacuación de sangue, aínda a pequenas doses. A doses maiores, inflama os riles, produce vertixe e excitación nerviosa até producir a paralización do sistema nervioso central e a morte. Os bolos tenros pódense comer, son estomacais. O froito é bo para a [[sarna]] aplicado en Faubert. Os froitos serven para depilar as peles ([[Teofrasto]]) A [[raíz]] apáñase de outubro a novembro, hai quen a come, despois de tela cocido repetidas veces, cambiando a auga cada vez, pois nesta desbótanse os tóxicos, ou boa parte destes, de todos os xeitos, é mellor non utilizar esta planta, agás por prescrición facultativa, por mor á súa perigosidade. Utilízase nalgunhas fórmulas [[homeopatía|homeopáticas]]. Os gromos tenros, previa eliminación dos gabiáns e as bagas verdes, son comestíbeis e teñen un sabor delicioso. Previa fritura, sóense facer con ovos revoltos ou en tortilla (como se fai coas espinacas, ou os allos tenros). '''Principios activos''': contén principios amargos: [[cucurbitacina]] D ([[triterpenoide]]). [[Saponósido]]s. Vesticiod de [[aceite esencial]]. [[Tanino]]s. [[Fitosterol|Fitosterois]]. [[Flavonoides]]. [[Alcaloides]]: [[brionicina]]. Outras fontes: [[Amidón]], [[brirresina]], [[fitosterina]], [[brionina]], [[azucre]] invertido, substancia amorfa, non determinada quimicamente, con propiedades [[purgante]]s.<ref name = Lin>{{cita web |url=http://www.linneo.net/plut/index2.htm |título=''Bryonia dioica'' |dataacceso=12 de novembro de 2009 |formato= |obra=Plantas útiles: Linneo |data-arquivo=01 de decembro de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20091201164235/http://www.linneo.net/plut/index2.htm |url-morta=yes }}</ref> '''Indicacións''': A cucurbitacina D é un purgante drástico, [[emético]]. A planta fresca ten unha acción rubefaciente e mesmo [[vesicante]]. Téñense usado lavativas de decocto da planta para as [[hemorroide]]s. Tamén contra o [[reumatismo]] e a [[ciática]].<ref name = Lin /> A raíz fresca e o zume, en uso tópico, producen un potente efecto rubefaciente, podendo provocar vesicación e incluso ulceracións cutáneas e [[necrose]]. Toda a planta é [[tóxica]]. A súa inxestión (6-8 froitos) causa irritación [[gastrointestinal]], con [[vómito]]s, [[diarrea]]s coleriformes, hemorraxias intestinais; [[nefrite]]. En doses altas pode producir a morte por colapso cardio-respiratorio.<ref name = Lin /> == Taxonomía == ''Bryonia dioica'' foi descrita por [[Nikolaus Joseph von Jacquin]] e publicado en ''[[Florae Austriaceae]]'' 2: 59–60, pl. 199. 1774.<ref name = Trop>{{cita web |url=http://www.tropicos.org/Name/9200016 |título= ''{{PAGENAME}}''|dataacceso=10 de febreiro de 2013 |formato= |obra= Tropicos.org. [[Missouri Botanical Garden]]}}</ref> ;[[sinonimia (bioloxía)|Sinonimia]]: * ''Bryonia sicula'' [[Guss.]] [1844] * ''Bryonia digyna'' [[Pomel]] [1874] * ''Bryonia ruderalis'' [[Salisb.]] [1796] * ''Bryonia cretica subsp. dioica'' ([[Jacq.]]) [[Tutin]]<ref>Sinónimos en [http://www.tela-botanica.org/eflore/BDNFF/4.02/nn/11290/synonymie Tela Botánica] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070518074110/http://www.tela-botanica.org/eflore/BDNFF/4.02/nn/11290/synonymie |date=18 de maio de 2007 }}</ref> == Nome común == Saramago, samargo, saltasebes, salgueiriña, ouropés, nabo xairo, nabo fero, nabo do porco teixo, nabo de xerro, nabo de nouza, nabo de norza, nabo de noz, nabo da bouza, nabo da bouga, nabo da boudaña, nabo caíño, nabo caín, nabo bravo, nabo, labresto, labestro, enredadeira brava, beldro, amargo e aceda brava.<ref>{{Cita web|url=http://ilg.usc.es/indices/?m=1946|páxina-web=Atlas Lingüístico Galego|título=Nabo da nouza, nabo caíño (Bryonia dioica Jacq.)|data-acceso=8 de setembro de 2016}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Creynaud J. ''La flora del farmacéutico''. Ediciones Mundi-Prensa, 2002. * Bruneton J. ''Plantas tóxicas'', Acribia, Colección: Ciencias biomédicas, 2001. * Font P. ''Plantas medicinales'', Labor, 1980. * Díaz T. ''Curso de botánica'', [[Trea]] ciencias, 2004. * Caron M, Clos H. ''Plantas medicinales'', Ediciones Daimon i Manuel Tamayo de 1973. === Ligazóns externas === {{commonscat|Bryonia dioica}} {{wikispecies|Bryonia dioica}} * http://www.narcismunso.com/website/foto_natura.asp?seccio=fotonatura&tema=flora&id=22 * https://web.archive.org/web/20081222115136/http://www.rjb.csic.es/floraiberica/index.php * http://www.asturnatura.com/especie/bryonia-cretica-subsp-dioica.html * http://www.rednaturaleza.com/plantas_doc.asp?p=Nueza%20(Bryonia%20dioica) {{Control de autoridades}} [[Categoría:Bryonia]] [[Categoría:Plantas rubideiras]] [[Categoría:Plantas medicinais]] [[Categoría:Rubideiras de Galicia]] [[Categoría:Flora de Europa]] [[Categoría:Flora de América do Norte]] cvnolh5jdi6vjwi78oyceuh3ig1gkg2 0 274747 6148135 6122298 2022-08-02T09:39:40Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Álbum musical | nome = Use Your Illusion I | portada = | banda = [[Guns N' Roses]] | publicado = [[17 de setembro]] de [[1991]] | estudo = | xénero = [[hard rock]]<br />[[heavy metal]] | selo = [[Geffen Records]] | produtor = Mike Clink e [[Guns N' Roses]] | anterior = [[G N' R Lies]] | posterior = [[Use Your Illusion II]] }} '''''Use Your Illusion I''''' e o nome do terceiro álbum de estudio da banda estadounidense de [[hard rock]] [[Guns N' Roses]]. Foi o primeiro dos dous álbums do ''Use Your Illusion Tour'', sendo o outro ''[[Use Your Illusion II]]''. ==Contido== Os ''Use Your Illusion I'' e ''II'' representan un cambio no son da banda. Aínda conservando as tendencias [[hard rock]] do seu primeiro álbum ''[[Appetite for Destruction]]''. ''Use Your Illusion I'' mostrou influencias do [[blues]], [[música clásica]], [[heavy metal]], [[punk rock]] e rock n'roll clásico. Por exemplo, o vocalista da banda [[Axl Rose]] tocou o piano en varias cancións do álbum como [[November Rain]], isto fixo que gañaran popularidade entre persoas que non escoitaban [[hard rock]] e [[heavy metal]]. As portadas dos álbums foron deseñadas polo artista Kostabi baseandose na pintura de [[Rafael]] ''[[A escola de Atenas]]'', a de ''Use Your Illusion I'' e de color laranxa e a do ''II'' e azul. ==Listaxe de cancións == {{Listaxe de cancións | writing_credits = yes | title1 = Right Next Door to Hell | writer1 = [[Axl Rose]], [[Izzy Stradlin]], Timo Caltia | length1 = 3:02 | title2 = Dust N' Bones | writer2 = Stradlin, [[Duff McKagan]], [[Slash (musician)|Slash]] | length2 = 4:58 | title3 = [[Live and Let Die (song)|Live and Let Die]] | note3 = [[Wings (band)|Paul McCartney & Wings]] cover | writer3 = [[Paul McCartney]], [[Linda McCartney]] | length3 = 3:04 | title4 = [[Don't Cry]] | note4 = versión orixinal | writer4 = Stradlin, Rose | length4 = 4:44 | title5 = Perfect Crime | writer5 = Slash, Stradlin, Rose | length5 = 2:23 | title6 = You Ain't the First | writer6 = Stradlin | length6 = 2:36 | title7 = Bad Obsession | writer7 = Stradlin, [[West Arkeen]] | length7 = 5:28 | title8 = Back Off Bitch | writer8 = Rose, Slash, [[Paul Huge]], [[Chris Weber]]<ref>{{Cita web | url=http://gnrsource.com/songinfo/uyi1/bob.htm | title=Back Off Bitch song info | publisher=Web.archive.org | accessdate=2012-06-24 | data-arquivo=13 de outubro de 2007 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071013092510/http://gnrsource.com/songinfo/uyi1/bob.htm | url-morta=unfit }}</ref> | length8 = 5:03 | title9 = Double Talkin' Jive | writer9 = Stradlin | length9 = 3:23 | title10 = [[November Rain]] | writer10 = Rose | length10 = 8:57 | title11 = [[The Garden (Guns N' Roses song)|The Garden]] | writer11 = Arkeen, [[Del James]], Rose | note11 = featuring [[Alice Cooper]] and [[Shannon Hoon]] | length11 = 5:22 | title12 = [[Use Your Illusion I#"Garden of Eden"|Garden of Eden]] | writer12 = Slash, Rose | length12 = 2:41 | title13 = Don't Damn Me | writer13 = Slash, Dave Lank, Rose | length13 = 5:18 | title14 = Bad Apples | writer14 = Stradlin, McKagan, Slash, Rose | length14 = 4:28 | title15 = [[Dead Horse (song)|Dead Horse]] | writer15 = Rose | length15 = 4:17 | title16 = [[Coma (Guns N' Roses song)|Coma]] | writer16 = Slash, Rose | length16 = 10:13 | duración_total = 75:56<!--All track times sourced from CD release "GED 24415 / GEFD 24415 / 424 415-2".--> }} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20120102152252/http://gunsnroses.com/ Páxina web de Guns N' Roses] {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums musicais de 1991]] [[Categoría:Álbums de Guns N' Roses]] rv22axmi002s4hvodrc21skgzw5akzc 0 277120 6148048 6122475 2022-08-02T07:55:07Z Ogalego.gal 59564 /* Alumnado */ wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|42|25|43|N|08|38|55|W|display=title}} {{Centro educativo non universitario |nome = IES Sánchez Cantón |imaxe = Ficheiro:IES Sánchez Cantón.jpg |pé = Vista frontal |lugar = Avenida da Raíña Vitoria, [[Pontevedra]] |creación = 1845 |inauguración = |apertura = |edificioactual = 1986 |ensinanzas = [[Educación Secundaria Obrigatoria]] e [[Bacharelato]]; ciclos formativos |alumnado = |ano = |alumnadodiúrno = |anodiúrno = |alumnadonocturno = |anonocturno = |tipo = público |propiedade = [[Xunta de Galicia]] |dirección = Carlos A. Rodríguez Blanco |web = [http://www.edu.xunta.es/centros/iessanchezcanton/ Web] |email = ies.sanchez.canton@edu.xunta.es |twitter = https://twitter.com/IESANCHEZCANTON |facebook = https://www.facebook.com/IES-Sánchez-Cantón-1593681667514110/ }} O '''Instituto de Ensino Secundario Sánchez Cantón''' é un centro pertencente á rede pública de institutos da [[Xunta de Galicia]], situado en [[Pontevedra]]. Leva o nome do [[polígrafo (autor)|polígrafo]] [[Francisco Javier Sánchez Cantón]]. Está situado no Verxel, a carón do [[río dos Gafos]]. == O centro == No instituto impártese [[Educación secundaria obrigatoria|Educación Secundaria Obrigatoria]] (ESO), [[Bacharelato]] e os títulos de Técnico Superior en Animación de Actividade Física e Deportiva, Técnico Deportivo en [[fútbol]], Técnico Deportivo en [[balonmán]], Técnico Superior en fútbol e Técnico Superior en balonmán. O Instituto Sánchez Cantón ten unha extensión no [[Centro Galego de Tecnificación Deportiva]]. O centro conta cun paraninfo grande, aparcadoiro privativo, patio de deportes, pavillón polideportivo, biblioteca, cafetaría, varias aulas de audiovisual-informática, museo de ciencias naturais, museo de física e química, grupo de teatro<ref>{{Cita web|url=http://www.edu.xunta.gal/centros/iessanchezcanton/aulavirtual2/course/view.php?id=507|páxina-web=www.edu.xunta.gal|título=Curso: Grupo de teatro do IES Sánchez Cantón|data-acceso=2019-01-31}}</ref>, revista Cartafol<ref>{{Cita web|url=http://www.edu.xunta.gal/centros/iessanchezcanton/aulavirtual2/mod/book/view.php?id=16677&chapterid=1394|páxina-web=www.edu.xunta.gal|título=CARTAFOL: Cartafol. Nº 20|data-acceso=2019-01-31}}</ref> etc. ==Historia== O Instituto de Pontevedra foi creado por Real Orde do [[30 de outubro]] de [[1845]] ao abeiro do ''Plan Xeral de Estudos'' (plan Pidal), que creaba un centro de ensino secundario en cada capital de provincia. A súa localización inicial foi no convento de San Bartolomé de Pontevedra (anterior colexio dos Xesuítas e [[Desamortización|desamortizado]] uns anos antes), actual edificio Sarmiento do [[Museo Provincial de Pontevedra|Museo de Pontevedra]]. En [[1880]] acolleu parte da [[Exposición Rexional de 1880|Exposición Rexional]] que acolleu a cidade.<ref name=":0">{{Cita libro|título=O instituto de Pontevedra Século e medio de historia 1845-1995|apelidos=Fortes Bouzán|nome=Xosé|editorial=Deputación de Pontevedra|ano=1997|ISBN=84-88363-96-6|ref=|apelidos2=Castelo Tettamancy|nome2=Mª Carmen|apelidos3=Fernández Arruti|nome3=Mª Carmen|apelidos4=Martínez Tobío|nome4=Mª Dolores|apelidos5=Mesejo Gozález|nome5=Casimiro|apelidos6=Núñez Fírvida|nome6=Mª Teresa|apelidos7=Rodríquez Gil|nome7=Rafael|apelidos8=Santillán Pedrosa|nome8=Elena|apelidos9=Valderrama Currás|nome9=Carmen}}</ref> [[Ficheiro:Pontevedra capital, Instituto modernista Valle-Inclán.jpg|miniatura|esquerda|O Instituto de Pontevedra (posteriormente IES Sánchez Cantón) estivo nas instalacións do actual IES Valle-Inclán entre 1929 e 1971.]] Despois pasou ó edificio da Escola Normal de Maxisterio (pertencente despois á [[Deputación de Pontevedra]]), e en 1929 construíuse un edificio novo a carón das [[ruínas de San Domingos]] (IES Valle-Inclán). En [[1963]] o Instituto de Pontevedra dividiuse en Masculino e Feminino. O Masculino trasladouse á localización actual a finais dos anos sesenta, inaugurada en [[1971]], e en [[1973]] recibiu o nome de [[Francisco Javier Sánchez Cantón|Sánchez Cantón]], historiador finado dous anos antes. O instituto estivo dirixido por [[Xosé Filgueira Valverde]] entre 1946 e 1976, ano da súa xubilación. O novo edificio presentaba problemas estruturais, e foi reconstruído de novo en 1986. O Sánchez Cantón herdou do histórico Instituto de Pontevedra:<ref>{{Cita web|url=http://www.edu.xunta.gal/centros/iessanchezcanton/aulavirtual2/course/view.php?id=396|páxina-web=www.edu.xunta.gal|título=Curso: Historia do centro|data-acceso=2019-01-31}}</ref> * A colección ornitolóxica doada por Víctor Seoane López en 1866. * Diferentes pezas do Museo de Ciencias Naturais (herbolarios, materiais didácticos, animais disecados …) e dos laboratorios de Física e Química. * Arquivo onde se conservan memorias, expedientes e outros documentos fundamentais para coñecer a historia do Instituto e dos seus alumnos e profesores. * Libros antigos da Biblioteca do centro. * Retrato de [[Martín Sarmiento|Frei Martín Sarmiento]] mercado polo Instituto en 1859. Por todo isto considérase o IES Sánchez Cantón como o herdeiro do antigo Instituto de Pontevedra (compartido co [[IES Valle Inclán]], que herdou o edificio, e cos outros institutos da cidade) e tamén do Instituto Masculino de Pontevedra. Deste xeito pertence á REDE [[Museo Pedagóxico de Galicia|MUPEGA]], que integra os institutos históricos de Galicia. Tamén participou activamente nas IV Jornadas de Institutos Históricos españois en xullo de 2010.<ref name=":1">{{Cita libro|título=Homo Sapiens, transmisor de coñecemento. Saberes humanos a través do patrimonio nos institutos históricos de Galicia|apelidos=Otero López|nome=Eladio|editorial=Xunta de Galicia Museo Pedagóxico de Galicia|ano=2018|ISBN=978-84-453-5313-4|ref=|capítulo=O IES Sánchez Cantón de Pontevedra e o seu legado histório|páxina=33}}</ref> En [[2022]] ingresou con outros tres institutos históricos galegos na Orde de Afonso X O Sabio coa categoría de Placa de Honor.<ref>{{Cita web|título=Catro institutos históricos galegos ingresarán na Orde de Afonso X O Sabio coa categoría de Placa de Honor|url=https://www.xunta.gal/notas-de-prensa/-/nova/66169/catro-institutos-historicos-galegos-ingresaran-orde-afonso-sabio-coa-categoria|páxina-web=Xunta de Galicia|data=2022-02-16|data-acceso=2022-02-17|lingua=gl|nome=Xunta de|apelidos=Galicia}}</ref> == Profesorado == Desde a súa creación foron pasando polo Instituto profesores<ref>{{Cita web|url=https://www.edu.xunta.gal/centros/iessanchezcanton/aulavirtual2/mod/page/view.php?id=33779|páxina-web=www.edu.xunta.gal|título=Historia_SC: Profesorado (ilustres)|data-acceso=2019-01-31}}</ref> como: [[Juan Antonio Saco y Arce]], Luís M. Sobrino, [[Jesús Muruais]], [[Andrés Muruais]], [[Emilio Álvarez Giménez]], [[Víctor Said Armesto]], [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]], [[Antón Losada Diéguez]], [[Ramón Sobrino Buhigas]], [[Carlos Sobrino Buhigas]], [[Ernesto Caballero Bellido]], [[Enrique Vidal Abascal]], [[Bibiano Fernández Osorio-Tafall]], [[Vicente García de Diego]], [[Antón Iglesias Vilarelle]]... Coa Guerra Civil do 36 hai expedientes de depuración: [[Bibiano Fernández Osorio-Tafall]], Daniel Rodríguez Castelao, Echave Susaeta; e dous profesores ligados ao instituto: [[Antón Fraguas]] e Celestino Noya. Dous profesores da preparatoria son procesados e fusilados: [[Paulo Novás]] e [[Gonzalo Martín March]]. Na posguerra prodúcese o paso fugaz de [[Antonio Blanco Porto]] e o pintor [[Laxeiro]]. Imparten docencia no instituto entre outros: [[Aquilino Iglesia Alvariño]], [[Isidoro Millán González-Pardo]], Marcelino García e, ademais, [[Xosé Filgueira Valverde]]. Nos finais do século XX, entre outros: [[Manuel Luis Casalderrey]], [[Adela Figueroa]], [[Anxo González Guerra]], [[Francisco Moldes Fontán]], [[Antonio de Ron]]... Despois de Filgueira Valverde o IES Sánchez Cantón foi dirixido por José Ramón Pereiró Rodríguez, Eladio Rodríguez Gandoy, Elena Santillán Pedrosa, [[Margariña Valderrama]], Casimiro Mesejo González, Rafael Táboas Pastor, Eladio Otero López, Rocío Vieites e Carlos A. Rodríguez Blanco. En 2018 o claustro do instituto contaba con 75 profesoras e profesores. == Alumnado == Nos primeiros anos o instituto de Pontevedra tiña entre 60 e 100 alumnos, en 1860 xa eran máis de 150. As mulleres puideron matricularse desde 1882.<ref name=":1" /> En 2018 o instituto contaba con máis de mil alumnos e alumnas. Nos anos da Restauración do século XIX foron alumnos: [[Manuel Quiroga Losada]], [[Prudencio Landín Tobío]], [[Ángel Amor Ruibal]], [[Perfecto Feijoo]], [[Augusto González Besada]], [[Eduardo Cobián Roffignac]] etc.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Bará|nome=Milagros|data=19 de decembro de 2021|título=El "Instituto de Pontevedra 1845-1963" en la Sala Musart|revista=Diario de Pontevedra|páxinas=10}}</ref> Na primeira parte do século XX pasan polo instituto: [[Francisco Javier Sánchez Cantón]], [[Xerardo Álvarez Limeses]], [[Antonio Blanco Porto]], [[José Loureiro Crespo]], [[Carlos Sobrino Buhigas]], [[Xosé Filgueira Valverde]], [[Antón Fraguas]], [[Fermín Penzol]], [[Ramón María Aller]], [[Antonio Puig Gaite]], [[Antonio Palacios]] etc<ref name=":0" />. Nos anos da [[Guerra civil española|Guerra Civil]] e posteriores estudaron no instituto: [[Inmaculada Paz-Andrade]], os irmáns [[Alfredo García Alén|Afredo]] e [[Luciano García Alén]], [[Pío Cabanillas Gallas]], Abilio Bernaldo de Quirós etc. Nos anos 1950-1960 foron alumnos [[César Portela]], [[Manuel Moldes]], [[Francisco Cerviño]], [[Cándido Conde-Pumpido]], [[Luciano Varela Castro]], [[Salomé Álvarez Blanco]], [[Víctor Freixanes]], [[Jaime Terceiro|Jaime Terceiro,]] [[Mariano Rajoy]], [[Miguel Anxo Fernández Lores]], [[José Antonio Durán]], [[Luís Cochón]] etc. Desde os anos 1980 tamén estudaron no instituto Sánchez Cantón: [[Luís Bará]], [[Diego Moldes]], [[Alexander Vórtice]], [[Manuel Jabois]], [[Rafael Quintía]], [[Isaac Xubín]], [[Carlos Álvarez Taboada]], [[Enrique Mauricio Iglesias]], [[Xurxo Ayán]], [[Pedro Rielo]], [[Teresa Cuíñas]], [[David Cal]], [[Adrián Estévez]], [[Malvares de Moscoso]], [[Cora Velasco]], [[Alicia Armenteros]], [[Julia Varela]], [[Diego Bará Louro]], [[Sonia Méndez]] etc.<ref>{{Cita web|url=https://www.edu.xunta.gal/centros/iessanchezcanton/aulavirtual2/mod/page/view.php?id=36438|páxina-web=www.edu.xunta.gal|título=Historia_SC: Alumnado ilustre|data-acceso=2019-02-01}}</ref> == Notas == {{Listaref|02}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === *[https://www.edu.xunta.gal/centros/iessanchezcanton/aulavirtual2/ Páxina web] *[http://www.edu.xunta.gal/centros/iessanchezcanton/aulavirtual2/file.php/260/ROTEIRO/rinsti.html Itinerario polo IES Sánchez Cantón] *[https://www.youtube.com/watch?time_continue=18&v=G_V_3oiFf1Q Vídeo de benvida ao centro] {{ORDENAR:Sánchez Cantón, IES}} {{Control de autoridades}} {{Rede MUPEGA}} [[Categoría:MUPEGA]] [[Categoría:Pontevedra]] [[Categoría:Instituto histórico]] [[Categoría:Institutos de educación secundaria de Galicia]] g3uw57t9fga35u5q17hfgg1gct9eimd 0 277640 6147668 4043970 2022-08-01T18:06:35Z Tfeliz 7596 /* Véxase tamén */ Outros artigos wikitext text/x-wiki {{Himno |título = <big>Himno de Ceuta</big> |transcrición = |nome_galego = Himno de Ceuta |imaxe = |ancho = 200px |border = |caption = |prefixo = Himno |país = [[Ficheiro:Flag of Ceuta.svg|25px]] [[Ceuta]] |autor = [[Luis García Rodríguez]] |letra_data = |compositor = [[Ángel García Ruiz]] e [[Matilde Tavera]] |música_data = |adoptado = [[1934]] |até = |sound = |sound_title = }} O '''himno de Ceuta''' foi escrito por Luis García Rodríguez e a música é de Ángel García Ruiz e Matilde Tavera. Foi estreado no Teatro Cervantes o [[5 de agosto]] de [[1934]], executado pola Orquestra Sinfónica coa cooperación da Banda del Tercio e a Masa Coral. Foi declarado oficial polo concello da cidade, o 24 do mesmo mes. Foi publicado no [[Boletín Oficial del Estado]] número 67, do [[14 de marzo]] de [[1995]]. == Letra == {| border=0 |- | valign=top lang="es" style="font-family: Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif"| :''Salud, noble ciudad, :''salud y honor. :''Traemos para ti :''rimas de paz y amor. :''Ceuta, mi ciudad querida, :''la siempre noble y leal, :''cuantos a tus playas llegan :''Encuentran aquí su hogar. :''Avanzada en el Estrecho, :''puente al África tendido, :''no existe región de España :''que, en ti, no forme su nido. :''Eres la madre de todos; :''triste y doliente en la guerra :''y en la paz acogedora :''como la nativa tierra. :''Yo te canto, Ceuta amada. :''Canto tu sol, tu alegría. :''Canto tu gloriosa historia. :''Canto, en ti, la Patria mía. :''Y el grito de ¡Viva Ceuta! :''suena en mi alma :''cual eco fuerte :''de un ¡Viva España!. :''Salud, noble ciudad, :''salud y honor. :''El himno es para ti :''canto de paz y amor. |} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Ceuta]] {{Himnos nacionais de Europa}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Himnos nacionais]] [[Categoría:Ceuta]] 0zzwpu39ws2monmcykn7zi5q3zq7cot 0 282543 6147866 6079264 2022-08-02T01:33:14Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|53.13483|N|4.41470|W|display=title}} [[Ficheiro:2 Mon.png|miniatura|250px|Percorrido do sendeiro de Anglesey.]] [[Ficheiro:Anglesey Coastal Footpath sign.jpg|miniatura|250px|Sinal do sendeiro.]] O '''sendeiro da costa de Anglesey''' (en {{lang-cy|Llwybr Arfordirol Ynys Môn}}) é unha ruta de 200&nbsp;km de longo que rodea a illa de [[Anglesey]] no norte de [[Gales]].<ref name="rogers">{{cita libro |título=Walking the Isle of Anglesey Coastal Path |apelido=Rogers |nome=Carl |authorlink= |coauthors= |ano=2010 |origyear=2005 |publisher=Mara Books |localización=[[Frodsham]] |isbn=978-1-902512-15-0 |page= |pages= |url= |accessdate=}}</ref> A ruta é parte do [[sendeiro da costa de Gales]]. Foi inaugurada formalmente por [[Rhodri Morgan]], [[Primeiro Ministro de Gales]], o 9 de xuño de 2006. == Descrición== A ruta segue toda a costa, case arrodeando a costa toda. As dúas excepcións son onde o sendeiro pasa por [[Plas Newydd]], e no estuario de [[Afon Alaw]], entre Llanfachraeth e Llanynghenedl.<ref name="rogers" /> A ruta comeza e remata oficialmente en [[Holyhead]], e é descrito na guía oficial coa dirección ó contrario das agullas do reloxo. O proxecto de custou £1,4 millóns e conta cunha boa sinalización durante todo o trazado. Pode durar entre 7 e 10 días completar o sendeiro completo. Os fondos do "Obxectivo 1" Europeo contribuíron neste proxecto, que pretende satisfacer a crecente demanda de paseos costeiros. O camiño foi creado por unha asociación dirixida pola axencia comunitaria Menter Môn e polo Consello Condal da illa de Anglesey. == Puntos de paso == Comezando en Holyhead e no sentido contrario ás agullas do reloxo, o sendeiro atravesa ou pasa preto de: {| class="sortable align="left" align="left" style="vertical-align:center; border:1px solid #999; background-color:#ffffff; font-size:90%" |+ style="background:Gainsboro; color:Black; border:1px solid #999" |'''Puntos de paso do sendeiro''' |-bgcolor=#D8D8D8 align="left" ! width=25px align="left" | N. !! width=100px align="center" | Imaxe !! width=150px align="left" | Tipo !! width=150px align="left" | Localización !! width=150px align="left" | Autoridade unitaria !! width=500px align="left" | Observacións |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 1 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | <center>[[Ficheiro:The south facade of St Cybi's Church - geograph.org.uk - 742776.jpg|x50px|esquerda|border]]</center> | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Porto (comunicacións)|Porto]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Holyhead]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Localizado na meirande cidade de Anglesey.<ref>{{cita web |url= http://www.holyhead.org/|título= Holyhead Anglesey North Wales|dataacceso= 5 de xuño de 2014| autor= Holyhead|lingua=inglés}}</ref> |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 2 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:South Stack Lighthouse (Explore) (7862342662).jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Faro (construción)|Faro]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | South Stack | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | O faro está considerado como unha das iconas de Anglesey.<ref>{{cita web |url= http://www.anglesey-history.co.uk/places/SouthStack/|título= Anglesey History|dataacceso= 5 de xuño de 2014| autor= Anglesey History|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 3 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:The Trearddur Bay-South Stack road at Porth Dafarch - geograph.org.uk - 1435020.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Praia]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Illa Holy, Anglesey|Illa Holy]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Localizada na meirande illa de Anglesey.<ref>{{cita web |url= http://jncc.defra.gov.uk/protectedsites/SACselection/sac.asp?EUCode=UK0013046|título= Glannau Ynys Gybi/ Holy Island Coast|dataacceso= 5 de xuño de 2014| autor= Joint Nature Conservation Commitee|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 4 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Trearddur Bay - geograph.org.uk - 170599.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Trearddur]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Localizada nunha baía, ó sur de Holyhead, na costa oeste da illa Holy.<ref>{{cita web|url= http://trearddurbay.com/|título= Trearddur Bay Now Online|dataacceso= 5 de xuño de 2014|autor= Trearddur Bay|lingua= inglés|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20140516231930/http://trearddurbay.com/|dataarquivo= 16 de maio de 2014|urlmorta= yes}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 5 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Rhoscolyn Beacon - geograph.org.uk - 319360.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Rhoscolyn]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila preto da praia de Borthwen cun acceso pouco doado.<ref>{{cita web |url= http://www.anglesey-hidden-gem.com/ramon-cabrera.html|título= Rhoscolyn Lifeboat Tragedy December 3 1920 |dataacceso= 5 de xuño de 2014| autor= Agnglesey-Hidden-Gem|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 6 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:RhosneigrRocksandHouses.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Rhosneigr | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Localizada a 10&nbsp;km ó sueste de Holyhead.<ref>{{cita web |url= http://www.rhosneigr-on-line.co.uk|título= Welcome to our site|dataacceso= 7 de xuño de 2014| autor= Rhosneigr on line|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 7 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:BarclodiadyGawres.JPG|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Cámara funeraria [[Neolítico|neolítica]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Barclodiad e Gawres | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Exemplo dunha tumba de corredor cruciforme<ref>{{cita web |url= http://www.wondermondo.com/Countries/E/Wales/Anglesey/BarclodiadyGawres.htm|título= Barclodiad e Gawres |dataacceso= 5 de xuño de 2014| autor= Wonder Mondo |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 8 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Aerial View of St Cwyfan's Church.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Igrexa (arquitectura)|Igrexa]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Igrexa de Cribinau | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Cribinau é unha pequena illa mareal localizada na costa suroeste de Anglesey.<ref>{{cita web |url= http://www.peoplescollectionwales.co.uk/items/9086|título= The depositions, arguments and judgement in the cause of the church-wardens of Trefdraeth |dataacceso= 5 de xuño de 2014| autor= Peoples Collection Wales |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 9 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:St. Beuno's Church, Aberffraw - geograph.org.uk - 156921.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Aberffraw]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Aberffraw está localizado xunto á ribeira oeste do río Ffraw.<ref>{{cita web|url= http://www.aberffraw.org/|título= Welcome to the Aberffraw Village Website|dataacceso= 5 de xuño de 2014|autor= Aberffraw.org|lingua= inglés|data-arquivo= 24 de setembro de 2013|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20130924214200/http://www.aberffraw.org/|url-morta= yes}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 10 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Eglwys St Cadwaladr Church.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Igrexa | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Igrexa de Llangadwaladr | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Na igrexa atópase a tumba de Cadfan ap Iago, [[Reino de Gwynedd|Rei de Gwynedd]] ([[Circa|c.]] [[616]]—[[Circa|c.]] [[625]]).<ref>{{cita web |url= http://www.britainexpress.com/attractions.htm?attraction=4677|título= Llangadwaladr, St Cadwaladr's Church |dataacceso= 7 de xuño de 2014| autor= Britain Express |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 11 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:ThelargelighthouseandcrossatLlanddwyn.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Illa]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Illa Llanddwyn | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | A illa Llanddwyn é unha pequena illa mareal. A cidade máis achegada é [[Newborough, Anglesey|Newborough]].<ref>{{cita web |url= http://www.anglesey-history.co.uk/places/llanddwyn/index.html|título= Llanddwyn Island |dataacceso= 5 de xuño de 2014| autor= Anglesey History|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 12 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Britannia Bridge Train crossing 3.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ponte]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ponte Britannia]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Ponte sobre o [[estreito de Menai]], entre as illas de Anglesey e [[Gran Bretaña]].<ref>{{cita web |url= http://structurae.net/structures/data/index.cfm?ID=s0000009|título= Britannia Bridge|dataacceso= 5 de xuño de 2014| autor= Structurae|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 13 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:The infamous Swellies - geograph.org.uk - 879574.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Estreito]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Swellies | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | É o paso de navegación máis perigoso do [[estreito de Menai]].<ref>{{cita web|url= http://www.beaumarislifeboat.com/local/swellies.htm|título= Information about the Swellies|dataacceso= 7 de xuño de 2014|autor= Beaumarislifeboat|lingua= inglés|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20140810080523/http://beaumarislifeboat.com/local/swellies.htm|dataarquivo= 10 de agosto de 2014|urlmorta= yes}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 14 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Causeway to Church Island.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Illa | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Illa Church]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Pequena illa só accesible a pé dende o paseo Belga.<ref>{{cita web |url= http://menaibridges.co.uk/churchisle.php|título= Church Island and the church of St. Tysilio|dataacceso= 8 de xuño de 2014| autor= Menai bridges |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 15 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Menai Suspension Bridge.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Ponte | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ponte colgante de Menai]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Unha das primeras [[Ponte colgante|pontes colgantes]] do mundo, deseñada por [[Thomas Telford]].<ref>{{cita web |url= http://structurae.net/structures/data/index.cfm?ID=s0000091 |título= Menai Suspension Bridge|dataacceso= 8 de xuño de 2014| autor= Structurae |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 16 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Menai bridge mist November 2004.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Menai Bridge]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | É o terceiro maior asentamento da illa, cunha poboación de 3.146 habitantes.<ref>{{cita web |url= http://menaibridges.co.uk|título= Treftadaeth Menai Heritage|dataacceso= 8 de xuño de 2014 |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 17 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Barachia Chapel - geograph.org.uk - 156629.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Llandegfan]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | A vila orixinal, Hen Llandegfan, localizábase no antigo camiño dende o cruzamento do Estreito de Menai en [[Porthaethwy]] vía [[Pentraeth]] cara a [[Beaumaris]].<ref>{{cita web |url= http://www.geograph.org.uk/search.php?i=3568775 |título= Search Results |dataacceso= 8 de xuño de 2014| autor= Geograph |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 18 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Beaumaris Castle (8074243202).jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Castelo (fortificación)|Castelo]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Beaumaris]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | É a antiga cidade condal da illa de Anglesey e localízase na costa da entrada leste do Estreito de Menai.<ref>{{cita web |url= http://www.visionofbritain.org.uk/place/420 |título= Beaumaris Anglesey |dataacceso= 8 de xuño de 2014| autor= Vision of Britain |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 19 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Dovecot Penmon Anglesey.JPG|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Pena | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Penmon | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Atópase a uns 5&nbsp;km ó leste da cidade de [[Beaumaris]], na comunidade de [[Llangoed]].<ref>{{cita web|url= http://www.ukattraction.com/north-wales/penmon-priory.htm|título= Penmon Priory|dataacceso= 9 de xuño de 2014|autor= UK Attraction|lingua= inglés|urlarquivo= https://archive.is/20130205042557/http://www.ukattraction.com/north-wales/penmon-priory.htm|dataarquivo= 05 de febreiro de 2013|urlmorta= yes}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 20 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Puffin Island (Ynys Seiriol), Anglesey.JPG|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Illa | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Illa Puffin | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Trátase dunha illa deshabitada localizada no extremo oriental de Anglesey.<ref>{{cita web |url= http://jncc.defra.gov.uk/default.aspx?page=2083|título= Ynys Seiriol / Puffin Island |dataacceso= 9 de xuño de 2014| autor= Join Nature Conservation Committee|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 21 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:TraethCoch.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Baía]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Traeth Coch | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | É unha ampla baía de area e unha zona de gran beleza natural, na costa leste.<ref>{{cita web |url= http://toolserver.org/~rhaworth/os/coor_g.php?pagename=Traeth_Coch&params=SH5380_region%3AGB_scale%3A100000 |título= GeoHack - Traeth Coch |dataacceso= 9 de xuño de 2014 |autor= GeoHack |lingua= inglés }}{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 22 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Traeth Benllech - geograph.org.uk - 568466.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Benllech]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Atópase na comunidade de Llanfair-Mathafarn-Eithaf. Ten 3.408 habitantes.<ref>{{cita web|url= http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/viewFullDataset.do?instanceSelection=03070&productId=779&$ph=60_61&datasetInstanceId=3070&startColumn=1&numberOfColumns=8&containerAreaId=790559|título= Neighbourhood Statistics|dataacceso= 9 de xuño de 2014|autor= Neigbourhood Statistics|lingua= inglés|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20110613042922/http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/viewFullDataset.do?instanceSelection=03070&productId=779&$ph=60_61&datasetInstanceId=3070&startColumn=1&numberOfColumns=8&containerAreaId=790559|dataarquivo= 13 de xuño de 2011|urlmorta= yes}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 23 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:MoelfreShore.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Moelfre]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Foi o lugar do [[naufraxio]] en [[1859]] do ''Royal Charter'' no final da súa viaxe dende [[Australia]] ata [[Liverpool]].<ref>{{cita web |url= http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/cyfrifiad-2011/ystadegau-allweddol-ar-gyfer-awdurdodau-unedol-yng-nghymru/stb-2011-key-statistics-for-wales---welsh.html|título= Cyfrifiad 2011: Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru, Mawrth 2011|dataacceso= 9 de xuño de 2014| autor= Oficina de Estatística Nacional de Gales|lingua= galés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 24 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:RoyalCharterLlanallgo.JPG|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Monumento conmemorativo | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Memorial Royal Charter | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Monumento do naugraxio do ''Royal Charter'', barco que viaxaba dende Australia a Liverpool onde morreron 459 persoas.<ref>{{cita libro|autor=Alexander McKee|título=The Golden Wreck: the tragedy of the "Royal Charter"|publisher=Souvenir Press|ano=1986|isbn=0-285-62745-7}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 25 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Traethdulas.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Baía | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Dulas Bay | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | É unha pequena baía na costa norte rodeada por tres praias.<ref>{{cita web |url= http://www.genuki.org.uk/big/wal/AGY/Llangwyllog/|título= Llangwyllog| dataacceso= 9 de xuño de 2014| autor= Genuki|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 26 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Amlwch Port From The Headland - geograph.org.uk - 1436555.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Amlwch]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Coñecido polo seu patrimonio industrial, é a localidade más [[setentrional]] de Gales.<ref>{{cita web |url= http://www.copperkingdom.co.uk/ |título= Welcome to The Copper Kingdom, Amlwch, Anglesey |dataacceso= 9 de xuño de 2014| autor= Copper Kingdom|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 27 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:PorthLlechog.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Bull Bay]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | A liña da costa é rochosa e alberga moitas covas. Algunhas destas rochas teñen uns 570 millóns de anos, o que as sitúan entre as máis antigas de Gales.<ref>{{cita web |url= http://ynysmonrowing.yolasite.com/ |título= Trireme Ynys Môn Rowing Club |dataacceso= 9 de xuño de 2014| autor= Ynys Môn Rowing Club|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 28 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Llanbadrig Church2.JPG|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Parroquia | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Llanbadrig]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anacos do filme de 2006 ''Half Light'', protagonizada por [[Demi Moore]], rodáronse en Llanbadrig, aínda que o filme localízase principalmente en [[Escocia]].<ref>{{cita web |url= http://www.anglesey-today.com/llanbadrig.html |título= Llanbadrig Church, Anglesey |dataacceso= 9 de xuño de 2014| autor= Anglesey Today|lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 29 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Cemaes.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Vila | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Cemaes | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Localizada na baía de Cemaes, é unha Área de Destacada Beleza Natural, en parte propiedade da Fundación Nacional para Lugares de Interese Histórico ou Beleza Natural.<ref>{{cita web |url= http://www.cemaes-bay.co.uk/ |título= Croeso/Welcome to Cemaes Bay |dataacceso= 9 de xuño de 2014 |autor= Cemaes Bay |lingua= inglés |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20140613023834/http://www.cemaes-bay.co.uk/ |dataarquivo= 13 de xuño de 2014 |urlmorta= yes }}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 30 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Outfall from Wylfa Power Station - geograph.org.uk - 668216.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Central nuclear]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Wylfa Nuclear Power Station | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Wylfa foi a derradeira central de Magnox que se construirá no Reino Unido. Actualmente é a única central de Magnox en funcionamento no mundo.<ref>{{cita web |url= http://www.magnoxsites.co.uk/site/wylfa/ |título= Wylfa |dataacceso= 9 de xuño de 2014 |autor= Magnoxsites |lingua= inglés |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20141122195548/http://www.magnoxsites.co.uk/site/wylfa/ |dataarquivo= 22 de novembro de 2014 |urlmorta= yes }}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 31 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Cemlyneast.JPG|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Lagoa | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Lagoa Cemlyn | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Cemlyn é unha baía e lagoa na costa noroeste de Anglesey, aproximadamente a 2,5&nbsp;km ó oeste da central nuclear Wylfa, dentro da comunidade de Cylch-y-Garn.<ref>{{cita web |url= http://seafishingandwalking.co.uk/2009/07/catching-cemlyn-anglesey/ |título= Catching a Few at Cemlyn, Anglesey |dataacceso= 9 de xuño de 2014| autor= Sea Fishing & Walking in the UK |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 32 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Navigation Beacons, Carmel Head - geograph.org.uk - 502088.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Pena | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Carmel Head | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Carmel Head é unha destacada pena costeira na punta noroeste da illa de Anglesey.<ref>{{cita web |url= http://www.ccgc.gov.uk/landscape--wildlife/protecting-our-landscape/special-landscapes--sites/protected-landscapes-and-sites/sssis/sssi-sites/carmel-head.aspx |título= Carmel Head |dataacceso= 9 de xuño de 2014 |autor= Countryside Council for Wales |lingua= inglés |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20140305140527/http://www.ccgc.gov.uk/landscape--wildlife/protecting-our-landscape/special-landscapes--sites/protected-landscapes-and-sites/sssis/sssi-sites/carmel-head.aspx |dataarquivo= 05 de marzo de 2014 |urlmorta= yes }}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 33 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Stanley embankment - geograph.org.uk - 41967.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Terraplén | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Stanley Embankment | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | É un terraplén con [[ferrocarril]], [[estrada]] e [[carril bici]] que conecta a illa de Anglesey e Holy.<ref>{{cita web |url= http://www.allaboutanglesey.co.uk/places-a-g/four-mile-bridge |título= Four Mile Bridge, or Pont Rhydybont|dataacceso= 9 de xuño de 2014| autor= All about Anglesey |lingua= inglés}}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 34 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:Penrhos Tollhouse - geograph.org.uk - 404592.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Parque]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Penrhos Country Park | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Atópase a carón da autoestrada A55, á beira da baía Beddmanarch.<ref>{{cita web |url= http://www.angleseyheritage.org/doc.asp?cat=1110 |título= Welcome to the Isle of Anglesey |dataacceso= 9 de xuño de 2014 |autor= Anglesey Heritage |lingua= inglés |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20071004222822/http://www.angleseyheritage.org/doc.asp?cat=1110 |dataarquivo= 04 de outubro de 2007 |urlmorta= yes }}</ref> |- |-valign=top bgcolor=White style=color:blue | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | 35 | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Ficheiro:St Cybi's Church Holyhead 2004.jpg|x50px|esquerda|border]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Cidade | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | [[Holyhead]] | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Anglesey | + style="background:WhiteSmoke; color:Black" | Cunha poboación de 11.237 habitantes, é a meirande cidade do condado de Anglesey.<ref>{{cita web |url= http://www.holyhead.com/ |título= Welcome to Holyhead.com |dataacceso= 9 de xuño de 2014 |autor= Holyhead |lingua= inglés |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20140620091445/http://www.holyhead.com/ |dataarquivo= 20 de xuño de 2014 |urlmorta= yes }}</ref> |} {{clear}} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === *Carl Rogers, ''The Isle of Anglesey Coastal Path Official Guide'', 2005, Mara Books ISBN 1-902512-13-8 [https://web.archive.org/web/20081223080107/http://www.northerneyebooks.co.uk/catalogue.htm] === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20050307054324/http://www.angleseycoastalpath.com/ Páxina oficial], mapas incluídos * [https://web.archive.org/web/20190609085345/http://angleseywalkingfestival.com/ Festival do sendeiro de Anglesey] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xeografía de Gales]] [[Categoría:Sendeirismo]] flub2j4dju46f4uumg01efbweho39be 0 282739 6147477 5926318 2022-08-01T13:03:46Z Estevoaei 1131 + imaxe wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Autobús 388 da Compañía de Tranvías da Coruña, liña 1A no Paseo da Dársena.jpg|dereita|miniatura|Autobús da liña 1A no Paseo da Dársena.]] A '''liña 1A''' é unha [[Autobuses urbanos da Coruña|liña regular]] de autobús da cidade da [[A Coruña|Coruña]], xestionada pola empresa [[Compañía de Tranvías da Coruña|CTC]]. Esta liña de autobús fai o traxecto desde Porta Real até a ponte da Pasaxe cunha frecuencia en hora punta de 20 minutos. Percorre unha distancia total de 7,5&nbsp;km e ten 25 paradas na ida e 7,3&nbsp;km e 25 paradas na volta. == Horarios == {| class="wikitable" |-align=center | [[Ficheiro:Cor1A.jpg|40px]] | '''Primeiro servizo''' <br /><small>''A: A Pasaxe''</small> | '''Primeiro servizo''' <br /> <small>''A: Porta Real''</small> | '''Último servizo''' <br /><small>''A: A Pasaxe''</small> | '''Último servizo''' <br /><small><center>''A: Porta Real''</small> |-bgcolor=LavenderBlush | '''Laborables''' | <center>06:30</center> | <center>06:50</center> | <center>22:55</center> | <center>22:20</center> |-bgcolor=LavenderBlush | '''Sábados''' | <center>06:35</center> | <center>06:53</center> | <center>22:50</center> | <center>22:25</center> |-bgcolor=LavenderBlush | '''Festivos''' | <center>07:30</center> | <center>07:50</center> | <center>23:00</center> | <center>22:30</center> |- | colspan=5 align=center| {| class="wikitable collapsible collapsed" |- bgcolor="#EEEEEE" !colspan=2 style="background:#ff4400" align="center" |'''Bus Urbano''' [[Compañía de Tranvías da Coruña|Liñas Compañía de Tranvías da Coruña]] |- bgcolor="Red" ! style="background:Red; color:White" | Liña !! style="background:Red; color:White" | Percorrido |---- |[[Ficheiro:Linea1.jpg|50px]]||[[Liña 1 dos autobuses urbanos da Coruña|Hospital Abente y Lago – Praza Pablo Iglesias]] |---- |[[Ficheiro:Cor1A.jpg|50px]]||Hospital Abente y Lago – A Pasaxe |---- |[[Ficheiro:Linea2.jpg|50px]]||Porta Real – Os Castros |---- |[[Ficheiro:Cor2A.jpg|50px]]||Porta Real – Hospital de Oza |---- |[[Ficheiro:Linea3.jpg|50px]]||San Pedro de Visma, Igrexa – Durmideiras |---- |[[Ficheiro:Cor3A.jpg|50px]]||San Pedro de Visma, Igrexa – Durmideiras |---- |[[Ficheiro:Linea4.jpg|50px]]||Hércules, Mercado – Camilo Xosé Cela, Bloque 56 |---- |[[Ficheiro:Cor5.jpg|50px]]||Durmideiras – Espacio Coruña |---- |[[Ficheiro:Cor6.jpg|50px]]||Hércules, Mercado – Meicende |---- |[[Ficheiro:Cor6A.jpg|50px]]||Hércules, Mercado – Bens |---- |[[Ficheiro:Cor7.jpg|50px]]||Hércules, Mercado – Ambulatorio Ventorrillo |---- |[[Ficheiro:Cor11.jpg|50px]]||As Lagoas – Marineda City |---- |[[Ficheiro:Cor12.jpg|50px]]||Emilio Glez.López, Manuel Azaña – Residencia, glorieta |---- |[[Ficheiro:Cor12A.jpg|50px]]||Praza do Conservatorio – Residencia, glorieta |---- |[[Ficheiro:Cor14.jpg|50px]]||Emilio Glez.López, Manuel Azaña – Praza Pablo Iglesias |---- |[[Ficheiro:Cor17.jpg|50px]]||Hércules, Mercado – Residencia, glorieta |---- |[[Ficheiro:Cor20.jpg|50px]]||Juan Flórez, 10 – A Pasaxe, Eirís |---- |[[Ficheiro:Cor21.jpg|50px]]||Juana de Vega – Novo Mesoiro |---- |[[Ficheiro:Cor22.jpg|50px]]||Juan Flórez, 10 – A Pasaxe, Santa Xema |---- |[[Ficheiro:Cor23.jpg|50px]]||Juana de Vega – Urbanización Breogán |---- |[[Ficheiro:Cor23A.jpg|50px]]||Porta Real – Urbanización Breogán |---- |[[Ficheiro:Cor24.jpg|50px]]||Juan Flórez, 10 – O Carón |---- |[[Ficheiro:CorBUHO.jpg|50px]]|| (Bus Moucho) Os Castros – Obelisco |---- |[[Ficheiro:CorU.jpg|50px]]|| (Especial Universidade) Juan Flórez, 10 – Campus A Zapateira, Filoloxía |---- |<center>'''*''' ||Os buses das liñas 3, 6 e 23 intercámbianse cada mes cos das liñas 3A, 6A e 23A, respectivamente.<ref>[http://www.tranviascoruna.com/gl/lineas-y-horarios/ Liñas de autobús, percorridos]</ref> |---- |} |} ==Percorrido== * '''Do [[Hospital Abente y Lago]] á [[Ponte da Pasaxe]]''' ''por'': O Parrote (Capitanía), Porta Real, Av. Mariña (Rosalía), Av. Mariña (Obelisco), Praza de Mina (nº 26), Praza de Ourense, Linares Rivas (nº 26), Primo de Rivera (nº 1), Catro Camiños, Cabaleiros (Estación), Caballeros (Ministerios), Salvador de Madariaga (Gasolineira), Salvador de Madariaga (Rafael Alberti), Camilo José Cela (San Cristovo), Matogrande (Rotonda), Camilo José Cela (Mato Grande), Camilo José Cela (Liceo La Paz), Barrio das Flores (Eirís), Av. Monelos (Canteira de Eirís), Av. Monelos (nº 38), Av. Monelos (Asilo), Av. Monelos (Urb. Los Arces), Av. Monserrat (nº 40), Pedralonga (Fábrica de Armas), Alcampo, Santa Xema, Pasaxe (Santa Xema). * '''Da Pasaxe ao Hospital Abente y Lago''' ''por'': Pasaxe (Santa Xema), Pasaxe (Eirís), Av. Pedralonga (nº 57), Av. Pedralonga (nº 4), Av. Monserrat (Oncolóxico), Av. Monelos (nº 19), Av. Monelos (nº 5), Av. Monelos (nº 211), Camilo José Cela (Bloque 20), Camilo José Cela (Bloque 29), Camilo José Cela (Bloque 30), Matogrande, Camilo José Cela (Bloque 40), Av. Salvador de Madariaga (Pablo Neruda), Av. Salvador de Madariaga (Mercado), Cabaleiros (nº 33), Cabaleiros (Estación Autobuses), Concepción Arenal (nº 21), Costa da Palloza (nº 5), Primo de Rivera (Palloza), Primo de Rivera (viaduto), Praza de Ourense, Praza de Mina, Obelisco, Autoridade Portuaria, Porta Real, Parrote (Hotel Finisterre). ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== {{Portal|A Coruña}} ===Ligazóns externas=== *[https://web.archive.org/web/20140802223757/http://www.coruna.es/guiaLocal/paradas_bus.jsp?current=au&idlinea=101%7C&linea=101&accion=1&codlinea=1A&desclinea=Puerta%20Real-Pasaje Datos da ruta na páxina do Concello da Coruña] {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Transporte na Coruña]] ouf5j2as0ddfcnkp3aohnrcv8e7hdl4 0 283653 6147968 6080316 2022-08-02T05:36:04Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:2011 Boston Bruins at White House.jpg|miniatura|277px|Os Boston Bruins na [[Casa Branca]] co [[Presidente dos Estados Unidos]] [[Barack Obama]] logo de gañar a [[Stanley Cup]] en 2011.]] Os [[Boston Bruins]] son un equipo profesional de [[hóckey sobre xeo]] da cidade de [[Boston]], [[Massachusetts]] ([[Estados Unidos]]). Forman parte da [[Atlantic Division (NHL)|Atlantic Division]] da [[Conferencia Leste (NHL)|Conferencia Leste]], na [[National Hockey League]] (NHL)<ref>{{Cita web |url=http://www.nhl.com/ice/teams.htm?navid=nav-tms-main |título=Rosters, Arena Information, and Aerial Maps |dataacceso=8 de xuño de 2014 |editor=[[National Hockey League]] |lingua=inglés}}</ref> e son un dos equipos integrantes do grupo denominado ''[[Original Six]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=670654 |título=4 of the NHL's Original 6 – Chicago, Detroit, Boston, NY Rangers – among 8 still in playoffs |data=14 de maio de 2013 |dataacceso=8 de xuño de 2014 |autor=[[The Canadian Press]] |editor=NHL.com}}</ref> A franquía foi fundade en [[1924]], e a [[Tempada 2014-2015 da NHL|tempada 2014-15]] será a 91ª do equipo. Dende a súa fundación os Bruins gañaron 2.938 partidos, acumulando 28 títulos de división e catro de conferencia, xogando os ''play-offs'' pola [[Stanley Cup]] 69 veces, e gañando a Stanley Cup en seis ocasións.<ref>{{Cita web |title = Team Index | work = Hockey-Reference | publisher = Sports Reference LLC | url = http://www.hockey-reference.com/teams/ | accessdate = 8 de xuño de 2014 }}</ref> == Lenda == {|class="wikitable" |+ Lenda de cores e símbolos ! scope="col" |Cor ! scope="col" |Explicación |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF" | |[[Campións da Stanley Cup]] |- ! scope="row" style="background:#DDFFDD" | |[[Conferencia Leste (NHL)|Campións de Conferencia]] |- ! scope="row" style="background:#FFE6BD" | |[[Atlantic Division (NHL)|Campións de División]] |- ! scope="row" style="background:#FFCCCC" | |[[Presidents' Trophy|Campións da liga regular]] |} {|class="wikitable" style="font-size:90%" |+Lenda de termos e abreviaturas |- ! scope="col" |Termo ou abreviatura ! scope="col" |Definición |- ! scope="row" |Pos. |Posición final na clasificación da División ou da Liga |- ! scope="row" |GC |Goles en contra (goles anotados polos opoñentes dos Bruins) |- ! scope="row" |GF |Goles a favor (goles anotados polos Bruins) |- ! scope="row" |PX |Partidos xogados |- ! scope="row" |D |Derrotas |- ! scope="row" |OT |Derrotas na prórroga (dende a tempada 1999–2000) |- ! scope="row" |Pts |Puntos |- ! scope="row" |E |Empates |- ! scope="row" |TG |Goles totais nos partidos de eliminatoria a dúas voltas |- ! scope="row" |V |Vitorias |- ! scope="row" |— |Non se aplica |} <noinclude> == Ano a ano == {|class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 95%" |+Lista das tempadas dos Boston Bruins ano a ano |- ! scope="col" rowspan="2"|[[Lista de tempadas da NHL|Tempada]] ! scope="col" rowspan="2"|Conferencia ! scope="col" rowspan="2"|División !colspan="9"|[[Estrutura da tempada da NHL|Liga regular]]<ref name="Guide">{{Cita libro |title=[[NHL Official Guide & Record Book]] 2013 |author=National Hockey League |authorlink=National Hockey League |year=2013 |publisher=Triumph |isbn=978-1-60078-785-0 |page=19}}</ref><ref name="Bruins">{{Cita web|url=http://www.hockeydb.com/stte/boston-bruins-4919.html|title=Boston Bruins Statistics and History|publisher=The Internet Hockey Database|accessdate=August 27, 2013}}</ref> !colspan="7"|[[Estrutura da tempada da NHL#Play-offs|''Play-offs]] |- ! scope="col" |Pos ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |OT ! scope="col" |Pts ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |Resultado |- | scope="row" |[[Tempada 1924-25 da NHL|1924–25]] |— |—{{ref label|NoDivisionA|a|a}} |6º |30 |6 |24 |0 |— |12 |49 |119 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1925-26 da NHL|1925–26]] |— |— |4º |36 |17 |15 |4 |— |38 |92 |85 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1926-27 da NHL|1926–27]] |— |[[American Division|American]]{{ref label|American|b|b}} |2º |44 |21 |20 |3 |— |45 |97 |89 |8 |2 |2 |4 |16 |13 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 10-5 [[Chicago Blackhawks|Chicago Black Hawks]] (TG)<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-1 [[New York Rangers]] (TG)<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-2 [[Ottawa Senators (1893-1934)|Ottawa Senators]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1927.html|title=1927 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1927-28 da NHL|1927–28]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|American |1º |44 |20 |13 |11 |— |51 |77 |70 |2 |0 |1 |1 |2 |5 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-5 New York Rangers (TG)<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1928.html|title=1928 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1928-29 da NHL|1928–29]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|American |1º |44 |26 |13 |5 |— |57 |89 |52 |5 |5 |0 |0 |9 |3 |style="background:#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-0 [[Montreal Canadiens]]<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 2-0 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1929.html|title=1929 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1929-30 da NHL|1929–30]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|American |1º |44 |38 |5 |1 |— |style="background: #FFCCCC;"|77 |179 |98 |6 |3 |3 |0 |14 |12 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-1 [[Montreal Maroons]], 3–1<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-2 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1930.html|title=1930 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1930-31 da NHL|1930–31]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|American |1º |44 |28 |10 |6 |— |style="background: #FFCCCC;"|62 |143 |90 |5 |2 |3 |0 |13 |13 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-3 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1931.html|title=1931 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1931-32 da NHL|1931–32]] |— |American |4º |48 |15 |21 |12 |— |42 |122 |117 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1932-33 da NHL|1932–33]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|American |1º |48 |25 |15 |8 |— |style="background: #FFCCCC;"|58 |124 |88 |5 |2 |3 |0 |7 |9 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-3 [[Toronto Maple Leafs]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1933.html|title=1933 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1933-34 da NHL|1933–34]] |— |American |4º |48 |18 |25 |5 |— |41 |111 |130 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Temapda 1934-35 da NHL|1934–35]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|American |1º |48 |26 |16 |6 |— |58 |129 |112 |4 |1 |3 |0 |2 |7 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-3 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1935.html|title=1935 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1935-36 da NHL|1935–36]] |— |American |2º |48 |22 |20 |6 |— |50 |92 |83 |2 |1 |1 |0 |6 |8 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 6-8 Toronto Maple Leafs (TG)<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1936.html|title=1936 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1936-37 da NHL|1936–37]] |— |American |2º |48 |23 |18 |7 |— |53 |120 |110 |3 |1 |2 |0 |6 |8 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-2 Montreal Maroons<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1937.html|title=1937 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1937-38 da NHL|1937–38]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|American |1º |48 |30 |11 |7 |— |style="background: #FFCCCC;"|67 |142 |89 |3 |0 |3 |0 |3 |6 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-3 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1938.html|title=1938 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1938-39 da NHL|1938–39]] |— |—{{ref label|NoDivisionC|c|c}} |1º |48 |36 |10 |2 |— |style="background: #FFCCCC;"|74 |156 |76 |12 |8 |4 |0 |26 |18 |style="background:#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 New York Rangers<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1939.html|title=1939 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1939-40 da NHL|1939–40]] |— |— |1º |48 |31 |12 |5 |— |style="background: #FFCCCC;"|67 |170 |98 |6 |2 |4 |0 |9 |15 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1940.html|title=1940 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1940-41 da NHL|1940–41]] |— |— |1º |48 |27 |8 |13 |— |style="background: #FFCCCC;"|67 |168 |102 |11 |8 |3 |0 |27 |23 |style="background:#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Toronto Maple Leafs<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 [[Detroit Red Wings]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1941.html|title=1941 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1941-42 da NHL|1941–42]] |— |— |3º |48 |25 |17 |6 |— |56 |160 |118 |5 |2 |3 |0 |10 |16 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 2-1 Chicago Black Hawks<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-2 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1942.html|title=1942 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1942-43 da NHL|1942–43]] |— |— |2º |50 |24 |17 |9 |— |57 |195 |176 |9 |4 |5 |0 |23 |33 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Montreal Canadiens<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1943.html|title=1943 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1943-44 da NHL|1943–44]] |— |— |5º |50 |19 |26 |5 |— |43 |223 |268 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1944-45 da NHL|1944–45]] |— |— |4º |50 |16 |30 |4 |— |36 |179 |219 |7 |3 |4 |0 |22 |22 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1945.html|title=1945 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1945-46 da NHL|1945–46]] |— |— |2º |50 |24 |18 |8 |— |56 |167 |156 |10 |5 |5 |0 |29 |29 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Detroit Red Wings<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1946.html|title=1946 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1946-47 da NHL|1946–47]] |— |— |3º |60 |26 |23 |11 |— |63 |190 |175 |5 |1 |4 |0 |10 |16 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1947.html|title=1947 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1947-48 da NHL|1947–48]] |— |— |3º |60 |23 |24 |13 |— |59 |167 |168 |5 |1 |4 |0 |13 |20 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1948.html|title=1948 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1948-49 da NHL|1948–49]] |— |— |2º |60 |29 |23 |8 |— |66 |178 |163 |5 |1 |4 |0 |10 |16 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1949.html|title=1949 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1949-50 da NHL|1949–50]] |— |— |5º |70 |22 |32 |16 |— |60 |198 |228 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1950-51 da NHL|1950–51]] |— |— |4º |70 |22 |30 |18 |— |62 |178 |197 |6 |1 |4 |1 |5 |17 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1951.html|title=1951 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1951-52 da NHL|1951–52]] |— |— |4º |70 |25 |29 |16 |— |66 |162 |176 |7 |3 |4 |0 |12 |18 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1952.html|title=1952 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1952-53 da NHL|1952–53]] |— |— |3º |70 |28 |29 |13 |— |69 |152 |172 |11 |5 |6 |0 |30 |37 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Detroit Red Wings<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1953.html|title=1953 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1953-54 da NHL|1953–54]] |— |— |4º |70 |32 |28 |10 |— |74 |177 |181 |4 |0 |4 |0 |4 |16 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1954.html|title=1954 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1954-55 da NHL|1954–55]] |— |— |4º |70 |23 |26 |21 |— |67 |169 |188 |5 |1 |4 |0 |9 |16 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1955.html|title=1955 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1955-56 da NHL|1955–56]] |— |— |5º |70 |23 |34 |13 |— |59 |147 |185 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1956-57 da NHL|1956–57]] |— |— |3º |70 |34 |24 |12 |— |80 |195 |174 |10 |5 |5 |0 |21 |29 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Detroit Red Wings<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1957.html|title=1957 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1957-58 da NHL|1957–58]] |— |— |4º |70 |27 |28 |15 |— |69 |199 |194 |12 |6 |6 |0 |42 |32 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 New York Rangers, 4–2<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1958.html|title=1958 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1958-59 da NHL|1958–59]] |— |— |2º |70 |32 |29 |9 |— |73 |205 |215 |7 |3 |4 |0 |21 |20 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1959.html|title=1959 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1959-60 da NHL|1959–60]] |— |— |5º |70 |28 |34 |8 |— |64 |220 |241 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1960-61 da NHL|1960–61]] |— |— |6º |70 |15 |42 |13 |— |43 |176 |254 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1961-62 da NHL|1961–62]] |— |— |6º |70 |15 |47 |8 |— |38 |177 |306 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1962-63 da NHL|1962–63]] |— |— |6º |70 |14 |39 |17 |— |45 |198 |281 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1963-64 da NHL|1963–64]] |— |— |6º |70 |18 |40 |12 |— |48 |170 |212 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1964-65 da NHL|1964–65]] |— |— |6º |70 |21 |43 |6 |— |48 |166 |253 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1965-66 da NHL|1965–66]] |— |— |5º |70 |21 |43 |6 |— |48 |174 |275 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1966-67 da NHL|1966–67]] |— |— |6º |70 |17 |43 |10 |— |44 |182 |253 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1967-68 da NHL|1967–68]] |— |[[East Division (NHL)|East]]{{ref label|East|d|d}} |3º |74 |37 |27 |10 |— |84 |259 |216 |4 |0 |4 |0 |8 |15 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1968.html|title=1968 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1968-69 da NHL|1968–69]] |— |East |2º |76 |42 |18 |16 |— |100 |303 |221 |10 |6 |4 |0 |40 |20 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Toronto Maple Leafs<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1969.html|title=1969 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1969-70 da NHL|1969–70]] |— |East |2º |76 |40 |17 |19 |— |99 |277 |216 |14 |12 |2 |0 |65 |33 |style="background:#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 New York Rangers<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Chicago Black Hawks<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 [[St. Louis Blues]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1970.html|title=1970 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1970-71 da NHL|1970–71]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|East |1º |78 |57 |14 |7 |— |style="background: #FFCCCC;"|121 |399 |207 |7 |3 |4 |0 |26 |28 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1971.html|title=1971 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1971-72 da NHL|1971–72]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|East |1º |78 |54 |13 |11 |— |style="background: #FFCCCC;"|119 |330 |204 |15 |12 |3 |0 |64 |34 |style="background:#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Toronto Maple Leafs<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 St. Louis Blues<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1972.html|title=1972 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1972-73 da NHL|1972–73]] |— |East |2º |78 |51 |22 |5 |— |107 |330 |235 |5 |1 |4 |0 |11 |22 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1973.html|title=1973 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1973-74 da NHL|1973–74]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|East |1º |78 |52 |17 |9 |— |style="background: #FFCCCC;"|113 |349 |221 |16 |10 |6 |0 |58 |44 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Toronto Maple Leafs<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] Chicago Black Hawks, 4–2<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 [[Philadelphia Flyers]], 2–4<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1974.html|title=1974 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1974-75 da NHL|1974–75]] |[[Prince of Wales Conference|Wales]]{{ref label|Wales|e|e}} |[[Adams Division|Adams]] |2º |80 |40 |26 |14 |— |94 |345 |245 |3 |1 |2 |0 |15 |12 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-2 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1975.html|title=1975 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1975-76 da NHL|1975–76]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |80 |48 |15 |17 |— |113 |313 |237 |12 |5 |7 |0 |38 |33 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 [[Los Angeles Kings]], 4–3<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Philadelphia Flyers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1976.html|title=1976 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1976-77 da NHL|1976–77]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |80 |49 |23 |8 |— |106 |312 |240 |14 |8 |6 |0 |50 |48 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Los Angeles Kings<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Philadelphia Flyers<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1977.html|title=1977 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1977-78 da NHL|1977–78]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |80 |51 |18 |11 |— |113 |333 |218 |15 |10 |5 |0 |53 |42 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Chicago Black Hawks<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Philadelphia Flyers<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1978.html|title=1978 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1978-79 da NHL|1978–79]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |80 |43 |23 |14 |— |100 |316 |270 |11 |7 |4 |0 |36 |32 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 [[Pittsburgh Penguins]]<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1979.html|title=1979 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1979-80 da NHL|1979–80]] |Wales |Adams |2º |80 |46 |21 |13 |— |105 |310 |234 |10 |4 |6 |0 |35 |33 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-2 Pittsburgh Penguins<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 [[New York Islanders]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1980.html|title=1980 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1980-81 da NHL|1980–81]] |Wales |Adams |2º |80 |37 |30 |13 |— |87 |316 |272 |3 |0 |3 |0 |13 |20 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-3 [[Minnesota North Stars]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1981.html|title=1981 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1981-82 da NHL|1981–82]] |Wales |Adams |2º |80 |43 |27 |10 |— |96 |323 |285 |11 |6 |5 |0 |43 |39 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-1 [[Buffalo Sabres]]<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 [[Quebec Nordiques]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1982.html|title=1982 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1982-83 da NHL|1982–83]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |80 |50 |20 |10 |— |style="background: #FFCCCC;"|110 |327 |228 |17 |9 |8 |0 |65 |61 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-1 Quebec Nordiques<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Buffalo Sabres<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 New York Islanders<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1983.html|title=1983 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1983-84 da NHL|1983–84]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |80 |49 |25 |6 |— |104 |336 |261 |3 |0 |3 |0 |2 |10 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-3 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1984.html|title=1984 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1984-85 da NHL|1984–85]] |Wales |Adams |4º |80 |36 |34 |10 |— |82 |303 |287 |5 |2 |3 |0 |17 |19 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-3 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1985.html|title=1985 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1985-86 da NHL|1985–86]] |Wales |Adams |3º |80 |37 |31 |12 |— |86 |311 |288 |3 |0 |3 |0 |6 |10 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-3 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1986.html|title=1986 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1986-87 da NHL|1986–87]] |Wales |Adams |3º |80 |39 |34 |7 |— |85 |301 |276 |4 |0 |4 |0 |11 |19 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1987.html|title=1987 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1987-88 da NHL|1987–88]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales |Adams |2º |80 |44 |30 |6 |— |94 |300 |251 |23 |12 |10 |1 |85 |72 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Buffalo Sabres<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Montreal Canadiens<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 [[New Jersey Devils]]<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 [[Edmonton Oilers]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1988.html|title=1988 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1988-89 da NHL|1988–89]] |Wales |Adams |2º |80 |37 |29 |14 |— |88 |289 |256 |10 |5 |5 |0 |29 |30 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Buffalo Sabres<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1989.html|title=1989 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1989-90 da NHL|1989–90]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |80 |46 |25 |9 |— |style="background: #FFCCCC;"|101 |289 |232 |21 |13 |8 |0 |62 |59 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 [[Hartford Whalers]]<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Montreal Canadiens<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 [[Washington Capitals]]<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Edmonton Oilers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1990.html|title=1990 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1990-91 da NHL|1990–91]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |80 |44 |24 |12 |— |100 |299 |264 |19 |10 |9 |0 |60 |62 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Hartford Whalers<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Montreal Canadiens<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Pittsburgh Penguins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1991.html|title=1991 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1991-92 da NHL|1991–92]] |Wales |Adams |2º |80 |36 |32 |12 |— |84 |270 |275 |15 |8 |7 |0 |40 |51 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Buffalo Sabres<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Montreal Canadiens<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Pittsburgh Penguins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1992.html|title=1992 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1992-93 da NHL|1992–93]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams |1º |84 |51 |26 |7 |— |109 |332 |268 |4 |0 |4 |0 |12 |19 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Buffalo Sabres<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1993.html|title=1993 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1993-94 da NHL|1993–94]] |[[Conferencia Leste (NHL)|Leste]] |[[Northeast Division (NHL)|Northeast]] |2º |84 |42 |29 |13 |— |97 |289 |252 |13 |6 |7 |0 |39 |42 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Montreal Canadiens<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 New Jersey Devils<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1994.html|title=1994 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1994-95 da NHL|1994–95]]{{ref label|1994Lockout|g|g}} |Leste |Northeast |3º |48 |27 |18 |3 |— |57 |150 |127 |5 |1 |4 |0 |5 |14 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 New Jersey Devils<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1995.html|title=1995 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1995-96 da NHL|1995–96]] |Leste |Northeast |2º |82 |40 |31 |11 |— |91 |282 |269 |5 |1 |4 |0 |16 |22 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 [[Florida Panthers]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1996.html|title=1996 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1996-97 da NHL|1996–97]] |Leste |Northeast |6º |82 |26 |47 |9 |— |61 |234 |300 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1997-98 da NHL|1997–98]] |Eastern |Northeast |2º |82 |39 |30 |13 |— |91 |221 |194 |6 |2 |4 |0 |13 |15 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Washington Capitals<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1998.html|title=1998 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1998-99 da NHL|1998–99]] |Leste |Northeast |3º |82 |39 |30 |13 |— |91 |214 |181 |12 |6 |6 |0 |30 |27 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 [[Carolina Hurricanes]]<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Buffalo Sabres<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1999.html|title=1999 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1999-2000 da NHL|1999–2000]] |Leste |Northeast |5º |82 |24 |33 |19 |6{{ref label|OT|h|h}} |73 |210 |248 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2000-01 da NHL|2000–01]] |Leste |Northeast |4º |82 |36 |30 |8 |8 |88 |227 |249 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2001-02 da NHL|2001–02]] |Leste |bgcolor="#FFE6BD"|Northeast |1º |82 |43 |24 |6 |9 |101 |236 |201 |6 |2 |4 |0 |18 |20 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Montreal Canadiens, 2–4<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2002.html|title=2002 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2002-03 da NHL|2002–03]] |Leste |Northeast |3º |82 |36 |31 |11 |4 |87 |245 |237 |5 |1 |4 |0 |8 |13 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 New Jersey Devils<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2003.html|title=2003 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2003-04 da NHL|2003–04]] |Leste |bgcolor="#FFE6BD"|Northeast |1º |82 |41 |19 |15 |7 |104 |209 |188 |7 |3 |4 |0 |14 |19 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2004.html|title=2004 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2004-05 da NHL|2004–05]]{{ref label|2004Lockout|i|i}} |Leste |Northeast |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |Non se disputaron os ''play-offs'' a causa do ''lockout'' |- | scope="row" |[[Tempada 2005-06 da NHL|2005–06]] |Leste |Northeast |5º |82 |29 |37 |—{{ref label|Shootout|j|j}} |16 |74 |230 |266 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2006-07 da NHL|2006–07]] |Leste |Northeast |5º |82 |35 |41 |— |6 |76 |219 |289 |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2007-08 da NHL|2007–08]] |Leste |Northeast |3º |82 |41 |29 |— |12 |94 |212 |222 |7 |3 |4 |0 |15 |19 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Montreal Canadiens<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2008.html|title=2008 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2008-09 da NHL|2008–09]] |Leste |bgcolor="#FFE6BD"|Northeast |1º |82 |53 |19 |— |10 |116 |274 |196 |11 |7 |4 |0 |34 |22 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Montreal Canadiens<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Carolina Hurricanes<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2009.html|title=2009 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2009-10 da NHL|2009–10]] |Leste |Northeast |3º |82 |39 |30 |— |13 |91 |206 |200 |13 |7 |6 |0 |36 |37 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Buffalo Sabres<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Philadelphia Flyers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2010.html|title=2010 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2010-11 da NHL|2010–11]] |bgcolor="#DDFFDD"|Leste |bgcolor="#FFE6BD"|Northeast |1º |82 |46 |25 |— |11 |103 |246 |195 |25 |16 |9 |0 |81 |53 |style="background:#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Montreal Canadiens<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Philadelphia Flyers<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 [[Tampa Bay Lightning]]<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 [[Vancouver Canucks]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2011.html|title=2011 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2011-12 da NHL|2011–12]] |Leste |bgcolor="#FFE6BD"|Northeast |1º |82 |49 |29 |— |4 |102 |269 |202 |7 |3 |4 |0 |15 |16 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Washington Capitals<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2012.html|title=2012 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- |[[Tempada 2012-13 da NHL|2012–13]]{{ref label|2012Lockout|k|k}} |bgcolor="#DDFFDD"|Leste |Northeast |2º |48 |28 |14 |— |6 |62 |131 |109 |22 |14 |8 |0 |65 |47 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Toronto Maple Leafs<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 New York Rangers<br>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Pittsburgh Penguins<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 [[Chicago Blackhawks]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2013.html|title=2013 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=August 27, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2013-14 da NHL|2013–14]] |Leste |bgcolor="#FFE6BD"|Atlantic |1º |82 |54 |19 |— |9 |style="background: #FFCCCC;"|117 |261 |177 |— |— |— |— |— |— |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Detroit Red Wings<br>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Montreal Canadiens |- ! scope="col" rowspan="2"|Tempada ! scope="col" rowspan="2"|Conferencia ! scope="col" rowspan="2"|División ! colspan="9" |Liga regular ! colspan="7" |''Play-offs'' |- ! scope="col" |Pos. ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |OT ! scope="col" |Pts ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |Resultado |- style="font-weight:bold; background-color:#dddddd;" | | scope="row" colspan="4"| Totais |6045 |2760 |2231 |791 |114 |6723 |19.213 |17.535 |597 |292 |299 |7 |1.734 |1.710 | |} == Notas == * {{note label|NoDivisionA|a|a}}Dende a tempada 1924–25 ata a 1925–26 , a NHL non tivo divisións.<ref name="format">{{Cita web |title = Playoff Formats |publisher = National Hockey League |url = http://www.nhl.com/cup/formats.html |accessdate = May 24, 2013 |data-arquivo = 17 de decembro de 2010 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20101217080720/http://www.nhl.com/cup/formats.html |url-morta = unfit }}</ref> * {{note label|American|b|b}}Dende a tempada 1926–27 ata a 1937–38, Boston xogou na [[American Division]].<ref name="Bruins" /> * {{note label|NoDivisionC|c|c}}Dende a tempada 1938–39 ata a 1966–67, a NHL non tivo divisións.<ref name="format" /> * {{note label|East|d|d}}Antes da tempada 1967–68, a NHL dividiuse nas divisións [[East Division (NHL)|East]] e [[West Division (NHL)|West]] polo crecemento da liga con seis [[Expansión da NHL de 1967|equipos de expansión]].<ref name="format"/> * {{note label|Wales|e|e}}A NHL realiñouse antes da 1974–75. Os Bruins foron situados na [[Adams Division]] dentro da [[Prince of Wales Conference]].<ref>{{Cita libro |last=McFarlane |first=Brian |authorlink=Brian McFarlane |year=1992|title=Stanley Cup Fever: 100 Years of Hockey Greatness|url=https://archive.org/details/stanleycupfever100mcfa |publisher=Stoddart|isbn=0-7737-5554-3 |page=[https://archive.org/details/stanleycupfever100mcfa/page/174 174]}}</ref> * {{note label|Conference|f|f}}A NHL realiñouse nas conferencias [[Conferencia Leste (NHL)|Leste]] e [[Conferencia Oeste (NHL)|Oeste]] entes da tempada 1993–94. Boston foi situado na [[Northeast Division (NHL)|Northeast Division]] da Conferencia Leste.<ref>{{Cita novas |last = Lapointe |first = Joe |title = Hockey; N.H.L. Redraws Map In Realignment Plan |work = The New York Times |date = April 1, 1993 |url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F0CE4DB113AF932A35757C0A965958260 |accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|1994Lockout|g|g}}A tempada foi reducida a 48 partidos a causa do [[lockout da NHL 1994–95]].<ref>{{Cita publicación periódica |last = Swift |first = E. M. |title = Drop Those Pucks! |journal = [[Sports Illustrated]] |date = January 23, 1995 |url = http://sportsillustrated.cnn.com/vault/article/magazine/MAG1006188/index.htm |accessdate = May 24, 2013}}</ref> * {{note label|OT|h|h}}A partir da tempada 1999-2000, os equipos comezaron a recibir un punto por perder os partidos da liga regular na prórroga.<ref>{{Cita novas |last = Lapointe |first = Joe |title = Hockey: Preview '99-'00; Overtime Is Now Five Minutes in Hockey Heaven |work = The New York Times |date = September 30, 1999 |url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A0DEEDE153EF933A0575AC0A96F958260 |accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|2004Lockout|i|i}}A tempada foi cancelada a causa do [[lockout da NHL 2004–05]].<ref>{{Cita web |title = Lockout over salary cap shuts down NHL |work = Associated Press |publisher = ESPN |date = February 16, 2005 |url = http://sports.espn.go.com/nhl/news/story?id=1992793 |accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|Shootout|j|j}}Antes da tempada 2005-06, a NHL introduciu o ''penalty shootout'' para os partidos de liga regular nos que permanecera o empate despois dun período de 5 minutos de prórroga, para evitar os empates.<ref>{{Cita novas |title = Shootouts are fan-friendly |work = [[The Washington Times]] |date = October 19, 2005 |url = http://www.washingtontimes.com/news/2005/oct/18/20051018-114500-9318r/ |accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|2012Lockout|k|k}}A tempada foi reducida a 48 partidos a causa do [[lockout da NHL 2012–13]].<ref>{{Cita web |title = NHL lockout ends, training camps set to open |work = Yahoo! News |date = January 12, 2013 |url = http://news.yahoo.com/nhl-lockout-ends-training-camps-set-open-034540330--nhl.html |accessdate = May 23, 2013 |data-arquivo = 17 de abril de 2014 |url-arquivo = https://web.archive.org/web/20140417175430/http://news.yahoo.com/nhl-lockout-ends-training-camps-set-open-034540330--nhl.html |url-morta = yes }}</ref> * {{note label|2013Realign|l|l}}A NHL realiñouse antes da tempada 2013-14. Os Bruins foron encadrados na [[Atlantic Division (NHL)|Atlantic Division]] da Conferencia Leste.<ref>{{Cita web |url=http://espn.go.com/nhl/story/_/id/9492759/nhl-releases-2013-14-schedule-new-division-names |accessdate=2013-07-21 |date=2013-07-20 |publisher=ESPN |work=ESPN.com news services |title=NHL slate, division names revealed }}</ref> ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Portal|Hóckey sobre xeo}} === Ligazóns externas === * [http://bruins.nhl.com/ Boston Bruins] official website {{Boston Bruins}} {{Tempadas equipos NHL}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Boston Bruins]] [[Categoría:Tempadas dos equipos da NHL|Bruins]] 1oc1q8hpa8kegbdmgfb7zlvdhxwjq4b 0 286560 6147666 5846944 2022-08-01T17:59:41Z Tfeliz 7596 /* Traxectoria */ Herencia borgoñoa wikitext text/x-wiki {{Biografía}}[[Ficheiro:Charlesletemeraire.jpeg|miniatura|250px|Un mozo Carlos ''o Temerario'', conde do Charolais, portando o colar da [[orde do Vélaro de Ouro]].]] [[Ficheiro:Peter Paul Rubens 144.jpg|miniatura|250px|Carlos ''o Temerario'' por [[Peter Paul Rubens|Rubens]]. <br> [[Kunsthistorisches Museum]], [[Viena]], [[Austria]].]] [[Ficheiro:Grafkarel.jpg|250px|miniatura|Tumba do Temerario no igrexa da Nosa Señora de [[Bruxas]].]] '''Carlos I de Valois-Borgoña''',<ref>Jacques Hillairet, "Dictionnaire historique des rues de Paris" (impr. 1973), Les Editions de Minuit, p.483 (columna da esquerda): "L'hôtel de Bourgogne no nº 20 da rúa Etienne Marcel pertence polo tanto aos catro duques de ''Valois-Bourgogne'': Filipe II ''o Audaz'' (1342-1404), Xoán ''sen Medo'' (1371-1419), Filipe III ''o Bo'' (1396-1467) e Carlos I ''o Temerario'' (1433-1477)".</ref>, chamado Carlos ''o Temerario'' (en [[lingua francesa|francés]] ''Charles le Téméraire''),<ref>[http://fmg.ac/Projects/MedLands/BURGUNDY.htm#CharlesDucdied1477 Xenealoxía no sitio Medieval Lands]</ref> e tamén ''o Audaz'' (en [[lingua francesa|francés]]: ''Charles le Hardi''), nado en [[Dijon]] o [[10 de novembro|10]] ou o [[11 de novembro]] de [[1433]],<ref>Henri Pirenne, ''Histoire de Belgique'', réédition BiblioBazaar, LLC, 2008, [http://books.google.fr/books?id=C_kpim0NRL4C&pg=PA290 Ler en liña]</ref><ref>Philippe Contamine e Geneviève Contamine, ''Autour de Marguerite d'Écosse: reines, princesses et dames du s. XV'', H. Champion, 1999, p. 99.</ref> e finado en [[Nancy]] o [[5 de xaneiro]] de [[1477]], foi o último [[Ducado de Borgoña|duque de Borgoña]], de [[Ducado de Brabante|Brabante]], de [[Ducado de Limburgo|Limburgo]] e de [[Ducado de Luxemburgo|Luxemburgo]], entre outros títulos do chamado [[Estado borgoñón]]. == Traxectoria == Pertencía a unha rama menor dos [[dinastía Valois|Valois]], que gobernaron Borgoña entre [[1364]] e [[1482]]. Carlos era o terceiro fillo, convertido primoxénito despois da morte temperá dos dous primeiros, do duque [[Filippe III de Borgoña]] Filipe ''o Bo'' (1396-1467), e da súa terceira esposa [[Isabel de Portugal (1397-1472)|Isabel de Portugal]], filla do rei [[Xoán I de Portugal|Xoán I]], e por iso recibiu o título de [[Charolais|conde do Charolais]] que, baixo os duques de Valois-Borgoña, estaba reservado ao herdeiro dos [[Estados borgoñóns]]. O poder do ducado de Borgoña alcanzou o seu apoxeo baixo o seu reinado, pero desaparecería en virtude dos hábiles golpes políticos do [[rei de Francia]], [[Luís XI de Francia|Luis XI]]. A súa morte en [[1477]], na [[batalla de Nancy]], significou o fin do soño borgoñón de resucitar a antiga [[Lotarinxia]]. O matrimonio da súa filla [[María de Borgoña|María]] co [[arquiduque]] [[Maximiliano I de Habsburgo|Maximiliano]], futuro [[Sacro Imperio|emperador do Sacro Imperio]], ligou a [[Herencia borgoñoa|herdanza borgoñoa]] á liñaxe dos [[Habsburgo]] na persoa do fillo de ambos, [[Filipe I de Castela|Filipe ''o Fermoso'']], que contraería matrimonio coa raíña [[Xoana I de Castela|Xoana de Castela]]. O fillo de ambos, [[Carlos I de España|Carlos]], recibiría o seu nome en memoria do seu avó materno. O sobrenome de ''"Temerario"'' non lle foi adxudicado até o [[romanticismo]]. Para os seus coetáneos foi ''"Carlos o Audaz"'', ''"o Gran León"'' ou ''"o Guerreiro"'', e ''"o Terríbel"'' para os seus detractores. == Carlos ''o Temerario'' na cultura == === En literatura === * [[Walter Scott]], ''[[Quentin Durward]]'', (1823). * Walter Scott, ''[[Anne de Geierstein]]'', (1829). === No cinema === * ''La Mort du Téméraire'', [[telefilme]] de Roger Viry-Babel, (1977). == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * Bartier, John (1970): ''Charles le Téméraire''. Bruxelles: Charles Dessart. * Brion, Marcel (2006): ''Charles le Téméraire, grand-duc d'Occident''. París: Tallandier. * Calmette, Joseph (1994): ''Les Grands Ducs de Bourgogne''. París: Albin Michel. * Cauchies, Jean-Marie (1996): ''Louis XI et Charles le Hardi. De Péronne à Nancy (1468-1477): le conflit'', Bruxelles: De Boeck Université. "Bibliothèque du Moyen Âge". * Debray, Quentin (2007): ''La Bataille de Nancy''. Monaco: Éditions du Rocher. ISBN 978-2-268-06069-9. === Outros artigos === * [[Ducado de Borgoña]]. * [[Estado borgoñón]]. * [[Países Baixos borgoñóns]]. {{condes de Flandres}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Duques de Borgoña]] [[Categoría:Nados en Dijon]] [[Categoría:Nados en 1433]] [[Categoría:Finados en 1477]] [[Categoría:Duques de Brabante]] [[Categoría:Duques de Limburgo]] [[Categoría:Duques de Luxemburgo]] [[Categoría:Condes de Flandres]] ndvh4bxlfk0u7dpvg7lm5puc0rki6yp 0 290611 6147900 6053785 2022-08-02T02:35:49Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} [[Ficheiro:Jean Sibelius 1939.jpg|miniatura|Jean Sibelius, fotografado en 1939, cando posiblemente cesara todo o seu traballo na ''Oitava Sinfonía'', aínda que continuou a manter durante anos que era aínda un proxecto viable.]] A '''Sinfonía nº 8''' de [[Jean Sibelius]] foi o seu último gran proxecto compositivo, que o ocupou de xeito intermitente entre mediados da década de 1920 ata arredor de [[1938]], aínda que nunca a publicou. Durante este tempo Sibelius viviu o punto máis alto da súa fama, unha institución nacional na súa [[Finlandia]] natal, e un compositor de talle internacional. Cando chegou a compoñer da ''Oitava Sinfonía'' é unha incógnita: Sibelius negouse repetidas veces a liberala para que se interpretara, aínda que continuara a afirmar que estaba a traballar nela mesmo despois de que abandonara o traballo. Segundo informes posteriores da súa familia, queimou a partitura e o material relacionado en [[1945]]. Gran parte da reputación de Sibelius, durante a súa vida e posteriormente, derivara do seu traballo como [[sinfonía|sinfonista]]. A súa ''[[Sinfonía nº 7 (Sibelius)|Sétima Sinfonía]]'' de [[1924]] ten sido amplamente recoñecida como un fito no desenvolvemento da forma sinfónica, e no seu tempo non había motivos para supoñer que o fluxo das obras orquestrais innovadoras non continuaría. Con todo, despois do [[poema sinfónico]] ''[[Tapiola (Sibelius)|Tapiola]]'', finalizado en [[1926]], a súa produción limitouse a pezas relativamente menores e a revisións de obras anteriores. A estrea da ''Oitava Sinfonía'' foille prometida a [[Sergei Koussevitzky]] e á [[Boston Symphony Orchestra]] en varias ocasións, mais cando a data estaba próxima Sibelius puxo reparos, alegando que a obra non estaba lista para ser interpretada. O compositor fíxolle promesas similares ao director de orquestra [[Reino Unido|británico]] [[Basil Cameron]] e ao finlandés [[Georg Schnéevoigt]], que tamén se mostraron ilusorias. Despois da morte de Sibelius en [[1957]], fixéronse públicas as novas sobre a destrución da ''Oitava Sinfonía'', e asumiuse que a obra se perdera para sempre. Non foi ata a década de 1990, cando se catalogaron moitos cadernos e bosquexos do compositor, que os estudosos propuxeron a posibilidade de que parte da música da sinfonía perdida podía ter sobrevivido. Recentes investigacións conduciron á identificación provisional de varios pequenos bosquexos manuscritos que están relacionados coa sinfonía, tres dos cales (que comprenden menos de tres minutos de música) foron gravados pola [[Helsingin kaupunginorkesteri]] en [[2011]]. Mentres uns poucos musicólogos especularon que, se puidesen identificarse outros fragmentos, sería posible reconstruír a obra completa, outros suxiren que isto é pouco probable dada a ambigüidade do material existente. A propia interpretación pública da música que o propio Sibelius rexeitara foi tamén cuestionada. == Antecedentes == [[Ficheiro:Ainola yard.jpg|miniatura|left|Ainola, a casa de Sibelius dende 1904 ata a súa morte.]] Jean Sibelius naceu en [[1865]] en Finlandia, dende [[1809]] un [[Gran Ducado de Finlandia|gran ducado]] dependente do [[Imperio Ruso]], tendo estado anteriormente baixo dominio [[Suecia|sueco]] durante varios séculos.<ref name= grove3>{{Cita web |apelidos= Hepokoski |nome= James |título= 1865–89: early years |url= http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/43725?q=Sibelius&search=quick&pos=1&_start=1 |editor= Grove Music Online|dataacceso= 2 de agosto de 2013 |lingua=inglés|subscrición=si}}</ref> O país estaba dividido entre unha minoría culturalmente dominante de fala [[lingua sueca|sueca]], á que pertencía a familia de Sibelius, e unha maioría cunha mentalidade máis nacionalista e de fala [[lingua finesa|finesa]], ou "[[Movemento Fennoman|Fennoman]]".<ref>Rickards, p. 22</ref> En torno a [[1889]] Sibelius coñeceu á súa futura muller, [[Aino Sibelius|Aino Järnefelt]], que viña dunha familia de Fennoman acérrimos.<ref name= Vesa5>{{Cita web |apelidos= Sirén |nome= Vesa; Hartikainen, Markku; Kilpeläinen, Kari et al |título= Studies in Helsinki 1885–1888 |url= http://www.sibelius.fi/english/elamankaari/sib_opinnot_helsinki.htm |editor= "Sibelius" website: Sibelius the Man |dataacceso=17 de febreiro de 2015 |lingua=inglés}}</ref> A asociación de Sibelius cos Järnefelt axudou a espertar e desenvolver o seu nacionalismo; en [[1892]], o ano do seu matrimonio con Aino, compuxo a súa primeira obra abertamente nacionalista, a suite sinfónica ''[[Kullervo (Sibelius)|Kullervo]]''.<ref>Rickards, pp. 50–51</ref> Ao longo da década de 1890, cando o control ruso sobre o ducado se tornou cada vez máis opresivo, Sibelius compuxo unha serie de obras que reflectiron a resistencia finlandesa á dominación estranxeira, que culminaría co poema sinfónico ''[[Finlandia (Sibelius)|Finlandia]]''.<ref>Rickards, pp. 68–69</ref> O talle nacional de Sibelius foi recoñecido en [[1897]], cando lle foi concedida unha pensión estatal para que se puidera dedicar máis á composición.<ref>Barnett, p. 115</ref> En [[1904]] el e Aino instaláronse coas súas fillas en [[Ainola]], unha casa de campo que construíran na beira do [[lago Tuusula]] en [[Järvenpää]], onde viviron durante o resto das súas vidas.<ref name= grove4>{{Cita web |apelidos= Hepokoski |nome= James |título= 1898–1904: first international successes and local politics |url= http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/43725?q=Sibelius&search=quick&pos=1&_start=1|editor= Grove Music Online |dataacceso= 2 de agosto 2013 |lingua=inglés|subscrición=si}}</ref> Aínda que a súa vida en Ainola non foi sempre tranquila e sen preocupacións -Sibelius tiña débedas con frecuencia e era propenso a episodios de consumo abusivo de alcohol- arreglouse durante os seguintes 20 anos para compoñer unha gran produción de obras orquestrais, música de cámara, pezas para piano e cancións, así como música máis lixeira.<ref name= grove5>{{Cita web |apelidos= Hepokoski |nome= James |título= 1905–11: modern classicism |url= http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/43725?q=Sibelius&search=quick&pos=1&_start=1 |editor= Grove Music Online |dataacceso= 2 de agosto de 2013 |lingua=inglés|subscrición=si}}</ref> A súa popularidade estendeuse por Europa e os Estados Unidos onde, durante unha xira triunfal en [[1914]], foille concedido un doutoramento honorífico pola [[Universidade Yale]].<ref>Tawaststjerna, ''Sibelius: 1904–1914'', p. 278</ref> No seu país o seu status era tal que as celebracións do seu 50 aniversario en [[1915]] foron un evento nacional, sendo a peza central destas celebracións a estrea en [[Helsinqui]] da súa ''[[Sinfonía nº 5 (Sibelius)|Quinta Sinfonía]]''.<ref name= grove2>{{Cita web |apelidos= Hepokoski |nome= James |título= 1912–26: late works |url= http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/43725?q=Sibelius&search=quick&pos=1&_start=1 |editor= Grove Music Online |dataacceso= 2 de agosto de 2013 |lingua=inglés|subscrición=si}}</ref> Cara a mediados da década de 1920 Sibelius acadara o status de monumento nacional vivo e foi o principal embaixador cultural do seu país, independente dende [[1917]].<ref>Rickards, p. 12</ref> De acordo co seu biógrafo Guy Rickards, el investiu "a súa inspiración máis importante" nas súas sete sinfonías que compuxo entre [[1898]] e [[1924]].<ref>Rickards, p. 203</ref> O estudoso de Sibelius [[James Hepokoski]] considera a compacta e escrita nun único movemento ''[[Sinfonía nº 7 (Sibelius)|Sétima Sinfonía]]'', que Sibelius rematou en 1924, o logro sinfónico máis remarcable do compositor, "a realización consumada da súa reconsideración da forma no seu estilo tardío".<ref name= grove2/> Esta foi seguida en [[1926]] por ''[[Tapiola (Sibelius)|Tapiola]]'', un poema sinfónico no que, di Rickards, Sibelius "levou recursos orquestrais a rexións bastante novas&nbsp;... ''Tapiola'' estaba trinta ou corenta anos por diante do seu tempo".<ref>Rickards, p. 171</ref> == Composición == === Inicios === A primeira referencia á ''Oitava Sinfonía'' no diario de Sibelius data do [[12 de setembro]] de [[1926]]: "traballando na nova".<ref>Barnett, p. 322</ref> Con todo, algunhas das ideas iniciais para a nova sinfonía foron establecidas case con toda seguridade antes, xa que era costume de Sibelius deixar de lado temas e motivos para empregalos en proxectos posteriores. Polo tanto, un dos bosquexos existentes para a súa ''Sétima Sinfonía'', na que estivo ocupado entre [[1923]] e [[1924]], contén un motivo rodeado e marcado como "VIII".<ref>Barnett, p. 309</ref> Cara ao outono de [[1927]] Sibelius foi quen de informar ao crítico musical do ''[[New York Times]]'' [[Olin Downes]] —un dos seus maiores admiradores— de que escribira dous movementos no papel e que compuxera o resto na súa cabeza.<ref name=Kilp>{{Cita publicación periódica|url= https://fmq.fi/articles/sibelius-eight-what-happened-to-it|title= Sibelius Eight: What happened to it?|last= Kilpeläinen|first= Kari|journal= Finnish Musical Quarterly|issue= 4|date= Outubro-Decembro 1995}}</ref> A principios de [[1928]] Sibelius realizou unha das súas visitas regulares a [[Berlín]], para enchouparse da vida musical da cidade e compoñer. Enviou informes do seu traballo en progreso a Aino: a sinfonía, dixo, será "marabillosa".<ref name= Kilp/> De volta a casa en Ainoa en setembro, díxolle a súa irmá: "estou a escribir unha nova obra, que será enviada a América. Aínda precisará de tempo. Mais sairá ben".<ref name= Vesa>{{Cita web |apelidos= Sirén |nome= Vesa; Hartikainen, Markku; Kilpeläinen, Kari et al |título= Writing the eighth symphony 1928–1933 |url= http://www.sibelius.fi/english/elamankaari/sib_kahdeksas_sinfonia.htm |editor= "Sibelius" website: Sibelius the Man |dataacceso= 17 de febreiro de 2015 |lingua=inglés}}</ref> En decembro de 1928, non obstante, cando o seu editor dinamarqués Wilhelm Hansen lle preguntou como estaba a desenvolverse o traballo, Sibelius foi menos explícito; a sinfonía existía, dixo, só na súa cabeza. Dende aquela os informes de Sibelius sobre o progreso da sinfonía tornáronse equívocos, ás veces contraditorios, e difíciles de seguir.<ref name= Kilp/> === Progreso e mentira === [[Ficheiro:Serge Koussevitzky.jpg|miniatura|upright|O director de orquestra Sergei Koussevitzky, a quen Sibelius lle prometeu a estrea da ''Oitava Sinfonía'' en numerosas ocasións.]] Probablemente por instigación de Downes, Sibelius prometeu a estrea mundial da súa nova sinfonía a [[Sergei Koussevitzky]] e á [[Boston Symphony Orchestra]].<ref name= McK/> Durante varios anos, nunha prolongada correspondencia co director e con Downes, Sibelius vacilou e mentiu. En xaneiro de [[1930]] dixo que a sinfonía "non estará lista pronto e non podo dicir cando estará lista", mais en agosto dese mesmo ano díxolle a Koussevitzky que a interpretación na primavera de [[1931]] era posible. Nada resultou disto.<ref name= R174>Ross 2008, p. 174</ref> No verán de 1931 Sibelius díxolle a Downes que non só estaba a ''Oitava Sinfonía'' case lista para as imprentas, senón que tamén tiña outras novas obras pendentes.<ref name= grove>{{Cita web |apelidos= Hepokoski |nome= James |título= 1927–57: the silence from Järvenpää |url= http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/43725?q=Sibelius&search=quick&pos=1&_start=1|editor= Grove Music Online |dataacceso= 2 de agosto de 2013 |lingua=inglés|subscrición=si}}</ref> Polo tanto alentado, en decembro de 1931 Koussevitzky empregou o ''Boston Evening Transcript'' para anunciar a obra para a tempada 1931–32 da orquestra. Isto levou un rápido telegrama de Sibelius, para informar de que a sinfonía non podería, despois de todo, estar lista para esa tempada.<ref name= R174/> Koussevitzky entón decidiu interpretar todas as sinfonías de Sibelius na tempada [[1932]]-[[1933|33]] da Boston Symphony Orchestra, coa estrea mundial da ''Oitava Sinfonía'' como culminación. En xuño de 1932 Sibelius escribiulle a Koussevitzky suxeríndolle que a Oitava fora programada para finais de outubro. Unha semana despois retractábase: "Estou moi perturbado ao respecto. Por favor non anuncies a interpretación".<ref name= R174/> Máis promesas, para decembro de 1932 e xaneiro de 1933, non levaron adiante partituras. Koussevitzky estaba agora coa esperanza perdida, a pesar de todo preguntoulle unha vez máis, no verán de 1933. Sibelius foi evasivo; non fixo ningunha promesa de entrega mais quería "volver ao asunto con posterioridade". No que se refire a Koussevitzky e á Boston Symphony, o asunto rematou aí.<ref name= Kilp/> Sibelius chegara a acordos con outros directores; prometera a estrea europea a [[Basil Cameron]] e a [[Royal Philharmonic Society]],<ref name= Vesa/> e a primeira interpretación finlandesa a [[Georg Schnéevoigt]], que asumira recentemente a dirección da [[Helsingin kaupunginorkesteri]].<ref>Jackson and Murtomäki (eds), p. 19</ref> Estes acordos estiveron, con todo, suxeitos á ilusoria estrea de Boston, e así naceron mortos.<ref name= Vesa/> Posteriormente nesa década, pénsase que [[Eugene Ormandy]], un fervente admirador de Sibelius que dirixiu a [[Philadelphia Orchestra]] dende 1936, tivo feito unha forte presión polo dereito a dirixir a estrea, se a sinfonía aparecera no seu momento.<ref name= Stearns>{{Cita novas|url= http://articles.philly.com/2012-01-03/news/30583650_1_finnish-composer-jean-sibelius-symphony-helsinki-philharmonic|last= Stearns|first= David Patrick|title= One last Sibelius symphony after all?|newspaper= The Philadelphia Inquirer|date= 3 de xaneiro de 2012 |accessdate=17 de febreiro de 2015 |language=inglés}}</ref> Durante as súas dilacións con Koussevitzky, Sibelius continuou a traballar na sinfonía. En [[1931]] pasou novamente unha tempada en Berlín, escribindo a Aino en maio dese mesmo ano que "a sinfonía está a avanzar con pasos rápidos". O progreso interrompeuse a causa dunha enfermidade, mais cara ao final do ano Sibelius afirmou con confianza que "estou escribindo a miña oitava sinfonía e estou cheo de xuventude. Como podo explicar isto?"<ref name= owncomment>{{Cita novas|title= Jean Sibelius's own comments on his Eighth Symphony|url= http://www.hs.fi/english/article/Jean+Sibeliuss+own+comments+on+his+Eighth+Symphony/1135269862790|newspaper= Helsingen Sanomat ''(International Edition)''|date= 30 de outubro de 2011|accessdate= 17 de febreiro de 2015|language= inglés|data-arquivo= 21 de novembro de 2011|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20111121232044/http://www.hs.fi/english/article/Jean+Sibeliuss+own+comments+on+his+Eighth+Symphony/1135269862790|url-morta= unfit}}</ref> En maio de [[1933]], mentres seguía a refusar a Koussevitzky, Sibelius escribiu no seu diario que estaba profundamente inmerso na composición: "É como se volvera a casa&nbsp;... Estou tomándome todo doutro xeito, máis profundamente. Un xitano dentro de min. Romántico."<ref name= owncomment/> Posteriormente ese verán informou a un xornalista que a súa nova sinfonía estaba próxima a ser rematada: "Será o cómputo de toda a miña existencia - sesenta e oito anos. Probablemente será a miña última. Oito sinfonías e un cento de cancións. Ten que ser abondo".<ref name= Vesa/> Nalgún momento dese verán comezou a copia formal da sinfonía. O 4 de setembro de [[1933]] Paul Voigt, o copista de Sibelius durante moito tempo, enviou unha factura por facer unha copia en limpo dos primeiros movementos -23 páxinas de música-. Sibelius informoulle -a carta sobrevive- que o manuscrito completo sería de en torno de oito veces máis longo que este extracto, o que indica que a sinfonía podería ser dunha escala maior que calquera das súas sete predecesoras.<ref name= grove/> Aino Sibelius recordou posteriormente outras visitas a Voigt ese outono no que Sibelius, cuxo estado de ánimo ela describiu como sombrío e taciturno, entregou novas pilas de manuscritos con música ao copista.<ref name= Kilp/> === Limbo === {{Cadro de citas | cita =A miña nai e máis eu frecuentemente falabamos de ti, e ela preguntoume outra vez sobre a Oitava sinfonía. [Ela di] 'Dille ao Sr. Sibelius que non estou moi preocupada ou ansiosa sobre a súa Oitava Sinfonía que sei que rematará no seu debido tempo, igual que a súa ''Novena''. Debe coroar a súa serie de obras deste xeito cunha novena sinfonía que representará o cumio e síntese de todo o seu logro' |fonte=Olin Downes, escribindo a Sibelius en 1937<ref name= R173>Ross 2008, p. 173</ref> |largo=300px |aliñamento=esquerda }} Varias referencias parecen confirmar que a estrea da sinfonía era inminente. O compositor finlandés [[Leevi Madetoja]] mencionou en [[1934]] que a obra estaba virtualmente completa;<ref name= Josephson>{{Cita publicación periódica|last= Josephson|first= Nors|title= On Some Apparent Sketches for Sibelius's Eighth Symphony|journal= Archiv für Musikwissenschaft|publisher= Franz Steiner Verlag|issue= 61|pages= pp. 54–67|year= 2004|issn= 00039292|jstor= 4145409|subscrición=si}}</ref> un artigo do xornalista sueco Kurt Nordfors indicaba que dous movementos estaban completos e o resto esbozado.<ref name= Kilp/> A medida que a presión para realizar a sinfonía medraba, Sibelius retirouse cada vez máis e mostrouse menos disposto a falar do seu progreso. En decembro de [[1935]], durante unha entrevista no marco das celebracións polo seu 70º aniversario, sinalou que decartara o traballo de todo un ano; isto apuntaba a unha revisión a grande escala da Oitava.<ref name= Vesa2>{{Cita web |apelidos= Sirén |nome= Vesa; Hartikainen, Markku; Kilpeläinen, Kari et al |título= At the height of his popularity 1934–1939 |url= http://www.sibelius.fi/english/elamankaari/sib_suosion_huipulla.htm |editor= "Sibelius" website: Sibelius the Man |dataacceso=17 de febreiro de 2015 |lingua=inglés}}</ref> Con todo, cando o correspondente de ''[[The Times]]'' preguntou por detalles do progreso da obra, Sibelius irritouse. Estaba furioso cando Downes continuou a acosalo para obter información, nunha ocasión ao berro de "Ich kann nicht!" ("Non podo!").<ref name= McK/><ref>Rickards, p. 185</ref> Un recibo atopado entre os papeis de Sibelius refírese a unha "Symphonie" sendo encuadernada pola firma de Weilin & Göös en agosto de [[1938]]. Se ben non está establecido que esta transacción estea relacionada coa Oitava, o estudoso de Sibelius Kari Kilpeläinen sinala que ningunha das partituras de sinfonías anteriores leva o título "Symphonie" sen numerar, e pregunta: "Puido el ter omitido o número para evitar que as novas sobre a agora completa Oitava se difundiran? Ou non lle deu número á obra, porque non estaba satisfeito con ela?"<ref name= Kilp/> A filla do compositor Katarina falou da falta de confianza que aflixiu ao seu pai nesa época, agravada pola expectación continua e o alboroto que rodeaban á Oitava Sinfonía. "El quería que fora mellor que as outras sinfonías. Finalmente converteuse nunha carga, a pesar de que gran parte dela xa fora escrita. Ao final non sei se tería aceptado o que escribira".<ref name= Vesa2/> Sibelius permaneceu en Finlandia durante a [[Guerra de Inverno]] de [[1939]]-[[1940|40]], a pesar das ofertas de asilo nos Estados Unidos. Despois de que a guerra finalizara en marzo de 1940 trasladouse coa súa familia a un apartamento no distrito de Kammiokatu de [[Helsinqui]], onde permaneceron durante un ano. Durante este tempo foron visitados polo pianista Martti Paavola, que foi quen de examinar o contido da caixa forte de Sibelius. Paavola posteriormente informou ao seu alumno [[Einar Englund]] que entre a música gardada alí estaba unha sinfonía, "moi probablemente a Oitava".<ref name= Vesa3>{{Cita web |apelidos= Sirén |nome= Vesa; Hartikainen, Markku; Kilpeläinen, Kari et al |título= The war and the destruction of the eighth symphony 1939–1945 |url= http://www.sibelius.fi/english/elamankaari/sib_kahdeksannen_tuhoaminen.htm |editor= "Sibelius" website: Sibelius the Man |dataacceso= 17 de febreiro de 2015 |lingua=inglés}}</ref> == Destrución == De volta en Ainola, Sibelius ocupouse facendo novos arranxos de vellas cancións. Con todo, a súa mente regresou frecuentemente á agora aparentemente moribunda sinfonía. En febreiro de 1943 díxolle ao seu secretario que esperaba finalizar unha "grande obra" antes da súa morte, mais culpou á guerra da súa incapacidade para avanzar: "Non podo durmir polas noites cando penso niso."<ref name= Vesa3/> En xuño falou da sinfonía co seu futuro xenro [[Jussi Jalas]] e proporcionou outra razón para a súa non realización: "Para cada unha das miñas sinfonías desenvolvín unha técnica especial. Non pode ser algo superficial, ten que ser algo que foi vivido aínda. Na miña nova obra estou loitando precisamente con esas cuestións". Sibelius tamén lle dixo a Jalas que todos os bosquexos e borradores deberían ser queimados despois da súa morte; non quería que ninguén etiquetara estes restos desbotados como "Sibelius letzten {{sic}} Gedanken" (últimos pensamentos de Sibelius).<ref name= Vesa3/> Nalgún momento a mediados da década de 1940, probablemente en [[1945]], Sibelius e Aino queimaron xuntos un bo número de manuscritos do compositor na estufa do salón de Ainola. Non hai rexistro do que se queimou; mentres que a maior parte dos comentaristas asumen que a Oitava Sinfonía estaba entre as obras destruídas, Kilpeläinen observa que houbo polo menos dous manuscritos da obra -o orixinal e a copia de Voigt- así como bosquexos e fragmentos de versións anteriores. É posible, di Kilpeläinen, que Sibelius non tivera borrado todos eles.<ref name= Kilp/> Aino, que encontrou este proceso moi doloroso, lembrou posteriormente que a queima pareceu aliviar a mente de Sibelius: "Despois disto, o meu home parecía máis calmado e a súa actitude foi máis optimista. Foi un tempo feliz."<ref>{{Cita publicación periódica|url= http://moreintelligentlife.co.uk/content/arts/house-sibelius-fell-silent?page=full|title= Where Sibelius Fell Silent|authorlink= Julian Barnes|last= Barnes|first= Julian|journal= Intelligent Life|date= Xaneiro-Febreiro de 2012|accessdate= 17 de febreiro de 2015|lingua= inglés|apelidos= |data-arquivo= 27 de abril de 2014|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20140427121317/http://moreintelligentlife.co.uk/content/arts/house-sibelius-fell-silent?page=full|url-morta= yes}}</ref> A interpretación máis optimista da súa acción, segundo o crítico musical de ''[[The Philadelphia Inquirer]]'' David Patrick Stearns, é que el se desfixo de antigos borradores da sinfonía para limpar a súa mente para un novo comezo.<ref name= Stearns/> En [[1947]], despois de visitar Ainola, o director de orquestra [[Nils-Eric Fougstedt]] afirmou ter visto unha copia da Oitava no estante, con partes corais separadas. O musicólogo [[Erkki Salmenhaara]] sinala a idea de dúas queimas: a de 1945 que destruiu os materiais iniciais, e outra despois de que Sibelius recoñecera que nunca podería finalizar a obra á súa satisfacción.<ref name= Kilp/> Aínda que Sibelius informou ao seu secretario de que a sinfonía fora queimada, o asunto mantívose en segredo confinado ao círculo privado do compositor. Durante os restantes anos da súa vida, Sibelius deu a entender de cando en vez que o proxecto da Oitava Sinfonía estaba aínda vivo. En agosto de 1945 escribiu a Basil Cameron: "Rematei a miña oitava sinfonía varias veces, mais aínda non estou satisfeito con ela. Estarei encantado de entregarlla a vostede cando chegue o momento".<ref name= Kilp/> De feito, logo da queima el abandonara por completo a composición creativa; en 1951, cando a Royal Philharmonic Society pediu unha obra para conmemorar o [[Festival of Britain]] de 1951, Sibelius negouse.<ref>Rickards, p. 194</ref> Aínda en [[1953]] díxolle ao seu secretario, Santeri Levas, que estaba a traballar na sinfonía "na súa mente"; só en [[1954]] admitiu, nunha carta á viúva do seu amigo [[Adolf Paul]], que nunca podería ser completada.<ref name= Vesa4>{{Cita web |apelidos= Sirén |nome= Vesa; Hartikainen, Markku; Kilpeläinen, Kari et al |título= The silence of Ainola 1945–1957 |url= http://www.sibelius.fi/english/elamankaari/sib_ainolan_hiljaisuus.htm |editor= "Sibelius" website: Sibelius the Man |dataacceso=17 de febreiro de 2015 |lingua=inglés}}</ref> Sibelius morreu o [[20 de setembro]] de [[1957]]; ao día seguinte a súa filla Eva Paloheimo anunciou públicamente que a Oitava Sinfonía non existía. A queima do manuscrito adquiriu notoriedade xeral con posterioridade, cando Aino revelou o feito ao biógrafo do compositor [[Erik W. Tawaststjerna]].<ref name= grove/> {{Cadro de citas | cita =O silencio de Sibelius é o estrondo da súa beatificación. O Estado finlandés que elevou a Sibelius ao nivel de heroe nacional tamén xogou un papel importante na paralización da súa creatividade. A nación non só atopou ao seu heroe, logrou silencialo. O silencio foi, de feito, a única resposta lóxica que Sibelius podía facer á súa deificación por parte do Estado finlandés. |fonte=Mark McKenna, "Who Stopped the Music?" (novembro de 2012)<ref name= McK>{{Cita publicación periódica|last=McKenna|first= Mark|title= Who Stopped the Music|url= http://www.themonthly.com.au/issue/2012/november/1351733081/mark-mckenna/who-stopped-music|journal= The Monthly|issue= 84|date= Novembro de 2012 |accessdate=17 de febreiro de 2015 |language=inglés}}</ref> |largo=300px |aliñamento=dereita }} Críticos e comentaristas téñense preguntado as razóns polas que Sibelius finalmente abandonou a composición da sinfonía. Ao longo da súa vida Sibelius foi propenso á depresión<ref>{{Cita web |apelidos= Botstein |nome= Leon |título= The Transformative Paradoxes of Jean Sibelius |url= http://chronicle.com/article/The-Transformative-Paradoxes/128563/ |editor= The Chronicle of Higher Education (online)|data= 14 de agosto de 2011 |dataacceso= 17 de febreiro de 2015 |lingua=inglés}}</ref> e frecuentemente sufriu crises de confianza en si mesmo. Alex Ross, en ''[[The New Yorker]]'', cita unha entrada do diario do compositor de [[1927]], cando a Oitava Sinfonía estaba presuntamente en curso: "O illamento e a soidade están levándome á desesperación&nbsp;... estou maltratado, só, e todos os meus amigos reais están mortos. O meu prestixio aquí no presente é mínimo. Imposible traballar. Se só houbera un xeito de sair".<ref>{{Cita publicación periódica|last= Ross|first= Alex|title= Apparition in the Woods|url= http://www.newyorker.com/reporting/2007/07/09/070709fa_fact_ross|journal= The New Yorker|date= 9 de xullo de 2007 |accessdate=17 de febreiro de 2015 |language=inglés}}</ref> Hai escritores que sinalaron ao tremor das mans, que lle dificultaba escribir, e ao alcoholismo que o aflixiu en numerosas etapas da súa vida.<ref name= Stearns/> Outros argumentan que o estado exaltado de Sibelius como heroe nacional o silenciou con eficacia; volveuse temeroso de que calquera outra obra maior non estivera á altura das expectativas da nación que o adoraba.<ref name= McK/> Andrew Barnett, outro dos moitos biógrafos do compositor, apunta a unha intensa autocrítica de Sibelius: el debeu reter ou suprimir calquera cousa que non cumprira coas súas normas autoimpostas: "Foi esta actitude a que levou á destrución da Oitava Sinfonía, mais o mesmo trazo o forzou a revisar a Quinta ata que foi perfecta".<ref>Barnett, p. 352</ref> O historiador Mark McKenna concorda en que Sibelius quedou sufocado por unha combinación de perfeccionismo e o aumento da auto-dúbida. O mito, prolongado durante máis de 15 anos, de que Sibelius estaba aínda a traballar na sinfonía foi, segundo McKenna, unha ficción deliberada: "Admitir que parara por completo sería admitir o impensable: que xa non era compositor".<ref name= McK/> == Descubrimentos == Despois da súa morte Sibelius, aínda que se mantivo como un compositor popular entre o público en xeral, foi frecuentemente denigrado polos críticos que encontraron a súa música anticuada e aburrida.<ref>Schonberg, p. 96</ref> [[René Leibowitz]], un defensor da música de [[Arnold Schoenberg]], publicou un folleto describindo a Sibelius como "o peor compositor do mundo";<ref name= Tom>{{Cita novas|last= Service|first=Tom|title= The silence of Sibelius|url= http://www.theguardian.com/music/2007/sep/20/classicalmusicandopera1|newspaper= The Guardian|date= 20 de setembro de 2007|accessdate=17 de febreiro de 2015 |language=inglés}}</ref> outros refírense a el como irrelevante no que se percibiu durante moito tempo como un irresistible movemento cara á [[atonalidade]].<ref>Ross 2008, p. 176</ref> Este clima diminuíu a curiosidade sobre a existencia de material dunha posible Oitava, ata finais do século XX, cando o interese crítico no compositor reviviu. En [[1995]] Kilpeläinen, que publicara un estudo sobre os manuscritos de Sibelius da [[Biblioteca da Universidade de Helsinqui]], escribiu que todo o que podía estar relacionado sen dúbida coa Oitava Sinfonía era unha única páxina dun borrador dunha partitura e o fragmento da melodía rodeada marcada como "VIII" nos bosquexos da Sétima Sinfonía. Engadiu, con todo, que a biblioteca contiña máis bosquexos de Sibelius de finais da década de 1920 e principios da de 1930, algúns deles semellantes ao fragmento rodeado e que poderían ter sido concibidos para ir destinados á Oitava Sinfonía. Kilpeläinen tamén revela que "só recentemente varios documentos saíron á luz sen que ninguén soñara mesmo que existiran. Quizais hai aínda algúns indicios de que a 8ª sinfonía está escondida e esperando por algún estudoso para descubrila".<ref name= Kilp/> En 2004, nun artigo titulado "On Some Apparent Sketches for Sibelius's Eighth Symphony", o teórico musical Nors Josephson identifica arredor de 20 manuscritos ou fragmentos custodiados na Biblioteca da Universidade de Helsinqui como relevantes para a sinfonía e conclúe que: "Dada a abundancia de material preservado desta obra, un espera con grande expectación unha reflexiva, meticulosa finalización de toda a composición".<ref name= Josephson/> Outro estudoso de Sibelius, Timo Virtanen, examinou o mesmo material e é máis moderado, concluíndo que aínda que algúns dos bosquexos poden relacionarse coa Oitava Sinfonía, non é posible determinar con exactitude cales, se algún o é. Mesmo o fragmento sinalado "VIII", sostén, non se pode dicir con certeza que se relacione coa sinfonía, xa que Sibelius frecuentemente empregou tanto números romanos como árabes para referirse aos temas, motivos ou pasaxes ao longo dunha composición. Virtanen proporciona unha nova nota de precaución: "Debemos ser conscientes de que [os fragmentos] son, despois de todo, borradores: inacabados como música, e representan só unha certa etapa na planificación dunha nova composición".<ref name= Virt>{{Cita web |apelidos= Virtanen |nome= Timo |título= Jean Sibelius's Late Sketches and Orchestral Fragments |url= http://bis.se/BIS-2065-essay/BIS-2065_essay.pdf |editor= BIS Records: Sibelius edition |ano= 2011 |dataacceso= 17 de febreiro de 2015 |lingua= inglés |data-arquivo= 27 de abril de 2014 |url-arquivo= https://web.archive.org/web/20140427093103/http://bis.se/BIS-2065-essay/BIS-2065_essay.pdf |url-morta= unfit }}</ref> A pesar das súas reservas, en outubro de [[2011]] Virtanen participou xunto con outro estudoso, Vesa Sirén, na preparación de tres dos máis desenvolvidos fragmentos para ser interpretados. Os bosquexos foron copiados e ordenados, mais nada non escrito por Sibelius foi engadido ao material. Obtívose a autorización dos titulares dos dereitos de Sibelius, e [[John Storgårds]], director principal da [[Helsingin kaupunginorkesteri]], aceptou tocar e gravar estes extractos nunha sesión de ensaio da orquestra o [[30 de outubro]] de 2011. As pezas comprenden unha parte introdutoria de en torno a un minuto de duración, un fragmento de oito segundos que pode formar parte dun ''scherzo'', e un recorte final novamente de música orquestral de en torno a un minuto de duración. Sirén describe a música como "estraña, poderosa, e con audacia, harmonías picantes, un paso ao novo despois de ''Tapiola'' e a música para ''[[The Tempest (Sibelius)|The Tempest]]''".<ref name= Helsingin>{{Cita publicación periódica|last= Sirén|first= Vesa|title= Is this the sound of Sibelius's lost Eighth Symphony?|url= http://www.hs.fi/english/article/Is+this+the+sound+of+Sibeliuss+lost+Eighth+Symphony/1135269867060|journal= Helsingen Sanomat ''(International Edition)''|date= 30 de outubro de 2011|accessdate= 17 de febreiro de 2015|language= inglés|apelidos= |data-arquivo= 16 de novembro de 2011|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20111116172830/http://www.hs.fi/english/article/Is+this+the+sound+of+Sibeliuss+lost+Eighth+Symphony/1135269867060|url-morta= unfit}}</ref> Stearns dá unha visión máis detallada: "O primeiro fragmento é o clásico anuncio de Sibelius dun primeiro movemento. Hai un trono orquestral refinado que abre a porta a un mundo harmónico que é de Sibelius só, mais ten estrañas disonancias a diferenza de calquera outra obra. Outro reflexo soa como o principio dun ''scherzo'', sorprendentemente como primavera cun solo de frauta optimista. Outro fragmento ten un solo de fagot clásico en Sibelius, o tipo que fala das cousas primarias e vai a un inframundo escuro, invernal".<ref name= stearnsblog>{{Cita web |apelidos= Stearns |nome= David Patrick |título= The Sibelius 8th: Can it be completed? |url= http://www.artsjournal.com/condemned/2011/11/the-sibelius-8th-can-it-be-completed/ |editor= artsjournalblogs |data= 16 November 2011|dataacceso= 17 de febreiro de 2015 |lingua=inglés}}</ref> == Especulación == {{Cadro de citas | cita =Despois do último poema sinfónico, en 1926, non había máis obras maiores&nbsp;... O silencio de esfinxe parecía o resultado dunha traxectoria inexorable. Sibelius agora elevado non como un mero monumento nacional finlandés, senón como a encarnación do duro norte, xeado, inescrutable, castigado. A súa autoridade, especialmente nos anos 1920s e 1930s, foi enorme.&nbsp;... Case non había un compositor de sinfonías durante esta época, especialmente en Gran Bretaña e América, que non estivera profundamente -e frecuentemente de xeito aberto, mesmo con reverencia- en débeda co seu exemplo. A [[Sinfonía nº 1 (Walton)|Primeira Sinfonía]] (1931-5) de&nbsp;... [[William Walton]]&nbsp;... podería ter pasado facilmente pola Oitava de Sibelius." | fonte=Richard Taruskin: ''Music in the Nineteenth Century'' (2010)<ref>Taruskin 2010, pp. 822—3</ref> | largo=300px | aliñamento= dereita }} Aínda que só o primeiro movemento, copiado por Voigt, está plenamente aceptado que foi completado, a escala prevista e o carácter xeral da Oitava Sinfonía poden inferirse de varias fontes. A correspondencia de Sibelius con Voigt e cos seus encadernadores, en [[1933]] e [[1938]] respectivamente, indican a posibilidade dunha obra dunha notable grande escala.<ref name= grove/> Hai máis probas -á parte da visita durante a posguerra de Fougstedt a Ainola, onde viu un borrador da sinfonía con partes corais- que mostra que en efecto podería conter elementos corais; unha carta nos arquivos da familia Voigt, evidentemente escrita por Sibelius, contén a indicación "Bitte weder den Titel noch chortext zu schreiben" (Por favor non escribir o texto do coro ou o título da obra). Isto pode referirse á Oitava, ou posiblemente a unha das súas obras corais anteriores que el puido ter estado revisando.<ref>{{Cita publicación periódica|title= Sibelius letters unearthed from document case|url= http://www.hs.fi/english/article/Sibelius+letters+unearthed+from+document+case/1135269862584|journal= Helsingen Sanomat ''(International Edition)''|date= 30 de outubro de 2011|accessdate= 17 de febreiro de 2015|language= inglés|apelidos= |data-arquivo= 21 de novembro de 2011|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20111121083901/http://www.hs.fi/english/article/Sibelius+letters+unearthed+from+document+case/1135269862584|url-morta= unfit}}</ref> Sobre a natureza da música, tanto Virtanen como Andrew Mellor de ''[[Gramophone (magazine)|Gramophone]]'' detectan indicios de ''Tapiola'', particularmente no primeiro dos tres extractos.<ref name= Virt/><ref name= gram/> Kilpeläinen apunta a algunhas das obras menores de Sibelius, en particular as ''Cinco Esquisses'' para piano Op. 114 (1929), como evidencia de que nos seus anos finais como compositor Sibelius foi "progresando cara a unha linguaxe máis abstracta: imaxes claras e eternas pouco tocadas polas paixóns humanas".<ref name= Kilp/> Máis orixinalidade, di Kilpeläinen, encóntrase na música para órgano de ''Surusoitto'', composta en 1931 para o funeral do amigo de Sibelius [[Akseli Gallen-Kallela]], unha obra que Aino Sibelius admitiu que podía ter estado baseada en material da Oitava Sinfonía: "A nova sinfonía", pregunta Kilpeläinen, "polo tanto representa tamén un son moderno a diferenza do seu estilo anterior, con sombríos, tons abertos, e disonancias non resoltas?"<ref name= Kilp/> Despois da gravación dos fragmentos, Storgårds puido recoñecer o estilo tardío do compositor, engadindo que "as harmonías son tan salvaxes e a música tan excitante que me encantaría saber como continuou con isto".<ref name= Helsingin/> O único comentario conservado de Sibelius sobre a música en si, a diferenza dos seus informes ocasionais sobre o progreso da obra, é un comentario a Schnéevoigt en decembro de 1932: "Non tes idea do intelixente que é".<ref name=owncomment/> Os estudosos e críticos están divididos nas súas visións sobre o valor dos fragmentos recuperados. Por unha banda, Josephson está convencido de que existe material suficiente para unha reconstrución da sinfonía completa e espera ansiosamente a realización deste traballo.<ref name= Josephson/> Esta visión é compartida por Stearns: "Non hai absolutamente ningunha razón para non intentar a conclusión".<ref name= stearnsblog/> Outros, con todo, son máis circunspectos: Virtanen, en particular, salienta que aínda que a música é irrefutablemente do Sibelius tardío, non foi establecido nada para a Oitava Sinfonía fóra de toda dúbida.<ref name= Virt/> Sirén, que xogou un papel destacado na organización da interpretación dos fragmentos, pensa que a conclusión é imposible coa base dos bosquexos existentes,<ref name="Helsingin"/> e estaría pendente de novos descubrimentos.<ref name= gram/> El tamén supón que Sibelius, tendo rexeitado o traballo, non tería desfrutado escoitando os fragmentos interpretados, un punto de vista que McKenna referenda: "Vendo a interpretación en YouTube, non puiden evitar pensar no decepcionado que o compositor se podería ter sentido de escoitar unha interpretación da súa música inacabada".<ref name= McK/> Revisando os extractos gravados en ''Gramophone'', Mellor salienta que mesmo se outros manuscritos deben saír á luz, os titulares dos dereitos de Sibelius terían todo o control sobre o material e decidirían se a interpretación é axeitada. Mellor conclúe: "Tivemos que esperar uns 80 anos para escoitar menos de tres minutos de música, e o misterio da Oitava non está establecido para revelarse máis rapidamente dende aquí".<ref name= gram>{{Cita publicación periódica|last= Mellor|first= Andrew|title= Helsinki Philharmonic plays Sibelius' Eighth fragments|url= http://www.gramophone.co.uk/classical-music-news/updated-helsinki-philharmonic-plays-sibelius%E2%80%99-eighth-fragments|journal= The Gramophone|date= 17 de novembro de 2011|accessdate=17 de febreiro de 2015 |language=inglés}}</ref> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == [[Ficheiro:W.gl.Sibelius oitava.png|125px|dereita]] === Bibliografía === * {{Cita libro |apelidos= Barnett |nome= Andrew |título= Sibelius |url= https://archive.org/details/sibelius0000barn_z9v6 |editorial= Yale University Press |localización= New Haven, Conn. |ano= 2007 |isbn= 978-0-300-11159-0|lingua=en|ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos-editor1= Jackson |nome-editor1= Timothy L.|apelidos-editor2=Murtomäki|nome-editor2= Veijo |título= Sibelius Studies |editorial= Cambridge University Press |ano= 2001|isbn= 0-521-62416-9|lingua=en|ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos= Rickards |nome= Guy |título= Jean Sibelius |editorial= Phaidon Press |lugar= Londres |ano= 2008 |isbn= 978-0-7148-4776-4|lingua=en|ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos=Ross |nome=Alex |título=The Rest Is Noise |editorial=Fourth Estate |lugar=Londres |ano=2008 |isbn= 978-1-84115-475-6|lingua=en|ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos= Schonberg |nome= Harold C. |título= The Lives of the Great Composers|volume= II |editorial= Futura Publications |lugar= Londres |ano= 1970 |isbn= 0-86007-723-3|lingua=en|ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos= Taruskin |nome= Richard |título= Music in the Nineteenth Century |editorial= Oxford University Press |ano= 2010 |isbn= 978-0-19-538483-3|lingua=en|ref=harv}} * {{Cita libro |apelidos= Tawaststjerna |nome= Erik |outros= Traducido por Robert Layton |título= Sibelius: 1904–1914 |url= https://archive.org/details/sibelius01tawa |editorial= Faber & Faber |lugar= Londres |ano= 1986 |isbn= 0-520-05869-0|lingua=en|ref=harv}} === Ligazóns externas === * {{Cita web |título= Soiko HS.fi:n videolla Sibeliuksen kadonnut sinfonia? |url= http://www.hs.fi/kulttuuri/Soiko+HSfin+videolla+Sibeliuksen+kadonnut+sinfonia/a1305548269034 |páxina-web= Helsingin Sanomat |lingua= fi |data-acceso= 04 de setembro de 2014 |data-arquivo= 07 de febreiro de 2012 |url-arquivo= https://web.archive.org/web/20120207164859/http://www.hs.fi/kulttuuri/Soiko+HSfin+videolla+Sibeliuksen+kadonnut+sinfonia/a1305548269034 |url-morta= yes }} {{Jean Sibelius}} {{Barra portal|Música clásica}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sinfonías de Jean Sibelius]] [[Categoría:Sinfonías inacabadas|Sibelius, Sinfonía 8]] g1c23fh3zys8twne3inkwikm9zukb7o 0 291167 6148128 6097094 2022-08-02T09:36:31Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Encima | Name = Urease | EC_number = 3.5.1.5 | CAS_number = 9002-13-5 | IUBMB_EC_number = 3/5/1/5 | GO_code = | image = Urease-1E9Z.jpg | width = | caption = Urease de ''[[Helicobacter pylori]]'' de {{PDB|1E9Z}}. }} As '''ureases'''<ref>({{EC number|3.5.1.5}})</ref>, son [[encima]]s que funcionalmente pertencen á [[superfamilia proteica|superfamilia]] das [[amidohidrolases]] e fosfotriesterases.<ref>L. Holm, C. Sander, Proteins 28 (1997) 72–82.</ref> Son metaloencimas de elevado peso molecular que conteñen [[níquel]]. [[catálise|Catalizan]] a [[hidrólise]] da [[urea]] a [[dióxido de carbono]] e [[amoníaco]] mediante a seguinte reacción: : <big>[[Urea|(NH<sub>2</sub>)<sub>2</sub>CO]] + [[auga|H<sub>2</sub>O]] → [[dióxido de carbono|CO<sub>2</sub>]] + 2[[amoníaco|NH<sub>3</sub>]]</big> Máis especificamente, a urease cataliza a hidrólise da urea para producir [[amoníaco]] e [[carbamato]], e posteriormente o carbamato se degrada por hidrólise espontánea producindo outra molécula de amoníaco e [[dióxido de carbono]]. Por tanto, o dióxido de carbono fórmase en dous pasos.<ref name="Zimmer">{{Cita publicación periódica|last=Zimmer|first=Marc|date=Apr 2000|title=Molecular mechanics evaluation of the proposed mechanisms for the degradation of urea by urease|journal=J Biomol Struct Dyn.|volume=17|issue=5|pages=787–97|doi=10.1080/07391102.2000.10506568|pmid=10798524|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07391102.2000.10506568|accessdate=2013-04-29}}</ref> A actividade da urease tende a incrementar o [[pH]] (faise máis básico) no medio, xa que produce amoníaco, unha molécula básica. As ureases están presentes en moitas [[bacterias]], [[fungo (bioloxía)|fungos]], [[alga]]s, [[planta]]s e algúns [[invertebrados]], e tamén en [[solo]]s, como un encima liberado no solo.<ref name="Krajewska">{{Cita publicación periódica|apelidos=Krajewska|nome=Barbara|author2=Eldik, Rudi |author3=Brindell, Małgorzata |title=Temperature- and pressure-dependent stopped-flow kinetic studies of jack bean urease. Implications for the catalytic mechanism|xornal=JBIC Journal of Biological Inorganic Chemistry|data=13 August 2012|volume=17|issue=7|páxinas=1123–1134|doi=10.1007/s00775-012-0926-8|pmid=22890689|pmc=3442171}}</ref> En 1926, [[James Batcheller Sumner]], na [[Universidade Cornell]], demostrou que a urease era unha [[proteína]] ao examinar a súa forma cristalizada.<ref name="karplus">Karplus, P. A., Pearson, M. A., & Hausinger, R. P. (1997). 70 years of crystalline urease: What have we learned? Accounts of Chemical Research, 30(8), 330–337</ref> O traballo de Sumner foi a primeira demostración de que unha proteína pura podía funcionar como encima, e o que levou ao recoñecemento de que a maioría<ref>Existen tamén os [[ribozima]]s de [[ARN]].</ref> dos encimas son proteínas, e valeulle a concesión do [[Premio Nobel de Química]] de 1946.<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1946/sumner-bio.html The Nobel Prize in Chemistry 1946]</ref> A urease foi o primeiro encima que foi cristalizado. A estrutura da urease foi resolta por primeira vez por P. A. Karplus en 1995.<ref name="karplus"/> == Características == * No [[sitio activo]] deste encima é necesario o [[níquel]] na planta ''[[Canavalia ensiformis]]'' (chamada no Brasil feixón de porco) e en varias bacterias.<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/6398286/ nickel in biology]</ref> Porén, a súa activación [[in vitro]] tamén se pode conseguir con [[manganeso]] e [[cobalto]]<ref name="pmid20046957">{{Cita publicación periódica|last=Carter|first=Eric L.|author2=Flugga, Nicholas |author3=Boer, Jodi L. |author4=Mulrooney, Scott B. |author5= Hausinger, Robert P. |title=Interplay of metal ions and urease|journal=Metallomics|date=1 January 2009|volume=1|issue=3|pages=207–21|doi=10.1039/b903311d|pmid=20046957|pmc=2745169}}</ref> * [[Masa molecular]]: 480 [[dalton (unidade)|kDa]] ou 545 kDa no caso da urease de ''Canavalia ensiformis'' (masa calculada a partir da súa secuencia de aminoácidos). Ten 840 residuos de [[aminoácido]]s por molécula, dos cales 90 son [[cisteína]]s.<ref name="Molecular Catalysis B 2009">{{Cita publicación periódica|last=Krajewska|first=Barbara|title=Ureases I. Functional, catalytic and kinetic properties: A review|journal=Journal of Molecular Catalysis B: Enzymatic|date=30 June 2009|volume=59|issue=1–3|pages=9–21|doi=10.1016/j.molcatb.2009.01.003}}</ref> * [[pH]] óptimo: 7,4. * Temperatura óptima: 60&nbsp;°C. * Especificidade encimática: urea e [[hidroxiurea]]. * [[Inhibición encimática|Inhibidores]]: [[metal pesado|metais pesados]] (Pb<sup>-</sup> & Pb<sup>2+</sup>) As ureases bacterianas están compostas por tres subunidades distintas, unha grande (α de 60–76kDa) e dúas pequenas (β de 8–21 kDa, e γ de 6–14 kDa), que xeralmente teñen unha [[estequiometría]] trímera (αβγ)3 cunha estrutura simétrica (nótese que a imaxe de arriba mostra a estrutura da unidade asimétrica, que é un terzo da verdadeira ensamblaxe biolóxica), e son encimas ricos en residuos de [[cisteína]], os cales supoñen no encima unha masa de entre 190 e 300kDa.<ref name="Molecular Catalysis B 2009"/> Un encima excepcional é a urease das bacterias ''[[Helicobacter]]'', que está composta por dúas subunidades, α(26–31 kDa)-β(61–66 kDa), e forma un complexo supramolecular [[dodecamérico]]<ref name="pmid11373617">{{Cita publicación periódica|last=Ha|first=Nam-Chul|author2=Oh, Sang-Taek |author3=Sung, Jae Young |author4=Cha, Kyeung Ah |author5=Lee, Mann Hyung |author6= Oh, Byung-Ha |title=Supramolecular assembly and acid resistance of Helicobacter pylori urease|journal=Nature Structural Biology|date=31 May 2001|volume=8|issue=6|pages=505–509|doi=10.1038/88563|pmid=11373617}}</ref> de subunidades repetidas α-β, e cada par acoplado de subunidades ten un sitio activo, cun total de 12 sitios activos<ref name="pmid11373617" /> (<math>\alpha_{12}\beta_{12}</math>). Exerce unha función esencial para a supervivencia da bacteria, ao neutralizar o [[ácido gástrico]] permitindo que a [[urea]] entre no [[periplasma]] bacteriano por medio dun [[canal de urea de apertura regulada por protóns]].<ref name="pmid23222544">{{Cita publicación periódica|last=Strugatsky|first=David|author2=McNulty, Reginald |author3=Munson, Keith |author4=Chen, Chiung-Kuang |author5=Soltis, S. Michael |author6=Sachs, George |author7= Luecke, Hartmut |title=Structure of the proton-gated urea channel from the gastric pathogen Helicobacter pylori|journal=Nature|date=8 December 2012|volume=493|issue=7431|pages=255–258|doi=10.1038/nature11684|pmid=23222544}}</ref> A detección da presenza de urease utilízase para a diagnose das infeccións por ''[[Helicobacter pylori]]''. Todas as ureases bacterianas son exclusivamente citoplasmáticas (intracelulares), agás no caso da urease de ''H. pylori'', que xunto coa súa actividade intracelular, ten unha actividade externa coas células [[hóspede]]. Todas as ureases de plantas son citoplasmáticas.<ref name="Molecular Catalysis B 2009"/> As ureases de fungos e plantas están feitas de subunidades idénticas (de ~90 kDa), normalmente ensambladas en trímeros e hexámeros. Por exemplo, a urease do feixón ''Canavalia ensiformis'' ten dúas subunidades estruturais e unha catalítica. A subunidade α contén o [[sitio activo]], está composta por 840 aminoácidos por molécula (con 90 cisteínas), a súa masa molecular sen contar os ións de Ni(II) é de 90,77 kDa. A masa do hexámero cos seus 12 ións níquel é de 545,34 kDa. Está estruturalmente relacionada co trímero (αβγ)3 das ureases bacterianas. Outros exemplos de estruturas homohexaméricas de ureases de plantas son as da [[soia]], das sementes de [[algodón]] e da [[fabácea]] ''[[Cajanus cajan]]''.<ref name="Molecular Catalysis B 2009"/> Hai que salientar que, aínda que están compostas por distintos tipos de subunidades, as ureases de diferentes fontes, desde as bacterianas ás de plantas e fungos, mostran unha grande [[homoloxía de secuencias|homoloxía]] nas súas secuencias de aminoácidos.<ref name="Molecular Catalysis B 2009"/> == Sitio activo == O [[sitio activo]] de todas as ureases coñecidas está situado na subunidade alfa. É un centro de níquel dimérico bis-μ-hidroxo, cunha distancia interatómica de ~3,5 Å;<ref name="karplus" /> experimentos de [[susceptibilidade magnética]] na urease de ''Canavalia ensiformis'' indicaron que, os ións de Ni(II) coordinados octaedricamente con [[alto spin]] están feblemente acoplados [[Antiferromagnetismo|antiferromagneticamente]].<ref>Coordination Chemistry Reviews 190–192 (1999) 331–355</ref> Os ións níquel están ponteados por unha [[lisina]] carbamilada por medio dos seus átomos de [[oxíxeno (elemento)|oxíxeno]] e por un ión [[hidróxido]]. O Ni(1) está [[coordinado]] por átomos de N de residuos de [[histidina]]s e unha molécula de auga. Ni(2) está coordinado por dúas histidinas tamén por medio de átomos de N e adicionalmente por [[ácido aspártico]] por medio dos seus átomos de O e dúas moléculas de auga.<ref name="Benini, S. 1999" /> Os estudos de [[espectroscopía de absorción de raios X]] (XAS) da urease de ''[[Canavalia ensiformis]]'', ''[[Klebsiella]] aerogenes'' e ''[[Sporosarcina pasteurii]]'' (antes chamada ''Bacillus pasteurii'')<ref name="Benini, S. 1999"/> confirman que hai 5–6 ións níquel coordinados exclusivamente con [[ligando]]s O/N (dous [[imidazol|imidazois]] por níquel).<ref name="pmid20046957" /> As moléculas de auga están localizadas cara á abertura do sitio activo e forman un grupo tetraédrico que enche o sitio da cavidade con [[enlace de hidróxeno|enlaces de hidróxeno]], e aquí é onde se une a [[urea]] ao sitio activo para que teña lugar a reacción, desprazando as moléculas de auga. Os residuos de aminoácidos participan na unión do substrato, principalmente por medio de enlaces de hidróxeno, estabilizan o [[estado de transición]] catalítico e aceleran a reacción. Ademais, os residuos de aminoácidos implicados na arquitectura do sitio activo compoñen parte da solapa móbil do sitio, a cal actúa como unha cancela para o [[substrato encimático|substrato]].<ref name="Krajewska" /> Os residuos de cisteína son comúns na rexión da solapa dos encimas, pero determinouse que non son esenciais na catálise, aínda que están implicados en posicionar outros residuos claves correctamente no sitio activo.<ref name="Martin">{{Cita publicación periódica|last=Martin|first=PR|author2=Hausinger, RP |title=Site-directed mutagenesis of the active site cysteine in ''Klebsiella aerogenes'' urease|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-biological-chemistry_1992-10-05_267_28/page/20024|journal=The Journal of biological chemistry|date=Oct 5, 1992|volume=267|issue=28|pages=20024–7|pmid=1400317}}</ref> Na estrutura da urease de ''Sporosarcina pasteurii'' a solapa encóntrase na súa conformación aberta, e a súa conformación pechada é aparentemente necesaria para a reacción.<ref name="Benini, S. 1999">{{Cita publicación periódica|last=Benini|first=Stefano|author2=Rypniewski, Wojciech R |author3=Wilson, Keith S |author4=Miletti, Silvia |author5=Ciurli, Stefano |author6= Mangani, Stefano |title=A new proposal for urease mechanism based on the crystal structures of the native and inhibited enzyme from Bacillus pasteurii: why urea hydrolysis costs two nickels|journal=Structure|date=31 January 1999|volume=7|issue=2|pages=205–216|doi=10.1016/S0969-2126(99)80026-4|pmid=10368287}}</ref> Cando se comparan as subunidades α da urease de ''[[Helicobacter pylori]]'' e outras ureases bacterianas [[aliñamento de secuencias|alíñanse]] coa urease da planta ''Canavalia ensiformis'', o que suxire que todas as ureases son variantes evolutivas dun encima ancestral.<ref name="Martin" /> Hai que salientar que a coordinación da urea no sitio activo da urease nunca foi observada no estado de repouso do encima.<ref name="Molecular Catalysis B 2009"/> == Actividade == A ''k''<sub>cat</sub>/''K''<sub>m</sub> da urease no procesamento da urea é 10<sup>14</sup> veces maior que a velocidade da reacción de eliminación non catalizada da urea.<ref name="karplus"/> A proximidade da urea a grupos activos do sitio activo xunto coa correcta orientación da urea permiten que a hidrólise ocorra moi rapidamente. A urea soa (sen a presenza do encima) é moi estable debido ás formas de [[resonancia]] que pode adoptar. A estabilidade da urea débese á súa enerxía de resonancia, que foi estimada en 30–40 kcal/mol.<ref name="karplus"/> Todas as formas de resonancia [[zwitterión]]icas doan electróns ao carbono [[carbonilo]] facéndoo menos [[electrófilo]] e menos reactivo a un [[ataque nucleofílico]].<ref name="karplus"/> == Mecanismos propostos == === Blakeley/Zerner === Un mecanismo para explicar a catálise desta reacción pola urease foi proposto por Blakely e Zerner.<ref name="pmid6788353">{{Cita publicación periódica|last=Dixon|first=NE|author2=Riddles PW |author3=Blakeley RL |author4=Zerner B |title=Jack Jack Bean Urease (EC3.5.1.5). V. On the Mechanism of action of urease on urea, formamide, acetamide,N-methylurea, and related compounds|journal=Canadian Journal of Biochemistry|year=1979|volume=58|issue=12|pages=1335–1344|pmid=6788353|doi=10.1139/o80-181}}</ref> A reacción comeza cun ataque nucleofílico polo oxíxeno do [[carbonilo]] da molécula de [[urea]] sobre o Ni con coordinación 5 (Ni-1). Un [[ligando]] de auga debilmente coordinado é desprazado no seu lugar. Un par solitario de electróns dun dos átomos de nitróxeno da molécula de urea crea un [[dobre enlace]] co carbono central, e o NH<sub>2</sub><sup>+</sup> resultante do substrato coordinado interacciona cun grupo próximo cargado negativamente. Blakeley e Zerner propuxeron que este grupo próximo era un ión [[carboxilato]]. Unha base desprotona un ligando hidróxido no Ni con coordinación 6. O carbono carbonílico sofre seguidamente o ataque dun oxíxeno electronegativo. Un par de electróns do dobre enlace nitróxeno-carbono volve ao nitróxeno e neutraliza a carga que había nel, mentres que o carbono con coordinación 4 adopta unha orientación tetraédrica intermedia. Na rotura deste intermediario colabora despois un grupo [[sulfhidrilo]] dunha [[cisteína]] localizada preto do [[sitio activo]] do encima. Un hidróxeno enlázase a un dos átomos de nitróxeno, rompendo os seus enlaces co carbono, e liberando unha molécula de NH<sub>3</sub>. Simultaneamente, rompe o enlace entre o oxíxeno e o Ni con corrdinación 6. Isto deixa un ión carbamato coordinado ao Ni con corrdinación 5, que é despois desprazado por unha molécula de auga, rexenerando o encima. O [[carbamato]] producido degrádase despois espontaneamente para producir outra molécula de amoníaco e [[ácido carbónico]].<ref name="Zimmer"/> === Hausinger/Karplus === O mecanismo proposto por Hausinger e Karplus trata de revisar algúns dos problemas que se daban na vía de Blakely e Zerner, e está enfocado ás posicións das [[cadea lateral|cadeas laterais]] que forman ao peto de unión da urea.<ref name="karplus"/> Baseándose nas estruturas cristalinas da urease da bacteria ''Klebsiella aerogenes'', considerouse que a base xeral utilizada no mecanismo de Blakely, que era a His<sup>320</sup>, estaba demasiado lonxe da auga unida ao Ni2 para desprotonarse para formar o residuo de hidróxido atacante. Ademais, non se identificou o ligando ácido xeral que cómpre para protonar o nitróxeno da urea.<ref name="Jabri">{{Cita publicación periódica|last=Jabri|first=E|author2=Carr, MB |author3=Hausinger, RP |author4= Karplus, PA |title=The crystal structure of urease from Klebsiella aerogenes|url=https://archive.org/details/sim_science_1995-05-19_268_5213/page/998|journal=Science|date=May 19, 1995|volume=268|issue=5213|pages=998–1004|pmid=7754395|doi=10.1126/science.7754395}}</ref> Hausinger e Karplus suxiren un esquema de [[protonación]] inversa, no cal unha forma protonada do ligando His<sup>320</sup> xoga o papel do ácido xeral, e a auga unida ao Ni2 está xa no estado desprotonado.<ref name="karplus"/> O mecanismo segue a mesma vía, pero omite a base xeral (xa que non se necesita), e a His<sup>320</sup> doa o seu protón para formar a molécula de amoníaco, que despois se libera do encima. Aínda que a maioría dos ligandos His<sup>320</sup> e a auga unida non están nas súas formas activas (protonada e desprotonada, respectivamente), calculouse que aproximadamente o 0,3% do encima urease total estaría sempre activo.<ref name="karplus"/> Aínda que loxicamente, isto implicaría que o encima non é moi eficiente, en contra do coñecemento establecido que se ten del, o uso do esquema de protonación inversa proporciona unha vantaxe no incremento da reactividade para a forma activa, compensando a desvantaxe.<ref name="karplus"/> Ao situar o ligando His<sup>320</sup> como un compoñente esencial do mecanismo tamén se ten en conta a rexión solapa móbil do encima. Como este ligando histidina forma parte da solapa móbil, a unión do substrato urea para a catálise pecha esta solapa sobre o sitio activo, e coa adición do patrón de enlaces de hidróxeno da urea con outros ligandos no peto, explícase a selectividade do encima pola urea.<ref name="karplus"/> === Ciurli/Mangani === O mecanismo proposto por Ciurli e Mangani<ref name="pmid21542631">{{Cita publicación periódica|last=Zambelli|first=Barbara|author2=Musiani, Francesco |author3=Benini, Stefano |author4= Ciurli, Stefano |title=Chemistry of Ni2+ in Urease: Sensing, Trafficking, and Catalysis|journal=Accounts of Chemical Research|date=19 July 2011|volume=44|issue=7|pages=520–530|doi=10.1021/ar200041k|pmid=21542631}}</ref> é un dos máis recentes a aceptados actualmente para explicar a catálise realizada pola urease, e está baseado principalmente nos diferentes papeis dos dous ións [[níquel]] do sitio activo.<ref name="Benini, S. 1999" /> Un deles únese á urea e actívaa, mentres que o outro ión níquel se une á molécula de auga [[nucleofílico|nucleofílica]], activándoa.<ref name="Benini, S. 1999"/> Nesta proposta, a urea entra na cavidade do sitio activo cando está aberta a solapa móbil. A estabilidade da unión da urea no sitio activo conséguese por medio dunha rede de [[enlace de hidróxeno|enlaces de hidróxeno]], que orientan o substrato na cavidade catalítica.<ref name="Benini, S. 1999"/> A urea únese ao Ni con coordinación 5 (Ni1) co seu átomo de oxíxeno carbonílico. Aproxímase ao Ni con coordinación 6 (Ni2) por un dos seus grupos amino e seguidamente fai de ponte entre os dous centros de níquel.<ref name="Benini, S. 1999"/> A unión do átomo de oxíxeno carbonílico da urea ao Ni1 está estabilizada polo estado de protonación da His<sup>α222</sup> Nԑ. Ademais, o cambio conformacional desde o estado aberto ao pechado da solapa móbil xera un rearranxo do grupo carbonilo da Ala<sup>α222</sup> de tal maneira que o seu átomo de oxíxeno apunta cara ao Ni2.<ref name="Benini, S. 1999"/> As Ala<sup>α170</sup> e Ala<sup>α366</sup> están agora orientadas de modo que os seus grupos carbonilo actúan como aceptores de enlaces de hidróxeno cara ao grupo NH<sub>2</sub> da urea, o que axuda á súa unión ao Ni2.<ref name="Benini, S. 1999"/> A urea é un [[ligando quelante]] moi pobre debido ao baixo carácter de [[base de Lewis]] dos seus grupos NH<sub>2</sub>. Porén, os oxíxenos carbonílicos da Ala<sup>α170</sup> e Ala<sup>α366</sup> potencian a basicidade dos grupos NH<sub>2</sub> e permiten que se unan ao Ni2.<ref name="Benini, S. 1999"/> Por tanto, neste mecanismo, o posicionamento da urea no sitio activo é inducido polas características estruturais dos residuos do sitio activo, que están situados para actuar como doantes nos enlaces de hidróxeno nas proximidades do Ni1 e como aceptores nas proximidades do Ni2.<ref name="Benini, S. 1999"/> A principal diferenza estrutural entre o mecanismo de Ciurli/Mangani e os outros dous é que incorpora unha urea que fai de ponte cun nitróxeno e un oxíxeno, que é atacada por un [[hidróxido]] que fai de ponte.<ref name=Zimmer /> == Acción na patoxénese == As ureases bacterianas son con frecuencia as que orixinan a [[patoxénese]] en moitas condicións médicas. Están asociadas coa encefalopatía hepática / coma hepático, cálculos de infección urinaria, e úlceras pépticas.<ref name="mobley">{{Cita publicación periódica|last=Mobley|first=HL|author2=Hausinger, RP |title=Microbial ureases: significance, regulation, and molecular characterization|journal=Microbiological reviews|date=March 1989|volume=53|issue=1|pages=85–108|pmid=2651866|pmc=372718}}</ref> === Cálculos de infección urinaria === Os cálculos urinarios inducidos por infeccións son unha mestura de [[estruvita]] (MgNH<sub>4</sub>PO<sub>4</sub>•6H<sub>2</sub>O) e [[carbonato]] [[apatita]] [Ca<sub>10</sub>(PO<sub>4</sub>)6•CO<sub>3</sub>].<ref name="mobley"/> Estes ións polivalentes son solubles pero fanse insolubles cando as ureases microbianas producen [[amoníaco]] durante a [[hidrólise]] da urea, xa que este composto incrementa o [[pH]] da área onde se produce de 6,5 a 9.<ref name="mobley"/> A alcalinización resultante orixina a [[cristalización]] dos cálculos.<ref name="mobley"/> Nos humanos a infección por ''[[Proteus mirabilis]]'', é a máis común das que inducen a formación de cálculos urinarios.<ref name="pmid3524996">{{Cita publicación periódica|last=Rosenstein|first=Isobel J. M.|author2=Griffith, Donald P. |title=Urinary Calculi: Microbiological and Crystallographic Studies|journal=Critical Reviews in Clinical Laboratory Sciences|date=1 January 1986|volume=23|issue=3|pages=245–277|doi=10.3109/10408368609165802|pmid=3524996}}</ref> === Na encefalopatía hepática / coma hepático === A infección pola bacteria ''[[Helicobacter pylori]]'' xunto con [[cirrose]] hepática causan [[encefalopatía hepática]] e [[coma hepático]].<ref name="agrawal">{{Cita publicación periódica|last=Agrawal|first=Avinash|author2=Gupta, Alok |author3=Chandra, Mam |author4= Koowar, Sciddhartha |title=Role of Helicobacter pylori infection in the pathogenesis of minimal hepatic encephalopathy and effect of its eradication|journal=Indian Journal of Gastroenterology|date=17 March 2011|volume=30|issue=1|pages=29–32|doi=10.1007/s12664-011-0087-7|pmid=21416318}}</ref> ''Helicobacter pylori'' produce ureases microbianas no estómago. As ureases hidrolizan a [[urea]] producindo [[amoníaco]] e [[ácido carbónico]]. Como as bacterias están situadas no estómago, o amoníaco producido é rapidamente captado polo [[sistema circulatorio]] desde o [[lume (bioloxía)|lume]] gástrico.<ref name="agrawal"/> Isto ten como resultado o aumento dos niveis de amoníaco no [[sangue]] ([[hiperamonemia]]), mentres que a eradicación de ''Heliobacter pylori'' causa unha marcada diminución dos niveis de amoníaco.<ref name="agrawal"/> === En úlceras pépticas === ''Helicobacter pylori'' é tamén unha causa frecuente de [[úlcera péptica|úlceras pépticas]], e está presente no 55–68% dos casos. A súa presenza pódese detectar mediante a [[proba rápida da urease]].<ref name="tang">{{Cita publicación periódica|last=Tang|first=JH|author2=Liu, NJ |author3=Cheng, HT |author4=Lee, CS |author5=Chu, YY |author6=Sung, KF |author7=Lin, CH |author8=Tsou, YK |author9=Lien, JM |author10= Cheng, CL |title=Endoscopic diagnosis of Helicobacter pylori infection by rapid urease test in bleeding peptic ulcers: a prospective case-control study|journal=Journal of clinical gastroenterology|date=February 2009|volume=43|issue=2|pages=133–9|pmid=19230239|doi=10.1097/MCG.0b013e31816466ec}}</ref> Neses casos prodúcese un incremento do pH no revestimento [[mucosa gástrica|mucoso]] do estómago como resultado da hidrólise da urea, o que impide o movemento de [[ión hidróxeno|ións hidróxeno]] entre as [[glándula gástrica|glándulas gástricas]] da mucosa (onde están as [[célula parietal|células parietais]] produtoras de [[ácido clorhídrico]]) e o lume do estómago.<ref name="mobley"/> Ademais, as altas concentracións de amoníaco afectan ás [[unión hermética|unións herméticas]] intercelulares, incrementando a permeabilidade e tamén alterando a [[mucosa gástrica]].<ref name="mobley"/> == Proba de diagnóstico == {{Artigo principal|Proba rápida da urease|Proba de alento da urease}} Moitos patóxenos dos tractos gastrointestinais ou urinarios producen urease, polo que se pode usar a detección da urease como unha proba de diagnóstico da presenza de ditos patóxenos. Patóxenos urease positivos son: * ''[[Proteus mirabilis]]'' e ''[[Proteus vulgaris]]'' * ''[[Ureaplasma urealyticum]]'' (emparentado con ''[[Mycoplasma]]'') * ''[[Nocardia]] * ''[[Campylobacter ureolyticus]]'' * ''[[Cryptococcus (fungus)|Cryptococcus]]'' spp., fungo que produce [[infección oportunista|infeccións oportunistas]] * ''[[Helicobacter pylori]]'' * Certas [[enterobacteriáceas]] como ''[[Proteus]]'' spp., ''[[Klebsiella]]'' spp., ''[[Morganella morganii|Morganella]]'', e posiblemente ''[[Serratia]]'' spp. * ''[[Brucella]] * ''[[Staphylococcus saprophyticus]]''. == Outros usos == Poden utilizarse biosensores condutométricos de urease para a detección de metais pesados, que consisten en [[eléctrodo]]s de ouro interdixitados e membranas encimáticas formadas nas súas partes sensibles, que permiten a estimación cuantitativa da polución de auga xeral con ións de [[metal pesado|metais pesados]]. Os metais son tóxicos para a actividade da urease. A secuencia de ións de metais en relación coa súa toxicidade para a urease é: Hg<sup>2+</sup> > Cu<sup>2+</sup> > Cd<sup>2+</sup> > Co<sup>2+</sup> > Pb<sup>2+</sup> > Sr<sup>2+</sup> >. As condicións para as aplicacións prácticas destes biosensores están a ser investigadas para a súa optimización. Demostrouse a reactivación por [[EDTA]] da urease despois da súa inhibición polos metais pesados.<ref>{{cita publicación periódica|revista=Sensors and Actuators B|autor=G. A. Zhylyaka, S. V. Dzyadevichb, Y. I. Korpana, A. P. Soldatkina and A. V. El'skayaa|ano=1995|título=Chemical : application of urease conductometric biosensor for heavy-metal ion determination|volume=24|número=1-3|páxinas=145-148 |url=http://www.lw20.com/1201107212416343.html|data-acceso=14 de setembro de 2014|data-arquivo=14 de setembro de 2014|url-arquivo=https://archive.today/20140914173520/http://www.lw20.com/1201107212416343.html|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro|last=Mobley|first=Harry L. T.|title=Helicobacter pylori: Physiology and Genetics|year=2001|publisher=ASM Press|location=Washington (DC)|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK2417/|editor=Mobley HLT, Mendz GL, Hazell SL,|chapter=Chapter 16:Urease|isbn=1-55581-213-9|pmid=21290719}} === Outros artigos === * [[Urea carboxilase]] * [[Alofanato hidrolase]] * [[Proba rápida da urease]] * [[Proba de alento da urease]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Hidrolases]] lrh6g8tumby74x3zt8br3zm8mrwcht5 0 291197 6147509 6078969 2022-08-01T14:01:38Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Expiloto de F1| Nome = Sam Hanks | Imaxe = | Nacionalidade = {{USA}} | Anos = 8 {{F1|1950}}–{{F1|1957}} | Escudería(s) = [[Quin Epperly|Epperly]], [[Kurtis Kraft]] | Carreiras = 8 | Campionatos = 0 | Vitorias = 1 | Podios = 4 | Poles = 0 | VRapidas = 0 | PrimeiroGP = [[500 Millas de Indianápolis de 1950]] | Primeira vitoria = [[500 Millas de Indianápolis de 1957]]| Derradeira vitoria = [[500 Millas de Indianápolis de 1957]] | DerradeiroGP = [[500 Millas de Indianápolis de 1957]] | }} '''Sam Hanks''', nado o [[13 de xullo]] de [[1914]] e finado o [[27 de xuño]] de [[1994]], foi un piloto de carreiras [[Estados Unidos|estadounidense]] que gañou as [[500 Millas de Indianápolis de 1957]]. El era un piloto de exhibicións aéreas, e correu en [[Midget car racing|midget]] e no [[Campionato de Monoprazas dos Estados Unidos]]. == Traxectoria == Hanks crese que é o único piloto da Indy 500 que participou na carreira antes de [[Segunda Guerra Mundial]], serviu na guerra, e volveu ás carreiras de novo logo da guerra. Tamén se conxecturou que Hanks podía ser un descendente de [[Abraham Lincoln]].<ref>{{Cita novas|url=http://speednet.starnews.com/speednet/irl/99/may/0522sn_ddhanks.html|title=Indy 500 winner Hanks linked (maybe) to a presidential past|publisher=The Indianapolis Star/News|first=Donald|last=Davidson|author-link=Donald Davidson (historian)|date=1999-05-23|accessdate=2014-04-09|data-arquivo=14 de novembro de 1999|url-arquivo=https://web.archive.org/web/19991114234800/http://speednet.starnews.com/speednet/irl/99/may/0522sn_ddhanks.html|url-morta=unfit}}</ref> === Andaina no Campionato Mundial de F1 === As 500 Millas de Indianápolis formaron parte do Campionato do Mundo FIA desde 1950 ata 1960 os pilotos que competiron na Indy durante eses anos foron acreditados con puntos para a participación no Campionato Mundial. Sam Hanks participou en 8 carreiras do Campionato do Mundo de F1. Nunca logrou a a pole, gañou 1 carreira, non logrou ningunha 0 volta rápida, e terminou no podio 4 veces. Acumulou un total de 20 puntos no campionato. {{col-begin|width=auto}} {{col-break}} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !Ano<ref name=race>{{Cita web |url=http://www.indy500.com/stats/drivers.php?drivername=Sam%20Hanks |título=Sam Hanks Indy 500 Race Stats |data-acceso=14 de setembro de 2014 |data-arquivo=05 de febreiro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120205131614/http://www.indy500.com/stats/drivers.php?drivername=Sam%20Hanks |url-morta=yes }}</ref> !Coche !Inicio !Cual. !Clas. !Pos. final !Voltas !Líder !Retirada |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1940|1940]] |28 |14 |123.064 |13 |13 |192 |0 |Bandeira |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1941|1941]] |28 |33 |118.211 |32 |33 |0 |0 |NTS |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1946|1946]] |32 |3 |124.762 |7 |31 |18 |0 |Tuberia aceite |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1948|1948]] |76 |15 |124.266 |19 |26 |34 |0 |Embrague |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1949|1949]] |18 |23 |127.809 |17 |30 |20 |0 |Fuga aceite |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1950|1950]] |23 |25 |131.593 |13 |30 |42 |0 |Presión aceite |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1951|1951]] |25 |12 |132.998 |21 |12 |135 |0 |Trompo |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1952|1952]] |18 |5 |135.736 |14 |3 |200 |0 | |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1953|1953]] |3 |9 |137.531 |5 |3* |200 |3 | |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1954|1954]] |1 |10 |137.994 |25 |20 |191 |1 |Trompo |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1955|1955]] |8 |6 |140.187 |6 |19 |134 |0 |Transmisión |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1956|1956]] |4 |13 |142.051 |21 |2 |200 |0 | |- ![[500 Millas de Indianápolis de 1957|1957]] |9 |13 |142.812 |6 |style="background:green;color:white"|1 |200 |136 | |- |colspan=6|'''Totais''' |1566 |140 | |} {{col-break|gap=1em}} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !Ssídas |13 |- !Poles |0 |- !1ª liña |1 |- !Gañados |1 |- !Top 5 |4 |- !Top 10 |4 |- !Retirado |8 |} {{col-end}} <nowiki>*</nowiki> Compartido con [[Duane Carter]] == Notas == {{Listaref}} === Ligazóns externas === {{Commonscat}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Hanks, Sam}} [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Pilotos das 500 Millas de Indianápolis]] [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 de Kurtis Kraft]] [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 de Quin Epperly]] [[Categoría:Nados en 1914]] [[Categoría:Finados en 1994]] s4sg9w4gafo2v3lsixxiz774qqu58z4 0 291830 6147967 6080315 2022-08-02T05:32:33Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki A '''tempada [[2013]]-[[2014]] da [[Kontinental Hockey League]]''' foi a sexta tempada desta competición [[Eurasia|euroasiática]] de [[hóckey sobre xeo]]. A liga estivo formada por 28 equipos, dous máis que na [[Tempada 2012-13 da KHL|tempada anterior]], repartidos en dúas conferencias (leste e oeste) de dúas divisións cada unha. Nesta edición os equipos procederon de oito países distintos, sendo [[Rusia]], ao igual que nas edicións pasadas, o país que máis equipos achegou con 22, mentres que [[Belarús]], [[Casaquistán]], [[Eslovaquia]], [[Letonia]], [[República Checa]] e [[Ucraína]] achegan un equipo cada un. Cada equipo xogou un total de 54 partidos. O ''[[KHL All-Star Game]]'' tivo lugar o [[11 de xaneiro]] en [[Bratislava]] (Eslovaquia), e foi seguido dun parón de 27 días polos [[Xogos Olímpicos de Inverno de 2014|Xogos Olímpicos]] de [[Sochi]] do [[30 de xaneiro]] ao [[25 de febreiro]]. A liga regular comezou o [[4 de setembro]] finalizou o [[4 de marzo]].<ref>{{Cita web |url=http://en.khl.ru/documents/KHL_calendar_2013-2014_regular_en.pdf |título=KONTINENTAL HOCKEY LEAGUE CHAMPIONSHIP – RUSSIAN ICE HOCKEY CHAMPIONSHIP. SEASON 2012/2013. CALENDAR |editor=Kontinental Hockey League |dataacceso=24 de setembro de 2014 |lingua=inglés}}</ref> Dezaseis equipos, oito de cada conferencia, se clasificaron para disputar os ''play-offs'' polo título, que comezaron o día [[7 de marzo]] de [[2014]]. O campión de cada conferencia, [[Metallurg Magnitogorsk]] do leste e [[HC Lev Praha|Lev Praha]] do oeste, enfrontáronse na final da [[Copa Gagarin]]. No sétimo e último partido xogado o [[30 de abril]] no [[Magnitogorsk Arena|Arena Metallurg]] de [[Magnitogorsk]] (Rusia), o Metallurg gañou ao Lev por 7 goles a catro, alzándose co título de liga por primeira vez na súa historia. todos os partidos dos ''play-offs'' se disputaron ao mellor de sete partidos.<ref>{{Cita web |url=http://en.khl.ru/documents/KHL_calendar_2013-2014_playoff_en.pdf |editor=Kontinental Hockey League |título=KHL Championship – Russian Ice Hockey Championship 2013/2014. Stage 2 Guidelines |dataacceso=24 de setembro de 2014 |lingua=inglés}}</ref> == Trocos na liga == === Trocos nos equipos === A finais de abril de 2013 anunciouse que un novo equipo creado en [[Vladivostok]] sería admitido na liga e se convertería no segundo equipo do afastado oriente.<ref>{{Cita web |url=http://en.khl.ru/news/2013/04/27/25144.html |title=Vladivostok club ready for KHL |editor=khl.ru |data=27 de abril de 2013 |dataacceso=28 de setembro de 2014 |lingua=inglés |data-arquivo=03 de maio de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130503041126/http://en.khl.ru/news/2013/04/27/25144.html |url-morta=unfit }}</ref> O equipo é chamado [[Admiral Vladivostok]] e o seu nome e escudo foron escollidos polo público.<ref>{{Cita web |url=http://en.ria.ru/sports/20130530/181417629/KHL-Voters-Pick-the-Admiral-for-New-Vladivostok-Team.html |editor=Ria Novosti |data=30 de maio de 2013 |título=Voters Choose Name for New Vladivostok Hockey Team |dataacceso=28 de setembro de 2014 |lingua=inglés |data-arquivo=10 de agosto de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130810143122/http://en.ria.ru/sports/20130530/181417629/KHL-Voters-Pick-the-Admiral-for-New-Vladivostok-Team.html |url-morta=yes }}</ref> O seu equipo inicial foi conformado no [[Draft de expansión da KHL 2013|draft de expansión]] o [[17 de xuño]].<ref>{{Cita web |url=http://en.khl.ru/news/2013/5/14/25153.html |título=June Extension Draft for Vladivostok |editor=ekhl.ru |data=14 de maio de 2013 |dataacceso=28 de setembro de 2014 |lingua=inglés |data-arquivo=03 de decembro de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131203001653/http://en.khl.ru/news/2013/5/14/25153.html |url-morta=unfit }}</ref> Uns días antes da admisión de [[Admiral Vladivostok|Vladivostok]] na liga foi tamén confirmado que o [[KHL Medveščak Zagreb|KHL Medveščak]] de [[Zagreb]] ([[Croacia]]), se uniría á liga.<ref>{{Cita web |url=http://en.khl.ru/news/2013/04/30/25146.html |título=Medvescak of Zagreb joins the KHL |editor=khl.ru |data=30 de abril de 2013 |dataacceso=28 de setembro de 2014 |lingua=inglés |data-arquivo=02 de maio de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140502002623/http://en.khl.ru/news/2013/04/30/25146.html |url-morta=unfit }}</ref> O Medveščak anteriormente xogara na [[Österreichische Eishockey-Liga|EBEL]] austríaca. A incorporación á competición do equipo de Zagreb converteu a Croacia no oitavo país cun equipo na KHL. En xuño de 2013 o [[Vityaz Chekhov]] anunciou oficialmente o seu traslado á cidade de [[Podolsk]] ([[Óblast de Moscova]] onde podería xogar nun pavillón maior.<ref>{{Cita web |url=http://www.hcvityaz.ru/hc-vityaz/item/928-vozvraschenie-v-podolsk |título=Возвращение в Подольск |publisher=hcvityaz.ru |data=1 de xuño de 2013 |lingua=ruso |data-acceso=28 de setembro de 2014 |urlarquivo=https://archive.is/20130701001404/http://www.hcvityaz.ru/hc-vityaz/item/928-vozvraschenie-v-podolsk |dataarquivo=01 de xullo de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> == Equipos == {{Equipos da KHL 2013-14}} == Liga regular == A liga regular comezou o [[4 de setembro]] de [[2013]] coa disputa da [[Lokomotiv Cup]] entre os finalistas da tempada anterior, o [[HC Dynamo Moscova|Dynamo Moscova]] e o [[Traktor Chelyabinsk]], e finalizou o [[4 de marzo]] de [[2014]], unha vez que todos os equipos xogaron os seus 54 partidos. === Clasificacións da liga === <small>Fonte: KHL.ru</small><ref>{{Cita web|url=http://en.wikipedia.org/wiki/Template:2013%E2%80%9314_KHL_Western_Conference_standings/|title=KHL Regular season standings|publisher=KHL.ru|data-acceso=25 de setembro de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140529183542/http://en.wikipedia.org/wiki/Template:2013%E2%80%9314_KHL_Western_Conference_standings|dataarquivo=29 de maio de 2014|urlmorta=yes}}</ref> Os puntos concedéronse segundo o seguinte criterio: * 3 Puntos pola vitoria no tempo regulamentario ("V") * 2 Puntos pola vitoria na prórroga ou ''overtime'' ("OTW"), ou por shootout ("SOW") * 1 Punto pola derrota na prórroga ou ''overtime'' ("OTL"), ou por shootout ("SOL") * 0 Puntos pola derrota no tempo regulamentario ("D") As clasificacións das conferencias determinana os emparellamentos nos ''play-offs'' polo título. As dúas primeira prazas de cada conferencia están reservadas para os campións de cada división. ;Conferencia Oeste {| class="wikitable sortable" ! style="width 5em;" | ! style="width:20em;" class="unsortable" | Conferencia Oeste<ref name="en.khl.ru">{{Cita web |url=http://en.khl.ru/standings/244/conference/ |título=2013-14 KHL season conference standings |editor=Kontinental Hockey League |dataacceso=25 de setembro de 2014 |lingua=inglés}}</ref> ! style="width:5em;" | {{abbr|Div|División}} ! style="width:5em;" class="unsortable" | {{abbr|PX|Partidos xogados}} ! style="width:5em;" | {{abbr|V|Vitorias}} ! style="width:5em;" | {{abbr|OTW|Vitorias no ''Overtime''}} ! style="width:5em;" | {{abbr|SOW|Vitorias nos ''Shootouts''}} ! style="width:5em;" | {{abbr|SOL|Derrotas nos ''Shootouts''}} ! style="width:5em;" | {{abbr|OTL|Derrotas no ''Overtime''}} ! style="width:5em;" | {{abbr|D|Derrotas}} ! style="width:5em;" | {{abbr|GF|Goles a favor}} ! style="width:5em;" | {{abbr|GC|Goles en contra}} ! style="width:5em;" | {{abbr|Pts|Puntos}} |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|DMO|DMO=bgcolor="#CCFFCC"}} | 1 || align=left| '''C – ''' {{RUSb}} '''[[HC Dynamo Moscova|Dynamo Moscova]]''' || '''TAR''' || '''54''' || '''34''' || '''2''' || '''2''' || '''5''' || '''0''' || '''11''' || '''171''' || '''113''' || '''115''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|SKA|SKA=bgcolor="#CCFFCC"}} | 2 || align=left| '''Y – ''' {{RUSb}} '''[[SKA San Petersburgo]]''' || '''BOB''' || '''54''' || '''30''' || '''1''' || '''4''' || '''4''' || '''1''' || '''14''' || '''175''' || '''115''' || '''105''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|LEV|LEV=bgcolor="#CCFFCC"}} | 3 || align=left|{{CZEb}} '''[[HC Lev Praha|Lev Praha]]''' || '''BOB''' || '''54''' || '''23''' || '''3''' || '''9''' || '''2''' || '''4''' || '''13''' || '''149''' || '''107''' || '''99''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|DON|DON=bgcolor="#CCFFCC"}} | 4 || align=left|{{UKRb}} '''[[HC Donbass]]''' || '''TAR''' || '''54''' || '''27''' || '''3''' || '''4''' || '''2''' || '''0''' || '''18''' || '''135''' || '''99''' || '''97''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|DRG|DRG=bgcolor="#CCFFCC"}} | 5 || align=left|{{LVAb}} '''[[Dinamo Riga]]''' || '''BOB''' || '''54''' || '''22''' || '''5''' || '''6''' || '''4''' || '''1''' || '''16''' || '''141''' || '''122''' || '''93''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|MED|MED=bgcolor="#CCFFCC"}} | 6 || align=left|{{HRVb}} '''[[KHL Medveščak Zagreb|Medveščak Zagreb]]''' || '''BOB''' || '''54''' || '''24''' || '''1''' || '''3''' || '''8''' || '''4''' || '''14''' || '''138''' || '''126''' || '''92''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|CSK|CSK=bgcolor="#CCFFCC"}} | 7 || align=left|{{RUSb}} '''[[HC CSKA Moscova|CSKA Moscova]]''' || '''BOB''' || '''54''' || '''25''' || '''2''' || '''5''' || '''1''' || '''1''' || '''20''' || '''130''' || '''118''' || '''91''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|LOK|LOK=bgcolor="#CCFFCC"}} | 8 || align=left|{{RUSb}} '''[[Lokomotiv Yaroslavl]]''' || '''TAR''' || '''54''' || '''23''' || '''2''' || '''3''' || '''4''' || '''1''' || '''21''' || '''109''' || '''103''' || '''84''' |- class="unsortable" style="color:#cccccc;background-color:#cccccc;height:3px" | colspan="13" style="height:3px;font-size:1px"| |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|ATL|ATL=bgcolor="#CCFFCC"}} | 9 || align=left|{{RUSb}} [[Atlant Moscow Oblast]] || TAR || 54 || 19 || 1 || 7 || 3 || 2 || 22 || 123 || 120 || '''78''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|SEV|SEV=bgcolor="#CCFFCC"}} | 10 || align=left|{{RUSb}} [[Severstal Cherepovets]] || TAR || 54 || 20 || 0 || 5 || 5 || 2 || 22 || 128 || 135 || '''77''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|SLO|SLO=bgcolor="#CCFFCC"}} | 11 || align=left|{{SVKb}} [[HC Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]] || BOB || 54 || 15 || 3 || 6 || 3 || 1 || 26 || 120 || 160 || '''67''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|SPA|SPA=bgcolor="#CCFFCC"}} | 13 || align=left|{{RUSb}} [[HC Spartak Moscova|Spartak Moscova]] || TAR || 54 || 12 || 4 || 4 || 4 || 2 || 28 || 105 || 147 || '''58''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|VIT|VIT=bgcolor="#CCFFCC"}} | 12 || align=left|{{RUSb}} [[Vityaz Podolsk]] || TAR || 54 || 12 || 1 || 5 || 9 || 1 || 26 || 110 || 147 || '''58''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|DMN|DMN=bgcolor="#CCFFCC"}} | 14 || align=left|{{BLRb}} [[HC Dinamo Minsk|Dinamo Minsk]] || BOB || 54 || 13 || 1 || 3 || 4 || 2 || 31 || 102 || 161 || '''53''' |} '''Y –''' Campión de división; '''C –''' Campión da Continental Cup;<br>''BOB'' – División Bobrov, ''TAR'' – División Tarasov ;Conferencia Leste {| class="wikitable sortable" ! style="width 5em;" | ! style="width:20em;" class="unsortable" | Conferencia Leste<ref name="en.khl.ru"/> ! style="width:5em;" | {{abbr|Div|División}} ! style="width:5em;" class="unsortable" | {{abbr|PX|Partidos xogados}} ! style="width:5em;" | {{abbr|V|Vitorias}} ! style="width:5em;" | {{abbr|OTW|Vitorias no ''Overtime''}} ! style="width:5em;" | {{abbr|SOW|Vitorias nos ''Shootouts''}} ! style="width:5em;" | {{abbr|SOL|Derrotas nos ''Shootouts''}} ! style="width:5em;" | {{abbr|OTL|Derrotas no ''Overtime''}} ! style="width:5em;" | {{abbr|D|Derrotas}} ! style="width:5em;" | {{abbr|GF|Goles a favor}} ! style="width:5em;" | {{abbr|GC|Goles en contra}} ! style="width:5em;" | {{abbr|Pts|Puntos}} |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|MMG|MMG=bgcolor="#CCFFCC"}} | 1 || align=left| '''Z –''' {{RUSb}} '''[[Metallurg Magnitogorsk]]''' || '''KHA''' || '''54''' || '''30''' || '''3''' || '''2''' || '''6''' || '''2''' || '''11''' || '''166''' || '''113''' || '''108''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|BAR|BAR=bgcolor="#CCFFCC"}} | 2 || align=left|'''Y –''' {{KAZb}} '''[[Barys Astana]]''' || '''CHE''' || '''54''' || '''26''' || '''2''' || '''4''' || '''2''' || '''2''' || '''18''' || '''182''' || '''157''' || '''94''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|AKB|AKB=bgcolor="#CCFFCC"}} | 3 || align=left|{{RUSb}} '''[[Ak Bars Kazan]]''' || '''KHA''' || '''54''' || '''26''' || '''4''' || '''4''' || '''5''' || '''1''' || '''14''' || '''139''' || '''108''' || '''100''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|SAL|SAL=bgcolor="#CCFFCC"}} | 4 || align=left|{{RUSb}} '''[[Salavat Yulaev Ufa]]''' || '''CHE''' || '''54''' || '''25''' || '''3''' || '''3''' || '''4''' || '''3''' || '''16''' || '''155''' || '''140''' || '''94''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|TOR|TOR=bgcolor="#CCFFCC"}} | 4 || align=left|{{RUSb}} '''[[Torpedo Nizhny Novgorod]]''' || '''KHA''' || '''54''' || '''25''' || '''2''' || '''5''' || '''3''' || '''2''' || '''17''' || '''153''' || '''121''' || '''94''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|SIB|SIB=bgcolor="#CCFFCC"}} | 6 || align=left|{{RUSb}} '''[[HC Sibir Novosibirsk|Sibir Novosibirsk]]''' || '''CHE''' || '''54''' || '''22''' || '''2''' || '''5''' || '''6''' || '''1''' || '''18''' || '''125''' || '''117''' || '''87''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|AVT|AVT=bgcolor="#CCFFCC"}} | 7 || align=left|{{RUSb}} '''[[Avtomobilist Ekaterinburg]]''' || '''KHA''' || '''54''' || '''22''' || '''0''' || '''7''' || '''5''' || '''1''' || '''19''' || '''134''' || '''125''' || '''86''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|ADM|ADM=bgcolor="#CCFFCC"}} | 8 || align=left|{{RUSb}} '''[[Admiral Vladivostok]]''' || '''CHE''' || '''54''' || '''21''' || '''1''' || '''4''' || '''4''' || '''1''' || '''23''' || '''135''' || '''129''' || '''78''' |- class="unsortable" style="color:#cccccc;background-color:#cccccc;height:3px" | colspan="13" style="height:3px;font-size:1px"| |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|TRK|TRK=bgcolor="#CCFFCC"}} | 9 || align=left|{{RUSb}} [[Traktor Chelyabinsk]] || KHA || 54 || 18 || 1 || 6 || 5 || 2 || 22 || 126 || 148 || '''75''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|AVA|AVA=bgcolor="#CCFFCC"}} | 10 || align=left|{{RUSb}} [[Avangard Omsk]] || CHE || 54 || 17 || 1 || 5 || 4 || 2 || 25 || 136 || 162 || '''69''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|YGR|YGR=bgcolor="#CCFFCC"}} | 11 || align=left|{{RUSb}} [[Yugra Khanty-Mansiysk]] || KHA || 54 || 16 || 1 || 3 || 2 || 6 || 26 || 128 || 166 || '''64''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|NEF|NEF=bgcolor="#CCFFCC"}} | 12 || align=left|{{RUSb}} [[HC Neftekhimik Nizhnekamsk|Neftekhimik Nizhnekamsk]] || KHA || 54 || 15 || 2 || 2 || 3 || 1 || 31 || 127 || 152 || '''57''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|MNK|MNK=bgcolor="#CCFFCC"}} | 13 || align=left|{{RUSb}} [[Metallurg Novokuznetsk]] || CHE || 54 || 12 || 1 || 1 || 4 || 6 || 30 || 115 || 170 || '''50''' |- style="text-align: center;" {{#switch:{{{team}}}|AMR|AMR=bgcolor="#CCFFCC"}} | 14 || align=left|{{RUSb}} [[Amur Khabarovsk]] || CHE || 54 || 8 || 1 || 4 || 10 || 1 || 30 || 106 || 182 || '''45''' |} '''Y''' – Campión de división; '''Z''' – Campión de conferencia<br>''KHA'' – División Kharlamov, ''CHE'' – División Chernyshev === Estatísticas === ==== Líderes de anotación ==== <!-- IMPORTANT: Rank players by Pts, then G, then GP (fewer). If there is more than 10 players, nonetheless list all the leaders --> ''PX = Partidos xogados; G = Goles; A = Asistencias; Pts = Puntos; +/– = [[Plus-minus]]; PIM = Penalty minutes'' {| class="wikitable sortable" |- ! style="width: 12em;" | Player ! style="width: 13em;" | Team ! style="width: 4em;" | PC ! style="width: 4em;" | G ! style="width: 4em;" | A ! style="width: 4em;" | Pts ! style="width: 4em;" | +/– ! style="width: 4em;" | PIM |- align="center" | align=left| {{RUSb}} [[Sergei Mozyakin]] | [[Metallurg Magnitogorsk]] | 54 | 34 | 39 | '''73''' | +43 | 8 |- align="center" |align="left" |{{CZEb}} [[Jan Kovář]] |[[Metallurg Magnitogorsk]] | 54 | 23 | 45 | '''68''' | +46 | 46 |- align="center" | align=left| {{RUSb}} [[Danis Zaripov]] | [[Metallurg Magnitogorsk]] | 53 | 25 | 39 | '''64''' | +42 | 32 |- align="center" | align="left" |{{USAb}} [[Brandon Bochenski]] | [[Barys Astana]] | 54 | 28 | 30 | '''58''' | +17 | 55 |- align="center" | align="left" | {{CANb}} [[Nigel Dawes]] | [[Barys Astana]] | 54 | 26 | 23 | '''49''' | +7 | 18 |- align="center" | align="left" |{{FINb}} [[Sakari Salminen]] | [[Torpedo Nizhny Novgorod]] | 54 | 18 | 29 | '''47''' | +8 | 16 |- align="center" | align="left" | {{RUSb}} [[Fedor Malykhin]] | [[Avtomobilist Ekaterinburg]] | 54 | 22 | 22 | '''44''' | +14 | 26 |- align="center" | align="left" | {{CANb}} [[Kyle Wilson (hóckey sobre xeo)|Kyle Wilson]] | [[Dinamo Riga]] | 49 | 17 | 27 | '''44''' | +9 | 26 |- align="center" | align="left" |{{FINb}} [[Jori Lehterä]] | [[HC Sibir Novosibirsk|Sibir Novosibirsk]] | 48 | 12 | 32 | '''44''' | +14 | 22 |- align="center" | align="left" |{{SVKb}} [[Marcel Hossa]] | [[Dinamo Riga]] | 50 | 22 | 19 | '''41''' | +9 | 33 |} ==== Mellores porteiros ==== <!-- IMPORTANT: Rank players by GAA (lower), then SV%, then W, then GP --> ''PX = Partidos xogados; Min = Minutos xogados; V = Vitorias; D = Derrotas; SOP = Shootouts xogados; GC = Goles en contra; SO = Shutouts; SV% = [[Porcentaxe de paradas]]; GAA = Media de goles en contra'' {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! style="width: 12em;" | Xogador ! style="width: 13em;" | Equipo ! style="width: 3.5em;" | PX ! style="width: 6em;" | Min ! style="width: 3.5em;" | V ! style="width: 3.5em;" | D ! style="width: 3.5em;" | SOP ! style="width: 4em;" | GC ! style="width: 3.5em;" | SO ! style="width: 4em;" | SV% ! style="width: 4em;" | GAA |- |align=left| {{RUSb}} [[Emil Garipov]] || [[Ak Bars Kazan]] || 20 || 1219:36 || 13 || 5 || 2 || 29 || 3 || .952 || '''1.43''' |- |align=left| {{KAZb}} [[Vitali Kolesnik]] || [[Lokomotiv Yaroslavl]] || 19 || 955:45 || 7 || 4 || 5 || 24 || 3 || .946 || '''1.51''' |- |align=left| {{RUSb}} [[Georgi Gelashvili]] || [[Torpedo Nizhny Novgorod]] || 20 || 1163:32 || 12 || 6 || 1 || 31 || 5 || .939 || '''1.60''' |- |align=left| {{FINb}} [[Petri Vehanen]] || [[HC Lev Praha|Lev Praha]] || 41 || 2495:22 || 20 || 13 || 8 || 69 || 4 || .932 || '''1.66''' |- |align=left| {{FINb}} [[Mikko Koskinen]] || [[HC Sibir Novosibirsk|Sibir Novosibirsk]] || 41 || 2361:35 || 20 || 11 || 8 || 67 || 3 || .939 || '''1.70''' |} == Play-offs == Os play-offs comezaron o [[20 de febreiro]] de [[2013]]. O sexto e último partido das series finais da [[Copa Gagarin]] xogouse o [[17 de abril]] de [[2013]]. Dirante as primeiras tres roldas os equipos que xogaron con vantaxe de campo foron determinados polo posto que ocuparon na clasificación da súa Conferencia. Nas series finais o equipo mellor clasificado na liga regular partiu con vantaxe de campo. Se os postos na clasificación das súas referencias eran iguais tomaríase o mellor balance na liga regular.<ref name=khl_sports_regs>{{Cita web |url=http://www.khl.ru/documents/KHL_sports_regulations_2011-2014_revised.pdf |título=СПОРТИВНЫЙ РЕГЛАМЕНТ КХЛ (2011-2014) |editor=khl.ru |dataacceso=28 de setembro de 2014 |lingua=ru}}</ref> {| border=0 cellpadding=0 cellspacing=0 style="font-size: 90%; margin:1em 2em 1em 1em;" | height=5| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde2|#8f8f8f}}};" bgcolor={{{fondo2|#dfdfdf}}}|'''Primeira Rolda''' | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde2|#8f8f8f}}};" bgcolor={{{fondo2|#dfdfdf}}}|'''Semifinais Conferencia''' | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde2|#8f8f8f}}};" bgcolor={{{fondo2|#dfdfdf}}}|'''Finais Conferencia''' | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde2|#8f8f8f}}};" bgcolor={{{fondo2|#dfdfdf}}}|'''Final da Copa Gagarin''' |- | height=5| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#f9f9f9}}}|(mellor de 7) | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#f9f9f9}}}|(mellor de 7) | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#f9f9f9}}}|(mellor de 7) | colspan="2"| | align="center" colspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#f9f9f9}}}|(mellor de 7) |- | height=5| | width=150|&nbsp; | width=20|&nbsp; | width=10|&nbsp; | width=15|&nbsp; | width=150|&nbsp; | width=20|&nbsp; | width=10|&nbsp; | width=15|&nbsp; | width=150|&nbsp; | width=20|&nbsp; | width=10|&nbsp; | width=15|&nbsp; | width=150|&nbsp; | width=20|&nbsp; |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| | rowspan="4" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | rowspan="7" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | colspan="2" rowspan="3"| | rowspan="7" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | rowspan="13" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | colspan="2" rowspan="9"| | rowspan="13" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | rowspan="25" style="border-width:0 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#aaa"|&nbsp; | colspan="2" rowspan="21"| |- | height=5| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{1|&nbsp;}}} 1º- '''Metallurg Mg.''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{2|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{3|&nbsp;}}} 8º- Admiral | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{4|&nbsp;}}}1 | rowspan="6" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{33|&nbsp;}}}'''Metallurg Mg.''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{34|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="12" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:#black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{35|&nbsp;}}}Sibir | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{36|&nbsp;}}}0 | rowspan="12" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:#black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{5|&nbsp;}}}3º- Ak Bars | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{6|&nbsp;}}}2 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="6"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{7|&nbsp;}}}6º- '''Sibir''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{8|&nbsp;}}}4 | rowspan="6" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{49|&nbsp;}}}'''Metallurg Mg.''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{50|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="24" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{51|&nbsp;}}}Ufa | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{52|&nbsp;}}}1 | rowspan="24" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{9|&nbsp;}}}2º- '''Barys''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{10|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="18"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{11|&nbsp;}}}7º- Avtomobilist | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{12|&nbsp;}}}0 | rowspan="6" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{37|&nbsp;}}}Barys | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{38|&nbsp;}}}2 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="12" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{39|&nbsp;}}}'''Ufa''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{40|&nbsp;}}}4 | rowspan="12" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{13|&nbsp;}}}4º- '''Ufa''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{14|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="6"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{15|&nbsp;}}}5º- Torpedo | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{16|&nbsp;}}}3 | rowspan="6" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{57|&nbsp;}}}'''Metallurg Mg.''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#F5DEB3}}}|&nbsp;{{{58|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="23" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{59|&nbsp;}}}Lev | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{60|&nbsp;}}}3 |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{17|&nbsp;}}}1º- Dynamo Moscova | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{18|&nbsp;}}}3 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="21"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{19|&nbsp;}}}8º- '''Lokomotiv''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{20|&nbsp;}}}4 | rowspan="6" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{41|&nbsp;}}}'''Lokomotiv''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{42|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="12" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{43|&nbsp;}}}SKA | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{44|&nbsp;}}}2 | rowspan="12" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{21|&nbsp;}}}2º- '''SKA''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{22|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="6"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{23|&nbsp;}}}7º- CSKA | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{24|&nbsp;}}}0 | rowspan="6" style="border-width:2px 0 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{53|&nbsp;}}}Lokomotiv | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{54|&nbsp;}}}1 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="11" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{55|&nbsp;}}}'''Lev''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{56|&nbsp;}}}4 | rowspan="11" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{25|&nbsp;}}}3º- '''Lev''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{26|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="9"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{27|&nbsp;}}}6º- Medveščak | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{28|&nbsp;}}}0 | rowspan="6" style="border-width:2px 3px 1px 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{45|&nbsp;}}}'''Lev''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{46|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="3" rowspan="2"| | colspan="2" rowspan="2"| |- | height=5| | rowspan="5" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{47|&nbsp;}}}Donbass | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{48|&nbsp;}}}2 | rowspan="5" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{29|&nbsp;}}}4º- '''Donbass''' | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{30|&nbsp;}}}4 |- | height=5| | colspan="2" rowspan="3"| |- | height=5| | rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{31|&nbsp;}}}5º- Dinamo R. | align="center" rowspan="2" style="border:1px solid {{{borde|#aaa}}};" bgcolor={{{fondo|#BFD7FF}}}|&nbsp;{{{32|&nbsp;}}}3 | rowspan="2" style="border-width:2px 0 0 0; border-style: solid; border-color:black"|&nbsp; |- | height=5| |} <center>O campión da edición 2013-2014 da [[KHL]] foi o '''[[Metallurg Magnitogorsk]]'''.</center> === Estatísticas === ==== Líderes de anotación ==== <small>Fonte: khl.ru</small><small><ref>{{Cita web |url=http://en.khl.ru/stat/leaders/245/pts/ |título=Player Stats: 2013–2014 Playoffs: All Skaters – Total Points |editor=Kontinental Hockey League |dataacceso=24 de setembro de 2014 |lingua=inglés}}</ref></small> {| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" class="wikitable sortable" |- ! bgcolor="#DDDDFF" width="18%" | Xogador ! bgcolor="#DDDDFF" width="20%" | Equipo ! bgcolor="#DDDDFF" width="5%" | PX ! bgcolor="#DDDDFF" width="5%" | G ! bgcolor="#DDDDFF" width="5%" | A ! bgcolor="#DDDDFF" width="5%" | Pts ! bgcolor="#DDDDFF" width="5%" | +/– ! bgcolor="#DDDDFF" width="5%" | PIM |- align="center" |align=left| {{RUSb}} [[Sergei Mozyakin]] || align=left| [[Metallurg Magnitogorsk]] | 21 || 13 || 20 || '''33''' || +14 || 8 |- align="center" |align=left| {{RUSb}} [[Danis Zaripov]] || align=left| [[Metallurg Magnitogorsk]] | 21 || 11 || 15 || '''26''' ||| +12 || 34 |- align="center" |align=left| {{CZEb}} [[Jan Kovář]] || align=left| [[Metallurg Magnitogorsk]] | 21 || 8 || 18 || '''26''' || +12 || 16 |- align="center" |align=left| {{CANb}} [[Justin Azevedo]] || align=left| [[HC Lev Praha]] | 22 || 13 || 7 || '''20''' || +4 || 6 |- align="center" |align=left| {{CZEb}} [[Roman Červenka]] || align=left| [[SKA San Petersburgo]] | 10 || 6 || 11 || '''17''' || +6 || 8 |} ==== Mellores porteiros ==== <small>Fonte: khl.ru</small><small><ref>{{Cita web |url=http://en.khl.ru/stat/leaders/245/gaa/ |título=Player Stats: 2013–2014 Playoffs: Goalie – Goals Against Average |editor=Kontinental Hockey League |dataacceso=24 de setembro de 2014 |lingua=inglés}}</ref></small> ''GP = Partidos xogados; Min = Minutos xogados; W = Vitorias; L = Derrotas; SOL = Derrota en ''Shootout''; GA = Goles en contra; SO = Shutouts; SV% = Porcentaxe de paradas; GAA = Media de goles en contra'' {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! style="width: 12em;" | Player ! style="width: 13em;" | Team ! style="width: 3.5em;" | GP ! style="width: 6em;" | Min ! style="width: 3.5em;" | W ! style="width: 3.5em;" | L ! style="width: 3.5em;" | SOP ! style="width: 4em;" | GA ! style="width: 3.5em;" | SO ! style="width: 4em;" | SV% ! style="width: 4em;" | GAA |- |align="left" | {{RUSb}} [[Ivan Kasutin]] ||align="left"| [[Torpedo Nizhny Novgorod]] || 6 || 390:53 || 3 || 3 || 0 || 10 || 1 || 94.4 || '''1.53''' |- |align="left" | {{SVKb}} [[Ján Laco]] ||align="left"| [[HC Donbass]] || 8 || 385:20 || 3 || 3 || 0 || 11 || 0 || 93.4 || '''1.71''' |- |align="left" | {{CZEb}} [[Jakub Sedláček]] ||align="left"| [[Dinamo Riga]] || 5 || 270:01 || 3 || 2 || 0 || 8 || 0 || 93.8 || '''1.78''' |- |align="left" | {{CANb}} [[Curtis Sanford]] ||align="left"| [[Lokomotiv Yaroslavl]] || 18 || 1124:50 || 9 || 9 || 0 || 36 || 2 || 93.4 || '''1.92''' |- |align="left" | {{CZEb}} [[Alexander Salák]] ||align="left"| [[SKA San Petersburgo]] || 10 || 621:32 || 6 || 4 || 0 || 20 || 2 || 94.0 || '''1.93''' |} == Copa Nadezhda == Os 12 equipos que non se clasificaron para as series polo título participaron na [[Copa Nadezhda]]. Os clubs clasificados no 9º e 10º posto das súas conferencias comezaron estas series directamente nos Cuartos de Final, mentres que os outros equipos comezaron nunha eliminatoria previa. A primeira rolda consistiu en dous partidos. En caso de empate a 1 ao final da primeira rolda disputouse un tempo extra de 5 minutos e un ''penalty shootout'', en caso de ser necesario, a continuación do segundo partido. as outras roldas consistiron un catro partidos. Se ao final dunha rolda había un empate a 2, a serie se decidiría nun tempo extra de 20 minutos cun ''shootout'' en caso de ser necesario.<ref>{{Cita web |url=http://en.khl.ru/news/2014/2/26/26137.html |título=March 7 start for Nadezhda Cup |editor=khl.ru |data=26 de febreiro de 2014 |dataacceso=28 de setembro de 2014 |lingua=inglés |data-arquivo=05 de marzo de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140305004317/http://en.khl.ru/news/2014/2/26/26137.html |url-morta=unfit }}</ref> {{EliminatoriasSM-liiga | RD1=Eliminatorias previas | RD2=Cuartos de final | RD3=Semifinais | RD4=Final | group1= | group2= | RD1-seed01= | RD1-team01= | RD1-score01= | RD1-seed02= | RD1-team02= | RD1-score02= | RD1-seed03=O11. | RD1-team03=Slovan | RD1-score03=0 | RD1-seed04=O14. | RD1-team04='''Dinamo M.''' | RD1-score04='''2''' | RD1-seed05= | RD1-team05= | RD1-score05= | RD1-seed06= | RD1-team06= | RD1-score06= | RD1-seed07=O12. | RD1-team07=<s>Spartak</s> | RD1-score07= | RD1-seed08=O13. | RD1-team08='''Vityaz''' | RD1-score08= | RD1-seed09= | RD1-team09= | RD1-score09= | RD1-seed10= | RD1-team10= | RD1-score10= | RD1-seed11=L11. | RD1-team11='''Yugra''' | RD1-score11='''1, d''' | RD1-seed12=L14. | RD1-team12=Amur | RD1-score12=0, d | RD1-seed13= | RD1-team13= | RD1-score13= | RD1-seed14= | RD1-team14= | RD1-score14= | RD1-seed15=L12. | RD1-team15='''Neftekhimik''' | RD1-score15='''2''' | RD1-seed16=L13. | RD1-team16=Metallurg N. | RD1-score16=0 | RD2-seed05=O9. | RD2-team05=Atlant | RD2-score05=0 | RD2-seed06=O14. | RD2-team06='''Dinamo M.''' | RD2-score06=3 | RD2-seed07=O10. | RD2-team07='''Severstal''' | RD2-score07='''3''' | RD2-seed08=O13. | RD2-team08=Vityaz | RD2-score08=1 | RD2-seed01=L10. | RD2-team01='''Avangard''' | RD2-score01='''3''' | RD2-seed02=L11. | RD2-team02=Yugra | RD2-score02=1 | RD2-seed03=L9. | RD2-team03='''Traktor''' | RD2-score03='''2 (SO)''' | RD2-seed04=L12. | RD2-team04=Neftekhimik | RD2-score04=2 <!-- Välierät --> | RD3-seed03=O14. | RD3-team03='''Dinamo M.''' | RD3-score03='''3''' | RD3-seed04=O10. | RD3-team04=Severstal | RD3-score04=1 | RD3-seed01=L10. | RD3-team01='''Avangard''' | RD3-score01='''3''' | RD3-seed02=L9. | RD3-team02=Traktor | RD3-score02=1 <!-- Loppuottelut --> | RD4-seed01=O14. | RD4-team01=Dinamo M. | RD4-score01=0 | RD4-seed02=L10. | RD4-team02='''Avangard''' | RD4-score02='''3''' }} ''<nowiki>*</nowiki> Nota: [[HC Spartak Moscova|Spartak Moscova]] foi excluído da [[Copa Nadezhda]] de 2014 a causa dos seus problemas financeiros.''<ref>{{Cita web |url=http://www.khl.ru/news/2014/03/04/222741.html |título=«Спартак» не сыграет в Кубке Надежды |editor=khl.ru |data=4 de marzo de 2014 |dataacceso=28 de setembro de 2014 |lingua=ruso}}</ref> == Clasificación final == {| class="wikitable" |- !align="center"|Posto!!Equipo |- |rowspan="1" align="center"| 1 || {{RUSb}} [[Metallurg Magnitogorsk]] |- |rowspan="1" align="center"| 2 || {{CZEb}} [[HC Lev Praha|Lev Praha]] |- |rowspan="1" align="center"| 3 || {{RUSb}} [[Salavat Yulaev Ufa]] |- |rowspan="1" align="center"| 4 || {{RUSb}} [[Lokomotiv Yaroslavl]] |- |rowspan="1" align="center"| 5 || {{RUSb}} [[SKA San Petersburgo]] |- |rowspan="1" align="center"| 6 || {{UKRb}} [[HC Donbass]] |- |rowspan="1" align="center"| 7 || {{KAZb}} [[Barys Astana]] |- |rowspan="1" align="center"| 8 || {{RUSb}} [[HC Sibir Novosibirsk|Sibir Novosibirsk]] |- |rowspan="1" align="center"| 9 || {{RUSb}} [[HC Dynamo Moscova|Dynamo Moscova]] |- |rowspan="1" align="center"| 10 || {{RUSb}} [[Ak Bars Kazan]] |- |rowspan="1" align="center"| 11 || {{RUSb}} [[Torpedo Nizhny Novgorod]] |- |rowspan="1" align="center"| 12 || {{LVAb}} [[Dinamo Riga]] |- |rowspan="1" align="center"| 13 || {{HRVb}} [[KHL Medveščak Zagreb|Medveščak Zagreb]] |- |rowspan="1" align="center"| 14 || {{RUSb}} [[HC CSKA Moscova|CSKA Moscova]] |- |rowspan="1" align="center"| 15 || {{RUSb}} [[Avtomobilist Ekaterinburg]] |- |rowspan="1" align="center"| 16 || {{RUSb}} [[Admiral Vladivostok]] |- |rowspan="1" align="center"| 17 || {{RUSb}} [[Atlant Moscow Oblast]] |- |rowspan="1" align="center"| 18 || {{RUSb}} [[Severstal Cherepovets]] |- |rowspan="1" align="center"| 19 || {{RUSb}} [[Traktor Chelyabinsk]] |- |rowspan="1" align="center"| 20 || {{RUSb}} [[Avangard Omsk]] |- |rowspan="1" align="center"| 21 || {{SVKb}} [[HC Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]] |- |rowspan="1" align="center"| 22 || {{RUSb}} [[Yugra Khanty-Mansiysk]] |- |rowspan="1" align="center"| 23 || {{RUSb}} [[HC Spartak Moscova|Spartak Moscova]] |- |rowspan="1" align="center"| 24 || {{RUSb}} [[Vityaz Podolsk]] |- |rowspan="1" align="center"| 25 || {{RUSb}} [[HC Neftekhimik Nizhnekamsk|Neftekhimik Nizhnekamsk]] |- |rowspan="1" align="center"| 26 || {{BLRb}} [[HC Dinamo Minsk|Dinamo Minsk]] |- |rowspan="1" align="center"| 27 || {{RUSb}} [[Metallurg Novokuznetsk]] |- |rowspan="1" align="center"| 28 || {{RUSb}} [[Amur Khabarovsk]] |} == Recoñecementos == === Xogadores do mes === Os mellores xogadores do mes da KHL foron os seguintes: {| class="wikitable" style="text-align:left;" |- !|Mes !|Porteiro !|Defensa !|Dianteiro !|Debutante |- |style="text-align:left;"|'''Setembro''' | {{RUSb}} [[Konstantin Barulin]] <small>(Kazan)</small> | {{CANb}} [[Chris Lee (hóckey sobre xeo)|Chris Lee]] <small>(Magintogorsk)</small> | {{RUSb}} [[Maxim Pestushko]] <small>(Dyn. Moscova)</small> | {{RUSb}} [[Andrei Vasilevski (hóckey sobres xeo, 1994)|Andrei Vasilevski]] <small>(Ufa)</small> |- |style="text-align:left;"|'''Outubro'''<ref>{{Cita web|url=http://en.khl.ru/news/2013/11/5/25635.html|title=October’s finest: Brust, Chudinov, Zaripov, Dyblenko|publisher=khl.ru|date=2013-11-05}}</ref> | {{CANb}} [[Barry Brust]] <small>(Zagreb)</small> | {{RUSb}} [[Maxim Chudinov]] <small>(St. Petersburg)</small> | {{RUSb}} [[Danis Zaripov]] <small>(Magintogorsk)</small> | {{RUSb}} [[Yaroslav Dyblenko]] <small>(Atlant)</small> |- |style="text-align:left;"|'''Novembro'''<ref>{{Cita web|url=http://en.khl.ru/news/2013/12/5/25837.html|title=November’s finest: Salak, Quint, Mozyakin & Vasilevsky|publisher=khl.ru|date=2013-12-05}}</ref> |{{CZEb}} [[Alexander Salák]] <small>(St. Petersburg)</small> |{{USAb}} [[Deron Quint]] <small>(Spartak)</small> |{{RUSb}} [[Sergei Mozyakin]] <small>(Magintogorsk)</small> |{{RUSb}} [[Andrei Vasilevski (hóckey sobre xeo, 1994)|Andrei Vasilevski]] <small>(Ufa)</small> |- |style="text-align:left;"|'''Decembro'''<ref>{{Cita web|url=http://en.khl.ru/news/2014/1/3/25912.html|title=December’s finest: Kovar, Granak, Bochenski & Skutar|publisher=khl.ru|date=2014-01-03}}</ref> | {{CZEb}} [[Jakub Kovář]] <small>(Yekatarinburg)</small> | {{SVKb}} [[Dominik Graňák]] <small>(Dyn. Moscow)</small> | {{USAb}} [[Brandon Bochenski]] <small>(Astana)</small> | {{RUSb}} [[Mark Skutar]] <small>(Novokusnetsk)</small> |- |style="text-align:left;"|'''Xaneiro'''<ref>{{Cita web|url=http://en.khl.ru/news/2014/2/5/26120.html|title=January’s finest: Kovar, Antipin, Mozyakin & Shmelyov|publisher=khl.ru|date=2014-02-05}}</ref> |{{CZEb}} [[Jakub Kovář]] <small>(Yekatarinburg)</small> |{{RUSb}} [[Viktor Antipin]] <small>(Magintogorsk)</small> |{{RUSb}} [[Sergei Mozyakin]] <small>(Magintogorsk)</small> |{{RUSb}} [[Sergei Shmelyov]] <small>(Atlant)</small> |- |style="text-align:left;"|'''Febreiro''' | colspan=4 style="text-align: center;" | ''Non concedido (parón polos XXOO) |- |style="text-align:left;"|'''Marzo'''<ref>{{Cita web|url=http://en.khl.ru/news/2014/04/04/26326.html|title=March’s finest: Sanford, Gorokhov, Mozyakin & Vasilevsky|publisher=khl.ru|date=2014-04-04}}</ref> |{{CANb}} [[Curtis Sanford]] <small>(Yaroslavl)</small> |{{RUSb}} [[Ilya Gorokhov]] <small>(Yaroslavl)</small> |{{RUSb}} [[Sergei Mozyakin]] <small>(Magintogorsk)</small> |{{RUSb}} [[Andrei Vasilevski (hóckey sobre xeo, 1994)|Andrei Vasilevski]] <small>(Ufa)</small> |- |style="text-align:left;"|'''Abril'''<ref>{{Cita web|title=April’s finest: Koshechkin, Nemec, Mozyakin & Vasilevsky|url=http://en.khl.ru/news/2014/05/07/27847.html|publisher=khl.ru|date=2014-05-07}}</ref> |{{RUSb}} [[Vasiliy Koshechkin]] <small>(Magnitogorsk)</small> |{{CZEb}} [[Ondřej Němec]] <small>(Praga)</small> |{{RUSb}} [[Sergei Mozyakin]] <small>(Magintogorsk)</small> |{{RUSb}} [[Andrei Vasilevski (hóckey sobre xeo, 1994)|Andrei Vasilevski]] <small>(Ufa)</small> |} == Notas == {{Listaref|30em}} {{Portal|Hóckey sobre xeo}} {{KHL}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tempadas da KHL]] [[Categoría:Hóckey sobre xeo en 2013|KHL]] 9w2szfk13enzn6t31j644pbo4g3io7p 0 293907 6147988 5161985 2022-08-02T06:24:40Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = The Hold Steady | xp = rock | imaxe = Holdsteady1.jpg | lenda = A banda en 2005. | orixe = [[Brooklyn]], [[Nova York]] | país = {{USAb}} | período = 2003-presente | xénero = [[rock alternativo]], [[indie rock]], [[heartland rock]] | selo = [[Vagrant Records]], Full Time Hobby, Washington Square/Razor & Tie | membros = Bobby Drake<br/>Craig Finn<br/>Tad Kubler<br/>Galen Polivka<br/>Steve Selvidge | antigos_membros = Judd Counsell<br/>Franz Nicolay | web = http://theholdsteady.net/ }} '''The Hold Steady''' é unha banda [[estadounidense]] de [[rock alternativo]] procedente de [[Brooklyn]], [[Nova York]], formado no ano [[2003]]. O grupo está composto por Craig Finn (voces, guitarra), Tad Kubler (guitarra), Galen Polivka (baixo), Bobby Drake (batería), e Steve Selvidge (guitarra).<ref name="LouFest Interviews">{{cite web|url=http://blogs.riverfronttimes.com/rftmusic/2011/08/loufest_hold_steady_craig_finn_interview.php|title=LouFest Interviews: Craig Finn of the Hold Steady|publisher=Riverfront Times|accessdate=17 de setembro de 2018|data-arquivo=03 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131203034425/http://blogs.riverfronttimes.com/rftmusic/2011/08/loufest_hold_steady_craig_finn_interview.php|url-morta=unfit}}</ref> Destaca pola súa "densa narración lírica"<ref>{{cite web|url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=6724051&t=1537221982265|title=The Hold Steady: America's Bar Band|publisher=NPR Music|accessdate=17 de setembro de 2018}}</ref> e as influencias do rock clásico. O grupo adoita a falar de temas nas súas cancións como a adición ás drogas, a relixión e a redención, e acostuma recorrer a personaxes baseados na cidade de [[Minneapolis]]. Formada catro anos despois da separación da anterior banda de Finn e Kubler, [[Lifter Puller]], The Hold Steady publicou o seu álbum de estrea, ''[[Almost Killed Me]]'', en [[2004]], e chegou á fama coa edición do seu terceiro traballo, ''[[Boys and Girls in America]]'', en [[2006]]. No ano [[2010]] o multiinstrumentista Franz Nicolay deixou o grupo antes da gravación dos seu quinto disco de estudio, ''[[Heaven Is Whenever]]'' (2010). Durante a seguinte xira da banda volveron a ser un quinteto coa inclusión do antigo guitarrista de [[Lucero]] Steve Selvidge.<ref name="LouFest Interviews" /> O conxunto lanzou o seu sexto traballo, ''[[Teeth Dreams]]'', o [[25 de marzo]] de [[2014]]. == Discografía == {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Almost Killed Me]]'' || [[2004]] || [[Frenchkiss Records]] |- | ''[[Separation Sunday]]'' || [[2005]] || Frenchkiss Records |- | ''[[Boys and Girls in America]]'' || [[2006]] || Frenchkiss Records |- | ''[[Stay Positive]]'' || [[2008]] || [[Vagrant Records|Vagrant]]/[[Rough Trade Records|Rough Trade]] |- | ''[[Heaven Is Whenever]]'' || [[2010]] || Vagrant/Rough Trade |- | ''[[Teeth Dreams]]'' || [[2014]] || Washington Square/Razor & Tie |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://theholdsteady.net/ Páxina oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Brooklyn]] [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 2003]] 4y4yp0n2nrfx9hyp3y988etkulaekve 0 294146 6147892 6124993 2022-08-02T02:25:56Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Silver Jews | xp = rock | imaxe = RoTamSilverJewsWIKI.jpg | lenda = | orixe = [[Nova York]] | país = {{USAb}} | período = 1989 - 2009 | xénero = [[country rock]], [[indie rock]], [[country alternativo]] | selo = [[Drag City]] | membros = David Berman<br/>Cassie Berman | antigos_membros = | web = }} '''Silver Jews''' foi unha banda de [[indie rock]] [[estadounidense]] procedente de [[Nova York]]. Formouna en [[1989]] [[David Berman]] xunto cos membros de [[Pavement]] [[Stephen Malkmus]] e [[Bob Nastanovich]]. Berman foi o único compoñente constante durante toda a carreira do grupo. Nos últimos poucos discos, Cassie Berman, a muller de David, foi unha membro regular de Silver Jews. A banda separaríase no ano [[2009]] tras publicar seis álbums de estudio. == Historia == === Primeiros anos === Aínda que adoitaba a ser etiquetado como un proxecto paralelo de [[Pavement]], Silver Jews formouse realmente máis ou menos ao mesmo tempo. Berman citou falsamente que a orixe do seu nome viña da lectura dunha valla publictaria que rezaba "Silver Jewelry", aínda que afirmou nunha entrevista que realmente a intntención do nome era que fose un pseudónimo para unha peza de arte conceptual que posteriormente evoluíu cara a banda.<ref>{{cita web|título=Silver Jews Thursday – David Berman on LOMLOC, Writing, and the Ugliness of Failure – Part I|url=https://raford.wordpress.com/2008/06/19/silver-jews-thursday-exclusive-interview-wdavid-part-i/|editor=Blog de Ford|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> Porén, outros afirman que o nome é unha homenaxe a [[Silver Apples]], [[The Silver Beatles]], ou xerga para xudeus de pelo roxo.<ref>{{cita web|título=Silver Jews|url=https://www.allmusic.com/artist/silver-jews-mn0000755496/biography|editor=Allmusic|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> === Xira === Aínda que Berman evitara deliberadamente realizar concertos durante gran parte da existencia da banda, Silver Jews sorprenderon aos seus seguidores iniciando a súa primeira xira tras a publicación do álbum ''[[Tanglewood Numbers]]'' no ano [[2005]]. A banda xirou por [[Norteamérica]], [[Europa]] e [[Israel]] durante ese ano. Durante o seu paso por Israel rodouse un documental titulado ''Silver Jew''.<ref>{{cita web|título=Silver Jew|url=https://www.imdb.com/title/tt0970960/|editor=IMDB|dataacceso=3 de maio de 2018}}</ref> === Separación === O [[22 de xaneiro]] de [[2009]] Berman anunciou que planeaba retirarse do mundo da música e que Silver Jews realizaría o seu derradeiro concerto no evento musical ''Bluegrass Underground'' nas cavernas Cumberland de [[McMinnville, Tennessee]] o [[31 de xaneiro]].<ref name="Pitchfork">{{cita web|título=Silver Jews' David Berman Calls It Quits|url=http://www.pitchforkmedia.com/article/news/148664-silver-jews-david-berman-calls-it-quits|editor=Pitchfork|dataacceso=3 de maio de 2018|data-arquivo=26 de xaneiro de 2009|url-arquivo=https://archive.is/20090126024624/http://www.pitchforkmedia.com/article/news/148664-silver-jews-david-berman-calls-it-quits|url-morta=unfit}}</ref> As cavernas están situadas a uns 100 metros baixo a superficie e só estiveron dispoñibles 300 entradas. Berman dixo que o grupo tocaría as súas 15 cancións favoritas. Tamén dixo que a súa intención era dedicarse a escribir guións ou a ser ''[[muckraker]]''.<ref name="Pitchfork" /> Berman orixinalmente planeou que o concerto fose gravado e emitido no mes seguinte a través da famosa emisora de radio de [[Nashville]] WSM AM;<ref name="Pitchfork" /> porén, o día anterior á actuación, Berman dixo que WSM quedara fóra do trato. O concerto foi gravado con varias cámaras de 16 mm, e Berman insinuou unha posible edición en DVD no futuro. O 19 de xuño de 2012 Drag City publicou ''[[Early Times]]'', un recompilatorio de EPs e sinxelos que foran editados antes do seu álbum de estrea ''[[Starlite Walker]]''. En 2015 Bob Nastanovich publicou unha foto na súa páxina de Facebook coa banda ensaiando. Dixo que a banda estaba traballando en dous temas novos, "The Veranda Over The Toy Shoppe", e "Wacky Package Eyes". David Berman dixo posteriormente que a foto era unha broma.<ref>{{Cita web|título=Silver Jews probably aren't reuniting after all|url=https://www.chartattack.com/news/2015/01/13/silver-jews-maybe-reuniting/|páxina-web=Chart Attack|data=2015-02-14|data-acceso=2022-07-04|data-arquivo=14 de febreiro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150214143247/https://www.chartattack.com/news/2015/01/13/silver-jews-maybe-reuniting/|url-morta=unfit}}</ref> Berman no seu lugar regresou cun novo proxecto, [[Purple Mountains]], en xullo de 2019, pero morreu o seguinte mes. == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''Starlite Walker'' || [[1994]] || Drag City |- | ''The Natural Bridge'' || [[1996]] || Drag City |- | ''[[American Water]]'' || [[1998]] || Drag City |- | ''[[Bright Flight]]'' || [[2001]] || Drag City |- | ''[[Tanglewood Numbers]]'' || [[2005]] || Drag City |- | ''Lookout Mountain, Lookout Sea'' || [[2008]] || Drag City |} === EPs === * ''[[The Arizona Record]]'' - 1993 * ''[[Tennessee (EP)|Tennessee]]'' - 2001 == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais da cidade de Nova York]] [[Categoría:Grupos musicais de country rock]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de country alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1989]] [[Categoría:Grupos musicais separados en 2009]] funao5f2hclp4jcydfzudtp2perjjug 0 297973 6148202 5941637 2022-08-02T10:29:47Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Revisión|data=xullo de 2018}} [[Ficheiro:Vettones cities location map-fr.svg|miniatura|Territorio dos vetóns e as súas máis importantes cidades.]] Os '''vetóns'''<ref>{{Cita web|url=https://digalego.xunta.gal/gl/termo/64179/vet%C3%B3n%2C%20vetoa|páxina-web=digalego.xunta.gal|título=vetón, vetoa|data-acceso=7 de decembro de 2021}}</ref> (en [[Lingua grega antiga|grego antigo]]: ''Ouettones'') foron un pobo prerromano no sector suroccidental da meseta central na [[Península Ibérica]]<ref>Eduardo Sánchez Moreno "Vetones:historia y arqueología de un pueblo prerromano" ed Cantoblanco 2000</ref>, entre o [[río Douro]] e o [[río Texo]], moi coñecidos polas estatuas de gando, ou verróns. Limitaban cos [[ástures]], [[vacceos]], [[carpetanos]], [[oretanos]], [[túrdulos]], [[célticos]] e [[lusitanos]]. Vivían en [[Castro (poboado)|castros]], sendo o máis famoso o de [[Castro de Cogotas|Cogotas]], que pasou a denominar este tipo de cultura debido á riqueza do seu xacemento como [[Cogotas II]], que xorde no [[Século -V|século V a.C.]] e alcanza o seu cénit debido aos contactos comerciais e á [[trashumancia]], o que aumentou a súa demografía pero concentrando o poder en castas e poboados que darían lugar a [[Cidade-estado|cidades-Estado]], que aumentarían o tamaño das súas murallas dando lugar a un protourbanismo con organización de fortificación e graneiros a grande escala. == Orixe == Os vettóns foron un grupo de tribos de orixe [[Linguas célticas continentais|céltico]]<ref>Koch 2006, <abbr>p.</abbr> 481</ref><ref>Cólera 2007, <abbr>pp.</abbr> 749-750</ref> ou [[Celtiberos|celtibero]],<ref>Álvarez-Sanchís 2005</ref> organizadas dende o [[Século -II|século II a.C.]] nunha confederación tribal de forza descoñecida. Os nomes das súas tribos son aínda escuros para nós, mais a través dun estudo da epigrafía local púidose aos calontienses, coerenses, caluri e bletonesii; as outras tribos seguen sendo descoñecidas. [[Martín Almagro|Martín Almagro Gorbea]] considera "obvio" que os Vetóns pertencían ao grupo de pobos prerromanos cualificados como celtas polas súas características culturais.<ref>Almagro Gorbea, 2008, p. 47</ref> == Cultura == A súa relixión era [[Politeísmo|politeísta]] e facían sacrificios humanos<ref>Salinas de Frías 2006</ref> en certos casos, como o caso dos beltonenses, que durante o mandato de P. Craso (96-94 a.C.) ratificaron a paz cun pobo veciño mediante o sacrificio dun home e un cabalo. Entre os seus deuses estaban [[Trebaruna]], [[Vaelicus]] (cun santuario en Postoloboso), [[Ataecina]], [[Ilurbeda]]<ref>Mª Rosario Hernando "A propósito del teónimo Ilurebda.Hipótesis de trabajo" Ficheiro epigráfico 2004</ref>, [[Bandua]], [[Arentia]] etc. O seu santuario máis coñecido é o do castro de Ulaca (semellante ao de Panoias) con escaleiras e pías. Os seus enterramentos eran mediante incineración con [[enxoval]], que consistía en cerámica e armas (inutilizadas ao seren dobradas para así consagralas aos deuses por parte da aristocracia guerreira). É característica neste pobo a presenza de figuras de verracos aínda que se descoñece a súa utilidade (figuras de deidades, carácter funerario, marcos delimitadores...). ==Notas== {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro|título=Arqueología Vettona. La Meseta Occidental en la Edad del Hierro|apelidos=Almagro Gorbea|nome=Martín|editorial=Comunidad Autónoma de Madrid|ano=2008|ISBN=978-84-451-3171-8|lugar=Madrid|lingua=es|capítulo=Celtas y Vettones|url=http://www.rah.es/pdf/pdfmag/617-Vettones.pdf|ref=harv|páxinas=45-60|data-acceso=07 de decembro de 2021|data-arquivo=02 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140202212437/http://www.rah.es/pdf/pdfmag/617-Vettones.pdf|url-morta=unfit}} * {{Cita publicación periódica|apelidos=Jordán Cólera|nome=Carlos|data=16 de marzo de 2007|título=Celtiberian|revista=e-Keltoi: Journal of Interdisciplinary Celtic Studies|ISSN=1540-4889|volume=6 (The Celts in the Iberian Peninsula)|páxinas=749-850|lingua=en|url=https://www.academia.edu/44621076/Celtiberian}} * {{Cita libro|título=Celtic Culture : A Historical Encyclopedia, vol. 5|apelidos=Koch|nome=John T.|editorial=ABC-CLIO|ano=2006|ref=harv|lingua=en|lugar=Santa Barbara, CA|ISBN=9781851094400}} * {{Cita libro|título=Pueblos prerromanos de la península ibérica|apelidos=Salinas de Frías|nome=Manuel|editorial=Akal|ano=2006|ref=harv|lugar=Madrid|lingua=es|ISBN=9788446020301|serie=Colección: Akal Universitaria: Serie Historia Antigua, vol. 247}} {{Control de autoridades}} {{Historia en progreso}} [[Categoría:Pobos antigos]] 89sowh3exsinzllrf4byqyhr7rkxeuv 0 298447 6147504 5544570 2022-08-01T13:49:09Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Cidade |escudo = Blason ville fr Saint-Lary-Soulan (65).svg |bandeira = |imaxe = Saint-Lary-Soulan.JPG |pé = |situación = {{Mapa de localización |Francia |label= {{PAGENAME}} |position=left |lat_deg=42 | lat_min=49 | lat_seg=01 | latNS = N | lon_deg =0 | lon_min =19 | lon_seg =25 |longEW=E |float=none |caption= |width=300 }} |país =[[Francia]] |bandeirapaís = {{FRAb}} |división 1 = Rexión |nome división 1 = [[Mediodía-Pireneos]] |división 2 = Departamento |nome división 2 = [[Altos Pireneos]] |división 3 = |nome división 3 = |altitude = Max. 3087 |superficie = 90,97 km2 |poboación = 886 hab. <small>(2011)</small> |densidade = 9,7 hab./km2 |xentilicio = |código postal = 65170 |alcalde = Jean Henri Mir <br />(2014-2020) |sitio web = [http://www.mairie-saint-lary.fr/ Saint-Lary] }} ''' Saint-Lary-Soulan ''' é unha poboación e [[comuna francesa]], situada na rexión de [[Mediodía-Pireneos]], [[departamentos de Francia|departamento]] de [[Altos Pireneos]]. ==Xeografía== Saint-Lary é unha [[estación de esquí]] e unha [[estación termal]] dos [[Pireneos]], situado nos [[Altos Pireneos]] a 20&nbsp;km da fronteira con [[España]], accesible polo [[Túnel Aragnouet-Bielsa]]. === Clima === Saint-Lary-Soulan ten un clima montañoso caracterizado polos veráns suaves, cunha temperatura media de 25&nbsp;°C e períodos de bo tempo. Os invernos son fríos con temperaturas de 3&nbsp;°C de media, con frecuentes precipitacións. == Lugares e monumentos == [[Ficheiro:Monument aux morts de Saint-Lary.JPG|miniatura|esquerda|Monumento aos caídos.]] * [[termalismo|Termas]] de Saint-Lary-Soulan * Casa de l'[[Ours]] * Casa du [[Parc national des Pyrénées]] nunha residencia do [[século XVI]]. * Tour Hachan * [[Saint-Lary-Soulan (estación)|Estación de deportes de inverno de Saint-Lary-Soulan]] : o ''Pla d'Adet'' (1700m), ''Soum de Matte'' e ''Espiaube'' (1900m), e ''Vallon du Portet'' (2380m} de altitude). * [[Capela]] Notre-Dame du Bouchet (ou Sainte-Marie, ou Notre-Dame du Mont-Carmel), [[século XIX]]<ref>{{Mérimée|IA00126607|Chapelle Notre-Dame-du-Bouchet, -Notre-Dame-du-Mont-Carmel, -Sainte-Marie}}. Consultado o 2 de agosto de 2010.</ref>. * Igrexa Saint-Bertrand-de-Comminges, [[século XX]]<ref>{{Mérimée|IA00126608|Église paroissiale Saint-Bertrand-de-Comminges}}. Consultado o 2 de agosto de 2010.</ref>. * Igrexa Saint-Pierre de Soulan, [[século XVII]] cun arco romano <ref>{{Mérimée|IA00126606|Église paroissiale Saint-Pierre}}. Consultado o 2 de agosto de 2010.</ref>. * Monumento aos caídos ==Cidades irmás== * {{ESPb}} [[Boltaña]].<ref>{{cita web |url=http://www.femp.es/files/566-1113-archivo/LISTADO%20HERMANAMIENTOS%20CON%20EUROPA.pdf |autor=[[Federación Española de Municipios y Provincias|FEMP]] |título=Listado de corporaciones locales españolas hermanadas con Europa |data-acceso=20 de decembro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140424140032/http://www.femp.es/files/566-1113-archivo/LISTADO%20HERMANAMIENTOS%20CON%20EUROPA.pdf |dataarquivo=24 de abril de 2014 |urlmorta=yes }}</ref> ==Notas== {{listaref}} ==Véxase tamén== {{Commons}} ===Ligazóns externas=== * [http://www.mairie-saint-lary.fr Mairie de Saint-Lary-Soulan] * [http://www.saintlary.com Office de tourisme de Saint-Lary-Soulan] * [http://archive.wikiwix.com/cache/20110223221321/http://www.ign.fr/affiche_rubrique.asp?rbr_id=1087 Saint-Lary-Soulan sur le site de l'Institut géographique national (archive)] * [http://www.scoop.it/t/vallee-d-aure/?tag=saint-lary Actualité sur Saint-Lary] {{Comunas de Altos Pireneos}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Concellos do departamento de Altos Pireneos]] 8b1ywg019ivhyodzycfoohdnlfu0ael 0 301649 6147868 6077354 2022-08-02T01:46:31Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infpolitico |nome = Sergio Mattarella |imaxe = Sergio Mattarella Presidente della Repubblica Italiana.jpg |cargoexecutivo1= [[Presidente de Italia]] |periodo1= [[31 de xaneiro]] de [[2015]] <br> actualidade |antecesor1= [[Giorgio Napolitano]] |sucesor1= |cargoexecutivo2= Xuíz Constitucional |periodo2= [[11 de outubro]] de [[2011]] <br> [[2 de febreiro]] de [[2015]] |antecesor2= |sucesor2= |cargoexecutivo3= Ministro de Defensa |periodo3= [[22 de decembro]] de [[1999]] <br> [[20 de xuño]] de [[2001]] |antecesor3= [[Carlo Scognamiglio]] |sucesor3= [[Antonio Martino]] |cargoexecutivo4= Vice-primeiro ministro |periodo4= [[21 de outubro]] de [[1998]] <br> [[21 de decembro]] de [[1999]] |antecesor4= [[Walter Veltroni]] |sucesor4= ningún |cargoexecutivo5= Ministro de Instrución Pública |periodo5= [[22 de xullo]] de [[1989]] <br> [[27 de xullo]] de [[1990]] |antecesor5= [[Giovanni Galloni]] |sucesor5= [[Gerardo Bianco]] |cargoexecutivo6= Ministro de Relacións co Parlamento |periodo6= [[28 de xullo]] de [[1987]] <br> [[22 de xullo]] de [[1989]] |antecesor6= [[Gaetano Gifuni]] |sucesor6= [[Egidio Sterpa]] |datadenacemento = [[23 de xullo]] de [[1941]] |cidadedenacemento = [[Palermo]] |paisdenacemento = [[Italia]] |datafalecemento = |cidadefalecemento = |paisfalecemento = |partido = ''Partito Democratico'' (PD) |cargos = |cónxuxe= Marisa Chiazzese <br/>(† [[2012]])<ref>[http://www.nextquotidiano.it/marisa-chiazzese-era-moglie-sergio-mattarella/ Marisa Chiazzese: chi era la moglie di Sergio Mattarella (en italiano)]</ref> |profesión= xuíz e político }} '''Sergio Mattarella''', nado en [[Palermo]] o [[23 de xullo]] de [[1941]], é o actual presidente de [[Italia]], cargo que ocupa dende o [[31 de xaneiro]] de [[2015]]. É o primeiro [[sicilia]]no nomeado presidente do país. == Traxectoria == === Orixes === É fillo do ministro democristián e antifascista [[Bernardo Mattarella]] e irmán de [[Piersanti Mattarella]], presidente do Goberno Rexional de [[Sicilia]] asasinado en [[1980]] pola [[Cosa Nostra|Mafia]]. Licenciado en [[Dereito]] na [[Universidade de Roma La Sapienza]] e docente de Dereito parlamentario na Universidade de [[Palermo]]. É viúvo dende 2012, cando faleceu a súa muller, Marisa Chiazzese. Con ela foi pai de tres fillos: Laura (que asumiu a función de primeira dona), Francesco e Bernardo Giorgio.<ref>{{Cita web|título=Sergio Mattarella bis, rieletto presidente della Repubblica|url=https://tg24.sky.it/politica/2022/01/29/sergio-mattarella-bis-presidente-repubblica|páxina-web=tg24.sky.it|data-acceso=2022-01-29|lingua=it|nome=Sky|apelidos=TG24}}</ref> === Carreira política === Comezou a súa carreira política na [[Democrazia Cristiana]]. Electo deputado en 1983 e reelecto en 1987, foi ministro de Relacións co Parlamento entre 1987 e 1989, e logo, entre 1989 e 1990, ministro de Educación.<ref>{{Cita web|título=Addio al maestro unico, così Mattarella cambiò la scuola|url=http://www.corriere.it/scuola/15_gennaio_30/scuola-moduli-educazione-salute-scuola-secondo-mattarella-7e7d6fb2-a86c-11e4-9642-12dc4405020e.shtml|páxina-web=Corriere della Sera|data=2015-01-30|data-acceso=2022-01-29|lingua=it}}</ref> Ademais, foi o autor da lei electoral italiana, chamada "''Mattarellum",'' vixente entre 1993 e 2005, que combinaba o voto maioritario en distritos uninominais e o voto proporcional.<ref>{{Cita web|título=riforma, de profundis|url=http://archiviostorico.corriere.it/1993/giugno/19/riforma_profundis_co_0_93061915707.shtml|páxina-web=web.archive.org|data=2015-09-27|data-acceso=2022-01-29|data-arquivo=27 de setembro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150927183818/http://archiviostorico.corriere.it/1993/giugno/19/riforma_profundis_co_0_93061915707.shtml|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Sartori: il " Mattarellum " e le idee sbagliate|url=http://archiviostorico.corriere.it/1995/novembre/05/Sartori_Mattarellum_idee_sbagliate_co_0_9511056809.shtml|páxina-web=web.archive.org|data=2009-06-27|data-acceso=2022-01-29|data-arquivo=27 de xuño de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090627035544/http://archiviostorico.corriere.it/1995/novembre/05/Sartori_Mattarellum_idee_sbagliate_co_0_9511056809.shtml|url-morta=unfit}}</ref> Logo dos escándalos de corrupción que afectaron aos partidos políticos italianos a principios da década de 1990, militou no Partito Popular Italiano, por cuxa coalición, ''L'Ulivo,'' foi electo deputado en 1994 e 1996. Foi vicepresidente do Consello de Ministros sendo primeiro ministro [[Massimo D'Alema]] entre 1996 e 1999, e ministro de Defensa entre 1999 e 2001. Opositor a [[Silvio Berlusconi]], foi un dos fundadores da ''Margherita'', partido de centro esquerda que hoxe está inserto no [[Partido Democrático (Italia)|Partido Democrático]]. Foi membro da Cámara de Deputados en todas as lexislaturas dende 1983 ata 2008. En 2009 foi designado membro do Consello da Presidencia de Xustiza Administrativa deixando de militar politicamente por iso.<ref>{{Cita web|título=Giustizia: La Camera ha eletto i membri laici delle magistrature speciali - News 24 - L'Unione Sarda|url=http://www.unionesarda.it/articoli/articolo/117834|páxina-web=web.archive.org|data=2015-01-29|data-acceso=2022-01-29|data-arquivo=29 de xaneiro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150129163335/http://www.unionesarda.it/articoli/articolo/117834|url-morta=unfit}}</ref> Logo, en 2011 foi nomeado para o cargo de xuíz do Tribunal Constitucional.<ref>{{Cita web|título=Il democratico Sergio Mattarella eletto a giudice della Consulta con un voto di scarto|url=http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2011-10-05/mattarella-riprova-conclusa-votazione-110834.shtml?uuid=Aas2MAAE|páxina-web=Il Sole 24 ORE|data-acceso=2022-01-29|lingua=it}}</ref> === Presidente da República Italiana === Foi electo Presidente da República o [[31 de xaneiro]] de [[2015]], con 665 votos sobre 1009 votantes<ref>{{Cita web|título=Mattarella eletto al Quirinale con 665 voti. &quot;Pensiero a difficolt&agrave; e speranze dei cittadini&quot;|url=https://www.repubblica.it/speciali/politica/elezioni-presidente-repubblica-edizione2015/2015/01/31/news/quirinale_quarta_votazione-106185169/|páxina-web=la Repubblica|data=2015-01-31|data-acceso=2022-01-29|lingua=it}}</ref>, xurando o cargo o [[2 de febreiro]] seguinte. Durante o seu mandato, Sergio Mattarella mediou en varias crises políticas. Deste xeito, en 2016, logo da dimisión de [[Matteo Renzi]], logrou propor un goberno dirixido por [[Paolo Gentiloni]],<ref>{{Cita web|título=Il Presidente Mattarella ha conferito l'incarico all'onorevole Paolo Gentiloni|url=http://www.quirinale.it/elementi/2612|páxina-web=Quirinale|data-acceso=2022-01-29|lingua=it|nome=Segretariato generale della Presidenza della Repubblica-Servizio sistemi|apelidos=informatici}}</ref> e, en 2021, tras a fin do executivo de [[Giuseppe Conte|Giuseppe Conti]], encomendou a formación dun a [[Mario Draghi]].<ref>{{Cita web|título=O Goberno de Mario Draghi en Italia toma posesión dos seus cargos|url=https://www.crtvg.es/informativos/mario-draghi-xura-o-cargo-como-novo-primeiro-ministro-de-italia-4802665|páxina-web=www.crtvg.es|data-acceso=2022-01-29|lingua=gl}}</ref> Ademais, tamén tivo relevancia nas negociacións para formar goberno logo das eleccións parlamentarias de 2018.<ref>{{Cita web|título=Formazione del nuovo governo 2018|url=http://www.quirinale.it/page/2018-05-07|páxina-web=Quirinale|data-acceso=2022-01-29|lingua=it|nome=Segretariato generale della Presidenza della Repubblica-Servizio sistemi|apelidos=informatici}}</ref> Naquela altura o [[Movemento 5 Estrelas]] e a [[Liga Norte]] fixéronse socios de goberno, mais Sergio Mattarella vetou o nomeamento de [[Paolo Savona]] como ministro de Economía debido o seu [[euroescepticismo]].<ref>{{Cita web|título=Perché Mattarella ha detto 'no' a Paolo Savona|url=https://www.agi.it/politica/discorso_mattarella_governo-3957981/news/2018-05-28/amp/|páxina-web=www.agi.it|data-acceso=2022-01-30}}</ref> Esta acción foi criticada por algúns sectores do Movemento 5 Estrelas, que chegaron a formular un xuízo político ao presidente Mattarella; posteriormente cualificaron a idea como un "erro".<ref>{{Cita web|título=Di Maio: «Impeachment per Mattarella»|url=https://www.corriere.it/cronache/18_maggio_27/di-maio-scelta-mattarella-incomprensibile-c-problema-democrazia-cf973d72-61d9-11e8-83c2-c2f27971c337.shtml|páxina-web=Corriere della Sera|data=2018-05-27|data-acceso=2022-01-30|nome=Redazione|apelidos=online}}</ref><ref>{{Cita web|título=Il mea culpa di Luigi Di Maio: "Fu un errore chiedere l'impeachment di Mattarella"|url=https://www.repubblica.it/politica/2020/04/21/news/il_mea_culpa_di_di_maio_un_errore_chidere_l_impeachment_di_mattarella_-254603868/|páxina-web=la Repubblica|data=2020-04-21|data-acceso=2022-01-30|lingua=it}}</ref> Á fin do seu primeiro mandato era unha figura moi valorada pola opinión pública de Italia.<ref>{{Cita novas|título=Italy's Mattarella drops retirement plan, stays on as president|url=https://www.reuters.com/world/europe/italys-mattarella-drops-retirement-plan-stays-president-2022-01-29/|xornal=Reuters|data=2022-01-29|data-acceso=2022-01-30|lingua=en|nome=Crispian|apelidos=Balmer}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Sergio Mattarella: At 80, Italy president re-elected on amid successor row|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60183929|xornal=BBC News|data=2022-01-29|data-acceso=2022-01-30|lingua=en-GB}}</ref> Durante as eleccións presidenciais de 2022, ante falta de apoios doutros candidatos (entre os que soaron [[Silvio Berlusconi]], [[Mario Draghi]] ou [[Andrea Riccardi]]),<ref>{{Cita web|título=Silvio Berlusconi ha rinunciato alla candidatura al Quirinale|url=https://www.corriere.it/politica/elezioni-presidente-repubblica-2022/notizie/centrodestra-vertice-berlusconi-collegamento-arcore-1e15aef4-7b6a-11ec-830f-a689bbf9b7cc.shtml|páxina-web=Corriere della Sera|data=2022-01-22|data-acceso=2022-01-29|lingua=it-IT|nome=Paolo Decrestina e Cesare|apelidos=Zapperi}}</ref><ref>{{Cita web|título=Draghi presidente della Repubblica: le condizioni del premier per Quirinale e governo|url=https://www.quotidiano.net/elezioni-quirinale/alla-fine-il-premier-scende-in-campo-e-detta-le-condizioni-per-il-governo-1.7285214|páxina-web=Quotidiano Nazionale|data=1643086507818|data-acceso=2022-01-29|lingua=it|nome=ETTORE MARIA|apelidos=COLOMBO}}</ref><ref>{{Cita web|título=Chi è Andrea Riccardi, tra i nomi per l’elezione al Quirinale|url=https://tg24.sky.it/politica/2022/01/24/andrea-riccardi-elezione-presidente-repubblica|páxina-web=tg24.sky.it|data-acceso=2022-01-29|lingua=it|nome=Sky|apelidos=TG24}}</ref> comezou a formularse a reelección de Sergio Mattarella.<ref>{{Cita web|título=Mattarella bis, c’è l’intesa dei leader di maggioranza: "Oggi sarà rieletto"|url=https://www.corriere.it/politica/elezioni-presidente-repubblica-2022/notizie/mattarella-bis-e962d398-80ec-11ec-97ae-7cc35437dc27.shtml|páxina-web=Corriere della Sera|data=2022-01-29|data-acceso=2022-01-29|lingua=it-IT}}</ref> Aínda que semellaba que non era favorable á posibilidade de continuar no Quirinal, o consenso que espertaba o seu nome levaríao a reconsiderar a súa posición.<ref>{{Cita web|título=Mattarella contro la sua rielezione|url=http://www.ilpost.it/2021/12/04/mattarella-rielezione-presidente-della-repubblica-propoosta-di-legge/|páxina-web=Il Post|data=2021-12-04|data-acceso=2022-01-29|lingua=it-IT}}</ref><ref>{{Cita web|título=Quirinale, intesa sul Mattarella bis. Intanto arriva la settima fumata nera|url=https://www.rainews.it/articoli/2022/01/quirinale-elezione-presidente-della-repubblica-maggioranza-chiude-intesa-sul-mattarella-bis-c6d62475-bcdf-4fc0-9ecc-99c80f7bd424.html|páxina-web=RaiNews|data-acceso=2022-01-29|lingua=it}}</ref> Deste xeito, o 29 de xaneiro de 2022, Sergio Mattarella foi reelecto Presidente da República.<ref>{{Cita web|título=Sergio Mattarella è stato rieletto presidente della Repubblica|url=https://www.corriere.it/politica/elezioni-presidente-repubblica-2022/notizie/mattarella-presidente-repubblica-e56a5308-8117-11ec-97ae-7cc35437dc27.shtml|páxina-web=Corriere della Sera|data=2022-01-29|data-acceso=2022-01-29|lingua=it-IT|nome=Gianluca Mercuri e Redazione|apelidos=Online}}</ref> Sumou 759 votos na oitava votación, sendo o segundo xefe do Estado italiano con máis apoio, só superado por [[Sandro Pertini]] en 1978 cando logrou 832.<ref>{{Cita web|título=Quirinale, Mattarella rieletto presidente della Repubblica con 759 voti - Politica|url=http://www.ansa.it/sito/notizie/politica/2022/01/29/quirinale-settima-votazione_f4e2081f-a15b-4c7c-b2e5-16632534c48f.html|páxina-web=Agenzia ANSA|data=2022-01-28|data-acceso=2022-01-29|lingua=it}}</ref> O 3 de febreiro de 2022 xurou de novo ante o parlamento inaugurando o seu segundo mandato.<ref>{{Cita web|título=Campás, canóns e avións para a toma de posesión de Matarella en Roma|url=https://www.g24.gal/-/campas-canons-e-avions-para-a-toma-de-posesion-de-matarella-en-roma|páxina-web=G24|data-acceso=2022-02-05|lingua=gl-ES}}</ref> == Galería == <center> <gallery> Ficheiro:Sergio Mattarella Discorso Insediamento.jpg|Sergio Mattarella, o día do xuramento o 3 de febreiro de 2015. Ficheiro:Sergio Mattarella welcomes Charles and Camilla to Quirinal Palace 2017 (3).jpg|Sergio Mattarella recibe a [[Carlos de Inglaterra|Carlos, príncipe de Gales]], e a súa dona, [[Camila de Cornualles]] no Quirinal ([[Roma]]) o 5 de abril de 2017. Ficheiro:Sergio Mattarella and Giuseppe Conte 5.jpg|Sergio Matarella logo de encargar a formación dun goberno a [[Giuseppe Conte]] (2018) Ficheiro:Mattarella Draghi 2022.jpg|Sergio Mattarella e [[Mario Draghi]] no [[Altare della Patria]] logo do xuramento para renovar como Presidente. (3-2-2022) </gallery> </center> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.quirinale.it/ Páxina oficial da Presidencia de Italia] {{it}} {{Gobernante| ESPAZO_POLITICO=[[Presidentes de Italia]]| DINASTIA= ''Partito Democratico'' - PD| ANTES=[[Giorgio Napolitano]]| DESPOIS= |DATA_ENTRADA=[[2015]] |DATA_SAIDA= presente }} {{ORDENAR:Mattarella, Sergio}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Presidentes de Italia]] [[Categoría:Nados en Palermo]] [[Categoría:Nados en 1941]] cdxjselvz2sjyl2jjukow0uaapip10d 0 301920 6147887 5545128 2022-08-02T02:21:59Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía |nome = Sigrid Agren |imaxe = Sigrid Agred at the Zuhair Murad backstage.jpg |imaxe_tamaño = 250px |descrición = Agren no Zuhair Murad |data_de_nacemento = [[24 de abril]] de [[1992]] {{Idade|24|4|1992}} |lugar_de_nacemento = [[Martinica]], {{FRA}} |data_de_falecemento = |lugar_de_falecemento= |nacionalidade = |ocupación = Modelo |cónxuxe = |fillos = |sinatura = }} '''Sigrid Agren''', nada en [[Martinica]] o [[24 de abril]] de [[1992]],<ref name="supermodels.nl">{{Cita web |url=http://www.supermodels.nl/sigridagren |título=Copia arquivada |data-acceso=07 de febreiro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150117181440/http://www.supermodels.nl/sigridagren |dataarquivo=17 de xaneiro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> é unha modelo [[Francia|franco]]-[[Suecia|sueca]] que acadou a fama durante e [[Elite Model Look]] no 2006, cando tiña 15 anos.<ref name=nymag>{{cita web|url=http://nymag.com/fashion/models/sagren/sigridagren/|title=Sigrid's Profile at NYMAG.com|work=[[New York Magazine]]|dataacceso=8 de xuño de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090221064316/http://nymag.com/fashion/models/sagren/sigridagren/|dataarquivo=21 de febreiro de 2009|urlmorta=yes}}</ref> == Traxectoria == Sigrid naceu o 24 de abril de 1991 en [[Martinica]], o departamento francés do Caribe. A súa nai é de [[Normandía]] e o seu pai é [[Suecia|sueco]]. Con 13 anos, entrou na [[Elite Model Look]] de Francia, e chegou ás semifinais en [[París]]. Ela e outras dúas concursantes foron escollidas para competir nas finais de [[Shanghai]].<ref name=Of_the_Minute>[http://models.com/oftheminute/?p=4260/ Sigrid's Top 10 Newcomer video on models.com]</ref> Sigrid Agren perdeu contra a outra das finalistas francesas, Charlotte Beillard (coñecida como [[Charlotte Di Calypso]]).<ref name=modelsource>{{cita web|url=http://www.modelresource.ca/Industry/Elite/eml3.shtml/|título=Modelsource article about the 2006 Elite Model Look|work=modelsource.ca|accessdate=2009-06-08|archiveurl=https://www.webcitation.org/5hNcj5qZq?url=http://www.modelresource.ca/Industry/Elite/eml3.shtml/|archivedate=08 de xuño de 2009|urlmorta=yes}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === *[http://www.fashionmodeldirectory.com/models/Sigrid_Agren/ Sigrid Agren na Fashion Model Directory] {{en}} {{Control de autoridades}} {{DEFAULTSORT:Agren, Sigrid}} [[Categoría:Nados en 1992]] [[Categoría:Nados en Martinica]] [[Categoría:Modelos femininas de Francia]] [[Categoría:Franceses de ascendencia sueca]] axomvrf1rtfcaf5fzssm72jyrtx66b7 0 302050 6147570 5780173 2022-08-01T14:47:14Z Xanetas 88215 Actualizo wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=febreiro de 2015}} {{Futbolista | nome_xogador = Javad Nekounam | imaxe = Iran captain Javad Nekounam in press conference before Nigeria match, 2014 FIFA World Cup (cropped).jpg | pé = | nome_completo = Javad Nekounam | nacemento = 7 de setembro de 1980 {{idade|7|9|1980}} | cidade = [[Ray]] | país = [[Irán]] | altura = 1,86 m. | posición = [[Posicións no fútbol|Mediocentro]] | club_actual = [[Foolad FC|Foolad]] {{Abbr|(ad.)|Adestrador}} | club_número = | youthyears1 = | youthclubs1 = [[Naft Tehran]] | youthyears2 = | youthclubs2 = [[Pas Tehran]] | years1 = 1998–2005 | clubs1 = [[Pas Tehran]] | caps1 = 179 | goals1 = 45 | years2 = 2005–2006 | clubs2 = [[Al Wahda F.C|Al Wahda]] | caps2 = 11 | goals2 = 3 | years3 = 2006 | clubs3 = [[Al Sharjah SCC|Al Sharjah]] | caps3 = 11 | goals3 = 5 | years4 = 2006–2012 | clubs4 = [[Club Atlético Osasuna|CA Osasuna]] | caps4 = 149 | goals4 = 24 | years5 = 2012–2014 | clubs5 = [[Esteghlal Tehran Football Club|Esteghal]] | caps5 = 44 | goals5 = 8 | years6 = 2014 | clubs6 = [[Kuwait Sporting Club|Kuwait SC]] | caps6 = 11 | goals6 = 1 | years7 = 2014–2015 | clubs7 = [[Club Atlético Osasuna|CA Osasuna]] | caps7 = 22 | goals7 = 5 | years8 = 2015–2016 | clubs8 = [[Saipa FC|Saipa]] | caps8 = 15 | goals8 = 3 | years9 = 2016 | clubs9 = [[Al-Arabi SC (Qatar)|Al-Arabi]] | caps9 = 11 | goals9 = 1 | totalcaps = 453 | totalgoals = 95 | nationalyears1 = 1998–2000 | nationalteam1 = [[Selección de fútbol sub-20 de Irán|Irán sub-20]] | nationalcaps1 = | nationalgoals1 = | nationalyears2 = 1999–2002 | nationalteam2 = [[Selección de fútbol sub-23 de Irán|Irán sub-23]] | nationalcaps2 = 10 | nationalgoals2 = 2 | nationalyears3 = 2000–2015 | nationalteam3 = [[Selección de fútbol de Irán|Irán]] | nationalcaps3 = 151 | nationalgoals3 = 39 | manageryears1 = 2017–2018 | managerclubs1 = [[FC Khooneh be Khooneh|Khooneh be Khooneh]] | manageryears2 = 2018–2019 | managerclubs2 = [[Football Club Nassaji Mazandaran|Nassaji]] | manageryears3 = 2019–2021 | managerclubs3 = [[Foolad FC|Foolad]] | manageryears4 = 2021– | managerclubs4 = [[Foolad FC|Foolad]] }} '''Javad Nekounam''', nado en [[Ray]] o [[7 de setembro]] de [[1980]], é un [[Fútbol|exfutbolista]] e [[Adestrador, adestradora|adestrador]] [[Irán|iraniano]], que dende [[2021]] dirixe o [[Foolad FC|Foolad]]. Xogaba de [[Centrocampista|mediocentro defensivo]] e desenvolveu a maior parte da súa carreira no [[PAS Teherán FC|PAS]] de [[Teherán]] e en [[Club Atlético Osasuna|Osasuna]]. No club navarro militou durante oito tempadas, sumando 197 partidos e 31 goles, e exercendo como capitán do equipo. Histórico capitán da [[selección de fútbol de Irán|selección iraniana]], é o futbolista con máis partidos da súa historia (151) e o seu cuarto máximo goleador (39 tantos). == Traxectoria == Trala súa fichaxe no ano 2006 polo [[Club Atlético Osasuna|CA Osasuna]] converteuse no primeiro xogador iraniano na historia da [[Primeira División Española]]. Na súa primeira tempada xogou a fase de clasificación da [[Liga de Campións da UEFA]], que perdeu contra o [[Hamburgo SV]], entón finalmente xogou a fase de grupos da Copa UEFA, facendo historia alcanzando as semifinais contra o [[Sevilla FC]]. En 2004 e 2013 acadara o título da liga iraniana co [[FC Pas Tehran]] e co [[Esteghlal FC]] respectivamente, amais da e Kuwait Emir Cup en 2014. Tamén foi elixido o segundo mellor xogador asiático de 2013. Disputou dúas [[Copa do Mundo de Fútbol|Copas do Mundo]] e catro [[Copa Asiática|Copas Asiáticas]]. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Nados en 1980]] [[Categoría:Nados na provincia de Teherán]] [[Categoría:Futbolistas de Irán]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Al Wahda SCC]] [[Categoría:Xogadores do CA Osasuna]] [[Categoría:Xogadores do Al-Arabi SC]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de Irán]] [[Categoría:Xogadores do Mundial de Fútbol de 2014]] [[Categoría:Adestradores de fútbol de Irán]] [[Categoría:Adestradores do Foolad FC]] 3bqnikfnlnebu71lj6zvwtzqkhqisjo 0 303771 6147523 6147398 2022-08-01T14:14:15Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Futbolista | nome_xogador = Ibai Gómez | imaxe = Ibai Gómez.jpg | pé = | nome_completo = Ibai Gómez Pérez | nacemento = 11 de novembro de 1989 {{idade|11|11|1989}} | cidade = [[Bilbao]] | país = [[España]] | altura = 1,79 m. | posición = [[Posicións no fútbol|Extremo]] | club_actual = [[Deportivo da Coruña]] | club_número = | youthyears1 = 1993–2008 | youthclubs1 = [[Santutxu FC|Santutxu]] | years1 = 2008–2009 | clubs1 = [[Santutxu FC|Santutxu]] | caps1 = 31 | goals1 = 7 | years2 = 2009–2010 | clubs2 = [[Sestao River Club|Sestao River]] | caps2 = 36 | goals2 = 8 | years3 = 2010–2012 | clubs3 = [[Bilbao Athletic]] | caps3 = 28 | goals3 = 14 | years4 = 2010–2016 | clubs4 = [[Athletic Club]] | caps4 = 101 | goals4 = 13 | years5 = 2016–2019 | clubs5 = [[Deportivo Alavés|Alavés]] | caps5 = 81 | goals5 = 16 | years6 = 2019–2022 | clubs6 = [[Athletic Club]] | caps6 = 44 | goals6 = 0 | years7 = 2022 | clubs7 = [[Foolad FC|Foolad]] | caps7 = 0 | goals7 = 0 | years8 = 2022– | clubs8 = [[Deportivo da Coruña]] | caps8 = 0 | goals8 = 0 | totalcaps = | totalgoals = | nationalyears1 = | nationalteam1 = | nationalcaps1 = | nationalgoals1 = | medaltemplates = | club-update = 31 de xullo de 2022. | nationalteam-update = }} '''Ibai Gómez Pérez''', nado en [[Bilbao]] o [[11 de novembro]] de [[1989]], é un futbolista vasco. Xoga de [[Posicións no fútbol|extremo esquerdo]] no [[Deportivo da Coruña]], da [[Primeira División RFEF]]. == Traxectoria == === Comezos === Fillo do tamén futbolista [[Miguel Ángel Gómez Leonardo|Mitxelo]], naceu no barrio bilbaíno de [[Santutxu]] e comezou a xogar ao [[fútbol]] con menos de 4 anos na canteira do [[Santutxu Fútbol Club|Santutxu]], club do seu barrio no que seu pai actuara como xogador, adestrador e presidente.<ref name=":2">{{Cita novas|data=23 de xaneiro de 2014|título=Un pequeñajo de 177 centímetros|url=https://elpais.com/deportes/2014/01/22/actualidad/1390422415_856301.html|data-acceso=1 de agosto de 2022|apelidos=Eduardo|nome=Rodrigálvarez|lingua=es|xornal=[[El País]]}}</ref> Militou neste club durante 16 anos.<ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.ibaigomez.com/biografia/|páxina-web=ibaigomez.com|título=Bibliografía de Ibai Gómez|data-acceso=31 de xullo de 2022|lingua=es}}</ref> Na tempada 2008/09 debutou co primeiro equipo, co que xogou na [[División de Honra de Biscaia]]. Na seguinte campaña pasou ao [[Sestao River Club|Sestao River]], de [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]], onde foi o máximo goleador do equipo, con 8 tantos en 36 partidos. Con todo, o equipo adestrado por [[Alfonso del Barrio]] acabou descendendo á [[Terceira División RFEF|Terceira División]].<ref name=":0" /> === Athletic (1ª etapa) === O seu bo rendemento en [[Sestao]] chamou a atención do [[Athletic Club|Athletic]], que o fichou en xuño de [[2010]], con 20 anos.<ref>{{Cita novas|data=5 de xuño de 2010|título=El Athletic ficha a Ibai Gómez, del Sestao River|url=https://www.diariovasco.com/v/20100605/deportes/mas-futbol/athletic-ficha-ibai-gomez-20100605.html|data-acceso=31 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=El Diario Vasco}}</ref> Durante as súas dúas primeiras campañas no club bilbaíno, contou con ficha do filial, o [[Bilbao Athletic]], que compaxinou coas súas primeiras aparicións co primeiro equipo. Debutou na [[Primeira división española de fútbol|Primeira División]] na sétima xornada da [[Primeira división española 2010/11|tempada 2010/11]], nunha vitoria por 2-1 sobre o [[Real Zaragoza|Zaragoza]] en [[Estadio de San Mamés (1913)|San Mamés]]. Entrou na segunda parte como substituto de [[Gaizka Toquero]], pero menos de tres minutos despois tamén el tivo que ser substituído, ao sufrir unha [[Torcedura|escordadura]] de xeonllo.<ref>{{Cita novas|data=17 de outubro de 2010|título=El debut de Ibai en Primera dura tres minutos|url=https://www.marca.com/2010/10/17/futbol/equipos/athletic/1287346384.html|data-acceso=31 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]}}</ref> A lesión obrigouno a unha operación cirúrxica e mantívoo fóra dos terreos de xogo medio ano.<ref name=":2" /> O 5 de abril de 2012 marcou o seu primeiro gol co Athletic, nos cuartos de final da [[UEFA Europa League 2011-12|Europa League]] ante o [[FC Schalke 04|Schalke 04]], un tanto que contribuíu á clasificación do equipo para as semifinais.<ref>{{Cita novas|data=7 de abril de 2012|título=Ibai: "Marcar mi primer gol es muy importante"|url=https://athletic.elcorreo.com/noticias/2012-04-07/ibai-marcar-primer-importante-201204060041.html|data-acceso=31 de xullo de 2022|lingua=es}}</ref> Marcou tamén un gol nas semifinais contra o [[Sporting Clube de Portugal|Sporting de Portugal]] e disputou a final perdida contra o [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] no [[Arena Națională]] de [[Bucarest]], xogando a segunda parte como substituto de [[Jon Aurtenetxe|Aurtenetxe]].<ref>{{Cita web|url=https://www.uefa.com/uefaeuropaleague/match/2007480--atletico-vs-athletic-club/|páxina-web=[[UEFA]]|título=Atlético - Athletic 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=en}}</ref> Un par de semanas despois, foi titular na final da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] contra o [[Fútbol Club Barcelona|FC Barcelona]] no [[Estadio Vicente Calderón|Vicente Calderón]], caendo, do mesmo xeito que na Europa League, por 3-0.<ref>{{Cita novas|data=16 de abril de 2021|título=Copa 2012: el título llegó por la vía rápida|url=https://www.sport.es/es/noticias/copa-del-rey/fc-barcelona-athletic-copa-rey-2012-calderon-messi-xavi-pedro-guardiola-11657585|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[Diario Sport|Sport]]}}</ref> Despois de 28 partidos e 14 goles co filial, na [[Primeira división española 2012/13|tempada 2012/13]] subiu definitivamente ao primeiro equipo do Athletic. Nesa campaña, con [[Marcelo Bielsa]] no banco, disputou 46 partidos, a metade deles como titular, e marcou cinco goles, estreándose como goleador na Primeira División nun encontro fronte ao [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] no [[Estadio Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]].<ref>{{Cita novas|data=17 de novembro de 2012|título=El Real Madrid sigue implacable en su persecución al Barcelona|url=https://www.rtve.es/deportes/20121117/real-madrid-sigue-implacable-su-persecucion-barcelona/575145.shtml|data-acceso=31 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=[[Televisión Española]]}}</ref> A súa participación baixou durante as seguintes dúas tempadas, pero a pesar diso, anotou oito goles na [[Primeira división española 2013/14|2013/14]], mentres que na seguinte debutou na [[Liga de Campións da UEFA|Liga de Campións]] e xogou a súa segunda final de Copa do Rei, perdendo de novo ante o Barça. Na [[Primeira división española 2015/16|campaña 2015/16]] varias lesións impedíronlle pasar de 350 minutos de xogo.<ref>{{Cita novas|data=30 de xullo de 2016|título=Ibai Gómez ficha por el Alavés|url=https://www.sportyou.es/noticias/alaves-athletic-llegan-acuerdo-ibai-643311|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es}}</ref> === Alavés === No verán de [[2016]] fichou polo [[Deportivo Alavés]], club adestrado polo arxentino [[Mauricio Pellegrino]], onde se fixo coa titularidade e foi unha peza chave para a boa marcha do equipo, que acadou unha histórica final da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] na primeira tempada de Ibai en Vitoria.<ref name=":1">{{Cita novas|data=10 de xaneiro de 2019|título=Ibai Gómez regresa al Athletic y se despide del Alavés de forma magistral|url=https://www.20minutos.es/deportes/noticia/ibai-gomez-regreso-athletic-despedida-alaves-3533324/0/|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es}}</ref> Foi titular na final, xogando así a a súa terceira final de Copa, e caendo por terceira vez ante o Barcelona. Disputou un total de 92 partidos co club vitoriano durante dúas tempadas e media, marcando 17 goles. === Athletic (2ª etapa) === En xaneiro de [[2019]] regresou ao [[Athletic Club|Athletic de Bilbao]],<ref name=":1" /> no que xogou durante dúas tempadas e media. Na tempada 2019/20 acadou a súa cuarta final de [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] e sumou a súa cuarta derrota, desta vez contra a [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]], aínda que quedou no banco todo o partido.<ref>{{Cita novas|data=4 de abril de 2021|título=Oyarzabal rompe la igualdad en La Cartuja y corona a la Real 34 años después|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gara/editions/2021-04-04/hemeroteca_articles/oyarzabal-rompe-la-igualdad-en-la-cartuja-y-corona-a-la-real-34-anos-despues|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|apelidos=Aiestaran|nome=Asier}}</ref> Durante esta segunda etapa no club bilbaíno chegou ata os 193 partidos oficiais coa camiseta do equipo e alcanzou os 18 goles. Ao remate da [[Primeira división española 2020/21|campaña 2020/21]], o club comunicoulle que o adestrador [[Marcelino García Toral|Marcelino]] non contaba con el, polo que acordou a rescisión do ano de contrato que lle quedaba.<ref name=":3">{{Cita novas|data=11 de marzo de 2022|título=Ibai Gómez se va a jugar un mes a un equipo de Irán|url=https://athletic.elcorreo.com/ibai-gomez-jugara-iran-20220310162756-nt.html|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|apelidos=Ortiz de Lazcano|nome=Javier|xornal=[[El Correo]]}}</ref> === Foolad === Tras deixar o Athletic tivo varias ofertas de equipos europeos, pero rexeitounas e estivo adestrando co [[Santutxu Fútbol Club|Santutxu]] ata que en marzo de [[2022]] puxo rumbo a [[Irán]], onde asinou un contrato dun mes co [[Foolad FC|Foolad]] da cidade de [[Ahvaz]].<ref>{{Cita novas|data=24 de agosto de 2021|título=Ibai Gómez ha descartado varias ofertas del extranjero|url=https://as.com/futbol/2021/08/24/primera/1629815051_649691.html|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=Beltrán|nome=Javier R.}}</ref><ref name=":3" /> Foi incorporado ao club adestrado por [[Javad Nekounam]], non para disputar a liga iraniana, senón só para os seis partidos da fase de grupos da [[Liga de Campións da AFC]].<ref name=":3" /> Con todo, acabou participando só en catro dos partidos, sumando só 70 minutos.<ref>{{Cita novas|data=3 de maio de 2022|título=La frustrada aventura iraní de Ibai Gómez|url=https://www.elcorreo.com/deportes/futbol/frustrada-aventura-irani-20220503204249-nt.html|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[El Correo]]|apelidos=Mallo|nome=Juanma}}</ref> === Deportivo da Coruña === No verán de 2022 recalou en [[Galicia]], onde fichou polo [[Deportivo da Coruña]], da [[Primeira División RFEF]].<ref>{{Cita novas|data=27 de xullo de 2022|título=Ibai Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/ibai-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Palmarés == ;Athletic Club *'''[[Supercopa de España de fútbol|Supercopa de España]] (2):''' [[Supercopa de España de Fútbol 2015|2015]], [[Supercopa de España de Fútbol 2020/21|2020/21]]. == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === *[http://www.athletic-club.eus/en/players/2079/ibai.html Perfil no sitio web do Athletic Club] {{Xogadores do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Gomez, Ibai}} [[Categoría:Nados en Bilbao]] [[Categoría:Nados en 1989]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Futbolistas do País Vasco]] [[Categoría:Xogadores do Sestao River Club]] [[Categoría:Xogadores do Bilbao Athletic]] [[Categoría:Xogadores do Athletic Club de Bilbao]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo Alavés]] [[Categoría:Xogadores do Foolad FC]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] 6wq3efhqazju9wcbng6jdzlgxgk7dxe 0 304651 6147899 6079328 2022-08-02T02:35:41Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Composición musical | nome = Sinfonía n.º 8 | image = Mahler 8 Rehearsal.png | image_size = 250px | compositor = [[Gustav Mahler]] | descrición = Múnic, setembro de 1910. Último ensaio para a estrea absoluta da ''Oitava Sinfonía'' de Mahler, no [[Neue Musik-Festhalle]]. | tonalidade = [[Mi bemol maior]] | xénero = Sinfónico | forma = [[Sinfonía]] | texto = ''[[Veni Creator Spiritus]]'', ''Schluss Szene aus « Faust »'' | lingua = [[Latín]], [[Lingua alemá|alemán]] | composición = [[1906]], Maiernigg | publicación = [[1912]] | editorial = [[Universal Edition]] | movementos = 2 | primeira_gravación = [[Leopold Stokowski]], [[New York Philharmonic]], [[1950]] | data_estrea = [[12 de setembro]] de [[1910]] | lugar_estrea = [[Múnic]] | director_estrea = [[Gustav Mahler]] | intérpretes_estrea = [[Orquestra Filharmónica de Múnic]] }} A '''''Sinfonía n.º 8 en [[mi bemol maior]]''''' de [[Gustav Mahler]], coñecida co sobrenome de '''''der Tausend''''' (''dos mil''), é unha das obras corais de maior escala do repertorio orquestral clásico. Debido a que require unha enorme cantidade de instrumentistas e coristas, é denominada frecuentemente ''"Sinfonía dos mil"'', aínda que a obra adoita interpretarse con menos de mil intérpretes e o propio Mahler non aprobou dito sobrenome. A obra foi composta nun único período de inspiración, en [[Maiernigg]] no sur de [[Austria]] no verán de [[1906]]. Foi a última obra que Mahler estreou en vida e acadou un grande éxito de crítica e público cando o compositor a dirixiu na súa estrea absoluta na cidade [[Baviera|bavaresa]] de [[Múnic]] ([[Alemaña]]), o [[12 de setembro]] de [[1910]]. A fusión da [[canción]] e a [[sinfonía]] fora unha característica das primeiras obras de Mahler. No seu período compositivo "medio" a partir de [[1901]], un cambio de rumbo levouno a compoñer tres sinfonías puramente instrumentais. A ''Oitava'', que marca o final do período "medio", volta a unha combinación de [[orquestra]] e voz nun contexto sinfónico. A estrutura da obra non é convencional; en lugar de seguir a estrutura normal en varios [[Movemento (música)|movementos]], a obra divídese en dúas partes. A primera parte está baseada no texto [[latín|latino]] dun [[himno]] [[cristianismo|cristián]] do [[século IX]] para [[Pentecostés]], ''[[Veni Creator Spiritus]]'' (''Ven, Espírito Creador'') e a segunda parte é un [[Arranxo (música)|arranxo]] das palabras da escena final do ''[[Fausto (Goethe)|Fausto]]'' de [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]]. As dúas partes están unificadas por unha idea común, a da [[redención]] a través do poder do amor, unidade transmitida mediante temas musicais comúns. Mahler estaba convencido dende o principio da importancia da obra, ao renunciar ao pesimismo que marcara gran parte da súa música, ofreceu a ''Oitava'' como unha expresión de confianza no eterno espírito humano. No período que seguiu á morte do compositor, as interpretacións foron relativamente pouco comúns. Porén, dende a metade do [[século XX]] en diante, a sinfonía ten sido programada con regularidade nas salas de concertos de todo o mundo, e gravouse en numerosas ocasións. Sen deixaren de recoñecer a súa ampla popularidade, os críticos modernos teñen opinións divididas sobre a obra; [[Theodor W. Adorno]], [[Robert Simpson]] e [[Jonathan Carr]] encontran o seu optimismo pouco convincente e considérana artística e musicalmente inferior a outras sinfonías de Mahler. Porén, tamén foi comparada -por [[Deryck Cooke]]- coa ''[[Sinfonía n.º 9 (Beethoven)|Novena Sinfonía]]'' de [[Ludwig van Beethoven|Beethoven]] como unha declaración da definición humana do seu século. [[Ficheiro:Philadelphia_Orchestra_at_American_premiere_of_Mahler's_8th_Symphony_(1916).jpg|miniatura|250px|Estrea nos [[Estados Unidos]] ([[1916]]), por parte da [[Philadelphia Orchestra]] e coros, baixo a dirección de [[Leopold Stokowski]], (1068 músicos en total).]] == Historia == === Antecedentes === [[Ficheiro:Gustav Mahler 1909.jpg|miniatura|left|Gustav Mahler en 1909.]] Contra o verán de [[1906]], Mahler levaba xa nove anos como director da [[Wiener Staatsoper|Wiener Hofoper]] (en [[lingua galega]] "Ópera da Corte de Viena").{{#tag:ref|Mahler entrou a formar parte da ''Hofoper'' como director suplente en abril de [[1897]] e sucedeu a [[Wilhelm Jahn]] como director principal en outubro dese mesmo ano.<ref>{{cita Harvard|Carr|1998|p=86|sp=si}}</ref>|group = nota}} Como cada verán, dende aquela, Mahler marchaba de [[Viena]] cando finalizaba a tempada da ''Hofoper'', adicándose en corpo e alma á composición. Dende [[1899]], este refuxio estivera en Maiernigg, preto da cidade turística de [[Maria Wörth]] en [[Carintia, Austria|Carintia]], ao sur de Austria, onde Mahler construíu un chalé con vistas ao lago [[Wörthersee]].<ref>{{cita Harvard|Blaukopf|1974|p=137|sp=si}}</ref> Nesta relaxante contorna Mahler completou as súas [[Sinfonía nº 4 (Mahler)|''Cuarta'']], [[Sinfonía nº 5 (Mahler)|''Quinta'']], [[Sinfonía nº 6 (Mahler)|''Sexta'']] e [[Sinfonía nº 7 (Mahler)|''Sétima'']] sinfonías, os ''[[Rückert-Lieder]]'' e o seu ciclo de cancións ''[[Kindertotenlieder]]'' (''Cancións aos nenos mortos'').<ref>{{cita Harvard|Blaukopf|1974|pp=158, 165, 203|sp=si}}</ref> Ata [[1901]], as composicións de Mahler estiveran fortemente influídas pola colección de cancións populares alemás ''[[Des Knaben Wunderhorn]]'' (''O corno máxico da xuventude''), coas que tivo o primeiro contacto contra [[1887]].<ref name="Franklin4">{{cita web|apelidos= Franklin|nome= Peter|nome-editor= Laura|apelidos-editor= Macy|título= Mahler, Gustav|url= http://www.oxfordmusiconline.com/public/|editorial= Oxford Music Online|ano= 2007|dataacceso= 13 de marzo de 2015|lingua= en|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20130601150547/http://www.oxfordmusiconline.com/public/|dataarquivo= 01 de xuño de 2013|urlmorta= yes}} (4. Praga 1885–86 e Leipzig 1886–88)</ref> A música dos numerosos arranxos de Mahler sobre ''Wunderhorn'' reflíctese nas súas [[Sinfonía nº 2 (Mahler)|''Segunda'']], [[Sinfonía nº 3 (Mahler)|''Terceira'']] e ''Cuarta'' sinfonías, as cales empregan efectivos vocais así como instrumentais. Con todo, dende aproximadamente 1901, a música de Mahler someteuse a un cambio en carácter a medida que avanzaba cara ao período "medio" da súa vida compositiva.<ref name="Cooke71">{{cita Harvard|Cooke|1980|p=71|sp=si}}</ref> É aquí onde os poemas de [[Friedrich Rückert]], máis austeros, substitúen á colección ''Wunderhorn'' como influencia principal; ditas cancións están menos relacionadas co [[folclore]], e infíltranse dun xeito menos amplo nos temas das sinfonías que antes.<ref name="Mitch32">{{cita Harvard|Mitchell|1975|p=32|sp=si}}</ref> Durante este período foron escritas a ''Quinta'', a ''Sexta'' e a ''Sétima'' sinfonías, todas elas obras puramente instrumentais, descritas polo estudoso de Mahler [[Deryck Cooke]] como "máis severas e directas ..., con máis tensión sinfónica e unha [[orquestración]] sólida coma o granito".<ref name="Cooke71" /> Mahler chegou a Maiernigg en xuño de [[1906]] co borrador da súa ''Sétima Sinfonía'', coa intención de revisar a orquestración ata que xurdira unha idea para unha nova obra.<ref name="DLG426">{{cita Harvard|La Grange|2000|pp=426–27|sp=si}}</ref> [[Alma Mahler]], a muller do compositor, explica nas súas memorias que, durante quince días, Mahler estivo "perseguido polo espectro dunha inspiración infrutuosa";<ref>{{cita Harvard|Mahler|1968|p=102|sp=si}}</ref> con todo, segundo lembra o propio Mahler, o primeiro día de vacacións foi ''capturado polo espírito creativo'', e somerxeuse de inmediato na composición da obra que se convertería na súa ''Oitava Sinfonía''.<ref name="DLG426" /><ref name="AM328">{{cita Harvard|Mahler|1968|p=328|sp=si}}</ref> === Composición === Dúas notas do puño e letra de Mahler con data de xuño de 1906 mostran que os primeiros plans para a obra, a cal non tiña pensado escribir por completo como unha [[sinfonía coral]], estaban baseados nunha estrutura de catro movementos na cal dous "himnos" rodean a un núcleo instrumental.<ref name="DLG889">{{cita Harvard|La Grange|2000|p=889|sp=si}}</ref> Estes esquemas evidencian que Mahler tiña clara a idea de comezar co himno latino, mais non decidira a forma precisa do resto. A primeira nota dicía o seguinte: # Himno: ''[[Veni Creator]]'' # [[Scherzo]] # Adagio: ''Caritas'' ("Amor cristián") # Himno: ''Die Geburt des Eros'' ("O nacemento de Eros")<ref name="DLG889" /> A segunda nota inclúe bosquexos musicais para o movemento do ''Veni Creator'' e dous [[compás (música)|compases]] en ''[[si menor]]'' que se cre que están relacionados co ''Caritas''. O esquema en catro movementos mantense nunha forma lixeiramente diferente, aínda sen unha indicación específica da extensión do elemento coral: # ''Veni Creator'' # ''Caritas'' # ''Weihnachtspiele mit dem Kindlein'' («Xogos de nadal co neno») # ''Schöpfung durch Eros. Hymne'' («Creación a través de Eros. Himno»)<ref name="DLG889" /> [[Ficheiro:Mahler Composition Hut Klagenfurt.jpg|miniatura|A casiña que Mahler empregaba para compoñer, situada en Maiernigg, onde compuxo a ''Oitava Sinfonía'' ao longo do verán de 1906.]] Dos últimos comentarios de Mahler sobre a xestación da sinfonía, é evidente que o esquema en catro movementos durou relativamente pouco. Axiña substituiría os últimos tres movementos por unha única sección, esencialmente unha [[cantata]] dramática, baseada na escena final do ''[[Fausto (Goethe)|Fausto]]'' de [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], a Parte II -a descrición dun ideal de [[redención]] a través da feminidade eterna (''das Ewige-Weibliche'').<ref>{{cita Harvard|Kennedy|1990|p=77|sp=si}}</ref> Mahler aspirou durante moito tempo a poñer ao final do épico ''Fausto'' música, "de xeito bastante distinto ao resto de compositores que o fixeran empachoso e feble".<ref name="Mitch519">{{cita Harvard|Mitchell|1985|p=519|sp=si}}</ref>{{#tag:ref|Mahler non fixo mención algunha ás obras que estaba criticando. O arranxo anterior máis prominente da escena final de Goethe é de [[Robert Schumann]], e o tratamento dos dous compositores difire no ton e os detalles: por exemplo, onde Schumann asigna a Mater Gloriosa a unha contralto baixa, Mahler compón esas liñas para soprano alta. Outros predecesores poden encontrarse en ''Faust in Music'' (Universidade de Pittsburgh, 1916), Coit Roscoe Hoechst enumera máis dunha ducia de exemplos de música sobre ''Fausto'', incluíndo a composta por personalidades ben coñecidas: [[Charles Gounod]], [[Louis Spohr]], [[Hector Berlioz]]. O arranxo que Mahler fixo da obra non se menciona.|group = nota}} En comentarios gravados polo seu biógrafo [[Richard Specht]], Mahler non menciona en ningún momento o esquema en catro movementos que tiña pensado nun principio. Contoulle a Specht que téndose encontrado por casualidade co himno ''Veni Creator'', tivo unha visión repentina da obra ao completo: "Vin a peza enteira inmediatamente ante os meus ollos e só tiven que escribila como se me fose ditada".<ref name="Mitch519" /> A obra foi escrita a un ritmo frenético, "en tempo récord", segundo o musicólogo [[Henry-Louis de La Grange]].<ref name="DLG890">{{cita Harvard|La Grange|2000|p=890|sp=si}}</ref> O esencial foi completado cara a mediados de agosto, e iso a pesar de que Mahler tivo que ausentarse durante unha semana para asistir ao [[Festival de Salzburgo]].<ref>{{cita Harvard|Kennedy|1990|p=149|sp=si}}</ref><ref>{{cita Harvard|La Grange|2000|pp=432–47|sp=si}}</ref> Mahler comezou a compoñer o himno ''Veni Creator'' sen esperar a que o texto lle chegara de Viena. Unha vez chegou, de acordo con Alma Mahler, "o texto completo encaixaba coa música perfectamente. De xeito intuitivo compuxera a música para as estrofas completas [versos]".{{#tag:ref|Mitchell agrega unha advertencia a este recordo: "unicamente nas partes do himno que puido completar a súa música cando o texto chegou". Dada a magnitude do movemento e a súa complexidade, a suxestión de que foi composta na súa totalidade antes de ter o texto é, en opinión de Mitchell, imposible de aceptar.<ref name=Mitch523 />|group = nota}} Aínda que se realizaron algunhas correccións e cambios na partitura, apenas hai evidencias nos manuscritos de que se tiveran reescrito páxinas ou feito modificacións radicais, a diferenza de anteriores sinfonías ao ser preparadas para os ensaios previos á estrea.<ref name="Mitch523">{{cita Harvard|Mitchell|1985|pp=523–25|sp=si}}</ref> A sinfonía está adicada á "súa querida muller Alma Maria".<ref name="dover" /> Co uso de elementos vocais durante toda a composición, máis que en episodios ao final ou preto del, a obra foi a primeira sinfonía completamente coral que se escribiu.<ref name="K151">{{cita Harvard|Kennedy|1990|p=151|sp=si}}</ref> Mahler non tivo dúbidas sobre o carácter innovador da sinfonía, cualificándoa como a cousa máis grande que fixera, e mantiña que todas as súas sinfonías anteriores non eran máis que un preludio da mesma. "Traten de imaxinar o universo enteiro comezando a soar e resoar. Xa non hai voces humanas, senón planetas e soles xirando". Foi o seu "agasallo á nación [...] un gran portador de ledicia".<ref>{{cita Harvard|La Grange|2000|p=926|sp=si}}</ref> === Efectivos instrumentais e vocais === ==== Orquestra ==== A sinfonía está escrita para unha orquestra moi grande, de acordo coa concepción de Mahler da obra como un "novo universo sinfónico", unha síntese de sinfonía, cantata, [[Oratorio (música)|oratorio]], [[motete]] e ''[[lied]]'' nunha combinación de estilos. La Grange comenta ao respecto: "Para expresar a súa visión cósmica, era [...] necesario ir máis aló dos límites e dimensións anteriormente coñecidos".<ref name="DLG890" /> Os efectivos orquestrais que se precisan son, con todo, non tan numerosos coma os despregados no oratorio ''[[Gurre-Lieder]]'' de [[Arnold Schönberg]], completado en [[1911]],<ref name="DLG910">{{cita Harvard|La Grange|2000|p=910|sp=si}}</ref> ou a ''Primeira Sinfonía'' "Gótica" de [[Havergal Brian]].<ref name="BBCarticle" /> A partitura de Mahler require da utilización de: <center> {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="4" cellspacing="0" border="2" style="text-align: center; font-size: 95%; border: #cccccc solid 1px; border-collapse: collapse;" |- | bgcolor="#D9FFB2"|'''Orquestración da ''Oitava Sinfonía'' |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Vento madeira|Madeiras]] |- | | 4 [[Frauta travesa|frautas]], 2 [[piccolo]]s (un dobrando coa 5ª frauta), 4 [[óboe]]s, [[corno inglés]], 3 [[clarinete]]s en si bemol, 2 [[requinto]]s en mi bemol (canto menos), [[clarinete baixo]], 4 [[fagot]]s e [[contrafagot]] |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Vento metal|Metais]] |- | | 8 [[trompa]]s, 4 [[trompeta]]s, 4 [[trombón]]s, [[tuba]] Un grupo "situado á parte" de 4 trompetas (a primeira das cales pode ser dobrada) e 3 trombóns |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Instrumento de percusión|Percusión]] |- | | 2 xogos de [[Timbal sinfónico|timbais]], [[pratos]], [[bombo]], [[gong]], [[ferriños]] e [[campás tubulares]] de rexistro grave Mahler tamén engadiu un [[carillón]] durante os ensaios finais |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Instrumentos de corda|Cordas]] |- | | [[Violín]]s (primeiros e segundos), [[viola]]s, [[violonchelo]]s e [[contrabaixo]]s |- | bgcolor="#FFECB2"|'''Outros |- | | Un [[Órgano (música)|órgano]], un [[harmonio]], un [[piano]] (tamén engadido ''a posteriori'' durante os ensaios), dúas [[arpa]]s (aínda que serían convenientes catro), unha [[celesta]] e canto menos unha [[mandolina]] (mais preferiblemente varias) |} </center> Mahler suxeriu que, en salas moi grandes, o primeiro instrumento de cada sección de vento-madeira fora dobrado e que os efectivos nas cordas tamén se incrementaran.<ref name="DLG910" /><ref name="UE">{{cita web|título= Gustav Mahler 8 Symphonie|url= http://www.universaledition.com/Gustav-Mahler/composers-and-works/composer/448/work/954|editorial= Universal Edition|dataacceso=14 de marzo de 2015|lingua=inglés}}</ref> ==== Efectivos vocais e corais ==== Os efectivos corais e vocais comprenden dous coros [[SATB]], un [[coro de nenos]] e oito [[Solo (música)|solistas]]: tres [[soprano]]s, dúas [[contralto]]s, [[tenor]], [[barítono]] e [[baixo (voz)|baixo]]. Na Parte II os solistas representan papeis dramáticos do texto de Goethe, tal e como se mostra na táboa seguinte.<ref>{{cita Harvard|Mitchell|1985|pp=552–567|sp=si}}</ref> {| class="wikitable" !width= 125|Tipo de voz !width= 125|Papel ! width="200" |Solistas da estrea, {{Nowrap|12 de setembro de 1910}}<ref name="BBCarticle" /> ! width="400" |Descrición<ref name="BBCarticle" /> |- |Primeira soprano |''Magna Peccatrix'' |Gertrude Förstel (Ópera de Viena) |A pecadora que perfumou os pés de Cristo na casa do fariseo (''[[Evanxeo de Lucas|Evanxeo segundo San Lucas]]'', capítulo 7). |- |Segunda soprano |''Poenitentium'' |Martha Winternitz-Dorda (Ópera de Hamburgo) |Unha penitente, chamada Margarita, á cal en vida Fausto tan cruelmente agraviou. |- |Terceira soprano |''Mater Gloriosa'' |Emma Bellwidt (Frankfurt) |A [[Virxe María]]. |- |Primeira contralto |''Mulier Samaritana'' |Ottilie Metzger (Ópera de Hamburgo) |A muller samaritana, que Xesús coñeceu no pozo (''[[Evanxeo de Xoán|Evanxeo segundo San Xoán]]'', capítulo 4). |- |Segunda contralto |''Maria Aegyptiaca'' |Anne Erler-Schnaudt (Ópera de Múnic) |[[María de Exipto]], santa patroa das penitentes, que viviu os últimos cincuenta anos da súa vida como ermitá no deserto cerca do [[río Xordán]]. |- |Tenor |''Doutor Marianus'' |Felix Sensius (Berlín) |A alma transformada de Fausto. |- |Barítono |''Pater Ecstaticus'' |Nicola Geisse-Winkel (Ópera de Wiesbaden) |[[Anacoreta]] santo que está meditando acerca do seu camiño cara á comprensión divina. Encóntrase nun nivel elevado de comprensión e adquiriu a habilidade de flotar no aire arriba e abaixo, de aí que teña unha tesitura máis aguda. |- |Baixo |''Pater Profundus'' |Michael Mayer (Ópera de Viena) |É outro ermitán santo, que se encontra a un nivel máis baixo de comprensión, por iso ten voz de tesitura grave. |} [[Ficheiro:Musikverein Wien 2009 04 30.JPG|miniatura|A [[Staatskapelle Berlin]] (Orquestra Estatal de Berlín), coa [[Wiener Singverein]], o Coro filharmónico eslovaco e os [[nenos cantores de Viena]], dirixidos por [[Pierre Boulez]], tras interpretar a sinfonía no ''[[Musikverein]]'' de [[Viena]] ([[2009]]).]] La Grange chama a atención sobre a [[tesitura]] notablemente alta para as sopranos, para os solistas e cantantes do coro. A personaxe de ''Mater Gloriosa'' intervén só durante vinte e cinco compases, mais Mahler considerouno o suficientemente importante como para asignarlle un papel separado na estrea, debido á especial pureza da súa voz.<ref name="BBCarticle" /> Describe os solos de contralto como curtos e sen complicacións; con todo, o papel solista do tenor na Parte II é extenso e exixente á vez, requirindo en varias ocasións ser oído por riba dos coros. Os amplos saltos melódicos do papel do ''Pater Profundus'' supoñen un exixente reto para o baixo solista.<ref name="DLG910" /> === Recepción e historia das interpretacións === ==== Estrea ==== [[Ficheiro:Mahler8 premiere ticket.jpg|miniatura|Unha entrada para a estrea da ''Oitava Sinfonía'', Múnic, 12 de setembro de 1910.{{#tag:ref|As entradas imprimíronse orixinalmente cunha hora de inicio das oito da tarde, pero posteriormente se sobreimprimiu ao cambiarse a hora ás sete e media.<ref name= BBCarticle/>|group= nota}}]] [[Ficheiro:Theresienhöhe 11.jpg|miniatura|O ''Neue Musik-Festhalle'', onde tivo lugar a estrea, na actualidada parte da sección de transportes do [[Deutsches Museum]]. O edificio non foi empregado para os concertos do centenario, en outubro de 2010, debido aos problemas loxísticos de trasladar as exposicións do museo do transporte.]] Mahler chegou a un acordo co empresario Emil Gutmann para que a sinfonía fora estreada en Múnic en outono de 1910. Pronto lamentou a súa participación, escribindo acerca dos seus medos de que Gutmann transformaría a interpretación en "un catastrófico espectáculo de [[Ringling Brothers and Barnum & Bailey Circus|Barnum and Bailey]]".<ref name="Blaukopf229">{{cita Harvard|Blaukopf|1974|pp=229–32|sp=si}}</ref>{{#tag:ref|Propietarios dun circo estadounidense, famoso polas súas extravagantes presentacións, tituladas ''The Greatest Show on Earth'' ('O maior espectáculo da Terra').<ref name= BBCarticle/>|group = nota}} Os preparativos comezaron a principios de ano, coa selección de coros de agrupacións corais de Múnic, Leipzig e Viena. A ''Zentral-Singschule'' de Múnic contribuíu con 350 estudantes para o coro de nenos. Ao mesmo tempo, [[Bruno Walter]], o axudante de Mahler na ''Hofoper'' de Viena, foi o responsable da contratación e preparación dos oito solistas. Ao longo da primavera e o verán, estes efectivos preparábanse nos seus lugares de orixe, antes de reunirse en Múnic a principios de setembro durante tres días de ensaios finais baixo a dirección de Mahler.<ref name="Blaukopf229" /><ref name="Carr206">{{cita Harvard|Carr|1998|pp=206–07|sp=si}}</ref> O seu xove axudante [[Otto Klemperer]] remarcou máis tarde os moitos pequenos cambios que Mahler fixo na partitura durante os ensaios: "El sempre quería máis claridade, máis son, máis contraste dinámico. En algún momento durante os ensaios volveuse cara nós e dixo: 'Se, despois da miña morte, algo non soa ben, cambiádeo. Tendes non só o dereito senón tamén o deber de facelo'".<ref>{{cita Harvard|Heyworth|1994|p=48|sp=si}}</ref> Para a estrea, fixada o 12 de setembro, Gutmann alugara o recentemente construído ''Neue Musik-Festhalle'', no recinto feiral internacional de Múnic, preto de Theresienhöhe (parte do [[Deutsches Museum]]). Esta gran sala tiña unha capacidade para 3.200 persoas; co fin de fomentar a venda de entradas e dar maior publicidade, Gutmann acuñou o nome de "Sinfonía dos mil", que se mantivo como un subtítulo popular da sinfonía de Mahler, a pesar do seu rexeitamento.<ref name="Carr206" />{{#tag:ref|Non é totalmente certo que máis de mil músicos participaran na estrea de Múnic. La Grange enumera un coro de 850 persoas (incluídos 350 nenos), 157 instrumentistas e os oito solistas, para dar un total de 1.015. Con todo, Jonathan Carr suxire que existen evidencias de que non todos os membros do coro de Viena chegaron a tempo á sala e o número dos artistas, polo tanto, non chegou a acadar o millar.<ref name= BBCarticle/><ref name= Carr206 />|group = nota}} Entre as moitas figuras distinguidas presentes na estrea, na que se venderon todas as entradas, estiveron os compositores [[Richard Strauss]], [[Camille Saint-Saëns]] e [[Anton Webern]], os escritores [[Thomas Mann]] e [[Arthur Schnitzler]], e o director de teatro máis importante do momento, [[Max Reinhardt]].<ref name="BBCarticle">* {{cita web|título= Mahler's Symphonic Premieres - 8th Symphony: Part One|url=http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A66568963|editorial= [[British Broadcasting Corporation]] (BBC)|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua=inglés}} * {{cita web|título= Mahler's Symphonic Premieres - 8th Symphony: Part Two|url=http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A66568981|editorial= [[British Broadcasting Corporation]] (BBC)|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua=inglés}}</ref><ref name="Carr206" /> Tamén entre o público se encontraba o director de orquestra británico [[Leopold Stokowski]], daquela con 28 anos, que seis anos máis tarde dirixiría a estrea da sinfonía nos [[Estados Unidos]].<ref name="Gibbs">{{cita web|apelidos= Gibbs|nome= Christopher H.|título= Mahler Symphony No. 8, "Symphony of a Thousand"|url= http://www.carnegiehall.org/Article.aspx?id=4294967687|editorial= The Weill Music Institute, Carnegie Hall|ano= 2010|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua= inglés|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20160323193453/http://www.carnegiehall.org/article.aspx?id=4294967687|dataarquivo= 23 de marzo de 2016|urlmorta= yes}}</ref><ref name="NYTimes" /> Ata o momento, as recepcións das novas sinfonías de Mahler foran polo xeral unha decepción.<ref name="BBCarticle" /> Porén, a estrea en Múnic da ''Oitava Sinfonía'' foi un triunfo sen precedentes, cando os acordes finais se apagaron houbo unha breve pausa antes do enorme estoupido de aplausos que se prolongou durante vinte minutos.<ref name="BBCarticle" /> De volta no seu hotel, Mahler recibiu unha carta de Thomas Mann, que se referiu ao compositor como "o home que, eu creo, expresa a arte do noso tempo na súa forma máis profunda e sagrada».<ref>{{cita Harvard|Mahler|1968|p=342|sp=si}}</ref> A duración da sinfonía na súa primeira actuación foi rexistrada polo crítico e compositor [[Julius Korngold]] en 85 minutos.<ref>{{cita Harvard| La Grange|2000|pp=913 y 918|sp=si}}</ref>{{#tag:ref|Os editores da sinfonía, [[Universal Editions]], proporcionan unha duración de 90 minutos,<ref name=UE /> ao igual que o biógrafo de Mahler, Kurt Blaukopf.<ref>{{Harvnb|Blaukopf|1974|p=211}}</ref> O crítico Michael Kennedy, porén, fai unha estimación en "máis ou menos 77 minutos".<ref Name= Kennedy152/> Unha gravación habitual moderna, a versión de [[1995]] de [[Deutsche Grammophon]] de [[Claudio Abbado]], ten unha duración de oitenta e un minutos e vinte segundos.<ref name= DG/>|group = nota}} Esta actuación foi a última vez que Mahler realizou a estrea dunha das súas obras. Oito meses despois do seu triunfo en Múnic, morría á idade de 50 anos. As súas obras restantes ''[[Das Lied von der Erde]]'' (''O canto da Terra''), a [[Sinfonía nº 9 (Mahler)|''Novena'']] e a inacabada [[Sinfonía nº 10 (Mahler)|''Décima Sinfonía'']], foron todas estreadas despois da súa morte.<ref name="Gibbs" /> ==== Interpretacións posteriores ==== [[Ficheiro:US Mahler8 1916.jpg|miniatura|esquerda|Programa para a estrea nos Estados Unidos da ''Oitava Sinfonía'' de Mahler, [[Filadelfia]], marzo de [[1916]].]] Ao día seguinte da estrea de Múnic, Mahler dirixiu á orquestra e coros nunha repetición do concerto.<ref name="Anderson">{{cita web|apelidos= Anderson|nome= Colin|título= Sir Adrian Boult: Mahler's Symphony No. 8|url= http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:cIXSdTQfMmUJ:www.theclassicalshop.com/download_booklet.aspx%3Ffile%3DLM%25207415.pdf+Mahler+Eighth+Dutch+premiere+Mengelberg+1912&hl=en&gl=uk&pid=bl&srcid=ADGEESifb_UdDSoVALsLG7W1FdPTP0biQN4il_6yycI7tvd2U3FzInoXyG5k6lvZqMCAGi5AVP7-62KkqSYfE52ozAwA3yEb5CCw42j6PXaU0mIbZoFHstCmcyY9yv-od_LsVW1H7ehF&sig=AHIEtbTo3oF2XO0jRrWfWXbGj7sOMG0GUA|editorial= Music Preserved|ano= 2009|lingua=inglés}}</ref> Durante os tres anos seguintes, segundo os cálculos do amigo de Mahler [[Guido Adler]], a ''Oitava Sinfonía'' foi interpretada un total de vinte veces máis en toda Europa.<ref>{{cita Harvard|Carr|1998|p=222|sp=si}}</ref> Entre estas inclúense a estrea nos [[Países Baixos]], en [[Ámsterdam]], baixo a batuta de [[Willem Mengelberg]] o [[12 de marzo]] de [[1912]],<ref name="Anderson" /> e a primeira interpretación en [[Praga]], realizada o [[20 de marzo]] de 1912 baixo a dirección do antigo colega de Mahler na ''Hofoper'' de Viena, [[Alexander Zemlinsky]].<ref>{{cita web|título= Gustav Mahler: Works|editor= Gustav Mahler 2010|url= http://www.gustavmahler2010.eu/Mahler-Dilo.aspx|ano= 2010|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua= inglés|data-arquivo= 06 de marzo de 2012|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20120306113120/http://www.gustavmahler2010.eu/Mahler-Dilo.aspx|url-morta= yes}}</ref> A mesma Viena tivo que esperar ata [[1918]] antes de que a sinfonía fora escoitada alí.<ref name="Blaukopf229" /> Nos [[Estados Unidos]], Leopold Stokowski persuadiu á xunta da [[Philadelphia Orchestra]], inicialmente remisa, a financiar a súa estrea, que tivo lugar o [[2 de marzo]] de [[1916]]. A ocasión foi un grande éxito, a sinfonía foi interpretada varias veces máis en Filadelfia antes de que a orquestra e coros viaxaran a [[Nova York]], para unha serie de actuacións igualmente ben recibidas na [[Metropolitan Opera House]].<ref name="NYTimes">{{cita web|ligazónautor= Abram Chasins|apelidos= Chasins|nome= Abram|título= Stokowski's Legend – from Mickey Mouse to Mahler|url= http://www.nytimes.com/1982/04/18/arts/music-view-stokowski-s-legend-mickey-mouse-to-mahler.html?&pagewanted=all|editorial= [[The New York Times]]|data= 18 de abril de 1982|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua=en}}</ref> No Festival Mahler de Ámsterdam en maio de [[1920]], presentáronse as sinfonías completas de Mahler así como os seus ciclos de cancións máis importantes ao longo de nove concertos ofrecidos pola [[Koninklijk Concertgebouworkest]] e os seus coros, baixo a dirección de Mengelberg.<ref>{{cita Harvard|Blaukopf|1974|p=241|sp=si}}</ref> O crítico musical [[Samuel Langford]], que estivo presente neste acontecemento, comentou que "non deixamos Ámsterdam envexando en gran medida a dieta de Mahler primeiro e calquera outro compositor despois, dos que Mengelberg está formando aos amantes da música desa cidade".<ref name="Langford">{{cita web|ligazónautor= Samuel Langford|apelidos= Langford|nome= Samuel|título= The Mahler Festival in Amsterdam|url= http://www.jstor.org/pss/908774|editor= The Musical Times|data= 1 de julio de 1920|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua=inglés}}</ref> O historiador austríaco especializado en música Oscar Bie, impresionado co festival no seu conxunto, escribiu posteriormente que a ''Oitava'' foi "máis forte no seu efecto que en importancia e máis pura nas súas voces que en emoción".<ref>{{cita Harvard|Painter|2002|p=358|sp=si}}</ref> Langford comentou que os británicos "non eran moi entusiastas coa música de Mahler",<ref name="Langford" /> e a ''Oitava Sinfonía'' non foi interpretada no [[Reino Unido]] ata o [[15 de abril]] de [[1930]], cando [[Henry Joseph Wood]] a presentou coa [[BBC Symphony Orchestra]]. A obra foi interpretada de novo oito anos máis tarde cos mesmos protagonistas; entre os presentes na audiencia encontrábase o xove compositor [[Benjamin Britten]]. Quedou impresionado pola música, mais encontrou a interpretación en si "execrable".<ref>{{cita web|apelidos= Kennedy|nome= Michael|ligazónautor= Michael Kennedy|título= Mahler's mass following|editor= The Spectator|lugar= Londres|data= 13 de enero de 2010|url= http://www.spectator.co.uk/arts-and-culture/all/5704108/mahlers-mass-following.thtml|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua=inglés}}</ref> Nos anos posteriores á [[Segunda Guerra Mundial]] realizáronse unha serie de actuacións notables da ''Oitava Sinfonía'', entre elas, a retransmisión de [[Adrian Boult]] dende o [[Royal Albert Hall]] o [[10 de febreiro]] de [[1948]], a estrea en [[Xapón]] por [[Kazuo Yamada]] en [[Tokio]] en decembro de [[1949]] e a estrea en [[Australia]] baixo a batuta de Sir [[Eugene Goossens]] en [[1951]].<ref name="Anderson" /> Unha interpretación no [[Carnegie Hall]] a cargo de Stokowski en [[1950]] converteuse na primeira gravación da sinfonía lanzada ao mercado.<ref name="List" /> Despois de 1950, o crecente número de interpretacións e gravacións significaban que ía medrando en popularidade, mais non todo eran críticas favorables. [[Theodor W. Adorno|Theodor Adorno]] encontrou a peza feble, "un cascarón simbólico";<ref name="Carr186">{{cita Harvard|Carr|1998|p=186|sp=si}}</ref> esta obra máis favorable de Mahler é, en opinión de Adorno, menos exitosa, tanto musical como artísticamente inferior ás súas outras sinfonías.<ref>{{cita Harvard|La Grange|2000|p=928|sp=si}}</ref> O crítico e compositor [[Robert Simpson]], usualmente un defensor de Mahler, comparaba a Parte&nbsp;II con "un océano de desvergonzado [[kitsch]]".<ref name="Carr186" /> O biógrafo de Mahler [[Jonathan Carr]] encontra a maior parte da sinfonía "suave", desprovista da tensión e resolución presentes nas outras sinfonías do compositor.<ref name="Carr186" /> Deryck Cooke, por outra banda, compara a ''Oitava'' de Mahler coa ''[[Sinfonía n.º 9 (Beethoven)|Novena Sinfonía]]'' "Coral" de Beethoven. Para Cooke, a de Mahler é "a Sinfonía Coral do século XX: como a de Beethoven, mais de xeito distinto, preséntanos un ideal [de redención] que estamos aínda lonxe de acadar -mesmo quizais afastándonos- pero que non podemos abandonar sen perecer".<ref name="Cooke93">{{cita Harvard|Cooke|1980|pp=93–95|sp=si}}</ref> A finais do século XX e xa dentro do [[século XXI|XXI]], a ''Oitava Sinfonía'' ten sido interpretada en todo o mundo. Unha sucesión de estreas no Extremo Oriente culminaron en outubro de [[2002]] en [[Pequín]], cando [[Long Yu]] dirixiu á [[Orquestra Filharmónica da China]] sendo a primeira interpretación da obra na [[República Popular da China]].<ref>{{cita web|título= Long Yu, Artistic Director and Principal Conductor|editor= Embajada china, Polonia|url= http://www.chinaembassy.org.pl/pol/wh/Nw/t129230.htm|ano= 2004|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua= inglés|urlarquivo= https://www.webcitation.org/67c3Y0mNc?url=http://www.chinaembassy.org.pl/pol/wh/Nw/t129230.htm|dataarquivo= 12 de maio de 2012|urlmorta= yes}}</ref> O Festival das Artes Olímpicas de [[Sidney]], en agosto de [[2000]], comezou cunha interpretación da ''Oitava'' pola [[Sydney Symphony Orchestra]] baixo a batuta do seu director principal [[Edo de Waart]].<ref>{{cita web|título= Olympic Arts Festival: Mahler's 8th Symphony|editor= Australian Broadcast Corporation|url= http://www.abc.net.au/rn/arts/atoday/stories/s164126.htm|ano= 2007|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua=inglés}}</ref> A popularidade da obra e a súa escala heroica, supuxeron que frecuentemente se empregara como peza para celebracións: o [[15 de marzo]] de [[2008]], [[Yoav Talmi]] dirixiu a uns 200 instrumentistas e un coro de 800 persoas nunha interpretación na [[Cidade de Quebec]], para conmemorar o 400º aniversario da fundación da cidade.<ref>{{cita web|título= Quebec, March 15, 2008: Gustav Mahler's Symphony of a Thousand|editor= Goberno do Canadá (Quebec 2008)|url= http://www.quebec400.gc.ca/photos-eng.cfm|ano= 2008|dataacceso= 14 de marzo de 2015|lingua= inglés|data-arquivo= 19 de novembro de 2013|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20131119235251/http://www.quebec400.gc.ca/photos-eng.cfm|url-morta= unfit}}</ref> En Londres, o [[16 de xullo]] de [[2010]], no concerto inaugural dos [[BBC Proms]] celebrouse o 150º aniversario do nacemento de Mahler cunha interpretación da ''Oitava'', con [[Jiří Bělohlávek]] dirixindo á [[BBC Symphony Orchestra]].<ref>{{cita web|título=Proms 2010:What's on/Proms by week|url=http://www.bbc.co.uk/proms/2010/whatson/season/?week1|obra=Proms 2010|editor=British Broadcasting Corporation (BBC)|dataacceso=14 de marzo de 2015|lingua=inglés|data-arquivo=29 de abril de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100429034433/http://www.bbc.co.uk/proms/2010/whatson/season/?week1|url-morta=yes}}</ref> Esta interpretación foi a oitava na historia dos Proms.<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/events/em95v2|título=Performances of Symphony No. 8 in E flat major 'Symphony of a Thousand'|obra=Proms Archive|editor=British Broadcasting Corporation (BBC)|dataacceso=06 de setembro 2018|lingua=inglés}}</ref> En [[España]] foi estreada en xuño de [[1970]] en [[Granada]] baixo a batuta de [[Rafael Frühbeck de Burgos]] e a [[Orquestra Nacional de España]], o [[Orfeón Donostiarra]] e o Orfeón Pamplonés durante o XIX Festival Internacional de Granada, no patio do Palacio de Carlos V.<ref>[http://www.granadafestival.org/ediciones_anteriores/buscador/evento/?L=1%22&tx_cal_controller%5BsearchType%5D=espectaculo&tx_cal_controller%5Bespectaculo-edicion%5D=1970&tx_cal_controller%5Bcount%5D=20&tx_cal_controller%5Bbegin%5D=10&tx_cal_controller%5Bview%5D=event&tx_cal_controller%5Btype%5D=tx_cal_phpicalendar&tx_cal_controller%5Buid%5D=4027&tx_cal_controller%5Bday%5D=28&tx_cal_controller%5Bmonth%5D=06&tx_cal_controller%5Byear%5D=1970&cHash=fb034319d74b73c81490e9f3756e5b35 Festival Internacional de Música y Danza de Granada, 29 de juny de 1970] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140413141214/http://www.granadafestival.org/ediciones_anteriores/buscador/evento/?L=1%22&tx_cal_controller%5BsearchType%5D=espectaculo&tx_cal_controller%5Bespectaculo-edicion%5D=1970&tx_cal_controller%5Bcount%5D=20&tx_cal_controller%5Bbegin%5D=10&tx_cal_controller%5Bview%5D=event&tx_cal_controller%5Btype%5D=tx_cal_phpicalendar&tx_cal_controller%5Buid%5D=4027&tx_cal_controller%5Bday%5D=28&tx_cal_controller%5Bmonth%5D=06&tx_cal_controller%5Byear%5D=1970&cHash=fb034319d74b73c81490e9f3756e5b35 |date=13 de abril de 2014 }} [Consulta 13 abril 2014]</ref><ref>[http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1972/04/02/pagina-55/34271275/pdf.html?search=fruhbeck ''La Vanguardia'', 30 de setembre de 1971]</ref> Ao ano seguinte, os mesmos intérpretes interpretárona en [[Madrid]] no que foi o primeiro ciclo integral das sinfonías de Mahler (incluíndo a novísima reconstrución da ''Décima'' por [[Deryck Cooke]]) o [[30 de abril]]<ref>{{cita web|título=Las Sinfonías de Gustav Mahler en Madrid|editor=Orquesta y Coro Nacionales de España|url=http://ocne.mcu.es/fileadmin/user_upload/Contenido/descargas/Sinfonias_Mahler_en_Madrid.pdf|obra=temporada 2009-2010|ano=2010|dataacceso=14 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150402152929/http://ocne.mcu.es/fileadmin/user_upload/Contenido/descargas/Sinfonias_Mahler_en_Madrid.pdf|dataarquivo=02 de abril de 2015|urlmorta=yes}}</ref> e en [[Barcelona]], no [[Gran Teatre del Liceu]] o [[27 de setembro]] no marco do Festival Internacional de Música de Barcelona.<ref>[http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1971/09/19/pagina-59/34298299/pdf.html?search=%22Fruhbeck%22 ''[[La Vanguardia]]'', 19 de setembro de 1971]</ref> En [[Galiza]] destaca a interpretación en [[2005]] no [[Palacio da Ópera da Coruña|Palacio da Ópera]] da [[Coruña]] por parte de máis de 400 músicos da [[Orquestra Sinfónica de Galicia]], a Orquestra Xove da Sinfónica de Galicia, o Orfeón Donostiarra, o Coro da Orquestra Sinfónica de Galicia, o Coro de Cámara del Palau, e os Nenos Cantores da OSG, no que foron os maiores concertos na historia da cidade herculina e que pechou a interpretación da integral da obra orquestral de Mahler en Galiza.<ref>{{Cita web |url=http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2005/04/28/3678743.shtml |título=Agotadas en A Coruña las entradas para la octava sinfonía de Gustav Mahler |data=28 de abril de 2005 |dataacceso=14 de marzo de 2015 |lingua=castelán |editor=''[[La Voz de Galicia]]'' |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150402115852/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2005/04/28/3678743.shtml |dataarquivo=02 de abril de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> == Análise == === Estrutura e forma === As dúas partes da ''Oitava Sinfonía'' combinan o texto sagrado do himno en latín do [[século IX]] ''Veni Creator Spiritus'' co texto laico das pasaxes do final do poema dramático ''Fausto'' de Goethe, escrito no [[século XIX]]. A pesar das disparidades obvias presentes nesta xustaposición, a obra en conxunto expresa unha única idea: a redención a través do poder do amor.<ref name="DLG905">{{cita Harvard|La Grange|2000|pp=905–07|sp=si}}</ref><ref name="NewGrove">Mitchell (1980), pp. 523–24|sp=si}}</ref> A elección destes dous textos non foi arbitraria; Goethe , un poeta que Mahler admiraba, cría que ''Veni Creator'' encarnaba os aspectos da súa propia filosofía e traduciuno ao alemán en [[1820]].<ref name="DG">{{cita Harvard|Mitchell|1995|p=11|sp=si}}</ref> Unha vez sentiuse inspirado pola idea do ''Veni Creator'', Mahler pronto viu o poema ''Fausto'' como a contraparte ideal ao himno latino.<ref>{{cita Harvard|La Grange|2000|p=891|sp=si}}</ref> A unidade entre as dúas partes da sinfonía establécese, musicalmente, na medida en que comparten material temático. En particular, as primeiras notas do tema ''Veni Creator'' ([[mi bemol]]→[[si bemol]]→[[la bemol]]) dominan os clímax de ambas as partes;<ref name="DLG905" /> na culminación da sinfonía, a glorificación de Goethe da "feminidade eterna" toma a forma dun coral relixiosao.<ref name="Cooke93"/> Ao compoñer a partitura, Mahler abandonou temporalmente os elementos de maior progresividade tonal que apareceran nas súas obras temperás.<ref name="DLG905" /> A tonalidade da sinfonía é, tratándose de Mahler, inusualmente estable; a pesar das frecuentes [[modulación (música)|modulacións]] a outras tonalidades, a música sempre volta á tonalidade principal de [[mi bemol maior]].<ref name="Cooke93" /> Esta é a primeira das súas obras na que elementos identificativos seus, como cantos de paxaros, marchas militares ou danzas austríacas, son case inexistentes.<ref name="DLG905" /> Aínda que os numerosos efectivos corais e orquestrais empregados suxiren unha obra dun son monumental, de acordo co crítico Michael Kennedy "a expresión predominante non é a de torrentes de son senón os contrastes entre as sutís cores tonais e a luminosa calidade da orquestración».<ref name="K151" /> Para a Parte&nbsp;I, a maioría de comentaristas aceptan o esquema de [[forma sonata]] que foi discernida polos primeiros analistas musicais.<ref name="DLG905" /> A estrutura da Parte&nbsp;II é máis difícil de resumir, ao ser unha amálgama de varios xéneros.<ref name="NewGrove" /> Os analistas, incluíndo a Specht, Cooke e [[Paul Bekker]], identificaron "movimientos" ''[[Adagio (música)|Adagio]]'', ''[[Scherzo]]'' e ''Finale'' dentro do esquema xeral da Parte&nbsp;II, aínda que outros, como La Grange e Donald Mitchell, encontran poucas evidencias para soster esta división.<ref>{{cita Harvard|La Grange|2000|p=911|sp=si}}</ref> O musicólogo Ortrun Landemann suxeriu que a análise formal da Parte&nbsp;II, logo da introdución orquestal, consiste nunha forma sonata sen a [[recapitulación (música)|recapitulación]]; polo tanto, consta de [[exposición (música)|exposición]], [[desenvolvemento (música)|desenvolvemento]] e conclusión.<ref name="DLG919">{{cita Harvard|La Grange|2000|pp=919–21|sp=si}}</ref> graza=== Parte I: ''Veni Creator Spiritus'' === [[Ficheiro:Mahler Veni creator.jpg|miniatura|Manuscrito en limpo de Mahler da primera páxina da ''Oitava Sinfonía''.]] Mitchell compara a Parte I cun [[motete]] enorme e argumenta que a clave para a súa comprensión é lela como un intento de Mahler de emular a [[polifonía]] dos grandes motetes de [[Johann Sebastian Bach]], en especial o titulado ''Singet dem Herrn ein neues Lied'' ("Cantade ao Señor un cántico novo").<ref name="NewGrove" /> A sinfonía comeza cun único [[tónica (música)|acorde de tónica]] [[mi bemol]], que soa no órgano, seguido da entrada dos coros congregados invocando en ''[[fortissimo]]'' o ''Veni, veni Creator Spiritus''.{{#tag:ref|As citas en castelán do texto ''Veni Creator'' son tomadas da tradución de {{cita web|url=http://www.kareol.es/obras/cancionesmahler/8sinfo.htm|título=Octava Sinfonía «de los mil»|autor=Etcheverry, Luis E.|ano=2004|editor=Kareol.es|dataacceso=15 de marzo de 2015}}|group = nota}} As tres notas do motivo "creator" son inmediatamente interpretadas polos trombóns e logo polas trompetas nun tema de marcha que será empregado como elemento de unión ao longo da obra.<ref name="Cooke93" /><ref name="DLG915">{{cita Harvard|La Grange|2000|pp=915–18|sp=si}}</ref> Trala súa primeira declaración declamatoria, os dous coros establecen un diálogo cantado, que remata cunha curta transición cara a unha extensa pasaxe lírica, "Imple superna gratia", unha petición para a graza divina. Aquí, o que Kennedy denomina "a presenza inconfundible do Mahler do século XX" percíbese ao introducir a soprano solista un tema meditativo.<ref name="Kennedy152">{{cita Harvard|Kennedy|1990|pp=152–53|sp=si}}</ref> Pronto se lle unen outras voces solistas explorando un novo tema para preparar o retorno exuberante dos coros, nun episodio en la bemol no cal os solistas compiten cos coros.<ref name="DLG915" /> Na seguinte sección, "Infirma nostri corporis/virtute firmans perpeti" ("Infunde na nosa feble carne a forza perpetua"), regresa a tonalidade principal de mi bemol cunha [[Variación (música)|variación]] do tema principal. A sección interrómpese por un breve [[interludio]] orquestral no que se escoitan as [[campás tubulares]] graves, dándolle un ton sombrío á música.<ref name="DLG915" /> Este novo ambiente menos seguro é superado ao reanudarse o tema "Infirma nostri corporis", desta vez sen os coros, nun tenue eco en [[re menor]] da invocación inicial.<ref name="Cooke93" /> O final deste episodio é seguido por unha transición e unha "inesquecible ondada en [[mi maior]]",<ref name="DLG915" /> no que a totalidad de efectivos corais declama "Accende lumen sensibus" ("Ilumina os nosos sentidos"). O primeiro coro de nenos continúa, nun humor alegre, mentres a música reúne forza e ritmo. Esta pasaxe, que está escrita en forma de dobre fuga, é de gran dificultade ao desenvolverse moitos temas precedentes, con constantes [[Modulación (música)|modulacións]].<ref name="Cooke93" /><ref name="DLG915" /> Todos os efectivos combínanse de novo na recapitulación da sección «Veni Creator» nunha forma abreviada. Unha pasaxe máis tranquila de recapitulación leva a unha [[Coda (música)|coda]] orquestral cando o coro de nenos anuncia a [[doxoloxía]] "Gloria sit Patri Domino" ("Gloria ao Pai"). Despois diso, a música cambia de xeito rápido e potente ata acadar o clímax, no cal un conxunto de metais [[fernorchester|situado fóra do escenario]] irrompe co tema "Accende" mentres que a orquestra principal e coros finalizan cunha triunfal escala ascendente.<ref name="Cooke93" /><ref name="DLG915" /> === Parte II: Escena final do ''Fausto'' de Goethe === A segunda parte da sinfonía segue a narración da última escena do poema de Goethe: a viaxe da alma de Fausto, rescatada das garras de [[Mefistófeles]], na súa última ascensión ao ceo. A estrutura en forma sonata de Landmann para o movemento baséase nunha división, logo dun preludio orquestral, en cinco seccións que el identifica musicalmente como unha exposición, tres episodios de desenvolvemento, e un final.<ref>{{cita Harvard|La Grange|2000|pp=896 y 912|sp=si}}</ref> [[Ficheiro:Mahler Chorus mysticus.jpg|miniatura|esquerda|Partitura manuscrita de Mahler para o comezo do ''Chorus Mysticus'', que dá lugar a unha triunfal conclusión á ''Oitava Sinfonía''.]] O longo preludio orquestral (166 compases) está en [[mi bemol menor]] e, ao xeito dunha [[Abertura (música)|abertura]] [[ópera|operística]], anticipa algúns dos temas que se escoitarán máis adiante no movemento. A exposición iníciase case en silencio, representando unha montaña rochosa e arborada, morada de varios [[anacoreta]]s cuxos sons se escoitan nun coro destinado a crear unha tenue atmosfera completada con murmurios e ecos.<ref name="Kennedy152" /><ref name="Cooke93" /> Un solemne solo de barítono, a voz do ''Pater Ecstaticus'', finaliza calorosamente para dar paso a unha modulación ao [[modo maior]] cando as trompetas tocan o tema "Accende" da Parte&nbsp;I. A continuación, segue a exixente e dramática [[aria (música)|aria]] do baixo, a voz do ''Pater Profundis'', que finaliza a súa atormentada meditación suplicando a misericordia de Deus nos seus pensamentos. Os acordes que se repiten nesta sección lembran a ''[[Parsifal]]'' de [[Richard Wagner]].<ref name="DLG922">{{cita Harvard|La Grange|2000|pp=922–25|sp=si}}</ref> A atmosfera alixeirase coa entrada dos anxos e os nenos benaventurados (coros de mulleres e nenos) que levan a alma de Fausto; a música aquí é quizais unha reliquia do ''Scherzo'' sobre os "Xogos de Nadal" previsto no antigo borrador da sinfonía en catro movementos.<ref name="Kennedy152" /> O ambiente é festivo, con berros triunfais de "Jauchzet auf!" ("Aledádevos!") finalizando a exposición cun posludio que remite á música "Infirma nostri corporis" da Parte&nbsp;I.<ref name="DLG922" /> A primeira fase do desenvolvemento comeza cando o coro de mulleres dos anxos novos invocan á "feliz compañía de nenos benaventurados"{{#tag:ref|As citas do texto foron obtidas da tradución ao castelán de José Roviralta Borrell. Véxase {{cita libro|autor=Goethe, Johann Wolfgang von|título=Fausto|ano=2006|editorial=[[Alianza Editorial]]|lugar=Madrid| ISBN = 978-84-206-6010-3}}|group = nota}} que deben levar ao ceo a alma de Fausto. Os nenos benaventurados reciben á alma con ledicia; as súas voces únense á do ''Doctor Marianus'' (tenor), quen acompaña ao seu coral antes de romper nun arrebatado himno en mi maior dirixido á ''Mater Gloriosa'', "a raíña e gobernante do mundo!". Cando a aria remata, as voces masculinas do coro fanse eco das palabras do solista nun fondo orquestral de [[trémolo]]s de [[viola]], unha pasaxe cualificada por La Grange como "emocionalmente irresistible".<ref name="DLG922" /> Na segunda parte do desenvolvemento, a entrada da ''Mater Gloriosa'' márcase cun acorde sostido en mi maior do [[harmonio]], con [[arpegio]]s das arpas tocados sobre unha melodía de [[violín]] en ''pianissimo'' que La Grange etiqueta como o "tema do amor".<ref name="DLG922" /> Despois, hai continuas modulacións mentres o coro de mulleres penitentes solicitan audiencia á ''Mater'', seguido polos rogos en solo de ''Magna Peccatrix'', ''Mulier Samaritana'' e ''Maria Aegyptiaca''. Nestas arias o "tema do amor" desenvólvese aínda máis e o "tema do Scherzo" asociado coa primeira aparición dos anxos vólvese escoitar. Ambos os motivos predominan no trío que continúa coa petición á ''Mater'' dunha cuarta penitente, a amante de Fausto antes coñecida como Gretchen, que veu facer a súa súplica pola alma de Fausto.<ref name="DLG922" /> Tras o seu rogo, un solo de "límpida beleza" en palabras de Kennedy, abátese unha atmosfera de reverencia silenciosa.<ref name="Kennedy152" /> A ''Mater Gloriosa'' canta entón as súas dúas únicas liñas, na tonalidade principal da sinfonía de [[mi bemol maior]], permitindo a Gretchen que dirixa a alma de Fausto cara ao ceo.<ref name="DLG922" /> O último desenvolvemento episódico é un solo de estilo hímnico do tenor e o coro, no cal o ''Doctor Marianus'' chama ás penitentes a "alzar a mirada". Continúa cunha curta pasaxe orquestral, orquestrado para un estrafalario [[música de cámara|grupo de cámara]] formado por piccolo, frauta, harmonio, celesta, piano, arpas e un [[cuarteto de corda]].<ref name="NewGrove" /> Isto serve de transición para preparar o final, o ''Chorus Mysticus'', que comeza en mi bemol maior de xeito case imperceptible, o que Mahler escribe coa seguinte notación ''Wie ein Hauch'', "como un sopro".<ref name="DLG922" /> O son aumenta gradualmente nun ''crescendo'', mentres as voces solistas únense ou contrastan cos coros. Cando o clímax se acerca repítense moitos temas: o "tema do amor", a canción de Gretchen, o "Accende" da Parte&nbsp;I. Finalmente, cando o coro conclúe con "A feminidade eterna levaranos cara ao ceo", a sección de metais situada fóra do escenario reaparece cun último tributo ao motivo ''Veni Creator'', para rematar a sinfonía cunha triunfal [[fanfarria]].<ref name="Kennedy152" /><ref name="DLG922" /> == Edicións da obra == Só se coñece a existencia dunha partitura autógrafa da ''Oitava Sinfonía'' de Mahler, que pertenceu a Alma Mahler e se conserva nos arquivos da [[Bayerische Staatsbibliothek]] en [[Múnic]].<ref name="DLG905" /> En [[1906]], Mahler asinou un contrato coa compañía editorial vienesa [[Universal Edition]] (UE), que se converteu na principal editora de todas as súas obras.<ref>{{cita Harvard|La Grange|2000|pp=501–02|sp=si}}</ref> UE publicou en [[1912]] a partitura orquestral da ''Oitava Sinfonía''.<ref>{{cita Harvard|Mitchell|1985|p=592|sp=si}}</ref> Unha versión rusa, publicada en [[Moscova]] por ''Izdatel'stvo Muzyka'' en [[1976]], foi reeditada nos [[Estados Unidos]] por [[Dover Publications]] en [[1989]], con textos e notas en [[lingua inglesa|inglés]].<ref name="dover">{{cita libro|ligazónautor= Gustav Mahler|apelidos= Mahler|nome= Gustav|título= Symphony No. 8 in full score|url= http://books.google.co.uk/books?id=lEHIudUSWGsC&dq=Publication+Mahler+Eighth&printsec=frontcover&source=in&hl=en&ei=_CrwS9PbMJHu0wS3scniBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=11&ved=0CD0Q6AEwCg#v=onepage&q&f=false|editorial= Dover Publications Inc|localización= Mineola, Nova York|ano= 1989|isbn= 0-486-26022-4|lingua=inglés}}</ref> A [[International Gustav Mahler Society]], fundada en [[1955]], ten como principal obxectivo a produción dunha edición crítica completa de todas as súas obras. En [[2010]], a edición crítica da ''Oitava'' seguía a ser un proxecto de futuro.<ref>{{cita web|título= The Complete Critical Edition – Future Plans|url= http://www.gustav-mahler.org/english/|editor= The International Gustav Mahler Society|dataacceso= 14 de maio de 2011|lingua=inglés}}</ref> == Gravacións == {{Artigo principal|Discografía da Sinfonía nº 8 (Mahler)}} [[Ficheiro:Leopold Stokowski - Carnegie Hall 1947 (05) wmplayer 2013-04-16.jpg|miniatura|250px|Leopold Stokowski dirixiu a primeira gravación completa da ''Oitava Sinfonía'' de Mahler.]] A interpretación de [[Adrian Boult]] de [[1948]] coa BBC Symphony Orchestra foi gravada pola [[BBC]], mais non foi lanzada ao mercado ata [[2009]], cando estivo dispoñible en formato [[MP3]].<ref name="Anderson" /> A primeira gravación publicada da sinfonía completa foi a interpretación de [[Leopold Stokowski]] o día [[9 de abril]] de [[1950]] no [[Carnegie Hall]] coa [[New York Philharmonic Orchestra]] e varios conxuntos corais da cidade estadounidense. Case dous anos antes, en xullo de 1948, o [[director de orquestra|director]] de orixe [[Hungría|húngara]] [[Eugene Ormandy]] gravou o movemento ''Veni Creator Spiritus'' no [[Hollywood Bowl]]. Dende a versión de Stokowski, téñense realizado alo menos setenta gravacións da sinfonía por algunhas das mellores orquestras e cantantes do mundo, a maioría en directo pola dificultade de aloxar ao numeroso equipo nun estudo de gravación.<ref name="List">{{cita web|título= Symphonie No. 8 en Mi bémol majeur: Chronologie; Discographie: Commentaires|editor= gustavmahler.net|url= http://gustavmahler.net.free.fr/symph8.html|dataacceso= 16 de marzo de 2015|lingua=francés}}</ref> A pesar da abundancia de gravacións, é evidente a dificultade que supón para a enxeñería sonora levar esta obra ao disco. A busca dun son óptimo ten sido moitas veces o criterio preferente para seleccionar as gravacións. Durante moitas décadas foi unha referencia a gravación de estudo de [[Rafael Kubelik]] cos conxuntos da [[Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks]]. [[Leonard Bernstein]] coa [[Wiener Philharmoniker]] rexistrou a obra en directo, que foi recollida tanto en CD como en DVD. [[Georg Solti]], que noutras sinfonías de Mahler pode espertar críticas dispares, gravou coa [[Chicago Symphony Orchestra]] un rexistro brioso de son moi nítido e gran prestación orquestral. [[Eliahu Inbal]], coa [[Hr-Sinfonieorchester]] gravou un rexistro de son cristalino, metal redondo e concepción sobria, con tinguiduras místicas. O director venezolano [[Gustavo Dudamel]] realizou un ciclo de sinfonías de Mahler en [[Caracas]] ([[Venezuela]]), coas forzas combinadas da [[Orquestra Sinfónica Simón Bolívar]] e [[Los Angeles Philharmonic]], gravando a ''Oitava Sinfonía'' de Mahler para [[Deutsche Grammophon]] en [[2012]], coa participación do [[Coro Sinfónico de Venezuela]] e os solistas: [[Kiera Duffy]], [[Manuela Uhl]], [[Gulianna Di Giacomo]], [[Anna Larsson]], [[Charlotte Hellekant]], [[Burkhard Fritz]], [[Brian Mulligan]] e [[Alexander Vinogradov]] == Notas == {{listaref|group=nota}} ;Referencias {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Symphony No. 8 (Mahler)}} [[Ficheiro:W.gl.Mahler oitava.png|125px|dereita]] === Bibliografía === * {{cita libro|apelidos=Blaukopf|nome= Kurt|ano= 1974|título= Gustav Mahler|url=https://archive.org/details/gustavmahler0000blau|editorial= Futura Publications Ltd|lugar= Harmondsworth, Reino Unido|isbn= 0-8600-7034-4|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Carr|nome= Jonathan|ano= 1998|título= Mahler: A Biography|editorial= The Overlook Press|lugar= Woodstock, Nova York|isbn= 0-87951-802-2|lingua=en|ref=harv}} * {{cita novas|apelidos= Chasins|nome= Abram|título= Stokowski's Legend – from Mickey Mouse to Mahler|url= http://www.nytimes.com/1982/04/18/arts/music-view-stokowski-s-legend-mickey-mouse-to-mahler.html?&pagewanted=all|xornal= [[The New York Times]]|data= 18 de abril de 1982|ano=1982|lingua=inglés|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Cooke|nome= Deryck|ano= 1980|título= Gustav Mahler: An Introduction to his Music|editorial= Faber Music|lugar= Londres|isbn= 0-571-10087-2|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= de La Grange|nome= Henry-Louis|ano= 2000|título= Gustav Mahler Volume 3: Vienna: Triumph and Disillusion (1904–1907)|editorial= Oxford University Press|lugar= Reino Unido|isbn= 0-193-15160-X|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Heyworth|nome= Peter|título= Otto Klemperer, His Life and Times, Volume 1 1885–1933|editorial= Cambridge University Press|lugar= Reino Unido|ano= 1994|isbn= 0-521-24293-2|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Hoechst|nome= Coit Roscoe|título= Faust in Music|editorial= University of Pittsburgh|ano= 1916|url= http://www.archive.org/stream/cu31924017556188#page/n15/mode/2up|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Kennedy|nome= Michael|título= Mahler|editorial= Oxford University Press|lugar= Reino Unido|ano= 1990|isbn= 0-460-12598-2|lingua=en|ref=harv}} * {{cita novas|apelidos= Kennedy|nome= Michael|título= Mahler's mass following|xornal= The Spectator|lugar= Londres|data= 13 de xaneiro de 2010|ano=2010|url= http://www.spectator.co.uk/arts-and-culture/all/5704108/mahlers-mass-following.thtml|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Mahler|nome= Alma|título= Gustav Mahler: Memories and letters|url= https://archive.org/details/gustavmahlermemo00mahl_0|editor= John Murray|lugar= Londres|ano= 1968|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Mitchell|nome= Donald|ano= 1975|título= Gustav Mahler Volume&nbsp;II: The Wunderhorn Years: Chronicles and Commentaries|editorial= Faber and Faber|lugar= Londres|isbn= 0-571-10674-9|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Mitchell|nome= Donald|ano= 1985|título= Gustav Mahler Volume&nbsp;III: Songs and Symphonies of Life and Death: Interpretations and Annotations|editorial= Faber and Faber|lugar= Londres|isbn= 0-571-13634-6|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Mitchell|nome= Donald|nome-editor= Stanley |apelidos-editor= Sadie|título= New Grove Dictionary of Music and Musicians Volume 11|editorial= Macmillan|lugar= Londres|ano= 1980|ASIN= B000H77CMU|lingua=en|ref=harv}} * {{cita audiovisual notas|apelidos= Mitchell|nome= Donald|título= The Creating of the Eighth|en= Libro que acompaña a gravación DGG 445 843-2|editorial= Deutsche Grammophon|lugar= Hamburgo|ano= 1995|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos-editor= Painter|nome-editor= Karen|título= Mahler and his world|editorial= Princeton University Press|lugar= Nova Jersey|ano= 2002|isbn= 0-691-09244-3|lingua=en|ref=harv}} === Ligazóns externas === * {{Cita web|url=http://www.kareol.info/obras/cancionesmahler/8sinfo.htm|título=Octava Sinfonía - De Los Mil|lingua=es,de|páxina-web=Kareol}} * {{Cita web|url=http://www.naxos.com/sungtext/PDF/550533-34_Mahler_Texts.pdf|título=Mahler Texts|lingua=en,la|páxina-web=Naxos.com}} * {{cita web|apelidos= Anderson|nome= Colin|título= Sir Adrian Boult: Mahler's Symphony No. 8|url= http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:cIXSdTQfMmUJ:www.theclassicalshop.com/download_booklet.aspx%3Ffile%3DLM%25207415.pdf+Mahler+Eighth+Dutch+premiere+Mengelberg+1912&hl=en&gl=uk&pid=bl&srcid=ADGEESifb_UdDSoVALsLG7W1FdPTP0biQN4il_6yycI7tvd2U3FzInoXyG5k6lvZqMCAGi5AVP7-62KkqSYfE52ozAwA3yEb5CCw42j6PXaU0mIbZoFHstCmcyY9yv-od_LsVW1H7ehF&sig=AHIEtbTo3oF2XO0jRrWfWXbGj7sOMG0GUA|editorial= Music Preserved|ano= 2009|lingua=en}} * {{cita web|apelido= Franklin|nome= Peter|editor= Macy, Laura|título= Mahler, Gustav|url= http://www.oxfordmusiconline.com/public/|editorial= Oxford Music Online|subscrición= si|lingua= en|data-acceso= 14 de marzo de 2015|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20130601150547/http://www.oxfordmusiconline.com/public/|dataarquivo= 01 de xuño de 2013|urlmorta= yes}} * {{cita web|apelidos= Gibbs|nome= Christopher H.|título= Gustav Mahler: The Symphonies in Sequence|url= http://www.carnegiehall.org/Article.aspx?id=4294967687|editorial= The Weill Music Institute, Carnegie Hall|ano= 2010|lingua= en|data-acceso= 14 de marzo de 2015|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20160323193453/http://www.carnegiehall.org/article.aspx?id=4294967687|dataarquivo= 23 de marzo de 2016|urlmorta= yes}} * {{cita web|título= Gustav Mahler 8 Symphonie|url= http://www.universaledition.com/Gustav-Mahler/composers-and-works/composer/448/work/954|páxina-web= Universal Edition|lingua=en}} * {{cita web|título= Gustav Mahler: Works|páxina-web= Gustav Mahler 2010|url= http://www.gustavmahler2010.eu/Mahler-Dilo.aspx|lingua= en|data-acceso= 14 de marzo de 2015|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20080321183501/http://www.gustavmahler2010.eu/Mahler-Dilo.aspx|dataarquivo= 21 de marzo de 2008|urlmorta= yes}} * {{cita web|apelidos= Langford|nome= Samuel|título= The Mahler Festival in Amsterdam|url= http://www.jstor.org/pss/908774|páxina-web= The Musical Times|data= 1 de xullo de 1920|subscrición=si|lingua=en}} * {{cita web|título= Long Yu, Artistic Director and Principal Conductor|páxina-web= Embaixada chinesa, Polonia|url= http://www.chinaembassy.org.pl/pol/wh/Nw/t129230.htm|ano= 2004|lingua= en|data-acceso= 14 de marzo de 2015|urlarquivo= https://www.webcitation.org/67c3Y0mNc?url=http://www.chinaembassy.org.pl/pol/wh/Nw/t129230.htm|dataarquivo= 12 de maio de 2012|urlmorta= yes}} * {{cita web|título= Olympic Arts Festival: Mahler's 8th Symphony|páxina-web= Australian Broadcast Corporation|url= http://www.abc.net.au/rn/arts/atoday/stories/s164126.htm|ano= 2007|lingua=en}} * {{cita web|título= Quebec, March 15, 2008: Gustav Mahler's Symphony of a Thousand|páxina-web= Goberno do Canadá, Quebec|url= http://www.quebec400.gc.ca/photos-eng.cfm|ano= 2008|lingua= en|data-acceso= 14 de marzo de 2015|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20110706181852/http://www.quebec400.gc.ca/photos-eng.cfm|dataarquivo= 06 de xullo de 2011|urlmorta= yes}} * {{cita web|título= Symphonie No 8 en Mi bémol majeur: Chronologie; Discographie: Commentaires|páxina-web= gustavmahler.net|url= http://gustavmahler.net.free.fr/symph8.html|lingua=fr}} * {{cita web|título= Mahler's Symphonic Premieres|url= http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A66568963|páxina-web= BBC|lingua=en}} * [[Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg|20px]] [https://www.youtube.com/watch?v=NSYEOLwVfU8 ''Oitava Sinfonía''] de Gustav Mahler pola [[Wiener Philharmoniker]], a [[Wiener Staatsoper]], os [[Wiener Sängerknaben]], [[Edda Moser]] (soprano), [[Judith Blegen]] (soprano), [[Gerti Zeumer]] (soprano), [[Ingrid Mayr]] (contralto), [[Agnes Baltsa]] (contralto), [[Kenneth Riegel]] (tenor), [[Hermann Prey]] (barítono) e [[Jose Van Dam]] (baixo), baixo a dirección de [[Leonard Bernstein]] (en [[YouTube]]) {{Sinfonías de Gustav Mahler}} {{Barra portal|Música clásica}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sinfonías de Gustav Mahler]] [[Categoría:Composicións musicais de 1906]] [[Categoría:Sinfonías corais]] 0fyxk2fn2xsgz1y1p4itvb1vydlyxyq 3 306237 6147749 6140303 2022-08-01T21:22:07Z MediaWiki message delivery 49027 Nova sección: /* Novidades de Tecnologia: 2022-31 */ wikitext text/x-wiki {{Arquivos}} {{Usuario:Banjo/oldmsg}} == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Tech News: 2020-10]] == <section begin="technews-2020-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Translations]] are available. '''Problems''' * Readers who were not logged in briefly saw the interface in a language decided by their browser. It should normally be in the language of the wiki. This happened for a short period of time last week. This was because of a bug. [https://phabricator.wikimedia.org/T246071] '''Changes later this week''' * If you forget your password you can ask for a new one to be sent to your email address. You need to know your email address or your username. You will now be able to choose that you need to enter both your email address and your username. This will be a preference. This is to get fewer password reset emails someone else asked for. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update] * When you asked for a new password you could see if the username didn't exist on [[Special:PasswordReset|Special:PasswordReset]]. Now the page will show the username you entered and tell you an email has been sent if the username exists. This is for better security. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update] * On [[Special:WhatLinksHere|Special:WhatLinksHere]] you can see what other pages link to a page. You can see if the link is from a redirect. You can now see which section the redirect links to. [https://phabricator.wikimedia.org/T103281] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-03-03|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-03-04|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-03-05|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The developers are working on a [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|new interface]] to solve edit conflicts on talk pages. You can [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|give feedback]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230231] * There is a [[:m:Abuse filter manager/vote|vote]] on the creation of a new user group called [[:m:Abuse filter manager|abuse filter manager]]. The vote runs from March 1 to March 31 on Meta. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] <code>wgMFSpecialCaseMainPage</code> was used for the mobile site. It was deprecated in 2017. It will stop working in April. Wikis should see if they use it. If they do they should fix it. You can [[phab:T246401|read more and ask for help]]. This affects 183 wikis. There is a [[phab:T246401|list]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Mobile_Gateway/Mobile_homepage_formatting#MFSpecialCaseMainPage] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W10"/> 3 de marzo de 2020 ás 00:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19861928 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Tech News: 2020-11]] == <section begin="technews-2020-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new search word called <code>articletopic</code>. You can use it to search for articles on a specific topic. It is available on the Arabic, Czech, English and Vietnamese Wikipedias. It will come to more Wikipedias soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T240559][https://www.mediawiki.org/wiki/ORES/Articletopic][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Search/articletopic] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 10 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 11 March. It will be on all wikis from 12 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is a plan for [[mw:Special:MyLanguage/New requirements for user signatures|new requirements for user signatures]]. You can [[mw:Talk:New requirements for user signatures|give feedback]]. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia Android app]] will do [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Push Notifications for editors|push notifications]] if users want them. This could help you see for example when someone wrote on your talk page or your edit was reverted. This will come later this year. [https://phabricator.wikimedia.org/T146032] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W11"/> 9 de marzo de 2020 ás 17:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19881725 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Tech News: 2020-12]] == <section begin="technews-2020-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new [[:mw:Special:MyLanguage/API:Main page|API]] module for changing the content model of existing pages. Use <code>action=changecontentmodel</code> to specify the new model. You can read the [[:mw:Special:MyLanguage/API:ChangeContentModel|documentation on mediawiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T107174] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 17 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 18 March. It will be on all wikis from 19 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * If you edit a page at the same time as someone else you can get an edit conflict. There is [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Solution: Two Column Edit Conflict View|a new two-column interface]] to make it easier to solve this. It will soon be active by default on the German, Arabic, and Farsi Wikipedias. It will be on by default on more wikis within the next months. You will be able to opt out of the new interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T139601][https://phabricator.wikimedia.org/T244863] * You can see [[:mw:Talk pages project/Updates#12 March 2020|a proposed design]] for replying to comments in an easier way. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W12"/> 16 de marzo de 2020 ás 21:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19899630 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Tech News: 2020-13]] == <section begin="technews-2020-W13"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Translations]] are available. '''Problems''' * Some development will be slower than planned. This is because of the [[:w:2019–20 coronavirus pandemic|current pandemic]]. You can see [[:wikitech:Deployments/Covid-19|the new deployment guidelines]]. This is to avoid risks when some persons could be unavailable. * There was a problem when adding interwiki links. The tool you use to add interwiki links could suggest the wrong project to link to. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T247712][https://phabricator.wikimedia.org/T247562] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 24 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 25 March. It will be on all wikis from 26 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is [[mw:Growth|a project]] to make editing easier for newcomers. The developers are trying to understand what initiatives different Wikipedias have to welcome newcomers. They also want to know which templates are often used for maintenance activities. You can help this project by [[mw:Growth/March 2020 inventory|checking if your wiki's pages are listed on Wikidata]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W13"/> 23 de marzo de 2020 ás 17:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19921976 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Tech News: 2020-14]] == <section begin="technews-2020-W14"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The beta version of the [[:mw:Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android can now help users [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested Edits 4.0 - Tag Commons images to improve search|add tags]] on Commons. These tags are called [[c:Commons:Depicts|depicts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T239690] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 31 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 April. It will be on all wikis from 2 April ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The video player will change to be simpler and more modern. The current beta feature will become the video player for everyone. The old player will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * There is a project to make templates easier to use. The next few weeks the developers will present ideas on the [[:m:WMDE Technical Wishes/Templates|project page]]. You can watch that page if you are interested in giving feedback. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-March/093240.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W14"/> 30 de marzo de 2020 ás 17:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19939488 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Tech News: 2020-15]] == <section begin="technews-2020-W15"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Translations]] are available. '''Problems''' * There was a problem with user pages not being shown properly on desktop. This was because of a bug. It will soon be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248141] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 April. It will be on all wikis from 9 April ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * MediaWiki will use a newer version of [[:w:en:Unicode|Unicode]]. Some characters that did not have an upper case equivalent before do now. Titles beginning with one of these characters will be moved. A list of these titles can be seen [[phab:P10817|on Phabricator]]. The titles will be renamed by the user <code>Maintenance script</code>. This will start on 13 April 2020. You can rename them before this if you wish and the new title can be different from the one the script would rename it to. [https://phabricator.wikimedia.org/T219279] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W15"/> 6 de abril de 2020 ás 19:02 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19939488 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Tech News: 2020-16]] == <section begin="technews-2020-W16"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use the <code>[[:mw:Help:CirrusSearch#Articletopic|articletopic]]</code> search word on all Wikipedias. It searches articles by topic. [https://phabricator.wikimedia.org/T240559] * You can see wiki tools in the new [https://tools.wmflabs.org/tools-gallery/ Tools Gallery]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Technical_Community_Newsletter/2020/April] * You can see edits from the [[:wikitech:Help:Cloud Services Introduction|Wikimedia Cloud Services]] in a new [https://wmcs-edits.wmflabs.org/#wmcs-edits dashboard]. * When you use filters on a history page you sometimes don't see any edits. There is a text explaining this now. Before it was just empty. [https://phabricator.wikimedia.org/T227578] * There is a new [https://techblog.wikimedia.org/ Wikimedia Technical Blog]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_technical_blog_editorial_guidelines] '''Problems''' * There was a problem with the Wikidata database last week. Some wikis went down for twenty minutes. Wikidata and other projects showed error messages. Interwiki links were not shown, some tools did not work and other problems. Some of this was fixed quickly. The developers are working on fixing the rest. [https://www.wikidata.org/w/index.php?title=Wikidata:Project_chat&oldid=1153486952#Update_about_the_database_breakage][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200407-Wikidata%27s_wb_items_per_site_table_dropped][https://phabricator.wikimedia.org/T249565] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from April 14. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from April 15. It will be on all wikis from April 16 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Some graphs have not worked on mobile. This will soon be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T133085] * The article tab on talk pages of redirects links to the target of the redirect. It could link to the redirect page itself instead. You can [[phab:T5324|leave feedback on this]]. * For pages using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]], the use of the deprecated <code><nowiki><source></nowiki></code> tag, as well as the use of the deprecated <code>enclose</code> parameter, will add tracking categories. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W16"/> 13 de abril de 2020 ás 15:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19939488 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Tech News: 2020-17]] == <section begin="technews-2020-W17"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Translations]] are available. '''Tech News''' * The next issue of Tech News will be sent out on 4 May 2020. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[m:Small wiki toolkits|small wiki toolkits]] is to help smaller wikis that need technical skills. They can learn and share technical skills. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-April/093296.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Over-qualified CSS selectors in Wikimedia skins have been removed. <code>div#content</code> is now <code>.mw-body</code>. <code>div.portal</code> is now <code>.portal</code>. <code>div#footer</code> is now <code>#footer</code>. This is so the skins can use [[:w:en:HTML5|HTML5]] elements. If your gadgets or user styles used them you will have to update them. [https://phabricator.wikimedia.org/T248137] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * Some things on the wikis might look weird or not work in [[:w:en:Internet Explorer 8|Internet Explorer 8]] in the future. Internet Explorer 8 was replaced in 2011. [https://phabricator.wikimedia.org/T248061] * The font in the diffs will change. [https://phabricator.wikimedia.org/T250393] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 28 April next week. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 29 April next week. It will be on all wikis from 30 April next week ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W17"/> 20 de abril de 2020 ás 18:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19939488 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Tech News: 2020-19]] == <section begin="technews-2020-W19"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Translations]] are available. '''Problems''' * [[phab:T251153|Some wikis]] will be on read-only for a few minutes on 5 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200505T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251153] * [[phab:T251157|Some wikis]] will be on read-only for a few minutes on 7 May. This will also affect [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CentralAuth|CentralAuth]]. This can for example affect global renames, password changes, changing or confirming your email address and logging in to new wikis. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200507T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251157] '''Changes later this week''' * You can get a notification when someone links to a page you created. You can soon turn these notifications off for individual pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T46787] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.31|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 May. It will be on all wikis from 7 May ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W19"/> 4 de maio de 2020 ás 16:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20041691 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Tech News: 2020-20]] == <section begin="technews-2020-W20"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Everyone can now import photos from [[w:en:Flickr|Flickr]] to Commons with the [[c:Special:UploadWizard|UploadWizard]]. Before this only autopatrollers on Commons could import photos from Flickr. [https://phabricator.wikimedia.org/T90004] '''Problems''' * [[phab:T251502|Commons]] will be on read-only for a few minutes on 12 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200512T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251502] * [[phab:T251984|Several wikis including Wikidata]] will be on read-only for a few minutes on 19 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200519T05 05:00 UTC]. English Wikipedia will be on read-only for a few minutes on 21 May [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200521T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251984][https://phabricator.wikimedia.org/T251985] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.32|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 May. It will be on all wikis from 14 May ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] JavaScript scripts and gadgets can no longer check multiple keys at once via <code>mw.config.exists()</code> or <code>mw.user.tokens.exists()</code>. You can use <code>exists()</code> or <code>get()</code> to check one at a time instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T251855] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W20"/> 11 de maio de 2020 ás 20:40 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20078387 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Tech News: 2020-21]] == <section begin="technews-2020-W21"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you forget your password you can ask for a new one to be sent to your email address. You need to know your email address or your username. You can choose that you need to enter both your email address and your username. This is a preference. This is to get fewer password reset emails someone else asked for. This is now available on all Wikimedia wikis. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update#May_11,_2020][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2020-May/094804.html] '''Problems''' * There is a bug that creates problems for iPhone users with [[:w:en:IOS 13|iOS 13]] and [[w:en:Safari (web browser)|Safari]]. If you use an iPhone to read or edit Wikipedia and see bugs on the mobile site you can [[mw:Skin talk:Minerva Neue|report them]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T252223] * [[phab:T251984|Several wikis including Wikidata]] will be on read-only for a few minutes on 19 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200519T05 05:00 UTC]. English Wikipedia will be on read-only for a few minutes on 21 May [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200521T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251984][https://phabricator.wikimedia.org/T251985] '''Changes later this week''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android can let users [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested Edits 4.0 - Tag Commons images to improve search (to be released May 2020)|add]] [[c:Special:MyLanguage/Commons:Depicts|depicts]] on Commons. The beta version used [[:c:Special:MyLanguage/Commons:Structured data/Computer-aided tagging|computer-aided tagging]]. This was removed to get more specific depicts. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested_Edits_4.0_-_Tag_Commons_images_to_improve_search_(to_be_released_May_2020)] * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graphs]] will be [[:w:en:Rendering (computer graphics)|rendered]] in the reader's browser. This will use [[w:en:JavaScript|Javascript]]. Graphs will hopefully work better for everyone who uses Javascript. It will not work for users who don't use Javascript. This will not affect diagrams in image files. [https://phabricator.wikimedia.org/T236892] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some CSS for the skins has been simplified. This affects <code>div#p-personal</code>, <code>div#p-navigation</code>, <code>div#p-interaction</code>, <code>div#p-tb</code>, <code>div#p-lang</code>, <code>div#p-namespaces</code>, <code>div#p-variants</code> and <code>div#footer</code>. They will have to remove <code>div</code>. You will have to update your gadgets, scripts or user styles. This is so we can use [[:w:en:HTML5|HTML5]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T252467] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some CSS for [[mw:Skin:Vector|the Vector skin]] has been changed. This affects <code>#p-variants</code>, <code>#p-namespaces</code>, <code>#p-personal</code>, <code>#p-views</code> and <code>#p-cactions</code>. They can no longer use <code>> ul</code>. You might need to update your gadgets, scripts or user styles. [[phab:T252447|See how]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W21"/> 18 de maio de 2020 ás 17:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20097726 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Tech News: 2020-22]] == <section begin="technews-2020-W22"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * The visual editor will now work in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Modern|Modern skin]]. The changes that needed to happen for this to work could cause problems for some scripts or gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T177243] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from May 26. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from May 27. It will be on all wikis from May 28 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W22"/> 25 de maio de 2020 ás 14:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20114974 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Tech News: 2020-23]] == <section begin="technews-2020-W23"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new beta version of the [[:c:Commons:Mobile app|Wikimedia Commons app]] for Android. It has a new zoom function when you look at images. It can also suggest places when you upload geotagged photos. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-May/093431.html] '''Problems''' * There was a problem with the Commons database on 27 May. Commons could not be edited for eight minutes. Because of this problem the database was moved. This caused another short read-only time on 29 May. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200528-s4_(commonswiki)_on_read-only_for_8_minutes][https://phabricator.wikimedia.org/T253808][https://phabricator.wikimedia.org/T253825] * The [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector skin]] had a problem where you couldn't add links to the article in other languages. You couldn't see the section if there were no links to other languages already. It also removed [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation]] links and links to language settings. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T252800] '''Changes later this week''' * You can get a notification when someone links to a page you created. You can turn these notifications off for individual pages. You can soon turn them off also in the notifications you get. [https://phabricator.wikimedia.org/T46787] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.35|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 2 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 3 June. It will be on all wikis from 4 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W23"/> 1 de xuño de 2020 ás 22:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20114974 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Tech News: 2020-24]] == <section begin="technews-2020-W24"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Some articles have tables that can be sorted in different ways. For example a list of countries can be sorted alphabetically but you can click on the size column to sort them by size. If you clicked on the column a second time it would sort the countries from the bottom to the top instead. A third click will now take you back to the original sorting. [https://phabricator.wikimedia.org/T226697] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Lint_errors/self-closed-tag|Self-closed tags]] now work as in the [[:w:en:HTML5|HTML5]] specifications. This means you should stop using some of them. <code><nowiki><b/></nowiki></code> is an example of a self-closed tag that won't work. <code>area, base, br, col, embed, hr, img, input, keygen, link, meta, param, source, track, wbr</code> can be self-closed. Pages with tags that should not be self-closed have been listed in [[:wikidata:Q25885956|a tracking category]] since 2016. They will be listed in [[Special:LintErrors/self-closed-tag]]. This doesn't affect <code><nowiki><references /></nowiki></code> or <code><nowiki><ref /></nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T134423] * There is a banner called <code>WikidataPageBanner</code>. It is for example used by the Wikivoyages, Wikimedia Russia and the Catalan, Basque, Galician and Turkish Wikipedias. It will now been seen by mobile visitors too. Before this it was only seen on desktop. The wikis should update instructions on <code>MediaWiki:Sitenotice</code> so that editors know to test and style for mobile too. [https://phabricator.wikimedia.org/T254534][https://phabricator.wikimedia.org/T254295] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can now edit [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]] descriptions through the [[:w:en:Application programming interface|API]]. This is useful for tools and gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T226929] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.36|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 9 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 10 June. It will be on all wikis from 11 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. It will not work after 13 July. Wikis should use [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateStyles|TemplateStyles]] instead. 118 wikis need to fix this. You can [[phab:T254287|read more and see if your wiki is affected]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T254287] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W24"/> 8 de xuño de 2020 ás 21:11 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20156264 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Tech News: 2020-25]] == <section begin="technews-2020-W25"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[m:Toolforge|Toolforge]] hosts several tools created by the Wikimedia community like edit counters or enhanced editors. It is changing the domain from '''tools.wmflabs.org''' to '''toolforge.org'''. The routing scheme is moving from '''tools.wmflabs.org/toolname''' to '''toolname.toolforge.org'''. You can [[:wikitech:News/Toolforge.org|read the details]]. Tools that use OAuth will have to be updated to keep working. You can [[:wikitech:Help:Cloud_ Services Introduction|ask for help]]. '''Problems''' * There is a Wikidata item link in the sidebar on many pages. This disappeared for a couple of days for users who have the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|Monobook]] skin. This was because of a bug. It has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T254485] * Editing, logging in and logging out didn't work properly for a short period of time last week. It was soon fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T255179] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.37|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 16 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 17 June. It will be on all wikis from 18 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] is a Python [[:w:en:Library (computing)|library]] to automate work on wikis. It will not support [[:w:en:Python (programming language)|Python 2]] after the new version in July. Support for Python 3.4 and MediaWiki below 1.19 will also be dropped. You should migrate to Python 3. You can [[:phab:T242120|ask for help]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot-announce/2020-June/000015.html] * The selectors <code>.menu</code> and <code>.vectorMenu</code> will no longer work in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector]] skin. This can affect gadgets and user scripts. <code>.menu</code> should be replaced by <code>ul</code>. <code>.vectorMenu</code> should be replaced by <code>.vector-menu</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T254797] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W25"/> 15 de xuño de 2020 ás 21:37 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20175855 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Tech News: 2020-26]] == <section begin="technews-2020-W26"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Translations]] are available. '''Problems''' * There are some [[mw:Special:MyLanguage/Growth|new tools]] to make it easier for newcomers to start editing. They are available on [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/growthexperiments.dblist some wikis]. These wikis had a problem with the visual editor for a short period of time last week. This was because of a bug in the new tools. It was soon fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T255607] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some user scripts and gadgets stopped working because of a change to [[:w:en:CSS|CSS]] selectors. <code>.vectorTabs</code> should be replaced with <code>.vector-menu-tabs</code> to fix this. [https://phabricator.wikimedia.org/T255718] '''Changes later this week''' * The developers are working on a [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|new interface]] to solve edit conflicts on talk pages. This will be released on 24 June. You can [[mw:mw:Help talk:Paragraph-based Edit Conflict Interface|give feedback]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230231] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.38|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 23 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 24 June. It will be on all wikis from 25 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. It will not work after 13 July. Wikis should use [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateStyles|TemplateStyles]] instead. 91 wikis still need to fix this. You can [[phab:T254287|read more and see if your wiki is affected]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T254287] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W26"/> 22 de xuño de 2020 ás 18:48 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20204323 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Tech News: 2020-27]] == <section begin="technews-2020-W27"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Translations]] are available. '''Problems''' * Everyone was logged out. This was because a few users saw the wikis as if they were logged in to someone else's account. The problem should be fixed now. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-June/093543.html] * Some readers didn't see new edits to pages. If the page had been recently changed they saw an older version of the page instead. This only affected readers who were logged out. It lasted for ten days. It has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T256444] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.39|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 30 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 July. It will be on all wikis from 1 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|]] The [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Modern|Modern]] and [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Monobook|Monobook]] skins use the ID <code>searchGoButton</code> for the go button. This is <code>searchButton</code> for [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector]]. To have the same ID for all skins it will change to <code>searchButton</code> in Monobook and Modern too. This will affect gadgets and user scripts. It will happen on 23 July. They should be updated to use <code>searchButton</code>. You can [[phab:T255953|read more and see a list of affected scripts]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W27"/> 29 de xuño de 2020 ás 16:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20228119 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Tech News: 2020-28]] == <section begin="technews-2020-W28"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Translations]] are available. '''Problems''' * The [[mw:Special:MyLanguageExtension:Score|Score]] extension has been disabled for now. This is because of a security issue. It will work again as soon as the security issue has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257066] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.40|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 July. It will be on all wikis from 9 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Abstract Wikipedia is a new Wikimedia project. It will collect language-independent information that can be easily read in different languages. It builds on Wikidata. The name is preliminary. You can [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|read more]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093571.html] * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|iOS Wikipedia app]] developers are thinking about new experimental tools. If you use an iPhone you can help them by [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS/2020 survey|answering the survey]]. * Some [[mw:New requirements for user signatures#Outcome|rules for user signatures]] will soon be enforced. [[Special:LintErrors|Lint errors]] and invalid HTML will no longer be allowed in user signatures. Nested substitution will not be allowed. A link to your user page, user talk page or user contributions will be required. You can [https://signatures.toolforge.org/check check if your signature works with the new rules]. This is because the signatures can cause problems for tools or other text on the page. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W28"/> 6 de xullo de 2020 ás 20:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20251756 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Tech News: 2020-29]] == <section begin="technews-2020-W29"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Users can [[mw:Extension:Thanks|thank]] others for their edits. [[mw:Extension:CheckUser|Checkusers]] can now see user data related to that action. This can help identify [[m:Special:MyLanguage/Sock puppetry|sock puppets]] who harass others using thanks. [https://phabricator.wikimedia.org/T252226] '''Problems''' * Everyone was logged out a couple of weeks ago to fix a security problem. The problem was not entirely fixed. Because of this everyone was logged out once again last week. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-June/093543.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2020-July/002327.html] '''Changes later this week''' * Wikis that are not for one specific language can [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Translate|translate]] pages. Sometimes parts of translations are outdated or missing. Outdated translations are marked with a <span style="background-color:#fdd">pink background</span>. Missing translations will also be marked in the future. This markup can sometimes break things. It can soon be disabled by using <code><translate nowrap></translate></code> on the source page. [https://phabricator.wikimedia.org/T256625] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.41|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 July. It will be on all wikis from 16 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikimedia code review plans to use [[:w:en:GitLab|GitLab]]. It would be hosted on Wikimedia servers. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093577.html][https://www.mediawiki.org/wiki/Technical_Community_Newsletter/2020/July][https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Vpbt50rwxgb2r6qn][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093607.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W29"/> 13 de xullo de 2020 ás 16:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20251756 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Tech News: 2020-30]] == <section begin="technews-2020-W30"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. The mobile main page special casing stopped working 14 July. 60 wikis now have main pages that don't work well on mobile. You can see which ones, how to fix it and how to get help [[phab:T254287|in Phabricator]]. This is the same problem that was reported in Tech News [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|2020/24]] and [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|2020/26]]. '''Problems''' * There is a problem with the interlanguage links. The interlanguage links are the links that help you find a specific page in a different language. The sorting is broken. The developers are working on a solution. [https://phabricator.wikimedia.org/T257625] * Some users keep getting the notifications for the same event. Some of these are old events. [https://phabricator.wikimedia.org/T257714] * Some users have trouble logging in. This is probably a [[:w:en:HTTP cookie|browser cookie]] problem. The developers are working on understanding the problem. If you have trouble logging in you can see the details [[phab:T258121|on Phabricator]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T258121] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 July. It will be on all wikis from 23 July ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is a <code>{{int:printableversion}}</code> link. This will disappear. That is because web browsers today can create a printable version or show how it will look in print anyway. [https://phabricator.wikimedia.org/T167956] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W30"/> 20 de xullo de 2020 ás 19:13 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20251756 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Tech News: 2020-31]] == <section begin="technews-2020-W31"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[m:Small wiki toolkits/Starter kit|Starter kit]] is now available for wiki communities. This page lists technical resources, tools, and recommendations. These are essential to operate a wiki project. This is mostly useful for smaller wikis where the community has limited experience with this. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093633.html] * The first features of the [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project are available for logged-in users on all wikis. In order to use them, uncheck ''{{int:prefs-vector-enable-vector-1-label}}'' in your [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|local]] or [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|global]] preferences in section ''{{int:prefs-skin-prefs}}''. More improvements are planned. [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|Feedback is welcome]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] On multiple wikis, a UTCLiveClock gadget is available. For wikis that import the gadget [[:mw:MediaWiki:Gadget-UTCLiveClock.js|directly from mediawiki.org]], end users can now [[mw:MediaWiki_talk:Gadget-UTCLiveClock.js#Time_zones|choose a different timezone to show instead of UTC]]. '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The deployment train for MediaWiki has been blocked this week. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093640.html][https://phabricator.wikimedia.org/T257969] * Translation Notification Bot was sending the same message multiple times to every translator. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T144780] * Some users were receiving the same notification multiple times. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from July 28. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from July 29. It will be on all wikis from JUly 30 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W31"/> 27 de xullo de 2020 ás 13:52 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20315043 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Tech News: 2020-32]] == <section begin="technews-2020-W32"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Translations]] are available. '''Problems''' * All queries to the [[mw:Wikidata Query Service|Wikidata Query Service]] failed between 17:50 and 17:59 UTC on Thursday 23 July. Some queries failed during a longer period. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200723-wdqs-outage] * Interlanguage links were ordered incorrectly for the past few weeks. This problem was also mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Tech News two weeks ago]]. The problem is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257625] * There is a problem with the [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|global preferences]] for the "{{int:prefs-vector-enable-vector-1-label}}" option. Developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T258493] * A bug in the Wikibase extension had disabled the "move" and "create" types of protection in the main (Gallery) namespace on Wikimedia Commons. New protections could not be added, and existing protections were not enforced, allowing some page moves and page creations that should not have been possible. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T258323] '''Changes later this week''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS Player|video player]] will change to be simpler and more modern. This week, the current beta feature will become the video player for everyone on most non-Wikipedia wikis. The old player will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * Users' <code>global.js</code> and <code>global.css</code> pages will now also be loaded on the mobile site. You can read [[mw:Help:Extension:GlobalCssJs#Per-skin_customization|documentation]] for how to avoid applying styles to the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T138727] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|MonoBook]] skin, the <code>searchGoButton</code> identifier is now <code>searchButton</code>. This may affect CSS and JS gadgets. Migration instructions can be found in [[phab:T255953|T255953]]. This was previously mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|issue 27]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Bot operators can use Pywikibot to regularly archive discussions. The behavior when the bot uses <code>counter</code> to prevent large archives was changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T215247] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from August 4. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from August 5. It will be on all wikis from August 6 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W32"/> 3 de agosto de 2020 ás 15:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20315043 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Tech News: 2020-33]] == <section begin="technews-2020-W33"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter and FileExporter]] became standard features on all Wikis during the first week of August. They help you transfer files from local wikis to Wikimedia Commons with the original file information and history intact. [https://phabricator.wikimedia.org/T140462] '''Problems''' * The mobile skin displays a message at the bottom of the page about who edited last. This message showed raw wikitext. This has now been fixed. Some messages in [[mw:Structured Discussions|Structured Discussions]] and [[mw:Content translation|content translation]] may still appear as raw wikitext. Developers are working on it. [https://phabricator.wikimedia.org/T259565] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from August 11. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from August 12. It will be on all wikis from August 13 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 13:30 and 15:30 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W33"/> 10 de agosto de 2020 ás 16:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20315043 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Tech News: 2020-34]] == <section begin="technews-2020-W34"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you revert an edit using the undo link your edit is marked with an <code>undo</code> tag. This will now only happen if you don't change anything in the edit window before publishing the undo. This is to keep users from marking edits as undos when they actually do something else. [https://phabricator.wikimedia.org/T259014] * The new [[mw:Special:MyLanguage/OOUI|OOUI version]] will not work with [[:w:en:Internet Explorer 8|Internet Explorer 8]]. This means the wikis will look strange and not work well in Internet Explorer 8. This was reported in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Tech/News/2020/17]]. This is because keeping the wikis working with very old browsers creates other problems. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-August/093718.html] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 August. It will be on all wikis from 20 August ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 13:30 and 15:30 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis next week. This is a reminder. You can help by [[m:Tech/Server switch 2020|translating the announcement message]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W34"/> 17 de agosto de 2020 ás 20:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20366028 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Tech News: 2020-35]] == <section begin="technews-2020-W35"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 25 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 26 August. It will be on all wikis from 27 August ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W35"/> 24 de agosto de 2020 ás 17:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20389773 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Tech News: 2020-36]] == <section begin="technews-2020-W36"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Translations]] are available. '''Problems''' * This is a reminder. All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 14:00 and 15:00 UTC. Please check on the details on [[m:Tech/Server switch 2020|the announcement message]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W36"/> 31 de agosto de 2020 ás 20:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20411995 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Tech News: 2020-37]] == <section begin="technews-2020-W37"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Normally pages can be moved to a title that has no existing page yet or to a page that has only one revision, which is a redirect to the page to be moved. A new user right allows editors to move pages over one-revision pages that redirect to anywhere. [https://phabricator.wikimedia.org/T239277] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 8 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 9 September. It will be on all wikis from 10 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] All MediaWiki [[:w:en:API|API]] modules will now use <code>watchlist</code> instead of <code>watch</code>. This was inconsistent before. [https://phabricator.wikimedia.org/T247915] '''Future changes''' * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia Android app]] team might work on patrolling tools in the future. You can let them know what tools would be useful for you or for less experienced patrollers. See the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Patrolling conversation|page on mediawiki.org]]. * [[m:Special:MyLanguage/OTRS|OTRS]] will be updated to a new version. This will probably take around two days. OTRS agents will not have access to the system during these days. Emails that come in during the update will be delivered when the update is done. The plan is to start around 08:00 UTC on 14 September. This could change. [https://phabricator.wikimedia.org/T187984] * The Wikipedia Android app will send [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Push Notifications for editors|push notifications]] if users want them. This could help you see for example when someone wrote on your talk page or your edit was reverted. This will need [[:w:en:Google Play Services|Google Play Services]] to work. It will also be possible to get the app without Google Play Services but push notifications will not work. Google Play Services is also used to make the app work for [[:w:en:Android KitKat|Android 4.4]] users. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/Android#Updates][https://phabricator.wikimedia.org/T146032] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikimedia code review could move to [[:w:en:GitLab|GitLab]]. It would be hosted on Wikimedia servers. You can take part in the [[mw:GitLab consultation|consultation]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Dropdown menus in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|the Vector skin]] use a <code>.menu</code> class. This will not work in the future. Scripts can use <code>nav ul</code> instead. <code>.vectorTabs</code> and <code>.vectorMenu</code> will also not work. Some scripts need to be updated. You can [[phab:T262092|read more in Phabricator]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W37"/> 7 de setembro de 2020 ás 16:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20427670 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Tech News: 2020-38]] == <section begin="technews-2020-W38"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Translations]] are available. '''Problems''' * The [[mw:Wikimedia Apps|Wikipedia apps]] briefly showed pages without [[w:en:CSS|CSS]] last week. This meant they looked wrong. It was quickly fixed but cached pages without CSS were shown for a few hours. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200909-mobileapps_config_change][https://phabricator.wikimedia.org/T262437] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 15 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 16 September. It will be on all wikis from 17 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W38"/> 14 de setembro de 2020 ás 16:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20446737 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Tech News: 2020-39]] == <section begin="technews-2020-W39"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new tag for reverted edits. For example you can see it in the recent changes feed or in the article history. It is added to edits when they have been undone, rollbacked or manually reverted to an older version of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T254074][https://phabricator.wikimedia.org/T164307] '''Changes later this week''' * The number of times you can do something in a period of time on wiki is limited. This could be the number of edits per minute or the number of users you email in a day. Some users are not affected by all limits because of their user rights. They could soon see the limit even if it does not affect them. [https://phabricator.wikimedia.org/T258888] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 22 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 23 September. It will be on all wikis from 24 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W39"/> 21 de setembro de 2020 ás 21:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20461072 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Tech News: 2020-40]] == <section begin="technews-2020-W40"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Admins can now see links to diffs of deleted revisions on [[Special:AbuseLog|Special:AbuseLog]]. This uses the interface of [[Special:Undelete|Special:Undelete]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T261630] * Editors are automatically added to some user groups. For example editors are added to [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Autoconfirmed users|autoconfirmed users]] when they have edited enough times and long enough. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Abuse filters]] can hinder users from automatically getting user rights for a period of time. They can also remove rights user have. Wikis can now ask to change how long this period of time is for their wiki [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projectPHIDs=Wikimedia-Site-requests in Phabricator]. It is currently five days. [https://phabricator.wikimedia.org/T231756] '''Problems''' * [[m:Tech/News/2019/34|Last year]] some abuse filters stopped working because of a new change. If they tried to use variables that were unavailable for that action they would fail. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T230256] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 29 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 30 September. It will be on all wikis from 1 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can't see the language links to other language versions from the talk page or history page. They are also not shown when you edit an article. This could change. It is not decided if for example the history page should link to another history page or to the article. You can take part in the [[phab:T262472|discussion in Phabricator]]. * The link colours could change. This is to make the difference between links and other text more clear. You can [[phab:T213778|read more in Phabricator]]. * In your preferences you can choose to get different notifications on the web or by email. You will see <code>Apps</code> as one of the alternatives later this week. This is because the [[mw:Wikimedia Apps|Android and iOS Wikipedia apps]] will use push notifications for those who want them. You can see the [https://test.wikipedia.org/wiki/Special:Preferences#mw-prefsection-echo preferences] on the test wiki. The goal is to have push notifications on Android in October and on iOS in early 2021. [https://phabricator.wikimedia.org/T262936] * You can soon put pages on your watchlist for a limited time. This could be useful if you want to watch something for a shorter time but don't want it on your watchlist forever. It now works on [[mw:MediaWiki|mediawiki.org]] and will come to more wikis later. You can [[m:Special:MyLanguage/Community Tech/Watchlist Expiry|read more]] and [[m:Community Tech/Watchlist Expiry/Release Schedule|see when it will come to other wikis]]. * You can see what Wikimedians think are the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|best new technical tools this year]]. You can also nominate them. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W40"/> 28 de setembro de 2020 ás 21:24 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20483264 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Tech News: 2020-41]] == <section begin="technews-2020-W41"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [https://consultation-stats.toolforge.org/ new tool] where you can see which home wiki users have in discussions on Meta. This can help show which communities are not part of the discussion on wikis where we make decisions that affect many other wikis. * You can now thank users for file uploads or for changing the language of a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T254992] '''Problems''' * There were many errors with the new MediaWiki version last week. The new version was rolled back. Updates that should have happened last week are late. [https://phabricator.wikimedia.org/T263177] * Everyone was logged out. This was because a user reported being logged in to someone else's account. The problem should be fixed now. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-October/093922.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Many pages have [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] errors. You can [https://techblog.wikimedia.org/2020/09/28/diving-into-wikipedias-ocean-of-errors/ read more] and now [[:w:en:User:Jdlrobson/User scripts with client errors|see a list of user scripts with errors]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 October. It will be on all wikis from 8 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * Letters immediately after a link are shown as part of the link. For example the entire word in <code><nowiki>[[Child]]ren</nowiki></code> is linked. On Arabic wikis this works at both the start and end of a word. Previously on Arabic wikis numbers and other non-letter Unicode characters were shown as part of the link at the start of a word but not at the end. Now only Latin and Arabic letters will extend links on Arabic wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T263266] '''Future changes''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 27 October around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W41"/> 5 de outubro de 2020 ás 16:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20515061 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Tech News: 2020-42]] == <section begin="technews-2020-W42"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Translations]] are available. '''Problems''' * Because of the problems with the MediaWiki version two weeks ago last week's updates are also late. [https://phabricator.wikimedia.org/T263177][https://phabricator.wikimedia.org/T263178][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-October/093944.html] '''Changes later this week''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live previews]] didn't show the templates used in the preview if you just edited a section. This has now been fixed. You can also test [[w:en:CSS|CSS]] and [[w:en:JavaScript|JavaScript]] pages even if you have the live preview enabled. Previously this didn't work well. [https://phabricator.wikimedia.org/T102286][https://phabricator.wikimedia.org/T186390] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 October. It will be on all wikis from 15 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A new stable version of [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] is coming soon. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot/2020-October/010056.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W42"/> 12 de outubro de 2020 ás 15:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20528295 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Tech News: 2020-43]] == <section begin="technews-2020-W43"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-10-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-10-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-10-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 {{#time:j xg|2020-10-27|en}} around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, the <code dir=ltr>rmspecials()</code> function will be updated soon so that it does not remove the "space" character. Wikis are advised to wrap all the uses of <code dir=ltr>rmspecials()</code> with <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> wherever necessary to keep filters' behavior unchanged. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] * Some gadgets and user-scripts use the HTML div with the ID <code dir=ltr style="white-space:nowrap;">#jump-to-nav</code>. This div will be removed soon. Maintainers should replace these uses with either <code dir=ltr>#siteSub</code> or <code dir=ltr style="white-space:nowrap;">#mw-content-text</code>. A list of affected scripts is at the top of [[phab:T265373]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W43"/> 19 de outubro de 2020 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20550811 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Tech News: 2020-44]] == <section begin="technews-2020-W44"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Translations]] are available. '''Problems''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 October 27 around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] * Last week, links to "diffs" from mobile watchlists and recentchanges were linking to page-revisions instead of diffs. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T265654] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * Since the introduction of the [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrators]] user group in 2018, administrators couldn’t view the deleted history of CSS/JS pages. Now they can. [https://phabricator.wikimedia.org/T202989] * There was a problem with the [[Special:Tags|Change Tags]]. The software would apply the "{{int:Tag-mw-reverted}}" tag to any page actions such as page-protection changes if they came directly after a reverted edit. This has now been fixed for new edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T265312] * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] on most Wikipedias in November. Another announcement will be made once the date is finalized. [https://phabricator.wikimedia.org/T266303] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W44"/> 26 de outubro de 2020 ás 17:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20574890 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Tech News: 2020-45]] == <section begin="technews-2020-W45"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can no longer read Wikimedia wikis if your browser uses very old [[:w:en:Transport Layer Security|TLS]]. This is because it is a security problem for everyone. It could lead to [[:w:en:Downgrade attack|downgrade attacks]]. Since October 29, 2020, users who use old TLS versions will not be able to connect to Wikimedia projects. A list of [[:wikitech:HTTPS/Browser Recommendations|browser recommendations]] is available. All modern operating systems and browsers are always able to reach Wikimedia projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T258405] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new automatic [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking categories|tracking category]] available: [[:{{ns:14}}:{{MediaWiki:nonnumeric-formatnum}}|Pages with non-numeric formatnum arguments]]. It collects pages which use the <code><nowiki>{{formatnum}}</nowiki></code> parser function with invalid (non-numeric) input, ''e.g.'' <code><nowiki>{{formatnum:TECHNEWS}}</nowiki></code>. Note that <code><nowiki>{{formatnum:123,456}}</nowiki></code> is also invalid input: as described in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#formatnum|documentation]], the argument should be <u>unformatted</u> so that it can be reliably and correctly localised. The tracking category will help identify problematic usage and double-formatting. The new tracking category's name can be [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&showMessage=nonnumeric-formatnum&group=core&optional=1&action=translate translated at translatewiki]. [https://phabricator.wikimedia.org/T237467] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from November 3. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from November 4. It will be on all wikis from November 5 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * Administrators and stewards will be able to use a special page (Special:CreateLocalAccount) to force local account creation for a global account. This is useful when account creation is blocked for that user (by a block or a filter). [https://phabricator.wikimedia.org/T259721] * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] on most Wikipedias on November 4. This change excludes the English, Russian, and German-language Wikipedias, plus a few smaller Wikipedias with special circumstances. You can read [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|the help page]] and [[mw:Help:DiscussionTools/Why can't I reply to this comment?|the troubleshooting guide]] for more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T266303] '''Future changes''' * A discussion has been restarted about using a Unicode minus sign (− U+2212) in the output of <code><nowiki>{{formatnum}}</nowiki></code> when it is given a negative argument. [https://phabricator.wikimedia.org/T10327] * In the future [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|IP addresses of unregistered users will not be shown for everyone]]. They will get an alias instead. There will be a new user right or an opt-in function for more vandal fighters to see the IPs of unregistered users. There would be some criteria for who gets the user right or opt-in. There will also be other new tools to help handle vandalism. This is early in the process and the developers are still collecting information from the communities before they suggest solutions. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W45"/> 2 de novembro de 2020 ás 16:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20604769 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Tech News: 2020-46]] == <section begin="technews-2020-W46"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * You can see [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|reference previews]]. This shows a preview of the footnote when you hover over it. This has been a [[mw:Beta Features|beta feature]]. It will move out of beta and be enabled by default. There will be an option not to use it. The developers are looking for small or medium-sized wikis to be the first ones. You can [[m:User talk:Michael Schönitzer (WMDE)|let them know]] if your wiki is interested. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2020-November/002373.html] * From November 16 the categories will not be sorted in order for a short time. This is because the developers are upgrading to a new version of the [[:w:en:International Components for Unicode|internationalisation library]]. They will use a script to fix the existing categories. This can take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T264991][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W46"/> 9 de novembro de 2020 ás 15:50 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20634159 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Tech News: 2020-47]] == <section begin="technews-2020-W47"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Listings on category pages are sorted on each wiki for that language using a [[:w:en:International Components for Unicode|library]]. For a brief period on 16 November, changes to categories will not be sorted correctly for most languages. This is because the developers are upgrading to a new version of the library. They will then use a script to fix the existing categories. This will take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T264991][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] '''Changes later this week''' * If you merged two pages in a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Namespaces|namespace]] where pages can't redirect this used to break the merge history. This will now be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T93469] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-11-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-11-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-11-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Community Wishlist Survey]] is now open for proposals. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can post proposals from 16 to 30 November. You can vote on proposals from 8 December to 21 December. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W47"/> 16 de novembro de 2020 ás 15:37 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20669023 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Tech News: 2020-48]] == <section begin="technews-2020-W48"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Timestamps in [[Special:Log|Special:Log]] are now links. They go to Special:Log for only that entry. This is how timestamps work on for example the history page. [https://phabricator.wikimedia.org/T207562] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The Wikimedia [[wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] hosts technical projects for the Wikimedia movement. Developers need to [[wikitech:News/Cloud VPS 2020 Purge|claim projects]] they use. This is because old and unused projects are removed once a year. Unclaimed projects can be shut down from 1 December. Unclaimed projects can be deleted from 1 January. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-November/094054.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W48"/> 23 de novembro de 2020 ás 17:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20698111 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Tech News: 2020-49]] == <section begin="technews-2020-W49"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|iOS Wikipedia app]] will show readers more of the article history. They can see new updates and easier see how the article has changed over time. This is an experiment. It will first be shown only to some iOS app users as a [[:w:en:A/B testing|test]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T241253][https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/iOS/Breaking_Down_the_Wall] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[wikitech:Wiki replicas|Wiki Replicas]] can be used for [[:w:en:SQL|SQL]] queries. You can use [https://quarry.wmflabs.org/ Quarry], [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/PAWS PAWS] or other ways to do this. To make the Wiki Replicas stable there will be two changes. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work. You can also only query a database if you connect to it directly. This will happen in February 2021. If you think this affects you and you need help you can [[phab:T268498|post on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Wiki_Replicas_2020_Redesign] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W49"/> 30 de novembro de 2020 ás 17:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20728523 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Tech News: 2020-50]] == <section begin="technews-2020-W50"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now put pages on your watchlist for a limited period of time. Some wikis already had this function. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Watchlist_Expiry][https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Watchlist_expiry] '''Changes later this week''' * Information from Wikidata that is used on a wiki page can be shown in recent changes and watchlists on a Wikimedia wiki. To see this you need to turn on showing Wikidata edits in your watchlist in the preferences. Changes to the Wikidata description in the language of a Wikimedia wiki will then be shown in recent changes and watchlists. This will not show edits to languages that are not relevant to your wiki. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2020-November/014402.html][https://phabricator.wikimedia.org/T191831] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Community Wishlist Survey]] between 8 December and 21 December. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W50"/> 7 de decembro de 2020 ás 16:15 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20754641 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Tech News: 2020-51]] == <section begin="technews-2020-W51"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [[mw:Wikipedia for KaiOS|Wikipedia app]] for [[:w:en:KaiOS|KaiOS]] phones. It was released in India in September. It can now be downloaded in other countries too. [https://diff.wikimedia.org/2020/12/10/growing-wikipedias-reach-with-an-app-for-kaios-feature-phones/] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W51"/> 14 de decembro de 2020 ás 21:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20803489 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Tech News: 2020-52]] == <section begin="technews-2020-W52"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 11 January 2021. '''Recent changes''' * The <code><nowiki>{{citation needed}}</nowiki></code> template shows when a statement in a Wikipedia article needs a source. If you click on it when you edit with the visual editor there is a popup that explains this. Now it can also show the reason and when it was added. [https://phabricator.wikimedia.org/T270107] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week or next week. '''Future changes''' * You can [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation/Ideas|propose and discuss]] what technical improvements should be done for geographic information. This could be coordinates, maps or other related things. * Some wikis use [[mw:Writing systems/LanguageConverter|LanguageConverter]] to switch between writing systems or variants of a language. This can only be done for the entire page. There will be a <code><nowiki><langconvert></nowiki></code> tag that can convert a piece of text on a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T263082] * Oversighters and stewards can hide entries in [[Special:AbuseLog|Special:AbuseLog]]. They can soon hide multiple entries at once using checkboxes. This works like hiding normal edits. It will happen in early January. [https://phabricator.wikimedia.org/T260904] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W52"/> 21 de decembro de 2020 ás 20:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20833836 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Tech News: 2021-02]] == <section begin="technews-2021-W02"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can choose to be reminded when you have not added an edit summary. This can be done in your preferences. This could conflict with the [[:w:en:CAPTCHA|CAPTCHA]]. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T12729] * You can link to specific log entries. You can get these links for example by clicking the timestamps in the log. Until now, such links to private log entries showed no entry even if you had permission to view private log entries. The links now show the entry. [https://phabricator.wikimedia.org/T269761] * Admins can use the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filter tool]] to automatically prevent bad edits. Three changes happened last week: ** The filter editing interface now shows syntax errors while you type. This is similar to JavaScript pages. It also shows a warning for regular expressions that match the empty string. New warnings will be added later. [https://phabricator.wikimedia.org/T187686] ** [[m:Special:MyLanguage/Meta:Oversighters|Oversighters]] can now hide multiple filter log entries at once using checkboxes on [[Special:AbuseLog]]. This is how the usual revision deletion works. [https://phabricator.wikimedia.org/T260904] ** When a filter matches too many actions after it has been changed it is "throttled". The most powerful actions are disabled. This is to avoid many editors getting blocked when an administrator made a mistake. The administrator will now get a notification about this "throttle". * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new tool to [https://skins.wmflabs.org/?#/add build new skins]. You can also [https://skins.wmflabs.org/?#/ see] existing [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Skins|skins]]. You can [[mw:User talk:Jdlrobson|give feedback]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-December/094130.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Bots using the API no longer watch pages automatically based on account preferences. Setting the <code>watchlist</code> to <code>watch</code> will still work. This is to reduce the size of the watchlist data in the database. [https://phabricator.wikimedia.org/T258108] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto|Scribunto's]] [[:mw:Extension:Scribunto/Lua reference manual#File metadata|file metadata]] now includes length. [https://phabricator.wikimedia.org/T209679] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:w:en:CSS|CSS]] and [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] code pages now have link anchors to [https://patchdemo.wmflabs.org/wikis/40e4795d4448b55a6d8c46ff414bcf78/w/index.php/MediaWiki:En.js#L-125 line numbers]. You can use wikilinks like [[:w:en:MediaWiki:Common.js#L-50]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T29531] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] There was a [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.25|new version]] of MediaWiki last week. You can read [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.25/Changelog|a detailed log]] of all 763 changes. Most of them are very small and will not affect you. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W02"/> 11 de xaneiro de 2021 ás 15:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20950047 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Tech News: 2021-03]] == <section begin="technews-2021-W03"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Growth|Growth team]] plans to add features to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Newcomer tasks/Experiment analysis, November 2020|get more visitors to edit]] to more Wikipedias. You can help [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=ext-growthexperiments&language=&filter=&action=translate translating the interface]. * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210126T07 {{#time:j xg|2021-01-26|en}} at 07:00 (UTC)]. [https://phabricator.wikimedia.org/T271791] * [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]] posts could be automatically timestamped in the future. This is because MassMessage senders can now send pages using MassMessage. Pages are more difficult to sign. If there are times when a MassMessage post should not be timestamped you can [[phab:T270435|let the developers know]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W03"/> 18 de xaneiro de 2021 ás 16:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20974628 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Tech News: 2021-04]] == <section begin="technews-2021-W04"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Translations]] are available. '''Problems''' * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210126T07 {{#time:j xg|2021-01-26|en}} at 07:00 (UTC)]. You will not be able to read or edit [[:wikitech:Main Page|Wikitech]] for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210128T09 {{#time:j xg|2021-01-28|en}} at 09:00 (UTC)]. [https://phabricator.wikimedia.org/T271791][https://phabricator.wikimedia.org/T272388] '''Changes later this week''' * [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|Bracket matching]] will be added to the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] syntax highlighter on the first wikis. The first wikis are German and Catalan Wikipedia and maybe other Wikimedia wikis. This will happen on 27 January. [https://phabricator.wikimedia.org/T270238] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W04"/> 25 de xaneiro de 2021 ás 18:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21007423 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Tech News: 2021-05]] == <section begin="technews-2021-W05"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Translations]] are available. '''Problems''' * [[:w:en:IPv6|IPv6 addresses]] were written in lowercase letters in diffs. This caused dead links since [[Special:Contributions|Special:Contributions]] only accepted uppercase letters for the IPs. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T272225] '''Changes later this week''' * You can soon use Wikidata to link to pages on the multilingual Wikisource. [https://phabricator.wikimedia.org/T138332] * Often editors use a "non-breaking space" to make a gap between two items when reading but still show them together. This can be used to avoid a line break. You will now be able to add new ones via the special character tool in the 2010, 2017, and visual editors. The character will be shown in the visual editor as a space with a grey background. [https://phabricator.wikimedia.org/T70429][https://phabricator.wikimedia.org/T96666] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=| Advanced item]] Wikis use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filters]] to stop bad edits being made. Filter maintainers can now use syntax like <code>1.2.3.4 - 1.2.3.55</code> as well as the <code>1.2.3.4/27</code> syntax for IP ranges. [https://phabricator.wikimedia.org/T218074] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.29|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[mw:Skin:Minerva Neue|Minerva]] is the skin Wikimedia wikis use for mobile traffic. When a page is protected and you can't edit it you can normally read the source wikicode. This doesn't work on Minerva on mobile devices. This is being fixed. Some text might overlap. This is because your community needs to update [[MediaWiki:Protectedpagetext|MediaWiki:Protectedpagetext]] to work on mobile. You can [[phab:T208827|read more]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Recommendations_for_mobile_friendly_articles_on_Wikimedia_wikis#Inline_styles_should_not_use_properties_that_impact_sizing_and_positioning][https://www.mediawiki.org/wiki/Recommendations_for_mobile_friendly_articles_on_Wikimedia_wikis#Avoid_tables_for_anything_except_data] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] and [[:wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] will change the IP address they use to contact the wikis. The new IP address will be <code>185.15.56.1</code>. This will happen on February 8. You can [[:wikitech:News/CloudVPS NAT wikis|read more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W05"/> 1 de febreiro de 2021 ás 22:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21033195 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Tech News: 2021-06]] == <section begin="technews-2021-W06"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android now has watchlists and talk pages in the app. [https://play.google.com/store/apps/details?id=org.wikipedia] '''Changes later this week''' * You can see edits to chosen pages on [[Special:Watchlist|Special:Watchlist]]. You can add pages to your watchlist on every wiki you like. The [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:GlobalWatchlist|GlobalWatchlist]] extension will come to Meta on 11 February. There you can see entries on watched pages on different wikis on the same page. The new watchlist will be found on [[m:Special:GlobalWatchlist|Special:GlobalWatchlist]] on Meta. You can choose which wikis to watch and other preferences on [[m:Special:GlobalWatchlistSettings|Special:GlobalWatchlistSettings]] on Meta. You can watch up to five wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T260862] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * When admins [[mw:Special:MyLanguage/Help:Protecting and unprotecting pages|protect]] pages the form will use the [[mw:UX standardization|OOUI look]]. [[Special:Import|Special:Import]] will also get the new look. This will make them easier to use on mobile phones. [https://phabricator.wikimedia.org/T235424][https://phabricator.wikimedia.org/T108792] * Some services will not work for a short period of time from 07:00 UTC on 17 February. There might be problems with new [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|short links]], new translations, new notifications, adding new items to your [[mw:Reading/Reading Lists|reading lists]] or recording [[:w:en:Email#Tracking of sent mail|email bounces]]. This is because of database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T273758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[m:Tech/News/2021/05|Last week]] Tech News reported that the IP address [[:wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] and [[:wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] use to contact the wikis will change on 8 February. This is delayed. It will happen later instead. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/CloudVPS_NAT_wikis] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W06"/> 8 de febreiro de 2021 ás 17:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21082948 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Tech News: 2021-07]] == <section begin="technews-2021-W07"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Translations]] are available. '''Problems''' * There were problems with recent versions of MediaWiki. Because the updates caused problems the developers rolled back to an earlier version. Some updates and new functions will come later than planned. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2021-February/094255.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2021-February/094271.html] * Some services will not work for a short period of time from 07:00 UTC on 17 February. There might be problems with new [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|short links]], new translations, new notifications, adding new items to your [[mw:Reading/Reading Lists|reading lists]] or recording [[:w:en:Email#Tracking of sent mail|email bounces]]. This is because of database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T273758] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.31|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W07"/> 15 de febreiro de 2021 ás 17:56 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21105437 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Tech News: 2021-08]] == <div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The visual editor will now use [[:c:Commons:Structured data/Media search|MediaSearch]] to find images. You can search for images on Commons in the visual editor when you are looking for illustrations. This is to help editors find better images. [https://phabricator.wikimedia.org/T259896] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighter]] now works with more languages: [[:w:en:Futhark (programming language)|Futhark]], [[:w:en:Graphviz|Graphviz]]/[[:w:en:DOT (graph description language)|DOT]], CDDL and AMDGPU. [https://phabricator.wikimedia.org/T274741] '''Problems''' * Editing a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:EasyTimeline|timeline]] might have removed all text from it. This was because of a bug and has been fixed. You might need to edit the timeline again for it to show properly. [https://phabricator.wikimedia.org/T274822] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.32|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a [[:m:Wikimedia Rust developers user group|user group]] for developers and users interested in working on Wikimedia wikis with the [[:w:en:Rust (programming language)|Rust programming language]]. You can join or tell others who want to make your wiki better in the future. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> ---- 23 de febreiro de 2021 ás 00:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21134058 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Tech News: 2021-09]] == <div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikis using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|Growth team tools]] can now show the name of a newcomer's mentor anywhere [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Mentorship/Integrating_mentorship|through a magic word]]. This can be used for welcome messages or userboxes. * A new version of the [[c:Special:MyLanguage/Commons:VideoCutTool|VideoCutTool]] is now available. It enables cropping, trimming, audio disabling, and rotating video content. It is being created as part of the developer outreach programs. '''Problems''' * There was a problem with the [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Job queue|job queue]]. This meant some functions did not save changes and mass messages were delayed. This did not affect wiki edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T275437] * Some editors may not be logged in to their accounts automatically in the latest versions of Firefox and Safari. [https://phabricator.wikimedia.org/T226797] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.33|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> ---- 1 de marzo de 2021 ás 19:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21161722 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Tech News: 2021-10]] == <section begin="technews-2021-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation|Section translation]] now works on Bengali Wikipedia. It helps mobile editors translate sections of articles. It will come to more wikis later. The first focus is active wikis with a smaller number of articles. You can [https://sx.wmflabs.org/index.php/Main_Page test it] and [[mw:Talk:Content translation/Section translation|leave feedback]]. * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|Flagged revisions]] now give admins the review right. [https://phabricator.wikimedia.org/T275293] * When someone links to a Wikipedia article on Twitter this will now show a preview of the article. [https://phabricator.wikimedia.org/T276185] '''Problems''' * Many graphs have [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] errors. Graph editors can check their graphs in their browser's developer console after editing. [https://phabricator.wikimedia.org/T275833] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Talk pages project/New discussion|New Discussion]] tool will soon be a new [[mw:Special:MyLanguage/Extension:DiscussionTools|discussion tools]] beta feature for on most Wikipedias. The goal is to make it easier to start new discussions. [https://phabricator.wikimedia.org/T275257] '''Future changes''' * There will be a number of changes to make it easier to work with templates. Some will come to the first wikis in March. Other changes will come to the first wikis in June. This is both for those who use templates and those who create or maintain them. You can [[:m:WMDE Technical Wishes/Templates|read more]]. * [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|Reference Previews]] will become a default feature on some wikis on 17 March. They will share a setting with [[mw:Page Previews|Page Previews]]. If you prefer the Reference Tooltips or Navigation-Popups gadget you can keep using them. If so Reference Previews won't be shown. [https://phabricator.wikimedia.org/T271206][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews] * New JavaScript-based functions will not work in [[:w:en:Internet Explorer 11|Internet Explorer 11]]. This is because Internet Explorer is an old browser that doesn't work with how JavaScript is written today. Everything that works in Internet Explorer 11 today will continue working in Internet Explorer for now. You can [[mw:Compatibility/IE11|read more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W10"/> 8 de marzo de 2021 ás 17:51 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21175593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Tech News: 2021-11]] == <section begin="technews-2021-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikis that are part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|desktop improvements]] project can now use a new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Search|search function]]. The desktop improvements and the new search will come to more wikis later. You can also [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements#Deployment plan and timeline|test it early]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Editors who put up banners or change site-wide [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] code should use the [https://grafana.wikimedia.org/d/000000566/overview?viewPanel=16&orgId=1 client error graph] to see that their changes has not caused problems. You can [https://diff.wikimedia.org/2021/03/08/sailing-steady%e2%80%8a-%e2%80%8ahow-you-can-help-keep-wikimedia-sites-error-free read more]. [https://phabricator.wikimedia.org/T276296] '''Problems''' * Due to [[phab:T276968|database issues]] the [https://meta.wikimedia.beta.wmflabs.org Wikimedia Beta Cluster] was read-only for over a day. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can add a [[:w:en:Newline|newline]] or [[:w:en:Carriage return|carriage return]] character to a custom signature if you use a template. There is a proposal to not allow them in the future. This is because they can cause formatting problems. [https://www.mediawiki.org/wiki/New_requirements_for_user_signatures#Additional_proposal_(2021)][https://phabricator.wikimedia.org/T272322] * You will be able to read but not edit [[phab:T276899|12 wikis]] for a short period of time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210323T06 {{#time:j xg|2021-03-23|en}} at 06:00 (UTC)]. This could take 30 minutes but will probably be much faster. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can use [https://quarry.wmflabs.org/ Quarry] for [[:w:en:SQL|SQL]] queries to the [[wikitech:Wiki replicas|Wiki Replicas]]. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work from 23 March. There will be a new field to specify the database to connect to. If you think this affects you and you need help you can [[phab:T268498|post on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/PAWS PAWS] and other ways to do [[:w:en:SQL|SQL]] queries to the Wiki Replicas will be affected later. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Wiki_Replicas_2020_Redesign] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W11"/> 15 de marzo de 2021 ás 23:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21226057 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Tech News: 2021-12]] == <section begin="technews-2021-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [[mw:Wikipedia for KaiOS|Wikipedia app]] for [[:w:en:KaiOS|KaiOS]] phones. They don't have a touch screen so readers navigate with the phone keys. There is now a [https://wikimedia.github.io/wikipedia-kaios/sim.html simulator] so you can see what it looks like. * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|reply tool]] and [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|new discussion tool]] are now available as the "{{int:discussiontools-preference-label}}" [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] in almost all wikis except German Wikipedia. '''Problems''' * You will be able to read but not edit [[phab:T276899|twelve wikis]] for a short period of time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210323T06 {{#time:j xg|2021-03-23|{{PAGELANGUAGE}}}} at 06:00 (UTC)]. This can also affect password changes, logging in to new wikis, global renames and changing or confirming emails. This could take 30 minutes but will probably be much faster. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.36|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * [[:w:en:Syntax highlighting|Syntax highlighting]] colours will change to be easier to read. This will soon come to the [[phab:T276346|first wikis]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting] '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|Flagged revisions]] will no longer have multiple tags like "tone" or "depth". It will also only have one tier. This was changed because very few wikis used these features and they make the tool difficult to maintain. [https://phabricator.wikimedia.org/T185664][https://phabricator.wikimedia.org/T277883] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets and user scripts can access variables about the current page in JavaScript. In 2015 this was moved from <code dir=ltr>wg*</code> to <code dir=ltr>mw.config</code>. <code dir=ltr>wg*</code> will soon no longer work. [https://phabricator.wikimedia.org/T72470] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W12"/> 22 de marzo de 2021 ás 16:53 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21244806 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Tech News: 2021-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Some very old [[:w:en:Web browser|web browsers]] [[:mw:Special:MyLanguage/Compatibility|don’t work]] well with the Wikimedia wikis. Some old code for browsers that used to be supported is being removed. This could cause issues in those browsers. [https://phabricator.wikimedia.org/T277803] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:m:IRC/Channels#Raw_feeds|IRC recent changes feeds]] have been moved to a new server. Make sure all tools automatically reconnect to <code>irc.wikimedia.org</code> and not to the name of any specific server. Users should also consider switching to the more modern [[:wikitech:Event Platform/EventStreams|EventStreams]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T224579] '''Problems''' * When you move a page that many editors have on their watchlist the history can be split. It might also not be possible to move it again for a while. This is because of a [[:w:en:Job queue|job queue]] problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T278350] * Some translatable pages on Meta could not be edited. This was because of a bug in the translation tool. The new MediaWiki version was delayed because of problems like this. [https://phabricator.wikimedia.org/T278429][https://phabricator.wikimedia.org/T274940] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.37|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 29 de marzo de 2021 ás 17:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21267131 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Tech News: 2021-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Editors can collapse part of an article so you have to click on it to see it. When you click a link to a section inside collapsed content it will now expand to show the section. The browser will scroll down to the section. Previously such links didn't work unless you manually expanded the content first. [https://phabricator.wikimedia.org/T276741] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Citoid|citoid]] [[:w:en:API|API]] will use for example <code>2010-12-XX</code> instead of <code>2010-12</code> for dates with a month but no days. This is because <code>2010-12</code> could be confused with <code>2010-2012</code> instead of <code>December 2010</code>. This is called level 1 instead of level 0 in the [https://www.loc.gov/standards/datetime/ Extended Date/Time Format]. [https://phabricator.wikimedia.org/T132308] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.38|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-04-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-04-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:wikitech:PAWS|PAWS]] can now connect to the new [[:wikitech:Wiki Replicas|Wiki Replicas]]. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work from 28 April. There is [[:wikitech:News/Wiki Replicas 2020 Redesign#How should I connect to databases in PAWS?|a new way to connect]] to the databases. Until 28 April both ways to connect to the databases will work. If you think this affects you and you need help you can post [[phab:T268498|on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 5 de abril de 2021 ás 19:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21287348 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Tech News: 2021-16]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Email to the Wikimedia wikis are handled by groups of Wikimedia editors. These volunteer response teams now use [https://github.com/znuny/Znuny Znuny] instead of [[m:Special:MyLanguage/OTRS|OTRS]]. The functions and interface remain the same. The volunteer administrators will give more details about the next steps soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T279303][https://phabricator.wikimedia.org/T275294] * If you use [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighting]], you can see line numbers in the 2010 and 2017 wikitext editors when editing templates. This is to make it easier to see line breaks or talk about specific lines. Line numbers will soon come to all namespaces. [https://phabricator.wikimedia.org/T267911][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Line_Numbering][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/Line_Numbering] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Because of a technical change there could be problems with gadgets and scripts that have an edit summary area that looks [https://phab.wmfusercontent.org/file/data/llvdqqnb5zpsfzylbqcg/PHID-FILE-25vs4qowibmtysl7cbml/Screen_Shot_2021-04-06_at_2.34.04_PM.png similar to this one]. If they look strange they should use <code>mw.loader.using('mediawiki.action.edit.styles')</code> to go back to how they looked before. [https://phabricator.wikimedia.org/T278898] * The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.1|latest version]] of MediaWiki came to the Wikimedia wikis last week. There was no Tech News issue last week. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in two weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 19 de abril de 2021 ás 16:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21356080 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Tech News: 2021-17]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Templates have parameters that can have specific values. It is possible to suggest values for editors with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TemplateData|TemplateData]]. You can soon see them as a drop-down list in the visual editor. This is to help template users find the right values faster. [https://phabricator.wikimedia.org/T273857][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-04-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-04-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 26 de abril de 2021 ás 21:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21391118 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Tech News: 2021-18]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[w:en:Wikipedia:Twinkle|Twinkle]] é um gadget na Wikipédia inglesa. Pode ajudar na manutenção e patrulhamento. Pode [[m:Grants:Project/Rapid/SD0001/Twinkle localisation/Report|agora ser usado em outros wikis]]. Você pode obter Twinkle no seu wiki usando o repositório gitHub [https://github.com/wikimedia-gadgets/twinkle-starter twintle-starter]. '''Problemas''' * A [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation tool]] não funcionou para muitos artigos durante algum tempo. Isto foi por causa de um ''bug''. [https://phabricator.wikimedia.org/T281346] * Algumas coisas não funcionarão por um minuto no dia 5 de maio. Isto vai acontecer [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210505T0600 por volta das 06:00 UTC]. Isto afetará a ferramenta de tradução de conteúdos e as notificações, entre outras coisas. Isto é por causa de um upgrade para evitar acidentes. [https://phabricator.wikimedia.org/T281212] '''Alterações no final desta semana''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference Previews|Pré-visualizações de referência]] tornar-se-á uma funcionalidade predefinição em vários wikis no dia 5 de maio. Isto é mais tarde do que o planeado devido a algumas mudanças. Pode usá-lo sem usar [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|pré-visualizações de páginas]] se quiser. O plano anterior era ter a preferência de usar ambos ou nenhum. [https://phabricator.wikimedia.org/T271206][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.4| nova versão]] do MediaWiki estará em testes wikis e MediaWiki.org de {{#time:j xg|2021-05-04|pt}}. Será em wikis não-Wikipedia e alguns Wikipedias de {{#time:j xg|2021-05-05|pt}}. Será em todos os wikis de {{#time:j xg|2021-05-06|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As [[:w:pt:CSS|classes de CSS]] $class 1, $class 2 e $class 3 não funcionam para leitores móveis se não tiverem sido especificamente definidas no seu wiki. A partir de junho não trabalharão para os leitores de desktop. Isto pode afetar gadgets e modelos. As classes podem ser definidas em estilos de [[MediaWiki:Common.css]] ou modelo. [https://phabricator.wikimedia.org/T280766] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 3 de maio de 2021 ás 15:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21418010 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Tech News: 2021-19]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.5|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-05-11|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-05-12|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-05-13|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Podes ver em que participantes planeiam trabalhar no [[mw:Wikimedia Hackathon 2021|Wikimedia hackathon]] online de 22 a 23 de maio. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 10 de maio de 2021 ás 15:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21428676 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Tech News: 2021-20]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new toolbar in [[mw:Talk pages project/Replying|the Reply tool]]. It works in the wikitext source mode. You can enable it in [[Special:Preferences#mw-htmlform-discussion|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T276608] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Replying#13_May_2021] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/New_discussion#13_May_2021] * Wikimedia [https://lists.wikimedia.org/mailman/listinfo mailing lists] are being moved to [[:w:en:GNU Mailman|Mailman 3]]. This is a newer version. For the [[:w:en:Character encoding|character encoding]] to work it will change from <code>[[:w:en:UTF-8|UTF-8]]</code> to <code>utf8mb3</code>. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IEYQ2HS3LZF2P3DAYMNZYQDGHWPVMTPY/][https://phabricator.wikimedia.org/T282621] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] An [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|earlier issue]] of Tech News said that the [[mw:Special:MyLanguage/Citoid|citoid]] [[:w:en:API|API]] would handle dates with a month but no days in a new way. This has been reverted for now. There needs to be more discussion of how it affects different wikis first. [https://phabricator.wikimedia.org/T132308] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] <code>MediaWiki:Pageimages-blacklist</code> will be renamed <code>MediaWiki:Pageimages-denylist</code>. The list can be copied to the new name. It will happen on 19 May for some wikis and 20 May for some wikis. Most wikis don't use it. It lists images that should never be used as thumbnails for articles. [https://phabricator.wikimedia.org/T282626] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-05-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-05-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-05-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 17 de maio de 2021 ás 13:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21464279 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Tech News: 2021-21]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * O movimento Wikimedia tem usado [[:m:Special:MyLanguage/IRC|IRC]] numa rede chamada [[:w:pt:Freenode|Freenode]]. Houve mudanças em torno de quem controla a rede. [[m:Special:MyLanguage/IRC/Group_Contacts|Os Contactos do Grupo Wikimedia IRC]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikimedia_Forum&type=revision&diff=21476411&oldid=21475994 decidiram] mudar-se para o novo [[:w:pt:Libera Chat|Libera Chat]] em vez disso. Esta não é uma decisão formal para o movimento mover todos os canais, mas a maioria dos canais Wikimedia IRC provavelmente deixará Freenode. Existe um [[:m:IRC/Migrating_to_Libera_Chat|guia de migração]] em curso da Wikimedia [[m:Wikimedia Forum#Freenode (IRC)|sobre este problema]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-25|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-26|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-27|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 24 de maio de 2021 ás 17:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21477606 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Tech News: 2021-22]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Traduções]] estão disponíveis. '''Problemas''' * Houve um problema na pele do vetor com o tamanho de texto de categorias e avisos no título da página. Foi arranjado na segunda-feira passada. [https://phabricator.wikimedia.org/T283206] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 31 de maio de 2021 ás 17:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21516076 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Tech News: 2021-23]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.9|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-08|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-09|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O movimento Wikimedia usa [[:mw:Special:MyLanguage/Phabricator|Phabricator]] para tarefas técnicas. É aqui que recolhemos sugestões técnicas, bugs e em que desenvolvedores estão a trabalhar. A empresa por trás do Phabricator vai parar de trabalhar nele. Isto não vai mudar nada para o movimento Wikimedia agora. Pode levar a mudanças no futuro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/YAXOD46INJLAODYYIJUVQWOZFIV54VUI/][https://admin.phacility.com/phame/post/view/11/phacility_is_winding_down_operations/][https://phabricator.wikimedia.org/T283980] * Procurar na Wikipédia encontrará mais resultados em algumas línguas. Isto é principalmente verdade para quando aqueles que procuram não usam o correto [[:w:diacrítico|diacríticos]] porque não são vistos como necessários nessa língua. Por exemplo, procurar <code>Bedusz</code> não encontra <code>Będusz</code> na Wikipédia alemã. A personagem <code>ę</code> não é usada em alemão, pelo que muitos escreveriam <code>e</code> em vez disso. Isto funcionará melhor no futuro em algumas línguas. [https://phabricator.wikimedia.org/T219550] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros simbólicos da CSRF na [[:mw:Special:MyLanguage/API:Main page|API de ação]] de foram alterados em 2014. Os velhos parâmetros de antes de 2014 deixarão de funcionar em breve. Isto pode afetar bots, gadgets e scripts de utilizador que ainda usam os parâmetros antigos. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IMP43BNCI32C524O5YCUWMQYP4WVBQ2B/][https://phabricator.wikimedia.org/T280806] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 7 de xuño de 2021 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21551759 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Tech News: 2021-24]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Os utilizadores com sessão registada na ''web'' móvel podem optar por utilizar o [[:mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced mobile contributions|o modo móvel devancimento]] Agora vêem categorias de forma semelhante à dos utilizadores no ambiente de trabalho. Isto significa que alguns ''gadget''s que se têm vindo a candidatar a utilizadores de ''desktop'' também podem funcionar para os utilizadores do site móvel. Se o seu ''wiki'' tiver tais ''gadget''s, você pode decidir ligá-los para o site móvel também. Alguns aparelhos provavelmente precisam de ser arranjados para ficarem bem no telemóvel. [https://phabricator.wikimedia.org/T284763] * As ligações linguísticas no Wikidata funcionam agora para [[:oldwikisource:Main Page|multilingual Wikisource]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T275958] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * No futuro [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|não poderemos mostrar o IP]] de editores não registados a todos. Isto é por razões legais. Existe agora um rascunho áspero de como [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#Updates|sondo o IP a quem precisa de o ver]] poderia funcionar. * A Wikipédia alemã, a Wikipédia inglesa e 29 ''wiki''s menores serão lidas apenas por alguns minutos no dia 22 de junho. Está previsto entre as 5h00 e as 5h30 UTC. [https://phabricator.wikimedia.org/T284530] * Todos os ''wiki''s serão lidos apenas por alguns minutos na semana de 28 de junho. Mais informações serão publicadas no ''Tech News'' mais tarde. Também será publicado em ''wiki''s individuais nas próximas semanas. [https://phabricator.wikimedia.org/T281515][https://phabricator.wikimedia.org/T281209] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 14 de xuño de 2021 ás 20:26 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21587625 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Tech News: 2021-25]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O nome do grupo <code>otrs-member</code> é agora <code>vrt-permissions</code>. Isto pode afetar filtros de abuso. [https://phabricator.wikimedia.org/T280615] '''Problemas''' * Poderá ler, mas não editar a Wikipédia alemã, a Wikivoyage Inglesa e 29 ''wiki''s menores durante alguns minutos, no dia 22 de junho. Isto está planeado entre [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210623T0500 5:00 e 5:30 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T284530] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.11|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-22|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-23|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-24|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 21 de xuño de 2021 ás 15:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21593987 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Tech News: 2021-26]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * ''Wiki''s com o [[mw:Special:MyLanguage/Growth|recursos de crescimento]] agora pode [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configurar as funcionalidades de crescimento diretamente na sua ''wiki'']]. Isto usa a nova página especial <code>Special:EditGrowthConfig</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T285423] * Os Wikisources têm uma nova [[m:Special:MyLanguage/Community Tech/OCR Improvements|ferramenta OCR]]. Se não quiser ver o botão "extrair texto" no Wikisource, pode adicionar <code>.ext-wikisource-ExtractTextWidget { display: none; }</code> à sua [[Special:MyPage/common.css|página common.css]] [https://phabricator.wikimedia.org/T285311] '''Problemas''' *Poderá ler, mas não editar os ''wiki''s Wikimedia por alguns minutos no dia 29 de junho. Está previsto para [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210629T1400 14:00 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T281515][https://phabricator.wikimedia.org/T281209] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-29|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-30|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F |2021-07-01|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * <code>Limite para a formatação de hiperligações para esboços</code>, <code>Tamanho da miniatura</code> e <code>Numerar cabeçalhos automaticamente</code> pode ser definido nas preferências. São caros para manter e poucos editores os usam. Os desenvolvedores planeiam removê-los. Removê-las fará com que as páginas carreguem mais rapidamente. Você pode [[mw:Special:MyLanguage/User:SKim (WMF)/Performance Dependent User Preferences|ler mais e dar ''feedback'']] * Será adicionada uma barra de ferramentas à ferramenta ''[[mw:Talk pages project/Replying|Reply]]'' o modo de origem wikitexto. Isto facilitará a ligação às páginas e ao ''ping'' de outros utilizadores. [https://phabricator.wikimedia.org/T276609][https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Replying#Status_updates] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 28 de xuño de 2021 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21653312 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Tech News: 2021-27]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Traduções]] estão disponíveis. '''Novidades de Tecnologia''' * A próxima edição das Novidades de Tecnologia será enviada no dia 19 de julho. '''Alterações recentes''' * [[:wikidata:Q4063270|AutoWikiBrowser]] é uma ferramenta para facilitar as tarefas repetitivas. Agora usa [[:w:pt:JSON|JSON]]. <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage</code> mudou-se para <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPageJSON</code> e <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/Config</code>. <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage/Version</code> mudou-se para <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage/VersionJSON</code>. A ferramenta será configurada no ''wiki'' para que não tenha de esperar até que a nova versão adicione modelos de exemplos ou correções de expressão regulares. [https://phabricator.wikimedia.org/T241196] '''Problemas''' * O [[m:Special:MyLanguage/InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ajuda a salvar fontes ''online'' em algumas ''wiki''s. Adiciona-os a [[:w:pt:Wayback Machine|Wayback Machine]] e liga-se a eles lá. Isto é para que não desapareçam se a página a que estava ligada for removida. Atualmente, tem um problema em ligar-se à data errada quando muda páginas de <code>archive.is</code> para <code>web.archive.org</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T283432] '''Alterações no final desta semana''' * A ferramenta para [[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|encontrar, adicionar e remover modelos]] será atualizada. Isto é para facilitar a procura e utilização dos modelos certos. Chegará ao primeiro ''wiki''s no dia 7 de julho. Chegará a mais ''wiki''s ainda este ano. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Removing_a_template_from_a_page_using_the_VisualEditor][https://phabricator.wikimedia.org/T284553] * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * Algumas ''wiki''s usam [[m:Special:MyLanguage/Flagged Revisions|Revisões assinaladas]] ou alterações pendentes. Esconde edições de contas novas e não registadas para os leitores até serem patrulhadas. A ação de revisão automática em Revisões Assinaladas deixará de ser registada. Todos os registos antigos de auto-revisão serão removidos. Isto porque cria muitos registos que não são muito úteis. [https://phabricator.wikimedia.org/T285608] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 5 de xullo de 2021 ás 17:33 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21694636 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Tech News: 2021-29]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A ferramenta para [[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|encontrar, adicionar e remover predefinições]] foi atualizada. Isto é para facilitar a procura e utilização de predefinições certos. Era suposto chegar ao primeiro ''wiki''s no dia 7 de julho. Foi adiado para 12 de julho. Chegará a mais ''wiki''s ainda este ano. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Removing_a_template_from_a_page_using_the_VisualEditor][https://phabricator.wikimedia.org/T284553] * [[Special:UnconnectedPages|Special:UnconnectedPages]] lista páginas que não estão ligadas ao Wikidata. Isto ajuda-o a encontrar páginas que possam ser ligadas a itens Wikidata. Algumas páginas não devem estar ligadas à Wikidata. Pode utilizar a palavra mágica <code><nowiki>__EXPECTED_UNCONNECTED_PAGE__</nowiki></code> em páginas que não devem constar da página especial. [https://phabricator.wikimedia.org/T97577] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.15|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time:j xg|2021-07-20|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time:j xg|2021-07-21|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time:j xg|2021-07-22|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Como os meios de comunicação são estruturados na saída HTML [[:w:pt:Análise sintática (computação)|parser]] Em breve mudará. Isto pode afetar ''bot''s, ''gadget''s, ''script''s de utilizador e extensões. Pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/L2UQJRHTFK5YG3IOZEC7JSLH2ZQNZRVU/ ler mais]. Pode testá-lo em [[:testwiki:Main Page|Testwiki]] ou [[:test2wiki:Main Page|Testwiki 2]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros para a forma como obtém [[mw:API:Tokens|''token''s]] na API MediaWiki foram alterados em 2014. À maneira antiga já não funcionará a partir de 1 de setembro. ''Script''s, ''bot''s e ferramentas que usam os parâmetros de antes da mudança de 2014 precisam de ser atualizados. Pode [[phab:T280806#7215377|lá mais]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 19 de xullo de 2021 ás 15:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21755027 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Tech News: 2021-30]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.14|nova versão]] da MediaWiki chegou as ''wiki''s da Wikimedia na semana anterior. Isto não estava nas Novidades de Tecnologia porque não havia boletim naquela semana. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.16|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-07-27|pt}}. Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-07-28|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-07-29|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Se usar o [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|Monobook ''skin'']] você pode optar por desligar [[:w:pt:Web design responsivo|''design'' responsivo]] em dispositivos móveis. Isto agora vai funcionar para mais ''skin''s. Se <code>{{int:monobook-responsive-label}}</code> não estiver escolhido, também precisa de desacolhê-lo [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|preferências]] <code>{{int:prefs-skin-responsive}}</code>. Caso contrário, deixará de funcionar. Os administradores de ''interface'' podem automatizar este processo na sua ''wiki''. Pode [[phab:T285991|ler mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 26 de xullo de 2021 ás 21:11 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21771634 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Tech News: 2021-31]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Se a sua ''wiki'' usar marcação como <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-ltr"></nowiki></code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-rtl"></nowiki></code></bdi> sem o atributo necessário de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>dir</code></bdi>, então estes não funcionarão mais em 2 semanas. Há uma correção de curto prazo que pode ser adicionada à página local das ''wiki''s Common.css, que é explicada em [[phab:T287701| T287701]]. A partir de agora, todas as utilizações devem incluir todos os atributos, por exemplo: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-ltr" dir="ltr" lang="en"></nowiki></code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-rtl" dir="rtl" lang="he"></nowiki></code></bdi>. Isto também se aplica a algumas outras ''tag''s HTML, tais como <code>span</code> ou <code>code</code>. Pode encontrar exemplos existentes no seu ''wiki'' que precisam de ser atualizados, utilizando as instruções em [[phab:T287701| T287701]]. * Lembrete: A Wikimedia [[m:Special:MyLanguage/IRC/Migrating to Libera Chat|migrou para a rede Libera Chat IRC]], da antiga rede Freenode. A documentação local deve ser atualizada. '''Problemas''' * Na semana passada, todas as ''wiki''s tiveram acesso lento ou sem acesso por 30 minutos. Houve um problema com a geração de listas dinâmicas de artigos no Wikinotícias russo, devido à importação de mais de 200.000 novos artigos ao longo de 3 dias, o que levou a problemas de base de dados. A funcionalidade problemática foi desativada na ''wiki'' e os desenvolvedores estão a discutir se pode ser corrigido corretamente. [https://phabricator.wikimedia.org/T287380][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-07-26_ruwikinews_DynamicPageList] '''Alterações no final desta semana''' * Ao adicionar ''link''s a uma página utilizando [[mw:VisualEditor|Editor Visual]] ou o [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|editor de wikitexto 2017]], [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Disambiguator|páginas de desambiguação]] agora só aparecerão na parte inferior dos resultados da pesquisa. Isto porque os utilizadores não querem muitas vezes ligar-se às páginas de desambiguação. [https://phabricator.wikimedia.org/T285510] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.17|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-03|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-04|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-05|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|''app'' da Wikipédia para equipe Android]] está a trabalhar na comunicação na aplicação. Os desenvolvedores estão a trabalhar em como falar com outros editores e receber notificações. Pode [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|ler mais]]. Eles estão à procura de utilizadores que queiram [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication/UsertestingJuly2021|testar os planos]]. Qualquer editor que tenha um telefone Android e esteja disposto a descarregar o ''app'' pode fazê-lo. * O [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Recurso Beta]] para {{int:discussiontools-preference-label}} será atualizado nas próximas semanas. Você será capaz de [[mw:Talk pages project/Notifications|subscrever para secções individuais]] numa página de conversação em mais ''wiki''s. Pode testá-lo agora adicionando <code>?dtenable=1</code> ao final do URL da página de conversação ([https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta_talk:Sandbox?dtenable=1 exemplo]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Traduzir]]• [[m:Tech|Obter Ajuda]]• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 2 de agosto de 2021 ás 20:47 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21818289 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Tech News: 2021-32]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Traduções]] estão disponíveis. '''Problemas''' * Pode ler, mas não editar 17 ''wiki''s por alguns minutos no dia 10 de agosto. Isto está previsto no [https://zonestamp.toolforge.org/1628571650 05:00 UTC] (02:00 BRT; 06:00 PT). Isto é por causa do trabalho na base de dados. [https://phabricator.wikimedia.org/T287449] '''Alterações no final desta semana''' * O [[wmania:Special:MyLanguage/2021:Hackathon|Wikimania Hackatona]] terá lugar remotamente no dia 13 de agosto, a partir das 5:00 UTC (2:00 BRT; 6:00 PT), durante 24 horas. Pode participar de muitas maneiras. Você ainda pode propor projetos e sessões. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.18|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-10|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-11|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-12|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O antigo CSS <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="visualClear"></div></nowiki></code></bdi> não será mais apoiado após 12 de agosto. Em vez disso, as predefinições e páginas devem usar <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div style="clear:both;"></div></nowiki></code></bdi>. Por favor, ajude a substituir quaisquer utilizações existentes no seu ''wiki''. Existem links de pesquisa global disponíveis em [[phab:T287962|T287962]] '''Alterações futuras''' * [[m:Special:MyLanguage/The Wikipedia Library|A Biblioteca da Wikipédia]] é um local para os editores da Wikipédia acederem a fontes. Existe uma [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TheWikipediaLibrary|extensão]] que tem uma nova função para dizer aos utilizadores quando podem participar. Utilizará notificações. Começará a fazer sinal aos primeiros utilizadores em setembro. Vai ter mais utilizadores mais tarde. [https://phabricator.wikimedia.org/T288070] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] [[w:pt:Vue.js|Vue.js]] será a estrutura [[w:pt:JavaScript|JavaScript]] para MediaWiki no futuro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/SOZREBYR36PUNFZXMIUBVAIOQI4N7PDU/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Traduzir]]• [[m:Tech|Obter Ajuda]]• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 9 de agosto de 2021 ás 16:21 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21856726 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Tech News: 2021-33]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Pode adicionar ''link''s linguísticos na barra lateral no [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|tema do ''Vector'']] novamente. Faça-lo ligando a página a um ''item'' do Wikidata. O novo tema do ''Vector'' moveu as ligações linguísticas, mas o novo seletor de idiomas ainda não pode adicionar ligações linguísticas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287206] '''Problemas''' * Ocorreu um problema nas ''wiki''s que usam a extensão ''Translate''. As traduções não foram atualizadas ou foram substituídas pelo texto em inglês. Os problemas foram corrigidos. [https://phabricator.wikimedia.org/T288700][https://phabricator.wikimedia.org/T288683][https://phabricator.wikimedia.org/T288719] '''Alterações no final desta semana''' * Em breve será adicionada uma etiqueta de revisão às edições que adicionam ''link''s às páginas de desambiguação. Isto porque estas ligações são geralmente adicionadas por acidente. A etiqueta permitirá que os editores encontrem facilmente as ligações partidas e as corrijam. Se a sua ''wiki'' não gostar desta funcionalidade, pode ser ocultado. [https://phabricator.wikimedia.org/T287549] *Gostaria de ajudar a melhorar a informação sobre ferramentas? Gostaria de participar ou ajudar a organizar um pequeno encontro virtual para a sua comunidade discutir a lista de ferramentas? Entre em contacto na página de discussão ''[[m:Toolhub/The Quality Signal Sessions|Toolhub Quality Signal Sessions]]''. Também estamos à procura de ''feedback'' [[m:Talk:Toolhub/The Quality Signal Sessions#Discussion topic for "Quality Signal Sessions: The Tool Maintainers edition"|dos mantenedores de ferramentas]] sobre algumas questões específicas. * No passado, as edições para qualquer página do seu espaço de discussão de utilizador ignoraram a sua [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications#mute|lista de ''mute'']], por exemplo, subpáginas. A partir desta semana, isto só é verdade para as edições na sua página de discussão. [https://phabricator.wikimedia.org/T288112] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.19|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-17|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-18|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-19|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 16 de agosto de 2021 ás 19:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21889213 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Tech News: 2021-34]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A extensão ''[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Score|Score]]'' (''tag'' <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><score></nowiki></code></bdi>) foi re-activada nas ''wiki''s públicas e atualizada para uma versão mais recente. Algumas funcionalidades de pontuação musical podem deixar de funcionar porque a extensão só está ativada em "modo de segurança". A questão da segurança foi corrigida e um [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Score/2021 security advisory|comunicado publicado]]. '''Problemas''' * Poderá ler, mas não editar algumas ''wiki''s durante alguns minutos em {{#time: j "de" F|2021-08-25|pt}}. Isto vai acontecer por volta [https://zonestamp.toolforge.org/1629871217 07:00 PT] (06:00 UTC). Isto é para manutenção de bases de dados. Durante este período, as operações no ''CentralAuth'' também não serão possíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.20|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-24|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-25|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-26|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 23 de agosto de 2021 ás 21:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21923254 --> == Read-only reminder == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="MassMessage"/> A maintenance operation will be performed on [https://zonestamp.toolforge.org/1629871231 {{#time: l F d H:i e|2021-08-25T06:00|en}}]. It should only last for a few minutes. This will affect your wiki as well as 11 other wikis. During this time, publishing edits will not be possible. Also during this time, operations on the CentralAuth will not be possible (GlobalRenames, changing/confirming e-mail addresses, logging into new wikis, password changes). For more details about the operation and on all impacted services, please check [[phab:T289130|on Phabricator]]. A banner will be displayed 30 minutes before the operation. Please help your community to be aware of this maintenance operation. {{Int:Feedback-thanks-title}}<section end="MassMessage"/> </div> 24 de agosto de 2021 ás 20:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21927201 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Tech News: 2021-35]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Alguma sintaxe de pontuação musical já não funciona e pode precisar de ser atualizada, pode verificar [[:Category:{{MediaWiki:score-error-category}}]] na sua ''wiki'' para obter uma lista de páginas com erros. '''Problemas''' * As pontuações musicais não foram capazes de renderizar letras em algumas línguas por causa de tipos de letra desaparecidos. Isto foi arranjado agora. Se o seu idioma preferir uma fonte diferente, por favor, apresente um pedido no Phabricator. [https://phabricator.wikimedia.org/T289554] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros para a forma como obtém ''[[mw:API:Tokens|tokens]]'' na MediaWiki API foram alterados em 2014. À maneira antiga já não funcionará a partir de 1 de setembro. ''Script''s, ''bot''s e ferramentas que usam os parâmetros de antes da mudança de 2014 precisam de ser atualizados. Você pode [[phab:T280806#7215377|read mais]] sobre isso. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-08-31|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-01|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Poderá ler, mas não editar [[phab:T289660|Commons]] durante alguns minutos em {{#time: j "de" F|2021-09-06|pt}}. Isto vai acontecer por volta [https://zonestamp.toolforge.org/1630818058 07:00 PT] (06:00 UTC). Isto é para manutenção de bases de dados. * Todas as ''wiki''s serão lidos apenas por alguns minutos na semana de 13 de setembro. Mais informações serão publicadas no ''Tech News'' mais tarde. Também será publicado nas ''wiki''s individuais nas próximas semanas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287539] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 30 de agosto de 2021 ás 16:02 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21954810 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Tech News: 2021-36]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * As ''wiki''s que tem os [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|recursos de crescimento (Growth)]] implementadas fazem parte dos testes A/B desde a sua implantação, em que alguns recém-chegados não receberam as novas funcionalidades. Agora, todos os recém-chegados em 21 das menores ''wiki''s receberão as funcionalidades. [https://phabricator.wikimedia.org/T289786] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Em 2017, a biblioteca jQuery fornecida foi atualizada da versão 1 para 3, com uma camada de compatibilidade. A migração terminará em breve, para que o local seja carregado mais rápido para todos. Se mantiver um ''gadget'' ou ''script'' do utilizador, verifique se tem algum erro JQMIGRATE e corrige-os, ou eles irão quebrar. [https://phabricator.wikimedia.org/T280944][https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/6Z2BVLOBBEC2QP4VV4KOOVQVE52P3HOP/] * No ano passado, a comunidade da Wikipédia em português iniciou uma experiência para tornar o ''login'' obrigatório para edição. O [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Impact report for Login Required Experiment on Portuguese Wikipedia|relatório de impacto]] deste julgamento está pronto. Seguindo em frente, a equipa de Ferramentas Anti-Assédio está à procura de projetos que estejam dispostos a experimentar restringir a edição ip na sua ''wiki'' para uma experiência de curto prazo. [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Login Required Experiment|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 6 de setembro de 2021 ás 15:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21981010 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Tech News: 2021-37]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * 45 novas Wikipédias agora têm acesso aos [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|recursos de crescimento]] (Growth). [https://phabricator.wikimedia.org/T289680] * [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Deployment table|A maioria das Wikipédias]] agora têm acesso às funcionalidades de Crescimento (Growth). A equipa de Crescimento [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ|a publicação de uma página de Perguntas Frequentes]] sobre as funcionalidades. Esta FAQ traduzível cobre a descrição das funcionalidades, como usá-las, como alterar a configuração, e muito mais. '''Problemas''' * [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Todas as ''wiki''s passarão pelo modo somente leitura]] por alguns minutos no dia 14 de setembro. Está previsto para [https://zonestamp.toolforge.org/1631628002 14:00 UTC] (15:00 PT; 11:00 BRT). [https://phabricator.wikimedia.org/T287539] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.23|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-14|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-15|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). * A partir desta semana, a Wikipédia em italiano receberá atualizações semanais de ''software'' às quartas-feiras. Costumava receber as atualizações às quintas-feiras. Devido a esta mudança, os ''bug''s serão notados e corrigidos mais cedo. [https://phabricator.wikimedia.org/T286664] * Você pode adicionar ''link''s de linguagem na barra lateral no [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|novo tema Vector]] novamente. Fá-lo ligando a página a um ''item'' Wikidata. O novo tema do Vector moveu as ligações linguísticas, mas o novo seletor de idiomas ainda não pode adicionar ligações linguísticas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287206] * A ferramenta [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|sintaxe]] marca código com cores diferentes. Agora pode destacar 23 novas línguas de código. Além disso, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>golang</code></bdi> pode agora ser usado como um pseudónimo para a [[d:Q37227|linguagem de programação Go]], e um modo especial de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>output</code></bdi> foi adicionado para mostrar a saída de um programa. [https://phabricator.wikimedia.org/T280117][https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/SyntaxHighlight_GeSHi/+/715277/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 13 de setembro de 2021 ás 15:36 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22009517 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Tech News: 2021-38]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Os recursos de crescimento (Growth) estão agora implantadas em quase todas as Wikipédias. [[phab:T290582|Para a maioria das pequenas Wikipédias]], as funcionalidades só estão disponíveis para utilizadores experientes, para [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ#enable|para testar as funcionalidades]] e [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ#config|configure-as]] As funcionalidades estarão disponíveis para os recém-chegados a partir de 20 de setembro de 2021. * O MediaWiki tinha uma funcionalidade que destacava as ligações locais a artigos curtos num estilo diferente. Cada utilizador poderia escolher o tamanho em que seriam destacados "esboços". Esta funcionalidade foi péssima para o desempenho, e após uma consulta, foi removida. [https://phabricator.wikimedia.org/T284917] * Foi feita uma alteração técnica na ''skin'' Monobook para permitir uma manutenção e manutenção mais fáceis. Isto resultou em algumas pequenas alterações no HTML que tornam o HTML do MonoBook consistente com outras ''skin''s. Foram feitos esforços para minimizar o impacto nos editores, mas por favor pingue o utilizador [[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]] na ''wiki'' ou no [[phab:T290888|phabricator]] se algum problema for reportado. '''Problemas''' * Houve um problema com a procura na semana passada. Muitos pedidos de pesquisa não funcionaram durante 2 horas devido a um reinício acidental dos servidores de pesquisa. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-09-13_cirrussearch_restart] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.1|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-21|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-22|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-23|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A API [[s:Special:ApiHelp/query+proofreadinfo|meta=proofreadpage]] mudou. O parâmetro <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>piprop</nowiki></code></bdi> foi renomeado para $ltr código2. Os utilizadores da API devem atualizar o seu código para evitar avisos de parâmetros não reconhecidos. Os utilizadores de Pywikibot devem fazer atualizar para 6.6.0. [https://phabricator.wikimedia.org/T290585] '''Alterações futuras''' * O [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Replying|ferramenta ''Reply'']] será implantada nas restantes ''wiki''s nas próximas semanas. Atualmente faz parte do "{{int:discussiontools-preference-label}}" em [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|recursos beta]] na maioria das ''wiki''s. Você vai ser capaz de desligá-lo em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|preferências de edição]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T262331] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A [[mw:MediaWiki_1.37/Deprecation_of_legacy_API_token_parameters|alteração prezada]] à forma como obtém ''token''s da API foi adiada para 21 de setembro devido a uma incompatibilidade com Pywikibot. Os operadores de ''bot''s que usam Pywikibot podem seguir [[phab:T291202|T291202]] para o progresso numa correção, e deve planear a atualização para 6.6.1 quando for lançado. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 20 de setembro de 2021 ás 18:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22043415 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Tech News: 2021-39]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W39"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[w:pt:iOS|iOS 15]] tem uma nova função chamada [https://support.apple.com/en-us/HT212614 ''Private Relay''] (sítio da Apple). Isto pode ocultar o IP do utilizador quando eles usam navegador [[w:pt:Safari|Safari]]. Isto é como usar uma [[w:pt:Rede privada virtual|VPN]] na medida em que vemos outro endereço IP em vez disso. É ''opt-in'' e apenas para aqueles que pagam extra por [[w:pt:ICloud|iCloud]]. Chegará aos utilizadores do Safari em [[w:pt:OSX|OSX]] mais tarde. Há uma [[phab:T289795|discussão técnica]] sobre o que isto significa para as ''wiki''s da Wikimedia. '''Problemas''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Alguns ''gadget''s e ''script''s de utilizador adicionam itens à parte [[m:Customization:Explaining_skins#Portlets|''portlet''s]] (ferramentas de artigo) da ''skin''. Uma recente alteração ao HTML pode ter feito desses ''link''s um tamanho de letra diferente. Isto pode ser corrigido adicionando a classe CSS <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.vector-menu-dropdown-noicon</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T291438] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.2|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-28|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-29|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j xg|2021-09-30|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Onboarding_new_Wikipedians#New_experience|extensão ''GettingStarted'']] foi construída em 2013 e fornece um processo de embarque para novos titulares de contas em algumas versões da Wikipédia. No entanto, as [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|características de crescimento]] (Growth) desenvolvidos recentemente proporcionam uma melhor experiência de embarque. Uma vez que a grande maioria das Wikipédias tem agora acesso às características de crescimento, o ''GettingStarted'' será desativado a partir de 4 de outubro. [https://phabricator.wikimedia.org/T235752] * Um pequeno número de utilizadores não conseguirá ligar-se as ''wiki''s da Wikimedia após o dia 30 de setembro. Isto porque um antigo [[:w:pt:Certificado raiz|certificado raiz]] deixará de funcionar. Também terão problemas com muitos outros sites. É pouco provável que os utilizadores que atualizaram o seu ''software'' nos últimos cinco anos tenham problemas. Os utilizadores na Europa, África e Ásia são menos propensos a ter problemas imediatos, mesmo que o seu ''software'' seja demasiado antigo. Você pode [[m:Special:MyLanguage/HTTPS/2021 Let's Encrypt root expiry|ler mais]]. * Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications|recimento de notificações]] quando alguém deixa um comentário na página de conversação do utilizador ou o menciona num comentário de página de conversação. Clicar no ''link'' de notificação irá agora levá-lo ao comentário e realçá-lo. Anteriormente, o levou ao topo da secção que continha o comentário. Você pode encontrar [[phab:T282029|mais informações em T282029.]] '''Alterações futuras''' * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Replying|ferramenta ''Reply'']] será implantada nas ''wiki''s restantes nas próximas semanas. Atualmente faz parte do "{{int:discussiontools-preference-label}}" em [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|recursos beta]] na maioria das ''wiki''s. Você vai ser capaz de desligá-lo em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências de edição]]. [[phab:T288485|Veja a lista de ''wiki''s.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T262331] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W39"/> </div> 27 de setembro de 2021 ás 22:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22077885 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Tech News: 2021-40]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Uma forma mais eficiente de enviar alterações da Wikidata para as ''wiki''s da Wikimedia que os mostrem foi ativado para as seguintes 10 ''wiki''s: mediawiki.org, italiano, catalão, hebraico e vietnamita, Wikisource em francês e Wikivoyage em inglês, Wikilivros, Wikcionário e Wikinotícias. Se notar algo estranho sobre como as mudanças da Wikidata aparecem nas alterações recentes ou na sua lista de páginas vigiadas nessas ''wiki''s pode [[phab:T48643|informar os desenvolvedores]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.3|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-10-05|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-10-06|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j xg|2021-10-07|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Alguns ''gadget''s e ''bot''s que usam a API para ler o registo do Filtro de Abuso podem quebrar. A propriedade <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>hidden</code></bdi> não dirá mais que uma entrada é <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>implicit</code></bdi> para entradas de registo não reprimidas sobre edições suprimidas. Se o seu ''bot'' precisar de saber isso, faça uma consulta de revisão separada. Além disso, o imóvel terá o valor <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>false</code></bdi> para entradas visíveis; anteriormente, não foi incluído na resposta. [https://phabricator.wikimedia.org/T291718] * Uma forma mais eficiente de enviar alterações da Wikidata para as ''wiki''s da Wikimedia que as mostrem será ativada para ''todas as ''wiki''s de produção''. Se notar algo estranho sobre como as mudanças do Wikidata aparecem em alterações recentes ou na sua lista de páginas vigiadas pode [[phab:T48643|informar os desenvolvedores]] '''Alterações futuras''' * Em breve, você poderá obter notificações entre ''wiki''s no [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|aplicativo iOS da Wikipédia]]. Também pode receber notificações como notificações ''push''. Mais atualizações de notificação seguirão em versões posteriores. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/iOS/Notifications#September_2021_update] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As variáveis JavaScript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgExtraSignatureNamespaces</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgLegalTitleChars</code></bdi> e <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgIllegalFileChars</code></bdi> em breve serão removidas do código <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi>. Estas não fazem parte das variáveis "estáveis" disponíveis para utilização na ''wiki'' JavaScript. [https://phabricator.wikimedia.org/T292011] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As variáveis JavaScript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookiePrefix</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookieDomain</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookiePath</code></bdi> e <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookieExpiration</code></bdi> em breve serão removidas de mw.config. Os ''script''s devem, em vez disso, utilizar <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw.cookie</code></bdi> do módulo "<bdi lang="zxx" dir="ltr">[[mw:ResourceLoader/Core_modules#mediawiki.cookie|mediawiki.cookie]]</bdi>". [https://phabricator.wikimedia.org/T291760] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 4 de outubro de 2021 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22101208 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Tech News: 2021-41]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W41"/><div class="plainlinks"> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Translations]] are available. </div> '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Changes later this week</span>''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Recurrent item</span>]] <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-10-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-10-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-10-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).</span> * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:Manual:Table_of_contents#Auto-numbering|"auto-number headings" preference]] is being removed. You can read [[phab:T284921]] for the reasons and discussion. This change was [[m:Tech/News/2021/26|previously]] announced. [[mw:Snippets/Auto-number_headings|A JavaScript snippet]] is available which can be used to create a Gadget on wikis that still want to support auto-numbering.</span> '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Meetings</span>''' * Podes participar da reunião sobre melhorias de Desktops. Uma versão de demostração do recurso mais recente será mostrada. O evento será na Terça-feira, dia 12 de outubro pelas 16h. Veja como entrar. <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> </div><section end="technews-2021-W41"/> </div> 11 de outubro de 2021 ás 15:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22152137 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Tech News: 2021-42]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W42"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' *[[m:Toolhub|Toolhub]] é um catálogo para facilitar a procura de ferramentas de ''software'' que podem ser usadas para trabalhar nos projetos da Wikimedia. Você pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/LF4SSR4QRCKV6NPRFGUAQWUFQISVIPTS/ ler mais]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.5|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-19|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-20|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores do aplicativo no Android, [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipédia]] estão a trabalhar [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|comunicação no ''app'']]. Agora pode responder a perguntas numa [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android/Communication/UsertestingOctober2021|pesquisa]] para ajudar no desenvolvimento. * 3 a 5% dos editores podem ser bloqueados nos próximos meses. Isto é por causa de um novo serviço no Safari, que é semelhante a um [[w:pt:Proxy|''proxy'']] ou a [[w:pt:VPN|VPN]] . Chama-se ''iCloud Private Relay''. Há uma [[m:Special:MyLanguage/Apple iCloud Private Relay|discussão sobre isso]] no Meta. O objetivo é aprender o que o ''iCloud Private Relay'' pode significar para as comunidades. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] é uma nova [[w:pt:API|API]] para aqueles que utilizam muita informação dos projetos da Wikimedia em outros sites. É uma forma de fazer com que os grandes utilizadores comerciais paguem pelos dados. Em breve haverá uma cópia do conjunto de dados da Wikimedia Enterprise. Pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-ambassadors@lists.wikimedia.org/message/B2AX6PWH5MBKB4L63NFZY3ADBQG7MSBA/ ler mais]. Você também pode fazer perguntas à equipa [https://wikimedia.zoom.us/j/88994018553 no Zoom] em [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=22&month=10&year=2021 22 de outubro às 15:00 UTC (12:00 BRT; 16:00 PT)]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W42"/> </div> 18 de outubro de 2021 ás 20:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22176877 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Tech News: 2021-43]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W43"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * O [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|''Coolest Tool Award 2021'']] está à procura de nomeações. Você pode recomendar ferramentas até 27 de outubro. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.6|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-26|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-27|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-28|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' *[[m:Special:MyLanguage/Help:Diff|As páginas de diferenças entre edições]] (diff) terão uma melhor experiência de cópia e colagem. [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Copy paste diffs|As alterações]] permitirão que o texto no diff para antes e depois seja tratado como colunas separadas e removerá qualquer sintaxe indesejada. [https://phabricator.wikimedia.org/T192526] * A versão das [[w:pt:Liberation (tipografia)|tipografias ''Liberation'']] as utilizações em ficheiros SVG serão atualizadas. Só novas miniaturas serão afetadas. ''Liberation Sans Narrow'' não vai mudar. [https://phabricator.wikimedia.org/T253600] '''Reuniões''' * Pode participar de uma reunião sobre a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Pesquisa de desejos comunitários]]. Serão mostradas notícias sobre os desejos [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguação]] e os [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|desejos em tempo real]] serão mostradas. O evento terá lugar na quarta-feira, 27 de outubro, às 14h30 UTC (11h30 BRT; 15h30 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/Talk to Us|Veja como entrar]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W43"/> </div> 25 de outubro de 2021 ás 20:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22232718 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|Tech News: 2021-44]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W44"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Existe um limite para a quantidade de ''e-mail''s que um utilizador pode enviar diariamente. Este limite é agora global em vez de por ''wiki''. Esta mudança é para evitar abusos. [https://phabricator.wikimedia.org/T293866] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-02|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-03|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-04|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W44"/> </div> 1 de novembro de 2021 ás 20:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22269406 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|Tech News: 2021-45]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W45"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Os editores de IP móveis podem agora receber avisos de aviso indicando que têm uma mensagem de página de conversa no sítio móvel (semelhante aos ''banners'' laranja disponíveis na área de trabalho). Estes avisos serão exibidos em todas as páginas fora do espaço de nome principal e sempre que o utilizador tentar editar. O aviso na área de trabalho tem agora uma cor ligeiramente diferente. [https://phabricator.wikimedia.org/T284642][https://phabricator.wikimedia.org/T278105] '''Alterações no final desta semana''' * [[phab:T294321|Wikidata será somente leitura]] por alguns minutos no dia 11 de novembro. Isto vai acontecer por volta de [https://zonestamp.toolforge.org/1636610400 06:00 UTC] (03:00 BRT; 07:00 PT). Isto é para manutenção de bases de dados. [https://phabricator.wikimedia.org/T294321] * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * No futuro, os editores não registados receberão uma identidade que não seja o seu [[:w:pt:endereço IP|endereço IP]]. Isto é por razões legais. Um novo direito de utilizador permitirá aos editores que precisam de conhecer os IPs de contas não registadas para combater o vandalismo, ''spam'' e assédio, ver o IP. Você pode ler as [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|sugestões para como essa identidade poderia funcionar]] e a [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|discussão na página de discussão]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W45"/> </div> 8 de novembro de 2021 ás 20:36 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22311003 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|Tech News: 2021-46]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W46"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|traduções]]. '''Alterações recentes''' * A maioria dos [[c:Special:MyLanguage/Commons:Maximum_file_size#MAXTHUMB|''upload''s de ficheiros]] que tinham mensagens como "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>stashfailed</code></bdi>" ou "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>DBQueryError</code></bdi>" foram agora corrigidos. Está disponível um [[wikitech:Incident documentation/2021-11-04 large file upload timeouts|relatório do incidente]]. '''Problemas''' * Por vezes, as edições feitas no iOS utilizando o editor visual guardam grupos de números como ligações de números de telefone, devido a uma funcionalidade no sistema operativo. Este problema está sob investigação. [https://phabricator.wikimedia.org/T116525] * Houve um problema com a procura na semana passada. Muitos pedidos de pesquisa não funcionaram durante 2 horas devido a um erro de configuração. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-11-10_cirrussearch_commonsfile_outage] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.9|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-16|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-17|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-18|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W46"/> </div> 15 de novembro de 2021 ás 22:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22338097 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|Tech News: 2021-47]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W47"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. *O diálogo da predefinição no Editor Visual e no [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|novo modo wikitexto]] Beta será [[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|bastante melhorado]] em [[phab:T286992|algumas ''wiki''s]]. O seu [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|''feedback'' é bem-vindo]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W47"/> </div> 22 de novembro de 2021 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22366010 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|Tech News: 2021-48]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W48"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.11|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-30|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-01|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W48"/> </div> 29 de novembro de 2021 ás 21:15 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22375666 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|Tech News: 2021-49]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W49"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|traduções]]. '''Problemas''' * O MediaWiki 1.38-wmf.11 estava agendado para ser lançado em algumas ''wiki''s na semana passada. A implantação foi adiada devido a problemas inesperados. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-07|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-08|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-09|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * Em todas as Wikipédias, um Painel de Mentores está agora disponível em <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>Special:MentorDashboard</nowiki></code></bdi>. Permite que os mentores registados, que cuidam dos primeiros passos dos recém-chegados, monitorizem a atividade dos recém-chegados. Faz parte do [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|Recursos de Crescimento]]. (Growth) Você pode aprender mais sobre [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How_to_configure_the_mentors%27_list|ativar a lista de mentores]] na sua ''wiki'' e sobre [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor dashboard|o projeto do painel de mentores]] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O antecessor da atual [[mw:API|MediaWiki Action API]] (que foi criada em 2008), <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>action=ajax</nowiki></code></bdi>, será removida esta semana. Quaisquer ''script''s ou ''bot''s que o utilizem terão de mudar para o módulo API correspondente. [https://phabricator.wikimedia.org/T42786] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Um antigo módulo ResourceLoader, $ltr-código-jqjs, que foi depreciado em 2016, será removido esta semana. Quaisquer ''script''s ou ''bot''s que o utilizem terão de mudar para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>mediawiki.storage</nowiki></code></bdi> em vez disso. [https://phabricator.wikimedia.org/T143034] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W49"/> </div> 6 de decembro de 2021 ás 21:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22413926 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|Tech News: 2021-50]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W50"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Existem agora o padrão [[m:Special:MyLanguage/Help:Namespace#Other_namespace_aliases|aliases curtas]] para o namespace "Projeto:" na maioria das ''wiki''s. Por exemplo, nas ''wiki''s do Wikilivros, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>[[WB:]]</nowiki></code></bdi> irá para o padrão de linguagem local para o namespace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>[[Project:]]</nowiki></code></bdi>. Esta mudança destina-se a ajudar as comunidades mais pequenas a terem fácil acesso a esta funcionalidade. Pseudónimos locais adicionais ainda podem ser solicitados através [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|o processo habitual]] [https://phabricator.wikimedia.org/T293839] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.13|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-14|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-15|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W50"/> </div> 13 de decembro de 2021 ás 22:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22441074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|Tech News: 2021-51]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W51"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|traduções]]. '''Novidades de Tecnologia''' * Por causa dos [[w:en:Christmas and holiday season|feriados]] a próxima edição das novidades de tecnologia será enviada no dia 10 de janeiro de 2022. '''Alterações recentes''' * As consultas feitas pela extensão DynamicPageList (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><DynamicPageList></nowiki></code></bdi>) só podem ser executadas durante 10 segundos e erros se demorarem mais tempo. Isto é em resposta a múltiplas interrupções em que consultas de longa duração causaram uma paragem em todos as ''wiki''s. [https://phabricator.wikimedia.org/T287380#7575719] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores do aplicativo iOS da Wikipédia estão à procura de testadores que editam em vários idiomas. Você pode [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS/202112 testing|lá mais e informá-los se você está interessado]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O Wikimedia [[wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] acolhe projetos técnicos para o movimento Wikimedia. Os desenvolvedores precisam [[wikitech:News/Cloud VPS 2021 Purge|clamar projetos]] que usam. Isto porque os projetos antigos e não reutilizados são removidos uma vez por ano. Os projetos não reclamados podem ser encerrados a partir de fevereiro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/2B7KYL5VLQNHGQQHMYLW7KTUKXKAYY3T/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W51"/> </div> 20 de decembro de 2021 ás 22:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22465395 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Tech News: 2022-02]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W02"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Foi adicionada uma variável de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>oauth_consumer</code></bdi> ao [[mw:Special:MyLanguage/AbuseFilter|Filtro de Abusos]] para permitir a identificação de alterações feitas por ferramentas específicas. [https://phabricator.wikimedia.org/T298281] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s são [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#Package_Gadgets|agora capazes de incluir diretamente as páginas JSON]]. Isto significa que alguns ''gadget''s podem agora ser configurados por administradores sem precisar da permissão do administrador de interface, como é o caso do ''gadget'' Geonotice. [https://phabricator.wikimedia.org/T198758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s [[mw:Extension:Gadgets#Options|podem agora especificar as ações da página]] nas quais estão disponíveis. Por exemplo, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|actions=edit,history</code></bdi> carregará um ''gadget'' apenas durante a edição e nas páginas de história. [https://phabricator.wikimedia.org/T63007] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s podem agora ser carregados a pedido com o parâmetro URL de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withgadget</code></bdi>. Isto pode ser usado para substituir [[mw:Special:MyLanguage/Snippets/Load JS and CSS by URL|um corte anterior]] que normalmente se parece com <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withJS</code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withCSS</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Nas ''wiki''s onde [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|o sistema de Mentoria está configurado]], agora pode usar a API de Ação para obter uma lista de [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|mentores]] pupilos. [https://phabricator.wikimedia.org/T291966] * O título na página principal agora pode ser configurado usando <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title-loggedin]]</span> para usuários conectados e <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title]]</span> para usuários conectados. Qualquer CSS que tenha sido usado anteriormente para ocultar o título deve ser removido. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Small_wiki_toolkits/Starter_kit/Main_page_customization#hide-heading] [https://phabricator.wikimedia.org/T298715] * Quatro páginas especiais (e suas contrapartes de API) agora têm um tempo máximo de execução de consulta de banco de dados de 30 segundos. Estas páginas especiais são: mudanças recentes, páginas vigiadas, contribuições e registro. Essa mudança ajudará no desempenho e estabilidade do site. Você pode ler [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IPJNO75HYAQWIGTHI5LJHTDVLVOC4LJP/ mais detalhes sobre essa mudança] incluindo algumas soluções possíveis se isso afetar seus fluxos de trabalho. [https://phabricator.wikimedia.org/T297708] * O [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|cabeçalho fixo]] foi implantado para 50% dos usuários conectados em [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions#pilot-wikis|mais de 10 ''wiki''s]]. Isso faz parte do [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Melhorias da área de trabalho]]. Veja [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Participate|como participar do projeto]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.17|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-11|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-12|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-13|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Eventos''' * A [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Pesquisa de desejos da comunidade 2022]] começa. Todos os contribuintes para os projetos Wikimedia podem propor ferramentas e melhorias na plataforma. A fase de proposta ocorre a partir de {{#time:j xg|2022-01-10|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT) para {{#time:j xg|2022-01-23|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W02"/> </div> 11 de xaneiro de 2022 ás 01:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22562156 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Tech News: 2022-03]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W03"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Ao utilizar [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|WikiEditor]] (também conhecido como o editor wikitexto de 2010), as pessoas verão agora um aviso se ligarem às páginas de desambiguação. Se clicar em "{{int:Disambiguator-review-link}}" no aviso, pedir-lhe-á para corrigir o link para um termo mais específico. Você pode [[m:Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages#Jan 12, 2021: Turning on the changes for all Wikis|ler mais informações]] sobre este item preenchido da lista de desejos da comunidade de 2021. * Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#subscribe|subscrever automaticamente todas as discussões da página de conversação]] que você começa ou comenta ao usar [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|DiscussionTools]]. Receberá [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notificações]] quando outro editor responder. Isto está disponível na maioria dos ''wiki''s. Vá para suas [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]] e ative "{{int:discussiontools-preference-autotopicsub}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T263819] * Quando solicitado para criar uma nova página ou secção de página de conversação, os campos de entrada podem ser [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating_pages_with_preloaded_text|"pré-carregado" com algum texto]]. Esta funcionalidade está agora limitada às páginas wikitexto. Isto é para que os utilizadores não possam ser enganados a fazer edições maliciosas. Há uma discussão sobre [[phab:T297725|se esta funcionalidade deve ser re-habilitada]] para alguns tipos de conteúdo. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.18|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-18|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-19|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-20|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Eventos''' * A [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Pesquisa de desejos da comunidade 2022]] continua. Todos os contribuintes para os projetos da Wikimedia podem propor ferramentas e melhorias na plataforma. A fase de proposta decorre de {{#time:j "de" F|2022-01-10|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT) para {{#time:j "de" F|2022-01-23|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W03"/> </div> 17 de xaneiro de 2022 ás 19:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22620285 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W04"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-25|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-26|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-27|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * As seguintes línguas podem agora ser usadas com [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|''syntax highlighting'']] BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, . SRCINFO. * Agora pode aceder à sua lista de páginas vigiadas de fora do ''menu'' de utilizador na [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|''skin'' do novo Vector]]. O ''link'' da lista de páginas vigiadas aparece ao lado dos ícones de notificação se estiver no topo da página. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619] '''Eventos''' * Pode ver os resultados do [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] e saiba mais sobre 14 ferramentas que foram selecionadas este ano. * Pode [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|traduzir, promover]], ou comentar [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|nas propostas]] da Pesquisa de desejos comunitários. A votação começará em {{#time:j "de" F|2022-01-28|pt}} '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W04"/> </div> 24 de xaneiro de 2022 ás 21:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22644148 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?withgadget</code></bdi> URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>supportsUrlLoad</code></bdi> in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead: ** The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki. '''Events''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W05"/> </div> 31 de xaneiro de 2022 ás 17:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22721804 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Tech News: 2022-06]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W06"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|traduções]]. '''Alterações recentes''' * A Wikipédia em inglês criou recentemente um ''gadget'' para o modo escuro. Pode capacitá-lo lá, ou pedir ajuda a um [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|administrador do interface]] para o configurar no sua ''wiki'' ([[w:en:Wikipedia:Dark mode (gadget)|instruções e captura de tela]]). * As contagens de categorias às vezes estão erradas. Serão agora completamente recontados no início de cada mês. [https://phabricator.wikimedia.org/T299823] '''Problemas''' * Uma alteração de código na semana passada para corrigir um ''bug'' com ''[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live Preview]]'' pode ter causado problemas com alguns dispositivos locais e ''script''s de utilizador. Qualquer código com comportamento específico da ''skin'' para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector</code></bdi> deve ser atualizado para verificar também se <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector-2022</code></bdi>. [[phab:T300987|Um trecho de código, pesquisa global e exemplo estão disponíveis]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-08|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-09|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W06"/> </div> 7 de febreiro de 2022 ás 21:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22765948 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Tech News: 2022-07]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W07"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Purge|Purgar]] uma página de categoria com menos de 5.000 membros irá agora recontá-la completamente. Isto permitirá que os editores corrijam contagens incorretas quando está errada. [https://phabricator.wikimedia.org/T85696] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.22|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-02-15|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-02-16|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-02-17|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Na extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Filtro de Abusos]], a função <code dir=ltr>rmspecials()</code> foi atualizada para que não remova o caractere "espaço". As ''wiki''s são aconselhadas a embrulhar todos os usos de <code dir=ltr>rmspecials()</code> com <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> sempre que necessário para manter o comportamento dos filtros inalterado. Pode utilizar a função de pesquisa em [[Special:AbuseFilter]] para localizar a sua utilização. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W07"/> </div> 14 de febreiro de 2022 ás 19:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22821788 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W08"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[Special:Nuke|Special:Nuke]] irá agora fornecer as razões padrão de eliminação (editável em <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]</bdi>) para usar quando as páginas de eliminação em massa. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|pedido na Pesquisa de desejos comunitários de 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020] * Na Wikipédia, todas as novas contas recebem agora o [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Recursos de crescimento]] (Growth) por padrão ao criar uma conta. As comunidades são encorajadas a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|atualizar os seus recursos de ajuda]]. Anteriormente, apenas 80% das novas contas obteriam os recursos de crescimento. Algumas Wikipédias continuam a não ser afetadas por esta mudança. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820] * Agora pode evitar que imagens específicas que são usadas numa página apareçam em outros locais, tais como dentro de pré-visualizações de página ou resultados de pesquisa. Isto é feito com a marcação <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>class=notpageimage</nowiki></code></bdi>. Por exemplo, <code><nowiki>[[File:Exemplo.png|class=notpageimage]]</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Houve uma alteração para o HTML das páginas Special:Contributions, Special:MergeHistory e History, para apoiar o agrupamento de alterações por data na [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|''skin'' móvel]] Embora improvável, isto pode afetar ''gadget''s e ''script''s de utilizador. A [[phab:T298638|lista de todas as alterações HTML]] está no Phabricator. '''Eventos''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Os resultados da Pesquisa de desejos comunitários]] foram publicados. Está também disponível a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|se de propostas prioritárias]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-02-22|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-02-23|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-02-24|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros áudio em páginas mudará em breve em todas as ''wiki''s. O antigo ''player'' será removido. Alguns ''player''s de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O sistema operativo subjacente da Toolforge está a ser atualizado. Se mantiver alguma ferramenta lá, existem duas opções para migrar as suas ferramentas para o novo sistema. Existem [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|detalhes, prazos e instruções]] na Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/] * Os administradores terão em breve [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|a opção de eliminar/restaurar]] a página de "discussão" associada quando estiverem a eliminar uma determinada página. Um ponto final da API com esta opção também estará disponível. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|um pedido da Pesquisa de desejos comunitários de 2021]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W08"/> </div> 21 de febreiro de 2022 ás 19:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22847768 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W09"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Ao pesquisar por edições para [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|alterar etiquetas]], por exemplo, no histórico de páginas ou contribuições dos utilizadores, existe agora uma lista de possíveis etiquetas. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a pedido na Pesquisa de desejos comunitários 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909] * Os mentores que usam o [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|painel do mentor]] (Recurso de crescimento) vai agora ver os recém-chegados atribuídos a eles que fizeram pelo menos uma edição, até 200 edições. Anteriormente, todos os recém-chegados atribuídos ao mentor eram visíveis no painel de instrumentos, mesmo os que não tinham qualquer edição ou que fizessem centenas de edições. Os mentores ainda podem alterar estes valores usando os filtros no seu painel de instrumentos. Além disso, a última escolha dos filtros será agora guardada. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O grupo de utilizadores <code>oversight</code> foi renomeada para <code>suppress</code>. Isto é por [[phab:T109327|razões técnicas]]. Pode ser necessário atualizar quaisquer referências locais ao nome antigo, por exemplo, ''gadget''s, ''link''s para Special:Listusers ou utilizações de [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]]. '''Problemas''' * A recente alteração ao HTML das páginas de [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|mudanças recentes]] causou alguns problemas aos leitores de ecrã. Isto está a ser arranjado. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-01|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-02|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-03|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Trabalhar com modelos tornar-se-á mais fácil. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates| Várias melhorias]] estão previstas para 9 de março na maioria das ''wiki''s e a 16 de março na Wikipédia em inglês. As melhorias incluem: correspondência de colchetes, sintaxe realçando cores, encontrando e inserindo modelos, e funcionalidades de editor visual relacionadas. * Se você é um desenvolvedor de predefinições ou um administrador de interface, e você está intencionalmente substituindo ou usando os estilos CSS padrão de caixas de ''feedback'' do utilizador (as classes: <code dir=ltr>successbox, messagebox, errorbox, warningbox</code>), por favor, note que estas classes e CSS associados serão brevemente removidos do núcleo do MediaWiki. Isto é para prevenir problemas quando os mesmos nomes de classe também são usados em uma ''wiki''. Por favor, avise-nos comentando [[phab:T300314]] se acha que pode ser afetado. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W09"/> </div> 28 de febreiro de 2022 ás 23:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22902593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Tech News: 2022-10]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W10"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|traduções]]. '''Problemas''' * Houve um problema com alguns rótulos de interface na semana passada. Será arranjado esta semana. Esta mudança fez parte do trabalho em curso para simplificar o suporte para ''skin''s que não têm manutenção ativa. [https://phabricator.wikimedia.org/T301203] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.25|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-08|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-09|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W10"/> </div> 7 de marzo de 2022 ás 21:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22958074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Tech News: 2022-11]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W11"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|traduções]]. '''Alterações recentes''' * No aplicativo Android da Wikipédia [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Team/Android/Communication#Updates|agora é possível]] alterar a barra de ferramentas na parte inferior para que as ferramentas que usa mais frequentemente sejam mais fáceis de clicar. A aplicação agora também tem um modo de leitura focado. [https://phabricator.wikimedia.org/T296753][https://phabricator.wikimedia.org/T254771] '''Problemas''' * Houve um problema com a recolha de alguns dados de visualização de página de junho de 2021 a janeiro de 2022 em todos as ''wiki''s. Isto significa que as estatísticas estão incompletas. Para ajudar a calcular quais os projetos e regiões mais afetados, os conjuntos de dados relevantes estão a ser conservados por 30 dias extras. Você pode [[m:Talk:Data_retention_guidelines#Added_exception_for_page_views_investigation|ler mais no Meta-wiki]] * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">There was a problem with the databases on March 10. All wikis were unreachable for logged-in users for 12 minutes. Logged-out users could read pages but could not edit or access uncached content then.</span> [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2022-03-10_MediaWiki_availability] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.26|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-15|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-16|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-17|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * Quando [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message#Finding_messages_and_documentation|susing <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>uselang=qqx</code></bdi> para encontrar mensagens de localização]], irá agora mostrar todas as chaves de mensagem possíveis para separadores de navegação, como "{{int:vector-view-history}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T300069] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Advanced item</span>]] O acesso a [[{{#special:RevisionDelete}}]] foi alargado para incluir utilizadores que tenham <code dir=ltr>deletelogentry</code> e direitos de <code dir=ltr>deletedhistory</code> através dos seus membros do grupo. Antes, só aqueles com a direita <code dir=ltr>deleterevision</code> podiam aceder a esta página especial. [https://phabricator.wikimedia.org/T301928] * Nas páginas [[{{#special:Undelete}}]] para diffs e revisões, haverá um ''link'' de volta para a página principal de Restaurar com a lista de revisões. [https://phabricator.wikimedia.org/T284114] '''Alterações futuras''' * A Fundação Wikimedia anunciou a estratégia de implementação do mascaramento de IP e os próximos passos. O [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#feb25|anúncio pode ser lido aqui]]. * Os desenvolvedores do [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Android FAQ|aplicativo Android da Wikipédia]] estão a trabalhar em [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|novas funções]] para páginas de conversação de utilizadores e páginas de comentários de artigos. [https://phabricator.wikimedia.org/T297617] '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Events</span>''' * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place as a hybrid event on 20-22 May 2022. The Hackathon will be held online and there are grants available to support local in-person meetups around the world. Grants can be requested until 20 March.</span> '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W11"/> </div> 14 de marzo de 2022 ás 22:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22993074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Tech News: 2022-12]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W12"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|traduções]]. '''Novo calendário de lançamento de código para esta semana''' * Haverá quatro lançamentos do MediaWiki esta semana, em vez de apenas um. Esta é uma experiência que deve levar a menos problemas e a atualizações de funcionalidades mais rápidas. Os lançamentos estarão em todos as ''wiki''s, em momentos diferentes, na segunda, terça e quarta-feira. Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Release Engineering Team/Trainsperiment week|ler mais sobre este projeto]] '''Alterações recentes''' * Agora pode definir quantos resultados de pesquisa mostrar por predefinição [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|em suas preferências]]. Este foi o 12º desejo mais popular no [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Pesquisa de desejos comunitários 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T215716] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] A ferramenta de cadernos Jupyter [[wikitech:PAWS|PAWS]] foi atualizado para uma nova interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T295043] '''Alterações futuras''' * Mapas interativos via [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] em breve trabalhará nas ''wiki''s usando a extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions]]. [https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/ Por favor, diga-nos] quais as melhorias que deseja ver no Kartographer. Pode fazer esta pesquisa em inglês simples. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W12"/> </div> 21 de marzo de 2022 ás 16:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23034693 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Tech News: 2022-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a simple new Wikimedia Commons upload tool available for macOS users, [[c:Commons:Sunflower|Sunflower]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of regular database maintenance. It will be performed on {{#time:j xg|2022-03-29|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-03-31|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T301850][https://phabricator.wikimedia.org/T303798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W13"/> </div> 28 de marzo de 2022 ás 19:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23073711 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Tech News: 2022-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translations]] are available. '''Problems''' * For a few days last week, edits that were suggested to newcomers were not tagged in the [[{{#special:recentchanges}}]] feed. This bug has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T304747] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * Starting next week, Tech News' title will be translatable. When the newsletter is distributed, its title may not be <code dir=ltr>Tech News: 2022-14</code> anymore. It may affect some filters that have been set up by some communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T302920] * Over the next few months, the "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" Growth feature [[phab:T304110|will become available to more Wikipedias]]. Each week, a few wikis will get the feature. You can test this tool at [[mw:Special:MyLanguage/Growth#deploymentstable|a few wikis where "Link recommendation" is already available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W14"/> </div> 4 de abril de 2022 ás 21:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23097604 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-15</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W15"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Há uma nova página de ''status'' pública na <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikimediastatus.net/ www.wikimediastatus.net]</span>. Este site mostra cinco métricas automatizadas de alto nível onde você pode ver a saúde geral e desempenho do ambiente técnico das nossas ''wikis''. Contém também atualizações escritas manualmente para incidentes generalizados, que são escritas tão rapidamente quanto os engenheiros são capazes de fazê-lo, ao mesmo tempo que reparam o problema real. O site está separado da nossa infraestrutura de produção e hospedado por um serviço externo, para que possa ser acedido mesmo que as ''wikis'' estejam brevemente indisponíveis. Você pode [https://diff.wikimedia.org/2022/03/31/announcing-www-wikimediastatus-net/ ler mais sobre este projeto]. * Nas ''wikis'' do Wikcionário, o ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros de áudio em páginas mudou agora. O antigo ''player'' foi removido. Alguns ''players'' de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-04-12|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-04-13|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-04-14|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W15"/> </div> 11 de abril de 2022 ás 19:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23124108 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-16</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W16"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.8|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-04-19|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-04-20|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wiki''s ficarão em modo de leitura apenas por alguns minutos devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} às 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist ''wiki''s direcionadas]) e em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist ''wiki''s direcionadas]). * Os administradores terão agora [[m:Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|a opção de eliminar/restaurar da página "Discussão" associada]] quando estiverem a eliminar uma determinada página. Um ''endpoint'' da API com esta opção também está disponível. Isto conclui o [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|11º desejo da Pesquisa de desejos comunitários de 2021]]. * Em [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#test-wikis|''wiki''s selecionadas]], 50% dos utilizadores logados verão o nova [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Table of contents|tabela de conteúdos]]. Ao deslocar-se para cima e para baixo na página, a tabela de conteúdos permanecerá no mesmo local no ecrã. Isto faz parte do projeto [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Melhorias da Área de Trabalho]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304169] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] As caixas de mensagens produzidas pelo código MediaWiki deixarão de ter estas classes CSS: <code dir=ltr>successbox</code>, <code dir=ltr>errorbox</code>, <code dir=ltr>warningbox</code>. Os estilos para essas aulas e <code dir=ltr>messagebox</code> serão removidos do núcleo do MediaWiki. Isto apenas afeta ''wiki''s que usam estas classes em wikitexto, ou alterar a sua aparência dentro do CSS em todo o site. Por favor, reveja qualquer utilização local e definições para estas aulas que você pode ter. Isto foi previamente anunciado na edição [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|28 de fevereiro das Novidades de Tecnologia]]. '''Mudanças futuras''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] tornar-se-á compatível com [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|estabilização da página da FlaggedRevisions]]. Os mapas do Kartographer também trabalharão em páginas com [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|alterações pendentes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions] A documentação do Kartographer foi completamente atualizada. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W16"/> </div> 18 de abril de 2022 ás 23:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23167004 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). * Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W17"/> </div> 25 de abril de 2022 ás 22:56 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23187115 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-18</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W18"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Em [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist todos as ''wikis'' restantes] (grupo 2), o ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros de áudio em páginas mudou agora. O antigo ''player'' foi removido. Alguns ''players'' de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player| O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-03|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-04|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-05|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores estão a trabalhar em páginas de discussão no app [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipédia para iOS]]. Você pode [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY dar ''feedback'']. Pode fazer a pesquisa em inglês, alemão, hebraico ou chinês. * [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|A maioria das ''wikis'']] receberá um [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|diálogo do modelo de modelo]] no modo Editor Visual e Novo Wikitexto. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967] * Se você utilizar o destaque da sintaxe durante a edição do wikitexto, pode em breve ativar um [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|esquema de cores compatíveis com daltônicos]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Vários IDs CSS relacionados com mensagens de interface MediaWiki serão removidos. Os editores técnicos devem agradar [[phab:T304363|reve a lista de IDs e links para as suas utilizações existentes]]. Estes incluem <code dir=ltr>#mw-anon-edit-warning</code>, <code dir=ltr>#mw-undelete-revision</code> e outros 3. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W18"/> </div> 2 de maio de 2022 ás 19:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23232924 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966] '''Problems''' * Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586] * Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966] * [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24. * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022). '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W19"/> </div> 9 de maio de 2022 ás 15:22 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23256717 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-20</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W20"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * Algumas ''wikis'' podem em breve usar a funcionalidade [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|adicionar um ''link'']]. Isto começará na quarta-feira. As ''wikis'' são {{int:project-localized-name-cawiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-hewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-hiwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-kowiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-nowiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-ptwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-simplewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-svwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-ukwiki/pt}}. Isto faz parte da implementação [[phab:T304110|progressiva desta ferramenta para mais Wikipédias]]. As comunidades podem [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure como esta funcionalidade funciona localmente]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542] * O [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] terá lugar ''online'' nos dias 20 e 22 de maio. Será em inglês. Há também encontros locais [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|''hackathon'']] na Alemanha, Gana, Grécia, Índia, Nigéria e Estados Unidos. Os wikimedianos tecnicamente interessados podem trabalhar em projetos de ''software'' e aprender novas habilidades. Também pode realizar uma sessão ou publicar um projeto em que pretende trabalhar. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-17|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-18|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-19|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Em breve poderá editar páginas traduzíveis no editor visual. Existem páginas traduzíveis em, por exemplo, Meta e Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W20"/> </div> 16 de maio de 2022 ás 18:58 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23291515 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-21</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W21"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Os administradores que utilizam a ''interface'' do sítio móvel podem agora aceder ao Special:Block diretamente a partir das páginas de utilizador. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341] * A página do portal <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]</span> utiliza agora um sistema de atualização automatizado. Outros [[m:Project_portals|portais de projetos]] serão atualizados ao longo dos próximos meses. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629] '''Problemas''' * A equipa de Crescimento (Growth) mantém um programa de orientação para os recém-chegados. Anteriormente, os recém-chegados não podiam excluir o programa. A partir de 19 de maio de 2022, os recém-chegados podem optar por sair totalmente da tutela do Crescimento, caso não desejem ter qualquer mentor. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915] * Alguns editores não conseguem aceder à ferramenta de tradução de conteúdos se a carregarem clicando no menu de contribuições. Este problema está a ser trabalhado. Deve continuar a funcionar corretamente se tiver acesso direto através da Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-24|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-25|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-26|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Os desenvolvedores de ''script''s de ''gadget''s e de utilizadores são convidados a dar ''feedback'' sobre uma [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|política técnica proposta]] com o objetivo de melhorar o suporte dos desenvolvedores do MediaWiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W21"/> </div> 24 de maio de 2022 ás 00:21 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23317250 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-22</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W22"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Na extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Filtro de Abusos]] foi introduzida uma função de <code dir=ltr>ip_in_ranges()</code> para verificar se um IP está em algum dos intervalos. As ''wikis'' são aconselhadas a combinar várias expressões <code dir=ltr>ip_in_range()</code> unidas por <code>|</code> numa única expressão para um melhor desempenho. Pode utilizar a função de pesquisa em [[Special:AbuseFilter|Especial:AbuseFilter]] para localizar o seu uso. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017] * O [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|recurso de informações de IP]] que ajuda os combatentes de abuso a aceder a informações sobre IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|a ser implementado]] a todas as ''wikis'' como uma funcionalidade beta. Isto surge depois de semanas de testes beta na test.wikipedia.org. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-31|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-01|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em leitura apenas por alguns minutos por causa de um interruptor da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-05-31|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist ''wikis'' direcionadas]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|Nova Ferramenta de Tópico]] será implementada para todos os editores no máximo em breve. Você poderá optar por sair da ferramenta e em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] apoiará a obtenção de contribuições de um [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|intervalo de IP]] em breve. Os utilizadores da API podem definir o parâmetro <code>uciprange</code> para obter contribuições de qualquer intervalo de IP dentro [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|do limite]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150] * Será introduzida uma nova função de parser: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{=}}</nowiki></code></bdi>. Substituirá os modelos existentes chamados "=". Vai inserir um [[w:pt:Sinal de igual|sinal de igual]] Isto pode ser usado para escapar ao sinal igual nos valores dos parâmetros das predefinições. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W22"/> </div> 30 de maio de 2022 ás 20:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23340178 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-23</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W23"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-07|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-08|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-09|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Uma nova função <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>str_replace_regexp()</code></bdi> pode ser utilizada [[Special:AbuseFilter|filtros de abuso]] para substituir partes de texto utilizando uma [[w:pt:Expressão regular|expressão regular]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W23"/> </div> 7 de xuño de 2022 ás 02:46 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23366979 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-24</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Todas as ''wikis'' podem agora usar mapas do [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]]. Os mapas do Kartographer agora também trabalham em páginas com [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|alterações pendentes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-14|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-15|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em modo de somente leitura apenas por alguns minutos por causa de a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time: j "de" F |2022-06-14|pt}} às 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist wikis direcionadas]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * A partir de quarta-feira, um novo conjunto de Wikipédias receberá "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Adicionar um link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-acewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-adywiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-afwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-akwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-alswiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-amwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-anwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-angwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-arcwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-arzwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-astwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-atjwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-avwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-aywiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-azwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-azbwiki/pt}}). Isto faz parte da implementação [[phab:T304110|progressiva desta ferramenta para mais Wikipédias]]. As comunidades podem [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure como esta funcionalidade funciona localmente]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|Nova Ferramenta de Tópico]] será implementado para todos os editores da Commons, Wikidata e alguns outras ''wikis'' em breve. Poderá excluir-se de dentro da ferramenta e em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Reuniões futuras''' * A próxima [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|reunião aberta com a equipa web]] sobre Vector (2022) terá lugar hoje (13 de junho). As seguintes reuniões terão lugar em: 28 de junho, 12 de julho, 26 de julho. '''Alterações futuras''' * Até ao final de julho, a ''skin'' [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] deve estar pronta para se tornar o padrão em todas as ''wikis''. As discussões sobre como ajustá-lo às necessidades das comunidades começarão nas próximas semanas. Será sempre possível reverter para a versão anterior numa base individual. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 13 de xuño de 2022 ás 16:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-25</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|traduções]]. '''Alterações recentes''' * O [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Aplicativo da Wikipédia para Android]] agora tem uma opção para editar toda a página de uma só vez, localizada no menu transbordante (menu de três pontos [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Algumas alterações recentes na base de dados podem afetar as consultas utilizando a [[m:Research:Quarry|ferramenta Quarry]]. As consultas para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> na Wikipédia em inglês, Commons e Wikidata terão de ser atualizadas. [[phab:T306589|Ler mais]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Uma nova variável <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> pode ser usada em [[Special:AbuseFilter|filtros de abuso]] para evitar afetar os utilizadores globalmente ativos. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-21|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-22|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-23|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * Os utilizadores das ''skins'' não responsivas (por exemplo, MonoBook ou Vector) em dispositivos móveis podem notar uma ligeira alteração no nível de zoom predefinido. Isto destina-se a otimizar o zoom e garantir que todos os elementos de ''interface'' estão presentes na página (por exemplo, o índice no Vector 2022). No caso improvável de isto causar problemas com a forma como você usa o site, nós gostaríamos de entender melhor, por favor pingue <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> para qualquer conversa ''on-wiki''. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Alterações futuras''' * A funcionalidade Beta para [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] A saída HTML da Parsoid em breve deixará de anotar links de ficheiros com valores de atributos <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> diferentes e, em vez disso, utilizará <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> para todos os tipos. Os autores da ferramenta devem ajustar qualquer código que espere: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 20 de xuño de 2022 ás 20:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-26</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O serviço API da [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] dispõe agora de contas de autoatendimento com solicitações gratuitas a pedido e instantâneos mensais ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ documentação da API]). O acesso comunitário [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|através de ''dumps'' de banco de dados e Wikimedia Cloud Services]] continua. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|Todas as ''wikis'' da Wikimedia podem agora usar Wikidata Lexemes em Lua]] depois de criar módulos e predefinições locais. As discussões são bem-vindas [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|na página de discussão do projeto]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-28|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-29|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-30|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos por causa devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizada em {{#time:j xg|2022-06-28|pt}} às 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist ''wikis'' direcionadas]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Alguns serviços globais e de ''cross-wiki'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos devido a uma mudança da sua base de dados principal. Será realizada em {{#time: j "de" F |2022-06-30|pt}} às 06:00 UTC. Isto terá impacto no ContentTranslation, Echo, Structurediscussions, experimentos de Crescimento (Growth) e mais alguns serviços. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Os utilizadores serão capazes de classificar colunas dentro de tabelas ordenadas na ''skin'' móvel. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Reuniões futuras''' * A próxima [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|reunião aberta com a equipa web]] sobre Vector (2022) terá lugar amanhã (28 de junho). As seguintes reuniões terão lugar nos dias 12 e 26 de julho. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 27 de xuño de 2022 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-27</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-07-05|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-07-06|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-07-07|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos por causa devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-07-05|pt}} às 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist ''wikis'' direcionadas]) e em {{#time:j "de" F|2022-07-07|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist ''wikis'' direcionadas]). * O recurso beta do [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Você pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Item avançado]] Esta alteração apenas afeta páginas no espaço de nome principal em Wikisource. A variável de configuração Javascript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> será removida do <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> e substituída pela variável <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 4 de xullo de 2022 ás 19:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-28</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Na ''skin'' [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]], o título da página é agora exibido acima dos separadores tais como Discussão, Ler, Editar, Ver histórico ou Mais. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Saiba mais]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Agora é possível visualizar facilmente a maioria das definições de configuração que se aplicam a apenas uma ''wiki'', e comparar configurações entre dois ''wikis'' se essas configurações forem diferentes. Por exemplo: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary configurações do Wikcionário Japonês], ou [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki configurações que são diferentes entre as Wikipédias em Espanhol e Esperanto]. As comunidades locais podem querer [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discutir e propor mudanças]] às suas configurações locais. Os detalhes sobre cada uma das definições nomeadas podem ser encontrados por [[mw:Special:Search|pesquisando MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *A equipa de Ferramentas Anti-Assédio [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recentamente implantada]] o Recurso de Informações de IP como um [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Recurso Beta em todas as ''wikis'']]. Esta funcionalidade permite que os lutadores de abuso acedam a informações sobre endereços IP. Por favor, consulte a nossa atualização sobre [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|como encontrar e usar a ferramenta]]. Por favor, partilhe seu ''feedback'' usando um ''link'' que lhe será dado dentro da própria ferramenta. '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em leitura apenas por alguns minutos por causa de um interruptor da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-07-12|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist ''wikis'' direcionadas]). '''Alterações futuras''' * A funcionalidade Beta para [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 11 de xullo de 2022 ás 19:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-29</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|traduções]]. '''Problemas''' * A funcionalidade na ''web'' móvel para [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Páginas próximas]] desapareceu na semana passada. Será arranjado esta semana. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-07-19|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-07-20|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-07-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O [[mw:Technical_decision_making/Forum|Fórum de Decisão Técnica]] procura [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|representantes da comunidade]]. Pode candidatar-se na ''wiki'' ou por ''e-mail'' <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> antes de 12 de agosto. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 18 de xullo de 2022 ás 23:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 25 de xullo de 2022 ás 19:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-31</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W31"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|As capacidades aprimoradas de LaTeX para renderização matemática]] estão agora disponíveis nas ''wikis'' graças ao suporte a tags <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Phantom</code></bdi>. Isto completa parte do [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|desejo #59]] da Pesquisa de desejos comunitários 2022. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|nova versão]] da plataforma [[w:pt:MediaWiki|MediaWiki]] será implantada nas ''wikis'' de teste e no site MediaWiki.org em {{#time: j "de" F |2022-08-02 |pt}}. Será implantada em ''wikis'' selecionadas em {{#time: j "de" F |2022-08-03 |pt}} e nas restantes em {{#time: j "de" F |2022-08-04 |pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Visualização em Tempo Real]] estará disponível como um Recurso Beta nas ''wikis'' em [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Grupo 0]. Este recurso foi desenvolvido para atender [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|uma das propostas da Pesquisa de desejos comunitários]]. '''Alterações futuras''' * O Recurso Beta do [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de agosto. As discussões parecerão diferentes. Você pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. '''Reuniões futuras''' * Esta semana, três reuniões sobre [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] com interpretação ao vivo terá lugar. Na terça-feira, será dada uma interpretação em russo. Na quinta-feira terão lugar reuniões para falantes árabes e espanhóis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|Veja como participar]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W31"/> </div> 1 de agosto de 2022 ás 21:22 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23615613 --> s9p6x95qsr9i1ihf1mq46dyvxcut61w 0 306367 6148080 6144490 2022-08-02T08:52:05Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «Fecha incompleta» wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Xosé Artiaga Barreira''', nado en [[Mondoñedo]] o [[10 de xullo]] de [[1955]]<ref name="GEGSCP34">{{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |volume=4 |ano=2003 |editorial=El Progreso / Diario de Pontevedra / Silverio Cañada |páxina=34 |isbn=84-87804-06-3}}</ref>, é un pintor, gravador, fotógrafo e artista multimedia, así como catedrático de debuxo galego. == Traxectoria == Xosé Artiaga Barreira naceu na vila de Mondoñedo o 10 de xullo de 1955<ref>[[El Correo Gallego]] cita erroneamente como data de nacemento o día anterior ({{cita novas |xornal=El Correo Gallego |lugar=Santiago |título=Hoy cumplen años |data=9-7-2012 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/hoy-cumplen-anos-FGCG755527}})</ref>. Estudou na [[Real Academia de Belas Artes de San Fernando|Escola Superior de Belas Artes de San Fernando]], en Madrid<ref name="GEGSCP34"/><ref>O expediente está recollido dentro dos grupos documentais conservados na [[Universidade Complutense de Madrid]] ({{cita web |url=https://www.ucm.es/escuela-de-bellas-artes-de-san-fernando-1 |título=Escuela de Bellas Artes de San Fernando |páxinaweb=Universidad Complutense |dataacceso=9-7-2022 |lingua=es}})</ref>. En 1983 presentou a tese de validación para licenciatura na Facultade de Belas Artes ([[Universidade Complutense de Madrid]]) co título ''La cultura castreña'', dirixida polo profesor [[Juan Fernando de Laiglesia]]<ref>{{cita web |título=La cultura castreña |páxinaweb=Worldcat |dataacceso=10-7-2022 |ano=1983 |url=https://www.worldcat.org/title/cultura-castrea/oclc/1024883493}}</ref>. A súa arte pasou dun intimismo figurativo, caracterizado tecnicamente pola materialidade da súa pintura e o emprego da cor, a unha cada vez maior abstracción e esquematismo a partir de finais dos anos 80<ref name="ColeccionBDE"/>. Son as súas series máis importantes na década dos 90 e comezos do novo século "''Presencias''" (1990-93), "''Reencontres''" (1994, no que comeza a experimentar coa fotografía) e "''Utopías''" (2000, no que emprega elementos dixitais). Participou en numerosos certames de arte de modo regular, en moitas ocasións da man da Galería Emilio Navarro, de Madrid. Aos vinte e seis anos presentouse coa obra ''Personaje de madrugada'' ao IX Certame Nacional de Arte convocado pola Caixa de Aforros de Guadalaxara, resultando elixido entre os trinta e tres finalistas, cuxas obras se expuxeron a partir do [[30 de outubro]] de [[1981]]<ref name="LaPrensaAlcarreña30X81">{{cita novas |xornal=La Prensa Alcarreña |lugar=Guadalaxara |data=30-10-1981 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=5089495&posicion=12&presentacion=pagina |título=La pintura como experimento |lingua=es}}</ref>. A súa primeira exposición individual tivo lugar en abril de [[1985]] na sala de exposicións da Deputación provincial de Lugo, e a súa primeira exposición en Madrid foi na Sala Columela en [[1988]]<ref name="ColeccionBDE">{{cita web |título=Xosé Artiaga |nome=Roberto |apelidos=Díaz |páxina-web=Colección Banco de España |url=https://coleccion.bde.es/wca/es/secciones/coleccion/artistas/xose-artiaga-523.html |lingua=es}}</ref>. Tamén ten exposto obra en [[Art Basel]], [[Arco (feira de arte)|ARCO]], [[Salón dos 16]], Mostra Gas Natural Fenosa, Chicago Internacional Art Exposition<ref name="GEGSCP34"/> ou Premio de Pintura L'Oreal, entre outros. Así mesmo ten colaborado con diferentes medios xornalísticos, como ''[[Diario 16]]'', ''El Progreso'' (Lugo), ''[[Faro de Vigo]]'', ''[[El Correo Gallego]]'' (Santiago) e a revista ''[[Monfadal]]'' (revista mindoniense de cultura)<ref name="GaliciaDixital">{{cita web |páxinaweb=Galicia Dixital. CulturaGalega.info |url=http://cultura.galiciadigital.com/autor/artiaga-xose |título=Artiaga, Xosé |dataacceso=9-7-2022}}</ref>. Posúe ademais obra mural realizada para edificios da Xunta de Galicia en Lugo, [[Viveiro]] e [[Xermade]]<ref name="GaliciaDixital"/>. En [[1994]] recibiu o VII Premio Constitución de Pintura da [[Xunta de Estremadura]], e do mesmo xeito o Premio de Pintura L'Oreal en varias ocasións<ref name="GEGSCP34"/>. Ten obra exposta no [[Museo Provincial de Lugo]], na Colección de Arte da Xunta de Galicia (Santiago), na [[Banco de España|Colección Banco de España]] (Madrid)<ref name="ColeccionBDE"/>, no [[Centro Galego de Arte Contemporánea]]<ref>{{cita web |url=https://cgac.xunta.gal/en/collection/artworks?artista=ARTIAGA%2C%20Xos%C3%A9 |dataacceso=27-7-2022 |título=ARTIAGA, Xosé. Reencontres. Outros, 1996}}</ref><ref name="GEGSCP34"/><ref>{{cita novas |título=Veinte artistas de Lugo tienen obra en el Centro Galego de Arte Contemporánea |xornal=[[El Progreso (xornal)|El Progreso]] |lugar=Lugo |data=27-3-2022 |nome=Sabela |apelidos=Corbelle |url=https://www.elprogreso.es/articulo/cultura/veinte-artistas-lugo-tienen-obra-centro-galego-arte-contemporanea/202203271656181566885.html |lingua=es}}</ref>, no Concello de Mondoñedo, na Cultural Rioxa (Logroño), na Colección Comisionado do V Centenario de Galicia, na Colección Xunta de Estremadura, no Concello de Alcorcón e na Comunidade de Madrid<ref name="GaliciaDixital"/>. En febreiro de [[1996]] saíu á luz o primeiro número da revista ''[[Arte y Parte]]'', subtitulada «revista bimestral de información artística», un referente no eido internacional sobre as artes plásticas latinas<ref>{{cita web |páxinaweb=Revista Culturales |url=http://www.revistasculturales.com/revistas/6/arte-y-parte/ |dataacceso=10-7-2022 |título=Arte y Parte |lingua=es}}</ref>, dirixida polo crítico galego [[Miguel Fernández-Cid]], quen de xeito recorrente ten analizada a obra de Artiaga desde que o coñeceu en [[1984]]<ref name="PorqueXoseArtiaga>{{cita publicación |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/por-que-xose-artiaga/ |título=Por qué Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=[[Museo Provincial de Lugo]]. Catálogo da exposición Trans, decembro de 2002 |ano=2002 |lingua=es}}</ref>. Aquel recoñeceu xa nese mesmo número a atención e colaboración prestada na xestación do devandito proxecto xornalístico a, entre outros, Xosé Artiaga<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |lugar=Madrid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |título=Un paseo por el arte |data=1-2-1996 |número=1 |páxina=7 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178287&posicion=7&presentacion=pagina |lingua=es}}</ref>. En [[1998]] foron escollidas catro das súas obras, pertencentes á serie ''Reencontres'', para ilustrar na devandita revista un dos relatos da sección ''Palabras para el arte''<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |número=16 |data=1-8-1998 |páxina=3, 55, 56 e 57 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178275&presentacion=pagina&posicion=3 |título=La pérdida de la sombra. Guillaume Apollinaire |lingua=es}}</ref>. En [[2017]] foi un dos tres artistas invitados seleccionados para o VII Encontro de Artistas Novos "Cidade da Cultura" para impartir unha clase maxistral, xunto a [[María Cañas]] e [[Berta Álvarez Cáccamo]]<ref>{{cita publicación periódica |título=#EAN7. VII Encontro de Artistas Novos 'Cidade da Cultura'. Del 27 al 31 de agosto de 2017. Santiago de Compostela |revista=Gaiás. Cidade da Cultura |ano=2017 |url=https://docplayer.es/55322142-Gaias-cidade-da-cultura.html |lingua=es}}</ref>. == Vida familiar == É pai do tamén artista e crítico José Artiaga Rodero<ref>{{cita libro |título=Guía de artistas de Galicia |url=http://www.pintoresgallegos.com/bibliografia/carlossarandeses.html |ano=2003 |isbn=84-453-3507-3 |editorial=Xunta de Galicia. Consellería de Cultura |nome=Margarita (coord.) |apelidos=Rueda Alonso |páxina=422 |lingua=es}}</ref> e da profesora e comisaria de arte Saudade Artiaga Rodero<ref>{{cita libro |título=Aula creativa: nuevos paradigmas en las enseñanzas artísticas. Grado en Bellas Artes 2021-22 (guía docente) |editorial=Universidad Nebrija |páxina=9 |nome=Saudade |apelidos=Artiaga Rodero |ano=2021 |url=https://www.nebrija.com/carreras-universitarias/grado-en-bellas-artes/pdf-asignaturas/aula-creativa.pdf |lingua=es}}</ref>. == Crítica artística == A dicir do crítico [[Miguel Fernández-Cid]] na súa obra reflíctese unha reivindicación do seu lugar de orixe, explicando que «as súas pinturas son de aparencia fría, mais evocan un ollar selectivo, unha actitude a un tempo intensa e reflexiva»<ref>{{cita web |título=XOSÉ ARTIAGA (Mondoñedo, Lugo, 1955) |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |ligazónautor=Miguel Fernández-Cid |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-mondonedo-lugo-1955/ |páxina-web=Fundación Artiaga |dataacceso=28-11-2019 |lingua=es}}</ref>, cualificándoo tamén de «racionalista emocional»<ref name="PorqueXoseArtiaga/>. Fundamentalmente a partir de mediados dos anos 1990, Artiaga experimenta cada vez con maior asiduidade con outros soportes. Así, por exemplo, coa fotografía. O crítico [[David Barro]] sinala neste sentido que «muda de soporte, pero non de bandeira, non funciona como un oportunista, senón que se apoia na fotografía co propósito de conseguir resultados que a pintura non acada, nunca para traizoala»<ref>{{cita libro |url=http://cultura.galiciadigital.com/critica/critica-180 |capítulo=Desvelando un secreto a través de las pinturas fotografiadas de José Artiaga |nome=David |apelidos=Barro López |ano=2000 |título=Galería Bacelos. Exposicións 1999-2000 (catálogo) |lugar=Vigo |lingua=es}}</ref>. == Labor como docente == Á parte da súa carreira artística, ten exercido como profesor de plástica en diferentes centros educativos. En 1984 opositou para ingresar no Corpo de Catedráticos Numerarios de Bacharelato, sendo nomeado a comezos de [[1986]]<ref>{{cita novas |xornal=[[Boletín Oficial do Estado]] |número=33 |data=7-2-1986 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1986/02/07/pdfs/A05113-05118.pdf |páxina=5116 |título=3275. Orde de 30 de xaneiro |lingua=es}}</ref>. Exerceu como profesor de debuxo no IES Galileo Galilei (de Alcorcón, desde o curso 1987-88)<ref>{{cita novas |xornal=Boletín Oficial do Estado |número=86 |data=10-4-1987 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/04/10/pdfs/A10764-10792.pdf |páxina=10769 |título=8969. Orde de 8 de abril |lingua=es}}</ref><ref>{{cita novas |xornal=Boletín Oficial do Estado |número=39 |data=15-2-1988 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1988/02/15/pdfs/A04845-04846.pdf |páxina=4845 |título=3844. Orde de 5 de febreiro |lingua=es}}</ref>, no IES Iturralde (de Madrid)<ref name="GaliciaDixital"/> e en [[Vilagarcía de Arousa]]<ref>{{cita novas |xornal=El Correo Gallego |data=18-7-2017 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/arte-na-ribeira-AMCG1065317 |título=Arte na ribeira}}</ref>. En paralelo ás súas inquedanzas artísticas e ao seu compromiso coa protección dos animais, ten desenvolvido iniciativas en centros escolares que pretenden fomentar tanto a creatividade artística como o amor polos animais<ref>{{cita novas |xornal=La Voz de Galicia |título=El lado artístico de los perros |data=4-6-2016 |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/arousa/vilagarcia-de-arousa/2016/06/04/lado-artistico-perros/0003_201606A4C11998.htm |lugar=Vilagarcía de Arousa |lingua=es}}</ref>. == A Fundación Artiaga == O [[8 de xullo]] de [[2015]] creou en Vilagarcía de Arousa a Fundación Artiaga<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |título=El expresidente de la Protectora vilagarciana crea una fundación para ayudar a animales |data=31-12-2015 |url=https://www.farodevigo.es/arousa/2015/12/31/expresidente-protectora-vilagarciana-crea-fundacion-16726985.html |nome=M. |apelidos=López |lugar=Vilagarcía |lingua=es}}</ref>, clasificada como de interese cultural pola Xunta de Galicia no mesmo ano<ref>{{cita novas |xornal=[[Diario Oficial de Galicia]] |url=https://www.xunta.gal/dog/Publicados/2015/20151029/AnuncioG0244-211015-0002_gl.html |data=29-10-2015 |páxina=41614 |título=ORDE do 13 de outubro de 2015 pola que se clasifica de interese cultural a Fundación Artiaga}}</ref>. Esta fundación ten por obxectivo a divulgación da cultura a través da arte, contribuír ao desenvolvemento cultural, social e científico de Galicia, promover o estudo e conservación da obra de Xosé Artiaga, así como a busca de novos artistas, e protexer aos animais abandonados. O padroado está presidido polo artista e completado nos cargos de vicepresidente e secretaria polos seus dous fillos, José e Saudade Artiaga Rodero. Para recadar fondos para esta fundación, organizou en 2017 unha exposición colectiva itinerante titulada "AAN in ART", na que se reuniron obras de 42 artistas plásticos galegos, pasando en marzo pola Fundación Torrente Ballester (Santiago de Compostela)<ref name="ECG31032017">{{cita novas |xornal=El Correo Gallego |título=Artistas ayudan al cuidado de los animales en una colectiva |data=31-3-2017 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/artistas-ayudan-cuidado-animales-colectiva-LOCG1048751}}</ref> e en xullo polo Pazo de Sabadelle ([[Sabadelle, Chantada]])<ref name="LVG30072017">{{cita novas |xornal=[[La Voz de Galicia]] |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lemos/2017/07/30/sabadelle-pazo-chantadino-repleto-arte/0003_201707M30C4991.htm |data=30-7-2017 |lugar=Monforte de Lemos |título=Sabadelle, un pazo chantadino repleto de arte |nome1=Carlos |apelidos1=Rueda |nome2=Francisco |apelidos2=Albo |lingua=es}}</ref><ref>{{cita web |título=Ignacio Basallo e a colectiva da Fundación Arriaga |data=28-5-2018 |páxinaweb=Do gran ó pan |url=http://dogranaopan.blogspot.com/2018/05/ignacio-basallo-e-colectiva-da.html |nome=Xabier |apelidos=Limia de Gardón}}</ref>. == Exposicións == [[Ficheiro:Xose Artiaga expo presencias 1990 xeral.jpg|thumb|Panorámica da exposición "Presencias", en 1990]] * IX Certame Nacional de Arte Caixa de Aforros de Guadalaxara ([[Guadalaxara, España|Guadalaxara]], outubro 1981)<ref name="LaPrensaAlcarreña30X81"/> * ''José Artiaga. Grabados'', ADART (Madrid, xaneiro 1983)<ref>{{cita novas |xornal=[[Cinco Días]] |data=29-1-1983 |título=José Artiaga (grabados) |páxina=21 |lingua=es}}</ref> * ''José Artiaga. Dibujos'', Libraría Abril (Madrid, febreiro 1983)<ref>{{cita novas |xornal=[[El País]] |data=1983 |páxina=91 |título=José Antiaga (dibujos) |lingua=es}}</ref> * Sala de exposicións da Deputación Provincial de Lugo ([[Lugo]], abril 1985) * Sala Pena Trapero (Mondoñedo, abril 1985) * V Salón Nacional de Artes Plásticas ([[Alcobendas]], Madrid, 1985)<ref name="GEGSCP34"/> * I Bienal de Pintura Fundación Araguaney ([[Santiago de Compostela]], decembro 1985) * ''1990'' ([[A Coruña]], Santiago e [[Vigo]], marzo 1986)<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |data=16-3-1986 |páxina=14 |título=Galería Sargadelos |lingua=es}}</ref> * Galería Sargadelos (Santiago de Compostela, marzo 1986)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Galicia: chove sobre mollado'', [[Universidade Internacional Menéndez Pelayo|UIMP]] ([[Palacio da Magdalena]], [[Santander]], agosto 1986)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Dezasete Pintores de Lugo'' ([[Bos Aires, Arxentina|Bos Aires]] na [[Arxentina]]<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/>, Lugo, [[Pontevedra]] e Santiago, 1986/87) * IX Bienal de Arte (Pontevedra, agosto 1987)<ref name="GaliciaDixital"/><ref name="ColeccionBDE"/> * Sala Casa da Parra (Santiago de Compostela, setembro 1987)<ref>{{cita libro |páxina=12 |título=Xosé Artiaga (Casa da Parra, Santiago de Compostela, setembro 1987) |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001970421.html |editorial=Dirección Xeral de Cultura e do Patrimonio Histórico-Artístico |ano=1987}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * Sala Durán Loriga (A Coruña, outubro 1987)<ref name="GaliciaDixital"/> * Galería Columela ([[Madrid]], abril 1988)<ref>{{cita libro |título=José Artiaga (Columela Galería de Arte : Madrid, abril-mayo 1988) |páxina=12 |url=https://datos.bne.es/edicion/a6488940.html |editorial=Columela Galería de Arte |ano=1988}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Revisión dunha década 1978-1988'' (Santiago<ref name="GaliciaDixital"/> e Vigo, xuño/xullo 1990) * II Bienal de Artes Plásticas Cultural Rioxa ([[Logroño]], xullo 1990)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''En la arena'', Galería Emilio Navarro (Madrid, 1990)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Presencias'', Galería Emilio Navarro (Madrid, outubro 1990) * IV Premios Constitución de Pintura<ref name="GaliciaDixital"/> ([[Badaxoz]] e [[Cáceres]], febreiro/marzo 1991) * ''40 grados a la sombra'', Galería Emilio Navarro (Madrid, 1991)<ref name="GaliciaDixital"/> * II Mostra Unión Fenosa (A Coruña, xullo 1991) * Alquilart (Madrid, 1991) * XI Salón dos 16, Palacio de Velázquez e [[Centro de Arte Reina Sofía]] (Madrid, setembro 1991)<ref name="GaliciaDixital"/> * VII Premio de Pintura L´Oréal, Casa de Velázquez (Madrid, outubro 1991) * II Certame de Pintura da UNED, Casa de Velázquez (Madrid, xaneiro 1992)<ref name="GEGSCP34"/> * XI ARCO 92, pola Galería Emilio Navarro (Madrid, febreiro 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Galería Delpasaje ([[Valladolid]], abril 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Le printemps des arts, Créations 92-Espagne'', Maison des Arts Georges Pompidou ([[Cajarc]], [[Francia]], abril/maio 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Chicago Internacional Art Exposition, pola Galería Emilio Navarro ([[Chicago]], [[Estados Unidos]], 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Art 23' 92 ([[Basilea]], [[Suíza]], xuño 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Pintores y Escultores Gallegos en la EXPO´92'', Pavillón de Galicia ([[Sevilla]], 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Artistas en Madrid'', EXPO´92, Pavillón da Comunidade de Madrid (Sevilla, 1992) * XII ARCO 93, pola Galería Emilio Navarro (Madrid, febreiro 1993)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Trazos e Camiños''<ref name="GaliciaDixital"/> (A Coruña, [[Ferrol]], Lugo, [[Ourense]], Pontevedra, Santiago e Vigo, 1993) * Cimal Arte Internacional 41 ([[Valencia]], 1993) * IV Bienal de Pintura Cidade de Pamplona ([[Pamplona]], marzo 1993) * ''Ultreia'' (Lugo, 1993)<ref name="GaliciaDixital"/> * XIII Certames nacionais Cidade de Alcorcón ([[Alcorcón]], Madrid, febreiro 1994)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Colección de Arte da Xunta de Galicia 1986-1993'' (1995) * III Certame Nacional de Pintura La General ([[Granada]], marzo 1995) * IV Mostra Unión Fenosa (A Coruña, agosto 1995)<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |título=Mostra Unión Fenosa |data=1-8-1995 |páxina=33}}</ref> * XI Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1995) * ''Mondoñedo: máis preto''<ref name="GaliciaDixital"/> ([[Barcelona]], [[Bilbao]], A Coruña, [[Xetafe]], Mondoñedo, Santiago, [[Tréguier]] en Francia e Vigo, 1996/97)<ref name="GEGSCP34"/> * ''Galicia, 1900-1990, Galicia Terra Única'', Hospital da Caridade (Ferrol, maio 1997)<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * ''A Galicia exterior, Galicia Terra Única'', Estación Marítima (Vigo, maio 1997)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |número=8 |data=1-4-1997 |título=Galicia Terra Única |páxina=122 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178277&posicion=125&presentacion=pagina |autor=M.O. |lingua=es}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Galicia hoxe, Galicia Terra Única'', Fundación Pedro Barrié de La Maza (A Coruña, 1997)<ref name="GaliciaDixital"/> * V Mostra Unión Fenosa (A Coruña, agosto 1997) * XIII Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1997) * ''¡Hasta la victoria siempre! Homenaje de los artistas gallegos al Ché'', Galería Sargadelos (Santiago, decembro 1997)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-12-1997 |páxina=125 |número=12 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178280&posicion=125&presentacion=pagina |título=Che Guevara |lingua=es}}</ref> * XIV Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1998) * Monfadal 1 (Mondoñedo, decembro 1998) * IV Bienal de Lalín ([[Lalín]], Pontevedra, abril 1999) * VI Mostra Unión Fenosa (A Coruña, xuño 1999) * ''Galería Bacelos. Exposiciones 1999-2000'', Galería Bacelos (Vigo, 2000)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Novas adquisicións'', [[Centro Galego de Arte Contemporánea]] (Santiago, 2000)<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * Monfadal 2 (Mondoñedo, novembro 2001) * ''XAB: Trans'' (Lugo, decembro 2002 a 21 de xaneiro de 2003)<ref>{{cita novas |xornal=El Español |nome=David |apelidos=Barro |título=Xosé Artiaga |data=9-1-2003 |url=https://www.elespanol.com/el-cultural/arte/exposiciones/20030109/xose-artiaga/9499738_0.html |lingua=Es}}</ref><ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Marea negra'' (2003)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Excéntrico'', [[Museo Provincial de Lugo]] (Lugo, 2004)<ref>{{cita libro |nome=Félix |apelidos=Duque |título=Excéntrico (catálogo exposición, 28 de xullo-15 de setembro 2004, Museo Provincial de Lugo) |editorial=Deputación Provincial de Lugo |ano=2004 |páxina=147 |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0001994436.html |isbn=84-8192-269-2}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Ars Moenia'' (2004)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Haciendo deporte'', Galería Caracol (Valladolid, 2005) * Art Salamanca/06, Galería Caracol ([[Salamanca]], decembro 2005)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-12-2005 |título=Agenda España |páxina=176 |número=60 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178283&posicion=178&presentacion=pagina}}</ref> * ''Off / Fóra. Movementos imaxinarios entre Galicia e o Cono Sur'', XXIX Bienal de Arte de Pontevedra (Pontevedra, xullo 2006)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-8-2006 |páxina=88 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178336&posicion=88&presentacion=pagina |título=29 Bienal de Pontevedra |número=64 |lingua=es}}</ref> * ''Noir'' ([[Cervo (Lugo)|Cervo, Lugo]], 2006) * ''XAB'', sala de exposicións do Centro Cultural e de Servizos á Cidadanía de Cervo (Cervo, Lugo, xaneiro 2007) * ''Fluxo e refluxo na mar da arte'' (2007)<ref>{{cita libro |nome=Antonio |apelidos=Garrido Moreno |título=Fluxo e refluxo no mar da arte (Sala de exposicións de Sargadelos) |ano=2008 |editorial=Museo Provincial de Lugo |páxina=87 |url=https://datos.bne.es/edicion/a4439017.html |isbn=978-84-8192-397-1}}</ref> * Art Salamanca/07, pola Galería Caracol (Salamanca, 2007)<ref>{{cita novas |título=La noche protagoniza una nueva edición de Art/Salamanca |xornal=ABC |nome=Rocío |apelidos=Blázquez |lugar=Salamanca |data=7-12-2007 |url=https://www.abc.es/espana/castilla-leon/abci-noche-protagoniza-nueva-edicion-salamanca-200712070300-1641458393442_noticia.html |lingua=es}}</ref> * Artesantander 2009, pola Galería Caracol (Santander, 2009)<ref>{{cita novas |xornal=[[Europa Press]] |título=Artesantander 2009 ha recibido un total de 10.000 visitantes, 1.500 más que el año pasado |url=https://www.europapress.es/cantabria/noticia-artesantander-2009-recibido-total-10000-visitantes-1500-mas-ano-pasado-20090726215909.html |data=26-7-2009 |lingua=es}}</ref> * ''AAN in Art'' (Santiago e Chantada, 2017)<ref name="ECG31032017"/><ref name="LVG30072017"/> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === ;Artigos * {{cita novas |título=Artiaga |nome=Juan |apelidos=Soto |xornal=[[El Progreso (xornal)|El Progreso]]. Táboa Redonda |lugar=[[Lugo]] |data=3-4-1985 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Vehemencia explosiva en la pintura de Artiaga |nome=Carmen |apelidos=Osorio |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=14-4-1985 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/vehemencia-explosiva-en-la-pintura-de-artiaga/ |lingua=es}} * {{cita novas |título=La transrealidad en la obra de Artiaga |nome=José |apelidos=Trapero Pardo |xornal=El Progreso |lugar=Lugo |data=14-4-1985 |lingua=es}} * {{cita novas |título=José Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Buades, periódico de arte |lugar=[[Madrid]] |editor=Galería Buades |número=5 |data=xaneiro 1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Aparente sencillez de la pintura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Galería Sargadelos. Catálogo de la exposición, marzo de 1986 |ano=1986 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/aparente-sencillez-de-la-pintura/ |lingua=es}} * {{cita novas |nome=José M. |apelidos=Sousa |título=Pinturas de José Artiaga |xornal=[[El Correo Gallego]] |lugar=Santiago |data=5-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Juan |apelidos=Soto |título=Artiaga |xornal=El Progreso. Táboa Redonda |lugar=Lugo |data=5-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Fernando |apelidos=Huici |título=Artiaga |xornal=[[El País]] |lugar=[[Madrid]] |data=14-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |título=José Artiaga expone en Santiago |data=15-3-1986 |xornal=[[Faro de Vigo]]. Artes e Letras nº 159 |lugar=[[Vigo]] |lingua=es}} * {{cita novas |título=El descubrimiento de Artiaga para la pintura gallega |nome=Concha |apelidos=Pino |data=16-3-1986 |xornal=La Voz de Galicia |lingua=es}} * {{cita novas |título=Arte: José Artiaga, obra fresca |nome=Javier P. |apelidos=Hacosta |xornal=La Voz de Galicia |data=16-3-1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |nome=Xosé Lois |apelidos=García |revista=Avant |data=17-4-1986 |título=Artiaga: trabajador de una pintura en libertad |lingua=es}} * {{cita novas |título=La denuncia pictórica de Xosé Artiaga |nome=Pilar |apelidos=Comesaña |xornal=Faro de Vigo |data=16-10-1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Tensión e estrutura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Casa da Parra. Catálogo de exposición, setembro de 1987 |lugar=Santiago |ano=1987 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/tension-e-estrutura/}} * {{cita novas |título=Exposición pictórica de Xosé Artiaga |xornal=El Correo Gallego |lugar=Santiago |data=8-9-1987 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Ser un mesmo |nome=Antón |apelidos=Castro |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/ser-un-mesmo/ |revista=Galería Durán Loriga. Catálogo de exposición, outubro de 1987 |lugar=[[A Coruña]] |ano=1987}} * {{cita publicación periódica |título=La pintura directa de José Artiaga |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-pintura-directa-de-xose-artiaga/ |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Galería Columela. Catálogo de exposición, abril de 1988 |lugar=Madrid |ano=1988 |lingua=es}} * {{cita novas |título=La voluntad narrativa de José Artiaga |nome=Pablo |apelidos=Jiménez |xornal=El Punto |data=6-5-1988 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-voluntad-narrativa-de-jose-artiaga/ |lingua=es}} * {{cita novas |título=Lejos del Atlántico |nome=Fernando |apelidos=Huici |xornal=El Pais |lugar=Madrid |data=14-5-1988 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/lejos-del-atlantico/}} * {{cita novas |título=Madrid como argumento |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=[[Diario 16]]. Guía de Madrid nº 72 |data=25-8-1989 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El arte al día |nome=María Luisa |apelidos=Mirete |xornal=El Mueble |número=342 |edición=10 |data=1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Alquile un cuadro por horas |nome=Antonio |apelidos=Calvo Roy |xornal=[[Época (revista)|Época]] |número=276 |lugar=Madrid |data=18-6-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El museo en la arena |nome=Marcos R. |apelidos=Barnatan |xornal=[[El Mundo]]. Metrópoli nº 10 |lugar=Madrid |data=3-8-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=La Playa de Madrid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 122 |data=10-8-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El desierto se despereza |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Guía del Ocio |número=769 |lugar=Madrid data=10-9-1990 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Tarea de despojamiento |nome=Fernando |apelidos=Huici |revista=Galería Emilio Navarro. Catalogo de exposición, octubre de 1990 |ano=1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/tarea-de-despojamiento/}} * {{cita novas |título=Recién pintado |nome=José |apelidos=Marín-Medina |xornal=[[El Independiente (Madrid)|El Independiente]] |lugar=Madrid |data=5-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/recien-pintado/}} * {{cita novas |título=Una mirada suspendida |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 135 |data=9-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/una-mirada-suspendida/}} * {{cita novas |título=El purismo de la forma |nome=José Ramón |apelidos=Danvila |xornal=Guía del Ocio |número=779 |data=19-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/el-purismo-de-la-forma/}} * {{cita novas |título=Xosé Artiaga: Presencias |nome=Javier |apelidos=Rubio Nomblot |xornal=El Punto |data=19-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/xose-artiaga-presencias/}} * {{cita novas |título=40 grados a la sombra |nome=Adolfo |apelidos=Castaño |xornal=[[ABC (xornal)|ABC]] |lugar=Madrid |data=4-7-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Colectivas con historia |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 176 |data=23-8-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El XI Salón de los 16 |nome=Pablo |apelidos=Llorca |xornal=Diario 16 |data=31-8-1991 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=La condición de la pintura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Salón de los 16. Catálogo del XI Salón, septiembre de 1991 |ano=1991 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-condicion-de-la-pintura/}} * {{cita novas |título=Salón de los 16, once años de historia |xornal=Marie Claire |lugar=Madrid |número=48 |data=setembro 1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El XI Salón de los 16 abre la temporada |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 179 |data=13-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Dieciséis artistas |nome=Ignacio |apelidos=López |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 180 |data=20-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=XI Salón de los 16 |nome=David |apelidos=Casado |xornal=El Punto |data=20-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El Salón en un Palacio |nome=Fernando |apelidos=Huici |xornal=El País |lugar=Madrid |data=21-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Xosé Artiaga: imágenes quietas |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=[[Cambio 16]] |número=1035 |lugar=Madrid |data=23-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Salón de los 16 |xornal=Cambio 16 |lugar=Madrid |número=1036 |data=30-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Emociones duras en el itinerario español |nome=Francisco |apelidos=Calvo Serraller |xornal=El País |lugar=Madrid |data=13-2-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Los días de la semana. Martes |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |xornal=Diario 16 |lugar=Madrid |data=29-2-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/el-pintor-xose-artiaga-presenta-sus-ultimas-obras-en-valladolid/ |título=El pintor Xosé Artiaga presenta sus últimas obras en Valladolid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16 |data=16-4-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/xose-artiaga-se-introduce-en-una-particular-vision-del-concepto/ |título=Xosé Artiaga se introduce en una particular visión del concepto |nome=Concha |apelidos=Aragón Zumel |xornal=[[Alerta (xornal)|Alerta]] |data=17-4-1992 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-mondonedo-lugo-1955/ |título=Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Pintores Galegos na EXPO ’92. Catálogo da exposición, abril de 1992 |ano=1992}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-expo-92/ |título=Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Publicación Artistas en Madrid, EXPO ’92, abril de 1992 |ano=1992}} * {{cita publicación periódica |título=No hay periferia (nota sobre la pintura joven gallega) |nome=Alberto |apelidos=González-Alegre |revista=Cimal Arte internacional |número=41 |ano=1993 |lingua=es}}. * {{cita novas |título=Mondoñedo, ausencias y presencias |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |xornal=El Progreso |lugar=Lugo |data=12-10-1996 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Mondoñedo, en azul |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |revista=Catálogo de la exposición Mondoñedo: máis preto |ano=1997 |lingua=es}}. * {{cita publicación periódica |título=Galicia Terra Única |nome=Manuel |apelidos=Olveira |revista=Arte y Parte |número=8 |ano=abril-maio 1997 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=La pérdida de la sombra |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |revista=Arte y Parte |número=16 |ano=agosto-setembro 1998 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Xosé Artiaga |nome=David |apelidos=Garabal |revista=InteresArte |número=9 |ano=2000}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/por-que-xose-artiaga/ |título=Por qué Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=[[Museo Provincial de Lugo]]. Catálogo de la exposición Trans, diciembre de 2002 |ano=2002 |lingua=es}} ;Libros e catálogos * {{Cita tese |apelido=Artiaga Barreira |nome=José |título=La cultura castreña |tipo=Mestría/doutoramento |url=https://www.worldcat.org/title/cultura-castrea/oclc/1024883493 |data=1983 |páxina=73 |editorial=Universidade Complutense de Madrid, Facultade de Belas Artes, Departamento de Historia da Arte e Pedagoxía |oclc=1024883493 |lingua=es}} * {{cita libro |páxina=12 |título=Xosé Artiaga (Casa da Parra, Santiago de Compostela, setembro 1987) |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001970421.html |editorial=Direción Xeral de Cultura e do Patrimonio Histórico-Artístico |ano=1987}} * {{cita libro |título=José Artiaga (Columela Galería de Arte: Madrid, abril-mayo 1988) |páxina=12 |url=https://datos.bne.es/edicion/a6488940.html |editorial=Columela Galería de Arte |ano=1988}} * {{cita libro |título=Artiaga. Catálogo de la exposición celebrada en la Galería Navarro. Madrid, octubre / noviembre 1990 |páxinas=32 |ano=1991 |editorial=Galería Navarro |lugar=Madrid |url=https://www.uniliber.com/ficha/artiaga-catalogo-de-la-exposicion-celebrada-en-la-galeria-navarro-madrid-octubre-%252F-noviembre-1990_65184258/ |lingua=es}} * {{cita libro |título=Enciclopedia del arte español del siglo XX |nome=Francisco |apelidos=Calvo Serraller |editorial=[[Mondadori]] |ano=1991 |isbn=978-84-397-1793-5 |lingua=es}} * {{cita libro |título=Artistas en Madrid. Pabellón de la Comunidad de Madrid. Expo '92 |nome1=Miguel |apelidos1=Fernández-Cid |nome2=Manuel |apelidos2=Ferro |ano=1992 |editorial=Consellería de Educación e Cultura, Comunidade de Madrid |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=780587 |isbn=84-7506-361-6 |lingua=es}} * {{cita libro |título=Desde mil novecentos trinta e seis: homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade |editorial=[[Ediciós do Castro]] |nome=Miguel |apelidos=Ríos Torre |lugar=A Coruña |ano=1995 |isbn=978-84-7492-977-5}} * {{cita libro |título=Rol de Cantárida |nome=Eduardo |apelidos=González Ananín |editorial=Ediciós do Castro |lugar=A Coruña |ano=1997 |isbn=978-84-7492-828-0}} * {{cita libro |capítulo=De las corredoiras a la autopista |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |título=Galicia Terra Única. Galicia 1900-1990. Ferrol, Ferrerías da Armada e Hospital da Caridade, 24 de xuño-outubro 1997 |ano=1997 |isbn=84-453-1940-X}} * {{cita libro |título=Trans (12 diciembre-21 enero 2003). XAB. |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001841111.html |páxina=179 |editorial=Museo Provincial de Lugo |lugar=Lugo |ano=2002}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |volume=4 |ano=2003 |editorial=El Progreso / Diario de Pontevedra / Silverio Cañada |páxina=34 |isbn=84-87804-06-3}} * {{cita libro |título=Guía de artistas de Galicia |url=http://www.pintoresgallegos.com/bibliografia/carlossarandeses.html |ano=2003 |isbn=84-453-3507-3 |editorial=Xunta de Galicia. Consellería de Cultura |nome=Margarita (coord.) |apelidos=Rueda Alonso |páxina=422 |lingua=es}} * {{cita libro |nome=Félix |apelidos=Duque |título=Excéntrico (catálogo exposición, 28 de xullo-15 de setembro 2004, Museo Provincial de Lugo) |editorial=Deputación Provincial de Lugo |ano=2004 |páxina=147 |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0001994436.html |isbn=84-8192-269-2}} * {{cita libro |título=Papel e pincel. Pintores e escultores do IES Lucus Augusti |capítulo=Xosé Arteaga |páxina=399-401 |url=http://hosting.ieslucus.gal/MUSEO/ANEXOS/papel%20e%20pincel.pdf |editorial=IES Lucus Augusti |lugar=Lugo |ano=2006 |nome=Manuel Celso (coord.) |apelidos=Matalobos}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=Diciopedia do século 21 |volume=1 |páxina=205 |ano=2006 |editorial=[[Edicións do Cumio]] / [[Editorial Galaxia]] / [[Ediciós do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9 |url=https://books.google.es/books?id=WAy4xVOHXowC&pg=PA205&lpg=PA205&dq=%22artiaga+barreira%22&source=bl&ots=8mWpcxJNpk&sig=ACfU3U3tK8Hrn3zq6t92ljGSYVq8dN45CA&hl=gl&sa=X&ved=2ahUKEwi7iJXLuOv4AhURahoKHXiLB7wQ6AF6BAgQEAM#v=onepage&q=%22artiaga%20barreira%22&f=false}} * {{cita publicación |título=XAB (do 4 de xaneiro ao 15 de febreiro de 2007, sala de exposicións do Centro Cultural e de Servizos á Ciudadanía de Cervo) |ano=2007 |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |editor=Concellaría de Cultura do Concello de Cervo |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0002219317.html |páxina=8}} * {{cita libro |nome=Antonio |apelidos=Garrido Moreno |título=Fluxo e refluxo no mar da arte (Sala de exposicións de Sargadelos) |ano=2008 |editorial=Museo Provincial de Lugo |páxina=87 |url=https://datos.bne.es/edicion/a4439017.html |isbn=978-84-8192-397-1}} * {{cita libro |título=Arredor do debuxo. Retrospectiva de Celso Dourado no Museo Provincial de Lugo |url=https://datos.bne.es/edicion/a4617420.html |ano=2009 |editorial=Servizo de Publicacións da Deputación de Lugo / Museo Provincial de Lugo |nome1=Xosé |apelidos1=Artiaga Barreira |nome2=Xabier |apelidos2=Cordal |nome3=José Luis |apelidos3=Fernández |páxina=175 |isbn=978-84-8192-408-4}} === Ligazóns externas === * [http://www.artiaga.es/principal.html Páxina web persoal de Xosé Artiaga] * [https://www.fundacionartiaga.org/ Páxina web da Fundación Artiaga] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Artiaga, Xose}} [[Categoría:Pintores de Galicia do século XX]] [[Categoría:Pintores de Galicia do século XXI]] [[Categoría:Nados en Mondoñedo]] [[Categoría:Nados en 1955]] [[Categoría:Profesores de educación secundaria]] n59zwb9iqchz3k1erpb9gomtcrl5hh3 6148259 6148080 2022-08-02T11:15:35Z Castelao 32797 /* Ligazóns externas */ engadido wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Xosé Artiaga Barreira''', nado en [[Mondoñedo]] o [[10 de xullo]] de [[1955]]<ref name="GEGSCP34">{{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |volume=4 |ano=2003 |editorial=El Progreso / Diario de Pontevedra / Silverio Cañada |páxina=34 |isbn=84-87804-06-3}}</ref>, é un pintor, gravador, fotógrafo e artista multimedia, así como catedrático de debuxo galego. == Traxectoria == Xosé Artiaga Barreira naceu na vila de Mondoñedo o 10 de xullo de 1955<ref>[[El Correo Gallego]] cita erroneamente como data de nacemento o día anterior ({{cita novas |xornal=El Correo Gallego |lugar=Santiago |título=Hoy cumplen años |data=9-7-2012 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/hoy-cumplen-anos-FGCG755527}})</ref>. Estudou na [[Real Academia de Belas Artes de San Fernando|Escola Superior de Belas Artes de San Fernando]], en Madrid<ref name="GEGSCP34"/><ref>O expediente está recollido dentro dos grupos documentais conservados na [[Universidade Complutense de Madrid]] ({{cita web |url=https://www.ucm.es/escuela-de-bellas-artes-de-san-fernando-1 |título=Escuela de Bellas Artes de San Fernando |páxinaweb=Universidad Complutense |dataacceso=9-7-2022 |lingua=es}})</ref>. En 1983 presentou a tese de validación para licenciatura na Facultade de Belas Artes ([[Universidade Complutense de Madrid]]) co título ''La cultura castreña'', dirixida polo profesor [[Juan Fernando de Laiglesia]]<ref>{{cita web |título=La cultura castreña |páxinaweb=Worldcat |dataacceso=10-7-2022 |ano=1983 |url=https://www.worldcat.org/title/cultura-castrea/oclc/1024883493}}</ref>. A súa arte pasou dun intimismo figurativo, caracterizado tecnicamente pola materialidade da súa pintura e o emprego da cor, a unha cada vez maior abstracción e esquematismo a partir de finais dos anos 80<ref name="ColeccionBDE"/>. Son as súas series máis importantes na década dos 90 e comezos do novo século "''Presencias''" (1990-93), "''Reencontres''" (1994, no que comeza a experimentar coa fotografía) e "''Utopías''" (2000, no que emprega elementos dixitais). Participou en numerosos certames de arte de modo regular, en moitas ocasións da man da Galería Emilio Navarro, de Madrid. Aos vinte e seis anos presentouse coa obra ''Personaje de madrugada'' ao IX Certame Nacional de Arte convocado pola Caixa de Aforros de Guadalaxara, resultando elixido entre os trinta e tres finalistas, cuxas obras se expuxeron a partir do [[30 de outubro]] de [[1981]]<ref name="LaPrensaAlcarreña30X81">{{cita novas |xornal=La Prensa Alcarreña |lugar=Guadalaxara |data=30-10-1981 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=5089495&posicion=12&presentacion=pagina |título=La pintura como experimento |lingua=es}}</ref>. A súa primeira exposición individual tivo lugar en abril de [[1985]] na sala de exposicións da Deputación provincial de Lugo, e a súa primeira exposición en Madrid foi na Sala Columela en [[1988]]<ref name="ColeccionBDE">{{cita web |título=Xosé Artiaga |nome=Roberto |apelidos=Díaz |páxina-web=Colección Banco de España |url=https://coleccion.bde.es/wca/es/secciones/coleccion/artistas/xose-artiaga-523.html |lingua=es}}</ref>. Tamén ten exposto obra en [[Art Basel]], [[Arco (feira de arte)|ARCO]], [[Salón dos 16]], Mostra Gas Natural Fenosa, Chicago Internacional Art Exposition<ref name="GEGSCP34"/> ou Premio de Pintura L'Oreal, entre outros. Así mesmo ten colaborado con diferentes medios xornalísticos, como ''[[Diario 16]]'', ''El Progreso'' (Lugo), ''[[Faro de Vigo]]'', ''[[El Correo Gallego]]'' (Santiago) e a revista ''[[Monfadal]]'' (revista mindoniense de cultura)<ref name="GaliciaDixital">{{cita web |páxinaweb=Galicia Dixital. CulturaGalega.info |url=http://cultura.galiciadigital.com/autor/artiaga-xose |título=Artiaga, Xosé |dataacceso=9-7-2022}}</ref>. Posúe ademais obra mural realizada para edificios da Xunta de Galicia en Lugo, [[Viveiro]] e [[Xermade]]<ref name="GaliciaDixital"/>. En [[1994]] recibiu o VII Premio Constitución de Pintura da [[Xunta de Estremadura]], e do mesmo xeito o Premio de Pintura L'Oreal en varias ocasións<ref name="GEGSCP34"/>. Ten obra exposta no [[Museo Provincial de Lugo]], na Colección de Arte da Xunta de Galicia (Santiago), na [[Banco de España|Colección Banco de España]] (Madrid)<ref name="ColeccionBDE"/>, no [[Centro Galego de Arte Contemporánea]]<ref>{{cita web |url=https://cgac.xunta.gal/en/collection/artworks?artista=ARTIAGA%2C%20Xos%C3%A9 |dataacceso=27-7-2022 |título=ARTIAGA, Xosé. Reencontres. Outros, 1996}}</ref><ref name="GEGSCP34"/><ref>{{cita novas |título=Veinte artistas de Lugo tienen obra en el Centro Galego de Arte Contemporánea |xornal=[[El Progreso (xornal)|El Progreso]] |lugar=Lugo |data=27-3-2022 |nome=Sabela |apelidos=Corbelle |url=https://www.elprogreso.es/articulo/cultura/veinte-artistas-lugo-tienen-obra-centro-galego-arte-contemporanea/202203271656181566885.html |lingua=es}}</ref>, no Concello de Mondoñedo, na Cultural Rioxa (Logroño), na Colección Comisionado do V Centenario de Galicia, na Colección Xunta de Estremadura, no Concello de Alcorcón e na Comunidade de Madrid<ref name="GaliciaDixital"/>. En febreiro de [[1996]] saíu á luz o primeiro número da revista ''[[Arte y Parte]]'', subtitulada «revista bimestral de información artística», un referente no eido internacional sobre as artes plásticas latinas<ref>{{cita web |páxinaweb=Revista Culturales |url=http://www.revistasculturales.com/revistas/6/arte-y-parte/ |dataacceso=10-7-2022 |título=Arte y Parte |lingua=es}}</ref>, dirixida polo crítico galego [[Miguel Fernández-Cid]], quen de xeito recorrente ten analizada a obra de Artiaga desde que o coñeceu en [[1984]]<ref name="PorqueXoseArtiaga>{{cita publicación |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/por-que-xose-artiaga/ |título=Por qué Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=[[Museo Provincial de Lugo]]. Catálogo da exposición Trans, decembro de 2002 |ano=2002 |lingua=es}}</ref>. Aquel recoñeceu xa nese mesmo número a atención e colaboración prestada na xestación do devandito proxecto xornalístico a, entre outros, Xosé Artiaga<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |lugar=Madrid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |título=Un paseo por el arte |data=1-2-1996 |número=1 |páxina=7 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178287&posicion=7&presentacion=pagina |lingua=es}}</ref>. En [[1998]] foron escollidas catro das súas obras, pertencentes á serie ''Reencontres'', para ilustrar na devandita revista un dos relatos da sección ''Palabras para el arte''<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |número=16 |data=1-8-1998 |páxina=3, 55, 56 e 57 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178275&presentacion=pagina&posicion=3 |título=La pérdida de la sombra. Guillaume Apollinaire |lingua=es}}</ref>. En [[2017]] foi un dos tres artistas invitados seleccionados para o VII Encontro de Artistas Novos "Cidade da Cultura" para impartir unha clase maxistral, xunto a [[María Cañas]] e [[Berta Álvarez Cáccamo]]<ref>{{cita publicación periódica |título=#EAN7. VII Encontro de Artistas Novos 'Cidade da Cultura'. Del 27 al 31 de agosto de 2017. Santiago de Compostela |revista=Gaiás. Cidade da Cultura |ano=2017 |url=https://docplayer.es/55322142-Gaias-cidade-da-cultura.html |lingua=es}}</ref>. == Vida familiar == É pai do tamén artista e crítico José Artiaga Rodero<ref>{{cita libro |título=Guía de artistas de Galicia |url=http://www.pintoresgallegos.com/bibliografia/carlossarandeses.html |ano=2003 |isbn=84-453-3507-3 |editorial=Xunta de Galicia. Consellería de Cultura |nome=Margarita (coord.) |apelidos=Rueda Alonso |páxina=422 |lingua=es}}</ref> e da profesora e comisaria de arte Saudade Artiaga Rodero<ref>{{cita libro |título=Aula creativa: nuevos paradigmas en las enseñanzas artísticas. Grado en Bellas Artes 2021-22 (guía docente) |editorial=Universidad Nebrija |páxina=9 |nome=Saudade |apelidos=Artiaga Rodero |ano=2021 |url=https://www.nebrija.com/carreras-universitarias/grado-en-bellas-artes/pdf-asignaturas/aula-creativa.pdf |lingua=es}}</ref>. == Crítica artística == A dicir do crítico [[Miguel Fernández-Cid]] na súa obra reflíctese unha reivindicación do seu lugar de orixe, explicando que «as súas pinturas son de aparencia fría, mais evocan un ollar selectivo, unha actitude a un tempo intensa e reflexiva»<ref>{{cita web |título=XOSÉ ARTIAGA (Mondoñedo, Lugo, 1955) |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |ligazónautor=Miguel Fernández-Cid |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-mondonedo-lugo-1955/ |páxina-web=Fundación Artiaga |dataacceso=28-11-2019 |lingua=es}}</ref>, cualificándoo tamén de «racionalista emocional»<ref name="PorqueXoseArtiaga/>. Fundamentalmente a partir de mediados dos anos 1990, Artiaga experimenta cada vez con maior asiduidade con outros soportes. Así, por exemplo, coa fotografía. O crítico [[David Barro]] sinala neste sentido que «muda de soporte, pero non de bandeira, non funciona como un oportunista, senón que se apoia na fotografía co propósito de conseguir resultados que a pintura non acada, nunca para traizoala»<ref>{{cita libro |url=http://cultura.galiciadigital.com/critica/critica-180 |capítulo=Desvelando un secreto a través de las pinturas fotografiadas de José Artiaga |nome=David |apelidos=Barro López |ano=2000 |título=Galería Bacelos. Exposicións 1999-2000 (catálogo) |lugar=Vigo |lingua=es}}</ref>. == Labor como docente == Á parte da súa carreira artística, ten exercido como profesor de plástica en diferentes centros educativos. En 1984 opositou para ingresar no Corpo de Catedráticos Numerarios de Bacharelato, sendo nomeado a comezos de [[1986]]<ref>{{cita novas |xornal=[[Boletín Oficial do Estado]] |número=33 |data=7-2-1986 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1986/02/07/pdfs/A05113-05118.pdf |páxina=5116 |título=3275. Orde de 30 de xaneiro |lingua=es}}</ref>. Exerceu como profesor de debuxo no IES Galileo Galilei (de Alcorcón, desde o curso 1987-88)<ref>{{cita novas |xornal=Boletín Oficial do Estado |número=86 |data=10-4-1987 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/04/10/pdfs/A10764-10792.pdf |páxina=10769 |título=8969. Orde de 8 de abril |lingua=es}}</ref><ref>{{cita novas |xornal=Boletín Oficial do Estado |número=39 |data=15-2-1988 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1988/02/15/pdfs/A04845-04846.pdf |páxina=4845 |título=3844. Orde de 5 de febreiro |lingua=es}}</ref>, no IES Iturralde (de Madrid)<ref name="GaliciaDixital"/> e en [[Vilagarcía de Arousa]]<ref>{{cita novas |xornal=El Correo Gallego |data=18-7-2017 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/arte-na-ribeira-AMCG1065317 |título=Arte na ribeira}}</ref>. En paralelo ás súas inquedanzas artísticas e ao seu compromiso coa protección dos animais, ten desenvolvido iniciativas en centros escolares que pretenden fomentar tanto a creatividade artística como o amor polos animais<ref>{{cita novas |xornal=La Voz de Galicia |título=El lado artístico de los perros |data=4-6-2016 |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/arousa/vilagarcia-de-arousa/2016/06/04/lado-artistico-perros/0003_201606A4C11998.htm |lugar=Vilagarcía de Arousa |lingua=es}}</ref>. == A Fundación Artiaga == O [[8 de xullo]] de [[2015]] creou en Vilagarcía de Arousa a Fundación Artiaga<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |título=El expresidente de la Protectora vilagarciana crea una fundación para ayudar a animales |data=31-12-2015 |url=https://www.farodevigo.es/arousa/2015/12/31/expresidente-protectora-vilagarciana-crea-fundacion-16726985.html |nome=M. |apelidos=López |lugar=Vilagarcía |lingua=es}}</ref>, clasificada como de interese cultural pola Xunta de Galicia no mesmo ano<ref>{{cita novas |xornal=[[Diario Oficial de Galicia]] |url=https://www.xunta.gal/dog/Publicados/2015/20151029/AnuncioG0244-211015-0002_gl.html |data=29-10-2015 |páxina=41614 |título=ORDE do 13 de outubro de 2015 pola que se clasifica de interese cultural a Fundación Artiaga}}</ref>. Esta fundación ten por obxectivo a divulgación da cultura a través da arte, contribuír ao desenvolvemento cultural, social e científico de Galicia, promover o estudo e conservación da obra de Xosé Artiaga, así como a busca de novos artistas, e protexer aos animais abandonados. O padroado está presidido polo artista e completado nos cargos de vicepresidente e secretaria polos seus dous fillos, José e Saudade Artiaga Rodero. Para recadar fondos para esta fundación, organizou en 2017 unha exposición colectiva itinerante titulada "AAN in ART", na que se reuniron obras de 42 artistas plásticos galegos, pasando en marzo pola Fundación Torrente Ballester (Santiago de Compostela)<ref name="ECG31032017">{{cita novas |xornal=El Correo Gallego |título=Artistas ayudan al cuidado de los animales en una colectiva |data=31-3-2017 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/artistas-ayudan-cuidado-animales-colectiva-LOCG1048751}}</ref> e en xullo polo Pazo de Sabadelle ([[Sabadelle, Chantada]])<ref name="LVG30072017">{{cita novas |xornal=[[La Voz de Galicia]] |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lemos/2017/07/30/sabadelle-pazo-chantadino-repleto-arte/0003_201707M30C4991.htm |data=30-7-2017 |lugar=Monforte de Lemos |título=Sabadelle, un pazo chantadino repleto de arte |nome1=Carlos |apelidos1=Rueda |nome2=Francisco |apelidos2=Albo |lingua=es}}</ref><ref>{{cita web |título=Ignacio Basallo e a colectiva da Fundación Arriaga |data=28-5-2018 |páxinaweb=Do gran ó pan |url=http://dogranaopan.blogspot.com/2018/05/ignacio-basallo-e-colectiva-da.html |nome=Xabier |apelidos=Limia de Gardón}}</ref>. == Exposicións == [[Ficheiro:Xose Artiaga expo presencias 1990 xeral.jpg|thumb|Panorámica da exposición "Presencias", en 1990]] * IX Certame Nacional de Arte Caixa de Aforros de Guadalaxara ([[Guadalaxara, España|Guadalaxara]], outubro 1981)<ref name="LaPrensaAlcarreña30X81"/> * ''José Artiaga. Grabados'', ADART (Madrid, xaneiro 1983)<ref>{{cita novas |xornal=[[Cinco Días]] |data=29-1-1983 |título=José Artiaga (grabados) |páxina=21 |lingua=es}}</ref> * ''José Artiaga. Dibujos'', Libraría Abril (Madrid, febreiro 1983)<ref>{{cita novas |xornal=[[El País]] |data=1983 |páxina=91 |título=José Antiaga (dibujos) |lingua=es}}</ref> * Sala de exposicións da Deputación Provincial de Lugo ([[Lugo]], abril 1985) * Sala Pena Trapero (Mondoñedo, abril 1985) * V Salón Nacional de Artes Plásticas ([[Alcobendas]], Madrid, 1985)<ref name="GEGSCP34"/> * I Bienal de Pintura Fundación Araguaney ([[Santiago de Compostela]], decembro 1985) * ''1990'' ([[A Coruña]], Santiago e [[Vigo]], marzo 1986)<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |data=16-3-1986 |páxina=14 |título=Galería Sargadelos |lingua=es}}</ref> * Galería Sargadelos (Santiago de Compostela, marzo 1986)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Galicia: chove sobre mollado'', [[Universidade Internacional Menéndez Pelayo|UIMP]] ([[Palacio da Magdalena]], [[Santander]], agosto 1986)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Dezasete Pintores de Lugo'' ([[Bos Aires, Arxentina|Bos Aires]] na [[Arxentina]]<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/>, Lugo, [[Pontevedra]] e Santiago, 1986/87) * IX Bienal de Arte (Pontevedra, agosto 1987)<ref name="GaliciaDixital"/><ref name="ColeccionBDE"/> * Sala Casa da Parra (Santiago de Compostela, setembro 1987)<ref>{{cita libro |páxina=12 |título=Xosé Artiaga (Casa da Parra, Santiago de Compostela, setembro 1987) |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001970421.html |editorial=Dirección Xeral de Cultura e do Patrimonio Histórico-Artístico |ano=1987}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * Sala Durán Loriga (A Coruña, outubro 1987)<ref name="GaliciaDixital"/> * Galería Columela ([[Madrid]], abril 1988)<ref>{{cita libro |título=José Artiaga (Columela Galería de Arte : Madrid, abril-mayo 1988) |páxina=12 |url=https://datos.bne.es/edicion/a6488940.html |editorial=Columela Galería de Arte |ano=1988}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Revisión dunha década 1978-1988'' (Santiago<ref name="GaliciaDixital"/> e Vigo, xuño/xullo 1990) * II Bienal de Artes Plásticas Cultural Rioxa ([[Logroño]], xullo 1990)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''En la arena'', Galería Emilio Navarro (Madrid, 1990)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Presencias'', Galería Emilio Navarro (Madrid, outubro 1990) * IV Premios Constitución de Pintura<ref name="GaliciaDixital"/> ([[Badaxoz]] e [[Cáceres]], febreiro/marzo 1991) * ''40 grados a la sombra'', Galería Emilio Navarro (Madrid, 1991)<ref name="GaliciaDixital"/> * II Mostra Unión Fenosa (A Coruña, xullo 1991) * Alquilart (Madrid, 1991) * XI Salón dos 16, Palacio de Velázquez e [[Centro de Arte Reina Sofía]] (Madrid, setembro 1991)<ref name="GaliciaDixital"/> * VII Premio de Pintura L´Oréal, Casa de Velázquez (Madrid, outubro 1991) * II Certame de Pintura da UNED, Casa de Velázquez (Madrid, xaneiro 1992)<ref name="GEGSCP34"/> * XI ARCO 92, pola Galería Emilio Navarro (Madrid, febreiro 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Galería Delpasaje ([[Valladolid]], abril 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Le printemps des arts, Créations 92-Espagne'', Maison des Arts Georges Pompidou ([[Cajarc]], [[Francia]], abril/maio 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Chicago Internacional Art Exposition, pola Galería Emilio Navarro ([[Chicago]], [[Estados Unidos]], 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Art 23' 92 ([[Basilea]], [[Suíza]], xuño 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Pintores y Escultores Gallegos en la EXPO´92'', Pavillón de Galicia ([[Sevilla]], 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Artistas en Madrid'', EXPO´92, Pavillón da Comunidade de Madrid (Sevilla, 1992) * XII ARCO 93, pola Galería Emilio Navarro (Madrid, febreiro 1993)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Trazos e Camiños''<ref name="GaliciaDixital"/> (A Coruña, [[Ferrol]], Lugo, [[Ourense]], Pontevedra, Santiago e Vigo, 1993) * Cimal Arte Internacional 41 ([[Valencia]], 1993) * IV Bienal de Pintura Cidade de Pamplona ([[Pamplona]], marzo 1993) * ''Ultreia'' (Lugo, 1993)<ref name="GaliciaDixital"/> * XIII Certames nacionais Cidade de Alcorcón ([[Alcorcón]], Madrid, febreiro 1994)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Colección de Arte da Xunta de Galicia 1986-1993'' (1995) * III Certame Nacional de Pintura La General ([[Granada]], marzo 1995) * IV Mostra Unión Fenosa (A Coruña, agosto 1995)<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |título=Mostra Unión Fenosa |data=1-8-1995 |páxina=33}}</ref> * XI Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1995) * ''Mondoñedo: máis preto''<ref name="GaliciaDixital"/> ([[Barcelona]], [[Bilbao]], A Coruña, [[Xetafe]], Mondoñedo, Santiago, [[Tréguier]] en Francia e Vigo, 1996/97)<ref name="GEGSCP34"/> * ''Galicia, 1900-1990, Galicia Terra Única'', Hospital da Caridade (Ferrol, maio 1997)<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * ''A Galicia exterior, Galicia Terra Única'', Estación Marítima (Vigo, maio 1997)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |número=8 |data=1-4-1997 |título=Galicia Terra Única |páxina=122 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178277&posicion=125&presentacion=pagina |autor=M.O. |lingua=es}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Galicia hoxe, Galicia Terra Única'', Fundación Pedro Barrié de La Maza (A Coruña, 1997)<ref name="GaliciaDixital"/> * V Mostra Unión Fenosa (A Coruña, agosto 1997) * XIII Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1997) * ''¡Hasta la victoria siempre! Homenaje de los artistas gallegos al Ché'', Galería Sargadelos (Santiago, decembro 1997)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-12-1997 |páxina=125 |número=12 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178280&posicion=125&presentacion=pagina |título=Che Guevara |lingua=es}}</ref> * XIV Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1998) * Monfadal 1 (Mondoñedo, decembro 1998) * IV Bienal de Lalín ([[Lalín]], Pontevedra, abril 1999) * VI Mostra Unión Fenosa (A Coruña, xuño 1999) * ''Galería Bacelos. Exposiciones 1999-2000'', Galería Bacelos (Vigo, 2000)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Novas adquisicións'', [[Centro Galego de Arte Contemporánea]] (Santiago, 2000)<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * Monfadal 2 (Mondoñedo, novembro 2001) * ''XAB: Trans'' (Lugo, decembro 2002 a 21 de xaneiro de 2003)<ref>{{cita novas |xornal=El Español |nome=David |apelidos=Barro |título=Xosé Artiaga |data=9-1-2003 |url=https://www.elespanol.com/el-cultural/arte/exposiciones/20030109/xose-artiaga/9499738_0.html |lingua=Es}}</ref><ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Marea negra'' (2003)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Excéntrico'', [[Museo Provincial de Lugo]] (Lugo, 2004)<ref>{{cita libro |nome=Félix |apelidos=Duque |título=Excéntrico (catálogo exposición, 28 de xullo-15 de setembro 2004, Museo Provincial de Lugo) |editorial=Deputación Provincial de Lugo |ano=2004 |páxina=147 |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0001994436.html |isbn=84-8192-269-2}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Ars Moenia'' (2004)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Haciendo deporte'', Galería Caracol (Valladolid, 2005) * Art Salamanca/06, Galería Caracol ([[Salamanca]], decembro 2005)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-12-2005 |título=Agenda España |páxina=176 |número=60 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178283&posicion=178&presentacion=pagina}}</ref> * ''Off / Fóra. Movementos imaxinarios entre Galicia e o Cono Sur'', XXIX Bienal de Arte de Pontevedra (Pontevedra, xullo 2006)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-8-2006 |páxina=88 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178336&posicion=88&presentacion=pagina |título=29 Bienal de Pontevedra |número=64 |lingua=es}}</ref> * ''Noir'' ([[Cervo (Lugo)|Cervo, Lugo]], 2006) * ''XAB'', sala de exposicións do Centro Cultural e de Servizos á Cidadanía de Cervo (Cervo, Lugo, xaneiro 2007) * ''Fluxo e refluxo na mar da arte'' (2007)<ref>{{cita libro |nome=Antonio |apelidos=Garrido Moreno |título=Fluxo e refluxo no mar da arte (Sala de exposicións de Sargadelos) |ano=2008 |editorial=Museo Provincial de Lugo |páxina=87 |url=https://datos.bne.es/edicion/a4439017.html |isbn=978-84-8192-397-1}}</ref> * Art Salamanca/07, pola Galería Caracol (Salamanca, 2007)<ref>{{cita novas |título=La noche protagoniza una nueva edición de Art/Salamanca |xornal=ABC |nome=Rocío |apelidos=Blázquez |lugar=Salamanca |data=7-12-2007 |url=https://www.abc.es/espana/castilla-leon/abci-noche-protagoniza-nueva-edicion-salamanca-200712070300-1641458393442_noticia.html |lingua=es}}</ref> * Artesantander 2009, pola Galería Caracol (Santander, 2009)<ref>{{cita novas |xornal=[[Europa Press]] |título=Artesantander 2009 ha recibido un total de 10.000 visitantes, 1.500 más que el año pasado |url=https://www.europapress.es/cantabria/noticia-artesantander-2009-recibido-total-10000-visitantes-1500-mas-ano-pasado-20090726215909.html |data=26-7-2009 |lingua=es}}</ref> * ''AAN in Art'' (Santiago e Chantada, 2017)<ref name="ECG31032017"/><ref name="LVG30072017"/> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === ;Artigos * {{cita novas |título=Artiaga |nome=Juan |apelidos=Soto |xornal=[[El Progreso (xornal)|El Progreso]]. Táboa Redonda |lugar=[[Lugo]] |data=3-4-1985 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Vehemencia explosiva en la pintura de Artiaga |nome=Carmen |apelidos=Osorio |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=14-4-1985 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/vehemencia-explosiva-en-la-pintura-de-artiaga/ |lingua=es}} * {{cita novas |título=La transrealidad en la obra de Artiaga |nome=José |apelidos=Trapero Pardo |xornal=El Progreso |lugar=Lugo |data=14-4-1985 |lingua=es}} * {{cita novas |título=José Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Buades, periódico de arte |lugar=[[Madrid]] |editor=Galería Buades |número=5 |data=xaneiro 1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Aparente sencillez de la pintura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Galería Sargadelos. Catálogo de la exposición, marzo de 1986 |ano=1986 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/aparente-sencillez-de-la-pintura/ |lingua=es}} * {{cita novas |nome=José M. |apelidos=Sousa |título=Pinturas de José Artiaga |xornal=[[El Correo Gallego]] |lugar=Santiago |data=5-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Juan |apelidos=Soto |título=Artiaga |xornal=El Progreso. Táboa Redonda |lugar=Lugo |data=5-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Fernando |apelidos=Huici |título=Artiaga |xornal=[[El País]] |lugar=[[Madrid]] |data=14-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |título=José Artiaga expone en Santiago |data=15-3-1986 |xornal=[[Faro de Vigo]]. Artes e Letras nº 159 |lugar=[[Vigo]] |lingua=es}} * {{cita novas |título=El descubrimiento de Artiaga para la pintura gallega |nome=Concha |apelidos=Pino |data=16-3-1986 |xornal=La Voz de Galicia |lingua=es}} * {{cita novas |título=Arte: José Artiaga, obra fresca |nome=Javier P. |apelidos=Hacosta |xornal=La Voz de Galicia |data=16-3-1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |nome=Xosé Lois |apelidos=García |revista=Avant |data=17-4-1986 |título=Artiaga: trabajador de una pintura en libertad |lingua=es}} * {{cita novas |título=La denuncia pictórica de Xosé Artiaga |nome=Pilar |apelidos=Comesaña |xornal=Faro de Vigo |data=16-10-1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Tensión e estrutura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Casa da Parra. Catálogo de exposición, setembro de 1987 |lugar=Santiago |ano=1987 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/tension-e-estrutura/}} * {{cita novas |título=Exposición pictórica de Xosé Artiaga |xornal=El Correo Gallego |lugar=Santiago |data=8-9-1987 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Ser un mesmo |nome=Antón |apelidos=Castro |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/ser-un-mesmo/ |revista=Galería Durán Loriga. Catálogo de exposición, outubro de 1987 |lugar=[[A Coruña]] |ano=1987}} * {{cita publicación periódica |título=La pintura directa de José Artiaga |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-pintura-directa-de-xose-artiaga/ |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Galería Columela. Catálogo de exposición, abril de 1988 |lugar=Madrid |ano=1988 |lingua=es}} * {{cita novas |título=La voluntad narrativa de José Artiaga |nome=Pablo |apelidos=Jiménez |xornal=El Punto |data=6-5-1988 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-voluntad-narrativa-de-jose-artiaga/ |lingua=es}} * {{cita novas |título=Lejos del Atlántico |nome=Fernando |apelidos=Huici |xornal=El Pais |lugar=Madrid |data=14-5-1988 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/lejos-del-atlantico/}} * {{cita novas |título=Madrid como argumento |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=[[Diario 16]]. Guía de Madrid nº 72 |data=25-8-1989 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El arte al día |nome=María Luisa |apelidos=Mirete |xornal=El Mueble |número=342 |edición=10 |data=1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Alquile un cuadro por horas |nome=Antonio |apelidos=Calvo Roy |xornal=[[Época (revista)|Época]] |número=276 |lugar=Madrid |data=18-6-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El museo en la arena |nome=Marcos R. |apelidos=Barnatan |xornal=[[El Mundo]]. Metrópoli nº 10 |lugar=Madrid |data=3-8-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=La Playa de Madrid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 122 |data=10-8-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El desierto se despereza |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Guía del Ocio |número=769 |lugar=Madrid data=10-9-1990 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Tarea de despojamiento |nome=Fernando |apelidos=Huici |revista=Galería Emilio Navarro. Catalogo de exposición, octubre de 1990 |ano=1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/tarea-de-despojamiento/}} * {{cita novas |título=Recién pintado |nome=José |apelidos=Marín-Medina |xornal=[[El Independiente (Madrid)|El Independiente]] |lugar=Madrid |data=5-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/recien-pintado/}} * {{cita novas |título=Una mirada suspendida |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 135 |data=9-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/una-mirada-suspendida/}} * {{cita novas |título=El purismo de la forma |nome=José Ramón |apelidos=Danvila |xornal=Guía del Ocio |número=779 |data=19-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/el-purismo-de-la-forma/}} * {{cita novas |título=Xosé Artiaga: Presencias |nome=Javier |apelidos=Rubio Nomblot |xornal=El Punto |data=19-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/xose-artiaga-presencias/}} * {{cita novas |título=40 grados a la sombra |nome=Adolfo |apelidos=Castaño |xornal=[[ABC (xornal)|ABC]] |lugar=Madrid |data=4-7-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Colectivas con historia |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 176 |data=23-8-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El XI Salón de los 16 |nome=Pablo |apelidos=Llorca |xornal=Diario 16 |data=31-8-1991 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=La condición de la pintura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Salón de los 16. Catálogo del XI Salón, septiembre de 1991 |ano=1991 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-condicion-de-la-pintura/}} * {{cita novas |título=Salón de los 16, once años de historia |xornal=Marie Claire |lugar=Madrid |número=48 |data=setembro 1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El XI Salón de los 16 abre la temporada |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 179 |data=13-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Dieciséis artistas |nome=Ignacio |apelidos=López |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 180 |data=20-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=XI Salón de los 16 |nome=David |apelidos=Casado |xornal=El Punto |data=20-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El Salón en un Palacio |nome=Fernando |apelidos=Huici |xornal=El País |lugar=Madrid |data=21-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Xosé Artiaga: imágenes quietas |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=[[Cambio 16]] |número=1035 |lugar=Madrid |data=23-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Salón de los 16 |xornal=Cambio 16 |lugar=Madrid |número=1036 |data=30-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Emociones duras en el itinerario español |nome=Francisco |apelidos=Calvo Serraller |xornal=El País |lugar=Madrid |data=13-2-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Los días de la semana. Martes |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |xornal=Diario 16 |lugar=Madrid |data=29-2-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/el-pintor-xose-artiaga-presenta-sus-ultimas-obras-en-valladolid/ |título=El pintor Xosé Artiaga presenta sus últimas obras en Valladolid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16 |data=16-4-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/xose-artiaga-se-introduce-en-una-particular-vision-del-concepto/ |título=Xosé Artiaga se introduce en una particular visión del concepto |nome=Concha |apelidos=Aragón Zumel |xornal=[[Alerta (xornal)|Alerta]] |data=17-4-1992 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-mondonedo-lugo-1955/ |título=Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Pintores Galegos na EXPO ’92. Catálogo da exposición, abril de 1992 |ano=1992}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-expo-92/ |título=Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Publicación Artistas en Madrid, EXPO ’92, abril de 1992 |ano=1992}} * {{cita publicación periódica |título=No hay periferia (nota sobre la pintura joven gallega) |nome=Alberto |apelidos=González-Alegre |revista=Cimal Arte internacional |número=41 |ano=1993 |lingua=es}}. * {{cita novas |título=Mondoñedo, ausencias y presencias |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |xornal=El Progreso |lugar=Lugo |data=12-10-1996 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Mondoñedo, en azul |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |revista=Catálogo de la exposición Mondoñedo: máis preto |ano=1997 |lingua=es}}. * {{cita publicación periódica |título=Galicia Terra Única |nome=Manuel |apelidos=Olveira |revista=Arte y Parte |número=8 |ano=abril-maio 1997 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=La pérdida de la sombra |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |revista=Arte y Parte |número=16 |ano=agosto-setembro 1998 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Xosé Artiaga |nome=David |apelidos=Garabal |revista=InteresArte |número=9 |ano=2000}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/por-que-xose-artiaga/ |título=Por qué Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=[[Museo Provincial de Lugo]]. Catálogo de la exposición Trans, diciembre de 2002 |ano=2002 |lingua=es}} ;Libros e catálogos * {{Cita tese |apelido=Artiaga Barreira |nome=José |título=La cultura castreña |tipo=Mestría/doutoramento |url=https://www.worldcat.org/title/cultura-castrea/oclc/1024883493 |data=1983 |páxina=73 |editorial=Universidade Complutense de Madrid, Facultade de Belas Artes, Departamento de Historia da Arte e Pedagoxía |oclc=1024883493 |lingua=es}} * {{cita libro |páxina=12 |título=Xosé Artiaga (Casa da Parra, Santiago de Compostela, setembro 1987) |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001970421.html |editorial=Direción Xeral de Cultura e do Patrimonio Histórico-Artístico |ano=1987}} * {{cita libro |título=José Artiaga (Columela Galería de Arte: Madrid, abril-mayo 1988) |páxina=12 |url=https://datos.bne.es/edicion/a6488940.html |editorial=Columela Galería de Arte |ano=1988}} * {{cita libro |título=Artiaga. Catálogo de la exposición celebrada en la Galería Navarro. Madrid, octubre / noviembre 1990 |páxinas=32 |ano=1991 |editorial=Galería Navarro |lugar=Madrid |url=https://www.uniliber.com/ficha/artiaga-catalogo-de-la-exposicion-celebrada-en-la-galeria-navarro-madrid-octubre-%252F-noviembre-1990_65184258/ |lingua=es}} * {{cita libro |título=Enciclopedia del arte español del siglo XX |nome=Francisco |apelidos=Calvo Serraller |editorial=[[Mondadori]] |ano=1991 |isbn=978-84-397-1793-5 |lingua=es}} * {{cita libro |título=Artistas en Madrid. Pabellón de la Comunidad de Madrid. Expo '92 |nome1=Miguel |apelidos1=Fernández-Cid |nome2=Manuel |apelidos2=Ferro |ano=1992 |editorial=Consellería de Educación e Cultura, Comunidade de Madrid |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=780587 |isbn=84-7506-361-6 |lingua=es}} * {{cita libro |título=Desde mil novecentos trinta e seis: homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade |editorial=[[Ediciós do Castro]] |nome=Miguel |apelidos=Ríos Torre |lugar=A Coruña |ano=1995 |isbn=978-84-7492-977-5}} * {{cita libro |título=Rol de Cantárida |nome=Eduardo |apelidos=González Ananín |editorial=Ediciós do Castro |lugar=A Coruña |ano=1997 |isbn=978-84-7492-828-0}} * {{cita libro |capítulo=De las corredoiras a la autopista |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |título=Galicia Terra Única. Galicia 1900-1990. Ferrol, Ferrerías da Armada e Hospital da Caridade, 24 de xuño-outubro 1997 |ano=1997 |isbn=84-453-1940-X}} * {{cita libro |título=Trans (12 diciembre-21 enero 2003). XAB. |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001841111.html |páxina=179 |editorial=Museo Provincial de Lugo |lugar=Lugo |ano=2002}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |volume=4 |ano=2003 |editorial=El Progreso / Diario de Pontevedra / Silverio Cañada |páxina=34 |isbn=84-87804-06-3}} * {{cita libro |título=Guía de artistas de Galicia |url=http://www.pintoresgallegos.com/bibliografia/carlossarandeses.html |ano=2003 |isbn=84-453-3507-3 |editorial=Xunta de Galicia. Consellería de Cultura |nome=Margarita (coord.) |apelidos=Rueda Alonso |páxina=422 |lingua=es}} * {{cita libro |nome=Félix |apelidos=Duque |título=Excéntrico (catálogo exposición, 28 de xullo-15 de setembro 2004, Museo Provincial de Lugo) |editorial=Deputación Provincial de Lugo |ano=2004 |páxina=147 |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0001994436.html |isbn=84-8192-269-2}} * {{cita libro |título=Papel e pincel. Pintores e escultores do IES Lucus Augusti |capítulo=Xosé Arteaga |páxina=399-401 |url=http://hosting.ieslucus.gal/MUSEO/ANEXOS/papel%20e%20pincel.pdf |editorial=IES Lucus Augusti |lugar=Lugo |ano=2006 |nome=Manuel Celso (coord.) |apelidos=Matalobos}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=Diciopedia do século 21 |volume=1 |páxina=205 |ano=2006 |editorial=[[Edicións do Cumio]] / [[Editorial Galaxia]] / [[Ediciós do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9 |url=https://books.google.es/books?id=WAy4xVOHXowC&pg=PA205&lpg=PA205&dq=%22artiaga+barreira%22&source=bl&ots=8mWpcxJNpk&sig=ACfU3U3tK8Hrn3zq6t92ljGSYVq8dN45CA&hl=gl&sa=X&ved=2ahUKEwi7iJXLuOv4AhURahoKHXiLB7wQ6AF6BAgQEAM#v=onepage&q=%22artiaga%20barreira%22&f=false}} * {{cita publicación |título=XAB (do 4 de xaneiro ao 15 de febreiro de 2007, sala de exposicións do Centro Cultural e de Servizos á Ciudadanía de Cervo) |ano=2007 |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |editor=Concellaría de Cultura do Concello de Cervo |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0002219317.html |páxina=8}} * {{cita libro |nome=Antonio |apelidos=Garrido Moreno |título=Fluxo e refluxo no mar da arte (Sala de exposicións de Sargadelos) |ano=2008 |editorial=Museo Provincial de Lugo |páxina=87 |url=https://datos.bne.es/edicion/a4439017.html |isbn=978-84-8192-397-1}} * {{cita libro |título=Arredor do debuxo. Retrospectiva de Celso Dourado no Museo Provincial de Lugo |url=https://datos.bne.es/edicion/a4617420.html |ano=2009 |editorial=Servizo de Publicacións da Deputación de Lugo / Museo Provincial de Lugo |nome1=Xosé |apelidos1=Artiaga Barreira |nome2=Xabier |apelidos2=Cordal |nome3=José Luis |apelidos3=Fernández |páxina=175 |isbn=978-84-8192-408-4}} === Ligazóns externas === * [http://www.artiaga.es/principal.html Páxina web persoal de Xosé Artiaga] * [https://www.fundacionartiaga.org/ Páxina web da Fundación Artiaga] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Artiaga, Xose}} [[Categoría:Nados en Mondoñedo]] [[Categoría:Nados en 1955]] [[Categoría:Pintores de Galicia do século XX]] [[Categoría:Pintores de Galicia do século XXI]] [[Categoría:Profesores de educación secundaria]] [[Categoría:Alumnos da Universidade Complutense de Madrid]] cj8ylxnjrroq6gmgbpan8xccg1cnd50 6148262 6148259 2022-08-02T11:17:10Z Castelao 32797 /* Ligazóns externas */ engadido wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Xosé Artiaga Barreira''', nado en [[Mondoñedo]] o [[10 de xullo]] de [[1955]]<ref name="GEGSCP34">{{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |volume=4 |ano=2003 |editorial=El Progreso / Diario de Pontevedra / Silverio Cañada |páxina=34 |isbn=84-87804-06-3}}</ref>, é un pintor, gravador, fotógrafo e artista multimedia, así como catedrático de debuxo galego. == Traxectoria == Xosé Artiaga Barreira naceu na vila de Mondoñedo o 10 de xullo de 1955<ref>[[El Correo Gallego]] cita erroneamente como data de nacemento o día anterior ({{cita novas |xornal=El Correo Gallego |lugar=Santiago |título=Hoy cumplen años |data=9-7-2012 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/hoy-cumplen-anos-FGCG755527}})</ref>. Estudou na [[Real Academia de Belas Artes de San Fernando|Escola Superior de Belas Artes de San Fernando]], en Madrid<ref name="GEGSCP34"/><ref>O expediente está recollido dentro dos grupos documentais conservados na [[Universidade Complutense de Madrid]] ({{cita web |url=https://www.ucm.es/escuela-de-bellas-artes-de-san-fernando-1 |título=Escuela de Bellas Artes de San Fernando |páxinaweb=Universidad Complutense |dataacceso=9-7-2022 |lingua=es}})</ref>. En 1983 presentou a tese de validación para licenciatura na Facultade de Belas Artes ([[Universidade Complutense de Madrid]]) co título ''La cultura castreña'', dirixida polo profesor [[Juan Fernando de Laiglesia]]<ref>{{cita web |título=La cultura castreña |páxinaweb=Worldcat |dataacceso=10-7-2022 |ano=1983 |url=https://www.worldcat.org/title/cultura-castrea/oclc/1024883493}}</ref>. A súa arte pasou dun intimismo figurativo, caracterizado tecnicamente pola materialidade da súa pintura e o emprego da cor, a unha cada vez maior abstracción e esquematismo a partir de finais dos anos 80<ref name="ColeccionBDE"/>. Son as súas series máis importantes na década dos 90 e comezos do novo século "''Presencias''" (1990-93), "''Reencontres''" (1994, no que comeza a experimentar coa fotografía) e "''Utopías''" (2000, no que emprega elementos dixitais). Participou en numerosos certames de arte de modo regular, en moitas ocasións da man da Galería Emilio Navarro, de Madrid. Aos vinte e seis anos presentouse coa obra ''Personaje de madrugada'' ao IX Certame Nacional de Arte convocado pola Caixa de Aforros de Guadalaxara, resultando elixido entre os trinta e tres finalistas, cuxas obras se expuxeron a partir do [[30 de outubro]] de [[1981]]<ref name="LaPrensaAlcarreña30X81">{{cita novas |xornal=La Prensa Alcarreña |lugar=Guadalaxara |data=30-10-1981 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=5089495&posicion=12&presentacion=pagina |título=La pintura como experimento |lingua=es}}</ref>. A súa primeira exposición individual tivo lugar en abril de [[1985]] na sala de exposicións da Deputación provincial de Lugo, e a súa primeira exposición en Madrid foi na Sala Columela en [[1988]]<ref name="ColeccionBDE">{{cita web |título=Xosé Artiaga |nome=Roberto |apelidos=Díaz |páxina-web=Colección Banco de España |url=https://coleccion.bde.es/wca/es/secciones/coleccion/artistas/xose-artiaga-523.html |lingua=es}}</ref>. Tamén ten exposto obra en [[Art Basel]], [[Arco (feira de arte)|ARCO]], [[Salón dos 16]], Mostra Gas Natural Fenosa, Chicago Internacional Art Exposition<ref name="GEGSCP34"/> ou Premio de Pintura L'Oreal, entre outros. Así mesmo ten colaborado con diferentes medios xornalísticos, como ''[[Diario 16]]'', ''El Progreso'' (Lugo), ''[[Faro de Vigo]]'', ''[[El Correo Gallego]]'' (Santiago) e a revista ''[[Monfadal]]'' (revista mindoniense de cultura)<ref name="GaliciaDixital">{{cita web |páxinaweb=Galicia Dixital. CulturaGalega.info |url=http://cultura.galiciadigital.com/autor/artiaga-xose |título=Artiaga, Xosé |dataacceso=9-7-2022}}</ref>. Posúe ademais obra mural realizada para edificios da Xunta de Galicia en Lugo, [[Viveiro]] e [[Xermade]]<ref name="GaliciaDixital"/>. En [[1994]] recibiu o VII Premio Constitución de Pintura da [[Xunta de Estremadura]], e do mesmo xeito o Premio de Pintura L'Oreal en varias ocasións<ref name="GEGSCP34"/>. Ten obra exposta no [[Museo Provincial de Lugo]], na Colección de Arte da Xunta de Galicia (Santiago), na [[Banco de España|Colección Banco de España]] (Madrid)<ref name="ColeccionBDE"/>, no [[Centro Galego de Arte Contemporánea]]<ref>{{cita web |url=https://cgac.xunta.gal/en/collection/artworks?artista=ARTIAGA%2C%20Xos%C3%A9 |dataacceso=27-7-2022 |título=ARTIAGA, Xosé. Reencontres. Outros, 1996}}</ref><ref name="GEGSCP34"/><ref>{{cita novas |título=Veinte artistas de Lugo tienen obra en el Centro Galego de Arte Contemporánea |xornal=[[El Progreso (xornal)|El Progreso]] |lugar=Lugo |data=27-3-2022 |nome=Sabela |apelidos=Corbelle |url=https://www.elprogreso.es/articulo/cultura/veinte-artistas-lugo-tienen-obra-centro-galego-arte-contemporanea/202203271656181566885.html |lingua=es}}</ref>, no Concello de Mondoñedo, na Cultural Rioxa (Logroño), na Colección Comisionado do V Centenario de Galicia, na Colección Xunta de Estremadura, no Concello de Alcorcón e na Comunidade de Madrid<ref name="GaliciaDixital"/>. En febreiro de [[1996]] saíu á luz o primeiro número da revista ''[[Arte y Parte]]'', subtitulada «revista bimestral de información artística», un referente no eido internacional sobre as artes plásticas latinas<ref>{{cita web |páxinaweb=Revista Culturales |url=http://www.revistasculturales.com/revistas/6/arte-y-parte/ |dataacceso=10-7-2022 |título=Arte y Parte |lingua=es}}</ref>, dirixida polo crítico galego [[Miguel Fernández-Cid]], quen de xeito recorrente ten analizada a obra de Artiaga desde que o coñeceu en [[1984]]<ref name="PorqueXoseArtiaga>{{cita publicación |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/por-que-xose-artiaga/ |título=Por qué Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=[[Museo Provincial de Lugo]]. Catálogo da exposición Trans, decembro de 2002 |ano=2002 |lingua=es}}</ref>. Aquel recoñeceu xa nese mesmo número a atención e colaboración prestada na xestación do devandito proxecto xornalístico a, entre outros, Xosé Artiaga<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |lugar=Madrid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |título=Un paseo por el arte |data=1-2-1996 |número=1 |páxina=7 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178287&posicion=7&presentacion=pagina |lingua=es}}</ref>. En [[1998]] foron escollidas catro das súas obras, pertencentes á serie ''Reencontres'', para ilustrar na devandita revista un dos relatos da sección ''Palabras para el arte''<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |número=16 |data=1-8-1998 |páxina=3, 55, 56 e 57 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178275&presentacion=pagina&posicion=3 |título=La pérdida de la sombra. Guillaume Apollinaire |lingua=es}}</ref>. En [[2017]] foi un dos tres artistas invitados seleccionados para o VII Encontro de Artistas Novos "Cidade da Cultura" para impartir unha clase maxistral, xunto a [[María Cañas]] e [[Berta Álvarez Cáccamo]]<ref>{{cita publicación periódica |título=#EAN7. VII Encontro de Artistas Novos 'Cidade da Cultura'. Del 27 al 31 de agosto de 2017. Santiago de Compostela |revista=Gaiás. Cidade da Cultura |ano=2017 |url=https://docplayer.es/55322142-Gaias-cidade-da-cultura.html |lingua=es}}</ref>. == Vida familiar == É pai do tamén artista e crítico José Artiaga Rodero<ref>{{cita libro |título=Guía de artistas de Galicia |url=http://www.pintoresgallegos.com/bibliografia/carlossarandeses.html |ano=2003 |isbn=84-453-3507-3 |editorial=Xunta de Galicia. Consellería de Cultura |nome=Margarita (coord.) |apelidos=Rueda Alonso |páxina=422 |lingua=es}}</ref> e da profesora e comisaria de arte Saudade Artiaga Rodero<ref>{{cita libro |título=Aula creativa: nuevos paradigmas en las enseñanzas artísticas. Grado en Bellas Artes 2021-22 (guía docente) |editorial=Universidad Nebrija |páxina=9 |nome=Saudade |apelidos=Artiaga Rodero |ano=2021 |url=https://www.nebrija.com/carreras-universitarias/grado-en-bellas-artes/pdf-asignaturas/aula-creativa.pdf |lingua=es}}</ref>. == Crítica artística == A dicir do crítico [[Miguel Fernández-Cid]] na súa obra reflíctese unha reivindicación do seu lugar de orixe, explicando que «as súas pinturas son de aparencia fría, mais evocan un ollar selectivo, unha actitude a un tempo intensa e reflexiva»<ref>{{cita web |título=XOSÉ ARTIAGA (Mondoñedo, Lugo, 1955) |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |ligazónautor=Miguel Fernández-Cid |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-mondonedo-lugo-1955/ |páxina-web=Fundación Artiaga |dataacceso=28-11-2019 |lingua=es}}</ref>, cualificándoo tamén de «racionalista emocional»<ref name="PorqueXoseArtiaga/>. Fundamentalmente a partir de mediados dos anos 1990, Artiaga experimenta cada vez con maior asiduidade con outros soportes. Así, por exemplo, coa fotografía. O crítico [[David Barro]] sinala neste sentido que «muda de soporte, pero non de bandeira, non funciona como un oportunista, senón que se apoia na fotografía co propósito de conseguir resultados que a pintura non acada, nunca para traizoala»<ref>{{cita libro |url=http://cultura.galiciadigital.com/critica/critica-180 |capítulo=Desvelando un secreto a través de las pinturas fotografiadas de José Artiaga |nome=David |apelidos=Barro López |ano=2000 |título=Galería Bacelos. Exposicións 1999-2000 (catálogo) |lugar=Vigo |lingua=es}}</ref>. == Labor como docente == Á parte da súa carreira artística, ten exercido como profesor de plástica en diferentes centros educativos. En 1984 opositou para ingresar no Corpo de Catedráticos Numerarios de Bacharelato, sendo nomeado a comezos de [[1986]]<ref>{{cita novas |xornal=[[Boletín Oficial do Estado]] |número=33 |data=7-2-1986 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1986/02/07/pdfs/A05113-05118.pdf |páxina=5116 |título=3275. Orde de 30 de xaneiro |lingua=es}}</ref>. Exerceu como profesor de debuxo no IES Galileo Galilei (de Alcorcón, desde o curso 1987-88)<ref>{{cita novas |xornal=Boletín Oficial do Estado |número=86 |data=10-4-1987 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1987/04/10/pdfs/A10764-10792.pdf |páxina=10769 |título=8969. Orde de 8 de abril |lingua=es}}</ref><ref>{{cita novas |xornal=Boletín Oficial do Estado |número=39 |data=15-2-1988 |url=https://www.boe.es/boe/dias/1988/02/15/pdfs/A04845-04846.pdf |páxina=4845 |título=3844. Orde de 5 de febreiro |lingua=es}}</ref>, no IES Iturralde (de Madrid)<ref name="GaliciaDixital"/> e en [[Vilagarcía de Arousa]]<ref>{{cita novas |xornal=El Correo Gallego |data=18-7-2017 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/arte-na-ribeira-AMCG1065317 |título=Arte na ribeira}}</ref>. En paralelo ás súas inquedanzas artísticas e ao seu compromiso coa protección dos animais, ten desenvolvido iniciativas en centros escolares que pretenden fomentar tanto a creatividade artística como o amor polos animais<ref>{{cita novas |xornal=La Voz de Galicia |título=El lado artístico de los perros |data=4-6-2016 |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/arousa/vilagarcia-de-arousa/2016/06/04/lado-artistico-perros/0003_201606A4C11998.htm |lugar=Vilagarcía de Arousa |lingua=es}}</ref>. == A Fundación Artiaga == O [[8 de xullo]] de [[2015]] creou en Vilagarcía de Arousa a Fundación Artiaga<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |título=El expresidente de la Protectora vilagarciana crea una fundación para ayudar a animales |data=31-12-2015 |url=https://www.farodevigo.es/arousa/2015/12/31/expresidente-protectora-vilagarciana-crea-fundacion-16726985.html |nome=M. |apelidos=López |lugar=Vilagarcía |lingua=es}}</ref>, clasificada como de interese cultural pola Xunta de Galicia no mesmo ano<ref>{{cita novas |xornal=[[Diario Oficial de Galicia]] |url=https://www.xunta.gal/dog/Publicados/2015/20151029/AnuncioG0244-211015-0002_gl.html |data=29-10-2015 |páxina=41614 |título=ORDE do 13 de outubro de 2015 pola que se clasifica de interese cultural a Fundación Artiaga}}</ref>. Esta fundación ten por obxectivo a divulgación da cultura a través da arte, contribuír ao desenvolvemento cultural, social e científico de Galicia, promover o estudo e conservación da obra de Xosé Artiaga, así como a busca de novos artistas, e protexer aos animais abandonados. O padroado está presidido polo artista e completado nos cargos de vicepresidente e secretaria polos seus dous fillos, José e Saudade Artiaga Rodero. Para recadar fondos para esta fundación, organizou en 2017 unha exposición colectiva itinerante titulada "AAN in ART", na que se reuniron obras de 42 artistas plásticos galegos, pasando en marzo pola Fundación Torrente Ballester (Santiago de Compostela)<ref name="ECG31032017">{{cita novas |xornal=El Correo Gallego |título=Artistas ayudan al cuidado de los animales en una colectiva |data=31-3-2017 |url=https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/artistas-ayudan-cuidado-animales-colectiva-LOCG1048751}}</ref> e en xullo polo Pazo de Sabadelle ([[Sabadelle, Chantada]])<ref name="LVG30072017">{{cita novas |xornal=[[La Voz de Galicia]] |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lemos/2017/07/30/sabadelle-pazo-chantadino-repleto-arte/0003_201707M30C4991.htm |data=30-7-2017 |lugar=Monforte de Lemos |título=Sabadelle, un pazo chantadino repleto de arte |nome1=Carlos |apelidos1=Rueda |nome2=Francisco |apelidos2=Albo |lingua=es}}</ref><ref>{{cita web |título=Ignacio Basallo e a colectiva da Fundación Arriaga |data=28-5-2018 |páxinaweb=Do gran ó pan |url=http://dogranaopan.blogspot.com/2018/05/ignacio-basallo-e-colectiva-da.html |nome=Xabier |apelidos=Limia de Gardón}}</ref>. == Exposicións == [[Ficheiro:Xose Artiaga expo presencias 1990 xeral.jpg|thumb|Panorámica da exposición "Presencias", en 1990]] * IX Certame Nacional de Arte Caixa de Aforros de Guadalaxara ([[Guadalaxara, España|Guadalaxara]], outubro 1981)<ref name="LaPrensaAlcarreña30X81"/> * ''José Artiaga. Grabados'', ADART (Madrid, xaneiro 1983)<ref>{{cita novas |xornal=[[Cinco Días]] |data=29-1-1983 |título=José Artiaga (grabados) |páxina=21 |lingua=es}}</ref> * ''José Artiaga. Dibujos'', Libraría Abril (Madrid, febreiro 1983)<ref>{{cita novas |xornal=[[El País]] |data=1983 |páxina=91 |título=José Antiaga (dibujos) |lingua=es}}</ref> * Sala de exposicións da Deputación Provincial de Lugo ([[Lugo]], abril 1985) * Sala Pena Trapero (Mondoñedo, abril 1985) * V Salón Nacional de Artes Plásticas ([[Alcobendas]], Madrid, 1985)<ref name="GEGSCP34"/> * I Bienal de Pintura Fundación Araguaney ([[Santiago de Compostela]], decembro 1985) * ''1990'' ([[A Coruña]], Santiago e [[Vigo]], marzo 1986)<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |data=16-3-1986 |páxina=14 |título=Galería Sargadelos |lingua=es}}</ref> * Galería Sargadelos (Santiago de Compostela, marzo 1986)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Galicia: chove sobre mollado'', [[Universidade Internacional Menéndez Pelayo|UIMP]] ([[Palacio da Magdalena]], [[Santander]], agosto 1986)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Dezasete Pintores de Lugo'' ([[Bos Aires, Arxentina|Bos Aires]] na [[Arxentina]]<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/>, Lugo, [[Pontevedra]] e Santiago, 1986/87) * IX Bienal de Arte (Pontevedra, agosto 1987)<ref name="GaliciaDixital"/><ref name="ColeccionBDE"/> * Sala Casa da Parra (Santiago de Compostela, setembro 1987)<ref>{{cita libro |páxina=12 |título=Xosé Artiaga (Casa da Parra, Santiago de Compostela, setembro 1987) |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001970421.html |editorial=Dirección Xeral de Cultura e do Patrimonio Histórico-Artístico |ano=1987}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * Sala Durán Loriga (A Coruña, outubro 1987)<ref name="GaliciaDixital"/> * Galería Columela ([[Madrid]], abril 1988)<ref>{{cita libro |título=José Artiaga (Columela Galería de Arte : Madrid, abril-mayo 1988) |páxina=12 |url=https://datos.bne.es/edicion/a6488940.html |editorial=Columela Galería de Arte |ano=1988}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Revisión dunha década 1978-1988'' (Santiago<ref name="GaliciaDixital"/> e Vigo, xuño/xullo 1990) * II Bienal de Artes Plásticas Cultural Rioxa ([[Logroño]], xullo 1990)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''En la arena'', Galería Emilio Navarro (Madrid, 1990)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Presencias'', Galería Emilio Navarro (Madrid, outubro 1990) * IV Premios Constitución de Pintura<ref name="GaliciaDixital"/> ([[Badaxoz]] e [[Cáceres]], febreiro/marzo 1991) * ''40 grados a la sombra'', Galería Emilio Navarro (Madrid, 1991)<ref name="GaliciaDixital"/> * II Mostra Unión Fenosa (A Coruña, xullo 1991) * Alquilart (Madrid, 1991) * XI Salón dos 16, Palacio de Velázquez e [[Centro de Arte Reina Sofía]] (Madrid, setembro 1991)<ref name="GaliciaDixital"/> * VII Premio de Pintura L´Oréal, Casa de Velázquez (Madrid, outubro 1991) * II Certame de Pintura da UNED, Casa de Velázquez (Madrid, xaneiro 1992)<ref name="GEGSCP34"/> * XI ARCO 92, pola Galería Emilio Navarro (Madrid, febreiro 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Galería Delpasaje ([[Valladolid]], abril 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Le printemps des arts, Créations 92-Espagne'', Maison des Arts Georges Pompidou ([[Cajarc]], [[Francia]], abril/maio 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Chicago Internacional Art Exposition, pola Galería Emilio Navarro ([[Chicago]], [[Estados Unidos]], 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * Art 23' 92 ([[Basilea]], [[Suíza]], xuño 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Pintores y Escultores Gallegos en la EXPO´92'', Pavillón de Galicia ([[Sevilla]], 1992)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Artistas en Madrid'', EXPO´92, Pavillón da Comunidade de Madrid (Sevilla, 1992) * XII ARCO 93, pola Galería Emilio Navarro (Madrid, febreiro 1993)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Trazos e Camiños''<ref name="GaliciaDixital"/> (A Coruña, [[Ferrol]], Lugo, [[Ourense]], Pontevedra, Santiago e Vigo, 1993) * Cimal Arte Internacional 41 ([[Valencia]], 1993) * IV Bienal de Pintura Cidade de Pamplona ([[Pamplona]], marzo 1993) * ''Ultreia'' (Lugo, 1993)<ref name="GaliciaDixital"/> * XIII Certames nacionais Cidade de Alcorcón ([[Alcorcón]], Madrid, febreiro 1994)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Colección de Arte da Xunta de Galicia 1986-1993'' (1995) * III Certame Nacional de Pintura La General ([[Granada]], marzo 1995) * IV Mostra Unión Fenosa (A Coruña, agosto 1995)<ref>{{cita novas |xornal=Faro de Vigo |título=Mostra Unión Fenosa |data=1-8-1995 |páxina=33}}</ref> * XI Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1995) * ''Mondoñedo: máis preto''<ref name="GaliciaDixital"/> ([[Barcelona]], [[Bilbao]], A Coruña, [[Xetafe]], Mondoñedo, Santiago, [[Tréguier]] en Francia e Vigo, 1996/97)<ref name="GEGSCP34"/> * ''Galicia, 1900-1990, Galicia Terra Única'', Hospital da Caridade (Ferrol, maio 1997)<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * ''A Galicia exterior, Galicia Terra Única'', Estación Marítima (Vigo, maio 1997)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |número=8 |data=1-4-1997 |título=Galicia Terra Única |páxina=122 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178277&posicion=125&presentacion=pagina |autor=M.O. |lingua=es}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Galicia hoxe, Galicia Terra Única'', Fundación Pedro Barrié de La Maza (A Coruña, 1997)<ref name="GaliciaDixital"/> * V Mostra Unión Fenosa (A Coruña, agosto 1997) * XIII Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1997) * ''¡Hasta la victoria siempre! Homenaje de los artistas gallegos al Ché'', Galería Sargadelos (Santiago, decembro 1997)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-12-1997 |páxina=125 |número=12 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178280&posicion=125&presentacion=pagina |título=Che Guevara |lingua=es}}</ref> * XIV Premio de Pintura L´Oréal, Centro Conde Duque (Madrid, outubro 1998) * Monfadal 1 (Mondoñedo, decembro 1998) * IV Bienal de Lalín ([[Lalín]], Pontevedra, abril 1999) * VI Mostra Unión Fenosa (A Coruña, xuño 1999) * ''Galería Bacelos. Exposiciones 1999-2000'', Galería Bacelos (Vigo, 2000)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Novas adquisicións'', [[Centro Galego de Arte Contemporánea]] (Santiago, 2000)<ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * Monfadal 2 (Mondoñedo, novembro 2001) * ''XAB: Trans'' (Lugo, decembro 2002 a 21 de xaneiro de 2003)<ref>{{cita novas |xornal=El Español |nome=David |apelidos=Barro |título=Xosé Artiaga |data=9-1-2003 |url=https://www.elespanol.com/el-cultural/arte/exposiciones/20030109/xose-artiaga/9499738_0.html |lingua=Es}}</ref><ref name="GEGSCP34"/><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Marea negra'' (2003)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Excéntrico'', [[Museo Provincial de Lugo]] (Lugo, 2004)<ref>{{cita libro |nome=Félix |apelidos=Duque |título=Excéntrico (catálogo exposición, 28 de xullo-15 de setembro 2004, Museo Provincial de Lugo) |editorial=Deputación Provincial de Lugo |ano=2004 |páxina=147 |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0001994436.html |isbn=84-8192-269-2}}</ref><ref name="GaliciaDixital"/> * ''Ars Moenia'' (2004)<ref name="GaliciaDixital"/> * ''Haciendo deporte'', Galería Caracol (Valladolid, 2005) * Art Salamanca/06, Galería Caracol ([[Salamanca]], decembro 2005)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-12-2005 |título=Agenda España |páxina=176 |número=60 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178283&posicion=178&presentacion=pagina}}</ref> * ''Off / Fóra. Movementos imaxinarios entre Galicia e o Cono Sur'', XXIX Bienal de Arte de Pontevedra (Pontevedra, xullo 2006)<ref>{{cita novas |xornal=Arte y Parte |data=1-8-2006 |páxina=88 |url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1000178336&posicion=88&presentacion=pagina |título=29 Bienal de Pontevedra |número=64 |lingua=es}}</ref> * ''Noir'' ([[Cervo (Lugo)|Cervo, Lugo]], 2006) * ''XAB'', sala de exposicións do Centro Cultural e de Servizos á Cidadanía de Cervo (Cervo, Lugo, xaneiro 2007) * ''Fluxo e refluxo na mar da arte'' (2007)<ref>{{cita libro |nome=Antonio |apelidos=Garrido Moreno |título=Fluxo e refluxo no mar da arte (Sala de exposicións de Sargadelos) |ano=2008 |editorial=Museo Provincial de Lugo |páxina=87 |url=https://datos.bne.es/edicion/a4439017.html |isbn=978-84-8192-397-1}}</ref> * Art Salamanca/07, pola Galería Caracol (Salamanca, 2007)<ref>{{cita novas |título=La noche protagoniza una nueva edición de Art/Salamanca |xornal=ABC |nome=Rocío |apelidos=Blázquez |lugar=Salamanca |data=7-12-2007 |url=https://www.abc.es/espana/castilla-leon/abci-noche-protagoniza-nueva-edicion-salamanca-200712070300-1641458393442_noticia.html |lingua=es}}</ref> * Artesantander 2009, pola Galería Caracol (Santander, 2009)<ref>{{cita novas |xornal=[[Europa Press]] |título=Artesantander 2009 ha recibido un total de 10.000 visitantes, 1.500 más que el año pasado |url=https://www.europapress.es/cantabria/noticia-artesantander-2009-recibido-total-10000-visitantes-1500-mas-ano-pasado-20090726215909.html |data=26-7-2009 |lingua=es}}</ref> * ''AAN in Art'' (Santiago e Chantada, 2017)<ref name="ECG31032017"/><ref name="LVG30072017"/> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === ;Artigos * {{cita novas |título=Artiaga |nome=Juan |apelidos=Soto |xornal=[[El Progreso (xornal)|El Progreso]]. Táboa Redonda |lugar=[[Lugo]] |data=3-4-1985 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Vehemencia explosiva en la pintura de Artiaga |nome=Carmen |apelidos=Osorio |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=14-4-1985 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/vehemencia-explosiva-en-la-pintura-de-artiaga/ |lingua=es}} * {{cita novas |título=La transrealidad en la obra de Artiaga |nome=José |apelidos=Trapero Pardo |xornal=El Progreso |lugar=Lugo |data=14-4-1985 |lingua=es}} * {{cita novas |título=José Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Buades, periódico de arte |lugar=[[Madrid]] |editor=Galería Buades |número=5 |data=xaneiro 1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Aparente sencillez de la pintura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Galería Sargadelos. Catálogo de la exposición, marzo de 1986 |ano=1986 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/aparente-sencillez-de-la-pintura/ |lingua=es}} * {{cita novas |nome=José M. |apelidos=Sousa |título=Pinturas de José Artiaga |xornal=[[El Correo Gallego]] |lugar=Santiago |data=5-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Juan |apelidos=Soto |título=Artiaga |xornal=El Progreso. Táboa Redonda |lugar=Lugo |data=5-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Fernando |apelidos=Huici |título=Artiaga |xornal=[[El País]] |lugar=[[Madrid]] |data=14-3-1986 |lingua=es}} * {{cita novas |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |título=José Artiaga expone en Santiago |data=15-3-1986 |xornal=[[Faro de Vigo]]. Artes e Letras nº 159 |lugar=[[Vigo]] |lingua=es}} * {{cita novas |título=El descubrimiento de Artiaga para la pintura gallega |nome=Concha |apelidos=Pino |data=16-3-1986 |xornal=La Voz de Galicia |lingua=es}} * {{cita novas |título=Arte: José Artiaga, obra fresca |nome=Javier P. |apelidos=Hacosta |xornal=La Voz de Galicia |data=16-3-1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |nome=Xosé Lois |apelidos=García |revista=Avant |data=17-4-1986 |título=Artiaga: trabajador de una pintura en libertad |lingua=es}} * {{cita novas |título=La denuncia pictórica de Xosé Artiaga |nome=Pilar |apelidos=Comesaña |xornal=Faro de Vigo |data=16-10-1986 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Tensión e estrutura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Casa da Parra. Catálogo de exposición, setembro de 1987 |lugar=Santiago |ano=1987 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/tension-e-estrutura/}} * {{cita novas |título=Exposición pictórica de Xosé Artiaga |xornal=El Correo Gallego |lugar=Santiago |data=8-9-1987 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Ser un mesmo |nome=Antón |apelidos=Castro |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/ser-un-mesmo/ |revista=Galería Durán Loriga. Catálogo de exposición, outubro de 1987 |lugar=[[A Coruña]] |ano=1987}} * {{cita publicación periódica |título=La pintura directa de José Artiaga |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-pintura-directa-de-xose-artiaga/ |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Galería Columela. Catálogo de exposición, abril de 1988 |lugar=Madrid |ano=1988 |lingua=es}} * {{cita novas |título=La voluntad narrativa de José Artiaga |nome=Pablo |apelidos=Jiménez |xornal=El Punto |data=6-5-1988 |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-voluntad-narrativa-de-jose-artiaga/ |lingua=es}} * {{cita novas |título=Lejos del Atlántico |nome=Fernando |apelidos=Huici |xornal=El Pais |lugar=Madrid |data=14-5-1988 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/lejos-del-atlantico/}} * {{cita novas |título=Madrid como argumento |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=[[Diario 16]]. Guía de Madrid nº 72 |data=25-8-1989 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El arte al día |nome=María Luisa |apelidos=Mirete |xornal=El Mueble |número=342 |edición=10 |data=1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Alquile un cuadro por horas |nome=Antonio |apelidos=Calvo Roy |xornal=[[Época (revista)|Época]] |número=276 |lugar=Madrid |data=18-6-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El museo en la arena |nome=Marcos R. |apelidos=Barnatan |xornal=[[El Mundo]]. Metrópoli nº 10 |lugar=Madrid |data=3-8-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=La Playa de Madrid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 122 |data=10-8-1990 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El desierto se despereza |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Guía del Ocio |número=769 |lugar=Madrid data=10-9-1990 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Tarea de despojamiento |nome=Fernando |apelidos=Huici |revista=Galería Emilio Navarro. Catalogo de exposición, octubre de 1990 |ano=1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/tarea-de-despojamiento/}} * {{cita novas |título=Recién pintado |nome=José |apelidos=Marín-Medina |xornal=[[El Independiente (Madrid)|El Independiente]] |lugar=Madrid |data=5-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/recien-pintado/}} * {{cita novas |título=Una mirada suspendida |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 135 |data=9-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/una-mirada-suspendida/}} * {{cita novas |título=El purismo de la forma |nome=José Ramón |apelidos=Danvila |xornal=Guía del Ocio |número=779 |data=19-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/el-purismo-de-la-forma/}} * {{cita novas |título=Xosé Artiaga: Presencias |nome=Javier |apelidos=Rubio Nomblot |xornal=El Punto |data=19-11-1990 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/xose-artiaga-presencias/}} * {{cita novas |título=40 grados a la sombra |nome=Adolfo |apelidos=Castaño |xornal=[[ABC (xornal)|ABC]] |lugar=Madrid |data=4-7-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Colectivas con historia |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 176 |data=23-8-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El XI Salón de los 16 |nome=Pablo |apelidos=Llorca |xornal=Diario 16 |data=31-8-1991 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=La condición de la pintura |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Salón de los 16. Catálogo del XI Salón, septiembre de 1991 |ano=1991 |lingua=es |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/la-condicion-de-la-pintura/}} * {{cita novas |título=Salón de los 16, once años de historia |xornal=Marie Claire |lugar=Madrid |número=48 |data=setembro 1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El XI Salón de los 16 abre la temporada |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 179 |data=13-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Dieciséis artistas |nome=Ignacio |apelidos=López |xornal=Diario 16. Guía de Madrid nº 180 |data=20-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=XI Salón de los 16 |nome=David |apelidos=Casado |xornal=El Punto |data=20-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=El Salón en un Palacio |nome=Fernando |apelidos=Huici |xornal=El País |lugar=Madrid |data=21-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Xosé Artiaga: imágenes quietas |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=[[Cambio 16]] |número=1035 |lugar=Madrid |data=23-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Salón de los 16 |xornal=Cambio 16 |lugar=Madrid |número=1036 |data=30-9-1991 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Emociones duras en el itinerario español |nome=Francisco |apelidos=Calvo Serraller |xornal=El País |lugar=Madrid |data=13-2-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |título=Los días de la semana. Martes |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |xornal=Diario 16 |lugar=Madrid |data=29-2-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/el-pintor-xose-artiaga-presenta-sus-ultimas-obras-en-valladolid/ |título=El pintor Xosé Artiaga presenta sus últimas obras en Valladolid |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |xornal=Diario 16 |data=16-4-1992 |lingua=es}} * {{cita novas |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/xose-artiaga-se-introduce-en-una-particular-vision-del-concepto/ |título=Xosé Artiaga se introduce en una particular visión del concepto |nome=Concha |apelidos=Aragón Zumel |xornal=[[Alerta (xornal)|Alerta]] |data=17-4-1992 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-mondonedo-lugo-1955/ |título=Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Pintores Galegos na EXPO ’92. Catálogo da exposición, abril de 1992 |ano=1992}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/xose-artiaga-expo-92/ |título=Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=Publicación Artistas en Madrid, EXPO ’92, abril de 1992 |ano=1992}} * {{cita publicación periódica |título=No hay periferia (nota sobre la pintura joven gallega) |nome=Alberto |apelidos=González-Alegre |revista=Cimal Arte internacional |número=41 |ano=1993 |lingua=es}}. * {{cita novas |título=Mondoñedo, ausencias y presencias |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |xornal=El Progreso |lugar=Lugo |data=12-10-1996 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Mondoñedo, en azul |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |revista=Catálogo de la exposición Mondoñedo: máis preto |ano=1997 |lingua=es}}. * {{cita publicación periódica |título=Galicia Terra Única |nome=Manuel |apelidos=Olveira |revista=Arte y Parte |número=8 |ano=abril-maio 1997 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=La pérdida de la sombra |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |revista=Arte y Parte |número=16 |ano=agosto-setembro 1998 |lingua=es}} * {{cita publicación periódica |título=Xosé Artiaga |nome=David |apelidos=Garabal |revista=InteresArte |número=9 |ano=2000}} * {{cita publicación periódica |url=https://www.fundacionartiaga.org/la-fundacion/xose-artiaga/bibliografia/por-que-xose-artiaga/ |título=Por qué Xosé Artiaga |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |revista=[[Museo Provincial de Lugo]]. Catálogo de la exposición Trans, diciembre de 2002 |ano=2002 |lingua=es}} ;Libros e catálogos * {{Cita tese |apelido=Artiaga Barreira |nome=José |título=La cultura castreña |tipo=Mestría/doutoramento |url=https://www.worldcat.org/title/cultura-castrea/oclc/1024883493 |data=1983 |páxina=73 |editorial=Universidade Complutense de Madrid, Facultade de Belas Artes, Departamento de Historia da Arte e Pedagoxía |oclc=1024883493 |lingua=es}} * {{cita libro |páxina=12 |título=Xosé Artiaga (Casa da Parra, Santiago de Compostela, setembro 1987) |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001970421.html |editorial=Direción Xeral de Cultura e do Patrimonio Histórico-Artístico |ano=1987}} * {{cita libro |título=José Artiaga (Columela Galería de Arte: Madrid, abril-mayo 1988) |páxina=12 |url=https://datos.bne.es/edicion/a6488940.html |editorial=Columela Galería de Arte |ano=1988}} * {{cita libro |título=Artiaga. Catálogo de la exposición celebrada en la Galería Navarro. Madrid, octubre / noviembre 1990 |páxinas=32 |ano=1991 |editorial=Galería Navarro |lugar=Madrid |url=https://www.uniliber.com/ficha/artiaga-catalogo-de-la-exposicion-celebrada-en-la-galeria-navarro-madrid-octubre-%252F-noviembre-1990_65184258/ |lingua=es}} * {{cita libro |título=Enciclopedia del arte español del siglo XX |nome=Francisco |apelidos=Calvo Serraller |editorial=[[Mondadori]] |ano=1991 |isbn=978-84-397-1793-5 |lingua=es}} * {{cita libro |título=Artistas en Madrid. Pabellón de la Comunidad de Madrid. Expo '92 |nome1=Miguel |apelidos1=Fernández-Cid |nome2=Manuel |apelidos2=Ferro |ano=1992 |editorial=Consellería de Educación e Cultura, Comunidade de Madrid |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=780587 |isbn=84-7506-361-6 |lingua=es}} * {{cita libro |título=Desde mil novecentos trinta e seis: homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade |editorial=[[Ediciós do Castro]] |nome=Miguel |apelidos=Ríos Torre |lugar=A Coruña |ano=1995 |isbn=978-84-7492-977-5}} * {{cita libro |título=Rol de Cantárida |nome=Eduardo |apelidos=González Ananín |editorial=Ediciós do Castro |lugar=A Coruña |ano=1997 |isbn=978-84-7492-828-0}} * {{cita libro |capítulo=De las corredoiras a la autopista |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |título=Galicia Terra Única. Galicia 1900-1990. Ferrol, Ferrerías da Armada e Hospital da Caridade, 24 de xuño-outubro 1997 |ano=1997 |isbn=84-453-1940-X}} * {{cita libro |título=Trans (12 diciembre-21 enero 2003). XAB. |nome=Miguel |apelidos=Fernández-Cid |url=https://datos.bne.es/edicion/bimo0001841111.html |páxina=179 |editorial=Museo Provincial de Lugo |lugar=Lugo |ano=2002}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |volume=4 |ano=2003 |editorial=El Progreso / Diario de Pontevedra / Silverio Cañada |páxina=34 |isbn=84-87804-06-3}} * {{cita libro |título=Guía de artistas de Galicia |url=http://www.pintoresgallegos.com/bibliografia/carlossarandeses.html |ano=2003 |isbn=84-453-3507-3 |editorial=Xunta de Galicia. Consellería de Cultura |nome=Margarita (coord.) |apelidos=Rueda Alonso |páxina=422 |lingua=es}} * {{cita libro |nome=Félix |apelidos=Duque |título=Excéntrico (catálogo exposición, 28 de xullo-15 de setembro 2004, Museo Provincial de Lugo) |editorial=Deputación Provincial de Lugo |ano=2004 |páxina=147 |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0001994436.html |isbn=84-8192-269-2}} * {{cita libro |título=Papel e pincel. Pintores e escultores do IES Lucus Augusti |capítulo=Xosé Arteaga |páxina=399-401 |url=http://hosting.ieslucus.gal/MUSEO/ANEXOS/papel%20e%20pincel.pdf |editorial=IES Lucus Augusti |lugar=Lugo |ano=2006 |nome=Manuel Celso (coord.) |apelidos=Matalobos}} * {{Cita enciclopedia |artigo=Artiaga Barreira, Xosé |enciclopedia=Diciopedia do século 21 |volume=1 |páxina=205 |ano=2006 |editorial=[[Edicións do Cumio]] / [[Editorial Galaxia]] / [[Ediciós do Castro]] |isbn=978-84-8288-942-9 |url=https://books.google.es/books?id=WAy4xVOHXowC&pg=PA205&lpg=PA205&dq=%22artiaga+barreira%22&source=bl&ots=8mWpcxJNpk&sig=ACfU3U3tK8Hrn3zq6t92ljGSYVq8dN45CA&hl=gl&sa=X&ved=2ahUKEwi7iJXLuOv4AhURahoKHXiLB7wQ6AF6BAgQEAM#v=onepage&q=%22artiaga%20barreira%22&f=false}} * {{cita publicación |título=XAB (do 4 de xaneiro ao 15 de febreiro de 2007, sala de exposicións do Centro Cultural e de Servizos á Ciudadanía de Cervo) |ano=2007 |nome=Xosé |apelidos=Artiaga |editor=Concellaría de Cultura do Concello de Cervo |url=https://datos.bne.es/edicion/Mimo0002219317.html |páxina=8}} * {{cita libro |nome=Antonio |apelidos=Garrido Moreno |título=Fluxo e refluxo no mar da arte (Sala de exposicións de Sargadelos) |ano=2008 |editorial=Museo Provincial de Lugo |páxina=87 |url=https://datos.bne.es/edicion/a4439017.html |isbn=978-84-8192-397-1}} * {{cita libro |título=Arredor do debuxo. Retrospectiva de Celso Dourado no Museo Provincial de Lugo |url=https://datos.bne.es/edicion/a4617420.html |ano=2009 |editorial=Servizo de Publicacións da Deputación de Lugo / Museo Provincial de Lugo |nome1=Xosé |apelidos1=Artiaga Barreira |nome2=Xabier |apelidos2=Cordal |nome3=José Luis |apelidos3=Fernández |páxina=175 |isbn=978-84-8192-408-4}} === Ligazóns externas === * [http://www.artiaga.es/principal.html Páxina web persoal de Xosé Artiaga] * [https://www.fundacionartiaga.org/ Páxina web da Fundación Artiaga] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Artiaga, Xose}} [[Categoría:Nados en Mondoñedo]] [[Categoría:Nados en 1955]] [[Categoría:Pintores de Galicia do século XX]] [[Categoría:Pintores de Galicia do século XXI]] [[Categoría:Profesores de educación secundaria]] [[Categoría:Alumnos da Universidade Complutense de Madrid]] [[Categoría:Fundacións de Galicia]] 9kruyf2fyyyevzw41jhfe5kl8wk5sud 14 306432 6147471 3504553 2022-08-01T12:44:56Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki [[Categoría:Xogadores de baloncesto por equipo de Francia|Gravelines BCM]] r9dse9zbs75wvna5fyys7a3bboyivwx 0 310417 6147459 5820267 2022-08-01T12:36:32Z Tfeliz 7596 /* Bibliografía */ outros artigos wikitext text/x-wiki {{Sen notas}} '''Edicións Celta''' é unha empresa editorial fundada en [[Lugo]] en [[1938]]. Publicou libros en galego e castelán, tanto de narrativa como de poesía. Entre os autores que colaboraron no proxecto editorial cómpre salientar a [[Castelao]], [[Xosé Neira Vilas]], [[Manuel María]] e [[Xesús Alonso Montero]]. == Historia e características == Edicións Celta foi creada en Lugo inicialmente como imprenta en 1938 por [[Francisco Esteban González]], quen tamén tivo unha librería co mesmo nome. Esta empresa comezou a editar ao ano seguinte, 1939, o seu primeiro título ''El correo de los enamorados'', de Adela Díaz González. === Carácter editorial === Edicións Celta mantivo un papel de referente pola difusión da cultura galega durante o Franquismo. A súa primeira publicación en galego foi ''Contos en cuarto crecente e outras prosas'' de [[Manuel María]] en 1952. Aínda sen ter unha liña editorial claramente definida, tivo un meritorio labor na visualización dalgúns autores galegos, algúns deles (como o caso de Manuel María) sen posibilidade real de publicar noutras editoriais. === Tipo de publicacións === Presentou un dos best-séller da época: ''Supersticiones de Galicia y preocupaciones vulgares'', de [[Xesús Rodríguez López]] (5 edicións), varios poemarios de [[Manuel María]] e publicacións técnicas, como os manuais de tráfico e os textos de diferentes leis e decretos do estado, que son os que axudarían a manter unha actividade editorial que chegou aos 144 títulos no período 1939-1975 === Década dos 50 === A editorial continuou coas súas publicacións lexislativas, e foi engadindo títulos de interese como ''Contribución ao estudo das fontes literarias de Rosalía'', de [[Carballo Calero]] en 1959. Editou tamén outro tipo de publicacións, do tipo dos almanaques e guías turísticas, como a da propia cidade de Lugo tamén en 1959 === 1960-61 === No curso dos anos 1960-61 chegou a Lugo como catedrático de Literatura do Instituto Masculino [[Xesús Alonso Montero]], e a Libraría e Editora Celta converteuse nun dos seus centros de acción. En Edicións Celta non había director, nin consello asesor (eran o propietario, Francisco Esteban e o seu fillo Paulino, os que se ocupaban de todo), mais foi evidente que Alonso Montero exerceu de asesor, ou case de director, nos anos que pasou na cidade (1960-1976). === Títulos importantes === En 1962, Alonso Montero encargouse da publicación, cun limiar seu, da segunda edición de ''Retrincos'' de [[Castelao]], con gravados de [[Maside]]. Ao ano seguinte (1963), Alonso Montero publicou na editora o seu primeiro libro lucense, ''La palabra en la realidad'', e foi o editor literario e responsábel da aparición doutras moitas obras: ''Textos literarios sobre Lugo y su provincia'' (1963), ''O clero i-o uso do idioma galego'', de [[Xosé Alvilares Moure]] (1965), e a ''Conferencia de Castelao na Habana, Galicia y Valle-Inclán'' (1971). En 1969 publicou unha das súas obras máis vendidas, ''Os cen mellores poemas da lingua galega'', unha antoloxía que tivo moi boa acollida de público e chegou ás catro edicións en 1975. Por iniciativa de Alonso Montero xurdiu a publicación das ''Prosas recuperadas'' de Castelao en 1974. === Os autores === Podemos salientar algunhas das obras dos autores mencionados como colaboradores do proxecto editorial: * ''La palabra en la realidad'', Xesús Alonso Montero, 1963. * ''Terra Cha'', Manuel María, 1954, 3ª ed. 1972. * ''Espantallo amigo'', Xosé Neira Vilas, 1971. * ''Retrincos'', Alfonso Daniel R. Castelao, 1962, 4ª ed. 1971. Manuel María publicou tamén en Celta: * ''Documentos persoaes'', 1958 (2ª ed. en 1970). * ''Libro de pregos'', 1962, ano en que tamén sairá na editorial lucense unha 2ª edición corrixida e aumentada de ''Contos en cuarto crecente''. * ''Os soños na gaiola'', que foi inicialmente publicado en 1968 por [[Cartonaxes Anmi]], é reeditado por Celta en 1972, xa como edición comercial. == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas]] * [[Celtismo]] === Bibliografía === * ''[[Enciclopedia Galega Universal]]''. Vigo, [[Ir Indo]], 1999- {{cómpre páxina}} * "Edicións Celta" en ''[[Diccionario Enciclopédico Galego Universal]]'', t. 23, p.&nbsp;61. * {{Versaleta|Rodríguez Iglesias, Francisco}} (ed.): [[Proxecto Galicia|Galicia]]. ''Literatura''. A Coruña, [[Hércules de Edicións]], 2000- (6 vols.) {{cómpre páxina}} * "CELTA, Edicións" en ''[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]]''. * {{Versaleta|[[Dolores Vilavedra|Vilavedra, Dolores]]}} (coord.): ''[[Diccionario da Literatura Galega]]'', Vigo, [[Editorial Galaxia|Galaxia]], 1995-2003 (4 vols.) {{cómpre páxina}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20180923005759/http://ediciongaliciafranquista.udc.es/editora/69 Edición en Galicia durante a etapa franquista] [[Universidade da Coruña]]. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Editoriais de Galicia desaparecidas|Celta]] [[Categoría:Lugo]] mf8crah7tkk0q0ovxads0qa9oxlhevb 0 311967 6147969 6080317 2022-08-02T05:36:08Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:FlamesBanners.JPG|dereita|miniatura|200px|Bandeira da [[Stanley Cup]] conquistada na [[Tempada 1988-89 da NHL|tempada 1988–89]].]] Os [[Calgary Flames]] son un equipo profesional de [[hóckey sobre xeo]] da cidade de [[Calgary]], [[Alberta]] ([[Canadá]]). O equipo forma parte da [[Pacific Division (NHL)|Pacific Division]], [[Conferencia Oeste (NHL)|Conferencia Oeste]] da [[National Hockey League]] (NHL). Os Flames chegaron a Calgary en [[1980]] despois de trasladarse dende a cidade de [[Atlanta]] ([[Xeorxia, Estados Unidos de América|Xeorxia]], [[Estados Unidos]]), onde foron coñecidos como [[Atlanta Flames]] dende a súa fundación en [[1972]] ata a o seu traslado.<ref name="mediaguide">{{Cita libro |título=2008–09 Calgary Flames Media Guide |autor=Calgary Flames Hockey Club |editor=Hanlon, Peter and Kelso, Sean |páxina=6 |lingua=inglés}}</ref> A [[Tempada 2008-09 da NHL|tempada 2008–09]] foi a 28ª tempada de xogo, e o 29º ano en Calgary. Foi o 36º ano da franquía, e inclúe o tempo que estivo en Atlanta, os Flames teñen gañado case 1.300 partidos na liga regular, o 12º récord na historia da NHL.<ref>{{Cita web |url=http://www.hockey-reference.com/teams/ |título=NHL team index |editor=Sports Reference LLC. |dataacceso=29 de maio de 2015 |lingua=inglés}}</ref> Calgary xogou a súa primeira tempada na [[Patrick Division]] antes de ser movidos á [[Smythe Division|Smythe]] cando a NHL realiñou aos equipos por criterios xeográficos en [[1981]].<ref>{{Cita libro |apelidos=McFarlane |nome=Brian |ano=1990 |título=100 Years of Hockey |url=https://archive.org/details/onehundredyearso0000mcfa_h1a1 |editor=Summerhill Press |isbn=0-929091-26-4 |páxina=[https://archive.org/details/onehundredyearso0000mcfa_h1a1/page/197 197] |lingua=inglés}}</ref> Os Flames clasificáronse para os ''play-offs'' cada ano dende a súa chegada en 1980 ata [[1991]].<ref name="hockeydb">{{Cita web |url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/display_standings.php?tmi=5090 |título=Calgary Flames seasons |editor=The Internet Hockey Database |dataacceso=29 de maio de 2015 |lingua=inglés}}</ref> Durante este tempo, a franquía conseguiu dous [[Presidents' Trophy|Presidents' Trophies]] como mellor equipo da liga regular na NHL, na [[Tempada 1987-88 da NHL|tempada 1987–88]] e [[Tempada 1988–89 da NHL|tempada 1988–89]],<ref>{{Cita web |url=http://www.nhl.com/trophies/presidents.html |título=Presidents' Trophy winners |editor=National Hockey League |dataacceso=29 de maio de 2015 |lingua=inglés |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091013061929/http://www.nhl.com/trophies/presidents.html |dataarquivo=13 de outubro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> conseguiron a [[Clarence S. Campbell Bowl]] como campións da [[Campbell Conference]] en dúas ocasións, na [[Tempada 1985-86 da NHL|tempada 1985–86]] e na tempada 1988–89, e gañou a [[Stanley Cup]] en 1989.<ref name="mediaguide" /> Os Flames empeoraron os seus rexistros logo de gañar a Stanley Cup, non conseguindo gañar ningunha serie dos ''play-offs'' ata [[2004]], un lapso de 15 tempadas, durante o cal non se clasificaron para as series en oito ocasións.<ref name="hockeydb" /> O equipo regresou á post-tempada en [[Tempada 2003-04 da NHL|2004]], realizando unha viaxe contra todo pronostico á final da liga, conseguindo a súa terceira Clarence Campbell Bowl ao gañar o título de campión da Conferencia Oeste logo de converterse no primeiro equipo na historia da NHL en derrotar a tres campións de división.<ref>{{Cita web |url=http://www.nhl.com/columns/kreiser/flames050704.html |título=Flames scorch foes, and odds |dataacceso=29 de maio de 2015 |date=2004-05-07 |last=Kreiser |first=John |publisher=nhl.com |data-arquivo=11 de outubro de 2008 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20081011231155/http://www.nhl.com/columns/kreiser/flames050704.html |url-morta=unfit }}</ref> En total, os Flames participaron nos [[Play-offs da Stanley Cup|''Play-offs'' da Stanley Cup]] en 20 ocasións.<ref name="hockeydb" /> == Lenda == {|class="wikitable" |+ Lenda de cores e símbolos ! scope="col" |Cor ! scope="col" |Explicación |- ! scope="row" style="background:#D0E7FF" | |[[Campións da Stanley Cup]] |- ! scope="row" style="background:#FFCCCC" | |[[Presidents' Trophy|Campións da liga regular]] |- ! scope="row" style="background:#ddffdd" | |[[Clarence S. Campbell Trophy]] |- ! scope="row" style="background:#FFE6BD" | |Campións de División |} {|class="wikitable" style="font-size:90%" |+Lenda de termos e abreviaturas |- ! scope="col" |Termo ou abreviatura ! scope="col" |Definición |- ! scope="row" |Pos. |Posición final na clasificación da División ou da Liga |- ! scope="row" |GC |Goles en contra (goles anotados polos opoñentes dos Bruins) |- ! scope="row" |GF |Goles a favor (goles anotados polos Bruins) |- ! scope="row" |PX |Partidos xogados |- ! scope="row" |D |Derrotas |- ! scope="row" |OT |Derrotas na prórroga (dende a tempada 1999–2000) |- ! scope="row" |Pts |Puntos |- ! scope="row" |E |Empates |- ! scope="row" |TG |Goles totais nos partidos de eliminatoria a dúas voltas |- ! scope="row" |V |Vitorias |- ! scope="row" |— |Non se aplica |} <noinclude> == Ano a ano == {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 95%" |- !rowspan="2"|[[Lista de tempadas da NHL|Tempada]] !rowspan="2"|Conferencia !rowspan="2"|División !colspan="9"|[[Estrutura da tempada da NHL|Liga regular]] !colspan="6"|''[[Estrutura da tempada da NHL|Play-offs]]''<ref group="nota">O resultada das series mostra primeiro o resultado dos Flames independentemente do resultado, seguido do equipo contra o que se enfrontou.</ref> |- !Pos !PX !V !D !E<ref group="nota">Dende 2005 todos os partidos teñen un gañador. Elimínanse os empates.</ref> !OT<ref group="nota">Dende 1999, as derrotas na prórroga (e posterior ''shootout'') outorgan un punto.</ref> !Pts !GF !GC !PX !V !D !GF !GC !Resultado |- ! [[Tempada 1980-81 da NHL|1980–81]] | [[Conferencia Oeste (NHL)|Campbell]] | [[Patrick Division|Patrick]] | 3º | 80 | 39 | 27 | 14 | &mdash; | 92 | 329 | 298 | 16 | 9 | 7 | 55 | 60 | [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3–0 [[Chicago Blackhawks|Chicago Black Hawks]] <br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–3 [[Philadelphia Flyers]] <br/> [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2–4 [[Minnesota North Stars]] |- ! [[Tempada 1981-82 da NHL|1981–82]] | Campbell | [[Smythe Division|Smythe]] | 3º | 80 | 29 | 34 | 17 | &mdash; | 75 | 334 | 345 | 3 | 0 | 3 | 5 | 10 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0–3 [[Vancouver Canucks]] |- ! [[Tempada 1982-83 da NHL|1982–83]] | Campbell | Smythe | 2º | 80 | 32 | 34 | 14 | &mdash; | 78 | 321 | 317 | 9 | 4 | 5 | 30 | 49 | [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3–1 [[Vancouver Canucks]] <br/> [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1–4 [[Edmonton Oilers]] |- ![[Tempada 1983-84 da NHL|1983–84]] | Campbell | Smythe | 2º | 80 | 34 | 32 | 14 | &mdash; | 82 | 311 | 314 | 11 | 6 | 5 | 41 | 46 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3–1 [[Vancouver Canucks]] <br/> [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3–4 [[Edmonton Oilers]] |- ![[Tempada 1984-85 da NHL|1984–85]] | Campbell | Smythe | 3º | 80 | 41 | 27 | 12 | &mdash; | 94 | 363 | 302 | 4 | 1 | 3 | 13 | 15 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1–3 [[Winnipeg Jets (1972-96)|Winnipeg Jets]] |- ![[Tempada 1985-86 da NHL|1985–86]] | style="background: #ddffdd;"| Campbell | style="background: #FFE6BD;"| Smythe<ref group="nota" name="divchamps">Dende 1981 ata 1993, o equipo que gañaba a súa división nos ''play-offs'' (2ª rolda) era o campión de división, independentemente dos resultados da liga regular.</ref> | 2º | 80 | 40 | 31 | 9 | &mdash; | 89 | 354 | 315 | 22 | 12 | 10 | 81 | 69 | style="background: #DDFFDD;" |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3–0 [[Winnipeg Jets (1972–96)|Winnipeg Jets]] <br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–3 [[Edmonton Oilers]] <br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–3 [[St. Louis Blues]] <br/> [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1–4 [[Montreal Canadiens]] |- ! [[Tempada 1986-87 da NHL|1986–87]] | Campbell | Smythe | 2º | 80 | 46 | 31 | 3 | &mdash; | 95 | 318 | 289 | 6 | 2 | 4 | 15 | 22 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2–4 [[Winnipeg Jets (1972-96)|Winnipeg Jets]] |- ! [[Tempada 1987-88 da NHL|1987–88]] | Campbell | '''Smythe''' | '''1º''' | 80 | 48 | 23 | 9 | &mdash; |style="background: #FFCCCC;"|'''105''' | 397 | 305 | 9 | 4 | 5 | 41 | 36 | [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–1 [[Los Angeles Kings]] <br/> [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0–4 [[Edmonton Oilers]] |- style="font-weight:bold" ! [[Tempada 1988-89 da NHL|1988–89]] | style="background: #ddffdd;"| Campbell | style="background: #FFE6BD;"| '''Smythe'''<ref group="nota" name="divchamps" /> | '''1º''' | 80 | 54 | 17 | 9 | &mdash; |style="background: #FFCCCC;"|117 | 354 | 226 | 22 | 16 | 6 | 81 | 55 |style="background: #D0E7FF;"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–3 [[Vancouver Canucks]] <br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–0 [[Los Angeles Kings]] <br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–1 [[Chicago Blackhawks]] <br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–2 [[Montreal Canadiens]] |- ![[Tempada 1989-90 da NHL|1989–90]] | Campbell | '''Smythe''' | '''1º''' | 80 | 42 | 23 | 15 | &mdash; | 99 | 348 | 265 | 6 | 2 | 4 | 24 | 29 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2–4 [[Los Angeles Kings]] |- ! [[Tempada 1990-91 da NHL|1990–91]] | Campbell | Smythe | 2º | 80 | 46 | 26 | 8 | &mdash; | 100 | 344 | 263 | 7 | 3 | 4 | 20 | 22 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3–4 [[Edmonton Oilers]] |- ! [[Tempada 1991-92 da NHL|1991–92]] | Campbell | Smythe | 5º | 80 | 31 | 37 | 12 | &mdash; | 74 | 296 | 305 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 1992-93 da NHL|1992–93]] | Campbell | Smythe | 2º | 84 | 43 | 30 | 11 | &mdash; | 97 | 322 | 282 | 6 | 2 | 4 | 28 | 33 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2–4 [[Los Angeles Kings]] |- ! [[Tempada 1993-94 da NHL|1993–94]] | [[Conferencia Oeste (NHL)|Oeste]] | style="background: #FFE6BD;"| '''[[Pacific Division (NHL)|Pacific]]''' | '''1º''' | 84 | 42 | 29 | 13 | &mdash; | 97 | 302 | 256 | 7 | 3 | 4 | 20 | 23 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3–4 [[Vancouver Canucks]] |- ! [[Tempada 1994-95 da NHL|1994–95]] | Oeste | style="background: #FFE6BD;"| '''Pacific''' | '''1º''' | 48<ref group="nota">A tempada foi reducida a 48 partidos a causa do [[lockout da NHL 1994–95]].</ref> | 24 | 17 | 7 | &mdash; | 55 | 163 | 135 | 7 | 3 | 4 | 35 | 26 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3–4 [[San Jose Sharks]] |- ! [[Tempada 1995-96 da NHL|1995–96]] | Oeste | Pacific | 2º | 82 | 34 | 37 | 11 | &mdash; | 79 | 241 | 240 | 4 | 0 | 4 | 7 | 16 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0–4 [[Chicago Blackhawks]] |- ! [[Tempada 1996-97 da NHL|1996–97]] | Oeste | Pacific | 5º | 82 | 32 | 41 | 9 | &mdash; | 73 | 214 | 239 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 1997-98 da NHL|1997–98]] | Oeste | Pacific | 5º | 82 | 26 | 41 | 15 | &mdash; | 67 | 217 | 252 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 1998-99 da NHL|1998–99]] | Oeste | Pacific | 3º | 82 | 30 | 40 | 12 | &mdash; | 72 | 211 | 234 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 1999-00 da NHL|1999–00]] | Oeste | [[Northwest Division (NHL)|Northwest]] | 4º | 82 | 31 | 36 | 10 | 5 | 77 | 211 | 256 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2000-01 da NHL|2000–01]] | Oeste | Northwest | 4º | 82 | 27 | 36 | 15 | 4 | 73 | 197 | 236 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2001-02 da NHL|2001–02]] | Oeste | Northwest | 4º | 82 | 32 | 35 | 12 | 3 | 79 | 201 | 220 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2002-03 da NHL|2002–03]] | Oeste | Northwest | 5º | 82 | 29 | 36 | 13 | 4 | 75 | 186 | 228 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2003-04 da NHL|2003–04]] | style="background: #ddffdd;"| Oeste | Northwest | 3º | 82 | 42 | 30 | 7 | 3 | 94 | 200 | 176 | 26 | 15 | 11 | 58 | 51 | style="background: #DDFFDD;" |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–3 [[Vancouver Canucks]] <br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–2 [[Detroit Red Wings]] <br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–2 [[San Jose Sharks]] <br/> [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3–4 [[Tampa Bay Lightning]] |- ! [[Tempada 2004-05 da NHL|2004–05]] | Oeste | Northwest | colspan="15"| ''A tempada cancelouse a causa do [[lockout da NHL 2004–05]]'' |- ! [[Tempada 2005-06 da NHL|2005–06]] | Oeste | style="background: #FFE6BD;"| '''Northwest''' | '''1º''' | 82 | 46 | 25 | &mdash; | 11 | 103 | 218 | 200 | 7 | 3 | 4 | 16 | 17 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3–4 [[Mighty Ducks of Anaheim|Mighty Ducks]] |- ! [[Tempada 2006-07 da NHL|2006–07]] | Oeste | Northwest | 3º | 82 | 43 | 29 | &mdash; | 10 | 96 | 258 | 226 | 6 | 2 | 4 | 10 | 18 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2–4 [[Detroit Red Wings]] |- ! [[Tempada 2007-08 da NHL|2007–08]] | Oeste | Northwest | 3º | 82 | 42 | 30 | &mdash; | 10 | 94 | 229 | 227 | 7 | 3 | 4 | 17 | 15 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3–4 [[San Jose Sharks]] |- ! [[Tempada 2008-09 da NHL|2008–09]] | Oeste | Northwest | 2º | 82 | 46 | 30 | &mdash; | 6 | 98 | 254 | 248 | 6 | 2 | 4 | 16 | 21 | [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2–4 [[Chicago Blackhawks]] |- ! [[Tempada 2009-10 da NHL|2009–10]] | Oeste | Northwest | 3º | 82 | 40 | 32 | &mdash; | 10 | 90 | 204 | 210 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2010-11 da NHL|2010–11]] | Oeste | Northwest | 2º | 82 | 41 | 29 | &mdash; | 12 | 94 | 250 | 237 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2011-12 da NHL|2011–12]] | Oeste | Northwest | 2º | 82 | 37 | 29 | &mdash; | 16 | 90 | 202 | 226 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2012-13 da NHL|2012–13]] | Oeste | Northwest | 4º | 48<ref group="nota">A tempada foi reducida a 48 partidos a causa do [[lockout da NHL 2012–13]].</ref> | 19 | 25 | — | 4 | 42 | 128 | 160 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2013-14 da NHL|2013–14]] | Oeste | Pacific | 6º | 82 | 35 | 40 | — | 7 | 77 | 209 | 241 | colspan="6"| ''Non se clasificou'' |- ! [[Tempada 2014-15 da NHL|2014–15]] | Oeste | Pacific | 3º | 82 | 45 | 30 | — | 7 | 97 | 241 | 216 | 11 | 5 | 6 | 27 | 33 | [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4–2 [[Vancouver Canucks]] <br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1–4 [[Anaheim Ducks]] |- style="font-weight:bold; !colspan="4"|Totais<ref group="nota">Os totais correspóndense coa tempada 2012-13.</ref> ! 2618 ! 1233 ! 1009 ! 271 ! 105 ! 2842 ! 8710 ! 8248 ! 202 ! 97 ! 105 ! 640 ! 666 ! 20 participacións nos ''play-offs'' |} == Notas == <references group=nota /> ;Referencias {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Historial dos Atlanta Flames]] === Bibliografía === * {{Cita libro |título=2007–08 Calgary Flames Media Guide |ano=2007 |editor=Calgary Flames Hockey Club |lingua=inglés}} === Ligazóns externas === * {{Cita web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/teamseasons.php?tid=43 |título=Calgary Flames season statistics and records |editor=The Internet Hockey Database |dataacceso=29 de maio de 2015 |lingua=inglés}} * {{Cita web |url=http://flames.nhl.com/team/app/?service=page&page=NHLPage&bcid=his_prev_seasons |título=Calgary Flames season history |editor=Calgary Flames Hockey Club |dataacceso=29 de maio de 2015 |lingua=inglés |data-arquivo=29 de decembro de 2007 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071229081821/http://flames.nhl.com/team/app/?service=page&page=NHLPage&bcid=his_prev_seasons |url-morta=yes }} {{Calgary Flames}} {{Tempadas equipos NHL}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Calgary Flames]] 24tq5e5nlbj8u7n5qhzjyr7kjwyanam 0 312930 6147628 6080089 2022-08-01T16:47:56Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Gene therapy.jpg|miniatura|300px|Terapia xénica utilizando como vector un [[adenovirus]]. Insírese un novo xene nunha célula transportado polo adenovirus. Se o tratamento ten éxito, o novo xene producirá unha proteína funcional para tratar a doenza.]] A '''terapia xénica''' consiste en enviar unha molécula de [[ácido nucleico]] ao interior das células do paciente para que funcione como un fármaco que sirva para tratar a súa doenza. O ácido nucleico poden ser expresado como [[proteína]]s, interferir coa [[expresión de proteínas]], ou corrixir [[mutación]]s xenéticas. A forma máis común de terapia xénica utiliza [[ADN]] que codifica un [[xene]] terapéutico funcional que substituirá a un xene mutado do paciente, que lle está a causar unha doenza xenética. O ácido nucleico está empaquetado dentro dun "[[Vector (bioloxía molecular)|vector]]", que ten a misión de o transportar dentro del e levalo ás células. A terapia xénica foi conceptualizada en 1972, por autores que instaban a ter precaución antes de comezar os estudos de terapia xénica en humanos. O primeiro experimento de terapia xénica foi aprobado en 1990 (pola FDA de EUA) para tratar un paciente con [[deficiencia de adenosina desaminase]]-[[inmunodeficiencia combinada grave]] (ADA-SCID).<ref name="Gene Therapy Finds Its Niche">{{Cita publicación periódica | author = Sheridan C | title = Gene therapy finds its niche | journal = Nature Biotechnology | volume = 29 | issue = 2 | pages = 121–128 | year = 2011 | pmid = 21301435 | doi = 10.1038/nbt.1769}}</ref> Ata xaneiro de 2014, foran realizados ou aprobados uns 2.000 ensaios clínicos sobre terapia xénica no mundo.<ref name="JGenMed Database">[http://www.wiley.com/legacy/wileychi/genmed/clinical/ Gene Therapy Clinical Trials Worldwide Database]. ''The Journal of Gene Medicine''. Wiley (January 2014)</ref> Os primeiros fracasos clínicos levaron á desestimación da terapia xénica durante un tempo. Pero os éxitos conseguidos desde 2006 volveron a atraer ó interese dos investigadores cara a esta técnica; con todo en 2014 aínda era principalmente unha técnica experimental.<ref name="Richards2012" /> Entre os ensaios realizados inclúese o tratamento da enfermidade da retina [[amaurose conxénita de Leber]],<ref name="Maguire 2008">Maguire, A. M.; Simonelli, F.; Pierce, E. A.; Pugh Jr, E. N.; Mingozzi, F.; Bennicelli, J.; Banfi, S.; Marshall, K. A.; Testa, F.; Surace, E. M.; Rossi, S.; Lyubarsky, A.; Arruda, V. R.; Konkle, B.; Stone, E.; Sun, J.; Jacobs, J.; Dell'Osso, L.; Hertle, R.; Ma, J. X.; Redmond, T. M.; Zhu, X.; Hauck, B.; Zelenaia, O.; Shindler, K. S.; Maguire, M. G.; Wright, J. F.; Volpe, N. J.; McDonnell, J. W.; Auricchio, A. (2008). "Safety and Efficacy of Gene Transfer for Leber's Congenital Amaurosis". New England Journal of Medicine 358 (21): 2240–2248. doi:10.1056/NEJMoa0802315. PMC 2829748. PMID 18441370.</ref><ref name="Simonelli 2010">Simonelli, F.; Maguire, A. M.; Testa, F.; Pierce, E. A.; Mingozzi, F.; Bennicelli, J. L.; Rossi, S.; Marshall, K.; Banfi, S.; Surace, E. M.; Sun, J.; Redmond, T. M.; Zhu, X.; Shindler, K. S.; Ying, G. S.; Ziviello, C.; Acerra, C.; Wright, J. F.; McDonnell, J. W.; High, K. A.; Bennett, J.; Auricchio, A. (2009). "Gene Therapy for Leber's Congenital Amaurosis is Safe and Effective Through 1.5 Years After Vector Administration". Molecular Therapy 18 (3): 643–650. doi:10.1038/mt.2009.277. PMC 2839440. PMID 19953081.</ref><ref name="Cideciyan 2009">Cideciyan, A. V.; Hauswirth, W. W.; Aleman, T. S.; Kaushal, S.; Schwartz, S. B.; Boye, S. L.; Windsor, E. A. M.; Conlon, T. J.; Sumaroka, A.; Roman, A. J.; Byrne, B. J.; Jacobson, S. G. (2009). "Vision 1 Year after Gene Therapy for Leber's Congenital Amaurosis". New England Journal of Medicine 361 (7): 725–727. doi:10.1056/NEJMc0903652. PMC 2847775. PMID 19675341.</ref><ref name="Bainbridge 2008">Bainbridge, J. W. B.; Smith, A. J.; Barker, S. S.; Robbie, S.; Henderson, R.; Balaggan, K.; Viswanathan, A.; Holder, G. E.; Stockman, A.; Tyler, N.; Petersen-Jones, S.; Bhattacharya, S. S.; Thrasher, A. J.; Fitzke, F. W.; Carter, B. J.; Rubin, G. S.; Moore, A. T.; Ali, R. R. (2008). "Effect of Gene Therapy on Visual Function in Leber's Congenital Amaurosis". New England Journal of Medicine 358 (21): 2231–2239. doi:10.1056/NEJMoa0802268. PMID 18441371.</ref> a [[inmunodeficiencia combinada grave ligada ao X]],<ref>Fischer, A.; Hacein-Bey-Abina, S.; Cavazzana-Calvo, M. (2010). "20 years of gene therapy for SCID". Nature Immunology 11 (6): 457–460. doi:10.1038/ni0610-457. PMID 20485269.</ref> a xa mencionada ADA-SCID,<ref>Ferrua, F.; Brigida, I.; Aiuti, A. (2010). "Update on gene therapy for adenosine deaminase-deficient severe combined immunodeficiency". Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 10 (6): 551–556. doi:10.1097/ACI.0b013e32833fea85. PMID 20966749.</ref><ref name="NewScientist1013" /> a [[adrenoleucodistrofia]],<ref>{{Cita publicación periódica | author = Cartier N|author2= Aubourg P | title = Hematopoietic Stem Cell Transplantation and Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy in X-Linked Adrenoleukodystrophy | journal = Brain Pathology | volume = 20 | issue = 4 | pages = 857–862 | year = 2009 | pmid = 20626747 | doi = 10.1111/j.1750-3639.2010.00394.x}}</ref> a [[leucemia linfocítica crónica]],<ref name="Porter" /> a [[leucemia linfocítica aguda]],<ref name="SloanKettering" /> o [[mieloma múltiple]],<ref name="Adaptimmune">Coghlan, Andy (11 December 2013) [http://www.newscientist.com/article/dn22613-soupedup-immune-cells-force-leukaemia-into-remission.html Souped-up immune cells force leukaemia into remission]. New Scientist. Retrieved 15 April 2013</ref> a [[hemofilia]]<ref name="NewScientist1013" /> e a [[enfermidade de Parkinson]].<ref>Lewitt, P. A.; Rezai, A. R.; Leehey, M. A.; Ojemann, S. G.; Flaherty, A. W.; Eskandar, E. N.; Kostyk, S. K.; Thomas, K.; Sarkar, A.; Siddiqui, M. S.; Tatter, S. B.; Schwalb, J. M.; Poston, K. L.; Henderson, J. M.; Kurlan, R. M.; Richard, I. H.; Van Meter, L.; Sapan, C. V.; During, M. J.; Kaplitt, M. G.; Feigin, A. (2011). "AAV2-GAD gene therapy for advanced Parkinson's disease: A double-blind, sham-surgery controlled, randomised trial". The Lancet Neurology 10 (4): 309–319. doi:10.1016/S1474-4422(11)70039-4. PMID 21419704.</ref><ref name="Forbes">Herper, Matthew (26 March 2014) [http://www.forbes.com/sites/matthewherper/2014/03/26/once-seen-as-too-scary-editing-peoples-genes-with-viruses-makes-a-618-million-comeback/ Gene Therapy's Big Comeback] ''Forbes''. Retrieved 28 April 2014</ref> A primeira terapia xénica comercial, chamada [[Gendicine]], foi aprobada en [[China]] en 2003 para o tratamento de certos cancros.<ref name="Gend">{{Cita publicación periódica|title=China approves first gene therapy|journal=Nature Biotechnology|year=2004|volume=22|issue=1|pages=3–4|doi=10.1038/nbt0104-3|pmid=14704685|last1=Pearson|first1=Sue|last2=Jia|first2=Hepeng|last3=Kandachi|first3=Keiko}}</ref> En 2012 [[Glybera]], un tratamento para un raro trastorno hereditario, podería converterse nun tratamento para uso clínico en Europa e Estados Unidos despois da aprobación da súa comercialización pola [[Comisión Europea]].<ref name="Richards2012" /><ref name="Gallagher" /> == Enfoques == Despois de producírense os primeiros avances en [[enxeñaría xenética]] de bacterias, células e pequenos animais, os científicos empezaron a considerar como aplicalos á medicina. Consideráronse dous enfoques principais: a substitución ou a alteración de xenes defectuosos.<ref>U.S. National Library of Medicine, Genomics Home Reference. [http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/therapy/genetherapy What is gene therapy?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160406021547/https://ghr.nlm.nih.gov/handbook/therapy/genetherapy |date=06 de abril de 2016 }}</ref> Os científicos centráronse nas doenzas causadas por trastornos debidos a un só xene, como a [[fibrose quística]], [[hemofilia]], [[distrofia muscular]], [[talasemia]] e [[anemia falciforme]]. O fármaco actual [[Glybera]] trata unha doenza dese tipo, causada por un defecto na [[lipoproteína lipase]].<ref name=Gallagher/> O [[ADN]] debe ser administrado ao paciente, chegar ás células danadas, entrar na célula e expresar ou afectar a unha proteína.<ref>U.S. National Library of Medicine, Genomics Home Reference. [http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/therapy/procedures How does gene therapy work?]</ref> Exploráronse moitas técnicas para a entrega do fármaco no lugar axeitado. Os intentos iniciais incorporaban o ADN nun [[virus]] producido por enxeñaría para que este cedese o ADN preparado que portaba a un [[cromosoma]].<ref name="pmid23015375">Pezzoli, D.; Chiesa, R.; De Nardo, L.; Candiani, G. (2012). " We still have a long way to go to effectively deliver genes!". Journal of Applied Biomaterials & Functional Materials 2 (10): 82. doi:10.5301/JABFM.2012.9707. [http://www.jab-fm.com/article/-we-still-have-a-long-way-to-go-to-effectively-deliver-genes-] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150620181406/http://www.jab-fm.com/article/-we-still-have-a-long-way-to-go-to-effectively-deliver-genes- |date=20 de xuño de 2015 }}</ref><ref name="pmid23435812">Vannucci, L; Lai, M; Chiuppesi, F; Ceccherini-Nelli, L; Pistello, M (2013). "Viral vectors: A look back and ahead on gene transfer technology". The new microbiologica 36 (1): 1–22. PMID 23435812.</ref> Tamén se exploraron métodos que utilizaban [[ADN espido]], especialmente no contexto do desenvolvemento da aplicación de [[vacina]]s.<ref name="pmid23111168">{{Cita publicación periódica | author = Gothelf A|author2= Gehl J | title = What you always needed to know about electroporation based DNA vaccines | journal = Hum Vaccin Immunother | volume = 8 | issue = 11 | pages = 1694–702 | year = 2012 | pmid = 23111168 | pmc = 3601144 | doi = 10.4161/hv.22062}}</ref> Na maioría dos estudos de terapia cénica, unha copia do xene funcional insírese no xenoma para compensar o defectivo. Se esta copia simplemente se introduce no hóspede, trátase dunha terapia xénica de adición. Se o que se pretende, por medio da [[recombinación homóloga]], é eliminar a copia defectiva e cambiala pola funcional, trátase dunha terapia de substitución. A proteína codificada polo xene funcional ou terapéutico debe corrixir o defecto que causaba a doenza. Por tanto, xeralmente, os esforzos están centrados en administrar un xene que causa a expresión dunha proteína funcional que se necesita. Máis recentemente, aproveitouse a mellor comprensión que actualmente se ten do funcionamento das [[nuclease]]s para facer unha ''edición'' do ADN máis directa, utilizando técnicas como o uso de [[nuclease de dedo de cinc|nucleases de dedo de cinc]] e [[CRISPR]]. O vector incorpora xenes en cromosomas. As nucleases expresadas ''editan'' despois o cromosoma. En 2014 estes enfoques implicaban a extracción de células dos pacientes, a modificación dun cromosoma e a devolución das células transformadas aos pacientes.<ref name="pmid20717154">Urnov, Fyodor D.; Rebar, Edward J.; Holmes, Michael C.; Zhang, H. Steve; Gregory, Philip D. (2010). "Genome editing with engineered zinc finger nucleases". Nature Reviews Genetics 11 (9): 636–646. doi:10.1038/nrg2842. PMID 20717154.</ref> Outras tecnoloxías empregan ácidos nucleicos [[antisentido]], [[ARN interferente pequeno]] e outros ADN. Estas tecnoloxías non alteran o ADN, senón que interaccionan directamente con moléculas como o [[ARN]], polo que non actúan igual que a "terapia xénica" clásica. == Tipos == A terapia xénica pode clasificarse en dous tipos segundo o tipo de célulás ás que se aplique: === En células somáticas === Na terapia xénica en [[célula somática|células somáticas]] os xenes terapéuticos son transferidos a unha célula do corpo que non é un [[gameto]], célula da [[liña xerminal]], ou [[célula nai]] indiferenciada. Calquera destas modificacións afectan só ao paciente individual, e non van ser herdadas pola proxenie. A terapia de células somáticas representa a liña principal en investigación básica e clínica, na cal se utiliza un ADN terapéutico (xa sexa integrado no [[xenoma]] ou en forma dun [[episoma]] ou [[plásmido]] externo) para tratar a doenza. Só en EUA hai uns 600 [[ensaio clínico|ensaios clínicos]] en marcha que utilizan terapia xénica de células somáticas. A maioría céntranse en trastornos xenéticos, como [[inmunodeficiencia primaria|inmunodeficiencias]], [[hemofilia]], [[talasemia]] e [[fibrose quística]]. Estes trastornos debidos a un só xene son bos candidatos para este tipo de terapia. A corrección completa dun trastorno xenético ou a substitución de moitos xenes non é aínda posible. Só uns poucos ensaios están en fase avanzada.<ref name="somatic">{{Cita publicación periódica | author = Mavilio F|author2= Ferrari G | title = Genetic modification of somatic stem cells. The progress, problems and prospects of a new therapeutic technology | journal = EMBO Rep. | volume = 9 Suppl 1 | pages = S64–9 | year = 2008 | pmid = 18578029 | pmc = 3327547 | doi = 10.1038/embor.2008.81}}</ref> Nesta terapia téñense proposto dúas liñas de actuación: * Terapia '''in vivo''': a transformación celular ten lugar dentro do paciente ao que se lle administra a terapia. Consiste en administrarlle ao paciente un xene a través dun vehículo (xeralmente un virus), o cal debe atopar as células a infectar. O problema que presenta esta técnica é que é moi difícil conseguir que un vector localice a un único tipo de células diana. * Terapia '''ex vivo''': a transformación celular lévase a cabo a partir duna biopsia na que se toma unha mostra do tecido do paciente, e logo trátanse as células fóra do corpo (ex vivo) nos recipientes de laboratorio (in vitro) para cultivalas e modificalas cun vector, e unha vez transformadas as células volven a introducirse no paciente. Como ocorre fóra do corpo do paciente, este tipo de terapia é moito máis doada de levar a cabo e permite un control maior das células infectadas. Esta técnica aplicouse principalmente a células [[hematopoese|hematopoéticas]], que son cultivables e facilmente trasplantables. === Na liña xerminal === Na terapia xénica da [[liña xerminal]], as células da liña xerminal ([[espermatozoide]]s ou [[óvulo]]s) son modificadas pola introdución de xenes funcionais nos seus xenomas. A modificación dunha célula xerminal fai que todas as células do organismo que se enxendre con elas leven o xene modificado. O cambio é, por tanto, [[herdable]] e pasa ás seguintes xeracións. En países como Australia, Canadá, Alemaña, Israel, Suíza e os Países Baixos<ref name=JHU>{{Cita web | url=http://www.dnapolicy.org/policy.international.php?action=detail&laws_id=38 | title=International Law | year=2010 | publisher=The Genetics and Public Policy Center, Johns Hopkins University Berman Institute of Bioethics | data-acceso=08 de xuño de 2015 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140902072742/http://www.dnapolicy.org/policy.international.php?action=detail&laws_id=38 | dataarquivo=02 de setembro de 2014 | urlmorta=yes }}</ref> prohibiron a aplicación en humanos da terapía xénica na liña xerminal, por razóns técnicas e éticas, como son o insuficiente coñecemento que temos sobre os seus posibles riscos para as futuras xeracións<ref name=JHU /> e o seu maior risco comparada coa terapia xénica en células somáticas.<ref>Strachnan, T. and Read, A. P. (2004) ''Human Molecular Genetics'', 3rd Edition, Garland Publishing, p. 616, ISBN 0-8153-4184-9.</ref> Outros países, como EUA non teñen controis federais específicos sobre a modificación xenética humana (á parte das regulacións da FDA sobre as terapias en xeral).<ref name=JHU /><ref name="germline">Hanna, K., 2006, Germline Gene Transfer, National Human Genome Research Institute, [http://www.genome.gov/10004764]</ref><ref name="somatic2">2013, Human Cloning and Genetic Modification, Association of Reproductive Health Officials, [http://www.arhp.org/publications-and-resources/patient-resources/printed-materials/cloning] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130618193943/http://www.arhp.org/Publications-and-Resources/Patient-Resources/printed-materials/Cloning |date=18 de xuño de 2013 }}</ref><ref name="germline2">{{Cita web|url=http://www.ama-assn.org/ama/pub/physician-resources/medical-science/genetics-molecular-medicine/current-topics/gene-therapy.page|title=Gene Therapy|date=4 April 2014|work=ama-assn.org|accessdate=22 March 2015}}</ref> == Vectores == {{Artigo principal|Vectores en terapia xénica}} O transporte e cesión do ADN ás células poden facelo distintos vectores ou vehículos. Os dous tipos principais de métodos son o uso de [[virus]] recombinantes (ás veces chamados nanopartículas biolóxicas ou vectores virais) ou métodos non virais con ADN como o ADN espido ou complexos de ADN. === Virus === {{Artigo principal|Vector viral}} Para [[replicación viral|replicarse]], os [[virus]] introducen o seu material xenético na célula [[hóspede]], enganando á maquinaria da célula hóspede para usala para copiar as proteínas virais. Os científicos aproveitan isto para substituír o material xenético do virus por un ADN terapéutico. (O termo "ADN" pode ser unha simplificación xa que algúns virus conteñen ARN, que tamén se pode utilizar na terapia xénica.) Na terapia xénica humana utilizáronse varios virus, como [[retrovirus]], [[adenovirus]], [[lentivirus]], [[virus herpes simplex|herpes simplex]], [[virus vaccinia|vaccinia]] e [[virus adeno-asociado]]s.<ref name="JGenMed Database" /> Igual que o material xenético dos virus ([[ADN]] ou [[ARN]]), O ADN terapéutico pode ser deseñado para simplemente servir como unha copia temporal que é degradada naturalmente ou (polo menos teoricamente) entra no xenoma do hóspede, converténdose nunha parte permanente do ADN do hóspede nas células infectadas. === Non viral === Os métodos non virais presentan certas vantaxes sobre os métodos virais, como a produción a gran escala e a baixa [[inmunoxenicidade]] no hóspede. Porén, os métodos non virais producían inicialmente menores niveis de [[transfección]] e [[expresión xénica]], e así menor eficacia terapéutica. Entre os métodos de terapia xénica non viral están a inxección de ADN espido, a [[electroporación]], o [[biolística|canón de xenes]] (disparan sobre as células partículas de [[ouro]] recubertas de ADN), a [[sonoporación]], a [[magnetofección]], o uso de [[oligonucleótido]]s, lipoplexes, dendrímeros, e nanopartículas orgánicas (ver [[vectores en terapia xénica]]). == Problemas == Algúns dos problemas aínda non resoltos que presenta esta terapia son: * Curta duración dos efectos da terapia. Antes de que a terpia xénica se poida converter nunha curación permanente dun trastorno, o ADN terapéutico introducido nas células diana debe permanecer funcional e as células que conteñen o ADN terapéutico deben ser estables. Os problemas para integrar o ADN terapéutico no xenoma e a rápida división que presentan moitas células impide que se obteñan beneficios a longo prazo. Os pacientes necesitan, pois, ser tratados moitas veces. * Resposta inmunitaria. Sempre que se introduce unha substancia estraña no corpo humano, o [[sistema inmunitario]] é estimulado a atacar ao invasor. É posible que sistema inmunitario se estimule dun modo en que se reduza a efectividade da terapia xénica. A potenciación da resposta contra os virus do sistema inmunitario reduce a efectividade de tratamentos repetidos. * Problemas cos vectores virais. Os vectores virais teñen o risco da toxicidade, respostas [[inflamación|inflamatorias]], e cuestións relacionadas co control xénico e localización do xene. * Trastornos multixénicos. Algúns trastornos comúns, como as doenzas cardíacas, [[hipertensión arterial]], [[enfermidade de Alzheimer]], [[artrite]], e [[diabete]], están afectados por variacións en moitos xenes, o cal complica a terapia xénica. * Algunhas terapias poden romper a [[barreira de Weismann]] (entre a liña somática e a xerminal) que protexe os testículos, coa potencialidade de modificar a liña xerminal, o que entra en conflito coas regulacións dos países que prohiben esta última práctica.<ref>{{Cita web|url=http://wasdarwinwrong.com/kortho39a.htm |title=The implications of Steele's soma-to-germline feedback for human gene therapy |author=Korthof G}}</ref> * [[Mutaxénese insercional]]. Se o ADN é integrado nun punto sensible do xenoma, por exemplo nun [[xene supresor de tumores]], a terapia podería inducir un [[tumor]]. Isto ocorreu en ensaios clínicos en pacientes con [[inmunodeficiencia combinada grave ligada ao X]] (X-SCID), na cal as células nai hematopoéticas foron transducidas cun transxene corrector usando un [[retrovirus]], e isto levou ao desenvolvemento dunha [[leucemia de células T]] en 3 pacientes dun grupo de 20.<ref>Woods, N. B.; Bottero, V.; Schmidt, M.; Von Kalle, C.; Verma, I. M. (2006). "Gene therapy: Therapeutic gene causing lymphoma". Nature 440 (7088): 1123. doi:10.1038/4401123a. PMID 16641981.</ref><ref>Thrasher, A. J.; Gaspar, H. B.; Baum, C.; Modlich, U.; Schambach, A.; Candotti, F.; Otsu, M.; Sorrentino, B.; Scobie, L.; Cameron, E.; Blyth, K.; Neil, J.; Abina, S. H. B.; Cavazzana-Calvo, M.; Fischer, A. (2006). "Gene therapy: X-SCID transgene leukaemogenicity". Nature 443 (7109): E5–E6; discussion E6–7. doi:10.1038/nature05219. PMID 16988659.</ref> Unha posible solución é engadir un xene supresor de tumores funcional ao ADN integrado. Isto pode ser problemático, xa que canto máis longo é o ADN, máis difícil é integralo no xenoma celular. A tecnoloxía [[CRISPR]] permite facer cambios moito máis precisos no xenoma en localizacións exactas.<ref name = MIT>Young, Susan (11 de febreiro de 2014) [http://www.technologyreview.com/review/524451/genome-surgery/ Genome Surgery] MIT Technology Review. Retrieved 17 February 2014</ref> * Custo. Pode ser moi elevado. Por exemplo, o fármaco [[Alipogene tiparvovec]] ou Glybera ten un custo de 1,6 millóns de dólares por paciente, e en 2013 era considerado o o medicamento máis caro do mundo.<ref>(31 de outubro de 2013) [http://www.newscientist.com/article/mg22029412.100-gene-therapy-needs-a-hero-to-live-up-to-the-hype.html#.UnUbZXC-068 Gene therapy needs a hero to live up to the hype] The New Scientist. Retrieved 2 November 2012</ref><ref>Crasto, Anthony Melvin (2013) [http://www.allfordrugs.com/2013/07/16/glybera-the-most-expensive-drug-in-the-world-first-approved-gene-therapy-in-the-west/ Glybera – The Most Expensive Drug in the world & First Approved Gene Therapy in the West] All About Drug. Acceso 2 de novembro de 2013</ref> === Mortes === Nos ensaios clínicos de terapia xénica produciuse a morte de tres pacientes, o que puxo todo ese campo de experimentación en observación. O primeiro caso tivo lugar en 1999 nun paciente afectado por deficiencia de ornitina transcarbamilase, unha doenza xenética hepática ligada ao X.<ref>[http://www.ornl.gov/sci/techresources/Human_Genome/medicine/genetherapy.shtml#status ORNL.gov]. ORNL.gov. Retrieved 15 December 2012.</ref> Un paciente de X-SCID morreu de leucemia en 2003.<ref name="Gene Therapy Finds Its Niche" /> En 2007, un paciente de [[artrite reumatoide]] morreu por unha infección, mais a subseguinte investigación concluíu que a morte non estaba relacionada coa terapia xénica.<ref>Frank, K. M.; Hogarth, D. K.; Miller, J. L.; Mandal, S.; Mease, P. J.; Samulski, R. J.; Weisgerber, G. A.; Hart, J. (2009). "Investigation of the Cause of Death in a Gene-Therapy Trial". New England Journal of Medicine 361 (2): 161–169. doi:10.1056/NEJMoa0801066. PMID 19587341.</ref> == Historia == === Década de 1970 e antes === En 1972 Friedmann e Roblin escribiron un artigo en ''[[Science]]'' titulado "Gene therapy for human genetic disease?"<ref name="Friedman 1972">{{Cita publicación periódica | author = Friedmann T|author2= Roblin R | title = Gene Therapy for Human Genetic Disease? | journal = Science | volume = 175 | issue = 4025 | pages = 949–955 | year = 1972 | pmid = 5061866 | doi = 10.1126/science.175.4025.949 | bibcode = 1972Sci...175..949F}}</ref> Rogers (1970) foi citado por propoñer que se usase ''ADN bo exóxeno'' para substituír o ADN defectuoso en persoas que padecen defectos xenéticos.<ref>Rogers S, New Scientist 1970, p.&nbsp;194</ref> === Década de 1980 === En 1984 deseñouse un sistema vector de retrovirus que podía inserir eficazmente xenes en cromosomas humanos.<ref>{{Cita publicación periódica|author=Cepko CL|author2=Roberts BE|author3= Mulligan RC|title=Construction and applications of a highly transmissible murine retrovirus shuttle vector|journal=Cell|year=1984|volume=37|number=3|pages=1053–62|pmid=6331674|doi=10.1016/0092-8674(84)90440-9}}</ref> === Década de 1990 === En 1990 realizouse a primeira terapia xénica aprobada en EUA nos [[NIH]], baixo a dirección de [[William French Anderson]].<ref>{{Cita web |url=http://www.lifesciencesfoundation.org/printer_events-The_first_gene_therapy.html |title=The first gene therapy |publisher=Life Sciences Foundation |date=21 June 2011 |accessdate=7 January 2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121128203817/http://www.lifesciencesfoundation.org/printer_events-The_first_gene_therapy.html |dataarquivo=28 de novembro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> Un rapaz de catro anos recibiu un tratamento para un defecto xenético que lle producía [[deficiencia de adenosina desaminase]]-[[inmunodeficiencia combinada grave]] (ADA-SCID). Os efectos foron só temporais, pero positivos.<ref>Blaese, R. M.; Culver, K. W.; Miller, A. D.; Carter, C. S.; Fleisher, T.; Clerici, M.; Shearer, G.; Chang, L.; Chiang, Y.; Tolstoshev, P.; Greenblatt, J. J.; Rosenberg, S. A.; Klein, H.; Berger, M.; Mullen, C. A.; Ramsey, W. J.; Muul, L.; Morgan, R. A.; Anderson, W. F. (1995). "T Lymphocyte-Directed Gene Therapy for ADA- SCID: Initial Trial Results After 4 Years". Science 270 (5235): 475. doi:10.1126/science.270.5235.475. [http://www.sciencemag.org/content/270/5235/475]</ref> A terapia do cancro de [[glioblastoma multiforme]], o [[tumor cerebral]] humano máis común, cuxo resultado adoita ser fatal, empezou en 1992/93.<ref>{{Cita publicación periódica | author = Trojan J., Johnson T., Rudin S., Ilan Ju., Tykocinski M., Ilan J. | year = 1993 | title = Treatment and prevention of rat glioblastoma by immugenic C6 cells expressing antisense insulin-like growth factor I RNA | url = | journal = Science | volume = 259 | issue = | pages = 94–97 | doi=10.1126/science.8418502}}</ref> A estratexia utilizaba un vector que expresaba [[ARN]] de [[IGF-I]] [[antisentido]], e mostrou resultados prometedores en ensaios clínicos. Esta estratexia foi efectiva debido ao mecanismo antitumoral do IGF-I antisentido, que está relacionado con fortes fenómeros inmunes e [[apoptose|apoptóticos]]. A supervivencia media chegou a 21 meses, e nalgúns casos, tres ou catro anos.<ref>{{Cita publicación periódica | author = Trojan A, Jay LM, Kasprzak H, Anthony DD, Trojan J | year = 2014 | title = Immunotherapy of malignant tumors using antisense anti-IGF-I approach: case of glioblastoma | url = | journal = Journal of Cancer Therapy | volume = 5 | issue = | pages = 685–705 | doi=10.4236/jct.2014.57078}}</ref> En 1992 [[Claudio Bordignon]] que traballaba na [[Vita-Salute San Raffaele University]], realizou o primeiro procedemento de terapia xénica usando [[célula nai hematopoética|células nai hematopoéticas]] como vectores para entregar os xenes cos que se pretendía corrixir doenzas hereditarias.<ref>{{Cita publicación periódica | author = Abbott A | title = Gene therapy. Italians first to use stem cells | journal = Nature | volume = 356 | issue = 6369 | pages = 465–199 | year = 1992 | pmid = 1560817 | doi = 10.1038/356465a0 | bibcode = 1992Natur.356..465A}}</ref> En 2002 este traballo serviu para publicar o primeiro tratamento de terapia xénica exitoso para o SCID. O éxito dun ensaio en moitos centros para tratar nenos con SCID (ou doenza dos "nenos burbulla") desde 2000 e 2002, foi cuestionado cando dous dos nenos tratados desenvolveron unha leucemia. Os ensaios clínicos paráronse temporalmente en 2002, pero reiniciáronse despois de que se revisase a regulación do protocolo en EUA, Reino Unido, Francia, Italia e Alemaña.<ref>Cavazzana-Calvo, M.; Thrasher, A.; Mavilio, F. (2004). "The future of gene therapy". Nature 427 (6977): 779. doi:10.1038/427779a. [http://www.nature.com/nature/journal/v427/n6977/full/427779a.html]</ref> En 1993 extraeuse sangue do [[cordón umbilical]] e [[placenta]] da nai dun neno que nacera con SCID (cuxa condición xa fora detectada nun diagnóstico prenatal), para obter células nai. Obtivéronse os [[alelo]]s correctos que codifican a adenosina desaminase (ADA) e inseríronse nun [[retrovirus]]. Mesturáronse os retrovirus e as células nai, e os virus inseriron o xene nos comosomas das células nai. As células nai así transformadas foron inxectadas no [[sangue]] do neno (e tamén inxeccións semanais do [[encima]] ADA). Durante catro anos [[célula T|células T]] orixinadas a partir das células nai, fabricaron un encima ADA funcional utilizando o xene ADA. Posteriormente foi necesario máis tratamento.<ref>B Williams-Jones. Somatic Cell Therapy: A Genetic Rescue for a Tattered Immune System? Bioétique online [http://bioethiqueonline.ca/en/archives/2786] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140519050510/http://bioethiqueonline.ca/en/archives/2786 |date=19 de maio de 2014 }}</ref> A morte dun paciente nos ensaios da terapia xénica en EUA en 1999 impediu continuar coa terapia xénica nese país durante un tempo.<ref>{{Cita web|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/10/11/AR2010101102946.html |title=First patient treated in stem cell study |work=The Washington Post |date= 11 October 2010 |author=Stein, Rob|accessdate=10 November 2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.medpagetoday.com/Genetics/GeneralGenetics/6275 |title=Death Prompts FDA to Suspend Arthritis Gene Therapy Trial |publisher=Medpage Today |date= 27 July 2007 |accessdate=10 November 2010}}</ref> Como resultado a FDA suspendeu varios ensaios clínicos para reavaliar as prácticas procedimentais e éticas.<ref>{{Cita novas|url=http://www.nytimes.com/2000/01/22/us/gene-therapy-ordered-halted-at-university.html|author=Stolberg, Sheryl Gay|title=Gene Therapy Ordered Halted At University |work=The New York Times |date=22 January 2000 |accessdate=10 November 2010}}</ref> === Década de 2000 === ==== Ano 2002 ==== A [[anemia falciforme]] pode ser tratada en ratos, que teñen esencialmente o mesmo defecto que causa os casos humanos.<ref>{{Cita web|url=http://www.the-scientist.com/article/display/12938/ |title=Murine Gene Therapy Corrects Symptoms of Sickle Cell Disease|work=The Scientist – Magazine of the Life Sciences|author=Wilson, Jennifer Fisher |date=18 March 2002 |accessdate=17 August 2010}}</ref> Nestes ratos usouse un vector viral para inducir a produción de [[hemoglobina fetal]] (HbF), que normalmente se deixa de producir pouco despois do nacemento. Nos humanos, o uso de [[hidroxiurea]] para estimular a produción de HbF alivia temporalmente os síntomas da anemia falciforme. Os investigadores demostraron que este tratamento é un medio máis permanente para incrementar a produción de HbF terapéutica.<ref name="St Jude">{{Cita web|last=St. Jude Children's Research Hospital|title=Gene Therapy Corrects Sickle Cell Disease In Laboratory Study|url=http://www.sciencedaily.com/releases/2008/12/081203184643.htm|publisher=ScienceDaily|accessdate=29 December 2012|date=4 December 2008}}</ref> Un novo enfoque de terapia xénica reparou erros en [[ARN mensaxeiro]] derivado de xenes defectuosos. Esta técnica ten o potencial de servir para tratar a [[talasemia]], a [[fibrose quística]] e algúns cancros.<ref>{{Cita web|url=http://www.newscientist.com/article/dn2915-subtle-gene-therapy-tackles-blood-disorder.html |title=Subtle gene therapy tackles blood disorder |date= 11 October 2002|author=Penman, Danny |work=New Scientist |accessdate=17 August 2010}}</ref> Creáronse [[liposoma]]s de 25 nanómetros de diámetro que poden transportar ADN terapéutico a través dos [[poro nuclear|poros]] da [[membrana nuclear]].<ref>{{Cita web|url=http://www.newscientist.com/article/dn2257-dna-nanoballs-boost-gene-therapy.html |title=DNA nanoballs boost gene therapy |work=New Scientist |date=12 May 2002 |accessdate=17 August 2010}}</ref> ==== Ano 2003 ==== En 2003 un equipo de investigación inseriu xenes no [[cerebro]] por primeira vez. Utilizaron [[liposoma]]s cubertos cun [[polímero]] chamado [[polietilén glicol]] (PEG), os cales, a diferenza dos vectores virais, son pequenos dabondo como para poder cruzar a [[barreira hematoencefálica]].<ref>{{Cita web|url=http://www.newscientist.com/article/dn3520-undercover-genes-slip-into-the-brain.html|author= Ananthaswamy, Anil |title=Undercover genes slip into the brain |work=New Scientist |date=20 March 2003 |accessdate=17 August 2010}}</ref> As células utilizan fragmentos curtos de [[ARN bicatenario]] ([[ARN interferente pequeno]]) para degradar ARN que teña unha determinada secuencia. Se un ARN interferente pequeno se deseña de modo que sexa complementario do ARN transcrito a partir dun xene defectuoso, entón o produto proteico dese xene non se producirá.<ref>{{Cita web|url=http://www.newscientist.com/article/dn3493-gene-therapy-may-switch-off-huntingtons.html |title=Gene therapy may switch off Huntington's |work=New Scientist |date=13 March 2003 |accessdate=17 August 2010|author=Holmes, Bob }}</ref> [[Gendicine]] é unha terapia xénica do cancro que entrega ás células o xene [[supresor de tumores]] [[p53]] usando un [[adenovirus]] modificado por enxeñaría. En 2003, aprobouse na China para o tratamento de [[cancro de pescozo e cabeza|carcinoma de células escamosas de pescozo e cabeza]].<ref name=Gend/> ==== Ano 2006 ==== Nese ano anunciouse o éxito do uso da terapia xénica para tratar dous pacientes adultos con [[enfermidade granulomatosa crónica]] ligada ao [[cromosoma X|X]], unha doenza que afecta ás células [[mieloide]]s e causa danos no [[sistema inmunitario]]. O estudo é o primeiro que mostrou que a terapia xénica pode tratar o sistema mieloide.<ref>Ott, M. G.; Schmidt, M.; Schwarzwaelder, K.; Stein, S.; Siler, U.; Koehl, U.; Glimm, H.; Kühlcke, K.; Schilz, A.; Kunkel, H.; Naundorf, S.; Brinkmann, A.; Deichmann, A.; Fischer, M.; Ball, C.; Pilz, I.; Dunbar, C.; Du, Y.; Jenkins, N. A.; Copeland, N. G.; Lüthi, U.; Hassan, M.; Thrasher, A. J.; Hoelzer, D.; Von Kalle, C.; Seger, R.; Grez, M. (2006). "Correction of X-linked chronic granulomatous disease by gene therapy, augmented by insertional activation of MDS1-EVI1, PRDM16 or SETBP1". Nature Medicine 12 (4): 401–409. doi:10.1038/nm1393. PMID 16582916.</ref> Outro equipo informou dun modo co que se podía previr que o sistema inmunitario rexeite un xene novo que se entrega ás células.<ref>Brown, B. D.; Venneri, M. A.; Zingale, A.; Sergi, L. S.; Naldini, L. (2006). "Endogenous microRNA regulation suppresses transgene expression in hematopoietic lineages and enables stable gene transfer". Nature Medicine 12 (5): 585–591. doi:10.1038/nm1398. PMID 16633348.</ref> De xeito similar ao que ocorre co [[transplante de órganos]], a terapia xénica foi moi afectada por este problema. O sistema inmunitario normalmente recoñece o novo xene como unha substancia allea e rexeita as células que o levan. Os investigadores utilizaron unha rede de xenes regulada por [[microARN]]s. Esta función natural agacha selectivamente os seus xenes terapéuticos en células do sistema inmunitario e protéxeos de ser descubertos. Os ratos infectados co xene que contén unha secuencia diana de microARN de célula inmunitaria non rexeitan o xene. Outro grupo tratou con éxito o [[melanoma]] [[metástase|metastático]] en dous pacientes utilizando [[célula T citotóxica|células T citotóxicas]] re-dirixidas xeneticamente para atacar a células cancerosas.<ref>Morgan, R. A.; Dudley, M. E.; Wunderlich, J. R.; Hughes, M. S.; Yang, J. C.; Sherry, R. M.; Royal, R. E.; Topalian, S. L.; Kammula, U. S.; Restifo, N. P.; Zheng, Z.; Nahvi, A.; De Vries, C. R.; Rogers-Freezer, L. J.; Mavroukakis, S. A.; Rosenberg, S. A. (2006). "Cancer Regression in Patients After Transfer of Genetically Engineered Lymphocytes". Science 314 (5796): 126–129. doi:10.1126/science.1129003. PMC 2267026. PMID 16946036.</ref> Outros investigadores informaron do uso de VRX496, que é unha [[inmunoterapia]] baseada en xenes para o tratamento do [[VIH]] que utiliza un [[lentivirus]] como [[vector viral|vector]] para entregar ás células un xene [[antisentido]] contra a [[envoltura do VIH]]. Foron tratados en ensaios clínicos en fase I cinco suxeitos con infección por VIH crónica que non responderan a polo menos dous réximes [[antirretroviral|antirretrovirais]]. Toleraron ben unha soa infusión intravenosa de [[célula T CD4+|células T CD4]] [[autólogo|autólogas]] modificadas xeneticamente con VRX496. Todos os pacientes presentaron unha carga viral decrecente ou estable; catro dos cinco pacientes tiñan un reconto de células T CD4 incrementado ou estable. Os cinco pacientes tiveron unha resposta inmunitaria aumentada ou estable ao [[antíxeno]] do VIH e outros [[patóxeno]]s.<ref>Levine, B. L.; Humeau, L. M.; Boyer, J.; MacGregor, R. -R.; Rebello, T.; Lu, X.; Binder, G. K.; Slepushkin, V.; Lemiale, F.; Mascola, J. R.; Bushman, F. D.; Dropulic, B.; June, C. H. (2006). "Gene transfer in humans using a conditionally replicating lentiviral vector". Proceedings of the National Academy of Sciences 103 (46): 17372–17377. doi:10.1073/pnas.0608138103. PMC 1635018. PMID 17090675.</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.eurekalert.org/pub_releases/2009-02/uops-pmp021009.php|date=10 February 2009|title=Penn Medicine presents HIV gene therapy trial data at CROI 2009|accessdate=19 November 2009|publisher=EurekAlert!|data-arquivo=25 de agosto de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120825213736/http://www.eurekalert.org/pub_releases/2009-02/uops-pmp021009.php|url-morta=yes}}</ref> ==== Ano 2007 ==== En 2007 anunciouse o primeiro ensaio de terapia xénica para unha enfermidade retinal hereditaria. A primeira operación levouse a cabo nun home británico de 23 anos.<ref>{{Cita novas| url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/6609205.stm | publisher=BBC News | title=Gene therapy first for poor sight | date=1 May 2007 | accessdate=3 May 2010}}</ref> ==== Ano 2008 ==== A [[amaurose conxénita de Leber]] é unha enfermidade que causa cegueira orixinada por mutacións no xene [[RPE65]]. Publicáronse ese ano os resultados dun pequeno ensaio clínico en nenos.<ref name="Maguire 2008"/> A entrega de xenes por [[virus adeno-asociados]] (AAV) recombinantes que levaban RPE65 deu resultados positivos. Despois, outros dous grupos informaron resultados positivos en ensaios independentes utilizando terapia xénica para tratar esta condición. Nos tres ensaios clínicos mencionados, os pacientes recuperaron unha visión funcional sen aparentes efectos colaterais.<ref name="Maguire 2008" /><ref name="Simonelli 2010" /><ref name="Cideciyan 2009" /><ref name="Bainbridge 2008" /> ==== Ano 2009 ==== Realizouse con éxito un tratamento de terapia xénica para proporcionar [[visión tricromática]] a [[mono esquío|monos esquíos]] (''Saimiri'').<ref>{{Cita publicación periódica | last1 = Dolgin | first1 = E. | title = Colour blindness corrected by gene therapy | journal = Nature | year = 2009 | doi = 10.1038/news.2009.921}}</ref> Noutro ensaio, os investigadores detiveron a progresión dun trastorno xenético mortal chamado [[adrenoleucodistrofia]] en dous nenos utilizando un vector [[lentivirus]] para entregar unha versión funcional do xene [[ABCD1]], que está mutato nese trastorno.<ref name="pmid19892975">Cartier, N.; Hacein-Bey-Abina, S.; Bartholomae, C. C.; Veres, G.; Schmidt, M.; Kutschera, I.; Vidaud, M.; Abel, U.; Dal-Cortivo, L.; Caccavelli, L.; Mahlaoui, N.; Kiermer, V.; Mittelstaedt, D.; Bellesme, C.; Lahlou, N.; Lefrere, F.; Blanche, S.; Audit, M.; Payen, E.; Leboulch, P.; l'Homme, B.; Bougneres, P.; von Kalle, C.; Fischer, A.; Cavazzana-Calvo, M.; Aubourg, P. (2009). "Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy with a Lentiviral Vector in X-Linked Adrenoleukodystrophy". Science 326 (5954): 818. doi:10.1126/science.1171242. [http://www.sciencemag.org/content/326/5954/818]</ref> === Década de 2010 === ==== Ano 2010 ==== Nun experimento de terapia xénica aplicado a [[can]]s con [[acromatopsia]] (cegueira ás cores) e dirixido aos fotrreceptores [[cono (célula)|conos]], a función dos conos e a visión diúrna foron restaurados durante polo menos 33 meses en dous espécimes xoves. A terapia foi menos eficiente en cans máis vellos.<ref name="Komáromy">Komáromy, A.; Alexander, J.; Rowlan, J.; Garcia, M.; Chiodo, V.; Kaya, A.; Tanaka, J.; Acland, G.; Hauswirth, W.; Aguirre, G. D. (2010). "Gene therapy rescues cone function in congenital achromatopsia". Human Molecular Genetics 19 (13): 2581–2593. doi:10.1093/hmg/ddq136. PMC 2883338. PMID 20378608.</ref> Un paciente de 18 anos con [[beta-talasemia]] maior foi tratado con éxito con terapia xénica en Francia.<ref>Cavazzana-Calvo, M.; Payen, E.; Negre, O.; Wang, G.; Hehir, K.; Fusil, F.; Down, J.; Denaro, M.; Brady, T.; Westerman, K.; Cavallesco, R.; Gillet-Legrand, B.; Caccavelli, L.; Sgarra, R.; Maouche-Chrétien, L.; Bernaudin, F. O.; Girot, R.; Dorazio, R.; Mulder, G. J.; Polack, A.; Bank, A.; Soulier, J.; Larghero, J. R. M.; Kabbara, N.; Dalle, B.; Gourmel, B.; Socie, G. R.; Chrétien, S.; Cartier, N.; Aubourg, P. (2010). "Transfusion independence and HMGA2 activation after gene therapy of human β-thalassaemia". Nature 467 (7313): 318–22. doi:10.1038/nature09328. PMC 3355472. PMID 20844535.</ref> A beta-talasemia maior é unha doenza sanguínea herdada na cal se perde a [[HBB|beta hemoglobina]] e os pacientes son dependentes da administración regular durante toda a súa vida de [[transfusión de sangue|transfusións de sangue]].<ref>Galanello, R.; Origa, R. (2010). "Beta-thalassemia". Orphanet Journal of Rare Diseases 5: 11. doi:10.1186/1750-1172-5-11. PMC 2893117. PMID 20492708.</ref> A técnica usou un vector lentiviral para transducir o xene humano da ß-globina en sangue purificado e células de [[medula ósea|medula]] obtidas do paciente en 2007.<ref name="medscape1">Beals, Jacquelyn K. (16 September 2010). [http://www.medscape.com/viewarticle/728656 Gene Therapy Frees Beta-Thalassemia Patient From Transfusions for 2+ Years]. Medscape.com (16 September 2010). Retrieved 15 December 2012.</ref> Os niveis de hemoglobina do paciente foron estables en de 9 a 10 g/dL. Aproximadamente un terzo da hemoglobina contiña a forma introducida polo vector viral e non foi necesario facer transfusións de sangue.<ref name="medscape1"/><ref name=Leboulch>{{Cita publicación periódica | author = Leboulch P | date = 20 March 2013 | url = http://www.pagepressjournals.org/index.php/thal/article/view/thal.2013.s1.e43 | title = Five year outcome of lentiviral gene therapy for human beta-thalassemia, lessons and prospects | journal = Thalassemia Reports | volume = 3 | issue = 1s|page=108}}</ref> Planéanse novos ensaios clínicos.<ref>(11 July 2012) [http://www.clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT01639690?term=NCT01639690&rank=1 ß-Thalassemia Major With Autologous CD34+ Hematopoietic Progenitor Cells Transduced With TNS9.3.55 a Lentiviral Vector Encoding the Normal Human ß-Globin Gene] ClinicalTrials.gov, Clinical trial NCT01639690 at the Memorial Sloan-Kettering Cancer Center. Retrieved 12 February 2014</ref> Actualmente, os [[transplante de medula ósea|tranasplantes de medula ósea]] son a única cura para a talasemia, pero ata o 75% dos pacientes non encontran un doante compatible.<ref name =Leboulch/> ==== Ano 2011 ==== A comunidade médica aceptou en 2011 a curación dun paciente con infección polo VIH que fora tratado en 2007 e 2008 por medio de transplantes de células nai hematopoéticas con mutación dobre-delta-32 que inutiliza o receptor [[CCR5]].<ref>Rosenberg, Tina (29 May 2011) [http://nymag.com/health/features/aids-cure-2011-6/ The Man Who Had HIV and Now Does Not], ''[[New York (magazine)|New York]]''.</ref> Requiriu unha ablación completa da súa [[medula ósea]], o cal é moi debilitante. Noutro estudo piloto confirmouse que dous de tres suxeitos foran curados de [[leuceia linfocítica crónica]]. A terapia usou [[célula T|células T]] xeneticamente modificadas para atacar células que expresaban a proteína [[CD19]] para loitar contra a doenza.<ref name = "Porter">{{Cita publicación periódica | last1 = Ledford | first1 = H. | title = Cell therapy fights leukaemia | journal = Nature | year = 2011 | doi = 10.1038/news.2011.472}}</ref> En 2013, os investigadores anunciaron que 26 dun total de 59 pacientes conseguiran unha completa remisión e o paciente orixinal permanecía libre de tumores.<ref>{{Cita web|url=http://singularityhub.com/2014/01/06/gene-therapy-delivers-dramatic-success-in-treating-leukemia-will-it-work-for-other-cancers-too/ |title=Gene Therapy Turns Several Leukemia Patients Cancer Free. Will It Work for Other Cancers, Too? |publisher=Singularity Hub |accessdate=7 de xaneiro de 2014}}</ref> A [[terapia de ADN de pásmidos HGF humana]] de [[cardiomiocito]]s foi examinada como un tratamento potencial para a enfermidade arterial coronaria e o tratamento dos danos sufridos polo corazón despois dun [[infarto de miocardio]].<ref name=YangZhang2008>Yang, Z. J.; Zhang, Y. R.; Chen, B.; Zhang, S. L.; Jia, E. Z.; Wang, L. S.; Zhu, T. B.; Li, C. J.; Wang, H.; Huang, J.; Cao, K. J.; Ma, W. Z.; Wu, B.; Wang, L. S.; Wu, C. T. (2008). "Phase I clinical trial on intracoronary administration of Ad-hHGF treating severe coronary artery disease". Molecular Biology Reports 36 (6): 1323–1329. doi:10.1007/s11033-008-9315-3. PMID 18649012.</ref><ref name=HahnPyun2011>Hahn, W.; Pyun, W. B.; Kim, D. S.; Yoo, W. S.; Lee, S. D.; Won, J. H.; Shin, G. J.; Kim, J. M.; Kim, S. (2011). "Enhanced cardioprotective effects by coexpression of two isoforms of hepatocyte growth factor from naked plasmid DNA in a rat ischemic heart disease model". The Journal of Gene Medicine 13 (10): 549–555. doi:10.1002/jgm.1603. PMID 21898720.</ref> ==== Ano 2012 ==== En 2012 a [[FDA]] aprobou ensaios clínicos en fase I sobre a [[talasemia]] maior no que participaron 10 pacientes norteamericanos.<ref>[http://www.mskcc.org/blog/launch-stem-cell-therapy-trial-offers-hope-patients-inherited-blood-disorder On Cancer: Launch of Stem Cell Therapy Trial Offers Hope for Patients with Inherited Blood Disorder | Memorial Sloan-Kettering Cancer Center]. Mskcc.org (16 July 2012). Retrieved 15 December 2012.</ref> Espérase que o estudo continúe ata 2015.<ref>(4 September 2014) [https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT01639690 ß-Thalassemia Major With Autologous CD34+ Hematopoietic Progenitor Cells Transduced With TNS9.3.55 a Lentiviral Vector Encoding the Normal Human ß-Globin Gene] ClinicalTrials.gov, US National Institutes of Health. Retrieved 17 December 2014.</ref> A [[Axencia de Medicamentos Europea]] recomendou a aprobación dun tratamento de terapia xénica por primeira vez en Europa ou Estados Unidos. O tratamento usaba [[Alipogene tiparvovec]] (Glybera) para compensar a [[deficiencia de lipoproteína lipase]], que pode causar unha grave [[pancreatite]].<ref>Pollack, Andrew (20 July 2012) [http://www.nytimes.com/2012/07/21/health/european-agency-recommends-approval-of-a-gene-therapy.html European Agency Backs Approval of a Gene Therapy], ''The New York Times''.</ref> A recomendación foi adoptada pola [[Comisión Europea]] en novembro de 2012<ref name=Richards2012>{{Cita web|last=Richards|first=Sabrina|title=Gene Therapy Arrives in Europe|url=http://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/33166/title/Gene-Therapy-Arrives-in-Europe/|work=The Scientist|date=6 November 2012}}</ref><ref name=Gallagher>Gallagher, James. (2 November 2012) [http://www.bbc.co.uk/news/health-20179561 BBC News – Gene therapy: Glybera approved by European Commission]. BBC. Retrieved 15 December 2012.</ref><ref>[http://www.uniqure.com/news/167/182/uniQure-s-Glybera-First-Gene-Therapy-Approved-by-European-Commission.html First Gene Therapy Approved by European Commission] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121105033602/http://www.uniqure.com/news/167/182/uniQure-s-Glybera-First-Gene-Therapy-Approved-by-European-Commission.html |date=05 de novembro de 2012 }}. UniQure (2 November 2012). Retrieved 15 December 2012.</ref><ref>{{Cita web | title = Chiesi and uniQure delay Glybera launch to add data | work = Biotechnology | publisher = [[The Pharma Letter]] | date = 4 August 2014 | url = http://www.thepharmaletter.com/article/chiesi-and-uniqure-delay-glybera-launch-to-add-data | accessdate = 28 August 2014 }}</ref> e comezou o seu lanzamento comercial a finais de 2014.<ref>{{Cita novas|url = http://www.reuters.com/article/2014/11/26/us-health-genetherapy-price-idUSKCN0JA1TP20141126|title = First gene therapy drug sets million-euro price record|last = BURGER|first = LUDWIG|date = November 26, 2014|work = Reuters|access-date = March 2105|last2 = HIRSCHLER|first2 = BEN|data-arquivo = 15 de maio de 2015|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20150515001145/http://www.reuters.com/article/2014/11/26/us-health-genetherapy-price-idUSKCN0JA1TP20141126|url-morta = yes}}</ref> Noutro estudo 10 de 13 pacientes con [[mieloma múltiple]] estaban en remisión "ou moi próximos a iso" tres meses despois de que lles inxectaran un tratamento que afectaba a células T modificadas por enxeñaría xenética tomando como dianas as proteínas NY-ESO-1 e LAGE-1, que existen soamente en células de mieloma cancerosas.<ref name = Adaptimmune/> ==== Ano 2013 ==== En 2013 informouse que nun estudo tres de cinco suxeitos que tiñan [[leucemia linfocítica aguda]] (unha leucemia de [[célula B|células B]]) tiveran unha remisión durante entre 5 meses e dous anos despois de ser tratados con células T xeneticamente modificadas para que atacasen a células que expresasen na súa superficie o antíxeno [[CD19]], é dicir, a todas as células B, cancerosas ou non. Os investigadores cren que o sistema inmunitario dos pacientes produciría células T e B normais un par de meses despois do tratamento. Tamén lles foi trasplantada medula ósea. Un paciente recaeu e morreu e outro morreu por un [[coagulación do sangue|coágulo sanguíneo]] non relacionado coa doenza.<ref name = SloanKettering>Coghlan, Andy (26 March 2013) [http://www.newscientist.com/article/mg21729104.100-gene-therapy-cures-leukaemia-in-eight-days.html Gene therapy cures leukaemia in eight days]. The New Scientist. Retrieved 15 April 2013</ref> Noutro estudo, despois de facer un ensaio clínico en fase 1 prometedor, iniciose en varios hospitais un ensaio en fase 2 (que se chamou CUPID2 e SERCA-LVAD) en 250 pacientes<ref>Bosely, Sarah (30 de abril de 2013) [http://www.guardian.co.uk/science/2013/apr/30/gene-therapy-trials-heart-patients Pioneering gene therapy trials offer hope for heart patients] ''The Guardian''. Retrieved 28 April 2014</ref> para combater as enfermidades cardíacas. A terapia foi deseñada para incrementar os niveis da proteína [[SERCA|SERCA2a]] no [[miocardio|músculo cardíaco]], para mellorar a súa función muscular.<ref>[https://www.thephysiciansclinic.co.uk/first-gene-therapy-trial-for-heart-failure-begins-in-uk/ First gene therapy trial for heart failure begins in UK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140429053945/https://www.thephysiciansclinic.co.uk/first-gene-therapy-trial-for-heart-failure-begins-in-uk/ |date=29 de abril de 2014 }}. The Physicians Clinic (8 September 2013)</ref> A FDA incluíuno nun programa de desenvolvemento rápido para acelerar os ensaios e aprobar o proceso.<ref>[http://ir.celladon.com/releasedetail.cfm?releaseid=839474 Celladon Receives Breakthrough Therapy Designation From FDA for MYDICAR(R), Novel, First-in-Class Therapy in Development to Treat Heart Failure] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150710014412/http://ir.celladon.com/releasedetail.cfm?releaseid=839474 |date=10 de xullo de 2015 }}. New York Times (10 de abril de 2014)</ref> Noutro estudo informouse dos resultados en seis nenos con dúas doenzas hereditarias graves que foron tratadas cun lentivirus desactivados parcialmente para substituír un xene defectuoso, que eran prometedores entre 7 e 32 meses despois do tratamento. Tres dos nenos tiñan [[leucodistrofia metacromática]], que causa unha perda cognitiva e de habilidades motoras.<ref name="MLD">Biffi, A.; Montini, E.; Lorioli, L.; Cesani, M.; Fumagalli, F.; Plati, T.; Baldoli, C.; Martino, S.; Calabria, A.; Canale, S.; Benedicenti, F.; Vallanti, G.; Biasco, L.; Leo, S.; Kabbara, N.; Zanetti, G.; Rizzo, W. B.; Mehta, N. A. L.; Cicalese, M. P.; Casiraghi, M.; Boelens, J. J.; Del Carro, U.; Dow, D. J.; Schmidt, M.; Assanelli, A.; Neduva, V.; Di Serio, C.; Stupka, E.; Gardner, J.; Von Kalle, C. (2013). "Lentiviral Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy Benefits Metachromatic Leukodystrophy". Science 341 (6148): 1233158. doi:10.1126/science.1233158. PMID 23845948.</ref> Os outros nenos tiñan [[síndrome de Wiskott-Aldrich]], que facilita as infeccións, a [[autoinmunidade]] e o cancro.<ref name="pmid23845947">Aiuti, A.; Biasco, L.; Scaramuzza, S.; Ferrua, F.; Cicalese, M. P.; Baricordi, C.; Dionisio, F.; Calabria, A.; Giannelli, S.; Castiello, M. C.; Bosticardo, M.; Evangelio, C.; Assanelli, A.; Casiraghi, M.; Di Nunzio, S.; Callegaro, L.; Benati, C.; Rizzardi, P.; Pellin, D.; Di Serio, C.; Schmidt, M.; Von Kalle, C.; Gardner, J.; Mehta, N.; Neduva, V.; Dow, D. J.; Galy, A.; Miniero, R.; Finocchi, A.; Metin, A. (2013). "Lentiviral Hematopoietic Stem Cell Gene Therapy in Patients with Wiskott-Aldrich Syndrome". Science 341 (6148): 1233151. doi:10.1126/science.1233151. PMID 23845947.</ref> Ensaios posteriores de terapia xénica con outros seis nenos con síndrome de Wiskott-Aldrich tamén foron esperanzadores.<ref>Gallagher, James (21 April 2015) [http://www.bbc.co.uk/news/health-32333161 Gene therapy: 'Tame HIV' used to cure disease] BBC News, Health, Retrieved 21 April 2015</ref><ref>{{cita publicación periódica |autor=Malech, H. L.& Ochs, H. D.|ano=2015|título=An Emerging Era of Clinical Benefit from Gene Therapy|revista=JAMA (Journal of the American Medical Association)|volume= 313|número=15|páxinas= 1522-1523|doi=10.1001/jama.2015.2055|url=https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2275425|lingua=en}}</ref> Noutro ensaio dous nenos que naceran con [[ADA-SCID]] e foran tratados con células nai modificadas xeneticamente, 18 meses despois mostraron nos seus sistemas inmunitarios signos de total recuperación. Outros tres nenos estaban mellorando.<ref name =NewScientist1013/> En 2014 outros 18 nenos mais con ADA-SCID foron curados con terapia xénica.<ref>[http://www.sciencedaily.com/releases/2014/11/141118141600.htm Gene therapy cure for children with 'bubble baby' disease] Science Daily (18 November 2014)</ref> Os nenos con ADA-SCID teñen un sistema inmunitario non funcional e denomínanse ás veces "nenos burbulla".<ref name =NewScientist1013>Geddes, Linda (30 October 2013) [http://www.newscientist.com/article/mg22029413.200-bubble-kid-success-puts-gene-therapy-back-on-track.html#.UnUSrnC-068 'Bubble kid' success puts gene therapy back on track'] The New Scientist. Retrieved 2 November 2013</ref> Nun ensaio con seis pacientes [[hemofilia|hemofílicos]] iniciado en 2011 usando un virus adeno-asociado, comprobouse que dous anos despois (2013) todos eles producían o [[factor de coagulación]] necesario.<ref name =NewScientist1013/><ref>[http://www.sciencedaily.com/releases/2014/11/141120113507.htm Gene therapy provides safe, long-term relief for patients with severe hemophilia B] Science Daily (20 November 2014)</ref> Informouse tamén dos datos sobre tres ensaios sobre terapia xénica aplicada ao xene regulador da condutancia transmembrana (CFTR) defectuoso (do que dependende a [[fiibrose quística]] tópica). Os resultados non apoian o seu uso clínico en forma de nebulización inhalada polos pulmóns con axentes de transferencia do xene CFTR para tratar aos pacientes de fibrose quística con infeccións pulmonares.<ref>{{Cita publicación periódica|last1=Lee|first1=Tim WR|last2=Southern|first2=K. W.|title=Topical cystic fibrosis transmembrane conductance regulator gene replacement for cystic fibrosis-related lung disease|journal=Cochrane Database Syst Rev.|date=26 November 2013|issue=11|doi= 10.1002/14651858.CD005599.pub4|pmid=24282073|volume=11|pages=CD005599}}</ref> ==== Ano 2014 ==== En 2014 informouse que seis pacientes de [[coroideremia]] foran tratados cun virus adeno-asociado que levaba unha copia de [[proteína de escolta Rab|REP1]], os cales durante un período entre seis meses e dous anos melloraran a súa vista. A coroideremia é unha enfermidade xenética ocular para a que non hai tratamento, que orixina unha perda da visión.<ref name="pmid24439297">MacLaren, R. E.; Groppe, M.; Barnard, A. R.; Cottriall, C. L.; Tolmachova, T.; Seymour, L.; Clark, K. R.; During, M. J.; Cremers, F. P. M.; Black, G. C. M.; Lotery, A. J.; Downes, S. M.; Webster, A. R.; Seabra, M. C. (2014). "Retinal gene therapy in patients with choroideremia: Initial findings from a phase 1/2 clinical trial". The Lancet 383 (9923): 1129–37. doi:10.1016/S0140-6736(13)62117-0. PMID 24439297.</ref><ref>Beali, Abigail (25 January 2014) [http://www.newscientist.com/article/dn24879-gene-therapy-restores-sight-in-people-with-eye-disease.html Gene therapy restores sight in people with eye disease] The New Scientist. Retrieved 25 January 2014</ref> Informouse tamén en 2014 dos esperanzadores resultados doutro ensaio feito en 12 pacientes con infección por VIH que viñan sendo tratados desde 2009 cun virus modificado xeneticamente, que presentaban unha rara mutación (deficiencia de [[CCR5]]), que se sabe que protexe contra o VIH.<ref>Tebas, P.; Stein, D.; Tang, W. W.; Frank, I.; Wang, S. Q.; Lee, G.; Spratt, S. K.; Surosky, R. T.; Giedlin, M. A.; Nichol, G.; Holmes, M. C.; Gregory, P. D.; Ando, D. G.; Kalos, M.; Collman, R. G.; Binder-Scholl, G.; Plesa, G.; Hwang, W. T.; Levine, B. L.; June, C. H. (2014). "Gene Editing ofCCR5in Autologous CD4 T Cells of Persons Infected with HIV". New England Journal of Medicine 370 (10): 901–10. doi:10.1056/NEJMoa1300662. PMID 24597865.</ref><ref>Dvorsky, George (6 March 2014) [http://io9.com/scientists-create-genetically-modified-cells-that-prote-1537710472 Scientists Create Genetically Modified Cells That Protect Against HIV] io9, Biotechnology. Retrieved 6 March 2014</ref> Iniciáronse en 2014 ensaios clínicos de terapia xénica para a [[anemia falciforme]],<ref>(15 December 2014) [https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT02247843 Stem Cell Gene Therapy for Sickle Cell Disease, ClinicalTrials.gov Identifier: NCT02247843] ClinicalTrials.gov, U.S. National Institutes of Health. Retrieved 17 December 2014</ref><ref>[https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT00012545?term=%22gene+therapy%22+OR+%22gene+transfer%22+OR+%22virus+delivery%22&recr=Open&lup_s=11%2F17%2F2014&lup_d=30 Collection and Storage of Umbilical Cord Stem Cells for Treatment of Sickle Cell Disease; ClinicalTrials.gov Identifier: NCT00012545] ClinicalTrials.gov, U.S. National Institutes of Health (15 December 2014)</ref> aínda que unha ''revisión'' non conseguiu atopar informes de datos de ningún ensaio clínico sobre esa doenza de tipo aleatorio ou case aleatorio (incluíndo ensaios relevantes en fase 1, 2 ou 3), polo que se concluía que eran necesarios ensaios deste tipo para esa doenza.<ref>{{Cita publicación periódica|last1=Olowoyeye|first1=A|last2=Okwundu|first2=C. I.|title=Gene therapy for sickle cell disease|journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|date=October 2015|issue=10|doi=10.1002/14651858.CD007652.pub3|pmid=23152248|volume=11|pages=CD007652}}</ref> ==== Ano 2015 ==== En 2015 un ensaio clínico sobre o tratamento de terapia xénica con [[LentiGlobin BB305]] para a beta-talasemia obtivo o status de "avance importante" da FDA para o seu inicio rápido despois de que varios pacientes puideran grazas a el prescindir das frecuentes transfusións de sangue que xeralmente se requiren para tratar esa doenza.<ref>{{Cita novas |date=3 February 2015|title=Ten things you might have missed Monday from the world of business|url=http://www.bostonglobe.com/business/2015/02/03/ten-things-you-might-have-missed-monday-from-world-business/VlQl4rdNeHZMxWlXJJcxEK/story.html|newspaper=[[Boston Globe]]|access-date=13 February 2015 }}</ref> Noutro estudo feito en monos os investigadores administraron un [[xene recombinante]] que codificaba un [[anticorpo amplamente neutralizante]] en monos infectados co virus [[VIH/SIDA|VIH]] simio; as células dos monos empezaron a producir o [[anticorpo]], que eliminou do seu sangue o VIH. A técnica denominouse inmunoprofilaxe por transferencia xénica (IGT). Están en marcha probas en animais para anticorpos contra o [[ébola]], [[malaria]], [[gripe]] e [[hepatite]].<ref>{{Cita novas|title=Protection Without a Vaccine |first= Carl |last=Zimmer |date=9 March 2015 |work=[[The New York Times]] |accessdate=March 2015 |url=http://www.nytimes.com/2015/03/10/health/protection-without-a-vaccine.html}}</ref><ref>Gardner, M. R.; Kattenhorn, L. M.; Kondur, H. R.; von Schaewen, M.; Dorfman, T.; Chiang, J. J.; Haworth, K. G.; Decker, J. M.; Alpert, M. D.; Bailey, C. C.; Neale, E. S.; Fellinger, C. H.; Joshi, V. R.; Fuchs, S. P.; Martinez-Navio, J. M.; Quinlan, B. D.; Yao, A. Y.; Mouquet, H.; Gorman, J.; Zhang, B.; Poignard, P.; Nussenzweig, M. C.; Burton, D. R.; Kwong, P. D.; Piatak, M.; Lifson, J. D.; Gao, G.; Desrosiers, R. C.; Evans, D. T. et al. (2015). "AAV-expressed eCD4-Ig provides durable protection from multiple SHIV challenges". Nature 519 (7541): 87. doi:10.1038/nature14264. [http://www.nature.com/nature/journal/v519/n7541/full/nature14264.html]</ref> En marzo de 2015 un amplo grupo de investigadores, entre os que estaba o inventor do [[CRISPR]], instaron a establecer unha moratoria a nivel mundial sobre a terapia na liña xerminal, e deixaron escrito que "os científicos deberían evitar mesmo o intento, en xurisdicións laxas, da modificación da liña xerminal para aplicacións clínicas en humanos" ata que as súas plenas implicacións “sexan discutidas entre as organizacións científicas e gobernamentais”.<ref name="NYT-20150319">{{Cita novas |last=Wade |first=Nicholas |title=Scientists Seek Ban on Method of Editing the Human Genome |url=http://www.nytimes.com/2015/03/20/science/biologists-call-for-halt-to-gene-editing-technique-in-humans.html |date=19 March 2015 |work=[[New York Times]] |accessdate=20 March 2015 }}</ref><ref name="NYT-20150303-AP">{{Cita novas |last=Pollack |first=Andrew |title=A Powerful New Way to Edit DNA |url=http://www.nytimes.com/2014/03/04/health/a-powerful-new-way-to-edit-dna.html |date=3 March 2015 |work=[[New York Times]] |accessdate=20 March 2015 }}</ref><ref name="SCI-20150319"/><ref name="NAT-20150312">{{Cita publicación periódica |last1=Lanphier |first1=Edward |last2=Urnov |first2=Fyodor |last3=Haecker |first3=Sarah Ehlen |last4=Werner |first4=Michael |last5=Smolenski |first5=Joanna |title=Don’t edit the human germ line |url=http://www.nature.com/news/don-t-edit-the-human-germ-line-1.17111 |date=26 March 2015 |journal=[[Nature]] |volume=519 |pages=410–411 |doi=10.1038/519410a |accessdate=20 March 2015}}</ref> Tamén en 2015 foi aprobado o fármaco [[Alipogene tiparvovec|Glybera]] para a súa comercialización no mercado alemán.<ref>[http://www.wiwo.de/technologie/forschung/gen-therapie-erobert-deutschland-die-1-million-euro-spritze/11499176-all.html Die 1-Million-Euro-Spritze] (4 April 2015)</ref> == Usos especulativos == Usos especulativos que se propuxeron para a terapia xénica e enxeñaría xenética en humanos son: === Dopaxe de xenes === Os atletas poderían utilizar as tecnoloxías da terapia xénica para mellorar o seu rendemento.<ref name="Gene Doping">{{Cita web | url=http://www.wada-ama.org/en/Science-Medicine/Science-topics/Gene-Doping/ | title=WADA Gene Doping | publisher=WADA | accessdate=27 September 2013 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091121094012/http://www.wada-ama.org/en/Science-Medicine/Science-topics/Gene-Doping/ | dataarquivo=21 de novembro de 2009 | urlmorta=yes }}</ref> Non se coñecen casos polo momento de dopaxe de xenes.<ref>Kayser, B.; Mauron, A.; Miah, A. (2007). "Current anti-doping policy: A critical appraisal". BMC Medical Ethics 8: 2. doi:10.1186/1472-6939-8-2. PMC 1851967. PMID 17394662.</ref> === Enxeñaría xenética humana === A enxeñaría xenética podería utilizarse para cambiar a aparencia física, o [[metabolismo]], e mesmo mellorar as capacidades físicas e mentais como a [[memoria]] e a [[intelixencia]]. Os partidarios da enxeñaría xenética aplicada á liña xerminal sinalan que os nenos poderían nacer libres de doenzas que se poden prever.<ref name="Evolution">Powell, R.; Buchanan, A. (2011). "Breaking Evolution's Chains: The Prospect of Deliberate Genetic Modification in Humans". Journal of Medicine and Philosophy 36: 6. doi:10.1093/jmp/jhq057. [http://jmp.oxfordjournals.org/content/36/1/6]</ref><ref name="Baylis, Francoise 2004">Baylis, F.; Robert, J. S. (2004). "The Inevitability of Genetic Enhancement Technologies". Bioethics 18: 1. doi:10.1111/j.1467-8519.2004.00376.x. [http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1467-8519.2004.00376.x/abstract;jsessionid=F049D4AE3D5E4F1AB77EC1D6E72299C9.f01t04]</ref><ref>{{Cita libro|last=Evans|first=John|title=Playing God?: Human Genetic Engineering and the Rationalization of Public Bioethical Debate|year=2002|publisher=University of Chicago Press}}</ref> Nos adultos, estas técnicas poderían ser como outro modo de mellorar como as dietas, exercicio, cosmética ou cirurxía plástica.<ref name="Enhancement">[http://ethics.missouri.edu/Gene-Therapy.aspx Gene Therapy and Genetic Engineering.] The Center for Health Ethics, University of Missouri School of Medicine. 25 April 2013.</ref><ref name=Roco_Bainbridge_2002>{{Cita publicación periódica | author = Roco MC|author2= Bainbridge WS | journal = Journal of Nanoparticle Research | year = 2002 | volume = 4 | issue = 4 | pages = 281–295 | doi = 10.1023/A:1021152023349|title=Converging Technologies for Improving Human Performance: Integrating From the Nanoscale}}</ref><ref>Allhoff, F. (2005). "Germ-Line Genetic Enhancement and Rawlsian Primary Goods". Kennedy Institute of Ethics Journal 15: 39. doi:10.1353/ken.2005.0007. [http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=/journals/kennedy_institute_of_ethics_journal/v015/15.1allhoff.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150621170121/http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=%2Fjournals%2Fkennedy_institute_of_ethics_journal%2Fv015%2F15.1allhoff.html |date=21 de xuño de 2015 }}</ref> Hai unha gran discusión sobre os aspectos éticos deste tipo de intervencións.<ref>AMA Council on Ethical and Judicial Affairs, [http://archfami.ama-assn.org/cgi/reprint/3/7/633 Report on Ethical Issues Related to Prenatal Genetic Tests] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928023709/http://archfami.ama-assn.org/cgi/reprint/3/7/633 |date=28 de setembro de 2011 }}, 3 Archives Fam. Med. 633, 637–39 (1994),</ref> En xeral desde o principio destas tecnoloxías a comunidade científica opúxose a modificar a liña xerminal humana.<ref>{{Cita web |url=http://www.cioms.ch/frame_1990_texts_of_guidelines.htm |título=The Declaration of Inuyama: Human Genome Mapping, Genetic Screening and Gene Therapy |data-acceso=05 de agosto de 2001 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20010805085535/http://www.cioms.ch/frame_1990_texts_of_guidelines.htm |dataarquivo=05 de agosto de 2001 |urlmorta=yes }}</ref><ref>Smith KR, Chan S, Harris J. Human germline genetic modification: scientific and bioethical perspectives. Arch Med Res. 2012 Oct;43(7):491-513. doi: 10.1016/j.arcmed.2012.09.003. PMID 23072719</ref> Coa chegada de novas técnicas como [[CRISPR]] en 2015 moitos científicos propuxeron unha prohibición mundial deste tipo de aplicacións na liña xerminal.<ref name="NYT-20150319"/><ref name="NYT-20150303-AP"/><ref name="SCI-20150319">{{Cita publicación periódica |last1=Baltimore |first1=David |last2=Berg |first2=Paul |last3=Botchan |first3=Dana |last4=Charo |first4=R. Alta |last5=Church |first5=George |last6=Corn |first6=Jacob E. |last7=Daley |first7=George Q. |last8=Doudna |first8=Jennifer A. |last9=Fenner |first9=Marsha |last10=Greely |first10=Henry T. |last11=Jinek |first11=Martin |last12=Martin |first12=G. Steven |last13=Penhoet |first13=Edward |last14=Puck |first14=Jennifer |last15=Sternberg |first15=Samuel H. |last16=Weissman |first16=Jonathan S. |last17=Yamamoto |first17=Keith R. |title=A prudent path forward for genomic engineering and germline gene modification |url=http://www.sciencemag.org/content/early/2015/03/18/science.aab1028 |date=19 March 2015 |journal=[[Science]] |doi=10.1126/science.aab1028 |accessdate=20 March 2015}}</ref><ref name="NAT-20150312"/> En abril de 2015 creouse unha gran polémica cando investigadores chineses informaron dos resultados en investigación básica de experimentos para ''editar'' o [[ADN]] de embrións humanos non viables usando CRISPR.<ref name="NYT-20150423">{{Cita novas |last=Kolata |first=Gina |title=Chinese Scientists Edit Genes of Human Embryos, Raising Concerns |url=http://www.nytimes.com/2015/04/24/health/chinese-scientists-edit-genes-of-human-embryos-raising-concerns.html |date=23 April 2015 |work=[[New York Times]] |accessdate=24 April 2015 }}</ref><ref name="PC-20150418">{{Cita publicación periódica |author=Liang, Puping et al. |title=CRISPR/Cas9-mediated gene editing in human tripronuclear zygotes |url=http://link.springer.com/article/10.1007/s13238-015-0153-5/fulltext.html |date=18 April 2015 |journal=[[Protein & Cell]] |doi=10.1007/s13238-015-0153-5 |accessdate=24 April 2015}}</ref> == Regulacións == As regulacións que afectan á modificación xenética son parte das directrices xerais sobre a investigación biomédica aplicada a humanos. A [[Declaración de Helsinqui]] (Principios Éticos para a Investigación Médica que Implica a Suxeitos Humanos) foi emendada pola Asemblea Xeral de 2008 da [[Asociación Médica Mundial]]. Este documento proporciona principios que os médicos e investigadores deben considerar cando están impicados seres humanos nas súas investigacións. A declaración sobre a investigación en terapia xénica iniciada pola [[Organización do Xenoma Humano]] (HUGO, ''Human Genome Organization'') en 2001 proporciona unha base legal para todos os países. O documento de HUGO enfatiza a liberdade humana e a adhesión aos [[dereitos humanos]], e ofrece recomendacións para a terapia xénica somática, incluíndo a importancia de recoñecer publicamente a preocupación sobre esas investigacións.<ref name="human genome">Human Genome Organization. HUGO Ethics Committee. [http://www.hugo-international.org/img/gene_2001.pdf Statement on Gene Therapy Research] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080907065932/http://www.hugo-international.org/img/gene_2001.pdf |date=07 de setembro de 2008 }}. April 2001.</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita web | author = Tinkov S, Bekeredjian R, Winter G, Coester C | title = Polyplex-conjugated microbubbles for enhanced ultrasound targeted gene therapy | publisher = 2008 AAPS Annual Meeting and Exposition | date = 20 November 2000 | location = [[Georgia World Congress Center]], Atlanta, GA, USA | url = http://www.aapsj.org/abstracts/AM_2008/AAPS2008-000838.PDF | data-acceso = 08 de xuño de 2015 | urlarquivo = https://web.archive.org/web/20120707180351/http://www.aapsj.org/abstracts/AM_2008/AAPS2008-000838.PDF | dataarquivo = 07 de xullo de 2012 | urlmorta = yes }} * {{Cita publicación periódica | author = Gardlík R, Pálffy R, Hodosy J, Lukács J, Turna J, Celec P | title = Vectors and delivery systems in gene therapy | journal = Med Sci Monit. | volume = 11 | issue = 4 | pages = RA110–21 | date = Apr 2005 | pmid = 15795707 | url = http://www.medscimonit.com/fulltxt.php?ICID=15907 | last2 = Pálffy | last3 = Hodosy | last4 = Lukács | last5 = Turna | last6 = Celec}} * {{Cita web | last = Staff|date= 18 November 2005 | url = http://www.ornl.gov/sci/techresources/Human_Genome/medicine/genetherapy.shtml | title = Gene Therapy| format = FAQ| work = Human Genome Project Information | publisher = [[Oak Ridge National Laboratory]] | accessdate = 28 May 2006}} * {{Cita publicación periódica | author = Salmons B, Günzburg WH | title = Targeting of retroviral vectors for gene therapy | journal = Hum Gene Ther. | volume = 4 | issue = 2 | pages = 129–41 | date = Apr 1993 | pmid = 8494923 | doi = 10.1089/hum.1993.4.2-129 | last2 = Günzburg}} * {{Cita publicación periódica | author = Baum C, Düllmann J, Li Z, Fehse B, Meyer J, Williams DA, von Kalle C | title = Side effects of retroviral gene transfer into hematopoietic stem cells | journal = Blood | volume = 101 | issue = 6 | pages = 2099–114 | date = Mar 2003 | pmid = 12511419 | doi = 10.1182/blood-2002-07-2314 | last2 = Düllmann | last3 = Li | last4 = Fehse | last5 = Meyer | last6 = Williams | last7 = von Kalle}} * {{Cita publicación periódica | author = Horn PA, Morris JC, Neff T, Kiem HP | title = Stem cell gene transfer—efficacy and safety in large animal studies | journal = Mol. Ther. | volume = 10 | issue = 3 | pages = 417–31 | date = Sep 2004 | pmid = 15336643 | doi = 10.1016/j.ymthe.2004.05.017 | last2 = Morris | last3 = Neff | last4 = Kiem}} * {{Cita publicación periódica | author = Wang H, Shayakhmetov DM, Leege T, Harkey M, Li Q, Papayannopoulou T, Stamatoyannopolous G, Lieber A | title = A Capsid-Modified Helper-Dependent Adenovirus Vector Containing the β-Globin Locus Control Region Displays a Nonrandom Integration Pattern and Allows Stable, Erythroid-Specific Gene Expression | journal = Journal of Virology | volume = 79 | issue = 17 | pages = 10999–1013 | date = September 2005 | pmid = 16103151 | pmc = 1193620 | doi = 10.1128/JVI.79.17.10999-11013.2005 | last2 = Shayakhmetov | last3 = Leege | last4 = Harkey | last5 = Li | last6 = Papayannopoulou | last7 = Stamatoyannopolous | last8 = Lieber}} === Outros artigos === * [[Terapia antisentido]] * [[Bioética]] * [[Enxeñaría xenética]] * [[Modulación de xenes terapéutica]] === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20140305134536/http://learn.genetics.utah.edu/content/tech/genetherapy/index.html Gene Therapy: Molecular Bandage?] Genetic Science Learning Center da Universidade de Utah {{en}} * [http://www.asgt.org/ The American Society of Gene & Cell Therapy]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091129095607/http://asgt.org/ |date=29 de novembro de 2009 }}{{en}} * [http://www.esgct.eu/ The European Society of Gene & Cell Therapy]{{en}} * [https://www.ceb.cam.ac.uk/research/groups/rg-bioscience-engineering Grupo de investigación da universidade de Cambrige: BioScience Engineering Group]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180913112817/https://www.ceb.cam.ac.uk/research/groups/rg-bioscience-engineering |date=13 de setembro de 2018 }}{{en}} * [https://web.archive.org/web/20170616104339/http://gene-watch.org/ Council for Responsible Genetics] * [http://www.med.lu.se/labmedlund/molekylaer_medicin_och_genterapi Molecular Medicine and Gene Therapy at Lund University]{{en}} * [http://www.medscape.com/viewarticle/728656 Gene Therapy Frees β-Thalassemia Patient From Transfusions]{{en}} * [http://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT01639690?term=lentiviral+thalassemia&rank=1 Ensaio clínico realizado en Sloan Kettering]{{en}} * [http://www.mskcc.org/blog/launch-stem-cell-therapy-trial-offers-hope-patients-inherited-blood-disorder Stem Cell Therapy Trial Offers Hope]{{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Bioética]] [[Categoría:Biotecnoloxía]] [[Categoría:Bioloxía molecular]] omucru33tbaadx17nsrzmokit01kjwn 0 313176 6148010 6080187 2022-08-02T07:00:22Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki O '''Thüringer Bachwochen''' (en [[lingua galega|galego]] Semanas Bach de Turinxia) é un festival de [[música barroca]] en honor ao compositor [[Johann Sebastian Bach]]. É o maior festival de música clásica de [[Turinxia]], [[Alemaña]]. O seu director artístico dende [[2004]] é o [[organista]] da [[Catedral de Erfurt]] [[Silvius von Kessel]]. == Historia == En 1992, celebrouse por primeira vez o Thüringer Bachwochen. Despois de ser abandonado, foi recuperado en [[2005]], comezando coa fundación do novo programado e reorganizado ''Thuringia Bach Festival e. V.''.<ref>{{Cita web |url=http://www.pinbuero.de/html/bachwochen.html |título=Hausmusik verschafft Bach in Thüringen weithin Gehör |editor=pinbuero.com |dataacceso=12 de xuño de 2015 |lingua=de}}</ref> Dende aquela, converteuse nun importante festival de música. A inclusión de lugares auténticos relacionados con Bach faino único máis aló de Turinxia. En 2011 o Thüringer Bachwochen recibiu o premio de mercadotecnia ''Leuchttürme der Tourismuswirtschaft'' outorgado pola industria do turismo,<ref>{{Cita web |url=http://www.osv-online.de/presse/pressemitteilungen/artikel-anzeige/article/marketingaward-leuchttuerme-der-tourismuswirtschaft-vergeben.html |título=MarketingAward „Leuchttürme der Tourismuswirtschaft“ vergeben |editor=Ostdeutscher Sparkassenverband |dataacceso=12 de xuño de 2015 |lingua= |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150614182530/http://www.osv-online.de/presse/pressemitteilungen/artikel-anzeige/article/marketingaward-leuchttuerme-der-tourismuswirtschaft-vergeben.html |dataarquivo=14 de xuño de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> e en 2012 o ''Tourismuspreis'' por parte do goberno de Turinxia.<ref>{{Cita web |url=http://fachpublikum.thueringen-tourismus.de/kooperationen-partner-downloads/thueringer-tourismuspreis-2012-131560.html |título=Thüringer Tourismuspreis 2012 |editor=Thüringer-entdecken.de |dataacceso=12 de xuño de 2015 |lingua=de |data-arquivo=15 de xuño de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120615170958/http://fachpublikum.thueringen-tourismus.de/kooperationen-partner-downloads/thueringer-tourismuspreis-2012-131560.html |url-morta=yes }}</ref> O 50 % dos 15.800 visitantes ese ano eran turistas. Buscouse achegar a música clásica aos máis novos coa creación dos concertos denominados ''Generation Bach''. Isto foi feito por exemplo coa inclusión de concertos ''[[Crossover (música)|crossover]]'' en sedes infrecuentes do festival (''[[Variacións Goldberg]]'' con DJ e cantante gospel, cine, concertos en escolas, entre outros). Polo festival teñen pasado destacados artistas como [[Ton Koopman]], [[Olivier Latry]], a Cappella Amsterdam, [[Martin Stadtfeld]], [[Sol Gabetta]], os Berliner Barock Solisten, o [[Collegium Vocale Gent]] dirixido por [[Philippe Herreweghe]], o [[Tölzer Knabenchor]] e o [[Dresdner Kreuzchor]]. == Localizacións == As sedes do festival varían cada ano. Entre elas están: * [[Arnstadt]]: [[Bachkirche Arnstadt]] * [[Dornheim]]: Igrexa de S. Bartholomäus (Traukirche), onde casou Bach * [[Eisenach]]: [[Georgenkirche (Eisenach)|Georgenkirche]], [[Casa de Bach (Eisenach)|Casa de Bach]], [[Wartburg]]<ref name="Gerhard2011">{{Cita libro |apelidos=Gerhard |nome=Oliver |título=Thüringer Wald: Über allen Gipfeln ist.....Einzigartige Bilder. Aktuelle Informationen. Detalierte Karten |url=http://books.google.com/books?id=2T2kHMRyGpkC&pg=PT115 |dataacceso=12 de xuño de 2015 |data=Xaneiro de 2011 |editor=DuMont Reiseverlag |isbn=978-3-7701-9298-4 |páxina=115 |lingua=de}}</ref> * [[Erfurt]]: [[Augustinerkloster (Erfurt)|Augustinerkloster]], [[Catedral de Erfurt]], [[Predigerkirche (Erfurt)|Predigerkirche]], [[Teatro de Erfurt|Teatro]] * [[Gotha]]: [[Margarethenkirche (Gotha)|Margarethenkirche]] * [[Jena]]: [[St. Michael (Jena)|St. Michael]] * [[Mühlhausen]]: [[Marienkirche (Mühlhausen)|Marienkirche]] * [[Ohrdruf]]: [[Sankt-Trinitatis-Kirche (Ohrdruf)|Sankt-Trinitatis-Kirche]] * [[Schmalkalden]]: [[Stadtkirche St. Georg (Schmalkalden)|Stadtkirche St. Georg]] * [[Waltershausen]]: [[Stadtkirche (Waltershausen)|Stadtkirche]] * [[Günthersleben-Wechmar|Wechmar]]: Casa Bach * [[Weimar]]: [[Deutsches Nationaltheater und Staatskapelle Weimar|Deutsches Nationaltheater]], [[Jakobskirche (Weimar)|Jakobskirche]], [[St. Peter und Paul, Weimar|St. Peter und Paul]], [[Weimarer Stadtschloss]] == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Lista de Festivais Bach]] === Ligazóns externas === *[http://www.thueringer-bachwochen.de/en/ Official site] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Festivais de música clásica de Alemaña]] [[Categoría:Festivais Bach]] [[Categoría:Turinxia]] 740d2eo6yq8t2xitp4920e865qfbfvc 0 323489 6148213 6076181 2022-08-02T10:40:08Z Krisko 895 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|43|22|41|N|8|23|44|W|display=title}} {{Outros homónimos|Cemiterio de Santo Amaro de Pontevedra|este=o cemiterio da Coruña|para=o cemiterio de Pontevedra}} [[Ficheiro:Capela do cemiterio de Santo Amaro.jpg|miniatura|dereita|Capela de Santo Amaro.]] O '''cemiterio de Santo Amaro''', tamén coñecido como '''cemiterio de San Amaro'''<ref name="coruna">{{cita web|título=Cemiterio municipal de San Amaro|dataacceso=12 de outubro de 2015|páxina-web=Concello da Coruña|url=https://www.coruna.es/servlet/Satellite?itemID=1149055918384&pagename=CorunaPortal%2FPage%2FGenerico-Page-Generica&itemType=Entidad&cid=1421759252324&argIdioma=gl}}</ref> é un [[cemiterio|camposanto]] situado na [[A Coruña|Coruña]], inaugurado en 1812. A superficie do cemiterio é de máis de 26&nbsp;000 m²<ref name=memo>{{cita libro|título=O cemiterio de Santo Amaro. Memoria de dous séculos|editorial=Concello da Coruña, Fundación Emalcsa|ano=2012|isbn=978-84-616-1077-8}}</ref> e está composto por tres áreas,<ref name="coruna"/> a relixiosa, a civil e a británica. Esta última está pechada e é propiedade do [[Reino Unido]].<ref name=memo/> == Historia == [[Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro.jpg|miniatura|esquerda|Frontón na entrada.]] Os primeiros enterramentos da zona datan de 1781.<ref name="cemetery">{{cita web|título=Cemetery of San Amaro (A Coruña, Spain)|url=http://www.significantcemeteries.org/2012/09/cemetery-of-san-amaro-coruna-spain.html|dataacceso=12 de outubro de 2015|páxina-web=Association of Significant Cemeteries in Europe}}</ref> En 1812 fíxose efectiva na Coruña a lei que prohibía os enterramentos nas igrexas e na súa contorna. Por ese motivo construíuse o cemiterio de Santo Amaro segundo o proxecto de [[Fernando Domínguez Romay]],<ref>{{cita libro|título=Santo Amaro dos Mortos|editorial=Concello da Coruña|url=http://www.coruna.es/servlet/Satellite?pagename=Helpers/VisualizarContenido&cid=1221125604001&idContenido=1309763119669|apelidos=Devesa|nome=José|ano=2011}}</ref> que o deseñou con forma cuadrangular e dividido en catro zonas, correspondentes ás catro parroquias da Coruña nese tempo, [[Colexiata de Santa María do Campo|Santa María]], [[Igrexa de Santiago da Coruña|Santiago]], [[Igrexa de San Xurxo da Coruña|San Xurxo]] e [[Igrexa de San Nicolao da Coruña|San Nicolao]]. As obras tiveron lugar entre maio de 1812 e a súa inauguración o 9 de novembro do mesmo ano.<ref name=memo/> A capela [[neoclasicismo|neoclásica]] da entrada do cemiterio levantouse en 1833,<ref>{{cita web|url=http://www.edu.coruna.es/es/recursos/monograficos/galicia_en_fotos/conoce_tu_ciudad/capilla_del_cementerio_de_san_amaro|título=Capela do cemiterio de San Amaro|páxina-web=Concello da Coruña|dataacceso=12 de outubro de 2015|data-arquivo=13 de agosto de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170813215819/http://www.edu.coruna.es/es/recursos/monograficos/galicia_en_fotos/conoce_tu_ciudad/capilla_del_cementerio_de_san_amaro|url-morta=yes}}</ref> obra de [[Alejo Andrade Yáñez]], baseada no proxecto de [[Juan de Villanueva]] para o Cementerio General Norte de Madrid, que nunca se construíu.<ref>{{cita libro|título=Viaje a la Costa da Morte|apelidos=Molina|nome=César Antonio|editorial=Huerga Fierro|ano=2003}}</ref> A capela xa estaba no proxecto inicial, mais non puido ser construída por falta de fondos e só puido levantarse polo legado de Fernando Queipo de Llano.<ref name=memo/> [[Ficheiro:Cementerio Municipal. La Coruña Febrero de 1900. El Arquitecto municipal.jpg|miniatura|300px|Plano do ano 1900.<ref>[http://www.coruna.es/servlet/Satellite?pagename=Urbanismo20/Page/Generico-Page-Generica&cid=1416536206738&argIdioma=gl&itemID=1210543735416&itemType=Contenido Plano] de 1900.</ref>]] En 1862 [[Faustino Domínguez Domínguez]] deseñou o gabinete de autopsias.<ref name=memo/> O cemiterio británico construíuse a partir de 1867 nos terreos comprados polo cónsul inglés na cidade Guillermo Congreve Cutliffe Brackerburry, que foi o primeiro en ser enterrado alí.<ref name=memo/> Porén, xa en 1836 se enterrara no lugar o cadáver dun oficial do buque Endymion.<ref>{{cita web|url= http://www.laopinioncoruna.es/coruna/2013/02/06/templo-san-amaro/689905.html|título=Un templo para todos en San Amaro|páxina-web=La Opinión de A Coruña|dataacceso=12 de outubro de 2015|data=11 de febreiro de 2013}}</ref> O proxecto foi de [[Juan de Ciórraga]] e ten un pórtico de [[Faustino Domínguez Coumes-Gay]].<ref name=memo/> O primeiro cemiterio civil apareceu na ampliación de [[Juan de Ciórraga]] de 1882, mais as malas condicións e o pouco espazo do lugar fixeron necesario crear un novo cemiterio. O proxecto encargado ao arquitecto municipal [[Pedro Mariño]] foi aprobado en 1901. O primeiro [[enterro]] que tivo lugar no novo espazo foi o do avogado [[Arturo Casares Quiroga]] (1903). Coa chegada da [[Segunda República Española|Segunda República]] derrubouse o muro que separaba o cemiterio civil do relixioso.<ref name=memo/> En 1931 ampliouse novamente o cemiterio segundo o proxecto de [[Antonio Tenreiro Rodríguez|Antonio Tenreiro]].<ref name=memo/> En 1944 inaugurouse un mausoleo [[nazismo|nazi]] que chegou a ter dezaseis sepulturas. Os corpos trasladáronse ao cemiterio alemán de [[Cuacos de Yuste]] en 1982 e só quedan algúns restos da construción.<ref>{{cita web|páxina-web=La Voz de Galicia|url=http://www.lavozdegalicia.es/coruna/2011/04/11/0003_201104H11C4991.htm|título=La esvástica oculta del cementerio de San Amaro|dataacceso=12 de outubro de 2015|data=11 de abril de 2011|lingua=castelán}}</ref> En 2012 o cemiterio ingresou na Asociación Europea de Cemiterios Significativos (ASCE)<ref name="cemetery"/> e no ano seguinte entrou na Rede de Cemiterios Europea.<ref name="coruna"/> == Personaxes ilustres == Entre os persoeiros enterrados no cemiterio atópanse: [[Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro (2).JPG|miniatura|Entrada.]] [[Ficheiro:Cemiterio británico.jpg|miniatura|Fachada do cemiterio británico.]] * [[Juana de Vega]] (1805-1872), escritora. *[[Marcial del Adalid]] (1826-1881), compositor musical. * [[Francisco María de la Iglesia]] (1827-1897), escritor. * [[Víctor López Seoane]] (1832-1900), naturalista. * [[Manuel Murguía]] (1833-1923), historiador. * [[Eduardo Pondal]] (1835-1917), poeta. * [[Juan de Ciórraga]] (1836-1891), arquitecto. * [[Manuel Curros Enríquez]] (1851-1908), poeta e xornalista. * [[Francisco Tettamancy|Francisco Tettamancy Gastón]] (1854-1921), escritor. * [[José Castro González]], “Chané” (1856-1917), compositor. * [[Uxío Carré Aldao]] (1859-1932), escritor, editor, libreiro e académico. * [[Manuel Lugrís Freire]] (1863-1940), escritor. * [[Xosé Baldomir]] (1865-1947), compositor. * [[Francisca Herrera Garrido]] (1869-1950), escritora e académica. * [[Alejandro Pérez Lugín]] (1870-1926), xornalista, escritor e cineasta. * [[Ovidio Murguía]] (1871-1900), pintor. * [[Francisco Lloréns]] (1874-1948), pintor. * [[Antón Villar Ponte]] (1881-1936), escritor, xornalista e intelectual. * [[Amparo López Jean]] (1885-1942), activista galeguista. * [[Wenceslao Fernández Flórez]] (1885-1964), narrador, xornalista e humorista. * [[Eduardo Rodríguez-Losada Rebellón|Eduardo Rodríguez-Losada]] (1886-1973), arquitecto e compositor musical. * [[Rafael González Villar]] (1887-1941), arquitecto. * [[Leandro Carré Alvarellos]] (1888-1976), escritor. * [[Pedro Barrié de la Maza]] (1888-1971), empresario. * [[Ramón Villar Ponte]] (1890-1953), escritor, xornalista e intelectual. * [[Santiago Rey Pedreira]] (1902-1977), arquitecto. * [[Emilio González López]] (1903-1991), historiador e político. * [[Álvaro Cebreiro]] (1903-1956), debuxante. * [[Jenaro Marinhas del Valle]] (1908-1999), escritor. * [[Luís Seoane]] (1910-1979), editor, escritor, xornalista, gravador e pintor. * [[Sergio Peñamaría de Llano]] (1914-2004), alcalde. * [[Mariano Tudela]] (1925-2001), escritor. * [[Pucho Boedo]] (1929-1986), cantante e compositor. * [[Jorge Víctor Sueiro]] (1934-1991), crítico gastronómico. *[[Xohán Casal|Xohán Casal Pardo]] (1935-1960), escritor. Destacan tamén os monumentos aos Mártires da Liberdade, ás vítimas da [[folga xeral]] de 1901 e ás vítimas do [[accidente de Montrove|accidente aéreo de Montrove]] de 1973.<ref name="coruna"/> == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Pondal.jpg|Eduardo Pondal. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Murguía.jpg|Manuel Murguía e os seus fillos. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Luís Seoane.jpg|Luís Seoane. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Lugrís Freire.jpg|Manuel Lugrís Freire. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Curros Enríquez.jpg|Manuel Curros Enríquez. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Marinhas del Valle.jpg|Jenaro Marinhas del Valle. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Juana de Vega.jpg|Juana de Vega e o corazón do seu marido, [[Francisco Espoz y Mina]]. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Vítimas da Folga de 1901.jpg|Monumento ás vítimas da folga de 1901. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Vítimas do accidente de Montrove de 1973.jpg|Monumento ás vítimas do accidente de Montrove. Ficheiro:Cemiterio de Santo Amaro - Mortos pola liberdade.jpg|Monumento aos defensores da liberdade no cemiterio civil. </gallery> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} {{Portal|A Coruña}} === Bibliografía === * {{cita libro|título=O cemitério de Santo Amaro|nome=Xosé-M.ª|apelidos=Monterroso Devesa|ligazón-autor=José-Maria Monterroso Devesa|editorial=Asociación Amigos Museu Arqueolóxico A Coruña|data=1992|lugar=A Coruña|isbn=84-604-3236-X}} * {{cita libro|título=Contos da Coruña|nome=Xurxo|apelidos=Souto|ligazón-autor=Xurxo Souto|editorial=Xerais|data=2001|páxina=63-68}} * {{cita libro|título=O cemiterio de Santo Amaro|editorial=Concello da Coruña|nome-editor=Rubén|apelidos-editor=Ventureira|ano=2012|url=http://culturagalega.gal/imaxes/docs/20120821_cemiterio_san_amaro.pdf|dataacceso=12 de outubro de 2015}} === Ligazóns externas === {{Wikidata cemiterio}} * {{cita web|título=Guía del cementerio de San Amaro|páxina-web=Turismo Coruña|url=http://www.turismocoruna.com/web/noticia_portada.php?id_nova=217|dataacceso=12 de outubro de 2015}} {{LugaresdeintereseACoruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Arquitectura civil na Coruña]] [[Categoría:Cemiterios de Galicia]] dbm6glam5283lacii5o2ro21u2gt39r 0 324905 6147970 6080319 2022-08-02T05:36:26Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:1909-10 Canadiens Team Picture.jpg|miniatura|right|300px|Os Canadiens da tempada 1909–10]] Os '''[[Montreal Canadiens]]''' ou en [[lingua francesa|francés]] '''Les Canadiens de Montréal''' son un equipo profesional de [[hóckey sobre xeo]] con base na cidade de [[Montreal]] ([[Quebec]], [[Canadá]]). Os Canadiens son membros da [[Atlantic Division (NHL)|Atlantic Division]] na [[Conferencia Leste (NHL)|Conferencia Leste]] da [[National Hockey League]] (NHL)<ref>{{Cita web |url=http://www.nhl.com/ice/teams.htm?navid=nav-tms-main |title=Rosters, Arena Information, and Aerial Maps |accessdate=August 27, 2013 |publisher=[[National Hockey League]]}}</ref> e son un dos equipos dos denominados [[Original Six]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=670654 |title=4 of the NHL's Original 6 – Chicago, Detroit, Boston, NY Rangers – among 8 still in playoffs |date=May 14, 2013 |accessdate=August 26, 2013 |author=[[The Canadian Press]]}}</ref> O club é oficialmente coñecido como ''le Club de hockey Canadien''.<ref name="Canadiens-Privacy">{{Cita web | author=Club de hockey Canadien, Inc. | title = Montreal Canadians: Privacy Policy | publisher=canadiens.nhl.com | year = 2013 | url = http://canadiens.nhl.com/club/page.htm?id=52586 | accessdate = May 26, 2013 }} </ref> Fundado en [[1909]], o equipo xogou un total de 106 tempadas, oito na [[National Hockey Association]] (NHA) e 98 na sucesora da NHA, a NHL. Son o único equipo que xogou todas as temperas de ambas ligas e o único activo da NHL fundado antes da creación da liga. Gañaron a [[Stanley Cup]] 24 veces, unha competindo na NHL e 23 veces dende a fundación da NHL. Tamén gañaron 11 [[O'Brien Cup]]s, 23 campionatos de división, 8 títulos de conferencia, e as súas 3.260 vitorias na liga regular son un récord na historia da liga.<ref>{{Cita web | title = Team Index | work = Hockey-Reference | publisher = Sports Reference LLC | url = http://www.hockey-reference.com/teams/ | accessdate = June 1, 2013 }}</ref> == Lenda == {|class="wikitable" style="font-size:90%" |+Lenda de termos e abreviaturas |- ! scope="col" |Termo ou abreviatura ! scope="col" |Definición |- ! scope="row" |Pos |Posición final na división ou na clasificación da liga |- ! scope="row" |GC |Goles en contra (goles anotados polos opoñentes dos Canadiens) |- ! scope="row" |GF |Goles a favor (goles anotados polos Canadiens) |- ! scope="row" |PX |Partidos xogados |- ! scope="row" |D |Derrotas |- ! scope="row" |OT |Derrotas na prórroga (dende a tempada 1999–2000) |- ! scope="row" |Pts |Puntos |- ! scope="row" |E |Empates |- ! scope="row" |TG |Goles totais nos partidos de eliminatoria a dúas voltas |- ! scope="row" |V |Vitorias |- ! scope="row" |— |Non aplica |} <noinclude> == NHA (1910–1917) == {|class="wikitable" |bgcolor="#D0E7FF"|'''[[Campións da Stanley Cup]]'''{{dagger}} |bgcolor="#DDFFDD"|'''[[O'Brien Trophy|Campións do O'Brien Cup]]'''{{double dagger}} |bgcolor="#FFCCCC"|'''Líder da liga en puntos'''{{hashtag}} |} {|class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center; font-size: 95%" |+Estatísticas e resultados dos Montreal Canadiens na NHA, 1910–1917 |-align="center" style="font-size: small; font-weight:bold; background-color:#dddddd; padding:5px;" !rowspan="2" scope="col" |[[Lista de tempadas da NHA|Tempada]] !colspan="8"|Liga regular<ref name="LesCanadiensNHA">{{Cita web|url=http://www.hockeydb.com/stte/les-canadiens-9924.html|title=Les Canadiens Statistics and History|publisher=The Internet Hockey Database|accessdate=May 26, 2013}}</ref><ref name="CanadiensNHA">{{Cita web|url=http://www.hockeydb.com/stte/montreal-canadiens-9908.html|title=Montreal Canadiens Statistics and History [NHA]|publisher=The Internet Hockey Database|accessdate=May 26, 2013}}</ref> !colspan="7"|''Play-offs''<ref name="PreNHLPlayoffResults">{{Cita web|url=http://www.nhl.com/ice/page.htm?id=31206|title=NHL Playoff Game Scores: 1919-earlier|publisher=National Hockey League|accessdate=May 26, 2013}}</ref> |- !scope="col" |PX !scope="col" |V !scope="col" |D !scope="col" |E !scope="col" |GF !scope="col" |GC !scope="col" |PTS !scope="col" |Pos. !scope="col" |PX !scope="col" |V !scope="col" |D !scope="col" |E !scope="col" |GF !scope="col" |GC !scope="col" |Resultado |- |scope="row" |[[Tempada 1910 da NHA|1910]] |12 |2 |10 |0 |59 |100 |4 |7º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- |scope="row" |[[Tempada 1910-1911 da NHA|1910–11]] |16 |8 |8 |0 |66 |62 |16 |2º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- |scope="row" |[[Tempada 1911-1912 da NHA|1911–12]] |18 |8 |10 |0 |59 |66 |16 |4º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- |scope="row" |[[Tempada 1912-1913 de NHA|1912–13]] |20 |9 |11 |0 |83 |81 |18 |5º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- |scope="row" |[[Tempada 1913-1914 da NHA|1913–14]] |20 |13 |7 |0 |85 |65 |style="background: #FFCCCC;"| 26{{hashtag}} |2º{{ref label|1914|a|a}} |2 |1 |1 |0 |2 |6 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2–6 (TG) [[Toronto Blueshirts]] |- |scope="row" |[[Tempada 1914-1915 da NHA|1914–15]] |20 |6 |14 |0 |65 |81 |12 |6º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- |scope="row" |[[Tempada 1915-1916 da NHA|1915–16]] |24 |16 |7 |1 |104 |76 |style="background: #FFCCCC;"| 33{{hashtag}} |style="background: #DDFFDD;"| 1º{{double dagger}}{{ref label|OBrien|b|b}} |5 |3 |2 |— |15 |13 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-2 [[Portland Rosebuds (hóckey sobre xeo)|Portland Rosebuds]] |- |scope="row" rowspan="2"|[[Tempada 1916-1917 da NHA|1916–17]]{{ref label|1917|c|c}} |10 |7 |3 |0 |58 |38 |14 |style="background: #DDFFDD;"|1º{{double dagger}} |rowspan="2"|6 |rowspan="2"|2 |rowspan="2"|4 |rowspan="2"|0 |rowspan="2"|18 |rowspan="2"|29 |rowspan="2"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 7-6 (TG) [[Ottawa Senators (original)|Ottawa Senators]] (final da NHA)<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-3 [[Seattle Metropolitans]] (final da Stanley Cup) |- |scope="row" |10 |3 |7 |0 |31 |42 |6 |style="background: #DDFFDD;"|3º{{double dagger}} |-align="center" style="font-weight:bold; background-color:#dddddd;" | |scope="row" colspan="1" |Totais, 1910–1917 |150 |72 |77 |1 |610 |611 |145 | |13 |6 |7 |0 |35 |48 | |} === Notas (1910–1917) === * {{note label|1914|a|a}}Os Canadiens finalizaron a tempada 1913–14 empatados cos Toronto Blueshirts. Os Blueshirts gañaron o ''play-off'' e entón os Canadiens finalizaron na segunda posición. * {{note label|OBrien|b|b}}Da tempada 1910 á 1916–17, a O'Brien Cup foi entregada ao campión da NHA.<ref name="OBrienHistory">{{Cita web|url=http://www.hhof.com/htmlSilverware/silver_splashobrien.shtml|title=Legends of Hockey - Historic Trophies - O'Brien Trophy|accessdate=April 5, 2015|publisher=Hockey Hall of Fame and Museum|work=LegendsofHockey.net|data-arquivo=27 de outubro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20111027050206/http://www.hhof.com/htmlSilverware/silver_splashobrien.shtml|url-morta=yes}}</ref> * {{note label|1917|c|c}}A tempada 1916–17 da NHA foi xogada en dúas metades. Montreal clasificouse para o ''play-off'' a dobre partido decidido por goles totais. == NHL (1917–1967) == {| class="wikitable" |bgcolor="#D0E7FF"|'''[[Campións da Stanley Cup]]'''{{†}} |bgcolor="#DDFFDD"|'''[[O'Brien Trophy|Campións da O'Brien Cupf]]'''<sup>*</sup> |bgcolor="#FFE6BD"|'''[[Canadian Division|Campións de división]]'''<sup>^</sup> |bgcolor="#FFCCCC"|'''Líder da liga en puntos''' # |} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center; font-size: 95%" |+Estatísticas e resultados dos Montreal Canadiens na NHL, 1917–1967 |- !rowspan="2" scope="col" |[[Lista de tempadas da NHL|Tempada]] !rowspan="2" scope="col" |División !colspan="8"|[[Estrutura da tempada da NHL|Liga regular]]<ref name="CanadiensNHL">{{Cita web |url=http://www.hockeydb.com/stte/montreal-canadiens-6929.html |title=Montreal Canadiens Statistics and History [NHL] |publisher=The Internet Hockey Database |accessdate=June 1, 2013}}</ref> !colspan="7"|''[[Estrutura da tempada da NHL|Play-offs]]'' |- ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |[[Punto (hóckey sobre xeo)|Pts]] ! scope="col" |Pos. ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |Resultado |- | scope="row" rowspan="2"|[[Tempada 1917-1918 da NHL|1917–18]]{{ref label|SplitSchedule|d|d}} |rowspan="2"|—{{ref label|NoDivision1917|e|e}} |14 |10 |4 |0 |81 |47 |style="background: #FFCCCC;"|20<sup>#</sup> |1º |rowspan="2"|2 |rowspan="2"|1 |rowspan="2"|1 |rowspan="2"|0 |rowspan="2"|7 |rowspan="2"|10 |rowspan="2"|[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 7-10 (TG) [[Toronto Arenas]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1918.html|title=1918 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |8 |3 |5 |0 |34 |37 |6 |3º |- |rowspan="2"|[[Tempada 1918-1919 da NHL|1918–19]] |rowspan="2"|— |10 |7 |3 |0 |57 |50 |style="background: #FFCCCC;"|14<sup>#</sup> |bgcolor="#DDFFDD"|1º<sup>*</sup>{{ref label|OBrienF|f|f}} |rowspan="2"|10 |rowspan="2"|6 |rowspan="2"|3 |rowspan="2"|1 |rowspan="2"|36 |rowspan="2"|37 |rowspan="2"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[Ottawa Senators (orixinal)|Ottawa Senators]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1919.html|title=1919 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref><br/>Empate nas finais da Stanley Cup vs. [[Seattle Metropolitans]], 2-2-1{{ref label|FluPandemic|g|g}}<ref name="PreNHLPlayoffResults" /> |- | scope="row" |8 |3 |5 |0 |31 |28 |6 |bgcolor="#DDFFDD"|2º<sup>*</sup> |- | scope="row" rowspan="2"|[[Tempada 1919-1920 da NHL|1919–20]] |rowspan="2"|— |12 |8 |4 |0 |62 |51 |16 |2nd |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|Non clasificado |- | scope="row" |12 |5 |7 |0 |67 |62 |10 |3rd |- | scope="row" rowspan="2"|[[Tempada 1920-1921 da NHL|1920–21]] |rowspan="2"|— |10 |4 |6 |0 |37 |51 |8 |3º |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|— |rowspan="2"|Non clasificado |- | scope="row" |14 |9 |5 |0 |75 |48 |18 |2º |- | scope="row" |[[Tempada 1921-1922 da NHL|1921–22]] |— |24 |12 |11 |1 |88 |94 |25 |3º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1922-1923 da NHL|1922–23]] |— |24 |13 |9 |2 |73 |61 |28 |2º |2 |1 |1 |0 |2 |3 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-3 (TG) Ottawa Senators<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1923.html|title=1923 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1923-1924 da NHL|1923–24]] |— |24 |13 |11 |0 |59 |48 |26 |bgcolor="#DDFFDD"|2º<sup>*</sup> |6 |6 |0 |0 |19 |6 |style="background: #D0E7FF;"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 5-2 (TG) Ottawa Senators<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1924.html|title=1924 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref><br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 2-0 [[Vancouver Maroons]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 2-0 [[Calgary Tigers]]<ref name="NHL1920sPlayoffResults">{{Cita web |url=http://www.nhl.com/ice/page.htm?id=31198 |title=NHL Playoff Game Scores: 1920-1929 |publisher=National Hockey League |accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1924-1925 da NHL|1924–25]] |— |30 |17 |11 |2 |93 |56 |36 |bgcolor="#DDFFDD"|3º<sup>*</sup> |6 |3 |3 |0 |13 |18 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 5-2 (TG) [[Toronto St. Patricks]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 0-0 [[Hamilton Tigers]]{{ref label|Declaration|h|h}}<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1925.html|title=1925 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref><br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-3 [[Victoria Cougars]]<ref name="NHL1920sPlayoffResults" /> |- | scope="row" |[[Tempada 1925-1926 da NHL|1925–26]] |— |36 |11 |24 |1 |79 |108 |23 |7º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1926-1927 da NHL|1926–27]] |[[Canadian Division|Canadian]]{{ref label|Canadian|i|i}} |44 |28 |14 |2 |99 |67 |58 |2º |4 |1 |1 |2 |3 |6 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 2-1 (TG) [[Montreal Maroons]]<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-5 (TG) Ottawa Senators<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1927.html|title=1927 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1927-1928 da NHL|1927–28]] |bgcolor="#FFE6BD"|Canadian<sup>^</sup> |44 |26 |11 |7 |116 |48 |style="background: #FFCCCC;"|59<sup>#</sup> |bgcolor="#DDFFDD"|1º<sup>*</sup>{{ref label|OBrienJ|j|j}} |2 |0 |1 |1 |2 |3 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-3 (TG) Montreal Maroons<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1928.html|title=1928 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1928-1929 da NHL|1928–29]] |bgcolor="#FFE6BD"|Canadian<sup>^</sup> |44 |22 |7 |15 |71 |43 |style="background: #FFCCCC;"|59<sup>#</sup> |bgcolor="#DDFFDD"|1º<sup>*</sup> |3 |0 |3 |— |2 |5 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-3 [[Boston Bruins]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1929.html|title=1929 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1929-1930 da NHL|1929–30]] |Canadian |44 |21 |14 |9 |142 |114 |51 |2º |6 |5 |0 |1 |14 |6 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-2 (TG) [[Chicago Black Hawks]]<br/> [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 2-0 [[New York Rangers]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 2-0 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1930.html|title=1930 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1930-1931 da NHL|1930–31]] |bgcolor="#FFE6BD"|Canadian<sup>^</sup> |44 |26 |10 |8 |129 |89 |60 |bgcolor="#DDFFDD"|1º<sup>*</sup> |10 |6 |4 |— |24 |21 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-2 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-2 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1931.html|title=1931 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1931-1932 da NHL|1931–32]] |bgcolor="#FFE6BD"|Canadian<sup>^</sup> |48 |25 |16 |7 |128 |111 |style="background: #FFCCCC;"|57<sup>#</sup> |bgcolor="#DDFFDD"|1º<sup>*</sup> |4 |1 |3 |— |9 |13 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-3 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1932.html|title=1932 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1932-1933 NHL|1932–33]] |Canadian |48 |18 |25 |5 |92 |115 |41 |3º |2 |0 |1 |1 |5 |8 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 5-8 (TG) New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1933.html|title=1933 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1933-1934 da NHL|1933–34]] |Canadian |48 |22 |20 |6 |99 |101 |50 |2º |2 |0 |1 |1 |3 |4 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 (TG) Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1934.html|title=1934 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1934-1935 da NHL|1934–35]] |Canadian |48 |19 |23 |6 |110 |145 |44 |3º |2 |0 |1 |1 |5 |6 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 5-6 (TG) New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1935.html|title=1935 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1935-1936 da NHL|1935–36]] |Canadian |48 |11 |26 |11 |82 |123 |33 |4º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tepada 1936-1937 da NHL|1936–37]] |bgcolor="#FFE6BD"|Canadian<sup>^</sup> |48 |24 |18 |6 |115 |111 |54 |bgcolor="#DDFFDD"|1º<sup>*</sup> |5 |2 |3 |— |8 |13 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-3 [[Detroit Red Wings]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1937.html|title=1937 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1937-1938 da NHL|1937–38]] |Canadian |48 |18 |17 |13 |123 |128 |49 |3º |3 |1 |2 |— |8 |11 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-2 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1938.html|title=1938 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1938-1939 da NHL|1938–39]] |—{{ref label|NoDivision1938|k|k}} |48 |15 |24 |9 |115 |146 |39 |6º |3 |1 |2 |— |5 |8 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-2 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1939.html|title=1939 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1939-1940 da NHL|1939–40]] |— |48 |10 |33 |5 |90 |167 |25 |7º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1940-1941 da NHL|1940–41]] |— |48 |16 |26 |6 |121 |147 |38 |6º |3 |1 |2 |— |7 |8 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-2 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1941.html|title=1941 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1941-1942 da NHL|1941–42]] |— |48 |18 |27 |3 |134 |173 |39 |6º |3 |1 |2 |— |8 |8 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-2 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1942.html|title=1942 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1942-1943 da NHL|1942–43]] |— |50 |19 |19 |12 |181 |191 |50 |4º |5 |1 |4 |— |17 |18 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1943.html|title=1943 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1943-1944 da NHL|1943–44]] |— |50 |38 |5 |7 |234 |109 |style="background: #FFCCCC;"|83<sup>#</sup> |1º |9 |8 |1 |— |39 |14 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[Toronto Maple Leafs]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1944.html|title=1944 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1944-1945 da NHL|1944–45]] |— |50 |38 |8 |4 |228 |121 |style="background: #FFCCCC;"|80<sup>#</sup> |1º |6 |2 |4 |— |21 |15 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1945.html|title=1945 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1945-1946 da NHL|1945–46]] |— |50 |28 |17 |5 |172 |134 |style="background: #FFCCCC;"|61<sup>#</sup> |1º |9 |8 |1 |— |45 |20 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Chicago Black Hawks<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1946.html|title=1946 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1946-1947 da NHL|1946–47]] |— |60 |34 |16 |10 |189 |138 |style="background: #FFCCCC;"|78<sup>#</sup> |bgcolor="#DDFFDD"|1º<sup>*</sup>{{ref label|OBrienL|l|l}} |11 |6 |5 |— |29 |23 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Boston Bruins<br/> [[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1947.html|title=1947 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1947-1948 da NHL|1947–48]] |— |60 |20 |29 |11 |147 |169 |51 |5º |— |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1948-1949 da NHL|1948–49]] |— |60 |28 |23 |9 |152 |126 |65 |3º |7 |3 |4 |— |14 |17 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1949.html|title=1949 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1949-1950 da NHL|1949–50]] |— |70 |29 |22 |19 |172 |150 |77 |2º |5 |1 |4 |— |7 |15 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1950.html|title=1950 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1950-1951 da NHL|1950–51]] |— |70 |25 |30 |15 |173 |184 |65 |3º |11 |5 |6 |— |23 |25 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Detroit Red Wings<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1951.html|title=1951 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1951-1952 da NHL|1951–52]] |— |70 |34 |26 |10 |195 |164 |78 |2º |11 |4 |7 |— |20 |23 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1952.html|title=1952 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1952-1953 da NHL|1952–53]] |— |70 |28 |23 |19 |155 |148 |75 |2º |12 |8 |4 |— |34 |23 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Chicago Black Hawks<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1953.html|title=1953 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1953-1954 da NHL|1953–54]] |— |70 |35 |24 |11 |195 |141 |81 |2º |11 |7 |4 |— |28 |18 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1954.html|title=1954 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1954-1955 da NHL|1954–55]] |— |70 |41 |18 |11 |228 |157 |93 |2º |12 |7 |5 |— |36 |36 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Boston Bruins, 4–1<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1955.html|title=1955 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1955-1956 da NHL|1955–56]] |— |70 |45 |15 |10 |222 |131 |style="background: #FFCCCC;"|100<sup>#</sup> |1º |10 |8 |2 |— |42 |18 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 New York Rangers<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1956.html|title=1956 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1956-1957 da NHL|1956–57]] |— |70 |35 |23 |12 |210 |155 |82 |2º |10 |8 |2 |— |37 |18 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 New York Rangers<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1957.html|title=1957 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1957-1958 da NHL|1957–58]] |— |70 |43 |17 |10 |250 |158 |style="background: #FFCCCC;"|96<sup>#</sup> |1º |10 |8 |2 |— |35 |20 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Detroit Red Wings<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1958.html|title=1958 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1958-1959 da NHL|1958–59]] |— |70 |39 |18 |13 |258 |158 |style="background: #FFCCCC;"|91<sup>#</sup> |1º |11 |8 |3 |— |39 |28 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Chicago Black Hawks<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1959.html|title=1959 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1959-1960 da NHL|1959–60]] |— |70 |40 |18 |12 |255 |178 |style="background: #FFCCCC;"|92<sup>#</sup> |1º |8 |8 |0 |— |29 |11 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Chicago Black Hawks, 4–0<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1960.html|title=1960 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1960-1961 da NHL|1960–61]] |— |70 |41 |19 |10 |254 |188 |style="background: #FFCCCC;"|92<sup>#</sup> |1º |6 |2 |4 |— |15 |16 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1961.html|title=1961 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1961-1962 da NHL|1961–62]] |— |70 |42 |14 |14 |259 |166 |style="background: #FFCCCC;"|98<sup>#</sup> |1º |6 |2 |4 |— |13 |19 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1962.html|title=1962 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1962-1963 da NHL|1962–63]] |— |70 |28 |19 |23 |225 |183 |79 |3º |5 |1 |4 |— |6 |14 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1963.html|title=1963 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1963-1964 da NHL¡|1963–64]] |— |70 |36 |21 |13 |209 |167 |style="background: #FFCCCC;"|85<sup>#</sup> |1º |7 |3 |4 |— |14 |17 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1964.html|title=1964 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1964-1965 da NHL|1964–65]] |— |70 |36 |23 |11 |211 |185 |83 |2º |13 |8 |5 |— |35 |26 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Toronto Maple Leafs<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1965.html|title=1965 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1965-1966 da NHL|1965–66]] |— |70 |41 |21 |8 |239 |173 |style="background: #FFCCCC;"|90<sup>#</sup> |1º |10 |8 |2 |— |33 |20 |style="background: #D0E7FF;"| [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Toronto Maple Leafs<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Detroit Red Wings<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1966.html|title=1966 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1966-1967 da NHL|1966–67]] |— |70 |32 |25 |13 |202 |188 |77 |2º |10 |6 |4 |— |30 |25 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 New York Rangers<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Toronto Maple Leafs<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1967.html|title=1967 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- !rowspan="2" scope="col" |Tempada !rowspan="2" scope="col" |División !colspan="8"|Liga regular !colspan="7"|''Play-offs'' |- ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |Pts ! scope="col" |Pos. ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |Resultado |- scope="row" align="center" style="font-weight:bold; background-color:#dddddd;" | |colspan="2"|Totais, 1917–1967 |2614 |1289 |909 |416 |7817 |6531 |2994 |— |293 |166 |119 |8 |821 |673 | |} === Notas (1917–1967) === * {{note label|SplitSchedule|d|d}}Dende a tempada 1917–18 á 1920–21, a NHL disputouse mediante unha tempada dividida. Os gañadores das dúas partes enfrontábanse nunha eliminatoria a dobre partido decidida por diferenza de goles para gañar a NHL.<ref name="format">{{Cita web | title = Playoff Formats | publisher = [[National Hockey League]] | url = http://www.nhl.com/cup/formats.html | accessdate = May 24, 2013 | data-arquivo = 17 de decembro de 2010 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20101217080720/http://www.nhl.com/cup/formats.html | url-morta = unfit }}</ref> * {{note label|NoDivision1917|e|e}}Dende a tempada 1917–18 á 1925–26, a NHL non tivo divisións.<ref name="format" /> * {{note label|OBrienF|f|f}}Dende a tempada 1917–18 á 1926–27, a O'Brien Cup era entregada ao campión da NHL.<ref name="OBrienHistory" /> * {{note label|FluPandemic|g|g}}As finais da Stanley Cup de 1919 foron suspendidas por mor da [[gripe de 1918]].<ref name="PreNHLPlayoffResults" /> * {{note label|Declaration|h|h}}A NHL declarou campións da liga aos Canadiens en 1925, cando os Hamilton Tigers negáronse a xogar as finais da NHL a causa dunha disputa sobre os salarios dos xogadores.<ref name="NHL1920sPlayoffResults" /> * {{note label|Canadian|i|i}}Dende a tempada 1926–27 á 1937–38, os Canadiens xogaron na Canadian Division.<ref name="CanadiensNHL" /> * {{note label|OBrienJ|j|j}}Denda a tempada 1927–28 á 1937–38, a O'Brien Cup foi entregada ao campión da Canadian Division.<ref name="OBrienHistory" /> * {{note label|NoDivision1938|k|k}}Dende a tempada 1938–39 á 1966–67, a NHL non tivo divisións.<ref name="format" /> * {{note label|OBrienL|l|l}}Dende a tempada 1938–39 á 1949–50, a O'Brien Cup foi entregada ao finalista dos ''play-offs'' da NHL, e foi retirada despois da tempada 1949–50.<ref name="OBrienHistory" /> == NHL (1967–presente) == {| class="wikitable" |bgcolor="#D0E7FF"|'''[[Campións da Stanley Cup]]'''{{†}} |bgcolor="#DDFFDD"|'''[[Conferencia Leste (NHL)|Campións de conferencia]]'''<sup>*</sup> |bgcolor="#FFE6BD"|'''[[Atlantic Division (NHL)|Campións de división]]'''<sup>^</sup> |bgcolor="#FFCCCC"|'''[[Presidents' Trophy|Líder da liga en puntos]]'''<sup>#</sup> |} {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 95%" |+Estatísticas e resultados dos Montreal Canadiens na NHL, 1967–presente |- ! scope="col" rowspan="2"|[[Lista de tempadas da NHL|Tempada]] ! scope="col" rowspan="2"|Conferencia ! scope="col" rowspan="2"|División !colspan="9"|[[Estrutura da tempada da NHL|Liga regular]]<ref name="CanadiensNHL" /> !colspan="7"|''[[Estrutura da tempada da NHL|Play-offs]]'' |- ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |OT ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |[[Punto (hóckey sobre xeo)|Pts]] ! scope="col" |Pos. ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |Resultado |- | scope="row" |[[Tempada 1967-1968 da NHL|1967–68]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|[[East Division (NHL)|East]]<sup>^</sup>{{ref label|East|m|m}} |74 |42 |22 |10 |— |236 |167 |bgcolor="#FFCCCC"|94<sup>#</sup> |1º |13 |12 |1 |48 |25 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 [[Boston Bruins]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[Chicago Black Hawks]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 [[St. Louis Blues]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1968.html|title=1968 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1968-1969 da NHL|1968–69]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|East<sup>^</sup> |76 |46 |19 |11 |— |271 |202 |bgcolor="#FFCCCC"|103<sup>#</sup> |1º |14 |12 |2 |43 |26 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 [[New York Rangers]], 4–0<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 St. Louis Blues<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1969.html|title=1969 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1969-1970 da NHL|1969–70]] |— |East |76 |38 |22 |16 |— |244 |201 |92 |5º |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1970-1971 da NHL|1970–71]] |— |East |78 |42 |23 |13 |— |291 |216 |97 |3º |20 |12 |8 |75 |63 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 [[Minnesota North Stars]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1971.html|title=1971 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1971-1972 da NHL|1971–72]] |— |East |78 |46 |16 |16 |— |307 |205 |108 |3º |6 |2 |4 |14 |19 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1972.html|title=1972 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1972-1973 da NHL|1972–73]] |— |bgcolor="#FFE6BD"|East<sup>^</sup> |78 |52 |10 |16 |— |329 |184 |bgcolor="#FFCCCC"|120<sup>#</sup> |1º |17 |12 |5 |73 |52 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 [[Buffalo Sabres]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[Philadelphia Flyers]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Chicago Black Hawks<ref>{{Cita web|url=https://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1973.html|title=1973 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|título=|data-acceso=1 de marzo de 2022}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1973-1974 da NHL|1973–74]] |— |East |78 |45 |24 |9 |— |293 |240 |99 |2º |6 |2 |4 |17 |21 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1974.html|title=1974 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1974-1975 da NHL|1974–75]] |[[Prince of Wales Conference|Wales]]{{ref label|Wales|n|n}} |bgcolor="#FFE6BD"|[[Norris Division|Norris]]<sup>^</sup> |80 |47 |14 |19 |— |374 |225 |bgcolor="#FFCCCC"|113<sup>#</sup> |1º |11 |6 |5 |49 |30 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[Vancouver Canucks]]<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Buffalo Sabres<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1975.html|title=1975 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1975-1976 da NHL|1975–76]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales<sup>*</sup>{{ref label|ConfChamps|o|o}} |bgcolor="#FFE6BD"|Norris<sup>^</sup> |80 |58 |11 |11 |— |337 |174 |bgcolor="#FFCCCC"|127<sup>#</sup> |1º |13 |12 |1 |44 |26 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Chicago Black Hawks<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[New York Islanders]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Philadelphia Flyers, 4–0<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1976.html|title=1976 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1976-1977 da NHL|1976–77]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales<sup>*</sup> |bgcolor="#FFE6BD"|Norris<sup>^</sup> |80 |60 |8 |12 |— |387 |171 |bgcolor="#FFCCCC"|132<sup>#</sup> |1º |14 |12 |2 |54 |23 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 St. Louis Blues<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 New York Islanders<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1977.html|title=1977 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1977-1978 da NHL|1977–78]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales<sup>*</sup> |bgcolor="#FFE6BD"|Norris<sup>^</sup> |80 |59 |10 |11 |— |359 |183 |bgcolor="#FFCCCC"|129<sup>#</sup> |1º |15 |12 |3 |58 |29 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[Detroit Red Wings]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 [[Toronto Maple Leafs]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1978.html|title=1978 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1978-1979 da NHL|1978–79]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales<sup>*</sup> |bgcolor="#FFE6BD"|Norris<sup>^</sup> |80 |52 |17 |11 |— |337 |204 |115 |1º |16 |12 |4 |63 |41 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Toronto Maple Leafs<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1979.html|title=1979 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1979-1980 da NHL|1979–80]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Norris<sup>^</sup> |80 |47 |20 |13 |— |328 |240 |107 |1º |10 |6 |4 |39 |26 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-0 [[Hartford Whalers]]<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Minnesota North Stars<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1980.html|title=1980 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1980-1981 da NHL|1980–81]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales<sup>*</sup> |bgcolor="#FFE6BD"|Norris<sup>^</sup> |80 |45 |22 |13 |— |332 |232 |103 |1º |3 |0 |3 |6 |15 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-3 [[Edmonton Oilers]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1981.html|title=1981 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1981-1982 da NHL|1981–82]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|[[Adams Division|Adams]]<sup>^</sup>{{ref label|Adams|p|p}} |80 |46 |17 |17 |— |360 |223 |109 |1º |5 |2 |3 |16 |11 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-3 [[Quebec Nordiques]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1982.html|title=1982 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1982-1983 da NHL|1982–83]] |Wales |Adams |80 |42 |24 |14 |— |350 |286 |98 |2º |3 |0 |3 |2 |8 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-3 Buffalo Sabres<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1983.html|title=1983 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1983-1984 da NHL|1983–84]] |Wales |Adams |80 |35 |40 |5 |— |286 |295 |75 |4º |15 |9 |6 |42 |32 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-0 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Quebec Nordiques<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 New York Islanders<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1984.html|title=1984 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1984-1985 da NHL|1984–85]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams<sup>^</sup> |80 |41 |27 |12 |— |309 |262 |94 |1º |12 |6 |6 |43 |41 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-2 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Quebec Nordiques<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1985.html|title=1985 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1985-1986 da NHL|1985–86]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales<sup>*</sup>{{ref label|ConfChamps2|q|q}} |Adams |80 |40 |33 |7 |— |330 |280 |87 |2º |20 |15 |5 |56 |41 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 3-0 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Hartford Whalers<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 New York Rangers<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[Calgary Flames]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1986.html|title=1986 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1986-1987 da NHL|1986–87]] |Wales |Adams |80 |41 |29 |10 |— |277 |241 |92 |2º |17 |10 |7 |67 |54 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Quebec Nordiques<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Philadelphia Flyers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1987.html|title=1987 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1987-1988 da NHL|1987–88]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams<sup>^</sup> |80 |45 |22 |13 |— |298 |238 |103 |1º |11 |5 |6 |33 |35 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Hartford Whalers, 4–2<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Boston Bruins, 1–4<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1988.html|title=1988 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1988-1989 da NHL|1988–89]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales<sup>*</sup> |bgcolor="#FFE6BD"|Adams<sup>^</sup> |80 |53 |18 |9 |— |315 |218 |115 |1º |21 |14 |7 |67 |51 | [[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Hartford Whalers<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Philadelphia Flyers<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Calgary Flames<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1989.html|title=1989 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1989-1990 da NHL¡|1989–90]] |Wales |Adams |80 |41 |28 |11 |— |288 |234 |93 |3º |11 |5 |6 |29 |29 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Buffalo Sabres<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1990.html|title=1990 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1990-1991 da NHL|1990–91]] |Wales |Adams |80 |39 |30 |11 |— |273 |249 |89 |2º |13 |7 |6 |47 |42 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Buffalo Sabres<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1991.html|title=1991 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1991-1992 da NHL|1991–92]] |Wales |bgcolor="#FFE6BD"|Adams<sup>^</sup> |80 |41 |28 |11 |— |267 |207 |93 |1º |11 |4 |7 |29 |32 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Hartford Whalers, 4–3<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1992.html|title=1992 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1992-1993 da NHL|1992–93]] |bgcolor="#DDFFDD"|Wales<sup>*</sup> |Adams |84 |48 |30 |6 |— |326 |280 |102 |3º |20 |16 |4 |66 |51 |bgcolor="#D0E7FF"|[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Quebec Nordiques<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Buffalo Sabres<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 New York Islanders<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-1 [[Los Angeles Kings]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1993.html|title=1993 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref>{{†|alt=Stanley Cup champions}} |- | scope="row" |[[Tempada 1993-1994 da NHL|1993–94]] |[[Eastern Conference (NHL)|Eastern]]{{ref label|Conference|r|r}} |[[Northeast Division (NHL)|Northeast]] |84 |41 |29 |14 |— |283 |248 |96 |3º |7 |3 |4 |20 |22 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1994.html|title=1994 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1994-1995 da NHL|1994–95]] |Eastern |Northeast |48 |18 |23 |7 |— |125 |148 |43 |6º |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1995-1996 da NHL|1995–96]] |Eastern |Northeast |82 |40 |32 |10 |— |265 |248 |90 |3º |6 |2 |4 |17 |19 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1996.html|title=1996 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1996-1997 da NHL|1996–97]] |Eastern |Northeast |82 |31 |36 |15 |— |249 |276 |77 |4º |5 |1 |4 |11 |22 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 [[New Jersey Devils]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1997.html|title=1997 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1997-1998 da NHL|1997–98]] |Eastern |Northeast |82 |37 |32 |13 |— |235 |208 |87 |4º |10 |4 |6 |28 |32 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 [[Pittsburgh Penguins]], 4–2<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Buffalo Sabres<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_1998.html|title=1998 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 1998-1999 da NHL|1998–99]] |Eastern |Northeast |82 |32 |39 |11 |— |184 |209 |75 |5º |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 1999–2000 da NHL|1999–2000]] |Eastern |Northeast |82 |35 |34 |9 |4{{ref label|OT|t|t}} |196 |194 |83 |4º |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2000-2001 da NHL|2000–01]] |Eastern |Northeast |82 |28 |40 |8 |6 |206 |232 |70 |5º |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2001-2002 da NHL|2001–02]] |Eastern |Northeast |82 |36 |31 |12 |3 |207 |209 |87 |4º |12 |6 |6 |32 |39 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 [[Carolina Hurricanes]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2002.html|title=2002 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2002-2003 da NHL|2002–03]] |Eastern |Northeast |82 |30 |35 |8 |9 |206 |234 |77 |4º |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2003-2004 da NHL|2003–04]] |Eastern |Northeast |82 |41 |30 |7 |4 |208 |192 |93 |4º |11 |4 |7 |24 |28 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 [[Tampa Bay Lightning]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2004.html|title=2004 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2004-2005 da NHL|2004–05]] |Eastern |Northeast |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |Non houbo ''play-offs'' a causa do ''lockout''. |- | scope="row" |[[Tempada 2005-2006 da NHL|2005–06]] |Eastern |Northeast |82 |42 |31 |—{{ref label|Shootout|v|v}} |9 |243 |247 |93 |3º |6 |2 |4 |17 |15 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Carolina Hurricanes<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2006.html|title=2006 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2006-2007 da NHL|2006–07]] |Eastern |Northeast |82 |42 |34 |— |6 |245 |256 |90 |4º |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2007-2008 da NHL|2007–08]] |Eastern |bgcolor="#FFE6BD"|Northeast<sup>^</sup> |82 |47 |25 |— |10 |262 |222 |104 |1º |12 |5 |7 |33 |35 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Philadelphia Flyers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2008.html|title=2008 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2008-2009 da NHL|2008–09]] |Eastern |Northeast |82 |41 |30 |— |11 |249 |247 |93 |2º |4 |0 |4 |6 |17 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 0-4 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2009.html|title=2009 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2009-2010 da NHL|2009–10]] |Eastern |Northeast |82 |39 |33 |— |10 |217 |223 |88 |4º |19 |9 |10 |46 |57 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 [[Washington Capitals]]<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Pittsburgh Penguins<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 Philadelphia Flyers, 1–4<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2010.html|title=2010 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2010-2011 da NHL|2010–11]] |Eastern |Northeast |82 |44 |30 |— |8 |216 |209 |96 |2º |7 |3 |4 |17 |17 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 3-4 Boston Bruins<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2011.html|title=2011 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2011-2012 da NHL|2011–12]] |Eastern |Northeast |82 |31 |35 |— |16 |212 |226 |78 |5º |— |— |— |— |— |Non clasificado |- | scope="row" |[[Tempada 2012-2013 da NHL|2012–13]] |Eastern |bgcolor="#FFE6BD"|Northeast<sup>^</sup> |48 |29 |14 |— |5 |149 |126 |63 |1º |5 |1 |4 |9 |20 |[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 1-4 [[Ottawa Senators]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2013.html|title=2013 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=June 1, 2013}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2013-2014 da NHL|2013–14]] |Eastern |[[Atlantic Division (NHL)|Atlantic]]{{ref label|2013Realign|x|x}} |82 |46 |28 |— |8 |215 |204 |100 |3rd |17 |10 |7 |51 |46 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-0 Tampa Bay Lightning<br/>[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-3 Boston Bruins<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 New York Rangers<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2014.html|title=2014 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=April 4, 2015}}</ref> |- | scope="row" |[[Tempada 2014-2015 da NHL|2014–15]] |Eastern |bgcolor="#FFE6BD"|Atlantic<sup>^</sup> |82 |50 |22 |— |10 |221 |189 |110 |1º |12 |6 |6 |25 |29 |[[Ficheiro:Symbol support vote.svg|16px|link=|alt=vitoria]] 4-2 Ottawa Senators<br/>[[Ficheiro:Symbol oppose vote.svg|16px|link=|alt=derrota]] 2-4 Tampa Bay Lightning<ref>{{Cita web|url=http://www.hockey-reference.com/playoffs/NHL_2015.html|title=2015 NHL Playoff Summary|work=Hockey-Reference|publisher=Sports Reference LLC|accessdate=April 28, 2015}}</ref> |- ! scope="col" rowspan="2"|Tempada ! scope="col" rowspan="2"|Conferencia ! scope="col" rowspan="2"|División !colspan="9"|Liga regular !colspan="7"|''Play-offs'' |- ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |OT ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |Pts ! scope="col" |Pos. ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |Resultado |- scope="row" align="center" style="font-weight:bold; background-color:#dddddd;" | |colspan="3"|Totais, 1967–presente |3718 |1971 |1207 |421 |119 |12697 |10404 |4482 |— |450 |261 |189 |1416 |1221 | |} === Notas (1967–presente) === * {{note label|East|m|m}}Antes da tempada 1967–68, a NHL dividiuse nas divisións East e West a causa da adición de seis [[Expansión da NHL de 1967|equipos de expansión]].<ref name="format"/> * {{note label|Wales|n|n}}A NHL realiñouse antes da tempada 1974-75. Os Canadiens foron colocados na [[Norris Division]] da [[Prince of Wales Conference]].<ref>{{Cita libro |last=McFarlane |first=Brian |year=1992|title=Stanley Cup Fever: 100 Years of Hockey Greatness|url=https://archive.org/details/stanleycupfever100mcfa |publisher=Stoddart|isbn=0-7737-5554-3 |page=[https://archive.org/details/stanleycupfever100mcfa/page/174 174]}}</ref> * {{note label|ConfChamps|o|o}}Entre a tempada 1974–75 e a 1980–81, os títulos de Conferencia eran outorgados ao equipo que finalizaba na primeira posición da súa Conferencia ao finalizar a liga regular. * {{note label|Adams|p|p}}Antes da tempada 1981–82, a NHL trasladou aos Canadiens á [[Adams Division]].<ref>{{Cita libro |last=McFarlane |first=Brian |year=1992|title=Stanley Cup Fever: 100 Years of Hockey Greatness|url=https://archive.org/details/stanleycupfever100mcfa |publisher=Stoddart|isbn=0-7737-5554-3 |page=[https://archive.org/details/stanleycupfever100mcfa/page/198 198]}}</ref> * {{note label|ConfChamps2|q|q}}Dende 1981–82, o campionato de Conferencia é entregado ao equipo que gaña as Finais de Conferencia nos ''play-offs''. * {{note label|Conference|r|r}}A NHL realiñouse nas conferencias Leste e Oeste antes da tempted 1993-94. Montreal foi localizado na Northeast Division da Conferencia Leste.<ref>{{Cita novas | last = Lapointe | first = Joe | title = Hockey; N.H.L. Redraws Map In Realignment Plan | work = The New York Times | date = April 1, 1993 | url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F0CE4DB113AF932A35757C0A965958260 | accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|1994Lockout|s|s}}A liga regular foi acurtada a 48 partidos a causa do [[lockout da NHL 1994–95|''lockout'' de 1994-95]].<ref>{{Cita publicación periódica | last = Swift | first = E. M. | title = Drop Those Pucks! | journal = [[Sports Illustrated]] | date = January 23, 1995 | url = http://www.si.com/vault/1995/01/23/133131/drop-those-pucks-as-the-nhl-starts-its-season-at-last-expect-tight-races-more-goals-and-a-rash-of-injuries | accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|OT|t|t}}Ao principio da tempada 1999–2000, os equipos recibían un punto por cada derrota na prórroga durante os partidos da liga regular.<ref>{{Cita novas | last = Lapointe | first = Joe | title = Hockey: Preview '99-'00; Overtime Is Now Five Minutes in Hockey Heaven | work = The New York Times | date = September 30, 1999 | url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A0DEEDE153EF933A0575AC0A96F958260 | accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|2004Lockout|u|u}}A tempada foi cancelada a causa do [[Lockout da NHL 2004–05|''lockout'' de 2004-05]].<ref>{{Cita web | title = Lockout over salary cap shuts down NHL | work = Associated Press | publisher = ESPN | date = February 16, 2005 | url = http://sports.espn.go.com/nhl/news/story?id=1992793 | accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|Shootout|v|v}}Antes da tempada 2005–06, a NHL introduciu o ''penalty shootout'' nos partidos de liga regular nos que o empate perdurara logo dunha prórroga de cinco minutos, para evitar os empates.<ref>{{Cita novas | title = Shootouts are fan-friendly | work = [[The Washington Times]] | date = October 19, 2005 | url = http://www.washingtontimes.com/news/2005/oct/18/20051018-114500-9318r/ | accessdate = May 24, 2013 }}</ref> * {{note label|2012Lockout|w|w}}A tempada foi acurtada a 48 partidos a causa do [[Lockout da NHL 2012–13|''lockout'' de 2012-13]].<ref>{{Cita web | title = NHL lockout ends, training camps set to open | work = Yahoo! News | date = January 12, 2013 | url = http://news.yahoo.com/nhl-lockout-ends-training-camps-set-open-034540330--nhl.html | accessdate = May 23, 2013 | data-arquivo = 17 de abril de 2014 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20140417175430/http://news.yahoo.com/nhl-lockout-ends-training-camps-set-open-034540330--nhl.html | url-morta = yes }}</ref> * {{note label|2013Realign|x|x}}A NHL realiñouse antes da tempada 2013–14. Os Canadiens foron localizados na [[Atlantic Division (NHL)|Atlantic Division]] da Conferencia Leste.<ref>{{Cita web |url=http://espn.go.com/nhl/story/_/id/9492759/nhl-releases-2013-14-schedule-new-division-names |accessdate=April 10, 2015 |date=July 20, 2013 |publisher=ESPN |work=ESPN.com news services |title=NHL slate, division names revealed }}</ref> == Totais de todas as tempadas == {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 95%" |+Estatísticas dos Montreal Canadiens na NHA e a NHL, 1910–presente |- align="center" style="font-size: small; font-weight:bold; background-color:#dddddd; padding:5px;" !rowspan="2" scope="col" | !colspan="8"|Liga regular !colspan="6"|''Play-offs'' |- align="center" style="font-size: small; font-weight:bold; background-color:#dddddd; padding:5px;" ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |OT ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC ! scope="col" |PTS ! scope="col" |PX ! scope="col" |V ! scope="col" |D ! scope="col" |E ! scope="col" |GF ! scope="col" |GC |- ! scope="row" |Totais na NHA, 1910–1917 |150 |72 |77 |1 |— |610 |611 |145 |13 |6 |7 |0 |35 |48 |- ! scope="row" |Totais na NHL, 1917–1967 |2614 |1289 |909 |416 |— |7817 |6531 |2994 |293 |166 |119 |8 |821 |673 |- ! scope="row" |Totais na NHL, 1967–presente |3718 |1971 |1207 |421 |119 |12697 |10404 |4482 |438 |255 |183 |— |1391 |1192 |- ! scope="row" |Totais na NHL |6332 |3260 |2116 |837 |119 |20514 |16935 |7476 |731 |421 |302 |8 |2212 |1865 |- ! scope="row" |Totais |6482 |3342 |2193 |838 |119 |21124 |17546 |7621 |744 |427 |309 |8 |2247 |1913 |} == Notas == {{Listaref|30em}} {{Montreal Canadiens}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Montreal Canadiens]] o0x6krybuwhkq511fa9zrsp77806rmg 0 325608 6148099 4169671 2022-08-02T09:08:09Z Alfonso Márquez 1987 poño foto wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Phase change - en es.svg|miniatura|upright|Este diagrama mostra a nomenclatura para as diferentes transicións de fase a súa relación coa variación da [[entalpía]].]] A '''solidificación''' é un [[Proceso termodinámico|proceso]] [[Física|físico]] que consiste no [[Estado de agregación da materia#Cambios de estado|cambio de estado]] na materia pasando de [[líquido]] a [[sólido]] segundo a variación da [[temperatura]]<ref>Garrido González, Antonio. Ciencias da Natureza 5. Rodeira-grupo edebé. 2015.</ref>. == Notas == {{Listaref}} {{Física en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Física]] thbchjakza6t9dnfs6rldinzbxbwrne 0 328624 6148248 5976024 2022-08-02T11:13:43Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki A '''segunda cruzada''' (1145-1149) foi a segunda gran [[Cruzadas|cruzada]] lanzada desde Europa pola cristiandade [[Igrexa Católica Latina|católica]] ('latina') como guerra santa contra o [[islam]]. A segunda cruzada comezou en resposta á caída do Condado de Edesa o ano anterior en mans do turco Zengi. O condado fora fundado en 1098 durante a [[primeira cruzada]] (1096-1099) polo rei [[Balduíno I de Xerusalén|Balduíno de Boloña]]. Así como fora o primeiro estado cruzado a ser fundado, foi despois o primeiro que caeu. A segunda cruzada foi anunciada polo papa [[Uxío III, papa|Uxío III]], e foi a primeira comandada por reis europeos, é dicir, por [[Luís VII de Francia]] e [[Conrado III|Conrado III de Alemaña]], máis a axuda dunha serie doutros nobres europeos. Os exércitos dos dous reis cruzaron Europa por separado e despois de pasar polo territorio [[bizantino]] para Anatolia, os dous foron derrotados polos turcos [[selxúcidas]]. A principal fonte cristiá occidental, Eudes de Deuil, e fontes siríacas cristiás afirman que o [[Lista de emperadores bizantinos|emperador bizantino]] [[Manuel I Comneno]] secretamente empeceu o avance dos cruzados, particularmente en Anatolia onde, dise, fixo que os turcos os atacasen. Luís e Conrado, cos restos dos seus exércitos chegaron a [[Xerusalén]] e participaron, en 1148, do mal aconsellado ataque a [[Damasco]]. A cruzada en Oriente foi un fracaso para os cruzados e unha gran vitoria para os [[musulmáns]]. Tería unha influencia clave posterior: a caída de Xerusalén, que a finais do século XII daría lugar á [[terceira cruzada]]. O único éxito cristián da segunda cruzada protagonizouno en 1147 unha forza combinada de 13.000 cruzados [[Flandres|flamengos]], [[frisios]], [[normandos]], ingleses, escoceses e alemáns. Cando viaxaban por barco desde Inglaterra para Terra Santa, o exército detívose e axudou o exército portugués, máis pequeno (7000 homes) a tomar Lisboa e expulsar os seus ocupantes mouros. ==Antecedentes: Caída de Edesa== [[Ficheiro:Battle of Edeesa 1146.jpg|miniatura|Batalla de Edesa, 1146]] Tras a primeira cruzada e a cruzada menor de 1101 establecéronse tres estados cruzados en Oriente: o [[Reino de Xerusalén]], o Principado de Antioquía e o Condado de Edesa. Un cuarto, o Condado de Trípoli, estableceuse en 1109. Edesa era o máis setentrional deles, por tanto, o máis débil e menos poboado; iso a sometía a frecuentes ataques dos estados musulmáns circundantes gobernados polos artúquidas, danisméndidas e selxúcidas.<ref>Riley-Smith, Jonathan (2005). The Crusades: A Short History (Second ed.). New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 0-300-10128-7.</ref> En 1104, tras a súa derrota na batalla de Harran, o conde Balduíno II e o futuro conde Xoscelino de Courtenay foron levados cativos. Balduíno e Xoscelino foron capturados por segunda vez en 1122 e, aínda que Edesa se recuperou pouco despois da Batalla de Azaz en 1125, Xoscelino morreu en combate en 1131. O seu sucesor Xoscelino II foi forzado a unha alianza co Imperio Bizantino, mais en 1143 tanto o emperador bizantino [[Xoán II Comneno]] como o rei de Xerusalén Fulque de Anjou morreron. Por outra banda Xoscelino tivo desavinzas co conde de Trípoli e co príncipe de Antioquía, o que deixou Edesa sen aliados poderosos.<ref>Tyerman, Christopher (2006). God's War: A New History of the Crusades. Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-02387-0.</ref> Mentres tanto, o selxúcida Zengi, atabeg de Mosul, en 1128 engadira aos seus dominios Alepo, a clave do poder en Siria, disputada entre os gobernantes de Mosul e Damasco. Tanto Zengi como o rei Balduíno II volveron a súa atención sobre Damasco; Balduíno foi derrotado nas aforas da gran cidade en 1129.<ref>Tyerman 2006, pp. 185–189.</ref> Damasco, gobernada pola dinastía burida, máis tarde aliouse co rei Fulque cando Zengi asediou a cidade en 1139 e 1140;<ref name="Runciman, Steven 1952">Runciman, Steven (1952). A History of the Crusades, vol. II: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East, 1100–1187 (repr. Folio Society, 1994 ed.). Cambridge University Press.</ref> a alianza foi negociada polo cronista Usamah ibn Munqidh.<ref>Ousâma ibn Mounkidh, un émir syrien au premier siècle des croisades, p.182 (en BnF) Dispoñible en http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5440995n.image.r=Ous%C3%A2ma+ibn+Mounkidh.f203.langEN</ref> A finais de 1144, Xoscelino II aliouse cos artúquidas e marchou de Edesa con case todo o seu exército para apoiar o exército artúquida contra Alepo. Zengi, xa tentando aproveitar a morte de Fulque en 1143, foi ao norte para sitiar Edesa, que caeu no seu poder un mes despois, o 24 de decembro de 1144. Manasés de Hierges, Filipe de Milly e outros foron enviados de Xerusalén para axudaren, mais chegaron moi tarde. Xoscelino II continuou a gobernar os restos do condado desde Turbessel, mais os musulmáns devagar conquistaron ou venderon aos bizantinos o resto do territorio. Zengi foi enxalzado por todo o islam como "defensor da fe" e como al-Malik al-Mansur, "o rei vitorioso". Non procurou atacar o territorio restante de Edesa nin o Principado de Antioquía, como se temía, pois certos acontecementos en Mosul o obrigaron a tornar a casa, e unha vez máis volveu a súa atención para Damasco. Porén, asasinouno un escravo en 1146 e sucedeuno en [[Alepo]] o seu fillo Nur ad-Din.<ref name="Runciman, Steven 1952"/> ===''Quantum praedecessores''=== [[Ficheiro:167-Blessed Eugene III.jpg|miniatura|Papa Uxío III]] A noticia da caída de Edesa foi traída a Europa primeiro por peregrinos a principios de 1145, e despois por embaixadas de Antioquía, Xerusalén e Armenia. O bispo [[Hugo de Xabala]] informou da noticia ao papa Uxío III, que o 1 de decembro dese ano emitiu a [[bula]] ''Quantum praedecessores'', na que pedía unha segunda cruzada.<ref>Tyerman 2006, pp. 273–275.</ref> Hugo tamén contou ao papa dun rei cristián oriental quen, esperábase, traería alivio para os estados cruzados. Esta é a primeira mención documentada sobre o [[Preste Xoán]].<ref>Runciman 1952, p. 247.</ref> Uxío non controlaba Roma, así é que vivía en [[Viterbo]],<ref>Tyerman 2006, p. 289.</ref> porén, pretendeu que a segunda cruzada fose máis organizada e controlada por un poder central que a primeira: os exércitos serían comandados polos reis máis fortes de Europa e planificaríase unha ruta de antemán<ref>Tyerman 2006, p. 298.</ref>. A resposta inicial á bula da nova cruzada foi pobre e, de feito, cando ficou claro que Luís VII de Francia formaría parte da expedición, tivo que ser reeditada. Luís VII tamén estivera considerando unha nova expedición independentemente do papa, a cal anunciou á súa corte en Nadal, en [[Bourges]], no ano 1145. É discutible se Luís estaba a planear unha cruzada ou de feito unha peregrinación para cumprir o voto que fixera ao seu irmán morto, Filipe, de ir a Terra Santa. É probable que Luís tomara esta decisión aínda sen saber sobre ''Quatum praedecessores''. En calquera caso, o [[Suger de Saint-Denis|abade Suger]] e outros nobres non aprobaban os plans de Luís, pois os ausentarían do reino por varios anos. Luís consultouno con [[Bernardo de Claraval]], quen o remitiu a Uxío. Entón Luís definitivamente soubo da bula papal, e Uxío apoiou entusiasticamente a cruzada do rei francés. A bula reeditouse o 1 de marzo de 1146, e Uxío autorizou a Bernardo a predicar a noticia por toda Francia.<ref name="Tyerman 2006, pp. 275–281">Tyerman 2006, pp. 275–281.</ref> ==San Bernardo de Claraval== [[Ficheiro:Saint-Bernard prêchant la 2e croisade, à Vézelay, en 1146.jpg|miniatura|San Bernardo predica a segunda cruzada en Vézelay, 1146]] O papa encomendou a Bernardo predicar a segunda cruzada, e concedeu as mesmas [[indulxencia]]s para ela que o papa [[Urbano II, papa|Urbano II]] concedera para a primeira cruzada.<ref>Bunson, Matthew, Margaret, & Stephen (1998). Our Sunday Visitor's Encyclopedia of Saints. Huntington: Our Sunday Visitor. ISBN 0-87973-588-0.</ref> En 1146 convocouse un parlamento en Vézelay, [[Borgoña]], e Bernardo predicou perante a asemblea o 31 de marzo. Luís VII de Francia, a súa muller [[Leonor de Aquitania]] e os príncipes e señores presentes prostráronse aos pés de Bernardo para recibir a cruz dos peregrinos. Bernardo despois pasou a Alemaña, e os milagres relatados que se multiplicaban case con cada paso seu sen dúbida contribuíron ao éxito da súa misión. En Espira (Speyer), Conrado III de Alemaña e o seu sobriño, o emperador [[Frederico I do Sacro Imperio Romano Xermánico|Frederico Barbarroxa]] do [[Sacro Imperio Romano]], recibiron a cruz das mans de Bernardo.<ref>Riley-Smith, Jonathan (1991). Atlas of the Crusades. Nueva York: Facts on File.</ref> O papa Uxío veu en persoa ata Francia para impulsar a empresa.<ref name="Tyerman 2006, pp. 275–281"/> Pese ao seu celo subxugante, Bernardo non predicou nin o fanatismo nin a persecución, mais, como na primeira cruzada, a prédica levou a ataques contra os xudeus; aparentemente un monxe francés fanático chamado Rodolfo, alegando que os xudeus non estaban contribuíndo financeiramente co rescate de Terra Santa, inspirou matanzas de xudeus en [[Renania]], [[Colonia, Alemaña|Colonia]], [[Maguncia]], Worms e Espira. Bernardo, o arcebispo de Colonia e o arcebispo de Maguncia foron vehementes contra estes ataques. Bernardo viaxou de [[Flandres]] a Alemaña para manexar o problema e calmar a turba. Alí atopou Rodolfo, en Maguncia, e silenciouno devolvéndoo para o seu mosteiro.<ref>Tyerman 2006, pp. 281–288.</ref> ==Cruzada dos wendos== Cando se convocou á segunda cruzada, moitos alemáns do sur ofrecéronse a ir como cruzados a Terra Santa. Os [[saxóns]] do norte de Alemaña estaban remisos. Nunha Dieta Imperial reunida en Fráncfort o 13 de marzo de 1147 dixeron a San Bernardo que desexaban facer unha campaña contra os [[eslavos]]. O 13 de abril Uxío emitiu unha bula papal coñecida como ''Divina dispensatione'' que aprobaba o plan dos saxóns. Esta bula afirmaba non haber diferenza entre os froitos espirituais dos distintos cruzados. Os que se ofreceron para a cruzada contra os eslavos eran principalmente daneses, saxóns e polacos,<ref>Davies, Norman (1996). Europe: A History. Oxford: Oxford University Press. p. 1365. ISBN 0-06-097468-0.</ref> aínda que tamén houbo algúns bohemios.<ref name="Herrmann, Joachim 1970 p. 530">Herrmann, Joachim (1970). Die Slawen in Deutschland. Berlin: Akademie-Verlag GmbH. p. 530.</ref> Ao mando xeral púxose o legado papal, Anselmo de Havelberg . A campaña en si foi dirixida por familias saxoas como os Ascania, os Wettin e Schauenburg.<ref>Herrmann 1970, p. 328.</ref> Molestos pola participación alemá na cruzada, os obodritas preventivamente invadiron Wagria, en Holsacia (Holstein), en xuño de 1147, atrasando a marcha dos cruzados ata finais do verán do mesmo ano. Tras expulsaren os obodritas do territorio cristián, os cruzados dirixíronse para o forte obodrita, en Dobin, e para o forte luticio, en Demmin. As forzas que atacaron Dobin incluíron as dos daneses Canuto V e Sweyn III, Adalberto II, arcebispo de Bremen e o duque Henrique o León de Saxonia. Cando algúns cruzados propuxeron asolar os campos, outros obxectaron preguntando: "Non é a terra que estamos a devastar a nosa terra, e o pobo co que estamos a loitar o noso pobo?" <ref>Christiansen, Eric (1997). The Northern Crusades. Londres: Penguin Books. p. 287. ISBN 0-14-026653-4.</ref> O exército saxón baixo Henrique o León retirouse despois de que o xefe pagán, Niklot, acordara que a gornición de Dobin fora sometida ao bautismo. Despois de sitiar sen éxito Demmin, os margraves desviaron un continxente de cruzados para atacar [[Pomerania]]. Chegaron á cidade xa cristiá de Stettin (Szczecin), tras o cal os cruzados, despois de reunirse co bispo Adalberto de Pomerania e o Príncipe Ratibor I de Pomerania, dispersáronse. Segundo Bernardo de Claraval, o obxectivo da cruzada era combater os eslavos [[pagán]]<nowiki/>s "ata o momento en que, coa axuda de Deus, eles sexan convertidos ou eliminados".<ref>Christiansen 1997, p. 53</ref> Con todo, a cruzada non conseguiu alcanzar a conversión da maior parte dos wendos. Os saxóns lograron conversións en gran parte simbólicas en Dobin, e os eslavos tornaron ás súas crenzas pagás cando os exércitos cristiáns marcharon. Alberto de Pomerania explicou: "Se viran a fortalecer a fe cristiá... deberían facelo coa prédica, non coas armas".<ref>Christiansen 1997, p. 54</ref> Para o final da cruzada, a zona rural de Mecklenburg e Pomerania foi saqueada e despoboada con moito derramamento de sangue, especialmente polas tropas de Henrique o León.<ref>Barraclough, Geoffrey (1984). The Origins of Modern Germany. New York: W. W. Norton & Company. p. 481. ISBN 0-393-30153-2.</ref> O obxectivo era debilitar para obter máis vitorias cristiás no futuro. Os habitantes eslavos tamén perderon moitos dos seus medios de produción, o cal limitou a súa futura resistencia.<ref name="Herrmann, Joachim 1970 p. 530"/> ==Reconquista e caída de Lisboa== Na primavera de 1147 o papa autorizou a expandir a cruzada á Península Ibérica no contexto da Reconquista. Tamén autorizou que [[Afonso VII de León|Afonso VII de León e Castela]] equiparase as súas campañas contra os mouros co resto da segunda cruzada.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 48">Riley-Smith 1991, p. 48.</ref> En maio de 1147 os primeiros continxentes de cruzados partiron de Dartmouth, Inglaterra, para Terra Santa. O mal tempo obrigou os barcos detérense no norte da costa portuguesa, na cidade de Porto, o 16 de xuño de 1147. Alí os cruzados foron convencidos de encontrarse co rei Afonso I de Portugal.<ref name="Runciman 1952, p. 258">Runciman 1952, p. 258.</ref> Os cruzados conviron en axudar ao Rei a atacar Lisboa, cun acordo solemne que lles concedía a pillaxe de bens da cidade e o diñeiro do rescate polos presos que houber. O Asedio de Lisboa durou desde o 1 de xullo ata o 25 de outubro de 1147, cando, após catro meses, os gobernantes mouros aceptaron renderse, principalmente debido á fame na cidade. A maioría dos cruzados instaláronse na cidade recentemente capturada, pero algúns deles partiron e continuaron ata Terra Santa.<ref name="Runciman 1952, p. 258"/> Algúns, que partiran antes, axudaron a conquistar Santarém a primeiros do mesmo ano. Máis tarde tamén axudaron a tomar Sintra, Almada, Palmela e Setúbal, e foron autorizados a permanecer nas terras conquistadas, onde se estableceron e tiveron fillos. Noutra parte da Península Ibérica, case ao mesmo tempo, Afonso VII de León, Ramón Berenguer IV, conde de Barcelona e outros, comandaron un exército mixto de cataláns e cruzados franceses contra a rica cidade portuaria de Almería. Co apoio dunha frota xenovesa-pisana, a cidade foi ocupada en outubro de 1147.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 48"/> Despois Ramón Berenger invadiu as terras do reino taifa [[Dinastía almorábide|almorábide]] de Valencia e Murcia. En decembro de 1148 capturou Tortosa tras un cerco de cinco meses, de novo coa axuda de cruzados franceses, anglo-normandos e xenoveses.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 48"/> O ano seguinte, Fraga, Lleida e Mequinenza, na confluencia dos ríos Segre e Ebro caeron ante o seu exército.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 126">Riley-Smith 1991, p. 126.</ref> ==Forzas en combate== ===Musulmáns=== [[Ficheiro:A Mamluk from Aleppo.jpg|miniatura|Un mameluco de Alepo]] As forzas musulmás da época comprendían pequenos corpos de soldados profesionais, aumentados por voluntarios e recrutas en tempos de guerra. O maior dos estados musulmáns daquela época, o Gran Sultanato Turco Selxúcida, que gobernaba a maior parte do que é os actuais Irán e Iraq, tiña uns 10.000 soldados a tempo completo. O número de tropas dispoñibles dos estados de Siria era moito menor. O núcleo das tropas profesionais eran os ghulam ou mamelucos, adestrados para a guerra desde a infancia. O custo de formar e adestrar un mameluco era de preto de 30 dinares (pola contra, un bo cabalo en Siria custaba uns 100 dinares). Para compensar as súas debilidades cuantitativas, os estados musulmáns procuraron a superioridade cualitativa. Os soldados profesionais musulmáns, xeralmente da etnia turca, adoitaban estar moi ben adestrados e equipados. A base do sistema militar no Oriente Medio islámico era o sistema de feudos iqtá, que sostiña un certo número de tropas en cada provincia. En caso de guerra, as milicias ahdath, que tiñan a súa base nas cidades baixo o mando dun ra'is (xefe), xeralmente de etnia árabe, eran chamadas para aumentar o número de tropas. A milicia ahdath, aínda que menos ben adestrada que as tropas turcas profesionais, moitas veces sentíanse moi motivadas pola relixión, especialmente polo concepto de xihad. Máis apoio proviña dos auxiliares turcománs e kurdos, que se podían convocar en tempos de guerra, aínda que estas forzas eran propensas á indisciplina.<ref>Nicolle, David (2009). The Second Crusade 1148 Disaster outside Damascus. Londres: Osprey. ISBN 978-1-84603-354-4.</ref> O principal comandante islámico foi Mu'in al-Din Anur, o atabeg de Damasco desde 1138 ata 1149. Damasco supostamente era gobernado polos emires buridas da cidade, pero Anur, que comandaba os militares, era o verdadeiro gobernante. O historiador David Nicolle describiu Anur como un xeneral capaz e diplomático, tamén coñecido como un mecenas das artes. Como a dinastía burida foi desprazada en 1154 pola dinastía zangida, o papel de Anur en expulsar a segunda cruzada foi en gran parte omitido polos historiadores e cronistas leais aos zangidas, que deron o crédito ao rival de Anur, Nur ad-Din Zangi, emir de Alepo.<ref>Nicolle 2009, pp. 19–21.</ref> ===Cruzados cristiáns=== O continxente alemán abranguía aproximadamente 2.000 cabaleiros; o continxente francés tiña preto de 700 cabaleiros vindos das terras do rei, mentres que a nobreza levou un número menor de cabaleiros; e o Reino de Xerusalén tiña preto de 550 cabaleiros e 6.000 soldados de infantaría.<ref>Nicolle 2009, p. 24.</ref> Ambos os continxentes, o francés e o alemán, tiveron un enorme número de seguidores civís, a maioría dos cales non sobreviviron á cruzada. Como o monxe Eudes de Deuil sinalou, "os débiles e desamparados son sempre un fardo para os seus mandos e unha fonte de presa para os seus inimigos". Os cabaleiros franceses preferían loitar a cabalo, e os alemáns a pé. O cronista romano [[Xoán Cinnamos]] escribiu "os franceses son particularmente capaces de andar a cabalo en boa orde e atacar coa lanza, e a súa cabalaría supera en velocidade a dos alemáns. Os alemáns, porén, son capaces de loitar a pé mellor que os francés e destácanse usando a espada grande ".<ref>Nicolle 2009, pp. 26–27.</ref> Conrado III foi considerado un bravo cabaleiro, aínda que moitas veces é descrito como indeciso nos momentos de crise.<ref>Nicolle 2009, p. 17.</ref> Luís VII foi un cristián devoto cun lado sensible, moitas veces atacado por contemporáneos como Bernardo de Claraval por estar máis apaixonado pola súa esposa, Leonor de Aquitania, que interesado na guerra ou na política.<ref>Nicolle 2009, p. 18.</ref> ==Cruzada en Oriente== Xoscelino intentou recobrar Edesa após o asasinato de Zengi, pero Nur ad-Din derrotouno en novembro de 1146. O 16 de febreiro de 1147 os cruzados franceses reuníronse en Étampes para discutir a súa ruta. Os alemáns xa resolveran viaxar por terra a través de Hungría, xa que o camiño marítimo era politicamente impracticable pois Roxerio II, rei de Sicilia, era inimigo de Conrado. Moitos nobres franceses desconfiaban da ruta terrestre, que os levaría a través do Imperio Bizantino, que aínda tiña ma reputación debido aos relatos dos primeiros cruzados. Con todo, decidiron seguir a Conrado, e partiron o 15 de xuño. Roxerio II ofendeuse e refusou seguir participando. En Francia, o abade Suger e o conde Guillerme II de Nevers foron elixidos como rexentes mentres o rei estivese na cruzada. En Alemaña, a prédica proseguiu co Adam de Ebrach, e Otón de Frisinga tamén colleu a cruz. Os alemáns planeaban partir durante a Semana Santa, pero non saíron ata maio.<ref>Runciman 1952, pp. 257, 259.</ref> ===Ruta alemá=== [[Ficheiro:Arrivée des croisés à Constantinople.jpg|miniatura|Chegada dos cruzados á Constantinopla]] Os cruzados alemáns, acompañados polo legado papal, o cardeal Theodwin, tentaron encontrárense cos franceses en Constantinopla. Ottokar III de Estiria uniuse a Conrado en Viena, e o inimigo de Conrado, Geza II de Hungría, permitiulles pasar indemnes. Cando o exército alemán de 20.000 homes chegou ao territorio bizantino, o emperador grego Manuel I Comneno temeu que foran para atacalo, e apostou tropas para garantir que non houbese problemas. Producíronse unhas breves escaramuzas con algúns dos alemáns máis indisciplinados preto de Filipópolis e en Adrianópolis, onde o xeneral bizantino Prosouch<ref>Prosouch era un bizantino que provía dos Borsuq, unha familia turca helenizada Aleksandr Petrovich Kazhdan, Annabel Jane Wharton, Change in Byzantine Culture in the Eleventh and Twelfth Centuries. University of California Press, 1985, p. 180. Dispoñible en https://books.google.com.ar/books?id=qlU37xo9LeUC&pg=PA180&lpg=PA180&dq=Prosouch+Borsuq&source=bl&ots=k1oPKIJYnX&sig=1rYR_4ZTbRUygHTLlQVhIc8sr80&hl=es-419&sa=X&ved=0ahUKEwirhubRnI3KAhXHGJAKHaEdBuMQ6AEIIzAB#v=onepage&q=Prosouch%20Borsuq&f=false</ref> loitou co sobriño de Conrado, o futuro emperador Federico. Para empeorar a situación, algúns dos soldados alemáns morreron nunha riada a principios de setembro. O 10 de setembro, porén, chegaron a Constantinopla, onde as relacións con Manuel non eran boas, o que desencadeou unha batalla, tras a cal os alemáns ficaron convencidos de que debían cruzaren a Asia Menor o máis rápido posible.<ref>Nicolle 2009, pp. 42</ref> Manuel quería que Conrado deixara algunhas das súas tropas para auxilialo na defensa contra os ataques de Roxerio II, quen aproveitara a oportunidade para saquear as cidades gregas, mais Conrado, pese a ser inimigo de Roxerio, non estivo de acordo,.<ref>Runciman 1952, pp. 259–267.</ref> En Asia Menor, Conrado resolveu non esperar os franceses, e marchou para Iconio (hoxe Konya, Turquía), capital do Sultanato Selxúcida de Rum. Conrado separou o seu exército en dúas divisións. Gran parte da autoridade do Imperio Romano de Oriente nas provincias occidentais de Asia Menor era máis nominal que real, con moitas das provincias convertidas en terra de ninguén controladas por nómades turcos.<ref>Nicolle 2009, pp. 43.</ref> Conrado subestimou a duración da marcha para Anatolia e supuxo que a autoridade do emperador Manuel era maior alí do que de feito era.<ref name="Nicolle 2009, pp. 46">Nicolle 2009, pp. 46.</ref> Levou os cabaleiros e as mellores tropas consigo mesmo para marchar por terra e mandou os seguidores civís con Otón de Frisinga a seguir o camiño da costa.<ref name="Nicolle 2009, pp. 46"/> A tropa conducida por Conrado foi destruída case totalmente polos selxúcidas o 25 de outubro de 1147 na segunda batalla de Dorylaeum.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 50">Riley-Smith 1991, p. 50.</ref> Na batalla, os turcos usaron a súa táctica típica: finxir recuar, e, a continuación, volver para atacar a pequena forza de cabalaría alemá que se separara do exército principal para perseguilos. Conrado comezou unha lenta retirada de volta a Constantinopla, e o seu exército foi acosado diariamente polos turcos, que atacaron os atrasados e derrotaron a retagarda.<ref>Nicolle 2009, pp. 47.</ref> Mesmo Conrado foi ferido nunha desas batallas. A outra división, liderada polo medio irmán do rei, o bispo Otón de Frisinga, marchou cara ao sur pola costa do Mediterráneo e tamén foi derrotada a primeiros de 1148.<ref>Runciman 1952, pp. 267–270.</ref> A forza liderada por Otón quedou sen alimentos mentres cruzaba territorio inhóspito e acabou emboscada polos turcos selxúcidas preto de Laodicea o 16 de novembro de 1147. A maioría dos seguidores de Otón morreron en batalla ou foron capturados e vendidos como escravos.<ref name="Nicolle 2009, pp. 46"/> ===Ruta francesa=== Os cruzados franceses partiran de Metz en xuño de 1147 comandados por Luís, Thierry de Alsacia, Renaut I de Bar, Amadeo III, conde de Savoia e o seu medio irmán Guillerme V de Monferrato, Guillerme VII de Auvernia e outros, xunto con exércitos de Lorena, Bretaña, Borgoña e Aquitania. Un exército de Provenza, liderado por Afonso de Tolosa, optou por esperar ata agosto, e ir por mar. En Worms, Luís uniuse aos cruzados de Normandía e Inglaterra. Andaron pola ruta de Conrado bastante en paz, aínda que Luís entrou en conflito co rei Geza de Hungría cando este rei descubriu que Luís permitira un pretendido usurpador húngaro sumarse ao seu exército. As relacións dentro do territorio bizantino tamén foron mas, e os de Lorena, que marchaban á fronte do resto dos franceses, tamén entraron en conflito cos alemáns máis atrasados que atoparon no camiño.<ref>Runciman 1952, pp. 259–263.</ref> Debido as negociacións orixinais entre Luís e Manuel I, Manuel interrompeu a súa campaña militar contra o Sultanato Selxúcida de Rum e asinou unha tregua co seu inimigo o sultán Mesud I. Con isto procuraba ficar libre para concentrarse en defender o seu imperio dos cruzados, que desde a primeira cruzada gañaran reputación de ladróns e traidores e eran sospeitosos de abrigar proxectos sinistros contra Constantinopla. Con todo, as relacións de Manuel co exército francés eran un pouco mellores que cos alemáns, e Luís entretívose fastosamente en Constantinopla. Algúns dos franceses indignáronse coa tregua de Manuel cos selxúcidas e reclamaron unha alianza con Roxerio II e atacar Constantinopla, mais foron contidos por Luíse<ref>Runciman 1952, pp. 268–269.</ref> Cando os exércitos de Savoia, Auvernia e Monferrato, collendo a ruta terrestre a través de Italia e cruzando de Brindisi a Durrës, se xuntaron con Luís en Constantinopla, todo o exército xunto cruzou o Bósforo cara a Asia Menor. Os gregos foron incentivados con rumores de que os alemáns capturaran Iconio pero Manuel rexeitou dar a Luís ningunha tropa bizantina. Bizancio acababa de ser invadida por Roxerio II de Sicilia, e todo o exército de Manuel era necesario no Peloponeso. Ambos os alemáns e franceses, por tanto, entraron en Asia sen asistencia de Bizantino, a diferenza dos exércitos da primeira cruzada. Seguindo a tradición definida polo seu avó Aleixo I, Manuel tamén fixo os franceses xuraren devolver ao Imperio calquera territorio que capturasen.<ref>Runciman 1952, p. 269.</ref> Os franceses atoparon os restos do exército de Conrado en Nicea, e Conrado uniuse as forzas de Luís. Seguiron a ruta de Otón de Frisinga, aproximándose á costa do Mediterráneo, e chegaron a Éfeso en decembro, onde descubriron que os turcos se preparaban a atacalos. Ademais Manuel enviou embaixadores para reclamar polo saqueo e pillaxe que Luís fixera ao longo do camiño, e non había ningunha garantía de que os bizantinos os axudarían contra os turcos. Mentres tanto, Conrado enfermou e volveu para Constantinopla, onde Manuel o atendeu en persoa, e Luís, sen prestar atención ás advertencias dun ataque turco, saíu de Éfeso cos sobreviventes franceses e alemáns. Os turcos realmente esperaban para atacar, pero nunha pequena batalla fóra de Éfeso, os franceses gañaron,<ref>Runciman 1952, pp. 270–271</ref> e tamén rexeitaron outra emboscada turca no Río Meandro. Chegaron a Laodicea a primeiros de xaneiro de 1148, máis ou menos pola época na que o exército de Otón de Frisinga fora destruído na mesma zona.<ref>Riley-Smith 1991, p. 51.</ref> Retomada a marcha, a vangarda baixo Amadeo de Savoia separouse do resto do exército no Monte Cadmo, e os turcos inflixiron grandes perdas nas tropas de Luís. O propio Luís, segundo Eudes de Deuil, escalou unha rocha e os turcos ignorárono pois non o recoñeceron. Os turcos non se preocuparon en atacar máis e os franceses marcharon sobre Adalia, sempre asediados de lonxe polos turcos, que tamén queimaran a terra para evitaren que os franceses se reabastecesen de alimentos para si mesmos e para os seus cabalos. Luís non quería máis continuar por terra, e decidiuse a reunirse unha frota en Adalia e navegar ata Antioquía.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 50"/> Despois de ser adiados durante un mes por tormentas, a maioría dos barcos prometidos nunca chegaron. Luís e os seus socios aseguráronse os buques para si, mentres que o resto do exército tivo que retomar a longa marcha cara a Antioquía. O exército foi case enteiramente destruído, quer polos turcos, quer por enfermidades.<ref>Runciman 1952, pp. 272–273.</ref> ===Viaxe a Xerusalén=== Luís finalmente chegou a Antioquía o 19 de marzo tras ser adiado polas tormentas; Amadeo de Savoia morrera en Chipre ao longo do camiño. Luís foi recibido polo tío de Leonor, Raimundo de Poitiers. Raimundo esperábao para xuntos efectuar a defensa contra os turcos e facer expedición contra Alepo, a cidade musulmá que era a porta de entrada en Edesa, mais Luís rexeitouno, preferindo rematar a súa peregrinación a Xerusalén en vez de centrarse no aspecto militar da cruzada.<ref>Brundage, James (1962). The Crusades: A Documentary History. Milwaukee, Wisconsin: Marquette University Press</ref> Leonor gozaba de permanecer en Antioquía e o seu tío suplicoulle ficar para ampliar as terras da familia e divorciarse de Luís se o rei refusaba axudar na indubidable causa militar da cruzada.<ref name="Nicolle 2009, p. 54">Nicolle 2009, p. 54.</ref> Durante este período, houbo rumores dun amorío entre Raimundo e Leonor, o que provocou tensións no matrimonio de Luís e ela.<ref>Nicolle 2009, pp. 18, 54.</ref> Luís rapidamente partiu de Antioquía para Trípoli con Leonor prisioneira. Mentres tanto, Otón de Frisinga e o resto das súas tropas chegaron a Xerusalén a comezos de abril, e Conrado pouco despois.<ref>Riley-Smith 1991, pp. 49–50.</ref> Fulque, patriarca latino de Xerusalén, foi enviado a invitar a Luís unirse a eles. A frota que parara en Lisboa chegou por esa época, así como os provenzais que deixaran Europa baixo o mando de Afonso Xordán, conde de Tolosa. Mais Afonso non chegou pois morreu en Cesarea, presuntamente envelenado por Raimundo II de Trípoli, o sobriño que temía as súas aspiracións políticas no condado. A acusación de que Raimundo envelenara Afonso fixo que gran parte das forzas provenzais volvese a casa.<ref name="Nicolle 2009, p. 54"/> O foco orixinal da cruzada era Edesa, pero o destino preferido do rei Balduíno III e os Cabaleiros Templarios foi Damasco.<ref name="Brundage 1962, pp. 115–121">Brundage 1962, pp. 115–121.</ref> En resposta á chegada dos cruzados, o rexente de Damasco, Mu'in ad-Din Unur, comezou a facer febriles preparativos para a guerra, reforzando as fortificacións de Damasco, chamando tropas para a súa cidade e destruíndo ou desviando as fontes de auga ao longo da estrada para Damasco. Anur buscou a axuda dos gobernantes zangidas de Alepo e Mosul (que normalmente eran os seus rivais), aínda que ningunha forza destes estados chegaron a tempo de ver o combate fóra de Damasco. É case seguro que os gobernantes zangidas atrasaran o envío de tropas a Damasco coa esperanza de que o seu rival Anur perdese a súa cidade en mans dos cruzados.<ref>Nicolle 2009, p. 55.</ref> ===Consello de Acre=== [[Ficheiro:2nd Crusade council at Jerusalem.jpg|miniatura|Consello preto de Xerusalén]] A nobreza de Xerusalén saudou a chegada das tropas de Europa, e anunciouse que se reuniría un consello para decidir sobre o mellor obxectivo para os cruzados. Isto ocorreu o día 24 de xuño de 1148, cando a Alta Corte de Xerusalén reuniuse cos cruzados recentemente chegados de Europa en Palmarea, preto de Acre, unha cidade importante do Reino Cruzado de Xerusalén. Esta foi a reunión máis espectacular da Corte en toda a súa existencia.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 50"/><ref>William of Tyre; Babcock, E. A.; Krey, A. C. (1943). A History of Deeds Done Beyond the Sea. Columbia University Press. OCLC 310995.</ref> "parece que ben paga a pena e é moi en harmonía coa historia presente que os nomes dos nobres que estaban presentes no consello ... se rexistren aquí para o beneficio da posteridade." El enumera estes e moitos outros; "nomear cada un individualmente levaría moito tempo." Ao final, decidiuse atacar a cidade de Damasco, un ex-aliado do Reino de Xerusalén que cambiara a súa fidelidade pola dos zengidas, e en 1147 atacara Bosra, cidade aliada do Reino.<ref>Nicolle 2009, pp. 54–55.</ref> Os historiadores durante moito tempo veron a decisión de cercar Damasco en vez de Edesa como "un acto de tolemia inexplicable". Observando as tensións entre Anur, o atabeg de Damasco, e o poder crecente dos zangidas, moitos historiadores argumentaron que fora mellor para os cruzados concentrar a súa enerxía contra os zangidas. Máis recentemente, historiadores como David Nicolle defenderon a decisión de atacar Damasco argumentando que Damasco era o estado musulmán máis poderoso no sur de Siria, e que se os cristiáns posuíran Damasco, estiveran en mellor posición para resistir o poder crecente de Nur al-Din. Como Anur era claramente o máis débil dos dous gobernantes musulmáns, críase que era inevitable que Nur al-Din tomaría Damasco nalgún momento no futuro próximo, e entón era mellor para os cruzados posuir eles esa cidade no canto dos zangidas.<ref>Nicolle 2009, pp. 37–38.</ref> En xullo os seus exércitos reuníronse Tiberíades e marcharon para Damasco, contornado o Mar de Galilea e atravesando Banias. Había quizais 50.000 soldados en total.<ref>Runciman 1952, pp. 228–229.</ref> ===Asedio de Damasco=== [[Ficheiro:Siege of Damascus, second crusade.jpg|miniatura|O Cerco de Damasco]] Os cruzados trataron de atacar Damasco desde o oeste, onde os hortos lles provirían dun abastecemento alimentario constante.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 50"/> Chegaron a Daraiya o 23 de xullo. O día seguinte, os musulmáns estaban prontos para a ofensiva e atacaban constantemente o exército avanzando a través dos hortos das aforas de Damasco. Os defensores demandaran axuda a Saif ad-Din Ghazi I de Mosul e Nur ad-Din de Alepo, que conduciu persoalmente un ataque contra o campamento cruzado. Os cruzados foron empurrados alén dos muros cara aos hortos, onde ficaban propensos a emboscadas e ataques de guerrilla.<ref name="Brundage 1962, pp. 115–121"/> Segundo Guillerme de Tiro, o 27 de xullo os cruzados decidiron pasar á chaira do lado oriental da cidade, que estaba menos fortificada, aínda que tiña moito menos comida e auga.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 50"/> Algúns rexistraron que Unur subornara os xefes a moverse cara a unha posición menos defendible, e que prometera romper a súa alianza con Nur ad-Din, se os cruzados se ían a casa.<ref name="Brundage 1962, pp. 115–121"/> Mentres tanto, Nur ad-Din e Saif ad-Din por agora chegaran. Con Nur ad-Din no campo foi imposible para os cruzados volveren á aquela mellor posición.<ref name="Brundage 1962, pp. 115–121"/> Os señores cruzados locais rexeitáronse a continuar co cerco, e os tres reis non tiveron máis opción que abandonar a cidade.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 50"/> O 28 de xullo, primeiro Conrado e logo o resto do exército, decidiron retirarse a Xerusalén, aínda que durante toda a retirada os arqueiros turcos os seguiron e asediaron constantemente.<ref>Baldwin, Mrshall W.; Setton, Kenneth M. (1969). A History of the Crusades, Volume I: The First Hundred Years. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press.</ref> ==Consecuencias== Cada unha das forzas cristiás sentiuse traizoada pola outra.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 50"/> Elaborouse un novo plan para atacar Ascalón e Conrado levou as súas tropas alí, pero non chegou máis axuda, debido á falta de confianza que seguiu ao fracaso do asedio. Esta desconfianza mutua duraría unha xeración debido á derrota e a ruína dos reinos cristiáns da Terra Santa. Despois de saír de Ascalón, Conrado retornou a Constantinopla para ampliar a súa alianza con Manuel. Luís ficou atrás en Xerusalén ata 1149. A discordia tamén estendeuse ao matrimonio de Luís e Leonor, que se foi esborralando durante o curso da cruzada. En abril de 1149 Luís e Leonor, que entón apenas se falaban, deliberadamente embarcaron en buques separados que os levarían de volta a Francia.<ref>Nicolle 2009, p. 77.</ref> De volta en Europa, Bernardo de Claraval ficou humillado pola derrota. Bernardo considerou o seu deber enviar unha petición de desculpas ao Papa e está inserido na segunda parte do seu Libro de Consideración. Alí, explica como os pecados dos cruzados foron a causa do seu infortunio e fracasos. Cando a súa tentativa de chamar unha nova cruzada fallou, intentou disociarse completamente do fiasco da segunda cruzada.<ref name="Runciman 1952, pp. 232–234, 277">Runciman 1952, pp. 232–234, 277.</ref> Morrería en 1153.<ref name="Runciman 1952, pp. 232–234, 277"/> En Alemaña a Cruzada considerouse un enorme desastre e moitos monxes escribiron que só podía ser a obra do Diaño. O monxe anónimo que escribiu a crónica Annales Herbipolenses en Würzburg mencionou que durante décadas, familias nobres en Alemaña foron a rescatar os cabaleiros que foran feitos prisioneiros en Anatolia usando medianeiros armenios. Os seguidores civís que foran tomados prisioneiros e vendidos como escravo polos turcos non tiveron tanta sorte. Dos 113 individuos que formaron parte da cruzada e coñecidos por nome, 22 morreron, 42 volveron a casa mentres que o destino dos últimos 49 é un misterio. Pese ao desgusto da memoria da segunda cruzada, a experiencia tivo un impacto notable na literatura alemá, e moitos poemas épicos de finais do século XII que presentan escenas de batalla están claramente inspirados nos combates da cruzada. O impacto cultural da segunda cruzada foi aínda maior en Francia, onde moitos trobadores fascináronse cos supostos amores entre Leonor e Raimundo, o que contribuíu a alimentar o tema do amor cortés. A diferenza de Conrado, a imaxe de Luís mellorou coa cruzada e moitos franceses vérono como un rei peregrino e sufrinte que soportou en silencio os castigos de Deus.<ref>Nicolle 2009, pp. 81–84.</ref> As relacións entre o Imperio Romano de Oriente e os franceses danáronse seriamente coa cruzada. Luís e outros líderes franceses acusaron abertamente o emperador Manuel I de colución nos ataques turcos sobre eles durante a marcha por Asia Menor. A memoria da segunda cruzada coraría a imaxe que os franceses terían dos bizantinos o resto dos séculos XII e XIII. No imperio, a cruzada foi recordada como un triunfo da diplomacia<ref name="Nicolle 2009, p. 84">Nicolle 2009, p. 84.</ref>. O eloxio fúnebre que o arcebispo de Tesalónica Eustacio fixo para o emperador Manuel, declaraba: "Era capaz de manexar os seus inimigos con envexable capacidade, enfrontando un contra o outro co obxectivo de traer paz e tranquilidade".<ref name="Nicolle 2009, p. 84"/> A preliminar cruzada dos wendos obtivo resultados mixtos. Mentres os saxóns afirmaron a súa posesión de Wagria e Polabia, os pagáns mantiveron o control das terras obodritas a leste de Lübeck. Os saxóns tamén recibiron tributo do xefe Niklot, obtiveron a posibilidade de colonizar o bispado de Havelberg e liberaron algúns prisioneiros daneses. Con todo, os diferentes líderes cristiáns veron con sospeita os seus homólogos e acusáronse mutuamente de sabotar a campaña. Na Península Ibérica, as campañas en España, xunto co cerco de Lisboa, foron algunhas das poucas vitorias cristiás duradeiras da segunda cruzada. Considéranse batallas cruciais na Reconquista máis ampla que concluiría en 1492.<ref name="Riley-Smith 1991, p. 126"/> En Oriente, a situación era moito máis sombría para os cristiáns. Na Terra Santa, a segunda cruzada tivo consecuencias desastrosas a longo prazo para Xerusalén. En 1149, o atabeg Anur morreu, momento no que o emir Abu Sa'id al-Din Mujir Abaq Ibn Muhammad finalmente comezou a gobernar. O ra'is de Damasco, e comandante da milicia ahdath, Mu'ayad al- Dawhal Ibn al-Sufi sentiu que coa súa ahdat desempeñara un papel importante na derrota da segunda cruzada e que merecía unha maior participación no poder, e dous meses após a morte de Anur liderou unha rebelión contra Abaq.<ref name="Nicolle 2009, pp. 78">Nicolle 2009, pp. 78.</ref> A loita interna en Damasco poría fin ao estado burida en cinco anos.<ref>Nicolle 2009, pp. 81.</ref> Damasco xa non confiaba no reino cruzado e Nur ad-Din tomouna tras un curto asedio en 1154.<ref name="Nicolle 2009, pp. 78"/> Balduíno III de Xerusalén en 1153 finalmente apoderouse de Ascalón, a maior fortaleza fronteiriza do Exipto fatimida, o que fixo Exipto ingresar no conflito. Xerusalén foi capaz de facer novos avances en Exipto, ocupando brevemente O Cairo na década de 1160.<ref>Riley-Smith 1991, p. 56.</ref> Con todo, as relacións co Imperio Bizantino foron mixtas, e os reforzos desde Europa escasearon despois do desastre da segunda cruzada. O rei Amalarico I de Xerusalén aliouse cos bizantinos e participou dunha invasión combinada de Exipto en 1169, pero a expedición fracasou. En 1171, Saladino, sobriño dun dos xenerais de Nur ad-Din, foi proclamado sultán de Exipto, unindo o Exipto e Siria e cercando completamente o reino cruzado. Mentres tanto, coa morte do emperador Manuel I en 1180 terminou a alianza bizantina, e en 1187 Xerusalén capitulou ante Saladino. As súas forzas entón estendéronse cara ao norte para conquistar todo, agás as capitais dos estados cruzados, o que precipitou a terceira cruzada.<ref>Riley-Smith 1991, p. 60.</ref> ==Notas== {{Listaref|30em}} {{cruzadas}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Século XII]] [[Categoría:Cruzadas]] mji4u663qmft5t6rpkwz7cn0zk5nb9r 0 331647 6147885 6079276 2022-08-02T02:17:12Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Atención|1=revisión chamadas a modelos e referencias|data=febreiro de 2016}} {{Sen referencias|data=febreiro de 2016}} {{wikificar}} {{Periódico | nome = Shūkan Shōnen Jump | subtítulo = | imaxe = | pé_de_foto = | logo = | tipo = | formato_páxina = | páxinas = | formato_cor = | data_de_creación = 2 de xullo de 1968 | data_de_disolución = | empresa_editora = | propietario = | director = | fundador = | editorial = | editor = Yoshihisa Heishi (dende 2011) | editor_xefe = | editor_asociado = | redacción = | colaboradores = | ilustradores = | tendencia = | lingua = xaponés | localidade = | ámbito = | impresión = | periodicidade = Semimensual (1968–1969)<br />Semanal (dende 1969) | prezo = | tiraxe = 2.4 millóns (2015) | seccións = | contido = | predecesor = | sucesor = | ISSN = | oclc = | web = https://www.shonenjump.com | twitter = | facebook = | arquivos_gratis = | arquivo = }} {{Nihongo|'''''Shūkan Shōnen Jump'''''|週刊少年ジャンプ|Shūkan Shōnen Janpu}} ou '''''Weekly Shonen Jump''''' (en inglés), é unha revista antolóxica semanal de [[manga]] orientada a unha demografía [[shōnen]], publicada pola editorial [[Shūeisha]] como parte da liña de revistas ''Jump''.<ref name=":2">{{Cita web|título = 2009 Japanese Manga Magazine Circulation Numbers|url = http://www.animenewsnetwork.com/news/2010-01-18/2009-japanese-manga-magazine-circulation-numbers|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = en|páxina = Anime News Network}}</ref> É actualmente a máis popular do [[Xapón]], ademais de ser a revista de manga máis recoñecida no mundo, cunha circulación de aproximadamente 5 millóns de exemplares por semana. Nela publicáronse moitas obras que posteriormente terían moito éxito no formato ''[[tankōbon]]'' (tomos de 200 páxinas). As historias adoitan ter moita acción e aventura, e normalmente os seus protagonistas son mozos novos con habilidades especiais. A pesar de que o número de exemplares descendeu cos anos.<ref name=":0">{{Cita web|título = Top Manga Magazines' Circulation Dropped 10%+ in 1 Year|url = http://www.animenewsnetwork.com/news/2015-04-28/top-manga-magazines-circulation-dropped-10-percent-in-1-year/.87596|páxina = Anime News Network|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = ja}}</ref> Non só se publica no Xapón, senón que tamén chegou aos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], [[Canadá]], [[Alemaña]] (a este último país co título de "''Banzai!''"), e [[Suecia]]. Mesmo que a revista non se venda en países como a [[Corea do Sur]], [[Hong Kong]], [[Taiwán]], a [[República Popular da China|China]] e a [[Tailandia]], os títulos de manga de ''Shūkan Shōnen Jump'' tradúcense e distribúense nos devanditos países. == Historia == A revista ''Shūkan Shōnen Jump'' foi lanzada o [[2 de xullo]] de [[1968]] para competir con revistas semanais xa populares como a ''[[Shūkan Shōnen Magazine]]'' de [[Kōdansha]] e a ''[[Shūkan Shōnen Sunday]]'' de Shōgakukan.<ref>{{Cita web|título = 『ドラゴンボール』新作　少年ジャンプ40周年イベントで上映|url = http://www.oricon.co.jp/news/confidence/56478/full/|páxina = ORICON STYLE|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = ja}}</ref> A revista foi orixinalmente unha publicación irmá ao ''[[Shōnen Book]].'' Antes da edición 20, a ''Shōnen Jump'' era unha revista quincenal pero cando o ''Shōnen Book'' cesou a súa publicación en [[1969]], a revista pasou a ter unha periodicidade semanal.<ref>{{Cita web|título = 集英社 小史｜発展期|url = http://www.shueisha.co.jp/history/history4.html|páxina = shueisha.co.jp|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = ja|urlarquivo = https://web.archive.org/web/20080503101520/http://www.shueisha.co.jp/history/history4.html|dataarquivo = 03 de maio de 2008|urlmorta = yes}}</ref> Unha nova revista creouse para ocupar o lugar do Shōnen Book, a ''Gekkan Shōnen Jump'', a cal igual cesaría a súa publicación en [[2007]] e sería substituída por ''Jump Square''. Durante os anos 80 e a principios dos anos noventa foi a revista shōnen máis vendida{{cómpre referencia}}, ata que en 1995 series populares como [[Dragon Ball]] de [[Akira Toriyama]] e Eū Eū Hakusho de Yoshihiro Togashi finalizaron e as vendas da Jump caeron, facendo que en outubro de [[1995|1997]] a ''Shūkan Shōnen Magazine'' proclamásese a revista máis vendida.<ref name=":1">{{Cita web|url = http://www.e.okayama-u.ac.jp/~dfujii/Option.pdf|título = Las opciones empresariales de opciones estratégicas en RPG Desarrollo de Japón|autor = Daiji Fujii|data = 12-30-2008|lingua = ja|data-acceso = 10 de outubro de 2015|data-arquivo = 30 de decembro de 2008|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20081230090342/http://www.e.okayama-u.ac.jp/~dfujii/Option.pdf|url-morta = yes}}</ref> En [[2002]] a Jump recuperou os seus números de circulación contra a Magazine mais aínda así as súas vendas son bastante rifadas. Debido ao [[Terremoto e tsunami de Sendai de 2011|terremoto e tsunami de 2011]], o envío da 15ª edición de [[2011]] atrasouse nalgunhas zonas do [[Xapón]]. En resposta, Shueisha publicou a serie incluída nesta cuestión de forma gratuíta no seu sitio web do [[23 de marzo]] ao [[27 de abril]].<ref>{{Cita web|título = Shonen Jump Posts tema retrasado por el terremoto|url = http://www.animenewsnetwork.com/news/2011-03-23/shonen-jump-posts-quake-delayed-issue-online|páxina = Anime News Network|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = ja}}</ref> O [[11 de xullo]] de [[2013]], o Grupo Bandai Namco abriu un parque de atraccións temático ao redor da serie ''Shūkan Shōnen Jump''. Titulado J-World Tokyo, atópase no terceiro piso do Sunshine City Mundial importación Mart Building en Ikebukuro e ten 1.52 acres.<ref>{{Cita web|título = "Shonen Jump Revista obtiene su propio parque temático próximo verano".|url = http://www.animenewsnetwork.com/news/2012-12-17/shonen-jump-magazine-gets-its-own-theme-park-next-summer|páxina = Anime News Network|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = en}}</ref> Na celebración do cuadraxésimo quinto aniversario da revista en [[2013]], Shueisha comezou un concurso onde calquera persoa pode presentar mangas en tres idiomas diferentes; xaponés, inglés e chinés. No seu punto máis alto a mediados da década de [[1990]], ''a Shūkan Shōnen Jump'' tiña unha circulación regular de máis de 6 millóns de exemplares. Nos últimos anos, porén, a súa circulación baixou para menos de tres millóns.<ref name=":1"/> == ''Akamaru Jump'' == {{Nihongo|''Akamaru Jump''|赤マルジャンプ}} é unha das moitas revistas de [[manga]] da editorial xaponesa ''[[Shūeisha]]''. Á marxe das publicacións do semanario Shōnen Jump, esta revista serve á editorial para publicar principalmente historias autoconclusivas, a miúdo capítulos piloto para testar a reacción do público antes da súa publicación masiva e regular nunha das variantes da revista Shōnen Jump. Aquí pódense atopar tamén historias curtas relacionadas con algún [[manga]] que xa estea a ser publicado regularmente polo grupo Jump Cómics, pero que non inflúe na trama principal da serie en cuestión. A publicación do Akamaru Jump prodúcese habitualmente nas semanas nas que o Shōnen Jump "se toma un respiro", que adoitan ser tres por ano (o número de inverno coincide coas vacacións de fin de ano, o de primavera e o de verán ao final das vacacións festivais xaponesas). O nome "Akamaru Jump" creouse en [[1996]]. Anteriormente, estes suplementos chamábanse simplemente ''Winter Special'', ''Spring Special'' e ''Summer Special.'' Algunhas series de cultivado éxito como [[Naruto]], Ichigo 100%, [[One Piece]], Bobobo ou [[Death Note]] comezaron as súas andadas como capítulos piloto nesta revista. == Actualmente en publicación == A continuación móstrase unha lista dos mangas que actualmente son publicados na revista<ref>[http://shonenjump.com/j/rensai/ Lista de series actualmente publicadas en la Weekly Shonen Jump (en xaponés)]</ref> {| class="wikitable sortable" data-cx-mt-provider="Apertium" style="margin-bottom: 10px;" !Manga !Autor !Volumes<br />publicados !Ano |- |{{nihongo|[[Assassination Classroom]]|暗殺教室|Ansatsu Kyōshitsu}} |Eūsei Matsui |15 |2012 |- |{{nihongo|[[Black Clover]]|ブラッククローバー|}} |Eūki Tabata |3 |2015 |- |{{nihongo|[[Bleach]]|ブリーチ|Burīchi}} |[[Tite Kubo|Kubotite]] |70 |2001 |- |{{nihongo|[[Boku no Hero Academia]]|僕のヒーローアカデミア|Boku no Hīrō Akademia}} |Kouhei Horikoshi |6 |2014 |- |{{nihongo|[[Gintama]]|銀魂|}} |[[Hideaki Sorachi]] |62 |2003 |- |{{nihongo|[[Haikyū!]]|ハイキュー!|}} |Haruichi Furudate |18 |2012 |- |{{nihongo|[[Hinomaru Sumō]]|火ノ丸相撲|}} |Kawada |7 |2014 |- |{{nihongo|[[Hunter x Hunter]]|HUNTER×HUNTER|Hantā × Hantā}} |Yoshihiro Togashi |32 |1998 |- |{{nihongo|[[Isobe Isobee Monogatari: Ukiyo wa Tsurai yo]]|磯部磯兵衛物語 ~浮世はつらいよ~|}} |Ryō Nakama |4 |2013 |- |{{nihongo|[[Kochikame]]|こちら葛飾区亀有公園前派出所|Kochira Katsushika-ku Kameari Kōen-mae Hashutsujo}} |[[Osamu Akimoto]] |197 |1976 |- |{{nihongo|[[Nisekoi]]|ニセコイ|}} |Naoshi Komi |21 |2011 |- |{{nihongo|[[One Piece]]|ワンピース|Wan Pīsu}} |[[Eichiro Oda|Eiichirō Oda]] |80 |1997 |- |{{nihongo|[[Shokugeki no Sōma]]|食戟のソーマ|}} |Tsukuda Eūto & Saeki Shun |15 |2012 |- |{{nihongo|[[Saiki Kusuo no Psi-nan]]|斉木楠雄のΨ難|Saiki Kusuo no Sainan}} |Shuichi Aso |14 |2012 |- |{{nihongo|[[Toriko]]|トリコ|}} |Mitsutoshi Shimabukuro |37 |2008 |- |{{nihongo|[[World Trigger]]|ワールドトリガー|Wārudo Torigā}} |Daisuke Ashihara |11 |2013 |} == Series destacadas == === Anos 70 === * ''Harenchi Gakuen'' (1968-1972, Gō Nagai) * ''Kōsoku ESPer'' (1969-1970, Leiji Matsumoto) * ''Dokonjō Gaeru'' (1970-1976, Yasumi Yoshizawa) * ''Lion Books'' (1971-1972, [[Osamu Tezuka]]) * ''[[Mazinger Z]]'' (1972-1973, Gō Nagai) * ''[[Kochikame]]'' (1976-Actualidade, Osamu Akimoto) * ''COBRA'' (1978-1984, Buichi Terasawa) * ''Kinnikuman'' (1979-Actualidade, Yudetamago) === Anos 80 === * ''[[O doutor Slump e Arale|Dr. Slump]]'' (1980-1984, [[Akira Toriyama]]) * ''[[Captain Tsubasa]]'' (1981-1988, Yōichi Takahashi) * ''Hokuto no Ken'' (1983-1988, Tetsuo Hara, Buronson) * ''[[Dragon Ball]]'' (1984-1995, [[Akira Toriyama]]) * ''Sakigake!! Otokojuku'' (1985-1991, Akira Miyashita) * ''[[Saint Seiya]]'' (1986–1990, Masami Kurumada) * ''[[JoJo no Kimyō na Bōken]]'' (1987–2004, Hirohiko Araki) * ''Rokudenashi Blues'' (1988-1997, Masanori Morita) === Anos 90 === * ''Jungle no Ōja Tā-chan'' (1990-1995, Masaya Tokuhiro) * ''[[Slam Dunk]]'' (1990-1996, Takehiko Inoue) * ''[[Yū Yū Hakusho]]'' (1990-1994, Yoshihiro Togashi) * ''Kyūkyoku!! Hentai Kamen'' (1992-1993 Keishuu Ando) * ''Ninku'' (1993-1994, Kōji Kiriyama) * ''Jigoku Sensei Nūbē'' (1993-1999, Makura Shō, Takeshi Okano) * ''Rurouni Kenshin'' (1994-1999, Nobuhiro Watsuki) * ''Midori no Makibao'' (1994-1998, Tsunomaru) * ''[[Yu-Gi-Oh!]]'' (1996-2004, Kazuki Takahashi) * ''I<nowiki>''</nowiki>s'' (1997-2000, Masakazu Katsura) * ''Seikimatsu Leader den Takeshi!'' (1997-2002, Mitsutoshi Shimabukuro) * ''[[One Piece]]'' (1997-Actualidade, [[Eichiro Oda|Eiichiro Oda]]) * ''[[Hunter x Hunter]]'' (1998-Actualidade, Yoshihiro Togashi) * ''Shaman King'' (1998-2004, Hiroyuki Takei) * ''[[Prince of Tennis|Tennis no Ōjisama]]'' (1999-2008, Konomi Takeshi) * ''[[Naruto]]'' (1999-2014, [[Masashi Kishimoto]]) === Anos 2000 === * ''Black Cat'' (2000-2004, Kentaro Yabuki) * ''[[Bleach]]'' (2001-Actualidade, Tite Kubo) * ''Bobobo-bo Bo-bobo'' (2001-2007, Yoshio Sawai) ''(A partir de decembro de 2005 pasa a chamarse Shinsetsu Bobobo-bo Bo-bobo)'' * ''Eyeshield 21'' (2002-2009, Riichiro Inagaki, Yusuke Murata) * ''Ichigo 100%'' (2002-2005, Mizuki Kawashita) * ''[[Gintama]]'' (2004-Actualidade, Hideaki Sorachi) * ''[[Death Note]]'' (2004-2006, [[Tsugumi Ōba|Tsugumi Ohba]], [[Takeshi Obata]]) * ''[[D.Gray-man]]**'' (2004-2009, Katsura Hoshino) * ''[[Katekyō Hitman Reborn!]]'' (2004-2012, Akira Amano) * ''Muhyo to Rōjī no Mahōritsu Sōdan Jimusho'' (2004-2008, Yoshiyuki Nishi) * ''Majin Tantei Nōgami Neuro'' (2005-2009, Yūsei Matsui) * ''Taizō Mote King Saga'' (2005-2007, Dai Amon) * ''To Love-Ru'' (2006-2009, Saki Hasemi, Kentaro Yabuki) * ''Blue Dragon RalΩGrad'' (2007, Tsuneo Takano, [[Takeshi Obata]]) * ''Sket Dance'' (2007-2013, Kenta Shinohara) * ''Psyren'' (2007-2010, Toshiaki Iwashiro) * ''[[Bakuman]]'' (2008-2012, [[Tsugumi Ōba|Tsugumi Ohba]], [[Takeshi Obata]]) * ''Nurarihyon no mago'' (2008-2013, Hiroshi Shiibashi) * ''[[Toriko]]'' (2008-Actualidade, Mitsutoshi Shimabukuro) * ''[[Kuroko no Basket]]'' (2008-2014, Tadatoshi Fujimaki) * ''Beelzebub'' (2009-2014, Ryūhei Tamura) * ''Medaka Box'' (2009-2013, Nisio Isin, Akira Akatsuki) ** Transferido á Jump SQ e posteriormente á Jump Crown === Anos 2010 === * ''Nisekoi'' (2011-Actualidade, Naoshi Komi) * ''[[Ansatsu Kyōshitsu]]'' (2012-Actualidade, Yūsei Matsui) * ''[[Haikyū!!]]'' (2012-Actualidade, Furudate Haruichi) * ''[[One Punch Man]]'' (2012-Actualidade, ONE, Yusuke Murata) * ''Saiki Kusuo no ψ-nan'' (2012-Actualidade, Shuichi Asou) * ''[[Shokugeki no Sōma]]'' (2012-Actualidade, Tsukuda Yūta) * ''World Trigger'' (2013-Actualidade, Daisuke Ashihara) * ''Hinomaru Zumou'' (2014-Actualidade, Kawada) * ''[[Boku no Hero Academia]]'' (2014-Actualidade, Kōhei Horikoshi) * ''[[Black Clover]]'' (2015-Actualidade, Yūki Tabata) == Versións Internacionais == === Sh onen Jump === Shonen Jump, publicado en América do Norte por [[Viz Media]], debutou en [[novembro]] de [[2002]], con data de portada en [[xaneiro]] do [[2003|ano seguinte]].<ref></ref> Aínda que se baseaena Shūkan Shōnen Jump, adaptase ao idioma Inglés como Shonen Jump para os lectores ingleses e americanos ee é publicada ensualmente, no canto de semanalmente. A ''Shonen Jump'' suspendeuse en [[abril]] de [[2012]], en favor do seu sucesor dixital, Weakly Jump Alpha.<ref>{{Cita web|título = ICv2: Shonen Jump Sales Skyrocket to 305,000!|url = http://www.icv2.com/articles/news/3867.html|páxina = www.icv2.com|data-acceso = 11 de outubro de 2015}}</ref> === Weekly Shonen Jump Alpha === É o sucesor de [[Viz Media]] a antoloxía de impresión mensual Shonen Jump, que é publicada simultaneamente coas edicións xaponesas da Shūkan Shonen Jump, en parte para combater a pirataría do sector de mangas a través de contrabando escalado en servizos.<ref>{{Cita web|título = NEWS: All New SHONEN JUMP ALPHA Coming Soon!|url = http://www.sjalpha.com/sja-simul|data = 10 de enero de 2013|data-acceso = 10 de outubro de 2015|páxina = Shonen Jump Alpha|lingua = en-US|data-arquivo = 07 de decembro de 2012|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20121207055631/http://www.sjalpha.com/sja-simul|url-morta = unfit}}</ref> Comezou a súa serialización o [[30 de xaneiro]] de 2012 como a Weekly Shonen Jump Alpha cunha formación de seis títulos e novas cuestións publicados en liña dúas semanas despois da liberación xaponesa, pero despois dun ano ampliouse a doce series en curso, e o [[21 de xaneiro]] de [[2012|2013]] someteuse a un redeseño de identidade e a transición á publicación simultánea co Xapón. === Banzai! === ''Banzai!'' Foi unha versión en [[lingua alemá]] da ''Shūkan Shonen Jump'', publicada por [[Carlsen Verlag]] desde 2001 até decembro de [[2001|2005]], antes de ser cancelada. Ademais das series de manga da Shūkan Shonen Jump, a revista tamén incluíu cómics orixinais con influencia manga en lingua alemá. A revista competiu como unha publicación irmá a unha antoloxía ''shōjo'' chamada Daisuki. Tivo unha tirada de 140.000 exemplares.<ref name=":3">{{Cita web|título = Shonen Jump in Europe|url = http://www.animenewsnetwork.com/news/2005-02-02/shonen-jump-in-europe|páxina = Anime News Network|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = en-US}}</ref> === Remen Shaonian Top === ''Remen Shaonian Top'' (熱門少年TOP) foi a primeira versión en chinés semanal da Shūkan Shonen Jump, publicado en Taiwan por Dá Ran Publishing. Na década de [[1990]] Dá Ran foi á quebra e a revista tivo que finalizar a publicación. ''Remen Shaonian Top'' serializou manga como Yu-Gi-Oh!, Tottemo! Luckyman, Hikaru non Go, entre outros. === Formosa Youth === ''Formosa Youth'' (寶島少年Báodǎou Shaonian, lit. "Teen Taiwan") é a actual versión chinesa semanal d''a ''Shūkan Shonen Jump. ''Formosa Youth. Conta'' con varias series da ''Weekly Shonen'' Jump. A revista traduce o manga da ''Shūkan Shonen Jump'' até a data. Unha publicación irmá é Lóng Shaonian (龍少年). En [[1977]], a compañía Tong Li foi creada e fundado por Fang Wan-Nan, que creou copias non autorizadas, isto rematou en [[1992]].<ref>{{Cita web|título = 東立漫遊網 關於東立-發行人的話|url = http://www.tongli.com.tw/about-tongli1.htm|páxina = tongli.com.tw|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = Chinés|urlarquivo = https://web.archive.org/web/20110710003443/http://www.tongli.com.tw/about-tongli1.htm|dataarquivo = 10 de xullo de 2011|urlmorta = yes}}</ref> Unha lei en [[Taiwán|Taiwan]] restrinxe o acto de contrabando de todo a manga. Durante [[1992]], Tong Li crea varias revistas de manga, ''New Youth Bulletin'', Youth Cómic, ''Margaret Girl'', Dragon ''Youth Cómic'', e ''Formosa Youth''.<ref>{{Cita web|título = 東立漫遊網 關於東立-東立出版年鑑|url = http://www.tongli.com.tw/about-tongli3.htm|páxina = tongli.com.tw|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = Chinés}}</ref> Algunhas series como ''[[One Piece]]'' e ''Hikaru non Go'' publicáronse por primeira vez na revista ''Manhua'' ''Remen Shaonian Top'' (Instalacións de 少年TOP) por Dá Ran Publishing, pero cando esta última crebou as series foron trasladadas a ''Formosa''. === C-Kids === ''C-Kids'' (ซี คิด ส์Ver Kit) é a versión en [[Lingua tailandesa|idioma tailandés]] da ''Shūkan Shonen Jump'' publicado por Siam Inter Cómics. ''C-Kids'' publica varias series da ''Shūkan Shonen Jump'' como ''[[One Piece]]'', ''Gintama'' xunto con moitos manga-cómics orixinais influídos desde a división de Cartoon Thai Studio como ''EXEcutional''.<ref>{{Cita web|título = SIC lanza C-KIDS exprés revista de cómics semanales.|url = https://www.meconomics.net/content/864|páxina = meconomics.net|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = Tailandés|data-arquivo = 23 de novembro de 2015|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20151123033126/https://www.meconomics.net/content/864|url-morta = yes}}</ref> === Boom === ''Boom'' (บูม) é outra versión en [[Lingua tailandesa|idioma tailandés]] da ''Shūkan Shonen Jump'' publicado por Nación Edutainment. ''Boom'' publicou varias mangas de ''Shūkan Shonen Jump'' como [[Naruto]], [[Death Note]], xunto con moitos cómics manga con influencias orixinais de fábrica como ''Meed THII Sib-Sam'' e ''Apaimanee Saga''. === Shonen Jump (Suecia) === En [[novembro]] de [[2004]], Manga Medios comezou a publicación en idioma sueco dunha versión da'' Shūkan Shonen Jump'' en Suecia, chamada ''Shonen Jump'' como unha publicación irmá das súas revistas existentes ''Manga Mania'' e ''Shojo Stars''. A revista inclúe capítulos de varios títulos populares da ''Shūkan Shōnen Jump'' inclusive Bleach, Naruto, ''Shaman'' King, e Yu-Gi-Oh!. En [[novembro]] de [[2007]], despois de 37 números publicados, cesou a distribución da revista.<ref>{{Cita web|título = shonen jump - visa katalogvärde och omslag till serietidningar och album|url = http://www.seriesam.com/cgi-bin/guide?s=shonen+jump|páxina = seriesam.com|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = Sueco}}</ref> Tivo unha venda de 30.000 exemplares.<ref name=":3"/> === Shonen Jump (Noruega) === Edición en [[Lingua norueguesa|idioma noruegués]] da'' Shūkan Shōnen Jump'', comezou a publicarse en [[Noruega]] en [[marzo]] de [[2005]]. Publicado por Schibsted Forlagene, a edición norueguesa era unha tradución directa da versión sueca da revista Bonnier, que contén as mesmas series e títulos. Cando esta perdeu a licenza para a Shūkan Shonen Jump, a versión norueguesa tamén deixou de publicarse, co derradeiro número publicado o [[26 de febreiro]] de [[2007]]. Tamén crearon dous selos editoriais de libros de curta vida: "''En Bok Fra Shonen Jump''" (un libro de Shonen Jump) para os libros de perfil e "''Dragon Ball Ekstra''" (Dragon Ball Extra) unha liña específica para a manga escrito por Akira Toriyama. Tamén foi lanzado un filme baseado no anime de ''Dragon Ball Z'' baixo a impronta de "TV Anime Cómic".<ref>{{Cita web|título = Dragon Ball Z|url = http://www.schibstedforlag.no/tegneserier/tegneserieboeker/66574.o2|páxina = schibstedforlag.no|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = no|data-arquivo = 24 de setembro de 2015|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20150924095523/http://www.schibstedforlag.no/tegneserier/tegneserieboeker/66574.o2|url-morta = yes}}</ref> == Recepción == En [[1982]], a Shūkan Shonen Jump tivo 2.55 millóns de exemplares vendidos. En [[1995]], o número aumentou a 6.53 millóns. O editor xefe da revista, Masahiko Ibaraki cre que tal explosión na venda da revista foi debido aos éxitos de despacho de billetes [[Dragon Ball]], [[Slam Dunk (manga)|Slam Dunk]], entre outros.<ref name=":2"/> Pero en [[1998]] foi a primeira vez en 24 anos que a ''Shūkan Shonen Jump'' perdeu como a máis vendida revista shōnen de manga (con 4,15 millóns de copias vendidas), cedendo o primeiro lugar á Shūkan Shonen Magazine (con 4,45 millóns), quen no seu momento tamén ocupara este lugar na década de [[Década de 1970|1970]].<ref>{{Cita web|título = Auge y caída de la Weekly Shonen Jump: Una mirada a la Circulación de Weekly Jump|url = http://comipress.com/article/2007/05/06/1923|páxina = comipress.com|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = en-US}}</ref> Non foi senón até [[2007]] que a revista tivo o seu primeiro incremento en 11 anos, 2.750.000 a 2.780.000 exemplares, isto acreditase a [[One Piece|''One Piece.'']]<ref>{{Cita web|título = Weekly Shonen Magazine Circulation Drops Below 2,000,000|url = http://comipress.com/news/2007/04/17/1825|páxina = comipress.com|data-acceso = 10 de outubro de 2015|lingua = en-US}}</ref> Con todo, seguiuse experimentado unha diminución drástica. Para principios do ano [[2015]] os exemplares vendidos diminuíron a 2,4 millóns de copias.<ref name=":0"/> A pesar de todo a ''Shūkan Shonen Jump'' continúa sendo a revista de manga máis vendida no Xapón. == Notas == {{Listaref|30em}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Banda deseñada]] [[Categoría:Manga]] iemb7u6h1sxl4d6bedz00u3x0gxjvbg 0 334152 6147907 6079330 2022-08-02T02:47:43Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Xénero_musical | xénero = Ska punk | bgcolor = crimson | orixe musical = [[ska]], [[punk rock]], [[2 Tone]], [[hardcore punk]] | orixe cultural = finais dos 70 no [[Reino Unido]] e nos [[Estados Unidos]] | instrumentos = [[guitarra eléctrica]], baixo, teclados, [[trompeta]], [[trombón]], [[saxofón]], batería | popularidade = | derivados = | subxéneros = ska-core | fusións = | ligazóns = }} O '''ska punk''' é un xénero musical que combina [[ska]] e [[punk rock]].<ref>{{cita web|título=Allmusic - Ska Revival|url=http://allmusic.com/explore/style/ska-revival-d386|editor=Allmusic|dataacceso=8 de marzo de 2016|data-arquivo=09 de decembro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101209194023/http://allmusic.com/explore/style/ska-revival-d386|url-morta=unfit}}</ref> Apareceu a finais dos anos 70 no [[Reino Unido]] e nos [[Estados Unidos]], e acadou o seu máximo nivel de éxito comercial neste último país a finais da década dos 90.<ref>{{cita web|título=Allmusic - Third Wave Ska Revival|url=http://allmusic.com/explore/style/third-wave-ska-revival-d2773|editor=Allmusic|dataacceso=8 de marzo de 2016|data-arquivo=09 de decembro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101209193213/http://allmusic.com/explore/style/third-wave-ska-revival-d2773|url-morta=unfit}}</ref> O ska-core (ás veces escrito skacore) é un subxénero do ska punk que mestura ska con [[hardcore punk]].<ref>{{cita publicación periódica|revista=CMJ New Music Monthly|título=United Colors of Beantown|ano=2000|número=81|páxinas=47|dataacceso=8 de marzo de 2016}}</ref> O ska-punk máis influenciado polo punk adoita a ter tempos máis rápidos, distorsión de guitarra, e ritmos de batería e voces de estilo punk. O máis influenciado polo ska conta cunha instrumentación máis desenvolvida e un son máis claro. Instrumentos comúns son a [[guitarra eléctrica]], o baixo, os teclados e [[Instrumento de vento-metal|instrumentos de vento-metal]]. == Historia == O [[ska]] e o [[punk rock]] combinouse por vez primeira a través do movemento [[2 Tone]] a finais dos anos 70 en [[Inglaterra]],<ref>{{cita web|título=Allmusic - Ska Punk|url=http://allmusic.com/explore/style/ska-punk-d4420|editor=Allmusic|dataacceso=8 de marzo de 2016|data-arquivo=09 de decembro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101209193207/http://allmusic.com/explore/style/ska-punk-d4420|url-morta=unfit}}</ref> que contaba como bandas como [[The Specials]], [[The Selecter]], [[The Beat]] e [[Madness]]. A fusión dos dous xéneros, porén, fíxose máis notoria nos anos 80, durante a "terceira onda do ska". [[Fishbone]], fundada en [[1979]] en [[Los Angeles]], é amplamente considerada unha pioneira do xénero ska punk. A ela seguíronlle bandas como [[The Mighty Mighty Bosstones]], aparecida en [[1983]] en [[Boston]]; [[Mr. Bungle]] nacida en [[California]] en [[1985]]; [[Culture Shock]], fundada en [[1986]] en [[Warminster]], [[Inglaterra]]; [[Operation Ivy]], en [[1987]] en [[Berkeley]] ([[California]]); [[Voodoo Glow Skulls]] en [[1988]] en [[Riverside]] ([[California]]); [[Dance Hall Crashers]], en [[1989]] en [[Berkeley]]; e [[Citizen Fish]] en [[1990]] en [[Bath]] (sur de [[Inglaterra]]). [[The Offspring]] e [[Rancid]] teñen tamén no seu repertorio algunhas cancións ska punk. Unha das primeiras aparicións do termo ska-core foi no título do álbum de [[1993]] de The Mighty Mighty Bosstones ''[[Ska-Core, the Devil, and More]]''. [[No Doubt]] conseguiría popularidade entre o gran público tras o lanzamento do seu álbum de [[1995]] ''[[Tragic Kingdom]]'', e [[Sublime (grupo musical)|Sublime]] faría o mesmo tras publicar en [[1996]] ''[[Sublime (álbum)|Sublime]]''. Ámbolos dous traballos chegarían a ser discos de platino varias veces, chegando o de No Doubt á certificación de disco de diamante. The Mighty Mighty Bosstones apareceron en [[1995]] na película ''[[Clueless]]'', e o seu álbum de [[1997]] ''[[Let's Face It]]'' sería platino.<ref>{{cita web|título=The Mighty Mighty Bosstones en Allmusic|url=http://www.allmusic.com/artist/the-mighty-mighty-bosstones-mn0000891032|editor=Allmusic|dataacceso=8 de marzo de 2016}}</ref> Cancións de [[Less Than Jake]] foron incluídas nas bandas sonoras das películas de 1997 ''[[Scream 2]]'' e ''[[Good Burger]]''. [[Reel Big Fish]] tivo temas na película de [[1998]] ''[[BASEketball]]'', e [[Save Ferris]] apareeu un ano máis tarde no filme ''[[10 Things I Hate About You]]''. == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xéneros musicais]] evrwy7flyne5cz4lrdjy3w5k4224nfd 0 337092 6147659 4801022 2022-08-01T17:49:03Z Tfeliz 7596 Revisión da estrutura wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=abril de 2016}} [[Ficheiro:European Middle Neolithic.gif|miniatura|300px|Mapa do Neolítico Medio europeo no que está indicada en lila a área da cultura de Hamanxia.]] '''Hamanxia''' (''Hamangia'') foi unha cultura do [[Neolítico]] Medio do norte dos [[Balcáns]], que incluía a área do río [[Danubio]], cuxa evolución comeza aproximadamente ente o 5250 e o 5200 a. C. Os países que foron fogar da Hamanxia foron [[Romanía]] e [[Bulgaria]]. O seu nome procede do poboado de Baia-Hamangia descuberto en 1953 preto do lago Goloviţa en Romanía. == Trazos == Os trazos característicos da cultura de Hamanxia eran a produción de vasos cerámicos decorativos con complexas decoracións de debuxo xeométricos e terracotas de figuriñas humanas que expresaban unha profunda espiritualidade en contraste coa vida cotiá. En particular, dúas figuriñas coñecidas como "os pensadores" e "as mulleres sentadas están consideradas obras mestras da arte Neolítica. == Orixe == A cultura de Hamanxia orixinada no nordeste do [[Mar Mediterráneo|Mediterráneo]], aparentemente é unha herdanza cultural que inclúe as de [[Vinca]], [[Dudesti]] e [[Karanovo III.]] A cultura de Hamanxia caracterizouse por unha forte estabilidade, que dificulta a nosa percepción da súa evolución xeográfica e cronolóxica. == Desaparición == [[Ficheiro:Hamangia Muzeul din Constanta.JPG|thumb|A "muller sentada" e o "pensador" de Hamanxia. Museo de Historia Natural e Arqueoloxía, [[Constanța]].|alt=Dúas estatuiñas sentadas dunha muller e dun home e cor negra]] A cultura de Hamanxia desapareceu no V milenio a. C. (entre 4550 e 4500 a.C.), cando se produciron as migracións de novas culturas na rexión entre os Balcáns e os [[Montes Cárpatos|Cárpatos]]. Polo tanto, as moi dinámicas comunidades Boian asimilaron as comunidades Hamanxia durante a súa transición cara á cultura de Gulmenita. Esta asimilación contribuíu á xénese dunha variante transitoria da cultura de Gumelnita entre o [[mar Negro]] e o Danubio. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Neolítico]] p8mslxgcetyf1mp6ycz0ih02sybs2ee 6147660 6147659 2022-08-01T17:50:23Z Tfeliz 7596 /* Desaparición */ Outor artigos wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=abril de 2016}} [[Ficheiro:European Middle Neolithic.gif|miniatura|300px|Mapa do Neolítico Medio europeo no que está indicada en lila a área da cultura de Hamanxia.]] '''Hamanxia''' (''Hamangia'') foi unha cultura do [[Neolítico]] Medio do norte dos [[Balcáns]], que incluía a área do río [[Danubio]], cuxa evolución comeza aproximadamente ente o 5250 e o 5200 a. C. Os países que foron fogar da Hamanxia foron [[Romanía]] e [[Bulgaria]]. O seu nome procede do poboado de Baia-Hamangia descuberto en 1953 preto do lago Goloviţa en Romanía. == Trazos == Os trazos característicos da cultura de Hamanxia eran a produción de vasos cerámicos decorativos con complexas decoracións de debuxo xeométricos e terracotas de figuriñas humanas que expresaban unha profunda espiritualidade en contraste coa vida cotiá. En particular, dúas figuriñas coñecidas como "os pensadores" e "as mulleres sentadas están consideradas obras mestras da arte Neolítica. == Orixe == A cultura de Hamanxia orixinada no nordeste do [[Mar Mediterráneo|Mediterráneo]], aparentemente é unha herdanza cultural que inclúe as de [[Vinca]], [[Dudesti]] e [[Karanovo III.]] A cultura de Hamanxia caracterizouse por unha forte estabilidade, que dificulta a nosa percepción da súa evolución xeográfica e cronolóxica. == Desaparición == [[Ficheiro:Hamangia Muzeul din Constanta.JPG|thumb|A "muller sentada" e o "pensador" de Hamanxia. Museo de Historia Natural e Arqueoloxía, [[Constanța]].|alt=Dúas estatuiñas sentadas dunha muller e dun home e cor negra]] A cultura de Hamanxia desapareceu no V milenio a. C. (entre 4550 e 4500 a.C.), cando se produciron as migracións de novas culturas na rexión entre os Balcáns e os [[Montes Cárpatos|Cárpatos]]. Polo tanto, as moi dinámicas comunidades Boian asimilaron as comunidades Hamanxia durante a súa transición cara á cultura de Gulmenita. Esta asimilación contribuíu á xénese dunha variante transitoria da cultura de Gumelnita entre o [[mar Negro]] e o Danubio. == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Neolítico|Neolítico Medio]] * [[Balcáns]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Neolítico]] 4s1tw66ekw7xfajj7oxx5b4yu6pkbub 0 341688 6147708 6122916 2022-08-01T20:25:38Z One2 785 wikitext text/x-wiki {{Ficha de personaxe | nome = Xubi | imaxe = | pé = Mascota do Xacobeo 2010. | creador = [[Alberte Permuy]] | sexo = varón | nacido = [[2010]] | nacionalidade = {{GAL}} | status = | imdb_id = }} [[Ficheiro:Logo de Xubi.jpg|miniatura|Logo de Xubi.]] '''Xubi''' é unha mascota galega empregada para promocionar o [[camiño de Santiago]] e o [[Ano Xacobeo]]. Foi creada en [[2010]] cando substituíu a anterior mascota, [[Pelegrín]].<ref>{{cita web|apelidos=Cuíña|nome=S.|título=‘Xubi’ jubila a ‘Pelegrín’ como mascota xacobea.|url=http://www.elcorreogallego.es/xacobeo/ecg/xubi-jubila-pelegrin-mascota-xacobea/idEdicion-2010-06-08/idNoticia-555962/|editor=[[El Correo Gallego]]|dataacceso=13 de maio de 2016}}</ref> ==Características== Foi deseñada por [[Alberte Permuy]] para a [[Fundación Ad Sanctum Iacobum Peregrinatio]], vinculada á [[Igrexa católica|igrexa]] polo [[Arquidiocese católica latina de Santiago de Compostela|arcebispado de Santiago de Compostela]],<ref>{{cita web|apelidos=Salgado|nome=Xurxo|título=A Igrexa tenta facerse coa mascota oficial do Xacobeo.|url=http://www.galiciaconfidencial.com/noticia/5952-igrexa-tenta-facerse-coa-mascota-oficial-xacobeo|editor=[[Galicia Confidencial]]|dataacceso=13 de maio de 2016}}</ref><ref>{{cita web|apelidos=Pampín|nome=María|título=La Iglesia crea su propia mascota para el Xacobeo.|url=http://elpais.com/diario/2010/06/08/galicia/1275992297_850215.html|editor=[[El País]]|dataacceso=13 de maio de 2016}}</ref> a cal recibiu 800&nbsp;000 euros da [[Xunta de Galicia]] para desenvolver o proxecto.<ref>{{cita novas|apelidos=Burns|nome=Walter|título=A Xunta dalle 800.000 € ao arzobispado de Santiago.|url=http://www.galiciaconfidencial.com/noticia/6243-xunta-dalle-800000--arzobispado-santiago|dataacceso=13 de maio de 2016|obra=[[Galicia Confidencial]]}}</ref> A súa simboloxía representa a unión de dous dos símbolos do camiño, como son o bastón e a [[cabaza]], combinadas para facer unha personaxe de cor azul e verde, e calzada cunhas zapatillas azuis e vermellas. O nome de '''Xubi''' deriva do vocábulo ''[[xúbilo]]'', facendo un xogo de palabras co [[xubileu]].<ref>[http://www.lavozdegalicia.es/galicia/2010/06/07/00031275915853184853529.htm?idioma=galego "Xubi, la nueva mascota religiosa de este año Xacobeo"], artigo en ''[[La Voz de Galicia]]'', 7 de xuño de 2010.</ref> No seguinte Ano Xacobeo (2021) foi substituído por [[Cunchiña]].<ref>{{Cita web |nome=Rebeca |apelidos=Cordobés |url=https://venagalicia.gal/noticia/2021/09/01/cunchina-mascota-xacobeo/00031630491079513310109.htm |título=Así es Cunchiña, la nueva mascota para el Xacobeo |páxina-web=Ven a Galicia |lingua=es |data=1 de setembro de 2021}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.caminodesantiago.gal/gl/inicio caminodesantiago.gal] {{Camiño de Santiago}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Mascotas]] [[Categoría:Camiño de Santiago]] [[Categoría:Artigos de Galicia sen imaxes]] hpmuplm9rdzmi9re4se6q2oowxf949w 3 342376 6147750 6140304 2022-08-01T21:22:07Z MediaWiki message delivery 49027 Nova sección: /* Novidades de Tecnologia: 2022-31 */ wikitext text/x-wiki {{Usuario:AMPERIO/Menú|2}} <div style="width:20.05%; margin-left:20.05%; padding: 2px 0 2px 0; background-color:#2ECCFA; text-align:center; float:left;font-size:1.1em" class="plainlinks">'''<span style="color: #fff;">Novas</span>'''</div> <hr/ style="border-top: 4px solid #2ECCFA; width: 100%; float:left;"> <big><big><big>'''{{color|#2ECCFA|Tech News}}'''</big></big></big> <hr/ style="border-top: 1px solid #2ECCFA; width: 100%;"> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/22|Tech News: 2016-22]] == <section begin="technews-2016-W22"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> There is now a standard way to get the target of a redirect page from a Lua module. [https://phabricator.wikimedia.org/T68974] '''Problems''' *A new way to handle rollback was introduced. It broke some tools and scripts and was reverted. This will be re-planned after review. [https://phabricator.wikimedia.org/T88044][https://phabricator.wikimedia.org/T136375] *[[m:Special:MyLanguage/CentralNotice|CentralNotice]] didn't work in some older browsers. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T136387] '''Changes this week''' * When you edit a file or category page with the visual editor the rest of the page will be shown in its normal place. [https://phabricator.wikimedia.org/T58289] *The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Translate|Translate extension]] will get an edit summary field. [https://phabricator.wikimedia.org/T48924] *A change to the <code><charinsert></code> feature could break some user scripts. Contact [[mw:User_talk:Bawolff|Bawolff]] if the "click to insert special characters" links in the edit window break on your wiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T11424][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-May/001417.html] * [[w:en:Elasticsearch|Elasticsearch]] will be upgraded on Wikimedia wikis this week. This should not affect you, but if you have problems with the search function this is probably the reason. [https://phabricator.wikimedia.org/T133124] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 31 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 June. It will be on all wikis from 2 June ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=31&month=05&year=2016 31 May at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/22|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W22"/> 30 de maio de 2016 ás 16:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15661119 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/23|Tech News: 2016-23]] == <section begin="technews-2016-W23"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[w:en:MathML|MathML]]/[[w:en:Scalable Vector Graphics|SVG]] is now the default <code><nowiki><math></nowiki></code> rendering mode on Wikimedia projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T131177][http://mathml-association.org/announcement/2016/05/31/wikipedia.html] '''Changes this week''' *The history page can tell you if a page on your watchlist was updated since you last visited it. This now works the same way in [[mw:Skin:Vector|Vector]] as in other [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Skins|skins]]. The change broke local designs on some wikis. This will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T134515] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 June. It will be on all wikis from 9 June ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/23|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W23"/> 6 de xuño de 2016 ás 20:51 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15679814 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/24|Tech News: 2016-24]] == <section begin="technews-2016-W24"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikimedia wikis now use [[mw:Manual:SessionManager and AuthManager|AuthManager]]. If you have new problems related to logging in or being logged in, [[mw:User talk:Tgr (WMF)|report them]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-June/001426.html] * Visiting [[Special:Notifications]] doesn't automatically mark notifications as read anymore. You can go between read, unread or all notifications on [[Special:Notifications]]. Notifications on [[Special:Notifications]] are grouped by day. You can mark every daily group as read individually. Notifications are displayed by groups of 50 on [[Special:Notifications]] and you can find former notifications by using navigation arrows. [https://phabricator.wikimedia.org/T97057][https://phabricator.wikimedia.org/T129176][https://phabricator.wikimedia.org/T132738][https://phabricator.wikimedia.org/T129363] '''Changes this week''' *You can filter user contributions to hide minor edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T16086] *It will be easier to edit galleries with the visual editor. [https://phabricator.wikimedia.org/T45037] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 June. It will be on all wikis from 16 June ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/24|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W24"/> 13 de xuño de 2016 ás 18:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15693400 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/25|Tech News: 2016-25]] == <section begin="technews-2016-W25"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Notifications were not always marked as read when you followed a link from an email notification. This will now happen. [https://phabricator.wikimedia.org/T137488] '''Changes this week''' *The list of other languages an article is available in will be shorter on small Wikipedias and non-Wikipedia projects. This is to make it easier to find the most relevant languages for each user. You will still be able to see the other languages. [https://phabricator.wikimedia.org/T136677][https://www.mediawiki.org/wiki/Universal_Language_Selector/Design/Interlanguage_links] *Alerts (the red badge) will not be automatically marked as read when you open the Notifications popup. [https://phabricator.wikimedia.org/T132525] *When you get several thanks you can see them as one notification. This is instead of one notification for each thanks. [https://phabricator.wikimedia.org/T120152] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 June. It will be on all wikis from 23 June ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topic this week is [[phab:T137946|develop Markdown support strategy for MediaWiki]]. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=22&month=06&year=2016 22 June at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/25|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W25"/> 20 de xuño de 2016 ás 19:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15707329 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/26|Tech News: 2016-26]] == <section begin="technews-2016-W26"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Extension:ORES|ORES service]] has now moved to [https://ores.wikimedia.org a new location]. This should make it easier to use ORES. The [[mw:ORES review tool|ORES review service]] is now available as a beta feature on Wikidata and Persian Wikipedia. ORES is an artificial intelligence system for Wikimedia wikis to help editors. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wiki-research-l/2016-June/005220.html] * The order of wikis in collapsed cross-wiki notifications was different than when the list was expanded. This is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T138115] *A new category for tracking pages with math errors was added: [[:{{ns:category}}:{{MediaWiki:math-tracking-category-error}}]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T49037] '''Problems''' *The [[m:Etherpad|Wikimedia Etherpad]] crashed on June 23. Some edits done that day have been lost. They can be found at [https://etherpad-restore.wikimedia.org etherpad-restore.wikimedia.org] for another few days. [https://phabricator.wikimedia.org/T138516][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20160623-etherpad] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 28 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 29 June. It will be on all wikis from 30 June ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). * The way to mark notifications as read or unread will be changed to be more clear. [https://phabricator.wikimedia.org/T126214] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=28&month=06&year=2016 28 June at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * The Collaboration team at the Wikimedia Foundation will look at developing better tools for edit review. This is because research suggests we scare away newcomers who want to help. [https://www.mediawiki.org/wiki/Edit_Review_Improvements] *An e-mail from the Editing Department explains the technical work that is planned and being researched for the future. Items include better wikitext and visual editing, prompts for edits, language improvements, annotations, and meta-data separation. [https://www.mediawiki.org/wiki/VisualEditor/Roadmap/Update_2016-06-23] * The sorting of Notifications into the two fly-out menus is going to change on July 5 to 7. Bundled notifications should be easier to explore and mark as read individually. [https://phabricator.wikimedia.org/T123018][https://phabricator.wikimedia.org/T114356][https://phabricator.wikimedia.org/T120153] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> From 29 June git.wikimedia.org (running Gitblit) will redirect all requests to Phabricator. The vast majority of requests should be correctly redirected. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2016-June/000215.html] * Catalan and Polish Wikipedias will have Wikidata descriptions added to articles in the mobile view by default. This is currently a beta option for the mobile versions. This might come to other wikis later. [https://phabricator.wikimedia.org/T135429] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/26|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W26"/> 27 de xuño de 2016 ás 15:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15725931 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/27|Tech News: 2016-27]] == <section begin="technews-2016-W27"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/27|Translations]] are available. '''Recent changes''' * A daily email summary of notifications could be sent even when there were no notifications from the wiki. Now no email will be sent if there is no activity. [https://phabricator.wikimedia.org/T137012] '''Changes this week''' * The "{{int:citoid-citefromidtool-title}}" button in the visual editor's toolbar will move into the "{{int:visualeditor-toolbar-insert}}" menu except for Wikipedias, Wikibookses and Wikiversities. This is to make it less prominent on wikis that don't use it as much. [https://gerrit.wikimedia.org/r/#/c/296573/] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 July. It will be on all wikis from 7 July ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' *You can take part in the next office hour for Wikidata on IRC on July 8 at 16:00 (UTC). See [[m:IRC office hours|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/27|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W27"/> 4 de xullo de 2016 ás 19:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_delivery&oldid=15742782 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/28|Tech News: 2016-28]] == <section begin="technews-2016-W28"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * A new image scaler fixed a number of bugs for showing SVG files. Some new problems turned up. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-July/085984.html][https://phabricator.wikimedia.org/T112421][https://phabricator.wikimedia.org/T139543] * Notifications are grouped by types. They are now counted by number of notifications and not by unread groups. That change may increase the number of notifications displayed. The earlier way of counting was often incorrect. Unread notifications will also be displayed first. [https://phabricator.wikimedia.org/T114356][https://phabricator.wikimedia.org/T139323][https://phabricator.wikimedia.org/T139521] * [[Special:Notifications]] now has a maximum width for the notifications list on desktop computers. This allows long titles and descriptions to be cut properly. Notifications are now also better parsed. [https://phabricator.wikimedia.org/T137425][https://phabricator.wikimedia.org/T138433][https://phabricator.wikimedia.org/T139602] '''Problems''' * On 5 July Wikimedia Commons had problems and could not be edited for 20 minutes. For a short while after that the recent changes log and some gadgets were not working properly. It affected administrative actions on other projects too. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20160705-commons-replication] * Users who have multiple unread notifications can mark them as read by visiting [[Special:Notifications]] page on their wiki. '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 July. It will be on all wikis from 14 July ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=12&month=07&year=2016 12 July at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/28|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W28"/> 11 de xullo de 2016 ás 15:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15754461 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/29|Tech News: 2016-29]] == <section begin="technews-2016-W29"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Due to the rollback, [[:mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications/Notifications_types|new sorting]] of Notifications on the Fly-Out Menus has been deployed with a delay. [https://phabricator.wikimedia.org/T123018] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Due to the rollback, the daily [[wikitech:SWAT deploys|special patch deployment process]] has been changed. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2016-July/000232.html] * In notifications, "Messages" are now called "{{int:echo-notification-notice-text-only}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T139682] '''Problems''' * On July 12 all wikis were rolled back to MediaWiki 1.28.0-wmf.8 due to a problem in the log-in system. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2016-July/000229.html][https://phabricator.wikimedia.org/T119736] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 19 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 20 July. It will be on all wikis from 21 July ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). * [[Special:Log]] now has a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Log|help link]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T140013] * The [[mw:Extension:RevisionSlider|RevisionSlider]] can be tested [http://simple.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures on the beta cluster]. From 22 July, it will be available as a beta feature at: {{int:Project-localized-name-dewiki}}, {{int:Project-localized-name-arwiki}}, {{int:Project-localized-name-hewiki}} '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=19&month=07&year=2016 19 July at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topic this week is "Devise plan for a cross-wiki watchlist back-end". The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=20&month=07&year=2016 20 July at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T126641] '''Future changes''' * User scripts and bots can no longer use http:// to edit wiki pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T105794][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-May/085618.html] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[:mw:Gerrit|Gerrit]] is going to be updated. Developers are invited to test it. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2016-July/000236.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/29|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W29"/> 18 de xullo de 2016 ás 12:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15774515 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/30|Tech News: 2016-30]] == <section begin="technews-2016-W30"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Maps|Interactive maps]] have been enabled for Meta wiki and the Catalan, Hebrew, and Macedonian Wikipedias. Learn [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|how to add interactive maps]] to wiki pages. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Last week's rollback is now documented. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20160712-EchoCentralAuth/Retrospective] '''Problems''' * Sometimes, the visual editor required saving twice. That problem is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T140574] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 26 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 27 July. It will be on all wikis from 28 July ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). * It is now possible to mark all Notifications as read on [[Special:Notifications]], by clicking on the cog icon. [https://phabricator.wikimedia.org/T115528] * Wikipedia search will now detect the language of your search if 2 or fewer results are found. It will then show results from the matching language Wikipedia, if any relevant article exists. It will start to roll out in 5 languages. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-July/086096.html] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=26&month=07&year=2016 26 July at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topic this week is "an extension that implements an authenticated key-value store". The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=27&month=07&year=2016 27 July at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. [https://phabricator.wikimedia.org/E237] '''Future changes''' * The current icon for Notifications "{{int:Echo-notification-notice-text-only}}" (in English "Notices") will be changed from a bubble-speech icon to a tray icon for consistency. [https://phabricator.wikimedia.org/T140900] * [[Special:Notifications]] page code will be changed to be more Mobile friendly. [https://phabricator.wikimedia.org/T140687] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/30|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W30"/> 25 de xullo de 2016 ás 19:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15785767 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/31|Tech News: 2016-31]] == <section begin="technews-2016-W31"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * A prototype for [[c:Special:MyLanguage/Commons:Structured data|structured data]] on Commons is available now. [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons_talk:Structured_data#It.27s_alive.21] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider|RevisionSlider]] beta feature can now be tested on mediawiki.org, German Wikipedia, Arabic Wikipedia and Hebrew Wikipedia. '''Problems''' * Renamed users on some wikis were not connected to their account on other wikis between 20 July and 21 July. This has been fixed. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20160721-LocalRenameUserJob] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 2 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 3 August. It will be on all wikis from 4 August ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=02&month=08&year=2016 2 August at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. * The next [[mw:CREDIT showcase|CREDIT showcase]] will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=00&sec=0&day=03&month=08&year=2016 3 August at 18:00 (UTC)]. This is to present and comment on new gadgets, small projects and works in progress. See [[mw:CREDIT showcase#Details|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topic this week is "[[phab:T128351|notifications in core]]". The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=03&month=08&year=2016 3 August at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/31|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W31"/> 1 de agosto de 2016 ás 21:48 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15809313 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/32|Tech News: 2016-32]] == <section begin="technews-2016-W32"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In notifications, the icon for {{int:echo-notification-notice-text-only}} has been changed from a speech-bubble icon ([[Ficheiro:Echo chat icon.svg|17px|link=]]) to a tray icon ([[Ficheiro:OOjs UI icon tray.svg|18px|link=]]) for consistency. The {{int:echo-notification-alert-text-only}} icon has been redesigned too. The colors have been changed for accessibility. [https://phabricator.wikimedia.org/T140900] '''Problems''' *If you use the [[mw:Extension:WikEd|wikEd gadget]], changes you made were not kept when you switched from the wikitext editor to the visual editor while you were editing. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T135747] '''Changes this week''' * Wikimedia search will now ignore question marks at the end of the sentences or words you use when you search. Until now the question mark was just a [[w:Wildcard character|wildcard]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T133711] * On Commons, [[mw:Extension:UploadWizard|UploadWizard]] will now be available on mobile, rather than just the old upload form. This should reduce the workload for the community in reviewing images. [https://phabricator.wikimedia.org/T97169] *When you edit with the visual editor a puzzle symbol tells you there is an invisible template in the article. It will now mention the name of the template. [https://phabricator.wikimedia.org/T141861] *The button to read something in another language will move for mobile users. This will happen on 9 August. [https://phabricator.wikimedia.org/T129505] *When someone mentions you and links to your user page you get a notification. You will now get a notification when you mention yourself this way. [https://phabricator.wikimedia.org/T138080] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 9 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 10 August. It will be on all wikis from 11 August ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). * A message on Notifications panel will invite users to try [[Special:Notifications]] page. [https://phabricator.wikimedia.org/T141414] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=09&month=08&year=2016 August 9 at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/32|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W32"/> 8 de agosto de 2016 ás 15:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15828694 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/33|Tech News: 2016-33]] == <section begin="technews-2016-W33"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/33|Translations]] are available. '''Problems''' *Last week Tech News announced you will get a notification when you mention yourself the same way as if someone else had mentioned you. This caused some problems and will happen later instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T138080] * Creating and editing links to sections on other pages on the wiki now works again in the visual editor. [https://phabricator.wikimedia.org/T112898] * For some users, cross-wiki notifications haven't been working properly. The count has been wrong when only cross-wiki notifications were present. The cross-wiki bundle has been showing only the names of wikis and not the actual notifications. This will be fixed soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T140836][https://phabricator.wikimedia.org/T140327] '''Changes this week''' * The login session when you choose "Keep me logged in" will [[mw:Special:MyLanguage/"Keep me logged in" extended to one year|now last a year]]. Previously it was 30 days. This will happen on August 16. [https://phabricator.wikimedia.org/T68699] * Some [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filters]] will have to be updated during the week. This is because a bug will be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T29987] *In [[mw:Special:MyLanguage/Universal Language Selector/Compact Language Links|compact language links]], two new kinds of languages will be shown in the shorter language list: Languages that are used in the article's text, and languages where the article has a badge like "featured article" or "good article". [https://phabricator.wikimedia.org/T70071][https://phabricator.wikimedia.org/T70077] *The visual editor will be available by default for logged-out editors on Wikipedias that use the Arabic script. It is already default for logged-in editors. [https://phabricator.wikimedia.org/T142587] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from August 16. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from August 17. It will be on all wikis from August 18 ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=16&month=08&year=2016 August 16 at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * Starting the week of August 22 there will be three software deployment windows. They will be at 13:00, 18:00, and 23:00 UTC. This is to have more times when software of the wikis can be updated and make it easier for developers in different parts of the world. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2016-August/000266.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/33|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W33"/> 15 de agosto de 2016 ás 19:37 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15842212 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/34|Tech News: 2016-34]] == <section begin="technews-2016-W34"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' *The [[mw:Special:MyLanguage/ORES review tool|ORES review tool]] is now available on Special:Contributions as a beta feature. It can make it easier to find contributions that are probably damaging the wikis. The ORES review tool is available on Wikidata and Persian, Polish, Portuguese, Dutch, Turkish and Russian Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T132371] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The <code>norm</code> and <code>ccnorm</code> functions have been updated to make it easier to write abuse filters. This also affects the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TitleBlacklist|TitleBlacklist]] extension. You don't have to transform "I" and "L" to "1", "O" to "0" and "S" to "5" anymore. [https://phabricator.wikimedia.org/T29987#2557227] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The old pageview data in the "pagecounts-raw" and "pagecounts-all-sites" files is no longer being updated. You can find the [https://dumps.wikimedia.org/other/pageviews/ new pageview data here]. This happened on August 5. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/analytics/2016-August/005339.html] '''Problems''' *Some big image files could not be thumbnailed. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T111815] * When you moved a page over a redirect it would delete the redirect without saving it in the logs. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T106119] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 23 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 24 August. It will be on all wikis from 25 August ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=23&month=08&year=2016 23 August at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * Sometimes when you mention another user they don't get a notification. You will be able to get a notification when you successfully sent out a mention to someone or be told if they did not get a notification. This will be opt-in. You can test this on the [https://test.wikipedia.org/wiki/Main_Page test wiki]. [https://phabricator.wikimedia.org/T139623][https://phabricator.wikimedia.org/T135717] * How you add text after an edit conflict might work in a different way in the future. You can test [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Edit_Conflicts#Prototype_ready_for_testing the prototype]. [https://phabricator.wikimedia.org/T139601] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/34|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W34"/> 22 de agosto de 2016 ás 21:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15853364 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/35|Tech News: 2016-35]] == <section begin="technews-2016-W35"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/35|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikimedia mobile sites now [[mw:Reading/Web/Projects/Performance/Lazy loading images|don't load images]] if the user doesn't see them. This is to save mobile data and make the pages load faster. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/mobile-l/2016-August/010335.html] * When you edit a table with the visual editor, pressing <code>Tab</code> in the last cell of a row will take you to the first cell in the next row. Pressing <code>Shift</code> and <code>Tab</code> in the first cell of a row will take you to the last cell in the previous row. [https://phabricator.wikimedia.org/T119546] '''Changes this week''' * The name of the "<bdi>{{int:Savearticle}}</bdi>" button will change. The button will say [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translations&namespace=8&message=Publishpage "<bdi>{{int:Publishpage}}</bdi>"] when you create a new page. It will say [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translations&namespace=8&message=Publishchanges "<bdi>{{int:Publishchanges}}</bdi>"] when you change an existing page. [https://phabricator.wikimedia.org/T131132][https://phabricator.wikimedia.org/T139033] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 30 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 31 August. It will be on all wikis from 1 September ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=30&month=08&year=2016 30 August at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topic this week is "[[phab:T589|RfC: image and oldimage tables]]". The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=31&month=08&year=2016 31 August at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/35|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W35"/> 29 de agosto de 2016 ás 15:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15867259 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/36|Tech News: 2016-36]] == <section begin="technews-2016-W36"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/36|Translations]] are available. '''Recent changes''' *Word-level diffs now work in longer paragraphs. [https://phabricator.wikimedia.org/T128697] * Interactive maps now have a frame by default. This is to make them look like other multimedia objects. This affects all Wikivoyages, the Catalan, Hebrew, Macedonian Wikipedias and Meta. [https://phabricator.wikimedia.org/T128913] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> When you preview the [[MediaWiki:Captcha-ip-whitelist]] page it will show a validation output of the listed [[:w:en:IP address|IP addresses]] instead of the list of addresses only. This can help you to identify if your whitelist rules will work or not. [https://phabricator.wikimedia.org/T129757] '''Changes this week''' *You will be able to use <code>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#<maplink>|<maplink>]]</code> on all Wikipedias. It creates a link to a full screen map. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-August/086391.html][https://phabricator.wikimedia.org/T144062] *Sometimes when you mention another user they don't get a notification. You will be able to get a notification when you successfully send out a mention to someone or be told if they did not get a notification. This will be opt-in. [https://phabricator.wikimedia.org/T144181][https://phabricator.wikimedia.org/T143101] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 September. It will be on all wikis from 8 September ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=06&month=09&year=2016 6 September at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CheckUser|CheckUser extension]] could work differently in the future. There is a [[mw:Requests for comment/CheckUser requirements|Request for Comments]] to figure out how. [https://phabricator.wikimedia.org/T139810] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/36|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W36"/> 5 de setembro de 2016 ás 17:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15881619 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/37|Tech News: 2016-37]] == <section begin="technews-2016-W37"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/37|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Wikimedia Commons app for Android can now show nearby places that need photos. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-September/086429.html] *<code>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#<maplink>|<nowiki><maplink></nowiki>]]</code> and <code>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#<mapframe> usage|<nowiki><mapframe></nowiki>]]</code> can now [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#GeoShapes external data|use geodata]] from [[:w:en:Open Street Map|Open Street Map]] if Open Street Map has defined a region and given it an ID in Wikidata. You can use this to draw on the map and add information. [https://phabricator.wikimedia.org/T134086][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-September/001469.html] '''Changes this week''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider|RevisionSlider]] will be available as a beta feature on all wikis from 13 September. This will make it easier to navigate between diffs in the page history. [https://phabricator.wikimedia.org/T143421] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> A new user right will allow most users to change the [[mw:Special:MyLanguage/Help:ChangeContentModel|content model]] of pages. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-September/001468.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-September/001470.html] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 September. It will be on all wikis from 15 September ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=13&month=09&year=2016 13 September at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * When you search on the Wikimedia wikis in the future you could see results from sister projects in your language. You can [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-September/001466.html read more and discuss how this could work]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/37|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W37"/> 12 de setembro de 2016 ás 18:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15900005 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/38|Tech News: 2016-38]] == <section begin="technews-2016-W38"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/38|Translations]] are available. '''Problems''' *Last week's MediaWiki update was rolled back because of bugs. Creating new accounts did not work between [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=12&min=50&sec=0&day=16&month=09&year=2016 15 September 19:10 UTC] and [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=12&min=50&sec=0&day=16&month=09&year=2016 16 September 12:50 UTC]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-September/086536.html][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20160915-MediaWiki] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.19|new version]] of MediaWiki will hopefully be on test wikis and MediaWiki.org from 20 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 21 September. It will be on all wikis from 22 September ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). This is the version that was meant to go out last week. '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=20&month=09&year=2016 20 September at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topic this week is [[phab:T107595|multi-content revisions]]. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=21&month=09&year=2016 21 September at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. '''Future changes''' * Wikidata will start working on adding support for Wiktionary. The Wikidata development team is now taking one last look at [[wikidata:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary/Development/Proposals/2015-05|the development plan]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2016-September/009541.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/38|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W38"/> 19 de setembro de 2016 ás 22:09 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15921906 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/39|Tech News: 2016-39]] == <section begin="technews-2016-W39"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If your wiki wants [[m:Community Tech/Numerical sorting in categories|numerical sorting in categories]] you can request it after a community decision. See [[m:Community Tech/Numerical sorting in categories/How to request|how to request it]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-September/001477.html] * When you edit text and [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications/Notifications types#Mentions|mention]] a new username they are notified if you add your signature. Before this only happened under certain conditions. [https://phabricator.wikimedia.org/T138938] * Users are notified if they are [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications/Notifications types#Mentions|mentioned]] in a section where you add your own signature even if you edit more than one section. Before, users were not notified if you edited more than one section in one edit. [https://phabricator.wikimedia.org/T141863] '''Problems''' * The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.19|MediaWiki version]] that was supposed to come to the wikis two weeks ago was put on hold again because of new problems. The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.20|MediaWiki version]] after it is now on all wikis. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-September/086564.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-September/086576.html] '''Changes this week''' * There will be no new MediaWiki version this week. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-September/086563.html] '''Meetings''' * You can join the next office hour with the Wikidata team. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=27&month=09&year=2016 September 27 at 16:00 (UTC)]. See [[d:Wikidata:Events#IRC office hours|how to join]]. '''Future changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Abandoned tools on [[wikitech:Portal:Tool Labs|Tool Labs]] could be taken over by other developers. There is a new [[m:Requests for comment/Abandoned Labs tools|discussion on Meta]] about this. It will be discussed until 12 October and then voted on. [https://phabricator.wikimedia.org/T87730] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/39|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W39"/> 26 de setembro de 2016 ás 18:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15934983 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/40|Tech News: 2016-40]] == <section begin="technews-2016-W40"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/40|Translations]] are available. '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 4 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 5 October. It will be on all wikis from 6 October ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=04&month=10&year=2016 4 October at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[w:en:HTML Tidy|Tidy]] will be replaced. Instead the HTML 5 parsing algorithm will be used to clean up bad HTML in wikitext. This [[mw:Parsing/Replacing Tidy|would cause problems]] on a number of wikis. They need to be fixed first. [https://phabricator.wikimedia.org/T89331] * <code><nowiki><slippymap></nowiki></code> will not work on Wikivoyage after 24 October. You should use <code><nowiki><mapframe></nowiki></code> instead. If you need help to fix this before 24 October you should [[mw:Talk:Maps|ask for it]] as soon as possible. [https://phabricator.wikimedia.org/T136768] * '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/40|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W40"/> 3 de outubro de 2016 ás 21:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15955794 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/41|Tech News: 2016-41]] == <section begin="technews-2016-W41"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can show [[Special:RecentChanges]] on a page by using <code><nowiki>{{Special:RecentChanges}}</nowiki></code>. You can now use tag filters by using <code><nowiki>{{Special:RecentChanges/tagfilter=tagname}}</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T142878] * The notification badge is coloured if you have notifications. When you check the notification the badge will now turn grey on all wikis instead of just the local one. [https://phabricator.wikimedia.org/T134855] * Colours used in the Wikimedia wikis' main interface changed slightly. This is to make them [http://www.w3.org/TR/UNDERSTANDING-WCAG20/visual-audio-contrast-contrast.html easier to see] for readers and editors with reduced eyesight. [https://phabricator.wikimedia.org/T109915] '''Changes this week''' * Hidden HTML comments will be more visible when you edit with the visual editor. <code><nowiki><!-- You write hidden HTML comments like this. --></nowiki></code> [https://phabricator.wikimedia.org/T147089] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 11 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 12 October. It will be on all wikis from 13 October ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=11&month=10&year=2016 11 October at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topics this week is [[phab:T139300|CREDITS files]]. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=12&month=10&year=2016 12 October at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. '''Future changes''' * Language converter syntax will soon no longer work inside external links. Wikitext like <code><nowiki>http://-{zh-cn:foo.com; zh-hk:bar.com; zh-tw:baz.com}-</nowiki></code> must be replaced. You will have to write <code><nowiki>-{zh-cn: http://foo.com ; zh-hk: http://bar.com ; zh-tw:http://baz.com }-</nowiki></code> instead. This only affects languages with Language Converter enabled. Examples of such languages are Chinese and Serbian. [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Commons_talk%3AWikiProject_Templates&type=revision&diff=208221135&oldid=168939481] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/41|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W41"/> 10 de outubro de 2016 ás 20:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15976026 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/42|Tech News: 2016-42]] == <section begin="technews-2016-W42"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/42|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [[m:Special:MyLanguage/Collaboration/Newsletter|new newsletter]] from the [[mw:Collaboration|Collaboration team]] at the Wikimedia Foundation. It will have more details about for example Flow and notifications. You can [[m:Special:MyLanguage/Collaboration/Newsletter/Issues/October 2016|read the first issue]]. '''Problems''' * Some users got a warning about Wikipedia's [[w:en:Public key certificate#Certificates and website security|security certificate]] last week. This was because of a problem [[w:en:GlobalSign|GlobalSign]] had. This has now been fixed. Only a small number of users got the warning. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20161013-GlobalSign] * Editors couldn't edit semi-protected pages in the [[mw:Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android. This has now been fixed in the beta version. [https://phabricator.wikimedia.org/T132834] '''Changes this week''' * There will be no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/w/index.php?title=Deployments&oldid=898289] '''Future changes''' * The [[mw:Editing|Editing Department]] are working on a new wikitext editor. It will have tools that are in the visual editor but not in the wikitext editor today. You can [[mw:2017 wikitext editor|read more about this]]. This is an early plan and things can change. The old wikitext editor will still exist. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/42|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W42"/> 17 de outubro de 2016 ás 16:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=15986496 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/43|Tech News: 2016-43]] == <section begin="technews-2016-W43"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/43|Translations]] are available. '''Problems''' *The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filters]] had a problem and caught too many edits. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T148673] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.28/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from October 25. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from October 26. It will be on all wikis from October 27 ([[mw:MediaWiki 1.28/Roadmap|calendar]]). * The "Search" text in the search box will show the name of the project. For example, on Wikipedia it will say "Search Wikipedia". [https://phabricator.wikimedia.org/T144640] * About a dozen wikis now have [[m:Community Tech/Numerical sorting in categories|numerical sorting in categories]]. If your wiki wants numerical sorting in categories you can [[m:Special:MyLanguage/Community Tech/Numerical sorting in categories/How to request|ask for it]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T146675] * Some wikis that want [[m:Community Tech/Numerical sorting in categories|numerical sorting in categories]] can also ask to use [[w:en:Unicode collation algorithm|UCA]] to sort categories. The biggest difference is that characters with [[w:en:Diacritic|diacritics]] will be sorted together. For example, for most languages Ä will be sorted with A instead of at the end of the alphabet. This is not true for languages that have Ä as a character in their alphabet. Wikis that already use UCA are [[m:Collation|listed on Meta]]. Languages that can use UCA [[mw:Manual:$wgCategoryCollation#Language-specific collations|are listed on MediaWiki.org]]. You [https://ssl.icu-project.org/icu-bin/collation.html can test it]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/43|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W43"/> 24 de outubro de 2016 ás 17:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16009260 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/44|Tech News: 2016-44]] == <section begin="technews-2016-W44"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/44|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Now you can include Commons video films with [[c:Commons:Video#Subtitles and closed captioning|subtitles]] in your wiki language. Before you could see translated videos on file page at Commons only. [https://phabricator.wikimedia.org/T122737] * Search now has [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|an updated preference tab]] to configure the search completion suggester. [https://phabricator.wikimedia.org/T148010] * The visual editor is now available on all wikis using only one language script. [https://phabricator.wikimedia.org/T142589] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from November 1<sup>st</sup>. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from November 2<sup>nd</sup>. It will be on all wikis from November 3<sup>rd</sup> ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). * Now you can use autocomplete for page names in "{{int:Templatesandbox-editform-legend}}" field when editing templates. [https://phabricator.wikimedia.org/T148324] * [[Special:NewPages|Special:NewPages]] can now be filtered by page size. [https://phabricator.wikimedia.org/T12817] '''Future changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> New MediaWiki deployments will be now based on MediaWiki 1.29. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-October/086859.html] '''Miscellaneous''' * The Wikimedia Foundation's [[mw:Technical Collaboration Guideline|Technical Collaboration Guideline]] is available for community review. [[mw:Talk:Technical Collaboration Guideline|Any feedback welcome]], in any language. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/Ambassadors|tech ambassadors]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/44|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W44"/> 31 de outubro de 2016 ás 16:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16023741 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/45|Tech News: 2016-45]] == <section begin="technews-2016-W45"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [https://blog.wikimedia.org/2016/11/02/victoria-coleman-chief-technology-officer/ Victoria Coleman] is the new [[w:en:Chief technology officer|Chief technology officer]] for the Wikimedia Foundation. [https://blog.wikimedia.org/2016/11/02/victoria-coleman-chief-technology-officer/] * First release candidate for MediaWiki 1.28 is now available. [https://phabricator.wikimedia.org/diffusion/MW/browse/REL1_28/RELEASE-NOTES-1.28] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> <span dir="ltr"><code>.gitreview</code></span> for MediaWiki branches and extensions switched from targeting a specific branch to using <code>track=1</code>. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-October/086900.html] * Section numbers in Table of Contents boxes will use grey to improve readability. [https://phabricator.wikimedia.org/T125317] '''Changes this week''' * The [[m:Special:MyLanguage/2016 Community Wishlist Survey|2016 Community Wishlist Survey]] begins on 7 November. * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from November 8th. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from November 9th. It will be on all wikis from November 10th ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). * [[Special:ActiveUsers|Special:ActiveUsers]] will allow users groups selection. [https://phabricator.wikimedia.org/T116354] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=00&day=08&month=11&year=2016 8 November 2016 at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topics this week are Image Thumbnail API and allow SVG files uploaded on MediaWiki to have XHTML namespaces. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=09&month=11&year=2016 9 November at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider|RevisionSlider]] will be enabled by default on all beta wikis, on testwiki, testwiki2, mediawikiwiki and de.wikipedia.org. [https://phabricator.wikimedia.org/T148646][https://phabricator.wikimedia.org/T149724][https://phabricator.wikimedia.org/T149725] * Upcoming holidays will impact deployments. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2016-November/000331.html The schedule has been published]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/45|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W45"/> 7 de novembro de 2016 ás 23:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16043353 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/46|Tech News: 2016-46]] == <section begin="technews-2016-W46"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/46|Translations]] are available. '''Recent changes''' *When you edit with the visual editor you can use <code>meta</code> + <code>shift</code> + <code>k</code> to add a reference. The meta key is often the control key or command key. [https://phabricator.wikimedia.org/T99299] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from November 15. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from November 16. It will be on all wikis from November 17 ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). *In [[Special:Preferences]] you can choose which language menus and buttons will be in. If there is no translation for that language, MediaWiki has a list of [[mw:Fallback languages|fallback languages]]. A fallback language is a language many will understand better than English. MediaWiki will now use English when there is no Ukrainian translation. [https://phabricator.wikimedia.org/T39314] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=15&month=11&year=2016 15 November at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:Help:Magic links|Magic links]] might not work in the future. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-November/001500.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/46|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W46"/> 14 de novembro de 2016 ás 19:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16056918 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/47|Tech News: 2016-47]] == <section begin="technews-2016-W47"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/47|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Administrators, bureaucrats, oversighters and checkusers can now use [[w:en:Multi-factor authentication|two-factor authentication]]. This makes their Wikimedia accounts more secure. This can be turned on in [[Special:Preferences]]. There are discussions on how to best turn it on for everyone. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Help:Two-factor_authentication] *You can now search for file properties. For example you can search for media type, how big a file is or what resolution it has. [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:CirrusSearch#File_properties_search] *The latest [[m:Collaboration/Newsletter/Issues/2016/11|Collaboration team products newsletter]] has been published. It has more details about their work than Tech News has. '''Problems''' * A hacker group is hacking Wikimedia accounts. They can probably do this because users have the same passwords on Wikimedia wikis as on other sites. Please have a password you use only on the Wikimedia wikis and nowhere else. This is especially important for administrators, bureaucrats, oversighters and checkusers. These users can also turn on [[w:en:Multi-factor authentication|two-factor authentication]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-November/087008.html] '''Changes this week''' *There is no new MediaWiki version this week. *[[mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider|RevisionSlider]] will be a default feature on German, Arabic and Hebrew Wikipedia. This will happen on 22 November. It will come to other wikis later. [https://phabricator.wikimedia.org/T148646][https://phabricator.wikimedia.org/T149995][https://phabricator.wikimedia.org/T150573] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=22&month=11&year=2016 22 November at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *It will be possible to do cross-wiki search. The developers who work on this are looking for communities that want to test this. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2016-November/001502.html] *[[mw:Special:MyLanguage/Beta Features/Hovercards|Hovercards]] will leave the [[w:en:Software release life cycle#Beta|beta stage]]. The Wikimedia Foundation [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Team|Reading Web]] team wants communities to set Hovercards as a default option for readers who are not logged in. Communities that are interested can say so on the [[mw:Talk: Beta Features/Hovercards|Hovercards talk page]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-November/087041.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/47|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W47"/> 21 de novembro de 2016 ás 15:33 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16088076 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/48|Tech News: 2016-48]] == <section begin="technews-2016-W48"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/48|Translations]] are available. '''Changes this week''' *When someone tries to log in to a blocked account they will be blocked by a [[w:en:HTTP cookie|cookie]]. This means their [[w:en:Web browser|browser]] will be blocked even if they change their [[w:en:IP address|IP address]]. This makes it more difficult for returning vandals. [https://phabricator.wikimedia.org/T5233] *When you use [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|Content Translation]] to adapt a template to a new translation it will work differently. You can adapt big templates such as infoboxes. Translators will have control over the template parameters. A first version of this is released this week. It is possible it will not work correctly with all templates. There will be more updates for this soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T139332] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 29 November. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 30 November. It will be on all wikis from 1 December ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Gadgets will have a new option called "hidden". This means you can register gadgets that can't be turned on or off from the preferences page. Hiding gadgets was already possible by using <code>[rights=hidden]</code>. You should now use <code>[hidden]</code> instead. <code>[rights=hidden]</code> in old gadgets should be changed to <code>[hidden]</code>. [https://www.mediawiki.org/wiki/Extension:Gadgets#Options][https://phabricator.wikimedia.org/T33150] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=29&month=11&year=2016 29 November at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[toollabs:|Tool Labs]] could get two new policies. One would be to be able to [[wikitech:Help:Tool Labs/Abandoned tool policy|adopt tools without an active developer]]. The other would be [[wikitech:Help:Tool Labs/Right to fork policy|a right to fork]]. There is a [[m:Requests for comment/Abandoned Labs tools|request for comment on Meta]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/48|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W48"/> 28 de novembro de 2016 ás 21:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16107197 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/49|Tech News: 2016-49]] == <section begin="technews-2016-W49"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/49|Translations]] are available. '''Recent changes''' *You can choose to see users from specific user groups in [[Special:ActiveUsers]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T116354] *Everyone can now see [[Special:UserRights]]. Previously only those who could change user rights could. Other users got an error message. [https://phabricator.wikimedia.org/T27319] *[[m:Objective Revision Evaluation Service|ORES]] can now show how likely an edit is to be damaging to the wiki with different colours. This only works for languages that have [[m:Wiki labels|trained ORES]] to recognize damaging edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T144922] '''Changes this week''' *You will now see categories with 0 pages in [[Special:Categories]]. Previously you did not see empty categories there. [https://phabricator.wikimedia.org/T12915] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 December. It will be on all wikis from 8 December ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=06&month=12&year=2016 6 December at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * The [[m:2016 Community Wishlist Survey|2016 Community Wishlist Survey]] will decide what the [[m:Community Tech|Community Tech]] team will work on next year. You vote for wishes on the [[m:2016 Community Wishlist Survey|survey page]] until 12 December. You can see what has happened to last year's wishes on the [[m:2015 Community Wishlist Survey/Results|2015 results page]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/49|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W49"/> 5 de decembro de 2016 ás 18:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16129460 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/50|Tech News: 2016-50]] == <section begin="technews-2016-W50"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' *Users who have Yahoo email addresses could not use [[Special:EmailUser|Special:EmailUser]] to send emails. This has now been fixed. Emails will now come from a @wikimedia.org address. Users who get an email from you will still reply to your email address and be able to see it. [https://phabricator.wikimedia.org/T66795] * You can now see how many categories and pages there are in the categories in [[Special:TrackingCategories|Special:TrackingCategories]]. This is to help you find pages that could need attention. [https://gerrit.wikimedia.org/r/#/c/321225/] * Markup colours for reviewed and pending revisions in [[m:Help:Page history|the page history]] and [[Special:SpecialPages|recent changes and logs]] now match [[phab:M82|Wikimedia standard colours]]. The "You have a new message on your talk page" notification will have a slightly different colour. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-December/087151.html] '''Problems''' *Because of work on [[m:Community Tech/Cross-wiki watchlist|cross-wiki watchlists]] [[m:Special:MyLanguage/Global rename policy|global renaming]] is not working. The plan is to turn it on again on 16 December. Global renaming was turned off for a while in late November and early December as well. [https://phabricator.wikimedia.org/T148242] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 December. It will be on all wikis from 15 December ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=13&month=12&year=2016 December 13 at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/50|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W50"/> 12 de decembro de 2016 ás 19:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16155075 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/51|Tech News: 2016-51]] == <section begin="technews-2016-W51"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/51|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 9 January 2017. * The writers of the technical newsletter are asking for your opinion. Did you get the information you wanted this year? Did we miss important technical news in 2016? What kind of information was too late? [[m:Talk:Tech/News|Please tell us]]! You can write in your language. Thank you! '''Recent changes''' * Administrators and translation administrators can now use [[m:Special:PageLanguage|Special:PageLanguage]] on wikis with the [[m:Translate extension|Translate extension]]. This means you can say what language a page is in. The Translate extension will use that language as the source language when you translate. Previously this was always the wiki's default language. This was usually English. [https://phabricator.wikimedia.org/T153209] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Wikis connected to Wikidata can now use the parser function <code><nowiki>{{#statements: }}</nowiki></code> to get formatted data. You can also use <code><nowiki>{{#property: }}</nowiki></code> to get raw data. You [https://de.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Statements can see the difference] between the two statements. There are also similar new functions in Lua. [https://phabricator.wikimedia.org/T152780] '''Problems''' * Some abuse filters for uploaded files have not worked as they should. We don't know exactly which filters didn't work yet. This means some files that filters should have prevented from being uploaded were uploaded to the wikis. MediaWiki.org and Testwiki have been affected since 13 October. Commons and Meta have been affected since 17 October. Other wikis have been affected since 17 November. [https://phabricator.wikimedia.org/T153217#2876258] '''Changes this week''' * There is no new MediaWiki version this week. There will be no new MediaWiki version next week either. '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The next meeting with the VisualEditor team will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=03&month=01&year=2017 3 January at 20:00 (UTC)]. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/2016 Community Wishlist Survey|2016 Community Wishlist Survey]] is done. It decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on during 2017. You can [[m:2016 Community Wishlist Survey/Results|see the results]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2016/51|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2016-W51"/> 19 de decembro de 2016 ás 20:33 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16167800 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/02|Tech News: 2017-02]] == <section begin="technews-2017-W02"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tabular Data|datasets on Commons]]. You can [[w:en:Template:Graph:Weather monthly history|see an example]] that is using [[c:Data:Ncei.noaa.gov/weather/New York City.tab|this source]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2016-December/087313.html] * There is a new opt-in beta feature of a [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|wikitext mode for the visual editor]]. You can [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|try it out]]. * When you update a page with translations on wikis with the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Translate|Translate extension]] the existing translations will be marked as outdated instead of removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T60429] * The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.7|new version]] of MediaWiki was released to all wikis last week ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). * [[mw:MoodBar|MoodBar]] has been removed from the Wikimedia wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T131340] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]] The <code>live</code> option for the Tipsy notice tool has been removed. Gadgets and user scripts which use it need to be updated. [https://phabricator.wikimedia.org/T85048] '''Problems''' * Editors who use Firefox 50 might get logged out or fail to save their edits. This is because of a browser bug. Until this is fixed you can enter <code>about:config</code> in the address bar and set <code>network.cookie.maxPerHost</code> to 5000. Firefox 50 is the current version of the Firefox. [https://phabricator.wikimedia.org/T151770] '''Changes this week''' * There is no new version of MediaWiki this week because of the [[mw:Wikimedia Developer Summit|Wikimedia Developer Summit]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/02|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W02"/> 9 de xaneiro de 2017 ás 19:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16213513 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/03|Tech News: 2017-03]] == <section begin="technews-2017-W03"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now upload [[w:en:WebP|WebP files]] to Commons. [https://phabricator.wikimedia.org/T27397] '''Problems''' * [https://tools.wmflabs.org/video2commons/ video2commons] was down for two weeks. This was because of a problem with Commons video transcoders. It is now back up. [https://phabricator.wikimedia.org/T153488] '''Changes this week''' *There is a new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words|magic word]] called <code><nowiki>{{PAGELANGUAGE}}</nowiki></code>. It returns the language of the page you are at. This can be used on wikis with more than one language to make it easier for translators. [https://phabricator.wikimedia.org/T59603] *When an admin blocks a user or deletes or protects a page they give a reason why. They can now get suggestions when they write. The suggestions will be based on the messages in the dropdown menu. [https://phabricator.wikimedia.org/T34950] * You will be able to use <code><nowiki><chem></nowiki></code> to write chemical formulas. Before you could use <code><nowiki><ce></nowiki></code>. <code><nowiki><ce></nowiki></code> should be replaced by <code><nowiki><chem></nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T153606] * You now can add exceptions for categories which shouldn't be shown on [[Special:UncategorizedCategories]]. The list is at [[MediaWiki:Uncategorized-categories-exceptionlist]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T126117] * The "Columns" and "Rows" settings will be removed from the Editing tab in Preferences. If you wish to keep what the "Rows" setting did you can add this code to [[Special:MyPage/common.css|your personal CSS]]: <code><nowiki>#wpTextbox1 { height: 50em; }</nowiki></code> You can change the number <code>50</code> to make it look like you want to. [https://phabricator.wikimedia.org/T26430] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Sometimes edits in MediaWiki by mistake are shown coming from private IP addresses such as [[w:en:localhost|127.0.0.1]]. Edits and other contributions logged to these IP addresses will be blocked and shown the reason from [[MediaWiki:Softblockrangesreason]]. This should not affect most users. Bots and other tools running on [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Labs|Wikimedia Labs]], including [[wikitech:Portal:Tool Labs|Tool Labs]] will receive a "blocked" error if they try to edit without being logged in. [https://phabricator.wikimedia.org/T154698] *When you edit with the visual editor categories will be on the top of the page options menu. [https://phabricator.wikimedia.org/T74399] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 17 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 18 January. It will be on all wikis from 19 January ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=17&month=01&year=2017 January 17 at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/03|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W03"/> 16 de xaneiro de 2017 ás 23:24 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16230728 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/04|Tech News: 2017-04]] == <section begin="technews-2017-W04"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/04|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can see a list of the templates on a page you edit with the visual editor. [https://phabricator.wikimedia.org/T149009] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 24 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 25 January. It will be on all wikis from 26 January ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/04|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W04"/> 23 de xaneiro de 2017 ás 20:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16249712 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/05|Tech News: 2017-05]] == <section begin="technews-2017-W05"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:OAuth|OAuth]] management interfaces now look slightly different. [https://phabricator.wikimedia.org/T96154] '''Changes this week''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ElectronPdfService|ElectronPdfService]] will be enabled by default on Meta and German Wikipedia. This is a new way to get articles as PDF files you can download. It will come to more wikis later. [https://phabricator.wikimedia.org/T150185] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from January 31. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from February 1. It will be on all wikis from February 2 ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' *The [[m:Special:MyLanguage/Community Tech team|Community Tech team]] will develop more tools to handle harassment of Wikimedia editors. The goal is to give the communities better tools to find, report and evaluate harassment. They will also work on more effective blocking tools. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_health_initiative][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2017-January/086013.html] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The Wikimedia technical community is doing a [[mw:Developer Wishlist|Developer Wishlist survey]]. Developers can propose ideas before 31 January [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20170131T235959&p1=1440 23:59 UTC]. This is soon. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/05|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W05"/> 30 de xaneiro de 2017 ás 18:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16270007 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/06|Tech News: 2017-06]] == <section begin="technews-2017-W06"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/06|Translations]] are available. '''Problems''' * The block log sometimes showed blocks as being much longer than they were. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T156453] '''Changes this week''' * Wikimedia pages will now be better at showing pictures when you share them on social media. The descriptions will be different too. You can see an example of [[phab:F5432146|before]] and [[phab:F5432049|after]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T157055] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> There are some changes to the [[mw:OOjs UI|OOjs UI]]. Some old functions will not work anymore or not work as they used to. This could be a breaking change. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-February/087547.html] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 February. It will be on all wikis from 9 February ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=07&month=02&year=2017 7 February at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[w:en:HTML Tidy|Tidy]] will be replaced later this year. Instead, the HTML 5 parsing algorithm will be used to clean up bad HTML in wikitext. This [[mw:Parsing/Replacing Tidy|will cause problems]] on a number of wikis. They need to be fixed first. You can see if your wiki still has something to fix [https://tools.wmflabs.org/wikitext-deprecation/ here] for one of the HTML problems. This list does not cover all problems. You can read about [[mw: Parsing/Replacing Tidy#Things to fix|more problems]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T89331][https://phabricator.wikimedia.org/T134423] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/06|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W06"/> 6 de febreiro de 2017 ás 19:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16292356 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/07|Tech News: 2017-07]] == <section begin="technews-2017-W07"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[wikitech:EventStreams|EventStreams]] is a new way to show activity on Wikimedia wikis. For now it works with the recent changes feed. It will do more things later. It will replace [[wikitech:RCStream|RCStream]]. Tools that use RCStream should move to EventStreams before 7 July. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/analytics/2017-February/005711.html] '''Problems''' * The [[w:en:Add-on (Mozilla)|Firefox add-on]] [https://firefogg.org/ Firefogg] can cause problems with the Upload Wizard. This will not be fixed, because Firefox will not support Firefogg in the future. The Upload Wizard will no longer work with Firefogg. [https://phabricator.wikimedia.org/T157201] * [[wikitech:Portal:Tool Labs|Tool Labs]] and [[wikitech:Portal:Wikimedia Labs|Wikimedia Labs]] databases will be under maintenance on 15 February. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=17&min=00&sec=0&day=15&month=02&year=2017 17:00 (UTC)] and last for about six hours. Some tools could have problems during or after this. [https://phabricator.wikimedia.org/T157358] '''Changes this week''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TwoColConflict|TwoColConflict]] extension is a new way to solve edit conflicts. It makes it easier to copy and paste the relevant text to the text field. It will come to Meta and German Wikipedia this week. It is already available on MediaWiki.org. It will come to more wikis later. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Edit_Conflicts] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 February. It will be on all wikis from 16 February ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=14&month=02&year=2017 14 February at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:Beta Features/Hovercards|Page Previews]] will be turned on for logged-out users on the Catalan, Greek, Russian, and Italian Wikipedias in the middle of February. Page Previews shows readers a short part of a linked article when they rest their mouse pointer on the link. This is to help them understand what it is about without leaving the article they are reading. Page Previews used to be called Hovercards. It will come to more wikis later this spring. [https://www.mediawiki.org/wiki/Beta_Features/Hovercards#Rollout_Plan] *<span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The [[mw:Developer Wishlist|Developer Wishlist]] is a list where developers prioritize tools they need. The voting closes at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=23&min=59&sec=0&day=14&month=02&year=2017 14 February 23:59 (UTC)]. This process is only for developers. '''Review''' * You can read the [[mw:Wikimedia Product/2016 Product Summary|2016 product summary]] from the Wikimedia Foundation [[mw:Wikimedia Product|Product group]] to see what they did with things they said they would work on in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2016-2017/Final|annual plan]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/07|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W07"/> 13 de febreiro de 2017 ás 18:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16298673 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/08|Tech News: 2017-08]] == <section begin="technews-2017-W08"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' *The edit summary box is now a little bit bigger. This is to make it follow the [[phab:M101|Wikimedia design guide]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T152025] '''Changes this week''' * [[mw:Page Previews|Page Previews]] will be updated on 23 February. This fixes many bugs. Page Previews can be turned on as the [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature]] called Hovercards. [https://phabricator.wikimedia.org/T156290] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> There has been a problem where the [[w:en:Cascading Style Sheets|CSS]] of [[w:en:Wikipedia:Gadget|gadgets]] has been loading twice. The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets extension]] has two new options: <code>type</code> and <code>peers</code>. The <code>type</code> option solves this problem. You can use <code>peers</code> to create gadgets with more than one style module. Read more about [[mw:RL/MGU#Gadget type|type]] and [[mw:RL/MGU#Gadget peers|peers]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T42284] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[mw:Special:MyLanguage/Extension:OAuth|OAuth]] will handle blocked users in a more consistent way. [https://phabricator.wikimedia.org/T156803] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 February. It will be on all wikis from 23 February ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=14&month=02&year=2017 21 February at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/08|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W08"/> 20 de febreiro de 2017 ás 19:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16341672 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/09|Tech News: 2017-09]] == <section begin="technews-2017-W09"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/09|Translations]] are available. '''Problems''' *On 22 February the [https://www.wikipedia.org wikipedia.org] portal did not work for an hour. This was because of a problem with a JavaScript file. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20170222-www-portals] '''Changes this week''' *You will be able to use <code><nowiki><chem></nowiki></code> to write chemical formulas in the visual editor. Previously this only worked in the wikitext editor. [https://phabricator.wikimedia.org/T153365] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 28 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 March. It will be on all wikis from 2 March ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=28&month=02&year=2017 28 February at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *You can soon upload 3D files to Commons. The file formats are [[w:Additive Manufacturing File Format|AMF]] and [[w:STL (file format)|STL]]. The plan is for this to work later this week but it could be later. [https://phabricator.wikimedia.org/T132058] *The name "Wikipedia" will be more obvious at the top of the page when you read Wikipedia in the mobile view. This is because many readers don't realize they are on Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T148514][https://www.mediawiki.org/wiki/Reading/Web/Projects/Improve_site_branding] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/09|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W09"/> 27 de febreiro de 2017 ás 19:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16361695 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/10|Tech News: 2017-10]] == <section begin="technews-2017-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now search on English, French, Hebrew and Greek wikis and find words even if you forget the [[w:diacritics|diacritics]]. It also works if you use diacritics in your search but the wiki doesn't. [https://phabricator.wikimedia.org/T155515] *When you use the mobile view and click on a link to an article in another language you will see that article in the mobile view. Previously it changed to the desktop view. [https://phabricator.wikimedia.org/T156578] '''Problems''' * Some watchlist gadgets didn't work for a period of time last week. This has now been fixed. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-March/date.html] * Admins who click on "mass delete" on a user's [[Special:Contributions|Special:Contributions]] will be taken directly to a list pages created by that user. It has worked like this before, but not lately. [https://phabricator.wikimedia.org/T158502] '''Changes this week''' *The way you switch between wikitext and the visual editors in the desktop view has changed. It is now a drop-down menu. This is the same as in the mobile view. [https://phabricator.wikimedia.org/T116417] *The "flag the edit in the abuse log" checkbox will be removed from the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filter]] interface. This is because the edits are always flagged in the abuse log. [https://phabricator.wikimedia.org/T154091] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 March. It will be on all wikis from 9 March ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=20&min=00&sec=0&day=07&month=03&year=2017 7 March at 20:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Clarification''' *The [[m:Tech/News/2017/09|2017/09 issue of Tech News]] mentioned 3D file formats you can soon upload to Commons. The [[w:Additive Manufacturing File Format|AMF]] format will be available later. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W10"/> 6 de marzo de 2017 ás 23:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16379261 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/11|Tech News: 2017-11]] == <section begin="technews-2017-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/11|Translations]] are available. '''Changes this week''' * You will be able to show references from <code><nowiki><references /></nowiki></code> tags in more than one column on your wiki. This is the list of footnotes for the sources in the article. How many columns you see will depend on how big your screen is. On some wikis, some templates already do this. Templates that use <code><nowiki><references /></nowiki></code> tags will need to be updated, and then later the change can happen for all reference lists. [https://www.mediawiki.org/wiki/Editing/Projects/Columns_for_references][https://phabricator.wikimedia.org/T33597#3082884] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 March. It will be on all wikis from 16 March ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=14&month=03&year=2017 14 March at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *Some old [[w:en:Web browser|web browsers]] will not be able to use [[w:en:JavaScript|JavaScript]] on Wikimedia wikis in the future. If you have an old web browser on your computer you can upgrade to a newer version. [https://phabricator.wikimedia.org/T128115] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[w:en:Cascading Style Sheets|CSS]] in templates will be stored in a separate page in the future. [https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Tl7vrw6suzkxxoy9][https://www.mediawiki.org/wiki/Extension:TemplateStyles/Q%26A] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W11"/> 13 de marzo de 2017 ás 15:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16416593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/12|Tech News: 2017-12]] == <section begin="technews-2017-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <code>Save page</code> button now says <code>Publish page</code> or <code>Publish changes</code> on the Wikimedia wikis except for Wikipedias and Wikinewses. This change will come to Wikipedias later. The point is to make it more clear that the edit will change the page immediately. <code>Publish page</code> is when you save a new page and <code>Publish changes</code> when you edit an existing page. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Editing/Publish] * [[w:en:DMOZ|DMOZ]] no longer works. Templates that use DMOZ can be redirected to [[w:en:Wayback Machine|archive.org]] or another [[:w:en:Website#mirror site|mirror]]. DMOZ has been removed from the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:RelatedSites|RelatedSites extension]] on Wikivoyage. [https://phabricator.wikimedia.org/T128326] * You can see monthly page views when you click on <code>Page information</code> in the sidebar. Developers can also get monthly page views through the API. [https://phabricator.wikimedia.org/T125917] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Linter|Linter extension]] is now on [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=small.dblist smaller Wikimedia wikis]. It helps editors find some wikitext errors so they can be fixed. It will come to other Wikimedia wikis later. The extension will be able to find more errors later. [https://phabricator.wikimedia.org/T148609] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki-Vagrant|MediaWiki-Vagrant]] portable development environment has been updated to use [[:w:en:Debian version history#Debian 8 (Jessie)|Debian Jessie]]. This means local development and testing will be more like on the majority of Wikimedia production servers. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-March/087762.html] '''Problems''' * On 15 March some interwiki links to other languages were not correctly sorted. This has been fixed. If you still see pages where the interwiki links are not sorted as they should be, they should be fixed automatically with time or you can edit the page and save it without changing anything. If this doesn't work, please [[phab:T160465|report it]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T160465] '''Changes this week''' * When you edit with the visual editor, you will be able to switch the direction you write in from right-to-left to left-to-right as you are editing. This is especially important for editors who edit in languages that write from right to left. You can do this with a tool in the editing menu. You can also use the keyboard shortcut <code>Ctrl</code>+<code>Shift</code>+<code>X</code> on PCs or <code>Cmd</code>+<code>Shift</code>+<code>X</code> on Macs. [https://phabricator.wikimedia.org/T153356] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 March. It will be on all wikis from 23 March ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=21&month=03&year=2017 {{#time:j xg|2017-03-21|{{#if:{{#invoke:Template translation|getLanguageSubpage}}|{{#invoke:Template translation|getLanguageSubpage}}|{{CONTENTLANGUAGE}}}}}} at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W12"/> 20 de marzo de 2017 ás 22:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16469530 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/13|Tech News: 2017-13]] == <section begin="technews-2017-W13"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When you edit with the visual editor, you can see a visual diff as well as a wikitext diff when you review your changes. [https://www.mediawiki.org/wiki/VisualEditor/Diffs] '''Problems''' * Special:AllPages was disabled for two days due to some performance issues. It is back, but the filter for redirects is gone as the cause of the performance problem. It still needs to be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T160916][https://phabricator.wikimedia.org/T160983] '''Changes this week''' * [[:mw:Special:MyLanguage/Edit_Review_Improvements/New_filters_for_edit_review|New filters for Recent changes]] will be released on Portuguese and Polish Wikipedias and MediaWikiwiki [https://phabricator.wikimedia.org/T158336 on March 28]. Other wikis will get it [[phab:T146972|progressively]]. The new filters include [[:mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Filtering|filtering]], [[:mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Highlighting function|highlighting]] and, on certain wikis, [[:mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Quality and Intent Filters|user intent prediction]]. * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from March 28. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from March 29. It will be on all wikis from March 30 ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/13|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W13"/> 27 de marzo de 2017 ás 14:46 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16496319 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/14|Tech News: 2017-14]] == <section begin="technews-2017-W14"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <code>{{int:savearticle}}</code> button now says <code>{{int:Publishpage}}</code> or <code>{{int:Publishchanges}}</code> on most Wikipedias. The point is to make it more clear that the edit will change the page immediately. <code>{{int:Publishpage}}</code> is when you save a new page and <code>{{int:Publishchanges}}</code> when you edit an existing page. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Editing/Publish] * The tracking category [[:{{ns:14}}:{{MediaWiki:Template-loop-category}}]] is now added when a template loop is found. A template loop is for example when a template tries to use a second template that uses the first template. [https://phabricator.wikimedia.org/T160743] *English Wikipedia now has cookie blocks. It will come to more wikis in the future. This is an extension to the autoblock system so when a user is blocked, the next time they visit the wiki a [[w:en: HTTP cookie|cookie]] will be set. This means that even if the user switches accounts and to a new [[w:en:IP address|IP address]] the cookie will block them again. [https://phabricator.wikimedia.org/T5233] '''Problems''' * Wikidata descriptions, aliases and labels that used some characters could not be saved. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T161263] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 4 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 5 April. It will be on all wikis from 6 April ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=14&month=03&year=2017 4 April at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. * You can join the next office hour with the Wikidata team. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=05&month=04&year=2017 5 April at 16:00 (UTC)]. See [[d:Wikidata:Events#IRC office hours|how to join]]. '''Future changes''' * [[:mw:Special:MyLanguage/Edit_Review_Improvements/New_filters_for_edit_review|New filters for Recent changes]] will come to Wikidata and Persian, Dutch, Russian, Turkish, Czech and Hebrew Wikipedia on 11 April. The new filters include [[:mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Filtering|filtering]], [[:mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Highlighting function|highlighting]] and [[:mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Quality and Intent Filters|user intent prediction]]. User intent prediction means the filter tries to help editors determine if the edit was made in good faith or not. Other wikis [[phab:T146972|will get it later]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T158332] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/14|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W14"/> 3 de abril de 2017 ás 17:53 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16526368 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/15|Tech News: 2017-15]] == <section begin="technews-2017-W15"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[w:en:HTML Tidy|Tidy]] is going to be replaced with an HTML5 parsing algorithm. Bad HTML in wikitext [[mw:Parsing/Replacing Tidy|would cause problems]] on a number of wikis. There is now a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ParserMigration|ParserMigration extension]] on all wikis that you can use to help clean this up. You can [[mw:Special:MyLanguage/Parsing/Replacing Tidy#What this means for editors|read more about how you can use it]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T141586] '''Changes this week''' * Some older [[w:en:Web browser|web browsers]] will not be able to use [[w:en:JavaScript|JavaScript]] on Wikimedia wikis from this week. If you have an old web browser on your computer you can upgrade to a newer version. [https://phabricator.wikimedia.org/T128115] * [[:mw:Special:MyLanguage/Edit_Review_Improvements/New_filters_for_edit_review|New filters for Recent changes]] will come to Wikidata and Persian, Russian, Turkish and French Wikipedia on 11 April. The schedule has been changed to fix the [[:mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Quality and Intent Filters|user intent prediction filters]] for some wikis. User intent prediction means the filter tries to make it easier for editors to determine if the edit was made in good faith or not. Other wikis [[phab:T146972|will get it later]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T158332] * The list of special characters in the wikitext editor and the visual editor will now have a group of Canadian Aboriginal characters. [https://phabricator.wikimedia.org/T108626] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 11 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 12 April. It will be on all wikis from 13 April ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=11&month=04&year=2017 11 April at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * Because of a data centre test you will be able to read but not edit the wikis for 20 to 30 minutes on 19 April and 3 May. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=14&min=00&sec=0&day=19&month=04&year=2017 14:00 (UTC)]. You might lose edits if you try to save during this time. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2017|You can read more about this]]. * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider|RevisionSlider]] will change how you move between revisions. This will be available on [[testwiki:Main Page|the test wiki]] from 11 April. It will come to other wikis later if users like the change. You can test it and [[mw: Extension talk:RevisionSlider|give feedback]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/15|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W15"/> 10 de abril de 2017 ás 18:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16563313 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/16|Tech News: 2017-16]] == <section begin="technews-2017-W16"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can add <code>?safemode=1</code> to the end of the URL on Wikimedia wikis to disable your personal [[w:en:Cascading Style Sheets|CSS]] and [[w:en:JavaScript|JavaScript]]. Example: <code><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Literature?safemode=1</nowiki></code>. This means you can test if a problem is because of your user scripts or gadgets without uninstalling them. [https://phabricator.wikimedia.org/T152169] * You can now see a list of all autoblocks on [[Special:AutoblockList]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T146414] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The Wikiversity and Wikinews logos are now shown directly from the configuration and not from <code><nowiki>[[Ficheiro:Wiki.png]]</nowiki></code>. If you want to change logo or have an anniversary logo, see [[:m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|how to request a configuration change]]. This is how it already works for other projects. They can request logo changes the same way. [https://phabricator.wikimedia.org/T161980] '''Problems''' * Because of a data centre test you will be able to read but not edit the wikis for 20 to 30 minutes on 19 April. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=14&min=00&sec=0&day=19&month=04&year=2017 14:00 (UTC)]. You might lose edits if you try to save during this time. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2017|You can read more about this]]. This will also happen on 3 May. '''Changes this week''' * There is no new Mediawiki version this week. This is because of the data centre test. '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=18&month=04&year=2017 {{#time:j xg|2017-04-18|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}} at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * [http://stats.wikimedia.org stats.wikimedia.org] will be replaced. You can [https://analytics-prototype.wmflabs.org/#/ see the new prototype]. You can [[mw:Talk:Wikistats 2.0 Design Project/RequestforFeedback/Round2|leave feedback on this change]]. * [[mw:Beta Features/Hovercards|Page Previews]] will be turned on for logged-out users on a large number of wikis in May. It could be postponed and happen later. Page Previews shows readers a short part of a linked article when they rest their mouse pointer on the link. This is to help them understand what it is about without leaving the article they are reading. Page Previews used to be called Hovercards. Users who have tested the feature [[mw:Talk:Beta Features/Hovercards|can give feedback]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/User:CKoerner_(WMF)/Enable_Hovercards/Phase_1] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> From next week, user scripts using very old [[w:en:Deprecation#Software deprecation|deprecated]] wikibits functions will show errors. These functions have not worked since 2013. You should fix or disable broken scripts. You can see [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Legacy JavaScript#wikibits.js|examples of how to upgrade scripts]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-April/087965.html][https://phabricator.wikimedia.org/T122755] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/16|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W16"/> 17 de abril de 2017 ás 19:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16608022 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/17|Tech News: 2017-17]] == <section begin="technews-2017-W17"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[:mw:Special:MyLanguage/Edit_Review_Improvements/New_filters_for_edit_review|New filters for recent changes]] are now available as a beta feature on most wikis. You can [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|turn it on in your preferences]]. Remaining wikis will have the new filters on 9 May. [https://phabricator.wikimedia.org/T158335] *When [[m:Administrator|administrators]], [[m:bureaucrat|bureaucrats]] and [[m:stewards|stewards]] make a user a member of a user group they can now set an expiry date. A user group is for example "administrators" or "bots". This means that they can give someone user rights for a limited time. This is similar to how blocks and page protections can be limited in time. [[Special:UserRights|Special:UserRights]] will have new options for this. You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:User rights and groups#Assigning and revoking user groups|read more about user groups.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T159416] '''Problems''' *Since the [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2017|data centre test]] last week the [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation tool]] has been disabled. This is because of a database problem. It will be back as soon as the problem has been solved. [https://phabricator.wikimedia.org/T163344] '''Changes this week''' *The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:GuidedTour|GuidedTour extension]] will be enabled on all wikis. This is a tool to explain to new users how to edit. [https://phabricator.wikimedia.org/T152827] *Wiktionary will handle interlanguage links in a new way. The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Cognate|Cognate extension]] will automatically link pages with the same title between Wiktionaries. For this to work all old interlanguage links have to be removed. You can [[mw:Special:MyLanguage/User:Lea Lacroix (WMDE)/Cognate announcement|read more about this]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/User:Lea_Lacroix_(WMDE)/Cognate_announcement] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.29/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 25 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 26 April. It will be on all wikis from 27 April ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=25&month=04&year=2017 25 April at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/17|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W17"/> 24 de abril de 2017 ás 16:40 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16627468 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/18|Tech News: 2017-18]] == <section begin="technews-2017-W18"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' *The [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation tool]] works again. It was turned off because of a database problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T163344] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Scripts using very old [[w:en:Deprecation#Software deprecation|deprecated]] wikibits functions show errors. These functions have not worked since 2013. You should fix or disable broken scripts. You can see [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Legacy JavaScript#wikibits.js|examples of how to upgrade scripts]]. This is the same thing as Tech News wrote about in issue [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/16|2017/16]]. [[mw:ResourceLoader/Developing with ResourceLoader#Client-side (dynamically)|You need to add]] <code>mw.loader.using( 'mediawiki.util' )</code> block for your scripts also, or add <code>mediawiki.util</code> dependency in gadget ResourceLoader section in [[MediaWiki:Gadgets-definition]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-April/087965.html][https://phabricator.wikimedia.org/T122755] '''Problems''' * Because of a data centre test you will be able to read but not edit the wikis for 20 to 30 minutes on 3 May. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=14&min=00&sec=0&day=03&month=05&year=2017 14:00 (UTC)]. You might lose edits if you try to save during this time. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2017|You can read more about this]]. '''Changes this week''' * There is no new MediaWiki version this week. This is because of the data centre test. '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=02&month=05&year=2017 2 May at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *All Wikimedia wikis will have cookie blocks from May 8. This is an extension to the autoblock system so when a user is blocked, the next time they visit the wiki a [[w:en:HTTP cookie|cookie]] will be set. This means that even if the user switches accounts and to a new [[w:en:IP address|IP address]] the cookie will block them again. [https://phabricator.wikimedia.org/T5233] *The <code>{{int:Publishchanges}}</code>, <code>{{int:Showpreview}}</code> and <code>{{int:Showdiff}}</code> buttons will look slightly different. This is to fit with the [[:mw:OOjs UI|OOUI]] look. Users can test scripts, gadgets and so on to see if they work with the new interface by adding <code>&ooui=1</code> to the URL. [https://phabricator.wikimedia.org/T162849] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/18|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W18"/> 1 de maio de 2017 ás 19:50 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16654620 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/19|Tech News: 2017-19]] == <section begin="technews-2017-W19"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/19|Translations]] are available. '''Problems''' * Some users have a problem with the watchlist. Some changes in categories make the watchlist a blank page. The developers are working on this. Until this is fixed you can try some things that have helped other editors if you have this problem. You can turn on <code>{{int:tog-watchlisthidecategorization}}</code> in your watchlist preferences. You can turn off <code>{{int:tog-extendwatchlist}}</code> in your watchlist preferences. You can remove problematic categories from [[Special:EditWatchlist/raw|Special:EditWatchlist/raw]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T164059] * There was a problem with the visual editor for several days. You could not save edits that triggered a [[w:en:CAPTCHA|CAPTCHA]]. This would for example be when a new user added external links in references. This was fixed on 2 May. [https://phabricator.wikimedia.org/T164157] '''Changes this week''' * When you edit you can switch between the visual editor and the wikitext editor. This works if the wiki you edit has the visual editor. The menu will now say <code>Visual editing</code> and <code>Source editing</code> instead of <code>Switch to visual editing</code> and <code>Switch to code editing</code>. This is because it was confusing when the menu said you could switch to the editor you were already using. [https://phabricator.wikimedia.org/T162864] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 9 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 10 May. It will be on all wikis from 11 May ([[mw:MediaWiki 1.29/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=09&month=05&year=2017 9 May at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * You will be able to get a notification when a page you created is connected to a Wikidata item. This will come to Wikivoyage on 9 May. If there are no problems it will come to most Wikipedias on 30 May. It will come to other projects and English, French and German Wikipedia later in the summer. It will be opt-in for existing users and opt-out for new users. [https://phabricator.wikimedia.org/T142102][https://phabricator.wikimedia.org/T142103#3223284] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Markup that looks like code for language variants might need to be fixed. If <code>-{</code> is used in [[w:en:Transclusion|transclusions]] or [[w:en:URL|web addresses]] it has to be [[w:en:Escape character|escaped]] appropriately. You can use <code>-<nowiki><nowiki/></nowiki>{</code> for transclusions and <code>%2D{</code> in web addresses. A transclusion could for example be when you use <code>-{</code> in a template: <code><nowiki>{{1x| sad :-{ face }}</nowiki></code>. This is because of some code fixes to the [[w:en:Preprocessor|preprocessor]] and affects all wikis. [https://gerrit.wikimedia.org/r/#/c/333997/][https://www.mediawiki.org/wiki/Parsoid/Language_conversion/Preprocessor_fixups] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/19|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W19"/> 9 de maio de 2017 ás 02:24 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16713536 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/20|Tech News: 2017-20]] == <section begin="technews-2017-W20"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' *You can now use [[w:en:International Standard Book Number|ISBNs]] to automatically generate citations in the visual editor. This works on wikis that have [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|enabled Citoid]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T145462] *The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Two_Column_Edit_Conflict_View|Two Column Edit Conflict View]] is available as a [[mw:Special:MyLanguage/Beta Features|beta feature]] on all wikis. It is a new interface for the edit conflict resolution page. [https://phabricator.wikimedia.org/T162806] '''Problems''' *The <code>mediawiki.util</code> library does not load automatically any more. Your [[Special:MyPage/common.js]] may use it. If you have technical problems that started a couple of weeks ago you can try adding <syntaxhighlight lang="js" inline class=nowrap>mw.loader.using( 'mediawiki.util' ).done(function(){</syntaxhighlight> as the first line in the file and <syntaxhighlight lang="js" inline class=nowrap>});</syntaxhighlight> as a last one. Tech News wrote about this in the [[m:Tech/News/2017/18|2017/18]] issue. [https://phabricator.wikimedia.org/T122755] '''Changes this week''' *The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider|RevisionSlider extension]] will be a default feature on all wikis. RevisionSlider is an easier way to move between changes in the page history. It has been a default feature on German, Arabic and Hebrew Wikipedia and a beta feature on all wikis. You will be able to turn it off in your preferences. [https://phabricator.wikimedia.org/T163685] *There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' *Administrators will soon be able to search through deleted pages. [https://www.mediawiki.org/wiki/User:Smalyshev_(WMF)/Archive_search][https://meta.wikimedia.org/wiki/2015_Community_Wishlist_Survey/Search#Provide_a_means_of_searching_for_deleted_pages] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Markup that looks like code for language variants might need to be fixed. Tech News wrote about this last week. If <code>-{</code> is used in [[w:en:Transclusion|transclusions]] or [[w:en:URL|web addresses]] it has to be [[w:en:Escape character|escaped]] appropriately. You can use <code>-<nowiki><nowiki/></nowiki>{</code> for transclusions and <code>%2D{</code> in web addresses. This is because of some code fixes to the [[w:en:Preprocessor|preprocessor]] and affects all wikis. You can now see [[mw: Parsoid/Language conversion/Preprocessor fixups/20170501|the full list of wikis with this problem]] and help fix them to avoid that things break later this month. You might find [[w:en:False positives and false negatives|false positives]]. You can [[mw: Parsoid/Language conversion/Preprocessor fixups/Edit logbook#Edit Rules|read more about what to fix]]. [https://gerrit.wikimedia.org/r/#/c/333997/][https://www.mediawiki.org/wiki/Parsoid/Language_conversion/Preprocessor_fixups] '''Older unreported changes''' *Your [[m:Special:MyPage|Meta user page]] is shown on all wikis where you don't have a local user page. You can now add the magic word <code><nowiki>__NOGLOBAL__</nowiki></code> to your Meta user page to stop this. [https://phabricator.wikimedia.org/T90849][https://www.mediawiki.org/w/index.php?title=Help:Magic_words&diff=2462141&oldid=2425686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/20|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W20"/> 15 de maio de 2017 ás 21:48 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16757592 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/21|Tech News: 2017-21]] == <section begin="technews-2017-W21"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/21|Translations]] are available. '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 23 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 24 May. It will be on all wikis from 25 May ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> There will be a <code><nowiki><div></nowiki></code> tag around HTML from the MediaWiki wikitext [[w:en:Parsing|parser]]. Gadgets with code that does not follow recommendations could have problems with this. You can [[phab:T163512|report new problems]] you think are related to this. [https://phabricator.wikimedia.org/T37247] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/21|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W21"/> 22 de maio de 2017 ás 22:02 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16793800 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/22|Tech News: 2017-22]] == <section begin="technews-2017-W22"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/22|Translations]] are available. '''Problems''' *Last week’s MediaWiki version was rolled back from some wikis because of a problem. This means planned changes did not happen. [https://phabricator.wikimedia.org/T163512] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=30&month=05&year=2017 30 May at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *You will be able to control who can notify you on the Wikimedia wikis. You will have a user blacklist. When you add a user to the blacklist you will not get a [[mw:Notifications|notification]] when they mention you. You can [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Special:Preferences#mw-prefsection-echo test this on Beta Wikipedia]. You can [[m: Community health initiative/Notifications blacklist|read more and give feedback on Meta]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T150419] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/22|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W22"/> 30 de maio de 2017 ás 12:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16821223 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/23|Tech News: 2017-23]] == <section begin="technews-2017-W23"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can see new files on [[Special:NewFiles|Special:NewFiles]]. You can now pick which dates you want to see files from. [https://phabricator.wikimedia.org/T13836] * When you read Wikipedia on a mobile device the first paragraph now comes before the infobox. [https://phabricator.wikimedia.org/T150325] * You can now remove navigation elements from your results when you search. This could for example be part of an infobox that is only there to help you find the previous or next article. [https://phabricator.wikimedia.org/T162905] * New users on Wikivoyages and Wikipedias (except French, English and German) now get a notification when a page they created is connected to Wikidata. Other wikis will get it 13 June. [https://phabricator.wikimedia.org/T142102] '''Problems''' * The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.2|MediaWiki version]] from two weeks ago was rolled back. It was fixed late last week. Changes that were planned to go out last week did not happen. [https://phabricator.wikimedia.org/T165957] '''Changes this week''' * Wikimedia wikis can show fewer links to articles in other languages. This is to make it easier to find the languages likely to be useful to the reader or editor. Everyone can still click to see the full list. Logged-in users who use the [[mw:Special:MyLanguage/Universal Language Selector/Compact Language Links|compact language links]] will see languages they have in their [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Babel|Babel box]] on their user page in the first, shorter list. You can turn the compact language list off or on in [[Special:Preferences|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T135371] * You can choose what dates to look at when you look at a user's contributions. [https://phabricator.wikimedia.org/T120733] * When you click on your watchlist in the mobile view you get a list of all pages in the watchlist instead of the latest changes to them. Logged-in users with at least ten edits will now get the latest changes instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T88270] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 June. It will be on all wikis from 8 June ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> String comparisons in Scribunto modules are now always done case-insensitively by byte order. Before they were sometimes in a case-sensitive US-English collation order. This could break some modules. [https://phabricator.wikimedia.org/T107128] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the VisualEditor team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=06&month=06&year=2017 6 June at 19:00 (UTC)]. See [[mw:VisualEditor/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * The [[mw:Editor|2006 wikitext editor]] will be removed the week of 27 June. This is the old toolbar with small square blue buttons. You can see [[m:File:Edit toolbar - 2.png|a picture of it]]. 0.03% of active Wikimedia editors use this old tool. They will not see a toolbar at all. [https://www.mediawiki.org/wiki/Editing/Projects/Removal_of_the_2006_wikitext_editor][https://phabricator.wikimedia.org/T30856] * Wikimedia wikis use [[mw:Offline content generator|OCG]] to create PDFs. The OCG code has a lot of problems and will stop working. It has to be replaced. An alternative is [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ElectronPdfService|Electron]]. You can [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/PDF Functionality|tell the developers]] what you need the PDF service to be able to do. Electron already works on German Wikipedia. It will be on English Wikipedia later this week so you can test it there too. [https://phabricator.wikimedia.org/T165956] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The [[mw:Architecture committee|Architecture Committee]] will change and get a new name. You can read and comment on the [[mw:Architecture committee/Charter|draft]] that describes the new committee. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/23|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W23"/> 5 de xuño de 2017 ás 19:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16850955 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/24|Tech News: 2017-24]] == <section begin="technews-2017-W24"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' *Some wikis have the larger and brighter [[mw:OOjs UI|OOjs UI]] edit page buttons. When you write an edit summary there you can now see how many bytes you have left before the summary is too long. [https://phabricator.wikimedia.org/T165856] *When you search on Wikipedia you can now find pages on other Wikimedia projects that could be relevant. You see them next to the search results. [https://www.mediawiki.org/wiki/Cross-wiki_Search_Result_Improvements] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 June. It will be on all wikis from 15 June ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=13&month=06&year=2017 13 June at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *You will soon be able to get a notification when someone tries to log in to your account. You can test this on the [[testwiki:Main Page|test wiki]]. This will only work if they fail to log in to your account. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/LoginNotify] * Wikimedia wikis use [[mw:Offline content generator|OCG]] to create PDFs. The OCG code has a lot of problems and will stop working. It has to be replaced. An alternative is [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ElectronPdfService|Electron]]. You can [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/PDF Functionality|tell the developers]] what you need the PDF service to be able to do. Electron now works on all Wikimedia projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T165956] *Administrators can soon search for deleted page titles and find results that are similar to what they searched for. Today the search only finds pages that are exactly the same as what you search for. This is to make it easier to find pages when you don't know the exact title. Administrators on Arabic, Catalan, English, Persian, German, Italian, Polish, and Russian Wikipedia and on mediawiki.org can test this by adding <code>&fuzzy=1</code> to the end of the web address when looking at [[Special:Undelete|Special:Undelete]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/User:Smalyshev_(WMF)/Archive_search][https://phabricator.wikimedia.org/T109561] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/24|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W24"/> 12 de xuño de 2017 ás 15:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16872240 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/25|Tech News: 2017-25]] == <section begin="technews-2017-W25"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/25|Translations]] are available. '''Problems''' *[[mw:ORES|ORES]] had some problems on 13 June between 16:00 and 19:40 [[w:en:Coordinated Universal Time|UTC]]. It has now been fixed. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20170613-ORES] '''Changes this week''' *<code>[[wikitech:Irc.wikimedia.org|irc.wikimedia.org]]</code> has to be rebooted. This will probably happen on 21 June. It may be postponed. Some tools use this to get the recent changes feed. They will not work when it is down. [https://phabricator.wikimedia.org/T167643] *<span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> <code>Special:PageData</code> will be an entry point for machine-readable page data. [https://phabricator.wikimedia.org/T163923] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 20 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 21 June. It will be on all wikis from 22 June ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=20&month=06&year=2017 20 June at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *<span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[w:en:Cascading Style Sheets|CSS]] in templates will be stored in a separate page in the future. You can now see how the [[mw:Extension:TemplateStyles|TemplateStyles extension]] works on [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/TemplateStylesTest Beta Labs]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/25|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W25"/> 19 de xuño de 2017 ás 15:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16885571 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/26|Tech News: 2017-26]] == <section begin="technews-2017-W26"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <[[mw:Special:MyLanguage/Extension:InputBox|inputbox]]> has a new <code>searchfilter</code> parameter. You can add values like <code>searchfilter=insource:foo</code>. It will add that to the user's search query. [https://phabricator.wikimedia.org/T147951] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 27 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 28 June. It will be on all wikis from 29 June ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). * Users will be able to choose whether they want to see Wikidata changes in enhanced watchlist/recent changes. Previously, this was disabled for everyone. [https://phabricator.wikimedia.org/T46874] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=27&month=06&year=2017 27 June at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * You can join the next WMF Language team office hour, an open session to talk about Wikimedia Language projects. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=13&min=00&sec=0&day=27&month=06&year=2017 27 June at 13:00 UTC]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/mediawiki-i18n/2017-June/001126.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/26|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W26"/> 26 de xuño de 2017 ás 15:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16896487 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/27|Tech News: 2017-27]] == <section begin="technews-2017-W27"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/27|Translations]] are available. '''Recent changes''' *There was a problem with maps on Wikimedia wikis that used <[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|mapframe]]> when you clicked on the link to another map service. Open Street Map or Google Maps are examples of other map services. If you had marked a place on the map the marker would not be in the same place on the other map service. It was in the middle of the map. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T160782] '''Changes this week''' *Very old and inactive unpublished translations in the [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|Content Translation]] database will be removed. This is because of technical maintenance. If you have not worked on a translation after 1 January 2016 you will lose it after 6 July. If you want to keep the unfinished translation you need to open it before 6 July with the Content Translation tool. You can continue working on it later. Translations that were started or have been worked on after 1 January 2016 will not be affected. *There is no new Mediawiki version this week. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[wikitech:EventStreams|EventStreams]] is a new way to show activity on Wikimedia wikis. It works with the recent changes feed. It will do more things later. It will replace [[wikitech:RCStream|RCStream]]. Tools that use RCStream should move to EventStreams before 7 July. Tech News wrote about this in the [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/07|2017/07]] issue. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/analytics/2017-February/005711.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/27|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W27"/> 3 de xullo de 2017 ás 15:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16943555 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/28|Tech News: 2017-28]] == <section begin="technews-2017-W28"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There are sometimes links to pages about the same thing on other Wikimedia projects. A Wikipedia article about Berlin can link to the Wikivoyage guide or Wiktionary entry about Berlin. You can now see when that page has a badge. A badge could be the star that shows that an article is a featured article. [https://phabricator.wikimedia.org/T73887] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2017-07-11|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2017-07-12|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2017-07-13|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=11&month=07&year=2017 {{#time:j xg|2017-07-11|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}} at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *Mobile users will be able to edit Wikipedia without JavaScript. This will make it possible to edit the wikis from older mobile phones. This will probably happen on 18 July for most wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T125174] *We will [[mw:Parsing/Replacing Tidy/FAQ|not use]] [[w:en:HTML Tidy|Tidy]] on Wikimedia wikis in the future. It will be replaced by June 2018. It could be earlier. Editors will need to fix pages that could break. You can read the [[mw:Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What will editors need to do.3F|simplified instructions for editors]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/28|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W28"/> 10 de xullo de 2017 ás 15:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=16977031 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/29|Tech News: 2017-29]] == <section begin="technews-2017-W29"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * "Wikimedia Labs" is now called "Cloud VPS". "Wikimedia Tool Labs" is now called "Wikimedia Toolforge". This is to help clarify the purpose of these services. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-July/088466.html] '''Problems''' * On some pages, the Table of Contents is not being shown. It will normally appear if you edit the page again. Investigation is currently ongoing. [https://phabricator.wikimedia.org/T168040] '''Changes this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 July. It will be on all wikis from 20 July ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=18&month=07&year=2017 18 July at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Architecture committee. The topic this week is: Migrate to HTML5 section ids. [https://phabricator.wikimedia.org/T152540] The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=19&month=07&year=2017 19 July at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Beta Features/Hovercards|Page Previews]], currently a Beta Feature, will be enabled for logged-out users for all remaining Wikipedias (with the exception of English and German) the week of 24 July. An A/B test will be run on English Wikipedia to collect data before approaching the community for further discussion. [https://phabricator.wikimedia.org/T70860] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/29|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W29"/> 17 de xullo de 2017 ás 22:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17007159 --> == [[m:Special:MyLanguage/Collaboration/Newsletter/Issues/2017/30|Tech News: 2017-30]] == <section begin="technews-2017-W30"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' *<span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[w:en:Cascading Style Sheets|CSS]] in templates will be stored in a separate page in the future. This will make it easier to make templates look good on mobile devices. This now works on [[mw:MediaWiki|mediawiki.org]] and [[wikitech:Main Page|Wikitech]]. It will come to more wikis later. [https://www.mediawiki.org/wiki/Extension:TemplateStyles/Q%26A][https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Tl7vrw6suzkxxoy9][https://phabricator.wikimedia.org/T170863] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> <code dir=ltr>.mw-ui-constructive</code> modifier class is deprecated and has been removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T155203] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2017-07-25|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2017-07-26|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2017-07-27|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). * It will be possible to restrict who can send you notifications on a wiki. This new feature will accessible in your preferences, [[Special:Preferences#mw-prefsection-echo|in the Notifications tab]], on Wednesday, July 26. Please see [[mw:Help:Notifications#mute|the documentation]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T150419] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=25&month=07&year=2017 {{#time:j xg|2017-07-25|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}} at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title=" Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the Wikimedia Foundation July 2017 Metrics & Activities Meeting. The meeting is about how Wikipedia and the Wikimedia movement are perceived and understood by the world. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=27&month=07&year=2017 {{#time:j xg|2017-07-27|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}} at 19:00 (UTC)]. See [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2017-July/088080.html the agenda and how to join]. '''Future changes''' * New Filters for Edit Review, at the moment available as a Beta feature, [[:m:Special:MyLanguage/Collaboration/Newsletter/Issues/2017/07|will be released by default]] for the Recent Changes in September. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/30|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W30"/> 24 de xullo de 2017 ás 15:57 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17017391 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/31|Tech News: 2017-31]] == <section begin="technews-2017-W31"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/31|Translations]] are available. '''Problems''' *Some pages show the error <code>Lua error in mw.wikibase.entity.lua at line 34: The entity data must be a table obtained via mw.wikibase.getEntityObject</code>. This problem happens on pages with a [[:w:en: Lua (programming language)|Lua module]] that uses Wikidata. The developers are working on fixing the problem. You can fix a page by opening it for editing and then saving without changing anything. [https://phabricator.wikimedia.org/T170039] *Wikidata and German Wikipedia could not be edited for an hour on 28 July. You can read why and how we could avoid it in the future in the [[wikitech:Incident documentation/20170728-s5 (WikiData and dewiki) read-only|incident report]]. '''Changes later this week''' *Some wikis already have the larger and brighter [[mw:Contributors/Projects/Accessible_editing_buttons|OOjs UI edit page buttons]]. All remaining wikis except Commons will have these from 1 August. [https://phabricator.wikimedia.org/T162849] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 1 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 2 August. It will be on all wikis from 3 August ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=01&month=08&year=2017 1 August at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * The default font in the edit window will soon change for some users. Instead of using the browser default it will be monospace. Users can change this in their preferences. This should only change this for some users on Macs and iOS devices. [https://phabricator.wikimedia.org/T171201] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/31|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W31"/> 31 de xullo de 2017 ás 21:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17058990 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/32|Tech News: 2017-32]] == <section begin="technews-2017-W32"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see which Wikipedia language versions are read in a specific country. This tool is called [https://stats.wikimedia.org/wikimedia/animations/pageviews/wivivi.html Wikipedia Views Visualized]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WiViVi] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The Architecture Committee is now the [[mw:Wikimedia Technical Committee|Wikimedia Technical Committee]]. You can read the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Committee/Charter|charter]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-July/088534.html] '''Problems''' * You can get an email when a page on your watchlist was edited. You can choose not to get emails for minor edits. There is a bug that means that you then don't get an email when someone does a normal edit after a minor edit. The developers are working on fixing this. Until it has been fixed you can activate "{{int:tog-enotifminoredits}}" at the bottom of "{{int:prefs-personal}}" in your preferences if you want to. [https://phabricator.wikimedia.org/T29884] * The thanks button sometimes didn't work for mobile users. This was because of a new bug and has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T170917] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 8 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 9 August. It will be on all wikis from 10 August ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Editors and readers who still use Internet Explorer 8 on Windows XP will not be able to use Wikipedia. Internet Explorer 8 on Windows XP can't connect securely to the wikis. When we allow them to do so it means that we get less security for everyone else. If you use Internet Explorer 8 on Windows XP you can install [https://www.mozilla.org/en-US/firefox/organizations/all/ Firefox 52 ESR] instead. Around 0.1% of the traffic to the Wikimedia wikis comes from Internet Explorer 8 on Windows XP. [https://phabricator.wikimedia.org/T147199] * Links to sections on Wikipedia don't work well in languages that don't use the [[w:en:Latin script|Latin script]]. The [[w:en:URL|URL]] in the address bar in your browser shows Latin characters like <code dir=ltr>.D0.A1.D1.81.D1.8B.D0.BB.D0.BA.D0.B8</code> instead of the section heading in the wiki's language. Links to sections in non-Latin scripts will be in the script of that wiki in the future. This will happen in the next few months. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-August/088559.html][https://phabricator.wikimedia.org/T152540] * Wiki pages printed by the web browser "Print" function will have an updated style. This new style will be similar to the when you download a page as PDF. It will be better at showing tables, infoboxes and headings. [https://www.mediawiki.org/wiki/Reading/Web/Projects/Print_Styles#Desktop_Printing][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-August/088565.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/32|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W32"/> 7 de agosto de 2017 ás 21:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17085059 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/33|Tech News: 2017-33]] == <section begin="technews-2017-W33"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' *Bureaucrats can now set users as [[m:Special:MyLanguage/Meta:Confirmed users|confirmed]]. Previously only stewards could do this on most wikis. Nothing will change for wikis that have previously decided to let administrators set users as confirmed. [https://phabricator.wikimedia.org/T101983] '''Problems''' *The symbols in the language list that show that an article is good or featured in that language doesn't work. Links to the Commons category in the sidebar doesn't work either. The developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T172592][https://phabricator.wikimedia.org/T172805] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 15 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 16 August. It will be on all wikis from 17 August ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/33|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W33"/> 14 de agosto de 2017 ás 23:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17112361 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/34|Tech News: 2017-34]] == <section begin="technews-2017-W34"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' *You can now test the new [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Skin:Timeless?useskin=timeless Timeless skin] on [[testwiki:Main Page|the test wiki]] and [[mw:MediaWiki|mediawiki.org]]. You can turn it on in your preferences. You can report bugs [[phab:tag/timeless/|in Phabricator]]. It will come to more wikis soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T154371][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-August/088603.html] *Your watchlist can now have the option to unwatch pages. You have to turn this on in your preferences. [https://phabricator.wikimedia.org/T2424] *If a table has several columns you can often choose which column you want to use to sort the table. This has not worked for some columns for readers who have used Firefox or Safari. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T126886] *The [[mw:Extension:RelatedArticles|RelatedArticles extension]] has shown related pages on Wikivoyages. You will now see the related pages at the end of the article together with an image. Previously the links were in the sidebar. Wikis that want this extension can request it on [[phab:tag/wikimedia-site-requests/|Phabricator]]. '''Changes later this week''' *Videos will now be played in the [[w:en:WebM|WebM format]] in all browsers. Previously some browsers used [[w:en:Theora|Ogg Theora]] (.ogv). If you use Safari, Internet Explorer or Edge you may see slower playback speed at high resolutions. Instead we will get better quality and smaller file size. You can still upload video as Ogg files. They are automatically converted to WebM. This doesn't affect Ogg audio files. [https://phabricator.wikimedia.org/T172445] *The default font in the edit window will change for some users this week. Instead of using the browser default, it will be monospace. Users can change this in their preferences. This should only change this for some users on Macs and iOS devices. [https://phabricator.wikimedia.org/T171201] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 22 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 23 August. It will be on all wikis from 24 August ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=23&month=08&year=2017 23 August at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=22&month=08&year=2017 22 August at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/34|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W34"/> 21 de agosto de 2017 ás 18:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17130704 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/35|Tech News: 2017-35]] == <section begin="technews-2017-W35"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/35|Translations]] are available. '''Recent changes''' *[[w:en:Syntax highlighting|Syntax highlighting]] is now a beta feature on Wikimedia wikis with text written from left to right. It will come to right-to-left wikis later. This beta feature is based on [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Wikitext_editor_syntax_highlighting][https://phabricator.wikimedia.org/T165543] *You will now [[mw:Special:MyLanguage/Help:Login notifications|get a notification]] when someone tries to log in to your account and fails. If they try from a device or IP address that have logged in to your account before you will be notified after five failed attempts. You can turn this off or choose to get an email notification in your preferences. You can also turn on to get an email when someone logs in to your account from a new device or IP address. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2017-August/088368.html] '''Problems''' *Some pages show the error <code>Lua error in mw.wikibase.entity.lua at line 34: The entity data must be a table obtained via mw.wikibase.getEntityObject</code>. This problem happens on pages with a [[:w:en:Lua (programming language)|Lua module]] that use Wikidata. This has now been fixed and no new pages will get this problem. You still need to fix pages that were broken before and still show the error message. You can see how [[mw:Special:MyLanguage/Mw.wikibase.entity.lua bug fix instructions|on this page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T170039] '''Changes later this week''' *You can block users from sending you notifications. [https://phabricator.wikimedia.org/T150419] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 29 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 30 August. It will be on all wikis from 31 August ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=29&month=08&year=2017 29 August at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Technical Committee. The topic this week is [[phab:T152540|Migrate to HTML5 section ids]]. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=21&min=00&sec=0&day=30&month=08&year=2017 30 August at 21:00 (UTC)]. See [[mw:Architecture meetings|how to join]]. '''Future changes''' *In the future you will have [[m:Community Tech/Global preferences|global preferences]]. This means you could set something in your preferences to work in the same way on all wikis. You will not be forced to use global preferences. The developers are now asking if editors need exceptions. This is where you want to use global settings on almost all wikis, but have some wikis where you want it to work in a different way. If you want this you need to tell the developers now. You can do so on [[m:Talk:Community Tech/Global preferences|the talk page]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2017-August/088447.html] * [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|New filters for edit review]] is a beta feature to improve recent changes pages. It will work on watchlists from 5 September. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2017-August/001648.html] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The jQuery library will be upgraded to version 3 in September 2017. Wikis can [[phab:T124742|ask on Phabricator]] to get it early, so they can help find and solve problems now. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/35|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W35"/> 28 de agosto de 2017 ás 22:09 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17163557 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/36|Tech News: 2017-36]] == <section begin="technews-2017-W36"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/36|Translations]] are available. '''Tech News''' *We are asking Tech News readers five questions to make the newsletter better. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Reader feedback/2017|You can answer the questions here]]. We are grateful for every reply we get. '''Recent changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/RevisionSlider|RevisionSlider]] user interface has changed. You can now select revisions by clicking on the bars. You can move the blue knob past the yellow one and the yellow one will move along, and the other way around. [https://phabricator.wikimedia.org/T173566][https://phabricator.wikimedia.org/T172092] '''Problems''' * Some users have problems loading very large watchlists. It is working better than earlier but the problem has not been solved. The developers are working on fixing it. Until it has been fixed you can turn on "{{int:tog-extendwatchlist}}" in your preferences and see if it helps. [https://phabricator.wikimedia.org/T171027] '''Changes later this week''' * [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|New filters for edit review]] is a beta feature to improve recent changes pages. It will work on watchlists from 5 September. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2017-August/001648.html] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 September. It will be on all wikis from 7 September ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=05&month=09&year=2017 5 September at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can see a presentation about and discuss the new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Committee|Technical Committee]] on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=17&min=30&sec=0&day=05&month=09&year=2017 5 September at 17:30 (UTC)]. There will be a presentation on [https://www.youtube.com/watch?v=RtH-EmGmOWs YouTube] and a discussion in <code>#wikimedia-office</code> on [https://freenode.net/kb/answer/chat Freenode]. You can use the [https://webchat.freenode.net/ web chat]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-August/088651.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/36|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W36"/> 4 de setembro de 2017 ás 22:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17191730 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/37|Tech News: 2017-37]] == <section begin="technews-2017-W37"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/37|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can get a [[d:Special:Diff/552232398|notification]] when a page you created is connected to a Wikidata item. You can choose to get these notifications in your preferences. Some wikis already had this option. It is now available on all wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T142102] * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Newsletter|Newsletter extension]] is now on mediawiki.org. The newsletter extension is for newsletters where you can subscribe by getting a notification when a new issue has been published. It will come to more wikis later. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-September/088714.html] *The [[mw:Extension:Linter|Linter extension]] helps you find technical errors in articles. There is now a new high-priority category: <code>tidy-whitespace-bug</code>. This usually affects templates with horizontal lists. You can read more [[mw:Help:Extension:Linter|about using Linter]] and the [[mw: Help:Extension:Linter/tidy-whitespace-bug|Tidy whitespace bug]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T173096] '''Problems''' * Tech News [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/36|2017/36]] reported about [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|new filters for edit review]] coming to watchlists. This was planned to happen last week. It will happen next week instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T171030] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 September. It will be on all wikis from 14 September ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[mw:OOjs UI|OOjs UI]] will be updated. This could affect some icons. You can [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-September/088711.html read more about the changes]. '''Meetings''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=13&month=09&year=2017 13 September at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=12&month=09&year=2017 12 September at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' *You can't use [[mw:Offline content generator|OCG]] to create PDFs after 1 October. This is because of technical problems. You can use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ElectronPdfService|Electron]] instead. Most PDFs are already created with Electron. Electron will get missing features before 1 October. You can create books but they will not have all planned features until November or December. You can [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/PDF Functionality|read more on mediawiki.org]]. * [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|New filters for edit review]] are available now on recent changes as a beta feature. [[mw:Topic:Txr92g0lwqv1rpao|Some of those filters and other features]] will be deployed as default features in the coming weeks. Users will be able to opt out in their preferences. [https://phabricator.wikimedia.org/T164489] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/37|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W37"/> 11 de setembro de 2017 ás 19:15 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17211238 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/38|Tech News: 2017-38]] == <section begin="technews-2017-W38"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/38|Translations]] are available. '''Recent changes''' *You can now see contributions from an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|IP range]] at [[Special:Contributions|Special:Contributions]]. Before you could only see contributions from single [[w:en:IP address|IP addresses]]. Some older contributions from IP ranges could be missing at first because it will take some time to add them. [https://phabricator.wikimedia.org/T175105][https://phabricator.wikimedia.org/T163562] * Flow has been re-scoped to become [[mw:Structured Discussions|Structured Discussions]] and the development [[mw:Structured_Discussions#Development_status|has restarted]]. Phabricator projects and repositories have been renamed. [https://phabricator.wikimedia.org/T167928] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 19 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 20 September. It will be on all wikis from 21 September ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=11&month=04&year=2017 19 September at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=20&month=09&year=2017 20 September at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * We are [[mw:Parsing/Replacing Tidy/FAQ|replacing]] [[w:en:HTML Tidy|Tidy]] on Wikimedia wikis. Editors need to fix pages that could break. You can read the [[mw:Parsing/Replacing Tidy/FAQ#What will editors need to do.3F|simplified instructions for editors]]. Some wikis have already switched. If your wiki would like to switch to the new format now, [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projects=Parsing-Team,Tidy,Wikimedia-Site-requests&title=Enable%20RemexHTML%20on%20XXwiki&priority=10&parent=175706 you can file a task]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/38|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W38"/> 18 de setembro de 2017 ás 15:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17219411 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/39|Tech News: 2017-39]] == <section begin="technews-2017-W39"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikitext [[w:en:Syntax highlighting|syntax highlighting]] is a beta feature on Wikimedia wikis with text written from left to right. This beta feature is based on [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]]. You can now search through the entire article with <code>CTRL</code>+<code>F</code> or <code>cmd</code>+<code>F</code> when you edit. Before it just searched through a part of the article. The developers are also fixing a couple of other bugs. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Wikitext_editor_syntax_highlighting#Status_Updates][https://phabricator.wikimedia.org/T95104] * Administrators on wikis that use [[mw:Structured Discussions/Request_Structured_Discussions_on_a_page/Beta_feature|Structured Discussions as a beta feature or by default]] can now [[mw:Special:MyLanguage/Help:Structured_Discussions/Activation#ActivationBySysops|create and move]] Structured Discussions boards. Structured Discussions was previously called Flow. [https://phabricator.wikimedia.org/T175934] '''Changes later this week''' *You now [[mw:Special:MyLanguage/Help:Login notifications|get a notification]] when someone tries to log in to your account and fails. If they try from a device or IP address that have logged in to your account before you will be notified after five failed attempts. For security reasons you will soon get an email by default when someone tries to log in to your account and when someone logs in to your account from a new device or IP address. This can be turned off in your preferences. [https://phabricator.wikimedia.org/T174263] * Users with extremely old browsers (for example Netscape 2–4, released from 1995–1997) which do not support Unicode will no longer be able to edit. They should try to install a new browser. [https://phabricator.wikimedia.org/T67297] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 26 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 27 September. It will be on all wikis from 28 September. ([[mw:MediaWiki 1.30/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=27&month=09&year=2017 27 September at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' *The Wikimedia Foundation [[mw:Readers|Readers department]] has proposed changing the mobile website. You can [[mw:Reading/Web/Projects/NewMobileWebsite#Proposal|read more on mediawiki.org]]. This would be a big change. *You can't use [[mw:Offline content generator|OCG]] to create PDFs after 1 October. This is because of technical problems. You can still create PDFs. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/37|Tech News 2017/37]] said the function to create PDFs from books would still work. It is now clear it will not work for the next few months. The developers are working on fixing this. You can [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/PDF Functionality|read more on mediawiki.org]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/39|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W39"/> 25 de setembro de 2017 ás 15:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17259189 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/40|Tech News: 2017-40]] == <section begin="technews-2017-W40"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating pages with preloaded text|preload]] features in the visual editor. This means you can create links to create new pages and some text will already be in the edit window when someone clicks on it. [https://phabricator.wikimedia.org/T51622] '''Changes later this week''' * If you have turned on "{{int:betafeatures-auto-enroll}}" you will now get the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 wikitext editor]]. Before this you had to turn it on manually even though it is a beta feature. [https://phabricator.wikimedia.org/T176181] * [[Special:Block|Special:Block]] and [[Special:Unblock|Special:Unblock]] will get the [[mw:UX standardization|OOUI look]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T107036] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The jQuery library will be upgraded to version 3 on all Wiktionary wikis from 2 October. It will be on all non-Wikipedia wikis from 4 October. It will be on all wikis from 5 October. [https://phabricator.wikimedia.org/T124742] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.30/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 3 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 4 October. It will be on all wikis from 5 October ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=03&month=10&year=2017 3 October at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=04&month=10&year=2017 4 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * A new feature called Reading Lists are coming to the Wikipedia mobile apps. First it will be in the Android version. Reading Lists are a private user preference where you can see lists of articles on multiple devices. You can [[mw:Talk:Wikimedia Apps/Synced Reading Lists|give feedback on this feature]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Synced_Reading_Lists] * The search function has used [[mw:Manual:Language#Fallback languages|fallback languages]] for language analysis. This means a language could be analysed with the grammar of a completely unrelated language to find related words. This will be removed from most wikis the week starting with 9 October. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Discovery/Disabling Messaging Fallbacks for Language Analysis|read more and give feedback]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/40|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W40"/> 2 de outubro de 2017 ás 23:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17287248 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/41|Tech News: 2017-41]] == <section begin="technews-2017-W41"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The number of active users listed by <code><nowiki>{{NUMBEROFACTIVEUSERS}}</nowiki></code> and on [[Special:Statistics|Special:Statistics]] will now only include Wikidata edits as activity on Wikidata and not on other wikis too. [https://gerrit.wikimedia.org/r/#/c/380887/] * Previously you could create wiki links starting with two colons. Now you need to use one colon. <nowiki>[[::File:X.jpg]]</nowiki> now has to be <nowiki>[[:File:X.jpg]]</nowiki>. There is now a new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter/multi-colon-escape|Linter category]]. You can see a list on [[Special:Linterrors/multi-colon-escape|Special:Linterrors/multi-colon-escape]]. The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Linter|Linter extension]] helps you find technical errors in articles. You can read more [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|about using Linter]]. [https://gerrit.wikimedia.org/r/#/c/361597/] '''Problems''' * You will not be able to edit or upload files to Commons for around 30 minutes on 11 October. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=06&min=00&sec=0&day=11&month=10&year=2017 06:00 UTC]. This is because of work to let Commons show 3D models. [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Village_pump#Read-only_Commons_in_preparation_for_3D_file_support_-_11_October] '''Changes later this week''' * The font in the edit window is [[w:en:Monospaced font|monospace]] by default. Today you can change preferences to another font family or use "the browser default" instead of monospace. Switching to the browser default has only changed the font on Macs. The option to use browser default will be removed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T170223] * If you want to print a page or make a PDF of a page you can do so in the side menu. The way the pages look when you do this will change. You can [[mw:Reading/Web/Projects/Print Styles#Desktop Printing|read more on mediawiki.org]]. * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 10 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 11 October. It will be on all wikis from 12 October ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=10&month=10&year=2017 10 October at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=11&month=10&year=2017 11 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/41|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W41"/> 9 de outubro de 2017 ás 14:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17309468 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/42|Tech News: 2017-42]] == <section begin="technews-2017-W42"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/42|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When you edit a template with the visual editor it follows the template's <code>format</code> configuration on how to save it. You can now change the format in [[mw:Help:TemplateData#Custom_formats|more powerful ways]] if your wiki wants it. [https://phabricator.wikimedia.org/T138492][https://phabricator.wikimedia.org/T135667] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TwoColConflict|TwoColConflict]] extension is a new way to solve edit conflicts. It makes it easier to copy and paste the relevant text to the text field. It has been a beta feature for the last five months. You can now [[m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts/Feedback Round Test Page|try out the new interface]] on a page where you will actually get simulated edit conflicts. You can [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts/Feedback Round Test Page|give feedback]] to the developers. '''Problems''' * There is a problem with recent changes pages and your watchlist that show a large number of pages. Until it is fixed, Wikidata edits will not be shown on recent changes or in your watchlist on Commons or Russian Wikipedia. If necessary, Wikidata edits will be removed from all wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T171027] * Notifications are not working for some actions. For example some users don't get a notification when they are mentioned. The developers are working on fixing this. [https://phabricator.wikimedia.org/T177825] * Users on some wikis could not change their preferences. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T177478] '''Changes later this week''' * Editors and readers who still use Internet Explorer 8 on Windows XP will not be able to use Wikipedia from 17 October. Internet Explorer 8 on Windows XP can't connect securely to the wikis. When we allow them to do so it means that we get less security for everyone else. If you use Internet Explorer 8 on Windows XP you can install [https://www.mozilla.org/en-US/firefox/organizations/all/ Firefox 52 ESR] instead. Around 0.1% of the traffic to the Wikimedia wikis comes from Internet Explorer 8 on Windows XP. [https://phabricator.wikimedia.org/T147199] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 17 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 18 October. It will be on all wikis from 19 October ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=17&month=10&year=2017 17 October at 19:00 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=18&month=10&year=2017 18 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/42|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W42"/> 16 de outubro de 2017 ás 15:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17314765 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/43|Tech News: 2017-43]] == <section begin="technews-2017-W43"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/43|Translations]] are available. '''Recent changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can use <code>ccnorm_contains_any</code> when you create an abuse filter. This can be used to look for multiple words or phrases within a string. It will find words where some characters have been replaced. You can read more [[mw:Extension:AbuseFilter/Rules format|in the documentation]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177711] '''Changes later this week''' * When you search in some languages the search function could use specific other languages if the first language didn't work. This is called a fallback language. This didn't work properly and created bad searches. The search index is being fixed to work better. [https://phabricator.wikimedia.org/T177871] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 24 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 25 October. It will be on all wikis from 26 October ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&day=24&month=10&year=2017 24 October at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=25&month=10&year=2017 25 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' *There is a [[c:Commons:Structured data/Get involved/Community focus group|Structured Commons community focus group]] for Commons and Wikidata contributors who want to give input on structured data on Wikimedia Commons. You can [[m:Global message delivery/Targets/Structured Commons focus group|sign up]] to join it. [https://phabricator.wikimedia.org/T174142] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/43|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W43"/> 23 de outubro de 2017 ás 18:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17344086 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/44|Tech News: 2017-44]] == <section begin="technews-2017-W44"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/44|Translations]] are available. '''Recent changes''' *You can now block users from emailing you through the Wikimedia wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T177319] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 31 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 November. It will be on all wikis from 2 November ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&year=2017&month=10&day=31 31 October at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=01&month=11&year=2017 1 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/44|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W44"/> 31 de outubro de 2017 ás 00:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17372700 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/45|Tech News: 2017-45]] == <section begin="technews-2017-W45"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' *You will no longer see the patrol log on [[Special:Log|Special:Log]] unless you specifically select it. [https://gerrit.wikimedia.org/r/384197] '''Changes later this week''' *The [[m:Special:MyLanguage/2017 Community Wishlist Survey|2017 Community Wishlist Survey]] begins on 6 November. You can post proposals from [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=00&sec=0&day=06&month=11&year=2017 19:00 UTC] and until November 19. * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 November. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 November. It will be on all wikis from 9 November ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=08&month=11&year=2017 8 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' *[[:w:en:URL|URLs]] that link to sections on Wikimedia wikis with non-Latin scripts have looked like this: <code>https://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия#.D0.98.D1.81.D1.82.D0.BE.D1.80.D0.B8.D1.8F</code> instead of <code>https://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия#История</code>. This will soon be fixed. Old links will still work. [https://phabricator.wikimedia.org/T152540][https://phabricator.wikimedia.org/T75092] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/45|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W45"/> 6 de novembro de 2017 ás 18:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17381742 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/46|Tech News: 2017-46]] == <section begin="technews-2017-W46"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/46|Translations]] are available. '''Changes later this week''' *The diff you see when you compare two different versions of a page has changed on [[mw:MediaWiki|MediaWiki.org]] and [[testwiki:Main Page|the test wiki]]. This is to make it easier to find a text change in a moved paragraph. It will hopefully soon come to more wikis. You can [[phab:T146781|report bugs in Phabricator]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-November/089099.html] *A new user group on Commons will be able to upload [[w:en:MP3|MP3 files]]. The plan is to have this user group from 17 November. [https://phabricator.wikimedia.org/T180002] * Wikis using Flagged Revisions will get the [[:mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|New filters for Edit Review]] by default on the recent changes pages. It will be possible to opt-out in user preferences. [https://phabricator.wikimedia.org/T178990] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 November. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 November. It will be on all wikis from 16 November ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=15&month=11&year=2017 15 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' *Support for uploading and viewing 3D models is coming soon to Wikimedia Commons. The feature will support the [[w:en:STL (file format)|.STL file format]]. You can see an example [[testwiki:File:Programmatically created crystal.stl|on the test wiki]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Extension:3d] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/46|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W46"/> 13 de novembro de 2017 ás 19:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17417996 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/47|Tech News: 2017-47]] == <section begin="technews-2017-W47"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/47|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you use the Chrome web browser on [[w:en:Android (operating system)|Android]] you can see a download icon on the mobile website. You can download a formatted PDF. It will work in other mobile browsers in the future. [https://www.mediawiki.org/wiki/Reading/Web/Projects/Mobile_PDFs] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> The abuse filter now has a function called <code>get_matches</code>. You can use it to store matches from regular expressions – one of each capturing group. You can read more [[phabricator:T179957|in Phabricator]]. '''Problems''' * Last week's MediaWiki version didn't come to all Wikipedias because of a database crash. It will be on all wikis on 20 November. [https://phabricator.wikimedia.org/T180714][https://phabricator.wikimedia.org/T178635][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20171116-s5-dewiki-wikidata] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2017&month=11&day=21 21 November at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=22&month=11&year=2017 22 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Language converter syntax will no longer work inside external links. Wikitext like <code><nowiki>http://-{zh-cn:foo.com; zh-hk:bar.com; zh-tw:baz.com}-</nowiki></code> must be replaced. You will have to write <code><nowiki>-{zh-cn: http://foo.com ; zh-hk: http://bar.com ; zh-tw:http://baz.com }-</nowiki></code> instead. This only affects languages with Language Converter enabled. Examples of such languages are Chinese and Serbian. This will happen next week. [https://phabricator.wikimedia.org/T119158][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2017-November/001730.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/47|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W47"/> 20 de novembro de 2017 ás 19:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17447294 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/48|Tech News: 2017-48]] == <section begin="technews-2017-W48"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/48|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now test the new [[mw:Help:Extension:AdvancedSearch|advanced search function beta feature]] on mediawiki.org. It makes it easier to use some of the special search functions that most editors don't know exist. It will come to German and Arabic Wikipedia this week. It will come to more wikis later. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2017-November/089148.html] * You can now upload large files with the [https://tools.wmflabs.org/ia-upload/commons/init Internet Archive upload tool]. Previously you could not upload files larger than 100 MB. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikisource-l/2017-November/003365.html] * You can now use the [https://www.mediawiki.org/wiki/Skin:Timeless?useskin=timeless Timeless skin] on all wikis. You can choose skins in [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|Special:Preferences#Appearance]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T154371] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 28 November. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 29 November. It will be on all wikis from 30 November ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&year=2017&month=11&day=28 28 November at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=29&month=11&year=2017 29 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/48|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W48"/> 27 de novembro de 2017 ás 20:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17468068 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/49|Tech News: 2017-49]] == <section begin="technews-2017-W49"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/49|Translations]] are available. '''Recent changes''' * It is now possible to upload [[w:en:MP3|MP3 files]] to Commons. Only users with [[c:Commons:MP3 uploaders|MP3 file upload rights]] can upload MP3 files. [https://phabricator.wikimedia.org/T120288] * You can now use [[mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Live updates|live updates]] for recent changes if you use [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|the new filters]]. This feature updates the filtered recent changes every three seconds when you activate it. [https://phabricator.wikimedia.org/T173614] * There is an experimental [[m:Grants:IdeaLab/A Tor Onion Service for Wikipedia|onion service]] for Wikimedia projects. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2017-November/089157.html] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 December. It will be on all wikis from 7 December ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). * Very old versions of the [[w:en:Opera (web browser)|Opera Web browser]] are no longer supported. This means that technical development will not be tested to make sure it works with those Opera versions. Use Opera 15 or above or another browser if you have problems. [https://phabricator.wikimedia.org/T121517] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Almost 170 wikis with no high-priority errors in [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|Linter]] categories will switch to use the [[mw:RemexHtml|Remex parsing library]]. This is [[mw:Parsing/Replacing Tidy|to replace Tidy]]. A few larger wikis such as German and Italian Wikipedia will also make this switch. It will happen on 5 December. Other wikis will be recommended to switch soon when they have fixed the errors that must be fixed. Tidy will be removed in the middle of 2018. [https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/Linter/Stats/2017-11-20#Wikis_with_zero_high-priority_errors][https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&year=2017&month=12&day=05 5 December at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=06&month=12&year=2017 6 December at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' *The [[m:2017 Community Wishlist Survey|2017 Community Wishlist Survey]] will decide what the [[m:Community Tech|Community Tech]] team will work on next year. You can vote for wishes on the [[m:2017 Community Wishlist Survey|survey page]] until 10 December. You can see what has happened to last year's wishes on the [[m:2016 Community Wishlist Survey/Results|2016 results page]]. *The Community Liaisons team at the Wikimedia Foundation is looking for [[m:Tech/Ambassadors/List|active tech ambassadors]]. This is to make sure the Wikimedia communities get all the information they need about new features and can be involved in the technical development. [https://phabricator.wikimedia.org/T176476] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/49|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W49"/> 4 de decembro de 2017 ás 17:50 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17506639 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/50|Tech News: 2017-50]] == <section begin="technews-2017-W50"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[:w:en:URL|URLs]] that link to sections on Wikimedia wikis with non-Latin scripts have looked like this: <code>https://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия#.D0.98.D1.81.D1.82.D0.BE.D1.80.D0.B8.D1.8F</code> instead of <code>https://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия#История</code>. This has now been fixed on all wikis. Old links will still work. [https://phabricator.wikimedia.org/T152540] * A new [[Special:Tags|tag]] marks edits where a redirect was created or removed. This still works when the editor writes something else in the edit summary. You can see the tags for example in the recent changes feed, article history, user contributions or on your watchlist. [https://phabricator.wikimedia.org/T73236] * If you use [[w:en:Google Chrome|Chrome]] on [[w:en:Android (operating system)|Android]], you can now use the print to PDF button to create a PDF of an article. [https://phabricator.wikimedia.org/T179914] * Filter by number of edits or filter by time range have been grouped on a same menu on the recent changes page if you use the new filters. The "{{int:rcfilters-show-new-changes}}" link is now more prominent. [https://phabricator.wikimedia.org/T177926] * Some of the web fonts that were provided by the [[mw:Special:MyLanguage/Universal Language Selector|Universal Language Selector]] extension are being removed. This is to reduce the load time on pages. The [[mw:Universal Language Selector/WebFonts|web fonts were added many years ago]] to help users read text in scripts which did not have fonts or had broken fonts. This is not the case any more. You can [[mw:Universal Language Selector/WebFonts/WebFonts Status|check the status page]] for a list of all web fonts and whether they are currently being used and especially for special requirements. [https://phabricator.wikimedia.org/T180422] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 December. It will be on all wikis from 14 December ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&year=2017&month=12&day=12 12 December at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=13&month=12&year=2017 13 December at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * You can discuss [[m:Special:MyLanguage/Community health initiative/Blocking tools and improvements|new or improved blocking tools]] with the Wikimedia Foundation [[m:Special:MyLanguage/Community health initiative#Anti-Harassment Tools|Anti-Harassment Tools team]]. They will work on building better blocking tools. Leave comments on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community health initiative/Blocking tools and improvements|talk page]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/50|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W50"/> 11 de decembro de 2017 ás 17:58 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17532179 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/51|Tech News: 2017-51]] == <section begin="technews-2017-W51"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/51|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 8 January 2018. '''Problems''' * When you import a page from another wiki the usernames of the users who edited the article on the wiki you imported it from are shown in the article history. This should link to the users on the original wiki. A script to fix this caused problems for Wikidata and German Wikipedia. It also created a large number of [[m:Special:MyLanguage/Help:Unified login|SUL accounts]] on wikis where editors had never edited. [https://phabricator.wikimedia.org/T181731] * Some bot owners got email about their bots logging in from a new computer. If this is from one or a couple of wikis, you can turn these messages off [[Special:Preferences#mw-prefsection-echo|in your preferences]] on those wikis until the problem has been solved. If not, you can report more about the problem [[phab:T182867|in Phabricator]]. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. There will be no new MediaWiki version next week either. '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2017&month=12&day=19 {{#time:j xg|2017-12-19|{{CURRENTCONTENTLANGUAGE}}}} at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. '''Future changes''' * Files on Commons will have [[c:Special:MyLanguage/Commons:Structured data|structured metadata]] in the future. The developers are now looking for examples of different kinds of metadata to make sure they are aware of them when they build prototypes for structured data on Commons. You can [[c:Commons:Structured data/Get involved/Feedback requests/Interesting Commons files|read more and help]] by giving examples of interesting media files. * The [[c:Commons:Structured data/Development/Team|Structured Commons team]] are making sure Commons work with structured data. If you regularly contribute to Commons and Wikidata you can [http://www.allourideas.org/commonswdtools answer a survey] that helps the team prioritise the tools that are important for the Commons and Wikidata communities. The survey ends on 22 December. You can [[c:Commons:Structured data/Get_involved/Tools|read more on Commons]]. You can also [[c:Commons:Structured data/Get involved/Feedback requests/Renaming 'captions' and 'descriptions'|help the team decide]] on better names for "captions" and "descriptions". This ends on 3 January 2018. * The [[m:Special:MyLanguage/2017 Community Wishlist Survey|2017 Community Wishlist Survey]] has now ended. You can [[m:Special:MyLanguage/2017 Community Wishlist Survey/Results|see the results]]. They decide what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on next year. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2017/51|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2017-W51"/> 18 de decembro de 2017 ás 15:26 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17556688 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/02|Tech News: 2018-02]] == <section begin="technews-2018-W02"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On Wikidata, the "{{int:wikibase-save}}" button when you edit is now called "{{int:wikibase-publish}}". This means all Wikimedia wikis have now changed from "{{int:savearticle}}" to "{{int:publishchanges}}". This is to help new editors understand what it does. [https://phabricator.wikimedia.org/T161367][https://phabricator.wikimedia.org/T131132] * Some edits will get an automatic [[Special:Tags|tag]] on all wikis. This will happen when making a page a redirect, blanking a page, removing almost all content, undoing an edit, or rolling back an edit. You can see the tags for example in the recent changes feed, article history, user contributions or on your watchlist. Some wikis had already marked edits like these in other ways. [https://phabricator.wikimedia.org/T167656] * [[Special:UnusedFiles|Special:UnusedFiles]] shows files that have been uploaded but are not used. It will show a file that is not used on the wiki it has been uploaded to, even if the file is used on another wiki. The new [[c:Special:GloballyUnusedFiles|Special:GloballyUnusedFiles page on Commons]] only shows files that are not used on any wiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T183673] * [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions|Structured discussions]] now uses the 2017 wikitext editor instead of its old custom one. This will work with your preference for wikitext or visual editor. The documentation [[mw:Help:Structured_Discussions/Quick_tour#basics|has been updated]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T155861][https://phabricator.wikimedia.org/T178719] '''Problems''' * Older versions of the Chrome web browser on mobile devices may see the PDF download button, but it does not work. The developers are looking into the problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T182059] * With the new filters in the recent changes, "{{int:rcfilters-exclude-button-off}}" in "{{int:namespaces}}" did not work for "{{int:rcfilters-quickfilters}}" between 13 December and 2 January. When you loaded the saved filter all other namespaces were excluded instead. This has now been fixed. If you made any changes to your saved filters between 13 December and 2 January, you need to save your filters with excluded namespaces again. [https://phabricator.wikimedia.org/T183910] * The latest version of [[w:en:Google Chrome|Google Chrome]] broke how section links are shown in the address bar. You now see <code>#R%C3%A9sum%C3%A9</code> instead of <code>#Résumé</code> even if MediaWiki did not encode it that way. This happened in early December. This problem has been solved. The fix will be in Chrome 64 (23 January) or Chrome 65 (6 March). [https://phabricator.wikimedia.org/T152540#3830013] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> Some POST requests to the API took longer than usual in parts of December. This affected the Wikidata UI and some gadgets the most. It has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T182322] '''Changes later this week''' * Wikidata will be moved to its own database [[w:en:Server (computing)|servers]]. This is because it is growing and needs more resources. Because of this '''you will be able to read but not edit''' Wikidata and the German Wikipedia between 06:00 and 06:30 [[w:en:Coordinated Universal Time|UTC]] on 9 January. You might lose edits if you try to save during this time. This includes editing the language links on other wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T181645] * The font size in the editing window will change slightly for some users. It will now look the same on all browsers and operating systems. [https://phabricator.wikimedia.org/T182320][https://www.mediawiki.org/wiki/Editing/Projects/Font_size_in_the_editing_window] * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 9 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 10 January. It will be on all wikis from 11 January ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> WikiEditor's ResourceLoader modules have been simplified to one: <code>ext.wikiEditor</code>. All the other modules are now deprecated aliases and should be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T165112] '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2018&month=01&day=09 9 January at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=10&month=01&year=2018 10 January at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/02|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W02"/> 8 de xaneiro de 2018 ás 16:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17612475 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/03|Tech News: 2018-3]] == <section begin="technews-2018-W03"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Bureaucrats on Wikimedia wikis where the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Translate|Translate extension]] is installed can now add and remove the translation administrator permission by default. Administrators of wikis where this extension is enabled can add and remove this permission to or from themselves. Wikis that used a different configuration before have not changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T184610] * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> There is a new [https://discourse-mediawiki.wmflabs.org/ Discourse test support channel] for Wikimedia developers. You can ask questions or answer others questions about MediaWiki and Wikimedia software development. [https://discourse-mediawiki.wmflabs.org/t/welcome-to-wikimedia-developer-support/8] '''Problems''' * Last week's MediaWiki update was rolled back. This was because of a bug that changed non-[[w:en:ASCII|ASCII]] characters when a page was edited. [https://phabricator.wikimedia.org/T184749][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-January/089399.html] '''Changes later this week''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 16 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 17 January. It will be on all wikis from 18 January ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * <span title="Recurrent item">[[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=]]</span> You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2018&month=01&day=16 16 January at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=17&month=01&year=2018 17 January at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * <span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> A few hundred wikis with less than ten high-priority errors in [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|Linter]] categories will switch to use the [[mw:RemexHtml|Remex parsing library]]. This is [[mw:Parsing/Replacing Tidy|to replace Tidy]]. It will happen on 31 January. Other wikis will be recommended to switch soon when they have fixed the errors that must be fixed. Tidy will be removed in the middle of 2018. [https://phabricator.wikimedia.org/T184656][https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/03|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W03"/> 15 de xaneiro de 2018 ás 18:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17629330 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/04|Tech News: 2018-04]] == <section begin="technews-2018-W04"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/04|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Filters on [[Special:RecentChangesLinked|Special:RecentChangesLinked]] will get the new look similar to on the recent changes page. Special:RecentChangesLinked will also get some new features. [https://phabricator.wikimedia.org/T172161][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Global_Collaboration/Newsletter/Issues/2018/01] '''Problems''' * With the new [[mw:UX standardization|OOUI look]] menus and popups can open upwards instead of downwards. This was meant to make long dropdown menus easier to use. Sometimes these menus have been overlapped by other things. This is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T183069] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=24&month=01&year=2018 24 January at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' *<code>[[wikitech:Irc.wikimedia.org|irc.wikimedia.org]]</code> will be rebooted on 22 February. Some bots use this to get the recent changes feed. They need to be able to reconnect automatically or they will not work until they have been fixed. Most bots can reconnect automatically. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-January/089426.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/04|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W04"/> 22 de xaneiro de 2018 ás 23:56 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17666647 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/05|Tech News: 2018-05]] == <section begin="technews-2018-W05"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/05|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=31&month=01&year=2018 31 January at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The Wikimedia Foundation is working on how to get less unmaintained code on Wikimedia wikis. This could be by finding maintainers or removing unmaintained features. They are now [[mw:Code stewardship reviews/Feedback solicitation|looking for feedback]] on what do do with [[mw:Code stewardship reviews/Feedback solicitation/AbuseFilter|AbuseFilter]], the [[mw:Talk:Code stewardship reviews/Feedback solicitation/IRCRecentChanges|IRC RecentChanges feed]], the [[mw:Talk:Code stewardship reviews/Feedback solicitation/RelatedSites|RelatedSites extension]] and [[mw:Talk:Code stewardship reviews/Feedback solicitation/TimedMediaHandler|TimedMediaHandler]]. You can leave feedback on the linked talk pages. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-January/089439.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/05|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W05"/> 29 de xaneiro de 2018 ás 17:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17685596 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/06|Tech News: 2018-06]] == <section begin="technews-2018-W06"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Bureaucrats can now add and remove the accountcreator permission by default. This means the user can help create a large number of accounts, for example for an [[w:en:Edit-a-thon|editathon]]. Wikis can change this if they want to. [https://phabricator.wikimedia.org/T185417] * The [https://tools.wmflabs.org/wdvd/index.php Wikidata vandalism dashboard] is a new tool to monitor vandalism on Wikidata labels and descriptions. It is filtered by language. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2018-January/011741.html] * Info pages for file pages now show the file's [[w:en:File verification|SHA1 hash value]] in the table of basic information. This is so users can see that the file is the same as the one they uploaded. [https://phabricator.wikimedia.org/T181651] '''Problems''' * [[Special:Export|Special:Export]] has a higher error rate right now. This means that the export does not always work. You should check to make sure your page exports worked. The developers are working on fixing this. [https://phabricator.wikimedia.org/T186318] '''Changes later this week''' * When you review an edit made with the visual editor you can check a [[mw:Special:MyLanguage/Visual diffs|visual diff]] of your changes besides the wikitext diff. If you pick one diff type it will remember and show you that in future. The visual diff will now be the type first shown to new users. [https://phabricator.wikimedia.org/T178248] * When you use a gallery to show images you can define the size, like <code>gallery widths="150px"</code>. You could use <code>em</code> or <code>%</code> instead of <code>px</code> but it would make no difference. You can now only use <code>150px</code> or nothing (<code>150</code>). If you write something else, instead of treating it like <code>px</code>, it will not work. [https://phabricator.wikimedia.org/T129372] * The wording when you send a thanks message will change. Instead of <code>{{int:confirmable-yes}}</code> or <code>{{int:confirmable-no}}</code> it will say <code>Thank</code> and <code>Cancel</code>. It will also be easier to understand that all thanks are public. [https://phabricator.wikimedia.org/T159302] * Redirects connected to Wikidata can create double Wikidata items. There will now be a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking categories|tracking category]] for this. Wikis that don't want it [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking categories|can disable it]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T185743] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 February. It will be on all wikis from 8 February ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2018&month=02&day=06 6 February at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=07&month=02&year=2018 7 February at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Education Program|Education Program extension]] will be removed on 30 June. It is replaced by the [https://outreachdashboard.wmflabs.org/ Programs and Events Dashboard]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/education/2018-February/001917.html][https://outreach.wikimedia.org/wiki/Education/News/January_2018/Education_Extension_scheduled_shutdown] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/06|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W06"/> 5 de febreiro de 2018 ás 20:51 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17707607 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/07|Tech News: 2018-07]] == <section begin="technews-2018-W07"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * TemplateStyles has been deployed to the Swedish Wikipedia. TemplateStyles is a feature to make it easy to add CSS to templates without administrator privileges. This allows for better adaptability to screen sizes, especially on mobile where are half our total page views. If your community would like to be the next to have the feature, please [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projects=TemplateStyles submit a task on Phabricator]. [https://phabricator.wikimedia.org/T176082][https://www.mediawiki.org/wiki/Help:TemplateStyles][https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projects=TemplateStyles] * Registration pages now collect keyboard/mouse usage information for [[m:Research:Spambot detection via registration page behavior|research on identifying spambots]]. '''Changes later this week''' * You can opt in to a new beta feature that lets you use [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Diffs|visual diffs]] on history pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T185708] * The visual editor shows and lets you edit templates in one way, and reference lists in another. This meant that templates that only contain a fake reference list, like <code><nowiki>{{Listaref}}</nowiki></code>, would not get updated as you edited. Now they will update as you edit, but you will no longer be able to visually edit them as templates. [https://phabricator.wikimedia.org/T52769] * The abuse filter extension has a new feature <code>contains_all</code> that you may use to check if one or more strings are all contained in another given string. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter/Rules_format] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 February. It will be on all wikis from 15 February ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&year=2018&month=02&day=13 13 February at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=14&month=02&year=2018 14 February at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[mw:Reading/Web/Settings|settings page and beta options]] for the mobile website are being improved. [https://phabricator.wikimedia.org/T67079] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/07|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W07"/> 12 de febreiro de 2018 ás 21:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17726593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/08|Tech News: 2018-08]] == <section begin="technews-2018-W08"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The explanation of the abbreviations on the recent changes page could overlap with the list of changes. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T182156][https://phabricator.wikimedia.org/T184165] * You can now [https://stats.wikimedia.org/v2/#/all-projects see statistics] for pageviews per wiki per country. You can see this on maps or in a table. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-February/089518.html] '''Problems''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Linter|Linter]] is reporting estimated counts instead of actual counts for some wikis. This is because of performance problems. You might notice a false higher number in linter counts for some categories. This will be fixed as soon as the performance problem has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T184280] * Last week the way that Visual Editor displays references lists was changed. As a result, the references generated by specific templates like <code><nowiki>{{sfn}}</nowiki></code> are not visible in the references list whilst editing. [https://phabricator.wikimedia.org/T187495][https://phabricator.wikimedia.org/T52769] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 20 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 21 February. It will be on all wikis from 22 February ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2018&month=02&day=20 20 February at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=21&month=02&year=2018 21 February at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The way edit summaries and log comments are stored in the database is being changed. In the future this will [[phab:T6714|make longer comments possible]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T185948] * Edit conflicts could be solved in a different way in the future. You can [[m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts/Feedback Round Paragraph-Based Prototype|test a new prototype]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/08|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W08"/> 19 de febreiro de 2018 ás 22:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17748904 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/09|Tech News: 2018-09]] == <section begin="technews-2018-W09"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Checkusers and stewards can now view private data such as the IP address in the abuse log. This data is removed regularly. [https://phabricator.wikimedia.org/T160357] '''Problems''' * Last week's MediaWiki version was rolled back because of a bug. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-February/089550.html][https://phabricator.wikimedia.org/T187942] * Since the deployment train last week until late evening on 20 February [[w:en:Coordinated Universal Time|UTC]], when you thanked someone for an edit, the thank went to the latest unthanked edit to that page. It didn't matter which edit you tried to give thanks for. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T187757] * [[Special:Statistics|Special:Statistics]] did not take newly created pages into account since 13 February 2018. Because of this the statistics are recreated. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/411400/][https://phabricator.wikimedia.org/T187845][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Tech/News/2018/09] '''Changes later this week''' * Users with version 10 of the Internet Explorer browser will no longer get JavaScript on Wikimedia wikis. If you use this browser on your computer, you can try upgrading to a newer version. [https://phabricator.wikimedia.org/T187869] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The Wikinews wikis will switch to use the [[mw:RemexHtml|Remex parsing library]]. This is [[mw:Parsing/Replacing Tidy|to replace Tidy]]. It will happen on 27 February. Other wikis will be recommended to switch soon when they have fixed the errors that must be fixed. Tidy will be removed in the middle of 2018. [https://phabricator.wikimedia.org/T188000][https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 27 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 28 February. It will be on all wikis from 1 March ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2018&month=02&day=27 27 February at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=28&month=02&year=2018 28 February at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/09|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W09"/> 26 de febreiro de 2018 ás 19:52 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17769917 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/10|Tech News: 2018-10]] == <section begin="technews-2018-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now make longer edit summaries. [https://phabricator.wikimedia.org/T6715] '''Changes later this week''' * You can [[m:Community Tech/Ping users from the edit summary|notify users in edit summaries]]. They will get a ping just as if they had been mentioned on a wiki page. [https://phabricator.wikimedia.org/T32750] * On [[Special:AbuseLog|Special:AbuseLog]] you can now choose to list only actions that actually made an edit. Other actions are when the filter warned the editor or blocked the edit from being made. There are also more search options. [https://phabricator.wikimedia.org/T159061][https://phabricator.wikimedia.org/T187971] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikis can [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|enable Citoid]] to provide automatic reference look-up in the visual editor and the 2017 wikitext editor, but it is complex. The tool will now warn in the JavaScript console if the configuration isn't correct. Soon Citoid will disable itself if the configuration isn't correct. Check that your wiki is configured correctly. You can [[mw:Talk:Citoid/Enabling Citoid on your wiki|ask for help]] if you need it. [https://phabricator.wikimedia.org/T186276] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 March. It will be on all wikis from 8 March ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2018&month=03&day=06 6 March at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=07&month=03&year=2018 7 March at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * In the future you will be able to use global preferences. This means you could change a preference for all wikis instead of having to change it every time for each wiki. You can now [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Special:GlobalPreferences test global preferences] and [[mw:Help talk:Extension:GlobalPreferences|give feedback]]. * You can now [[mw:Special:MyLanguage/Map improvements 2018|read about planned works on maps]] during 2018. This will be done by June. You [[mw:Talk:Map improvements 2018|can give feedback]] on the planned maps work. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W10"/> 5 de marzo de 2018 ás 17:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17798793 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/11|Tech News: 2018-11]] == <section begin="technews-2018-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * 3D models can now be uploaded to Commons. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/commons-l/2018-February/007972.html] * [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|Page Previews]] has been updated to use [[w:en:HTML|HTML]] for previews. This has fixed many issues. An [[w:en:A/B testing|A/B test]] was done on English and German Wikipedia to measure how it is used. Other changes were also made. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-March/089609.html] * Some edits have to be checked against too many conditions before they can trigger an [[w:en:Wikipedia:Edit filter|abuse filter]]. If that is the reason no filter is triggered the edit will be [{{fullurl:Special:RecentChanges|tagfilter=abusefilter-condition-limit}} tagged] for review. [https://phabricator.wikimedia.org/T71492] * Auto-saving has been added to the visual editor and the 2017 wikitext editor. Right now it is meant to help if your browser crashes or if you accidentally close a tab. [https://phabricator.wikimedia.org/T57370] '''Problems''' * The [[w:en:Wikipedia:Edit filter|abuse filter]] did not tag all edits that should have been tagged after last week's MediaWiki version had come to the wikis. It was fixed on 9 March (UTC). [https://phabricator.wikimedia.org/T189299] '''Changes later this week''' * You can [[m:Community Tech/Ping users from the edit summary|notify users in edit summaries]]. They will get a ping just as if they had been mentioned on a wiki page. This was originally planned to happen last week. [https://phabricator.wikimedia.org/T32750] * It is now possible to specify the block parameters for each filter in [[Special:AbuseFilter|Special:AbuseFilter]]. The parameters include block duration and if the user should be blocked from editing their own talk page. The block duration is separate for anonymous and registered users. [https://phabricator.wikimedia.org/T32024][https://phabricator.wikimedia.org/T170014] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A hundred Wikimedia wikis will switch to use the [[mw:RemexHtml|Remex parsing library]]. This is [[mw:Parsing/Replacing Tidy|to replace Tidy]]. It will happen on 13 and 14 March. Other wikis will be recommended to switch soon when they have fixed the errors that must be fixed. Tidy will be removed in the middle of 2018. [https://phabricator.wikimedia.org/T188869][https://phabricator.wikimedia.org/T188010][https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 March. It will be on all wikis from 15 March ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=19&min=30&sec=0&year=2018&month=03&day=13 13 March at 19:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=14&month=03&year=2018 14 March at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W11"/> 12 de marzo de 2018 ás 19:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17827223 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/12|Tech News: 2018-12]] == <section begin="technews-2018-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/12|Translations]] are available. '''Problems''' * On March 12 early morning UTC, the number of 503 error messages increased due to an issue on esams datacenter. It has been fixed. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20180312-Cache-text] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2018-03-20|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2018-03-21|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2018-03-22|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] There is no Editing team meeting this week. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=21&month=03&year=2018 {{#time:j xg|2018-03-21|{{PAGELANGUAGE}}}} at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * From April 4, the autopatrol status of edits will only be accessible in the Recent Changes database table, so only for 30 days. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-March/001812.html][https://phabricator.wikimedia.org/T184485] * [[mw:In-context_help_and_onboarding|In-Context Help and Onboarding]] is a new project, aiming to improve retention of new wiki editors. The goal is to give them short tutorials and other training experiences based on their activity. [[mw:Collaboration|Collaboration team]] is expecting feedback and comments on [[mw:Talk:In-context_help_and_onboarding|the project talk page]], especially from people working with newcomers. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W12"/> 19 de marzo de 2018 ás 15:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17845447 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/13|Tech News: 2018-13]] == <section begin="technews-2018-W13"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/13|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Some of the interface icons and text sizes will change slightly, as part of the updates for improved accessibility and consistency. These icons are used in many features, including Notifications, Recent Changes, Beta Features, Visual Editor, 2017 Wikitext Editor, Code Editor, and others. While editor toolbars, dialogs, and menus will appear slightly bigger; elements on special pages will be slightly smaller. Functionality will not change. [https://phabricator.wikimedia.org/T177432] [https://phabricator.wikimedia.org/T97631] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The deprecated #toc and #toctitle CSS ids have been removed. If your wiki was still using these for fake Tables of Content (ToC) then these might lose their styling. They can be replaced with .toc and .toctitle classes where appropriate. [https://phabricator.wikimedia.org/T187808] * [[mw:Extension:TemplateStyles|TemplateStyles]] will be deployed to the Wikivoyages on 28 March 2018. [https://phabricator.wikimedia.org/T189834] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 27 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 28 March. It will be on all wikis from 29 March ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&year=2018&month=03&day=27 27 March at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be one hour earlier than usual on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=16&min=00&sec=0&day=28&month=03&year=2018 28 March at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * From 9 April, the sort order of categories will be distorted for a short time. We are upgrading versions of an internationalisation library (ICU) and using a maintenance script to update existing database entries. This will last anywhere from a few hours to a few days, depending on wiki size. Read [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|more details]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T189295] * Changes are coming to search for Serbian projects. Cyrillic and Latin variants of a word and different grammatical forms of a word will be able to find each other. Read more on MediaWiki in [[mw:Wikimedia_Search_Platform/Serbian_Search_Update/sr|Serbian]] or [[mw:Wikimedia_Search_Platform/Serbian_Search_Update|English]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/13|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W13"/> 26 de marzo de 2018 ás 20:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17870513 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/14|Tech News: 2018-14]] == <section begin="technews-2018-W14"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[m:Community Tech/Template wizard|Template Wizard]] script available for testing. It will show up as a puzzle-piece icon in the 2010 WikiEditor. You can click on the icon to insert a template. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=| Advanced item]] The Wikimedia Communities and Contributors survey is to be sent to participants around the world this week. If you are volunteer developer, and have contributed code to any pieces of MediaWiki, gadgets, or tools, [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=DEV please take 20 to 40 minutes to complete the survey]. '''Problems''' * MediaWiki deployment train has been rolled back to version <span dir=ltr>1.31.0-wmf.26</span> on week 13, due to a multiplication of lost connections during MySQL queries. Some of the recent changes may have not been applied. They will be deployed next week. [https://phabricator.wikimedia.org/T190960][https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2018-March/000523.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2018-March/000524.html] * The Notifications badge icons were overlapping other links. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T183539] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 3 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 4 April. It will be on all wikis from 5 April ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] User subpages ending in <code dir=ltr>.json</code> will now be protected from other people editing them, like <code dir=ltr>.js</code> and <code dir=ltr>.css</code> pages already are. If you have a tool that stores static configuration, you can now use a subpage like <code>User:Example/mygadget.json</code> to do this without concerns. [https://phabricator.wikimedia.org/T76554] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Parsing/Replacing Tidy|Tidy will be replaced by RemexHtml]] on the next set of wikis. On April 4, we plan to turn off Tidy on all Wikiquotes (except frwikiquote) and Wikimedia chapters and user groups wikis. 23 wikis will have Tidy replaced this time. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-March/001821.html][https://phabricator.wikimedia.org/T188881][https://phabricator.wikimedia.org/T190726] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] will transition to use [[mw:OOUI|OOUI]] starting April 4, and the rule editor will also be changed to a CodeEditor (ACE) similar to what is found on user JavaScript pages. The move to OOUI will continue over the next few weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T132284] [https://phabricator.wikimedia.org/T39192] * In Special:Preferences, the preference "{{int:tog-watchlistreloadautomatically}}" is now only visible for users who have opt-out the New Filters for the Watchlist. [https://phabricator.wikimedia.org/T186277] * You can see names of individual abuse filters in [[Special:AbuseLog]]. Now if the name of an abuse filter contains some wikisyntax like links, it will not change to a link when displayed. [https://phabricator.wikimedia.org/T141670] * You can now search through filter patterns at [[Special:AbuseFilter]]. You may specify either a plain string or a [[:w:regular expression|regular expression]] and the matching filters will show a snippet of their pattern with the match highlighted. [https://phabricator.wikimedia.org/T87455] '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&year=2018&month=04&day=03 3 April at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=04&month=04&year=2018 4 April at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * If you're using, creating or improving Lua modules, you can [[d:Wikidata:New convenience functions for Lua|give your feedback]] to help harmonizing the modules across wikis and add more useful functions. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] On April 11th, we plan to turn off Tidy on all wikis with less than 50 entries in all high priority linter categories. About 60 wikis will have Tidy replaced. Currently about 600 wikis have had Tidy replaced and we have another 300 wikis to go. We plan to finish this transition from Tidy to RemexHtml by end of June 2018. Please follow [[phab:T175706|T175706]] to monitor progress of [[mw:Parsing/Replacing Tidy|Tidy replacement]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T190731][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-March/001821.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/14|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W14"/> 2 de abril de 2018 ás 19:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17894791 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/15|Tech News: 2018-15]] == <section begin="technews-2018-W15"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' *Some pages have templates that describe problems with that article. There is now more information for mobile readers and what is wrong with the article and how they could help fix it. [https://www.mediawiki.org/wiki/Reading/Web/Projects/Mobile_Page_Issues#Updates_to_the_page_issue_modal] *You can now thank users for many more actions than edits to a page. This was [[m:2017 Community Wishlist Survey/Miscellaneous/Allow %27thanks%27 notification for a log entry|one of the top ten requests in the Wishlist Survey]] last year. [https://phabricator.wikimedia.org/T60485] * The sort order of categories will have errors for a short time starting Monday 9 April (UTC). We are upgrading versions of an internationalisation library (ICU) and using a script to update the database. This will take between a few hours and a few days depending on wiki size. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more details]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T189295] * Tag filter titles will now work better on wikis where the tag filter title is in a language that is written in another direction than the language of that wiki. This could for example be an English title (written from left to right) on a Hebrew or an Arabic wiki (written from right to left). [https://phabricator.wikimedia.org/T190718] '''Problems''' *The bookmark icon for saved filters on the recent changes page disappeared because of new icon changes. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T191366] *For a week in March rollbacks got both the <code>rollback</code> and the <code>undo</code> tag on the recent changes page and other pages where you see tags. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T190374] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.29|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 10 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 11 April. It will be on all wikis from 12 April ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). * Patrolled edits now have three states instead of two. Recent changes filters are updated to show unpatrolled, autopatrolled and manually patrolled edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T190408] '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=18&min=30&sec=0&year=2018&month=04&day=10 10 April at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=11&month=04&year=2018 11 April at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The iOS and Android apps will get [[mw:Wikimedia Apps/Synced Reading Lists|synced reading lists]] later in April. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/15|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W15"/> 9 de abril de 2018 ás 18:09 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17924500 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/16|Tech News: 2018-16]] == <section begin="technews-2018-W16"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/16|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Profiling statistics for an [[mw:Extension:AbuseFilter|abuse filter]] tell how often edits match the filter. The statistics for the abuse filters were reset after 10000 actions. Wikis can now decide to reset it more or less often. They can [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?tags=AbuseFilter file a phabricator task] to do so. [https://phabricator.wikimedia.org/T132925] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:mw:Extension:AbuseFilter|Abuse filters]] will now treat integers and [[:en:Floating-point arithmetic|floats]] more precisely. For example, 5/2 was rounded down to 2 but will now be 2.5 and 2*4 will be the integer 8 and not the floating-point number 8.0. Division values are the only ones changed. For the rest only strict comparisons (<code>===</code> and <code>!==</code>) will be affected leaving the values unchanged. [https://phabricator.wikimedia.org/T191688][https://www.mediawiki.org/wiki/Extension:AbuseFilter/Rules_format#Arithmetic] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.31/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 17 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 18 April. It will be on all wikis from 19 April ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180417T1830 17 April at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180418T15 18 April at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[phab:T181084|new PDF renderer]] could not create PDFs from [[w:en:Wikipedia:Books|books]]. Books are in this case collections of pages on a Wikimedia wiki. [[w:en:PediaPress|PediaPress]] will take over development of the books-to-PDF function. [https://www.mediawiki.org/wiki/Reading/Web/PDF_Functionality] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] will no longer support Python 2.7.2 and 2.7.3. [https://phabricator.wikimedia.org/T191192] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Volunteer developers can fill out the [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=DEV Wikimedia Communities and Contributors survey]. The last day is April 22 (UTC). This is a third-party service survey. See [[wmf:Community Engagement Insights 2018 Survey Privacy Statement|the privacy statement]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/16|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W16"/> 16 de abril de 2018 ás 15:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17931273 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/17|Tech News: 2018-17]] == <section begin="technews-2018-W17"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * All Wikipedias now have [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|Page Previews]]. * The iOS and Android apps now have [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Synced Reading Lists|synced reading lists]]. This means you can save articles to a private list that can be seen on your other devices if you use the apps. * The icons in the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|2010 wikitext editor]] have changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T191031] * The visual editor and the 2017 wikitext ask you to write an edit summary after you press <code>Publish</code>. This button now also shows an [[w:en:ellipsis|ellipsis]]. This is to show that pressing <code>Publish</code> is not the last step. [https://phabricator.wikimedia.org/T189803] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 24 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 25 April. It will be on all wikis from 26 April ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180424T1830 24 April at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180425T15 25 April at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|<nowiki><mapframe></nowiki>]] will come to most Wikipedias in May. This means that you can put interactive maps in the articles. Nine Wikipedias that use a strict version of [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|flagged revisions]] will not get this feature in May. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/User:JMatazzoni_(WMF)/mapframe-to-all-wikipedias-notice] * The rollback function could change. This was a [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Rollback|German community request]]. All editors with rollback rights can [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Rollback/Feedback round|leave feedback]] on the proposed solution. The last day to leave feedback is 4 May (UTC). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/17|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W17"/> 23 de abril de 2018 ás 18:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17965874 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/18|Tech News: 2018-18]] == <section begin="technews-2018-W18"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The parameter for unpatrolled edits in recent changes filters changed name. You might need to update saved filters and links. [https://phabricator.wikimedia.org/T190408] '''Problems''' * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Parsing/Replacing Tidy|We are migrating wikis from Tidy to Remex]]. Because of a bug the 250 wikis which do not yet use Remex were switched on 23 April. This is two months early. This meant that pages with broken wikitext showed wrongly to readers. The bug was undone the next day. You can [[mw:Special:MyLanguage/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F|help fix broken wikitext]] to avoid this problem when your wiki switches. Tidy will be removed on all wikis before July 2018. You can follow the process [[phab:T175706|on Phabricator]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T192855] '''Changes later this week''' * You will be able use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 wikitext editor]] on all wikis. CodeMirror helps with [[w:en:Syntax highlighting|syntax highlighting]]. It has previously been a [[mw:Special:MyLanguage/Beta Features|beta feature]] and only available on wikis with scripts that are written from left to right. [https://phabricator.wikimedia.org/T191923] * When an administrator blocks someone they will have a calendar they can use to choose when the block ends. This is to make it easier to pick a specific date. [https://phabricator.wikimedia.org/T132220] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can soon turn on the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:PerformanceInspector|Performance Inspector]] in the {{int:prefs-editing}} section in your preferences. It shows information about the [[w:en:Computer performance|performance]] of pages. This could be the size of modules in the page, how many CSS selectors are defined on the page and how many are used, or the size of the images on the page. This tool is intended to help editors fix pages that load slowly. [https://phabricator.wikimedia.org/T117411] *[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new [[:mw:Extension:AbuseFilter|abuse filter]] function called <code>equals_to_any</code>. You can use it to check if its first argument is equal (<code>===</code>) to any of the following ones. For example you can use it to check if the page's namespace is amongst a given set of values in a more compact way than you could earlier. You can [[mw:Extension:AbuseFilter/Rules format#Functions|read more on mediawiki.org]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 1 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 2 May. It will be on all wikis from 3 May ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180501T1830 1 May at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180502T15 2 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Cloud Services team|Wikimedia Cloud Services team]] is working on a new project called [[m:Toolhub|Toolhub]]. The goal is to make it easier for Wikimedians to discover software tools they can use. You can leave feedback on [[m:Talk:Toolhub|the talk page]] or email jhare{{@}}wikimedia.org to leave private feedback. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] All wikis with fewer than 100 high-priority linter errors in all namespaces will switch to use the [[mw:Special:MyLanguage/RemexHtml|Remex parsing library]]. This is [[mw:Parsing/Replacing Tidy|to replace Tidy]]. It will happen on 2 May. Other wikis will be recommended to switch soon when they have fixed the errors that must be fixed. Wikibooks wikis with fewer than 100 high-priority linter errors in the main namespace will switch on 9 May. Tidy will be removed on all wikis before July 2018. [https://phabricator.wikimedia.org/T192821][https://phabricator.wikimedia.org/T192299][https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/18|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W18"/> 30 de abril de 2018 ás 16:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=17980974 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/19|Tech News: 2018-19]] == <section begin="technews-2018-W19"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[c:Special:MyLanguage/Commons:Mobile app|Wikimedia Commons mobile app]] has a new version. It is now easier to find nearby places that need pictures. It helps you with direct uploads and title and category suggestions. The app only works on Android phones. [https://cookiesandcodeblog.wordpress.com/2018/04/21/commons-app-version-2-7-beta-release/] '''Problems''' *[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filters]] had a problem with blocks where you had changed how long they last. It used the default length everywhere. This was in late April. Abuse filter users should make sure the right block length is used and change them if needed. This is only for filters where how long blocks last had been changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T193324] '''Changes later this week''' * The [[mw:Help:Extension:AdvancedSearch|advanced search function beta feature]] will be on all Wikimedia wikis. It makes it easier to use some of the special search functions that most editors don't know exist. [https://phabricator.wikimedia.org/T193182] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 8 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 9 May. It will be on all wikis from 10 May ([[mw:MediaWiki 1.31/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180508T1830 8 May at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180509T15 9 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] All wikis with fewer than 100 high-priority linter errors in the main namespace will switch to use the [[mw:Special:MyLanguage/RemexHtml|Remex parsing library]]. This is [[mw:Parsing/Replacing Tidy|to replace Tidy]]. It will happen on 16 May. Other wikis will switch soon when they have fixed the errors that must be fixed. Tidy will be removed on all wikis before July 2018. [https://phabricator.wikimedia.org/T193685][https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/19|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W19"/> 7 de maio de 2018 ás 16:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18001263 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/20|Tech News: 2018-20]] == <section begin="technews-2018-W20"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Dynamic maps]] are now available on most Wikipedias. [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#Map_languages|Labels on maps]] can also be in different languages. * The new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:AdvancedSearch|Advanced Search]] interface is now available as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature]] on all wikis. This makes it easier to learn about and to use many of the powerful options in our search. Feedback is appreciated. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-May/001851.html] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 15 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 16 May. It will be on all wikis from 17 May ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180516T15 16 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * In the mobile view, warnings for when something is wrong with a page are not as clear as they should be. The developers are working on this. You can [[mw:Reading/Web/Projects/Mobile Page Issues|give feedback and suggestions]]. * The developers are working on making the Wikipedia Android app available in more languages. You can give feedback, suggestions and help test it. [[mw:Wikimedia Apps/Android/Multilingual Support|Read more on mediawiki.org]] [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps#Android] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/20|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W20"/> 14 de maio de 2018 ás 22:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18004437 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/21|Tech News: 2018-21]] == <section begin="technews-2018-W21"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/21|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 22 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 23 May. It will be on all wikis from 24 May ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180523T15 23 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * It could become easier to reference different pages of a book in an article. You can [[m:WMDE Technical Wishes/Book referencing/Call for feedback (May 2018)|give feedback]]. The last day for feedback is 27 May. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/21|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W21"/> 21 de maio de 2018 ás 17:33 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18060878 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/22|Tech News: 2018-22]] == <section begin="technews-2018-W22"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:GlobalPreferences|global preferences]] on most wikis. This means you can set preferences for all wikis at the same time. Before this you had to change them on each individual wiki. Global preferences will come to the Wikipedias later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T16950][https://phabricator.wikimedia.org/T189806#4221561] * It is now easier for blocked mobile users to see why they were blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T165535] * Wikidata now supports [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Lexicographical data|lexicographical data]]. This helps describe words. * There is now a checkbox on [[Special:ListUsers|Special:ListUsers]] to let you see only users in temporary user groups. [https://phabricator.wikimedia.org/T174313] * Some rare invisible Unicode characters have recently been banned from page titles. This includes soft hyphens (U+00AD) and left-to-right (U+2066) and right-to-left (U+2067) isolate markers. Existing pages with these characters will soon be moved by a script. [https://phabricator.wikimedia.org/T121979] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There's a new Wikimedia Foundation team to support the Wikimedia technical communities. It's called the Technical Engagement team. Most of the team members did similar work in other teams before this. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-May/090016.html] '''Problems''' * Some translatable pages are showing old translations instead of latest ones. The cause of this issue has been fixed. We will update all pages automatically to show the latest translations. [https://phabricator.wikimedia.org/T195347] '''Changes later this week''' * There will be a new special page named [[Special:PasswordPolicies|PasswordPolicies]]. This page gives information about the [[mw:Special:MyLanguage/Manual:$wgPasswordPolicy|password rules]] for each user group on that wiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T174812] * A new way to see moved paragraphs in diffs is coming to most wikis. This is to make it easier to find the moved paragraphs and the changes in them. [https://phabricator.wikimedia.org/T195375] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 29 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 30 May. It will be on all wikis from 31 May ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikis can [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|enable Citoid]] to provide automatic reference look-up in the visual editor and the 2017 wikitext editor. This is complex. The tool will now disable itself if the configuration isn't correct. It has warned about this in the JavaScript console since February. Check that your wiki is configured correctly. You can [[mw:Talk:Citoid/Enabling Citoid on your wiki|ask for help]] if you need it. [https://phabricator.wikimedia.org/T186276] '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180529T1830 29 May at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180530T15 30 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|Content Translation]] drafts which have not been updated in over a year will be removed. This allows other users to translate those articles. [https://phabricator.wikimedia.org/T189088] * A survey is collecting information on what users think about how Wikimedia wiki pages are loaded. This information could be used in future development. [https://phabricator.wikimedia.org/T187299] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some wikis will switch to use the [[mw:Special:MyLanguage/RemexHtml|Remex parsing library]]. This is [[mw:Parsing/Replacing Tidy|to replace Tidy]]. It will happen on 30 May and 13 June. Wikis with fewer than 100 linter issues in the main namespace in all high-priority linter categories will switch. This includes Wikidata. Tidy will probably be removed on all wikis in the first week of July. [https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F][https://phabricator.wikimedia.org/T195263] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/22|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W22"/> 29 de maio de 2018 ás 12:40 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18082338 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/23|Tech News: 2018-23]] == <section begin="technews-2018-W23"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|MonoBook skin]] has been optimised for mobile devices. It now looks different. [https://phabricator.wikimedia.org/T195625] * [[m:Planet Wikimedia|Planet Wikimedia]] collects blogs about Wikimedia. It will now use the [https://directory.fsf.org/wiki/Rawdog Rawdog] [[w:en:News aggregator|feed aggregator]] to do this instead of [[w:en:Planet (software)|Planet]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T180498][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-May/090036.html] * Redirect links in [[Special:WhatLinksHere|Special:WhatLinksHere]] now link to the original page and not the target page. This was done earlier and changed the used messages on some pages. This was a problem for wikis that customized the message. A new change fixed this by using the old messages with one more parameter for customization. Wikis that already changed their customized messages will have to move the customization back again. [https://phabricator.wikimedia.org/T189860] '''Problems''' * You will not be able to edit some wikis between 06:00 and 06:30 UTC on 13 June. You can see if [[phab:T195487|your wiki is one of them]]. * [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]] did not work 24–28 May. This is also why last week's Tech News was late. [https://phabricator.wikimedia.org/T195500] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 June. It will be on all wikis from 7 June ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180605T1830 5 June at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180606T15 6 June at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|new filters for edit review]] tools and interface for watchlists will leave [[mw:Special:MyLanguage/Beta|beta]]. This is planned to happen in June or early July. [https://phabricator.wikimedia.org/T181193][https://phabricator.wikimedia.org/T195993] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/23|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W23"/> 4 de xuño de 2018 ás 21:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18103288 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/24|Tech News: 2018-24]] == <section begin="technews-2018-W24"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|the Wikipedia app]] for Android or iOS users can create [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Synced Reading Lists|reading lists]]. The reading lists can be seen on different devices if you are logged in to your account. There is now a browser extension so you can add pages to your reading list from a web browser. At the moment it works with Firefox and Chrome. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Reading_list_browser_extension] *[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new version of [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]]. Pywikibot is a tool to automate tasks on MediaWiki wikis. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot/2018-June/009842.html] '''Problems''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|MonoBook skin]] was changed to make it work better for mobile users. This caused some problems. The change was rolled back to fix them. The new version is now back on the wikis. MonoBook users can opt out from the new responsive design. [https://phabricator.wikimedia.org/T195625] '''Changes later this week''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|new filters for edit review]] tools and interface for watchlists will leave [[mw:Special:MyLanguage/Beta|beta]]. For most wikis this will happen on 18 June. For the rest it will happen on 25 June. [https://phabricator.wikimedia.org/T181193][https://phabricator.wikimedia.org/T195993] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 June. It will be on all wikis from 14 June ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * You can join the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Team|Readers Web team]] IRC office hour. There you can discuss tools to contribute on the mobile web for the existing MediaWiki skins. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180618T16 18 June at 16:00 (UTC)]. See [[m:Special:MyLanguage/IRC office hours|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180612T1830 12 June at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180613T15 13 June at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * You will be able to [[m:Special:MyLanguage/WMDE_Technical Wishes/Move files to Commons|move local wiki files to Commons]] and keep their original data intact. This is [[phab:T190716|planned to come]] to the first wikis in June. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/24|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W24"/> 11 de xuño de 2018 ás 21:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18115892 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/25|Tech News: 2018-25]] == <section begin="technews-2018-W25"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[w:en:Syntax highlighting|Syntax highlighting]] has been a beta feature on Wikimedia wikis with text written from left to right. It is now a normal feature. It is based on [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T185030] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180619T1830 19 June at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180620T15 20 June at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Some old web browsers will not be able to read the Wikimedia wikis. This is because they use an insecure way to connect to them. This means that we get less security for everyone else too. This affects about 0.08% of all traffic to the Wikimedia wikis. This affects for example those who read Wikipedia on a [[w:en:PlayStation 3|PlayStation 3]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T147202][https://phabricator.wikimedia.org/T196371] * The [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|new filters for edit review]] tools and interface for watchlists will leave [[mw:Special:MyLanguage/Beta|beta]]. Because there is no new MediaWiki version this week it will happen on 25 June for most wikis. For the rest it will happen in early July. [https://phabricator.wikimedia.org/T181193][https://phabricator.wikimedia.org/T195993] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] All wikis that have not already done so will switch to use the [[mw:Special:MyLanguage/RemexHtml|Remex parsing library]] on 5 July. This is [[mw:Parsing/Replacing Tidy|to replace Tidy]]. You [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-June/001867.html can help] fix remaining errors. [https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/25|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W25"/> 18 de xuño de 2018 ás 21:47 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18136222 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/26|Tech News: 2018-26]] == <section begin="technews-2018-W26"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [https://paws.wmflabs.org PAWS], our JupyterHub system, got [[mw:PAWS/News/2018-06-21|an upgrade and a logo]]. Several bugs should be fixed. '''Problems''' * When a link text was in ''italics'' or had other formatting you could sometimes not edit it in the visual editor. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T197213][https://phabricator.wikimedia.org/T196914] '''Changes later this week''' * [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|Content translation]] users who translate between any two of Arabic, English, French, Japanese and Russian will be asked to be part of a research project. This is to create better tools for translating articles. [https://phabricator.wikimedia.org/T194467] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 26 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 27 June. It will be on all wikis from 28 June ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180626T1830 26 June at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180627T15 27 June at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/26|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W26"/> 25 de xuño de 2018 ás 23:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18154936 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/27|Tech News: 2018-27]] == <section begin="technews-2018-W27"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/27|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The database for [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Tags|tags]] will be changed. This will happen on 2 July on French Wikipedia and 9 July on all other wikis. Please [[phab:T185355|report]] if recent changes get slower or you can't save edits. This could especially affect editors who use the database on ToolForge. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata-tech/2018-June/001283.html] '''Problems''' * Last week's MediaWiki update was rolled back. This was because of a database problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T198350] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180703T1830 3 July at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180704T15 4 July at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/27|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W27"/> 3 de xullo de 2018 ás 00:46 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18169586 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/28|Tech News: 2018-28]] == <section begin="technews-2018-W28"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[w:en:WebM|WebM video files]] have smaller file size but still be of the same quality. Creating WebM files will take longer time. [https://www.mediawiki.org/wiki/Extension:TimedMediaHandler/VP9_transition] * The [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|new filters for edit review]] tools and interface for watchlists will leave [[mw:Special:MyLanguage/Beta Features|beta]]. This was supposed to already have happened but was delayed. For most wikis this will happen on 9 July. For the rest it will happen on 16 July. [https://phabricator.wikimedia.org/T195993] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] All wikis now use the [[mw:Special:MyLanguage/RemexHtml|Remex parsing library]] instead of [[mw:Parsing/Replacing Tidy|Tidy]]. This could cause errors. You [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-June/001867.html can help] fix the errors. [https://www.mediawiki.org/wiki/Parsing/Replacing_Tidy/FAQ#What_will_editors_need_to_do.3F] '''Problems''' * When you rolled back an edit it could get both the <code>Rollback</code> and <code>Undo</code> tags. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T190374] * Rollbacks from autopatrolled users were not marked as patrolled. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T198449] '''Changes later this week''' * When you edit a link in the visual editor there will be two separate buttons to change which page the link goes to (target) or its text (label). [https://phabricator.wikimedia.org/T55973][https://phabricator.wikimedia.org/T124305] * On the mobile version you can find a link to an editor's contributions from their user page. Now this will work even if they haven't created a user page. [https://phabricator.wikimedia.org/T197581] * When you edit a discussion on the mobile version you sometimes get your signature automatically added. This will now not happen if you have already added a signature manually. This is to avoid double signatures. [https://phabricator.wikimedia.org/T192725] * [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions|Structured discussions]] toolbars will have more style options. [https://phabricator.wikimedia.org/T109123#4400917] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] When you look at Wikimedia code in [[w:en:Gerrit (software)|Gerrit]] there will be a new interface. It is on by default for new users. This is also true for developers. This is to make it easier to understand what is happening. [https://phabricator.wikimedia.org/T196812] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 10 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 11 July. It will be on all wikis from 12 July ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180710T1830 10 July at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180711T15 11 July at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Today all administrators can edit [[w:en:CSS|CSS]] and [[w:en:JavaScript|JavaScript]] for the entire wiki. There will be a new user group for editing CSS and JavaScript. Administrators will no longer automatically be able to do this. This is because it is a security risk when all administrator accounts can edit JavaScript even if they never plan to or do not know how it works. You can [[m:Special:MyLanguage/Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T190015] * [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|Page previews]] will be on by default for new accounts. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-July/090297.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/28|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W28"/> 9 de xullo de 2018 ás 23:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18194890 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/29|Tech News: 2018-29]] == <section begin="technews-2018-W29"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use [[mw:Help:Extension:GlobalPreferences|global preferences]] on Wikimedia wikis. You can set them on the [[Special:GlobalPreferences|global preferences page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T16950] * You can now see a new log of pages being created at [[Special:Log/create|Special:Log/create]]. It includes pages which are later deleted. It is now available on all Wikimedia wikis except Commons and Wikidata. [https://phabricator.wikimedia.org/T12331] * You can see how many pageviews a wiki had from specific countries. The [https://stats.wikimedia.org/v2/#/en.wikipedia.org/reading/page-views-by-country/normal{{!}}map{{!}}2-Year~2016060100~2018071100{{!}}~total Wikistats2 maps] have now been updated. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-July/090327.html] '''Changes later this week''' * Your watchlist will show changes from the last seven days instead of three. If you have already set a length preference it will not change. [https://phabricator.wikimedia.org/T194414] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from July 17. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from July 18. It will be on all wikis from July 19 ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180717T1830 July 17 at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180718T15 July 18 at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Some articles have messages to readers about problems with the article. For example that it does not cite sources or might not be neutral. Readers do not see these messages on the mobile version. The developers now want to show them. You can [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Projects/Mobile Page Issues|read more and leave feedback]]. * You can use <code><nowiki><inputbox></nowiki></code> to create search boxes for specific pages. For example to search the archives of a community discussion page. Instead of <code><nowiki>prefix:Page name</nowiki></code> you will see a text that explains which pages are being searched. You can [[phab:T198318|read more and leave feedback]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/29|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W29"/> 16 de xullo de 2018 ás 16:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18215334 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/30|Tech News: 2018-30]] == <section begin="technews-2018-W30"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When you log in to your account you can choose to keep being logged in. This checkbox now works better than before on the mobile version for users without JavaScript. [https://phabricator.wikimedia.org/T196947] * Wikis that use [[mw:Citoid|Citoid]] can automatically generate citations for Swedish news sites. This only works in the visual editor. This now works for [[w:en:Sveriges radio|Swedish public service radio]]. More will come. Others could use this to add news sites in other languages in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T187023] * Editors can do max 90 edits per minute. This is new since last month. This does not affect bots or administrators. [https://phabricator.wikimedia.org/T56515] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2018-07-24|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2018-07-25|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2018-07-26|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180725T15 {{#time:j xg|2018-07-25|{{PAGELANGUAGE}}}} at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/30|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W30"/> 24 de xullo de 2018 ás 09:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18233172 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/31|Tech News: 2018-31]] == <section begin="technews-2018-W31"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The design on [[Special:Log]] has changed. It will change again soon. Developers are working on fixing problems. [https://phabricator.wikimedia.org/T117737] '''Problems''' * Deployment of 1.32.0-wmf.13 has been partially delayed. All deployments have been resumed and successfully done after bug fixes. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2018-July/000577.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2018-July/000585.html] * Deployment of 1.32.0-wmf.14 has been partially delayed. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2018-July/000587.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2018-July/000589.html] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2018-07-31|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2018-08-01|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2018-08-02|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180731T1830 {{#time:j xg|2018-07-31|{{PAGELANGUAGE}}}} at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180801T15 {{#time:j xg|2018-08-01|{{PAGELANGUAGE}}}} at 15:00 (UTC)] as well as at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180801T23 23:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * After [[:m:special:MyLanguage/Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS|a community discussion]], a new group for users will be created. "[[:m:Special:MyLanguage/Interface administrators|Interface administrators]]" will be the only users allowed to edit interface pages like [[MediaWiki:Common.css]] or [[MediaWiki:Common.js]]. This is done to avoid technical issues and improve security. That change will be effective by the end of August 2018. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/31|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W31"/> 30 de xullo de 2018 ás 14:05 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18237696 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/32|Tech News: 2018-32]] == <section begin="technews-2018-W32"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[Special:NewPages|Special:NewPages]] now has the [[mw:UX standardization|OOUI look]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T117739] '''Problems''' * The MediaWiki version that was released two weeks ago was late to some Wikimedia wikis. This was because of bugs. It was on all wikis 30 July. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20180724-Train][https://lists.wikimedia.org/pipermail/engineering/2018-July/000591.html] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 August. It will be on all wikis from 9 August. '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180807T1830 7 August at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180808T15 8 August at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/32|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W32"/> 6 de agosto de 2018 ás 19:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18277179 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/33|Tech News: 2018-33]] == <section begin="technews-2018-W33"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' *<span title="Advanced item">[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=]]</span> [[w:en:Cascading Style Sheets|CSS]] in templates can now be stored in a separate page on all wikis. This is called [[mw:Extension:TemplateStyles|TemplateStyles]]. This is to make it easier to edit how templates look. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-August/090481.html] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180814T1830 14 August at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180815T15 15 August at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The developers are planning more ways to block users. This could be blocking someone from just a page or a namespace. You can [[m:Special:MyLanguage/Community health initiative/Per-user page, namespace, and upload blocking|read more]]. You can leave feedback on the [[m:Talk:Community health initiative/Per-user page, namespace, and upload blocking|talk page]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2018-August/090842.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/33|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W33"/> 13 de agosto de 2018 ás 17:53 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18292380 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/34|Tech News: 2018-34]] == <section begin="technews-2018-W34"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/34|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 August. It will be on all wikis from 23 August ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180822T15 22 August at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' *The [[m:Special:MyLanguage/2018 Community Wishlist Survey|2018 Community Wishlist Survey]] begins on 29 October. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can post proposals from 29 October to 11 November. You can vote on proposals from 16 November to 30 November. *[[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Manual:$wgLegacyJavaScriptGlobals|Legacy JavaScript global variables]] have been deprecated for seven years. They will soon be removed from all wikis. Gadgets and scripts that use them will stop working. You can test your community's gadgets on "group0" wikis. For example [[testwiki:Main Page|Test Wikipedia]] or [[mw:MediaWiki|mediawiki.org]]. The legacy JavaScript global variables are already disabled there. You can [[mw:ResourceLoader/Migration guide (users)#Global wg variables|read the migration guide]] to fix old scripts. [https://phabricator.wikimedia.org/T72470] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/34|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W34"/> 20 de agosto de 2018 ás 16:46 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18310555 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/35|Tech News: 2018-35]] == <section begin="technews-2018-W35"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/35|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see moved paragraphs in diffs in the mobile view. It also works on all languages in the desktop view. [https://phabricator.wikimedia.org/T199800] * Bureaucrats on all Wikimedia wikis can now remove the [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface admin]] user right. [https://phabricator.wikimedia.org/T202298] '''Problems''' * Some diffs show lines in the wrong order. The developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T197157] '''Changes later this week''' * The message you see when you thank a user will change. This is to make it easier to understand. [https://phabricator.wikimedia.org/T159302] * [[w:en:Wikipedia:AutoWikiBrowser|AWB]] will stop adding <code>using AWB</code> in the edit summary. Instead it will add a [[Special:Tags|tag]] that says <code>AWB</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T111663] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filter]] variables have changed. They are now easier to understand for non-experts. The old variables will still work but filter editors are encouraged to replace them with the new ones. You can find the list of changed variables [[mw:Extension:AbuseFilter/Rules format#Variables|on mediawiki.org]]. They have a note which says <code>Deprecated. Use ... instead</code>. An example is <code>article_text</code> which is now <code>page_title</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T173889] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Abuse filters can now use how old a page is. The variable is <code>page_age</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T30844] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 28 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 29 August. It will be on all wikis from 30 August ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180828T1830 28 August at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180829T15 29 August at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Because of a data centre test you will be able to read but not edit the wikis for up to an hour on 12 September and 10 October. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=14&min=00&sec=0&day=12&month=09&year=2018 14:00 (UTC)]. You might lose edits if you try to save during this time. The time when you can't edit might be shorter than an hour. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2018|You can read more about this]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/35|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W35"/> 27 de agosto de 2018 ás 16:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18330273 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/36|Tech News: 2018-36]] == <section begin="technews-2018-W36"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/36|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new user right for users who can edit [[w:en:CSS|CSS]] and [[w:en:JavaScript|JavaScript]] for the entire wiki. Before this all admins could edit CSS and JavaScript. This was a security risk. This group is called [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrators]]. Administrators can delete user CSS and JavaScript pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T190015][https://phabricator.wikimedia.org/T200176] * There will be an [[w:en:A/B testing|A/B test]] on the Wikipedia mobile website. It starts this week. It tests how we show templates that show information about an article. The test will last two weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T200792][https://www.mediawiki.org/wiki/Reading/Web/Projects/Mobile_Page_Issues] * You can now use different CSS rules for different skins when you edit templates. This is because of [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TemplateStyles|TemplateStyles]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T197617] * <code>wp10</code> in [[mw:Special:MyLanguage/ORES|ORES]] is now called <code>articlequality</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T196240] * When you get a new message on your talk page you get a yellow message in the toolbar. The preference to show or not show this has been removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T58845] '''Problems''' * [[c:Commons:Upload Wizard|UploadWizard]] had problems with [[mw:Extension:UploadWizard/Campaigns|campaigns]]. Users could not upload files. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T202760] * You can get a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications|notification]] when a link is made to a page you created. This has not worked since June. It was fixed last week. [https://phabricator.wikimedia.org/T200119] '''Changes later this week''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 4 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 5 September. It will be on all wikis from 6 September ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180905T15 5 September at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation [[mw:Special:MyLanguage/Readers|Readers department]] will work on advanced mobile editing. You can [[c:File:Wikimedia Foundation Readers Roadmap Review - 2018-08-27.pdf|read more]] about this and other things they plan to work on over the next year. You can also [[c:File:Wikimedia Foundation Readers Roadmap Review - 27 August 2018.webm|see the presentation]]. * [[m:Special:MyLanguage/User:Keegan (WMF)/RelatedSites2|The RelatedSites extension]] will be removed from Wikivoyage. * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Unused projects on the [[wikitech:Portal:Cloud VPS|Wikimedia Cloud virtual private server]] will [[wikitech:Cloud VPS 2018 Purge|be removed]]. This will happen in October. Projects can be marked if they are being used. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-August/090735.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/36|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W36"/> 3 de setembro de 2018 ás 16:48 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18344596 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/37|Tech News: 2018-37]] == <section begin="technews-2018-W37"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/37|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When you added or edited a template with the visual editor the input boxes were very big. This has been fixed. The input boxes will now be smaller until you click on them. Then they will change size to fit the text. [https://phabricator.wikimedia.org/T200834] '''Problems''' * Some diffs showed lines in the wrong order. This was fixed last week. [https://phabricator.wikimedia.org/T197157] * Marking a cross-wiki notification as read didn't work every time. The other wiki was not updated. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T121930] * <code><nowiki><maplink></nowiki></code> did not work for a few days. This was because of a bug. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T203427] * <code><nowiki>{{subst:REVISIONUSER}}</nowiki></code> is used by some templates. For a period edits saved with <code><nowiki>{{subst:REVISIONUSER}}</nowiki></code> would save the previous user's name and not your username. This is now fixed. Edits made before the bug was fixed will still be wrong and need to be corrected. [https://phabricator.wikimedia.org/T203583] * When you move a page the title still shows the old page name. The developers are working on fixing this. [https://phabricator.wikimedia.org/T203661] '''Changes later this week''' * Because of a data centre test you will be able to read but not edit the wikis for up to an hour on 12 September and 10 October. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=14&min=00&sec=0&day=12&month=09&year=2018 14:00 (UTC)]. You might lose edits if you try to save during this time. The time when you can't edit might be shorter than an hour. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2018|You can read more about this]]. * Because of [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2018|the data centre test]] there will be no new version of MediaWiki this week. Changes for this week will come next week instead. '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] You can join the next meeting with the Editing team. During the meeting, you can tell developers which bugs you think are the most important. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180911T1830 11 Septmber at 18:30 (UTC)]. See [[mw:Editing team/Weekly triage meetings|how to join]]. * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180912T15 12 September at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Team|The developers]] work on making the wikis work better on mobile phones. There is a list [[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for mobile friendly articles|of common problems when making content easier to read in the mobile view]]. You can add things to the page and ask others to help. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/37|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W37"/> 10 de setembro de 2018 ás 22:36 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18369657 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/38|Tech News: 2018-38]] == <section begin="technews-2018-W38"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/38|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[c:Special:MyLanguage/Commons:Mobile app|Wikimedia Commons mobile app]] has a new version. Images uploaded using Nearby are now automatically added to the associated Wikidata item. You can browse other images on Commons. You can see your achievements and your upload statistics. It has also fixed some bugs. [https://cookiesandcodeblog.wordpress.com/2018/08/10/commons-app-version-2-8-beta/] * [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] MediaWiki web requests now have a time limit of 60 seconds for GET requests and 200 seconds for POST requests. [https://phabricator.wikimedia.org/T97192] '''Problems''' * You could not see the menu on the notifications page on the mobile version. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T192475] '''Changes later this week''' *[[Special:AncientPages|Special:AncientPages]] can hide disambiguation pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T76287] * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 September. It will be on all wikis from 20 September ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[Ficheiro:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[Ficheiro:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180919T15 19 September at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Team|The developers]] are testing new mobile web navigation. You can [[mw:Reading/Web/Advanced_mobile contributions/Navigation prototype feedback|use it and give feedback]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/38|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W38"/> 17 de setembro de 2018 ás 21:58 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18389264 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/39|Tech News: 2018-39]] == <section begin="technews-2018-W39"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/39|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * The [[Special:Preferences|preferences form]] will change to use the standard look. If you see any problems please [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/3/?projects=ui-standardization,mediawiki-special-pages report them on Phabricator]. [https://phabricator.wikimedia.org/T117781] *[[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 25 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 26 September. It will be on all wikis from 27 September ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20180926T15 26 September at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/39|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W39"/> 24 de setembro de 2018 ás 15:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18408633 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/40|Tech News: 2018-40]] == <section begin="technews-2018-W40"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Ordinary pages can no longer be loaded as [[w:en:JavaScript|javascript]]. You could do this using <code dir=ltr>?action=raw&ctype=text/javascript</code> in the [[w:en:URL|URL]]. Only fully protected pages in the MediaWiki: namespace or user javascript subpages can be loaded as javascript now. This is for better security. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-September/001955.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-September/090882.html] '''Problems''' * New and updated translations from [[en:w:translatewiki.net|translatewiki.net]] will not reach the wikis for a while. You can still translate messages on translatewiki.net. The Wikimedia wikis will be updated with the new translations later. This is because of work on the translation system. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-September/001951.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-September/090882.html] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 2 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 3 October. It will be on all wikis from 4 October ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181003T15 3 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. * You can join the meeting with the Wikimedia Foundation Search Platform team. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181003T15 3 October at 15:00 UTC]. See [[m:IRC office hours#Upcoming office hours|how to join]] if you want to know how the search function works or have questions. '''Future changes''' * Because of a data centre test you will be able to read but not edit the wikis for up to an hour on 10 October. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=14&min=00&sec=0&day=10&month=10&year=2018 14:00 (UTC)]. You might lose edits if you try to save during this time. The time when you can't edit might be shorter than an hour. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2018 2|You can read more about this]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/40|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W40"/> 1 de outubro de 2018 ás 17:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18433392 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/41|Tech News: 2018-41]] == <section begin="technews-2018-W41"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Education Program|Education Program extension]] was removed from all Wikimedia projects. You can use the [https://outreachdashboard.wmflabs.org/ Programs and Events Dashboard] or the [https://tools.wmflabs.org/fountain/editathons/ Fountain] instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T125618] '''Problems''' * There was a problem when you copied and pasted from a table with the visual editor. It could add <code>href</code> where it shouldn't be. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T108506] '''Changes later this week''' * Because of a data centre test you will be able to read but not edit the wikis for up to an hour on 10 October. This will start at [http://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=14&min=00&sec=0&day=10&month=10&year=2018 14:00 (UTC)]. You might lose edits if you try to save during this time. The time when you can't edit might be shorter than an hour. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2018|You can read more about this]]. * Because of [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2018|the data centre test]] there will be no new version of MediaWiki this week. Changes for this week will come next week instead. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181010T15 10 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/41|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W41"/> 8 de outubro de 2018 ás 23:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18453674 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/42|Tech News: 2018-42]] == <section begin="technews-2018-W42"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/42|Translations]] are available. '''Problems''' * Some pages, edits and users disappeared for a short while after the [[m:Tech/Server switch 2018|server switch]]. Missing content and users was fixed within a day. Some preferences and other things might take a few more days to fix. [https://phabricator.wikimedia.org/T206743] * Wikis are updated with new and updated translations from [[m:translatewiki.net|translatewiki.net]] again. This will happen once a week. The developers are working on fixing the problem so we can have translation updates more often again. [https://phabricator.wikimedia.org/phame/post/view/121/translationwiki.net_security_incident/] '''Changes later this week''' * When you create an abuse filter that prevents edits you can now write a specific error message for it. Before this all abuse filters that prevented edits had the same error message. [https://phabricator.wikimedia.org/T27086] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.32/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 16 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 17 October. It will be on all wikis from 18 October ([[mw:MediaWiki 1.32/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * There will be no more meetings with the Editing team. This is because not enough Wikimedians were interested. To tell developers which bugs you think are the most important you can use [https://phabricator.wikimedia.org/ Phabricator] as normal. [https://www.mediawiki.org/wiki/Editing_team/Weekly_triage_meetings] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181017T15 17 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/42|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W42"/> 15 de outubro de 2018 ás 22:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18470532 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/43|Tech News: 2018-43]] == <section begin="technews-2018-W43"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/43|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 23 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 24 October. It will be on all wikis from 25 October ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181024T15 24 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2019|Community Wishlist Survey]] begins on 29 October. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can post proposals from 29 October to 11 November. You can vote on proposals from 16 November to 30 November. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/43|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W43"/> 22 de outubro de 2018 ás 23:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18491932 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/44|Tech News: 2018-44]] == <section begin="technews-2018-W44"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/44|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can post proposals for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2019|Community Wishlist Survey]]. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can post proposals until 11 November. You can vote on proposals from 16 November to 30 November. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The wikis now have a [[:w:en:Content Security Policy|content security policy report]]. This means that you might get a warning in your javascript console when you load external resources in your user scripts. For security reasons it is recommended that you don't do this. It might not be possible to load external resources in your scripts in the future. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2018-October/001994.html] '''Problems''' * Your watchlist can show which changes you have already seen. This did not work for a few days. It has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T207472] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 30 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 31 October. It will be on all wikis from 1 November ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). * The 2006 wikitext editor is no longer available. It will be removed from [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|Special:Preferences]]. It has not been the standard editor for a long time. It was replaced by the [[mw:Extension:WikiEditor|2010 wikitext editor]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Contributors/Projects/Removal_of_the_2006_wikitext_editor][https://phabricator.wikimedia.org/T30856] '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181031T15 31 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/44|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W44"/> 29 de outubro de 2018 ás 20:09 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18519160 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/45|Tech News: 2018-45]] == <section begin="technews-2018-W45"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:TemplateWizard|TemplateWizard]] to edit templates. This works only with the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|2010 wikitext editor]] and not in the visual editor or the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 wikitext editor]]. If you click on [[File:OOjs UI icon puzzle-ltr.svg|17px|link=|Puzzle icon]] you can enter the information in a pop-up. You can turn on TemplateWizard in your beta feature preferences. [https://phabricator.wikimedia.org/T202545] '''Changes later this week''' * You can choose to see edit conflicts in a two-column view. This is a beta feature. You can find it in your preferences. The interface for the two-column edit conflict will change. You can [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Solution: Solving edit conflicts line by line (new beta feature)|read more]]. * When you edit with the visual editor you can use the "Automatic" citation tab. This helps you generate citations. You will now be able to write plain text citations or the title of a journal article or a book in this tab. This will search the [[:w:en:Crossref|Crossref]] and [[:w:en:WorldCat|WorldCat]] databases and add the top result. [https://phabricator.wikimedia.org/T198567] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 November. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 November. It will be on all wikis from 8 November ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181107T15 7 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/45|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W45"/> 5 de novembro de 2018 ás 17:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18540415 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/46|Tech News: 2018-46]] == <section begin="technews-2018-W46"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/46|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Some old mobile browsers can use the watchlist again. This has not worked for a while. These browsers are called [[mw:Special:MyLanguage/Compatibility#Basic (Grade_C)|grade C browsers]]. This helps for example Windows Phone 8.1 with Internet Explorer and Lumia 535 with Windows 10. [https://phabricator.wikimedia.org/T196893] '''Problems''' * You can choose to see edit conflicts in a two-column view. This is a beta feature. You can find it in your preferences. Users who use this view saw the edit conflict resolution page when they wanted to see a preview. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T208840][https://phabricator.wikimedia.org/T209012][https://phabricator.wikimedia.org/T209036] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 November. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 November. It will be on all wikis from 15 November ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181114T15 14 November at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * You can use the [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation]] tool to translate articles. The developers are working on [[mw:Content translation/V2|a new version]]. One of the changes will be a maintenance category. Articles where users add a lot of text from machine translation without changing it will be in that category. This is so the community can review it. The users will also have been warned before they publish the article that it has a lot of unchanged text from machine translations. [https://phabricator.wikimedia.org/T190798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/46|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W46"/> 12 de novembro de 2018 ás 19:22 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18568837 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/47|Tech News: 2018-47]] == <section begin="technews-2018-W47"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/47|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2019|Community Wishlist Survey]]. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can vote until 30 November. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is an [[:w:en:A/B testing|A/B test]] for <code>sameAs</code> data. This is to make it easier to find the right information with a search engine. This changes the [[:w:en:Metadata|metadata]] for a wiki page. It doesn't change how the page looks. [https://phabricator.wikimedia.org/T209306] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181121T15 21 November at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The Wikimedia wikis use templates to show readers there are problems with the content on some pages. For example if there are no sources or the page needs to be rewritten. The mobile website will soon show more information when you use these templates. Some templates may need to be updated. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-November/091113.html] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Education Program|Education Program extension]] was removed from all Wikimedia projects. The [[:w:en:Table (database)|database tables]] used by the extension will be archived. This will happen in a month. If you want the information on your wiki you should move it to a normal wiki page. [https://phabricator.wikimedia.org/T174802] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/47|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W47"/> 19 de novembro de 2018 ás 23:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18611020 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/48|Tech News: 2018-48]] == <section begin="technews-2018-W48"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/48|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On wikis with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Translate|translatable pages]] you could create a mess when you moved a page that had translatable subpages. A subpage is when you use <code>/</code> to create a new page: <code>/wiki/Page/Subpage</code>. The subpages would be moved but not the translations. The subpages are no longer automatically be moved. This is to make it safer to move pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T114592] '''Changes later this week''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:AdvancedSearch|advanced search interface]] will be available by default on all Wikimedia wikis. It makes it easier to use some of the special search functions that most editors don't know exist. It's already active on German, Farsi, Arabic and Hungarian Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T193182] * [[Special:UnusedCategories|Special:UnusedCategories]] show empty categories with no files or other categories. You can soon choose to not show soft redirect categories or some maintenance categories there. You can do this with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words|magic word]] <code><nowiki>__EXPECTUNUSEDCATEGORY__</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T96041] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 27 November. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 28 November. It will be on all wikis from 29 November ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181128T16 28 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The <code>mw.util.jsMessage()</code> function was deprecated in 2012. It will be removed next week. [[:w:en:Wikipedia:Reporting JavaScript errors|Look for the warning]] <code>Use of "mw.util.jsMessage" is deprecated</code> in the JavaScript console to know if you use an affected script or gadget. If you are a gadget maintainer you should check if your JavaScript code contains <code>mw.util.jsMessage</code>. There is a [[mw:ResourceLoader/Migration guide (users)#mw.util.jsMessage|migration guide]]. It explains how to use <code>mw.notify</code> instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T193901] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/48|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W48"/> 26 de novembro de 2018 ás 22:22 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18638702 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/49|Tech News: 2018-49]] == <section begin="technews-2018-W49"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/49|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Admins will not be able to unblock themselves if they are blocked by someone other than themselves. This is because it can cause damage if someone else takes over an admin account and other admins can't block them. If this is a problem for your community you can [[phab:T150826|report it on Phabricator]]. You can also ask questions [[m:Tech|on Meta]]. There is a discussion [[phab:T150826|on Phabricator]] about how to solve this if two admins fight with each other on a small wiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T150826] * Small [[:w:en:Scalable Vector Graphics|SVG images]] are now bigger when you see them in [[mw:Special:MyLanguage/Extension:MediaViewer|MediaViewer]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T71237] * You can go to a section from the edit summary by clicking on the section name. Before this you had to click on the arrow. [https://phabricator.wikimedia.org/T165189] * When you jumped to a footnote that was referenced several times in an article it could be difficult to see where you were in the text. Now there are jump marks and highlights to help you find your way back. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Footnote_highlighting][https://phabricator.wikimedia.org/T194511] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181205T23 5 December at 16:00 (UTC)] and [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181205T23 at 23:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/49|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W49"/> 3 de decembro de 2018 ás 16:13 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18671340 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/50|Tech News: 2018-50]] == <section begin="technews-2018-W50"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/50|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 11 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 12 December. It will be on all wikis from 13 December ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181212T16 12 December at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * New accounts will need passwords that are at least 8 characters long. Admins, interface admins, bureaucrats, oversighters, CentralNotice admins, global renamers, check users, stewards and some other user groups will need passwords that are at least 10 characters long. This is because an attacker could cause damage to the wikis if they took over these accounts. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Security_Team/Password_strengthening_2019][https://meta.wikimedia.org/wiki/Password_policy] * When you hover over a footnote it will show you the reference as a pop-up. This is so you don't have to jump down to the bottom of the page to see a reference. This will happen in 2019. Some wikis already have gadgets that do this. You will be able to turn it off. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/50|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W50"/> 10 de decembro de 2018 ás 17:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18699559 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/51|Tech News: 2018-51]] == <section begin="technews-2018-W51"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/51|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 7 January 2019. '''Recent changes''' * Some templates that show notices about the content of the page will now be shown on the mobile website. In many cases they were hidden before. [https://www.mediawiki.org/wiki/Reading/Web/Projects/Mobile_Page_Issues][https://phabricator.wikimedia.org/T210553] * Admins can no longer unblock themselves, except for self-blocks. A blocked admin can block the user who blocked them but no one else. This is so no one can block all admins on a wiki without being stopped. [https://phabricator.wikimedia.org/T150826] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ParserMigration|ParserMigration extension]] has been removed. It compared the result of two versions of the MediaWiki wikitext parsing pipeline. It was used when we moved to the [[mw:Special:MyLanguage/RemexHtml|Remex parsing library]] instead of [[mw:Parsing/Replacing Tidy|Tidy]]. '''Problems''' * <code><nowiki><ref></nowiki></code> tags can use parameters such as "name" or "group". For example <code><nowiki><ref name="adams" group="books"></nowiki></code>. If a <code><nowiki><ref></nowiki></code> tag has more than two parameters all parameters are ignored. You don't get a warning that they don't work. This will soon be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T211576] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 December. It will be on all wikis from 20 December ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20181219T16 19 December at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Android app team]] are working on making it easier to edit on mobile phones. You can [[mw:Android editing features|read more]] about these plans. If you have an Android phone and speak at least two languages you can help testing in English. Tell [[:m:User:Dchen (WMF)|Dchen (WMF)]] you want to be part of the testing by writing on her talk page or email her. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] <code>tiles.wmflabs.org</code> and <code>wma.wmflabs.org</code> will stop working. They have no maintainers and run an old operating system. Tools which use it could stop working. This includes [[:w:en:Mapnik|the mapnik gadget]], hill shading, and hike and bike layers. New maintainers could help out and keep it going. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2018-December/091216.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2018/51|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2018-W51"/> 17 de decembro de 2018 ás 20:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18718987 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/02|Tech News: 2019-02]] == <section begin="technews-2019-W02"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/02|Translations]] are available. ''Tech News writers, editors and translators wish you a pleasant 2019 year.'' '''Recent changes''' * RelatedSites extension has been undeployed. It was used to create interwiki links on Wikivoyage, now handled by Wikidata. [https://phabricator.wikimedia.org/T128326] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] MediaWiki logstash logging is moving to a new infrastructure. This is an ongoing deployment. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/File:Logging_infrastructure_design_document.pdf] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [https://codesearch.wmflabs.org codesearch.wmflabs.org] has been updated, with new and updated repositories and a new search options for code. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2019-January/002045.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] On several wikis, an account named "{{int:abusefilter-blocker}}" has been created on December 17 to perform some technical maintenance on AbuseFilter. This account has sysop rights but it's a system user and no human can use it. The account already existed on wikis where AbuseFilter can perform blocks, which are issued using this account. See [[:phabricator:T212268|T212268]] for more information and future plans. '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]], the "{{int:abusefilter-action-throttle}}" action takes three parameters: count, period and groups. They must now strictly respect the requirements listed [[:mw:Extension:AbuseFilter/Actions#Throttling|on mediawiki.org]]. A list of broken filters is [[:phabricator:P7956|on Phabricator]]. If you're familiar with AbuseFilter, please take a look and fix them. [https://phabricator.wikimedia.org/T209565] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from January 8. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from January 9. It will be on all wikis from January 10 ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * Search Platform Office Hours is rescheduled to January 9. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2019-January/091280.html Check the details] for time and date. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/02|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W02"/> 7 de xaneiro de 2019 ás 18:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18759682 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/03|Tech News: 2019-03]] == <section begin="technews-2019-W03"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use [[:w:en:Google Translate|Google Translate]] in the [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation tool]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T90208][https://wikimediafoundation.org/2019/01/09/you-can-now-use-google-translate-to-translate-articles-on-wikipedia/] * You can now add [[mw:Special:MyLanguage/Help:File captions|captions]] to files on Commons. Captions are short descriptions of the file. They can be translated to all languages we use. They can't use wikitext markup. * Earlier a [[:w:en:Attribute (computing)|quoted HTML attribute]] had to be followed by a space. Now it doesn't. This means that some pages could look different when you save them even if you didn't edit that part of the text. [https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Uqhg1it7nojfnjfg][https://github.com/wikimedia/mediawiki/commit/59bb8864a23f3df120789c7619ef07acefa27b9c] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Templates with [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateStyles|<nowiki><templatestyles></nowiki>]] could not show the difference between the live template and the [[w:en:Sandbox (software development)|sandbox]] version when they were tested. This has now been fixed. <nowiki><templatestyles></nowiki> has a new <code>wrapper</code> parameter now. You can use it for selectors like <code dir="ltr">.mw-parser-output <nowiki><wrapper parameter value> <selector from CSS page></nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T200441] '''Problems''' * When you see an edit in the recent changes feed or in the history of a page some of them have [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|tags]]. Some tags are added automatically. You can also add tags manually. Tags for edits that have been added manually can be edited. This didn't work for a little while. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T212703] '''Changes later this week''' *You can move files from your wiki to Wikimedia Commons and keep the file history with the new [[m:WMDE Technical Wishes/Move files to Commons|FileExporter]]. It will be a [[mw:Special:MyLanguage/Beta Features|beta feature]] on all wikis from 16 January. If you want to test it you [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|activate it]] and check [[m:WMDE Technical Wishes/Move files to Commons/Configuration file documentation|your wiki's configuration file]]. * Users who could cause more damage to the wikis if someone took over their account have to have more secure passwords. This includes administrators and other user groups. They can't use passwords that are in a list of common passwords. Accounts with common passwords are easy to take over. The list of common passwords was made longer a few weeks ago and has a different error message. Some user groups have been added to those who can't use common passwords. This is to protect all accounts with user rights that could cause damage. [https://gerrit.wikimedia.org/r/#/c/operations/mediawiki-config/+/481115/] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] variable <code>minor_edit</code> has been removed. It was deprecated in 2016. Now you can't use it. You can fix the filters using it. You can find them if you use the search bar on [[Special:AbuseFilter|Special:AbuseFilter]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from January 15 <section end="technews-2019-W03"/> 14 de xaneiro de 2019 ás 17:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18781471 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/04|Tech News: 2019-04]] == <section begin="technews-2019-W04"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/04|Translations]] are available. '''Tech News''' * Some people did not get last week's issue of Tech News. This was because of a problem with [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]]. If you did not get last week's issue, you can [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/03|read it on Meta]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T213942] '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation tool]] can now use [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/V2|version 2]] as the default version for users who turned on the [[mw:Special:MyLanguage/Beta Features|beta feature]]. For example it adds the tracking category <code>{{int:cx-unreviewed-translation-category}}</code> to translations that might have used machine translations without fixing the problems. This is so others can find them. You can find this category in <code>Special:TrackingCategories</code> on Wikipedias. * [https://mediawiki2latex-large.wmflabs.org https://mediawiki2latex-large.wmflabs.org] can now convert collects of up to 800 pages to [[:w:en:PDF|PDF]], [[:w:en:EPUB|EPUB]] or [[:w:en:OpenDocument|ODT]]. Previously this was 200 pages. '''Problems''' * When a template was edited with the visual editor, it would sometimes put all information on one line. This makes it difficult to read for editors who use the wikitext editor. It also makes it more difficult to see what happened in a diff. This problem affected edits made between 8 and 17 January and is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T213922] * [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]] is used to post a message to many pages. It has not been working reliably. Some messages have not been posted to everyone. [https://phabricator.wikimedia.org/T213942][https://phabricator.wikimedia.org/T139380] * Because of a database problem that had to be fixed immediately you could not edit most wikis for a couple of minutes on 17 January (UTC). This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T213858] '''Changes later this week''' * You will be able to use [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateStyles|template styles]] in the <code>Module</code> namespace. [https://phabricator.wikimedia.org/T200914] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 22 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 23 January. It will be on all wikis from 24 January ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190123T16 23 January at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/04|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W04"/> 21 de xaneiro de 2019 ás 20:33 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_targets/2&oldid=18802325 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/05|Tech News: 2019-05]] == <section begin="technews-2019-W05"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Wikimedia servers use [[:w:en:HHVM|HHVM]] to run the [[:w:en:PHP|PHP]] code. They are [[mw:Wikimedia Technology/Annual Plans/FY2019/TEC4: PHP7 Migration/Goals|going to use PHP7]] and stop using HHVM. You can test PHP7 with a [[mw:Special:MyLanguage/Beta Features/PHP7|new beta feature]]. That way you can [[mw:Talk:Beta Features/PHP7|help find and report]] problems. '''Problems''' * When someone moves a page to a name that already exists that page that had the name the article is moved to is deleted. For a couple of months this didn't always work. Some users saw an error message instead. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T210739] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190130T16 30 January at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/05|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W05"/> 28 de xaneiro de 2019 ás 18:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18821217 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/06|Tech News: 2019-06]] == <section begin="technews-2019-W06"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/06|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * It was easy to untick a box by accident in [[Special:Preferences|Special:Preferences]]. This will now be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T213517] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 February. It will be on all wikis from 7 February ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190206T16 6 February at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/06|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W06"/> 4 de febreiro de 2019 ás 17:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18846213 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/07|Tech News: 2019-07]] == <section begin="technews-2019-W07"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can use the <code>[[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for mobile friendly articles on Wikimedia wikis#Making page issues (ambox templates) mobile friendly|ambox]]</code> [[:w:en:Cascading Style Sheets|CSS]] class to show page issues to mobile readers. When you use <code>ambox</code> there are [[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for mobile friendly articles on Wikimedia wikis#Making page issues (ambox templates) mobile friendly|classes]] you can use. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 February. It will be on all wikis from 14 February ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190213T16 13 February at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/07|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W07"/> 11 de febreiro de 2019 ás 18:46 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18862544 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/08|Tech News: 2019-08]] == <section begin="technews-2019-W08"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When you [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Thanks|thank]] someone on the mobile web you will now have two seconds to cancel the thank. This is in case you clicked on the thank button by accident. [https://phabricator.wikimedia.org/T63737] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 19 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 20 February. It will be on all wikis from 21 February ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190220T16 20 February at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * There is a proposal to add a red link to mobile search results if there is no page with that name. This is how it works on desktop. You can [[mw:Talk:Readers/Web/Advanced mobile contributions|leave feedback]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T211006] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/08|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W08"/> 18 de febreiro de 2019 ás 23:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18883065 --> == Talk to us about talking == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:OOjs_UI_icon_speechBubbles-rtl.svg|alt="icon depicting two speech Bubbles"|frameless|right|120px]] The Wikimedia Foundation is planning a [[mw:Talk pages consultation 2019|global consultation about communication]]. The goal is to bring Wikimedians and wiki-minded people together to improve tools for communication. We want all contributors to be able to talk to each other on the wikis, whatever their experience, their skills or their devices. We are looking for input from as many different parts of the Wikimedia community as possible. It will come from multiple projects, in multiple languages, and with multiple perspectives. We are currently planning the consultation. We need your help. '''We need volunteers to help talk to their communities or user groups.''' You can help by hosting a discussion at your wiki. Here's what to do: # First, [[mw:Talk pages consultation 2019/Participant group sign-up|sign up your group here.]] # Next, create a page (or a section on a Village pump, or an e-mail thread – whatever is natural for your group) to collect information from other people in your group. This is not a vote or decision-making discussion: we are just collecting feedback. # Then ask people what they think about communication processes. We want to hear stories and other information about how people communicate with each other on and off wiki. Please consider asking these five questions: ## When you want to discuss a topic with your community, what tools work for you, and what problems block you? ## What about talk pages works for newcomers, and what blocks them? ## What do others struggle with in your community about talk pages? ## What do you wish you could do on talk pages, but can't due to the technical limitations? ## What are the important aspects of a "wiki discussion"? # Finally, please go to [[mw:Talk:Talk pages consultation 2019|Talk pages consultation 2019 on Mediawiki.org]] and report what you learned from your group. Please include links if the discussion is available to the public. '''You can also help build the list of the many different ways people talk to each other.''' Not all groups active on wikis or around wikis use the same way to discuss things: it can happen on wiki, on social networks, through external tools... Tell us [[mw:Talk pages consultation 2019/Tools in use|how your group communicates]]. You can read more about [[mw:Talk pages consultation 2019|the overall process]] on mediawiki.org. If you have questions or ideas, you can [[mw:Talk:Talk pages consultation 2019|leave feedback about the consultation process]] in the language you prefer. Thank you! We're looking forward to talking with you. </div> [[user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] 21 de febreiro de 2019 ás 15:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/Sandbox&oldid=18890731 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/09|Tech News: 2019-09]] == <section begin="technews-2019-W09"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [https://itunes.apple.com/WebObjects/MZStore.woa/wa/viewSoftware?id=324715238&mt=8 new version] of the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS FAQ|iOS Wikipedia app]]. It has for example [[:w:en:Syntax highlighting|syntax highlighting]] and new toolbars to make it easier to write wikitext. It also has night mode, a find-on-page function and other things. You can [[mw:Talk:Wikimedia Apps|give feedback and suggestions]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/iOS/Editing_program] '''Changes later this week''' * When you look at your watchlist or the recent changes page you can use the [[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|new filters for edit review]]. There you can choose tags to filter different edits. Empty tags will no longer be shown. [https://phabricator.wikimedia.org/T182219] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 26 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 27 February. It will be on all wikis from 28 February ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190227T16 27 February at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android will invite users to add Wikidata descriptions to Wikidata objects that have Wikipedia articles but no Wikidata descriptions. It will only invite users who have added a number of Wikidata descriptions in the app without being reverted. This is to avoid spam and bad edits. You can [[mw: Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks|read more]] and [[mw:Talk:Wikimedia_Apps/Team/Android/AppEditorTasks|leave feedback]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/09|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W09"/> 25 de febreiro de 2019 ás 21:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18898106 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/10|Tech News: 2019-10]] == <section begin="technews-2019-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/10|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 March. It will be on all wikis from 7 March ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190306T16 6 March at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * You can [[mw:Talk pages consultation 2019/Participant group sign-up|give feedback]] on the future of talk pages. * The mobile website will use the standard [[:w:en:Font|fonts]] on your computer or phone instead of a generic font. This will make it easier to read text in many scripts. [https://www.mediawiki.org/wiki/Design/Projects/Improve_mobile_reading_experience][https://phabricator.wikimedia.org/T175877] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W10"/> 4 de marzo de 2019 ás 16:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18912959 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/11|Tech News: 2019-11]] == <section begin="technews-2019-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Pages can use [[:wikidata:Property:P625|geocoordinates]] from Wikidata with the <code>mw.wikibase.entity:formatStatements</code> [[w:Lua (programming language)|Lua]] function or the <code>#statements</code> [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Parser functions|parser function]]. If they do, they will now be shown using [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#<maplink>|a Kartographer <code><maplink></code>]] if the wiki can use Kartographer. You can report bugs or ask questions [[phab:T210926|on Phabricator]]. * There is now an [[:wikitech:EventStreams|EventStream]] to see when [https://stream.wikimedia.org/?doc#!/Streams/get_v2_stream_page_links_change links are added or removed] on Wikimedia wikis. You can read the [[phab:T115119|discussions and plans]]. '''Problems''' * Some wikis will not be able to edit for a short period of time on 19 March ([[:w:en:Coordinated Universal Time|UTC]]). This will start at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190319T15 15:00 UTC]. It will last up to 15 minutes but probably shorter. You can [[phab:T217441|see the list of affected wikis]]. This is because of network maintenance. You can still read the wikis. * Editors who use Firefox to edit with the visual editor had a problem with copying text. When they tried to select text that included footnotes, templates or block images in the middle they would often only get part of the text. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T214976] * Some maps didn't work for a while on 8 March. This has been fixed. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20190308-wdqs][https://phabricator.wikimedia.org/T217898] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 March. It will be on all wikis from 14 March ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190313T16 13 March at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W11"/> 11 de marzo de 2019 ás 19:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18925338 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/12|Tech News: 2019-12]] == <section begin="technews-2019-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/12|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * When you use [[:m:Help:Reverting#Advanced features|rollback]] you will be able to get a confirmation prompt on most wikis. It asks you if you wanted to do the rollback. This is to avoid misclicks. You will have to [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|opt in]] to get it. On German Wikipedia it will be an opt-out feature from 28 March. [https://phabricator.wikimedia.org/T199534][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Rollback] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 19 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 20 March. It will be on all wikis from 21 March ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190320T16 20 March at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Admins will be able to block someone from editing a page or a namespace. This already works on a few Wikimedia wikis. You can [[m:Special:MyLanguage/Community health initiative/Partial blocks|read more]]. If your wiki wants to be an early tester of this, you can [[m:Talk:Community health initiative/Partial blocks|tell the developers]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2018-August/090842.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:wikitech:Help:Toolforge|Toolforge]] will [[:wikitech:News/Toolforge Trusty deprecation|shut down the Ubuntu Trusty job grid]]. This will happen the week of 25 March. Tools that use this grid needs to be moved to the new Debian Stretch job grid. If they haven't, they will be taken offline. Maintainers can restart the tools later. Users may not be able to use them in the meanwhile. You can see a [[:toolforge:trusty-tools/|list of affected tools]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W12"/> 18 de marzo de 2019 ás 19:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18939566 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/13|Tech News: 2019-13]] == <section begin="technews-2019-W13"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/V2|new version of the content translation tool]] will be used for all new translations. The older version will still be used for translations that were started with it. Most users won’t see any change. More than 80% of the published translations are already using the new version. [https://phabricator.wikimedia.org/T212646] '''Problems''' * There was a problem with editing with [[:w:en:Safari (web browser)|Safari]] on [[:w:en:IOS|iOS]]. When you wrote an edit summary you couldn't save the edit. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T218352] * The editing toolbar sometimes disappears when you scroll on [[:w:en:IOS|iOS]] devices. This will be fixed soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T218414] * Wikis can [[mw:Special:MyLanguage/Help:System message|over-ride interface messages]] on-wiki. A problem meant that sometimes an old versions of any changed messages were shown instead. This included the sitenotice and other important parts of the interface. This was fixed at around 2019-03-22 16:00 (UTC). Logged-out users may still get the wrong message. Purging the page should fix it for them. [https://phabricator.wikimedia.org/T218918] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 26 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 27 March. It will be on all wikis from 28 March ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190327T16 27 March at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/13|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W13"/> 25 de marzo de 2019 ás 18:05 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18947493 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/14|Tech News: 2019-14]] == <section begin="technews-2019-W14"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/14|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications|Notifications]] tell you about things that happen on the wiki. You can turn on notifications about [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications/Notifications_types#echo-category-title-article-linked|new links to pages you created]]. For performance reasons you can no longer get e-mails about this. [https://phabricator.wikimedia.org/T219444] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 2 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 3 April. It will be on all wikis from 4 April ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190403T16 3 April at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/14|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W14"/> 1 de abril de 2019 ás 16:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18980992 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/15|Tech News: 2019-15]] == <section begin="technews-2019-W15"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * More wikis are now testing visual editor section editing for mobile users. You can [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor on mobile/Section editing|read more]]. * Admins on French and Polish Wikipedia can [[m:Community health initiative/Partial blocks|block someone from editing a page or a namespace]]. If your wiki wants to get these blocks before they are available to all wikis, you can [[m:Talk:Community health initiative/Partial blocks|tell the developers]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T219327][https://phabricator.wikimedia.org/T219218] '''Problems''' * You will be able read but not edit most wikis for 30 minutes on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190411T05 11 April at 05:00 (UTC)]. This is because of a hardware problem. You can [[phab:T220080|see a list of the affected wikis]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2019-April/091900.html] * A map update caused some problems on 29 March and 30 March. It was rolled back. [https://phabricator.wikimedia.org/T217087] * Pages on some Wikivoyages had problems with the top headline. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T97891#5079408] '''Changes later this week''' * When you add an edit summary the VisualEditor will search your recent edit summaries in case you want to re-use one. This works in both the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|visual]] and [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|wikitext]] modes on desktop. It also works [[mw:VisualEditor on mobile|on the mobile site]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T50274] * The Wikimedia wikis will get a [[:w:en:URL shortening|URL shortener]]. This will work from 11 April. You can [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|read more]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2019-April/012893.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The <code><nowiki>{{REVISIONID}}</nowiki></code> magic word will no longer work. This is for performance reasons. When you preview a page it will return <code>""</code> (empty string). When you read a page it will return <code>"-"</code> (dash). For now this will only affect content namespaces. [https://phabricator.wikimedia.org/T137900] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 9 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 10 April. It will be on all wikis from 11 April ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190410T15 10 April at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * You will be able to preview references. This means that when you hover over the link you will get a popup that shows you a preview of the reference. It will work much like [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|page previews]]. This is so you don't have to go to the bottom of the page to see a reference. This will now be available as a beta feature on German and Arabic Wikipedia. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews][https://phabricator.wikimedia.org/T67114] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The Wikidata [[:w:en:JSON|JSON]] output will change. Empty containers will be serialised as empty objects. This is a breaking change that will affect tools that use JSON outputs and APIs. It will happen on 30 April. You can [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2019-April/012891.html read more and see how to test your code]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/15|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W15"/> 8 de abril de 2019 ás 18:24 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=18988936 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/16|Tech News: 2019-16]] == <section begin="technews-2019-W16"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' *All wikis now have the [[:mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:TemplateWizard|TemplateWizard]] for the wikitext editor. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 16 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 17 April. It will be on all wikis from 18 April ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190417T15 17 April at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Wikidata will get a new [[:wikidata:Help:Property constraints portal#Constraint statements on properties|constraint status]] called <code> suggestion</code>. This [[mailarchive:wikidata/2019-April/012911.html|will change]] how the <code>WikibaseQualityConstraints</code> constraint checking API works. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2019-April/012910.html][https://phabricator.wikimedia.org/T204439] * You can test the [[c:Commons:Structured data/Get involved/Feedback requests/Depicts testing|<code>depicts</code> property]] for structured data on Commons. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/16|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W16"/> 15 de abril de 2019 ás 23:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19011282 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/17|Tech News: 2019-17]] == <section begin="technews-2019-W17"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/AdvancedSearch|advanced search]] function [[:w:en:URL|URL]] now shows which namespaces you search in. The namespace field is collapsed by default on the search page. You can also [[gerrit:plugins/gitiles/mediawiki/extensions/AdvancedSearch/+/refs/heads/master/docs/adding_fields.md|add new fields]] to the search interface through a [[:w:en:Hooking|hook]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T217445][https://phabricator.wikimedia.org/T217443][https://phabricator.wikimedia.org/T217446] * The wikis now look slightly different in the mobile web version. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2019-April/091978.html] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190423T15 23 April at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Wikipedia articles will have the <code>[https://schema.org/sameAs sameAs]</code> [https://schema.org/Property meta property]. It adds structured data. This makes it easier for search engines to find Wikipedia articles. It also makes it easier to reuse content. There will an [[:w:en:A/B testing|A/B test]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Reading/Seach_Engine_Optimization/sameAs_test][https://phabricator.wikimedia.org/T209306] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/17|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W17"/> 23 de abril de 2019 ás 19:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19030007 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/18|Tech News: 2019-18]] == <section begin="technews-2019-W18"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android now invites users to add Wikidata descriptions to Wikidata objects that have Wikipedia articles but no Wikidata descriptions. It will only invite users who have added a number of Wikidata descriptions in the app without being reverted. This is to avoid spam and bad edits. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/Android/AppEditorTasks][https://phabricator.wikimedia.org/T205125] '''Problems''' * Tech News was late last week because of a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:MassMessage|MassMessage]] bug. Other newsletters had the same problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T221570] '''Changes later this week''' * You will see when you last refreshed the recent changes page. This is so you can see how recent the changes are. [https://phabricator.wikimedia.org/T200353] * When you write a comment in [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions|Structured Discussions]] but have not posted it yet your [[:w:en:Web browser|web browser]] will save it in <code>[[:w:en:Web storage#Local and session storage|local storage]]</code> instead of <code>[[:w:en:Web storage#Local and session storage|session storage]]</code>. This means you do not lose them even if you close your web browser. Structured Discussions used to be called Flow. [https://phabricator.wikimedia.org/T93612] * You will be able to turn off [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications/Notifications types#Milestone|milestone notifications]]. Milestone notifications congratulate you when you have made certain numbers of edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T169924] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.33/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 30 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 May. It will be on all wikis from 2 May ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190501T15 1 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The Wikidata <code>wb_terms</code> table will be dropped. This will affect some Wikidata tools. They need to be updated. The table has become too big which is causing problems. This will happen on 29 May. You can [[mailarchive:wikidata/2019-April/012987.html|read more]]. You can ask for help if you need it. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikimedia wikis will soon use a token when you log out. This changes how the API works. Some tools might need to be updated. [https://phabricator.wikimedia.org/T25227] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/18|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W18"/> 29 de abril de 2019 ás 22:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19046269 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/19|Tech News: 2019-19]] == <section begin="technews-2019-W19"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/19|Translations]] are available. '''Problems''' * [[Special:Watchlist|Special:Watchlist]] can show the wrong information. It does not always show which edits are read and which are unread. The developers are working on solving the problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T218511] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 May. It will be on all wikis from 9 May ([[mw:MediaWiki 1.33/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190507T15 8 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/19|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W19"/> 6 de maio de 2019 ás 16:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19073915 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/20|Tech News: 2019-20]] == <section begin="technews-2019-W20"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/20|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 May. It will be on all wikis from 16 May ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190514T15 15 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/20|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W20"/> 14 de maio de 2019 ás 00:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19091659 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/21|Tech News: 2019-21]] == <section begin="technews-2019-W21"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The report for phase 1 of the talk pages consultation 2019 [[mw:special:MyLanguage/Talk pages consultation_2019/Phase 1 report|has been published]]. Communities are invited to [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages consultation 2019/Participant group sign-up#Phase2|start phase 2 of the consultation]] on their wikis. '''Problems''' * File descriptions for files from Commons were not shown properly on other Wikimedia wikis for a few days. For example the image descriptions and license information were missing. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T222935][https://phabricator.wikimedia.org/T222954] * Some diffs show an error message when you try to see them. The developers are working on fixing it. It could be because of some edit comments. [https://phabricator.wikimedia.org/T222857][https://phabricator.wikimedia.org/T222628] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2019-05-21|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2019-05-22|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2019-05-23|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190521T15 {{#time:j xg|2019-05-22|{{PAGELANGUAGE}}}} at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[mw:Content translation/V2|content translation tool]] on Wikipedia can use machine translations. There is a system to stop translations where the editors do not fix machine translation mistakes. This warns or stops them if they seem to just copy what the machine translation gives them. If this system is too strict or not strict enough you can [[mw:Talk:Content translation|tell the language team]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Content_translation/Translating/Translation_quality] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The Wikidata <code>wbeditentity</code> [[:w:en:Application programming interface|API]] endpoint will remove all aliases if the request includes an empty alias. This is how it supposed to work. It has not been working this way because of a bug. This will start on 12 June. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2019-May/013051.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/21|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W21"/> 20 de maio de 2019 ás 13:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19108030 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/22|Tech News: 2019-22]] == <section begin="technews-2019-W22"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/22|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Big changes to the [[w:en:Replication (computing)|replica database]] will happen on 3 June. Some tools on [[:wikitech:Help:Cloud Services Introduction|Cloud Services]] will stop working if the maintainers do not update them to use the new schema. This probably affects tools that query for revisions or log entries made by a user. [https://phabricator.wikimedia.org/T223406][https://lists.wikimedia.org/pipermail/cloud-announce/2019-May/000172.html] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 28 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 29 May. It will be on all wikis from 30 May ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190529T15 29 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/22|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W22"/> 27 de maio de 2019 ás 15:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19120221 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/23|Tech News: 2019-23]] == <section begin="technews-2019-W23"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now write all special letters in all African Wikipedia languages. This works in the desktop version. [https://aharoni.wordpress.com/2019/05/25/happy-africa-day-keyboards-for-all-african-wikipedia-languages/] * There is now a field called <code>[[:c:Commons:Depicts|depicts]]</code> on Commons. This is a way to show what is in a picture with the help of Wikidata. It is still in development. [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Village_pump#Adding_qualifiers_to_Depicts] * Some tools on Toolforge may break on or after 3 June because of database changes. Maintainers should update their tools to use the new schema. [https://phabricator.wikimedia.org/T223406][https://lists.wikimedia.org/pipermail/cloud-announce/2019-May/000172.html] '''Problems''' * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for 30 minutes on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190619T05 19 June at 05:00 (UTC)]. This is to fix a hardware problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T224516] '''Changes later this week''' * Some wikis have one tab for the visual editor and one tab for a wikitext editor. Others wikis just have one tab. If your wiki has two tabs, clicking a link to create a new page has always opened a wikitext editor. It will now open the editor you used the last time you edited. [https://phabricator.wikimedia.org/T223793] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 4 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 5 May. It will be on all wikis from 6 May ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190605T15 5 May at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/23|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W23"/> 3 de xuño de 2019 ás 15:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19133752 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/24|Tech News: 2019-24]] == <section begin="technews-2019-W24"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When you create a PDF from a page on the wiki this is now done by [[mw:Proton|Proton]]. Before this we used [[mw:Electron|Electron]]. It should look the same but work better. Both use Chromium. This is a different system from when you collect several articles into a book and make a PDF from them. [https://phabricator.wikimedia.org/T210651][https://phabricator.wikimedia.org/T186748] * The Flagged Revisions extension now uses the standard OOUI icons. There will be additional minor fixes for positioning in the next deployment. [https://phabricator.wikimedia.org/T155878] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Bots and other scripts that do not set an identifiable [[m:Special:MyLanguage/User-Agent policy|User-Agent]] may find their requests strictly rate-limited until they identify themselves properly. [https://phabricator.wikimedia.org/T224891] '''Problems''' * Please check if the Flagged Revisions configuration on your wiki is as you expect (or as it was a few weeks ago). If not, please [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projects=Wikimedia-Site-Requests%2CMediaWiki-extensions-FlaggedRevs report it]. [https://phabricator.wikimedia.org/T225144] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190612T15 12 June at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/24|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W24"/> 10 de xuño de 2019 ás 17:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19143311 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/25|Tech News: 2019-25]] == <section begin="technews-2019-W25"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/25|Translations]] are available. '''Problems''' * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for 30 minutes on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190619T05 19 June at 05:00 (UTC)]. This is to fix a hardware problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T224516] '''Changes later this week''' * [[:w:en:MIDI|MIDI]] files can soon be played without the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Score|Score extension]]. You can then add them with <code><nowiki>[[File:Filename.midi]]</nowiki></code>. Later <code>override_midi</code> and <code>override_audio</code> will stop working. Instead you will need to add the MIDI file below the music score. [https://phabricator.wikimedia.org/T135597] * A new video player will soon replace the old one. You will be able to enable it as a beta feature in [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|your preferences]]. It will later be enabled for everyone if there are no big problems. [https://phabricator.wikimedia.org/T148103] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 June. It will be on all wikis from 20 June ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190619T15 19 June at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some gadgets and user scripts still use the old <code>wgEnableAPI</code> and <code>wgEnableWriteAPI</code> values. These values are always true. They will soon be removed. This might break the gadgets and scripts. You should fix your gadgets to not use these values. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/core/+/504076] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/25|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W25"/> 17 de xuño de 2019 ás 20:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19152213 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/26|Tech News: 2019-26]] == <section begin="technews-2019-W26"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/26|Translations]] are available. '''Problems''' * The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.10|new version]] of MediaWiki for last week was not fully released due to issues. It was removed from most wikis on Tuesday and from test wikis on Thursday. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2019-June/092212.html] * Most wikis were slow and then briefly read-only last week due to one of the database servers having a problem. It is now replaced. [https://phabricator.wikimedia.org/T225981] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 25 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 26 June. It will be on all wikis from 27 June ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * You can watch or join the next [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2019-June/092210.html Wikimedia Language showcase]. It will be about the usage of Machine Translation in Wikimedia projects. The showcase will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190626T13 26 June at 13:00 (UTC)]. A recording will be kept for later viewing * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190626T15 26 June at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/26|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W26"/> 24 de xuño de 2019 ás 17:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19168431 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/27|Tech News: 2019-27]] == <section begin="technews-2019-W27"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/27|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The development of [[mw:Special:MyLanguage/Wikidata Bridge|Wikidata Bridge]] has started. The goal is to allow Wikidata edits from Wikipedia. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2019-June/013216.html] '''Problems''' * Sometimes pages load slowly for users routed to the Amsterdam data center. Investigation is in progress. [https://phabricator.wikimedia.org/T226048] * Wikidata query service was overloaded between 11:50 UTC until 13:15 UTC on June 24. It has been fixed. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20190624-wdqs] '''Changes later this week''' * You will be able to read but not to edit all wikis for a short amount of time, on 3 July at 06:00 (UTC). This is to move a database. [https://phabricator.wikimedia.org/T226358] * There is no deployment of a new version of MediaWiki on the wikis this week ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190703T15 3 July at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/27|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W27"/> 1 de xullo de 2019 ás 21:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19175317 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/28|Tech News: 2019-28]] == <section begin="technews-2019-W28"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * For event organizers, if you [[m:Special:MyLanguage/Mass_account_creation#Requesting_temporary_lift_of_IP_cap|request a temporary lift of the IP cap]] for mass account creation, this will now also raise the edit rate limit for those new accounts at the event, which will prevent another bottleneck. [https://phabricator.wikimedia.org/T204583] * Administrators at all Wiktionary, Wikivoyage, and Wikisource wikis are now able to use the new [[m:Special:MyLanguage/Community_health_initiative/Partial_blocks|partial blocks]] feature. [https://phabricator.wikimedia.org/T218626] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 9 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 10 July. It will be on all wikis from 11 July ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). * The design of MediaWiki's software windows will change for desktop users. Layout will be simpler, buttons will be bolder and clearer, and close buttons will be just icons. This is like the mobile design. This will affect ContentTranslation, VisualEditor, TemplateWizard, and other tools. [https://phabricator.wikimedia.org/T226045] '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190710T15 10 July at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Wikidata will be in read-only mode on 30 July from 05:00 to 05:30 UTC because of a server switch. [https://phabricator.wikimedia.org/T227063] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There will be a change in the name format of new Wikidata RDF dumps starting on 15 July. [https://phabricator.wikimedia.org/T226153] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/28|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W28"/> 8 de xullo de 2019 ás 20:13 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19192465 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/29|Tech News: 2019-29]] == <section begin="technews-2019-W29"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The mobile web will get more advanced editing tools. Seven more Wikipedias can use them now. This works for Arabic, Indonesian, Italian, Persian, Japanese, Spanish and Thai Wikipedia. You can try the tools on the mobile web and give feedback. [https://meta.wikimedia.org/wiki/User:CKoerner_(WMF)/Advanced_mobile_contribution_options_second_update] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The abuse filter system user will soon do maintenance edits on broken abuse filters. This user is called <code>{{int:abusefilter-blocker}}</code> and has administrator rights. This is meant to fix technical problems. It will not do any other changes. You [[phab:T209565|can read more]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 16 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 17 July. It will be on all wikis from 18 July ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190717T15 17 July at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android will invite users to add image captions to images on Commons. It will only invite users who have added a number of edits in the app without being reverted. This is to avoid spam and bad edits. You can [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks|read more]] and [[mw:Talk:Wikimedia_Apps/Team/Android/AppEditorTasks|leave feedback]]. [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Village_pump/Archive/2019/03#Edit_action_feed_(Android_Wikipedia_app)] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/29|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W29"/> 15 de xullo de 2019 ás 15:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19199404 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/30|Tech News: 2019-30]] == <section begin="technews-2019-W30"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Communities interested by easing newcomers' first steps can now benefit from the Growth team experiments on their wikis. Check [[mw:Growth/Communities/How to get the Growth experiments on your wiki|the conditions and the request process]]. * The [[m:Coolest_Tool_Award|Coolest Tool Award 2019]] is looking for nominations. You can recommend tools by July 29. The awarded tools will be presented at Wikimania. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2019-July/092301.html] '''Problems''' * The release of the last version of MediaWiki (1.34.0-wmf.14) has been blocked for groups 1 and 2. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2019-July/002184.html] '''Changes later this week''' * Phabricator database will be moved to a different server. Writes will be blocked on Thursday 25 July, between 05:30 and 06:00 AM UTC. Reads will remain unaffected. [https://phabricator.wikimedia.org/T228243] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 23 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 24 July. It will be on all wikis from 25 July ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190723T15 24 July at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[mw:VisualEditor on mobile/Edit cards|Some items in the visual editor]] will change later this week. This will make it easier to edit links, citations, and templates on both desktop and mobile. [https://phabricator.wikimedia.org/T225834][https://phabricator.wikimedia.org/T221247] * With [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:AdvancedSearch|advanced search]] turned on you will be able to choose the sorting order of the search results when you do a search. [https://phabricator.wikimedia.org/T225479][https://phabricator.wikimedia.org/T197525] * Users who edit from IP addresses whitelisted on a [[:m:Special:MyLanguage/Mass_account_creation#Requesting temporary lift of_IP cap|request for temporary lift of the IP cap for mass account creation]] will bypass CAPTCHAs. This will happen in August. If you think this should not happen for some reason, please [[:phab:T227487|let us know]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The variable <code>user_wpzero</code> will be removed from AbuseFilter. [[phab:T227843#5344413|A list of filters needing a fix is provided]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/30|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W30"/> 22 de xullo de 2019 ás 13:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19224936 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/31|Tech News: 2019-31]] == <section begin="technews-2019-W31"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/31|Translations]] are available. '''Problems''' * Wikidata will be in read-only mode on 30 July from 05:00 to 05:30 UTC because of a server switch. [https://phabricator.wikimedia.org/T227063] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 30 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 31 July. It will be on all wikis from 1 August ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190731T15 31 July at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/31|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W31"/> 29 de xullo de 2019 ás 21:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19235136 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/32|Tech News: 2019-32]] == <section begin="technews-2019-W32"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/32|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 August. It will be on all wikis from 8 August ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Problems''' *A change in [[mw:Extension:RelatedArticles|RelatedArticles extension]] accidentally enabled it for everyone, not just for mobile users. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T181242][https://phabricator.wikimedia.org/T229644] '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190807T15 7 August at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Today everyone can see [[:w:en:IP addresses|IP addresses]] if someone edits without an account. In the future this could be more hidden. This is to protect unregistered editors so fewer can see their IP address. This would only happen after we make sure the tools for vandal fighting can still be effective. You can [[m:Special:MyLanguage/IP_Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more]] and [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|comment]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/32|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W32"/> 5 de agosto de 2019 ás 13:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19263690 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/33|Tech News: 2019-33]] == <section begin="technews-2019-W33"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Editors using the mobile website on Wikipedia can opt-in to new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced_mobile_contributions|advanced features]] via your settings page. This will give access to more interface links, special pages, and tools. Feedback on the discussion page is appreciated. [https://phabricator.wikimedia.org/T228916] * Due to the absence of volunteer maintenance of Cologne Blue skin, the link to activate it will be hidden. The skin will still work, but editors using it are encouraged to switch to another skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T223824] '''Changes later this week''' * Due to Wikimania, there is no deployment this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments#Week_of_August_12th] '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190813T15 13 August at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The "Wikidata item" link will be moved from "Tools" to "In other projects" section on all Wikimedia projects, starting on August 21. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2019-August/013316.html Full announcement], [[phab:T66315|Phabricator task]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/33|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W33"/> 12 de agosto de 2019 ás 18:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19280448 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/34|Tech News: 2019-34]] == <section begin="technews-2019-W34"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/34|Translations]] are available. '''Tech News''' * There will be no Tech News issue next week. The next issue of Tech News will be sent out on 2 September 2019. '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some abuse filters stopped working because of a code change. Only variables for the current action will work. Variables defined inside a branch may not work outside of that branch. You can [[phab:T230256|read more]] to see how to fix the filters. * Only six accounts can be created from one [[:w:en:IP address|IP address]] per day. Between 12 August and August 15 this was two accounts per day. This was because of a security issue. It is now six accounts per day again. [https://phabricator.wikimedia.org/T230521] '''Changes later this week''' * Only a limited number of accounts can be created from one [[:w:en:IP address|IP address]]. An IP address can be [[:w:en:Whitelisting |whitelisted]] so that it can create as many accounts as needed. This is useful at events where many new persons learn to edit. IP addresses that are whitelisted for this reason will also not show [[w:en:CAPTCHA|CAPTCHAs]] when you create accounts. This will happen on Wednesday. [https://phabricator.wikimedia.org/T227487] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 20 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 21 August. It will be on all wikis from 22 August ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190821T15 21 August at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * There is an [[:w:en: Request for Comments|RFC]] about creating a new global user group with the right to edit [[:mw:Extension:AbuseFilter|abuse filters]]. This will be used to fix broken filters and make sure all filters will still work when software changes happen. You can [[:m:Requests for comment/Creating abusefilter-manager global group|read more and comment]]. * <code>Special:Contributions/newbies</code> will no longer be working. This is because of performance reasons. It showed edits by new accounts. You can see this in the recent changes feed instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T220447] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/34|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W34"/> 19 de agosto de 2019 ás 15:21 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19310286 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/36|Tech News: 2019-36]] == <section begin="technews-2019-W36"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/36|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can use the new [[wikidata:Wikidata:Development/Termbox|termbox]] interface if you edit Wikidata on a mobile device. This is to edit labels, descriptions and aliases easier on the mobile pages. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2019-August/013355.html] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.20|new version]] of MediaWiki has been deployed during the last week. * The previously announced change of positions of the "Wikidata item" link on all wikis has been rollbacked due to unexpected cache issues. [https://phabricator.wikimedia.org/T66315#5431632] * The limit for rollbacks has been increased from 10 to 100 rollbacks per minute. [https://phabricator.wikimedia.org/T228708] * The advanced version of the edit review pages (Recent Changes, Watchlist, and Related Changes) now include two new filters. These filters are for "All contents" and "All discussions". They will filter the view to just those namespaces. However the "All discussions" filter does not include pseudo talk pages, like discussions that are in the ''Project:'' or ''Wikipedia:'' namespaces. But it will include changes happening on ''Project talk:'' or the ''Wikipedia talk:''. [https://phabricator.wikimedia.org/T201520] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2019-09-03|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2019-09-04|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2019-09-05|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). * When you log in, the software checks your password to see if it follows the [[Special:MyLanguage/Password policy|Password policy]]. From this week, it will also complain if your password is one of the most common passwords in the world. If your password is not strong enough, please consider to [[Special:PasswordReset|change your password]] for a [[w:en:Password strength|stronger password]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T151425] '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190904T15 {{#time:j xg|2019-09-04|{{PAGELANGUAGE}}}} at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * You will be able to read but not to edit Wikidata for up to 30 minutes on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190910T05 September 10 at 05:00 (UTC)]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230788] * You will be able to read but not to edit some mid-sized wikis for up to 30 minutes [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190917T05 September 17 at 05:00 (UTC)]. You can [https://raw.githubusercontent.com/wikimedia/operations-mediawiki-config/master/dblists/s2.dblist see which wikis]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230788] * You will be able to read but not to edit some mid-sized wikis for up to 30 minutes [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190924T05 September 24 at 05:00 (UTC)]. You can [https://raw.githubusercontent.com/wikimedia/operations-mediawiki-config/master/dblists/s3.dblist see which wikis]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230788] * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for up to 30 minutes on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190926T05 September 26 at 05:00 (UTC)]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230788] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/36|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W36"/> 4 de setembro de 2019 ás 09:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=19350205 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/40|Tech News: 2019-40]] == <section begin="technews-2019-W40"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/40|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week's Tech News had delivery problems. Some did not get the newsletter. Some got it more than one time. The problem where some pages got it three times should now be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T232379] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.34/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2019-10-01|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2019-10-02|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2019-10-03|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191002T15 {{#time:j xg|2019-10-02|{{PAGELANGUAGE}}}} at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation [[m:Community Tech|Community Tech team]] is working on a [[:m:Community Tech/Watchlist Expiry|watchlist expiry feature]]. This means you can put things on your watchlist for a period of time instead of forever. They are looking for [[:m:Community Tech/Watchlist Expiry#Open Questions|feedback on the questions they have]]. * [[Special:Contributions|Special:Contributions]] will get the standard [[mw:UX standardization|OOUI look]]. This makes it easier to use on mobile and makes it look like other <code>Special:</code> pages. There is a [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/User:Jdlrobson/compactspecialcontributions.css script] you can use to make the form smaller if you want to. [https://phabricator.wikimedia.org/T117736] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/40|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W40"/> 30 de setembro de 2019 ás 16:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19425401 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/41|Tech News: 2019-41]] == <section begin="technews-2019-W41"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Extension:AbuseFilter|abuse filter function]] now has a faster [[w:en:Parsing|parser]]. This is to shorten the waiting time when you save an edit. [https://phabricator.wikimedia.org/T156095] '''Problems''' * There is a problem in the visual editor when you copy or delete text with footnotes. It will be fixed soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T234489] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 8 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 9 October. It will be on all wikis from 10 October ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191009T15 9 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[m:Community Wishlist Survey 2020|Community Wishlist Survey]] has a new format. It will focus on wikis that typically get less support. It will probably go back to the normal format next year. It is not decided exactly how it will work this year. You can [[m:Talk:Community Wishlist Survey 2020|leave feedback]]. * The [[:w:en:URL|URL]] of the Wikimedia wiki main pages could be changed. This is because the current URLs cause several problems. For example <code>https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page</code> would be <code>https://www.wikidata.org/</code> instead. You can [[phab:T120085|tell the developers]] if this would cause problems for your wiki. * There is a new [[mw:Technical Community Newsletter/2019/October|technical community newsletter]]. You can read more about the work of Wikimedia's technical community. [[mw:Technical Community Newsletter/Subscribe|Subscribe]] to get the information in the future. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[w:en:Outreachy|Outreachy]] is an internship program for groups who are underrepresented in free and open-source software. There are seven Wikimedia projects about coding, documentation and quality assurance in the next round. Persons who fit the criteria [https://www.outreachy.org/apply/project-selection/#wikimedia can apply]. The last day to apply is 5 November. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/41|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W41"/> 7 de outubro de 2019 ás 15:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19425401 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/42|Tech News: 2019-42]] == <section begin="technews-2019-W42"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/42|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use [[:mw: Reading/Web/Advanced mobile contributions |more advanced editing tools]] on the mobile web. You can turn them on and off in your preferences in the mobile version. [https://phabricator.wikimedia.org/T233612] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 15 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 16 October. It will be on all wikis from 17 October ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191016T15 16 October at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[w:en:Internet Explorer|Internet Explorer]] 6 and 7 are no longer [[:mw:Compatibility|supported]]. This means the browsers might start looking a bit weird. They will not get security support. You [[:wikitech:HTTPS/Browser Recommendations|can't read]] Wikimedia wikis in Internet Explorer on Windows XP or Windows versions that are older than Windows XP. This is because almost no one uses the browsers anymore. Supporting them made the wikis less secure for everyone else. [https://phabricator.wikimedia.org/T232563] * In the future section headings might have a share link. This is to make it easier to link to the section. You can [[phab:T18691|read more and discuss]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/42|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W42"/> 14 de outubro de 2019 ás 23:33 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19425401 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/43|Tech News: 2019-43]] == <section begin="technews-2019-W43"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/43|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|'''''[[$technews|Tech news]]''' prepared by [[$ambassadors|Tech News writers]] and posted by [[$bot|bot]] • [[$contribute|Contribute]] • [[$translate|Translate]] • [[$tech|Get help]] • [[$talk|Give feedback]] • [[$list|Subscribe or unsubscribe]].'']] The [[w:en:Application programming interface|API]] sandbox and help pages now show more clearly when API modules are marked as <code>internal</code>. API modules marked as internal were probably internal before. It was easier to miss. You should look for non-internal alternatives. [https://phabricator.wikimedia.org/T185508] '''Problems''' * There is a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Translate|translation tool]] we use on wikis with more than one language. For a few days it did not create pages for new languages when someone translated a page. The languages did not show in the language bar. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T235027] * The history and diffs can show wrong content. This is because of a cache problem. It will soon be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T235188] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 22 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 23 October. It will be on all wikis from 24 October ([[mw:MediaWiki 1.34/Roadmap|calendar]]). * [[m:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews|Reference Previews]] will be a beta feature on [[phab:T235083|all Wikipedias and some Wikivoyages]]. It shows you a preview of the footnote when you hover over or click on the number. It has been a beta feature on German and Arabic Wikipedia since April. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191023T15 23 October]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/43|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W43"/> 21 de outubro de 2019 ás 14:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&oldid=19479542 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/44|Tech News: 2019-44]] == <section begin="technews-2019-W44"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/44|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can post proposals for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Community Wishlist Survey]]. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can post proposals until 11 November. You can vote on proposals from 20 November to 2 December. This year the wishlist will focus on Wikibooks, Wiktionary, Wikiquote, Wikisource, Wikiversity, Wikispecies, Wikivoyage and Wikinews. You can [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020#newformat|read more]] about the format for this year. * Mobile users now have a specific design for their Watchlist. [https://phabricator.wikimedia.org/T225127][https://phabricator.wikimedia.org/T235414] * You can share feedback and ideas on the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project. The goal is to make the interface easier to use for readers and editors without removing any functionality. The Foundation's Readers Web team will work on this over the next two years. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/OOUI|OOUI]] now allows using <code>px</code> (pixels) instead of <code>em</code> ([[:w:en:Em (typography)|em]]) for some specific cases. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/design/2019-October/002646.html][https://phabricator.wikimedia.org/T220671] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2019-10-29|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2019-10-30|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2019-10-31|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191030T15 {{#time:j xg|2019-10-30|{{PAGELANGUAGE}}}} at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * There will be no software changes from 19 December to 2 January. The first MediaWiki version next year will come the week of 6 January. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2019-October/092682.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets and user scripts can access variables about the current page in JavaScript. In 2015, this information was moved from global variables named <code dir=ltr>wg*</code> to <code style="white-space:nowrap;">mw.config</code>. The old global variables will be removed later this year. You can [[Phab:T72470|know more about it and tell the developers]] if you want to try this out on your wiki first. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/44|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W44"/> 28 de outubro de 2019 ás 16:11 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19499439 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/45|Tech News: 2019-45]] == <section begin="technews-2019-W45"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * At [[Special:Contributions|Special:Contributions]] you could see up to 5000 edits at the same time if you edited the [[:w:en:URL|URL]]. This has been lowered to 500. This is to stop requests which break the sites. [https://phabricator.wikimedia.org/T234450] '''Changes later this week''' * <code>MediaWiki:ipb-default-expiry</code> can set the default length to block a user for your wiki. You will be able to use <code>MediaWiki:ipb-default-expiry-ip</code> to set a different default block length for IP editors. [https://phabricator.wikimedia.org/T219126] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 November. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 November. It will be on all wikis from 7 November ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191106T15 6 November at 15:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/45|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W45"/> 4 de novembro de 2019 ás 16:47 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19523124 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/46|Tech News: 2019-46]] == <section begin="technews-2019-W46"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/46|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [https://mediawiki2latex-large.wmflabs.org MediaWiki2LaTeX] can put different pages from a Wikimedia wiki into a [[:w:en:PDF|PDF]]. It can now make a PDF with around 5000 pages. Previously this was 800 pages. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191113T16 13 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * Wikimedia will take part in [[:w:en:Google Code-in|Google Code-in]]. This is for young students who want to help with open source software. You can [[:mw:Google Code-in/2019|read more]]. Experienced technical Wikimedians can mentor students. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/46|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W46"/> 11 de novembro de 2019 ás 22:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19547304 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/47|Tech News: 2019-47]] == <section begin="technews-2019-W47"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/47|Translations]] are available. '''Problems''' * You will be able to read but not to edit some wikis for up to 30 minutes [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191126T06 on 26 November at 06:00 (UTC)]. You can [[phab:T238046|see which wikis]]. It will probably last much shorter than 30 minutes. This will also affect the <code>[[mw:Special:MyLanguage/Extension:CentralAuth|centralauth]]</code> database. This could for example affect changing passwords, logging in to new wikis, changing emails or [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CentralAuth/Global rename|global renames]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T238046] '''Changes later this week''' * You can soon vote on proposals for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Community Wishlist Survey]]. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can vote on proposals from 20 November to 2 December. This year the wishlist will focus on Wikibooks, Wiktionary, Wikiquote, Wikisource, Wikiversity, Wikispecies, Wikivoyage and Wikinews. You can [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020#newformat|read more]] about the format for this year. * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191120T16 20 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/47|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W47"/> 18 de novembro de 2019 ás 20:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19568527 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/48|Tech News: 2019-48]] == <section begin="technews-2019-W48"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/48|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * The mobile beta mode will be disabled to have less maintenance. The developers will focus on the [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements|desktop improvements]] project. You can turn on [[mw:Reading/Web/Advanced mobile contributions|advanced mobile contributions mode]] if you want to see the categories. You could also jump back to the top. This can instead be done with a [[w:en:User:Jdlrobson/scripts/backtotop.js|gadget or user script]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T237290] * [[:mw:Parsoid|Parsoid]] is software we use for the visual editor, content translation, Flow and the Android app. This has been rewritten. It will come to the wikis gradually over the next two weeks. It has been tested, but there could be some diffs or previews that don't look right. If you see any you can [[phab:T229015|report them]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T229015] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 26 November. It will be on the other wikis next week ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). This is because of holidays. '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191127T16 27 November at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * You will switch between the article and the talk page in a new way in the mobile view in the future. It will use tabs. This is more like in the desktop view. [https://phabricator.wikimedia.org/T230695] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/48|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W48"/> 25 de novembro de 2019 ás 16:51 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19568527 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/49|Tech News: 2019-49]] == <section begin="technews-2019-W49"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/49|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[:m:Special:MyLanguage/Mix'n'match|Mix'n'match]] is a tool to connect Wikidata items to information in other databases. It can be used to find subjects that are missing in a Wikipedia. It now has more than 3000 datasets. Before it was closer to 2000. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 3 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 4 December. It will be on all wikis from 5 December ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191204T16 4 December at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There will be a new schema for [https://dumps.wikimedia.org/ XML dumps]. Scripts and apps that use them will need to be updated. If they are not updated they will no longer work. [https://phabricator.wikimedia.org/T238972] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The <code><nowiki>{{REVISIONID}}</nowiki></code> magic word will no longer work in the content namespaces. This is for performance reasons. When you preview a page it returns <code>""</code> (empty string). When you read a page it returns <code>"-"</code> (dash). In the future this will also affect other namespaces. The next ones are file and category namespaces. [https://phabricator.wikimedia.org/T235957] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/49|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W49"/> 2 de decembro de 2019 ás 16:58 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19568527 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/50|Tech News: 2019-50]] == <section begin="technews-2019-W50"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikimedia projects use [https://translatewiki.net/ Translatewiki] to translate the wiki interface. You can now use [https://tools.wmflabs.org/watch-translations/ WatchTranslations] to watch projects there. You would get an email if there are missing translations to your language. [https://phabricator.wikimedia.org/T238216] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new dataset you can use. It shows the number of editors per country per month for a number of countries. You can [[:wikitech:Analytics/Data Lake/Edits/Geoeditors/Public|read the documentation]] and [https://dumps.wikimedia.org/other/geoeditors/readme.html download the dataset]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 10 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 11 December. It will be on all wikis from 12 December ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191211T16 11 December at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * You can test a new [[m:WMDE Technical Wishes/Book referencing|reference tool]]. It makes it possible to reference different parts of a source without repeating all information. You can test it on the [[mw:Special:MyLanguage/Beta Cluster|beta cluster]]. You can see [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Draft:Cut_the_Crap#cite_ref-3 an example article]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Vc9k7gf9kvqxkkva] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/50|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W50"/> 9 de decembro de 2019 ás 16:37 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19625296 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/51|Tech News: 2019-51]] == <section begin="technews-2019-W51"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/51|Translations]] are available. '''Problems''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Linter|Linter extension]] helps you find technical errors in articles. It did not show new changes last week. This was because of an [[:w:en:Application programming interface|API]] problem. It is now working again. [https://phabricator.wikimedia.org/T240057] * [[Special:Watchlist|Special:Watchlist]] can show the wrong information again. It does not always show which edits are read and which are unread. This is because of a database problem. The developers are working on solving the problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T218511] '''Changes later this week''' * You can get email notifications. You can get them immediately, a summary every day or a summary once every week. If you choose a summary you can soon choose not to get notifications you have already marked as read on the wiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T169386] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 17 December. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 18 December. It will be on all wikis from 19 December ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Meetings''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can join the technical advice meeting on IRC. During the meeting, volunteer developers can ask for advice. The meeting will be on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20191218T16 18 December at 16:00 (UTC)]. See [[mw:Technical Advice IRC Meeting|how to join]]. '''Future changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/Community health initiative/Partial blocks|partial blocks]] feature is now stable. It will come to most wikis on 6 January. Your wiki can ask to wait. Contact [[User talk:NKohli (WMF)|NKohli (WMF)]] if you don't want it now. [https://phabricator.wikimedia.org/T218626] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/51|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W51"/> 17 de decembro de 2019 ás 00:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19643557 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/52|Tech News: 2019-52]] == <section begin="technews-2019-W52"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/52|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 6 January 2020. '''Recent changes''' * All mobile site users now have new features. Features include: tabs for page/discussion; an expanded user-menu; direct access to history pages. These features were initially part of the "[[mw:special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced mobile contributions|advanced mode]]". '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week or next week. '''Future changes''' * You can use <code>setlang</code> in the [[:w:en:URL|URL]] to change the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:UniversalLanguageSelector|user interface language]]. This will no longer happen automatically. When you open the link you will be asked to confirm the language change. This will not happen if [[:w:en:Javascript|Javascript]] is not working in your browser. [https://phabricator.wikimedia.org/T63115] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2019/52|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2019-W52"/> 23 de decembro de 2019 ás 20:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19658581 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/02|Tech News: 2020-02]] == <section begin="technews-2020-W02"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/02|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * When trying to move a page, if the target title already exists then a warning message is shown. The warning message will now include a link to the target title. [https://phabricator.wikimedia.org/T184357] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 January. It will be on all wikis from 9 January ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/02|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W02"/> 6 de xaneiro de 2020 ás 21:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19686128 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/03|Tech News: 2020-03]] == <section begin="technews-2020-W03"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can no longer read Wikimedia wikis if your browser use very old [[:w:en:Transport Layer Security|TLS]]. This is because it is a security problem for everyone. It can lead to [[:w:en:Downgrade attack|downgrade attacks]]. Since 9 December you just see a warning. Soon the browser will not connect to the wikis at all. Most are users on Android systems older than 4.4. You can read the [[:wikitech:HTTPS/Browser Recommendations|browser recommendations]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T238038] * [[Special:LinkSearch|Special:LinkSearch]] has been moved from the "{{int:specialpages-group-redirects}}" section on [[Special:SpecialPages|Special:SpecialPages]] to the "{{int:specialpages-group-pages}}" section. [https://phabricator.wikimedia.org/T242146] '''Changes later this week''' *[[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikis can protect pages so that only some users can edit them. The standard protection levels are {{int:protect-level-autoconfirmed}} and {{int:Protect-level-sysop}}. If your wiki use more protection levels the technical name might be renamed for standardisation. This doesn't affect what users see. [https://phabricator.wikimedia.org/T230103] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 January. It will be on all wikis from 16 January ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[:wikitech:Nova Resource:Catgraph/Deepcat|Deepcat]] and [[:wikitech:Nova Resource:Catgraph|Catgraph]] will stop working. This will happen at the end of January. This is because you can now use the normal search function instead. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-January/092936.html] * You can use <code><nowiki><ref follow="…"></nowiki></code> to merge footnotes that follow each other. It is meant to be used for digitised books on Wikisource. If the order of the footnotes is wrong no error was shown but the bad <nowiki><ref></nowiki> was shown outside the <nowiki><references /></nowiki> list. This will change and you will see an error message instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T240858] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/03|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W03"/> [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Conversa usuario:MediaWiki message delivery|conversa]]) 13 de xaneiro de 2020 ás 18:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19702768 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/04|Tech News: 2020-04]] == <section begin="technews-2020-W04"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/04|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 January. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 January. It will be on all wikis from 23 January ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is a [[:m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|new suggestion]] for what to show when someone edits without registering an account. This is to give unregistered editors better privacy and make some anti-vandalism work go faster. You can [[:m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|give feedback]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] is a Python [[:w:en:Library (computing)|library]] to automate work on wikis. It will no longer support [[:w:en:Python (programming language)|Python 2]]. Use the <code>python2</code> tag if you need to continue running Python 2 scripts. The Pywikibot team strongly recommends to migrate to Python 3. You can [[:phab:T242120|get help]] to do so. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot/2020-January/009976.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The weekly MediaWiki branch cut will soon become automated. The timing for this cut may change. You can discuss [[phab:T242446|in Phabricator]] if this affects you. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-January/092939.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can [[mw:Special:MyLanguage/Technical Community Newsletter/2020/January|read about]] coming technical events and mentoring interns. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/04|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W04"/> 20 de xaneiro de 2020 ás 19:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19732093 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/05|Tech News: 2020-05]] == <section begin="technews-2020-W05"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/05|Translations]] are available. '''Problems''' * Some mobile diffs have problems. A couple of buttons are not shown. Structured data diffs on Commons are confusing. The developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T242310][https://phabricator.wikimedia.org/T243235] * Administrators on wikis that use [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions|Structured Discussions]] can't move discussion pages. This is a bug. The developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T231783] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * There is JavaScript code on Special:Undelete for administrators that makes it possible to automatically select multiple checkboxes by holding the "Shift" key and clicking. This code is also loaded by accident on other special pages and on articles. This makes pages slower to load. This will be fixed. If you know of other special pages where this is useful please tell the developers at [[phab:T232688]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/05|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W05"/> 27 de xaneiro de 2020 ás 18:52 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19732093 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/06|Tech News: 2020-06]] == <section begin="technews-2020-W06"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/06|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 4 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 5 February. It will be on all wikis from 6 February ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/06|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W06"/> 3 de febreiro de 2020 ás 20:04 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19771604 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/07|Tech News: 2020-07]] == <section begin="technews-2020-W07"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new version of the [[:c:Special:MyLanguage/Commons:Mobile app|Wikimedia Commons app]] for Android. It should fix the failed uploads problem. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-February/093042.html] '''Problems''' * There was a problem with the new MediaWiki version last week. It deleted some messages by accident. The new version was late because it was stopped to fix things. [https://phabricator.wikimedia.org/T233866] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/API:Main page|MediaWiki action API]] is used by various tools like bots and gadgets. Some error codes will change. Some parameter values that do not follow the standard will no longer work. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-February/093048.html] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 11 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 12 February. It will be on all wikis from 13 February ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/07|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W07"/> 10 de febreiro de 2020 ás 19:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19795499 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/08|Tech News: 2020-08]] == <section begin="technews-2020-W08"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Pages on Wikidata and Commons now load faster. You can read more about [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Performance Team/Page load performance|page load performance]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2020-February/013827.html][https://www.mediawiki.org/wiki/ResourceLoader/Developing_with_ResourceLoader] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 February. It will be on all wikis from 20 February ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/08|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W08"/> 17 de febreiro de 2020 ás 16:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19795499 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/09|Tech News: 2020-09]] == <section begin="technews-2020-W09"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/09|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 25 February. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 26 February. It will be on all wikis from 27 February ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There will be a [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|reply button]] after each post on a talk page if you want one. This will soon be a beta feature on the Arabic, French, Dutch and Hungarian Wikipedias. You will have to turn it on if you want to use it. It will come to more wikis later. You can [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Talk:Cats test the reply button]. It was briefly shown earlier than planned by mistake on the four first wikis last week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/09|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W09"/> 24 de febreiro de 2020 ás 20:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19839975 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Tech News: 2020-10]] == <section begin="technews-2020-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Translations]] are available. '''Problems''' * Readers who were not logged in briefly saw the interface in a language decided by their browser. It should normally be in the language of the wiki. This happened for a short period of time last week. This was because of a bug. [https://phabricator.wikimedia.org/T246071] '''Changes later this week''' * If you forget your password you can ask for a new one to be sent to your email address. You need to know your email address or your username. You will now be able to choose that you need to enter both your email address and your username. This will be a preference. This is to get fewer password reset emails someone else asked for. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update] * When you asked for a new password you could see if the username didn't exist on [[Special:PasswordReset|Special:PasswordReset]]. Now the page will show the username you entered and tell you an email has been sent if the username exists. This is for better security. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update] * On [[Special:WhatLinksHere|Special:WhatLinksHere]] you can see what other pages link to a page. You can see if the link is from a redirect. You can now see which section the redirect links to. [https://phabricator.wikimedia.org/T103281] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-03-03|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-03-04|{{PAGELANGUAGE}}}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-03-05|{{PAGELANGUAGE}}}} ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The developers are working on a [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|new interface]] to solve edit conflicts on talk pages. You can [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|give feedback]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230231] * There is a [[:m:Abuse filter manager/vote|vote]] on the creation of a new user group called [[:m:Abuse filter manager|abuse filter manager]]. The vote runs from March 1 to March 31 on Meta. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] <code>wgMFSpecialCaseMainPage</code> was used for the mobile site. It was deprecated in 2017. It will stop working in April. Wikis should see if they use it. If they do they should fix it. You can [[phab:T246401|read more and ask for help]]. This affects 183 wikis. There is a [[phab:T246401|list]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Mobile_Gateway/Mobile_homepage_formatting#MFSpecialCaseMainPage] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W10"/> 3 de marzo de 2020 ás 00:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19861928 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Tech News: 2020-11]] == <section begin="technews-2020-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new search word called <code>articletopic</code>. You can use it to search for articles on a specific topic. It is available on the Arabic, Czech, English and Vietnamese Wikipedias. It will come to more Wikipedias soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T240559][https://www.mediawiki.org/wiki/ORES/Articletopic][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Search/articletopic] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 10 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 11 March. It will be on all wikis from 12 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is a plan for [[mw:Special:MyLanguage/New requirements for user signatures|new requirements for user signatures]]. You can [[mw:Talk:New requirements for user signatures|give feedback]]. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia Android app]] will do [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Push Notifications for editors|push notifications]] if users want them. This could help you see for example when someone wrote on your talk page or your edit was reverted. This will come later this year. [https://phabricator.wikimedia.org/T146032] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W11"/> 9 de marzo de 2020 ás 17:14 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19881725 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Tech News: 2020-12]] == <section begin="technews-2020-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new [[:mw:Special:MyLanguage/API:Main page|API]] module for changing the content model of existing pages. Use <code>action=changecontentmodel</code> to specify the new model. You can read the [[:mw:Special:MyLanguage/API:ChangeContentModel|documentation on mediawiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T107174] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 17 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 18 March. It will be on all wikis from 19 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * If you edit a page at the same time as someone else you can get an edit conflict. There is [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Solution: Two Column Edit Conflict View|a new two-column interface]] to make it easier to solve this. It will soon be active by default on the German, Arabic, and Farsi Wikipedias. It will be on by default on more wikis within the next months. You will be able to opt out of the new interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T139601][https://phabricator.wikimedia.org/T244863] * You can see [[:mw:Talk pages project/Updates#12 March 2020|a proposed design]] for replying to comments in an easier way. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W12"/> 16 de marzo de 2020 ás 21:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19899630 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Tech News: 2020-13]] == <section begin="technews-2020-W13"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Translations]] are available. '''Problems''' * Some development will be slower than planned. This is because of the [[:w:2019–20 coronavirus pandemic|current pandemic]]. You can see [[:wikitech:Deployments/Covid-19|the new deployment guidelines]]. This is to avoid risks when some persons could be unavailable. * There was a problem when adding interwiki links. The tool you use to add interwiki links could suggest the wrong project to link to. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T247712][https://phabricator.wikimedia.org/T247562] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 24 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 25 March. It will be on all wikis from 26 March ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is [[mw:Growth|a project]] to make editing easier for newcomers. The developers are trying to understand what initiatives different Wikipedias have to welcome newcomers. They also want to know which templates are often used for maintenance activities. You can help this project by [[mw:Growth/March 2020 inventory|checking if your wiki's pages are listed on Wikidata]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/13|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W13"/> 23 de marzo de 2020 ás 17:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19921976 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Tech News: 2020-14]] == <section begin="technews-2020-W14"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The beta version of the [[:mw:Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android can now help users [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested Edits 4.0 - Tag Commons images to improve search|add tags]] on Commons. These tags are called [[c:Commons:Depicts|depicts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T239690] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 31 March. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 April. It will be on all wikis from 2 April ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The video player will change to be simpler and more modern. The current beta feature will become the video player for everyone. The old player will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * There is a project to make templates easier to use. The next few weeks the developers will present ideas on the [[:m:WMDE Technical Wishes/Templates|project page]]. You can watch that page if you are interested in giving feedback. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-March/093240.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/14|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W14"/> 30 de marzo de 2020 ás 17:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19939488 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Tech News: 2020-15]] == <section begin="technews-2020-W15"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Translations]] are available. '''Problems''' * There was a problem with user pages not being shown properly on desktop. This was because of a bug. It will soon be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248141] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 April. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 April. It will be on all wikis from 9 April ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * MediaWiki will use a newer version of [[:w:en:Unicode|Unicode]]. Some characters that did not have an upper case equivalent before do now. Titles beginning with one of these characters will be moved. A list of these titles can be seen [[phab:P10817|on Phabricator]]. The titles will be renamed by the user <code>Maintenance script</code>. This will start on 13 April 2020. You can rename them before this if you wish and the new title can be different from the one the script would rename it to. [https://phabricator.wikimedia.org/T219279] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/15|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W15"/> 6 de abril de 2020 ás 19:02 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19939488 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Tech News: 2020-16]] == <section begin="technews-2020-W16"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now use the <code>[[:mw:Help:CirrusSearch#Articletopic|articletopic]]</code> search word on all Wikipedias. It searches articles by topic. [https://phabricator.wikimedia.org/T240559] * You can see wiki tools in the new [https://tools.wmflabs.org/tools-gallery/ Tools Gallery]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Technical_Community_Newsletter/2020/April] * You can see edits from the [[:wikitech:Help:Cloud Services Introduction|Wikimedia Cloud Services]] in a new [https://wmcs-edits.wmflabs.org/#wmcs-edits dashboard]. * When you use filters on a history page you sometimes don't see any edits. There is a text explaining this now. Before it was just empty. [https://phabricator.wikimedia.org/T227578] * There is a new [https://techblog.wikimedia.org/ Wikimedia Technical Blog]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_technical_blog_editorial_guidelines] '''Problems''' * There was a problem with the Wikidata database last week. Some wikis went down for twenty minutes. Wikidata and other projects showed error messages. Interwiki links were not shown, some tools did not work and other problems. Some of this was fixed quickly. The developers are working on fixing the rest. [https://www.wikidata.org/w/index.php?title=Wikidata:Project_chat&oldid=1153486952#Update_about_the_database_breakage][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200407-Wikidata%27s_wb_items_per_site_table_dropped][https://phabricator.wikimedia.org/T249565] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from April 14. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from April 15. It will be on all wikis from April 16 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Some graphs have not worked on mobile. This will soon be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T133085] * The article tab on talk pages of redirects links to the target of the redirect. It could link to the redirect page itself instead. You can [[phab:T5324|leave feedback on this]]. * For pages using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]], the use of the deprecated <code><nowiki><source></nowiki></code> tag, as well as the use of the deprecated <code>enclose</code> parameter, will add tracking categories. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/16|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W16"/> 13 de abril de 2020 ás 15:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19939488 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Tech News: 2020-17]] == <section begin="technews-2020-W17"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Translations]] are available. '''Tech News''' * The next issue of Tech News will be sent out on 4 May 2020. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[m:Small wiki toolkits|small wiki toolkits]] is to help smaller wikis that need technical skills. They can learn and share technical skills. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-April/093296.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Over-qualified CSS selectors in Wikimedia skins have been removed. <code>div#content</code> is now <code>.mw-body</code>. <code>div.portal</code> is now <code>.portal</code>. <code>div#footer</code> is now <code>#footer</code>. This is so the skins can use [[:w:en:HTML5|HTML5]] elements. If your gadgets or user styles used them you will have to update them. [https://phabricator.wikimedia.org/T248137] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * Some things on the wikis might look weird or not work in [[:w:en:Internet Explorer 8|Internet Explorer 8]] in the future. Internet Explorer 8 was replaced in 2011. [https://phabricator.wikimedia.org/T248061] * The font in the diffs will change. [https://phabricator.wikimedia.org/T250393] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 28 April next week. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 29 April next week. It will be on all wikis from 30 April next week ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W17"/> 20 de abril de 2020 ás 18:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=19939488 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Tech News: 2020-19]] == <section begin="technews-2020-W19"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Translations]] are available. '''Problems''' * [[phab:T251153|Some wikis]] will be on read-only for a few minutes on 5 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200505T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251153] * [[phab:T251157|Some wikis]] will be on read-only for a few minutes on 7 May. This will also affect [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CentralAuth|CentralAuth]]. This can for example affect global renames, password changes, changing or confirming your email address and logging in to new wikis. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200507T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251157] '''Changes later this week''' * You can get a notification when someone links to a page you created. You can soon turn these notifications off for individual pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T46787] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.31|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 5 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 6 May. It will be on all wikis from 7 May ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/19|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W19"/> 4 de maio de 2020 ás 16:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20041691 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Tech News: 2020-20]] == <section begin="technews-2020-W20"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Everyone can now import photos from [[w:en:Flickr|Flickr]] to Commons with the [[c:Special:UploadWizard|UploadWizard]]. Before this only autopatrollers on Commons could import photos from Flickr. [https://phabricator.wikimedia.org/T90004] '''Problems''' * [[phab:T251502|Commons]] will be on read-only for a few minutes on 12 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200512T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251502] * [[phab:T251984|Several wikis including Wikidata]] will be on read-only for a few minutes on 19 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200519T05 05:00 UTC]. English Wikipedia will be on read-only for a few minutes on 21 May [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200521T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251984][https://phabricator.wikimedia.org/T251985] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.32|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 12 May. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 13 May. It will be on all wikis from 14 May ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] JavaScript scripts and gadgets can no longer check multiple keys at once via <code>mw.config.exists()</code> or <code>mw.user.tokens.exists()</code>. You can use <code>exists()</code> or <code>get()</code> to check one at a time instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T251855] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/20|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W20"/> 11 de maio de 2020 ás 20:40 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20078387 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Tech News: 2020-21]] == <section begin="technews-2020-W21"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you forget your password you can ask for a new one to be sent to your email address. You need to know your email address or your username. You can choose that you need to enter both your email address and your username. This is a preference. This is to get fewer password reset emails someone else asked for. This is now available on all Wikimedia wikis. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Password_Reset_Update#May_11,_2020][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2020-May/094804.html] '''Problems''' * There is a bug that creates problems for iPhone users with [[:w:en:IOS 13|iOS 13]] and [[w:en:Safari (web browser)|Safari]]. If you use an iPhone to read or edit Wikipedia and see bugs on the mobile site you can [[mw:Skin talk:Minerva Neue|report them]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T252223] * [[phab:T251984|Several wikis including Wikidata]] will be on read-only for a few minutes on 19 May. This will happen around [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200519T05 05:00 UTC]. English Wikipedia will be on read-only for a few minutes on 21 May [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200521T05 05:00 UTC]. This is for database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T251984][https://phabricator.wikimedia.org/T251985] '''Changes later this week''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android can let users [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested Edits 4.0 - Tag Commons images to improve search (to be released May 2020)|add]] [[c:Special:MyLanguage/Commons:Depicts|depicts]] on Commons. The beta version used [[:c:Special:MyLanguage/Commons:Structured data/Computer-aided tagging|computer-aided tagging]]. This was removed to get more specific depicts. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Suggested_Edits_4.0_-_Tag_Commons_images_to_improve_search_(to_be_released_May_2020)] * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graphs]] will be [[:w:en:Rendering (computer graphics)|rendered]] in the reader's browser. This will use [[w:en:JavaScript|Javascript]]. Graphs will hopefully work better for everyone who uses Javascript. It will not work for users who don't use Javascript. This will not affect diagrams in image files. [https://phabricator.wikimedia.org/T236892] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some CSS for the skins has been simplified. This affects <code>div#p-personal</code>, <code>div#p-navigation</code>, <code>div#p-interaction</code>, <code>div#p-tb</code>, <code>div#p-lang</code>, <code>div#p-namespaces</code>, <code>div#p-variants</code> and <code>div#footer</code>. They will have to remove <code>div</code>. You will have to update your gadgets, scripts or user styles. This is so we can use [[:w:en:HTML5|HTML5]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T252467] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some CSS for [[mw:Skin:Vector|the Vector skin]] has been changed. This affects <code>#p-variants</code>, <code>#p-namespaces</code>, <code>#p-personal</code>, <code>#p-views</code> and <code>#p-cactions</code>. They can no longer use <code>> ul</code>. You might need to update your gadgets, scripts or user styles. [[phab:T252447|See how]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/21|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W21"/> 18 de maio de 2020 ás 17:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20097726 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Tech News: 2020-22]] == <section begin="technews-2020-W22"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * The visual editor will now work in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Modern|Modern skin]]. The changes that needed to happen for this to work could cause problems for some scripts or gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T177243] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from May 26. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from May 27. It will be on all wikis from May 28 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/22|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W22"/> 25 de maio de 2020 ás 14:17 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20114974 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Tech News: 2020-23]] == <section begin="technews-2020-W23"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new beta version of the [[:c:Commons:Mobile app|Wikimedia Commons app]] for Android. It has a new zoom function when you look at images. It can also suggest places when you upload geotagged photos. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-May/093431.html] '''Problems''' * There was a problem with the Commons database on 27 May. Commons could not be edited for eight minutes. Because of this problem the database was moved. This caused another short read-only time on 29 May. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200528-s4_(commonswiki)_on_read-only_for_8_minutes][https://phabricator.wikimedia.org/T253808][https://phabricator.wikimedia.org/T253825] * The [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector skin]] had a problem where you couldn't add links to the article in other languages. You couldn't see the section if there were no links to other languages already. It also removed [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation]] links and links to language settings. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T252800] '''Changes later this week''' * You can get a notification when someone links to a page you created. You can turn these notifications off for individual pages. You can soon turn them off also in the notifications you get. [https://phabricator.wikimedia.org/T46787] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.35|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 2 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 3 June. It will be on all wikis from 4 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/23|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W23"/> 1 de xuño de 2020 ás 22:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20114974 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Tech News: 2020-24]] == <section begin="technews-2020-W24"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Some articles have tables that can be sorted in different ways. For example a list of countries can be sorted alphabetically but you can click on the size column to sort them by size. If you clicked on the column a second time it would sort the countries from the bottom to the top instead. A third click will now take you back to the original sorting. [https://phabricator.wikimedia.org/T226697] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Lint_errors/self-closed-tag|Self-closed tags]] now work as in the [[:w:en:HTML5|HTML5]] specifications. This means you should stop using some of them. <code><nowiki><b/></nowiki></code> is an example of a self-closed tag that won't work. <code>area, base, br, col, embed, hr, img, input, keygen, link, meta, param, source, track, wbr</code> can be self-closed. Pages with tags that should not be self-closed have been listed in [[:wikidata:Q25885956|a tracking category]] since 2016. They will be listed in [[Special:LintErrors/self-closed-tag]]. This doesn't affect <code><nowiki><references /></nowiki></code> or <code><nowiki><ref /></nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T134423] * There is a banner called <code>WikidataPageBanner</code>. It is for example used by the Wikivoyages, Wikimedia Russia and the Catalan, Basque, Galician and Turkish Wikipedias. It will now been seen by mobile visitors too. Before this it was only seen on desktop. The wikis should update instructions on <code>MediaWiki:Sitenotice</code> so that editors know to test and style for mobile too. [https://phabricator.wikimedia.org/T254534][https://phabricator.wikimedia.org/T254295] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can now edit [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]] descriptions through the [[:w:en:Application programming interface|API]]. This is useful for tools and gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T226929] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.36|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 9 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 10 June. It will be on all wikis from 11 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. It will not work after 13 July. Wikis should use [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateStyles|TemplateStyles]] instead. 118 wikis need to fix this. You can [[phab:T254287|read more and see if your wiki is affected]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T254287] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W24"/> 8 de xuño de 2020 ás 21:11 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20156264 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Tech News: 2020-25]] == <section begin="technews-2020-W25"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[m:Toolforge|Toolforge]] hosts several tools created by the Wikimedia community like edit counters or enhanced editors. It is changing the domain from '''tools.wmflabs.org''' to '''toolforge.org'''. The routing scheme is moving from '''tools.wmflabs.org/toolname''' to '''toolname.toolforge.org'''. You can [[:wikitech:News/Toolforge.org|read the details]]. Tools that use OAuth will have to be updated to keep working. You can [[:wikitech:Help:Cloud_ Services Introduction|ask for help]]. '''Problems''' * There is a Wikidata item link in the sidebar on many pages. This disappeared for a couple of days for users who have the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|Monobook]] skin. This was because of a bug. It has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T254485] * Editing, logging in and logging out didn't work properly for a short period of time last week. It was soon fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T255179] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.37|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 16 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 17 June. It will be on all wikis from 18 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] is a Python [[:w:en:Library (computing)|library]] to automate work on wikis. It will not support [[:w:en:Python (programming language)|Python 2]] after the new version in July. Support for Python 3.4 and MediaWiki below 1.19 will also be dropped. You should migrate to Python 3. You can [[:phab:T242120|ask for help]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot-announce/2020-June/000015.html] * The selectors <code>.menu</code> and <code>.vectorMenu</code> will no longer work in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector]] skin. This can affect gadgets and user scripts. <code>.menu</code> should be replaced by <code>ul</code>. <code>.vectorMenu</code> should be replaced by <code>.vector-menu</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T254797] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/25|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W25"/> 15 de xuño de 2020 ás 21:37 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20175855 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Tech News: 2020-26]] == <section begin="technews-2020-W26"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Translations]] are available. '''Problems''' * There are some [[mw:Special:MyLanguage/Growth|new tools]] to make it easier for newcomers to start editing. They are available on [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/growthexperiments.dblist some wikis]. These wikis had a problem with the visual editor for a short period of time last week. This was because of a bug in the new tools. It was soon fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T255607] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Some user scripts and gadgets stopped working because of a change to [[:w:en:CSS|CSS]] selectors. <code>.vectorTabs</code> should be replaced with <code>.vector-menu-tabs</code> to fix this. [https://phabricator.wikimedia.org/T255718] '''Changes later this week''' * The developers are working on a [[:m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|new interface]] to solve edit conflicts on talk pages. This will be released on 24 June. You can [[mw:mw:Help talk:Paragraph-based Edit Conflict Interface|give feedback]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T230231] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.38|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 23 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 24 June. It will be on all wikis from 25 June ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. It will not work after 13 July. Wikis should use [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateStyles|TemplateStyles]] instead. 91 wikis still need to fix this. You can [[phab:T254287|read more and see if your wiki is affected]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T254287] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W26"/> 22 de xuño de 2020 ás 18:48 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20204323 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Tech News: 2020-27]] == <section begin="technews-2020-W27"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Translations]] are available. '''Problems''' * Everyone was logged out. This was because a few users saw the wikis as if they were logged in to someone else's account. The problem should be fixed now. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-June/093543.html] * Some readers didn't see new edits to pages. If the page had been recently changed they saw an older version of the page instead. This only affected readers who were logged out. It lasted for ten days. It has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T256444] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.39|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 30 June. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 1 July. It will be on all wikis from 1 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|]] The [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Modern|Modern]] and [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Monobook|Monobook]] skins use the ID <code>searchGoButton</code> for the go button. This is <code>searchButton</code> for [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector]]. To have the same ID for all skins it will change to <code>searchButton</code> in Monobook and Modern too. This will affect gadgets and user scripts. It will happen on 23 July. They should be updated to use <code>searchButton</code>. You can [[phab:T255953|read more and see a list of affected scripts]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W27"/> 29 de xuño de 2020 ás 16:30 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20228119 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Tech News: 2020-28]] == <section begin="technews-2020-W28"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Translations]] are available. '''Problems''' * The [[mw:Special:MyLanguageExtension:Score|Score]] extension has been disabled for now. This is because of a security issue. It will work again as soon as the security issue has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257066] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.40|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 7 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 8 July. It will be on all wikis from 9 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Abstract Wikipedia is a new Wikimedia project. It will collect language-independent information that can be easily read in different languages. It builds on Wikidata. The name is preliminary. You can [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|read more]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093571.html] * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|iOS Wikipedia app]] developers are thinking about new experimental tools. If you use an iPhone you can help them by [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS/2020 survey|answering the survey]]. * Some [[mw:New requirements for user signatures#Outcome|rules for user signatures]] will soon be enforced. [[Special:LintErrors|Lint errors]] and invalid HTML will no longer be allowed in user signatures. Nested substitution will not be allowed. A link to your user page, user talk page or user contributions will be required. You can [https://signatures.toolforge.org/check check if your signature works with the new rules]. This is because the signatures can cause problems for tools or other text on the page. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/28|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W28"/> 6 de xullo de 2020 ás 20:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20251756 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Tech News: 2020-29]] == <section begin="technews-2020-W29"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Users can [[mw:Extension:Thanks|thank]] others for their edits. [[mw:Extension:CheckUser|Checkusers]] can now see user data related to that action. This can help identify [[m:Special:MyLanguage/Sock puppetry|sock puppets]] who harass others using thanks. [https://phabricator.wikimedia.org/T252226] '''Problems''' * Everyone was logged out a couple of weeks ago to fix a security problem. The problem was not entirely fixed. Because of this everyone was logged out once again last week. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-June/093543.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2020-July/002327.html] '''Changes later this week''' * Wikis that are not for one specific language can [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Translate|translate]] pages. Sometimes parts of translations are outdated or missing. Outdated translations are marked with a <span style="background-color:#fdd">pink background</span>. Missing translations will also be marked in the future. This markup can sometimes break things. It can soon be disabled by using <code><translate nowrap></translate></code> on the source page. [https://phabricator.wikimedia.org/T256625] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.35/wmf.41|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 14 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 15 July. It will be on all wikis from 16 July ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikimedia code review plans to use [[:w:en:GitLab|GitLab]]. It would be hosted on Wikimedia servers. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093577.html][https://www.mediawiki.org/wiki/Technical_Community_Newsletter/2020/July][https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Vpbt50rwxgb2r6qn][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093607.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/29|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W29"/> 13 de xullo de 2020 ás 16:29 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20251756 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Tech News: 2020-30]] == <section begin="technews-2020-W30"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * A temporary fix helped wikis make their main pages more mobile friendly. This was in 2012. It has not been recommended since 2017. The mobile main page special casing stopped working 14 July. 60 wikis now have main pages that don't work well on mobile. You can see which ones, how to fix it and how to get help [[phab:T254287|in Phabricator]]. This is the same problem that was reported in Tech News [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/24|2020/24]] and [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/26|2020/26]]. '''Problems''' * There is a problem with the interlanguage links. The interlanguage links are the links that help you find a specific page in a different language. The sorting is broken. The developers are working on a solution. [https://phabricator.wikimedia.org/T257625] * Some users keep getting the notifications for the same event. Some of these are old events. [https://phabricator.wikimedia.org/T257714] * Some users have trouble logging in. This is probably a [[:w:en:HTTP cookie|browser cookie]] problem. The developers are working on understanding the problem. If you have trouble logging in you can see the details [[phab:T258121|on Phabricator]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T258121] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 21 July. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 22 July. It will be on all wikis from 23 July ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * There is a <code>{{int:printableversion}}</code> link. This will disappear. That is because web browsers today can create a printable version or show how it will look in print anyway. [https://phabricator.wikimedia.org/T167956] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W30"/> 20 de xullo de 2020 ás 19:13 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20251756 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Tech News: 2020-31]] == <section begin="technews-2020-W31"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[m:Small wiki toolkits/Starter kit|Starter kit]] is now available for wiki communities. This page lists technical resources, tools, and recommendations. These are essential to operate a wiki project. This is mostly useful for smaller wikis where the community has limited experience with this. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093633.html] * The first features of the [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project are available for logged-in users on all wikis. In order to use them, uncheck ''{{int:prefs-vector-enable-vector-1-label}}'' in your [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|local]] or [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|global]] preferences in section ''{{int:prefs-skin-prefs}}''. More improvements are planned. [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|Feedback is welcome]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] On multiple wikis, a UTCLiveClock gadget is available. For wikis that import the gadget [[:mw:MediaWiki:Gadget-UTCLiveClock.js|directly from mediawiki.org]], end users can now [[mw:MediaWiki_talk:Gadget-UTCLiveClock.js#Time_zones|choose a different timezone to show instead of UTC]]. '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The deployment train for MediaWiki has been blocked this week. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-July/093640.html][https://phabricator.wikimedia.org/T257969] * Translation Notification Bot was sending the same message multiple times to every translator. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T144780] * Some users were receiving the same notification multiple times. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from July 28. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from July 29. It will be on all wikis from JUly 30 ([[mw:MediaWiki 1.35/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/31|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W31"/> 27 de xullo de 2020 ás 13:52 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20315043 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Tech News: 2020-32]] == <section begin="technews-2020-W32"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Translations]] are available. '''Problems''' * All queries to the [[mw:Wikidata Query Service|Wikidata Query Service]] failed between 17:50 and 17:59 UTC on Thursday 23 July. Some queries failed during a longer period. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200723-wdqs-outage] * Interlanguage links were ordered incorrectly for the past few weeks. This problem was also mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/30|Tech News two weeks ago]]. The problem is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T257625] * There is a problem with the [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|global preferences]] for the "{{int:prefs-vector-enable-vector-1-label}}" option. Developers are working on fixing it. [https://phabricator.wikimedia.org/T258493] * A bug in the Wikibase extension had disabled the "move" and "create" types of protection in the main (Gallery) namespace on Wikimedia Commons. New protections could not be added, and existing protections were not enforced, allowing some page moves and page creations that should not have been possible. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T258323] '''Changes later this week''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS Player|video player]] will change to be simpler and more modern. This week, the current beta feature will become the video player for everyone on most non-Wikipedia wikis. The old player will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * Users' <code>global.js</code> and <code>global.css</code> pages will now also be loaded on the mobile site. You can read [[mw:Help:Extension:GlobalCssJs#Per-skin_customization|documentation]] for how to avoid applying styles to the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T138727] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|MonoBook]] skin, the <code>searchGoButton</code> identifier is now <code>searchButton</code>. This may affect CSS and JS gadgets. Migration instructions can be found in [[phab:T255953|T255953]]. This was previously mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/27|issue 27]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Bot operators can use Pywikibot to regularly archive discussions. The behavior when the bot uses <code>counter</code> to prevent large archives was changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T215247] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from August 4. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from August 5. It will be on all wikis from August 6 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/32|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W32"/> 3 de agosto de 2020 ás 15:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20315043 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Tech News: 2020-33]] == <section begin="technews-2020-W33"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter and FileExporter]] became standard features on all Wikis during the first week of August. They help you transfer files from local wikis to Wikimedia Commons with the original file information and history intact. [https://phabricator.wikimedia.org/T140462] '''Problems''' * The mobile skin displays a message at the bottom of the page about who edited last. This message showed raw wikitext. This has now been fixed. Some messages in [[mw:Structured Discussions|Structured Discussions]] and [[mw:Content translation|content translation]] may still appear as raw wikitext. Developers are working on it. [https://phabricator.wikimedia.org/T259565] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from August 11. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from August 12. It will be on all wikis from August 13 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 13:30 and 15:30 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/33|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W33"/> 10 de agosto de 2020 ás 16:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tech_News_target_list_2&oldid=20315043 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Tech News: 2020-34]] == <section begin="technews-2020-W34"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you revert an edit using the undo link your edit is marked with an <code>undo</code> tag. This will now only happen if you don't change anything in the edit window before publishing the undo. This is to keep users from marking edits as undos when they actually do something else. [https://phabricator.wikimedia.org/T259014] * The new [[mw:Special:MyLanguage/OOUI|OOUI version]] will not work with [[:w:en:Internet Explorer 8|Internet Explorer 8]]. This means the wikis will look strange and not work well in Internet Explorer 8. This was reported in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/17|Tech/News/2020/17]]. This is because keeping the wikis working with very old browsers creates other problems. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-August/093718.html] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 18 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 19 August. It will be on all wikis from 20 August ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 13:30 and 15:30 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis next week. This is a reminder. You can help by [[m:Tech/Server switch 2020|translating the announcement message]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/34|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W34"/> 17 de agosto de 2020 ás 20:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20366028 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Tech News: 2020-35]] == <section begin="technews-2020-W35"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 25 August. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 26 August. It will be on all wikis from 27 August ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/35|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W35"/> 24 de agosto de 2020 ás 17:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20389773 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Tech News: 2020-36]] == <section begin="technews-2020-W36"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Translations]] are available. '''Problems''' * This is a reminder. All wikis will be read-only for a few minutes on September 1. This is planned between 14:00 and 15:00 UTC. Please check on the details on [[m:Tech/Server switch 2020|the announcement message]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243314][https://phabricator.wikimedia.org/T244808] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/36|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W36"/> 31 de agosto de 2020 ás 20:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20411995 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Tech News: 2020-37]] == <section begin="technews-2020-W37"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Normally pages can be moved to a title that has no existing page yet or to a page that has only one revision, which is a redirect to the page to be moved. A new user right allows editors to move pages over one-revision pages that redirect to anywhere. [https://phabricator.wikimedia.org/T239277] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 8 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 9 September. It will be on all wikis from 10 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] All MediaWiki [[:w:en:API|API]] modules will now use <code>watchlist</code> instead of <code>watch</code>. This was inconsistent before. [https://phabricator.wikimedia.org/T247915] '''Future changes''' * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia Android app]] team might work on patrolling tools in the future. You can let them know what tools would be useful for you or for less experienced patrollers. See the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Patrolling conversation|page on mediawiki.org]]. * [[m:Special:MyLanguage/OTRS|OTRS]] will be updated to a new version. This will probably take around two days. OTRS agents will not have access to the system during these days. Emails that come in during the update will be delivered when the update is done. The plan is to start around 08:00 UTC on 14 September. This could change. [https://phabricator.wikimedia.org/T187984] * The Wikipedia Android app will send [[:mw:Wikimedia Apps/Team/Android/AppEditorTasks#Push Notifications for editors|push notifications]] if users want them. This could help you see for example when someone wrote on your talk page or your edit was reverted. This will need [[:w:en:Google Play Services|Google Play Services]] to work. It will also be possible to get the app without Google Play Services but push notifications will not work. Google Play Services is also used to make the app work for [[:w:en:Android KitKat|Android 4.4]] users. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/Android#Updates][https://phabricator.wikimedia.org/T146032] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Wikimedia code review could move to [[:w:en:GitLab|GitLab]]. It would be hosted on Wikimedia servers. You can take part in the [[mw:GitLab consultation|consultation]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Dropdown menus in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|the Vector skin]] use a <code>.menu</code> class. This will not work in the future. Scripts can use <code>nav ul</code> instead. <code>.vectorTabs</code> and <code>.vectorMenu</code> will also not work. Some scripts need to be updated. You can [[phab:T262092|read more in Phabricator]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/37|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W37"/> 7 de setembro de 2020 ás 16:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20427670 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Tech News: 2020-38]] == <section begin="technews-2020-W38"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Translations]] are available. '''Problems''' * The [[mw:Wikimedia Apps|Wikipedia apps]] briefly showed pages without [[w:en:CSS|CSS]] last week. This meant they looked wrong. It was quickly fixed but cached pages without CSS were shown for a few hours. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/20200909-mobileapps_config_change][https://phabricator.wikimedia.org/T262437] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 15 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 16 September. It will be on all wikis from 17 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/38|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W38"/> 14 de setembro de 2020 ás 16:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20446737 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Tech News: 2020-39]] == <section begin="technews-2020-W39"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new tag for reverted edits. For example you can see it in the recent changes feed or in the article history. It is added to edits when they have been undone, rollbacked or manually reverted to an older version of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T254074][https://phabricator.wikimedia.org/T164307] '''Changes later this week''' * The number of times you can do something in a period of time on wiki is limited. This could be the number of edits per minute or the number of users you email in a day. Some users are not affected by all limits because of their user rights. They could soon see the limit even if it does not affect them. [https://phabricator.wikimedia.org/T258888] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 22 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 23 September. It will be on all wikis from 24 September ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/39|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W39"/> 21 de setembro de 2020 ás 21:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20461072 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Tech News: 2020-40]] == <section begin="technews-2020-W40"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Admins can now see links to diffs of deleted revisions on [[Special:AbuseLog|Special:AbuseLog]]. This uses the interface of [[Special:Undelete|Special:Undelete]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T261630] * Editors are automatically added to some user groups. For example editors are added to [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Autoconfirmed users|autoconfirmed users]] when they have edited enough times and long enough. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Abuse filters]] can hinder users from automatically getting user rights for a period of time. They can also remove rights user have. Wikis can now ask to change how long this period of time is for their wiki [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projectPHIDs=Wikimedia-Site-requests in Phabricator]. It is currently five days. [https://phabricator.wikimedia.org/T231756] '''Problems''' * [[m:Tech/News/2019/34|Last year]] some abuse filters stopped working because of a new change. If they tried to use variables that were unavailable for that action they would fail. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T230256] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 29 September. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 30 September. It will be on all wikis from 1 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can't see the language links to other language versions from the talk page or history page. They are also not shown when you edit an article. This could change. It is not decided if for example the history page should link to another history page or to the article. You can take part in the [[phab:T262472|discussion in Phabricator]]. * The link colours could change. This is to make the difference between links and other text more clear. You can [[phab:T213778|read more in Phabricator]]. * In your preferences you can choose to get different notifications on the web or by email. You will see <code>Apps</code> as one of the alternatives later this week. This is because the [[mw:Wikimedia Apps|Android and iOS Wikipedia apps]] will use push notifications for those who want them. You can see the [https://test.wikipedia.org/wiki/Special:Preferences#mw-prefsection-echo preferences] on the test wiki. The goal is to have push notifications on Android in October and on iOS in early 2021. [https://phabricator.wikimedia.org/T262936] * You can soon put pages on your watchlist for a limited time. This could be useful if you want to watch something for a shorter time but don't want it on your watchlist forever. It now works on [[mw:MediaWiki|mediawiki.org]] and will come to more wikis later. You can [[m:Special:MyLanguage/Community Tech/Watchlist Expiry|read more]] and [[m:Community Tech/Watchlist Expiry/Release Schedule|see when it will come to other wikis]]. * You can see what Wikimedians think are the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|best new technical tools this year]]. You can also nominate them. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/40|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W40"/> 28 de setembro de 2020 ás 21:24 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20483264 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Tech News: 2020-41]] == <section begin="technews-2020-W41"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [https://consultation-stats.toolforge.org/ new tool] where you can see which home wiki users have in discussions on Meta. This can help show which communities are not part of the discussion on wikis where we make decisions that affect many other wikis. * You can now thank users for file uploads or for changing the language of a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T254992] '''Problems''' * There were many errors with the new MediaWiki version last week. The new version was rolled back. Updates that should have happened last week are late. [https://phabricator.wikimedia.org/T263177] * Everyone was logged out. This was because a user reported being logged in to someone else's account. The problem should be fixed now. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-October/093922.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Many pages have [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] errors. You can [https://techblog.wikimedia.org/2020/09/28/diving-into-wikipedias-ocean-of-errors/ read more] and now [[:w:en:User:Jdlrobson/User scripts with client errors|see a list of user scripts with errors]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 6 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 7 October. It will be on all wikis from 8 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * Letters immediately after a link are shown as part of the link. For example the entire word in <code><nowiki>[[Child]]ren</nowiki></code> is linked. On Arabic wikis this works at both the start and end of a word. Previously on Arabic wikis numbers and other non-letter Unicode characters were shown as part of the link at the start of a word but not at the end. Now only Latin and Arabic letters will extend links on Arabic wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T263266] '''Future changes''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 27 October around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/41|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W41"/> 5 de outubro de 2020 ás 16:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20515061 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Tech News: 2020-42]] == <section begin="technews-2020-W42"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Translations]] are available. '''Problems''' * Because of the problems with the MediaWiki version two weeks ago last week's updates are also late. [https://phabricator.wikimedia.org/T263177][https://phabricator.wikimedia.org/T263178][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-October/093944.html] '''Changes later this week''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live previews]] didn't show the templates used in the preview if you just edited a section. This has now been fixed. You can also test [[w:en:CSS|CSS]] and [[w:en:JavaScript|JavaScript]] pages even if you have the live preview enabled. Previously this didn't work well. [https://phabricator.wikimedia.org/T102286][https://phabricator.wikimedia.org/T186390] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from 13 October. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from 14 October. It will be on all wikis from 15 October ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A new stable version of [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] is coming soon. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/pywikibot/2020-October/010056.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/42|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W42"/> 12 de outubro de 2020 ás 15:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20528295 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Tech News: 2020-43]] == <section begin="technews-2020-W43"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-10-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-10-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-10-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 {{#time:j xg|2020-10-27|en}} around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, the <code dir=ltr>rmspecials()</code> function will be updated soon so that it does not remove the "space" character. Wikis are advised to wrap all the uses of <code dir=ltr>rmspecials()</code> with <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> wherever necessary to keep filters' behavior unchanged. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] * Some gadgets and user-scripts use the HTML div with the ID <code dir=ltr style="white-space:nowrap;">#jump-to-nav</code>. This div will be removed soon. Maintainers should replace these uses with either <code dir=ltr>#siteSub</code> or <code dir=ltr style="white-space:nowrap;">#mw-content-text</code>. A list of affected scripts is at the top of [[phab:T265373]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/43|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W43"/> 19 de outubro de 2020 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20550811 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Tech News: 2020-44]] == <section begin="technews-2020-W44"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Translations]] are available. '''Problems''' * You will be able to read but not to edit the wikis for up to an hour on [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 October 27 around 14:00 (UTC)]. It will probably be shorter than an hour. [https://phabricator.wikimedia.org/T264364] * Last week, links to "diffs" from mobile watchlists and recentchanges were linking to page-revisions instead of diffs. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T265654] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * Since the introduction of the [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrators]] user group in 2018, administrators couldn’t view the deleted history of CSS/JS pages. Now they can. [https://phabricator.wikimedia.org/T202989] * There was a problem with the [[Special:Tags|Change Tags]]. The software would apply the "{{int:Tag-mw-reverted}}" tag to any page actions such as page-protection changes if they came directly after a reverted edit. This has now been fixed for new edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T265312] * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] on most Wikipedias in November. Another announcement will be made once the date is finalized. [https://phabricator.wikimedia.org/T266303] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/44|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W44"/> 26 de outubro de 2020 ás 17:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20574890 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Tech News: 2020-45]] == <section begin="technews-2020-W45"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can no longer read Wikimedia wikis if your browser uses very old [[:w:en:Transport Layer Security|TLS]]. This is because it is a security problem for everyone. It could lead to [[:w:en:Downgrade attack|downgrade attacks]]. Since October 29, 2020, users who use old TLS versions will not be able to connect to Wikimedia projects. A list of [[:wikitech:HTTPS/Browser Recommendations|browser recommendations]] is available. All modern operating systems and browsers are always able to reach Wikimedia projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T258405] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new automatic [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking categories|tracking category]] available: [[:{{ns:14}}:{{MediaWiki:nonnumeric-formatnum}}|Pages with non-numeric formatnum arguments]]. It collects pages which use the <code><nowiki>{{formatnum}}</nowiki></code> parser function with invalid (non-numeric) input, ''e.g.'' <code><nowiki>{{formatnum:TECHNEWS}}</nowiki></code>. Note that <code><nowiki>{{formatnum:123,456}}</nowiki></code> is also invalid input: as described in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#formatnum|documentation]], the argument should be <u>unformatted</u> so that it can be reliably and correctly localised. The tracking category will help identify problematic usage and double-formatting. The new tracking category's name can be [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&showMessage=nonnumeric-formatnum&group=core&optional=1&action=translate translated at translatewiki]. [https://phabricator.wikimedia.org/T237467] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from November 3. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from November 4. It will be on all wikis from November 5 ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * Administrators and stewards will be able to use a special page (Special:CreateLocalAccount) to force local account creation for a global account. This is useful when account creation is blocked for that user (by a block or a filter). [https://phabricator.wikimedia.org/T259721] * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] on most Wikipedias on November 4. This change excludes the English, Russian, and German-language Wikipedias, plus a few smaller Wikipedias with special circumstances. You can read [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|the help page]] and [[mw:Help:DiscussionTools/Why can't I reply to this comment?|the troubleshooting guide]] for more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T266303] '''Future changes''' * A discussion has been restarted about using a Unicode minus sign (− U+2212) in the output of <code><nowiki>{{formatnum}}</nowiki></code> when it is given a negative argument. [https://phabricator.wikimedia.org/T10327] * In the future [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|IP addresses of unregistered users will not be shown for everyone]]. They will get an alias instead. There will be a new user right or an opt-in function for more vandal fighters to see the IPs of unregistered users. There would be some criteria for who gets the user right or opt-in. There will also be other new tools to help handle vandalism. This is early in the process and the developers are still collecting information from the communities before they suggest solutions. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/45|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W45"/> 2 de novembro de 2020 ás 16:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20604769 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Tech News: 2020-46]] == <section begin="technews-2020-W46"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * You can see [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|reference previews]]. This shows a preview of the footnote when you hover over it. This has been a [[mw:Beta Features|beta feature]]. It will move out of beta and be enabled by default. There will be an option not to use it. The developers are looking for small or medium-sized wikis to be the first ones. You can [[m:User talk:Michael Schönitzer (WMDE)|let them know]] if your wiki is interested. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-ambassadors/2020-November/002373.html] * From November 16 the categories will not be sorted in order for a short time. This is because the developers are upgrading to a new version of the [[:w:en:International Components for Unicode|internationalisation library]]. They will use a script to fix the existing categories. This can take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T264991][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/46|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W46"/> 9 de novembro de 2020 ás 15:50 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20634159 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Tech News: 2020-47]] == <section begin="technews-2020-W47"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Listings on category pages are sorted on each wiki for that language using a [[:w:en:International Components for Unicode|library]]. For a brief period on 16 November, changes to categories will not be sorted correctly for most languages. This is because the developers are upgrading to a new version of the library. They will then use a script to fix the existing categories. This will take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T264991][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] '''Changes later this week''' * If you merged two pages in a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Namespaces|namespace]] where pages can't redirect this used to break the merge history. This will now be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T93469] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-11-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-11-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-11-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Community Wishlist Survey]] is now open for proposals. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. You can post proposals from 16 to 30 November. You can vote on proposals from 8 December to 21 December. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/47|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W47"/> 16 de novembro de 2020 ás 15:37 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20669023 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Tech News: 2020-48]] == <section begin="technews-2020-W48"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Timestamps in [[Special:Log|Special:Log]] are now links. They go to Special:Log for only that entry. This is how timestamps work on for example the history page. [https://phabricator.wikimedia.org/T207562] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The Wikimedia [[wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] hosts technical projects for the Wikimedia movement. Developers need to [[wikitech:News/Cloud VPS 2020 Purge|claim projects]] they use. This is because old and unused projects are removed once a year. Unclaimed projects can be shut down from 1 December. Unclaimed projects can be deleted from 1 January. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-November/094054.html] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/48|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W48"/> 23 de novembro de 2020 ás 17:19 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20698111 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Tech News: 2020-49]] == <section begin="technews-2020-W49"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|iOS Wikipedia app]] will show readers more of the article history. They can see new updates and easier see how the article has changed over time. This is an experiment. It will first be shown only to some iOS app users as a [[:w:en:A/B testing|test]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T241253][https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/iOS/Breaking_Down_the_Wall] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[wikitech:Wiki replicas|Wiki Replicas]] can be used for [[:w:en:SQL|SQL]] queries. You can use [https://quarry.wmflabs.org/ Quarry], [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/PAWS PAWS] or other ways to do this. To make the Wiki Replicas stable there will be two changes. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work. You can also only query a database if you connect to it directly. This will happen in February 2021. If you think this affects you and you need help you can [[phab:T268498|post on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Wiki_Replicas_2020_Redesign] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/49|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W49"/> 30 de novembro de 2020 ás 17:45 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20728523 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Tech News: 2020-50]] == <section begin="technews-2020-W50"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now put pages on your watchlist for a limited period of time. Some wikis already had this function. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Community_Tech/Watchlist_Expiry][https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Watchlist_expiry] '''Changes later this week''' * Information from Wikidata that is used on a wiki page can be shown in recent changes and watchlists on a Wikimedia wiki. To see this you need to turn on showing Wikidata edits in your watchlist in the preferences. Changes to the Wikidata description in the language of a Wikimedia wiki will then be shown in recent changes and watchlists. This will not show edits to languages that are not relevant to your wiki. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikidata/2020-November/014402.html][https://phabricator.wikimedia.org/T191831] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Community Wishlist Survey]] between 8 December and 21 December. The survey decides what the [[m:Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/50|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W50"/> 7 de decembro de 2020 ás 16:15 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20754641 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Tech News: 2020-51]] == <section begin="technews-2020-W51"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [[mw:Wikipedia for KaiOS|Wikipedia app]] for [[:w:en:KaiOS|KaiOS]] phones. It was released in India in September. It can now be downloaded in other countries too. [https://diff.wikimedia.org/2020/12/10/growing-wikipedias-reach-with-an-app-for-kaios-feature-phones/] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2020-12-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2020-12-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2020-12-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/51|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W51"/> 14 de decembro de 2020 ás 21:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20803489 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Tech News: 2020-52]] == <section begin="technews-2020-W52"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 11 January 2021. '''Recent changes''' * The <code><nowiki>{{citation needed}}</nowiki></code> template shows when a statement in a Wikipedia article needs a source. If you click on it when you edit with the visual editor there is a popup that explains this. Now it can also show the reason and when it was added. [https://phabricator.wikimedia.org/T270107] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week or next week. '''Future changes''' * You can [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation/Ideas|propose and discuss]] what technical improvements should be done for geographic information. This could be coordinates, maps or other related things. * Some wikis use [[mw:Writing systems/LanguageConverter|LanguageConverter]] to switch between writing systems or variants of a language. This can only be done for the entire page. There will be a <code><nowiki><langconvert></nowiki></code> tag that can convert a piece of text on a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T263082] * Oversighters and stewards can hide entries in [[Special:AbuseLog|Special:AbuseLog]]. They can soon hide multiple entries at once using checkboxes. This works like hiding normal edits. It will happen in early January. [https://phabricator.wikimedia.org/T260904] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2020/52|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2020-W52"/> 21 de decembro de 2020 ás 20:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20833836 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Tech News: 2021-02]] == <section begin="technews-2021-W02"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can choose to be reminded when you have not added an edit summary. This can be done in your preferences. This could conflict with the [[:w:en:CAPTCHA|CAPTCHA]]. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T12729] * You can link to specific log entries. You can get these links for example by clicking the timestamps in the log. Until now, such links to private log entries showed no entry even if you had permission to view private log entries. The links now show the entry. [https://phabricator.wikimedia.org/T269761] * Admins can use the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filter tool]] to automatically prevent bad edits. Three changes happened last week: ** The filter editing interface now shows syntax errors while you type. This is similar to JavaScript pages. It also shows a warning for regular expressions that match the empty string. New warnings will be added later. [https://phabricator.wikimedia.org/T187686] ** [[m:Special:MyLanguage/Meta:Oversighters|Oversighters]] can now hide multiple filter log entries at once using checkboxes on [[Special:AbuseLog]]. This is how the usual revision deletion works. [https://phabricator.wikimedia.org/T260904] ** When a filter matches too many actions after it has been changed it is "throttled". The most powerful actions are disabled. This is to avoid many editors getting blocked when an administrator made a mistake. The administrator will now get a notification about this "throttle". * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a new tool to [https://skins.wmflabs.org/?#/add build new skins]. You can also [https://skins.wmflabs.org/?#/ see] existing [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Skins|skins]]. You can [[mw:User talk:Jdlrobson|give feedback]]. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2020-December/094130.html] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Bots using the API no longer watch pages automatically based on account preferences. Setting the <code>watchlist</code> to <code>watch</code> will still work. This is to reduce the size of the watchlist data in the database. [https://phabricator.wikimedia.org/T258108] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto|Scribunto's]] [[:mw:Extension:Scribunto/Lua reference manual#File metadata|file metadata]] now includes length. [https://phabricator.wikimedia.org/T209679] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:w:en:CSS|CSS]] and [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] code pages now have link anchors to [https://patchdemo.wmflabs.org/wikis/40e4795d4448b55a6d8c46ff414bcf78/w/index.php/MediaWiki:En.js#L-125 line numbers]. You can use wikilinks like [[:w:en:MediaWiki:Common.js#L-50]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T29531] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] There was a [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.25|new version]] of MediaWiki last week. You can read [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.25/Changelog|a detailed log]] of all 763 changes. Most of them are very small and will not affect you. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/02|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W02"/> 11 de xaneiro de 2021 ás 15:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20950047 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Tech News: 2021-03]] == <section begin="technews-2021-W03"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Growth|Growth team]] plans to add features to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Newcomer tasks/Experiment analysis, November 2020|get more visitors to edit]] to more Wikipedias. You can help [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=ext-growthexperiments&language=&filter=&action=translate translating the interface]. * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210126T07 {{#time:j xg|2021-01-26|en}} at 07:00 (UTC)]. [https://phabricator.wikimedia.org/T271791] * [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]] posts could be automatically timestamped in the future. This is because MassMessage senders can now send pages using MassMessage. Pages are more difficult to sign. If there are times when a MassMessage post should not be timestamped you can [[phab:T270435|let the developers know]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/03|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W03"/> 18 de xaneiro de 2021 ás 16:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=20974628 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Tech News: 2021-04]] == <section begin="technews-2021-W04"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Translations]] are available. '''Problems''' * You will be able to read but not to edit Wikimedia Commons for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210126T07 {{#time:j xg|2021-01-26|en}} at 07:00 (UTC)]. You will not be able to read or edit [[:wikitech:Main Page|Wikitech]] for a short time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210128T09 {{#time:j xg|2021-01-28|en}} at 09:00 (UTC)]. [https://phabricator.wikimedia.org/T271791][https://phabricator.wikimedia.org/T272388] '''Changes later this week''' * [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|Bracket matching]] will be added to the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] syntax highlighter on the first wikis. The first wikis are German and Catalan Wikipedia and maybe other Wikimedia wikis. This will happen on 27 January. [https://phabricator.wikimedia.org/T270238] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-01-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-01-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-01-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/04|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W04"/> 25 de xaneiro de 2021 ás 18:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21007423 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Tech News: 2021-05]] == <section begin="technews-2021-W05"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Translations]] are available. '''Problems''' * [[:w:en:IPv6|IPv6 addresses]] were written in lowercase letters in diffs. This caused dead links since [[Special:Contributions|Special:Contributions]] only accepted uppercase letters for the IPs. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T272225] '''Changes later this week''' * You can soon use Wikidata to link to pages on the multilingual Wikisource. [https://phabricator.wikimedia.org/T138332] * Often editors use a "non-breaking space" to make a gap between two items when reading but still show them together. This can be used to avoid a line break. You will now be able to add new ones via the special character tool in the 2010, 2017, and visual editors. The character will be shown in the visual editor as a space with a grey background. [https://phabricator.wikimedia.org/T70429][https://phabricator.wikimedia.org/T96666] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=| Advanced item]] Wikis use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|abuse filters]] to stop bad edits being made. Filter maintainers can now use syntax like <code>1.2.3.4 - 1.2.3.55</code> as well as the <code>1.2.3.4/27</code> syntax for IP ranges. [https://phabricator.wikimedia.org/T218074] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.29|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[mw:Skin:Minerva Neue|Minerva]] is the skin Wikimedia wikis use for mobile traffic. When a page is protected and you can't edit it you can normally read the source wikicode. This doesn't work on Minerva on mobile devices. This is being fixed. Some text might overlap. This is because your community needs to update [[MediaWiki:Protectedpagetext|MediaWiki:Protectedpagetext]] to work on mobile. You can [[phab:T208827|read more]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Recommendations_for_mobile_friendly_articles_on_Wikimedia_wikis#Inline_styles_should_not_use_properties_that_impact_sizing_and_positioning][https://www.mediawiki.org/wiki/Recommendations_for_mobile_friendly_articles_on_Wikimedia_wikis#Avoid_tables_for_anything_except_data] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] and [[:wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] will change the IP address they use to contact the wikis. The new IP address will be <code>185.15.56.1</code>. This will happen on February 8. You can [[:wikitech:News/CloudVPS NAT wikis|read more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/05|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W05"/> 1 de febreiro de 2021 ás 22:39 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21033195 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Tech News: 2021-06]] == <section begin="technews-2021-W06"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps|Wikipedia app]] for Android now has watchlists and talk pages in the app. [https://play.google.com/store/apps/details?id=org.wikipedia] '''Changes later this week''' * You can see edits to chosen pages on [[Special:Watchlist|Special:Watchlist]]. You can add pages to your watchlist on every wiki you like. The [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:GlobalWatchlist|GlobalWatchlist]] extension will come to Meta on 11 February. There you can see entries on watched pages on different wikis on the same page. The new watchlist will be found on [[m:Special:GlobalWatchlist|Special:GlobalWatchlist]] on Meta. You can choose which wikis to watch and other preferences on [[m:Special:GlobalWatchlistSettings|Special:GlobalWatchlistSettings]] on Meta. You can watch up to five wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T260862] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * When admins [[mw:Special:MyLanguage/Help:Protecting and unprotecting pages|protect]] pages the form will use the [[mw:UX standardization|OOUI look]]. [[Special:Import|Special:Import]] will also get the new look. This will make them easier to use on mobile phones. [https://phabricator.wikimedia.org/T235424][https://phabricator.wikimedia.org/T108792] * Some services will not work for a short period of time from 07:00 UTC on 17 February. There might be problems with new [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|short links]], new translations, new notifications, adding new items to your [[mw:Reading/Reading Lists|reading lists]] or recording [[:w:en:Email#Tracking of sent mail|email bounces]]. This is because of database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T273758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[m:Tech/News/2021/05|Last week]] Tech News reported that the IP address [[:wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] and [[:wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] use to contact the wikis will change on 8 February. This is delayed. It will happen later instead. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/CloudVPS_NAT_wikis] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/06|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W06"/> 8 de febreiro de 2021 ás 17:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21082948 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Tech News: 2021-07]] == <section begin="technews-2021-W07"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Translations]] are available. '''Problems''' * There were problems with recent versions of MediaWiki. Because the updates caused problems the developers rolled back to an earlier version. Some updates and new functions will come later than planned. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2021-February/094255.html][https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikitech-l/2021-February/094271.html] * Some services will not work for a short period of time from 07:00 UTC on 17 February. There might be problems with new [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|short links]], new translations, new notifications, adding new items to your [[mw:Reading/Reading Lists|reading lists]] or recording [[:w:en:Email#Tracking of sent mail|email bounces]]. This is because of database maintenance. [https://phabricator.wikimedia.org/T273758] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.31|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/07|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W07"/> 15 de febreiro de 2021 ás 17:56 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21105437 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Tech News: 2021-08]] == <div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The visual editor will now use [[:c:Commons:Structured data/Media search|MediaSearch]] to find images. You can search for images on Commons in the visual editor when you are looking for illustrations. This is to help editors find better images. [https://phabricator.wikimedia.org/T259896] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighter]] now works with more languages: [[:w:en:Futhark (programming language)|Futhark]], [[:w:en:Graphviz|Graphviz]]/[[:w:en:DOT (graph description language)|DOT]], CDDL and AMDGPU. [https://phabricator.wikimedia.org/T274741] '''Problems''' * Editing a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:EasyTimeline|timeline]] might have removed all text from it. This was because of a bug and has been fixed. You might need to edit the timeline again for it to show properly. [https://phabricator.wikimedia.org/T274822] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.32|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-02-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-02-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-02-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] There is a [[:m:Wikimedia Rust developers user group|user group]] for developers and users interested in working on Wikimedia wikis with the [[:w:en:Rust (programming language)|Rust programming language]]. You can join or tell others who want to make your wiki better in the future. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> ---- 23 de febreiro de 2021 ás 00:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21134058 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Tech News: 2021-09]] == <div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikis using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|Growth team tools]] can now show the name of a newcomer's mentor anywhere [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Mentorship/Integrating_mentorship|through a magic word]]. This can be used for welcome messages or userboxes. * A new version of the [[c:Special:MyLanguage/Commons:VideoCutTool|VideoCutTool]] is now available. It enables cropping, trimming, audio disabling, and rotating video content. It is being created as part of the developer outreach programs. '''Problems''' * There was a problem with the [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Job queue|job queue]]. This meant some functions did not save changes and mass messages were delayed. This did not affect wiki edits. [https://phabricator.wikimedia.org/T275437] * Some editors may not be logged in to their accounts automatically in the latest versions of Firefox and Safari. [https://phabricator.wikimedia.org/T226797] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.33|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> ---- 1 de marzo de 2021 ás 19:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21161722 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Tech News: 2021-10]] == <section begin="technews-2021-W10"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation|Section translation]] now works on Bengali Wikipedia. It helps mobile editors translate sections of articles. It will come to more wikis later. The first focus is active wikis with a smaller number of articles. You can [https://sx.wmflabs.org/index.php/Main_Page test it] and [[mw:Talk:Content translation/Section translation|leave feedback]]. * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|Flagged revisions]] now give admins the review right. [https://phabricator.wikimedia.org/T275293] * When someone links to a Wikipedia article on Twitter this will now show a preview of the article. [https://phabricator.wikimedia.org/T276185] '''Problems''' * Many graphs have [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] errors. Graph editors can check their graphs in their browser's developer console after editing. [https://phabricator.wikimedia.org/T275833] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Talk pages project/New discussion|New Discussion]] tool will soon be a new [[mw:Special:MyLanguage/Extension:DiscussionTools|discussion tools]] beta feature for on most Wikipedias. The goal is to make it easier to start new discussions. [https://phabricator.wikimedia.org/T275257] '''Future changes''' * There will be a number of changes to make it easier to work with templates. Some will come to the first wikis in March. Other changes will come to the first wikis in June. This is both for those who use templates and those who create or maintain them. You can [[:m:WMDE Technical Wishes/Templates|read more]]. * [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|Reference Previews]] will become a default feature on some wikis on 17 March. They will share a setting with [[mw:Page Previews|Page Previews]]. If you prefer the Reference Tooltips or Navigation-Popups gadget you can keep using them. If so Reference Previews won't be shown. [https://phabricator.wikimedia.org/T271206][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews] * New JavaScript-based functions will not work in [[:w:en:Internet Explorer 11|Internet Explorer 11]]. This is because Internet Explorer is an old browser that doesn't work with how JavaScript is written today. Everything that works in Internet Explorer 11 today will continue working in Internet Explorer for now. You can [[mw:Compatibility/IE11|read more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/10|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W10"/> 8 de marzo de 2021 ás 17:51 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21175593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Tech News: 2021-11]] == <section begin="technews-2021-W11"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Wikis that are part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|desktop improvements]] project can now use a new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Search|search function]]. The desktop improvements and the new search will come to more wikis later. You can also [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements#Deployment plan and timeline|test it early]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Editors who put up banners or change site-wide [[:w:en:JavaScript|JavaScript]] code should use the [https://grafana.wikimedia.org/d/000000566/overview?viewPanel=16&orgId=1 client error graph] to see that their changes has not caused problems. You can [https://diff.wikimedia.org/2021/03/08/sailing-steady%e2%80%8a-%e2%80%8ahow-you-can-help-keep-wikimedia-sites-error-free read more]. [https://phabricator.wikimedia.org/T276296] '''Problems''' * Due to [[phab:T276968|database issues]] the [https://meta.wikimedia.beta.wmflabs.org Wikimedia Beta Cluster] was read-only for over a day. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.34|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can add a [[:w:en:Newline|newline]] or [[:w:en:Carriage return|carriage return]] character to a custom signature if you use a template. There is a proposal to not allow them in the future. This is because they can cause formatting problems. [https://www.mediawiki.org/wiki/New_requirements_for_user_signatures#Additional_proposal_(2021)][https://phabricator.wikimedia.org/T272322] * You will be able to read but not edit [[phab:T276899|12 wikis]] for a short period of time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210323T06 {{#time:j xg|2021-03-23|en}} at 06:00 (UTC)]. This could take 30 minutes but will probably be much faster. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] You can use [https://quarry.wmflabs.org/ Quarry] for [[:w:en:SQL|SQL]] queries to the [[wikitech:Wiki replicas|Wiki Replicas]]. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work from 23 March. There will be a new field to specify the database to connect to. If you think this affects you and you need help you can [[phab:T268498|post on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/PAWS PAWS] and other ways to do [[:w:en:SQL|SQL]] queries to the Wiki Replicas will be affected later. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Wiki_Replicas_2020_Redesign] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/11|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W11"/> 15 de marzo de 2021 ás 23:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21226057 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Tech News: 2021-12]] == <section begin="technews-2021-W12"/><div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a [[mw:Wikipedia for KaiOS|Wikipedia app]] for [[:w:en:KaiOS|KaiOS]] phones. They don't have a touch screen so readers navigate with the phone keys. There is now a [https://wikimedia.github.io/wikipedia-kaios/sim.html simulator] so you can see what it looks like. * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|reply tool]] and [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|new discussion tool]] are now available as the "{{int:discussiontools-preference-label}}" [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] in almost all wikis except German Wikipedia. '''Problems''' * You will be able to read but not edit [[phab:T276899|twelve wikis]] for a short period of time on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210323T06 {{#time:j xg|2021-03-23|{{PAGELANGUAGE}}}} at 06:00 (UTC)]. This can also affect password changes, logging in to new wikis, global renames and changing or confirming emails. This could take 30 minutes but will probably be much faster. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.36|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-03-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). * [[:w:en:Syntax highlighting|Syntax highlighting]] colours will change to be easier to read. This will soon come to the [[phab:T276346|first wikis]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting] '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|Flagged revisions]] will no longer have multiple tags like "tone" or "depth". It will also only have one tier. This was changed because very few wikis used these features and they make the tool difficult to maintain. [https://phabricator.wikimedia.org/T185664][https://phabricator.wikimedia.org/T277883] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets and user scripts can access variables about the current page in JavaScript. In 2015 this was moved from <code dir=ltr>wg*</code> to <code dir=ltr>mw.config</code>. <code dir=ltr>wg*</code> will soon no longer work. [https://phabricator.wikimedia.org/T72470] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]] • [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/12|Translate]] • [[m:Tech|Get help]] • [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]] • [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div></div> <section end="technews-2021-W12"/> 22 de marzo de 2021 ás 16:53 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21244806 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Tech News: 2021-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Some very old [[:w:en:Web browser|web browsers]] [[:mw:Special:MyLanguage/Compatibility|don’t work]] well with the Wikimedia wikis. Some old code for browsers that used to be supported is being removed. This could cause issues in those browsers. [https://phabricator.wikimedia.org/T277803] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:m:IRC/Channels#Raw_feeds|IRC recent changes feeds]] have been moved to a new server. Make sure all tools automatically reconnect to <code>irc.wikimedia.org</code> and not to the name of any specific server. Users should also consider switching to the more modern [[:wikitech:Event Platform/EventStreams|EventStreams]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T224579] '''Problems''' * When you move a page that many editors have on their watchlist the history can be split. It might also not be possible to move it again for a while. This is because of a [[:w:en:Job queue|job queue]] problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T278350] * Some translatable pages on Meta could not be edited. This was because of a bug in the translation tool. The new MediaWiki version was delayed because of problems like this. [https://phabricator.wikimedia.org/T278429][https://phabricator.wikimedia.org/T274940] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.37|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-03-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-03-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 29 de marzo de 2021 ás 17:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21267131 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Tech News: 2021-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Editors can collapse part of an article so you have to click on it to see it. When you click a link to a section inside collapsed content it will now expand to show the section. The browser will scroll down to the section. Previously such links didn't work unless you manually expanded the content first. [https://phabricator.wikimedia.org/T276741] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Citoid|citoid]] [[:w:en:API|API]] will use for example <code>2010-12-XX</code> instead of <code>2010-12</code> for dates with a month but no days. This is because <code>2010-12</code> could be confused with <code>2010-2012</code> instead of <code>December 2010</code>. This is called level 1 instead of level 0 in the [https://www.loc.gov/standards/datetime/ Extended Date/Time Format]. [https://phabricator.wikimedia.org/T132308] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.36/wmf.38|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-04-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-04-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.36/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] [[:wikitech:PAWS|PAWS]] can now connect to the new [[:wikitech:Wiki Replicas|Wiki Replicas]]. Cross-database <code>JOINS</code> will no longer work from 28 April. There is [[:wikitech:News/Wiki Replicas 2020 Redesign#How should I connect to databases in PAWS?|a new way to connect]] to the databases. Until 28 April both ways to connect to the databases will work. If you think this affects you and you need help you can post [[phab:T268498|on Phabricator]] or on [[wikitech:Talk:News/Wiki Replicas 2020 Redesign|Wikitech]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 5 de abril de 2021 ás 19:41 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21287348 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Tech News: 2021-16]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Email to the Wikimedia wikis are handled by groups of Wikimedia editors. These volunteer response teams now use [https://github.com/znuny/Znuny Znuny] instead of [[m:Special:MyLanguage/OTRS|OTRS]]. The functions and interface remain the same. The volunteer administrators will give more details about the next steps soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T279303][https://phabricator.wikimedia.org/T275294] * If you use [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighting]], you can see line numbers in the 2010 and 2017 wikitext editors when editing templates. This is to make it easier to see line breaks or talk about specific lines. Line numbers will soon come to all namespaces. [https://phabricator.wikimedia.org/T267911][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Line_Numbering][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/Line_Numbering] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Because of a technical change there could be problems with gadgets and scripts that have an edit summary area that looks [https://phab.wmfusercontent.org/file/data/llvdqqnb5zpsfzylbqcg/PHID-FILE-25vs4qowibmtysl7cbml/Screen_Shot_2021-04-06_at_2.34.04_PM.png similar to this one]. If they look strange they should use <code>mw.loader.using('mediawiki.action.edit.styles')</code> to go back to how they looked before. [https://phabricator.wikimedia.org/T278898] * The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.1|latest version]] of MediaWiki came to the Wikimedia wikis last week. There was no Tech News issue last week. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''Future changes''' * The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in two weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 19 de abril de 2021 ás 16:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21356080 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Tech News: 2021-17]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Templates have parameters that can have specific values. It is possible to suggest values for editors with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TemplateData|TemplateData]]. You can soon see them as a drop-down list in the visual editor. This is to help template users find the right values faster. [https://phabricator.wikimedia.org/T273857][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-04-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-04-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-04-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 26 de abril de 2021 ás 21:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21391118 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Tech News: 2021-18]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[w:en:Wikipedia:Twinkle|Twinkle]] é um gadget na Wikipédia inglesa. Pode ajudar na manutenção e patrulhamento. Pode [[m:Grants:Project/Rapid/SD0001/Twinkle localisation/Report|agora ser usado em outros wikis]]. Você pode obter Twinkle no seu wiki usando o repositório gitHub [https://github.com/wikimedia-gadgets/twinkle-starter twintle-starter]. '''Problemas''' * A [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|content translation tool]] não funcionou para muitos artigos durante algum tempo. Isto foi por causa de um ''bug''. [https://phabricator.wikimedia.org/T281346] * Algumas coisas não funcionarão por um minuto no dia 5 de maio. Isto vai acontecer [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210505T0600 por volta das 06:00 UTC]. Isto afetará a ferramenta de tradução de conteúdos e as notificações, entre outras coisas. Isto é por causa de um upgrade para evitar acidentes. [https://phabricator.wikimedia.org/T281212] '''Alterações no final desta semana''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference Previews|Pré-visualizações de referência]] tornar-se-á uma funcionalidade predefinição em vários wikis no dia 5 de maio. Isto é mais tarde do que o planeado devido a algumas mudanças. Pode usá-lo sem usar [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|pré-visualizações de páginas]] se quiser. O plano anterior era ter a preferência de usar ambos ou nenhum. [https://phabricator.wikimedia.org/T271206][https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.4| nova versão]] do MediaWiki estará em testes wikis e MediaWiki.org de {{#time:j xg|2021-05-04|pt}}. Será em wikis não-Wikipedia e alguns Wikipedias de {{#time:j xg|2021-05-05|pt}}. Será em todos os wikis de {{#time:j xg|2021-05-06|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As [[:w:pt:CSS|classes de CSS]] $class 1, $class 2 e $class 3 não funcionam para leitores móveis se não tiverem sido especificamente definidas no seu wiki. A partir de junho não trabalharão para os leitores de desktop. Isto pode afetar gadgets e modelos. As classes podem ser definidas em estilos de [[MediaWiki:Common.css]] ou modelo. [https://phabricator.wikimedia.org/T280766] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/18|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 3 de maio de 2021 ás 15:43 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21418010 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Tech News: 2021-19]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.5|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-05-11|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-05-12|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-05-13|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Podes ver em que participantes planeiam trabalhar no [[mw:Wikimedia Hackathon 2021|Wikimedia hackathon]] online de 22 a 23 de maio. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/19|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 10 de maio de 2021 ás 15:10 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21428676 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Tech News: 2021-20]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new toolbar in [[mw:Talk pages project/Replying|the Reply tool]]. It works in the wikitext source mode. You can enable it in [[Special:Preferences#mw-htmlform-discussion|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T276608] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Replying#13_May_2021] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/New_discussion#13_May_2021] * Wikimedia [https://lists.wikimedia.org/mailman/listinfo mailing lists] are being moved to [[:w:en:GNU Mailman|Mailman 3]]. This is a newer version. For the [[:w:en:Character encoding|character encoding]] to work it will change from <code>[[:w:en:UTF-8|UTF-8]]</code> to <code>utf8mb3</code>. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IEYQ2HS3LZF2P3DAYMNZYQDGHWPVMTPY/][https://phabricator.wikimedia.org/T282621] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] An [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/14|earlier issue]] of Tech News said that the [[mw:Special:MyLanguage/Citoid|citoid]] [[:w:en:API|API]] would handle dates with a month but no days in a new way. This has been reverted for now. There needs to be more discussion of how it affects different wikis first. [https://phabricator.wikimedia.org/T132308] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] <code>MediaWiki:Pageimages-blacklist</code> will be renamed <code>MediaWiki:Pageimages-denylist</code>. The list can be copied to the new name. It will happen on 19 May for some wikis and 20 May for some wikis. Most wikis don't use it. It lists images that should never be used as thumbnails for articles. [https://phabricator.wikimedia.org/T282626] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-05-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-05-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-05-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 17 de maio de 2021 ás 13:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21464279 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Tech News: 2021-21]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * O movimento Wikimedia tem usado [[:m:Special:MyLanguage/IRC|IRC]] numa rede chamada [[:w:pt:Freenode|Freenode]]. Houve mudanças em torno de quem controla a rede. [[m:Special:MyLanguage/IRC/Group_Contacts|Os Contactos do Grupo Wikimedia IRC]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikimedia_Forum&type=revision&diff=21476411&oldid=21475994 decidiram] mudar-se para o novo [[:w:pt:Libera Chat|Libera Chat]] em vez disso. Esta não é uma decisão formal para o movimento mover todos os canais, mas a maioria dos canais Wikimedia IRC provavelmente deixará Freenode. Existe um [[:m:IRC/Migrating_to_Libera_Chat|guia de migração]] em curso da Wikimedia [[m:Wikimedia Forum#Freenode (IRC)|sobre este problema]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-25|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-26|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-05-27|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/21|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 24 de maio de 2021 ás 17:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21477606 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Tech News: 2021-22]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Traduções]] estão disponíveis. '''Problemas''' * Houve um problema na pele do vetor com o tamanho de texto de categorias e avisos no título da página. Foi arranjado na segunda-feira passada. [https://phabricator.wikimedia.org/T283206] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/22|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 31 de maio de 2021 ás 17:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21516076 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Tech News: 2021-23]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.9|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-08|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-09|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O movimento Wikimedia usa [[:mw:Special:MyLanguage/Phabricator|Phabricator]] para tarefas técnicas. É aqui que recolhemos sugestões técnicas, bugs e em que desenvolvedores estão a trabalhar. A empresa por trás do Phabricator vai parar de trabalhar nele. Isto não vai mudar nada para o movimento Wikimedia agora. Pode levar a mudanças no futuro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/YAXOD46INJLAODYYIJUVQWOZFIV54VUI/][https://admin.phacility.com/phame/post/view/11/phacility_is_winding_down_operations/][https://phabricator.wikimedia.org/T283980] * Procurar na Wikipédia encontrará mais resultados em algumas línguas. Isto é principalmente verdade para quando aqueles que procuram não usam o correto [[:w:diacrítico|diacríticos]] porque não são vistos como necessários nessa língua. Por exemplo, procurar <code>Bedusz</code> não encontra <code>Będusz</code> na Wikipédia alemã. A personagem <code>ę</code> não é usada em alemão, pelo que muitos escreveriam <code>e</code> em vez disso. Isto funcionará melhor no futuro em algumas línguas. [https://phabricator.wikimedia.org/T219550] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros simbólicos da CSRF na [[:mw:Special:MyLanguage/API:Main page|API de ação]] de foram alterados em 2014. Os velhos parâmetros de antes de 2014 deixarão de funcionar em breve. Isto pode afetar bots, gadgets e scripts de utilizador que ainda usam os parâmetros antigos. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IMP43BNCI32C524O5YCUWMQYP4WVBQ2B/][https://phabricator.wikimedia.org/T280806] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/23|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 7 de xuño de 2021 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21551759 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Tech News: 2021-24]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Os utilizadores com sessão registada na ''web'' móvel podem optar por utilizar o [[:mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced mobile contributions|o modo móvel devancimento]] Agora vêem categorias de forma semelhante à dos utilizadores no ambiente de trabalho. Isto significa que alguns ''gadget''s que se têm vindo a candidatar a utilizadores de ''desktop'' também podem funcionar para os utilizadores do site móvel. Se o seu ''wiki'' tiver tais ''gadget''s, você pode decidir ligá-los para o site móvel também. Alguns aparelhos provavelmente precisam de ser arranjados para ficarem bem no telemóvel. [https://phabricator.wikimedia.org/T284763] * As ligações linguísticas no Wikidata funcionam agora para [[:oldwikisource:Main Page|multilingual Wikisource]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T275958] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * No futuro [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|não poderemos mostrar o IP]] de editores não registados a todos. Isto é por razões legais. Existe agora um rascunho áspero de como [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#Updates|sondo o IP a quem precisa de o ver]] poderia funcionar. * A Wikipédia alemã, a Wikipédia inglesa e 29 ''wiki''s menores serão lidas apenas por alguns minutos no dia 22 de junho. Está previsto entre as 5h00 e as 5h30 UTC. [https://phabricator.wikimedia.org/T284530] * Todos os ''wiki''s serão lidos apenas por alguns minutos na semana de 28 de junho. Mais informações serão publicadas no ''Tech News'' mais tarde. Também será publicado em ''wiki''s individuais nas próximas semanas. [https://phabricator.wikimedia.org/T281515][https://phabricator.wikimedia.org/T281209] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/24|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 14 de xuño de 2021 ás 20:26 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21587625 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Tech News: 2021-25]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O nome do grupo <code>otrs-member</code> é agora <code>vrt-permissions</code>. Isto pode afetar filtros de abuso. [https://phabricator.wikimedia.org/T280615] '''Problemas''' * Poderá ler, mas não editar a Wikipédia alemã, a Wikivoyage Inglesa e 29 ''wiki''s menores durante alguns minutos, no dia 22 de junho. Isto está planeado entre [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210623T0500 5:00 e 5:30 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T284530] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.11|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-22|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-23|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-24|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/25|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 21 de xuño de 2021 ás 15:49 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21593987 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Tech News: 2021-26]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * ''Wiki''s com o [[mw:Special:MyLanguage/Growth|recursos de crescimento]] agora pode [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configurar as funcionalidades de crescimento diretamente na sua ''wiki'']]. Isto usa a nova página especial <code>Special:EditGrowthConfig</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T285423] * Os Wikisources têm uma nova [[m:Special:MyLanguage/Community Tech/OCR Improvements|ferramenta OCR]]. Se não quiser ver o botão "extrair texto" no Wikisource, pode adicionar <code>.ext-wikisource-ExtractTextWidget { display: none; }</code> à sua [[Special:MyPage/common.css|página common.css]] [https://phabricator.wikimedia.org/T285311] '''Problemas''' *Poderá ler, mas não editar os ''wiki''s Wikimedia por alguns minutos no dia 29 de junho. Está previsto para [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210629T1400 14:00 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T281515][https://phabricator.wikimedia.org/T281209] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-29|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F |2021-06-30|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F |2021-07-01|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * <code>Limite para a formatação de hiperligações para esboços</code>, <code>Tamanho da miniatura</code> e <code>Numerar cabeçalhos automaticamente</code> pode ser definido nas preferências. São caros para manter e poucos editores os usam. Os desenvolvedores planeiam removê-los. Removê-las fará com que as páginas carreguem mais rapidamente. Você pode [[mw:Special:MyLanguage/User:SKim (WMF)/Performance Dependent User Preferences|ler mais e dar ''feedback'']] * Será adicionada uma barra de ferramentas à ferramenta ''[[mw:Talk pages project/Replying|Reply]]'' o modo de origem wikitexto. Isto facilitará a ligação às páginas e ao ''ping'' de outros utilizadores. [https://phabricator.wikimedia.org/T276609][https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Replying#Status_updates] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/26|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 28 de xuño de 2021 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21653312 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Tech News: 2021-27]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Traduções]] estão disponíveis. '''Novidades de Tecnologia''' * A próxima edição das Novidades de Tecnologia será enviada no dia 19 de julho. '''Alterações recentes''' * [[:wikidata:Q4063270|AutoWikiBrowser]] é uma ferramenta para facilitar as tarefas repetitivas. Agora usa [[:w:pt:JSON|JSON]]. <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage</code> mudou-se para <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPageJSON</code> e <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/Config</code>. <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage/Version</code> mudou-se para <code>Wikipédia:AutoWikiBrowser/CheckPage/VersionJSON</code>. A ferramenta será configurada no ''wiki'' para que não tenha de esperar até que a nova versão adicione modelos de exemplos ou correções de expressão regulares. [https://phabricator.wikimedia.org/T241196] '''Problemas''' * O [[m:Special:MyLanguage/InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ajuda a salvar fontes ''online'' em algumas ''wiki''s. Adiciona-os a [[:w:pt:Wayback Machine|Wayback Machine]] e liga-se a eles lá. Isto é para que não desapareçam se a página a que estava ligada for removida. Atualmente, tem um problema em ligar-se à data errada quando muda páginas de <code>archive.is</code> para <code>web.archive.org</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T283432] '''Alterações no final desta semana''' * A ferramenta para [[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|encontrar, adicionar e remover modelos]] será atualizada. Isto é para facilitar a procura e utilização dos modelos certos. Chegará ao primeiro ''wiki''s no dia 7 de julho. Chegará a mais ''wiki''s ainda este ano. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Removing_a_template_from_a_page_using_the_VisualEditor][https://phabricator.wikimedia.org/T284553] * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * Algumas ''wiki''s usam [[m:Special:MyLanguage/Flagged Revisions|Revisões assinaladas]] ou alterações pendentes. Esconde edições de contas novas e não registadas para os leitores até serem patrulhadas. A ação de revisão automática em Revisões Assinaladas deixará de ser registada. Todos os registos antigos de auto-revisão serão removidos. Isto porque cria muitos registos que não são muito úteis. [https://phabricator.wikimedia.org/T285608] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/27|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 5 de xullo de 2021 ás 17:33 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21694636 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Tech News: 2021-29]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A ferramenta para [[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|encontrar, adicionar e remover predefinições]] foi atualizada. Isto é para facilitar a procura e utilização de predefinições certos. Era suposto chegar ao primeiro ''wiki''s no dia 7 de julho. Foi adiado para 12 de julho. Chegará a mais ''wiki''s ainda este ano. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Removing_a_template_from_a_page_using_the_VisualEditor][https://phabricator.wikimedia.org/T284553] * [[Special:UnconnectedPages|Special:UnconnectedPages]] lista páginas que não estão ligadas ao Wikidata. Isto ajuda-o a encontrar páginas que possam ser ligadas a itens Wikidata. Algumas páginas não devem estar ligadas à Wikidata. Pode utilizar a palavra mágica <code><nowiki>__EXPECTED_UNCONNECTED_PAGE__</nowiki></code> em páginas que não devem constar da página especial. [https://phabricator.wikimedia.org/T97577] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.15|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time:j xg|2021-07-20|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time:j xg|2021-07-21|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time:j xg|2021-07-22|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Como os meios de comunicação são estruturados na saída HTML [[:w:pt:Análise sintática (computação)|parser]] Em breve mudará. Isto pode afetar ''bot''s, ''gadget''s, ''script''s de utilizador e extensões. Pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/L2UQJRHTFK5YG3IOZEC7JSLH2ZQNZRVU/ ler mais]. Pode testá-lo em [[:testwiki:Main Page|Testwiki]] ou [[:test2wiki:Main Page|Testwiki 2]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros para a forma como obtém [[mw:API:Tokens|''token''s]] na API MediaWiki foram alterados em 2014. À maneira antiga já não funcionará a partir de 1 de setembro. ''Script''s, ''bot''s e ferramentas que usam os parâmetros de antes da mudança de 2014 precisam de ser atualizados. Pode [[phab:T280806#7215377|lá mais]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/29|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 19 de xullo de 2021 ás 15:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21755027 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Tech News: 2021-30]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.14|nova versão]] da MediaWiki chegou as ''wiki''s da Wikimedia na semana anterior. Isto não estava nas Novidades de Tecnologia porque não havia boletim naquela semana. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.16|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-07-27|pt}}. Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-07-28|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-07-29|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Se usar o [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MonoBook|Monobook ''skin'']] você pode optar por desligar [[:w:pt:Web design responsivo|''design'' responsivo]] em dispositivos móveis. Isto agora vai funcionar para mais ''skin''s. Se <code>{{int:monobook-responsive-label}}</code> não estiver escolhido, também precisa de desacolhê-lo [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|preferências]] <code>{{int:prefs-skin-responsive}}</code>. Caso contrário, deixará de funcionar. Os administradores de ''interface'' podem automatizar este processo na sua ''wiki''. Pode [[phab:T285991|ler mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/30|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 26 de xullo de 2021 ás 21:11 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21771634 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Tech News: 2021-31]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Se a sua ''wiki'' usar marcação como <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-ltr"></nowiki></code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-rtl"></nowiki></code></bdi> sem o atributo necessário de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>dir</code></bdi>, então estes não funcionarão mais em 2 semanas. Há uma correção de curto prazo que pode ser adicionada à página local das ''wiki''s Common.css, que é explicada em [[phab:T287701| T287701]]. A partir de agora, todas as utilizações devem incluir todos os atributos, por exemplo: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-ltr" dir="ltr" lang="en"></nowiki></code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="mw-content-rtl" dir="rtl" lang="he"></nowiki></code></bdi>. Isto também se aplica a algumas outras ''tag''s HTML, tais como <code>span</code> ou <code>code</code>. Pode encontrar exemplos existentes no seu ''wiki'' que precisam de ser atualizados, utilizando as instruções em [[phab:T287701| T287701]]. * Lembrete: A Wikimedia [[m:Special:MyLanguage/IRC/Migrating to Libera Chat|migrou para a rede Libera Chat IRC]], da antiga rede Freenode. A documentação local deve ser atualizada. '''Problemas''' * Na semana passada, todas as ''wiki''s tiveram acesso lento ou sem acesso por 30 minutos. Houve um problema com a geração de listas dinâmicas de artigos no Wikinotícias russo, devido à importação de mais de 200.000 novos artigos ao longo de 3 dias, o que levou a problemas de base de dados. A funcionalidade problemática foi desativada na ''wiki'' e os desenvolvedores estão a discutir se pode ser corrigido corretamente. [https://phabricator.wikimedia.org/T287380][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-07-26_ruwikinews_DynamicPageList] '''Alterações no final desta semana''' * Ao adicionar ''link''s a uma página utilizando [[mw:VisualEditor|Editor Visual]] ou o [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|editor de wikitexto 2017]], [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Disambiguator|páginas de desambiguação]] agora só aparecerão na parte inferior dos resultados da pesquisa. Isto porque os utilizadores não querem muitas vezes ligar-se às páginas de desambiguação. [https://phabricator.wikimedia.org/T285510] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.17|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-03|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-04|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-05|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|''app'' da Wikipédia para equipe Android]] está a trabalhar na comunicação na aplicação. Os desenvolvedores estão a trabalhar em como falar com outros editores e receber notificações. Pode [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|ler mais]]. Eles estão à procura de utilizadores que queiram [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication/UsertestingJuly2021|testar os planos]]. Qualquer editor que tenha um telefone Android e esteja disposto a descarregar o ''app'' pode fazê-lo. * O [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Recurso Beta]] para {{int:discussiontools-preference-label}} será atualizado nas próximas semanas. Você será capaz de [[mw:Talk pages project/Notifications|subscrever para secções individuais]] numa página de conversação em mais ''wiki''s. Pode testá-lo agora adicionando <code>?dtenable=1</code> ao final do URL da página de conversação ([https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta_talk:Sandbox?dtenable=1 exemplo]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/31|Traduzir]]• [[m:Tech|Obter Ajuda]]• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 2 de agosto de 2021 ás 20:47 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21818289 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Tech News: 2021-32]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Traduções]] estão disponíveis. '''Problemas''' * Pode ler, mas não editar 17 ''wiki''s por alguns minutos no dia 10 de agosto. Isto está previsto no [https://zonestamp.toolforge.org/1628571650 05:00 UTC] (02:00 BRT; 06:00 PT). Isto é por causa do trabalho na base de dados. [https://phabricator.wikimedia.org/T287449] '''Alterações no final desta semana''' * O [[wmania:Special:MyLanguage/2021:Hackathon|Wikimania Hackatona]] terá lugar remotamente no dia 13 de agosto, a partir das 5:00 UTC (2:00 BRT; 6:00 PT), durante 24 horas. Pode participar de muitas maneiras. Você ainda pode propor projetos e sessões. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.18|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-10|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-11|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-12|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O antigo CSS <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div class="visualClear"></div></nowiki></code></bdi> não será mais apoiado após 12 de agosto. Em vez disso, as predefinições e páginas devem usar <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><div style="clear:both;"></div></nowiki></code></bdi>. Por favor, ajude a substituir quaisquer utilizações existentes no seu ''wiki''. Existem links de pesquisa global disponíveis em [[phab:T287962|T287962]] '''Alterações futuras''' * [[m:Special:MyLanguage/The Wikipedia Library|A Biblioteca da Wikipédia]] é um local para os editores da Wikipédia acederem a fontes. Existe uma [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TheWikipediaLibrary|extensão]] que tem uma nova função para dizer aos utilizadores quando podem participar. Utilizará notificações. Começará a fazer sinal aos primeiros utilizadores em setembro. Vai ter mais utilizadores mais tarde. [https://phabricator.wikimedia.org/T288070] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] [[w:pt:Vue.js|Vue.js]] será a estrutura [[w:pt:JavaScript|JavaScript]] para MediaWiki no futuro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/SOZREBYR36PUNFZXMIUBVAIOQI4N7PDU/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/32|Traduzir]]• [[m:Tech|Obter Ajuda]]• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 9 de agosto de 2021 ás 16:21 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21856726 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Tech News: 2021-33]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Pode adicionar ''link''s linguísticos na barra lateral no [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|tema do ''Vector'']] novamente. Faça-lo ligando a página a um ''item'' do Wikidata. O novo tema do ''Vector'' moveu as ligações linguísticas, mas o novo seletor de idiomas ainda não pode adicionar ligações linguísticas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287206] '''Problemas''' * Ocorreu um problema nas ''wiki''s que usam a extensão ''Translate''. As traduções não foram atualizadas ou foram substituídas pelo texto em inglês. Os problemas foram corrigidos. [https://phabricator.wikimedia.org/T288700][https://phabricator.wikimedia.org/T288683][https://phabricator.wikimedia.org/T288719] '''Alterações no final desta semana''' * Em breve será adicionada uma etiqueta de revisão às edições que adicionam ''link''s às páginas de desambiguação. Isto porque estas ligações são geralmente adicionadas por acidente. A etiqueta permitirá que os editores encontrem facilmente as ligações partidas e as corrijam. Se a sua ''wiki'' não gostar desta funcionalidade, pode ser ocultado. [https://phabricator.wikimedia.org/T287549] *Gostaria de ajudar a melhorar a informação sobre ferramentas? Gostaria de participar ou ajudar a organizar um pequeno encontro virtual para a sua comunidade discutir a lista de ferramentas? Entre em contacto na página de discussão ''[[m:Toolhub/The Quality Signal Sessions|Toolhub Quality Signal Sessions]]''. Também estamos à procura de ''feedback'' [[m:Talk:Toolhub/The Quality Signal Sessions#Discussion topic for "Quality Signal Sessions: The Tool Maintainers edition"|dos mantenedores de ferramentas]] sobre algumas questões específicas. * No passado, as edições para qualquer página do seu espaço de discussão de utilizador ignoraram a sua [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications#mute|lista de ''mute'']], por exemplo, subpáginas. A partir desta semana, isto só é verdade para as edições na sua página de discussão. [https://phabricator.wikimedia.org/T288112] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.19|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-17|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-18|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-19|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das 'Notícias de Tecnologia']] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/33|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou cancelar subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 16 de agosto de 2021 ás 19:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21889213 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Tech News: 2021-34]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * A extensão ''[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Score|Score]]'' (''tag'' <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><score></nowiki></code></bdi>) foi re-activada nas ''wiki''s públicas e atualizada para uma versão mais recente. Algumas funcionalidades de pontuação musical podem deixar de funcionar porque a extensão só está ativada em "modo de segurança". A questão da segurança foi corrigida e um [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Score/2021 security advisory|comunicado publicado]]. '''Problemas''' * Poderá ler, mas não editar algumas ''wiki''s durante alguns minutos em {{#time: j "de" F|2021-08-25|pt}}. Isto vai acontecer por volta [https://zonestamp.toolforge.org/1629871217 07:00 PT] (06:00 UTC). Isto é para manutenção de bases de dados. Durante este período, as operações no ''CentralAuth'' também não serão possíveis. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.20|versão nova]] do MediaWiki estará nas ''wiki''s de teste e MediaWiki.org de {{#time: j "de" F|2021-08-24|pt}} Estará nas ''wiki''s não-Wikipédia e algumas Wikipédias de {{#time: j "de" F|2021-08-25|pt}} Estará em todas as ''wiki''s de {{#time: j "de" F|2021-08-26|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/34|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 23 de agosto de 2021 ás 21:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21923254 --> == Read-only reminder == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="MassMessage"/> A maintenance operation will be performed on [https://zonestamp.toolforge.org/1629871231 {{#time: l F d H:i e|2021-08-25T06:00|en}}]. It should only last for a few minutes. This will affect your wiki as well as 11 other wikis. During this time, publishing edits will not be possible. Also during this time, operations on the CentralAuth will not be possible (GlobalRenames, changing/confirming e-mail addresses, logging into new wikis, password changes). For more details about the operation and on all impacted services, please check [[phab:T289130|on Phabricator]]. A banner will be displayed 30 minutes before the operation. Please help your community to be aware of this maintenance operation. {{Int:Feedback-thanks-title}}<section end="MassMessage"/> </div> 24 de agosto de 2021 ás 20:35 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21927201 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Tech News: 2021-35]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Alguma sintaxe de pontuação musical já não funciona e pode precisar de ser atualizada, pode verificar [[:Category:{{MediaWiki:score-error-category}}]] na sua ''wiki'' para obter uma lista de páginas com erros. '''Problemas''' * As pontuações musicais não foram capazes de renderizar letras em algumas línguas por causa de tipos de letra desaparecidos. Isto foi arranjado agora. Se o seu idioma preferir uma fonte diferente, por favor, apresente um pedido no Phabricator. [https://phabricator.wikimedia.org/T289554] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os parâmetros para a forma como obtém ''[[mw:API:Tokens|tokens]]'' na MediaWiki API foram alterados em 2014. À maneira antiga já não funcionará a partir de 1 de setembro. ''Script''s, ''bot''s e ferramentas que usam os parâmetros de antes da mudança de 2014 precisam de ser atualizados. Você pode [[phab:T280806#7215377|read mais]] sobre isso. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-08-31|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-01|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Poderá ler, mas não editar [[phab:T289660|Commons]] durante alguns minutos em {{#time: j "de" F|2021-09-06|pt}}. Isto vai acontecer por volta [https://zonestamp.toolforge.org/1630818058 07:00 PT] (06:00 UTC). Isto é para manutenção de bases de dados. * Todas as ''wiki''s serão lidos apenas por alguns minutos na semana de 13 de setembro. Mais informações serão publicadas no ''Tech News'' mais tarde. Também será publicado nas ''wiki''s individuais nas próximas semanas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287539] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/35|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 30 de agosto de 2021 ás 16:02 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21954810 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Tech News: 2021-36]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * As ''wiki''s que tem os [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|recursos de crescimento (Growth)]] implementadas fazem parte dos testes A/B desde a sua implantação, em que alguns recém-chegados não receberam as novas funcionalidades. Agora, todos os recém-chegados em 21 das menores ''wiki''s receberão as funcionalidades. [https://phabricator.wikimedia.org/T289786] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Em 2017, a biblioteca jQuery fornecida foi atualizada da versão 1 para 3, com uma camada de compatibilidade. A migração terminará em breve, para que o local seja carregado mais rápido para todos. Se mantiver um ''gadget'' ou ''script'' do utilizador, verifique se tem algum erro JQMIGRATE e corrige-os, ou eles irão quebrar. [https://phabricator.wikimedia.org/T280944][https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/6Z2BVLOBBEC2QP4VV4KOOVQVE52P3HOP/] * No ano passado, a comunidade da Wikipédia em português iniciou uma experiência para tornar o ''login'' obrigatório para edição. O [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Impact report for Login Required Experiment on Portuguese Wikipedia|relatório de impacto]] deste julgamento está pronto. Seguindo em frente, a equipa de Ferramentas Anti-Assédio está à procura de projetos que estejam dispostos a experimentar restringir a edição ip na sua ''wiki'' para uma experiência de curto prazo. [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Login Required Experiment|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/36|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 6 de setembro de 2021 ás 15:20 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=21981010 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Tech News: 2021-37]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * 45 novas Wikipédias agora têm acesso aos [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|recursos de crescimento]] (Growth). [https://phabricator.wikimedia.org/T289680] * [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Deployment table|A maioria das Wikipédias]] agora têm acesso às funcionalidades de Crescimento (Growth). A equipa de Crescimento [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ|a publicação de uma página de Perguntas Frequentes]] sobre as funcionalidades. Esta FAQ traduzível cobre a descrição das funcionalidades, como usá-las, como alterar a configuração, e muito mais. '''Problemas''' * [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Todas as ''wiki''s passarão pelo modo somente leitura]] por alguns minutos no dia 14 de setembro. Está previsto para [https://zonestamp.toolforge.org/1631628002 14:00 UTC] (15:00 PT; 11:00 BRT). [https://phabricator.wikimedia.org/T287539] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.37/wmf.23|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-14|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-15|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.37/Roadmap|calendário]]). * A partir desta semana, a Wikipédia em italiano receberá atualizações semanais de ''software'' às quartas-feiras. Costumava receber as atualizações às quintas-feiras. Devido a esta mudança, os ''bug''s serão notados e corrigidos mais cedo. [https://phabricator.wikimedia.org/T286664] * Você pode adicionar ''link''s de linguagem na barra lateral no [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|novo tema Vector]] novamente. Fá-lo ligando a página a um ''item'' Wikidata. O novo tema do Vector moveu as ligações linguísticas, mas o novo seletor de idiomas ainda não pode adicionar ligações linguísticas. [https://phabricator.wikimedia.org/T287206] * A ferramenta [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|sintaxe]] marca código com cores diferentes. Agora pode destacar 23 novas línguas de código. Além disso, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>golang</code></bdi> pode agora ser usado como um pseudónimo para a [[d:Q37227|linguagem de programação Go]], e um modo especial de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>output</code></bdi> foi adicionado para mostrar a saída de um programa. [https://phabricator.wikimedia.org/T280117][https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/SyntaxHighlight_GeSHi/+/715277/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/37|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 13 de setembro de 2021 ás 15:36 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22009517 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Tech News: 2021-38]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Os recursos de crescimento (Growth) estão agora implantadas em quase todas as Wikipédias. [[phab:T290582|Para a maioria das pequenas Wikipédias]], as funcionalidades só estão disponíveis para utilizadores experientes, para [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ#enable|para testar as funcionalidades]] e [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ#config|configure-as]] As funcionalidades estarão disponíveis para os recém-chegados a partir de 20 de setembro de 2021. * O MediaWiki tinha uma funcionalidade que destacava as ligações locais a artigos curtos num estilo diferente. Cada utilizador poderia escolher o tamanho em que seriam destacados "esboços". Esta funcionalidade foi péssima para o desempenho, e após uma consulta, foi removida. [https://phabricator.wikimedia.org/T284917] * Foi feita uma alteração técnica na ''skin'' Monobook para permitir uma manutenção e manutenção mais fáceis. Isto resultou em algumas pequenas alterações no HTML que tornam o HTML do MonoBook consistente com outras ''skin''s. Foram feitos esforços para minimizar o impacto nos editores, mas por favor pingue o utilizador [[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]] na ''wiki'' ou no [[phab:T290888|phabricator]] se algum problema for reportado. '''Problemas''' * Houve um problema com a procura na semana passada. Muitos pedidos de pesquisa não funcionaram durante 2 horas devido a um reinício acidental dos servidores de pesquisa. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-09-13_cirrussearch_restart] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.1|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-21|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-22|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time:j xg|2021-09-23|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A API [[s:Special:ApiHelp/query+proofreadinfo|meta=proofreadpage]] mudou. O parâmetro <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>piprop</nowiki></code></bdi> foi renomeado para $ltr código2. Os utilizadores da API devem atualizar o seu código para evitar avisos de parâmetros não reconhecidos. Os utilizadores de Pywikibot devem fazer atualizar para 6.6.0. [https://phabricator.wikimedia.org/T290585] '''Alterações futuras''' * O [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Replying|ferramenta ''Reply'']] será implantada nas restantes ''wiki''s nas próximas semanas. Atualmente faz parte do "{{int:discussiontools-preference-label}}" em [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|recursos beta]] na maioria das ''wiki''s. Você vai ser capaz de desligá-lo em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|preferências de edição]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T262331] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A [[mw:MediaWiki_1.37/Deprecation_of_legacy_API_token_parameters|alteração prezada]] à forma como obtém ''token''s da API foi adiada para 21 de setembro devido a uma incompatibilidade com Pywikibot. Os operadores de ''bot''s que usam Pywikibot podem seguir [[phab:T291202|T291202]] para o progresso numa correção, e deve planear a atualização para 6.6.1 quando for lançado. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/38|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 20 de setembro de 2021 ás 18:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22043415 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Tech News: 2021-39]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W39"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * [[w:pt:iOS|iOS 15]] tem uma nova função chamada [https://support.apple.com/en-us/HT212614 ''Private Relay''] (sítio da Apple). Isto pode ocultar o IP do utilizador quando eles usam navegador [[w:pt:Safari|Safari]]. Isto é como usar uma [[w:pt:Rede privada virtual|VPN]] na medida em que vemos outro endereço IP em vez disso. É ''opt-in'' e apenas para aqueles que pagam extra por [[w:pt:ICloud|iCloud]]. Chegará aos utilizadores do Safari em [[w:pt:OSX|OSX]] mais tarde. Há uma [[phab:T289795|discussão técnica]] sobre o que isto significa para as ''wiki''s da Wikimedia. '''Problemas''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Alguns ''gadget''s e ''script''s de utilizador adicionam itens à parte [[m:Customization:Explaining_skins#Portlets|''portlet''s]] (ferramentas de artigo) da ''skin''. Uma recente alteração ao HTML pode ter feito desses ''link''s um tamanho de letra diferente. Isto pode ser corrigido adicionando a classe CSS <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.vector-menu-dropdown-noicon</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T291438] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.2|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-09-28|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-09-29|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j xg|2021-09-30|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Onboarding_new_Wikipedians#New_experience|extensão ''GettingStarted'']] foi construída em 2013 e fornece um processo de embarque para novos titulares de contas em algumas versões da Wikipédia. No entanto, as [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|características de crescimento]] (Growth) desenvolvidos recentemente proporcionam uma melhor experiência de embarque. Uma vez que a grande maioria das Wikipédias tem agora acesso às características de crescimento, o ''GettingStarted'' será desativado a partir de 4 de outubro. [https://phabricator.wikimedia.org/T235752] * Um pequeno número de utilizadores não conseguirá ligar-se as ''wiki''s da Wikimedia após o dia 30 de setembro. Isto porque um antigo [[:w:pt:Certificado raiz|certificado raiz]] deixará de funcionar. Também terão problemas com muitos outros sites. É pouco provável que os utilizadores que atualizaram o seu ''software'' nos últimos cinco anos tenham problemas. Os utilizadores na Europa, África e Ásia são menos propensos a ter problemas imediatos, mesmo que o seu ''software'' seja demasiado antigo. Você pode [[m:Special:MyLanguage/HTTPS/2021 Let's Encrypt root expiry|ler mais]]. * Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Help:Notifications|recimento de notificações]] quando alguém deixa um comentário na página de conversação do utilizador ou o menciona num comentário de página de conversação. Clicar no ''link'' de notificação irá agora levá-lo ao comentário e realçá-lo. Anteriormente, o levou ao topo da secção que continha o comentário. Você pode encontrar [[phab:T282029|mais informações em T282029.]] '''Alterações futuras''' * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Replying|ferramenta ''Reply'']] será implantada nas ''wiki''s restantes nas próximas semanas. Atualmente faz parte do "{{int:discussiontools-preference-label}}" em [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|recursos beta]] na maioria das ''wiki''s. Você vai ser capaz de desligá-lo em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências de edição]]. [[phab:T288485|Veja a lista de ''wiki''s.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T262331] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/39|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W39"/> </div> 27 de setembro de 2021 ás 22:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22077885 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Tech News: 2021-40]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="tech-newsletter-content"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * Uma forma mais eficiente de enviar alterações da Wikidata para as ''wiki''s da Wikimedia que os mostrem foi ativado para as seguintes 10 ''wiki''s: mediawiki.org, italiano, catalão, hebraico e vietnamita, Wikisource em francês e Wikivoyage em inglês, Wikilivros, Wikcionário e Wikinotícias. Se notar algo estranho sobre como as mudanças da Wikidata aparecem nas alterações recentes ou na sua lista de páginas vigiadas nessas ''wiki''s pode [[phab:T48643|informar os desenvolvedores]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.3|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j xg|2021-10-05|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j xg|2021-10-06|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j xg|2021-10-07|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Alguns ''gadget''s e ''bot''s que usam a API para ler o registo do Filtro de Abuso podem quebrar. A propriedade <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>hidden</code></bdi> não dirá mais que uma entrada é <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>implicit</code></bdi> para entradas de registo não reprimidas sobre edições suprimidas. Se o seu ''bot'' precisar de saber isso, faça uma consulta de revisão separada. Além disso, o imóvel terá o valor <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>false</code></bdi> para entradas visíveis; anteriormente, não foi incluído na resposta. [https://phabricator.wikimedia.org/T291718] * Uma forma mais eficiente de enviar alterações da Wikidata para as ''wiki''s da Wikimedia que as mostrem será ativada para ''todas as ''wiki''s de produção''. Se notar algo estranho sobre como as mudanças do Wikidata aparecem em alterações recentes ou na sua lista de páginas vigiadas pode [[phab:T48643|informar os desenvolvedores]] '''Alterações futuras''' * Em breve, você poderá obter notificações entre ''wiki''s no [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|aplicativo iOS da Wikipédia]]. Também pode receber notificações como notificações ''push''. Mais atualizações de notificação seguirão em versões posteriores. [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Apps/Team/iOS/Notifications#September_2021_update] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As variáveis JavaScript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgExtraSignatureNamespaces</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgLegalTitleChars</code></bdi> e <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgIllegalFileChars</code></bdi> em breve serão removidas do código <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi>. Estas não fazem parte das variáveis "estáveis" disponíveis para utilização na ''wiki'' JavaScript. [https://phabricator.wikimedia.org/T292011] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] As variáveis JavaScript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookiePrefix</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookieDomain</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookiePath</code></bdi> e <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>wgCookieExpiration</code></bdi> em breve serão removidas de mw.config. Os ''script''s devem, em vez disso, utilizar <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw.cookie</code></bdi> do módulo "<bdi lang="zxx" dir="ltr">[[mw:ResourceLoader/Core_modules#mediawiki.cookie|mediawiki.cookie]]</bdi>". [https://phabricator.wikimedia.org/T291760] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Notícias de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Notícias de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/40|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="tech-newsletter-content"/> </div> 4 de outubro de 2021 ás 16:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22101208 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Tech News: 2021-41]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W41"/><div class="plainlinks"> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Translations]] are available. </div> '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Changes later this week</span>''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Recurrent item</span>]] <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2021-10-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2021-10-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2021-10-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).</span> * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:Manual:Table_of_contents#Auto-numbering|"auto-number headings" preference]] is being removed. You can read [[phab:T284921]] for the reasons and discussion. This change was [[m:Tech/News/2021/26|previously]] announced. [[mw:Snippets/Auto-number_headings|A JavaScript snippet]] is available which can be used to create a Gadget on wikis that still want to support auto-numbering.</span> '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Meetings</span>''' * Podes participar da reunião sobre melhorias de Desktops. Uma versão de demostração do recurso mais recente será mostrada. O evento será na Terça-feira, dia 12 de outubro pelas 16h. Veja como entrar. <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div> </div><section end="technews-2021-W41"/> </div> 11 de outubro de 2021 ás 15:31 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22152137 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Tech News: 2021-42]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W42"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' *[[m:Toolhub|Toolhub]] é um catálogo para facilitar a procura de ferramentas de ''software'' que podem ser usadas para trabalhar nos projetos da Wikimedia. Você pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/LF4SSR4QRCKV6NPRFGUAQWUFQISVIPTS/ ler mais]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.5|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-19|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-20|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores do aplicativo no Android, [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipédia]] estão a trabalhar [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|comunicação no ''app'']]. Agora pode responder a perguntas numa [[mw:Wikimedia Apps/Team/Android/Communication/UsertestingOctober2021|pesquisa]] para ajudar no desenvolvimento. * 3 a 5% dos editores podem ser bloqueados nos próximos meses. Isto é por causa de um novo serviço no Safari, que é semelhante a um [[w:pt:Proxy|''proxy'']] ou a [[w:pt:VPN|VPN]] . Chama-se ''iCloud Private Relay''. Há uma [[m:Special:MyLanguage/Apple iCloud Private Relay|discussão sobre isso]] no Meta. O objetivo é aprender o que o ''iCloud Private Relay'' pode significar para as comunidades. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] é uma nova [[w:pt:API|API]] para aqueles que utilizam muita informação dos projetos da Wikimedia em outros sites. É uma forma de fazer com que os grandes utilizadores comerciais paguem pelos dados. Em breve haverá uma cópia do conjunto de dados da Wikimedia Enterprise. Pode [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-ambassadors@lists.wikimedia.org/message/B2AX6PWH5MBKB4L63NFZY3ADBQG7MSBA/ ler mais]. Você também pode fazer perguntas à equipa [https://wikimedia.zoom.us/j/88994018553 no Zoom] em [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?hour=15&min=00&sec=0&day=22&month=10&year=2021 22 de outubro às 15:00 UTC (12:00 BRT; 16:00 PT)]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/42|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W42"/> </div> 18 de outubro de 2021 ás 20:54 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22176877 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Tech News: 2021-43]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W43"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as mudanças vão afetá-lo. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Traduções]] estão disponíveis. '''Alterações recentes''' * O [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|''Coolest Tool Award 2021'']] está à procura de nomeações. Você pode recomendar ferramentas até 27 de outubro. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.6|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-26|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-27|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-10-28|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' *[[m:Special:MyLanguage/Help:Diff|As páginas de diferenças entre edições]] (diff) terão uma melhor experiência de cópia e colagem. [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Copy paste diffs|As alterações]] permitirão que o texto no diff para antes e depois seja tratado como colunas separadas e removerá qualquer sintaxe indesejada. [https://phabricator.wikimedia.org/T192526] * A versão das [[w:pt:Liberation (tipografia)|tipografias ''Liberation'']] as utilizações em ficheiros SVG serão atualizadas. Só novas miniaturas serão afetadas. ''Liberation Sans Narrow'' não vai mudar. [https://phabricator.wikimedia.org/T253600] '''Reuniões''' * Pode participar de uma reunião sobre a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Pesquisa de desejos comunitários]]. Serão mostradas notícias sobre os desejos [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguação]] e os [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|desejos em tempo real]] serão mostradas. O evento terá lugar na quarta-feira, 27 de outubro, às 14h30 UTC (11h30 BRT; 15h30 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/Talk to Us|Veja como entrar]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/43|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W43"/> </div> 25 de outubro de 2021 ás 20:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22232718 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|Tech News: 2021-44]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W44"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Existe um limite para a quantidade de ''e-mail''s que um utilizador pode enviar diariamente. Este limite é agora global em vez de por ''wiki''. Esta mudança é para evitar abusos. [https://phabricator.wikimedia.org/T293866] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-02|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-03|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-04|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/44|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W44"/> </div> 1 de novembro de 2021 ás 20:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22269406 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|Tech News: 2021-45]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W45"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Os editores de IP móveis podem agora receber avisos de aviso indicando que têm uma mensagem de página de conversa no sítio móvel (semelhante aos ''banners'' laranja disponíveis na área de trabalho). Estes avisos serão exibidos em todas as páginas fora do espaço de nome principal e sempre que o utilizador tentar editar. O aviso na área de trabalho tem agora uma cor ligeiramente diferente. [https://phabricator.wikimedia.org/T284642][https://phabricator.wikimedia.org/T278105] '''Alterações no final desta semana''' * [[phab:T294321|Wikidata será somente leitura]] por alguns minutos no dia 11 de novembro. Isto vai acontecer por volta de [https://zonestamp.toolforge.org/1636610400 06:00 UTC] (03:00 BRT; 07:00 PT). Isto é para manutenção de bases de dados. [https://phabricator.wikimedia.org/T294321] * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * No futuro, os editores não registados receberão uma identidade que não seja o seu [[:w:pt:endereço IP|endereço IP]]. Isto é por razões legais. Um novo direito de utilizador permitirá aos editores que precisam de conhecer os IPs de contas não registadas para combater o vandalismo, ''spam'' e assédio, ver o IP. Você pode ler as [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|sugestões para como essa identidade poderia funcionar]] e a [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|discussão na página de discussão]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/45|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W45"/> </div> 8 de novembro de 2021 ás 20:36 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22311003 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|Tech News: 2021-46]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W46"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|traduções]]. '''Alterações recentes''' * A maioria dos [[c:Special:MyLanguage/Commons:Maximum_file_size#MAXTHUMB|''upload''s de ficheiros]] que tinham mensagens como "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>stashfailed</code></bdi>" ou "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>DBQueryError</code></bdi>" foram agora corrigidos. Está disponível um [[wikitech:Incident documentation/2021-11-04 large file upload timeouts|relatório do incidente]]. '''Problemas''' * Por vezes, as edições feitas no iOS utilizando o editor visual guardam grupos de números como ligações de números de telefone, devido a uma funcionalidade no sistema operativo. Este problema está sob investigação. [https://phabricator.wikimedia.org/T116525] * Houve um problema com a procura na semana passada. Muitos pedidos de pesquisa não funcionaram durante 2 horas devido a um erro de configuração. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2021-11-10_cirrussearch_commonsfile_outage] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.9|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-16|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-17|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-18|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/46|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W46"/> </div> 15 de novembro de 2021 ás 22:07 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22338097 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|Tech News: 2021-47]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W47"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. *O diálogo da predefinição no Editor Visual e no [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|novo modo wikitexto]] Beta será [[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|bastante melhorado]] em [[phab:T286992|algumas ''wiki''s]]. O seu [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|''feedback'' é bem-vindo]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/47|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W47"/> </div> 22 de novembro de 2021 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22366010 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|Tech News: 2021-48]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W48"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.11|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas wikis de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-11-30|pt}}. Esta irá estar nas wikis que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-01|pt}}. Esta irá estar em todas as wikis a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/48|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W48"/> </div> 29 de novembro de 2021 ás 21:15 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22375666 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|Tech News: 2021-49]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W49"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|traduções]]. '''Problemas''' * O MediaWiki 1.38-wmf.11 estava agendado para ser lançado em algumas ''wiki''s na semana passada. A implantação foi adiada devido a problemas inesperados. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-07|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-08|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-09|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * Em todas as Wikipédias, um Painel de Mentores está agora disponível em <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>Special:MentorDashboard</nowiki></code></bdi>. Permite que os mentores registados, que cuidam dos primeiros passos dos recém-chegados, monitorizem a atividade dos recém-chegados. Faz parte do [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary|Recursos de Crescimento]]. (Growth) Você pode aprender mais sobre [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How_to_configure_the_mentors%27_list|ativar a lista de mentores]] na sua ''wiki'' e sobre [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor dashboard|o projeto do painel de mentores]] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O antecessor da atual [[mw:API|MediaWiki Action API]] (que foi criada em 2008), <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>action=ajax</nowiki></code></bdi>, será removida esta semana. Quaisquer ''script''s ou ''bot''s que o utilizem terão de mudar para o módulo API correspondente. [https://phabricator.wikimedia.org/T42786] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Um antigo módulo ResourceLoader, $ltr-código-jqjs, que foi depreciado em 2016, será removido esta semana. Quaisquer ''script''s ou ''bot''s que o utilizem terão de mudar para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>mediawiki.storage</nowiki></code></bdi> em vez disso. [https://phabricator.wikimedia.org/T143034] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/49|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W49"/> </div> 6 de decembro de 2021 ás 21:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22413926 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|Tech News: 2021-50]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W50"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Existem agora o padrão [[m:Special:MyLanguage/Help:Namespace#Other_namespace_aliases|aliases curtas]] para o namespace "Projeto:" na maioria das ''wiki''s. Por exemplo, nas ''wiki''s do Wikilivros, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>[[WB:]]</nowiki></code></bdi> irá para o padrão de linguagem local para o namespace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>[[Project:]]</nowiki></code></bdi>. Esta mudança destina-se a ajudar as comunidades mais pequenas a terem fácil acesso a esta funcionalidade. Pseudónimos locais adicionais ainda podem ser solicitados através [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|o processo habitual]] [https://phabricator.wikimedia.org/T293839] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.13|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-14|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-15|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2021-12-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/50|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W50"/> </div> 13 de decembro de 2021 ás 22:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22441074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|Tech News: 2021-51]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2021-W51"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|traduções]]. '''Novidades de Tecnologia''' * Por causa dos [[w:en:Christmas and holiday season|feriados]] a próxima edição das novidades de tecnologia será enviada no dia 10 de janeiro de 2022. '''Alterações recentes''' * As consultas feitas pela extensão DynamicPageList (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><DynamicPageList></nowiki></code></bdi>) só podem ser executadas durante 10 segundos e erros se demorarem mais tempo. Isto é em resposta a múltiplas interrupções em que consultas de longa duração causaram uma paragem em todos as ''wiki''s. [https://phabricator.wikimedia.org/T287380#7575719] '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores do aplicativo iOS da Wikipédia estão à procura de testadores que editam em vários idiomas. Você pode [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS/202112 testing|lá mais e informá-los se você está interessado]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] O Wikimedia [[wikitech:Portal:Cloud VPS|Cloud VPS]] acolhe projetos técnicos para o movimento Wikimedia. Os desenvolvedores precisam [[wikitech:News/Cloud VPS 2021 Purge|clamar projetos]] que usam. Isto porque os projetos antigos e não reutilizados são removidos uma vez por ano. Os projetos não reclamados podem ser encerrados a partir de fevereiro. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/2B7KYL5VLQNHGQQHMYLW7KTUKXKAYY3T/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/51|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2021-W51"/> </div> 20 de decembro de 2021 ás 22:06 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22465395 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Tech News: 2022-02]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W02"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Foi adicionada uma variável de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>oauth_consumer</code></bdi> ao [[mw:Special:MyLanguage/AbuseFilter|Filtro de Abusos]] para permitir a identificação de alterações feitas por ferramentas específicas. [https://phabricator.wikimedia.org/T298281] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s são [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#Package_Gadgets|agora capazes de incluir diretamente as páginas JSON]]. Isto significa que alguns ''gadget''s podem agora ser configurados por administradores sem precisar da permissão do administrador de interface, como é o caso do ''gadget'' Geonotice. [https://phabricator.wikimedia.org/T198758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s [[mw:Extension:Gadgets#Options|podem agora especificar as ações da página]] nas quais estão disponíveis. Por exemplo, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|actions=edit,history</code></bdi> carregará um ''gadget'' apenas durante a edição e nas páginas de história. [https://phabricator.wikimedia.org/T63007] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Os ''gadget''s podem agora ser carregados a pedido com o parâmetro URL de <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withgadget</code></bdi>. Isto pode ser usado para substituir [[mw:Special:MyLanguage/Snippets/Load JS and CSS by URL|um corte anterior]] que normalmente se parece com <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withJS</code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withCSS</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Nas ''wiki''s onde [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|o sistema de Mentoria está configurado]], agora pode usar a API de Ação para obter uma lista de [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|mentores]] pupilos. [https://phabricator.wikimedia.org/T291966] * O título na página principal agora pode ser configurado usando <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title-loggedin]]</span> para usuários conectados e <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title]]</span> para usuários conectados. Qualquer CSS que tenha sido usado anteriormente para ocultar o título deve ser removido. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Small_wiki_toolkits/Starter_kit/Main_page_customization#hide-heading] [https://phabricator.wikimedia.org/T298715] * Quatro páginas especiais (e suas contrapartes de API) agora têm um tempo máximo de execução de consulta de banco de dados de 30 segundos. Estas páginas especiais são: mudanças recentes, páginas vigiadas, contribuições e registro. Essa mudança ajudará no desempenho e estabilidade do site. Você pode ler [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IPJNO75HYAQWIGTHI5LJHTDVLVOC4LJP/ mais detalhes sobre essa mudança] incluindo algumas soluções possíveis se isso afetar seus fluxos de trabalho. [https://phabricator.wikimedia.org/T297708] * O [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|cabeçalho fixo]] foi implantado para 50% dos usuários conectados em [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions#pilot-wikis|mais de 10 ''wiki''s]]. Isso faz parte do [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Melhorias da área de trabalho]]. Veja [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Participate|como participar do projeto]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.17|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-11|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-12|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time: j "de" F|2022-01-13|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Eventos''' * A [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Pesquisa de desejos da comunidade 2022]] começa. Todos os contribuintes para os projetos Wikimedia podem propor ferramentas e melhorias na plataforma. A fase de proposta ocorre a partir de {{#time:j xg|2022-01-10|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT) para {{#time:j xg|2022-01-23|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W02"/> </div> 11 de xaneiro de 2022 ás 01:23 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22562156 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Tech News: 2022-03]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W03"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Ao utilizar [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|WikiEditor]] (também conhecido como o editor wikitexto de 2010), as pessoas verão agora um aviso se ligarem às páginas de desambiguação. Se clicar em "{{int:Disambiguator-review-link}}" no aviso, pedir-lhe-á para corrigir o link para um termo mais específico. Você pode [[m:Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages#Jan 12, 2021: Turning on the changes for all Wikis|ler mais informações]] sobre este item preenchido da lista de desejos da comunidade de 2021. * Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#subscribe|subscrever automaticamente todas as discussões da página de conversação]] que você começa ou comenta ao usar [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|DiscussionTools]]. Receberá [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notificações]] quando outro editor responder. Isto está disponível na maioria dos ''wiki''s. Vá para suas [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]] e ative "{{int:discussiontools-preference-autotopicsub}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T263819] * Quando solicitado para criar uma nova página ou secção de página de conversação, os campos de entrada podem ser [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating_pages_with_preloaded_text|"pré-carregado" com algum texto]]. Esta funcionalidade está agora limitada às páginas wikitexto. Isto é para que os utilizadores não possam ser enganados a fazer edições maliciosas. Há uma discussão sobre [[phab:T297725|se esta funcionalidade deve ser re-habilitada]] para alguns tipos de conteúdo. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.18|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-18|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-19|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-20|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Eventos''' * A [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Pesquisa de desejos da comunidade 2022]] continua. Todos os contribuintes para os projetos da Wikimedia podem propor ferramentas e melhorias na plataforma. A fase de proposta decorre de {{#time:j "de" F|2022-01-10|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT) para {{#time:j "de" F|2022-01-23|pt}} às 18:00 UTC (15:00 BRT; 19:00 PT). [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W03"/> </div> 17 de xaneiro de 2022 ás 19:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22620285 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W04"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-25|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-26|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-01-27|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * As seguintes línguas podem agora ser usadas com [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|''syntax highlighting'']] BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, . SRCINFO. * Agora pode aceder à sua lista de páginas vigiadas de fora do ''menu'' de utilizador na [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|''skin'' do novo Vector]]. O ''link'' da lista de páginas vigiadas aparece ao lado dos ícones de notificação se estiver no topo da página. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619] '''Eventos''' * Pode ver os resultados do [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] e saiba mais sobre 14 ferramentas que foram selecionadas este ano. * Pode [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|traduzir, promover]], ou comentar [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|nas propostas]] da Pesquisa de desejos comunitários. A votação começará em {{#time:j "de" F|2022-01-28|pt}} '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W04"/> </div> 24 de xaneiro de 2022 ás 21:38 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22644148 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?withgadget</code></bdi> URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>supportsUrlLoad</code></bdi> in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead: ** The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki. '''Events''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W05"/> </div> 31 de xaneiro de 2022 ás 17:42 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Johan (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22721804 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Tech News: 2022-06]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W06"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|traduções]]. '''Alterações recentes''' * A Wikipédia em inglês criou recentemente um ''gadget'' para o modo escuro. Pode capacitá-lo lá, ou pedir ajuda a um [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|administrador do interface]] para o configurar no sua ''wiki'' ([[w:en:Wikipedia:Dark mode (gadget)|instruções e captura de tela]]). * As contagens de categorias às vezes estão erradas. Serão agora completamente recontados no início de cada mês. [https://phabricator.wikimedia.org/T299823] '''Problemas''' * Uma alteração de código na semana passada para corrigir um ''bug'' com ''[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live Preview]]'' pode ter causado problemas com alguns dispositivos locais e ''script''s de utilizador. Qualquer código com comportamento específico da ''skin'' para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector</code></bdi> deve ser atualizado para verificar também se <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector-2022</code></bdi>. [[phab:T300987|Um trecho de código, pesquisa global e exemplo estão disponíveis]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki estará disponível nas ''wiki''s de teste e em Mediawiki.org a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-08|pt}}. Esta irá estar nas ''wiki''s que não são da Wikipédia e em algumas Wikipédias a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-09|pt}}. Esta irá estar em todas as ''wiki''s a partir de {{#time:j "de" F|2022-02-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W06"/> </div> 7 de febreiro de 2022 ás 21:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22765948 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Tech News: 2022-07]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W07"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Purge|Purgar]] uma página de categoria com menos de 5.000 membros irá agora recontá-la completamente. Isto permitirá que os editores corrijam contagens incorretas quando está errada. [https://phabricator.wikimedia.org/T85696] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.22|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-02-15|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-02-16|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-02-17|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Na extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Filtro de Abusos]], a função <code dir=ltr>rmspecials()</code> foi atualizada para que não remova o caractere "espaço". As ''wiki''s são aconselhadas a embrulhar todos os usos de <code dir=ltr>rmspecials()</code> com <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> sempre que necessário para manter o comportamento dos filtros inalterado. Pode utilizar a função de pesquisa em [[Special:AbuseFilter]] para localizar a sua utilização. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W07"/> </div> 14 de febreiro de 2022 ás 19:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22821788 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W08"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[Special:Nuke|Special:Nuke]] irá agora fornecer as razões padrão de eliminação (editável em <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]</bdi>) para usar quando as páginas de eliminação em massa. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|pedido na Pesquisa de desejos comunitários de 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020] * Na Wikipédia, todas as novas contas recebem agora o [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Recursos de crescimento]] (Growth) por padrão ao criar uma conta. As comunidades são encorajadas a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|atualizar os seus recursos de ajuda]]. Anteriormente, apenas 80% das novas contas obteriam os recursos de crescimento. Algumas Wikipédias continuam a não ser afetadas por esta mudança. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820] * Agora pode evitar que imagens específicas que são usadas numa página apareçam em outros locais, tais como dentro de pré-visualizações de página ou resultados de pesquisa. Isto é feito com a marcação <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>class=notpageimage</nowiki></code></bdi>. Por exemplo, <code><nowiki>[[File:Exemplo.png|class=notpageimage]]</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Houve uma alteração para o HTML das páginas Special:Contributions, Special:MergeHistory e History, para apoiar o agrupamento de alterações por data na [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|''skin'' móvel]] Embora improvável, isto pode afetar ''gadget''s e ''script''s de utilizador. A [[phab:T298638|lista de todas as alterações HTML]] está no Phabricator. '''Eventos''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Os resultados da Pesquisa de desejos comunitários]] foram publicados. Está também disponível a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|se de propostas prioritárias]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-02-22|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-02-23|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-02-24|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros áudio em páginas mudará em breve em todas as ''wiki''s. O antigo ''player'' será removido. Alguns ''player''s de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O sistema operativo subjacente da Toolforge está a ser atualizado. Se mantiver alguma ferramenta lá, existem duas opções para migrar as suas ferramentas para o novo sistema. Existem [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|detalhes, prazos e instruções]] na Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/] * Os administradores terão em breve [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|a opção de eliminar/restaurar]] a página de "discussão" associada quando estiverem a eliminar uma determinada página. Um ponto final da API com esta opção também estará disponível. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|um pedido da Pesquisa de desejos comunitários de 2021]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W08"/> </div> 21 de febreiro de 2022 ás 19:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22847768 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W09"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Ao pesquisar por edições para [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|alterar etiquetas]], por exemplo, no histórico de páginas ou contribuições dos utilizadores, existe agora uma lista de possíveis etiquetas. Este foi [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a pedido na Pesquisa de desejos comunitários 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909] * Os mentores que usam o [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|painel do mentor]] (Recurso de crescimento) vai agora ver os recém-chegados atribuídos a eles que fizeram pelo menos uma edição, até 200 edições. Anteriormente, todos os recém-chegados atribuídos ao mentor eram visíveis no painel de instrumentos, mesmo os que não tinham qualquer edição ou que fizessem centenas de edições. Os mentores ainda podem alterar estes valores usando os filtros no seu painel de instrumentos. Além disso, a última escolha dos filtros será agora guardada. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O grupo de utilizadores <code>oversight</code> foi renomeada para <code>suppress</code>. Isto é por [[phab:T109327|razões técnicas]]. Pode ser necessário atualizar quaisquer referências locais ao nome antigo, por exemplo, ''gadget''s, ''link''s para Special:Listusers ou utilizações de [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]]. '''Problemas''' * A recente alteração ao HTML das páginas de [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|mudanças recentes]] causou alguns problemas aos leitores de ecrã. Isto está a ser arranjado. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-01|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-02|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-03|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Trabalhar com modelos tornar-se-á mais fácil. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates| Várias melhorias]] estão previstas para 9 de março na maioria das ''wiki''s e a 16 de março na Wikipédia em inglês. As melhorias incluem: correspondência de colchetes, sintaxe realçando cores, encontrando e inserindo modelos, e funcionalidades de editor visual relacionadas. * Se você é um desenvolvedor de predefinições ou um administrador de interface, e você está intencionalmente substituindo ou usando os estilos CSS padrão de caixas de ''feedback'' do utilizador (as classes: <code dir=ltr>successbox, messagebox, errorbox, warningbox</code>), por favor, note que estas classes e CSS associados serão brevemente removidos do núcleo do MediaWiki. Isto é para prevenir problemas quando os mesmos nomes de classe também são usados em uma ''wiki''. Por favor, avise-nos comentando [[phab:T300314]] se acha que pode ser afetado. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W09"/> </div> 28 de febreiro de 2022 ás 23:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22902593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Tech News: 2022-10]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W10"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|traduções]]. '''Problemas''' * Houve um problema com alguns rótulos de interface na semana passada. Será arranjado esta semana. Esta mudança fez parte do trabalho em curso para simplificar o suporte para ''skin''s que não têm manutenção ativa. [https://phabricator.wikimedia.org/T301203] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.25|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-08|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-09|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-10|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W10"/> </div> 7 de marzo de 2022 ás 21:16 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22958074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Tech News: 2022-11]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W11"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|traduções]]. '''Alterações recentes''' * No aplicativo Android da Wikipédia [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Team/Android/Communication#Updates|agora é possível]] alterar a barra de ferramentas na parte inferior para que as ferramentas que usa mais frequentemente sejam mais fáceis de clicar. A aplicação agora também tem um modo de leitura focado. [https://phabricator.wikimedia.org/T296753][https://phabricator.wikimedia.org/T254771] '''Problemas''' * Houve um problema com a recolha de alguns dados de visualização de página de junho de 2021 a janeiro de 2022 em todos as ''wiki''s. Isto significa que as estatísticas estão incompletas. Para ajudar a calcular quais os projetos e regiões mais afetados, os conjuntos de dados relevantes estão a ser conservados por 30 dias extras. Você pode [[m:Talk:Data_retention_guidelines#Added_exception_for_page_views_investigation|ler mais no Meta-wiki]] * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">There was a problem with the databases on March 10. All wikis were unreachable for logged-in users for 12 minutes. Logged-out users could read pages but could not edit or access uncached content then.</span> [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2022-03-10_MediaWiki_availability] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.26|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-03-15|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-03-16|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-03-17|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendário]]). * Quando [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message#Finding_messages_and_documentation|susing <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>uselang=qqx</code></bdi> para encontrar mensagens de localização]], irá agora mostrar todas as chaves de mensagem possíveis para separadores de navegação, como "{{int:vector-view-history}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T300069] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Advanced item</span>]] O acesso a [[{{#special:RevisionDelete}}]] foi alargado para incluir utilizadores que tenham <code dir=ltr>deletelogentry</code> e direitos de <code dir=ltr>deletedhistory</code> através dos seus membros do grupo. Antes, só aqueles com a direita <code dir=ltr>deleterevision</code> podiam aceder a esta página especial. [https://phabricator.wikimedia.org/T301928] * Nas páginas [[{{#special:Undelete}}]] para diffs e revisões, haverá um ''link'' de volta para a página principal de Restaurar com a lista de revisões. [https://phabricator.wikimedia.org/T284114] '''Alterações futuras''' * A Fundação Wikimedia anunciou a estratégia de implementação do mascaramento de IP e os próximos passos. O [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#feb25|anúncio pode ser lido aqui]]. * Os desenvolvedores do [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Android FAQ|aplicativo Android da Wikipédia]] estão a trabalhar em [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|novas funções]] para páginas de conversação de utilizadores e páginas de comentários de artigos. [https://phabricator.wikimedia.org/T297617] '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Events</span>''' * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">The [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place as a hybrid event on 20-22 May 2022. The Hackathon will be held online and there are grants available to support local in-person meetups around the world. Grants can be requested until 20 March.</span> '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W11"/> </div> 14 de marzo de 2022 ás 22:08 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22993074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Tech News: 2022-12]] == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W12"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|traduções]]. '''Novo calendário de lançamento de código para esta semana''' * Haverá quatro lançamentos do MediaWiki esta semana, em vez de apenas um. Esta é uma experiência que deve levar a menos problemas e a atualizações de funcionalidades mais rápidas. Os lançamentos estarão em todos as ''wiki''s, em momentos diferentes, na segunda, terça e quarta-feira. Você pode [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Release Engineering Team/Trainsperiment week|ler mais sobre este projeto]] '''Alterações recentes''' * Agora pode definir quantos resultados de pesquisa mostrar por predefinição [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|em suas preferências]]. Este foi o 12º desejo mais popular no [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Pesquisa de desejos comunitários 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T215716] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] A ferramenta de cadernos Jupyter [[wikitech:PAWS|PAWS]] foi atualizado para uma nova interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T295043] '''Alterações futuras''' * Mapas interativos via [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] em breve trabalhará nas ''wiki''s usando a extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions]]. [https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/ Por favor, diga-nos] quais as melhorias que deseja ver no Kartographer. Pode fazer esta pesquisa em inglês simples. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W12"/> </div> 21 de marzo de 2022 ás 16:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23034693 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Tech News: 2022-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a simple new Wikimedia Commons upload tool available for macOS users, [[c:Commons:Sunflower|Sunflower]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of regular database maintenance. It will be performed on {{#time:j xg|2022-03-29|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-03-31|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T301850][https://phabricator.wikimedia.org/T303798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W13"/> </div> 28 de marzo de 2022 ás 19:55 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23073711 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Tech News: 2022-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translations]] are available. '''Problems''' * For a few days last week, edits that were suggested to newcomers were not tagged in the [[{{#special:recentchanges}}]] feed. This bug has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T304747] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * Starting next week, Tech News' title will be translatable. When the newsletter is distributed, its title may not be <code dir=ltr>Tech News: 2022-14</code> anymore. It may affect some filters that have been set up by some communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T302920] * Over the next few months, the "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" Growth feature [[phab:T304110|will become available to more Wikipedias]]. Each week, a few wikis will get the feature. You can test this tool at [[mw:Special:MyLanguage/Growth#deploymentstable|a few wikis where "Link recommendation" is already available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W14"/> </div> 4 de abril de 2022 ás 21:01 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23097604 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-15</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W15"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Há uma nova página de ''status'' pública na <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikimediastatus.net/ www.wikimediastatus.net]</span>. Este site mostra cinco métricas automatizadas de alto nível onde você pode ver a saúde geral e desempenho do ambiente técnico das nossas ''wikis''. Contém também atualizações escritas manualmente para incidentes generalizados, que são escritas tão rapidamente quanto os engenheiros são capazes de fazê-lo, ao mesmo tempo que reparam o problema real. O site está separado da nossa infraestrutura de produção e hospedado por um serviço externo, para que possa ser acedido mesmo que as ''wikis'' estejam brevemente indisponíveis. Você pode [https://diff.wikimedia.org/2022/03/31/announcing-www-wikimediastatus-net/ ler mais sobre este projeto]. * Nas ''wikis'' do Wikcionário, o ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros de áudio em páginas mudou agora. O antigo ''player'' foi removido. Alguns ''players'' de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.7|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-04-12|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-04-13|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-04-14|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W15"/> </div> 11 de abril de 2022 ás 19:44 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23124108 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-16</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W16"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.8|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-04-19|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-04-20|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wiki''s ficarão em modo de leitura apenas por alguns minutos devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} às 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist ''wiki''s direcionadas]) e em {{#time:j "de" F|2022-04-21|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist ''wiki''s direcionadas]). * Os administradores terão agora [[m:Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|a opção de eliminar/restaurar da página "Discussão" associada]] quando estiverem a eliminar uma determinada página. Um ''endpoint'' da API com esta opção também está disponível. Isto conclui o [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|11º desejo da Pesquisa de desejos comunitários de 2021]]. * Em [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#test-wikis|''wiki''s selecionadas]], 50% dos utilizadores logados verão o nova [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Table of contents|tabela de conteúdos]]. Ao deslocar-se para cima e para baixo na página, a tabela de conteúdos permanecerá no mesmo local no ecrã. Isto faz parte do projeto [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Melhorias da Área de Trabalho]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304169] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] As caixas de mensagens produzidas pelo código MediaWiki deixarão de ter estas classes CSS: <code dir=ltr>successbox</code>, <code dir=ltr>errorbox</code>, <code dir=ltr>warningbox</code>. Os estilos para essas aulas e <code dir=ltr>messagebox</code> serão removidos do núcleo do MediaWiki. Isto apenas afeta ''wiki''s que usam estas classes em wikitexto, ou alterar a sua aparência dentro do CSS em todo o site. Por favor, reveja qualquer utilização local e definições para estas aulas que você pode ter. Isto foi previamente anunciado na edição [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|28 de fevereiro das Novidades de Tecnologia]]. '''Mudanças futuras''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] tornar-se-á compatível com [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|estabilização da página da FlaggedRevisions]]. Os mapas do Kartographer também trabalharão em páginas com [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|alterações pendentes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions] A documentação do Kartographer foi completamente atualizada. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W16"/> </div> 18 de abril de 2022 ás 23:12 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23167004 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). * Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W17"/> </div> 25 de abril de 2022 ás 22:56 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23187115 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-18</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W18"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Em [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist todos as ''wikis'' restantes] (grupo 2), o ''software'' para reproduzir vídeos e ficheiros de áudio em páginas mudou agora. O antigo ''player'' foi removido. Alguns ''players'' de áudio tornar-se-ão mais amplos após esta mudança. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player| O novo ''player'']] tem sido uma característica beta há mais de quatro anos. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-03|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-04|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-05|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Os desenvolvedores estão a trabalhar em páginas de discussão no app [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipédia para iOS]]. Você pode [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY dar ''feedback'']. Pode fazer a pesquisa em inglês, alemão, hebraico ou chinês. * [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|A maioria das ''wikis'']] receberá um [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|diálogo do modelo de modelo]] no modo Editor Visual e Novo Wikitexto. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967] * Se você utilizar o destaque da sintaxe durante a edição do wikitexto, pode em breve ativar um [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|esquema de cores compatíveis com daltônicos]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Vários IDs CSS relacionados com mensagens de interface MediaWiki serão removidos. Os editores técnicos devem agradar [[phab:T304363|reve a lista de IDs e links para as suas utilizações existentes]]. Estes incluem <code dir=ltr>#mw-anon-edit-warning</code>, <code dir=ltr>#mw-undelete-revision</code> e outros 3. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W18"/> </div> 2 de maio de 2022 ás 19:34 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23232924 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966] '''Problems''' * Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586] * Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966] * [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24. * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022). '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W19"/> </div> 9 de maio de 2022 ás 15:22 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23256717 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-20</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W20"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * Algumas ''wikis'' podem em breve usar a funcionalidade [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|adicionar um ''link'']]. Isto começará na quarta-feira. As ''wikis'' são {{int:project-localized-name-cawiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-hewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-hiwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-kowiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-nowiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-ptwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-simplewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-svwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-ukwiki/pt}}. Isto faz parte da implementação [[phab:T304110|progressiva desta ferramenta para mais Wikipédias]]. As comunidades podem [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure como esta funcionalidade funciona localmente]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542] * O [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] terá lugar ''online'' nos dias 20 e 22 de maio. Será em inglês. Há também encontros locais [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|''hackathon'']] na Alemanha, Gana, Grécia, Índia, Nigéria e Estados Unidos. Os wikimedianos tecnicamente interessados podem trabalhar em projetos de ''software'' e aprender novas habilidades. Também pode realizar uma sessão ou publicar um projeto em que pretende trabalhar. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-17|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-18|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-19|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * Em breve poderá editar páginas traduzíveis no editor visual. Existem páginas traduzíveis em, por exemplo, Meta e Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W20"/> </div> 16 de maio de 2022 ás 18:58 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23291515 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-21</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W21"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Os administradores que utilizam a ''interface'' do sítio móvel podem agora aceder ao Special:Block diretamente a partir das páginas de utilizador. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341] * A página do portal <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]</span> utiliza agora um sistema de atualização automatizado. Outros [[m:Project_portals|portais de projetos]] serão atualizados ao longo dos próximos meses. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629] '''Problemas''' * A equipa de Crescimento (Growth) mantém um programa de orientação para os recém-chegados. Anteriormente, os recém-chegados não podiam excluir o programa. A partir de 19 de maio de 2022, os recém-chegados podem optar por sair totalmente da tutela do Crescimento, caso não desejem ter qualquer mentor. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915] * Alguns editores não conseguem aceder à ferramenta de tradução de conteúdos se a carregarem clicando no menu de contribuições. Este problema está a ser trabalhado. Deve continuar a funcionar corretamente se tiver acesso direto através da Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-24|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-05-25|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-05-26|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Os desenvolvedores de ''script''s de ''gadget''s e de utilizadores são convidados a dar ''feedback'' sobre uma [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|política técnica proposta]] com o objetivo de melhorar o suporte dos desenvolvedores do MediaWiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W21"/> </div> 24 de maio de 2022 ás 00:21 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23317250 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-22</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W22"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] Na extensão [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|Filtro de Abusos]] foi introduzida uma função de <code dir=ltr>ip_in_ranges()</code> para verificar se um IP está em algum dos intervalos. As ''wikis'' são aconselhadas a combinar várias expressões <code dir=ltr>ip_in_range()</code> unidas por <code>|</code> numa única expressão para um melhor desempenho. Pode utilizar a função de pesquisa em [[Special:AbuseFilter|Especial:AbuseFilter]] para localizar o seu uso. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017] * O [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|recurso de informações de IP]] que ajuda os combatentes de abuso a aceder a informações sobre IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|a ser implementado]] a todas as ''wikis'' como uma funcionalidade beta. Isto surge depois de semanas de testes beta na test.wikipedia.org. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-05-31|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-01|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-02|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em leitura apenas por alguns minutos por causa de um interruptor da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-05-31|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist ''wikis'' direcionadas]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|Nova Ferramenta de Tópico]] será implementada para todos os editores no máximo em breve. Você poderá optar por sair da ferramenta e em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Item avançado]] A [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] apoiará a obtenção de contribuições de um [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|intervalo de IP]] em breve. Os utilizadores da API podem definir o parâmetro <code>uciprange</code> para obter contribuições de qualquer intervalo de IP dentro [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|do limite]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150] * Será introduzida uma nova função de parser: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{=}}</nowiki></code></bdi>. Substituirá os modelos existentes chamados "=". Vai inserir um [[w:pt:Sinal de igual|sinal de igual]] Isto pode ser usado para escapar ao sinal igual nos valores dos parâmetros das predefinições. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W22"/> </div> 30 de maio de 2022 ás 20:28 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Trizek (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23340178 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-23</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W23"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-07|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-08|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-09|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Uma nova função <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>str_replace_regexp()</code></bdi> pode ser utilizada [[Special:AbuseFilter|filtros de abuso]] para substituir partes de texto utilizando uma [[w:pt:Expressão regular|expressão regular]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W23"/> </div> 7 de xuño de 2022 ás 02:46 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23366979 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-24</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Todas as ''wikis'' podem agora usar mapas do [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]]. Os mapas do Kartographer agora também trabalham em páginas com [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|alterações pendentes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-14|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-15|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-16|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em modo de somente leitura apenas por alguns minutos por causa de a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time: j "de" F |2022-06-14|pt}} às 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist wikis direcionadas]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * A partir de quarta-feira, um novo conjunto de Wikipédias receberá "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Adicionar um link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-acewiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-adywiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-afwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-akwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-alswiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-amwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-anwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-angwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-arcwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-arzwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-astwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-atjwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-avwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-aywiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-azwiki/pt}}{{int:comma-separator/pt}}{{int:project-localized-name-azbwiki/pt}}). Isto faz parte da implementação [[phab:T304110|progressiva desta ferramenta para mais Wikipédias]]. As comunidades podem [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure como esta funcionalidade funciona localmente]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|Nova Ferramenta de Tópico]] será implementado para todos os editores da Commons, Wikidata e alguns outras ''wikis'' em breve. Poderá excluir-se de dentro da ferramenta e em [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferências]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Reuniões futuras''' * A próxima [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|reunião aberta com a equipa web]] sobre Vector (2022) terá lugar hoje (13 de junho). As seguintes reuniões terão lugar em: 28 de junho, 12 de julho, 26 de julho. '''Alterações futuras''' * Até ao final de julho, a ''skin'' [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] deve estar pronta para se tornar o padrão em todas as ''wikis''. As discussões sobre como ajustá-lo às necessidades das comunidades começarão nas próximas semanas. Será sempre possível reverter para a versão anterior numa base individual. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Saiba mais]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 13 de xuño de 2022 ás 16:59 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-25</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|traduções]]. '''Alterações recentes''' * O [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Aplicativo da Wikipédia para Android]] agora tem uma opção para editar toda a página de uma só vez, localizada no menu transbordante (menu de três pontos [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Algumas alterações recentes na base de dados podem afetar as consultas utilizando a [[m:Research:Quarry|ferramenta Quarry]]. As consultas para <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> na Wikipédia em inglês, Commons e Wikidata terão de ser atualizadas. [[phab:T306589|Ler mais]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Uma nova variável <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> pode ser usada em [[Special:AbuseFilter|filtros de abuso]] para evitar afetar os utilizadores globalmente ativos. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-21|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-22|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-23|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * Os utilizadores das ''skins'' não responsivas (por exemplo, MonoBook ou Vector) em dispositivos móveis podem notar uma ligeira alteração no nível de zoom predefinido. Isto destina-se a otimizar o zoom e garantir que todos os elementos de ''interface'' estão presentes na página (por exemplo, o índice no Vector 2022). No caso improvável de isto causar problemas com a forma como você usa o site, nós gostaríamos de entender melhor, por favor pingue <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> para qualquer conversa ''on-wiki''. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Alterações futuras''' * A funcionalidade Beta para [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] A saída HTML da Parsoid em breve deixará de anotar links de ficheiros com valores de atributos <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> diferentes e, em vez disso, utilizará <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> para todos os tipos. Os autores da ferramenta devem ajustar qualquer código que espere: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi> ou <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 20 de xuño de 2022 ás 20:18 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-26</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] O serviço API da [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] dispõe agora de contas de autoatendimento com solicitações gratuitas a pedido e instantâneos mensais ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ documentação da API]). O acesso comunitário [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|através de ''dumps'' de banco de dados e Wikimedia Cloud Services]] continua. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|Todas as ''wikis'' da Wikimedia podem agora usar Wikidata Lexemes em Lua]] depois de criar módulos e predefinições locais. As discussões são bem-vindas [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|na página de discussão do projeto]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-06-28|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-06-29|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-06-30|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos por causa devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizada em {{#time:j xg|2022-06-28|pt}} às 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist ''wikis'' direcionadas]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Alguns serviços globais e de ''cross-wiki'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos devido a uma mudança da sua base de dados principal. Será realizada em {{#time: j "de" F |2022-06-30|pt}} às 06:00 UTC. Isto terá impacto no ContentTranslation, Echo, Structurediscussions, experimentos de Crescimento (Growth) e mais alguns serviços. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Os utilizadores serão capazes de classificar colunas dentro de tabelas ordenadas na ''skin'' móvel. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Reuniões futuras''' * A próxima [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|reunião aberta com a equipa web]] sobre Vector (2022) terá lugar amanhã (28 de junho). As seguintes reuniões terão lugar nos dias 12 e 26 de julho. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 27 de xuño de 2022 ás 20:03 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-27</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|traduções]]. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-07-05|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-07-06|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-07-07|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' estarão em modo somente leitura apenas por alguns minutos por causa devido a uma troca da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-07-05|pt}} às 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist ''wikis'' direcionadas]) e em {{#time:j "de" F|2022-07-07|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist ''wikis'' direcionadas]). * O recurso beta do [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Você pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Item avançado]] Esta alteração apenas afeta páginas no espaço de nome principal em Wikisource. A variável de configuração Javascript <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> será removida do <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> e substituída pela variável <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 4 de xullo de 2022 ás 19:32 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-28</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|traduções]]. '''Alterações recentes''' * Na ''skin'' [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]], o título da página é agora exibido acima dos separadores tais como Discussão, Ler, Editar, Ver histórico ou Mais. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Saiba mais]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Item avançado]] Agora é possível visualizar facilmente a maioria das definições de configuração que se aplicam a apenas uma ''wiki'', e comparar configurações entre dois ''wikis'' se essas configurações forem diferentes. Por exemplo: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary configurações do Wikcionário Japonês], ou [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki configurações que são diferentes entre as Wikipédias em Espanhol e Esperanto]. As comunidades locais podem querer [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discutir e propor mudanças]] às suas configurações locais. Os detalhes sobre cada uma das definições nomeadas podem ser encontrados por [[mw:Special:Search|pesquisando MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *A equipa de Ferramentas Anti-Assédio [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recentamente implantada]] o Recurso de Informações de IP como um [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Recurso Beta em todas as ''wikis'']]. Esta funcionalidade permite que os lutadores de abuso acedam a informações sobre endereços IP. Por favor, consulte a nossa atualização sobre [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|como encontrar e usar a ferramenta]]. Por favor, partilhe seu ''feedback'' usando um ''link'' que lhe será dado dentro da própria ferramenta. '''Alterações no final desta semana''' * Não há nova versão do MediaWiki esta semana. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] Algumas ''wikis'' ficarão em leitura apenas por alguns minutos por causa de um interruptor da sua base de dados principal. Será realizado em {{#time:j "de" F|2022-07-12|pt}} às 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist ''wikis'' direcionadas]). '''Alterações futuras''' * A funcionalidade Beta para [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de julho. As discussões parecerão diferentes. Pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|colaboradores das Novidades de Tecnologia]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscrever ou cancelar a subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 11 de xullo de 2022 ás 19:25 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-29</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|traduções]]. '''Problemas''' * A funcionalidade na ''web'' móvel para [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Páginas próximas]] desapareceu na semana passada. Será arranjado esta semana. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|nova versão]] do MediaWiki será implantada nas ''wiki''s de teste e no MediaWiki.org em {{#time:j "de" F|2022-07-19|pt}}. Será implantada em ''wiki''s selecionadas em {{#time:j "de" F|2022-07-20|pt}} e nas restantes em {{#time:j "de" F|2022-07-21|pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). '''Alterações futuras''' * O [[mw:Technical_decision_making/Forum|Fórum de Decisão Técnica]] procura [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|representantes da comunidade]]. Pode candidatar-se na ''wiki'' ou por ''e-mail'' <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> antes de 12 de agosto. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 18 de xullo de 2022 ás 23:00 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 25 de xullo de 2022 ás 19:27 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> == <span lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Novidades de Tecnologia: 2022-31</span> == <div lang="pt" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W31"/><div class="plainlinks"> As últimas '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|novidades de tecnologia]]''' da comunidade técnica da Wikimedia. Por favor, informe outros utilizadores sobre estas alterações. Nem todas as alterações irão afetá-lo. Estão disponíveis [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|traduções]]. '''Alterações recentes''' * [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|As capacidades aprimoradas de LaTeX para renderização matemática]] estão agora disponíveis nas ''wikis'' graças ao suporte a tags <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Phantom</code></bdi>. Isto completa parte do [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|desejo #59]] da Pesquisa de desejos comunitários 2022. '''Alterações no final desta semana''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Item recorrente]] A [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|nova versão]] da plataforma [[w:pt:MediaWiki|MediaWiki]] será implantada nas ''wikis'' de teste e no site MediaWiki.org em {{#time: j "de" F |2022-08-02 |pt}}. Será implantada em ''wikis'' selecionadas em {{#time: j "de" F |2022-08-03 |pt}} e nas restantes em {{#time: j "de" F |2022-08-04 |pt}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendário]]). * A [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Visualização em Tempo Real]] estará disponível como um Recurso Beta nas ''wikis'' em [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Grupo 0]. Este recurso foi desenvolvido para atender [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|uma das propostas da Pesquisa de desejos comunitários]]. '''Alterações futuras''' * O Recurso Beta do [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] será atualizado ao longo de agosto. As discussões parecerão diferentes. Você pode ver [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|algumas das alterações propostas]]. '''Reuniões futuras''' * Esta semana, três reuniões sobre [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] com interpretação ao vivo terá lugar. Na terça-feira, será dada uma interpretação em russo. Na quinta-feira terão lugar reuniões para falantes árabes e espanhóis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|Veja como participar]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Novidades de Tecnologia]]''' preparadas pelos [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|escritores das «Novidades de Tecnologia»]] e publicadas pelo [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|robô]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribuir]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Traduzir]]&nbsp;• [[m:Tech|Obter Ajuda]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Dar ''feedback'']]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscriber ou Cancelar Subscrição]].'' </div><section end="technews-2022-W31"/> </div> 1 de agosto de 2022 ás 21:22 (UTC) <!-- Mensaxe enviada por User:Quiddity (WMF)@metawiki mediante a lista presente en https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23615613 --> 6qfho131drhb5lggisk60aatxjy4h3u 1 343866 6147775 6098413 2022-08-01T21:49:15Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Calidade|data=5 de xullo de 2016|3966651}} {{Destacado na portada}} {{Traducido de|en|Blackbeard}} {{visitas}} == Ligazóns externas modificadas (agosto 2018) == Ola compañeiros editores, Acabo de modificar 1 ligazóns externas en [[Barbanegra]]. Por favor tomádevos un momento para revisar [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=4845653 a miña edición]. Se tedes calquera pregunta, ou precisades que o bot ignore ben estas ligazóns ou ben a páxina por completo, por favor visitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|este FAQ]] para máis información. Fixen os seguintes cambios: *Engadiuse o arquivo https://web.archive.org/web/20010420183104/http://www.blackbeardscove.net/ á ligazón http://www.blackbeardscove.net/ Por favor revisade o FAQ para máis información sobre como corrixir erros do bot. Saúdos.—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Informar de erros]])</span> 22 de agosto de 2018 ás 11:30 (UTC) == Ligazóns externas modificadas (outubro 2019) == Ola compañeiros editores, Acabo de modificar 3 ligazóns externas en [[Barbanegra]]. Por favor tomádevos un momento para revisar [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=5290400 a miña edición]. Se tedes calquera pregunta, ou precisades que o bot ignore ben estas ligazóns ou ben a páxina por completo, por favor visitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|este FAQ]] para máis información. Fixen os seguintes cambios: *Engadiuse o arquivo https://web.archive.org/web/20070701002625/http://ncrec.dcr.state.nc.us/cat/catserver.asp?WCI=MainEP&WCE=ViewMap&WCU=3.3.1.1.258;i á ligazón http://ncrec.dcr.state.nc.us/Cat/CatServer.ASP?WCI=MainEP&WCE=ViewMap&WCU=3.3.1.1.258;i *Engadiuse o arquivo https://web.archive.org/web/20150709054722/http://www.islandgazette.net/news-server1/index.php?option=com_content&view=article&id=9534:250000-pieces- á ligazón http://www.islandgazette.net/news-server1/index.php?option=com_content&view=article&id=9534:250000-pieces- *Engadiuse o arquivo https://web.archive.org/web/20010420183104/http://www.blackbeardscove.net/ á ligazón http://www.blackbeardscove.net/ Por favor revisade o FAQ para máis información sobre como corrixir erros do bot. Saúdos.—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Informar de erros]])</span> 31 de outubro de 2019 ás 10:39 (UTC) 4ozsfm9voasox10bnhjivrw3qwrruix 0 344761 6147480 6112034 2022-08-01T13:15:21Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Missouri (homónimos)}} {{Río | nome = Río Missouri<br/><small>Missouri River</small> | imaxe = Lower Missouri River.jpg | lenda = O Missori nun tramo pouco desenvolvido preto de [[Rocheport Missori|Rocheport]] | país = {{USA}} | rexión             = [[Montana]]<br/>[[Dacota do Norte]]<br/>[[Dacota do Sur]]<br/>[[Nebrasca]]<br/>[[Iowa]]<br/>[[Kansas]]<br/>[[Missouri]] | tipo_rexión       = [[Estados dos Estados Unidos de América|Estado]] | nace               = Confluencia dos ríos [[Río Jefferson|Jefferson]], [[Río Madison|Madison]] e [[Río Gallatin|Gallatin]] | altitude = 1.232 [[metro|m]] | lonxitude = 3767 [[quilómetro|km]]<ref name="modifications">{{Cita web |url=http://infolink.cr.usgs.gov/Science/MoREAP/moreap_brief.htm |title=Missouri River Environmental Assessment Program Summary |publisher=U.S. Geological Survey |dataacceso=3 de xullo do 2016 |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100527125158/http://infolink.cr.usgs.gov/Science/MoREAP/moreap_brief.htm |dataarquivo=27 de maio de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> | conca = Río Mississippi | caudal medio = 2.478 [[metro cúbico|m³]]/[[segundo|s]] | caudal relativo = | desemboca = [[Río Mississippi]] | desemboca altitude = 123 [[metro|m]] | cadea fluvial = | lonxitude cf = 3767 km | mapa = [[Ficheiro:Missouri River basin map.png|270px]] | lenda mapa = Mapa da conca e afluentes do Missouri }} O '''río Missouri''' ({{lang-en|Missouri River}}, nome que deriva da [[tribo]] dos [[pobo missouria|missouria]], e que significa 'xente con canoas de madeira' [''people with wooden canoes'']<ref name="GNIS">{{cita web|url=http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:0::NO::P3_FID:756398|id=756398|título=Feature Detail Report for: Missouri River|data=24 de outubro de 1980|dataacceso=3 de xullo do 2016 |lingua=en}}</ref>) é o río máis longo de [[América do Norte|Norteamérica]],<ref name="RiversWorld">{{Cita web |author=Howard Perlman, USGS |url=http://ga.water.usgs.gov/edu/riversofworld.html |title=Lengths of major rivers, from USGS Water-Science School |publisher=Ga.water.usgs.gov |date=31 de outubro de 2012 |dataacceso=3 de xullo do 2016 |lingua=en |data-arquivo=05 de marzo de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090305045437/http://ga.water.usgs.gov/edu/riversofworld.html |url-morta=yes }}</ref> o [[Ríos de Estados Unidos|afluente máis longo nos Estados Unidos]] e unha das principais vías navegables do centro dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]. Nace nas [[Montañas Rochosas]], no oeste de [[Montana]], da confluencia de tres ríos: [[Río Jefferson|Jefferson]], [[Río Madison|Madison]] e [[Río Gallatin|Gallatin]]. Flúe cara ao leste e o sur, atravesando as [[Grandes Planicies|Grandes Chairas]] do leste de [[Montana]], [[Dacota do Norte]] e [[Dacota do Sur]], marcando a fronteira entre [[Nebrasca]] e [[Iowa]], e despois entre [[Kansas]] e [[Missouri]], ata desaugar no [[río Mississippi]] ao norte da cidade de [[St. Louis]] ([[Missouri]]) tras percorrer 3767&nbsp;km.<ref name="modifications"/> O río drena unha [[Conca fluvial|conca]] pouco poboada e de [[clima semiárido]] de máis de 1300000&nbsp;km² (aproximadamente unha vinteava parte do subcontinente norteamericano), que inclúe parte de dez estados dos Estados Unidos e de dúas provincias canadenses. Cando se considera coa parte baixa do río Mississippi, o sistema Mississippi-Missouri alcanza os 6275&nbsp;km —o [[Ríos máis longos do mundo|cuarto sistema fluvial máis longo do mundo]]<ref name="RiversWorld" />— e drena unha conca de 2980000&nbsp;km² —a [[Lista de cuncas hidrográficas por superficie|sexta maior do mundo]]. Desde hai máis de 12000&nbsp;anos, moitas persoas dependeron do Missouri e os seus afluentes como fonte de sustento e transporte. Máis de dez grandes grupos de [[Pobos indíxenas de América|nativos americanos]] poboaron a súa conca, na súa maioría cun estilo de vida [[nómade]], que dependían das enormes mandas de [[bisonte]]s que unha vez vagaron a través das Grandes Chairas. Os primeiros europeos atoparon o río a finais do século XVII: foi descuberto polo explorador francés [[Étienne de Veniard]]. A rexión pasou por mans españolas e francesas antes de converterse en parte dos Estados Unidos, trala [[compra de Luisiana]]. Durante moito tempo creuse que o Missouri podería ser parte do [[Paso do Noroeste]] —unha vía de auga que enlazaría o Atlántico e o Pacífico—, pero cando a [[expedición de Lewis e Clark]] logrou percorrelo por vez primeira en toda a súa lonxitude, confirmouse que esa mítica vía polo interior do continente non era máis que unha [[lenda]]. Durante o século XIX, o Missouri foi unha das principais vías para a expansión cara ao [[Vello Oeste]]. A principios de 1800, o crecemento do comercio da [[pel]] causou que os cazadores de peles explorasen a rexión e abrisen novos camiños. A partir da década de 1830, os [[Doutrina do destino manifesto|pioneiros]] dirixíronse en masa ao oeste, primeiro en [[carro]]matos, e logo no crecente número de [[barco de vapor|barcos de vapor]] que empezaron a operar no río. As antigas terras dos nativos na conca foron tomadas polos [[Colonialismo|colonos]], o que levou a algunhas das guerras máis longas e violentas contra os pobos nativos na [[Historia dos Estados Unidos de América|historia estadounidense]]. Durante o século XX, a conca do Misaouri desenvolveuse amplamente para a [[Irrigación|rega]], o control de inundacións e a xeración de [[Enerxía hidráulica|enerxía hidroeléctrica]]. Quince [[encoro]]s embalsaron o curso principal do río, con centos máis nos seus afluentes. Os [[meandro]]s reducíronse e o río canalizouse para mellorar a navegación, reducindo a súa lonxitude en máis de 320&nbsp;km dos tempos anteriores ao desenvolvemento. Aínda que a parte baixa do [[val]] do río Missouri é agora unha rexión [[Economía agrícola|agrícola]] e [[industria]]l, poboada e altamente produtiva, o forte desenvolvemento cobrouse o seu prezo nas poboacións de [[fauna]] e [[peixes]], así como na calidade das augas. Varios tramos do Missouri foron declarados como [[Río salvaxe e paisaxístico nacional (Estados Unidos)|río salvaxe e paisaxístico nacional]]: o 12 de outubro de 1976 un longo tramo de 239.8&nbsp;km, en Montana; o 10 de novembro de 1978, outro tramo de 95&nbsp;km, entre Nebrasca e Dacota do Sur; e o 24 de maio de 1991, un último tramo de 62.7&nbsp;km, tamén entre Nebrasca e Dacota do Sur.<ref>Véxase en: «River Mileage Classifications for Components of the june 2008 National Wild and Scenic Rivers System», despoñible no sitio do Servizo Nacional de Parques dos EE.&nbsp;UU., en [https://web.archive.org/web/20120420043639/http://www.rivers.gov/publications/rivers-table.pdf].</ref> == Curso == [[Ficheiro:Holter Lake.jpg|miniatura|esquerda|O [[lago Holter]], un encoro no alto Missouri]] Tres son as correntes que corren polas ladeiras das [[montañas Rochosas]] de Montana e Wyoming para formar as cabeceiras do río Missouri, os ríos [[Río Jefferson|Jefferson]], [[Río Madison|Madison]] e [[Río Gallatin|Gallatin]]. A máis longa comeza preto de [[Brower's Spring]], a 2800 m sobre o nivel do mar, na ladeira sueste do [[Monte Jefferson (cordilleira Bitterroot)|monte Jefferson]] nas [[montañas Centennial]]. Flúe primeiro ao oeste e logo ao norte, correndo primeiro no arroio Hell Roaring, logo cara ao oeste no [[río Red Rock (Montana)|río Red Rock]]; vólvese ao noroeste ata converterse no [[río Beaverhead|Beaverhead]], que finalmente se xunta co [[río Big Hole|Big Hole]] para formar o río Jefferson. O [[río Firehole]] orixínase no [[lago Madison]], no [[Parque Nacional de Yellowstone]], en Wyoming, e únese co [[río Gibbon]] para formar o río Madison, mentres que o río Gallatin nace no [[lago Gallatin]], tamén no parque nacional. Estes dous ríos flúen logo cara ao norte e noroeste no estado de Montana.<ref name="topoquest">{{Cita web|author = U.S. Geological Survey|title = United States Geological Survey Topographic Maps| publisher = TopoQuest| url = http://www.topoquest.com/map.php| accessdate=8 de maio de 2010}}</ref><ref name="ACMEmapper">{{cita mapa|publisher=ACME Mapper|title=USGS Topo Maps for United States|cartography=U.S. Geological Survey|accessdate=8 de maio de 2010|url=http://mapper.acme.com/}}</ref> O río Missouri comeza oficialmente na confluencia do Jefferson e do Madison no [[parque estatal Missouri Headwaters]], preto de [[Three Forks (Montana)|Three Forks]] (Montana), e logo úneselle o Gallatin a apenas 1,5&nbsp;km augas abaixo do nacemento. O Missouri pasa logo a través do [[lago Canyon Ferry]], un encoro situado ao oeste das [[montañas Big Belt]]. Sae das montañas preto da localidade de [[Cascade, Montana|Cascade]] e flúe cara ao noroeste ata a cidade de [[Great Falls, Montana|Great Falls]], onde cae sobre as [[Great Falls of the Missouri]], unha serie de cinco importantes cataratas. A continuación corre en dirección leste a través dunha pintoresca rexión de canóns e terras baixas coñecida como ''Missouri Breaks'' (Saltos do Missouri), tramo no que recibe ao [[río Marías]] (de 328&nbsp;km), que chega desde o oeste, e logo se ensancha no encoro do [[lago Fort Peck]] a poucos quilómetros por encima da confluencia co [[río Musselshell]] (de 550&nbsp;km). Máis adiante, o río pasa a través da presa de Fort Peck, e inmediatamente augas abaixo, recibe ao [[río Milk]] (1170&nbsp;km) que se lle une chegando desde o norte.<ref name="topoquest"/><ref name="ACMEmapper"/> Fluíndo cara ao leste a través das chairas do leste de Montana, o Missouri recibe ao [[río Poplar]] (269&nbsp;km), procedente do norte, antes de atravesar a fronteira estatal e entrar en [[Dacota do Norte]], onde o [[río Yellowstone]], o seu maior afluente por caudal, se lle une desde o suroeste. Na confluencia de ambos ríos, o Yellowstone é en realidade o río máis caudaloso.{{#tag:ref|The Missouri's flow at [[Culbertson, Montana|Culbertson]], {{convert|25|mi|km|abbr=on}} above the confluence of the two rivers, is about {{convert|9820|cuft/s|m3/s|abbr=on}}<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06185500.2010.pdf|title=USGS Gage #06185500 on the Missouri River near Culbertson, MT|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1941–2010|accessdate=4 de xullo de 2011}}</ref> and the Yellowstone's discharge at [[Sidney, Montana|Sidney]], roughly the same distance upstream along that river, is about {{convert|12370|cuft/s|m3/s|abbr=on}}.<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06329500.2010.pdf|title=USGS Gage #06329000 on the Yellowstone River near Sidney, MT|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1911–2010|accessdate=4 de xullo de 2011}}</ref>|group=n}} O Missouri serpentea logo cara ao leste máis aló de [[Williston, Dacota do Norte|Williston]] e chega á cola do gran [[lago Sakakawea]], un encoro artificial formado pola gran [[presa Garrison]]. Augas abaixo da presa, o Missouri recibe logo ao [[río Knife]], que o aborda desde o oeste, e flúe cara ao sur ata [[Bismarck, Dacota do Norte|Bismarck]], a capital de Dacota do Norte, onde se lle une o [[río Heart (Dacota do Norte)|río Heart]], que o aborda desde o oeste. Paseniño logo o Missouri o encoro do [[lago Oahe]] xusto antes da confluencia co [[río Cannonball]]. Mentres continúa cara ao sur, chega finalmente á [[presa Oahe]], xa en [[Dacota do Sur]], onde se lle unen os ríos [[río Grand (Dacota do Sur)|Grand]], [[río Moreau|Moreau]] e [[río Cheyenne|Cheyenne]], todos chegando desde o oeste.<ref name="topoquest"/><ref name="ACMEmapper"/> O Missouri describe a continuación unha ampla curva cara ao suroeste, e serpentea a través das Grandes Chairas, recibindo ao [[río Niobrara]] e moitos pequenos afluentes desde o suroeste. Seguidamente procede a formar a fronteira entre Dacota do Sur e Nebrasca, e a continuación, logo de recibir ao [[río James (Nebrasca)|río James]] polo norte, forma o límite entre os estados de Iowa e Nebrasca. En [[Sioux City]] o [[río Big Sioux]] vén desde o norte. O Missouri flúe cara ao sur ata chegar á cidade de [[Omaha, Nebrasca|Omaha]] onde recibe o seu afluente máis longo, o [[río Platte]], que chega desde o oeste.<ref>Twentieth Century Encyclopædia: A Library of Universal Knowledge, Vol. 5, pax. 2399</ref> Augas abaixo, o Missouri marca a fronteira entre Nebrasca e Missouri, logo flúe entre Missouri e Kansas. O río Missouri balancease cara ao leste en [[Kansas City, Missouri|Kansas City]] (145786&nbsp;hab.), onde recibe ao [[río Kansas]] desde o oeste, e así sucesivamente no centro norte de Missouri. Pasa ao sur de [[Columbia, Missouri|Columbia]] e recibe aos ríos [[río Osage|Osage]] e [[río Gasconade|Gasconade]] desde o sur augas abaixo de [[Jefferson City, Missouri|Jefferson City]]. O río entón rodea o lado norte da gran cidade de [[St. Louis]] para unirse ao río Mississippí na fronteira entre Missouri e [[Illinois]].<ref name="topoquest"/><ref name="ACMEmapper"/> == Conca hidrográfica == {{Cadro de citas|Só hai un río cunha personalidade, un sentido do humor e o capricho dunha muller; un río que vai viaxando de lado, que interfere na política, reorganiza a xeografía e salpica no sector inmobiliario; un río que xoga ás escondidas con vostedes hoxe e mañá ségueche como un can cunha galleta de dinamita atada á súa cola. Ese río é o Missouri.<br/>George Fitch<ref>''There is only one river with a personality, a sense of humor, and a woman's caprice; a river that goes traveling sidewise, that interferes in politics, rearranges geography, and dabbles in real estate; a river that plays hide and seek with you today and tomorrow follows you around like a pet dog with a dynamite cracker tied to his tail. That river is the Missouri''. Athearn, pax. 89.</ref>|aliñamento=dereita|largo=24em}} Cunha [[Conca fluvial|conca hidrográfica]] de 1371000&nbsp;km<sup>2</sup>,<ref name="Story">{{Cita web |url=http://infolink.cr.usgs.gov/The_River/MORstory.htm |title=The Missouri River Story |publisher=U.S. Geological Survey |work=Columbia Environmental Research Center |accessdate=10 de abril de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100527124725/http://infolink.cr.usgs.gov/The_River/MORstory.htm |dataarquivo=27 de maio de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> o Missouri drena case unha sexta parte dos Estados Unidos,<ref>{{Cita web |url=http://www.cerc.usgs.gov/ScienceTopics.aspx?ScienceTopicId=10 |title=Missouri River |publisher=U.S. Geological Survey |work=Columbia Environmental Research Center |date=8 de setembro de 2009 |accessdate=10 de maio de 2010}}</ref> aproximadamente o 5% de América do Norte.<ref>{{Cita web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/418612/North-America |title=North America |publisher=Encyclopædia Britannica |accessdate=17 de xullo do 2016}}</ref> Comparable en tamaño coa provincia [[canadense]] do [[Quebec]], a conca abarca a maior parte das Grandes Chairas centrais, estendéndose desde as [[montañas Rochosas]], no oeste, ata o [[val do río Mississippí]], no leste, e cara ao extremo sur do oeste do Canadá ata a fronteira da conca do [[río Arcansas]]. En comparación co río Mississippí por encima da súa confluencia, o Missouri é dúas veces máis longo{{#tag:ref|The Mississippi River flows for approximately {{convert|1172|mi|km}} above St. Louis,<ref name="ACMEmapper"/> which is just over half of the Missouri's length.|group=n}} e drena unha área tres veces maior.{{#tag:ref|The Mississippi drains an area of {{convert|172200|mi2|km2|abbr=on}} above the confluence with the Missouri River.<ref name=USGS>{{Cita web|title=Boundary Descriptions and Names of Regions, Subregions, Accounting Units and Cataloging Units |url=http://water.usgs.gov/GIS/huc_name.html |publisher=U.S. Geological Survey |accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref>|group=n}} O Missouri representa o 45% do caudal anual do Mississippí pasada a cidade de [[St. Louis]], e ata un 70% en época de certas secas.<ref name="missouriflow">{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06934500.2009.pdf|title=USGS Gage #06934500 on the Missouri River at Hermann, Missouri: Water-Data Report 2009|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1897–2009|accessdate=24 de agosto de 2010}}</ref><ref name="MississippiStLouis">{{Cita web |url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/07010000.2009.pdf|title=USGS Gage #07010000 on the Mississippi River at St. Louis, Missouri: Water-Data Report 2009|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1861–2009|accessdate=24 de agosto de 2010}} Note: This gauge is just below the Missouri confluence, so the Missouri discharge was subtracted from 5400&nbsp;m3/s to get this amount.</ref> En 1990, vivían na conca do Missouri preto de 12 millóns de persoas,<ref name="Story"/><ref name="MainstemSystem">{{Cita web |url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1070&context=usarmyceomaha |title=Missouri River Mainstem Reservoir System Master Water Control Manual |publisher=University of Nebraska Lincoln Digital Commons |work=U.S. Army Corps of Engineers |date=1 de xaneiro de 2006 |accessdate=15 de xaneiro de 2012}}</ref> case toda a poboación do estado de Nebrasca, parte da dos estados de Colorado, Iowa, Kansas, Minnesota, Missouri, Montana, Dacota do Norte, Dacota do Sur e Wyoming, e pequenas porcións das provincias do sur canadense de [[Alberta]] e [[Saskatchewan]].<ref name="Story"/> A cidade máis grande da conca é [[Denver]], Colorado, cunha poboación de máis de seiscentos mil habitantes. Denver é a cidade principal do [[Front Range Urban Corridor]] cuxas cidades tiñan unha poboación combinada de máis de catro millóns en 2005,<ref>{{Cita novas |url=http://americancity.org/magazine/article/wyoming-metropolis-crane/ |author=Crane, Gabe |title=Wyoming Metropolis? |work=Next American City |year=2007 |accessdate=17 de xaneiro de 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101211074753/http://americancity.org/magazine/article/wyoming-metropolis-crane/ |archivedate=11 de decembro de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> sendo a área metropolitana máis grande da conca do Missouri. Outros dos principais centros de poboación —na súa maioría situados na porción sueste da conca— son [[Omaha, Nebrasca]], situada ao norte da confluencia dos ríos Missouri e Platte; [[Kansas City, Missouri]] - [[Kansas City, Kansas]], situado na confluencia do Missouri co río Kansas, e a área metropolitana de St. Louis, situada ao sur do río Missouri xusto por encima da súa desembocadura no Mississippí.<ref name="ACMEmapper"/> Pola contra, a parte noroeste da conca está escasamente poboada. Con todo, moitas cidades do noroeste, como [[Billings, Montana|Billings]], Montana, atópanse entre as de máis rápido crecemento na conca do Missouri.<ref name="MainstemSystem"/> [[Ficheiro:Missouri-bismarck-nd-2004-1.jpg|miniatura|esquerda|O Missouri en Dacota do Norte, que foi o lugar máis afastado augas arriba ao que os exploradores franceses lograron chegar.]] Con máis de 440&nbsp;000&nbsp;km<sup>2</sup> de terras de cultivo, a conca do Missouri inclúe máis ou menos unha cuarta parte de todas as terras agrícolas dos Estados Unidos, provendo de máis dun terzo da produción de trigo, lino, cebada e avea do país. Con todo, só 28&nbsp;000&nbsp;km<sup>2</sup> da terra de cultivo na conca son de regadío. Outros 730&nbsp;000&nbsp;km<sup>2</sup> da conca dedícanse á cría de gando, principalmente gando vacún. As áreas forestadas da conca, na súa maioría de segundo crecemento, son un total de ao redor de 113000&nbsp;km<sup>2</sup>. As zonas urbanas, doutra banda, representan menos de 34000&nbsp;km<sup>2</sup> de terra. As áreas máis urbanizadas atópanse ao longo do curso principal e nalgúns afluentes importantes, como o Platte e o Yellowstone.<ref name="MainstemSystem"/><ref>{{Cita novas |author=DeFranco, Anthony |title=No More Floods! Build The Missouri River Development Project |url = http://www.21stcenturysciencetech.com/Articles_2011/MissouriRiverProject.pdf |publisher=21st Century Science and Technology |work=New Federalist American Almanac |date=27 de xuño de 1994 |accessdate=17 de xaneiro de 2012}}</ref> A altitude na conca varía amplamente, desde pouco máis dos 120&nbsp;m na desembocadura do Missouri<ref name="GNIS"/> ata os 4357&nbsp;m da cima do [[Monte Lincoln (Colorado)|monte Lincoln]] no centro de Colorado.<ref>{{Cita web|title=Mount Lincoln, Colorado|url=http://www.peakbagger.com/peak.aspx?pid=5793|publisher=Peakbagger|accessdate=21 de maio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html#14,000 |title=Elevations and Distances in the United States |publisher=U.S. Geological Survey |work=Eastern Geographic Science Center |date=29 de abril de 2005 |accessdate=8 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111015012701/http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html#14,000 |dataarquivo=15 de outubro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> O propio río Missouri cae un total de 2629&nbsp;m desde Brower's Spring, a súa fonte máis afastada. Aínda que as chairas da conca teñen moi pouco relevo vertical local, o terreo elévase uns 1,9 m/km de leste a oeste. A altitude é de menos de 150&nbsp;m no bordo oriental da conca, pero ten máis de 910&nbsp;m sobre o nivel do mar en moitos lugares na base das Montañas Rochosas.<ref name="ACMEmapper"/> A conca do Missouri ten patróns climáticos e de precipitacións moi variables; en xeral, a conca está definida por un [[clima continental]] con [[verán]]s cálidos e húmidos e [[inverno]]s fríos e severos. A maior parte da conca recibe unha media de 200–250&nbsp;mm de precipitación ao ano.<ref name="MainstemSystem"/> Con todo, as partes máis occidentais da conca nas montañas Rochosas, así como as rexións do sueste de Missouri poden recibir ata 1000&nbsp;mm.<ref name="MainstemSystem"/> A gran maioría das precipitacións prodúcese no inverno, malia que a conca alta é coñecida polas [[treboada]] de curta duración, pero intensas, do verán, como a que se produciu durante a inundación de 1972 en Negro Hills con inundacións que asolagarón a cidade de [[Rapid City, Dacota do Sur|Rapid City]] na [[Dacota do Sur]].<ref>{{Cita web |url=http://pubs.usgs.gov/fs/fs-037-02/ |title= The 1972 Black Hills-Rapid City Flood Revisited |publisher=U.S. Geological Survey |accessdate=15 de xaneiro de 2012 |author=Carter, Janet M.; Williamson, Joyce E.; Teller, Ralph W.}}</ref> As temperaturas no inverno en Montana, Wyoming e Colorado chegarón a baixar ata os -51&nbsp;°C, mentres que as máximas de verán en Kansas e Missouri, ás veces, chegaron os 49&nbsp;°C.<ref name="MainstemSystem"/> Ao ser un dos sistemas fluviales máis importantes do continente,<ref name="watershedmap">{{Cita web | title= Watersheds (map) | publisher= Commission for Environmental Cooperation | year= 2006 | url= http://www.cec.org/naatlas/img/NA-Watersheds.gif | archiveurl= https://web.archive.org/web/20080227060842/http://www.cec.org/naatlas/img/NA-Watersheds.gif | archivedate= 27 de febreiro de 2008 | accessdate= 12 de setembro de 2008 | urlmorta= yes }}</ref> a conca do Missouri limita con moitas outras grandes concas hidrográficas dos Estados Unidos e do Canadá. A [[Divisoria continental de América|divisoria continental]], que corre ao longo da espiña das montañas Rochosas, forma a maior parte da fronteira occidental da conca do Missouri.<ref name="watershedmap"/> O [[río Clark Fork|río Clark]] e o [[río Snake]], ambos parte da conca do [[río Columbia]], drenan a zona ao oeste das Rochosas en Montana, Idaho e oeste de Wyoming. As concas do Columbia, Missouri e [[río Colorado|Colorado]] atópanse na [[montaña Three Waters]], na [[cordilleira Wind River]], en Wyoming.<ref>{{Cita web |author=Gonzalez, Mark A. |url=http://nationalatlas.gov/articles/geology/a_continentalDiv.html |title=Continental Divides in North Dakota and North America |publisher=The National Atlas |work=North Dakota Geological Survey Newsletter |year=2003 |accessdate=14 de xaneiro de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080513163803/http://nationalatlas.gov/articles/geology/a_continentalDiv.html |dataarquivo=13 de maio de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> Ao sur de alí, a conca do Missouri limita ao oeste co drenaxe do [[Río Verde (Utah)|río Green]], afluente do Colorado, a continuación, no sur coa canle principal do Colorado. Tanto os ríos Colorado como Columbia flúen cara ao océano Pacífico. Con todo, existe unha gran drenaxe endorreica, a [[Great Divide Basin]], entre as concas do Missouri e Green no oeste de Wyoming. Esta zona é ás veces considerada como parte da conca do Missouri, malia que as súas augas non flúen a ningún lado da divisoria continental.<ref>{{Cita web|url=http://www.wsgs.uwyo.edu/StratWeb/GreatDivideBasin/Default.aspx|title=Great Divide Basin|publisher=Wyoming State Geological Survey|accessdate=16 de marzo de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110720105945/http://www.wsgs.uwyo.edu/StratWeb/GreatDivideBasin/Default.aspx|dataarquivo=20 de xullo de 2011|urlmorta=yes}}</ref> Cara ao norte, a [[divisoria Laurentiana]], de menos altitude, separa a conca do Missouri das do [[río Oldman]], un afluente do [[río Saskatchewan Sur]], así como das do [[río Souris]] e do [[río Sheyenne]] e de pequenos afluentes do [[río Vermello do Norte]]. Todas estas correntes son parte da conca do [[río Nelson]] do Canadá, que desemboca na [[baía de Hudson]]. Tamén hai algunhas grandes concas endorreicas entre as concas do Missouri e do Nelson no sur de Alberta e Saskatchewan.<ref name="watershedmap"/> Os ríos [[río Minnesota|Minnesota]] e [[río Des Moines|Des Moines]], afluentes do alto Mississippí, drenan a maior parte da zona fronteiriza coa parte oriental da conca do Missouri. Para rematar, no sur, as [[montañas Ozark]] e outras divisorias baixas que atravesan o centro de Missouri, Kansas e Colorado, separan a conca do Missouri das do [[río Branco (Arcansas)|río White]] e do [[río Arcansas]], tamén afluentes do río Mississippí.<ref name="watershedmap"/> === Principais afluentes === [[Ficheiro:Yellowstone River, flowing through Paradise Valley.jpg|esquerda|miniatura|O río Yellowstone, é o quinto afluente máis longo do Missouri, o que se une en Dacota do Norte]] Uns [[#Lista de afluentes do río Missouri|95 afluentes]] importantes e centos máis pequenos alimentan o río Missouri, recibindo á maioría dos afluentes maiores segundo o río se vai achegando á desembocadura no río Mississippi.<ref>{{Cita web |autor=Stone, Clifton |url=http://www3.northern.edu/natsource/HABITATS/Missio1.htm |título=Missouri River |editor=Northern State University |obra=The Natural Source |dataacceso=23 de xullo do 2016 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6HdYVfh4T?url=http://www3.northern.edu/natsource/HABITATS/Missio1.htm |dataarquivo=25 de xuño de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> A maioría de ríos e arroios na conca do Missouri discorren de oeste a leste, seguindo a inclinación das [[Grandes Planicies|Grandes Chairas]]; con todo, algúns afluentes orientais, como o James, [[río Big Sioux|Big Sioux]] e os sistemas do [[río Grand (Missouri)|Grand]], flúen de norte a sur.<ref name="MainstemSystem"/> Os tributarios máis grandes do Missouri por escorrentía son o Yellowstone (en Montana e Wyoming), o Platte (en Wyoming, Colorado e Nebrasca) e o [[río Kansas|Kansas]]-[[río Republican|Republican]]/[[río Smoky Hill|Smoky Hill]] e Osage (en Kansas e Missouri). Cada un destes afluentes drena unha superficie de máis de 130000&nbsp;km<sup>2</sup>, e ten un caudal medio superior os 140 m<sup>3</sup>/s.<ref name=USGS/><ref name="USGSrivers"/> O río Yellowstone ten o caudal máis alto, malia que o Platte é máis longo e drena unha área máis grande. De feito, o caudal do Yellowstone é duns 390 m<sup>3</sup>/s,<ref name="Yellowstoneflow">{{Cita web |url=http://www.sage.wisc.edu/riverdata/scripts/station_table.php?qual=32&filenum=2845 |title=Yellowstone River at Sidney, Montana |publisher=Center for Sustainability and the Global Environment |work=River Discharge Database |date=1965–1984 |accessdate=10 de maio de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100616223516/http://www.sage.wisc.edu/riverdata/scripts/station_table.php?qual=32&filenum=2845 |dataarquivo=16 de xuño de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> representando o 16% da escorrentía total na conca do Missouri e case o dobre que no Platte.<ref name="Platteflow">{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06805500.2009.pdf|title=USGS Gage #06805500 on the Platte River at Louisville, NE|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System |date=1953–2009 |accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> No outro extremo da escala está o pequeno [[Río Roe (Missouri)|río Roe]], en Montana, que con 61 m de longo sostense comunmente que é o río máis curto do mundo.<ref>McFarlan and McWhirter, pax. 32.</ref> {| class="wikitable sortable collapsible collapsed" style="float:right; width:35%;" |- !colspan=4 |Afluentes máis longos do río Missouri |- style="font-size:9pt;" ! Nome ! Lonxitude ! Conca ! Caudal |- style="font-size:9pt; text-align:center;" ! ! km ! km² ! m³/s |- ! [[Río Platte]] || align=right| {{formatnum:1708}}<ref name="ACMEmapper"/><ref name="USGSrivers">{{Cita web|first=J.C.|last=Kammerer|url=http://pubs.usgs.gov/of/1987/ofr87-242/|title=Largest Rivers in the United States|publisher=U.S. Geological Survey|date=May 1990|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> || align=right| {{formatnum:219900}}<ref name=USGS>{{Cita web|title=Boundary Descriptions and Names of Regions, Subregions, Accounting Units and Cataloging Units |url=http://water.usgs.gov/GIS/huc_name.html |publisher=U.S. Geological Survey |accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> || align=right| {{formatnum:199}}<ref name="Platteflow"/> |- ! [[Río Kansas]] | align=right| {{formatnum:1205}}<ref name="USGSrivers"/><ref name=NationalMap>{{Cita web| url=http://viewer.nationalmap.gov/viewer/|title=The National Map|publisher=U.S. Geological Survey|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> | align=right| {{formatnum:154000}}<ref name=USGS/> | align=right| {{formatnum:209}}<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06892350.2010.pdf|title=USGS Gage #06892350 on the Kansas River at DeSoto, KS|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1917–2010|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> |- ! [[Río Milk]] | align=right| {{formatnum:1170}}<ref name=NationalMap/> | align=right| {{formatnum:139600}}<ref name=USGS/> | align=right| {{formatnum:17.5}}<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06174500.2010.pdf|title=USGS Gage #06174500 on the Milk River at Nashua, MT|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1940–2010|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> |- ! [[Río James (Dacotas)|Río James]] | align=right| {{formatnum:1140}}<ref name=NationalMap/> | align=right| {{formatnum:55700}}<ref name=USGS/> | align=right| {{formatnum:18.3}}<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06478500.2009.pdf|title=USGS Gage #06478500 on the James River near Scotland, SD|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1928–2009|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> |- ! [[Río Yellowstone]] | align=right| {{formatnum:1130}}<ref name="ACMEmapper"/><ref>{{Cita web|last=Miller|first=Kirk A.|url=http://pubs.usgs.gov/wri/wri984269/surwater.html|title=Surface Water|publisher=U.S. Geological Survey|work=Environmental Setting of the Yellowstone River Basin, Montana, North Dakota, and Wyoming|year=1999|accessdate=6 de marzo de 2011}}</ref> | align=right| {{formatnum:180000}}<ref name=USGS/> | align=right| {{formatnum:391}}<ref name="Yellowstoneflow"/> |- ! [[Río White (Dacota do Sur)|Río White]] | align=right| {{formatnum:933}}<ref name=NationalMap/> | align=right| {{formatnum:26420}}<ref name="Whiteflow">{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06452000.2009.pdf|title=USGS Gage #06452000 on the White River near Oacoma, SD|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1928–2009|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> | align=right| {{formatnum:16.1}}<ref name=Whiteflow/> |- ! [[Río Niobrara]] | align=right| {{formatnum:914}}<ref name=NationalMap/> | align=right| {{formatnum:36000}}<ref name=USGS/> | align=right| {{formatnum:48.7}}<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06465500.2009.pdf|title=USGS Gage #06465500 on the Niobrara River near Verdel, NE|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1928–2009|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> |- ! [[Río Pequeno Missouri]] | align=right| {{formatnum:900}}<ref name=NationalMap/> | align=right| {{formatnum:24700}}<ref name=USGS/> | align=right| {{formatnum:15.1}}<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06337000.2009.pdf|title=USGS Gage #06337000 on the Little Missouri River near Watford City, ND|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1935–2009|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> |- ! [[Río Osage]] | align=right| {{formatnum:793}}<ref name="ACMEmapper"/> | align=right| {{formatnum:38300}}<ref name=USGS/> | align=right| {{formatnum:339}}<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06926510.2009.pdf|title=USGS Gage #06926510 on the Osage River below St. Thomas, MO|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1996–2009|accessdate=5 de marzo de 2011}}</ref> |- ! [[Río Big Sioux]] | align=right| {{formatnum:674}}<ref name=NationalMap/> | align=right| {{formatnum:20800}}<ref name=USGS/> | align=right| {{formatnum:37.4}}<ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06485500.2010.pdf|title=USGS Gage #06485500 on the Big Sioux River at Akron, IA|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1929–2009|accessdate=10 de xaneiro de 2012|data-arquivo=20 de maio de 2012|url-arquivo=https://www.webcitation.org/67n5ijWDw?url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06485500.2010.pdf|url-morta=yes}}</ref> |} Na táboa da dereita móstranse os dez afluentes máis longos do Missouri, coas súas respectivas concas e caudais. A lonxitude mídese á fonte hidrolóxica, sen ter en conta a convención de nomes. O tronco principal do río Kansas, por exemplo, ten 238&nbsp;km de longo.<ref name=NationalMap/> Con todo, incluíndo as cabeceiras máis longas, os 729&nbsp;km do río Republicano e os 251&nbsp;km do [[río Arikaree]], ten unha lonxitude total de 1205&nbsp;km.<ref name=NationalMap/> Cuestións de nomenclatura similares danse no río Platte, cuxo afluente máis longo, o río Platte Norte, é máis de dúas veces máis longo que a corrente principal.<ref name=NationalMap/> As cabeceira do Missouri por encima de Three Forks esténdense moito máis lonxe cara arriba que o curso principal.<ref name="MainstemSystem"/> Medido na fonte máis afastada, en Brower's Spring, o río Jefferson ten 480&nbsp;km de longo. Polo tanto, medindo ata o súa cabeceira máis alta, o río Missouri esténdese 4247&nbsp;km. Cando se combina co baixo Mississippi, o sistema co Missouri e as súas cabeceiras forma parte do [[Ríos máis longos do mundo|cuarto río máis longo do mundo]], con 6027&nbsp;km.<ref name="headwaters">{{Cita novas |authors=Nell, Donald F.; Demetriades, Anthony |url=http://fwp.mt.gov/mtoutdoors/HTML/articles/2005/MissouriSource.htm |title=The True Utmost Reaches of the Missouri: Were Lewis and Clark wrong when they identified the source of this great river? |work=Montana Outdoors |issue=2005–07 to 08 |accessdate=14 de xaneiro de 2012 |data-arquivo=18 de xaneiro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120118010715/http://fwp.mt.gov/mtoutdoors/HTML/articles/2005/MissouriSource.htm |url-morta=yes }}</ref> === Caudal === [[Ficheiro:Corp of Eng. 6-16-11A 267.JPG|miniatura|[[Central nuclear de Fort Calhoun]], en Nebrasca, nas inundacións de 2011]] Por [[Caudal (fluído)|caudal]], o Missouri é o noveno río máis caudaloso dos Estados Unidos, despois do Mississippi, [[río San Lourenzo|St. Lawrence]], [[río Ohio|Ohio]], Columbia, [[río Niágara|Niágara]], [[río Yukon|Yukón]], [[río Detroit|Detroit]] e [[río St. Clair|St. Clair]]. Os dous últimos, con todo, ás veces considéranse parte dun estreito entre o [[lago Huron]] e o [[lago Erie]].<ref name="USrivers">{{Cita web |last=Kammerer |first=J.C. |url=http://pubs.usgs.gov/of/1987/ofr87-242/ |title=Largest Rivers in the United States |publisher=U.S. Geological Survey |date=maio 1990 |accessdate= 24 de xullo do 2016}}</ref> Entre os ríos de América do Norte no seu conxunto, o Missouri é décimo terceiro máis caudaloso, despois do Mississippi, [[río Mackenzie|Mackenzie]], St. Lawrence, Ohio, Columbia, Niagara, Yukon, Detroit, St. Clair, [[río Fraser|Fraser]], [[río do Escravo|Slave]] e [[río Koksoak|Koksoak]].<ref name="USrivers"/><ref>{{Cita web |url=http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/learningresources/facts/rivers.html |title=Rivers |publisher=Natural Resources Canada |work=The Atlas of Canada |date=25 de outubro de 2010 |accessdate=24 de xullo do 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060520164022/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/learningresources/facts/rivers.html |dataarquivo=20 de maio de 2006 |urlmorta=yes }}</ref> Dado que o Missouri drena unha rexión predominantemente semiárida, a súa descarga é moito menor e máis variable que a doutros ríos de América do Norte de lonxitude comparable. Antes da construción de presas, o río provocaba inundacións dúas veces ao ano, unha vez coa ''crecida de abril'' ou ''Primavera fresca'', co derretemento da neve nas chairas da conca, e outra na ''crecida de xuño'', causada pola neve derretida e as tormentas de verán nas montañas Rochosas. Esta última era moito máis destrutiva, xa que o río aumentaba máis de dez veces o seu caudal normal algúns anos.<ref>{{Cita novas |author=Schneiders, Robert Kelley |url=http://bismarcktribune.com/news/columnists/article_ede94e28-8df1-11e0-a6bc-001cc4c002e0.html |title=The Great Missouri River Flood of 2011 |work=Bismarck Tribune |date=5 de xuño de 2011 |accessdate=24 de xullo do 2016}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://dnr.mo.gov/pubs/pub2018.pdf |title=The Missouri River – Water Protection Program fact sheet |publisher=Missouri Department of Natural Resources |accessdate=24 de xullo do 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130120022017/http://dnr.mo.gov/pubs/pub2018.pdf |dataarquivo=20 de xaneiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> A descarga do Missouri vese afectada polos máis de 17.000 encoros existentes na súa conca, que suman unha capacidade total duns 173.9&nbsp;km<sup>3</sup>. Ao regular o control de inundacións, os encoros reducen drasticamente os caudais máximos e aumentan os baixos. A evaporación dos encoros reduce tamén significativamente o caudal do río, causando unha perda anual de máis de 3.8&nbsp;km<sup>3</sup> soamente nos encoros da canle principal.<ref name="MainstemSystem"/> {| style="float:right; width:15em; border:1=0px solid #a0a0a0; padding:0; background:#fff; text-align:center;" |- | {| class="wikitable collapsible collapsed" !colspan=3|Caudal mensual en <br />[[Hermann, Missouri|Hermann, MO]]<ref>{{Cita web|url=http://nwis.waterdata.usgs.gov/nwis/monthly/?referred_module=sw&amp;site_no=06934500&amp;por_06934500_6=834553,00060,6,1928-10,2010-08&amp;format=html_table&amp;date_format=YYYY-MM-DD&amp;rdb_compression=file&amp;submitted_form=parameter_selection_list|title=USGS Gage #06934500 on the Missouri River at Hermann, Missouri: Monthly Average Flow|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1957–2010|accessdate=8 de outubro de 2010}}</ref> |- !Mes ! m³/s |- |Xaneiro || align=right| {{formatnum:1490}} |- |Febreiro|| align=right| {{formatnum:1920}} |- |Marzo|| align=right| {{formatnum:2730}} |- |Abril|| align=right| {{formatnum:3370}} |- |Maio|| align=right| {{formatnum:3540}} |- |Xuño|| align=right| {{formatnum:3510}} |- |Xullo|| align=right| {{formatnum:2860}} |- |Agosto|| align=right| {{formatnum:2080}} |- |Setembro|| align=right| {{formatnum:2140}} |- |Outubro || align=right| {{formatnum:2170}} |- |Novembro|| align=right| {{formatnum:2150}} |- |Decembro|| align=right| {{formatnum:1730}} |} {| class="wikitable collapsible collapsed" !colspan=3|Caudal medio nas <br />cidades seleccionadas<br /><ref name="missouriflow"/><ref name="KSCdischarge"/><ref>{{Cita web | title = Missouri River at Great Falls, Montana | publisher = Center for Sustainability and the Global Environment (SAGE), Gaylord Nelson Institute for Environmental Studies, University of Wisconsin–Madison | work = River Discharge Database | url = http://www.sage.wisc.edu/riverdata/scripts/station_table.php?qual=32&filenum=1454 | accessdate = 19 de xaneiro de 2012 | urlarquivo = https://web.archive.org/web/20120114223430/http://www.sage.wisc.edu/riverdata/scripts/station_table.php?qual=32&filenum=1454 | dataarquivo = 14 de xaneiro de 2012 | urlmorta = yes }}</ref><ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06440000.2010.pdf|title=USGS Gage #06440000 on the Missouri River at Pierre, SD|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1934–1965|accessdate=19 de xaneiro de 2012}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06486000.2009.pdf|title=USGS Gage #06486000 on the Missouri River at Sioux City, IA|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1953–2009|accessdate=9 de outubro de 2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06610000.2009.pdf|title=USGS Gage #06610000 on the Missouri River at Omaha, NE|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1953–2009|accessdate=9 de outubro de 2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2009/pdfs/06909000.2009.pdf|title=USGS Gage #06909000 on the Missouri River at Boonville, MO|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1958–2009|accessdate=9 de outubro de 2010}}</ref> |- !Cidade ! m³/s |- |[[Great Falls, Montana|Great Falls (MT)]] || align=right| {{formatnum:292}} |- |[[Pierre, Dacota do Sur|Pierre (SD)]] || align=right| {{formatnum:750}} |- |[[Sioux City, Iowa|Sioux City (IA)]] || align=right| {{formatnum:812}} |- |[[Omaha, Nebrasca|Omaha (NE)]] || align=right| {{formatnum:912}} |- |[[Kansas City, Missouri|Kansas City (MO)]] || align=right| {{formatnum:1570}} |- |[[Boonville, Missouri|Boonville (MO)]] || align=right| {{formatnum:1902}} |- |[[Hermann, Missouri|Hermann (MO)]] || align=right| {{formatnum:2478}} |} |} O [[Servizo Xeolóxico dos Estados Unidos|United States Geological Survey]] opera con cincuenta e un [[medidor de caudal|medidores de caudais]] ao longo do río Missouri. O caudal medio do río en Bismarck, a 2115.5&nbsp;km da boca, é de 621 m<sup>3</sup>/s. Trátase dunha conca de 483000&nbsp;km<sup>2</sup>, ou o 35% da conca total do río.<ref name="Bismarckdischarge">{{Cita web |url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06342500.2010.pdf |title=USGS Gage #06342500 on the Missouri River at Bismarck, ND |publisher=U.S. Geological Survey |work=National Water Information System |date=1954–2010 |accessdate=9 de xaneiro de 2012}}</ref> En Kansas City, a 589.2&nbsp;km da boca, o caudal medio do río é de 1570 m<sup>3</sup>/s. O río aquí drena aproximadamente 1254000&nbsp;km<sup>2</sup>, o que representa aproximadamente o 91% de toda a conca.<ref name="KSCdischarge">{{Cita web |url=http://wdr.water.usgs.gov/wy2010/pdfs/06893000.2010.pdf |title=USGS Gage #06893000 on the Missouri River at Kansas City, MO |publisher=U.S. Geological Survey |work=National Water Information System |date=1958–2010 |accessdate=9 de xaneiro de 2012}}</ref> A galga máis baixa, cun período de rexistro maior de cincuenta anos, está en [[Hermann, Missouri|Hermann]] (Missouri) —a 157.6&nbsp;km augas arriba da desembocadura do Missouri— na que o caudal medio anual foi de 2478 m<sup>3</sup>/s, desde 1897 a 2010. Preto de 1353000&nbsp;km<sup>2</sup>, o 98,7% da conca, encóntrase por encima de Hermann.<ref name="missouriflow"/> A media anual máis alta foi de 5150 m<sup>3</sup>/s en 1993, e a máis baixa de 1181m<sup>3</sup>/s en 2006.<ref name="missouriflow"/> Os extremos do caudal varían aínda máis. O maior caudal que se registrou foi de máis de 21000 m<sup>3</sup>/s o 31 de xullo de 1993, durante unha inundación histórica.<ref>{{Cita web|url=http://nwis.waterdata.usgs.gov/nwis/peak?site_no=06934500&agency_cd=USGS&format=html|title=USGS Gage #07010000 on the Mississippi River at St. Louis, Missouri: Peak Streamflow|publisher=U.S. Geological Survey|work=National Water Information System|date=1844–2009|accessdate=24 de agosto de 2010}}</ref> O máis baixo, de apenas 17.0 m<sup>3</sup>/s —causado poa formación dun dique de xeo— midiose o 23 de decembro de 1963.<ref name="missouriflow"/> == Alto e Baixo Missouri == [[Ficheiro:Gavins-point-dam1.jpg|miniatura|Encoro de Gavins Point]] A conca alta do río Missouri está ao norte do [[encoro de Gavins Point]], a última presa hidroeléctrica das quince que hai no río, xusto augas arriba de [[Sioux City, Iowa|Sioux City]], Iowa.<ref>{{Cita web |url=http://infolink.cr.usgs.gov/RSB/Hab/ |título=CERC Science Topic: Missouri River |data-acceso=25 de xullo de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130221073551/http://infolink.cr.usgs.gov/rsb/hab/ |dataarquivo=21 de febreiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> A parte baixa do río Missouri ten 1350&nbsp;km ata o seu confluencia co Mississippi xusto por encima de St. Louis. O Baixo Missouri non ten [[Central hidroeléctrica|centrales hidroeléctricas]] ou [[esclusa]]s, pero ten unha gran cantidade de encoros de ala que permiten o tráfico de barcazas xa que estas restrinxen o ancho e o fondo da canle. Estes encoros ala puxéronse en marcha e mantéñense polo Corpo de Enxeñeiros do Exército, e na actualidade non hai plans para a construción de ningunha nova esclusa ou encoro para substituír estes encoros de ala no Missouri. * ''Véxase tamén'': [[:en:List of dams in the Missouri River watershed|Encoros na conca do Missouri (en inglés)]] * ''Véxase tamén'': [[:en:List of locks and dams of the Upper Mississippi River|Encoros e esclusas no Alto Mississippi (en inglés)]] * ''Véxase tamén'': [[:en:List of locks and dams of the Ohio River|Encoros e esclusas no río Ohio (en inglés)]] == Xeoloxía == [[Ficheiro:Missouri-Mississippi confluence.jpg|miniatura|O alto contido de [[sedimento]]s fai que o río Missouri (esquerda) sexa notablemente máis lixeiro que o río Mississippi (dereita) na súa confluencia a o norte de [[St. Louis]].]] Nas montañas Rochosas do suroeste de Montana están as cabeceiras do río Missouri que xurdiron durante a nomeada [[oroxénese Laramide]], un episodio de formación de montañas que se produciu aproximadamente fai entre 70 e 45 millóns anos (do final do [[Mesozoico]] ata principios do [[Era cenozoica|Cenozoico]]).<ref name="cenozoic map">{{Cita web|last=Jones|first=Craig H.|title=Photo map of the western United States: Cenozoic|url=http://www.colorado.edu/GeolSci/Resources/WUSTectonics/PhotoMap.html|work=Western US Tectonics|publisher=University of Colorado|accessdate=25 de xullo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160831064247/http://www.colorado.edu/geolsci/Resources/WUSTectonics/PhotoMap.html|dataarquivo=31 de agosto de 2016|urlmorta=yes}}</ref> Esta [[oroxénese]] levantou as rochas [[cretáceo|cretáceas]] ao longo do lado occidental do [[Mar interior occidental|mar interior de Norteamérica]] (''Western Interior Seaway''), este foi un mar enorme e pouco profundo que se estendía desde o [[océano Ártico]] ata o [[golfo de México]] e que depositou os sedimentos que agora subxacen en gran parte da conca do Missouri.<ref>{{Cita web |url=http://jan.ucc.nau.edu/~rcb7/crepaleo.html |title=Cretaceous Paleogeography, Southwestern US |publisher=Northern Arizona University |accessdate=25 de xullo do 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100820080046/http://jan.ucc.nau.edu/~rcb7/crepaleo.html |dataarquivo=20 de agosto de 2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita novas |last1=Nicholls |first1=Elizabeth L. |last2=Russell |first2=Anthony P. |title=Paleobiogeography of the Cretaceous Western Interior Seaway: the vertebrate evidence |publisher=University of Calgary |work=Department of Biological Sciences |date=1989-09-18 <!--|accessdate=2011-02-12-->}}</ref><ref>King, P. B., pax. 27–28</ref> Este levantamento Laramide causou que o mar se retirase e sentou o marco para o vasto sistema de drenaxe de ríos que baixan das montañas Rochosas e dos [[Apalaches]], o predecesor da conca do Mississippi de hoxe en día.<ref>King, P. B., pax. 130–131</ref><ref>Baldridge, pax. 190–204</ref><ref>Roberts and Hodsdon, pax. 113–116</ref> A oroxenia Laramide é esencial na moderna hidroloxía do río Missouri, dado que a neve e o derretemento do xeo das Rochosas proporcionan a maior parte do caudal do Missouri e os seus afluentes.<ref name=benke>''Rivers of North America'', Benke and Cushing, 2005.</ref>{{rp|434}} O Missouri e moitos dos seus afluentes cruzan as Grandes Chairas, fluíndo ou traspasando o [[acuífero Ogallala]] cuxas rochas sedimentarias máis antigas datan de mediados do Cenozoico. A unidade inferior principal do Cenozoico depositouse aproximadamente entre 35 e 29 millóns anos atrás, dando lugar a [[formación White River]],<ref name=laramide_cliamte>{{Cita novas |author=Chapin, Charles E. |title=Interplay of oceanographic and paleoclimate events with tectonism during middle to late Miocene sedimentation across the southwestern USA |work=Geosphere (2008), 4(6):976 |url=http://mr.crossref.org/iPage/?doi=10.1130%2FGES00171.1 |accessdate=20 de xaneiro de 2011}}</ref><ref name=wyoming_white_river>{{Cita web|author=Love, J.D.; Christiansen, Ann Coe|title=White River Formation|url=http://tin.er.usgs.gov/geology/state/sgmc-unit.php?unit=WYTwr;0|work=Mineral Resources On-Line Spatial Data|publisher=U.S. Geological Survey|accessdate=12 de febreiro de 2011}}</ref> esta componse de pedra [[arxila|arxilosa]], [[area|arenisca]], [[calcaria]] e conglomerado.<ref name=wyoming_white_river/><ref>{{Cita web|author=Denson, N.M.; Gill, J.R.; Roberts, A.E.|title=White River Formation|url=http://tin.er.usgs.gov/geology/state/sgmc-unit.php?unit=MTTwr;0|work=Mineral Resources On-Line Spatial Data|publisher=U.S. Geological Survey|accessdate=12 de febreiro de 2011|data-arquivo=20 de maio de 2012|url-arquivo=https://www.webcitation.org/67n5nlUnY?url=http://tin.er.usgs.gov/geology/state/sgmc-unit.php?unit=MTTwr;0|url-morta=yes}}</ref> A area da canle e os depósitos fluviais ribeiregos máis finos<ref name="gs_arikaree">{{Cita web|author=Martin, J. E.; Sawyer, J. F.; Fahrenbach, M. D.; Tomhave, D. W.; Schulz, L. D.|title=Arikaree Group|url=http://tin.er.usgs.gov/geology/state/sgmc-unit.php?unit=SDTa;0|work=Mineral Resources On-Line Spatial Data|publisher=U.S. Geological Survey|accessdate=12 de febreiro de 2011}}</ref> do grupo xeoloxico chamado [[grupo Arikaree]] foron depositados fai entre 29 e 19 millóns de anos.<ref name=laramide_cliamte/> A formación Ogallala, do [[Mioceno]], e lixeiramente a máis nova formación Broadwater, do [[Plioceno]], depositáronse na cima do grupo Arikaree, e están formadas por material erosionado fóra das montañas Rochosas durante unha época de aumento da xeración de relevo topográfico;<ref name=laramide_cliamte/><ref>{{Cita novas |author=McMillan, Margaret E. |title=Postdepositional tilt of the Miocene-Pliocene Ogallala Group on the western Great Plains: Evidence of late Cenozoic uplift of the Rocky Mountains |work=Geology (2002), 30(1):63 |url=http://mr.crossref.org/iPage/?doi=10.1130%2F0091-7613%282002%29030%3C0063%3APTOTMP%3E2.0.CO%3B2 |accessdate=20 de xaneiro de 2012}}</ref> estas formacións esténdense desde as montañas Rochosas, preto da fronteira con Iowa, e dan ás Grandes Chairas gran parte da súa suave pero persistente inclinación cara ao leste, e tamén constitúen un acuífero importante.<ref>King, P. B., pag. 128–130</ref> Inmediatamente antes da [[Glaciación|Idade do Xeo]] do [[Era cuaternaria|Cuaternario]], o río Missouri quedou probablemente dividido en tres segmentos: unha parte superior, que drenaba cara ao norte na [[baía de Hudson]],<ref>{{Cita web |last=Moak |first=William |url=http://maps.unomaha.edu/maher/2003mbfieldtrip/moakreport/pleistgeo.html |title=Pleistocene Glaciation and Diversion of the Missouri River in Northern Montana |publisher=University of Nebraska, Omaha |work=Department of Geography and Geology |accessdate=20 de agosto do 2016}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www3.northern.edu/natsource/HABITATS/Missio1.htm |title=Missouri River |publisher=Northern State University |accessdate=20 de agosto do 2016 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6HdYVfh4T?url=http://www3.northern.edu/natsource/HABITATS/Missio1.htm |dataarquivo=25 de xuño de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> e as seccións medias e baixas, que fluían cara ao leste pola pendente rexional.<ref>Thornbury, 1965, pag. 248–249, 295–296</ref> Dado que a terra afundiuse na idade do xeo, unha [[glaciación pre-illinoiense]] (ou posiblemente a [[Glaciación de Riss|glaciación illinoiense]]) desviou o río Missouri cara ao sueste ata a súa actual confluencia co Mississippi e causou que se integrase nun único sistema fluvial que corta a pendente rexional.<ref>Thornbury, 1965, pag. 248–249, and references therein</ref> Crese que o Missouri, no oeste de Montana, tería que fluír unha vez cara ao norte e logo ao leste polas [[montañas Bear Paw]]. Atópanse [[zafiro]]s nalgúns puntos ao longo do río no oeste de Montana.<ref name=gemgallerymtloc>{{Cita web|title=Montana Sapphires – Gemology|url=https://gemgallery.com/|publisher= Gem Gallery|accessdate=29 de outubro de 2011}} Note: Includes map of major Montana sapphire mines</ref><ref>{{Cita libro |last=Voynick|first=Stephen M.|title=Yogo The Great American Sapphire |url=https://archive.org/details/yogogreatamerica0000voyn|publisher =Mountain Press Publishing|year=1985|edition=March 1995 printing, 1987|place=Missoula, MT|isbn=0-87842-217-X|page=[https://archive.org/details/yogogreatamerica0000voyn/page/193 193]}}</ref> Os avances das capas de xeo continentais desviaron o río e os seus afluentes, causando que confluiran en común en grandes lagos temporais como lagos glaciais, como o [[lago glacial Great Falls|Great Falls]], [[lago glacial Musselshell|Musselshell]] e outros. Ao aumentar eses lagos, a auga neles derramaríase a miúdo sobre as divisorias locais adxacentes, creando canles e [[coulee]]s agora abandonados, incluíndo a [[Shonkin Sag]], de 160&nbsp;km de longo. Cando os glaciares se retiraron, o Missouri fluíu nun novo curso ao longo do lado sur das montañas Bear Paw, e a parte inferior do afluente [[río Milk|Milk]] fíxose cargo da canle principal inicial.<ref>{{Cita web |author=Moak, William |url=http://maps.unomaha.edu/maher/2003mbfieldtrip/moakreport/pleistgeo.html |title=Pleistocene Glaciation and Diversion of the Missouri River in Northern Montana |publisher=University of Nebraska, Omaha |work=Department of Geography and Geology |accessdate=28 de xuño de 2011}}</ref> O alcumo do Missouri, o "Big Muddy", foi inspirado polas enormes cargas de sedimentos ou limo que transporta, das máis grandes de todos os ríos de América do Norte.<ref name=benke/>{{rp|432–434}}<ref name="Spotlight">{{Cita web|url=http://www.mostreamteam.org/Documents/Fact%20Sheets/FactSheet2WWW.pdf|title=Spotlight on the Big Muddy|publisher=Missouri Stream Team|accessdate=14 de xaneiro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111017063318/http://www.mostreamteam.org/Documents/Fact%20Sheets/FactSheet2WWW.pdf|dataarquivo=17 de outubro de 2011|urlmorta=yes}}</ref> No seu estado de pre-desenvolvemento, o río transportaba uns 193-290 millóns de toneladas por ano.<ref>{{Cita web |url=http://www.mostreamteam.org/Documents/Research/BigRiver/MissouriRiverSediment.pdf |title=Missouri River Sediment |publisher=Missouri River Stream Team Website |work=Missouri River Recovery Plan Fact Sheet, U.S. Army Corps of Engineers |accessdate=6 de outubro de 2010 |data-arquivo=20 de maio de 2012 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/67n5otgTX?url=http://www.mostreamteam.org/Documents/Research/BigRiver/MissouriRiverSediment.pdf |url-morta=yes }}</ref> A construción de represas e diques reduciu hoxe en día drasticamente estes sedimentos a uns 18-23 millóns de toneladas por ano. Gran parte deste sedimento é derivado desde a [[chaira de inundación]] do río, tamén chamado o cinto meandro; cada vez que o río cambiaba de curso, erosionaría toneladas de terra e rocas das súas beiras. Con todo, a construción de presas e a canalización do río impediulle agora chegar ás súas fontes naturais de sedimentos ao longo da maior parte do seu curso. Os encoros ao longo do Missouri capturan aproximadamente 32,9 millóns toneladas de sedimentos cada ano.<ref name="MainstemSystem"/> Malia isto, o río aínda transporta máis da metade do total de sedimentos que desembocan no golfo de México; o [[delta do Mississippi]], formado por depósitos sedimentarios na desembocadura do Mississippi, está constituído na súa maior parte polos sedimentos transportados polo Missouri.<ref name="sediment-management">{{Cita web |url=http://dels.nas.edu/Report/Missouri-River-Planning-Recognizing-Incorporating/13019 |title=Missouri River Planning: Recognizing and Incorporating Sediment Management (2010) |publisher=The National Academies |work=Division on Earth and Life Studies |accessdate=7 de outubro de 2010 |data-arquivo=20 de maio de 2012 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/67n5pJX2c?url=http://dels.nas.edu/Report/Missouri-River-Planning-Recognizing-Incorporating/13019 |url-morta=yes }}</ref><ref>{{Cita novas |last=Schliefstein |first=Mark |url=http://www.nola.com/politics/index.ssf/2010/09/missouri_river_helped_build_lo.html |title=Missouri River helped build Louisiana coast, but it won't help restore it |publisher=New Orleans Net |date=29 de setembro de 2010 |accessdate=6 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101002013903/http://www.nola.com/politics/index.ssf/2010/09/missouri_river_helped_build_lo.html |dataarquivo=02 de outubro de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> == Historia == === Primeiras nacións === [[Ficheiro:A Mandan village 0049v cropped.jpg|miniatura|[[Karl Bodmer]], ''A Mandan Village'', c. 1840–1843]] As evidencias arqueolóxicas, especialmente no estado de Missouri, suxiren que o home fixo a súa primeira presenza na conca do Missouri fai entre 10000 e 12000 anos, cara ao final do [[plistoceno]].<ref name="archaeology">{{Cita libro |last=Wedel |first=Waldo Rudolph |title=Prehistoric man on the Great Plains |publisher=University of Oklahoma Press |year=1961}}</ref> Durante o final do [[último período glacial]], comezou unha gran migración humana que viaxou a través do [[Berinxia|ponte de terra de Bering]] desde Eurasia penetrando en todo o continente americano. Dado que viaxarían lentamente durante séculos, o río Missouri formaría unha das súas principais rutas de migración. A maioría establecéronse no [[val do Ohio]] e no val baixo do río Mississippi, pero moitos, incluíndo aos [[construtores de montículos]] (Mound Builders), permaneceron ao longo do Missouri, converténdose nos devanceiros dos posteriores pobos nativos das Grandes Chairas. Os nativos americanos que vivían ao longo do Missouri tiñan acceso a alimentos suficientes, auga e refuxio. Moitos animais migratorios habitaban nas chairas nesa época, provendose de carne, roupa e outros artigos de uso diario. Había tamén grandes áreas ribeiregas nas chairas de inundación do río que lles proporcionaban herbas naturais e alimentos de primeira necesidade. Non existen rexistros escritos das tribos e pobos da época preuropea, xa que non utilizaban a escritura. De acordo cos escritos dos exploradores, as tribos máis importantes no Missouri foron os [[pobo otoe|otoe]], [[pobo missouria|missouria]], [[Pobo omaha|omaha]], [[pobo ponca|ponca]], [[brulé]]s, [[Pobo lakota|lakota]], [[síux]], [[pobo arikara|arikara]], [[pobo hidatsa|hidatsa]], [[pobo mandan|mandan]], [[pobo assiniboine|assiniboine]], [[pobo atsina|atsina]] e [[pobo pés negros]]. Os nativos usaron o Missouri, polo menos ata certo punto, como unha ruta de comercio e de transporte. Ademais, o río e os seus afluentes formaban as fronteiras tribais. O estilo de vida dos nativos centrábase na súa maioría en torno a unha cultura seminómade; moitas tribos tiñan diferentes campamentos de verán e inverno. Con todo, o centro da riqueza nativa e do comercio ao longo do Missouri estaba na rexión das Dacotas na súa gran curva sur.<ref>{{Cita web |url=http://www.nationalgeographic.com/lewisandclark/record_tribes_010_5_3.html |title=Mandan Indians |publisher=National Geographic |work=Lewis and Clark Interactive Journey Log |accessdate=23 de outubro de 2016 |data-arquivo=18 de febreiro de 2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110218014336/http://www.nationalgeographic.com/lewisandclark/record_tribes_010_5_3.html |url-morta=yes }}</ref> Un gran grupo de poboados con estacadas dos mandan, hidatsa e arikara situábanse sobre os acantilados e illas do río e foron o fogar de miles de persoas, e máis tarde serviron como mercados e postos comerciais utilizados polos primeiros exploradores e comerciantes de peles franceses e británicos.<ref>{{Cita web |url=http://www.nps.gov/archive/knri/overview.htm |title=Knife River Indian Villages NHS |publisher=U.S. National Park Service |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101129154050/http://www.nps.gov/archive/knri/overview.htm |archivedate=29 de novembro de 2010 |accessdate=23 de outubro de 2016 |urlmorta=yes }}</ref> Logo da introdución do cabalo nas tribos do río Missouri, posiblemente de poboacións silvestradas introducidas polos europeos, a forma de vida dos nativos cambiou substancialmente. O uso do cabalo permitiu que viaxasen a grandes distancias, e polo tanto facilitoulles a caza, as comunicacións e o comercio.<ref>Edwards, pag. 123.</ref> Noutra época, decenas de millóns de bisontes americanos (comunmente chamados búfalos), unha das [[especie chave|especies chave]] das Grandes Chairas e do val do Ohio, vagaban polas chairas da cunca do Missouri.<ref name=lott>''American Bison: A Natural History'', Lott e Greene (2003).</ref>{{rp|167}} A maioría dos grupos nativos na cunca baseábanse en gran medida no bisonte como fonte de alimento, e as súas peles e ósos servían para crear outros artigos do fogar. Co tempo, as especies chegaron a beneficiarse das periódicas queimas controladas que os pobos nativos facían nas praderías que rodean o Missouri para limpar as malezas vellas e mortas. A gran poboación de bisontes da rexión deu lugar ao termo do ''[[great bison belt]]'', unha zona de ricos pasteiros anuais que se estendía desde [[Alasca]] ata [[México]] seguindo o flanco oriental da divisoria continental.<ref>Feldhamer, Thompson and Chapman, pag. 1012</ref> Con todo, logo da chegada dos europeos, tanto os bisontes como os propios nativos americanos experimentaron unha rápida diminución da súa poboación.<ref>{{Cita web |url=http://www.pbs.org/wnet/nature/episodes/american-buffalo-spirit-of-a-nation/introduction/2183/ |title=American Buffalo: Spirit of a Nation |publisher=PBS Nature |accessdate=4 de outubro de 2010}}</ref> A caza eliminou as poboacións de bisontes ao leste do río Mississippi cara a 1833 e reduciu o número na cunca do Missouri a uns meros centos. Enfermidades estranxeiras como a [[varíola]] arrasaron a rexión, diezmando as poboacións nativas. Deixadas sen a súa principal fonte de sustento, moitas das comunidades nativas que sobreviviron fusionáronse nas zonas de reasentamento e reservas.<ref name=lott/>{{rp|171}} === Primeiros exploradores occidentais === [[Ficheiro:PawneeVillasur1720.jpg|miniatura|Masacre da [[expedición Villasur]], pintado c. 1720]] En maio de 1673 os exploradores franceses [[Louis Jolliet]] e [[Jacques Marquette]] abandonaron o asentamento de [[St. Ignace (Míchigan)|St. Ignace]] no [[lago Huron]] e descenderon polo [[río Wisconsin]] e logo o Mississippi, co obxectivo de chegar ao océano Pacífico. A finais de xuño, Jolliet e Marquette convertéronse nos primeiros descubridores europeos documentados do río Missouri, que segundo os seus diarios atopábase en plena crecida.<ref>{{Cita web |url=http://www.wisconsinhistory.org/diary/001412.asp |title=Aug. 14, 1673: Passing the Missouri |publisher=Wisconsin Historical Society |work=Historic Diaries: Marquette and Joliet |accessdate=19 de novembro de 2010 |data-arquivo=20 de maio de 2012 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/67n5qMc3L?url=http://www.wisconsinhistory.org/diary/001412.asp |url-morta=yes }}</ref> «Nunca vin nada máis terrorífico —escribiu Jolliet— unha maraña de árbores enteiras desde a boca do Pekistanoui [Missouri] crecian con tanto ímpeto que non se podía tratar de cruzalo sen gran perigo. A conmoción era tal que a auga estaba toda enlamada por iso non podía quedar limpa».<ref name="Houck">"I never saw anything more terrific, a tangle of entire trees from the mouth of the Pekistanoui [Missouri] with such impetuosity that one could not attempt to cross it without great danger. The commotion was such that the water was made muddy by it and could not clear itself." Houck, pag. 160–161.</ref><ref>Kellogg, pax. 249</ref> Deron constancia de ''Pekitanoui'' ou ''Pekistanoui'' como o nome nativo para o Missouri. Con todo, a partida nunca explorou o Missouri máis aló da súa boca, nin permaneceron na zona. Ademais, máis tarde decatáronse de que o Mississippi vertía as súas augas no golfo de México e non no Pacífico como presumiran nun principio; a expedición volveuse a uns 710&nbsp;km antes do golfo, na confluencia do [[río Arcansas]] co Mississippi.<ref name="Houck"/> En 1682, Francia ampliou as súas reivindicacións territoriais en América do Norte para incluír a terra no lado occidental do río Mississippi, que incluía a parte inferior do Missouri. Con todo, o propio Missouri mantívose formalmente inexplorado ata que [[Étienne de Veniard|Étienne de Veniard, Sieur de Bourgmont]], ao mando dunha expedición en 1714, remontouno polo menos ata a desembocadura do [[río Platte]]. Non está claro exactamente o que puido viaxar, Bourgmont, máis aló dese punto aínda que describiu as louras [[mandan]]s nos seus diarios, polo que é probable que chegase ata as súas aldeas na actual Dacota do Norte.<ref>{{Cita novas |editor=Blackmar, Frank W. |title=Bourgmont’s Expedition |work=Kansas: a cyclopedia of state history, embracing events, institutions, industries, counties, cities, towns, prominent persons, etc. |year=1912}}</ref> Máis tarde, ese mesmo ano, Bourgmont publicou ''The Route To Be Taken To Ascend The Missouri River'' (''A Ruta que debe ser tomada para ascender o río Missouri'' en galego), o primeiro documento coñecido que utilizou o nome «río Missouri»; moitos dos nomes que Veniard deu aos afluentes, na súa maioría polas tribos nativas que vivían ao longo deles, atópanse aínda en uso hoxe en día. Os descubrimentos da expedición finalmente foron reflectidos polo cartógrafo [[Guillaume Delisle]], que utilizou a información para crear un mapa do Missouri inferior.<ref name="Bourgmont">{{Cita web |last=Hechenberger |first=Dan |url=http://www.nps.gov/jeff/historyculture/loader.cfm?csModule=security/getfile&pageid=145929 |title=Etienne de Véniard sieur de Bourgmont: timeline |publisher=U.S. National Park Service |accessdate=7 de xaneiro de 2011}}</ref> En 1718, [[Jean-Baptiste Le Moyne de Bienville]] pediu que o goberno francés outorgase a Bourgmont a [[Orde de San Luís|Cruz de St. Louis]] polo seu «excepcional servizo a Francia».<ref name="Bourgmont"/> Bourgmont, de feito, tivo problemas coas autoridades coloniais francesas desde 1706, cando abandonou o seu cargo como comandante de [[Fort Detroit]] despois de mal manexo contra un ataque da tribo dos [[Pobo ottawa|ottawas]] que acabou con trinta e un mortos.<ref>{{Cita web |last=Nolan |first=Jenny |url=http://apps.detnews.com/apps/history/index.php?id=180 |title=Chief Pontiac's siege of Detroit |publisher=Detroit News |work=Michigan History |date=14 de jxuño de 2000 |accessdate=4 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101110124743/http://apps.detnews.com/apps/history/index.php?id=180 |dataarquivo=10 de novembro de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> Con todo, a súa reputación quedou reforzada en 1720 cando os [[Pobo pawnee|pawnees]] —que antes fixeran amizade con Bourgmont— masacraron aos españois da [[expedición Villasur]] preto da actual [[Columbus, Nebrasca|Columbus]] (Nebrasca) no río Missouri, terminando temporalmente coa invasión española na Luisiana francesa.<ref>{{Cita web |url=http://www.nebraskahistory.org/publish/markers/texts/villasur_expedition_1720.htm |título=The Villasur Expedition–1720 |editor=Nebraska State Historical Society |data=4 de xuño de 2004 |dataacceso=19 de xaneiro de 2012}}</ref> Bourgmont estableceu [[Fort Orleans]], o primeiro asentamento europeo de calquera tipo sobre o río Missouri, preto da actual [[Brunswick, Missouri|Brunswick]] (Missouri), en 1723. Ao ano seguinte Bourgmont dirixiu unha expedición para obter apoio dos [[pobo comanche|comanches]] contra os españois, que continuaron mostrando interese en facerse co control do Missouri. En 1725 Bourgmont levou aos xefes de varias tribos do río Missouri a visitar Francia. Alí foi elevado ao rango da nobreza e non acompañou aos xefes de volta a América do Norte. Fort Orleans foi abandonado pois o seu pequeno continxente foi masacrado polos nativos americanos en 1726.<ref name="Bourgmont"/><ref>Houck, pax. 258–265.</ref> A [[guerra franco-india]] estalou cando as disputas territoriais entre Francia e Gran Bretaña en América do Norte chegaron a un punto crítico en 1754. En 1763 Francia foi derrotada pola forza moito maior do exército británico e viuse obrigada no [[Tratado de París (1763)|Tratado de París]] (1763) a ceder as súas posesións canadenses aos ingleses e a Luisiana aos españois, afectando á maioría das súas posesións coloniais en América do Norte.<ref>{{Cita web |url= http://avalon.law.yale.edu/18th_century/paris763.asp |título=The definitive Treaty of Peace and Friendship between his Britannick Majesty, the Most Christian King, and the King of Spain. Concluded at Paris the 10th day of February, 1763. To which the King of Portugal acceded on the same day. (Printed from the Copy.) |editorial=Yale Law School |editor=The Avalon Project |dataacceso=22 de decembro do 2016}}</ref> Nun principio, os españois non exploraron extensivamente o Missouri e deixaron que os comerciantes franceses continúaran as súas actividades baixo licenza. Con todo, isto terminou despois de que chegasen noticias, á volta dunha expedición de [[Jacques D'Eglise]] na década de 1790, de que a [[Compañía da Baía de Hudson]] británica estaba a facer incursións na conca alta do río Missouri.<ref>{{Cita novas |last=Nasatir |first=Abraham P. |title=Jacques d’Eglise on the Upper Missouri, 1791–1795 |work=Mississippi Valley Historical Review |pages=47–56 |year=1927 <!--|accessdate=2012-01-19-->}}</ref> En 1795 os españois garantiron a «Compañía de descubridores e exploradores do Missouri», coñecida popularmente como a «Compañía do Missouri», e ofreceron unha recompensa pola primeira persoa que chegase ao océano Pacífico a través do Missouri. En 1794 e 1795 as expedicións dirixidas por Jean Baptiste Truteau e Antoine Simon Lecuyer de la Jonchšre nin sequera lograron chegar tan ao norte como para alcanzar as aldeas dos mandan no centro de Dacota do Norte.<ref name="Evans">{{Cita novas |last=Williams |first=David |title=John Evans’ Strange Journey: Part II. Following the Trail |work=American Historical Review |year=1949 |pages=508–529<!--|accessdate=2012-01-19-->}}</ref> Podería dicirse que o maior éxito das expedicións da Compañía do Missouri foi a de James MacKay e [[John Evans (explorador)|John Evans]].<ref>{{Cita web |url=http://www.museum.state.il.us/exhibits/lewis_clark_il/htmls/il_country_exp/preps/mackay_evans_map.html |title=The Mackay and Evans Map |publisher=Illinois State Museum |work=Lewis and Clark in the Illinois Country |accessdate=23 de xaneiro de 2012}}</ref> Os dous seguiron ao longo do Missouri, e estableceron Fort Charles preto de 32&nbsp;km ao sur da actual Sioux City como campamento de inverno en 1795. Nas aldeas dos mandan en Dacota do Norte, expulsaron a varios comerciantes británicos, e mentres falaban cos nativos identificaron a localización do río Yellowstone, que foi chamado ''Roche Jaune'' ("Roca Amarela") polos franceses. Aínda que MacKay e Evans non puideron cumprir co seu obxectivo orixinal de chegar ao Pacífico, crearon o primeiro mapa preciso da parte alta do río Missouri.<ref name="Evans"/><ref>{{Cita web |last=Witte |first=Kevin C. |url= http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1132&context=greatplainsquarterly |título= In the Footsteps of the Third Spanish Expedition: James Mackay and John T. Evans' Impact on the Lewis and Clark Expedition |editor= Universidade de Nebrasca – Lincoln |work=Great Plains Studies, ''Center for Great Plains Quarterly''. |ano=2006 |dataacceso= 5 de outubro de 2010 |lingua=en}}</ref> En 1795, un xove Estados Unidos e España asinaron o [[Tratado de San Lorenzo (1795)|Tratado de San Lourenzo]], que recoñecia os dereitos estadounidenses para navegar polo río Mississippi e levar artigos para a exportación a [[Nova Orleáns]].<ref>{{Cita web |url=http://www.uv.es/EBRIT/micro/micro_468_15.html |title=Pinckney's Treaty or Treaty of San Lorenzo |publisher=Encyclopædia Britannica |accessdate=22 de decembro do 2016 |lingua=en |data-arquivo=28 de outubro de 2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20111028003613/http://www.uv.es/EBRIT/micro/micro_468_15.html |url-morta=unfit }}</ref> Tres anos despois, España revogou o tratado e en 1800, en segredo, devolveu a Luisiana á a Francia [[Napoleón I de Francia|napoleónica]] no [[Tratado de Aranjuez |Terceiro Tratado de San Ildefonso]]. Esta transferencia foi tan secreta que os españois seguiron administrando o territorio. En 1801, España restaurou os dereitos de uso do Mississippi e de Nova Orleans aos Estados Unidos.<ref>{{ cite web|url=http://www.napoleon-series.org/research/government/diplomatic/c_ildefonso.html |title=Treaty of San Ildefonso |publisher=The Napoleon Series |work=Government & Politics |accessdate=4 de outubro de 2010}}</ref> [[Ficheiro:Map of Lewis and Clark's Track, Across the Western Portion of North America, published 1814.jpg|miniatura|Mapa do oeste de Norteamérica debuxada pola [[Expedición de Lewis e Clark]]]] Temendo que esas interrupcións pudíeran volver producirse, o presidente [[Thomas Jefferson]] propuxo a Francia comprarlle o porto de Nova Orleans por 10 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]]. Napoleón, enfrontado a unha crise de débeda, sorprendentemente ofreceulle a totalidade da Luisiana, incluíndo o río Missouri, por 15 millóns de dólares, o que ascendía a menos de 3 centavos de dólar por [[Acre (unidade de superficie)|acre]]. O acordo foi asinado en 1803, duplicando o tamaño dos Estados Unidos coa adquisición do [[territorio de Luisiana]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nps.gov/archive/jeff/lewisclark2/circa1804/heritage/louisianapurchase/louisianapurchase.htm |title=Louisiana Purchase |publisher=U.S. National Park Service |work=The Lewis and Clark Journey of Discovery |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101129154059/http://www.nps.gov/archive/jeff/lewisclark2/circa1804/heritage/louisianapurchase/louisianapurchase.htm |archivedate=29 de novembro de 2010 |accessdate=4 de outubro de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> En 1803, Jefferson instruíu a [[Meriwether Lewis]] para explorar o Missouri e buscar unha vía navegable ata o océano Pacífico. Para entón, descubriuse que o sistema do río Columbia, que desemboca no Pacífico, tiña unha latitude similar á das cabeceiras do río Missouri, e críase amplamente que debía de existir entre ambos unha conexión ou curto porteo.<ref name="lewis1">{{Cita web |title = Jefferson's Instructions for Meriwether Lewis |url = http://www.loc.gov/exhibits/lewisandclark/lewis-landc.html#57 |publisher=U.S. Library of Congress |accessdate=30 de xuño de 2006}}</ref> Con todo, España opúxose á toma de posesión, alegando que nunca devolveran formalmente a Luisiana aos franceses. As autoridades españolas advertiron a Lewis que non fixese a viaxe e prohibíronlle ver o mapa das expedicións que MacKay e Evans fixeran do Missouri, aínda que Lewis finalmente logrou ter acceso a el.<ref>{{Cita web |url=http://www.museum.state.il.us/exhibits/lewis_clark_il/htmls/il_country_exp/preps/mackay_evans_map.html |title=The Mackay and Evans Map |publisher=The Illinois State Museum |work=Lewis and Clark in the Illinois Country |accessdate=6 de xaneiro de 2011}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www2.lib.virginia.edu/exhibits/lewis_clark/exploring/ch4.html |title=To the Western Ocean: Planning the Lewis and Clark Expedition |publisher=University of Virginia Library |work=Exploring the West from Monticello: A Perspective in Maps from Columbus to Lewis and Clark |accessdate=6 de xaneiro de 2011}}</ref> Meriwether Lewis e [[William Clark]] comezaron a súa famosa expedición en 1804 cun grupo de trinta e tres persoas en tres embarcacións.<ref name="L&C2">{{Cita web |url=http://www.nationalgeographic.com/lewisandclark/journey_leg_1.html |title=The Journey Begins |publisher=National Geographic |work=Lewis & Clark Interactive Journey Log |accessdate=5 de outubro de 2010 |data-arquivo=17 de febreiro de 2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110217232602/http://www.nationalgeographic.com/lewisandclark/journey_leg_1.html |url-morta=yes }}</ref> A pesar de que se converteron nos primeiros occidentais que viaxaron a todo o longo do Missouri e chegaron o Pacífico vía río Columbia, non atoparon ningún rastro do [[Paso do Noroeste]]. Os mapas realizados por Lewis e Clark, en especial os da rexión do [[Pacífico Noroeste]], proporcionaron a base para os futuros exploradores e emigrantes. Tamén negociaron relacións con moitas tribos nativas coas que se atoparon e redactaron extensos informes sobre o clima, ecoloxía e eoloxía das rexións que atravesaron. Moitos nomes actuais dos accidentes xeográficos da conca alta do Missouri orixináronse nesa expedición.<ref>{{Cita web |url=http://www.nps.gov/nr/travel/lewisandclark/intro.htm |title=Introduction |publisher=U.S. National Park Service |work=Lewis and Clark Expedition: A National Register of Historic Places Travel Itinerary |accessdate=5 de outubro de 2010}}</ref> {{VT|Expedición de Lewis e Clark}} === Fronteira americana === [[Ficheiro:George Caleb Bingham 001.jpg|miniatura|''Fur Traders on Missouri River'', pintada por [[George Caleb Bingham]] c. 1845]] ==== Comercio de peles ==== A inicios do século XIX, os cazadores e trampeiros de peles entraron no extremo norte da conca do Missouri coa esperanza de atopar poboacións de [[Castor canadiensis|castor]] e de [[lontra|lontra de río]], cuxa venda de peles conduciu o próspero [[comercio de peles de América do Norte]]. Viñan de moitos lugares diferentes, uns das corporacións de pel canadenses na [[baía de Hudson]], algúns desde o noroeste do Pacífico (véxase tamén: [[comercio marítimo de peles]]), e algúns do [[Medio Oeste]] dos Estados Unidos. A maioría non quedaron na zona durante moito tempo, xa que non lograron atopar recursos significativos.<ref>{{Cita web |url=http://lewis-clark.org/content/content-article.asp?ArticleID=2970 |title=Manuel Lisa's Fort Raymond: First Post in the Far West |publisher=The Lewis and Clark Fort Mandan Foundation |work=Discovering Lewis and Clark |accessdate=18 de outubro de 2010}}</ref> Os primeiros informes entusiastas de que si había un país rico con animais para ser cazados produciuse en 1806 cando [[Meriwether Lewis]] e [[William Clark]] regresaron da súa expedición de dous anos. As súas publicacións describían terras ricas con miles de bisontes, castores e lontras de río; e tamén unha abundante poboación de [[Lontra mariña|lontras de mar]] na costa do [[Noroeste do Pacífico]]. En 1807, o comerciante de peles [[Manuel Lisa]] organizou unha expedición que levaría ao crecemento explosivo do comercio da pel nas rexións do Alto Missouri. Lisa e a súa partida remontaron os ríos Missouri e Yellowstone, comerciando coas tribos nativas locais intercambiando artigos manufacturados a cambio de peles. Estableceron un forte na confluencia dos ríos Yellowstone e un dos seus afluentes, o [[río Bighorn]], no sur do actual estado de Montana. Aínda que o negocio comezou sendo pequeno, rapidamente converteuse nun próspero comercio.<ref>{{Cita web |url=http://www.history.com/this-day-in-history/fur-trader-manuel-lisa-dies |title=Fur trader Manuel Lisa dies |publisher=A&E Television Networks |work=This Day in History |accessdate=18 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100308043436/http://www.history.com/this-day-in-history/fur-trader-manuel-lisa-dies |dataarquivo=08 de marzo de 2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://lewis-clark.org/content/content-article.asp?ArticleID=2868 |title=Post-Expedition Fur Trade: "The Great Engine" |publisher=The Lewis and Clark Fort Mandan Foundation |work=Discovering Lewis and Clark |accessdate=19 de outubro de 2010}}</ref> No outono de 1807, os homes de Lisa comezaron a construción de [[Fort Raymond]], que estaba asentado sobre un cantil con vistas á confluencia dos ríos Yellowstone e Bighorn. O forte serviría principalmente como posto comercial para o troco cos nativos polas peles.<ref>Morris, pax. 40–41</ref> Este método era diferente ao do comercio de peles no Noroeste do Pacífico, que involucraba a cazadores contratados por distintas compañías peleteiras, principalmente pola [[Compañía da Baía de Hudson]] e a [[Compañía do Noroeste]]. Fort Raymond foi substituído máis tarde por [[Fort Lisa (Dacota do Norte)|Fort Lisa]] na confluencia do Missouri e o Yellowstone en Dacota do Norte; un segundo forte, tamén chamado [[Fort Lisa (Nebrasca)|Fort Lisa]], foi construído augas abaixo no río Missouri en [[Nebrasca]]. En 1809 fundouse a [[Missouri Fur Company|St. Louis Missouri Fur Company]], tendo como socios a Lisa, William Clark e [[Pierre Choteau]], entre outros.<ref>South Dakota State Historical Society & South Dakota Department of History pag. 320–325.</ref><ref name="npsfur">{{Cita web |url=http://www.nps.gov/history/nr/travel/pierre_fortpierre/early_exploration_fur_trade_essay.html |title=Early Exploration and the Fur Trade |publisher=U.S. National Park Service |accessdate=19 de outubro de 2010}}</ref> En 1828, a [[American Fur Company]] fundou [[Fort Union Trading Post National Historic Site|Fort Union]] na confluencia dos ríos Missouri e Yellowstone. Fort Union co tempo será a sede principal do comercio da pel na conca alta do Missouri.<ref>{{Cita web |url=http://www.nps.gov/nr/travel/lewisandclark/uni.htm |title=Fort Union Trading Post National Historic Site |publisher=U.S. National Park Service |work=Lewis & Clark Expedition |accessdate=11 de febreiro de 2012}}</ref> [[Ficheiro:Fort Clack on the Missouri february 1834 0048v.jpg|miniatura|esquerda|''Fort Clark on the Missouri'' en febreiro de 1834, pintura de [[Karl Bodmer]]]] As capturas de peles a principios do século XIX realizáronse case na totalidade das montañas Rochosas, en ambas as vertentes, oriental e occidental. Os cazadores e trampeiros da Compañía da Baía de Hudson, da St. Louis Missouri Fur Company, da [[American Fur Company]], da [[Rocky Mountain Fur Company]], da [[North West Company]] e outras brigadas independentes traballaron nos miles de arroios da conca do Missouri, así como dos veciños sistemas fluviais do Columbia, Colorado, Arcansas e Saskatchewan. Durante ese período os trampeiros, tamén chamados [[mountain man]] (''homes da montaña''), abriron carreiros a través desas rexións aínda virxes, que máis tarde se transformarían nos camiños e estradas polos que os pioneiros e colonos viaxarían ao Oeste. O transporte das miles de peles de castor requerio tamén do uso de embarcacións, sendo esa unha das causas para que comezase o transporte fluvial no Missouri.<ref name=Sunder>Sunder, 1993.</ref> {{rp|10}} Cando acabou a década de 1830, a industria peletera comezou a decaer aos poucos xa que a seda estaba substituído ás peles de castor como desexada peza de vestir. Nese momento, tamén, a poboación de castores dos arroios nas montañas Rochosas fora decimada pola caza intensa. Ademais, os frecuentes ataques dos nativos aos postos comerciais fixeron que o negocio fose perigoso para os empregados das compañías da pel. Nalgunhas rexións a industria continuou ata ben entrada a década de 1840, pero noutras, como no val do río Platte, a diminución da poboación de castores contribuíu a unha morte temperá.<ref name=Sunder/>{{rp|8}} O comercio de peles, finalmente, desapareceu nas Grandes Chairas en 1850, desprazándose o centro principal da industria ao val do Mississippi e o centro do Canadá. A pesar da desaparición dese comercio unha vez próspero, con todo, o seu legado permitiu a apertura do Oeste americano e á proliferación de colonos, granxeiros, rancheiros, aventureiros e empresarios que tomaron o seu lugar.<ref name=Sunder/>{{rp|12–15}} ==== Asentamentos e pioneiros ==== {{Véxase tamén|Guerras indias}} [[Ficheiro:Kansas city mo 1869.gif |miniatura|A ponte Hannibal, en [[Kansas City, Missouri|Kansas City]] (MO), foi a primeira ponte erixida no río en 1869.]] [[Ficheiro:George Caleb Bingham - Boatmen on the Missouri - Google Art Project.jpg|miniatura|''Boatmen on the Missouri'' ca. 1846]] O río Missouri definiu máis ou menos a fronteira estadounidense no século XIX, sobre todo augas abaixo de Kansas City, onde o río dá un xiro oriental enfilando no corazón do estado de Missouri. Os principais camiños para a apertura do [[Vello Oeste]] teñen todos os seus puntos de partida no río, incluíndo as rutas de [[ruta de California|California]], [[ruta Mormon|Mormon]], [[Oregon Trail|Oregon]] e [[Camiño de Santa Fe|Santa Fe]]. O primeiro posto de ida cara ao oeste da [[Pony Express]] era un transbordador que atravesaba o Missouri en [[St. Joseph, Missouri|St. Joseph]], Missouri. Do mesmo xeito, a maioría dos emigrantes que chegaron ao oeste desde o leste fixerono no [[Primeiro ferrocarril transcontinental de Estados Unidos|primeiro ferrocarril transcontinental]] que cruzaba o Missouri entre [[Council Bluffs, Iowa|Council Bluffs]] ([[Iowa]]) e [[Omaha, Nebrasca|Omaha]].<ref>Dick, pax. 127–132</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.history.com/topics/transcontinental-railroad |title=The Transcontinental Railroad |publisher=History Channel |work=History.com |accessdate=7 de outubro de 2010}}</ref> A [[ponte Hannibal]] foi a primeira ponte que cruzou o río Missouri en 1869, e a súa localización foi unha importante razón pola que [[Kansas City, Missouri|Kansas City]] (MO) se converteu na cidade máis grande do río augas arriba da súa desembocadura en St. Louis.<ref>{{Cita web |url=http://www.kclibrary.org/?q=blog/week-kansas-city-history/bridge-future |title=Bridge to the Future |publisher=Kansas City Public Library |date=9 de decembro de 2009 |accessdate=7 de outubro de 2010}}</ref> Fieis á continuación do ideal do ''[[Doutrina do destino manifesto|destino manifesto]]'', máis de 500000 persoas saíron da cidade ribeirega de [[Independence, Missouri|Independence]] (MO), cara aos seus diferentes destinos no oeste dos Estados Unidos desde a década de 1830 ata a década de 1860. Tiñan moitas razóns para embarcarse nesa viaxe dun ano esgotador —crise económica e febres do ouro posteriores, como a [[febre do ouro de California]], por exemplo.<ref>{{Cita web |url=http://www.nebraskahistory.org/publish/publicat/books/ourbooks/mattes.htm |title=The Great Platte River Road |publisher=Nebraska State Historical Society |date=30 de xuño de 1998 |accessdate=7 de xaneiro de 2011}}</ref> A maioría seguiu unha ruta que os levou polo Missouri ata Omaha (NE), onde seguirían ao longo da [[grande estrada do río Platte]], que discorría seguindo o río Platte que flúe desde as montañas Rochosas en Wyoming e Colorado, cara ao leste a través das Grandes Chairas. Unha temperá expedición dirixida por [[Robert Stuart (explorador)|Robert Stuart]] (1812-1813) probou que no Platte era imposible navegar cos [[caiuco]]s que usaban, por non falar dos grandes [[vapor de rodas|vapores de roda]] e barcos a vapor que logo sucarían o Missouri en número crecente. Un explorador sinalou que o Platte era «demasiado groso para beber, demasiado delgado para arar».<ref>"too thick to drink, too thin to plow", Cech, pax. 424.</ref> Con todo, o Platte proporcionaba unha fonte abundante e confiable de auga para os pioneiros que se dirixían ao oeste. Os carromatos cubertos, coñecidos popularmente como «goletas das pradería» (''prairie schooners''), foron os principais medios de transporte ata o inicio do servizo regular de barcos no río na década de 1850.<ref>Mattes, pax. 4–11.</ref> Durante a década de 1860, as febres do ouro en Montana, Colorado, Wyoming e o norte de Utah atraeron outra onda de aspirantes á rexión. Aínda que unha certa carga foi transportada por terra, a maior parte do transporte cara e desde os campos de ouro levouse a cabo a través dos ríos Missouri e Kansas, así como polo [[río Snake]] no Wyoming occidental e o [[río Bear (Utah)|río Bear]] en Utah, Idaho e Wyoming.<ref>Holmes, Walter and Dailey, pax. 105-106.</ref> Estímase que de todos os pasaxeiros e carga transportados desde o Medio Oeste ata Montana, máis do 80% foron transportados por embarcacións, unha viaxe que levaba 150 días na dirección augas arriba. Unha ruta máis directa cara ao oeste en Colorado estendíase ao longo do río Kansas e o seu afluente o [[río Republican]], así como un par de pequenos arroios en Colorado, [[arroio Big Sandy (Colorado)|Big Sandy]] e o [[río Platte Sur]], ata preto de Denver. As febres do ouro precipitaron a decadencia da [[ruta de Bozeman]] como ruta de emigración popular, xa que pasaba a través de terras pertencentes os a miúdo hostís nativos americanos. Abríronse camiños máis seguros atravves do [[Gran Lago Salgado]] preto de [[Corinne, Utah]] (UT), durante o período das febre do ouro, o que levou a establecer asentamentos a grande escala na rexión das montañas Rochosas e da [[Gran Conca]] oriental.<ref>Athearn, pax. 87?88.</ref> [[Ficheiro:bodmer5455.jpg|miniatura|esquerda|Karl Bodmer, ''[[Fort Pierre, South Dakota|Fort Pierre]] and the Adjacent Prairie'', ca. 1833]] Cando os colonos ampliaron as súas propiedades nas Grandes Chairas, topáronse con conflitos de terras coas tribos nativas americanas. Isto deu lugar a frecuentes incursións, masacres e conflitos armados, o que leva ao goberno federal a subscribir múltiples tratados coas tribos das chairas, que xeralmente supoñían establecer fronteiras e reservas de terras para os nativos. Do mesmo xeito moitos outros tratados entre os nativos americanos e os EE.UU., pronto foron rotos, o que levou a grandes guerras. Máis de 1.000 batallas, grandes e pequenas, libráronse entre os militares de EE.UU. e os nativos antes de que as tribos fosen expulsadas das súas terras e confinadas en reservas.<ref>{{Cita web |url=http://www.pbs.org/wgbh/americanexperience/features/interview/tcrr-interview/ |title=Native Americans |publisher=PBS |work=Transcontinental Railroad: The Film |accessdate=5 de outubro de 2010}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.history.army.mil/html/reference/army_flag/iw.html |title=U.S. Army Campaigns: Indian Wars |publisher=U.S. Army Center of Military History |date=3 de agosto de 2009 |accessdate=7 de outubro de 2010 |data-arquivo=08 de agosto de 2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100808023530/http://www.history.army.mil/html/reference/army_flag/iw.html |url-morta=yes }}</ref> Os conflitos entre os nativos e os colonos durante a apertura da ruta de Bozeman nas Dacotas, Wyoming e Montana levou á [[guerra de Red Cloud]], na que os [[Pobo lakota|lacotas]] e [[Pobo cheyenne|cheyennes]] loitaron contra o exército dos EE.UU.. A loita acabou cunha completa vitoria dos nativos americanos.<ref>{{Cita novas |title=Red Cloud's War (United States history) |publisher=Encyclopædia Britannica |accessdate=5 de outubro de 2010 |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1563057/Red-Clouds-War}}</ref> En 1868, asinouse o [[tratado de Fort Laramie]], que "garantía" o uso das [[Black Hills]] (''Outeiros Negros''), do Powder River Country (''[[territorio do río Powder]]'') e outras rexións que rodean o norte do río Missouri para os nativos americanos sen intervención branca.<ref name="Laramie1868">{{Cita web |last=Clark |first=Linda Darus |url=http://www.archives.gov/education/lessons/sioux-treaty/ |title=Teaching with Documents: Sioux Treaty of 1868 |publisher=National Archives |work=Expansion & Reform |accessdate=10 de novembro de 2010}}</ref> O río Missouri foi tamén un fito importante dado que dividía o nordés de Kansas do oeste de Missouri. As forzas escravistas de Missouri cruzarían o río en Kansas e desataron o caos durante a [[Bleeding Kansas]], o que levou á continua tensión e hostilidade, existente aínda hoxe en día, entre [[Kansas e Missouri]]. Outro conflito militar significativo no río Missouri durante este período foi a [[batalla de Boonville]] de 1861, que non afectou os nativos americanos, senón que máis ben foi un punto de inflexión na [[Guerra civil estadounidense|guerra civil americana]] que permitiu á [[Unión (Guerra de Secesión)|Union]] tomar o control do transporte no río, desalentando ao estado de Missouri de unirse á [[Estados Confederados de América|Confederación]].<ref>{{Cita web |url=http://www.cr.nps.gov/hps/abpp/battles/mo001.htm |title=Boonville |publisher=U.S. National Park Service |work=CWSAC Battle Summaries |dataarquivo=10 de novembro de 2013 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131110035105/http://www.cr.nps.gov/hps/abpp/battles/mo001.htm |dataacceso=3 de decembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> Con todo, a paz e a liberdade dos nativos americanos non durou moito tempo. A [[Guerra de Black Hills|gran guerra sioux]] de 1876-77 desatouse cando os mineiros estadounidenses descubriron ouro nas Black Hills no occidente de Dacota do Sur e oriente de Wyoming. Estas terras establecéronse orixinalmente como reserva para uso dos nativos polo Tratado de Fort Laramie.<ref name="Laramie1868"/> Cando os colonos penetraron nesas terras foron atacados polos nativos. As tropas estadounidenses foron enviadas á zona para protexer aos mineiros, e expulsar aos nativos dos novos asentamentos. Durante ese período sanguento, tanto os nativos como os militares de EE.UU. gañaron vitorias en grandes batallas, o que causou a perda de case un milleiro de vidas. A guerra finalmente terminou nunha vitoria estadounidenese e as Black Hills quedaron abertas á colonización. Os nativos da rexión foron trasladados a novas reservas en Wyoming e o sueste de Montana.<ref>Greene, pax. xv-xxvi</ref> === A era da construción de presas === [[Ficheiro:Black Eagle Dam 1908 DYK.jpg|miniatura|Black Eagle Dam foi dinamitada en 1908 para salvar Great Falls da inundación causada pola rotura da presa de Hauser]] [[Ficheiro:HolterDam1918.jpg|miniatura|[[Holter Dam]], unha presa no leito do río do alto Misosuri, pouco despois da súa finalización en 1918]] A finais do século XIX e principios do XX, construíronse no curso do Missouri un gran número de presas transformando o 35% do río nunha cadea de encoros.<ref name="Story"/> O desenvolvemento do río viuse estimulado pola crecente demanda de electricidade nas zonas rurais do noroeste da conca, e tamén para evitar as inundacións e as secas que arrasaron rapidamente as crecentes zonas agrícolas e urbanas na parte baixa do Missouri.<ref name="Pick-Sloan"/> Desde a década de 1890 abordáronse pequenos proxectos hidroeléctricos, de propiedade privada, pero as grandes presas para o control das inundacións e o asolagamento que caracterizan o curso medio do río hoxe en día non se construíron ata a década de 1950.<ref name="MainstemSystem"/><ref name="Pick-Sloan">{{Cita web |last=Reuss |first=Martin |url=http://140.194.76.129/publications/eng-pamphlets/ep870-1-42/c-4-2.pdf |title=The Pick-Sloan Plan |publisher=U.S. Army Corps of Engineers |work=Engineer Pamphlets |accessdate=5 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120311215705/http://140.194.76.129/publications/eng-pamphlets/ep870-1-42/c-4-2.pdf |dataarquivo=11 de marzo de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> Entre 1890 e 1940 construíronse cinco presas nas proximidades de [[Great Falls, Montana|Great Falls]] (MT) para xerar enerxía a partir das [[Great Falls of the Missouri]], unha cadea de xigantes [[fervenza]]s formadas polo río ao seu paso polo oeste de Montana. [[Black Eagle Dam]], construída en 1891 en [[Black Eagle Falls]], foi a primeira presa do Missouri.<ref>''Montana: A State Guide Book'', pax. 150</ref> Substituída en 1926 por unha estrutura máis moderna, a presa era pouco máis que unha pequena presa de derivación na cima das Black Eagle Falls, que desviaba parte do caudal do Missouri cara á planta de enerxía de Black Eagle.<ref name="BlackEagleDam">{{Cita web |url=http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Black+Eagle+Dam.htm |title=Black Eagle Dam |publisher=PPL Montana |work=Producing Power |accessdate=7 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110715111220/http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Black+Eagle+Dam.htm |dataarquivo=15 de xullo de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> A maior das cinco presas, [[Ryan Dam]], foi construída en 1913. A presa atópase xusto por encima dos 27 m de [[Great Falls (Missouri River waterfall)|Great Falls]], a fervenza máis grande do Missouri.<ref name="RyanDam">{{Cita web |url=http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Ryan+Dam.htm |title=Ryan Dam |publisher=PPL Montana |work=Producing Power |accessdate=8 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100717143028/http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Ryan+Dam.htm |dataarquivo=17 de xullo de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> No mesmo período, varios compañías privadas —principalmente a [[Montana Power Company]]— comezaron a desenvolver o río Missouri por encima de Great Falls e por baixo de [[Helena, Montana|Helena]] (MT) para a xeración eléctrica. En 1898 completouse, preto do sitio actual de [[Canyon Ferry Dam]], unha pequena [[central hidroeléctrica]] que era a segunda presa no Missouri. Esta presa de madeira rechea de rochas xeraba 7,5 megawatios de electricidade para Helena e a zona limítrofe.<ref name=Mulvaney>Mulvaney, 2008.</ref>{{rp|112}} A siguiente presa foi a de Hauser, unha [[presa de aceiro]], que se terminou en 1907, pero fallou en 1908 debido a deficiencias estruturais, causando inundacións catastróficas río abaixo ata pasada a cidade de [[Craig, Montana|Craig]] (MO). En Great Falls, unha sección da presa Black Eagle tivo que ser dinamitada para salvar as fábricas próximas da inundación.<ref name=Mulvaney />{{rp|39}} Hauser foi reconstruída en 1910 como unha estrutura de gravidade de formigón e aínda permanece en uso na actualidade.<ref name="Hauser">{{Cita web |url=http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Hauser+Dam.htm |title=Hauser Dam |work=Producing Power |publisher=PPL Montana |accessdate=2 de decembro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100725181555/http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Hauser+Dam.htm |dataarquivo=25 de xullo de 2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://helenair.com/news/local/article_ab5ce658-c9e1-5ade-a9c4-8b371a5ceecf.html |title=Original Hauser Dam fell to mighty Missouri |last=Kline |first=Larry |publisher=Helena Independent Record |date=15 de abril de 2008 |accessdate=2 de decembro de 2010}}</ref> A [[presa Holter]], a uns 72&nbsp;km augas abaixo de Helena, foi a terceira presa hidroeléctrica construída neste tramo do río Missouri.<ref name="HolterDam">{{Cita web |url=http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Holter+Dam.htm |title=Holter Dam |publisher=PPL Montana |work=Producing Power |accessdate=7 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100725201906/http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Holter+Dam.htm |dataarquivo=25 de xullo de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> Cando foi completada en 1918 pola Montana Power Company e a [[United Missouri River Power Company]], o seu encoro alagou as [[Gates of the Mountains Wilderness|Gates of the Mountains]], un canón de pedra calcaria que Meriwether Lewis describiu como «os cantiis máis salientables que se virón... os torreóns e as rochas que sobresaen en moitos lugares parecen dispostos a caer sobre nós».<ref>"the most remarkable clifts that we have yet seen… the tow[er]ing and projecting rocks in many places seem ready to tumble on us."{{Cita web |url=http://www.mbmg.mtech.edu/gmr/lewis_clark/lewis_clark-gates.asp |title=Gates of the Mountains |publisher=Montana Bureau of Mines and Geology |work=Lewis and Clark–A Geologic Perspective |accessdate=16 de xaneiro de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090205162342/http://www.mbmg.mtech.edu/gmr/lewis_clark/lewis_clark-gates.asp |dataarquivo=05 de febreiro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> {{Cadro de citas| cita =[O temperamento do Missouri era] incerto como as accións dun xurado ou o estado de ánimo dunha muller.<br/> ("[The Missouri's temperament was] uncertain as the actions of a jury or the state of a woman's mind." )| fonte =''Sioux City Register'', 28 de marzo de 1868<ref name=benke/>{{rp|438}}</small>|aliñamento=esquerda|largo=25em}} A conca do Missouri sufriu unha serie de catastróficas inundacións ao redor do cambio do século XX, sobre todo en [[Great Flood of 1844|1844]], [[Great Flood of 1881|1881]], e [[Great Mississippi Flood of 1927|1926-1927]].<ref name="flooding"/> En 1940, durante a [[Gran Depresión]], como parte do proxecto de recuperación económica ([[New Deal]]), o [[Corpo de Enxeñeiros do Exército dos Estados Unidos]] (''United States Army Corps of Engineers'', ou USACE) completou a presa Fort Peck, en Montana. A construción deste enorme proxecto de obras públicas proporcionou emprego a máis de 50000 traballadores durante a Gran Depresión e foi un paso importante no control de inundacións na metade inferior do río Missouri.<ref>{{Cita novas |author=Johnson, Marc |url=http://www.newwest.net/topic/article/dam_politics_could_a_project_like_fort_peck_get_built_today/C37/L37/ |title=Dam Politics: Could a Project Like Fort Peck Get Built Today? |work=New West Politics |date=20 de maio de 2011 |accessdate=16 de xaneiro de 2012}}</ref> Con todo, Fort Peck só controla a escorrentía do 11% das concas do río Missouri, e tivo pouco efecto nunha grave inundación por desxeo que azoutou a conca baixa tres anos despois. Este evento foi especialmente destrutivo, xa que mergullou as plantas de fabricación en Omaha e Kansas City, o que atrasou considerablemente os envíos de subministracións militares na segunda guerra mundial.<ref name="flooding">{{Cita web |url=http://www.dnr.state.ne.us/floodplain/mitigation/mofloods.html |title=Historic Floods on the Missouri River: Fighting the Big Muddy in Nebraska |publisher=Nebraska Department of Natural Resources |accessdate=5 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110515083058/http://www.dnr.state.ne.us/floodplain/mitigation/mofloods.html |dataarquivo=15 de maio de 2011 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.nwk.usace.army.mil/pa/History/timeline-1938-1947.pdf |title=The Fourth Decade of the Kansas City District: 1938–1947 |publisher=U.S. Army Corps of Engineers |accessdate=19 de xaneiro de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120305153218/http://www.nwk.usace.army.mil/pa/History/timeline-1938-1947.pdf |dataarquivo=05 de marzo de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> [[Ficheiro:Pick-Sloan Plan.png|miniatura|Mapa mostrando os principais accidentes da [[Pick-Sloan Plan]]; outras presas e os seus encoros móstranse con triángulos]] [[Ficheiro:Fort Peck Dam (Fort Peck Montana) 1986 01.jpg|miniatura|[[Fort Peck Dam]], a presa a máis altitude no Missouri River Mainstem System]] Os danos da inundación no sistema do río Mississippi-Missouri foron unha das razóns principais pola cal o [[Congreso dos Estados Unidos]] aprobou a Lei de control de inundacións de 1944 (''Flood Control Act of 1944''), abrindo o camiño para que o Corpo de Enxeñeiros desenvolvese o Missouri nunha escala masiva.<ref>{{Cita web |url=http://www.fws.gov/laws/lawsdigest/flood.html |title=Flood Control Act of 1944 |publisher=U.S. Fish and Wildlife Service |work=Digest of Federal Resource Laws of Interest to the U.S. Fish and Wildlife Service |accessdate=5 de outubro de 2010 |data-arquivo=03 de decembro de 2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101203042456/http://www.fws.gov/laws/lawsdigest/FLOOD.HTML |url-morta=yes }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.msaconline.com/Missouri%20River%20Basin%20Project%20-%20The%20System.htm |title=Missouri River Basin Project: The System |publisher=Missouri Sediment Action Coalition |year=2011 |accessdate=10 de marzo de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130120022019/http://www.msaconline.com/Missouri%20River%20Basin%20Project%20-%20The%20System.htm |dataarquivo=20 de xaneiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> Esa lei de 1944 autorizou o «Programa Pick-Sloan para a Conca do Missouri» (''Pick-Sloan Missouri Basin Program'', ou ''Pick-Sloan Plan''), que era unha combinación de dúas propostas moi diferentes: o plan Pick, con énfase no control de inundacións e a enerxía hidroeléctrica, propoñía a construción de grandes presas de almacenamento ao longo do curso principal do Missouri; e o plan Sloan, que facía fincapé no desenvolvemento da irrigación local e incluía disposicións para aproximadamente 85 presas máis pequenas nos afluentes do río.<ref name="Pick-Sloan"/><ref name="Otstot">{{Cita web |author=Otstot, Roger S. |url=http://mo-rast.org/wp-content/uploads/2011/09/2011.09.27-Continued-Pick-Sloan-Presentation-Roger-Otstot.pdf |title=Pick-Sloan Missouri River Basin Program: Hydropower and Irrigation |publisher=Missouri River Association of States and Tribes |work=U.S. Bureau of Reclamation |date=27 de setembro de 2011 |accessdate=14 de xaneiro de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120419163500/http://mo-rast.org/wp-content/uploads/2011/09/2011.09.27-Continued-Pick-Sloan-Presentation-Roger-Otstot.pdf |dataarquivo=19/04/2012 |urlmorta=yes }}</ref> Nas primeiras etapas do desenvolvemento Pick-Sloan fixéronse plans tentativos para construír unha presa baixa no Missouri en Riverdale (Dacota do Norte) e 27 presas máis pequenas no río Yellowstone e os seus afluentes.<ref>{{Cita novas |title=Missouri River Basin: Report of a Committee of Two Representatives Each from the Corps of Engineers, U.S. Army, and the Bureau of Reclamation, Appointed to Review the Features Presented by the Corps of Engineers (House Document No. 475) and the Bureau of Reclamation (Senate Document No. 191) for the Comprehensive Development of the Missouri River Basin |publisher=U.S. Congress |work=78th Congress, 2nd Session |date=21 de novembro de 1944}}</ref> Isto tivo a oposición dos habitantes da conca de Yellowstone, e, finalmente, o USBR propuxo outra solución: elevar en gran medida a altura da presa proposta en Riverdale, actual presa Garrison, substituíndo así o almacenamento que proporcionaban as presas de Yellowstone. Debido a esta decisión, o Yellowstone é agora o río de caudal libre máis longo nos estados contiguos dos Estados Unidos.<ref>{{Cita web |author=Bon, Kevin W. |url=http://library.fws.gov/Wetlands/upperyellowstone_01.pdf |title=Upper Yellowstone River Mapping Project |publisher=U.S. Fish and Wildlife Service |date=July 2001 |accessdate=14 de xaneiro de 2012}}</ref> En 1949, a [[United States Bureau of Reclamation]] (USBR) comezou a construción da moderna presa Canyon Ferry para o control de inundacións na zona de Great Falls. Na década de 1950 comezou a construción dos cinco encoros da canle principal —Garrison, Oahe, [[presa Big Bend|Big Bend]], [[presa Fort Randall|Fort Randall]] e [[presa Gavins Point|Gavins Point]]— propostas no marco do Plan Pick-Sloan.<ref name="Pick-Sloan"/> Xunto con Fort Peck, que foi integrado como unha unidade do Plan Pick-Sloan na década de 1940, estas presas forman agora o que se coñece como o «Sistema Canle Principal Río Missouri» (''Missouri River Mainstem System'').<ref name="Mainstem">{{Cita web |author=Knofczynski, Joel |url=http://www.nwd-mr.usace.army.mil/rcc/reports/pdfs/finalAOP2010-2011.pdf |title=Missouri River Mainstem System 2010–2011 Draft Annual Operating Plan |publisher=Nebraska Department of Natural Resources |work=U.S. Army Corps of Engineers |date=November 2010 |accessdate=12 de xaneiro de 2011 |lingua=en |data-arquivo=09 de xullo de 2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110709164059/http://www.nwd-mr.usace.army.mil/rcc/reports/pdfs/finalAOP2010-2011.pdf |url-morta=yes }}Recuperado dende [http://www.nwd-mr.usace.army.mil/rcc/aop.html RCC Annual Operating Plan (AOP)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180902220719/http://www.nwd-mr.usace.army.mil/rcc/aop.html |date=02 de setembro de 2018 }}</ref> En 1954, as augas procedentes do [[lago Canyon Ferry]] mergullaron a antiga presa de 1898, cuxa casa de máquinas segue en pé baixo a auga preto de 2.4&nbsp;km augas arriba da presa actual.<ref name="CanyonFerryDam">{{Cita web |url=http://www.usbr.gov/projects/Facility.jsp?fac_Name=Canyon+Ferry+Dam&groupName=General |title=Canyon Ferry Dam |publisher=U.S. Bureau of Reclamation |date=10 de agosto de 2010 |accessdate=7 de xaneiro de 2011 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/67nBFzF1F?url=http://www.usbr.gov/projects/Facility.jsp?fac_Name=Canyon+Ferry+Dam |dataarquivo=20 de maio de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> As seis presas do Mainstem System, principalmente Fort Peck, Garrison e Oahe, están entre as [[Presas máis grandes do mundo|presas máis grandes do mundo por volume]]; os seus extensos encoros tamén están entre os [[Presas de Estados Unidos|máis grandes da nación]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ussdams.org/uscold_s.html |title=Dam, Hydropower and Reservoir Statistics |publisher=United States Society on Dams |accessdate=5 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120325153036/http://www.ussdams.org/uscold_s.html |dataarquivo=25 de marzo de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> Embalsando ata 91.4&nbsp;km³ en total, os seis encoros poden almacenar o caudal total do río de máis de tres anos tal como se mide augas abaixo de Gavins Point, a presa inferior.<ref name="MainstemSystem"/> Esta enorme capacidade convérteo no sistema de almacenamento máis grande dos Estados Unidos e un dos máis grandes en América do Norte.<ref>{{Cita web |url=http://www.epa.gov/region07/citizens/care/missouri.htm |title=The Missouri River Mainstem |publisher=U.S. Environmental Protection Agency |date=15 de abril de 2011 |accessdate=15 de xaneiro de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120112005247/http://www.epa.gov/region07/citizens/care/missouri.htm |dataarquivo=12 de xaneiro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> Ademais de almacenar auga de rega, o sistema tamén inclúe unha reserva anual para o control das inundacións de 20.1&nbsp;km³.<ref name="Mainstem"/> As centrais eléctricas na canle principal xeran ao redor de 9,3 millóns de kWh ao ano, igual a unha saída constante de case 1100 megawatios.<ref>{{Cita novas |author=MacPherson, James |url=http://news.yahoo.com/power-generation-missouri-river-dams-rebounds-182956078.html |title=Power generation at Missouri River dams rebounds |publisher=Yahoo! News |agency=Associated Press |date=5 de xaneiro de 2012 |accessdate=14 de xaneiro de 2012 |data-arquivo=12 de agosto de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140812193753/http://news.yahoo.com/power-generation-missouri-river-dams-rebounds-182956078.html |url-morta=yes }}</ref> Xunto coas preto de 100 presas máis pequenas construídas nos afluentes do Missouri, principalmente nos ríos Bighorn, Platte, Kansas e Osage, o sistema proporciona auga de rega a preto de 19000&nbsp;km² de terra.<ref name="Pick-Sloan" /><ref>{{Cita novas |last=Johnston |first=Paul |title=History of the Pick-Sloan Program |publisher=American Society of Civil Engineers |work=World Environmental and Water Resource Congress 2006 |url=http://cedb.asce.org/cgi/WWWdisplay.cgi?152895 |accessdate=19 de xaneiro de 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable collapsible collapsed" style="width:47%; float:left; font-size:9pt;" |- !colspan=6|Presas no río Missouri |- style="font-size:9pt" !Presa !Estado(s) !Altura (en m) !Encoro !Capacidade<br />(Acre.ft) !Capacidade<br />([[Megawatt|MW]]) |- style="font-size:9pt" | [[Presa Toston]]<ref>{{Cita web|url=http://dnrc.mt.gov/wrd/water_proj/factsheets/toston_factsheet.pdf|title=Toston Dam (Broadwater-Missouri)|publisher=Montana Department of Natural Resources and Conservation|work=Water Projects Bureau|accessdate=16 de marzo de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110721045843/http://dnrc.mt.gov/wrd/water_proj/factsheets/toston_factsheet.pdf|dataarquivo=21 de xullo de 2011|urlmorta=yes}}</ref> ||[[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]] || {{nts|17}} || || align=right| {{formatnum:3000}} || bgcolor=#FFF0F5 | 10 |- | [[Presa Canyon Ferry]]<ref name="CanyonFerryDam"/> ||[[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]] || {{nts|69}} || [[Lago Canyon Ferry]] || align=right| {{formatnum:1973000}} || 50 |- | [[Presa Hauser]]<ref name="Hauser"/> || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]]} || {{nts|24}} || [[Lago Hauser]] || align=right| {{formatnum:98000}} ||19 |- | [[Presa Holter]]<ref name="HolterDam"/> || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]] ||{{nts|38}} || [[Lago Holter]] || align=right| {{formatnum:243000}} ||48 |- | [[Presa Black Eagle]]<ref name="BlackEagleDam"/> ||[[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]] || {{nts|4.0}} || Long Pool{{#tag:ref|"Long Pool" is the name used by area residents to refer to the smooth, almost lake-like {{convert|55|mi|km|abbr=on}} stretch of the Missouri between the Black Eagle Dam and the town of [[Cascade, Montana|Cascade]]. Only about {{convert|2|mi|km|abbr=on}} of the so-called Long Pool are actually part of the impoundment behind the dam.|group=n}} || align=right| {{formatnum:2000}} || bgcolor=#FFF0F5 | 21 |- | [[Presa Rainbow]]<ref>{{Cita web|url=http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Rainbow+Dam.htm|title=Rainbow Dam|publisher=PPL Montana|work=Producing Power|accessdate=16 de marzo de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110715111226/http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Rainbow+Dam.htm|dataarquivo=15 de xullo de 2011|urlmorta=yes}}</ref> || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]] ||{{nts|8.8}} || || align=right| {{formatnum:1000}} || bgcolor=#FFF0F5 | 36 |- | [[Presa Cochrane]]<ref>{{Cita web|url=http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Cochrane+Dam.htm|title=Cochrane Dam|publisher=PPL Montana|work=Producing Power|accessdate=16 de marzo de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110715111159/http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Cochrane+Dam.htm|dataarquivo=15 de xullo de 2011|urlmorta=yes}}</ref> || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]] ||{{nts|18}} || || align=right| {{formatnum:3000}} || bgcolor=#FFF0F5 | 64 |- | [[Presa Ryan]]<ref name="RyanDam"/> || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]]} ||{{nts|19}} || || align=right| {{formatnum:5000}} || bgcolor=#FFF0F5 | 60 |- | [[Presa Morony]]<ref>{{Cita web|url=http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Morony+Dam.htm|title=Morony Dam|publisher=PPL Montana|work=Producing Power|accessdate=16 de marzo de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110715111241/http://www.pplmontana.com/producing+power/power+plants/Morony+Dam.htm|dataarquivo=15 de xullo de 2011|urlmorta=yes}}</ref> || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]] ||{{nts|18}} || || align=right| {{formatnum:3000}} || bgcolor=#FFF0F5 | 48 |- | bgcolor=#E3F3F5 | [[Presa Fort Peck]]<ref>{{Cita web|url=http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/fortpeck/index.html|title=Fort Peck Dam/Fort Peck Lake|publisher=U.S. Army Corps of Engineers|work=Omaha District|accessdate=16 de marzo de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120513111658/http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/fortpeck/index.html|dataarquivo=13 de maio de 2012|urlmorta=yes}}</ref> || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]]||{{nts|76}} || [[Lago Fort Peck]] || align=right| {{formatnum:18690000}} ||185 |- | bgcolor=#E3F3F5 | [[Presa Garrison]]<ref>{{Cita web|last=Wilson|first=Ron|url=http://gf.nd.gov/multimedia/ndoutdoors/issues/2003/jun/docs/garrison-dam.pdf|title=Garrison Dam: A Half-Century Later|publisher=North Dakota Game and Fish Department|work=ND Outdoors|date=June 2003|accessdate=16 de marzo de 2011|page=14|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110721001909/http://gf.nd.gov/multimedia/ndoutdoors/issues/2003/jun/docs/garrison-dam.pdf|dataarquivo=21 de xullo de 2011|urlmorta=yes}}</ref> | [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] [[Dacota do Norte]] ||{{nts|64}} || [[Lago Sakakawea]] || align=right| {{formatnum:23800000}} || 515 |- | bgcolor=#E3F3F5 | [[Presa Oahe]]<ref>{{Cita web|url=http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/MasterPlan/OaheMP.pdf|title=Final Oahe Dam/Lake Oahe Master Plan: Missouri River, South Dakota and North Dakota|publisher=U.S. Army Corps of Engineers|date=September 2010|accessdate=17 de xaneiro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120513111808/http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/MasterPlan/OaheMP.pdf|dataarquivo=13 de maio de 2012|urlmorta=yes}}</ref> | [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] [[Dacota do Sur]] ||{{nts|75}} || [[Lago Oahe]] || {{formatnum:23500000}} || 786 |- | bgcolor=#E3F3F5 | [[Presa Big Bend]]<ref>{{Cita web|url=http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/bigbend/powerdam.html|title=Big Bend Dam/Lake Sharpe|publisher=U.S. Army Corps of Engineers|work=Omaha District|accessdate=12 de marzo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120513111703/http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/bigbend/powerdam.html|dataarquivo=13 de maio de 2012|urlmorta=yes}}</ref> ||[[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] [[Dacota do Sur]]|| {{nts|29}} || [[Lago Sharpe]] || align=right| {{formatnum:1910000}} || 493 |- | bgcolor=#E3F3F5 | [[Presa Fort Randall]]<ref>{{Cita web|url=http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/fortrandall/powerdam.html|title=Fort Randall Dam/Lake Francis Case|publisher=U.S. Army Corps of Engineers|work=Omaha District|accessdate=13 de marzo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120513112006/http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/fortrandall/powerdam.html|dataarquivo=13 de maio de 2012|urlmorta=yes}}</ref> || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] [[Dacota do Sur]] ||{{nts|50}} || [[Lago Francis Case]] || align=right| {{formatnum:5700000}} || 320 |- | bgcolor=#E3F3F5 | [[Presa Gavins Point]]<ref>{{Cita web|url=http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/gavinspoint/powerdam.html|title=Gavins Point Dam/Lewis & Clark Lake|publisher=U.S. Army Corps of Engineers|work=Omaha District|accessdate=12 de marzo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120513111735/http://www.nwo.usace.army.mil/lake_proj/gavinspoint/powerdam.html|dataarquivo=13 de maio de 2012|urlmorta=yes}}</ref> || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] [[Nebrasca]] <br />[[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] [[Dacota do Sur]] ||{{nts|23}} || [[lago Lewis e Clark]] || align=right| {{formatnum:492000}} || 132 |- class="sortbottom" | '''Total''' | style="background:beige;"| | style="background:beige;"| | style="background:beige;"| | style="background:beige;"| {{formatnum:76436000}} | style="background:beige;"| {{formatnum:2787}} |} A táboa encartada da dereita lista as estatísticas das quince presas no río Missouri, ordenadas augas abaixo.<ref name="ACMEmapper"/> Moitas das pequenas centrais hidroeléctricas (marcadas en amarelo) necesitan encoros moi pequenos que poden ou non ter nome; aquelas sen nomear déixanse en branco.<!-- Pick-Sloan dams are marked in green. --> Todas as presas atópanse na metade superior do río, por encima da cidade de Sioux City; a parte baixa do río é ininterrompida debido ao seu uso desde hai moito tempo como unha canle de navegación.<ref>{{Cita web |url=http://nd.water.usgs.gov/lewisandclark/dams.html |title=Dams and Reservoirs on the Upper Missouri River |publisher=Ou.S. Geological Survey |work=North Dakota Water Science Center |date=10 de decembro de 2009 |accessdate=19 de marzo de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110614033558/http://nd.water.usgs.gov/lewisandclark/dams.html |dataarquivo=14 de xuño de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> == Navegación == {{Cadro de citas|[O frete no río Missouri] nunca alcanzou as súas expectativas. Mesmo no mellor dos casos, nunca foi unha grande industria. ("[Missouri River shipping] never achieved its expectations. Even under the very best of circumstances, it was never a huge industry.")<br/> ~Richard Opper, antigo director executivo da ''Missouri River Basin Association''r<ref name="decline">{{Cita novas|url=|title=Long dry spells cut into Missouri River navigation|work=News Tribune|date=26 de maio de 2010}}</ref>|aliñamento=dereita|largo=24em}} [[Ficheiro:Mandan Bull Boats and Lodges- George Catlin.jpg|miniatura|Bull boats dos [[mandan]]. Pintura de [[Karl Bodmer]] c. 1832]] [[Ficheiro:Yellowstone (steamboat) aground.jpg|miniatura|Pintura do barco de vapor ''Yellowstone'', un dos primeiros barcos comerciais que operaron no río, ao redor de 1833. As correntes perigosas do río provocaron que o barco encallase nun banco de area nesta ilustración.]] [[Ficheiro:Missouri river at hwy 364.jpg|miniatura|Unha barcaza viaxando ao norte no Missouri en Highway 364 en Saint Charles (Missouri).]] As viaxes en embarcacións polo Missouri comezaron coas canoas de marco de madeira e os [[bull boat]]s dos nativos americanos, que foron utilizadas durante miles de anos antes da introdución das grandes embarcacións no río na colonización das [[Grandes Chairas]].<ref name="boats">{{Cita web |url=http://history.nd.gov/activities/riverboats.pdf |title=Missouri River Boats |publisher=State Historical Society of North Dakota |accessdate=28 de xaneiro de 2012 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110813062607/http://history.nd.gov/activities/riverboats.pdf |dataarquivo=13 de agosto de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> O primeiro barco de vapor no Missouri foi o ''[[Independence (vapor)|Independence]]'', que comezou a viaxar entre St. Louis e [[Keytesville, Missouri|Keytesville]] (Missouri) ao redor de 1819.<ref name="D101">Demoth, pax. 101.</ref> Na década de 1830, estaban a funcionar regularmente buques para o gran correo e cargas entre as cidades de Kansas City e St. Louis, e moitos viaxaron aínda máis lonxe río arriba. Un puñado, como o ''Western Engineer'' e o ''[[Yellowstone (vapor)|Yellowstone]]'', foron capaces de remontar o Missouri ata o leste de Montana.<ref name="boats"/><ref>{{Cita web |author=Carlson, Gayle F.; Bozell, John R.; Pepperi, Robert |url=http://www.nebraskahistory.org/archeo/pubs/Engineer%20Cantonment.pdf |title=The Search For Engineer Cantonment |publisher=Nebraska State Historical Society |work=Explore Nebraska Archaeology |year=2004 |accessdate=28 de xaneiro de 2012}}</ref> Durante o século XIX, na época do comercio de peles, os barcos de vapor e [[barcos de quilla]] comezaron a percorrer case toda a lonxitude do Missouri desde as crebadas en Montana ata os rapidos da desembocadura en Missouri, levando as peles de castor e de bisonte desde as áreas que os trampeiros frecuentaban.<ref name="Boonslick"/> Isto deu lugar ao desenvolvemento dos [[embarcación mackinaw|mackinaw do río Missouri]] (barco tipo canoa con velas), que se especializou no transporte das peles. Dado que estas embarcacións só podían viaxar río abaixo, eran desmanteladas e vendidas para madeira á súa chegada a St. Louis.<ref name="boats"/> O transporte fluvial aumentou na década de 1850 co múltiple transporte en barcas artesanais dos pioneiros, emigrantes e mineiros; moitas destas viaxes eran desde St. Louis ou Independence ata preto de Omaha. Alí, a maioría desas persoas partían por terra ao longo do longo pero pouco profundo e navegable río Platte, que foi descrito polos pioneiros como de «unha milla de ancho e unha polgada de profundidade» e «o máis magnífico e inútil dos ríos».<ref>"a mile wide and an inch deep" and "the most magnificent and useless of rivers". Rogers, Brown and Garbrecht, pax. 113.</ref> Os vapores alcanzaron o seu punto máximo en 1858, cando operaban a tempo completo no Missouri máis de 130 barcos, e moitas embarcacións máis pequenas.<ref name="Dyer2">Dyer, pax. 2</ref> Moitas das primeiras embarcacións foron construídas no [[río Ohio]], antes de ser transferidas ao Missouri. Preferíronse os barcos de vapor de paletas aos grandes barcos a vapor que foron máis utilizados no Mississippi e o Ohio, debido a que tiñan maior capacidade de manobra.<ref name="Boonslick">{{Cita publicación periódica |author= Dyer, Robert L. |title=A Brief History of Steamboating on the Missouri River with Emphasis on the Boonslick Region |journal=Boone's Lick Heritage |volume=5 |date=June 1997 |url=http://www.riverboatdaves.com/docs/moboats.html |issue=2}}</ref> O éxito da industria, con todo, non garantía a seguridade. Nas primeiras décadas antes de que o caudal do río fose controlado, as súas crecidas e caídas e as enormes cantidades de sedimentos, que impidían unha visión clara do fondo, destruíron unhas 300 embarcacións. Debido aos perigos da navegación polo río Missouri, a vida útil media das naves era breve, só uns catro anos.<ref name="Dyer2"/> O desenvolvemento do [[ferrocarril transcontinental]] e do [[Northern Pacific Railway|Northern Pacific]] marcaron o principio do fin do comercio en barcos de vapor no Missouri. Superado polos trens, o número de barcos diminuíu lentamente, ata que non quedou case ningún na década de 1890. O transporte de produtos agrícolas e mineiros por barcazas, con todo, experimentou un renacemento a principios do século XX.<ref>{{Cita novas |last=Handwerk |first=Brian |title=Steamboat Wreck Sheds Light on Bygone Era |work=National Geographic News |page=2 |date=18 de novembro de 2002}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.nebraskastudies.org/0400/frameset_reset.html?http://www.nebraskastudies.org/0400/stories/0401_0141.html |title=Routes West: The Mighty Mo |publisher=nebraskastudies.org |page=2 |accessdate=17 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160305031416/http://www.nebraskastudies.org/0400/frameset_reset.html?http%3A%2F%2Fwww.nebraskastudies.org%2F0400%2Fstories%2F0401_0141.html |dataarquivo=05 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref> === Pasaxe ata Sioux City === [[Ficheiro:Gavins Point Dam.jpg|miniatura|right|alt=Side view of a dam surrounded by green hills under a clear sky|O [[encoro de Gavin]] no [[condado de Yankton]], [[Dacota do Sur]] é, hoxe en día, o obstáculo máis alto para navegación desde a boca do Missouri.]] [[Ficheiro:Missouririver1.jpg|miniatura|O río Missouri preto de [[New Haven, Missouri|New Haven]] (Missouri), mirando augas arriba. Nótese a presa de dique que sobresae no río desde a esquerda para dirixir o seu caudal nunha canle máis estreita]] [[Ficheiro:Missouri-Floyd Rivers Sioux City Iowa.jpg|miniatura|O Missouri en Sioux City, IA, preto, hoxe en día, do tramo navegable máis alto do río.]] Desde comezos do século XX, o río Missouri foi acondicionado amplamente para permitir o transporte fluvial, feito polo que agora preto do 32 por cento do río flúe a través de canles artificialmente endereitados.<ref name="Story"/> En 1912, o USACE foi autorizado a manter drenado o Missouri cunha profundidade de 1.8 m (seis pés) desde o porto de Kansas City ata a desembocadura, esta era unha distancia de 592&nbsp;km (368 millas).<ref name="ACMEmapper"/> Isto logrouse construíndo diques e presas coas que dirixirón o fluxo do río nunha canle recta e estreita para evitar a sedimentación. En 1925, o USACE comezou un proxecto para ampliar a canle de navegación do río ata os 61 m (200 pés); dous anos máis tarde, comezou a dragaxe dunha canle de augas profundas desde Kansas City ata Sioux City. Estas modificacións reduciron a lonxitude do río desde uns 4090&nbsp;km a finais do século XIX ata a actuais 3767&nbsp;km.<ref name="modifications"/><ref>{{Cita web |url=http://www.rivers.gov/waterfacts.html |title=Rivers and Water Trivia |publisher=National Wild And Scenic Rivers |accessdate=1 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100831064632/http://www.rivers.gov/waterfacts.html |dataarquivo=31 de agosto de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> A construción de presas no Missouri no marco do Plan Pick-Sloan na metade do século XX foi o paso final a axuda á navegación. Os grandes encoros do Mainstem System axudaron a proporcionar un caudal confiable para manter a canle de navegación durante todo o ano, e foron capaces de deter a maioría das crecidas anuais do río.<ref>{{Cita web |url=http://www.nwk.usace.army.mil/projects/mitigation/projectistory.htm |title=Missouri River Bank Stabilization and Navigation Project |publisher=U.S. Army Corps of Engineers |work=Missouri River Mitigation Project |date=21 de xullo de 2004 |accessdate=7 de outubro de 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070211195723/http://www.nwk.usace.army.mil/projects/mitigation/projectistory.htm |archivedate=11 de febreiro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> Con todo, os ciclos de crecidas e secas do Missouri —en particular a prolongada seca de principios do século XXI na conca do Missouri<ref>{{Cita novas |author=O'Driscoll, Patrick; Kenworthy, Tom |url=http://www.usatoday.com/news/nation/2005-04-28-muddy_x.htm |title=Western drought shrinking Big Muddy |work=USA Today |date=28 de abril de 2005 |accessdate= 14 de xaneiro de 2012}}</ref> e as inundacións históricas de 1993<ref>{{Cita web |author=Larson, Lee W. |url=http://www.nwrfc.noaa.gov/floods/papers/oh_2/great.htm |title=The Great USA Flood of 1993 |publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration |work=Destructive Water: Water-Caused Natural Disasters – Their Abatement and Control |accessdate=14 de xaneiro de 2012}}</ref> e 2011<ref name="2011flood1">{{Cita novas |url=http://www.msnbc.msn.com/id/43271554/ns/weather/t/blame-game-rising-river-nears-sd-homes/ |title=Blame game as rising river nears SD homes: Some residents say corps erred in not releasing water sooner |publisher=MSNBC |date=3 de xuñoo de 2011 |accessdate=14 de xaneiro de 2012 |data-arquivo=18 de agosto de 2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110818225639/http://www.msnbc.msn.com/id/43271554/ns/weather/t/blame-game-rising-river-nears-sd-homes |url-morta=yes }}</ref>— son difíciles de controlar mesmo para os grandes encoros do Mainstem System.<ref name="2011flood1"/> En 1945, o USACE comezou o «Proxecto de navegación e estabilización das ribeiras do río Missouri» (''Missouri River Bank Stabilization and Navigation Project''), o que aumentaría de forma permanente a canle de navegación do río ata unha anchura de 91 m (300 pés) e unha profundidade de 2.7 m (nove pés). Durante estes traballos que continúan ata os nosos días, os 1183&nbsp;km da canle de navegación desde Sioux City ata St. Louis foron controlados mediante a construción de diques de rocha para dirixir o fluxo do río sacando sedimentos, selando e cortando meandros e canles laterais o mesmo tempo que ivan dragando o leito do río.<ref>{{Cita web |url=http://www.nwk.usace.army.mil/projects/mitigation/bankstabilization.htm |title=Missouri River Mitigation Project |publisher=U.S. Army Corps of Engineers |date=21 de xullo de 2004 |accessdate=14 de xaneiro do 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070627040444/http://www.nwk.usace.army.mil/projects/mitigation/bankstabilization.htm |archivedate=27 de xuño de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> Con todo, o Missouri resistiu a miúdo os esforzos da USACE para controlar a súa profundidade. En 2006, varios barcos da [[garda costeira dos EE.UU.]] encallaron no Missouri debido a que a canle de navegación quedara severamente cuberto de area.<ref>{{Cita web |url=http://ago.mo.gov/newsreleases/2006/072606.htm |title=Corps failing to keep Missouri River navigation open as promised, Nixon says; AG demands to know plan |publisher=Missouri Attorney General |date=26 de xullo de 2006 |accessdate=7 de outubro de 2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100528112204/http://ago.mo.gov/newsreleases/2006/072606.htm |data-arquivo=28 de maio de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> O USACE foi culpado por non manter a profundidade mínima na canle.<ref>{{Cita web |url=http://ago.mo.gov/pdf/2006/MartinLetter072606.pdf |title=Letter from Missouri Attorney General Jeremiah W. Nixon to Brigadier General Gregg. F Martin |publisher=Missouri Attorney General |date=26 de xullo de 2006 |accessdate=7 de outubro de 2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100528115526/http://ago.mo.gov/pdf/2006/MartinLetter072606.pdf |data-arquivo=28 de maio de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> En 1929, a [[comisión de navegación do río Missouri]] (''Missouri River Navigation Commission'') estimou que a cantidade total das mercadorías expedidas polo río anualmente sería duns 15 millóns de toneladas (13,6 millóns de toneladas métricas), proporcionando un amplo consenso para a creación dunha canle de navegación. Con todo, o tráfico fluvial desde entón foi moito menor do esperado, e os envíos de materias primas, incluíndo produtos, artigos manufacturados, madeira e aceite, foron de media só 683.000 toneladas (616.000 toneladas) por ano desde 1994 ata 2006.<ref name="GAO">{{Cita web |url=http://www.gao.gov/new.items/d09224r.pdf |format=PDF |title=Missouri River Navigation: Data on Commodity Shipments for Four States Served by the Missouri River and Two States Served by Both the Missouri and Mississippi Rivers |publisher=U.S. Government Accountability Office |date=2009-01-15 |accessdate=2010-10-07 |data-arquivo=06 de novembro de 2010 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101106184620/http://www.gao.gov/new.items/d09224r.pdf |url-morta=yes }}</ref> Por tonelaxe de material transportado, o estado de Missouri é con moito o maior consumidor, xa que representa o 83% do tráfico do río, mentres que Kansas ten o 12%, Nebrasca o 3% e Iowa o 2%. Case todo o tráfico de barcazas embarca area e grava dragados en 800&nbsp;km no baixo Missouri; a parte restante da canle de navegación agora ten pouco ou ningún uso dos buques comerciais.<ref name="GAO"/> === Declive do tráfico === A tonelaxe de mercadorías enviadas por barcazas no río Missouri sufrio unha diminución importante desde a década de 1960 ata a actualidade. Na década de 1960, a USACE predixo un aumento de 10800000 toneladas/ano para o 2000, pero en cambio ocorreu o contrario. A cantidade de bens caeu desde 3000000 t en 1977 a só 1180000 t no 2000.<ref>{{Cita web |last1=Baumel |first1=C. Phillip |last2=Van Der Kamp |first2=Jerry |url=http://www.iatp.org/files/Past_and_Future_Grain_Traffic_on_the_Missouri_.pdf |title=Past and Future Grain Traffic on the Missouri River |publisher=Institute for Agriculture and Trade Policy |date=July 2003 |accessdate=7 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120516094516/http://www.iatp.org/files/Past_and_Future_Grain_Traffic_on_the_Missouri_.pdf |dataarquivo=16 de maio de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> Un dos maiores descensos produciuse nos produtos agrícolas, especialmente do trigo. Parte da razón é que as terras de regadío ao longo do Missouri só foron desenvolvidas nunha fracción do seu potencial.<ref name="Prairiefire"/> En 2006, as barcazas no Missouri transportaron só 180000 t de produtos que eran igual á cantidade de tráfico de mercadorías ''ao día'' no Mississippi.<ref name="Prairiefire">{{Cita novas |url=http://www.prairiefirenewspaper.com/2007/12/missouri-river |title=The Missouri River: A view from upstream |work=Prairie Fire |date=decembro 2007 |accessdate=7 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120321062645/http://www.prairiefirenewspaper.com/2007/12/missouri-river |dataarquivo=21 de marzo de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> As condicións de seca no século XXI e a competencia doutros medios de transporte —principalmente o ferrocarril— son a razón principal da diminución do tráfico fluvial no Missouri. O fracaso da USACE para manter constantemente a canle de navegación tamén obstaculizou a industria. Na actualidade están a realizarse esforzos para reactivar a industria do transporte fluvial no Missouri, debido á eficiencia e baratura para transportar produtos agrícolas, e á saturación nas rutas de transporte alternativas. Están a considerarse solucións como a ampliación da canle de navegación e a liberación de máis auga dos encoros durante o pico da tempada de navegación.<ref>{{Cita web |last=Jorgensen |first=Nancy |url=http://www.mfa-inc.com/web/guest/LetRiverRoll |title=Let the river roll: MODOT studies ways to increase waterway freight |publisher=MFA Incorporated |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110725063506/http://www.mfa-inc.com/web/guest/LetRiverRoll |archivedate=25 de xullo de 2011 |accessdate=7 de outubro de 2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.edf.org/documents/2233_MissouriDamNavigation.pdf |title=Missouri River Dam Reforms and Navigation |publisher=Environmental Defense Fund |archivedate=01 de decembro de 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081201080801/http://www.edf.org/documents/2233_MissouriDamNavigation.pdf |accessdate=18 de xaneiro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> As condicións de seca sufridas no 2010, na que se embarcarón unhas 301000 t no Missouri, representa o primeiro aumento significativo nos envíos desde o ano 2000. Con todo, as inundacións no 2011 pecharon un récord do tráfico de barcos no río.<ref>{{Cita novas |author=Schick, Anthony |title=Missouri River flooding hurts barge industry: After years of drought, flooding ruins expectations for recovery of shipping |url=http://www.columbiamissourian.com/stories/2011/07/23/missouri-river-flooding-closure-impacting-barge-industry/ |work=Missourian |date=23 de xullo de 2011 |accessdate=21 de xaneiro de 2012 |urlarquivo=https://archive.is/20130119163513/http://www.columbiamissourian.com/stories/2011/07/23/missouri-river-flooding-closure-impacting-barge-industry/ |dataarquivo=19 de xaneiro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> Non hai esclusas nin presas na parte baixa do río Missouri, pero hai unha chea de presas e [[espigón]]s no río que fan difícil navegar ás barcazas. En contraste, o alto Mississippi ten 28 esclusas e presas cunha media de 63,1 t de carga anualmente desde o ano 2008 ata o 2011,<ref>http://www.umesc.usgs.gov/umesc_about/about_umrs.html</ref> e que está pechado 5 meses do ano. Mentres o río Missouri só arrastrou pouco máis de 300000 t o ano en 2010 e foi un ano de aumento. == Ecoloxía == === Historia natural === [[Ficheiro:Missouririverecoregions.jpg|miniatura|[[Ecorrexión]]s de auga doce da conca do Missouri]] Historicamente, os miles de quilómetros cadrados da chaira de inundación do río Missouri daban soporte a unha ampla variedade de especies de plantas e animais. A biodiversidade en xeral aumentaba ao ir augas abaixo desde as cabeceiras frías e subalpinas en Montana, cara ao clima tépedo e húmido de Missouri. Hoxe en día, a zona ribeirega do río componse principalmente de [[álamo]]s, [[salgueiro]]s e [[platanus|sicomoros]], con outros tipos de árbores como o [[pradairo]] e [[freixo]].<ref name=benke/>{{rp|436}} A altura media das árbores aumenta xeralmente ao afastarse da beira do río unha distancia limitada, xa que a terra adxacente ao río é vulnerable á erosión do chan durante as inundacións. Debido ás grandes concentracións de sedimentos, o Missouri non soporta moitos invertebrados acuáticos.<ref name=benke/>{{rp|436}} Con todo, a conca alberga preto de 300 especies de aves<ref name=benke/>{{rp|436}} e 150 especies de peixes,<ref>{{Cita web |url=http://www.npwrc.usgs.gov/resource/fish/othrfish/overview.htm |título=The Missouri River System's "Other" Fish |editor=Northern Prairie Wildlife Research Center |data=3 de agosto de 2006 |dataacceso=8 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100612122128/http://www.npwrc.usgs.gov/resource/fish/othrfish/overview.htm |dataarquivo=12 de xuño de 2010 |urlmorta=yes }}</ref> algúns deles en perigo de extinción, como o [[Scaphirhynchus albus|esturión pálido]]. Os hábitats acuáticos e ribeiregos do Missouri tamén soportan varias especies de mamíferos, como os [[Neovison vison|bisones]], [[Lontra canadensis|londras de río]], [[Castor canadiensis|castores]], [[Rata de almiscre|ratos almiscreiros]] e [[mapache]]s.<ref name=benke/>{{rp|438}} O [[Fondo Mundial para a Natureza]] divide a conca do Missouri en tres [[ecorrexión]]s de auga doce: o Alto Missouri (ou Missouri Superior, ''Upper Missour''), Baixo Missouri (''Lower Missouri'') e a Pradería Central (''Central Prairie''). O Alto Missouri, que máis ou menos abarca a área dentro de Montana, Wyoming, o sur de Alberta e Saskatchewan, e Dacota do Norte, componse principalmente de pasteiros semiáridos de [[arbusto estepario]] con escasa biodiversidade por mor das [[glaciación]]s da [[Idade de Xeo]]. Non hai [[Endemismo|especies endémicas]] coñecidas dentro da rexión. Fóra das cabeceiras, nas Rochosas, hai pouca precipitación nesta parte da conca.<ref>{{Cita web |url=http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=142 |título=Upper Missouri |editor=Freshwater Ecoregions of the World |data=26 de agosto de 2010 |dataacceso=8 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111005204635/http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=142 |dataarquivo=05 de outubro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> A ecorrexión Medio Missouri, que se estende a través de Colorado, o suroeste de Minnesota, o norte de Kansas, Nebrasca e partes de Wyoming e Iowa, ten maior precipitación e caracterízase polos bosques tépedos e pasteiros. A vida vexetal é máis diversa no Medio Missouri, que é tamén o fogar de aproximadamente o dobre de especies animais.<ref>{{Cita web |url=http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=142 |título=Middle Missouri |editor=Freshwater Ecoregions of the World |data=26 de agosto de 2010 |dataacceso=8 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111005204635/http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=142 |dataarquivo=05 de outubro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> Por último, a ecorexión da pradería Central atópase na parte inferior do Missouri, abarca a totalidade ou partes de Missouri, Kansas, Oklahoma e Arcansas. A pesar das grandes flutuacións estacionais de temperatura, esta rexión ten a maior diversidade de plantas e animais das tres. Trece especies de [[Cangrexo de río|cangrexos de río]] son endémicas do Missouri Inferior.<ref>{{Cita web |url=http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=146 |título=Central Prairie |editor=Freshwater Ecoregions of the World |data=26 de agosto de 2010 |dataacceso=8 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111005204643/http://www.feow.org/ecoregion_details.php?eco=146 |dataarquivo=05 de outubro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> === Impacto humano === [[Ficheiro:Mo River Courthouse, GF Montana 2.jpg|miniatura|O Missouri a través de [[Great Falls (Montana)|Great Falls]]]] [[Ficheiro:Nishnabotna River aerial.jpg|miniatura|Os campos agrícolas dominan a maior parte da antiga chaira de inundación, incluíndo esta área ao redor da confluencia do Missouri co [[río Nishnabotna]], no oeste de Missouri.]] Desde o principio do comercio fluvial e do desenvolvemento industrial na década de 1800, o Missouri foi gravemente contaminado e a calidade das súas augas foi degradada pola actividade humana. A maior parte do hábitat das chairas de inundación do río desapareceu, substituído por terras agrícolas de regadío. O desenvolvemento da planicie de inundación deu lugar a crecentes cantidades de persoas e infraestruturas dentro das áreas con alto risco de inundación. Construíronse diques ao longo de máis dun terzo do río co fin de manter as crecidas dentro da canle, pero como consecuencia, a corrente fíxose máis rápida co consecuente aumento dos caudais máximos nas zonas baixas. A escorrentía de fertilizantes, que provoca elevados niveis de nitróxeno e outros nutrientes, é un problema importante ao longo do Missouri, especialmente nos estados de Iowa e Missouri. Esta forma de contaminación tamén afecta en gran medida aos ríos do Alto Mississippi, Illinois e Ohio. Os baixos niveis de osíxeno nos ríos e na gran [[Área morta|zona morta do golfo de México]], ao final do delta do Mississippi, é o resultado das altas concentracións de nutrientes no Missouri e outros afluentes do Mississippi.<ref>{{Cita web |apelidos=Booth |nome=Mary |url=http://www.ewg.org/reports/deadzone |título=Dead in the Water |editor=Environmental Working Group |data=abril 2006 |dataacceso=17 de outubro de 2010 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20101017093107/http://www.ewg.org/reports/deadzone |data-arquivo=17 de outubro de 2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref>Singer, pax. 80–85</ref> A canalización do baixo Missouri fixo que o río sexa máis estreito, máis profundo e menos accesible á flora e fauna de ribeira. Numerosos encoros e proxectos de estabilización de ribeiras construíronse para facilitar a conversión de 1200&nbsp;km² de chaira de inundación do río Missouri en terras agrícolas. O control da canle reduciu considerablemente o volume de sedimentos transportados augas abaixo polo río e iso eliminou hábitats ricos en peixes, aves e anfibios.<ref name="riparianloss">{{Cita web|apelido=Kendle|nome=Earl R.|url= http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1022&context=nebgamewhitepap|título=The Effects of Channelization in the Missouri River on Fish and Fish-Food Organisms|editorial=Digital Commons @ University of Nebraska, Lincoln|editor=Nebraska Game and Parks Commission|data=9 de novembro de 1970|dataacceso=20 de agosto do 2017 de 2010}}</ref> A principios do século XXI, a diminución das poboacións de especies nativas impulsou ao [[Servizo de Pesca e Vida Silvestre dos Estados Unidos]] (''U.S. Fish and Wildlife Service'', ou USACE) a emitir unha opinión biolóxica recomendando a restauración dos hábitats fluviais das especies federais de aves e peixes en perigo de extinción.<ref>{{Cita web |url=http://www.fws.gov/mountain-prairie/pressrel/03-87.htm |título=Executive Summary |editorial=U.S. Army Corps of Engineers |editor=U.S. Fish and Wildlife Service Biological Opinion on the Operation of the Missouri River Main Stem Reservoir System, Operation and Maintenance of the Missouri River Bank Stabilization and Navigation Project, and Operation of the Kansas River Reservoir System |dataacceso=19 de xaneiro de 2011 |data-arquivo=20 de maio de 2012 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/67nBKA6j1?url=http://www.fws.gov/mountain-prairie/pressrel/03-87.htm |url-morta=yes }}</ref> O USACE comezou a traballar nos proxectos de restauración dos ecosistemas da parte baixa do Missouri a principios do século XXI. Debido á baixa utilización da canle de navegación no Missouri inferior mantida polo USACE, agora considérase factible eliminar algunhas das presas, diques e represas que constrinxen o fluxo do río, o que lle permitirá restaurar a forma natural as súas ribeiras.<ref name="riparianloss"/> No 2001, había 350&nbsp;km² de chaira de inundación ribeirega sometidos a unha restauración activa.<ref>{{Cita novas |título=Missouri River tops annual rating of threatened waterways |publisher=U.S. Water News |date=May 2001 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20010608181325/http://www.uswaternews.com/archives/arcpolicy/1misriv5.html |dataarquivo=08 de xuño de 2001 |dataacceso=11 de marzo de 2014 |url=http://www.uswaternews.com/archives/arcpolicy/1misriv5.html |urlmorta=yes }}</ref> Os proxectos de restauración volveron a removilizar algúns dos sedimentos que quedaran atrapados detrás das estruturas de estabilización ribeirega, o que provocou preocupacións acerca dos nutrientes exacerbados e da contaminación de sedimentos a nivel local e augas abaixo no norte do golfo de México. Un informe do [[Consello Nacional de Investigación]] (''United States National Research Council'') de 2010 avaliou o papel dos sedimentos no Missouri, sopesando as estratexias de restauración dos hábitats actuais e algunhas formas alternativas para manexar tales sedimentos.<ref>{{Cita web |url=http://dels.nas.edu/Report/Missouri-River-Planning-Recognizing-Incorporating/13019 |título=Missouri River Planning Report |editor=National Research Council |ano=2010 |dataacceso=22 de xullo de 2011 |data-arquivo=20 de maio de 2012 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/67n5pJX2c?url=http://dels.nas.edu/Report/Missouri-River-Planning-Recognizing-Incorporating/13019 |url-morta=yes }}</ref> O informe atopou necesario comprender mellor os procesos de sedimentación no Missouri, incluíndo a creación dun "orzamento de sedimentos" —unha contabilidade de transporte de sedimentos, erosión e volumes de deposición en toda a lonxitude do río— que proporcionaría unha base para os proxectos de mellora dos estándares de calidade da auga e para protexer as especies en perigo de extinción.<ref>{{Cita web |url=http://dels.nas.edu/Materials/Report-In-Brief/4336-Missouri-River-Planning |título=Missouri River Planning Report in Brief |editor=National Research Council |autor=Division on Earth & Life Studies |ano=2010 |dataacceso=22 de xullo de 2011 |data-arquivo=20 de maio de 2012 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/67nBKp2St?url=http://dels.nas.edu/Materials/Report-In-Brief/4336-Missouri-River-Planning |url-morta=yes }}</ref> == Turismo e uso recreativo == [[Ficheiro:MNRR At the North Alabama wreck site 20070807171612.jpg|miniatura|Parte do [[Missouri National Recreational River]], 158 km do Missouri preservados o lecer na fronteira de Dacota do Sur e Nebrasca]] Con máis de 3900&nbsp;km² de augas abertas, os seis encoros do sistema principal do Missouri proporcionan algunhas das principais áreas recreativas dentro da conca. As visitas incrementouse desde os 10 millóns de visitantes na década de 1960 aos máis de 60 millóns de visitantes en 1990.<ref name="Prairiefire"/> O desenvolvemento dos servizos para os visitantes foi estimulado pola Lei de Proxecto de Recreación de Augas Federais de 1965 (''Federal Water Project Recreation Act ''), que requiriu que o USACE construíse e mantivese as ramplas para botes, campamentos e outras instalacións públicas ao longo dos principais encoros.<ref name="MainstemSystem"/> Estímase que o uso recreativo dos encoros do río Missouri contribúen con $ 85-100 millóns á economía rexional cada ano.<ref name="TodaysMissouri">{{cita web |url=http://www.swc.nd.gov/pdfs/missouri_river_today.pdf |título=Today's Missouri River: A North Dakota Perspective |editor=North Dakota State Water Commission |ano=2008 |dataacceso=29 de outubro do 2017 |data-arquivo=21 de decembro de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20161221104127/http://www.swc.nd.gov/pdfs/missouri_river_today.pdf |url-morta=yes }}</ref> O [[Carreiro Histórico Nacional Lewis e Clark]], duns 6000&nbsp;km de lonxitude, segue case todo o Missouri desde a súa desembocadura ata a súa orixe, seguindo parte da ruta da [[expedición de Lewis e Clark]]. Estendéndose desde [[Wood River, Illinois|Wood River]] (Illinois), no leste, ata [[Astoria]] (Oregón), no oeste, tambián segue tramos dos ríos Mississippi e Columbia. O carreiro, que discorre a través de once estados, é xestionado por varias axencias federais e estatais, pasa por uns 100 sitios históricos, lugares arqueolóxicos en particular como o [[Knife River Indian Villages National Historic Site]].<ref>{{Cita web|url=http://www.nps.gov/lecl/planyourvisit/index.htm|title=Lewis and Clark National Historic Trail|publisher=U.S. National Park Service|accessdate=11 de outubro de 2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.npca.org/stateoftheparks/lewis_clark_trail/LECL-chapter.pdf|title=Lewis and Clark National Historic Trail|page=1|publisher=National Parks Conservation Association|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100820214257/http://www.npca.org/stateoftheparks/lewis_clark_trail/LECL-chapter.pdf|archivedate=20 de agosto de 2010|dataacceso=11 de outubro de 2010|url-morta=yes}}</ref> == Lista de afluentes do río Missouri == O río Missouri ten moitísimos afluentes, sendo os máis importantes os que recolle a táboa seguinte. Os afluentes ordénanse xeograficamente, seguindo o río desde o seu nacemento ata a desembocadura. {| class="sortable" border="0" align="center" valign="top" style="vertical-align:top; border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF; font-size:100%" |+ style="background:black; color:white" |O río Missouri e os seus afluentes (de máis de 100&nbsp;km e primarios destacados) |-bgcolor=#d8d8d8 align=center ! ! ! width=25px| ! width=25px| ! width=25px| ! ! width=140px| ! width=80px| ! width=80px| ! width=80px| ! ! width=120px| &nbsp; ! width=60px| &nbsp; |-bgcolor=#d8d8d8 align=center ! colspan=2|Ramal ! colspan=4| Nome afluente ! Desembocadura ! Lonxitude (km) ! Cunca (km²) ! Caudal (m³/s) ! Estado(s) polos que discorre ! colspan=2 | Tramo |-valign=top bgcolor=#E3F6CE | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Jefferson]] || - || align=right| {{formatnum:124}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] [[Montana]] || rowspan=4 |Montana || rowspan=4 | Cabeceiras |-valign=top bgcolor=#E3F6CE | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Big Hole]] || Jefferson || {{formatnum: 246}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |-valign=top bgcolor=#E3F6CE | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Madison]] || - || align=right| {{formatnum: 295}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] [[Wyoming]] |-valign=top bgcolor=#E3F6CE | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Gallatin]] || - || align=right| {{formatnum: 193 }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Sixteen Mile]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:73}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana || rowspan=17 | Montana || bgcolor=#D5E9BF rowspan=47 |Curso superior |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Dearborn]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:113}} || align=right|{{formatnum:1100}} || {{formatnum:5.5}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Smith]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:95}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Sun]] (ou río Medicine) || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:209}} || align=right|{{formatnum:4856}} || {{formatnum:19}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Arroio Belt]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 129 }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río María]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:338}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Teton]] || María || {{formatnum:240}} || {{formatnum:}} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Two Medicine]] || María || {{formatnum:97}} || {{formatnum:}} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Arroio Arrow]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 73 }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Judith]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 200 }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Arroio Cow]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 48 }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Musselshell]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:550.2}} || align=right|{{formatnum:24800}} || {{formatnum:7.2}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Milk]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:1173}} || align=right|{{formatnum:61642}} || {{formatnum:17}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana (e [[Ficheiro:Flag of Alberta.svg|25px]] [[Alberta]], no Canadá) |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Arroio Battle (río Milk)|Arroio Battle]] || align=right| Milk || align=right| {{formatnum:203}} || align=right|{{formatnum:2600}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana (e [[Ficheiro:Flag of Alberta.svg|25px]] [[Alberta]], no Canadá) |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Redwater]] || align=right| Misosuri || align=right| {{formatnum: 177 }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Poplar]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:269}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana (e [[Ficheiro:Flag of Saskatchewan.svg|25px]] [[Saskatchewan]], no Canadá) |- valign=top bgcolor=#d2ffda | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Big Muddy]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:307}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana (e [[Ficheiro:Flag of Saskatchewan.svg|25px]] Saskatchewan, no Canadá) |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Yellowstone]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:1114}} || align=right|{{formatnum:181300}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] [[Dacota do Norte]] || rowspan=18 | Dacota do Norte |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Powder]] || Yellowstone || {{formatnum: 604}} || {{formatnum:56656}} || {{formatnum:16}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Tongue]] || Yellowstone || {{formatnum:426}} || {{formatnum:13980}} || {{formatnum:11}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Bighorn]] (inclúe o Wind) || Yellowstone || {{formatnum: 742}} || {{formatnum:59270}} || {{formatnum:103}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Little Bighorn]] || Bighorn || {{formatnum:222}} || {{formatnum:}} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana <br/>[[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Shoshone]] || Bighorn || {{formatnum:160}} || {{formatnum:7741}} || {{formatnum:29}} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Nowood]] || Bighorn || {{formatnum:153}} || {{formatnum:}} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Greybull]] || Bighorn || {{formatnum:145}} || {{formatnum:}} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Clarks Fork Yellowstone]] || Yellowstone || {{formatnum:227}} || {{formatnum:}} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Stillwater]] || Yellowstone || {{formatnum:113}} || {{formatnum:}} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Boulder]] || Yellowstone || {{formatnum:96}} || {{formatnum:}} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Little Muddy]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 72}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] Dacota do Norte |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río White Earth]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:80}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] Dacota do Norte |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Tobacco Garden]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 48}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] Dacota do Norte |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Pequeno Missouri]] (Little Missouri) || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 901}} || align=right|{{formatnum:21523}} || {{formatnum:15}} || [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] Dacota do Norte <br/> [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] [[Dacota do Sur]]<br/> [[Ficheiro:Flag of Montana.svg|25px]] Montana<br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Knife]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:193}} || align=right| {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] Dacota do Norte |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Heart]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:290}} || align=right| {{formatnum:8728}} || {{formatnum:8}} || [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] Dacota do Norte |- valign=top bgcolor=#f0fff0 | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Cannonball]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:217}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] Dacota do Norte |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| Sistema [[Río Grand|Grand]]-[[Río South Fork Grand|South Fork Grand]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:320}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur || rowspan=12 | Dakota del Sur |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río North Fork Grand]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:129}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Moreau]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:320}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Cheyenne]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 475}} || align=right|{{formatnum:62800}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Belle Fourche]] || Cheyenne || {{formatnum:470}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Arroio Rapid]] || Cheyenne || {{formatnum:138}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Arroio French (río Cheyenne)|Arroio French]] || Cheyenne || {{formatnum: 100}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Bad]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 177}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[río White (Dakota del Sur)|río White]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:933}} || align=right|{{formatnum:26000}} || {{formatnum:0}} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] [[Nebrasca]] |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Little White]] || White|| {{formatnum:377}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Arroio Wounded Knee]] || White|| {{formatnum:160}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur |-bgcolor=#cef6e3 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Arroio Ponca (río Missouri)|Arroio Ponca]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:224}} || align=right|{{formatnum:2100}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur<br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#e3f3f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Niobrara]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:692}} || align=right|{{formatnum:29992}} || {{formatnum:49}} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming || rowspan=5 | Dakota do Sur - Nebrasca ||rowspan=52 | Curso Medio |-bgcolor=#e3f3f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Keya Paha]] || Niobrara || {{formatnum:204}} || {{formatnum:4429}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#e3f3f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Snake (Nebraska)|Río Snake]] || Niobrara || {{formatnum:203}} || {{formatnum:4429}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#e3f3f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río James (Dakotas)|Río James]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:1143}} || align=right| {{formatnum:54240}} || {{formatnum:18}} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur <br/> [[Ficheiro:Flag of North Dakota.svg|25px]] Dacota do Norte |-bgcolor=#e3f3f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Vermillion]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 72 }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Big Sioux]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:674}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of South Dakota.svg|25px]] Dacota do Sur <br/>[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] [[Iowa]] || rowspan=2 | Dakota del Sur / Iowa |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Snake (Nebraska)|Río Snake]] || Big Sioux || {{formatnum:232}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa<br/>[[Ficheiro:Flag of Minnesota.svg|25px]] [[Minnesota]] |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Perry]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:46.5}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa || rowspan=38 | Nebraska/Iowa |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Floyd]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:180}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Little Sioux]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:415}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa<br/>[[Ficheiro:Flag of Minnesota.svg|25px]] Minnesota |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Maple (Iowa)|Río Maple]] || Little Sioux || {{formatnum:160}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río West Fork of the Little Sioux]] || Little Sioux || {{formatnum:153}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Ocheyedan]] || Little Sioux || {{formatnum:93}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa<br/>[[Ficheiro:Flag of Minnesota.svg|25px]] Minnesota |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Soldier]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:108}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Boyer]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:190}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Arroio Mosquito]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:97}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Platte]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 499}} || align=right|{{formatnum:219916 }} || {{formatnum:199}} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Elkhorn]] || Platte || {{formatnum:470}} || align=right|{{formatnum:18000}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Loup]] || Platte || {{formatnum:115}} || align=right|{{formatnum:38850}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Loup Norte]] || Loup || {{formatnum:335}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Loup South]] || Loup || {{formatnum: }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=3 bgcolor=#ffffff |- || colspan=1| [[Río Dismal]] || Loup South|| {{formatnum:115.7}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Platte Norte]] || Platte|| {{formatnum:1094}} || align=right|{{formatnum:80031}} || {{formatnum:38}} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca <br/>[[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] [[Colorado, Estados Unidos de América|Colorado]] <br/> [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff | - || colspan=2| [[Río Sweetwater]] || Platte Norte || {{formatnum:383}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff | - || colspan=2| [[Río Medicine Bow]] || Platte Norte || {{formatnum: 314}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=3 bgcolor=#ffffff | - || colspan=1 | [[Arroio Rock (río Medicine Bow)|Arroio Rock]] || Medicine Bow || {{formatnum:201}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum:2.3}} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=3 bgcolor=#ffffff | - || colspan=1 | [[Río Little Medicine Bow]] || Medicine Bow || {{formatnum:106}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Michigan]] || Platte Norte || {{formatnum:111}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=3 bgcolor=#ffffff |- || colspan=1| [[Río Illinois]] || Míchigan || {{formatnum:114}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Laramie]] || Platte Norte || {{formatnum:451}} || align=right|{{formatnum:11820}} || {{formatnum:3.7}} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming <br/> [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=3 bgcolor=#ffffff |- || colspan=1| [[Río North Laramie]] || Laramie || {{formatnum:139}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=3 bgcolor=#ffffff |- || colspan=1| [[Río Chugwater]] || Laramie || {{formatnum:149}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum:}} || [[Ficheiro:Flag of Wyoming.svg|25px]] Wyoming |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Platte Sur]] (o río Jesus Maria) || Platte|| {{formatnum: 711}} || align=right|{{formatnum:62738}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Lodgepole]] || Platte Sur || {{formatnum:447}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Pawnee]] || Platte Sur || {{formatnum: }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Box Elder]] || Platte Sur || {{formatnum: }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Cache La Poudre]] || Platte Sur || {{formatnum:203}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum:4.6}} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Big Thompson]] || Platte Sur || {{formatnum:123}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum:2.05}} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Clear]] || Platte Sur || {{formatnum:102}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Cherry (Colorado)|Arroio Cherry]] || Platte Sur || {{formatnum:103}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Beaver]] || Platte Sur || {{formatnum:266}} || align=right|{{formatnum:2940}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Crow]] || Platte Sur || {{formatnum:246}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Kiowa]] || Platte Sur || {{formatnum:198}} || align=right|{{formatnum:1890}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Little Nemaha]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca <br/>[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#d9eaf8 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Big Nemaha]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca <br/> [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#f0fff0 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Nishnabotna]]-East Nishnabotna || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:216}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa <br/>[[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] [[Missouri]] || rowspan=5 | Iowa/Missouri |-bgcolor=#f0fff0 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río West Nishnabotna]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa- Missouri |-bgcolor=#F0FFF0 | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Tarkio]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:225}} || align=right|{{formatnum:1316}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#F0FFF0 | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Nodaway]]-West Nodaway || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:224.5}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa <br/> [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#F0FFF0 | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río East Nodaway]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:117.2}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa <br/> [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=d2e8fb valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Platte (Missouri)]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:320}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa <br/> [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri || rowspan=18 | Kansas/Missouri |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río One Hundred and Two]] || Platte || {{formatnum: 145}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa-Missouri |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Kansas]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 274}} || align=right|{{formatnum:155695}} || {{formatnum:205}} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas || bgcolor=#fff0f5 rowspan=37 | Praderia central |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Wakarusa]] || Kansas|| {{formatnum:129.6}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Delaware (Kansas)]] || Kansas || {{formatnum:151}} || align=right| {{formatnum:2890}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Big Blue]] || Kansas|| {{formatnum:578}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum:28}} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Little Blue (Kansas/Nebraska)]] || Big Blue || {{formatnum:394}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum:28}} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Republican]] || Kansas|| {{formatnum: 716}} || align=right|{{formatnum:64491}} || {{formatnum:24}} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca <br/> [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Arikaree]] || Republican || {{formatnum:251}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca <br/> [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Arroio Red Willow]] || Republican || {{formatnum: 203}} || align=right|{{formatnum:2028}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río South Fork Republican]] || Kansas|| {{formatnum:275}} || align=right|{{formatnum:7195}} || {{formatnum:24}} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca <br/> [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río North Fork Republican]] || Kansas|| {{formatnum:275}} || align=right|{{formatnum:7195}} || {{formatnum:24}} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas <br/> [[Ficheiro:Flag of Nebraska.svg|25px]] Nebrasca <br/> [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Smoky Hill]] || Kansas|| {{formatnum: 901}} || align=right|{{formatnum:49883}} || {{formatnum:44}} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas <br/> [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff | - || colspan=2| [[Río Solomon]] || Smoky Hill || {{formatnum:296}} || align=right| {{formatnum:17703}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=3 bgcolor=#ffffff | - || colspan=1| [[Río South Fork Solomon]] || Solomon || {{formatnum:470}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=3 bgcolor=#ffffff | - || colspan=1| [[Río North Fork Solomon]] || Solomon || {{formatnum: 351 }} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff | - || colspan=2| [[Río Saline (Kansas)]] || Smoky Hill || {{formatnum:639}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |- valign=top bgcolor=#d2e8fb | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff | - || colspan=2| [[Río North Fork Smoky Hill]] || Smoky Hill || {{formatnum:314}} || align=right|{{formatnum:1970}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas<br/> [[Ficheiro:Flag of Colorado.svg|25px]] Colorado |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Blue (Missouri)]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:64.1}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas<br/> [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri || rowspan=21 | Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Little Blue (Missouri)]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:73.1}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Fishing]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:62.8}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Crooked]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 95}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Grand (Missouri)]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 364}} || align=right|{{formatnum:20000}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri <br />[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3 | [[Arroio Shoal (Missouri)]] || Grand || align=right| {{formatnum:131.2}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri <br />[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Thompson (Missouri)]] || Grand || align=right| {{formatnum:303}} || align=right|{{formatnum:4800}} || {{formatnum:30}} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri <br />[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | I || bgcolor=#d8d8d8 | - || colspan=4| [[Río Chariton]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:351}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri <br/>[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Iowa |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Lamine]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum:115}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Blackwater (Missouri)]] || Lamine || align=right| {{formatnum:127.6}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Osage]] || align=right| Missouri || align=right| {{formatnum: 579}} || align=right|{{formatnum: 39600}} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Niangua]] || Osage || {{formatnum:201}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || colspan=2 bgcolor=#ffffff |- || colspan=2| [[Río Little Niangua]] || Niangua || {{formatnum:103.6}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río South Grand]] || Osage || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Pomme de Terre]] || Osage || {{formatnum: 210}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Sac]] || Osage || {{formatnum:190}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Marais des Cygnes]] || Osage || {{formatnum:349}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri <br />[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Little Osage]] || Osage || {{formatnum:142}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri <br />[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 | - || colspan=2 bgcolor=#ffffff | - || colspan=2| [[Río Marmaton]] || Little Osage || {{formatnum:164}} || {{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri <br />[[Ficheiro:Flag of Iowa.svg|25px]] Kansas |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#d8d8d8 | - || bgcolor=#d8d8d8 | D || colspan=4| [[Río Gasconade]] || align=right| MissoFiluri || align=right| {{formatnum:450}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |-bgcolor=#fff0f5 valign=top | bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#f6f6f6 |- || bgcolor=#ffffff |- || colspan=3| [[Río Big Piney]] || Gasconade || align=right| {{formatnum:180}} || align=right|{{formatnum: }} || {{formatnum: }} || [[Ficheiro:Flag of Missouri.svg|25px]] Missouri |} == Notas == {{Listaref|group= n}} ;Referencias: {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro|author=Committee on Missouri River Ecosystem Science, National Research Council|title=The Missouri River ecosystem: exploring the prospects for recovery|publisher=National Academies Press|year=2002|isbn=0-309-08314-1}} * {{Cita libro|author=Committee on Missouri River Recovery and Associated Sediment Management Issues, National Research Council|title=Missouri River Planning: Recognizing and Incorporating Sediment Management|publisher=National Academies Press|year=2010}} * {{Cita libro|title=Exploring the Great Rivers of North America|publisher=National Geographic Society|year=1999|isbn=0-7922-7846-1|author=Kostyal, K.M.; White, Mel; Walker, Paul Robert; Heacox, Kim}} * {{Cita libro|last=McNeese|first=Tim|title=The Missouri River|publisher=Infobase Publishing|year=2004|isbn=0-7910-7724-1}} === Obras citadas === * {{Cita libro |last=Athearn |first=Robert G. |title=High country empire: the high plains and Rockies |url=https://archive.org/details/highcountryempir0000athe_q7v5 |publisher=University of Nebraska Press |year=1965 |isbn=0-8032-5008-8}} * {{Cita libro |last=Baldridge |first=W. Scott |title=Geology of the American Southwest: a journey through two billion years of plate-tectonic history |publisher=Cambridge University Press |year=2004 |isbn=0-521-01666-5}} * {{Cita libro |last1=Benke |first1=Arthur C. |last2=Cushing |first2=Colbert E. |title=Rivers of North America |publisher=Academic Press |year=2005 |isbn=0-12-088253-1}} * {{Cita libro |last=Cech |first=Thomas V. |title=Principles of Water Resources: History, Development, Management, and Policy |url=https://archive.org/details/principlesofwate0000cech |publisher=John Wiley and Sons |year=2009 |isbn=0-470-13631-6}} * {{Cita libro |last=Christensen |first=Lawrence O. |title=Dictionary of Missouri biography |url=https://archive.org/details/dictionaryofmiss00unse |publisher=University of Missouri Press |year=1999 |isbn=0-8262-1222-0}} * {{Cita libro |last=Demoth |first=I. MacDonald |title=The History of Pettis County, Missouri |year=1882}} * {{Cita libro |last=Dick |first=Everett |title=Tales of the Frontier: From Lewis and Clark to the Last Roundup |url=https://archive.org/details/talesoffrontierf00dick |publisher=University of Nebraska Press |year=1971 |isbn=0-8032-5744-9}} * {{Cita libro |last=Edwards |first=Elwyn Hartley |title=Horses: their role in the history of man |publisher=Willow Books |year=1987|isbn=0-00-218216-5}} * {{Cita libro |author=Federal Writers' Project |title=Montana: A State Guide Book |publisher=U.S. History Publishers |isbn=1-60354-025-3}} * {{Cita libro |title=Wild mammals of North America: biology, management, and conservation |publisher=JHU Press |year=2003 |isbn=0-8018-7416-5 |author=Feldhamer, George A.; Thompson, Bruce Carlyle; Chapman, Joseph A.}} * {{Cita libro |last=Greene |first=Jerome A. |title=Battles and Skirmishes of the Great Sioux War, 1876–1877: The Military View |publisher=University of Oklahoma Press |year=2003 |isbn=0-8061-2669-8}} * {{Cita libro |last=Houck |first=Louis |title=A history of Missouri from the earliest explorations and settlements until the admission of the state into the union |volume=1 |publisher=R.R. Donnelley and Sons, Co. |year=1908|isbn=0-405-02856-3}} * {{Cita libro |last=Kellogg |first=Louis Phelps |title=Early narratives of the Northwest, 1634–1699 |publisher=C. Scribners's Sons |volume=18 |year=1917 |isbn=}} * {{Cita libro |last=King |first=Philip B. |title=The Evolution of North America |publisher=Princeton University Press |edition=Revised |year=1971 |isbn=}} * {{Cita libro |last1=Lott |first1=Dale F. |last2=Greene |first2=Harry W. |title=American Bison: A Natural History |url=https://archive.org/details/americanbisonnat0000lott |publisher=University of California Press |year=2003 |isbn=0-520-24062-6}} * {{Cita libro |last=Mattes |first=Merrill J. |title=The Great Platte River Road: The Covered Wagon Mainline Via Fort Kearny to Fort Laramie |url=https://archive.org/details/greatplatteriver0000matt |publisher=University of Nebraska Press |year=1987 |isbn=0-8032-8153-6}} * {{Cita libro |last1=McFarlan |first1=Donald |last2=McWhirter |first2=Norris |title=Guinness Book of World Records |publisher=Bantam Books |year=1992 |isbn=0-553-29537-3}} * {{Cita libro |editor=Morris, Charles |title=Twentieth Century Encyclopædia: A Library of Universal Knowledge |volume=5 |publisher=Syndicate Publishing Co. |year=1912}} * {{Cita libro |last=Mulvaney |first=Tom |title=Helena |publisher=Arcadia Publishing |year=2008 |isbn=0-7385-5977-6}} * {{Cita libro |last1=Roberts |first1=David C. |last2=Hodsdon |first2=W. Grant |title= A Field Guide to Geology: Eastern North America |publisher=Houghton Mifflin Harcourt |year=2001 |isbn=0-618-16438-3}} * {{Cita libro |title=Water Resources and Environmental History |url=https://archive.org/details/waterresourcesen0000unse_x6y6 |publisher=ASCE Publications |year=2004 |isbn=0-7844-0738-X|author = Rogers, Jerry R.; Brown, Glenn Owen; Garbrecht, Jürgen}} * {{Cita libro |last=Singer |first=Siegfried Fred |title=Global effects of environmental pollution: a symposium organized by the American Association for the Advancement of Science |url=https://archive.org/details/isbn_9789027701510 |publisher=Springer |year=1970 |isbn=90-277-0151-2}} * {{Cita libro |author=South Dakota State Historical Society, South Dakota Department of History |title=South Dakota historical collections |volume=1 |publisher=State Publishing Co |year=1902}} * {{Cita libro |last=Sunder |first=John E. |title=The Fur Trade on the Upper Missouri, 1840–1865 |url=https://archive.org/details/furtradeonupperm1840unse |publisher=University of Oklahoma Press |year=1993 |isbn=0-8061-2566-7}} * {{Cita libro |last=Thornbury |first=W. |title=Regional geomorphology of the United States |publisher=John Wiley and Sons |year=1965|isbn=0-471-86200-2}} === Outros artigos === * [[Río Mississippi]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Río Missouri]] f6ji876cb79k9s2vbi4hw8ctvxtcrfq 0 346473 6147847 6147384 2022-08-02T00:05:48Z MAGHOI 15490 formato wikitext text/x-wiki : ''Non confundir con Wiglaf, rei semi-lendario de [[Götaland]] (sucesor de [[Beowulf (poema)|Beowulf]])'' {{biografía}} '''Wiglaf''', finado c. [[839]], foi un [[Monarca|rei]] de [[Mercia]], reino situado no que hoxe constitúen as actuais Midlands [[Inglaterra|inglesas]], que gobernou entre [[827]] e [[829]] e desde [[830]] até a súa morte. == Traxectoria == A súa orixe familiar é incerta: os anos 820 foi un período no que houbo conflitos dinásticos no reino de Mercia polo que se descoñece a xenealoxía de varios reis desta época. O seu neto [[Wigstan de Mercia|Wigstan]] foi considerado máis tarde como descendente de [[Penda|Penda de Mercia]], polo que é posíbel que á súa vez Wiglaf tamén descendese de Penda, un dos reis de Mercia máis poderosos do [[século VII]]. Wiglaf sucedeu no trono a [[Ludeca de Mercia|Ludeca]], quen morreu durante unha campaña contra [[Reino de Anglia Oriental|Anglia Oriental]]. O seu primeiro reinado coincidiu co auxe do reino [[Anglosaxóns|anglosaxón]] de [[Wessex]], rival de Mercia, durante o reinado de [[Ecgbryht de Wessex|Ecgbryht]]. Ecgbryht arrebatou a Wiglaf o trono de Mercia en 829 e gobernou directamente Mercia durante un ano. Wiglaf recuperou o trono en 830, probabelmente pola forza, aínda que poida que Wiglaf se mantivese baixo o señorío de Ecgbryht. Mercia nunca recuperou os reinos surorientais, aínda que [[Berkshire]] e talvez [[Reino de Essex|Essex]] volveron estar baixo control mercio. As causas da sorte cambiante de Mercia e Wessex son materias suxeitas á especulación, pero podería ser que o apoio [[Imperio Carolinxio|carolinxio]] influíse no ascenso de Ecgbryht e a posterior recuperación mercia. Aínda que parecía que Wiglaf restaurara a independencia de Mercia, foi por pouco tempo, e a finais do século Mercia foi dividida entre Wessex e os invasores [[viquingo]]s. Wiglaf morreu sobre o 839 e probabelmente foi sucedido por [[Beorhtwulf de Mercia|Beorhtwulf]], aínda que unha tradición rexistra que o seu fillo, [[Wigmund de Mercia|Wigmund]], reinou durante un breve período. Wiglaf foi enterrado en [[Repton]], preto de [[Derbyshire|Derby]]. === Contexto histórico === [[Ficheiro:British_kingdoms_c_800.svg|dereita|miniatura|443x443px|Mapa onde se mostran os principais reinos de [[Gran Bretaña]] sobre o ano [[800]].]] Mercia fora o reino anglosaxón dominante durante a maior parte do [[século VIII]], sendo [[Offa de Mercia|Offa]], morto en [[796]], o rei máis poderoso do seu tempo.<ref>Blair, ''Roman Britain'', páx. 274.</ref> [[Coenwulf de Mercia|Coenwulf]], quen ocupou o trono mercio pouco despois da morte de Offa, foi quen de manter a influencia de Mercia sobre os reinos de [[Reino de Kent|Kent]], [[Reino de Anglia Oriental|Anglia Oriental]] e [[Reino de Essex|Essex]], e frecuentemente realizou incursións alén da muralla de Offa, no territorio de [[Gales]].<ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 121.</ref><ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', pp. 187–189.</ref> Con todo, a morte de Coenwulf en [[821]] marcou o inicio dun período no que o mapa político de [[Inglaterra]] foi redefinido drasticamente<ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 185.</ref>. Aínda que unha fonte do [[século XI]] afirma que o fillo de Coenwulf, Cynehelm, sucedeu brevemente ao seu pai no trono, o máis probábel é que quen sucedese a Coenwulf fose o seu irmán. Este reinou tan só dous anos antes de que fose deposto.<ref>Para unha relación do mito e os problemas históricos deste, ver a obra de Alan Thacker, "Kings, Saints and Monasteries in Pre-Viking Mercia", en ''Midland History'', 1985, páx. 8.</ref><ref name="Kirby189">Kirby, Earliest English Kings, pp. 189–193.</ref> O seguinte rei, [[Beornwulf de Mercia|Beornwulf]], non era de estirpe real, aínda que se fixeron conxecturas, baseándose na letra B inicial, que estaba relacionado cos posteriores reis Beorhtwulf e [[Burgred de Mercia|Burgred]].<ref name="Yorke119">Por exemplo, [[Barbara Yorke]] (''Kings and Kingdoms'', páx. 119) considera que esta aliteración podería ser indicativa.</ref> Probabelmente a derrota do [[reino de Powys]] e a destrución do a fortaleza de Deganwy rexistradas na [[crónica]] galesa de ''[[Brut y Tywysogion]]'' en [[823]] levounas a cabo Beornwulf. Está claro que Mercia era aínda unha potencia militar naquel tempo. Con todo, en [[825]], Beornwulf foi derrotado por Ecgbryht de Wessex na [[batalla de Ellandun]] e morreu ao ano seguinte mentres dirixía unha infrutuosa campaña de invasión de Anglia Oriental. O seu sucesor, Ludeca, de liñaxe descoñecida, tamén invadiu Anglia Oriental, e do mesmo xeito que Beornwulf morreu durante a campaña en 827. Parece ser que estas derrotas próximas no tempo empeoraron as disensións dinásticas na autoridade real mercia. Fóra das fronteiras de Mercia, o reino de Wessex, no sur, era xa un reino poderoso e en expansión cando Wiglaf ascendeu ao trono.<ref name="Kirby189"/> === Liñaxe === A liñaxe familiar de Wiglaf non se coñece con certeza. Existen dúas teorías principais que sobre a xenealoxía dos reis de Mercia deste período. Unha delas afirma que había dúas liñaxes da familia real que competiron polo trono. Por exemplo, a mediados do [[século VII]], Penda puxo as provincias conquistadas baixo o control de familiares seus. Un ''wigheard'', que asinou uns foros a finais do século VII, era probabelmente un membro da súa liñaxe.<ref name="Yorke119"/><ref>Nome que recibía na Idade Media o [[arcebispo de Canterbury]].</ref> A outra teoría afirma que un número de grupos de familiares con poderes locais competirían pola sucesión. Os subreinos do [[Hwicce]], o [[Tomsæche]] e o non identificado [[Gaini]] son exemplos deste tipo de poderes locais. As alianzas matrimoniais tamén puideron xogar o seu papel. Os magnates competidores, chamados nos "foros" ''dux'' ou ''princeps'', poderían axudar ao ascenso dos distintos monarcas. Neste modelo, os reis mercios eran pouco máis que líderes da nobreza.<ref>Véxase Keynes, ''Mercia and Wessex in the Ninth Century'', pp. 314-323, en Brown & Farr, Mercia; véxase tamén Williams, ''Military Institutions and Royal Power'', pp. 304–305.</ref> Unha tradición medieval preservada en Evesham<ref>Macray, ''Chronicon Abbatiae de Evesham'', 1863, citado in Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 191 n. 26.</ref> recolle que Wigstan, o neto de Wiglaf, era descendente de Coenred, quen á súa vez era neto de Penda. Os avós de Wigstan foron Wiglaf e Coelwulf I; a tradición pode ser interpretada como que Wiglaf descendía de Penda, pero tamén podería ser que fose a esposa de Wiglaf, Cynethryth, quen descendese de Penda.<ref name="Kirby190">Kirby, ''Earliest English Kings'', pp. 190–192.</ref> O nome de Cynethryth coñécese grazas a dous foros de Wiglaf datados en [[831]] e [[836]], e a historiadora [[Pauline Stafford]] anota que o seu nome parece remontarse até a familia de Coenwulf se non a unha liñaxe real anterior, pero como o mesmo Wiglaf, non hai certeza respecto ao coñecido sobre a súa liñaxe.<ref>{{Cita web|url=http://www.anglo-saxons.net/hwaet/?do=seek&query=S+188|páxina-web=|editorial=Anglo-Saxons.net|título=S 188|data-acceso=|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Miller|nome=Sean|lingua=latín/inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.anglo-saxons.net/hwaet/?do=seek&query=S+190|título=S 190|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Miller|nome=Sean|editorial=Anglo-Saxons.net|idioma=latín/inglés}}</ref><ref>Stafford, ''Political Women in Mercia'', pp. 42–43, en Brown & Farr, Mercia.</ref><ref>Outra Cynethryth foi a nai de [[Ecgfrith de Mercia]], o predecesor de Coenwulf, e esposa de Offa.</ref> Na medieval ''[[Vida de San Wigstan]]'' menciónase unha conexión distinta, na que se afirma que as familias "B" e "W", facendo referencia ás iniciais dos nomes, estaban emparentadas.<ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 120.</ref> Os descendentes coñecidos de Wiglaf inclúen ao seu fillo Wigmund e ao seu neto Wigstan, comparten ambos o "Wig-" inicial no seu nome; os nomes familiares aliterativos son frecuentes nas dinastías anglosaxoas e a miúdo significa que pertencían á mesma estirpe real.<ref name="Kirby190"/><ref>Por exemplo, Barbara Yorke (''Kings and Kingdoms'', páx. 120) trata os elementos "Beorn", "Berht", "Cen", "Ceol", "Cuth" e "Wig" presentes nos nomes.</ref> Entre outros posíbeis descendentes de Wiglaf inclúese ao último rei de Mercia, Ceolwulf II.<ref>Walker, páx. 208, táboa 1.</ref> Grazas a "foros" de Mercia de finais do século VIII e principios do [[Século IX|IX]], coñécense un bo número de ''duces'' ou ''praefecti'' (''ealdorman'') con nomes similares, como Wigbald, Wigberht, Wigcga, Wigferth e Wigheard, pero non hai evidencias, á parte da similitude nos nomes, que mostren que estes nobres eran parentes.<ref>Keynes, ''Mercia and Wessex in the Ninth Century'', páx. 319, en Brown & Farr, Mercia.</ref> === Primeiro reinado e derrota fronte a Wessex === [[Ficheiro:Anglo-Saxon_Chronicle_825_MS_C.png|miniatura|400x400px|Entrada para o ano 825 no manuscrito [C] da ''Crónica anglosaxoa'', na que se narra o ascenso ao trono de Wiglaf.]] A ''[[Crónica anglosaxoa]]'' cita o ascenso ao trono de Wiglaf na entrada do ano [[827]] (citado erroneamente baixo o ano 825)<ref>Hai un erro de dous anos na maioría das entradas desde [[754]] a [[845]].</ref>. A entrada reza en [[inglés antigo]], {{Cita|''Her Ludecan Myrcna cing 7 his fif ''ealdormenn'' mid him man ofsloh, 7 Wiglaf feng to rice''<ref>{{Cita web|url=http://asc.jebbo.co.uk/c/c-L.html|título=Manuscript C: Cotton Tiberius C.i|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Jebson|nome=Tony|data=8 de agosto de 2007|editorial=The Anglo-Saxon Chronicle: An Electronic Edition (Vol 3) literary edition|lingua=inglés antigo|data-arquivo=26 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110726221008/http://asc.jebbo.co.uk/c/c-L.html|url-morta=yes}}</ref>.|col2=Aquí foi morto Ludeca, rei de Mercia, e os seus cinco ealdormen con el, e Wiglaf accedeu ao trono.}} En [[829]], Ecgbryht de Wessex invadiu Mercia con éxito e depuxo a Wiglaf.<ref name="Swanton60">Swanton, ''Anglo-Saxon Chronicle'', pp. 60–61.</ref> A consecuencia inmediata para Mercia da derrota de Beornwulf a mans de Ecgbryht en [[825]] na batalla de Ellendum fora a perda do control dos reinos surorientais de Kent, [[Reino de Sussex|Sussex]], Essex e Anglia Oriental. As desastrosas expedicións militares contra Anglia Oriental levadas a cabo por Beornwulf e Ludeca en [[826]] e [[827]] respectivamente confirmaron a perda do control de Mercia sobre ese reino.<ref name="Kirby189"/><ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 122.</ref> A vitoria de Ecgbryht sobre Wiglaf en [[829]] completou o seu dominio sobre o sur inglés, para, a finais do mesmo ano, recibir a submisión de [[Eanred de Northumbria]] en Dore, na fronteira setentrional de Mercia.<ref name="Kirby189"/><ref>Stenton, ''Anglo-Saxon England'', páx. 95.</ref> Estes acontecementos conduciron ao escriba anónimo da ''Crónica anglosaxoa'' a describir a Ecgbryht como o oitavo ''bretwalda'' ou "Soberano de [[Britannia|Britania]]".<ref name="Swanton60"/> Ecgbryht mantivo o control sobre Mercia até o ano 830. Mantívose no poder o suficiente tempo como para chegar a emitir [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas]] ([[Cuñaxe|cuñadas]] en [[Londres]]) coa lema "''Rex M''", referido a "''Rex Merciorum''", é dicir "Rei de Mercia".<ref>Blackburn & Grierson, ''[[Medieval European Coinage]]'', páx. 268.</ref> === Segundo reinado === [[Ficheiro:Egbert.jpg|dereita|miniatura|248x248px|Retrato imaxinario de Ecgberht de Mercia, quen desposuíu a Wiglaf do trono durante un breve período.]] Na Crónica aparece que no ano 830, Wiglaf volveu obter o reino de Mercia.<ref>Swanton 1996, pp. 62–63.</ref> Xeralmente, a volta ao trono de Wiglaf foi interpretada polos historiadores como unha indicación do final do señorío de Ecgbryht sobre Mercia.<ref>Por exemplo, Blair (''Roman Britain'', páx. 219) comenta que Mercia recobrou a súa independencia; e Yorke (''Kings and Kingdoms'', páx. 122) di que durante o reinado de Wiglaf, Mercia asegurou os seus feudos en Midland.</ref> En particular, o historiador [[Frank Stenton]] argumentou que debido ás erratas da Crónica, é posíbel que Wiglaf recobrase o reino pola forza e que se Ecgbryht cedese o reino a Wiglaf, isto debería haberse mencionado.<ref>Stenton, 1996 p. 233f.</ref> Como evidencia de que Wiglaf actuaba como gobernante independente naquel tempo tamén se citan uns foros de [[836]]; estes rexistran un concilio en Croft, en [[Leicestershire]], ao que asistiu o arcebispo de Canterbury e once bispos, entre os que se atopaban algúns dos [[bispo]]s saxóns occidentais. Wiglaf refírese á asemblea como "os meus bispos, ''duces'' e maxistrados", indicando que non só recuperara o control sobre o seu territorio, senón que tiña certo nivel de autoridade sobre a igrexa do sur de Inglaterra.<ref name="Stenton233">Stenton, ''Anglo-Saxon England'', pp. 233–234.</ref> É significativo o feito de que Wiglaf aínda fose capaz de convocar tal grupo de persoas notábeis, os [[saxóns]] occidentais, xa que aínda que puidesen facelo, non celebraban tales concilios.<ref>Patrick Wormald, "The Age of Offa and Alcuin", páx. 128, en Campbell et al., ''The Anglo-Saxons''.</ref><ref>Patrick Wormald, "The Ninth Century", páx. 138, en Campbell et al., ''The Anglo-Saxons''.</ref> Essex, que fora unha dependencia de Mercia, podería volver a estar baixo o dominio mercio: un tal rei Sigeric dos saxóns orientais, descrito como ministro de Wiglaf, aparece como testemuña nuns foros de [[Hertfordshire]] nalgún momento entre 829 e 837.<ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 51.</ref> Cando aparentemente Ecgbryht perdeu o control da [[Casa de moeda|casa da moeda]], Londres continuou sendo unha cidade mercia durante todo o segundo reinado de Wiglaf e mesmo despois deste.<ref name="Stenton233"/> Parece ser que [[Berkshire]] tamén volveu estar baixo control de Mercia, aínda que é posíbel que isto non se producise até despois do reinado de Wiglaf.<ref name="Kirby189"/> Talvez máis sorprendente, dado o poderío de Wessex, é o feito de que o territorio ao longo do curso medio de [[Río Támese|río Támesis]] que fora o corazón das terras do pobo [[Gewisse]] (o precursor do estado saxón occidental no século IX) quedase firmemente en mans de Mercia.<ref name="Stenton233"/> No oeste, ou Wiglaf ou o seu sucesor, Beorhtwulf, conseguiron someter aos [[gales]]es ao control mercio nalgún momento anterior a [[853]], cando se rexistra unha rebelión contra Mercia.<ref name="Kirby189"/> Nuns foros de [[831]] promulgados en Wychbold, preto de Droitwich, Wiglaf declara que se trata de "o primeiro ano do meu segundo reinado"; é significativo que Wiglaf non fixese referencia Ecgbryht nestes foros, manifestando que había un ano que recobrara o poder, e recoñecendo a súa deposición momentánea.<ref name="Stenton233"/><ref>Kelly, "Wiglaf" ''Oxford Dictionary of National Biography''.</ref> En Anglia Oriental, o rei [[Aethelstan de Anglia Oriental|Aethelstan]] cuñou [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moeda]], posibelmente a principios de [[827]], pero é máis probábel que fose sobre [[830]], despois de que a influencia de Ecgbryht se vise reducida co retorno de Wiglaf ao trono de Mercia. En parte, esta demostración de independencia de Anglia Oriental non é sorprendente, xa que é probábel que Aethelstan fose o responsábel da derrota e morte de Beornwulf e de Ludeca nas súas respectivas campañas contra Anglia Oriental.<ref name="Kirby189"/> Tanto o repentino aumento de poder de Wessex a finais dos anos 820, como o posterior fracaso en manter a súa posición dominante, foron examinados polos historiadores en busca de causas subxacentes<ref name="Kirby189"/>. A razón esgrimida para explicar o colapso de Mercia foi un problema dinástico; sen ningunha dúbida, os anos 820 foron anos de inestabilidade na liñaxe real.<ref name="Wormald128">Patrick Wormald, "The Age of Offa and Alcuin", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', páx. 128.</ref> A falta de información detallada sobre a administración de Mercia e de Wessex fai que sexa difícil valorar outras teorías: por exemplo, suxeriuse que os saxóns occidentais tiñan un sistema tributario estábel que contribuíu ao seu éxito, ou que a mestura da poboación nativa e saxoa en Wessex, as fronteiras naturais e uns administradores capaces foron factores clave.<ref name="Kirby189"/> Outra explicación que se propuxo para tratar de explicar os acontecementos deses anos é que a fortuna de Wessex dependía en certa medida do apoio [[Dinastía Carolinxia|carolinxio.]] As redes comerciais dos [[francos]] e os [[Renania|renanos]] colapsaron nalgún momento dos anos 820 ou 830, e ademais, en febreiro de 830 estalou unha rebelión contra [[Lois I, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Ludovico Pío]], o que sería o primeiro dunha serie de conflitos internos que tiveron lugar nos anos 830 e posteriores. Estas distraccións puideron reducir a capacidade de Ludovico para axudar a Ecgbryht . Segundo esta visión, a retirada do apoio franco tería provocado que Anglia Oriental, Mercia e Wessex atopasen un balance de forzas sen a dependencia de apoio exterior.<ref name="Kirby189"/> Con todo a recuperación de Wiglaf non foi completa. Efectivamente, a influencia de Ecgbryht reduciuse despois do ano 830, pero Mercia nunca logrou recuperar o control do sueste, a excepción posibelmente de Essex; quedando Anglia Oriental como reino independente.<ref name="Kirby189"/> Parece ser que Wulfredo, o arcebispo de Canterbury en tempos da vitoria de Ecgbryht , permaneceu leal a Mercia: a súa cuñaxe de moeda finaliza cando empeza a cuñaxe de Ecgbryht en Kent; uns foros de [[838]] que mostran que Ecgbryht accedía a devolver propiedades á igrexa en [[Canterbury]] parecen evidenciar que tomara con anterioridade propiedades da igrexa.<ref name="Wormald128"/> [[Aethelwulf de Kent|Aethelwulf]], o fillo de Ecgbryht , foi rei de Kent durante o reinado do seu pai e o seu temor de que Mercia puidese seguir influíndo en Kent podería ser a razón pola que deu propiedades á [[Catedral de Canterbury|igrexa de]] [[Catedral de Canterbury|''Christ Church'']] [[Catedral de Canterbury|en Canterbury]].<ref name="Kirby189"/> === Moedas e foros === As [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas]] do reinado de Wiglaf son moi raras. Pódese distinguir entre os tipos con retrato ou el; e destas, só dúas moedas sen retrato serían do segundo reinado de Wiglaf. Á parte destas, non hai ningunha outra evidencia de cuñaxe mercia de moedas até o reinado do sucesor de Wiglaf, Beorhtwulf, que empezou ao redor do ano 840.<ref>Blackburn & Grierson, ''[[Medieval European Coinage]]'', páx. 292.</ref> Isto mostraría que Wiglaf permaneceu suxeito ao dominio de Ecgbryht despois do ano 830, aínda que moitos historiadores consideran que Wiglaf recuperaría a súa independencia naquel tempo.<ref>Williams, "Mercian Coinage and Authority", pp. 223–224, en Brown & Farr, Mercia; "Military Institutions and Royal Power", pp. 305–306.</ref> Do reinado de Wiglaf sobreviviron "foros"; estes eran documentos nos que se entregaba terras a seguidores ou membros do clero e eran outorgadas polos reis, quen tiñan o poder de conceder as terras.<ref>Hunter Blair, ''Roman Britain'', pp. 14–15.</ref><ref>Campbell, ''The Anglo-Saxons'', pp. 95–98.</ref> Un dos foros de Wiglaf, nos que se outorgan privilexios ao mosteiro de Hanbury no ano [[836]] non eximía aos monxes das obrigacións de construír murallas e defensas, indicando a súa preocupación polos asuntos defensivos. Os foros de Wessex non empezaron a mostrar estas exencións até o ano 846. Estas cláusulas explicábanse polo incremento da presenza viquinga en Britania: as incursións viquingas terían empezado polo menos a principios do ano [[793]], exércitos viquingos chegaron a Kent en [[811]] e desde [[835]] as incursións viquingas foron unha preocupación para os reis de Wessex.<ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 210.</ref> Os foros de 836 tamén conteñen unha referencia temperá ao ''trinoda necessitas'', o conxunto de tres obrigacións que os reis da época daban aos seus súbditos. Estas obrigacións consistían na construción de residencias reais, a obrigación de pagar o ''feorn'', un alugueiro en comida, ao rei e prestar hospitalidade aos serventes do rei.<ref>Stenton, ''Anglo-Saxon England'', páx. 289.</ref><ref>"''I will free them from entertainment of king and ealdormen, and from all building of the royal residence, and from that burden which we call in Saxon fæstingmen''", é dicir "''Disporei libremente deles para o entretemento do rei e os ealdormen, de todos os edificios da residencia real e desa carga que chamamos en saxón fæstingmen'', Whitelock, ''English Historical Documents'', páx. 478.</ref> Os privilexios outorgados eran uns gastos: Wiglaf e un ''ealdorman'' recibiron intereses en facendas e outro ''ealdorman'' recibiu seiscentos xilins de ouro.<ref>Whitelock, ''English Historical Documents'', páx. 479.</ref><ref name="Wormald138">Patrick Wormald, "The Ninth Century", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', pp. 138–139.</ref> É talvez notábel que en común con moitos outros foros mercios do século IX, esta é unha concesión de privilexios en lugar de terras: o cronista [[Beda]] comentara a principios de século que excesivas concesións de terras aos mosteiros estaban a deixar aos reis sen terras para outorgar á nobreza e os reis de Mercia poderían estar a tomar medidas para paliar este problema.<ref name="Wormald138"/> === Sucesión === [[Ficheiro:Repton_crypt.jpg|dereita|miniatura|250x250px|Gravado do século XIX que representa a cripta de Renton onde foi enterrado Wiglaf.]] En ningunha das fontes primarias se dá directamente a data da morte de Wiglaf, pero esta pode ser determinada da cronoloxía dos seus sucesores. Na ''Crónica anglosaxoa'' aparece que Burgred foi expulsado de Mercia polos viquingos no ano [[874]], tras un reinado de vinte e dous anos, e os foros indican que Burgred ascendeu ao trono na primeira metade de 852. Unha lista real outorga ao seu predecesor, Beorhtwulf, un reinado de trece anos, que é consistente coas datas obtidas dos seus foros. Por tanto parece que o reinado de Wiglaf terminou o ano 839. Unha tradición apunta que a morte de Wigstan se produciu en [[849]] e apúntase que o pai de Wigstan, Wigmund, o fillo de Wiglaf, podería ser rei, pero esta é a única evidencia de que Wigmund puidese reinar e debe ser tomada con cautela. Non se coñecen as causas do final de Beorhtwulf, pero parece que as tensións dinásticas eran un factor continuo na sucesión mercia, en contraposición a Wessex, onde Ecgbryht estableceu unha dinastía que perdurou con poucos altercados durante todo o século IX.<ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 194.</ref> Wiglaf foi enterrado en Repton, nunha cripta que aínda pode verse.<ref name="Wormald95">Patrick Wormald, "The Age of Bede and Æthelbald", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', páx. 95.</ref> A igrexa do mosteiro que se atopaba no lugar naquel tempo foi construída probabelmente por [[Aethelbald de Mercia]] para albergar o [[mausoleo]] real; neste lugar tamén foi enterrado Wigstan, o neto de Wiglaf.<ref>Fletcher, ''Who's Who'', pp. 98–100.</ref><ref>Swanton, ''The Anglo-Saxon Chronicle'', pp. 48–49.</ref><ref>Fletcher, ''Who's Who'', páx. 116.</ref> A bóveda e as columnas da cripta non son os orixinais e poderían datar do tempo de Wiglaf en lugar do de Aethelbald.<ref name="Wormald95"/> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro|apelidos=[[Mark Blackburn|Blackburn]]|nome=[[Mark Blackburn|Mark]]|apelidos2=[[Philip Grierson|Grierson]]|nome2= [[Philip Grierson|Philip]]|título=[[Medieval European Coinage]]|data=reimpreso con correccións en 2006|editorial=[[Cambridge University Press]]|lugar=Cambridge|isbn=0-521-03177-X|ano=|ref=}} * {{Cita libro|apelidos=Brown|nome=Michelle P.|nome2=Carol Ann |apelidos2=Farr|título=Mercia, an Anglo-Saxon kingdom in Europe|ano=2001|editorial=Leicester University Press|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-8264-7765-8}} * {{Cita libro|apelidos=Campbell|nome=John|apelidos2=John|nome2= Eric| apelidos3=Wormald|nome3= Patrick|título=The Anglo-Saxons|ano=1991|editorial=Penguin Books|isbn=0-14-014395-5}} * {{Cita libro|apelidos=Fletcher|nome=Richard|ligazónautor=Richard Fletcher|título=Who's Who in Roman Britain and Anglo-Saxon England|url=https://archive.org/details/whoswhoinromanbr0000flet|ano=1989|editorial=Shepheard-Walwyn|lugar=Londres|isbn=0-85683-089-5}} * {{Cita libro|apelidos=Hunter Blair|nome=Peter|título=Roman Britain and Early England: 55 B.C. – A.D. 871|url=https://archive.org/details/romanbritainearl0000hunt|ano=1966|editorial=W.W. Norton & Company|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-393-00361-2}} * {{Cita libro|apelidos=Kelly|nome=S.E.|título=Oxford Dictionary of National Biography|ano=2004|editorial=Oxford University Press|lugar=Oxford|capítulo=Wiglaf (fl. 827–c.840)}} * {{Cita libro|apelidos=Kirby|nome=D.P.|título=The Earliest English Kings|ano=1992|editorial=Routledge|lugar=Londres|isbn=0-415-09086-5}} * {{Cita libro|apelidos=Stenton|nome=Frank M.|título=Anglo-Saxon England|url=https://archive.org/details/anglosaxonenglan0000sten|ano=1971|editorial=Clarendon Press|lugar=Oxford|isbn=0-19-821716-1}} * {{Cita libro|apelidos=Swanton|nome=Michael|título=The Anglo-Saxon Chronicle|ano=1996|editorial=Routledge|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-415-92129-5}} * {{Cita libro|apelidos=Walker|nome=I. W.|título=Mercia and the Making of England|ano=2000|editorial=Stroud|lugar=Sutton|isbn=0-7509-2131-5}} * {{Cita libro|apelidos=Whitelock|nome=Dorothy|título=English Historical Documents v.l. c.500–1042|ano=1968|editorial=Eyre & Spottiswoode|lugar=Londres}} * {{Cita libro|apelidos=Yorke|nome=Barbara|título=Kings and Kingdoms of Early Anglo-Saxon England|ano=1990|editorial=Seaby|lugar=Londres|isbn=1-85264-027-8}} === Ligazóns externas === * [http://www.homar.org/genealog/v_europa_ii/rug03b.htm Cronoloxía dos reis de Kent, Wessex, Essex e Sussex] {{es}} * [https://web.archive.org/web/20060620032929/http://www.trin.cam.ac.uk/chartwww/STEVEN%7E1/stev03.htm ''The earliest Anglo-Saxon charters''] (en inglés) {{reis de Mercia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Finados en 839]] [[Categoría:Nados en ano descoñecido]] [[Categoría:Reis de Mercia]] [[Categoría:Bretwaldas]] q1xwm29mx5qvht0g738glkzaqfavs7a 6147848 6147847 2022-08-02T00:09:37Z MAGHOI 15490 wikitext text/x-wiki : ''Non confundir con Wiglaf, rei semi-lendario de [[Götaland]] (sucesor de [[Beowulf (poema)|Beowulf]])'' {{biografía}} '''Wiglaf''', finado c. [[839]], foi un [[Monarca|rei]] de [[Mercia]], reino situado no que hoxe constitúen as actuais Midlands [[Inglaterra|inglesas]], que gobernou entre [[827]] e [[829]] e desde [[830]] até a súa morte. == Traxectoria == A súa orixe familiar é incerta: os anos 820 foi un período no que houbo conflitos dinásticos no reino de Mercia polo que se descoñece a xenealoxía de varios reis desta época. O seu neto [[Wigstan de Mercia|Wigstan]] foi considerado máis tarde como descendente de [[Penda|Penda de Mercia]], polo que é posíbel que á súa vez Wiglaf tamén descendese de Penda, un dos reis de Mercia máis poderosos do [[século VII]]. Wiglaf sucedeu no trono a [[Ludeca de Mercia|Ludeca]], quen morreu durante unha campaña contra [[Reino de Anglia Oriental|Anglia Oriental]]. O seu primeiro reinado coincidiu co auxe do reino [[Anglosaxóns|anglosaxón]] de [[Wessex]], rival de Mercia, durante o reinado de [[Ecgbryht de Wessex|Ecgbryht]]. Ecgbryht arrebatou a Wiglaf o trono de Mercia en 829 e gobernou directamente Mercia durante un ano. Wiglaf recuperou o trono en 830, probabelmente pola forza, aínda que poida que Wiglaf se mantivese baixo o señorío de Ecgbryht. Mercia nunca recuperou os reinos surorientais, aínda que [[Berkshire]] e talvez [[Reino de Essex|Essex]] volveron estar baixo control mercio. As causas da sorte cambiante de Mercia e Wessex son materias suxeitas á especulación, pero podería ser que o apoio [[Imperio Carolinxio|carolinxio]] influíse no ascenso de Ecgbryht e a posterior recuperación mercia. Aínda que parecía que Wiglaf restaurara a independencia de Mercia, foi por pouco tempo, e a finais do século Mercia foi dividida entre Wessex e os invasores [[viquingo]]s. Wiglaf morreu sobre o 839 e probabelmente foi sucedido por [[Beorhtwulf de Mercia|Beorhtwulf]], aínda que unha tradición rexistra que o seu fillo, [[Wigmund de Mercia|Wigmund]], reinou durante un breve período. Wiglaf foi enterrado en [[Repton]], preto de [[Derbyshire|Derby]]. === Contexto histórico === [[Ficheiro:British_kingdoms_c_800.svg|dereita|miniatura|443x443px|Mapa onde se mostran os principais reinos de [[Gran Bretaña]] sobre o ano [[800]].]] Mercia fora o reino anglosaxón dominante durante a maior parte do [[século VIII]], sendo [[Offa de Mercia|Offa]], morto en [[796]], o rei máis poderoso do seu tempo.<ref>Blair, ''Roman Britain'', páx. 274.</ref> [[Coenwulf de Mercia|Coenwulf]], quen ocupou o trono mercio pouco despois da morte de Offa, foi quen de manter a influencia de Mercia sobre os reinos de [[Reino de Kent|Kent]], [[Reino de Anglia Oriental|Anglia Oriental]] e [[Reino de Essex|Essex]], e frecuentemente realizou incursións alén da muralla de Offa, no territorio de [[Gales]].<ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 121.</ref><ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', pp. 187–189.</ref> Con todo, a morte de Coenwulf en [[821]] marcou o inicio dun período no que o mapa político de [[Inglaterra]] foi redefinido drasticamente.<ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 185.</ref> Aínda que unha fonte do [[século XI]] afirma que o fillo de Coenwulf, Cynehelm, sucedeu brevemente ao seu pai no trono, o máis probábel é que quen sucedese a Coenwulf fose o seu irmán. Este reinou tan só dous anos antes de que fose deposto.<ref>Para unha relación do mito e os problemas históricos deste, ver a obra de Alan Thacker, "Kings, Saints and Monasteries in Pre-Viking Mercia", en ''Midland History'', 1985, páx. 8.</ref><ref name="Kirby189">Kirby, Earliest English Kings, pp. 189–193.</ref> O seguinte rei, [[Beornwulf de Mercia|Beornwulf]], non era de estirpe real, aínda que se fixeron conxecturas, baseándose na letra B inicial, que estaba relacionado cos posteriores reis Beorhtwulf e [[Burgred de Mercia|Burgred]].<ref name="Yorke119">Por exemplo, [[Barbara Yorke]] (''Kings and Kingdoms'', páx. 119) considera que esta aliteración podería ser indicativa.</ref> Probabelmente a derrota do [[reino de Powys]] e a destrución do a fortaleza de Deganwy rexistradas na [[crónica]] galesa de ''[[Brut y Tywysogion]]'' en [[823]] levounas a cabo Beornwulf. Está claro que Mercia era aínda unha potencia militar naquel tempo. Con todo, en [[825]], Beornwulf foi derrotado por Ecgbryht de Wessex na [[batalla de Ellandun]] e morreu ao ano seguinte mentres dirixía unha infrutuosa campaña de invasión de Anglia Oriental. O seu sucesor, Ludeca, de liñaxe descoñecida, tamén invadiu Anglia Oriental, e do mesmo xeito que Beornwulf morreu durante a campaña en 827. Parece ser que estas derrotas próximas no tempo empeoraron as disensións dinásticas na autoridade real mercia. Fóra das fronteiras de Mercia, o reino de Wessex, no sur, era xa un reino poderoso e en expansión cando Wiglaf ascendeu ao trono.<ref name="Kirby189"/> === Liñaxe === A liñaxe familiar de Wiglaf non se coñece con certeza. Existen dúas teorías principais que sobre a xenealoxía dos reis de Mercia deste período. Unha delas afirma que había dúas liñaxes da familia real que competiron polo trono. Por exemplo, a mediados do [[século VII]], Penda puxo as provincias conquistadas baixo o control de familiares seus. Un ''wigheard'', que asinou uns foros a finais do século VII, era probabelmente un membro da súa liñaxe.<ref name="Yorke119"/><ref>Nome que recibía na Idade Media o [[arcebispo de Canterbury]].</ref> A outra teoría afirma que un número de grupos de familiares con poderes locais competirían pola sucesión. Os subreinos do [[Hwicce]], o [[Tomsæche]] e o non identificado [[Gaini]] son exemplos deste tipo de poderes locais. As alianzas matrimoniais tamén puideron xogar o seu papel. Os magnates competidores, chamados nos "foros" ''dux'' ou ''princeps'', poderían axudar ao ascenso dos distintos monarcas. Neste modelo, os reis mercios eran pouco máis que líderes da nobreza.<ref>Véxase Keynes, ''Mercia and Wessex in the Ninth Century'', pp. 314-323, en Brown & Farr, Mercia; véxase tamén Williams, ''Military Institutions and Royal Power'', pp. 304–305.</ref> Unha tradición medieval preservada en Evesham<ref>Macray, ''Chronicon Abbatiae de Evesham'', 1863, citado in Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 191 n. 26.</ref> recolle que Wigstan, o neto de Wiglaf, era descendente de Coenred, quen á súa vez era neto de Penda. Os avós de Wigstan foron Wiglaf e Coelwulf I; a tradición pode ser interpretada como que Wiglaf descendía de Penda, pero tamén podería ser que fose a esposa de Wiglaf, Cynethryth, quen descendese de Penda.<ref name="Kirby190">Kirby, ''Earliest English Kings'', pp. 190–192.</ref> O nome de Cynethryth coñécese grazas a dous foros de Wiglaf datados en [[831]] e [[836]], e a historiadora [[Pauline Stafford]] anota que o seu nome parece remontarse até a familia de Coenwulf se non a unha liñaxe real anterior, pero como o mesmo Wiglaf, non hai certeza respecto ao coñecido sobre a súa liñaxe.<ref>{{Cita web|url=http://www.anglo-saxons.net/hwaet/?do=seek&query=S+188|páxina-web=|editorial=Anglo-Saxons.net|título=S 188|data-acceso=|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Miller|nome=Sean|lingua=latín/inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.anglo-saxons.net/hwaet/?do=seek&query=S+190|título=S 190|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Miller|nome=Sean|editorial=Anglo-Saxons.net|idioma=latín/inglés}}</ref><ref>Stafford, ''Political Women in Mercia'', pp. 42–43, en Brown & Farr, Mercia.</ref><ref>Outra Cynethryth foi a nai de [[Ecgfrith de Mercia]], o predecesor de Coenwulf, e esposa de Offa.</ref> Na medieval ''[[Vida de San Wigstan]]'' menciónase unha conexión distinta, na que se afirma que as familias "B" e "W", facendo referencia ás iniciais dos nomes, estaban emparentadas.<ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 120.</ref> Os descendentes coñecidos de Wiglaf inclúen ao seu fillo Wigmund e ao seu neto Wigstan, comparten ambos o "Wig-" inicial no seu nome; os nomes familiares aliterativos son frecuentes nas dinastías anglosaxoas e a miúdo significa que pertencían á mesma estirpe real.<ref name="Kirby190"/><ref>Por exemplo, Barbara Yorke (''Kings and Kingdoms'', páx. 120) trata os elementos "Beorn", "Berht", "Cen", "Ceol", "Cuth" e "Wig" presentes nos nomes.</ref> Entre outros posíbeis descendentes de Wiglaf inclúese ao último rei de Mercia, Ceolwulf II.<ref>Walker, páx. 208, táboa 1.</ref> Grazas a "foros" de Mercia de finais do século VIII e principios do [[Século IX|IX]], coñécense un bo número de ''duces'' ou ''praefecti'' (''ealdorman'') con nomes similares, como Wigbald, Wigberht, Wigcga, Wigferth e Wigheard, pero non hai evidencias, á parte da similitude nos nomes, que mostren que estes nobres eran parentes.<ref>Keynes, ''Mercia and Wessex in the Ninth Century'', páx. 319, en Brown & Farr, Mercia.</ref> === Primeiro reinado e derrota fronte a Wessex === [[Ficheiro:Anglo-Saxon_Chronicle_825_MS_C.png|miniatura|400x400px|Entrada para o ano 825 no manuscrito [C] da ''Crónica anglosaxoa'', na que se narra o ascenso ao trono de Wiglaf.]] A ''[[Crónica anglosaxoa]]'' cita o ascenso ao trono de Wiglaf na entrada do ano [[827]] (citado erroneamente baixo o ano 825)<ref>Hai un erro de dous anos na maioría das entradas desde [[754]] a [[845]].</ref>. A entrada reza en [[inglés antigo]], {{Cita|''Her Ludecan Myrcna cing 7 his fif ''ealdormenn'' mid him man ofsloh, 7 Wiglaf feng to rice''<ref>{{Cita web|url=http://asc.jebbo.co.uk/c/c-L.html|título=Manuscript C: Cotton Tiberius C.i|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Jebson|nome=Tony|data=8 de agosto de 2007|editorial=The Anglo-Saxon Chronicle: An Electronic Edition (Vol 3) literary edition|lingua=inglés antigo|data-arquivo=26 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110726221008/http://asc.jebbo.co.uk/c/c-L.html|url-morta=yes}}</ref>.|col2=Aquí foi morto Ludeca, rei de Mercia, e os seus cinco ealdormen con el, e Wiglaf accedeu ao trono.}} En [[829]], Ecgbryht de Wessex invadiu Mercia con éxito e depuxo a Wiglaf.<ref name="Swanton60">Swanton 1996, pp. 60–61.</ref> A consecuencia inmediata para Mercia da derrota de Beornwulf a mans de Ecgbryht en [[825]] na batalla de Ellendum fora a perda do control dos reinos surorientais de Kent, [[Reino de Sussex|Sussex]], Essex e Anglia Oriental. As desastrosas expedicións militares contra Anglia Oriental levadas a cabo por Beornwulf e Ludeca en [[826]] e [[827]] respectivamente confirmaron a perda do control de Mercia sobre ese reino.<ref name="Kirby189"/><ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 122.</ref> A vitoria de Ecgbryht sobre Wiglaf en [[829]] completou o seu dominio sobre o sur inglés, para, a finais do mesmo ano, recibir a submisión de [[Eanred de Northumbria]] en Dore, na fronteira setentrional de Mercia.<ref name="Kirby189"/><ref>Stenton 1971, p. 95.</ref> Estes acontecementos conduciron ao escriba anónimo da ''Crónica anglosaxoa'' a describir a Ecgbryht como o oitavo ''bretwalda'' ou "Soberano de [[Britannia|Britania]]".<ref name="Swanton60"/> Ecgbryht mantivo o control sobre Mercia até o ano 830. Mantívose no poder o suficiente tempo como para chegar a emitir [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas]] ([[Cuñaxe|cuñadas]] en [[Londres]]) coa lema "''Rex M''", referido a "''Rex Merciorum''", é dicir "Rei de Mercia".<ref>Blackburn & Grierson, ''[[Medieval European Coinage]]'', páx. 268.</ref> === Segundo reinado === [[Ficheiro:Egbert.jpg|dereita|miniatura|248x248px|Retrato imaxinario de Ecgberht de Mercia, quen desposuíu a Wiglaf do trono durante un breve período.]] Na Crónica aparece que no ano 830, Wiglaf volveu obter o reino de Mercia.<ref>Swanton 1996, pp. 62–63.</ref> Xeralmente, a volta ao trono de Wiglaf foi interpretada polos historiadores como unha indicación do final do señorío de Ecgbryht sobre Mercia.<ref>Por exemplo, Blair (''Roman Britain'', páx. 219) comenta que Mercia recobrou a súa independencia; e Yorke (''Kings and Kingdoms'', páx. 122) di que durante o reinado de Wiglaf, Mercia asegurou os seus feudos en Midland.</ref> En particular, o historiador [[Frank Stenton]] argumentou que debido ás erratas da Crónica, é posíbel que Wiglaf recobrase o reino pola forza e que se Ecgbryht cedese o reino a Wiglaf, isto debería haberse mencionado.<ref>Stenton, 1996 p. 233f.</ref> Como evidencia de que Wiglaf actuaba como gobernante independente naquel tempo tamén se citan uns foros de [[836]]; estes rexistran un concilio en Croft, en [[Leicestershire]], ao que asistiu o arcebispo de Canterbury e once bispos, entre os que se atopaban algúns dos [[bispo]]s saxóns occidentais. Wiglaf refírese á asemblea como "os meus bispos, ''duces'' e maxistrados", indicando que non só recuperara o control sobre o seu territorio, senón que tiña certo nivel de autoridade sobre a igrexa do sur de Inglaterra.<ref name="Stenton233">Stenton, ''Anglo-Saxon England'', pp. 233–234.</ref> É significativo o feito de que Wiglaf aínda fose capaz de convocar tal grupo de persoas notábeis, os [[saxóns]] occidentais, xa que aínda que puidesen facelo, non celebraban tales concilios.<ref>Patrick Wormald, "The Age of Offa and Alcuin", páx. 128, en Campbell et al., ''The Anglo-Saxons''.</ref><ref>Patrick Wormald, "The Ninth Century", páx. 138, en Campbell et al., ''The Anglo-Saxons''.</ref> Essex, que fora unha dependencia de Mercia, podería volver a estar baixo o dominio mercio: un tal rei Sigeric dos saxóns orientais, descrito como ministro de Wiglaf, aparece como testemuña nuns foros de [[Hertfordshire]] nalgún momento entre 829 e 837.<ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 51.</ref> Cando aparentemente Ecgbryht perdeu o control da [[Casa de moeda|casa da moeda]], Londres continuou sendo unha cidade mercia durante todo o segundo reinado de Wiglaf e mesmo despois deste.<ref name="Stenton233"/> Parece ser que [[Berkshire]] tamén volveu estar baixo control de Mercia, aínda que é posíbel que isto non se producise até despois do reinado de Wiglaf.<ref name="Kirby189"/> Talvez máis sorprendente, dado o poderío de Wessex, é o feito de que o territorio ao longo do curso medio de [[Río Támese|río Támesis]] que fora o corazón das terras do pobo [[Gewisse]] (o precursor do estado saxón occidental no século IX) quedase firmemente en mans de Mercia.<ref name="Stenton233"/> No oeste, ou Wiglaf ou o seu sucesor, Beorhtwulf, conseguiron someter aos [[gales]]es ao control mercio nalgún momento anterior a [[853]], cando se rexistra unha rebelión contra Mercia.<ref name="Kirby189"/> Nuns foros de [[831]] promulgados en Wychbold, preto de Droitwich, Wiglaf declara que se trata de "o primeiro ano do meu segundo reinado"; é significativo que Wiglaf non fixese referencia Ecgbryht nestes foros, manifestando que había un ano que recobrara o poder, e recoñecendo a súa deposición momentánea.<ref name="Stenton233"/><ref>Kelly, "Wiglaf" ''Oxford Dictionary of National Biography''.</ref> En Anglia Oriental, o rei [[Aethelstan de Anglia Oriental|Aethelstan]] cuñou [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moeda]], posibelmente a principios de [[827]], pero é máis probábel que fose sobre [[830]], despois de que a influencia de Ecgbryht se vise reducida co retorno de Wiglaf ao trono de Mercia. En parte, esta demostración de independencia de Anglia Oriental non é sorprendente, xa que é probábel que Aethelstan fose o responsábel da derrota e morte de Beornwulf e de Ludeca nas súas respectivas campañas contra Anglia Oriental.<ref name="Kirby189"/> Tanto o repentino aumento de poder de Wessex a finais dos anos 820, como o posterior fracaso en manter a súa posición dominante, foron examinados polos historiadores en busca de causas subxacentes<ref name="Kirby189"/>. A razón esgrimida para explicar o colapso de Mercia foi un problema dinástico; sen ningunha dúbida, os anos 820 foron anos de inestabilidade na liñaxe real.<ref name="Wormald128">Patrick Wormald, "The Age of Offa and Alcuin", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', páx. 128.</ref> A falta de información detallada sobre a administración de Mercia e de Wessex fai que sexa difícil valorar outras teorías: por exemplo, suxeriuse que os saxóns occidentais tiñan un sistema tributario estábel que contribuíu ao seu éxito, ou que a mestura da poboación nativa e saxoa en Wessex, as fronteiras naturais e uns administradores capaces foron factores clave.<ref name="Kirby189"/> Outra explicación que se propuxo para tratar de explicar os acontecementos deses anos é que a fortuna de Wessex dependía en certa medida do apoio [[Dinastía Carolinxia|carolinxio.]] As redes comerciais dos [[francos]] e os [[Renania|renanos]] colapsaron nalgún momento dos anos 820 ou 830, e ademais, en febreiro de 830 estalou unha rebelión contra [[Lois I, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Ludovico Pío]], o que sería o primeiro dunha serie de conflitos internos que tiveron lugar nos anos 830 e posteriores. Estas distraccións puideron reducir a capacidade de Ludovico para axudar a Ecgbryht . Segundo esta visión, a retirada do apoio franco tería provocado que Anglia Oriental, Mercia e Wessex atopasen un balance de forzas sen a dependencia de apoio exterior.<ref name="Kirby189"/> Con todo a recuperación de Wiglaf non foi completa. Efectivamente, a influencia de Ecgbryht reduciuse despois do ano 830, pero Mercia nunca logrou recuperar o control do sueste, a excepción posibelmente de Essex; quedando Anglia Oriental como reino independente.<ref name="Kirby189"/> Parece ser que Wulfredo, o arcebispo de Canterbury en tempos da vitoria de Ecgbryht , permaneceu leal a Mercia: a súa cuñaxe de moeda finaliza cando empeza a cuñaxe de Ecgbryht en Kent; uns foros de [[838]] que mostran que Ecgbryht accedía a devolver propiedades á igrexa en [[Canterbury]] parecen evidenciar que tomara con anterioridade propiedades da igrexa.<ref name="Wormald128"/> [[Aethelwulf de Kent|Aethelwulf]], o fillo de Ecgbryht , foi rei de Kent durante o reinado do seu pai e o seu temor de que Mercia puidese seguir influíndo en Kent podería ser a razón pola que deu propiedades á [[Catedral de Canterbury|igrexa de]] [[Catedral de Canterbury|''Christ Church'']] [[Catedral de Canterbury|en Canterbury]].<ref name="Kirby189"/> === Moedas e foros === As [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas]] do reinado de Wiglaf son moi raras. Pódese distinguir entre os tipos con retrato ou el; e destas, só dúas moedas sen retrato serían do segundo reinado de Wiglaf. Á parte destas, non hai ningunha outra evidencia de cuñaxe mercia de moedas até o reinado do sucesor de Wiglaf, Beorhtwulf, que empezou ao redor do ano 840.<ref>Blackburn & Grierson, ''[[Medieval European Coinage]]'', páx. 292.</ref> Isto mostraría que Wiglaf permaneceu suxeito ao dominio de Ecgbryht despois do ano 830, aínda que moitos historiadores consideran que Wiglaf recuperaría a súa independencia naquel tempo.<ref>Williams, "Mercian Coinage and Authority", pp. 223–224, en Brown & Farr, Mercia; "Military Institutions and Royal Power", pp. 305–306.</ref> Do reinado de Wiglaf sobreviviron "foros"; estes eran documentos nos que se entregaba terras a seguidores ou membros do clero e eran outorgadas polos reis, quen tiñan o poder de conceder as terras.<ref>Hunter Blair, ''Roman Britain'', pp. 14–15.</ref><ref>Campbell, ''The Anglo-Saxons'', pp. 95–98.</ref> Un dos foros de Wiglaf, nos que se outorgan privilexios ao mosteiro de Hanbury no ano [[836]] non eximía aos monxes das obrigacións de construír murallas e defensas, indicando a súa preocupación polos asuntos defensivos. Os foros de Wessex non empezaron a mostrar estas exencións até o ano 846. Estas cláusulas explicábanse polo incremento da presenza viquinga en Britania: as incursións viquingas terían empezado polo menos a principios do ano [[793]], exércitos viquingos chegaron a Kent en [[811]] e desde [[835]] as incursións viquingas foron unha preocupación para os reis de Wessex.<ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 210.</ref> Os foros de 836 tamén conteñen unha referencia temperá ao ''trinoda necessitas'', o conxunto de tres obrigacións que os reis da época daban aos seus súbditos. Estas obrigacións consistían na construción de residencias reais, a obrigación de pagar o ''feorn'', un alugueiro en comida, ao rei e prestar hospitalidade aos serventes do rei.<ref>Stenton, ''Anglo-Saxon England'', páx. 289.</ref><ref>"''I will free them from entertainment of king and ealdormen, and from all building of the royal residence, and from that burden which we call in Saxon fæstingmen''", é dicir "''Disporei libremente deles para o entretemento do rei e os ealdormen, de todos os edificios da residencia real e desa carga que chamamos en saxón fæstingmen'', Whitelock, ''English Historical Documents'', páx. 478.</ref> Os privilexios outorgados eran uns gastos: Wiglaf e un ''ealdorman'' recibiron intereses en facendas e outro ''ealdorman'' recibiu seiscentos xilins de ouro.<ref>Whitelock, ''English Historical Documents'', páx. 479.</ref><ref name="Wormald138">Patrick Wormald, "The Ninth Century", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', pp. 138–139.</ref> É talvez notábel que en común con moitos outros foros mercios do século IX, esta é unha concesión de privilexios en lugar de terras: o cronista [[Beda]] comentara a principios de século que excesivas concesións de terras aos mosteiros estaban a deixar aos reis sen terras para outorgar á nobreza e os reis de Mercia poderían estar a tomar medidas para paliar este problema.<ref name="Wormald138"/> === Sucesión === [[Ficheiro:Repton_crypt.jpg|dereita|miniatura|250x250px|Gravado do século XIX que representa a cripta de Renton onde foi enterrado Wiglaf.]] En ningunha das fontes primarias se dá directamente a data da morte de Wiglaf, pero esta pode ser determinada da cronoloxía dos seus sucesores. Na ''Crónica anglosaxoa'' aparece que Burgred foi expulsado de Mercia polos viquingos no ano [[874]], tras un reinado de vinte e dous anos, e os foros indican que Burgred ascendeu ao trono na primeira metade de 852. Unha lista real outorga ao seu predecesor, Beorhtwulf, un reinado de trece anos, que é consistente coas datas obtidas dos seus foros. Por tanto parece que o reinado de Wiglaf terminou o ano 839. Unha tradición apunta que a morte de Wigstan se produciu en [[849]] e apúntase que o pai de Wigstan, Wigmund, o fillo de Wiglaf, podería ser rei, pero esta é a única evidencia de que Wigmund puidese reinar e debe ser tomada con cautela. Non se coñecen as causas do final de Beorhtwulf, pero parece que as tensións dinásticas eran un factor continuo na sucesión mercia, en contraposición a Wessex, onde Ecgbryht estableceu unha dinastía que perdurou con poucos altercados durante todo o século IX.<ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 194.</ref> Wiglaf foi enterrado en Repton, nunha cripta que aínda pode verse.<ref name="Wormald95">Patrick Wormald, "The Age of Bede and Æthelbald", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', páx. 95.</ref> A igrexa do mosteiro que se atopaba no lugar naquel tempo foi construída probabelmente por [[Aethelbald de Mercia]] para albergar o [[mausoleo]] real; neste lugar tamén foi enterrado Wigstan, o neto de Wiglaf.<ref>Fletcher, ''Who's Who'', pp. 98–100.</ref><ref>Swanton, ''The Anglo-Saxon Chronicle'', pp. 48–49.</ref><ref>Fletcher, ''Who's Who'', páx. 116.</ref> A bóveda e as columnas da cripta non son os orixinais e poderían datar do tempo de Wiglaf en lugar do de Aethelbald.<ref name="Wormald95"/> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro|apelidos=[[Mark Blackburn|Blackburn]]|nome=[[Mark Blackburn|Mark]]|apelidos2=[[Philip Grierson|Grierson]]|nome2= [[Philip Grierson|Philip]]|título=[[Medieval European Coinage]]|data=reimpreso con correccións en 2006|editorial=[[Cambridge University Press]]|lugar=Cambridge|isbn=0-521-03177-X|ano=|ref=}} * {{Cita libro|apelidos=Brown|nome=Michelle P.|nome2=Carol Ann |apelidos2=Farr|título=Mercia, an Anglo-Saxon kingdom in Europe|ano=2001|editorial=Leicester University Press|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-8264-7765-8}} * {{Cita libro|apelidos=Campbell|nome=John|apelidos2=John|nome2= Eric| apelidos3=Wormald|nome3= Patrick|título=The Anglo-Saxons|ano=1991|editorial=Penguin Books|isbn=0-14-014395-5}} * {{Cita libro|apelidos=Fletcher|nome=Richard|ligazónautor=Richard Fletcher|título=Who's Who in Roman Britain and Anglo-Saxon England|url=https://archive.org/details/whoswhoinromanbr0000flet|ano=1989|editorial=Shepheard-Walwyn|lugar=Londres|isbn=0-85683-089-5}} * {{Cita libro|apelidos=Hunter Blair|nome=Peter|título=Roman Britain and Early England: 55 B.C. – A.D. 871|url=https://archive.org/details/romanbritainearl0000hunt|ano=1966|editorial=W.W. Norton & Company|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-393-00361-2}} * {{Cita libro|apelidos=Kelly|nome=S.E.|título=Oxford Dictionary of National Biography|ano=2004|editorial=Oxford University Press|lugar=Oxford|capítulo=Wiglaf (fl. 827–c.840)}} * {{Cita libro|apelidos=Kirby|nome=D.P.|título=The Earliest English Kings|ano=1992|editorial=Routledge|lugar=Londres|isbn=0-415-09086-5}} * {{Cita libro|apelidos=Stenton|nome=Frank M.|título=Anglo-Saxon England|url=https://archive.org/details/anglosaxonenglan0000sten|ano=1971|editorial=Clarendon Press|lugar=Oxford|isbn=0-19-821716-1}} * {{Cita libro|apelidos=Swanton|nome=Michael|título=The Anglo-Saxon Chronicle|ano=1996|editorial=Routledge|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-415-92129-5}} * {{Cita libro|apelidos=Walker|nome=I. W.|título=Mercia and the Making of England|ano=2000|editorial=Stroud|lugar=Sutton|isbn=0-7509-2131-5}} * {{Cita libro|apelidos=Whitelock|nome=Dorothy|título=English Historical Documents v.l. c.500–1042|ano=1968|editorial=Eyre & Spottiswoode|lugar=Londres}} * {{Cita libro|apelidos=Yorke|nome=Barbara|título=Kings and Kingdoms of Early Anglo-Saxon England|ano=1990|editorial=Seaby|lugar=Londres|isbn=1-85264-027-8}} === Ligazóns externas === * [http://www.homar.org/genealog/v_europa_ii/rug03b.htm Cronoloxía dos reis de Kent, Wessex, Essex e Sussex] {{es}} * [https://web.archive.org/web/20060620032929/http://www.trin.cam.ac.uk/chartwww/STEVEN%7E1/stev03.htm ''The earliest Anglo-Saxon charters''] (en inglés) {{reis de Mercia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Finados en 839]] [[Categoría:Nados en ano descoñecido]] [[Categoría:Reis de Mercia]] [[Categoría:Bretwaldas]] 7ic9s7nb6ei4srgp6psdwdfbujqi77s 6147849 6147848 2022-08-02T00:11:43Z MAGHOI 15490 /* Liñaxe */ wikitext text/x-wiki : ''Non confundir con Wiglaf, rei semi-lendario de [[Götaland]] (sucesor de [[Beowulf (poema)|Beowulf]])'' {{biografía}} '''Wiglaf''', finado c. [[839]], foi un [[Monarca|rei]] de [[Mercia]], reino situado no que hoxe constitúen as actuais Midlands [[Inglaterra|inglesas]], que gobernou entre [[827]] e [[829]] e desde [[830]] até a súa morte. == Traxectoria == A súa orixe familiar é incerta: os anos 820 foi un período no que houbo conflitos dinásticos no reino de Mercia polo que se descoñece a xenealoxía de varios reis desta época. O seu neto [[Wigstan de Mercia|Wigstan]] foi considerado máis tarde como descendente de [[Penda|Penda de Mercia]], polo que é posíbel que á súa vez Wiglaf tamén descendese de Penda, un dos reis de Mercia máis poderosos do [[século VII]]. Wiglaf sucedeu no trono a [[Ludeca de Mercia|Ludeca]], quen morreu durante unha campaña contra [[Reino de Anglia Oriental|Anglia Oriental]]. O seu primeiro reinado coincidiu co auxe do reino [[Anglosaxóns|anglosaxón]] de [[Wessex]], rival de Mercia, durante o reinado de [[Ecgbryht de Wessex|Ecgbryht]]. Ecgbryht arrebatou a Wiglaf o trono de Mercia en 829 e gobernou directamente Mercia durante un ano. Wiglaf recuperou o trono en 830, probabelmente pola forza, aínda que poida que Wiglaf se mantivese baixo o señorío de Ecgbryht. Mercia nunca recuperou os reinos surorientais, aínda que [[Berkshire]] e talvez [[Reino de Essex|Essex]] volveron estar baixo control mercio. As causas da sorte cambiante de Mercia e Wessex son materias suxeitas á especulación, pero podería ser que o apoio [[Imperio Carolinxio|carolinxio]] influíse no ascenso de Ecgbryht e a posterior recuperación mercia. Aínda que parecía que Wiglaf restaurara a independencia de Mercia, foi por pouco tempo, e a finais do século Mercia foi dividida entre Wessex e os invasores [[viquingo]]s. Wiglaf morreu sobre o 839 e probabelmente foi sucedido por [[Beorhtwulf de Mercia|Beorhtwulf]], aínda que unha tradición rexistra que o seu fillo, [[Wigmund de Mercia|Wigmund]], reinou durante un breve período. Wiglaf foi enterrado en [[Repton]], preto de [[Derbyshire|Derby]]. === Contexto histórico === [[Ficheiro:British_kingdoms_c_800.svg|dereita|miniatura|443x443px|Mapa onde se mostran os principais reinos de [[Gran Bretaña]] sobre o ano [[800]].]] Mercia fora o reino anglosaxón dominante durante a maior parte do [[século VIII]], sendo [[Offa de Mercia|Offa]], morto en [[796]], o rei máis poderoso do seu tempo.<ref>Blair, ''Roman Britain'', páx. 274.</ref> [[Coenwulf de Mercia|Coenwulf]], quen ocupou o trono mercio pouco despois da morte de Offa, foi quen de manter a influencia de Mercia sobre os reinos de [[Reino de Kent|Kent]], [[Reino de Anglia Oriental|Anglia Oriental]] e [[Reino de Essex|Essex]], e frecuentemente realizou incursións alén da muralla de Offa, no territorio de [[Gales]].<ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 121.</ref><ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', pp. 187–189.</ref> Con todo, a morte de Coenwulf en [[821]] marcou o inicio dun período no que o mapa político de [[Inglaterra]] foi redefinido drasticamente.<ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 185.</ref> Aínda que unha fonte do [[século XI]] afirma que o fillo de Coenwulf, Cynehelm, sucedeu brevemente ao seu pai no trono, o máis probábel é que quen sucedese a Coenwulf fose o seu irmán. Este reinou tan só dous anos antes de que fose deposto.<ref>Para unha relación do mito e os problemas históricos deste, ver a obra de Alan Thacker, "Kings, Saints and Monasteries in Pre-Viking Mercia", en ''Midland History'', 1985, páx. 8.</ref><ref name="Kirby189">Kirby, Earliest English Kings, pp. 189–193.</ref> O seguinte rei, [[Beornwulf de Mercia|Beornwulf]], non era de estirpe real, aínda que se fixeron conxecturas, baseándose na letra B inicial, que estaba relacionado cos posteriores reis Beorhtwulf e [[Burgred de Mercia|Burgred]].<ref name="Yorke119">Por exemplo, [[Barbara Yorke]] (''Kings and Kingdoms'', páx. 119) considera que esta aliteración podería ser indicativa.</ref> Probabelmente a derrota do [[reino de Powys]] e a destrución do a fortaleza de Deganwy rexistradas na [[crónica]] galesa de ''[[Brut y Tywysogion]]'' en [[823]] levounas a cabo Beornwulf. Está claro que Mercia era aínda unha potencia militar naquel tempo. Con todo, en [[825]], Beornwulf foi derrotado por Ecgbryht de Wessex na [[batalla de Ellandun]] e morreu ao ano seguinte mentres dirixía unha infrutuosa campaña de invasión de Anglia Oriental. O seu sucesor, Ludeca, de liñaxe descoñecida, tamén invadiu Anglia Oriental, e do mesmo xeito que Beornwulf morreu durante a campaña en 827. Parece ser que estas derrotas próximas no tempo empeoraron as disensións dinásticas na autoridade real mercia. Fóra das fronteiras de Mercia, o reino de Wessex, no sur, era xa un reino poderoso e en expansión cando Wiglaf ascendeu ao trono.<ref name="Kirby189"/> === Liñaxe === A liñaxe familiar de Wiglaf non se coñece con certeza. Existen dúas teorías principais que sobre a xenealoxía dos reis de Mercia deste período. Unha delas afirma que había dúas liñaxes da familia real que competiron polo trono. Por exemplo, a mediados do [[século VII]], Penda puxo as provincias conquistadas baixo o control de familiares seus. Un ''wigheard'', que asinou uns foros a finais do século VII, era probabelmente un membro da súa liñaxe.<ref name="Yorke119"/><ref>Nome que recibía na Idade Media o [[arcebispo de Canterbury]].</ref> A outra teoría afirma que un número de grupos de familiares con poderes locais competirían pola sucesión. Os subreinos do [[Hwicce]], o [[Tomsæche]] e o non identificado [[Gaini]] son exemplos deste tipo de poderes locais. As alianzas matrimoniais tamén puideron xogar o seu papel. Os magnates competidores, chamados nos "foros" ''dux'' ou ''princeps'', poderían axudar ao ascenso dos distintos monarcas. Neste modelo, os reis mercios eran pouco máis que líderes da nobreza.<ref>Véxase Keynes, ''Mercia and Wessex in the Ninth Century'', pp. 314-323, en Brown & Farr, Mercia; véxase tamén Williams, ''Military Institutions and Royal Power'', pp. 304–305.</ref> Unha tradición medieval preservada en Evesham<ref>Macray, ''Chronicon Abbatiae de Evesham'', 1863, citado in Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 191 n. 26.</ref> recolle que Wigstan, o neto de Wiglaf, era descendente de Coenred, quen á súa vez era neto de Penda. Os avós de Wigstan foron Wiglaf e Coelwulf I; a tradición pode ser interpretada como que Wiglaf descendía de Penda, pero tamén podería ser que fose a esposa de Wiglaf, Cynethryth, quen descendese de Penda.<ref name="Kirby190">Kirby, ''Earliest English Kings'', pp. 190–192.</ref> O nome de Cynethryth coñécese grazas a dous foros de Wiglaf datados en [[831]] e [[836]], e a historiadora [[Pauline Stafford]] anota que o seu nome parece remontarse até a familia de Coenwulf se non a unha liñaxe real anterior, pero como o mesmo Wiglaf, non hai certeza respecto ao coñecido sobre a súa liñaxe.<ref>{{Cita web|url=http://www.anglo-saxons.net/hwaet/?do=seek&query=S+188|páxina-web=|editorial=Anglo-Saxons.net|título=S 188|data-acceso=|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Miller|nome=Sean|lingua=latín/inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.anglo-saxons.net/hwaet/?do=seek&query=S+190|título=S 190|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Miller|nome=Sean|editorial=Anglo-Saxons.net|idioma=latín/inglés}}</ref><ref>Stafford, ''Political Women in Mercia'', pp. 42–43, en Brown & Farr, Mercia.</ref><ref>Outra Cynethryth foi a nai de [[Ecgfrith de Mercia]], o predecesor de Coenwulf, e esposa de Offa.</ref> Na medieval ''[[Vida de San Wigstan]]'' menciónase unha conexión distinta, na que se afirma que as familias "B" e "W", facendo referencia ás iniciais dos nomes, estaban emparentadas.<ref>Yorke 1990, p. 120.</ref> Os descendentes coñecidos de Wiglaf inclúen ao seu fillo Wigmund e ao seu neto Wigstan, comparten ambos o "Wig-" inicial no seu nome; os nomes familiares aliterativos son frecuentes nas dinastías anglosaxoas e a miúdo significa que pertencían á mesma estirpe real.<ref name="Kirby190"/><ref>Por exemplo, Barbara Yorke (''Kings and Kingdoms'', páx. 120) trata os elementos "Beorn", "Berht", "Cen", "Ceol", "Cuth" e "Wig" presentes nos nomes.</ref> Entre outros posíbeis descendentes de Wiglaf inclúese ao último rei de Mercia, Ceolwulf II.<ref>Walker, páx. 208, táboa 1.</ref> Grazas a "foros" de Mercia de finais do século VIII e principios do [[Século IX|IX]], coñécense un bo número de ''duces'' ou ''praefecti'' (''ealdorman'') con nomes similares, como Wigbald, Wigberht, Wigcga, Wigferth e Wigheard, pero non hai evidencias, á parte da similitude nos nomes, que mostren que estes nobres eran parentes.<ref>Keynes, ''Mercia and Wessex in the Ninth Century'', páx. 319, en Brown & Farr, Mercia.</ref> === Primeiro reinado e derrota fronte a Wessex === [[Ficheiro:Anglo-Saxon_Chronicle_825_MS_C.png|miniatura|400x400px|Entrada para o ano 825 no manuscrito [C] da ''Crónica anglosaxoa'', na que se narra o ascenso ao trono de Wiglaf.]] A ''[[Crónica anglosaxoa]]'' cita o ascenso ao trono de Wiglaf na entrada do ano [[827]] (citado erroneamente baixo o ano 825)<ref>Hai un erro de dous anos na maioría das entradas desde [[754]] a [[845]].</ref>. A entrada reza en [[inglés antigo]], {{Cita|''Her Ludecan Myrcna cing 7 his fif ''ealdormenn'' mid him man ofsloh, 7 Wiglaf feng to rice''<ref>{{Cita web|url=http://asc.jebbo.co.uk/c/c-L.html|título=Manuscript C: Cotton Tiberius C.i|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Jebson|nome=Tony|data=8 de agosto de 2007|editorial=The Anglo-Saxon Chronicle: An Electronic Edition (Vol 3) literary edition|lingua=inglés antigo|data-arquivo=26 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110726221008/http://asc.jebbo.co.uk/c/c-L.html|url-morta=yes}}</ref>.|col2=Aquí foi morto Ludeca, rei de Mercia, e os seus cinco ealdormen con el, e Wiglaf accedeu ao trono.}} En [[829]], Ecgbryht de Wessex invadiu Mercia con éxito e depuxo a Wiglaf.<ref name="Swanton60">Swanton 1996, pp. 60–61.</ref> A consecuencia inmediata para Mercia da derrota de Beornwulf a mans de Ecgbryht en [[825]] na batalla de Ellendum fora a perda do control dos reinos surorientais de Kent, [[Reino de Sussex|Sussex]], Essex e Anglia Oriental. As desastrosas expedicións militares contra Anglia Oriental levadas a cabo por Beornwulf e Ludeca en [[826]] e [[827]] respectivamente confirmaron a perda do control de Mercia sobre ese reino.<ref name="Kirby189"/><ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 122.</ref> A vitoria de Ecgbryht sobre Wiglaf en [[829]] completou o seu dominio sobre o sur inglés, para, a finais do mesmo ano, recibir a submisión de [[Eanred de Northumbria]] en Dore, na fronteira setentrional de Mercia.<ref name="Kirby189"/><ref>Stenton 1971, p. 95.</ref> Estes acontecementos conduciron ao escriba anónimo da ''Crónica anglosaxoa'' a describir a Ecgbryht como o oitavo ''bretwalda'' ou "Soberano de [[Britannia|Britania]]".<ref name="Swanton60"/> Ecgbryht mantivo o control sobre Mercia até o ano 830. Mantívose no poder o suficiente tempo como para chegar a emitir [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas]] ([[Cuñaxe|cuñadas]] en [[Londres]]) coa lema "''Rex M''", referido a "''Rex Merciorum''", é dicir "Rei de Mercia".<ref>Blackburn & Grierson, ''[[Medieval European Coinage]]'', páx. 268.</ref> === Segundo reinado === [[Ficheiro:Egbert.jpg|dereita|miniatura|248x248px|Retrato imaxinario de Ecgberht de Mercia, quen desposuíu a Wiglaf do trono durante un breve período.]] Na Crónica aparece que no ano 830, Wiglaf volveu obter o reino de Mercia.<ref>Swanton 1996, pp. 62–63.</ref> Xeralmente, a volta ao trono de Wiglaf foi interpretada polos historiadores como unha indicación do final do señorío de Ecgbryht sobre Mercia.<ref>Por exemplo, Blair (''Roman Britain'', páx. 219) comenta que Mercia recobrou a súa independencia; e Yorke (''Kings and Kingdoms'', páx. 122) di que durante o reinado de Wiglaf, Mercia asegurou os seus feudos en Midland.</ref> En particular, o historiador [[Frank Stenton]] argumentou que debido ás erratas da Crónica, é posíbel que Wiglaf recobrase o reino pola forza e que se Ecgbryht cedese o reino a Wiglaf, isto debería haberse mencionado.<ref>Stenton, 1996 p. 233f.</ref> Como evidencia de que Wiglaf actuaba como gobernante independente naquel tempo tamén se citan uns foros de [[836]]; estes rexistran un concilio en Croft, en [[Leicestershire]], ao que asistiu o arcebispo de Canterbury e once bispos, entre os que se atopaban algúns dos [[bispo]]s saxóns occidentais. Wiglaf refírese á asemblea como "os meus bispos, ''duces'' e maxistrados", indicando que non só recuperara o control sobre o seu territorio, senón que tiña certo nivel de autoridade sobre a igrexa do sur de Inglaterra.<ref name="Stenton233">Stenton, ''Anglo-Saxon England'', pp. 233–234.</ref> É significativo o feito de que Wiglaf aínda fose capaz de convocar tal grupo de persoas notábeis, os [[saxóns]] occidentais, xa que aínda que puidesen facelo, non celebraban tales concilios.<ref>Patrick Wormald, "The Age of Offa and Alcuin", páx. 128, en Campbell et al., ''The Anglo-Saxons''.</ref><ref>Patrick Wormald, "The Ninth Century", páx. 138, en Campbell et al., ''The Anglo-Saxons''.</ref> Essex, que fora unha dependencia de Mercia, podería volver a estar baixo o dominio mercio: un tal rei Sigeric dos saxóns orientais, descrito como ministro de Wiglaf, aparece como testemuña nuns foros de [[Hertfordshire]] nalgún momento entre 829 e 837.<ref>Yorke, ''Kings and Kingdoms'', páx. 51.</ref> Cando aparentemente Ecgbryht perdeu o control da [[Casa de moeda|casa da moeda]], Londres continuou sendo unha cidade mercia durante todo o segundo reinado de Wiglaf e mesmo despois deste.<ref name="Stenton233"/> Parece ser que [[Berkshire]] tamén volveu estar baixo control de Mercia, aínda que é posíbel que isto non se producise até despois do reinado de Wiglaf.<ref name="Kirby189"/> Talvez máis sorprendente, dado o poderío de Wessex, é o feito de que o territorio ao longo do curso medio de [[Río Támese|río Támesis]] que fora o corazón das terras do pobo [[Gewisse]] (o precursor do estado saxón occidental no século IX) quedase firmemente en mans de Mercia.<ref name="Stenton233"/> No oeste, ou Wiglaf ou o seu sucesor, Beorhtwulf, conseguiron someter aos [[gales]]es ao control mercio nalgún momento anterior a [[853]], cando se rexistra unha rebelión contra Mercia.<ref name="Kirby189"/> Nuns foros de [[831]] promulgados en Wychbold, preto de Droitwich, Wiglaf declara que se trata de "o primeiro ano do meu segundo reinado"; é significativo que Wiglaf non fixese referencia Ecgbryht nestes foros, manifestando que había un ano que recobrara o poder, e recoñecendo a súa deposición momentánea.<ref name="Stenton233"/><ref>Kelly, "Wiglaf" ''Oxford Dictionary of National Biography''.</ref> En Anglia Oriental, o rei [[Aethelstan de Anglia Oriental|Aethelstan]] cuñou [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moeda]], posibelmente a principios de [[827]], pero é máis probábel que fose sobre [[830]], despois de que a influencia de Ecgbryht se vise reducida co retorno de Wiglaf ao trono de Mercia. En parte, esta demostración de independencia de Anglia Oriental non é sorprendente, xa que é probábel que Aethelstan fose o responsábel da derrota e morte de Beornwulf e de Ludeca nas súas respectivas campañas contra Anglia Oriental.<ref name="Kirby189"/> Tanto o repentino aumento de poder de Wessex a finais dos anos 820, como o posterior fracaso en manter a súa posición dominante, foron examinados polos historiadores en busca de causas subxacentes<ref name="Kirby189"/>. A razón esgrimida para explicar o colapso de Mercia foi un problema dinástico; sen ningunha dúbida, os anos 820 foron anos de inestabilidade na liñaxe real.<ref name="Wormald128">Patrick Wormald, "The Age of Offa and Alcuin", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', páx. 128.</ref> A falta de información detallada sobre a administración de Mercia e de Wessex fai que sexa difícil valorar outras teorías: por exemplo, suxeriuse que os saxóns occidentais tiñan un sistema tributario estábel que contribuíu ao seu éxito, ou que a mestura da poboación nativa e saxoa en Wessex, as fronteiras naturais e uns administradores capaces foron factores clave.<ref name="Kirby189"/> Outra explicación que se propuxo para tratar de explicar os acontecementos deses anos é que a fortuna de Wessex dependía en certa medida do apoio [[Dinastía Carolinxia|carolinxio.]] As redes comerciais dos [[francos]] e os [[Renania|renanos]] colapsaron nalgún momento dos anos 820 ou 830, e ademais, en febreiro de 830 estalou unha rebelión contra [[Lois I, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Ludovico Pío]], o que sería o primeiro dunha serie de conflitos internos que tiveron lugar nos anos 830 e posteriores. Estas distraccións puideron reducir a capacidade de Ludovico para axudar a Ecgbryht . Segundo esta visión, a retirada do apoio franco tería provocado que Anglia Oriental, Mercia e Wessex atopasen un balance de forzas sen a dependencia de apoio exterior.<ref name="Kirby189"/> Con todo a recuperación de Wiglaf non foi completa. Efectivamente, a influencia de Ecgbryht reduciuse despois do ano 830, pero Mercia nunca logrou recuperar o control do sueste, a excepción posibelmente de Essex; quedando Anglia Oriental como reino independente.<ref name="Kirby189"/> Parece ser que Wulfredo, o arcebispo de Canterbury en tempos da vitoria de Ecgbryht , permaneceu leal a Mercia: a súa cuñaxe de moeda finaliza cando empeza a cuñaxe de Ecgbryht en Kent; uns foros de [[838]] que mostran que Ecgbryht accedía a devolver propiedades á igrexa en [[Canterbury]] parecen evidenciar que tomara con anterioridade propiedades da igrexa.<ref name="Wormald128"/> [[Aethelwulf de Kent|Aethelwulf]], o fillo de Ecgbryht , foi rei de Kent durante o reinado do seu pai e o seu temor de que Mercia puidese seguir influíndo en Kent podería ser a razón pola que deu propiedades á [[Catedral de Canterbury|igrexa de]] [[Catedral de Canterbury|''Christ Church'']] [[Catedral de Canterbury|en Canterbury]].<ref name="Kirby189"/> === Moedas e foros === As [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas]] do reinado de Wiglaf son moi raras. Pódese distinguir entre os tipos con retrato ou el; e destas, só dúas moedas sen retrato serían do segundo reinado de Wiglaf. Á parte destas, non hai ningunha outra evidencia de cuñaxe mercia de moedas até o reinado do sucesor de Wiglaf, Beorhtwulf, que empezou ao redor do ano 840.<ref>Blackburn & Grierson, ''[[Medieval European Coinage]]'', páx. 292.</ref> Isto mostraría que Wiglaf permaneceu suxeito ao dominio de Ecgbryht despois do ano 830, aínda que moitos historiadores consideran que Wiglaf recuperaría a súa independencia naquel tempo.<ref>Williams, "Mercian Coinage and Authority", pp. 223–224, en Brown & Farr, Mercia; "Military Institutions and Royal Power", pp. 305–306.</ref> Do reinado de Wiglaf sobreviviron "foros"; estes eran documentos nos que se entregaba terras a seguidores ou membros do clero e eran outorgadas polos reis, quen tiñan o poder de conceder as terras.<ref>Hunter Blair, ''Roman Britain'', pp. 14–15.</ref><ref>Campbell, ''The Anglo-Saxons'', pp. 95–98.</ref> Un dos foros de Wiglaf, nos que se outorgan privilexios ao mosteiro de Hanbury no ano [[836]] non eximía aos monxes das obrigacións de construír murallas e defensas, indicando a súa preocupación polos asuntos defensivos. Os foros de Wessex non empezaron a mostrar estas exencións até o ano 846. Estas cláusulas explicábanse polo incremento da presenza viquinga en Britania: as incursións viquingas terían empezado polo menos a principios do ano [[793]], exércitos viquingos chegaron a Kent en [[811]] e desde [[835]] as incursións viquingas foron unha preocupación para os reis de Wessex.<ref>Kirby 1992, p. 210.</ref> Os foros de 836 tamén conteñen unha referencia temperá ao ''trinoda necessitas'', o conxunto de tres obrigacións que os reis da época daban aos seus súbditos. Estas obrigacións consistían na construción de residencias reais, a obrigación de pagar o ''feorn'', un alugueiro en comida, ao rei e prestar hospitalidade aos serventes do rei.<ref>Stenton, ''Anglo-Saxon England'', páx. 289.</ref><ref>"''I will free them from entertainment of king and ealdormen, and from all building of the royal residence, and from that burden which we call in Saxon fæstingmen''", é dicir "''Disporei libremente deles para o entretemento do rei e os ealdormen, de todos os edificios da residencia real e desa carga que chamamos en saxón fæstingmen'', Whitelock, ''English Historical Documents'', páx. 478.</ref> Os privilexios outorgados eran uns gastos: Wiglaf e un ''ealdorman'' recibiron intereses en facendas e outro ''ealdorman'' recibiu seiscentos xilins de ouro.<ref>Whitelock, ''English Historical Documents'', páx. 479.</ref><ref name="Wormald138">Patrick Wormald, "The Ninth Century", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', pp. 138–139.</ref> É talvez notábel que en común con moitos outros foros mercios do século IX, esta é unha concesión de privilexios en lugar de terras: o cronista [[Beda]] comentara a principios de século que excesivas concesións de terras aos mosteiros estaban a deixar aos reis sen terras para outorgar á nobreza e os reis de Mercia poderían estar a tomar medidas para paliar este problema.<ref name="Wormald138"/> === Sucesión === [[Ficheiro:Repton_crypt.jpg|dereita|miniatura|250x250px|Gravado do século XIX que representa a cripta de Renton onde foi enterrado Wiglaf.]] En ningunha das fontes primarias se dá directamente a data da morte de Wiglaf, pero esta pode ser determinada da cronoloxía dos seus sucesores. Na ''Crónica anglosaxoa'' aparece que Burgred foi expulsado de Mercia polos viquingos no ano [[874]], tras un reinado de vinte e dous anos, e os foros indican que Burgred ascendeu ao trono na primeira metade de 852. Unha lista real outorga ao seu predecesor, Beorhtwulf, un reinado de trece anos, que é consistente coas datas obtidas dos seus foros. Por tanto parece que o reinado de Wiglaf terminou o ano 839. Unha tradición apunta que a morte de Wigstan se produciu en [[849]] e apúntase que o pai de Wigstan, Wigmund, o fillo de Wiglaf, podería ser rei, pero esta é a única evidencia de que Wigmund puidese reinar e debe ser tomada con cautela. Non se coñecen as causas do final de Beorhtwulf, pero parece que as tensións dinásticas eran un factor continuo na sucesión mercia, en contraposición a Wessex, onde Ecgbryht estableceu unha dinastía que perdurou con poucos altercados durante todo o século IX.<ref>Kirby, ''Earliest English Kings'', páx. 194.</ref> Wiglaf foi enterrado en Repton, nunha cripta que aínda pode verse.<ref name="Wormald95">Patrick Wormald, "The Age of Bede and Æthelbald", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', páx. 95.</ref> A igrexa do mosteiro que se atopaba no lugar naquel tempo foi construída probabelmente por [[Aethelbald de Mercia]] para albergar o [[mausoleo]] real; neste lugar tamén foi enterrado Wigstan, o neto de Wiglaf.<ref>Fletcher, ''Who's Who'', pp. 98–100.</ref><ref>Swanton, ''The Anglo-Saxon Chronicle'', pp. 48–49.</ref><ref>Fletcher, ''Who's Who'', páx. 116.</ref> A bóveda e as columnas da cripta non son os orixinais e poderían datar do tempo de Wiglaf en lugar do de Aethelbald.<ref name="Wormald95"/> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro|apelidos=[[Mark Blackburn|Blackburn]]|nome=[[Mark Blackburn|Mark]]|apelidos2=[[Philip Grierson|Grierson]]|nome2= [[Philip Grierson|Philip]]|título=[[Medieval European Coinage]]|data=reimpreso con correccións en 2006|editorial=[[Cambridge University Press]]|lugar=Cambridge|isbn=0-521-03177-X|ano=|ref=}} * {{Cita libro|apelidos=Brown|nome=Michelle P.|nome2=Carol Ann |apelidos2=Farr|título=Mercia, an Anglo-Saxon kingdom in Europe|ano=2001|editorial=Leicester University Press|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-8264-7765-8}} * {{Cita libro|apelidos=Campbell|nome=John|apelidos2=John|nome2= Eric| apelidos3=Wormald|nome3= Patrick|título=The Anglo-Saxons|ano=1991|editorial=Penguin Books|isbn=0-14-014395-5}} * {{Cita libro|apelidos=Fletcher|nome=Richard|ligazónautor=Richard Fletcher|título=Who's Who in Roman Britain and Anglo-Saxon England|url=https://archive.org/details/whoswhoinromanbr0000flet|ano=1989|editorial=Shepheard-Walwyn|lugar=Londres|isbn=0-85683-089-5}} * {{Cita libro|apelidos=Hunter Blair|nome=Peter|título=Roman Britain and Early England: 55 B.C. – A.D. 871|url=https://archive.org/details/romanbritainearl0000hunt|ano=1966|editorial=W.W. Norton & Company|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-393-00361-2}} * {{Cita libro|apelidos=Kelly|nome=S.E.|título=Oxford Dictionary of National Biography|ano=2004|editorial=Oxford University Press|lugar=Oxford|capítulo=Wiglaf (fl. 827–c.840)}} * {{Cita libro|apelidos=Kirby|nome=D.P.|título=The Earliest English Kings|ano=1992|editorial=Routledge|lugar=Londres|isbn=0-415-09086-5}} * {{Cita libro|apelidos=Stenton|nome=Frank M.|título=Anglo-Saxon England|url=https://archive.org/details/anglosaxonenglan0000sten|ano=1971|editorial=Clarendon Press|lugar=Oxford|isbn=0-19-821716-1}} * {{Cita libro|apelidos=Swanton|nome=Michael|título=The Anglo-Saxon Chronicle|ano=1996|editorial=Routledge|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-415-92129-5}} * {{Cita libro|apelidos=Walker|nome=I. W.|título=Mercia and the Making of England|ano=2000|editorial=Stroud|lugar=Sutton|isbn=0-7509-2131-5}} * {{Cita libro|apelidos=Whitelock|nome=Dorothy|título=English Historical Documents v.l. c.500–1042|ano=1968|editorial=Eyre & Spottiswoode|lugar=Londres}} * {{Cita libro|apelidos=Yorke|nome=Barbara|título=Kings and Kingdoms of Early Anglo-Saxon England|ano=1990|editorial=Seaby|lugar=Londres|isbn=1-85264-027-8}} === Ligazóns externas === * [http://www.homar.org/genealog/v_europa_ii/rug03b.htm Cronoloxía dos reis de Kent, Wessex, Essex e Sussex] {{es}} * [https://web.archive.org/web/20060620032929/http://www.trin.cam.ac.uk/chartwww/STEVEN%7E1/stev03.htm ''The earliest Anglo-Saxon charters''] (en inglés) {{reis de Mercia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Finados en 839]] [[Categoría:Nados en ano descoñecido]] [[Categoría:Reis de Mercia]] [[Categoría:Bretwaldas]] i8q1e44wbg4t52mcwxa16fw6ut0mijg 6148088 6147849 2022-08-02T08:54:30Z MAGHOI 15490 wikitext text/x-wiki : ''Non confundir con Wiglaf, rei semi-lendario de [[Götaland]] (sucesor de [[Beowulf (poema)|Beowulf]])'' {{biografía}} '''Wiglaf''', finado c. [[839]], foi un [[Monarca|rei]] de [[Mercia]], reino situado no que hoxe constitúen as actuais Midlands [[Inglaterra|inglesas]], que gobernou entre [[827]] e [[829]] e desde [[830]] até a súa morte. == Traxectoria == A súa orixe familiar é incerta: os anos 820 foi un período no que houbo conflitos dinásticos no reino de Mercia polo que se descoñece a xenealoxía de varios reis desta época. O seu neto [[Wigstan de Mercia|Wigstan]] foi considerado máis tarde como descendente de [[Penda|Penda de Mercia]], polo que é posíbel que á súa vez Wiglaf tamén descendese de Penda, un dos reis de Mercia máis poderosos do [[século VII]]. Wiglaf sucedeu no trono a [[Ludeca de Mercia|Ludeca]], quen morreu durante unha campaña contra [[Reino de Anglia Oriental|Anglia Oriental]]. O seu primeiro reinado coincidiu co auxe do reino [[Anglosaxóns|anglosaxón]] de [[Wessex]], rival de Mercia, durante o reinado de [[Ecgbryht de Wessex|Ecgbryht]]. Ecgbryht arrebatou a Wiglaf o trono de Mercia en 829 e gobernou directamente Mercia durante un ano. Wiglaf recuperou o trono en 830, probabelmente pola forza, aínda que poida que Wiglaf se mantivese baixo o señorío de Ecgbryht. Mercia nunca recuperou os reinos surorientais, aínda que [[Berkshire]] e talvez [[Reino de Essex|Essex]] volveron estar baixo control mercio. As causas da sorte cambiante de Mercia e Wessex son materias suxeitas á especulación, pero podería ser que o apoio [[Imperio Carolinxio|carolinxio]] influíse no ascenso de Ecgbryht e a posterior recuperación mercia. Aínda que parecía que Wiglaf restaurara a independencia de Mercia, foi por pouco tempo, e a finais do século Mercia foi dividida entre Wessex e os invasores [[viquingo]]s. Wiglaf morreu sobre o 839 e probabelmente foi sucedido por [[Beorhtwulf de Mercia|Beorhtwulf]], aínda que unha tradición rexistra que o seu fillo, [[Wigmund de Mercia|Wigmund]], reinou durante un breve período. Wiglaf foi enterrado en [[Repton]], preto de [[Derbyshire|Derby]]. === Contexto histórico === [[Ficheiro:British_kingdoms_c_800.svg|dereita|miniatura|443x443px|Mapa onde se mostran os principais reinos de [[Gran Bretaña]] sobre o ano [[800]].]] Mercia fora o reino anglosaxón dominante durante a maior parte do [[século VIII]], sendo [[Offa de Mercia|Offa]], morto en [[796]], o rei máis poderoso do seu tempo.<ref>Blair, ''Roman Britain'', páx. 274.</ref> [[Coenwulf de Mercia|Coenwulf]], quen ocupou o trono mercio pouco despois da morte de Offa, foi quen de manter a influencia de Mercia sobre os reinos de [[Reino de Kent|Kent]], [[Reino de Anglia Oriental|Anglia Oriental]] e [[Reino de Essex|Essex]], e frecuentemente realizou incursións alén da muralla de Offa, no territorio de [[Gales]].<ref>Yorke 1990, p. 121.</ref><ref>Kirby 1992, pp. 187–189.</ref> Con todo, a morte de Coenwulf en [[821]] marcou o inicio dun período no que o mapa político de [[Inglaterra]] foi redefinido drasticamente.<ref>Kirby 1992, páx. 185.</ref> Aínda que unha fonte do [[século XI]] afirma que o fillo de Coenwulf, Cynehelm, sucedeu brevemente ao seu pai no trono, o máis probábel é que quen sucedese a Coenwulf fose o seu irmán. Este reinou tan só dous anos antes de que fose deposto.<ref>Para unha relación do mito e os problemas históricos deste, ver a obra de Alan Thacker, "Kings, Saints and Monasteries in Pre-Viking Mercia", en ''Midland History'', 1985, páx. 8.</ref><ref name="Kirby189">Kirby 1992, pp. 189–193.</ref> O seguinte rei, [[Beornwulf de Mercia|Beornwulf]], non era de estirpe real, aínda que se fixeron conxecturas, baseándose na letra B inicial, que estaba relacionado cos posteriores reis Beorhtwulf e [[Burgred de Mercia|Burgred]].<ref name="Yorke119">Por exemplo, [[Barbara Yorke]] (1990, páx. 119) considera que esta aliteración podería ser indicativa.</ref> Probabelmente a derrota do [[reino de Powys]] e a destrución do a fortaleza de Deganwy rexistradas na [[crónica]] galesa de ''[[Brut y Tywysogion]]'' en [[823]] levounas a cabo Beornwulf. Está claro que Mercia era aínda unha potencia militar naquel tempo. Con todo, en [[825]], Beornwulf foi derrotado por Ecgbryht de Wessex na [[batalla de Ellandun]] e morreu ao ano seguinte mentres dirixía unha infrutuosa campaña de invasión de Anglia Oriental. O seu sucesor, Ludeca, de liñaxe descoñecida, tamén invadiu Anglia Oriental, e do mesmo xeito que Beornwulf morreu durante a campaña en 827. Parece ser que estas derrotas próximas no tempo empeoraron as disensións dinásticas na autoridade real mercia. Fóra das fronteiras de Mercia, o reino de Wessex, no sur, era xa un reino poderoso e en expansión cando Wiglaf ascendeu ao trono.<ref name="Kirby189"/> === Liñaxe === A liñaxe familiar de Wiglaf non se coñece con certeza. Existen dúas teorías principais que sobre a xenealoxía dos reis de Mercia deste período. Unha delas afirma que había dúas liñaxes da familia real que competiron polo trono. Por exemplo, a mediados do [[século VII]], Penda puxo as provincias conquistadas baixo o control de familiares seus. Un ''wigheard'', que asinou uns foros a finais do século VII, era probabelmente un membro da súa liñaxe.<ref name="Yorke119"/><ref>Nome que recibía na Idade Media o [[arcebispo de Canterbury]].</ref> A outra teoría afirma que un número de grupos de familiares con poderes locais competirían pola sucesión. Os subreinos do [[Hwicce]], o [[Tomsæche]] e o non identificado [[Gaini]] son exemplos deste tipo de poderes locais. As alianzas matrimoniais tamén puideron xogar o seu papel. Os magnates competidores, chamados nos "foros" ''dux'' ou ''princeps'', poderían axudar ao ascenso dos distintos monarcas. Neste modelo, os reis mercios eran pouco máis que líderes da nobreza.<ref>Véxase Keynes, ''Mercia and Wessex in the Ninth Century'', pp. 314-323, en Brown & Farr, Mercia; véxase tamén Williams, ''Military Institutions and Royal Power'', pp. 304–305.</ref> Unha tradición medieval preservada en Evesham<ref>Macray, ''Chronicon Abbatiae de Evesham'', 1863, citado in Kirby1992, p. 191, n. 26.</ref> recolle que Wigstan, o neto de Wiglaf, era descendente de Coenred, quen á súa vez era neto de Penda. Os avós de Wigstan foron Wiglaf e Coelwulf I; a tradición pode ser interpretada como que Wiglaf descendía de Penda, pero tamén podería ser que fose a esposa de Wiglaf, Cynethryth, quen descendese de Penda.<ref name="Kirby190">Kirby 1992, pp. 190–192.</ref> O nome de Cynethryth coñécese grazas a dous foros de Wiglaf datados en [[831]] e [[836]], e a historiadora [[Pauline Stafford]] anota que o seu nome parece remontarse até a familia de Coenwulf se non a unha liñaxe real anterior, pero como o mesmo Wiglaf, non hai certeza respecto ao coñecido sobre a súa liñaxe.<ref>{{Cita web|url=http://www.anglo-saxons.net/hwaet/?do=seek&query=S+188|páxina-web=|editorial=Anglo-Saxons.net|título=S 188|data-acceso=|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Miller|nome=Sean|lingua=latín/inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.anglo-saxons.net/hwaet/?do=seek&query=S+190|título=S 190|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Miller|nome=Sean|editorial=Anglo-Saxons.net|idioma=latín/inglés}}</ref><ref>Stafford, ''Political Women in Mercia'', pp. 42–43, en Brown & Farr, Mercia.</ref><ref>Outra Cynethryth foi a nai de [[Ecgfrith de Mercia]], o predecesor de Coenwulf, e esposa de Offa.</ref> Na medieval ''[[Vida de San Wigstan]]'' menciónase unha conexión distinta, na que se afirma que as familias "B" e "W", facendo referencia ás iniciais dos nomes, estaban emparentadas.<ref>Yorke 1990, p. 120.</ref> Os descendentes coñecidos de Wiglaf inclúen ao seu fillo Wigmund e ao seu neto Wigstan, comparten ambos o "Wig-" inicial no seu nome; os nomes familiares aliterativos son frecuentes nas dinastías anglosaxoas e a miúdo significa que pertencían á mesma estirpe real.<ref name="Kirby190"/><ref>Por exemplo, Barbara Yorke (1990, páx. 120) trata os elementos "Beorn", "Berht", "Cen", "Ceol", "Cuth" e "Wig" presentes nos nomes.</ref> Entre outros posíbeis descendentes de Wiglaf inclúese ao último rei de Mercia, Ceolwulf II.<ref>Walker 2000, p. 208, táboa 1.</ref> Grazas a "foros" de Mercia de finais do século VIII e principios do [[Século IX|IX]], coñécense un bo número de ''duces'' ou ''praefecti'' (''ealdorman'') con nomes similares, como Wigbald, Wigberht, Wigcga, Wigferth e Wigheard, pero non hai evidencias, á parte da similitude nos nomes, que mostren que estes nobres eran parentes.<ref>Keynes, ''Mercia and Wessex in the Ninth Century'', páx. 319, en Brown & Farr, Mercia.</ref> === Primeiro reinado e derrota fronte a Wessex === [[Ficheiro:Anglo-Saxon_Chronicle_825_MS_C.png|miniatura|400x400px|Entrada para o ano 825 no manuscrito [C] da ''Crónica anglosaxoa'', na que se narra o ascenso ao trono de Wiglaf.]] A ''[[Crónica anglosaxoa]]'' cita o ascenso ao trono de Wiglaf na entrada do ano [[827]] (citado erroneamente baixo o ano 825)<ref>Hai un erro de dous anos na maioría das entradas desde [[754]] a [[845]].</ref>. A entrada reza en [[inglés antigo]], {{Cita|''Her Ludecan Myrcna cing 7 his fif ''ealdormenn'' mid him man ofsloh, 7 Wiglaf feng to rice''<ref>{{Cita web|url=http://asc.jebbo.co.uk/c/c-L.html|título=Manuscript C: Cotton Tiberius C.i|dataacceso=21 de febreiro de 2008|apelido=Jebson|nome=Tony|data=8 de agosto de 2007|editorial=The Anglo-Saxon Chronicle: An Electronic Edition (Vol 3) literary edition|lingua=inglés antigo|data-arquivo=26 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110726221008/http://asc.jebbo.co.uk/c/c-L.html|url-morta=yes}}</ref>.|col2=Aquí foi morto Ludeca, rei de Mercia, e os seus cinco ealdormen con el, e Wiglaf accedeu ao trono.}} En [[829]], Ecgbryht de Wessex invadiu Mercia con éxito e depuxo a Wiglaf.<ref name="Swanton60">Swanton 1996, pp. 60–61.</ref> A consecuencia inmediata para Mercia da derrota de Beornwulf a mans de Ecgbryht en [[825]] na batalla de Ellendum fora a perda do control dos reinos surorientais de Kent, [[Reino de Sussex|Sussex]], Essex e Anglia Oriental. As desastrosas expedicións militares contra Anglia Oriental levadas a cabo por Beornwulf e Ludeca en [[826]] e [[827]] respectivamente confirmaron a perda do control de Mercia sobre ese reino.<ref name="Kirby189"/><ref>Yorke 1990, p. 122.</ref> A vitoria de Ecgbryht sobre Wiglaf en [[829]] completou o seu dominio sobre o sur inglés, para, a finais do mesmo ano, recibir a submisión de [[Eanred de Northumbria]] en Dore, na fronteira setentrional de Mercia.<ref name="Kirby189"/><ref>Stenton 1971, p. 95.</ref> Estes acontecementos conduciron ao escriba anónimo da ''Crónica anglosaxoa'' a describir a Ecgbryht como o oitavo ''bretwalda'' ou "Soberano de [[Britannia|Britania]]".<ref name="Swanton60"/> Ecgbryht mantivo o control sobre Mercia até o ano 830. Mantívose no poder o suficiente tempo como para chegar a emitir [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas]] ([[Cuñaxe|cuñadas]] en [[Londres]]) coa lema "''Rex M''", referido a "''Rex Merciorum''", é dicir "Rei de Mercia".<ref>Blackburn & Grierson 2006, p. 268.</ref> === Segundo reinado === [[Ficheiro:Egbert.jpg|dereita|miniatura|248x248px|Retrato imaxinario de Ecgberht de Mercia, quen desposuíu a Wiglaf do trono durante un breve período.]] Na Crónica aparece que no ano 830, Wiglaf volveu obter o reino de Mercia.<ref>Swanton 1996, pp. 62–63.</ref> Xeralmente, a volta ao trono de Wiglaf foi interpretada polos historiadores como unha indicación do final do señorío de Ecgbryht sobre Mercia.<ref>Por exemplo, Blair (''Roman Britain'', páx. 219) comenta que Mercia recobrou a súa independencia; e Yorke (1990'','' páx. 122) di que durante o reinado de Wiglaf, Mercia asegurou os seus feudos en Midland.</ref> En particular, o historiador [[Frank Stenton]] argumentou que debido ás erratas da Crónica, é posíbel que Wiglaf recobrase o reino pola forza e que se Ecgbryht cedese o reino a Wiglaf, isto debería haberse mencionado.<ref>Stenton, 1996 p. 233f.</ref> Como evidencia de que Wiglaf actuaba como gobernante independente naquel tempo tamén se citan uns foros de [[836]]; estes rexistran un concilio en Croft, en [[Leicestershire]], ao que asistiu o arcebispo de Canterbury e once bispos, entre os que se atopaban algúns dos [[bispo]]s saxóns occidentais. Wiglaf refírese á asemblea como "os meus bispos, ''duces'' e maxistrados", indicando que non só recuperara o control sobre o seu territorio, senón que tiña certo nivel de autoridade sobre a igrexa do sur de Inglaterra.<ref name="Stenton233">Stenton 1971, pp. 233–234.</ref> É significativo o feito de que Wiglaf aínda fose capaz de convocar tal grupo de persoas notábeis, os [[saxóns]] occidentais, xa que aínda que puidesen facelo, non celebraban tales concilios.<ref>Patrick Wormald, "The Age of Offa and Alcuin", páx. 128, en Campbell et al., ''The Anglo-Saxons''.</ref><ref>Patrick Wormald, "The Ninth Century", páx. 138, en Campbell et al., ''The Anglo-Saxons''.</ref> Essex, que fora unha dependencia de Mercia, podería volver a estar baixo o dominio mercio: un tal rei Sigeric dos saxóns orientais, descrito como ministro de Wiglaf, aparece como testemuña nuns foros de [[Hertfordshire]] nalgún momento entre 829 e 837.<ref>Yorke 1990, p. 51.</ref> Cando aparentemente Ecgbryht perdeu o control da [[Casa de moeda|casa da moeda]], Londres continuou sendo unha cidade mercia durante todo o segundo reinado de Wiglaf e mesmo despois deste.<ref name="Stenton233"/> Parece ser que [[Berkshire]] tamén volveu estar baixo control de Mercia, aínda que é posíbel que isto non se producise até despois do reinado de Wiglaf.<ref name="Kirby189"/> Talvez máis sorprendente, dado o poderío de Wessex, é o feito de que o territorio ao longo do curso medio de [[Río Támese|río Támesis]] que fora o corazón das terras do pobo [[Gewisse]] (o precursor do estado saxón occidental no século IX) quedase firmemente en mans de Mercia.<ref name="Stenton233"/> No oeste, ou Wiglaf ou o seu sucesor, Beorhtwulf, conseguiron someter aos [[gales]]es ao control mercio nalgún momento anterior a [[853]], cando se rexistra unha rebelión contra Mercia.<ref name="Kirby189"/> Nuns foros de [[831]] promulgados en Wychbold, preto de Droitwich, Wiglaf declara que se trata de "o primeiro ano do meu segundo reinado"; é significativo que Wiglaf non fixese referencia Ecgbryht nestes foros, manifestando que había un ano que recobrara o poder, e recoñecendo a súa deposición momentánea.<ref name="Stenton233"/><ref>Kelly, "Wiglaf" ''Oxford Dictionary of National Biography''.</ref> En Anglia Oriental, o rei [[Aethelstan de Anglia Oriental|Aethelstan]] cuñou [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moeda]], posibelmente a principios de [[827]], pero é máis probábel que fose sobre [[830]], despois de que a influencia de Ecgbryht se vise reducida co retorno de Wiglaf ao trono de Mercia. En parte, esta demostración de independencia de Anglia Oriental non é sorprendente, xa que é probábel que Aethelstan fose o responsábel da derrota e morte de Beornwulf e de Ludeca nas súas respectivas campañas contra Anglia Oriental.<ref name="Kirby189"/> Tanto o repentino aumento de poder de Wessex a finais dos anos 820, como o posterior fracaso en manter a súa posición dominante, foron examinados polos historiadores en busca de causas subxacentes<ref name="Kirby189"/>. A razón esgrimida para explicar o colapso de Mercia foi un problema dinástico; sen ningunha dúbida, os anos 820 foron anos de inestabilidade na liñaxe real.<ref name="Wormald128">Patrick Wormald, "The Age of Offa and Alcuin", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', páx. 128.</ref> A falta de información detallada sobre a administración de Mercia e de Wessex fai que sexa difícil valorar outras teorías: por exemplo, suxeriuse que os saxóns occidentais tiñan un sistema tributario estábel que contribuíu ao seu éxito, ou que a mestura da poboación nativa e saxoa en Wessex, as fronteiras naturais e uns administradores capaces foron factores clave.<ref name="Kirby189"/> Outra explicación que se propuxo para tratar de explicar os acontecementos deses anos é que a fortuna de Wessex dependía en certa medida do apoio [[Dinastía Carolinxia|carolinxio.]] As redes comerciais dos [[francos]] e os [[Renania|renanos]] colapsaron nalgún momento dos anos 820 ou 830, e ademais, en febreiro de 830 estalou unha rebelión contra [[Lois I, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Ludovico Pío]], o que sería o primeiro dunha serie de conflitos internos que tiveron lugar nos anos 830 e posteriores. Estas distraccións puideron reducir a capacidade de Ludovico para axudar a Ecgbryht . Segundo esta visión, a retirada do apoio franco tería provocado que Anglia Oriental, Mercia e Wessex atopasen un balance de forzas sen a dependencia de apoio exterior.<ref name="Kirby189"/> Con todo a recuperación de Wiglaf non foi completa. Efectivamente, a influencia de Ecgbryht reduciuse despois do ano 830, pero Mercia nunca logrou recuperar o control do sueste, a excepción posibelmente de Essex; quedando Anglia Oriental como reino independente.<ref name="Kirby189"/> Parece ser que Wulfredo, o arcebispo de Canterbury en tempos da vitoria de Ecgbryht , permaneceu leal a Mercia: a súa cuñaxe de moeda finaliza cando empeza a cuñaxe de Ecgbryht en Kent; uns foros de [[838]] que mostran que Ecgbryht accedía a devolver propiedades á igrexa en [[Canterbury]] parecen evidenciar que tomara con anterioridade propiedades da igrexa.<ref name="Wormald128"/> [[Aethelwulf de Kent|Aethelwulf]], o fillo de Ecgbryht , foi rei de Kent durante o reinado do seu pai e o seu temor de que Mercia puidese seguir influíndo en Kent podería ser a razón pola que deu propiedades á [[Catedral de Canterbury|igrexa de]] [[Catedral de Canterbury|''Christ Church'']] [[Catedral de Canterbury|en Canterbury]].<ref name="Kirby189"/> === Moedas e foros === As [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas]] do reinado de Wiglaf son moi raras. Pódese distinguir entre os tipos con retrato ou el; e destas, só dúas moedas sen retrato serían do segundo reinado de Wiglaf. Á parte destas, non hai ningunha outra evidencia de cuñaxe mercia de moedas até o reinado do sucesor de Wiglaf, Beorhtwulf, que empezou ao redor do ano 840.<ref>Blackburn & Grierson, ''[[Medieval European Coinage]]'', páx. 292.</ref> Isto mostraría que Wiglaf permaneceu suxeito ao dominio de Ecgbryht despois do ano 830, aínda que moitos historiadores consideran que Wiglaf recuperaría a súa independencia naquel tempo.<ref>Williams, "Mercian Coinage and Authority", pp. 223–224, en Brown & Farr, Mercia; "Military Institutions and Royal Power", pp. 305–306.</ref> Do reinado de Wiglaf sobreviviron "foros"; estes eran documentos nos que se entregaba terras a seguidores ou membros do clero e eran outorgadas polos reis, quen tiñan o poder de conceder as terras.<ref>Hunter Blair, ''Roman Britain'', pp. 14–15.</ref><ref>Campbel & John & Wormald (1991), pp. 95–98.</ref> Un dos foros de Wiglaf, nos que se outorgan privilexios ao mosteiro de Hanbury no ano [[836]] non eximía aos monxes das obrigacións de construír murallas e defensas, indicando a súa preocupación polos asuntos defensivos. Os foros de Wessex non empezaron a mostrar estas exencións até o ano 846. Estas cláusulas explicábanse polo incremento da presenza viquinga en Britania: as incursións viquingas terían empezado polo menos a principios do ano [[793]], exércitos viquingos chegaron a Kent en [[811]] e desde [[835]] as incursións viquingas foron unha preocupación para os reis de Wessex.<ref>Kirby 1992, p. 210.</ref> Os foros de 836 tamén conteñen unha referencia temperá ao ''trinoda necessitas'', o conxunto de tres obrigacións que os reis da época daban aos seus súbditos. Estas obrigacións consistían na construción de residencias reais, a obrigación de pagar o ''feorn'', un alugueiro en comida, ao rei e prestar hospitalidade aos serventes do rei.<ref>Stenton 1971, p. 289.</ref><ref>"''I will free them from entertainment of king and ealdormen, and from all building of the royal residence, and from that burden which we call in Saxon fæstingmen''", é dicir "''Disporei libremente deles para o entretemento do rei e os ealdormen, de todos os edificios da residencia real e desa carga que chamamos en saxón fæstingmen'', Whitelock, ''English Historical Documents'', páx. 478.</ref> Os privilexios outorgados eran uns gastos: Wiglaf e un ''ealdorman'' recibiron intereses en facendas e outro ''ealdorman'' recibiu seiscentos xilins de ouro.<ref>Whitelock, ''English Historical Documents'', páx. 479.</ref><ref name="Wormald138">Patrick Wormald, "The Ninth Century", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', pp. 138–139.</ref> É talvez notábel que en común con moitos outros foros mercios do século IX, esta é unha concesión de privilexios en lugar de terras: o cronista [[Beda]] comentara a principios de século que excesivas concesións de terras aos mosteiros estaban a deixar aos reis sen terras para outorgar á nobreza e os reis de Mercia poderían estar a tomar medidas para paliar este problema.<ref name="Wormald138"/> === Sucesión === [[Ficheiro:Repton_crypt.jpg|dereita|miniatura|250x250px|Gravado do século XIX que representa a cripta de Renton onde foi enterrado Wiglaf.]] En ningunha das fontes primarias se dá directamente a data da morte de Wiglaf, pero esta pode ser determinada da cronoloxía dos seus sucesores. Na ''Crónica anglosaxoa'' aparece que Burgred foi expulsado de Mercia polos viquingos no ano [[874]], tras un reinado de vinte e dous anos, e os foros indican que Burgred ascendeu ao trono na primeira metade de 852. Unha lista real outorga ao seu predecesor, Beorhtwulf, un reinado de trece anos, que é consistente coas datas obtidas dos seus foros. Por tanto parece que o reinado de Wiglaf terminou o ano 839. Unha tradición apunta que a morte de Wigstan se produciu en [[849]] e apúntase que o pai de Wigstan, Wigmund, o fillo de Wiglaf, podería ser rei, pero esta é a única evidencia de que Wigmund puidese reinar e debe ser tomada con cautela. Non se coñecen as causas do final de Beorhtwulf, pero parece que as tensións dinásticas eran un factor continuo na sucesión mercia, en contraposición a Wessex, onde Ecgbryht estableceu unha dinastía que perdurou con poucos altercados durante todo o século IX.<ref>Kirby 1992, p. 194.</ref> Wiglaf foi enterrado en Repton, nunha cripta que aínda pode verse.<ref name="Wormald95">Patrick Wormald, "The Age of Bede and Æthelbald", en Campbell, ''The Anglo-Saxons'', páx. 95.</ref> A igrexa do mosteiro que se atopaba no lugar naquel tempo foi construída probabelmente por [[Aethelbald de Mercia]] para albergar o [[mausoleo]] real; neste lugar tamén foi enterrado Wigstan, o neto de Wiglaf.<ref>Fletcher, ''Who's Who'', pp. 98–100.</ref><ref>Swanton, ''The Anglo-Saxon Chronicle'', pp. 48–49.</ref><ref>Fletcher, ''Who's Who'', páx. 116.</ref> A bóveda e as columnas da cripta non son os orixinais e poderían datar do tempo de Wiglaf en lugar do de Aethelbald.<ref name="Wormald95"/> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro|apelidos=[[Mark Blackburn|Blackburn]]|nome=[[Mark Blackburn|Mark]]|apelidos2=[[Philip Grierson|Grierson]]|nome2= [[Philip Grierson|Philip]]|título=[[Medieval European Coinage]]|data=reimpreso con correccións en 2006|editorial=[[Cambridge University Press]]|lugar=Cambridge|isbn=0-521-03177-X|ano=|ref=}} * {{Cita libro|apelidos=Brown|nome=Michelle P.|nome2=Carol Ann |apelidos2=Farr|título=Mercia, an Anglo-Saxon kingdom in Europe|ano=2001|editorial=Leicester University Press|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-8264-7765-8}} * {{Cita libro|apelidos=Campbell|nome=John|apelidos2=John|nome2= Eric| apelidos3=Wormald|nome3= Patrick|título=The Anglo-Saxons|ano=1991|editorial=Penguin Books|isbn=0-14-014395-5}} * {{Cita libro|apelidos=Fletcher|nome=Richard|ligazónautor=Richard Fletcher|título=Who's Who in Roman Britain and Anglo-Saxon England|url=https://archive.org/details/whoswhoinromanbr0000flet|ano=1989|editorial=Shepheard-Walwyn|lugar=Londres|isbn=0-85683-089-5}} * {{Cita libro|apelidos=Hunter Blair|nome=Peter|título=Roman Britain and Early England: 55 B.C. – A.D. 871|url=https://archive.org/details/romanbritainearl0000hunt|ano=1966|editorial=W.W. Norton & Company|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-393-00361-2}} * {{Cita libro|apelidos=Kelly|nome=S.E.|título=Oxford Dictionary of National Biography|ano=2004|editorial=Oxford University Press|lugar=Oxford|capítulo=Wiglaf (fl. 827–c.840)}} * {{Cita libro|apelidos=Kirby|nome=D.P.|título=The Earliest English Kings|ano=1992|editorial=Routledge|lugar=Londres|isbn=0-415-09086-5}} * {{Cita libro|apelidos=Stenton|nome=Frank M.|título=Anglo-Saxon England|url=https://archive.org/details/anglosaxonenglan0000sten|ano=1971|editorial=Clarendon Press|lugar=Oxford|isbn=0-19-821716-1}} * {{Cita libro|apelidos=Swanton|nome=Michael|título=The Anglo-Saxon Chronicle|ano=1996|editorial=Routledge|lugar=Nova&nbsp;York|isbn=0-415-92129-5}} * {{Cita libro|apelidos=Walker|nome=I. W.|título=Mercia and the Making of England|ano=2000|editorial=Stroud|lugar=Sutton|isbn=0-7509-2131-5}} * {{Cita libro|apelidos=Whitelock|nome=Dorothy|título=English Historical Documents v.l. c.500–1042|ano=1968|editorial=Eyre & Spottiswoode|lugar=Londres}} * {{Cita libro|apelidos=Yorke|nome=Barbara|título=Kings and Kingdoms of Early Anglo-Saxon England|ano=1990|editorial=Seaby|lugar=Londres|isbn=1-85264-027-8}} === Ligazóns externas === * [http://www.homar.org/genealog/v_europa_ii/rug03b.htm Cronoloxía dos reis de Kent, Wessex, Essex e Sussex] {{es}} * [https://web.archive.org/web/20060620032929/http://www.trin.cam.ac.uk/chartwww/STEVEN%7E1/stev03.htm ''The earliest Anglo-Saxon charters''] (en inglés) {{reis de Mercia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Finados en 839]] [[Categoría:Nados en ano descoñecido]] [[Categoría:Reis de Mercia]] [[Categoría:Bretwaldas]] 65720353iyczxa665l540vlw8yd53yb 0 352251 6148027 6138844 2022-08-02T07:25:24Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = <big>Kyle O'Quinn</big> | imaxe = Kyle O'Quinn Washington at Orlando 034.jpg | ancho = 280 | posición = [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] / [[Pivote (baloncesto)|Pivote]] | altura = 2,08 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 10 [[polgada|in]])</small> | peso = 113 [[kg]] <small>(250 lb)</small> | equipo = SeaHorses Mikawa | equipo2 = SeaHorses Mikawa | número = | nacionalidade = {{USA}} | nacemento = [[26 de marzo]] de [[1990]] <small>{{idade|26|03|1990}}</small> | lugar = [[Ficheiro:Flag of New York.svg|border|20px|Nova York]] [[Jamaica, Nova York|Jamaica]], [[Estado de Nova York|Nova York]] | instituto = Campus Magnet<br/>(Queens, Nova York) | universidade = Norfolk State (2008–2012) | anodraft = 2012 | draftteam = [[Orlando Magic]] | roldadraft = 2 | eleccióndraft = 49 | career_start = desde [[2012]] | profile = kyle_oquinn | antigos_equipos = [[Orlando Magic]] (2012&ndash;2015)<br/>[[New York Knicks]] (2015&ndash;2018)<br/>[[Indiana Pacers]] (2018&ndash;2019)<br/>[[Philadelphia 76ers]] (2019&ndash;2020)<br/>[[Fenerbahçe SK (baloncesto)|Fenerbahçe]] (2021)<br/>[[Paris Basketball]] (2021&ndash;2022)<br/>[[SeaHorses Mikawa]] (2022&ndash;presente) }} '''Kyle Brandon O'Quinn''', nado o [[26 de marzo]] de [[1990]] en [[Jamaica, Nova York|Jamaica]], [[Estado de Nova York|Nova York]], é un xogador de [[baloncesto]] profesional [[Estados Unidos|estadounidense]] que xoga nos [[SeaHorses Mikawa]] da [[B.League]]. == Traxectoria profesional == O'Quinn foi seleccionado na 49ª posición do [[Draft da NBA]] de 2012 polos [[Orlando Magic]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/draft/2012/prospects/kyle-oquinn/ |título=Prospect Profile: Kyle O'Quinn |data-acceso=29 de outubro de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170319073856/http://www.nba.com/draft/2012/prospects/kyle-oquinn/ |dataarquivo=19 de marzo de 2017 |urlmorta=yes }}</ref> O [[9 de agosto]] de 2012, asinou o seu contrato de rookie cos Magic.<ref>[http://www.nba.com/magic/news/magic-sign-kyle-oquinn_080912 Magic Sign Kyle O'Quinn]</ref> O [[9 de xullo]] de [[2015]], O'Quinn foi traspasado ós [[New York Knicks]] a cambio dunha cantidade económica e o dereito de intercambiar eleccións da segunda rolda do Draft de 2019.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/knicks/knicks-acquire-four-free-agents-afflalo-r.-lopez-williams-oquinn|title=Knicks Acquire Four Free Agents: Afflalo, R. Lopez, Williams, O'Quinn|work=NBA.com|date=9 de xullo de 2015|accessdate=10 de xullo de 2015}}</ref> Fixo o seu debut cos Knicks no primeiro partido da tempada, o [[28 de outubro]] na vitoria por 122-97 contra os [[Milwaukee Bucks]], onde fixo 8 puntos e 11 rebotes.<ref>{{Cita web|url=http://www.nba.com/games/20151028/NYKMIL/gameinfo.html|title=Williams scores 24, Knicks beat Bucks 122-97 in opener|work=NBA.com|date=28 de outubro de 2015|accessdate=28 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151026223709/http://www.nba.com/games/20151028/NYKMIL/gameinfo.html|dataarquivo=26 de outubro de 2015|urlmorta=yes}}</ref> O [[9 de xullo]] de [[2018]], O'Quinn asinou cos [[Indiana Pacers]].<ref>{{Cita web|url=https://www.nba.com/pacers/news/pacers-sign-kyle-oquinn|title=Pacers Sign Kyle O'Quinn|work=NBA.com|date=9 de xullo de 2018|accessdate=9 de xullo de 2018}}</ref> O [[11 de xullo]] de [[2019]], O'Quinn asinou un contrato dun ano cos [[Philadelphia 76ers]].<ref>{{Cita web|title=Team Signs O'Quinn|url=https://www.nba.com/sixers/news/team-signs-oquinn|website=NBA.com|accessdate=11 de xullo de 2019|date=11 de xullo de 2019}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.nba.com/playerfile/kyle_oquinn Perfil en NBA.com] {{en}} * [http://www.basketball-reference.com/players/o/oquinky01.html Estatísticas en Basketball-Reference] {{en}} {{Draft da NBA 2012}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Oquinn, Kyle}} [[Categoría:Nados en 1990]] [[Categoría:Nados en Nova York]] [[Categoría:Ala-pivotes de baloncesto]] [[Categoría:Pivotes de baloncesto]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da NBA]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Eleccións no Draft da NBA dos Orlando Magic]] [[Categoría:Xogadores dos Orlando Magic]] [[Categoría:Xogadores dos New York Knicks]] [[Categoría:Xogadores dos Indiana Pacers]] [[Categoría:Xogadores dos Philadelphia 76ers]] [[Categoría:Xogadores do Fenerbahçe SK (baloncesto)]] [[Categoría:Xogadores do Paris Basketball]] tieutzokpwen00yl8hou51j4e3hux5l 0 353072 6147902 6079285 2022-08-02T02:36:32Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki A '''singularidade tecnolóxica''' é unha hipótese formulada polo matemático e escritor estadounidense [[Vernor Vinge]]. Esta hipótese propón que, debido ao crecemento exponencial da tecnoloxía, nun momento determinado da historia a [[intelixencia artificial]] creada a partir dese crecemento superará o ser humano en capacidade e potencia intelectual.<ref>{{Cita novas|apelidos=Pedraja|nome=Gonzalo de la|xornal=ctxt.es {{!}} Contexto y Acción|título=Bienvenidos a la era de la singularidad tecnológica|url=http://ctxt.es/es/20151230/Culturas/3555/Singularidad-tecnologica-computacion-futuro-inteligencia-artificial.htm|data-acceso=2016-11-08}}</ref><ref>{{Cita novas|data=2016-05-08|xornal=Hipertextual|título=Singularidad tecnológica: qué supone y cómo nos afecta|url=https://hipertextual.com/2016/05/singularidad-tecnologica|lingua=es-ES|data-acceso=2016-11-08}}</ref><ref>{{Cita novas|data=2014-10-21|xornal=Blogthinkbig.com|título=Qué es la singularidad tecnológica|url=http://blogthinkbig.com/singularidad-tecnologica/|lingua=es-ES|data-acceso=2016-11-08}}</ref> == A hipótese orixinal de Vinge<ref name=":0">''[http://cmm.cenart.gob.mx/delanda/textos/tech_sing.pdf Technological Singularity]'', ensaio, Vernor Vinge, 1993. Presentado por primeira vez en marzo de 1993 ao [https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19940022855.pdf Simposio VISION-21] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161024182006/https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19940022855.pdf |date=24 de outubro de 2016 }} patrocinado pola NASA e publicado no magazine [http://www.wholeearth.com/ Whole Earth Review] no inverno dese mesmo ano.</ref> == === Que é a singularidade tecnolóxica? === ==== Analoxía explicativa ==== Vinge comeza a explicar a singularidade mediante unha analoxía coa natureza. Expón que os animais poden adaptarse e desenvolver solucións aos seus problemas, pero normalmente a [[selección natural]] é máis rápida ca eles. Os seres humanos, especificamente, mediante o razoamento somos capaces de construír solucións aos problemas de maneira moito máis rápida, de feito, a velocidade dos avances tecnolóxicos (non olvidemos que tecnoloxía non significa excusivamente electrónica) durante toda a historia é exponencial, cantos máis inventos facemos, máis portas se abren cara ao futuro. Vinge introduce a capacidade de resolución de problemas do ser humano actual nun nivel completamente diferente ao da historia anterior e ao dos animais non racionais. Neste nivel, os seres humanos creamos á vez medios (máquinas) que aceleran incluso máis o progreso, rompendo así as regras das que (de igual maneira que todos os animais dependen da selección natural) dependiamos ata o momento. Esta ruptura co control do proceso de crecemento intelectual que coñecemos actualmente é ao que lle chama Vinge "'''singularidade tecnolóxica'''". O modelo anterior quedaria obsoleto e serían necesarias novas regras, ata un punto no que os seres humanos e os seus problemas (así como a súa capacidade para resolvelos) sería absolutamente insignificante. ==== Predicións ==== Vinge di no seu ensaio que ata que teñamos un hardware tan poderoso como o cerebro humano é obvio que non seremos capaces de crear intelixencia artificial co mesmo ou con máis capacidade que a humana. Pero a medida que isto se fose facendo posible, os síntomas da singularidade tecnolóxica faríanse máis evidentes. Por exemplo, as máquinas acadarían cada vez empregos máis altos e de máis importancia. Isto dedúceo do feito de que actualmente temos máquinas dedicadas a tarefas pesadas e automatizables como as matemáticas. Así que os empregos realmente produtivos son os que pertencen a unha elite humana. Outro dos síntomas que Vinge predice é a difusión cada vez máis veloz das ideas, de maneira que incluso as ideas máis radicales pronto serían comúns. Finalmente, a aparición da propia singularidade ocorrería, segundo Vinge, máis rápido que calquera outra revolución tecnolóxica anterior, de maneira inesperada. Semellaría que as nosas propias invencións tecnolóxicas espertasen. Estariamos entón, di, na era Poshumana. === Podemos evitar a singularidade tecnolóxica? === Vinge, na corrección do seu propio ensaio, admite que o máis probable é que non se dea a singularidade, dado que aínda que acadásemos o hardware que a permitiría, é difícil que as máquinas adquiran a capacidade biolóxica de ensinar ou de ''reproducirse''. Pero tamén admite que, se esa posibilidade existe, entón a singularidade será real. Incluso se os gobernos do mundo entenden o perigo, a competición económica, militar e incluso artística impediría que a parasen mediante a lei. Así que, de maneira técnica, Vinge cre posible limitar a singularidade creando regras para as entidades superhumanas, e pon como exemplo as Leis da Robótica de Asimov. É dicir, aínda que non tivésemos opción de evitar directamente a singularidade, como creadores temos a oportunidade de establecer as condicións iniciais. === Outras maneiras de acadar a singularidade tecnolóxica === A maioría da xente pensa que a única maneira de chegar a crear seres intelixentes suprahumanos é mediante os proxectos de Intelixencia Artificial, Vinge indica que hai outras opcións. Os programas de ordenador parecen moito máis comúns e menos perigosos, pero aínda así poderían conducirnos cara á singularidade. Vinge pon exemplos deses programas, entre os que están os seguintes: * Programas de automatización de equipos de humanos e ordenadores: Introducir a intuición humana no hardware para facilitar que as máquinas resolvan problemas. * Simbiose de humanos e ordenadores en arte: Combinar a capacidade gráfica das máquinas modernas coa sensibilidade dos seres humanos. Vinge pon como exemplo o traballo de [[Karl Sims]]. * Equipos de humanos e ordenadores en torneos de xadrez: Combinar a capacidade das máquinas coa dos seres humanos no xogo en vez de limitarse a contrapoñelas. * Interfaces que permitan conexión á rede sen que o humano precise de estar fronte a un dispositivo. == Antecesores == '''[[John von Neumann]]''', como Vinge menciona no seu ensaio, utilizou a palabra "singularidade", aínda que para referirse á velocidade do progreso humano en xeral, non á intelixencia artificial como fai Vinge<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Ulam|nome=Stanislaw|data=Maio 1958|título=Tribute to John von Neumann|PMC=|revista=Bulletin of the American Mathematical Society|número=No. 3|páxinas=páxinas 1-49|doi=|ISSN=|PMID=|volume=vol. 64}}</ref>.<ref>{{Cita novas|título=The Best Definition of Singularity|url=http://www.singularitysymposium.com/definition-of-singularity.html|data-acceso=2016-11-08|data-arquivo=17 de abril de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190417002644/http://www.singularitysymposium.com/definition-of-singularity.html|url-morta=yes}}</ref> {{cita|One conversation centered on the ever-accelerating progress of technology and changes in the mode of human life, which gives the appearance of approaching some essential singularity in the history of the race beyond which human affairs, as we know them, could not continue.|[[John von Neumann]]}} {{cita| Unha conversa centrada no acelerado progreso da tecnoloxía e os cambios na forma de vida humana, que dá o aspecto de estarse a aproximar a unha singularidade esencial na historia da raza a partir da cal os labores humanos, tal e como os coñecemos, non poderían continuar.}} [[I. J. Good]] tamén explicou na década de 1960 o concepto que Vinge bautiza como singularidade tecnolóxica, a superación intelectual cada vez maior que serían capaces de desenvolver as máquinas creadas ao convertérense á súa vez en creadoras.<ref>{{Cita web|url=http://www.aeiveos.com/~bradbury/Authors/Computing/Good-IJ/SCtFUM.html|data=2001-05-27|título=Speculations Concerning the First Ultraintelligent Machine*|data-acceso=2016-11-08|data-arquivo=27 de maio de 2001|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20010527181244/http://www.aeiveos.com/~bradbury/Authors/Computing/Good-IJ/SCtFUM.html|url-morta=unfit}}</ref>{{cita|Let an ultraintelligent machine be defined as a machine that can far surpass all the intellectual activities of any man however clever. Since the design of machines is one of these intellectual activities, an ultraintelligent machine could design even better machines; there would then unquestionably be an intelligence explosion, and the intelligence of man would be left far behind. Thus the first ultraintelligent machine is the last invention that man need ever make, provided that the machine is docile enough to tell us how to keep it under control... It is more probable than not that, within the 20th century, an ultraintelligent machine will be built ant that it will be the las invention that man need make.|[[I. J. Good]]}} {{cita| Definimos unha máquina ultraintelixente como unha máquina que pode sobrepasar todas as actividades intelectuais de calquera humano sen importar a súa intelixencia. Dado que o deseño de máquinas é unha desas actividades intelectuais, unha máquina ultraintelixente podería deseñar máquinas incluso mellores; habería enton, incuestionablemente, unha explosión de intelixencia, e a intelixencia dun ser humano quedaría moi por detrás. Así pois, a primeira máquina ultraintelixente é a última invención que o ser humano necesita facer, se supoñemos que a máquina é o suficientemente dócil como para dicirnos como mantela baixo control... É moi probable que, no século XX, unha máquina ultraintelixente sexa construída e se converta na última invención que o ser humano necesitará facer.}}A diferenza que Vinge atopa na súa hipótese respecto da de Good é que este último dá por suposto que o alcance da singularidade será útil para a humanidade, mentres que Vinge ten unha visión máis apocalíptica, de maneira similar ás correntes de ciencia ficción de finais do século XX e inicios do XXI, no que o futuro está controlado en moitos casos por entes suprahumanos.<ref name=":0" /> == Notas == {{Listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tecnoloxía]] [[Categoría:Intelixencia artificial]] [[Categoría:Transhumanismo]] apegxuo3u6xhzebd4l0zdpjtwh3pu9q 0 353253 6147566 6079319 2022-08-01T14:43:23Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Santiago Brouard Pérez''', nado en [[Lekeitio]], [[Biscaia]] o [[19 de abril]] de [[1919]], e finado en [[Bilbao]] o [[20 de novembro]] de [[1984]], foi un médico e político vasco, de ideoloxía [[Nacionalismo vasco|nacionalista vasca]] e [[Socialismo|socialista]]. Foi [[Pediatría|médico pediatra]], dirixente da coalición [[Herri Batasuna]], presidente do partido HASI e tenente de alcalde de [[Bilbao]].<ref name="Ayuntamiento">Bilbaopedia.</ref> Era o voceiro da coalición no [[Parlamento Vasco]] ao falecer, sendo o primeiro membro de dita cámara asasinado no exercicio do seu cargo. Foi vítima do [[terrorismo de Estado]] ao ser asasinado polos [[Grupos Antiterroristas de Liberación|GAL]], dependentes do [[Ministerio do Interior de España|Ministerio do Interior]] do goberno de España. == Traxectoria == Estudou medicina na [[Universidade de Valladolid]], segundo confesaría despois, por influencia do falecemento repentino en pouco tempo de dúas das súas irmás. Unha vez rematou a carreira, regresou a [[Bilbao]] para realizar a especialización en pediatría no Hospital de Basurto. Roldando os corenta anos contraeu matrimonio con Teresa Aldamiz, unha poetisa [[Filipinas|filipina]] de ascendencia vasca, coa que tería tres fillos. Neste momento empeza a achegarse ao [[nacionalismo vasco]], participando na fundación das primeiras [[Ikastola]]s de [[Biscaia]]. Fuxiu a [[Francia]] en [[1974]], tras ser perseguido por atender a un militante de [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]] ferido de bala pola policía. No [[Iparralde|País Vasco francés]] entrou en contacto con históricos de ETA como [[José Miguel Beñaran|Argala]], co que, nas postrimerías da ditadura franquista, participou na elaboración da Alternativa KAS, a cal era un programa de mínimos ao que se adheriron diferentes organizacións da esquerda nacionalista vasca daquel entón, entre elas a organización armada ETA político-militar, os partidos políticos LAIA e EHAS e os sindicatos LAK e [[Langile Abertzaleen Batzordeak|LAB]]. Á súa volta do exilio, Santi Brouard seguiu implicado na política á vez que atendía a súa consulta de pediatría en Bilbao. Foi un dos fundadores de Euskal Herriko Alderdi Sozialista (EHAS) que, posteriormente, pasou a denominarse Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea (HASI) en [[1977]], tras a converxencia con Eusko Sozialistak. No Congreso fundacional de HASI de 1978 foi nomeado presidente do partido, cargo que mantivo toda a súa vida. A maior parte da dirección orixinal de HASI abandonaría o partido para integrase en [[Euskadiko Ezkerra]] (EE).<ref>«O compañeiro ausente e os aprendices de brujo: orixes de Herri Batasuna (1974-1980)», en ''Revista de estudos políticos'', ISSN 0048-7694, Nº 148, pp. 71-103.</ref> Brouard tamén foi dirixente de [[Herri Batasuna]] (HB) e formou parte da súa Mesa Nacional até o seu asasinato. Foi candidato por HB para a alcaldía do Concello de Bilbao nas eleccións municipais de 1979, as primeiras tras a ditadura franquista, e exerceu o cargo de tenente de alcalde durante unha lexislatura (1979-1983).<ref name="Ayuntamiento">Bilbaopedia.</ref> Nas eleccións forais de 1983 foi elixido apoderado nas Xuntas Xerais de Biscaia. Ese ano foi encarcerado polos sucesos da [[Casa de Xuntas de Gernika]], en que un grupo de deputados de [[Herri Batasuna]] cantou o «[[Eusko gudariak|Eusko Gudariak]]» (himno ao soldado vasco) durante a visita do rei [[Xoán Carlos I de España]]. Nas eleccións de 1984 foi elixido [[Parlamento Vasco|parlamentario autonómico]] por [[Biscaia]].<ref>{{Cita publicación periódica|url=http://elpais.com/diario/1983/11/21/sociedad/438217209_850215.html|título=El juicio por los incidentes en la Casa de Juntas de Guernica se inicia hoy en el Supremo}}</ref> == Asasinato == [[Ficheiro:Bilbao_-_Parque_de_Ametzola,_monumento_a_Santiago_Brouard.JPG|esquerda|miniatura|220x220px|Monumento a Santiago Brouard, no Parque de Ametzola de Bilbao.]] O [[20 de novembro]] de [[1984]] foi asasinado na súa consulta de pediatría. Os autores materiais do crime foron Luís Morcillo e Rafael López Ocaña, sicarios contratados polos [[Grupos Antiterroristas de Liberación]] (GAL).<ref name="EM">{{Cita web|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2013/04/15/espana/1366040385.html|título=Luis Morcillo: 'Yo asesiné a Santiago Brouard'|cita=El atentado se ejecutó el 20 de noviembre de 1984, nueve meses después de que los [[Comandos Autónomos Anticapitalistas]] (escisión ácrata de ETA) asesinaran al senador socialista [[Enrique Casas]] en San Sebastián. Todas las investigaciones periodísticas apuntan a que en esa acción funcionó el ojo por ojo y diente por diente que esgrimió [[Felipe González]] en 1983 tras llegar al poder}}</ref> Segundo o testemuño de López Ocaña, este cobrou tres millóns de pesetas de mans de Morcillo polo asasinato, que á súa vez os recibiu de Rafael Masa, por aquel entón comandante da [[Garda Civil]]. Segundo Ocaña, o diñeiro proviña de Julián Sancristóbal, que naquela época era o Director Xeral de Seguridade do Estado.<ref>{{Cita web|1=|2=|título=Un ex mercenario del GAL desvela cómo asesinó al dirigente de HB Santiago Brouard|editorial=informativostelecinco.com|url=http://www.informativos.telecinco.es/dn_16691.htm|data-acceso=10 de novembro de 2016|data-arquivo=07 de decembro de 2005|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20051207025457/http://www.informativos.telecinco.es/dn_16691.htm|url-morta=unfit}}</ref> A investigación foi longa e procelosa. En maio de 1993, unha sentenza ratificada polo Tribunal Supremo condenou a 33 anos de cárcere a Rafael López Ocaña, por ser un dos autores materiais do asasinato, e a oito anos a Juan José Rodríguez Díaz, alias ''El Francés'', por tenencia ilícita de armas ao establecerse probado que este as forneceu; con todo, López Ocaña só cumpriu doce anos de prisión.<ref>{{Cita web| ||título=La Audiencia de Vizcaya absuelve a Amedo, Morcillo y Masa del asesinato de Santiago Brouard|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2003/06/25/espana/1056539568.html}}</ref> Unha nova sentenza en xuño de 2003, aínda que admitía o móbil político do crime e a implicación de terceiras persoas, absolveu do asasinato a [[José Amedo]], Rafael Masa e Luís Morcillo por falta de probas.<ref>{{Cita web|1=|2=|título=Muchas sombras y pocas luces|url=http://www.deia.com/2013/04/14/politica/euskadi/muchas-sombras-y-pocas-luces|data-acceso=10 de novembro de 2016|data-arquivo=23 de setembro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150923223319/http://www.deia.com/2013/04/14/politica/euskadi/muchas-sombras-y-pocas-luces|url-morta=yes}}</ref> En abril de 2013, Luís Morcillo declarábase coautor do asasinato nunha entrevista concedida ao xornal ''[[El Mundo]]''.<ref name="EM"/> == Homenaxe póstuma == En novembro de 2014 colocouse unha placa conmemorativa no [[Parlamento Vasco]] en homenaxe a Santiago Brouard, xunto coas dos parlamentarios Enrique Casas, asasinado polos CAA, [[Gregorio Ordóñez]] e Fernando Buesa, ambos os dous asasinados por ETA.<ref>{{Cita web|título=El Parlamento vasco homenajea a Brouard por primera vez|url=http://ccaa.elpais.com/ccaa/2014/11/20/paisvasco/1416478620_613362.html}}</ref> Tamén o Concello de Bilbao lle rendeu unha homenaxe unitaria, na que o alcalde [[Ibon Areso]] lle entregou a Edurne Brouard a medalla de Bilbao que adoita entregarse aos concelleiros cando abandonan a corporación.<ref>{{Cita web|título=El Ayuntamiento de Bilbao rinde un homenaje unitario a Santiago Brouard 30 años después|url=http://www.elmundo.es/pais-vasco/2014/11/26/5475c5ed22601d09518b458e.html}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Portal|País Vasco}} === Bibliografía === * Arozamena Ayala, Ainhoa. {{Cita web|título=Santiago Brouard Pérez|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/51891|editorial=Eusko Media}} === Ligazóns externas === * [http://www.jjggbizkaia.net/home/eleccion/procurador.asp?cod=368&idlegislatura=2 Ficha nas Xuntas Xerais de Biscaia]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190915225416/http://www.jjggbizkaia.eus/home2/index.asp?stridioma=i |date=15 de setembro de 2019 }} * [https://web.archive.org/web/20160305115941/http://www.parlamento.euskadi.net/fichas/c_345_SM.html Ficha no Parlamento Vasco] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Brouard, Santiago}} [[Categoría:Nados en 1919]] [[Categoría:Finados en 1984]] [[Categoría:Políticos de Herri Batasuna]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Valladolid]] [[Categoría:Concelleiros do País Vasco]] [[Categoría:Personalidades da política do País Vasco]] h1w8y6r7ksw3gj4bdkzusxse1u5j4b4 0 353329 6148001 4171592 2022-08-02T06:42:07Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical | nome = The Terror State | portada = | banda = [[Anti-Flag]] | publicado = [[21 de outubro]] de [[2003]] | gravación = | estudio = | duración = 36:48 | xénero = [[punk rock]] | selo = [[Fat Wreck Chords]] | produtor = [[Tom Morello]], Nick DiDia | anterior = [[BYO Split Series, Vol. 4]] | posterior = [[Death of a Nation]] }} '''''The Terror State''''' é o cuarto álbum da banda [[estadounidense]] de [[punk rock]] [[Anti-Flag]], publicado o [[21 de outubro]] de [[2003]] a través do selo [[Fat Wreck Chords]]. A ilustración da portada foi considerada polémica (era unha foto da sobriña do vocalista Justin Sane entre cascallos levando un subfusil), e o grupo víuse forzado a crear unha versión alternativa (que era un fondo negro co nome do disco no centro) para vender o álbum en grandes cadeas como Wal-Mart. Producido polo guitarrista de [[Rage Against the Machine]] [[Tom Morello]], ''The Terror State'' foi aclamado como o álbum de Anti-Flag máis pulido ata a data. O disco chgou ao número 1 nas listas da emisora KTUH na semana do [[19 de xaneiro]] de [[2004]].<ref>{{cita web|título=Listas de KTUH FM|url=http://ktuh.fm/charts/2004/01/19|editor=KTUH FM|dataacceso=11 de novembro de 2016|data-arquivo=31 de outubro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20081031132633/http://ktuh.fm/charts/2004/01/19|url-morta=unfit}}</ref> En abril de [[2008]] o álbum levaba vendidas 106.000 copias.<ref>{{cita web|título=Anti-Flag: Frequently Asked Questions|url=http://www.post-gazette.com/ae/2008/04/03/Anti-Flag-Frequently-Asked-Questions/stories/200804030468|editor=Pittsbourgh Post-Gazette|dataacceso=11 de novembro de 2016}}</ref> == Listaxe de cancións == {{Listaxe de cancións |title1 =Turncoat |length1 =2:10 |title2 =Rank-N-File |length2 =3:46 |title3 =Post-War Breakout" ([[Woody Guthrie]]) |length3 =3:11 |title4 =Sold as Freedom |length4 =2:16 |title5 =Power to the Peaceful |length5 =2:57 |title6 =Mind the [[General Agreement on Tariffs and Trade|G.A.T.T.]] |length6 =3:14 |title7 =You Can Kill the Protester, But You Can't Kill the Protest |length7 =2:33 |title8 =When You Don't Control Your Government People Want to Kill You |length8 =2:47 |title9 =Wake Up! |length9 =2:35 |title10 =Tearing Down the Borders |length10 =3:07 |title11 =Death of a Nation |length11 =1:55 |title12 =[[Operation Iraqi Liberation]] |length12 =2:21 |title13 =One People, One Struggle |length13 =3:01 |title14 =Fuck the Flag |note14 = canión extra |length14 =0:52 }} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de Anti-Flag]] [[Categoría:Álbums musicais de 2003]] [[Categoría:Álbums de Fat Wreck Chords]] spqjh362tcri46uwaf0dsnxcf3lkyxl 0 354598 6148173 6080905 2022-08-02T10:13:12Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Equipo de hóckey sobre xeo | nome = Vegas Golden Knights | imaxe = Erik Haula 2018-02-04 1.jpg | imaxe_tamaño = 250px | cor_nome = #FFFFFF | cor_cadro_nome = #8D744A | cor_nome_detrás = #000000 | ano_de_fundación = [[2016]] | cancha = [[T-Mobile Arena]]<br>(17.500 espectadores) | sede = [[Las Vegas]],<br>[[Ficheiro:Flag of Nevada.svg|20px|border]] [[Nevada]]<br>{{USA}} | cores = Gris aceiro, dourado, vermello e negro<br /><span style="background-color:#36424A;width:50px;border:1px solid #000000">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span> <span style="background-color:#8D744A;width:50px;border:1px solid #000000">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span> <span style="background-color:#CC092F;width:50px;border:1px solid #000000">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span> <span style="background-color:#000000;width:50px;border:1px solid #000000">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span> | liga = [[National Hockey League]] | conferencia = Oeste | división = Pacific | campionatos = | adestrador_xefe = {{CANb}} [[Gerard Gallant]] | director_xeral = {{CANb}} [[George McPhee]] | propietario = {{USAb}} [[William P. Foley|Bill Foley]]<br>{{USAb}} [[Familia Maloof]] | equipo_afiliado = | sitio_web = https://www.nhl.com/goldenknights }} Os '''Vegas Golden Knights''' son un equipo profesional de [[hóckey sobre xeo]] da cidade de [[Las Vegas]] ([[Nevada]], [[Estados Unidos]]). Fundados en [[2016]] como equipo de expansión, compiten na [[National Hockey League]] (NHL) dende a [[Tempada 2017-2018 da NHL|tempada 2017-18]], quedando encadrados na [[Pacific Division (NHL)|Pacific Division]] da [[Conferencia Oeste (NHL)|Conferencia Oeste]]. O equipo xoga os seus partidos como local no [[T-Mobile Arena]], situado no suburbio de [[Paradise, Nevada|Paradise]]. Na súa primeira tempada na NHL o equipo conseguiu proclamarse campión da súa división na liga regular, e da Conferencia Oeste nos ''play-offs'', converténdose así no terceiro equipo que chegaba ás finais da [[Stanley Cup]] na súa primeira tempada logo dos [[Toronto Arenas]] (1918) e os [[St. Louis Blues]] (1968).<ref>{{Cita web |url=https://www.nhl.com/news/vegas-golden-knights-winnipeg-jets-game-5-recap/c-298712068?tid=297172884 |título=Golden Knights advance to Stanley Cup Final, eliminate Jets in Game 5 |nome=Scott |apelidos=Billeck |editorial=NHL.com |data=21 de maio de 2018 |dataacceso=4 de xuño de 2018 |lingua=en}}</ref> == Personalidades == === Xogadores === ==== Números retirados ==== Aínda que a franquía non ten ningún número retirado, o equipo non pode empregar o número 99 para ningún dos seus xogadores, xa que este foi retirado de todos os equipos da liga en honor a [[Wayne Gretzky]] o 6 de febreiro do ano 2000 durante o [[2000 NHL All-Star Game|Partido das Estrelas]] celebrado na cidade de [[Toronto]] ([[Canadá]]).<ref>{{Cita noticia |url=http://sportsillustrated.cnn.com/hockey/nhl/2000/nhl_allstar/news/2000/02/06/gretzky_99 |título=Gretzky's number retired before All-Star Game |xornal=[[Sports Illustrated]] |data=7 de febreiro de 2000 |dataacceso=24 de outubro de 2017 |lingua=en |data-arquivo=18 de marzo de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130318130747/http://sportsillustrated.cnn.com/hockey/nhl/2000/nhl_allstar/news/2000/02/06/gretzky_99 |url-morta=unfit }}</ref>'' === Adestradores === O 13 de abril de 2017 o director xeral dos Vegas Golden Knights, [[George McPhee]], anunciaba ao [[Canadá|canadense]] [[Gerard Gallant]] como primeiro adestrador da franquía. Gallant chegou aos Golden Knights logo de adestrar durante máis de dúas tempadas (entre 2014 e 2016) aos [[Florida Panthers]],<ref>{{Cita noticia |url=https://www.nhl.com/goldenknights/news/golden-knights-name-gerard-gallant-head-coach/c-288743770 |título=Golden Knights Name Gerard Gallant Head Coach |data=13 de abril de 2016 |xornal=Vegas Golden Knights |dataacceso=24 de outubro de 2017 |lingua=en}}</ref> de onde foi cesado o 27 de novembro de 2016 logo dun mal inicio de tempada.<ref>{{Cita noticia |url=https://www.nhl.com/news/gerard-gallant-fired-as-florida-panthers-coach/c-284141932 |título=Panthers fire coach Gerard Gallant |data=28 de novembro de 2016 |xornal=NHL.com |dataacceso=24 de outubro de 2017 |lingua=en}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |+ style="background:#FFFFFF; border-top:#000000 5px solid; border-bottom:#8D744A 5px solid;" | Adestradores dos Vegas Golden Knights |- ! rowspan="2" | Nº ! rowspan="2" style="width:11em" | Nome ! rowspan="2" | Tempadas ! colspan="6" | Liga regular ! colspan="4" | ''Play-offs'' |- !style="width:3em"| PA !style="width:3em"| V !style="width:3em"| D !style="width:3em"| E !style="width:3em"| OT !style="width:5em"| Pts % !style="width:3em"| PA !style="width:3em"| V !style="width:3em"| D !style="width:5em"| % V |- |1 |align=left|[[Gerard Gallant]] |align=left|13 de abril de 2017 | colspan="10" | ''Adestrador actual'' |} === Directores xerais === O primeiro director xeral da franquía é o canadense [[George McPhee]], nomeado o [[13 de xullo]] de [[2016]]. McPhee xa fora director xeral dos [[Washington Capitals]] entre [[1997]] e [[2014]],<ref>{{Cita noticia |url=http://www.nytimes.com/1997/06/10/sports/three-nhl-teams-fill-coaching-vacancies.html |título=Three N.H.L. Teams Fill Coaching Vacancies |xornal=[[The New York Times]] |data=10 de xuño de 1997 |dataacceso=25 de novembro de 2016 |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://capitals.nhl.com/club/news.htm?id=716620 |título=Capitals Announce Changes to Front Office and Coaching Staff |editorial=Washington Capitals |data=26 de abril de 2014 |dataacceso=25 de novembro de 2016 |lingua=en}}</ref> e ocupara outros cargos directivos nos [[Vancouver Canucks]] e os [[New York Islanders]].<ref>{{Cita web |url=http://www.eliteprospects.com/player.php?player=39219&lang=en |título=GEORGE MCPHEE |editorial=eliteprospects.com |dataacceso=25 de novembro de 2016 |lingua=en}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |+ style="background:#FFFFFF; border-top:#000000 5px solid; border-bottom:#8D744A 5px solid;" | Directores xerais dos Vegas Golden Knights |- ! Nº !! Nome !! Período !! Notas |- | 1 || [[George McPhee]] || 13 de xullo de 2016- || <ref>{{Cita noticia |url=http://www.espn.com/nhl/story/_/id/17028824/george-mcphee-named-gm-las-vegas-nhl-team |título=Las Vegas NHL team announces George McPhee as GM |data=14 de xullo de 2016 |dataacceso=25 de novembro de 2016 |lingua=en |xornal=espn.com |nome=Scott |apelidos=Burnside}}</ref> |} == Trofeos == === Trofeos colectivos === ;Clarence S. Campbell Bowl O [[Clarence S. Campbell Bowl]] é actualmente o trofeo outorgado ao campión da [[Conferencia Oeste (NHL)|Conferencia Oeste]]. Os Golden Knightss gañaron este galardón na súa primeira tempada de existencia:<ref>{{Cita noticia |url=https://www.reviewjournal.com/sports/sports-columns/ed-graney/tears-turn-to-smiles-as-golden-knights-win-west-for-las-vegas/ |título=Tears turn to smiles as Golden Knights win West for Las Vegas |xornal=Las Vegas Review-Journal |nome=Ed |apelidos=Graney |data=20 de maio de 2018 |dataacceso=4 de xoño de 2018 |lingua=inglés}}</ref> * [[Tempada 2017-2018 da NHL|2018]] == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{NHL}} {{Barra portal|Hóckey sobre xeo|Estados Unidos de América}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Vegas Golden Knights]] mkx06caoqi5lx71ne936hm03cb0415a 0 354841 6147891 5545137 2022-08-02T02:25:14Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Silva}} [[Ficheiro:Coat_of_arms_of_Silva.svg|miniatura|150px|Dereita|Escudo de armas dos Silva.]] '''Silva''' (coas variantes: '''da Silva''' e '''D'Silva''') é un apelido [[Lingua galega|galego]]-[[Lingua portuguesa|portugués]], que ten a súa orixe na "Torre e Honra de '''Silva'''" xunto á cidade de [[Valença, Portugal|Valença]], hoxe pertencente ao [[norte de Portugal]]. Ten unha orixe [[Toponimia|toponímica]], deriva directamente da palabra galega/portuguesa: [[Rubus fruticosus|silva]] ([[planta rubideira]] que dá as [[amora]]s) ou da [[Lingua latina|latina]] ''silva'', que significa ''selva'', ''foresta'' ou ''bosque''. É o apelido máis presente na [[onomástica]] portuguesa, sendo que en todo o mundo o seu uso é máis frecuente entre os habitantes de [[Portugal]]<ref>{{Cita web |url=http://www.eissoaicampeao.com/2012/03/saiba-quais-sao-ois-3-sobrenomes-mais.html |título=Saiba quais são vos 3 sobrenomes mais comuns em 64 diferentes países |data-acceso=26 de novembro de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150626123522/http://www.eissoaicampeao.com/2012/03/saiba-quais-sao-ois-3-sobrenomes-mais.html |dataarquivo=26 de xuño de 2015 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.bbg.pt/sites_off/SPIE_01/faqs4.htm |título=© 2005 SOCIEDADE PORTUGUESA DE INFORMAÇÃO ECONÓMICA S.A. - SPIE |data-acceso=26 de novembro de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131014174225/http://www.bbg.pt/sites_off/SPIE_01/faqs4.htm |dataarquivo=14 de outubro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web|url=http://anossavida.pt/sites/anossavida.pt/files/100_apelidos.pdf|páxina-web=|título=Os 100 Apelidos mais frequentes da População Portuguesa|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130228151813/http://anossavida.pt/sites/anossavida.pt/files/100_apelidos.pdf|urlmorta=yes|data-acceso=26 de novembro de 2016|dataarquivo=28 de febreiro de 2013}}</ref>, [[Brasil]]<ref>{{Cita web|url=http://www.projovemurbano.gov.br/revista03/reportagemespecial.html|data=2013-10-17|páxina-web=web.archive.org|título=Estação Juventude|data-acceso=2019-02-01|data-arquivo=17 de outubro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131017090731/http://www.projovemurbano.gov.br/revista03/reportagemespecial.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.velhosamigos.com.br/curiosidades/curiosid29.html|data=2013-10-22|páxina-web=web.archive.org|título=De onde vêm os sobrenomes dos brasileiros?|data-acceso=2019-02-01|data-arquivo=22 de outubro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131022151713/http://www.velhosamigos.com.br/curiosidades/curiosid29.html|url-morta=unfit}}</ref> e en todos os países onde se fala [[Lingua portuguesa|portugués.]] En Italia é específico da zona que vai do Comasco ao Parmense pasando polo milanese, o pavese e o piacentino. En Galicia é moi frecuente (coa variante: Da Silva). Do antigo [[Reino de Galicia]] pasou coa reconquista ao sur de Portugal e a diferentes zonas de España. Coa emigración pasa a diferentes países latinoamericanos, sendo moi común en Chile entre outros. == Notas == {{Listaref}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Antroponimia]] 56chmfti8uz8kkx29ct340rkcos2hz7 0 355811 6148103 6110887 2022-08-02T09:12:46Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical | nome = Uncle Tupelo | xp = rock | xénero = [[Country alternativo]]<br/>[[Rock alternativo]]<br/>[[Country rock]] | orixe = [[Belleville, Illinois|Belleville]], [[Illinois]] | país = {{EUA}} | período = 1987-1994 | membros = [[Jay Farrar]]<br/>[[Jeff Tweedy]]<br/>[[Mike Heidorn]]<br/>[[Bill Belzer]]<br/>[[Ken Coomer]]<br/>[[Max Johnston]]<br/>[[John Stirratt]] | relacionados = The Plebes<br/>The Primitives<br/>[[Bottle Rockets]]<br/>[[Son Volt]]<br/>[[Wilco]] | web = uncletupelo.com }} '''Uncle Tupelo''' foi unha banda de [[rock alternativo]] proveniente de [[Belleville, Illinois|Belleville]], [[Illinois]], activa desde 1987 a 1994. Jay Farrar, Jeff Tweedy e Mike Heidorn formaron o grupo despois de que o cantante da súa agrupación previa, The Primitives, abandonase para comezar os seus estudos universitarios. O trío gravou tres álbums con Rockville Records antes de asinar un contrato con [[Sire Records]] e converterse nun quinteto. Pouco tempo despois do lanzamento do seu cuarto álbum de estudio ''Anodyne'', Farrar anunciou a súa decisión de abandonar a banda debido ás agres relacións que mantiña con quen compuña as cancións conxuntamente, Tweedy. Uncle Tupelo disolveuse o 1 de maio de 1994, tras unha xira de despedida. Tras isto, Farrar formou Son Volt xunto a Heidorn, mentres que os membros restantes continuaron xuntos, renomeándose [[Wilco]]. A pesar de que Uncle Tupelo se disolveu antes de lograr éxito comercial, a banda é recoñecida polo seu impacto na música ''country'' alternativa.<ref>{{Cita web|url=http://www.allmusic.com/explore/essay/american-alternative-rock--post-punk-t578|título=American Alternative Rock/Post-Punk|editorial=Allmusic|apelido=Erlewine|nome=Stephen Thomas|idioma=inglés|dataacceso=8 de abril de 2011|data-arquivo=25 de outubro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101025110738/http://www.allmusic.com/explore/essay/american-alternative-rock--post-punk-t578|url-morta=yes}}</ref> O primeiro álbum do grupo, ''Non Depression'', converteuse nun prototipo do xénero e foi amplamente influente. O son de Uncle Tupelo diferénciase da [[Música country|música]] country da época debido a que estaba influída por estilos tan diversos como o ''[[hardcore punk]]'' de [[Minutemen (grupo musical)|Minutemen]] e o tipo de instrumentación e [[Harmonía (música)|harmonías]] [[Música country|''country'']] de The Carter Family e Hank Williams. As letras de Farrar e Tweedy refírense frecuentemente á clase media e a clase obreira de Belleville. == Historia == === The Plebes e The Primitives === [[Ficheiro:Jay_Farrar_(freeloosedirt).jpg|dereita|miniatura|Jay Farrar, cantante e guitarrista de Uncle Tupelo]] Jay Farrar, xunto aos seus irmáns Wade e Dade, tocaba nunha banda de ''[[Garage rock|garage]]'' da [[década de 1980]] chamada The Plebes. Procedentes de Belleville, [[Illinois]], The Plebes buscaron participar nun concurso do tipo ''battle of bands'' (loita de bandas para determinar a mellor a través dun xurado e o público), pero necesitaban outro alumno de escola secundaria para que tocase con eles. Convidaron a Jeff Tweedy, un amigo do colexio ao que asistía Farrar, para que se unise á banda e tocase no espectáculo. A pesar da súa falta de habilidade para tocar o seu instrumento, Tweedy tivo un importante papel no grupo por programar as súas primeiras actuacións. Aínda que The Plebes tiñan un estilo ''[[rockabilly]]'', Tweedy quería tocar ''punk'', a música que escoitou tocar ao grupo orixinalmente. Isto representou unha fonte de tensións entre Tweedy e Dade Farrar, quen deixou o grupo dous meses despois de que ingresase o primeiro.<ref name="Kot18">{{Cita Harvard|Kot|2004|p=18}}</ref> Antes de deixar a banda en 1984, Dade Farrar presentou aos seus membros a Mike Heidorn, o irmán menor da súa noiva, quen pouco despois ingresou na banda como [[Batería (instrumento musical)|batería.]]<ref name="Kot18"/><ref name="nodepression">Heidorn, Mike (2003).</ref> The Plebes decidiron cambiar o seu nome a The Primitives en referencia a unha canción de 1965 da banda de ''rock'' psicodélico The Groupies.<ref name="Kot18"/><ref>O grupo tamén se coñecía como «The Primatives» debido a un erro de impresión nas súas tarxetas de presentación.</ref> Debido á pouca popularidade do ''punk'' na área de [[St. Louis|San Luís]], The Primitives comezaron a tocar un ''garage rock'' máis rápido con influencias de [[blues]] nunha sala de concertos de Millstadt, Illinois, onde a nai de Tweedy, Jo Ann, recollía o pago dos clientes para ver a presentación.<ref name="nodepression">Heidorn, Mike (2003).</ref><ref name="Kot3">{{Cita Harvard|Kot|2004|p=19}}</ref> Ademais, tocaban regularmente no salón de vodas B St. Bar en Belleville xunto a outras bandas como The Newsboys (máis adiante, Sammy and the Snowmonkeys), Charlie Langrehr e The Syptoms. Wade Farrar era o cantante principal da banda, pero as súas obrigacións na Southern Illinois University e a súa solicitude de ingreso no exército dos Estados Unidos significaban que só podía dedicar un pouco de tempo ao grupo. Ademais, Heidorn rompeu a [[clavícula]] durante un concerto en 1986, o que obrigou a banda a facer unha paréntese. Jay Farrar e Tweedy continuaron compondo cancións e comezaron a ensaiar na casa de Heidorn cando este se recuperou. Cara a 1987, o grupo retomou a súa actividade regular.{{harvnp|Kot|2004|p=22|sp=sí}} Tony Mayr uniuse temporalmente a The Primitives como baixista para que Tweedy puidese tocar máis a guitarra, pero un mes máis tarde a banda decidiu expulsalo para seguir sendo un trío.<ref name="nodepression">Heidorn, Mike (2003).</ref> Para evitar confusión cunha exitosa banda [[Reino Unido|británica]] tamén chamada [[The Primitives]], decidiron cambiar o seu nome unha vez máis, esta vez a Uncle Tupelo.<ref>{{Cita web|url=http://www.popmatters.com/pm/review/uncletupelo-8993|editorial=PopMatters|título=Uncle Tupelo: Uncle Tupelo 89/93: Anthology|data-acceso=06 de decembro de 2016|data-arquivo=13 de novembro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121113031355/http://www.popmatters.com/pm/review/uncletupelo-8993|url-morta=yes}}</ref> Aínda que baixo o nome The Primitives fixeran exclusivamente versións de cancións da [[década de 1960]], o trío decidiu adoptar un novo enfoque e comezou a compor a súa propia música co seu novo nome.<ref name="PD">Pick, Steve (28 de xaneiro de 1988).</ref> === Carreira inicial === The Primitives cambiaron o seu nome a Uncle Tupelo, combinando dúas palabras sacadas ao azar do dicionario e inspirándose nun personaxe dunha tira cómica creada por Chuck Wagner, un debuxante amigo do grupo; inspirado polo novo nome Wagner creou unha caricatura dun [[Elvis Presley|Elvis]] vello e gordo.{{harvnp|Kot|2004|p=23|sp=sí}} O trío gravou un ''[[Demo (música)|demo]]'' de catro temas, o que lles permitiu abrir concertos de artistas como Johnny Thunders e Warren Zevon.<ref name="nodepression">Heidorn, Mike (2003).</ref><ref name="nodepression">Heidorn, Mike (2003).</ref> Tweedy coñeceu a Tony Margherita traballando como dependente a tempo parcial nunha tenda de discos en San Luís. Tras asistir a unha serie de presentacións da banda, este ofreceuse a ser o seu representante {{harvnp|Kot|2004|pp=25-26|sp=sí}} Uncle Tupelo comezou a efectuar concertos regularmente en Cicero's Basement, un bar próximo ao campus da Universidade de Washington. Bandas de estilo similar, como Chicken Truck de Brian Henneman, tamén adoitaban tocar no bar que cara a fins de 1988 se consideraba o lugar onde se orixinou un novo estilo musical.{{harvnp|Kot|2004|pp=29-30|sp=sí}} Temporalmente expandíronse a un cuarteto cando se sumou o guitarrista Alex Mutrux, aínda que despois volveron á súa formación orixinal.<ref name="nodepression">Heidorn, Mike (2003).</ref> Uncle Tupelo gravou as súas primeiras cancións no estudio do cantante de ''[[pop rock]]'' Adam Schmitt en Champaign, Illinois. O ''demo'' Not Forever, Just for Now inclúe os temas «I Got Drunk» e «Screen Door», así como versións primarias de cancións que aparecerían no seu [[Álbum musical|álbum]] debut.{{harvnp|Kot|2004|p=38|sp=sí}} O ''College Music Journal'' publicou unha recensión entusiasta do traballo e comentou que Uncle Tupelo era a mellor banda do ano entre as que aínda non asinaran un contrato discográfico. Este recoñecemento chamou a atención de selos independentes e a banda decidiu asinar un contrato con Jay Fialkov e Debbie Southwood-Smith de Giant Records (que lles ofreceu tocar na sala CBGB da cidade de Nova York).<ref>Pick, Steve (5 de xullo de 1990).</ref> Para explicar esta decisión, a banda comentou que as súas «metas orixinais non se distorsionarían cun selo independente».<ref>{{Cita web|url=http://www.factorybelt.net/articles/giant.jpg|editorial=The Sun|título=Uncle Tupelo Taking Giant Step}}</ref> === Proxectos con Rockville Records === [[Ficheiro:Jefftweedyps07.jpg|esquerda|miniatura|Jeff Tweedy tocando con [[Wilco]] en 2007]] Pouco tempo despois de que Uncle Tupelo asinase o contrato, Giant Records cambiou o seu nome a Rockville Records. O primeiro álbum de estudio do grupo con este selo foi ''Non Depression'' e gravouse en aproximadamente dez días en xaneiro de 1990, no estudio Fort Apache South de [[Boston, Massachusetts|Boston]], [[Massachusetts]]. A temática do álbum consiste nun relato da vida dos integrantes do grupo en Belleville; exemplos disto inclúen cancións sobre o desexo de evadir o traballo nas fábricas e o medo a cumprir o [[servizo militar]] na [[Guerra do Golfo]].<ref>Blackstock, Peter (23 de xaneiro de 1991).</ref> Impresionados polo seu traballo no álbum de [[Dinosaur Jr.|Dinosaur]] Jr. ''Bug'', a banda quixo que Paul Kolderie e Sexan Slade producisen o disco. Slade deixou que Farrar tocase a mesma [[Gibson Les Paul|Gibson Lles Paul]] SG Junior de 1961 que J. Mascis utilizara nas gravacións de Bug.{{harvnp|Kot|2004|pp=41-44|sp=sí}} O álbum lanzouse o 21 de xuño de 1990 e o grupo celebrouno tocando en Cicero dúas noites. Entre as xiras, Farrar, Tweedy e Heidorn formaron unha banda dedicada a facer versións chamada Coffee Creek, xunto a Brian Henneman (que logo sería membro de The Bottle Rockets). Henneman impresionou a Uncle Tupelo e foi convidado a ser técnico de guitarra e ocasional multiinstrumentista da banda.{{harvnp|Kot|2004|pp=48-49|sp=sí}} Mentres que Farrar e Heidorn evitaban beber moito tras os espectáculos, Tweedy facíao toda a noite. A pesar de deixalo cando comezou a saír con Sue Miller en 1991, estendeuse unha ampla brecha comunicativa entre Farrar e el.{{harvnp|Kot|2004|pp=51-53|sp=sí}} Cara a marzo de 1991, ''Non Depression'' vendera aproximadamente quince mil copias e figurou nun artigo da revista ''[[Rolling Stone]]'' sobre novas estrelas.<ref name="nodepression">Heidorn, Mike (2003).</ref><ref name="Kot52">{{Cita Harvard|Kot|2004|p=52}}</ref> Con todo, Rockville Records negouse a pagar aos integrantes do grupo dereitos de autor polo álbum, unha cuestión que continuaría ao longo de todo o contrato da banda coa discográfica.<ref name="Kot52"/> A banda gravou un segundo álbum en Long View Farm en North Brookfield, [[Massachusetts]], que lles levou uns dezasete días. ''Still Feel Gone'', cun son máis baseado en capas, tamén foi producido por Kolderie e Slade, con contribucións de Henneman, Rich Gilbert, Chris Bess de Enormous Richard e Gary Louris de The Jayhawks. A banda non quedou satisfeita coa produción e decidiu non traballar máis con Kolderie e Slade.{{harvnp|Kot|2004|p=58|sp=sí}} Pouco tempo despois, Uncle Tupelo gravou «Shaking Hands (Soldier's Joy)» para o álbum de Michelle Shocked ''Arkansas Traveler'' e uniuse a ela nunha xira na que ademais participaron Taj Mahal e [[The Band]]. Con todo, só puideron facerse unhas poucas presentacións debido a problemas de administración entre Shocked e The Band.<ref>{{Cita web|url=http://www.unomas.com/features/uncletupelo.html|apelidos=Saah, J; Habibion, S & Attenburg, M|editorial=Uno Más|título=The Last Uncle Tupelo Interview, Ever!|data-acceso=06 de decembro de 2016|data-arquivo=09 de abril de 2001|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20010409182715/http://www.unomas.com/features/uncletupelo.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>Morse, Steve (8 de outubro de 1992).</ref><ref name="Puls">Puls, Eric (6 de novembro de 1992).</ref> O ''rock'' alternativo comezou a ser parte do ''[[mainstream]]'' cara a 1992 e o feito de lanzar un novo álbum dentro do xénero podería facer que o grupo asinase cunha discográfica de maior prestixio. Con todo, Uncle Tupelo non quería seguir os pasos de grupos como [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]] e decidiron compor cancións folclóricas e de [[Música country|música]] [[Música country|''country'']] para «dicir "vai á merda" á industria do rock».{{harvnp|Kot|2004|pp=59-60|sp=sí}} [[Peter Buck]], guitarrista de [[R.E.M.]] viu o trío tocando no 40 Watt Club en [[Athens, Xeorxia|Athens]], [[Xeorxia]] e buscounos tras a presentación.<ref name="Kot1">{{Cita Harvard|Kot|2004|p=66}}</ref> Buck estaba impresionado pola versión de «Atomic Power» que interpretaran e ofreceulles os seus servizos para o próximo álbum. En cinco días, Buck produciu o seguinte álbum da banda: ''March 16-20'', 1992.{{harvnp|Kot|2004|p=61|sp=sí}} Buck permitiulles estar na súa casa durante as sesións e non cobrou polo seu traballo. A participación de Henneman incrementouse neste proxecto e aprendeu a tocar a [[mandolina]] e o buzuki.{{harvnp|Kot|2004|p=63|sp=sí}} A pesar do seu afastamento do ''rock'' alternativo, varias discográficas comezaron a mostrar interese en Uncle Tupelo tras o lanzamento do álbum.<ref name="Kot1"/> O disco tivo maiores vendas que os seus outros dous discos xuntos, aínda que ''Rock''ville se mostrou desgustada por non estar dentro da corrente do rock alternativo.<ref>Eichenberger, Bill (1 de marzo de 1994).</ref> === Contrato con Sire Records === En 1992, Joe McEwen de [[Sire Records]] comezou a interesarse pola banda. McEwen, que levara a bandas como Dinosaur Jr. e Shawn Colvin a asinaren con Sire, interesouse neles desde que escoitou o ''demo'' Not Forever, Just for Now. Debido á presión de Gary Louris, McEwen ofreceulles un contrato. O representante, Tony Margherita, solicitou a cláusula de salvagarda de cincuenta mil [[Dólar estadounidense|dólares]] que pedira no contrato con Rockville, liberando así o grupo para poder asinar un contrato de sete anos con Sire. O contrato esixía dous álbums de estudio e especificaba un orzamento de cento cincuenta mil dólares para o primeiro deles.{{harvnp|Kot|2004|pp=71-73|sp=sí}} Na época na que gravaron March 16-20, 1992, Mike Heidorn conseguiu un emprego nunha compañía de diarios en Belleville e saía cunha muller que tiña dous fillos dun matrimonio previo. Uncle Tupelo tiña pensada unha xira por [[Europa]], pero Heidorn preferiu quedar coa súa noiva, coa que casaría en agosto de 1992.{{harvnp|Kot|2004|p=69|sp=sí}} A banda fixo audicións para buscar substituto para Heidorn pouco antes da xira promocional e preseleccionou a Bill Belzer e Ken Coomer.<ref name=Puls /> A pesar de que Jay Farrar e Jeff Tweedy estiveron de acordo en que Coomer era mellor batería, a súa gran estatura e longas [[rasta]]s intimidáronos. A banda elixiu a Belzer, aínda que só permaneceu seis meses con eles.{{harvnp|Kot|2004|p=73|sp=sí}} Tweedy explicou a partida de Belzer:{{Cita|«Tivemos a Belzer na banda por seis meses. Quero crer que foi puramente musical e honestamente creo que [as cousas] non estaban funcionando en canto á música. Creo tamén que non estabamos maduros emocionalmente para ser bos amigos dunha persoa [[gay]] neste momento das nosas vidas [...] e Bill era e é unha persoa gay orgullosa e honrada, moi aberto en canto á súa homosexualidade».{{harvnp|Kot|2004|p=74|sp=sí}}}}Tras realizar unha xira por Europa abrindo os concertos de Sugar, o grupo substituíu a Belzer por Coomer. Tamén probaron novos membros: John Stirratt substituíu a Brian Henneman (quen deixou Uncle Tupelo para integrar The Bottle Rockets) e o irmán de Michelle Shocked, Max Johnston, sumouse como [[Violín|violinista]] e intérprete de mandolina para os concertos. Stirratt ocupou o lugar de baixista, o que permitiu a Tweedy tocar máis a guitarra.{{harvnp|Kot|2004|pp=75|sp=sí}} Como quinteto, Uncle Tupelo gravou o seu álbum debut con Sire no estudio Cedar Creek en [[Austin, Texas|Austin]], [[Texas]] a principios de 1993. ''Anodyne'' consistiu en gravacións en directo no estudio e inclúe un dúo entre Farrar e Doug Sahm de Sir Douglas Quintet.{{harvnp|Kot|2004|p=78|sp=sí}} O álbum vendeu cento cincuenta mil copias e foi a única vez que ingresaron na lista ''Top Heatseekers'' da revista ''[[Billboard]].''<ref name="Kot2">{{Cita Harvard|Kot|2004}}</ref><ref>«Heatseekers».</ref> O grupo saíu de xira até o fin daquel ano e terminaron o ciclo cun concerto no que se esgotaron as entradas en Tramps en [[Nova York]]. Debido a isto, altos executivos de Sire comezaron a ver o grupo como un éxito potencial.<ref name="Kot2"/> === Separación === Ao sumarse á formación Stirratt, Coomer e Johnston, pouco antes da gravación de ''Anodyne'', a relación entre Farrar e Tweedy comezou a empeorar e moitas veces acababan discutindo despois dos concertos. {{cita|Nesta época, se eu dicía algo ao [[Micrófono|micro]] do escenario, despois [Farrar] levábame á parte e dicíame: «non volvas falar a través dese micro xamais». Malinterpretaba o que dicía ao micro evidenciando máis o meu ego rampante e fóra de control, evidenciando máis que eu non tiña que sentir medo nunca máis.|Jeff Tweedy{{harvnp|Kot|2004|p=77|sp=sí}}}} === Proxectos posteriores === Logo da xira de Uncle Tupelo, Tweedy animou aos integrantes da banda a formaren unha nova agrupación, mentres que Farrar comezou a buscar músicos para o seu propio proxecto. Tweedy conseguiu manter a todos os membros de Uncle Tupelo, xunto aos que formou Wilco. Comezaron a ensaiar uns días despois do último concerto de Uncle Tupelo e para agosto de 1994 entraron no [[estudio de gravación]] para gravar o seu álbum debut A.M. Farrar pediu a Jim Boquist unirse á súa nova banda, Son Volt; Boquist é un multiinstrumentista que tocara previamente con Joe Henry, cando este abriu os concertos de Uncle Tupelo na súa última xira. Boquist tamén recrutou ao seu irmán Dave, mentres que Farrar convenceu a Mike Heidorn para abandonar Belleville e unirse tamén. A nova banda de Farrar comezou a gravar o seu álbum debut, ''Trace'', en novembro de 1994. Wilco asinou un contrato discográfico con Reprise Records, mentres que Son Volt asinou con Warner Bros. Records. Son Volt obtivo certo éxito co sinxelo de college rock «Drown», extraído do disco Trace, pero Wilco mantivo unha carreira máis exitosa nos vindeiros anos.<ref>{{cita noticia|título=Hot Mainstream Rock Tracks|url=https://archive.org/details/5officialbook0000thor|editorial=Billboard|data=13 de abril de 1996|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|apelidos=Cohen|nome=Jonathan|url=http://www.billboard.com/bbcom/feature/article_display.jsp?vnu_content_id=1003571465|título=Wilco: In the Comfort Zone|editorial=Billboard|data=13 de abril de 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070622183009/http://www.billboard.com/bbcom/feature/article_display.jsp?vnu_content_id=1003571465|archivedate=22 de xuño de 2007|idioma=inglés|dataacceso=22 de novembro de 2018|urlmorta=yes}}</ref> Respecto a unha posible reunión, Mike Heidorn dixo nunha entrevista a PopMatters que «nunca nada é seguro, pero teño que dicir que non vai ocorrer».<ref>{{Cita web|apelidos=Dechert|nome=S. Renee|url=http://www.popmatters.com/music/reviews/u/uncletupelo-8993.shtml|título=Uncle Tupelo 89/93: Anthology—PopMatters Music Review|editorial=PopMatters|data=22 de abril de 2002|idioma=inglés|data-acceso=22 de novembro de 2018|data-arquivo=21 de outubro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101021052823/http://www.popmatters.com/music/reviews/u/uncletupelo-8993.shtml|url-morta=yes}}</ref> Farrar dixo que non quere que a banda se reúna, mentres que Tweedy dixo que cre que unha reunión non sería musicalmente produtiva.<ref>{{cita noticia|apelidos=Kandell|nome=Steve|url=http://www.spin.com/articles/main-attractions-jeff-tweedy|título=The Main Attractions: Jeff Tweedy|obra=Spin|data=2 de mayo de 2007|idioma=inglés}}</ref> En 2000 Farrar e Tweedy demandaron a Rockville Records e ao directivo de Dutch East India Trading, Barry Tenenbaum, debido ás regalías que supostamente lles debían, polo que recibiron unha indemnización de Tenenbaum, recibindo dereitos compartidos dos tres primeiros discos de Uncle Tupelo. Logo de asegurarse estes dereitos, lanzaron un disco recompilatorio titulado 89/93: An Anthology. En 2003, Uncle Tupelo reeditou os seus tres primeiros discos, dos que, antes do preito, xa venderan máis de duascentas mil copias.{{harvnp|Kot|2004|p=72|sp=sí}} == Influencias == Baixo o nome de The Primitives, Tweedy e Farrar estaban influenciados por bandas de punk como Ramones e Sex Pistols. Con todo, debido á pouca acollida do punk na escena musical de Belleville e San Luís, comezaron a escoitar música country. Nun principio foron os seus pais os que os introduciron na música country, aínda que non foi ata este momento que comezaron a escoitalo por pracer. Farrar normalmente compoñía cancións sobre a clase media estadounidense, mentres que Tweedy compoñía sobre tópicos como as relacións sentimentais. Farrar estivo influenciado por autores como Kurt Vonnegut e Jack Kerouac, cuxos libros lía cando traballaba na librería propiedade da súa nai.<ref>{{Cita novas|data=2004-02-20|xornal=SFGate|título=PROFILE: JAY FARRAR / Fans worship Jay Farrar's music. Yet he is unrecognized on the street. Meet the minstrel of alt-country.|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2004/02/20/DDGUV53HRP1.DTL|data-acceso=2018-11-22}}</ref> Como vocalista principal de Uncle Tupelo, as letras de Farrar serían o centro das actuacións da banda, mentres que o estilo musical era liderado, en xeral, por Tweedy e Heidorn. Tweedy estaba especialmente influído por Minutemen, polo que compuxo unha canción para «D. Boon», logo do seu falecemento debido a un accidente automovilístico.<ref>Tweedy, Jeff. Letras de «D. Boon.» ''Still Feel Gone'', [[LP]]. Rockville Records 1991.</ref> A banda fixo versións de cancións de Creedence Clearwater Revival, The Carter Family, Leadbelly, Gram Parsons, The Soft Boys, The Louvin Brothers, Texas Tornados e The Stooges.<ref>{{Cita web|url=http://www.factorybelt.net/covers_released.htm|páxina-web=www.factorybelt.net|título=Released covers|data-acceso=2018-11-22}}</ref> Lanzaron March 16-20, 1992 xusto no momento en que a música alternativa estaba en auxe, debido en parte á decisión de Neil Young de lanzar os álbums On the Beach e Tonight's the Night pouco logo do seu exitoso Harvest. O crítico musical Michael Corcoran comparou o estilo musical da agrupación con «Bob Mould encabezando Soul Asylum nunha versión acelerada dunha canción de Gram Parsons». == Legado == Uncle Tupelo é recoñecido como un dos grupos precursores do xénero country alternativo, mestura de rock alternativo e música country tradicional.<ref>{{Cita web|url=http://web.archive.org/web/20070510165759|páxina-web=web.archive.org|título=Wayback Machine|data-acceso=2018-11-22|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://uk.real.com/music/artist/Uncle_Tupelo/|páxina-web=uk.real.com|título=RealPlayer and RealTimes Official Homepage – Real.com|data-acceso=2018-11-22|lingua=en-uk}}</ref> Malia que o xénero habitualmente se asocia con artistas en solitario como Gram Parsons e Lyle Lovett, Uncle Tupelo é considerado como a primeira banda de country alternativo.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Gulland|nome=A.|data=2011-04-27|título=Women with symptoms of ovarian cancer should have a CA125 test, says NICE|url=http://dx.doi.org/10.1136/bmj.d2695|revista=BMJ|páxina=d2695–d2695|doi=10.1136/bmj.d2695|ISSN=0959-8138|volume=342|número=apr27 3}}</ref>Algúns medios de comunicación, como a cadea BBC suxeriron que son os únicos creadores do xénero.<ref>{{Cita web|url=https://www.bbc.co.uk/music/artists/95c043f1-0bdd-403a-b714-663908d7e4fc|páxina-web=BBC|título=Uncle Tupelo - New Songs, Playlists & Latest News - BBC Music|data-acceso=2018-11-22|lingua=en-GB|data-arquivo=01 de novembro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20181101155406/https://www.bbc.co.uk/music/artists/95c043f1-0bdd-403a-b714-663908d7e4fc|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.bbc.co.uk/music/artist/dgf9/|data=2007-06-11|título=BBC - Music Profiles - Uncle Tupelo|data-acceso=2018-11-22|data-arquivo=11 de xuño de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070611233654/http://www.bbc.co.uk/music/artist/dgf9/|url-morta=unfit}}</ref>Con todo, Tweedy e Heidorn dispútanse o crédito, mentres que Farrar alega que non hai ningunha diferenza entre country alternativo e outros xéneros como o roots rock. Os tres primeiros álbums da banda están influídos por artistas de roots rock contemporáneos como Richmond Fontaine e Whiskeytown. A utilización de guitarras distorsionadas por parte de Uncle Tupelo para tocar un estilo de música recoñecible pola súa seriedade converteuse nunha moda do rock moderno nos anos 1990. O seu álbum No Depression de 1990 prestou o seu nome a unha influente publicación sobre country alternativo. Debido á influencia do disco e a publicación, «Non Depression» converteuse nun termo utilizado dentro do estilo do country alternativo, en especial, para denominar bandas con influencias de punk. O movemento do country alternativo xogou un papel importante no éxito de futuros artistas de country tradicional como Robbie Fulks e Shelby Lynne. == Discografía == === Álbums de estudio === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[No Depression]]'' || [[1990]] || Rockville Records |- | ''[[Still Feel Gone]]'' || [[1991]] || Rockville Records |- | ''[[March 16-20, 1992]]'' || [[1992]] || Rockville Records |- | ''[[Anodyne]]'' || [[1993]] || [[Sire Records]] |} ==Notas== {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === {{refempeza}} * {{cita libro|apelidos=Goodman|nome=David|ano=1999|título=Modern Twang: An Alternative Country Music Guide and Directory|url=https://archive.org/details/moderntwangalter00good|edición=primeira|lugar=[[Nashville, Tennessee|Nashville]], [[Tennessee]]|editorial=Dowling Press|isbn=1-8918-4703-1||oclc= 42061207|ref=CITEREFHarv|lingua=inglés}} * {{cita libro|apelidos=Kot|nome=Greg|ligazón-autor=Greg Kot|ano=2004|título=[[Wilco: Learning How to Die]]|edición=primeira|lugar=[[Nova York]]|editorial=Broadway Books|isbn=0-7679-1558-5||oclc= 427369591|id= [[Contido de descarga|DLC]] 2004040686|ref=CITEREFKot2004|lingua=inglés}} {{reftermina}} === Ligazóns externas === * [http://www.factorybelt.net/ Factory Belt: The Unofficial Uncle Tupelo Archives] * [http://www.postcardfromhell.com/ Listaxe de correo de Postcard From Hell] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais formados en 1987]] [[Categoría:Grupos musicais separados en 1994]] [[Categoría:Grupos musicais de country]] [[Categoría:Grupos musicais de folk]] [[Categoría:Grupos musicais de rock]] [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] apjufyqzv81xzh3bhsjofs4yx8kbuz6 0 356136 6147978 6124275 2022-08-02T06:07:05Z 91.116.126.12 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Serie de TV | nome = Breaking Bad | imaxe = | descrición = Logo de ''Breaking Bad''. | formato = Drama, crime, suspense<ref name="AutoHY-1">{{cita web |url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,1995863,00.html |título=''Breaking Bad'': TV's Best Thriller |editor=Time |nome=James |apelido=Poniewozik |data=21 de xuño de 2010 |dataacceso=5 de novembro de 2013}}</ref> e comedia negra<ref name="black-comedy">{{cita web |url=http://www.avclub.com/articles/the-writers-strike-of-200708-changed-breaking-bad,101217/ |título=The Writers' Strike of 2007–08 Changed ''Breaking Bad'' for the Better |editor=[[The A.V. Club]] |data=6 de agosto de 2013 |dataacceso=31 de agosto de 2013 |autor=McFarland, Kevin}}</ref> | cámara = | formato_de_imaxe = [[1080i]] ([[16:9]] [[HDTV]]) | duración = 43–58 minutos | creador = [[Vince Gilligan]] | director = | promotor = Stewart A. Lyons<br />[[Sam Catlin]]<br />[[John Shiban]]<br />Peter Gould<br />[[George Mastras]]<br />[[Thomas Schnauz]]<br />Bryan Cranston<br />[[Moira Walley-Beckett]]<br />Karen Moore<br />[[Patty Lin]] | produtor_executivo = Vince Gilligan<br />[[Mark Johnson (produtor)|Mark Johnson]]<br />[[Michelle MacLaren]] | distribuidor = | intérpretes = [[Bryan Cranston]]<br />[[Anna Gunn]]<br />[[Aaron Paul]]<br />[[Dean Norris]]<br />[[Betsy Brandt]]<br />[[RJ Mitte]]<br />[[Bob Odenkirk]]<br />[[Giancarlo Esposito]]<br />[[Jonathan Banks]]<br />[[Laura Fraser]]<br />[[Jesse Plemons]] | narración = | canción_de_apertura = | canción_de_peche = | país = {{USA}} | localización = [[Albuquerque]], [[Novo México]] | lingua = [[Lingua inglesa|Inglés]] | canle_de_orixe = [[AMC]] | primeiro_episodio = [[20 de xaneiro]] de [[2008]] | derradeiro_episodio = [[29 de setembro]] de [[2013]] | número_de_temporadas = 5 | número_de_episodios = 62 | lista_de_episodios = Lista de episodios de Breaking Bad | páxina_web = http://amctv.com/shows/breaking-bad | imdb_id = | tv_com_id = }} '''''Breaking Bad''''' é unha serie de televisión [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de crime e drama creada e producida por [[Vince Gilligan]]. Emitiuse orixinalmente pola [[AMC]] durante cinco tempadas, dende o 20 de xaneiro de 2008, até o 29 de setembro de 2013. Conta a historia de Walter White ([[Bryan Cranston]]), un mestre de instituto de química a quen lle diagnostican un [[cancro de pulmón]]. Xunto co seu antigo estudante Jesse Pinkman ([[Aaron Paul]]), White adopta unha vida de crime, producindo e vendendo [[metanfetamina]]s cristalizadas para asegurar o futuro financeiro da súa familia após a súa morte. ''Breaking Bad'' está ambientada e foi rodada en [[Albuquerque]], [[Novo México]]. A familia de Walter está formada pola súa muller Skyler ([[Anna Gunn]]) e os seus fillos Walter, Jr. ([[RJ Mitte]]) e Holly (Elanor Anne Wenrich). A serie tamén conta coa irmá de Skyler [[Marie Schrader]] ([[Betsy Brandt]]) e o seu home [[Hank Schrader|Hank]] ([[Dean Norris]]), un axente da DEA. Walter contrata ó avogado [[Saul Goodman]] ([[Bob Odenkirk]]), que o conecta co investigador privado Mike Ehrmantraut ([[Jonathan Banks]]) e con Gus Fring ([[Giancarlo Esposito]]). Na tempada 5 introdúcense as personaxes de Todd Alquist ([[Jesse Plemons]]) e Lydia Rodarte-Quayle ([[Laura Fraser]]). ''Breaking Bad'' está amplamente considerada como unha das mellores series de televisión de tódolos tempos.<ref name="greatest">{{cita web |apelido=Moore |nome=Frazier |título=2013 brought surprises, good and bad, to viewers |url=http://bigstory.ap.org/article/2013-brought-surprises-good-and-bad-viewers |axencia=Associated Press |data=18 de decembro de 2013 |dataacceso=24 de decembro de 2013 |data-arquivo=24 de decembro de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131224145338/http://bigstory.ap.org/article/2013-brought-surprises-good-and-bad-viewers |url-morta=yes }}</ref> Emitiuse en [[Lingua galega|galego]] a través da [[TVG]].<ref>{{cita web|título=Breaking bad na TVG|url=http://www.crtvg.es/tvg/programas/breaking-bad|editor=TVG|dataacceso=10 de decembro de 2016}}</ref> == Personaxes == * [[Bryan Cranston]] como Walter White * [[Anna Gunn]] como Skyler White * [[Aaron Paul]] como Jesse Pinkman * [[Dean Norris]] como Hank Schrader * [[Betsy Brandt]] como Marie Schrader * [[RJ Mitte]] como Walter White, Jr. * [[Bob Odenkirk]] como Saul Goodman * [[Giancarlo Esposito]] como Gustavo "Gus" Fring * [[Jonathan Banks]] como Mike Ehrmantraut * [[Laura Fraser]] como Lydia Rodarte-Quayle * [[Jesse Plemons]] como Todd Alquist == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * {{IMDb título|0903747}} {{Programación da TVG}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Series de televisión dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Series de televisión iniciadas en 2008]] [[Categoría:Series de televisión finalizadas en 2013]] [[Categoría:Series de televisión con versión galega]] i71x6pxpjoxusd48j2jyq004usbud7t 6147995 6147978 2022-08-02T06:33:28Z Estevoaei 1131 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Serie de TV | nome = Breaking Bad | imaxe = | descrición = Logo de ''Breaking Bad''. | formato = Drama, crime, suspense<ref name="AutoHY-1">{{cita web |url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,1995863,00.html |título=''Breaking Bad'': TV's Best Thriller |editor=Time |nome=James |apelido=Poniewozik |data=21 de xuño de 2010 |dataacceso=5 de novembro de 2013}}</ref> e comedia negra<ref name="black-comedy">{{cita web |url=http://www.avclub.com/articles/the-writers-strike-of-200708-changed-breaking-bad,101217/ |título=The Writers' Strike of 2007–08 Changed ''Breaking Bad'' for the Better |editor=[[The A.V. Club]] |data=6 de agosto de 2013 |dataacceso=31 de agosto de 2013 |autor=McFarland, Kevin}}</ref> | cámara = | formato_de_imaxe = [[1080i]] ([[16:9]] [[HDTV]]) | duración = 43–58 minutos | creador = [[Vince Gilligan]] | director = | promotor = Stewart A. Lyons<br />[[Sam Catlin]]<br />[[John Shiban]]<br />Peter Gould<br />[[George Mastras]]<br />[[Thomas Schnauz]]<br />Bryan Cranston<br />[[Moira Walley-Beckett]]<br />Karen Moore<br />[[Patty Lin]] | produtor_executivo = Vince Gilligan<br />[[Mark Johnson (produtor)|Mark Johnson]]<br />[[Michelle MacLaren]] | distribuidor = | intérpretes = [[Bryan Cranston]]<br />[[Anna Gunn]]<br />[[Aaron Paul]]<br />[[Dean Norris]]<br />[[Betsy Brandt]]<br />[[RJ Mitte]]<br />[[Bob Odenkirk]]<br />[[Giancarlo Esposito]]<br />[[Jonathan Banks]]<br />[[Laura Fraser]]<br />[[Jesse Plemons]] | narración = | canción_de_apertura = | canción_de_peche = | país = {{USA}} | localización = [[Albuquerque]], [[Novo México]] | lingua = [[Lingua inglesa|Inglés]] | canle_de_orixe = [[AMC]] | primeiro_episodio = [[20 de xaneiro]] de [[2008]] | derradeiro_episodio = [[29 de setembro]] de [[2013]] | número_de_temporadas = 5 | número_de_episodios = 62 | lista_de_episodios = Lista de episodios de Breaking Bad | páxina_web = http://amctv.com/shows/breaking-bad | imdb_id = | tv_com_id = }} '''''Breaking Bad''''' é unha serie de televisión [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de crime e drama creada e producida por [[Vince Gilligan]]. Emitiuse orixinalmente pola [[AMC]] durante cinco tempadas, dende o 20 de xaneiro de 2008, até o 29 de setembro de 2013. Conta a historia de Walter White ([[Bryan Cranston]]), un mestre de instituto de química a quen lle diagnostican un [[cancro de pulmón]]. Xunto co seu antigo estudante Jesse Pinkman ([[Aaron Paul]]), White adopta unha vida de crime, producindo e vendendo [[metanfetamina]]s cristalizadas para asegurar o futuro financeiro da súa familia após a súa morte. ''Breaking Bad'' está ambientada e foi rodada en [[Albuquerque]], [[Novo México]]. A familia de Walter está formada pola súa muller Skyler ([[Anna Gunn]]) e os seus fillos Walter, Jr. ([[RJ Mitte]]) e Holly (Elanor Anne Wenrich). A serie tamén conta coa irmá de Skyler [[Marie Schrader]] ([[Betsy Brandt]]) e o seu home [[Hank Schrader|Hank]] ([[Dean Norris]]), un axente da DEA. Walter contrata o avogado [[Saul Goodman]] ([[Bob Odenkirk]]), que o conecta co investigador privado Mike Ehrmantraut ([[Jonathan Banks]]) e con Gus Fring ([[Giancarlo Esposito]]). Na tempada 5 introdúcense as personaxes de Todd Alquist ([[Jesse Plemons]]) e Lydia Rodarte-Quayle ([[Laura Fraser]]). ''Breaking Bad'' está amplamente considerada como unha das mellores series de televisión de tódolos tempos.<ref name="greatest">{{cita web |apelido=Moore |nome=Frazier |título=2013 brought surprises, good and bad, to viewers |url=http://bigstory.ap.org/article/2013-brought-surprises-good-and-bad-viewers |axencia=Associated Press |data=18 de decembro de 2013 |dataacceso=24 de decembro de 2013 |data-arquivo=24 de decembro de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131224145338/http://bigstory.ap.org/article/2013-brought-surprises-good-and-bad-viewers |url-morta=yes }}</ref> Emitiuse en [[Lingua galega|galego]] a través da [[TVG]].<ref>{{cita web|título=Breaking bad na TVG|url=http://www.crtvg.es/tvg/programas/breaking-bad|editor=TVG|dataacceso=10 de decembro de 2016}}</ref> == Personaxes == * [[Bryan Cranston]] como Walter White * [[Anna Gunn]] como Skyler White * [[Aaron Paul]] como Jesse Pinkman * [[Dean Norris]] como Hank Schrader * [[Betsy Brandt]] como Marie Schrader * [[RJ Mitte]] como Walter White, Jr. * [[Bob Odenkirk]] como Saul Goodman * [[Giancarlo Esposito]] como Gustavo "Gus" Fring * [[Jonathan Banks]] como Mike Ehrmantraut * [[Laura Fraser]] como Lydia Rodarte-Quayle * [[Jesse Plemons]] como Todd Alquist == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * {{IMDb título|0903747}} {{Programación da TVG}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Series de televisión dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Series de televisión iniciadas en 2008]] [[Categoría:Series de televisión finalizadas en 2013]] [[Categoría:Series de televisión con versión galega]] d86cma6o3n4mj8r3pwbfj6laipbwdji 0 359109 6147903 5939304 2022-08-02T02:37:40Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Sinus-amoris-clem1.jpg|esquerda|miniatura|282x282px|Sinus Amoris. (Misión [[Clementine]] 1994)]] [[Ficheiro:Sinus Amoris AS17-M-0934.jpg|miniatura|257x257px|Imaxe do norte do Sinus Amoris, co cráter [[Römer]] por encima (esquerda do centro) (Misión [[Apollo 17|Apolo 17]]).]] O '''Sinus Amoris''' ("''Baía do Amor''" en [[Lingua latina|latín]]) esténdese ao [[norte]] do extremo [[nordeste]] do [[Mare Tranquillitatis]]. Está localizado nas coordenadas [[selenográficas]] 19.92° N de latitude e 37.29° E de lonxitude, aínda que ao tratarse dun elemento de forma irregular e límites non moi precisos, as coordenadas do seu punto central e do seu diámetro poden variar entre distintas fontes.<ref>[http://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5559 Gazetteer of Planetary Nomenclature.]</ref> O seu diámetro envolvente é duns 189 [[km]]. Ao norte da baía áchanse os accidentados cumes dos [[Montes Taurus]]. Preto do límite [[sur]] da baía, onde se une co Mare Tranquillitatis, sitúase o cráter [[Theophrastus (cráter)|Theophrastus.]] No seu lado occidental aparecen o cráter alagado de lava [[Maraldi]] e o [[Mons Maraldi]]. Limítrofe co lado [[leste]] da baía aparecen os cráteres [[Carmichael (cráter)|Carmichael]] e [[Hill (cráter)|Hill.]] A parte central da baía inclúe algunhas cristas baixas, aínda que en xeral o seu perfil é considerablemente chairo e está libre doutros trazos significativos. Na saída da baía cara ao sur, onde únese ao Mare Tranquilitatis, aparece o [[Mons Esam]], unha elevación menor situada entre varios [[Domo lunar|domos lunares]] pequenos. [[Ficheiro:Sinus_Amoris_+_Lacus_Bonitatis_-_LROC_-_WAC.JPG|esquerda|miniatura|256x256px|Sinus Amoris, co cráter Hill no centro da imaxe]] == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Antonín Rükl: ''Mond, Mars, Venus. Taschenatlas der erdnächsten Himmelskörper''. Artaria-Verlag, Praga 1977, páx. 138-141 === Outros artigos === * [[Lista de mares lunares]] === Ligazóns externas === * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5559 Referencia UAI do Sinus Amoris] * [http://www.lunarrepublic.com/atlas/sections/d3.shtml Full Moon Atlas (interaktiv)]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120717044156/http://www.lunarrepublic.com/atlas/sections/d3.shtml |date=17 de xullo de 2012 }} {{en}} * [http://the-moon.wikispaces.com/Sinus+Amoris The-moon.wikispaces.com: Sinus Amoris] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180530155405/http://the-moon.wikispaces.com/Sinus+Amoris |date=30 de maio de 2018 }} {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Lúa]] b9tg0xgof5ha5bdj2pff471hgsq6uzr 0 360694 6148107 6097989 2022-08-02T09:18:26Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Universidade | nome = Universidade Hebrea de Xerusalén <br/> <small> האוניברסיטה העברית בירושלים</small> | captura = [[Ficheiro:Hebrew University Jerusalem IL WV.JPG|250px]] | rodapé = Edificio principal da Universidade | localización = [[Xerusalén]], {{ISR}} | fundación = 1918 | reitor = Asher Cohen | enderezo = Mt. Scopus, Xerusalén. 91905 | estudantes = | web = [http://www.huji.ac.il/huji/eng/index_e.htm Universidade Hebrea de Xerusalén] }} [[Ficheiro:Hebrew University Cornerstone laying in 1918.jpg|miniatura|250x250px|Establecemento da Universidade Hebrea e colocación da pedra angular en 1918, [[Monte Scopus]].]] [[Ficheiro:Hebrew_University_stamp_1950.jpg|dereita|miniatura|374x374px|Selo israelí co edificio que alberga a primeira Biblioteca da Universidade Hebrea de Xerusalén, no Monte Scopus. Emitido en 1950.]] A '''Universidade Hebrea de Xerusalén''' (en {{Lang-he|האוניברסיטה העברית בירושלים}}, [HaUniversita HaIvrit BeYerushalaim]; {{Lang-ar|الجامعة العبرية في القدس}}: [Al-Jāmi`ah al-`Ibriyyah fil-Quds]) é a primeira universidade [[xudeus|xudía]] en [[Israel]], fundada [[1925]] como unha das institucións do Estado de [[Israel]] «en camiño» de establecerse como tal. == Historia == No ano [[1884]], durante a Convención dos Jovevéi Tzión (Amantes de Sion) en [[Katowice|Kátowitz]], o Profesor Herman Tzvi Shapira propuxo a creación dunha Universidade Xudía. Esta idea volveu ser exposta fronte ao Primeiro Congreso Sionista, en [[Basilea]] no ano [[1897]]. Quen impulsaron con maior fervor a proposta foron os integrantes da agrupación liderada por [[Chaim Weizmann|Jaim Weizmann]], quen era profesor na [[Universidade de Xenebra]] e habería de converterse anos máis tarde no primeiro presidente do Israel. No ano [[1902]], Weizmann en compañía de Berthold Feiwel e [[Martin Buber]], solicitan a rápida constitución e financiamento dunha Universidade Xudía en Xerusalén. [[Theodor Herzl]] foi o encargado de xestionar ante o Sultán otomán un permiso para radicala. En [[1921]], Jaim Weizmann e [[Albert Einstein]] viaxaron aos Estados Unidos e recadaron un monto próximo ao millón de dólares para financiar a Universidade Hebrea. A pedra angular da universidade foi colocada no [[Monte Scopus]] en [[1918]], e o [[1 de abril]] de [[1925]] tivo lugar o seu acto inaugural, coa presenza entre outros de lord Arthur Balfour, o poeta nacional Jaim Najman Biálik e [[Chaim Weizmann]]. [[Albert Einstein]] ditou a clase inaugural. En [[1948]], ao concluír a [[Guerra árabe-israelí de 1948|guerra de Independencia de Israel]], o campus do Monte Scopus quedou illado e desconectado do resto da cidade,<ref>[http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1207486207992&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull Victims of Hadassah massacre to be memorialized] {{Webarchive|url=https://archive.is/20120530163054/http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1207486207992&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull |date=30 de maio de 2012 }}, Judy Siegel-Itzkovich, ''Jerusalem Post'', April 7, 2008.</ref> polo cal a universidade se viu no imperativo de trasladar as súas actividades a outros sitios: o campus de Guiv'at Ram no centro de Xerusalén; o de medicamento no Hospital Hadasa do barrio xerosolimitano de Ein Kárem;<ref>'Husseini Threatens Hadassah', ''The Palestine Post'', March 18, 1948, p. 1</ref> e o campus de agricultura da cidade de Rejovot. En [[1967]], logo da reconquista do Monte Scopus na [[Guerra dos Seis Días]], a universidade recuperou o seu emprazamento orixinal, conservando desde entón o catro lugares de ensino. Na actualidade conta cun corpo académico de 1.400 membros titulares e 23.800 alumnos. O [[31 de xullo]] de [[2002]], oun terrorista detonou unha bomba durante a hora do almorzo na cafetería da universidade, repleta de estudantes e empregados da universidade. Morreron nove persoas (cinco israelís, tres americanos, e un franco-americano) e setenta resultaron feridas.<ref>{{Cita web|url=http://memorial.huji.ac.il/eng-open.html |title=HUJI Memorial Pages |publisher=Memorial.huji.ac.il |date=July 31, 2002 |accessdate=September 6, 2011}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2002/7/Terrorist%20bombing%20at%20Hebrew%20University%20cafeteria%20- |title=Terrorist bombing at Hebrew University cafeteria |publisher=Mfa.gov.il |date= |accessdate=6 de setembro de 2011}}</ref> == O catro campus == * '''Monte Scopus''', onde estuda un 75% dos alumnos da universidade, conta coas facultades de Ciencias Sociais, Humanidades, Dereito e Educación. Tamén conta coa Escola de Alumnos Estranxeiros, a Escola de Administración de Empresas de Xerusalén, o Instituto de Estudos de Xudaísmo Contemporáneo, a Escola Bearwald de Traballo Social, o Instituto Mandel de Estudos Xudeus e o Centro de Ensino para Cegos, entre outros. Dentro do campus atópase tamén a Academia Bezalel de Arte e Deseño, aínda que non forma parte integral da universidade. * '''Guiv'at Ram''': sitio da Facultade de Ciencias e a Escola de Música, entre outros. Alí atópase a Biblioteca Nacional. * '''Ein Kárem''': Facultades de Medicamento e Odontoloxía; Escola de Enfermaría. * '''Rejovot''': Este campus, o máis pequeno do catro, é o único fóra da cidade de Xerusalén. Alí atópanse as facultades de Agronomía e Ciencias da Alimentación, e a Escola de Turismo. == Prestixio == A universidade goza de renome internacional; nas súas aulas, aprenderon ou ensinaron non menos de sete [[Premios Nobel]]: * [[Albert Einstein]] (Física, 1921) * Daniel Kahneman (Economía, [[2002]]) * [[Aaron Ciechanover|Aarón Ciechanover]] (Química, [[2004]]) * [[Avram Hershko|Abraham Hershko]] (Química, [[2004]]) * [[David Gross]] (Física, 2004) * Israel (Robert) Aumann (Economía, [[2005]]). * [[Ada Yonath]] (Química, [[2009]]) É tamén a alma Mater do famoso matemático Elon Lindenstrauss, gañador de Medalla Fields de Matemática en 2010. Así mesmo, a Universidade é herdeira única e depositaria do legado de [[Albert Einstein]], e conserva entre os seus bens patrimoniais, todos os seus documentos manuscritos. Ademais, é recoñecida internacionalmente polas súas investigacións no campo da nanotecnoloxía, o medicamento e enxeñaría. Ademais de ser un dos centros de formación de gran parte dos dirixentes políticos de Israel. Segundo datos de [[2003]], a Universidade Hebrea contaba con 22.600 alumnos, outorgando até esa data máis de 90.000 títulos universitarios. == Galería == <gallery> File:Academy of the Hebrew Language.JPG|Academia do Idioma Hebreo File:The National Library of Israel building - Amitay Katz.jpg|Biblioteca Nacional de Israel File:Bezalel.jpg|Bezalel - Academia de artes e deseño - a escola nacional de arte de Israel File:הגן הבוטני הלאומי ע"ש מונטגיו למפורט - הר הצופים.jpg|Xardín Botánico Nacional de Israel File:Amfiteatron-al-shem-Rothberg.JPG|Anfiteatro no monte Scopus. Alí levou a cabo a cerimonia inaugural e Albert Einstein ditou a primeira clase File:Founding of the Hebrew University.jpg|Inauguración en 1925 - Monte Scopus File:Hadassah University on Scopus.jpg|Hospital universitario en 1934 - Monte Scopus </gallery> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === * [[Universidade de Tel Aviv]] * [[Albert Einstein]] === Ligazóns externas === * [http://new.huji.ac.il/en/ Web da Universidade] {{en}} * [http://www.alberteinstein.info/ Arquivos de Einstein na Universidade]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110811112756/http://www.alberteinstein.info/ |date=11 de agosto de 2011 }} {{en}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Universidade Hebrea de Xerusalén]] fc4c1nqa4ek9tp2pahpkoxdphsvzupn 0 362061 6148018 6049391 2022-08-02T07:13:31Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Trips | fossil_range= [[Permiano]] – [[Holoceno|Actual]] <br/>(299-0 millóns de anos) | image= Thysanoptera.jpg | image_width = 250px | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Arthropoda]] | classis = [[Insecta]] | subclassis = [[Pterygota]] | superordo = [[Exopterygota]] | ordo = '''Thysanoptera''' | ordo_authority = [[Alexander Henry Haliday|Haliday]], 1836 | subdivision_ranks = Familias | subdivision = [[Terebrantia]] : [[Adiheterothripidae]] : [[Aeolothripidae]]<!-- Zootaxa 864: 1–16 (2005) --> : [[Fauriellidae]] : † [[Hemithripidae]] : [[Heterothripidae]] : † [[Jezzinothripidae]] : † [[Karataothripidae]] : [[Melanthripidae]] : [[Merothripidae]] : † [[Scudderothripidae]] : [[Stenurothripidae]] : [[Thripidae]] : † [[Triassothripidae]] : [[Uzelothripidae]] [[Tubulifera]] : [[Phlaeothripidae]] }} Os '''tisanópteros''' ('''Thysanoptera'''), xeralmente chamados trips, son unha [[orde (bioloxía)|orde]] de [[insectos]] diminutos e delgados con ás con flocos. Desa característica das ás procede o seu nome científico, derivado do [[grego antigo|grego]] θύσανος ''thysanos'' 'floco' + πτερόν ''pteron'' 'á'.<ref>Tipping, C. (2008). Thrips (Thysanoptera). Pages 3769–3771 in ''Encyclopedia of Entomology'', John L. Capinera, ed. Springer, New York</ref> Aliméntanse dunha gran variedade de plantas e animais pinchándoos e zugando o seu contido. Moitas especies de trips considéranse pragas agrícolas, xa que se alimentan de plantas con valor comercial. Algunhas especies de trips aliméntanse doutros insectos ou [[ácaros]] e considéranse beneficiosas, mentes que algunhas se alimentan de esporas de fungos ou de [[pole]]. Foron descritas aproximadamente 6.000 especies. Xeralmente son diminutos (de 1&nbsp;mm de longo ou menos) e poden voar a grandes distancias axudados polo vento. Nas condicións máis axeitadas, como as dos [[invernadoiro]]s, moitas especies poden incrementar exponencialmente a súa poboación e formar grandes enxames debido á falta de depredadores naturais, o que os fai unha molestia para os humanos. == Morfoloxía e clasificación == [[Ficheiro:Thysanoptera-thripidae-sp.gif|miniatura|Diagrama dun tisanóptero.|250px]] [[Ficheiro:Pampelmusen-Thrips-Flügel1.jpg|miniatura|As ás con flocos dos tisanópteros son moi características.]] [[Ficheiro:Thrips tabaci, Frankliniella occidentalis.jpg|miniatura|dereita|''Thrips tabaci'' e ''Frankliniella occidentalis'' coa ás pregadas.]] === Características === Son pequenos insectos [[hemimetábolo]]s cun plan corporal distintivo con forma de xaruto coas constricións transversais típicas dos insectos. O seu tamaño vai de 0,5 a 14&nbsp;mm de lonxitude para os trips predadores máis grandes, pero a maioría dos trips son de 1&nbsp;mm de longo. Os trips que poden voar teñen dous pares de ás similares con flocos de peliños nas marxes. As súas patas xeralmente acaban en dous segmentos [[pata (artrópodos)|tarsais]] cunha estrutura semellante a unha vesícula chamada arolio (''arolium'') no pretarso. Esta estrutura é reversible por medio da presión da [[hemolinfa]], o que permite ao insecto camiñar por superficies verticais.<ref>Gillott, Cedric (2005). ''Entomology''. Springer. p. 234. ISBN 0-306-44967-6.</ref><ref>Heming, BS (1971). Functional morphology of the thysanopteran pretarsus. Canadian Journal of Zoology. 49: 91–108.</ref> Teñen [[pezas bucais (artrópodos)|pezas bucais]] asimétricas, que son tamén exclusivas deste grupo. A diferenza dos [[Hemiptera]], a mandíbula dereita dos trips está reducida e é [[órgano vestixial|vestixial]] e nalgunhas especies está completamente ausente. A mandíbula esquerda é maior e forma un estreito estilete usado para perforar as células dos tecidos dos que se alimenta.<ref>Childers, C. C., and D. S. Achor. 1989. Structure of the mouthparts of Frankliniella bispinosa (Morgan) (Thysanoptera: Thripidae). In B. L. Parker, M. Skinner and T. Lewis [eds.], Towards Understanding Thysanoptera. Proceedings of the International Conference on Thrips. USDA Technical Report NE-147, Radnor, PA.</ref> Algunhas especies poden despois inxectar encimas dixestivas a medida que os estiletes maxilares e a hipofarinxe son inseridos no burato para drenar os fluídos celulares.<ref>W. B. Hunter & D. E. Ullman (1989). "Analysis of mouthpart movements during feeding of Frankliniella occidentalis (Pergande) and F. schultzei Trybom (Thysanoptera: Thripidae)". International Journal of Insect Morphology and Embryology 18: 161–171. {{doi|10.1016/0020-7322(89)90024-X}}.</ref><ref>W. B. Hunter, D. E. Ullman & A. Moore (1994). "Electronic monitoring: characterizing the feeding behavior of western flower thrips (Thysanoptera: Thripidae)". in M. M. Ellsbury, E. A. Backus & D. L. Ullman. History, Development, and Application of AC Electronic Insect Feeding Monitors. Thomas Say Publications in Entomology. pp. 73–85.</ref> Este proceso deixa unha distintiva cicatriz prateada ou broncínea sobre a superficie dos talos e follas nas que se alimenta o trip.<ref name="Heming, B. S 1993">Heming, B. S. 1993. Structure, function, ontogeny, and evolution of feeding in thrips (Thysanoptera). In C. W. Shaefer and R. A. B. Leschen [eds.], Functional Morphology of Insect Feeding. Entomological Society of America, Lanham, Maryland.</ref> Os tisanópteros divídense en dúas subordes: Terebrantia e Tubulifera. Estes poden distinguirse por características morfolóxicas, comportamentais e de desenvolvemento. Os Tubulifera poden identificarse polo seu característico segmento abdominal apical con forma de tubo, a posta de ovos sobre a superficie das follas e os seus tres estadios "pupais". As femias das oito familias dos Terebrantia posúen un [[ovipositor]] con forma de serra no segmento abdominal anteapical, poñen os ovos dentro dos tecidos das plantas e teñen dous estadios "pupais". === Evolución e sistemática === Os Thysanoptera foron descritos en 1744 como o [[xénero (bioloxía)|xénero]] ''Physapus'' por [[Charles De Geer|De Geer]] e despois renomeados como ''Thrips'' por [[Linneo]] en 1758. En 1836 [[Alexander Henry Haliday|Haliday]] promoveu o xénero á [[categoría taxonómica]] de [[Orde (bioloxía)|orde]], cambiándolle o nome a Thysanoptera. Actualmente recoñécense unhas 6.000 especies de trips, agrupadas en 777 xéneros existentes e 60 xéneros [[fósil]]es.<ref>http://thrips.info/wiki/Main_Page Thrips Wiki, consultado o 21 de maio de 2015</ref> Os fósiles relacionados cos trips máis antigos remóntanse ao [[Permiano]] (''Permothrips longipennis'' Martynov, 1935). No [[Cretáceo]] inicial, os verdadeiros trips fixéronse máis abundantes.<ref name=Grimaldietal2004/> A familia existente [[Merothripidae]] lembra máis a estes tisanópteros ancestrais, e son probablemente [[basal (filoxenia)|basais]] á orde.<ref name=Mound1997>Mound, L. A. 1997. Biological diversity., pp. 197–215. In T. Lewis [ed.], Thrips As Crop Pests. CAB International, Wallingford, UK.</ref> As seguintes familias son as recoñecidas actualmente (en 2013):<ref>Buckman RS, Mound LA & Whiting MF (2013) Phylogeny of thrips (Insecta: Thysanoptera) based on five molecular loci. Systematic Entomology 38: 123-133</ref><ref>Mound LA 2011. Order Thysanoptera Haliday, 1836. Pp 201–202 In Zhang, Z.-Q. [Ed] Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness. Zootaxa 3148, 1–237</ref> * Suborde [[Terebrantia]] :* [[Adiheterothripidae]] Shumsher, 1946 (11 xéneros) :* [[Aeolothripidae]] Uzel, 1895 (29 xéneros) :* [[Fauriellidae]] Priesner, 1949 (4 xéneros) :* †[[Hemithripidae]] Bagnall, 1923 (un xénero fósil, ''[[Hemithrips]]'' con 15 especies) :* [[Heterothripidae]] Bagnall, 1912 (sete xéneros) :* † [[Jezzinothripidae]] zur Strassen, 1973 (incluídos por algúns autores en [[Merothripidae]]) :* †[[Karataothripidae]] Sharov, 1972 (unha especie fósil, ''[[Karataothrips jurassicus]]'') :* [[Melanthripidae]] Bagnall, 1913 (6 xéneros) :* [[Merothripidae]] Hood, 1914 (5 xéneros) :* † [[Scudderothripidae]] zur Strassen, 1973 (incluídos por algúns autores en [[Stenurothripidae]]) :* [[Thripidae]] Stevens, 1829 (292 xéneros en 4 subfamilias) :* † [[Triassothripidae]] Grimaldi & Shmakov, 2004 (dous xéneros fósiles) :* [[Uzelothripidae]] Hood, 1952 (unha especie, ''[[Uzelothrips scabrosus]]'') * Suborde [[Tubulifera]] :* [[Phlaeothripidae]] (447 xéneros en dúas subfamilias) Bhatti elaborou unha clasificación alternativa baseada nas características morfolóxicas, que divide o grupo en dúas subordes e 40 familias.<ref>Bhatti JS (1994) Phylogenetic relationships among Thysanoptera (Insecta) with particular reference to the families of the Order Tubulifera. Zoology (Journal of Pure and Applied Zoology) 4 (1993): 93-130</ref><ref>Bhatti JS (1998) New structural features in the Order Tubulifera (Insecta). 1. Amalgamation of labro-maxillary complex with cranium and other cephalic structures. Zoology (Journal of Pure and Applied Zoology) 5: 147-176</ref><ref>Bhatti JS (2006) The classification of Terebrantia (Insecta) into families. Oriental Insects 40: 339-375</ref> Esta clasificación foi menos aceptada polos taxónomos, xa que pode estar influída por unha [[evolución converxente]] e non segue os principios [[filoxenética|filoxenéticos]] de clasificación. == Ecoloxía == [[Ficheiro:Insect.png|miniatura|330px|Micrografía eñectrónica de varrido dun trip (Thysanoptera), mostrando a ultraestrutura, os ollos compostos, construción das ás e [[seta]]s. A barra de escala representa 10 [[micrómetro|μm]].]] [[Ficheiro:Pampelmusen-Thrips-Kopf-dorsal.jpg|miniatura|Parte anterior dun trip.]] [[Ficheiro:Pampelmusen-Thrips-Kopf.jpg|miniatura|Parte anterior e lateral dun trip.]] === Historia natural === Os trips crese que descenden dun antepasado micetófilo (comedor de fungos) que viviu no [[Mesozoico]],<ref name=Grimaldietal2004>D.Grimaldi,A.Shmakov, N.Fraser, Mesozoic Thrips and Early Evolution of the Order Thysanoptera (Insecta).Journal of Paleontology, Sept. 2004</ref> e moitos grupos aínda se alimentan de fungos e involuntariamente distribúen as esporas fúnxicas, pero a maioría das investigacións sobre eles centráronse nas especies que se alimentan de ou en asociación con plantas agrícolas economicamente significativas. Algúns trips son predadores, pero a maioría son fitófagos que se alimentan de pole e dos [[cloroplasto]]s que obteñen da capa externa epidérmica da planta e de células do mesófilo das follas.<ref name="Heming, B. S 1993"/><ref name=Kirk1995>Kirk, W. D. J. 1995. Feeding behavior and nutritional requirements, pp. 21 – 29. In B. L. Parker, M. Skinner and T. Lewis [eds.], Thrips Biology and Management. Plenum Press, New York, NY.</ref> Estas especies son organismos diminutos que prefiren alimentarse dos gromos moi empaquetados en crecemento. Aliméntanse xeralmente ao longo do nervio principal ou dos secundarios das follas e pétalos.<ref name=Lewis1973>Lewis, T. 1973. Thrips. Their biology, ecology and economic importance. Academic Press, Londres, Reino Unido.</ref><ref name=Lewis1997>Lewis, T. 1997. Thrips as crop pests. CAB International, Oxon, GB.</ref> Os trips que se alimentan de follas poden ser responsables da [[polinización]] da planta mentres se alimentan,<ref>Darwin, C. (1892) The effects of cross and self fertilization in the vegetable kingdom. D. Appleton & Company, New York.</ref><ref>Williams G, Adams P & Mound LA (2001) Thrips (Thysanoptera) pollination in Australian subtropical rainforests, with particular reference to pollination of Wilkiea huegeliana. (Monimiaceae). Journal of Natural History 35: 1-21</ref><ref>{{Cita publicación periódica |author=Sakai S |title=Thrips pollination of androdioecious Castilla elastica (Moraceae) in a seasonal tropical forest |journal=American Journal of Botany |volume=88 |issue=9 |pages=1527–34 |date=setembro de 2001 |pmid=21669685 |jstor=3558396 |url=https://bsapubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.2307/3558396 |doi=10.2307/3558396 |data-acceso=07 de febreiro de 2019 |dataarquivo=18 de setembro de 2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190918230811/https://bsapubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.2307/3558396 }}</ref><ref>Saxena, P., M. R. Vijayaraghavan, R. K. Sarbhoy, and U. Raizada. 1996. Pollination and gene flow in chillies with [[Scirtothrips dorsalis]] as pollen vectors. Phytomorphology 46: 317 – 327.</ref><ref>{{Cita publicación periódica |first1=Dawn |last1=Frame |date=novembro de 2003 |title=Generalist Flowers, Biodiversity and Florivory: Implications for Angiosperm Origins |journal=Taxon |volume=52 |issue=4 |pages=681–5 |jstor=3647343 |doi=10.2307/3647343}}</ref> pero a súa contribución (negativa) máis obvia ao seu [[ecosistema]] é o dano que poden causar ao alimentarse. Este impacto pode variar pola amplitude da selección de especies das que se alimenta, xa que hai unha considerable amplitude en afinidade de hóspedes nesta orde, e mesmo entre especies, variando o grao de fidelidade que teñen por un hóspede determinado.<ref name=Kirk1995/><ref name=Mound2005>Mound, L. A. 2005. Thysanoptera: diversity and interactions. Annual Review of Entomology 50: 247 – 269.</ref> A familia [[Thripidae]] é especialmente salientable pola grande amplitude de hóspedes dos seus membros; de feito, a maioría dos trips que causan pragas pertence a esta familia.<ref>Bailey, S. F. 1940. The distribution of injurious thrips in the United States. Journal of Economic Entomology 33: 133 – 136.</ref><ref>{{Cita publicación periódica |author=Ananthakrishnan TN |year=1993 |title=Bionomics of Thrips |journal=Annual Review of Entomology |volume=38 |pages=71–92 |doi=10.1146/annurev.en.38.010193.000443}}</ref> Aínda que está pouco documentado, crese que a comunicación química é importante para o grupo.<ref>Blum, M. S. 1991. Chemical ecology of the Thysanoptera, pp. 95 – 108. In B. L. Parker, M. Skinner and T. Lewis [eds.], Towards Understanding Thysanoptera. Proceedings of the International Conference on Thrips. USDA Technical Report NE-147, Radnor, PA.</ref> No intestino posterior prodúcense unhas secrecións anais,<ref name=Howardetal1983>Howard, D. F., M. S. Blum, and H. M. Fales. 1983. Defense in thrips: forbidding fruitiness of a lactone. ''Science'' 220: 335 – 336.</ref> que se liberan polas sedas posteriores como disuasión para os depredadores.<ref name=Lewis1973/><ref name=Howardetal1983/><ref>Tschuch, G., P. Lindemann, and G. Moritz. 2002. Chemical defence in thrips, pp. 277 – 278. In L. A. Mound and R. Marullo [eds.], Thrips and Tospoviruses: Proceedings of the 7th International Symposium on Thysanoptera. CSIRO Entomology, Reggio Calabria, Italy.</ref> Moitos trips forman [[bugalla]]s nas plantas cando se alimentan ou poñen nelas os ovos. Algúns dos [[Phlaeothripidae]] formadores de bugallas, como os dos xéneros ''[[Kladothrips]]''<ref>Kranz, BD; Schwarz, MP; Mound, LA; Crespi, BJ (1999). Social biology and sex ratios of the eusocial gall-inducing thrips ''Kladothrips hamiltoni''. Ecological Entomology, 24: 432 - 442.</ref> e ''[[Oncothrips]]''<ref>{{Cita publicación periódica |first1=Brenda D. |last1=Kranz |first2=Michael P. |last2=Schwarz |first3=Taryn E. |last3=Wills |first4=Thomas W. |last4=Chapman |first5=David C. |last5=Morris |first6=Bernard J. |last6=Crespi |date=July 2001 |title=A Fully Reproductive Fighting Morph in a Soldier Clade of Gall-Inducing Thrips (''Oncothrips morrisi'') |url=https://archive.org/details/sim_behavioral-ecology-and-sociobiology_2001-07_50_2/page/151 |journal=Behavioral Ecology and Sociobiology |volume=50 |issue=2 |pages=151–61 |jstor=4601948 |doi=10.1007/s002650100347}}</ref> forman grupos [[Eusocialidade|eusociais]] similares a colonias de [[formiga]]s, con raíñas reprodutoras e castas de soldados non reprodutores.<ref>Crespi, BJ; Mound, LA (1997). Ecology and evolution of social behaviour among Australian gall thrips and their allies. In: Choe, JC; Crespi, BJ (eds): The evolution of social behaviour of insects and arachnids. Cambridge: Cambridge University Press; 166 – 180.</ref><ref>Chapman, TW; Crespi, BJ; (1998). High relatedness and inbreeding in two species of haplodiploid eusocial thrips (Insecta: Thysanoptera) revealed by microsatellite analysis. Behavioral Ecology and Sociobiology. 43: 301 - 306.</ref><ref>{{Cita publicación periódica |first1=Brenda D. |last1=Kranz |first2=Michael P. |last2=Schwarz |first3=David C. |last3=Morris |first4=Bernard J. |last4=Crespi |date=febreiro de 2002 |title=Life history of ''Kladothrips ellobus'' and ''Oncothrips rodwayi'': insight into the origin and loss of soldiers in gall-inducing thrips |url=https://archive.org/details/sim_ecological-entomology_2002-02_27_1/page/49 |journal=Ecological Entomology |volume=27 |issue=1 |pages=49–57 |doi=10.1046/j.1365-2311.2002.0380a.x}}</ref> === Ciclo de vida === A rapidez con que os trips realizan o seu ciclo de desnevolvemento depende moito das condicións ambientais, como a temperatura e a calidade nutricional das súas fontes de alimentos. O ciclo empeza con ovos, que son extremadamente pequenos (duns 0,2&nbsp;mm de longo) e con forma de ril. A eclosión ten lugar desde só un día despois ata varias semanas. As femias da suborde Terebrantia están equipadas cun ovipositor, que usan para cortar os tecidos das plantas e formar fendas e poñer nelas os ovos, un en cada fenda. As femias da suborde Tubulifera carecen de ovipositor e poñen os seus ovos un por un ou en pequenos grupos na superficie exterior das plantas. Os trips pasan despois por dous [[ínstar]]es sen ás ou [[ninfa (bioloxía)|ninfas]]. [[Ficheiro:Thrips nymph.jpg|miniatura|Estadio de ninfa.]] Como son insectos [[hemimetabolo]]s, os Thysanoptera non sofren unha [[Holometabolismo|metamorfose completa]], pero pasan por un estadio similar no cal non se alimentan e son case inmóbiles. Ambas as subordes de trips pasan primeiro por un curto estadio prepupal que dura como máximo un día, durante o cal buscan gretas escuras nas plantas, agochándose en xemas de flores estreitamente empaquetadas ou baixo codias, ou baixan da planta e escavan entre a capa de follas caídas do chan ou no solo solto. Algúns trips despois constrúen unha cuberta pupal ou casulo. Nos trips terebrantios, vén despois un ínstar pupal, mentres que nos tubulíferos, hai dous estadios pupais. Durante estes estadios, crecen as [[disco imaxinal|xemas das ás]] e estruturas reprodutoras e maduran ás formas adultas. Todos os xéneros descritos de trips son organismos [[haplodiploide]]s que poden realizar a [[partenoxénese]], e algúns presentan [[arrenotoquia]] e outros [[telitoquia]].<ref name=Lewis1973/><ref name=Lewis1997/><ref name="aptinothrips">[http://www.rug.nl/research/plant-ecophysiology/publications/_pdf/vanderkooievolution2014.pdf EVOLUTION OF ASEXUALITY VIA DIFFERENT MECHANISMS IN GRASS THRIPS (THYSANOPTERA: Aptinothrips)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170116195656/http://www.rug.nl/research/plant-ecophysiology/publications/_pdf/vanderkooievolution2014.pdf |date=16 de xaneiro de 2017 }} van der Kooi, CJ & Schwander, T (2014) Evolution 68: 1883-1893</ref> Nalgúns casos viven neles bacterias [[endosimbiose|endosimbióticas]] que determinan o sexo do xénero ''[[Wolbachia]]'', que xogan un papel na definición do modo reprodutor dalgunhas poboación de trips.<ref name=Mound2005/><ref name="aptinothrips"/><ref>{{Cita publicación periódica |author=Kumm S, Moritz G |title=First detection of Wolbachia in arrhenotokous populations of thrips species (Thysanoptera: Thripidae and Phlaeothripidae) and its role in reproduction |url=https://archive.org/details/sim_environmental-entomology_2008-12_37_6/page/1422 |journal=Environmental Entomology |volume=37 |issue=6 |pages=1422–8 |date=decembro de 2008 |pmid=19161685 |doi=10.1603/0046-225X-37.6.1422}}</ref> Por exemplo, varias especies que normalmente teñen machos e femias establecéronse en Norteamérica con só membros dun sexo.<ref name=Lewis1973/><ref name=Lewis1997/><ref name="aptinothrips"/><ref>Stannard, L. J. 1968. The thrips, or Thysanoptera, of Illinois. Illinois Natural History Survey 21: 215 – 552.</ref> Cando ten lugar o apareamento, este pode durar de minutos a horas. A maioría das femias de trips teñen un período de preoviposición que dura dun día a unha semana durante o cal maduran os ovos e antes do cal non poden aparearse. === Impacto para os humanos === [[Ficheiro:Ponticulothrips diospyrosi.jpg|miniatura|250px|''Ponticulothrips diospyrosi'' sobre un dedo para comparar o tamaño.]] Moitos trips son pragas de cultivos agrícolas debido aos danos causados pola alimentación en flores en desenvolvemento ou vexetais, causando decoloración, deformidades e unha venda máis difícil do produto. Os trips poden tamén servir como [[vector epidemiolóxico|vectores]] de enfermidades das plantas, como as cauisadas por ''[[Tospovirus]]''.<ref>L. R. Nault (1997). "Arthropod transmission of plant viruses: a new synthesis". Annals of Entomological Society of America 90: 521–541.</ref> Coñécense uns 20 virus que infectan plantas tansmitidos por trips. Estes virus [[envoltura vírica|envoltos]] están considerados entre algúns dos patóxenos de plantas emerxentes máis daniños en todo o mundo. O trip ''[[Frankliniella occidentalis]]'', que agora ten unha distribución mundial, considérase o vector primario de enfermidades primarias causadas por ''Tospovirus''. Esta explosión global da área de distribución de especies de trips non é rara,<ref>Morse, JG; Hoddle, MS (2005). Invasion biology of thrips. Annual Review of Entomology 51: 67 – 89.</ref> xa que o seu tamaño pequeno e a súa predisposición cara a sitios encerrados fan que sexan difíciles de detectar durante a inspección [[fitosanitario|fitosanitaria]]. Cando isto se combina coa crecente globalización do comercio e o crecemento da agricultura de [[invernadoiro]], non sorprende que os trips estean entre o grupo de [[especie invasora|especies invasoras]] de máis rápido crecemento no mundo. Son exemplos deste espallamento mundial as especies ''[[Frankliniella occidentalis]]'', ''[[Scirtothrips dorsalis]]'' e ''[[Thrips palmi]]''. Os trips desenvolven doadamente resistencia aos [[pesticida]]s e hai unha constante investigación para procurar a maneira de controlalos. Isto fai que os trips sexan modelos ideais para comprobar a efectividade de novos pesticidas e métodos de control.<ref>{{Cita publicación periódica|last=Kivett|first=Jessica M.|last2=Cloyd|first2=Raymond A.|last3=Bello|first3=Nora M.|date=2015-08-01|title=Insecticide Rotation Programs with Entomopathogenic Organisms for Suppression of Western Flower Thrips (Thysanoptera: Thripidae) Adult Populations under Greenhouse Conditions|url=http://jee.oxfordjournals.org/content/108/4/1936|journal=Journal of Economic Entomology|language=en|volume=108|issue=4|pages=1936–1946|doi=10.1093/jee/tov155|issn=0022-0493|pmid=26470338}}</ref> Os trips que se alimentan de flores son atraídos por flores de vivas cores (como o branco, azul e, especialmente, amarelo). Non é infrecuente nalgunhas especies (por exemplo, ''[[Frankliniella tritici]]'' e ''[[Limothrips cerealium]]'', que "piquen" aos humanos en ditas circunstancias. Aínda que ningunha especie se alimenta de [[sangue]] nin transmite enfermidades a animais, producen irritación na pel.<ref>Childers CC, Beshear RJ, Frantz G, Nelms M (2005) A review of thrips species biting man including records in Florida and Georgia between 1986–1997. Florida Entomologist: Vol. 88, No. 4 pp. 447–451</ref> Aínda que moitos trips se consideran pragas, algúns tamén axudan á [[polinización]] das plantas. A especie ''Thrips setipennis'' é o único polinizador da planta ''[[Wilkiea huegeliana]]'', que é unha pequena árbore ou arbusto unisexual que florece anualmente nos bosques pluviais do leste de [[Australia]]. En Australia, ''T. setipennis'' serve como polinizador obrigado doutras plantas do bosque, como ''[[Rapanea howittiana]]'' e ''[[Rapanea variabilis]].'' <ref>{{Cita publicación periódica|title = Thrips (Thysanoptera) pollination in Australian subtropical rainforests, with particular reference to pollination of Wilkiea huegeliana (Monimiaceae)|url = http://dx.doi.org/10.1080/002229301447853|journal = Journal of Natural History|date = 2001-01-01|issn = 0022-2933|pages = 1–21|volume = 35|issue = 1|doi = 10.1080/002229301447853|first = G. A.|last = Williams|first2 = P.|last2 = Adam|first3 = L. A.|last3 = Mound}}</ref> Os trips son tamén os polinizadores primarios de plantas da familia ''[[Ericaceae]]''<ref>{{Cita publicación periódica|last=García‐Fayos|first=Patricio|last2=Goldarazena|first2=Arturo|date=2008-07-01|title=The Role of Thrips in Pollination of Arctostaphyllos uva‐ursi|url=http://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/588068|journal=International Journal of Plant Sciences|volume=169|issue=6|pages=776–781|doi=10.1086/588068|issn=1058-5893}}</ref> === Control dos trips === Debido ao seu pequeno tamaño e alta taxa de reprodución, os trips son difíciles de controlar usando os controis biolóxicos de pragas clásicos. Todos os predadores deben ser o suficientemente pequenos e delgados como para penetrar nas fendas onde se agochan os trips cando se alimentan, e entón poden depredar os ovos e larvas. Só dúas familias de [[himenópteros]] parasitoides parasitan os ovos e larvas, os [[Eulophidae]] e os [[Trichogrammatidae]]. Outros axentes de biocontrol dos trips adultos e larvas inclúen as avespas [[Anthocoridae]] do xénero ''[[Orius]]'' e os ácaros [[Phytoseiidae]]. Son útiles cando se quere facer un uso limitado de [[pesticida]]s para controlar os trips nos campos e invernadoiros. Outra estratexia efectiva contra as pragas de trips son insecticidas biolóxicos, como os fungos ''[[Beauveria bassiana]]'' ou ''[[Verticillium lecanii]]''. Un esprai de [[xabón insecticida]] é efectivo contra os trips. Científicos xaponeses informaron que hai unha diminución efectiva das larvas e adultos do trip do melón cando se ilumina as plantas con luz vermella.<ref>{{Cita publicación periódica|title = Efficacy of Red LED Irradiation for Controlling Thrips palmi in Greenhouse Melon Cultivation.|url = https://www.jstage.jst.go.jp/article/jjaez/59/1/59_1/_article/-char/ja/|journal = Japanese Journal of Applied Entomology & Zoology|date = 2015-02-01|pages = 1–6|volume = 59|issue = 1|first = Yusuke|last = KATAI|first2 = Ryusuke|last2 = ISHIKAWA|first3 = Makoto|last3 = DOI|first4 = Shinichi|last4 = MASUI|doi=10.1303/jjaez.2015.1}}</ref> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === {{Commons|Thysanoptera}} {{wikispecies|Thysanoptera}} * [https://web.archive.org/web/20120712232055/http://www.ento.csiro.au/thysanoptera/worldthrips.html Lista dos trips do mundo] * [http://thrips.info/wiki/Main_Page Especies de trips] * [http://www.padil.gov.au/pests-and-diseases/Search?queryText1=&queryType1=All&sortType=ScientificName&viewType=Details&pageSize=10&page=1&taxonomy=Thysanoptera Imaxes de trips da "Pests and Diseases Image Library (PaDIL)" de Australia] * [http://www.ipm.ucdavis.edu/PMG/PESTNOTES/pn7429.html Control das pragas de trips - Universidade de California] * [http://keys.lucidcentral.org/keys/v3/thrips_of_california/Thrips_of_California.html Identificación de trips - Universidade de California] {{Ordes de insectos}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tisanópteros]] cg7pesqfcdrrodqr1gm5424pvz6jzhk 0 362531 6147963 5932051 2022-08-02T05:20:47Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=febreiro de 2017}} {{Biografía |nome = Ted Turner |imaxe = Ted Turner LF.JPG |imaxe_tamaño = 200px |descrición = |cor = |nome_completo = Robert Edward Turner III |data_de_nacemento = [[19 de novembro]] de [[1938]], {{idade|19|11|1938}} |lugar_de_nacemento = [[Cincinnati]], {{US-OH}},{{USA}} |data_de_falecemento = |lugar_de_falecemento= |nacionalidade = [[Estados Unidos|estadounidense]] |ocupación = [[Empresario]], [[investidor]] |coñecido_por = |cónxuxe = Julia Gale Nye ([[1960]]–[[1964]])<br/>Jane Shirley Smith ([[1965]]–[[1988]])<br/>[[Jane Fonda]] ([[1991]]-[[2001]]) |fillos = Laura Lee, Robert Edward IV, Rhett, Beauregard, Jennie |sinatura = }} '''Robert Edward Turner III''', nado o [[19 de novembro]] de [[1938]] en [[Cincinnati, Ohio|Cincinnati]], [[Ohio]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]<ref>{{Cita web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9073872/Ted-Turner|título=Ted Turner {{!}} American entrepreneur|dataacceso=20 de marzo de 2016|idioma=en|páxina-web=Encyclopedia Britannica}}</ref>, é un empresario, investidor, [[terratenente]], directivo empresarial e magnate [[Estados Unidos de América|estadounidense]] dos medios, coñecido entre outras cousas, por ser o fundador da cadea internacional de noticias [[CNN]], entre outras empresas [[Xornalismo|xornalísticas]] e [[Comercio|comerciais.]] Igualmente é un recoñecido filántropo, sendo o seu máis notorio proxecto, a súa doazón de [[Dólar estadounidense|US]]$ 1,000 millóns, para as diferentes causas das Nacións Unidas, dando como resultado a creación da «Fundación das [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas»]], na cal serviu como presidente. A súa imaxe social aumentou coa súa participación no mundo do deporte, financiando equipos profesionais de béisbol e baloncesto, así como co seu matrimonio coa coñecida actriz [[Jane Fonda]] en 1991. == Traxectoria == === Infancia e mocidade === Naceu na cidade de [[Cincinnati, Ohio|Cincinnati]], [[Ohio]], fillo de Florencia e Robert Edward Turner II.<ref>{{Cita web|url=http://www.filmreference.com/film/19/Ted-Turner.html|título=Ted Turner Biography (1938-)|dataacceso=20 de marzo de 2016|páxina-web=filmreference.com}}</ref> Cando tiña nove anos, a súa familia trasladouse a [[Savannah]], [[Xeorxia, Estados Unidos de América|Xeorxia.]] Asistiu á Escola McCallie, unha escola preparatoria privada para mozos en Chattanooga, [[Tennessee]]. Turner asistiu a a Universidade Brown e foi vicepresidente da Unión de Debate de Brown e capitán do equipo de vela. Converteuse en membro de Kappa Sigma. Turner inicialmente especializouse en obras clásicas, máis tarde cambiou os seus estudos cara a a economía, pero antes de recibir un diploma, foi expulsado por ter unha estudante no seu dormitorio. Turner foi galardoado cun BA honorario da Universidade de Brown en novembro de 1989, cando regresou á escola para ser o orador principal da Asociación Nacional de radiodifusores universitarios na súa segunda conferencia anual. Despois de saír da Universidade de Brown, Turner volveu ao Sur a finais de 1960 para converterse en director xeral da [[Macon, Xeorxia|Macon]], Xeorxia, unha rama do negocio do seu pai.  En marzo de 1963 suicidouse o seu pai, Turner paso a ser presidente e director executivo de Turner Advertising Company cando tiña 24 anos ao seguinte mes deste suceso, converteu á empresa nunha empresa global.<ref>{{Cita libro|título=Ted Turner: It Ain't as Easy as It Looks|ano=1997|url=https://archive.org/details/tedturneritainta00bibb|editorial=Johnson Books|ISBN=9781555662035|edición=Updated edition|lingua=English}}</ref> Para o momento en que Turner toma a directiva da compañía en [[1963]], esta valía [[Dólar estadounidense|US]]$ 1 millón. Entón, decidido a expandir a empresa familiar. A finais de 1960, Turner comezou a comprar estacións de radio do sur.  === Carreira comercial === En [[1969]], vendeu as súas estacións de radio para comprar unha canle de televisión en [[Atlanta]], denominado como WJRJ, Canle 17, para logo cambiar o distintivo a WTCG. Nese momento, as estacións de [[UHF]] fixo ben só estaban nos mercados sen estacións VHF. Inicialmente, a estación correu vellas películas dos anos 1930, 1940 e 1950, xunto cos debuxos animados de teatro e comedias moi vellos e vellos programas de drama. En [[1976]], o FCC permitiu a WTCG de Turner utilizar un satélite para transmitir contido aos provedores de televisión por cable locais en todo o país. O 17 de decembro de 1976, a televisora WTCG paso a ser unha "superestación" coa transmisión de deportes populares a baixo prezo e programas de entretemento (como vellas películas, reposicións de [[Comedia de situación|comedias de situación]] e debuxos animados) vía satélite cara ás redes de televisión por cable de todo o país, unha innovación moi rendible que acelerou o desenvolvemento desta forma de transmisión nos Estados Unidos. Como se desenvolveron os sistemas de cable, moitos levan á súa estación a mellorar os seus horarios. Isto aumentou os seus espectadores e a publicidade. Os subscritores finalmente chegaron a ser dous millóns de subscritores e o valor neto de Turner elevouse a $ 100 millóns. Grazas a isto compráronse 5,000 acres (20&nbsp;km<sup>2</sup> de plantación) en Jacksonboro, [[Carolina do Sur]], por $ 2 millóns. En [[1978]], Turner chegou a un acordo cunha estación de radio operada por estudantes en o MIT, para obter os dereitos do sinal da chamada WTBS por $50.000 desbastares. Isto permitiu a Turner reforzar a imaxe de marca da súa "Super-estación" usando o acrónimo TBS; Turner Communications Group foi renombrado como Turner Broadcasting System e WTCG foi renombrado como WTBS. En [[1980]] creou ''Cable News Network'' ([[CNN]]), a primeira emisora de televisión cunha programación orientada exclusivamente a emitir noticias durante as vinte e catro horas do día. Coa creación de CNN, Turner revoluciona a industria dos medios de comunicación, ao crear un formato dedicado exclusivamente ás noticias, cun equipamento e infraestrutura, que lles permitiu cubrir centenares de grandes feitos a nivel nacional e internacional como o [[Accidente do transbordador espacial Challenger]] ou a [[Guerra do Golfo|Guerra de Golfo Pérsico]]. Despois dun intento errado para adquirir [[CBS]], en 1985, Turner comprou a produtora MGM/UA (''[[Metro-Goldwyn-Mayer|Metro Goldwyn]]'' Mayer/United Artists) de Kirk Kerkorian en [[1985|1986]] por $ 1.5 mil millóns, para despois vendela, quedándose unicamente cos seus arquivos cinematográficos. Turner Entertainment Co. foi establecida en agosto de 1986 para supervisar as propiedades de cine e televisión propiedade de Ted Turner. A mediados da década de 1980, Turner converteuse nunha forza para a coloración das películas en branco e negro. En 1985, a película ''Ianqui Dandy'' converteuse na primeira película en branco e negro redistribuído a cor despois de coloración por computador. A pesar da oposición dos afeccionados ao cine, estrelas e directores, a película gañou máis dun sector do público.<ref>{{Cita web|url=http://www.imdb.com/title/tt0035575/trivia|título=Yanqui Dandy (1942) - Trivia|dataacceso=16 de marzo de 2016|idioma=en|páxina-web=IMDb}}</ref> En 1988, introduciuse ''Turner Network Television'' (TNT) con ''[[Foise co vento|O que o vento.]]'' TNT, inicialmente mostraba máis vellas películas, programas de televisión e programas orixinais xunto con novas reposicións. TNT utiliza a World Championship Wrestling (WCW) para atraer a un público máis amplo, despois que esta fose comprada por el en 1989. WCW foi a principal competidora durante os anos 90 na promoción de loita libre profesional estadounidense xunto á WWE. En 2001, en ​​virtude de AOL Time Warner, foi vendida á [[World Wrestling Entertainment|Federación Mundial de Loita Libre]]. En 1990 a súa cobertura da [[guerra do Golfo]] deu fama internacional á súa cadea de televisión e en [[1991]] Turner foi nomeado 'home do ano' pola revista Time. En 1990, creou a Fundación Turner, que se centra en doazóns filantrópicas no medio ambiente e a poboación. Ese mesmo ano creouse [[Capitán Planeta|Capitán Planeta e os planetarios]], un medio ambiente de superheroes. Turner produciu dúas series de televisión co Capitán Planeta como personaxe destacado. O 1 de outubro de 1992 lanzaríase unha das cadeas de debuxos animados máis recoñecidos no mundo, Cartoon Network. A biblioteca de MGM, que incluía propiedades de Warner Bros., incluíndo os primeiros ''[[Looney Tunes]]'' e ''Merrie Melodies'' e tamén os debuxos animados de ''Popeye'' de Fleischer Studios e Famous Studios e United Artists, se converterían no núcleo da canle nos seus primeiros anos. Un ano antes, as empresas de Turner compraron [[Hanna-Barbera]] co seu contido adicional. En 1994 lanzouse [[Turner Classic Movies]], que transmite as maiores películas de antigüidade de [[Metro-Goldwyn-Mayer|MGM]], [[Warner Bros.]], e as bibliotecas RKO. O 10 de outubro de 1996 a compañía Turner Broadcasting System, Inc. fusiónase con Time Warner, Inc., con Turner como vicepresidente e xefe de Time Warner, xunto coa división das redes de cable de Turner.<ref>{{Cita web|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/1995/09/23/MN70161.DTL|título=Time Warner Closes Deal For Turner / Buyout would create largest media company|dataacceso=20 de febreiro de 2016|data=23 de setembro de 1995|idioma=en-US|páxina-web=SFGate}}</ref> O 11 de xaneiro de 2001, Time Warner foi comprado por AOL para converterse en AOL Time Warner, unha fusión que apoiou inicialmente Turner.<ref>{{Cita web|url=http://news.cnet.com/2100-1023-250781.html|título=AOL, Time Warner complete merger with FCC blessing|dataacceso=20 de marzo de 2016|autor=Evan Hansen|data=11 de xaneiro de 2016|idioma=en-US|páxina-web=CNET}}</ref> Con todo, o estalido da burbulla das puntocom feriu o crecemento e a rendibilidade da división de AOL, que á súa vez arrastrou o rendemento e prezo das accións da compañía combinada. Nunha reunión da xunta no outono de 2001, o estalido de Turner en contra do CEO de AOL Time Warner, Gerald Levin, finalmente levou á renuncia anunciada polo último efectiva a principios de 2002, sendo substituído por Richard Parsons. [[Ficheiro:Ted_Turner_Jane_Fonda.jpg|miniatura|200x200px|Ted Turner xunto a [[Jane Fonda]] en éntraa 62° dos [[Premios Oscar|Academy Awards]].]] Turner foi sacado do seu cargo como xefe das redes de cable polo entón CEO, Gerald Levin, pero mantívose como vicepresidente de Time Warner. Dimitiu como vicepresidente en 2003 e logo do consello de administración en 2006. === Vida persoal === Turner tese casado e divorciado tres veces: con Judy Nye (1960-1964), Jane Shirley Smith (1965-1988), e a actriz [[Jane Fonda]] (1991-2001). Ten cinco fillos.<ref>{{Cita web|url=http://www.charlierose.com/view/interview/9019|título=A conversation with Ted Turner|dataacceso=20 de marzo de 2016|idioma=en|páxina-web=charlierose.com|data-arquivo=14 de xaneiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120114064830/http://www.charlierose.com/view/interview/9019|url-morta=unfit}}</ref> A través de Turner Enterprises, que posúe 15 ranchos en [[Kansas]], [[Montana]], [[Nebrasca|Nebraska]], [[Novo México]], [[Oklahoma]] e [[Dacota do Sur|Dakota do]] Sur. Cun total de 1,910,585 acres (7,731.86 km2), os seus latifundios, converte a Turner un dos maiores propietarios individuais en América do Norte (por superficie). En 2010, Turner uniuse con [[Warren Buffett]] a The Giving Pledge, e prometeu doar a maior parte da súa fortuna á caridade despois da súa morte. == Recoñecementos e logros == Despois de que o boicot liderado polos Estados Unidos debido aos [[Xogos Olímpicos de 1980|Xogos Olímpicos de Moscova 1980]], Turner fundou os ''Xogos da Boa Vontade'', como unha declaración para a paz a través do deporte.<ref>{{Cita novas|título=GOODWILL GAMES; Turner's Games, Losing Money, Are Dropped|url=http://www.nytimes.com/2001/12/22/sports/goodwill-games-turner-s-games-losing-money-are-dropped.html|ISSN=0362-4331}}</ref> En 1990, a Asociación Humanista Americana nomeou a Turner o Humanista do Ano. En 1991, Ted Turner converteuse na primeira figura dos medios que denomina a revista Times como "Home do Ano". Ese mesmo ano, Turner foi incluído en o Salón da Fama da Televisión, e recibiu a medalla da [[National Audubon Society|Sociedade Nacional Audubon]] polo seu compromiso cos programas de televisión con temas de conservación.<ref>{{Cita web|url=http://www.audubon.org/audubon-medal-0|título=Previous Audubon Medal Awardees|dataacceso=19 de marzo de 2016|idioma=en|páxina-web=Audubon}}</ref> Adoitaba ​​ser o terratenente privado máis grande dos Estados Unidos, coa posesión de aproximadamente 2.000.000 acres (8.100&nbsp;km<sup>2</sup>), superior ao territorio de [[Delaware]] e [[Rhode Island]] combinados. De acordo con o director de documentais, [[Michael Moore]], a terra de Turner ten un maior produto interno bruto que [[Belize]]. Ademais, ten o maior rabaño privado de [[bisonte]]s, con 50.000 cabezas. En 1998, Turner comprometeuse a doar $1 billón<ref>{{Cita noticia|apelidos=Kristof|nome=Nicholas D.|título=How Giving Became Cool|url=http://www.nytimes.com/2012/12/27/opinion/kristof-how-giving-became-cool.html|data=26 de decembro de 2012|dataacceso=19 de xaneiro de 2016|xornal=The New York Times|issn=0362-4331}}</ref> dos seus entón $3 mil millóns para as Nacións Unidas, e creou a Fundación das [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] para administrar a doazón.<ref>{{Cita novas|título=How Giving Became Cool|url=http://www.nytimes.com/2012/12/27/opinion/kristof-how-giving-became-cool.html|ISSN=0362-4331}}</ref> A fundación "constrúe e pon en funcionamento asociacións público-privadas para abordar os problemas máis perentorios do mundo, e amplía o apoio á ONU a través da promoción e a difusión pública". En 2006, a fundación emitiu a súa billonésima por mor da ONU, $600 millóns dos cales procedían de Turner e $400m de socios públicos e privados. Turner comprometeuse a utilizar os restantes $400m no seu compromiso de obter fondos adicionais para as causas e as actividades da ONU. Turner serviu en a Garda Costeira dos Estados Unidos e foi un dos 2013 gañadores do Premio mariñeiro solitario, que recoñece aos veteranos da Armada, Mariña e a Garda Costeira que se distinguiron nas súas carreiras civís.<ref>{{Cita web|url=http://www.navymemorial.org/lone-sailor-award-recipients|título=Lone Sailor Award Recipients|dataacceso=30 de marzo de 2016|idioma=en|páxina-web=navymemorial.org|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151016214216/http://www.navymemorial.org/lone-sailor-award-recipients|dataarquivo=16 de outubro de 2015|urlmorta=yes}}</ref> Tamén recibiu da Medalla de ouro  Albert Schweitzer por humanitarismo . En 2006, Turner recibiu o Premio Bower para o Liderado de Empresas por parte do Instituto Franklin.<ref>{{Cita web|url=http://www.fi.edu/winners/2006/turner_ted.faw?winner_id=4379|título=R.E. (Ted) Turner - The Franklin Institute Awards|dataacceso=20 de marzo de 2016|ano=2006|idioma=en|páxina-web=fi.edu|data-arquivo=01 de setembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130901030821/http://www.fi.edu/winners/2006/turner_ted.faw?winner_id=4379|url-morta=unfit}}</ref> En 2012, recibiu un título honorario de Doutor en Humanidades de a Universidade de Oglethorpe.<ref>{{Cita web|url=http://www.oglethorpe.edu/about_us/history/honorary_degrees.asp|título=Oglethorpe University : Honorary Degrees|dataacceso=19 de marzo de 2016|idioma=en|páxina-web=oglethorpe.edu|data-arquivo=18 de outubro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151018093949/http://www.oglethorpe.edu/about_us/history/honorary_degrees.asp|url-morta=unfit}}</ref> == Actualidade == [[Ficheiro:Secretary_Kerry_Greets_Environmental_Activist_Ted_Turner_Before_Addressing_a_UN_Foundation-Hosted_Breakfast_Meeting_Focused_on_the_Ocean_in_Paris_(22977278124).jpg|miniatura|215x215px|Ted Turner conversando con John Kerry en 2015.]] Hoxe en día é coñecido o seu filiación para coa posesión e conservación de terras e propiedades, sendo durante moito tempo o maior posuidor de terras de [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] ata que no [[2011]] ''John C. Malone'' excedeuno. Turner utiliza a gran parte das súas vastas posesións territoriais para a cría de carne de bisón, coas cales prové á súa cadea de restaurantes, ''Ted's Montana Grill'', acumulando o maior rabaño de bisontes do mundo.<ref>Doyle, Leonard (2007-12-01). "Turner becomes largest private landowner in US – Americas, World". London: The Independent. Retrieved 2009-03-29.</ref><ref>{{cita web|url=http://www.nytimes.com/2011/01/29/us/29land.html?_r=1&emc=eta1 |título=''For Land Barons, Acres by the Millions'' |autor= NY Times |data=28 de xaneiro de 2011|dataacceso= 6 de xaneiro de 2012|idioma=inglés}}</ref> Igualmente Ted Turner esta en condición de socio e co-propietario (en parte) de Time Warner, sendo unha pedra angular que impulsou un dos negocios bolsistas máis comentados da última década. Tivo unha fortuna segundo Forbes de $2 mil millóns de dólares no 2009. No 2016 tiña $2.2 mil millóns de dólares, e ocupaba o posto 810 en Forbes.<ref>{{Cita web|url=http://www.forbes.com/profile/ted-turner/|título=Ted Turner|dataacceso=19 de marzo de 2016|páxina-web=Forbes}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Ted Turner}} === Outros artigos === * [[CNN]] * [[Atlanta Braves]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Personalidades da empresa dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Nados en 1938]] [[Categoría:Nados en Cincinnati, Ohio]] ktiy9um2tt70mzpt9iqwrwrhjeszazu 0 364613 6148012 6080191 2022-08-02T07:02:15Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Tiburón tigre | image = Tiger shark.jpg | image_width = 250px | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Chondrichthyes]] | ordo = [[Carcharhiniformes]] | familia = [[Carcharhinidae]] | genus = '''Galeocerdo''' | species = '''G. cuvier''' | binomial = ''Galeocerdo cuvier'' | binomial_authority= [[François Péron|Péron]] & [[Charles Alexandre Lesueur|Lesueur]], 1822 | range_map = Cypron-Range Galeocerdo cuvier.svg | range_map_width = 250px | range_map_caption = Área de distribución do tiburón tigre | status = NT | status_system = iucn3.1 | status_ref = <ref name=iucn/> | fossil_range = {{rango fósil|23|0|}} <small>[[Mioceno]] temeprán – Actual<ref>{{cite web|title=Fossilworks Galeocerdo cuvier Peron and LeSueur 1822 (tiger shark)|url=http://fossilworks.org/bridge.pl?a=taxonInfo&taxon_no=83185|data-acceso=29 de xullo de 2020|data-arquivo=31 de xullo de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200731143926/http://fossilworks.org/bridge.pl?a=taxonInfo&taxon_no=83185|url-morta=yes}}</ref></small> | subclassis = [[Elasmobranchii]] | superordo = [[Selachimorpha]] | synonyms = ''Squalus cuvier''<small>[[François Péron|Peron]] and [[Charles Alexandre Lesueur|Lesueur]], 1822</small><br/>''Galeocerdo tigrinus'' <small>[[Johannes Peter Müller|Müller]] and [[Friedrich Gustav Jakob Henle|Henle]], 1837</small> | image2 = Tiger shark size.svg | trend = unknown | genus_authority = [[Johannes Peter Müller|J. P. Müller]] & [[Friedrich Gustav Jakob Henle|Henle]], 1837 }} O '''tiburón tigre'''<ref>BUSCatermos [https://aplicacions.usc.es/buscatermos/publica/buscas/busca.htm#80347275 tiburón tigre], que dá como referencia: Vocabulario multilingüe de organismos acuáticos. Santiago de Compostela, Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, 2000</ref> ('''''Galeocerdo cuvier'''''<ref name=ITIS>{{Cita web|title=ITIS Report – ''Galeocerdo cuvier''|url=http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=160189|website=Integrated Taxonomic Information System!|accessdate=30 de decembro de 2015}}</ref>) é unha especie de [[tiburón]] [[Carcharhinidae|carcarrínido]] e único membro existente do [[xénero (bioloxía)|xénero]] '''''Galeocerdo'''''. É un macrodepredador relativamente grande, que pode chegar aos 5 m de lonxitude.<ref name=FroesePauly/> Vive en moitos mares de augas tropicais e temperadas, e é especialmente común arredor das illas do [[Pacífico]] central. Non vive en augas atlánticas europeas. O seu nome común deriva das raias verticais do seu corpo, que lembran as do [[tigre]], que se van difuminando conforme o tiburón madura.<ref name=SharkInfo/> O tiburón tigre é un cazador solitario e principalmente nocturno, que ten o maior espectro de fontes de alimentación de todos os tiburóns, desde [[crustáceos]], [[peixe]]s, [[Pinnípedes|focas]], [[aves]], [[lura]]s, [[tartaruga]]s e [[Hydrophiinae|serpes mariñas]] ata [[golfiño]]s e mesmo outros tiburóns máis pequenos. O tiburón tigre come tamén obxectos non comestibles feitos polo ser humano que quedan no seu estómago, e ten unha reputación de ser un "comedor de lixo".<ref name=SharkInfo/> Aínda que está no cumio da cadea alimenticia como superdepredador, observáronse casos en que era depredado por [[candorca]]s.<ref>{{Cita web|title=Incredible moment killer whales hunt and kill a tiger shark|url=http://www.dailymail.co.uk/video/sciencetech/video-1122910/Incredible-moment-killer-whales-hunt-kill-tiger-shark.html|work=Daily Mail}}</ref> O tiburón tigre considérase "especie case ameazada" debido á súa pesca e captura para obter aletas de tiburón.<ref name=iucn/> == Taxonomía == Este tiburón foi descrito por [[François Péron|Peron]] e [[Charles Alexandre Lesueur|Lesueur]] en 1822, e déuselle inicialmente o nome ''Squalus cuvier''.<ref name=FroesePauly/> En 1837, [[Johannes Peter Müller|Müller]] e [[Friedrich Gustav Jakob Henle|Henle]] renomeárono como ''Galeocerdo tigrinus''.<ref name=flmnh/> O xénero ''Galeocerdo'' deriva do grego ''galeos'', 'tiburón' e do latín ''cerdus'', 'seda de porco'.<ref name=flmnh/> O tiburón tigre pertence á orde [[Carcharhiniformes]], que é a que ten maior número de especies entre os tiburóns, que son máis de 270, incluíndo os pequenos [[melgacho]]s e os grandes [[peixe martelo|peixes martelo]].<ref name=FroesePauly/> Os membros desta orde caracterízanse pola presenza dunha [[membrana nictitante]] nos ollos, dúas aletas dorsais, unha aleta anal e cinco fendas branquiais. O tiburón tigre é o membro de maior tamaño da familia [[Carcharhinidae]]. Esta familia consta principalmente de tiburóns delgdos pero poderosos de tamaño medio a grande e inclúe a [[Prionace glauca|quenlla]] (''Prionace glauca''), [[tiburón limón]] (''Negaprion brevirostris''), e [[tiburón touro]] (''Carcharhinus leucas'').<ref name=SharkInfo/> == Descrición == O tiburón tigre ten unha lonxitude normalmente de 3,25 a 4,25 m e pesa de 385 a 635&nbsp;kg.<ref name=flmnh/> Ás veces, os machos especialmente grandes poden chegar aos 4 m. As femias son maiores, e as excepcionalmente grandes chegan a medir 5 m. Unha femia capturada en augas de Australia mediu 5,5 m de longo e pesou 1.524&nbsp;kg, aínda que se cre que o seu peso estaba aumentado con respecto ao normal, xa que estaba [[preñada]]. Informouse de exemplares aínda maiores, pero sen confirmación rigorosa.<ref name=Wood>{{Cita libro |last=Wood |first=Gerald |title=The Guinness Book of Animal Facts and Feats |url=https://archive.org/details/guinnessbookofan00wood |year=1983 |isbn=978-0-85112-235-9}}</ref> O tiburón tigre está entre os tiburóns existentes máis grandes, só por detrás do [[tiburón balea]] (''Rhincodon typus''), o [[Cetorhinus maximus|momo]] (''Cetorhinus maximus'') e o gran [[tiburón branco]] (''Carcharodon carcharias''). Algunhas outras especies como ''Megachasma pelagios'', ''Somniosus pacificus'', ''[[Somniosus microcephalus]]'' e ''Hexanchus griseus'' solápanse aproximadamente en tamaño co tiburón tigre, pero estas especies están comparativamente menos estudadas, e non está claro se o seu tamaño maduro típico se corresponde co do tiburón tigre.<ref name=flmnh/><ref name=Wood/> O gran peixe martelo ''[[Sphyrna mokarran]]'', un membro da mesma orde taxonómica que o tiburón tigre, ten unha lonxitude media similar ou incluso maior, pero é menos pesado e voluminoso, cun peso máximo rexistrado de 580&nbsp;kg.<ref name="record">{{Cita novas |title=Record Hammerhead Pregnant With 55 Pups |url=http://dsc.discovery.com/news/2006/07/24/hammerhead_ani.html?category=earth&guid=20060724100030 |publisher=''[[Associated Press]]'' via ''Discovery News'' |date=1 de xullo de 2006 |accessdate=18 de outubro de 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110622001318/http://dsc.discovery.com/news/2006/07/24/hammerhead_ani.html?category=earth&guid=20060724100030 |archivedate=22 de xuño de 2011 }}</ref> Teñen uns dentes especializados para cortar a carne, ósos e outras substancias duras como as cunchas de tartarugas. Como a maioría dos tiburóns, os seus dentes son substituídos continuamente por ringleiras máis internas de dentes novos.<ref name=MarineBio/> <gallery mode=packed> Galeocerdo cuvier jaws.jpg|Mandíbulas Galeocerdo cuvier jaws2.jpg|Mandíbulas abertas Galeocerdo cuvier upper teeth.jpg|Dentes superiores Galeocerdo cuvier lower teeth.jpg|Dentes inferiores </gallery> === Pel === A pel dun tiburón tigre pode ter unha cor de azul a verde clara cun ventre branco ou lixeiramente amarelo. A vantaxe desta cor débese a que cando está cazando unha presa, cando a presa ve ao tiburón desde arriba, o tiburón queda [[camuflaxe|camuflado]] porque a auga que hai debaixo é máis escura. E cando a presa está debaixo e ve cara arriba, debido á luz do sol, a auga é máis clara polo que o ventre claro do tiburón tamén lle serve de camuflaxe. Isto chámase contrasombreado. As manchas escuras e bandas son máis visibles nos tuburóns novos e vanse esvaendo a medida que o tiburón madura. A súa cabeza é un pouco con forma de cuña, o que facilita que poida xirar a un lado rapidamente.<ref name=SharkInfo/><ref name=CanadianShark/> Teñen pequenas fosas no morro, que conteñen electrorreceptores chamados [[ampolas de Lorenzini]], coas que poden detectar campos eléctricos, incluídos os febles impulsos eléctricos xerados polas presas, o que é moi útil na caza.<ref name=MarineBio/> Os tiburóns tigres tamén teñen un órgano sensorial chamado [[liña lateral]], que se estende polos flancos na maioría da lonxitude do animal. O principal papel desta estrutura é detectar pequenas vibracións na auga. Estas adaptacións permítenlle cazar na escuridade e detectar presas agochadas.<ref name=brunswick/> === Visión === Detrás da [[retina]] do ollo do tiburón hai unha capa reflectora chamada [[tapetum lucidum]], que permite que as células sensibles á luz teñan unha segunda oportunidade para capturar [[fotón]]s de luz visible, potenciando a visión en condicións de pouca luz. Un tiburón tigre ten xeralmente aletas longas que lles dan forza ascensional cando o tiburón manobra na auga, e a parte superior da cola proporciona bruscas aceleracións cando é necesario. O tiburón tigre nada normalmente usando suaves movementos do corpo.<ref name=overview/> O seu alto dorso e a aleta dorsal actúa como pivote, facilitando os xiros rápidos sobre o seu eixe, aínda que as aletas dorsais están caracteristicamente próximas á cola.<ref name=MarineBio/> == Distribución e hábitat == [[Ficheiro:Tigershark3.jpg|250px|miniatura|Un tiburón tigre novo nas Bahamas.]] [[Ficheiro:Reef-Fidelity-and-Migration-of-Tiger-Sharks-Galeocerdo-cuvier-across-the-Coral-Sea-pone.0083249.s002.ogv|miniatura|250px|Vídeo dun tiburón tigre novo na illa Lord Howe, Australia, de [[PLOS ONE]].]] O tiburón tigre encóntrase a miúdo preto da costa, principalmente en augas tropicais e subtropicais de todo o mundo.<ref name=flmnh/> O seu comportamento é principalmente [[nómade]], pero é guiado por correntes cálidas e permanece próximo ao ecuador nos meses máis fríos. Adoita permanecer en augas profundas ao longo de arrecifes, pero móvese por canles para perseguir presas en augas pouco profundas. Na parte occidental do océano [[Pacífico]], estes tiburóns atópanse tan ao norte como [[Xapón]] e tan ao sur como [[Nova Zelandia]].<ref name=FroesePauly/> Un tiburón tigre etiquetado no [[mar Caribe]] foi rastreado facendo unha migración ao [[cabo Cod]]; aínda que son especies tropicais, as augas cálidas da [[corrente do Golfo]] chegan ao cabo Cod en verán. A súa presenza tamén foi rexistrada no [[Mediterráneo]] pero só en dúas ocasións, en costas de España e de [[Sicilia]].<ref name = ciesm>{{Cita web | url = http://www.ciesm.org/atlas/Galeocerdocuvier.php | title = Galeocer''do cuvier'' | accessdate = 15 de xaneiro de 2017 | publisher = CIESM|work = CIESM Atlas of Exotic Fishes in the Mediterranean Sea}}</ref> Os tiburóns tigres poden verse no [[golfo de México]], praias de Norteamérica e partes de Suramérica. Tamén se observan habitualmente no mar Caribe. Outras localizacións onde foron detectados son as costas de África, China, [[Hong Kong]], [[India]], [[Australia]] e [[Indonesia]].<ref name=SharkInfo/> Certos tiburóns tigres foron rexistrados a profundidades de 900 m,<ref name=flmnh/> pero algunhas fontes manteñen que se moven a augas pouco profundas que normalmente se consideran demasiado pouco profundas para unha especie do seu tamaño.<ref name=SharkInfo/> Un estudo recente mostrou que como media o tiburón tigre se rexistra a profundidades de 350 m, o que fai que sexa moi pouco común que apareza en augas pouco profundas. Porén, os tiburóns tigres en [[Hawai]] foron observados en profundidades de tan só 3 m e observados regularmente en augas costeiras a profundidades de 6 a 12 m. == Almentación == O tiburón tigre é un predador situado no vértice da pirámide trófica<ref name=Heithaus2001a/> e ten a reputación de comer calquera cousa.<ref name=flmnh/> Estes predadores nadan preto da costa para comer de noite, e durante o día nadan cara á augas máis profundas.<ref>[http://marinebio.org/species.asp?id=37 Tiger Sharks, ''Galeocerdo cuvier'']. marinebio.org</ref> Os tiburóns tigres novos depredan principalmente pequenos peixes e pequenas [[medusa]]s, [[cefalópodo]]s e outros [[molusco]]s. Cando medran ata os 2,3 m, ou chegan case á madurez sexual, a súa selección de presas amplíase considerablemente, e animais moito máis grandes pasan a ser as súas presas regulares.<ref name=Lowe/> Numerosos [[peixe]]s, [[crustáceo]]s, [[aves mariñas]], [[serpes mariñas]],<ref name=Heithaus2004/> [[mamíferos mariños]] (por exemplo, os golfiños ''[[Tursiops]]'', ''[[Delphinus (xénero)|Delphinus]]'',<ref name=Heithaus2002/> e ''[[Stenella]]'',<ref name=Maldini/> [[dugongo]]s (''Dugong dugon''), [[Pinnípedes|focas]] e [[león mariño|leóns mariños]] e [[tartaruga mariña|tartarugas mariñas]] (incluíndo as tres grandes especies: a [[Dermochelys coriacea|tartaruga mariña de coiro]] (''Dermochelys coriacea''),<ref>[http://www.sharkdefenders.com/2011/04/tiger-sharks-killed-for-eating.html Tiger Sharks Killed for Eating Leatherback Turtles]. Shark Defenders (2011-04-16). Consultado o 23 de marzo de 2013</ref> a [[tartaruga mariña común]] (''Caretta caretta'')<ref>[http://www2.fiu.edu/~heithaus/SBERP/projects/turtres.html Shark Bay Ecosystem Research Project]. .fiu.edu. Consultado o 23 de marzo de 2013</ref> e a [[tartaruga mariña verde]] (''Chelonia mydas''),<ref name=Lowe/>) son comidas regularmente polos tiburóns tigres adultos. Tamén comen outros tiburóns (como ''[[Carcharhinus plumbeus]]'' adultos) e [[Batoidea|raias]], e algunhas veces mesmo comen outros tiburóns tigres.<ref name=SharkInfo/><ref name=Lowe/> Debido ao alto risco de ataques de predadores, os golfiños a miúdo evitan rexións habitadas polos tiburóns tigres.<ref name=Competition/> Estes tiburóns poden tamén atacar a [[balea]]s feridas ou doentes. Un grupo foi documentado atacando e matando unha balea xibardo (''[[Megaptera novaeangliae]]'') doente en 2006 preto de Hawai.<ref name=OfficeNMS/> O tiburón tigre tamén come prea de baleas mortas. Nun incidente documentado, foron observados comendo unha carcasa de balea xunto co gran [[tiburón branco]].<ref name=Dudley/> Identificáronse probas de que depredan dugongos nun estudo no que se encontrou tecido de dugongo no estómago de 15 dun total de 85 tiburóns tigres estudados capturados nas costas australianas.<ref>{{Cita publicación periódica |last1=Simpfendorfer |first1=Colin A. |last2=Goodreid |first2=Adrian B. |last3=McAuley |first3=Rory B. |title=Size, Sex And Geographic Variation in the Diet of the Tiger Shark, ''Galeocerdo cuvier'', From Western Australian Waters |journal=Environmental Biology of Fishes |date=1 de xaneiro de 2001 |volume=61 |issue=1 |pages=37–46 |doi=10.1023/A:1011021710183}}</ref> Ademais, o exame de dugongos adultos mostrou a presenza de cicatrices causadas por ataques infrutuosos de tiburóns.<ref>{{Cita publicación periódica |last=Anderson |first=Paul K. |title=Scarring and photoidentification of dugongs (''Dugong dugon'') in Shark Bay, Western Australia |journal=Aquatic Mammals |issn=0167-5427 |date=1995 |volume=21 |issue=3 |pages=205–211 |url=http://www.aquaticmammalsjournal.org/share/AquaticMammalsIssueArchives/1995/AquaticMammals_21-03/21-03_Anderson.pdf |format=PDF |accessdate=15 de outubro de 2014}}</ref> Finalmente, os microhábitats de dugongos coinciden cos das presas dos tiburóns tigres cando os tiburóns son abundantes.<ref>{{Cita publicación periódica |last1=Wirsing |first=Aaron J. |last2=Heithaus |first2=Michael R. |last3=Dill |first3=Lawrence M. |title=Living on the edge: dugongs prefer to forage in microhabitats that allow escape from rather than avoidance of predators |journal=Animal Behaviour |date=xullo de 2007 |volume=74 |issue=1 |pages=93–101 |doi=10.1016/j.anbehav.2006.11.016}}</ref> As mandíbulas largas e moi calcificadas e a boca case terminal, combinada cos seus dentes robustos e aserrados, permítenlle ao tiburón tigre capturar estas grandes presas.<ref name=Competition/> Ademais, a súa vista excelente e agudo olfacto permítenlle reaccionar ante trazas moi febles de sangue e seguilas ata a súa procedencia. A capacidade de detectar as ondas de presión de baixa frecuencia permítelles avanzar cara a un animal con confianza, mesmo en augas avoltas.<ref name=overview/> O tiburón nada en círculo arredor da súa presa e estúdaa empurrándoa co morro.<ref name=overview/> Cando atacan, o tiburón a miúdo come a presa enteira, aínda que as presas grandes cómenas a miúdo dando trabadas grandes graduais e acabando pouco a pouco con elas.<ref name=overview/> Sorprendentemente, tecidos de mamíferos terrestres, como [[cabalo]]s, [[cabra]]s, [[ovella]]s, [[can]]s, [[gato]]s e [[rata común|ratas comúns]], son bastante comúns nos contidos estomacais dos tiburóns tigres arredor das costas de Hawai.<ref name=Lowe/> Nun caso, atopáronse restos de raposos voadores (megaquirópteros) no estómago deste tiburón.<ref>{{Cita publicación periódica|author=Mikula, P. |title= Fish and amphibians as bat predators|journal= European Journal of Ecology|volume= 1|doi= 10.1515/eje-2015-0010|year= 2015|issue =1|pages =71–80}}</ref> Debido ao seu estilo de alimentación agresivo e indiscriminado, a miúdo confunde con comida obxectos que son incomestibles, como placas de matrícula de automóbiles, latas de aceite, pneumáticos e pelotas de [[béisbol]].<ref name=SharkInfo/> === Eficiencia natatoria === Todos os tiburóns tigres nadan normalmente de forma lenta, o cal, combinado coa súa [[coloración críptica]], pode facer que sexa difícil que as presas os detecten nalgúns hábitats. Están perfectamene ben camufaldos contra fondos escuros.<ref name=Competition/> Malia a súa aparencia preguiceira, os tiburóns tigres son uns dos nadadores máis potentes dentro dos carcarrínidos. Unha vez que o tiburón se achega o suficientemente preto a unha presa, un rápido esprinte faille alcanzar a presa perseguida antes de que escape.<ref name=Competition/> == Reprodución == Son [[ovovivíparo]]s. Os machos chegan á madurez sexual cando miden de 2,3 a 2,9 m e as femias de 2,5 a 3,5 m.<ref name=MarineBio/> As femias aparéanse unha vez cada tres anos.<ref name=SharkInfo/> Teñen fecundación interna. O macho insire unha das súas aletas modificadas (que fan de órgano copulador) na abertura xenital (cloaca) da femia. Os machos usan os dentes para manter a femia quieta durante o procedemento, a miúdo causando un considerable malestar á femia. O apareamento no hemisferio norte xeralmente ten lugar entre marzo e maio, e os nacementos teñen lugar entre abril e xuño do seguinte ano. No hemisferio sur, o apareamento ten lugar en novembro, decembro ou inicios de xaneiro. O tiburón tigre é a única especie da súa familia que é ovovivípara, xa que os seus ovos eclosionan dentro do corpo e as crías nacen vivas e completamente desenvolvidas, aínda que se nutren só das substancias contidas no ovo.<ref name=flmnh/> A cría desenvólvese dentro do corpo da nai durante 16 meses. As camadas van de 10 a 80 crías.<ref name=flmnh/> Un neonato mide xeralmente de 51 a 76&nbsp;cm de longo.<ref name=flmnh/> Non se sabe canto viven, pero desde logo máis de 12 anos.<ref name=SharkInfo/> == Conservación == [[Ficheiro:Tiger shark, Hawaii Aii.jpg|miniatura|Un gran tiburón tigre capturado na [[baía Kane'ohe]], [[Oahu]] en 1966.]] O tiburón tigre é capturado e matado para aproveitar as súas [[aleta]]s, [[carne]] e [[fígado]]. Captúrase regularmente en caladoiros onde se pesca expresamente ou de forma accidental. Varias poboacións declinaron pola súa intensa pesca. A continua demanda de aletas pode ter como resultado un maior declive no futuro. É considerada unha "especie case ameazada" debido á excesiva pesca pola [[IUCN|Unión Internacional para a Conservación da Natureza]].<ref name=iucn/> Aínda que a carne de tiburón ten moi poucos nutrientes, o fígado de tiburón ten unha alta concentración de [[retinol|vitamina A]], que se usa na produción de aceites vitaminados. Ademais, captúrase pola súa distintiva pel e como trofeo de gran tamaño na pesca deportiva.<ref name=flmnh/> En 2010, Greenpeace International engadiu o tiburón tigre á súa lista vermella de alimentos mariños, que é unha lista de peixes comunmente comercializados en todo o mundo, que teñen unha alta probabilidade de proceder de pesquerías explotadas de forma insostible.<ref name=Greenpeace/> == Relacións cos humanos == Aínda que os tiburóns raramente morden os humanos, hai informes de que o tiburón tigre é responsable dunha grande porcentaxe de incidentes de mordeduras mortais de tiburón, e ás veces considérase a especie de tiburón máis perigosa.<ref name=sharkAttackStats/><ref name=Ritter/> A miúdo visita os arrecifes pouco profundos, portos e canles, e isto aumenta as posibilidades de que se atope con persoas.<ref name=SharkInfo/> A tiburón tigre tamén habita nas desembocaduras de ríos e outras augas ricas en verteduras de escorrentía.<ref name=flmnh/><ref name=MarineBio/> Aínda que se considera un dos tiburóns máis perigosos para os humanos, en realidade, a súa taxa de mordeduras é baixa.<ref name=hawaii/> É o segundo na lista de mordeduras rexistradas a humanos, superado polo gran [[tiburón branco]].<ref name=flmnh/><ref name=sharkAttackStats/> Por exemplo, en Hawai prodúcense como media tres ou catro mordeduras de tiburón ao ano, que moi raramente son mortais. Esta taxa de mordeduras é moi baixa considerando os miles de persoas que nadan, fan [[surf]], e mergullan nas augas hawaianas cada día.<ref name=hawaii/> As interaccións humanas cos tiburóns tigres en augas hawaianas increméntanse entre setembro e novembro, cando as femias de tiburón tigre se cre migran a ese arquipélago para dar a luz.<ref>{{Cita web |last=Main |first=Douglas |title=Hawaii tiger shark migration in fall coincides with rise in bites |date=10 de setembro de 2013 |work=CBS Science News |url=http://www.nbcnews.com/science/hawaii-tiger-shark-migration-fall-coincides-rise-bites-8C11122659 |accessdate=15 de outubro de 2014}}</ref> Entre 1959 e 2000, foron sacrificados 4.668 tiburóns tigre para tratar de protexer a industria do [[turismo]] en Hawai, o que danou as poboacións do tiburón pero demostrou non ser eficaz á hora de diminuír as interaccións cos humanos.<ref name=Hawaii_Statutes/><ref name=WPRFMC/> == Mitoloxía == O tiburón tigre é considerado como un ''[[Aumakua|na 'aumakua]]'' (espírito dos antepasados) sagrado por algúns [[pobo hawaiano|nativos hawaianos]], que pensan que os seus globos oculares teñen poderes especiais de percepción visual. Isto vai na liña do que se coñece sobre a gran agudeza dos sentidos deste tiburón.<ref name=hawaii/> == Notas == {{listaref|30em|refs= <ref name=iucn>{{IUCN |id=39378 |taxon=''Galeocerdo cuvier'' |assessor=Simpfendorfer, C. |assessment_year=2005 |version=2013.2 |accessdate=2014-05-26}}</ref> <ref name=FroesePauly>Froese, Rainer and Pauly, Daniel, eds. (2011). [http://www.fishbase.org/summary/Galeocerdo-cuvier.html "Galeocerdo cuvier"] en FishBase. Versión de xullo de 2011.</ref> <ref name=SharkInfo>{{Cita web |last=Ritter |first=Erich K. |title=Fact Sheet: Tiger Sharks |date=15 de decembro de 1999 |publisher=Shark Info |url=http://www.sharkinfo.ch/SI4_99e/gcuvier.html }}</ref> <ref name=flmnh>{{Cita web |last=Knickle |first=Craig |title=Tiger Shark Biological Profile |publisher=[[Florida Museum of Natural History]] Ichthyology Department |url=http://www.flmnh.ufl.edu/fish/Gallery/Descript/Tigershark/tigershark.htm }}</ref> <ref name=MarineBio>{{Marinebio |id=37 |name=Tiger shark, ''Galeocerdo cuvier''}} Consultado en xaneiro de 2011.</ref> <ref name=CanadianShark>Canadian Shark Research Laboratory, [https://web.archive.org/web/20151001083505/http://www.bio.gc.ca/sharks/maritime/galeocerdocuvier-en.php Tiger Shark – Bedford Institute of Oceanography]</ref> <ref name=brunswick>[http://www.new-brunswick.net/new-brunswick/sharks/species/tiger.html Tiger Shark – The Province of New Brunswick Canada]. [[New Brunswick]]. Consultado o 9 de xuño de 2011</ref> <ref name=overview>{{Cita web |title=Tiger Shark |publisher=ladywildlife.com |url=http://ladywildlife.com/animals/tigershark.html |accessdate=2006-12-21 |data-arquivo=03 de marzo de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160303204410/http://ladywildlife.com/animals/tigershark.html |url-morta=yes }}</ref> <ref name=Heithaus2001a>{{Cita publicación periódica |last=Heithaus |first=Michael R. |title=The Biology of Tiger Sharks, ''Galeocerdo cuvier'', in Shark Bay, Western Australia: Sex Ratio, Size Distribution, Diet, and Seasonal Changes in Catch Rates |url=https://archive.org/details/sim_environmental-biology-of-fishes_2001-05_61_1/page/25 |journal=Environmental Biology of Fishes |volume=61 |issue=1 |pages=25–36 |date=maio de 2001 |doi=10.1023/A:1011021210685}}</ref> <ref name=Lowe>{{Cita publicación periódica |last1=Lowe |first1=Christopher G. |last2=Wetherbee |first2=Bradley M. |last3=Crow |first3=Gerald L. |last4=Tester |first4=Albert L. |title=Ontogenetic dietary shifts and feeding behavior of the tiger shark, ''Galeocerdo cuvier'', in Hawaiian waters |doi=10.1007/BF00005044 |year=1996 |journal=Environmental Biology of Fishes |volume=47 |issue=2 |page=203 |url=http://www.uri.edu/cels/bio/wetherbee/pubs_files/Tigersharkdiet.pdf |data-acceso=28 de xaneiro de 2017 |urlmorta=yes |dataarquivo=07 de xaneiro de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090107232018/http://www.uri.edu/cels/bio/wetherbee/pubs_files/Tigersharkdiet.pdf }}</ref> <ref name=Heithaus2004>{{Cita publicación periódica |last1=Heithaus |first1=M. R. |last2=Dill |first2=L. |last3=Marshall |first3=G. |last4=Buhleier |first4=B. |title=Habitat use and foraging behavior of tiger sharks (''Galeocerdo cuvier'') in a seagrass ecosystem |journal=Marine Biology |volume=140 |issue=2 |pages=237–248 |date=2004 |url=http://www.bio.miami.edu/prince/Sharks.pdf |format=PDF |doi=10.1007/s00227-001-0711-7 |data-acceso=28 de xaneiro de 2017 |url-morta=yes |dataarquivo=18 de xaneiro de 2021 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20210118170943/http://www.bio.miami.edu/prince/Sharks.pdf }}</ref> <ref name=Heithaus2002>{{Cita publicación periódica |last=Heithaus |first=M. R. |last2=Dill |first2=L. |title=Food availability and tiger shark predation risk influence bottlenose dolphin habitat use |year=2002 |journal=Ecology |volume=83 |issue=2 |pages=480–491 |doi=10.1890/0012-9658(2002)083[0480:FAATSP]2.0.CO;2 |url=http://www.monkeymiadolphins.org/Pdf/Heithaus%20and%20Dill%202002.pdf |format=PDF |data-acceso=28 de xaneiro de 2017 |urlmorta=yes |dataarquivo=06 de marzo de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090306031446/http://www.monkeymiadolphins.org/Pdf/Heithaus%20and%20Dill%202002.pdf }}</ref> <ref name=Maldini>{{Cita publicación periódica |last=Maldini |first=Daniela |title=Evidence of predation by a tiger shark (''Galeocerdo cuvier'') on a spotted dolphin (''Stenella attenuata'') off Oahu, Hawaii |journal=Aquatic Mammals |volume=29 |issue=1 |pages=84–87 |year=2003 |url=http://www.alaskasealife.org/New/Contribute/pdf/Maldini_2003.pdf |format=PDF |doi=10.1578/016754203101023915}}</ref> <ref name=Competition>{{Cita publicación periódica |last=Heithaus |first=Michael R. |title=Predator–prey and competitive interactions between sharks (order Selachii) and dolphins (suborder Odontoceti): a review |date=xaneiro de 2001 |journal=Journal of Zoology |volume=253 |issue=1 |pages=53–68 |doi=10.1017/S0952836901000061}}</ref> <ref name=OfficeNMS>{{Cita web |author=Office of National Marine Sanctuaries |title=Humpback Whale Shark Attack: A Natural Phenomenon Caught on Camera |url=http://sanctuaries.noaa.gov/news/features/1106_sharkattack.html|date=2012-08-07}}</ref> <ref name=Dudley>{{Cita publicación periódica |last1=Dudley |first1=Sheldon F. J. |last2=Anderson-Reade |first2=Michael D. |last3=Thompson |first3=Greg S. |last4=McMullen |first4=Paul B. |title=Concurrent scavenging off a whale carcass by great white sharks, ''Carcharodon carcharias'', and tiger sharks, ''Galeocerdo cuvier'' |journal=Fishery Bulletin |year=2000 |volume=98 |pages=646–649 |url=http://fishbull.noaa.gov/983/13.pdf |format=PDF |accessdate=4 de maio de 2010}}</ref> <ref name=Greenpeace>[http://www.greenpeace.org/international/en/campaigns/oceans/seafood/red-list-of-species/ Greenpeace International Seafood Red list]. greenpeace.org</ref> <ref name=sharkAttackStats>{{Cita web |title=ISAF Statistics on Attacking Species of Shark |publisher=[[Florida Museum of Natural History]] University of Florida |work=International Shark Attack File |url=http://www.flmnh.ufl.edu/fish/sharks/statistics/species3.htm |accessdate=2008-05-04}}</ref> <ref name=Ritter>{{Cita web |last=Ritter |first=Erich K. |title=Which shark species are really dangerous? |date=15 de febreiro de 1999 |publisher=Shark Info |url=http://www.sharkinfo.ch/SI1_99e/attacks2.html }}</ref> <ref name=hawaii>{{Cita web |title=Tiger Shark Research Program |work=Shark & Reef Fish Research |publisher=Hawaii Institute of Marine Biology |url=http://www2.hawaii.edu/~carlm/tigershark.html }}</ref> <ref name=Hawaii_Statutes>{{Cita web |title=Prohibition of Shark Feeding |publisher=Hawaii Department of Land and Natural Resources, Hawaii Department of Agriculture |url=http://www.csc.noaa.gov/legislativeatlas/lawDetails.jsp?lawID=568 |accessdate=2014-05-26 |data-arquivo=20 de agosto de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140820061233/http://www.csc.noaa.gov/legislativeatlas/lawDetails.jsp?lawID=568 |url-morta=yes }}</ref> <ref name=WPRFMC>{{Cita web |title=Federal Fishery Managers Vote To Prohibit Shark Feeding |publisher=Western Pacific Regional Fishery Management Council |url=http://www.wpcouncil.org/press/2006Oct23_PRESSRELEASE_135CM.pdf |format=PDF |accessdate=2014-05-26}}</ref> }} == Véxase tamén == {{Commons|Galeocerdo cuvier}} {{Wikispecies|Galeocerdo cuvier}} === Ligazóns externas === * {{ITIS |id=160189 |taxon=Galeocerdo cuvier |accessdate=7 de abril de 2006}} * [http://www.enchantedlearning.com/subjects/sharks/species/Tigershark.shtml Información xeral] Enchanted Learning. * [http://www.sharkinfo.ch/SI1_99e/attacks2.html "Different diet information"] Shark Info. * [http://www2.hawaii.edu/~carlm/tigershark.html "Tiger sharks in Hawaii"] Programa de investigación. * [http://animals.nationalgeographic.com/animals/fish/tiger-shark.html "Tiger shark: Fact File"] de [[National Geographic Society|National Geographic]] * [http://www.sharkresearch.com Investigación de rastreo de tiburóns tigre] * [https://web.archive.org/web/20100116060128/http://shark-pictures.com/pictures/tiger-shark.html Imaxes de tiburóns tigre] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Animais descritos en 1822]] [[Categoría:Condrictios]] rp78tv76h13i7q98bjvrib3jyi46p4j 4 371022 6147924 6100333 2022-08-02T03:31:28Z CommonsDelinker 1410 Eliminouse a referencia ó ficheiro "Gular_Ahmadova.jpg" que foi borrado en [[commons:Portada galega|Commons]] por [[commons:User:Ellin Beltz|Ellin Beltz]]. Motivo: Copyright violation; see [[:c:COM:Licensing|Commons:Licensing]] wikitext text/x-wiki Esta é unha '''lista de mulleres matemáticas''', segundo os datos que constan en [[Wikidata]]: {{Wikidata list |sparql=SELECT ?item ?date ?yob ?yod (COUNT(distinct ?sitelink) as ?count) WHERE { ?item wdt:P21 wd:Q6581072 . ?item wdt:P106 wd:Q170790 . ?item wdt:P31 wd:Q5 . ?sitelink schema:about ?item . OPTIONAL { ?item wdt:P569 ?dob . BIND(YEAR(?dob) as ?yob) } OPTIONAL { ?item wdt:P570 ?dod . BIND(YEAR(?dod) as ?yod) } } GROUP BY ?item ?date ?yob ?yod ORDER BY ?date |sort=569 |columns=number:#,item:elemento,label:Nome,p19,p569,p27,p570,P18 |thumb=150 |links=red }} {| class='wikitable sortable' style='width:100%' ! # ! elemento ! Nome ! lugar de nacemento ! data de nacemento ! país de nacionalidade ! data de falecemento ! imaxe |- | style='text-align:right'| 1 | [[:d:Q7099|Q7099]] | [[Emmy Noether]] | [[Erlangen]] | 1882-03-23 | [[Alemaña]]<br/>[[Reich alemán]] | 1935-04-14 | [[Ficheiro:Noether.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2 | [[:d:Q7103|Q7103]] | [[Sophie Germain]] | [[París]] | 1776-04-01 | [[Francia]] | 1831-06-27 | [[Ficheiro:Germain.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 3 | [[:d:Q7259|Q7259]] | [[Ada Lovelace|Ada Augusta Lovelace]] | [[Londres]] | 1815-12-10 | [[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1852-11-27 | [[Ficheiro:Ada Byron daguerreotype by Antoine Claudet 1843 or 1850 - cropped.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 4 | [[:d:Q7286|Q7286]] | [[Émilie du Châtelet]] | [[París]] | 1706-12-17 | [[Francia]] | 1749-09-10 | [[Ficheiro:Inconnu, portrait de madame Du Châtelet à sa table de travail, détail (château de Breteuil) -002.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 5 | [[:d:Q9958|Q9958]] | [[Winifred Asprey]] | [[Sioux City]] | 1917-04-08 | [[Estados Unidos de América]] | 2007-10-19 | |- | style='text-align:right'| 6 | [[:d:Q11428|Q11428]] | [[Jean Bartik]] | [[Gentry County]] | 1924-12-27 | [[Estados Unidos de América]] | 2011-03-23 | [[Ficheiro:Two women operating ENIAC.gif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 7 | [[:d:Q11481|Q11481]] | [[Kathleen Booth]] | [[Stourbridge]] | 1922-07-09 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 8 | [[:d:Q11487|Q11487]] | [[Jennifer Tour Chayes]] | [[Nova York]] | 1956-09-20 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Jennifer Tour Chayes vid 02.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 9 | [[:d:Q11586|Q11586]] | [[Annie Easley]] | [[Birmingham, Alabama|Birmingham]] | 1938-04-23 | [[Estados Unidos de América]] | 2011-06-25 | [[Ficheiro:Annie Easley.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 10 | [[:d:Q11590|Q11590]] | [[Phyllis Fox]] | [[Colorado, Estados Unidos de América|Colorado]] | 1923 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 11 | [[:d:Q11594|Q11594]] | [[Frances A. Rosamond]] | | 1943 | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 12 | [[:d:Q11596|Q11596]] | [[Charlotte Froese Fischer]] | [[Pravdivka]] | 1929-09-21 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Canadá]] | | [[Ficheiro:EDSAC (16).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 13 | [[:d:Q11609|Q11609]] | [[Shafrira Goldwasser]] | [[Nova York]] | 1958-11-14 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Israel]] | | [[Ficheiro:Shafi Goldwasser.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 14 | [[:d:Q11626|Q11626]] | [[Wendy Hall]] | [[Londres]] | 1952-10-25 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Wendy hall 2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 15 | [[:d:Q11628|Q11628]] | [[Margaret Hamilton (científica)|Margaret Hamilton]] | [[Paoli]] | 1936-08-17 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Margaret Hamilton 1995.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 16 | [[:d:Q11636|Q11636]] | [[Betty Holberton]] | [[Filadelfia]] | 1917-03-07 | [[Estados Unidos de América]] | 2001-12-08 | [[Ficheiro:Betty Holberton.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 17 | [[:d:Q11641|Q11641]] | [[Grace Hopper]] | [[Nova York]] | 1906-12-09 | [[Estados Unidos de América]] | 1992-01-01 | [[Ficheiro:Commodore Grace M. Hopper, USN (covered) head and shoulders crop.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 18 | [[:d:Q11740|Q11740]] | [[Katherine Johnson]] | [[White Sulphur Springs]] | 1918-08-26 | [[Estados Unidos de América]] | 2020-02-24 | [[Ficheiro:Katherine Johnson 1983.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 19 | [[:d:Q11752|Q11752]] | [[Mary Kenneth Keller]] | [[Cleveland, Ohio|Cleveland]] | 1913-12-17 | [[Estados Unidos de América]] | 1985-01-10 | |- | style='text-align:right'| 20 | [[:d:Q11754|Q11754]] | [[Maria Klawe]] | [[Toronto]] | 1951 | [[Canadá]] | | [[Ficheiro:Maria Klawe 2015.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 21 | [[:d:Q11766|Q11766]] | [[Susan Landau]] | [[Nova York]] | 1954-06-03 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 22 | [[:d:Q11779|Q11779]] | [[Nancy Lynch]] | [[Brooklyn]] | 1948-01-19 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 23 | [[:d:Q11903|Q11903]] | [[Hipatia]] | [[Alexandría]] | 0360 | [[Roma antiga|Roma Antiga]] | 0415-03 | [[Ficheiro:Hypatia portrait.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 24 | [[:d:Q14098|Q14098]] | [[Caryn Navy]] | | 1953-07-05 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 25 | [[:d:Q14100|Q14100]] | [[Klara Dan von Neumann]] | [[Budapest]] | 1911-08-18 | [[Hungría]] | 1963-11-10 | |- | style='text-align:right'| 26 | [[:d:Q14232|Q14232]] | [[Jean E. Sammet]] | [[Nova York]] | 1928-03-23 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-05-20 | |- | style='text-align:right'| 27 | [[:d:Q14252|Q14252]] | [[Diane Souvaine]] | | 1954 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Diane Souvaine.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 28 | [[:d:Q14263|Q14263]] | [[Ileana Streinu]] | [[Bucarest]] | 20th century | [[Romanía]] | | [[Ficheiro:Ileana Streinu in Limerick.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 29 | [[:d:Q15030|Q15030]] | [[Éva Tardos]] | [[Budapest]] | 1957-10-01 | [[Hungría]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Eva Tardos (2007).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 30 | [[:d:Q16445|Q16445]] | [[Michèle Vergne]] | [[L'Isle-Adam]] | 1943-08-29 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Michele Vergne.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 31 | [[:d:Q16481|Q16481]] | [[Sue Whitesides]] | | 19th century | [[Canadá]] | | [[Ficheiro:Sue Whitesides WTPGD.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 32 | [[:d:Q16492|Q16492]] | [[Mary Lee Woods]] | [[Birmingham]] | 1924-03-12 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 2017-11-29 | [[Ficheiro:Mary Lee Berners-Lee (née Woods).png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 33 | [[:d:Q16494|Q16494]] | [[Margaret H. Wright]] | [[Hanford]] | 1944-02-18 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 34 | [[:d:Q16497|Q16497]] | [[Frances Yao]] | | 19th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 35 | [[:d:Q17520|Q17520]] | [[Kathleen Antonelli]] | [[Creeslough]] | 1921-02-12 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Irlanda]] | 2006-04-20 | [[Ficheiro:KayMcNulty maturitní fotografie.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 36 | [[:d:Q17522|Q17522]] | [[Hertha Marks Ayrton]] | [[Portsea Island]] | 1854-04-28 | [[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1923-08-23 | [[Ficheiro:Helena Arsène Darmesteter - Portrait of Hertha Ayrton.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 37 | [[:d:Q32399|Q32399]] | [[Nina Karlovna Bari|Nina Bari]] | [[Moscova]] | 1901-11-19 | [[Unión Soviética]] | 1961-07-15 | [[Ficheiro:Бари Нина Карловна.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 38 | [[:d:Q32416|Q32416]] | [[Eva Bayer-Fluckiger]] | [[Budapest]] | 1951-06-25 | [[Suíza]] | | [[Ficheiro:Eva Bayer-Fluckiger.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 39 | [[:d:Q38636|Q38636]] | [[Karen Uhlenbeck]] | [[Cleveland, Ohio|Cleveland]] | 1942-08-24 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Uhlenbeck Karen 1982.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 40 | [[:d:Q40289|Q40289]] | [[Adele Goldstine]] | [[Nova York]] | 1920-12-21 | [[Estados Unidos de América]] | 1964-11 | |- | style='text-align:right'| 41 | [[:d:Q41624|Q41624]] | [[Erna Schneider Hoover]] | [[Irvington]] | 1926-06-19 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 42 | [[:d:Q49245|Q49245]] | [[Marlyn Meltzer]] | [[Filadelfia]] | 1922 | [[Estados Unidos de América]] | 2008-12-07 | [[Ficheiro:Marlyn Meltzer.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 43 | [[:d:Q49251|Q49251]] | [[JoAnn Hardin Morgan|JoAnn H. Morgan]] | [[Huntsville]] | 1940-12-04 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:JoAnn Hardin Morgan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 44 | [[:d:Q51109|Q51109]] | [[Esther Szekeres]] | [[Budapest]] | 1910-02-20 | [[Australia]] | 2005-08-28 | |- | style='text-align:right'| 45 | [[:d:Q51769|Q51769]] | [[Frances Spence]] | [[Filadelfia]] | 1922-03-02 | [[Estados Unidos de América]] | 2012-07-18 | [[Ficheiro:Frances Bilas Spence feeding punch cards into ENIAC, Feb 1946..png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 46 | [[:d:Q51781|Q51781]] | [[Katia Sycara]] | | | [[Grecia]] | | |- | style='text-align:right'| 47 | [[:d:Q52559|Q52559]] | [[Ruth Teitelbaum]] | [[Dallas, Texas|Dallas]] | 1924 | [[Estados Unidos de América]] | 1986-08-09 | [[Ficheiro:Ruth Teitelbaum.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 48 | [[:d:Q68550|Q68550]] | [[Grete Hermann]] | [[Bremen]] | 1901-03-02 | [[Reino Unido]]<br/>[[Alemaña]] | 1984-02-15 | |- | style='text-align:right'| 49 | [[:d:Q71633|Q71633]] | [[Hanna Neumann]] | [[Berlín]] | 1914-02-12 | [[Alemaña]]<br/>[[Australia]] | 1971-11-14 | [[Ficheiro:HannaNeumann.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 50 | [[:d:Q75427|Q75427]] | [[Irene Sänger-Bredt]] | [[Bonn|Bon]] | 1911-04-24 | [[Alemaña]] | 1983-10-20 | |- | style='text-align:right'| 51 | [[:d:Q76346|Q76346]] | [[Mileva Marić]] | [[Titel]] | 1875-12-19 | [[Reino de Hungría]]<br/>[[Suíza]] | 1948-08-04 | [[Ficheiro:Mileva Maric 1912.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 52 | [[:d:Q76948|Q76948]] | [[Caroline Lucretia Herschel]] | [[Hannover]] | 1750-03-16 | | 1848-01-09 | [[Ficheiro:1829 Melchior Gommar Tieleman, Ölgemälde Caroline Herschel Hannover.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 53 | [[:d:Q80365|Q80365]] | [[Maria Angela Ardinghelli]] | [[Nápoles]] | 1728-05-28 | | 1825-02-17 | [[Ficheiro:Petrus Joannes Windler Tentamina de causa electricitatis (010).png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 54 | [[:d:Q87371|Q87371]] | [[Angela Steinmüller]] | [[Schmalkalden]] | 1941-04-15 | [[Alemaña]]<br/>[[República Democrática Alemá]] | | |- | style='text-align:right'| 55 | [[:d:Q90576|Q90576]] | [[Karin Reich]] | [[Múnic]] | 1941-10-13 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 56 | [[:d:Q91649|Q91649]] | [[Ruth Moufang]] | [[Darmstadt]] | 1905-01-10 | [[Alemaña]] | 1977-11-26 | |- | style='text-align:right'| 57 | [[:d:Q91675|Q91675]] | [[Irmgard Flügge-Lotz]] | [[Hameln]] | 1903-07-16 | [[Alemaña]] | 1974-05-22 | |- | style='text-align:right'| 58 | [[:d:Q92006|Q92006]] | [[Ulrike Tillmann]] | [[Rhede]] | 1962-12-12 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Ulrike Tillmann in 2018 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 59 | [[:d:Q92362|Q92362]] | [[Lisa Sauermann]] | [[Dresden]] | 1992-09-25 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Sauermann lisa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 60 | [[:d:Q92810|Q92810]] | [[Irit Dinur]] | | 1973-03-04 | [[Israel]] | | [[Ficheiro:אירית.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 61 | [[:d:Q93004|Q93004]] | [[Lenore Blum]] | [[Nova York]] | 1942-12-18 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Lenore Blum 1998.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 62 | [[:d:Q95574|Q95574]] | [[Johanna Wanka]] | [[Rosenfeld]] | 1951-04-01 | [[Alemaña]]<br/>[[República Democrática Alemá]] | | [[Ficheiro:Johanna Wanka MWK 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 63 | [[:d:Q102019|Q102019]] | [[Erika Pannwitz]] | [[Lychen]] | 1904 | [[Alemaña]] | 1975-11-25 | |- | style='text-align:right'| 64 | [[:d:Q104173|Q104173]] | [[Hélène Esnault]] | [[París]] | 1953-07-17 | [[Francia]]<br/>[[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Helene Esnault.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 65 | [[:d:Q106616|Q106616]] | [[Kathrin Bringmann]] | [[Münster]] | 1977-05-08 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Kathrin Bringmann.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 66 | [[:d:Q108687|Q108687]] | [[Helga Königsdorf]] | [[Gera]] | 1938-07-13 | [[Alemaña]]<br/>[[República Democrática Alemá]] | 2014-05-04 | [[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 183-1987-1125-309, Berlin, Schriftstellerkongress der DDR, Königsdorf.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 67 | [[:d:Q109072|Q109072]] | [[Hel Braun]] | [[Frankfurt]] | 1914-06-03 | [[Alemaña]] | 1986-05-15 | [[Ficheiro:Hel Braun.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 68 | [[:d:Q109297|Q109297]] | [[Annette Huber-Klawitter]] | [[Frankfurt]] | 1967-05-23 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Annette Huber-Klawitter.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 69 | [[:d:Q113741|Q113741]] | [[Olga Taussky-Todd]] | [[Olomouc]] | 1906-08-30 | [[Austria]] | 1995-10-07 | [[Ficheiro:Olga Taussky-Todd.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 70 | [[:d:Q121496|Q121496]] | [[Anna Johnson Pell Wheeler]] | [[Hawarden]] | 1883-05-05 | [[Estados Unidos de América]] | 1966-03-26 | [[Ficheiro:Anna Johnson Pell Wheeler.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 71 | [[:d:Q123131|Q123131]] | [[Edith Alice Müller]] | [[Madrid]] | 1918-02-05 | [[Suíza]] | 1995-07-24 | |- | style='text-align:right'| 72 | [[:d:Q126350|Q126350]] | [[Renate Tobies]] | | 1947-01-25 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Tobies,Renate.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 73 | [[:d:Q131117|Q131117]] | [[Maria Montessori]] | [[Chiaravalle, Marche]] | 1870-08-31 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1952-05-06 | [[Ficheiro:Maria Montessori (portrait).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 74 | [[:d:Q144734|Q144734]] | [[Katarzyna Hall]] | [[Gdańsk]] | 1957-03-15 | [[Polonia]] | | [[Ficheiro:Katarzyna Hall.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 75 | [[:d:Q168267|Q168267]] | [[Hilda Pollaczek-Geiringer]] | [[Viena]] | 1893-09-28 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Austria]] | 1973-03-22 | [[Ficheiro:Pollaczek Zurich1932.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 76 | [[:d:Q183074|Q183074]] | [[Juana Inés de la Cruz]] | [[Nepantla de Sor Juana Inés de la Cruz]] | 1651-11-12 | [[México]]<br/>[[Vicerreinado de Nova España]] | 1695-04-17 | [[Ficheiro:Sor Juana Inés de la Cruz, 1732 - Fray Miguel de Herrera.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 77 | [[:d:Q184535|Q184535]] | [[Sofia Kovalewska]] | [[Moscova]] | 1850-01-15 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[Suecia]] | 1891-02-10 | [[Ficheiro:Sofja Wassiljewna Kowalewskaja 1.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 78 | [[:d:Q200392|Q200392]] | [[Maria Gaetana Agnesi]] | [[Milán]] | 1718-05-16 | | 1799-01-09 | [[Ficheiro:Maria Gaetana Agnesi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 79 | [[:d:Q201472|Q201472]] | [[Elena Venttsel]] | [[Talín]] | 1907-03-08<br/>1907-03-21 | [[Unión Soviética]] | 2002-04-15 | |- | style='text-align:right'| 80 | [[:d:Q213577|Q213577]] | [[Maria Reiche]] | [[Dresden]] | 1903-05-15 | [[Alemaña]]<br/>[[Perú]] | 1998-06-08 | [[Ficheiro:Maria Reiche 1910.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 81 | [[:d:Q218415|Q218415]] | [[Zoia Ceaușescu]] | [[Bucarest]] | 1949-02-28 | [[Romanía]] | 2006-11-20 | [[Ficheiro:Zoia Ceaușescu 1981.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 82 | [[:d:Q235426|Q235426]] | [[Theano de Crotone]] | [[Crotone]] | -06th century | | -06th century | [[Ficheiro:Raffael 068.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 83 | [[:d:Q238589|Q238589]] | [[Marianna Csörnyei]] | [[Budapest]] | 1975-10-08 | [[Hungría]] | | |- | style='text-align:right'| 84 | [[:d:Q242949|Q242949]] | [[Danica McKellar]] | [[La Jolla]] | 1975-01-03 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:2018-us-nationalbookfestival-danica-mckellar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 85 | [[:d:Q258206|Q258206]] | [[Agnes Meyer Driscoll]] | [[Geneseo]] | 1889-07-24 | [[Estados Unidos de América]] | 1971-09-16 | [[Ficheiro:Agnes meyer driscoll.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 86 | [[:d:Q266049|Q266049]] | [[Nicole-Reine Lepaute]] | [[París]] | 1723-01-05 | [[Francia]] | 1788-12-06 | [[Ficheiro:Nicole-Reine Lepaute.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 87 | [[:d:Q268702|Q268702]] | [[Mary Somerville]] | [[Jedburgh]] | 1780-12-26 | [[España]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1872-11-28 | [[Ficheiro:Thomas Phillips - Mary Fairfax, Mrs William Somerville, 1780 - 1872. Writer on science - Google Art Project.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 88 | [[:d:Q272161|Q272161]] | [[Anne Isabella Byron]] | [[Condado de Durham]] | 1792-05-17 | [[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1860-05-16 | [[Ficheiro:Annabella Byron (1792-1860).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 89 | [[:d:Q274694|Q274694]] | [[Elisabeth Vreede]] | [[A Haia]] | 1879-07-16 | [[Reino dos Países Baixos]] | 1943-08-31 | [[Ficheiro:Elisabeth Vreede.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 90 | [[:d:Q274751|Q274751]] | [[Élisabeth Lutz]] | [[Thann]] | 1914-05-14 | [[Francia]] | 2008-07-31 | |- | style='text-align:right'| 91 | [[:d:Q274848|Q274848]] | [[Irene Stegun]] | [[Yonkers]] | 1919-02-09 | [[Estados Unidos de América]] | 2008-01-27 | |- | style='text-align:right'| 92 | [[:d:Q275074|Q275074]] | [[Eva Crane]] | [[Londres]] | 1912-06-12 | [[Reino Unido]] | 2007-09-06 | [[Ficheiro:Eva crane.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 93 | [[:d:Q275604|Q275604]] | [[Ingrid Daubechies]] | [[Houthalen-Helchteren]] | 1954-08-17 | [[Bélxica]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Ingrid Daubechies (2005) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 94 | [[:d:Q276090|Q276090]] | [[Elizebeth Smith Friedman]] | [[Huntington (Q747545)|Huntington]] | 1892-08-26 | [[Estados Unidos de América]] | 1980-10-31 | [[Ficheiro:Elizebeth-Friedman.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 95 | [[:d:Q276161|Q276161]] | [[Krystyna Łybacka]] | [[Jutrosin]] | 1946-02-10 | [[Polonia]] | 2020-04-20 | [[Ficheiro:Krystyna Łybacka.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 96 | [[:d:Q321129|Q321129]] | [[Abigail Thompson]] | [[Norwalk]] | 1958-06-30 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Abigail Thompson.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 97 | [[:d:Q390879|Q390879]] | [[Agata Smoktunowicz]] | [[Varsovia]] | 1973-10-12 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 98 | [[:d:Q431984|Q431984]] | [[Britney Gallivan]] | [[Pomona]] | 1985 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 99 | [[:d:Q433055|Q433055]] | [[Tatjana Ždanoka]] | [[Riga]] | 1950-05-08 | [[Letonia]]<br/>[[Unión Soviética]]<br/>[[Apátrida]] | | [[Ficheiro:Tatjana Ždanoka, 23-10-2012 (8121865911).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 100 | [[:d:Q434563|Q434563]] | [[Eleanor Robson]] | | 1969 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 101 | [[:d:Q435478|Q435478]] | [[Bhama Srinivasan]] | [[Chennai]] | 1935-04-22 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[India]]<br/>[[Raj Británico]]<br/>[[Dominion of India]] | | |- | style='text-align:right'| 102 | [[:d:Q435599|Q435599]] | [[Lam Lay Yong]] | [[Singapur]] | 1936-02-12 | [[Singapur]] | | |- | style='text-align:right'| 103 | [[:d:Q435958|Q435958]] | [[Mary Wheeler]] | [[Cuero]] | 1938-12-28 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 104 | [[:d:Q436213|Q436213]] | [[Svetlana Gannushkina]] | [[Moscova]] | 1942-03-06 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | [[Ficheiro:Reunión con Svetlana Gannúshkina (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 105 | [[:d:Q438582|Q438582]] | [[Hu Hesheng]] | [[Shanghai]] | 1928-06-20 | [[República Popular da China]]<br/>[[Republic of China (1912–1949)]] | | |- | style='text-align:right'| 106 | [[:d:Q441382|Q441382]] | [[Christine Ladd-Franklin]] | [[Windsor]] | 1847-12-01<br/>1847 | [[Estados Unidos de América]] | 1930-03-05<br/>1930 | [[Ficheiro:Christine Ladd-Franklin vers 1909.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 107 | [[:d:Q441991|Q441991]] | [[Alicia Boole Stott]] | [[Cork]] | 1860-06-08 | [[Reino Unido]] | 1940-12-17 | |- | style='text-align:right'| 108 | [[:d:Q443378|Q443378]] | [[Denise Schmandt-Besserat]] | [[Ay]] | 1933-08-10 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Francia]] | | [[Ficheiro:Denise Schmandt-Besserat.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 109 | [[:d:Q450226|Q450226]] | [[Fan Chung]] | [[Kaohsiung]] | 1949-10-09 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Fan Chung.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 110 | [[:d:Q450235|Q450235]] | [[Mary Ellen Rudin]] | [[Hillsboro]] | 1924-12-07 | [[Estados Unidos de América]] | 2013-03-18 | |- | style='text-align:right'| 111 | [[:d:Q450259|Q450259]] | [[Emma Lehmer]] | [[Samara]] | 1906-11-06 | [[Rusia]] | 2007-05-07<br/>2007-05-08 | |- | style='text-align:right'| 112 | [[:d:Q450269|Q450269]] | [[Olga Ladyzhenskaya]] | [[Kologriv]] | 1922-03-07 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 2004-01-12 | [[Ficheiro:Ladyshenskaya.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 113 | [[:d:Q450277|Q450277]] | [[Raman Parimala]] | [[Mayiladuthurai]] | 1948-11-21 | [[India]] | | [[Ficheiro:Raman Parimala.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 114 | [[:d:Q450283|Q450283]] | [[Linda Keen]] | [[Nova York]] | 1940-08-09 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Linda Keen.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 115 | [[:d:Q450290|Q450290]] | [[Gertrude Mary Cox]] | [[Dayton]] | 1900-01-13 | [[Estados Unidos de América]] | 1978-10-17 | |- | style='text-align:right'| 116 | [[:d:Q450297|Q450297]] | [[Marina Ratner]] | [[Moscova]] | 1938-10-30 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Unión Soviética]] | 2017-07-07 | [[Ficheiro:Marina Ratner.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 117 | [[:d:Q450308|Q450308]] | [[Joan Birman]] | [[Nova York]] | 1927-05-30 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 118 | [[:d:Q450331|Q450331]] | [[Cathleen Synge Morawetz]] | [[Toronto]] | 1923-05-05 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-08-08 | |- | style='text-align:right'| 119 | [[:d:Q450366|Q450366]] | [[Philippa Fawcett]] | [[Brighton]] | 1868-04-04 | [[Reino Unido]] | 1948-06-10 | [[Ficheiro:Phillipafawcett.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 120 | [[:d:Q450373|Q450373]] | [[Dusa McDuff]] | [[Londres]] | 1945-10-18 | [[Reino Unido]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Dusa McDuff.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 121 | [[:d:Q450388|Q450388]] | [[Phyllis Nicolson]] | [[Macclesfield]] | 1917-09-21 | [[Reino Unido]] | 1968-10-06 | |- | style='text-align:right'| 122 | [[:d:Q450393|Q450393]] | [[Krystyna Kuperberg]] | [[Tarnów]] | 1944-07-17<br/>1944 | [[Polonia]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:KKuperberg.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 123 | [[:d:Q450409|Q450409]] | [[Ruth Lawrence]] | [[Brighton]] | 1971-08-02 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Ruth Lawrence circa 1991 (re-scanned; portion B, portrait-oriented headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 124 | [[:d:Q451719|Q451719]] | [[Damo]] | [[Crotone]] | -06th century | | -05th century | |- | style='text-align:right'| 125 | [[:d:Q452074|Q452074]] | [[Grace Chisholm Young]] | [[Haslemere]] | 1868-03-15 | [[Reino Unido]] | 1944-03-29 | |- | style='text-align:right'| 126 | [[:d:Q452086|Q452086]] | [[Charlotte Angas Scott]] | [[Y Sextantis]] | 1858-06-08 | [[Reino Unido]] | 1931-11-10 | [[Ficheiro:Charlotte Angas Scott.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 127 | [[:d:Q452116|Q452116]] | [[Julia Robinson]] | [[St. Louis]] | 1919-12-08 | [[Estados Unidos de América]] | 1985-07-30 | [[Ficheiro:Julia Robinson 1975 (re-scanned).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 128 | [[:d:Q452158|Q452158]] | [[Mary Cartwright]] | [[Aynho]] | 1900-12-17 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1998-04-03 | [[Ficheiro:Mary cartwright.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 129 | [[:d:Q453518|Q453518]] | [[Rózsa Péter]] | [[Budapest]] | 1905-02-17 | [[Hungría]] | 1977-02-16 | [[Ficheiro:RozsaPeter.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 130 | [[:d:Q455501|Q455501]] | [[Helena Rasiowa]] | [[Viena]] | 1917-06-20 | [[Polonia]] | 1994-08-09 | |- | style='text-align:right'| 131 | [[:d:Q456560|Q456560]] | [[Myia]] | [[Crotone]] | -06th century | | -05th century | |- | style='text-align:right'| 132 | [[:d:Q457550|Q457550]] | [[Jessica Fridrich]] | [[Ostrava]] | 1964 | [[República Checa]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:JessicaFridrich.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 133 | [[:d:Q457680|Q457680]] | [[Olga Arsenievna Oleinik]] | [[Matusiv]] | 1925-07-02<br/>1925-02-07 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 2001-10-13 | [[Ficheiro:Oleinik.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 134 | [[:d:Q460044|Q460044]] | [[Vera T. Sós]] | [[Budapest]] | 1930-09-11 | [[Hungría]] | | [[Ficheiro:Vera T. Sós.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 135 | [[:d:Q461112|Q461112]] | [[Yvonne Choquet-Bruhat]] | [[Lille]] | 1923-12-29 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Yvonne Choquet-Bruhat 2.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 136 | [[:d:Q463530|Q463530]] | [[Tatyana Alexeyevna Afanasyeva]] | [[Kiev]] | 1876-11-19 | [[Reino dos Países Baixos]]<br/>[[Imperio Ruso]] | 1964-04-14 | [[Ficheiro:Tatiana Ehrenfest cropped.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 137 | [[:d:Q466851|Q466851]] | [[Elena Cornaro Piscopia]] | [[Ca' Loredan]] | 1646-06-05 | [[República de Venecia]] | 1684-07-26 | [[Ficheiro:Elena Piscopia portrait.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 138 | [[:d:Q467786|Q467786]] | [[Kathleen Ollerenshaw]] | [[Manchester]] | 1912-10-01 | [[Reino Unido]] | 2014-08-10 | [[Ficheiro:Dame Kathleen Ollerenshaw signing book.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 139 | [[:d:Q468042|Q468042]] | [[Jessie MacWilliams]] | [[Stoke-on-Trent]] | 1917-01-04 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1990-05-27 | |- | style='text-align:right'| 140 | [[:d:Q468049|Q468049]] | [[Claire Voisin]] | [[Saint-Leu-la-Forêt]] | 1962-03-04 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:2009-Claire-Voisin-Scotland.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 141 | [[:d:Q468053|Q468053]] | [[Susan Athey]] | [[Boston]] | 1970-11-29 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Susan Athey at TechCrunch Disrupt.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 142 | [[:d:Q468614|Q468614]] | [[Pelageya Polubarinova-Kochina]] | [[Astrakán]] | 1899-05-01<br/>1899-05-13 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Imperio Ruso]]<br/>[[Rusia]] | 1999-07-03 | |- | style='text-align:right'| 143 | [[:d:Q470919|Q470919]] | [[Amie Wilkinson]] | [[Boston]] | 1968-04-04 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 144 | [[:d:Q516450|Q516450]] | [[Vera Kublanovskaya]] | [[Krokhino, Vologda Oblast]] | 1920-11-21 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 2012-02-21 | |- | style='text-align:right'| 145 | [[:d:Q516854|Q516854]] | [[Nancy Kopell]] | [[Nova York]] | 1942-11-08 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 146 | [[:d:Q519885|Q519885]] | [[Sylvia Serfaty]] | [[Francia]] | 1975 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 147 | [[:d:Q520382|Q520382]] | [[Elizabeth Scott]] | [[Fort Sill]] | 1917-11-23 | [[Estados Unidos de América]] | 1988-12-20 | |- | style='text-align:right'| 148 | [[:d:Q522359|Q522359]] | [[Valentina Borok]] | [[Kharkiv]] | 1931-07-09 | [[Ucraína]]<br/>[[Unión Soviética]] | 2004-02-04 | |- | style='text-align:right'| 149 | [[:d:Q526401|Q526401]] | [[Cécile DeWitt-Morette]] | [[6th arrondissement of Paris]] | 1922-12-21 | [[Francia]] | 2017-05-08 | [[Ficheiro:Cecile.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 150 | [[:d:Q528763|Q528763]] | [[Maria Chudnovsky]] | [[Unión Soviética]] | 1977-01-06 | [[Israel]] | | [[Ficheiro:MariaChudnovsky2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 151 | [[:d:Q528791|Q528791]] | [[Mina Teicher]] | [[Tel Aviv]] | 1950 | [[Israel]] | | [[Ficheiro:Siu Teicher Jost.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 152 | [[:d:Q539093|Q539093]] | [[Annie Scott Dill Maunder]] | [[Strabane]] | 1868-04-14 | [[Reino Unido]] | 1947-09-15 | [[Ficheiro:Annie-Scott-Dill-Maunder-ne-Russell.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 153 | [[:d:Q540946|Q540946]] | [[Michèle Audin]] | [[Alxer]] | 1954-01-03 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Michèle Audin 09892.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 154 | [[:d:Q541018|Q541018]] | [[Frances Kirwan]] | | 1959-08-21 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Frances Kirwan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 155 | [[:d:Q541619|Q541619]] | [[Mina Rees]] | [[Cleveland, Ohio|Cleveland]] | 1902-08-02 | [[Estados Unidos de América]] | 1997-10-25 | |- | style='text-align:right'| 156 | [[:d:Q541646|Q541646]] | [[Judith Grabiner]] | [[Os Ánxeles]] | 1938-10-12 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 157 | [[:d:Q541652|Q541652]] | [[Laura Bassi]] | [[Boloña]] | 1711-10-31 | [[Estados Pontificios]] | 1778-02-20 | [[Ficheiro:Laura Bassi - Carlo Vandi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 158 | [[:d:Q545558|Q545558]] | [[Carol Karp]] | [[Míchigan]] | 1926-08-10 | [[Estados Unidos de América]] | 1972-08-20 | |- | style='text-align:right'| 159 | [[:d:Q545809|Q545809]] | [[Bruria Kaufman]] | [[Nova York]] | 1918-08-21 | [[Israel]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | 2010-01-07 | [[Ficheiro:Bruria Kaufman.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 160 | [[:d:Q548339|Q548339]] | [[Mária Neumann]] | [[Lugoj]] | 1905-06-22 | [[Romanía]] | 2003-08-28 | |- | style='text-align:right'| 161 | [[:d:Q559636|Q559636]] | [[Anna Barbara Reinhart]] | [[Winterthur]] | 1730-07-12 | [[Suíza]] | 1796-01-05 | [[Ficheiro:Anna Barbara Reinhart, Schweizer Mathematikerin (1730-1796).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 162 | [[:d:Q566072|Q566072]] | [[Anneli Cahn Lax]] | [[Katowice]] | 1922-02-23 | [[Estados Unidos de América]] | 1999-09-24 | |- | style='text-align:right'| 163 | [[:d:Q566715|Q566715]] | [[Annette Imhausen]] | [[Rüsselsheim am Main]] | 1970-06-12 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Annette Imhausen 2017 MFO21669 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 164 | [[:d:Q566993|Q566993]] | [[Annie Leuch-Reineck]] | [[Kannawurf]] | 1880-11-26 | [[Suíza]] | 1978-12-21 | |- | style='text-align:right'| 165 | [[:d:Q572281|Q572281]] | [[Anna Soós]] | [[Hălchiu]] | 1959-11-08 | [[Romanía]] | | [[Ficheiro:Soós Anna.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 166 | [[:d:Q608477|Q608477]] | [[Ágnes Néda]] | | 1939-01-26 | | | |- | style='text-align:right'| 167 | [[:d:Q644047|Q644047]] | [[Chuu-Lian Terng]] | [[Hualien City]] | 1949-02-01 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Chuu-Lian Terng, 2010 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 168 | [[:d:Q660571|Q660571]] | [[Edna Kramer]] | [[Manhattan]] | 1902-05-11 | [[Estados Unidos de América]] | 1984-07-09 | |- | style='text-align:right'| 169 | [[:d:Q662543|Q662543]] | [[Dorothy Maud Wrinch]] | [[Rosario, Santa Fe|Rosario]] | 1894-09-12 | [[Reino Unido]] | 1976-02-11 | [[Ficheiro:Dorothy Maud Wrinch 1921.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 170 | [[:d:Q719812|Q719812]] | [[Sheila Scott Macintyre]] | [[Edimburgo]] | 1910-04-23<br/>1910-04-03 | [[Escocia]] | 1960-03-21 | |- | style='text-align:right'| 171 | [[:d:Q750526|Q750526]] | [[Astrid Beckmann]] | [[Berlín]] | 1957-12-20 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Astrid Beckmann.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 172 | [[:d:Q759022|Q759022]] | [[Audrey Terras]] | [[Washington, D.C.|Cidade de Washington]] | 1942-09-10 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 173 | [[:d:Q766358|Q766358]] | [[Auguste Dick]] | [[Viena]] | 1910-08-28 | [[Austria]] | 1993-11-08 | |- | style='text-align:right'| 174 | [[:d:Q790232|Q790232]] | [[Tünde Klára Baranyai]] | [[Satu Mare]] | 1973-07-22 | | | |- | style='text-align:right'| 175 | [[:d:Q807504|Q807504]] | [[Barbara Keyfitz]] | [[Otava]] | 1944-11-07 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Keyfitz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 176 | [[:d:Q807573|Q807573]] | [[Barbara Niethammer]] | | 1967 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 177 | [[:d:Q815757|Q815757]] | [[Bella Subbotovskaya]] | [[Moscova]] | 1937-12-17 | [[Unión Soviética]] | 1982-09-23 | |- | style='text-align:right'| 178 | [[:d:Q822161|Q822161]] | [[Bernadette Perrin-Riou]] | [[Les Vans]] | 1955-08-01 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 179 | [[:d:Q873402|Q873402]] | [[Csillik Iharka]] | [[Zalău]] | 1975-01-20 | | | |- | style='text-align:right'| 180 | [[:d:Q920782|Q920782]] | [[Britta Nestler]] | [[Aquisgrán]] | 1972 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 181 | [[:d:Q930603|Q930603]] | [[Susan Howson]] | | 1973 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 182 | [[:d:Q946772|Q946772]] | [[Pia Nalli]] | [[Palermo]] | 1886-02-10 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1964-09-27 | [[Ficheiro:Pia Nalli.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 183 | [[:d:Q987925|Q987925]] | [[Edit Egri]] | | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 184 | [[:d:Q995253|Q995253]] | [[Bryna Kra]] | [[Boston]] | 1966-10-06 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 185 | [[:d:Q1044564|Q1044564]] | [[Caroline Series]] | [[Oxford]] | 1951-03-24 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Professor Caroline Series FRS.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 186 | [[:d:Q1044639|Q1044639]] | [[Carolyn S. Gordon]] | [[Charleston, Virxinia Occidental]] | 1950-12-26 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Carolyn S. Gordon picture.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 187 | [[:d:Q1050689|Q1050689]] | [[Caterina Consani]] | | 1963 | [[Italia]] | | [[Ficheiro:Consani2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 188 | [[:d:Q1050970|Q1050970]] | [[Catherine Goldstein]] | [[París]] | 1958-07-05 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Goldstein Ritter.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 189 | [[:d:Q1051008|Q1051008]] | [[Catherine Meusburger]] | [[Innsbruck]] | 1978-01-07 | [[Austria]] | | |- | style='text-align:right'| 190 | [[:d:Q1070533|Q1070533]] | [[Cheryl Praeger]] | [[Toowoomba]] | 1948-09-07 | [[Australia]] | | [[Ficheiro:Cheryl Praeger, in Perth.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 191 | [[:d:Q1073435|Q1073435]] | [[Sufiah Yusof]] | [[Reino Unido]] | 1984 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 192 | [[:d:Q1083437|Q1083437]] | [[Christine Bernardi]] | [[París]] | 1955-05-18 | [[Francia]] | 2018-03-10 | |- | style='text-align:right'| 193 | [[:d:Q1097553|Q1097553]] | [[Claudia Klüppelberg]] | [[Kirchheimbolanden]] | 1953-05-23 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Claudia Klüppelberg 2010 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 194 | [[:d:Q1116827|Q1116827]] | [[Marie-Françoise Roy]] | [[París]] | 1950-04-28 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Marie-Francoise Roy.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 195 | [[:d:Q1132859|Q1132859]] | [[Corinna Ulcigrai]] | [[Trieste]] | 1980-01-03 | [[Italia]] | | [[Ficheiro:Corinna Ulcigrai on Chaotic Properties of Area Preserving Flows in 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 196 | [[:d:Q1145577|Q1145577]] | [[Margarethe Kahn]] | [[Eschwege]] | 1880-08-27 | [[Reich alemán]] | 1942-03-28 | [[Ficheiro:MargaretheKahn1930.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 197 | [[:d:Q1156193|Q1156193]] | [[Eleanor Mildred Sidgwick]] | [[Whittingehame]] | 1845-03-11 | [[Reino Unido]] | 1936-02-10 | [[Ficheiro:Eleanor Sidgwick by James Jebusa Shannon died 1923.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 198 | [[:d:Q1164887|Q1164887]] | [[Julianna Marchiş]] | [[Cluj-Napoca]] | 1976-07-05 | | | |- | style='text-align:right'| 199 | [[:d:Q1176420|Q1176420]] | [[Mezei Ildikó Ilona]] | [[Cristuru Secuiesc]] | 1976-07-25 | [[Romanía]] | | |- | style='text-align:right'| 200 | [[:d:Q1208881|Q1208881]] | [[Diana Shelstad]] | [[Sydney]] | 1947-08-19 | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 201 | [[:d:Q1220899|Q1220899]] | [[Katalin Némethy]] | [[Budapest]] | 1933-07-04 | [[Hungría]] | 2013-10-21 | [[Ficheiro:Némethy Katalin.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 202 | [[:d:Q1229387|Q1229387]] | [[Margit Pap]] | [[Târgu Secuiesc]] | 1967-08-22 | [[Hungría]] | | |- | style='text-align:right'| 203 | [[:d:Q1245317|Q1245317]] | [[Doris Schattschneider]] | [[Staten Island]] | 1939-10-19 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 204 | [[:d:Q1255053|Q1255053]] | [[Júlia Salamon]] | [[Miercurea Ciuc]] | 1980-04-27 | | | |- | style='text-align:right'| 205 | [[:d:Q1268188|Q1268188]] | [[Maria Hoffmann-Ostenhof]] | [[Viena]] | 1947-01-12 | [[Austria]] | | |- | style='text-align:right'| 206 | [[:d:Q1284993|Q1284993]] | [[Edith Hirsch Luchins]] | [[Brzeziny]] | 1921-12-21<br/>1921 | [[Estados Unidos de América]] | 2002-11-18<br/>2002 | |- | style='text-align:right'| 207 | [[:d:Q1285477|Q1285477]] | [[Lesley Sibner]] | [[Nova York]] | 1934-08-13 | [[Estados Unidos de América]] | 2013-09-11 | |- | style='text-align:right'| 208 | [[:d:Q1290087|Q1290087]] | [[Ildikó Somogyi]] | | 19th century | [[Romanía]] | | |- | style='text-align:right'| 209 | [[:d:Q1293815|Q1293815]] | [[Zsuzsanna Szabó]] | [[Târgu Mureș]] | 1962-08-05 | [[Romanía]] | | |- | style='text-align:right'| 210 | [[:d:Q1296072|Q1296072]] | [[Julianna Szendrei]] | [[Budapest]] | 1948-05-08 | [[Hungría]] | 2013-01-13 | |- | style='text-align:right'| 211 | [[:d:Q1296815|Q1296815]] | [[Ursula Hamenstädt]] | [[Kassel]] | 1961-01-15 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Ursula Hamenstädt, circa 1986 (re-scanned, headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 212 | [[:d:Q1331196|Q1331196]] | [[Elizabeth Frances Cope]] | [[Nova York]] | 1902-08-19 | [[Estados Unidos de América]] | 1982-05-14<br/>1983-05-14 | |- | style='text-align:right'| 213 | [[:d:Q1331586|Q1331586]] | [[Elke Warmuth]] | [[Oybin]] | 1949-12-25 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 214 | [[:d:Q1341219|Q1341219]] | [[Nina Uraltseva]] | [[San Petersburgo]] | 1934-05-24 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 215 | [[:d:Q1356133|Q1356133]] | [[Erna Weber]] | [[Charlottenburg]] | 1897-12-02 | [[Alemaña]] | 1988-05-19 | |- | style='text-align:right'| 216 | [[:d:Q1367633|Q1367633]] | [[Maria Luisa Righini-Bonelli]] | [[Pesaro]] | 1917-11-11 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1981-12-18 | [[Ficheiro:Maria Luisa Righini Bonelli (1917-1981).tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 217 | [[:d:Q1391052|Q1391052]] | [[Sophie Morel]] | [[Issy-les-Moulineaux]] | 1979-12-16 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 218 | [[:d:Q1418322|Q1418322]] | [[Mavis Batey]] | [[Dulwich]] | 1921-05-05 | [[Reino Unido]] | 2013-11-12 | |- | style='text-align:right'| 219 | [[:d:Q1440827|Q1440827]] | [[Sun-Yung Alice Chang]] | [[Xi'an]] | 1948-03-24 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Sun-Yung Alice Chang 1989 (headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 220 | [[:d:Q1474960|Q1474960]] | [[Goulnara Arzhantseva]] | [[Perm Krai]] | 1973-11-28 | [[Rusia]] | | [[Ficheiro:Goulnara Arzhantseva 2011 MFO.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 221 | [[:d:Q1475505|Q1475505]] | [[Margaret Clement]] | | 1508 | [[Reino de Inglaterra]] | 1570-07-06 | [[Ficheiro:Margaret Clement née Giggs.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 222 | [[:d:Q1500025|Q1500025]] | [[Alexandra Bellow]] | [[Bucarest]] | 1935-08-30 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Romanía]] | | [[Ficheiro:Ionescu tulcea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 223 | [[:d:Q1502073|Q1502073]] | [[Rose Peltesohn]] | [[Berlín]] | 1913-05-16 | [[Israel]] | 1998-03-21 | [[Ficheiro:Rose Pauline Peltesohn.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 224 | [[:d:Q1523073|Q1523073]] | [[Alice Guionnet]] | [[París]] | 1969-05-24 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Alice Guionnet.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 225 | [[:d:Q1576014|Q1576014]] | [[Stefanie Petermichl]] | | 1971 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Stefanie Petermichl.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 226 | [[:d:Q1602142|Q1602142]] | [[Helga Baum]] | [[Berlín]] | 1954 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Helga Baum.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 227 | [[:d:Q1606268|Q1606268]] | [[Wanda Szmielew]] | [[Varsovia]] | 1918-04-05 | [[Polonia]] | 1976-08-27 | |- | style='text-align:right'| 228 | [[:d:Q1614567|Q1614567]] | [[Yvette Amice]] | | 1936-06-04 | [[Francia]] | 1993-07-04 | |- | style='text-align:right'| 229 | [[:d:Q1618366|Q1618366]] | [[Hildegard Rothe-Ille]] | [[Bad Bibra]] | 1899-09-04 | [[Reich alemán]] | 1942-12-01 | |- | style='text-align:right'| 230 | [[:d:Q1620503|Q1620503]] | [[Ilse Fischer]] | [[Klagenfurt]] | 1975-06-29 | [[Austria]] | | |- | style='text-align:right'| 231 | [[:d:Q1631851|Q1631851]] | [[Tatyana Pavlovna Ehrenfest]] | [[Viena]] | 1905-10-28 | [[Reino dos Países Baixos]]<br/>[[Imperio Austrohúngaro]] | 1984-11-29 | [[Ficheiro:Tatyana van Aardenne Ehrenfest.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 232 | [[:d:Q1649352|Q1649352]] | [[Laure Saint-Raymond]] | [[París]] | 1975-08-04 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Laure Saint-Raymond 1, Olympiades, ministère de l'Education nationale (08-06-11).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 233 | [[:d:Q1658686|Q1658686]] | [[Ilka Agricola]] | [[A Haia]] | 1973-08-08 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Ilka-Agricola-UMR-Foto-von-Thorsten-Richter.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 234 | [[:d:Q1660844|Q1660844]] | [[Ina Kersten]] | [[Hamburgo]] | 1946-07-06 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Ina Kersten.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 235 | [[:d:Q1663729|Q1663729]] | [[Lai-Sang Young]] | [[Hong Kong]] | 1952-01-05 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Lai Sang Young.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 236 | [[:d:Q1670327|Q1670327]] | [[Jean Taylor]] | [[San Mateo]] | 1944-09-17 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Jean Ellen Taylor at ICTP Trieste 05 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 237 | [[:d:Q1672752|Q1672752]] | [[Iris Runge]] | [[Hannover]] | 1888-06-01 | [[Alemaña]] | 1966-01-27 | |- | style='text-align:right'| 238 | [[:d:Q1682585|Q1682585]] | [[Jane Cronin Scanlon]] | [[Nova York]] | 1922-07-17 | [[Estados Unidos de América]] | 2018-06-19 | |- | style='text-align:right'| 239 | [[:d:Q1686063|Q1686063]] | [[Jeannine Gramick]] | [[Filadelfia]] | 1942 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 240 | [[:d:Q1699677|Q1699677]] | [[Olga Holtz]] | [[Cheliabinsk]] | 1973-08-19 | [[Rusia]] | | [[Ficheiro:Olga Holtz Princeton 2009 2P158.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 241 | [[:d:Q1711020|Q1711020]] | [[Judith D. Sally]] | | 1937-03-23 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:JudithDSally.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 242 | [[:d:Q1713257|Q1713257]] | [[June Barrow-Green]] | | 1953-06-03 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Barrow green june.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 243 | [[:d:Q1718712|Q1718712]] | [[Paulette Libermann]] | [[París]] | 1919-11-14 | [[Francia]] | 2007-07-10 | |- | style='text-align:right'| 244 | [[:d:Q1722163|Q1722163]] | [[Marjorie Senechal]] | [[St. Louis]] | 1939-07-18 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 245 | [[:d:Q1729266|Q1729266]] | [[Karen Parshall]] | [[Virginia Beach, Virxinia]] | 1955-07-07 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 246 | [[:d:Q1729277|Q1729277]] | [[Karen Ellen Smith]] | [[Red Bank]] | 1965-05-09 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 247 | [[:d:Q1729283|Q1729283]] | [[Karen Vogtmann]] | [[Pittsburg]] | 1949-07-13 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Karen Vogtmann 2006 MFO.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 248 | [[:d:Q1729607|Q1729607]] | [[Karine Chemla]] | [[Tunes]] | 1957-02-08 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Malet Chemla Knobloch.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 249 | [[:d:Q1736765|Q1736765]] | [[Katrin Wendland]] | [[Berlín]] | 1970-07-18 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Katrin Wendland.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 250 | [[:d:Q1741562|Q1741562]] | [[Kim Plofker]] | | 1964-11-25 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 251 | [[:d:Q1743649|Q1743649]] | [[Kirsti Andersen]] | [[Copenhague]] | 1941-12-09 | [[Dinamarca]] | | [[Ficheiro:Kirsti Andersen (2005).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 252 | [[:d:Q1743857|Q1743857]] | [[Maria Heep-Altiner]] | [[Niederzeuzheim]] | 1959-12-29 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 253 | [[:d:Q1767452|Q1767452]] | [[Virginia Ragsdale]] | [[Jamestown]] | 1870-12-13 | [[Estados Unidos de América]] | 1945-06-04 | |- | style='text-align:right'| 254 | [[:d:Q1771279|Q1771279]] | [[Maryam Mirzakhani]] | [[Teherán]] | 1977-05-12<br/>1977-05-03<br/>1977-05-05 | [[Irán]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | 2017-07-14<br/>2017-07-15 | [[Ficheiro:Maryam Mirzakhani in Seoul 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 255 | [[:d:Q1771504|Q1771504]] | [[Lyudmila Keldysh]] | [[Orenburg]] | 1904-03-12 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[Unión Soviética]] | 1976-02-16 | |- | style='text-align:right'| 256 | [[:d:Q1789785|Q1789785]] | [[Idun Reiten]] | [[Klæbu]] | 1942-01-01 | [[Noruega]] | | [[Ficheiro:Idun Reiten.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 257 | [[:d:Q1825861|Q1825861]] | [[Linda J. S. Allen]] | | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 258 | [[:d:Q1825887|Q1825887]] | [[Linda Preiss Rothschild]] | [[Filadelfia]] | 1945-02-28 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Linda Preiss Rothschild.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 259 | [[:d:Q1895581|Q1895581]] | [[Maria-Pia Geppert]] | [[Wrocław]] | 1907-05-28 | [[Alemaña]] | 1997-11-18 | |- | style='text-align:right'| 260 | [[:d:Q1897130|Q1897130]] | [[Marie-France Vignéras]] | [[Caudéran]] | 1946-07-29 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Vigneras Marie-France.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 261 | [[:d:Q1897148|Q1897148]] | [[Marie-Jeanne de Lalande]] | [[París]] | 1768 | [[Francia]] | 1832-11-08<br/>1832 | [[Ficheiro:Amelie Harlay.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 262 | [[:d:Q1903084|Q1903084]] | [[Martha Näbauer]] | [[Múnic]] | 1914 | [[Alemaña]] | 1970 | |- | style='text-align:right'| 263 | [[:d:Q1908842|Q1908842]] | [[Matilde Marcolli]] | [[Como]] | 1969-11-30 | [[Italia]] | | [[Ficheiro:Matilde Marcolli2010.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 264 | [[:d:Q1964081|Q1964081]] | [[Nalini Anantharaman]] | [[París]] | 1976-02-26 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Nalini Anantharaman (2016).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 265 | [[:d:Q1964523|Q1964523]] | [[Nancy Stanton]] | [[San Francisco]] | 1948-03-23 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Nancy Stanton.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 266 | [[:d:Q1992730|Q1992730]] | [[Nina Arkadjewna Rosenson]] | [[San Petersburgo]] | 1909 | | 1942 | |- | style='text-align:right'| 267 | [[:d:Q2063822|Q2063822]] | [[Pauline Sperry]] | [[Peabody]] | 1885-03-05 | [[Estados Unidos de América]] | 1967-09-24 | |- | style='text-align:right'| 268 | [[:d:Q2068784|Q2068784]] | [[Penelope Maddy]] | [[Tulsa, Oklahoma|Tulsa]] | 1950-07-04 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 269 | [[:d:Q2161114|Q2161114]] | [[Rodica Simion]] | [[Romanía]] | 1955-01-18 | [[Estados Unidos de América]] | 2000-01-07 | |- | style='text-align:right'| 270 | [[:d:Q2285525|Q2285525]] | [[Sijue Wu]] | [[República Popular da China]] | 1964-05-15 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Sijue Wu.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 271 | [[:d:Q2310555|Q2310555]] | [[Marie Crous]] | | 17th century | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 272 | [[:d:Q2368914|Q2368914]] | [[Susan Montgomery]] | [[Lansing, Michigan|Lansing]] | 1943-04-02 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 273 | [[:d:Q2369532|Q2369532]] | [[Susanne Teschl]] | [[Graz]] | 1971-08-20 | [[Austria]] | | |- | style='text-align:right'| 274 | [[:d:Q2371787|Q2371787]] | [[Svetlana Katok]] | [[Moscova]] | 1947-05-01 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Unión Soviética]] | | [[Ficheiro:Svetlana Katok (2009).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 275 | [[:d:Q2371791|Q2371791]] | [[Svetlana Jitomirskaya]] | [[Kharkiv]] | 1966-06-04 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Svetlana Jitomirskaya (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 276 | [[:d:Q2391931|Q2391931]] | [[Tan Lei]] | [[Pingxiang]] | 1963-03-18 | [[República Popular da China]] | 2016-04-01 | [[Ficheiro:Tan Lei.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 277 | [[:d:Q2501663|Q2501663]] | [[Ursula Hill]] | [[Bad Kreuznach]] | 1935-12-22 | [[Alemaña]] | 2013-01-10 | |- | style='text-align:right'| 278 | [[:d:Q2513355|Q2513355]] | [[Vera Pless]] | [[Chicago]] | 1931-03-05 | [[Estados Unidos de América]] | 2020-03-02 | [[Ficheiro:Huffman pless (cropped).JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 279 | [[:d:Q2559965|Q2559965]] | [[Vera Faddeeva]] | [[Tambov]] | 1906-09-20 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[República Socialista Soviética Federativa de Rusia (Q2305208)|República Socialista Soviética Federativa de Rusia]]<br/>[[Unión Soviética]] | 1983-04-15 | |- | style='text-align:right'| 280 | [[:d:Q2599504|Q2599504]] | [[Sof'ja Aleksandrovna Janovskaja]] | [[Pružany]] | 1896-01-31 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Imperio Ruso]] | 1966-10-24 | [[Ficheiro:Sofya Yanovskaya.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 281 | [[:d:Q2602365|Q2602365]] | [[Yvonne Dold-Samplonius]] | [[Haarlem]] | 1937-05-20 | [[Reino dos Países Baixos]] | 2014-06-16 | [[Ficheiro:Yvonne Dold-Samplonius (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 282 | [[:d:Q2618743|Q2618743]] | [[Nicole El Karoui]] | [[París]] | 1944-05-29 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Nicole El Karoui 2008.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 283 | [[:d:Q2649422|Q2649422]] | [[Ionica Smeets]] | [[Delft]] | 1979-10-08 | [[Reino dos Países Baixos]] | | [[Ficheiro:Ionica-Smeets-door-Ype-Driessen-1 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 284 | [[:d:Q2663738|Q2663738]] | [[Britta Schinzel]] | | 1943-08-10 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 285 | [[:d:Q2697996|Q2697996]] | [[Galina Tyurina]] | [[Moscova]] | 1938-07-19 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 1970-07-21 | |- | style='text-align:right'| 286 | [[:d:Q2804803|Q2804803]] | [[Uta Merzbach]] | [[Berlín]] | 1933-02-09 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-06-27 | |- | style='text-align:right'| 287 | [[:d:Q2836673|Q2836673]] | [[Alice T. Schafer]] | [[Richmond, Virxinia|Richmond]] | 1915-06-18 | [[Estados Unidos de América]] | 2009-09-27 | |- | style='text-align:right'| 288 | [[:d:Q2848943|Q2848943]] | [[Andrée Ehresmann]] | | 1935-07-09 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Andrée Ehresmann.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 289 | [[:d:Q2880955|Q2880955]] | [[Elena Liliana Popescu]] | [[Turnu Măgurele]] | 1948-07-20 | [[Romanía]] | | |- | style='text-align:right'| 290 | [[:d:Q2925418|Q2925418]] | [[Brigitte Escofier-Cordier]] | | 1941 | [[Francia]] | 1994-07-15 | |- | style='text-align:right'| 291 | [[:d:Q2925491|Q2925491]] | [[Brigitte Vallée]] | [[Courbevoie]] | 1950-06-03 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 292 | [[:d:Q2942125|Q2942125]] | [[Catherine de Parthenay]] | [[Mouchamps]] | 1554-03-22 | [[Francia]] | 1631-10-26 | [[Ficheiro:Catherine de Parthenay-2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 293 | [[:d:Q2943725|Q2943725]] | [[Cecilia Krieger]] | [[Jasło]] | 1894-04-09 | [[Canadá]] | 1974-08-17 | [[Ficheiro:Cecilia Krieger.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 294 | [[:d:Q2960945|Q2960945]] | [[Charlotte Barnum]] | [[Phillipston]] | 1860-05-17 | [[Estados Unidos de América]] | 1934-03-27 | |- | style='text-align:right'| 295 | [[:d:Q2967444|Q2967444]] | [[Chrystal Macmillan]] | [[Edimburgo]] | 1872-06-13 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1937-09-21 | [[Ficheiro:MacMillan Chrystal.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 296 | [[:d:Q2993494|Q2993494]] | [[Conny Aerts]] | [[Brasschaat]] | 1966-01-26 | [[Bélxica]] | | [[Ficheiro:Conny Aerts presenting in 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 297 | [[:d:Q3051298|Q3051298]] | [[Elizaveta Litvinova]] | [[Tula]] | 1845-09-21 | [[Rusia]]<br/>[[Imperio Ruso]] | 1919 | [[Ficheiro:Elizaveta Litvinova.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 298 | [[:d:Q3061381|Q3061381]] | [[Evelyn Boyd Granville]] | [[Washington, D.C.|Cidade de Washington]] | 1924-05-01 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 299 | [[:d:Q3089345|Q3089345]] | [[Laimdota Straujuma]] | [[Mežvidi Parish]] | 1951-02-24 | [[Letonia]] | | [[Ficheiro:26.janvāra Saeimas ārkārtas sēde (24621032625) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 300 | [[:d:Q3100655|Q3100655]] | [[Geneviève Guitel]] | [[Marly-le-Roi]] | 1895-05-24 | [[Francia]] | 1982-07-30 | |- | style='text-align:right'| 301 | [[:d:Q3142785|Q3142785]] | [[Huguette Delavault]] | [[Andilly]] | 1924-01-15 | [[Francia]] | 2003-04-03 | |- | style='text-align:right'| 302 | [[:d:Q3155246|Q3155246]] | [[Isha Schwaller de Lubicz]] | [[Condé-sur-Noireau]] | 1885 | [[Francia]] | 1962-12-24 | |- | style='text-align:right'| 303 | [[:d:Q3157751|Q3157751]] | [[Jacqueline Ferrand]] | [[Alès]] | 1918-02-17 | [[Francia]] | 2014-04-26 | |- | style='text-align:right'| 304 | [[:d:Q3177104|Q3177104]] | [[Jennifer Seberry]] | [[Sydney]] | 1944-02-13 | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 305 | [[:d:Q3181898|Q3181898]] | [[Shakuntala Devi]] | [[Bangalore]] | 1929-11-04 | [[India]]<br/>[[Raj Británico]]<br/>[[Dominion of India]] | 2013-04-21 | [[Ficheiro:Shagunthaladevi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 306 | [[:d:Q3263754|Q3263754]] | [[Louise Hay]] | [[Metz]] | 1935-06-14 | [[Estados Unidos de América]] | 1989-10-28 | [[Ficheiro:Louise Hay.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 307 | [[:d:Q3264654|Q3264654]] | [[Lubna de Córdoba]] | [[Madīnat al-Zahrā|Madinat Al-Zahra]] | No/unknown value | [[Al-Andalus]] | 0984 | [[Ficheiro:Lubna JLMunoz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 308 | [[:d:Q3291621|Q3291621]] | [[Marie-Charlotte de Romilley de La Chesnelaye]] | | 16th century | [[Francia]] | 1737-07-02 | |- | style='text-align:right'| 309 | [[:d:Q3292060|Q3292060]] | [[Marie-Louise Dubreil-Jacotin]] | [[París]] | 1905-07-07 | | 1972-10-19 | |- | style='text-align:right'| 310 | [[:d:Q3292355|Q3292355]] | [[Marie Anne Victoire Pigeon]] | [[París]] | 1724 | [[Francia]] | 1767 | |- | style='text-align:right'| 311 | [[:d:Q3292819|Q3292819]] | [[Monique Somers]] | | 1963-07-28 | [[Reino dos Países Baixos]] | | [[Ficheiro:Monique Somers.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 312 | [[:d:Q3293955|Q3293955]] | [[Marjorie Lee Browne]] | [[Memphis, Tennessee]] | 1914-09-09 | [[Estados Unidos de América]] | 1979-10-19 | |- | style='text-align:right'| 313 | [[:d:Q3296158|Q3296158]] | [[Mary Celine Fasenmyer]] | [[Crown]] | 1906-10-04 | [[Estados Unidos de América]] | 1996-12-27 | |- | style='text-align:right'| 314 | [[:d:Q3296183|Q3296183]] | [[Mary W. Gray]] | [[Nebrasca]] | 1938-04-08 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Dr. Mary Gray presenting.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 315 | [[:d:Q3320859|Q3320859]] | [[Monique Jeanblanc]] | | 1947 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 316 | [[:d:Q3341135|Q3341135]] | [[Nicole Tomczak-Jaegermann]] | | 1945 | [[Polonia]]<br/>[[Canadá]] | | [[Ficheiro:Tomczak-jaegermann (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 317 | [[:d:Q3498122|Q3498122]] | [[Stella Baruk]] | [[Yazd]] | 1932 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 318 | [[:d:Q3507370|Q3507370]] | [[Sylvie Méléard]] | | 19th century | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Sylvie Méléard (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 319 | [[:d:Q3609674|Q3609674]] | [[Alessandra Celletti]] | [[Roma]] | 1962-02-12 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 320 | [[:d:Q3616832|Q3616832]] | [[Angelina Cabras]] | [[Oristano]] | 1898-12-23 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1993 | |- | style='text-align:right'| 321 | [[:d:Q3665584|Q3665584]] | [[Marchionna Cesarina Tibiletti]] | [[Milán]] | 1920-11-17 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 2005-11-07 | |- | style='text-align:right'| 322 | [[:d:Q3672830|Q3672830]] | [[Sarah Flannery]] | [[Condado de Cork|Condado de Cork - Chorcaí]] | 1982 | [[Irlanda]] | | |- | style='text-align:right'| 323 | [[:d:Q3702027|Q3702027]] | [[Mary Rees]] | [[Cambridge]] | 1953-07-31 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 324 | [[:d:Q3702070|Q3702070]] | [[Karin Erdmann]] | | 1948-10-03 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:KarinErdmann.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 325 | [[:d:Q3710072|Q3710072]] | [[Edna Grossman]] | [[Alemaña]] | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 326 | [[:d:Q3710437|Q3710437]] | [[Judy A. Holdener]] | | 1965 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 327 | [[:d:Q3710456|Q3710456]] | [[Dorothy Maharam]] | [[Parkersburg, Virxinia Occidental]] | 1917-07-01 | [[Estados Unidos de América]] | 2014-09-27 | |- | style='text-align:right'| 328 | [[:d:Q3710499|Q3710499]] | [[Jenny Harrison]] | [[Atlanta]] | 1949-02-04 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Jenny Harrison.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 329 | [[:d:Q3710503|Q3710503]] | [[Marjorie Rice]] | [[St. Petersburg, Florida|San Petersburgo]] | 1923-02-16 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-07-02 | [[Ficheiro:PentagonTilings Rice 2x2.svg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 330 | [[:d:Q3710557|Q3710557]] | [[Nina Snaith]] | | 1974 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Ніна Снайт.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 331 | [[:d:Q3721424|Q3721424]] | [[Elena Freda]] | [[Roma]] | 1890-03-25 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1978-11-25 | |- | style='text-align:right'| 332 | [[:d:Q3724631|Q3724631]] | [[Emma Castelnuovo]] | [[Roma]] | 1913-12-12 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 2014-04-13 | |- | style='text-align:right'| 333 | [[:d:Q3740765|Q3740765]] | [[Evelyn Nelson]] | [[Hamilton, Canadá|Hamilton]] | 1943-11-25 | [[Canadá]] | 1987-08-01 | |- | style='text-align:right'| 334 | [[:d:Q3744651|Q3744651]] | [[Leiki Loone]] | | 1944-02-29 | [[Estonia]] | | |- | style='text-align:right'| 335 | [[:d:Q3756732|Q3756732]] | [[Gabriella Del Grosso]] | [[Roma]] | 1944-10-04 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1990-05-11 | |- | style='text-align:right'| 336 | [[:d:Q3771686|Q3771686]] | [[Giuseppina Masotti Biggiogero]] | [[Melegnano]] | 1894-08-08 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1977-10-24 | |- | style='text-align:right'| 337 | [[:d:Q3790644|Q3790644]] | [[Tatyana Shaposhnikova]] | | 1946-09-20 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 338 | [[:d:Q3828462|Q3828462]] | [[Jill Pipher]] | [[Harrisburg, Pensilvania|Harrisburg]] | 1955-12-14 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 339 | [[:d:Q3846922|Q3846922]] | [[Margherita Beloch Piazzolla]] | [[Frascati]] | 1879-07-12 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1976 | |- | style='text-align:right'| 340 | [[:d:Q3847087|Q3847087]] | [[Maria Ales]] | [[Trapani]] | 1899-12-27 | [[Italia]] | No/unknown value | |- | style='text-align:right'| 341 | [[:d:Q3847194|Q3847194]] | [[Maria Cibrario Cinquini]] | [[Xénova]] | 1906-09-06 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1992-05-16 | |- | style='text-align:right'| 342 | [[:d:Q3878132|Q3878132]] | [[Nasrin Soltankhah]] | [[Teherán]] | 1963-04-10 | [[Irán]] | | [[Ficheiro:Soltankhah at Basij conferance.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 343 | [[:d:Q3895979|Q3895979]] | [[Izabella Łaba]] | | 1966 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 344 | [[:d:Q3905505|Q3905505]] | [[Júlia Sebestyén]] | [[Ciceu]] | 1944-04-24 | [[Romanía]] | | |- | style='text-align:right'| 345 | [[:d:Q3915730|Q3915730]] | [[Olga Kharlampovich]] | [[Ekaterimburgo]] | 1960-03-25 | [[Canadá]]<br/>[[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 346 | [[:d:Q3915862|Q3915862]] | [[Nancy Reid]] | [[Canadá]] | 1952-09-17 | [[Canadá]] | | [[Ficheiro:Nancy Reid Royal Society.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 347 | [[:d:Q4078203|Q4078203]] | [[Ruth Aaronson Bari]] | | 1917-11-19 | [[Estados Unidos de América]] | 2005-08-25 | |- | style='text-align:right'| 348 | [[:d:Q4093138|Q4093138]] | [[Olga Bondareva]] | [[San Petersburgo]] | 1937-04-27 | [[Unión Soviética]] | 1991-12-09 | |- | style='text-align:right'| 349 | [[:d:Q4106206|Q4106206]] | [[Tatyana Velikanova]] | | 1932-02-03 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 2002-09-19 | |- | style='text-align:right'| 350 | [[:d:Q4111539|Q4111539]] | [[Vera de Spinadel]] | [[Buenos Aires]] | 1929-08-22 | [[Arxentina]] | 2017-01-26 | [[Ficheiro:Vera Martha Winitzky de Spinadel.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 351 | [[:d:Q4115058|Q4115058]] | [[Alia Sabur]] | [[Nova York]] | 1989-02-22 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 352 | [[:d:Q4137362|Q4137362]] | [[Nadezhda Gernet]] | [[Ulianovsk]] | 1877-04-18 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[Unión Soviética]] | 1943 | [[Ficheiro:Nadeschda Gernet.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 353 | [[:d:Q4166975|Q4166975]] | [[Alla Dorofeeva]] | [[Moscova]] | 1935-09-14 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 2020-05-20 | |- | style='text-align:right'| 354 | [[:d:Q4186808|Q4186808]] | [[Lubov Zapolskaya]] | [[Бигильдино]] | 1871-08-07 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[Unión Soviética]] | 1943-11-03 | |- | style='text-align:right'| 355 | [[:d:Q4275063|Q4275063]] | [[Lyudmila Maysenya]] | [[Vialikaya Lipa]] | 1955-05-02 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Belarús]] | | |- | style='text-align:right'| 356 | [[:d:Q4284676|Q4284676]] | [[Galina Matvievskaya]] | [[Dnipro]] | 1930-07-13 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 357 | [[:d:Q4316487|Q4316487]] | [[Faina Mihajlovna Kirillova]] | [[Zuyevka]] | 1931-09-29 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Belarús]] | | |- | style='text-align:right'| 358 | [[:d:Q4372653|Q4372653]] | [[Natalia Popova]] | [[Novomoskovsk]] | 1885 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[Unión Soviética]] | 1975 | |- | style='text-align:right'| 359 | [[:d:Q4391547|Q4391547]] | [[Helju Rebane]] | [[Talín]] | 1948-07-18 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Estonia]] | | [[Ficheiro:Хелью Ребане.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 360 | [[:d:Q4449893|Q4449893]] | [[Daina Taimina]] | [[Riga]] | 1954-08-19 | [[Letonia]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Daina2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 361 | [[:d:Q4451535|Q4451535]] | [[Tetiana Taran]] | [[Alexandrovsk-Sakhalinsky]] | 1946-12-04 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Ucraína]] | 2007-05-17 | |- | style='text-align:right'| 362 | [[:d:Q4509578|Q4509578]] | [[Mary L. Boas]] | [[Prosser]] | 1917-03-10 | [[Estados Unidos de América]] | 2010-02-17 | |- | style='text-align:right'| 363 | [[:d:Q4511450|Q4511450]] | [[Fotini Markopoulou-Kalamara]] | [[Atenas]] | 1971-04-03 | [[Grecia]] | | [[Ficheiro:-rpTEN - Tag 3 (26812422675).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 364 | [[:d:Q4511484|Q4511484]] | [[Faustina Pignatelli]] | [[Nápoles]] | 1705-12-09 | | 1769-12-30 | |- | style='text-align:right'| 365 | [[:d:Q4516788|Q4516788]] | [[Graciela Chichilnisky]] | [[Buenos Aires]] | 1944 | [[Arxentina]] | | [[Ficheiro:Graciela Chichilnisky in 2016 photoshoot.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 366 | [[:d:Q4524560|Q4524560]] | [[Laryssa Shytykova]] | [[Kharkiv]] | 1965-05-07 | [[Ucraína]]<br/>[[Unión Soviética]] | | |- | style='text-align:right'| 367 | [[:d:Q4526796|Q4526796]] | [[Inna Shteinbuka]] | [[Riga]] | 1952-10-08 | [[Unión Soviética]] | | [[Ficheiro:Ministru prezidents Valdis Dombrovskis tiekas ar Eiropas Komisijas pārstāvniecības Latvijā vadītāju Innu Šteinbuku (6646980049).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 368 | [[:d:Q4567235|Q4567235]] | [[Ragni Piene]] | [[Oslo]] | 1947-01-18 | [[Noruega]] | | [[Ficheiro:Piene ragni.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 369 | [[:d:Q4678279|Q4678279]] | [[Isabel Maddison]] | [[Cumberland]] | 1869-04-13 | [[Reino Unido]] | 1950-10-22 | [[Ficheiro:BMC PA Maddison 003 f.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 370 | [[:d:Q4693117|Q4693117]] | [[Agnes Sime Baxter]] | [[Halifax, Nova Escocia|Halifax]] | 1870-03-18 | [[Canadá]] | 1917-03-09 | [[Ficheiro:Agnes-sime-baxter.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 371 | [[:d:Q4696996|Q4696996]] | [[Ailana Fraser]] | [[Toronto]] | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 372 | [[:d:Q4725763|Q4725763]] | [[Alice Burks]] | | 1920-08-20 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-11-21 | [[Ficheiro:Alice Burks.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 373 | [[:d:Q4727144|Q4727144]] | [[Alison Miller]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 374 | [[:d:Q4749140|Q4749140]] | [[Amy Cohen-Corwin]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Amy Cohen-Corwin 1979.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 375 | [[:d:Q4754971|Q4754971]] | [[Andrea Bertozzi]] | [[Boston]] | 1965 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 376 | [[:d:Q4762761|Q4762761]] | [[Angeline Stickney]] | | 1830-11-01 | [[Estados Unidos de América]] | 1892-07-03 | [[Ficheiro:Angeline Stickney.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 377 | [[:d:Q4767362|Q4767362]] | [[Anna Mullikin]] | [[Baltimore, Maryland]] | 1893-03-07 | [[Estados Unidos de América]] | 1975-08-24 | |- | style='text-align:right'| 378 | [[:d:Q4767376|Q4767376]] | [[Anna Nagurney]] | | 1954-09-24 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 379 | [[:d:Q4768086|Q4768086]] | [[Anne-Marie Imafidon]] | [[Londres]] | 1990 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Anne-Marie Imafidon, Bojana Bellamy 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 380 | [[:d:Q4768182|Q4768182]] | [[Anne Bredon]] | [[Berkeley]] | 1930-09-07 | [[Estados Unidos de América]] | 2019-11-09 | |- | style='text-align:right'| 381 | [[:d:Q4769272|Q4769272]] | [[Annie Dale Biddle Andrews]] | [[Hanford]] | 1885-12-13 | [[Estados Unidos de América]] | 1940-04-14 | [[Ficheiro:AnnieBiddle.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 382 | [[:d:Q4777963|Q4777963]] | [[Anuška Ferligoj]] | | 1947-08-19 | [[República Federal Socialista de Iugoslavia]]<br/>[[Eslovenia]] | | |- | style='text-align:right'| 383 | [[:d:Q4778625|Q4778625]] | [[Aoibhinn Ní Shúilleabháin]] | [[Carnacon]] | 1983 | [[Irlanda]] | | [[Ficheiro:Aoibhinn Ni Shuilleabhain in Soroti.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 384 | [[:d:Q4815338|Q4815338]] | [[Joan Feigenbaum]] | [[Brooklyn]] | 1958 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 385 | [[:d:Q4829027|Q4829027]] | [[Aviv Regev]] | | 1971 | [[Israel]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Aviv Regev ISMB 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 386 | [[:d:Q4831951|Q4831951]] | [[Ayşe Soysal]] | [[Istambul]] | 1948-06-24 | [[Turquía]] | | |- | style='text-align:right'| 387 | [[:d:Q4859109|Q4859109]] | [[Barbara M. Brizuela]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 388 | [[:d:Q4859150|Q4859150]] | [[Barbara McMartin]] | [[Boston]] | 1931-11-18 | [[Estados Unidos de América]] | 2005-09-27 | |- | style='text-align:right'| 389 | [[:d:Q4877174|Q4877174]] | [[Beatrice Mabel Cave-Browne-Cave]] | [[Streatham Common]] | 1874-05-30 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1947-07-09 | |- | style='text-align:right'| 390 | [[:d:Q4895522|Q4895522]] | [[Bertha Swirles]] | [[Northampton]] | 1903-05-22 | [[Reino Unido]] | 1999-12-18 | |- | style='text-align:right'| 391 | [[:d:Q4916268|Q4916268]] | [[Birgit Grodal]] | | 1943-06-24 | [[Dinamarca]] | 2004-05-04 | |- | style='text-align:right'| 392 | [[:d:Q4938494|Q4938494]] | [[Tanja Bergkvist]] | | 1974-01-03 | [[Suecia]] | | |- | style='text-align:right'| 393 | [[:d:Q4940170|Q4940170]] | [[Celia Grillo Borromeo]] | [[Xénova]] | 1684 | | 1777-08-23 | [[Ficheiro:Clelia Grillo (Giuseppe Candido Agudio 1750).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 394 | [[:d:Q4952539|Q4952539]] | [[Anita Hansbo]] | [[Tofteryd]] | 1960-08-25 | [[Suecia]] | | [[Ficheiro:Anita-hansbo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 395 | [[:d:Q4972667|Q4972667]] | [[Louise Petrén-Overton]] | [[Halmstad]] | 1880-08-12 | [[Suecia]] | 1977-01-14 | [[Ficheiro:Louise Petren-Overton.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 396 | [[:d:Q4990332|Q4990332]] | [[Margaret Wertheim]] | [[Brisbane]] | 1958-08-20 | [[Australia]] | | [[Ficheiro:Margaret Wertheim speaking at TED in 2009.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 397 | [[:d:Q5111039|Q5111039]] | [[Christine Hamill]] | [[Londres]] | 1923-07-24 | | 1956-03-24 | |- | style='text-align:right'| 398 | [[:d:Q5126927|Q5126927]] | [[Claribel Kendall]] | [[Denver]] | 1889-01-23 | [[Estados Unidos de América]] | 1965-04-17 | |- | style='text-align:right'| 399 | [[:d:Q5171157|Q5171157]] | [[Cornelia Druțu]] | [[Iași]] | 1967 | [[Romanía]] | | [[Ficheiro:CorneliaDrutu.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 400 | [[:d:Q5200015|Q5200015]] | [[Cynthia Bathurst]] | [[Birmingham, Alabama|Birmingham]] | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 401 | [[:d:Q5208593|Q5208593]] | [[Dagmar R. Henney]] | [[Berlín]] | 1931-05-06 | [[Alemaña]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Prof. Dagmar Renate Kirchner Henney Photo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 402 | [[:d:Q5219228|Q5219228]] | [[Daniela Kühn]] | | 1973 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 403 | [[:d:Q5222807|Q5222807]] | [[Darinka Dentcheva]] | | 1958-06-03 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:DarinkaDentcheva2003.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 404 | [[:d:Q5248314|Q5248314]] | [[Deborah Loewenberg Ball]] | | 1954 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Deborah Ball at NSB Awards Ceremony.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 405 | [[:d:Q5290282|Q5290282]] | [[Domina Eberle Spencer]] | | 1920-09-26 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 406 | [[:d:Q5298233|Q5298233]] | [[Dorothea Beale]] | [[Ward of Bishopsgate]] | 1831-03-21 | [[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1906-11-09 | [[Ficheiro:Dorothea Beale.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 407 | [[:d:Q5298509|Q5298509]] | [[Dorothy Lewis Bernstein]] | [[Chicago]] | 1914-04-11 | [[Estados Unidos de América]] | 1988-02-05 | |- | style='text-align:right'| 408 | [[:d:Q5354263|Q5354263]] | [[Eleanor Dodson]] | [[Australia]] | 1936 | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 409 | [[:d:Q5362757|Q5362757]] | [[Elizabeth Fennema]] | [[Winfield]] | 1928 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 410 | [[:d:Q5363555|Q5363555]] | [[Elizabeth Stephansen]] | [[Bergen]] | 1872-03-10 | [[Noruega]] | 1961-02-23 | [[Ficheiro:Elizabeth Stephansen.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 411 | [[:d:Q5363623|Q5363623]] | [[Elizabeth Tollet]] | | 1694-03-11 | [[Reino de Gran Bretaña]] | 1754<br/>1754-02-01 | |- | style='text-align:right'| 412 | [[:d:Q5363729|Q5363729]] | [[Elizabeth Williams]] | | 1895-01-29 | | 1986-03-29 | |- | style='text-align:right'| 413 | [[:d:Q5364875|Q5364875]] | [[Ellen Hayes]] | [[Granville]] | 1851-09-23 | [[Estados Unidos de América]] | 1930-10-27 | [[Ficheiro:Ellen Hayes.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 414 | [[:d:Q5368721|Q5368721]] | [[Elżbieta Pleszczyńska]] | [[Wola Wydrzyna]] | 1933-03-20 | [[Polonia]] | | [[Ficheiro:Elżbieta Pleszczyńska.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 415 | [[:d:Q5387879|Q5387879]] | [[Erica Flapan]] | [[Kalamazoo]] | 1956-08-14 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 416 | [[:d:Q5403153|Q5403153]] | [[Ethel M. Elderton]] | | 1878 | [[Reino Unido]] | 1954 | |- | style='text-align:right'| 417 | [[:d:Q5410328|Q5410328]] | [[Euphemia Lofton Haynes]] | [[Washington, D.C.|Cidade de Washington]] | 1890-09-11 | [[Estados Unidos de América]] | 1980-05-25 | [[Ficheiro:Euphemia Lofton Smith College 1914.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 418 | [[:d:Q5435217|Q5435217]] | [[Fariba Fahroo]] | | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 419 | [[:d:Q5445619|Q5445619]] | [[Feryal Özel]] | [[Istambul]] | 1975-05-27 | [[Turquía]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 420 | [[:d:Q5460698|Q5460698]] | [[Florence Marie Mears]] | | 1896-05-18 | [[Estados Unidos de América]] | 1995-12-02 | |- | style='text-align:right'| 421 | [[:d:Q5460735|Q5460735]] | [[Florence Nightingale David]] | [[Ivington]] | 1909-08-23 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1993-07-23 | |- | style='text-align:right'| 422 | [[:d:Q5478696|Q5478696]] | [[Frances Hardcastle]] | [[Writtle]] | 1866-08-13 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1941-12-26 | |- | style='text-align:right'| 423 | [[:d:Q5493509|Q5493509]] | [[Françoise Tisseur]] | | | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 424 | [[:d:Q5517054|Q5517054]] | [[Gail Carpenter]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 425 | [[:d:Q5553285|Q5553285]] | [[Gertrude Blanch]] | [[Kolno]] | 1897-02-02 | [[Estados Unidos de América]] | 1996-01-01 | [[Ficheiro:Gertrude blanch.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 426 | [[:d:Q5560698|Q5560698]] | [[Gilah Leder]] | [[Hilversum]] | 1941 | [[Reino dos Países Baixos]]<br/>[[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 427 | [[:d:Q5571348|Q5571348]] | [[Gloria Conyers Hewitt]] | [[Sumter]] | 1935-10-26 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 428 | [[:d:Q5590971|Q5590971]] | [[Grace Alele-Williams]] | [[Warri]] | 1932-12-16 | [[Nixeria]] | | |- | style='text-align:right'| 429 | [[:d:Q5590978|Q5590978]] | [[Grace Andrews]] | [[Brooklyn]] | 1869-05-30 | [[Estados Unidos de América]] | 1951-07-27 | |- | style='text-align:right'| 430 | [[:d:Q5591406|Q5591406]] | [[Grace Wahba]] | [[Montclair]] | 1934-08-03 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 431 | [[:d:Q5619651|Q5619651]] | [[Guofang Wei]] | [[República Popular da China]] | 1965 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 432 | [[:d:Q5681931|Q5681931]] | [[Cora Sadosky]] | [[Buenos Aires]] | 1940-05-23 | [[Arxentina]] | 2010-12-03 | [[Ficheiro:Cora Sadosky.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 433 | [[:d:Q5701781|Q5701781]] | [[Helen Abbot Merrill]] | [[Llewellyn Park]] | 1864-03-30 | [[Estados Unidos de América]] | 1949-05-02 | |- | style='text-align:right'| 434 | [[:d:Q5701799|Q5701799]] | [[Helen Almira Shafer]] | [[Newark, Nova Jersey|Newark]] | 1839-09-23 | [[Estados Unidos de América]] | 1894-01-20 | [[Ficheiro:HELEN ALMIRA SHAFER A woman of the century (page 656 crop).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 435 | [[:d:Q5702310|Q5702310]] | [[Helen G. Grundman]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 436 | [[:d:Q5761059|Q5761059]] | [[Hilary Shuard]] | [[Chester]] | 1928-11-14 | | 1992-12-24 | |- | style='text-align:right'| 437 | [[:d:Q5761453|Q5761453]] | [[Hilda Phoebe Hudson]] | [[Cambridge]] | 1881-06-11 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1965-11-26 | [[Ficheiro:Hilda Hudson.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 438 | [[:d:Q5863012|Q5863012]] | [[Florencia Etcheves]] | [[Buenos Aires]] | 1971-11-22 | [[Arxentina]] | | [[Ficheiro:FlorenciaEtcheves.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 439 | [[:d:Q5883996|Q5883996]] | [[Graciela Salicrup]] | [[Cidade de México]] | 1935-04-07 | [[México]] | 1982-06-29 | [[Ficheiro:Gracielasalicrup.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 440 | [[:d:Q5913483|Q5913483]] | [[Hourya Sinaceur]] | [[Casablanca]] | 1940-10-11 | [[Marrocos]] | | |- | style='text-align:right'| 441 | [[:d:Q5946533|Q5946533]] | [[Bi Bi Monajemeh Nishaburi]] | [[Nishapur]] | 1203 | [[Irán]] | 1280 | |- | style='text-align:right'| 442 | [[:d:Q5964221|Q5964221]] | [[Hélyette Geman]] | | 1950 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 443 | [[:d:Q5975915|Q5975915]] | [[Rosi Sexton]] | [[Versalles]] | 1977-07-16 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Rosi Sexton.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 444 | [[:d:Q5987187|Q5987187]] | [[Ida Rhodes]] | [[Kamianets-Podilskyi]] | 1900-05-15 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | 1986-02-01 | [[Ficheiro:Ida Rhodes at NBS 001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 445 | [[:d:Q6003176|Q6003176]] | [[Mary D'Imperio]] | | 1930-01-13 | [[Estados Unidos de América]] | 2020-05-28 | |- | style='text-align:right'| 446 | [[:d:Q6003324|Q6003324]] | [[María Andresa Casamayor]] | [[Zaragoza]] | 1720-11-30 | [[España]] | 1780-10-23 | [[Ficheiro:María Andrea Casamayor (MUNCYT, Eulogia Merle)-extracto.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 447 | [[:d:Q6049813|Q6049813]] | [[Olga Gil Medrano]] | [[Burgos]] | 1956 | [[España]] | | [[Ficheiro:Olgagil.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 448 | [[:d:Q6066751|Q6066751]] | [[Nermin Arık]] | | 1928 | [[Turquía]] | 2005 | |- | style='text-align:right'| 449 | [[:d:Q6069012|Q6069012]] | [[Irene Fischer]] | [[Viena]]<br/>[[Gainfarn]] | 1907-07-27 | [[Estados Unidos de América]] | 2009-10-22 | |- | style='text-align:right'| 450 | [[:d:Q6131263|Q6131263]] | [[Sofía Nieto]] | [[Alcorcón]] | 1984-08-16 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 451 | [[:d:Q6177490|Q6177490]] | [[Jenifer Haselgrove]] | | 1930-08-03 | [[Reino Unido]] | 2015-03-13 | |- | style='text-align:right'| 452 | [[:d:Q6297580|Q6297580]] | [[Joyce McLaughlin]] | | 1939-10-08 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-10-23 | |- | style='text-align:right'| 453 | [[:d:Q6303619|Q6303619]] | [[Judith Q. Longyear]] | | 1938-09-20 | [[Estados Unidos de América]] | 1995-12-13 | |- | style='text-align:right'| 454 | [[:d:Q6303646|Q6303646]] | [[Judith Roitman]] | [[Nova York]] | 1945-11-12 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:JudyRoitman.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 455 | [[:d:Q6309015|Q6309015]] | [[Juliette Peirce]] | | | | 1934-10-04 | [[Ficheiro:Juliette Peirce in 1883.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 456 | [[:d:Q6348329|Q6348329]] | [[Kaisa Nyberg]] | | 1948-05-13 | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 457 | [[:d:Q6377892|Q6377892]] | [[Katrin Wehrheim]] | | 1974-01-01 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Katrin Wehrheim 2013.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 458 | [[:d:Q6438154|Q6438154]] | [[Kristin Lauter]] | [[Appleton]] | 1969-12-08 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 459 | [[:d:Q6451683|Q6451683]] | [[Nicole Berline]] | | 1944-03-12 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Berline nicole76.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 460 | [[:d:Q6451780|Q6451780]] | [[Christine Bessenrodt]] | [[Ahlten]] | 1958 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Bessenrodt christine.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 461 | [[:d:Q6453511|Q6453511]] | [[Käte Fenchel]] | [[Berlín]] | 1905-12-21 | [[Alemaña]] | 1983-12-19 | |- | style='text-align:right'| 462 | [[:d:Q6455426|Q6455426]] | [[Pierrette Cassou-Noguès]] | [[Rabat]] | 1945 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Cassou-nogues pierrette.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 463 | [[:d:Q6456016|Q6456016]] | [[Chen Li]] | [[Shenyang]] | 1973-03-09 | [[República Popular da China]] | | |- | style='text-align:right'| 464 | [[:d:Q6462994|Q6462994]] | [[Yael Dowker]] | [[Tel Aviv]] | 1919 | [[Israel]] | 2016-01 | [[Ficheiro:Yael dowker.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 465 | [[:d:Q6470312|Q6470312]] | [[Isabelle Gallagher]] | [[Cagnes-sur-Mer]] | 1973-10-27 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Isabelle gallagher 103433 Reims.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 466 | [[:d:Q6479279|Q6479279]] | [[Maria Hasse]] | [[Warnemünde]] | 1921-05-30 | [[Alemaña]] | 2014-01-10 | |- | style='text-align:right'| 467 | [[:d:Q6486338|Q6486338]] | [[Lisa Jeffrey]] | | 1965-01-05 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 468 | [[:d:Q6489208|Q6489208]] | [[Ruth Kellerhals]] | [[Hägendorf]] | 1957-07-17 | [[Suíza]] | | |- | style='text-align:right'| 469 | [[:d:Q6506935|Q6506935]] | [[Yvette Kosmann-Schwarzbach]] | | 1941-04-30 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 470 | [[:d:Q6509207|Q6509207]] | [[Leah Keshet]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 471 | [[:d:Q6518533|Q6518533]] | [[Mary Tsingou]] | [[Milwaukee, Wisconsin|Milwaukee]] | 1928-10-14 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 472 | [[:d:Q6525207|Q6525207]] | [[Gabriele Nebe]] | [[Aquisgrán]] | 1967-05-21 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Nebe gabriele.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 473 | [[:d:Q6529413|Q6529413]] | [[Sylvie Paycha]] | [[Neuilly-sur-Seine]] | 1960-03-27 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Paycha rosenberg scott (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 474 | [[:d:Q6532268|Q6532268]] | [[Christine Proust]] | | 20th century | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 475 | [[:d:Q6537064|Q6537064]] | [[Alice Roth]] | [[Berna]] | 1905-02-06 | [[Suíza]] | 1977-07-22 | |- | style='text-align:right'| 476 | [[:d:Q6548196|Q6548196]] | [[Lillian Rosanoff Lieber]] | [[Mykolaiv]] | 1886-07-26 | [[Estados Unidos de América]] | 1986-07-11 | [[Ficheiro:Lieber-R-Lillian.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 477 | [[:d:Q6548564|Q6548564]] | [[Lily Serna]] | [[Xerusalén]] | 1986-07-05 | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 478 | [[:d:Q6563512|Q6563512]] | [[Ana Cannas da Silva]] | | 1968 | [[Portugal]] | | [[Ficheiro:Ana cannas da silva96.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 479 | [[:d:Q6566859|Q6566859]] | [[Jackie Stedall]] | [[Romford]] | 1950-08-04 | [[Reino Unido]] | 2014-09-27 | |- | style='text-align:right'| 480 | [[:d:Q6568683|Q6568683]] | [[Catharina Stroppel]] | | 1971-08-06 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:StroppelPrinceton.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 481 | [[:d:Q6577679|Q6577679]] | [[Annette Werner]] | | 1966 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Werner annette.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 482 | [[:d:Q6581980|Q6581980]] | [[Judit Bar-Ilan]] | | 1958 | [[Israel]] | 2019-07-16 | |- | style='text-align:right'| 483 | [[:d:Q6635951|Q6635951]] | [[Tamar Ziegler]] | | 1971 | [[Israel]] | | [[Ficheiro:Tamar Ziegler.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 484 | [[:d:Q6668828|Q6668828]] | [[Lola J. May]] | | 1923-10-29 | | 2007-03-13 | |- | style='text-align:right'| 485 | [[:d:Q6681622|Q6681622]] | [[Lorraine Foster]] | [[Culver City]] | 1938-12-25 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Lorraine Turnbull Foster, first woman to earn Ph.D. in math at Caltech, 1964.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 486 | [[:d:Q6698381|Q6698381]] | [[Lucy Joan Slater]] | [[Cambridge]] | 1922-01-05 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 2008-06-06<br/>2008-06-04 | |- | style='text-align:right'| 487 | [[:d:Q6745901|Q6745901]] | [[Mamokgethi Setati]] | [[Ga-Rankuwa]] | 1966-11-01 | [[Suráfrica]] | | [[Ficheiro:Kgethi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 488 | [[:d:Q6757133|Q6757133]] | [[Marcia P. Sward]] | [[Maywood]] | 1939-02-01 | [[Estados Unidos de América]] | 2008-09-21 | |- | style='text-align:right'| 489 | [[:d:Q6759722|Q6759722]] | [[Margaret Meyer]] | [[Strabane]] | 1862-09 | [[Reino Unido]] | 1924-01-27 | |- | style='text-align:right'| 490 | [[:d:Q6765129|Q6765129]] | [[Marion Cohen]] | | 1943<br/>1943-01-02 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 491 | [[:d:Q6779387|Q6779387]] | [[Mary Edwards]] | | 1750 | [[Reino de Gran Bretaña]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1815 | |- | style='text-align:right'| 492 | [[:d:Q6779503|Q6779503]] | [[Mary Everest Boole]] | [[Wickwar]] | 1832-03-11 | [[Inglaterra]] | 1916-05-17 | [[Ficheiro:Mary Everest Boole.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 493 | [[:d:Q6780472|Q6780472]] | [[Mary P. Dolciani]] | | 1923 | [[Estados Unidos de América]] | 1985 | |- | style='text-align:right'| 494 | [[:d:Q6780835|Q6780835]] | [[Mary Tiles]] | | 1946 | [[Reino Unido]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 495 | [[:d:Q6811383|Q6811383]] | [[Melanie Wood]] | [[Indianapolis, Indiana]] | 1981 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Melanie Wood.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 496 | [[:d:Q6830050|Q6830050]] | [[Divsha Amirà]] | [[Brańsk]] | 1899 | [[Israel]] | 1966-04-09 | [[Ficheiro:Divsha Amira.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 497 | [[:d:Q6896448|Q6896448]] | [[Mollie Orshansky]] | [[Nova York]] | 1915-01-09 | [[Estados Unidos de América]] | 2006-12-18 | [[Ficheiro:Mollie Orshansky 1967.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 498 | [[:d:Q6900206|Q6900206]] | [[Monika Ludwig]] | [[Colonia, Alemaña|Colonia]] | 1966 | [[Austria]]<br/>[[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 499 | [[:d:Q6960912|Q6960912]] | [[Nalini Joshi]] | [[Myanmar]] | 19th century | [[Australia]] | | [[Ficheiro:NaliniJoshiSmall.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 500 | [[:d:Q6962218|Q6962218]] | [[Nan Laird]] | [[Gainesville, Florida|Gainesville]] | 1943-09-18 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 501 | [[:d:Q6962962|Q6962962]] | [[Nancy Salisbury]] | | 1930-05-15 | [[Estados Unidos de América]] | 2004-09-27 | |- | style='text-align:right'| 502 | [[:d:Q7028517|Q7028517]] | [[Malka Elisheva Schaps]] | [[Cleveland, Ohio|Cleveland]] | 1948-08-06 | [[Israel]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 503 | [[:d:Q7051292|Q7051292]] | [[Noriko Yui]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 504 | [[:d:Q7087160|Q7087160]] | [[Olive Hazlett]] | [[Cincinnati]] | 1890-10-27 | [[Estados Unidos de América]] | 1974-03-08 | [[Ficheiro:Olive Hazlett.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 505 | [[:d:Q7246512|Q7246512]] | [[Priyanshi Somani]] | [[Surat]] | 1998-11-16 | [[India]] | | |- | style='text-align:right'| 506 | [[:d:Q7308550|Q7308550]] | [[Regina Tyshkevich]] | [[Minsk]] | 1929-10-30<br/>1929-10-20 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Belarús]] | 2019-11-17 | |- | style='text-align:right'| 507 | [[:d:Q7313569|Q7313569]] | [[Renu C. Laskar]] | [[Bihar]] | 1932 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 508 | [[:d:Q7322067|Q7322067]] | [[Ria Carlo]] | [[Trinidad e Tobago]] | 1974-06-18 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Trinidad e Tobago]] | | [[Ficheiro:Ria Persad Carlo 02.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 509 | [[:d:Q7367256|Q7367256]] | [[Rosalind Tanner]] | [[Gotinga]] | 1900-02-05 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1992-11-24 | [[Ficheiro:Young Skewes Schieldrop Tricomi Cartwright Zurich1932.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 510 | [[:d:Q7368302|Q7368302]] | [[Rosemary A. Bailey]] | | 1947 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 511 | [[:d:Q7383095|Q7383095]] | [[Ruth Lyttle Satter]] | [[Nova York]] | 1923-03-08 | [[Estados Unidos de América]] | 1989-08-03 | |- | style='text-align:right'| 512 | [[:d:Q7421572|Q7421572]] | [[Sara Billey]] | [[Alva]] | 1968-02-06 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 513 | [[:d:Q7495406|Q7495406]] | [[Sherry Gong]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 514 | [[:d:Q7502335|Q7502335]] | [[Shoshana Kamin]] | [[Moscova]] | 1930-12-24 | [[Rusia]]<br/>[[Israel]] | | |- | style='text-align:right'| 515 | [[:d:Q7513080|Q7513080]] | [[Signy Arctander]] | [[Bergen]] | 1895-10-26 | [[Noruega]] | 1971-09-23 | [[Ficheiro:SignyArctander.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 516 | [[:d:Q7562969|Q7562969]] | [[Sophie Bryant]] | [[Sandymount]] | 1850-02-15 | [[Reino Unido]] | 1922-08-14 | [[Ficheiro:Sophie Bryant.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 517 | [[:d:Q7607052|Q7607052]] | [[Stella Cunliffe]] | | 1917-01-12 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 2012-01-20 | |- | style='text-align:right'| 518 | [[:d:Q7635640|Q7635640]] | [[Sujatha Ramdorai]] | | 1962 | [[India]] | | [[Ficheiro:Sujatha Ramdorai.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 519 | [[:d:Q7636487|Q7636487]] | [[Sulochana Gadgil]] | [[Pune]] | 1944-06-07 | [[India]]<br/>[[Raj Británico]]<br/>[[Dominion of India]] | | |- | style='text-align:right'| 520 | [[:d:Q7648025|Q7648025]] | [[Susan Jane Cunningham]] | [[Virxinia]] | 1842-03-23 | [[Estados Unidos de América]] | 1921-01-24 | |- | style='text-align:right'| 521 | [[:d:Q7648693|Q7648693]] | [[Susanna S. Epp]] | | 1943 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 522 | [[:d:Q7660889|Q7660889]] | [[Sylvia Bozeman]] | [[Camp Hill]] | 1947 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 523 | [[:d:Q7661025|Q7661025]] | [[Sylvia Wiegand]] | [[Cidade do Cabo]] | 1945-03-08<br/>1945 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 524 | [[:d:Q7667962|Q7667962]] | [[T.A. Sarasvati Amma]] | | 1918-12-26 | [[India]]<br/>[[Raj Británico]]<br/>[[Dominion of India]] | 2000-08-15 | |- | style='text-align:right'| 525 | [[:d:Q7702121|Q7702121]] | [[Teresa Cohen]] | [[Baltimore, Maryland]] | 1892-02-14 | [[Estados Unidos de América]] | 1992-08-10 | |- | style='text-align:right'| 526 | [[:d:Q7821369|Q7821369]] | [[Toniann Pitassi]] | [[Pittsburgh, Pensilvania]] | | [[Canadá]] | | [[Ficheiro:Pitassi2017 MFO21907.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 527 | [[:d:Q7910869|Q7910869]] | [[Valentina Harizanov]] | | 1950 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 528 | [[:d:Q7911289|Q7911289]] | [[Valerie Isham]] | | 1947 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 529 | [[:d:Q7916373|Q7916373]] | [[Vasanti N. Bhat-Nayak]] | | 1938-06-10 | [[India]]<br/>[[Raj Británico]]<br/>[[Dominion of India]] | 2009-02-12 | |- | style='text-align:right'| 530 | [[:d:Q7920811|Q7920811]] | [[Vera Nikolaevna Maslennikova]] | [[Pryluky]] | 1926-04-29 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 2000-08-14 | |- | style='text-align:right'| 531 | [[:d:Q8025385|Q8025385]] | [[Winifred Edgerton Merrill]] | [[Ripon]] | 1862-09-24 | [[Estados Unidos de América]] | 1951-09-06 | [[Ficheiro:Winifred Edgerton Merrill Cyclopedia Biography.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 532 | [[:d:Q8025658|Q8025658]] | [[Winnie Li]] | [[Taiwán]] | 1948-12-25 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Taiwán]] | | |- | style='text-align:right'| 533 | [[:d:Q8044416|Q8044416]] | [[Xihong Lin]] | | 19th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 534 | [[:d:Q8201095|Q8201095]] | [[Antonia Ferrín]] | [[Ourense]] | 1914-05-13 | [[España]] | 2009-08-06 | |- | style='text-align:right'| 535 | [[:d:Q9029537|Q9029537]] | [[Marta Sanz-Solé]] | [[Sabadell]] | 1952-01-19 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 536 | [[:d:Q9029943|Q9029943]] | [[María Asunción Català]] | [[Barcelona]] | 1925-07-14 | [[Cataluña]] | 2009-07-03 | [[Ficheiro:Maria Assumpció Català i Poch (MUNCYT, Eulogia Merle).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 537 | [[:d:Q9030202|Q9030202]] | [[María Wonenburger]] | [[Oleiros]] | 1928-07-19 | [[España]] | 2014-06-14 | [[Ficheiro:María Wonenburger.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 538 | [[:d:Q9071176|Q9071176]] | [[Mei-Chi Shaw]] | [[Taipei]] | 1955-04-06 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 539 | [[:d:Q9095806|Q9095806]] | [[Anne Chao]] | | 1951 | [[Taiwán]] | | |- | style='text-align:right'| 540 | [[:d:Q9148132|Q9148132]] | [[Alicja Derkowska]] | | 1940 | | | |- | style='text-align:right'| 541 | [[:d:Q9154868|Q9154868]] | [[Anita Gargas]] | [[Katowice]] | 1964-01-11 | [[Polonia]] | | [[Ficheiro:Anita Gargas.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 542 | [[:d:Q9155842|Q9155842]] | [[Anna Zofia Krygowska]] | [[Lviv]] | 1904-09-19 | [[Polonia]] | 1988-05-16 | |- | style='text-align:right'| 543 | [[:d:Q9165555|Q9165555]] | [[Barbara Rokowska]] | | 1926-04-15 | [[Polonia]] | 2012-06-01 | |- | style='text-align:right'| 544 | [[:d:Q9201639|Q9201639]] | [[Danuta Gierulanka]] | [[Cracovia]] | 1909-03-04 | [[Polonia]] | 1995-04-29 | |- | style='text-align:right'| 545 | [[:d:Q9214570|Q9214570]] | [[Yang Fuqing]] | | 1932-11-06<br/>1932 | [[República Popular da China]] | | |- | style='text-align:right'| 546 | [[:d:Q9256639|Q9256639]] | [[Ewa Damek]] | [[Wrocław]] | 1958-08-09 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 547 | [[:d:Q9616386|Q9616386]] | [[Anne Lucy Bosworth Focke]] | [[Woonsocket]] | 1868-09-29 | [[Estados Unidos de América]] | 1907-05-15 | [[Ficheiro:Anne Lucy Bosworth.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 548 | [[:d:Q9648304|Q9648304]] | [[Barbara Wohlmuth]] | | 1967-10-20 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Barbara Wohlmuth.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 549 | [[:d:Q10296408|Q10296408]] | [[Süe-Yung Zee-Kiang]] | | 1915-06-15 | | 1969-01 | |- | style='text-align:right'| 550 | [[:d:Q10329522|Q10329522]] | [[Michèle Artigue]] | [[Bordères-sur-l'Échez]] | 1946-08-31 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 551 | [[:d:Q10349723|Q10349723]] | [[Pilar Ribeiro]] | [[Lisboa]] | 1911-10-05 | | 2011-03-29 | |- | style='text-align:right'| 552 | [[:d:Q10375446|Q10375446]] | [[Sylvia Richardson]] | | 1950 | [[Francia]]<br/>[[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 553 | [[:d:Q10394658|Q10394658]] | [[Yolanda Lima]] | [[Angra do Heroísmo]] | 1933-01-27 | [[Portugal]] | 1999-12-02 | [[Ficheiro:Iolanda Lima 1990.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 554 | [[:d:Q10537046|Q10537046]] | [[Montserrat Teixidor i Bigas]] | [[Barcelona]] | 1958-02-25 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 555 | [[:d:Q10697426|Q10697426]] | [[Thyra Eibe]] | [[Copenhague]] | 1866-11-03 | [[Dinamarca]] | 1955-01-04 | |- | style='text-align:right'| 556 | [[:d:Q10769120|Q10769120]] | [[Hoàng Xuân Sính]] | [[Từ Liêm]] | 1933-09-08 | [[Vietnam]] | | |- | style='text-align:right'| 557 | [[:d:Q10818103|Q10818103]] | [[Serafina Cuomo]] | | 1966-05-21 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 558 | [[:d:Q11100324|Q11100324]] | [[Irene Fonseca]] | [[Lisboa]] | 1956-07-10 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Irene Fonseca.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 559 | [[:d:Q11100458|Q11100458]] | [[Herta Freitag]] | [[Viena]] | 1908-12-06 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Austria]] | 2000-01-25 | |- | style='text-align:right'| 560 | [[:d:Q11103473|Q11103473]] | [[Mary Frances Winston Newson]] | [[Forreston]] | 1869-08-07<br/>1868-08-07 | [[Estados Unidos de América]] | 1959-12-05 | [[Ficheiro:Mary Frances Winston Newson.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 561 | [[:d:Q11104429|Q11104429]] | [[Mildred Sanderson]] | [[Waltham]] | 1889-05-12 | [[Estados Unidos de América]] | 1914-10-15 | [[Ficheiro:Mildred Leonora Sanderson, 1910 (page 233 crop).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 562 | [[:d:Q11190869|Q11190869]] | [[Ida Barney]] | [[New Haven, Connecticut|New Haven]] | 1886-11-06 | [[Estados Unidos de América]] | 1982-03-07 | |- | style='text-align:right'| 563 | [[:d:Q11364348|Q11364348]] | [[Sachiko Nakajima]] | [[Prefectura de Osaca|Prefectura de Ōsaka]] | 1979-06-13 | [[Xapón]] | | |- | style='text-align:right'| 564 | [[:d:Q11434021|Q11434021]] | [[Fumiko Ōtsuka]] | [[Prefectura de Saitama]] | | [[Xapón]] | | |- | style='text-align:right'| 565 | [[:d:Q11454088|Q11454088]] | [[Reiko Miyaoka]] | | 1951-02-21 | [[Xapón]] | | |- | style='text-align:right'| 566 | [[:d:Q11461299|Q11461299]] | [[Midori Kobayashi]] | | 1951-01 | [[Xapón]] | 1998 | |- | style='text-align:right'| 567 | [[:d:Q11584946|Q11584946]] | [[Shihoko Ishii]] | [[Takaoka]] | 1950-12-25 | [[Xapón]] | | [[Ficheiro:Shihoko Ishii cropped Shihoko Ishii 20210312.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 568 | [[:d:Q11598727|Q11598727]] | [[Yoshiko Takenaka]] | [[Prefectura de Fukuoka]] | 1940-09-18 | [[Xapón]] | | |- | style='text-align:right'| 569 | [[:d:Q11713771|Q11713771]] | [[Irena Kamińska-Szmaj]] | [[Nowa Cerekwia]] | 1950-01-24 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 570 | [[:d:Q11736972|Q11736972]] | [[Katarzyna Hałkowska]] | [[Władysławowo]] | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 571 | [[:d:Q11772224|Q11772224]] | [[Małgorzata Bednarska]] | [[Łódź]] | 1972-10-04 | [[Polonia]] | | [[Ficheiro:Malgorzata Bednarska 2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 572 | [[:d:Q11772333|Q11772333]] | [[Małgorzata Mikołajczyk]] | | 1966-11-04 | | | |- | style='text-align:right'| 573 | [[:d:Q11797900|Q11797900]] | [[Olga Tustanowska]] | [[Alwernia]] | 1917-09-20 | [[Polonia]] | 2005-10-16 | |- | style='text-align:right'| 574 | [[:d:Q11802773|Q11802773]] | [[Paocheng Tao Jen]] | [[Wuxi]] | 1912 | | 2004-04-08 | |- | style='text-align:right'| 575 | [[:d:Q11925355|Q11925355]] | [[Helena Ferrer i Mallol]] | [[Llançà]] | 1937-04-19 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 576 | [[:d:Q11941616|Q11941616]] | [[Pilar Bayer i Isant]] | [[Barcelona]] | 1946-02-13 | [[España]] | | [[Ficheiro:Pilar Bayer.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 577 | [[:d:Q11946286|Q11946286]] | [[Rosa Maria Miró i Roig]] | [[Manresa]] | 1960-08-06 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 578 | [[:d:Q12090370|Q12090370]] | [[Tatyana Petrovna Volkova]] | | 1948-12-04 | | | |- | style='text-align:right'| 579 | [[:d:Q12093452|Q12093452]] | [[Nina Virchenko]] | [[Zavadivka]] | 1930-05-05 | [[Ucraína]] | | [[Ficheiro:Nina Virchenko.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 580 | [[:d:Q12103362|Q12103362]] | [[Eva Hata]] | [[Lviv]] | 1958-08-23 | [[Ucraína]] | 2018-11-14 | |- | style='text-align:right'| 581 | [[:d:Q12117188|Q12117188]] | [[Klavdiya Latysheva]] | [[Kiev]] | 1897-03-14 | [[Unión Soviética]] | 1956-05-11 | |- | style='text-align:right'| 582 | [[:d:Q12158166|Q12158166]] | [[Nelya Naumovna Strelchenko]] | [[Lebedyns'ka Mis'krada]] | 1941-02-19 | | | |- | style='text-align:right'| 583 | [[:d:Q12172522|Q12172522]] | [[Nadiya Shulgina-Ishchuk]] | [[Kiev]] | 1888-01-21 | | 1979-04-09 | |- | style='text-align:right'| 584 | [[:d:Q12244242|Q12244242]] | [[Masouda Mohammed Kazem]] | | 1927-01-14 | | 2005 | |- | style='text-align:right'| 585 | [[:d:Q12253585|Q12253585]] | [[Anjeles Iztueta]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1954-10-16 | [[España]] | | [[Ficheiro:Anjeles Iztueta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 586 | [[:d:Q12253847|Q12253847]] | [[Arantza Urkaregi]] | [[Donostia]] | 1954-04-23 | [[España]] | | [[Ficheiro:Arantza urkaregi 0001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 587 | [[:d:Q12260550|Q12260550]] | [[Jone Uria]] | [[Algorta]] | 1990-04-28 | [[España]] | | [[Ficheiro:Jone-Uria-2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 588 | [[:d:Q12263048|Q12263048]] | [[Maria J. Esteban]] | [[Alonsotegi]] | 1956-04-06 | [[Francia]]<br/>[[España]] | | [[Ficheiro:Maria Jesus Esteban.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 589 | [[:d:Q12268903|Q12268903]] | [[Vivienne Malone-Mayes]] | [[Waco]] | 1932-02-10 | [[Estados Unidos de América]] | 1995-06-09 | [[Ficheiro:Vivienne Malone-Mayes.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 590 | [[:d:Q12291973|Q12291973]] | [[Radka Radeva]] | [[Gabrovo]] | 1936-11-21 | [[Bulgaria]] | | |- | style='text-align:right'| 591 | [[:d:Q12294452|Q12294452]] | [[Sofia Danova]] | [[Veliko Tarnovo]] | 1879 | | 1946 | |- | style='text-align:right'| 592 | [[:d:Q12303959|Q12303959]] | [[Bodil Branner]] | | 1943-02-05 | [[Dinamarca]] | | |- | style='text-align:right'| 593 | [[:d:Q12350034|Q12350034]] | [[Judit Szőcs]] | [[Cluj-Napoca]] | 1939-06-23 | | | [[Ficheiro:Szőcs Judit.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 594 | [[:d:Q12350549|Q12350549]] | [[Katalin Kováts]] | [[Budapest]] | 1957-10-16 | [[Hungría]] | | [[Ficheiro:Katalin Kováts.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 595 | [[:d:Q12359280|Q12359280]] | [[Anne-Mai Parring]] | | 1940-07-21 | | | |- | style='text-align:right'| 596 | [[:d:Q12361020|Q12361020]] | [[Eda-Tiia Pungar]] | | 1942 | | | |- | style='text-align:right'| 597 | [[:d:Q12361869|Q12361869]] | [[Elena Safiulina]] | | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 598 | [[:d:Q12361900|Q12361900]] | [[Ella Puman]] | | 1969-09-23 | | | |- | style='text-align:right'| 599 | [[:d:Q12362105|Q12362105]] | [[Ene-Margit Tiit]] | [[Tartu]] | 1934-04-22 | [[Estonia]] | | [[Ficheiro:Ene-Margit Tiit.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 600 | [[:d:Q12362470|Q12362470]] | [[Eva Silvia Pärt-Enander]] | | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 601 | [[:d:Q12364542|Q12364542]] | [[Inga Kangro]] | [[Antsla]] | 1974-04-11 | [[Estonia]] | | |- | style='text-align:right'| 602 | [[:d:Q12365927|Q12365927]] | [[Kaarin Riives-Kaagjärv]] | | 1942-08-28 | | | |- | style='text-align:right'| 603 | [[:d:Q12370906|Q12370906]] | [[Natalia Saealle]] | | 1976-03-23 | | | |- | style='text-align:right'| 604 | [[:d:Q12373704|Q12373704]] | [[Reet Ruga]] | | 1933 | | | |- | style='text-align:right'| 605 | [[:d:Q12535386|Q12535386]] | [[Turkpenbaeva Bibigul Zhaparovna]] | | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 606 | [[:d:Q12589203|Q12589203]] | [[Kim Hyung-Jeong]] | | 1951-04-05 | | | |- | style='text-align:right'| 607 | [[:d:Q12652240|Q12652240]] | [[Dalė Dzemydienė]] | | 1957-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 608 | [[:d:Q12677778|Q12677778]] | [[Virginija Gaigalaitė]] | | 1954-05-19 | | | |- | style='text-align:right'| 609 | [[:d:Q12723258|Q12723258]] | [[Cabiria Andreian Cazacu]] | [[Iași]] | 1928-02-19 | [[Romanía]] | 2018-05-22 | |- | style='text-align:right'| 610 | [[:d:Q12728390|Q12728390]] | [[Florica T. Câmpan]] | | 1906-11-26 | | 1993-08-23 | |- | style='text-align:right'| 611 | [[:d:Q12729119|Q12729119]] | [[Nora Calderwood]] | [[Blairgowrie]] | 1896-03-14 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1985-04 | |- | style='text-align:right'| 612 | [[:d:Q12740843|Q12740843]] | [[Silvia Creangă]] | | 1894-10-26 | [[Romanía]] | 1952-03-31 | |- | style='text-align:right'| 613 | [[:d:Q12743306|Q12743306]] | [[Vera Myller]] | [[San Petersburgo]] | 1880-12-01 | [[Romanía]] | 1970-12-12 | [[Ficheiro:Vera Lebedeva-Myller.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 614 | [[:d:Q12750312|Q12750312]] | [[Gordana Pavlović-Lažetić]] | [[Belgrado]] | 1955 | | | |- | style='text-align:right'| 615 | [[:d:Q12750313|Q12750313]] | [[Gordana Rajkov]] | [[Belgrado]] | 1944-12-29 | [[Serbia]] | | |- | style='text-align:right'| 616 | [[:d:Q12755275|Q12755275]] | [[Mila Mršević]] | [[Belgrado]] | 1945-04-24 | | | |- | style='text-align:right'| 617 | [[:d:Q12756092|Q12756092]] | [[Neda Bokan]] | [[Zemun]] | 1947-02-03 | [[Serbia]] | | [[Ficheiro:Neda Bokan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 618 | [[:d:Q12765294|Q12765294]] | [[Eliška Tomová]] | [[Nymburk]] | 1942-06-15 | | 1986-12-01 | |- | style='text-align:right'| 619 | [[:d:Q12765582|Q12765582]] | [[Eva Gedeonová]] | | 1940-03-03 | | 1993-01-24 | |- | style='text-align:right'| 620 | [[:d:Q12772186|Q12772186]] | [[Mária Jakubíková]] | [[Pravenec]] | 1925-01-28 | | 1994-03-21 | |- | style='text-align:right'| 621 | [[:d:Q12778500|Q12778500]] | [[Viera Šimčisková]] | [[Litomyšl]] | 1904-09-15 | | 1997-08-13 | |- | style='text-align:right'| 622 | [[:d:Q12788090|Q12788090]] | [[Dušanka Janežič]] | [[Liubliana]] | 1952-05-21 | [[Eslovenia]]<br/>[[República Federal Socialista de Iugoslavia]] | | [[Ficheiro:Dušanka Janežič 2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 623 | [[:d:Q12795796|Q12795796]] | [[Marina Rugelj]] | | 1964-03-22 | [[Eslovenia]]<br/>[[República Federal Socialista de Iugoslavia]] | | |- | style='text-align:right'| 624 | [[:d:Q12809952|Q12809952]] | [[Hermine Agavni Kalustyan]] | [[Istambul]] | 1914 | | 1989 | |- | style='text-align:right'| 625 | [[:d:Q12815873|Q12815873]] | [[Kató Rényi]] | [[Budapest]] | 1924-10-24 | [[Hungría]] | 1969-08-31 | |- | style='text-align:right'| 626 | [[:d:Q12839454|Q12839454]] | [[Fatma Abdullazadə]] | [[Bakú]] | 1948-05-28 | | | |- | style='text-align:right'| 627 | [[:d:Q12839980|Q12839980]] | [[Gular Ahmadova]] | [[Bakú]] | 1965-08-20 | | | |- | style='text-align:right'| 628 | [[:d:Q12842671|Q12842671]] | [[Maleyka Abbaszadeh]] | [[Bakú]] | 1953-02-23 | [[Acerbaixán]] | | |- | style='text-align:right'| 629 | [[:d:Q12887129|Q12887129]] | [[Aissa Wade]] | [[Dakar]] | 1967 | [[Senegal]] | | |- | style='text-align:right'| 630 | [[:d:Q12887405|Q12887405]] | [[Annie Marie Watkins Garraway]] | [[Parsons]] | 1940 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 631 | [[:d:Q12887511|Q12887511]] | [[Argelia Velez-Rodriguez]] | [[A Habana]] | 1936 | [[Cuba]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Velez-Rodriguez.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 632 | [[:d:Q12887979|Q12887979]] | [[Bessie Tucker]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 633 | [[:d:Q12887981|Q12887981]] | [[Beryl Hunte]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 634 | [[:d:Q12888595|Q12888595]] | [[Carolyn Mahoney]] | [[Memphis, Tennessee]] | 1946 | | | |- | style='text-align:right'| 635 | [[:d:Q12888645|Q12888645]] | [[Cassandra McZeal]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 636 | [[:d:Q12888740|Q12888740]] | [[Cecilia Wangechi]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 637 | [[:d:Q12888868|Q12888868]] | [[Chikh Bouzar]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 638 | [[:d:Q12888903|Q12888903]] | [[Christine McMillan]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 639 | [[:d:Q12889393|Q12889393]] | [[Daphne L. Smith]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 640 | [[:d:Q12889430|Q12889430]] | [[Debra Curtis]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 641 | [[:d:Q12889472|Q12889472]] | [[Della Bell]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 642 | [[:d:Q12889501|Q12889501]] | [[Denise Stephenson-Hawk]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 643 | [[:d:Q12890296|Q12890296]] | [[Elayne Arrington]] | [[Pittsburgh, Pensilvania]] | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 644 | [[:d:Q12890579|Q12890579]] | [[Fannie Gee]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 645 | [[:d:Q12891005|Q12891005]] | [[Georgia Caldwell Smith]] | [[Atchison]] | 1909-08-28 | [[Estados Unidos de América]] | 1961-05-06 | |- | style='text-align:right'| 646 | [[:d:Q12891006|Q12891006]] | [[Georgia Lawrence]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 647 | [[:d:Q12891063|Q12891063]] | [[Gladys Glass]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 648 | [[:d:Q12891064|Q12891064]] | [[Gladys Gaskin Whitehead]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 649 | [[:d:Q12891417|Q12891417]] | [[Halima Ali]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 650 | [[:d:Q12891677|Q12891677]] | [[Iris Gugu Moche]] | [[Suráfrica]] | | | | |- | style='text-align:right'| 651 | [[:d:Q12891744|Q12891744]] | [[Jacqueline Brannon Giles]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 652 | [[:d:Q12891826|Q12891826]] | [[Janvière Ndirahisha]] | | 1966 | [[Burundi]] | | |- | style='text-align:right'| 653 | [[:d:Q12891951|Q12891951]] | [[Jeanette Stephens]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 654 | [[:d:Q12892051|Q12892051]] | [[Joella Gipson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 655 | [[:d:Q12892125|Q12892125]] | [[Joséphine Guidy Wandja]] | [[Camerún]] | 1945-03-29 | [[Costa do Marfil]] | | [[Ficheiro:Josephine Wendja Guidy.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 656 | [[:d:Q12892295|Q12892295]] | [[Karolyn Ann Morgan]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 657 | [[:d:Q12892312|Q12892312]] | [[Kathryn Lewis]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 658 | [[:d:Q12892349|Q12892349]] | [[Kimberly Sellers]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 659 | [[:d:Q12892350|Q12892350]] | [[Kim Ward]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 660 | [[:d:Q12893592|Q12893592]] | [[Loretta Braxton]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 661 | [[:d:Q12893747|Q12893747]] | [[Louise Hunter]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 662 | [[:d:Q12893751|Q12893751]] | [[Louise Nixon Sutton]] | [[Hertford]] | 1925-11-04 | | 2006-05-14 | |- | style='text-align:right'| 663 | [[:d:Q12893906|Q12893906]] | [[Maguette Thiam]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 664 | [[:d:Q12894109|Q12894109]] | [[Marie Françoise Ouedraogo]] | [[Uagadugú]] | 1967-12-03 | [[Burkina Faso]] | | [[Ficheiro:Marie Françoise Ouedraogo - Photo1 Wiki.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 665 | [[:d:Q12894123|Q12894123]] | [[Marion Palmer Capps]] | [[Norfolk, Virxinia]] | 1901 | [[Estados Unidos de América]] | 2001 | |- | style='text-align:right'| 666 | [[:d:Q12894147|Q12894147]] | [[Martha Moss]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 667 | [[:d:Q12894173|Q12894173]] | [[Mary Hawkins]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 668 | [[:d:Q12894391|Q12894391]] | [[Michaele Chappell]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 669 | [[:d:Q12894481|Q12894481]] | [[Miranda Teboh-Ewungkem]] | | 1974 | [[Camerún]] | | |- | style='text-align:right'| 670 | [[:d:Q12894535|Q12894535]] | [[Monica Jackson]] | [[Kansas City, Missouri|Kansas City]] | | | | |- | style='text-align:right'| 671 | [[:d:Q12894536|Q12894536]] | [[Monica Stephens]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 672 | [[:d:Q12894717|Q12894717]] | [[Nancy Glenn Griesinger]] | [[Charleston, Carolina do Sur]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 673 | [[:d:Q12895236|Q12895236]] | [[Patricia Wright Beaulieu]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 674 | [[:d:Q12895262|Q12895262]] | [[Paulette Ceesay]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 675 | [[:d:Q12895293|Q12895293]] | [[Peggie Adkins Smith]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 676 | [[:d:Q12896207|Q12896207]] | [[Rhonda Sharpe]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 677 | [[:d:Q12897279|Q12897279]] | [[Shree Whitaker]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 678 | [[:d:Q12897412|Q12897412]] | [[Sonya Stephens]] | | 1970-02-20 | | | |- | style='text-align:right'| 679 | [[:d:Q12897545|Q12897545]] | [[Suzanne Craig]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 680 | [[:d:Q12897605|Q12897605]] | [[Talitha Washington]] | [[Frankfort]] | 1974-01-09 | | | |- | style='text-align:right'| 681 | [[:d:Q12897627|Q12897627]] | [[Tanya Henneman]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 682 | [[:d:Q12897722|Q12897722]] | [[Therese Harce Braithwaite]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 683 | [[:d:Q12897730|Q12897730]] | [[Thyrsa Frazier Svager]] | [[Wilberforce]] | 1930-06-16 | [[Estados Unidos de América]] | 1999-07-23 | [[Ficheiro:Thyrsa Frazier Svager.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 684 | [[:d:Q12897799|Q12897799]] | [[Tonya Smoot]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 685 | [[:d:Q12898251|Q12898251]] | [[Wanda Patterson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 686 | [[:d:Q12954211|Q12954211]] | [[Maria Adelaide Sneider]] | [[Asmara]] | 1937-12-06 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1989-05-01 | |- | style='text-align:right'| 687 | [[:d:Q13028120|Q13028120]] | [[Iryna Suprunenka]] | [[Minsk]] | 1954-02-04 | [[Belarús]] | | |- | style='text-align:right'| 688 | [[:d:Q13029250|Q13029250]] | [[Olga Kostyukova]] | [[Minsk]] | 1954-01-28 | | | |- | style='text-align:right'| 689 | [[:d:Q13052571|Q13052571]] | [[Gohar H. Hambardzumyan]] | [[Tbilisi]] | 1907-06-28 | | 1979-06-26 | |- | style='text-align:right'| 690 | [[:d:Q13103285|Q13103285]] | [[Jeanne Peiffer]] | [[Mersch]] | 1948-08-20 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 691 | [[:d:Q13138844|Q13138844]] | [[Ruth Stauffer]] | [[Harrisburg, Pensilvania|Harrisburg]] | 1910-07-16 | [[Estados Unidos de América]] | 1993-01-03<br/>1993 | |- | style='text-align:right'| 692 | [[:d:Q13406771|Q13406771]] | [[Maria Monserrat Capdevila d'Oriola]] | [[Cabestany]] | 1905-08-06 | [[España]] | 1993-10-04 | |- | style='text-align:right'| 693 | [[:d:Q13417931|Q13417931]] | [[Hana Kirchheimová]] | [[Bratislava]] | 1965-07-03 | | 1994-10-10 | |- | style='text-align:right'| 694 | [[:d:Q13425236|Q13425236]] | [[Kornélia Kropiláková]] | [[Slovenská Ľupča]] | 1914-01-12 | | 1992-01-24 | |- | style='text-align:right'| 695 | [[:d:Q13560226|Q13560226]] | [[Iris Mack]] | [[Nova Orleáns]] | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Dr. Mack s Photo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 696 | [[:d:Q14063365|Q14063365]] | [[Gudrun Kalmbach]] | [[Großerlach]] | 1937-05-27 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:KHEBild.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 697 | [[:d:Q14491914|Q14491914]] | [[Carla Savage]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 698 | [[:d:Q14942999|Q14942999]] | [[Susan Friedlander]] | [[Londres]] | 1946-01-26 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Friedlander susan 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 699 | [[:d:Q14948946|Q14948946]] | [[Marion Cameron Gray]] | [[Ayr]] | 1902-03-26 | [[Reino Unido]] | 1979-09-16 | |- | style='text-align:right'| 700 | [[:d:Q14950039|Q14950039]] | [[Kirstine Smith]] | | 1878-04-12<br/>1878-04-24 | [[Estados Unidos de América]] | 1939-11-11 | |- | style='text-align:right'| 701 | [[:d:Q15030058|Q15030058]] | [[Geraldine Claudette Darden]] | [[Alabama]] | 1936-07-22 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 702 | [[:d:Q15071522|Q15071522]] | [[Yliana Tolstova]] | | 1942-04-24 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 703 | [[:d:Q15110561|Q15110561]] | [[Grace Bates]] | | 1914-08-13 | [[Estados Unidos de América]] | 1996-11-19 | |- | style='text-align:right'| 704 | [[:d:Q15281058|Q15281058]] | [[Vera Šnajder]] | | 1904 | | 1976 | |- | style='text-align:right'| 705 | [[:d:Q15290211|Q15290211]] | [[Laila Soueif]] | [[Londres]] | 1956-05-01 | [[Exipto]] | | [[Ficheiro:Dr Laila Soueif (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 706 | [[:d:Q15428712|Q15428712]] | [[Dörte Haftendorn]] | [[Würzburg]] | 1948-03-25 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Dörte-Mueritz2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 707 | [[:d:Q15429974|Q15429974]] | [[Evelyn Buckwar]] | [[Berlín]] | 1964 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 708 | [[:d:Q15433136|Q15433136]] | [[Christine Riedtmann]] | [[Basilea]] | 1952 | [[Suíza]] | | |- | style='text-align:right'| 709 | [[:d:Q15434717|Q15434717]] | [[Vera Serganova]] | [[Moscova]] | 1960 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Unión Soviética]] | | [[Ficheiro:Vera Serganova 2011.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 710 | [[:d:Q15438879|Q15438879]] | [[Christine Müller]] | [[Berlín]] | 1959-09-10 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 711 | [[:d:Q15444399|Q15444399]] | [[Christa Binder]] | [[Viena]] | 1947-08-24 | [[Austria]] | | |- | style='text-align:right'| 712 | [[:d:Q15445150|Q15445150]] | [[Lucy Mensing]] | [[Hamburgo]] | 1901-03-11 | [[Alemaña]] | 1995-04-28 | |- | style='text-align:right'| 713 | [[:d:Q15445700|Q15445700]] | [[Hannah Markwig]] | [[Riedstadt]] | 1980-11-19 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Markwig bertram cavalieri (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 714 | [[:d:Q15449253|Q15449253]] | [[Ute Finckh-Krämer]] | [[Wiesbaden]] | 1956-12-16 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Finckh-Krämer, Ute-8960.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 715 | [[:d:Q15641430|Q15641430]] | [[Klara Löbenstein]] | [[Hildesheim]] | 1883-02-15 | [[Alemaña]] | 1968-06-10 | |- | style='text-align:right'| 716 | [[:d:Q15642567|Q15642567]] | [[Rosa García García]] | [[Madrid]] | 1965-01-17 | [[España]] | | [[Ficheiro:Dinar Cambra Rosa García, 13 d'abril de 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 717 | [[:d:Q15649160|Q15649160]] | [[Hee Oh]] | [[Corea do Sur]] | 1969 | [[Corea do Sur]] | | [[Ficheiro:Hee oh.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 718 | [[:d:Q15708693|Q15708693]] | [[Julia F. Knight]] | | 190s | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Knight julia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 719 | [[:d:Q15733740|Q15733740]] | [[Eleanor Jones]] | | 1929-08-12 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 720 | [[:d:Q15814082|Q15814082]] | [[Charlotte Kipling]] | | 1919-06-07 | [[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]]<br/>[[Reino Unido]] | 1992-08-09 | |- | style='text-align:right'| 721 | [[:d:Q15823185|Q15823185]] | [[Katalin Marton]] | [[Budapest]] | 1941-12-09 | [[Hungría]] | 2019-12-13 | |- | style='text-align:right'| 722 | [[:d:Q15858516|Q15858516]] | [[Edlyn Teske-Wilson]] | | 1968 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 723 | [[:d:Q15915722|Q15915722]] | [[Leila Schneps]] | [[Waltham]] | 1961-12-22 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Leila Schneps (2011).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 724 | [[:d:Q15964717|Q15964717]] | [[Coralie Colmez]] | [[París]] | 1988-03-05 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Coralie Colmez (2009).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 725 | [[:d:Q15971863|Q15971863]] | [[Amy Dahan]] | | 20th century | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Noc filosofie 2016 - Amy Dahan Dalmedico.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 726 | [[:d:Q15989892|Q15989892]] | [[Frances Cave-Browne-Cave]] | [[Streatham Common]] | 1876-02-21 | [[Reino Unido]] | 1965-03-30 | [[Ficheiro:1919 at Girton here is Frances Cave Brown Cave (cropped).png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 727 | [[:d:Q15989920|Q15989920]] | [[Agnes Bell Collier]] | [[Hyde]] | 1860-01-31 | | 1930-01-02 | |- | style='text-align:right'| 728 | [[:d:Q15990084|Q15990084]] | [[Joan Clarke]] | [[West Norwood]] | 1917-06-24 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1996-09-04 | |- | style='text-align:right'| 729 | [[:d:Q15994469|Q15994469]] | [[Ruth Gregory]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 730 | [[:d:Q15994553|Q15994553]] | [[Kathleen Adebola Okikiolu]] | | 1965 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 731 | [[:d:Q15994577|Q15994577]] | [[Alice Lee]] | [[Dedham]] | 1858-06-28 | [[Reino Unido]] | 1939-10-05 | [[Ficheiro:Alice Lee (statistician).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 732 | [[:d:Q15994624|Q15994624]] | [[Jil Matheson]] | | 1953-03-27 | | | |- | style='text-align:right'| 733 | [[:d:Q15994687|Q15994687]] | [[Flora Philip]] | [[Mull]] | 1865-05-19 | [[Escocia]] | 1943-08-14 | |- | style='text-align:right'| 734 | [[:d:Q15994851|Q15994851]] | [[Florence Yeldham]] | [[Brightling]] | 1877-10-30 | [[Reino Unido]] | 1945-01-10 | |- | style='text-align:right'| 735 | [[:d:Q15994950|Q15994950]] | [[Susanne Brenner]] | | 1958 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 736 | [[:d:Q15995602|Q15995602]] | [[Bin Yu]] | | No/unknown value | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 737 | [[:d:Q15999404|Q15999404]] | [[Florence Eliza Allen]] | [[Horicon]] | 1876-10-04 | [[Estados Unidos de América]] | 1960-12-31 | |- | style='text-align:right'| 738 | [[:d:Q16007515|Q16007515]] | [[Libera Trevisani Levi-Civita]] | [[Verona]] | 1890-05-17 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1973-12-11 | |- | style='text-align:right'| 739 | [[:d:Q16012481|Q16012481]] | [[Melba Roy Mouton]] | [[Fairfax]] | 1929 | [[Estados Unidos de América]] | 1990-06-25 | [[Ficheiro:Melba Roy - Female Computer - GPN-2000-001647.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 740 | [[:d:Q16014978|Q16014978]] | [[Rose Whelan Sedgewick]] | [[Brockton]] | 1903-06-16 | [[Estados Unidos de América]] | 2000-06-07 | |- | style='text-align:right'| 741 | [[:d:Q16017442|Q16017442]] | [[Suzan Kahramaner]] | [[Istambul]] | 1913-05-21 | [[Turquía]] | 2006-02-22 | [[Ficheiro:SZ1.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 742 | [[:d:Q16017710|Q16017710]] | [[Leone Burton]] | | 1936-09-14 | | 2007-12-01 | |- | style='text-align:right'| 743 | [[:d:Q16018263|Q16018263]] | [[Mary G. Ross]] | [[Park Hill]] | 1908-08-09 | [[Estados Unidos de América]] | 2008-04-29 | [[Ficheiro:Mary G. Ross Sculpture 1.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 744 | [[:d:Q16051284|Q16051284]] | [[Farideh Firoozbakht]] | [[Isfahán]] | 1962 | [[Irán]] | 2019 | |- | style='text-align:right'| 745 | [[:d:Q16062165|Q16062165]] | [[Dolores Richard Spikes]] | [[Baton Rouge, Luisiana|Baton Rouge]] | 1936-08-24 | [[Estados Unidos de América]] | 2015-06-01 | |- | style='text-align:right'| 746 | [[:d:Q16063650|Q16063650]] | [[Dorte Olesen]] | [[Hillerød]] | 1948-01-08 | [[Dinamarca]] | | |- | style='text-align:right'| 747 | [[:d:Q16089753|Q16089753]] | [[Verena Huber-Dyson]] | [[Nápoles]] | 1923-05-06 | [[Suíza]] | 2016-03-12 | [[Ficheiro:Verena Huber-Dyson (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 748 | [[:d:Q16090492|Q16090492]] | [[Marguerite Frank]] | [[Francia]] | 1927-09-08 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 749 | [[:d:Q16090943|Q16090943]] | [[Marion Walter]] | [[Berlín]] | 1928-07-30 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 750 | [[:d:Q16105699|Q16105699]] | [[Marie-Louise Michelsohn]] | | 1941-10-08 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Marie-Louise Michelsohn 1982 (portioned).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 751 | [[:d:Q16105897|Q16105897]] | [[Christine Darden]] | [[Monroe]] | 1942-09-10 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Christine Darden.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 752 | [[:d:Q16106050|Q16106050]] | [[Harriet Pollatsek]] | [[Detroit, Michigan|Detroit]] | 1942-05-02 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 753 | [[:d:Q16106786|Q16106786]] | [[Mary Beth Ruskai]] | [[Cleveland, Ohio|Cleveland]] | 1944 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 754 | [[:d:Q16106990|Q16106990]] | [[Joan Hutchinson]] | [[Filadelfia]] | 1945 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 755 | [[:d:Q16109382|Q16109382]] | [[Marica Radojčić Prešić]] | [[Inđija]] | 1943 | | | |- | style='text-align:right'| 756 | [[:d:Q16115403|Q16115403]] | [[Rhonda Hughes]] | | 1947-09-28 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 757 | [[:d:Q16132388|Q16132388]] | [[Greta Leibowitz]] | [[Kampen]] | 1907 | [[Israel]] | 2001 | |- | style='text-align:right'| 758 | [[:d:Q16150717|Q16150717]] | [[Tamara Awerbuch-Friedlander]] | [[Montevideo]] | 20th century | [[Uruguai]]<br/>[[Israel]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:TamaraAwerbuch-03-19-2015f.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 759 | [[:d:Q16179378|Q16179378]] | [[Kim Ju-lee]] | | 1969 | [[Corea do Sur]] | | |- | style='text-align:right'| 760 | [[:d:Q16185251|Q16185251]] | [[Marsha Berger]] | | 1953 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 761 | [[:d:Q16194491|Q16194491]] | [[Nilüfer Çınar Çorlulu]] | [[Iskenderun]] | 1962-11-04 | [[Turquía]] | | |- | style='text-align:right'| 762 | [[:d:Q16196090|Q16196090]] | [[Kaisa Miettinen]] | [[Sulkava]] | 1965-07-25 | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 763 | [[:d:Q16208071|Q16208071]] | [[Miriam Cohen]] | | 1941 | | | [[Ficheiro:Miriam Cohen 3.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 764 | [[:d:Q16267563|Q16267563]] | [[Michelle Schatzman]] | [[12th arrondissement of Paris]] | 1949-12-08 | [[Francia]] | 2010-08-20 | |- | style='text-align:right'| 765 | [[:d:Q16269639|Q16269639]] | [[Nadia Ghazzali]] | [[Marrocos]] | 1961-04-03 | [[Canadá]]<br/>[[Marrocos]] | | |- | style='text-align:right'| 766 | [[:d:Q16334868|Q16334868]] | [[Danuta Przeworska-Rolewicz]] | [[Varsovia]] | 1931-05-25 | [[Polonia]] | 2012-06-23 | |- | style='text-align:right'| 767 | [[:d:Q16370968|Q16370968]] | [[Məkrufə Hacırəhimova]] | | 1956-10-02 | | | [[Ficheiro:Məkrufə Hacırəhimova.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 768 | [[:d:Q16378230|Q16378230]] | [[Shafagat Mahmudova]] | [[Bakú]] | 1957-01-27 | [[Acerbaixán]] | | |- | style='text-align:right'| 769 | [[:d:Q16403718|Q16403718]] | [[Mare Koit]] | | 1945-05-22 | | | |- | style='text-align:right'| 770 | [[:d:Q16404561|Q16404561]] | [[Tatjana Nahtman]] | | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 771 | [[:d:Q16405593|Q16405593]] | [[Eve Oja]] | [[Talín]] | 1948-10-10 | | 2019-01-27 | [[Ficheiro:Eve Oja.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 772 | [[:d:Q16406250|Q16406250]] | [[Ellen Redi]] | | 1945 | | | |- | style='text-align:right'| 773 | [[:d:Q16407040|Q16407040]] | [[Hilda Vilhelmine Roos]] | | 1906-07-17 | | 1990-04-11 | |- | style='text-align:right'| 774 | [[:d:Q16407350|Q16407350]] | [[Alma Johanna Ruubel]] | | 1899-09-28 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Estonia]] | 1990-01-21 | [[Ficheiro:Alma Ruubel noorpõlves.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 775 | [[:d:Q16408329|Q16408329]] | [[Sinaiida Riives]] | | 1919-11-11 | | 1987-05-25 | |- | style='text-align:right'| 776 | [[:d:Q16435415|Q16435415]] | [[Галина Ержанқызы Бижанова]] | [[Almati]] | 1947 | | | |- | style='text-align:right'| 777 | [[:d:Q16443000|Q16443000]] | [[Aldona Aleškevičienė-Statulevičienė]] | | 1936-01-01 | | 2017-02-24 | |- | style='text-align:right'| 778 | [[:d:Q16453398|Q16453398]] | [[Joana Lipeikienė]] | | 1946-06-24 | | | |- | style='text-align:right'| 779 | [[:d:Q16499729|Q16499729]] | [[Cathy O'Neil]] | [[Estados Unidos de América]] | 1972 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Cathy O'Neil at Google Cambridge.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 780 | [[:d:Q16563345|Q16563345]] | [[Joanna Tumiłowicz]] | [[Varsovia]] | 1952 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 781 | [[:d:Q16710069|Q16710069]] | [[Maria Olinyk]] | [[Tlumach Raion]] | 1943-02-14 | | | [[Ficheiro:Maria Oliynyk.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 782 | [[:d:Q16733456|Q16733456]] | [[Khalida Inayat Noor]] | [[Rawalpindi]] | 19th century | | | [[Ficheiro:Khalida Inayat Noor.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 783 | [[:d:Q16902130|Q16902130]] | [[Gloria C. Gilmer]] | [[Baltimore, Maryland]] | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 784 | [[:d:Q16905141|Q16905141]] | [[Ingvill Merete Stedøy-Johansen]] | | 1957-11-12 | [[Noruega]] | | |- | style='text-align:right'| 785 | [[:d:Q16940307|Q16940307]] | [[Itala Maria Loffredo D'Ottaviano]] | [[Campinas]] | 1944 | [[Brasil]] | | [[Ficheiro:Itala D'Ottaviano, 1985 March (portioned).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 786 | [[:d:Q16945726|Q16945726]] | [[Afi Davis Harrington]] | [[Maryland]] | 1972-05-15 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 787 | [[:d:Q16945860|Q16945860]] | [[Bonita Saunders]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 788 | [[:d:Q16946001|Q16946001]] | [[Dawn Lott]] | | | | | [[Ficheiro:CAARMS lunch (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 789 | [[:d:Q16946126|Q16946126]] | [[Elaine Terry]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 790 | [[:d:Q16946142|Q16946142]] | [[Emma Fenceroy]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 791 | [[:d:Q16946178|Q16946178]] | [[Evelyn Patterson Scott]] | | | [[Estados Unidos de América]] | 2013-02-14 | |- | style='text-align:right'| 792 | [[:d:Q16946201|Q16946201]] | [[Fern Hunt]] | [[Nova York]] | 1948 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Fern Hunt.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 793 | [[:d:Q16946343|Q16946343]] | [[Gelonia Dent]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 794 | [[:d:Q16946542|Q16946542]] | [[Janice Cook]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 795 | [[:d:Q16946544|Q16946544]] | [[Janice Walker]] | [[Meridian (Q118152)|Meridian]] | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 796 | [[:d:Q16946654|Q16946654]] | [[Jillian McLeod]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 797 | [[:d:Q16946658|Q16946658]] | [[Joan Langdon]] | [[Marion]] | 1951-08-01 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 798 | [[:d:Q16946659|Q16946659]] | [[Joanna Masingila]] | | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 799 | [[:d:Q16946714|Q16946714]] | [[Julie Ivy]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 800 | [[:d:Q16946737|Q16946737]] | [[Kbenesh Blayneh]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 801 | [[:d:Q16946754|Q16946754]] | [[Kimberly Weems]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 802 | [[:d:Q16946790|Q16946790]] | [[Leona Harris]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 803 | [[:d:Q16971243|Q16971243]] | [[Lida Barrett]] | [[Houston, Texas|Houston]] | 1927-05-21 | [[Estados Unidos de América]] | 2021-01-28 | [[Ficheiro:Lida Barrett JMM 2008.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 804 | [[:d:Q16971463|Q16971463]] | [[Georgia Benkart]] | [[Youngstown, Ohio|Youngstown]] | 1949 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 805 | [[:d:Q16990163|Q16990163]] | [[Natalya Berlova]] | [[Orenburg]] | 1968-11-06 | [[Rusia]] | | [[Ficheiro:Берлова Наталья Геннадьевна.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 806 | [[:d:Q16991603|Q16991603]] | [[Celia Hoyles]] | | 1946-05-18 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 807 | [[:d:Q17006460|Q17006460]] | [[Emilie Martin]] | [[Elizabeth]] | 1869-12-30 | [[Estados Unidos de América]] | 1936-02-08 | |- | style='text-align:right'| 808 | [[:d:Q17094052|Q17094052]] | [[Anna-Karin Tornberg]] | [[Kiruna]] | 1971-09-29 | [[Suecia]] | | |- | style='text-align:right'| 809 | [[:d:Q17112464|Q17112464]] | [[Jacqueline Naze Tjøtta]] | [[Montpellier]] | 1935-06-01 | [[Noruega]] | 2017-03-09 | [[Ficheiro:Professorene Jacqueline Naze Tjøtta og Sigve Tjøtta (1966) (7649514352).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 810 | [[:d:Q17151299|Q17151299]] | [[Catherine Sulem]] | [[Bir Mourad Rais]] | 1957 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 811 | [[:d:Q17174479|Q17174479]] | [[Reyhaneh Sariri]] | [[Mashhad]] | 1953-01-17 | [[Irán]] | | |- | style='text-align:right'| 812 | [[:d:Q17180849|Q17180849]] | [[Hilary Priestley]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 813 | [[:d:Q17279128|Q17279128]] | [[Stephanie B. Alexander]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 814 | [[:d:Q17279317|Q17279317]] | [[Jane Piore Gilman]] | | 1945 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 815 | [[:d:Q17285695|Q17285695]] | [[Irena Peeva]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Irena Peeva 1995 (portion B).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 816 | [[:d:Q17361902|Q17361902]] | [[Liia Einasto]] | | 1929-08-26 | | | |- | style='text-align:right'| 817 | [[:d:Q17431854|Q17431854]] | [[Selma Soysal]] | [[Zonguldak]] | 1924 | | 2011-10-10 | |- | style='text-align:right'| 818 | [[:d:Q17446877|Q17446877]] | [[Elts Abel]] | | 1947-06-09 | [[Estonia]] | | |- | style='text-align:right'| 819 | [[:d:Q17489531|Q17489531]] | [[Carolyn Eisele]] | [[Bronx]] | 1902-06-13 | [[Estados Unidos de América]] | 2000-01-15 | |- | style='text-align:right'| 820 | [[:d:Q17517090|Q17517090]] | [[Merrilyn Goos]] | | 19th century | [[Australia]] | | [[Ficheiro:Merrilyn Goos at ICTP Trieste 02.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 821 | [[:d:Q17517103|Q17517103]] | [[Bronwyn Harch]] | | 1969 | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 822 | [[:d:Q17517108|Q17517108]] | [[Barbara R. Holland]] | | 1976-01-23 | [[Australia]] | | [[Ficheiro:Barbara R Holland.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 823 | [[:d:Q17591959|Q17591959]] | [[Francoise Ulam]] | [[París]] | 1918-03-08 | [[Francia]] | 2011-04-30 | |- | style='text-align:right'| 824 | [[:d:Q18015248|Q18015248]] | [[Nadezhda Angarskaya]] | [[Mirny]] | 1982-11-30 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 825 | [[:d:Q18164416|Q18164416]] | [[Anita Straker]] | | 20th century | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 826 | [[:d:Q18167826|Q18167826]] | [[Marian Small]] | | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 827 | [[:d:Q18191224|Q18191224]] | [[Judith Gal-Ezer]] | | 190s | [[Israel]] | | |- | style='text-align:right'| 828 | [[:d:Q18222422|Q18222422]] | [[María Antònia Canals]] | [[Barcelona]] | 1930-11-15 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 829 | [[:d:Q18249276|Q18249276]] | [[Ajit Iqbal Singh]] | | 1943 | | | |- | style='text-align:right'| 830 | [[:d:Q18352629|Q18352629]] | [[Margaret Greig]] | [[Gosforth]] | 1922-02-11 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1999-06-10 | |- | style='text-align:right'| 831 | [[:d:Q18353252|Q18353252]] | [[Elizabeth Sparrow]] | | | | | [[Ficheiro:Elizabeth Sparrow with British Computer Society logo.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 832 | [[:d:Q18356621|Q18356621]] | [[Seema Nanda]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 833 | [[:d:Q18356699|Q18356699]] | [[Mary Deconge]] | | 1933 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 834 | [[:d:Q18386636|Q18386636]] | [[Susan Miller Rambo]] | [[Easton]] | 1883-04-03 | [[Estados Unidos de América]] | 1977-01-07 | |- | style='text-align:right'| 835 | [[:d:Q18386685|Q18386685]] | [[Suzan Rose Benedict]] | [[Norwalk]] | 1873-11-29 | [[Estados Unidos de América]] | 1942-04-08 | [[Ficheiro:Photo of Suzan Benedict 1922 Smith College Yearbook with Signature.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 836 | [[:d:Q18392310|Q18392310]] | [[Geraldine Ssali Busuulwa]] | [[Uganda]] | 1965 | [[Uganda]] | | |- | style='text-align:right'| 837 | [[:d:Q18393017|Q18393017]] | [[Rachel Kuske]] | | 1965 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 838 | [[:d:Q18395116|Q18395116]] | [[Ushadevi Bhosle]] | | 1949-03-30 | [[India]] | | |- | style='text-align:right'| 839 | [[:d:Q18578508|Q18578508]] | [[Johanna Weber]] | [[Düsseldorf]] | 1910-08-08 | [[Alemaña]]<br/>[[Reino Unido]] | 2014-10-24 | [[Ficheiro:Johanna Weber 1948.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 840 | [[:d:Q18599860|Q18599860]] | [[Helen M. Walker]] | [[Keosauqua]] | 1891 | [[Estados Unidos de América]] | 1983<br/>1983-01-15 | |- | style='text-align:right'| 841 | [[:d:Q18612509|Q18612509]] | [[Reidun Twarock]] | | 20th century | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Reidun Twarock.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 842 | [[:d:Q18645695|Q18645695]] | [[Margaret K. Butler]] | [[Evansville, Indiana|Evansville]] | 1924-03-27 | [[Estados Unidos de América]] | 2013-03-08 | |- | style='text-align:right'| 843 | [[:d:Q18672622|Q18672622]] | [[Ioana Dumitriu]] | | 1976-07-06 | | | [[Ficheiro:Ioana Dumitriu 2003 (headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 844 | [[:d:Q18683983|Q18683983]] | [[Elizabeth S. Allman]] | | 1965 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 845 | [[:d:Q18684350|Q18684350]] | [[Dorothea Starke]] | [[Chemnitz]] | 1902-11-20 | [[Reich alemán]] | 1943-03-16 | |- | style='text-align:right'| 846 | [[:d:Q18684650|Q18684650]] | [[Patricia E. Bauman]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 847 | [[:d:Q18684991|Q18684991]] | [[Marilyn Breen]] | | 1944 | | | |- | style='text-align:right'| 848 | [[:d:Q18685367|Q18685367]] | [[Sue Chandler]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 849 | [[:d:Q18685682|Q18685682]] | [[Laura DeMarco]] | | 1974-11-15 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 850 | [[:d:Q18685893|Q18685893]] | [[Mara Neusel]] | [[Stuttgart]] | 1964-05-14 | [[Estados Unidos de América]] | 2014-09-05 | |- | style='text-align:right'| 851 | [[:d:Q18686606|Q18686606]] | [[Shelly Harvey]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 852 | [[:d:Q18686626|Q18686626]] | [[Jane M. Hawkins]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 853 | [[:d:Q18704954|Q18704954]] | [[Ana Caraiani]] | [[Bucarest]] | 1984 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Romanía]] | | |- | style='text-align:right'| 854 | [[:d:Q18705193|Q18705193]] | [[Irene M. Gamba]] | | 1957 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Arxentina]] | | [[Ficheiro:Irene Martinez Gamba 7 (32877704754).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 855 | [[:d:Q18705256|Q18705256]] | [[Rebecca A. Herb]] | | 1948 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 856 | [[:d:Q18705966|Q18705966]] | [[Claudia Neuhauser]] | | 1962 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 857 | [[:d:Q18706041|Q18706041]] | [[Maria E. Schonbek]] | | 19th century | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Arxentina]] | | |- | style='text-align:right'| 858 | [[:d:Q18706051|Q18706051]] | [[Alice Silverberg]] | | 1958-10-06 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 859 | [[:d:Q18706069|Q18706069]] | [[Gigliola Staffilani]] | [[Martinsicuro]] | 1966-03-24 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Gigliola Staffilaniat Oberwolfach (2013).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 860 | [[:d:Q18706113|Q18706113]] | [[Ruth J. Williams]] | [[Australia]] | 1955-03-07 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 861 | [[:d:Q18708337|Q18708337]] | [[Dorothy Walcott Weeks]] | [[Filadelfia]] | 1893-05-03 | [[Estados Unidos de América]] | 1990-06-04 | [[Ficheiro:Weeks Morse Knaster Kuratowski Zurich1932.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 862 | [[:d:Q18708380|Q18708380]] | [[Irena Lasiecka]] | [[Varsovia]] | 1948-02-04 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 863 | [[:d:Q18719167|Q18719167]] | [[Ruth Charney]] | | 1950 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Ruth Charney.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 864 | [[:d:Q18719188|Q18719188]] | [[Ellen Kirkman]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 865 | [[:d:Q18719201|Q18719201]] | [[Susan Loepp]] | | 1967 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 866 | [[:d:Q18719213|Q18719213]] | [[Barbara L. Osofsky]] | | 1937 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 867 | [[:d:Q18719230|Q18719230]] | [[Brooke Shipley]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Brooke-shipley-pic-300x300.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 868 | [[:d:Q18719243|Q18719243]] | [[Rekha R. Thomas]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 869 | [[:d:Q18719246|Q18719246]] | [[Michelle L. Wachs]] | [[Nova York]] | 1952-11-30 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Michelle L Wachs Berkeley 2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 870 | [[:d:Q18719247|Q18719247]] | [[Judy L. Walker]] | | 1969 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Judy-walker.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 871 | [[:d:Q18719252|Q18719252]] | [[Carol S. Wood]] | [[Pennington Gap]] | 1945-02-09 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Carol Wood 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 872 | [[:d:Q18738769|Q18738769]] | [[Lauren Kiyomi Williams]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Lauren Williams 2015 (cropped).JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 873 | [[:d:Q18808526|Q18808526]] | [[Bonnie Berger]] | | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Bonnie Berger 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 874 | [[:d:Q18810936|Q18810936]] | [[Ida Busbridge]] | [[Plumstead]] | 1908-02-10 | [[Reino Unido]] | 1988-12-27 | |- | style='text-align:right'| 875 | [[:d:Q18817338|Q18817338]] | [[Noriko Arai]] | [[Kodaira]] | 1962 | [[Xapón]] | | |- | style='text-align:right'| 876 | [[:d:Q18921538|Q18921538]] | [[Phyllis Chinn]] | [[Rochester, Nova York|Rochester]] | 1941-09-26 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 877 | [[:d:Q18970068|Q18970068]] | [[Zorya Shapiro]] | | 1914-12-07 | [[Unión Soviética]] | 2013-07-04 | |- | style='text-align:right'| 878 | [[:d:Q18977799|Q18977799]] | [[Maria-Carme Calderer]] | [[Barcelona]] | 1951-01-10 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 879 | [[:d:Q18977855|Q18977855]] | [[Mónica Clapp]] | [[Cidade de México]] | 20th century | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[México]] | | |- | style='text-align:right'| 880 | [[:d:Q18978089|Q18978089]] | [[Tara S. Holm]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Tara S. Holm 2003 (headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 881 | [[:d:Q18978097|Q18978097]] | [[Birge Huisgen-Zimmermann]] | | 1946 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Birge Huisgen-Zimmermann 2001 (headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 882 | [[:d:Q19276814|Q19276814]] | [[Frances Northcutt]] | [[Luisiana|Luisiana - Louisiana]] | 1943-08-10 | | | [[Ficheiro:Poppy Northcutt 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 883 | [[:d:Q19295806|Q19295806]] | [[Marie Farge]] | | 1953-03-12 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Marie Farge.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 884 | [[:d:Q19321847|Q19321847]] | [[Emma Previato]] | [[Badia Polesine]] | 1952-11-29 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Italia]] | | [[Ficheiro:Verdier Previato (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 885 | [[:d:Q19357732|Q19357732]] | [[Lucia Alessandrini]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 886 | [[:d:Q19364401|Q19364401]] | [[Gisela Engeln-Müllges]] | [[Leipzig]] | 1940-03-02 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 887 | [[:d:Q19502366|Q19502366]] | [[Galina Vasilyevna Kuzmina]] | | 1929-04-12 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 888 | [[:d:Q19519203|Q19519203]] | [[Tinne Hoff Kjeldsen]] | | 19th century | [[Dinamarca]] | | [[Ficheiro:Hoff kjeldsen tinne.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 889 | [[:d:Q19519312|Q19519312]] | [[YoungJu Choie]] | | 1959-06-15 | [[Corea do Sur]] | | [[Ficheiro:200109 최영주사진.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 890 | [[:d:Q19519796|Q19519796]] | [[Elisabeth M. Werner]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 891 | [[:d:Q19519799|Q19519799]] | [[Chiu-Chu Melissa Liu]] | | 1974-12-15 | [[Taiwán]] | | |- | style='text-align:right'| 892 | [[:d:Q19519928|Q19519928]] | [[Henda Swart]] | [[Suráfrica]] | 1939 | [[Suráfrica]] | 2016-02-24 | |- | style='text-align:right'| 893 | [[:d:Q19520032|Q19520032]] | [[Gordana Matic]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 894 | [[:d:Q19520066|Q19520066]] | [[Christiane Rousseau]] | [[Versalles]] | 1954-03-30 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 895 | [[:d:Q19520518|Q19520518]] | [[Andrea R. Nahmod]] | | 1964 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 896 | [[:d:Q19538798|Q19538798]] | [[Anna Katharina Wienhard]] | | 1977 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Anna Wienhard MFO.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 897 | [[:d:Q19564363|Q19564363]] | [[Irina Mitrea]] | | | [[Romanía]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 898 | [[:d:Q19564434|Q19564434]] | [[Birgit Speh]] | | 1949-11-25 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Birgit Speh.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 899 | [[:d:Q19564440|Q19564440]] | [[T. Christine Stevens]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 900 | [[:d:Q19594777|Q19594777]] | [[Naomi Sager]] | | 1927 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 901 | [[:d:Q19626675|Q19626675]] | [[Genevieve Grotjan Feinstein]] | [[Buffalo, Nova York|Buffalo]] | 1913-04-30 | [[Estados Unidos de América]] | 2006-08-10 | [[Ficheiro:Genevieve Grotjan Feinstein.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 902 | [[:d:Q19630511|Q19630511]] | [[Christina Sormani]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 903 | [[:d:Q19664665|Q19664665]] | [[Jill P. Mesirov]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Jill Mesirov, 1974 Oct (portioned).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 904 | [[:d:Q19665082|Q19665082]] | [[Vera Pawlowsky-Glahn]] | [[Barcelona]] | 1951-09-25 | [[España]] | | [[Ficheiro:Vera Pawlowsky Glahn.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 905 | [[:d:Q19665138|Q19665138]] | [[Helen Brewster Owens]] | [[Pleasanton]] | 1881-04-02 | [[Estados Unidos de América]] | 1968-06-06 | |- | style='text-align:right'| 906 | [[:d:Q19665300|Q19665300]] | [[Christel Rotthaus]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 907 | [[:d:Q19665317|Q19665317]] | [[Lynne H. Walling]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 908 | [[:d:Q19665725|Q19665725]] | [[Lucy R. Wyatt]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 909 | [[:d:Q19665965|Q19665965]] | [[Deborah Frank Lockhart]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 910 | [[:d:Q19666651|Q19666651]] | [[Carole Lacampagne]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 911 | [[:d:Q19666813|Q19666813]] | [[Indulata Sukla]] | [[Baripada]] | 1944-03-07 | [[India]]<br/>[[Raj Británico]] | | [[Ficheiro:Indulata Sukla.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 912 | [[:d:Q19689221|Q19689221]] | [[Ingeborg Seynsche]] | [[Barmen]] | 1905-10-21 | [[Alemaña]] | 1994-06-27 | [[Ficheiro:Seynsche,Ingeborg 1930.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 913 | [[:d:Q19693382|Q19693382]] | [[Danuta Sadowska]] | [[Vyazma]] | 1915-12-17 | [[Polonia]] | 1979-10-19 | |- | style='text-align:right'| 914 | [[:d:Q19824549|Q19824549]] | [[Natascha Artin Brunswick]] | [[San Petersburgo]] | 1909-06-11 | [[Estados Unidos de América]] | 2003-02-03 | [[Ficheiro:Natascha Artin Brunswick 2000-06-11.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 915 | [[:d:Q19830956|Q19830956]] | [[Keti Tenenblat]] | [[Esmirna]] | 1944-11-27 | | | |- | style='text-align:right'| 916 | [[:d:Q19841973|Q19841973]] | [[Shiri Artstein]] | [[Xerusalén]] | 1978-09-28 | [[Israel]] | | [[Ficheiro:Shiri Artstein-Avidan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 917 | [[:d:Q19844789|Q19844789]] | [[Sonja Lyttkens]] | [[Engelbrekt church parish]] | 1919-08-26 | [[Suecia]] | 2014-12-18 | [[Ficheiro:Sonja Lyttkens.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 918 | [[:d:Q19850507|Q19850507]] | [[Helena Stattler]] | | 1875-09-24 | [[Polonia]] | 1955-08-01 | |- | style='text-align:right'| 919 | [[:d:Q19874628|Q19874628]] | [[Jane Squire]] | | 1686 | | 1743 | |- | style='text-align:right'| 920 | [[:d:Q19875010|Q19875010]] | [[Jill H. Larkin]] | [[Chicago]] | 1943-07-15 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 921 | [[:d:Q19877924|Q19877924]] | [[Catherine Doléans-Dade]] | | 1942-01-24 | [[Francia]] | 2004-09-19 | |- | style='text-align:right'| 922 | [[:d:Q19895840|Q19895840]] | [[Renuka Ravindran]] | | 1943-05-11 | [[India]]<br/>[[Raj Británico]]<br/>[[Dominion of India]] | | [[Ficheiro:Renuka Ravindran.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 923 | [[:d:Q19921592|Q19921592]] | [[Alison Etheridge]] | [[Wolverhampton]] | 1964-04-27 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Alison-Mary-Etheridge-FRS.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 924 | [[:d:Q19948055|Q19948055]] | [[Magdalena Mouján]] | [[Pehuajó]] | 1926-03-26 | [[Arxentina]] | 2005-07-17 | |- | style='text-align:right'| 925 | [[:d:Q19975361|Q19975361]] | [[Roxana Vivian]] | [[Boston]] | 1871-12-09 | | 1961-05-31 | |- | style='text-align:right'| 926 | [[:d:Q20009575|Q20009575]] | [[Marta Martínez Alonso]] | [[Madrid]] | 1966 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 927 | [[:d:Q20010897|Q20010897]] | [[Alicia Dickenstein]] | [[Buenos Aires]] | 1955-01-17 | [[Arxentina]] | | [[Ficheiro:Dickenstein alicia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 928 | [[:d:Q20011454|Q20011454]] | [[Alvany Rocha]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 929 | [[:d:Q20011926|Q20011926]] | [[Yasaman Farzan]] | [[Tabriz]] | 1977 | [[Irán]] | | [[Ficheiro:Yasaman farzan 03.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 930 | [[:d:Q20014996|Q20014996]] | [[Martha Isabel Fandiño Pinilla]] | [[Pacho]] | 1956-09-28 | [[Colombia]]<br/>[[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 931 | [[:d:Q20021497|Q20021497]] | [[Guacolda Antoine]] | [[Santiago de Chile]] | 1908-04-11 | [[Chile]] | 2015-08-22 | |- | style='text-align:right'| 932 | [[:d:Q20022189|Q20022189]] | [[Rubí Rodríguez]] | | 20th century | [[Chile]] | | [[Ficheiro:Rubí Elena Rodríguez Moreno MFO 2010.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 933 | [[:d:Q20029648|Q20029648]] | [[Eugenia Łozińska]] | | 1909 | [[Polonia]] | 1985-11-23 | |- | style='text-align:right'| 934 | [[:d:Q20085728|Q20085728]] | [[Suzanne Lenhart]] | | 1954-11-19 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 935 | [[:d:Q20085735|Q20085735]] | [[Dorit S. Hochbaum]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 936 | [[:d:Q20085767|Q20085767]] | [[Linda Petzold]] | | 1954 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Linda Petzold.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 937 | [[:d:Q20090834|Q20090834]] | [[Kanta Gupta]] | | 1938-10-08 | [[Canadá]] | 2016-03-27 | |- | style='text-align:right'| 938 | [[:d:Q20198603|Q20198603]] | [[Fanny Kassel]] | | 1984 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Kassel fanny.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 939 | [[:d:Q20273847|Q20273847]] | [[Marie-Hélène Schwartz]] | [[París]] | 1913-10-27 | [[Francia]] | 2013-01-05 | |- | style='text-align:right'| 940 | [[:d:Q20390294|Q20390294]] | [[أمة الواحد بنت الحسين المحاملي]] | [[Bagdad]] | | | 0987 | |- | style='text-align:right'| 941 | [[:d:Q20428279|Q20428279]] | [[Alena Šolcová]] | | 1950-03-26 | | | |- | style='text-align:right'| 942 | [[:d:Q20528599|Q20528599]] | [[Tamara Sõrmus]] | [[Tartu]] | 1926-11-29 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Estonia]] | 2018-03-28 | |- | style='text-align:right'| 943 | [[:d:Q20558237|Q20558237]] | [[Lynnell Matthews]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 944 | [[:d:Q20558276|Q20558276]] | [[M'Bayang Thiam]] | [[Senegal]] | 1968 | [[Senegal]] | | |- | style='text-align:right'| 945 | [[:d:Q20559133|Q20559133]] | [[Mary Wardrop-Embry]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 946 | [[:d:Q20560022|Q20560022]] | [[Naiomi Cameron]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 947 | [[:d:Q20560731|Q20560731]] | [[Patty Anthony]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 948 | [[:d:Q20562286|Q20562286]] | [[Sadie Gasaway]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 949 | [[:d:Q20562695|Q20562695]] | [[Sherry Scott]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 950 | [[:d:Q20562736|Q20562736]] | [[Shirley Mathis McBay]] | [[Bainbridge]] | 1935-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 951 | [[:d:Q20562768|Q20562768]] | [[Shona Davidson Morgan]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 952 | [[:d:Q20563021|Q20563021]] | [[Stella Ashford]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 953 | [[:d:Q20563097|Q20563097]] | [[Tasha Inniss]] | [[Nova Orleáns]] | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Tasha Inniss student of the year award (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 954 | [[:d:Q20563429|Q20563429]] | [[Trachette Jackson]] | [[Monroe]] | 1972-07-24 | | | |- | style='text-align:right'| 955 | [[:d:Q20563558|Q20563558]] | [[Victoire Tankou]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 956 | [[:d:Q20563774|Q20563774]] | [[Yewande Olubummo]] | | 1960-02-08 | [[Nixeria]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 957 | [[:d:Q20595772|Q20595772]] | [[Sara Shakulova]] | [[Kasimov]] | 1887-07-27 | | | |- | style='text-align:right'| 958 | [[:d:Q20675536|Q20675536]] | [[Betz Halloran]] | | 1950 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 959 | [[:d:Q20731777|Q20731777]] | [[Valeria de Paiva]] | [[Brasil]] | 19th century | [[Brasil]]<br/>[[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 960 | [[:d:Q20735776|Q20735776]] | [[Lê Thị Thanh Nhàn]] | | 1970-03-23 | [[Vietnam]] | | |- | style='text-align:right'| 961 | [[:d:Q20737944|Q20737944]] | [[Joan Leitzel]] | [[Valparaiso]] | 1936-07-02 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 962 | [[:d:Q20744109|Q20744109]] | [[Wiesława Nizioł]] | | 20th century | [[Polonia]] | | [[Ficheiro:Wieslawa Niziol 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 963 | [[:d:Q20758274|Q20758274]] | [[Kathryn E. Hare]] | | 1959 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 964 | [[:d:Q20763598|Q20763598]] | [[Regina S. Burachik]] | | 19th century | [[Arxentina]] | | |- | style='text-align:right'| 965 | [[:d:Q20831455|Q20831455]] | [[Eugenia Cheng]] | [[Hampshire]] | No/unknown value | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:EugeniaCheng PhiBetaKappa EnLightningTalksChicago2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 966 | [[:d:Q20856725|Q20856725]] | [[Judit Moschkovich]] | | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 967 | [[:d:Q20875821|Q20875821]] | [[Elisabet Canalias Vila]] | [[Olot]] | 1979-12-21 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 968 | [[:d:Q20910233|Q20910233]] | [[Mireille Bousquet-Mélou]] | [[Albi]] | 1967-05-12 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Mireille Bousquet-Mélou à Oberwolfach 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 969 | [[:d:Q20934537|Q20934537]] | [[Joan Moschovakis]] | | 1938 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 970 | [[:d:Q20963721|Q20963721]] | [[Mary Silber]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 971 | [[:d:Q20979251|Q20979251]] | [[Lisa Fauci]] | [[Brooklyn]] | 1960-09-21 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 972 | [[:d:Q20979378|Q20979378]] | [[Tamar Schlick]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 973 | [[:d:Q20984138|Q20984138]] | [[Weiqing Gu]] | | | [[República Popular da China]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 974 | [[:d:Q20984922|Q20984922]] | [[Ilse Ipsen]] | | 1950 | | | |- | style='text-align:right'| 975 | [[:d:Q20985882|Q20985882]] | [[Pauline van den Driessche]] | | 1941 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 976 | [[:d:Q20995118|Q20995118]] | [[Isabel Hubard Escalera]] | | 19th century | [[México]] | | |- | style='text-align:right'| 977 | [[:d:Q21002304|Q21002304]] | [[Penny Haxell]] | | 1967 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 978 | [[:d:Q21002306|Q21002306]] | [[Vanaja Iyengar]] | | 19th century | | 2001 | |- | style='text-align:right'| 979 | [[:d:Q21004738|Q21004738]] | [[Mina Aganagic]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Mina Aganagic.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 980 | [[:d:Q21005204|Q21005204]] | [[Susan Brown]] | | 1937-12-22 | | 2017-08-11 | |- | style='text-align:right'| 981 | [[:d:Q21005571|Q21005571]] | [[Lisette de Pillis]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 982 | [[:d:Q21005875|Q21005875]] | [[Haesun Park]] | | | | | [[Ficheiro:Haesun Park.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 983 | [[:d:Q21006470|Q21006470]] | [[Thaleia Zariphopoulou]] | | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 984 | [[:d:Q21007429|Q21007429]] | [[Anna Erschler]] | | 1977-02-14 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 985 | [[:d:Q21014192|Q21014192]] | [[Louise Duffield Cummings]] | [[Hamilton, Canadá|Hamilton]] | 1870-11-21 | [[Estados Unidos de América]] | 1947-05-09 | [[Ficheiro:Louise Duffield Cummings (1932).tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 986 | [[:d:Q21020163|Q21020163]] | [[Maria Laura Moura Mouzinho Leite Lopes]] | [[Timbaúba]] | 1917-10-18 | [[Brasil]] | 2013-06-20 | [[Ficheiro:Maria Laura Moura Mouzinho Leite Lopes.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 987 | [[:d:Q21032281|Q21032281]] | [[Erna Witt]] | [[Sławno]] | 1911-10-06 | [[Alemaña]] | 2006-12-14 | |- | style='text-align:right'| 988 | [[:d:Q21055946|Q21055946]] | [[Sara van de Geer]] | [[Leiden]] | 1958-05-07 | [[Reino dos Países Baixos]] | | [[Ficheiro:Geer sara van de.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 989 | [[:d:Q21055959|Q21055959]] | [[Sophie Piccard]] | [[San Petersburgo]] | 1904-09-27 | [[Suíza]]<br/>[[Imperio Ruso]] | 1990-01-06 | |- | style='text-align:right'| 990 | [[:d:Q21062216|Q21062216]] | [[Eva Kallin]] | | | | | [[Ficheiro:Eva Kallin 1974 (headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 991 | [[:d:Q21062246|Q21062246]] | [[Cindy Greenwood]] | | 1937-12-03 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 992 | [[:d:Q21062273|Q21062273]] | [[Glenda Lappan]] | | 1939 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 993 | [[:d:Q21069973|Q21069973]] | [[Jessie Marie Jacobs]] | | 1890 | | 1954 | |- | style='text-align:right'| 994 | [[:d:Q21074913|Q21074913]] | [[Tatiana Toro]] | [[Bogotá]] | 1964 | [[Colombia]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Toro tatiana.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 995 | [[:d:Q21076937|Q21076937]] | [[Giorgina Madìa]] | [[Nápoles]] | 1904-12-27 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 996 | [[:d:Q21084490|Q21084490]] | [[Ann S. Almgren]] | | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 997 | [[:d:Q21101641|Q21101641]] | [[Winifred Sargent]] | [[Ambergate]] | 1905-05-08 | [[Reino Unido]]<br/>[[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] | 1979-10 | |- | style='text-align:right'| 998 | [[:d:Q21127205|Q21127205]] | [[Marie-Claude Gaudel]] | [[Nancy]] | 1946-12-14 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Marie-Claude Gaudel.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 999 | [[:d:Q21127584|Q21127584]] | [[Sunčica Čanić]] | [[Pula]] | 1961 | | | [[Ficheiro:Suncica Canic 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1000 | [[:d:Q21153606|Q21153606]] | [[Zoé Chatzidakis]] | | 19th century | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1001 | [[:d:Q21155631|Q21155631]] | [[Hinke Maria Osinga]] | [[Dokkum]] | 1969-12-25 | [[Reino dos Países Baixos]] | | |- | style='text-align:right'| 1002 | [[:d:Q21173871|Q21173871]] | [[Viviane Baladi]] | [[Suíza]] | 1963-05-23 | [[Francia]]<br/>[[Suíza]] | | [[Ficheiro:Baladi viviane.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1003 | [[:d:Q21176728|Q21176728]] | [[Elizabeth Buchanan Cowley]] | | 1874-05-22 | [[Estados Unidos de América]] | 1945-04-13 | |- | style='text-align:right'| 1004 | [[:d:Q21252712|Q21252712]] | [[Agata Ciabattoni]] | [[Ripatransone]] | 1971 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 1005 | [[:d:Q21254013|Q21254013]] | [[Anna Beliakova]] | | 1968 | [[Suíza]] | | |- | style='text-align:right'| 1006 | [[:d:Q21258507|Q21258507]] | [[Dorothee Haroske]] | [[Jena (Q3150)|Jena]] | 1968-09-03 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Dorothee Haroske 2015-02.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1007 | [[:d:Q21259548|Q21259548]] | [[Eva Viehmann]] | | 1980 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Viehmann eva.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1008 | [[:d:Q21260477|Q21260477]] | [[Gitta Kutyniok]] | [[Bielefeld]] | 1972-09-22 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:KutyniokGitta 2015 MFO19565.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1009 | [[:d:Q21263733|Q21263733]] | [[Julia Kempe]] | [[Berlín Leste]] | | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Julia Kempe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1010 | [[:d:Q21264060|Q21264060]] | [[Karin Baur]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1011 | [[:d:Q21264209|Q21264209]] | [[Katrin Tent]] | | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 1012 | [[:d:Q21264235|Q21264235]] | [[Kristina Reiss]] | | 1952 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Kristina Reiss.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1013 | [[:d:Q21264267|Q21264267]] | [[Lis Brack-Bernsen]] | [[Copenhague]] | 1946-03-02 | [[Dinamarca]] | | |- | style='text-align:right'| 1014 | [[:d:Q21264374|Q21264374]] | [[Marlis Hochbruck]] | | 1964-07-12 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Hochbruck marlis.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1015 | [[:d:Q21264452|Q21264452]] | [[Nathalie Wahl]] | [[Bruxelas]] | 1976-10-03 | [[Bélxica]] | | |- | style='text-align:right'| 1016 | [[:d:Q21264463|Q21264463]] | [[Nicole Megow]] | [[Dessau]] | 1976-12-25 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1017 | [[:d:Q21264826|Q21264826]] | [[Ursula van Rienen]] | [[Düsseldorf]] | 1957-05-02 | | | [[Ficheiro:Ursula van Rienen.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1018 | [[:d:Q21282075|Q21282075]] | [[Katarzyna Lubnauer]] | [[Łódź]] | 1969-07-24 | [[Polonia]] | | [[Ficheiro:Katarzyna Lubnauer Sejm 2016.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1019 | [[:d:Q21290639|Q21290639]] | [[Zofia Szmydt]] | [[Varsovia]] | 1923-07-29 | [[Polonia]] | 2010-11-26 | |- | style='text-align:right'| 1020 | [[:d:Q21293239|Q21293239]] | [[Mangala Narlikar]] | [[Bombai]] | 1946 | [[India]] | | [[Ficheiro:वाच.मंगला नारळीकर.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1021 | [[:d:Q21402738|Q21402738]] | [[Ineke De Moortel]] | | | [[Bélxica]] | | |- | style='text-align:right'| 1022 | [[:d:Q21495143|Q21495143]] | [[Eléna Wexler-Kreindler]] | [[Brăila]] | 1931-10-15 | [[Romanía]] | 2002-08 | |- | style='text-align:right'| 1023 | [[:d:Q21531628|Q21531628]] | [[Nancy Hingston]] | | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 1024 | [[:d:Q21546693|Q21546693]] | [[Ruth Frances Curtain]] | [[Melbourne]] | 1941-07-16 | [[Australia]] | 2018-03-18 | |- | style='text-align:right'| 1025 | [[:d:Q21606697|Q21606697]] | [[Erica Klarreich]] | | 1972 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1026 | [[:d:Q21607990|Q21607990]] | [[Wealthy Babcock]] | [[Washington County]] | 1895-11-11<br/>1895-11-18 | | 1990-04-10 | [[Ficheiro:Wealthy Babcock Photo.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1027 | [[:d:Q21608102|Q21608102]] | [[Marguerite Lehr]] | [[Baltimore, Maryland]] | 1898-10-22 | [[Estados Unidos de América]] | 1987-12-14<br/>1987 | |- | style='text-align:right'| 1028 | [[:d:Q21622608|Q21622608]] | [[Griselda Pascual]] | [[Barcelona]] | 1926-02-10 | [[España]] | 2001-06-08 | |- | style='text-align:right'| 1029 | [[:d:Q21642769|Q21642769]] | [[Svitlana Mayboroda]] | [[Kharkiv]] | 1981-06-02 | [[Ucraína]] | | |- | style='text-align:right'| 1030 | [[:d:Q21664763|Q21664763]] | [[Margaret Millington]] | | 1944-03-22 | [[Reino Unido]] | 1973-03 | |- | style='text-align:right'| 1031 | [[:d:Q21702346|Q21702346]] | [[Atsuko Miyaji]] | [[Prefectura de Osaca|Prefectura de Ōsaka]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1032 | [[:d:Q21816299|Q21816299]] | [[Patricia Hersh]] | | 1973 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1033 | [[:d:Q21822494|Q21822494]] | [[Nataša Pavlović]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1034 | [[:d:Q21822511|Q21822511]] | [[Vyjayanthi Chari]] | | 1958-03-09 | [[India]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1035 | [[:d:Q21822523|Q21822523]] | [[Nataša Šešum]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1036 | [[:d:Q21823364|Q21823364]] | [[Anna Catharine Gilbert]] | | 1972-01-14 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1037 | [[:d:Q21823374|Q21823374]] | [[Yuriko Renardy]] | [[Sapporo]] | | [[Australia]]<br/>[[Xapón]] | | |- | style='text-align:right'| 1038 | [[:d:Q22000285|Q22000285]] | [[Miggy Biller]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1039 | [[:d:Q22018860|Q22018860]] | [[Marie Litzinger]] | [[Bedford County]] | 1899-05-14 | | 1952-04-07 | |- | style='text-align:right'| 1040 | [[:d:Q22018863|Q22018863]] | [[Mayme Logsdon]] | [[Elizabethtown]] | 1881-02-01 | [[Estados Unidos de América]] | 1967-07-04 | |- | style='text-align:right'| 1041 | [[:d:Q22070205|Q22070205]] | [[Luminita State]] | | 1948-01-27 | [[Romanía]] | 2016-01-09 | [[Ficheiro:Luminita.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1042 | [[:d:Q22073561|Q22073561]] | [[Panagiota Daskalopoulos]] | | 19th century | [[Grecia]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1043 | [[:d:Q22073821|Q22073821]] | [[Deborah Hughes Hallett]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1044 | [[:d:Q22077483|Q22077483]] | [[Mileva Prvanović]] | [[Žlne]] | 1929-07-16 | [[Serbia]] | 2016-02-12 | |- | style='text-align:right'| 1045 | [[:d:Q22096443|Q22096443]] | [[Florence Lewis]] | [[Fort Scott]] | 1877-09-24 | | 1964-03-10 | |- | style='text-align:right'| 1046 | [[:d:Q22119836|Q22119836]] | [[Kumiko Nishioka]] | | 1954 | | | |- | style='text-align:right'| 1047 | [[:d:Q22132890|Q22132890]] | [[Judith Magyar Isaacson]] | [[Kaposvár]] | 1925-07-03 | [[Hungría]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | 2015-11-10 | |- | style='text-align:right'| 1048 | [[:d:Q22211421|Q22211421]] | [[Olga Hadžić]] | [[Novi Sad]] | 1946-08-25 | [[Serbia]] | 2019-01-23 | |- | style='text-align:right'| 1049 | [[:d:Q22691484|Q22691484]] | [[Annalisa Buffa]] | | 1973-02-14 | [[Pobo italiano]] | | [[Ficheiro:Annalisa buffa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1050 | [[:d:Q22752419|Q22752419]] | [[Zvezdelina Stankova]] | [[Ruse]] | 1969-09-15 | | | [[Ficheiro:Zvezdelina Stankova.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1051 | [[:d:Q22915110|Q22915110]] | [[Ethel Raybould]] | [[Brisbane]] | 1899-07-31 | | 1987-01-17 | [[Ficheiro:StateLibQld 2 166443 Ethel Harriet Raybould.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1052 | [[:d:Q22915111|Q22915111]] | [[Ruth Gentry]] | [[Stilesville]] | 1862-02-22 | | 1917-10-18 | |- | style='text-align:right'| 1053 | [[:d:Q22915129|Q22915129]] | [[Dorothy Vaughan]] | [[Estados Unidos de América]] | 1910-09-20 | [[Estados Unidos de América]] | 2008-11-10 | [[Ficheiro:Dorothy Vaughan 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1054 | [[:d:Q22919243|Q22919243]] | [[Vera Mihailovna]] | [[Valdajskij County]] | 1894 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[Unión Soviética]] | 1965 | |- | style='text-align:right'| 1055 | [[:d:Q23012005|Q23012005]] | [[Amparo Vila]] | [[Granada]] | 1951 | [[España]] | | [[Ficheiro:Amparo Vila.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1056 | [[:d:Q23012032|Q23012032]] | [[Evangelina Santos]] | [[Córdoba, España|Córdoba]] | 1963 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1057 | [[:d:Q23048274|Q23048274]] | [[Nina Ivochkina]] | | 1941-03-13 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1058 | [[:d:Q23059067|Q23059067]] | [[Nuria Rico Castro]] | [[Granada]] | 1977-03-17 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1059 | [[:d:Q23071915|Q23071915]] | [[Frédérique Lenger]] | [[Arlon]] | 1921-12-08 | [[Bélxica]] | 2005-09-01 | |- | style='text-align:right'| 1060 | [[:d:Q23074259|Q23074259]] | [[Ida Martha Metcalf]] | [[Texas]] | 1857-09-26 | | 1952-10-24 | |- | style='text-align:right'| 1061 | [[:d:Q23306738|Q23306738]] | [[Cora Ratto de Sadosky]] | [[Buenos Aires]] | 1912-01-03 | [[Arxentina]] | 1981-01-02 | |- | style='text-align:right'| 1062 | [[:d:Q23506735|Q23506735]] | [[Anna Rönström]] | | 1847 | | 1920 | |- | style='text-align:right'| 1063 | [[:d:Q23540788|Q23540788]] | [[Danielle Carr Ramdath]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1064 | [[:d:Q23540810|Q23540810]] | [[Dorothy Jones]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1065 | [[:d:Q23540830|Q23540830]] | [[Frances Jackson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1066 | [[:d:Q23541322|Q23541322]] | [[Laura Smith]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1067 | [[:d:Q23541329|Q23541329]] | [[Martha Brown]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1068 | [[:d:Q23541356|Q23541356]] | [[Rachel Vincent]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1069 | [[:d:Q23585442|Q23585442]] | [[Olive Jean Dunn]] | | 1915-09-01 | [[Estados Unidos de América]] | 2008-01-12 | [[Ficheiro:Olive Jean Dunn.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1070 | [[:d:Q23619265|Q23619265]] | [[Maria Pastori]] | [[Milán]] | 1895-03-10 | [[Italia]]<br/>[[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1975-04-17 | |- | style='text-align:right'| 1071 | [[:d:Q23657278|Q23657278]] | [[Hannah Fry]] | [[Harlow]] | 1984-02-21 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Hannah Fry at the Data of Tomorrow Conference 2017 (36638999274).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1072 | [[:d:Q23681122|Q23681122]] | [[Mary Wynne Warner]] | [[Caerfyrddin]] | 1932-06-22 | [[Reino Unido]]<br/>[[Gales]] | 1998-04-01 | |- | style='text-align:right'| 1073 | [[:d:Q23704524|Q23704524]] | [[Sophie Dabo]] | [[Dakar]] | 1973-08-07 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1074 | [[:d:Q23721911|Q23721911]] | [[Maryna Viazovska]] | [[Kiev]] | 1984-12 | [[Ucraína]] | | [[Ficheiro:Maryna Vazovska MFO 2013 crop.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1075 | [[:d:Q23729163|Q23729163]] | [[Talithia Williams]] | [[Columbus]] | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1076 | [[:d:Q23750656|Q23750656]] | [[Małgorzata Klimek]] | | 1954 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1077 | [[:d:Q23762595|Q23762595]] | [[Siddiqua Mazhar]] | [[Lahore]] | 1986-01-14 | | | |- | style='text-align:right'| 1078 | [[:d:Q23772005|Q23772005]] | [[Claire Mathieu]] | [[Caen]] | 1965-03-09 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1079 | [[:d:Q23823628|Q23823628]] | [[Anna Tramontano]] | [[Nápoles]] | 1957-07-14 | [[Italia]] | 2017-03-09 | [[Ficheiro:Anna Tramontano 2015.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1080 | [[:d:Q23834349|Q23834349]] | [[Maïmouna Ndoye Seck]] | [[Dakar]] | 1962 | [[Senegal]] | | |- | style='text-align:right'| 1081 | [[:d:Q23892630|Q23892630]] | [[Elza Furtado Gomide]] | [[São Paulo]] | 1925-08-20 | [[Brasil]] | 2013-10-26 | |- | style='text-align:right'| 1082 | [[:d:Q23928239|Q23928239]] | [[Jennifer Taback]] | [[Nova York]] | 1971-10-03 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1083 | [[:d:Q23951974|Q23951974]] | [[Annie de Villèle]] | | 1946-08-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1084 | [[:d:Q24000620|Q24000620]] | [[Park Kyung-mee]] | | 1965-10-15 | [[Corea do Sur]] | | |- | style='text-align:right'| 1085 | [[:d:Q24259856|Q24259856]] | [[Marta Lewicka]] | [[Gdańsk]] | 1972-11-23 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1086 | [[:d:Q24323203|Q24323203]] | [[Carme Vall Clara]] | [[Calonge|Calonge i Sant Antoni]] | 1955 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1087 | [[:d:Q24430405|Q24430405]] | [[Krystyna Bartz]] | | 19th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1088 | [[:d:Q24430946|Q24430946]] | [[Aldona Dutkiewicz]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1089 | [[:d:Q24430993|Q24430993]] | [[Maria Korcz]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1090 | [[:d:Q24431101|Q24431101]] | [[Magdalena Jaroszewska]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1091 | [[:d:Q24431120|Q24431120]] | [[Krystyna Katulska]] | [[Poznan|Poznań]] | 1950-01-12 | [[Polonia]] | 2017-01-09 | |- | style='text-align:right'| 1092 | [[:d:Q24545645|Q24545645]] | [[Anne Tali]] | | 1944-08-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1093 | [[:d:Q24546029|Q24546029]] | [[Evi Mitt]] | | 1936 | | | |- | style='text-align:right'| 1094 | [[:d:Q24546111|Q24546111]] | [[Leida Tuulmets]] | | 1933-10-31 | | 2021-03-18 | |- | style='text-align:right'| 1095 | [[:d:Q24572773|Q24572773]] | [[Alice Rogers]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1096 | [[:d:Q24689592|Q24689592]] | [[Odile Macchi]] | [[Aurillac]] | 1943 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1097 | [[:d:Q24705955|Q24705955]] | [[Dianne P. O'Leary]] | [[Chicago]] | 1951-11-20 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1098 | [[:d:Q24732014|Q24732014]] | [[Harsimrat Kaur]] | | 1962 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1099 | [[:d:Q24877268|Q24877268]] | [[Magdolna Zimányi]] | [[Budapest]] | 1934-11-29 | [[Hungría]] | 2016-03-27 | |- | style='text-align:right'| 1100 | [[:d:Q24962571|Q24962571]] | [[Marie Gernet]] | [[Ettlingen]] | 1865-10-01 | | 1924-02-10 | |- | style='text-align:right'| 1101 | [[:d:Q24972914|Q24972914]] | [[Margarethe Goeb]] | [[Gruben]] | 1892-04-15 | | 1962-01-23 | |- | style='text-align:right'| 1102 | [[:d:Q25069360|Q25069360]] | [[Jessie Cameron]] | | 1883-01-08 | | 1968-03-27 | |- | style='text-align:right'| 1103 | [[:d:Q25202742|Q25202742]] | [[Rebecca Goldin]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1104 | [[:d:Q25305633|Q25305633]] | [[Sandrine Péché]] | | 1977 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1105 | [[:d:Q25305641|Q25305641]] | [[Monique Laurent]] | | 1960-03-09 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Vygen laurent goemans.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1106 | [[:d:Q25345723|Q25345723]] | [[Angelika Steger]] | [[Múnic]] | 1962-06-13 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Steger MFO13483 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1107 | [[:d:Q25350074|Q25350074]] | [[Dominique Picard]] | | 1952-05-03 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1108 | [[:d:Q25408247|Q25408247]] | [[Julena Steinheider Duncombe]] | [[Dorchester]] | 1911-09-21 | [[Estados Unidos de América]] | 2003-09-13 | [[Ficheiro:Julena Steinheider Duncombe (1943).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1109 | [[:d:Q25520021|Q25520021]] | [[Ingrid Mauer]] | | 1937-08-13 | | 1983-09-13 | |- | style='text-align:right'| 1110 | [[:d:Q25693099|Q25693099]] | [[Waltraud Voss]] | [[Hüttenrode]] | 1944-01-21 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1111 | [[:d:Q25752964|Q25752964]] | [[Bozenna Pasik-Duncan]] | | 1947 | [[Polonia]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1112 | [[:d:Q25755998|Q25755998]] | [[Nathalie Sinclair]] | | 1970 | [[Canadá]] | | [[Ficheiro:Nathalie Sinclair 2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1113 | [[:d:Q25816687|Q25816687]] | [[Kathryn Hess]] | [[Bryn Mawr]] | 1967-09-21 | | | [[Ficheiro:EPFL Kathryn Hess Bellwald Portrait.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1114 | [[:d:Q25929280|Q25929280]] | [[Sara Zahedi]] | [[Teherán]] | 1981 | [[Irán]]<br/>[[Suecia]] | | |- | style='text-align:right'| 1115 | [[:d:Q25929836|Q25929836]] | [[Alida Rossander]] | [[Storkyrkoförsamlingen]] | 1843-01-14 | [[Suecia]] | 1909-11-13 | |- | style='text-align:right'| 1116 | [[:d:Q25969609|Q25969609]] | [[Gabriella Tarantello]] | [[Pratola Peligna]] | 1958-10-15 | [[Italia]] | | [[Ficheiro:Gabriella Tarantello Berkeley.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1117 | [[:d:Q25999517|Q25999517]] | [[Yulia Gel]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1118 | [[:d:Q26159947|Q26159947]] | [[Jana Rodríguez Hertz]] | [[Rosario, Santa Fe|Rosario]] | 1970-02-11 | [[Arxentina]] | | [[Ficheiro:02jrh2016-4924.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1119 | [[:d:Q26236986|Q26236986]] | [[Eva Tokariková]] | [[Bratislava]] | 1940-05-14 | | 1995-12-01 | |- | style='text-align:right'| 1120 | [[:d:Q26251006|Q26251006]] | [[Anna Talarczyk-Noble]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1121 | [[:d:Q26251008|Q26251008]] | [[Katarzyna Pietruska-Pałuba]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1122 | [[:d:Q26258212|Q26258212]] | [[Elżbieta Pol]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1123 | [[:d:Q26263352|Q26263352]] | [[Cornelia Fabri]] | [[Rávena|Ravenna]] | 1869-09-09 | [[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]] | 1915-05-24 | |- | style='text-align:right'| 1124 | [[:d:Q26271834|Q26271834]] | [[Kari Hag]] | [[Eidsvoll]] | 1941-04-04 | [[Noruega]] | | [[Ficheiro:Kari Hag.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1125 | [[:d:Q26703285|Q26703285]] | [[Miranda Cheng]] | [[Taipei]] | 1979-06-06 | [[Reino dos Países Baixos]] | | |- | style='text-align:right'| 1126 | [[:d:Q26704258|Q26704258]] | [[Antoinette Tordesillas]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1127 | [[:d:Q26875266|Q26875266]] | [[Neena Gupta]] | | | [[India]] | | |- | style='text-align:right'| 1128 | [[:d:Q26923208|Q26923208]] | [[Colette Moeglin]] | | 1953 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1129 | [[:d:Q26973415|Q26973415]] | [[Agnieszka Świerczewska-Gwiazda]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1130 | [[:d:Q27061623|Q27061623]] | [[Kaisa Matomäki]] | [[Nakkila]] | 1985-04-30 | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1131 | [[:d:Q27062101|Q27062101]] | [[Alena Varmužová]] | [[Rožnov pod Radhoštěm]] | 1939-04-24 | [[República Checa]]<br/>[[Checoslovaquia]] | 1997-08-07 | |- | style='text-align:right'| 1132 | [[:d:Q27064006|Q27064006]] | [[Lynette Long]] | [[Bronx]] | 1948 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Photo or Lynette Long 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1133 | [[:d:Q27178177|Q27178177]] | [[Lois Wilfred Griffiths]] | [[Chagrin Falls]] | 1899-06-27 | [[Estados Unidos de América]] | 1981-11-09 | |- | style='text-align:right'| 1134 | [[:d:Q27178264|Q27178264]] | [[Grace Marie Bareis]] | [[Canal Winchester]] | 1875-12-19 | | 1962-06-15 | |- | style='text-align:right'| 1135 | [[:d:Q27221300|Q27221300]] | [[Mary Jackson (enxeñeira)|Mary Jackson]] | [[Hampton]] | 1921-04-09 | [[Estados Unidos de América]] | 2005-02-11 | [[Ficheiro:Mary Jackson with a model (medium close-up).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1136 | [[:d:Q27237615|Q27237615]] | [[Sibylla Prieß-Crampe]] | [[Halle|Halle (Saale)]] | 1934-08-13 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1137 | [[:d:Q27451905|Q27451905]] | [[Ngamta Thamwattana]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1138 | [[:d:Q27453588|Q27453588]] | [[Sheila May Edmonds]] | | 1916-04-01 | [[Reino Unido]] | 2002-09-02 | |- | style='text-align:right'| 1139 | [[:d:Q27517882|Q27517882]] | [[Colette Guillopé]] | | | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1140 | [[:d:Q27559542|Q27559542]] | [[Alessandra Carbone]] | | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1141 | [[:d:Q27580690|Q27580690]] | [[Lili Bleeker]] | [[Middelburg]] | 1897-01-17 | [[Reino dos Países Baixos]] | 1985-11-08 | [[Ficheiro:Dr. Caroline Bleeker achter een draaibank.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1142 | [[:d:Q27651426|Q27651426]] | [[Lyudmila Suxostat]] | | 1987-05-07 | [[Acerbaixán]] | | [[Ficheiro:LyudmilaSukhostat.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1143 | [[:d:Q27730319|Q27730319]] | [[Sybilla Beckmann]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1144 | [[:d:Q27730337|Q27730337]] | [[Cathy Kessel]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1145 | [[:d:Q27773785|Q27773785]] | [[Isabella Novik]] | | 1971 | | | [[Ficheiro:Isabella Novik 1999 (portion B).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1146 | [[:d:Q27786458|Q27786458]] | [[Clara Grima]] | [[Coria del Río]] | 1971-01-26 | [[España]] | | [[Ficheiro:Clara Grima 2013.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1147 | [[:d:Q27805714|Q27805714]] | [[Sheila Christina Tinney]] | [[Galway|Galway - Gaillimh]] | 1918-01-15 | [[Irlanda]] | 2010-03-27 | [[Ficheiro:Women in Mathematics Day 2018 06.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1148 | [[:d:Q27869516|Q27869516]] | [[Věra Kůrková]] | | 1948 | [[Checoslovaquia]]<br/>[[República Checa]] | | |- | style='text-align:right'| 1149 | [[:d:Q27910259|Q27910259]] | [[Marília Chaves Peixoto]] | [[Santana do Livramento]] | 1921-02-24 | [[Brasil]] | 1961-01-05 | [[Ficheiro:Marília Chaves Peixoto.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1150 | [[:d:Q27928079|Q27928079]] | [[Natashia Boland]] | | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 1151 | [[:d:Q27948547|Q27948547]] | [[Marta Macho Stadler]] | [[Bilbao]] | 1962-09-09 | [[España]] | | [[Ficheiro:Marta Macho Stadler 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1152 | [[:d:Q27990354|Q27990354]] | [[Gila Fruchter]] | [[Baia Mare]] | 1947-02-24 | [[Israel]] | | |- | style='text-align:right'| 1153 | [[:d:Q27996446|Q27996446]] | [[Tanja Lange]] | [[Bad Gandersheim]] | 1975 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Tanja Lange (Porträt).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1154 | [[:d:Q28002396|Q28002396]] | [[Ami Radunskaya]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Ami Radunskaya.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1155 | [[:d:Q28035303|Q28035303]] | [[Silvia Monica Dinică]] | | 1976-07-14 | [[Romanía]] | | |- | style='text-align:right'| 1156 | [[:d:Q28037291|Q28037291]] | [[Heide Gluesing-Luerssen]] | [[Brake]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 1157 | [[:d:Q28037320|Q28037320]] | [[Lorna Swain]] | [[Hampstead]] | 1891-03-22 | | 1936-05-08 | |- | style='text-align:right'| 1158 | [[:d:Q28085790|Q28085790]] | [[Michèle Raynaud]] | [[Francia]] | 1938 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1159 | [[:d:Q28199990|Q28199990]] | [[Helen Wilson]] | [[Warrington]] | 1973 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:HelenWilsonMaths Provence2008.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1160 | [[:d:Q28323616|Q28323616]] | [[Gerta Rücker]] | [[Bückeburg]] | 1955 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1161 | [[:d:Q28474458|Q28474458]] | [[Vera Rasskazova]] | [[San Petersburgo]] | 1931-09-01 | [[Unión Soviética]] | 2012-05-15 | |- | style='text-align:right'| 1162 | [[:d:Q28501874|Q28501874]] | [[María Pazos]] | [[Cañamero]] | 1953-07-23 | [[España]] | | [[Ficheiro:María Pazos 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1163 | [[:d:Q28552965|Q28552965]] | [[Véronique Fischer]] | [[Suresnes]] | 1975-05-03 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1164 | [[:d:Q28600206|Q28600206]] | [[Josephine Chanler]] | [[St. Louis]] | 1906-04-07 | | 1992-12-23 | |- | style='text-align:right'| 1165 | [[:d:Q28648882|Q28648882]] | [[Josephine Elizabeth Burns Glasgow]] | [[Greenville]] | 1887-07-22 | [[Estados Unidos de América]] | 1969-01-22 | |- | style='text-align:right'| 1166 | [[:d:Q28648886|Q28648886]] | [[Mary de Lellis Gough]] | | 1892-02-15 | | 1983-04-07 | |- | style='text-align:right'| 1167 | [[:d:Q28648890|Q28648890]] | [[Mary Cleophas Garvin]] | | 1899-12-11 | | 1990-01-16 | |- | style='text-align:right'| 1168 | [[:d:Q28673347|Q28673347]] | [[Sallie Ann Keller]] | | 1956 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1169 | [[:d:Q28692460|Q28692460]] | [[Shigeno Maiko]] | | | [[Xapón]] | | |- | style='text-align:right'| 1170 | [[:d:Q28709854|Q28709854]] | [[Doris Cohen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1171 | [[:d:Q28720597|Q28720597]] | [[Mary Esther Trueblood]] | | 1879<br/>1872-05-06 | [[Estados Unidos de América]] | 1939 | |- | style='text-align:right'| 1172 | [[:d:Q28720798|Q28720798]] | [[Sara Negri]] | | 1967 | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1173 | [[:d:Q28726952|Q28726952]] | [[Maria Overbeck-Larisch]] | | 1947 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1174 | [[:d:Q28735831|Q28735831]] | [[Capi Corrales Rodrigáñez]] | [[Madrid]] | 1956 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1175 | [[:d:Q28768176|Q28768176]] | [[Hannelore Bernhardt]] | [[Pethau]] | 1935-07-20 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Hannelore Bernhardt.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1176 | [[:d:Q28777216|Q28777216]] | [[Susan Horn]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1177 | [[:d:Q28800266|Q28800266]] | [[Angie Turner King]] | [[McDowell County]] | 1905-12-09 | [[Estados Unidos de América]] | 2004-02-28 | |- | style='text-align:right'| 1178 | [[:d:Q28816129|Q28816129]] | [[Hortensia Galeana Sánchez]] | [[Cidade de México]] | 1955-11-06 | [[México]] | | |- | style='text-align:right'| 1179 | [[:d:Q28856406|Q28856406]] | [[Sister Mary Cordia Karl]] | | 1893-11-16 | | 1984-08-30 | |- | style='text-align:right'| 1180 | [[:d:Q28862271|Q28862271]] | [[Nataša Jonoska]] | | 1961 | [[Macedonia do Norte]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1181 | [[:d:Q28870749|Q28870749]] | [[Dorothy P. Rice]] | [[Brooklyn]] | 1922-06-11 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-02-25 | |- | style='text-align:right'| 1182 | [[:d:Q28935891|Q28935891]] | [[Siobhán Vernon]] | [[Macroom]] | 1932-02-22<br/>1932-02-24 | [[Irlanda]] | 2002-12-02<br/>2002-09-18 | |- | style='text-align:right'| 1183 | [[:d:Q28957211|Q28957211]] | [[Elsie Shutt]] | [[Nova York]] | 1928 | | | |- | style='text-align:right'| 1184 | [[:d:Q28976474|Q28976474]] | [[Olabisi Ugbebor]] | [[Estado de Lagos]] | 1951-01-29 | [[Nixeria]] | | |- | style='text-align:right'| 1185 | [[:d:Q29036559|Q29036559]] | [[Agnes Berger]] | [[Hungría]] | 1916 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Hungría]] | 2002-03-27 | |- | style='text-align:right'| 1186 | [[:d:Q29048419|Q29048419]] | [[Gabriella Pinzari]] | | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1187 | [[:d:Q29048463|Q29048463]] | [[Julia Chuzhoy]] | | 19th century | [[Israel]] | | |- | style='text-align:right'| 1188 | [[:d:Q29079445|Q29079445]] | [[Joanna Soszyńska-Budny]] | [[Koszalin]] | 1975-11-27 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1189 | [[:d:Q29180882|Q29180882]] | [[Lao Genevra Simons]] | [[San Jose]] | 1870-03-29 | [[Estados Unidos de América]] | 1949-11-25 | |- | style='text-align:right'| 1190 | [[:d:Q29191770|Q29191770]] | [[Margaret Grimshaw]] | | 1905-01-17 | | 1990 | |- | style='text-align:right'| 1191 | [[:d:Q29224908|Q29224908]] | [[Sigrid Böge]] | [[Lübeck]] | 1935-06-03 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1192 | [[:d:Q29263314|Q29263314]] | [[Patricia Buriticá]] | [[Bogotá]] | 19th century | [[Colombia]] | | |- | style='text-align:right'| 1193 | [[:d:Q29268511|Q29268511]] | [[Deanna Needell]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1194 | [[:d:Q29311175|Q29311175]] | [[María del Carmen Martínez Sancho]] | [[Toledo]] | 1901-07-08 | [[España]] | 1995-10-16 | |- | style='text-align:right'| 1195 | [[:d:Q29359175|Q29359175]] | [[Larisa Maksimova]] | [[Kochenёvo]] | 1943-11-05 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1196 | [[:d:Q29359560|Q29359560]] | [[Nina Nikolaevna Subbotina]] | [[Ekaterimburgo]] | 1946-08-02 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | [[Ficheiro:Nina subbotina.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1197 | [[:d:Q29359770|Q29359770]] | [[Elena Borisovna Yanovskaya]] | [[San Petersburgo]] | 1938-05-20 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1198 | [[:d:Q29368495|Q29368495]] | [[Eugenia Malinnikova]] | [[San Petersburgo]] | 1974-04-23 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1199 | [[:d:Q29368790|Q29368790]] | [[Donatella Danielli]] | [[Italia]] | 1966-10-21 | | | |- | style='text-align:right'| 1200 | [[:d:Q29369071|Q29369071]] | [[Kirsten Eisenträger]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1201 | [[:d:Q29418840|Q29418840]] | [[Alli Huovinen]] | | 1941 | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1202 | [[:d:Q29418887|Q29418887]] | [[Ulla Pursiheimo]] | | 1944-05-04 | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1203 | [[:d:Q29447220|Q29447220]] | [[Carolyn A. Maher]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1204 | [[:d:Q29452675|Q29452675]] | [[Teresa W. Haynes]] | | 1953 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1205 | [[:d:Q29452972|Q29452972]] | [[Joan Ferrini-Mundy]] | | 1954 | | | [[Ficheiro:NSF Community College Innovation Challenge finalist teams come to Washington, DC, for an “innovation boot camp” and selection of winners (44379873214) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1206 | [[:d:Q29452974|Q29452974]] | [[Catherine A. Roberts]] | | 1965 | | | [[Ficheiro:Catherine Roberts.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1207 | [[:d:Q29452975|Q29452975]] | [[Deanna Haunsperger]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:DeannaHaunsperger.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1208 | [[:d:Q29452977|Q29452977]] | [[Mei-Chu Chang]] | | | | | [[Ficheiro:Mei-Chu Chang (mathematician) 2010.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1209 | [[:d:Q29453041|Q29453041]] | [[Minerva Cordero]] | [[Bayamón]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1210 | [[:d:Q29453147|Q29453147]] | [[Stephanie van Willigenburg]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1211 | [[:d:Q29512317|Q29512317]] | [[Virginie Bonnaillie-Noël]] | [[Calais]] | 1976-10-03 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1212 | [[:d:Q29514391|Q29514391]] | [[Soumaya Yacout]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1213 | [[:d:Q29523443|Q29523443]] | [[Julia Gog]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1214 | [[:d:Q29555980|Q29555980]] | [[Regina Llopis Rivas]] | [[Cumaná]] | 1950 | [[Venezuela]] | | |- | style='text-align:right'| 1215 | [[:d:Q29572905|Q29572905]] | [[Carol S. Woodward]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1216 | [[:d:Q29572924|Q29572924]] | [[Lois Curfman McInnes]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1217 | [[:d:Q29588894|Q29588894]] | [[Erica Walker]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1218 | [[:d:Q29613458|Q29613458]] | [[Amelia Haviland]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1219 | [[:d:Q29616931|Q29616931]] | [[Olga Beaver]] | [[Praga]] | 1942-11-12 | | 2012-07-12 | |- | style='text-align:right'| 1220 | [[:d:Q29650258|Q29650258]] | [[Anne Penfold Street]] | [[Melbourne]] | 1932-10-11 | [[Australia]] | 2016-12-28 | |- | style='text-align:right'| 1221 | [[:d:Q29750347|Q29750347]] | [[Astrid an Huef]] | [[Karlsruhe]] | 20th century | [[Alemaña]]<br/>[[Nova Zelandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1222 | [[:d:Q29941092|Q29941092]] | [[Raphaèle Herbin]] | | 1961 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1223 | [[:d:Q30069665|Q30069665]] | [[Anette Hosoi]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1224 | [[:d:Q30122229|Q30122229]] | [[Rachel Ward]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1225 | [[:d:Q30122232|Q30122232]] | [[Suzanne Weekes]] | [[Illa Trinidad]] | 20th century | | | [[Ficheiro:Suzanne Weekes-cropped JMM.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1226 | [[:d:Q30152991|Q30152991]] | [[Liliana Borcea]] | | | [[Romanía]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1227 | [[:d:Q30153765|Q30153765]] | [[Malabika Pramanik]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1228 | [[:d:Q30231742|Q30231742]] | [[Blaženka Divjak]] | [[Varaždin]] | 1967-01-01 | [[Croacia]] | | [[Ficheiro:Blaženka Divjak (36017330981).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1229 | [[:d:Q30302756|Q30302756]] | [[Hilda Lyon]] | [[Market Weighton]] | 1896-05-31 | | 1946-12-02 | |- | style='text-align:right'| 1230 | [[:d:Q30310527|Q30310527]] | [[Maria Fernanda Botelho]] | | 1957 | | | |- | style='text-align:right'| 1231 | [[:d:Q30336000|Q30336000]] | [[Yael Karshon]] | | 1964 | [[Canadá]] | | [[Ficheiro:Yael Karshon 2000 (headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1232 | [[:d:Q30339434|Q30339434]] | [[Gail Wolkowicz]] | | 1950 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1233 | [[:d:Q30344529|Q30344529]] | [[Mariya Shcherbina]] | [[Kharkiv]] | 1958-12-11 | | | |- | style='text-align:right'| 1234 | [[:d:Q30348098|Q30348098]] | [[Lucia Caporaso]] | [[Roma]] | 1965-05-22 | [[Italia]] | | [[Ficheiro:Caporaso lucia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1235 | [[:d:Q30361383|Q30361383]] | [[Jennifer A. Flegg]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1236 | [[:d:Q30495285|Q30495285]] | [[Barbara Fantechi]] | | 1966-11-27 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 1237 | [[:d:Q30501728|Q30501728]] | [[Simone Warzel]] | [[Erlangen]] | 1973-02-02 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Simone Warzel MFO 2007.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1238 | [[:d:Q30504067|Q30504067]] | [[Gene Grabeel]] | [[Rose Hill]] | 1920-06-05 | [[Estados Unidos de América]] | 2015-01-30 | [[Ficheiro:GeneGrabeel.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1239 | [[:d:Q30519242|Q30519242]] | [[Tanja Stadler]] | [[Stuttgart]] | 1981 | | | [[Ficheiro:ETH-BIB-Stadler, Tanja (1981-)-Portr 17419.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1240 | [[:d:Q30544180|Q30544180]] | [[Élisabeth Bouscaren]] | | 1956 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Bouscaren elisabeth.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1241 | [[:d:Q30583472|Q30583472]] | [[Helene Stähelin]] | [[Wintersingen]] | 1891-07-18 | [[Suíza]] | 1970-12-30 | [[Ficheiro:Rosenblatt Stahelin Tonolo Zullig Zurich1932.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1242 | [[:d:Q30901895|Q30901895]] | [[Carmen Domínguez Álvarez]] | [[Oviedo]] | 1969-09-10 | [[España]] | | [[Ficheiro:Karmenka explorando interior glaciar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1243 | [[:d:Q30974287|Q30974287]] | [[Julia Pevtsova]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1244 | [[:d:Q31196619|Q31196619]] | [[Armenouhi Kyureghyan]] | [[Vanadzor]] | 1963-08-26 | [[Armenia]] | | |- | style='text-align:right'| 1245 | [[:d:Q31527052|Q31527052]] | [[Marie Rognes]] | | 1982-10-07 | [[Noruega]] | | |- | style='text-align:right'| 1246 | [[:d:Q31808021|Q31808021]] | [[Muriel Kennett Wales]] | [[Belfast]] | 1913-06-09 | [[Illa de Irlanda]]<br/>[[Canadá]] | 2009-08-08 | |- | style='text-align:right'| 1247 | [[:d:Q31877634|Q31877634]] | [[Pamela Cook]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1248 | [[:d:Q32234950|Q32234950]] | [[Barbara Gertrude Yates]] | [[Dublín]] | 1919-01 | [[Illa de Irlanda]] | 1998 | |- | style='text-align:right'| 1249 | [[:d:Q32292870|Q32292870]] | [[Radha Kessar]] | | 19th century | [[India]] | | |- | style='text-align:right'| 1250 | [[:d:Q32320708|Q32320708]] | [[Carola-Bibiane Schönlieb]] | [[Viena]] | 1979-12-21 | [[Austria]] | | |- | style='text-align:right'| 1251 | [[:d:Q32752655|Q32752655]] | [[Marie-Claude Arnaud]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1252 | [[:d:Q33106619|Q33106619]] | [[Maryanthe Malliaris]] | | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1253 | [[:d:Q33124732|Q33124732]] | [[Laura Martignon]] | [[Bogotá]] | 1952-05-30 | [[Colombia]]<br/>[[Italia]] | | [[Ficheiro:Laura-martignon.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1254 | [[:d:Q33138766|Q33138766]] | [[Christine Paulin-Mohring]] | | 1962-05-31 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1255 | [[:d:Q33528466|Q33528466]] | [[Betty Shannon]] | [[Nova York]] | 1922-04-14 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-05-01 | |- | style='text-align:right'| 1256 | [[:d:Q33647105|Q33647105]] | [[Geertruida Wijthoff]] | [[Ámsterdam]] | 1859-08-30 | [[Reino dos Países Baixos]] | 1953-03-13 | |- | style='text-align:right'| 1257 | [[:d:Q34658533|Q34658533]] | [[Victoria Raquel Bajar Simsolo]] | [[Arxentina]] | 1942-07-06 | [[Arxentina]] | 2016-03-24 | |- | style='text-align:right'| 1258 | [[:d:Q35497813|Q35497813]] | [[Gillian Thornley]] | [[Murchison]] | 1940 | [[Nova Zelandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1259 | [[:d:Q35828892|Q35828892]] | [[Gloria Olive]] | [[Nova York]] | 1923-06-08 | [[Nova Zelandia]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | 2006-04-17 | |- | style='text-align:right'| 1260 | [[:d:Q35828902|Q35828902]] | [[Helen Wily]] | | 1921-04-27 | | 2009-09-12 | |- | style='text-align:right'| 1261 | [[:d:Q36436351|Q36436351]] | [[Lia Bronsard]] | | 1963-03-14 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1262 | [[:d:Q36559492|Q36559492]] | [[Valeria Simoncini]] | | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1263 | [[:d:Q36591095|Q36591095]] | [[Mary Lou Zeeman]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1264 | [[:d:Q37029362|Q37029362]] | [[Christina Birkenhake]] | | 1961 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1265 | [[:d:Q37189048|Q37189048]] | [[V. Lakshmibai]] | | 1950 | | | |- | style='text-align:right'| 1266 | [[:d:Q37364431|Q37364431]] | [[Sabine Van Huffel]] | | 1958-09-26 | [[Bélxica]] | | |- | style='text-align:right'| 1267 | [[:d:Q37380195|Q37380195]] | [[Helen M Byrne]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1268 | [[:d:Q37553054|Q37553054]] | [[Frieda Nugel]] | [[Cottbus]] | 1884-06-18 | | 1966-11-06 | [[Ficheiro:Frieda Nugel.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1269 | [[:d:Q37724322|Q37724322]] | [[Eleanor Pairman]] | [[Lasswade]] | 1896-06-08 | | 1973-09-14 | |- | style='text-align:right'| 1270 | [[:d:Q37732161|Q37732161]] | [[Anne Cobbe]] | [[Sharnbrook]] | 1920-08-07 | [[Reino Unido]] | 1971-12-15 | [[Ficheiro:Anne Cobbe 1939 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1271 | [[:d:Q37732196|Q37732196]] | [[Judita Cofman]] | [[Vršac]] | 1936-06-04 | | 2001-12-19 | |- | style='text-align:right'| 1272 | [[:d:Q37733125|Q37733125]] | [[Anna Stafford]] | [[Chicago]] | 1905-08-20 | [[Estados Unidos de América]] | 2004-11-28 | |- | style='text-align:right'| 1273 | [[:d:Q37735603|Q37735603]] | [[Elena Moldovan Popoviciu]] | | 1924-08-26 | | 2009-06-24 | |- | style='text-align:right'| 1274 | [[:d:Q37837947|Q37837947]] | [[Amanda Chetwynd]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1275 | [[:d:Q37841444|Q37841444]] | [[Sommer E Gentry]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1276 | [[:d:Q37922330|Q37922330]] | [[Mildred Barnard]] | [[Melbourne]] | 1908-08-05 | [[Australia]] | 2000-03-09 | |- | style='text-align:right'| 1277 | [[:d:Q38231454|Q38231454]] | [[Hajer Bahouri]] | [[Tunes]] | 1958-03-30 | [[Tunisia]]<br/>[[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1278 | [[:d:Q39040082|Q39040082]] | [[Rozetta Zhilina]] | [[San Petersburgo]] | 1933-06-08 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 2003-12-11 | [[Ficheiro:Grave Suchkova.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1279 | [[:d:Q39040397|Q39040397]] | [[Svetlana Antonovska]] | [[Belgrado]] | 1952-04-06 | | 2016-10-07 | [[Ficheiro:Светлана Антоновска.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1280 | [[:d:Q39609668|Q39609668]] | [[Virginia Vassilevska Williams]] | | | | | [[Ficheiro:Virginia Vassilevska Williams Oberwolfach 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1281 | [[:d:Q39662983|Q39662983]] | [[Sally I. McClean]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1282 | [[:d:Q39885867|Q39885867]] | [[Gabriela Marinoschi]] | | 1957 | [[Romanía]] | | |- | style='text-align:right'| 1283 | [[:d:Q41154421|Q41154421]] | [[Aline Bonami]] | | | | | [[Ficheiro:Aline Bonami 2017-07-19 (cropped00).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1284 | [[:d:Q41215763|Q41215763]] | [[Chantal David]] | | 1964 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1285 | [[:d:Q41633222|Q41633222]] | [[Арефьева, Ирина Ярославна]] | [[San Petersburgo]] | 1946-10-01 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1286 | [[:d:Q41673638|Q41673638]] | [[Brenda Strassfeld]] | | 1954 | | | |- | style='text-align:right'| 1287 | [[:d:Q41695919|Q41695919]] | [[Megumi Harada]] | | | [[Canadá]] | | [[Ficheiro:Megumi Harada.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1288 | [[:d:Q41720918|Q41720918]] | [[Rebecca J Shipley]] | [[Buckinghamshire]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1289 | [[:d:Q41728864|Q41728864]] | [[Kate Smith-Miles]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1290 | [[:d:Q41798387|Q41798387]] | [[Gail F. Burrill]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1291 | [[:d:Q41799540|Q41799540]] | [[Emily Tanimura]] | | 1979 | [[Suecia]] | | |- | style='text-align:right'| 1292 | [[:d:Q41978230|Q41978230]] | [[Alicia L. Carriquiry]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1293 | [[:d:Q42009184|Q42009184]] | [[Tamara G. Kolda]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1294 | [[:d:Q42170913|Q42170913]] | [[Grace Yang]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1295 | [[:d:Q42182322|Q42182322]] | [[Jill Adler]] | [[Xohanesburgo]] | 1951-01-31 | [[Suráfrica]] | | |- | style='text-align:right'| 1296 | [[:d:Q42280213|Q42280213]] | [[Pino Caballero Gil]] | [[As Palmas de Gran Canaria]] | 1968-11-29 | [[España]] | | [[Ficheiro:Pino Caballero Gil.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1297 | [[:d:Q42314549|Q42314549]] | [[Reiko Sakamoto]] | | 1939 | | | |- | style='text-align:right'| 1298 | [[:d:Q42315525|Q42315525]] | [[Jane Ye]] | [[República Popular da China]] | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1299 | [[:d:Q42317897|Q42317897]] | [[Annick Horiuchi]] | [[Toquio (Q7473516)|Toquio]] | 1959 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1300 | [[:d:Q42363003|Q42363003]] | [[Ann E. Watkins]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1301 | [[:d:Q42379946|Q42379946]] | [[Deborah Tepper Haimo]] | [[Odessa]] | 1921-07-01 | [[Estados Unidos de América]] | 2007-05-17 | |- | style='text-align:right'| 1302 | [[:d:Q42393752|Q42393752]] | [[Elsa-Karin Boestad-Nilsson]] | [[Estocolmo]] | 1925-11-25 | | 2020-03-27 | |- | style='text-align:right'| 1303 | [[:d:Q42393984|Q42393984]] | [[Hillevi Gavel]] | | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 1304 | [[:d:Q42423380|Q42423380]] | [[Alice S. Whittemore]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1305 | [[:d:Q42424811|Q42424811]] | [[Annie Selden]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1306 | [[:d:Q42657639|Q42657639]] | [[Ruby Hightower]] | [[Covington]] | 1880 | | 1959 | |- | style='text-align:right'| 1307 | [[:d:Q42688944|Q42688944]] | [[Estelle Basor]] | | 1947 | | | |- | style='text-align:right'| 1308 | [[:d:Q42728925|Q42728925]] | [[Catherine Yan]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1309 | [[:d:Q42760513|Q42760513]] | [[Antonella Grassi]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1310 | [[:d:Q42798793|Q42798793]] | [[Laura Guggenbühl]] | [[Nova York]] | 1901-11-18 | [[Estados Unidos de América]] | 1985-03-08 | |- | style='text-align:right'| 1311 | [[:d:Q42852773|Q42852773]] | [[Hélène Cartan]] | [[Le Chesnay]] | 1917-10-12 | [[Francia]] | 1952-06-07 | |- | style='text-align:right'| 1312 | [[:d:Q42856991|Q42856991]] | [[Sister Mary Domitilla Thuener]] | | 1880-10-25 | | 1977-09-29 | |- | style='text-align:right'| 1313 | [[:d:Q42860908|Q42860908]] | [[Marion Elizabeth Stark]] | [[Norwich]] | 1894-08-23 | | 1982-04-15 | [[Ficheiro:Stark Politzer Harshbarger Zurich1932.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1314 | [[:d:Q42887333|Q42887333]] | [[Anna Cartan]] | | 1878-05-15 | [[Francia]] | 1923 | |- | style='text-align:right'| 1315 | [[:d:Q42892712|Q42892712]] | [[Jeanne LaDuke]] | | 1938-06-27 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1316 | [[:d:Q42899336|Q42899336]] | [[Frances Harshbarger]] | [[Quimby]] | 1902-08-16 | | 1987-02-11 | [[Ficheiro:Stark Politzer Harshbarger Zurich1932.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1317 | [[:d:Q42907532|Q42907532]] | [[Rachel Justine Pries]] | [[Cambridge, Massachusetts|Cambridge]] | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:RachelPriesOberwolfach (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1318 | [[:d:Q42938157|Q42938157]] | [[Geneviève Gauthier]] | | 1967-02-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1319 | [[:d:Q42938785|Q42938785]] | [[Amandine Aftalion]] | | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 1320 | [[:d:Q43301941|Q43301941]] | [[Elizabeth Carlson]] | [[Minneapolis, Minnesota|Minneapolis]] | 1896-10-02 | | 2000-11-01 | |- | style='text-align:right'| 1321 | [[:d:Q43301991|Q43301991]] | [[Hélène Frankowska]] | | 19th century | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1322 | [[:d:Q43375797|Q43375797]] | [[Marie Charpentier]] | [[Poitiers]] | 1903-10-29 | [[Francia]] | 1994-10-09 | [[Ficheiro:CharpentierMarie Zurich1932.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1323 | [[:d:Q43384727|Q43384727]] | [[Judy Green]] | | 1943 | | | |- | style='text-align:right'| 1324 | [[:d:Q43428642|Q43428642]] | [[Galina Sevastyanovna Zhukova]] | | 1952-04-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1325 | [[:d:Q43492460|Q43492460]] | [[Rose Baker]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1326 | [[:d:Q43536259|Q43536259]] | [[Joceline Lega]] | | | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1327 | [[:d:Q43676981|Q43676981]] | [[Jean Springer]] | | 1939-09-12 | [[Xamaica]] | | |- | style='text-align:right'| 1328 | [[:d:Q43735258|Q43735258]] | [[Magda Peligrad]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1329 | [[:d:Q43798296|Q43798296]] | [[Marjorie Hahn]] | | 1948-12-30 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1330 | [[:d:Q44200239|Q44200239]] | [[Laura Ahtime]] | | 20th century | [[Seychelles]] | | |- | style='text-align:right'| 1331 | [[:d:Q44386959|Q44386959]] | [[Bessie Irving Miller]] | [[Baltimore, Maryland]] | 1884-11-04 | [[Estados Unidos de América]] | 1931-02-04 | |- | style='text-align:right'| 1332 | [[:d:Q44840598|Q44840598]] | [[Clara Eliza Smith]] | [[Northford Center Historic District]] | 1865-05-20 | | 1943-05-12 | |- | style='text-align:right'| 1333 | [[:d:Q44883876|Q44883876]] | [[Pamela Williams]] | | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1334 | [[:d:Q45093689|Q45093689]] | [[Ruth Goulding Wood]] | [[Pawtucket]] | 1875-01-19 | [[Estados Unidos de América]] | 1939-05-05 | |- | style='text-align:right'| 1335 | [[:d:Q45094204|Q45094204]] | [[Euphemia R. Worthington]] | [[Pittsburgh, Pensilvania]] | 1881-12-22 | [[Estados Unidos de América]] | 1969-08-30 | |- | style='text-align:right'| 1336 | [[:d:Q45177610|Q45177610]] | [[Jo Ellis-Monaghan]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1337 | [[:d:Q45321187|Q45321187]] | [[Barbara Paulson]] | [[Columbus]] | 1928-04-11 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Barbara Paulson, Vickie Wang and Helen Ling from JPL, socializing over lunch.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1338 | [[:d:Q45792133|Q45792133]] | [[Sylvie Benzoni]] | | 1967 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1339 | [[:d:Q46845469|Q46845469]] | [[Margaretta Palmer]] | | 1862 | | 1924 | |- | style='text-align:right'| 1340 | [[:d:Q46847152|Q46847152]] | [[Leona May Peirce]] | [[Norway]] | 1863-08-04 | | 1954-09-24 | |- | style='text-align:right'| 1341 | [[:d:Q46934998|Q46934998]] | [[Mary Shore Walker]] | | 1882 | | 1952 | |- | style='text-align:right'| 1342 | [[:d:Q46985324|Q46985324]] | [[Susanne Ditlevsen]] | [[Copenhague]] | 1965-03-18 | [[Dinamarca]] | | [[Ficheiro:DitlevsenSusanne2011 MFO14788.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1343 | [[:d:Q47006855|Q47006855]] | [[Mine Çetinkaya-Rundel]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1344 | [[:d:Q47009891|Q47009891]] | [[Simone Göttlich]] | [[Mannheim]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 1345 | [[:d:Q47135724|Q47135724]] | [[Barbara Rabijewska]] | [[Kalisz]] | 1930-08-09 | [[Polonia]] | 2002-10-04 | |- | style='text-align:right'| 1346 | [[:d:Q47135745|Q47135745]] | [[Hanna Marcinkowska]] | [[Varsovia]] | 1926-12-09 | [[Polonia]] | 2012-12-24 | |- | style='text-align:right'| 1347 | [[:d:Q47147847|Q47147847]] | [[Isabel Martín Gómez]] | [[Provincia de Valencia]] | 1973-12-05 | [[España]] | | [[Ficheiro:Isabelmartin.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1348 | [[:d:Q47308280|Q47308280]] | [[Anne Greenbaum]] | | 1951 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1349 | [[:d:Q47471517|Q47471517]] | [[Mabel Gweneth Humphreys]] | [[South Vancouver]] | 1908-10-22 | [[Canadá]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | 2006-10-06 | |- | style='text-align:right'| 1350 | [[:d:Q47492952|Q47492952]] | [[Mariel Vázquez]] | | 20th century | [[México]] | | [[Ficheiro:Mariel Vázquez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1351 | [[:d:Q47501310|Q47501310]] | [[Emma McCoy]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1352 | [[:d:Q47520137|Q47520137]] | [[Inge Henningsen]] | [[Frederiksberg]] | 1941-04-14 | [[Dinamarca]] | | [[Ficheiro:Inge Henningsen.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1353 | [[:d:Q47535820|Q47535820]] | [[Karen Saxe]] | | 1950 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1354 | [[:d:Q47542043|Q47542043]] | [[Barbara MacCluer]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1355 | [[:d:Q47592177|Q47592177]] | [[Angela Spalsbury]] | | 1967-11-26 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1356 | [[:d:Q47932119|Q47932119]] | [[Gwyneth Stallard]] | | | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Gwyneth Stallard.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1357 | [[:d:Q47965528|Q47965528]] | [[Sarah L. Waters]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1358 | [[:d:Q48141868|Q48141868]] | [[Camille McKayle]] | [[Xamaica]] | 1964-11-09 | [[Xamaica]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1359 | [[:d:Q48170946|Q48170946]] | [[Sarah Zerbes]] | | 1978-08-02 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1360 | [[:d:Q48240899|Q48240899]] | [[Katherine Heinrich]] | [[Murwillumbah]] | 1954-02-21 | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 1361 | [[:d:Q48285713|Q48285713]] | [[Bettye Anne Case]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1362 | [[:d:Q48310456|Q48310456]] | [[Fanny R. M. Hitchcock]] | [[Brooklyn]] | 1851-11-07 | [[Estados Unidos de América]] | 1936-09-25 | |- | style='text-align:right'| 1363 | [[:d:Q48322291|Q48322291]] | [[Elena Mendoza Lora]] | | 1964 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1364 | [[:d:Q48337895|Q48337895]] | [[Valérie Berthé]] | | 1968-12-16 | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Valérie Berthé.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1365 | [[:d:Q48342312|Q48342312]] | [[Enriqueta González Baz]] | [[Cidade de México]] | 1915-09-22 | [[México]] | 2002-12-22 | |- | style='text-align:right'| 1366 | [[:d:Q48379103|Q48379103]] | [[Katalin Vesztergombi]] | [[Budapest]] | 1948-07-17 | [[Hungría]] | | [[Ficheiro:Katalin Vesztergombi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1367 | [[:d:Q48397085|Q48397085]] | [[Sylvia de Neymet]] | | 1938 | [[México]] | 2002-01-13 | |- | style='text-align:right'| 1368 | [[:d:Q48399950|Q48399950]] | [[Gladys West]] | [[Sutherland]] | 1930 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Dr Gladys West Hall of Fame.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1369 | [[:d:Q48471212|Q48471212]] | [[Jennifer Quinn]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1370 | [[:d:Q48482999|Q48482999]] | [[Ortrud Oellermann]] | [[Vryheid]] | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1371 | [[:d:Q48581489|Q48581489]] | [[Genevieve M. Knight]] | [[Brunswick]] | 1939-06-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1372 | [[:d:Q48659114|Q48659114]] | [[Helen F. Cullen]] | [[Dorchester]] | 1919-01-04 | [[Estados Unidos de América]] | 2007-08-25 | |- | style='text-align:right'| 1373 | [[:d:Q48699872|Q48699872]] | [[Jean A. Larson]] | | | | | [[Ficheiro:Jean A. Larson.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1374 | [[:d:Q48744071|Q48744071]] | [[Brigitte Servatius]] | | 1954 | | | |- | style='text-align:right'| 1375 | [[:d:Q48816822|Q48816822]] | [[Ruth Kaufman]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1376 | [[:d:Q48824543|Q48824543]] | [[Annalisa Crannell]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Annalisa Crannell speaking.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1377 | [[:d:Q48842130|Q48842130]] | [[Anna Ochal]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1378 | [[:d:Q48847507|Q48847507]] | [[Leokadia Białas-Cież]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1379 | [[:d:Q48850269|Q48850269]] | [[Marta Kosek]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1380 | [[:d:Q48851651|Q48851651]] | [[Anna Pajor]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1381 | [[:d:Q48851701|Q48851701]] | [[Anna Pelczar-Barwacz]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1382 | [[:d:Q48852133|Q48852133]] | [[Halszka Tutaj-Gasińska]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1383 | [[:d:Q48861581|Q48861581]] | [[Teresa Maria Winiarska]] | | 1943 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1384 | [[:d:Q48929865|Q48929865]] | [[Anne Lester Hudson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1385 | [[:d:Q48970163|Q48970163]] | [[Olympia Nicodemi]] | [[Brooklyn]] | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1386 | [[:d:Q49022837|Q49022837]] | [[Caren Diefenderfer]] | [[Allentown, Pensilvania]] | 1952-01-18 | [[Estados Unidos de América]] | 2017-03-30 | |- | style='text-align:right'| 1387 | [[:d:Q49100649|Q49100649]] | [[Ewa Kubicka]] | | | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1388 | [[:d:Q49163706|Q49163706]] | [[Consuelo Martínez López]] | [[Ferrol]] | 1955 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1389 | [[:d:Q49166148|Q49166148]] | [[Julie Lutz]] | | 1944 | | | |- | style='text-align:right'| 1390 | [[:d:Q49170324|Q49170324]] | [[Laura Person]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1391 | [[:d:Q49189961|Q49189961]] | [[Maria Gordina]] | | 1968-01-13 | | | [[Ficheiro:MashaGordina.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1392 | [[:d:Q49507035|Q49507035]] | [[Lillian K. Bradley]] | | 1921-10-15 | [[Estados Unidos de América]] | 1995-02-11 | |- | style='text-align:right'| 1393 | [[:d:Q49561576|Q49561576]] | [[Nancy K. Nichols]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1394 | [[:d:Q49880925|Q49880925]] | [[Vanessa Robins]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1395 | [[:d:Q49888114|Q49888114]] | [[Paula Tretkoff]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1396 | [[:d:Q50105556|Q50105556]] | [[Eleny Ionel]] | [[Iași]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1397 | [[:d:Q50110414|Q50110414]] | [[Emmy Murphy]] | | 1986-09-04 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1398 | [[:d:Q50147298|Q50147298]] | [[Catherine Greenhill]] | [[Australia]] | 20th century | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 1399 | [[:d:Q50210116|Q50210116]] | [[Helena J. Nussenzveig Lopes]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1400 | [[:d:Q50232766|Q50232766]] | [[Sherry Li]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1401 | [[:d:Q50233392|Q50233392]] | [[Margaret Cheney]] | | 1955-01-05 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1402 | [[:d:Q50234231|Q50234231]] | [[Patricia Clark Kenschaft]] | | 1940-03-25 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1403 | [[:d:Q50284669|Q50284669]] | [[Susanna Terracini]] | | 1963-04-29 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 1404 | [[:d:Q50284982|Q50284982]] | [[Karen Yeats]] | [[Halifax, Nova Escocia|Halifax]] | 1980-07-23 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1405 | [[:d:Q50345091|Q50345091]] | [[Janet Thomas]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1406 | [[:d:Q50363699|Q50363699]] | [[Marie A. Vitulli]] | | 1949-11-19 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Marie A. Vitulli (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1407 | [[:d:Q50378474|Q50378474]] | [[Nicole Desolneux-Moulis]] | [[París]] | 1943 | [[Francia]] | 1999-11-22 | |- | style='text-align:right'| 1408 | [[:d:Q50391512|Q50391512]] | [[Janet Barnett]] | [[Pueblo]] | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1409 | [[:d:Q50404210|Q50404210]] | [[Geraldine Norman]] | [[Gales]] | 1940-05-13 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1410 | [[:d:Q50414199|Q50414199]] | [[Gabriele Kaiser]] | [[Lambrecht]] | 1952 | | | |- | style='text-align:right'| 1411 | [[:d:Q50493867|Q50493867]] | [[Kamila Bendová]] | [[Brno]] | 1946-10-12 | [[Checoslovaquia]] | | [[Ficheiro:Bendová Kamila 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1412 | [[:d:Q50521757|Q50521757]] | [[Clara Löh]] | [[Stuttgart]] | 1981-08 | [[Alemaña]] | | [[Ficheiro:Clara Löh.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1413 | [[:d:Q50572492|Q50572492]] | [[Ling Long]] | [[República Popular da China]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1414 | [[:d:Q50588317|Q50588317]] | [[Elisabeth Larsson]] | | 1971-12-30 | | | |- | style='text-align:right'| 1415 | [[:d:Q50824612|Q50824612]] | [[Charlotte Wedell]] | | 1862-01-27 | [[Dinamarca]] | 1953-07-22 | |- | style='text-align:right'| 1416 | [[:d:Q50916053|Q50916053]] | [[Maria Sagaidac]] | [[Cuhureștii de Sus]] | 1942-10-20 | [[Moldavia]] | | [[Ficheiro:Flickr - Ion Chibzii - Maria Sagaidac.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1417 | [[:d:Q50948853|Q50948853]] | [[Rebecca B. Hoyle]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1418 | [[:d:Q51069534|Q51069534]] | [[Emily Riehl]] | [[Thousand Oaks]] | 1950<br/>190s | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Emily Riehl.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1419 | [[:d:Q51565983|Q51565983]] | [[Márta Svéd]] | | 1909 | [[Hungría]] | 2005-09-30 | |- | style='text-align:right'| 1420 | [[:d:Q51621229|Q51621229]] | [[Valentina Volkova]] | | 1925-10-17 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Ucraína]] | 2004-11-06 | |- | style='text-align:right'| 1421 | [[:d:Q51848389|Q51848389]] | [[Hasibun Naher]] | | | [[Bangladesh]] | | |- | style='text-align:right'| 1422 | [[:d:Q51852352|Q51852352]] | [[Wilma Z. Davis]] | [[Beech Bottom]] | 1912-03-12 | [[Estados Unidos de América]] | 2001-12-10 | [[Ficheiro:Wilma Zimmerman Davis.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1423 | [[:d:Q51882310|Q51882310]] | [[Adriana Neumann de Oliveira]] | | | [[Brasil]] | | |- | style='text-align:right'| 1424 | [[:d:Q51929396|Q51929396]] | [[Beatrice Pelloni]] | | 1962-06-28 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 1425 | [[:d:Q51954693|Q51954693]] | [[Christiane Pauc]] | [[Boulogne-sur-Mer]] | 1912-02-06 | [[Francia]] | 1996-08-29 | |- | style='text-align:right'| 1426 | [[:d:Q51954788|Q51954788]] | [[Liouba Bortniker]] | [[Alexandrovka, Znamensky District, Tambov Oblast]] | 1860-05-20 | [[Francia]]<br/>[[Imperio Ruso]] | 190s | |- | style='text-align:right'| 1427 | [[:d:Q51955091|Q51955091]] | [[Madeleine Chaumont]] | [[Poissy]] | 1896-04-08 | [[Francia]] | 1973-07-27 | |- | style='text-align:right'| 1428 | [[:d:Q51955117|Q51955117]] | [[Geneviève Bass]] | [[París]] | 1918-11-09 | [[Francia]] | 2014-03-09 | |- | style='text-align:right'| 1429 | [[:d:Q51955135|Q51955135]] | [[Georgette Flamant]] | [[Chalon-sur-Saône]] | 1895-01-03 | [[Francia]] | 1958-07-05 | |- | style='text-align:right'| 1430 | [[:d:Q52063016|Q52063016]] | [[Johanna Piesch]] | [[Innsbruck]] | 1898-06-06 | [[Austria]] | 1992-09-28 | |- | style='text-align:right'| 1431 | [[:d:Q52063272|Q52063272]] | [[Helene Reschovsky]] | [[Viena]] | 1907-04-02 | [[Austria]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | 1994-01-24 | |- | style='text-align:right'| 1432 | [[:d:Q52356291|Q52356291]] | [[Melania Alvarez]] | | | [[Canadá]]<br/>[[México]] | | |- | style='text-align:right'| 1433 | [[:d:Q52359746|Q52359746]] | [[Cynthia Wyels]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1434 | [[:d:Q52365009|Q52365009]] | [[Margaret M. Robinson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1435 | [[:d:Q52374263|Q52374263]] | [[Patricia D. Shure]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1436 | [[:d:Q52698223|Q52698223]] | [[Anne Broadbent]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1437 | [[:d:Q52828793|Q52828793]] | [[Tanja Eisner]] | [[Kharkiv]] | 1980-07-01 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1438 | [[:d:Q53279770|Q53279770]] | [[Lillian Pierce]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1439 | [[:d:Q53408495|Q53408495]] | [[Bonnie Gold]] | | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 1440 | [[:d:Q53478512|Q53478512]] | [[Laura Taalman]] | | | | | [[Ficheiro:Laura Taalman (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1441 | [[:d:Q53643275|Q53643275]] | [[Sylvie Corteel]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1442 | [[:d:Q53835417|Q53835417]] | [[Haya Freedman]] | | 1923 | | 2005 | |- | style='text-align:right'| 1443 | [[:d:Q53855521|Q53855521]] | [[Gail S. Nelson]] | | 1959 | | | |- | style='text-align:right'| 1444 | [[:d:Q53870408|Q53870408]] | [[Cristina Pereyra]] | | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 1445 | [[:d:Q53914996|Q53914996]] | [[Maria Korovina]] | [[Moscova]] | 1962-06-14 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | [[Ficheiro:Коровина, Мария Викторовна.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1446 | [[:d:Q53953608|Q53953608]] | [[Jean E. Rubin]] | | 1926-10-29 | | 2002-10-25 | |- | style='text-align:right'| 1447 | [[:d:Q53977158|Q53977158]] | [[Svetlana Selezneva]] | [[Korosten]] | 1969-09-09 | [[República Socialista Soviética de Ucraína]]<br/>[[Rusia]] | | [[Ficheiro:Селезнёва Светлана Николаевна.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1448 | [[:d:Q54141962|Q54141962]] | [[Irina Shevtsova]] | [[Mineralnie Vody]] | 1983-02-18 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | [[Ficheiro:Шевцова Ирина Геннадьевна.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1449 | [[:d:Q54180615|Q54180615]] | [[Monique Teillaud]] | [[París]] | 1961-06-14 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1450 | [[:d:Q54180619|Q54180619]] | [[Mariette Yvinec]] | | 1953 | | | |- | style='text-align:right'| 1451 | [[:d:Q54271900|Q54271900]] | [[Ayşe Şahin]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1452 | [[:d:Q54271907|Q54271907]] | [[Kathleen Madden]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1453 | [[:d:Q54271916|Q54271916]] | [[Aimee Johnson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1454 | [[:d:Q54614086|Q54614086]] | [[Alina Carmen Cojocaru]] | | 1973-01-16 | | | |- | style='text-align:right'| 1455 | [[:d:Q54621964|Q54621964]] | [[Ping Zhang]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1456 | [[:d:Q54622196|Q54622196]] | [[Rhonda Hatcher]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1457 | [[:d:Q54871334|Q54871334]] | [[Jennifer McLoud-Mann]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1458 | [[:d:Q54878680|Q54878680]] | [[Constance Anne Herschel]] | | 1855 | | 1939-06-20 | |- | style='text-align:right'| 1459 | [[:d:Q54913864|Q54913864]] | [[Roswitha März]] | [[Varnsdorf]] | 1940-10-15 | [[República Democrática Alemá]] | | |- | style='text-align:right'| 1460 | [[:d:Q54954016|Q54954016]] | [[Amel Ben Abda]] | | 19th century | [[Tunisia]] | | |- | style='text-align:right'| 1461 | [[:d:Q55080899|Q55080899]] | [[Erika Tatiana Camacho]] | [[Guadalaxara, México]] | 1974-09-03 | [[México]] | | |- | style='text-align:right'| 1462 | [[:d:Q55102372|Q55102372]] | [[Elena Evgen'evna D'yakonova]] | | 1961-01-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1463 | [[:d:Q55104048|Q55104048]] | [[Tatyana Ivanovna Kuznetsova]] | [[Moscova]] | 1945-04-27 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1464 | [[:d:Q55104390|Q55104390]] | [[Galina Lazareva]] | | 1971-05-24 | | | [[Ficheiro:GalinaLazarevaProfRASCorrMembRAS.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1465 | [[:d:Q55104695|Q55104695]] | [[Inna Sadovnichaya]] | [[Moscova]] | 1976-12-17 | [[Rusia]]<br/>[[Unión Soviética]] | | |- | style='text-align:right'| 1466 | [[:d:Q55135170|Q55135170]] | [[Marie-Odette Dubois-Violette]] | [[Plottes]] | 1918-06-27 | [[Francia]] | 2004-12-01 | |- | style='text-align:right'| 1467 | [[:d:Q55135913|Q55135913]] | [[Colette Cassignol]] | [[Lión]] | 1916-02-17 | [[Francia]] | 2008-01-03 | |- | style='text-align:right'| 1468 | [[:d:Q55139644|Q55139644]] | [[María Jesús Carro Rossell]] | [[Tánxer]] | 1961 | [[España]] | | [[Ficheiro:MJCR.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1469 | [[:d:Q55197060|Q55197060]] | [[Tamilla Hasanova]] | [[Bakú]] | 1952-02-14 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Acerbaixán]] | | [[Ficheiro:Tamilla.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1470 | [[:d:Q55203531|Q55203531]] | [[Bahar Dadaşova]] | | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 1471 | [[:d:Q55220341|Q55220341]] | [[Marilda Sotomayor]] | [[Río de Xaneiro]] | 1944-03-13 | [[Brasil]] | | |- | style='text-align:right'| 1472 | [[:d:Q55363177|Q55363177]] | [[Ana Justel]] | [[Madrid]] | 1967-12-27 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1473 | [[:d:Q55393186|Q55393186]] | [[Helena Siwek]] | | 1940 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1474 | [[:d:Q55450772|Q55450772]] | [[Sara Del Valle]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1475 | [[:d:Q55584104|Q55584104]] | [[Margaret Walshaw]] | | | [[Nova Zelandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1476 | [[:d:Q55585012|Q55585012]] | [[Jacqueline Jensen-Vallin]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1477 | [[:d:Q55591553|Q55591553]] | [[Rachel Levy]] | | 1968 | | | |- | style='text-align:right'| 1478 | [[:d:Q55591554|Q55591554]] | [[Carolina Araujo]] | [[Niterói]] | 1976-09-05 | [[Brasil]] | | |- | style='text-align:right'| 1479 | [[:d:Q55760555|Q55760555]] | [[Vanesa Magar Brunner]] | [[Cidade de México]] | 1971-08-04 | [[México]] | | |- | style='text-align:right'| 1480 | [[:d:Q55820360|Q55820360]] | [[Nicole Spillane]] | | 1988-01-02 | [[Francia]]<br/>[[Irlanda]] | | |- | style='text-align:right'| 1481 | [[:d:Q55873808|Q55873808]] | [[Daniela De Silva]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1482 | [[:d:Q55873824|Q55873824]] | [[Virginia R. Young]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1483 | [[:d:Q55947477|Q55947477]] | [[Caroline Lasser]] | | 1975 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1484 | [[:d:Q56043373|Q56043373]] | [[Graciela Boente]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1485 | [[:d:Q56043879|Q56043879]] | [[Sonia Natale]] | | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 1486 | [[:d:Q56063308|Q56063308]] | [[Vicky Neale]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1487 | [[:d:Q56070630|Q56070630]] | [[Nelli Neumann]] | [[Wrocław]] | 1886-01-03 | | 1942 | |- | style='text-align:right'| 1488 | [[:d:Q56087039|Q56087039]] | [[Nira Dyn]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1489 | [[:d:Q56087071|Q56087071]] | [[Georgia Perakis]] | [[Grecia]] | 1966-03-09 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1490 | [[:d:Q56090451|Q56090451]] | [[Marianna Pensky]] | [[Perm]] | 1959-06-16 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1491 | [[:d:Q56090483|Q56090483]] | [[Elena Braverman]] | [[Perm]] | 1961-02-09 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]]<br/>[[Canadá]]<br/>[[Israel]] | | |- | style='text-align:right'| 1492 | [[:d:Q56222591|Q56222591]] | [[Claudia Sagastizábal]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1493 | [[:d:Q56223008|Q56223008]] | [[Diane Maclagan]] | | 1974-07-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1494 | [[:d:Q56223077|Q56223077]] | [[Jeanne N. Clelland]] | | 1970 | | | |- | style='text-align:right'| 1495 | [[:d:Q56223945|Q56223945]] | [[Kirsi Peltonen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1496 | [[:d:Q56289602|Q56289602]] | [[Candice Renee Price]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1497 | [[:d:Q56331609|Q56331609]] | [[Ulla Dinger]] | | 1955 | | | [[Ficheiro:Ulla Dinger (beskuren).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1498 | [[:d:Q56350909|Q56350909]] | [[Thelma Krug]] | [[São Paulo]] | 1951-03-20 | [[Brasil]] | | |- | style='text-align:right'| 1499 | [[:d:Q56437643|Q56437643]] | [[Marian P. Roque]] | | | [[Filipinas]] | | |- | style='text-align:right'| 1500 | [[:d:Q56437773|Q56437773]] | [[Mari-Jo P. Ruiz]] | | 1943 | | | |- | style='text-align:right'| 1501 | [[:d:Q56446941|Q56446941]] | [[Bannihatti Parameshwarappa Dakshayani]] | [[Bhadravathi]] | | [[India]] | | |- | style='text-align:right'| 1502 | [[:d:Q56489370|Q56489370]] | [[Rose Morton]] | [[Carolina do Norte|Carolina do Norte - North Carolina]] | 1925-12-03 | [[Estados Unidos de América]] | 1999-11-12 | |- | style='text-align:right'| 1503 | [[:d:Q56599975|Q56599975]] | [[Amy Shell-Gellasch]] | | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1504 | [[:d:Q56604039|Q56604039]] | [[Lara Alcock]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1505 | [[:d:Q56612441|Q56612441]] | [[Ilona Palásti]] | | 1924 | | 1991 | |- | style='text-align:right'| 1506 | [[:d:Q56616972|Q56616972]] | [[Julia Wolf]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1507 | [[:d:Q56640538|Q56640538]] | [[Helen Popova Alderson]] | [[Bakú]] | 1924-05-14 | [[Unión Soviética]] | 1972-11-05 | |- | style='text-align:right'| 1508 | [[:d:Q56651275|Q56651275]] | [[Jennifer Balakrishnan]] | | | | | [[Ficheiro:Jennifer Balakrishnan at Oberwolfach (2018).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1509 | [[:d:Q56677294|Q56677294]] | [[Helena Chmura Kraemer]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1510 | [[:d:Q56678448|Q56678448]] | [[Nike Sun]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1511 | [[:d:Q56685472|Q56685472]] | [[Rachel Harrison]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1512 | [[:d:Q56706011|Q56706011]] | [[Michelle Manes]] | | 1970 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1513 | [[:d:Q56744321|Q56744321]] | [[Karen Willcox]] | [[Auckland]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1514 | [[:d:Q56746535|Q56746535]] | [[Monica Vișan]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1515 | [[:d:Q56805406|Q56805406]] | [[Ginestra Bianconi]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1516 | [[:d:Q56817076|Q56817076]] | [[Josephine D. Edwards]] | [[Oxford]] | 1942-08-18 | [[Australia]] | 1985-05-25 | |- | style='text-align:right'| 1517 | [[:d:Q56850046|Q56850046]] | [[Eva Miranda]] | [[Reus]] | 19th century | [[España]] | | [[Ficheiro:Evamiranda2010.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1518 | [[:d:Q56855422|Q56855422]] | [[Sigal Gottlieb]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1519 | [[:d:Q56871126|Q56871126]] | [[María Ángeles Gil Álvarez]] | [[Valladolid]] | 1953-09-15 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1520 | [[:d:Q56875887|Q56875887]] | [[Marilyn Strutchens]] | | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1521 | [[:d:Q56879503|Q56879503]] | [[Carina Curto]] | | 1978-04-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1522 | [[:d:Q56949613|Q56949613]] | [[Ranee Brylinski]] | [[Detroit, Michigan|Detroit]] | 1957-01-28<br/>1957 | | | |- | style='text-align:right'| 1523 | [[:d:Q56949943|Q56949943]] | [[Margaret Brown]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1524 | [[:d:Q57058898|Q57058898]] | [[Lynne McClure]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1525 | [[:d:Q57059022|Q57059022]] | [[Ulrica Wilson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1526 | [[:d:Q57059780|Q57059780]] | [[Magnhild Lien]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1527 | [[:d:Q57069271|Q57069271]] | [[Inmaculada Arostegui]] | [[Fika]] | 1966 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1528 | [[:d:Q57078151|Q57078151]] | [[Maeve McCarthy]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1529 | [[:d:Q57078168|Q57078168]] | [[Lesley Ward]] | | 1963-05-11 | | | |- | style='text-align:right'| 1530 | [[:d:Q57079384|Q57079384]] | [[Alison Harcourt]] | [[Colac]] | 1929-11-24 | [[Australia]] | | [[Ficheiro:Alison harcourt.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1531 | [[:d:Q57079690|Q57079690]] | [[Ailsa Land]] | [[West Bromwich]] | 1927-06-14 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Ailsa Land, c1980s (4437665957).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1532 | [[:d:Q57158920|Q57158920]] | [[Anne M. Leggett]] | [[Columbus]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1533 | [[:d:Q57158960|Q57158960]] | [[Jacqueline Dewar]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1534 | [[:d:Q57168617|Q57168617]] | [[Helena Lilja]] | | 1947 | | | |- | style='text-align:right'| 1535 | [[:d:Q57204673|Q57204673]] | [[Birgit Richter]] | [[Dortmund]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 1536 | [[:d:Q57239194|Q57239194]] | [[Mary Bradburn]] | [[Normanby]] | 1918-03-17 | | 2000 | |- | style='text-align:right'| 1537 | [[:d:Q57239288|Q57239288]] | [[L. D. Adams]] | [[Gloucester]] | 1889-07-02 | | 1966 | [[Ficheiro:LDA-DorisAdams.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1538 | [[:d:Q57239292|Q57239292]] | [[Margaret Hayman]] | [[New Earswick]] | 1923-08-07 | | 1994-07-26 | |- | style='text-align:right'| 1539 | [[:d:Q57260497|Q57260497]] | [[Jeanette McLeod]] | | | [[Nova Zelandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1540 | [[:d:Q57292982|Q57292982]] | [[Giulia Di Nunno]] | | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 1541 | [[:d:Q57293771|Q57293771]] | [[Elizabeth McHarg]] | | 1923-04-22 | | 1999-04-29 | |- | style='text-align:right'| 1542 | [[:d:Q57302679|Q57302679]] | [[Catherine Hobbs]] | [[Bristol]] | 1968 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Catherine Hobbs mathematician.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1543 | [[:d:Q57313278|Q57313278]] | [[Joan E. Walsh]] | | 1932-10-07 | [[Reino Unido]] | 2017-12-30 | |- | style='text-align:right'| 1544 | [[:d:Q57313606|Q57313606]] | [[Vivien Kirk]] | | | [[Nova Zelandia]] | | [[Ficheiro:Vivien Kirk 1990 (headshot).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1545 | [[:d:Q57313641|Q57313641]] | [[Sue Singer]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1546 | [[:d:Q57313647|Q57313647]] | [[Penny J. Davies]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1547 | [[:d:Q57418951|Q57418951]] | [[Clara Latimer Bacon]] | [[McDonough County]] | 1866-08-13 | [[Estados Unidos de América]] | 1948-04-14 | |- | style='text-align:right'| 1548 | [[:d:Q57531647|Q57531647]] | [[Chelsea Walton]] | [[Detroit, Michigan|Detroit]] | 1983-07-11 | [[Estados Unidos de América]] | | [[Ficheiro:Chelsea Walton MFO 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1549 | [[:d:Q57555084|Q57555084]] | [[Montserrat Guillén]] | | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 1550 | [[:d:Q57573358|Q57573358]] | [[Olga Tsuberbiller]] | [[Moscova]] | 1885-09-07<br/>1885-09-19 | [[Imperio Ruso]]<br/>[[Unión Soviética]] | 1975-09-28 | |- | style='text-align:right'| 1551 | [[:d:Q57584454|Q57584454]] | [[Mythily Ramaswamy]] | | 1954-06-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1552 | [[:d:Q57586405|Q57586405]] | [[Esther Arkin]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1553 | [[:d:Q57598851|Q57598851]] | [[Elizabeth Mansfield]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1554 | [[:d:Q57613764|Q57613764]] | [[Betül Tanbay]] | [[Istambul]] | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 1555 | [[:d:Q57915263|Q57915263]] | [[Anne Watson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1556 | [[:d:Q57915325|Q57915325]] | [[Beatrice Rivière]] | | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 1557 | [[:d:Q57915444|Q57915444]] | [[Christine O'Keefe]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1558 | [[:d:Q57915535|Q57915535]] | [[Elaine Cohen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1559 | [[:d:Q57915559|Q57915559]] | [[Emily Willbanks]] | [[Fort Lauderdale]] | 1930-11-25 | | 2007-02-18 | |- | style='text-align:right'| 1560 | [[:d:Q57915806|Q57915806]] | [[Guergana Petrova]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1561 | [[:d:Q57915839|Q57915839]] | [[Jennifer Scott]] | | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 1562 | [[:d:Q57915860|Q57915860]] | [[Linda Gilbert Saucier]] | | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 1563 | [[:d:Q57915881|Q57915881]] | [[Malgorzata Dubiel]] | | | [[Polonia]] | | [[Ficheiro:Malgorzata Dubiel.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1564 | [[:d:Q57915894|Q57915894]] | [[María Falk de Losada]] | [[Estados Unidos de América]] | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1565 | [[:d:Q57915922|Q57915922]] | [[Pamela Gorkin]] | | | | | [[Ficheiro:Pamela Gorkin (2006).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1566 | [[:d:Q57915965|Q57915965]] | [[Yvonne Stokes]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1567 | [[:d:Q58010066|Q58010066]] | [[Alissa Crans]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1568 | [[:d:Q58030233|Q58030233]] | [[Angelika Bunse-Gerstner]] | | 1951 | | | |- | style='text-align:right'| 1569 | [[:d:Q58030250|Q58030250]] | [[Helen Moore]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1570 | [[:d:Q58100509|Q58100509]] | [[Linda B. Hayden]] | [[Portsmouth]] | 1949-02-04 | | | |- | style='text-align:right'| 1571 | [[:d:Q58110987|Q58110987]] | [[Christine Böckmann]] | [[Potsdam]] | 1955 | | | |- | style='text-align:right'| 1572 | [[:d:Q58303268|Q58303268]] | [[Sally Cockburn]] | | 1960 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1573 | [[:d:Q58305083|Q58305083]] | [[Saly Ruth Ramler]] | [[Galicia (Europa Central)|Galitsia]] | 1894-11-10 | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Checoslovaquia]] | 1993 | [[Ficheiro:Saly.Ruth.Ramler.Struik.(1894-1993).Prague.1921.bw.gif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1574 | [[:d:Q58333657|Q58333657]] | [[Lynn Batten]] | | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 1575 | [[:d:Q58416599|Q58416599]] | [[Anne Schilling]] | | | | | [[Ficheiro:SchillingAnne LenartCristian 2011 MFO13784.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1576 | [[:d:Q58416608|Q58416608]] | [[Claudia Polini]] | | | | | [[Ficheiro:UlrichBernd PoliniClaudia 2016 MFO21136.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1577 | [[:d:Q58416613|Q58416613]] | [[Efstratia Kalfagianni]] | | | [[Grecia]] | | |- | style='text-align:right'| 1578 | [[:d:Q58416620|Q58416620]] | [[Fioralba Cakoni]] | | | | | [[Ficheiro:CakoniFioralba2012 MFO16075.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1579 | [[:d:Q58416658|Q58416658]] | [[Susan Hermiller]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1580 | [[:d:Q58420231|Q58420231]] | [[Наталля Уладзіміраўна Броўка]] | [[Minsk]] | 1959-05-30 | | | |- | style='text-align:right'| 1581 | [[:d:Q58494998|Q58494998]] | [[Julie Bergner]] | | | | | [[Ficheiro:Julie Bergner MFO.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1582 | [[:d:Q58495305|Q58495305]] | [[Elena Marchisotto]] | | 1945 | | | |- | style='text-align:right'| 1583 | [[:d:Q58495449|Q58495449]] | [[Lisl Gaal]] | [[Viena]] | 1924-01-17 | [[Austria]] | | |- | style='text-align:right'| 1584 | [[:d:Q58495642|Q58495642]] | [[Sarah Glaz]] | [[Estados Unidos de América]] | 1947 | | | |- | style='text-align:right'| 1585 | [[:d:Q58641596|Q58641596]] | [[Jessica Sklar]] | | 1973 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1586 | [[:d:Q58641618|Q58641618]] | [[Ellina Grigorieva]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1587 | [[:d:Q58641632|Q58641632]] | [[Heather Harrington]] | | 1984-07-31 | | | |- | style='text-align:right'| 1588 | [[:d:Q58641633|Q58641633]] | [[Lotte Hollands]] | | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 1589 | [[:d:Q58750333|Q58750333]] | [[Maia Martcheva]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1590 | [[:d:Q58756977|Q58756977]] | [[Gerlind Plonka]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1591 | [[:d:Q58885800|Q58885800]] | [[Eleanor G. Rieffel]] | | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1592 | [[:d:Q58885810|Q58885810]] | [[Janet Beery]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1593 | [[:d:Q59160098|Q59160098]] | [[Alison Marr]] | | 1980 | | | |- | style='text-align:right'| 1594 | [[:d:Q59160102|Q59160102]] | [[Anastasia Stavrova]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1595 | [[:d:Q59165732|Q59165732]] | [[Carla Cotwright-Williams]] | | 1973-11-06 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1596 | [[:d:Q59199523|Q59199523]] | [[Priscilla Braislin]] | [[Burlington]] | 1838-07 | [[Estados Unidos de América]] | 1888-12-15 | [[Ficheiro:Priscilla Braislin.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1597 | [[:d:Q59209544|Q59209544]] | [[Elham Kazemi]] | | 1970 | | | |- | style='text-align:right'| 1598 | [[:d:Q59240359|Q59240359]] | [[Gillie Larew]] | | 1882-07-28 | | 1977-01-02 | |- | style='text-align:right'| 1599 | [[:d:Q59256924|Q59256924]] | [[Rosana Rodríguez López]] | [[Galicia]] | 20th century | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1600 | [[:d:Q59267334|Q59267334]] | [[Nancy Garcia]] | | | [[Brasil]] | | [[Ficheiro:CMB 2017 (028).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1601 | [[:d:Q59267761|Q59267761]] | [[Eva Löcherbach]] | | | [[Francia]] | | [[Ficheiro:Second NeuroMat Workshop (day 01) 05.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1602 | [[:d:Q59304505|Q59304505]] | [[Alessandra Lunardi]] | | 1958-01-30 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 1603 | [[:d:Q59325321|Q59325321]] | [[Marta Bunge]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1604 | [[:d:Q59352687|Q59352687]] | [[Yaiza Canzani]] | [[Blanes]] | 1987-02-25 | [[España]]<br/>[[Uruguai]] | | [[Ficheiro:Canzani-Yaiza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1605 | [[:d:Q59423240|Q59423240]] | [[Heike Fassbender]] | | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 1606 | [[:d:Q59429077|Q59429077]] | [[Verdiana Masanja]] | [[Bukoba]] | 1954-10-12 | [[Tanzania]] | | [[Ficheiro:Verediana Masanja 1 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1607 | [[:d:Q59522650|Q59522650]] | [[Barbara Trader Faires]] | | 1943 | | | |- | style='text-align:right'| 1608 | [[:d:Q59527594|Q59527594]] | [[Marcia Ascher]] | | 1935-04-23 | | 2013-06-11 | |- | style='text-align:right'| 1609 | [[:d:Q59595207|Q59595207]] | [[Anna Mazzucato]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1610 | [[:d:Q59604467|Q59604467]] | [[Anne Bourlioux]] | | | | | [[Ficheiro:Anne Bourlioux Berkeley 1991.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1611 | [[:d:Q59640637|Q59640637]] | [[Vera Fischer]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1612 | [[:d:Q59654488|Q59654488]] | [[Karin Schnass]] | [[Klosterneuburg]] | 1980-05-03 | [[Austria]] | | [[Ficheiro:Reinhold Mitterlehner, Karin Schnass-4114 (14448452044).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1613 | [[:d:Q59714293|Q59714293]] | [[Katharine Elizabeth O'Brien]] | [[Amesbury]] | 1901-04-10 | | 1998-04-10 | |- | style='text-align:right'| 1614 | [[:d:Q59714299|Q59714299]] | [[Mara Alagic]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1615 | [[:d:Q59777359|Q59777359]] | [[Katya Scheinberg]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1616 | [[:d:Q59777406|Q59777406]] | [[Karen Aardal]] | | 1961 | [[Noruega]]<br/>[[Reino dos Países Baixos]] | | [[Ficheiro:Karen Aardal MFO.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1617 | [[:d:Q59812149|Q59812149]] | [[Amanda Folsom]] | | 1979 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1618 | [[:d:Q60138266|Q60138266]] | [[Apala Majumdar]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1619 | [[:d:Q60191593|Q60191593]] | [[Tamara Broderick]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1620 | [[:d:Q60231929|Q60231929]] | [[Azniv Kasparian]] | | | [[Bulgaria]] | | |- | style='text-align:right'| 1621 | [[:d:Q60271061|Q60271061]] | [[Maryanne Tipler]] | | | [[Nova Zelandia]] | | [[Ficheiro:Maryanne Tipler ONZM (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1622 | [[:d:Q60528729|Q60528729]] | [[Maria Colombo]] | | 1989 | | | |- | style='text-align:right'| 1623 | [[:d:Q60621146|Q60621146]] | [[Victoria Otero|María Victoria Otero Espinar]] | [[Lugo]] | 1962 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1624 | [[:d:Q60695676|Q60695676]] | [[Elizabeth B. Dussan V.]] | | 1946 | | | |- | style='text-align:right'| 1625 | [[:d:Q60706804|Q60706804]] | [[Ingrid Kristine Glad]] | | 1965 | [[Noruega]] | | |- | style='text-align:right'| 1626 | [[:d:Q60828620|Q60828620]] | [[Natalia M. Novikova]] | [[Moscova]] | 1953-03-08 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1627 | [[:d:Q60829798|Q60829798]] | [[Rebeca Guber]] | [[Avellaneda]] | 1926-07-02 | [[Arxentina]] | 2020-08-25 | |- | style='text-align:right'| 1628 | [[:d:Q60835249|Q60835249]] | [[Małgorzata Przeniosło]] | | 19th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1629 | [[:d:Q60845458|Q60845458]] | [[Marian Pour-El]] | | 1928-04-29 | | 2009-06-10 | |- | style='text-align:right'| 1630 | [[:d:Q60976797|Q60976797]] | [[Yusu Wang]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1631 | [[:d:Q61000632|Q61000632]] | [[Tatiana Roque]] | [[Río de Xaneiro]] | 1970-04-24 | [[Brasil]] | | [[Ficheiro:Presidência do Senado (23769953478) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1632 | [[:d:Q61043077|Q61043077]] | [[Ruth I. Michler]] | [[Ithaca, Nova York|Ithaca]] | 1967-03-08 | | 2000-11-01 | |- | style='text-align:right'| 1633 | [[:d:Q61046277|Q61046277]] | [[Natasha Flyer]] | | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1634 | [[:d:Q61050367|Q61050367]] | [[Jacqueline Chen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1635 | [[:d:Q61107160|Q61107160]] | [[Teresa Edwards]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1636 | [[:d:Q61135290|Q61135290]] | [[Mavluda Kasimova]] | [[Dushanbe]] | 1956 | | | |- | style='text-align:right'| 1637 | [[:d:Q61135319|Q61135319]] | [[Муҳаббат Каримова]] | [[Dushanbe]] | 1937-12-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1638 | [[:d:Q61136196|Q61136196]] | [[Мастона Холиқова]] | | 1977-01-31 | | | |- | style='text-align:right'| 1639 | [[:d:Q61136410|Q61136410]] | [[Дилором Ҷӯрабекова]] | [[Samarcanda]] | 1939 | | | |- | style='text-align:right'| 1640 | [[:d:Q61136417|Q61136417]] | [[Раҳима Шарипова]] | [[Dushanbe]] | 1941 | | | |- | style='text-align:right'| 1641 | [[:d:Q61153619|Q61153619]] | [[Eun Sug Park]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1642 | [[:d:Q61161151|Q61161151]] | [[Elaine Chew]] | [[Buffalo, Nova York|Buffalo]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1643 | [[:d:Q61165087|Q61165087]] | [[Barbara Falkenbach Ryan]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1644 | [[:d:Q61283805|Q61283805]] | [[Susan M. Sanchez]] | | 1959 | | | |- | style='text-align:right'| 1645 | [[:d:Q61641467|Q61641467]] | [[Elaine Koppelman]] | [[Brooklyn]] | 1937-03-28 | | 2019-01-11 | |- | style='text-align:right'| 1646 | [[:d:Q61722013|Q61722013]] | [[Susan Jane Colley]] | | 1959 | | | |- | style='text-align:right'| 1647 | [[:d:Q61726646|Q61726646]] | [[Gerd Grubb]] | [[Copenhague]] | 1939-02-12 | [[Dinamarca]] | | |- | style='text-align:right'| 1648 | [[:d:Q61783912|Q61783912]] | [[Artishia Wilkerson Jordan]] | | 1901-08-12 | | 1974-02-07 | |- | style='text-align:right'| 1649 | [[:d:Q61824743|Q61824743]] | [[Claudia Czado]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1650 | [[:d:Q61829253|Q61829253]] | [[Dorothy McFadden Hoover]] | [[Hope]] | 1918-07-01 | [[Estados Unidos de América]] | 2000-02-07 | |- | style='text-align:right'| 1651 | [[:d:Q61835348|Q61835348]] | [[Alice Mary Hilton]] | [[Londres]] | 1936-06-18 | | 2011-08-10 | |- | style='text-align:right'| 1652 | [[:d:Q61862537|Q61862537]] | [[Valerie Myerscough]] | | 1942-06-20 | [[Reino Unido]] | 1980-11-08 | |- | style='text-align:right'| 1653 | [[:d:Q61872065|Q61872065]] | [[Virginia McShane Warfield]] | [[Charlottesville]] | 1942-09-30 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1654 | [[:d:Q61874620|Q61874620]] | [[Kristin Umland]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1655 | [[:d:Q61877040|Q61877040]] | [[Hanan Mohamed Abdelrahman]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1656 | [[:d:Q61889707|Q61889707]] | [[Victoria Fernández]] | [[León, España|León]] | 1956 | [[España]] | | [[Ficheiro:Bittori 8M handi.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1657 | [[:d:Q61895797|Q61895797]] | [[Debbie Leung]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1658 | [[:d:Q61956494|Q61956494]] | [[Izabela Abramowicz]] | | 1889-11-09 | | 1973-01-22 | |- | style='text-align:right'| 1659 | [[:d:Q61983237|Q61983237]] | [[Andrássy Adél]] | [[Villány]] | 1945-01-15 | [[Hungría]] | 2018-10-01 | |- | style='text-align:right'| 1660 | [[:d:Q61987165|Q61987165]] | [[Nilanjana Datta]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1661 | [[:d:Q61989126|Q61989126]] | [[Barbara Reys]] | | 1953 | | | |- | style='text-align:right'| 1662 | [[:d:Q62019410|Q62019410]] | [[Eleonora Catsigeras]] | [[Uruguai]] | 19th century | [[Uruguai]] | | |- | style='text-align:right'| 1663 | [[:d:Q62022530|Q62022530]] | [[Susan Martonosi]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1664 | [[:d:Q62051641|Q62051641]] | [[Anna M. Bigatti]] | | 1965<br/>1965-12-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1665 | [[:d:Q62066729|Q62066729]] | [[Katarzyna Rejzner]] | [[Cracovia]] | 1985 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1666 | [[:d:Q62069633|Q62069633]] | [[Emma Haruka Iwao]] | [[Toquio]] | 1986 | [[Xapón]] | | [[Ficheiro:Emma Haruka Iwao in Morocco.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1667 | [[:d:Q62112656|Q62112656]] | [[Gizem Karaali]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1668 | [[:d:Q62124440|Q62124440]] | [[Suad Ibrahim Issa]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1669 | [[:d:Q62351381|Q62351381]] | [[Beverly Anderson]] | [[Nova Orleáns]] | 1943-09-10 | | | |- | style='text-align:right'| 1670 | [[:d:Q62389029|Q62389029]] | [[Juliette Kennedy]] | | 1955-08-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1671 | [[:d:Q62485180|Q62485180]] | [[Carenne Ludeña]] | [[Estados Unidos de América]] | 19th century | [[Venezuela]] | | |- | style='text-align:right'| 1672 | [[:d:Q62559737|Q62559737]] | [[Mariangiola Dezani-Ciancaglini]] | | 1946 | | | |- | style='text-align:right'| 1673 | [[:d:Q62604401|Q62604401]] | [[Sue Geller]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1674 | [[:d:Q62773096|Q62773096]] | [[Holly Krieger]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1675 | [[:d:Q62991260|Q62991260]] | [[Kathryn Leonard]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1676 | [[:d:Q62993776|Q62993776]] | [[Ellen Gethner]] | | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 1677 | [[:d:Q63039201|Q63039201]] | [[Mabel Barnes]] | [[Wapello]] | 1905-07-29 | [[Estados Unidos de América]] | 1993-02-22 | |- | style='text-align:right'| 1678 | [[:d:Q63088140|Q63088140]] | [[Florentia Fountoukli]] | [[Atenas]] | 1869-03-09 | [[Grecia]] | 1915-02-05 | |- | style='text-align:right'| 1679 | [[:d:Q63105766|Q63105766]] | [[Klavdija Kutnar]] | [[Liubliana]] | 1980-12-23 | [[Eslovenia]] | | [[Ficheiro:Klavdija Kutnar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1680 | [[:d:Q63108621|Q63108621]] | [[Laura Albert]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1681 | [[:d:Q63117672|Q63117672]] | [[Concha Gómez]] | | | [[Italia]]<br/>[[Cuba]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1682 | [[:d:Q63122279|Q63122279]] | [[Kristina Vušković]] | | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 1683 | [[:d:Q63184709|Q63184709]] | [[Barbara Canright]] | [[Iowa]] | 1920-11-12 | [[Estados Unidos de América]] | 1997-09-17 | |- | style='text-align:right'| 1684 | [[:d:Q63229353|Q63229353]] | [[Patricia Fauring]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1685 | [[:d:Q63254138|Q63254138]] | [[Peregrina Quintela Estévez]] | [[Vigo]] | 1960 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1686 | [[:d:Q63348661|Q63348661]] | [[Camilla Hollanti]] | [[Kokkola]] | 1979 | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1687 | [[:d:Q63430495|Q63430495]] | [[Anna K. Panorska]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1688 | [[:d:Q63456919|Q63456919]] | [[Pandrosion]] | [[Alexandría]] | 04th century | | | |- | style='text-align:right'| 1689 | [[:d:Q63789264|Q63789264]] | [[Hilary Ockendon]] | [[Derby]] | | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Hilary Ockendon 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1690 | [[:d:Q63860069|Q63860069]] | [[Geneviève Raugel]] | | 1951-05-27 | [[Francia]] | 2019-05-10 | [[Ficheiro:Raugel genevieve.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1691 | [[:d:Q63861472|Q63861472]] | [[Sirkka-Liisa Eriksson]] | | 1958-01-08 | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1692 | [[:d:Q63864142|Q63864142]] | [[Maarit Järvenpää]] | | | [[Finlandia]] | | |- | style='text-align:right'| 1693 | [[:d:Q63865093|Q63865093]] | [[Daniela Calvetti]] | | | [[Italia]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1694 | [[:d:Q63928607|Q63928607]] | [[Hazel Perfect]] | | | | 2015-07-08 | |- | style='text-align:right'| 1695 | [[:d:Q63945214|Q63945214]] | [[Klara Hveberg]] | | 1974-08-19 | [[Noruega]] | | |- | style='text-align:right'| 1696 | [[:d:Q63967466|Q63967466]] | [[Urszula Marciniak]] | [[Varsovia]] | 1977-03-24 | [[Polonia]] | 2016-06 | |- | style='text-align:right'| 1697 | [[:d:Q64006395|Q64006395]] | [[Emily Kathryn Wyant]] | | 1897 | | 1942-07-16 | |- | style='text-align:right'| 1698 | [[:d:Q64010068|Q64010068]] | [[Luminița Vese]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1699 | [[:d:Q64010403|Q64010403]] | [[Maura Mast]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1700 | [[:d:Q64016822|Q64016822]] | [[Julia Gordon]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1701 | [[:d:Q64148559|Q64148559]] | [[Crista Arangala]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1702 | [[:d:Q64160375|Q64160375]] | [[Kerry Landman]] | | | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 1703 | [[:d:Q64225580|Q64225580]] | [[Karine Beauchard]] | | 1978-11-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1704 | [[:d:Q64358876|Q64358876]] | [[Angela Slavova]] | | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 1705 | [[:d:Q64373689|Q64373689]] | [[Mila Nikolova]] | | 1962 | | 2018-06-20 | |- | style='text-align:right'| 1706 | [[:d:Q64496009|Q64496009]] | [[Charlotte Watts]] | [[Farnborough]] | 1962-10-05 | [[Reino Unido]] | | [[Ficheiro:Charlotte Watts - Safeguarding 2018 Conference - 45407824621 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1707 | [[:d:Q64500289|Q64500289]] | [[Eleanor C. Pressly]] | [[Due West]] | 1918 | [[Estados Unidos de América]] | 2003-05-10 | [[Ficheiro:Eleanor Pressley (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1708 | [[:d:Q64590546|Q64590546]] | [[Regene Lewis]] | [[Inglaterra]] | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 1709 | [[:d:Q64686675|Q64686675]] | [[Vivette Girault]] | | 1943 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1710 | [[:d:Q64711586|Q64711586]] | [[Tetyana Romanova]] | | | [[Ucraína]] | | |- | style='text-align:right'| 1711 | [[:d:Q64718442|Q64718442]] | [[Fiong An Chang]] | [[Cherkasy]] | 1999 | [[Ucraína]] | | |- | style='text-align:right'| 1712 | [[:d:Q64728403|Q64728403]] | [[Valentina Ivanivna Gorbachuk]] | [[Mahilioŭ]] | 1937-06-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1713 | [[:d:Q64934644|Q64934644]] | [[Alina Levytska]] | [[Konotop]] | 1946-01-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1714 | [[:d:Q65031509|Q65031509]] | [[Sylvia Chin-Pi Lu]] | | 1928 | | 2014 | |- | style='text-align:right'| 1715 | [[:d:Q65031880|Q65031880]] | [[Anna Petrovna Mishina]] | | 1926-08-28 | | 2004-10-24 | |- | style='text-align:right'| 1716 | [[:d:Q65057793|Q65057793]] | [[Min Ji]] | | 1960 | [[República Popular da China]] | | |- | style='text-align:right'| 1717 | [[:d:Q65195543|Q65195543]] | [[Гарбузова Аліна Вікторівна]] | [[Kharkiv]] | 2001 | | | |- | style='text-align:right'| 1718 | [[:d:Q65195677|Q65195677]] | [[Лисакевич Анастасія Валеріївна]] | [[Kharkiv]] | 1993 | [[Ucraína]] | | |- | style='text-align:right'| 1719 | [[:d:Q65200465|Q65200465]] | [[Yuliya Stepanivna Mishura]] | [[Kiev]] | 1952-12-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1720 | [[:d:Q65518040|Q65518040]] | [[Karin Cvetko-Vah]] | | | [[Eslovenia]] | | |- | style='text-align:right'| 1721 | [[:d:Q65572887|Q65572887]] | [[Fatma Moalla]] | [[Tunes]] | 1939-01-14 | [[Tunisia]] | | |- | style='text-align:right'| 1722 | [[:d:Q65683852|Q65683852]] | [[Mariam Harutyunyan]] | [[Iereván]] | 1962-11-16 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Armenia]] | | |- | style='text-align:right'| 1723 | [[:d:Q65707471|Q65707471]] | [[Amina Doumane]] | [[Marrocos]] | 1990-09-02 | [[Marrocos]] | | |- | style='text-align:right'| 1724 | [[:d:Q65747601|Q65747601]] | [[Melody Chan]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1725 | [[:d:Q65800895|Q65800895]] | [[Eva-Maria Graefe]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1726 | [[:d:Q65930270|Q65930270]] | [[Laura Farré Rozada]] | [[Vilanova i la Geltrú]] | 1990 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1727 | [[:d:Q65940231|Q65940231]] | [[Marjorie Devaney]] | [[Bell]] | 1931 | [[Estados Unidos de América]] | 2007-09-20 | |- | style='text-align:right'| 1728 | [[:d:Q65969896|Q65969896]] | [[Carmen L. Rivera-Medina]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1729 | [[:d:Q66058197|Q66058197]] | [[Anita Schöbel]] | [[Stuttgart]] | 1969-05-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1730 | [[:d:Q66084640|Q66084640]] | [[Virginia Tucker]] | [[Hertford]] | 1909 | [[Estados Unidos de América]] | 1985-01-19 | |- | style='text-align:right'| 1731 | [[:d:Q66436589|Q66436589]] | [[Ellen Baake]] | | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 1732 | [[:d:Q66472658|Q66472658]] | [[Chris Soteros]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1733 | [[:d:Q66584184|Q66584184]] | [[Rosa Orellana]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1734 | [[:d:Q66584185|Q66584185]] | [[Dorothy Wallace]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1735 | [[:d:Q66716312|Q66716312]] | [[Marta Civil]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1736 | [[:d:Q66717478|Q66717478]] | [[Karen Marrongelle]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1737 | [[:d:Q66734333|Q66734333]] | [[Nkechi Agwu]] | [[Enugu]] | 1962-10-08 | [[Nixeria]] | | |- | style='text-align:right'| 1738 | [[:d:Q66735264|Q66735264]] | [[Diane Henderson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1739 | [[:d:Q66736200|Q66736200]] | [[Aline Gouget]] | | 1977 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1740 | [[:d:Q66750395|Q66750395]] | [[Margaret Wiecek]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1741 | [[:d:Q66763730|Q66763730]] | [[Lucy Campbell]] | [[Barbados]] | 19th century | [[Ghana]] | | |- | style='text-align:right'| 1742 | [[:d:Q66789609|Q66789609]] | [[Asuman Aksoy]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1743 | [[:d:Q66816497|Q66816497]] | [[Chiu-Yen Kao]] | | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 1744 | [[:d:Q66838629|Q66838629]] | [[Joy Morris]] | | 1970 | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1745 | [[:d:Q66857295|Q66857295]] | [[Laurie Heyer]] | | 1950 | | | |- | style='text-align:right'| 1746 | [[:d:Q66892392|Q66892392]] | [[Lynne Butler]] | | 1955 | | | |- | style='text-align:right'| 1747 | [[:d:Q66934738|Q66934738]] | [[Naomi Jochnowitz]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1748 | [[:d:Q66941939|Q66941939]] | [[Svetlana Roudenko]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1749 | [[:d:Q66961167|Q66961167]] | [[Victoria Powers]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1750 | [[:d:Q66965189|Q66965189]] | [[Mary Kay Stein]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1751 | [[:d:Q67000705|Q67000705]] | [[Leslie Cheng]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1752 | [[:d:Q67000959|Q67000959]] | [[Margit Rösler]] | | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1753 | [[:d:Q67001813|Q67001813]] | [[Monica VanDieren]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1754 | [[:d:Q67048104|Q67048104]] | [[Elizabeth Meckes]] | | 1980 | [[Estados Unidos de América]] | 2020-12-16 | |- | style='text-align:right'| 1755 | [[:d:Q67090841|Q67090841]] | [[Leslie Hogben]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1756 | [[:d:Q67131439|Q67131439]] | [[Alina von Davier]] | [[Bucarest]] | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 1757 | [[:d:Q67135779|Q67135779]] | [[Colva Roney-Dougal]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1758 | [[:d:Q67135785|Q67135785]] | [[Clare Parnell]] | | 1970 | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1759 | [[:d:Q67157799|Q67157799]] | [[Sonja Smets]] | | 1971-08-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1760 | [[:d:Q67168446|Q67168446]] | [[Pascale Garaud]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1761 | [[:d:Q67170188|Q67170188]] | [[Tatyana Krivobokova]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1762 | [[:d:Q67173474|Q67173474]] | [[Janina Śladkowska-Zahorska]] | | 1926 | [[Polonia]] | 2019-08-02 | |- | style='text-align:right'| 1763 | [[:d:Q67175857|Q67175857]] | [[Maria Emelianenko]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1764 | [[:d:Q67183006|Q67183006]] | [[Tara Brendle]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1765 | [[:d:Q67187129|Q67187129]] | [[Dorina Mitrea]] | | 1965-04-30 | | | |- | style='text-align:right'| 1766 | [[:d:Q67187681|Q67187681]] | [[Tanya Christiansen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1767 | [[:d:Q67188139|Q67188139]] | [[Leah Berman]] | | 1976 | | | |- | style='text-align:right'| 1768 | [[:d:Q67188599|Q67188599]] | [[Doris Stockton]] | | 1924 | | 2018 | |- | style='text-align:right'| 1769 | [[:d:Q67189097|Q67189097]] | [[Silvia Heubach]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1770 | [[:d:Q67189100|Q67189100]] | [[Christine Guenther]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1771 | [[:d:Q67189756|Q67189756]] | [[Tanya Khovanova]] | | 1959 | | | [[Ficheiro:Tanya Khovanova.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1772 | [[:d:Q67191522|Q67191522]] | [[Nancy Neudauer]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1773 | [[:d:Q67199225|Q67199225]] | [[Chen Shou]] | | 1909 | [[República Popular da China]]<br/>[[Republic of China (1912–1949)]]<br/>[[Dinastía Qing]] | 2007-04-28 | |- | style='text-align:right'| 1774 | [[:d:Q67200147|Q67200147]] | [[Tilla Weinstein]] | | 1934 | [[Estados Unidos de América]] | 2002-01-21 | [[Ficheiro:Tilla Klotz Milnor.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1775 | [[:d:Q67200564|Q67200564]] | [[Polly Sy]] | | | [[Filipinas]] | | |- | style='text-align:right'| 1776 | [[:d:Q67202249|Q67202249]] | [[Joanne Elliott]] | | 1925 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1777 | [[:d:Q67222731|Q67222731]] | [[Donna Testerman]] | | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 1778 | [[:d:Q67222751|Q67222751]] | [[Kathryn Mann]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1779 | [[:d:Q67222763|Q67222763]] | [[Mary Pugh]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1780 | [[:d:Q67223515|Q67223515]] | [[Natalia Komarova]] | | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 1781 | [[:d:Q67344843|Q67344843]] | [[Christina Goldschmidt]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1782 | [[:d:Q67361567|Q67361567]] | [[Nathalie Eisenbaum]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1783 | [[:d:Q67361583|Q67361583]] | [[Haya Kaspi]] | | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 1784 | [[:d:Q67456575|Q67456575]] | [[Marina Logares]] | [[Madrid]] | 1976 | [[España]] | | [[Ficheiro:Marina Logares.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1785 | [[:d:Q67544956|Q67544956]] | [[Hajnal Andréka]] | [[Budapest]] | 1947-11-17 | [[Hungría]] | | |- | style='text-align:right'| 1786 | [[:d:Q67548666|Q67548666]] | [[Christine Bachoc]] | | 1964 | | | [[Ficheiro:Christine Bachoc MFO 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1787 | [[:d:Q67611985|Q67611985]] | [[Collette Coullard]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1788 | [[:d:Q67852267|Q67852267]] | [[Mai Gehrke]] | | 1964-05-10 | [[Dinamarca]] | | |- | style='text-align:right'| 1789 | [[:d:Q67896999|Q67896999]] | [[Emilie Virginia Haynsworth]] | [[Sumter]] | 1916-06-01 | [[Estados Unidos de América]] | 1985-05-04 | |- | style='text-align:right'| 1790 | [[:d:Q67900368|Q67900368]] | [[Christine Heitsch]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1791 | [[:d:Q67987491|Q67987491]] | [[Paola Loreti]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1792 | [[:d:Q68101338|Q68101338]] | [[Hettie Belle Ege]] | | 1861-03-31 | | 1942-11-19 | [[Ficheiro:HettieBelleEge1915.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1793 | [[:d:Q68104547|Q68104547]] | [[Helena Mihaljević]] | [[Saraxevo]] | 1982-03-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1794 | [[:d:Q68235083|Q68235083]] | [[Joanne Moldenhauer]] | | 1928 | | 2016 | |- | style='text-align:right'| 1795 | [[:d:Q68235152|Q68235152]] | [[Claudia Malvenuto]] | | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1796 | [[:d:Q68235186|Q68235186]] | [[Catherine Meadows]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1797 | [[:d:Q68245995|Q68245995]] | [[Renata Mansini]] | | 1968 | | | |- | style='text-align:right'| 1798 | [[:d:Q68246057|Q68246057]] | [[Kieka Mynhardt]] | [[Cidade do Cabo]] | 1953 | [[Suráfrica]]<br/>[[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1799 | [[:d:Q68642045|Q68642045]] | [[Wendy Myrvold]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1800 | [[:d:Q68642069|Q68642069]] | [[Věra Trnková]] | [[Berehove]] | 1934-03-16 | [[República Checa]]<br/>[[Checoslovaquia]] | 2018-05-27 | |- | style='text-align:right'| 1801 | [[:d:Q68889618|Q68889618]] | [[Kaye Stacey]] | | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 1802 | [[:d:Q68990899|Q68990899]] | [[Dona Strauss]] | | 1934 | | | |- | style='text-align:right'| 1803 | [[:d:Q69364533|Q69364533]] | [[Heidi Thornquist]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1804 | [[:d:Q69368600|Q69368600]] | [[Karen L. Collins]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1805 | [[:d:Q69368631|Q69368631]] | [[Ann Trenk]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1806 | [[:d:Q69438943|Q69438943]] | [[Margit Voigt]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1807 | [[:d:Q69507488|Q69507488]] | [[Amelia Verdejo Rodríguez]] | [[Bueu]] | 1956 | [[España]] | | [[Ficheiro:Amelia Verdejo Rodríguez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1808 | [[:d:Q69541039|Q69541039]] | [[Diana Thomas]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1809 | [[:d:Q69543263|Q69543263]] | [[Patricia Hiddleston]] | [[Troon]] | 1933-05-09 | [[Escocia]] | 2017-12-08 | |- | style='text-align:right'| 1810 | [[:d:Q69596743|Q69596743]] | [[Yiqun Lisa Yin]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1811 | [[:d:Q69629883|Q69629883]] | [[Jacqueline Ramagge]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1812 | [[:d:Q69639313|Q69639313]] | [[Mary Catherine Bishop Weiss]] | | 1930-12-11 | | 1966-10-08 | |- | style='text-align:right'| 1813 | [[:d:Q69715520|Q69715520]] | [[Odile Favaron]] | | 1938 | | | |- | style='text-align:right'| 1814 | [[:d:Q69870030|Q69870030]] | [[Bird Margaret Turner]] | [[Moundsville]] | 1877-04-18 | [[Estados Unidos de América]] | 1962-09-05 | |- | style='text-align:right'| 1815 | [[:d:Q70114295|Q70114295]] | [[Marion Lee Johnson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1816 | [[:d:Q70238501|Q70238501]] | [[Kathaleen Land]] | | | [[Estados Unidos de América]] | 2012-10-07 | |- | style='text-align:right'| 1817 | [[:d:Q70278745|Q70278745]] | [[Alice Christine Stickland]] | [[Camberwell]] | 1906-03-16 | [[Reino Unido]] | 1987-04-16 | |- | style='text-align:right'| 1818 | [[:d:Q70278957|Q70278957]] | [[Anne C. Morel]] | | | | 1984-07-22 | |- | style='text-align:right'| 1819 | [[:d:Q70554617|Q70554617]] | [[Ágnes Szendrei]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1820 | [[:d:Q70737920|Q70737920]] | [[Elisa Martín Garijo]] | [[Teruel]]<br/>[[Huesca]] | 19th century | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1821 | [[:d:Q70796059|Q70796059]] | [[Greta Panova]] | | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 1822 | [[:d:Q71869813|Q71869813]] | [[Elena Perelman]] | [[San Petersburgo]] | 20th century | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1823 | [[:d:Q72801165|Q72801165]] | [[Josephine Mitchell]] | [[Edmonton]] | 1912-06-30 | | 2000-12-28 | |- | style='text-align:right'| 1824 | [[:d:Q73157344|Q73157344]] | [[Jane Heffernan]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1825 | [[:d:Q73306315|Q73306315]] | [[Rachel Roberts]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1826 | [[:d:Q73322038|Q73322038]] | [[Karen Rhea]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1827 | [[:d:Q73352620|Q73352620]] | [[Jennifer Switkes]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1828 | [[:d:Q73385358|Q73385358]] | [[Patricia Campbell]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1829 | [[:d:Q73420699|Q73420699]] | [[Julianna Tymoczko]] | | 1975 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1830 | [[:d:Q73420813|Q73420813]] | [[Jang-Mei Wu]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1831 | [[:d:Q73431812|Q73431812]] | [[Chikako Mese]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1832 | [[:d:Q73493198|Q73493198]] | [[Sema Salur]] | | | [[Turquía]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1833 | [[:d:Q74171483|Q74171483]] | [[Eileen Poiani]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1834 | [[:d:Q75099006|Q75099006]] | [[Anna Irwin Young]] | [[Chicago Heights]] | 1873-11-25 | | 1920-09-03 | [[Ficheiro:Anna Irwin Young.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1835 | [[:d:Q75100239|Q75100239]] | [[Lulu Hofmann Bechtolsheim]] | [[Nova York]] | 1902-05-27 | | 1989-08-29 | |- | style='text-align:right'| 1836 | [[:d:Q75100252|Q75100252]] | [[Mary Gervase]] | [[Roxbury]] | 1888 | | 1926 | |- | style='text-align:right'| 1837 | [[:d:Q75100263|Q75100263]] | [[Goldie Printis Horton]] | [[Athens]] | 1887-09-04 | | 1972-05-11 | |- | style='text-align:right'| 1838 | [[:d:Q75100276|Q75100276]] | [[Dorothy McCoy]] | [[Oklahoma Territory]] | 1903-08-09 | | 2001-11-21 | |- | style='text-align:right'| 1839 | [[:d:Q75100283|Q75100283]] | [[Anna Helene Palmie]] | [[Brooklyn]] | 1863-05-21 | | 1946-06-12 | |- | style='text-align:right'| 1840 | [[:d:Q75100288|Q75100288]] | [[Charlotte Elvira Pengra]] | [[Juda]] | 1875-05-30 | | 1916-02-07 | |- | style='text-align:right'| 1841 | [[:d:Q75100295|Q75100295]] | [[Louise Johnson Rosenbaum]] | [[Carrollton]] | 1908-01-21 | [[Estados Unidos de América]] | 1980-01-16 | |- | style='text-align:right'| 1842 | [[:d:Q75100301|Q75100301]] | [[Ida May Schottenfels]] | | 1869-12-21 | | 1942-03-11 | |- | style='text-align:right'| 1843 | [[:d:Q75100307|Q75100307]] | [[Mary Emily Sinclair]] | [[Worcester, Massachusetts]] | 1878-09-27 | | 1955-06-03 | |- | style='text-align:right'| 1844 | [[:d:Q75101062|Q75101062]] | [[Sharon Menard]] | | 1934 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1845 | [[:d:Q75101063|Q75101063]] | [[Freda Porter]] | [[Lumberton]] | 1957-10-14 | | | |- | style='text-align:right'| 1846 | [[:d:Q75187075|Q75187075]] | [[Harriet Junior Walton]] | [[Claxton]] | 1933-09 | | | |- | style='text-align:right'| 1847 | [[:d:Q76166280|Q76166280]] | [[Rinat Kedem]] | | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1848 | [[:d:Q76383999|Q76383999]] | [[Karla Hoffman]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1849 | [[:d:Q76427271|Q76427271]] | [[Anna Marciniak-Czochra]] | | 1974-03-11 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1850 | [[:d:Q76444529|Q76444529]] | [[Marcia Groszek]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1851 | [[:d:Q76446980|Q76446980]] | [[Mireille Gettler-Summa]] | | | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1852 | [[:d:Q76501058|Q76501058]] | [[Elizabeth Wilmer]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1853 | [[:d:Q77860240|Q77860240]] | [[Elena Fernández]] | | 1956-07-04 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1854 | [[:d:Q78238508|Q78238508]] | [[Malwina Łuczak]] | | | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1855 | [[:d:Q78437416|Q78437416]] | [[Jennifer Schultens]] | | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1856 | [[:d:Q79080557|Q79080557]] | [[Mary-Elizabeth Hamstrom]] | | 1927 | [[Estados Unidos de América]] | 2009-12-02 | |- | style='text-align:right'| 1857 | [[:d:Q79669189|Q79669189]] | [[Mabel Minerva Young]] | | 1872-07-18 | [[Estados Unidos de América]] | 1963-03-04 | |- | style='text-align:right'| 1858 | [[:d:Q79932627|Q79932627]] | [[Adela Ruiz de Royo]] | [[Grau]] | 1943-12-15 | [[España]]<br/>[[Panamá]] | 2019-06-19 | |- | style='text-align:right'| 1859 | [[:d:Q81266623|Q81266623]] | [[Gerda de Vries]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 1860 | [[:d:Q81272043|Q81272043]] | [[Monica Nevins]] | | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 1861 | [[:d:Q81350182|Q81350182]] | [[Frances Kuo]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1862 | [[:d:Q81486124|Q81486124]] | [[Pauline Mellon]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1863 | [[:d:Q81775512|Q81775512]] | [[Sinem Çelik Onaran]] | | | [[Turquía]] | | [[Ficheiro:Sinem Celik Onaran.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1864 | [[:d:Q81911768|Q81911768]] | [[Simone Gutt]] | [[Uccle - Ukkel]] | 1956-07-03 | [[Bélxica]] | | |- | style='text-align:right'| 1865 | [[:d:Q82080157|Q82080157]] | [[Genowefa Łoskiewicz]] | [[Grabie, Bochnia County]] | 1929-09-21 | [[Polonia]] | 1995-04-24 | |- | style='text-align:right'| 1866 | [[:d:Q82282365|Q82282365]] | [[Gunilla Kreiss]] | | 1958-12-08 | [[Suecia]] | | |- | style='text-align:right'| 1867 | [[:d:Q82455847|Q82455847]] | [[Barbara Kaltenbacher]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1868 | [[:d:Q82780191|Q82780191]] | [[Sarah J. Greenwald]] | [[Charlotte, Carolina do Norte]] | 1969-09-10 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1869 | [[:d:Q83116417|Q83116417]] | [[Pamela E. Harris]] | [[México]] | 1983-11-28 | [[México]]<br/>[[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1870 | [[:d:Q83373645|Q83373645]] | [[Inge Troch]] | | 1941-02-24 | [[Austria]] | | |- | style='text-align:right'| 1871 | [[:d:Q83617400|Q83617400]] | [[Patti Frazer Lock]] | | 1953 | | | |- | style='text-align:right'| 1872 | [[:d:Q83802139|Q83802139]] | [[Josephine Jue]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1873 | [[:d:Q84183887|Q84183887]] | [[Mihaela Ignatova]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1874 | [[:d:Q84201665|Q84201665]] | [[Mireille Capitaine]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1875 | [[:d:Q84281343|Q84281343]] | [[Sylvia Skan]] | [[Richmond]] | 1897-08-15 | | 1972-06-10 | |- | style='text-align:right'| 1876 | [[:d:Q84439208|Q84439208]] | [[Flora Sadler]] | [[Aberdeen, Escocia|Aberdeen]] | 1912-06-04 | [[Reino Unido]] | 2000-12-25 | |- | style='text-align:right'| 1877 | [[:d:Q84577445|Q84577445]] | [[Shandelle Henson]] | | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 1878 | [[:d:Q84729322|Q84729322]] | [[Lenore Cowen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1879 | [[:d:Q84917665|Q84917665]] | [[Kathleen Kavanagh]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1880 | [[:d:Q85123488|Q85123488]] | [[Jenna Carpenter]] | [[Corsicana]] | 1961-11-07 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1881 | [[:d:Q85134168|Q85134168]] | [[Ewa Hensz-Chądzyńska]] | | 19th century | [[Polonia]] | 2019-12-17 | |- | style='text-align:right'| 1882 | [[:d:Q85222190|Q85222190]] | [[Sarah B. Hart]] | | | [[Reino Unido]] | | |- | style='text-align:right'| 1883 | [[:d:Q85278965|Q85278965]] | [[Allison Henrich]] | | 1980 | | | |- | style='text-align:right'| 1884 | [[:d:Q85554686|Q85554686]] | [[Amy Langville]] | | 1975 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1885 | [[:d:Q85601625|Q85601625]] | [[Xiaoying Han]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1886 | [[:d:Q85817376|Q85817376]] | [[Nastassja Cipriani]] | [[Roma]] | 1987 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 1887 | [[:d:Q85905702|Q85905702]] | [[Giuliana Davidoff]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1888 | [[:d:Q86052409|Q86052409]] | [[L. Christine Kinsey]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1889 | [[:d:Q86072826|Q86072826]] | [[Nola Anderson Haynes]] | [[Linn County]] | 1897-01-09 | | 1996-12-21 | |- | style='text-align:right'| 1890 | [[:d:Q86096723|Q86096723]] | [[Soraya Sherif]] | [[Exipto]] | 1934-07-03 | [[Exipto]] | | |- | style='text-align:right'| 1891 | [[:d:Q86309029|Q86309029]] | [[Nouzha El Yacoubi]] | | 1950-04-24 | [[Marrocos]] | | |- | style='text-align:right'| 1892 | [[:d:Q86383270|Q86383270]] | [[Susan H. Marshall]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1893 | [[:d:Q86530753|Q86530753]] | [[Christiane Tretter]] | | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 1894 | [[:d:Q86718346|Q86718346]] | [[Tatjana Stykel]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1895 | [[:d:Q86857283|Q86857283]] | [[Coralia Cartis]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1896 | [[:d:Q86907028|Q86907028]] | [[Marie Johanna Weiss]] | [[California]] | 1903-09-21 | [[Estados Unidos de América]] | 1952-08-19 | |- | style='text-align:right'| 1897 | [[:d:Q86929839|Q86929839]] | [[Karma Dajani]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1898 | [[:d:Q87043868|Q87043868]] | [[Jing-Rebecca Li]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1899 | [[:d:Q87051793|Q87051793]] | [[Mirka Miller]] | | 1949 | | 2016 | |- | style='text-align:right'| 1900 | [[:d:Q87064309|Q87064309]] | [[Natalia Ostianu]] | [[Soroca]] | 1922-03-07 | [[Moldavia]] | 2005-02-17 | |- | style='text-align:right'| 1901 | [[:d:Q87093554|Q87093554]] | [[Eleanor Mollie Horadam]] | | 1921 | | 2002 | |- | style='text-align:right'| 1902 | [[:d:Q87093626|Q87093626]] | [[Kathy Horadam]] | | 1951 | | | |- | style='text-align:right'| 1903 | [[:d:Q87121495|Q87121495]] | [[Beryl May Dent]] | [[Chippenham]] | 1900-05-10 | [[Reino Unido]] | 1977-08-09 | |- | style='text-align:right'| 1904 | [[:d:Q87127020|Q87127020]] | [[Lore Zumeta Olaskoaga]] | [[Zarautz]] | 1994 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1905 | [[:d:Q87195406|Q87195406]] | [[Elizabeth R. Bennett]] | [[Shawnee-On-Delaware]] | 1880-10-09<br/>1880 | | 1972-10-15<br/>1972 | |- | style='text-align:right'| 1906 | [[:d:Q87401965|Q87401965]] | [[Gladys Gibbens]] | [[Nova Orleáns]] | 1893-01-21 | | 1983-09-24 | |- | style='text-align:right'| 1907 | [[:d:Q87492557|Q87492557]] | [[María Merino]] | [[Bilbao]] | 1976-01-20 | [[España]] | | [[Ficheiro:Maria Merino. Matematikaria, ikertzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1908 | [[:d:Q87656203|Q87656203]] | [[Ruth M. Williams]] | [[Birmingham]] | 1945 | | | [[Ficheiro:Ruth Margaret Williams.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1909 | [[:d:Q87758132|Q87758132]] | [[Anna-Lisa Arrhenius]] | | 1914-08-31 | [[Suecia]] | 1994-08-22 | |- | style='text-align:right'| 1910 | [[:d:Q88027625|Q88027625]] | [[Irmina Herburt]] | | 19th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 1911 | [[:d:Q88239202|Q88239202]] | [[Mary Perry Smith]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1912 | [[:d:Q88297112|Q88297112]] | [[Susanne Prediger]] | | 1971 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1913 | [[:d:Q88435791|Q88435791]] | [[Elena Celledoni]] | | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 1914 | [[:d:Q88440938|Q88440938]] | [[Lisa Lorentzen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1915 | [[:d:Q88441075|Q88441075]] | [[Berit Stensønes]] | | 1956 | | | [[Ficheiro:Berit Stensønes.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1916 | [[:d:Q88664472|Q88664472]] | [[Marta Štefánková]] | [[Třinec]] | 1974-01-28 | | | [[Ficheiro:Marta Štefánková.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1917 | [[:d:Q88913000|Q88913000]] | [[Emily F Stone]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1918 | [[:d:Q89031142|Q89031142]] | [[Mercedes Siles Molina]] | [[Xaén]] | 1966 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1919 | [[:d:Q89188904|Q89188904]] | [[Чернуха Ольга Юріївна]] | [[Lviv]] | 1962-01-14 | | | [[Ficheiro:Chernukha O Y.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1920 | [[:d:Q89273643|Q89273643]] | [[Louise Adelaide Wolf]] | [[Milwaukee, Wisconsin|Milwaukee]] | 1898-10-20 | [[Estados Unidos de América]] | 1962-11-14 | |- | style='text-align:right'| 1921 | [[:d:Q89279273|Q89279273]] | [[Mireille Martin-Deschamps]] | | | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 1922 | [[:d:Q89310680|Q89310680]] | [[Olga Semenovna Mazhorova]] | [[Khabarovsk]] | 1947-12-15 | [[Rusia]] | | |- | style='text-align:right'| 1923 | [[:d:Q89330946|Q89330946]] | [[Margarete Caroline Wolf]] | [[Milwaukee, Wisconsin|Milwaukee]] | 1911-11-03 | [[Estados Unidos de América]] | 1998-04-03 | |- | style='text-align:right'| 1924 | [[:d:Q89377117|Q89377117]] | [[Lilya Budaghyan]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1925 | [[:d:Q89406785|Q89406785]] | [[Elizabeth Hirschfelder]] | [[Providence, Rhode Island]] | 1902-04-25 | | 2002-09-29 | |- | style='text-align:right'| 1926 | [[:d:Q89575461|Q89575461]] | [[Elita Aleksandrovna Mukhacheva]] | [[Nizhnii Novgorod]] | 1930-06-09 | [[Unión Soviética]]<br/>[[Rusia]] | 2011-04-15 | |- | style='text-align:right'| 1927 | [[:d:Q89659877|Q89659877]] | [[Elizabeth LeStourgeon]] | [[Farmville]] | 1880-06-01 | | 1971-02-06 | |- | style='text-align:right'| 1928 | [[:d:Q90159037|Q90159037]] | [[Vera Schiff]] | [[San Petersburgo]] | | [[Imperio Ruso]] | 1919-09-28 | [[Ficheiro:Shiff v i.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1929 | [[:d:Q90256206|Q90256206]] | [[Pamela Liebeck]] | | 1930 | | 2012 | |- | style='text-align:right'| 1930 | [[:d:Q90328178|Q90328178]] | [[Jeanette Shakalli]] | | 1985 | [[Panamá]] | | [[Ficheiro:Jeanette Shakalli 1.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1931 | [[:d:Q90401394|Q90401394]] | [[Marion Ballantyne White]] | [[Peoria]] | 1871-03 | [[Estados Unidos de América]] | 1958-01-30 | |- | style='text-align:right'| 1932 | [[:d:Q90480082|Q90480082]] | [[Josephine Roe]] | [[Meredith]] | 1858-05-05 | [[Estados Unidos de América]] | 1946-04-29 | |- | style='text-align:right'| 1933 | [[:d:Q90828357|Q90828357]] | [[Marion Epstein]] | [[Brooklyn]] | 1915-06-14 | [[Estados Unidos de América]] | 2014-03-24 | |- | style='text-align:right'| 1934 | [[:d:Q90911704|Q90911704]] | [[Madeline Early]] | [[Brooklyn]] | 1912-04-01 | [[Estados Unidos de América]] | 2001-01-20 | |- | style='text-align:right'| 1935 | [[:d:Q90997814|Q90997814]] | [[Dolores Romero Morales]] | | 1971 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1936 | [[:d:Q91111344|Q91111344]] | [[Marie Cecilia Mangold]] | [[Cincinnati]] | 1872-12-05 | [[Estados Unidos de América]] | 1934-02-09 | |- | style='text-align:right'| 1937 | [[:d:Q91236256|Q91236256]] | [[Sündüz Keleş]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1938 | [[:d:Q91298460|Q91298460]] | [[Shu Ting Hsia]] | [[Pequín]] | 1903-09-25 | | 1980-08-16 | |- | style='text-align:right'| 1939 | [[:d:Q91640800|Q91640800]] | [[Marjorie Beaty]] | [[Buffalo, Nova York|Buffalo]] | 1906-01-21 | [[Estados Unidos de América]] | 2002-07-18 | |- | style='text-align:right'| 1940 | [[:d:Q91713682|Q91713682]] | [[Antonella Zanna]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1941 | [[:d:Q92091262|Q92091262]] | [[Rosa Elvira Lillo]] | [[Mérida, España|Mérida]] | 1969 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 1942 | [[:d:Q92278293|Q92278293]] | [[Beatrice Hagen]] | [[Barton County]] | 1899-07-04 | [[Estados Unidos de América]] | 1987-07-22 | |- | style='text-align:right'| 1943 | [[:d:Q92583027|Q92583027]] | [[Helene Shapiro]] | | 1954-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 1944 | [[:d:Q92974047|Q92974047]] | [[Susan Goldstine]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1945 | [[:d:Q93099666|Q93099666]] | [[Aline Huke Frink]] | [[Torrington]] | 1904-03-02 | [[Estados Unidos de América]] | 2000-03-14 | |- | style='text-align:right'| 1946 | [[:d:Q93243390|Q93243390]] | [[Cleota Gage Fry]] | [[Shoshone County]] | 1910-12-30 | | 2001-07-01 | |- | style='text-align:right'| 1947 | [[:d:Q93346059|Q93346059]] | [[Irene Price]] | [[Indiana]] | 1902-01-16 | [[Estados Unidos de América]] | 1999-03-13 | |- | style='text-align:right'| 1948 | [[:d:Q93422080|Q93422080]] | [[Beulah Armstrong]] | [[Kansas]]<br/>[[Sterling]] | 1895-11-18 | [[Estados Unidos de América]] | 1965-02-22 | |- | style='text-align:right'| 1949 | [[:d:Q93489239|Q93489239]] | [[Flora Dobler Sutton]] | [[Baltimore, Maryland]] | 1890-06-07 | [[Estados Unidos de América]] | 1976-06-23 | |- | style='text-align:right'| 1950 | [[:d:Q93509338|Q93509338]] | [[Muriel Glauert]] | [[Nottingham]] | 1892-05-07 | [[Reino Unido]] | 1949-12-23 | |- | style='text-align:right'| 1951 | [[:d:Q93571646|Q93571646]] | [[Jillian Beardwood]] | [[Norwich]] | 1934 | [[Reino Unido]] | 2019 | |- | style='text-align:right'| 1952 | [[:d:Q93579839|Q93579839]] | [[Anna Helen Tappan]] | [[Mount Pleasant]] | 1888-10-22 | [[Estados Unidos de América]] | 1971-11-10 | |- | style='text-align:right'| 1953 | [[:d:Q93723011|Q93723011]] | [[Annita Tuller]] | [[Brooklyn]] | 1910-12-30 | [[Estados Unidos de América]] | 1994-08-29 | |- | style='text-align:right'| 1954 | [[:d:Q93921370|Q93921370]] | [[Margaret Bayer]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1955 | [[:d:Q93962240|Q93962240]] | [[Mary Barbara Haberzetle]] | [[Chicago]] | 1912-06-04 | [[Estados Unidos de América]] | 1983-11-16 | |- | style='text-align:right'| 1956 | [[:d:Q94034836|Q94034836]] | [[Susan Tolman]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1957 | [[:d:Q94091197|Q94091197]] | [[Mary Speer]] | [[Midway, Washington County, Pennsylvania]] | 1906-03-27 | [[Estados Unidos de América]] | 1966-11-23 | |- | style='text-align:right'| 1958 | [[:d:Q94235423|Q94235423]] | [[Caroline Klivans]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1959 | [[:d:Q94265769|Q94265769]] | [[Anna Mayme Howe]] | [[Estado de Nova York]] | 1883-10-24 | [[Estados Unidos de América]] | 1976-08-08 | |- | style='text-align:right'| 1960 | [[:d:Q94336443|Q94336443]] | [[Victoria Howle]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1961 | [[:d:Q94477263|Q94477263]] | [[Margaret Maxfield]] | | 1926 | [[Estados Unidos de América]] | 2016 | |- | style='text-align:right'| 1962 | [[:d:Q94575673|Q94575673]] | [[Mary Graustein]] | [[Massachusetts]] | 1884-04-12 | [[Estados Unidos de América]] | 1972-07-18 | |- | style='text-align:right'| 1963 | [[:d:Q94582564|Q94582564]] | [[Carolyn Kieran]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1964 | [[:d:Q94582681|Q94582681]] | [[Rosamund Sutherland]] | | 1947 | [[Reino Unido]] | 2019 | |- | style='text-align:right'| 1965 | [[:d:Q94670763|Q94670763]] | [[Tanya Leise]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1966 | [[:d:Q94729849|Q94729849]] | [[Margaret Evelyn Mauch]] | [[De Smet]] | 1897-06-01 | [[Estados Unidos de América]] | 1987-11-16 | |- | style='text-align:right'| 1967 | [[:d:Q94739648|Q94739648]] | [[Joanna Isabel Mayer]] | [[Pettis County]] | 1904-03-06 | [[Estados Unidos de América]] | 1991-02-28 | |- | style='text-align:right'| 1968 | [[:d:Q94804322|Q94804322]] | [[Lisa Piccirillo]] | [[Greenwood]] | 20th century | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1969 | [[:d:Q94953464|Q94953464]] | [[Mariam Becker Mazur]] | [[Nova York]] | 1909-03-30 | [[Estados Unidos de América]] | 2000-03-05 | |- | style='text-align:right'| 1970 | [[:d:Q94997808|Q94997808]] | [[Rachel Blodgett Adams]] | [[Woburn]] | 1894-10-13 | | 1982-01-22 | |- | style='text-align:right'| 1971 | [[:d:Q95050012|Q95050012]] | [[Rudolf vom Hofe]] | | 1955 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1972 | [[:d:Q95121636|Q95121636]] | [[Jiřina Frantíková]] | [[Praga]]<br/>[[Smíchov]] | 1914-01-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1973 | [[:d:Q95177733|Q95177733]] | [[Růžena Ženčáková]] | [[Olomouc]] | 1936-05-29 | [[Checoslovaquia]] | 1989-02-15 | |- | style='text-align:right'| 1974 | [[:d:Q95191701|Q95191701]] | [[Jane E. Kister]] | | 1942 | | 2019 | |- | style='text-align:right'| 1975 | [[:d:Q95198282|Q95198282]] | [[Christine Williams Ayoub]] | | 1922 | | | |- | style='text-align:right'| 1976 | [[:d:Q95212403|Q95212403]] | [[Adelaide Smith]] | | 1870 | | | |- | style='text-align:right'| 1977 | [[:d:Q95376112|Q95376112]] | [[Regina Bruder]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1978 | [[:d:Q95447238|Q95447238]] | [[Lisa Hefendehl-Hebeker]] | [[Lüdenscheid]] | 1948 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1979 | [[:d:Q95469928|Q95469928]] | [[Emma Whiton McDonald]] | [[Brooklyn]] | 1886-08-03 | [[Estados Unidos de América]] | 1948-07-07 | |- | style='text-align:right'| 1980 | [[:d:Q95472071|Q95472071]] | [[Margaret Rayner]] | [[Tamworth]] | 1929-08-21 | | 2019-05-31 | |- | style='text-align:right'| 1981 | [[:d:Q95491301|Q95491301]] | [[Robyn Anne Owens]] | | | [[Australia]] | | |- | style='text-align:right'| 1982 | [[:d:Q95639686|Q95639686]] | [[Angela Kunoth]] | | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 1983 | [[:d:Q95687097|Q95687097]] | [[Marguerite Hedberg]] | [[Kirksville]] | 1907-08-27 | [[Estados Unidos de América]] | 2002-08-27 | |- | style='text-align:right'| 1984 | [[:d:Q95777201|Q95777201]] | [[Kathrin Klamroth]] | | 1968 | | | |- | style='text-align:right'| 1985 | [[:d:Q95951603|Q95951603]] | [[Sonajharia Minz]] | | 20th century | | | [[Ficheiro:Sonajharia minz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1986 | [[:d:Q95970469|Q95970469]] | [[Karen D. King]] | | 1971-07-06 | | 2019-12-24 | |- | style='text-align:right'| 1987 | [[:d:Q96026706|Q96026706]] | [[Lisa Hartung]] | | 1991 | | | |- | style='text-align:right'| 1988 | [[:d:Q96195374|Q96195374]] | [[Tanya Moore]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1989 | [[:d:Q96307102|Q96307102]] | [[Leslie M. Smith]] | | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 1990 | [[:d:Q96470307|Q96470307]] | [[Nagambal Shah]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1991 | [[:d:Q96479574|Q96479574]] | [[Vivian O'Brien]] | | 1924 | | 2010 | |- | style='text-align:right'| 1992 | [[:d:Q96578848|Q96578848]] | [[Shelly M. Jones]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 1993 | [[:d:Q96610614|Q96610614]] | [[Martine Queffélec]] | | 1949 | | | |- | style='text-align:right'| 1994 | [[:d:Q96624661|Q96624661]] | [[Claudia Vargas]] | | 1974-02-16 | | | |- | style='text-align:right'| 1995 | [[:d:Q96677918|Q96677918]] | [[Anne Leucht]] | | 1983 | [[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 1996 | [[:d:Q96678472|Q96678472]] | [[Ekaterina Kostina]] | [[Belarús]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1997 | [[:d:Q96741773|Q96741773]] | [[Deborah Washington Brown]] | [[Washington, D.C.|Cidade de Washington]] | 1952-06-03 | [[Estados Unidos de América]] | 2020-06-05 | |- | style='text-align:right'| 1998 | [[:d:Q96936404|Q96936404]] | [[Norma G. Hernandez]] | [[El Paso, Texas|El Paso]] | 1934-05-19 | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 1999 | [[:d:Q97014353|Q97014353]] | [[María Ángeles García Ferrero]] | [[Provincia de León|León]] | 1991 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 2000 | [[:d:Q97095895|Q97095895]] | [[Christiane Tammer]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2001 | [[:d:Q97180573|Q97180573]] | [[Lidia Obojska]] | | | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 2002 | [[:d:Q97186908|Q97186908]] | [[Anna Karczewska]] | | | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 2003 | [[:d:Q97192912|Q97192912]] | [[Natalia Gașițoi]] | [[Bălți]] | 1975-03-18 | [[Moldavia]]<br/>[[Unión Soviética]] | | |- | style='text-align:right'| 2004 | [[:d:Q97284984|Q97284984]] | [[Hazel Hill]] | | 1921 | [[Reino Unido]] | 2010 | |- | style='text-align:right'| 2005 | [[:d:Q97290218|Q97290218]] | [[Fay Farnum]] | [[Spencer]] | 1888-08-24 | [[Estados Unidos de América]] | 1977-03-11 | |- | style='text-align:right'| 2006 | [[:d:Q97336311|Q97336311]] | [[Martina Zähle]] | | 1950 | | | |- | style='text-align:right'| 2007 | [[:d:Q97347125|Q97347125]] | [[Catherine Bandle]] | [[Frauenfeld]] | 1943-03-22 | [[Suíza]] | | |- | style='text-align:right'| 2008 | [[:d:Q97355145|Q97355145]] | [[María Cumplido]] | [[Córdoba, España|Córdoba]] | 1992-04-25 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 2009 | [[:d:Q97367071|Q97367071]] | [[Karin Melnick]] | [[Condado de Marin]] | | | | |- | style='text-align:right'| 2010 | [[:d:Q97477590|Q97477590]] | [[Sakura Schafer-Nameki]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2011 | [[:d:Q97538687|Q97538687]] | [[María Pe Pereira]] | [[Burgos]] | 1981 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 2012 | [[:d:Q97585712|Q97585712]] | [[Judith Covington]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2013 | [[:d:Q97629789|Q97629789]] | [[Anne Taormina]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2014 | [[:d:Q97899874|Q97899874]] | [[Dorothée Normand-Cyrot]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2015 | [[:d:Q97960859|Q97960859]] | [[Jill Britton]] | | 1944 | | 2016 | |- | style='text-align:right'| 2016 | [[:d:Q98113647|Q98113647]] | [[Maria Deijfen]] | | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 2017 | [[:d:Q98400385|Q98400385]] | [[Sandra Mitchell Hedetniemi]] | | 1949 | | | |- | style='text-align:right'| 2018 | [[:d:Q98429969|Q98429969]] | [[Rebecca Waldecker]] | [[Aquisgrán]] | 1979 | | | |- | style='text-align:right'| 2019 | [[:d:Q98541026|Q98541026]] | [[María Elena Vázquez Abal]] | [[Pontevedra]] | 1960-02-23 | | | |- | style='text-align:right'| 2020 | [[:d:Q98668712|Q98668712]] | [[Shirley Pledger]] | | | [[Nova Zelandia]] | | |- | style='text-align:right'| 2021 | [[:d:Q98690972|Q98690972]] | [[Rona Gurkewitz]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2022 | [[:d:Q98756153|Q98756153]] | [[Brenda MacGibbon]] | | | [[Canadá]] | | |- | style='text-align:right'| 2023 | [[:d:Q98807206|Q98807206]] | [[Marjorie V. Butcher]] | [[Jackson]] | 1925-07-24 | | 2016-04-06 | |- | style='text-align:right'| 2024 | [[:d:Q98836392|Q98836392]] | [[Christine De Mol]] | | 1954 | | | |- | style='text-align:right'| 2025 | [[:d:Q98862783|Q98862783]] | [[Judith V. Field]] | | 1943 | | | |- | style='text-align:right'| 2026 | [[:d:Q98911127|Q98911127]] | [[Helena Pycior]] | | 1947 | | | |- | style='text-align:right'| 2027 | [[:d:Q98925739|Q98925739]] | [[Joan L. Richards]] | | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 2028 | [[:d:Q98940130|Q98940130]] | [[Nerida Ellerton]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2029 | [[:d:Q98974327|Q98974327]] | [[Lesley Cormack]] | | 1957 | | | |- | style='text-align:right'| 2030 | [[:d:Q99099103|Q99099103]] | [[Snezana Lawrence]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2031 | [[:d:Q99218207|Q99218207]] | [[Laura Toti Rigatelli]] | | 1941 | | | |- | style='text-align:right'| 2032 | [[:d:Q99372902|Q99372902]] | [[Mary Leontius Schulte]] | [[Cleveland]] | 1901-09-04 | [[Estados Unidos de América]] | 2000-03-20 | |- | style='text-align:right'| 2033 | [[:d:Q99441392|Q99441392]] | [[Clemency Montelle]] | | 1977 | [[Nova Zelandia]] | | |- | style='text-align:right'| 2034 | [[:d:Q99441419|Q99441419]] | [[Alice Slotsky]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2035 | [[:d:Q99472388|Q99472388]] | [[Yoshie Katsurada]] | [[Akaigawa]] | 1911-09-03 | [[Xapón]] | 1980-05-10 | |- | style='text-align:right'| 2036 | [[:d:Q99485329|Q99485329]] | [[Nina Holden]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2037 | [[:d:Q99485343|Q99485343]] | [[Urmila Mahadev]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2038 | [[:d:Q99517011|Q99517011]] | [[Monique Chyba]] | | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 2039 | [[:d:Q99517131|Q99517131]] | [[Raku Kanayama]] | | | [[Xapón]] | 1977-01-07 | |- | style='text-align:right'| 2040 | [[:d:Q99518962|Q99518962]] | [[Eva Bjørn Vedel Jensen]] | [[Esbjerg]] | 1951-06-14 | [[Dinamarca]] | | |- | style='text-align:right'| 2041 | [[:d:Q99536295|Q99536295]] | [[Barbara Abraham-Shrauner]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2042 | [[:d:Q99569814|Q99569814]] | [[María Dolores Muñoz García]] | [[Barcelona]] | 1976-04-17 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 2043 | [[:d:Q99574416|Q99574416]] | [[Krystyna Ziętak]] | | 1943 | [[Polonia]] | | [[Ficheiro:Krystyna Ziętak.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2044 | [[:d:Q99632582|Q99632582]] | [[Eva-Maria Feichtner]] | | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 2045 | [[:d:Q100282677|Q100282677]] | [[Irene Mulvey]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2046 | [[:d:Q100590701|Q100590701]] | [[Stanisława Kanas]] | [[Hucina]] | | | | |- | style='text-align:right'| 2047 | [[:d:Q100700812|Q100700812]] | [[Judit Muñoz]] | [[Abadiño]] | 1991-01-13 | [[España]] | | [[Ficheiro:Judit Muñoz. Matematikaria eta ikerlaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2048 | [[:d:Q100943158|Q100943158]] | [[Anna Zamojska-Dzienio]] | | | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 2049 | [[:d:Q100986104|Q100986104]] | [[Tatiana Shubin]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2050 | [[:d:Q100998910|Q100998910]] | [[Maria Cristina Villalobos]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2051 | [[:d:Q101079333|Q101079333]] | [[Gertrude Ehrlich]] | [[Viena]] | 1923-01-07 | | | |- | style='text-align:right'| 2052 | [[:d:Q101096112|Q101096112]] | [[Jennifer Morse]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2053 | [[:d:Q101110250|Q101110250]] | [[Bianca Viray]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2054 | [[:d:Q101116060|Q101116060]] | [[Irene Moroz]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2055 | [[:d:Q101173909|Q101173909]] | [[Maggie Cheng]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2056 | [[:d:Q101195223|Q101195223]] | [[Eva Ferreira García]] | [[Barakaldo]] | 1963 | [[España]] | | [[Ficheiro:Eva Ferreira (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2057 | [[:d:Q101242974|Q101242974]] | [[Gisèle Ruiz Goldstein]] | [[Nova Orleáns]] | 1958-08-24 | | | |- | style='text-align:right'| 2058 | [[:d:Q101243255|Q101243255]] | [[Snezhana Abarzhi]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2059 | [[:d:Q101246715|Q101246715]] | [[Elena Vázquez Cendón]] | [[Ourense]] | 1966 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 2060 | [[:d:Q101316000|Q101316000]] | [[Gail Letzter]] | | 1960-09-12 | | | |- | style='text-align:right'| 2061 | [[:d:Q101413225|Q101413225]] | [[Gretchen Matthews]] | | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 2062 | [[:d:Q101419072|Q101419072]] | [[Susan Morey]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2063 | [[:d:Q102079613|Q102079613]] | [[Rosa M. Morris]] | | 1914 | | 2011 | |- | style='text-align:right'| 2064 | [[:d:Q102111960|Q102111960]] | [[Katherine E. Stange]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2065 | [[:d:Q102111974|Q102111974]] | [[Maria Aparecida Soares Ruas]] | [[Lins]] | 1948-05-01 | [[Brasil]] | | |- | style='text-align:right'| 2066 | [[:d:Q102112736|Q102112736]] | [[Joyce Barbara Friedman]] | | 1928 | | 2018 | |- | style='text-align:right'| 2067 | [[:d:Q102135780|Q102135780]] | [[Jeannette Janssen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2068 | [[:d:Q102140725|Q102140725]] | [[Sandra Di Rocco]] | | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 2069 | [[:d:Q102150200|Q102150200]] | [[Frances Ellen Baker]] | [[Anna]] | 1902-12-19 | | 1995-04-04 | |- | style='text-align:right'| 2070 | [[:d:Q102150347|Q102150347]] | [[Mary Kenny Landers]] | | 1905 | | 1990 | |- | style='text-align:right'| 2071 | [[:d:Q102163746|Q102163746]] | [[Katrin Leschke]] | | 1968 | | | |- | style='text-align:right'| 2072 | [[:d:Q102166043|Q102166043]] | [[Emma Rose Fenceroy]] | | 1944-05-01 | | 2003-12-02 | |- | style='text-align:right'| 2073 | [[:d:Q102173265|Q102173265]] | [[Wenxian Shen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2074 | [[:d:Q102173657|Q102173657]] | [[Elizabeth Hahnemann Cuthill]] | | 1923 | | 2011 | |- | style='text-align:right'| 2075 | [[:d:Q102177486|Q102177486]] | [[Mina E. Ossiander]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2076 | [[:d:Q102180213|Q102180213]] | [[Gabriele Steidl]] | | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 2077 | [[:d:Q102182877|Q102182877]] | [[Carol Schumacher]] | [[A Paz]] | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 2078 | [[:d:Q102185731|Q102185731]] | [[Pallavi Dani]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2079 | [[:d:Q102187339|Q102187339]] | [[Harriet Griffin]] | | 1903 | | 1991 | |- | style='text-align:right'| 2080 | [[:d:Q102192065|Q102192065]] | [[Antonella Cupillari]] | | 1955 | | | |- | style='text-align:right'| 2081 | [[:d:Q102192099|Q102192099]] | [[Antonia J. Jones]] | [[Queen Charlotte's and Chelsea Hospital]] | 1943 | | 2010 | |- | style='text-align:right'| 2082 | [[:d:Q102192145|Q102192145]] | [[Gordana Todorov]] | | 1949 | | | |- | style='text-align:right'| 2083 | [[:d:Q102193988|Q102193988]] | [[Emily Coddington]] | | 1873 | [[Estados Unidos de América]] | 1952 | |- | style='text-align:right'| 2084 | [[:d:Q102198350|Q102198350]] | [[Ruth Wycliff Stokes]] | | 1890 | | 1968 | |- | style='text-align:right'| 2085 | [[:d:Q102228270|Q102228270]] | [[Luise Susanne Unger]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 2086 | [[:d:Q102230367|Q102230367]] | [[Ariane Mézard]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2087 | [[:d:Q102230544|Q102230544]] | [[Annie Raoult]] | | 1951-12-14 | | | |- | style='text-align:right'| 2088 | [[:d:Q102230973|Q102230973]] | [[Anna Fino]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2089 | [[:d:Q102234290|Q102234290]] | [[Barbara Opozda]] | | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 2090 | [[:d:Q102236134|Q102236134]] | [[Małgorzata Peszyńska]] | | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 2091 | [[:d:Q102244025|Q102244025]] | [[Liliana Forzani]] | | | [[Arxentina]] | | |- | style='text-align:right'| 2092 | [[:d:Q102247522|Q102247522]] | [[Annie A. M. Cuyt]] | [[Lubumbashi]] | 1956-05-27 | | | |- | style='text-align:right'| 2093 | [[:d:Q102250223|Q102250223]] | [[Agnieszka Kałamajska]] | | 20th century | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 2094 | [[:d:Q102267341|Q102267341]] | [[Alina Bucur]] | | | [[Estados Unidos de América]] | | |- | style='text-align:right'| 2095 | [[:d:Q102271762|Q102271762]] | [[Ann Dooms]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2096 | [[:d:Q102283846|Q102283846]] | [[Alona Ben-Tal]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2097 | [[:d:Q102300433|Q102300433]] | [[Rébecca Walo Omana]] | [[Congo Belga]] | 1951-07-15 | [[República Democrática do Congo]] | | |- | style='text-align:right'| 2098 | [[:d:Q102304531|Q102304531]] | [[Agnieszka Dardzińska]] | | 190s | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 2099 | [[:d:Q102312235|Q102312235]] | [[Елена Борисовна Жемкова]] | [[Saratov]] | 1961-08-06 | [[Rusia]] | | [[Ficheiro:Last Address sign - Moscow, Leninsky Prospekt (Moscow), 13 (2020-08-12) 03.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2100 | [[:d:Q102327263|Q102327263]] | [[Jessica Purcell]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2101 | [[:d:Q102336037|Q102336037]] | [[Meike Akveld]] | | | | | [[Ficheiro:Maike Akveld.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2102 | [[:d:Q102340857|Q102340857]] | [[Sonja Petrovic]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2103 | [[:d:Q102342637|Q102342637]] | [[Anna Zdunik]] | [[Varsovia]] | 1959 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 2104 | [[:d:Q102356463|Q102356463]] | [[Mary Beisiegel]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2105 | [[:d:Q102356963|Q102356963]] | [[Irene Kyza]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2106 | [[:d:Q102361389|Q102361389]] | [[Olivia Caramello]] | | 1984-01-29 | [[Italia]] | | |- | style='text-align:right'| 2107 | [[:d:Q102393148|Q102393148]] | [[Xiaojun Chen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2108 | [[:d:Q102395575|Q102395575]] | [[Wei Ho]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2109 | [[:d:Q102400481|Q102400481]] | [[Ione Grogan]] | [[Reidsville]] | 1891-03-04 | [[Estados Unidos de América]] | 1961-02-05 | |- | style='text-align:right'| 2110 | [[:d:Q102410049|Q102410049]] | [[Kirsten Anna Morris]] | | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 2111 | [[:d:Q102416459|Q102416459]] | [[Alicia Prieto Langarica]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2112 | [[:d:Q102424105|Q102424105]] | [[Cristina Manolache]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2113 | [[:d:Q102427994|Q102427994]] | [[Stefka Buyuklieva]] | [[Medkovets]] | 1964-04-08 | [[Bulgaria]] | | |- | style='text-align:right'| 2114 | [[:d:Q102434293|Q102434293]] | [[Francesca Biagini]] | | 1973-07-31 | [[Italia]]<br/>[[Alemaña]] | | |- | style='text-align:right'| 2115 | [[:d:Q102434871|Q102434871]] | [[Cornelia Strong]] | | 1877 | | 1955-06-03 | |- | style='text-align:right'| 2116 | [[:d:Q102491453|Q102491453]] | [[Selenne Bañuelos]] | | 1985-01-29 | | | |- | style='text-align:right'| 2117 | [[:d:Q102666219|Q102666219]] | [[Piper Harron]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2118 | [[:d:Q103149222|Q103149222]] | [[Joan Straumanis]] | | 1937-02-10 | | | [[Ficheiro:Joan Straumanis.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2119 | [[:d:Q103285334|Q103285334]] | [[Ruth Britto]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2120 | [[:d:Q103404807|Q103404807]] | [[Anne-Laure Dalibard]] | | 1982-08-05 | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 2121 | [[:d:Q103850498|Q103850498]] | [[Erica Jen]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2122 | [[:d:Q104178410|Q104178410]] | [[Susana Mataix]] | [[Pontevedra]] | 1950-01-19 | [[España]] | | |- | style='text-align:right'| 2123 | [[:d:Q104184198|Q104184198]] | [[Manya Sundström]] | | 190s | [[Estados Unidos de América]]<br/>[[Suecia]] | | |- | style='text-align:right'| 2124 | [[:d:Q104450432|Q104450432]] | [[Gila Hanna]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2125 | [[:d:Q104454628|Q104454628]] | [[Лідзія Іванаўна Навічыхіна]] | [[Siarhiejevičy]] | 1934 | | 2020-12-21 | |- | style='text-align:right'| 2126 | [[:d:Q104516415|Q104516415]] | [[Irène Waldspurger]] | | 1989 | | | |- | style='text-align:right'| 2127 | [[:d:Q104591529|Q104591529]] | [[Trena Wilkerson]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2128 | [[:d:Q104603599|Q104603599]] | [[Diane Briars]] | | 1951 | | | |- | style='text-align:right'| 2129 | [[:d:Q104625142|Q104625142]] | [[Linda Gojak]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2130 | [[:d:Q104722973|Q104722973]] | [[桂湘云]] | | | [[República Popular da China]] | | |- | style='text-align:right'| 2131 | [[:d:Q104747470|Q104747470]] | [[Hortensia Soto]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2132 | [[:d:Q104763992|Q104763992]] | [[Petra Bonfert-Taylor]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2133 | [[:d:Q104772825|Q104772825]] | [[Pao-sheng Hsu]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2134 | [[:d:Q104774326|Q104774326]] | [[Lynn Schreyer]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2135 | [[:d:Q104868137|Q104868137]] | [[Gamal Ali Fouad Ismail]] | [[Zagazig]] | 1950-10-29 | [[Exipto]] | | |- | style='text-align:right'| 2136 | [[:d:Q104903550|Q104903550]] | [[Jenny Baglivo]] | | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 2137 | [[:d:Q104907256|Q104907256]] | [[Ellen Maycock]] | | 1950 | | | |- | style='text-align:right'| 2138 | [[:d:Q104979138|Q104979138]] | [[Iwona Włoch]] | | 1968-05-11 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 2139 | [[:d:Q105084911|Q105084911]] | [[Luigia Cordati Rosaia]] | [[Barga]] | 1926-02-15 | [[Reino de Italia (1861-1946)|Reino de Italia]]<br/>[[Italia]] | | [[Ficheiro:Luigia Cordati Rosaia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2140 | [[:d:Q105101473|Q105101473]] | [[Halyna Syta]] | [[Kharkiv]] | 1940-01-29 | [[Ucraína]] | | |- | style='text-align:right'| 2141 | [[:d:Q105592417|Q105592417]] | [[María Guadalupe Lomelí Cerezo]] | | | [[México]] | | |- | style='text-align:right'| 2142 | [[:d:Q105626213|Q105626213]] | [[Elisabete Alberdi]] | [[Markina-Xemein]] | 1975-01-05 | [[España]] | | [[Ficheiro:Elisabete Alberdi Celaya, matematikaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2143 | [[:d:Q105674701|Q105674701]] | [[Grażyna Rygał]] | | 1959-04-27 | [[Polonia]] | | |- | style='text-align:right'| 2144 | [[:d:Q105756959|Q105756959]] | [[Jeanne Ferrier]] | | | [[Francia]] | | |- | style='text-align:right'| 2145 | [[:d:Q105837892|Q105837892]] | [[Ewa Orłowska]] | | 1935 | | | |- | style='text-align:right'| 2146 | [[:d:Q105982412|Q105982412]] | [[Eugenie Maria Morenus]] | | 1881-02-21 | | 1966-10-15 | |- | style='text-align:right'| 2147 | [[:d:Q105992394|Q105992394]] | [[Marion Beiter]] | | 1907-08-23 | | 1982-10-11 | |- | style='text-align:right'| 2148 | [[:d:Q106359491|Q106359491]] | [[Denise Kirschner]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2149 | [[:d:Q106417911|Q106417911]] | [[Elaine Kasimatis]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 2150 | [[:d:Q106486448|Q106486448]] | [[Nancy Cole]] | | 1902 | | 1991 | |- | style='text-align:right'| 2151 | [[:d:Q106502519|Q106502519]] | [[Edith Bush]] | | 1882 | | 1977 | |- | style='text-align:right'| 2152 | [[:d:Q106588745|Q106588745]] | [[Marie S. Wilcox]] | | | | 1995 | |- | style='text-align:right'| 2153 | [[:d:Q106925748|Q106925748]] | [[Teresa Melo]] | | 1966 | | | |} {{Wikidata list end}} == Véxase tamén == * [[:en:List of women in mathematics]] [[Categoría:Wikipedia:Listas de mulleres con datos de Wikidata]] ny6euw9d01txtl9zr8dddniha6bmp1v 0 379079 6147977 5565571 2022-08-02T06:04:04Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Testament | xp = heavy | imaxe = Testament – Elbriot 2016 01.jpg | lenda = | orixe = [[Berkeley]] ([[California]]) | país = {{USAb}} | período = 1983 - presente | xénero = [[thrash metal]], [[heavy metal]] | selo = [[Atlantic Records|Atlantic]], [[Megaforce Records|Megaforce]], [[Spitfire Records|Spitfire]], Burnt Offerings, [[Nuclear Blast]] | membros = Eric Peterson<br/>Alex Skolnick<br/>Chuck Billy<br/>Gene Hoglan<br/>Steve Di Giorgio | antigos_membros = | relacionados = [[Exodus (grupo musical)|Exodus]], [[Slayer]], [[Forbidden]], [[Sadus]], [[Death]], [[Dragonlord]], [[Hatriot]], [[Dublin Death Patrol]], [[Iced Earth]], [[Metal Allegiance]] | web = [http://www.testamentlegions.com/ testamentlegions.com] }} '''Testament''' é unha banda [[estadounidense]] de [[heavy metal]] procedente de [[Berkeley]] ([[California]]).<ref>{{cita web|título=Legacy of Kings|url=http://decibelmagazine.com/Content.aspx?ncid=103433|editor=Decibel|dataacceso=30 de abril de 2017|data-arquivo=21 de setembro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100921093123/http://decibelmagazine.com/Content.aspx?ncid=103433|url-morta=unfit}}</ref> Formada en [[1983]] co nome Legacy, a día de hoxe o grupo está composto polo vocalista Chuck Billy, os guitarristas Eric Peterson e Alex Skolnick, o baixista Steve Di Giorgio e o batería Gene Hoglan. Nos seus anos de carreira Testament tivo numerosos cambios na súa formación, e Peterson vén sendo o seu único membro constante. Billy substituíu ao antigo cantante Steve Souza en [[1986]], antes da gravación do seu primeiro álbum de estudio, ''[[The Legacy]]'', e ten sido membro da banda dende entón. Billy e Peterson son os únicos que aparecen en todos os álbums de Testament. == Discografía == {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[The Legacy]]'' || [[1987]] || [[Atlantic Records|Atlantic]], [[Megaforce Records|Megaforce]] |- | ''[[The New Order]]'' || [[1988]] || Atlantic, Megaforce |- | ''[[Practice What You Preach ]]'' || [[1989]] || Atlantic, Megaforce |- | ''[[Souls of Black]]'' || [[1990]] || Atlantic, Megaforce |- | ''[[The Ritual]]'' || [[1992]] || Atlantic, Megaforce |- | ''[[Low (álbum de Testament)|Low]]'' || [[1994]] || Atlantic, Megaforce, Burnt Offerings |- | ''[[Demonic]]'' || [[1997]] || Burnt Offerings |- | ''[[The Gathering (álbum)|The Gathering]]'' || [[1999]] || Burnt Offerings, [[Spitfire Records|Spitfire]] |- | ''[[The Formation of Damnation]]'' || [[2008]] || [[Nuclear Blast]] |- | ''[[Dark Roots of Earth]]'' || [[2012]] || Nuclear Blast |- | ''[[Brotherhood of the Snake]]'' || [[2016]] || Nuclear Blast |- | ''[[Titans of Creation]]'' || [[2020]] || Nuclear Blast |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === {{Commonscat}} * [http://www.testamentlegions.com/ Páxina oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Berkeley]] [[Categoría:Grupos musicais de thrash metal]] [[Categoría:Grupos musicais de heavy metal]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1983]] 0h4p02qki97ymo85jh5e7ih8cnglbtk 0 379459 6147913 5310829 2022-08-02T02:58:31Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = Social Distortion | xp = rock | imaxe = Social Distortion 2011-12-11 04.jpg | lenda = | orixe = [[Fullerton]] ([[California]]) | país = {{USAb}} | período = 1978 - presente | xénero = [[punk rock]], [[country rock]], [[hardcore punk]], [[rock alternativo]], [[cowpunk]], [[punk blues]], [[rockabilly]] | selo = [[13th Floor Records|13th Floor]], [[Posh Boy Records|Posh Boy]], [[Restless Records|Restless]], [[Epic Records|Epic]], [[Time Bomb Recordings|Time Bomb]], [[Epitaph Records|Epitaph]] | membros = Mike Ness<br>Jonny "2 Bags" Wickersham<br>Brent Harding<br>David Hidalgo, Jr.<br>David Kalish | antigos_membros = | web = http://socialdistortion.com/ }} '''Social Distortion''' é unha banda [[estadounidense]] de [[punk rock]] formada en [[1978]] en [[Fullerton]] ([[California]]).<ref name="A brief history of Social Distortion">{{cita web|título=A brief history of Social Distortion|url=http://www.socialdistortion.com/history/|editor=Social Distortion|dataacceso=3 de maio de 2017|data-arquivo=19 de outubro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20091019143622/http://www.socialdistortion.com/history/|url-morta=unfit}}</ref> A día de hoxe o grupo está composto por Mike Ness (voces e guitarra), Jonny Wickersham (guitarra e coros), Brent Harding (baixo e coros), David Hidalgo, Jr. (batería) e David Kalish (teclados). Social Distortion estivo en hiato a mediados da década dos 80 debido á adición ás drogas de Ness, o líder da banda, e a problemas coa lei que deron lugar a períodos prolongados en varios centros de rehabilitación durante dous anos. Dende o seu nacemento, a formación do grupo pasou por cambios, con varios membros entrando e saíndo da banda e sendo Ness o seu único membro constante. Despois de catro décadas de actuacións Social Distortion continua xirando e gravando música. Ata a data Social Distortion leva publicados sete álbums de estudio, dous recompilatorios, un álbum ao vivo e dous DVDs. O grupo editou dous álbums, ''[[Mommy's Little Monster]]'' (1983) e ''[[Prison Bound]]'' (1988), antes de asinar un contrato por tres discos con [[Epic Records]] en [[1989]]. Social Distortion chegou á fama co seu terceiro traballo, ''[[Social Distortion (álbum)|Social Distortion]]'' (1990), no cal estaban os seus exitosos sinxelos "Ball and Chain", "Story of My Life", e a versión de [[Johnny Cash]] "Ring of Fire", e que foi certificado ouro pola RIAA.<ref>{{cita web|título=Gold & platinum - ''Social Distortion''|url=https://www.riaa.com/gold-platinum/?tab_active=default-award&ar=SOCIAL+DISTORTION&ti=SOCIAL+DISTORTION|editor=RIAA|dataacceso=3 de maio de 2017}}</ref> Moitos dos seus álbums posteriores, como o seu segundo disco de ouro, ''[[Somewhere Between Heaven and Hell]]'' (1992),<ref>{{cita web|título=Gold & platinum - ''Somewhere Between Heaven and Hell''|url=https://www.riaa.com/gold-platinum/?tab_active=default-award&ar=SOCIAL+DISTORTION&ti=SOMWHERE+BETWEEN+HEAVEN+AND+HELL|editor=RIAA|dataacceso=3 de maio de 2017}}</ref> tamén foron ben recibidos. Social Distortion é unha das bandas de punk rock con máis vendas de discos de todos os tempos con máis de tres millóns de unidades vendidas en todo o mundo.<ref>{{cita web|título=Bad Religion Announce Shows In Manchester And London|url=http://www.stereoboard.com/content/view/178220/9|editor=Stereoboard|dataacceso=3 de maio de 2017}}</ref> == Discografía == {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Mommy's Little Monster]]'' || [[1983]] || [[13th Floor Records]], [[Triple X Records]] |- | ''[[Prison Bound]]'' || [[1988]] || [[Restless Records]] |- | ''[[Social Distortion (álbum)|Social Distortion]]'' || [[1990]] || [[Epic Records]] |- | ''[[Somewhere Between Heaven and Hell]]'' || [[1992]] || Epic Records |- | ''[[White Light, White Heat, White Trash]]'' || [[1996]] || Epic Records |- | ''[[Sex, Love and Rock 'n' Roll]]'' || [[2004]] || [[Time Bomb Recordings]] |- | ''[[Hard Times and Nursery Rhymes]]'' || [[2011]] || [[Epitaph Records]] |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://socialdistortion.com/ Páxina oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais do condado de Orange, California]] [[Categoría:Grupos musicais de punk rock]] [[Categoría:Grupos musicais de country rock]] [[Categoría:Grupos musicais de hardcore punk]] [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de cowpunk]] [[Categoría:Grupos musicais de punk blues]] [[Categoría:Grupos musicais de rockabilly]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1978]] 34a1b01lxszj78jwguv0laqgilgw25t 0 380983 6147468 5300261 2022-08-01T12:43:40Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = <big>Héctor Manzano</big> | imaxe = | posición = [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | altura = 2,07 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 9 [[polgada|in]])</small> | peso = 100 [[kg]] <small>(220 lb)</small> | equipo = Melilla Baloncesto | equipo2 = Melilla Baloncesto | liga = [[Liga LEB|LEB Ouro]] | número = 11 | nacionalidade = {{ESP}} | nacemento = [[8 de agosto]] de [[1980]] <small>{{idade|08|08|1980}}</small> | lugar = {{ESPb}} [[Barcelona]] | career_start = dende [[1999]] | antigos_equipos = <nowiki></nowiki> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(1999–2003)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Menorca Bàsquet]] <small>(2003–2004)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(2004–2005)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Gandia Bàsquet Atlètic|Gandía Bàsquet]] <small>(2005–2007)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[UB La Palma|La Palma]] <small>(2007–2008)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Bàsquet Vic|Vic]] <small>(2008–2009)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Galicia.svg|15px|border|Galicia]] [[Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto|Obradoiro CAB]] <small>(2009–2010)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Lleida Bàsquet]] <small>(2010–2011)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(2011)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Melilla Baloncesto|Melilla]] <small>(2011–2014)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Valladolid|Valladolid]] <small>(2014)</small><br> [[Ficheiro:Flag of France.svg|15px|border|Francia]] [[ADA Blois Basket]] <small>(2014–2015)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Melilla Baloncesto|Melilla]] <small>(2015–)</small><br> }} '''Héctor Manzano Alcaraz''', nado en [[Barcelona]] o [[8 de agosto]] de [[1980]], é un xogador profesional de [[baloncesto]] [[España|español]] que xoga no [[Club Melilla Baloncesto|Melilla Baloncesto]] da [[Liga LEB|Liga LEB Ouro]]. Cunha estatura de 2,07 [[metro]]s xoga na posición de [[Ala-pivote (baloncesto)|ala-pivote]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20161203203553/http://www.acb.com/jugador.php?id=A8G Perfil en ACB.com] {{es}} * [http://competiciones.feb.es/estadisticas/Jugador.aspx?i=604324&c=546321 Perfil na web oficial da FEB] {{es}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Manzano, Hector}} [[Categoría:Nados en Barcelona]] [[Categoría:Nados en 1980]] [[Categoría:Ala-pivotes de baloncesto]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto de Cataluña]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da ACB]] [[Categoría:Xogadores do CB Granada‎]] [[Categoría:Xogadores do Menorca Bàsquet‎‎]] [[Categoría:Xogadores do UB La Palma‎‎]] [[Categoría:Xogadores do Obradoiro CAB]] [[Categoría:Xogadores do Lleida Bàsquet‎]] [[Categoría:Xogadores do Melilla Baloncesto‎‎]] [[Categoría:Xogadores do CB Valladolid‎]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] 8jaiwivbn3oek3763fmjp2f1te0hol4 6147469 6147468 2022-08-01T12:43:56Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = <big>Héctor Manzano</big> | imaxe = | posición = [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | altura = 2,07 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 9 [[polgada|in]])</small> | peso = 100 [[kg]] <small>(220 lb)</small> | equipo = Melilla Baloncesto | equipo2 = Melilla Baloncesto | liga = [[Liga LEB|LEB Ouro]] | número = 11 | nacionalidade = {{ESP}} | nacemento = [[8 de agosto]] de [[1980]] <small>{{idade|08|08|1980}}</small> | lugar = {{ESPb}} [[Barcelona]] | career_start = dende [[1999]] | antigos_equipos = <nowiki></nowiki> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(1999–2003)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Menorca Bàsquet]] <small>(2003–2004)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(2004–2005)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Gandia Bàsquet Atlètic|Gandía Bàsquet]] <small>(2005–2007)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[UB La Palma|La Palma]] <small>(2007–2008)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Bàsquet Vic|Vic]] <small>(2008–2009)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Galicia.svg|15px|border|Galicia]] [[Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto|Obradoiro CAB]] <small>(2009–2010)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Lleida Bàsquet]] <small>(2010–2011)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(2011)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Melilla Baloncesto|Melilla]] <small>(2011–2014)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Valladolid|Valladolid]] <small>(2014)</small><br> [[Ficheiro:Flag of France.svg|15px|border|Francia]] [[ADA Blois Basket]] <small>(2014–2015)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Melilla Baloncesto|Melilla]] <small>(2015–)</small><br> }} '''Héctor Manzano Alcaraz''', nado en [[Barcelona]] o [[8 de agosto]] de [[1980]], é un xogador profesional de [[baloncesto]] [[España|español]] que xoga no [[Club Melilla Baloncesto|Melilla Baloncesto]] da [[Liga LEB|Liga LEB Ouro]]. Cunha estatura de 2,07 [[metro]]s xoga na posición de [[Ala-pivote (baloncesto)|ala-pivote]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20161203203553/http://www.acb.com/jugador.php?id=A8G Perfil en ACB.com] {{es}} * [http://competiciones.feb.es/estadisticas/Jugador.aspx?i=604324&c=546321 Perfil na web oficial da FEB] {{es}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Manzano, Hector}} [[Categoría:Nados en Barcelona]] [[Categoría:Nados en 1980]] [[Categoría:Ala-pivotes de baloncesto]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto de Cataluña]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da ACB]] [[Categoría:Xogadores do CB Granada‎]] [[Categoría:Xogadores do Menorca Bàsquet‎‎]] [[Categoría:Xogadores do UB La Palma‎‎]] [[Categoría:Xogadores do Obradoiro CAB]] [[Categoría:Xogadores do Lleida Bàsquet‎]] [[Categoría:Xogadores do CB Valladolid‎]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] [[Categoría:Xogadores do Melilla Baloncesto‎‎]] 4dwr9fdjngc9lbhe2x2lynowecgedrn 6147472 6147469 2022-08-01T12:46:44Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = <big>Héctor Manzano</big> | imaxe = | posición = [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | altura = 2,07 [[metro|m]] <small>(6 [[Pé (medida)|ft]] 9 [[polgada|in]])</small> | peso = 100 [[kg]] <small>(220 lb)</small> | equipo = Melilla Baloncesto | equipo2 = Melilla Baloncesto | liga = [[Liga LEB|LEB Ouro]] | número = 11 | nacionalidade = {{ESP}} | nacemento = [[8 de agosto]] de [[1980]] <small>{{idade|08|08|1980}}</small> | lugar = {{ESPb}} [[Barcelona]] | career_start = dende [[1999]] | antigos_equipos = <nowiki></nowiki> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(1999–2003)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Menorca Bàsquet]] <small>(2003–2004)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(2004–2005)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Gandia Bàsquet Atlètic|Gandía Bàsquet]] <small>(2005–2007)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[UB La Palma|La Palma]] <small>(2007–2008)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Bàsquet Vic|Vic]] <small>(2008–2009)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Galicia.svg|15px|border|Galicia]] [[Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto|Obradoiro CAB]] <small>(2009–2010)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Lleida Bàsquet]] <small>(2010–2011)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Granada|Granada]] <small>(2011)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Melilla Baloncesto|Melilla]] <small>(2011–2014)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[CB Valladolid|Valladolid]] <small>(2014)</small><br> [[Ficheiro:Flag of France.svg|15px|border|Francia]] [[ADA Blois Basket]] <small>(2014–2015)</small><br> [[Ficheiro:Flag of Spain.svg|15px|border|España]] [[Club Melilla Baloncesto|Melilla]] <small>(2015–)</small><br> }} '''Héctor Manzano Alcaraz''', nado en [[Barcelona]] o [[8 de agosto]] de [[1980]], é un exxogador profesional de [[baloncesto]] [[España|español]]. Cunha estatura de 2,07 [[metro]]s xogaba na posición de [[Ala-pivote (baloncesto)|ala-pivote]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.acb.com/jugador/temporada-a-temporada/id/20200600 Perfil en ACB.com] {{es}} * [http://competiciones.feb.es/estadisticas/jugador/731869/546321 Perfil na web oficial da FEB] {{es}} * [https://www.proballers.com/basketball/player/7235/hector-manzano Perfil en Proballers] {{en}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Manzano, Hector}} [[Categoría:Nados en Barcelona]] [[Categoría:Nados en 1980]] [[Categoría:Ala-pivotes de baloncesto]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto de Cataluña]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da ACB]] [[Categoría:Xogadores do CB Granada‎]] [[Categoría:Xogadores do Menorca Bàsquet‎‎]] [[Categoría:Xogadores do UB La Palma‎‎]] [[Categoría:Xogadores do Obradoiro CAB]] [[Categoría:Xogadores do Lleida Bàsquet‎]] [[Categoría:Xogadores do CB Valladolid‎]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] [[Categoría:Xogadores do Melilla Baloncesto‎‎]] [[Categoría:Xogadores do Club Ourense Baloncesto‎‎]] tktofyek5av1fd4ype9bz3mjihur9hg 6147476 6147472 2022-08-01T12:49:50Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = Héctor Manzano | imaxe = Héctor Manzano.jpg | ancho = 150 | posición = [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | altura = 2,07 [[metro|m]] (6 [[Pé (medida)|ft]] 9 [[polgada|in]]) | peso = 100 [[kg]] (220 [[libra (masa)|lb]]) | nacemento = [[8 de agosto]] de [[1980]] {{idade|08|08|1980}} | lugar = {{ESPb}} [[Barcelona]], [[España]] | career_start = [[1999]]−[[2018]] | antigos_equipos = [[CB Granada|Granada 74]] (1999–2003)<br>[[Menorca Bàsquet|Coinga Menorca Bàsquet]] (2003–2004)<br>[[CB Granada|Granada]] (2004–2005)<br>[[Gandia Bàsquet Atlètic|Gandía Bàsquet]] (2005–2007)<br>[[UB La Palma|La Palma]] (2007–2008)<br>[[Club Bàsquet Vic|Vic]] (2008–2009)<br>[[Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto|Obradoiro CAB]] (2009–2010)<br>[[Lleida Bàsquet]] (2010–2011)<br>[[CB Granada|Granada]] (2011)<br>[[Club Melilla Baloncesto|Melilla]] (2011–2014)<br>[[CB Valladolid|Valladolid]] (2014)<br>[[ADA Blois Basket]] (2014–2015)<br>[[Club Melilla Baloncesto|Melilla]] (2015–)<br> }} '''Héctor Manzano Alcaraz''', nado en [[Barcelona]] o [[8 de agosto]] de [[1980]], é un exxogador profesional de [[baloncesto]] [[España|español]]. Cunha estatura de 2,07 [[metro]]s xogaba na posición de [[Ala-pivote (baloncesto)|ala-pivote]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.acb.com/jugador/temporada-a-temporada/id/20200600 Perfil en ACB.com] {{es}} * [http://competiciones.feb.es/estadisticas/jugador/731869/546321 Perfil na web oficial da FEB] {{es}} * [https://www.proballers.com/basketball/player/7235/hector-manzano Perfil en Proballers] {{en}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Manzano, Hector}} [[Categoría:Nados en Barcelona]] [[Categoría:Nados en 1980]] [[Categoría:Ala-pivotes de baloncesto]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto de Cataluña]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da ACB]] [[Categoría:Xogadores do CB Granada‎]] [[Categoría:Xogadores do Menorca Bàsquet‎‎]] [[Categoría:Xogadores do UB La Palma‎‎]] [[Categoría:Xogadores do Obradoiro CAB]] [[Categoría:Xogadores do Lleida Bàsquet‎]] [[Categoría:Xogadores do CB Valladolid‎]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] [[Categoría:Xogadores do Melilla Baloncesto‎‎]] [[Categoría:Xogadores do Club Ourense Baloncesto‎‎]] 9xnwb8l86squmkel66rpgp1cjqpnmvs 6147522 6147476 2022-08-01T14:14:13Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Xogador FIBA | nome = Héctor Manzano | imaxe = Héctor Manzano.jpg | ancho = 150 | posición = [[Ala-pivote (baloncesto)|Ala-pivote]] | altura = 2,07 [[metro|m]] (6 [[Pé (medida)|ft]] 9 [[polgada|in]]) | peso = 100 [[kg]] (220 [[libra (masa)|lb]]) | nacemento = [[8 de agosto]] de [[1980]] {{idade|08|08|1980}} | lugar = {{ESPb}} [[Barcelona]], [[España]] | career_start = [[1999]]−[[2018]] | antigos_equipos = [[CB Granada]] (1999–2003)<br>[[Menorca Bàsquet|Coinga Menorca Bàsquet]] (2003–2004)<br>[[CB Granada]] (2004–2005)<br>[[Gandia Bàsquet Atlètic|Aguas de Valencia Gandía]] (2005–2007)<br>[[UB La Palma]] (2007–2008)<br>[[Club Bàsquet Vic|CB Vic]] (2008–2009)<br>[[Xacobeo Blu:Sens Obradoiro]] (2009–2010)<br>[[Lleida Basquetbol]] (2010–2011)<br>[[CB Granada]] (2011)<br>[[Club Melilla Baloncesto]] (2011–2014)<br>[[CB Valladolid]] (2014)<br>[[ADA Blois Basket]] (2014–2015)<br>[[Club Melilla Baloncesto]] (2015–2017)<br>[[Río Ourense Termal]] (2017−2018) }} '''Héctor Manzano Alcaraz''', nado en [[Barcelona]] o [[8 de agosto]] de [[1980]], é un exxogador profesional de [[baloncesto]] [[España|español]]. Cunha estatura de 2,07 [[metro]]s xogaba na posición de [[Ala-pivote (baloncesto)|ala-pivote]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.acb.com/jugador/temporada-a-temporada/id/20200600 Perfil en ACB.com] {{es}} * [http://competiciones.feb.es/estadisticas/jugador/731869/546321 Perfil na web oficial da FEB] {{es}} * [https://www.proballers.com/basketball/player/7235/hector-manzano Perfil en Proballers] {{en}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Manzano, Hector}} [[Categoría:Nados en Barcelona]] [[Categoría:Nados en 1980]] [[Categoría:Ala-pivotes de baloncesto]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto de Cataluña]] [[Categoría:Xogadores de baloncesto da ACB]] [[Categoría:Xogadores do CB Granada‎]] [[Categoría:Xogadores do Menorca Bàsquet‎‎]] [[Categoría:Xogadores do UB La Palma‎‎]] [[Categoría:Xogadores do Obradoiro CAB]] [[Categoría:Xogadores do Lleida Bàsquet‎]] [[Categoría:Xogadores do CB Valladolid‎]] [[Categoría:Xogadores do Melilla Baloncesto‎‎]] [[Categoría:Xogadores do ADA Blois Basket]] [[Categoría:Xogadores do Club Ourense Baloncesto‎‎]] dvnuxd96vpxjcj97693ftecetcn90bw 0 382979 6147906 6082943 2022-08-02T02:46:53Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo bo}} {{título en cursiva}} [[Ficheiro:Sergei Rachmaninoff, 1892.jpg|miniatura|Rachmaninov en 1892.]] '''''Six Moments Musicaux''''' (en [[lingua galega|galego]] ''Seis momentos musicais''; {{lang-ru|Шесть Музыка́льных Моме́нтов}}, ''Shest’ Muzykál’nykh Moméntov''), [[Opus (música)|Op]]. 16, son unha serie de pezas para [[piano]] [[solo (música)|solista]] compostas polo compositor ruso [[Sergei Rachmaninov]] entre outubro e decembro de [[1896]].<ref name="z">{{Cita libro |apelidos=Harrison |nome=Max |título=Rachmaninoff: Life, Works, Recordings |url=https://archive.org/details/rachmaninofflife0000harr |ano=2006 |editorial=Continuum |lugar=[[Londres]] |isbn=0-8264-9312-2 |páxinas=[https://archive.org/details/rachmaninofflife0000harr/page/72 72]–73 |lingua=en}} Texto en [http://books.google.es/books?id=HwSvhu1kLikC&pg=PP1&dq=harrison+max+rachmaninoff#PPA72,M1 Google Books].</ref> Os ''Moments musicaux'' constan dun grupo de seis obras separadas que reproducen [[forma musical|formas musicais]] características de períodos musicais anteriores. As formas que aparecen na obra de Rachmaninov son o [[nocturno]], a canción sen palabras, a [[barcarola]], un [[Virtuosismo|virtuoso]] [[estudo (música)|estudo]] e o [[variación (música)|tema con variacións]].<ref name="a">{{Cita web |url=http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-08262003-154535/unrestricted/07_moments_musicaux.pdf |título=An Annotated Catalogue of the Major Piano Works of Sergei Rachmaninoff; Chapter Two: Moments Musicaux Op. 16 |autor=[http://web.archive.org/web/20120119095618/http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-08262003-154535/unrestricted/13_biographical_sketch.pdf Angela Glover] |data=1 de xuño de 2003 |formato=PDF |obra=Teses electrónicas e disertacións, da [[Universidade Estatal de Florida]] |dataacceso=16 de xuño de 2017 |data-arquivo=19 de xaneiro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120119091115/http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-08262003-154535/unrestricted/07_moments_musicaux.pdf |url-morta=yes }}</ref> As pezas consideradas individualmente teñen sido descritas como «verdadeiras pezas de concerto, sendo máis apreciadas no escenario cun piano de cola».<ref name="w">{{Cita web |url=http://www.magnatune.com/artists/wolff |título=Elizabeth Wolff: 19th century classical piano |dataacceso=16 de xuño de 2017 |apelidos=Wolff |nome=Elizabeth |data=xaneiro de 2004 |obra= [[Magnatune]].com |lingua=en}}</ref> A pesar de ser compostas como parte dunha serie, cada peza pode ser interpretada individualmente como un solo de concerto cos seus propios temas e ambientes.<ref name="a"/> Abranguen unha ampla variedade de temas dende unha sombría [[marcha fúnebre]] presente no número tres ao maxestoso [[canon (música)|canon]] do número seis, os ''Moments Musicaux'' constitúen tanto unha revolución no xénero como unha volta á composición para piano só de Rachmaninov.<ref name="w"/> Unha interpretación habitual adoita durar uns trinta minutos.<ref name="a" /><ref>{{Cita web |url=http://www.pianopedia.com/w_657_rachmaninov.aspx |título=Rachmaninov - Moments musicaux (6), op.16 |dataacceso=16 de xuño de 2017 |apelidos=Brisson |nome=Eric |data=2007 |obra=Pianopedia |lingua=en}}</ref> Nunha entrevista que tivo lugar en 1941, Rachmaninov afirmou, «o que intento facer, ao transcribir a miña música, é dicir de xeito directo e simple o que o meu corazón sente ao compoñer».{{#tag:ref|No orixinal {{lang-ru|„Единственное, что я стараюсь делать, когда я сочиняю, это заставить ее прямо и просто выражать то, что у меня на сердце.“}}|group=lower-alpha}}<ref name="lilya">{{Cita web |url=http://www.pristineclassical.com/LargeWorks/Keyboard/98-213.php |título=Mussorgsky/Rachmaninov - Pictures at an Exhibition/6 Moments Musicaux |dataacceso=16 de septembro de 2007 |data=2004 |obra=Pristine Classical - Lilya Zilberstein CD (Notas en carátula) |lingua=en }}{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }}</ref> A pesar de ter composto os ''Moments Musicaux'' por encontrarse en apuros económicos,<ref name="mw">{{Cita libro |apelidos=Matthew-Walker |nome=Robert |título=The Complete Piano Music of Sergei Rachmaninov played by Howard Shelley |ano=1994 |editorial=[[Nimbus Records|Nimbus Records Limited]] |lingua=en}} Notas ao CD.</ref> as pezas resumen o seu saber na composición para piano ata o momento.<ref name="z" /> O ''Andantino'' comeza a serie cunha longa e reflexiva melodía que se desenvolve ata acadar un rápido clímax.<ref name="mw" /> A segunda peza, o ''Allegretto'', é a primeira das poucas da serie que revelan a súa mestría na técnica pianística.<ref name="d" >{{Cita libro |apelidos=Darrell |nome=R. D |título=Piano Music of Rachmaninoff |editorial=Vox Box |data=1977 |lingua=en}} (notas ao CD)</ref> O ''Andante Cantabile'' é un contraste entre as dúas pezas que a rodean, explicitamente denominadas ''marcha fúnebre'' e ''[[lamento]]''.<ref name="z" /><ref name="hancock">{{Cita libro |apelidos=Hancock |nome=Robin James |título=Rachmaninoff’s Six Moments Musicaux, Op. 16, and the Tradition of the Nineteenth-Century Miniature |editorial=Boston University |data=1992 |lingua=en}} (tese)</ref> O ''Presto'' obtén a súa inspiración de varias fontes, entre as que se encontran os ''[[Preludios (Chopin)|Preludios]]'' de [[Frédéric Chopin]], sintetizadas nunha explosión de intensidade melódica.<ref name="z" /> A quinta peza da serie, denominada ''Adagio sostenuto'', é un respiro en forma de barcarola, antes do final ''Maestoso'', que conclúe a serie cunha grosa textura en tres partes.<ref name="d" /> En ''Six Musical Moments'', Rachmaninov ilustra completamente, nas súas propias palabras, «o que o meu corazón sente».<ref name="lilya" /> == Orixes == Contra o outono de 1896, o estado financeiro de Rachmaninov era precario, agraviado por un roubo que sufriu nunha viaxe en tren realizada con anterioridade.<ref name="mw" /> Presionado durante longo tempo, tanto pola falta de recursos económicos como por aqueles que esperaban a conclusión da súa primeira sinfonía, «apresurouse a producir».<ref name="life">{{Cita libro |apelidos1=Bertensson |nome1=Sergei |nome2=Jay |apelidos2=Leyda |nome3=Sophia |apelidos3=Satina |título=Sergei Rachmaninoff: A Lifetime in Music |ano=2001 |editorial=Indiana University Press |lugar=Indiana |isbn=0253214211 |url=http://books.google.com/books?id=KM-dgfOaIIkC |lingua=en}}</ref> O 7 de decembro escribiu a [[Aleksnadr Zatayevich]],<ref>{{Cita web |url=http://www.authorandbookinfo.com/ngcoba/za.htm |título=New General Catalog of Old Books and Authors |dataacceso=16 de xuño de 2017 |data=2007 |obra=New General Catalog of Old Books and Authors |lingua=en}}</ref> un compositor ruso que coñecera antes de compoñer a obra, dicíndolle, «Apresúrome para obter os cartos que preciso para unha data en concreto... Esta presión financeira perpetua é, por unha banda, bastante beneficiosa... para o día 20 deste mes teño que ter rematado seis pezas para piano».<ref name="life" /> Rachmaninov completou as seis entre outubro e decembro de 1896 e foron todas adicadas a Zatayevich. A pesar das duras condicións, a obra amosa clara evidencia do seu temperán [[virtuosismo]] e establece un exemplo da calidade que terían as súas obras futuras.<ref name="z" /> ''Six Moments Musicaux'' é unha sofisticada obra que conta cunha gran duración, grosas texturas e elevadas esixencias técnicas para quen a interpreta, maiores que en calquera das súas pezas anteriores para piano só. É similar ao memorable ''[[Estudo Op. 8 n.º 12 (Skriabin)|Estudo en re sostido menor]]'' (Op. 8, n.º 12) de [[Aleksandr Skriabin]] —en ambas obras, o detalle é máis funcional que ornamental na súa argumentación musical—.<ref name="z" /> É aquí, máis que en ''[[Morceaux de Fantaisie]]'' (Op. 2, 1892) ou ''[[Morceaux de Salon]]'' (Op. 10, 1894), onde Rachmaninov plasma as específicas cualidades do seu xeito de tocar na súa música.<ref name="z" /> Os números tres e cinco posúen un apaixonado lirismo, mais as demais requiren un pianista cunha técnica virtuosa e unha gran percepción musical.<ref name="z" /> Estas pezas foron compostas cara á metade da carreira de Rachmaninov<ref>{{Cita web |url=http://www.naxos.com/catalogue/item.asp?item_code=8.550349 |título=Piano Sonata no. 2; Variations on a Theme of Corelli; Moments Musicaux: Rachmaninov |dataacceso=16 de xuño de 2017 |apelidos=Anderson |nome=Keith |data=2000 |obra=[[Idil Biret]] performing for [[Naxos Records]] |lingua=en}} (notas ao CD)</ref> e creou unha base de voces centrais que elaboraría nos seus ''[[Preludios, Op. 23 (Rachmaninov)|Preludios, Op. 23]]'' e ''[[Études-Tableaux, Op. 33 (Rachmaninov)|Études Tableaux, Op. 33]]''.<ref name="z" /> Aínda que o propio compositor adoitaba estrear as súas propias obras, non foi o primeiro en interpretar estas e a data da estrea non foi determinada aínda.<ref name="z" /> O nome da serie está inspirado no ciclo para piano de [[Franz Schubert]], tamén chamado ''[[Six Moments Musicaux (Schubert)|Six Moments Musicaux]]'' (Op. 94, 1828).<ref>{{Cita libro |apelidos=Randel |nome=Don M. |título=The Harvard Concise Dictionary of Music and Musicians |ano=1999 |editorial=Pelknap Press ([[Harvard University Press]]) |lugar=Cambridge, Massachusetts |isbn=0-674-00978-9 |url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674009783 |lingua=en}}</ref> == Composición == === ''Andantino'' en si bemol menor === [[Ficheiro:Moments Musicaux 1.png|miniatura|300px|No ''Andantino'', o ''con moto'' amosa unha longa melodía en [[Métrica (música)|métrica composta]] (7/4).<ref name="a" /> {{Audio|MM1 excerpt.ogg|Escoitar}}]] A primeira peza ten un [[Tempo (música)|tempo]] [[andantino]] (moderado), conta cunha extensión de 113&nbsp;[[Compás (música)|compases]] e está marcada como 72&nbsp;[[negra]]s&nbsp;[[pulsacións por minuto|por minuto]].<ref name="book">{{Cita libro |apelidos=Rachmaninoff |nome=Serge |título=Sonata No. 1 and Other Works for Solo Piano |ano=2001 |editorial=[[Dover Publications]] |lugar=Mineola, Nova York |isbn=0-486-41885-5 |url=http://books.google.com/books?id=9XPdMVomM3cC&dq=sonata+no+1+and+other+works+for+solo+piano&printsec=frontcover&source=web&ots=abzUMOEUnC&sig=yvqnGfc1IFrREAWyxbaE0GuiMkg#PPP1,M1}}</ref> Está dividida en tres seccións distintas. A primeira presenta un [[tema (música)|tema]] en compás de [[4/4]] cunha [[melodía]] en estilo [[nocturno]] na man esquerda.<ref name="book" /> Unha pausa na metade, en aproximadamente o mesmo lugar que no primeiro ''Moments Musicaux'' de [[Schubert]], mostra a influencia que tivo este compositor na obra.<ref name="hancock" /> A segunda parte está marcada ''[[con moto]]'' (con movemento), a 76&nbsp;negras&nbsp;por&nbsp;minuto, e é unha [[variación (música)|variación]] do primeiro tema nunha configuración infrecuente de sete [[negra]]s por compás ([[compás musical|7/4]]). Esta parte finaliza cunha ''[[cadenza]]''. A terceira sección introduce a última variación do tema, tamén en 4/4, pero máis rápido, un ''Andantino con moto'' a 84&nbsp;negras&nbsp;por&nbsp;minuto. A peza finaliza cunha [[coda (música)|coda]] que volve ao primeiro ''tempo'' e repite porcións das anteriores tres partes. Acaba cunha [[cadencia (música)|cadencia perfecta]] na [[tonalidade (música)|tonalidade]] de [[si bemol menor]].<ref name="book" /> O ''Andantino'' é a peza de maior duración da serie cun tempo aproximado de interpretación de oito minutos e medio.<ref name="a" /> É descrita como un híbrido xenérico, combinando elementos dos xéneros nocturno e do [[tema con variacións]].<ref name="hancock" /> A melodía é [[escala cromática|cromática]], [[síncopa (música)|sincopada]] e longa, elementos idiosincráticos que Rachmaninov frecuentemente inclúe nas súas obras.<ref name="a" /> Debido a isto, o ''Andantino'' considérase como unha extensión do seu ''Nocturno en la menor'' da serie de ''Morceaux de Salon'' (Op. 10, n.º 1, 1894).<ref name="mw" /> Con todo, o ''Andantino'' pode considerarse como unha peza autónoma coas súas propias dificultades, como as seccións con múltiples fraseos nunha soa man.<ref name="book" /> === ''Allegretto'' en mi bemol menor === [[Ficheiro:Moments Musicaux 2.png|miniatura|300px|Na sección segunda do ''[[Allegretto]]'', a dinámica cambia tan frecuentemente que se converte nunha das maiores dificultades da peza.<ref name="book" />]] A segunda peza, denominada como unha «peza brillante», marca un contraste coa melodía lírica e “atmosférica” da primeira peza.<ref name="d" /> A peza está no tempo rápido ''[[allegretto]]'' (rapidamente), a 92&nbsp;negras&nbsp;por&nbsp;minuto. Ten 131&nbsp;compases de extensión, sendo a que máis ten de todas as pezas,<ref name="book" /> mais é a segunda máis curta ao ser tocada, normalmente non dura máis de tres minutos e medio (a máis curta é a número catro).<ref name="a" /> Esta peza representa un típico estudo do [[Romanticismo musical]], cun estilo parecido aos ''[[Estudos (Chopin)|Estudos]]'' (Op. 10 e Op. 25) de [[Frédéric Chopin]], cunha melodía dispersa entre rápidas figuras de ''[[sestina]]s''.<ref name="a" /> Está escrita nunha [[forma ternaria]] estrita con [[coda (música)|coda]]: seccións idénticas de inicio e final comezando nos compases 1 e 85, e unha sección central contrastante que comeza no compás 45. A segunda sección cambia radicalmente de [[dinámica (música)|dinámica]], constantemente, indo de ''[[piano (dinámica)|piano]]'' a ''[[fortissimo]]'' e mesmo ''[[sforzando]]''.<ref name="book" /> Conforma, durante toda a obra, un torrente sen fin de [[semitón]]s descendentes e un [[motivo (música)|motivo]] na man que cae como unha fervenza lembrando o ''[[Estudo Op. 10, n.º 12 (Chopin)|Estudo Revolucionario]]'' (Op. 10, n.º 12, 1831) de Chopin.<ref name="a" /> A peza remata cunha lenta coda en ''[[Adagio (música)|adagio]]'' (cómodo) que finaliza cunha [[cadencia (música)|cadencia perfecta]] en [[mi bemol maior]].<ref name="book" /> Rachmaninov revisou esta peza en marzo de 1940, mudando a melodía, mais deixando as continuas ''[[sestina]]s'', demostrando que este motivo apresurado non é unha simple [[bravura]] ou mostra de [[virtuosismo]].<ref name="z" /> === ''Andante Cantabile'' en si menor === [[Ficheiro:Moments Musicaux 3.png|miniatura|300px|Todo o ''Andante Cantabile'' ten melodías graves, escuras e grosas que lembran a unha [[marcha fúnebre]].<ref name="hancock" />{{Audio|Sergei Rachmaninoff - Six Moments Musicaux - No 3, B minor.ogg|Escoitar}}]] De novo, a seguinte peza difire drasticamente das anteriores: as continuas mudanzas na número dous son mitigadas coa terceira peza da serie, un «introspectivo [[wikt:rêverie|rêverie]] <nowiki>[ensoñación]</nowiki>».<ref name="mw" /> Tomando a descrición anterior de xénero híbrido, esta peza é descrita como unha mestura entre os xéneros da [[canción]] sen palabras e a [[marcha fúnebre]],<ref name="hancock" /> para crear a peza de carácter máis ruso do conxunto,<ref name="a" /> contando cun baixo sonoro e unha melodía sólida, características da [[música de Rusia|música rusa]].<ref name="z" /> Con tan só 55&nbsp;compases, esta peza é unha das menos extensas, mais ten unha das maiores duracións da serie cuns sete minutos.<ref name="a" /> A peza estrutúrase como unha [[forma ternaria|forma a tres partes]]. O tema da primeira sección está tocado enteiramente en [[terceira menor|terceiras menores]], acompañado pola man esquerda, que toca [[quinta (música)|quintas xustas]] e [[oitavas]]. A sección central ten unha melodía en [[sexta menor|sextas menores]], así como un baixo con oitavas en ''[[staccato]]''. O lamento do primeiro tema transfórmase nunha explícita marcha fúnebre ao facerse as oitavas da man esquerda máis regulares.<ref name="z" /> === ''Presto'' en mi menor === [[Ficheiro:Revolutionary étude and moment musicaux 4.png|miniatura|300px|O [[Estudo Op. 10, n.º 12 (Chopin)|''Estudo Revolucionario'']] ([[Frédéric Chopin|Chopin]], arriba) ten semellanzas co ''[[Presto (música)|Presto]]'' na liña da man esquerda e na melodía.]] A cuarta peza é similar á segunda na calidade da súa interpretación. Esta peza mostra similitudes co ''Estudo Revolucionario'' de Chopin na esixente man esquerda ao longo da obra. Ademais parece, soa e séntese como se fora unha improvisación sobre o ''[[Preludios (Chopin)|Preludio en sol maior]]'' (Op. 28, n.º 3) de Chopin.<ref name="z" /> A peza conta con 67&nbsp;compases de extensión, cunha duración duns tres minutos, e o seu tempo é o máis rápido de todas estas pezas, un [[Presto (música)|presto]] (rápido) a 104&nbsp;negras&nbsp;por&nbsp;minuto; polo tanto é a peza máis curta en termos de duración.<ref name="a" /> [[Ficheiro:Moments Musicaux 4.png|miniatura|300px|A man esquerda no comezo do ''Presto'' (arriba) e a terceira sección do ''Più vivo''. O «desprazamento de rexistros» (resaltado) altera algunhas notas do mesmo motivo para aumentar a tensión.<ref name="hancock" /> {{Audio|MM4 excerpt.ogg|Escoita}}]] O ''Presto'' está escrito en forma ternaria cunha coda. A peza comeza cunha introdución en ''fortissimo'' cunha grosa textura na man esquerda que consiste en ''sestinas'' cromáticas. A melodía é unha idea «crecente, case militar», intercalada entre réplicas do motivo da man esquerda,<ref name="mw" /> sendo a melodía de dúas notas o elemento unificador máis forte.<ref name="z" /> A sección central é un breve período de figuras que caen en ''pianississimo'' na man dereita e escalas ascendentes na esquerda. A terceira sección está marcada como ''Più vivo'' (máis vivo) e tócase mesmo máis rápido que a introdución, a 112&nbsp;negras&nbsp;por&nbsp;minuto.<ref name="book" /> Chegados a este punto a peza desenvólvese nunha textura moi densa, co motivo orixinal da man esquerda interpretado por ambas mans en distintos [[rexistro musical|rexistros]]. A técnica de cambiar rapidamente de oitava na que se interpreta a melodía, ás veces chamada «desprazamento de rexistro», emprégase para presentar o motivo nun xeito máis dramático que incrementa a [[intensidade musical|intensidade]] cara ao final.<ref name="hancock" /> O final, unha coda en ''[[Prestissimo]]'' (moi rápido), marcado a 116&nbsp;negras&nbsp;por&nbsp;minuto, é unha última e ampla reiteración do tema que pecha cun acorde en [[mi menor]],<ref name="book" /> que mostra a obsesión de Rachmaninov polos sons de [[campá]]s, que terán un papel destacado no seu ''[[Concerto para piano n.º 2 (Rachmaninov)|Concerto para piano n.º 2]]'' e no ''[[Preludio en dó sostido menor]]'' (Op. 3, n.º 2).<ref name="z" /> A peza constitúe un auténtico ''tour de force'' en resistencia e precisión: a introdución comeza co motivo da man esquerda, que require abarcar un intervalo de décima. Ademais, os intervalos de oitava aparecen xusto antes das series de rápidas ''[[sestina]]s'', requirindo movementos de mans e [[pulso]]s veloces. As melodías dobres que Rachmaninov emprega nesta obra existen a propósito para «manter ambas mans ocupadas», escurecendo a melodía e facendo difícil a proxección da man dereita.<ref name="a" /> É a única peza da serie que ten indicacións de [[pedal (piano)|pedal]].<ref name="book" /> === ''Adagio sostenuto'' en re bemol maior === [[Ficheiro:Moments Musicaux 5.png|miniatura|300px|A man esquerda interpreta as mesmas figuras ao longo do ''Adagio sostenuto''.<ref name="book" />]] Logo das torrenciais escalas do número catro aparece a quinta peza, comparada nunha tese doutoral como unha pasaxe da [[Biblia]] ([[I Reis]] 19:12<ref>Véxase o texto en {{Cita web |url=http://www.biblegateway.com/passage/?search=1Reyes+%2019:12&version=NVI |título=I Reyes, 19:12 |dataacceso=16 de xuño de 2017 |lingua=es}}</ref>), que di, «E despois do lume veu un suave murmurio». Isto é unha referencia directa á posición da obra entre dúas pezas con «incribles fogos de artificio», como a figurativa calma antes e despois da treboada.<ref name="hancock" /> A peza segue a [[forma musical]] da [[barcarola]], unha canción popular cun [[acompañamento]] [[rítmico]] en [[tercina]]s. Ten unha duración aproximada de cinco minutos e conta cunha extensión de 53&nbsp;compases, a máis curta en cuestión de compases.<ref name="a" /> Está marcada como [[Adagio (música)|adagio]] ''[[sostenuto]]'' (sostido con comodidade) a 54&nbsp;negras&nbsp;por&nbsp;minuto, cunha simple melodía presentada en forma ternaria.<ref name="book" /> Desprovista de calquera motivo prodixioso ou escalas difíciles, a peza mostra a capacidade de Rachmaninov para o lirismo musical. Aínda que a peza poida parecer simple, o ambiente debe sosterse tocando os tresillos da man esquerda de xeito comedido pero dinámico. A melodía, unha textura acordal con frecuentes retardos, crea unha tarefa difícil ao facer as voces e adicar o axeitado énfase nas notas correctas. A súa liña melódica relativamente curta choca co estilo de Rachmaninov de melodías longas, proporcionando pouco tempo para realizar o [[fraseo]].<ref name="a" /> === ''Maestoso'' en dó maior === [[Ficheiro:Moment Musicaux 6.png|miniatura|300px|A última peza, ''[[Maestoso]]'', está chea de grosas texturas, complicando a "retadora melodía acordal".<ref name="a" />]] A última peza da serie, a número seis, é unha obra típica do [[século XIX]] e ten sido descrita como «apoteose ou fin da loita». A peza foi resumida como: {{Cita centrada|A última peza ou movemento do ciclo é virtuosa e brillante, empregando todas as dinámicas e sonoridades dispoñibles no piano, levando a serie de pezas a unha gloriosa conclusión.|autor=Robin Hancock. Boston University, 1992<ref name="hancock" />}} Esta obra "tempestuosa e axitada" contén un «tema principal cheo de triplos [[puntillo]]s e só na breve sección central hai un pouco de luz <nowiki>[que ilumina]</nowiki> a treboada antes de que volvan e dominen os tronos en ''[[fortississimo]]''».<ref name="d" /> A pesar da imaxe escura presentada para describir a peza, a obra está en [[dó maior]] e o resultado é máis ledo que escuro,<ref name="a" /> mais non tan triunfal coma o ''[[Maestoso]]'' o faría soar.<ref name="waller">{{Cita web |url=http://www.musicweb-international.com/classrev/2005/Apr05/Rachmaninov_ashkenazy_4756198.htm |título=Rachmaninov Moment Musicaux Ashkenazy |dataacceso=16 de xuño de 2017 |apelidos=Waller |nome=Patrick |data=2006 |obra=Music Web International |lingua=en}}</ref> Do mesmo xeito que a segunda e cuarta pezas, o número seis está escrito en forma de [[estudo (música)|estudo]], cunha melodía acordal repetitiva pero moi esixente tecnicamente que se dobra en ambas mans.<ref name="a" /> En conxunto, a obra ten tres elementos distintos interpretados simultaneamente: a melodía principal, o continuo conxunto de [[fusa]]s que tocan [[acorde]]s [[Arpexio|arpexiados]] e o motivo descendente de corcheas.<ref name="book" /> A dinámica ten un papel importante nesta peza: o ''[[fortissimo]]'' marcado ao principio mantense durante toda a primeira sección, con algúns breves respiros en ''[[mezzoforte]]''.<ref name="book" /> A sección central é máis suave e contén dúas áreas con considerable tensión, creando o antes mencionado «efecto apoteósico» con dramáticas «falsas entradas».<ref name="hancock" /> Aquí, Rachmaninov, manipula o tema contrapuntisticamente para desenvolver un efecto de [[canon (música)|canon]]. Este «triplo [[contrapunto]]... é titánico tanto en tamaño como impacto e potencialmente pensado para o desastre»,<ref name="hancock" /> con referencias á tensión, que agarda para o clímax final, nesta «continua explosión».<ref name="z" /> Inmediatamente despois da coda, a grosa textura e o canon desaparecen de repente e a peza tórnase ''[[piano (dinámica)|piano]]''. Antes de chegar á coda, a obra volve co tema en ‘'[[forte (música)|forte]]’’ e amalgámase para chegar a un maxestoso final tocado ''fortississimo''.<ref name="book" /> O ''Maestoso'' é unha das pezas máis difíciles da serie. Son necesarias resistencia e forza para manter un [[son]] con completa resonancia, mentres que as continuas fusas poden resultar esgotadoras para quen o interpreta.<ref name="a" /> Conseguir un ''tempo'' consistente é un problema para esta peza, dado que a melodía está intercalada entre outros dous elementos. Ademais a dinámica, a maior parte do tempo forte ou moi forte, indica que é necesaria unha precisa visión do volume relativo.<ref name="a" /> Manter esta precisión ao mesmo tempo que se tratan outros elementos da peza presentando unha interpretación con solidez musical segue a ser o desafío final.<ref name="hancock" /> == Recepción == Os ''Six Moments Musicaux'' foron ben recibidos pola crítica. Mentres compuña a súa primeira sinfonía, Rachmaninov non tiña tempo para compoñer obras para piano só e os ''Moments'' son considerados como o seu regreso á composición de madurez.<ref name="il">{{Cita libro |apelidos=Matthew-Walker |nome=Robert |título=The Illustrated Lives of the Great Composers: Rachmaninoff |ano=1984 |editorial=Omnibus Press |lugar=Londres |isbn=978-0711902534 |url=http://books.google.com/books?id=pQulqk8Ts70C |lingua=en}}</ref> Aínda que son revolucionarios e grandilocuentes en estilo,<ref name="il" /> reteñen o carisma das súas primeiras obras, tal e como menciona a pianista [[Elizabeth Wolff]]: «Comparten as características das súas primeiras obras, densas, ricas en contrapunto, altamente cromáticas, de estilo nacionalista conmovedor, de sentimentos profundos e, por suposto, excepcionalmente difíciles para o pianista».<ref name="w"/> Interpretacións posteriores da obra revelarían que Rachmaninov tería escondido un ritmo sutil e vitalidade que emerxían das longas frases melódicas, levando máis aló a súa aclamación como unha música asombrosamente complexa.<ref>{{Cita web |url=http://www.inkpot.com/concert/nafa99berman2.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160311031159/http://inkpot.com/concert/nafa99berman2.html |dataarquivo=11 de marzo de 2016 |título=Lazar Berman Celebrity Concert review |dataacceso=16 de xuño de 2017 |apelidos=Soo |nome=Kian Hing |data=14 de maio de 1999 |obra=The Flying Inkpot classical concert reviews |lingua=en |urlmorta=yes }}</ref> Os ''Moments'' van máis lonxe ao «confirmar o que é inexplicablemente inherente ao xenio», con «exquisitas melodías, marabillosos cambios cromáticos, 'milagrosamente breves'», así como mantendo «un sentido de contraste e variedade que permita a cada miniatura ser unha obra polo seu propio mérito ao igual que complementar a obra en ambos sentidos».<ref name="w" /> Aínda que se descoñece se as consecuencias financeiras da obra permitíronlle recuperar os cartos roubados, a reacción emocional sería pronto esquecida durante os seguintes anos pola catastrófica estrea en 1897 do seu traballo de dous anos enteiros: a ''[[Sinfonía n.º 1 (Rachmaninov)|Sinfonía n.º 1]]'' (Op. 13, 1895).<ref>{{Cita web |url=http://www.kennedy-center.org/calendar/index.cfm?fuseaction=composition&composition_id=2069 |título=About the Composition: Symphony No. 1 in D minor, Op. 13 |dataacceso=10 de setembro de 2007 |apelidos=Freed |nome=Richard |data=23 de novembro de 2002 |obra=[[John F. Kennedy Center for the Performing Arts]] |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070930014500/http://www.kennedy-center.org/calendar/index.cfm?fuseaction=composition&composition_id=2069 |dataarquivo=30 de setembro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> == Notas == {{Listaref|group=lower-alpha}} ;Referencias {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.piano.ru/rah.html ''Moments Musicaux'', Op. 16] partitura en ''Piano.ru''. {{Barra portal|Música clásica}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Moments musicaux (Rachmaninoff)}} [[Categoría:Composicións para piano só]] [[Categoría:Composicións musicais de Sergei Rachmaninov]] [[Categoría:Composicións musicais de 1896]] 1aqnlqn7ltzgq0sr0btg58deou33oed 0 383988 6148191 6080835 2022-08-02T10:23:38Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Verderolo serrano | image = Carduelis citrinella -Plateau de Beille, Ariege, Midi-Pyrenee, France-8 (2).jpg | image_width = 250px | status = LC | status_ref=<ref name=iucn>{{IUCN |asesores =BirdLife International |ano=2012|edición IUCN = 2012.2 ver.3.1 |title=Carduelis citrinella |id=106008762|consultado=1 de abril de 2013}}</ref> | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Passeriformes]] | familia = [[Fringillidae]] | genus = ''[[Serinus]]'' | species = '''''C. citrinella''''' | binomial = ''Carduelis citrinella'' | binomial_authority = ([[Peter Simon Pallas|Pallas]], [[1764]]) | synonyms =<center> ''Carduelis citrinella'' }} O '''verderolo serrano'''<ref>''Nomes galegos para as aves ibéricas: lista completa e comentada'', Chioglossa, 1 (1999): 121-138 Lista de las aves de España (ES-EN-CT-GL-EU). Sociedad Española de Ornitología, 2005'''</ref> (antes '''''Serinus citrinella''''' e agora '''''Carduelis citrinella''''') é unha [[especie]] de [[Aves|ave]] [[Paseriformes|paseriforme]] da [[Familia (bioloxía)|familia]] dos [[frinxílidos]] (Fringillidae), que se distribúe polas montañas da Europa central e meridional.<ref>{{Cita web|título=Carduelis citrinella (Pallas, 1764)|url=https://www.catalogueoflife.org/data/taxon/R6J9|páxina-web=www.catalogueoflife.org|data-acceso=2022-03-01}}</ref><ref name="arn1">'''Arnaiz-Villena''', A.; Álvarez-Tejado, M.; Ruiz-del-Valle, V.; García-de-la-Torre, C.; Varela, P.; Recio, M. J.; Ferre.</ref><ref name="arn2">{{Cita publicación periódica|título=El Origen de los Canarios|url=http://chopo.pntic.mec.es/biolmol/publicaciones/origencanarios.pdf}}</ref><ref name="arn3">{{Cita publicación periódica|título=Phylogeny and rapid Northern and Southern Hemisphere speciation of goldfinches during the Miocene and Pliocene Epochs.|url=http://chopo.pntic.mec.es/~biolmol/publicaciones/Goldfinches.pdf}}</ref> Está presente en Galicia, mais lixeiramente ameazada pola [[destrución do hábitat|destrución do seu hábitat]] e a súa recolección e a súa poboación mundial cífrase entre 475.000 e 600.000 exemplares.<ref>[https://www.miteco.gob.es/es/biodiversidad/temas/inventarios-nacionales/verderon_serrano_tcm30-100159.pdf Ficha no Atlas de las aves reproductoras de España, Ministerio de Medio Ambiente de España]</ref> == Taxonomía == Inicialmente atribuído ao [[Xénero (bioloxía)|xénero]] ''Serinus'' porén posteriormente propúxose o seu traslado, sobre a base de estudos de [[filoxenia]] molecular, a ''Carduelis.'' Aínda os diferentes autores non están de acordo sobre en que xénero debe situarse.<ref>{{Cita web|url=http://www.zoonomen.net/avtax/frame.html|apelidos=Zoonomen|título=Birds of the World -- current valid scientific avian names.}}</ref><ref name="clements">{{Cita web|url=http://www.birds.cornell.edu/clementschecklist/Clements%20Checklist%206.3.2%20December%202008.xls/view|apelidos=Cornell Lab of Ornithology|título=Clement's Checklist 6.3|data-acceso=03 de xullo de 2017|data-arquivo=13 de decembro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20091213052451/http://www.birds.cornell.edu/clementschecklist/Clements%20Checklist%206.3.2%20December%202008.xls/view|url-morta=yes}}</ref> ''Serinus corsicanus'' ou ''Carduelis corsicana'', que se distribúe por [[Córsega]] e [[Sardeña]] era antes considerada parte desta especie. == Descrición == O [[macho]] no verán, de cor verde amarelado no peito, posúe un dorso [[Verán|verde]] de tonalidade máis apagada. O seu tamaño, pequeno, é de aproximadamente 12&nbsp;cm de lonxitude, 19 de envergadura e pesa ao redor de 14 g.<ref name="aves">{{Cita libro|título=Guía de campo de las aves de España y Europa|apelidos=Hume, Rob|editorial=Ediciones Omega|ID=ISBN 84-282-1317-8}}</ref> Trátase dunha ave gregaria, que aparece frecuentemente no [[Solo|chan]] ou en [[árbore]]s, alimentándose de [[Semente|sementes.]] O seu voo, lixeiro e rápido, posúe ondulacións vigorosas. Aniña de maio a xullo pondo 4 ovos nunha ou dúas niñadas. O [[niño]] está tapizado de herba e peluxe vexetal. A súa distribución é europea (norte de [[España]], sur de [[Francia]] e Alpes). Amosa preferencia polos bosques de montaña, especialmente de [[faia]]<nowiki/>s, [[piñeiro]]<nowiki/>s e [[abeto]]<nowiki/>s. == Notas == {{Listaref}} == Ligazóns externas == {{Commonscat}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Frinxílidos]] [[Categoría:Animais descritos en 1764]] [[Categoría:Aves de Galicia]] [[Categoría:Fauna de Europa]] d57398krcyzfz2vmc0e5st9t2n39dnw 0 385085 6148016 6122325 2022-08-02T07:05:06Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artista musical | nome = Till Lindemann | imaxe = Till Lindemann P.R.Brown.JPG | lenda = Lindemann en 2009 | nome completo = Till Werner Lindemann | alias = | naceu = [[4 de xaneiro]] de [[1963]] {{idade|4|1|1963}} | orixe = [[Leipzig]], {{GDR}} | morreu = | ocupación = [[Voz (música)|Cantante]], [[compositor]], [[poeta]] e [[escritor]] | xénero = [[Neue Deutsche Härte]]<br/>[[Metal industrial]] | instrumento = [[Voz (música)|Voz]]<br/>[[Batería]]<br/>[[Harmónica]] | tipo de voz = [[Baixo (voz)|Baixo]] | selo = [[Universal Music Group]] | relacionado con = [[Rammstein]]<br/>[[Lindemann (banda)|Lindemann]]<br/>[[Puhdys]]<br/>[[Apocalyptica]]<br/>[[First Arsch]]<br/>[[Feeling B]] | tempo en activo = [[1983]]-presente | web = }} '''Till Lindemann''' nado o [[4 de xaneiro]] de [[1963]] en [[Leipzig]], antigua [[República Democrática Alemá]] é un [[Canto|cantante]], [[Composición musical|compositor]], [[músico]], [[actor]], [[Poesía|poeta]] e [[pirotécnico]] [[Alemaña|alemán]]. É moi coñecido por ser o vocalista principal e líder da banda alemá de [[Neue Deutsche Härte]] [[Rammstein]]. Destaca pola súa complexión física, actuacións escénicas únicas (incluíndo o uso da pirotecnia e un movemento específico coñecido como "The Till Hammer"), e a súa voz de [[Baixo (voz)|baixo]]. Tamén é coñecido polas súas letras, algunhas das cales causaron polémica. En todo o mundo, Rammstein vendeu máis de 45 millóns de discos, con cinco dos seus álbums recibindo o disco de platino. Lindemann foi incluído entre os "50 mellores homes do metal de todos os tempos" por [[Roadrunner Records]]. As súas inquedanzas artísticas motiváronno a aparecer nalgunhas películas en papeis menores, e en escribir e publicar dous libros publicados de poesía, un titulado "Messer" ([[2002]]) e o outro "In stillen Nächten" ([[2013]]). Do mesmo xeito, ten presentados algúns dos seus poemas e guións orixinais en galerías. == Primeiros anos == Lindemann naceu en [[Leipzig]] entón [[Alemaña Oriental]] e creceu na aldea de [[Wendisch-Rambow]], en [[Mecklemburgo-Antepomerania|Mechlemburgo-Antepomerania]];<ref name=Biog/> é fillo do poeta infantil [[Werner Lindemann]] e da xornalista e escritora Brigitte Hildegard "Gitta" Lindemann, quen traballou para [[Norddeutscher Rundfunk]] de 1992 ata a súa retirada en 2002.<ref name="Bettendorf2002" /> Os seus pais coñecéronse nunha conferencia en [[Bitterfeld]] en 1959.<ref>Irgendein Neuerdings Mike Oldfield – ein Vater – Sohn Geschichte (RF radio play) 2011</ref> Lindemann ten unha irmá menor chamada Saskia.<ref name="Bettendorf2002">{{Cita libro|last1=Bettendorf|first1=Michele|title=Ursprung Punkszene, oder: "Rammstein hätte es im Westen nie gegeben"|date=2002|publisher=Book on Demand|isbn=978-3831144938|edition=1st|page=116|url=https://books.google.com/books?id=AepFc2TUUyAC&pg=PA116&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false|accessdate=29 de outubro de 2014|language=Alemán}}</ref><ref name=earlychild>{{Cita web|last1=Adrienne Didur|first1=Cheryl|title=Till Lindemann's Childhood and School Days|url=http://tilllindemann.com/childhood/|publisher=TillLindemann.com|accessdate=28 de outubro de 2014|date=2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141028151321/http://tilllindemann.com/childhood/|dataarquivo=28 de outubro de 2014|urlmorta=yes}}</ref> A partir dos 11 anos de idade, foi a unha escola de deportes, a Empor [[Rostock]] Sport Club,<ref name="earlychild" /> e de 1977 a 1980, asistiu a un [[internado]].<ref name="earlychild" /> Os seus pais vivían separados por razóns profesionais desde 1975 e se divorciaron cando Lindemann era aínda era novo.<ref name="DieWelt2004">{{Cita novas|last1=Pilz|first1=Michael|title=Rammstein erfolgreichste Lyriker sind Deutschlands|url=https://www.welt.de/print-welt/article343064/Rammstein-sind-Deutschlands-erfolgreichste-Lyriker.html|accessdate=1 de novembro de 2014|work=[[Die Welt]]|date=28 de setembro de 2004}}</ref> Viviu co seu pai por un curto tempo, pero a relación era malsana. No libro ''Mike Oldfield im Schaukelstuhl'', o pai de Lindemann escribiu sobre os seus propios problemas co alcoholismo e as dificultades de ser pai dun adolescente Lindemann.<ref name="LindemannWerner2006">{{Cita libro|last1=Lindemann|first1=Werner|title=Mike Oldfield im Schaukelstuhl: Notizen eines Vaters|date=1988 |publisher=Ingo Koch Verlag|language=Alemán|isbn=978-3938686614|url=https://books.google.com/books?id=a2g3YgEACAAJ&redir_esc=y|accessdate=1 de novembro de 2014}}</ref> En 1978, Lindemann participou no Campionato Europeo Júnior de Natación en [[Florencia]], terminando 11º nos 1 500 m estilo libre e sétimo nos 400 m estilo libre, nadando nun tempo de 4'17"58, e foi preseleccionado para ir aos [[Xogos Olímpicos de 1980]] en [[Moscova]].<ref name="DieWelt2004" /> Deixou o deporte debido a unha lesión,<ref name="weltonline">{{Cita novas|last1=Haack|first1=Melanie|last2=Dunker|first2=Robert|last3=Schurer|first3=Petra|title=Biedermann und Lindemann über Musik und Sport|url=https://www.welt.de/sport/article5212423/Biedermann-und-Lindemann-ueber-Musik-und-Sport.html|accessdate=29 de outubro de 2014|work=Die Welt Online|date=21 de novembro de 2009|language=German}}</ref> e daquela afirmou que "nunca me gustou a escola deportiva, era moi intensa, pero como neno non me opuxen".<ref name="Biog">{{Cita web|title=Who the hell are Rammstein?|url=http://rammimages.com/who.html|work=Rammimages.com|accessdate=1 de novembro de 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110723141042/http://rammimages.com/who.html|archivedate=23 de xullo de 2011|year=2006|urlmorta=yes}}</ref> Máis tarde traballou como aprendiz de carpinteiro, técnico de galería, cortador de [[turba]] e cesteiro.<ref name="Grundke" /> A súa nai dedicoulle unha carta titulada ''Mein Sohn, der Frontmann von Rammstein'' ("O meu fillo, o líder de Rammstein") a Lindemann en 2009.<ref>{{Cita web|title=Deluxe Rostock number 3/2009|url=http://www.deluexmagazin.com/inhalte/e-paper/6.pdf|publisher=Rostock Deluxe Magazine|accessdate=1 de novembro de 2014|date=2009}}{{Ligazón morta|data=setembro de 2018 }}</ref> == Carreira == === Música === {{AP | Rammstein}} [[Ficheiro:Rammstein Engel London.JPG|miniatura|250px|right|Lindemann nunha actuación de Rammstein durante a canción "Engel"]] Lindemann comezou a tocar a batería para [[First Arsch]],<ref name=bettendorfp117>Bettendorf, p. 117.</ref> que lanzou un álbum titulado ''Saddle Up'' en 1992 e tocou unha canción ("Lied von der unruhevollen Jugend") cunha banda punk chamada [[Feeling B]] (a antiga banda dos membros de [[Rammstein]] [[Paul Landers|Paul H. Landers]], [[Christoph Schneider|Christoph "Doom" Schneider]] e [[Christian Lorenz|Christian "Flake" Lorenz]]).<ref name=bettendorfp117/> Durante a súa estadía en [[Feeling B]], tocou a [[batería]] na banda. Na década de 1990, Lindemann comezou a escribir letras de cancións. En 1994, a banda entrou e gañou un concurso en [[Berlín]] que lles permitiu gravar profesionalmente unha demo de catro pistas. Cando se lle preguntou por que a chamaron Rammstein despois do desastre do espectáculo aéreo de Ramstein,<ref>Ronald Galenza, Heinz Havemeister: Feeling B. Mix mir einen Drink. – p. 262. Schwarzkopf & Schwarzkopf, Berlin 2002, {{ISBN|3-89602-418-3}}</ref> dixo que viu imaxes do incidente na televisión, e que el e os compañeiros de banda querían facer un recordo musical.<ref name="OORinter">{{Cita web|title=OOR Interview – Till – outubro de 1997|url=http://rammimages.com/articles/OORInterviewTillenglishOct97.html|publisher=Rammimages.com|accessdate=1 de novembro de 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110709095715/http://rammimages.com/articles/OORInterviewTillenglishOct97.html|archivedate=09 de xullo de 2011|date=2005|urlmorta=yes}}</ref> Durante os primeiros anos de Rammstein, debido ao uso de excesiva pirotecnia, Lindemann queimouse as orellas, o cabelo e os brazos.<ref name="blender2007">{{Cita novas | first= David | last= Peisner | author2= | title= Rock Stars Who've Caught Fire Onstage! | date= febreiro de 2007 | publisher= Blender Magazine Online | url= http://www.blender.com/guide/articles.aspx?ID=2534&src=blender_ed | archiveurl= https://web.archive.org/web/20081218214031/http://www.blender.com/guide/articles.aspx?ID=2534&src=blender_ed | archivedate= 18 de decembro de 2008 | accessdate= 15 de novembro de 2014 | urlmorta= yes }}</ref> Christoph Schneider, compañeiro de banda, comentou: "Till quéimase todo o tempo, pero gústalle a dor".<ref name="blender2007" /> Un incidente en setembro de 1996 fixo que unha sección do escenario ardese e como consecuencia, Lindemann conseguiu o título profesional de pirotécnico así a banda podería actuar coa pirotecnia con máis seguridade que a que tiña previamente.<ref name="Grundke">{{Cita novas|last1=Grundke|first1=Vincent|title=Rammstein-Poet Till Lindemann wird heute 51|url=http://www.ampya.com/news/Aktuell/Rammstein-Poet-Till-Lindemann-wird-heute-51-SN105026/|accessdate=30 de outubro de 2014|work=Ampya|language=Alemán|date=4 de xaneiro de 2014|urlarquivo=https://archive.is/20140219201004/http://www.ampya.com/news/Aktuell/Rammstein-Poet-Till-Lindemann-wird-heute-51-SN105026/|dataarquivo=19 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|last1=France|first1=Pauline|title=Top 10 Creepiest Moments on Stage|url=http://www2.fender.com/experience/fender-picks/top-10-creepiest-moments-on-stage/|publisher=[[Fender Musical Instruments Corporation]]|accessdate=2016-09-21|date=27 de outubro de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170808082905/http://www2.fender.com/experience/fender-picks/top-10-creepiest-moments-on-stage/|dataarquivo=08 de agosto de 2017|urlmorta=yes}}</ref> Durante a xira de Rammstein en [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] con [[Korn]] en 1998, Till e o seu compañeiro de banda, [[Christian "Flake" Lorenz]] foron arrestados en Worcester, [[Massachusetts]], por conduta obscena realizada durante a súa canción "[[Bück Dich]]", que consistía en que Lindemann simulaba [[sexo anal]] con Lorenz.<ref name="worcestor1999" /> Tanto Lindemann como Lorenz foron liberados ao día seguinte despois de pagar a fianza.<ref name="worcestor1999">{{Cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1433611/rammsteins-act-lands-two-members-jail.jhtml |title=Rammstein's Act Lands Two Members in Jail |publisher=MTV |date=7 de xuño de 1999 |accessdate=22 de xuño de 2014}}</ref> Este incidente non impediu que Lindemann actuase do mesmo xeito en futuros espectáculos fóra dos Estados Unidos, particularmente en [[Australia]], cando se presentaron no 2011 no [[Big Day Out]],<ref>{{Cita novas|last1=Northover|first1=Kylie|title=Rammstein get out their phallic cymbals|url=http://www.smh.com.au/entertainment/music/rammstein-get-out-their-phallic-cymbals-20110113-19oym.html|accessdate=16 de novembro de 2014|work=[[Sydney Morning Herald]]|date=14 de xaneiro de 2011}}</ref> Pero as súas actuacións nos Estados Unidos cambiaron. En 1999, a banda foi culpada polo [[masacre de Columbine]] de 1999, aínda que negaron que a súa música fose un factor relevante no suceso.<ref name="NYTimesPowersPage1">{{Cita novas|last=Powers |first=Ann |url=https://www.nytimes.com/1999/04/25/weekinreview/the-nation-the-stresses-of-youth-the-strains-of-its-music.html |title=The Nation; The Stresses of Youth, The Strains of Its Music |work=[[The New York Times]] |date=25 de abril de 2000 |accessdate=15 de novembro de 2010}}</ref><ref name="1999 Aprillind">{{Cita novas|author1=MTV News Staff|title=KMFDM And Rammstein Speak Out About Columbine|url=http://www.mtv.com/news/1427256/kmfdm-and-rammstein-speak-out-about-columbine/|accessdate=15 de novembro de 2014|work=MTV|date=23 de abril de 1999}}</ref> En novembro de 2002, publicou o seu primeiro libro de poemas "Messer", que se compón de 54 poemas compilados por [[Gert Hof]], o autor do libro "Rammstein" e o pirodeseñador da banda durante os últimos sete anos.<ref>{{Cita web |url= http://www.perlentaucher.de/buch/till-lindemann/messer.html |title=Till Lindemann: Messer. Gedichte und Fotos |first= |last= |work=perlentaucher.de |year=2014 |accessdate=22 de xuño de 2014}}</ref> [[Ficheiro:Rammsterin Flamethrower.jpg|miniatura|250px|left|Till Lindemann cun lanzachamas durante un concerto]] Till non é novato nas lesións pois, como se mencionou nos inicios de Rammstein, queimárase varias veces coa pirotecnia manexada sen profesionalidade.<ref name=blender2007/> Nunha actuación en Suecia en 2005, tivo unha lesión de xeonllo no escenario cando o teclista Flake bateu, accidentalmente, con el mentres montaba un [[Segway PT]].<ref name=segwayinc>{{Cita web|title=Rammstein Cancels Shows in Asia|url=http://www.metalunderground.com/news/details.cfm?newsid=14758|publisher=Metal Underground|accessdate=16 de novembro de 2014|date=1 de agosto de 2005}}</ref> Esta lesión causou a cancelación de varias actuacións da xira en [[Asia]].<ref name=segwayinc/> O mesmo ano, cinco álbums de Rammstein recibiron o disco de platino e a banda tamén recibiu os "World Sales Awards" ("premios mundiais de vendas") para máis de 10 millóns de copias vendidas en todo o mundo.<ref>{{Cita web|title=History (16 de decembro de 2005)|url=http://www.rammstein.de/en/rammstein|publisher=Rammstein|accessdate=15 de novembro de 2014}}</ref> Durante a rodaxe do vídeo musical da banda para "[[Ich tu dir weh]]", Lindemann quería unha luz posta na súa boca para crear un efecto visualmente impresionante.<ref name=ichtu/> O compañeiro de banda Paul Landers suxeriu que usase un arame de cor carne e o pasase pola súa fazula para iluminar a súa boca desde o exterior,<ref name=ichtu/> Lindemann negouse, e no seu lugar optou por facer unha incisión cirúrxica na fazula esquerda, de modo que unha luz podería ser alimentada na súa boca directamente, e en gran medida fóra da vista.<ref name=ichtu>{{Cita web|author1=Sonisphere|title=RAMMSTEIN – Making of Ich Tu Dir Weh|url=http://www.muzu.tv/sonisphere/rammstein-making-of-ich-tu-dir-weh-video/606149/|publisher=Muzu.tv|accessdate=29 de outubro de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141029074611/http://www.muzu.tv/sonisphere/rammstein-making-of-ich-tu-dir-weh-video/606149/|dataarquivo=29 de outubro de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref name=gauntlet>{{Cita novas|title=Rammstein frontman pierced his cheek for new video|url=http://www.thegauntlet.com/article/307/17547/rammstein-frontman-pierced-his-cheek-for-new-video.html|accessdate=1 de novembro de 2014|work=The Gauntlet|date=21 de decembro de 2009}}</ref> Hai un movemento específico de Lindemann, chamado "The Till Hammer". Neste movemento, dobra os seus xeonllos e golpea a súa coxa co puño nun movemento de martilleo mentres que vira a súa cabeza de lado a lado. En ocasións, viuse a Flake parodiar o movemento no escenario. A diferenza da maioría dos líderes, Lindemann declarou nunha entrevista que non lle gusta que o miren mentres está no escenario, e que levaría lentes de sol para evitar as miradas da audiencia.<ref name=rollingstone>{{Cita web|last1=Schmidt|first1=Rainer|title=Rammstein: Exclusive Interview with Till Lindemann and Flake Lorenz|url=http://www.rollingstone.de/magazin/features/article126618/rammstein-exklusives-interview-mit-till-lindemann-und-flake-lorenz.html|publisher=[[Rolling Stone]]|accessdate=16 de novembro de 2014|date=12 de decembro de 2011}}</ref> Afirmou que o obxectivo principal da pirotécnia da banda é, en realidade, ser unha ferramenta para afastar a atención da audiencia de Lindemann, dobrando o espectáculo para a audiencia. Lindemann tamén opta por dar as costas á cabina de mestura, ou fai xestos de man durante os sos de guitarra para distraer á audiencia e evitar que o miren directamente. Debido á súa ansiedade no escenario, Lindemann adoita facer que os seus compañeiros de banda empreguen un bote de goma para surfear durante os espectáculos, xa que obtén a atención dos espectadores fóra do escenario durante varios minutos.<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2lTn8nJBHng |title=Till Lindemann – Interview Anakonda im Netz (English Subtitles) |publisher=YouTube |date=24 de agosto de 2012 |accessdate=22 de xuño de 2014}}</ref> En xullo de 2010, Lindemann, xunto con Flake, foron entrevistados polo [[antropólogo]] [[Sam Dunn]] para a serie ''[[Metal Evolution]]'' de [[VH1 Classic]], sobre o tema do [[shock rock]]<ref>{{Cita web |url=http://www.vh1.com/video/metal-evolution/full-episodes/shock-rock/1677704/playlist.jhtml |title=Shock Rock (Ep. 1-09) Metal Evolution |publisher=VH1.com |date=23 de xaneiro de 2012 |accessdate=22 de xuño de 2014 |data-arquivo=14 de novembro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121114081540/http://www.vh1.com/video/metal-evolution/full-episodes/shock-rock/1677704/playlist.jhtml |url-morta=yes }}</ref> e en 2011, [[Roadrunner Records]] incluíu a Lindemann no número 50 na lista dos 50 mellores líderes de [[Heavy metal|metal]] de todos os tempos.<ref name="rosen 2011">{{Cita web|last1=Rosen|first1=Jeremy|title=The 50 Greatest Metal Frontmen of all Time|url=http://www.roadrunnerrecords.com/news/the-50-greatest-metal-front-men-of-all-time|publisher=Roadrunner Records|accessdate=29 de outubro de 2014|date=2011|data-arquivo=05 de marzo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130305003959/http://www.roadrunnerrecords.com/news/the-50-greatest-metal-front-men-of-all-time|url-morta=yes}}</ref> En 2013, publicou o segundo libro de poesía de Lindemann, ''In stillen Nächten,''<ref name="tages2013">{{Cita novas|last1=Schoepfer|first1=L.|title=The Misunderstood|url=http://www.tagesanzeiger.ch/kultur/buecher/Der-Unverstandene/story/19402934|accessdate=16 de novembro de 2014|work=Tages-Anzeiger|date=3 de outubro de 2013|language=Alemán}}</ref> e comentou sobre a poesía que "A gran maioría dos meus poemas podería ter sido escrita uns poucos centos de anos antes."<ref name="tages2013" /> No seu 52 aniversario (o 4 de xaneiro de 2015), anunciouse que Lindemann comezaría un novo proxecto con [[Peter Tägtgren]] chamado [[Lindemann (banda)|Lindemann]]<ref>{{Cita web|url=http://www.blabbermouth.net/news/rammstein-frontman-till-lindemann-joins-forces-with-painhypocrisy-mainman-peter-tagtgren-in-new-project/|title=Rammstein Frontman Till Lindemann Joins Forces with Pain/Hypocrisy Mainman Peter Tägtgren in New Project|date=4 de xaneiro de 2015|work=Blabbermouth.net|accessdate=4 de xaneiro de 2015}}</ref><ref>{{Cita novas|last1=Childers|first1=Chad|title=Rammstein's Till Lindemann Forms New Project With Peter Tagtgren|url=http://loudwire.com/rammstein-till-lindemann-new-project-peter-tagtgren/|accessdate=2 de marzo de 2015|work=Loudwire|date=5 de xaneiro de 2015}}</ref><ref>{{Cita novas|title=Rammstein's Till Lindemann and Hypocrisy's Peter Tägtgren form new project|url=https://www.theguardian.com/music/2015/jan/05/rammstein-till-lindemann-hypocrisys-peter-tagtgren-new-project|accessdate=2 de marzo de 2015|work=The Guardian|date=5 de xaneiro de 2015}}</ref> e ese mesmo ano, no mes de xuño, a banda lanzou o seu álbum debut ''[[Skills in Pills]]''.<ref name="The Guardian">{{Cita novas|title=Details Released For Rammstein Frontman's New Project Lindemann|url=http://bloody-disgusting.com/news/3336585/details-released-rammstein-frontmans-new-project-lindemann/|accessdate=2 de marzo de 2015|work=The Guardian|date=5 de xaneiro de 2015}}</ref> == Voz e letras == [[Ficheiro:Till-Lindemann.jpg|miniatura|Lindemann durante "[[Rammstein (canción)|Rammstein]]", levando un lanzachamas montado nun brazo dobre]] Lindemann ten unha poderosa presenza en escena. O seu rango vocal é o dun [[Baixo (voz)|baixo]] ([[barítono]]), ou talvez ata máis baixo.<ref name=interview2006>{{Cita web |url=http://till-lindemann.skynetblogs.be/archive/2007/11/28/english-long-interview-playboy-january-2006.html |title=English long interview (Playboy January 2006): Till Lindemann |publisher=Till-lindemann.skynetblogs.be |date=28 de novembro de 2007 |accessdate=22 de xuño de 2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141021001857/http://till-lindemann.skynetblogs.be/archive/2007/11/28/english-long-interview-playboy-january-2006.html |dataarquivo=21 de outubro de 2014 |urlmorta=yes }}</ref><ref name=herald>{{Cita novas|last1=Constable|first1=Burt|title=Rammstein show like Blue Man with flamethrowers|url=http://www.dailyherald.com/article/20110511/news/705119894/|accessdate=15 de novembro de 2014|work=The Daily Herald|date=11 de maio de 2011}}</ref><ref name=nytimesmate>{{Cita novas|last1=Pareles|first1=Jon|title=Offering Sturm Galore, Fire and Drang as Well|url=https://www.nytimes.com/2010/12/13/arts/music/13rammstein.html|accessdate=15 de novembro de 2014|work=[[The New York Times]]|date=12 de decembro de 2010}}</ref> Con todo Lindemann ten o impulso de meter presión na súa voz con forza desde abaixo,<ref name=interview2006/> tamén é coñecido pola súa continua tendencia a pronunciar os "R" de forma [[vibrante alveolar múltiple]], como o son "rr" en galego, declarou nunha entrevista que canta así por instinto.<ref name=interview2006/> O seu uso vibrante do "r" provoca críticas, xa que [[Adolf Hitler]] pronunciaba os "R" así.<ref name="MusicExp 1997">{{Cita web|title=Music Express interview with Richard and Till|url=http://www.rammsteinniccage.com/media/interviews/musikexpressjul97ge.html|publisher=Music Express|accessdate=15 de novembro de 2014|date=xullo 1997|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141225210427/http://www.rammsteinniccage.com/media/interviews/musikexpressjul97ge.html|dataarquivo=25 de decembro de 2014|urlmorta=yes}}</ref> Con todo, este acento podería estar conectado aos seus anos de mocidade en Mecklenburgo.<ref>Littlejohn (2013), p.17</ref> En 2005, o [[New York Times]] referiuse á voz de Lindemann, dicindo que "ordena un baixo, un potente baixo raramente usado na música pop contemporánea, sen formación pero electrificante."<ref name="Berlinski 2005">{{Cita novas|last1=Berlinski|first1=Claire|title=Das Jackboot: German Heavy Metal Conquers Europe|url=https://www.nytimes.com/2005/01/09/arts/music/09berl.html?pagewanted=print&position=|accessdate=15 de novembro de 2014|work=The New York Times|date=9 de xaneiro de 2005|location=Berlin}}</ref> Respecto das súas letras, o propio Lindemann descríbeas adoita describilas "cancións de amor".<ref>Bettendorf, p. 99.</ref> Algunhas das cancións escritas por el teñen referencias á literatura do século XIX ou anteriores; como, por exemplo, ''Dalai Lama'' do álbum ''[[Reise, Reise]]'' que é unha adaptación de ''[[Der Erlkönig]]'' de [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]].<ref name="littlep218">Littlejohn (2013), p. 218.</ref> Tamén utilizou máis poemas de Goethe como en [[Rosenrot (canción)|Rosenrot]], que contén elementos do poema ''[[Heidenröslein]];''<ref name=littlep218/> mentres que ''Feuer und Wasser'' ten elementos narrativos de ''[[Der Taucher]]'' de [[Friedrich Schiller]].<ref>Littlejohn (2013), p. 100.</ref> Lindemann tamén utilizou elementos de ''[[Struwwelpeter|Der Struwwelpeter]]'' de [[Heinrich Hoffmann (autor)|Heinrich Hoffmann]] para a súa oitava pista, ''Hilf mir,'' no seu álbum ''[[Rosenrot]];''<ref>Littlejohn (2013), p. 240.</ref> e ''[[Mein Herz brennt]]'' ten letras tomadas dunha liña narrativa dun programa infantil alemán, coñecido como [[Sandmännchen|Das Sandmännchen]].<ref>{{Cita libro|last1=Nestingen|first1=Andrew|title=Crime and fantasy in Scandinavia : fiction, film, and social change|date=2008|publisher=University of Washington Press|location=Seattle, Wash.|isbn=978-0295988047|page=101|url=https://books.google.com/books?id=efv5DsjfCgYC&pg=PA101&lpg=PA101&dq=rammstein+the+sandman&source=bl&ots=E7G9YOesmp&sig=Bl1TVqBDdWmN62MRdFpVn8w2JyU&hl=en&sa=X&ei=FldtVPiGLaOvmAWg54LQBA&ved=0CCsQ6AEwAzgK#v=onepage&q=sandman&f=false|accessdate=20 de novembro de 2014}}</ref> Lindemann tamén utilizou a [[literatura contemporánea]] para empregar [[intertextualidade|referencias intertextuales]]. Por exemplo, o título da canción de [[Édith Piaf]], ''[[Non, je ne regrette rien]]'', utilizouse como estribillo para a canción ''Frühling en Paris'', e a letra da canción ''[[Links 2-3-4]]'' baséanse na canción ''Einheitsfrontlied'' de [[Bertolt Brecht]].<ref>Littlejohn (2013), p. 126.</ref> A letra da canción pode incluír á banda na categoría política, colocándoa na [[Die Linke|esquerda]].<ref>{{Cita web|url=http://www.laut.de/vorlaut/news/2000/12/14/01319/index.htm |title=Rammstein: Das Herz schlägt links, oder? |author= |date= |work= |publisher=Laut.de |accessdate=20 de novembro de 2014}} Esta canción é de feito escrita por [[Bertolt Brecht]] e composta por [[Hanns Eisler]] en 1934. O texto completo pode atoparse aquí: "[http://www.ewo2.de/schlauch-live/texte_07.htm Einheitsfrontlied]"</ref> Tamén utilizou outra canción composta por Brecht, titulada [[Mack o coitelo]], e o coro foi utilizado para a canción ''[[Haifisch]]''. == Vida persoal == A primeira filla de Lindemann, Nele, naceu en 1985 e contou nunha entrevista alemá que pasou sete anos como pai solteiro.<ref name=bettendorfp117/> Lindemann ten un neto, fillo de Nele, coñecido como "Little Fritz".<ref name=RIANov>{{Cita novas|title=O vocalista de Rammstein Till Lindemann admite que odiaa o ruído|url=http://ria.ru/culture/20120706/693155177.html|accessdate=10 de novembro de 2014|work=[[RIA Novosti]]|date=6 de xullo de 2012}}</ref> Lindemann ten unha segunda filla coa súa ex esposa Anja Köseling, chamada Marie Louise, que naceu en 1993.<ref>{{Cita web |url= http://www.imdb.com/name/nm0511570/bio?ref_=nm_ov_bio_sm#trivia |title=Till Lindemann – Biography |work=IMDb |year=2014 |accessdate=22 de xuño de 2014}}</ref> Nunha entrevista de 2011, Lindemann declarou que aínda ten fortes conexións coas tradicións da [[Alemaña Oriental]] e opina que a "des-tradicionalización" é inquietante, e que tampouco hai autenticidade.<ref name="rollingstone" /> Tamén ten declarado que "odia o ruído", e a miúdo foxe a un pobo no norte entre [[Schwerin]] e [[Wismar]].<ref name=RIANov/> En 2014, Lindemann presentou dúas esculturas e os seus guións orixinais de poemas no seu libro ''In Silent Nights'' (en noites silenciosa) nunha galería en [[Dresden]];<ref name="bildde 2014">{{Cita novas|last1=Bauermeister|first1=Juliane|title=Die bizarre Kunst des Rammstein-Sängers|url=http://www.bild.de/unterhaltung/leute/till-lindemann/die-kunst-des-rammstein-rockers-33845086.bild.html|accessdate=29 de outubro de 2014|work=Bild.de|date=19 de febreiro de 2014|language=alemán}}</ref> e, o mesmo ano, tamén escribiu algunhas letras para o cantante compositor alemán [[Roland Kaiser]] para o seu álbum ''Soul Tracks''.<ref name="kaiser 2014">{{Cita novas|title=Rammstein-Sänger hat Songtext für Roland Kaiser geschrieben|url=http://www.t-online.de/unterhaltung/musik/id_69037960/rammstein-saenger-till-lindemann-schreibt-text-fuer-roland-kaiser.html|accessdate=29 de outubro de 2014|work=T-Online|date=17 de abril de 2014|language=alemán}}</ref> Entre as bandas favoritas de Lindemann están [[Deep Purple]], [[Alice Cooper]] e [[Black Sabbath]] e cantantes [[Marilyn Manson]] e [[Chris Isaak]].<ref name="Biog" /> Lindemann é [[Ateísmo|ateo]].<ref name="I'm as atheist as they come.">{{Cita novas|title=SZ: Till Lindemann about desire|url=http://www.rammstein.us/archives/12190|accessdate=22 de xuño de 2016|language=English|data-arquivo=28 de agosto de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160828203138/http://www.rammstein.us/archives/12190|url-morta=unfit}}</ref><ref name="Atheist">{{Cita novas|title=NNDB|url=http://www.nndb.com/people/964/000109637/|accessdate=22 de xuño de 2006|language=Inglés}}</ref> ==Discografía== [[Ficheiro:Till Lindemann Du riechst so gut London.jpg|miniatura|200px|right|Till Lindemann en Londres, febreiro 2012]] ===First Arsch=== *''[[Saddle Up]]'' (1992) ===Rammstein=== {{AP|Discografía de Rammstein}} * ''[[Herzeleid]]'' (1995) * ''[[Sehnsucht (Rammstein album)|Sehnsucht]]'' (1997) * ''[[Mutter (album)|Mutter]]'' (2001) * ''[[Reise, Reise]]'' (2004) * ''[[Rosenrot]]'' (2005) * ''[[Liebe ist für alle da]]'' (2009) ===Lindemann=== * ''[[Skills in Pills]]'' (2015)<ref>{{Cita novas|last1=Henne|first1=Bruce|title=Lindemann tease album debut|url=http://metalhammer.teamrock.com/news/2015-03-01/lindemann-tease-album-debut|accessdate=2 de marzo de 2015|work=MetalHammer|date=1 de marzo de 2015}}</ref><ref>{{Cita novas|last1=Kanetzky|first1=Aurelia|title="Lindemann": Debütalbum für Mai angekündigt|url=http://www.rollingstone.de/news/meldungen/article693357/lindemann-debuetalbum-fuer-mai-angekuendigt.html|accessdate=2 de marzo de 2015|work=Rollingstone|date=5 de febreiro 2015|language=alemán}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro|título=Rammstein on Fire: New Perspectives on the Music and Performances|apelidos=Littlejohn|nome=John T.|editorial=McFarland Publishers|ano=2013|ISBN=978-0786474639|apelidos2=Putnam|nome2=Michael T.|lugar=Jefferson, North Carolina|lingua=en|ref=}} === Ligazóns externas === * [http://www.herzeleid.com Herzeleid.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061004025826/http://herzeleid.com/ |date=04 de outubro de 2006 }} {{en}} * [http://www.rammstein.com Sitio web oficial de Rammstein] {{en}} {{de}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Lindemann, Till}} [[Categoría:Cantantes de Alemaña]] [[Categoría:Actores de Alemaña]] [[Categoría:Poetas de Alemaña]] [[Categoría:Multiinstrumentistas]] [[Categoría:Nados en 1963]] [[Categoría:Nados en Leipzig]] [[Categoría:Membros de Rammstein]] 4k2gnqqo08u0ycbd1v2lvc7f508rlal 0 386263 6147941 5939923 2022-08-02T04:15:33Z 77.27.207.16 Velocidad máxima de vías españolas exceptuando las autopistas y autovías son 90 km/ h wikitext text/x-wiki {{Vía|nome=VG-4.2|nomel=Vía Rápida de Cambados|tipo=vrápida|mapa=|imaxe=|lenda=|rede=[[Rede de estradas de Galicia]]|tipoloxía=vía para automóbiles|ruta=|inicio={{IdVíaEsp|tipo=autovía|id=AG-41|ligazón=AG-41}} (saída 9) [[Ribadumia]]|remate={{IdVíaEsp|tipo=viarapida|id=VG-4.3|ligazón=VG-4.3}} {{IdVíaEsp|tipo=pc|id=PO-300|ligazón=PO-300}} [[Cambados]]|km=4,44|formato=|velocidademáxima=90 km/h|tránsito=Rodado, non peonil.|tlugar=Concellos que atravesa|lugar=[[Ribadumia]]|lugar1=[[Cambados]]}} A '''VG-4.2''' (anteriormente denominada '''G-104.1'''<ref>{{Cita web|url=http://civ.xunta.gal/c/document_library/get_file?folderId=445322&name=DLFE-40729.pdf|páxina-web=Xunta de Galicia|título=RAEGA-2016 Pontevedra|data-acceso=|data-arquivo=19 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190919044457/https://infraestruturasemobilidade.xunta.gal/c/document_library/get_file?folderId=445322&name=DLFE-40729.pdf|url-morta=yes}}</ref>) ou '''Vía Rápida de [[Cambados]]''' é unha vía de alta capacidade dependente da [[Xunta de Galicia]]. Constitúe un ramal de acceso á vila de [[Cambados, Cambados|Cambados]] desde a [[AG-41]], construída inicialmente tamén como vía rápida. Grazas a conexión coa [[VG-4.3]] serve tamén como circunvalación da propia vila de Cambados.<ref>{{Cita web|url=http://www.farodevigo.es/portada-arousa/2010/09/19/deficiente-senalizacion-carril-influyo-espectacular-bajada-ventas-verano/474137.html|apelidos=Fariña|nome=María|páxina-web=www.farodevigo.es|título=La deficiente señalización de Carril influyó en la espectacular bajada de ventas este verano|data-acceso=2017-08-09|lingua=es}}</ref> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://civ.xunta.gal/catvisweb Catálogo visual de estradas da Xunta de Galicia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170809173042/http://civ.xunta.gal/catvisweb/ |date=09 de agosto de 2017 }} {{Rede de estradas de Galicia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Corredores e vías galegas]] [[Categoría:Xeografía de Galicia sen imaxes]] pfs2olcfnnwu83z7weeo0t5mgszav9c 0 386267 6147940 5939925 2022-08-02T04:14:16Z 77.27.207.16 Todas las vías exceptuando las autovías y autopistas tienen la limitación a 90km /h, la de 100 km/h correspondía a la antigua. wikitext text/x-wiki {{Vía|nome=VG-4.3|nomel=Vía Rápida de Cambados|tipo=vrápida|mapa=|imaxe=|lenda=|rede=[[Rede de estradas de Galicia]]|tipoloxía=vía para automóbiles|ruta=|inicio={{IdVíaEsp|tipo=viarapida|id=VG-4.2|ligazón=VG-4.2}} {{IdVíaEsp|tipo=pc|id=PO-300|ligazón=PO-300}} [[Cambados]]|remate={{IdVíaEsp|tipo=n|id=N-640|ligazón=N-640}} [[Vilagarcía]]|km=8,2|formato=|velocidademáxima= 90 km/h|tránsito=Rodado, non peonil.|tlugar=Concellos que atravesa|lugar=[[Ribadumia]]|lugar1=[[Cambados]]}} A '''VG-4.3''' ou '''Vía de Alta Capacidade [[Cambados]]-[[Vilagarcía de Arousa|Vilagarcía]]''' é unha vía para automóbiles dependente da [[Xunta de Galicia]]. Une as localidades de [[Cambados, Cambados|Cambados]] e [[Vilagarcía, Vilagarcía de Arousa|Vilagarcía]] e canda a [[VG-4.2]] constitúe unha circunvalación da primeira. Entrou en servizo en [[setembro]] de [[2003]].<ref>{{Cita novas|autor=M. Alfonso|data=2003-09-23|xornal=La Voz de Galicia|título=El tramo Vilagarcía-Cambados culmina la vía rápida de O Salnés|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/galicia/2003/09/23/tramo-vilagarcia-cambados-culmina-via-rapida-salnes/0003_2013017.htm|lingua=es-ES|data-acceso=2017-08-09}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://civ.xunta.gal/catvisweb Catálogo visual de estradas da Xunta de Galicia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170809173042/http://civ.xunta.gal/catvisweb/ |date=09 de agosto de 2017 }} {{Rede de estradas de Galicia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Corredores e vías galegas]] [[Categoría:Xeografía de Galicia sen imaxes]] 04xjnpyy4lgqrqueyct8saxy3r0e3vp 0 386863 6148061 6102643 2022-08-02T08:25:53Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Beatriz de Dia - BN MS12473.jpg|miniatura|Unha representación medieval da Comtessa de Diá]] {{son |header= | título = ''A chantar m'er'' | descrición = A única canción dunha ''trobairitz'' que existe conserva a súa música. | nomeficheiro = A Chantar2.ogg }} As '''''trobairitz''''' ({{IPA|tɾuβajˈɾits}}) eran [[trobador]]as [[Occitania|occitanas]] dos [[século XII|séculos XII]] e [[século XIII|XIII]], activas dende en torno a 1170 ata aproximadamente 1260.{{Harvnp|Schulman|2002|pp=111}} ''Trobairitz'' emprégase tanto para o termo en singular como en plural.<ref name=poe/> A palabra ''trobairitz'' foi empregada por primeira vez no [[Romance de cabalerías|romance]] do século XIII ''[[Flamenca]]''. O termo vén da palabra provenzal ''trobar'', cuxo significado literal é "encontrar", e o significado técnico é "compoñer".<ref>Bruckner 2000, ''xiv'' A expresión [[Lingua francesa|francesa]] "bien trouvé" ("ben encontrado") aínda denota unha expresión apta.</ref> A palabra ''trobairitz'' é moi raramente empregada no [[Lingua occitana|occitano]]&nbsp;medieval, algo que non ocorre na poesía lírica, tratados gramaticais, ou nas [[Vida (forma literaria occitana)|biografías (vidas)]] das ''trobairitz'' ou [[trobador]]es.<ref name=Paden>Paden</ref> Aparece no tratado ''Doctrina d'acort'' de [[Terramagnino da Pisa]], escrito entre 1282 e 1296, que e emprega como exemplo dunha palabra que é a mesma para o singular que para o plural.<ref name=poe>Elizabeth W. Poe, "Cantairitz e Trobairitz: A Forgotten Attestation of Old Provençal »Trobairitz«," ''Romanische Forschungen'', '''114''', 2 (2002), pp. 206–215, at 207: "which are correctly used only with flexional endings in all numbers ... ''trobayritz''" (''sol per us de parladura en totz los nombres ... trobayritz''). Poe, 210, n. 15, sinala que "TROBAIRITZ é o mesmo en todos os casos singular e plural".</ref> As ''trobairitz'' compuñan, escribían versos, e interpretaban nas [[corte (realeza)|cortes]] máis importantes de Occitania. Son un caso excepcional na historia da música como primeiras mulleres coñecidas que exerceron a composición musical na música [[secular]] occidental; todas as mulleres compositoras anteriores coñecidas escribiron [[música sacra]].<ref name=Kibler>Kibler, William W. (1995). Medieval France: An Encyclopedia</ref> As ''trobairises'' formaban parte da sociedade da corte, en contraposición ás súas contrapartes de clase baixa ''[[Menestrel|joglaressas]]''.<ref name="Bruckner article">Bruckner 1992</ref> Aínda que os trobadores tiñan ás veces orixes humildes&mdash;[[Bernart de Ventadorn]] puido ser o fillo dun panadeiro do castelo&mdash;as ''trobairitz'' eran nobres de nacemento. As ''trobairitz'' máis importantes foron [[Alamanda de Castelnau]], [[Azalais de Porcairagues]], [[Maria de Ventadorn]], [[Tibors de Sarenom|Tibors]], [[Castelloza]], [[Garsenda, Countess of Forcalquier|Garsenda de Proença]], [[Gormonda de Monpeslier]], e a [[Beatritz de Dia|Comtessa de Diá]]. == Fontes de información == Hai moi poucas fontes de información existentes sobre ''trobairitz'' individuais. Case toda a información que existe sobre elas vén das súas ''[[Vida (forma literaria occitana)|vidas]]'' (biografías) e ''[[Razó (forma literaria occitana)|razós]]'' (explicacións contextuais das cancións), as breves descricións que se reuniron en coleccións de cancións chamadas ''[[chansonnier]]s''. As ''vidas'' son notoriamente pouco fiables, xa que frecuentemente consisten en pequenas pero romantizadas extrapolacións dos poemas das propias ''trobairitz''.<ref name=Stephens>Stephens</ref> Os nomes de en torno a vinte poetisas dos séculos XII e XIII sobreviviron, cun número estimado de obras atribuídas as ''trobairitz'' que chega ata as trinta e dúas.<ref name=Kibler /><ref name=Dronke /> Hai aproximadamente un 5% de ''trobairitz'' entre o conxunto de trobadores, e o número de obras destas que sobreviviron equivale a aproximadamente o 1% do total da produción trobadoresca<ref name=Kibler /> pois das, aproximadamente, 2&nbsp;500 pezas de trobadores coñecidas, tan só aparecen unhas 30 das ''trobairitz''.<ref>{{Cita web|url=http://www.occitanica.eu/omeka/items/show/335|páxina-web=Occitanica.eu|título=Les Trobairitz|data-acceso=09-03-2018}}</ref> A letra máis antiga que se conserva dunha ''trobairitz'' é ''Bels dous amics'', escrita por Tibors en torno a 1150.<ref name="Earnshaw">Earnshaw, Doris (1988). "The Female Voice in Medieval Romance Lyric"</ref> Só unha sobreviviu coa súa [[notación musical]] intacta, "A chantar" da Comtessa de Diá. Algúns traballos que son anónimos nas fontes son atribuídas por algúns autores modernos a mulleres, do mesmo xeito que algunhas obras son atribuídas a homes nos manuscritos. En comparación, dos 460 trobadores, sobre 2&nbsp;600 dos seus poemas sobreviviron. Deses, en torno a un de cada dez conserváronse coa notación musical intacta.<ref name="Stephens" /> Só de dúas ''trobairitz'' consérvanse máis dunha canción de cada unha.<ref name="Dronke" /> Esas dúas mulleres son a Comtessa de Dia, que deixou catro ''cansos'', e Castelloza, con tres ''cansos'' e unha cuarta que é anónima e lle foi atribuída.<ref name="Kibler" /> Os primeiros ''chansonniers'' non separaron as obras dos trobadores varóns das realizadas polas ''trobairitz''. Só nos cancioneiros italianos e cataláns posteriores as obras das ''trobairitz'' encontrábanse en seccións diferentes das dos seus homólogos masculinos.<ref>Bruckner 1995, ''xxxiii''</ref> == Posición na sociedade medieval == {{Imaxe múltiple | posición_táboa = right | dirección = vertical | foto1 = A chantar pg. 1crop.jpg | ancho1 = 200 | posición_texto1 = center | foto2 = A chantar pg. 2.jpg | ancho2 = 200 | texto2 = "A chantar" de Comtessa de Día. | posición_texto2 = center}} Ao longo do século XIII, esperábase que as mulleres da corte puidesen cantar, tocar instrumentos, e escribir ''jocs partis'', ou [[partimen]] (un debate ou diálogo en forma de poema). O cultivo destas habilidades femininas puido levar aos escritos das ''trobairitz''.<ref name= "Women in music, 500-1500">Judith Tick. "Women in music, 500–1500", ''Grove Music Online''.</ref> As ''trobairitz'' tamén puideron xurdir polo poder que acadaron as mulleres no sur de Francia durante os [[século XII|séculos XII]] e [[século XIII|XIII]]. As mulleres tiñan máis control sobre a propiedade da terra, e a sociedade occitana era moito máis receptiva ás mulleres que a maioría das sociedades do seu tempo. Durante as [[Cruzadas]] moitos homes marcharon, o que lles deixou ás mulleres máis responsabilidade administrativa, e polo tanto, poder. Con todo, esta sociedade non era "feminista", nin ''fin' amor'', que exaltaba ás mulleres mentres que circunscribía moitos aspectos das súas vidas e comportamento.<ref name="Bruckner article">Bruckner 1992</ref> Hai dificultades en clasificar as ''trobairitz'' como afeccionadas ou profesionais. A distinción entre estes dous roles foi complicada na época medieval, xa que as persoas profesionais eran xeralmente de clase baixa, e as afeccionadas tiñan tanto tempo coma as profesionais para dedicarse ao seu oficio. As ''joglaresses'' eran de clase máis baixa, compositoras profesionais moito menos respectadas que as ''trobairitz''.<ref name="Bruckner article" /> Tanto os trobadores como as ''trobairitz'' escribían sobre ''fin' amors'', ou [[amor cortés]]. As mulleres eran xeralmente o tema dos escritos dos trobadores, con todo: "Ningún outro grupo de poetas dálle ás mulleres unha definición tan alta dentro dun contexto circunscrito de supresión feminina".<ref>"Troubadours, trouvères"</ref> A tensión entre a supresión das mulleres presente na poesía dos trobadores e temas similares na poesía das ''trobairitz'' é a maior fonte de discusión dos estudos modernos. A poesía das ''trobairitz'' en relación ao amor tendía a ofrecer unha concepción menos idealizada do tema que os seus homólogos masculinos, cun estilo de escritura máis conversacional e menos florido destinado a emular dun xeito máis próximo unha visión máis fundamentada das relacións.<ref>{{Cita libro |título=The Women Troubadours |url=https://archive.org/details/womentroubadours0000bogi |apelidos=Bogin |nome=Meg |editorial=W. W. Norton and Company |ano=1980 |isbn=0393009653 |lingua=en |páxina=[https://archive.org/details/womentroubadours0000bogi/page/13 13]}}</ref> As ''trobairitz'' escribiron nos xéneros da ''[[canso]]'' (canción estrófica) e ''[[tenzón]]'' (poemas de debate).<ref>[[Matilda Bruckner|Bruckner, Matilda Tomaryn]]; et al. (1995). Songs of the Women Troubadours, xii.</ref> Amais das cansos e os tenzóns, as ''trobairitz'' tamén escribiron ''[[sirventés]]'' (poemas políticos), ''[[pranto]]'' (lamentos), ''salut d’ amor'' (unha carta de amor nunha forma non estrófica), ''[[alba (poema)|alba]]'' (cancións de alba), e ''[[dansa|balada]]'' (cancións de danza).<ref>Bruckner, Matilda Tomaryn; et al. (1995). Songs of the Women Troubadours, xxxix</ref> A xulgar polo que sobreviviu ata os nosos días, as ''trobairitz'' non escribiron ''[[pastorela]]s'' nin ''malmariee'', a diferenza dos seus homólogos trobadores.<ref name="Earnshaw" /> Amais, de acordo coa tradición trobadoresca, as ''trobairitz'' vinculaban a acción do canto coa acción de amar. A Comtessa de Dia demóstrao no seu poema ''Fin ioi me don'alegranssa,'' dicindo que "Fin ioi me dona alegranssa/per qu'eu chan plus gaiamen," traducido como "A felicidade tráeme ledicia pura/que me fai cantar máis alegremente".<ref>Bruckner, Matilda Tomaryn; et al. (1995). Songs of the Women Troubadours, xv.</ref> == Atribución == O número de obras atribuídas ás ''trobairitz'' estímase en trinta e dúas cancións, mais pode ir dende as 23 ata as 46.<ref name=Kibler /> Hai numerosas razóns polas que o número exacto non é coñecido. Na tradición do amor cortés era frecuente que os poemas fosen escritos como un intercambio de cartas, ou un debate, como nun tenzón. Algúns deles poden ser escritos orixinalmente por un poeta; con todo, algúns foron orixinalmente un intercambio real de [[epístola]]s, posteriormente reunidas nun manuscrito.<ref>Dronke</ref> Algunhas destas eran entre homes, e algunhas eran entre un home e unha muller. Algúns editores modernos atribúen estes só ao home que orixinou o intercambio, e algúns atribúenos tanto ao home como á muller involucrados. Hai unha longa historia de atribución destas só aos homes, mesmo cando todas as evidencias apuntan ao contrario.<ref name="Bruckner article" /><ref name=Dronke>Dronke, Peter. ''Women Writers of the Middle Ages'', Cambridge University Press (New York, 1984)</ref> Como a poesía estaba altamente estilizada, é difícil determinar se cando un poeta falaba como unha muller era realmente unha muller, ou un home falando como unha muller. Isto súmase á dificultade da atribución, especialmente das obras [[anonimato|anónimas]]. Hai algún debate sobre se os poemas das ''trobairitz'' representan voces femininas xenuínas, xa que traballan dentro das convencións altamente circunscritas dos trobadores.<ref name= "Women in music, 500-1500" /> [[Matilda Bruckner]] suxire que as ''trobairitz'' "falaban na súa propia voz como canalizada a través das voces de moitos outros". Ao manipular as estritas construcións da lírica trobadoresca, as ''trobairitz'' foron capaces de crear as súas propias "ficcións da voz feminina".<ref name="Bruckner article" /> Hai un caso notable onde está clara a atribución a unha muller, [[Bieiris de Romans]] (tamén coñecida como Beatritz), mais o tema do poema é outra muller, Na Maria. No poema "Na Maria" Beatritz expresa o seu amor por María no tradicional estilo do ''fin' amors'', tanto en termos de anhelo físico como de admiración cortesá.<ref name=Dronke /> Este poema, se non claramente marcado como dunha muller, sería asumido como realizado por un home. Hai controversia ao redor das obras de Bieiris de Romans, como algúns estudos suxeriron que a súa canción expresa "desexo lésbico".<ref name=Paden /> O trobador pode falar tipicamente á ''domna'' (muller); o feito de que o diálogo lírico se leve a cabo exclusivamente entre unha muller e outra é unha rareza extrema.<ref name=Rieger>Rieger, Angelica. ''Was Bieris de Romans Lesbian?, Women's Relations with Each Other in the World of the Troubadours: The Voice of the Trobairitz''</ref> == Lista de obras de trobairitz == === Anónimas === *''Bona domna, un conseill vos deman'' === Atribuídas === *[[Alais, Iselda e Carenza]]: ''Na Carenza al bel cors avinen'' *[[Alamanda de Castelnau]] *[[Almucs de Castelnau]] e [[Iseut de Capio]]: ''Domna n’Almucs, si-us plages'' *[[Azalais d'Altier]] *[[Azalais de Porcairagues]] *[[Beatriz de Diá]] *[[Beatritz de Romans]]: ''Na Maria, pretz e fina valors'' *[[Castelloza]] *[[Clara d'Anduza]] *[[Felipa]] *[[Garsenda de Proença]]: ''Vos qe’m semblatz dels corals amadors'' *[[Gaudairença]]: ''Coblas e dansas'' (non conservada) *[[Gormonda de Monpeslier]] *[[Guillelma de Rosers]] *[[Domna H.]] *[[Lambarda]] *[[Maria de Ventadorn]]: ''Gui d'Uisel, be.m pesa de vos'' *[[Tibors de Sarenom]] *[[Ysabella (trobairitz)|Ysabella]] == Na literatura contemporánea == En 2017, [[Edicións Xerais de Galicia|Edicións Xerais]] publicou a novela ''A arte de trobar'', de [[Santiago Lopo]], que narra o encontro dunha ''trobairitz'' cun grupo de artistas itinerantes procedentes de Galicia. A obra gañou o [[Premio Xerais]] 2017.<ref>{{Cita novas |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/fugas/2017/11/17/coma-fresco-romanicoa-arte-trobar-arte-trobar/0003_201711SF17P8991.htm |título=Coma un fresco románico |nome=Ramón |apelidos=Nicolás |xornal=[[La voz de Galicia]] |data=16 de novembro de 2017 |dataacceso=13 de xaneiro de 2021 |lingua=gl}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === ;Fontes primarias {{refbegin|30em}} *Manuscript du Roi (F-Pn fr. 844, c. 1246–1254) *Chansonnier cangé (F-Pn fr. 845); F-Pn n.a.fr. 21677; F-AS 657 (c1278); I-Rvat Reg. Lat. 1490 *Chansonnier de Noailles (F-Pn fr. 12615) {{refend}} ;Fontes secundarias {{refbegin|30em}} *John Stevens, Ardis Butterfield, Theodore Karp. "Troubadours, trouvères", ''[[Grove Dictionary of Music and Musicians|Grove Music Online]]'', ed. L. Macy (acceso 11 de febreiro de 2006), [http://www.grovemusic.com/ grovemusic.com]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080516041031/http://www.grovemusic.com/ |date=16 de maio de 2008 }} (acceso por subscrición). **Judith Tick. "Women in music, 500–1500", ''Grove Music Online''. **Maria V. Coldwell. "Azalais de Porcairagues", ''Grove Music Online''. **Elizabeth Aubrey. "Comtessa de Dia", ''Grove Music Online''. **Maria V. Coldwell. "Castelloza", ''Grove Music Online''. *{{Cita libro |last= Bruckner|first= Matilda Tomaryn |authorlink=Matilda Bruckner|title= Songs of the Women Troubadours|url= https://archive.org/details/songsofwomentrou0000unse|year= 1995|publisher= Garland Publishing, Inc.|location= New York|isbn= 0-8153-0817-5|display-authors=etal}} ([https://books.google.es/books?id=bQjZfbL3VMIC&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false versión en liña da edición do ano 2000 dispoñible en Google books]) *{{Cita publicación periódica| last = Bruckner| first = Matilda Tomaryn|authorlink=Matilda Bruckner|date=outubro de 1992| title = Fictions of the Female Voice:The Women Troubadours| url = https://archive.org/details/sim_speculum_1992-10_67_4/page/865| journal = Speculum| volume = 67| issue = 4| pages = 865–91| issn = 0038-7134| doi = 10.2307/2863471| jstor = 2863471| publisher = Medieval Academy of America}} *{{Cita libro |last=Bogin |first= Magda|title= The Women Troubadours|url=https://archive.org/details/womentroubadours0000bogi |date= 1 de marzo de 1980|publisher= W. W. Norton & Company|location= New York|isbn= 0-393-00965-3}} *{{Cita libro |last= Dronke|first= Peter|title= Women Writers of the Middle Ages|url= https://archive.org/details/womenwritersofmi00dron|year= 1984|publisher= Cambridge University Press|location= New York|isbn= 0-521-25580-5}} *{{Cita libro| last = Earnshaw| first = Doris| year = 1988| title = The Female Voice in Medieval Romance Lyric| isbn = 0-8204-0575-2}} *{{Cita libro |last= Paden|first= William D.|title= The Voice of the Trobairitz:Perspectives on the Women Troubadours|url= https://archive.org/details/voiceoftrobairit0000unse|year= 1989|publisher= University of Pennsylvania Press|location= Philadelphia|isbn= 0-8122-8167-5}} *{{Cita libro | last = Schulman | first = Jana K. | authorlink = | title = The Rise of the Medieval World 500–1300 | publisher = Greenwood Publishing Group | year = 2002 | location = Westport, Conn | url =https://archive.org/details/riseofmedievalwo0000unse| doi = | id = | isbn = 978-0-313-30817-8 | page = [https://archive.org/details/riseofmedievalwo0000unse/page/n111 111] }} *{{Cita libro | last = Kibler | first = William W. | authorlink = | title = Medieval France: An Encyclopedia | publisher = Garland Publishing Inc. | year = 1995 | location = New York | url =https://archive.org/details/medievalfranceen00kibl_355| doi = | id = | isbn = 978-0-313-30817-8 | page = [https://archive.org/details/medievalfranceen00kibl_355/page/n968 927] }} {{refend}} === Outros artigos === *[[Trobadorismo]] *[[Música medieval]] *[[Literatura occitana]] *[[Marie de France]] - a única muller compositora do norte de Francia: o termo do norte ''trouvère'' non ten equivalente feminino (do mesmo xeito que ''trobairitz'' é o feminino equivalente a ''troubadour'') === Ligazóns externas === *[http://www.occitanica.eu/omeka/items/show/335 Les Trobairitz], ''Occitanica - Mediatèca Enciclopedica Occitana / Médiathèque encyclopédique occitane'' {{Barra portal|Música clásica}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Compositores]] [[Categoría:Literatura]] 99tbnh6vtc7o2qpwzoave7t99ob35g8 0 387201 6148108 6139430 2022-08-02T09:19:07Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «sen embargo» wikitext text/x-wiki A '''interseccionalidade'''&nbsp;é&nbsp;o estudo das identidades sociais solapadas ou intersectadas e os seus respectivos sistemas de [[opresión]], [[poder (socioloxía)|dominación]] ou [[discriminación]]. É un termo acuñado en 1989 pola activista e académica Kimberlé Williams Crenshaw. A teoría suxire e examina como varias categorías biolóxicas, sociais e culturais como o [[xénero (ciencias sociais)|xénero]], a [[etnia]], a [[raza]], a [[Clase social|clase]], a [[discapacidade]], a [[orientación sexual]], a [[relixión]], a [[Clase social|caste]], a [[idade]], a [[nacionalidade]] e outros eixos de identidade interaccionan en múltiples e frecuentes niveis simultáneos. A teoría propón que debemos pensar en cada elemento ou trazo dunha persoa como unido de maneira inextricable con todos os demais elementos, para poder comprender de forma completa a propia [[Identidade cultural|identidade]].<ref>{{En}} {{Cita libro|título=Gender in Communication|ano=2014|url=https://archive.org/details/genderincommunic0000defr|editorial=Sage|ISBN=978-1-4522-2009-3}}</ref> Este marco pode usarse para comprender como ocorre a inxustiza sistemática e a [[desigualdade social]] desde unha base multidimensional.<ref>{{En}} {{Cita publicación periódica|título=Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics|url=http://philpapers.org/rec/CREDTI|volume=140}}</ref> == Etimoloxía == '''Interseccionalidade''' procede de ''inter'' (preposición entre) e ''secare'' (verbo cortar). Trátase dunha situación na que uns fenómenos, accións ou procesos coinciden. Esa é a interseccionalidade: unha realidade discriminatoria confluínte de diversos [[Trazo (homónimos)|riscos]], atributos, peculiaridades, [[Propiedade|propiedades]], condicións ou naturezas. == Concepto == A interseccionalidade mantén que as conceptualizacións clásicas de opresión na sociedade –como o [[racismo]], o [[sexismo]], o [[capacitismo]], a [[homofobia]], a [[transfobia]], a [[xenofobia]] e todos os prexuízos baseados na [[intolerancia]]– non actúan de maneira independente, senón que estas formas de exclusión están interrelacionadas, creando un sistema de opresión que reflicte a intersección de múltiples formas de discriminación.<ref>{{En}} Modelo desbotado. Use un dos [[Modelo:Modelos de citas|modelos de citas]] no lugar deste marcador.</ref> A interseccionalidade maniféstase de diversas formas. Cando as discriminacións conflúen ou se combinan, recórrese a diversas denominacións. Así se fala de discriminación composta, acumulativa, interactiva, interseccional, multidimensional, múltiple, dobre ou triple (ou calquera numeral). Fronte ao uso de 'múltiple' nos documentos das institucións internacionais como a [[Organización das Nacións Unidas|ONU]]<ref>{{ Convención sobre los Derechos de las Personas con Discapacidad|url=http://docstore.ohchr.org/SelfServices/FilesHandler.ashx?enc=6QkG1d/PPRiCAqhKb7yhsnbHatvuFkZ+t93Y3D+aa2qtJucAYDOCLUtyUf+rfiOZ88SbKi18LECUG89QSdTKcQfnbxosDFSIVZSIPGGT7aQ9xSV9ZM3t763zmWeZKYHI#:~:text=Seg%C3%BAn%20el%20Comit%C3%A9,%20la%20%E2%80%9Cdiscriminaci%C3%B3n,discriminaci%C3%B3n%20sea%20compleja%20o%20agravada|páxina-web=docstore.ohchr.org|data-acceso=2022-07-24}}</ref>, o termo 'interseccional' desenvolveuse en maior medida no ámbito académico. == Características == A interseccionalidade é un&nbsp;[[Paradigma (ciencia)|paradigma]] importante no ámbito académico, ampliando os conceptos de [[xustiza social]] ou [[demografía]], aínda que á súa vez pode dificultar a análise ao incluír múltiples conceptualizacións que explican o modo con que se constrúen categorías sociais e a súa interacción para formar unha [[xerarquía social]].<ref name="arjournals.annualreviews.org">(en inglés) {{Cita publicación periódica|last1=Browne|first1=Irene|last2=Misra|first2=Joya|title=The intersection of gender and race in the labor market|journal=Annual Review of Sociology|volume=29|pages=487–513|publisher=Annual Reviews}}</ref> Por exemplo, a intersecionalidade sostén que non hai ningunha experiencia singular propia dunha identidade. En lugar de entender a saúde das [[Muller|mulleres]] soamente a través do xénero, é necesario considerar outras categorías sociais, como a clase, a discapacidade, a nacionalidade ou a etnia para entender por completo a gama de problemas de saúde das mulleres. A teoría da interseccionalidade tamén suxire que o que parecen ser formas discretas de expresión e opresión están moldeadas por outras nunha relación mutuamente constitutiva (como [[Afroamericano|negro]]/branco, muller/[[home]] ou [[Homosexualidade|homosexual]]/[[Heterosexualidade|heterosexual]]).<ref>{{Cita web |url=http://www.sexualidadenfamilia.com/2013/04/lo-normal-no-tiene-nombre.html |título=Lo normal no tiene nombre. |data-acceso=26 de agosto de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170729220817/http://www.sexualidadenfamilia.com/2013/04/lo-normal-no-tiene-nombre.html |dataarquivo=29 de xullo de 2017 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita libro|título=Queering the color line : race and the invention of homosexuality in American culture|url=https://www..worldcat.org/oclc/654549343|editorial=Duke University Press|data=|lugar=Durham [NC]|ISBN=9780822378761|OCLC=654549343|nome=Siobhan B.|apelidos=Somerville|ano=2000|ref=}}</ref>De maneira que para comprender a racialización dos grupos oprimidos, débese investigar as maneiras nas que as estruturas racializadoras, os procesos sociais e as representacións sociais (ou as ideas implicadas en representar grupos e os membros dos grupos na sociedade) están conformadas polo xénero, a clase, a [[sexualidade]] etc.<ref>{{En}} {{Cita publicación periódica|título=An intersectional analysis of lesbian, gay, bisexual, and transgender (LGBT) people's evaluations of anti-queer violence|editorial=SAGE Publications|número=6|volume=26}}</ref> Aínda que a teoría comezou como unha exploración da opresión das mulleres afroamericanas na sociedade estadounidense, hoxe a análise ten o potencial de ser aplicado a todas as categorías, incluídos aqueles status que son vistos frecuentemente como dominantes ou autónomos. == A orixe afroamericana do termo == {{Cadro de citas|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|As mulleres negras experimentan ás veces discriminación de maneira similar ás experiencias das mulleres brancas; comparten ás veces experiencias moi similares con homes negros. Porén, experimentan frecuentemente unha dobre discriminación: os efectos combinados das prácticas que discriminan por motivos de raza e por motivos de sexo. E experimentan ás veces discriminación como mulleres negras, non a suma da discriminación racial e sexual, senón como mulleres negras.|Crenshaw (Tradución do orixinal)<ref>{{En}} {{Cita publicación periódica|título=Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics|url=http://philpapers.org/rec/CREDTI|volume=140}}</ref>|aliñación=left|largo=35%}} Crenshaw expuxo o concepto con interesantes [[Exemplo|exemplos]] que reflicten as [[contradición|contradicións]], limitacións e desviacións tanto a nivel analítico e científico como estratéxico, legal e político dos enfoques baseados sobre un único eixe de análise (ser muller ou ser afroamericana en Estados Unidos). Deixa claro como esta análise permite contrastar a multidimensionalidade da experiencia das mulleres afroamericanas coas limitacións da análise dun só eixe que deforma estas experiencias chegando a borralas e limitar os desenvolvementos teóricos para ampliar as análises [[Feminismo|feministas]] e [[Antirracista|antirracistas]]. As análises limitadas a un risco, ser muller ou ser afroamericana, impiden reflectir as realidades interseccionais creando a súa invisibilidade en favor dos sectores máis favorecidos dentro dos grupos vulnerábeis. As problemáticas categorizadas tenden a estandarizar a comprensión da realidade privilexiando os grupos dominantes tamén dentro dos colectivos desfavorecidos. No caso que analiza, as problemáticas dos homes afroamericanos e das mulleres brancas ocultan as das mulleres afroamericanas. Así insiste en que o enfoque unidimensional marxina a aquelas persoas con múltiples cargas e escurece as afirmacións que non se poden entender como resultado de fontes discretas de discriminación. Hull et al.<ref name="Butsomeofus_1982">{{cite book|title=All the Women Are White, All the Blacks Are Men, But Some of Us Are Brave: Black Women's Studies|editor1-first=Akasha Gloria|editor1-last=Hull|editor2-first=Patricia|editor2-last=Bell-Scott|editor3-first=Barbara|editor3-last=Smith|publisher=[[Feminist Press]]|date=1982|location=[[Old Westbury, New York]]|pages=[https://archive.org/details/allwomenarewhite00hull/page/401 401]|isbn=0912670959|oclc=8165060|url=https://archive.org/details/allwomenarewhite00hull/page/401}}</ref> reflicten este fenómeno no título do seu traballo sobre os estudos de mulleres negras: "Todas as mulleres son brancas, todos os negros son homes, pero algunhas de nós somos valentes". Con iso, dan a entender que, mentres o feminismo construíuse sobre a defensa das mulleres brancas e a loita contra a discriminación racial focalizou os problemas dos varóns afroamericanos, as mulleres afroamericanas quedaron desamparadas, fóra de toda cobertura tanto no ámbito do xénero como da raza. En certo modo, convertéronse nun subgrupo discriminado dentro dos grupos discriminados aos que pertencen. No grupo das mulleres, son discriminadas por ser afroamericanas, mentres no grupo das persoas afroamericanas, son discriminadas por ser mulleres. == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Activismo]] [[Categoría:Discriminación]] [[Categoría:Interseccionalidade]] g9jn7i9fwhbegxo5zr8frgdwfv1dkqc 0 387695 6148134 6123528 2022-08-02T09:39:04Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ficha de illa | nome = Urup | nome_orixinal = <center>Уруп - 得撫島</center> | mapa = [[Ficheiro:UrupISS002-E-8994.PNG |300px]] | lenda = | país = {{RUS}} | entidade_territorial = [[Subdivisións de Rusia|Óblast]] | opc_entidade = [[Óblast de Sakhalín]] | provincia = | arquipélago = [[Illas Kuriles]] | mar = [[Mar de Okhotsk]] | coordenadas = {{Coordenadas|45|54|00|N|149|59|00|E|display=inline,title}} | distancia = | superficie = 1.430 | longo = 116 km. | largo = 20 km. | altitude = 1.426 m. [[Vyssokaïa]] | perímetro = | poboación = Deshabitada | densidade = | xentilicio = | capital = Illa volcánica | tipo = | lingua_propia = | imaxe = Kuriles Urup.PNG | pé_imaxe = localización nas illas Kuriles }} [[Ficheiro:Ice Floes off the Northeastern Tip of Urup Island, Russia.jpg|miniatura|Témpanos de xeo na extremidade nordés da illa.]] '''Urup''' ({{lang-ru|Уру́п}}, {{lang-ja|得撫島|Uruppu-to}}, {{lang-ain|ウルㇷ゚|translit=Urup}}) é unha illa volcánica deshabitada na cadea das [[Illas Kuriles]] no sur do [[Mar de Okhotsk]], ao noroeste do [[Océano Pacífico]]. O seu nome derívase da palabra en [[lingua ainu]] para troita. Anteriormente coñecíase como "Terra da Compañía".<ref>Huigen, Siegfried, J. L. de Jong, and E. Kolfin. (2010). ''The Dutch trading companies as knowledge networks''. Leiden: Brill.</ref> == Xeografía e clima == Urup ten unha forma aproximadamente rectangular, medindo 120&nbsp;km de longo e aproximadamente 20&nbsp;km de largo. É a cuarta máis grande das illas Kuriles, cunha superficie de 1.430&nbsp;km². O punto máis alto é [[Gora Ivao]] con 1.426 m. O estreito entre Urup e Iturup é coñecido como o [[estreito de Vries]], na honra do explorador [[Maarten Gerritsz Vries]], o primeiro europeo coñecido en explorar a área. O estreito entre Urup e [[Simushir]] coñécese como [[estreito de Bussol]], pola palabra francesa para "compás", que era o nome dun dos navios de [[Jean-François de Galaup, conde de La Pérouse|La Pérouse]]. Este navegante francés explorou a área das Illas Kuriles en 1787. Urup consiste en catro grupos principais de estratovolcáns activos ou inactivos: * '''[[Kolokol Group]]''' ({{lang-ja|得撫富士|Uruppu-Fuji}}), cunha altura de 1.328 m entrou en erupción en 1973. * '''[[Rudakov]]''' ({{lang-ja|台場山|Daiba-zan}}), cunha altura de 524 m ten un cráter de 700 m de ancho,en forma de [[funil]] que conten un lago de 300 m. de ancho. * '''[[Tri Sestry]]''' ({{lang-ru|Три сестры}};{{lang-ja|硫黄山|Io-zan}}), cunha altura de 998 m as súas abas están cortadas por profundos barrancos e ten numerosas augas termais. * '''[[Gora Ivao]]''' ({{lang-ja|白妙山|Shiratae-zan}}), cunha altura de 1.426 m é o máis alto da illa. O cono máis ao sueste divide un val glacial, formando un lago. Malia a súa latitude templada, a [[corrente oceánica]] fría de Oyashio e a potente depresión das aleutianas combínanse para dar a Urup un clima subartico con suaves veráns de néboa e invernos fríos e nevados. En realidade, o clima aseméllase ao clima subpolar oceánico das illas Aleutianas moito máis que o clima hipercontinental de Siberia ou Manchuria, pero a media de febreiro de -5´8&nbsp;°C está moi por baixo do límite dos climas "oceánicos". Urup, do mesmo xeito que todas as illas Kuriles, experimenta forte atraso estacional, coas temperaturas máis altas en agosto e setembro, as máis baixas en febreiro e as temperaturas típicamente máis cálidas no equinoccio de outono que no [[solsticio de verán]]. {{Weather box|width=auto |location = Urup Island |metric first = yes |single line = yes |Jan record high C = 3.9 |Feb record high C = 8.9 |Mar record high C = 5.0 |Apr record high C = 13.9 |May record high C = 21.1 |Jun record high C = 26.1 |Jul record high C = 23.9 |Aug record high C = 25.0 |Sep record high C = 22.2 |Oct record high C = 17.8 |Nov record high C = 13.9 |Dec record high C = 10.0 |year record high C = 26.1 |Jan high C = −2.8 |Feb high C = −3.9 |Mar high C = −1.7 |Apr high C = 2.8 |May high C = 6.1 |Jun high C = 8.9 |Jul high C = 12.2 |Aug high C = 13.9 |Sep high C = 13.3 |Oct high C = 9.4 |Nov high C = 3.9 |Dec high C = 0.0 |year high C = 5.2 |Jan mean C = −4.7 |Feb mean C = −5.8 |Mar mean C = -3.6 |Apr mean C = 0.3 |May mean C = 3.3 |Jun mean C = 5.8 |Jul mean C = 8.9 |Aug mean C = 10.8 |Sep mean C = 10.3 |Oct mean C = 6.9 |Nov mean C = 2.0 |Dec mean C = −2.0 |year mean C = 2.7 |Jan low C = −6.7 |Feb low C =−7.8 |Mar low C = −5.6 |Apr low C = −2.2 |May low C = 0.6 |Jun low C = 2.8 |Jul low C = 5.6 |Aug low C = 7.8 |Sep low C = 7.2 |Oct low C = 4.4 |Nov low C = 0.0 |Dec low C = −3.9 |year low C = 0.2 |Jan record low C = −16.1 |Feb record low C = −16.1 |Mar record low C = −17.8 |Apr record low C = −8.9 |May record low C = −3.9 |Jun record low C = −2.8 |Jul record low C = 0.0 |Aug record low C = 2.8 |Sep record low C = 0.0 |Oct record low C = −2.2 |Nov record low C = −7.2 |Dec record low C = −12.2 |year record low C = −17.8 |precipitation colour=green |Jan precipitation mm = 116.6 |Feb precipitation mm = 76.5 |Mar precipitation mm = 93.0 |Apr precipitation mm = 97.0 |May precipitation mm = 93.5 |Jun precipitation mm = 71.6 |Jul precipitation mm = 117.9 |Aug precipitation mm = 103.6 |Sep precipitation mm = 154.9 |Oct precipitation mm = 158.5 |Nov precipitation mm = 139.2 |Dec precipitation mm = 149.1 |source 1 = Worldwide Bioclimatic Classification System<ref>[http://www.globalbioclimatics.org/station/ru-ost12.htm RUSSIA - OSTROV YRUPP KUR] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120910095939/http://www.globalbioclimatics.org/station/ru-ost12.htm |date=10 de setembro de 2012 }}, consultado o 29 de novembro de 2011</ref> |date=Novembro de 2011 }} == Historia == Urup foi orixinalmente habitada polo [[pobo ainu]], o pobo nativo das Kuriles, [[Sakhalin]] e [[Hokkaidō]]. A primeira visita rexistrada dos europeos foi en 1643, cando unha expedición da [[Compañía das Indias Orientais Holandesas]] comandada por [[Maarten Gerritsz Vries]] desembarcou, probablemente buscando peles.<ref>{{Cita web |url=http://www.sakhalin.ru/Engl/Region/book/17th_18th.htm |título=THE 17TH AND 18TH CENTURIES<!-- Bot generated title --> |data-acceso=02 de setembro de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080325002911/http://www.sakhalin.ru/Engl/Region/book/17th_18th.htm |dataarquivo=25 de marzo de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> Aparece nun mapa oficial que mostra os territorios do clan de Matsumae, unha división administrativa do reino feudal [[Período Edo|Edo]] ([[Xapón]]) de 1644, e estas posesións foron confirmadas oficialmente polo [[Shogunato Tokugawa]] en 1715. A administración da illa dependeu da oficina rexional do dominio de Matsumae en [[Kunashir]] desde 1756. Os comerciantes rusos de peles apareceron a finais do século XVIII, cazando [[lontra]]s de mar e apoderándose de barcos estranxeiros na zona. Houbo choques entre os rusos e os ainu en 1772, e os rusos fóronse por un tempo, pero pronto regresaron. G.F. Muller’s ''Voyages & Découvertes faites par les Russes'' (Amsterdam, 1766) contiña unha lista e unha descrición das [[illas Kuriles]], incluíndo a Urup, cuxa xente comerciaba cos xaponeses pero non estaban baixo o seu control. Unha pequena presenza rusa estableceuse en Urup polo comerciante de peles Ivan Chernyi en 1768, seguindo instrucións do gobernador de Siberia. Durante a década de 1770 foi a base para os intentos de establecer o comercio cos xaponeses en [[Yezo]] (Hokkaido), que chegou ao seu fin cando foi destruído por un tsunami en xuño de 1780.<ref>George A. Lensen, ''The Russian Push toward Japan:Russo-Japanese relations, 1697–1875,'' Princeton University Press, 1959, pp. 61–85; Valery O. Shubin, ‘Russian Settlements in the Kuril Islands in the 18th and 19th centuries’, ''Russia in North America: Proceedings of the 2nd International Conference on Russian America,'' Kingston & Fairbanks, Limestone Press,1990, pp. 425–450.</ref> Durante a década seguinte a 1795, un grupo de 40 homes e mulleres rusos estableceron en Urup unha colonia bautizada "Slavorossiia".<ref>John J. Stephan, ''The Kuril Islands'', Oxford, Clarendon Press, 1974, pp. 64.</ref> En 1801, o goberno xaponés reclamou oficialmente o control da illa, incorporándoa na provincia de Ezo (agora Prefectura de Hokkaidō). Isto conduciu a unha serie de enfrontamentos co [[Imperio ruso]] sobre Urup e outras Kuriles, e a soberanía inicialmente pasou a Rusia baixo os termos do [[Tratado de Shimoda]] en 1855. O mesmo ano, nun esforzo para atopar a [[Armada Imperial Rusa]] rusa no Océano Pacífico durante a [[guerra de Crimea]], unha forza naval franco-británica alcanzou o porto de [[Hakodate]], (aberto aos buques británicos como resultado do [[Tratado de amizade anglo-xaponés]] de 1854, e navegando máis ao norte, dessembarcaron en Urup, tomando posesión oficial da illa como "l'Isle de l'Alliance" nomeando a un habitante local aleut como gobernador provisional. O [[Tratado de París (1856)|tratado de París]] restituíu a illa ao control ruso.<ref>Thierry Mormanne : "La prise de possession de l'île d'Urup par la flotte anglo-française en 1855", Revue Cipango, "Cahiers d'études japonaises", No 11 hiver 2004 pp. 209–236.</ref> Tres baleeiros naufragaron cerca ou na illa: un en 1853 e dous en 1855. Na noite do 27 ao 28 de abril de 1853, o barco "Susan" (349 toneladas), de [[Nantucket]], foi atrapado polo xeo e afundiuse no estreito de Bussol mentres intentaba entrar no [[mar de Okhotsk]]. Perdéronse dous homes, un afogouse e o outro perdeuse no xeo. Os outros vinte e cinco membros da tripulación apiñáronse en dous botes e chegaron a Urup a tarde do 29 de abril. Aquí pasaron oito días antes de ser rescatados polo [[bricbarca]] ''Black Warrior'', de [[New London, Connecticut|New London]].<ref>''The Friend'', Honolulu, Vol. II, No. 10, Nov. 1, 1853, p. 93.</ref> O 13 de maio de 1855, os barcos "King Fisher" (425 toneladas), e "Enterprise" (291 toneladas), ambos de [[New Bedford, Massachusetts|New Bedford]], naufragaron na illa mentres intentaba pasar a través do estreito de Vries no mar de Okhotsk. Salváronse todos.<ref>''Lexington'', of Nantucket, 31 de maio de 1855, Nantucket Historical Association.</ref><ref>{{Cita libro |last=Starbuck |first=Alexander |title=History of the American Whale Fishery from Its Earliest Inception to the year 1876 |year=1878 |publisher=Castle |isbn=1-55521-537-8 }}</ref> Baixo o [[Tratado de San Petersburgo (1875)|Tratado de San Petersburgo]], a soberanía pasou ao [[Imperio do Xapón]] xunto co resto das illas Kuriles. A illa foi oficialmente administrada como parte do distrito de Uruppu da [[Subprefectura de Nemuro]] de Hokkaidō. Os habitantes de ainu foron trasladados a [[Shikotan]], e substituídos por colonos xaponeses. Durante a [[Segunda Guerra Mundial]], todos os habitantes civís da illa foron trasladados ao arquipélago xapones, e cara ao final da guerra, o [[exército imperial xaponés]] estacionou aproximadamente 6.000 soldados en Uruppu, incluíndo a 129ª Brigada Mixta Independente IJA, a 5ª Compañía Independente de Tanques, a 23ª Compañía Independente de AA, o 80º Batallón de Aeródromo e a 6ª Unidade de Desembarque. Durante a invasión das Illas Kuriles pola [[Unión Soviética]] despois do final da Segunda Guerra Mundial, as forzas xaponesas en Uruppu rendéronse sen resistencia. En 1952, ao asinar o [[Tratado de San Francisco]], Xapón renunciou a súa reclamación da illa.<ref>{{Cita web |url=http://www.fortunecity.com/olympia/ince/698/rurik/kuril.html |título=History of the Kuril Islands |data-acceso=02 de setembro de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20011114062024/http://www.fortunecity.com/olympia/ince/698/rurik/kuril.html |dataarquivo=14 de novembro de 2001 |urlmorta=yes }}</ref> As [[tropas de fronteira soviéticas]] ocuparon as antigas instalacións militares xaponesas ata que foron retiradas trala disolución da Unión Soviética en 1991. A illa agora está deshabitada e adminístrase como parte do [[Óblast de Sakhalin]] da [[Federación Rusa]]. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Illas Kuriles]] === Ligazóns externas === {{Control de autoridades}} [[Categoría:Illas do Pacífico]] [[Categoría:Illas de Rusia]] l5refamtq0od13233mnhux5istbk9ab 0 388080 6147976 5947220 2022-08-02T06:03:50Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Alison Bechdel at Politics and Prose.jpg|miniatura|O test leva o nome da debuxante [[Alison Bechdel]].]] O '''test de Bechdel''', tamén coñecido como '''test de Bechdel/Wallace'''&nbsp;é un método para avaliar se un [[Guión (arte)|guión]] de [[Filme cinematográfico|película]], serie, [[Banda deseñada|cómic]] ou outra representación artística cumpre cos estándares mínimos para evitar a [[fenda de xénero]]. Orixinouse no cómic ''Dykes to Watch Out For'', obra de [[Alison Bechdel]] de 1985. A invención do test atribúese a [[Liz Wallace]], unha amiga da autora do cómic.<ref>{{Cita web|url=https://www.https://www.newyorker.com/magazine/2011/04/11/funny-like-a-guy/magazine/2011/04/11/funny-like-a-guy|páxina-web=newyorker.com|título=Funny Like a Guy|data-acceso=12 de decembro de 2021|nome=Tad|data-publicación=4 de abril de 2011|lingua=en|apelidos=Friend|data-arquivo=19 de agosto de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130819141428/http://https/|url-morta=yes}}</ref> == Método de avaliación == Na tira cómica «The Rule», un dos personaxes di que unicamente acepta ver unha película se cumpre cos seguintes requisitos:<ref>{{Cita web|url=https://tvtropes.org/pmwiki/pmwiki.php/UsefulNotes/TheBechdelTest?from=Main.TheBechdelTest|páxina-web=tvtropes.org|título=Useful Notes / The Bechdel Test|data-acceso=12 de decembro de 2021|lingua=en}}</ref> # Na película aparecen polo menos dúas personaxes femininas. # Estas personaxes falan entre si nalgún momento. # A conversa entre elas trata de algo distinto a un home (o que non se limita a relacións románticas: por exemplo, dúas irmás falando do seu pai non pasa o test). Unha variante esixe que, ademais, as dúas mulleres sexan personaxes con nome.<ref>{{Cita web|url=http://www.amptoons.com/blog/the-mo-movie-measure/|páxina-web=amptoons.com|título=The Bechdel Test, AKA, The Mo Movie Measure|data-acceso=12 de decembro de 2021|data-publicación=17 de outubro de 2018|lingua=en|data-arquivo=17 de outubro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20081017145414/http://www.amptoons.com/blog/the-mo-movie-measure/|url-morta=unfit}}</ref> Estas simples regras, se se aplicasen á inversa, é dicir, aos homes, darían como resultado que practicamente todas as películas estreadas cumpren o requisito para os homes; pola contra, só unha minoría de películas pasan o test orixinal.<ref>{{Cita web|url=http://reversebechdel.blogspot.com/p/introduction-to-reverse-bechdel.html|páxina-web=reversebechdel.blogspot.com|título=Introduction to Reverse Bechdel|data-acceso=12 de decembro de 2021|lingua=en}}</ref> Existen outros test parecidos, como o chamado ''Principio da Pitufiña'' (en [[Lingua inglesa|inglés]], ''The Smurfette Principle'') que analiza as películas nas que unicamente hai un personaxe feminino cun patrón de comportamento moi definido, que choca co comportamento do personaxe principal, que sería un home extremadamente masculino.<ref>{{Cita web|url=https://www.huffpost.com/entry/is-smurfette-giving-it-awy_b_1011329|páxina-web=huffpost.com|título=Is Smurfette Giving It Away? What the Smurfette Principle Teaches Your Kids About Girls|data-acceso=12 de decembro de 2021|nome=Soraya|apelidos=Chemali|data-publicación=19 de outubro de 2011 [actualizado 19 de decembro de 2011]|lingua=en}}</ref> O uso do test de Bechdel xeneralizouse como unha forma sinxela de destacar a escasa presenza feminina na industria do cine. A pesar de ser un test pouco esixente, o resultado de aplicalo ás películas máis populares é destacable e existen numerosas webs de crítica de cine, proxectos feministas, e sitios web que realizan listas de películas conforme a se pasan ou non o test, con resultados que proban que se trata dun rumbo sistemático. == Notas == {{listaref}} {{Barra portal|Feminismo|Cine}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Cine]] [[Categoría:Feminismo]] btbhu7au79wu6y1bcs4k3hjhey6whmm 0 391649 6147649 5874623 2022-08-01T17:34:25Z Tfeliz 7596 Revisión da estrutura wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Sahara_satellite_hires.jpg|dereita|miniatura|350x350px|Foto satélite do [[Deserto do Sáhara|Sáhara]].]] A '''Gran Muralla Verde''' é unha inicitiva [[África|africana]] para combater os efectos do [[cambio climático]] e a [[desertización]]. Liderada pola [[Unión Africana]], a iniciativa tenta transformar a vida de millóns de persoas creando un gran mosaico verde ó longo de [[África do Norte]], o [[Sahel]] e o [[Corno de África]].<ref>{{Cita web|url = http://www.greatgreenwallinitiative.org/|título = GGWSSI {{!}} Great Green Wall for the Sahara and the Sahel Initiative|dataacceso = 30 de xaneiro de 2017|lingua = en|páxina-web = www.greatgreenwallinitiative.org|data-arquivo = 30 de xaneiro de 2017|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20170130093855/http://www.greatgreenwallinitiative.org/|url-morta = yes}}</ref> == Descrición == A partir da idea inicial que consistía en crear unha liña de árbores de leste a oeste a través do deserto de África, a visión dunha Gran Muralla Verde evolucionou cara a un mosaico de intervencións involucrando á xente do [[Sahel]] e do [[Sáhara]]. Como ferramenta de [[desenvolvemento rural]], o obxectivo xeral desta asociación subrexional é fornecer a capacidade de recuperación das persoas e os sistemas naturais da rexión grazas á xestión de ecosistemas, a protección da herdanza rural e a mellora das condicións de vida das poboacións locais.<ref>{{Cita novas|apelidos=País|nome=Ediciones El|título=A un lado el desierto, al otro verde|url=http://elpais.com/elpais/2016/05/05/planeta_futuro/1462459567_562808.html|data=8 de maio de 2016|dataacceso=30 de xaneiro de 2017|xornal=EL PAÍS|idioma=es}}</ref> == Mecanismo == Mediante unha mellora nos ingresos das comunidades locais, a Iniciativa para a Gran Muralla Verde do Sáhara e o Sahel será tamén unha resposta global ó efecto combinado da degradación dos recursos naturais e a seca nas zonas rurais. A Iniciativa é unha asociación que apoia o esforzo das comunidades locais no uso e xestión sostibles dos bosques, pasteiros e outros recursos naturais nas terras secas. Asemade, contribúe á adaptación e [[Mitigación del cambio climático|mitigación]] dos efectos do cambio climático, mellorando á vez a [[seguridade alimentaria]] no Sahara e o Sahel.<ref>[https://archive.today/20120801061706/http://www.csf-desertification.org/index.php/desertification-et-son-combat/fiche-actualite/grande-muraille-verte CSFD, Le projet africain de Grande Muraille Verte: quels conseils les scientifiques peuvent-ils apporter?] {{fr}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Cambio climático|Cambio clímatico]] * [[Desertización]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xeografía de África]] 5emh2k7igkeonuz2v7fzgokn8jjqi0p 6147735 6147649 2022-08-01T21:02:35Z HombreDHojalata 5863 /* Mecanismo */ wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Sahara_satellite_hires.jpg|dereita|miniatura|350x350px|Foto satélite do [[Deserto do Sáhara|Sáhara]].]] A '''Gran Muralla Verde''' é unha inicitiva [[África|africana]] para combater os efectos do [[cambio climático]] e a [[desertización]]. Liderada pola [[Unión Africana]], a iniciativa tenta transformar a vida de millóns de persoas creando un gran mosaico verde ó longo de [[África do Norte]], o [[Sahel]] e o [[Corno de África]].<ref>{{Cita web|url = http://www.greatgreenwallinitiative.org/|título = GGWSSI {{!}} Great Green Wall for the Sahara and the Sahel Initiative|dataacceso = 30 de xaneiro de 2017|lingua = en|páxina-web = www.greatgreenwallinitiative.org|data-arquivo = 30 de xaneiro de 2017|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20170130093855/http://www.greatgreenwallinitiative.org/|url-morta = yes}}</ref> == Descrición == A partir da idea inicial que consistía en crear unha liña de árbores de leste a oeste a través do deserto de África, a visión dunha Gran Muralla Verde evolucionou cara a un mosaico de intervencións involucrando á xente do [[Sahel]] e do [[Sáhara]]. Como ferramenta de [[desenvolvemento rural]], o obxectivo xeral desta asociación subrexional é fornecer a capacidade de recuperación das persoas e os sistemas naturais da rexión grazas á xestión de ecosistemas, a protección da herdanza rural e a mellora das condicións de vida das poboacións locais.<ref>{{Cita novas|apelidos=País|nome=Ediciones El|título=A un lado el desierto, al otro verde|url=http://elpais.com/elpais/2016/05/05/planeta_futuro/1462459567_562808.html|data=8 de maio de 2016|dataacceso=30 de xaneiro de 2017|xornal=EL PAÍS|idioma=es}}</ref> == Mecanismo == Mediante unha mellora nos ingresos das comunidades locais, a Iniciativa para a Gran Muralla Verde do Sáhara e o Sahel será tamén unha resposta global ó efecto combinado da degradación dos recursos naturais e a seca nas zonas rurais. A Iniciativa é unha asociación que apoia o esforzo das comunidades locais no uso e xestión sostibles dos bosques, pasteiros e outros recursos naturais nas terras secas. Asemade, contribúe á adaptación e [[Mitigación del cambio climático|mitigación]] dos efectos do cambio climático, mellorando á vez a [[seguridade alimentaria]] no Sahara e o Sahel.<ref>[https://archive.today/20120801061706/http://www.csf-desertification.org/index.php/desertification-et-son-combat/fiche-actualite/grande-muraille-verte CSFD, Le projet africain de Grande Muraille Verte: quels conseils les scientifiques peuvent-ils apporter?] {{cando}} {{fr}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Cambio climático|Cambio clímatico]] * [[Desertización]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xeografía de África]] 6weqlb2w5srjapqi5hu70qfwz3xhfmr 6148221 6147735 2022-08-02T10:44:21Z Tfeliz 7596 /* Mecanismo */ Referencias wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Sahara_satellite_hires.jpg|dereita|miniatura|350x350px|Foto satélite do [[Deserto do Sáhara|Sáhara]].]] A '''Gran Muralla Verde''' é unha inicitiva [[África|africana]] para combater os efectos do [[cambio climático]] e a [[desertización]]. Liderada pola [[Unión Africana]], a iniciativa tenta transformar a vida de millóns de persoas creando un gran mosaico verde ó longo de [[África do Norte]], o [[Sahel]] e o [[Corno de África]].<ref>{{Cita web|url = http://www.greatgreenwallinitiative.org/|título = GGWSSI {{!}} Great Green Wall for the Sahara and the Sahel Initiative|dataacceso = 30 de xaneiro de 2017|lingua = en|páxina-web = www.greatgreenwallinitiative.org|data-arquivo = 30 de xaneiro de 2017|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20170130093855/http://www.greatgreenwallinitiative.org/|url-morta = yes}}</ref> == Descrición == A partir da idea inicial que consistía en crear unha liña de árbores de leste a oeste a través do deserto de África, a visión dunha Gran Muralla Verde evolucionou cara a un mosaico de intervencións involucrando á xente do [[Sahel]] e do [[Sáhara]]. Como ferramenta de [[desenvolvemento rural]], o obxectivo xeral desta asociación subrexional é fornecer a capacidade de recuperación das persoas e os sistemas naturais da rexión grazas á xestión de ecosistemas, a protección da herdanza rural e a mellora das condicións de vida das poboacións locais.<ref>{{Cita novas|apelidos=País|nome=Ediciones El|título=A un lado el desierto, al otro verde|url=http://elpais.com/elpais/2016/05/05/planeta_futuro/1462459567_562808.html|data=8 de maio de 2016|dataacceso=30 de xaneiro de 2017|xornal=EL PAÍS|idioma=es}}</ref> == Mecanismo == Mediante unha mellora nos ingresos das comunidades locais, a Iniciativa para a Gran Muralla Verde do Sáhara e o Sahel será tamén unha resposta global ó efecto combinado da degradación dos recursos naturais e a seca nas zonas rurais. A Iniciativa é unha asociación que apoia o esforzo das comunidades locais no uso e xestión sostibles dos bosques, pasteiros e outros recursos naturais nas terras secas. Asemade, contribúe á adaptación e [[Mitigación del cambio climático|mitigación]] dos efectos do cambio climático, mellorando á vez a [[seguridade alimentaria]] no Sahara e o Sahel.<ref>{{Cita web|título=Le projet africain de Grande Muraille Verte. Le Comité Scientifique …|url=https://archive.ph/RLYP|páxina-web=archive.ph|data=2012-08-01|data-acceso=2022-08-02|lingua=fr}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Cambio climático|Cambio clímatico]] * [[Desertización]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xeografía de África]] e9owkjzd6aawgik4xcq5t8pljunh5h0 0 393028 6147897 6097012 2022-08-02T02:35:31Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Composición musical | nome = Sinfonía núm. 3 | image = Henryk Mikołaj Górecki Polish composer.jpg | image_size = 250px | compositor = [[Henryk Górecki]] | descrición = Górecki en 1993. | xénero = Sinfónico | forma = [[Sinfonía]] | texto = Varios | lingua = [[Lingua polonesa|Polonés]] | composición = [[1976]], [[Katowice]] | publicación = | editorial = | movementos = 3 | primeira_gravación = [[1978]] | data_estrea = [[4 de abril]] de [[1977]] | lugar_estrea = [[Royan]] | director_estrea = [[Ernest Bour]] | intérpretes_estrea = [[SWR Sinfonieorchester Baden-Baden und Freiburg]]<br/>[[Stefania Woytowicz]] }} A '''''Sinfonía núm. 3'', [[Opus (música)|Op.]] 36''', tamén coñecida como '''''Sinfonía das cancións doentes''''',<ref>{{Cita web |url=http://www.mundoclasico.com/ed/documentos/doc-ver.aspx?tipo=D&id=0006247 |título=La sinfonía de las canciones dolientes. El best seller clásico de la década |data=30 de novembro de 2001 |editorial=Mundoclasico.com |dataacceso=13 de setembro de 2017 |lingua=es |data-arquivo=04 de xaneiro de 2013 |url-arquivo=https://archive.today/20130104184339/http://www.mundoclasico.com/ed/documentos/doc-ver.aspx?tipo=D&id=0006247 |url-morta=unfit }}</ref> '''''Sinfonía das cancións tristes'''''<ref> {{Cita web |url=http://www.rtve.es/alacarta/audios/correo-del-oyente/correo-del-oyente-25-02-10/704678/ |título=Correo del Oyente: 25/02/10 |editorial=RTVE.es |data-acceso=22 de xuño de 2017 |lingua=es}}</ref> ou '''''Sinfonía das lamentacións'''''<ref>{{Cita web |url=http://www.mundoclasico.com/articulos/verarticulo.aspx?id=0010749 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060111021257/http://www.mundoclasico.com/articulos/verarticulo.aspx?id=0010749 |data=4 de novembro de 2002 |dataarquivo=11 de xaneiro de 2006 |título=Notas sobre Górecki. La sinfonía de las lamentaciones |editorial=Mundoclasico.com |dataacceso=13 de setembro de 2017 |lingua=es |urlmorta=yes }}</ref> (en [[lingua polaca|polaco]], '''''Symfonia pieśni żałosnych'''''), é unha [[sinfonía]] en tres [[movemento (música)|movementos]] composta polo [[compositor]] [[Henryk Górecki]] en [[Katowice]] ([[Polonia]]), entre outubro e decembro de [[1976]]. Esta obra é representativa da transición do compositor entre o seu estilo [[disonancia|disonante]] temperán e o outro máis [[Tonalidade (música)|tonal]] posterior. Foi estreada o 4 de abril do ano seguinte pola [[SWR Sinfonieorchester Baden-Baden und Freiburg]] e a [[soprano]] [[Stefania Woytowicz]] baixo a batuta de [[Ernest Bour]] no ''Festival de Royan''.{{Harvnp|Thomas|1997|p=163}} A sinfonía está escrita para [[orquestra]] e [[soprano]]. Esta canta un texto polonés distinto en cada un dos tres movementos:<ref>{{Cita web |url=http://web.ics.purdue.edu/~felluga/holocaust/goreckilyrics696.html |título=Words in Gorecki's Symphony No. 3 (in translation) |editorial=Web.ics.purdue.edu |data=26 de setembro de 1944 |dataacceso=22 de xuño de 2017 |lingua=en}}</ref> no primeiro, un lamento atribuído á [[Virxe María]] escrito no [[século XV]]; no segundo, unha mensaxe escrita na parede dunha cárcere da [[Gestapo]] durante a [[Segunda Guerra Mundial]]; no terceiro, unha canción [[folclore|folclórica]] sobre unha nai que busca ao seu fillo, asasinado durante a [[insurrección silesiana]] de [[1919]].<ref name="Ellis">{{Cita web |url=http://www.mahlerarchives.net/archives/ellisevocations.pdf |título=Evocations of Mahler: “Mahlerian” Music by Others |apelidos=Ellis |nome=David |obra=Naturlaut |volume=4 |número=1 |dataacceso=22 de xuño de 2017 |lingua=en |formato=PDF |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120917102253/http://www.mahlerarchives.net/archives/ellisevocations.pdf |dataarquivo=17 de setembro de 2012 |data=2 de xuño de 2005 |urlmorta=yes }}</ref> O primeiro e o terceiro movementos están escritos dende a perspectiva dos pais que perden un fillo, e o segundo movemento dende a do fillo que é separado dos seus pais. O tema central da sinfonía é, polo tanto, o da maternidade e a separación dos seres queridos por culpa da guerra. Ata [[1992]], Górecki só era coñecido entre entendidos, unicamente como un dos moitos compositores do chamado «Renacemento musical polonés» da posguerra.{{Harvnp|Steinberg|1998|p=171}} Finalmente, ese ano, a compañía [[Elektra Records]] lanzou unha gravación titulada ''Symphony No. 3'' (15 anos despois da súa composición) que situouse entre as máis vendidas nas listas de [[música clásica]] de [[Gran Bretaña]] e os [[Estados Unidos]].<ref name="Billboard" /><ref name="JPz" /> Dende aquela vendéronse máis dun millón de copias, o que lle supuxo a obtención dun disco de ouro en Gran Bretaña o 1 de febreiro do ano seguinte,<ref name="platinumawards">{{Cita web |url=https://www.bpi.co.uk/bpi-awards/ |título=Explore UK music's top selling artists |editorial=BPI |data=1 de febreiro de 1993 |dataacceso=16 de setembro de 2017 |lingua=en |data-arquivo=17 de xaneiro de 2010 |url-arquivo=https://www.webcitation.org/5mr0Evm3j?url=http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx |url-morta=yes }}</ref> superando con creces as vendas estimadas de toda unha vida dunha gravación típica dun compositor do século XX.<ref name="nonesuch" /> Este éxito, con todo, non logrou atraer a atención do público cara o resto da produción de Górecki.{{Harvnp|Steinberg|1998|p=170}} == Historia == [[Ficheiro:Boulez25oct2004.jpg|miniatura|esquerda|200px|[[Pierre Boulez]], con quen Górecki relacionouse durante a década de 1960.]] A pesar do ambiente político contrario á arte moderna (denunciada como «[[formalismo (arte)|formalista]]» polas autoridades [[Comunismo|comunistas]]), a música polonesa da posguerra gozou dun nivel de liberdade sen precedentes, en especial logo do establecemento do «[[Festival de Outono de Varsovia]]» en [[1956]].{{Harvnp|Thomas|2005|pp=85-86}} Górecki obtivera recoñecemento entre os [[compositor]]es [[Vangardas|vangardistas]] polas súas obras experimentais, disonantes e [[serialismo|seriais]] da primeira parte da súa carreira; tamén fíxose coñecido na escena internacional grazas a obras modernistas como ''Scontri'', que foi un éxito no festival de [[1960]], ou a súa Sinfonía núm. 1, que gañou un premio na Bienal Xuvenil de [[París]] de [[1961]].{{Harvnp|Howard|1998|p=134}} Ao longo da década de 1960, Górecki continuou relacionándose con outros compositores experimentais da época, como [[Pierre Boulez]] ou [[Karlheinz Stockhausen]]. Na década de 1970, en cambio, Górecki comezou a distanciarse do serialismo e das disonancias extremas da súa primeira época. Así, tanto a ''Terceira Sinfonía'', como as pezas corais ''Euntes ibant et flebant'' (Op. 32, [[1972]]) e ''Amen'' (Op. 35, [[1975]]), supoñen un rexeitamento de tales técnicas experimentais. A ausencia de variación [[harmonía|harmónica]] na Sinfonía núm. 3, así como a súa insistencia na utilización de repeticións marca un paso na traxectoria de Górecki cara ao [[música minimalista|minimalismo]] e as texturas simples que caracterizan a súa obra posterior.<ref name="Ellis" /> Dada a natureza relixiosa de boa parte das súas obras desta etapa, moitos críticos e [[musicoloxía|musicólogos]] sitúano ao carón doutros compositores contemporáneos que exploran igualmente con estruturas e texturas sinxelas, coa [[tonalidade (música)|tonalidade]] e a [[melodía]], e que tamén adoptan temáticas relixiosas, tales como [[Arvo Pärt]] ou [[John Tavener]]; con todo, ningún dos autores cualificados baixo esta etiqueta de «minimalismo relixioso» ou «minimalismo sacro» admite ter recibido influenzas comúns cos demais. == Composición == [[Ficheiro:Tatry zRysow.jpg|miniatura|250px|Os [[Montes Tatras]], preto da prisión nazi de [[Zakopane]], de onde o compositor tomou unha frase escrita nunha das celas para a composición da súa sinfonía.]] En 1973, Górecki recorreu ao folclorista polonés Adolf Dygacz na procura de melodías que puidera incorporar á súa nova obra. Dygacz presentoulle catro cancións gravadas na rexión de [[Silesia]], unha das cales impresionou ao compositor. Tratábase dunha melodía titulada ''Kajze mi sie podzioł mój synocek miły'' (''A onde foi o meu querido fillo''), que describía a dor dunha nai polo seu fillo, caído durante a guerra, probablemente durante as rebelións de 1919–1921. Górecki oíra unha versión desta canción nos anos 1960 e non lle prestara especial atención, mais a letra e a melodía do novo arranxo recollido por Dygacz cativárono profundamente. Máis tarde afirmou:{{Harvnp|Thomas|1997|p=81}} {{Cita centrada|Para min, é un texto poético marabilloso. Non sei se un poeta ''profesional'' podería crear tanta forza poética con palabras tan simples e tersas. Non hai pena, desesperación ou resignación, nin xesticulacións exaxeradas: só hai a dor e os lamentos dunha nai que perdeu a seu fillo.}} Ese mesmo ano, Górecki oíu falar dunha inscrición garabateada na parede dunha prisión da [[Gestapo]] en [[Zakopane]], situada aos pés dos [[Montes Tatras]], ao sur de [[Polonia]]. As palabras pertencían á adolescente de dezaoito anos Helena Wanda Błażusiakówna, encarcerada o [[25 de setembro]] de [[1944]]. A inscrición dicía: «''O Mamo nie płacz nie—Niebios Przeczysta Królowo Ty zawsze wspieraj mnie''» («Oh nai, non chores - Inmaculada Raíña Celestial, socórreme sempre»). O compositor lembrábaa así:{{Harvnp|Thomas|1997|p=82}} {{Cita centrada|Admito que sempre me irritaron as grandes palabras, os berros de vinganza. Quizais se me vira fronte a fronte coa morte eu tamén berrase así; mais esta frase que atopei era diferente, case unha desculpa ou unha explicación por terse metido nesta lea; busca consolo con palabras sinxelas, mais significativas.}} Máis tarde explica:<ref>{{Cita publicación |url=http://www.usc.edu/dept/polish_music/PMJ/issue/6.2.03/GoreckiThird.html |título=Remarks on Performing the Third Symphony |apelidos=Górecki |nome=Henryk Mikołaj |publicación=Polish Music Journal |volume=6 |número=2 |issn=1521 - 6039 |data=inverno de 2003 |dataacceso=14 de setembro de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080804160327/http://www.usc.edu/dept/polish_music/PMJ/issue/6.2.03/GoreckiThird.html |dataarquivo=04 de agosto de 2008 |lingua=en |revista= |urlmorta=yes }}</ref> {{Cita centrada|Na prisión, toda a parede estaba cuberta de inscricións que clamaban: 'Son inocente', 'Asasinos', 'Executores', 'Liberádeme', 'Salvádeme', etc. Todo era chillón e banal. Os adultos escribían este tipo de mensaxes, mais temos aquí unha rapaza de dezaoito anos, case unha nena. Ela é diferente. Non desespera, non chora, non esixe vinganza. Non pensa en si mesma, en se merece ou non este destino. En cambio, pensa na súa nai, que é quen experimenta a verdadeira desesperación. Esta inscrición é algo extraordinario. E realmente fascinoume.}} Górecki tiña xa que logo dous textos: un dunha nai cara ao seu fillo, e outro dunha filla cara á súa nai. Logo de procurar textos para continuar con este tema, decidiuse por unha canción popular do [[século XV]] da cidade de [[Opole]].<ref name="McCusker">{{Cita web |url=http://www.cdtimes.co.uk/content.php?contentid=150 |título=Henryk Gorecki - Symphony No.3: Sorrowful Songs |apelidos=McCusker |nome=Eamonn |editorial=CD Times |dataacceso=14 de setembro de 2017 |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070119204519/http://www.cdtimes.co.uk/content.php?contentid=150 |dataarquivo=19 de xaneiro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> O seu texto contiña unha pasaxe na que a [[Virxe María]] fala con [[Xesús]] no momento da [[crucifixión]]: «Oh, meu fillo, o Amado e Elixido, comparte as túas feridas coa túa nai...» (''«Synku miły i wybrany, Rozdziel z matką swoje rany...»''). Górecki afirmou que:{{Harvnp|Thomas|1997|p=83}} {{Cita centrada|… este texto era popular, anónimo. Así pois, tiña tres actos, tres persoas. Orixinalmente, pensei enmarcar estes textos cunha introdución e unha conclusión. Mesmo elixín dous versículos (o 5 e o 6) do [[Libro dos Salmos|salmo]] 94 (93 na versión ''[[Vulgata]]''), da [[Biblia]] traducida ao polaco por [[Jakub Wujek]]: "Ao teu pobo, Yahveh, esmagan, a túa herdade humillan. Matan ao forasteiro e á viúva, asasinan ao orfo”.}} Con todo, Górecki finalmente desbotou este formato, porque cría que esa estrutura faría que a sinfonía fora «sobre a guerra». Górecki quería transcender máis aló do específico, polo que estruturou a súa obra como tres lamentos independentes.{{Harvnp|Thomas|1997|p=83}} == Descrición == A Sinfonía núm. 3 constrúese arredor de harmonías simples, nun estilo neo-[[modo (música)|modal]]<ref>{{Cita web |url=http://www.andante.com/article/article.cfm?id=25383 |título=Górecki's Symphony no.3, 'Symphony of Sorrowful Songs' |apelidos=Kertesz |nome=Imre |editorial=Andante: ''Le Chercheur de traces'' |dataacceso=14 de setembro de 2017 |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090718003630/http://www.andante.com/article/article.cfm?id=25383 |dataarquivo=18 de xullo de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> que emprega técnicas da [[música medieval]] pero que non se adhire por completo ás normas de composición medievais. Unha interpretación habitual dura arredor de 54 minutos. Ronald Blum, pola súa banda, describe a sinfonía como «lúgubre, como [[Gustav Mahler]], mais sen a ampulosidade da percusión, as trompas e o coro, só o lamento das cordas e da soprano solista».<ref name="Blum">Blum, Ronald. "El impacto de la sinfonía núm. 3 de Górecki". ''Chicago Sun-Times'', [[26 de xuño]] de [[1994]].</ref> A obra consiste en tres movementos en ton de [[elexía]], todos eles marcados como ''Lento''.<ref>{{Cita web |url=http://inkpot.com/classical/goreckisym3.html |título=Symphony No.3, op.36 (1976) Symphony of Sorrowful Songs |apelidos=Han-Leon |nome=Chia |editorial=The Flying Inkpot Classical Music Reviews |dataacceso=14 de setembro de 2017 |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080110061519/http://inkpot.com/classical/goreckisym3.html |dataarquivo=10 de xaneiro de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> As cordas dominan a textura musical e o volume raramente elévase: a marca de ''[[fortissimo]]'' só aparece nuns poucos compases.<ref name="Ellis" /> O [[Musicoloxía|musicólogo]] Adrian Thomas apuntou que a sinfonía carece de disonancias, e que non require de ningún virtuosismo técnico. Ademais, observa que «non hai referencias estilísticas de segunda man, aínda que si tiveramos que buscar precedentes habería que atopalos, de xeito distante, en compositores tan variados como [[Johann Sebastian Bach]], [[Franz Schubert]], [[Piotr Ilich Tchaikovski|Tchaikovski]], ou mesmo [[Claude Debussy]]».{{Harvnp|Thomas|2005|p=265}} === Instrumentación === A sinfonía núm. 3 de Górecki está escrita para [[soprano]] e unha orquestra consistente en: <center> {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="4" cellspacing="0" border="2" style="text-align: center; font-size: 95%; border: #cccccc solid 1px; border-collapse: collapse;" |- | bgcolor="#D9FFB2"|'''Instrumentación de ''Poruchik Kizhe'' |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Vento madeira|Madeiras]] |- | | 4 [[Frauta travesa|frautas]] (dúas dobran con [[piccolo]]), 4 [[clarinete]]s en ''si''♭, 2 [[fagot]]s, 2 [[contrafagot]]s. |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Vento metal|Metais]] |- | | 4 [[trompa]]s en ''fa'', 4 [[trombón]]s, [[tuba]]. |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Instrumento de percusión|Percusión]] |- | | [[Bombo]], [[Caixa (instrumento musical|caixa]], [[ferriños]], [[pratos]], [[pandeireta]], [[axóuxere]]s e [[celesta]]. |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Instrumentos de corda|Cordas]] |- | | 16 [[Violín]]s I, 16 violíns II, 12 [[viola]]s, 12 [[violonchelo]]s, 8 [[contrabaixo]]s, [[arpa]] |- | bgcolor="#FFECB2"|'''[[Teclado (instrumento musical)|Teclado]] |- || [[Piano]] |- |} </center> Para a maior parte da partitura, a sección de cordas (cuxo número de efectivos está indicada polo compositor) está dividida en dúas partes, cada unha escrita nun [[pentagrama]] separado. Polo tanto a parte das cordas está escrita principalmente en dez partes diferentes, en dez pentagramas separados. Nalgunhas seccións algunhas destas partes están divididas aínda en máis partes separadas, que están escritas no mesmo pentagrama, de xeito que se empregan dez pentagramas para un maior número de partes. Extraordinariamente, a partitura omite [[óboe]]s, [[corno inglés|cornos ingleses]], [[clarinete baixo|clarinetes baixos]], e [[trompeta]]s. Os fagots, contrafagots, e trombóns tocan só no primeiro movemento, e só nuns poucos compases (fagots e contrafagots: 339–342 e 362–369; trombóns: 343–348 e 367–369). === Movementos === ==== Lento - Sostenuto tranquillo ma cantabile ==== [[Ficheiro:Katowice - Ulica Moniuszki.jpg|miniatura|250px|Unha rúa de [[Katowice]], localidade onde foi composta a sinfonía.]] Cunha duración aproximada de vinte e sete minutos, o primeiro movemento dura tanto coma os outros dous movementos xuntos,<ref name="McCusker" /> e baséase no lamento atribuído á Virxe María escrito no [[século XV]], recollido na colección de cancións de ''Łysa Góra'', que se encontra no Mosteiro da Santa Cruz, [[Serra de Świętokrzyskie]]. {{Cita|Synku miły i wybrany.<br />Rozdziel z matką swoje rany;<br />A wszakom cię, synku miły,<br />w swem sercu nosiła.<br />A takież tobie wiernie służyła.<br />Przemów z matce, bych się ucieszyła,<br />Bo już idziesz ode mnie, moja nadzieja miła.|col2=Meu querido fillo, meu predilecto,<br />comparte as feridas coa túa nai.<br />Xa que fun eu, querido fillo,<br />quen te levou no corazón,<br />e quen tan fielmente serviute.<br />Fálalle á túa nai para facela feliz,<br />pois xa me abandonas, doce esperanza miña.|Lamento medieval (''swiętokrzyski'') da colección de Cancións de ''Łysa Góra'' (segunda metade do século XV).<ref name="programa">{{Cita publicación |apelidos1=Orzechowska |nome1=Anna |apelidos2= Estapé |nome2=Víctor |data=6 de febreiro de 2009 |título= Programa del Concierto 12 - Ciclo II |editorial=Orquesta y Coro Nacionales de España|páxinas=10-11}}</ref>}} Está formado por tres seccións: iníciase cun [[Canon (música)|canon]] en dez partes, empregando unha melodía de vinte e catro [[Compás (música)|compases]] no [[modo eolio]] de ''mi''. Comeza cos [[contrabaixo]]s, aos que se agrega un novo instrumento cada vinte e cinco compases, unha [[Quinta (música)|quinta]] por riba do anterior. Cando o canon alcanza as súas dez repeticións, comeza a descender ata reducirse a un único ton. A soprano entra na segunda sección e o seu canto culmina co clímax na última palabra, momento no que se lle une a orquestra repetindo o clímax do canon inicial. A terceira sección do movemento é unha longa conclusión que tamén descende ata un único ton. ==== Lento e largo - Tranquillissimo ==== O segundo movemento, de nove minutos de duración, está escrito para soprano, clarinetes, trompas, piano e cordas, e contén un [[libreto]] formado a partir da oración á [[Virxe María]] escrita por Helena Wanda Blazusiakówna na parede da súa cela.<ref name="McCusker" /> {{cita|Mamo, nie płacz, nie.<br />Niebios Przeczysta Królowo.<br />Ty zawsze wspieraj mnie.<br />Zdrowaś Maryjo, łaski pełna.|col2=Mamá, non chores, non.<br />Inmaculada Raíña dos Ceos,<br />apóiame sempre.<br />Ave María, chea es de graza.|Zakopane, "Palace", cela núm. 3, parede núm. 3, Helena Wanda Błażusiakówna de 18 anos, encarcerada dende o 25 de setembro de 1944.<ref name="programa" />}} Segundo o compositor, «quería que o segundo movemento tivera un carácter montañoso, non no sentido do folclore puro, máis si que recollera o clima de [[Podhale]]... Quería que o monólogo da rapaza parecera como canturreado... por unha banda case irreal, mais por outra dominando á orquestra».{{Harvnp|Thomas|1997|p=91}} O movemento ábrese cunha [[Pedal (música)|pedal]] en quintas, ''la''–''mi'', e un fragmento melódico, ''mi''–''sol''♯–''fa''♯, que alterna con caídas repentinas ao acorde ''si''♭–''re''♭. Thomas describe o efecto como «case cinemático... suxerindo o aire libre das montañas».{{Harvnp|Thomas|1997|p=91}} A medida que a soprano comeza cantar, as súas palabras son acompañadas pola orquestra, ata acadar o clímax en ''la''♭. O movemento conclúe cun longo acorde das cordas que dura máis de dous minutos sen ''[[decrescendo]]''. As dúas últimas palabras do movemento son as dúas primeiras liñas do [[Ave María]] polonés, cantadas pola soprano dúas veces no mesmo ton. ==== Lento - Cantabile semplice ==== O ‘'[[tempo (música)|tempo]]’’ do terceiro movemento non é tan lento coma o dos dous anteriores, e certos cambios leves na [[dinámica (música)|dinámica]] e no [[modo (música)|modo]] fan que sexa máis complexo do que podería parecer a primeira vista. Está formado por tres estrofas en ''[[la menor]]''<ref name="Ellis" /> e, do mesmo xeito que o primeiro movemento, constrúese mediante a evolución dun motivo sinxelo. A melodía establécese na estrofa inicial, e a segunda e terceira estrofas revisitan os mesmos temas do segundo movemento.<ref>{{Cita web |url=http://ransomfellowship.org/article/gorecki-symphony-3-1992/ |título=Gorecki, Symphony 3 (1992) |apelidos=Mason Hodges |nome=John |editorial=Critique |dataacceso=14 de setembro de 2017 |lingua=en}}</ref> Cando a soprano canta as últimas palabras, a tonalidade cambia a un ''[[la maior]]'' diatónico que acompaña á que o escritor David Ellis denominou "a estrofa extática final":<ref name="Ellis" /> {{cita|[...]<br /><br />Ej, ćwierkeycie mu tam,<br />wy ptosecki boże,<br />kiedy mamulicka<br />znaleźć go nie może.<br /><br />A ty, boże kwiecie,<br />kwitnijze w około,<br />niech się synockowi<br />choć lezy wesoło.|col2=[...]<br /><br />Oh, cantade para el,<br />paxariños cantores de Deus,<br />porque a súa nai<br />non pode hachalo.<br /><br />E vos, floriñas de Deus,<br />florecede ao seu redor,<br />para que canto menos o meu fillo<br />poida gozar soñando.|Canción folclórica da rexión de Opole.<ref name="programa" />}} Logo desta estrofa a orquestra volve a ''[[la menor]]'' antes dun ''postludio'' final en ''la maior''.<ref name="Ellis" /> En palabras do propio Górecki:{{Harvnp|Thomas|1997|p=82}} {{Cita centrada|…finalmente, apareceu ese invariable, persistente e obstinado ''walczyk'' [no acorde de ''la''], que soaba ben ao tocarse ''[[piano (dinámica)|piano]]'', de xeito que todas as notas foran audibles. Para a soprano, empreguei unha técnica característica dos cantos das montañas: suspendendo a melodía na terceira [''dó''♯] e descendendo dende a quinta á terceira mentres o conxunto descende paso a paso [en sextas].}} == Interpretación == [[Ficheiro:Fouquet Madonna.jpg|miniatura|200px|dereita|[[Jean Fouquet]], ''[[Díptico de Melun|María co Neno]]'', contra 1450.]] A ''Terceira Sinfonía'' está adicada á esposa de Górecki, Jadwiga Rurańska. Cando lle preguntaron o porqué, el respondeu: «A quen se supón que lla debía adicar senón?».{{Harvnp|Howard|1998|p=133}} Górecki nunca buscou explicar a sinfonía como unha resposta a un evento político ou histórico. Con todo, mantén que a súa obra é unha evocación dos vínculos entre unha nai e a súa filla. Algunhas críticas describiron a sinfonía como un memorial ás vítimas dos [[nazi]]s en Polonia durante o [[Holocausto]], especialmente á luz da elección dos textos realizada por Górecki (como curiosidade, reprodúcese de xeito cíclico o segundo movemento na sala de exposición do "Holocausto" no Museo de Auckland, Nova Zelandia). A Górecki encargáronlle que compuxera música sobre o Holocausto na década de 1960, mais foi incapaz de rematar ningunha das obras que comezou para tal propósito.{{Harvnp|Howard|1998|p=134}} Górecki indicou que durante moitos anos buscou producir unha obra específica en resposta a [[Auschwitz]], aínda que resístese a aceptar esa interpretación da Sinfonía núm. 3, que prefire que sexa vista nun contexto máis amplo. Outros críticos tentaron interpretar a sinfonía en termos espirituais, unha aproximación que Górecki tamén desestimou.<ref name="JPz" /> Aínda que outros teñen suxerido que a sinfonía pode ser entendida como un compendio da historia polonesa: {{Cita centrada|A sinfonía alude a cada un dos principais acontecementos históricos e políticos da historia de Polonia dende o [[século XIV]] ata [[1976]], o ano da súa composición. É máis, cada un dos tres movementos parece representar unha época diferente .&nbsp;.&nbsp;. e [son] cronoloxicamente contiguos. O compositor parece ter creado tres "capítulos" separados e discretos no resumo da historia de Polonia.{{sfn|Howard|2007|pp=215–6}}}} Górecki dixo sobre a obra:{{Harvnp|Jacobson|1995|p=191}} {{Cita centrada|Boa parte da miña familia morreu en campos de concentración. Tiven un avó que estivo en [[Dachau]] e unha tía en Auschwitz. Sabes o que hai entre polacos e alemáns. Mais Bach era alemán, e tamén o foron Schubert e Strauss. Todo o mundo ten o seu lugar nesta pequena Terra, así que todo iso quedou atrás. A Sinfonía núm. 3 non trata da guerra; non é un ''Dies Irae''; é unha simple sinfonía de lamentacións.}} == Críticas e recepción cultural == [[Ficheiro:Gallen Kallela Lemminkainens Mother.jpg|miniatura|esquerda|250px|''[[A nai de Lemminkäinen]]'' ("''Lemminkäisen äiti''", 1897) de [[Akseli Gallen-Kallela]] é unha evocación recente dos temas da maternidade e a guerra explorados na ''Terceira Sinfonía'' de Górecki. Representa unha escena do ''[[Kalevala]]'', unha [[epopea]] [[Finlandia|finlandesa]].{{refn|group=lower-alpha|Un heroe mítico chamado [[Lemminkäinen]] fora asasinado, curtado en anacos e botado ao río en [[Tuonela]]. A súa nai foi ao río do Deus [[Tuoni]], recuperou o cadáver do seu fillo e resucitouno.}}]] A Sinfonía núm. 3 foi escrita en [[1976]], cando Górecki era, nas palabras do crítico musical Jane Perlez, «unha personalidade apaixonada, de moda só entre un pequeno círculo de afeccionados á música moderna».<ref name="JPz"> {{Cita noticia |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C07E6DF153BF934A15751C0A962958260 |título=Henryk Gorecki |apelidos=Perlez |nome=Jane |xornal=[[The New York Times]] |data=27 de febreiro de 1994 |dataacceso=13 de setembro de 2017 |lingua=en}}</ref> A estrea mundial que tivo lugar no ''Royan Festival'' en abril de 1977, baixo a batuta de [[Ernest Bour]], foi comentada por seis críticos occidentais, todos severamente desdeñosos.{{Harvnp|Howard|1998|p=136}} Heinz Koch, escribindo para ''Musica'', dixo que a sinfonía «alóngase entre tres antigas melodías populares (e nada máis) durante cincuenta e cinco minutos interminables».<ref>Koch, Heinz. "Mit wichtigen bundesdeutschen Beiträgen". Musica 31, núm. 4. 1977. p 332. No alemán orixinal: «Da schleift einer drei alte Volksliedmelodien (und sonst nichts) 55 endlose Minuten lang».</ref> O propio Górecki lembrou que, na estrea, sentou ao carón dun "prominente músico francés" (Górecki non deu nomes, aínda que probablemente se tratara de [[Pierre Boulez]]), quen, logo de escoitar 21 repeticións dun acorde de ''la'' maior ao final da sinfonía, exclamou en voz alta "[[Feces|Merde]]!"{{sfn|Howard|2007|p=216}} A sinfonía foi gravada por primeira vez en Polonia en [[1978]] coa soprano [[Stefania Woytowicz]].{{sfn|Howard|1998|p=136}} Foi considerada unha obra mestra pola crítica polonesa,{{sfn|Howard|2007|p=217}} a pesar de que finais dos anos 1970 e principios dos 1980, as gravacións e interpretacións da obra foron moi criticadas pola prensa fora de Polonia.{{Harvnp|Howard|1998|p=136}} A sinfonía suscitou a hostilidade dalgúns críticos que opinaban que Górecki afastárase demasiado do estilo vangardista establecido e, segundo Dietmar Polaczek (colaborador do ''Österreichische Musikzeitschrift''), estaba «simplemente uníndose á decadente escoura que rodea os verdadeiros pináculos do movemento vangardista».<ref>Polaczek, Dietmar. "Neue Musik in Royan", ''Österreichische Musikzeitschrift'', julio-agosto de 1977, p. 358.</ref> En [[1985]], o cineasta francés [[Maurice Pialat]] presentou unha sección do terceiro movemento nos créditos ao final do seu filme ''[[Police (filme de 1985)|Police]]''. Cando a obra foi máis tarde distribuída como «[[banda sonora]]», vendeu ben, aínda que as notas da portada do disco proporcionaban escasa información sobre a obra,{{Harvnp|Howard|1998|p=137}} e o nome de Górecki aparecía con letras máis pequenas que os dos actores principais.<ref>{{Cita web |url=http://pages.sbcglobal.net/jameswierzbicki/gorecki.htm |título=Henryk Górecki |apelidos=Wierzbicki |nome=James |editorial=St. Louis Post-Dispatch |data=7 de xullo de 1991 |dataacceso=14 de setembro de 2017 |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080514102441/http://pages.sbcglobal.net/jameswierzbicki/gorecki.htm |dataarquivo=14 de maio de 2008 |urlmorta=yes }}</ref> A mediados da década de 1980, o grupo británico de [[música industrial]] [[Test Dept]] empregou a Sinfonía núm. 3 como música de fondo para os ''[[Colaxe|collage]]s'' de vídeo durante os concertos, como un vehículo para demostrar a simpatía da banda co movemento polonés [[Solidarność]],{{Harvnp|Howard|1998|p=138}} o cal Górecki tamén apoiaba (a súa peza de 1981 ''[[Miserere (Górecki)|Miserere]]'' foi composta en parte como resposta á oposición do goberno polonés aos sindicatos de Solidarność).<ref>Thomas, Adrian. "Górecki, Henryk Mikolaj". ''[[The New Grove Dictionary of Music and Musicians]]'', ed. Stanley Sadie. (Londres): Macmillan, 2001, v.10, p. 160.</ref> A finais da década de 1980, a sinfonía foi transmitida en moitas emisoras de radio dos Estados Unidos e o Reino Unido, sobre todo en [[Classic FM]]. A caída do [[bloque soviético]] axudou á expansión da popularidade da música polonesa en xeral, e a partir de [[1990]] a sinfonía foi interpretada en grandes cidades como Nova York, Londres e Sidney.<ref name="JPz" /> [[Ficheiro:Pomniksolidarnosci.JPG|miniatura|250px|Monumento do [[Solidarność]], movemento ao cal era afín o compositor.]] En [[1991]], realizouse unha gravación coa [[London Sinfonietta]], dirixida por [[David Zinman]] coa soprano solista [[Dawn Upshaw]] e foi lanzada en [[1992]] co título ''Symphony No. 3'', polo subselo discográfico da compañía [[Elektra Records]] chamado [[Nonesuch Records]]. Durante os dous anos seguintes logo do lanzamento, vendeu máis de 700.000 copias no mundo,<ref name=ref_duplicada_1>Blum, Ronald. "The Impact of Górecki's Symphony No. 3". ''[[Chicago Sun-Times]]'', 26 June, 1994.</ref> e superou o millón de copias vendidas dende aquela.<ref name="nonesuch">{{Cita web |url=http://www.nonesuch.com/about |título=About Nonesuch Records |editorial=Nonesuch Records |dataacceso=14 de setembro de 2017 |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita publicación |título=Top 10 Discs of the Decade |publicación=[[BBC Music Magazine]] |data=1 de novembro de 2002 |páxinas= pp. 27–28}}</ref> No [[Reino Unido]], chegou ata a sexta posición da lista oficial,{{Harvnp|Howard|1998|p=144}} e logrou o recoñecemento de disco de ouro, entregado pola [[British Phonographic Industry|BPI]] o [[1 de febreiro]] de [[1993]].<ref name="platinumawards" /> Nos [[Estados Unidos]] non entrou na lista oficial chamada ''[[Billboard 200]]'', aínda que si o fixo na listaxe temática de música clásica chamada ''Top Classical Albums'', onde permaneceu 38 semanas no segundo posto e logrou manterse na lista durante 158.<ref name="Billboard">{{Cita web |url=http://www.billboard.com/bbcom/esearch/chart_display.jsp?cfi=311&cfgn=Albums&cfn=Top+Classical+Albums&ci=3024623&cdi=7105633&cid=09%2F14%2F1996 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090630044513/http://www.billboard.com/bbcom/esearch/chart_display.jsp?cfi=311&cfgn=Albums&cfn=Top+Classical+Albums&ci=3024623&cdi=7105633&cid=09%2F14%2F1996 |dataarquivo=30 de xuño de 2009 |dataacceso=13 de setembro de 2017 |título=Top Classical Albums |editorial=Billborad.com |data=14 de febreiro de 1996 |lingua=en |urlmorta=yes }}</ref>{{Harvnp|Howard|1998|p=145}} O escritor [[Michael Steinberg]] describiu o éxito da Sinfonía núm. 3 esencialmente como un fenómeno do [[disco compacto]], e aínda que segue a interpretarse a obra en concertos, non sempre se venden todas as localidades.{{Harvnp|Steinberg|1998|p=171}} Algúns críticos, preguntándose sobre o motivo do repentino éxito da peza logo de máis de dúas décadas dende a súa composición, suxiren que resoou cun sentimento particular na cultura popular nesa época. Stephen Johnson, autor de ''A guide to the symphony'', preguntábase se o éxito comercial da obra era «un éxito pasaxeiro» ou realmente converteríase nunha obra con suficiente importancia.{{Harvnp|Layton|1995|p=401}} En 1998, o crítico Michael Steinberg preguntou, «[Está a xente] realmente escoitando a sinfonía? Cantos compradores do disco descobren que cincuenta e cinco minutos dunha música moi lenta cunha cantante nun idioma que non entenden é máis do que desexan? Escoitarana como música de fondo como acompañamento do [[Chardonnay]] e o [[brie (queixo)|brie]]?».{{Harvnp|Steinberg|1998|p=171}} Steinberg compara o éxito da sinfonía de Górecki co fenómeno do ''[[Doutor Zhivago]]'' de 1958: «todo o mundo corría mercar o libro a toda presa; aínda que moi poucos chegaron lelo. A aparición do filme de 1965 salvou a todos da necesidade de facelo».{{Harvnp|Steinberg|1998|p=171}} Górecki estaba máis sorprendido que ninguén polo éxito da gravación e máis tarde especulou con que: «quizais a xente encontra algo que necesitan nesta peza de música[…]. Dalgún xeito acertei a nota correcta, fixen algo que votaban de menos. Algo nalgún lugar perdéraselle. Sentín instintivamente que sabía o que eles querían».{{Harvnp|Steinberg|1998|p=171}} Debido ao éxito da gravación do selo Nonesuch, canto menos unha ducia de gravacións máis saíron á venda e a obra foi obxecto de publicidade nun gran número de publicacións artísticas en todo o mundo. A obra foi empregada en numerosas ocasións polos cineastas na década de 1990 para provocar un sentimento de ''[[pathos]]'' ou pena, como de acompañamento a un accidente de avión en ''[[Fearless (filme de 1993)|Fearless]]'' (1993) de [[Peter Weir]] e nas bandas sonoras das filmes ''[[Basquiat (filme de 1996)|Basquiat]]'' (1996), de [[Julian Schnabel]], e ''[[La grande bellezza]]'' (2013) de [[Paolo Sorrentino]].{{Harvnp|Howard|1998|p=134}} Unha galería de arte en [[Santa Fe, Novo México|Santa Fe]] ([[Novo México]]) abriu unha exposición en 1995 adicada por completo á arte visual inspirado pola peza.{{Harvnp|Howard|1998|p=134}} En 1997, fíxose un ''[[Sampling|sample]]'' da sinfonía para a canción «[[Górecki (canción)|Górecki]]» pola banda inglesa de [[trip-hop]] [[Lamb]], que acadou o número 30 nas listas de éxitos do Reino Unido en 1997.<ref>{{Cita web |url=http://gorecki.co.uk/discography.htm |título=Lamb: Gorecki |editorial=Gorecki.co.uk |dataacceso=14 de setembro de 2017 |lingua=en}}</ref> En 1999, a sinfonía ocupaba un lugar destacado na canción «Finished Symphony» pola banda inglesa de [[progressive]] [[Hybrid]]. == Notas == {{listaref|group=lower-alpha}} ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita publicación |apelidos=Howard|nome=Luke |ano=1998 |título=Motherhood, ''Billboard'', and the Holocaust: Perceptions and Receptions of Górecki's Symphony No. 3 |publicación=[[The Musical Quarterly]] |número=82 |páxinas=131–159 |lingua=en |issn=1741-8399 |doi=10.1093/mq/82.1.131}} * {{Cita noticia |apelidos=Howard |nome=Luke B. |ano= 2007 |título=Henryk M. Górecki Symphony No.3 (1976) as a Symbol of Polish Political History |xornal=[[The Polish Review]] |volume=52 |issue=2 |páxinas=215–222 |jstor= 25779666 |ref= harv}} * {{Cita libro |apelidos=Jacobson |nome=Bernard |ano=1995 |título=A Polish Renaissance |lugar=Londres |editorial=Phaidon |lingua=en |isbn=0-7148-3251-0 }} * {{Cita libro |editor=Layton, Robert |ano=199 |título=A Guide To The Symphony |url=https://archive.org/details/guidetosymphony0000unse |lugar=Oxford |editorial=Oxford University Press |lingua=en |isbn=0-19-288005-5 }} * {{Cita libro |apelidos=Steinberg |nome=Michael |ano=1998 |título=The Symphony: A Listener's Guide |lugar=Nova York |editorial=Oxford University Press |lingua=en |isbn=0-19-512665-3}} * {{Cita libro |apelidos=Thomas |nome=Adrian |ano=1997 |título=Górecki |obra=Oxford Studies of Composers |lugar=Oxford |editorial=Clarendon Press |lingua=en |isbn=0-19-816394-0 }} * {{Cita libro |apelidos=Thomas |nome=Adrian |ano=2005 |título=Polish Music Since Szymanowski |lugar=Londres |editorial=Cambridge |lingua=en |isbn=0-521-58284-9 }} === Outros artigos === * [[Música minimalista]] * [[Arvo Pärt]] === Ligazóns externas === * [https://es.scribd.com/doc/191404732/Gorecki-Symphony-No-3-Symphony-of-Sorrowful-Songs-Facsimile-Score Edición facsímile da partitura orixinal] * [http://www.mundoclasico.com/articulos/verarticulo.aspx?id=0010749 Notas sobre Górecki. La sinfonía de las lamentaciones. Mundo Clásico]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060111021257/http://www.mundoclasico.com/articulos/verarticulo.aspx?id=0010749 |date=11 de xaneiro de 2006 }} * [http://www.epdlp.com/compclasico.php?id=1016 Henryk Górecki en ''El poder de la palabra''. Información y archivos musicales] * [http://www.rtve.es/alacarta/audios/musica-y-significado/musica-significado-tercera-sinfonia-gorecki-17-06-12/1439486/ Música y significado - Tercera Sinfonía de Górecki - 17/06/12 Radio Nacional de España, Luis Ángel de Benito] * [http://eltamiz.com/elcedazo/2010/10/20/historia-de-un-ignorante-ma-non-troppo%E2%80%A6-sinfonia-num-3-de-las-lamentaciones-de-gorecki/ Historia de un ignorante, ma non troppo… Sinfonía núm. 3, de las Lamentaciones, de Górecki. 20-10-2010. Autor: Macluskey. El Cedazo] * [https://www.youtube.com/watch?v=v_pn_cVqGJQ Gravación en directo da ''Terceira Sinfonía'' de Górecki] coa [[Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach]] con [[Zofia Kilanowicz]] (soprano) e [[Antoni Wit]] (director) en [[YouTube]] {{Barra portal|Música clásica}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Sinfonías de Henryk Górecki]] [[Categoría:Composicións musicais de 1976]] [[Categoría:Composicións minimalistas]] ixs0pkpe1csvy6711f97t4ec35zwglu 0 393454 6148068 5546709 2022-08-02T08:45:16Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeroliña | nome = Tunisair | imaxe = Tunisair A320-200 TS-IMS ZRH 2011-07-02.png | IATA = TU | ICAO = TAR | indicativo = TUNAIR | fundación = [[1948]] | inicio_das_operacións = [[1 de abril]] de [[1949]] | fin_das_operacións = | aeroporto_principal = [[aeroporto de Tunes-Cartago]] | centros_de_conexión = | centros_de_conexión_secundarios = | cidades_focais = | plan_de_voo_frecuente = Fidelys | alianza = | subsidiarias = | frota = 29 | destinos = 101 | holding = | eslogan_da_compañía = | sede = | dirixentes = | páxina_web = http://www.tunisair.com }} '''Société Tunisienne de l'Air''' ou '''Tunisair''' ([[lingua árabe|árabe]]: الخطوط التونسية‎‎) é a aeroliña nacional de [[Tunisia]].<ref name="A350">{{cita web|título=Tunisair appears to cancel A350-800 order|url=http://www.flightglobal.com/news/articles/tunisair-appears-to-cancel-a350-800-order-386812/|editor=Flightglobal|dataacceso=5 de novembro de 2017|data-arquivo=01 de xuño de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140601122511/http://www.flightglobal.com/news/articles/tunisair-appears-to-cancel-a350-800-order-386812/|url-morta=unfit}}</ref> Fundada en [[1948]], opera voos regulares internacionais cara destinos en [[Europa]], [[África]], [[América]] e [[Oriente Medio]]. A súa base principal atópase no [[aeroporto de Tunes-Cartago]] e a súa sede atópase na cidade de [[Tunes]], preto do aeroporto. Tunisair é membro da [[Organización Árabe de Transportistas Aéreos]].<ref>{{cita web|título=Member Airlines|url=http://aaco.org/aaco-cummunity/member-airlines|editor=AACO|dataacceso=5 de novembro de 2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171118093325/http://aaco.org/aaco-cummunity/member-airlines|dataarquivo=18 de novembro de 2017|urlmorta=yes}}</ref> == Frota == En novembro de [[2017]] a frota de Tunisair estaba formada polos seguintes avións:<ref>{{cita web|título=Our Fleet|url=http://www.tunisair.com/site/publish/content/article.asp?ID=78&Lang=en|editor=Tunisair|dataacceso=5 de novembro de 2017}}</ref> <center> {| class="toccolours" border="1" cellpadding="3" style="border-collapse:collapse;text-align:center" |+ '''Frota de Tunisair''' |- style="background: #CF1020;" !rowspan="2"|<span style="color:white;">Avión</span> !rowspan="2"|<span style="color:white;">En servizo</span> !rowspan="2"|<span style="color:white;">Pedidos</span> !colspan="3"|<span style="color:white;">Pasaxeiros</span> !rowspan="2"|<span style="color:white;">Notas</span> |- style="background: #CF1020;" !style="width:20px;"|<abbr title="Business class"><span style="color:white;">C</span></abbr> !style="width:20px;"|<abbr title="Economy class"><span style="color:white;">Y</span></abbr> !style="width:20px;"|<span style="color:white;">Total</span> |- |rowspan="2"|[[Airbus A319-100]] |rowspan="2"|4 |rowspan="2"|&mdash; |17 |90 |106 |rowspan="2"| |- |0 |144 |144 |- |rowspan="2"|[[Airbus A320-200]] |rowspan="2"|16 |rowspan="2"|&mdash; |25 |120 |145 |rowspan="2"| |- |0 |162 |162 |- |[[Familia Airbus A320neo|Airbus A320neo]] |&mdash; |4<ref name="A320neo">{{cita web|título=Tunisair orders A320neos after rejigging backlog|url=https://www.flightglobal.com/news/articles/tunisair-orders-a320neos-after-rejigging-backlog-429062/|editor=Flightglobal|dataacceso=5 de novembro de 2017|data-arquivo=17 de setembro de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160917135723/https://www.flightglobal.com/news/articles/tunisair-orders-a320neos-after-rejigging-backlog-429062/|url-morta=unfit}}</ref> |colspan="3"|<abbr title="To be announced"><center>TBA</center></abbr> | |- |[[Airbus A330-200]] |2 |&mdash; |24 |242 |266<ref name="A330">{{cita web|título=PICTURE: Tunisair takes delivery of first A330-200|url=https://www.flightglobal.com/news/articles/picture-tunisair-takes-delivery-of-first-a330-200-413340/|editor=Flightglobal|dataacceso=5 de novembro de 2017}}</ref> | |- |[[Boeing 737-600]] |7 |&mdash; |0 |126 |126 | |- !Total !29 !4 |colspan="4"| |} </center> == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.tunisair.com Páxina web da aeroliña] == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeroliñas de Tunisia]] atohh78hl3df0v5ptsl7lblj3d5bgjl 0 395818 6148051 6102822 2022-08-02T08:02:01Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Bundesarchiv_R_49_Bild-0131,_Aussiedlung_von_Polen_im_Wartheland.jpg|miniatura|200x200px|Expulsión nazi de polacos de Polonia central, 1939]] A '''transferencia de poboación''' ou o '''reasentamento''' é o movemento dun gran grupo de persoas dunha rexión a outra, a miúdo unha forma de migración forzada imposta pola política estatal ou a autoridade internacional e con máis frecuencia por orixe étnica ou relixioso, pero tamén polo desenvolvemento económico. O desterro ou o [[exilio]] é un proceso similar, pero aplícase forzosamente a individuos e grupos. A miúdo, a poboación afectada é trasladada pola forza a unha rexión afastada, quizais non adaptada ao seu modo de vida, causándolle un dano substancial. Ademais, a perda de todos os bens inmobles e, cando son apresurados, a perda de cantidades substanciais de bens mobles, están implícitos. Esta transferencia pode estar motivada polo desexo da parte máis poderosa de dar outros usos á terra en cuestión ou, en menor medida, por condicións ambientais ou económicas desastrosas que requiran recolocación. == Intercambio de poboación == O intercambio de poboación é a transferencia de dúas poboacións en direccións opostas aproximadamente ao mesmo tempo. En teoría polo menos, o intercambio non é forzoso, pero a realidade dos efectos destes intercambios foi sempre desigual, e polo menos a metade do chamado "intercambio" foi forzada polo participante máis forte ou máis rico. Estes intercambios tiveron lugar varias veces no século XX: dous exemplos son a partición traumática da India e Paquistán e a expulsión masiva de gregos anatolios e musulmáns gregos de Turquía e Grecia, respectivamente, durante o seu chamado [[Intercambio de poboacións entre Grecia e Turquía|intercambio de poboación greco-turco]], involucrando a aproximadamente 1,3 millóns de gregos anatolios e 354.000 musulmáns gregos, a maioría dos cales foron forzados a converterse en refuxiados e de feito desnaturalizados dos seus países de orixe. == Asuntos consecuencia da transferencia de poboación == Segundo o politicólogo Norman Finkelstein, a transferencia foi considerada como unha solución aceptable aos problemas do conflito étnico até ao redor da [[Segunda guerra mundial|Segunda Guerra Mundial]] e mesmo ás veces un pouco despois. A transferencia considerábase unha medida drástica pero "a miúdo necesaria" coa intención de pór fin a un conflito étnico ou unha [[guerra civil]] étnica.<ref>{{cita libro |apelido=Finkelstein |nome=Norman |título=Imagen y realidad del conflicto palestino-israelí |url=https://books.google.com.co/books?id=sfLTqHilVnUC&printsec=frontcover&dq=Image+and+Reality+of+the+Israel-Palestine+Conflict&hl=es-419&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Image%20and%20Reality%20of%20the%20Israel-Palestine%20Conflict&f=false |dataacceso=13 de setembro de 2017 |idioma= |edición=segunda |ano=2003 |editorial=Ediciones Akal |localización=Madrid |isbn=84-460-2041-6 |capítulo= |páxinas= |cita=}}</ref> A viabilidade da transferencia de poboación incrementouse enormemente coa creación de redes ferroviarias a partir de mediados do século XIX. A transferencia de poboación difire considerablemente da [[Migración humana|migración]] motivada individualmente, pero en tempos de guerra, o acto de fuxir do perigo ou da fame a miúdo esvaia as diferenzas. Se un Estado pode preservar a ficción de que as migracións son o resultado de innumerables decisións "persoais", o Estado pode ser capaz de afirmar que non é o culpable das expulsións. Os [[Pobo xudeu|xudeus]] que entregaran propiedades en [[Alemaña]] e [[Austria]] durante o [[nazismo]], aínda que fosen coaccionados para facelo, atoparon case imposible ser reembolsados despois da Segunda Guerra Mundial, en parte debido á capacidade do goberno para argumentar que "tomaron a decisión persoal de irse". == Status baixo o dereito internacional == [[Ficheiro:Travelling_Light_76_F.jpg|miniatura|200x200px|Expulsión forzada debido ao [[Apartheid]] (Mogopa, [[Transvaal]], [[Suráfrica]], febreiro de 1984)]] A visión do dereito internacional sobre a transferencia de poboación experimentou unha evolución considerable durante o século XX. Antes da Segunda Guerra Mundial, moitas transferencias importantes de poboación eran o resultado de tratados bilaterais e contaban co apoio de organismos internacionais como a [[Sociedade de Nacións]]. A [[Expulsión de alemanes tras la Segunda Guerra Mundial|expulsión de alemáns despois da Segunda Guerra Mundial de Europa Central e Oriental]] foi sancionada polos Aliados no artigo 13 do comunicado de Potsdam, pero a investigación demostrou que as delegacións británica e estadounidense en Potsdam opuxéronse ao tamaño da transferencia de poboación que xa tivera lugar e estábase acelerando no verán de 1945. O redactor principal da disposición, Geoffrey Harrison, explicou que o artigo tiña a intención de non aprobar as expulsións, senón atopar unha maneira de transferir a competencia ao Consello de Control Aliado en Berlín para regular o fluxo. A marea comezou a cambiar cando a Carta dos [[Xuízos de Núremberg|xuízos de Nuremberg]] dos líderes nazis alemáns declarou a deportación forzada das poboacións civís como un crime de guerra e un crime contra a humanidade. Esa opinión foi adoptada progresivamente e estendida até o resto do século. O cambio subxacente foi a tendencia a asignar dereitos aos individuos, limitando así o dereito dos Estados a facer acordos que lles afecten negativamente. Na actualidade, hai pouco debate sobre a situación xurídica xeral das transferencias involuntarias de poboación. As transferencias forzadas de poboación considéranse violacións do dereito internacional. Non se fai distinción legal entre as transferencias unidireccionales e bidireccionales, xa que os dereitos de cada individuo considéranse independentes da experiencia doutros. O artigo 49 do Cuarto Convenio de Xenebra (adoptado en 1949 e agora parte do dereito internacional consuetudinario) prohibe o movemento masivo de persoas fose ou dentro do territorio ocupado baixo ocupación militar belixerante:<ref>{{cita web |url=https://www.icrc.org/spa/resources/documents/treaty/treaty-gc-4-5tdkyk.htm |título=IV. Convenio de Ginebra relativo a la protección debida a las personas civiles en tiempo de guerra, 1949 |dataacceso=13 de setembro de 2017 |apelido= |nome= |data=12 de agosto de 1949 |obra= |editorial=Comité Internacional de la Cruz Roja |localización=Xenebra |idioma= |cita= }}</ref> {{Cita|Os traslados en masa ou individuais, así como as deportacións de persoas protexidas do territorio ocupado ao territorio da Potencia ocupante ou ao de calquera outro país, ocupado ou non, están prohibidos, sexa cal for o motivo.<br/> A Potencia ocupante non poderá deportar ou transferir partes da súa propia poboación civil ao territorio que ocupa.}} Un informe provisional da Subcomisión das Nacións Unidas de Prevención de Discriminacións e Protección ás Minorías, publicado en 1993, di respecto diso que:<ref>{{cita web |url=http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=E/CN.4/Sub.2/1993/17&referer=http://www.un.org/es/documents/index.html&Lang=S |título=Realización de los derechos económicos, sociales y culturales - Consecuencias del traslado de poblaciones, incluida la implantación de colonos y asentamientos, en el disfrute de los derechos humanos |dataacceso=13 de setembro de 2017 |apelido= |nome= |data=6 de xullo de 1993 |obra= |editorial=Organización de las Naciones Unidas - Consejo Económico y Social |localización=Nueva York |idioma= |cita= }}</ref> {{Cita|Os casos históricos reflicten unha crenza agora perdida de que a transferencia de poboación pode servir como unha opción para resolver diversos tipos de conflito, dentro dun país ou entre países. O acordo dos Estados recoñecidos pode proporcionar un criterio para a autorización dos términos finais de resolución de conflitos. Con todo, o principio cardinal de voluntariedade" de cando en cando satisfaise, independentemente do obxectivo da transferencia. Para que a transferencia cumpra coas normas de dereitos humanos tal e como están desenvolvidas, os posibles transferidos deben ter a opción de permanecer nos seus fogares se o desexan.}} O mesmo informe advertía da dificultade de garantir a verdadeira voluntariedade: {{Cita|Algunhas transferencias históricas non requirían transferencias forzadas ou obrigatorias, senón que incluían opcións para as poboacións afectadas. Pero as condicións dos tratados pertinentes crearon fortes presións morais, psicolóxicas e económicas para irse.}} O informe final da Subcomisión, publicado en 1997,<ref>{{cita web |url=http://www.unhchr.ch/huridocda/huridoca.nsf/(Symbol)/E.CN.4.Sub.2.1997.23.En?OpenDocument |título=Freedom of movement: Human rights and population transfer |dataacceso=13 de setembro de 2017 |apelido= |nome= |data=27 de xuño de 1997 |obra= |editorial=Organización de las Naciones Unidas - Consejo Económico y Social |localización=Nueva York |idioma=inglés |cita= |data-arquivo=29 de xuño de 2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110629104332/http://www.unhchr.ch/huridocda/huridoca.nsf/(Symbol)/E.CN.4.Sub.2.1997.23.En?OpenDocument |url-morta=unfit }}</ref> invocou numerosas convencións e tratados para apoiar a posición de que as transferencias de poboación contraveñen o dereito internacional a menos que teñan o consentimento tanto da poboación desprazada como da poboación de acollida. Ademais, ese consentimento debe ser dado libre de presión negativa directa ou indirecta. "Deportación ou traslado forzoso de poboación" defínese como un [[crime de lesa humanidade]] polo [[Estatuto de Roma|Estatuto de Roma da Corte Penal Internacional]] no seu artigo 7.<ref>{{cita web |url=https://www.icrc.org/spa/resources/documents/misc/treaty-1998-icc-5tdm58.htm |título=Estatuto de Roma de la Corte Penal Internacional |dataacceso=13 de setembro de 2017 |apelido= |nome= |data=17 de xullo de 1998 |obra= |editorial=Comité Internacional de la Cruz Roja |localización=Xenebra |idioma= |cita= }}</ref> O [[Tribunal Penal Internacional para a ex-Iugoslavia|Tribunal Penal Internacional para a ex Iugoslavia]] axuizou e ás veces condenado a varios políticos e comandantes militares acusados de deportacións forzadas nesa rexión. A [[limpeza étnica]] abarca a "deportación ou traslado forzoso de poboación" e a forza involucrada pode involucrar outros crimes, incluíndo crimes contra a humanidade. A axitación [[Nacionalismo|nacionalista]] pode endurecer o apoio público, dun modo ou outro, contra a transferencia da poboación como unha solución aos conflitos étnicos actuais ou futuros, e as actitudes poden ser cultivadas por partidarios de calquera dos plans de acción coa súa [[propaganda]] de apoio utilizada como típica ferramenta política pola que se poden alcanzar os seus obxectivos. == Exemplos de transferencia de poboación == * En 1492, os [[Decreto da Alhambra|xudeus foron expulsados de España.]] Algúns dos xudeus foron ao [[África do Norte|Norte de África]] mentres que outros foron a países como [[Portugal]] e o [[Imperio Otomán]].<ref>{{cita web |url=http://www.rtve.es/television/20131202/isabel-fernando-expulsaron-judios/807521.shtml |título=Curiosidades históricas del capítulo 26 de 'Isabel' - ¿Por qué Isabel y Fernando expulsaron a los judíos? |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apelido=Quirós |nome=Paloma |data=2 de decembro de 2013 |obra= |editorial=Radiotelevisión Española (RTVE) |localización=Madrid |idioma= |cita= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.abc.es/espana/20141030/abci-mito-expulsion-judios-reyes-201410271408.html |título=La expulsión de los judíos de 1492: la leyenda que construyeron los enemigos de España |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apelido=Cervera |nome=César |data=30 de outubro de 2014 |obra=ABC |editorial=Diario ABC |localización=Madrid |idioma= |cita= }}</ref> * Coñécese como expulsión dos mouriscos a un acontecemento de 1609 no que 300.000 musulmáns foron expulsados de [[España]], logo de máis dun século de segregación e restricións relixiosas. A maioría de musulmáns españois foron ao Norte de África e ao [[Imperio Otomán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/01/02/opinion/1230850811_850215.html |título=Moriscos: el mayor exilio español |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apelido=Fajardo |nome=José Manuel |data=2 de xaneiro de 2009 |obra=El País |editorial=Ediciones El País |localización=Madrid |idioma= |cita= }}</ref> * Despois de que o [[Pacto Ribbentrop-Molotov|Pacto Molotov-Ribbentrop]] dividise Polonia durante a [[Segunda Guerra Mundial]], os alemáns deportaron a polacos e xudeus dos territorios polacos anexados pola Alemaña nazi, mentres que a [[Unión Soviética]] deportou a polacos de áreas de [[Polonia]] Oriental (rexión coñecida como Kresy) a Siberia e Casaquistán. A partir de 1940, Hitler tratou de conseguir que os alemáns se reasentaran desde as zonas nas que constituían unha minoría (os países bálticos, o sueste e o leste de Europa) até Warthegau (a rexión de [[Poznań]], coñecida en alemán como Pousen). Por esta razón expulsou aos polacos e xudeus que formaron alí a maioría da poboación.<ref>{{cita libro|apelido=Kulischer|nome=Eugene|título=The Displacement Of Population In Europe|url=https://archive.org/details/displacementofpo031323mbp|dataacceso=14 de setembro de 2017|lingua=inglés|edición=|ano=1943|editorial=The International labour Office|localización=Montreal|oclc=883951967|capítulo=|páxinas=|cita=}}</ref> [[Ficheiro:Vertreibung.jpg|miniatura|200x200px|Alemáns deportados dos [[Rexión dos Sudetes|Sudetes]] tras a Segunda Guerra Mundial]] * Entre 1944 e 1950, entre 13 e 16 millóns de persoas, todos eles cidadáns alemáns e xente de ascendencia alemá foron expulsados de varios países de Europa do Leste e enviados a [[Alemaña]] e [[Austria]].<ref>{{cita web |url=https://www.britannica.com/topic/refugee |título=Refugee |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apelido= |nome= |data= |obra= |editorial=Encyclopædia Britannica |localización= |idioma=inglés |cita= }}</ref> * O [[Intercambio de poboacións entre Grecia e Turquía|intercambio de poboacións entre Grecia e Turquía de 1923]] implicou a aproximadamente 2 millóns de persoas (ao redor de 1,5 millóns de gregos anatolios e de medio millón de musulmáns en Grecia), quen a maioría foron tratados como refuxiados e expatriados de xure dos seus lugares de nacemento.<ref>{{cita web |url=http://www.hurriyetdailynews.com/twice-a-stranger-how-mass-expulsion-forged-modern-greece-and-turkey.aspx?pageID=238&nID=51693&NewsCatID=474 |título=Twice a Stranger: How mass expulsion forged modern Greece and Turkey |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apelido=Armstrong |nome=William |data=31 de xullo de 2013 |obra=Hurriyet Daily News |editorial= |localización=Istambul |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref>{{cita web|url=https://cmes.arizona.edu/sites/cmes.arizona.edu/files/3.%20Case%20study%20-%20Greek%20Turkish%20Population%20Exchange_0.pdf|título=The Greek Turkish Population Exchange|dataacceso=14 de setembro de 2017|apelido=|nome=|fecha=|obra=|editorial=|localización=|lingua=inglés|cita=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170915070203/https://cmes.arizona.edu/sites/cmes.arizona.edu/files/3.%20Case%20study%20-%20Greek%20Turkish%20Population%20Exchange_0.pdf|dataarquivo=15 de setembro de 2017|urlmorta=yes}}</ref> * Pouco antes, durante e inmediatamente despois da Segunda Guerra Mundial, [[Iosif Stalin|Stalin]] levou a cabo unha [[transferencia de poboación na Unión Soviética|serie de deportacións a gran escala]] que afectaron profundamente o mapa étnico da [[Unión Soviética]]. Máis de 1,5 millóns de persoas foron deportadas a [[Siberia]] e as repúblicas de [[Asia Central]]. O separatismo, a resistencia ao dominio soviético e a colaboración cos invasores alemáns foron citados como as principais razóns oficiais para as deportacións. Despois da Segunda Guerra Mundial, a poboación de [[Prusia Oriental]] foi substituída principalmente por rusos. Moitos musulmáns tártaros foron trasladados ao norte de Crimea (actualmente en disputa entre [[Rusia]] e [[Ucraína]]), mentres que [[Península de Crimea|Crimea]] do Sur e [[Ialta]] poboáronse con rusos. Unha das conclusións da [[Conferencia de Ialta]] foi que os Aliados devolverían á Unión Soviética (Operación Keelhaul) a todos os cidadáns soviéticos que se atopaban na zona aliada. Isto afectou inmediatamente aos prisioneiros de guerra soviéticos liberados polos aliados, pero tamén se estendeu a todos os refuxiados de Europa do Leste.<ref>{{cita web |url=https://www.globalsecurity.org/military/world/war/forced-population-transfers.htm |título=Forced Population Transfers |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apellido= |nombre= |fecha= |obra=GlobalSecurity.org |editorial= |ubicación= |idioma=inglés |cita= }}</ref> * No século XIX, o goberno dos Estados Unidos expulsou a varios pobos nativos americanos ás [[Reserva india|reservas indias]] de propiedade federal. As expulsións máis coñecidas foron as da década de 1830 do sueste dos Estados Unidos, comezando co pobo [[Pobo choctaw|Choctaw.]] Baixo a Lei de Expulsión de Indios de 1830, o goberno estadounidense recolocou aos pobos do [[Cinco Tribos Civilizadas]] ao leste do [[Río Mississippi]], ao [[Territorio Indio]] no Oeste. O proceso resultou nunha gran dislocación social para todos, numerosas mortes e o "[[Sendeiro das bágoas]]" para a [[Pobo cherokee|Nación Cherokee]]. A resistencia á expulsión india conduciu a varios conflitos violentos, incluíndo a Segunda Guerra [[Pobo seminole|Seminola]] na [[Florida, Estados Unidos de América|Florida.]] A camiñada longa do Navajo refire á recolocación en 1864 do [[pobo Navajo]] polo goberno estadounidense nunha marcha forzada da súa terra na actual [[Arizona]] ao leste de [[Novo México]]. O [[pobo yavapai]] foi desprazado forzosamente desde a Reserva de Camp Verde á Reserva Indíxena Apache de San Carlos, dentro de Arizona, o 27 de febreiro de 1875, despois da Guerra de yavapai. O goberno estadounidense restrinxiu aos indios das chairas ás reservas despois de varias guerras indias nas cales os indios e os estadounidenses brancos loitaron polas terras e os recursos.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/mundo/eeuu-y-canada/colonizacion-de-pueblos-indigenas-en-estados-unidos-41971 |título=Los colonos que exterminaron a los pueblos indios en EE. UU. |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apelido=Bastidas |nome=Carlos |data=12 de outubro de 2016 |obra=El Tiempo |editorial=Casa Editorial El Tiempo |localización=Bogotá |idioma= |cita= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.allabouthistory.org/spanish/historia-de-los-ind%C3%ADgenas-de-los-estados-unidos.htm |título=Historia de los Indígenas de los Estados Unidos |dataacceso=14 de septiembre de 2017 |apellido= |nombre= |fecha= |obra=Todo sobre historia |editorial= |ubicación= |idioma= |cita= }}</ref> * A raíz do [[Ataque a Pearl Harbor|ataque do Xapón imperial a Pearl Harbor]] e con sospeitas e antagonismo crecentes contra os xaponeses étnicos, a partir de 1942, o goberno estadounidense ordenou a recolocación forzosa e o internamento de aproximadamente 110.000 xaponeses norteamericanos e xaponeses residentes nos Estados Unidos aos recentemente creados "Campamentos de recolocación de guerra", ou campos de internamento, a maioría pola duración da guerra. A finais do século XX, o goberno dos Estados Unidos pagou algunha compensación aos sobreviventes dos campos de internamento.<ref>{{cita web|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/08/08/nota/5058940/campos-concentracion-japoneses-lado-desconocido-ii-guerra-mundial|título=Campos de concentración de japoneses, un lado desconocido en la II Guerra Mundial|dataacceso=14 de setembro de 2017|apelido=|nome=|data=8 de agosto de 2015|obra=|editorial=El Universo|localización=Guayaquil|idioma=|cita=}}</ref> [[Ficheiro:Palestinian_refugees.jpg|miniatura|200x200px|Refuxiados palestinos, 1948]] * O éxodo palestino de 1948, tamén coñecido como Nakba, ocorreu cando máis de 700.000 árabes palestinos fuxiron ou foron expulsados dos seus fogares durante a guerra de Palestina de 1948.<ref>{{cita web |url=http://www.palestinalibre.org/articulo.php?a=61054 |título=Al-Nakba: la limpieza étnica sobre la que se construyó Israel |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apelido=Pato |nome=Ignacio |data=13 de maio de 2016 |obra=Palestinalibre.org |editorial=Comité Democrático Palestino |localización=Santiago |idioma= |cita= }}</ref> * Na illa de [[Atol Diego García|Diego García]], no Océano Índico, entre 1967 e 1973, o goberno británico retirou pola forza a 2000 insulars chagosianos para dar paso a unha base militar. A pesar das sentenzas xudiciais ao seu favor, non se lles permitiu regresar do seu exilio en [[Mauricio]], aínda que hai indicios de que unha compensación financeira e unha desculpa oficial están a ser consideradas polo goberno británico.<ref>{{cita web |url=http://theprisma.co.uk/es/2012/07/16/la-barbarie-oculta-de-diego-garcia/ |título=La barbarie oculta de Diego García |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apellido= |nombre= |data=16 de xullo de 2012 |obra=The Prisma |editorial= |localización=Londres |idioma= |cita= |data-arquivo=24 de xuño de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160624150328/http://theprisma.co.uk/es/2012/07/16/la-barbarie-oculta-de-diego-garcia/ |url-morta=yes }}</ref> * Un dos primeiros actos do Khmer Rouge foi trasladar a maior parte da poboación urbana de [[Camboxa]] ao campo. [[Phnom Penh]] (fogar de 2,5 millóns de persoas, incluíndo uns 1,5 millóns de refuxiados) pronto estivo case baleira. Evacuacións similares ocorreron en Battambang, Kompung Cham, [[Siem Reap]], Kampong Thom, e outras cidades do país. Os Khmer Rouge tentaron transformar Camboxa nunha sociedade sen clases despoboando cidades e forzando á poboación urbana ("Novo Pobo") ás comunas agrícolas. Toda a poboación viuse obrigada a converterse en agricultores en campos de traballo.<ref>{{cita web |url=http://www.elmundo.es/la-aventura-de-la-historia/2015/01/12/54b3a210ca4741563b8b457a.html |título=Pol Pot y el genocidio de Camboya |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apelido=Rivas |nome=Juan José |data=12 de xaneiro de 2015 |obra=El Mundo |editorial=Unidad Editorial Información General |localización=Madrid |idioma= |cita=O réxime do terror iniciouse coa forzada "ruralización" de todas as poboacións urbanas: o 18 de abril Pol Pot ordenou a evacuación dos 2 millóns e medio de habitantes de Phnom Penh, incluíndo feridos e enfermos, nunha brutal marcha que marcou o inicio do Ano Cero. }}</ref> * Despois da creación do estado de Israel, iniciáronse nos países árabes fortes ondas de antisemitismo, polo que moitos xudeus foron obrigados a abandonar os seus fogares. Moitos se trasladaron a [[Europa]] ou aos Estados Unidos, e outros a [[Israel]]. O número estimado é de entre 850.000 e 1.000.000 de persoas. Os que chegaron a Israel foron postos nun campamento de refuxiados, ata que se recuperaron co apoio do Estado.<ref>{{cita web |url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jewish-refugees-from-arab-countries |título=Jewish Refugees from Arab Countries |dataacceso=14 de setembro de 2017 |apellido= |nombre= |fecha= |obra=Jewish Virtual Library |editorial=American-Israeli Cooperative Enterprise |ubicación= |lingua=inglés |cita= }}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Migración]] iol6zucbps3vy8letqgno3gum3tiyte 0 397669 6147732 4608877 2022-08-01T21:00:15Z Estevoaei 1131 + imaxe wikitext text/x-wiki {{coordenadas|42|53|25|N|8|32|39|W|display=title}} [[Ficheiro:Santiago - 201208 - 117 (7952403104).jpg|dereita|miniatura|Residencia universitaria do Burgo das Nacións.]] O '''Burgo das Nacións''' é un complexo residencial situado en [[Vite, Vista Alegre, Santiago de Compostela|Vite]] ([[Vista Alegre, Santiago de Compostela|Vista Alegre]]), construído con carácter provisorio en [[1965]] para albergar os [[peregrino]]s que viñan a [[Santiago de Compostela]] nese [[Ano Santo Xacobeo]]. ==Características== Foi explotado pola [[Goberno de España|Administración Turística Española]] e chegou a ter unha capacidade de preto de 4&nbsp;000 prazas distribuídas en 47 pavillóns. Rematado o Xacobeo 1965, este conxunto de módulos, construídos con materiais lixeiros e efémeros, cubriu deficiencias e albergou institucións necesitadas de instalacións: foi residencia de posgraduados, aulario de varias especialidades universitarias, sede da imprenta da Universidade e da súa gardería e acolleu as dependencias da Policía Nacional, entre outros usos. En [[1979]] a [[Universidade de Santiago de Compostela|Universidade de Santiago]] comezou a utilizar o Burgo das Nacións como residencia universitaria mixta e, no curso académico de [[1986]]-[[1987|87]], iniciáronse as obras do edificio da actual residencia de estudantes, que ocupa unha parte do complexo inicial, fronte ao [[Auditorio de Galicia]], obras que remataron no curso [[1992]]-[[1993|93]]. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.usc.es/gl/servizos/sur/residencias/burgo/ Residencia Universitaria Burgo das Nacións], [[USC]]. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Residencias universitarias]] [[Categoría:Universidade de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Arquitectura civil en Santiago de Compostela]] lqqtgk3pgvkvac7sa7i5g2loqiz31b3 0 398283 6148003 5534824 2022-08-02T06:43:49Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo_musical | nome = The Used | xp = rock | imaxe = Used.2017-Megan-Thompson WEB.jpg | lenda = | orixe = [[Orem, Utah]] | país = {{USAb}} | período = 2001 - presente | xénero = [[emo]], [[screamo]], [[post-hardcore]], [[punk rock]], [[rock alternativo]] | selo = [[Hopeless Records]], [[Reprise Records]] | membros = Jeph Howard<br/>Bert McCracken<br/>Dan Whitesides<br/>Justin Shekoski | antigos_membros = Branden Steineckert<br/>Quinn Allman | relacionados = [[Dumb Luck]], [[Strange Itch]], [[Saosin]], [[Rancid]] | web = [http://theused.net/ theused.net] }} '''The Used''' é unha banda [[estadounidense]] de [[música rock|rock]] formada en [[Orem, Utah]] no ano [[2001]]. O grupo está composto polo vocalista Bert McCracken, o guitarrista Justin Shekoski, o baixista Jeph Howard e o batería Dan Whitesides. O grupo asinou con [[Reprise Records]] e chegou á fama en xuño de [[2002]] tras o seu álbum de estrea, ''[[The Used (álbum)|The Used]]''. A este seguíronlle ''[[In Love and Death]]'' en setembro de [[2004]] e ''[[Lies for the Liars]]'' en maio de [[2007]]. ''[[Shallow Believer]]'', un EP que contaba coa meirande parte das caras b da banda, lanzouse en febreiro de [[2008]]. Ese ano pasárono traballando no seu cuarto álbum, ''[[Artwork]]'', que sería publicado en agosto de [[2009]].<ref>{{cita web|título=Artwork release date 8/31|url=http://www.theused.net/news/2009/08/05/artwork-release-date-831|editor=The Used|dataacceso=26 de decembro de 2017|data-arquivo=10 de decembro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20111210174500/http://www.theused.net/news/2009/08/05/artwork-release-date-831|url-morta=unfit}}</ref> O seu quinto traballo, ''[[Vulnerable]]'', apareceu en marzo de [[2012]] a través do selo independente [[Hopeless Records]]. No verán de [[2013]] lanzaron outro EP titulado ''[[The Ocean of the Sky]]''. O seu sexto álbum, ''[[Imaginary Enemy]]'', editouse en abril de [[2014]] e o sétimo, ''[[The Canyon]]'', o [[27 de outubro]] de [[2017]].<ref>{{cita web|título=The Canyon|url=https://itunes.apple.com/us/album/the-canyon/id1276714144|editor=Apple Music|dataacceso=26 de decembro de 2017}}</ref> == Discografía == {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[The Used (álbum)|The Used]]'' || [[2002]] || [[Reprise Records]] |- | ''[[In Love and Death]]'' || [[2004]] || Reprise Records |- | ''[[Lies for the Liars]]'' || [[2007]] || Reprise Records |- | ''[[Artwork]]'' || [[2009]] || Reprise Records |- | ''[[Vulnerable]]'' || [[2012]] || [[Hopeless Records]] |- | ''[[Imaginary Enemy]]'' || [[2014]] || Hopeless Records, GAS Union |- | ''[[The Canyon]]'' || [[2017]] || Hopeless Records |- | ''[[Heartwork]]'' || [[2020]] || Big Noise |} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://theused.net/ Páxina oficial] == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Utah]] [[Categoría:Grupos musicais de emo]] [[Categoría:Grupos musicais de screamo]] [[Categoría:Grupos musicais de post-hardcore]] [[Categoría:Grupos musicais de punk rock]] [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 2001]] hf8racvtyyqgnyy688fjo5sja3h4oll 0 400132 6148104 6121035 2022-08-02T09:15:33Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Standard_kilogram,_2.jpg|miniatura|Copia exacta, feita en [[1884]], do [[quilogramo]] prototipo internacional rexistrada na [[Oficina Internacional de Pesas e Medidas]], en [[Sèvres]], [[Francia]], que define a [[unidades de masa|unidde de masa]] no [[Sistema Internacional de Unidades|SI]], o sistema métrico moderno.]] Unha '''unidade de medida''' é unha cantidade estandarizada dunha determinada [[magnitude física]], definida e adoptada por convención ou por lei.<ref name=jcgm_um>JCGM (2008), «Unit of measurement (unité de mesure)», p.&nbsp;6.</ref> Calquera valor dunha cantidade física pode expresarse como un múltiplo da unidade de medida. Unha unidade de medida toma o seu valor a partir dun [[sistema de referencia|patrón]] ou dunha composición doutras unidades definidas previamente. As primeiras unidades coñécense como unidades básicas ou de base (fundamentais), mentres que as segundas chámanse unidades derivadas.<ref>JCGM (2008), «Base unit - Derived unit (Unité de base - Unité dérivée)», p. 7</ref> Un conxunto de unidades de medida no que ningunha [[magnitude física|magnitude]] teña máis dunha unidade asociada é denominado [[sistema de unidades]].<ref>JCGM (2008), «System of units (Système d'unités)», p.&nbsp;8.</ref> Todas as unidades denotan cantidades [[escalar (física)|escalares]]. No caso das [[vector|magnitudes vectoriais]], interprétase que cada un dos compoñentes está expresado na unidade indicada.<ref name=jcgm_um /> == Historia == As unidades de medida estiveron entre as primeiras ferramentas inventadas polos seres humanos. As sociedades primitivas necesitaron medidas rudimentarias para moitas tarefas: a construción de moradas, a confección de roupa ou a preparación de alimentos e materias primas. Os sistemas de pesos e medidas máis antigos que se coñecen parecen ser creados entre o cuarto milenio e o terceiro antes de Cristo, entre os antigos pobos de [[Mesopotamia]], [[Antigo Exipto|Exipto]] e o [[Civilización do val do Indo|val do Indo]], e quizais tamén en [[Elam]] e [[Persia]]. Os pesos e as medidas menciónanse así mesmo na [[Biblia]] ([[Levítico|Lev]]. 19, 35-26) como un mandato que esixe honestidade e medidas xustas. Moitos sistemas de medición estiveron baseados no uso das partes do corpo humano e os arredores naturais como instrumentos de medición.<ref>{{cita web|url=https://archive.org/details/briefhistoryof00unit|título=Brief history of measurement systems : with a chart of the modernized metric system|autor= United States. National Bureau of Standards|idioma= inglés|dataacceso= 10 de xaneiro do 2018|formato=pdf}}</ref> == Sistemas tradicionais de medidas == Os sistemas tradicionais basean as súas unidades de medición de distancia nas dimensións do corpo humano. A [[polgada]] representa o ancho do [[polgar|dedo polgar]], de onde toma o seu nome. O [[Pé (medida)|pé]] representaba orixinalmente a lonxitude dun [[Pé (anatomía)|pé humano]], aínda que esta unidade transformouse co tempo no equivalente a 12 polgadas no sistema anglosaxón. A [[iarda]], doutra banda, representa a lonxitude desde a punta do nariz ata a punta do dedo medio. Unha [[braza]] correspondía á distancia de punta a punta dos dedos medios cos brazos estendidos. Outras unidades eran o [[palmo]] (a lonxitude da palma da man) e o [[Cóbado (unidade de lonxitude)|cóbado]] (aproximadamente a lonxitude do antebrazo).<ref name=RowletCustom>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/custom.html «The English Customary Systems».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080724202847/http://www.unc.edu/~rowlett/units/custom.html |date=24 de xullo de 2008 }}</ref> Para distancias maiores, existía a [[milla romana|milla]], unidade de medida creada na [[Roma antiga|antiga Roma]] que equivalía orixinalmente a 2000 pasos dunha [[lexión romana|lexión]]. Sobre a base da milla, os romanos definiron o [[estadio (unidade de lonxitude)|estadio]] de tal forma que oito estadios correspondían a unha milla.<ref name=RowletCustom /> Así mesmo, a [[legua]] na antiga Roma equivalía a aproximadamente unha milla e media.<ref name=RowlettLeague>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictL.html «League».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131016012340/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictL.html |date=16 de outubro de 2013 }}</ref> Na maioría dos países europeos utilizábanse medidas de [[peso]] baseadas na [[libra (masa)|libra]]. Esta unidade, cuxo nome provén do [[Lingua latina|latín]] ''libra pondo'', dividíase en doce [[onza (masa)|onzas]] (do latín '' uncia'', que significa ‘doceava parte’).<ref name=RowlettPound>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictP.html#pound «pound (lb, lbm, or #)»].</ref><ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictO.html#ounce «ounce (oz or oz av)».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180818124536/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictO.html#ounce |date=18 de agosto de 2018 }}</ref> Con todo, nalgúns países durante a [[Idade Media]] utilizáronse libras que se dividían en 16 onzas. Outra unidade tradicional de peso era o [[gran (unidade de masa)|gran]], que no sistema inglés actual equivale a 64,79891 [[miligramo|mg]]. A partir desta unidade, a libra definíase como 5760 grans nalgúns caso ou como 7000 grans noutros casos. Así mesmo, en xoiería úsase unha unidade chamada [[gran métrico]], que equivale a 0,25 [[quilate]]s ou 50&nbsp;mg.<ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictG.html#grain «grain (gr)».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120218191001/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictG.html#grain |date=18 de febreiro de 2012 }}</ref> Na Península Ibérica, un [[quintal]] equivalía a 100 libras (o que actualmente serían uns 46 [[quilogramo|kg]]);<ref>Rowlet (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictQ.html#quintal «quintal (q)».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180623121053/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictQ.html#quintal |date=23 de xuño de 2018 }}</ref> a cuarta parte dun quintal denominábase unha [[arroba (unidade de masa)|arroba]] (do [[Lingua árabe|árabe]] '' ar rub''', ‘cuarta parte’).<ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictA.html#arroba «arroba (@)».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220111445/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictA.html#arroba |date=20 de decembro de 2008 }}</ref> Os movementos do [[Sol]] e da [[Lúa]] determinaron as unidades tradicionais de [[tempo]]. O movemento aparente do Sol desde a súa saída no horizonte ata a seguinte, a súa posta ata a seguinte ou os sucesivos pasos por un [[meridiano]], dependendo da cultura, definiron o [[día]].<ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictD.html#day «day».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120716181148/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictD.html#day |date=16 de xullo de 2012 }}</ref> Os [[Imperio babilónico|babilonios]] dividiron o tempo entre a saída e a posta do Sol en doce partes que coñecemos agora como [[hora]]s. Coa invención dos reloxos mecánicos foi posible dividir tamén a noite, polo que actualmente un día completo componse de 24 horas. Unha hora dividiuse en 60 [[minuto]]s e estes, á súa vez, quedaron divididos en 60 [[segundo]]s (con todo, o segundo actual ten unha definición moderna independente da definición do día).<ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictH.html#hour hour «(h or hr)».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160829224528/https://www.unc.edu/~rowlett/units/dictH.html#hour |date=29 de agosto de 2016 }}</ref> Da [[Xudaísmo|relixión xudía]], as nacións [[Cristianismo|cristiás]] e [[Islamismo|musulmás]] herdaron a definición de [[semana]]: un período de sete días.<ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictW.html#week «week (wk)».]</ref> Por outra banda, o movemento do Sol observado con respecto ás estrelas afastadas definiu o [[Ano (astronomía)|ano]]. Posto que o período de translación da Terra non é un número enteiro de días, existiu a necesidade de introducir o [[ano bisesto]] no [[calendario xuliano]] e no [[calendario gregoriano]].<ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictY.html#year «year (a or y or yr)».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070922214741/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictY.html#year |date=22 de setembro de 2007 }}</ref> A partir do ano definíronse unidades máis grandes de tempo como o [[século]] (cen anos) e o [[milenio]] (mil anos). O período de translación da Lúa ao redor da Terra definiu o concepto do [[mes]]. Posto que este período non corresponde a un número enteiro de días, diversas culturas tiveron diferentes definicións de mes. No actual calendario occidental, os meses poden durar 28, 29, 30 ou 31 días, dependendo do caso.<ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictM.html#month «month (mo or mon)».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110904024909/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictM.html#month |date=04 de setembro de 2011 }}</ref> == Sistema Internacional de Unidades (SE) == O [[sistema internacional de unidades]] é a forma actual do [[sistema métrico]] decimal e establece as unidades que deben ser utilizadas internacionalmente. Foi creado polo [[Oficina Internacional de Pesas e Medidas|Comité Internacional de Pesas e Medidas]] con sede en [[Francia]]. Nel establécense 7 [[unidades básicas do Sistema Internacional|magnitudes fundamentais]], cos patróns para medilas:<ref name=Resnick2>Resnick (1993), p. 2.</ref> # [[Lonxitude]] # [[Masa]] # [[Tempo]] # [[Corrente eléctrica|Intensidade eléctrica]] # [[Temperatura]] # [[Intensidade luminosa]] # [[Cantidade de substancia]] Tamén establece moitas [[unidades derivadas do Sistema Internacional|magnitudes derivadas]], que non necesitan dun patrón, por estar compostas de magnitudes fundamentais.<ref name=Resnick2 /> {{ VT|Unidades básicas do SI|Unidades derivadas do SI}} === Patrón de medida === Un patrón de medidas é o [[Fenómeno|feito]] illado e coñecido que serve como fundamento para crear unha unidade de medir magnitudes. Moitas unidades teñen patróns, pero no Sistema Internacional só as [[unidades básicas do Sistema Internacional|unidades básicas]] teñen patróns de medidas. Os patróns nunca varían o seu valor, aínda que foron evolucionando porque os anteriores establecidos eran variables e establecéronse outros diferentes considerados invariables.<ref name=Resnick2 /> Un exemplo dun patrón de medida sería: ''«Patrón do segundo: Un segundo é a duración de 9&nbsp;192&nbsp;631&nbsp;770 oscilacións da radiación emitida na transición entre os dous niveis hiperfinos do estado fundamental do [[isótopo]] 133 do átomo de [[cesio]] (<sup>133</sup>Cs), a unha temperatura de 0&nbsp;[[kelvin|K]]»''.<ref>Resnick (1993), p.&nbsp;5.</ref> De todos os patróns do Sistema Internacional, só existe a mostra material dun: o [[quilogramo]], conservado na ''Oficina Internacional de Pesos e Medidas''. Dese patrón fixéronse varias copias para distintos países.<ref>Resnick (1993), pp.&nbsp;7 e 8.</ref> Os sete patróns definidos polo Sistema Internacional de Unidades son:<ref name=Resnick2 /> [[Ficheiro:Platinum-Iridium meter bar.jpg|miniatura|200px|Metro patrón en platino iridiado]] # [[Segundo]] :(tempo) # [[Metro]] :(lonxitude) # [[Ampere]] :(intensidade de corrente eléctrica) # [[Mol]] :(cantidade de substancia) # [[Quilogramo]] :(masa) # [[Kelvin]] :(temperatura) # [[Candea]] :(intensidade luminosa) === Sistema cegesimal === {{AP|Sistema CGS}} Asociado ao sistema internacional atópase o sistema cegesimal (ou sistema CGS) que é un sistema de [[unidades mecánicas]] (é dicir, unidades que miden magnitudes utilizadas en [[mecánica]]: lonxitude, masa, tempo e as súas derivadas) baseado en tres unidades fundamentais que son submútiplos de unidades do SI: o [[centímetro]], o [[gramo]] e o [[segundo]].<ref>[http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf Bureau International des Poids et Mesures - The International System of Mesures, p.&nbsp;109.]</ref> O sistema CGS ás veces é estendido a magnitudes non mecánicas, como as empregadas en [[electromagnetismo]], combinando o uso das [[unidades gaussianas]] (véxase máis adiante, ''[[#En_electromagnetismo|unidades naturales en electromagnetismo]]'').<ref>[http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf Bureau International des Poids et Mesures - The International System of Mesures, p.&nbsp;128.]</ref> == Sistemas naturais de unidades == Nalgunhas disciplinas é conveniente definir sistemas de unidades que permiten simplificar os cálculos e as medicións. Estes sistemas definen as súas unidades a partir de magnitudes que ocorren de maneira frecuente na natureza. Entre as disciplinas onde ocorre isto están a [[astronomía]], o [[electromagnetismo]], a [[física de partículas]] e a [[física atómica]]. === En astronomía === En astronomía é moi común atopar unidades definidas a partir de magnitudes física de certos [[Obxecto astronómico|obxectos]]. Diferentes unidades de lonxitude están definidas a partir de distancias astronómicas:<ref name="IAUgen">{{cita web|url= http://www.iau.org/public/themes/measuring/|título = Measuring the Universe: The IAU and Astronomical Units |autor = International Astronomical Union |dataacceso= 17 de xaneiro do 2018| idioma=inglés}}</ref> * '''[[Unidade astronómica]] ( AU)''', definida orixinalmente como a distancia media desde o [[Sol]] á [[Terra]] (actualmente fixada en <span style="white-space:nowrap">149 597 870 700 m</span>).<ref name="IAU2012">{{cita web | título= RESOLUTION B2 on the re-definition of the astronomical unit of length| autor = [[Unión Astronómica Internacional|International Astronomical Union]] | lugar = [[Pequín]] | data = 31 de agosto de 2012 | url = http://www.iau.org/static/resolutions/IAU2012_English.pdf | dataacceso= 17 de xaneiro do 2018}}</ref> * '''[[Parsec]] (PC)''', definido como a distancia á cal unha unidade astronómica subtende un ángulo de 1 [[segundo sexagesimal|segundo de arco]]. * '''[[Ano luz]] (AL)''', definido como a distancia percorrida pola [[luz]] no baleiro durante un ano. É moi común o uso das magnitudes físicas do [[Sol]] para definir unidades que, doutra maneira, serían extremadamente grandes:<ref>{{cita libro|apelido=Zombeck |nome=Martin V. |ano=2006 |título=Handbook of Space Astronomy and Astrophysics |url=https://archive.org/details/handbookspaceast00zomb_781 |edición=3.ª |editorial=Cambrige University Press |isbn=9780521782425 |idioma=inglés |páxina=[https://archive.org/details/handbookspaceast00zomb_781/page/n38 25]}}</ref> * '''[[Masa solar]] (''M''<sub>⊙</sub>)''', aproximadamente 1,9891 × 10<sup>30</sup>&nbsp;kg. * '''[[Radio solar]] (''R''<sub>⊙</sub>)''', 6,96 × 10<sup>8</sup>&nbsp;m. * '''[[Luminosidade solar]] (''L''<sub>⊙</sub>)''', 3,846 × 10<sup>26</sup>&nbsp;[[Vatio|W]]. * '''[[Constante solar]] (''I''<sub>⊙</sub>)''', a [[irradiancia]] debida ao Sol a unha distancia de 1&nbsp;au: 1361&nbsp;W/m². * '''[[Temperatura solar]] (''T''<sub>⊙</sub>)''', a [[temperatura]] na [[fotosfera]] do Sol: 5778&nbsp;[[Kelvin|K]]. Outras unidades naturais empregadas en astronomía, aínda que menos frecuentemente son o [[radio terrestre]], a [[masa da Terra|masa terrestre]], a masa de [[Xúpiter]] etc. === Na física cuántica e relativista === Nas diferentes subdisciplinas da física que utilizan os modelos [[Relatividade xeral|relativistas]] e [[Mecánica cuántica|cuánticos]], como a [[física atómica]], a [[física nuclear]], a [[física de partículas]] etc., é común definir sistemas de unidades onde as diferentes constantes fundamentais toman o valor da [[un]]idade. As constantes que se adoitan establecer iguais a un son: a [[constante de Planck]] reducida (''ħ''), a [[velocidade da luz]] (''c''), a [[constante da gravitación universal]] (''G''), a [[constante de Boltzmann]] (''k<sub>B</sub>''), a [[carga do electrón]] (''e''), a [[masa do electrón]] (''m<sub>e</sub>'') e a [[masa do protón]] (''m<sub>p</sub>'').<ref>{{Cita web |url=http://books.google.com/books?id=kLYx_ZnanW4C&pg=PA511 |título=''Gauge field theories: an introduction with applications'', Guidry, Apéndice A. |data-acceso=21 de xaneiro de 2018 |data-arquivo=18 de abril de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160418052144/https://books.google.com/books?id=kLYx_ZnanW4C&pg=PA511 |url-morta=yes }}</ref><ref name=DT>[http://books.google.com/books?id=OF4TCxwpcN0C&pg=PA422 ''An introduction to cosmology and particle physics'', Domínguez-Tenreiro y Quirós, p.&nbsp;422.]</ref><ref name=Stoney>{{cita publicación periódica| apelido=Ray | nome =T.P. | ano=1981 | título=Stoney's Fundamental Units | publicación=Irish Astronomical Journal | volume=15 | páxina=152|bibcode =1981IrAJ...15..152R }}</ref><ref name=Turek>{{cita libro | apelido = Turek | nome = Ilja | título = Electronic structure of disordered alloys, surfaces and interfaces | editorial = Springer | ano = 1997 | edición = illustrated | páxinas =3 | url = http://books.google.com/books?id=15wz64DPVqAC&pg=PA3 | isbn =978-0-7923-9798-4 }}</ref><ref>Wilczek, Frank, 2007, [http://frankwilczek.com/Wilczek_Easy_Pieces/416_Fundamental_Constants.pdf "Fundamental Constants",] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090824054720/http://www.frankwilczek.com/Wilczek_Easy_Pieces/416_Fundamental_Constants.pdf |date=24 de agosto de 2009 }} ''Frank Wilczek'' web site.</ref> Outras eleccións comúns son definir certas cantidades en termos da [[constante de estrutura fina]] (''&alpha;''):<ref name=Stoney /><ref name=Turek /> :<math>\hbar=\frac1\alpha\text{ o }c=\frac1\alpha</math>. Outra unidade comunmente utilizada como unidade de [[enerxía]] é o [[Electrón-volt|electronvoltio]] ( eV) definido como a cantidade de enerxía adquirida por un [[electrón]] ao acelerarse nunha [[Tensión eléctrica|diferenza de potencial]] dun [[voltio]]. É dicir, en unidades do SI isto é 1,602176462 × 10<sup>−19</sup>&nbsp;[[Joule|J]].<ref>{{cita web| título= Non-SI units accepted for use with the SI, and units based on fundamental constants| autor= Bureau International des Poids et Mesures| url= http://www1.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table7.html| idioma= inglés| dataacceso= 21 de xaneiro do 2018| urlarquivo= https://web.archive.org/web/20041204045317/http://www1.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table7.html| dataarquivo= 04 de decembro de 2004| urlmorta= yes}}</ref> Na seguinte táboa resúmense as definicións comúns para diferentes sistemas de unidades. {| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto; background-color: #ffffff" ! Cantidade e símbolo / Sistema de unidades ! Planck<br/>(con [[unidades gaussianas]]) ! Stoney ! Hartree ! Rydberg ! «Natural»<br/>(con [[unidades de Lorentz–Heaviside]]) ! «Natural»<br/>(con unidades gaussianas) |- |[[Velocidade da luz]] no baleiro <br/> <math>c \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>\frac{1}{\alpha} \ </math> |<math>\frac{2}{\alpha} \ </math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |- |[[Constante de Planck]] reducida <br/> <math>\hbar=\frac{h}{2 \pi}</math> |<math>1 \,</math> |<math>\frac{1}{\alpha} \ </math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |- |[[Carga do electrón]] <br/> <math>e \,</math> |<math>\sqrt{\alpha} \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>\sqrt{2} \,</math> |<math>\sqrt{4\pi\alpha}</math> |<math>\sqrt{\alpha}</math> |- |[[Constante de Josephson]] <br/> <math>K_\text{J} =\frac{e}{\pi \hbar} \,</math> |<math>\frac{\sqrt{\alpha}}{\pi} \,</math> |<math>\frac{\alpha}{\pi} \,</math> |<math>\frac{1}{\pi} \,</math> |<math>\frac{\sqrt{2}}{\pi} \,</math> |<math>\sqrt{\frac{4\alpha}{\pi}} \,</math> |<math>\frac{\sqrt{\alpha}}{\pi} \,</math> |- |[[Cosntante de von Klitzing]] <br/> <math>R_\text{K} =\frac{2 \pi \hbar}{e^2} \,</math> |<math>\frac{2\pi}{\alpha} \,</math> |<math>\frac{2\pi}{\alpha} \,</math> |<math>2\pi \,</math> |<math>\pi \,</math> |<math>\frac{1}{2\alpha} </math> |<math>\frac{2 \pi}{\alpha} </math> |- |[[Constante da gravitación universal]] <br/> <math>G \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>\frac{\alpha_\text{G}}{\alpha} \,</math> |<math>\frac{8 \alpha_\text{G}}{\alpha} \,</math> |<math>\frac{ \alpha_\text{G}}{{m_\text{e}}^2} \,</math> |<math>\frac{\alpha_\text{G}}{{m_\text{e}}^2} \,</math> |- |[[Constante de Boltzmann]] <br/> <math>k_\text{B} \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>1 \,</math> |- |[[Masa do electrón]] <br/> <math>m_\text{e} \,</math> |<math>\sqrt{\alpha_\text{G}} \,</math> |<math>\sqrt{\frac{\alpha_\text{G}}{\alpha}} \,</math> |<math>1 \,</math> |<math>\frac{1}{2} \,</math> |<math>511 \text{ keV}</math> |<math>511 \text{ keV}</math> |} === En electromagnetismo === En [[electromagnetismo]] é posible definir un sistema de unidades natural a partir da [[lei de Coulomb]], que permite calcular a forza exercida entre dúas [[Carga eléctrica|cargas eléctricas]] <math>q_1</math> e <math>q_2</math> en función da distancia <math>r</math> que separa ás devanditas cargas:<ref name=Griffiths>{{cita libro| nome= D. J.| apelido= Griffiths| título= Introduction to Electrodynamics| editorial= Prentice Hall| edición= 3.ª| ano=1999| páxina= xv| isbn=0-13-805326-X}}</ref> :<math>|\mathbf F|=K\frac{q_1q_2}{r^2}.</math> <math>K</math> é unha constante cuxo valor depende do sistema de unidades elixido (no SI, ten un valor aproximado de 9 × 10<sup>9</sup>&nbsp;[[Newton (unidade)|N]]&nbsp;m<sup>2</sup>&nbsp;[[Coulomb|C]]<sup>−2</sup>). Neste sistema de unidades natural —coñecido como [[sistema gaussiano de unidades]]— escóllese o valor de devandita constante igual á unidade.<ref name=Griffiths /> Desta maneira, dúas cargas eléctricas de 1&nbsp;[[Statcoulomb|statC]] (statcoulomb, a unidade de carga eléctrica definida neste sistema de unidades) de magnitude separadas unha distancia de 1&nbsp;[[Centímetro|cm]] senten unha forza de 1&nbsp;[[dina|dyn]] de magnitude. A partir disto pódense definir outras unidades como o [[statamperio]] (1&nbsp;statC/s) etc. As unidades do sistema gaussiano en moitas ocasións son consideradas como parte do [[sistema CGS]].<ref name=Griffiths /> == Táboas de conversión == As unidades do SI non foron adoptadas no mundo enteiro. Os [[angloesfera|países anglosaxóns]] utilizan moitas unidades do SI, pero aínda empregan unidades propias da súa cultura, como o [[Pé (medida)|pé]], a [[libra (masa)|libra]], a [[milla]] etc.<ref>Resnick (1993), p.&nbsp;3.</ref> En [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], o SI non é utilizado cotidianamente fora do ámbito da ciencia e a medicina.<ref>{{cita web | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-g.html | título=Appendix G : Weights and Measures | obra=[[The World Factbook]] | editor=[[Axencia Central de Intelixencia|Central Intelligence Agency]] | dataacceso=3 de febreiro de 2018 | idioma=inglés | data-arquivo=06 de abril de 2011 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110406124728/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-g.html | url-morta=yes }}</ref> Na navegación aínda se usan a milla e a [[legua]] náuticas.<ref name=RowlettLeague /><ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictN.html#nautical_mile «nautical mile (nmi, naut mi, n mile, or NM)».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150610002108/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictN.html#nautical_mile |date=10 de xuño de 2015 }}</ref> Nas industrias do mundo aínda se utilizan unidades como: [[libra por polgada cadrada|PSI]], [[BTU]], [[galóns por minuto]], [[grans por galón]], [[barril (unidade)|barrís de petróleo]] etc. Por iso aínda son necesarias as táboas de conversión, que converten o valor dunha unidade ao valor doutra unidade da mesma magnitude.<ref>Rowlett (2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictA.html#avoirdupois_weights «avoirdupois weights».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220111445/http://www.unc.edu/~rowlett/units/dictA.html#avoirdupois_weights |date=20 de decembro de 2008 }}</ref> Exemplo: Cunha táboa de conversión convértense 5&nbsp;[[pé (unidade)|pes]] ao seu valor correspondente en metros, que sería de 1,524&nbsp;m.<ref>Resnick (1993), p.&nbsp;A-10.</ref> === Erros de conversión === Ao converter unidades cométense inexactitudes, porque ás veces, o valor convertido non equivale exactamente á unidade orixinal, debido a que o valor do [[factor de conversión]] pode ser inexacto. Exemplo: 5&nbsp;[[libra (masa)|lb]] son aproximadamente 2,268&nbsp;[[quilogramo|kg]], porque o factor de conversión indica que 1&nbsp;lb vale aproximadamente 0,4536&nbsp;kg. Con todo, 5&nbsp;lb equivalen a 2,26796185&nbsp;kg, porque o factor de conversión foi definido de tal maneira que 1&nbsp;lb equivale exactamente a 0,45359237&nbsp;kg.<ref name=RowlettPound /> Con todo, a conversión de unidades é usada frecuentemente pois, en xeral, basta ter valores aproximados.<ref>Resnick (1993), p.&nbsp;8.</ref> == Tipos de unidades de medidas == Dependendo das magnitudes físicas que se requiran medir, utilízanse diferentes tipos de unidades de medida. Entre estes podemos mencionar os seguintes tipos: # [[Volume (magnitude)#Unidades de volume|Unidades de capacidade]] # [[Densidade|Unidades de densidade]] # [[Joule|Unidades de enerxía]] # [[Forza#Unidades de forza|Unidades de forza]] # [[Unidades de lonxitude]] # [[Unidades de masa]] # [[Peso específico|Unidades de peso específico]] # [[Potencia#Unidades de potencia|Unidades de potencia]] # [[Unidade de superficie|Unidades de superficie]] # [[Temperatura#Unidades de temperatura|Unidades de temperatura]] # [[Unidades de tempo]] # [[Velocidade#Unidades|Unidades de velocidade]] # [[Unidades de viscosidade]] # [[Volume (magnitude)#Unidades de volume|Unidades de volume]] # [[Unidades eléctricas]] == Símbolos == Moitas unidades teñen un [[símbolo]] asociado, normalmente formado por unha ou varias letras do alfabeto latino ou grego (por exemplo "m" simboliza "metro"). Este símbolo sitúase á dereita dun factor que expresa cantas veces dita cantidade atópase representada (por exemplo "5 m" quere dicir "cinco metros"). É común referirse a un [[múltiplo]] ou submúltiplo dunha unidade, os cales se indican situando un prefixo diante do símbolo que a identifica (por exemplo "km", símbolo de "quilómetro", equivale a "1000 metros"). Seguindo outro exemplo unha medida concreta da [[Magnitude física|magnitude]] "tempo" podería ser expresada pola unidade "segundo", xunto o seu submúltiplo "mili" e o seu número de unidades (12). De forma abreviada: ''t'' = 12 ms (os símbolos de magnitudes adóitanse expresar en cursiva, mentres que os de unidades adóitanse expresar en letra redonda).<ref>Bureau International des Poids et Mesures, Organisation Intergouvernamentale de la Convention du Mètre (2006) [http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf «The International System of Units»] (en inglés), pp.&nbsp;130-135. Consultado el 19 de mayo de 2014.</ref> {{VT|Sistema Internacional de Unidades#Normas ortográficas para os símbolos}} == Factores de conversión de unidades == Algúns factores de conversión entre sistemas de unidades comúns e o Sistema Internacional son:<ref>{{cita libro|autor=A. Lewis Ford, Roger A. Freedman|ano=2005|url= http://books.google.es/books?id=cGTl99kok9UC&pg=SL1-PA6&dq=1+Kg.+%3D+1000+g.+%3D+0.0685+slug&hl=es&sa=X&ei=Vx9_T6egNsHLhAfPjf2pBw&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=1%20Kg.%20%3D%201000%20g.%20%3D%200.0685%20slug&f=false|título=Física universitaria con física moderna|páxina=A-6|isbn=9702606721}}</ref> * '''[[Tempo]]''' ** 1 [[hora|h]] = 60 [[minuto|min]] = 3600 [[segundo|s]] ** 1 min = 60 s ** 1 día = 24 h = 1,44 x 10³ min * '''[[Lonxitude]]''' ** 1 [[metro|m]] = 100 [[centímetro|cm]] = 39,4 [[polgada|in]] = 3,28 [[Pé (medida)|ft]] ** 1&nbsp;ft = 12 in = 0.305 m ** 1 [[quilómetro|km]] = 1000 m = 0,621 [[milla|mi]] ** 1&nbsp;mi = 5280&nbsp;ft = 1609 m ** 1 [[iarda]] = 0,915 m * '''[[Masa]]''' ** 1 [[quilogramo|kg]] = 1000 [[gramo|g]] = 0,0685 [[slug]] ** 1 slug = 14.6&nbsp;kg = 32,2 [[Libra (masa)|Lbmasa]] ** 1 [[Onza (masa)|oz]] = 0,0283&nbsp;kg ** 1 [[tonelada curta|tonelada inglesa]] = 907&nbsp;kg ** 1 [[tonelada métrica]] = 1000&nbsp;kg * '''[[Área]]''' ** 1 [[metro cadrado|m²]] = 10000 [[centímetro cadrado|cm²]] = 10,76 [[Pé cadrado|ft²]] ** 1&nbsp;cm² = 0,155 [[Polgada|in²]] ** 1&nbsp;ft² = 1,44 in² = 9,29*10<sup>−2</sup> m² * '''[[Volume (magnitude)|Volume]]''' ** 1 [[metro cúbico|m³]] = 1000 [[litro|L]] = 1 000 000 [[centímetro cúbico|cm³]] = 35,3 [[pé cúbico|ft³]] ** 1&nbsp;ft³ = 2,83*10<sup>−2</sup> m³ = 28,3 L ** 1 [[galón]] = 3,785 ℓ * '''[[Forza]]''' ** 1 [[newton (unidade)|newton]] = 0,225 [[Libra (unidade de forza)|Lbforza]] = 105 [[dina]]s ** 1Lbfuerza = 4,42 N = 32,2 [[Poundal]] * '''[[Presión]]''' ** 1 [[pascal (unidade)|pascal]] = 1 N/m² = 2,09×10<sup>−2</sup> lb/ft² = 1,45×10<sup>−4</sup> lb/in² ** 1 [[atmosfera (unidade)|atm]] = 1,013×10<sup>5</sup> Pa = 14,7&nbsp;lb/in² ([[libra por pulgada cadrada|PSI]]) = 760 [[milímetro|mm]] [[mercurio (elemento)|Hg]] ==Notas== {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{cita libro|apelidos=Resnick|nome=R.|título=Física vol. 1|ano=1993|editorial=Compañía Editorial Continental; publicado orixinalmente por John Wiley & Sons Inc|isbn=968-26-1230-6|apelidos2=Halliday|nome2=D.|apelidos3=Krane|nome3=K. S|edición=4.ª edición (3.ª en español)|outros=Título original (en inglés): ''Physics, Vol. 1''; traducido por F. Andión Uz}} * Rowlet, Russ (febreiro de 2001), [http://www.unc.edu/~rowlett/units/ «How Many? A Dictionary of Units of Measurement»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181010153750/http://www.unc.edu/~rowlett/units/ |date=10 de outubro de 2018 }}, University of North Carolina at Chapel Hill. Consultado o 10 de xaneiro de 2018 (en inglés). * {{cita web|autor=Joint Committee for Guides in Metrology (JCGM)|url=http://www.bipm.org/utils/common/documents/jcgm/JCGM_200_2008.pdf|dataacceso=5 de maio de 2014|título=International vocabulary of metrology — Basic and general concepts and associated terms (VIM)|idioma=inglés e francés|formato=pdf}} === Outros artigos === * [[Metroloxía]] * [[Sistema Internacional de Unidades]] * [[Sistema CGS]] * [[Módulo (arquitectura)|Módulo vitruviano]] === Ligazóns externas === * [http://www.boe.es/boe/dias/2010/01/21/pdfs/BOE-A-2010-927.pdf Real Decreto 2032/2009, de 30 de diciembre, por el que se establecen las unidades legales de medida.] BOE Núm.&nbsp;18, xoves 21 de xaneiro de 2010. Sec.&nbsp;I, pxs.&nbsp;5607-5618. *[https://www.boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-A-2020-4707 Real Decreto 493/2020, de 28 de abril, por el que se modifica el Real Decreto 2032/2009, de 30 de diciembre, por el que se establecen las unidades legales de medida.] * [http://www.wdl.org/es/item/2847 "Convenciones aritméticas para la conversión entre medidas romanas (es decir, otomanas) y egipcias";] é un manuscrito de 1642, en árabe, que trata de unidades de medida. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Unidades de medida]] [[Categoría:Sistemas de unidades]] ore9b89cepsqrngbpu4xrgncghe0zbe 0 401260 6147585 6086084 2022-08-01T14:56:51Z Xanetas 88215 Palmarés wikitext text/x-wiki {{Futbolista | nome_xogador = Eneko Bóveda | imaxe = | pé = | nome_completo = Eneko Bóveda Altube | nacemento = 14 de decembro de 1988 {{idade|14|12|1988}} | cidade = [[Bilbao]] | país = [[España]] | altura = 1,80 m. | posición = [[Posicións no fútbol|Defensa]] | youthyears1 = 1999–2000 | youthclubs1 = Ikastola Maiztegi | youthyears2 = 2000–2006 | youthclubs2 = [[Athletic Club]] | years1 = 2006–2008 | clubs1 = [[CD Basconia|Basconia]] | caps1 = 44 | goals1 = 0 | years2 = 2008–2011 | clubs2 = [[Bilbao Athletic]] | caps2 = 59 | goals2 = 0 | years3 = 2009–2011 | clubs3 = [[Athletic Club]] | caps3 = 3 | goals3 = 0 | years4 = 2011–2015 | clubs4 = [[SD Eibar|Eibar]] | caps4 = 113 | goals4 = 5 | years5 = 2015–2018 | clubs5 = [[Athletic Club]] | caps5 = 48 | goals5 = 0 | years6 = 2018–2021 | clubs6 = [[Deportivo da Coruña]] | caps6 = 76 | goals6 = 2 | years7 = 2021–2022 | clubs7 = [[Olympiakos Nicosia]] | caps7 = 24 | goals7 = 0 | totalcaps = | totalgoals = | nationalyears1 = 2014–2016 | nationalteam1 = [[Selección de fútbol de Euskadi|Euskadi]] | nationalcaps1 = 3 | nationalgoals1 = 0 }} '''Eneko Bóveda Altube''', nado en [[Bilbao]] o [[14 de decembro]] de [[1988]], é un ex-[[futbolista]] [[España|español]] que xogaba de [[Posicións no fútbol|defensa]]. Formouse na canteira do [[Athletic Club]], co que debutou na [[Primeira división española de fútbol|Primeira División]] en [[2009]]. Entre [[2011]] e [[2015]] militou no [[Sociedad Deportiva Eibar|Eibar]], co que logrou ascender dende a [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]] ata a Primeira. A continuación regresou ao Athletic, no que xogou ata 2018, antes de recalar durante tres campañas e media no [[Deportivo da Coruña]], co que caeu dende Primeira á Segunda B. Pechou a súa carreira no [[2022]], despois dunha última tempada no [[Olympiakos Nicosia]] de [[Chipre]]. == Traxectoria == === Athletic de Bilbao (2000-2011) === Criado en [[Durango, Biscaia|Durango]], uniuse á canteira do [[Athletic Club]] no ano 2000, procedente da Ikastola Maiztegui de [[Iurreta]].<ref>{{Cita novas|data=16 de febreiro de 2016|título=«Queremos ganar la Europa League»|url=https://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gara/editions/2016-02-16/hemeroteca_articles/queremos-ganar-la-europa-league?slug=queremos-ganar-la-europa-league|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es}}</ref>​ En 2006 ascendeu ao segundo filial do club bilbaíno, o [[Club Deportivo Basconia|CD Basconia]] e, en 2008, ao [[Bilbao Athletic]]. Debutou co primeiro equipo do Athletic o 26 de abril de 2009 contra o [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]], ao entrar en substitución de [[David López Moreno|David López]].<ref>{{Cita novas|data=28 de abril de 2009|título=Inteligencia y superación|url=https://www.mundodeportivo.com/20090428/inteligencia-y-superacion_53692160477.html|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es|xornal=[[Mundo Deportivo]]}}</ref> Xogou dous partidos de Liga máis antes de fracturar o quinto metatarsiano do pé esquerdo, en novembro de 2009.<ref>{{Cita novas|data=19 de novembro de 2009|título=Eneko Bóveda será operado del pie izquierdo|url=https://athletic.elcorreo.com/noticias/2009-11-19/eneko-boveda-sera-operado-20091119.html|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es}}</ref>​ Tras o seu regreso permaneceu na disciplina do Bilbao Athletic sen ter ningunha participación máis co primeiro equipo. === SD Eibar (2011-2015) === No verán de 2011 fichou pola [[Sociedad Deportiva Eibar|SD Eibar]] que militaba en [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]].<ref>{{Cita novas|data=17 de xullo de 2011|título=Bóveda: "No fui baja, me voy del Athletic para progresar"|url=https://eldesmarque.com/bizkaia/athletic-club/noticias/26310-boveda-qno-hubo-baja-salgo-yo-del-athletic-para-progresarq|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es}}</ref>​ Tivo un papel protagonista na tempada 2012-13, tanto en liga como no play-off de ascenso. O 13 de abril de 2014 marcou o seu primeiro gol en Segunda División, na derrota (1-2 ) contra o [[Club Deportivo Tenerife|CD Tenerife]].​<ref>{{Cita novas|data=13 de abril de 2014|título=El Tenerife asalta Ipurua y sueña con hacer algo grande|url=https://www.marca.com/2014/04/13/futbol/2adivision/1397411766.html|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]}}</ref> Nese mesmo partido, e despois de ter xogado 18 partidos, lesionouse de gravidade no xeonllo dereito.​<ref>{{Cita novas|data=16 de abril de 2014|título=Bóveda, baja en el Eibar durante seis semanas|url=https://www.laliga.com/noticias/boveda-baja-en-el-eibar-durante-seis-semanas|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es}}</ref> Finalmente, a SD Eibar logrou o ascenso a Primeira División. O 25 de agosto de 2014 volveu xogar en Primeira División, na primeira xornada de liga ante a [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]], nunha histórica vitoria por 1-0.​<ref>{{Cita novas|data=24 de agosto de 2014|título=Eibar 1 – 0 Real Sociedad: Javi Lara decide con una obra de arte|url=https://www.losotros18.com/la-liga/eibar/eibar-1-0-real-sociedad-javi-lara-decide-con-una-obra-de-arte/|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es}}</ref> Exactamente dous meses despois anotou o seu primeiro gol na competición, cun golpeo desde 25 metros que entrou polaa escuadra, e que serviu para darlle un punto ao Eibar ante o [[Granada Club de Fútbol|Granada]].<ref>{{Cita audiovisual|título=Golazo de Bóveda (1-1) en el SD Eibar - Granada CF - HD|autor=[[La Liga]]|url=https://www.youtube.com/watch?v=uqOAcEQ1gLw|data=25 de outubro de 2014|medio=[[Youtube]]}}</ref> Finalizou a temporada tras disputar 35 partidos de Liga, todos eles como titular. En catro temporadas no club eibarrés pasou de xogar en Segunda División B a Primeira División. === 2ª etapa no Athletic (2015-2018) === En xuño, tras finalizar contrato co club armeiro, regresou ao Athletic Club para substituír a [[Andoni Iraola]].<ref>{{Cita novas|data=30 de xullo de 2015|título=Bóveda: "Ahora quiero demostrar un nivel de equipo europeo"|url=https://as.com/futbol/2015/07/30/primera/1438267177_792977.html|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es|xornal=As}}</ref>​ Comezou a súa nova etapa no club branco e vermello gañando a [[Supercopa de España de fútbol|Supercopa de España]] de 2015, na que o Athletic se impuxo ao Barcelona por 5-1. Na súa primeira tempada alternou as posicións de lateral dereito e central, tras a lesión do seu compañeiro [[Aymeric Laporte]]. Disputou 37 partidos (23 de [[Primeira división española de fútbol|Liga]], 9 de [[UEFA Europa League|Europa League]], 3 de [[Copa do Rei de fútbol|Copa]] e 2 de Supercopa).​ Na súa segunda tempada participou en 19 partidos de Liga, 3 de Copa e 1 de Europa League, a maioría deles na primeira volta pola lesión de [[Óscar de Marcos]]. Na terceira campaña non puido aproveitar a baixa por lesión de De Marcos, quedando relegado ao banco en favor de [[Iñigo Lekue]].<ref>{{Cita novas|data=20 de xaneiro de 2018|título=Bóveda ultima su salida del Athletic|url=https://www.elmundo.es/pais-vasco/2018/01/20/5a637c8722601d4f608b4663.html|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es|xornal=[[El Mundo]]}}</ref> === Deportivo da Coruña (2018-2021) === O 22 de xaneiro de 2018 o Athletic Club anunciou o acordo co xogador para rescindir o contrato entre ambas partes. Á súa vez o [[Deportivo da Coruña]] anunciou a súa fichaxe cun contrato até xuño de 2020.<ref>{{Cita web |url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/eneko-boveda-novo-xogador-do-rc-deportivo |título=Eneko Bóveda, novo xogador do Deportivo |dataacceso=22 de xaneiro de 2018}}</ref> O 27 de xaneiro debutou en [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]], como xogador branquiazul, no empate a dous ante o [[Levante Unión Deportiva|Levante]] ao saír en substitución do lesionado [[Sidnei Rechel da Silva|Sidnei]]. O 9 de marzo, nun partido ante o [[Girona Futbol Club|Girona]], sufriu unha grave lesión muscular no [[Tríceps braquial|tríceps]] da súa perna esquerda, despois de ter sido titular nas últimas sete xornadas tanto de central como de lateral dereito.<ref>{{Cita novas|data=10 de marzo de 2018|título=Bóveda se rompe y puede haber dicho adiós a la temporada|url=https://as.com/futbol/2018/03/10/primera/1520711865_443704.html?omnil=mod-act|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es|xornal=As}}</ref> Non volveu xogar no que restaba de tempada e viu dende fóra como o seu equipo descendía á [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]]. Disputou un total de 24 partidos na [[Segunda división española 2018/19|tempada 2018/19]], na que o equipo non conseguiu o ascenso, tras ser derrotado polo [[Real Club Deportivo Mallorca|Mallorca]] nos play-offs.<ref>{{Cita novas|data=23 de xuño de 2019|título=El Mallorca saca el rodillo para volver a Primera|url=https://www.marca.com/futbol/segunda-division/cronica/2019/06/23/5d0fce69ca474174328b4636.html|data-acceso=27 de novembro de 2020|lingua=es|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]}}</ref> Na tempada 2019/20 disputou 31 partidos, acabando o club por descender á [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]] por segunda vez na súa historia. Bóveda foi un dos poucos xogadores que permaneceron no equipo tralo descenso deste á 2ª B. O 18 de outubro de 2020, na primeira xornada da categoría de bronce, marcou de cabeza o tanto do triunfo fronte ao [[Salamanca Club de Fútbol UDS|Salamanca CF]] (2-1) no minuto 97.<ref>{{Cita novas|data=19 de outubro de 2020|título=Bóveda rescata a un frouxo Dépor|url=https://galego.laopinioncoruna.es/deportivo/2020/10/19/boveda-rescata-flojo-depor/1543673.html|data-acceso=27 de novembro de 2020|xornal=[[La Opinión A Coruña]]}}</ref> Disputou 17 dos 24 encontros de liga, todos eles como titular. O [[5 de xullo]] de [[2021]], anunciouse a marcha de Bóveda do conxunto branquiazul tras tres tempadas e media.<ref>{{Cita novas|data=5 de xullo de 2021|título=Eneko Bóveda non continuará no RC Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/eneko-boveda-non-continuara-no-rc-deportivo|data-acceso=6 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> === Olympiakos Nicosia (2021-2022) === A finais de xullo de [[2021]] anunciouse a súa fichaxe polo [[Olympiakos Nicosia]] da [[Primeira División de Chipre]].<ref>{{Cita novas|data=30 de xullo de 2021|título=Eneko Bóveda ficha por el Olimpiakós Nicosia|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/2021/07/30/eneko-boveda-ficha-olympiakos-nicosia/00031627662934292222423.htm|data-acceso=27 de agosto de 2021|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> Xogou case todos os partidos da liga chipriota, a maioría como titular e disputou co equipo a promoción de permanencia, logrando manter a categoría. Ao remate da campaña anunciou a súa retirada do fútbol, aos 34 anos de idade.<ref>{{Cita novas|data=23 de maio de 2022|título=El exdeportivista Eneko Bóveda cuelga las botas|url=https://www.riazor.org/el-exdeportivista-eneko-boveda-cuelga-las-botas/|data-acceso=25 de maio de 2022|lingua=es}}</ref> == Palmarés == ;Eibar * '''[[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] (1):''' [[Segunda división española 2013/14|2013/14]]. ;Athletic Club * '''[[Supercopa de España de fútbol|Supercopa de España]] (1):''' [[Supercopa de España de Fútbol 2015|2015]]. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.bdfutbol.com/es/j/j8504.html Datos do xogador] en [[BDFutbol]] {{es}}. * [https://int.soccerway.com/players/eneko-boveda-altube/61475/ Datos do xogador en soccerway.com] {{en}}. * [https://www.transfermarkt.com/eneko-boveda/leistungsdaten/spieler/89313 Datos do xogador] en [[Transfermarkt]] {{en}}. {{Deportivo da Coruña na tempada 2019/20}} {{Deportivo da Coruña na tempada 2020/21}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Boveda, Eneko}} [[Categoría:Nados en 1988]] [[Categoría:Nados en Bilbao]] [[Categoría:Futbolistas do País Vasco]] [[Categoría:Defensas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Bilbao Athletic]] [[Categoría:Xogadores do Athletic Club de Bilbao]] [[Categoría:Xogadores do SD Eibar]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] [[Categoría:Xogadores do Olympiakos Nicosia]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol do País Vasco]] c0igd9fj8jsj5n98gjx1mwykafkax0h 0 401339 6148014 6031532 2022-08-02T07:04:01Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Tigre de Bengala | status = EN | status_system = iucn3.1 | status_ref =<ref name=iucn1>{{IUCN |título= Panthera tigris ssp. tigris|asesores= Chundawat, R.S., Khan, J.A. & Mallon, D.P. |ano= 2011|edición= 2015.2|dataacceso=4 de setembro de 2015}}</ref><ref>[http://www.iucnredlist.org/details/136899/0 IUCN]</ref> | image = Bengaltiger_(Panthera_tigris_tigris).jpg | image_width = 250px | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Mammalia]] | ordo = [[Carnivora]] | familia = [[Felidae]] | genus = [[Panthera]] | species = [[Panthera tigris|P. tigris]] | subspecies = '''P. t. tigris''' | subspecies_authority = [[Carl von Linné|Linnaeus]], 1758 | range_map = Panthera tigris tigris and Panthera tigris corbetti distribution map.png | range_map_width = 230px | synonyms = * ''P. t. fluviatilis'' * ''P. t. montanus'' * ''P. t. regalis'' * ''P. t. striatus'' }} O '''tigre de Bengala''' (''Panthera tigris tigris'') é a subespecie de [[tigre]] máis numerosa de [[Asia]]. A súa poboación estimouse en menos de 2&nbsp;500 exemplares no ano 2011. Dende 2008, está clasificado como "en perigo" segundo a [[Lista Vermella da IUCN]] e está ameazado pola [[caza furtiva]], [[Destrución do hábitat|destrución]] e [[Fragmentación do hábitat|fragmentación]] do seu hábitat. Ningunha das Zonas de Conservación do Tigre está considerada grande de abondo para manter unha poboación efectiva de máis de 250 exemplares adultos.<ref name=iucn1 /> O tigre chegou ó [[subcontinente indio]] hai uns 12&nbsp;000 anos.<ref name="Luo2004">{{cita publicación periódica |last1=Luo |first1=S. J. |last2=Kim |first2=J. |last3=Johnson |first3=W. E. |last4=van der Walt |first4=J. |last5=Martenson |first5=J. |last6=Yuhki |first6=N. |last7=Miquelle |first7=D. G. |last8=Uphyrkina |first8=O. |last9=Goodrich |first9=J. M. |last10=Quigley |first10=H. B. |last11=Tilson |first11=R. |last12=Brady |first12=G. |last13=Martelli |first13=P. |last14=Subramaniam |first14=V. |last15=McDougal |first15=C. |last16=Hean |first16=S. |last17=Huang |first17=S. |last18=Pan |first18=W. |last19=Karanth |first19=U. |last20=Sunquist |first20=M. |last21=Smith |first21=J. L. D. |last22=O'Brien |first22=S. J. |display-authors=5 |year=2004 |title=Phylogeography and Genetic Ancestry of Tigers (''Panthera tigris'') |journal=PLoS Biology |volume=2 |issue=12 |pages=e442 |doi=10.1371/journal.pbio.0020442 |pmid=15583716 |pmc=534810}}</ref> A poboación de tigre na [[India]] estimouse en 1&nbsp;706–1&nbsp;909 exemplares en 2010.<ref name=Jhala2011>{{cita libro |autores=Jhala, Y. V., Qureshi, Q., Sinha, P. R. |ano=2011 |título=Status of tigers, co-predators and prey in India, 2010. TR 2011/003 pp-302 |localización=Nova Delhi, Dehradun |editorial=National Tiger Conservation Authority, Govt. of India, and Wildlife Institute of India |url=http://www.projecttiger.nic.in/whtsnew/Tiger_Status_oct_2010.pdf |data-acceso=23 de xaneiro de 2018 |data-arquivo=20 de xaneiro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120120232451/http://www.projecttiger.nic.in/whtsnew/Tiger_Status_oct_2010.pdf |url-morta=unfit }}</ref> En 2014, a poboación recuperouse levemente chegando a 2&nbsp;226 exemplare.<ref>{{Cita web |url=https://www.worldwildlife.org/stories/india-reports-nearly-30-rise-in-wild-tiger-population |título=India Reports Nearly 30% Rise in Wild Tiger Population |editor=World Wildlife Fund |dataacceso=2 de xuño de 2017}}</ref> Estímase que hai uns 440 tigres en [[Bangladesh]], 163–253 no [[Nepal]] e 103 en [[Bután]].<ref name=gtrp11>{{cita libro |autor=Global Tiger Initiative |ano=2011 |título=Global Tiger Recovery Program 2010–2022 |localización=Washington |editor=Global Tiger Initiative Secretariat |url=http://www.globaltigerinitiative.org/download/St_Petersburg/GTRP_Nov11_Final_Version_Eng.pdf |dataarquivo=26 de agosto de 2011 |dataacceso=23 de xaneiro de 2018 |urlmorta=yes |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110826004608/http://www.globaltigerinitiative.org/download/St_Petersburg/GTRP_Nov11_Final_Version_Eng.pdf }}</ref><ref name=ntnc>{{cita web |ano=2013 |autor=NTNC |título=NTNC Chairman Released the Recent Tiger Number in Nepal |url=http://www.ntnc.org.np/news/ntnc-chairman-released-recent-tiger-number-nepal |editorial=National Trust for Nature Conservation |localización=Katmandu |data-acceso=23 de xaneiro de 2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170919123042/http://www.ntnc.org.np/news/ntnc-chairman-released-recent-tiger-number-nepal |dataarquivo=19 de setembro de 2017 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="sangay05">{{cita libro |autor=Sangay, T., Wangchuk, T. |ano=2005 |título=Tiger Action Plan for Bhutan 2006–2015 |localización=Thimphu |editorial=Nature Conservation Division, Department of Forests, Ministry of Agriculture, Royal Government of Bhutan and WWF Bhutan Programme}}</ref><ref name="wwfbhutan">{{cita novas|autor=WWF Bhutan|título=Bhutan's tigers|url=http://www.wwfbhutan.org.bt/projects_/species/wwf_bhutan/|editorial=World Wide Fund For Nature|dataacceso=29 de novembro de 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304081100/http://www.wwfbhutan.org.bt/projects_/species/wwf_bhutan/|archivedate=04 de marzo de 2016|urlmorta=yes}}</ref> O tigre de Bengala está entre os [[Panthera|meirandes félidos]] vivos.<ref name=Mazak1981>{{cita publicación periódica |author=Mazák, V. |year=1981 |url=http://www.science.smith.edu/departments/Biology/VHAYSSEN/msi/pdf/i0076-3519-152-01-0001.pdf |title=''Panthera tigris'' |journal= Mammalian Species |volume=152 |issue=152 |pages=1–8 |doi=10.2307/3504004|jstor=3504004}}</ref><ref name="Geptner1972">{{Cita libro |author=Heptner, V. G., Sludskij, A. A. |orig-year=1972 |year=1992 |title=Mlekopitajuščie Sovetskogo Soiuza. Moskva: Vysšaia Škola |trans-title=Mammals of the Soviet Union. Volume II, Part 2. Carnivora (Hyaenas and Cats) |publisher=Smithsonian Institution and the National Science Foundation |location=Washington DC |chapter=Tiger |chapterurl=https://archive.org/stream/mammalsofsov221992gept#page/94/mode/2up |pages=95–202}}</ref> Por iso está considerado como parte da megafauna carismática do mundo.<ref name="Sankhala1978">{{Cita libro |last1=Sankhala |first1=K. |author-link=Kailash Sankhala |title=Tiger: The Story Of The Indian Tiger |url=https://archive.org/details/tigerstoryofindi0000sank |date=1978 |publisher=Collins |isbn=0002161249 |location=Glasgow}}</ref> É o [[Lista de animais nacionais|animal nacional]] da India e de Bangladesh.<ref>{{cita libro |apelido=Lytton |nome=E. |data=1841 |título=The Critical and Miscellaneous Writings of Sir Edward Lytton |volume=Vol. 2 |url=https://books.google.com/books?id=MuYdAAAAMAAJ&pg=PA167 |páxina=167}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Félidos]] [[Categoría:Símbolos de Bangladesh]] [[Categoría:Símbolos da India]] [[Categoría:Taxons descritos por Linné]] ip8eachaedfqymclshdktfa26w22byv 0 401722 6147483 5902654 2022-08-01T13:34:24Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Satélite | nome = STS-120 | imaxe = Imaxe:STS120LaunchHiRes.jpg | pé de foto = Lanzamento da misión STS-120 | tipo = Tripulado | fabricante = | organización = [[NASA]] | contratistas = | bus = | sobrevoo = | datasobrevoo = | Destino_actual = | satélite de = | data de inserción orbital = | órbitas = | data de lanzamento = 23 de outubro de 2007, 15:38[[GMT]]<ref name=n2yo>{{Cita web|url=http://www.n2yo.com/satellite/?s=32272|título= STS 120|dataacceso=25 de xaneiro de 2018|autor= N2YO|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= Real Time Satellite Tracking|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name="UNOOSA">{{cita publicación periódica|autor=|apelido= |nome= |ligazonautor= |coautores= |data=18 de marzo de 2008|ano= |mes= |título=Note verbale dated 20 February 2008 from the Permanent Mission of the United States of America to the United Nations (Vienna) addressed to the Secretary-General|volume= |número= 08-52098(S)|páxinas= 2|id= |url= http://www.unoosa.org/documents/pdf/ser534S.pdf|data-acceso=25 de xaneiro de 2018|formato= PDF}}</ref><ref name=NSSDC/><ref name=claude>{{Cita web|url= http://claudelafleur.qc.ca/Spacecrafts-2007.html#STS-120|título= STS 120 / ISS 10A|dataacceso=25 de xaneiro de 2018|autor= Claude Lafleur|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2010|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> | foguete portador = [[Transbordador espacial]]<ref name=NSSDC/><ref name=gunter>{{Cita web|url=http://space.skyrocket.de/doc_sdat/sts-ov.htm|título= Shuttle|dataacceso=25 de xaneiro de 2018|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2016|mes= |formato= |obra= |editor= Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> | número de voo = | sitio de lanzamento = [[Centro de Lanzamento de Cabo Cañaveral]], rampla 39A<ref name=NSSDC>{{Cita web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=2007-050A|título=STS 120|dataacceso=25 de xaneiro de 2018|autor=NASA|apelidos=|nome=|ligazónautor=|coautores=|data=21 de marzo de 2017|ano=|mes=|formato=|obra=|editor=|páxinas=|lingua=inglés|doi=|urlarquivo=|dataarquivo=|urlmorta=}}</ref><ref name=astronautix/> | duración da misión = 15,10 días<ref name=astronautix/> | obxectivo da misión = Construción e aprovisionamento da [[Estación Espacial Internacional]].<ref name=NSSDC/><ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/s/sts-120.html|título=STS-120|dataacceso=25 de xaneiro de 2018|autor= Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> | decaemento = | regreso = 7 de novembro de 2007<ref name=astronautix/> | sitio de regreso = | NSSDC_ID = 2007-050A | COSPAR ID = | web = | masa = | dimensións = | potencia = | baterías = <!--Datos orbitais--> | órbita de referencia = | semieixo maior = | excentricidade = | inclinación = | altura orbital = | apoapse = | periapse = | periodo orbital = | lonxitude = <!--Aterraxes planetarias--> | planeta = | data de aterraxe = | coordenadas da aterraxe = }} '''STS-120''' foi unha misión do [[transbordador espacial Discovery]] lanzada o [[23 de outubro]] de [[2007]] desde a rampla 39A do [[Centro de Lanzamento de Cabo Cañaveral]].<ref name=UNOOSA/><ref name=NSSDC/><ref name=gunter/><ref name=astronautix/> == Características == STS-120, con sete [[astronauta]]s a bordo (seis americanos e un [[italia]]no, foi unha misión de construción e aprovisionamento da [[Estación Espacial Internacional]]. A tripulación estaba formada pola comandante [[Pamela A. Melroy]], o piloto [[George D. Zamka]], o enxeñeiro de voo [[Daniel M. Tani]] e os especialistas de misión [[Douglas H. Wheelock]], [[Scott E. Parazynski]], [[Stephanie D. Wilson]] e [[Paolo Nespoli]].<ref name=NSSDC/><ref name=gunter/><ref name=astronautix/><ref name=historia/> O Discovery levou o módulo [[Harmony]] á estación e moveu a viga P6 ata a súa localización definitiva. A misión tiña que engalar en febreiro de 2004, pero o desastre da misión [[STS-107]] a pospuxo varios anos. O transbordador volveu a terra en Cabo Cañaveral o 7 de novembro de 2007.<ref name=NSSDC/><ref name=gunter/><ref name=astronautix/><ref name=historia>{{Cita web|url=https://www.nasa.gov/mission_pages/shuttle/shuttlemissions/sts120/index.html|título=STS-120|dataacceso=31 de outubro de 2021|autor=NASA|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=2 de abril de 2008|ano=|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> === Notas sobre a tripulación === Pamela Melroy foi a segunda muller en comandar un transbordador espacial, despois de [[Eileen Collins]], e a terceira muller seleccionada como piloto do transbordador (Susan Still Kilrain, deixou a NASA sen comandar ningunha misión).<ref>{{Cita web|título=NASA Names Second Female Shuttle Commander|url=https://www.space.com/2511-nasa-names-female-shuttle-commander.html|páxina-web=Space.com|data-acceso=2021-04-10|lingua=en|nome=|apelidos=Tariq Malik}}</ref>​ Adicionalmente, [[Peggy Whitson]], dirixiu a tripulación [[Expedición 16]] da [[Estación Espacial Internacional|ISS]] que acollerá á STS-120, foi a primeira comandante feminina da ISS.<ref>{{Cita web|título=Space Station Astronauts Prepare for Crew Swap|url=https://www.space.com/4394-space-station-astronauts-prepare-crew-swap.html|páxina-web=Space.com|data-acceso=2021-04-10|lingua=en|nome=|apelidos=Tariq Malik}}</ref> A STS-120 e a Expedición 16 é a primeira vez que dúas comandantes están en órbita ao mesmo tempo.​​​<ref>{{Cita web|título=History In Space: 2 Women Commanders - Orlando News Story - WKMG Orlando|url=http://www.local6.com/news/14290968/detail.html?rss=orlpn&psp=news|páxina-web=web.archive.org|data=2008-06-02|data-acceso=2021-04-10|data-arquivo=02 de xuño de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080602155444/http://www.local6.com/news/14290968/detail.html?rss=orlpn&psp=news|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} ===Outros artigos=== *[[Transbordador espacial]] *[[Transbordador espacial Discovery]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Programa STS]] ro3a1efbf1j6f8xnvke3tmp3qgzs5v3 0 403971 6148249 6015067 2022-08-02T11:13:52Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» + mejoras cosméticas wikitext text/x-wiki {{Foguete |imaxe = Tsyklon-3.svg |imsize = 75 |pe de foto = Esquema dun Tsiklon-3 |nome = Tsiklon-3 / 11K68 |función = Lanzador espacial lixeiro |fabricante = |país-orixe = [[Unión Soviética]]/[[Ucraína]]<ref name=astronautix/> |altura = 39,27 m<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/t/tsiklon-3.html|título=Tsiklon-3|dataacceso=20 de febreiro de 2018|autor= Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2018|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> |diámetro = 3,0 m<ref name=astronautix/> |masa = 189.000 kg<ref name=astronautix/> |etapas = 3<ref name=astronautix/> |carga-LEO = 4100 kg<ref name=astronautix/> |sitio-carga = |carga = |familia = [[R-36]] |derivados = |estado = Retirado<ref name=astronautix/> |sitios = [[Cosmódromo de Plesetsk]]<ref name=astronautix/><ref name=gunter>{{Cita web|url=http://space.skyrocket.de/doc_lau_det/tsiklon-3.htm|título=Tsiklon-3 (11K68)|dataacceso=20 de febreiro de 2018|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano= 2018|mes= |formato= |obra= |editor= Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> |lanzamentos = 122<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |fallos = 5<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |parcial = 3<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |primeiro = 24 de xuño de 1977<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |último = 30 de xaneiro de 2009<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> }} '''Tsiklon-3''', [[código GRAU]] 11K68 e coñecido tamén como '''Tsyklon-3''', foi un [[foguete espacial]] da [[Unión Soviética]] e posteriormente de [[Ucraína]] baseado no [[mísil]] [[R-36]], do cal derivan as dúas primeiras etapas. Foi usado desde o [[cosmódromo de Plesetsk]] para lanzar inicialmente cargas militares e posteriormente satélites civís e científicos.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Voo<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> !Data<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> !Rampla de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> !Carga<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> !Resultado<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |- |1 |24 de xuño de 1977 |[[Kosmos 921]] |Éxito | |- |2 |24 de setembro de 1977 |[[Kosmos 956]] |Éxito | |- |3 |27 de decembro de 1977 |[[Kosmos 972]] |Éxito | |- |4 |28 de xuño de 1978 |[[Kosmos 1025]] |Éxito | |- |5 |26 de outubro de 1978 |[[Kosmos 1045]] (Meteor-2-GVM 1) / [[RS 1]] / [[RS 2]] |Éxito | |- |6 |12 de febreiro de 1979 |[[Okean E|Okean-E 1]] (Kosmos 1076) |Éxito | |- |7 |23 de xaneiro de 1980 |[[Okean E|Okean-E 2]] (Kosmos 1151) |Éxito | |- |8 |23 de xaneiro de 1981 |Kosmos 1242 |Fallo | |- |9 |24 de agosto de 1981 |[[Tselina-D|Tselina-D 30]] |Éxito | |- |10 |21 de setembro de 1981 |[[Oreol 3]] |Éxito | |- |11 |30 de setembro de 1981 |[[Kosmos 1312]] (Geo-IK 2, Musson 2) |Éxito | |- |12 |3 de decembro de 1981 |[[Tselina-D|Tselina-D 32]] |Éxito | |- |13 |25 de marzo de 1982 |[[Meteor-2 8]] |Éxito | |- |14 |10 de xuño de 1982 |[[Tselina-D|Tselina-D 36]] |Éxito | |- |15 |16 de setembro de 1982 |[[Tselina-D|Tselina-D 38]] |Éxito | |- |16 |24 de setembro de 1982 |[[Kosmos 1410]] (Geo-IK 3, Musson 3) |Éxito | |- |17 |23 de abril de 1983 |[[Tselina-D|Tselina-D 41]] |Éxito | |- |18 |22 de xuño de 1983 |[[Tselina-D|Tselina-D 42]] |Éxito | |- |19 |28 de setembro de 1983 |[[Okean OE|Okean-OE 1]] (Kosmos 1500) |Éxito | |- |20 |24 de novembro de 1983 |[[Kosmos 1510]] (Geo-IK 4, Musson 4) |Éxito | |- |21 |15 de decembro de 1983 |[[Tselina-D|Tselina-D 43]] |Éxito | |- |22 |8 de febreiro de 1984 |[[Tselina-D|Tselina-D 44]] |Éxito | |- |23 |15 de marzo de 1984 |[[Tselina-D|Tselina-D 45]] |Éxito | |- |24 |5 de xullo de 1984 |[[Meteor-2 11]] |Éxito | |- |25 |8 de agosto de 1984 |[[Kosmos 1589]] (Geo-IK 5, Musson 5) |Éxito | |- |26 |28 de setembro de 1984 |[[Okean OE|Okean-OE 2]] (Kosmos 1602) |Éxito | |- |27 |18 de outubro de 1984 |[[Tselina-D|Tselina-D 46]] |Éxito | |- |28 |27 de novembro de 1984 |[[Kosmos 1612]] (Meteor-3) |Fallo parcial | |- |29 |15 de xaneiro de 1985 |[[Strela|Strela-3 1]], [[Strela|Strela-3 2]], [[Strela|Strela-3 3]], [[Strela|Strela-3 4]], [[Strela|Strela-3 5]], [[Strela|Strela-3 6]] |Éxito | |- |30 |24 de xaneiro de 1985 |[[Tselina-D|Tselina-D 47]] |Éxito | |- |31 |6 de febreiro de 1985 |[[Meteor-2 12]] |Éxito | |- |32 |5 de marzo de 1985 |[[Tselina-D|Tselina-D 48]] |Éxito | |- |33 |14 de xuño de 1985 |[[Kosmos 1660]] (Geo-IK 6, Musson 6) |Éxito | |- |34 |8 de xullo de 1985 |[[Tselina-D|Tselina-D 49]] |Éxito | |- |35 |8 de agosto de 1985 |[[Tselina-D|Tselina-D 50]] |Éxito | |- |36 |9 de outubro de 1985 |[[Strela|Strela-3 7]], [[Strela|Strela-3 8]], [[Strela|Strela-3 9]], [[Strela|Strela-3 10]], [[Strela|Strela-3 11]], [[Strela|Strela-3 12]] |Éxito | |- |37 |24 de outubro de 1985 |[[Meteor-3 1]] |Éxito | |- |38 |22 de novembro de 1985 |[[Tselina-D|Tselina-D 51]] |Éxito | |- |39 |12 de decembro de 1985 |[[Tselina-D|Tselina-D 52]] |Éxito | |- |40 |26 de decembro de 1985 |[[Meteor-2 13]] |Éxito | |- |41 |17 de xaneiro de 1986 |[[Tselina-D|Tselina-D 53]] |Éxito | |- |42 |11 de febreiro de 1986 |[[Kosmos 1732]] (Geo-IK 7, Musson 7) |Éxito | |- |43 |19 de febreiro de 1986 |[[Tselina-D|Tselina-D 54]] |Éxito | |- |44 |15 de maio de 1986 |[[Tselina-D|Tselina-D 55]] |Éxito | |- |45 |27 de maio de 1986 |[[Meteor-2 14]] |Éxito | |- |46 |12 de xuño de 1986 |[[Tselina-D|Tselina-D 56]] |Éxito | |- |47 |28 de xullo de 1986 |[[Kosmos 1766]] (Okean-O1 1) |Éxito | |- |48 |30 de setembro de 1986 |[[Tselina-D|Tselina-D 57]] |Éxito | |- |49 |15 de outubro de 1986 |[[Strela|Strela-3 13]], [[Strela|Strela-3 14]], [[Strela|Strela-3 15]], [[Strela|Strela-3 16]], [[Strela|Strela-3 17]], [[Strela|Strela-3 18]] |Fallo | |- |50 |2 de decembro de 1986 |[[Kosmos 1803]] (Geo-IK 8, Musson 8) |Éxito | |- |51 |10 de decembro de 1986 |[[Tselina-R|Tselina-R 1]] |Éxito | |- |52 |18 de decembro de 1986 |[[Kosmos 1809]] (Ionozond-E, AUOS-Z-I-E) |Éxito | |- |53 |5 de xaneiro de 1987 |[[Meteor-2 15]] |Éxito | |- |54 |14 de xaneiro de 1987 |[[Tselina-D|Tselina-D 58]] |Éxito | |- |55 |20 de febreiro de 1987 |[[Kosmos 1823]] (Geo-IK 9, Musson 9) |Éxito | |- |56 |3 de marzo de 1987 |[[Tselina-D|Tselina-D 59]] |Éxito | |- |57 |13 de marzo de 1987 |[[Strela|Strela-3 19]], [[Strela|Strela-3 20]], [[Strela|Strela-3 21]], [[Strela|Strela-3 22]], [[Strela|Strela-3 23]], [[Strela|Strela-3 24]] |Éxito | |- |58 |27 de abril de 1987 |[[Tselina-D|Tselina-D 60]] |Éxito | |- |59 |1 de xullo de 1987 |[[Tselina-D|Tselina-D 61]] |Éxito | |- |60 |16 de xullo de 1987 |[[Kosmos 1869]] (Okean-O1 2) |Éxito | |- |61 |18 de agosto de 1987 |[[Meteor-2 16]] |Éxito | |- |62 |7 de setembro de 1987 |[[Strela|Strela-3 25]], [[Strela|Strela-3 26]], [[Strela|Strela-3 27]], [[Strela|Strela-3 28]], [[Strela|Strela-3 29]], [[Strela|Strela-3 30]] |Éxito | |- |63 |20 de outubro de 1987 |[[Tselina-D|Tselina-D 62]] |Éxito | |- |64 |6 de xaneiro de 1988 |[[Tselina-D|Tselina-D 63]] |Éxito | |- |65 |15 de xaneiro de 1988 |[[Strela|Strela-3 31]], [[Strela|Strela-3 32]], [[Strela|Strela-3 33]], [[Strela|Strela-3 34]], [[Strela|Strela-3 35]], [[Strela|Strela-3 36]] |Éxito | |- |66 |30 de xaneiro de 1988 |[[Meteor-2 17]] |Éxito | |- |67 |15 de marzo de 1988 |[[Tselina-D|Tselina-D 64]] |Éxito | |- |68 |30 de maio de 1988 |[[Kosmos 1950]] (Geo-IK 10, Musson 10) |Éxito | |- |69 |14 de xuño de 1988 |[[Tselina-D|Tselina-D 65]] |Éxito | |- |70 |5 de xullo de 1988 |[[Okean 1]] (Okean-O1 3) |Éxito | |- |71 |26 de xullo de 1988 |[[Meteor-3 2]] |Éxito | |- |72 |11 de outubro de 1988 |[[Tselina-D|Tselina-D 66]] |Éxito | |- |73 |23 de decembro de 1988 |[[Kosmos 1985]] (Koltso 1) / 36 Romb |Éxito | |- |74 |10 de febreiro de 1989 |[[Strela|Strela-3 37]], [[Strela|Strela-3 38]], [[Strela|Strela-3 39]], [[Strela|Strela-3 40]], [[Strela|Strela-3 41]], [[Strela|Strela-3 42]] |Éxito | |- |75 |28 de febreiro de 1989 |[[Meteor-2 18]] |Éxito | |- |76 |9 de xuño de 1989 |Okean 2 ([[Okean O1|Okean-O1 4]]) |Fallo | |- |77 |28 de agosto de 1989 |[[Kosmos 2037]] (Geo-IK 11, Musson 11) |Éxito | |- |78 |14 de setembro de 1989 |[[Strela|Strela-3 43]], [[Strela|Strela-3 44]], [[Strela|Strela-3 45]], [[Strela|Strela-3 46]], [[Strela|Strela-3 47]], [[Strela|Strela-3 48]] |Éxito | |- |79 |28 de setembro de 1989 |[[Interkosmos 24]] / [[Magion 2]] |Éxito | |- |80 |24 de outubro de 1989 |[[Meteor-3 3]] |Éxito | |- |81 |27 de decembro de 1989 |[[Kosmos 2053]] (Koltso 2) / 36 Romb |Éxito | |- |82 |30 de xaneiro de 1990 |[[Tselina-R|Tselina-R 2]] |Éxito | |- |83 |28 de febreiro de 1990 |[[Okean 2]] (Okean-O1 5) |Éxito | |- |84 |27 de xuño de 1990 |[[Meteor-2 19]] |Éxito | |- |85 |30 de xullo de 1990 |[[Kosmos 2088]] (Geo-IK 12, Musson 12) |Éxito | |- |86 |8 de agosto de 1990 |[[Strela|Strela-3 49]], [[Strela|Strela-3 50]], [[Strela|Strela-3 51]], [[Strela|Strela-3 52]], [[Strela|Strela-3 53]], [[Strela|Strela-3 54]] |Éxito | |- |87 |28 de setembro de 1990 |[[Meteor-2 20]] |Éxito | |- |88 |28 de novembro de 1990 |[[Kosmos 2106]] (Koltso 3) / 36 Romb |Éxito | |- |89 |22 de decembro de 1990 |[[Strela|Strela-3 55]], [[Strela|Strela-3 56]], [[Strela|Strela-3 57]], [[Strela|Strela-3 58]], [[Strela|Strela-3 59]], [[Strela|Strela-3 60]] |Éxito | |- |90 |24 de abril de 1991 |[[Meteor-3 4]] |Éxito | |- |91 |16 de maio de 1991 |[[Strela|Strela-3 61]], [[Strela|Strela-3 62]], [[Strela|Strela-3 63]], [[Strela|Strela-3 64]], [[Strela|Strela-3 65]], [[Strela|Strela-3 66]] |Éxito | |- |92 |4 de xuño de 1991 |[[Okean 3]] (Okean-O1 6) |Éxito | |- |93 |13 de xuño de 1991 |[[Tselina-R|Tselina-R 3]] |Éxito | |- |94 |15 de agosto de 1991 |[[Meteor-3 5]] |Éxito | |- |95 |28 de setembro de 1991 |[[Strela|Strela-3 67]], [[Strela|Strela-3 68]], [[Strela|Strela-3 69]], [[Strela|Strela-3 70]], [[Strela|Strela-3 71]], [[Strela|Strela-3 72]] |Éxito | |- |96 |12 de novembro de 1991 |[[Strela|Strela-3 73]], [[Strela|Strela-3 74]], [[Strela|Strela-3 75]], [[Strela|Strela-3 76]], [[Strela|Strela-3 77]], [[Strela|Strela-3 78]] |Éxito | |- |97 |18 de decembro de 1991 |[[Interkosmos 25]] (Apex, AUOS-Z-AP-IK 1) / [[Magion 3]] |Éxito | |- |98 |13 de xullo de 1992 |[[Strela|Strela-3 79]], [[Strela|Strela-3 80]], [[Strela|Strela-3 81]], [[Strela|Strela-3 82]], [[Gonets|Kosmos 2199]], [[Gonets|Kosmos 2201]] |Éxito | |- |99 |20 de outubro de 1992 |[[Strela|Strela-3 83]], [[Strela|Strela-3 84]], [[Strela|Strela-3 85]], [[Strela|Strela-3 87]], [[Strela|Strela-3 88]] |Éxito | |- |100 |24 de novembro de 1992 |[[Tselina-D|Tselina-D 67]] |Éxito | |- |101 |22 de decembro de 1992 |[[Kosmos 2226]] (Geo-IK 13, Musson 13) |Éxito | |- |102 |25 de decembro de 1992 |[[Tselina-D|Tselina-D 68]] |Éxito | |- |103 |16 de abril de 1993 |[[Tselina-R|Tselina-R 4]] |Éxito | |- |104 |11 de maio de 1993 |[[Strela|Strela-3 89]], [[Strela|Strela-3 90]], [[Strela|Strela-3 91]], [[Strela|Strela-3 92]], [[Strela|Strela-3 93]], [[Strela|Strela-3 94]] |Éxito | |- |105 |24 de xuño de 1993 |[[Strela|Strela-3 95]], [[Strela|Strela-3 96]], [[Strela|Strela-3 97]], [[Strela|Strela-3 98]], [[Strela|Strela-3 99]], [[Strela|Strela-3 100]] |Éxito | |- |106 |31 de agosto de 1993 |[[Meteor-2 21]] / [[Temisat]] |Éxito | |- |107 |25 de xaneiro de 1994 |[[Meteor-3 6]] / [[Tubsat B]] |Éxito | |- |108 |12 de febreiro de 1994 |[[Strela|Strela-3 101]], [[Strela|Strela-3 102]], [[Strela|Strela-3 103]], [[Strela|Strela-3 104]], [[Strela|Strela-3 105]], [[Strela|Strela-3 106]] |Éxito | |- |109 |2 de marzo de 1994 |[[Koronas I]] |Éxito | |- |110 |25 de maio de 1994 |[[Tselina-D]] |Fallo | |- |111 |11 de outubro de 1994 |[[Okean 4]] (Okean-O1 7) |Éxito | |- |112 |29 de novembro de 1994 |[[Geo-IK 1]] (Geo-IK 14, Musson 14) |Éxito | |- |113 |26 de decembro de 1994 |[[Strela|Strela-3 107]], [[Strela|Strela-3 108]], [[Strela|Strela-3 109]], [[Strela|Strela-3 110]], [[Strela|Strela-3 111]], [[Strela|Strela-3 112]] |Éxito | |- |114 |31 de agosto de 1995 |[[Sich 1]] / [[FASat Alfa]] |Éxito | |- |115 |19 de febreiro de 1996 |[[Gonets]] 1 a 3, [[Strela|Strela-3 113]], [[Strela|Strela-3 114]], [[Strela|Strela-3 115]] |Éxito | |- |116 |14 de febreiro de 1997 |[[Gonets]] 4 a 6, [[Strela|Strela-3 116]], [[Strela|Strela-3 117]], [[Strela|Strela-3 118]] |Éxito | |- |117 |15 de xuño de 1998 |[[Strela|Strela-3 119]], [[Strela|Strela-3 120]], [[Strela|Strela-3 121]], [[Strela|Strela-3 122]], [[Strela|Strela-3 123]], [[Strela|Strela-3 124]] |Fallo parcial | |- |118 |27 de decembro de 2000 |[[Gonets]] 7 a 9, [[Strela|Strela-3 125]], [[Strela|Strela-3 126]], [[Strela|Strela-3 127]] |Fallo | |- |119 |31 de xullo de 2001 |[[Koronas F]] |Éxito | |- |120 |28 de decembro de 2001 |[[Gonets]] 10 a 12, [[Strela|Strela-3 128]], [[Strela|Strela-3 129]], [[Strela|Strela-3 130]] |Éxito | |- |121 |24 de decembro de 2004 |[[Sich 1M]] / [[Micron 1]] |Fallo parcial | |- |122 |30 de xaneiro de 2009 |[[Koronas Foton]] |Éxito | |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Tsyklon (rocket)}} === Outros artigos === *[[Tsiklon-2]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Scout (foguete)]] b700jq1bbv7um5voi4frdvgcmvcnew0 4 405753 6148311 6134199 2022-08-02T11:46:53Z ListeriaBot 65707 Wikidata list updated [V2] wikitext text/x-wiki Esta é unha '''lista de mulleres do País Vasco''', segundo os datos que constan en Wikidata: {{Wikidata list |sparql=SELECT ?item ?date ?yob ?yod (COUNT(distinct ?sitelink) as ?count) WHERE { ?item wdt:P19 ?pob . ?pob wdt:P131* wd:Q3995 . ?item wdt:P21 wd:Q6581072 . ?item wdt:P31 wd:Q5 . ?sitelink schema:about ?item . OPTIONAL { ?item wdt:P569 ?dob . BIND(YEAR(?dob) as ?yob) } OPTIONAL { ?item wdt:P570 ?dod . BIND(YEAR(?dod) as ?yod) } } GROUP BY ?item ?date ?yob ?yod ORDER BY ?date |sort=569 |columns=number:#,item:elemento,label:Nome,p19,p569,p20,p570,P18 |thumb=150 |links=red }} {| class='wikitable sortable' style='width:100%' ! # ! elemento ! Nome ! lugar de nacemento ! data de nacemento ! lugar de falecemento ! data de falecemento ! imaxe |- | style='text-align:right'| 1 | [[:d:Q35631|Q35631]] | [[Naroa Agirre]] | [[Donostia]] | 1979-05-15 | | | [[Ficheiro:Naroa Agirre pertika-jauzilaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2 | [[:d:Q35633|Q35633]] | [[Itziar Ituño]] | [[Basauri]] | 1974-06-18 | | | [[Ficheiro:Itziar Ituño 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 3 | [[:d:Q35642|Q35642]] | [[María Cruickshank]] | [[Oñati]] | 1989-11-12 | | | [[Ficheiro:Maria Cruickshank 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 4 | [[:d:Q45548|Q45548]] | [[Tessa Andonegi]] | [[Donostia]] | 1968-08-31 | | | [[Ficheiro:Tessa Andonegi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 5 | [[:d:Q143433|Q143433]] | [[Catalina de Erauso]] | [[Donostia]] | 1592-02-10 | [[Cotaxtla]] | 1650 | [[Ficheiro:Catalina de Erauso.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 6 | [[:d:Q220444|Q220444]] | [[Blanche of Navarre, Queen of Castile]] | [[Laguardia]] | 1137 | | 1156-08-12 | [[Ficheiro:Branca de Navarra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 7 | [[:d:Q233096|Q233096]] | [[Rebeca Linares]] | [[Donostia]] | 1983-06-13 | | | [[Ficheiro:Rebeca Linares at AVN Adult Entertainment Expo 2009.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 8 | [[:d:Q237146|Q237146]] | [[Lara Arruabarrena]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1992-03-20 | | | [[Ficheiro:Arruabarrena WM15 (4) (20009613653).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 9 | [[:d:Q238955|Q238955]] | [[Dolores Ibárruri]] | [[Gallarta]]<br/>[[Abanto Zierbena|Abanto y Ciérbana-Abanto Zierbena]] | 1895-12-09<br/>1895 | [[Hospital Universitario Ramón y Cajal]] | 1989-11-12<br/>1989 | [[Ficheiro:Dolores002.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 10 | [[:d:Q251828|Q251828]] | [[Mariví Bilbao]] | [[Bilbao]] | 1930-01-22 | [[Bilbao]] | 2013-04-03 | [[Ficheiro:Marivi Bilbao.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 11 | [[:d:Q253244|Q253244]] | [[Edurne Pasaban]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1973-08-01 | | | [[Ficheiro:Edurne-Pasaban-Conferencia-españa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 12 | [[:d:Q255267|Q255267]] | [[Ainhoa Arteta|Ainhoa Arteta Ibarrolaburu]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1964-09-24 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Arteta at the Quincena Musical.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 13 | [[:d:Q255570|Q255570]] | [[Espido Freire]] | [[Bilbao]] | 1974-07-16 | | | [[Ficheiro:Espido Freire 01.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 14 | [[:d:Q255666|Q255666]] | [[Rosa Díez]] | [[Güeñes]] | 1952-05-27 | | | [[Ficheiro:Rosa Díez (Recortada).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 15 | [[:d:Q257202|Q257202]] | [[Margaret of Navarre]] | [[Laguardia]] | 1128 | [[Palermo]] | 1183-08-12 | |- | style='text-align:right'| 16 | [[:d:Q260825|Q260825]] | [[Leire Olaberria]] | [[Ikaztegieta]] | 1977-02-17 | | | [[Ficheiro:Leire Olaberria (2).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 17 | [[:d:Q260877|Q260877]] | [[Maider Unda]] | [[Vitoria]] | 1977-07-02 | | | [[Ficheiro:Maider Unda, 2016-cropped.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 18 | [[:d:Q261072|Q261072]] | [[Miren Ibarguren]] | [[Donostia]] | 1980-05-23 | | | [[Ficheiro:2016 09 21 Oskar Moreno ZINEMALDIA 64 KALEBEGIAK 0029 Txikitan (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 19 | [[:d:Q270276|Q270276]] | [[Anne Igartiburu]] | [[Elorrio]] | 1969-02-18 | | | [[Ficheiro:Anne Igartiburu2 050 edit.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 20 | [[:d:Q270293|Q270293]] | [[Estíbaliz Gabilondo]] | [[Donostia]] | 1976-11-16 | | | [[Ficheiro:Estíbaliz Gabilondo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 21 | [[:d:Q271563|Q271563]] | [[Mencia Lopez de Haro]] | [[Biscaia]] | 1215 | [[Palencia]] | 1270 | [[Ficheiro:Mécia Lopes de Haro.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 22 | [[:d:Q272147|Q272147]] | [[Joane Somarriba]] | [[Gernika-Lumo]] | 1972-08-11 | | | [[Ficheiro:Joane Somarriba. Txirrindularia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 23 | [[:d:Q289872|Q289872]] | [[Candida Maria of Jesus]] | [[Andoain]] | 1845-05-31 | [[Salamanca]] | 1912-08-09 | [[Ficheiro:MadreCandida.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 24 | [[:d:Q290539|Q290539]] | [[Izaskun Bilbao]] | [[Bermeo]] | 1961-03-27 | | | [[Ficheiro:Bilbao Barandica Izaskun 2014-02-06 1.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 25 | [[:d:Q353848|Q353848]] | [[Adela Úcar]] | [[Bilbao]] | 1980-03-16 | | | |- | style='text-align:right'| 26 | [[:d:Q435171|Q435171]] | [[Marta Etura]] | [[Donostia]] | 1978-10-28 | | | [[Ficheiro:Premios Goya 2018 - Marta Etura.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 27 | [[:d:Q435199|Q435199]] | [[Leire Pajín]] | [[Donostia]] | 1976-09-16 | | | [[Ficheiro:Leire Pajín 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 28 | [[:d:Q457490|Q457490]] | [[Yoana Martínez]] | [[Donostia]] | 1980-11-18 | | | |- | style='text-align:right'| 29 | [[:d:Q457666|Q457666]] | [[Maite Zúñiga]] | [[Éibar|Eibar]] | 1964-12-28 | | | |- | style='text-align:right'| 30 | [[:d:Q457693|Q457693]] | [[Arantxa Urretabizkaia]] | [[Donostia]] | 1947-07-01 | | | [[Ficheiro:Arantxa Urretabizkaia (Pamiela argitaletxea) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 31 | [[:d:Q459373|Q459373]] | [[Iratxe García]] | [[Barakaldo]] | 1974-10-07 | | | [[Ficheiro:Iratxe García Pérez March 2022.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 32 | [[:d:Q459881|Q459881]] | [[Virginia Berasategui]] | [[Bilbao]] | 1975-07-15 | | | [[Ficheiro:Virginia Berasategui2007.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 33 | [[:d:Q468803|Q468803]] | [[Cristina Garmendia]] | [[Donostia]] | 1962-02-21 | | | [[Ficheiro:(Cristina Garmendia) Campus Party 2010 Dia2 (4523460120) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 34 | [[:d:Q537027|Q537027]] | [[Natalia Zabala]] | [[Donostia]] | 1983-05-11<br/>1979-05-11 | | | [[Ficheiro:Miss Spain 07 Natalia Zabala Arroyo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 35 | [[:d:Q543577|Q543577]] | [[Begoña Errazti]] | [[Barakaldo]] | 1957-08-22 | | | [[Ficheiro:Begoña errazti.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 36 | [[:d:Q559942|Q559942]] | [[Bakartxo Tejeria Otermin]] | [[Larraul]] | 1971-03-28 | | | [[Ficheiro:Bakartxo Tejeria 2017 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 37 | [[:d:Q581248|Q581248]] | [[Nely Carla Alberto]] | [[Donostia]] | 1983-07-02 | | | [[Ficheiro:Nely Carla Alberto, 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 38 | [[:d:Q581287|Q581287]] | [[Eli Pinedo]] | [[Amurrio]] | 1981-05-13 | | | [[Ficheiro:Eli Pinedo, jugadora de la selección española de balonmano.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 39 | [[:d:Q581362|Q581362]] | [[Patricia Elorza]] | [[Vitoria]] | 1984-04-08 | | | [[Ficheiro:Patricia Elorza - Jornada de las Estrellas de Balonmano 2013 - 01.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 40 | [[:d:Q608706|Q608706]] | [[Ángela Figuera Aymerich]] | [[Bilbao]] | 1902-10-30 | [[Madrid]] | 1984-04-02 | |- | style='text-align:right'| 41 | [[:d:Q613146|Q613146]] | [[Elisa Zamacois]] | [[Bilbao]] | 1838-04-29 | [[Buenos Aires]] | 1915-11 | [[Ficheiro:Vallejo-Retrato de Elisa Zamacois.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 42 | [[:d:Q626085|Q626085]] | [[Arantza Ezenarro]] | [[Donostia]] | 1980-06-24 | | | [[Ficheiro:Arantza Ezenarro. Abeslaria. Sopranoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 43 | [[:d:Q627033|Q627033]] | [[Tania Calvo]] | [[Vitoria]] | 1992-06-26 | | | [[Ficheiro:Tania Calvo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 44 | [[:d:Q686070|Q686070]] | [[Amaia Montero]] | [[Irún]] | 1976-08-26 | | | [[Ficheiro:Amaia Montero - Rock in Rio Madrid 2012 - 18.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 45 | [[:d:Q729295|Q729295]] | [[Leire Zabala]] | [[Barakaldo]] | 1980-07-30 | | | |- | style='text-align:right'| 46 | [[:d:Q729931|Q729931]] | [[Ainhoa Murúa]] | [[Zarautz]] | 1978-07-18 | | | [[Ficheiro:2008 Ainhoa Murúa.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 47 | [[:d:Q796655|Q796655]] | [[Aiora Renteria]] | [[Bilbao]] | 1976-03-16 | | | [[Ficheiro:Berri Txarrak Lagunartean - Kobetamendi - 2019-07-14 - 72.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 48 | [[:d:Q860839|Q860839]] | [[Estíbaliz Martínez]] | [[Vitoria]] | 1980-05-09 | | | [[Ficheiro:Estíbaliz Martínez 01.PNG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 49 | [[:d:Q860847|Q860847]] | [[Tania Lamarca]] | [[Vitoria]] | 1980-04-30 | | | [[Ficheiro:Tania Lamarca en Ibiza 02.PNG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 50 | [[:d:Q860854|Q860854]] | [[Lorena Guréndez]] | [[Vitoria]] | 1981-05-07 | | | [[Ficheiro:Lorena Guréndez 01.PNG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 51 | [[:d:Q893123|Q893123]] | [[Leire Iglesias]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1978-04-07 | | | |- | style='text-align:right'| 52 | [[:d:Q948354|Q948354]] | [[Margarita María López de Maturana]] | [[Bilbao]] | 1884-07-25 | [[Berriz]] | 1934-07-23 | [[Ficheiro:Pilar López de Maturana.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 53 | [[:d:Q982764|Q982764]] | [[Arantxa Tapia]] | [[Astigarraga]] | 1963-09-24 | | | [[Ficheiro:Arantxa Tapia 2020.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 54 | [[:d:Q1152388|Q1152388]] | [[Leire Martínez]] | [[Donostia]] | 1979-06-22 | | | [[Ficheiro:La oreja de Van Gogh - Rock in Rio Madrid 2012 - 15.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 55 | [[:d:Q1517840|Q1517840]] | [[Begoña Maestre]] | [[Barakaldo]] | 1978-08-01 | | | [[Ficheiro:Begoña Maestre en la inauguración de la tienda de Hispanitas en Madrid (2016) (29963331444) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 56 | [[:d:Q1676120|Q1676120]] | [[Izaskun Zubizarreta Gerendiain]] | [[Oiartzun]] | 1970-09-30 | | | [[Ficheiro:Izaskun Zubizarreta 2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 57 | [[:d:Q1896004|Q1896004]] | [[Maria Josepha vom Herzen Jesu Sancho de Guerra]] | [[Vitoria]] | 1842-09-07 | [[Bilbao]] | 1912-03-20 | [[Ficheiro:MSanchodeGuerra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 58 | [[:d:Q2139149|Q2139149]] | [[Klara Badiola Zubillaga]] | [[Donostia]] | 1954-05-03 | | | |- | style='text-align:right'| 59 | [[:d:Q2261711|Q2261711]] | [[Oiana Blanco]] | [[Orio]] | 1983-05-13 | | | |- | style='text-align:right'| 60 | [[:d:Q2261927|Q2261927]] | [[Begoña Ameztoy]] | [[Donostia]] | 1951-04-04 | | | |- | style='text-align:right'| 61 | [[:d:Q2265986|Q2265986]] | [[Ana Urkijo]] | [[Bilbao]] | 1953-08-16 | | | |- | style='text-align:right'| 62 | [[:d:Q2275872|Q2275872]] | [[Amaia Olabarrieta]] | [[Lezama]] | 1982-07-28 | | | |- | style='text-align:right'| 63 | [[:d:Q2329988|Q2329988]] | [[Aroa Gimeno]] | [[Barakaldo]] | 1980-04-30 | | | [[Ficheiro:Aroa foto.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 64 | [[:d:Q2410014|Q2410014]] | [[Itziar Aizpurua]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1943-04-02 | | | |- | style='text-align:right'| 65 | [[:d:Q2462537|Q2462537]] | [[Asun Balzola]] | [[Bilbao]] | 1942-07-18 | [[Madrid]] | 2006-06-22 | [[Ficheiro:Asun Balzola.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 66 | [[:d:Q2469606|Q2469606]] | [[Almudena Cid]] | [[Vitoria]] | 1980-06-15 | | | [[Ficheiro:Almudena Cid 2008 Beijing 01b.PNG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 67 | [[:d:Q2558228|Q2558228]] | [[Paz Fernández Felgueroso]] | [[Donostia]] | 1937-09-28 | | | [[Ficheiro:Paz Fernández Felgueroso 2021.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 68 | [[:d:Q2617825|Q2617825]] | [[Elena Arzak]] | [[Donostia]] | 1969-07-04 | | | [[Ficheiro:Elena Arzak.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 69 | [[:d:Q2620257|Q2620257]] | [[Mariasun Landa]] | [[Errenteria]] | 1949-06-05 | | | [[Ficheiro:Mariasun Landa (Natividad de la Puerta Rueda).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 70 | [[:d:Q2622952|Q2622952]] | [[Lucia Lacarra]] | [[Zumaia]] | 1975-03-24 | | | [[Ficheiro:2003-004 Lucia Lacarra 2.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 71 | [[:d:Q2628279|Q2628279]] | [[Josune Bereziartu]] | [[Lazkao]] | 1972-01-19 | | | [[Ficheiro:Josune Bereziartu 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 72 | [[:d:Q2636771|Q2636771]] | [[Rafaela Ybarra de Vilallonga]] | [[Bilbao]] | 1843-01-16 | [[Bilbao]] | 1900-02-23 | [[Ficheiro:Beata rafaela ybarra 01.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 73 | [[:d:Q2718905|Q2718905]] | [[Maialen Chourraut]] | [[Lasarte-Oria]] | 1983-03-08 | | | [[Ficheiro:2019 ICF Canoe slalom World Championships 193 - Maialen Chourraut.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 74 | [[:d:Q2799662|Q2799662]] | [[Tania Elosegui]] | [[Donostia]] | 1981-12-13 | | | [[Ficheiro:2009 Women's British Open - Tania Elosegui (1).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 75 | [[:d:Q2828148|Q2828148]] | [[Ainhoa Adin Jauregui]] | [[Irún]] | 1972-10-22 | | | |- | style='text-align:right'| 76 | [[:d:Q2828816|Q2828816]] | [[Aitziber Porras]] | [[Vitoria]] | 1978-05-09 | | | [[Ficheiro:Aitziber Porras.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 77 | [[:d:Q2834937|Q2834937]] | [[Julia Gallego Eraso]] | [[Irún]] | 1964-02-14 | | | |- | style='text-align:right'| 78 | [[:d:Q2837016|Q2837016]] | [[Regina Otaola]] | [[Éibar|Eibar]] | 1952-02-13 | | | [[Ficheiro:(Regina Otaola) Candidatura de Isabel Díaz Ayuso (47767094191) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 79 | [[:d:Q2840909|Q2840909]] | [[Amaia Zubiria]] | [[Donostia]] | 1947-09-11 | | | [[Ficheiro:Amaia Zubiria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 80 | [[:d:Q2841198|Q2841198]] | [[Paloma O'Shea]] | [[Getxo]] | 1936-02-19 | | | [[Ficheiro:Palomaoshea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 81 | [[:d:Q2842585|Q2842585]] | [[Mari Cruz Soriano]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1955-08-23 | | | |- | style='text-align:right'| 82 | [[:d:Q2844958|Q2844958]] | [[Ana Blanco]] | [[Bilbao]] | 1961-11-05 | | | [[Ficheiro:Ana Blanco (2011).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 83 | [[:d:Q2859541|Q2859541]] | [[Arantza Quiroga|Arantza Quiroga Cía]] | [[Irún]] | 1973-07-26 | | | [[Ficheiro:Arantza Quiroga 2013 cropped.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 84 | [[:d:Q2884601|Q2884601]] | [[Elisabeth Larena]] | [[Bilbao]] | 1989-02-22<br/>1986-02-22 | | | |- | style='text-align:right'| 85 | [[:d:Q2893588|Q2893588]] | [[Carmen Gurruchaga]] | [[Donostia]] | 1955-09-09 | | | |- | style='text-align:right'| 86 | [[:d:Q2894552|Q2894552]] | [[Carmen López-Areal]] | [[Bilbao]] | 1972-07-15 | | | |- | style='text-align:right'| 87 | [[:d:Q2917332|Q2917332]] | [[Blanca Castilla de Cortázar]] | [[Vitoria]] | 1951-07-25 | | | |- | style='text-align:right'| 88 | [[:d:Q2918189|Q2918189]] | [[Elisabeth Ibarra]] | [[Azkoitia]] | 1981-06-29 | | | |- | style='text-align:right'| 89 | [[:d:Q2919200|Q2919200]] | [[Bárbara Goenaga]] | [[Donostia]] | 1983-07-20 | | | [[Ficheiro:Barbara Goenaga 3-19 estreno (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 90 | [[:d:Q2991961|Q2991961]] | [[Conchita Montenegro]] | [[Donostia]] | 1911-09-11<br/>1912-09-11 | [[Madrid]] | 2007-04-22<br/>2007-04-26 | [[Ficheiro:Conchita Montenegro Argentinean Magazine AD 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 91 | [[:d:Q3002887|Q3002887]] | [[Cristina Martínez]] | [[Donostia]] | 1972-10-08 | | | |- | style='text-align:right'| 92 | [[:d:Q3034273|Q3034273]] | [[Dolores Aguirre]] | [[Berango]] | 1935 | [[Constantina, Sevilla]] | 2013-04-12 | |- | style='text-align:right'| 93 | [[:d:Q3044860|Q3044860]] | [[María Soledad Iparraguirre]] | [[Eskoriatza]] | 1961-04-25 | | | |- | style='text-align:right'| 94 | [[:d:Q3058973|Q3058973]] | [[Esther Ferrer]] | [[Donostia]] | 1937-12-19 | | | [[Ficheiro:Esther Ferrer artista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 95 | [[:d:Q3121820|Q3121820]] | [[Dolores González Katarain|Dolores González Catarain]] | [[Ordizia]] | 1954-05-14 | [[Ordizia]] | 1986-09-10 | [[Ficheiro:2 gaineko 1, multzo hirukoitza - Conjunción ternaria 1 sobre 2 (Jorge Oteiza).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 96 | [[:d:Q3154023|Q3154023]] | [[Inés Etxegibel]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1974-01-07 | | | [[Ficheiro:Inés etxegibel.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 97 | [[:d:Q3163019|Q3163019]] | [[Jasone Salaberria Fuldain]] | [[Ermua]] | 1952-07-18 | [[Baiona, Francia|Baiona]] | 2021-04-08 | |- | style='text-align:right'| 98 | [[:d:Q3186113|Q3186113]] | [[Josune Ariztondo]] | [[Ondarroa]] | 1948-07-07 | | | [[Ficheiro:Josune-ariztondoArgiaDaniBlanco2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 99 | [[:d:Q3316026|Q3316026]] | [[Miren Azkarate Villar]] | [[Donostia]] | 1955-11-27 | | | [[Ficheiro:Bb 20190405768051Bb 20190405768051 10.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 100 | [[:d:Q3316030|Q3316030]] | [[Lourdes Oñederra]] | [[Donostia]] | 1958-06-09 | | | [[Ficheiro:Lourdes Oñederra 2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 101 | [[:d:Q3325380|Q3325380]] | [[Anari]] | [[Azkoitia]] | 1970 | | | [[Ficheiro:Anari.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 102 | [[:d:Q3328338|Q3328338]] | [[Nicolasa Pradera]] | [[Markina-Xemein]] | 1870-12-07 | [[Madrid]] | 1959 | |- | style='text-align:right'| 103 | [[:d:Q3380118|Q3380118]] | [[Patricia Pinedo]] | [[Amurrio]] | 1981-05-13 | | | |- | style='text-align:right'| 104 | [[:d:Q3391130|Q3391130]] | [[Ainhoa Cantalapiedra]] | [[Galdakao]] | 1980-09-25 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Cantalapiedra by Javier Burgos.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 105 | [[:d:Q3394045|Q3394045]] | [[Ángeles Sorazu]] | [[Zumaia]] | 1873-02-22 | [[Valladolid]] | 1921-08-28 | |- | style='text-align:right'| 106 | [[:d:Q3394126|Q3394126]] | [[Patricia Gaztañaga]] | [[Bilbao]] | 1966-12-25 | | | [[Ficheiro:Patricia Gaztañaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 107 | [[:d:Q3394131|Q3394131]] | [[Maialen Lujanbio]] | [[Hernani]] | 1976-11-26 | | | [[Ficheiro:2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusia - BEC - Maialen txapeldun.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 108 | [[:d:Q3488893|Q3488893]] | [[Sofía Gandarias]] | [[Gernika-Lumo]] | 1951 | [[Madrid]] | 2016-01-23 | [[Ficheiro:Sofía Gandarias 2011 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 109 | [[:d:Q3623723|Q3623723]] | [[Arrate Orueta]] | [[Bilbao]] | 1984-08-08 | | | |- | style='text-align:right'| 110 | [[:d:Q3723359|Q3723359]] | [[Elixabete Capa]] | [[Donostia]] | 1978-03-20 | | | |- | style='text-align:right'| 111 | [[:d:Q3750866|Q3750866]] | [[María Quintanal]] | [[Bilbao]] | 1969-12-17 | | | |- | style='text-align:right'| 112 | [[:d:Q3752058|Q3752058]] | [[Maider Tellería]] | [[Donostia]] | 1973-07-14 | | | |- | style='text-align:right'| 113 | [[:d:Q3752063|Q3752063]] | [[Silvia Manrique]] | [[Laudio]] | 1973-03-06 | | | |- | style='text-align:right'| 114 | [[:d:Q3752079|Q3752079]] | [[Nagore Gabellanes]] | [[Donostia]] | 1973-01-25 | | | |- | style='text-align:right'| 115 | [[:d:Q3752085|Q3752085]] | [[Teresa Motos]] | [[Donostia]] | 1963-12-29 | | | |- | style='text-align:right'| 116 | [[:d:Q3752284|Q3752284]] | [[Sorkun]] | [[Errenteria]] | 1977-01-29 | | | [[Ficheiro:Sorkun enlas Kontrafiestas 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 117 | [[:d:Q3752476|Q3752476]] | [[Aintzane Ezenarro]] | [[Getaria]] | 1971-03-18 | | | [[Ficheiro:Aintzane Ezenarro 2015.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 118 | [[:d:Q3752485|Q3752485]] | [[María San Gil]] | [[Donostia]] | 1965-01-15 | | | [[Ficheiro:María San Gil 2007 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 119 | [[:d:Q3752679|Q3752679]] | [[Zuriñe Rodríguez]] | [[Barakaldo]] | 1982-05-21 | | | |- | style='text-align:right'| 120 | [[:d:Q3752789|Q3752789]] | [[Miren Etxezarreta]] | [[Ordizia]] | 1936-03-23 | | | [[Ficheiro:Miren Etxezarreta, economist.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 121 | [[:d:Q3754076|Q3754076]] | [[Micaela Portilla]] | [[Vitoria]] | 1922-07-30 | [[Vitoria]] | 2005-10-08 | [[Ficheiro:Mikaela Portilla. Antropologoa, pedagogoa, historialaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 122 | [[:d:Q3754414|Q3754414]] | [[Ernestina de Champourcín]] | [[Vitoria]] | 1905-07-10 | [[Madrid]] | 1999-03-27 | [[Ficheiro:E. Champourcin y E.Checa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 123 | [[:d:Q3755450|Q3755450]] | [[Garbiñe Abasolo]] | [[Bilbao]] | 1964-05-17 | | | [[Ficheiro:Garbiñe Abasolo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 124 | [[:d:Q3755512|Q3755512]] | [[Eider Gardiazábal Rubial]] | [[Bilbao]] | 1975-07-12 | | | [[Ficheiro:Eider Gardiazábal (Video Project in the European Parliament 2014).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 125 | [[:d:Q3756223|Q3756223]] | [[Inés Sainz]] | [[Bilbao]] | 1975-10-06 | | | |- | style='text-align:right'| 126 | [[:d:Q3756244|Q3756244]] | [[Sheila Márquez]] | [[Vitoria]] | 1985-09-19 | | | |- | style='text-align:right'| 127 | [[:d:Q3756589|Q3756589]] | [[Amaya Uranga]] | [[Bilbao]] | 1947-02-18 | | | [[Ficheiro:El Consorcio in concert 3.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 128 | [[:d:Q3756601|Q3756601]] | [[Izaskun Uranga]] | [[Bilbao]] | 1950-04-17 | | | [[Ficheiro:Izaskun Uranga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 129 | [[:d:Q3756850|Q3756850]] | [[Amaia Piedra]] | [[Bilbao]] | 1972-06-02 | | | |- | style='text-align:right'| 130 | [[:d:Q3801845|Q3801845]] | [[Irantzu]] | [[Bilbao]] | 1985-07-09 | | | |- | style='text-align:right'| 131 | [[:d:Q3804584|Q3804584]] | [[Itziar Gurrutxaga]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1977-04-04 | | | |- | style='text-align:right'| 132 | [[:d:Q3817110|Q3817110]] | [[Ana Miranda De Lage]] | [[Donostia]] | 1946-05-07 | | | |- | style='text-align:right'| 133 | [[:d:Q3822308|Q3822308]] | [[Nerea Garmendia Martínez]] | [[Beasain]] | 1979-10-29 | | | [[Ficheiro:NEREA GARMENDIA 2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 134 | [[:d:Q3836838|Q3836838]] | [[Lorena Sánchez]] | [[Barakaldo]] | 1973-02-12 | | | |- | style='text-align:right'| 135 | [[:d:Q3850591|Q3850591]] | [[María Antonia Bandrés y Elósegui]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1898-03-06 | [[Salamanca]] | 1919-04-27 | |- | style='text-align:right'| 136 | [[:d:Q3854624|Q3854624]] | [[Menchu Gal]] | [[Irún]] | 1919-01-07 | [[Donostia]] | 2008-03-12 | [[Ficheiro:Mentxu Gal - Dani Blanco.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 137 | [[:d:Q3874731|Q3874731]] | [[Nerea Uriagereka]] | [[Mungia]] | 1983-03-24 | | | |- | style='text-align:right'| 138 | [[:d:Q3944837|Q3944837]] | [[Blanquita Suárez]] | [[Donostia]] | 1894-10-17 | [[Madrid]] | 1983-05-11 | [[Ficheiro:Cándida y Blanquita Suárez.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 139 | [[:d:Q4001266|Q4001266]] | [[Tzibi]] | [[Bilbao]] | 1976-05-28 | | | |- | style='text-align:right'| 140 | [[:d:Q4002976|Q4002976]] | [[Uguzne]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1979-03-20 | | | |- | style='text-align:right'| 141 | [[:d:Q4008559|Q4008559]] | [[Vanessa Rodriguez]] | [[Barakaldo]] | 1979-11-29 | | | |- | style='text-align:right'| 142 | [[:d:Q4025017|Q4025017]] | [[Zuriñe Gil García]] | [[Vitoria]] | 1987-02-20 | | | |- | style='text-align:right'| 143 | [[:d:Q4116630|Q4116630]] | [[Izaskun Aramburu]] | [[Donostia]] | 1975-12-27 | | | |- | style='text-align:right'| 144 | [[:d:Q4356950|Q4356950]] | [[Goizalde Núñez]] | [[Bilbao]] | 1970-06-24 | | | |- | style='text-align:right'| 145 | [[:d:Q4357282|Q4357282]] | [[Arantxa Ramos]] | [[Barakaldo]] | 1988-09-09 | | | |- | style='text-align:right'| 146 | [[:d:Q4503825|Q4503825]] | [[Idoia López Riaño]] | [[Donostia]] | 1964-03-18 | | | |- | style='text-align:right'| 147 | [[:d:Q4697397|Q4697397]] | [[Ainara Manterola]] | [[Orio]] | 1995-06-19 | | | |- | style='text-align:right'| 148 | [[:d:Q4697438|Q4697438]] | [[Ainhoa Ibarra Astellara]] | [[Gernika-Lumo]] | 1968-10-27 | | | |- | style='text-align:right'| 149 | [[:d:Q4697539|Q4697539]] | [[Aintzane Encinas]] | [[Donostia]] | 1988-04-22 | | | [[Ficheiro:Aintzane Encinas.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 150 | [[:d:Q4750585|Q4750585]] | [[Anabel Alonso Gómez]] | [[Barakaldo]] | 1964-11-11 | | | [[Ficheiro:Anabel Alonso at Premios Goya 2017 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 151 | [[:d:Q4750587|Q4750587]] | [[Anabel Ochoa]] | [[Bilbao]] | 1955-12-14 | [[Cidade de México]] | 2008-11-19 | |- | style='text-align:right'| 152 | [[:d:Q4753695|Q4753695]] | [[Andere Legina]] | [[Getxo]] | 1989-03-17 | | | |- | style='text-align:right'| 153 | [[:d:Q4784156|Q4784156]] | [[Arantza del Puerto]] | [[Donostia]] | 1971-03-08 | | | |- | style='text-align:right'| 154 | [[:d:Q4890238|Q4890238]] | [[Pilar Kaltzada]] | [[Donostia]] | 1970-10-11 | | | [[Ficheiro:Pilar Kaltzada.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 155 | [[:d:Q4890261|Q4890261]] | [[Lourdes Iriondo Mujika]] | [[Donostia]] | 1937-03-27 | [[Urnieta]] | 2005-12-27 | [[Ficheiro:Lourdes Iriondo 1971 txiki.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 156 | [[:d:Q4891269|Q4891269]] | [[Begoña Lasagabaster]] | [[Irún]] | 1962-09-22 | | | |- | style='text-align:right'| 157 | [[:d:Q4970865|Q4970865]] | [[Itziar Okariz]] | [[Donostia]] | 1965-04-21 | | | [[Ficheiro:Itziar okariz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 158 | [[:d:Q5004833|Q5004833]] | [[Bárbara Malda]] | [[Getxo]] | 1984-05-12 | | | |- | style='text-align:right'| 159 | [[:d:Q5274881|Q5274881]] | [[Yolanda González Martín]] | [[Bilbao]] | 1961-01-20 | [[Madrid]] | 1980-02-01 | [[Ficheiro:Yolanda Gonzalezen enparantza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 160 | [[:d:Q5359147|Q5359147]] | [[Elena Urkizu]] | [[Donostia]] | 1975-01-29 | | | |- | style='text-align:right'| 161 | [[:d:Q5362024|Q5362024]] | [[Elixabete Sarasola]] | [[Donostia]] | 1991-04-12 | | | [[Ficheiro:Elixabete Sarasola (6088517987) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 162 | [[:d:Q5385303|Q5385303]] | [[Erdoitza Goikoetxea]] | [[Bilbao]] | 1975-01-24 | | | |- | style='text-align:right'| 163 | [[:d:Q5393125|Q5393125]] | [[Ana Bejerano]] | [[Getxo]] | 1961 | [[Hospital Alfredo Espinosa, Urduliz]] | 2022-01-02 | |- | style='text-align:right'| 164 | [[:d:Q5402286|Q5402286]] | [[Estíbaliz Urrutia]] | [[Bilbao]] | 1970-02-22 | | | |- | style='text-align:right'| 165 | [[:d:Q5408659|Q5408659]] | [[Leticia Comerón]] | [[Vitoria]] | 1982-11-12 | | | [[Ficheiro:Leticia comeron2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 166 | [[:d:Q5412392|Q5412392]] | [[Iragarne Piñero Berriatua]] | [[Santurtzi]] | 1986-05-07 | | | |- | style='text-align:right'| 167 | [[:d:Q5415006|Q5415006]] | [[Eva Arguiñano]] | [[Beasain]] | 1960-04-04 | | | [[Ficheiro:Eva Arguiñano 2006.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 168 | [[:d:Q5479644|Q5479644]] | [[Idoia Mendia Cueva]] | [[Bilbao]] | 1965-10-27 | | | [[Ficheiro:Idoia Mendia 2021.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 169 | [[:d:Q5588108|Q5588108]] | [[Gotzone Mora]] | [[Bilbao]] | 1948 | | | [[Ficheiro:Gotzone Mora en el Encuentro de Familias Inmigrantes.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 170 | [[:d:Q5620564|Q5620564]] | [[Gurutze Fernández]] | [[Urretxu]] | 1979-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 171 | [[:d:Q5657452|Q5657452]] | [[Adela Asúa Barreta]] | [[Bilbao]] | 1948 | | | [[Ficheiro:(Adela Asúa) María Dolores Cospedal recibe al Pleno del Tribunal Constitucional (9014693693) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 172 | [[:d:Q5671655|Q5671655]] | [[Amalur Mendizabal]] | [[Zizurkil]] | 1979-05-15 | | | |- | style='text-align:right'| 173 | [[:d:Q5673662|Q5673662]] | [[Ana Agud]] | [[Donostia]] | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 174 | [[:d:Q5673675|Q5673675]] | [[Ana Bereciartúa]] | [[Pasaia]] | 1936-06-28 | | | |- | style='text-align:right'| 175 | [[:d:Q5673864|Q5673864]] | [[Ana Martínez de Aguilar]] | [[Donostia]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 176 | [[:d:Q5674026|Q5674026]] | [[Ana Otero]] | [[Donostia]] | 1970-05-13 | | | |- | style='text-align:right'| 177 | [[:d:Q5674100|Q5674100]] | [[Ana Urchueguía]] | [[Donostia]] | 1952-10-09 | | | |- | style='text-align:right'| 178 | [[:d:Q5675159|Q5675159]] | [[Pilar López Júlvez]] | [[Donostia]] | 1912-06-04 | [[Madrid]] | 2008-03-25 | |- | style='text-align:right'| 179 | [[:d:Q5692845|Q5692845]] | [[Amaia López de Munain]] | [[Vitoria]] | 1972-07-17 | | | |- | style='text-align:right'| 180 | [[:d:Q5702315|Q5702315]] | [[Arantza Sestayo]] | [[Donostia]] | 1964 | | | [[Ficheiro:Cavacon Italy.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 181 | [[:d:Q5702318|Q5702318]] | [[Arantzazu Martínez]] | [[Vitoria]] | 1977-07-05 | | | [[Ficheiro:ArantzazuMartinez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 182 | [[:d:Q5702321|Q5702321]] | [[Aranzazu Gonzalez Muñoz]] | [[Donostia]] | 1975-09-15 | | | |- | style='text-align:right'| 183 | [[:d:Q5710134|Q5710134]] | [[Asunción Villamil]] | [[Bilbao]] | 1926 | [[Madrid]] | 2010-12-25 | |- | style='text-align:right'| 184 | [[:d:Q5712079|Q5712079]] | [[Aurora Bascarán Martínez]] | [[Éibar|Eibar]] | 1933-08-11 | | | |- | style='text-align:right'| 185 | [[:d:Q5724133|Q5724133]] | [[Beatriz Elorriaga Pisarik]] | [[Donostia]] | 1957-09-29 | | | [[Ficheiro:Elorriagapisarik.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 186 | [[:d:Q5724873|Q5724873]] | [[Begoña Amunarriz]] | [[Donostia]] | 1948-06-21 | | | |- | style='text-align:right'| 187 | [[:d:Q5724875|Q5724875]] | [[Begoña Aranguren]] | [[Bilbao]] | 1949 | | | |- | style='text-align:right'| 188 | [[:d:Q5724878|Q5724878]] | [[Begoña Arrondo]] | [[Hernani]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Begoña Arrondo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 189 | [[:d:Q5724885|Q5724885]] | [[Begoña García Retegui]] | [[Zumarraga]] | 1955-11-02 | | | [[Ficheiro:Begonagarcia10.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 190 | [[:d:Q5729741|Q5729741]] | [[Blanca Apilánez]] | [[Vitoria]] | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 191 | [[:d:Q5752570|Q5752570]] | [[Carmen Larrabeiti]] | [[Bilbao]] | 1904-06-02 | [[Madrid]] | 1968-06-01 | [[Ficheiro:Carmen Larrabeiti.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 192 | [[:d:Q5752654|Q5752654]] | [[Carmen San Esteban]] | [[Vitoria]] | 1965-04-05 | | | |- | style='text-align:right'| 193 | [[:d:Q5765152|Q5765152]] | [[Charo Zarzalejos]] | [[Bilbao]] | 1952 | | | [[Ficheiro:Adolfo Suárez se reúne con representantes de los medios de comunicación (cropped).jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 194 | [[:d:Q5780967|Q5780967]] | [[Concha Espinosa]] | [[Basauri]] | 1954 | [[Madrid]] | 2008-09-24 | |- | style='text-align:right'| 195 | [[:d:Q5803440|Q5803440]] | [[Yolanda Alzola]] | [[Gernika-Lumo]] | 1970-11-03 | | | |- | style='text-align:right'| 196 | [[:d:Q5829206|Q5829206]] | [[Elena Markínez]] | [[Bilbao]] | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 197 | [[:d:Q5829561|Q5829561]] | [[Elisa Sainz de Murieta]] | [[Bilbao]] | 1977 | | | |- | style='text-align:right'| 198 | [[:d:Q5830095|Q5830095]] | [[Elvira Cortajarena]] | [[Pasai Antxo]] | 1947-05-17 | | | |- | style='text-align:right'| 199 | [[:d:Q5830164|Q5830164]] | [[Ely del Valle]] | [[Bilbao]] | 1960-09-01 | | | |- | style='text-align:right'| 200 | [[:d:Q5849224|Q5849224]] | [[Estefanía Beltrán de Heredia Arroniz]] | [[Ullívarri-Arana-Uribarri Harana]] | 1960-03-28 | | | [[Ficheiro:Estefania Beltran de Heredia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 201 | [[:d:Q5849370|Q5849370]] | [[Esther Basurto]] | [[Donostia]] | 1978-07-07 | | | [[Ficheiro:Esther Basurto - DSC 8403.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 202 | [[:d:Q5881250|Q5881250]] | [[Gloria Guzmán]] | [[Vitoria]] | 1902-04-15 | [[Buenos Aires]] | 1979-09-18 | [[Ficheiro:Gloria guzman.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 203 | [[:d:Q5920821|Q5920821]] | [[Isabel Picaza González]] | [[Barakaldo]] | 1934 | | | [[Ficheiro:Isabel Picaza 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 204 | [[:d:Q5934104|Q5934104]] | [[Jone Goirizelaia]] | [[Bilbao]] | 1956-10-30 | | | [[Ficheiro:Jone Goirizelaia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 205 | [[:d:Q5940062|Q5940062]] | [[Onintza Enbeita]] | [[Muxika]] | 1979-05-19 | | | [[Ficheiro:Onintza Enbeita 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 206 | [[:d:Q5958675|Q5958675]] | [[Katy Gutiérrez Muñoz]] | [[Bilbao]] | 1952 | | | |- | style='text-align:right'| 207 | [[:d:Q5981552|Q5981552]] | [[Lourdes Maldonado]] | [[Irún]] | 1973-05-03 | | | [[Ficheiro:Lourdes Maldonado 2013 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 208 | [[:d:Q5989303|Q5989303]] | [[Idoia Zenarrutzabeitia Beldarrain]] | [[Usansolo]] | 1959-06-06 | | | |- | style='text-align:right'| 209 | [[:d:Q5991631|Q5991631]] | [[Manolita del Arco]] | [[Bilbao]] | 1920-04-20 | [[Madrid]] | 2006-01-20 | |- | style='text-align:right'| 210 | [[:d:Q5997055|Q5997055]] | [[Margarita Lorenzo de Reizábal]] | [[Bilbao]] | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 211 | [[:d:Q5997120|Q5997120]] | [[Margarita Uria]] | [[Bilbao]] | 1953-04-28 | | | [[Ficheiro:Marga Uria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 212 | [[:d:Q5997371|Q5997371]] | [[Marian Beitialarrangoitia]] | [[Legazpi]] | 1968-01-20 | | | [[Ficheiro:Marian B201705 (cropped).png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 213 | [[:d:Q5999252|Q5999252]] | [[Marisa Ciriza Coscolín]] | [[Donostia]] | 1946-05-10 | | | [[Ficheiro:Marisa Ciriza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 214 | [[:d:Q5999353|Q5999353]] | [[Marisol González]] | [[Donostia]] | 1942-12-18 | | | |- | style='text-align:right'| 215 | [[:d:Q6003720|Q6003720]] | [[María Elósegui]] | [[Donostia]] | 1957-12-07 | | | [[Ficheiro:María Elósegui Itxaso 2016 (cropped).jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 216 | [[:d:Q6004890|Q6004890]] | [[María de la Peña Berraondo]] | [[Donostia]] | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 217 | [[:d:Q6004998|Q6004998]] | [[María del Pilar Sanchis Cortés]] | [[Zumarraga]] | 1938 | | | |- | style='text-align:right'| 218 | [[:d:Q6010806|Q6010806]] | [[Mercedes Careaga]] | [[Éibar|Eibar]] | 1908-12-15 | [[Éibar|Eibar]] | 1997-02-26 | [[Ficheiro:Batzoki de Eibar, de Indalecio Ojanguren, GipuzkoaKultura - Guregipuzkoa (detalle de Mercedes Careaga).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 219 | [[:d:Q6010875|Q6010875]] | [[Mercedes Iridoy Olascoaga]] | [[Hondarribia]] | 1924-06-07 | | | |- | style='text-align:right'| 220 | [[:d:Q6011224|Q6011224]] | [[Mery Cuesta]] | [[Bilbao]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 221 | [[:d:Q6018149|Q6018149]] | [[Miren Iza]] | [[Hondarribia]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Miren Iza, Tulsa, Concierto Enérgicas de Greenpeace, Madrid 2018, 03.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 222 | [[:d:Q6035013|Q6035013]] | [[Inma Shara]] | [[Amurrio]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Inma Shara amurrioarra 2009an.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 223 | [[:d:Q6037499|Q6037499]] | [[Nahia Laiz]] | [[Bilbao]] | 1983-03-13 | | | |- | style='text-align:right'| 224 | [[:d:Q6037502|Q6037502]] | [[Nahikari Ipiña]] | [[Bilbao]] | 1977-11-24 | | | |- | style='text-align:right'| 225 | [[:d:Q6038462|Q6038462]] | [[Natalia Figueroa]] | [[Donostia]] | 1939-08-10 | | | [[Ficheiro:(Natalia Figueroa) Almodóvar y Raphael ya son Hijos Adoptivos de Madrid 20 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 226 | [[:d:Q6049394|Q6049394]] | [[Oihana Paniagua]] | [[Vitoria]] | 1994-03-27 | | | |- | style='text-align:right'| 227 | [[:d:Q6066409|Q6066409]] | [[Iraia Iturregi]] | [[Bilbao]] | 1985-04-24 | | | |- | style='text-align:right'| 228 | [[:d:Q6075762|Q6075762]] | [[Pilar Cabero]] | [[Donostia]] | 1967-08-17 | | | |- | style='text-align:right'| 229 | [[:d:Q6094899|Q6094899]] | [[Itsaso Nabaskues]] | [[Donostia]] | 1990-10-06 | | | |- | style='text-align:right'| 230 | [[:d:Q6094902|Q6094902]] | [[Itsaso Leunda]] | [[Hernialde]] | 1984-03-03 | | | |- | style='text-align:right'| 231 | [[:d:Q6095205|Q6095205]] | [[Itxaro Mentxaka]] | [[Lekeitio]] | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 232 | [[:d:Q6098490|Q6098490]] | [[Rakel Peña]] | [[Éibar|Eibar]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 233 | [[:d:Q6107383|Q6107383]] | [[Reyes Moleres]] | [[Orduña|Orduña-Urduña]] | 1968-01-06 | | | |- | style='text-align:right'| 234 | [[:d:Q6112167|Q6112167]] | [[Rosa García-Orellán]] | [[Pasaia]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 235 | [[:d:Q6116841|Q6116841]] | [[Sagrario Ruiz de Apodaca]] | [[Vitoria]] | 1965-10-17 | | | |- | style='text-align:right'| 236 | [[:d:Q6119960|Q6119960]] | [[Sandra Fernández-Aguirre]] | [[Barakaldo]] | 1980-06-29 | | | |- | style='text-align:right'| 237 | [[:d:Q6121726|Q6121726]] | [[Sara Bilbatua]] | [[Éibar|Eibar]] | 1958-08-21 | | | |- | style='text-align:right'| 238 | [[:d:Q6128558|Q6128558]] | [[Silvia Iranzo]] | [[Donostia]] | 1958-12-01 | | | |- | style='text-align:right'| 239 | [[:d:Q6138420|Q6138420]] | [[Yurena]] | [[Santurtzi]] | 1969-12-11<br/>1975-12-11 | | | |- | style='text-align:right'| 240 | [[:d:Q6142511|Q6142511]] | [[Teresa Aranguren Amezola]] | [[Artziniega]] | 1944-12-21 | | | [[Ficheiro:Teresa Aranguren (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 241 | [[:d:Q6151118|Q6151118]] | [[Toti Martínez de Lezea]] | [[Vitoria]] | 1949 | | | [[Ficheiro:Toti Martinez de Lezea Bilbon.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 242 | [[:d:Q6171935|Q6171935]] | [[Zutoia Alarcia]] | [[Laudio]] | 1959 | | | |- | style='text-align:right'| 243 | [[:d:Q6205658|Q6205658]] | [[Joana Arranz]] | [[Laudio]] | 1988-08-14 | | | |- | style='text-align:right'| 244 | [[:d:Q6418990|Q6418990]] | [[Cristina Uriarte]] | [[Hondarribia]] | 1961 | | | [[Ficheiro:Cristina Uriarte.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 245 | [[:d:Q6520201|Q6520201]] | [[Leire Landa]] | [[Irún]] | 1986-12-19 | | | [[Ficheiro:Leire Landa.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 246 | [[:d:Q6735238|Q6735238]] | [[Maialen Zelaia]] | [[Donostia]] | 1988-08-21 | | | |- | style='text-align:right'| 247 | [[:d:Q6735461|Q6735461]] | [[Maider Luengo]] | [[Donostia]] | 1980-05-31 | | | |- | style='text-align:right'| 248 | [[:d:Q6735464|Q6735464]] | [[Maider Castillo]] | [[Éibar|Eibar]] | 1976-08-03 | | | |- | style='text-align:right'| 249 | [[:d:Q6737101|Q6737101]] | [[Maite Lizaso]] | [[Zarautz]] | 1983-10-25 | | | |- | style='text-align:right'| 250 | [[:d:Q6753044|Q6753044]] | [[Manuela Lareo]] | [[Vitoria]] | 1992-05-29 | | | [[Ficheiro:Manuela Lareo Polanco.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 251 | [[:d:Q6761424|Q6761424]] | [[Maria McBane]] | [[Bilbao]] | 1946-02-08 | | | |- | style='text-align:right'| 252 | [[:d:Q6761698|Q6761698]] | [[María de Maeztu]] | [[Vitoria]] | 1881-07-18<br/>1882-07-18 | [[Mar del Plata]] | 1948-01-07 | [[Ficheiro:María de Maeztu, 1923.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 253 | [[:d:Q6774108|Q6774108]] | [[Marta Docando]] | [[Barakaldo]] | 1982-05-13 | | | |- | style='text-align:right'| 254 | [[:d:Q6781961|Q6781961]] | [[María Cristina Petite]] | [[Barakaldo]] | 1972-05-10 | | | [[Ficheiro:Colashsobrepetite.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 255 | [[:d:Q6781973|Q6781973]] | [[María Eizmendi]] | [[Donostia]] | 1972-02-14 | | | |- | style='text-align:right'| 256 | [[:d:Q6781985|Q6781985]] | [[María Elisa Díaz de Mendibil]] | [[Vitoria]] | | | | |- | style='text-align:right'| 257 | [[:d:Q6782062|Q6782062]] | [[María Luisa Ozaita]] | [[Barakaldo]] | 1939-05-20 | [[Madrid]] | 2017-04-05 | |- | style='text-align:right'| 258 | [[:d:Q6782097|Q6782097]] | [[María Paz Azagra]] | [[Azkoitia]] | 1982-08-23 | | | |- | style='text-align:right'| 259 | [[:d:Q6959506|Q6959506]] | [[Naiara Beristain]] | [[Getxo]] | 1992-01-04 | | | |- | style='text-align:right'| 260 | [[:d:Q6959929|Q6959929]] | [[Najat Kaanache]] | [[Orio]] | 1987 | | | [[Ficheiro:Food Magic with Najat Kaanache and Bill Yosses.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 261 | [[:d:Q6989790|Q6989790]] | [[Nekane Díez]] | [[Barakaldo]] | 1991-08-13 | | | |- | style='text-align:right'| 262 | [[:d:Q7154726|Q7154726]] | [[Paula Mateo]] | [[Barakaldo]] | 1990-07-17 | | | |- | style='text-align:right'| 263 | [[:d:Q7336580|Q7336580]] | [[Rita Oraá]] | [[Donostia]] | 1963-07-27 | | | |- | style='text-align:right'| 264 | [[:d:Q7356085|Q7356085]] | [[Rocío Ybarra]] | [[Bilbao]] | 1984-12-26 | | | [[Ficheiro:A nota Rocío Ybarra 3.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 265 | [[:d:Q7402471|Q7402471]] | [[Saioa González]] | [[Barakaldo]] | 1984-04-03 | | | |- | style='text-align:right'| 266 | [[:d:Q7517060|Q7517060]] | [[Silvia del Rincón]] | [[Donostia]] | 1971-04-03 | | | |- | style='text-align:right'| 267 | [[:d:Q7555139|Q7555139]] | [[Sokoa Azkarate]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1979-05-10 | | | |- | style='text-align:right'| 268 | [[:d:Q7561728|Q7561728]] | [[Sonia López Etxeberría]] | [[Éibar|Eibar]] | 1983-11-03 | | | |- | style='text-align:right'| 269 | [[:d:Q7688076|Q7688076]] | [[Tatiana Garmendia]] | [[Donostia]] | 1974-02-16 | | | |- | style='text-align:right'| 270 | [[:d:Q7904072|Q7904072]] | [[Uxue Garmendia]] | [[Lazkao]] | 1992-01-12 | | | |- | style='text-align:right'| 271 | [[:d:Q7914589|Q7914589]] | [[Vanesa Gimbert]] | [[Bergara]] | 1980-04-19 | | | [[Ficheiro:Vanesa Gimbert (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 272 | [[:d:Q8054733|Q8054733]] | [[Yolanda Mateos]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1972-02-26 | | | |- | style='text-align:right'| 273 | [[:d:Q8192291|Q8192291]] | [[Ainhoa Artolazabal]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1972-03-06 | | | |- | style='text-align:right'| 274 | [[:d:Q8192405|Q8192405]] | [[Aitzpea Goenaga]] | [[Donostia]] | 1959-11-26 | | | [[Ficheiro:El Instituto Vasco Etxepare renueva las convocatorias de ayudas para la difusión exterior de la cultura (1).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 275 | [[:d:Q8197135|Q8197135]] | [[Amaya Saizar]] | [[Donostia]] | 1957-12-18 | | | |- | style='text-align:right'| 276 | [[:d:Q8201940|Q8201940]] | [[Antxine Olano]] | [[Bilbao]] | 1975-03-31 | | | |- | style='text-align:right'| 277 | [[:d:Q8203028|Q8203028]] | [[Arantza Ibarra]] | [[Gernika-Lumo]] | 1975-09-28 | | | [[Ficheiro:Arantzaibarra3.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 278 | [[:d:Q8245631|Q8245631]] | [[Begoña Izquierdo]] | [[Bilbao]] | 1926-09-07 | [[Madrid]] | 1999-06-27 | |- | style='text-align:right'| 279 | [[:d:Q8248653|Q8248653]] | [[Blanca Urgell]] | [[Vitoria]] | 1962-08-06 | | | [[Ficheiro:Blanca Urgell gasteiztarra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 280 | [[:d:Q8336441|Q8336441]] | [[Pepita Embil]] | [[Getaria]] | 1918-02-28 | [[Cidade de México]] | 1994-08-28 | [[Ficheiro:Pepita Embil - Soprano and mother of Placido Domingo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 281 | [[:d:Q8338699|Q8338699]] | [[Carmen de la Maza]] | [[Donostia]] | 1940-08-23 | [[Madrid]] | 2022-01-14 | |- | style='text-align:right'| 282 | [[:d:Q8342018|Q8342018]] | [[Casilda Iturrizar]] | [[Bilbao]] | 1818-07-20 | [[Bilbao]] | 1900-02-22 | [[Ficheiro:DñaCasilda.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 283 | [[:d:Q8349074|Q8349074]] | [[Concha Catalá]] | [[Bilbao]] | 1881-01-07 | [[Madrid]] | 1968-07-03 | [[Ficheiro:Concha Catalá.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 284 | [[:d:Q8772477|Q8772477]] | [[Edurne Uriarte]] | [[Fruiz]] | 1960-10-27 | | | [[Ficheiro:(Edurne Uriarte) Pablo Casado presenta el libro de Edurne Uriarte "Feminista de Derechas" (47260097752) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 285 | [[:d:Q8775630|Q8775630]] | [[Emma García]] | [[Ordizia]] | 1973-06-08 | | | |- | style='text-align:right'| 286 | [[:d:Q8775879|Q8775879]] | [[Eneritz Artetxe]] | [[Gernika-Lumo]] | 1972-02-07 | | | |- | style='text-align:right'| 287 | [[:d:Q8775882|Q8775882]] | [[Eneritz Iturriaga]] | [[Abadiño]] | 1980-09-16 | | | [[Ficheiro:Team Espana WK Valkenburg 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 288 | [[:d:Q8777444|Q8777444]] | [[Errose Bustintza]] | [[Mañaria]] | 1899-09-03 | [[Mañaria]] | 1953-08-20 | |- | style='text-align:right'| 289 | [[:d:Q8843262|Q8843262]] | [[Esther López]] | [[Donostia]] | 1974-11-29 | | | [[Ficheiro:Esther López - DSC 4503.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 290 | [[:d:Q8961164|Q8961164]] | [[Felisa Mary]] | [[Bilbao]] | 1892-03-07 | [[Buenos Aires]] | 1956-08-23 | |- | style='text-align:right'| 291 | [[:d:Q8963706|Q8963706]] | [[Gemma Zabaleta]] | [[Donostia]] | 1957-03-23 | | | [[Ficheiro:Gemma zabaleta 001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 292 | [[:d:Q9007940|Q9007940]] | [[Ikerne Badiola]] | [[Zumarraga]] | 1971-02-14 | | | |- | style='text-align:right'| 293 | [[:d:Q9009233|Q9009233]] | [[Irati Jiménez]] | [[Mundaka]] | 1977-05-15 | | | |- | style='text-align:right'| 294 | [[:d:Q9009373|Q9009373]] | [[Isabel Celaá]] | [[Bilbao]] | 1949-05-23 | | | [[Ficheiro:Isabel Celaá 2020 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 295 | [[:d:Q9009406|Q9009406]] | [[Isabel Orbe]] | [[Vitoria]] | 1945 | [[Vitoria]] | 1995 | |- | style='text-align:right'| 296 | [[:d:Q9010224|Q9010224]] | [[Izaskun Bengoa Pérez]] | [[Bilbao]] | 1975-03-14 | | | [[Ficheiro:Izaskun Bengoa txirrindularia (97-543).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 297 | [[:d:Q9013027|Q9013027]] | [[Josefina Serratosa]] | [[Donostia]] | 1911-03-05 | [[Madrid]] | 1990-12-14 | |- | style='text-align:right'| 298 | [[:d:Q9020852|Q9020852]] | [[Laura de la Calle]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1979-07-19 | | | |- | style='text-align:right'| 299 | [[:d:Q9021270|Q9021270]] | [[Leire Corrales]] | [[Sestao]] | 1975-10-06 | | | [[Ficheiro:Leire Corrales.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 300 | [[:d:Q9027010|Q9027010]] | [[Maite Pagazaurtundúa]] | [[Hernani]] | 1965-02-11 | | | [[Ficheiro:Mpagaza12 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 301 | [[:d:Q9028841|Q9028841]] | [[Mari Puri Herrero]] | [[Bilbao]] | 1942-12-10 | | | |- | style='text-align:right'| 302 | [[:d:Q9029507|Q9029507]] | [[Marta Cárdenas]] | [[Donostia]] | 1944-09-05 | | | [[Ficheiro:Marta Cárdenas (2018).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 303 | [[:d:Q9029719|Q9029719]] | [[Martina Ibaibarriaga]] | [[Berriz]] | 1788-01-26 | [[Oña]] | 1849-06-06 | [[Ficheiro:Ibaibarriaga koroneltsaren kalea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 304 | [[:d:Q9029892|Q9029892]] | [[Mary Begoña]] | [[Bilbao]] | 1925-04-04 | [[Madrid]] | 2020-04-12 | |- | style='text-align:right'| 305 | [[:d:Q9048504|Q9048504]] | [[Naia del Castillo]] | [[Bilbao]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 306 | [[:d:Q9049556|Q9049556]] | [[Nerea Riesco]] | [[Bilbao]] | 1974-03-31 | | | [[Ficheiro:Retrato 1.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 307 | [[:d:Q9050120|Q9050120]] | [[Nieves Ibeas]] | [[Vitoria]] | 1961-07-28 | | | |- | style='text-align:right'| 308 | [[:d:Q9057064|Q9057064]] | [[Paula Martel]] | [[Donostia]] | 1945 | | | |- | style='text-align:right'| 309 | [[:d:Q9059647|Q9059647]] | [[Pilar Unzalu]] | [[Iturrieta]] | 1957-06-24 | [[Vitoria]] | 2021-02-14 | [[Ficheiro:Maria del Pilar Unzalu Perez de Eulate.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 310 | [[:d:Q9066659|Q9066659]] | [[Raquel Alzate]] | [[Barakaldo]] | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 311 | [[:d:Q9077414|Q9077414]] | [[Silvia Intxaurrondo]] | [[Barakaldo]] | 1979-10-24 | | | [[Ficheiro:Silvia Intxaurrondo en 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 312 | [[:d:Q9080719|Q9080719]] | [[Susana Soleto]] | [[Vitoria]] | 1975-03-15 | | | |- | style='text-align:right'| 313 | [[:d:Q9081424|Q9081424]] | [[Tachia Quintanar]] | [[Éibar|Eibar]] | 1929 | | | |- | style='text-align:right'| 314 | [[:d:Q9086104|Q9086104]] | [[Terele Pávez]] | [[Bilbao]] | 1939-07-29 | [[Madrid]] | 2017-08-11 | |- | style='text-align:right'| 315 | [[:d:Q9097137|Q9097137]] | [[Yolanda Vicente González]] | [[Donostia]] | 1975-01-12 | | | |- | style='text-align:right'| 316 | [[:d:Q9383492|Q9383492]] | [[Yolanda Martin Franco]] | [[Donostia]] | 1975-05-12 | | | |- | style='text-align:right'| 317 | [[:d:Q10524460|Q10524460]] | [[Irene Paredes]] | [[Legazpi]] | 1991-07-04 | | | [[Ficheiro:Irene Paredes.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 318 | [[:d:Q10524481|Q10524481]] | [[Irune Murua]] | [[Barakaldo]] | 1986-04-23 | | | |- | style='text-align:right'| 319 | [[:d:Q10528687|Q10528687]] | [[Marina Agoues]] | [[Zarautz]] | 1992-12-14 | | | |- | style='text-align:right'| 320 | [[:d:Q10529815|Q10529815]] | [[Joana Flaviano]] | [[Bilbao]] | 1990-02-15 | | | |- | style='text-align:right'| 321 | [[:d:Q10532128|Q10532128]] | [[Nerea Gabirondo]] | [[Zumarraga]] | 1990-11-07 | | | |- | style='text-align:right'| 322 | [[:d:Q10864839|Q10864839]] | [[Cristina de Arteaga]] | [[Zarautz]] | 1902-09-06 | [[Sevilla]] | 1984-07-13 | |- | style='text-align:right'| 323 | [[:d:Q11226860|Q11226860]] | [[Nekane Altzelai]] | [[Telleriarte]] | 1966-08-30 | | | [[Ficheiro:Nekane Altzelai 2008.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 324 | [[:d:Q11679809|Q11679809]] | [[Amaia Lanbarri]] | [[Arrigorriaga]] | 1992-02-11 | | | |- | style='text-align:right'| 325 | [[:d:Q11679843|Q11679843]] | [[Ane Gabarain]] | [[Donostia]] | 1963-06-02 | | | [[Ficheiro:Ane Gabarain 2012 (Bi eta bat).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 326 | [[:d:Q11680180|Q11680180]] | [[Beatriz Fernandez Fernandez]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1964-08-22 | | | |- | style='text-align:right'| 327 | [[:d:Q11681419|Q11681419]] | [[Elena Irureta]] | [[Zumaia]] | 1955-07-30 | | | [[Ficheiro:Elena Irureta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 328 | [[:d:Q11683677|Q11683677]] | [[Irune Manzano]] | [[Bilbao]] | 19th century | | | [[Ficheiro:Irune manzano.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 329 | [[:d:Q11683717|Q11683717]] | [[Isabel Lete Landa]] | [[Osintxu (neighborhood)]] | 1913-09-07 | [[Éibar|Eibar]] | 1941-10-13 | |- | style='text-align:right'| 330 | [[:d:Q11684109|Q11684109]] | [[Itziar Lazkano]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1957 | | | [[Ficheiro:Itziar Lazkano 2015.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 331 | [[:d:Q11684114|Q11684114]] | [[Itziar Ziga]] | [[Errenteria]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Itziar Ziga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 332 | [[:d:Q11685275|Q11685275]] | [[Jone Berriozabal Bóveda]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1982 | | | [[Ficheiro:Jone Berriozabal 2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 333 | [[:d:Q11687353|Q11687353]] | [[Kontxi Bilbao]] | [[Bilbao]] | 1958-02-07 | | | [[Ficheiro:KontxiBilbao.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 334 | [[:d:Q11687587|Q11687587]] | [[La Bien Querida]] | [[Bilbao]] | 1973-11-10 | | | [[Ficheiro:La Bien Querida en el festival Sonar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 335 | [[:d:Q11687674|Q11687674]] | [[La Greca]] | [[Bilbao]] | 1937-05-06 | | | |- | style='text-align:right'| 336 | [[:d:Q11691042|Q11691042]] | [[Maribi Ugarteburu]] | [[Lekeitio]] | 1968-11-09 | | | [[Ficheiro:Maribi Ugarteburu en la presentación de candidaturas de EH Bildu.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 337 | [[:d:Q11691157|Q11691157]] | [[María Mestayer]] | [[Bilbao]] | 1877-12-20 | [[Madrid]] | 1949-11-19 | |- | style='text-align:right'| 338 | [[:d:Q11691194|Q11691194]] | [[Marta Bizcarrondo Albea]] | [[Donostia]] | 1947 | [[Madrid]] | 2007 | |- | style='text-align:right'| 339 | [[:d:Q11699814|Q11699814]] | [[Plazida Insausti]] | [[Beasain]] | 1896-10-05 | [[Beasain]] | 2007-09-12 | |- | style='text-align:right'| 340 | [[:d:Q11704226|Q11704226]] | [[Tania Llasera]] | [[Bilbao]] | 1979-07-21 | | | |- | style='text-align:right'| 341 | [[:d:Q11705052|Q11705052]] | [[Vicenta Moguel]] | [[Azkoitia]] | 1782-06-06 | [[Abandoko elizatea]] | 1854-09-29 | [[Ficheiro:Bizenta Mogel (plakako irudia).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 342 | [[:d:Q11739626|Q11739626]] | [[Clara Ezcurra Urrutia]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1896-08-17 | [[Paterna]] | 1936-08-19 | |- | style='text-align:right'| 343 | [[:d:Q11766333|Q11766333]] | [[Maialen Arrazola Santesteban]] | [[Donostia]] | 1985-02-01 | | | |- | style='text-align:right'| 344 | [[:d:Q11903849|Q11903849]] | [[Abigail Lazkoz]] | [[Bilbao]] | 1972-08-16<br/>1972 | | | |- | style='text-align:right'| 345 | [[:d:Q11904523|Q11904523]] | [[Ainhoa Garmendia]] | [[Legorreta]] | 1974-10-26 | | | |- | style='text-align:right'| 346 | [[:d:Q11905429|Q11905429]] | [[Ana Laura Aláez]] | [[Bilbao]] | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 347 | [[:d:Q11919201|Q11919201]] | [[Empar Pineda|Empar Pineda i Erdozia]] | [[Hernani]] | 1944 | | | [[Ficheiro:Empar Pineda 2010.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 348 | [[:d:Q11921210|Q11921210]] | [[Eugenia Martín Mendizábal]] | [[Vitoria]] | 1959-02-12 | | | |- | style='text-align:right'| 349 | [[:d:Q11927025|Q11927025]] | [[Izaskun Gómez Cermeño]] | [[Donostia]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 350 | [[:d:Q11931335|Q11931335]] | [[Lentxu Rubial]] | [[Erandio]] | 1945-04-06 | [[Bilbao]] | 2013-12-21 | |- | style='text-align:right'| 351 | [[:d:Q11935400|Q11935400]] | [[Margarita Nájera Aranzábal]] | [[Bilbao]] | 1954 | | | |- | style='text-align:right'| 352 | [[:d:Q11937025|Q11937025]] | [[Miren Leanizbarrutia]] | [[Aretxabaleta]] | 1956-10-04 | | | [[Ficheiro:Lore Leanizbarrutia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 353 | [[:d:Q11939284|Q11939284]] | [[Oihana Kortazar Aranzeta]] | [[Elgeta]] | 1984-06-29 | | | [[Ficheiro:Megan Kimmel, Oihana Kortazar, Yngvild Kaspersen (Zegama 2016).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 354 | [[:d:Q12176501|Q12176501]] | [[Inmaculada Pereiro]] | [[Bilbao]] | 1972-10-26 | | | [[Ficheiro:Inmaculada Pereiro.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 355 | [[:d:Q12181994|Q12181994]] | [[María Eizaguirre]] | [[Donostia]] | 1978-04-28 | | | [[Ficheiro:María Eizaguirre 2021.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 356 | [[:d:Q12182651|Q12182651]] | [[Ibone Lallana]] | [[Basauri]] | 1976-05-15 | | | |- | style='text-align:right'| 357 | [[:d:Q12201089|Q12201089]] | [[Epifania Argaitz Munibe]] | [[Donostia]] | 1812 | [[Markina-Xemein]] | 1889 | |- | style='text-align:right'| 358 | [[:d:Q12252787|Q12252787]] | [[Adela González Acuña]] | [[Donostia]] | | | | [[Ficheiro:Adela Gonzalez 2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 359 | [[:d:Q12252830|Q12252830]] | [[Afrika Bibang]] | [[Algorta]] | 1975 | | | [[Ficheiro:Afrika Bibang Azkuna Zentroa Bilbao.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 360 | [[:d:Q12252868|Q12252868]] | [[Agurne Anasagasti]] | [[Bermeo]] | 1978-05-11 | | | |- | style='text-align:right'| 361 | [[:d:Q12252920|Q12252920]] | [[Ainara Gurrutxaga]] | [[Errenteria]] | 1977 | | | |- | style='text-align:right'| 362 | [[:d:Q12252921|Q12252921]] | [[Ainara Barrena]] | [[Bilbao]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 363 | [[:d:Q12252922|Q12252922]] | [[Ainara LeGardon]] | [[Bilbao]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Ainara LeGardon.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 364 | [[:d:Q12252923|Q12252923]] | [[Ainere Tolosa]] | [[Zizurkil]] | 1979-09-26 | | | [[Ficheiro:Kutsidazu Bidea Ainere Mikel.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 365 | [[:d:Q12252927|Q12252927]] | [[Ainhoa Agirreazaldegi]] | [[Elgeta]] | 1978-05-25 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Agirreazaldegi 2010.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 366 | [[:d:Q12252928|Q12252928]] | [[Ainhoa Aierbe]] | [[Donostia]] | 1974-09-27 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Aierbe 2010.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 367 | [[:d:Q12252929|Q12252929]] | [[Ainhoa Beola]] | [[Donostia]] | 1967-11-24 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Beola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 368 | [[:d:Q12252930|Q12252930]] | [[Ainhoa Alberdi]] | [[Zarautz]] | 1969-01-14 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Alberdi Iraia Elias 001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 369 | [[:d:Q12252931|Q12252931]] | [[Ainhoa Etxaide]] | [[Hondarribia]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Ainhoa etxaide 0001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 370 | [[:d:Q12252933|Q12252933]] | [[Ainhoa Garai]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1983-04-22 | | | |- | style='text-align:right'| 371 | [[:d:Q12252934|Q12252934]] | [[Ainhoa Unanue]] | [[Bermeo]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 372 | [[:d:Q12252936|Q12252936]] | [[Ainhoa Zubillaga]] | [[Donostia]] | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 373 | [[:d:Q12252939|Q12252939]] | [[Aintzane Gamiz]] | [[Legazpi]] | 1981-04-18 | | | |- | style='text-align:right'| 374 | [[:d:Q12252942|Q12252942]] | [[Aiora Mitxelena]] | [[Hondarribia]] | | | | |- | style='text-align:right'| 375 | [[:d:Q12252967|Q12252967]] | [[Aitxus Iñarra]] | [[Bergara]] | 1955 | | | |- | style='text-align:right'| 376 | [[:d:Q12252976|Q12252976]] | [[Aitziber Agirre]] | [[Vitoria]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Aitziber Agirre 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 377 | [[:d:Q12252977|Q12252977]] | [[Aitziber Etxeberria]] | [[Zarautz]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Aitziber Etxeberria Garro.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 378 | [[:d:Q12252978|Q12252978]] | [[Aitziber Garmendia]] | [[Zaldibia]] | 1982-12-10 | | | [[Ficheiro:Aitziber Garmendia 2020 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 379 | [[:d:Q12252985|Q12252985]] | [[Aitzpea Leizaola]] | [[Donostia]] | 1971 | | | [[Ficheiro:Aitzpea Leizaola, Iturengo ihauterian.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 380 | [[:d:Q12253049|Q12253049]] | [[Alaia Martin]] | [[Oiartzun]] | 1987-12-28<br/>1987 | | | [[Ficheiro:Alaia Martín Bilboko Aste Nagusian 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 381 | [[:d:Q12253059|Q12253059]] | [[Alaitz Olaizola]] | [[Azpeitia]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 382 | [[:d:Q12253182|Q12253182]] | [[Alicia Iturrioz]] | [[Éibar|Eibar]] | 1927-01-31 | [[Donostia]] | 2021-09-08 | |- | style='text-align:right'| 383 | [[:d:Q12253280|Q12253280]] | [[Amaia Andrés]] | [[Donostia]] | 1966-06-26 | | | |- | style='text-align:right'| 384 | [[:d:Q12253281|Q12253281]] | [[Amaia Agirre]] | [[Villabona-Amasa]] | 1977-08-27 | | | [[Ficheiro:Amaia Agirre bertsolaria (94-390).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 385 | [[:d:Q12253282|Q12253282]] | [[Amaia Cayero]] | [[Gatika]] | 1984 | | | [[Ficheiro:Amaia Cayero 2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 386 | [[:d:Q12253284|Q12253284]] | [[Amaia Espinosa]] | [[Artea]] | 1956 | | | |- | style='text-align:right'| 387 | [[:d:Q12253285|Q12253285]] | [[Amaia Intza]] | [[Oñati]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Amaia Intza 01.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 388 | [[:d:Q12253286|Q12253286]] | [[Amaia Jauregizar]] | [[Gernika-Lumo]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 389 | [[:d:Q12253287|Q12253287]] | [[Amaia Iturbide]] | [[Bilbao]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 390 | [[:d:Q12253288|Q12253288]] | [[Amaia Lasa]] | [[Getaria]] | 1948-08-08 | | | [[Ficheiro:Amaia Lasa 2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 391 | [[:d:Q12253289|Q12253289]] | [[Amaia Lizarralde]] | [[Donostia]] | 1966-09-26 | | | |- | style='text-align:right'| 392 | [[:d:Q12253293|Q12253293]] | [[Amaia Ruiz]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1986-11-02 | | | [[Ficheiro:Amaia Ruiz 2020.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 393 | [[:d:Q12253294|Q12253294]] | [[Amaia Uribe]] | [[Forua]] | 1985-06-05 | | | [[Ficheiro:Amaia-Uribe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 394 | [[:d:Q12253305|Q12253305]] | [[Amale Arzelus]] | [[Donostia]] | 1924-02-19 | [[Donostia]] | 2015-09-28 | [[Ficheiro:Amale Arzelus.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 395 | [[:d:Q12253407|Q12253407]] | [[Ana Agirre]] | [[Bilbao]] | 1957-07-24 | | | [[Ficheiro:Ana Agirre 2007.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 396 | [[:d:Q12253409|Q12253409]] | [[Ana Araujo]] | [[Beasain]] | 1980 | | | |- | style='text-align:right'| 397 | [[:d:Q12253410|Q12253410]] | [[Ana Elordi]] | [[Ondarroa]] | 1962-01-10 | | | |- | style='text-align:right'| 398 | [[:d:Q12253412|Q12253412]] | [[Ana Irigoien]] | [[Bilbao]] | 1966-05-11 | | | |- | style='text-align:right'| 399 | [[:d:Q12253413|Q12253413]] | [[Ana Isabel Ugalde]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1956-12-31 | | | [[Ficheiro:Ana Isabel Ugalde. Historialaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 400 | [[:d:Q12253416|Q12253416]] | [[Ana María Parra Gómez]] | [[Donostia]] | 1928 | | | |- | style='text-align:right'| 401 | [[:d:Q12253417|Q12253417]] | [[Ana María Batanero]] | [[Donostia]] | 190s | | | |- | style='text-align:right'| 402 | [[:d:Q12253418|Q12253418]] | [[Ana Isabel Oregi Bastarrika]] | [[Éibar|Eibar]] | 1965 | | | [[Ficheiro:Ana Oregi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 403 | [[:d:Q12253419|Q12253419]] | [[Ana Urkiza]] | [[Ondarroa]] | 1969-01-10 | | | [[Ficheiro:Ana Urkiza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 404 | [[:d:Q12253420|Q12253420]] | [[Ana Rubio]] | [[Irún]] | 1993-02-21 | | | |- | style='text-align:right'| 405 | [[:d:Q12253422|Q12253422]] | [[Ana Urrutia]] | [[Bilbao]] | 1972-08-30 | | | [[Ficheiro:Ana Urrutia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 406 | [[:d:Q12253445|Q12253445]] | [[Analupe Fernandez]] | [[Bermeo]] | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 407 | [[:d:Q12253478|Q12253478]] | [[Andere Arriolabengoa]] | [[Aramaio]] | 1982-06-03 | | | [[Ficheiro:Andere Arriolabengoa. Bertsolaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 408 | [[:d:Q12253535|Q12253535]] | [[Ane Muñoz]] | [[Hondarribia]] | 1967-06-01 | | | [[Ficheiro:Ane Muñoz Mitxelena.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 409 | [[:d:Q12253536|Q12253536]] | [[Ane Mendizabal]] | [[Donostia]] | 1985-01-01 | | | |- | style='text-align:right'| 410 | [[:d:Q12253537|Q12253537]] | [[Ane Pikaza]] | [[Bilbao]] | 1984-10-26 | | | [[Ficheiro:MAMI LEBRUN.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 411 | [[:d:Q12253538|Q12253538]] | [[Ane Sanchez]] | [[Donostia]] | 1982 | | | |- | style='text-align:right'| 412 | [[:d:Q12253539|Q12253539]] | [[Ane Urkiola]] | [[Legazpi]] | 1967-04-05 | | | [[Ficheiro:Ane Urkiola Alustiza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 413 | [[:d:Q12253560|Q12253560]] | [[Angela Arregi]] | [[Vitoria]] | 1939 | [[Barakaldo]] | 2006-07-20 | |- | style='text-align:right'| 414 | [[:d:Q12253585|Q12253585]] | [[Anjeles Iztueta]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1954-10-16 | | | [[Ficheiro:Anjeles Iztueta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 415 | [[:d:Q12253712|Q12253712]] | [[Anuntxi Arana]] | [[Luyando]] | 1947-05-23 | | | [[Ficheiro:Arana anuntxi-Argia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 416 | [[:d:Q12253713|Q12253713]] | [[Anuska Lasa]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1970-05-15 | | | |- | style='text-align:right'| 417 | [[:d:Q12253758|Q12253758]] | [[Aquilina Terreros San Martín]] | [[Biscaia]] | 1866-01-03 | [[Gallarta]] | 1972-01-04 | |- | style='text-align:right'| 418 | [[:d:Q12253836|Q12253836]] | [[Arantxa Gurmendi]] | [[Donostia]] | 1944-11-03 | | | [[Ficheiro:Arantxa Gurmendi.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 419 | [[:d:Q12253838|Q12253838]] | [[Arantxa Iturbe]] | [[Alegia]] | 1964-06-09 | | | [[Ficheiro:Arantxa Iturbe (Dani Blanco).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 420 | [[:d:Q12253839|Q12253839]] | [[Arantxa Lazkano]] | [[Zarautz]] | 1949-04-23 | | | |- | style='text-align:right'| 421 | [[:d:Q12253840|Q12253840]] | [[Arantza Aldalur]] | [[Azkoitia]] | 1963-09-02 | | | |- | style='text-align:right'| 422 | [[:d:Q12253841|Q12253841]] | [[Arantza Aurrekoetxea]] | [[Zamudio]] | 1951 | | | |- | style='text-align:right'| 423 | [[:d:Q12253842|Q12253842]] | [[Arantza Etxeburua]] | [[Donostia]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 424 | [[:d:Q12253843|Q12253843]] | [[Arantza Diaz de Ilarraza Sanchez]] | [[Donostia]] | 1957-04-18 | | | [[Ficheiro:Arantza Díaz de Ilarraza (DRI0401).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 425 | [[:d:Q12253844|Q12253844]] | [[Arantza Illarramendi]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1959 | | | [[Ficheiro:Decana Informática 3.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 426 | [[:d:Q12253845|Q12253845]] | [[Arantza Loureiro]] | [[Bilbao]] | 1981-02-22 | | | |- | style='text-align:right'| 427 | [[:d:Q12253846|Q12253846]] | [[Arantza Sinobas]] | [[Legazpi]] | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 428 | [[:d:Q12253847|Q12253847]] | [[Arantza Urkaregi]] | [[Donostia]] | 1954-04-23 | | | [[Ficheiro:Arantza urkaregi 0001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 429 | [[:d:Q12254092|Q12254092]] | [[Arrate Egaña]] | [[Errenteria]] | 1963-05-24 | | | [[Ficheiro:Arrate Egaña, escritora.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 430 | [[:d:Q12254340|Q12254340]] | [[Asun Garikano]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1962 | | | [[Ficheiro:Asun Garikano.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 431 | [[:d:Q12254503|Q12254503]] | [[Aurora Arnaiz]] | [[Sestao]] | 1913-05-15 | [[Cidade de México]] | 2009-01-13 | |- | style='text-align:right'| 432 | [[:d:Q12254551|Q12254551]] | [[Axun Aierbe]] | [[Altzo]] | 1968-04-28 | [[Donostia]] | 2008-04-15 | |- | style='text-align:right'| 433 | [[:d:Q12254682|Q12254682]] | [[Baikune de Alba Egiluz]] | [[Bilbao]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 434 | [[:d:Q12254721|Q12254721]] | [[Balendiñe Albizu]] | [[Zumaia]] | 1914-09-18 | [[Zumaia]] | 2002-09-20 | |- | style='text-align:right'| 435 | [[:d:Q12254896|Q12254896]] | [[Beatriz Arzamendi]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1961-01-24 | | | [[Ficheiro:Beatriz Arzamendi. musikagilea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 436 | [[:d:Q12254897|Q12254897]] | [[Beatriz Martinez de Antoñana]] | [[Vitoria]] | 1975-02-15 | | | |- | style='text-align:right'| 437 | [[:d:Q12254911|Q12254911]] | [[Begoña Aretxaga]] | [[Donostia]] | 1960-02-24 | [[Austin, Texas|Austin]] | 2002-12-28 | |- | style='text-align:right'| 438 | [[:d:Q12254912|Q12254912]] | [[Begoña Bilbao]] | [[Bermeo]] | 1932-11-23 | | 2005-05-09 | |- | style='text-align:right'| 439 | [[:d:Q12254913|Q12254913]] | [[Begoña Montalbán]] | [[Bilbao]] | 1958 | | | |- | style='text-align:right'| 440 | [[:d:Q12254914|Q12254914]] | [[Begoña Cava]] | [[Bilbao]] | | | | |- | style='text-align:right'| 441 | [[:d:Q12254916|Q12254916]] | [[Begoña del Teso]] | [[Donostia]] | 1955 | | | [[Ficheiro:Begoña del Teso (30748286591).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 442 | [[:d:Q12254960|Q12254960]] | [[Belen Greaves]] | [[Bilbao]] | 1956-10-31 | | | |- | style='text-align:right'| 443 | [[:d:Q12255366|Q12255366]] | [[Blanca Lacambra]] | [[Donostia]] | 1965-08-28 | | | |- | style='text-align:right'| 444 | [[:d:Q12255370|Q12255370]] | [[Blanca Sarasua]] | [[Bilbao]] | 1939-11-02 | | | [[Ficheiro:Blanca Sarasua Muñoz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 445 | [[:d:Q12255704|Q12255704]] | [[Cecilia García de Guilarte]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1915-12-20 | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1989-07-14 | |- | style='text-align:right'| 446 | [[:d:Q12255856|Q12255856]] | [[Clara Gangutia]] | [[Donostia]] | 1952-06-22 | | | |- | style='text-align:right'| 447 | [[:d:Q12255920|Q12255920]] | [[Concetta Probanza]] | [[Urretxu]] | 1969 | | | [[Ficheiro:Concetta Probanza 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 448 | [[:d:Q12255929|Q12255929]] | [[Consuelo Herrera Menta]] | [[Donostia]] | 1901-07-23 | [[Barcelona]] | 2010-10-16 | |- | style='text-align:right'| 449 | [[:d:Q12255966|Q12255966]] | [[Covadonga Solaguren]] | [[Laudio]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 450 | [[:d:Q12255976|Q12255976]] | [[Cristina Castro]] | [[Bilbao]] | 1969-04-04 | | | |- | style='text-align:right'| 451 | [[:d:Q12255978|Q12255978]] | [[Cristina Cuesta]] | [[Donostia]] | 1962-03-13 | | | |- | style='text-align:right'| 452 | [[:d:Q12255979|Q12255979]] | [[Cristina Iglesias]] | [[Donostia]] | 1956-11-08 | | | [[Ficheiro:Cristina Iglesias - Berria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 453 | [[:d:Q12256061|Q12256061]] | [[Daia]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 454 | [[:d:Q12256308|Q12256308]] | [[Dolores Redondo]] | [[Donostia]] | 1969-02-01 | | | [[Ficheiro:Dolores redondo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 455 | [[:d:Q12256381|Q12256381]] | [[Dorleta Urretabizkaia]] | [[Donostia]] | 1977-05-23<br/>1979-05-23 | | | |- | style='text-align:right'| 456 | [[:d:Q12256498|Q12256498]] | [[Edurne Azuara]] | [[Bergara]] | 1977-05-25 | | | |- | style='text-align:right'| 457 | [[:d:Q12256499|Q12256499]] | [[Edurne Ormazabal]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Edurne Ormazabal 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 458 | [[:d:Q12256586|Q12256586]] | [[Eider Mendoza]] | [[Azpeitia]] | 1974-04-16 | | | [[Ficheiro:Eider Mendoza 2020.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 459 | [[:d:Q12256587|Q12256587]] | [[Eider Rodriguez]] | [[Errenteria]] | 1977-05-18 | | | [[Ficheiro:Eider Rodriguez idazlea Baionan, 2008an.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 460 | [[:d:Q12256588|Q12256588]] | [[Eider Rubio]] | [[Donostia]] | 1977-05-07 | | | |- | style='text-align:right'| 461 | [[:d:Q12256675|Q12256675]] | [[Elbira Zipitria]] | [[Zumaia]] | 1906-05-28 | [[Donostia]] | 1982-12-26 | [[Ficheiro:Elbira Zipitria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 462 | [[:d:Q12256718|Q12256718]] | [[Eli Tolaretxipi]] | [[Donostia]] | 1962 | | | [[Ficheiro:Eli Tolaretxipi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 463 | [[:d:Q12256782|Q12256782]] | [[Elvira Azkarate Etxebarria]] | [[Bilbao]] | 1903-03-29 | [[Leioa]] | 2013-10-21 | |- | style='text-align:right'| 464 | [[:d:Q12256852|Q12256852]] | [[Eneritz Sein]] | [[Pasai Donibane]] | 1979-04-12 | | | |- | style='text-align:right'| 465 | [[:d:Q12256858|Q12256858]] | [[Enkarni Genua]] | [[Donostia]] | 1942-06-15 | | | [[Ficheiro:Enkarni Genua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 466 | [[:d:Q12257238|Q12257238]] | [[Esozi Leturiondo]] | [[Soraluze]] | 1951 | | | |- | style='text-align:right'| 467 | [[:d:Q12257301|Q12257301]] | [[Esther Larrañaga]] | [[Bergara]] | 1955-05-15 | | | [[Ficheiro:Ester larrañaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 468 | [[:d:Q12257302|Q12257302]] | [[Esther Martínez Fernández]] | [[Barakaldo]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 469 | [[:d:Q12257303|Q12257303]] | [[Estibaliz Hernaez]] | [[Bilbao]] | 1969 | | | [[Ficheiro:Estibaliz Hernaez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 470 | [[:d:Q12257304|Q12257304]] | [[Esther Zorrozua]] | [[Bilbao]] | 1955 | | | |- | style='text-align:right'| 471 | [[:d:Q12257306|Q12257306]] | [[Estíbaliz Uranga]] | [[Bilbao]] | 1952-12-09 | | | |- | style='text-align:right'| 472 | [[:d:Q12257309|Q12257309]] | [[Estitxu Arozena]] | [[Mutriku]] | 1975-01-07 | | | [[Ficheiro:1992-Estitxu Arozena.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 473 | [[:d:Q12257311|Q12257311]] | [[Estitxu Estremo]] | [[Irún]] | 1976-07-23 | | | |- | style='text-align:right'| 474 | [[:d:Q12257402|Q12257402]] | [[Eukene Martin Sanpedro]] | [[Bilbao]] | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 475 | [[:d:Q12257411|Q12257411]] | [[Eunate Agirre]] | [[Bilbao]] | 1982-08-30 | | | |- | style='text-align:right'| 476 | [[:d:Q12257688|Q12257688]] | [[Eva Mirones]] | [[Donostia]] | 1976-02-08 | | | |- | style='text-align:right'| 477 | [[:d:Q12257778|Q12257778]] | [[Fatima Ansotegi]] | [[Gernika-Lumo]] | 1971-05-10 | | | [[Ficheiro:Fatima Ansotegi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 478 | [[:d:Q12257780|Q12257780]] | [[Faustina Carril Arozena]] | [[Donostia]] | 1910 | | 1997 | |- | style='text-align:right'| 479 | [[:d:Q12257888|Q12257888]] | [[Flora de la Torre]] | [[Beasain]] | 1876-01-05 | [[Irún]] | 1986-10-08 | |- | style='text-align:right'| 480 | [[:d:Q12258032|Q12258032]] | [[Fuensanta Figueroa]] | [[Barakaldo]] | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 481 | [[:d:Q12258086|Q12258086]] | [[Gabriela Gómez Abaitua]] | [[Vitoria]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 482 | [[:d:Q12258182|Q12258182]] | [[Garazi Kamio]] | [[Andoain]] | 1979-09-21 | | | [[Ficheiro:Garazi Kamio 001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 483 | [[:d:Q12258183|Q12258183]] | [[Garazi Goia]] | [[Segura, Guipúscoa|Segura]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Garazi Goia 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 484 | [[:d:Q12258184|Q12258184]] | [[Garazi Falcon]] | [[Donostia]] | 1993 | | | |- | style='text-align:right'| 485 | [[:d:Q12258185|Q12258185]] | [[Garazi Sanchez]] | [[Algorta]] | 1992-02-17 | | | [[Ficheiro:Garazi Sanchez. Surflaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 486 | [[:d:Q12258190|Q12258190]] | [[Garbiñe Biurrun]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1960 | | | [[Ficheiro:Garbiñe Biurrun (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 487 | [[:d:Q12258192|Q12258192]] | [[Garbiñe Errekondo]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 488 | [[:d:Q12258193|Q12258193]] | [[Garbiñe Ubeda Goikoetxea]] | [[Ibarra]] | 1967-05-04 | | | [[Ficheiro:Garbiñe Ubeda.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 489 | [[:d:Q12258341|Q12258341]] | [[Gema Lasarte]] | [[Errenteria]] | 1962 | | | [[Ficheiro:Gema Lasarte Leonet.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 490 | [[:d:Q12258342|Q12258342]] | [[Gema Gonzalez de Txabarri]] | [[Zarautz]] | 1966-04-21 | | | |- | style='text-align:right'| 491 | [[:d:Q12258622|Q12258622]] | [[Goizalde Landabaso]] | [[Bilbao]] | 1970-01-05 | | | [[Ficheiro:Goizalde Landabaso 2015.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 492 | [[:d:Q12258804|Q12258804]] | [[Gurutze Eizmendi]] | [[Azkoitia]] | 1968 | | | |- | style='text-align:right'| 493 | [[:d:Q12258805|Q12258805]] | [[Gurutze Iantzi]] | [[Urnieta]] | 1962-05-05 | [[Tres Cantos]] | 1993-09-24 | |- | style='text-align:right'| 494 | [[:d:Q12258807|Q12258807]] | [[Gurutzi Arregi Azpeitia]] | [[Lemoa]] | 1936-11-12 | [[Amorebieta-Etxano]] | 2020-05-06 | [[Ficheiro:Gurutzi Arregi. Etnografoa.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 495 | [[:d:Q12258993|Q12258993]] | [[Helena Franco]] | [[Getxo]] | 1967 | | | [[Ficheiro:Helena Franco.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 496 | [[:d:Q12259391|Q12259391]] | [[Ibone Belaustegigoitia]] | [[Bilbao]] | 1930-05-28 | | | |- | style='text-align:right'| 497 | [[:d:Q12259413|Q12259413]] | [[Idoia Cuadra Ibañez de Elejalde]] | [[Amurrio]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 498 | [[:d:Q12259414|Q12259414]] | [[Idoia Etxeberria Ikutza]] | [[Orio]] | 1992-10-07 | | | [[Ficheiro:Idoia Etxeberria Ikutza - herri kirolak - 07.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 499 | [[:d:Q12259416|Q12259416]] | [[Idoia Sagarzazu]] | [[Irún]] | 1961 | [[Hondarribia]] | 2007-07-01 | |- | style='text-align:right'| 500 | [[:d:Q12259449|Q12259449]] | [[Ignacia Zabalo Ballarin]] | [[Donostia]] | 1905 | [[Barcelona]] | 1939 | [[Ficheiro:Ignazia Zabalo 2022 Ciordia zoom.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 501 | [[:d:Q12259477|Q12259477]] | [[Igone Etxebarria]] | [[Bilbao]] | 1962-06-22 | | | [[Ficheiro:Igone Etxebarria erabilibloga.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 502 | [[:d:Q12259478|Q12259478]] | [[Igone Arribas]] | [[Barakaldo]] | 1983-07-22 | | | [[Ficheiro:Igone Arribas.PNG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 503 | [[:d:Q12259511|Q12259511]] | [[Ikerne Goikoetxea]] | [[Mungia]] | 1967-09-01 | | | |- | style='text-align:right'| 504 | [[:d:Q12259521|Q12259521]] | [[Ilaski Serrano]] | [[Bermeo]] | 1976-03-09 | | | [[Ficheiro:Ilaski Serrano 2020 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 505 | [[:d:Q12259605|Q12259605]] | [[Ines Goikoetxea]] | [[Donostia]] | 1939 | | | |- | style='text-align:right'| 506 | [[:d:Q12259606|Q12259606]] | [[Ines Osinaga Urizar]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1982 | | | [[Ficheiro:Gose 2012an Berriak 10 urte 12.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 507 | [[:d:Q12259625|Q12259625]] | [[Inma Hernaez]] | [[Bilbao]] | 1960 | | | [[Ficheiro:EvaNavas InmaHernaez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 508 | [[:d:Q12259627|Q12259627]] | [[Ino Galparsoro]] | [[Beasain]] | 1947 | | | [[Ficheiro:Ino Galparsoro.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 509 | [[:d:Q12259716|Q12259716]] | [[Irati Elorrieta]] | [[Algorta]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Irati Elorrieta 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 510 | [[:d:Q12259717|Q12259717]] | [[Irati Anda Villanueva]] | [[Vitoria]] | 1982-12-25 | | | [[Ficheiro:Irati Anda 7083825.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 511 | [[:d:Q12259723|Q12259723]] | [[Iratxe Ibarra]] | [[Markina-Xemein]] | 1974-12-10 | | | [[Ficheiro:Iratxe Ibarra bertsotan 2008an.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 512 | [[:d:Q12259724|Q12259724]] | [[Iratxe Retolaza Gutierrez]] | [[Donostia]] | 1977-01-20 | | | [[Ficheiro:Iratxe Retolaza UEU 2013 01.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 513 | [[:d:Q12259725|Q12259725]] | [[Iratxe Mugire]] | [[Barakaldo]] | 1984 | | | |- | style='text-align:right'| 514 | [[:d:Q12259738|Q12259738]] | [[Irene Laffitte]] | [[Donostia]] | 1941-08-07 | [[Donostia]] | 2001-12-20 | |- | style='text-align:right'| 515 | [[:d:Q12259739|Q12259739]] | [[Irene Aldasoro]] | [[Idiazabal]] | 1955 | | | |- | style='text-align:right'| 516 | [[:d:Q12259818|Q12259818]] | [[Isabel Diaz]] | [[Laudio]] | 1966-07-27 | | | |- | style='text-align:right'| 517 | [[:d:Q12259819|Q12259819]] | [[Isabel Fernández de Castro]] | [[Bilbao]] | 1959 | | | [[Ficheiro:Isabel Fernandez de Castro.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 518 | [[:d:Q12259877|Q12259877]] | [[Itsaso Garzon]] | [[Errenteria]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 519 | [[:d:Q12259878|Q12259878]] | [[Itsaso Pradera]] | [[Mallabia]] | 1986-09-01 | | | [[Ficheiro:ItsasoPradera. Kirolaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 520 | [[:d:Q12259922|Q12259922]] | [[Itziar Aizpuru]] | [[Getaria]] | 1939-12-19 | | | [[Ficheiro:Itziar Aizpuru 2017 - 2 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 521 | [[:d:Q12259924|Q12259924]] | [[Itziar Aretxaga]] | [[Bilbao]] | 1965-11-20 | | | [[Ficheiro:Itziar Aretxaga berria2019 08 04.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 522 | [[:d:Q12259925|Q12259925]] | [[Itziar Barredo]] | [[Bilbao]] | 190s | | | |- | style='text-align:right'| 523 | [[:d:Q12259926|Q12259926]] | [[Itziar Basterrika]] | [[Zubieta, Guipúscoa|Zubieta]] | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 524 | [[:d:Q12259929|Q12259929]] | [[Itziar Mendizabal]] | [[Hondarribia]] | 1981-12-14 | | | [[Ficheiro:Itziar Mendizabal. Dantzaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 525 | [[:d:Q12259930|Q12259930]] | [[Itziar Mujika Irastorza]] | [[Donostia]] | 1904-10-10 | | 1992 | |- | style='text-align:right'| 526 | [[:d:Q12259931|Q12259931]] | [[Itziar Urretabizkaia]] | [[Donostia]] | 1979-07-15 | | | |- | style='text-align:right'| 527 | [[:d:Q12259933|Q12259933]] | [[Itziar Zubizarreta]] | [[Ordizia]] | 1952-10-19 | | | [[Ficheiro:Itziar Zubizarreta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 528 | [[:d:Q12259946|Q12259946]] | [[Ixiar Rozas Elizalde]] | [[Lasarte-Oria]] | 1972-01-19 | | | [[Ficheiro:Ixiar Rozas.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 529 | [[:d:Q12259947|Q12259947]] | [[Ixone Arregi]] | [[Bilbao]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 530 | [[:d:Q12259969|Q12259969]] | [[Izaro Iraeta]] | [[Zaldibia]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Izaro Iraeta 2002.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 531 | [[:d:Q12260016|Q12260016]] | [[Iñake Irastorza]] | [[Orio]] | 1955-02-04<br/>1955 | | | [[Ficheiro:Iñake Irastortza 2009an.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 532 | [[:d:Q12260142|Q12260142]] | [[Jaione Aiastui]] | [[Vitoria]] | | | | |- | style='text-align:right'| 533 | [[:d:Q12260144|Q12260144]] | [[Jaione Apalategi]] | [[Ataun]] | 1956 | | | [[Ficheiro:Jaione Apalategi 2020.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 534 | [[:d:Q12260208|Q12260208]] | [[Jasone Osoro]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1971-08-12 | | | |- | style='text-align:right'| 535 | [[:d:Q12260550|Q12260550]] | [[Jone Uria]] | [[Algorta]] | 1990-04-28 | | | [[Ficheiro:Jone-Uria-2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 536 | [[:d:Q12260808|Q12260808]] | [[Josune Zabala]] | [[Donostia]] | 1978-08-28 | | | [[Ficheiro:Josune Zabala.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 537 | [[:d:Q12260927|Q12260927]] | [[Joxepa Arregi]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1919-04-09 | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 2010-05-24 | [[Ficheiro:Joxepa Arregi. Ekintzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 538 | [[:d:Q12261084|Q12261084]] | [[Juana Iturmendi]] | [[Bilbao]] | 1944-06-03 | | | |- | style='text-align:right'| 539 | [[:d:Q12261085|Q12261085]] | [[Juana Tejedor Garrastazu]] | [[Getxo]] | 1896-06-24 | [[Bilbao]] | 2005-05-26 | |- | style='text-align:right'| 540 | [[:d:Q12261086|Q12261086]] | [[Juani Mendiola]] | [[Donostia]] | 190s | | 2006-03-11 | |- | style='text-align:right'| 541 | [[:d:Q12261097|Q12261097]] | [[Judit Mariezkurrena]] | [[Donostia]] | 1978-10-09 | | | |- | style='text-align:right'| 542 | [[:d:Q12261098|Q12261098]] | [[Judith Jauregi]] | [[Donostia]] | 1985 | | | [[Ficheiro:Judith Jáuregui, Folle Journée 2017, 0551 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 543 | [[:d:Q12261100|Q12261100]] | [[Judith Montero]] | [[Hernani]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Judith Montero 2007.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 544 | [[:d:Q12261120|Q12261120]] | [[Julene Azpeitia]] | [[Zumaia]] | 1888-01-08 | [[Bilbao]] | 1980-02-05 | [[Ficheiro:Julene Azpeitia Gómez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 545 | [[:d:Q12261126|Q12261126]] | [[Julia Otxoa]] | [[Donostia]] | 1953-03-13 | | | |- | style='text-align:right'| 546 | [[:d:Q12261127|Q12261127]] | [[Julia Madrazo]] | [[Bilbao]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 547 | [[:d:Q12261315|Q12261315]] | [[Karmele Antxustegi]] | [[Ondarroa]] | 1953 | | | |- | style='text-align:right'| 548 | [[:d:Q12261316|Q12261316]] | [[Karmele Aranburu]] | [[Donostia]] | 1963-08-26 | | | |- | style='text-align:right'| 549 | [[:d:Q12261317|Q12261317]] | [[Karmele Berasategi]] | [[Vitoria]] | 1946 | | | |- | style='text-align:right'| 550 | [[:d:Q12261318|Q12261318]] | [[Karmele Artetxe Sanchez]] | [[Zamudio]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Karmele Artetxe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 551 | [[:d:Q12261319|Q12261319]] | [[Karmele Errazti]] | [[Bilbao]] | 1885 | [[Pau, Francia|Pau]] | 1954-06-23 | |- | style='text-align:right'| 552 | [[:d:Q12261320|Q12261320]] | [[Karmele Esnal]] | [[Orio]] | 1932-12-20 | [[Donostia]] | 2012-05-30 | [[Ficheiro:Karmele Esnal.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 553 | [[:d:Q12261321|Q12261321]] | [[Karmele Jaio]] | [[Vitoria]] | 1970-03-19 | | | [[Ficheiro:Karmele Jaio.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 554 | [[:d:Q12261322|Q12261322]] | [[Karmele Makazaga]] | [[Zarautz]] | 1964-04-14 | | | |- | style='text-align:right'| 555 | [[:d:Q12261323|Q12261323]] | [[Karmele Rotaetxe]] | [[Bilbao]] | 1932-01-17 | [[Bilbao]] | 2013-05-02 | [[Ficheiro:Karmele Rotaetxe 2008.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 556 | [[:d:Q12261351|Q12261351]] | [[Casilda Hernáez]] | [[Zizurkil]] | 1914-04-09 | [[Biarritz]] | 1992-08-31 | [[Ficheiro:Casilda Hernáez Vargas.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 557 | [[:d:Q12261360|Q12261360]] | [[Katalina Eleizegi]] | [[Donostia]] | 1889-04-06 | [[Lizarra]] | 1963-11-19 | [[Ficheiro:Katalina Eleizegi Maiz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 558 | [[:d:Q12261379|Q12261379]] | [[Katixa Agirre]] | [[Vitoria]] | 1981-10-27 | | | [[Ficheiro:Katixa Agirre.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 559 | [[:d:Q12261594|Q12261594]] | [[Kontsuelo Agirrebarrena]] | [[Lizartza]] | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 560 | [[:d:Q12261601|Q12261601]] | [[Kontxu Odriozola]] | [[Azpeitia]] | 1945-07-07 | [[Donostia]] | 2016-02-05 | [[Ficheiro:Kontxu Odriozola. Aktorea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 561 | [[:d:Q12261776|Q12261776]] | [[Labrit (cantante)]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 562 | [[:d:Q12261913|Q12261913]] | [[Larraitz Ugarte]] | [[Oñati]] | 1976 | | | [[Ficheiro:LarraitzUgarte.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 563 | [[:d:Q12262017|Q12262017]] | [[Laura Garrido Knörr]] | [[Vitoria]] | 1970-12-25 | | | [[Ficheiro:Laura Garrido 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 564 | [[:d:Q12262121|Q12262121]] | [[Leire Bilbao]] | [[Ondarroa]] | 1978-07-27 | | | [[Ficheiro:Leire Bilbao (Aitor Unamuno).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 565 | [[:d:Q12262122|Q12262122]] | [[Leire Ortueta]] | [[Leioa]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 566 | [[:d:Q12262124|Q12262124]] | [[Leire Salaberria Urdanpilleta]] | [[Andoain]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 567 | [[:d:Q12262299|Q12262299]] | [[Lide Olaeta Torrezuri]] | [[Gernika-Lumo]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 568 | [[:d:Q12262302|Q12262302]] | [[Lierni Fresnedo]] | [[Pasai San Pedro]] | 1961-09-25 | | | |- | style='text-align:right'| 569 | [[:d:Q12262568|Q12262568]] | [[Loli Astoreka]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1958-07-06 | | | [[Ficheiro:Loli Astoreka 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 570 | [[:d:Q12262586|Q12262586]] | [[Lore Erriondo]] | [[Errenteria]] | 1960 | | | [[Ficheiro:Lore Erriondo HikHasi2012.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 571 | [[:d:Q12262619|Q12262619]] | [[Lou Olangua]] | [[Zarautz]] | 1960-12-15 | | 2013-01-12 | |- | style='text-align:right'| 572 | [[:d:Q12262637|Q12262637]] | [[Lourdes Auzmendi]] | [[Ataun]] | 1956 | | | [[Ficheiro:Lourdes Auzmendi sailburuordea 2011n.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 573 | [[:d:Q12262638|Q12262638]] | [[Lourdes Olaeta]] | [[Gernika-Lumo]] | | | | |- | style='text-align:right'| 574 | [[:d:Q12262640|Q12262640]] | [[Lourdes Unzueta]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1956-02-11 | | | [[Ficheiro:Lourdes Unzueta Zamalloa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 575 | [[:d:Q12262707|Q12262707]] | [[Luisa Etxenike Urbistondo]] | [[Donostia]] | 1957-07-10 | | | [[Ficheiro:Luisa Etxenike 2022.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 576 | [[:d:Q12262742|Q12262742]] | [[Lutxi Mancisidor]] | [[Zumaia]] | 1937 | | | |- | style='text-align:right'| 577 | [[:d:Q12262748|Q12262748]] | [[Luzia Urigoitia]] | [[Otxandio]] | 1959-06-02 | [[Pasaia]] | 1987-07-23 | |- | style='text-align:right'| 578 | [[:d:Q12262752|Q12262752]] | [[Lydia Brancas]] | [[Bilbao]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 579 | [[:d:Q12262821|Q12262821]] | [[Maddalen Iriarte]] | [[Donostia]] | 1963-01-23 | | | [[Ficheiro:Maddalen Iriarte 2020 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 580 | [[:d:Q12262838|Q12262838]] | [[Magie Alvarez]] | [[Zarautz]] | 1983 | [[Iemen]] | 2007-07-02 | |- | style='text-align:right'| 581 | [[:d:Q12262851|Q12262851]] | [[Maider Egues]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1974-11-08 | | | [[Ficheiro:Maider Egues.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 582 | [[:d:Q12262854|Q12262854]] | [[Maider Garcia de Vicuña Quintana]] | [[Agurain|Salvatierra - Agurain]] | 1976 | | | |- | style='text-align:right'| 583 | [[:d:Q12262873|Q12262873]] | [[Maite Agirre]] | [[Zarautz]] | 1955-09-16 | | | [[Ficheiro:Maite Agirre - Morka.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 584 | [[:d:Q12262875|Q12262875]] | [[Maite Aristegi]] | [[Bergara]] | 1962-10-03 | | | [[Ficheiro:Maite Aristegi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 585 | [[:d:Q12262876|Q12262876]] | [[Maite Arrese]] | [[Beasain]] | 1967-08-26 | | | |- | style='text-align:right'| 586 | [[:d:Q12262877|Q12262877]] | [[Maite Arruabarrena]] | [[Errenteria]] | 1964 | | | [[Ficheiro:Urretxu- JHS4455 (50204787868) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 587 | [[:d:Q12262878|Q12262878]] | [[Maite Aurrekoetxea Viloria]] | [[Bilbao]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 588 | [[:d:Q12262879|Q12262879]] | [[Maite Artola]] | [[Ibarra]] | 1972-09-13 | | | [[Ficheiro:Maite Artola 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 589 | [[:d:Q12262880|Q12262880]] | [[Maite Bastos]] | [[Orio]] | 1954-01-13 | | | |- | style='text-align:right'| 590 | [[:d:Q12262882|Q12262882]] | [[Maite Gonzalez Esnal]] | [[Donostia]] | 1943-09-12 | | | |- | style='text-align:right'| 591 | [[:d:Q12262883|Q12262883]] | [[Maite Idirin]] | [[Ugao-Miraballes]] | 1943-07-12 | | | [[Ficheiro:Martin Orbe eta Maite Idirin ohorezko euskaltzainak.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 592 | [[:d:Q12262885|Q12262885]] | [[Maitena Salinas]] | [[Beasain]] | 1980-02-04 | | | [[Ficheiro:Maitena Salinas 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 593 | [[:d:Q12262911|Q12262911]] | [[Maleni San Vicente]] | [[Barakaldo]] | 1969 | [[Castro Urdiales|Castro-Urdiales]] | 2020-12-13 | |- | style='text-align:right'| 594 | [[:d:Q12263026|Q12263026]] | [[Margarita Telleria]] | [[Gabiria]] | 1905-06-29 | [[Beasain]] | 2009-07-02 | |- | style='text-align:right'| 595 | [[:d:Q12263032|Q12263032]] | [[Mari Aiestaran]] | [[Donostia]] | 1948-11-24 | | | |- | style='text-align:right'| 596 | [[:d:Q12263034|Q12263034]] | [[Mari Carmen López de Okariz]] | [[Vitoria]] | 1957-05-12 | | | |- | style='text-align:right'| 597 | [[:d:Q12263035|Q12263035]] | [[Mari Carmen Gallastegi]] | [[Bergara]] | 1945 | | | [[Ficheiro:Mari Carmen Gallastegi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 598 | [[:d:Q12263037|Q12263037]] | [[Mari Jose Kerejeta]] | [[Zegama]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 599 | [[:d:Q12263039|Q12263039]] | [[Mari Jose Olaziregi]] | [[Donostia]] | 1963-04-06 | | | [[Ficheiro:Mari Jose Olaziregi irakasle eta kritikaria 2011n.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 600 | [[:d:Q12263040|Q12263040]] | [[Mari Karmen Garmendia]] | [[Ormaiztegi]] | 1947-06-09 | | | [[Ficheiro:MariKarmenGarmendia1999Egunkariarenhemeroteka (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 601 | [[:d:Q12263042|Q12263042]] | [[María Ángela Tellería]] | [[Elgeta]] | 1799 | [[Rosal de la Frontera]] | 1864 | |- | style='text-align:right'| 602 | [[:d:Q12263045|Q12263045]] | [[Maria Dolores Agirre]] | [[Errezil]] | 1903-06-08 | [[Donostia]] | 1997-07-26 | |- | style='text-align:right'| 603 | [[:d:Q12263048|Q12263048]] | [[Maria J. Esteban]] | [[Alonsotegi]] | 1956-04-06 | | | [[Ficheiro:Maria Jesus Esteban.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 604 | [[:d:Q12263049|Q12263049]] | [[Maria Jose Azurmendi]] | [[Donostia]] | 1944 | | | [[Ficheiro:Mari Jose Azurmendi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 605 | [[:d:Q12263051|Q12263051]] | [[María López]] | [[Getxo]] | 1984-07-12 | | | [[Ficheiro:María López Rio2016b.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 606 | [[:d:Q12263052|Q12263052]] | [[Maria Lazkanokoa]] | [[Lazkao]] | 1593 | | 1664 | [[Ficheiro:1.irudia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 607 | [[:d:Q12263058|Q12263058]] | [[Maria Magunazelaia]] | [[Ermua]] | 1904-08-18 | [[Arganda del Rey]] | 2000-09-18 | [[Ficheiro:Mariana Magunazelaia, Elorrion txapeldun. 1929.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 608 | [[:d:Q12263077|Q12263077]] | [[Maribel Vaquero]] | [[Urnieta]] | 1970-05-26 | | | [[Ficheiro:Maribel Vaquero 2019 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 609 | [[:d:Q12263081|Q12263081]] | [[Marien Martínez]] | [[Barakaldo]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 610 | [[:d:Q12263084|Q12263084]] | [[Marije Fullaondo]] | [[Getxo]] | 1964-12-02 | | | [[Ficheiro:Marije Fullaondo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 611 | [[:d:Q12263087|Q12263087]] | [[Marina Arruti]] | [[Donostia]] | 1972-05-23 | | | |- | style='text-align:right'| 612 | [[:d:Q12263089|Q12263089]] | [[Marina Mendieta]] | [[Barakaldo]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 613 | [[:d:Q12263207|Q12263207]] | [[María Jesús Cava]] | [[Bilbao]] | 1949-12-21 | | | |- | style='text-align:right'| 614 | [[:d:Q12263211|Q12263211]] | [[María Kutz]] | [[Donostia]] | 1954-07-13 | | | |- | style='text-align:right'| 615 | [[:d:Q12263212|Q12263212]] | [[María Milagros Rivera Garretas]] | [[Bilbao]] | 1947-11-26 | | | |- | style='text-align:right'| 616 | [[:d:Q12263218|Q12263218]] | [[María del Pilar Acedo y Sarriá]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1784-03-10 | [[Carresse-Cassaber]] | 1869-02-27 | |- | style='text-align:right'| 617 | [[:d:Q12263240|Q12263240]] | [[Matxalen Ziarsolo]] | [[Ermua]] | 1982-02-01 | | | [[Ficheiro:Matxalen Ziarsolo. Eskubaloi jokalaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 618 | [[:d:Q12263266|Q12263266]] | [[Maurizia Aldeiturriaga]] | [[Zeberio]] | 1904-09-22 | | 1988-05-19 | [[Ficheiro:Maurizia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 619 | [[:d:Q12263455|Q12263455]] | [[Mertxe Agúndez]] | [[Bilbao]] | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 620 | [[:d:Q12263457|Q12263457]] | [[Mercedes Maroto-Valer]] | [[Vitoria]] | 1971-11-30 | | | |- | style='text-align:right'| 621 | [[:d:Q12263472|Q12263472]] | [[Mertxe Aizpurua]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1960-01-08 | | | [[Ficheiro:Mertxe aizpurua 0001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 622 | [[:d:Q12263473|Q12263473]] | [[Mertxe Gil]] | [[Bilbao]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 623 | [[:d:Q12263643|Q12263643]] | [[Mikela Elizegi]] | [[Asteasu]] | 1869-08-19 | [[Donostia]] | 1967 | [[Ficheiro:Mikaela elizegi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 624 | [[:d:Q12263688|Q12263688]] | [[Mirari Garcia de Cortazar]] | [[Donostia]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 625 | [[:d:Q12263689|Q12263689]] | [[Mireia Gabilondo]] | [[Bergara]] | 1964-04-27 | | | [[Ficheiro:Mireia Gabilondo aktoresa eta zuzendaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 626 | [[:d:Q12263690|Q12263690]] | [[Miren Agur Meabe]] | [[Lekeitio]] | 1962-10-07 | | | [[Ficheiro:Miren Agur Meabe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 627 | [[:d:Q12263691|Q12263691]] | [[Miren Aranburu]] | [[Lazkao]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 628 | [[:d:Q12263692|Q12263692]] | [[Miren Amuriza]] | [[Berriz]] | 1990-03-01 | | | [[Ficheiro:Miren Amuriza 2011n.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 629 | [[:d:Q12263693|Q12263693]] | [[Miren Arantzazu Goñi]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1925-06-24 | [[Bergara]] | 2017-01-13 | |- | style='text-align:right'| 630 | [[:d:Q12263695|Q12263695]] | [[Miren Artetxe Sarasola]] | [[Lasarte-Oria]] | 1985-06-06 | | | [[Ficheiro:Miren Artetxe. Bertsolaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 631 | [[:d:Q12263697|Q12263697]] | [[Miren Gaztañaga]] | [[Irún]] | 1979-08-03 | | | [[Ficheiro:Miren Gaztañaga 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 632 | [[:d:Q12263699|Q12263699]] | [[Miren Gezala]] | [[Lezo]] | 1912-11-10 | [[Oiartzun]] | 2003-04-15 | |- | style='text-align:right'| 633 | [[:d:Q12263700|Q12263700]] | [[Miren Gojenola]] | [[Lekeitio]] | 1968-02-08 | | | |- | style='text-align:right'| 634 | [[:d:Q12263705|Q12263705]] | [[Miren Urkiola]] | [[Ziortza-Bolibar]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 635 | [[:d:Q12263707|Q12263707]] | [[Miriam Bravo]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1974-09-29 | | | |- | style='text-align:right'| 636 | [[:d:Q12263709|Q12263709]] | [[Miriam Imaz]] | [[Zarautz]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 637 | [[:d:Q12263711|Q12263711]] | [[Miriam Okariz]] | [[Bilbao]] | 1968-12-06 | | | |- | style='text-align:right'| 638 | [[:d:Q12264678|Q12264678]] | [[Nagore Aranburu]] | [[Azpeitia]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Nagore Aranburu 2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 639 | [[:d:Q12264681|Q12264681]] | [[Nagore Tolosa]] | [[Berastegi]] | 1982-06-12 | | | [[Ficheiro:Nagore Tolosa, 2015.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 640 | [[:d:Q12264718|Q12264718]] | [[Naroa Intxausti]] | [[Bilbao]] | 1981-03-26 | | | |- | style='text-align:right'| 641 | [[:d:Q12264719|Q12264719]] | [[Naroa Iturri]] | [[Hernani]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Naroa Iturri 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 642 | [[:d:Q12264723|Q12264723]] | [[Natalia Rojo Solana]] | [[Vitoria]] | 1977-05-25 | | | |- | style='text-align:right'| 643 | [[:d:Q12264730|Q12264730]] | [[Naty Altuna]] | [[Donostia]] | 1915 | | | |- | style='text-align:right'| 644 | [[:d:Q12264757|Q12264757]] | [[Nekane Erauskin]] | [[Arama]] | 1962 | | | [[Ficheiro:Nekane Erauskin 2008.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 645 | [[:d:Q12264758|Q12264758]] | [[Nekane Lasarte]] | [[Donostia]] | 190s | | | |- | style='text-align:right'| 646 | [[:d:Q12264759|Q12264759]] | [[Nekane Perez]] | [[Barakaldo]] | 1968-06-15 | | | |- | style='text-align:right'| 647 | [[:d:Q12264791|Q12264791]] | [[Nerea Alias]] | [[Anoeta]] | 1984-01-02 | | | [[Ficheiro:Nerea Alias 2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 648 | [[:d:Q12264792|Q12264792]] | [[Nerea Elustondo]] | [[Legazpi]] | 1981-09-15 | | | [[Ficheiro:Nerea Elustondo. Bertsolaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 649 | [[:d:Q12264793|Q12264793]] | [[Nerea Antia]] | [[Vitoria]] | | | | |- | style='text-align:right'| 650 | [[:d:Q12264794|Q12264794]] | [[Nerea Gálvez]] | [[Bilbao]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 651 | [[:d:Q12264795|Q12264795]] | [[Nerea Sancho]] | [[Donostia]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Nerea Sancho 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 652 | [[:d:Q12264796|Q12264796]] | [[Nerea Txapartegi]] | [[Donostia]] | 1961-09-28 | | | |- | style='text-align:right'| 653 | [[:d:Q12264862|Q12264862]] | [[Nikolasa Atxika-Allende]] | [[Mundaka]] | 1873-04-19 | | 1951-03-19 | [[Ficheiro:Nikolasa Atxika-Allende Iturri (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 654 | [[:d:Q12264899|Q12264899]] | [[Nora Galparsoro Larraza]] | [[Donostia]] | 1986-10-02 | | | [[Ficheiro:Nora galparsoro kurdistan 2013 001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 655 | [[:d:Q12264953|Q12264953]] | [[Nuria Lopez de Guereñu]] | [[Éibar|Eibar]] | 1969-09-27 | | | [[Ficheiro:Foto Nuria.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 656 | [[:d:Q12265027|Q12265027]] | [[Oihana Alkorta]] | [[Getaria]] | 1977-11-14 | [[Orio]] | 2007-05-17 | |- | style='text-align:right'| 657 | [[:d:Q12265028|Q12265028]] | [[Oihana Bartra]] | [[Bilbao]] | 1984-01-06 | | | [[Ficheiro:Oihana Bartra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 658 | [[:d:Q12265029|Q12265029]] | [[Oihana Maritorena]] | [[Donostia]] | 1984-05-10 | | | |- | style='text-align:right'| 659 | [[:d:Q12265030|Q12265030]] | [[Oihane Enbeita]] | [[Gernika-Lumo]] | 1978-10-24 | | | |- | style='text-align:right'| 660 | [[:d:Q12265032|Q12265032]] | [[Oihane Perea]] | [[Vitoria]] | 1977-12-20 | | | [[Ficheiro:Oihane Perea Gasteizen 2009-8-5.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 661 | [[:d:Q12265095|Q12265095]] | [[Olatz Muñoz]] | [[Hondarribia]] | | | | |- | style='text-align:right'| 662 | [[:d:Q12265096|Q12265096]] | [[Olatz Zugasti]] | [[Hernani]] | 1965 | | | [[Ficheiro:Olatz Zugasti 2010.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 663 | [[:d:Q12265186|Q12265186]] | [[Onintza Lasa]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1972-10-18 | | | |- | style='text-align:right'| 664 | [[:d:Q12265979|Q12265979]] | [[Pilar Iparragirre]] | [[Idiazabal]] | 1951 | | | |- | style='text-align:right'| 665 | [[:d:Q12265980|Q12265980]] | [[Pilar Prieto Rubio]] | [[Bilbao]] | 1903-11-29 | [[Palencia]] | 2015-01-27 | |- | style='text-align:right'| 666 | [[:d:Q12265981|Q12265981]] | [[Pilar de Zubiaurre]] | [[Garai]] | 1884-07-24 | [[Cidade de México]] | 1970-06-24 | |- | style='text-align:right'| 667 | [[:d:Q12266110|Q12266110]] | [[Polixene Trabudua]] | [[Sondika]] | 1912 | [[Zeberio]] | 2003 | |- | style='text-align:right'| 668 | [[:d:Q12266487|Q12266487]] | [[Rebeka Ubera Aranzeta]] | [[Elgeta]] | 1972-01-19 | | | [[Ficheiro:Rebeka Ubera.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 669 | [[:d:Q12266639|Q12266639]] | [[Robustiana Mujika Egaña]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1888-05-24 | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1981-09-16 | |- | style='text-align:right'| 670 | [[:d:Q12266675|Q12266675]] | [[Rosa Valverde]] | [[Donostia]] | 1953-02-14 | [[Ascain]] | 2015-02-14 | |- | style='text-align:right'| 671 | [[:d:Q12266679|Q12266679]] | [[Rosario Artola]] | [[Donostia]] | 1869-05-07 | [[Donostia]] | 1950-01-05 | [[Ficheiro:Thun thun 1894 06 02 rosario artola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 672 | [[:d:Q12266699|Q12266699]] | [[Rufina Azkue]] | [[Aizarna]] | 1898 | [[Azkoitia]] | 1972-02-11 | |- | style='text-align:right'| 673 | [[:d:Q12266735|Q12266735]] | [[Sabin Irizar]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1923-03-08 | | 1995 | |- | style='text-align:right'| 674 | [[:d:Q12266771|Q12266771]] | [[Saioa Garin]] | [[Legorreta]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Saioa Garin 2020.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 675 | [[:d:Q12267072|Q12267072]] | [[Sara Carracelas García]] | [[Donostia]] | 1981-09-15 | | | |- | style='text-align:right'| 676 | [[:d:Q12267073|Q12267073]] | [[Sara Soto Gabiola]] | [[Gorliz]] | 1941-03-21 | [[Irún]] | 1999-06-28 | |- | style='text-align:right'| 677 | [[:d:Q12267074|Q12267074]] | [[Sara Cozar]] | [[Ordizia]] | 1980-08-12 | | | [[Ficheiro:Sara Cozar antzezlea 2012an.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 678 | [[:d:Q12267100|Q12267100]] | [[Saroi Jauregi]] | [[Zaldibia]] | 1978-05-31 | | | [[Ficheiro:Saroi Jaruegi 2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 679 | [[:d:Q12267374|Q12267374]] | [[Sheila Hernández]] | [[Barakaldo]] | 1985-10-10 | | | |- | style='text-align:right'| 680 | [[:d:Q12267518|Q12267518]] | [[Sonia Gonzalez]] | [[Barakaldo]] | 1977-10-18 | | | [[Ficheiro:Sonia Gonzalez 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 681 | [[:d:Q12267536|Q12267536]] | [[Sorne Unzueta]] | [[Bilbao]] | 1900-11-27 | [[Urduliz]] | 2005-01-13 | |- | style='text-align:right'| 682 | [[:d:Q12267762|Q12267762]] | [[Susana Corcuera Leunda]] | [[Donostia]] | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 683 | [[:d:Q12267763|Q12267763]] | [[Susana Fraile]] | [[Zumarraga]] | 1978-07-04 | | | |- | style='text-align:right'| 684 | [[:d:Q12267846|Q12267846]] | [[Tatus Fombellida]] | [[Errenteria]] | 1946-12-29 | | | |- | style='text-align:right'| 685 | [[:d:Q12267896|Q12267896]] | [[Tere Irastortza]] | [[Zaldibia]] | 1961-02-23 | | | [[Ficheiro:Tere Irastortza (F.M.).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 686 | [[:d:Q12267898|Q12267898]] | [[Teresa Ahedo]] | [[Karrantza|Carranza]] | 1941-05-23 | | | |- | style='text-align:right'| 687 | [[:d:Q12267899|Q12267899]] | [[Teresa Calo]] | [[Donostia]] | 1955-04-24 | | | [[Ficheiro:Teresa Calo Fontán.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 688 | [[:d:Q12267901|Q12267901]] | [[Teresa Lopez de Munain]] | [[Bilbao]] | 1963-09-07 | | | |- | style='text-align:right'| 689 | [[:d:Q12267903|Q12267903]] | [[Teresa Mendizabal]] | [[Vitoria]] | 1940-09-22 | | | |- | style='text-align:right'| 690 | [[:d:Q12267904|Q12267904]] | [[Teresa del Valle]] | [[Donostia]] | 1937-04-01 | | | [[Ficheiro:Teresa del Valle.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 691 | [[:d:Q12268465|Q12268465]] | [[UGA]] | [[Urretxu]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 692 | [[:d:Q12268791|Q12268791]] | [[Uxue Alberdi]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1984-03-18 | | | [[Ficheiro:Uxue Alberdi (Conny Beyreuther).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 693 | [[:d:Q12268792|Q12268792]] | [[Uxue Apaolaza]] | [[Hernani]] | 1981-04-20 | | | [[Ficheiro:Uxue Apaolaza 2011.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 694 | [[:d:Q12269106|Q12269106]] | [[Yannick Vergara]] | [[Barakaldo]] | 1983-05-23 | | | |- | style='text-align:right'| 695 | [[:d:Q12269120|Q12269120]] | [[Yolanda Arrieta]] | [[Etxebarria]] | 1963-07-06 | | | [[Ficheiro:Yolanda Arrieta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 696 | [[:d:Q12269504|Q12269504]] | [[Zuriñe Fernández Gerenabarrena]] | [[Vitoria]] | 1965-11-28 | | | |- | style='text-align:right'| 697 | [[:d:Q12383840|Q12383840]] | [[Sofía Martínez]] | [[Vitoria]] | 1965-10-25 | | | [[Ficheiro:Sofía Martínez Ramírez.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 698 | [[:d:Q12384285|Q12384285]] | [[Beatriz Mato]] | [[Barakaldo]] | 1965 | | | [[Ficheiro:Beatriz Mato Otero, conselleira de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 699 | [[:d:Q12384297|Q12384297]] | [[Begoña Muñoz]] | [[Barakaldo]] | 1961 | [[Ourense]] | 2010-04-17 | |- | style='text-align:right'| 700 | [[:d:Q12388716|Q12388716]] | [[Maria Antonia Mazarredo]] | [[Bergara]] | 1757-08-24 | | No/unknown value | |- | style='text-align:right'| 701 | [[:d:Q12392604|Q12392604]] | [[Maite Dono]] | [[Vitoria]] | 1969-02-17 | | | |- | style='text-align:right'| 702 | [[:d:Q12400643|Q12400643]] | [[Sonia Castiñeiras]] | [[Bilbao]] | 1976-04-14 | | | |- | style='text-align:right'| 703 | [[:d:Q13897851|Q13897851]] | [[Idoia Agirre]] | [[Legazpi]] | 1993-03-31 | | | |- | style='text-align:right'| 704 | [[:d:Q14015352|Q14015352]] | [[Josune Irabien Marigorta]] | [[Amurrio]] | 1970 | | | [[Ficheiro:Josune Irabien Marigorta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 705 | [[:d:Q14015588|Q14015588]] | [[Maria Natividad Lopez de Munain Alzola]] | [[Burgelu|Elburgo]] | 1960-09-01 | | | [[Ficheiro:Nati lopez de munain tokikom Alea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 706 | [[:d:Q14083462|Q14083462]] | [[Ana Maria Carrere Zabala]] | [[Errenteria]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 707 | [[:d:Q14083867|Q14083867]] | [[Zelai Amenabarro Goikoetxea]] | [[Legorreta]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 708 | [[:d:Q14083873|Q14083873]] | [[Ainhoa Zabalo Loyarte]] | [[Lezo]] | | | | |- | style='text-align:right'| 709 | [[:d:Q14083896|Q14083896]] | [[Aiora Pérez de San Román Uría]] | [[Oiartzun]] | 1978-09-27 | | | [[Ficheiro:Aiora Perez de San Roman Uria.alkatetzan2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 710 | [[:d:Q14083910|Q14083910]] | [[Izaro Elorza Arregi]] | [[Oñati]] | 1983-10-28 | | | [[Ficheiro:Izaro elorza tokikom.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 711 | [[:d:Q14083934|Q14083934]] | [[Anuska Esnal Oliden]] | [[Orio]] | 1980 | | | |- | style='text-align:right'| 712 | [[:d:Q14083961|Q14083961]] | [[Hiart Arluciaga Ariznabarreta]] | [[Soraluze]] | 1979 | | | |- | style='text-align:right'| 713 | [[:d:Q14131842|Q14131842]] | [[Rosa Maria Elizburu Oyanguren]] | [[Atxondo]] | | | | |- | style='text-align:right'| 714 | [[:d:Q14132008|Q14132008]] | [[Idurre Bideguren Gabantxo]] | [[Bermeo]] | 1979-07-26 | | | [[Ficheiro:Idurre Bideguren Bermeoko alkatea2 tokikom.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 715 | [[:d:Q14132158|Q14132158]] | [[Aitziber Irigoras Alberdi]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1973-09-09 | | | [[Ficheiro:Aitziber Irigoras Anboto 2015.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 716 | [[:d:Q14132223|Q14132223]] | [[Ana Otadui Biteri]] | [[Elorrio]] | 1976-05-10 | | | [[Ficheiro:Ana Otadui.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 717 | [[:d:Q14132872|Q14132872]] | [[Mari Carmen Urbieta Gonzalez]] | [[Valle de Trápaga|Valle de Trápaga-Trapagaran]] | 1955-07-19 | | | |- | style='text-align:right'| 718 | [[:d:Q14132893|Q14132893]] | [[Maitane Larrauri Fraile]] | [[Lekeitio]] | 20th century | | | [[Ficheiro:Maitane-Larrauri-Hitz Lea Artibai.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 719 | [[:d:Q14133327|Q14133327]] | [[Miren Argia Ituarte Arkotxa]] | [[Ondarroa]] | | | | [[Ficheiro:Argia Ituarte alkatea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 720 | [[:d:Q14133507|Q14133507]] | [[Saioa Villanueva Zarandona]] | [[Sopelana]] | 1981-01-03 | | | [[Ficheiro:Saioa Villanueva.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 721 | [[:d:Q15059450|Q15059450]] | [[Blanca García Manzanares]] | [[Vitoria]] | 1946-06-25 | | | |- | style='text-align:right'| 722 | [[:d:Q15122797|Q15122797]] | [[Itziar Nogeras]] | [[Donostia]] | 1966-01-19 | | | [[Ficheiro:Itziar nogeras 001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 723 | [[:d:Q15407274|Q15407274]] | [[Simone Volterra]] | [[Bilbao]] | 1898-10-26 | [[Ramatuelle]] | 1989-06-26 | |- | style='text-align:right'| 724 | [[:d:Q15407369|Q15407369]] | [[Josefa Gassier]] | [[Bilbao]] | 1821-05-13 | [[Madrid]] | 1866-11-08 | |- | style='text-align:right'| 725 | [[:d:Q15714831|Q15714831]] | [[Mercedes Luzuriaga]] | [[Bilbao]] | 1927-11-16 | | | |- | style='text-align:right'| 726 | [[:d:Q15964868|Q15964868]] | [[Elena Lazkano]] | [[Donostia]] | 1969 | | | [[Ficheiro:Zientzia Club Elena2.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 727 | [[:d:Q16196746|Q16196746]] | [[Amaia Ugartamendía]] | [[Errenteria]] | 1966-06-09 | | | |- | style='text-align:right'| 728 | [[:d:Q16201039|Q16201039]] | [[Arancha González Laya]] | [[Donostia]] | 1969-05-22 | | | [[Ficheiro:Arancha González Laya 2020 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 729 | [[:d:Q16209327|Q16209327]] | [[Mireia Epelde]] | [[Azpeitia]] | 1985-10-29 | | | [[Ficheiro:Mireia Epelde. Txirrindularia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 730 | [[:d:Q16227479|Q16227479]] | [[Ane Santesteban]] | [[Errenteria]] | 1990-12-12 | | | [[Ficheiro:Ane Santesteban - 2018 UEC European Road Cycling Championships (Women's road race).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 731 | [[:d:Q16269293|Q16269293]] | [[Ana Toledo]] | [[Antzuola]] | 1954-04-03 | | | |- | style='text-align:right'| 732 | [[:d:Q16301934|Q16301934]] | [[Paula Orive]] | [[Vitoria]] | 1982-11-29 | | | [[Ficheiro:Paula Orive 01.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 733 | [[:d:Q16516165|Q16516165]] | [[Ane Rodriguez Armendaritz]] | [[Hernani]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 734 | [[:d:Q16516236|Q16516236]] | [[Arantxa Kaltzada]] | [[Donostia]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 735 | [[:d:Q16516666|Q16516666]] | [[Blanca Gomez de Segura]] | [[Zeanuri]] | 1952-09-13 | | | [[Ficheiro:Blanka Gómez de Segura.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 736 | [[:d:Q16516768|Q16516768]] | [[Cecilia Sarasola]] | [[Donostia]] | 1949 | | | [[Ficheiro:CeciliaSarasola84.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 737 | [[:d:Q16516960|Q16516960]] | [[Ekhiñe Egiguren]] | [[Donostia]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 738 | [[:d:Q16516983|Q16516983]] | [[Elena Ibarbia]] | [[Madrid]]<br/>[[Donostia]] | 1994-12-19 | | | |- | style='text-align:right'| 739 | [[:d:Q16517239|Q16517239]] | [[Feliciana Uribe Orbe]] | [[Muxika]] | 1893-03-08 | [[Paterna]] | 1936-11-24 | |- | style='text-align:right'| 740 | [[:d:Q16517285|Q16517285]] | [[Francisca Ametzua]] | [[Abadiño]] | 1881-03-09 | [[Valencia]] | 1936-08-19 | |- | style='text-align:right'| 741 | [[:d:Q16517328|Q16517328]] | [[Garbiñe Saez]] | [[Amurrio]] | 1980 | | | [[Ficheiro:Garbiñe saez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 742 | [[:d:Q16517694|Q16517694]] | [[Iratxe Esnaola Aldanondo]] | [[Donostia]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 743 | [[:d:Q16517697|Q16517697]] | [[Iratxe Esnaola Arribillaga]] | [[Zarautz]] | 1981-05-07 | | | [[Ficheiro:Arg2 iratxe txikia.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 744 | [[:d:Q16517712|Q16517712]] | [[Irune Berasaluze Lazkano]] | [[Mendaro]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Irune Berasaluze.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 745 | [[:d:Q16517743|Q16517743]] | [[Itxaso Araque]] | [[Donostia]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 746 | [[:d:Q16517996|Q16517996]] | [[Kattalin Ansorena]] | [[Donostia]] | 1986-04-22 | | | [[Ficheiro:Txirrimirrietatxiribiton.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 747 | [[:d:Q16518059|Q16518059]] | [[Koro Garmendia Galbete]] | [[Donostia]] | 1957 | | | |- | style='text-align:right'| 748 | [[:d:Q16518232|Q16518232]] | [[Lorea Agirre]] | [[Beasain]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Lorea Agirre full.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 749 | [[:d:Q16518239|Q16518239]] | [[Lourdes Otaegi]] | [[Beizama]] | 1959-01-30 | | | |- | style='text-align:right'| 750 | [[:d:Q16518307|Q16518307]] | [[Maribel Castello]] | [[Irún]] | 1957 | | | |- | style='text-align:right'| 751 | [[:d:Q16518330|Q16518330]] | [[María Consuelo Cuñado]] | [[Bilbao]] | 1884-01-02 | [[Paterna]] | 1936-11-24 | |- | style='text-align:right'| 752 | [[:d:Q16518360|Q16518360]] | [[Mertxe Rodriguez]] | [[Lasarte-Oria]] | 1968-09-10 | | | [[Ficheiro:Marimotots, Mertxe Rodriguez (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 753 | [[:d:Q16518383|Q16518383]] | [[Miriam Gómez]] | [[Donostia]] | 1998 | | | |- | style='text-align:right'| 754 | [[:d:Q16518392|Q16518392]] | [[Monika Lekunberri]] | [[Galdakao]] | 1910-05-19 | [[Galdakao]] | 1987-04-14 | [[Ficheiro:Monika Lekunberri.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 755 | [[:d:Q16518442|Q16518442]] | [[Nagore Osoro]] | [[Ondarroa]] | 1994-05-18 | | | |- | style='text-align:right'| 756 | [[:d:Q16518445|Q16518445]] | [[Nahikari García]] | [[Urnieta]] | 1997-03-10 | | | [[Ficheiro:Nahikari García 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 757 | [[:d:Q16518524|Q16518524]] | [[Olatz Aldalur]] | [[Ibarra]] | 1992-05-28 | | | [[Ficheiro:Estropadakfemale.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 758 | [[:d:Q16518786|Q16518786]] | [[Rosa Zarra]] | [[Donostia]] | 19th century | | 1995-06-30 | |- | style='text-align:right'| 759 | [[:d:Q16518797|Q16518797]] | [[Sabina de la Cruz]] | [[Sestao]] | 1929 | [[Hospital Santa Marina]] | 2020-11-27 | |- | style='text-align:right'| 760 | [[:d:Q16519108|Q16519108]] | [[Txaro Arteaga]] | [[Donostia]] | 1944-05-10 | | | [[Ficheiro:Txaro Arteaga 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 761 | [[:d:Q16519192|Q16519192]] | [[Urtza Alkorta]] | [[Ondarroa]] | 1977 | | | [[Ficheiro:Urtza Alkorta atxilotu aurretik.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 762 | [[:d:Q16537013|Q16537013]] | [[Beatriz Nogales]] | [[Vitoria]] | 1983-03-03 | | | [[Ficheiro:Beatriz Nogales 01.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 763 | [[:d:Q16538008|Q16538008]] | [[Blanca Vidal]] | [[Bilbao]] | 1882-03-03 | [[Buenos Aires]] | 1962-09-08 | [[Ficheiro:Blanca Vidal.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 764 | [[:d:Q16565426|Q16565426]] | [[Eva Rey]] | [[Donostia]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Eva Rey.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 765 | [[:d:Q16601520|Q16601520]] | [[María Teresa Tellería]] | [[Bilbao]] | 1950 | | | |- | style='text-align:right'| 766 | [[:d:Q16735459|Q16735459]] | [[Covadonga O'Shea]] | [[Getxo]] | 1938-04-29 | | | [[Ficheiro:COShea2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 767 | [[:d:Q16932435|Q16932435]] | [[María de Zozaya]] | [[Errenteria]] | 1530 | [[Logroño]] | 1609 | |- | style='text-align:right'| 768 | [[:d:Q17156022|Q17156022]] | [[Sister M. Teresalina Joaquina FMM]] | [[Sondika]] | 1918-07-13 | [[St. Joseph's Catholic Church]] | 1947-10-27 | |- | style='text-align:right'| 769 | [[:d:Q17327626|Q17327626]] | [[Yoana Aramberri]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1977-04-23 | | | |- | style='text-align:right'| 770 | [[:d:Q17364199|Q17364199]] | [[Ascension Badiola]] | [[Bilbao]] | 1961-04-01 | | | [[Ficheiro:Ascensión Badiola. Idazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 771 | [[:d:Q17388566|Q17388566]] | [[María del Carmen Merino]] | [[Donostia]] | 1919-05-14 | | | |- | style='text-align:right'| 772 | [[:d:Q17590417|Q17590417]] | [[Pilar Zabala Aguirre]] | [[Legazpi]] | 1951-10-13 | | | [[Ficheiro:Pilar Zabala.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 773 | [[:d:Q17620954|Q17620954]] | [[Ana María Vidal-Abarca]] | [[Vitoria]] | 1938-05-10 | [[Madrid]] | 2015-06-15 | |- | style='text-align:right'| 774 | [[:d:Q17622557|Q17622557]] | [[Miren Lazkano]] | [[Donostia]] | 1997-06-16 | | | [[Ficheiro:Miren Lazkano (ESP) 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 775 | [[:d:Q17630523|Q17630523]] | [[Sonsoles Álvarez de Toledo]] | [[Laudio]] | 1932-09-14 | | | |- | style='text-align:right'| 776 | [[:d:Q17632063|Q17632063]] | [[Fariba Sheikhan]] | [[Gernika-Lumo]] | 1988-03-07 | | | |- | style='text-align:right'| 777 | [[:d:Q17634980|Q17634980]] | [[Irati Goikoetxea]] | [[Donostia]] | 1986-04-10 | | | [[Ficheiro:2ª Copa de España de Slalom Olímpico 49.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 778 | [[:d:Q17987545|Q17987545]] | [[Irene San Sebastián]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1990-12-12 | | | |- | style='text-align:right'| 779 | [[:d:Q18170653|Q18170653]] | [[Lourdes Oyarbide]] | [[Egino]] | 1994-04-08 | | | [[Ficheiro:Lourdes Oyarbide - 2018 UEC European Road Cycling Championships (Women's road race).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 780 | [[:d:Q18643823|Q18643823]] | [[Benita Asas]] | [[Donostia]] | 1873-03-04 | [[Bilbao]] | 1968-04-21 | [[Ficheiro:Benita Asas Manterola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 781 | [[:d:Q18645679|Q18645679]] | [[Blanca de Silos]] | [[Vitoria]] | 1914-08-03 | [[Segovia]] | 2002-09-13 | [[Ficheiro:Blanca de Silos.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 782 | [[:d:Q18817043|Q18817043]] | [[María Teresa Sesé]] | [[Donostia]] | 1917-10-04 | | 2019 | |- | style='text-align:right'| 783 | [[:d:Q18920495|Q18920495]] | [[Clara Azurmendi]] | [[Donostia]] | 1998-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 784 | [[:d:Q18980531|Q18980531]] | [[Alejandrina Argüelles Toral]] | [[Irún]] | 1845-09-20 | [[Valencia]] | 1860<br/>1860-04-05 | |- | style='text-align:right'| 785 | [[:d:Q19605337|Q19605337]] | [[Arantzazu Azpiroz]] | [[Berastegi]] | 1981-09-01 | | | |- | style='text-align:right'| 786 | [[:d:Q19617309|Q19617309]] | [[Teresa de Escoriaza]] | [[Donostia]] | 1891-12-07 | [[Donostia]] | 1968-07-18 | |- | style='text-align:right'| 787 | [[:d:Q19661932|Q19661932]] | [[Eider Merino]] | [[Balmaseda]] | 1994-08-02 | | | [[Ficheiro:2019 Fleche Wallonne 117a.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 788 | [[:d:Q19766141|Q19766141]] | [[Myriam Gorospe]] | [[Donostia]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 789 | [[:d:Q19766168|Q19766168]] | [[Carmen Mijangos Ugarte]] | [[Bilbao]] | 1949 | | | [[Ficheiro:CARMEN MIJANGOS.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 790 | [[:d:Q19788720|Q19788720]] | [[Miriam Cabeza]] | [[Donostia]] | 1984-01-08 | | | [[Ficheiro:19042-miriam+cabeza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 791 | [[:d:Q19832686|Q19832686]] | [[Leire Iglesias Santiago]] | [[Hondarribia]] | 1978-05-26 | | | [[Ficheiro:Leire Iglesias Santiago.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 792 | [[:d:Q19863280|Q19863280]] | [[Ixone Sádaba]] | [[Bilbao]] | 1977-04-17 | | | |- | style='text-align:right'| 793 | [[:d:Q19929982|Q19929982]] | [[Carmen Muñoz López]] | [[Barakaldo]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Carmen Muñoz 2015 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 794 | [[:d:Q19942952|Q19942952]] | [[Olatz Agorria]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1996-12-21 | | | |- | style='text-align:right'| 795 | [[:d:Q19947829|Q19947829]] | [[Ane Aseginolaza]] | [[Idiazabal]] | 1950-11-03 | | | [[Ficheiro:Ane Aseginolaza. Bikoizlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 796 | [[:d:Q19947865|Q19947865]] | [[Alaitz Eguren]] | [[Donostia]] | 1979-06-11 | | | |- | style='text-align:right'| 797 | [[:d:Q19947921|Q19947921]] | [[Ana Gisasola]] | [[Zumarraga]] | 1959 | | | |- | style='text-align:right'| 798 | [[:d:Q19947975|Q19947975]] | [[Loinaz Jauregi]] | [[Beasain]] | 1962-01-08 | | | |- | style='text-align:right'| 799 | [[:d:Q19948033|Q19948033]] | [[Iraitz Lizarraga]] | [[Zizurkil]] | 1979-12-16 | | | |- | style='text-align:right'| 800 | [[:d:Q19948054|Q19948054]] | [[Arantxa Moñux]] | [[Donostia]] | 1957-04-23 | | | |- | style='text-align:right'| 801 | [[:d:Q19948123|Q19948123]] | [[Nekane Sarobe]] | [[Donostia]] | 1953-02-05 | | | |- | style='text-align:right'| 802 | [[:d:Q19948149|Q19948149]] | [[Leire Ucha]] | [[Bilbao]] | 1975-07-26 | | | |- | style='text-align:right'| 803 | [[:d:Q20003213|Q20003213]] | [[Idoia Montón Gorostegui]] | [[Donostia]] | 1969-02-24 | | | |- | style='text-align:right'| 804 | [[:d:Q20015764|Q20015764]] | [[Felisa Martín Bravo]] | [[Donostia]] | 1898-06-11 | [[Madrid]] | 1979-10-29 | |- | style='text-align:right'| 805 | [[:d:Q20016563|Q20016563]] | [[Maribel Salas]] | [[Barakaldo]] | 1965-05-29 | | | |- | style='text-align:right'| 806 | [[:d:Q20017195|Q20017195]] | [[María Luisa Oyarzábal Fernández]] | [[Biscaia]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 807 | [[:d:Q20087544|Q20087544]] | [[Amaia del Campo]] | [[Barakaldo]] | 1966-03-08 | | | |- | style='text-align:right'| 808 | [[:d:Q20100866|Q20100866]] | [[La Goya]] | [[Bilbao]] | 1891 | [[Madrid]] | 1950-06-04 | [[Ficheiro:La Goya 01.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 809 | [[:d:Q20160414|Q20160414]] | [[Arantza Mendizábal]] | [[Mundaka]] | 1950-02-22 | | | |- | style='text-align:right'| 810 | [[:d:Q20201434|Q20201434]] | [[Zelai Nikolas]] | [[Bilbao]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Zelai nikolas 2014 01.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 811 | [[:d:Q20492319|Q20492319]] | [[Irantzu Lekue]] | [[Vitoria]] | 1987-08-28 | | | [[Ficheiro:Irantzu Lekue 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 812 | [[:d:Q20492321|Q20492321]] | [[Aitziber Sarasola]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1973-11-04 | [[Pamplona]] | 2014-12-21 | |- | style='text-align:right'| 813 | [[:d:Q20492347|Q20492347]] | [[Garbi Losada]] | [[Getxo]] | 1959 | | | [[Ficheiro:Garbi Losada 1995-10-05 Egunkaria.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 814 | [[:d:Q20492386|Q20492386]] | [[Maria Luisa Irizar]] | [[Andoain]] | 1964-01-29 | | | [[Ficheiro:Maria Luisa Irizar korrikalaria (95-100).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 815 | [[:d:Q20492393|Q20492393]] | [[Montse Maritxalar Anglada]] | [[Donostia]] | 1966 | | | [[Ficheiro:Montse Maritxalar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 816 | [[:d:Q20492394|Q20492394]] | [[Anamari Martinez]] | [[Santurtzi]] | 1932 | [[Hondarribia]] | 2014-11-29 | |- | style='text-align:right'| 817 | [[:d:Q20492433|Q20492433]] | [[Mari Karmen Alzueta]] | [[Donostia]] | 1928-05-04 | [[Donostia]] | 1983-12-27 | |- | style='text-align:right'| 818 | [[:d:Q20492455|Q20492455]] | [[Ainhoa Murua Ugarte]] | [[Legazpi]] | 1979-05-12 | [[Vitoria]] | 2012-03-21 | [[Ficheiro:Ainhoa Murua Ugarte biokimikaria laborategian 02.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 819 | [[:d:Q20492519|Q20492519]] | [[Olatz Arbelaitz]] | [[Errenteria]] | 1970-11-07 | | | [[Ficheiro:Olatz Arbelaitz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 820 | [[:d:Q20492576|Q20492576]] | [[Naroa Gaintza]] | [[Bilbao]]<br/>[[Deusto]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Naroa Gaintza 22m2 2105 Ulia 02.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 821 | [[:d:Q20492605|Q20492605]] | [[Maite R. Ochotorena]] | [[Donostia]] | 1970-02-12 | | | |- | style='text-align:right'| 822 | [[:d:Q20492609|Q20492609]] | [[Txelo Ruiz-Vazquez]] | [[Irún]] | 1959 | | | [[Ficheiro:Txelo Ruiz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 823 | [[:d:Q20492632|Q20492632]] | [[Onintze Salazar]] | [[Bilbao]] | 1971-04-04 | | | [[Ficheiro:Onintze Salazar 2017 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 824 | [[:d:Q20492704|Q20492704]] | [[Estibalitz Sasiola]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | | | 1611-04-16 | |- | style='text-align:right'| 825 | [[:d:Q20492711|Q20492711]] | [[Soledad De Silva y Verástegui]] | [[Vitoria]] | 1948-03-25 | | | |- | style='text-align:right'| 826 | [[:d:Q20492799|Q20492799]] | [[Aiora Zulaika]] | [[Lasarte-Oria]] | 1975-10-08 | | | [[Ficheiro:Aiora Zulaika, Pirritx (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 827 | [[:d:Q20532942|Q20532942]] | [[Carme Adán]] | [[Donostia]] | 1966-12-16 | | | [[Ficheiro:Carmen Adán 19.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 828 | [[:d:Q20534031|Q20534031]] | [[María Jesús Arrate]] | [[Éibar|Eibar]] | 1953-03-04 | | | |- | style='text-align:right'| 829 | [[:d:Q20640240|Q20640240]] | [[Elena Odriozola]] | [[Donostia]] | 1967-11-27 | | | [[Ficheiro:Elena odriozola 2016 001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 830 | [[:d:Q20857147|Q20857147]] | [[Libe Enbeita]] | [[Muxika]] | 1944-08-26 | | | [[Ficheiro:Libe-enbeita.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 831 | [[:d:Q20873503|Q20873503]] | [[Manuela Varela]] | [[Donostia]] | 1978-09-25 | | | [[Ficheiro:ManuelaVarelaPazoDeFamilia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 832 | [[:d:Q20890083|Q20890083]] | [[María Unceta-Barrenechea]] | [[Bilbao]] | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 833 | [[:d:Q20986456|Q20986456]] | [[Begoña Urquijo]] | [[Bilbao]] | 1930-09-01 | [[Madrid]] | 2007-11-14 | |- | style='text-align:right'| 834 | [[:d:Q20995252|Q20995252]] | [[Isabel Blanco Ollero]] | [[Donostia]] | 1958 | | | |- | style='text-align:right'| 835 | [[:d:Q21001728|Q21001728]] | [[Amparo Gastón]] | [[Donostia]] | 1921-05-15 | [[Madrid]] | 2009-11-24 | |- | style='text-align:right'| 836 | [[:d:Q21004065|Q21004065]] | [[Guiomar Puerta]] | [[Bilbao]] | 1992 | | | |- | style='text-align:right'| 837 | [[:d:Q21004533|Q21004533]] | [[Iratxe Sorzabal]] | [[Irún]] | 1971-11-06 | | | |- | style='text-align:right'| 838 | [[:d:Q21005106|Q21005106]] | [[Paula Lanz Blazquez]] | [[Vitoria]] | 1996-10-09 | | | [[Ficheiro:Quaregnon - Le Samyn des Dames & Le Samyn, 2 mars 2016, départ (B076).JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 839 | [[:d:Q21005755|Q21005755]] | [[Lierni Lekuona Etxebeste]] | [[Lezo]] | 1995-04-08 | | | [[Ficheiro:Quaregnon - Le Samyn des Dames & Le Samyn, 2 mars 2016, départ (B073).JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 840 | [[:d:Q21012396|Q21012396]] | [[Savitri Ceballos]] | [[Irún]] | 1979-04-17 | | | [[Ficheiro:Savitri Ceballos - Fira.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 841 | [[:d:Q21012422|Q21012422]] | [[Olatz Beobide]] | [[Donostia]] | 1964-09-12 | | | [[Ficheiro:Olatz Beobide.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 842 | [[:d:Q21016909|Q21016909]] | [[Uxue Fraile Azpeitia]] | [[Donostia]] | 1974-04-19 | | | |- | style='text-align:right'| 843 | [[:d:Q21055676|Q21055676]] | [[Ylenia Baglietto]] | [[Éibar|Eibar]] | 1986-12-18 | | | [[Ficheiro:Ylenia Baglietto.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 844 | [[:d:Q21067337|Q21067337]] | [[Ainara Sanz]] | [[Vitoria]] | 1995-01-15 | | | |- | style='text-align:right'| 845 | [[:d:Q21067340|Q21067340]] | [[Dorleta Eskamendi Gil]] | [[Errenteria]] | 1992-01-02 | | | |- | style='text-align:right'| 846 | [[:d:Q21153467|Q21153467]] | [[Irene Usabiaga]] | [[Ordizia]] | 1993-09-22 | | | [[Ficheiro:2015 UEC Track Elite European Championships 388.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 847 | [[:d:Q21279800|Q21279800]] | [[Victoria de Anda y Esquivel]] | [[Vitoria]] | 14th century | [[Madrid]] | 1541 | |- | style='text-align:right'| 848 | [[:d:Q21280360|Q21280360]] | [[María Antonia Esquivel y Navarrete]] | [[Vitoria]] | 1778-02-02 | [[Vitoria]] | 1849 | |- | style='text-align:right'| 849 | [[:d:Q21280557|Q21280557]] | [[María Carmen Sofía Flores]] | [[Vitoria]] | 1892-09-18 | | 20th century | |- | style='text-align:right'| 850 | [[:d:Q21280571|Q21280571]] | [[Martina de Gorostiza y Acedo]] | [[Vitoria]] | 1790 | [[Vitoria]] | 1862-04-03 | |- | style='text-align:right'| 851 | [[:d:Q21280578|Q21280578]] | [[Daría Imbert Aranguren]] | [[Vitoria]] | 1846 | | 1938-12-07 | |- | style='text-align:right'| 852 | [[:d:Q21280582|Q21280582]] | [[Josepha de Landaburu]] | [[Vitoria]] | 1700 | | | |- | style='text-align:right'| 853 | [[:d:Q21280585|Q21280585]] | [[Concepción López de Arróyabe y Lejarreta]] | [[Vitoria]] | 1872-01-15 | | | |- | style='text-align:right'| 854 | [[:d:Q21280639|Q21280639]] | [[Manuela de Salazar y Sánchez de Samaniego]] | [[Vitoria]] | 1779-06-17 | [[Vitoria]] | 1844-11-20 | |- | style='text-align:right'| 855 | [[:d:Q21280647|Q21280647]] | [[Basilia Tarrios y Uriondo]] | [[Vitoria]] | 19th century | [[Vitoria]] | 20th century | |- | style='text-align:right'| 856 | [[:d:Q21280653|Q21280653]] | [[Irantzu García]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1992-07-14 | | | [[Ficheiro:Irantzu-García-ArabaDeporteFemenino.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 857 | [[:d:Q21339034|Q21339034]] | [[Ainara Badiola]] | [[Amoroto]] | 1975-06-06 | | | |- | style='text-align:right'| 858 | [[:d:Q21450772|Q21450772]] | [[Mari Jose Urruzola]] | [[Irún]] | 1940-05-23 | [[Bilbao]] | 2006-04-28 | [[Ficheiro:Mari Jose Urruzola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 859 | [[:d:Q21458365|Q21458365]] | [[Erlea Maneros Zabala]] | [[Bilbao]] | 1977-03-17 | | | [[Ficheiro:Erlea Maneros artista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 860 | [[:d:Q21480457|Q21480457]] | [[Pilar Aróstegui]] | [[Vitoria]] | 1944-02-06 | [[Vitoria]] | 2006-01-16 | |- | style='text-align:right'| 861 | [[:d:Q21530806|Q21530806]] | [[Nekane Aramburu]] | [[Donostia]] | 19th century | | | [[Ficheiro:Nekane Aramburu.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 862 | [[:d:Q21573223|Q21573223]] | [[Jule Goikoetxea Mentxaka]] | [[Donostia]] | 1981-12-13 | | | [[Ficheiro:Jule-Goikoetxea Norabidea eus Argia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 863 | [[:d:Q21694031|Q21694031]] | [[Ainhoa Hernández]] | [[Barakaldo]] | 1994-04-27 | | | |- | style='text-align:right'| 864 | [[:d:Q21707164|Q21707164]] | [[Nerea Perez]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1997-08-02 | | | |- | style='text-align:right'| 865 | [[:d:Q21751025|Q21751025]] | [[Gurutze Frades]] | [[Iurreta]] | 1981-09-14 | | | [[Ficheiro:Gurutze Frases Cozumeleko helmuga igarotzen.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 866 | [[:d:Q21804534|Q21804534]] | [[Maria Etxabe]] | [[Zarautz]] | 1903-03-05 | [[Zarautz]] | 1993-05-03 | [[Ficheiro:Maria Etxabe (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 867 | [[:d:Q21997115|Q21997115]] | [[Ana Ruiz Mitxelena]] | [[Donostia]] | 1967-02-09 | [[Irurtzun]] | 1993-11-29 | |- | style='text-align:right'| 868 | [[:d:Q22133048|Q22133048]] | [[Regina Araluze]] | [[Bermeo]] | 1922-08-15 | [[Bermeo]] | 2012-04-08 | [[Ficheiro:Regina-araluze.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 869 | [[:d:Q22133050|Q22133050]] | [[Felisa Arribaltzaga]] | [[Muxika]] | 1922-02-02 | [[Amorebieta-Etxano]] | 2015-06-30 | [[Ficheiro:Felisa Arribaltzaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 870 | [[:d:Q22826166|Q22826166]] | [[Manuela del Sagrado Corazón]] | [[Ondarroa]] | 1891-12-29 | [[Madrid]] | 1936-11-10 | [[Ficheiro:Martires adoratrices.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 871 | [[:d:Q22893812|Q22893812]] | [[Karmele Larrinaga]] | [[Bilbao]] | 1964-09-04 | | | [[Ficheiro:Karmele Larrinaga 2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 872 | [[:d:Q22893828|Q22893828]] | [[Maria Urcelay]] | [[Legazpi]] | 1977-09-28 | | | |- | style='text-align:right'| 873 | [[:d:Q22911191|Q22911191]] | [[Consuelo Flecha García]] | [[Bilbao]] | 1948-02-13 | | | [[Ficheiro:Consuelo Flecha-2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 874 | [[:d:Q22916713|Q22916713]] | [[Marisa González]] | [[Bilbao]] | 1943-07-18 | | | [[Ficheiro:Marisa González.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 875 | [[:d:Q22957738|Q22957738]] | [[Ana Usabiaga]] | [[Ordizia]] | 1990-01-19 | | | [[Ficheiro:2016 2017 UCI Track World Cup Apeldoorn 209.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 876 | [[:d:Q23007760|Q23007760]] | [[Eulalia de Abaitua y Allende-Salazar]] | [[Bilbao]] | 1853-01-25 | [[Bilbao]] | 1943-09-16 | [[Ficheiro:Eulalia de Abaitua y Allende-Salazar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 877 | [[:d:Q23009089|Q23009089]] | [[Aitziber Alonso]] | [[Donostia]] | 1971 | | | [[Ficheiro:Aitziber Alonso.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 878 | [[:d:Q23050594|Q23050594]] | [[Maite Gurrutxaga]] | [[Amezketa]] | 1983-10-20 | | | [[Ficheiro:Maite Gurrutxaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 879 | [[:d:Q23059264|Q23059264]] | [[Susana Zapke]] | [[Irún]] | 1965-09-15<br/>1965 | | | [[Ficheiro:Zapke Susana3 R Stephan Doleschal WEB 01.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 880 | [[:d:Q23414793|Q23414793]] | [[Julita Berrojalbiz]] | [[Ajangiz]] | 1923-02-19 | [[Bilbao]] | 1998 | [[Ficheiro:Julita Berrojalbiz kalea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 881 | [[:d:Q23811299|Q23811299]] | [[Belen Lucas]] | [[Bilbao]] | 1958 | | | [[Ficheiro:Belen Lucas ilustratzailea.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 882 | [[:d:Q23907891|Q23907891]] | [[Alaitz Imaz]] | [[Hernialde]] | 1994 | | | |- | style='text-align:right'| 883 | [[:d:Q23907900|Q23907900]] | [[Milagros García Crespo]] | [[Bilbao]] | 1934 | | | [[Ficheiro:Milagros García Crespo recibiendo la distición Lan Onari.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 884 | [[:d:Q23907902|Q23907902]] | [[Miren Larrion]] | [[Legazpi]] | 1969-02-28 | | | [[Ficheiro:MirenLarrion.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 885 | [[:d:Q23907906|Q23907906]] | [[Laura Valle Velasco]] | [[Vitoria]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 886 | [[:d:Q23907919|Q23907919]] | [[Mireya Etxaluze]] | [[Éibar|Eibar]] | 1977-01-19 | | | |- | style='text-align:right'| 887 | [[:d:Q23907925|Q23907925]] | [[Eider Eibar]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1980 | | | [[Ficheiro:Eider Eibar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 888 | [[:d:Q23907926|Q23907926]] | [[Iraia Okina]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1980-02-19 | | | [[Ficheiro:Iraia okina.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 889 | [[:d:Q23907931|Q23907931]] | [[Idoia Beratarbide]] | [[Oiartzun]] | 1977-07-29 | | | [[Ficheiro:Idoia Beratarbide (Alvaro Ledesma) - Memoria Zulatua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 890 | [[:d:Q23907933|Q23907933]] | [[Estibalitz Jalón]] | [[Iekora]] | 1984 | | | [[Ficheiro:Estibalitz Jalón.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 891 | [[:d:Q23943000|Q23943000]] | [[Justa Maiza Goicoechea]] | [[Azpeitia]] | 1897-07-13 | [[Paterna]] | 1936-11-24 | |- | style='text-align:right'| 892 | [[:d:Q23943026|Q23943026]] | [[María Concepción Odriozola Zabalia]] | [[Azpeitia]] | 1882-02-08 | [[Paterna]] | 1936-11-24 | |- | style='text-align:right'| 893 | [[:d:Q24067628|Q24067628]] | [[Alazne Etxeberria]] | [[Donostia]] | 1979-09-03 | | | |- | style='text-align:right'| 894 | [[:d:Q24091207|Q24091207]] | [[Lur Korta]] | [[Oiartzun]] | 1978-10-24 | | | [[Ficheiro:Lur Korta. Literaktum.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 895 | [[:d:Q24175634|Q24175634]] | [[Alaine Agirre]] | [[Bermeo]] | 1990-12-11 | | | [[Ficheiro:Alaine Agirre 02.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 896 | [[:d:Q24255043|Q24255043]] | [[Iratxe Aurrekoetxea]] | [[Erandio]] | 1969-12-18 | | | [[Ficheiro:Iratxe Aurrekoetxea 2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 897 | [[:d:Q24279402|Q24279402]] | [[Nagore Robles]] | [[Basauri]] | 1983-02-10 | | | |- | style='text-align:right'| 898 | [[:d:Q24567336|Q24567336]] | [[Isabel Fernández Reviriego]] | [[Bilbao]] | 1979-04-07 | | | |- | style='text-align:right'| 899 | [[:d:Q24634547|Q24634547]] | [[Eva Esnaola Agesta]] | [[Urnieta]] | 1960 | | | [[Ficheiro:Eva Esnaola 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 900 | [[:d:Q24942176|Q24942176]] | [[María Berasarte]] | [[Donostia]] | 1978-11-28 | | | [[Ficheiro:María Berasarte.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 901 | [[:d:Q25170207|Q25170207]] | [[María Elena de Arizmendi Amiel]] | [[Donostia]] | 1916-02-01 | | 2000-09-10 | [[Ficheiro:Mi madre Maria Elena Arizmenmdi en 1955.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 902 | [[:d:Q25297836|Q25297836]] | [[Naiara Arnedo]] | [[Donostia]] | 1984-03-27 | | | |- | style='text-align:right'| 903 | [[:d:Q25410871|Q25410871]] | [[Mila Beldarrain]] | [[Donostia]] | 1951-01-07 | | | |- | style='text-align:right'| 904 | [[:d:Q25473532|Q25473532]] | [[Paloma Miranda de Lage]] | [[Donostia]] | 1943-06-25 | [[Donostia]] | 1999-08-01 | |- | style='text-align:right'| 905 | [[:d:Q25473799|Q25473799]] | [[Julia Iruretagoyena]] | [[Irún]] | 1886 | [[Cidade de México]] | 1954-10-03 | |- | style='text-align:right'| 906 | [[:d:Q25474089|Q25474089]] | [[Maria Francisca Marcelina Camino Arregi]] | [[Orio]] | 1883-01-10 | [[Orio]] | 1962-02-23 | [[Ficheiro:Orio 25.JPG|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 907 | [[:d:Q25474662|Q25474662]] | [[Marian Mellén]] | [[Vitoria]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 908 | [[:d:Q25476525|Q25476525]] | [[Beatriz Egizabal]] | [[Lasarte-Oria]] | 1971 | | | [[Ficheiro:Beatriz Egizabal Durangon.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 909 | [[:d:Q25476692|Q25476692]] | [[Leire Ferro]] | [[Donostia]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 910 | [[:d:Q25476695|Q25476695]] | [[Ixabel Agirresarobe]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1971 | | | [[Ficheiro:Ixabel Agirresarobe, 2020-04-23.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 911 | [[:d:Q25477145|Q25477145]] | [[Zuriñe Hidalgo]] | [[Vitoria]] | 1990-10-19 | | | [[Ficheiro:Zuriñe Hidalgo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 912 | [[:d:Q25477296|Q25477296]] | [[Miren Josune Tolaretxipi]] | [[Donostia]] | 1926 | | 2017-08-09 | [[Ficheiro:Miren Josune Tolaretxipi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 913 | [[:d:Q25963141|Q25963141]] | [[Juncal Ballestín]] | [[Vitoria]] | 1953-09-01 | [[Vitoria]] | 2015-05-01 | [[Ficheiro:Juncal Ballestín.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 914 | [[:d:Q26085230|Q26085230]] | [[Pili Zabala]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1968-05-07 | | | [[Ficheiro:Pili Zabala 2016b (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 915 | [[:d:Q26221384|Q26221384]] | [[Ángela del Pan]] | [[Bilbao]] | 1985-04-19 | | | |- | style='text-align:right'| 916 | [[:d:Q26221404|Q26221404]] | [[Amaia Erbina]] | [[Ordizia]] | 1997-03-13 | | | |- | style='text-align:right'| 917 | [[:d:Q26236273|Q26236273]] | [[Irati Idirin]] | [[Zeberio]] | 1994-05-13 | | | |- | style='text-align:right'| 918 | [[:d:Q26236331|Q26236331]] | [[Naia Leonet]] | [[Errenteria]] | 1997-12-20 | | | |- | style='text-align:right'| 919 | [[:d:Q26265492|Q26265492]] | [[Miren Ibarluzea]] | [[Mungia]] | 1984 | | | |- | style='text-align:right'| 920 | [[:d:Q26267163|Q26267163]] | [[Susana Abaitua]] | [[Vitoria]] | 1990-10-05 | | | |- | style='text-align:right'| 921 | [[:d:Q26298502|Q26298502]] | [[Maritxu Urreta]] | [[Donostia]] | 1915-09-10 | [[Donostia]] | 2018-08-13 | |- | style='text-align:right'| 922 | [[:d:Q26484830|Q26484830]] | [[Ziortza Isasi]] | [[Elorrio]] | 1995-08-05 | | | [[Ficheiro:2019-08-24 135350 Mannheim Internationaler Gebrüder Altig Grand Prix.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 923 | [[:d:Q26692015|Q26692015]] | [[Itziar Lozano]] | [[Getxo]] | 1941 | [[Cidade de México]] | 2007-09-24 | |- | style='text-align:right'| 924 | [[:d:Q26710948|Q26710948]] | [[Nagore Orbeltzu]] | [[Irún]] | 1971-07-23 | | | |- | style='text-align:right'| 925 | [[:d:Q26718796|Q26718796]] | [[Aiala Uribelarrea]] | [[Santurtzi]] | 1992-01-01 | | | |- | style='text-align:right'| 926 | [[:d:Q26720203|Q26720203]] | [[María Unzueta]] | [[Éibar|Eibar]] | 1878-09-13 | [[Acapulco]] | 1948-02-18 | |- | style='text-align:right'| 927 | [[:d:Q26770172|Q26770172]] | [[Gurutze Beitia]] | [[Bilbao]] | 1965-05-15 | | | [[Ficheiro:Gurutze Beitia 2015.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 928 | [[:d:Q26794835|Q26794835]] | [[Maria Dolores Goya Mendiola]] | [[Donostia]] | 1913-02-19 | [[Donostia]] | 1986-08-29 | [[Ficheiro:Maria Dolores Goya.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 929 | [[:d:Q26822207|Q26822207]] | [[María del Mar Blanco]] | [[Ermua]]<br/>[[Biscaia]] | 1974-03-29 | | | [[Ficheiro:(Marimar Blanco) Entrega premios -PopularesAlcobendas18 a Ana Pastor y Pio Garcia Escudero. (44042625210) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 930 | [[:d:Q26831074|Q26831074]] | [[Rakel Mateo]] | [[Mungia]] | 1975-06-13 | | | [[Ficheiro:Rakel Mateo.Triatleta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 931 | [[:d:Q26834121|Q26834121]] | [[Leire Apellaniz]] | [[Bilbao]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 932 | [[:d:Q26979635|Q26979635]] | [[María Isabel Arriortua]] | [[Barakaldo]] | 1950-11-11 | | | [[Ficheiro:Premio Euskadi de Investigación 2010 11 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 933 | [[:d:Q27104667|Q27104667]] | [[Blanca Uriarte]] | [[Vitoria]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 934 | [[:d:Q27145097|Q27145097]] | [[Yulema Corres]] | [[Vitoria]] | 1992-03-07 | | | |- | style='text-align:right'| 935 | [[:d:Q27230200|Q27230200]] | [[Julia Hernández Valles]] | [[Errenteria]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 936 | [[:d:Q27437577|Q27437577]] | [[Ana Nieto Churruca]] | [[Bilbao]] | 1961-02-27 | | | [[Ficheiro:Ana Nieto Churruca retrato fotográfico Wikipedia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 937 | [[:d:Q27502654|Q27502654]] | [[Pilar Alonso Ibáñez]] | [[Markinez]] | 1937-10-21 | | | [[Ficheiro:Pilar Alonso Ibáñez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 938 | [[:d:Q27502939|Q27502939]] | [[Noelia Lorenzo Pino]] | [[Irún]] | 1978-11-09 | | | |- | style='text-align:right'| 939 | [[:d:Q27506759|Q27506759]] | [[Eva García Sáenz|Eva García Sáenz de Urturi]] | [[Vitoria]] | 1972-08-20 | | | [[Ficheiro:20201118 EVA G SAENZ DE URTURI-055 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 940 | [[:d:Q27536233|Q27536233]] | [[Virginia Gasull]] | [[Irún]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Virginia Gasull 2021.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 941 | [[:d:Q27537779|Q27537779]] | [[Txani Rodríguez]] | [[Laudio]] | 1977 | | | [[Ficheiro:Txani Rodriguez eta Iban Zaldua (7285934178) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 942 | [[:d:Q27586719|Q27586719]] | [[Kontxi Aizarna]] | [[Zestoa]] | 1958 | | | [[Ficheiro:Kontxi Aizarna Imanol Urbietarekin.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 943 | [[:d:Q27586951|Q27586951]] | [[Maria Pilar Canedo]] | [[Bilbao]] | 1968-10-27 | | | [[Ficheiro:Maria Pilar Canedo Arrillaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 944 | [[:d:Q27609370|Q27609370]] | [[Ana Iturgaiz]] | [[Getxo]] | 1965-10-17 | | | [[Ficheiro:Ana Iturgaiz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 945 | [[:d:Q27610580|Q27610580]] | [[Andresa Portugal]] | [[Oiartzun]] | 1915-04-25 | [[Donostia]] | 2012-02-26 | [[Ficheiro:Andresa Portugal 20170228 184522.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 946 | [[:d:Q27651205|Q27651205]] | [[Igone Zabala Unzalu]] | [[Bilbao]] | 1961 | | | [[Ficheiro:IgoneZabala.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 947 | [[:d:Q27651450|Q27651450]] | [[Miriam Urkia Gonzalez]] | [[Aretxabaleta]] | 1965-03-31 | | | [[Ficheiro:Miriam Urkia 2017 Bizkaie.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 948 | [[:d:Q27652001|Q27652001]] | [[Rosa Arruti]] | [[Donostia]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 949 | [[:d:Q27679858|Q27679858]] | [[Bakarne Atxukarro Estomba]] | [[Irún]] | 1974-08-19 | | | [[Ficheiro:Bakarne Atxukarro 2021.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 950 | [[:d:Q27697937|Q27697937]] | [[Inma Roiz]] | [[Okondo]] | 1971 | | | [[Ficheiro:Inma Roiz Ulibarri.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 951 | [[:d:Q27758336|Q27758336]] | [[Carlota Merchán Mesón]] | [[Laudio]] | 1973-01-20 | | | [[Ficheiro:(Carlota Merchán) Sesión control 12.09.2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 952 | [[:d:Q27780019|Q27780019]] | [[Elisa Rueda]] | [[Markina-Xemein]] | 1959-03-16 | | | [[Ficheiro:Elisa Rueda, poeta y actriz de Vitoria-Gasteiz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 953 | [[:d:Q27780642|Q27780642]] | [[Loli Anaut]] | [[Irún]] | 1939-09-20 | | | |- | style='text-align:right'| 954 | [[:d:Q27807489|Q27807489]] | [[Madelen Urieta]] | [[Amurrio]] | 1981-08-21 | | | [[Ficheiro:CxFE0x8XEAA o1 .jpg large.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 955 | [[:d:Q27855520|Q27855520]] | [[Juana Larando]] | [[Donostia]] | 1600 | | | |- | style='text-align:right'| 956 | [[:d:Q27883524|Q27883524]] | [[Arantza Ugalde]] | [[Barakaldo]] | 1966-09-30 | | | |- | style='text-align:right'| 957 | [[:d:Q27887709|Q27887709]] | [[Amaia Merino]] | [[Donostia]] | 1970-12-06 | | | [[Ficheiro:Non dago Mikel-Zuzendaritza eta gidoia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 958 | [[:d:Q27892165|Q27892165]] | [[Kontxita Beitia]] | [[Pasaia]] | 1940 | | | [[Ficheiro:Zurriola ikastola 50urte Kontxita Beitia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 959 | [[:d:Q27910556|Q27910556]] | [[Lucía García]] | [[Barakaldo]] | 1998-07-14 | | | [[Ficheiro:Lucia García temporada 21-22.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 960 | [[:d:Q27916536|Q27916536]] | [[Nekane Balluerka]] | [[Ordizia]] | 1966-12-05 | | | [[Ficheiro:Nekane Balluerka 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 961 | [[:d:Q27918391|Q27918391]] | [[Beatriz Artolazabal]] | [[Vitoria]] | 1970-04-03 | | | [[Ficheiro:Beatriz Artolazabal 2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 962 | [[:d:Q27918433|Q27918433]] | [[Maria Jesus San Jose]] | [[Sestao]] | 1966 | | | [[Ficheiro:Maria Jesus San Jose.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 963 | [[:d:Q27948547|Q27948547]] | [[Marta Macho Stadler]] | [[Bilbao]] | 1962-09-09 | | | [[Ficheiro:Marta Macho Stadler 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 964 | [[:d:Q27960489|Q27960489]] | [[June Fernández]] | [[Bilbao]] | 1984-12-07<br/>1984 | | | [[Ficheiro:June Fernández.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 965 | [[:d:Q27999264|Q27999264]] | [[Idoia Sagastizabal Unzetabarrenetxea]] | [[Éibar|Eibar]] | 1972-09-22 | | | |- | style='text-align:right'| 966 | [[:d:Q28021620|Q28021620]] | [[Olatz González Abrisketa]] | [[Bilbao]] | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 967 | [[:d:Q28137221|Q28137221]] | [[Aixa de la Cruz]] | [[Bilbao]] | 1988 | | | [[Ficheiro:Aixa de la Cruz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 968 | [[:d:Q28195017|Q28195017]] | [[Lourdes Méndez Pérez]] | [[Donostia]] | 1957 | | | |- | style='text-align:right'| 969 | [[:d:Q28222851|Q28222851]] | [[María Asunción Quiñones]] | [[Hondarribia]] | 1996-10-29 | | | [[Ficheiro:Mariasun Quiñones.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 970 | [[:d:Q28419114|Q28419114]] | [[Regina Arrieta]] | [[Biscaia]] | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 971 | [[:d:Q28466455|Q28466455]] | [[Maruja Lopetegui]] | [[Donostia]] | 1904 | [[Buenos Aires]] | | [[Ficheiro:1925-07-03, Nuevo Mundo, Figuras del teatro en Madrid, Primera figura de la Compañía de Barreto es Maruja Lopetegui, Walken (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 972 | [[:d:Q28501923|Q28501923]] | [[María Soledad de Nuestra Señora]] | [[Donostia]] | 1932 | | | |- | style='text-align:right'| 973 | [[:d:Q28502302|Q28502302]] | [[Josefa Cruz de Gassier]] | [[Bilbao]] | 1821-05-13 | [[Madrid]] | 1870-11-08 | |- | style='text-align:right'| 974 | [[:d:Q28528205|Q28528205]] | [[Idurre Eskisabel]] | [[Beasain]] | 1970-11-11 | | | [[Ficheiro:IdurreEskisabel.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 975 | [[:d:Q28653768|Q28653768]] | [[Itziar Laka]] | [[Bilbao]] | 1962-02-02 | | | [[Ficheiro:Itziar Laka.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 976 | [[:d:Q28733519|Q28733519]] | [[Gemma Herrero Virto]] | [[Biscaia]] | 1974-06 | | | |- | style='text-align:right'| 977 | [[:d:Q28735723|Q28735723]] | [[Begoña García-Zapirain]] | [[Donostia]] | 1970-10-14 | | | |- | style='text-align:right'| 978 | [[:d:Q28790557|Q28790557]] | [[Ane Labaka]] | [[Lasarte-Oria]] | 1992-08-08 | | | [[Ficheiro:Ane Labaka Mayoz.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 979 | [[:d:Q28811861|Q28811861]] | [[Regina Raull]] | [[Bilbao]] | 1931-02-12 | [[Cidade de México]] | 2019-11-14 | [[Ficheiro:Regina Raull.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 980 | [[:d:Q28818790|Q28818790]] | [[Arritxu Iribar]] | [[Zumaia]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Arritxu Iribar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 981 | [[:d:Q28840794|Q28840794]] | [[María Dolores Etxano Varela]] | [[Ondarroa]] | 1968-05-30 | | | [[Ficheiro:María Dolores Etxano Varela.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 982 | [[:d:Q28860743|Q28860743]] | [[María Rita de Barrenechea y Morante]] | [[Bilbao]] | 1757-05-19 | [[Madrid]] | 1795-11-23 | [[Ficheiro:Marchioness of la Solana, Francisco de Goya.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 983 | [[:d:Q28865086|Q28865086]] | [[Cristina Molinuevo]] | [[Vitoria]] | 1996-05-28 | | | [[Ficheiro:Cristina Molinuevo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 984 | [[:d:Q28867378|Q28867378]] | [[Ianire Estébanez]] | [[Santurtzi]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Ianire Estébanez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 985 | [[:d:Q28868953|Q28868953]] | [[Nere Basabe]] | [[Bilbao]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 986 | [[:d:Q28869716|Q28869716]] | [[Ane Aldalur]] | [[Donostia]] | 1989-06-30 | | | [[Ficheiro:Ane Aldalur.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 987 | [[:d:Q28871337|Q28871337]] | [[Arrate Agirre]] | [[Vitoria]] | 1993-07-28 | | | [[Ficheiro:Arrate Aguirre.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 988 | [[:d:Q28872350|Q28872350]] | [[María Mtz. de Alegría]] | [[Vitoria]] | 1999-10-27 | | | [[Ficheiro:María Martínez de Alegría .jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 989 | [[:d:Q28872356|Q28872356]] | [[Laura Pardo]] | [[Vitoria]] | 1989-07-31 | | | [[Ficheiro:Laura Pardo Hervias.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 990 | [[:d:Q28872468|Q28872468]] | [[Marta Tudanca]] | [[Vitoria]] | 1990-04-10 | | | [[Ficheiro:Marta Tudanca.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 991 | [[:d:Q28872545|Q28872545]] | [[Miren Gorrotxategi]] | [[Abadiño]] | 1967-09-18 | | | [[Ficheiro:(Miren Gorrotxategi) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 992 | [[:d:Q28872549|Q28872549]] | [[Nerea Ahedo Ceza]] | [[Bilbao]] | 1966-03-31 | | | |- | style='text-align:right'| 993 | [[:d:Q28872554|Q28872554]] | [[María Eugenia Iparragirre]] | [[Irún]] | 1968-06-25 | | | |- | style='text-align:right'| 994 | [[:d:Q28872634|Q28872634]] | [[María del Carmen de Aragón Amunárriz]] | [[Donostia]] | 1958-06-21 | | | |- | style='text-align:right'| 995 | [[:d:Q28872671|Q28872671]] | [[Primi Erostarbe]] | [[Araotz]] | 1907-02-24 | [[Donostia]] | 1995-12-06 | [[Ficheiro:Primi Erostarbe panderoa jotzen. Donostia, 1984.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 996 | [[:d:Q28911596|Q28911596]] | [[Livia López]] | [[Bilbao]] | 1979-04-11 | | | [[Ficheiro:Livia López Gutiérrez.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 997 | [[:d:Q28911841|Q28911841]] | [[Itsaso Conde]] | [[Vitoria]] | 1996-08-10 | | | [[Ficheiro:Itsaso Conde.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 998 | [[:d:Q28916595|Q28916595]] | [[Marian Izaguirre]] | [[Bilbao]] | 1951 | | | |- | style='text-align:right'| 999 | [[:d:Q28921003|Q28921003]] | [[Maider Zabalegi]] | [[Oiartzun]] | 1976-11-24 | | | [[Ficheiro:MAIDER ZABALEGI DKLUBA (40547035033).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1000 | [[:d:Q28922614|Q28922614]] | [[Teresa Chapa Brunet]] | [[Donostia]] | 1952-07-24 | | | [[Ficheiro:Teresa Chapa Brunet.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1001 | [[:d:Q28922770|Q28922770]] | [[Mabi Revuelta]] | [[Bilbao]] | 1967-08-18 | | | [[Ficheiro:Mabi Revuelta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1002 | [[:d:Q28933227|Q28933227]] | [[Nerea Otxoa]] | [[Vitoria]] | 1977-04-19 | | | [[Ficheiro:Nerea Otxoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1003 | [[:d:Q28950160|Q28950160]] | [[Gretel Ammann]] | [[Donostia]] | 1947-01-17 | [[Barcelona]] | 2000-05-02 | |- | style='text-align:right'| 1004 | [[:d:Q28954790|Q28954790]] | [[Rakel Alda]] | [[Getxo]] | 1886-09-21 | | | |- | style='text-align:right'| 1005 | [[:d:Q28976109|Q28976109]] | [[Melania Moscoso]] | [[Bilbao]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Melania Moscoso .jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1006 | [[:d:Q28978680|Q28978680]] | [[Pilar Sansinenea Goñi]] | [[Donostia]] | 1905-11-21 | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1997-08-28 | [[Ficheiro:Pilar Sansinenea Goñi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1007 | [[:d:Q29001903|Q29001903]] | [[María José Aranzasti]] | [[Donostia]] | 1960 | | | [[Ficheiro:Maria José Aranzasti.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1008 | [[:d:Q29018162|Q29018162]] | [[Mari Jose Mendieta Iturraran]] | [[Donostia]] | 1957 | | | |- | style='text-align:right'| 1009 | [[:d:Q29021702|Q29021702]] | [[Paulina Ramos]] | [[Bilbao]] | 1896-06-06 | | No/unknown value | |- | style='text-align:right'| 1010 | [[:d:Q29021733|Q29021733]] | [[Mercedes Viguera]] | [[Bilbao]] | 1908-01-30 | | | |- | style='text-align:right'| 1011 | [[:d:Q29034854|Q29034854]] | [[Ana Malagon Zaldua]] | [[Donostia]] | 1978-04-28 | | | [[Ficheiro:Ana Malagon.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1012 | [[:d:Q29039042|Q29039042]] | [[Koldobike Natxitube]] | [[Elantxobe]] | 1912-05-19 | | 1995-05-27 | |- | style='text-align:right'| 1013 | [[:d:Q29040269|Q29040269]] | [[Rosario Olazabal]] | [[Bilbao]] | 1901-10-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1014 | [[:d:Q29043083|Q29043083]] | [[Juliana Mujika Agirrezabal]] | [[Bilbao]] | 1905-03-17 | | 1991 | |- | style='text-align:right'| 1015 | [[:d:Q29048666|Q29048666]] | [[Natividad Álvarez]] | [[Barakaldo]] | 1900 | [[Gordexola]] | 1924-02-15 | |- | style='text-align:right'| 1016 | [[:d:Q29053527|Q29053527]] | [[Alice Waddington]] | [[Bilbao]] | 1990-07-31 | | | |- | style='text-align:right'| 1017 | [[:d:Q29103347|Q29103347]] | [[Ainara Azpiazu]] | [[Hernani]] | 1980-11-07 | | | [[Ficheiro:Ainara Azpiazu 'Axpi' (Irutxuloko Hitza Estitxu Zabala).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1018 | [[:d:Q29168100|Q29168100]] | [[Petra Gandarias]] | [[Bilbao]] | 1901-05-26 | [[Salamanca]] | 1989-03-20 | |- | style='text-align:right'| 1019 | [[:d:Q29180319|Q29180319]] | [[Ariane Ochoa Torres]] | [[Bilbao]] | 1998-06-22 | | | [[Ficheiro:Ariane Ochoa Torres.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1020 | [[:d:Q29181405|Q29181405]] | [[Sara Estevez]] | [[Bilbao]] | 1925 | | | |- | style='text-align:right'| 1021 | [[:d:Q29262564|Q29262564]] | [[Inma Fernandez]] | [[Lazkao]] | 1991-11-27 | | | [[Ficheiro:Inma Fernandez 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1022 | [[:d:Q29413891|Q29413891]] | [[Ticiana Iturri]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1904-07-10 | [[Bilbao]] | 1969-03-05 | [[Ficheiro:Ticiana Iturri Landajo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1023 | [[:d:Q29419538|Q29419538]] | [[Gloria Castresana]] | [[Vitoria]] | 1940-08-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1024 | [[:d:Q29510743|Q29510743]] | [[Nadia Erostarbe]] | [[Zarautz]] | 2000-05-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1025 | [[:d:Q29521472|Q29521472]] | [[Arantza Portabales]] | [[Donostia]] | 1973-01-27 | | | [[Ficheiro:Arantza Portabales.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1026 | [[:d:Q29542499|Q29542499]] | [[Amaia Vazquez]] | [[Deusto]] | 1961-10-03 | | | [[Ficheiro:Amaia Vazquez sexologoa (97-091).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1027 | [[:d:Q29555944|Q29555944]] | [[Ana Busto]] | [[Igorre]] | 1952 | | | |- | style='text-align:right'| 1028 | [[:d:Q29571138|Q29571138]] | [[Sara De La Rica]] | [[Bilbao]] | 1963-06-21 | | | |- | style='text-align:right'| 1029 | [[:d:Q29585637|Q29585637]] | [[Zaida Fernández]] | [[Bilbao]] | 1984-12-06 | | | [[Ficheiro:Zaida Fernández Pérez .jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1030 | [[:d:Q29654180|Q29654180]] | [[Isabel Fernández “Moses”]] | [[Vitoria]] | 1972-06-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1031 | [[:d:Q29788714|Q29788714]] | [[Olga Jiménez]] | [[Vitoria]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Olga j s.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1032 | [[:d:Q29876698|Q29876698]] | [[Begoña Zubero]] | [[Bilbao]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1033 | [[:d:Q29959476|Q29959476]] | [[Txaro Arrazola]] | [[Vitoria]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Txaro Arrazola-Oñate Tojal.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1034 | [[:d:Q29971181|Q29971181]] | [[Irati Sarasua]] | [[Hernani]] | 1990 | | | |- | style='text-align:right'| 1035 | [[:d:Q29995066|Q29995066]] | [[Maria Rivero]] | [[Balmaseda]] | 1979 | | | |- | style='text-align:right'| 1036 | [[:d:Q29995083|Q29995083]] | [[Libe Garcia de Cortazar]] | [[Bilbao]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 1037 | [[:d:Q29995087|Q29995087]] | [[Jonebati Zabala]] | [[Bilbao]] | 1990 | | | |- | style='text-align:right'| 1038 | [[:d:Q29997946|Q29997946]] | [[Irati Elizalde]] | [[Donostia]] | 1990 | | | |- | style='text-align:right'| 1039 | [[:d:Q29999714|Q29999714]] | [[Nagore Uriarte]] | [[Bilbao]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 1040 | [[:d:Q30005064|Q30005064]] | [[Ekhiñe Atorrasagasti Ugarte]] | [[Belauntza]] | 1982 | | | [[Ficheiro:KZK Atorrasagasti iturri.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1041 | [[:d:Q30005075|Q30005075]] | [[Ainhoa Vitoria]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1987 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Vitoria. Irrati esataria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1042 | [[:d:Q30012946|Q30012946]] | [[Janire Casero]] | [[Igorre]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1043 | [[:d:Q30025732|Q30025732]] | [[Margarita de Lucas]] | [[Hondarribia]] | 20th century | | | [[Ficheiro:Margarita de Lucas.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1044 | [[:d:Q30044734|Q30044734]] | [[Ana Etxaide]] | [[Donostia]] | 1936-04-23 | | | [[Ficheiro:AMEchaide.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1045 | [[:d:Q30044820|Q30044820]] | [[Espe Alegria]] | [[Ermua]] | 1906-12-18 | [[Boise, Idaho|Boise]] | 1991-09-14 | |- | style='text-align:right'| 1046 | [[:d:Q30058900|Q30058900]] | [[Garbiñe Aranburu]] | [[Legorreta]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Gure Esku Dago manifestazioa "Demokrazia" - Bilbo 2017-09-16 - 4.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1047 | [[:d:Q30062241|Q30062241]] | [[Arantza Saez de Lafuente Calvo]] | [[Bilbao]] | 1966-06-20 | | | [[Ficheiro:ArantzaSaezdeLafuenteenMaxArtCenter2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1048 | [[:d:Q30075479|Q30075479]] | [[Amaia Gorostiza Telleria]] | [[Éibar|Eibar]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1049 | [[:d:Q30088057|Q30088057]] | [[Onintza Aduriz]] | [[Donostia]] | 1991-02-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1050 | [[:d:Q30088067|Q30088067]] | [[Maria Eraunzetamurgil]] | [[Donostia]] | 1998-07-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1051 | [[:d:Q30088070|Q30088070]] | [[Lara Gonzalez Duarte]] | [[Donostia]] | 1994-11-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1052 | [[:d:Q30088083|Q30088083]] | [[Iulene Olabarria]] | [[Donostia]] | 1985-01-21 | | | |- | style='text-align:right'| 1053 | [[:d:Q30088091|Q30088091]] | [[Gracia Alonso de Armiño]] | [[Bilbao]] | 1992-08-11 | | | |- | style='text-align:right'| 1054 | [[:d:Q30088497|Q30088497]] | [[Izaskun García]] | [[Gernika-Lumo]]<br/>[[Muxika]] | 1992-07-25 | | | [[Ficheiro:Izaskun García.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1055 | [[:d:Q30088545|Q30088545]] | [[Yaiza Lázaro]] | [[Bilbao]] | 1994-05-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1056 | [[:d:Q30092288|Q30092288]] | [[Laura Arroyo]] | [[Donostia]] | 1991-02-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1057 | [[:d:Q30092676|Q30092676]] | [[Intza Lizarazu]] | [[Azkoitia]] | 1991-05-21 | | | |- | style='text-align:right'| 1058 | [[:d:Q30093772|Q30093772]] | [[Araia Peña]] | [[Gernika-Lumo]] | 1990-11-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1059 | [[:d:Q30095319|Q30095319]] | [[Sara Iparragirre]] | [[Orio]] | 1998-11-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1060 | [[:d:Q30109921|Q30109921]] | [[Maria Jesus Ibaseta]] | [[Lazkao]] | 1885-11-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1061 | [[:d:Q30149713|Q30149713]] | [[Irati Goikoetxea]] | [[Beasain]] | 1984-12-27 | | | [[Ficheiro:Irati Goikoetxea.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1062 | [[:d:Q30149725|Q30149725]] | [[Nerea Lizarralde]] | [[Donostia]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1063 | [[:d:Q30149726|Q30149726]] | [[Eva Blanco de Angulo]] | [[Amurrio]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Eva Blanco.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1064 | [[:d:Q30149727|Q30149727]] | [[Leire Agirre]] | [[Azpeitia]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Leire Agirre (2006).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1065 | [[:d:Q30149734|Q30149734]] | [[Izaro Andres]] | [[Mallabia]] | 1993-12-31 | | | [[Ficheiro:Izaro Andres musikaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1066 | [[:d:Q30149736|Q30149736]] | [[Ankenai]] | [[Donostia]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1067 | [[:d:Q30149744|Q30149744]] | [[Maitane Urbieta]] | [[Zumaia]] | 1983-02-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1068 | [[:d:Q30149754|Q30149754]] | [[La Basu]] | [[Etxebarri]] | 1983-01-06 | | | [[Ficheiro:LaBasu20181121.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1069 | [[:d:Q30155903|Q30155903]] | [[Lucia Arieta]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1961 | | | [[Ficheiro:Lucia Arieta-araunabena.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1070 | [[:d:Q30155905|Q30155905]] | [[Aneguria]] | [[Bilbao]] | 1984-12-27 | | | [[Ficheiro:ANEGURIA by sarahFdezDeutsch.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1071 | [[:d:Q30156174|Q30156174]] | [[Mursego]] | [[Éibar|Eibar]] | 1977 | | | [[Ficheiro:Bidehuts- 10 urte (27401142489).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1072 | [[:d:Q30156535|Q30156535]] | [[Karmele Goñi]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1926-12-21 | [[Bilbao]] | 2017-06-07 | |- | style='text-align:right'| 1073 | [[:d:Q30158268|Q30158268]] | [[Sheila Alaña]] | [[Barakaldo]] | 1982-05-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1074 | [[:d:Q30239233|Q30239233]] | [[Haydée Agirre]] | [[Santurtzi]] | 1907-02-26 | [[Bilbao]] | 1998-02-15 | |- | style='text-align:right'| 1075 | [[:d:Q30251849|Q30251849]] | [[Itxaso Atutxa Atutxa]] | [[Bilbao]] | 1967-06-19 | | | [[Ficheiro:EAJ-PNV Alderdi Eguna 2018 (cropped) Itxaso Atutxa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1076 | [[:d:Q30303419|Q30303419]] | [[Irati Etxebarria]] | [[Larrabetzu]] | 1991 | | | |- | style='text-align:right'| 1077 | [[:d:Q30335984|Q30335984]] | [[Jasone Agirre Garitaonandia]] | [[Abadiño]] | 1968-05-27 | | | [[Ficheiro:Jasone Agirre.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1078 | [[:d:Q30337297|Q30337297]] | [[Oihana Etxebarrieta Legrand]] | [[Hondarribia]] | 1987-06-10 | | | [[Ficheiro:Oihana Etxebarrieta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1079 | [[:d:Q30337348|Q30337348]] | [[Nerea Kortajarena Ibañez]] | [[Donostia]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Nerea-Kortajarena-Ibañez.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1080 | [[:d:Q30338745|Q30338745]] | [[Almudena Otaola Urquijo]] | [[Bilbao]] | 1973-08-27 | | | [[Ficheiro:Almudena Otaola 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1081 | [[:d:Q30339103|Q30339103]] | [[Eukene Arana Varas]] | [[Barakaldo]] | 1971-06-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1082 | [[:d:Q30339282|Q30339282]] | [[Carolina Sagarmendi]] | [[Donostia]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1083 | [[:d:Q30339290|Q30339290]] | [[Josune Gorostidi]] | [[Leaburu]] | 1967-11-06 | | | [[Ficheiro:Josune Gorostidi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1084 | [[:d:Q30339311|Q30339311]] | [[Ainhoa Pagola]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1984-11-14 | | | |- | style='text-align:right'| 1085 | [[:d:Q30345277|Q30345277]] | [[Olatz Ferran]] | [[Donostia]] | 1972-02-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1086 | [[:d:Q30348290|Q30348290]] | [[Agurtzane Elorriaga]] | [[Iurreta]] | 1978-07-24 | | | [[Ficheiro:Agurtzane Elorriaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1087 | [[:d:Q30348310|Q30348310]] | [[Ainhoa Ostolaza]] | [[Urnieta]] | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 1088 | [[:d:Q30348343|Q30348343]] | [[Ane Iriarte]] | [[Villabona-Amasa]] | 1995-04-04 | | | [[Ficheiro:2017 UEC Track Elite European Championships 088.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1089 | [[:d:Q30348384|Q30348384]] | [[Eider Unanue]] | [[Zumaia]] | 1996-11-19 | | | |- | style='text-align:right'| 1090 | [[:d:Q30348863|Q30348863]] | [[Uxue Ezkurdia]] | [[Donostia]] | 1994-01-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1091 | [[:d:Q30348992|Q30348992]] | [[Lur Errekondo]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1995-02-16 | | | |- | style='text-align:right'| 1092 | [[:d:Q30349001|Q30349001]] | [[Maitane Etxeberria]] | [[Lezo]] | 1997-01-15 | | | [[Ficheiro:Maitane Etxeberria (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1093 | [[:d:Q30442967|Q30442967]] | [[Maialen Husillos]] | [[Pasaia]] | 1996-06-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1094 | [[:d:Q30457305|Q30457305]] | [[Ane Ibarzabal]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1982-11-29 | | | [[Ficheiro:Ane Ibarzabal. Kazetaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1095 | [[:d:Q30467174|Q30467174]] | [[Aizpea Oihaneder]] | [[Donostia]] | 1975 | | | [[Ficheiro:Aizpea Oihaneder 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1096 | [[:d:Q30505299|Q30505299]] | [[Eider Lizarbe]] | [[Donostia]] | 1996-04-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1097 | [[:d:Q30505335|Q30505335]] | [[Maialen Múgica]] | [[Zarautz]] | 1991-06-04 | | | |- | style='text-align:right'| 1098 | [[:d:Q30607457|Q30607457]] | [[Olatz Rivera Olmedo]] | [[Bilbao]] | 1996-10-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1099 | [[:d:Q30691336|Q30691336]] | [[Beatriz Arregui Gamir]] | [[Bilbao]] | 1995-03-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1100 | [[:d:Q30827871|Q30827871]] | [[Marian Iriarte]] | [[Donostia]] | 1962 | | | [[Ficheiro:Marian-iriarte Elhuyar Diaz de Rada.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1101 | [[:d:Q30899525|Q30899525]] | [[Cris Lizarraga]] | [[Bilbao]] | 1992-05-08 | | | [[Ficheiro:Belako 02.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1102 | [[:d:Q30901598|Q30901598]] | [[Azucena Vieites]] | [[Hernani]]<br/>[[Donostia]] | 1967 | | | [[Ficheiro:Azucena Vieites.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1103 | [[:d:Q30904315|Q30904315]] | [[Elvira Gangutia]] | [[Donostia]] | 1937 | | | |- | style='text-align:right'| 1104 | [[:d:Q31202628|Q31202628]] | [[Maggy Barrère Unzueta]] | [[Donostia]] | 1957 | | | [[Ficheiro:Maggy Barrère Unzueta.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1105 | [[:d:Q31714808|Q31714808]] | [[Alaitz Telletxea]] | [[Oiartzun]] | 1976-03-02 | | | [[Ficheiro:Alaitz Telletxea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1106 | [[:d:Q31760467|Q31760467]] | [[Nerea Arrien]] | [[Lekeitio]] | 1976 | | | |- | style='text-align:right'| 1107 | [[:d:Q31767309|Q31767309]] | [[Oihane Fernandez]] | [[Algorta]] | 1986 | | | |- | style='text-align:right'| 1108 | [[:d:Q31770551|Q31770551]] | [[Idoia Etxeberria Elortza]] | [[Oñati]] | 1977 | | | |- | style='text-align:right'| 1109 | [[:d:Q31813725|Q31813725]] | [[Julene Urzelai Aramendi]] | [[Azkoitia]] | 1912-06-16 | [[Caracas]] | 1983-06-22 | |- | style='text-align:right'| 1110 | [[:d:Q31844341|Q31844341]] | [[Miriam Luki]] | [[Urretxu]] | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 1111 | [[:d:Q31884540|Q31884540]] | [[Miren Gorrotxategi Azkune]] | [[Azpeitia]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Miren Gorrotxategi Getxoko irakurle klubean.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1112 | [[:d:Q31886436|Q31886436]] | [[Judit Ruiz de Munain]] | [[Vitoria]] | 1973-05-03 | | | |- | style='text-align:right'| 1113 | [[:d:Q31943192|Q31943192]] | [[Pilar Barandiaran Barandiaran]] | [[Ataun]] | 1911 | [[Ataun]] | 2008-01-01 | |- | style='text-align:right'| 1114 | [[:d:Q31984458|Q31984458]] | [[Kristina Mardaras]] | [[Iurreta]] | 1948-04-13 | | | [[Ficheiro:Kristina Mardaras.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1115 | [[:d:Q32023432|Q32023432]] | [[Dolores Salís]] | [[Irún]] | 1899 | [[Irún]] | 1999-09 | |- | style='text-align:right'| 1116 | [[:d:Q32023866|Q32023866]] | [[María Juncal Labandibar]] | [[Behobia]]<br/>[[Irún]] | 1924 | | 1951-03-05 | |- | style='text-align:right'| 1117 | [[:d:Q32332149|Q32332149]] | [[Lore Martinez Axpe]] | [[Aretxabaleta]] | 1971-10-15 | | | [[Ficheiro:Lore Martinez Axpe.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1118 | [[:d:Q32848820|Q32848820]] | [[María del Carmen Achutegui Basagoiti]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1955-01-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1119 | [[:d:Q32957387|Q32957387]] | [[Fania]] | [[Bilbao]] | 1958-01-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1120 | [[:d:Q32998826|Q32998826]] | [[Danele Sarriugarte]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1989-08-24 | | | [[Ficheiro:Danele Sarriugarte.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1121 | [[:d:Q33000931|Q33000931]] | [[Itxaso Martin]] | [[Donostia]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Itxaso martin.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1122 | [[:d:Q33120690|Q33120690]] | [[Agurtzane Villate]] | [[Vitoria]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1123 | [[:d:Q33126157|Q33126157]] | [[Usoa Zumeta]] | [[Donostia]] | 1969-01-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1124 | [[:d:Q33178424|Q33178424]] | [[Gabriela Ybarra]] | [[Bilbao]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 1125 | [[:d:Q33636984|Q33636984]] | [[Paula Etxeberria]] | [[Ordizia]] | 1997-06-10 | | | [[Ficheiro:TWIN MELODY 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1126 | [[:d:Q33638708|Q33638708]] | [[Aitana Etxeberria]] | [[Ordizia]] | 1997-06-10 | | | [[Ficheiro:TWIN MELODY 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1127 | [[:d:Q33645559|Q33645559]] | [[Aia Kruse]] | [[Donostia]] | 1994-02-24 | | | [[Ficheiro:Aia Kruse 3.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1128 | [[:d:Q35335983|Q35335983]] | [[Julene Guarrotxena]] | [[Bilbao]] | 1977-03-14 | | | |- | style='text-align:right'| 1129 | [[:d:Q35564376|Q35564376]] | [[Nélida Zaitegi]] | [[Abanto Zierbena|Abanto y Ciérbana-Abanto Zierbena]] | 1946-10-17 | | | [[Ficheiro:Nélida Zaitegi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1130 | [[:d:Q35640749|Q35640749]] | [[Maddi Zubeldia-Arozena]] | [[Donostia]] | 1961-04-12 | | | [[Ficheiro:Maddi Zubeldia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1131 | [[:d:Q36001238|Q36001238]] | [[Irati Zubizarreta]] | [[Beasain]] | 1998-01-30 | | | [[Ficheiro:Irati Zubizarreta. Mendi lasterkaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1132 | [[:d:Q36892236|Q36892236]] | [[Aran Goyoaga]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1974-02-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1133 | [[:d:Q37345562|Q37345562]] | [[Estibaliz Bajo]] | [[Donostia]] | 1987-02-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1134 | [[:d:Q37346383|Q37346383]] | [[Ainhoa Alvarez]] | [[Galdakao]] | 1994-06-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1135 | [[:d:Q37347298|Q37347298]] | [[Jone Ibañez]] | [[Galdakao]] | 1997-07-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1136 | [[:d:Q37347703|Q37347703]] | [[Alazne Gomez]] | [[Bilbao]] | 1993-10-19 | | | |- | style='text-align:right'| 1137 | [[:d:Q37349380|Q37349380]] | [[Andrea Sierra]] | [[Bilbao]] | 1998-05-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1138 | [[:d:Q37349828|Q37349828]] | [[Garazi Murua]] | [[Getxo]] | 1995-01-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1139 | [[:d:Q37350054|Q37350054]] | [[Ainhoa Vicente]] | [[Donostia]] | 1995-08-20 | | | [[Ficheiro:Moraza2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1140 | [[:d:Q37350396|Q37350396]] | [[Jone Guarrotxena]] | [[Bilbao]] | 1993-09-03 | | | |- | style='text-align:right'| 1141 | [[:d:Q37351091|Q37351091]] | [[Leia Zarate]] | [[Lezama]] | 1998-03-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1142 | [[:d:Q37351575|Q37351575]] | [[Marta Perea]] | [[Galdakao]] | 1995-11-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1143 | [[:d:Q37530017|Q37530017]] | [[Cristina Cornejo]] | [[Donostia]] | 1992-01-09 | | | |- | style='text-align:right'| 1144 | [[:d:Q37530129|Q37530129]] | [[Maider López Sáenz]] | [[Donostia]] | 1975-03-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1145 | [[:d:Q37531942|Q37531942]] | [[Iraia Iparragirre]] | [[Lasarte-Oria]] | 1995-07-09 | | | [[Ficheiro:Iraia Iparraguirre Argandoña.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1146 | [[:d:Q37532709|Q37532709]] | [[Sandra Ramajo]] | [[Irún]] | 1987-08-17 | | | [[Ficheiro:Sandra Rmajo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1147 | [[:d:Q37533046|Q37533046]] | [[Itziar Gastearena Artola]] | [[Villabona-Amasa]] | 1993-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 1148 | [[:d:Q37533849|Q37533849]] | [[Leire Baños]] | [[Irún]] | 1996-11-29 | | | [[Ficheiro:Leire Baños.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1149 | [[:d:Q37629697|Q37629697]] | [[Ane Etxezarreta]] | [[Beasain]] | 1995-08-24 | | | [[Ficheiro:Ane Etxezarreta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1150 | [[:d:Q37629914|Q37629914]] | [[Itxaso Uriarte]] | [[Vitoria]] | 1991-09-01 | | | [[Ficheiro:Itxaso.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1151 | [[:d:Q37630334|Q37630334]] | [[Nerea Eizagirre Lasa]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 2000-01-04 | | | [[Ficheiro:Nerea Eizaguirre.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1152 | [[:d:Q37631329|Q37631329]] | [[Titay Calvo]] | [[Errenteria]] | 1990-09-10 | | | |- | style='text-align:right'| 1153 | [[:d:Q37633411|Q37633411]] | [[Oihana Aldai]] | [[Aretxabaleta]] | 1992-05-06 | | | [[Ficheiro:Oihana Aldai.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1154 | [[:d:Q37633793|Q37633793]] | [[Arene Altonaga]] | [[Leioa]] | 1993-02-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1155 | [[:d:Q37634360|Q37634360]] | [[Maddi Torre]] | [[Donostia]] | 1996-03-30 | | | [[Ficheiro:Maddi Torre Larrañaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1156 | [[:d:Q37634833|Q37634833]] | [[Peke Barea]] | [[Arrigorriaga]] | 1992-01-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1157 | [[:d:Q37750898|Q37750898]] | [[Nora Azurmendi]] | [[Donostia]] | 1995-10-10 | | | |- | style='text-align:right'| 1158 | [[:d:Q37770072|Q37770072]] | [[Aida Etxebarria]] | [[Galdakao]] | 1995-03-23 | | | |- | style='text-align:right'| 1159 | [[:d:Q37770683|Q37770683]] | [[Raquel Delgado]] | [[Donostia]] | 1978-07-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1160 | [[:d:Q37770999|Q37770999]] | [[Izaskun Oteo]] | [[Algorta]] | 1972-03-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1161 | [[:d:Q37807177|Q37807177]] | [[Maitena Monroy]] | [[Bilbao]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Maitena Monroy.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1162 | [[:d:Q38047987|Q38047987]] | [[Nerea Mazo]] | [[Bilbao]] | 1998-10-20 | | | [[Ficheiro:Nerea Mazo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1163 | [[:d:Q38074810|Q38074810]] | [[Ane Albisu]] | [[Donostia]] | 1960-03-23 | | | [[Ficheiro:Ane Albisu 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1164 | [[:d:Q38154847|Q38154847]] | [[Josebe Iturrioz]] | [[Conjunto histórico de Ordizia]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Josebe Iturrioz - "Itu".jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1165 | [[:d:Q38794802|Q38794802]] | [[Txusa Padrones]] | [[Barakaldo]] | 1961 | | | [[Ficheiro:Padrones Sanjuanes.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1166 | [[:d:Q38794828|Q38794828]] | [[Idoia Otaegui]] | [[Donostia]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Otagui-aizpurúa-09.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1167 | [[:d:Q39168141|Q39168141]] | [[Mertxe Oliden]] | [[Orio]] | 1945 | | | |- | style='text-align:right'| 1168 | [[:d:Q39743107|Q39743107]] | [[Joxepa Antoni Aranberri]] | [[Errenteria]] | 1865-01-07 | [[Errenteria]] | 1943-12-29 | |- | style='text-align:right'| 1169 | [[:d:Q40096992|Q40096992]] | [[María Teresa Castells]] | [[Busturia]] | 1935 | [[Donostia]] | 2017-09-10 | |- | style='text-align:right'| 1170 | [[:d:Q41025259|Q41025259]] | [[Justina Aldalur]] | [[Aia]] | 1922-11-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1171 | [[:d:Q41025676|Q41025676]] | [[Nahikari Gabilondo]] | [[Zarautz]] | 1978-01-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1172 | [[:d:Q41036468|Q41036468]] | [[Nerea Ibarzabal]] | [[Markina-Xemein]] | 1994-03-09 | | | [[Ficheiro:Nerea Ibarzabal.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1173 | [[:d:Q41102454|Q41102454]] | [[Oihana Iguaran]] | [[Villabona-Amasa]] | 1991 | | | [[Ficheiro:Oihana Iguaran 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1174 | [[:d:Q41212163|Q41212163]] | [[Ziortza Villa]] | [[Bilbao]] | 1983-06-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1175 | [[:d:Q41215954|Q41215954]] | [[Amaia Martioda]] | [[Vitoria]] | 1990-12-12 | | | |- | style='text-align:right'| 1176 | [[:d:Q41301524|Q41301524]] | [[Dorleta Zorrilla]] | [[Balmaseda]] | 1989-05-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1177 | [[:d:Q41586172|Q41586172]] | [[Plazida Otaño]] | [[Zizurkil]] | 1867-02-18 | [[Zizurkil]] | 1954-02-18 | [[Ficheiro:Plazida Otaño.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1178 | [[:d:Q41777293|Q41777293]] | [[Maite Iruretagoiena]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1964 | | | [[Ficheiro:Maiteiruretagoiena.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1179 | [[:d:Q41795784|Q41795784]] | [[Jeanne de Joannis]] | [[Bilbao]] | 1877-08-07 | [[Montrouge]] | 1961-05-08 | |- | style='text-align:right'| 1180 | [[:d:Q41805923|Q41805923]] | [[Marixa Osés Ruiz de Azúa]] | [[Vitoria]] | 1969-01-25 | | | [[Ficheiro:Marixa Osés Ruiz de Azúa.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1181 | [[:d:Q41951356|Q41951356]] | [[Edurne Portela|Edurne Portela Camino]] | [[Santurtzi]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 1182 | [[:d:Q42256518|Q42256518]] | [[Uri Ruiz Bikandi]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1950-05-24 | | | [[Ficheiro:Uri Ruiz Bikandi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1183 | [[:d:Q42284300|Q42284300]] | [[Esther Velasco]] | [[Bilbao]] | 1959-07-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1184 | [[:d:Q42308191|Q42308191]] | [[Enara López Gallastegi]] | [[Bilbao]] | 1997-07-03 | | | |- | style='text-align:right'| 1185 | [[:d:Q42308199|Q42308199]] | [[Mireia Muñoz Pérez]] | [[Muskiz]] | 1998-12-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1186 | [[:d:Q42328330|Q42328330]] | [[Bego Montorio]] | [[Bilbao]] | 1959 | | | [[Ficheiro:Bego Montorio.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1187 | [[:d:Q42366207|Q42366207]] | [[Miren Narbaiza]] | [[Éibar|Eibar]] | 1986-05-03 | | | [[Ficheiro:Miren Narbaiza 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1188 | [[:d:Q42367197|Q42367197]] | [[Leyre Berrocal]] | [[Bilbao]] | 1973-11-14 | | | [[Ficheiro:Leyre Berrocal (2016).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1189 | [[:d:Q42375851|Q42375851]] | [[Maite Maiora]] | [[Mendaro]] | 1980-06-20 | | | [[Ficheiro:Maite Maiora Elizondo (2019).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1190 | [[:d:Q42383845|Q42383845]] | [[Anton Garikano]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 1191 | [[:d:Q42384058|Q42384058]] | [[Koro Navarro]] | [[Donostia]] | 1955-03-03 | | | |- | style='text-align:right'| 1192 | [[:d:Q42554926|Q42554926]] | [[Goiatz Labandibar]] | [[Oiartzun]] | 1985-06-18 | | | [[Ficheiro:Goiatz Labandibar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1193 | [[:d:Q42613277|Q42613277]] | [[Lydia Zapata Peña]] | [[Bilbao]] | 1965-06-20 | [[Bilbao]] | 2015-01-04 | |- | style='text-align:right'| 1194 | [[:d:Q42887774|Q42887774]] | [[Helena Matute]] | [[Bilbao]] | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 1195 | [[:d:Q42888915|Q42888915]] | [[Mila Hernando]] | [[Bilbao]] | 1957-01-12 | [[Madrid]] | 2017-10-23 | |- | style='text-align:right'| 1196 | [[:d:Q42948644|Q42948644]] | [[Irene Caminos]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1998-08-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1197 | [[:d:Q43264734|Q43264734]] | [[Itziar Idiazabal]] | [[Gaintza]] | 1949-09-05 | | | [[Ficheiro:Itziar Idiazabal Gorrotxategi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1198 | [[:d:Q43301957|Q43301957]] | [[Udane Juaristi]] | [[Azkoitia]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 1199 | [[:d:Q43401488|Q43401488]] | [[Ane Irazabal]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1984 | | | [[Ficheiro:Ane Irazabal.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1200 | [[:d:Q43402260|Q43402260]] | [[Koro Arizmendi]] | [[Donostia]] | 1929 | [[México]] | 2017-10-24 | |- | style='text-align:right'| 1201 | [[:d:Q43433990|Q43433990]] | [[Irati Eguren]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1981-05-07 | | | [[Ficheiro:Irati Eguren. Ilustratzailea, arkitektoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1202 | [[:d:Q43457311|Q43457311]] | [[Maia García]] | [[Getxo]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 1203 | [[:d:Q43584286|Q43584286]] | [[Begoña Beristain García]] | [[Bilbao]] | 1967-09-26 | | | [[Ficheiro:Begoña Beristain.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1204 | [[:d:Q43855677|Q43855677]] | [[Arantza Arruti Odriozola]] | [[Zarautz]] | 1946 | | | [[Ficheiro:Arantza Arruti eta Txomin Ziluaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1205 | [[:d:Q43967081|Q43967081]] | [[Ainhoa Santamaría Ballesteros]] | [[Vitoria]] | 1980-03-20 | | | [[Ficheiro:Premios Goya 2020 - Ainhoa Santamaría (Cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1206 | [[:d:Q43969353|Q43969353]] | [[Belén González Peñalba]] | [[Beasain]] | 1957-12-23 | [[Donostia]] | 2017-11-16 | |- | style='text-align:right'| 1207 | [[:d:Q43990234|Q43990234]] | [[María Pilar Ardanza Uribarren]] | [[Elorrio]] | 1957-10-13 | | | |- | style='text-align:right'| 1208 | [[:d:Q43991041|Q43991041]] | [[Nieves Barragán Mohacho]] | [[Santurtzi]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1209 | [[:d:Q44177464|Q44177464]] | [[Virginia Imaz Quijera]] | [[Donostia]] | 1962-04-27 | | | [[Ficheiro:Virginia Imaz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1210 | [[:d:Q44212959|Q44212959]] | [[Ana Gorroño Arrizabalaga]] | [[Ea]] | 1954-03-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1211 | [[:d:Q44518822|Q44518822]] | [[María Jesús Aguirre Uribe]] | [[Vitoria]] | 1945-06-08 | [[Vitoria]] | 2016-11-18 | |- | style='text-align:right'| 1212 | [[:d:Q44519402|Q44519402]] | [[María Teresa Sagarna Alberdi]] | [[Vitoria]] | 1943-03-23 | | | |- | style='text-align:right'| 1213 | [[:d:Q44573430|Q44573430]] | [[Nekane San Miguel]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1953 | | | |- | style='text-align:right'| 1214 | [[:d:Q44613205|Q44613205]] | [[María Arritokieta Marañón Basarte]] | [[Donostia]] | 1971-05-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1215 | [[:d:Q44689694|Q44689694]] | [[Lorena Martínez]] | [[Irún]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Lorena Martínez Oronoz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1216 | [[:d:Q44792335|Q44792335]] | [[Ainara Maia]] | [[Irún]] | 1976-06-06 | | | [[Ficheiro:Ainara Maya Urroz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1217 | [[:d:Q45025976|Q45025976]] | [[Adela Ibabe Ortueta]] | [[Aramaio]] | 1945-11-23 | [[Barakaldo]] | 1973-02-11 | [[Ficheiro:Adela Ibabe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1218 | [[:d:Q45040010|Q45040010]] | [[Miren Ortubay Fuentes]] | [[Vitoria]] | 1958 | | | [[Ficheiro:Miren Ortubay Fuentes.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1219 | [[:d:Q45123278|Q45123278]] | [[Uma Bracaglia]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 2007-11-30 | | | |- | style='text-align:right'| 1220 | [[:d:Q45125417|Q45125417]] | [[Haizea Garcia]] | [[Atxondo]] | 200s | | | |- | style='text-align:right'| 1221 | [[:d:Q45138981|Q45138981]] | [[Estitxu Eizagirre]] | [[Hernani]] | 1979-12-11 | | | [[Ficheiro:Estitxu Eizagirre Durangon 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1222 | [[:d:Q45202787|Q45202787]] | [[Birkite Alonso]] | [[Vitoria]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Birkite Alonso 2018.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1223 | [[:d:Q45286942|Q45286942]] | [[Elena Ódena]] | [[Donostia]] | 1930 | [[Madrid]] | 1985-11-10 | |- | style='text-align:right'| 1224 | [[:d:Q45356515|Q45356515]] | [[Ana de Begoña Azcárraga]] | [[Agurain|Salvatierra - Agurain]] | 1946 | [[Vitoria]] | 2009 | |- | style='text-align:right'| 1225 | [[:d:Q45438087|Q45438087]] | [[Begoña M. Jugo]] | [[Galdakao]] | 1965-07-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1226 | [[:d:Q45457299|Q45457299]] | [[Sabina Urraca]] | [[Donostia]] | 1984-01-04 | | | [[Ficheiro:Sabina Urraca 02.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1227 | [[:d:Q46032936|Q46032936]] | [[Miren Arzalluz]] | [[Bilbao]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 1228 | [[:d:Q46366819|Q46366819]] | [[Irantzu Varela Urrestizala]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1974-07-24 | | | [[Ficheiro:Irantzu Varela. Kazetaria, feminista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1229 | [[:d:Q46512517|Q46512517]] | [[Leixuri Arrizabalaga Arruza]] | [[Gatika]] | 1981-04-25 | | | [[Ficheiro:Leixuri Arrizabalaga 2018 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1230 | [[:d:Q46804675|Q46804675]] | [[Estitxu Villamor]] | [[Vitoria]] | 1987 | | | |- | style='text-align:right'| 1231 | [[:d:Q46814794|Q46814794]] | [[Lurdes Zubeldia]] | [[Hondarribia]] | 1923 | [[Hondarribia]] | 2017-12-04 | |- | style='text-align:right'| 1232 | [[:d:Q46818385|Q46818385]] | [[Irene Larraza]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1970 | | | [[Ficheiro:Irene-larraza-photo-lander-arretxea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1233 | [[:d:Q47002737|Q47002737]] | [[Inmaculada Delgado Jara]] | [[Bilbao]] | 1967 | | | [[Ficheiro:Inmaculada Delgado Jara.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1234 | [[:d:Q47008651|Q47008651]] | [[Ione Gorostarzu]] | [[Berastegi]] | 1984-08-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1235 | [[:d:Q47012911|Q47012911]] | [[Maialen Zubeldia]] | [[Ikaztegieta]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 1236 | [[:d:Q47012964|Q47012964]] | [[Maixa Zugasti]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 1237 | [[:d:Q47013016|Q47013016]] | [[Esti Vivanco]] | [[Bilbao]] | 1989 | | | |- | style='text-align:right'| 1238 | [[:d:Q47013262|Q47013262]] | [[Yurre Ugarte]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1965 | | | [[Ficheiro:Yurre Ugarte 2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1239 | [[:d:Q47014867|Q47014867]] | [[Aitziber Saldias]] | [[Beasain]] | 1989-03-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1240 | [[:d:Q47014956|Q47014956]] | [[Garazi Ugalde]] | [[Lezo]] | 1988 | | | [[Ficheiro:Garazi Ugalde. Itzultzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1241 | [[:d:Q47035333|Q47035333]] | [[Garbiñe Mendizabal Mendizabal]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1961-08-28 | | | [[Ficheiro:Garbiñe Mendizabal.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1242 | [[:d:Q47044538|Q47044538]] | [[Aroa Gorostiza]] | [[Elorrio]] | 1999-05-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1243 | [[:d:Q47067497|Q47067497]] | [[Olatz Ganboa]] | [[Getxo]] | 1985-01-02 | | | [[Ficheiro:Simplicissimus, Tartean Teatroa.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1244 | [[:d:Q47067550|Q47067550]] | [[Olatz Gorrotxategi]] | [[Bilbao]] | 1982 | | | |- | style='text-align:right'| 1245 | [[:d:Q47068529|Q47068529]] | [[Eider Cardeñosa]] | [[Vitoria]] | 1995-05-12 | | | |- | style='text-align:right'| 1246 | [[:d:Q47087099|Q47087099]] | [[Sara Gándara]] | [[Lezama]] | 1981-07-22 | | | [[Ficheiro:Sara Gandara (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1247 | [[:d:Q47087273|Q47087273]] | [[Maite Iturbe]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1959 | | | [[Ficheiro:Maite Iturbe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1248 | [[:d:Q47087275|Q47087275]] | [[Leire Pinedo]] | [[Sopelana]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Leire-Pinedo 2020.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1249 | [[:d:Q47089546|Q47089546]] | [[Amelia Barquín López]] | [[Bilbao]] | 1965 | | | [[Ficheiro:Amelia Barquin irakaslea 2016 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1250 | [[:d:Q47091306|Q47091306]] | [[Kattalin Miner]] | [[Hernani]] | 1988-10-09 | | | [[Ficheiro:Kattalin Miner.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1251 | [[:d:Q47112138|Q47112138]] | [[Paloma Rodríguez]] | [[Barakaldo]] | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 1252 | [[:d:Q47122119|Q47122119]] | [[Ana Jaka García]] | [[Andoain]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Ana Jaka en Durango.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1253 | [[:d:Q47450960|Q47450960]] | [[Maitane Segurola]] | [[Errenteria]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Maitane Segurola 2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1254 | [[:d:Q47457659|Q47457659]] | [[Cristina Urchueguía]] | [[Irún]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1255 | [[:d:Q47460321|Q47460321]] | [[Patricia López Arnaiz]] | [[Vitoria]] | 1981-04-15 | | | [[Ficheiro:Patricia lopez arnaiz 2017001.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1256 | [[:d:Q47462818|Q47462818]] | [[Iratxe Fresneda Delgado]] | [[Arrigorriaga]] | 1974-01-17 | | | [[Ficheiro:Iratxe Fresneda.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1257 | [[:d:Q47463147|Q47463147]] | [[Felicia Olave Salaverri]] | [[Vitoria]] | 1838-05-09 | [[Vitoria]] | 1912 | [[Ficheiro:Misterio Gozoso del Rosario de los Faroles. Museo de los Faroles de Vitoria.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1258 | [[:d:Q47498285|Q47498285]] | [[Sara Azurza]] | [[Donostia]] | 1997 | | | |- | style='text-align:right'| 1259 | [[:d:Q47526962|Q47526962]] | [[Arantxa Elizondo Lopetegi]] | [[Donostia]] | 1967-02-26 | | | [[Ficheiro:Arantxa Elizondo Lopetegi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1260 | [[:d:Q47542758|Q47542758]] | [[Odile Kruzeta]] | [[Éibar|Eibar]] | 1957-11-06 | | | [[Ficheiro:Odile Kruzeta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1261 | [[:d:Q47543182|Q47543182]] | [[Olatz Salvador]] | [[Donostia]] | 1990 | | | |- | style='text-align:right'| 1262 | [[:d:Q47543594|Q47543594]] | [[Bianca Lavin De Casas]] | [[Bilbao]] | 1875 | | 20th century | |- | style='text-align:right'| 1263 | [[:d:Q48215633|Q48215633]] | [[Amaia Miranda]] | [[Bilbao]] | 1993-11-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1264 | [[:d:Q48220871|Q48220871]] | [[Mayte Toca]] | [[Donostia]] | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 1265 | [[:d:Q48321460|Q48321460]] | [[Josune Gorospe]] | [[Dima]] | 1969-04-16 | | | [[Ficheiro:Josune Gorospe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1266 | [[:d:Q48412317|Q48412317]] | [[Bertha Gaztelumendi Caballero]] | [[Irún]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1267 | [[:d:Q48459074|Q48459074]] | [[Concepcion Gangoiti]] | [[Larrabetzu]] | 1883-07-31 | | | |- | style='text-align:right'| 1268 | [[:d:Q48698645|Q48698645]] | [[Ainhoa Güemes Moreno]] | [[Bilbao]] | 1976-01-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1269 | [[:d:Q48731028|Q48731028]] | [[Carmen Bernabé Ubieta]] | [[Bilbao]] | 1957 | | | |- | style='text-align:right'| 1270 | [[:d:Q48793978|Q48793978]] | [[Pilar Ruiz de Larrea]] | [[Vitoria]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Pilar Ruiz de Larrea Pérez.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1271 | [[:d:Q49258209|Q49258209]] | [[Elena Laka Muñoz]] | [[Éibar|Eibar]] | 1966-02-23 | | | [[Ficheiro:Elena-laka.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1272 | [[:d:Q50179265|Q50179265]] | [[Leire Lopez Ziluaga]] | [[Ibarrangelu]] | 1982 | | | [[Ficheiro:Leire Lopez Ziluaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1273 | [[:d:Q50285393|Q50285393]] | [[Amalia Galárraga]] | [[Donostia]] | 1895 | [[Madrid]] | 1971-09-28 | |- | style='text-align:right'| 1274 | [[:d:Q50304623|Q50304623]] | [[Santxa Otxoa Ozaetakoa]] | [[Maturana (el mejor pueblo)]] | 1400 | | | |- | style='text-align:right'| 1275 | [[:d:Q50312556|Q50312556]] | [[Arantza Campos Rubio]] | [[Donostia]] | 1960-01-27 | | | [[Ficheiro:Arantza Campos Rubio.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1276 | [[:d:Q50330702|Q50330702]] | [[Nerea Mujika Ulazia]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1960-06-13 | | | [[Ficheiro:Nerea Mujika - Gerediaga(cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1277 | [[:d:Q50350168|Q50350168]] | [[Marian Arregi]] | [[Donostia]] | 1944 | [[Donostia]] | 2018-03-05 | [[Ficheiro:Marian Arregi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1278 | [[:d:Q50359229|Q50359229]] | [[Elixabete Perez Gaztelu]] | [[Errenteria]] | 1961-11-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1279 | [[:d:Q50360111|Q50360111]] | [[Valeria Ros]] | [[Getxo]] | 1986-10-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1280 | [[:d:Q50384585|Q50384585]] | [[Arrate Gallastegui]] | [[Éibar|Eibar]] | 1961 | | | [[Ficheiro:Miren Gallastegui.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1281 | [[:d:Q50387996|Q50387996]] | [[Ana María Muñoz Amilibia]] | [[Donostia]] | 1932-01-01 | [[Madrid]] | 2019-06-09 | |- | style='text-align:right'| 1282 | [[:d:Q50398872|Q50398872]] | [[Dorleta Alberdi]] | [[Arratzu]] | 1967-09-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1283 | [[:d:Q50404832|Q50404832]] | [[Iholdi Beristain]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 2000-03-21 | | | [[Ficheiro:Iholdi Beristain 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1284 | [[:d:Q50413359|Q50413359]] | [[Lucía Baskaran]] | [[Zarautz]] | 1988-04-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1285 | [[:d:Q50573294|Q50573294]] | [[Sara Nieto]] | [[Barakaldo]] | 2000 | | | [[Ficheiro:SARA NIETO.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1286 | [[:d:Q50590664|Q50590664]] | [[Bakarne Jorge]] | [[Legazpi]] | 1970-06-01 | [[Morcenx]] | 2018-02-10 | |- | style='text-align:right'| 1287 | [[:d:Q50617986|Q50617986]] | [[Estíbaliz de Miguel Calvo]] | [[Barakaldo]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 1288 | [[:d:Q50622766|Q50622766]] | [[Sara Lallana]] | [[Bilbao]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1289 | [[:d:Q50738599|Q50738599]] | [[Josefina Bolinaga]] | [[Balmaseda]] | 1880 | [[Madrid]] | 1965 | |- | style='text-align:right'| 1290 | [[:d:Q50745796|Q50745796]] | [[María Jesús Lamas]] | [[Barakaldo]] | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 1291 | [[:d:Q50932161|Q50932161]] | [[Leire Ereño]] | [[Pasaia]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 1292 | [[:d:Q50933006|Q50933006]] | [[Begoña Otalora]] | [[Bilbao]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1293 | [[:d:Q51041870|Q51041870]] | [[Ana Madariaga]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1963-05-13 | | | |- | style='text-align:right'| 1294 | [[:d:Q51296342|Q51296342]] | [[Raquel Aberasturi]] | [[Vitoria]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1295 | [[:d:Q51473718|Q51473718]] | [[Begoña Arregi]] | [[Andoain]] | 1944-10-19 | | | |- | style='text-align:right'| 1296 | [[:d:Q51645968|Q51645968]] | [[Nerea Barjola]] | [[Santurtzi]] | 1980 | | | [[Ficheiro:Nerea Barjola Ramos.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1297 | [[:d:Q51647507|Q51647507]] | [[Samara Velte]] | [[Zarautz]] | 1991 | | | [[Ficheiro:Samara Velte.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1298 | [[:d:Q51689290|Q51689290]] | [[Luisa Etxeberria]] | [[Zestoa]] | 1946 | | | |- | style='text-align:right'| 1299 | [[:d:Q51714536|Q51714536]] | [[June Ansoleaga]] | [[Sopelana]] | 1987-10-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1300 | [[:d:Q51721123|Q51721123]] | [[Maialen Oiartzabal]] | [[Oiartzun]] | 1999-09-25 | | | [[Ficheiro:Maialen Oiartzabal. Eskiatzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1301 | [[:d:Q51730222|Q51730222]] | [[Ana Galarraga]] | [[Zarautz]] | 1970-06-09 | | | [[Ficheiro:AnaGalarragaElhuyar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1302 | [[:d:Q51840075|Q51840075]] | [[Izaskun Moyua]] | [[Oñati]] | 1958-12-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1303 | [[:d:Q51879393|Q51879393]] | [[Sara Berasaluce Duque]] | [[Vitoria]] | 1992 | | | [[Ficheiro:Berasaluce.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1304 | [[:d:Q51885886|Q51885886]] | [[Olatz Arrieta]] | [[Donostia]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 1305 | [[:d:Q52152878|Q52152878]] | [[Naiara Etxeberria]] | [[Donostia]] | 1980-07-14 | | | |- | style='text-align:right'| 1306 | [[:d:Q52269021|Q52269021]] | [[Arantxa Echevarría]] | [[Bilbao]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Premios Goya 2019 - Arantxa Echevarría.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1307 | [[:d:Q52281189|Q52281189]] | [[Eva Lopez de Arroyabe Saez de Maturana]] | [[Vitoria]] | 1973-12-10 | | | [[Ficheiro:Eva Lopez de Arroyabe Saez de Maturana.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1308 | [[:d:Q52331635|Q52331635]] | [[Andrea Momoitio]] | [[Ortuella]] | 1989 | | | [[Ficheiro:Andrea Momoitio.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1309 | [[:d:Q52340632|Q52340632]] | [[Lohitzune Zuloaga Lojo]] | [[Errenteria]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 1310 | [[:d:Q52418006|Q52418006]] | [[Amaia Aranzabal]] | [[Bergara]] | 1963-12-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1311 | [[:d:Q53224320|Q53224320]] | [[Aroa Arrizubieta]] | [[Vitoria]] | 2001 | | | |- | style='text-align:right'| 1312 | [[:d:Q53375445|Q53375445]] | [[Josune Arakistan]] | [[Lastur]] | 1996 | | | |- | style='text-align:right'| 1313 | [[:d:Q53544275|Q53544275]] | [[Carmen Castro Madinaveitia]] | [[Donostia]] | 1912 | [[Madrid]] | 1997<br/>1997-07-05 | |- | style='text-align:right'| 1314 | [[:d:Q53546619|Q53546619]] | [[Lucía Artazcoz Lazcano]] | [[Donostia]] | 1963-05-29 | | | [[Ficheiro:Lucía Artazcoz Lazcano.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1315 | [[:d:Q53830323|Q53830323]] | [[Maite Asensio Lozano]] | [[Bilbao]] | 1983 | | | [[Ficheiro:¡Maite Asensio (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1316 | [[:d:Q53843877|Q53843877]] | [[Lourdes Bedia]] | [[Oñati]] | 1961-03-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1317 | [[:d:Q53866584|Q53866584]] | [[Eleonora Maturana]] | [[Bilbao]] | 1884-07-25 | [[Buenos Aires]] | 1931-01-28 | |- | style='text-align:right'| 1318 | [[:d:Q53866613|Q53866613]] | [[Natalia Albéniz]] | [[Vitoria]] | 1989 | | | [[Ficheiro:Natalia Albéniz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1319 | [[:d:Q54164248|Q54164248]] | [[Karmele Igartua Bengoa]] | [[Bergara]] | 1959-07-17 | [[Aretxabaleta]] | 2010-08-20 | [[Ficheiro:Karmele Igartua. Idazlea, poeta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1320 | [[:d:Q54213566|Q54213566]] | [[Antxiñe Mendizabal]] | [[Zumarraga]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Antxiñe Mendizabal.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1321 | [[:d:Q54215025|Q54215025]] | [[Iraia Elias]] | [[Zarautz]] | 1980-12-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1322 | [[:d:Q54366454|Q54366454]] | [[Inocencia Arangoa]] | [[Altza]] | 1884-07-03 | [[Madrid]] | 1935-09-25 | |- | style='text-align:right'| 1323 | [[:d:Q54670191|Q54670191]] | [[María Begoña Gómez Fernández]] | [[Bilbao]] | 1975 | | | [[Ficheiro:Premios Goya 2018 - Begoña Gómez Fernández.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1324 | [[:d:Q54801222|Q54801222]] | [[Maite Ruiz de Larramendi]] | [[Beasain]] | 1973-09-11 | | | [[Ficheiro:Maite Ruiz de Larramendi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1325 | [[:d:Q54858581|Q54858581]] | [[Matea Joxepa Zubeldia]] | [[Hernani]] | 1867 | [[Hernani]] | 1947 | [[Ficheiro:Joxepa Zubeldia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1326 | [[:d:Q54860505|Q54860505]] | [[Ana Goitia]] | [[Lekeitio]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Ana Goitia (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1327 | [[:d:Q54912118|Q54912118]] | [[Vera Hernaez]] | [[Ortuella]] | 1938-05-31 | | | [[Ficheiro:Vera-hernaez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1328 | [[:d:Q54957949|Q54957949]] | [[Maddi Etxeberria]] | [[Andoain]] | 1998 | | | |- | style='text-align:right'| 1329 | [[:d:Q54960337|Q54960337]] | [[Amaia Aroma]] | [[Abadiño]] | 1936-10-21 | | | [[Ficheiro:Amaia Aroma Txistulari.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1330 | [[:d:Q54980068|Q54980068]] | [[Elvira Landín Aguirre]] | [[Bilbao]] | 1944 | | | |- | style='text-align:right'| 1331 | [[:d:Q55024394|Q55024394]] | [[Carmen Sánchez Pérez]] | [[Éibar|Eibar]] | 1958-02-14 | | | |- | style='text-align:right'| 1332 | [[:d:Q55115993|Q55115993]] | [[Benita Uribarrena Bollaín]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1922-03-16 | [[Le Soler]] | 2011-10-12 | [[Ficheiro:Benita Uribarrena.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1333 | [[:d:Q55185566|Q55185566]] | [[María Mújika]] | [[Donostia]] | 1997-06-04 | | | [[Ficheiro:María Mújika 2017 European Athletics U23 Championships, 110m hurdles women semifinal2 14-07-2017 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1334 | [[:d:Q55312169|Q55312169]] | [[Mila Salterain]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1955-11-24 | | | [[Ficheiro:Mila Salterain. Idazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1335 | [[:d:Q55348053|Q55348053]] | [[June Arbeo Sarriugarte]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1999-02-04 | | | [[Ficheiro:June Arbeo 01.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1336 | [[:d:Q55378127|Q55378127]] | [[Ana Isabel Morales]] | [[Bilbao]] | 1969-01-27 | | | [[Ficheiro:Ana Morales (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1337 | [[:d:Q55567469|Q55567469]] | [[Maite Goñi]] | [[Ordizia]] | 1967 | | | [[Ficheiro:MaiteGoñi2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1338 | [[:d:Q55673083|Q55673083]] | [[Estibaliz Ruiz de Azua]] | [[Vitoria]] | 1968-12-11 | | | [[Ficheiro:Estibaliz Ruiz de Azua 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1339 | [[:d:Q55687243|Q55687243]] | [[Isabel Azkarate]] | [[Donostia]] | 1950 | | | |- | style='text-align:right'| 1340 | [[:d:Q55687477|Q55687477]] | [[Isabel Cadenas Cañón]] | [[Basauri]] | 1982 | | | |- | style='text-align:right'| 1341 | [[:d:Q55729179|Q55729179]] | [[Maria Luisa Petriarena]] | [[Errenteria]] | | [[Errenteria]] | 1869-12-18 | |- | style='text-align:right'| 1342 | [[:d:Q55752832|Q55752832]] | [[Alaitz Muro]] | [[Bilbao]] | 1978-06-28 | | | [[Ficheiro:Alaitz Muro.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1343 | [[:d:Q55757253|Q55757253]] | [[Elena Solatxi]] | [[Bilbao]] | 1960-05-21 | | | |- | style='text-align:right'| 1344 | [[:d:Q55767714|Q55767714]] | [[Nerea del Campo Aguirre]] | [[Éibar|Eibar]] | 1971-06-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1345 | [[:d:Q55809452|Q55809452]] | [[Lara Izagirre]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1985-09-10 | | | [[Ficheiro:Lara Izagirre.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1346 | [[:d:Q55833613|Q55833613]] | [[Lourdes Munitxa]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1948-06-01 | [[Amorebieta-Etxano]] | 2010-07-09 | [[Ficheiro:Lourdes Munitxa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1347 | [[:d:Q55842592|Q55842592]] | [[Ana María Abascal y Calabria]] | [[Bilbao]] | 1935-03-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1348 | [[:d:Q55861854|Q55861854]] | [[Begoña Alegría]] | [[Vitoria]] | 1965-03-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1349 | [[:d:Q55868734|Q55868734]] | [[Maite Maruri]] | [[Plentzia]] | 1979-01-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1350 | [[:d:Q55879164|Q55879164]] | [[Estibalitz González]] | [[Ermua]] | 1963-09-01 | | | [[Ficheiro:Estibalitz González. Idazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1351 | [[:d:Q55956717|Q55956717]] | [[Juanita Ibaibarriaga]] | [[Ermua]] | 1934-03-30 | [[Ermua]] | 1992-02-28 | [[Ficheiro:Juanita Ibaibarriaga.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1352 | [[:d:Q55972220|Q55972220]] | [[Luz Zalduegi]] | [[Mallabia]] | 1914-06-01 | [[Madrid]] | 2003-07-15 | [[Ficheiro:Luz Zalduegi Gabilondo albaitaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1353 | [[:d:Q56024300|Q56024300]] | [[Maialen García]] | [[Donostia]] | 1990-04-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1354 | [[:d:Q56026069|Q56026069]] | [[Maialen Axpe]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1993-05-04 | | | [[Ficheiro:Maialen Axpe. Atleta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1355 | [[:d:Q56026081|Q56026081]] | [[Oihana Lekuona Rekalde]] | [[Irún]] | 1976 | | | |- | style='text-align:right'| 1356 | [[:d:Q56026179|Q56026179]] | [[Arantza Moreno]] | [[Ermua]] | 1995-01-16 | | | |- | style='text-align:right'| 1357 | [[:d:Q56033732|Q56033732]] | [[Idoia Mariezkurrena]] | [[Donostia]] | 1970-07-11 | | | |- | style='text-align:right'| 1358 | [[:d:Q56037015|Q56037015]] | [[Nerea Etxegibel Alberdi]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1964-08-02 | | | [[Ficheiro:Nerea Etxegibel. Irakaslea eta atleta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1359 | [[:d:Q56064886|Q56064886]] | [[Miren Maortua]] | [[Zaldibar]] | 1916-05-29 | [[Zaldibar]] | 1971-12-25 | [[Ficheiro:Miren Maortua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1360 | [[:d:Q56098009|Q56098009]] | [[Gloria Zubia]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1906-12-11 | [[Alacant]] | 1987-08-19 | |- | style='text-align:right'| 1361 | [[:d:Q56149031|Q56149031]] | [[Mari Tere Elola]] | [[Albiztur]] | 1935-07-24 | | | [[Ficheiro:MariTere Elola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1362 | [[:d:Q56149513|Q56149513]] | [[Maite Garagorri]] | [[Donostia]] | 1947-03-12 | | | [[Ficheiro:BeitiaElolaGaragorri.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1363 | [[:d:Q56168336|Q56168336]] | [[Paula Estévez]] | [[Donostia]] | 1984-10-04 | | | [[Ficheiro:Paula estevez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1364 | [[:d:Q56176892|Q56176892]] | [[Miren Dobaran]] | [[Berango]] | 1970 | | | [[Ficheiro:Euskararen historia liburua (Miren Dobaran).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1365 | [[:d:Q56239061|Q56239061]] | [[Ana Terradillos]] | [[Donostia]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Ana Terradillos.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1366 | [[:d:Q56247796|Q56247796]] | [[Oihana Azkorbebeitia]] | [[Abadiño]] | 1981-08-28 | | | [[Ficheiro:Oihana Azkorbebeitia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1367 | [[:d:Q56256315|Q56256315]] | [[Maixabel Lasa]] | [[Legorreta]] | 1951 | | | [[Ficheiro:Maixabel Lasa (2021) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1368 | [[:d:Q56377661|Q56377661]] | [[Tatiana Pérez de Guzmán el Bueno]] | [[Donostia]] | 1923-10-26<br/>1923 | [[Madrid]] | 2012-10-01<br/>2012 | |- | style='text-align:right'| 1369 | [[:d:Q56455355|Q56455355]] | [[Iciar Astiasarán]] | [[Aretxabaleta]] | 1960-07-03 | | | [[Ficheiro:Iastiasaran.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1370 | [[:d:Q56459134|Q56459134]] | [[Eukene Martínez de Lagos Fernández]] | [[Vitoria]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1371 | [[:d:Q56475573|Q56475573]] | [[Libe Mimenza]] | [[Elorrio]] | 1988 | | | [[Ficheiro:Libe Mimenza, Euskal Hedabideen Behategiaren urtekaria 2017 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1372 | [[:d:Q56476345|Q56476345]] | [[Leire Narbaiza Arizmendi]] | [[Éibar|Eibar]] | 1968-04-05 | | | [[Ficheiro:Leire Narbaiza (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1373 | [[:d:Q56562607|Q56562607]] | [[Laida Lertxundi]] | [[Bilbao]] | 1981-04-13 | | | [[Ficheiro:Laida Lertxundi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1374 | [[:d:Q56676159|Q56676159]] | [[Silvia Trigueros]] | [[Abadiño]] | 1976-02-12 | | | [[Ficheiro:Silvia Trigueros.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1375 | [[:d:Q56685133|Q56685133]] | [[Laura Chamorro]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1987-03-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1376 | [[:d:Q56692161|Q56692161]] | [[Erika Olaizola]] | [[Azpeitia]] | 1989-01-29 | | | |- | style='text-align:right'| 1377 | [[:d:Q56702213|Q56702213]] | [[Maria Antonia Uzkudun]] | [[Anoeta]] | 1927 | [[Madrid]] | 2008-01-27 | |- | style='text-align:right'| 1378 | [[:d:Q56742192|Q56742192]] | [[Gloria Agirre]] | [[Aizarna]] | 1945-02-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1379 | [[:d:Q56760339|Q56760339]] | [[Mari Carmen Madariaga]] | [[Igorre]] | 1927-03-08 | [[Artea]] | 2004-09-10 | |- | style='text-align:right'| 1380 | [[:d:Q56760382|Q56760382]] | [[Digna Garitaonandia]] | [[Mallabia]] | 1923-09-22 | | | [[Ficheiro:Digna Garitaonandia gaztetan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1381 | [[:d:Q56762811|Q56762811]] | [[Ubane Uzin Argarate]] | [[Soraluze]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1382 | [[:d:Q56781339|Q56781339]] | [[Maria Arrillaga]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1915-03-27 | [[Ondarroa]] | 2015-08-21 | [[Ficheiro:Maria Arrillaga Garate. Erraketista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1383 | [[:d:Q56809350|Q56809350]] | [[Amaia Aberasturi]] | [[Artea]] | 1997-04-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1384 | [[:d:Q56817022|Q56817022]] | [[Amaia Gabantxo]] | [[Bermeo]] | 1973-03-28 | | | [[Ficheiro:Amaia Gabantxo. Itzultzailea, idazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1385 | [[:d:Q56825784|Q56825784]] | [[Irene Arrarats Lizeaga]] | [[Hernani]] | 1967 | | | [[Ficheiro:Irene Arriarats.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1386 | [[:d:Q56843216|Q56843216]] | [[Maite Larburu]] | [[Hernani]] | 1979-08-16 | | | [[Ficheiro:Maite Larburu 2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1387 | [[:d:Q56857082|Q56857082]] | [[Erika Elizari]] | [[Hernani]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 1388 | [[:d:Q56883343|Q56883343]] | [[Ángela Vilariño]] | [[Hondarribia]] | 1985-08-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1389 | [[:d:Q56923564|Q56923564]] | [[Maialen Fernández Cabezas]] | [[Barakaldo]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 1390 | [[:d:Q56992086|Q56992086]] | [[María del Camino Fernández Riol]] | [[Santurtzi]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 1391 | [[:d:Q57069271|Q57069271]] | [[Inmaculada Arostegui]] | [[Gamiz-Fika]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1392 | [[:d:Q57080904|Q57080904]] | [[Lucia Areitioaurtena]] | [[Ermua]] | 1925-12-10 | [[Donostia]] | 2019-02-05 | [[Ficheiro:Lucia Areitioaurtena erraketista ermuarra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1393 | [[:d:Q57081081|Q57081081]] | [[Eladia Altuna Balerdi]] | [[Irura]] | 1918-08-26 | [[Irura]] | 2009-10-24 | |- | style='text-align:right'| 1394 | [[:d:Q57085518|Q57085518]] | [[Marta Olazabal]] | [[Bilbao]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 1395 | [[:d:Q57203043|Q57203043]] | [[Joxepa Inaxi Elizegi]] | [[Asteasu]] | 1864-01-12 | | 20th century | |- | style='text-align:right'| 1396 | [[:d:Q57204046|Q57204046]] | [[Almudena Cacho]] | [[Bilbao]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1397 | [[:d:Q57316229|Q57316229]] | [[Malen Amenabar]] | [[Larrabetzu]] | 1994-01-10 | | | [[Ficheiro:Malen Amenabar. Bertsolaria eta artista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1398 | [[:d:Q57335401|Q57335401]] | [[Yolanda Urarte]] | [[Vitoria]] | 1968-06-07 | | | [[Ficheiro:Yolanda Urarte Alonso.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1399 | [[:d:Q57336092|Q57336092]] | [[Nieves Quintana]] | [[San Vicente de Arana/Done Bikendi Harana]] | 1965-03-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1400 | [[:d:Q57338986|Q57338986]] | [[Maddi Noguera]] | [[Ataun]] | 1995 | | | |- | style='text-align:right'| 1401 | [[:d:Q57417951|Q57417951]] | [[Marisol Ortiz de Zárate]] | [[Vitoria]] | 1960-04-22 | | | [[Ficheiro:IESO VALDEMEDEL, Ribera de Fresno (2).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1402 | [[:d:Q57483453|Q57483453]] | [[Josefa del Águila Ceballos]] | [[Donostia]] | 1826-02-16 | [[Madrid]] | 1888-12-26 | [[Ficheiro:Madrazo, Federico de (Josefa del Águila Ceballos, luego marquesa de Espeja).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1403 | [[:d:Q57515958|Q57515958]] | [[Lola Valverde Lamsfus]] | [[Donostia]] | 1941-12-30 | | | [[Ficheiro:Lola Valverde.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1404 | [[:d:Q57548934|Q57548934]] | [[Nerea Arriola Urberuaga]] | [[Donostia]] | 1988 | | | [[Ficheiro:Nerea Arriola-irribartsu.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1405 | [[:d:Q57562323|Q57562323]] | [[Oihane Otaegi]] | [[Donostia]] | 1977-05-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1406 | [[:d:Q57575090|Q57575090]] | [[Beatriz Herráez]] | [[Vitoria]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 1407 | [[:d:Q57588927|Q57588927]] | [[Leire Otaegi]] | [[Donostia]] | 1977-05-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1408 | [[:d:Q57623991|Q57623991]] | [[Elixabete Imaz]] | [[Errenteria]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1409 | [[:d:Q57659370|Q57659370]] | [[Aintzane Galardi Portu]] | [[Oiartzun]] | 1969-04-04 | | | [[Ficheiro:Aintzane Galardi Portu.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1410 | [[:d:Q57659653|Q57659653]] | [[Maribel Aiertza]] | [[Etxebarria]] | 1962-04-15 | | | [[Ficheiro:Maribel Aiertza Rementeria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1411 | [[:d:Q57659731|Q57659731]] | [[María Asunción Amilibia]] | [[Donostia]] | 1917-12-24 | [[Santiago de Chile]] | 2013-04-28 | |- | style='text-align:right'| 1412 | [[:d:Q57659758|Q57659758]] | [[Arrate Mardaras]] | [[Abadiño]] | 1960-11-21 | | | [[Ficheiro:Arrate Mardaras. Idazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1413 | [[:d:Q57659867|Q57659867]] | [[Ekhine Eizagirre]] | [[Zarautz]] | 1984-10-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1414 | [[:d:Q57659939|Q57659939]] | [[Miren Garate]] | [[Azpeitia]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 1415 | [[:d:Q57659985|Q57659985]] | [[Maite Darceles]] | [[Hondarribia]] | 1971-03-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1416 | [[:d:Q57659988|Q57659988]] | [[Ainhoa Elordi]] | [[Aulesti]] | 1970-06-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1417 | [[:d:Q57732477|Q57732477]] | [[Goizane Aizpurua]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1984 | | | |- | style='text-align:right'| 1418 | [[:d:Q57887094|Q57887094]] | [[Amaia Larrañaga]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1957-07-22 | [[Pamplona]] | 2018-10-25 | [[Ficheiro:Amaia Larrañaga. Irakaslea eta politikaria.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1419 | [[:d:Q57952134|Q57952134]] | [[Estefana Irastorza]] | [[Molinao]] | 1925 | [[Hendaia|Hendaia - Hendaye]] | 2018-10-29 | |- | style='text-align:right'| 1420 | [[:d:Q58046581|Q58046581]] | [[Maixa Lizarribar]] | [[Altzo]] | 1971 | | | [[Ficheiro:Maixa eta Ixiar, 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1421 | [[:d:Q58046791|Q58046791]] | [[Ixiar Oreja]] | [[Andoain]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Maixa eta Ixiar, 2017.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1422 | [[:d:Q58063295|Q58063295]] | [[Mari Jose Aranguren]] | [[Urrestilla]] | 1969-07-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1423 | [[:d:Q58096983|Q58096983]] | [[Elena Martínez de Madina Salazar]] | [[Vitoria]] | 1962-09-06 | | | [[Ficheiro:Elena Mtnz de Madina Salazar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1424 | [[:d:Q58181585|Q58181585]] | [[Paquita Sáenz de Urturi]] | [[Apodaka]] | 1950-01-29 | | | [[Ficheiro:CONFERENCIA PAQUITA (2).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1425 | [[:d:Q58214834|Q58214834]] | [[Enriqueta Benito]] | [[Laudio]] | 1960-03-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1426 | [[:d:Q58425836|Q58425836]] | [[Eider Hurtado]] | [[Santurtzi]] | 1982-05-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1427 | [[:d:Q58481678|Q58481678]] | [[Rosa Soroa]] | [[Elduain]] | 1945-09-03 | | | |- | style='text-align:right'| 1428 | [[:d:Q58481735|Q58481735]] | [[Miren Uzkudun]] | [[Asteasu]] | 1922 | | | |- | style='text-align:right'| 1429 | [[:d:Q58481783|Q58481783]] | [[Irene Ibaibarriaga]] | [[Ermua]] | 1918-02-09 | | 2014-08-12 | [[Ficheiro:Irene Ibaibarriaga erraketista, Madrilen 1934an.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1430 | [[:d:Q58481828|Q58481828]] | [[Maritxu Lasuen]] | [[Éibar|Eibar]] | 1919 | | | |- | style='text-align:right'| 1431 | [[:d:Q58761785|Q58761785]] | [[Lur Gallastegi]] | [[Bilbao]] | 1983 | | | [[Ficheiro:PB170097bbb.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1432 | [[:d:Q58800047|Q58800047]] | [[Silvia San Miguel]] | [[Vitoria]] | 19th century | | | [[Ficheiro:Silvia San Miguel.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1433 | [[:d:Q58800620|Q58800620]] | [[Miren Arantza Madariaga Aberasturi]] | [[Gernika-Lumo]] | 1967-08-21 | | | [[Ficheiro:Miren Arantza Madariaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1434 | [[:d:Q58815953|Q58815953]] | [[Agustina Otaola]] | [[Errenteria]] | 1931 | | | |- | style='text-align:right'| 1435 | [[:d:Q58869099|Q58869099]] | [[Regina Leal]] | [[Donostia]] | 1963 | | | [[Ficheiro:(Regina Leal) 20190726 Sanidad 13 Regina Leal (48379103411) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1436 | [[:d:Q58876501|Q58876501]] | [[Consuelo Gallastegi]] | [[Bilbao]] | 1900-11-05 | [[Elorrio]] | 1980 | |- | style='text-align:right'| 1437 | [[:d:Q59191843|Q59191843]] | [[Isabel de Urquiola]] | [[Vitoria]] | 1854-07-08 | [[Valsain]] | 1911-09-16 | [[Ficheiro:Isabel de Urquiola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1438 | [[:d:Q59290051|Q59290051]] | [[Eugenia Iriondo]] | [[Éibar|Eibar]] | 1901-04-03 | [[Éibar|Eibar]] | 1983-10-18 | |- | style='text-align:right'| 1439 | [[:d:Q59312288|Q59312288]] | [[Carola Fabra i Mestre]] | [[Bilbao]] | 1904 | [[Barcelona]] | 1998-12-02 | |- | style='text-align:right'| 1440 | [[:d:Q59324197|Q59324197]] | [[Dolors Fabra i Mestre]] | [[Begoña]] | 1912 | [[Reims]] | 1993 | |- | style='text-align:right'| 1441 | [[:d:Q59324340|Q59324340]] | [[Teresa Fabra i Mestre]] | [[Bilbao]] | 1908-02-27 | [[Prades, Pireneos Orientais|Prades]] | 1948-01-20 | |- | style='text-align:right'| 1442 | [[:d:Q59359694|Q59359694]] | [[Isabel Herguera]] | [[Donostia]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 1443 | [[:d:Q59519488|Q59519488]] | [[Carmen Climent]] | [[Bilbao]] | 1996-02-13 | | | |- | style='text-align:right'| 1444 | [[:d:Q59587942|Q59587942]] | [[Arantza Mancisidor]] | [[Ormaiztegi]] | 1942 | | | |- | style='text-align:right'| 1445 | [[:d:Q59652984|Q59652984]] | [[Maite Lopetegi]] | [[Donostia]] | 1964 | | | [[Ficheiro:Maite lopetegi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1446 | [[:d:Q59661607|Q59661607]] | [[Nora Aranberri]] | [[Gernika-Lumo]] | | | | [[Ficheiro:Nora Aranberri unibertsitatea net.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1447 | [[:d:Q59752814|Q59752814]] | [[Maite Alvarez]] | [[Ermua]] | 1982 | | | [[Ficheiro:Human Natural Killer Cell (29228845335).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1448 | [[:d:Q59779918|Q59779918]] | [[Concha Murua Vélez de Mendizabal]] | [[Vitoria]] | 1957 | | | [[Ficheiro:Concha Mura-1.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1449 | [[:d:Q59783187|Q59783187]] | [[Nerea Elizalde]] | [[Bilbao]] | 1998-06-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1450 | [[:d:Q59785144|Q59785144]] | [[Cristina Fructuoso Ruiz de Erenchun]] | [[Vitoria]] | 1930 | | | [[Ficheiro:Cristina Fructuoso Ruiz de Erenchun.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1451 | [[:d:Q59860970|Q59860970]] | [[Elena Orobiogoicoechea]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 1452 | [[:d:Q59997762|Q59997762]] | [[Amaia Arranz Otaegui]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1987 | | | [[Ficheiro:Amaia Arranz Otaegui.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1453 | [[:d:Q60178235|Q60178235]] | [[Lorena Fernández Álvarez]] | [[Basauri]] | 1982 | | | [[Ficheiro:Lorena Fernández Álvarez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1454 | [[:d:Q60182623|Q60182623]] | [[Zoila Ascasibar]] | [[Elgeta]] | 1877-06-27 | | No/unknown value | [[Ficheiro:Zoila Ascasibar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1455 | [[:d:Q60182667|Q60182667]] | [[Amane Ibañez]] | [[Mungia]] | 1989-08-11 | | | [[Ficheiro:Amane Ibañez 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1456 | [[:d:Q60197454|Q60197454]] | [[Nekane Arzallus Iturriza]] | [[Ergobia]] | 1965-08-16 | | | [[Ficheiro:Nekane arzallus iturriza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1457 | [[:d:Q60367537|Q60367537]] | [[Maria San Juan de Garonda]] | [[Mungia]] | | [[Mungia]] | 1508-11-16 | |- | style='text-align:right'| 1458 | [[:d:Q60378617|Q60378617]] | [[Andere Basterra]] | [[Zalla]] | 2000-10-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1459 | [[:d:Q60436590|Q60436590]] | [[Ainhoa Zuazua]] | [[Ermua]] | 1980-02-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1460 | [[:d:Q60464507|Q60464507]] | [[Luisa Ibarrola]] | [[Saratxo]] | 2000-03-13 | | | |- | style='text-align:right'| 1461 | [[:d:Q60483284|Q60483284]] | [[Dina Bilbao]] | [[Ondarroa]] | 1960-12-31 | [[Illa Antiga]] | 1997-06-24 | [[Ficheiro:Dina Bilbao. Kirolaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1462 | [[:d:Q60496510|Q60496510]] | [[Saioa Martija]] | [[Irún]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 1463 | [[:d:Q60498964|Q60498964]] | [[Yerai Diaz Ikaran]] | [[Ondarroa]] | 1988-01-25 | | | [[Ficheiro:Yerai Diaz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1464 | [[:d:Q60501627|Q60501627]] | [[Elena Loyo]] | [[Zuia]] | 1983-01-11 | | | [[Ficheiro:Marathon 2018 European Athletics Championships (25).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1465 | [[:d:Q60503210|Q60503210]] | [[Eustakia Altzola]] | [[Izurtza]] | 1899-09-19 | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1976-02-25 | |- | style='text-align:right'| 1466 | [[:d:Q60535071|Q60535071]] | [[Aitziber Ibaibarriaga]] | [[Bilbao]] | 1983 | | | [[Ficheiro:Aitziber Ibaibarriaga 2014 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1467 | [[:d:Q60539445|Q60539445]] | [[Paquita Alcoceba]] | [[Sodupe]] | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 1468 | [[:d:Q60539707|Q60539707]] | [[Paula Lamarain]] | [[Éibar|Eibar]] | 1924-12-01 | [[Éibar|Eibar]] | 2018-03-11 | |- | style='text-align:right'| 1469 | [[:d:Q60539764|Q60539764]] | [[Julia Klaudia Gabilondo]] | [[Mungia]] | 1902-01-29 | [[Donostia]] | 1994-01-01 | |- | style='text-align:right'| 1470 | [[:d:Q60559697|Q60559697]] | [[Sara Olaizola Alcántara]] | [[Irún]] | 1997-10-06 | | | [[Ficheiro:Sara Olaizola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1471 | [[:d:Q60602491|Q60602491]] | [[Olatz Odriozola]] | [[Urnieta]] | 1983-03-30 | | | |- | style='text-align:right'| 1472 | [[:d:Q60605617|Q60605617]] | [[Miren Arrieta]] | [[Donostia]] | 1998-03-17 | | | [[Ficheiro:Miren Arrieta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1473 | [[:d:Q60607868|Q60607868]] | [[Ainhoa Larrañaga]] | [[Hernani]] | 2000-06-30 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Larrañaga (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1474 | [[:d:Q60608211|Q60608211]] | [[Maria Redondo]] | [[Legazpi]] | 2000-09-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1475 | [[:d:Q60617250|Q60617250]] | [[Teri Ibarrola]] | [[Aulesti]] | 1918 | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1987 | [[Ficheiro:Teri Ibarrola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1476 | [[:d:Q60651754|Q60651754]] | [[Angelita Alberdi Aldazabal]] | [[Éibar|Eibar]] | 1925-04-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1477 | [[:d:Q60651828|Q60651828]] | [[Maria Luisa Alberdi Aldazabal]] | [[Éibar|Eibar]] | 1922-09-12 | [[Mendaro]] | 2017-09-12 | |- | style='text-align:right'| 1478 | [[:d:Q60666270|Q60666270]] | [[Mari Carmen Lasagabaster]] | [[Éibar|Eibar]] | 1925-09-01 | [[Éibar|Eibar]] | 2011-12-20 | |- | style='text-align:right'| 1479 | [[:d:Q60666321|Q60666321]] | [[Aurora Abásolo]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1894-04-23 | [[Zarautz]] | 1971-08-15 | [[Ficheiro:Aurora-Abasolo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1480 | [[:d:Q60675388|Q60675388]] | [[Jesusa Garitaonandia]] | [[Mallabia]] | 1921-08-06 | [[Bilbao]] | 2000-09-06 | [[Ficheiro:Jesusa Garitaonandia pilotaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1481 | [[:d:Q60727333|Q60727333]] | [[Elixabete Garmendia]] | [[Ormaiztegi]] | 1953 | | | [[Ficheiro:Elixabete Garmendia tokikom.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1482 | [[:d:Q61070881|Q61070881]] | [[Meritxel Relaño]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1972-09-27 | | | [[Ficheiro:Meritxell Relaño. Unicef.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1483 | [[:d:Q61413337|Q61413337]] | [[Elena Setién]] | [[Donostia]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Música de la belleza, opera gestual y pasacalle castizo alegran la mañana del domingo 19.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1484 | [[:d:Q61420183|Q61420183]] | [[Garazi Beloki]] | [[Errenteria]] | 1987-06-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1485 | [[:d:Q61422242|Q61422242]] | [[Leticia Canales]] | [[Bilbao]] | 1995-03-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1486 | [[:d:Q61423573|Q61423573]] | [[Belén Cruz]] | [[Donostia]] | 1961-03-31 | | | |- | style='text-align:right'| 1487 | [[:d:Q61427771|Q61427771]] | [[Adriana Gaultier]] | [[Leaburu]] | 1993 | | | |- | style='text-align:right'| 1488 | [[:d:Q61433627|Q61433627]] | [[Ainara Ortega]] | [[Hernani]] | 1981-03-03 | | | [[Ficheiro:Ainara Ortega Barrenetxea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1489 | [[:d:Q61496368|Q61496368]] | [[Azu Muguruza]] | [[Donostia]] | 1968-04-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1490 | [[:d:Q61659780|Q61659780]] | [[Zihara Enbeita]] | [[Gernika-Lumo]] | 1976-08-25 | | | [[Ficheiro:Zihara Enbeita. Bertsolaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1491 | [[:d:Q61678009|Q61678009]] | [[Itziar Murua Uria]] | [[Zarautz]] | 1968-12-26 | | | [[Ficheiro:ITZIAR MURUA 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1492 | [[:d:Q61694001|Q61694001]] | [[Juana Elgezabal]] | [[Derio]] | 1842-12-15 | [[Cáceres]] | 1912-09-08 | |- | style='text-align:right'| 1493 | [[:d:Q61754879|Q61754879]] | [[La Omega]] | [[Vitoria]] | 1987-03-20 | | | [[Ficheiro:Saioa García Rodríguez - La Omega.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1494 | [[:d:Q61829192|Q61829192]] | [[Laura Uruburu]] | [[Gernika-Lumo]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1495 | [[:d:Q61831179|Q61831179]] | [[Tania Yáñez]] | [[Barakaldo]] | 1986-03-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1496 | [[:d:Q61854828|Q61854828]] | [[Maider Etxebarria]] | [[Vitoria]] | 1976-07-08 | | | [[Ficheiro:(Maider Etxebarria) Presentación de las candidaturas de Cristina González (Álava) y Maider Etxebarria (Vitoria-Gasteiz) 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1497 | [[:d:Q61859103|Q61859103]] | [[Irene Loizate]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1995-05-17 | | | [[Ficheiro:Irene Loizate, tokikom 700x700 (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1498 | [[:d:Q61861672|Q61861672]] | [[Juana Aranguren Rica]] | [[Bilbao]] | 1952 | | | [[Ficheiro:Juana Aranguren Rica.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1499 | [[:d:Q61902691|Q61902691]] | [[Alex Tejería]] | [[Larraul]] | 1932 | [[Montevideo]] | 2019-02-22 | |- | style='text-align:right'| 1500 | [[:d:Q61943253|Q61943253]] | [[Ione Irazabal]] | [[Elorrio]] | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 1501 | [[:d:Q61945186|Q61945186]] | [[Miren Egaña Goya]] | [[Donostia]] | 1946-04-16 | | | [[Ficheiro:Mireneganagoya.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1502 | [[:d:Q61962216|Q61962216]] | [[Ana María Zubiaga Elordieta]] | [[Forua]] | 1959 | | | [[Ficheiro:Ana Zubiaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1503 | [[:d:Q61963183|Q61963183]] | [[Arantxa Artza]] | [[Itsasondo]] | 1968-09-09 | | | |- | style='text-align:right'| 1504 | [[:d:Q61968829|Q61968829]] | [[Maite Oronoz Antxordoki]] | [[Hondarribia]] | | | | [[Ficheiro:Maite Oronoz Antxordoki.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1505 | [[:d:Q61986896|Q61986896]] | [[Araceli Sánchez Urquijo]] | [[Sestao]] | 1920 | [[Cabuérniga]] | 2010 | |- | style='text-align:right'| 1506 | [[:d:Q61993355|Q61993355]] | [[Begoña Sopelana]] | [[Iurreta]] | 1944-06-23 | | 1999-09-12 | [[Ficheiro:Begoña Sopelana.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1507 | [[:d:Q61998912|Q61998912]] | [[María Abrisqueta de Zulueta]] | [[Donostia]] | 1911-02-08 | [[Donostia]] | 1992-06-27 | |- | style='text-align:right'| 1508 | [[:d:Q62018927|Q62018927]] | [[Ana de Vicente]] | [[Bilbao]] | 1965-01-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1509 | [[:d:Q62019017|Q62019017]] | [[Eneritz Borinaga]] | [[Plentzia]] | 1988-02-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1510 | [[:d:Q62019043|Q62019043]] | [[Naiara Lete]] | [[Éibar|Eibar]] | 1995-09-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1511 | [[:d:Q62019089|Q62019089]] | [[Anne Lezea]] | [[Zarautz]] | 2001-08-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1512 | [[:d:Q62019124|Q62019124]] | [[Ainhoa Lendinez]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1981-03-05 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Lendinez - Zegama Aizkorri 2019 - Argazkia Igor Quijano.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1513 | [[:d:Q62019168|Q62019168]] | [[Patri Espinar]] | [[Usansolo]] | 1985-04-16 | | | [[Ficheiro:Patri Espinar, 2018b.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1514 | [[:d:Q62019213|Q62019213]] | [[Alba Menendez]] | [[Zarautz]] | 1991-11-14 | | | |- | style='text-align:right'| 1515 | [[:d:Q62019252|Q62019252]] | [[Estibalitz Alvarez]] | [[Zarautz]] | 1997-02-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1516 | [[:d:Q62062732|Q62062732]] | [[Lidia Cañete Jaio]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1969-08-26 | | | [[Ficheiro:Lidia Cañete Jaio.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1517 | [[:d:Q62070535|Q62070535]] | [[Nekane Murga]] | [[Bilbao]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Nekane Murga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1518 | [[:d:Q62070578|Q62070578]] | [[Sonia Pérez Ezquerra]] | [[Barakaldo]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Sonia Perez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1519 | [[:d:Q62090510|Q62090510]] | [[Leire Exaniz]] | [[Etxebarri]] | 1990-02-02 | | | [[Ficheiro:2019-04-11 leire etxaniz pilotaria txapelduna kalegoen frontoian elgoibar eskuak barren.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1520 | [[:d:Q62090565|Q62090565]] | [[Olatz Arrizabalaga]] | [[Gernika-Lumo]] | 1997-04-12 | | | [[Ficheiro:Olatz Arrizabalaga pilotaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1521 | [[:d:Q62207481|Q62207481]] | [[María Bravo]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1952 | | | |- | style='text-align:right'| 1522 | [[:d:Q62207521|Q62207521]] | [[Gemma Escapa]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1523 | [[:d:Q62382001|Q62382001]] | [[Patricia Rodríguez Barrios]] | [[Donostia]] | 1982-03-10 | | | |- | style='text-align:right'| 1524 | [[:d:Q62459719|Q62459719]] | [[Amaia Malatsetxebarria]] | [[Munitibar-Arbatzegi Gerrikaitz]] | 2000-12-09 | | | |- | style='text-align:right'| 1525 | [[:d:Q62509166|Q62509166]] | [[Teresa Castro]] | [[Donostia]] | 1968 | | | |- | style='text-align:right'| 1526 | [[:d:Q62571262|Q62571262]] | [[Itziar Sistiaga Solana]] | [[Irún]] | 1980 | | | |- | style='text-align:right'| 1527 | [[:d:Q62574554|Q62574554]] | [[Isabel Alvarez Azcune]] | [[Donostia]] | | | | [[Ficheiro:Isabel Alvarez Azcune.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1528 | [[:d:Q62579433|Q62579433]] | [[Amalur Alvarez Ortiz]] | [[Donostia]] | 1988 | | | [[Ficheiro:Amalur Alvarez (cropped-2).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1529 | [[:d:Q62750014|Q62750014]] | [[Alazne Rivero]] | [[Bilbao]] | 1958-03-22 | [[Bilbao]] | 2002-04-09 | |- | style='text-align:right'| 1530 | [[:d:Q62998281|Q62998281]] | [[Izaskun Landaida]] | [[Ugao-Miraballes]] | 1969 | | | [[Ficheiro:Izaskun Landaida 2013.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1531 | [[:d:Q63088412|Q63088412]] | [[Karmele Izaguirre]] | [[Donostia]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1532 | [[:d:Q63271657|Q63271657]] | [[Garazi Albizua]] | [[Santurtzi]] | 1985 | | | [[Ficheiro:Garazi Albizua 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1533 | [[:d:Q63273626|Q63273626]] | [[Aintzane Usandizaga]] | [[Lasarte-Oria]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 1534 | [[:d:Q63383296|Q63383296]] | [[Naima El Bani]] | [[Bilbao]] | 1993 | | | [[Ficheiro:Naima El Bani Altuna.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1535 | [[:d:Q63384728|Q63384728]] | [[Maialen Akizu]] | [[Urretxu]] | 1996-02-02 | | | [[Ficheiro:Maialen Akizu. Bertsolaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1536 | [[:d:Q63384804|Q63384804]] | [[Eli Pagola]] | [[Ereñotzu]] | 1995 | | | |- | style='text-align:right'| 1537 | [[:d:Q63407370|Q63407370]] | [[Idoia Garzes]] | [[Lasarte-Oria]] | 1973 | | | |- | style='text-align:right'| 1538 | [[:d:Q63531187|Q63531187]] | [[Carolina de Montúfar y García-Infante]] | [[Donostia]] | 1825-12-11 | [[Madrid]] | 1891-04-24 | |- | style='text-align:right'| 1539 | [[:d:Q63718291|Q63718291]] | [[Pilar Goya Laza]] | [[Vitoria]] | 1951-09-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1540 | [[:d:Q63797009|Q63797009]] | [[Carmen Diez Mintegui]] | [[Donostia]] | 1948-03-20 | | | [[Ficheiro:Carmen Diaz Mintegui.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1541 | [[:d:Q63834471|Q63834471]] | [[Marimí Azpiazu Michelena]] | [[Irún]] | 1942-09-10 | | | |- | style='text-align:right'| 1542 | [[:d:Q63871515|Q63871515]] | [[Adela Balderas]] | [[Biscaia]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1543 | [[:d:Q63946620|Q63946620]] | [[Nerea Alzola Álvarez]] | [[Bilbao]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1544 | [[:d:Q63975535|Q63975535]] | [[Nadine Salgado Asensio]] | [[Zarautz]] | 2002 | | | |- | style='text-align:right'| 1545 | [[:d:Q63975561|Q63975561]] | [[Malen Urkiri]] | [[Zarautz]] | 2007 | | | [[Ficheiro:Malen Urkiri Agirrezabalaga, 2018-06-11.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1546 | [[:d:Q64008015|Q64008015]] | [[Rakel Gamito Gomez]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1984 | | | |- | style='text-align:right'| 1547 | [[:d:Q64008050|Q64008050]] | [[Itziar Gonzalez-Dios]] | [[Pasai San Pedro]] | 1989 | | | [[Ficheiro:ItziarGD PSanpedro.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1548 | [[:d:Q64021948|Q64021948]] | [[Ines Ruiz de Otalora]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1570 | [[Valladolid]] | 1607 | |- | style='text-align:right'| 1549 | [[:d:Q64138476|Q64138476]] | [[Jazinta Arruti]] | [[Asteasu]] | 1827-12-27 | | 1899-03-11 | |- | style='text-align:right'| 1550 | [[:d:Q64152306|Q64152306]] | [[Josefina San Miguel]] | [[Sestao]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1551 | [[:d:Q64153266|Q64153266]] | [[Juana Manuela Irusta]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1844-05-27 | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1882-10-24 | |- | style='text-align:right'| 1552 | [[:d:Q64177328|Q64177328]] | [[Laura Domínguez Arroyo]] | [[Donostia]] | 1986-01-09 | | | |- | style='text-align:right'| 1553 | [[:d:Q64341998|Q64341998]] | [[Juanita Unzueta]] | [[Éibar|Eibar]] | 1924-06-16 | [[Éibar|Eibar]] | 2017-04-06 | |- | style='text-align:right'| 1554 | [[:d:Q64362250|Q64362250]] | [[Maru Solores]] | [[Donostia]] | 1968-06-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1555 | [[:d:Q64363024|Q64363024]] | [[Izaskun Arandia Galarraga]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Izaskun Arandia. zinegilea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1556 | [[:d:Q64444529|Q64444529]] | [[Begoña Pedrosa Lobato]] | [[Areatza]] | 1975-02-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1557 | [[:d:Q64495690|Q64495690]] | [[Maribel Aizarna]] | [[Aizarna]] | 1961-01-12 | | | [[Ficheiro:Maribel Aizarna.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1558 | [[:d:Q64532565|Q64532565]] | [[Eukene Larrarte Arteaga]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1998-09-13 | | | [[Ficheiro:Eukene Larrarte05 tokikom 700x700.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1559 | [[:d:Q64547326|Q64547326]] | [[Arantza Zulueta]] | [[Lekeitio]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1560 | [[:d:Q64547373|Q64547373]] | [[Miren Matanzas]] | [[Santurtzi]] | 1962-09-18 | | | [[Ficheiro:Miren Matanzas.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1561 | [[:d:Q64569205|Q64569205]] | [[Susana Pedreira]] | [[Vitoria]] | 1983 | | | [[Ficheiro:Susana Pedreira.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1562 | [[:d:Q64578244|Q64578244]] | [[María Martín Escudero]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 19th century | | | |- | style='text-align:right'| 1563 | [[:d:Q64590618|Q64590618]] | [[Edurne Garmendia]] | [[Ordizia]] | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 1564 | [[:d:Q64606243|Q64606243]] | [[Ainhoa Basabe]] | [[Sestao]] | 1969-06-28 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Basabe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1565 | [[:d:Q64711873|Q64711873]] | [[Ima Garrastatxu Urbaneja]] | [[Valle de Trápaga|Valle de Trápaga-Trapagaran]] | 1963-12-08 | | | [[Ficheiro:Ima Garrastatxu anboto11.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1566 | [[:d:Q64743982|Q64743982]] | [[Amaia Ballesteros]] | [[Valle de Trápaga|Valle de Trápaga-Trapagaran]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 1567 | [[:d:Q64744741|Q64744741]] | [[Arrate Rodríguez]] | [[Errenteria]] | 1984 | | | [[Ficheiro:Arrate Rodríguez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1568 | [[:d:Q64863432|Q64863432]] | [[Aintzane Urkijo]] | [[Santurtzi]] | 1967-10-28 | | | [[Ficheiro:Aintzane Urkijo Berria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1569 | [[:d:Q64892051|Q64892051]] | [[Marisa Uriarte]] | [[Bermeo]] | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 1570 | [[:d:Q64995306|Q64995306]] | [[Lorea Intxausti]] | [[Donostia]] | 2000-03-13 | | | [[Ficheiro:Lorea Intxausti 202107.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1571 | [[:d:Q64996088|Q64996088]] | [[Dánae Riaño]] | [[Irún]] | 2003-01-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1572 | [[:d:Q64996120|Q64996120]] | [[Esti Lopez]] | [[Irún]] | 1999-09-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1573 | [[:d:Q64997311|Q64997311]] | [[Andrea Mora]] | [[Etxebarri]] | 2000 | | | [[Ficheiro:Andrea Mora (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1574 | [[:d:Q65047446|Q65047446]] | [[Amaia Agirre Muñoa]] | [[Getxo]] | 1974-07-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1575 | [[:d:Q65581257|Q65581257]] | [[Mertxe Mugika]] | [[Elorrio]] | 1963 | | | [[Ficheiro:MertxeMugika Argia Dani Blanco.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1576 | [[:d:Q65588895|Q65588895]] | [[Marian Ochoa de Eribe]] | [[Bilbao]] | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 1577 | [[:d:Q65768890|Q65768890]] | [[Ainhoa Etxebarria]] | [[Ondarroa]] | 1993-07-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1578 | [[:d:Q65920629|Q65920629]] | [[Victoria Iglesias]] | [[Barakaldo]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1579 | [[:d:Q65954958|Q65954958]] | [[Nadeth Agirre]] | [[Orio]] | 1993-08-28 | | | |- | style='text-align:right'| 1580 | [[:d:Q65956388|Q65956388]] | [[Izaro Lestayo]] | [[Getaria]] | 1998-01-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1581 | [[:d:Q65965437|Q65965437]] | [[Blanca Berasategui]] | [[Vitoria]] | 1949 | | | |- | style='text-align:right'| 1582 | [[:d:Q65966687|Q65966687]] | [[Rosario Aranburu]] | [[Éibar|Eibar]] | 1921-10-02 | | 2015-04-17 | [[Ficheiro:Rosario Aranburu. Erraketista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1583 | [[:d:Q65979107|Q65979107]] | [[Itxaso González]] | [[Bilbao]] | 1977-12-09 | | | [[Ficheiro:Itxaso Gonzalez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1584 | [[:d:Q66132351|Q66132351]] | [[Anabel Quincoces]] | [[Vitoria]] | 1968 | | | |- | style='text-align:right'| 1585 | [[:d:Q66663429|Q66663429]] | [[María Guijarro Ceballos]] | [[Bilbao]] | 1971-11-13 | | | [[Ficheiro:(María Guijarro) Presentación de los candidatos-as al Congreso y Senado del PSE-EE.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1586 | [[:d:Q66796043|Q66796043]] | [[Mabel Cañada Zorrilla]] | [[Bilbao]] | 1952 | | | [[Ficheiro:5 de juliol de 2019 Jornades sobre la desobediència civil (48241039611).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1587 | [[:d:Q67184880|Q67184880]] | [[Maria Luisa Senar]] | [[Pasaia]] | 1925 | [[Zarautz]] | 2016-09-26 | |- | style='text-align:right'| 1588 | [[:d:Q67219767|Q67219767]] | [[Larraitz Ariznabarreta]] | [[Bilbao]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Larraitz Ariznabarreta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1589 | [[:d:Q67671986|Q67671986]] | [[Lucila Madariaga-Torres]] | [[Bilbao]] | 1958-01-31 | | | |- | style='text-align:right'| 1590 | [[:d:Q67998797|Q67998797]] | [[Amaiur Esnaola Illarreta]] | [[Donostia]] | 1992 | | | [[Ficheiro:Amaiur esnaola2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1591 | [[:d:Q68543523|Q68543523]] | [[Maitane Alonso]] | [[Sodupe]] | 2001-01-07 | | | [[Ficheiro:Maitane Alonso. Ikerlaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1592 | [[:d:Q68916579|Q68916579]] | [[Francisca Astibia]] | [[Errenteria]] | 1900-04-08 | [[Errenteria]] | 1964-08-15 | [[Ficheiro:Frantziska Astibia 1.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1593 | [[:d:Q69125219|Q69125219]] | [[Maider Fernandez]] | [[Donostia]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 1594 | [[:d:Q69796438|Q69796438]] | [[Ainhoa Sanz Rodríguez]] | [[Urretxu]] | 1989-06-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1595 | [[:d:Q69874368|Q69874368]] | [[Idoia Torregarai]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1974-04-08 | | | [[Ficheiro:Idoia Torregarai Martija.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1596 | [[:d:Q70500556|Q70500556]] | [[Leire Palacios]] | [[Bilbao]] | 1986-09-16 | | | |- | style='text-align:right'| 1597 | [[:d:Q71149002|Q71149002]] | [[Silvia Albert Sopale]] | [[Donostia]] | 1976-08-07 | | | [[Ficheiro:Silvia Albert.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1598 | [[:d:Q71691227|Q71691227]] | [[Irati Osa]] | [[Zumaia]] | 1997-10-26 | | | [[Ficheiro:Irati Osa.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1599 | [[:d:Q71728607|Q71728607]] | [[Sonia Etxezarreta]] | [[Irún]] | 190s | | 2011-01-08 | |- | style='text-align:right'| 1600 | [[:d:Q71831644|Q71831644]] | [[María Pilar Rodríguez]] | [[Donostia]] | 1964-11-19 | | | [[Ficheiro:Pilar Rodríguez Pérez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1601 | [[:d:Q72154261|Q72154261]] | [[Arantza Idiazabal Gorrotxategi]] | [[Gaintza]] | 1945-02-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1602 | [[:d:Q72633751|Q72633751]] | [[Iñaxi Etxabe]] | [[Oikia]] | 1933-03-26 | | 2020-07-11 | [[Ficheiro:Iñaxi Etxabe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1603 | [[:d:Q72717282|Q72717282]] | [[Yolanda Jubeto Ruiz]] | [[Sestao]] | 1962 | | | [[Ficheiro:Yolanda Jubeto.jpeg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1604 | [[:d:Q73008701|Q73008701]] | [[Miren Basaras]] | [[Derio]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Miren Basaras. Mikrobiologoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1605 | [[:d:Q73260601|Q73260601]] | [[Ainhoa Latatu]] | [[Bilbao]] | 1973-09-12 | | | [[Ficheiro:Ainhoa-Latatu.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1606 | [[:d:Q73262421|Q73262421]] | [[Ane Sarasua]] | [[Éibar|Eibar]] | 1971-04-12 | | | [[Ficheiro:Ane-SarasuaUEU.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1607 | [[:d:Q73358129|Q73358129]] | [[Mari Karmen Menika]] | [[Lemoa]] | 1961-06-29 | | | [[Ficheiro:MKMenika Argia2013DaniBlanco3.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1608 | [[:d:Q73810024|Q73810024]] | [[Nekane Intxaurtza]] | [[Igorre]] | 1965-07-12 | | | [[Ficheiro:Nekane-Intxaurtza UEU1a.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1609 | [[:d:Q74739690|Q74739690]] | [[Ruth Epalza]] | [[Bilbao]] | 1956-08-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1610 | [[:d:Q74888008|Q74888008]] | [[Imelda Bengoa]] | [[Donostia]] | 1959-10-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1611 | [[:d:Q75030729|Q75030729]] | [[Damasa Agirregabiria]] | [[Itziar]] | 190s | | | [[Ficheiro:DamasaAgirregabiriaandErrekartetxo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1612 | [[:d:Q75054664|Q75054664]] | [[Elena Moreno]] | [[Donostia]] | 1959-11-13 | | | |- | style='text-align:right'| 1613 | [[:d:Q75074811|Q75074811]] | [[Irati Santiago Mujika]] | [[Villabona-Amasa]] | 1991-01-16 | | | [[Ficheiro:Irati Mujika.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1614 | [[:d:Q75738510|Q75738510]] | [[Elena Olabe]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1997-05-09 | | | [[Ficheiro:Elena Olabe. Poeta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1615 | [[:d:Q75843179|Q75843179]] | [[Edurne Azkarate]] | [[Oion]] | 1993-04-29 | | | [[Ficheiro:Edurne-Azkarate-photo-by-dani-blanco.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1616 | [[:d:Q76121150|Q76121150]] | [[Lorea Iribar]] | [[Guipúscoa]] | 1997-05-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1617 | [[:d:Q76400109|Q76400109]] | [[Rosa Talavera]] | [[Hernani]] | 1961-10-30 | | | |- | style='text-align:right'| 1618 | [[:d:Q76464433|Q76464433]] | [[Teresa Atucha Urtizberea]] | [[Irún]] | 1913-02-02 | | 2000 | |- | style='text-align:right'| 1619 | [[:d:Q76812175|Q76812175]] | [[Maribi Unamuno]] | [[Aulesti]] | 1957 | | | [[Ficheiro:Maribi Unamuno. Filologoa, euskaltzain urgazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1620 | [[:d:Q76823752|Q76823752]] | [[Verónica García-Peña]] | [[Okondo]] | 1979-09-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1621 | [[:d:Q76868281|Q76868281]] | [[Adriana Otaño]] | [[Zizurkil]] | 1880-09-08 | [[Aduna]] | 1963-05-14 | |- | style='text-align:right'| 1622 | [[:d:Q77299712|Q77299712]] | [[Luixa Reizabal Arruabarrena]] | [[Donostia]] | 1964-08-01 | | | [[Ficheiro:Luixa Reizabal UEU Unibertsitatea.net.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1623 | [[:d:Q77875156|Q77875156]] | [[Garbiñe Etxeberria]] | [[Hernani]] | 1967-01-22 | | | [[Ficheiro:Garbiñe etxeberria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1624 | [[:d:Q77976287|Q77976287]] | [[Miren Alazne Iruretagoiena]] | [[Zarautz]] | 1935-11-23 | [[Pampa (Q184382)|Pampa]] | 2018-12-26 | |- | style='text-align:right'| 1625 | [[:d:Q78945912|Q78945912]] | [[Arantza Ruiz]] | [[Zalla]] | 1976 | | | |- | style='text-align:right'| 1626 | [[:d:Q79605549|Q79605549]] | [[Maria Lopez]] | [[Barakaldo]] | 2000 | | | |- | style='text-align:right'| 1627 | [[:d:Q79882817|Q79882817]] | [[Damaris Pan Vega]] | [[Mallabia]] | 1983-08-29 | | | [[Ficheiro:Damaris Pan. Margolaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1628 | [[:d:Q80333664|Q80333664]] | [[Ione Basterra]] | [[Orozko]] | 1994-08-21 | | 2019-12-28 | |- | style='text-align:right'| 1629 | [[:d:Q80443981|Q80443981]] | [[Inés Apraiz]] | [[Vitoria]] | 1971 | | | [[Ficheiro:Ines Apraizen argazkia.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1630 | [[:d:Q80453468|Q80453468]] | [[Paula Suarez]] | [[Vitoria]] | 1998-11-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1631 | [[:d:Q81211167|Q81211167]] | [[Miriam Arrillaga]] | [[Aginaga]] | 2000-09-21 | | | [[Ficheiro:Miriam Arrillaga Beloki2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1632 | [[:d:Q81355995|Q81355995]] | [[Lide Arana]] | [[Donostia]] | 1984 | | | |- | style='text-align:right'| 1633 | [[:d:Q81507972|Q81507972]] | [[Maria Gorosarri González]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1978-02-06 | | | [[Ficheiro:Maria Gorosarri idazlea, irakaslea, feminista.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1634 | [[:d:Q81509356|Q81509356]] | [[Mila Amurrio Velez]] | [[Gernika-Lumo]] | 1964 | | | [[Ficheiro:Mila-Amurrio berria.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1635 | [[:d:Q81517287|Q81517287]] | [[Maitane Arnoso]] | [[Donostia]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 1636 | [[:d:Q81764989|Q81764989]] | [[Beatriz Álvarez Fanjul]] | [[Bilbao]] | 1991-08-23 | | | [[Ficheiro:Bea Fanjul (Beatriz Isabel Álvarez Fanjul).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1637 | [[:d:Q82290935|Q82290935]] | [[María Victoria Uribe Lasso]] | [[Bilbao]] | 1913-11-17 | [[Caracas]] | 1990-04-10 | |- | style='text-align:right'| 1638 | [[:d:Q82519116|Q82519116]] | [[Noemí López Trujillo]] | [[Bilbao]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 1639 | [[:d:Q82996576|Q82996576]] | [[Itziar Aranburu Garcia]] | [[Donostia]] | 1975-02-24 | | | [[Ficheiro:Itziar Aranburu Garcia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1640 | [[:d:Q83185294|Q83185294]] | [[Lucía Martínez Odriozola]] | [[Getxo]] | 1958 | | 2021-08-14 | |- | style='text-align:right'| 1641 | [[:d:Q83475359|Q83475359]] | [[Juliana Zubizarreta]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1910-02-22 | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 2006-07-21 | [[Ficheiro:Juliana Zubizarreta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1642 | [[:d:Q83489729|Q83489729]] | [[Juana de Butrón]] | [[Gatika]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1643 | [[:d:Q83796198|Q83796198]] | [[Iratxe Mediavilla]] | [[Elorrio]] | 1985-07-24 | | | [[Ficheiro:Iratxe Mediavilla. Zinegilea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1644 | [[:d:Q83986484|Q83986484]] | [[Eneritz Furyak]] | [[Irún]] | 1993 | | | [[Ficheiro:Eneritz Furyak. Musikaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1645 | [[:d:Q84025996|Q84025996]] | [[Karmele Gisasola]] | [[Mallabia]] | 1994-02-28 | | | [[Ficheiro:Karmele Gisasola, harri artean txapeldun.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1646 | [[:d:Q84050221|Q84050221]] | [[Maider Mendizabal Azurmendi]] | [[Zizurkil]] | 1977-06-26 | | | [[Ficheiro:Maider Mendizabal. Pilotaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1647 | [[:d:Q84263281|Q84263281]] | [[Amaia Lartitegi]] | [[Busturia]] | 2001-03-12 | | | |- | style='text-align:right'| 1648 | [[:d:Q84501304|Q84501304]] | [[Maria Dolores Larramendi]] | [[Pasai Antxo]] | 1926-07-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1649 | [[:d:Q84516294|Q84516294]] | [[Ixone Aroma]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1982-09-07 | | | [[Ficheiro:Ixone Aroma. Dantzaria, filologoa eta feminista. Durango.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1650 | [[:d:Q84563823|Q84563823]] | [[Loli López Goñi]] | [[Donostia]] | 1930-09-15 | [[Donostia]] | 2020-02-02 | |- | style='text-align:right'| 1651 | [[:d:Q84593806|Q84593806]] | [[Alexia Castelo de Sa]] | [[Bilbao]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1652 | [[:d:Q84594662|Q84594662]] | [[Rosa Fresno]] | [[Samaniego]] | 1963-03-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1653 | [[:d:Q84601676|Q84601676]] | [[Felisa Areitioaurtena]] | [[Zaldibar]] | 1902-06-11 | [[Donostia]] | 1990-04-07 | [[Ficheiro:Felisa Areitioaurtena.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1654 | [[:d:Q84766802|Q84766802]] | [[Miren Larrea]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1981-05-04 | | | [[Ficheiro:Miren Larrea. Antzerkigilea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1655 | [[:d:Q84854157|Q84854157]] | [[Idoia Ochoa]] | [[Donostia]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 1656 | [[:d:Q84943265|Q84943265]] | [[Esti Blanco Elorrieta]] | [[Bilbao]] | 1990 | | | |- | style='text-align:right'| 1657 | [[:d:Q85120174|Q85120174]] | [[Agurtzane Egiluz]] | [[Vitoria]] | 1997-04-18 | | | [[Ficheiro:Agurtzane Egiluz 1.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1658 | [[:d:Q85318527|Q85318527]] | [[Leire Elustondo Quiñones]] | [[Ermua]] | 1993-03-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1659 | [[:d:Q85395190|Q85395190]] | [[Getari Etxegarai]] | [[Vitoria]] | 1981-02-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1660 | [[:d:Q85625312|Q85625312]] | [[Marivi Iturbe Etxeberria]] | [[Bilbao]] | 1926-11-25 | [[Bilbao]] | 2001-05-22 | |- | style='text-align:right'| 1661 | [[:d:Q85855429|Q85855429]] | [[Naia Amondarain Gazañaga]] | [[Ibarra]] | 2001-02-13 | | | |- | style='text-align:right'| 1662 | [[:d:Q86077869|Q86077869]] | [[Alazne Belar]] | [[Atxondo]] | 1988-11-19 | | | [[Ficheiro:Alazne Belar. Erizaina eta ikertzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1663 | [[:d:Q86123102|Q86123102]] | [[Estitxu Garai Artetxe]] | [[Gordexola]] | 1985-08-26 | | | [[Ficheiro:Garai artetxe estitxu Argia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1664 | [[:d:Q86454389|Q86454389]] | [[Lorena López de Lacalle Arizti]] | [[Vitoria]] | 1959-08-16 | | | |- | style='text-align:right'| 1665 | [[:d:Q86457970|Q86457970]] | [[Izaskun Ayestaran]] | [[Ibarra]] | 1941 | | | |- | style='text-align:right'| 1666 | [[:d:Q86461225|Q86461225]] | [[Izaskun Urrutia Larrauri]] | [[Laukiz]] | 1956-09-19 | | | [[Ficheiro:Izaskun Urrutia 07.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1667 | [[:d:Q86533889|Q86533889]] | [[Aizpea Otaegi Mitxelena]] | [[Errenteria]] | 1974-11-18 | | | [[Ficheiro:Aizpea Otaegi Errenteriako Alkatea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1668 | [[:d:Q86592134|Q86592134]] | [[Ainhoa González]] | [[Vitoria]] | 1991 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Gonzalez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1669 | [[:d:Q86688581|Q86688581]] | [[Maria Txurruka]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1923-09-26 | | 2000-11-18 | |- | style='text-align:right'| 1670 | [[:d:Q86826838|Q86826838]] | [[Iraia Muñoa Hoyos]] | [[Éibar|Eibar]] | 1989 | | | [[Ficheiro:Iraia Muñoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1671 | [[:d:Q86853800|Q86853800]] | [[Izar Agirresarobe]] | [[Donostia]] | 1993 | | | [[Ficheiro:Izar Agirresarobe (2020ko otsaila).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1672 | [[:d:Q86985917|Q86985917]] | [[Alazne Ayestaran Yarza]] | [[Ermua]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Alazne-aiestaran-geuria-berezia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1673 | [[:d:Q86997821|Q86997821]] | [[Lucía Sagastasoloa]] | [[Mallabia]] | 1912-02-12 | | 1999 | [[Ficheiro:Luzia Sagastasoloa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1674 | [[:d:Q87072089|Q87072089]] | [[Isabel Etxeberria Ramírez]] | [[Donostia]] | 1975-01-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1675 | [[:d:Q87115687|Q87115687]] | [[Ainhoa Berasaluze Correa]] | [[Éibar|Eibar]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1676 | [[:d:Q87116033|Q87116033]] | [[Nerea Iráculis]] | [[Bilbao]] | 1968-12-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1677 | [[:d:Q87121468|Q87121468]] | [[Bitxore Laka Guenaga]] | [[Ondarroa]] | 1933-08-13 | [[Ondarroa]] | 2014-06-08 | [[Ficheiro:Bitxore Laka Guenaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1678 | [[:d:Q87121982|Q87121982]] | [[Juana Arrillaga]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1925-10-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1679 | [[:d:Q87126846|Q87126846]] | [[Olga Cazalis]] | [[Markina-Xemein]] | 1925 | [[Tenerife]] | 2018-01-29 | |- | style='text-align:right'| 1680 | [[:d:Q87127020|Q87127020]] | [[Lore Zumeta Olaskoaga]] | [[Zarautz]] | 1994 | | | |- | style='text-align:right'| 1681 | [[:d:Q87144486|Q87144486]] | [[Mertxe de Renobales]] | [[Bilbao]] | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 1682 | [[:d:Q87204828|Q87204828]] | [[Irati Romero Garmendia]] | [[Ordizia]] | 1990 | | | [[Ficheiro:Irati Romero2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1683 | [[:d:Q87241375|Q87241375]] | [[María Eugenia Arrizabalaga]] | [[Zumaia]] | 1967-01-15 | | | [[Ficheiro:Maria Eugenia Arrizabalaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1684 | [[:d:Q87252082|Q87252082]] | [[Lur Olaizola Lizarralde]] | [[Donostia]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 1685 | [[:d:Q87273615|Q87273615]] | [[Nieves Urrutia]] | [[Vitoria]] | 1938-12-19 | | | [[Ficheiro:Nieves-urrutia-agorreta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1686 | [[:d:Q87284016|Q87284016]] | [[Karmele Urresti Iturrioz]] | [[Ondarroa]] | 1916 | [[Ondarroa]] | 2010-05-23 | [[Ficheiro:Karmele Urresti.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1687 | [[:d:Q87290112|Q87290112]] | [[Rakel Elu]] | [[Ondarroa]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1688 | [[:d:Q87333958|Q87333958]] | [[Jone Martínez Palacios]] | [[Bilbao]] | 1985-12-13 | | | [[Ficheiro:Jone Martínez Palacios.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1689 | [[:d:Q87345334|Q87345334]] | [[Nagore Elu]] | [[Ondarroa]] | 1992-08-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1690 | [[:d:Q87345966|Q87345966]] | [[Haizea Barcenilla Garcia]] | [[Lezo]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Haizea-Barcenilla Berria.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1691 | [[:d:Q87347408|Q87347408]] | [[Polonia Etxeberria]] | [[Éibar|Eibar]] | 1865-02-09 | [[Éibar|Eibar]] | 1947-03-14 | |- | style='text-align:right'| 1692 | [[:d:Q87349528|Q87349528]] | [[Gema Intxausti Miangolarra]] | [[Gernika-Lumo]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1693 | [[:d:Q87350418|Q87350418]] | [[Miren Arenzana Letamendi]] | [[Bilbao]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1694 | [[:d:Q87361365|Q87361365]] | [[Oihane Iraguen]] | [[Bilbao]] | 1985-11-04 | | | |- | style='text-align:right'| 1695 | [[:d:Q87404141|Q87404141]] | [[Belén Arrondo]] | [[Beasain]] | 1956 | | | |- | style='text-align:right'| 1696 | [[:d:Q87410380|Q87410380]] | [[Intza Unanue]] | [[Orio]] | 1996 | | | |- | style='text-align:right'| 1697 | [[:d:Q87410992|Q87410992]] | [[Garazi Urdanpilleta]] | [[Errenteria]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 1698 | [[:d:Q87412600|Q87412600]] | [[Idoia Buruaga]] | [[Elorrio]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Idoia Buruaga Elorrioko alkateMG 4373 tokikom.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1699 | [[:d:Q87412620|Q87412620]] | [[Maria Ubarretxena]] | [[Urretxu]] | 1980-10-11 | | | [[Ficheiro:Markel Olano, Maria Ubarretxena, Joseba Egibar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1700 | [[:d:Q87483696|Q87483696]] | [[Mariam Bilbatua]] | [[Getxo]] | 1950-07-01 | | | [[Ficheiro:Mariam Bilbatua Hezkuntza Zientzietan Doktorea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1701 | [[:d:Q87492557|Q87492557]] | [[María Merino]] | [[Bilbao]] | 1976-01-20 | | | [[Ficheiro:Maria Merino. Matematikaria, ikertzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1702 | [[:d:Q87758925|Q87758925]] | [[Arantxa Otegi]] | [[Asteasu]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1703 | [[:d:Q87760967|Q87760967]] | [[Nekane Arratibel Insausti]] | [[Lazkao]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Nekane-Arratibel.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1704 | [[:d:Q87764594|Q87764594]] | [[Garazi Lizarraga]] | [[Irún]] | 1989 | | | [[Ficheiro:Garazi Lizarraga Lertxundi, kamerari begira (2020).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1705 | [[:d:Q87820787|Q87820787]] | [[Andrea de la Nava]] | [[Barakaldo]] | 1994-02-11 | | | |- | style='text-align:right'| 1706 | [[:d:Q87823058|Q87823058]] | [[Oihane Hernández]] | [[Bilbao]] | 2000-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 1707 | [[:d:Q87827946|Q87827946]] | [[Naroa Uriarte]] | [[Bilbao]] | 2001-02-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1708 | [[:d:Q87829741|Q87829741]] | [[Oihane Valdezate]] | [[Valle de Trápaga|Valle de Trápaga-Trapagaran]] | 2000-04-10 | | | |- | style='text-align:right'| 1709 | [[:d:Q87831507|Q87831507]] | [[Amaiur Sarriegi]] | [[Donostia]] | 2000-12-13 | | | |- | style='text-align:right'| 1710 | [[:d:Q87888578|Q87888578]] | [[Irene Oguiza]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 2000-01-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1711 | [[:d:Q87889937|Q87889937]] | [[Nerea Nevado]] | [[Santurtzi]] | 2001-04-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1712 | [[:d:Q87900563|Q87900563]] | [[Teresa Maldonado]] | [[Bilbao]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1713 | [[:d:Q88149943|Q88149943]] | [[Izarne Lizaso]] | [[Errenteria]] | 1973-09-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1714 | [[:d:Q88278521|Q88278521]] | [[Bárbara Rivas]] | [[Zumarraga]] | 1992-12-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1715 | [[:d:Q88308450|Q88308450]] | [[Nerea Gorriti]] | [[Éibar|Eibar]] | 1987-07-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1716 | [[:d:Q88310938|Q88310938]] | [[Zulai Plazaola]] | [[Oñati]] | 1992-11-27 | | | |- | style='text-align:right'| 1717 | [[:d:Q88866323|Q88866323]] | [[Nagore Martinez-Merino]] | [[Zarautz]] | 1990 | | | [[Ficheiro:Nagore Martinez Merino.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1718 | [[:d:Q88872748|Q88872748]] | [[Haizea Ziarrusta]] | [[Dima]] | 1990-11-05 | | | [[Ficheiro:Haizea Ziarrusta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1719 | [[:d:Q88948257|Q88948257]] | [[Maitere Mujika]] | [[Idiazabal]] | 1937 | | | |- | style='text-align:right'| 1720 | [[:d:Q89041245|Q89041245]] | [[Florentina Tasende]] | [[Sestao]] | 1896-03-08 | [[Bilbao]] | 1967-05-14 | [[Ficheiro:Tasende.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1721 | [[:d:Q89046116|Q89046116]] | [[Ane Pescador]] | [[Errenteria]] | 1992-08-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1722 | [[:d:Q89098070|Q89098070]] | [[Astrea Barrios]] | [[Valle de Trápaga|Valle de Trápaga-Trapagaran]] | 1914-11-27 | [[Bermeo]] | 2016-06-23 | |- | style='text-align:right'| 1723 | [[:d:Q89128894|Q89128894]] | [[Maite Eskarmendi]] | [[Donostia]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Maite Eskarmendi 2014.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1724 | [[:d:Q89192331|Q89192331]] | [[Nahia Idoiaga]] | [[Bilbao]] | 1985 | | | [[Ficheiro:Nahia Idoiaga Mondragon, 2020.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1725 | [[:d:Q89276493|Q89276493]] | [[Ascensión Pastor Parres]] | [[Bilbao]] | 1942-01-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1726 | [[:d:Q89285863|Q89285863]] | [[Jasone Aretxabaleta]] | [[Markina-Xemein]] | 1963-10-20 | | | |- | style='text-align:right'| 1727 | [[:d:Q89288719|Q89288719]] | [[Ane Mintegi]] | [[Idiazabal]] | 2003-10-24 | | | |- | style='text-align:right'| 1728 | [[:d:Q89356670|Q89356670]] | [[Salma Solaun]] | [[Vitoria]] | 2005 | | | |- | style='text-align:right'| 1729 | [[:d:Q89358656|Q89358656]] | [[Maria Amolategi]] | [[Beasain]] | 1987 | | | |- | style='text-align:right'| 1730 | [[:d:Q89367148|Q89367148]] | [[Mila Aierbe]] | [[Ataun]] | 1961-04-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1731 | [[:d:Q89371671|Q89371671]] | [[Solita Apaolaza]] | [[Zegama]] | 1929 | [[Zegama]] | 2021-01-28 | |- | style='text-align:right'| 1732 | [[:d:Q89375956|Q89375956]] | [[Idoia Bilbao]] | [[Bilbao]] | 1970 | | | |- | style='text-align:right'| 1733 | [[:d:Q89415734|Q89415734]] | [[Ane Hernandez]] | [[Sestao]] | 1990-01-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1734 | [[:d:Q89584516|Q89584516]] | [[Aiora Jaka]] | [[Donostia]] | 1982-02-24 | | | [[Ficheiro:Aiora Jaka, 2013-04-21.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1735 | [[:d:Q89620480|Q89620480]] | [[Andrea Khalfaoui]] | [[Donostia]] | 1993-03-17 | | | [[Ficheiro:Andrea Khaltaoui. Ikertzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1736 | [[:d:Q89705469|Q89705469]] | [[Ana Ramos]] | [[Éibar|Eibar]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Ana Ramos Sarriugarte (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1737 | [[:d:Q89748082|Q89748082]] | [[Sonia Gaztambide]] | [[Bilbao]] | 1953 | | | |- | style='text-align:right'| 1738 | [[:d:Q89884999|Q89884999]] | [[Maialen Berasategi]] | [[Vitoria]] | 1989-04-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1739 | [[:d:Q90045079|Q90045079]] | [[Jaione Camborda]] | [[Donostia]] | 1983-03-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1740 | [[:d:Q90160365|Q90160365]] | [[Maria Colera Intxausti]] | [[Donostia]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Maria Colera Intxausti.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1741 | [[:d:Q90260648|Q90260648]] | [[Amaia Bacigalupe de la Hera]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1980 | | | |- | style='text-align:right'| 1742 | [[:d:Q90405634|Q90405634]] | [[Blanca Brisac Vázquez]] | [[Donostia]] | 1910 | [[Madrid]] | 1939-08-05 | [[Ficheiro:Monumento a las Trece Rosas en mayo de 2021 08.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1743 | [[:d:Q90405761|Q90405761]] | [[Idoia Santamaria Urkaregi]] | [[Donostia]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1744 | [[:d:Q90428670|Q90428670]] | [[Laura Maioz Basterretxea]] | [[Hondarribia]] | 1986 | | | [[Ficheiro:Aldiri Maioz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1745 | [[:d:Q90429293|Q90429293]] | [[Itsaso Larramendi Elexgaray]] | [[Bilbao]] | 1990 | | | [[Ficheiro:Itsaso-larramendi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1746 | [[:d:Q90431197|Q90431197]] | [[Ianire de Andres Olabarria]] | [[Markina-Xemein]] | 1986 | | | [[Ficheiro:IanireDeAndres.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1747 | [[:d:Q90435723|Q90435723]] | [[Ula Iruretagoiena Busturia]] | [[Bilbao]] | 1979 | | | |- | style='text-align:right'| 1748 | [[:d:Q90545095|Q90545095]] | [[Agurtzane Elguren]] | [[Azkoitia]] | 1980 | | | [[Ficheiro:Agurtzane Elguren.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1749 | [[:d:Q90648828|Q90648828]] | [[Amaia Astobiza]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1974-12-19 | | | [[Ficheiro:Amaia Astobiza Uriarte, 2018.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1750 | [[:d:Q90675036|Q90675036]] | [[Leire Milikua]] | [[Abadiño]] | 1985-06-28 | | | [[Ficheiro:Leire Milikua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1751 | [[:d:Q90834104|Q90834104]] | [[Kaitin Allende]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Kaitin Allende. Kazetaria eta komediantea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1752 | [[:d:Q90912896|Q90912896]] | [[Edurne Brouard]] | [[Bilbao]] | 1959-10-23 | | | [[Ficheiro:Edurne Brouard, 2015-03-18.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1753 | [[:d:Q90920802|Q90920802]] | [[Aitziber Estanga]] | [[Donostia]] | 1977 | | | |- | style='text-align:right'| 1754 | [[:d:Q90922478|Q90922478]] | [[Edurne Iturbe]] | [[Urretxu]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Edurne Iturbe. Trikitilaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1755 | [[:d:Q90924769|Q90924769]] | [[Ainhoa Gozategi]] | [[Orio]] | 1970-04-20 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Asier Gozategi Egunkaria 1996-07-05.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1756 | [[:d:Q90997714|Q90997714]] | [[Bibiñe Belausteguigoitia]] | [[Bilbao]] | 1929-04-23 | | | |- | style='text-align:right'| 1757 | [[:d:Q91204718|Q91204718]] | [[Anne Fernández de Corres]] | [[Vitoria]] | 1998-05-30 | | | [[Ficheiro:Anne Fernandez de Corres.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1758 | [[:d:Q91325868|Q91325868]] | [[Adela Andikoetxea Ugarte]] | [[Urduliz]] | 1954 | | | [[Ficheiro:Adela Andikoetxea. Nekazaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1759 | [[:d:Q91435095|Q91435095]] | [[Gemma Sanginés]] | [[Bilbao]] | 1970-07-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1760 | [[:d:Q91463892|Q91463892]] | [[María Itziar Urrutia San Antón]] | [[Bilbao]] | 1959-07<br/>20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1761 | [[:d:Q91466535|Q91466535]] | [[Nerea Iriarte]] | [[Donostia]] | 1969-04-05 | | | [[Ficheiro:Nerea Iriarte. Kazetaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1762 | [[:d:Q91469755|Q91469755]] | [[Regina Múzquiz]] | [[Bilbao]] | 1956 | [[Madrid]] | 2020-04-22 | |- | style='text-align:right'| 1763 | [[:d:Q91473123|Q91473123]] | [[Janire Azkueta]] | [[Etxebarri]] | 1989-09-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1764 | [[:d:Q91632648|Q91632648]] | [[Agurtzane Intxaurraga]] | [[Orozko]] | 1966-02-12 | | | [[Ficheiro:Agurtzane Intxaurraga 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1765 | [[:d:Q91640843|Q91640843]] | [[Ainhoa Goikoetxea]] | [[Bilbao]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 1766 | [[:d:Q91655946|Q91655946]] | [[Agurne Gaubeka]] | [[Bermeo]] | 1984 | | | [[Ficheiro:Agurne-gaubeka.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1767 | [[:d:Q92054617|Q92054617]] | [[Marisa Barrena Larruzea]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1951-04-26 | | | [[Ficheiro:Marisa Barrena. Wikilaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1768 | [[:d:Q92080214|Q92080214]] | [[Izaskun Arriaran]] | [[Aramaio]] | 1977 | | | |- | style='text-align:right'| 1769 | [[:d:Q92200276|Q92200276]] | [[Alicia Amatriain]] | [[Donostia]] | | | | [[Ficheiro:Alicia Amatriain and Marijn Rademake.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1770 | [[:d:Q92591871|Q92591871]] | [[Ines Nunez de la Parte]] | [[Bilbao]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 1771 | [[:d:Q92896529|Q92896529]] | [[Ainhoa Sánchez]] | [[Aretxabaleta]] | 1987-02-23 | | | |- | style='text-align:right'| 1772 | [[:d:Q93372995|Q93372995]] | [[María Rosa Ayerbe Iríbar]] | [[Hernani]] | 1954-05-16 | | | [[Ficheiro:Rosa Aierbe. Historilaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1773 | [[:d:Q93395015|Q93395015]] | [[Gurutze Ezkurdia Arteaga]] | [[Bilbao]] | 1958 | | | [[Ficheiro:Gurutze-Ezkurdia-Arteaga.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1774 | [[:d:Q93415204|Q93415204]] | [[Iraide Ibarretxe-Antuñano]] | [[Bilbao]] | 1972-08-12 | | | |- | style='text-align:right'| 1775 | [[:d:Q93428826|Q93428826]] | [[Lourdes Odriozola Oyarbide]] | [[Errenteria]] | 1964-02-27 | | | [[Ficheiro:Lourdes Odriozola historian.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1776 | [[:d:Q93429659|Q93429659]] | [[Maider Arregi]] | [[Oñati]] | 1996 | | | [[Ficheiro:Maider Arregi. Bertsolaria.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1777 | [[:d:Q94121428|Q94121428]] | [[Ana Rubio Zavala]] | [[Irún]] | 1993-02-21 | | | |- | style='text-align:right'| 1778 | [[:d:Q94290025|Q94290025]] | [[Amaia Cardona]] | [[Oiartzun]] | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 1779 | [[:d:Q94401198|Q94401198]] | [[Olga Bidaurreta]] | [[Villabona-Amasa]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Olga Bidaurreta (96-125).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1780 | [[:d:Q94406266|Q94406266]] | [[Idoia Uranga]] | [[Azkoitia]] | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 1781 | [[:d:Q94579175|Q94579175]] | [[Teresa Alonso Gutiérrez]] | [[Donostia]] | 1925-03-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1782 | [[:d:Q94630056|Q94630056]] | [[Maria Mentxaka]] | [[Mungia]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Maria Mentxaka. argazkilaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1783 | [[:d:Q94834426|Q94834426]] | [[Aurkene Iturrioz]] | [[Donostia]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1784 | [[:d:Q95402385|Q95402385]] | [[Blanca Antepara]] | [[Urbina]] | 1923 | [[Urbina]] | 2012-01-11 | |- | style='text-align:right'| 1785 | [[:d:Q95404944|Q95404944]] | [[Sara Zozaya]] | [[Donostia]] | 1995-12-27 | | | [[Ficheiro:Sara Zozaya. Musikaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1786 | [[:d:Q95406700|Q95406700]] | [[Koruko Aizarna]] | [[Donostia]] | 1954 | | | |- | style='text-align:right'| 1787 | [[:d:Q95507226|Q95507226]] | [[Itziar Alkorta Idiakez]] | [[Donostia]] | 1967 | | | [[Ficheiro:Itziaralkorta EI.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1788 | [[:d:Q95565452|Q95565452]] | [[Amaia Iraundegi]] | [[Donostia]] | 1994 | | | |- | style='text-align:right'| 1789 | [[:d:Q95585157|Q95585157]] | [[Ana Aizpiri]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1790 | [[:d:Q95589488|Q95589488]] | [[Mati Iturralde]] | [[Agurain|Salvatierra - Agurain]] | 1959 | | | |- | style='text-align:right'| 1791 | [[:d:Q95591123|Q95591123]] | [[Amaia Bao]] | [[Barakaldo]] | 1960-08-20 | | 2015-04-16 | |- | style='text-align:right'| 1792 | [[:d:Q95592541|Q95592541]] | [[Karmele Aierbe]] | [[Ataun]] | 1951-09-09 | | 2022-02-15 | [[Ficheiro:Karmele Aierbe Korrika Sustatu2022.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1793 | [[:d:Q95623756|Q95623756]] | [[Ainhoa Aizpuru]] | [[Gabiria]] | 1970-02-12 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Aizpuru eta Imanol Lasa, GFA (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1794 | [[:d:Q95688115|Q95688115]] | [[Laura Pérez Borinaga]] | [[Vitoria]] | 1971-06-18 | | | [[Ficheiro:Laura Pérez Borinaga, alcaldesa de Labastida (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1795 | [[:d:Q95690150|Q95690150]] | [[Mari Karmen Garate]] | [[Azkoitia]] | 1969-07-03 | | | |- | style='text-align:right'| 1796 | [[:d:Q95691962|Q95691962]] | [[Jaione Ugalde]] | [[Andoain]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1797 | [[:d:Q95743202|Q95743202]] | [[Maria Jesus Intxausti]] | [[Lazkao]] | 1956 | | | |- | style='text-align:right'| 1798 | [[:d:Q95745396|Q95745396]] | [[Kontxi Gabantxo]] | [[Bermeo]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1799 | [[:d:Q95751687|Q95751687]] | [[Maite Sarasua]] | [[Zarautz]] | 1959-07-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1800 | [[:d:Q95981312|Q95981312]] | [[Rosa Lavín]] | [[Sestao]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Rosa Lavín 2022.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1801 | [[:d:Q95982830|Q95982830]] | [[Mariasun Pagoaga]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1950 | | | [[Ficheiro:Mariasun Pagoaga 2012.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1802 | [[:d:Q95991758|Q95991758]] | [[Felipa Gisasola Gabiola]] | [[Éibar|Eibar]] | 1852-04-30 | [[Éibar|Eibar]] | 1939 | |- | style='text-align:right'| 1803 | [[:d:Q95999559|Q95999559]] | [[Pili Aguado]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Pili Aguado Ilustratzailea bere lanekin.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1804 | [[:d:Q96058983|Q96058983]] | [[Ane Zuazubiskar]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1997 | | | [[Ficheiro:Ane Zuazubiskar. Bertsolaria eta kazetaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1805 | [[:d:Q96087359|Q96087359]] | [[Uxue Bereziartua]] | [[Hernani]] | 1996 | | | |- | style='text-align:right'| 1806 | [[:d:Q96090770|Q96090770]] | [[Oihane Amantegi]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1985-08-09 | | | [[Ficheiro:Oihane Amantegi. Idazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1807 | [[:d:Q96096753|Q96096753]] | [[Nisa Goiburu]] | [[Ordizia]] | 1946 | | | |- | style='text-align:right'| 1808 | [[:d:Q96197106|Q96197106]] | [[Belén Frau Uriarte]] | [[Bilbao]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 1809 | [[:d:Q96197135|Q96197135]] | [[Sonia Díez Abad]] | [[Getxo]] | 1965 | | | [[Ficheiro:Sonia Díez Educacción.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1810 | [[:d:Q96242100|Q96242100]] | [[Amaia Irazabal]] | [[Santurtzi]] | 1990-12-16 | | | [[Ficheiro:Amaiera festa Amaia Irazabal (40075793254).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1811 | [[:d:Q96243599|Q96243599]] | [[Lurdes Gabarain]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1960-02-04 | | | |- | style='text-align:right'| 1812 | [[:d:Q96244140|Q96244140]] | [[Margarita Bilbao]] | [[Gallarta]] | 20th century | | | |- | style='text-align:right'| 1813 | [[:d:Q96313461|Q96313461]] | [[Marine Arbeo]] | [[Zumarraga]] | 1992-04-14 | | | [[Ficheiro:Mariñe Arbeo. Ilustratzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1814 | [[:d:Q96313649|Q96313649]] | [[Helena Azkarragaurizar]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1992 | | | |- | style='text-align:right'| 1815 | [[:d:Q96582807|Q96582807]] | [[Julia Hermosilla Sagredo]] | [[Sestao]] | 1916-04-01 | [[Baiona, Francia|Baiona]] | 2009-01-10 | |- | style='text-align:right'| 1816 | [[:d:Q96627044|Q96627044]] | [[Izaro Zubiria Ibarguren]] | [[Gaztelu]] | 1989-12-23 | | | [[Ficheiro:Elhuyar sariak 2019-05-15 Iñigo Ibañez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1817 | [[:d:Q96634646|Q96634646]] | [[Aitziber Errazkin]] | [[Zarautz]] | 1999-08-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1818 | [[:d:Q96654197|Q96654197]] | [[Eva Perez-Pons]] | [[Lemoa]] | 1996-06-16 | | | [[Ficheiro:Eva Perez-Pons. Poeta eta ingeniaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1819 | [[:d:Q96654246|Q96654246]] | [[Amaia Telleria]] | [[Idiazabal]] | 1993 | | | [[Ficheiro:Amaia Telleria Mujika.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1820 | [[:d:Q96657260|Q96657260]] | [[Ana Martínez de Luco]] | [[País Vasco]] | 1960 | | | |- | style='text-align:right'| 1821 | [[:d:Q96679048|Q96679048]] | [[Arrate Hidalgo]] | [[Bilbao]] | 1987 | | | |- | style='text-align:right'| 1822 | [[:d:Q96739269|Q96739269]] | [[Zuriñe del Cerro]] | [[Bilbao]] | 1956-01-10 | [[Bilbao]] | 2020-06-28 | |- | style='text-align:right'| 1823 | [[:d:Q96869898|Q96869898]] | [[Gentzane Aldai]] | [[Orozko]] | 1993-10-16 | | | [[Ficheiro:Gentzane Aldai 2020.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1824 | [[:d:Q96936467|Q96936467]] | [[Olaia Urtiaga]] | [[Donostia]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 1825 | [[:d:Q96943421|Q96943421]] | [[Miren Jone Azurza]] | [[Donostia]] | 1929-05-18 | [[Donostia]] | 2022-05-15 | [[Ficheiro:Miren Jone Azurza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1826 | [[:d:Q97015610|Q97015610]] | [[Maite López]] | [[Azkoitia]] | 1985-03-29 | | | [[Ficheiro:Maite-lopez. Idazlea eta itzultzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1827 | [[:d:Q97105300|Q97105300]] | [[Clara Bilbao]] | [[Bilbao]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 1828 | [[:d:Q97145256|Q97145256]] | [[Eraitz Saez de Egilaz]] | [[Beasain]] | 1996-11-06 | | | [[Ficheiro:Eraitz-Saez-de-Egilaz-Ramos.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1829 | [[:d:Q97182455|Q97182455]] | [[Itziar Mínguez]] | [[Barakaldo]] | 1972-09-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1830 | [[:d:Q97309771|Q97309771]] | [[Amaia Martínez Grisaleña]] | [[Vitoria]] | 1968 | | | |- | style='text-align:right'| 1831 | [[:d:Q97353336|Q97353336]] | [[Nekane Arroyo]] | [[Galdakao]] | 1986-12-15 | | | [[Ficheiro:Nekane Arroyo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1832 | [[:d:Q97360219|Q97360219]] | [[Ane Gamboa]] | [[Getxo]] | 1954 | | | [[Ficheiro:Ane-miren-ganboa.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1833 | [[:d:Q97463702|Q97463702]] | [[Amaia Arrazola]] | [[Vitoria]] | 1984-04-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1834 | [[:d:Q97497067|Q97497067]] | [[Rakel Molina Pérez]] | [[Eskuernaga]] | 1989 | | | [[Ficheiro:Rakel Molina (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1835 | [[:d:Q97499013|Q97499013]] | [[Estibaliz Larrauri Aranguren]] | [[Amurrio]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Estibaliz Larrauri (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1836 | [[:d:Q97579227|Q97579227]] | [[Ilargi Agirre]] | [[Zarautz]] | 1989 | | | |- | style='text-align:right'| 1837 | [[:d:Q97584422|Q97584422]] | [[Reyes Azkoitia]] | [[Martirieta]] | 1952-01-05 | | | [[Ficheiro:Reyes Azkoitia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1838 | [[:d:Q97591925|Q97591925]] | [[Eva Guerrero Rico]] | [[Bilbao]] | 1982-09-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1839 | [[:d:Q97602075|Q97602075]] | [[Carmen Gisasola]] | [[Markina-Xemein]] | 1959-02-16 | | | |- | style='text-align:right'| 1840 | [[:d:Q97624254|Q97624254]] | [[Maria Garde Ramirez]] | [[Vitoria]] | | | | [[Ficheiro:Maria-Garde.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1841 | [[:d:Q97624813|Q97624813]] | [[Itxaso Etxebarria Astondoa]] | [[Vitoria]] | 1973-03-01 | | | [[Ficheiro:Itxaso Etxebarria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1842 | [[:d:Q97684303|Q97684303]] | [[Mari Carmen Ruiz]] | [[Bilbao]] | 1944 | | | |- | style='text-align:right'| 1843 | [[:d:Q97723477|Q97723477]] | [[Sheila Elorza Hernández]] | [[Zaratamo]] | 1996-06-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1844 | [[:d:Q97731705|Q97731705]] | [[Amaia Peña]] | [[Getxo]] | 1998-11-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1845 | [[:d:Q97749287|Q97749287]] | [[Paula Arana]] | [[Vitoria]] | 2001-11-08 | | | |- | style='text-align:right'| 1846 | [[:d:Q97821852|Q97821852]] | [[Karmele Mitxelena]] | [[Oiartzun]] | 1988-01-13 | | | [[Ficheiro:Karmele Mitxelena.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1847 | [[:d:Q97985277|Q97985277]] | [[Maider Oleaga]] | [[Bilbao]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Maider Oleaga, cineasta española.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1848 | [[:d:Q98069930|Q98069930]] | [[Teresa Laespada]] | [[Bilbao]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1849 | [[:d:Q98071270|Q98071270]] | [[Elene Lete]] | [[Zumarraga]] | 2002-05-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1850 | [[:d:Q98071274|Q98071274]] | [[Mirari Uria]] | [[Azpeitia]] | 2003-01-01 | | | |- | style='text-align:right'| 1851 | [[:d:Q98071275|Q98071275]] | [[Elene Viles]] | [[Azpeitia]] | 2001-07-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1852 | [[:d:Q98071721|Q98071721]] | [[Cecilia Marcos]] | [[Donostia]] | 2001-11-03 | | | |- | style='text-align:right'| 1853 | [[:d:Q98085414|Q98085414]] | [[Nerea Loiola]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1985-06-06 | | | [[Ficheiro:Nerea Loiola. Idazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1854 | [[:d:Q98091203|Q98091203]] | [[Clara Pinedo Castresana]] | [[Bilbao]] | 2003-09-09 | | | |- | style='text-align:right'| 1855 | [[:d:Q98091210|Q98091210]] | [[Irati Urruzola Bermúdez]] | [[Lasarte-Oria]] | 2000-01-03 | | | |- | style='text-align:right'| 1856 | [[:d:Q98091724|Q98091724]] | [[Ane Campos Andueza]] | [[Getaria]] | 1999-05-21 | | | |- | style='text-align:right'| 1857 | [[:d:Q98091730|Q98091730]] | [[Izarne Sarasola Beain]] | [[Ibarra]] | 2002-02-17 | | | |- | style='text-align:right'| 1858 | [[:d:Q98092162|Q98092162]] | [[Irati Martín Rodríguez]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 2003-07-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1859 | [[:d:Q98092178|Q98092178]] | [[Uxue Iparragirre]] | [[Antzuola]] | 2000-03-12 | | | |- | style='text-align:right'| 1860 | [[:d:Q98092180|Q98092180]] | [[Nerea Gantxegi Moso]] | [[Éibar|Eibar]] | 1994-09-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1861 | [[:d:Q98092192|Q98092192]] | [[Eider Egaña]] | [[Oñati]] | 2002-08-02 | | | |- | style='text-align:right'| 1862 | [[:d:Q98092194|Q98092194]] | [[Ane Pérez Etxeberria]] | [[Errenteria]] | 1994-10-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1863 | [[:d:Q98149187|Q98149187]] | [[Ane Garcia Lopez]] | [[Hondarribia]] | 1994 | | | |- | style='text-align:right'| 1864 | [[:d:Q98153159|Q98153159]] | [[Bego Etxebarria Bilbao]] | [[Gernika-Lumo]] | 1942 | | 2018-06-07 | [[Ficheiro:Bego Etxebarria Bilbao.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1865 | [[:d:Q98280612|Q98280612]] | [[Garazi López de Armentia]] | [[Vitoria]] | 1984-06-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1866 | [[:d:Q98462340|Q98462340]] | [[María del Pilar de Landecho y Allendesalazar]] | [[Gernika-Lumo]] | | | 1939-10-16 | [[Ficheiro:1917, El Año Aristocrático, La marquesa de Urquijo, Franzen (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1867 | [[:d:Q98479409|Q98479409]] | [[Marijo Deogracias Horrillo]] | [[Antzuola]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Marijo Deogracias. Kazetaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1868 | [[:d:Q98775196|Q98775196]] | [[Uxoa Inurrieta]] | [[Donostia]] | 1990 | | | [[Ficheiro:Uxoa Iñurrieta-uninet2016.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1869 | [[:d:Q98783469|Q98783469]] | [[Irma Hoffrén]] | [[Donostia]] | 1986-11-18 | | | |- | style='text-align:right'| 1870 | [[:d:Q98803942|Q98803942]] | [[Ainhoa Artetxe]] | [[Bilbao]] | 1993-07-16 | | | |- | style='text-align:right'| 1871 | [[:d:Q98835617|Q98835617]] | [[Ane Miren Martínez de Lahidalga Beltrán]] | [[Foronda]] | 1992-09-05 | | | |- | style='text-align:right'| 1872 | [[:d:Q98835630|Q98835630]] | [[Marta San Adrián Rocandio]] | [[Donostia]] | 2000-02-22 | | | [[Ficheiro:Marta San Adrián en Mayo 2019.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1873 | [[:d:Q98873119|Q98873119]] | [[Begoña Divar]] | [[Vitoria]] | 1970 | | | |- | style='text-align:right'| 1874 | [[:d:Q98923186|Q98923186]] | [[Gotzone Sagardui Goikoetxea]] | [[Bilbao]] | 1966-03-15 | | | [[Ficheiro:Gotzone Sagardui 2020b.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1875 | [[:d:Q98929451|Q98929451]] | [[Olatz Garamendi]] | [[Ea]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Olatz Garamendi 2021.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1876 | [[:d:Q99196648|Q99196648]] | [[Lizar Begoña]] | [[Sopelana]] | 1996-12-29 | | | |- | style='text-align:right'| 1877 | [[:d:Q99391586|Q99391586]] | [[Zaloa Ipiña]] | [[Bilbao]] | 1986 | | | [[Ficheiro:Zaloa Ipiña (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1878 | [[:d:Q99398164|Q99398164]] | [[Aitziber Oliban]] | [[Astrabudua]] | 1980-09-29 | | | |- | style='text-align:right'| 1879 | [[:d:Q99430209|Q99430209]] | [[Ainhoa Urien]] | [[Abadiño]] | 1995-07-18 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Urien. Idazlea eta pilotaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1880 | [[:d:Q99448553|Q99448553]] | [[Beatriz Zabalondo Loidi]] | [[Elgeta]] | 1961 | | | [[Ficheiro:Beatriz Zabalondo (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1881 | [[:d:Q99470214|Q99470214]] | [[Rakel San Sebastian]] | [[Ordizia]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 1882 | [[:d:Q99470367|Q99470367]] | [[Eva Salaberria]] | [[Donostia]] | 1964 | | | |- | style='text-align:right'| 1883 | [[:d:Q99658228|Q99658228]] | [[María de los Dolores Churruca Zubiria]] | [[Areeta]] | 1913-07-21 | [[Areeta]] | 2018-04-08 | |- | style='text-align:right'| 1884 | [[:d:Q99737189|Q99737189]] | [[Amaia Iriondo Aristondo]] | [[Bilbao]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 1885 | [[:d:Q99979299|Q99979299]] | [[Maialen Arregi]] | [[Elorrio]] | 1986-04-27 | | | [[Ficheiro:Maialen Arregi. Arkitektua. Kartelgilea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1886 | [[:d:Q100165428|Q100165428]] | [[Amaia Serrano Mariezkurrena]] | [[Donostia]] | 1984 | | | |- | style='text-align:right'| 1887 | [[:d:Q100257320|Q100257320]] | [[Atxe]] | [[Vitoria]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 1888 | [[:d:Q100293343|Q100293343]] | [[Katariñe Puxana]] | [[Bilbao]] | 1908-11-25 | | No/unknown value | |- | style='text-align:right'| 1889 | [[:d:Q100299343|Q100299343]] | [[Lola Garrido]] | [[Donostia]] | 1949 | | | [[Ficheiro:Lola Garrido.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1890 | [[:d:Q100351034|Q100351034]] | [[Irantzu Gallastegi]] | [[Mutriku]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1891 | [[:d:Q100353720|Q100353720]] | [[Lexuri Gallastegi]] | [[Mutriku]] | | | | |- | style='text-align:right'| 1892 | [[:d:Q100376270|Q100376270]] | [[Kai Nakai]] | [[Vitoria]] | 1996 | | | |- | style='text-align:right'| 1893 | [[:d:Q100397465|Q100397465]] | [[Marta Maribona]] | [[Bilbao]] | 1965 | [[España]] | 2020 | |- | style='text-align:right'| 1894 | [[:d:Q100428590|Q100428590]] | [[Uxune Martinez Mazaga]] | [[Garai]] | 1969-02-15 | | | [[Ficheiro:Uxune Martinez. Zientzialaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1895 | [[:d:Q100528454|Q100528454]] | [[Oihana Arana]] | [[Eskoriatza]] | 2001-10-12 | | | [[Ficheiro:Oihana Arana. Poeta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1896 | [[:d:Q100655765|Q100655765]] | [[Iratxe Ansa]] | [[Donostia]] | 1976-06-20 | | | [[Ficheiro:Iratxe Ansa. Dantzaria eta koreografoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1897 | [[:d:Q100700812|Q100700812]] | [[Judit Muñoz]] | [[Abadiño]] | 1991-01-13 | | | [[Ficheiro:Judit Muñoz. Matematikaria eta ikerlaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1898 | [[:d:Q100700856|Q100700856]] | [[Jone Laspiur]] | [[Donostia]] | 1995 | | | |- | style='text-align:right'| 1899 | [[:d:Q100707515|Q100707515]] | [[Oihane Pérez]] | [[Anoeta]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 1900 | [[:d:Q100708458|Q100708458]] | [[Irati Saez de Urabain]] | [[Agurain|Salvatierra - Agurain]] | 1998 | | | |- | style='text-align:right'| 1901 | [[:d:Q100733665|Q100733665]] | [[Juanita Gorrono]] | [[Muxika]] | 1913-10-20 | [[Galdakao]] | 1991-03-12 | |- | style='text-align:right'| 1902 | [[:d:Q100773366|Q100773366]] | [[Miren Alcedo]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 1903 | [[:d:Q100874594|Q100874594]] | [[Yolanda Vicente Martín]] | [[Vitoria]] | | | | [[Ficheiro:Yolanda Vicente Martín.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1904 | [[:d:Q100876536|Q100876536]] | [[Patricia Urrutia]] | [[Bilbao]] | 1977-12-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1905 | [[:d:Q100911125|Q100911125]] | [[Askoa Etxebarrieta]] | [[Vitoria]] | 1976-04-06 | | | [[Ficheiro:Askoa Etxebarrieta. La Pulga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1906 | [[:d:Q101109028|Q101109028]] | [[Miren Nogales]] | [[Zestoa]] | 1991 | | | |- | style='text-align:right'| 1907 | [[:d:Q101112429|Q101112429]] | [[Rakel Arenaza]] | [[Donostia]] | 1991 | | | |- | style='text-align:right'| 1908 | [[:d:Q101168312|Q101168312]] | [[Aintzane Crujeiras]] | [[Donostia]] | 1983-08-07 | | | |- | style='text-align:right'| 1909 | [[:d:Q101195223|Q101195223]] | [[Eva Ferreira García]] | [[Barakaldo]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Eva Ferreira EHUko errektorea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1910 | [[:d:Q101230899|Q101230899]] | [[Irati Bilbao]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1992-01-28 | | | [[Ficheiro:Irati Bilbao Gandarias. Jazz musikaria eta abeslaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1911 | [[:d:Q101242921|Q101242921]] | [[Mari Cruz Guruzeta]] | [[Aramaio]] | 1871-05-03 | [[Areatza]] | 1934-12-27 | [[Ficheiro:Maria Cruz Guruzeta emagina.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1912 | [[:d:Q101438903|Q101438903]] | [[Udane Ostolaza]] | [[Orio]] | 2005-09-11 | | | [[Ficheiro:Udane Ostolaza. Harrijasotzailea.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1913 | [[:d:Q101444741|Q101444741]] | [[Helene Alberdi]] | [[Bilbao]] | 1991-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 1914 | [[:d:Q101545838|Q101545838]] | [[Miren Guillo]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 1915 | [[:d:Q101578304|Q101578304]] | [[Agurne Barruso]] | [[Bergara]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1916 | [[:d:Q101635078|Q101635078]] | [[Goize Blanco]] | [[Bilbao]] | 1984 | | | |- | style='text-align:right'| 1917 | [[:d:Q102035745|Q102035745]] | [[Itxaro Perez-Urzelai]] | [[Beasain]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Txiotesia2013ko irabazleak.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1918 | [[:d:Q102040060|Q102040060]] | [[Itziar Aduriz]] | [[Errenteria]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1919 | [[:d:Q102129230|Q102129230]] | [[María José Pintor Sánchez-Ocaña]] | [[Bilbao]] | 1967-07-02 | | | [[Ficheiro:María José Pintor Sánchez-Ocaña en la entrega de premios MENINA.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1920 | [[:d:Q102156295|Q102156295]] | [[Leire Arrieta Alberdi]] | [[Mutriku]] | 1971-03-26 | | | |- | style='text-align:right'| 1921 | [[:d:Q102315558|Q102315558]] | [[Leire Garmendia]] | [[Zarautz]] | 1995 | | | |- | style='text-align:right'| 1922 | [[:d:Q102737052|Q102737052]] | [[Uxue Iturrate]] | [[Bitoriano]] | 2001 | | | [[Ficheiro:Uxue Iturrate.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1923 | [[:d:Q103853777|Q103853777]] | [[Kontxi Belandia Lekue]] | [[Galdakao]] | 1929-09-08 | | 2020-04-27 | [[Ficheiro:Kontxi Belandia Korrikan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1924 | [[:d:Q103947924|Q103947924]] | [[Mertxe Urteaga]] | [[Lazkao]] | 1960 | | | [[Ficheiro:Mertxe Urteaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1925 | [[:d:Q104029779|Q104029779]] | [[Oskia Karrera]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 1926 | [[:d:Q104053099|Q104053099]] | [[Edurne Cenarruzabeitia]] | [[Bilbao]] | 1947-01-09 | | | [[Ficheiro:Edurne Cenarruzabeitia demoing CropTool (sq cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1927 | [[:d:Q104097742|Q104097742]] | [[Amagoia Lauzirika]] | [[Donostia]] | 1974-10-12 | | | |- | style='text-align:right'| 1928 | [[:d:Q104213252|Q104213252]] | [[Jone Elorriaga]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1993-08-11 | | | [[Ficheiro:Jone Elorriaga. Artista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1929 | [[:d:Q104414522|Q104414522]] | [[Amaia Aldai]] | [[Dima]] | 2000-02-25 | | | [[Ficheiro:Amaia Aldai. Pilotaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1930 | [[:d:Q104414552|Q104414552]] | [[Oihana Orbegozo]] | [[Azpeitia]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 1931 | [[:d:Q104414618|Q104414618]] | [[Leire Garai]] | [[Vitoria]] | 2003 | | | |- | style='text-align:right'| 1932 | [[:d:Q104529788|Q104529788]] | [[Amaia Illarreta]] | [[Donostia]] | 1964 | | | [[Ficheiro:Amaia illarreta.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1933 | [[:d:Q104591464|Q104591464]] | [[Irantzu Mendia Azkue]] | [[Vitoria]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Irantzu Mendia Azkue.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1934 | [[:d:Q104633926|Q104633926]] | [[Lohitzune Rodríguez]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1996-07-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1935 | [[:d:Q104671592|Q104671592]] | [[Eli Bujanda]] | [[Zegama]] | 1987 | | | |- | style='text-align:right'| 1936 | [[:d:Q104704327|Q104704327]] | [[Itziar Olasagasti]] | [[Orio]] | 1989-02-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1937 | [[:d:Q104704487|Q104704487]] | [[Maider Segurola]] | [[Lasarte-Oria]] | 1982 | | | |- | style='text-align:right'| 1938 | [[:d:Q104731952|Q104731952]] | [[Haizea Martiartu]] | [[Markina-Xemein]] | 1991-03-10 | | | [[Ficheiro:Haizea Martiartu. Musikaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1939 | [[:d:Q104736793|Q104736793]] | [[Itziar Zabala]] | [[Leioa]] | 1959 | | | |- | style='text-align:right'| 1940 | [[:d:Q104758903|Q104758903]] | [[Raimunda Royo]] | [[Bilbao]] | 1899-06-28 | | No/unknown value | [[Ficheiro:Raimunda Royo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1941 | [[:d:Q104762346|Q104762346]] | [[Nahikari Rodríguez]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1993-01-13 | | | |- | style='text-align:right'| 1942 | [[:d:Q104771722|Q104771722]] | [[Idoia Hernández]] | [[Errenteria]] | 1988 | | | [[Ficheiro:Idoia Hernández "Hatxe".jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1943 | [[:d:Q104778621|Q104778621]] | [[Belen Azpeitia]] | [[Donostia]] | 1952-12-21 | [[Donostia]] | 2005-08-27 | |- | style='text-align:right'| 1944 | [[:d:Q104808753|Q104808753]] | [[Maialen Araolaza]] | [[Éibar|Eibar]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 1945 | [[:d:Q104816812|Q104816812]] | [[Susana Reberdito]] | [[Donostia]] | 1962 | | | |- | style='text-align:right'| 1946 | [[:d:Q104822026|Q104822026]] | [[Mercedes Parlange]] | [[Bilbao]] | 1943-05-20 | | | [[Ficheiro:Mercedes Parlange.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1947 | [[:d:Q104922985|Q104922985]] | [[Eider Alkorta]] | [[Azpeitia]] | 1978 | | | |- | style='text-align:right'| 1948 | [[:d:Q104969586|Q104969586]] | [[Lorea Zulaika]] | [[Ziortza-Bolibar]] | 1996-09-07 | | | [[Ficheiro:Lorea Zulaika. abeslaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1949 | [[:d:Q105023222|Q105023222]] | [[Garazi Mugarza]] | [[Mallabia]] | 1995-04-06 | | | [[Ficheiro:Garazi Mugarza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1950 | [[:d:Q105078285|Q105078285]] | [[Mentxu Alkorta]] | [[Donostia]] | 1947-05-24 | [[Errezu]] | 2021-01-24 | [[Ficheiro:Mentxu Alkorta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1951 | [[:d:Q105104916|Q105104916]] | [[Eladia Zubizarreta]] | [[Ermua]] | 1923-04-06 | [[Sevilla]] | 2020-06-30 | [[Ficheiro:Eladia Zubizarreta pilotaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1952 | [[:d:Q105128080|Q105128080]] | [[Izaro Lasa]] | [[Ezkio]] | 1987-05-08 | | | [[Ficheiro:Izaro Lasa. Txirrindulari ohia. idazlea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1953 | [[:d:Q105157629|Q105157629]] | [[Malen Ruiz de Azua]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1995-11-17 | | | [[Ficheiro:Malen Ruiz de Azua. Atleta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1954 | [[:d:Q105161273|Q105161273]] | [[Olatz Arregi Uriarte]] | [[Bergara]] | 1963-04-03 | | | [[Ficheiro:Olatz Arregi Uriarte (DMJ0029).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1955 | [[:d:Q105295458|Q105295458]] | [[Carmen Artaza]] | [[Donostia]] | 1995 | | | |- | style='text-align:right'| 1956 | [[:d:Q105298853|Q105298853]] | [[Kari Alberdi]] | [[Azkoitia]] | 1996 | | | [[Ficheiro:Kari Alberdi. Komunikazio zientifikoko aditua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1957 | [[:d:Q105321712|Q105321712]] | [[Irati Astondoa]] | [[Zeanuri]] | 1991-04-16 | | | [[Ficheiro:Irati Astondoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1958 | [[:d:Q105338003|Q105338003]] | [[Tere Verdes]] | [[Bilbao]] | 1907-04-29 | [[Bilbao]] | 1959-03-16 | |- | style='text-align:right'| 1959 | [[:d:Q105356767|Q105356767]] | [[Elena Ciordia]] | [[Ortuella]] | 1964-12-16 | | | [[Ficheiro:Elena Ziordia. Ilustratzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1960 | [[:d:Q105358977|Q105358977]] | [[Lide Erbina]] | [[Ordizia]] | 2000-12-19 | | | |- | style='text-align:right'| 1961 | [[:d:Q105376436|Q105376436]] | [[Miren Begoña Ereñaga]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1927-03-11 | | 2015-04-07 | |- | style='text-align:right'| 1962 | [[:d:Q105404063|Q105404063]] | [[Bakarne Altonaga]] | [[Bilbao]] | 1988-01-15 | | | [[Ficheiro:Bakarne Altonaga.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1963 | [[:d:Q105450827|Q105450827]] | [[Maite Gorrotxategi]] | [[Sestao]] | 1926-10-22 | | | [[Ficheiro:Maite Gorrotxategi Potente, erraketista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1964 | [[:d:Q105485259|Q105485259]] | [[Patricia Molina]] | [[Bilbao]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 1965 | [[:d:Q105487761|Q105487761]] | [[Teresa Errandonea]] | [[Irún]] | 1994-11-15 | | | |- | style='text-align:right'| 1966 | [[:d:Q105539196|Q105539196]] | [[Inma Gomila Carro]] | [[Bilbao]] | 1957 | [[Urrugne]] | 2011-12-22 | |- | style='text-align:right'| 1967 | [[:d:Q105540920|Q105540920]] | [[Nadia Barkate]] | [[Bilbao]] | 1980 | | | [[Ficheiro:Nadia Barkate.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1968 | [[:d:Q105570932|Q105570932]] | [[Pilar Mendibil]] | [[Donostia]] | 1965 | | | |- | style='text-align:right'| 1969 | [[:d:Q105613598|Q105613598]] | [[Susana Talayero]] | [[Bilbao]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 1970 | [[:d:Q105625530|Q105625530]] | [[Teresa Gantxegi]] | [[Éibar|Eibar]] | 1923-04-23 | [[Éibar|Eibar]] | 2020-10-15 | |- | style='text-align:right'| 1971 | [[:d:Q105626213|Q105626213]] | [[Elisabete Alberdi]] | [[Markina-Xemein]] | 1975-01-05 | | | [[Ficheiro:Elisabete Alberdi Celaya, matematikaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1972 | [[:d:Q105641781|Q105641781]] | [[Irati Idiakez]] | [[Getaria]] | 1996-10-22 | | | |- | style='text-align:right'| 1973 | [[:d:Q105660123|Q105660123]] | [[Iratxe Jaio]] | [[Markina-Xemein]] | 1976-02-26 | | | [[Ficheiro:Iratxe Jaio Gomez de Segura, euskal artista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1974 | [[:d:Q105706991|Q105706991]] | [[Pilare Baraiazarra]] | [[Meñaka]] | 1938 | | | [[Ficheiro:Pilare Baraiazarra-berria ZaldiEro.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1975 | [[:d:Q105725509|Q105725509]] | [[Idoia Aierbe Iribar]] | [[Donostia]] | 1962 | [[Donostia]] | 2018 | [[Ficheiro:Mikelen Txokoa - Altza (2020) 14.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1976 | [[:d:Q105743097|Q105743097]] | [[Sixta Barrenetxea Gandasegi]] | [[Galdakao]] | 1893-09-01 | [[Bilbao]] | 1976-05-06 | [[Ficheiro:Sixta Barrenetxea maistraren kalea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1977 | [[:d:Q105746107|Q105746107]] | [[Garazi Esnaola]] | [[Lizartza]] | 1992 | | | [[Ficheiro:Garazi esnaola pianojolea izaro 1.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1978 | [[:d:Q105754098|Q105754098]] | [[Libe Asua Zarrabeitia]] | [[Galdakao]] | 1916-10-25 | | 2019-02-02 | [[Ficheiro:Libe Asua Zarrabeitia.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1979 | [[:d:Q105757868|Q105757868]] | [[Eider Urkola Ezeiza]] | [[Villabona-Amasa]] | 1994 | | | [[Ficheiro:Eider Urkola Ezeiza Berria.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1980 | [[:d:Q105760533|Q105760533]] | [[Maria Luisa Bilbao Uribarri]] | [[Galdakao]] | 1925-03-24 | [[Galdakao]] | 2019-09-18 | |- | style='text-align:right'| 1981 | [[:d:Q105763479|Q105763479]] | [[Nicasia Madariaga Rementeria]] | [[Bilbao]] | 1875-11-02 | | 1970-07-12 | |- | style='text-align:right'| 1982 | [[:d:Q105763701|Q105763701]] | [[Isabel Lobiano]] | [[Ermua]] | 1583-07-26 | [[Mutriku]] | 1673-10-06 | [[Ficheiro:Isabel Lobianoren sinadura.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1983 | [[:d:Q105812101|Q105812101]] | [[Josefa Ignacia Albisu]] | [[Lazkao]] | 1859-03-19 | [[Donostia]] | 1950-02-04 | [[Ficheiro:Grupo de raquetistas posando en un frontón (5 de 5) - Fondo Marín-Kutxa Fototeka.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1984 | [[:d:Q105821109|Q105821109]] | [[Ane Legarreta Mendez]] | [[Galdakao]] | 1994-04-02 | | | [[Ficheiro:Ane Legarreta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1985 | [[:d:Q105825349|Q105825349]] | [[Maritxu Zagala]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1913-05-16 | [[Canet de Mar]] | 2017-02-03 | |- | style='text-align:right'| 1986 | [[:d:Q105826107|Q105826107]] | [[Estíbaliz Sádaba Murguía]] | [[Bilbao]] | 1963 | | | |- | style='text-align:right'| 1987 | [[:d:Q105826179|Q105826179]] | [[Maider Legarreta Larrañaga]] | [[Galdakao]] | 1997-05-25 | | | |- | style='text-align:right'| 1988 | [[:d:Q105826288|Q105826288]] | [[Bienvenida Agirrezabala Esnaola]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1916 | [[Saturrarán]] | 1938-08-28 | |- | style='text-align:right'| 1989 | [[:d:Q105836242|Q105836242]] | [[Antxone Telleria Mendia]] | [[Lekeitio]] | 1956-02-26 | | | [[Ficheiro:Antxone Telleria Mendia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1990 | [[:d:Q105840364|Q105840364]] | [[Irati Iciar]] | [[Oñati]] | 1975-09-09 | | | [[Ficheiro:Irati Iciar UEU Udako ikastaroak.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1991 | [[:d:Q105840450|Q105840450]] | [[Edurne Koch]] | [[Irún]] | 1973 | | | [[Ficheiro:Edurne-koch 2017 Argia Dani Blanco.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1992 | [[:d:Q105846862|Q105846862]] | [[Kastora Irigoien Zabala]] | [[Lezama]] | 1908-03-06 | [[Galdakao]] | 1994-07-07 | [[Ficheiro:KASTORA IRIGOIEN 1986 urtean.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1993 | [[:d:Q105870873|Q105870873]] | [[Pilar Gartziandia]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1919-06-24 | [[Donostia]] | 2019 | |- | style='text-align:right'| 1994 | [[:d:Q105888329|Q105888329]] | [[Anselma de Salces]] | [[Bilbao]] | 1815-04-21 | | 1885 | [[Ficheiro:Anselma de Salces kalearen kartela Bilbon.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 1995 | [[:d:Q105888372|Q105888372]] | [[Felipa Zuricalday]] | [[Bilbao]] | 1849-08-23 | | 1902-04-13 | |- | style='text-align:right'| 1996 | [[:d:Q105908395|Q105908395]] | [[Julene Eguzkizaga Oleagordia]] | [[Bilbao]] | 1928-11-25 | [[Usansolo]]<br/>[[Galdakao]] | 2022-02-02<br/>2022-02-09 | |- | style='text-align:right'| 1997 | [[:d:Q105942604|Q105942604]] | [[Matilde Isasi-Isasmendi]] | [[Iurreta]] | 1933-07-06 | | | |- | style='text-align:right'| 1998 | [[:d:Q105949304|Q105949304]] | [[Concepción Lazárraga]] | [[Oñati]] | 1892 | [[Málaga]] | 1967 | |- | style='text-align:right'| 1999 | [[:d:Q105954163|Q105954163]] | [[Mari Carmen Díaz de Lezana]] | [[Orduña|Orduña-Urduña]] | 1943 | | | [[Ficheiro:Mari Carmen Diaz de Lezana. Txirrindularia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2000 | [[:d:Q105956189|Q105956189]] | [[Lorea Ibarra]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 2002-10-08 | | | [[Ficheiro:Lorea Ibarra. Aktorea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2001 | [[:d:Q106000418|Q106000418]] | [[Maria Luisa Agirre]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1919 | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 2013-08-17 | [[Ficheiro:Maria Luisa Agirre.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2002 | [[:d:Q106000983|Q106000983]] | [[Yolanda Vargas Pozo]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1954-05-04 | | | [[Ficheiro:Yolanda Vargas.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2003 | [[:d:Q106074809|Q106074809]] | [[Garazi Urkola]] | [[Villabona-Amasa]] | 1998 | | | |- | style='text-align:right'| 2004 | [[:d:Q106087447|Q106087447]] | [[Delia Lauroba]] | [[Donostia]] | 1909 | | 2004-10-11 | |- | style='text-align:right'| 2005 | [[:d:Q106097927|Q106097927]] | [[Yune Nogueiras]] | [[Bergara]] | 1998-10-24 | | | [[Ficheiro:Yune Nogueiras. Aktorea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2006 | [[:d:Q106098195|Q106098195]] | [[Aránzazu Calleja]] | [[Bilbao]] | 1977 | | | |- | style='text-align:right'| 2007 | [[:d:Q106143019|Q106143019]] | [[Maria Juana Gesalaga]] | [[Zarautz]] | 1907-12-03 | [[Zarautz]] | 2004-03-07 | [[Ficheiro:Maria Juana Guesalaga Echaide - Stolpersteine.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2008 | [[:d:Q106193159|Q106193159]] | [[Marisa Arruabarrena]] | [[Orio]] | | | | |- | style='text-align:right'| 2009 | [[:d:Q106200083|Q106200083]] | [[Zuriñe Arrue]] | [[Donostia]] | 1986 | | | [[Ficheiro:Eutsi berdintasunari (Marienea-Basauri, 2021) 2.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2010 | [[:d:Q106210077|Q106210077]] | [[Victoria Mallabiabarrena]] | [[Mallabia]] | 1867-12-23 | [[Mallabia]] | 1960-02-10 | [[Ficheiro:Victoria Mallabiabarrena soprano lirikoa Habanan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2011 | [[:d:Q106238875|Q106238875]] | [[Elvira Larrazabal]] | [[Getxo]] | 1933-10-28 | | | |- | style='text-align:right'| 2012 | [[:d:Q106249336|Q106249336]] | [[Irati Mogollón García]] | [[Lezo]] | 1991-07-16 | | | [[Ficheiro:Irati Mogollon.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2013 | [[:d:Q106256264|Q106256264]] | [[Maria Soledad Moral Santa Cruz]] | [[Santurtzi]] | 1882-12-31 | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1944-03-07 | |- | style='text-align:right'| 2014 | [[:d:Q106262036|Q106262036]] | [[Ángela Albéniz Amestoy]] | [[Donostia]] | 1817 | [[Madrid]] | 1871-06-19 | |- | style='text-align:right'| 2015 | [[:d:Q106263872|Q106263872]] | [[María Belmonte Barrenechea]] | [[Bilbao]] | 1953 | | | |- | style='text-align:right'| 2016 | [[:d:Q106307240|Q106307240]] | [[Izaskun Gaztelu]] | [[Bilbao]] | 1974-02-28 | | | |- | style='text-align:right'| 2017 | [[:d:Q106336014|Q106336014]] | [[Eba Ferreira Martínez]] | [[Barakaldo]] | 1973-07-13 | | | |- | style='text-align:right'| 2018 | [[:d:Q106341269|Q106341269]] | [[Nerea Onaindia]] | [[Getxo]] | 1970-09-09 | | | |- | style='text-align:right'| 2019 | [[:d:Q106459901|Q106459901]] | [[Maritxu Errazkin]] | [[Azkoitia]] | | | | |- | style='text-align:right'| 2020 | [[:d:Q106482902|Q106482902]] | [[Mentxu Ramilo Araujo]] | [[Vitoria]] | 1978-07-14 | | | [[Ficheiro:Mentxu Ramilo Araujo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2021 | [[:d:Q106485897|Q106485897]] | [[Garoa Martínez]] | [[Bermeo]] | 1997-09-24 | | | |- | style='text-align:right'| 2022 | [[:d:Q106513420|Q106513420]] | [[Ana Zelaia Jauregi]] | [[Zarautz]] | 1969 | | | [[Ficheiro:Optimizazioa Liburuaren azala.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2023 | [[:d:Q106514778|Q106514778]] | [[Carmen Adarraga]] | [[Hernani]] | 1921-07-05 | [[Hernani]] | 2004-09-19 | |- | style='text-align:right'| 2024 | [[:d:Q106523700|Q106523700]] | [[Eva Juez Garmendia]] | [[Éibar|Eibar]] | 1972 | | | [[Ficheiro:Eva Juez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2025 | [[:d:Q106525754|Q106525754]] | [[Ana Ruiz de Alegria Maestu]] | [[Vitoria]] | 1966 | | | |- | style='text-align:right'| 2026 | [[:d:Q106525762|Q106525762]] | [[Alaitz Zabala Zarate]] | [[Derio]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 2027 | [[:d:Q106539061|Q106539061]] | [[Maria Dolores Arbilla Mendizabal]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1897-04-09 | | 1986 | |- | style='text-align:right'| 2028 | [[:d:Q106544505|Q106544505]] | [[Nerea Llanos]] | [[Barakaldo]] | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 2029 | [[:d:Q106544512|Q106544512]] | [[Carmen Solorzano Sanchez]] | [[Donostia]] | 1952-10-26 | | | |- | style='text-align:right'| 2030 | [[:d:Q106560605|Q106560605]] | [[Pilar Pérez-Fuentes Hernández]] | [[Bilbao]] | 1948 | | | |- | style='text-align:right'| 2031 | [[:d:Q106574655|Q106574655]] | [[María Dolores Arana]] | [[Zumaia]] | 1910-07-24 | [[Hermosillo]] | 1999-04-05 | |- | style='text-align:right'| 2032 | [[:d:Q106575107|Q106575107]] | [[Garazi Estevez]] | [[Aretxabaleta]] | 2002-01-29 | | | |- | style='text-align:right'| 2033 | [[:d:Q106581232|Q106581232]] | [[Arantxa Orbegozo]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1962-08-15 | | | [[Ficheiro:Arantxa orbegozo.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2034 | [[:d:Q106595687|Q106595687]] | [[Izaskun Etxetxipia Goiburu]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1940 | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 2020-12-15 | [[Ficheiro:Izaskun Etxetxipia Tolosan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2035 | [[:d:Q106602634|Q106602634]] | [[Goiuri Aldekoa-Otalora]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1972-04-02 | | | [[Ficheiro:Goiuri Aldekoa-Otalora. Argazkilaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2036 | [[:d:Q106612168|Q106612168]] | [[Dolores Echaide]] | [[Donostia]] | 1928-04-19 | [[Donostia]] | 2018-07-18 | |- | style='text-align:right'| 2037 | [[:d:Q106614875|Q106614875]] | [[Carmen Castellote]] | [[Bilbao]] | 1932 | | | |- | style='text-align:right'| 2038 | [[:d:Q106658431|Q106658431]] | [[Leticia Gaspar]] | [[Bilbao]] | 1982-10-25 | | | [[Ficheiro:Leticia Gaspar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2039 | [[:d:Q106715106|Q106715106]] | [[Eva Perea Muñoz]] | [[Bilbao]] | | | | [[Ficheiro:Eva perea uao.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2040 | [[:d:Q106784114|Q106784114]] | [[Gloria Vignau de Dunabeitia]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1902 | | 1990 | |- | style='text-align:right'| 2041 | [[:d:Q106802905|Q106802905]] | [[Itziar Zabala]] | [[Dima]] | 1994-09-16 | | | [[Ficheiro:Itziar Zabala eskalatzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2042 | [[:d:Q106803116|Q106803116]] | [[Matxalen Legarreta]] | [[Igorre]] | 1977 | | | [[Ficheiro:Matxalen Legarreta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2043 | [[:d:Q106805417|Q106805417]] | [[Xubane Garai]] | [[Aretxabaleta]] | 2002-04-12 | | | |- | style='text-align:right'| 2044 | [[:d:Q106805863|Q106805863]] | [[Usoa Ostolaza]] | [[Zarautz]] | 1998-02-25 | | | |- | style='text-align:right'| 2045 | [[:d:Q106809853|Q106809853]] | [[Kotxepin Bengoetxea]] | [[Lemoa]] | 1949-05-16 | | 1987-10-10 | [[Ficheiro:Kotxepin Bengoetxea. Itxasoan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2046 | [[:d:Q106824695|Q106824695]] | [[Sara Buesa Rodríguez]] | [[Vitoria]] | 1980-09-22 | | | [[Ficheiro:Sara Buesa en TEDxVitoriaGasteiz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2047 | [[:d:Q106826511|Q106826511]] | [[Jone Guenetxea]] | [[Abadiño]] | 1978-11-17 | | | [[Ficheiro:Jone Guenetxea. Kazetaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2048 | [[:d:Q106832837|Q106832837]] | [[Idoia Gerenu]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1980 | | | [[Ficheiro:Idoia Gereñu. Antzerkilaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2049 | [[:d:Q106836325|Q106836325]] | [[Amaya Mendikoetxea]] | [[Bilbao]] | 1962 | | | [[Ficheiro:Amaya 2021.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2050 | [[:d:Q106858328|Q106858328]] | [[Rosa Olivares]] | [[Gernika-Lumo]] | | | | |- | style='text-align:right'| 2051 | [[:d:Q106858431|Q106858431]] | [[Elvira Zulueta]] | [[Vitoria]] | 1871-07-27 | | 1917-09-25 | |- | style='text-align:right'| 2052 | [[:d:Q106870103|Q106870103]] | [[Fabiana Zudaire]] | [[Idiazabal]] | 1894-01-20 | [[Donostia]] | 1970-10-04 | |- | style='text-align:right'| 2053 | [[:d:Q106913188|Q106913188]] | [[Maite Berriozabal]] | [[Berriz]] | 1987-10-01 | | | [[Ficheiro:Maite Berriozabal. Bertso gai-jartzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2054 | [[:d:Q106913492|Q106913492]] | [[Vanesa Fernández]] | [[Iurreta]] | 1980-11-19 | | | |- | style='text-align:right'| 2055 | [[:d:Q106960631|Q106960631]] | [[Patricia Fernández Goberna]] | [[Donostia]] | 1957-02-14 | [[Madrid]] | 2016-09-27 | |- | style='text-align:right'| 2056 | [[:d:Q106977714|Q106977714]] | [[Elena Arregui Cruz-López]] | [[Irún]] | 1929 | [[Santiago de Compostela]] | 2018-11-19 | |- | style='text-align:right'| 2057 | [[:d:Q107076203|Q107076203]] | [[Mirari Martiarena Iraola]] | [[Oiartzun]] | 1986-12-08 | | | [[Ficheiro:Pakean dagoena pakean utzi.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2058 | [[:d:Q107101073|Q107101073]] | [[Anaje Narbaiza]] | [[Bergara]] | 1960-11-19 | | | [[Ficheiro:Anaje Narbaiza euskaltzale bergararra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2059 | [[:d:Q107111637|Q107111637]] | [[Isabel García Elorza]] | [[Bilbao]] | 1946-07-13 | | | |- | style='text-align:right'| 2060 | [[:d:Q107112204|Q107112204]] | [[Margarita Mendizábal Aracama]] | [[Vitoria]] | 1931 | | | |- | style='text-align:right'| 2061 | [[:d:Q107138300|Q107138300]] | [[Idoia Asurmendi]] | [[Aramaio]] | 2000-11-21 | | | |- | style='text-align:right'| 2062 | [[:d:Q107183392|Q107183392]] | [[Garazi Arrizabalaga]] | [[Berriz]] | 1984-11-21 | | | [[Ficheiro:Garazi Arrizabalaga. Historialaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2063 | [[:d:Q107223309|Q107223309]] | [[Sara Ortega Martínez de Santos]] | [[Vitoria]] | 1994 | | | |- | style='text-align:right'| 2064 | [[:d:Q107235610|Q107235610]] | [[Agurtzane Elustondo]] | [[Legazpi]] | 1975 | | | |- | style='text-align:right'| 2065 | [[:d:Q107272988|Q107272988]] | [[Esther Gorostiza]] | [[Atxondo]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Esther Gorostiza Garai. Pediatra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2066 | [[:d:Q107282686|Q107282686]] | [[Irune Costumero]] | [[Santurtzi]] | 1978-12-19 | | | [[Ficheiro:Irune Costumero. Euskara teknikaria. GAS sindromearen biktina.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2067 | [[:d:Q107295934|Q107295934]] | [[Loreto Cabo]] | [[Bilbao]] | 1964 | | | [[Ficheiro:Loreto-cabo-lab.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2068 | [[:d:Q107297285|Q107297285]] | [[Eider Perez]] | [[Trintxerpe]] | 1995-08-10 | | | |- | style='text-align:right'| 2069 | [[:d:Q107325374|Q107325374]] | [[Maitane Azurmendi]] | [[Mungia]] | 1978-06-23 | | | [[Ficheiro:Maitane Azurmendi. Artista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2070 | [[:d:Q107329276|Q107329276]] | [[Iratz Urkizu]] | [[Orio]] | 1996 | | | |- | style='text-align:right'| 2071 | [[:d:Q107345903|Q107345903]] | [[Bakartxo Etxeberria]] | [[Andoain]] | 1922-11-25 | [[Donostia]] | 1978-11-20 | |- | style='text-align:right'| 2072 | [[:d:Q107345953|Q107345953]] | [[Maria Luisa Rodríguez]] | [[Andoain]] | 1920-04-15 | [[Barcelona]] | 1957-12-29 | |- | style='text-align:right'| 2073 | [[:d:Q107370331|Q107370331]] | [[María Coro Clavero|María Coro Clavero Maestre]] | [[Donostia]] | 1911 | | | |- | style='text-align:right'| 2074 | [[:d:Q107453839|Q107453839]] | [[Elena Pérez]] | [[Ermua]] | 1968-03-10 | | 2021-05-07 | [[Ficheiro:Elena Perez txistularia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2075 | [[:d:Q107456968|Q107456968]] | [[Maria Jose Bravo del Valle]] | [[Donostia]] | 1964 | | 1980-05-08 | |- | style='text-align:right'| 2076 | [[:d:Q107469939|Q107469939]] | [[Norma Mentxaka]] | [[Santurtzi]] | 1932 | | 1976-07-09 | |- | style='text-align:right'| 2077 | [[:d:Q107579581|Q107579581]] | [[Sandra Sevillano Guerra]] | [[Santurtzi]] | 1984-08-04 | | | [[Ficheiro:Arrankudiaga-Zollo III. Trail lasterketa (15337815738) (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2078 | [[:d:Q107585788|Q107585788]] | [[María Josefa Patricia Muñoz y Jarabeitia]] | [[Bilbao]] | 1777-03-17 | [[París]] | 1840-03-13 | [[Ficheiro:Maria Muñoz kalea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2079 | [[:d:Q107586299|Q107586299]] | [[Romualda Zuloaga]] | [[Galdakao]] | 1913-02-07 | [[Galdakao]] | 1971-05-04 | [[Ficheiro:RMOMUALDAS ZULOAGA CUPERO ENTERO.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2080 | [[:d:Q107597116|Q107597116]] | [[Gala Knörr]] | [[Vitoria]] | 1984 | | | [[Ficheiro:Gala Knorr.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2081 | [[:d:Q107599232|Q107599232]] | [[Dorleta Kortazar]] | [[Eskoriatza]] | 1974-08-21 | | | [[Ficheiro:Dorleta Kortazar. Ipuin kontalaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2082 | [[:d:Q107629610|Q107629610]] | [[Eskarne Aroma]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1934-08-28 | | 2021-07-23 | [[Ficheiro:Eskarne Aroma. Euskara irakaslea, aktorea, bikoiztailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2083 | [[:d:Q107642441|Q107642441]] | [[Inma Arias]] | [[Sestao]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 2084 | [[:d:Q107701035|Q107701035]] | [[Macaria Iriarte]] | [[Santa Cruz de Campezo / Santikurutze Kanpezu]] | 1901 | | | |- | style='text-align:right'| 2085 | [[:d:Q107724918|Q107724918]] | [[Susana Serrano]] | [[Elorrio]] | 1969-05-19 | | | [[Ficheiro:Susana Serrano-Gazteluurrutia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2086 | [[:d:Q107735959|Q107735959]] | [[Eva Martín]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1996-09-13 | | | |- | style='text-align:right'| 2087 | [[:d:Q107851383|Q107851383]] | [[Amaia Arroyo Sagasta]] | [[Aretxabaleta]] | 1983-04-15 | | | |- | style='text-align:right'| 2088 | [[:d:Q107970806|Q107970806]] | [[Aintzane Muguruza Mendarte]] | [[Donostia]] | 1969 | | | [[Ficheiro:Aintzane Muguruza (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2089 | [[:d:Q107972434|Q107972434]] | [[Montse Roca]] | [[Sestao]] | 1965-11-15 | | | |- | style='text-align:right'| 2090 | [[:d:Q107972682|Q107972682]] | [[Ainhoa Bastarrika Iriarte]] | [[Donostia]] | 1988-11-14 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Bastarrika.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2091 | [[:d:Q108040380|Q108040380]] | [[Maria Josefa Aedo]] | [[Ermua]] | 1766-11-03 | [[Santiago de Compostela]] | 1805-07-09 | [[Ficheiro:Mª Josefa Aedo González, lekaimea.tif|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2092 | [[:d:Q108061899|Q108061899]] | [[Isabel Etxeberria]] | [[Donostia]] | 1915-01-31 | | | [[Ficheiro:Isabel Etxeberria Gorriti by Borràs zb.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2093 | [[:d:Q108062045|Q108062045]] | [[Celina Ribechini]] | [[Bilbao]] | 1923 | | 2018 | |- | style='text-align:right'| 2094 | [[:d:Q108084619|Q108084619]] | [[Rosa Arburua Goienetxe]] | [[Irún]] | 1961 | | | [[Ficheiro:Rosa Arburua. Pedagogoa. Historia ikertzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2095 | [[:d:Q108099440|Q108099440]] | [[Elena Aitzkoa]] | [[Apodaka]] | 1984 | | | [[Ficheiro:Brote de peral.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2096 | [[:d:Q108099445|Q108099445]] | [[Jenni Alvarado]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1981-12-10 | | | [[Ficheiro:Jenni Alvarado.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2097 | [[:d:Q108099455|Q108099455]] | [[Nere Gabantxo]] | [[Bermeo]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 2098 | [[:d:Q108099457|Q108099457]] | [[Jugatx Astorkia]] | [[Berriz]] | 1992-10-23 | | | [[Ficheiro:Jugatx Astorkiaren erretratua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2099 | [[:d:Q108099459|Q108099459]] | [[Alejandra Bueno de Santiago]] | [[Vitoria]] | 1987 | | | [[Ficheiro:Alejandra Bueno.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2100 | [[:d:Q108104905|Q108104905]] | [[Andrea Astudillo]] | [[Zierbena]] | 1999-08-19 | | | |- | style='text-align:right'| 2101 | [[:d:Q108170383|Q108170383]] | [[Ana Maria Lajusticia]] | [[Bilbao]] | 1924-07-26 | | | [[Ficheiro:Anamaria5.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2102 | [[:d:Q108200460|Q108200460]] | [[Ilargi Arrizabalaga]] | [[Lezo]] | 2000 | | | |- | style='text-align:right'| 2103 | [[:d:Q108272653|Q108272653]] | [[Junkal Guerrero Langara]] | [[Andoain]] | 1968 | | | [[Ficheiro:Junkal Guerrero (4tik 1) - 94-097.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2104 | [[:d:Q108296727|Q108296727]] | [[Nahia Zudaire]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 2004-06-10 | | | |- | style='text-align:right'| 2105 | [[:d:Q108310939|Q108310939]] | [[Helga Arias]] | [[Bilbao]] | 1984 | | | |- | style='text-align:right'| 2106 | [[:d:Q108312130|Q108312130]] | [[Eva Ugalde]] | [[Donostia]] | 1973-01-09 | | | [[Ficheiro:Eva Ugalde.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2107 | [[:d:Q108395583|Q108395583]] | [[Olatz Vázquez]] | [[Sopelana]] | 1994 | [[Sopelana]] | 2021-09-03 | |- | style='text-align:right'| 2108 | [[:d:Q108416609|Q108416609]] | [[Fátima Frutos]] | [[Donostia]] | 1971 | | | |- | style='text-align:right'| 2109 | [[:d:Q108441906|Q108441906]] | [[Amaia Elizalde Estenaga]] | [[Donostia]] | 1988 | | | |- | style='text-align:right'| 2110 | [[:d:Q108526277|Q108526277]] | [[Bea Larrañaga]] | [[Errenteria]] | 1975-02-26 | | | [[Ficheiro:Bea Larrañaga. Pailazoa.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2111 | [[:d:Q108529640|Q108529640]] | [[Maialen Beloki]] | [[Donostia]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 2112 | [[:d:Q108570992|Q108570992]] | [[Itziar Cortés]] | [[Zarautz]] | 1985 | | | [[Ficheiro:Itziar Cortes informatikaria Elhuyarrren.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2113 | [[:d:Q108571195|Q108571195]] | [[Arancha de las Heras]] | [[Donostia]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Arancha de las Heras por Julia Robles.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2114 | [[:d:Q108598344|Q108598344]] | [[Arantxa Arzamendi Sesé]] | [[Astigarraga]] | 1956-04-01 | | | |- | style='text-align:right'| 2115 | [[:d:Q108599161|Q108599161]] | [[Neves Rodríguez]] | [[Donostia]] | 1969 | | | |- | style='text-align:right'| 2116 | [[:d:Q108619397|Q108619397]] | [[Isabel Mellén]] | [[Vitoria]] | 1986 | | | [[Ficheiro:Isabel Mellén (cropped).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2117 | [[:d:Q108652315|Q108652315]] | [[Jimena Alonso]] | [[Donostia]] | 1937 | [[Madrid]] | 2021-09-18 | |- | style='text-align:right'| 2118 | [[:d:Q108678479|Q108678479]] | [[Maria Angeles Esnaola]] | [[Ormaiztegi]] | 1924-07-27 | [[Donostia]] | 2017-12-14 | [[Ficheiro:María Ángeles Esnaola.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2119 | [[:d:Q108696466|Q108696466]] | [[Leire Markinez Calvo]] | [[Beasain]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Leire Markinez Calvo artistaren irudia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2120 | [[:d:Q108697888|Q108697888]] | [[Nerea Apodaka]] | [[Laudio]] | 1992 | | | [[Ficheiro:Nerea Apodaka.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2121 | [[:d:Q108697906|Q108697906]] | [[Onintza Etxebeste Liras]] | [[Oiartzun]] | 1993-07-13 | | | [[Ficheiro:Onintza Etxebeste Liras.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2122 | [[:d:Q108697925|Q108697925]] | [[Zuriñe Soto]] | [[Bilbao]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Zuriñe Soto artistaren argazkia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2123 | [[:d:Q108697926|Q108697926]] | [[Ura Iturralde Larrañaga]] | [[Tolosa, España|Tolosa]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Ura Iturralderen erretratua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2124 | [[:d:Q108698004|Q108698004]] | [[Nerea Lekuona]] | [[Vitoria]] | 1976 | | | [[Ficheiro:Nerea Lekuona.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2125 | [[:d:Q108698019|Q108698019]] | [[Aintzane de Luna]] | [[Bilbao]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Aintzane Martínez de Luna portrait.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2126 | [[:d:Q108735730|Q108735730]] | [[Ianire Sagasti]] | [[Bilbao]] | 1983 | | | [[Ficheiro:Ianire Sagastiren irudia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2127 | [[:d:Q108747277|Q108747277]] | [[Salatxu Etxebarria]] | [[Barambio]] | 1924-06-06 | | 2008-10-18 | [[Ficheiro:Salutxu Etxebarria. Dantzaria. Aurreskularia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2128 | [[:d:Q108747531|Q108747531]] | [[Shandra Martínez]] | [[Errenteria]] | 1977 | | | |- | style='text-align:right'| 2129 | [[:d:Q108815988|Q108815988]] | [[Lucía Lahoz Gutiérrez]] | [[Leza]] | 1962-01-06 | | | |- | style='text-align:right'| 2130 | [[:d:Q108828005|Q108828005]] | [[Amaia Lejarreta]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | | | | |- | style='text-align:right'| 2131 | [[:d:Q108838308|Q108838308]] | [[Marimi Ugalde]] | [[Elduain]] | 1940 | | | [[Ficheiro:Marimi Ugalde ahotsak.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2132 | [[:d:Q108855022|Q108855022]] | [[Conchita Balparda]] | [[Portugalete, Biscaia|Portugalete]] | 1942-11-22 | | | |- | style='text-align:right'| 2133 | [[:d:Q108860953|Q108860953]] | [[Anttoni Etxeberria]] | [[Aia]] | 1914-09-29 | [[Hondarribia]] | 2020-04-02 | [[Ficheiro:Anttoni Etxeberria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2134 | [[:d:Q108862237|Q108862237]] | [[Hipolita Ibaibarriaga]] | [[Ermua]] | 1914-08-22 | [[Barcelona]] | 1939 | [[Ficheiro:Hipolita Ibaibarriaga erraketista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2135 | [[:d:Q108866869|Q108866869]] | [[Tere Jaio]] | [[Gernika-Lumo]] | 1954-11-30 | | 2013-09-30 | |- | style='text-align:right'| 2136 | [[:d:Q108878660|Q108878660]] | [[Claudia Fernández]] | [[Donostia]] | 2003-07-11 | | | |- | style='text-align:right'| 2137 | [[:d:Q108884470|Q108884470]] | [[Gavina Viana Viana]] | [[Donostia]] | 1891-02-19 | | 20th century | |- | style='text-align:right'| 2138 | [[:d:Q108903211|Q108903211]] | [[Teresa Murga]] | [[Markina-Xemein]] | 1910-10-14 | [[Markina-Xemein]] | 2015-04-20 | [[Ficheiro:Teresa Murga markinarra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2139 | [[:d:Q108917604|Q108917604]] | [[Sarah Loinaz]] | [[Donostia]] | 1998-07-11 | | | |- | style='text-align:right'| 2140 | [[:d:Q109105985|Q109105985]] | [[Frantxiska Iragorri]] | [[Oiartzun]] | 1920-01-01 | | 2019-07-03 | [[Ficheiro:Francisca Iragorri.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2141 | [[:d:Q109247629|Q109247629]] | [[Amaia Bono]] | [[Vitoria]] | 1989-12-11 | | | [[Ficheiro:Amaia Bono. Antzerki-aktorea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2142 | [[:d:Q109250117|Q109250117]] | [[Malen Osa]] | [[Oñati]] | 2002 | | | |- | style='text-align:right'| 2143 | [[:d:Q109331604|Q109331604]] | [[Eskarne Mujika Gallastegi]] | [[Bergara]] | 1958 | | | |- | style='text-align:right'| 2144 | [[:d:Q109331806|Q109331806]] | [[Esti Markez]] | [[Aia]] | 1999 | | | [[Ficheiro:Esti Markez.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2145 | [[:d:Q109346706|Q109346706]] | [[Rosario Zubizarreta]] | [[Ermua]] | 1918-12-17 | [[Segovia]] | 2002-09-11 | [[Ficheiro:Rosario Zubizarreta erraketista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2146 | [[:d:Q109352543|Q109352543]] | [[Onditz Iturbe]] | [[Igorre]] | 1991-04-12 | | | [[Ficheiro:Onditz Iturbe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2147 | [[:d:Q109378639|Q109378639]] | [[Lide Urrestarazu]] | [[Ordizia]] | 1999-03-03 | | | |- | style='text-align:right'| 2148 | [[:d:Q109468494|Q109468494]] | [[Itziar Ugarte]] | [[Oñati]] | 1995<br/>1995-04-27 | | | [[Ficheiro:Itziar Ugarte Irizar. Kazetaria eta idazlea.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2149 | [[:d:Q109480438|Q109480438]] | [[Garbiñe Larrea]] | [[Urnieta]] | 1976-07-01 | | | [[Ficheiro:Miren Larrea. Naturopata.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2150 | [[:d:Q109559355|Q109559355]] | [[Maria Jose Lasa]] | [[Garin]] | 1957 | | | |- | style='text-align:right'| 2151 | [[:d:Q109577584|Q109577584]] | [[Nerea Azurmendi]] | [[Olaberria]] | 1961 | | | |- | style='text-align:right'| 2152 | [[:d:Q109587526|Q109587526]] | [[María Goiricelaya Burón]] | [[Bilbao]] | 1983-01-26 | | | |- | style='text-align:right'| 2153 | [[:d:Q109753092|Q109753092]] | [[Maria Rosario Arrizabalaga]] | [[Ermua]] | 1949-10-18 | [[Donostia]] | 2021-07-12 | [[Ficheiro:Maria Rosario Arrizabalaga gizarte-ekintzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2154 | [[:d:Q109769636|Q109769636]] | [[Tania Martínez Portugal]] | [[Etxebarri]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 2155 | [[:d:Q109783476|Q109783476]] | [[Eider Sánchez]] | [[Donostia]] | 1986 | | | |- | style='text-align:right'| 2156 | [[:d:Q109837723|Q109837723]] | [[Begoña Gorospe]] | [[Hernani]] | 1942 | | | |- | style='text-align:right'| 2157 | [[:d:Q109879646|Q109879646]] | [[Rosario de Ajuria]] | [[Vitoria]] | 1844 | [[Madrid]] | 1915 | |- | style='text-align:right'| 2158 | [[:d:Q109978087|Q109978087]] | [[Ekine Casado]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 2003 | | | |- | style='text-align:right'| 2159 | [[:d:Q110017344|Q110017344]] | [[Vicenta Llorente del Moral]] | [[Algorta]] | 1930-09-17 | | | |- | style='text-align:right'| 2160 | [[:d:Q110041961|Q110041961]] | [[Nagore Fernandez]] | [[Bermeo]] | 1997-04-23 | | | |- | style='text-align:right'| 2161 | [[:d:Q110042292|Q110042292]] | [[Aitziber Olaizola]] | [[Elgoibar|Elgóibar]] | 1974-10-02 | | | |- | style='text-align:right'| 2162 | [[:d:Q110101877|Q110101877]] | [[María Cerezuela]] | [[Vitoria]] | 1993-11-26 | | | [[Ficheiro:MARIA CEREZUELA.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2163 | [[:d:Q110154383|Q110154383]] | [[Garazi Romero]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1996 | | | [[Ficheiro:Garazi Romero.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2164 | [[:d:Q110209275|Q110209275]] | [[Lierni Azkargorta]] | [[Lazkao]] | 1979-08-21 | | | [[Ficheiro:Lierni Azkargorta idazlea eta erizaina.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2165 | [[:d:Q110222295|Q110222295]] | [[Jaione Ugaldebere Sarasua]] | [[Oiartzun]] | 1959-12-23 | | | [[Ficheiro:Jaione Ugaldebere Sarasua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2166 | [[:d:Q110277684|Q110277684]] | [[Raquel Calvo Larralde]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1976-08-28 | | | [[Ficheiro:Raquel Calvo Larralde.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2167 | [[:d:Q110279356|Q110279356]] | [[Zuriñe López de Sabando Sainz]] | [[Vitoria]] | 1976-05-01 | | | [[Ficheiro:Zuriñe López de Sábado Sainz.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2168 | [[:d:Q110300845|Q110300845]] | [[Noa Lur]] | [[Bilbao]] | 1983 | | | |- | style='text-align:right'| 2169 | [[:d:Q110391141|Q110391141]] | [[Miren Koruko Gonzalez Galarraga]] | [[Donostia]] | 1941-01-24 | | | |- | style='text-align:right'| 2170 | [[:d:Q110476825|Q110476825]] | [[Maixux Rekalde]] | [[Oiartzun]] | 1934-07-04 | | 2022-01-06 | [[Ficheiro:Maixux Rekalde.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2171 | [[:d:Q110483028|Q110483028]] | [[Benita de Benito y Tejada]] | [[Bilbao]] | 1854-02-17 | [[Madrid]] | 1896 | |- | style='text-align:right'| 2172 | [[:d:Q110513899|Q110513899]] | [[Andrea González Caballero]] | [[Éibar|Eibar]] | 1992 | | | |- | style='text-align:right'| 2173 | [[:d:Q110520776|Q110520776]] | [[Nerea Pagaldai Agiriano]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 1993-06-21 | | | |- | style='text-align:right'| 2174 | [[:d:Q110604627|Q110604627]] | [[Belén Bengoetxea Rementería]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1966-12-30 | | | [[Ficheiro:Belén Bengoetxea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2175 | [[:d:Q110686916|Q110686916]] | [[Nerea Castaño Gordon]] | [[Getxo]] | 1995 | | | [[Ficheiro:Garazi Romero.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2176 | [[:d:Q110726393|Q110726393]] | [[Aitziber Urrutia]] | [[Elorrio]] | 2002 | | | [[Ficheiro:Aitziber Urrutia. Eskalatzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2177 | [[:d:Q110729788|Q110729788]] | [[Arantza Chacón Ormazabal]] | [[Vitoria]] | 1974 | | | [[Ficheiro:Arantza Chacón.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2178 | [[:d:Q110734522|Q110734522]] | [[Mercedes Arbaiza Vilallonga]] | [[Bilbao]] | 1963 | | | [[Ficheiro:Mercedes Arbaiza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2179 | [[:d:Q110737874|Q110737874]] | [[Pilar Narbaiza]] | [[Mallabia]] | 1922-10-28 | [[Abadiño]] | 2010-12-30 | [[Ficheiro:Pilar Narbaiza erraketista, 1940an.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2180 | [[:d:Q110759801|Q110759801]] | [[Ángela Molinuevo y Longuebau]] | [[Vitoria]] | 1845 | [[Madrid]] | 1919-08-26 | |- | style='text-align:right'| 2181 | [[:d:Q110762900|Q110762900]] | [[Uxue del Río]] | [[Donostia]] | 1997-01-08 | | | |- | style='text-align:right'| 2182 | [[:d:Q110819074|Q110819074]] | [[María Ruiz de Gauna]] | [[Vitoria]] | | | | |- | style='text-align:right'| 2183 | [[:d:Q110819700|Q110819700]] | [[Teresa Sánchez de Bilbao]] | [[Vitoria]] | | | 1480-10-01 | |- | style='text-align:right'| 2184 | [[:d:Q110820411|Q110820411]] | [[Martxe Arana]] | [[Aretxabaleta]] | 1943 | | | |- | style='text-align:right'| 2185 | [[:d:Q110869776|Q110869776]] | [[Ane Iturzaeta]] | [[Donostia]] | 1995 | | | [[Ficheiro:Gladys saridunak DIF 2021.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2186 | [[:d:Q110874109|Q110874109]] | [[Teresa Iturralde]] | [[Bilbao]] | 1787 | [[Bilbao]] | 1829 | |- | style='text-align:right'| 2187 | [[:d:Q110880377|Q110880377]] | [[Saioa Mantzizidor]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1980-09-27 | | | [[Ficheiro:SaioaManzisidor-9 tokikom 700x700.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2188 | [[:d:Q110888836|Q110888836]] | [[Olatz Gabilondo]] | [[Bergara]] | 1999-08-30 | | | |- | style='text-align:right'| 2189 | [[:d:Q110918267|Q110918267]] | [[Haizea Ziluaga]] | [[Bilbao]] | 1979 | | | [[Ficheiro:Haizea Ziluaga. ITA.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2190 | [[:d:Q110929715|Q110929715]] | [[Bihotz Gorospe]] | [[Igorre]] | 1975-08-22 | | | [[Ficheiro:Bihotz Gorospe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2191 | [[:d:Q110929739|Q110929739]] | [[Haizea Pastor]] | [[Vitoria]] | 1987 | | | |- | style='text-align:right'| 2192 | [[:d:Q110952030|Q110952030]] | [[Tamara Clavería]] | [[Bilbao]] | 1985 | | | [[Ficheiro:Tamara Clavería-AMUGE.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2193 | [[:d:Q110952137|Q110952137]] | [[Lur Florido]] | [[Bilbao]] | 2003-06-20 | | | |- | style='text-align:right'| 2194 | [[:d:Q110952150|Q110952150]] | [[Beatriz Lalaguna]] | [[Biscaia]] | 1980-02-03 | | | |- | style='text-align:right'| 2195 | [[:d:Q110952156|Q110952156]] | [[Irantzu Solaguren]] | [[Algorta]] | 2003-12-28 | | | |- | style='text-align:right'| 2196 | [[:d:Q110954276|Q110954276]] | [[Antonia Salaberria]] | [[Éibar|Eibar]] | 1906-06-13 | | 2000-11-28 | [[Ficheiro:Antonia Salaberria Azkarate erraketista.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2197 | [[:d:Q110972944|Q110972944]] | [[Amelia Baldeón Iñigo]] | [[Vitoria]] | 1950-04-30 | | | |- | style='text-align:right'| 2198 | [[:d:Q110975119|Q110975119]] | [[Ainhoa Azpitarte]] | [[Zaldibar]] | 2004-06-24 | | | [[Ficheiro:AinhoaAzpitarte tokikom 700x700.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2199 | [[:d:Q111016949|Q111016949]] | [[Ane Landeta]] | [[Bilbao]] | 1996 | | | |- | style='text-align:right'| 2200 | [[:d:Q111018060|Q111018060]] | [[Sandra Barrilaro]] | [[Bilbao]] | 1960 | | | [[Ficheiro:Sandra Barrilaro fotógrafa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2201 | [[:d:Q111064559|Q111064559]] | [[Elena Díaz Ereño]] | [[Bilbao]] | 1959-11-26 | | | [[Ficheiro:Elena Diaz Ereño EHUedonondik.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2202 | [[:d:Q111081215|Q111081215]] | [[Lorea Lyons]] | [[Bilbao]] | 1996 | | | |- | style='text-align:right'| 2203 | [[:d:Q111094149|Q111094149]] | [[Eugenia Idoiaga]] | [[Forua]] | 1895-12-25 | [[Galdakao]] | 1990-11-17 | |- | style='text-align:right'| 2204 | [[:d:Q111167484|Q111167484]] | [[Martxelina Lopetegi]] | [[Oiartzun]] | 1864-01-01 | [[Oiartzun]] | 1930-01-01 | |- | style='text-align:right'| 2205 | [[:d:Q111173523|Q111173523]] | [[Miren Roji]] | [[Santurtzi]] | 1917-03-02 | [[Bilbao]] | 2018-03-21 | |- | style='text-align:right'| 2206 | [[:d:Q111195257|Q111195257]] | [[Ireide Arriolabengoa]] | [[Elorrio]] | 1972 | | | |- | style='text-align:right'| 2207 | [[:d:Q111218123|Q111218123]] | [[Ane Barandiaran]] | [[Ordizia]] | 1992-09-08 | | | [[Ficheiro:Ane Barandiaran.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2208 | [[:d:Q111221743|Q111221743]] | [[Carmen Miranda]] | [[Galdakao]] | 1937 | | 2021-11-04 | |- | style='text-align:right'| 2209 | [[:d:Q111250022|Q111250022]] | [[Marta Ugarte Abasolo]] | [[Artea]] | 1988 | | | [[Ficheiro:Marta Ugarte. Bertso gai-jartzailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2210 | [[:d:Q111251366|Q111251366]] | [[Maddi Zabalo]] | [[Zeberio]] | 2002 | | | |- | style='text-align:right'| 2211 | [[:d:Q111286103|Q111286103]] | [[Elbira Iturri]] | [[Mundaka]] | 1889-05-30 | | No/unknown value | [[Ficheiro:Gernika-Lumon, Elbira Iturria kalearen plaka, aurretik Pedro Aboitiz kalea izandakoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2212 | [[:d:Q111358970|Q111358970]] | [[María Ángeles Garai]] | [[Bilbao]] | 1930-01-03 | | 2022-03-24 | |- | style='text-align:right'| 2213 | [[:d:Q111370320|Q111370320]] | [[Alauda Ruiz de Azúa]] | [[Barakaldo]] | 1978 | | | [[Ficheiro:Alauda Ruiz de Azúa at Berlinale 2022.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2214 | [[:d:Q111472636|Q111472636]] | [[Aurelia Elkoro-Iturbe]] | [[Éibar|Eibar]] | 1912-08-23 | [[Éibar|Eibar]] | 1977-07-01 | [[Ficheiro:Aurelia Elkoro-Iturbe Agirre, erraketista eibartarra.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2215 | [[:d:Q111487516|Q111487516]] | [[Concha Murguia Egaña]] | [[Oiartzun]] | 1806-01-29 | [[Santiago de Compostela]] | 1854-07-13 | [[Ficheiro:Kontxa Murguia.Oroigarri plaka Oiartzunen.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2216 | [[:d:Q111506533|Q111506533]] | [[Itsaso Bengoetxea]] | [[Bilbao]] | 1976-12-22 | | | [[Ficheiro:Itsaso Bengoetxea medikua.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2217 | [[:d:Q111550844|Q111550844]] | [[Висенте Фустер]] | [[Madrid]]<br/>[[Bilbao]] | 1911<br/>1912 | [[Leningrad Oblast]] | 1943-10 | |- | style='text-align:right'| 2218 | [[:d:Q111588650|Q111588650]] | [[Haizea Oses]] | [[Mondragón, Guipúscoa|Mondragón]] | 2004-09-25 | | | [[Ficheiro:Haizea Oses.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2219 | [[:d:Q111590420|Q111590420]] | [[Arantzazu Loidi]] | [[Aretxabaleta]] | 1967 | | | [[Ficheiro:Arantzazu Loidi (Bertsolari.eus).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2220 | [[:d:Q111597570|Q111597570]] | [[Josefina Markina]] | [[Mallabia]] | 1889-03-17 | [[Bilbao]] | 1972-11-08 | [[Ficheiro:Josefina Markina, ongile mallabitarra, Bilboko Linker estudioan erretratatuta.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2221 | [[:d:Q111647191|Q111647191]] | [[Ane Lardi Enbil]] | [[Oiartzun]] | 1971-11-19 | | | [[Ficheiro:Ane Lardi Enbil.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2222 | [[:d:Q111680403|Q111680403]] | [[Irene Sarrionandia]] | [[Amorebieta-Etxano]] | 1948-12-08 | | | [[Ficheiro:Irene Sarrionandia Astun inguruko mendietan.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2223 | [[:d:Q111728958|Q111728958]] | [[Sua Enparantza Alustiza]] | [[Donostia]] | 2003 | | | [[Ficheiro:Sua Enparantza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2224 | [[:d:Q111736801|Q111736801]] | [[Alaia Gaztelumendi Mendarte]] | [[Oiartzun]] | 1993 | | | [[Ficheiro:Alaia Gaztelumendi Mendarte.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2225 | [[:d:Q111768396|Q111768396]] | [[Julene Bouzo]] | [[Ermua]] | 2003-06-04 | | | |- | style='text-align:right'| 2226 | [[:d:Q111821448|Q111821448]] | [[Ainara Urrutia]] | [[Aretxabaleta]] | 1981-03-09 | | | [[Ficheiro:Ainara Urrutia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2227 | [[:d:Q111829851|Q111829851]] | [[Margarita Barainka]] | [[Errigoiti]] | 1922-01 | | | |- | style='text-align:right'| 2228 | [[:d:Q111831136|Q111831136]] | [[Olga Leibar Mendarte]] | [[Oiartzun]] | 1954-09-02 | | | [[Ficheiro:Olga Leibar Mendrte.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2229 | [[:d:Q111874340|Q111874340]] | [[Izaskun Madariaga Iragorri]] | [[Oiartzun]] | 1947-06-01 | | | [[Ficheiro:Izaskun Madariaga Iragorri(3471).jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2230 | [[:d:Q111968798|Q111968798]] | [[Nekane Martiarena Labandibar]] | [[Oiartzun]] | 1969-10-04 | | | [[Ficheiro:Nekane Martiarena Labandibar.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2231 | [[:d:Q111972976|Q111972976]] | [[Maria Garaiar Rekalde]] | [[Hernani]] | 1893-10-22 | [[Oiartzun]] | 1983-11-15 | [[Ficheiro:Maria Garaiar.Argazkia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2232 | [[:d:Q111993425|Q111993425]] | [[Estibaliz Urresola Solaguren]] | [[Laudio]] | 1984-05-04 | | | |- | style='text-align:right'| 2233 | [[:d:Q112109476|Q112109476]] | [[Maddi Agirre]] | [[Vitoria]] | 2005 | | | [[Ficheiro:Arabako eskolartekoa 2022 (2). Maddi Agirre txapeldun.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2234 | [[:d:Q112114888|Q112114888]] | [[Alaitz Biritxinaga]] | [[Atxondo]] | 1974-06-22 | | | [[Ficheiro:AlaitzBiritxinagaIMG1993 tokikom 700x700.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2235 | [[:d:Q112133115|Q112133115]] | [[Maria Jesus Aranburu Arbelaitz]] | [[Oiartzun]] | 1944-06-17 | | | [[Ficheiro:Maria Jesus Aranburu Arbelaitz.bigarrena.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2236 | [[:d:Q112175577|Q112175577]] | [[Angelita Bilbao Bilbao]] | [[Bilbao]] | 1903-03-01 | [[Buenos Aires]] | 1990-06-24 | |- | style='text-align:right'| 2237 | [[:d:Q112184903|Q112184903]] | [[Paula Amilburu]] | [[Aramaio]] | 1994 | | | |- | style='text-align:right'| 2238 | [[:d:Q112208326|Q112208326]] | [[Arantxa Lete Bergaretxe]] | [[Oiartzun]] | 1945-10-16 | | | [[Ficheiro:Arantxa Lete Bergaretxe.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2239 | [[:d:Q112304127|Q112304127]] | [[Andrea Monrocle]] | [[Bilbao]] | 1997-09-11 | | | |- | style='text-align:right'| 2240 | [[:d:Q112509305|Q112509305]] | [[Olga Uribe]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 1958-07-12 | | | [[Ficheiro:Olga Uribe. Ehulea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2241 | [[:d:Q112568153|Q112568153]] | [[Lurdes Imaz]] | [[Segura, Guipúscoa|Segura]] | 1952-01-28 | | | [[Ficheiro:Lourdes Imaz, irakasle ohia, antzerki zuzendaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2242 | [[:d:Q112574224|Q112574224]] | [[Oroitz Jauregi]] | [[Legorreta]] | 1974-11-18 | | | [[Ficheiro:Oroitz Jauregi. Filologoa.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2243 | [[:d:Q112578917|Q112578917]] | [[Aitziber Makatzaga]] | [[Zerain]] | | | | |- | style='text-align:right'| 2244 | [[:d:Q112583128|Q112583128]] | [[Garbiñe Alustiza]] | [[Zerain]] | 1974 | | | |- | style='text-align:right'| 2245 | [[:d:Q112601259|Q112601259]] | [[Iraia Garcia]] | [[Amorebieta-Etxano]] | | | | [[Ficheiro:IraiaGarcia tokikom 700x700.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2246 | [[:d:Q112622232|Q112622232]] | [[Maddi Astigarraga]] | [[Deba, Guipúscoa|Deba]] | 1997-07-24 | | | |- | style='text-align:right'| 2247 | [[:d:Q112624104|Q112624104]] | [[Ainhoa Colino]] | [[Durango, Biscaia|Durango]] | 2004-05-14 | | | [[Ficheiro:Ainhoa Colino. ibiltaria.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2248 | [[:d:Q112624910|Q112624910]] | [[Begoña Guillen]] | [[Amurrio]] | 1963-06-22 | | | [[Ficheiro:Begoña Guillen Montero.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2249 | [[:d:Q112650651|Q112650651]] | [[Aitziber Arnaiz Garmendia]] | [[Oiartzun]] | 1971-04-22 | | | [[Ficheiro:Aitziber arnaiz garmendia.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2250 | [[:d:Q112653190|Q112653190]] | [[Arantza San Sebastian]] | [[Donostia]] | 1958-08-30 | | | |- | style='text-align:right'| 2251 | [[:d:Q112657716|Q112657716]] | [[Mari Jose Molina Guerrero]] | [[Donostia]] | 1951-02-17 | [[Oiartzun]] | 2018-08-18 | [[Ficheiro:Mari Jose Molina Guerrero.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2252 | [[:d:Q112670358|Q112670358]] | [[Betzaida Urtaza]] | [[Legorreta]] | 1988-09-10 | | | [[Ficheiro:Betzaida Urtaza.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2253 | [[:d:Q112672114|Q112672114]] | [[Eneritz Gorrotxategi]] | [[Gabiria]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 2254 | [[:d:Q112675971|Q112675971]] | [[Jaione Munarriz]] | [[Idiazabal]] | 1981 | | | |- | style='text-align:right'| 2255 | [[:d:Q112690036|Q112690036]] | [[Margarita Olañeta]] | [[Ermua]] | 1931-01-07 | | | [[Ficheiro:Margarita Olañeta ekintzailea. Ermua,1956.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2256 | [[:d:Q112704423|Q112704423]] | [[Olatz Altuna Zumeta]] | [[Usurbil|Aginaga]] | 1971-07-31 | | | [[Ficheiro:Olatz Altuna eta Maialen Iñarra - Berria 2022-05-28.png|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2257 | [[:d:Q112731887|Q112731887]] | [[Sara Alonso Martínez]] | [[Donostia]] | 1999-04-17 | | | |- | style='text-align:right'| 2258 | [[:d:Q112748895|Q112748895]] | [[María Ereña]] | [[Sodupe]] | 1996 | | | [[Ficheiro:María Ereña Bago!az.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2259 | [[:d:Q112749496|Q112749496]] | [[Ainara Gorostitzu Muxika]] | [[Ataun]] | 1981 | | | [[Ficheiro:Ainara Gorostitzu Muxika.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2260 | [[:d:Q112767769|Q112767769]] | [[Ane Maruri]] | [[Lekeitio]] | 1996-03-06 | | | [[Ficheiro:Karrarranka22.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2261 | [[:d:Q112799936|Q112799936]] | [[Alazne Etxebarria Urizar]] | [[Santurtzi]] | 1997-03-18 | | | [[Ficheiro:Alazne Etxebarria Nerja 2022.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2262 | [[:d:Q112898822|Q112898822]] | [[Joana Garitano]] | [[Donostia]] | 2008-12-24 | | | |- | style='text-align:right'| 2263 | [[:d:Q112958088|Q112958088]] | [[Rocío Vitero Pérez]] | [[Vitoria]] | 1980 | | | |- | style='text-align:right'| 2264 | [[:d:Q112972255|Q112972255]] | [[Eba Gaminde Egia]] | [[Mungia]] | 1968-07-16 | | | [[Ficheiro:Eba Gaminde. Ikertzaile, bake-epailea.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2265 | [[:d:Q113045238|Q113045238]] | [[Jone Mitxelena]] | [[Barakaldo]] | 1985 | | | |- | style='text-align:right'| 2266 | [[:d:Q113163674|Q113163674]] | [[Miren Irigoien Aizarna]] | [[Oiartzun]] | 1965-11-29 | | | [[Ficheiro:Miren irigoien aizarna.jpg|center|150px]] |- | style='text-align:right'| 2267 | [[:d:Q113267184|Q113267184]] | [[Libe Agirre]] | [[Meñaka]] | 1961-06-05 | | | |- | style='text-align:right'| 2268 | [[:d:Q113267533|Q113267533]] | [[Irene Arraratz]] | [[Hernani]] | 1967 | | | |- | style='text-align:right'| 2269 | [[:d:Q113269714|Q113269714]] | [[Ainhoa Arregi]] | [[Bilbao]] | 1969 | | | |} {{Wikidata list end}} == Véxase tamén == * [[Wikipedia:Lista de mulleres do País Vasco con artigo na Wikipedia en galego]] [[Categoría:Wikipedia:Listas de mulleres de España con datos de Wikidata]] mt8jm2a5nned5o33m2hogqkwy8xn49c 0 406592 6147584 5817148 2022-08-01T14:56:45Z Fis-mulleres 104999 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} [[Ficheiro:Katharine-Lyell_Handbook-of-Ferns-1870b.jpg|miniatura|Portada do libro de Katharine Murray Lyell (1870) ''A Geographical Handbook of All the Known Ferns''. (O título aparece cortado)]] '''Katharine Murray Lyell''', nada en [[1817]] e finada en [[1915]], foi unha [[botánica]] [[Pobo británico|británica]], autora dun libro pioneiro sobre a distribución mundial dos [[fento]]s e editora de volumes da correspondencia entre moitos dos científicos notábeis da súa época. == Biografía == Katharine Murray Horner era unha das seis fillas do comerciante e xeólogo [[Pobo escocés|escocés]] Leonard Horner. Leonard Horner deulle unha boa educación ás súas fillas e levábas ás reunións da British Association for the Advancement of Science.<ref>Ogilvie, Marilyn, and Joy Harvey. ''The biographical dictionary of women in science: pioneering lives from ancient times to the mid-20th century''. Routledge, 2003.</ref> A irmá máis vella de Katharine, Mary, era [[Xeoloxía|xeóloga]] e [[Conquilioloxía|conquilóloga]]. Casou co xeólogo [[Charles Lyell]]. Katharine Horner casou despois co irmán máis novo de Lyell, Henry. O seu fillo máis vello, Leonard, chegou a ser membro Parlamento británico. A súa sobriña [[Dorothea Pertz]] tamén foi botánica. == Traxectoria == Como botánica, Katharine Lyell especializouse nos fentos e en 1870 publicou un volume sobre a distribución xeográfica dos fentos no planeta. No seu prólogo recoñece o moito que lle debía a William Jackson Hooker e ó seu compendio inacabado de fentos, ''Synopsis Filicum'' (publicado postumamente en 1868). Porén, o libro de Lyell foi o primeiro que usaba unha organización xeográfica no canto da habitual organización por taxonomía. Ela viaxou á [[India]] con Henry, onde recolleu plantas en varias rexións, entre elas o delta do Ganges, e carteouse con ilustres vitorianos da súa época, como os científicos [[Alfred Russel Wallace]] e [[Charles Darwin]] e a misioneira [[Harriette Colenso]] (quen lle recolleu fentos).<ref>Guy, Jeff. ''The View Across the River: Harriette Colenso and the Zulu Struggle Against Imperialism''. New Africa Books, 2001.</ref> A súa colección de fentos está repartida entre os Kew Gardens e o Herbario da [[Universidade de Reading]] (RNG), mentres que o resto das súas outras plantas foron parar ao [[Museo Británico]]. Lyell tamén editou varios libros de memorias e de correspondencia de tres destacados científicos do seu día. Cando o seu cuñado Charles morreu en 1875, converteuse na compiladora e editora dunha obra en dous volumes da súa biografía, diarios e correspondencia.<ref>Mary Lyell, quen en teoría era a máis indicada para realizar esta tarefa morrera en 1873.</ref> Unha década máis tarde, trala morte do seu pai, editou as súas cartas nunha obra en dous volumes. Tamén editou a biografía e cartas doutro dos seus cuñados, Charles Bunbury, un afamado [[paleobotánico]]. Todas estas obras seguen a ser un material de referencia para as persoas que investigan este período. A abreviatura estándar de autoría K. Lyell úsase para indicar esta persoa cando se cita un nome botánico. == Obra == * Katharine Lyell. ''A Geographical Handbook of All the Known Ferns: With Tables to Show Their Distribution''. Londres: John Murray, 1870. * Katharine Lyell, ed. ''The Life, Letters and Journals of Sir Charles Lyell''. Londres: John Murray, 1881. * Katharine Lyell, ed. ''Memoir of Leonard Horner, F.R.S., F.G.S.: Consisting of Letters to his Family and from Some of his Friends''. Londres: Women's Printing Society, 1890. * Katharine Lyell, ed. ''The Life and Letters of Sir Charles J.F. Bunbury''. Londres: John Murray, 1906. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Fento]] {{ORDENAR:Lyell, Katherine Murray}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Nados en 1817]] [[Categoría:Finados en 1915]] [[Categoría:Personalidades da botánica]] [[Categoría:Científicos do Reino Unido]] figu2pk17wxs31p707aek025g3fsio3 6147586 6147584 2022-08-01T14:59:18Z Fis-mulleres 104999 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} [[Ficheiro:Katharine-Lyell_Handbook-of-Ferns-1870b.jpg|miniatura|Portada do libro de Katharine Murray Lyell (1870) ''A Geographical Handbook of All the Known Ferns''. (O título aparece cortado)]] '''Katharine Murray Lyell''', nada en [[1817]] e finada en [[1915]], foi unha [[botánica]] [[Pobo británico|británica]], autora dun libro pioneiro sobre a distribución mundial dos [[fento]]s e editora de volumes da correspondencia entre moitos dos científicos notábeis da súa época. == Biografía == Katharine Murray Horner era unha das seis fillas do comerciante e xeólogo [[Pobo escocés|escocés]] Leonard Horner. Leonard Horner deulle unha boa educación ás súas fillas e levábas ás reunións da British Association for the Advancement of Science.<ref>Ogilvie, Marilyn, and Joy Harvey. ''The biographical dictionary of women in science: pioneering lives from ancient times to the mid-20th century''. Routledge, 2003.</ref> A irmá máis vella de Katharine, Mary, era [[Xeoloxía|xeóloga]] e [[Conquilioloxía|conquilóloga]]. Casou co xeólogo [[Charles Lyell]].<ref>{{Cita web|título=Explorando nuevas fronteras: biólogas innovadoras, Dora Pertz y Florence Durham|url=https://mujeresconciencia.com/2018/01/03/explorando-nuevas-fronteras-biologas-innovadoras-dora-pertz-florence-durham/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2018-01-03|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> Katharine Horner casou despois co irmán máis novo de Lyell, Henry. O seu fillo máis vello, Leonard, chegou a ser membro Parlamento británico. A súa sobriña [[Dorothea Pertz]] tamén foi botánica. == Traxectoria == Como botánica, Katharine Lyell especializouse nos fentos e en 1870 publicou un volume sobre a distribución xeográfica dos fentos no planeta. No seu prólogo recoñece o moito que lle debía a William Jackson Hooker e ó seu compendio inacabado de fentos, ''Synopsis Filicum'' (publicado postumamente en 1868). Porén, o libro de Lyell foi o primeiro que usaba unha organización xeográfica no canto da habitual organización por taxonomía. Ela viaxou á [[India]] con Henry, onde recolleu plantas en varias rexións, entre elas o delta do Ganges, e carteouse con ilustres vitorianos da súa época, como os científicos [[Alfred Russel Wallace]] e [[Charles Darwin]] e a misioneira [[Harriette Colenso]] (quen lle recolleu fentos).<ref>Guy, Jeff. ''The View Across the River: Harriette Colenso and the Zulu Struggle Against Imperialism''. New Africa Books, 2001.</ref> A súa colección de fentos está repartida entre os Kew Gardens e o Herbario da [[Universidade de Reading]] (RNG), mentres que o resto das súas outras plantas foron parar ao [[Museo Británico]]. Lyell tamén editou varios libros de memorias e de correspondencia de tres destacados científicos do seu día. Cando o seu cuñado Charles morreu en 1875, converteuse na compiladora e editora dunha obra en dous volumes da súa biografía, diarios e correspondencia.<ref>Mary Lyell, quen en teoría era a máis indicada para realizar esta tarefa morrera en 1873.</ref> Unha década máis tarde, trala morte do seu pai, editou as súas cartas nunha obra en dous volumes. Tamén editou a biografía e cartas doutro dos seus cuñados, Charles Bunbury, un afamado [[paleobotánico]]. Todas estas obras seguen a ser un material de referencia para as persoas que investigan este período. A abreviatura estándar de autoría K. Lyell úsase para indicar esta persoa cando se cita un nome botánico. == Obra == * Katharine Lyell. ''A Geographical Handbook of All the Known Ferns: With Tables to Show Their Distribution''. Londres: John Murray, 1870. * Katharine Lyell, ed. ''The Life, Letters and Journals of Sir Charles Lyell''. Londres: John Murray, 1881. * Katharine Lyell, ed. ''Memoir of Leonard Horner, F.R.S., F.G.S.: Consisting of Letters to his Family and from Some of his Friends''. Londres: Women's Printing Society, 1890. * Katharine Lyell, ed. ''The Life and Letters of Sir Charles J.F. Bunbury''. Londres: John Murray, 1906. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Fento]] {{ORDENAR:Lyell, Katherine Murray}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Nados en 1817]] [[Categoría:Finados en 1915]] [[Categoría:Personalidades da botánica]] [[Categoría:Científicos do Reino Unido]] rl3w74mikgupizvur364vaxe2sg8ipx 0 407193 6147951 5545770 2022-08-02T04:48:21Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeroliña | nome = TAAG Linhas Aéreas de Angola | imaxe = D2-TEG 777 TAAG OPO 01.jpg | IATA = DT | ICAO = DTA | indicativo = ANGOLA | fundación = setembro de [[1938]] (como DTA, Divisão dos Transportes Aéreos) | inicio_das_operacións = [[17 de xullo]] de [[1940]] | fin_das_operacións = | aeroporto_principal = [[Aeroporto Quatro de Fevereiro]] | centros_de_conexión = | centros_de_conexión_secundarios = | cidades_focais = | plan_de_voo_frecuente = | alianza = | subsidiarias = [[Angola Air Charter]] | frota = 13 | destinos = 39<ref name="destinos" /> | holding = | eslogan_da_compañía = ''TAAG a Sua Companhia de Sempre'' | sede = [[Luanda]], [[Angola]] | dirixentes = | páxina_web = http://www.taag.com }} '''TAAG Linhas Aéreas de Angola''' é a [[aeroliña nacional]] de [[Angola]].<ref>{{cita web|título=TAAG widens net losses in 1H as fuel subsidy drops|url=http://atwonline.com/airline-financials/taag-widens-net-losses-1h-fuel-subsidy-drops|editor=Air Transport World|dataacceso=27 de marzo de 2018|data-arquivo=04 de agosto de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170804131311/http://atwonline.com/airline-financials/taag-widens-net-losses-1h-fuel-subsidy-drops|url-morta=unfit}}</ref> Baseada en [[Luanda]], a compañía opera unha frota completamente formada por avións [[Boeing]] en servizos domésticos dentro do país, servizos de medio alcance en [[África]] e voos de longo alcance cara [[Brasil]], [[Cuba]], [[Portugal]], [[Francia]], [[Reino Unido]], [[Países Baixos]], [[Alemaña]] e [[Bélxica]].<ref name="destinos">{{cita web|título=Guía de destinos|url=http://www.taag.com/pt/Destinos/Guia-de-destinos|editor=TAAG|dataacceso=27 de marzo de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180313135952/http://www.taag.com/pt/Destinos/Guia-de-destinos|dataarquivo=13 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> Orixinalmente foi creada polo goberno como ''DTA - Divisão dos Transportes Aéreos'' en [[1938]], cambiou o seu nome para ''TAAG Transportes Aéreos de Angola'' en [[1973]], e gañou o status de aeroliña de bandeira en [[1975]]. No presente é membro da [[Asociación de Transporte Aéreo Internacional]]<ref>{{cita web|título=Current Airline Members|url=http://www.iata.org/about/members/Pages/airline-list.aspx?All=true|editor=IATA|dataacceso=27 de marzo de 2018}}</ref> e da [[Asociación de Aeroliñas Africanas]].<ref>{{cita web|título=Current members|url=http://www.afraa.org/index.php/membership/current-members|editor=AFRAA|dataacceso=27 de marzo de 2018}}</ref> == Frota == [[Arquivo:TAAG 777-3M2ER.jpg|thumb|[[Boeing 777#777-300ER|Boeing 777-300ER]] despegando do [[aeroporto de Lisboa]]]] [[Arquivo:Boeing_737-7M2,_TAAG_Linhas_Aereas_de_Angola_JP5985531.jpg|thumb|[[Boeing 737-700]]]] En novembro de [[2017]] a frota de TAAG estaba formada polos seguintes avións:<ref>{{cita web|título=TAAG - Linhas Aereas de Angola Airlines Fleet Details and History|url=https://www.planespotters.net/airline/TAAG-Linhas-Aereas-de-Angola-Airlines|editor=Planespotters|dataacceso=27 de marzo de 2018}}</ref> {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto;text-align:center" |+ Frota de TAAG Linhas Aéreas de Angola |- ! rowspan="2" | Avión ! rowspan="2" | En servizo ! rowspan="2" | Pedidos ! colspan="4" | Pasaxeiros ! rowspan="2" | Notas |- !<abbr title="First">F</abbr> !<abbr title="Business">C</abbr> !<abbr title="Economy">Y</abbr> !Total |- |[[Boeing 737 Next Generation|Boeing 737-700]] |4 |— |&mdash; |12 |108 |120<ref>{{cita web|título=Boeing 737-700|url=http://www.taag.com/en/Travelling-with-TAAG/Fleet/Airplane/boeing-737-700|editor=TAAG|dataacceso=27 de marzo de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180320014828/http://www.taag.com/en/Travelling-with-TAAG/Fleet/Airplane/boeing-737-700|dataarquivo=20 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> | |- |[[Boeing 737 Next Generation|Boeing 737-700QC]] |1 |— |colspan=4 {{dunno}} | |- |[[Boeing 777#777-200ER|Boeing 777-200ER]] |3 |— |14 |51 |170 |235<ref>{{cita web|título=Boeing 777-200ER|url=http://www.taag.com/en/Travelling-with-TAAG/Fleet/Airplane/boeing-777-200-er|editor=TAAG|dataacceso=27 de marzo de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180328040919/http://www.taag.com/en/Travelling-with-TAAG/Fleet/Airplane/boeing-777-200-er|dataarquivo=28 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> | |- |[[Boeing 777#777-300ER|Boeing 777-300ER]] |5 |&mdash; |12 |56 |225 |293<ref>{{cita web|título=Boeing 777-300ER|url=http://www.taag.com/en/Travelling-with-TAAG/Fleet/Airplane/boeing-777-300-er|editor=TAAG|dataacceso=27 de marzo de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180327213238/http://www.taag.com/en/Travelling-with-TAAG/Fleet/Airplane/boeing-777-300-er|dataarquivo=27 de marzo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> | |- !Total !13 !&mdash; !colspan="5"| |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.taag.com Páxina web da aeroliña] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeroliñas de Angola]] beg7er8uweq9knlizoqwxmbxaebrx4z 0 408382 6147916 5545293 2022-08-02T03:04:26Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Ekers landskommun.jpg|miniatura|300px|Ekers socken en Närke nun mapa do hundred de Örebro]] '''Socken''' é o nome usado para unha parte dun condado en [[Dinamarca]], [[Finlandia]], [[Noruega]] e [[Suecia]]. Un socken é unha área que previamente foi como unha parroquia civil ou unha parroquia administrativa. Anteriormente estaba unida a unha parroquia, pero no presente é unha área tradicional con distintas fronteiras que as das parroquias orixinais. Nalgunhas partes de Suecia o uso de "socken" como unha forma de describir unha zona é máis importante que noutras. Un socken pode ter tamén o mesmo nome que unha localidade ou parroquia. == Historia == Socken, en [[sueco antigo]] ''sokn'', en [[Lingua dinamarquesa|dinamarqués]] ou [[bokmål]] ''sogn'', e en [[nynorsk]] ''sokn'', é un nome arcaico para as parroquias eclesiásticas orixinais dos condados, ''kyrksocken''. Tamén describe a unha área secular, un ''sockenkommun'' ("localidade rural") ou a unha área de impostos, un ''jordbokssocken''.<ref>{{cita libro|título=Svenska akademiens ordlista över svenska språket|ano=1998|editor=Norstedts ordbok|localización=Estocolmo|isbn=91-7227-032-2|páxinas=876|editor=Norstedts ordbok}}</ref><ref>{{cita libro|apelidos=Brink|nome=Stefan|título=Sockenbildning och sockennamn : studier i äldre territoriell indelning i Norden = Parish-formation and parish-names : studies in early territorial division in Scandinavia|ano=1990|editor=Gustav Adolfs akad|localización=Uppsala|isbn=91-85352-17-9|editor=Gustav Adolfs akad}}</ref> Nos [[países nórdicos]] un socken era unha área administrativa formada por varias vilas ou localidades semellante ás parroquias civís en [[Inglaterra]], pero o concepto non é usado para referirse ás cidades. Un socken tiña unha igrexa parroquial, estanba gobernado por un consello e foi o predecesor dos municipios modernos.<ref>{{cita web|título=Välkommen till OSA!|url=http://www2.saob.se/|editor=SAOB|dataacceso=8 de abril de 2018}}</ref><ref>{{cita libro|título=Kyrka och socken i medeltidens Sverige: en samling uppsatser|apelidos=Brink|nome=Stefan|editorial=|ano=1991|isbn=9171928251|editor=Andersson|nome-editor=Roger (ed.)|páxinas=113-142|lingua=sv|capítulo=Sockenbildningen i Sverige|ref=|url-capítulo=http://libris.kb.se/bib/2513958}}</ref> En [[1862]], os ''kyrksockens'' e os ''sockenkommuns'' foron abolidos en Suecia como áreas administrativas durante as reformas dos municipios. O ''jordbrukssocken'' seguiu en uso ata que o ''Fastighetsdatareformen'' ("reforma do rexistro de bens inmobles") completouse entre 1976 e 1995.<ref>{{cita web|título=Förordning (1983:594) om genomförande av fastighetsdatareformen|url=http://www.riksdagen.se/sv/dokument-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/forordning-1983594-om-genomforande-av-_sfs-1983-594|editor=Sveriges Riksdag|dataacceso=8 de abril de 2018}}</ref> Despois diso non se realizaron máis alteracións nos sockens. O [[1 de xaneiro]] de [[2016]] apareceu en Suecia unha nova división administrativa e área estadística, o distrito. Xeograficamente os distritos correspóndense coas límites que tiñan as parroquias da [[Igrexa de Suecia]] o [[31 de decembro]] de [[1999]]. Ao redor do 85% dos vellos sockens correspóndense cos novos distritos.<ref>{{cita web|título=Förordning om distrikt|url=http://rkrattsdb.gov.se/SFSdoc/15/150493.PDF|editor=Regeringskansliet|dataacceso=8 de abril de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180930041909/http://rkrattsdb.gov.se/SFSdoc/15/150493.PDF|dataarquivo=30 de setembro de 2018|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|título=Nya folkbokföringsdistrikt|url=http://www.lantmateriet.se/globalassets/om-lantmateriet/om-oss/dokument/2015/webb.lm.verksamhetsberattelse.2014.pdf|editor=Lantmäteriet|dataacceso=8 de abril de 2018|data-arquivo=04 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160304234646/http://www.lantmateriet.se/globalassets/om-lantmateriet/om-oss/dokument/2015/webb.lm.verksamhetsberattelse.2014.pdf|url-morta=unfit}}</ref> Aínda que o termo socken xa non é usado pola administración sueca, este segue usándose na catalogación e rexistro de arquivos históricos (Swedish National Heritage Board), botánicos, na investigación de dialectos, na toponimia e por sociedades históricas locais. O socken é un parámetro axeitado para estes propósitos xa que non cambiaron co paso do tempo.<ref>{{cita libro|título=Förteckning över städer och socknar. D. 1, Alfabetisk och efter sockennummer|ano=1991|editor=Riksantikvarieämbetet|localización=Estocolmo|isbn=91-7209-149-5|editor=Riksantikvarieämbetet}}</ref> == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Suecia]] [[Categoría:Administración]] qvleba40ylfv6u9c2drbi1zd3fz6kse 0 409124 6147759 6146781 2022-08-01T21:29:11Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki Os '''Encontros para a Normalización Lingüística''' están organizados polo [[Centro de Documentación Sociolingüística de Galicia]] do [[Consello da Cultura Galega]]. En 2021, chegaron á súa XXIII edición.<ref>{{cita web|título=XXIII ENCONTROS PARA A NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA|url=https://aulasgalegas.org/2021/11/19/xxiii-encontros-para-a-normalizacion-linguistica/|dataacceso=31/07/2022|ano=2021}}</ref> == Encontros celebrados == A relación de encontros celebrados até hoxe realizáronse en [[Santiago de Compostela]] presencialmente, agás a XXII edición que foi virtual debido á [[COVID 19]]: * '''XXIII Edición''' ** Tema: Desde o berce: a transmisión interxeracional da lingua galega ** Data: 4 de novembro de 2021 * '''XXII Edición''' ** Tema: A integración lingüística como ferramenta de cohesión social ** Data: 13-19 de novembro (emisión gravada) * '''XXI Edición''' ** Tema: Divulgación científica en Galicia: cal é o peso (atómico) do galego? ** Data: 4 e 5 de abril de 2019 * '''XX Edición''' ** Tema: Paso a paso, man con man. Deporte e lingua ** Data: 12 e 13 de abril de 2018 * '''XIX Edición''' ** Tema: Dereitos lingüísticos, unha garantia pendente? ** Data: 20 e 21 de abril de 2017 * '''XVIII Edición''' ** Tema: Nas bocas do futuro: mocidade e lingua ** Data: 14 e 15 de abril de 2016 * '''XVII Edición''' ** Data: 15 e 16 de outubro de 2015 * '''XVI Edición''' ** Data: 24 e 25 de setembro de 2014 * '''XV Edición''' ** Data: 18 e 19 de abril de 2013 * '''XIV Edición''' ** Data: 8 e 9 de marzo de 2012 * '''XIII Edición''' ** Data: 28 e 29 de abril de 2011 * '''XII Edición''' ** Data: 23 e 24 de setembro de 2010 * '''XI Edición''' ** Data: 12 e 13 de febreiro de 2009 * '''X Edición''' ** Data: 26 e 27 de outubro de 2006 * '''IX Edición''' ** Data: 20 e 21 de outubro de 2005 * '''VIII Edición''' ** Data: 20, 21 e 22 de xaneiro de 2005 * '''VII Edición''' ** Data: 23 e 24 de outubro de 2003 * '''VI Edición''' ** Data: 14 e 15 de outubro de 2002 * '''V Edición''' ** Data: Do 25 ao 26 de outubro de 2001 * '''IV Encontros pola Normalización Lingüística''' ** Data: 10 de novembro de 2000 * '''III Edición''' ** Data: 28 e 29 de outubro de 1999 * '''II Edición''' ** Data: 28, 29 e 30 de outubro de 1998 * '''I Edición''' ** Data: 17 e 18 de decembro de 1993 == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[A Mesa pola Normalización Lingüística]] * [[Diglosia]] * [[Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias]] * [[Fotolingua]] * [[Lingua galega]] * [[Normalización lingüística]] === Ligazóns externas === * [http://consellodacultura.gal/todos.php?serie=Encontros%20para%20a%20normalizaci%F3n Encontros para a normalización] {{en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Normalización lingüística do galego]] 318yj17nzhzf1fyqr9scyvc63ggvm1k 6147760 6147759 2022-08-01T21:29:32Z HombreDHojalata 5863 /* Encontros celebrados */ wikitext text/x-wiki Os '''Encontros para a Normalización Lingüística''' están organizados polo [[Centro de Documentación Sociolingüística de Galicia]] do [[Consello da Cultura Galega]]. En 2021, chegaron á súa XXIII edición.<ref>{{cita web|título=XXIII ENCONTROS PARA A NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA|url=https://aulasgalegas.org/2021/11/19/xxiii-encontros-para-a-normalizacion-linguistica/|dataacceso=31/07/2022|ano=2021}}</ref> == Encontros celebrados == A relación de encontros celebrados até hoxe realizáronse en [[Santiago de Compostela]] presencialmente, agás a XXII edición que foi virtual debido á [[COVID 19]]: * '''XXIII Edición''' ** Tema: Desde o berce: a transmisión interxeracional da lingua galega ** Data: 4 de novembro de 2021 * '''XXII Edición''' ** Tema: A integración lingüística como ferramenta de cohesión social ** Data: 13-19 de novembro (emisión gravada) * '''XXI Edición''' ** Tema: Divulgación científica en Galicia: cal é o peso (atómico) do galego? ** Data: 4 e 5 de abril de 2019 * '''XX Edición''' ** Tema: Paso a paso, man con man. Deporte e lingua ** Data: 12 e 13 de abril de 2018 * '''XIX Edición''' ** Tema: Dereitos lingüísticos, unha garantía pendente? ** Data: 20 e 21 de abril de 2017 * '''XVIII Edición''' ** Tema: Nas bocas do futuro: mocidade e lingua ** Data: 14 e 15 de abril de 2016 * '''XVII Edición''' ** Data: 15 e 16 de outubro de 2015 * '''XVI Edición''' ** Data: 24 e 25 de setembro de 2014 * '''XV Edición''' ** Data: 18 e 19 de abril de 2013 * '''XIV Edición''' ** Data: 8 e 9 de marzo de 2012 * '''XIII Edición''' ** Data: 28 e 29 de abril de 2011 * '''XII Edición''' ** Data: 23 e 24 de setembro de 2010 * '''XI Edición''' ** Data: 12 e 13 de febreiro de 2009 * '''X Edición''' ** Data: 26 e 27 de outubro de 2006 * '''IX Edición''' ** Data: 20 e 21 de outubro de 2005 * '''VIII Edición''' ** Data: 20, 21 e 22 de xaneiro de 2005 * '''VII Edición''' ** Data: 23 e 24 de outubro de 2003 * '''VI Edición''' ** Data: 14 e 15 de outubro de 2002 * '''V Edición''' ** Data: Do 25 ao 26 de outubro de 2001 * '''IV Encontros pola Normalización Lingüística''' ** Data: 10 de novembro de 2000 * '''III Edición''' ** Data: 28 e 29 de outubro de 1999 * '''II Edición''' ** Data: 28, 29 e 30 de outubro de 1998 * '''I Edición''' ** Data: 17 e 18 de decembro de 1993 == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[A Mesa pola Normalización Lingüística]] * [[Diglosia]] * [[Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias]] * [[Fotolingua]] * [[Lingua galega]] * [[Normalización lingüística]] === Ligazóns externas === * [http://consellodacultura.gal/todos.php?serie=Encontros%20para%20a%20normalizaci%F3n Encontros para a normalización] {{en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Normalización lingüística do galego]] 7anmsissh5tdto14norwtw64cg07jti 6147777 6147760 2022-08-01T21:49:37Z HombreDHojalata 5863 engado a [[Categoría:Consello da Cultura Galega]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki Os '''Encontros para a Normalización Lingüística''' están organizados polo [[Centro de Documentación Sociolingüística de Galicia]] do [[Consello da Cultura Galega]]. En 2021, chegaron á súa XXIII edición.<ref>{{cita web|título=XXIII ENCONTROS PARA A NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA|url=https://aulasgalegas.org/2021/11/19/xxiii-encontros-para-a-normalizacion-linguistica/|dataacceso=31/07/2022|ano=2021}}</ref> == Encontros celebrados == A relación de encontros celebrados até hoxe realizáronse en [[Santiago de Compostela]] presencialmente, agás a XXII edición que foi virtual debido á [[COVID 19]]: * '''XXIII Edición''' ** Tema: Desde o berce: a transmisión interxeracional da lingua galega ** Data: 4 de novembro de 2021 * '''XXII Edición''' ** Tema: A integración lingüística como ferramenta de cohesión social ** Data: 13-19 de novembro (emisión gravada) * '''XXI Edición''' ** Tema: Divulgación científica en Galicia: cal é o peso (atómico) do galego? ** Data: 4 e 5 de abril de 2019 * '''XX Edición''' ** Tema: Paso a paso, man con man. Deporte e lingua ** Data: 12 e 13 de abril de 2018 * '''XIX Edición''' ** Tema: Dereitos lingüísticos, unha garantía pendente? ** Data: 20 e 21 de abril de 2017 * '''XVIII Edición''' ** Tema: Nas bocas do futuro: mocidade e lingua ** Data: 14 e 15 de abril de 2016 * '''XVII Edición''' ** Data: 15 e 16 de outubro de 2015 * '''XVI Edición''' ** Data: 24 e 25 de setembro de 2014 * '''XV Edición''' ** Data: 18 e 19 de abril de 2013 * '''XIV Edición''' ** Data: 8 e 9 de marzo de 2012 * '''XIII Edición''' ** Data: 28 e 29 de abril de 2011 * '''XII Edición''' ** Data: 23 e 24 de setembro de 2010 * '''XI Edición''' ** Data: 12 e 13 de febreiro de 2009 * '''X Edición''' ** Data: 26 e 27 de outubro de 2006 * '''IX Edición''' ** Data: 20 e 21 de outubro de 2005 * '''VIII Edición''' ** Data: 20, 21 e 22 de xaneiro de 2005 * '''VII Edición''' ** Data: 23 e 24 de outubro de 2003 * '''VI Edición''' ** Data: 14 e 15 de outubro de 2002 * '''V Edición''' ** Data: Do 25 ao 26 de outubro de 2001 * '''IV Encontros pola Normalización Lingüística''' ** Data: 10 de novembro de 2000 * '''III Edición''' ** Data: 28 e 29 de outubro de 1999 * '''II Edición''' ** Data: 28, 29 e 30 de outubro de 1998 * '''I Edición''' ** Data: 17 e 18 de decembro de 1993 == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[A Mesa pola Normalización Lingüística]] * [[Diglosia]] * [[Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias]] * [[Fotolingua]] * [[Lingua galega]] * [[Normalización lingüística]] === Ligazóns externas === * [http://consellodacultura.gal/todos.php?serie=Encontros%20para%20a%20normalizaci%F3n Encontros para a normalización] {{en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Normalización lingüística do galego]] [[Categoría:Consello da Cultura Galega]] cji3n6jh6b1n45v7420sj2hdhk41tcy 0 410267 6148238 5864724 2022-08-02T11:01:27Z HacheDous=0 55340 por extensión pero non é o propio. wikitext text/x-wiki Un '''curmán'''<ref>{{DRAG|curmán}}</ref> é o fillo dos [[Tío|tíos]] e das tías, é dicir, os descendentes dos irmáns dos pais. Aínda así, este termo de [[parentesco]] pode ser usado, por extensión, nun sentido máis laxo: fálase de curmáns cando se comparten ascedentes comúns en graos sucesivos. Así, curmáns segundos son os fillos dos curmáns dos pais, os curmáns terceiros, os netos dos curmáns dos avós e así sen limitacións. Para diferenciar estes graos ás veces úsanse os termos 'curmán entregue', 'primo' ou 'primo carnal' para curmáns de primeiro grao (fillos de irmáns dos pais). Os curmáns son o grao máis achegado de parentes que poden contraer [[matrimonio]] segundo o costume occidental, sen caer no [[incesto]]. En realidade, os matrimonios entre curmáns son comúns na [[nobreza]] (para manter a liñaxe). Porén, o concepto de curmán non é universal. O sistema de [[parentesco]] indica que a terminoloxía debe ser usado:<ref>{{Cita web |url=http://anthro.palomar.edu/kinship/kinship_5.htm |título=Resumo dos sistemas de parentesco |data-acceso=04 de maio de 2018 |data-arquivo=16 de setembro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170916091600/http://anthro.palomar.edu/kinship/kinship_5.htm |url-morta=yes }}</ref> * O parentesco esquimó cre que a [[Familia (socioloxía)|familia]] nuclear é a cousa máis importante e por esta razón designa co mesmo nome todos os nenos de tíos e tías, sexan de liña paterna ou materna. * O sistema de parentesco hawaiano só distingue entre membros de diferentes xeracións e por sexo, e así irmán e curmán reciben un mesmo termo e irmá e curmá outro, sen existir o termo curmán como tal. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Familia]] [[Categoría:Xenealoxía]] 891iv5jm14vhisemoh0x53p2id6hs6l 0 412191 6147495 5544532 2022-08-01T13:38:53Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Compañía | nome_compañía = Saab Group | fondo = | letra = | logo_compañía = Saab wordmark blue.svg | pé = | imaxe = | pé_imaxe = | tipo_compañía = aeroespacial e defensa | fundación = [[1937]] | matriz = | localización = [[Estocolmo]] | fundador = | persoas_clave = | industria = | produtos = sistemas de control de tráfico aéreo<br>cazas<br>avións militares<br>sistemas militares<br>radares | beneficio = | beneficio_operativo = | beneficio_neto = | núm_empregados = 15 465 (2016)<ref name="Annual and Sustainability Report 2016">{{cita web|título=Annual and Sustainability Report 2016|url=https://saabgroup.com/globalassets/saab_ar16_eng.pdf|editor=Saab Group|dataacceso=29 de maio de 2018}}</ref> | páxina_web = https://saabgroup.com | notas = }} '''Saab Group''' (orixinalmente '''Svenska Aeroplan AB''' e posteriormente '''SAAB''' e '''Saab AB''') é unha compañía de defensa e aviación sueca fundada no ano [[1937]]. Dende [[1947]] ata [[1990]] foi a compañía matriz do fabricante de coches [[Saab Automobile]]. Entre [[1968]] e [[1995]] a compañía estivo fusionada con [[Scania-Vabis]], sendo coñecida como [[Saab-Scania]]. As dúas empresas separáronse coa chegada do novo dono de Saab, Investor AB. A pesar da separación, tanto Saab como [[Scania AB|Scania]] comparten o dereito de usar o logotipo do [[grifón]],<ref>{{cita web|título=Saab’s Griffin Caught Between a Rock and a Hard Place|url=https://www.underconsideration.com/brandnew/archives/saabs_griffin_caught_between_a_rock_and_a_hard_place.php|editor=Brand New|dataacceso=29 de maio de 2018}}</ref> que procede do escudo de armas da rexión sueca de [[Escania]]. == Historia == Svenska Aeroplan AB (SAAB) fundouse no ano [[1937]] en [[Trollhättan]]. Coa fusión de Svenska Aero AB (SAAB) e a compañía baseada en [[Linköping]] [[ASJA]]<ref name="World Encyclopedia of Aircraft">{{cita libro |apelidos=Gunston |nome=Bill |título=World Encyclopedia of Aircraft Manufacturers, 2nd Edition |ano=2005 |editor=Sutton Publishing |localización=Gloucestershire |isbn=0-7509-3981-8 |páxinas=164 |editor=Sutton Publishing}}</ref> no ano [[1939]], a sede trasladouse a esta cidade. Orixinalmente a compañía dedicouse á fabricación de avións pero comezou a diversificar os seus negocios. A finais dos anos 40 Saab empezou a fabricar coches coa súa división [[Saab Automobile]], baseada en Trollhättan. O seu primeiro coche foi o [[Saab 92]] que comezou a fabricarse a gran escala o [[12 de decembro]] de [[1949]] baseado no prototipo [[Ursaab]].<ref>{{cita libro |apelidos=Chapman |nome=Giles |título=The Illustrated Encyclopedia of Extraordinary Automobiles |ano=2009 |editor=Dorling Kindersley Limited |isbn=9781405336956 |editor=Dorling Kindersley Limited}}</ref> A finais dos ano 50 Saab aventurouse no mercado dos ordenadores con [[Datasaab]]. A compañía foi parcialmente resultado da necesidade de fabricar un ordenador o suficientemente pequeno como para ser montado nun avión como equipo de navegación. Durante os anos 60 desenvolveu varios ordenadores que foron vendidos a países europeos para usos como a banca. O ordenador de aviación CK 37 foi utilizado en [[1971]] no [[Saab 37 Viggen|Viggen]]. A compañís foi vendida en [[1975]] a [[Sperry UNIVAC]], mentres que Saab retivo os seus desenvolvementos en ordenadores de voo. En maio de [[1965]] o nome da compañía cambiou a Saab AB para reflectir o seu amplo rango de actividades.<ref name="World Encyclopedia of Aircraft" /> En [[1968]] Saab AB fusionouse co fabricante sueco de camións, autobuses e motores [[Scania-Vabis]],<ref name="Swedecar">{{cita web |título=Saab History |url=http://www.swedecar.com/saab_history.htm |editor=Swedecar |dataacceso=31 de maio de 2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180615053650/http://www.swedecar.com/saab_history.htm |dataarquivo=15 de xuño de 2018 |urlmorta=yes }}</ref> converténdose en Saab-Scania AB. En [[1990]] [[General Motors]] mercou o 51% de Saab Automobile, e fíxose co resto da división de coches unha década despois. En [[1991]] [[Investor AB]] completou unha [[compra apalancada]] de Saab-Scania AB facéndose con todas as súas accións en circulaciónpor uns 21 000 millóns de coroas suecas.<ref>{{cita web |título=Saab Automobile AB History |url=http://www.fundinguniverse.com/company-histories/saab-automobile-ab-history/ |editor=Funding Universe |dataacceso=31 de maio de 2018}}</ref> Saab-Scania converteuse nunha subsidiaria de Investor AB e a compañía foi eliminada do rexistro.<ref name="Financial history Scania">{{cita web |título=Financial history |url=https://www.scania.com/group/en/financial-history/ |editor=Scania |dataacceso=31 de maio de 2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190915204849/https://www.scania.com/group/en/financial-history/ |dataarquivo=15 de setembro de 2019 |urlmorta=yes }}</ref> En [[1995]] Saab-Scania foi dividida por Investor AB en dúas compañía independente, eliminando a fusión entre Scania AB e Saab AB. A intención da compañía matriz era ampliar posteriormente a propiedade nas dúas empresas.<ref>{{cita web |título=Annual report 1998 |url=http://ir.investorab.com/files/press/investor/investor-report-1999-03-31-en.pdf |editor=Investor AB |dataacceso=31 de maio de 2018}}</ref> Tras a venda do 50% de Saab Automobile AB a General Motors, a principal razón tras a fusión con Scania-Vabis en 1968 desaparecera. Saab Military Aircraft e British Aerospace (agora [[BAE Systems]]) formaron en 1995 a empresa conxunta Saab-BAe Gripen AB para fabricar, comercializar e apoiar internacionalmente ao [[Saab JAS 39 Gripen|Gripen]]. Esta cooperación ampliouse en [[2001]] coa creación de Gripen International para o mesmo propósito.<ref name="Swedecar" /> Dende [[1998]] ata [[2005]] o maior accionista en Saab foi BAE Systems, despois de que o seu predecesor, mercase un 35% das accións a Investor AB. En xaneiro de 2005 BAE Systems reducíu a súa participación ao 20%, mentres Investor AB mantiña outro 20%. O [[16 de novembro]] de [[1999]] Saab anunciou a súa intención de mercar Celsius AB. finalizando a súa adquisición a principios de marzo do ano seguinte.<ref>{{cita web |título=Saab has acquired further shares in Celsius |url=http://www.saabgroup.com/en/About-Saab/Newsroom/Press-releases--News/2000---1/Saab-has-acquired-further-shares-in-Celsius/ |editor=Saab Group |dataacceso=31 de maio de 2018 |data-arquivo=17 de febreiro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150217120515/http://www.saabgroup.com/en/About-Saab/Newsroom/Press-releases--News/2000---1/Saab-has-acquired-further-shares-in-Celsius/ |url-morta=unfit }}</ref> En decembro de [[2005]] Saab uníuse ao proxecto do vehículo aéreo no tripulado furtivo [[Dassault nEUROn]] como un dos socios principais. En [[2010]] a compañía reestruturouse, pasando de quince unidades de negocio a cinco: aeronáutica, dinámica, sistemas de defensa electrónica, solucións de seguridade e defensa, e apoio e servizos.<ref>{{cita web |título=Business areas |url=https://saabgroup.com/about-company/organization/business-areas/ |editor=Saab Group |dataacceso=31 de maio de 2018}}</ref> Segundo Saab, a reestruturación levouse a cabo para orientarse mellor cara o mercado e os clientes. En marzo de 2010 BAE Systems vendeu a metade do seu 20% das accións na compañía a Investor AB, que entón se converteu no principal accionista.<ref>{{cita web |título=BAE Systems sells 10pc stake in Saab |url=https://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/industry/defence/7378771/BAE-Systems-sells-10pc-stake-in-Saab.html |editor=The Telegraph |dataacceso=31 de maio de 2018}}</ref> En xuño de [[2011]] a compañía británica vendeu o resto das súas accións chegando ao final de 16 anos de relación con Saab.<ref>{{cita web |título=BAE offloads Saab aerospace stake |url=http://www.ft.com/cms/s/0/6471d438-91e5-11e0-b8c1-00144feab49a.html |editor=Financial Times |dataacceso=31 de maio de 2018 |data-arquivo=27 de abril de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120427221807/http://www.ft.com/cms/s/0/6471d438-91e5-11e0-b8c1-00144feab49a.html |url-morta=unfit }}</ref> == Produtos == === Avións militares === * [[Saab 17]]: bombardeiro/bombardeiro en picado producido entre 1941 e 1944. 323 fabricados. * [[Saab 18]]: bombardeiro e avión de recoñecemento bimotor producido entre 1944 e 1948. 245 fabricados. * [[Saab 21]]: caza/avión de ataque de dobre fuselaxe producido entre 1945 e 1949. 298 fabricados * [[Saab 21R]]: versión a reacción do Saab 21 producido entre 1950 e 1952. 64 fabricados. * [[Saab 29 Tunnan]]: caza producido entre 1950 e 1956. 661 fabricados. * [[Saab 32 Lansen]]: avión de ataque producido entre 1953 e 1959. 450 fabricados. * [[Saab 35 Draken]]: caza producido entre 1955 e 1974. 644 fabricados. * [[Saab 37 Viggen]]: avión de caza/ataque recoñecemento producido entre 1970 e 1990. 329 fabricados. * [[Saab JAS 39 Gripen]]: caza multipropósito introducido en 1996. Ao redor de 250 fabricados ata o prsente. * [[Saab 105]]: adestrador bimotor producido entre 1963 e 1972. 192 fabricados. * [[Saab 340 AEW&C]]: avión de alerta temperá e control aerotransportado producido entre 1994 e 1997. 8 fabricados. === Proxectos de avións militares cancelados === * [[Saab 36]]: bombardeiro, anos 50. Ningún fabricado. * [[Saab 38]]: ataque/adestrador, anos 70. Ningún fabricado. === Avións civís === * [[Saab 90 Scandia]]: avión de curto/medio alcance para 32 pasaxeiros producido entre 1946 e 1954. 18 fabricados. * [[Saab 91 Safir]]: adestrador monomotor producido entre 1946 e 1966. 323 built) * [[Saab Safari|MFI-15 Safari/MFI-17 Supporter]]: adestrador monomotor producido entre 1971 e finais dos 70. Ao redor de 250 fabricados. * [[Saab 340]]: avión de pasaxeiros de curto alcance para 30-35 pasaxeiros producido entre 1983 e 1999. 459 fabricados. * [[Saab 2000]]: avión de pasaxeiros [[turbohélice]] para 50-58 pasaxeiros producido entre 1992 e 1999. 63 fabricados. === Avións experimentais === * [[Saab 210]]: producido en [[1952]]. 1 fabricado. * Saab/Linköping University Generic Future Fighter.<ref>{{cita web |título=SAAB new stealth fighter program |url=https://robotpig.net/aerospace-news/saab-new-stealth-fighter-program-_1827 |editor=Robotpig |dataacceso=5 de xuño de 2018}}</ref><ref>{{cita web |título=Saab plots bright future for Gripen programme |url=https://www.flightglobal.com/news/articles/farnborough-saab-plots-bright-future-for-gripen-programme-343778/ |editor=Flight Global |dataacceso=5 de xuño de 2018}}</ref> === Vehículos aéreos non tripulados === * [[Saab Skeldar]] * [[Swiss UAV]] === Mísiles === * [[RBS 56B BILL 2]]: mísil guiado anticarro. * [[KEPD 350]]: mísil de cruceiro. * [[MBT LAW]]: mísil anticarro. * [[RB 04]]: mísil antibuque. * [[Rb 05]]: mísil aire-terra. * [[RBS 23]]: sistema de defensa antiaérea. * [[RBS-15]]: mísil antibuque terra-terra e aire-terra. * [[RBS-70]]: sistema de defensa aérea portátil. * [[Meteor (mísil)|Meteor BVRAAM]]: mísil aire-aire. === Sistemas de xestión de combate naval === * [[9LV]] == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://saabgroup.com/ Páxina oficial] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Empresas de Suecia]] [[Categoría:Construtores aeronáuticos]] rrx915utd4t9nawnyll9nud0qsaq9l1 0 412564 6147494 5544531 2022-08-01T13:38:51Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Compañía | nome_compañía = Saab Automobile | fondo = | letra = | logo_compañía = Saab wordmark blue.svg | pé = | imaxe = | pé_imaxe = | tipo_compañía = | fundación = [[1945]] | matriz = | localización = [[Trollhättan]] | fundador = [[Saab AB]] | persoas_clave = | industria = automoción | produtos = coches | beneficio = | beneficio_operativo = | beneficio_neto = | núm_empregados = | páxina_web = | notas = }} '''Saab Automobile''' foi un fabricante de coches fundado en [[Suecia]] no ano [[1945]] cando a súa compañía matriz, [[Saab Group|SAAB AB]], comezou un proxecto para deseñar un pequeno automóbil. O primeiro modelo producido, o [[Saab 92]], foi lanzado en [[1949]]. En [[1968]] a compañía nai fusionouse con [[Scania-Vabis]] e dez anos despois lanzouse o [[Saab 9000]], que no seu momento foi o coche mellor vendido da marca. A mediados dos 90 apareceu o novo modelo do Saab 9000. En [[1989]] a división de automóbiles de [[Saab-Scania]] reestruturouse nunha compañía independente, Saab Automobile AB. O fabricante estadounidense [[General Motors]] (GM) fíxose co 50% da compañía cun investimento de 600 millóns de dólares. Durante ese período naceron dous modelos moi coñecidos, o [[Saab 9-3]] e o [[Saab 9-5]]. No ano [[2000]] GM exerceu a súa opción de mercar o 50% restante por 125 millóns máis, concverténdose así Saab Automobile nunha subsidiaria de General Motors. En [[2010]] GM vendeu Saab Automobile AB ao fabricante neerlandés [[Spyker Cars N.V.]]<ref>{{cita web |título=Spyker Cars Finalizes Purchase of Saab Automobile from GM |url=http://media.gm.com/media/us/en/gm/news.detail.html/content/Pages/news/us/en/2010/Feb/0223_Saab.html |editor=General Motors |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> Tras loitar contra a insolvencia ao longo do ano [[2011]], a compañía solicitou a bancarrota tras non saír adiante a compra da empresa por parte dun consorcio chinés; a adquisición foi bloqueada polo seu antigo propietario General Motors que se opuxo a tranferir a tecnoloxía e os dereitos de produción á compañía chinesa.<ref>{{cita web |título=Saab Automobile Files for Bankruptcy |url=http://newsroom.saab.com/news/news/saabautomobilefilesforbankruptcy.5.33e35a55134420c33657ffe39.html |editor=Saab |dataacceso=2 de xuño de 2018 |data-arquivo=07 de xaneiro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120107175604/http://newsroom.saab.com/news/news/saabautomobilefilesforbankruptcy.5.33e35a55134420c33657ffe39.html |url-morta=unfit }}</ref> O [[13 de xuño]] de [[2012]] anunciouse que unha nova compañía chamada [[National Electric Vehicle Sweden]] (NEVS) mercara a propiedade en quebra de Saab Automobile.<ref>{{cita web |título=Saabs nya ägare ska anställa hundratals |url=https://www.svt.se/nyheter/ekonomi/saab-har-fatt-en-kopare |editor=SVT |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> Segundo Saab United, o primeiro NEVS Saab 9-3 saíu da liña de preprodución o [[19 de setembro]] de [[2013]]. O proceso de produción iniciouse o [[2 de decembro]] dese ano,<ref>{{cita web|título=Lööf på plats vid Nevs "bilsläpp"|url=https://www.ttela.se/lööf-på-plats-vid-nevs-bilsläpp-1.2752446|páxina-web=Ttela|dataacceso=2 de xuño de 2018|urlmorta=yes|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190915204816/https://www.ttela.se/l%C3%B6%C3%B6f-p%C3%A5-plats-vid-nevs-bilsl%C3%A4pp-1.2752446|dataarquivo=15 de setembro de 2019|nome=Valdemar|apelidos=Lönnroth|data=28 de novembro de 2013|lingua=sv}}</ref> inicialmente sendo o mesmo modelo de gasolina 9-3 Aero fabricado antes de que Saab entrase en bancarrota, coa intención de restablecer a cadea de produción antes de desenvolver unha nova liña de produtos NEVS-Saab.<ref>{{cita web |título=Saab restarts production |url=http://www.foxnews.com/leisure/2013/12/02/saab-restarts-production/ |editor=Fox News |dataacceso=2 de xuño de 2018 |data-arquivo=18 de febreiro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150218204459/http://www.foxnews.com/leisure/2013/12/02/saab-restarts-production/ |url-morta=unfit }}</ref> NEVS perdeu a súa licenza de fabricación de coches co nome de Saab (que aínda conserva o [[Saab Group]]) no verán de [[2014]] e agora produce coches eléctricos baseados no Saab 9-3 pero a súa propia designacións "NEVS".<ref>{{cita web |título=Saab carmaker NEVS granted creditor protection by court but loses right to use Saab name |url=http://europe.autonews.com/article/20140829/ANE/140829863/saab-carmaker-nevs-granted-creditor-protection-by-court-but-loses |editor=Automotive News Europe |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Empresas de Suecia]] kikcbialldreas01f5549mzdxyf96ml 6147844 6147494 2022-08-01T23:50:06Z 213.194.179.82 wikitext text/x-wiki {{Compañía | fondo = #121859 | letra = White | nome_compañía = Saab Automobile | logo_compañía = Saab wordmark blue.svg | pé = | imaxe = Saab sonett.jpg | pé_imaxe = | tipo_compañía = | fundación = [[1945]] | matriz = | localización = [[Trollhättan]] | fundador = [[Saab AB]] | persoas_clave = | industria = automoción | produtos = coches | beneficio = | beneficio_operativo = | beneficio_neto = | núm_empregados = | páxina_web = | notas = }} '''Saab Automobile''' foi un fabricante de coches fundado en [[Suecia]] no ano [[1945]] cando a súa compañía matriz, [[Saab Group|SAAB AB]], comezou un proxecto para deseñar un pequeno automóbil. O primeiro modelo producido, o [[Saab 92]], foi lanzado en [[1949]]. En [[1968]] a compañía nai fusionouse con [[Scania-Vabis]] e dez anos despois lanzouse o [[Saab 9000]], que no seu momento foi o coche mellor vendido da marca. A mediados dos 90 apareceu o novo modelo do Saab 9000. En [[1989]] a división de automóbiles de [[Saab-Scania]] reestruturouse nunha compañía independente, Saab Automobile AB. O fabricante estadounidense [[General Motors]] (GM) fíxose co 50% da compañía cun investimento de 600 millóns de dólares. Durante ese período naceron dous modelos moi coñecidos, o [[Saab 9-3]] e o [[Saab 9-5]]. No ano [[2000]] GM exerceu a súa opción de mercar o 50% restante por 125 millóns máis, concverténdose así Saab Automobile nunha subsidiaria de General Motors. En [[2010]] GM vendeu Saab Automobile AB ao fabricante neerlandés [[Spyker Cars N.V.]]<ref>{{cita web |título=Spyker Cars Finalizes Purchase of Saab Automobile from GM |url=http://media.gm.com/media/us/en/gm/news.detail.html/content/Pages/news/us/en/2010/Feb/0223_Saab.html |editor=General Motors |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> Tras loitar contra a insolvencia ao longo do ano [[2011]], a compañía solicitou a bancarrota tras non saír adiante a compra da empresa por parte dun consorcio chinés; a adquisición foi bloqueada polo seu antigo propietario General Motors que se opuxo a tranferir a tecnoloxía e os dereitos de produción á compañía chinesa.<ref>{{cita web |título=Saab Automobile Files for Bankruptcy |url=http://newsroom.saab.com/news/news/saabautomobilefilesforbankruptcy.5.33e35a55134420c33657ffe39.html |editor=Saab |dataacceso=2 de xuño de 2018 |data-arquivo=07 de xaneiro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120107175604/http://newsroom.saab.com/news/news/saabautomobilefilesforbankruptcy.5.33e35a55134420c33657ffe39.html |url-morta=unfit }}</ref> O [[13 de xuño]] de [[2012]] anunciouse que unha nova compañía chamada [[National Electric Vehicle Sweden]] (NEVS) mercara a propiedade en quebra de Saab Automobile.<ref>{{cita web |título=Saabs nya ägare ska anställa hundratals |url=https://www.svt.se/nyheter/ekonomi/saab-har-fatt-en-kopare |editor=SVT |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> Segundo Saab United, o primeiro NEVS Saab 9-3 saíu da liña de preprodución o [[19 de setembro]] de [[2013]]. O proceso de produción iniciouse o [[2 de decembro]] dese ano,<ref>{{cita web|título=Lööf på plats vid Nevs "bilsläpp"|url=https://www.ttela.se/lööf-på-plats-vid-nevs-bilsläpp-1.2752446|páxina-web=Ttela|dataacceso=2 de xuño de 2018|urlmorta=yes|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190915204816/https://www.ttela.se/l%C3%B6%C3%B6f-p%C3%A5-plats-vid-nevs-bilsl%C3%A4pp-1.2752446|dataarquivo=15 de setembro de 2019|nome=Valdemar|apelidos=Lönnroth|data=28 de novembro de 2013|lingua=sv}}</ref> inicialmente sendo o mesmo modelo de gasolina 9-3 Aero fabricado antes de que Saab entrase en bancarrota, coa intención de restablecer a cadea de produción antes de desenvolver unha nova liña de produtos NEVS-Saab.<ref>{{cita web |título=Saab restarts production |url=http://www.foxnews.com/leisure/2013/12/02/saab-restarts-production/ |editor=Fox News |dataacceso=2 de xuño de 2018 |data-arquivo=18 de febreiro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150218204459/http://www.foxnews.com/leisure/2013/12/02/saab-restarts-production/ |url-morta=unfit }}</ref> NEVS perdeu a súa licenza de fabricación de coches co nome de Saab (que aínda conserva o [[Saab Group]]) no verán de [[2014]] e agora produce coches eléctricos baseados no Saab 9-3 pero a súa propia designacións "NEVS".<ref>{{cita web |título=Saab carmaker NEVS granted creditor protection by court but loses right to use Saab name |url=http://europe.autonews.com/article/20140829/ANE/140829863/saab-carmaker-nevs-granted-creditor-protection-by-court-but-loses |editor=Automotive News Europe |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Empresas de Suecia]] 1ootlczjmn4k7w1kogys0afvsoxbvu3 6147846 6147844 2022-08-01T23:54:22Z 213.194.179.82 wikitext text/x-wiki {{Compañía | fondo = #121859 | letra = White | nome_compañía = Saab Automobile | logo_compañía = Saab wordmark grey.svg | pé = | imaxe = Saab sonett.jpg | pé_imaxe = | tipo_compañía = | fundación = [[1945]] | matriz = | localización = [[Trollhättan]] | fundador = [[Saab AB]] | persoas_clave = | industria = automoción | produtos = coches | beneficio = | beneficio_operativo = | beneficio_neto = | núm_empregados = | páxina_web = | notas = }} '''Saab Automobile''' foi un fabricante de coches fundado en [[Suecia]] no ano [[1945]] cando a súa compañía matriz, [[Saab Group|SAAB AB]], comezou un proxecto para deseñar un pequeno automóbil. O primeiro modelo producido, o [[Saab 92]], foi lanzado en [[1949]]. En [[1968]] a compañía nai fusionouse con [[Scania-Vabis]] e dez anos despois lanzouse o [[Saab 9000]], que no seu momento foi o coche mellor vendido da marca. A mediados dos 90 apareceu o novo modelo do Saab 9000. En [[1989]] a división de automóbiles de [[Saab-Scania]] reestruturouse nunha compañía independente, Saab Automobile AB. O fabricante estadounidense [[General Motors]] (GM) fíxose co 50% da compañía cun investimento de 600 millóns de dólares. Durante ese período naceron dous modelos moi coñecidos, o [[Saab 9-3]] e o [[Saab 9-5]]. No ano [[2000]] GM exerceu a súa opción de mercar o 50% restante por 125 millóns máis, concverténdose así Saab Automobile nunha subsidiaria de General Motors. En [[2010]] GM vendeu Saab Automobile AB ao fabricante neerlandés [[Spyker Cars N.V.]]<ref>{{cita web |título=Spyker Cars Finalizes Purchase of Saab Automobile from GM |url=http://media.gm.com/media/us/en/gm/news.detail.html/content/Pages/news/us/en/2010/Feb/0223_Saab.html |editor=General Motors |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> Tras loitar contra a insolvencia ao longo do ano [[2011]], a compañía solicitou a bancarrota tras non saír adiante a compra da empresa por parte dun consorcio chinés; a adquisición foi bloqueada polo seu antigo propietario General Motors que se opuxo a tranferir a tecnoloxía e os dereitos de produción á compañía chinesa.<ref>{{cita web |título=Saab Automobile Files for Bankruptcy |url=http://newsroom.saab.com/news/news/saabautomobilefilesforbankruptcy.5.33e35a55134420c33657ffe39.html |editor=Saab |dataacceso=2 de xuño de 2018 |data-arquivo=07 de xaneiro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120107175604/http://newsroom.saab.com/news/news/saabautomobilefilesforbankruptcy.5.33e35a55134420c33657ffe39.html |url-morta=unfit }}</ref> O [[13 de xuño]] de [[2012]] anunciouse que unha nova compañía chamada [[National Electric Vehicle Sweden]] (NEVS) mercara a propiedade en quebra de Saab Automobile.<ref>{{cita web |título=Saabs nya ägare ska anställa hundratals |url=https://www.svt.se/nyheter/ekonomi/saab-har-fatt-en-kopare |editor=SVT |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> Segundo Saab United, o primeiro NEVS Saab 9-3 saíu da liña de preprodución o [[19 de setembro]] de [[2013]]. O proceso de produción iniciouse o [[2 de decembro]] dese ano,<ref>{{cita web|título=Lööf på plats vid Nevs "bilsläpp"|url=https://www.ttela.se/lööf-på-plats-vid-nevs-bilsläpp-1.2752446|páxina-web=Ttela|dataacceso=2 de xuño de 2018|urlmorta=yes|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190915204816/https://www.ttela.se/l%C3%B6%C3%B6f-p%C3%A5-plats-vid-nevs-bilsl%C3%A4pp-1.2752446|dataarquivo=15 de setembro de 2019|nome=Valdemar|apelidos=Lönnroth|data=28 de novembro de 2013|lingua=sv}}</ref> inicialmente sendo o mesmo modelo de gasolina 9-3 Aero fabricado antes de que Saab entrase en bancarrota, coa intención de restablecer a cadea de produción antes de desenvolver unha nova liña de produtos NEVS-Saab.<ref>{{cita web |título=Saab restarts production |url=http://www.foxnews.com/leisure/2013/12/02/saab-restarts-production/ |editor=Fox News |dataacceso=2 de xuño de 2018 |data-arquivo=18 de febreiro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150218204459/http://www.foxnews.com/leisure/2013/12/02/saab-restarts-production/ |url-morta=unfit }}</ref> NEVS perdeu a súa licenza de fabricación de coches co nome de Saab (que aínda conserva o [[Saab Group]]) no verán de [[2014]] e agora produce coches eléctricos baseados no Saab 9-3 pero a súa propia designacións "NEVS".<ref>{{cita web |título=Saab carmaker NEVS granted creditor protection by court but loses right to use Saab name |url=http://europe.autonews.com/article/20140829/ANE/140829863/saab-carmaker-nevs-granted-creditor-protection-by-court-but-loses |editor=Automotive News Europe |dataacceso=2 de xuño de 2018}}</ref> == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Empresas de Suecia]] 7rs4roh1xw4akjb8xwr0y9vthcqxqmx 0 412971 6148142 5546956 2022-08-02T09:42:59Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeroliña | nome = Uzbekistan Airways | imaxe = 787-800 Uzbekistan Airways.jpg | IATA = HY | ICAO = UZB | indicativo = UZBEK | fundación = [[28 de xaneiro]] de [[1992]] | inicio_das_operacións = [[31 de maio]] de 1992 | fin_das_operacións = | aeroporto_principal = [[aeroporto de Tashkent]] | centros_de_conexión = | centros_de_conexión_secundarios = | cidades_focais = | plan_de_voo_frecuente = Uz Air Plus | alianza = | subsidiarias = | frota = 31 | destinos = 58 | holding = Goberno de [[Uzbekistán]] | eslogan_da_compañía = | sede = | dirixentes = | páxina_web = https://www.uzairways.com }} '''Uzbekistan Airways''' é a [[aeroliña nacional]] de [[Uzbekistán]]<ref>{{cita web |título=Uzbekistan Airways takes first Boeing 787 |url=http://atwonline.com/airframes/uzbekistan-airways-takes-first-boeing-787 |editor=Air Transport World |dataacceso=6 de xuño de 2018 |data-arquivo=03 de setembro de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160903130456/http://atwonline.com/airframes/uzbekistan-airways-takes-first-boeing-787 |url-morta=unfit }}</ref> con sede en [[Tashkent]].<ref>{{cita web |título=Company |url=https://www.uzairways.com/en/about-us/company |editor=Uzbekistan Airways |dataacceso=6 de xuño de 2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180923162428/https://www.uzairways.com/en/about-us/company |dataarquivo=23 de setembro de 2018 |urlmorta=yes }}</ref> Dende o seu centro de conexións no [[aeroporto de Tashkent]] a aeroliña serve a varios destinos domésticos e tamén realiza servizos internacionais a [[Asia]], [[Europa]] e [[Norteamérica]]. == Frota == En maio de [[2018]] a frota de estaba formada polos seguintes avións:<ref>{{cita web |título=Uzbekistan Airways Fleet Details and History |url=https://www.planespotters.net/airline/Uzbekistan-Airways |editor=Planespotters |dataacceso=6 de xuño de 2018}}</ref> <center> {| class="wikitable" border="1" cellpadding="3" style="border-collapse:collapse; text-align: center" |+ Frota de Uzbekistan Airways |- !rowspan="2" |Avión !rowspan="2" |En servizo !rowspan="2" |Pedidos !colspan="4" |Pasaxeiros !rowspan="2" |Notas |- ! style="width:30px;"|<abbr title="First">F</abbr> ! style="width:30px;"|<abbr title="Business">C</abbr> ! style="width:30px;"|<abbr title="Economy">Y</abbr> ! style="width:30px;"|Total |- |[[Airbus A320-200]] |10 |&mdash; |&mdash; |12 |138 |150<ref>{{cita web |título=Aircraft News |url=http://atwonline.com/aircraft-amp-engines/aircraft-news-4 |editor=Air Transport World |dataacceso=6 de xuño de 2018}}</ref> |Un opera para o goberno do país |- |[[Boeing 757|Boeing 757-200]] |5 |&mdash; |&mdash; |28 |156 |184 |Un opera para o goberno do país |- |rowspan=2|[[Boeing 767|Boeing 767-300ER]] |rowspan=2|9 |rowspan=2|&mdash; |10 |40 |157 |207 |rowspan=2|Un opera para o goberno do país |- |&mdash; |18 |246 |264 |- |rowspan="2"|[[Boeing 787 Dreamliner|Boeing 787-8]] |rowspan="2"|3<ref name="Третий Dreamliner НАК прибыл в Ташкент">{{cita web |título=Третий Dreamliner НАК прибыл в Ташкент |url=https://www.gazeta.uz/ru/2018/05/18/dreamliner/ |editor=gazeta.uz |dataacceso=6 de xuño de 2018}}</ref> |rowspan="2"|4 |&mdash; |24 |222 |246 |rowspan="2"| |- |&mdash; |24 |246 |270<ref name="Третий Dreamliner НАК прибыл в Ташкент" /> |- ! scope="row" colspan="8" |{{anchor|Cargo_fleet}}Frota de Uzbekistan Airways Cargo |- |[[Airbus A300|Airbus A300-600F]] |2 |&mdash; | colspan="4" class="unsortable" |<center><abbr title="No Seats, Cargo Configuration">Carga</abbr></center> | |- |[[Boeing 767|Boeing 767-300F]] |2 |&mdash; | colspan="4" class="unsortable" |<center><abbr title="No Seats, Cargo Configuration">Carga</abbr></center> | |- !Total !31 !4 !colspan="5"| |} </center> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.uzairways.com Páxina web da aeroliña] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeroliñas de Uzbekistán]] 1ezgr4brpi6um0lg2e4onx8fifb5e0p 0 413065 6148050 6117714 2022-08-02T07:56:19Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «noedas» wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Cuadrante}} [[Ficheiro:Aes_Grave_Quadrans2.jpg|miniatura|'''Cuadrante''' do sistema do ''[[Ás|aes grave]]'' ([[Circa|ca.]] [[-275|275]] [[Antes de Cristo|a. C.]]), coa imaxe dun [[xabaril]] e os tres puntos como marca de valor, tanto no anverso como no reverso. [[Peso]]: 80,18 [[Gramo|g]].]] O '''cuadrante''' (en [[latín]] '''''quadrans''''', "un cuarto", ou '''''teruncius''''', "tres onzas"), foi unha [[moeda romana]] de [[bronce]] de escaso valor, correspondente á cuarta parte dun [[ás]] ou tres [[Uncia (moeda)|onzas]] (''[[Uncia (moeda)|unciae]]'').<ref>"[https://digalego.xunta.gal/digalego/Html/index.php?op=ver&id=19007&opcion=entrada&entrada=cuadrante Cuadrante (2)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180612140837/https://digalego.xunta.gal/digalego/Html/index.php?op=ver&id=19007&opcion=entrada&entrada=cuadrante |date=12 de xuño de 2018 }}". En ''Digalego. Dicionario de Galego''. Ed. Ir Indo. 2004.</ref><ref>[[Carmen Alfaro Asins|Alfaro Asins, C]]. et al. (2009). "Cuadrante".</ref><ref>"[https://books.google.es/books?id=bM9jAAAAcAAJ&pg=PA190&lpg=PA190&dq=%22Le+quadrans%22&source=bl&ots=s9CGYyY2GM&sig=J8OJxYu62JmmyTfKjHb7124KExU&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwja2Kjn7sHbAhWIOBQKHRUrCrYQ6AEIYjAJ#v=onepage&q=%22Le%20quadrans%22&f=false Quadrans]". En ''Encyclopedie Methodique''. Tomo 5º. París. 1793. Páxina 190.</ref> == Historia == === Na República === [[Ficheiro:Aes_Grave_Quadrans4.jpg|miniatura|'''Cuadrante''' do sistema do ''[[Ás|aes grave]]'' ([[Circa|ca.]] [[-230|230]] [[Antes de Cristo|a. C.]]). Anverso: cabeza de [[Hércules (mitoloxía)|Hércules]] con pel de [[león]]; tres puntos. Reverso: [[proa]] de [[Barco|navío]]. ]] [[Ficheiro:Aes Grave Quadrans3.jpg|miniatura|'''Cuadrante''' fundido en [[Roma]] [[Circa|ca.]] [[-230|230]], do sistema do ''[[Ás|aes grave]]'', que amosa a [[Man|palma dunha man]] e os cartacterísticos tres puntos do valor en ambas as faces. [[Peso]]: 63, 19 [[Gramo|g]]. ]] O cuadrante foi emitiuse desde os primeiros tempos das emisións de moeda de bronce fundido, durante a [[República Romana]], baixo o sistema uncial. Eses primeiros cuadrantes exhibían entre os seus motivos tres puntos que representaban as tres onzas, a modo de marca de valor. Logo dunha época de indefinición dos motivos ([[man]]s, [[Xabaril|xabarís]], [[Trigo|grans de trigo]], [[Relixión da Roma antiga|imaxes relixiosas]] etc.), chegou a establecerse como regular nestas moedas a figura de [[Hércules (mitoloxía)|Hércules]] nos seus anversos, en tanto que os seus reversos representaban unha característica [[proa]] de [[Barco|navío]]. Este motivo converteuse en habitual en todas as emisións de bronce da República. Os cuadrantes de época republicana, á parte de seren fabricados na cidade de [[Roma]], emitíronse tamén noutras cidades da [[Italia]] central, utilizando sempre o sistema de fundición e non de [[cuñaxe]].<ref>"[https://books.google.es/books?id=dIEYDQAAQBAJ&pg=PT693&lpg=PT693&dq=%22Quadrans%22+coinage&source=bl&ots=gnOIWSGLOU&sig=9t55INIxMoFKFHpPgMpgWnk9MoA&hl=gl&sa=X&ved=0ahUKEwjR5qKbzcHbAhVCkRQKHefgAOoQ6AEIXTAI#v=onepage&q=%22Quadrans%22%20coinage&f=false Quadrans]". En Vagi, D. L. ''Coinage and History of the Roman Empire''. Vol I-II: coinage. Taylor & Francis Group. 2001. ISBN 978-1579583163</ref> Despois de [[Circa|ca.]] [[-90|90]] [[a.C.]], cando a moeda de bronce foi reducida en peso co padrón semuncial, o quadrante converteuse na moeda de máis baixo valor das emitidas en Roma.<ref>"Quadrans". En ''[https://www.monete-romane.com/roman_coins/as.html#quadrans Roman bronze coins]. www.monete-romane.com''</ref> === No Imperio === [[Ficheiro:RIC_0465.jpg|miniatura|'''Cuadrante''' do [[Lista de emperadores romanos|emperador]] [[Octavio Augusto|Augusto]], cuñado en [[Roma]] o [[5|ano 5]] [[Antes de Cristo|a. C]]. Anverso: <small>IIIVIR AAAFF</small><ref>"Les triunviri AAAFF". En ''[http://www.forumfw.com/t3533-les-quadrans-du-debut-de-l-empire Les quadrants du debut de l'Empire]. En www.forumfw.com''</ref>; [[altar]]. Reverso: <small>P BETILIENVS BASSVS</small>; no medio SC (''Senatus Consulto'')]] Xa en tempos do [[Imperio Romano|Imperio]], a súa produción foi moi esporádica ata o reinado de [[Antonino Pío]] ([[138]]-[[161]]), en que cesou definitivamente. Ao contrario doutras moedas imperiais, os cuadrantes case nunca amosaron a imaxe do emperador, feito que dificulta a datación destas emisións, e os seus motivos foron moi variados durante esta época. Abandonaron os puntos que indicaban o seu valor e pasaron a ser cuñados en [[cobre]] (coa excepción dalgún cuadrante de [[Nerón]] en [[latón]]). O seu peso medio era de en torno aos 2,8 [[gramo]]s.<ref>"[http://www.forumancientcoins.com/numiswiki/view.asp?key=quadrans Quadrans]". En ''Forum Ancient Coins.''</ref><ref>"[http://numismatics.org/ocre/results?q=quadrans Quadrans]". En ''Online Coins of the Roman Empire''.</ref> Nesta época imperial, a cuñaxe de cuadrantes, igual que o resto das emisións de bronce, era competencia do [[Senado romano|Senato]], motivo polo cal amosaban xeralmente nos seus reversos as iniciais SC (''Senatus Consulto'', "por decisión do Senado).<ref>"[http://www.forumancientcoins.com/numiswiki/view.asp?key=senatus%20consulto Senatus Consulto]". En ''Forum Ancient Coins.''</ref> A palabra grega para o cuadrante era ''κοδράντης'' (''kodrantes''). No [[Novo Testamento]], no [[Evanxeo de Marcos]], cando unha pobre viúva deu dous [[Leptón (moeda)|lepta]] (''λεπτα'') ao tesouro do templo, indícase que esa cantidade era equivalente a un cuadrante.<ref>[https://www.abibliagalega.com/contactanos/evanxeos/marcos/capitulos-11-16/ Evanxeo de Marcos. 12:42] (na versión en galego aparece traducido como "uns céntimos").</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Moeda da Antiga Roma]] === Bibliografía === *[[Carmen Alfaro Asins|Alfaro Asins, C]]. et al. ''[http://studylib.es/doc/5930224/diccionario-de-numism%C3%A1tica Diccionario de numismática]''. Ministerio de Cultura. Madrid, 2009. ISBN 978-84-8181-405-7 *[[Andrew Burnett|Burnett, Andrew]]. ''Coinage in the Roman World''. Seaby. Londres, 1987. ISBN 978-0-900652-84-4 * Burnett, Andrew. ''La Numismatique romaine, de la République au Haut-Empire.'' Errance, París, 1991. ISBN 9782903442699 *[[Michael H. Crawford|Crawford, M. H]]. ''[https://books.google.es/books/about/Coinage_and_Money_Under_the_Roman_Republ.html?id=84_G_8q6WQcC&redir_esc=y Coinage and Money Under the Roman Republic]''. University of California Press. Berkeley - Los Angeles. 1985. ISBN 0-520-05506-3 *[[Henry Cohen (numismático)|Cohen, Henry]]. ''[[Description historique des monnaies frappées sous l'Empire romain]]''. MM. Rollin & Feuardent. 2ª edición. París, 1880-1892 ([https://web.archive.org/web/20180715052349/http://inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_i/ Tomo I]: 1880. [https://web.archive.org/web/20171016171603/http://www.inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_ii/ Tomo II]: 1882. [https://web.archive.org/web/20180813043856/http://www.inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_iii/ Tomo III]: 1883. [https://web.archive.org/web/20160322231906/http://inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_iv/ Tomo IV]: 1884. [https://web.archive.org/web/20160925104735/http://www.inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_v/ Tomo V]: 1885. [https://web.archive.org/web/20160925080656/http://www.inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_vi/ Tomo VI]: 1886. [https://web.archive.org/web/20180814202634/http://www.inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_vii/ Tomo VII]: 1888. [https://web.archive.org/web/20180705140649/http://www.inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_viii/ Tomo VIII]: 1892 (mais [https://web.archive.org/web/20160918145200/http://www.inumis.com/ressources/rome/books/cohen/vol_viii/p497-fr.html táboa de emperadores]). *[[Georges Depeyrot|Depeyrot, Georges]]. ''La monnaie romaine : 211 av. J.-C. - 476 apr. J.-C''. Éditions Errance. 2006. ISBN 2877723305 * Melville Jones, John R. ''A Dictionary of Ancient Roman Coins.'' Spink. Londres, 2003. *[[Humphrey Sutherland|Sutherland, C. H. V.]] ''Roman Coins''. Barrie and Jenkins. Londres, 1974. ISBN 0-214-66808-8 === Ligazóns externas === * "[https://www.coinarchives.com/a/results.php?search=quadrans&s=0&upcoming=0&results=100 Quadrans]". En ''CoinArchives''. *[http://www.ancient-roman-coin.com/ Identificador de moedas da Antiga Roma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201117012546/http://www.ancient-roman-coin.com/ |date=17 de novembro de 2020 }} * [https://sites.google.com/site/digitallibrarynumis/subjects/04-roman-coins/general-texts-1 Digital Library Numis (bibliografía sobre numismática da Antiga Roma)] * [http://www.nummus-bible-database.com/ La Bible des monnaies romaines de 313 à 476 ap. J.-C.] [[Categoría:Moedas da Roma antiga]] [[Categoría:Moedas fóra de curso]] [[Categoría:Roma antiga]] 9wrki40fvlvr9ibf980dydpqy91uuaf 0 415168 6147979 6080121 2022-08-02T06:08:58Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Filme | título = The 15:17 to Paris | títuloorixinal = The 15:17 to Paris | imaxe = | descrición = | director = [[Clint Eastwood]] | produtor = {{Plainlist| * Clint Eastwood * Jessica Meier * Tim Moore * Kristina Rivera }} | guión = Dorothy Blyskal | baseado = ''The 15:17 to Paris: The True Story of a Terrorist, a Train, and Three American Heroes'' de Jeffrey E. Stern<br/>[[Spencer Stone]]<br/>[[Anthony Sadler]]<br/>[[Alek Skarlatos]] | intérpretes = {{Plainlist| * Anthony Sadler * Alek Skarlatos * Spencer Stone * [[Judy Greer]] * [[Jenna Fischer]] }} | música = Christian Jacob | fotografía = Tom Stern | montaxe = Blu Murray | estudio = {{Plainlist| * [[Warner Bros. Pictures]]<ref name=bfi>{{cita web |url=http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/5a78fa22a374b |título=The 15:17 to Paris (2018) {{!}} BFI |editorial=[[British Film Institute]] |dataacceso=4 de xuño de 2018}}</ref><ref name=insight>{{cita web|url=https://www.varietyinsight.com/print_featurefilm_releases.php|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180205105405/http://www.varietyinsight.com/print_featurefilm_releases.php|título=Film releases|editor=[[Variety Insight]]|dataarquivo=5 de febreiro de 2018|dataacceso=10 de febreiro de 2018}}</ref> * [[Village Roadshow Pictures]]<ref name=bfi/><ref name=insight/> * [[Malpaso Productions]]<ref name=bfi/><ref name=insight/> * [[Dune Entertainment]]<ref name=bfi/><ref>{{cita web |apelido1=Galuppo |nome1=Mia |apelido2=Shanley |nome2=Patrick |título=Warner Bros., Brett Ratner Sever Ties Amid Harassment Claims |url=https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3Ahttps%3A%2F%2Fwww.hollywoodreporter.com%2Fnews%2Fbrett-ratner-says-hell-step-away-warner-bros-harassment-claims-1054025+%22RatPac-Dune+Entertainment+is+financing+several+films+that+remain+on+the+studio%27s+upcoming+slate%22%22Clint+Eastwood%27s+15%3A17+to+Paris%22 |páxina-web=[[The Hollywood Reporter]] |data=11 de xaneiro de 2017 |dataacceso=29 de abril de 2021 |data-arquivo=04 de maio de 2021 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210504173630/https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3Ahttps%3A%2F%2Fwww.hollywoodreporter.com%2Fnews%2Fbrett-ratner-says-hell-step-away-warner-bros-harassment-claims-1054025+%22RatPac-Dune+Entertainment+is+financing+several+films+that+remain+on+the+studio%27s+upcoming+slate%22%22Clint+Eastwood%27s+15%3A17+to+Paris%22 |url-morta=yes }}</ref> * Access Entertainment<ref name=bfi/> }} | distribuidor = Warner Bros. Pictures<ref name=insight/> | estrea = {{USAb}} [[9 de febreiro]] de [[2018]] | duración = 94 minutos<ref>{{cita web |url=http://www.bbfc.co.uk/releases/1517-paris-2018| título=''THE 15:17 TO PARIS'' (15) |editor=[[British Board of Film Classification]] |data=9 de xaneiro de 2018 |dataacceso=18 de xaneiro de 2018}}</ref> | país = {{USA}} | xénero = Drama | orzamento = $30&nbsp;000&nbsp;000<ref>{{cita web |apelido1=Siegel |nome1=Tatiana |título=Clint Eastwood Reveals Why He Cast Non-Actors in '15:17 to Paris' |url=https://www.hollywoodreporter.com/news/how-clint-eastwood-cast-actors-1517-paris-1082442 |páxina-web=The Hollywood Reporter |data=6 de febreiro de 2018 |dataacceso=7 de febreiro de 2018}}</ref> | recadación = $56&nbsp;900&nbsp;000<ref name="BOM">{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=1517toparis.htm|título=''The 15:17 to Paris'' (2018) |editorial=[[Box Office Mojo]]. Amazon |dataacceso=4 de xuño de 2018}}</ref> | anterior = | seguinte = | imdb_id = 6802308 }} '''''The 15:17 to Paris''''' é un filme [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de [[2018]] producido e dirixido por [[Clint Eastwood]]. O guión foi escrito por Dorothy Blyskal e está baseado na autobiografía ''The 15:17 to Paris: The True Story of a Terrorist, a Train, and Three American Heroes'' escrita por Jeffrey E. Stern, [[Spencer Stone]], [[Anthony Sadler]] e [[Alek Skarlatos]], que se interpretan a si mesmos. Conta a historia dun trío de amigos que conseguen deter o [[atentado do tren Thalys de 2015]]. ''The 15:17 to Paris'' foi estredo nos Estados Unidos de América o [[9 de febreiro]] de [[2018]] por [[Warner Bros. Pictures]]. Recibiu valoracións negativas por parte da crítica, que a consideraron "ben intencionada" pero "esforzada en estirar unha longametraxe dun dramático que rematou nuns minutos". Recadou arredor de $57 millóns en todo o mundo, sobre un orzamento de $30 millóns. == Personaxes == * [[Spencer Stone]] como el mesmo<ref name="LeadTrioCast">{{Cita novas |url=https://variety.com/2017/film/news/clint-eastwood-casts-real-life-soliders-the-1517-to-paris-1202454678/ |título=Clint Eastwood Casts Real-Life Heroes in Next Film ‘The 15:17 to Paris’ (EXCLUSIVE) |apelido=Kroll |nome=Justin |data=11 de xullo de 2017 |editor=[[Variety]] |dataacceso=11 de xullo de 2017}}</ref> * [[Anthony Sadler]] como el mesmo<ref name="LeadTrioCast"/> * [[Alek Skarlatos]] como el mesmo<ref name="LeadTrioCast"/> * Mark Moogalian as himself<ref name=AsThemselves>{{cita web |url=https://armenianweekly.com/2018/02/02/armenian-american-helped-stop-french-train-attack-stars-new-clint-eastwood-film/ |título=Armenian-American Who Helped Stop French Train Attack Stars as Himself in New Clint Eastwood Film |autor=Weekly Staff |editor=[[Armenian Weekly]] |data=2 de febreiro de 2018 |dataacceso= 4 de maio de 2018}}</ref> * Isabelle Risacher Moogalian como ela mesma<ref name=AsThemselves/> * [[Judy Greer]] como Joyce Eskel, nai de Spencer<ref name="GreerCast">{{Cita novas |url=http://deadline.com/2017/07/judy-greer-clint-eastwood-the-1517-to-paris-1202126767/ |título=Judy Greer, Jenna Fischer Join Clint Eastwood’s ‘The 15:17 To Paris’ |apelido=N'Duka |nome=Amanda |data=11 de xullo de 2017 |editor=[[Deadline Hollywood]] |editorial=[[Penske Media Corporation]] |dataacceso=11 de xullo de 2017}}</ref> * [[Jenna Fischer]]<ref name="LeadTrioCast"/> como Heidi Skarlatos, nai de Alek * [[Ray Corasani]]<ref name="LeadTrioCast"/> como Ayoub El-Khazzani * Chris Norman como el mesmo * [[P. J. Byrne]] como Mr. Henry * [[Sinqua Walls]] como Marine * [[Tony Hale]]<ref name="HaleLennonCast">{{cita novas |apelido1=Kroll |nome1=Justin |título=Tony Hale and Thomas Lennon Join Clint Eastwood’s Next Pic (EXCLUSIVE) |url=https://variety.com/2017/film/news/tony-hale-thomas-lennon-clint-eastwoods-next-pic-1202494615/ |editor=Variety |data=13 de xullo de 2017 |dataacceso=13 de xullo de 2017}}</ref> como adestrador Murray * [[Thomas Lennon]]<ref name="HaleLennonCast"/> como director Michael Akers * [[Jaleel White]] como Garrett Walden == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * {{IMDb título|6802308}} * [https://www.allmovie.com/movie/v694506 Ficha en AllMovie] {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Filmes de 2018]] [[Categoría:Filmes en lingua inglesa]] [[Categoría:Filmes dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Filmes dirixidos por Clint Eastwood]] [[Categoría:Filmes sobre terrorismo]] [[Categoría:Filmes baseados en feitos reais]] [[Categoría:Filmes rodados en Atlanta]] [[Categoría:Filmes rodados en Bruxelas]] [[Categoría:Filmes rodados en París]] [[Categoría:Filmes rodados en Roma]] [[Categoría:Filmes rodados en Venecia]] [[Categoría:Filmes rodados nos Países Baixos]] [[Categoría:Filmes ambientados en 2005]] [[Categoría:Filmes ambientados en 2015]] [[Categoría:Filmes de Malpaso Productions]] [[Categoría:Filmes de Village Roadshow Pictures]] [[Categoría:Filmes de Warner Bros.]] ga3qrs06a3u8e9egdqq5ub43sum5q2r 0 415284 6147497 6120657 2022-08-01T13:39:39Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 152 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave | nome = Saab JAS 39 Gripen | imaxe = Saab JAS 39 Gripen at Kaivopuisto Air Show, June 2017 (altered) copy.jpg | pé de foto = | tipo = caza, ataque e recoñecemento | fabricante = [[Saab]] | deseñador = Industrigruppen JAS, FMV | primeiro voo = [[9 de decembro]] de [[1988]] | introducido = [[9 de xuño]] de [[1996]] | retirado = | estado = en servizo | usuario = [[Forza Aérea de Suecia]]<br>[[Forza Aérea de Suráfrica]]<br>[[Forza Aérea Brasileira]]<br>[[Forza Aérea da República Checa]] | produción = 1987 - presente | unidades construídas = uns 270<ref name="Gripen users">{{cita web |título=Gripen users |url=https://saab.com/gripen/our-fighters/users/ |editor=Saab |dataacceso=7 de xullo de 2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180708020227/https://saab.com/gripen/our-fighters/users/ |dataarquivo=08 de xullo de 2018 |urlmorta=yes }}</ref> | custo unitario = | variantes co seu propio artigo = }} O '''Saab JAS 39 Gripen''' ("[[grifón]]") é un caza lixeiro multipropósito monomotor fabricado pola compañía sueca [[Saab]]. Foi deseñado para substituír os [[Saab 35 Draken]] e [[Saab 37 Viggen|37 Viggen]] na [[Forza Aérea de Suecia]] (''Flygvapnet''). O Gripen ten unha á delta e configuración canard cun deseño de estabilidade relaxada e controis de voo [[fly-by-wire]]. Está impulsado por un motor [[Volvo RM12]] e ten unha velocidade máxima de Mach 2. Os avións posteriores modificaronse para os estándares de interoperabilidade da [[OTAN]] e para poder ser reabastecidos no aire. En [[1979]] o goberno sueco comezou a desenvolver estudos para un avión capaz de realizar misións de caza, ataque e recoñecemento para substituír os Saab 35 Draken e 37 Viggen. Un novo deseño de Saab foi seleccionado e desenvolvido como o JAS 39, voando por vez primeira en [[1988]]. Tras dous accidentes durante as probas e despois de modificar o software de control de voo, o Gripen entrou en servizo coa Forza Aérea de Suecia no ano [[1997]]. Variantes melloradas con [[aviónica]] máis avanzada e adaptacións para tempos máis longos de misión comezaron a entrar en servizo en [[2003]]. Para comercializar o avión internacionalmente, Saab asociouse e colaborou con compañías aeroespaciais do estranxeiro. Un exemplo destes esforzos foi Gripen International, unha empresa conxunta entre Saab e [[BAE Systems]] formada en [[2001]]. Gripen International foi a responsable de comercializar o avión, e estivo fortemente involucrada na exitosa exportación d modelo a [[Suráfrica]]; a organización disolveuse posteriormente entre acusacións de uso de subornos para asegurar vendas. No mercado internacional o Gripen tivo un éxito moderado, conseguindo venderse a [[Hungría]], [[República Checa]], [[Tailandia]], Suráfrica e o [[Brasil]].<ref name="Gripen users" /> Unha nova versión, designada Gripen JAS 39E/F, está sendo desenvolvida en [[2018]]; esta versión ten sido referida como Gripen NG ou Super-JAS.<ref>{{cita web |título=‘Super-Jas’ costlier than expected: report |url=http://www.thelocal.se/20120727/42260 |editor=The Local |dataacceso=7 de xullo de 2018 |data-arquivo=13 de xaneiro de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140113035555/http://www.thelocal.se/20120727/42260 |url-morta=unfit }}</ref> Entre sos cambios incorporados están a adopción dun novo motor, o [[General Electric F414|General Electric F414G]], un radar de escaneo electrónico activo e maior capacidade interna de combustible. Saab propuxo outros derivados, como o Gripen Maritime para operacións en portaaviións<ref>{{cita web |título=Gripen Maritime |url=https://saab.com/air/gripen-fighter-system/gripen/gripen-maritime/ |editor=Saab |dataacceso=7 de xullo de 2018}}</ref> ou un aparello para operacións non tripuladas. == Desenvolvemento == === Orixes === A finais dos anos 70 Suecia buscaba substituír os seus envellecidos [[Saab 35 Draken]] e [[Saab 37 Viggen]].<ref>Frawley 2002, p. 147</ref> A [[Forza Aérea de Suecia]] quería un avión accesible que voase a Mach 2 con bo rendimento a curta distancia para un plan defensivo de bases dispersas no caso dunha invasión; o plan incluía pistas rudimentarias de 800 metros de longo e 17 de ancho que eran parte do sistema [[Bas 90]].<ref>{{Cita web|url=https://www.forsvarsmakten.se/siteassets/5-information-och-fakta/historia/vagbaserna/fortv-2007-1.pdf|páxina-web=Försvarsmakten|título=Svenska militära flygbaser|data-acceso=24 de febreiro de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.fht.nu/Dokument/Flygvapnet/flyg_publ_dok_flygbassystem_90.pdf|páxina-web=FHT|título=Flygbassystem 90|data-acceso=24 de febreiro de 2022}}</ref> Un dos obxectivos é que o avión fose máis pequeno que o Viggen e que á súa vez igualase ou mellorase a súa carga útil e alcance.<ref>Spick 2000, pp. 426-427</ref> Entre as primeiras propostas estaba o [[Saab 38]], tamén chamado B3LA, destinado a ser un avión de ataque e adestramento,<ref>Björeman 2009, pp. 139-149</ref> e o [[Saab A 20|A 20]], un desenvolvemento do Viggenque tería capacidades de caza, ataque e recoñecemento marítimo.<ref>{{Cita web|título=om anslaget Flygvapenförband: Forskning och utveckling Proposition 1977/78:95 - Riksdagen|url=https://www.riksdagen.se/sv/dokument-lagar/dokument/proposition/om-anslaget-flygvapenforband-forskning-och_G10395|páxina-web=www.riksdagen.se|data-acceso=2022-02-24|lingua=sv|apelidos=Riksdagsförvaltningen}}</ref> Tamén estudaron varios deseños estranxeiros, como o [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon]], o [[McDonnell Douglas F/A-18 Hornet]],<ref name=":0">Williams 2003, p. 72</ref> o [[Northrop F-20 Tigershark]] e o [[Dassault Mirage 2000]].<ref>Green & Swanborough 1987, p. 225</ref> Finalmente, o goberno sueco optou por un novo caza que sería desenvolvido por [[Saab Group|Saab]].<ref name=":0" /> En 1979 o goberno comezou un estudo que buscaba unha plataforma versátil con capacidade "JAS",de ''Jakt'' (caza), ''Attack'' (ataque), e ''Spaning'' (recoñecemento), indicando un caza que puidese desempeñar múltipes roles na mesma misión.<ref name=":0" /> Revisáronse varios deseños de Saab, sendo o máis prometedor o "Project 2105" (redesignado "Project 2108" e posteriormente "Project 2110"), recomendado ao goberno pola Administración de Material da Defensa (''Försvarets Materielverk'', ou FMV).<ref name=":0" /> En 1980 creouse o grupo industrial ''Industrigruppen JAS'' como unha empresa conxunta formada por Saab-Scania, LM Ericsson, Svenska Radioaktiebolaget, Volvo Flygmotor e Försvarets Fabriksverk, o brazo industrial das forzas armadas suecas.<ref>{{Cita web|título=JAS 39A, B 1992- - Svenskt Militärhistoriskt Bibliotek|url=http://www.smb.nu/index.php/svenska-flygplan/jaktflygplan/612|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-19|data-acceso=2022-02-24|data-arquivo=19 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131219233125/http://www.smb.nu/index.php/svenska-flygplan/jaktflygplan/612|url-morta=unfit}}</ref> O avión preferido era un aparello monomotor, lixeiro e monopraza que usase tecnoloxía [[Fly-by-wire|''fly-by-wire'']], [[Canard|canards]], e que fose aerodinamicamente estable.<ref name=":1">Williams 2003, p. 73</ref> A planta motriz escollida foi o [[Volvo RM12|Volvo-Flygmotor RM12]], un derivado fabricado baixo licenza do [[General Electric F404|General Electric F404-400]]; as prioridades no deseño do motor eran a redución de peso e de número de compoñentes.<ref name=":1" /><ref name=":2">Cross 1986, p. 27</ref> O 30 de xuño de 1982, coa aprobación do [[Riksdag]],<ref>{{Cita web|título=Gripen - The wings of your nation - Gripen – the story so far|url=http://www.gripen.com/en/GripenFighter/GripenStory.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2010-01-27|data-acceso=2022-02-24|data-arquivo=27 de xaneiro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100127182209/http://www.gripen.com/en/GripenFighter/GripenStory.htm|url-morta=unfit}}</ref> a FMV emitiu contratos por valor de 25 700 millóns de coroas suecas a Saab, cubrindo cinco prototipos e un grupo inicial de 30 avións de produción.<ref>Williams 2003, pp. 73, 88</ref><ref>Keijsper 2003, p. 12</ref> En xaneiro de 1983 un Viggen foi convertido para probar a aviónica prevista para o JAS 39, como os controis ''fly-by-wire''.<ref>{{Cita web|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1983/1983%20-%200048.html|páxina-web=Flight International|título=Viggens test Gripen avionics|data-acceso=24 de febreiro de 2022|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103061346/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1983/1983%20-%200048.html|url-morta=unfit}}</ref> O JAS 39 recibiu o nome ''Gripen'' ([[grifón]]) a través dunha competición pública,<ref>{{Cita web|título=FMV - Milestones|url=https://www.fmv.se/en/Projects/JAS-39-Gripen/Milestones/|páxina-web=web.archive.org|data=2014-02-22|data-acceso=2022-02-24|data-arquivo=22 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140222071158/https://www.fmv.se/en/Projects/JAS-39-Gripen/Milestones/|url-morta=unfit}}</ref> que é a heráldica do logotipo de Saab. === Probas, produción e melloras === Saab presentou o primeiro Gripen o 26 de abril de 1987, coincidindo co 50 aniversario da compañía.<ref>Winchester 2004, p. 216</ref> O primeiro voo tería que ser ese mesmo ano,<ref name=":2" /> pero foi adiado 18 meses debido a problemas co sistema de control de voo. O 9 de decembro de 1988 o primeiro prototipo (número de serie 39-1) realizou o seu voo de estrea de 51 minutos co piloto Stig Holmström aos controis.<ref name=":1" /><ref>{{Cita web|título=Gripen flies unstable|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1988/1988%20-%203589.html|páxina-web=Flight International|data=2014-01-12|data-acceso=2022-02-24|data-arquivo=12 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140112021157/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1988/1988%20-%203589.html|url-morta=unfit}}</ref> Durante o programa de probas xudiron preocupacións sobre a aviónica do avión, especificamente sobre o sistema de control de voo ''fly-by-wire'', e o deseño de estabilidade relaxada. O 2 de febreiro de 1989 este problema fixo que o prototipo se accidentase intentando aterrar en [[Linköping]]; o piloto de probas Lars Rådeström escapou cun cóbado roto. A causa do accidente identificouse como oscilación inducida polo piloto, causada por problemas coa rutina de control de inclinación do sistema de control de voo.<ref name=":1" /><ref>{{Cita web|título=Software fault caused Gripen crash|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1989/1989%20-%200734.html|páxina-web=Flight International|data=2014-01-12|data-acceso=2022-02-24|data-arquivo=12 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140112021205/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1989/1989%20-%200734.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab/Gripen prototype crashes|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1989/1989%20-%200333.html|páxina-web=Flight International|data=2012-11-13|data-acceso=2022-02-24|data-arquivo=13 de novembro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121113182620/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1989/1989%20-%200333.html|url-morta=unfit}}</ref> En resposta ao accidente Saab e a firma estadounidense Calspan introduciron modificacións de software no avión. Un [[Lockheed T-33|Lockheed NT-33A]] modificado usouse para probar esas melloras, que permitiron a reanudacións das probas de voo 15 meses despois do accidente. O 8 de agosto de 1993 o avión de produción 39102 quedou esnaquizado nun accidente durante unha exhibición aérea en [[Estocolmo]]. O piloto de probas Rådeström perdeu o control do avión durante un xiro a baixa altitude cando o avión entrou en perda, tendo que exectarse. A posterior investigación e a corrección de erros atrasaron as probas de voo varios meses, reanudándose en decembro de 1993.<ref name=":1" /> O primeiro pedido incluía unha opción por outros 110 avións exercida en xuño de 1992. O segundo grupo consistía en 96 JAS 39A monopraza e 14 JAS 39B bipraza.<ref>Keijsper 2003, pp. 12, 21</ref><ref name=":22">Matláry & Ø̈sterud 2007, p. 150</ref> A variante JAS 39B é 66 cm máis larga que a JAS 39A para acomodar un segundo asento, que tamén necesitaba a eliminación do canón e a diminución da cantidade de combustible interna.<ref name=":3">Williams 2003, p. 88</ref> En abril de 1994 completáranse xa cinco prototipos e dous Gripen de produción; aínda que non se seleccionara un mísil BVR (máis aló do alcance visual).<ref>Forsberg 1994, p. 223</ref> En xuño de 1997 pedíuse un terceiro grupo composto por 50 monoprazas mellorados JAS 39C e 14 biprazas JAS 39D, coñecidos como 'Turbo Gripen', con compatibilidade [[OTAN]] para exportación. Os avións do grupo 3, entregados entre 2002 e 2008, teñen unha aviónica máis potente e actualizada, capacidade de repostaxe en voo, e un sistema de xeración de osíxeno a bordo para misións de longa duración. A repostaxe en voo foi probada cun prototipo especialmente equipado usando un [[Vickers VC10|VC10]] da [[Royal Air Force]] en 1998.<ref name=":3" /> === Acordos de traballo === [[Ficheiro:39265 Gripen SAF VBY.jpg|miniatura|249x249px|Gripen C en Gotland]] Durante o [[Paris Air Show]] de 1995, Saab Military Aircraft e [[British Aerospace]] (BAe, agora [[BAE Systems]]) anunciaron a formación da compañía conxunta ''Saab-BAe Gripen AB'' co obxectivo de adaptar, fabricar, comercializar e apoiar o Gripen en todo o mundo.<ref name=":3" /><ref>Lorell 2002, p. 147</ref> O acordo implicaba tamén a conversión das series A e B do Gripen ás "versións de exportación" C e D, desenvolvidas para ser compatibles cos estándars OTAN.<ref name=":39">Eliasson 2010, p. 256</ref> Esta cooperación ampliouse en 2001 coa formación de ''Gripen International'' para promocionar a exportación.<ref>Lorell 2002, pp. 147-148</ref> En decembro de 2004 Saab e BAE Systems anunciaron que BAE vendería unha gran parte da súa participación en Saab, e que Saab sería o único responsable para comercializar e exportar o Gripen.<ref>{{Cita web|título=BAE cuts Saab stake after Gripen revamp - Business News - Business - The Independent|url=http://www.independent.co.uk/news/business/news/bae-cuts-saab-stake-after-gripen-revamp-6156400.html|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217000028/http://www.independent.co.uk/news/business/news/bae-cuts-saab-stake-after-gripen-revamp-6156400.html|url-morta=unfit}}</ref> En xuño de 2011 Saab anunciou que unha investigación interna revelou evidencias de actos de corrupción por parte de BAE Systems, incluído [[branqueo de capital]] en [[Suráfrica]], un dos clientes do Gripen.<ref>{{Cita web|título=Saab fingers BAE over South African fighter deal|url=https://www.theregister.com/2011/06/20/saab_sa_fighter_accusation/|páxina-web=www.theregister.com|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Lewis|apelidos=Page}}</ref> O 26 de abril de 2007 Noruega asinou un acordo de desenvolvemento conxunto de 150 millóns de coroas norueguesas con Saab para cooperar no programa de desenvolvemento do Gripen, incluída a integración de industrias norueguesas no desenvolvemento de versións futuras do avión.<ref name=":4">{{Cita web|título=Gripen - Agreement in Norway|url=http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2007---4/gripen---agreement-in-norway/|páxina-web=web.archive.org|data=2012-03-29|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=29 de marzo de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120329130100/http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2007---4/gripen---agreement-in-norway/|url-morta=unfit}}</ref> En xuño dese mesmo ano Saab tamén asinou un acordo con Thales Norway A/S relacionado co desenvolvemento do sistema de comunicacións para o Gripen. Este pedido foi o primeiro outorgado baixo as disposicións da Carta de Acordo asinada polo Ministerio de Defensa de Noruega e Gripen International en abril de 2007.<ref name=":4" /> Como resultado da filtración de documentos diplomáticos dos Estados Unidos en 2010, revelouse que diplomáticos estadounidenses viron con preocupación a cooperación entre Noruega e Suecia no tema Gripen, e trataron de facer presión para evitar que Noruega mercase o avión.<ref name=":36">{{Cita web|título=Sweden ‘tricked’ in failed Norway Gripen bid|url=https://www.thelocal.se/20101203/30584/|páxina-web=The Local Sweden|data=2010-12-03|data-acceso=2022-02-25|lingua=en-US}}</ref> En decembro de 2007, como parte dos esforzos de comercialización de Gripen International en [[Dinamarca]], asinouse un contrato co subministrador tecnolóxico dinamarqués Terma A/S que lle permitía participar nun programa de cooperación industrial durante os seguintes 10-15 anos. O valor total do programa estimouse en 10 000 millóns de coroas dinamarquesas, e dependía parcialmente na compra do Gripen por parte de Dinamarca.<ref name=":35">{{Cita web|título=Gripen – a catalyst for Danish industry|url=http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2007---12/gripen--a-catalyst-for-danish-industry/|páxina-web=web.archive.org|data=2012-03-29|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=29 de marzo de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120329130140/http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2007---12/gripen--a-catalyst-for-danish-industry/|url-morta=unfit}}</ref> Finalmente Dinamarca elixiu mercar o [[Lockheed Martin F-35 Lightning II|F-35 Joint Strike Fighter]]. === Controversias, escándalos e custos === [[Ficheiro:Saab Gripen 39214 LPI.jpg|miniatura|250x250px|Gripen na fábrica de Saab en Linköping]] Desenvolver un caza multirrol avanzado era unha gran empresa para Suecia. O seu predecesor, o [[Saab 37 Viggen|Viggen]], a pesar de que fora menos avanzado e máis barato, fora criticado por gastar moito do presuposto sueco en defensa e foi etiquetado como "un cuco no niño militar" polos críticos xa en 1971. No congreso de 1972 dos [[Socialdemócratas (Suecia)|socialdemócratas]], o partido dominante en suecia dende os anos 50, aprobouse unha moción para deter no futuro calquera proxecto para desenvolver un avión militar avanzado.<ref name=":5">{{Cita web|título=JAS-projektet - P3 Dokumentär|url=https://sverigesradio.se/avsnitt/91822|páxina-web=sverigesradio.se|data-acceso=2022-02-25|lingua=sv|nome=Sveriges|apelidos=Radio}}</ref> En 1982 o proxecto do Gripen foi aprobado no Riksdag por unha marxe de 176 votos a favor e 167 en contra, con todo o partido socialdemócrata votando en contra da proposta demandando máis estudos. En 1983 presentouse unha nova proposición<ref>{{Cita web|título=om riktlinjer för JAS-projektet Proposition 1982/83:119 - Riksdagen|url=https://www.riksdagen.se/sv/dokument-lagar/dokument/proposition/om-riktlinjer-for-jas-projektet_G603119|páxina-web=www.riksdagen.se|data-acceso=2022-02-25|lingua=sv|apelidos=Riksdagsförvaltningen}}</ref> e o proxecto aprobouse finalmente en abril dese ano coa condición de que o proxecto tivese un contrato cun prezo fixo determinado,<ref>Björeman 2009, pp. 137-149</ref> unha decisión que posteriormente sería criticada por pouco realista debido aos sobrecustos.<ref name=":5" /> Segundo Annika Brändström, tras os accidentes de 1989 e 1993, o Gripen corría o risco de perder credibilidade e de debilitar a súa imaxe pública. Especulouse publicamente ques os fallos en abordar os problemas técnicos do primeiro accidente contribuíron ao segundo, que polo tanto podería terse evitado.<ref>Brändström 2003, pp. 61, 72</ref> Brändström observou que algúns medios comezaron a esixir máis responsabilidade pública e explicacións do proxecto; as análises dos medios mal informados tamén distorsionaron o coñecemento público do Gripen.<ref>Brändström 2003, pp. 57-62</ref> O goberno conservador respaldou rapidamente o Gripen, e o Ministro de Defensa Anders Björck emitiu unha garantía pública de que o proxecto era moi positivo para Suecia.<ref>Brändström 2003, pp. 58-62, 72-73</ref> En conexión cos esforzos de comercialización do Gripen en múltiples países, incluídos [[Suráfrica]], [[Austria]], [[República Checa]] e [[Hungría]], houbo informes de subornos e corrupción xeneralizados por parte de BAE Systems e Saab.<ref>{{Cita web|título=BAE chiefs 'linked to bribes conspiracy'|url=http://www.theguardian.com/world/2010/feb/07/bae-chiefs-linked-bribes-conspiracy|páxina-web=the Guardian|data=2010-02-07|data-acceso=2022-02-25|lingua=en}}</ref><ref name=":6">{{Cita novas|título=Sweden's squeaky-clean image sullied by scandals|url=https://www.nytimes.com/2007/05/11/business/worldbusiness/11iht-corrupt.4.5672628.html|xornal=The New York Times|data=2007-05-11|data-acceso=2022-02-25|issn=0362-4331|lingua=en-US|nome=Ivar|apelidos=Ekman}}</ref> En 2007 xornalistas suecos informaron de que BAE pagara subornos de millóns de dólares.<ref>{{Cita novas|título=Greven som sätter punkt för JAS-härvan|url=https://www.svt.se/nyheter/granskning/ug/slutet-pa-jas-harvan|xornal=SVT Nyheter|data=2013-03-12|data-acceso=2022-02-25|lingua=sv|nome=S. V. T.|apelidos=Nyheter}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Call for new South African arms deal investigation|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-13813281|xornal=BBC News|data=2011-06-17|data-acceso=2022-02-25|lingua=en-GB}}</ref><ref>{{Cita web|título=Hawks reveal Arms deal bombshell|url=https://www.timeslive.co.za/politics/2011-07-31-hawks-reveal-arms-deal-bombshell/|páxina-web=TimesLIVE|data-acceso=2022-02-25|lingua=en-ZA}}</ref> Tras investigacións criminais en oito países, só unha persoa en Austria, Alfons Mensdorf-Pouilly, foi procesada. O escándalo empañou a reputación internacional do Gripen, BAE Systems, Saab e Suecia.<ref name=":6" /> Os custos do Gripen foron obxecto con frecuencia de atención e especulacións.En 2008 Saab anunciou ganancias reducidas para ese ano, atribuídas en parte ao aumento dos custos de comercialización do avión.<ref>{{Cita web|título=Saab Says `Turmoil' in Swedish Budget Hurts Earnings (Update3) - Bloomberg|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aY7i3Jy3VrDM|páxina-web=web.archive.org|data=2014-02-22|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=22 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140222154530/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aY7i3Jy3VrDM|url-morta=unfit}}</ref> Ese mesmo ano Saab cuestionou os cálculos de custos de Noruega para o Gripen NG considerándoos sobreestimados.<ref name=":37">{{Cita web|título=Saab launches attack on Norway's 'faulty' fighter analysis|url=https://www.flightglobal.com/saab-launches-attack-on-norways-faulty-fighter-analysis/84309.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> Un informe de 2007 do Instituto de Estudos de Seguridade da Unión Europea afirmaba que os custos totais de investigación e desenvolvemento do Gripen eran de 1 840 millóns de euros.<ref>{{Cita web|url=http://www.iss.europa.eu/uploads/media/occ69.pdf|páxina-web=European Union Institute for Security Studies|título=Lessons learned from European defence equipment programmes|data-acceso=25 de febreiro de 2022|data-arquivo=02 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131102225130/http://www.iss.europa.eu/uploads/media/occ69.pdf|url-morta=unfit}}</ref> Segundo un estudo do Jane's Information Group en 2012, o custo operacional do Gripen era o máis baixo entre os distintos cazas modernos, cun custo estimado de 4 700 dólares por hora de voo.<ref>{{Cita web|título=Gripen operational cost lowest of all western fighters: Jane’s|url=https://stratpost.com/gripen-operational-cost-lowest-of-all-western-fighters-janes/|data=2012-07-03|data-acceso=2022-02-25|lingua=en-US|nome=Saurabh|apelidos=Joshi|páxina-web=StratPost}}</ref> O Ministerio de Defensa sueco estimou o custo do sistema completo, formado por 60 Gripen E/F, en 90 000 millóns de coroas suecas distribuídos no período 2013-2042. As Forzas Armadas de Suecia estimaron que manter 100 avións dos modelos C/D ata 2042 custaría 60 000 millóns de coroas, mentres que mercar avións dun país estranxeiro custaría 110 000 millóns.<ref>{{Cita web|título=Försvaret: Minst 60 Super-Jas behövs - Sverige - Göteborgs-Posten|url=http://www.gp.se/nyheter/sverige/1.1122835-forsvaret-minst-60-super-jas-behovs|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-02|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=02 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131102172440/http://www.gp.se/nyheter/sverige/1.1122835-forsvaret-minst-60-super-jas-behovs|url-morta=unfit}}</ref> === JAS 39E/F e outros desenvolvementos === Un avión bipraza, designado "Gripen Demo", foi pedido en 2007 comobanco de probas para varias actualizacións.<ref>{{Cita web|título=Gripen Demo – Trail-blazing the future|url=http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2007---6/gripen-demo--trail-blazing-the-future/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-03|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103090849/http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2007---6/gripen-demo--trail-blazing-the-future/|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":7">{{Cita web|título=PICTURES: Saab reveals Gripen Demo aircraft|url=https://www.flightglobal.com/pictures-saab-reveals-gripen-demo-aircraft/79944.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> Estaba equipado cun General Electric F414G, un desenvolvemento do motor do Boeing F/A-18E/F Super Hornet.<ref name=":17">{{Cita web|título=Saab's Demo aircraft to highlight Gripen NG capabilities|url=https://www.flightglobal.com/saabs-demo-aircraft-to-highlight-gripen-ng-capabilities/80008.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> O [[peso máximo de engalaxe]] do Gripen NG incrementouse dos 14 000 aos 16 000 kg, e a capacidade interna de combustible incrementouse un 40% ao recolocar o tren de aterraxe, o que tamén permitiu dous soportes máis na fuselaxe. aO seu radio de combate era de 1 300 km con seis mísies AAM e tanques de combustible lanzables.<ref name=":7" /><ref>{{Cita web|url=http://www.jsfnieuws.nl/wp-content/NLGRIPENPRESSBRIEFAug08.pdf|páxina-web=JSF nieuws|título=Gripen NG for the RNLAF|data-acceso=25 de febreiro de 2022|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103202954/http://www.jsfnieuws.nl/wp-content/NLGRIPENPRESSBRIEFAug08.pdf|url-morta=unfit}}</ref> O radar PS-05/A foi substituído polo novo Raven ES-05<ref>{{Cita web|título=The AESA Radar will be assembled on Gripen|url=https://www.leonardo.com/en/news-and-stories-detail/-/detail/the-aesa-radar-will-be-assembled-on-gripen|páxina-web=www.leonardo.com|data-acceso=2022-02-25|lingua=en-US}}</ref> de varrido electrónico activo (AESA), baseado na familia de rádares Vixen AESA de Selex ES (dende 2016 Finmeccanica, e no presente [[Leonardo S.p.A.]]).<ref>{{Cita web|título=Gripen NG to carry new Finmeccanica-Selex radar - UPI.com|url=http://www.upi.com/Business_News/Security-Industry/2009/04/16/Gripen-NG-to-carry-new-Finmeccanica-Selex-radar/UPI-74931239892716/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-04|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=04 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131104082426/http://www.upi.com/Business_News/Security-Industry/2009/04/16/Gripen-NG-to-carry-new-Finmeccanica-Selex-radar/UPI-74931239892716/|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":10">{{Cita web|título=FARNBOROUGH: Saab Gripen features new AESA radar|url=https://www.flightglobal.com/farnborough-saab-gripen-features-new-aesa-radar/106010.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Stephen|apelidos=Trimble}}</ref> O primeiro voo do Gripen Demo tivo lugar o 27 de maio de 2008.<ref name=":40">{{Cita web|título=Saab’s maiden flight with Gripen Demo|url=http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2008---5/saabs-maiden-flight-with-gripen-demo/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-03|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103090927/http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2008---5/saabs-maiden-flight-with-gripen-demo/|url-morta=unfit}}</ref> O 21 de xaneiro de 2009 o Gripen Demo voou a 1,2 sen [[poscombustión]] para probar a súa capacidade de supercruceiro.<ref>{{Cita web|título=Saab celebrates 'supercruise' test success for Gripen Demo|url=https://www.flightglobal.com/saab-celebrates-supercruise-test-success-for-gripen-demo/84758.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> O Gripen Demo serviu como base para o Gripen E/F, tamén coñecido como Gripen NG (Next Generation) e MS (Mission System) 21.<ref name=":8">{{Cita web|título=New Gripen Firms Up|url=http://www.aviationweek.com/Blogs.aspx?plckBlogId=Blog:27ec4a53-dcc8-42d0-bd3a-01329aef79a7&plckPostId=Blog:27ec4a53-dcc8-42d0-bd3a-01329aef79a7Post:34903d28-5d5a-4d03-99cc-6c12038c0ab4|páxina-web=web.archive.org|data=2014-01-12|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=12 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140112030210/http://www.aviationweek.com/Blogs.aspx?plckBlogId=Blog:27ec4a53-dcc8-42d0-bd3a-01329aef79a7&plckPostId=Blog:27ec4a53-dcc8-42d0-bd3a-01329aef79a7Post:34903d28-5d5a-4d03-99cc-6c12038c0ab4|url-morta=unfit}}</ref> Saab estudou unha variante do Gripen capaz de operar de portaavións nos 90. En 2009 lanzou o proxecto Sea Gripen en resposta á solicitude de información da India sobre avións baseados en buques.<ref name=":44">{{Cita web|título=Saab offers naval Gripen to India|url=http://www.stratpost.com/saab-offers-naval-gripen-to-india|páxina-web=StratPost|data=2013-05-23|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=23 de maio de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130523034409/http://www.stratpost.com/saab-offers-naval-gripen-to-india|url-morta=unfit}}</ref> Tras unha reunión con funcionarios do Ministerior de Defensa en maio de 2011, Saab accedeu a establecer un centro de desenvolvemento no Reino Unido para ampliar o concepto do Sea Gripen.<ref name=":45">{{Cita web|título=Saab to complete Sea Gripen design work in UK|url=https://www.flightglobal.com/saab-to-complete-sea-gripen-design-work-in-uk/100138.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> En 2013 Lennart Sindahl de Saab afirmou que o desenvolvemento dun Gripen E tripulado opcionalmente capaz de voar misións non tripuladas sería explorado pola firma; un maior desenvolvemento de versións tripuladas e embarcadas requeriría o compromiso do cliente.<ref>{{Cita web|título=Defense Primes Discuss Fighter Updates at Paris 2013|url=http://www.ainonline.com/aviation-news/paris-air-show/2013-06-19/defense-primes-discuss-fighter-updates-paris-2013|páxina-web=Aviation International News|data=2013-12-17|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217063152/http://www.ainonline.com/aviation-news/paris-air-show/2013-06-19/defense-primes-discuss-fighter-updates-paris-2013|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":46">{{Cita web|título=Sweden; Saab mulls development of Gripen UCAV|url=http://dmilt.com/index.php?option=com_content&view=article&id=7092:sweden-saab-mulls-development-of-gripen-ucav&catid=1:europe&Itemid=57|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217071107/http://dmilt.com/index.php?option=com_content&view=article&id=7092:sweden-saab-mulls-development-of-gripen-ucav&catid=1:europe&Itemid=57|url-morta=unfit}}</ref> O 6 de novembro de 2014 a Armada do Brasil expresou interese nun Gripen embarcado.<ref>{{Cita web|título=FAB Signs Acquisition Agreement for Gripen NG Which Will Benefit the Navy of Brazil|url=http://www.defense-aerospace.com/article-view/release/158748/brazilian-navy-sees-possible-sea-gripen.html|páxina-web=www.defense-aerospace.com|data-acceso=2022-02-25}}</ref> En 2010 Suecia premiou a Saab cun contrato de catro anos para mellorar o rádar do Gripen e outro equipamento, integrar novas armas, e baixar os custos de operación.<ref>{{Cita web|título=Sweden funds new weapons, radar boost for Saab Gripen|url=https://www.flightglobal.com/sweden-funds-new-weapons-radar-boost-for-saab-gripen/92488.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> En xuño dese ano Saab dixo que Suecia planeaba pedir o Gripen NG, designado JAS 39E/F, e que entraría en servizo en 2017 ou antes dependendo daos pedidos de exportación.<ref name=":8" /> O 25 de agosto de 2012, tras a intención de [[Suíza]] de mercar 22 unidades da variante E/F, Suecia anunciou que planeaba mercar 40-60 Gripen E/F.<ref name=":24">{{Cita web|título=Switzerland Replacing Old F-5 Fighters with New Gripen|url=http://www.defenseindustrydaily.com/switzerland-replacing-its-f-5s-04624/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-03|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103170231/http://www.defenseindustrydaily.com/switzerland-replacing-its-f-5s-04624/|url-morta=unfit}}</ref> O goberno sueco decidiu mecar 60 Gripen E o 17 de xaneiro de 2013.<ref name=":25">{{Cita web|título=Swedish government approves 60-aircraft Gripen E programme|url=https://www.flightglobal.com/swedish-government-approves-60-aircraft-gripen-e-programme/108476.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref><ref>{{Cita web|título=Swedish government OKs purchase of 60 Saab Gripen jets|url=https://www.reuters.com/article/2013/01/17/saab-idUSL6N0AM3BG20130117|páxina-web=Reuters|data=2013-11-04|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=04 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131104014223/https://www.reuters.com/article/2013/01/17/saab-idUSL6N0AM3BG20130117|url-morta=yes}}</ref> Tras un referéndum nacional en 2014 Suíza decidiu non buscar un substituto para os seus cazas e adiou o seu proceso de compra. En xullo de 2013 comezou a montaxe do primeiro Gripen E de pre-produción.<ref>{{Cita web|título=Gripen Fires Production Meteor; Gripen E Assembly Begins|url=https://www.ainonline.com/aviation-news/defense/2013-07-12/gripen-fires-production-meteor-gripen-e-assembly-begins|páxina-web=Aviation International News|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=David|apelidos=Donald}}</ref> Orixinalmente 60 JAS 39C ían ser convertidos en JAS 39E cara 2023,<ref>{{Cita web|título=Saab får serieproduktionsbeställning på Gripen E för Sverige|url=http://www.saabgroup.com/en/About-Saab/Newsroom/Press-releases--News/2013---12/Saab-far-serieproduktionsbestallning-pa-Gripen-E-for-Sverige/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-26|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=26 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131226222454/http://www.saabgroup.com/en/About-Saab/Newsroom/Press-releases--News/2013---12/Saab-far-serieproduktionsbestallning-pa-Gripen-E-for-Sverige/|url-morta=unfit}}</ref> pero despois decidíuse mercar células de Gripen E novas e reusar algunhas partes de JAS 39Cs.<ref>{{Cita web|título=Nya Gripen utmanar ryska stridsflygplanen|url=https://www.nyteknik.se/fordon/nya-gripen-utmanar-ryska-stridsflygplanen-6574644|páxina-web=Ny Teknik|data-acceso=2022-02-25|lingua=sv|nome=Monica|apelidos=Kleja}}</ref> En setembro de 2015 o presidente de Saab Aeronautics, Lennard Sindhal, anunciou que se estaba desenvolvendo unha versión de guerra electrónica do bipraza Gripen F. O primeiro avión de produción entregouse en 2018.<ref name=":9">{{Cita web|título=Saab reveals full Gripen E design, cost savings|url=https://www.flightglobal.com/saab-reveals-full-gripen-e-design-cost-savings/112646.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> En marzo de 2014 Saab revelara o deseño detallado e indicara plans para recibir a certificación militar en 2018.<ref name=":9" /> O primeiro Gripen E presentouse o 18 de maio de 2016.<ref>{{Cita web|título=PICTURES: Saab rolls out first Gripen E fighter – With video|url=https://thaimilitaryandasianregion.wordpress.com/2016/05/18/pictures-saab-rolls-out-first-gripen-e-fighter/|páxina-web=Thai Military and Asian Region|data=2018-08-13|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=13 de agosto de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180813072613/https://thaimilitaryandasianregion.wordpress.com/2016/05/18/pictures-saab-rolls-out-first-gripen-e-fighter/|url-morta=unfit}}</ref> Saab atrasou o primeiro voo de 2016 a 2017 para centrarse na certificación civil do software.<ref>{{Cita web|título=Gripen E flight slips into 2017 as Saab puts software first|url=https://www.flightglobal.com/gripen-e-flight-slips-into-2017-as-saab-puts-software-first/122389.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> As probas de rodaxe de alta velocidade comezaron en decembro de 2016,<ref>{{Cita web|título=Saab Begins Taxi Tests of First Gripen E Fighter|url=http://www.defense-aerospace.com/articles-view/release/3/179800/saab-begins-taxi-tests-of-first-gripen-e-fighter.html|páxina-web=www.defense-aerospace.com|data-acceso=2022-02-25}}</ref><ref>{{Cita web|título=Gripen E programme: Taxi testing|url=https://www.youtube.com/watch?v=QrDdawFwpMY|data-acceso=2022-02-25|lingua=gl-ES}}</ref> e o 15 de xuño de 2017 Saab completou o primeiro voo do Gripen E.<ref>{{Cita web|título=PICTURE: Saab's Gripen E makes flight debut|url=https://www.flightglobal.com/picture-saabs-gripen-e-makes-flight-debut/124402.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> No mes de maio o Gripen E acadou o voo supersónico e comezou as probas de carga.<ref>{{Cita web|título=Gripen E ready for weapons carriage trials|url=https://www.flightglobal.com/fixed-wing/gripen-e-ready-for-weapons-carriage-trials/128141.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-25|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> O 24 de novembro de 2021 Saab anunciou que os 6 primeiros Gripen E estaban listos para ser entregados ás forzas aéreas do Brasil e Suecia.<ref>{{Cita web|título=Saab Begins Serial Gripen E Deliveries to Brazil, Sweden|url=https://aviationweek.com/defense-space/aircraft-propulsion/saab-begins-serial-gripen-e-deliveries-brazil-sweden|páxina-web=Aviation Week Network|data-acceso=2022-02-25}}</ref> == Deseño == === Visión de conxunto === O Gripen é un caza multirrol, pensada como unha plataforma aérea lixeira e áxil con aviónicas avanzadas e altamente adaptables. Ten superficies de control canard que aportan unha forza de sustentación positiva a todas as velocidades, mentres que a xenerosa sustentación das súas [[Á en delta|ás en delta]] compensa a produción de sustentación negativa do estabilizador traseiro a altas velocidades, incrementando a resistencia inducida.<ref>Karlsson, Arne (1998), ''Kompendium till 4E1201 Flygteknik''</ref> O ser intencionalmente inestable e usar controis de voo ''[[fly-by-wire]]'' dixitais para manter a estabilidade elimina moitas restricións de voo, mellora a maniobrabilidade e reduce a resistencia.<ref>Lindqvist & Widfeldt 2003, pp. 50-60, 133-137</ref><ref name=":11">{{Cita web|título=Gripen the Multi-role Fighter Aircraft - Technical specifications|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen/Gripen/Technical-specifications/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-10-29|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=29 de outubro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131029200337/http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen/Gripen/Technical-specifications/|url-morta=unfit}}</ref> O Gripen tamén ten boas capacidades para engalaxes curtas, e é tamén capaz de manter unha alta taxa de descenso e está reforzado para soportar as tensións nas aterraxes curtas.<ref>Green & Swanborough 1987, pp. 227-228</ref> Un par de freos de aire están situados nos laterais da fuselaxe traseira; os canads inclínanse tamén para actuar como freos de aire e reducir a distancia de aterraxe.<ref>Williams 2003, pp. 81-82</ref> O Gripen é capaz de voar cun ángulo de ataque de 70-80 graos.<ref>{{Cita web|título=MACH Aviation Magazine - på webben|url=http://www.mach-flyg.com/utg80/80jas_uc.html|páxina-web=web.archive.org|data=2014-11-27|data-acceso=2022-02-25|data-arquivo=27 de novembro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141127200736/http://www.mach-flyg.com/utg80/80jas_uc.html|url-morta=unfit}}</ref> Para permitir que o Gripen teña unha longa vida de servizo, duns 50 anos, Saab deseñouno para ter requerimentos de mantemento baixos. Algúns sistemas principais como o motor RM12 e o rádar PS-05/A son modulares para reducir o custo operativo e aumentar a fiabilidade.<ref name=":11" /> O Gripen deseñouse para ser flexible, para que sensores, ordenadores e armamento máis recentes poidan ser integrados a medida que a tecnoloxía avanza.<ref>{{Cita web|título=Fighter Aircraft Design: Then and Now - Gripen|url=http://www.gripenblogs.com/Lists/Posts/Post.aspx?ID=791|páxina-web=web.archive.org|data=2014-01-11|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=11 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140111035631/http://www.gripenblogs.com/Lists/Posts/Post.aspx?ID=791|url-morta=unfit}}</ref> Estimouse que un 67% das partes do avión procede de subministradores europeos e suecos e o 33% de estadounidenses. Uns aspectos clave do programa Gripen que Saab quixo destacar son os acordos de transferencia tecnolóxica e asociacións industriais con clientes de exportación.<ref>{{Cita web|título=Gripen and Switzerland - Industrial partnership|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/Industrial-partnership/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-20|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=20 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131220070215/http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/Industrial-partnership/|url-morta=unfit}}</ref> O Gripen é personalizado dependendo dos requisitos do cliente, permitindo a inclusión rutineira de subministradores locais nos procesos de fabricación e apoio. Varias firmas surafricanas proporcionan compoñentes e sistemas, incluídos os sistemas de comunicacións e de guerra electrónica, para os Gripens operados pola [[Forza Aérea de Suráfrica]].<ref>Henk 2006, p. 73</ref> Os operadores tamén teñen acceso ao código fonte do Gripen e a documentación técnica, permitindo que se integren independentemente actualizacións e equipo novo.<ref>{{Cita web|url=http://www.swedenabroad.com/SelectImageX/115931/071024_Gripen_Press_Hand_Out.pdf|páxina-web=swedenabroad.com|título=Facts on the Bilateral Cooperation Program between Thailand and Sweden by the Swedish Government|data-acceso=26 de febreiro de 2022|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217011145/http://www.swedenabroad.com/SelectImageX/115931/071024_Gripen_Press_Hand_Out.pdf|url-morta=unfit}}</ref> Algúns clientes de exportación teñen a intención de montar domesticamente o Gripen; propúxose que o fabricante brasileiro [[Embraer]] tamén poida fabricar Gripens para outros clientes de exportación.<ref name=":29">{{Cita web|título=New Gripen Fighter to Be Built at Brazil-Based Plant, Saab Executive Says - WSJ.com|url=https://online.wsj.com/article/BT-CO-20131220-710814.html|páxina-web=web.archive.org|data=2014-02-26|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=26 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140226081357/https://online.wsj.com/article/BT-CO-20131220-710814.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Swedish Government Looks to Add Value to Gripen-E Sale Talks|url=http://www.defensenews.com/article/20131224/DEFREG01/312240006/Swedish-Government-Looks-Add-Value-Gripen-E-Sale-Talks|páxina-web=Defense News|data=2014-01-11|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=11 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://archive.today/20140111225334/http://www.defensenews.com/article/20131224/DEFREG01/312240006/Swedish-Government-Looks-Add-Value-Gripen-E-Sale-Talks|url-morta=yes}}</ref> === Aviónica e sensores === Toda a [[aviónica]] do Gripen está completamente integrada usando cinco buses de datos dixitais MIL-STD-1553B, no que foi descrito como "fusión de sensores".<ref name=":11" /> A integración total da aviónica fai do Gripen un avión "programable", permitindo actualizacións de software para incrementar o rendemento e permitir roles operacionais e equipamento adicionais.<ref name=":19">Frédriksen 2001, p. 280</ref> A linguaxe de programación Ada adoptouse para o Gripen, e ven sendo usado nos controis de voo primarios nos prototipos finais dende 1996 e en todos os avións de produción posteriores.<ref>Frisberg 1998, p. 288</ref> O software do Gripen é mellorado continuamente para engadir novas capacidades, a diferenza do Viggen, que era actualizado cada 18 meses.<ref>Eliasson 2010, p. 125</ref> Gran parte dos datos xerado polos sensores a bordo e pola actividade da cabina de mando son gravados dixitalmente durante toda a misión. Esa información pode ser reproducida na cabina ou pode extraerse sinxelamente para facer unha análise da misión detallada usando unha unidade de transferencia de datos que tamén pode usarse para inserir datos de misión no avión.<ref name=":12">{{Cita web|url=http://www.saabgroup.com/Global/Documents%20and%20Images/Air/Gripen/Gripen%20product%20sheet/The_Gripen_Mission.pdf|páxina-web=Saab|título=The Gripen mission|data-acceso=26 de febreiro de 2022|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217020258/http://www.saabgroup.com/Global/Documents%20and%20Images/Air/Gripen/Gripen%20product%20sheet/The_Gripen_Mission.pdf|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":13">{{Cita web|título=EP-17 - Gripen Display System - HUD - Features|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Avionics_Systems/Avionics_Equipment/EP_17_Gripen_Display_System_HUD/Features/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-03|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103092341/http://www.saabgroup.com/en/Air/Avionics_Systems/Avionics_Equipment/EP_17_Gripen_Display_System_HUD/Features/|url-morta=unfit}}</ref> O Gripen, ao igual que o Viggen, deseñouse para operar como un compoñente dun sistema nacional de defensa interconectado, o que permite un intercambio automático de información en tempo real entre o avión e as instalacións en terra.<ref>Eliasson 2010, p. 126</ref> Segundo Saab, o Gripen conta co "enlace de datos máis desenvolvido do mundo".<ref name=":11" /> O sistema de navegación Ternav do Gripen combina información de múltiples sistemas a bordo como o ordenador de datos do aire, o radioaltímetro, e o GPS para calcular continuamente a localización do Gripen.<ref>{{Cita web|título=The Gripen's NATO-ized NINS|url=https://www.aviationtoday.com/2002/10/01/the-gripens-nato-ized-nins/|páxina-web=Aviation Today|data=2002-10-01|data-acceso=2022-02-26|lingua=en}}</ref> O Gripen entrou en servizo usando o radar multimodo de impulsos doppler PS-05/A, desenvolvido por Ericsson e GEC-Marconi, e que está baseado no avanzado radar Blue Vixen para o [[Sea Harrier]] que tamén serviu de base para o radar CAPTOR do [[Eurofighter Typhoon|Eurofighter]].<ref>Lake 2008, p. 2</ref><ref name=":11" /> O rádar todotempo é capaz de localizar e identificar obxectivos a 120 km, e pode seguir automaticamente a varios obxectivos en terra, mar e aire. Pode guiar a varios mísiles aire-aire máis aló do alcance visual ata múltiples obxectivos á vez.<ref>"[https://books.google.se/books?id=4Ig-AQAAIAAJ&pg=PA41&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aircraft systems designs driven by pilots, versatility]". ''Signals''. Vol. 49. Fairfax, VA: Armed Forces Communications and Electronics Association. 1994. p. 32. ISSN 0037-4938</ref> Saab afirmou que o PS-05/A é capaz de manexar todo tipo de misións de defensa, aire-superficie, e recoñecemento,<ref name=":11" /> e está desenvolvendo a mellora Mark 4.<ref>{{Cita web|título=Saab sees growing Gripen fighter demand amid Russia tensions|url=https://www.reuters.com/article/idUSL8N0XO2RK20150427|páxina-web=Reuters|data=2021-03-01|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=01 de marzo de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210301163212/https://www.reuters.com/article/idUSL8N0XO2RK20150427|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Gripen Radar Upgrade Aimed At Sweden And Exports|url=http://m.aviationweek.com/defense/gripen-radar-upgrade-aimed-sweden-and-exports|páxina-web=Aviation Week|data=2017-02-07|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=07 de febreiro de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170207081150/http://m.aviationweek.com/defense/gripen-radar-upgrade-aimed-sweden-and-exports|url-morta=unfit}}</ref> A versión Mark 4 ten un 150% máis de alcance de detección aire-aire a gran altura, pode detectar e seguir obxectivos máis pequenos ao alcance actual, un 140% de mellora no modo aire-aire a baixa altitude, e integración completa con armas modernas como os mísiles [[AIM-120 AMRAAM|AIM-120C-7 AMRAAM]], [[AIM-9 Sidewinder|AIM-9X Sidewinder]], e MBDA [[Meteor (mísil)|Meteor]].<ref>{{Cita web|título=Saab reveals enhanced radar for Gripen C/D fighter|url=http://www.janes.com/article/51080/saab-reveals-enhanced-radar-for-gripen-c-d-fighter|páxina-web=IHS Jane's 360|data=2015-12-20|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=20 de decembro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151220013453/http://www.janes.com/article/51080/saab-reveals-enhanced-radar-for-gripen-c-d-fighter|url-morta=unfit}}</ref> O futuro Gripen E/F usará un novo radar de varrido electrónico activo (AESA), o Raven ES-05, baseado na familia de rádares Vixen AESA de Selex ES.<ref name=":10" /> Entre outras melloras, o novo radar é capaz de escanear un maior campo de visión e ten máis alcance.<ref name=":20">{{Cita web|título=Gripen hardsells new AESA radar, low cost for MMRCA|url=https://stratpost.com/gripen-hardsells-new-aesa-radar-low-cost-for-mmrca/|data=2009-09-10|data-acceso=2022-02-26|lingua=en-US|nome=Saurabh|apelidos=Joshi|páxina-web=StratPost}}</ref> Ademais, o novo Gripen integra o sensor de busca e rastreo por infravermellos (IRST) Skyward-G , capaz de detectar pasivamente emisións termais de obxecivos no aire e terra nas proximidades do avión.<ref name=":21">{{Cita web|título=The Gripen Solution - Other sensors|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/The-Gripen-Solution/Other-sensors/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-19|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=19 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131219235627/http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/The-Gripen-Solution/Other-sensors/|url-morta=unfit}}</ref> Afírmase que os sensores do Gripen E son capaces de detectar obxectivos con cortes transversais de radar (RCS) baixos máis alá do alcance de visión.<ref>{{Cita web|título=Gripen Sensors Claim Counter-Stealth Performance|url=http://www.aviationweek.com/Article.aspx?id=%2Farticle-xml%2FAW_03_17_2014_p28-671791.xml|páxina-web=web.archive.org|data=2014-03-18|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=18 de marzo de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140318220144/http://www.aviationweek.com/Article.aspx?id=%2Farticle-xml%2FAW_03_17_2014_p28-671791.xml|url-morta=unfit}}</ref> Os obxectivos son rastreados por un sistema "o mellor sensor domina", xa sexa polos sensores de a bordo ou a través da función de enlace de datos da Unidade Auxiliar do Transmisor (TAU) do radar.<ref>Lundqvist, Anders (31 de outubro de 2007). "[https://web.archive.org/web/20140318193249/http://sesam.smart-lab.se/seminarier/Hostsem07/Gripen.pdf Saab History of Aircraft Data Links]" (PDF). ''Smart-lab''. </ref><ref>{{Cita web|título=Saab - Defence and Security|url=http://www.saabgroup.com/Templates/Public/Pages/PrintAllTabs.aspx?pageId=1556|páxina-web=web.archive.org|data=2014-03-18|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=18 de marzo de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140318210311/http://www.saabgroup.com/Templates/Public/Pages/PrintAllTabs.aspx?pageId=1556|url-morta=unfit}}</ref> === Cabina de mando === [[Ficheiro:Saab Gripen NG cabina.png|miniatura|250x250px|Cabina dun Gripen NG]] [[Ficheiro:Saab JAS-39C Gripen MFD at ADAS 2018.jpg|miniatura|249x249px|Cabina dun Gripen C]] Os controis de voo primarios son compatibles co principio de control Hands On Throttle-And-Stick ([[HOTAS]], mans en mando de potencia e panca de control). A panca de mando central, ademais de voar o avión, controla tamén as pantallas da cabina e o sistema de armas. Un sistema dixital triplo ''fly-by-wire'' emprégase nos controis de voo do Gripen,<ref name=":11" /> cun respaldo mecánico para o acelerador.<ref name=":14">{{Cita web|título=Reaktionsmotor 12 - både vacker och stark|url=https://techworld.idg.se/2.2524/1.174315/reaktionsmotor-12---bade-vacker-och-stark|páxina-web=TechWorld|data-acceso=2022-02-26|lingua=sv}}</ref> Pode accederse a funcións adicionais, como as comunicacións, os datos de navegación e os de apoio á toma de decisións, a través do panel de control central superior.<ref name=":15">{{Cita web|título=Human Machine Interface|url=http://www.saabgroup.com/Global/Documents%20and%20Images/Air/Gripen/Gripen%20product%20sheet/Saab_Gripen_Cockpit.jpg|páxina-web=Saab|data=2013-10-30|data-acceso=2022-02-26|data-arquivo=30 de outubro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131030084410/http://www.saabgroup.com/Global/Documents%20and%20Images/Air/Gripen/Gripen%20product%20sheet/Saab_Gripen_Cockpit.jpg|url-morta=unfit}}</ref> O Gripen inclue o sistema de visualización de cabina EP-17, desenvolvido por Saab para proporcionar aos pilotos un alto nivel de coñecemento da situación e reducir a súa carga de traballo a través dun manexo intelixente da información. O Gripen conta cunha capacidade de fusión de sensores, polo que a información dos sensores integrados e bases de datos están combinadas, analízanse automaticamente, e preséntase información útil ao piloto a través dun [[Head-Up Display|''Head-Up Display'']] de amplo campo de visión, de tres pantallas multifunción de cor, e opcionalmente tamén a través dun Sistema de Visualización no Casco (HMDS).<ref name=":13" /> Das tres pantallas multifunción (MFD), a central úsase para datos de navegación e misión, a esquerda amosa o estado do avión e a información de guerra electrónica, e a da dereita ten información dos sensores e do control de fogo.<ref name=":15" /> Nas variantes de dous asentos, as pantallas do asento posterior poden operarse independentemente. Saab promocionou esta capacidade como útil en misións de guerra electrónica e recoñecemento, e durante a realización de actividades de mando e control.<ref name=":13" /> En maio de 2010 Suecia comezou a equipar os seus Gripen con sistemas informáticos adicionais e con novas pantallas.<ref>{{Cita web|título=Saab to develop new Gripen avionics|url=https://www.upi.com/Defense-News/2010/05/26/Saab-to-develop-new-Gripen-avionics/73771274898005/|páxina-web=UPI|data-acceso=2022-02-26|lingua=en}}</ref> As MFD son intercambiables e deseñadas para a redundancia no caso de que haxa un fallo, podendo presentarse a información de voo en calquera das pantallas.<ref name=":14" /> Saab e BAE desenvolveron o Cobra HMDS para ser usado no Gripen, baseado no Striker HMDS usado no Eurofighter.<ref name=":16">Larsson & Ekrot 2010, p. 1</ref> En 2008 o Cobra HMDS integrouse completamente en avións operativos, e está dispoñible como unha opción para clientes de exportación; este adaptouse nos vellos Gripens de Suecia e Suráfrica.<ref name=":16" /> O HMDS proporciona control e informacións sobre o seguimento de obxectivos, datos dos sensores, e parámetros de voo, e está equipado opcionalmente para operacións nocturnas e con filtración química/biolóxica.<ref name=":12" /> Todas as conexións entre o HMDS e a cabina deseñáronse para un desprendimento rápido, para un uso seguro do sistema de exección.<ref>Larsson & Ekrot 2010, pp. 2, 4</ref> === Motor === [[Ficheiro:Klargoring av JAS 39 Gripen pa F17, Kallinge Sverige (4).jpg|miniatura|250x250px|Inspección dun motor RM12]] Todos os Gripen en servizo están equipados cun motor turboventilador [[Volvo RM12]] (agora GKN Aerospace Engine Systems), un derivado fabricado baixo licenza do [[General Electric F404]], alimentado por un conduto en Y con placas divisorias; entre os cambios inclúense un aumento de rendemento e unha fiabilidade mellorada para cumprir cos criterios de seguridade de uso dun único motor, ademais de ter unha maior resistencia para incidentes con paxaros.<ref name=":14" /><ref>{{Cita web|título=Resonance problem hits Gripen Engine|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1994/1994%20-%200261.html|páxina-web=Flight International|data=2013-12-16|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=16 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131216031824/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1994/1994%20-%200261.html|url-morta=unfit}}</ref> Varios subsistemas e compoñentes tamén foron redeseñados para reducir as demandas de mantemento.<ref name=":18">{{Cita web|título=Gripen surpasses 100,000 flight hours - Volvo Aero’s engine safest in the world - hírek & információk : Volvo Financial Services Magyarország|url=http://www.vfsco.com/financialservices/hungary/hu-hu/news_media/_layouts/CWP.Internet.VolvoCom/NewsItem.aspx?News.ItemId=36253&News.Language=en-gb|páxina-web=web.archive.org|data=2014-01-10|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=10 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140110084849/http://www.vfsco.com/financialservices/hungary/hu-hu/news_media/_layouts/CWP.Internet.VolvoCom/NewsItem.aspx?News.ItemId=36253&News.Language=en-gb|url-morta=unfit}}</ref> En novembro de 2010 o Gripen acumulara máis de 143 000 horas de voo sen ter ningún fallo ou incidente relacionado co motor; Rune Hyrefeldt, xafe de xestión do programa militar de Volvo Aero, dixo: "penso que este debe ser un récord difícil de superar para unha aplicación dun só motor".<ref name=":18" /> As variantes JAS 39E e F adoptaron como planta motriz o F414G, unha variante do [[General Electric F414]]. O F414G pode producir un 20% máis de empuxe que o motor RM12, permitindo ao Gripen o voo de supercruceiro (voar a velocidade supersónica sen o uso de posqueimadores) a Mach 1,1 mentres leva armas para combate aire-aire.<ref name=":17" /> En 2010, Volvo Aero dixo que era capaz de desenvolver aínda máis o seu motor RM12 para igualar o rendemento do F414G, e afirmou que desenvolver o RM12 sería unha opción máis barata.<ref>{{Cita web|título=Volvo vill trimma Gripens motor|url=https://www.nyteknik.se/fordon/volvo-vill-trimma-gripens-motor-6423996|páxina-web=Ny Teknik|data-acceso=2022-02-27|lingua=sv|apelidos=Lars Anders Karlberg}}</ref> Antes da selección de Saab do F414G tamén se considerou adoptar o [[Eurojet EJ200]] para o Gripen; entre as implemantacións propostas incluíase o uso de [[empuxe vectorial]].<ref>{{Cita web|título=Eurojet aims EJ200 variant at thrust vectored Gripen|url=https://www.flightglobal.com/eurojet-aims-ej200-variant-at-thrust-vectored-gripen/21234.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-27|lingua=en}}</ref> === Equipamento e armamento === O Gripen é compatible con distintos tipos de armamento, máis aló do canón Mauser BK-27 de 27 mm integrado (retirado na variantes monopraza),<ref>{{Cita web|título=NATO exercises test Gripen credentials|url=https://www.flightglobal.com/nato-exercises-test-gripen-credentials/83110.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-27|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> como mísiles aire-aire como o [[AIM-9 Sidewinder]], mísiles aire-terra como o [[AGM-65 Maverick]], e mísiles anti-buque como o [[RBS-15]].<ref>{{Cita web|título=JAS 39 Gripen in Detail - Underwing Stores and Armament|url=http://www.ipmsstockholm.org/magazine/2000/04/stuff_eng_detail_gripen_08.htm|páxina-web=www.ipmsstockholm.org|data-acceso=2022-02-27}}</ref> En 2010 os Gripen da [[Forza Aérea de Suecia]] completaron o proceso de mellora MS19, permitindo a súa compatibilidade con distintos tipos de armas, como o mísil de longo alcance [[Meteor (mísil)|MBDA Meteor]], o mísil de curto alcance [[IRIS-T]] e a bomba guiada por láser [[GBU-49]].<ref>"Saab Gripen: The View from Sweden". ''Combat Aircraft Monthly''. Shepperton, Middlesex: Ian Allan Publishing. Decembro de 2010.</ref> Falando da selección de armamento do Gripen, o director de campaña de Saab para a India Edvard de la Motte dixo que: "se mercas o Gripen, seleciona de onde queres que veñan as túas armas, Israel, Suecia, Europa, Estados Unidos… Suramérica. Depende do cliente".<ref name=":20" /> En voo, o Gripen é capaz de levar ata 6 500 kg de armamento e equipamento.<ref name=":19" /> Entre o equipamento inclúense módulos de sensores externos para recoñecemento e designación de obxectivos, como o módulo de puntería LITENING de Rafael Advanced Defense Systems, o Modular Reconnaissance Pod System de Saab, ou o Digital Joint Reconnaissance Pod de Thales.<ref>{{Cita web|título=Litening III targeting pod|url=http://www.saairforce.co.za/the-airforce/weapons/71/litening-iii-targeting-pod|páxina-web=web.archive.org|data=2013-05-01|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=01 de maio de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130501003731/http://www.saairforce.co.za/the-airforce/weapons/71/litening-iii-targeting-pod|url-morta=unfit}}</ref> O Gripen ten unha suite de guerra electrónica avanzada e integrada, capaz de operar nun modo pasivo indetectable ou bloquear activamente o radar rival; un sistema de advertencia de aproximación de mísiles detecta e rastrexa pasivamente os mísiles que chegan.<ref name=":21" /><ref>{{Cita web|título=The Gripen Solution - Survivability|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/The-Gripen-Solution/Survivability/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-19|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=19 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131219235551/http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/The-Gripen-Solution/Survivability/|url-morta=unfit}}</ref> En novembro de 2013 anunciouse que Saab sería o primeiro en ofrecer o bloqueador activo BriteCloud desenvolvido por Selex ES.<ref>{{Cita web|título=New Selex ES expendable active decoy ‘BriteCloud’ selected by Saab for Gripen fighter - DETAIL - selex-es|url=http://www.selex-es.com/-/britecloudlaunch|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-07|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=07 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131107223213/http://www.selex-es.com/-/britecloudlaunch|url-morta=unfit}}</ref> En xuño de 2014 o Módulo de Autoprotección con Tecnoloxóa de Supervivencia Mellorada, un módulo de contramendidas contra mísiles, realizou o seu primeiro voo no Gripen.<ref>{{Cita web|título=Introducing The ESTL Modular Self Protection Pod - Gripen|url=http://www.gripenblogs.com/Lists/Posts/Post.aspx?ID=978|páxina-web=web.archive.org|data=2014-08-19|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=19 de agosto de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140819102857/http://www.gripenblogs.com/Lists/Posts/Post.aspx?ID=978|url-morta=unfit}}</ref> Saab describe o Gripen como un "avión de rol variable", afirmando que é capaz de "cambiar instantaneamente de rol premendo un botón". O interface home/máquina cambia cando se cambia entre roles, sendo optimizado polo ordenador en resposta a novas situacións e ameazas.<ref name=":12" /> O Gripen tamén está equipado para usar diferentes estándards e sistemas de comunicación, como a radio segura SATURN, Link-16, ROVER, e enlaces por satélite.<ref>{{Cita web|título=The Gripen Solution - Communication|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/The-Gripen-Solution/Communication/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-19|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=19 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131219235634/http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/The-Gripen-Solution/Communication/|url-morta=unfit}}</ref> Equipamento para realizar misións de longo alcance, como unha sonda de repostaxe en voo e un Sistema Integrado de Xeración de Osíxeno (OBOGS), están integrados no Gripen C/D.<ref>{{Cita web|título=The Gripen solution - Versions|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/The-Gripen-Solution/Versions/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-19|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=19 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131219235610/http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-and-Switzerland/The-Gripen-Solution/Versions/|url-morta=unfit}}</ref> === Usabilidade e mantemento === [[Ficheiro:Gripen taking off from road runway.jpg|miniatura|250x250px|Gripen engalando dende unha pista nunha estrada]] Durante a [[guerra fría]] as Forzas Armadas suecas tiñan que estar preparadas contra unha posible invasión. Este escenario precisaba dunha forza defensiva de avións de combate dispersa no sistema [[Bas 90]] para manter a capacidade de defensa aérea.<ref>Spick 2000, p. 426</ref> Así, un obxectivo clave de deseño durante o desenvolvemento do Gripen foi a habilidade de engalar dende pistas cubertas de neve de tan só 800 metros.<ref>Williams 2003, p. 82</ref> Un equipo de cinco soldados é un técnico é capaz de repostar, rearmar e realizar unha inspeccións básica en tan só 10 minutos antes de que o avión poida regresar á unha misión aire-aire. Para unha misión aire-terra este tempo sube ata os 20 minutos usando os mesmos recursos.<ref>Williams 2003, p. 82</ref><ref>Chant & Taylor 1999, p. 48</ref> Durante o proceso de deseño deuse unha gran prioridade a facilitar e minimizar o mantemento do avión; ademais dun deseño doado de menter, moitos subsistemas e compoñentes precisan pouco ou ningún mantemento.<ref>Eliasson 2010, p. 130</ref> Os avións están equipados cun Sistema de Monitoreo de Saúde e Uso (HUMS) que monitoriza o rendemento de varios sistemas, e proporciona información aos técnicos para axudar no mantemento.<ref>{{Cita web|título=Maintenance Ground Support System - Features|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Mission_Support_Systems/Maintenance_Ground_Support/Maintenance_Ground_Support_System/Features/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217105625/http://www.saabgroup.com/en/Air/Mission_Support_Systems/Maintenance_Ground_Support/Maintenance_Ground_Support_System/Features/|url-morta=unfit}}</ref> Saab realiza un programa continuo de melloras; a información do HUMS e outros sistemas pode enviarse para ser analizada.<ref>Sandberg, Anna; Strömberg, Ulrika (1999). "Gripen: with focus on availability, performance and life support cost over the product life cycle". ''Journal of Quality in Maintenance Engineering''. '''5''' (4): 325–35. doi:10.1108/13552519910298082. ISSN 1355-2511.</ref> Segundo Saab, o Gripen ten un "50% menos de custos operacionais que o seu mellor competidor".<ref name=":11" /> == Historial operacional == === Suecia === [[Ficheiro:39823 Gripen SAF VBY.jpg|miniatura|251x251px|JAS 39D da Forza Aérea de Suecia]] A [[Forza Aérea de Suecia]] realizou un pedido total por 204 Gripens<ref>{{Cita web|título=Gripen uses Dubai as launchpad for world sales|url=https://www.flightglobal.com/gripen-uses-dubai-as-launchpad-for-world-sales-/52373.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-27|lingua=en}}</ref> en tres lotes. A primeira entrega foi o 8 de xuño de 1993, cando o avión 39102 foi entregado á ''Flygvapnet'' durante unha cerimonia en [[Linköping]];<ref>Elliott, Simon (16-22 de xuño de 1993). "Swedish air force in air defense revamp". ''Flight International''. p. 30.</ref> a derradeira unidade do primeiro lote entregouse o 13 de decembro de 1996.<ref name=":22" /> A Forza Aérea obtivo o primeiro avión do segundo lote o 19 de decembro de 1996.<ref>Keijsper 2003, p. 30</ref> En vez do acordo de prezo fixo do lote 1, os avións do lote 2 pagáronse como un concepto de "prezo obxectivo": calquera sobrecusto ou subcusto dividiríase entre Saab e a Administración de Material da Defensa.<ref name=":3" /> O JAS 39 entrou en servizo coa flotilla aérea de Skaraborg (F 7) o 1 de novembro de 1997.<ref>Eden 2004, p. 390</ref><ref>Spick 2000, p. 431</ref> Os avións do derradeiro lote entregáronse o 26 de novembro de 2008.<ref name=":23">{{Cita web|url=http://www.mynewsdesk.com/se/forsvarets_materielverk__fmv/pressreleases/stark-milstolpe-av-gripenprojektet-258602|páxina-web=FMV|título=Stark milstolpe av Gripenprojektet|data-acceso=27 de febreiro de 2022|data-arquivo=25 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140225031831/http://www.mynewsdesk.com/se/forsvarets_materielverk__fmv/pressreleases/stark-milstolpe-av-gripenprojektet-258602|url-morta=unfit}}</ref> Isto logrouse pagando un 10% menos que o prezo acordado para o lote, colocando o prezo do JAS 39C en menos dos 30 millóns de dólares.<ref name=":23" /> Este lote de Gripens estaba equipado para ser repostados en voo dende avións [[Lockheed C-130 Hercules|TP84]] especialmente equipados.<ref name=":3" /> En 2007 iniciouse un programa para modernizar 31 dos JAS 39A/B da Forza Aérea ao estándar JAS 39C/D.<ref>{{Cita web|título=Contract finalized on Gripen’s future|url=http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2007---10/contract-finalized-on-gripens-future/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-03|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103092819/http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2007---10/contract-finalized-on-gripens-future/|url-morta=unfit}}</ref> En xaneiro de 2013 a Forza Aérea sueca tiña 134 JAS 39 en servizo.<ref>"World Military Aircraft Inventory". ''Aviation Week & Space Technology''. New York: Penton Media. Xaneiro de 2013.</ref> En marzo de 2015 a Forza Aérea sueca recibiu o seu derradeiro JAS 39C.<ref>{{Cita web|título=PICTURE: Swedish air force receives its last Gripen C|url=https://www.flightglobal.com/picture-swedish-air-force-receives-its-last-gripen-c/116343.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-27|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> O 29 de marzo de 2011 o parlamento sueco aprobou que a Forza Aérea se despregase tres meses para apoiar a zona de exclusión aérea ordenada pola ONU sobre Libia. O despregamento de 8 Gripen, 10 pilotos e outro persoal comezou o 2 de abril.<ref>{{Cita web|título=LIBYA: Sweden sends Gripens to join Unified Protector|url=https://www.flightglobal.com/libya-sweden-sends-gripens-to-join-unified-protector/99180.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-27|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> O 8 de xuño de 2011 o goberno sueco anunciou un acordo para para ampliar o despregamento para cinco dos Gripen.<ref>{{Cita web|título=Sweden reaches new deal on Libya mission|url=https://www.thelocal.se/20110608/34228/|páxina-web=The Local Sweden|data=2011-06-08|data-acceso=2022-02-27|lingua=en-US}}</ref> En outubro de 2011 os Gripens realizaran máis de 650 misións de combate, con case 2 000 horas de voo, e entregando uns 2 000 informes de recoñecemento á [[OTAN]].<ref>{{Cita web|título=Sista uppdraget över Libyen – Flygvapenbloggen|url=https://blogg.forsvarsmakten.se/flygvapenbloggen/2011/10/24/sista-uppdraget-over-libyen/|páxina-web=blogg.forsvarsmakten.se|data-acceso=2022-02-27}}</ref> O xornalista Tim Hepher suxeriu que as operacións en Libia poderían estimular as vendas do Gripen e outros avións.<ref>{{Cita novas|título=Special Report - How Libya is a showcase in the new arms race|url=https://www.reuters.com/article/oukwd-uk-libya-arms-idAFTRE7331OW20110404|xornal=Reuters|data=2011-04-04|data-acceso=2022-02-27|lingua=en}}</ref> En novembro de 2012 o tenente coronelLars Helmrich da Forza Aérea sueca testificou no Riksdag sobre o Gripen E. Dixo que a versión C/D do Gripen podería quedar anticuada no combate aire-aire cara o ano 2020.<ref>{{Cita web|título="Gripen måste moderniseras för att klara flygstrider" - NyTeknik|url=http://www.nyteknik.se/nyheter/fordon_motor/flygplan/article3578741.ece|páxina-web=web.archive.org|data=2014-01-12|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=12 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140112120537/http://www.nyteknik.se/nyheter/fordon_motor/flygplan/article3578741.ece|url-morta=unfit}}</ref> Con 60 Gripens tendo sido considerados como o número mínimo requirido para defender o espazo aéreo sueco, a Forza Aérea quería ter 60-80 Gripen actualizados ao estándar E/F en 2020.<ref>{{Cita web|título=Nästa generation JAS Gripen|url=https://www.riksdagen.se/sv/webb-tv/video/oppen-utfragning/nasta-generation-jas-gripen_H0C220121108ou2|páxina-web=www.riksdagen.se|data-acceso=2022-02-27|lingua=sv}}</ref> O 25 de agosto de 2012 o goberno anunciou que agardaba mercar 40-60 JAS 39E/F Gripen que entrarían en servizo cara o ano 2023.<ref name=":24" /><ref>{{Cita novas|título=”Det här tjänar skattebetalarna på”|url=https://www.svt.se/nyheter/utrikes/sverige-koper-nya-super-jas|xornal=SVT Nyheter|data=2012-08-25|data-acceso=2022-02-27|lingua=sv|nome=S. V. T.|apelidos=Nyheter|nome2=Erik|apelidos2=Uvhagen|nome3=Love|apelidos3=Benigh}}</ref> O 11 de decembro de 2012 o Riksdag aprobou a compra de 40 a 60 JAS 39E/F cunha opción para cancelar o pedido se outros clientes non mercaban polo menos 20 avións.<ref name=":41">{{Cita web|título=Swedish jet fighter maker Saab receives order to upgrade jets|url=http://en.europeonline-magazine.eu/swedish-jet-fighter-maker-saab-receives-order-to-upgrade-jets_264731.html|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-02-27|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217225326/http://en.europeonline-magazine.eu/swedish-jet-fighter-maker-saab-receives-order-to-upgrade-jets_264731.html|url-morta=unfit}}</ref> O 17 de xaneiro de 2013 o goberno aprobou o trato para mercar 60 JAS 39E que serán entregados entre 2018 e 2027.<ref name=":25" /> O 3 de marzo de 2014 o Ministerio de Defensa dixo que se pedirían outros 10 JAS 39E; isto foi posteriormente confirmado polo goberno.<ref>{{Cita novas|título=Försvarsministern vill miljardsatsa på flygvapnet|url=https://www.svt.se/nyheter/val2014/forsvarsministern-vill-miljardsatsa-pa-flygvapnet|xornal=SVT Nyheter|data=2014-04-03|data-acceso=2022-02-27|lingua=sv|nome=S. V. T.|apelidos=Nyheter|nome2=Mats|apelidos2=Knutson}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Så vill regeringen stärka försvaret|url=https://www.dn.se/nyheter/politik/sa-vill-regeringen-starka-forsvaret/|xornal=Dagens Nyheter|data=2014-04-22|data-acceso=2022-02-27|issn=1101-2447|lingua=sv}}</ref> Tamén hai plans para manter algúns dos Gripen C/D despois do ano 2025. Este feito foi recomendado polo comité asesor de defensa sueco en 2019.<ref>{{Cita web|url=https://www.regeringen.se/49a3de/globalassets/regeringen/dokument/forsvarsdepartementet/forsvarsberedningen/slutrapport-14-maj/ds-2019_8-varnkraft---inriktningen-av-sakerhetspolitiken-och-utformningen-av-det-militara-forsvaret-2021-2025.pdf|páxina-web=Försvars departementet|título=DS 2019-8 varnkraft inriktningen av säkerhetspolitiken och utformningen av det militära försvaret 2021–25|data-acceso=28 de febreiro de 2022|data-arquivo=05 de xuño de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190605154938/https://www.regeringen.se/49a3de/globalassets/regeringen/dokument/forsvarsdepartementet/forsvarsberedningen/slutrapport-14-maj/ds-2019_8-varnkraft---inriktningen-av-sakerhetspolitiken-och-utformningen-av-det-militara-forsvaret-2021-2025.pdf|url-morta=unfit}}</ref> === República Checa === [[Ficheiro:Saab JAS-39 Gripen (Czech Air Force) (14988994841).jpg|miniatura|250x250px|Gripen da República Checa]] Cando a [[República Checa]] converteuse nun membro da [[OTAN]] en 1999, o país necesitaba substituír a súa frota de [[Mikoyan-Gurevich MiG-21|MiG-21]] de construción soviética con avións compatibles cos estándares de interoperatibilidade da OTAN. En 2000 a República Checa comezou a avaliar distintos avións, como o [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16]], o [[McDonnell Douglas F/A-18 Hornet|F/A-18]], o [[Dassault Mirage 2000|Mirage 2000]], o [[Eurofighter Typhoon]] e o Gripen. Unha das principais condicións de adquisición foi o acordo de compensación industrial, fixado no 150% do valor de compra agardado.<ref>{{Cita web|título=Tjeckien tar in JAS-offert|url=https://www.di.se/artiklar/2000/10/17/tjeckien-tar-in-jas-offert/|páxina-web=Dagens industri|data=2000-10-17|data-acceso=2022-02-28|lingua=sv}}</ref> En decembro de 2001, tras ter sido influenciado polo xeneroso pragrama de financiamento e compensación de Gripen International, o goberno checo anunciou que escollera o Gripen.<ref>Spreen 2007, p. 77</ref> No ano 2002 o acordo atrasouse ata despois das eleccións parlamentarias; estudáronse tamén modios alternativos para a defensa aérea, incluído o arrendamento do avión.<ref>{{Cita web|título=Tjeckien stoppar Jas-köp|url=https://www.di.se/artiklar/2002/9/13/tjeckien-stoppar-jas-kop/|páxina-web=Dagens industri|data=2002-09-13|data-acceso=2022-02-28|lingua=sv}}</ref> O 14 de xuño de 2004 anunciouse que a República Checa ía alugar 14 avións Gripen, modificados para cumprir cos estándares OTAN.<ref>{{Cita web|título=Tjeckien leasar Jas|url=https://www.di.se/artiklar/2004/6/14/tjeckien-leasar-jas/|páxina-web=Dagens industri|data=2004-06-14|data-acceso=2022-02-28|lingua=sv}}</ref> O acordo tamén incluía o adestramento de pilotos e técnicos checos en Suecia. Os seis primeiros entregáronse o 18 de abril de 2005.<ref>{{Cita web|título=Gripenleverans klar på rekordtid - FMV|url=http://www.mynewsdesk.com/se/forsvarets_materielverk__fmv/pressreleases/gripenleverans-klar-paa-rekordtid-98677|páxina-web=web.archive.org|data=2014-02-25|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=25 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140225031243/http://www.mynewsdesk.com/se/forsvarets_materielverk__fmv/pressreleases/gripenleverans-klar-paa-rekordtid-98677|url-morta=unfit}}</ref> O arendamento sería por un período de 10 anos por un custo de 780 millóns de euros; os 14 avións, que petenceran á Forza Aérea sueca, eran 12 monoprazas JAS-39C e dous biprazas JAS 39D.<ref>{{Cita web|título=AFP: Czechs to extend Swedish Gripen fighter jet lease|url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jSPTiidfwQlT3TAxxekm1cn5zsaA?docId=CNG.81e5196f023e349caa01047cfe4cd490.3b1|páxina-web=web.archive.org|data=2014-03-03|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=03 de marzo de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140303104722/https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jSPTiidfwQlT3TAxxekm1cn5zsaA?docId=CNG.81e5196f023e349caa01047cfe4cd490.3b1|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":26">"The Gripen Family". ''Combat Aircraft Monthly''. Shepperton, Middlesex: Ian Allan. Decembro de 2010</ref> En setembro de 2013, a Axencia de Exportación de Defensa e Seguridade anunciou que sechegara a un acordo coa República Checa para ampliar o arrendamento 14 anos máis, ata 2029; os avións alugados deberían pasar por unha extensa modernización, incluída a adopción de novas ligazóns de datos.<ref>{{Cita web|título=Tjeckien: Ja till Gripen - NyTeknik|url=http://www.nyteknik.se/nyheter/fordon_motor/flygplan/article3761359.ece|páxina-web=web.archive.org|data=2014-01-07|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=07 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140107152424/http://www.nyteknik.se/nyheter/fordon_motor/flygplan/article3761359.ece|url-morta=unfit}}</ref> O contrato de arrendamento tamén ten a opción de finalmente mercar os cazas.<ref name=":26" /> En 2014 o arrendamento ampliouse ata 2027 e o contrato de servizo de Saab ampliouse ata 2026.<ref>{{Cita web|título=Czech government signs Gripen lease extension|url=https://www.flightglobal.com/czech-government-signs-gripen-lease-extension/113240.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref><ref name=":27">{{Cita web|título=Czech air force looks to the future with enhanced Gripens|url=https://www.flightglobal.com/czech-air-force-looks-to-the-future-with-enhanced-gripens/116814.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> En novembro de 2014 o comandante da [[Forza Aérea da República Checa]], o xeneral Libor Štefánik, propuxo alugar seis Gripen máis debido á deterioración das relación de [[Rusia]] co Oeste;<ref>{{Cita web|título=Czech military wants to raise number of Gripen fighters - ČeskéNoviny.cz|url=http://www.ceskenoviny.cz/news/zpravy/czech-military-wants-to-raise-number-of-gripen-fighters/1146065|páxina-web=web.archive.org|data=2014-11-12|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=12 de novembro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141112125914/http://www.ceskenoviny.cz/news/zpravy/czech-military-wants-to-raise-number-of-gripen-fighters/1146065|url-morta=unfit}}</ref> un portavoz do Ministerio de Defensa dixo que esa noción era a visión persoal do comandante e que a ampliación da frota non estaba na axenda nos anos seguintes.<ref>{{Cita web|título=Armáda chce více gripenů. Kvůli bezpečnosti v Evropě|url=https://zpravy.aktualne.cz/domaci/armada-bude-mit-vice-gripenu-kvuli-bezpecnosti-v-evrope/r~f4ac556469a011e4a10c0025900fea04/|páxina-web=Aktuálně.cz|data=2014-11-11|data-acceso=2022-02-28|lingua=cs}}</ref> En 2015, o servizo decidiu actualizar a súa frotaá configuración MS20.<ref name=":27" /> A actualización MS20 completouse en 2018.<ref>{{Cita web|título=Czech Air Force Gripen fleet completes MS20 upgrade giving enhanced operational capabilities|url=https://www.saab.com/newsroom/press-releases/2018/czech-air-force-gripen-fleet-completes-ms20-upgrade-giving-enhanced-operational-capabilities|páxina-web=Start|data-acceso=2022-02-28|lingua=en}}</ref> === Hungría === [[Ficheiro:Saab JAS-39D Gripen, Hungary - Air Force JP6627802.jpg|miniatura|250x250px|Dous Gripen da Forza Aérea de HUngría]] Tras a entrada de [[Hungría]] na [[OTAN]] en 1999 houbo varias propostas para conseguir unha forza de cazas compatibles cos estándares da alianza atlántica. Prestouse unha atención considerable ao estudo de avións de segunda man, así como á modificación da frota de [[Mikoyan MiG-29|MiG-29]] do país. En 2001 Hungría recibiu varias ofertas de avións novos e usados de varias nacións, como Suecia, Bélxica, Israel, Turquía e os Estados Unidos.<ref>{{Cita web|título=Ungern på väg rata JAS|url=https://www.di.se/artiklar/2001/8/28/ungern-pa-vag-rata-jas/|páxina-web=Dagens industri|data=2001-08-28|data-acceso=2022-02-28|lingua=sv}}</ref> Aínda que o goberno húngaro inicialmente pretendía mercar o [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16]], en novembro de 2001 estábase negociando un contrato de arrendamento de 10 anos por 12 avións Gripen, coa opción de mercar os avións unha vez finalizado o período de alugamento.<ref>{{Cita web|título=Jas-avtalet värt 5 mdr|url=https://www.di.se/artiklar/2001/11/23/jas-avtalet-vart-5-mdr/|páxina-web=Dagens industri|data=2001-11-23|data-acceso=2022-02-28|lingua=sv}}</ref><ref>Larrabee 2003, p. 24</ref> Como parte dos acordos de adquisición, Saab ofrecera un acordo de compensación valorado no 110% do custo de 14 cazas.<ref>Stohl & Grillot 2009, p. 46</ref> Inicialmente Hungría planeara arrendar varios avións do lote 2; porén, a incapacidade para ser repostados en voo e as limitacións na compatibilidade de armamento xeraron desconfianza en Hungría.<ref name=":38">Larrabee 2003, p. 25</ref> Renegociouse o contrato e o 2 de febreiro de 2003 asinouse o arrendamento de 14 Gripen, que orixinalmente foran do estándar A/B e pasaran por un proceso de actualización para ser convertidos ao estándar C/D compatible coa OTAN.<ref>{{Cita web|título=Jas 39 Gripen C/D|url=https://www.forsvarsmakten.se/sv/information-och-fakta/materiel-och-teknik/luft/jas-39-gripen-cd/|páxina-web=Försvarsmakten|data-acceso=2022-02-28|lingua=sv|apelidos=Försvarsmakten}}</ref> As entregas dos últimos avións realizáronse en decembro de 2007.<ref>{{Cita web|título=Försvarets materielverk - Gripen överlämnad till Ungern|url=https://www.fmv.se/WmTemplates/page.aspx?id=1726|páxina-web=web.archive.org|data=2010-08-23|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=23 de agosto de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100823001722/https://www.fmv.se/WmTemplates/page.aspx?id=1726|url-morta=unfit}}</ref> Aínda que a [[Forza Aérea de Hungría]] opera un total de 14 Gripen arrendados,<ref name=":26" /> en 2011 o país supostamente tiña a intención de mercar eses aparellos.<ref>{{Cita novas|título=Indien vill inte ha Gripen|url=https://www.svd.se/indien-vill-inte-ha-gripen|xornal=Svenska Dagbladet|data=2011-04-27|data-acceso=2022-02-28|issn=1101-2412|lingua=sv}}</ref> Porén, en xaneiro de 2012 os gobernos de Hungría e Suecia chegaron a un acordo para ampliar o período de arrendamento por 10 anos máis; segundo o ministro de defensa húngaro Csaba Hende, o acordo representaba uns considerables aforros de custos.<ref>{{Cita web|título=Sweden approves 10-year extension of Hungary Gripen lease|url=http://www.bbj.hu/politics/sweden-approves-10-year-extension-of-hungary-gripen-lease---paper_62472|páxina-web=The Budapest Business Journal|data=2017-02-12|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=12 de febreiro de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170212152320/http://www.bbj.hu/politics/sweden-approves-10-year-extension-of-hungary-gripen-lease---paper_62472|url-morta=unfit}}</ref> Perdéronse dous Gripen en accidentes en maio e xuño de 2015,<ref>{{Cita web|título=Gripen crash at Čáslav Air Force Base LKCV|url=https://www.youtube.com/watch?v=QFqscJybTPk|data-acceso=2022-02-28|lingua=gl-ES}}</ref><ref>{{Cita web|título=Hungary: Pilot stable after crash landing Gripen fighter jet|url=https://www.sandiegouniontribune.com/sdut-hungary-pilot-stable-after-crash-landing-gripen-2015jun10-story.html|páxina-web=San Diego Union-Tribune|data=2015-06-10|data-acceso=2022-02-28|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=Örökre búcsút mondhatunk a Gripennek?|url=http://mno.hu/belfold/orokre-bucsut-mondhatunk-a-gripennek-1290167|páxina-web=web.archive.org|data=2016-03-04|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=04 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160304041609/http://mno.hu/belfold/orokre-bucsut-mondhatunk-a-gripennek-1290167|url-morta=unfit}}</ref> quedando 12 Gripen operativos.<ref>{{Cita web|título=Lezuhant egy magyar Gripen Csehországban|url=http://index.hu/belfold/2015/05/19/lezuhant_egy_magyar_gripen_csehorszagban/|páxina-web=index.hu|data=2015-05-19|data-acceso=2022-02-28|lingua=hu|nome=Dull Szabolcs, Spirk József, Kolbert|apelidos=András}}</ref> Dende 2017 Hungría ten novamente 14 avións en servizo.<ref name=":48">{{Cita web|título=Teljes a Gripen-flotta :: Honvédelem.hu|url=http://www.honvedelem.hu/cikk/60942|páxina-web=web.archive.org|data=2017-02-14|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=14 de febreiro de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170214004609/http://www.honvedelem.hu/cikk/60942|url-morta=unfit}}</ref> En agosto de 2021 asinouse un contrato con Saab para modernizar a frota de Gripen da Forza Aérea de Hungría. O radar será actualizado ao PS-05/Mk4 e o software actualizarase ao nivel MS 20 Block 2. Engadiranse novas armas ao arsenal dos Grupen húngaros,<ref>{{Cita web|título=aranysas.hu - Teljes cikk - Kezdődik a második félidő|url=https://aranysas.hu/cikk_kezdodik_a_masodik_felido.php|páxina-web=aranysas.hu|data-acceso=2022-02-28}}</ref> e o país pedíu os mísiles IRIS-T en decembro de 2021.<ref>{{Cita web|título=Hungary to Acquire IRIS-T Air-to-Air Missiles|url=https://www.thedefensepost.com/2021/12/21/hungary-iris-missile/|páxina-web=The Defense Post|data=2021-12-21|data-acceso=2022-02-28|lingua=en-US}}</ref> === Suráfrica === [[Ficheiro:SAAF-Gripen-001 (cropped).jpg|miniatura|250x250px|Gripen C da Forza Aérea de Suráfrica]] En 1999 [[Suráfrica]] asinou un contrato con BAe/Saab para a compra de 26 Gripen C/D con pequenas modificacións para cumprir cos seus requisitos.<ref name=":39" /> Asentregas á [[Forza Aérea de Suráfrica]] comezaron en abril de 2008<ref>{{Cita web|título=South Africa fields first Gripen fighter|url=https://www.flightglobal.com/south-africa-fields-first-gripen-fighter/79659.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-07|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> e en abril de 2011 entregáranse 18 avións (nove monoprazas e nove biprazas).<ref>{{Cita web|título=SAAF takes delivery of three more Gripens|url=http://www.saairforce.co.za/news-and-events/984/saaf-takes-delivery-of-three-more-gripens|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217022005/http://www.saairforce.co.za/news-and-events/984/saaf-takes-delivery-of-three-more-gripens|url-morta=unfit}}</ref> Saab considerou establecer a súa Gripen Fighter Weapon School na base aérea de Overberg en Suráfrica, pero en xullo de 2013 descartou esa opción debido á falta de apoio local para a iniciativa. Tailandia é unha alternativa que tamén considerou,<ref>{{Cita web|título=Lack of 'positive response' forces Saab to axe South Africa-based Gripen school - IHS Jane's 360|url=http://www.janes.com/article/24705/lack-of-positive-response-forces-saab-to-axe-south-africa-based-gripen-school|páxina-web=web.archive.org|data=2013-07-22|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=22 de xullo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130722143514/http://www.janes.com/article/24705/lack-of-positive-response-forces-saab-to-axe-south-africa-based-gripen-school|url-morta=unfit}}</ref> así como a base aérea checa de Čáslav.<ref>{{Cita web|título=Czechs to train future international Gripen pilots|url=http://airheadsfly.com/2015/05/11/czech-to-train-future-international-gripen-pilots/|páxina-web=AIRheads↑FLY|data=2015-05-15|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=15 de maio de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150515063518/http://airheadsfly.com/2015/05/11/czech-to-train-future-international-gripen-pilots/|url-morta=unfit}}</ref> Entre abril e decembro de 2013 contratistas surafricanos encargáronse dos traballos de mantemento da frota de Gripen, xa que o contrato con Saab expirara; debido a este arranxo temeuse que non fosen posibles as operacións a longo prazo debido a un mantemento pouco axeitado.<ref>{{Cita web|título=SAAF has no Gripen support contract|url=http://www.defenceweb.co.za/index.php?option=com_content&view=article&id=31235:saaf-has-no-gripen-support-contract&catid=55:SANDF&Itemid=108|páxina-web=DefenceWeb|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217021429/http://www.defenceweb.co.za/index.php?option=com_content&view=article&id=31235:saaf-has-no-gripen-support-contract&catid=55:SANDF&Itemid=108|url-morta=unfit}}</ref> En decembro de 2013 Armscor premiou a Saab cun contrato para que a compañía realizase as tarefas de enxeñería, mantemento e apoio dos 26 Gripen ata o ano 2016.<ref>{{Cita web|título=SAAF receives Gripen support contract|url=https://www.defenceweb.co.za/aerospace/aerospace-aerospace/saaf-receives-gripen-support-contract/|páxina-web=defenceWeb|data=2013-12-20|data-acceso=2022-03-07|lingua=en-ZA}}</ref> O 13 de marzo de 2013 o ministro de defensa surafricano, Nosiviwe Mapisa-Nqakula, afirmou que "case a metade dos Gripen da SAAF" foran almacenados debido a un orzamento insuficiente para mantelos en voo.<ref>{{Cita web|título=Almost half of SA’s Gripens ‘in storage’|url=http://www.bdlive.co.za/national/2013/03/13/almost-half-of-sas-gripens-in-storage|páxina-web=BDlive|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217023742/http://www.bdlive.co.za/national/2013/03/13/almost-half-of-sas-gripens-in-storage|url-morta=unfit}}</ref> No mes de setembro dese ano a SAAF decidiu non manter parte dos seus Gripen almacenados por moito tempo; no seu lugar os 26 rotaríanse entre ciclos de voo e de almacenamento por curtos períodos de tempo.<ref>{{Cita web|título=SAAF to rotate Gripens - IHS Jane's 360|url=http://www.janes.com/article/26736/saaf-to-rotate-gripens|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-09|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=09 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131109132536/http://www.janes.com/article/26736/saaf-to-rotate-gripens|url-morta=unfit}}</ref> Ese mesmo mes o brigadier-xeneral John Bayne dixo que o Gripen cumpría cos requisitos mínimos da Forza Aérea, xa que o país non estaba ameazado militarmente.<ref>"Arms Deal Commission hears fighter jets met Air Force requirements". ZA: SABC. 2 de setembro de 2013.</ref> No mes de setembro de 2021 a Forza Aérea surafricana deixou en terra os 26 Gripen debido novamente a problemas de mantemento, en parte debido a que os contrato non se renovaron a tempo. A principios de 2022 o goberno surafricano estaban negociando un novo acordo.<ref name=":49">{{Cita web|título=SAAF Gripens still grounded|url=https://www.defenceweb.co.za/aerospace/aerospace-aerospace/saaf-gripens-still-grounded/|páxina-web=defenceWeb|data=2022-01-28|data-acceso=2022-03-07|lingua=en-ZA}}</ref><ref>{{Cita web|título=South African Air Force Gripen fighter jets are grounded since September and they won’t fly again until late January 2022 at the earliest. Here’s why.|url=https://theaviationgeekclub.com/south-african-air-force-gripen-fighter-jets-are-grounded-since-september-and-they-wont-fly-again-until-late-january-2022-at-the-earliest-heres-why/|páxina-web=The Aviation Geek Club|data=2021-12-25|data-acceso=2022-03-07|lingua=en-GB}}</ref><ref>{{Cita web|título=SA’s Gripen fighter jets ‘grounded’ — report|url=https://www.timeslive.co.za/news/south-africa/2021-12-07-sas-gripen-fighter-jets-grounded-report/|páxina-web=TimesLIVE|data-acceso=2022-03-07|lingua=en-ZA}}</ref> === Tailandia === [[Ficheiro:RTAF JAS39C 70108.jpg|miniatura|248x248px|Gripen C tailandés]] En 2007 o parlamento tailandés autorizou á [[Real Forza Aérea de Taliandia]] a gastar 34 000 millóns de [[Baht|bahts]] (1 100 millóns de dólares) para substituír a súa frota de [[Northrop F-5]].<ref name=":28">{{Cita web|título=Thailand’s Air Force: A Leading Power in ASEAN?|url=https://thediplomat.com/2013/09/thailands-air-force-a-leading-power-in-asean/|páxina-web=The Diplomat|data=2014-01-08|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=08 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140108071055/https://thediplomat.com/2013/09/thailands-air-force-a-leading-power-in-asean/|url-morta=unfit}}</ref> En febreiro de 2008 a Forza Aérea pediu seis Gripen (dous modelo C monoprazas e catro D biprazas) de Saab; as entregas comezaron en 2011.<ref>{{Cita web|título=Thailand signs contract for six Saab Gripen fighters|url=https://www.flightglobal.com/thailand-signs-contract-for-six-saab-gripen-fighters/78762.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> Tailandia pediu seis Gripen C máis en novembro de 2010 que comezaron a entregarse en 2013.<ref>{{Cita web|título=Thailand signs for more Gripen fighters, anti-ship missiles|url=https://www.flightglobal.com/thailand-signs-for-more-gripen-fighters-anti-ship-missiles/97065.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> Tailandia pode finalmente pedir ata 40 Gripen.<ref>Acharya 2009, p. 163</ref> En 2010 Tailandia seleccionou a base de Surat Thani como centro de operacións para os seus Gripen.<ref>{{Cita web|url=http://www.rtaf.mi.th/news/n07/gripen/080213_PurchaseAgreement_en.pdf|páxina-web=RTAF|título=Signing of Gripen 39 C/D Purchase Agreement|data-acceso=28 de febreiro de 2022|data-arquivo=15 de agosto de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100815132526/http://www.rtaf.mi.th/news/n07/gripen/080213_PurchaseAgreement_en.pdf|url-morta=unfit}}</ref> Saab entregou tres Gripen en abril de 2013, e tres máis en setembro dese ano.<ref>{{Cita web|título=Gripenplan träffades av blixtnedslag - DN.SE|url=http://www.dn.se/nyheter/varlden/gripenplan-traffades-av-blixtnedslag/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-10-08|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=08 de outubro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131008034658/http://www.dn.se/nyheter/varlden/gripenplan-traffades-av-blixtnedslag/|url-morta=unfit}}</ref> Ese mesmo mes o mariscal da Forza Aérea Prajin Jantong dixo que Tailandia estaba interesada en mercar seis avións máis nun futuro próximo, pendentes da aprobación do goberno.<ref name=":28" /><ref name=":50">{{Cita web|título=Thailand vill köpa fler Gripen|url=http://www.svd.se/naringsliv/nyheter/varlden/thailand-vill-kopa-fler-gripen_8631518.svd|páxina-web=SvD|data=2013-10-19|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=19 de outubro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131019134852/http://www.svd.se/naringsliv/nyheter/varlden/thailand-vill-kopa-fler-gripen_8631518.svd|url-morta=unfit}}</ref> O comandante supremo talilandés, o xeneral Thanasak Patimapragorn, dixo que a Forza Aérea ten a intención de que os sistemas de información do Gripen sexan integrados nos sistemas do Exército e a Armada. As Forzas Armadas inauguraron oficialmente o Sistema Integrado de Defensa Aérea do Gripen durante 2014.<ref name=":28" /> Durante o exercicio Falcon Strike de 2019, os Gripen C/D da Real Forza Aérea de Tailandia logrou 25 derribos de avións [[Shenyang J-11|J-11A]] en combates simulados coa [[Forza Aérea do Exército Popular de Liberación]] con só dúas perdas en combate dentro do alcance visual. Os seus Gripen C/D lograron ademais 41 derribos de J-11A coa perda de cinco avións en combate simulado máis aló do alcance visual.<ref>{{Cita web|título=The PRC should take Gripen E as a template, says Senior Colonel Li Chunghua Hua of the PLAAF|url=https://www.globaldefensecorp.com/2020/02/10/the-plaafs-senior-pilot-revealed-poor-performance-of-j-11a-against-rtafs-gripen-c-d/|páxina-web=Global Defense Corp|data=2020-02-10|data-acceso=2022-02-28|lingua=en-US}}</ref> === Reino Unido === [[Ficheiro:Gripen - RIAT 2008 (2689597919).jpg|miniatura|250x250px|Gripen D usado pola ETPS]] A Empire Test Pilots' School (ETPS) no [[Reino Unido]] usou o Gripen para adestramentos avanzados para pilotos de proba baixo un acordo "wet lease" dende 1999.<ref>{{Cita web|título=Gripen for the Empire Test Pilots’ School (ETPS) - Background|url=http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-for-ETPS/Backgroud/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-03|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103092815/http://www.saabgroup.com/en/Air/Gripen-Fighter-System/Gripen-for-ETPS/Backgroud/|url-morta=unfit}}</ref> A escola opera un avión Gripen D.<ref name=":32">{{Cita web|título=Saab's Gripen Enters a New High-fly Zone|url=https://www.defensenews.com/air/2015/05/03/saab-s-gripen-enters-a-new-high-fly-zone/|páxina-web=Defense News|data=2015-05-03|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Christopher P.|apelidos=Cavas}}</ref> === Brasil === En outubro de 2008 Brasil seleccionou tres finalistas para o seu programa de caza F-X2: o [[Dassault Rafale|Dassault Rafale B/C]], o [[Boeing F/A-18E/F Super Hornet]], e o Gripen NG.<ref>{{Cita web|título=Brazil names three finalists for F-X2 contract, rejects three others|url=https://www.flightglobal.com/brazil-names-three-finalists-for-f-x2-contract-rejects-three-others/83100.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Stephen|apelidos=Trimble}}</ref> A [[Forza Aérea Brasileira]] planeou inicialmente mercar polo menos 36 avións, coa posibilidade de chegar aos 120 posteriormente,<ref>{{Cita novas|título=Brazil May Buy Over 100 Gripen Jets|url=https://online.wsj.com/articles/brazil-may-buy-over-100-gripen-jets-1416330991|xornal=Wall Street Journal|data=2014-11-18|data-acceso=2022-02-28|issn=0099-9660|lingua=en-US|nome=Robert|apelidos=Wall}}</ref><ref>{{Cita web|título=gripen brazil : avia news|url=http://psk.blog.24heures.ch/tag/gripen+brazil|páxina-web=psk.blog.24heures.ch|data-acceso=2022-02-28}}</ref> para substituír aos seus [[Northrop F‐5|Northrop F‐5EM]] e [[Dassault Mirage 2000|Dassault Mirage 2000C]].<ref name=":30">{{Cita web|título=Saab wins Brazil's F-X2 fighter contest with Gripen NG|url=https://www.flightglobal.com/saab-wins-brazils-f-x2-fighter-contest-with-gripen-ng/112006.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Felipe|apelidos=Salles}}</ref> En febreiro de 2009 Saab presentou unha oferta por 36 Gripen NGs.<ref>{{Cita web|título=Saab offers Gripen to Brazil|url=http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2009---2/saab-offers-gripen-to-brazil/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-16|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=16 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131216053140/http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2009---2/saab-offers-gripen-to-brazil/|url-morta=unfit}}</ref> A principios de 2010 o informe de avaliación final da Forza Aérea situou ao Gripen á cabeza, sendo un factor decisivo os menores custos por unidade e de operación.<ref>{{Cita web|título=Folha Online - Brasil - FAB prefere caça sueco a francês - 05/01/2010|url=http://www1.folha.uol.com.br/folha/brasil/ult96u674679.shtml|páxina-web=archive.ph|data=2012-05-24|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=24/05/2012|url-arquivo=https://archive.today/20120524195218/http://www1.folha.uol.com.br/folha/brasil/ult96u674679.shtml|url-morta=unfit}}</ref> En medio de atrasos por mor a problemas económicos,<ref>{{Cita web|título=Mantega diz que país não tem dinheiro para comprar caças - 28/02/2011 - UOL Economia - Da Redação|url=http://economia.uol.com.br/ultimas-noticias/redacao/2011/02/28/mantega-diz-que-pais-nao-tem-dinheiro-para-comprar-cacas.jhtm|páxina-web=web.archive.org|data=2013-10-20|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=20/10/2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131020021341/http://economia.uol.com.br/ultimas-noticias/redacao/2011/02/28/mantega-diz-que-pais-nao-tem-dinheiro-para-comprar-cacas.jhtm|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita novas|título=CORREÇÃO-ENTREVISTA-Amorim espera decisão de caça no 1o semestre|url=https://www.reuters.com/article/brazil-politica-defesa-amorim-idBRSPE80I05Z20120119|xornal=Reuters|data=2012-01-19|data-acceso=2022-02-28|lingua=en}}</ref> houbo informes no ano 2010 sobre a elección do Rafale,<ref>{{Cita web|título=Após redução de preço, Lula e Jobim teriam escolhido Rafale - Terra Brasil|url=http://noticias.terra.com.br/brasil/apos-reducao-de-preco-lula-e-jobim-teriam-escolhido-rafale,b8b84bc92690b310VgnCLD200000bbcceb0aRCRD.html|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-19|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=19 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131219094724/http://noticias.terra.com.br/brasil/apos-reducao-de-preco-lula-e-jobim-teriam-escolhido-rafale,b8b84bc92690b310VgnCLD200000bbcceb0aRCRD.html|url-morta=unfit}}</ref> e en 2011 sobre a do F/A-18.<ref>{{Cita web|título=Le Brésil préférerait le F-18 au Rafale de Dassault|url=http://www.leparisien.fr/economie/le-bresil-prefere-le-f-18-au-rafale-de-dassault-09-02-2011-1307284.php|páxina-web=web.archive.org|data=2012-10-29|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=29-10-2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121029092005/http://www.leparisien.fr/economie/le-bresil-prefere-le-f-18-au-rafale-de-dassault-09-02-2011-1307284.php|url-morta=unfit}}</ref> O 18 de decembro de 2013 a presidenta [[Dilma Rousseff]] anunciou a selección do Gripen NG.<ref name=":30" /><ref>{{Cita web|título=Folha de S.Paulo - Poder - Após mais de dez anos, Dilma escolhe caças suecos para a FAB - 18/12/2013|url=http://www1.folha.uol.com.br/poder/2013/12/1387333-dilma-decidiu-pela-aquisicao-de-cacas-suecos-para-a-fab.shtml|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-28|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=28/12/2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131228165147/http://www1.folha.uol.com.br/poder/2013/12/1387333-dilma-decidiu-pela-aquisicao-de-cacas-suecos-para-a-fab.shtml|url-morta=unfit}}</ref> Os factores clave foron as oportunidades de fabricación domésticas, transferencia de tecnoloxía completa, participación no seu desenvolvemento, e potenciais exportacións a [[África]], [[Asia]] e [[Latinoamérica]];<ref name=":29" /><ref>{{Cita web|título=Rio 2016 Olympics: Sweden to lend Brazil fighter jets|url=https://www.indiatoday.in/world/rest-of-the-world/story/sweden-to-lend-brazil-fighter-jets-for-2016-olympics-221525-2013-12-21|páxina-web=India Today|data-acceso=2022-02-28|lingua=en}}</ref> [[Arxentina]] e Ecuador están interesados en mercar o Gripen a través do Brasil, e México é considerado un comprador potencial.<ref>{{Cita web|título=Saab Closes in on Gripen Deal in Brazil Opening Up Latin America - Bl…|url=http://mobile.bloomberg.com/news/2014-10-23/saab-closes-in-on-gripen-deal-in-brazil-opening-up-latin-america.html|páxina-web=archive.ph|data=2014-10-23|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=23 de outubro de 2014|url-arquivo=https://archive.today/20141023123410/http://mobile.bloomberg.com/news/2014-10-23/saab-closes-in-on-gripen-deal-in-brazil-opening-up-latin-america.html|url-morta=unfit}}</ref> Outro factor foi a desconfianza cara os [[Estados Unidos]] debido ao escándalo de vixilancia da NSA.<ref>{{Cita novas|título=Saab wins Brazil jet deal after NSA spying sours Boeing bid|url=https://www.reuters.com/article/us-brazil-jets-idUSBRE9BH11C20131218|xornal=Reuters|data=2013-12-18|data-acceso=2022-02-28|lingua=en}}</ref> O Gripen non é inmune á presión estranxeira: o Reino Unido pode usar a súa porcentaxe do 30% de compoñentes no Gripen para vetar a venda a Arxentina pola disputa das [[illas Malvinas]], polo que os arxentinos están considerando outros avións no seu lugar.<ref>{{Cita web|título=Argentina's Jet Fighter Replacement Options Narrow|url=http://www.defensenews.com/article/20141130/DEFREG05/311300010|páxina-web=Defense News|data=2014-11-30|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=30 de novembro de 2014|url-arquivo=https://archive.today/20141130192844/http://www.defensenews.com/article/20141130/DEFREG05/311300010|url-morta=yes}}</ref> [[Ficheiro:23 10 2020 Comemoração do Dia do Aviador e da Força Aérea Brasileira (50521336872) (cropped).jpg|miniatura|250x250px|F-39E Gripen do Brasil]] O 24 de outubro de 2014 Brasil e Suecia asinaron un contrato de 39 300 millóns de coroas por 28 Gripen E (monoprazas) e 8 Gripen F (biprazas) que serían entregados entre 2019 e 2024 e mantidos ata 2050;<ref>{{Cita web|título=Saab, Brazil finalise Gripen NG deal|url=https://www.flightglobal.com/saab-brazil-finalise-gripen-ng-deal/114942.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Dan|apelidos=Thisdell}}</ref> o goberno sueco proporconará un préstamo por 25 anos, cun 2,19% de intereses, para a compra.<ref>{{Cita web|título=Brazilian Senate approves Gripen financing deal|url=http://www.janes.com/article/53480/brazilian-senate-approves-gripen-financing-deal|páxina-web=IHS Jane's 360|data=2016-06-12|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=12 de xuño de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160612174018/http://www.janes.com/article/53480/brazilian-senate-approves-gripen-financing-deal|url-morta=unfit}}</ref> Polo menos 15 avións serán montados no Brasil e compañías do país estarán involucradas na súa fabricación; os Gripen F serán entregados máis tarde. Houbo un aumento de prezo de case 1 000 millóns de dólares dende a selección do avión debido aos desenvolvementos solicitados polo Brasil,<ref>{{Cita web|título=15 caças Gripen serão montados no Brasil, diz executivo da Saab|url=http://g1.globo.com/economia/negocios/noticia/2014/10/15-cacas-gripen-serao-montados-no-brasil-diz-executivo-da-saab.html|páxina-web=Negócios|data=2014-10-27|data-acceso=2022-02-28|lingua=pt-br}}</ref> como o "Wide Area Display" (WAD), unha pantalla táctil panorámica de 19 por 8 polgadas.<ref>{{Cita web|título=AEL Delivers Wide Area Display Software For Brazilian Gripen Jets|url=https://www.defenseworld.net/news/15984/AEL_Delivers_Wide_Area_Display_Software_For_Brazilian_Gripen_Jets|páxina-web=www.defenseworld.net|data-acceso=2022-02-28}}</ref><ref>{{Cita web|título=AEL Sistemas delivers avionics systems for Brazilian Gripen NGs|url=http://www.janes.com/article/54032/ael-sistemas-delivers-avionics-systems-for-brazilian-gripen-ngs|páxina-web=IHS Jane's 360|data=2015-12-31|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=31 de decembro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151231213214/http://www.janes.com/article/54032/ael-sistemas-delivers-avionics-systems-for-brazilian-gripen-ngs|url-morta=unfit}}</ref> O paquete de compensación estableceuse en 9 000 millóns de dólares, ou 1,7 veces o valor do pedido.<ref>{{Cita web|título=Acordo de compensação da compra do Gripen supera 9 bilhões de dólares|url=https://www.aereo.jor.br/2014/10/28/acordo-de-compensacao-da-compra-do-gripen-supera-9-bilhoes-de-dolares/|páxina-web=Poder Aéreo – Aviação, Forças Aéreas, Indústria Aeroespacial e de Defesa|data=2014-10-28|data-acceso=2022-02-28|lingua=pt-BR}}</ref> A Armada do Brasil está interesada no Gripen Maritime para substituír aos seus [[Douglas A-4 Skyhawk|Douglas A-4KU Skyhawk]] embarcados.<ref name=":47">{{Cita web|título=Brazilian F-X2 deal gives fresh impetus to Saab's Sea Gripen concept - IHS Jane's 360|url=http://www.janes.com/article/31778/brazilian-f-x2-deal-gives-fresh-impetus-to-saab-s-sea-gripen-concept|páxina-web=web.archive.org|data=2014-01-30|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=30 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140130230702/http://www.janes.com/article/31778/brazilian-f-x2-deal-gives-fresh-impetus-to-saab-s-sea-gripen-concept|url-morta=unfit}}</ref> En 2015 Brasil e Suecia pecharon o trato para desenvolver o Gripen F, designado F-39 polo Brasil.<ref>{{Cita web|título=Brazil finalises $4.68bn Gripen NG deal|url=https://www.flightglobal.com/brazil-finalises-468bn-gripen-ng-deal-/118146.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Stephen|apelidos=Trimble}}</ref><ref name=":42">{{Cita web|título=KC-390 resumes flight tests as defence unit rebaselines|url=https://www.flightglobal.com/kc-390-resumes-flight-tests-as-defence-unit-rebaselines/118675.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Stephen|apelidos=Trimble}}</ref> O primeiro voo dun F-39E Gripen brasileiro tivo lugar o 26 de agosto de 2019 no aeródromo da fábrica de Saab en [[Linköping]].<ref>{{Cita web|título=First Brazilian Gripen E Completes its First Flight|url=https://saabgroup.com/media/news-press/news/2019-08/first-brazilian-gripen-e-completes-its-first-flight/|páxina-web=web.archive.org|data=2019-12-02|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=02 de decembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20191202142056/https://saabgroup.com/media/news-press/news/2019-08/first-brazilian-gripen-e-completes-its-first-flight/|url-morta=unfit}}</ref> A unidade foi entregada á Forza Aérea Brasileira o 10 de setembro de 2019 para o programa de probas de voo. O caza chegou a Brasil o 20 de setembro de 2020,<ref>{{Cita web|título=Gripen E FAB4100: NM Elke chegou ao Porto de Navegantes|url=https://www.defesaaereanaval.com.br/aviacao/gripen-e-fab4100-nm-elke-chegou-ao-porto-de-navegantes|páxina-web=Defesa Aérea &amp; Naval|data=2020-09-20|data-acceso=2022-02-28|lingua=pt-BR}}</ref> e posteriormente foi transportado por terra ata o [[aeroporto de Navegantes]]. O 24 de setembro engalou cara a unidade de [[Embraer]] en [[Gavião Peixoto]], no estado de São Paulo, para comezar o programa de probas dos sistemas de control de voo, a integración de armas, os sistemas de comunicacións e outros. Os cazas formarán parte do 1º Grupo de Defensa Aérea (1º GDA), baseado en [[Anápolis]].<ref>{{Cita web|título=First Brazilian Gripen-E Flies For The First Time In Brazil|url=https://theaviationist.com/2020/09/25/first-brazilian-gripen-e-flies-for-the-first-time-in-brazil/|páxina-web=The Aviationist|data=2020-09-25|data-acceso=2022-02-28|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=Primeiro Gripen E da Força Aérea Brasileira chega no Brasil|url=https://www.aeroflap.com.br/primeiro-gripen-e-da-forca-aerea-brasileira-chega-no-brasil/|páxina-web=AEROFLAP|data=2020-09-20|data-acceso=2022-02-28|lingua=pt-BR|nome=Pedro|apelidos=Viana}}</ref><ref>{{Cita web|título=Caça Gripen pousa em Gavião Peixoto após realizar primeiro voo em espaço aéreo brasileiro|url=https://g1.globo.com/sp/sao-carlos-regiao/noticia/2020/09/24/caca-gripen-pousa-em-gaviao-peixoto-apos-realizar-primeiro-voo-em-espaco-aereo-brasileiro.ghtml|páxina-web=G1|data-acceso=2022-02-28|lingua=pt-br}}</ref> Segundo o executivo de Saab Eddy De La Motte, o primeiro F-39F será entregado en 2023.<ref>{{Cita web|título=Saab ready to step up tempo of Gripen E testing|url=https://www.flightglobal.com/fixed-wing/saab-ready-to-step-up-tempo-of-gripen-e-testing/132003.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> En 2021 Brasil comezou as probas de voo supersónicos co F-39E a altitudes sobre os 16 000 pés.<ref>{{Cita web|título=Brazilian Gripen E Starts Supersonic Flight Test|url=https://www.globaldefensecorp.com/2021/03/08/brazilian-gripen-e-starts-supersonic-flight-test/|páxina-web=Global Defense Corp|data=2021-03-07|data-acceso=2022-02-28|lingua=en-US}}</ref> Segundo o executivo de Saab Mikael Franzén, Brasil comezaría a recibir os primeiros avións de produción con IRST en novembro de 2021.<ref>{{Cita web|título=FAB receberá mais quatro caças Gripen E da Saab|url=https://www.defesaaereanaval.com.br/aviacao/fab-recebera-mais-quatro-cacas-gripen-e-da-saab|páxina-web=Defesa Aérea &amp; Naval|data=2021-09-16|data-acceso=2022-02-28|lingua=pt-BR}}</ref> A Forza Aérea Brasileira ten un requerimento por 108 Gripen, que serán entregados en tres lotes.<ref>{{Cita web|título=Brazilian air force confirms Gripen acquisition numbers|url=https://www.flightglobal.com/brazilian-air-force-confirms-gripen-acquisition-numbers/115177.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Beth|apelidos=Stevenson}}</ref><ref>{{Cita web|título=Brazil military could buy over 100 SAAB's Gripen multirole combat aircraft|url=https://www.airrecognition.com/index.php/archive-world-worldwide-news-air-force-aviation-aerospace-air-military-defence-industry/2014-global-news-worldwide-world-international-air-force-aviation/november-2014-global-news-worldwide-world-international-air-force-aviation-aerospace-air-defence-military-industry-/1303-brazil-military-could-buy-over-100-saabs-gripen-multirole-combat-aircraft.html|páxina-web=www.airrecognition.com|data-acceso=2022-02-28}}</ref> O 1 de febreiro de 2022 o comandante da Forza Aérea Brasileira Carlos de Almeida Baptista Júnior dixo ao xornal [[Folha de S. Paulo]], que Brasil estaba na fase inicial de negociacións con Saab para mercar un novo lote de 30 Gripen E/F,<ref name=":31">{{Cita web|título=FAB compra novos mísseis e quer mais 30 caças Gripen|url=https://www1.folha.uol.com.br/poder/2022/02/forca-aerea-brasileira-compra-novos-misseis-e-quer-mais-30-cacas-gripen.shtml|páxina-web=Folha de S.Paulo|data=2022-02-01|data-acceso=2022-02-28|lingua=pt-BR}}</ref> "a nosa capacidade de planificación lévanos hoxe, polas nosas suposicións de uso, a 66 Gripens en operación", agárdase que esta fase de planificación remate a mediados de 2022.<ref name=":31" /> A negociación e intención brasileira foi confirmada polo xefe executivo de Saab Håkan Buskhe en febreiro de 2019.<ref>{{Cita web|título=Gripen E enters serial production as Saab targets sales|url=https://www.flightglobal.com/fixed-wing/gripen-e-enters-serial-production-as-saab-targets-sales/131418.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-02-28|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> A confirmación chegou despois de rumores na prensa especializada do Brasil, que a Forza Aérea vira ao [[Lockheed Martin F-35 Lightning II|Lockheed Martin F-35]] como un candidato ideal para continuar o seu proceso de modernización nos seguintes anos despois dos intentos errados de vender o Gripen en Finlandia e Suíza, rumores que foron negados por Baptista Júnior.<ref name=":31" /><ref>{{Cita web|título=DefesaNet - Notas Estratégicas FAB - FAB Notas Estratégicas III - Ajuste de curso na FAB|url=https://www.defesanet.com.br/nfab/noticia/43140/FAB-Notas-Estrategicas-III---Ajuste-de-curso-na-FAB/|páxina-web=DefesaNet|data-acceso=2022-02-28|lingua=pt}}</ref> === Operadores potenciais === ==== Austria ==== [[Austria]] está considerando substituír os seus cazas [[Eurofighter Typhoon]] co Gripen debido á obsolescencia e aos custos, xa que todos eles son do lote 1 e deberían ser actualizados.<ref>{{Cita web|título=Eurofighter steht jetzt auf der Abschussliste|url=https://kurier.at/politik/inland/eurofighter-steht-jetzt-auf-der-abschussliste/[node:path]|páxina-web=kurier.at|data=2017-07-05|data-acceso=2022-02-28|lingua=de|apelidos=johannes.weichhart}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab bietet „den perfekten Jet für Österreichs Bundesheer“|url=https://orf.at/stories/3181145/|páxina-web=news.ORF.at|data=2020-09-13|data-acceso=2022-02-28|lingua=de}}</ref><ref>{{Cita web|título=Der Eurofighter kann noch weit über 2021 hinaus fliegen|url=https://kurier.at/politik/inland/der-eurofighter-kann-noch-weit-ueber-2021-hinaus-fliegen/[node:path]|páxina-web=kurier.at|data=2018-12-12|data-acceso=2022-02-28|lingua=de|apelidos=margaretha.kopeinig}}</ref><ref name=":33">{{Cita web|título=Saab pitches Gripen as Typhoon replacement for Austria - IHS Jane's 360|url=http://www.janes.com/article/51025/saab-pitches-gripen-as-typhoon-replacement-for-austria|páxina-web=web.archive.org|data=2015-05-01|data-acceso=2022-02-28|apelidos=Jennings|nome=Gareth|ref=Jennings-2015|data-arquivo=01 de maio de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150501142359/http://www.janes.com/article/51025/saab-pitches-gripen-as-typhoon-replacement-for-austria|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":34">{{Cita web|título=Paris Air Show 2015: Saab sees continued future for Gripen C/D combat aircraft - IHS Jane's 360|url=http://www.janes.com/article/52239/paris-air-show-2015-saab-sees-continued-future-for-gripen-c-d-combat-aircraft|páxina-web=web.archive.org|data=2015-06-17|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=17 de xuño de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150617013114/http://www.janes.com/article/52239/paris-air-show-2015-saab-sees-continued-future-for-gripen-c-d-combat-aircraft|url-morta=unfit}}</ref> ==== Botswana ==== No ano 2014 Saab abriu unha oficina en [[Botswana]].<ref>{{Cita web|título=Saab opens Botswana office|url=https://www.defenceweb.co.za/industry/industry-industry/saab-opens-botswana-office/|páxina-web=defenceWeb|data=2014-03-13|data-acceso=2022-02-28|lingua=en-ZA}}</ref> O país está interesado en mercar oito Gripen C/D excedentes, cunha posible ampliación a 16, para substituír os 14 cazas [[Canadair CF-5|CF-5]] ex-canadenses da [[Forza Aérea de Botswana]] usados dende 1996.<ref>{{Cita web|título=Eventuell Gripen-affär med Botswana|url=https://www.sydsvenskan.se/2016-05-13/eventuell-gripen-affar-med-botswana|páxina-web=Sydsvenskan|data-acceso=2022-02-28|lingua=sv}}</ref><ref>{{Cita web|título=Botswana to Acquire 16 Saab JAS-39C/D Gripen Multirole Fighters – Strategic Intelligence Service|url=https://intelligencebriefs.com/botswana-to-acquire-16-saab-jas-39cd-gripen-multirole-fighters/|data-acceso=2022-02-28|lingua=en-US}}</ref> Segundo algunhas informacións oficiais da Forza Aéra cren que a compra do Gripen é un trato feito.<ref>{{Cita web|título=Drama of the gripen jet|url=http://www.businessweekly.co.bw/3536-2/|páxina-web=Business Weekly & Review|data=2017-08-05|data-acceso=2022-02-28|data-arquivo=05 de agosto de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170805022154/http://www.businessweekly.co.bw/3536-2/|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Botswana going for Gripen – report|url=https://www.defenceweb.co.za/aerospace/aerospace-aerospace/botswana-going-for-gripen-report/|páxina-web=defenceWeb|data=2016-06-20|data-acceso=2022-02-28|lingua=en-ZA}}</ref> ==== Canadá ==== [[Canadá]] é un socio industrial de nivel 3 no programa de desenvolvemento do [[Lockheed Martin F-35 Lightning II]], porén, en decembro de 2017 lanzou unha competición aberta para mercar un caza.<ref>{{Cita web|título=Government launches open and transparent competition to replace Canada's fighter aircraft|url=https://www.newswire.ca/news-releases/government-launches-open-and-transparent-competition-to-replace-canadas-fighter-aircraft-663690663.html|páxina-web=web.archive.org|data=2018-01-31|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=31 de xaneiro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180131093728/https://www.newswire.ca/news-releases/government-launches-open-and-transparent-competition-to-replace-canadas-fighter-aircraft-663690663.html|url-morta=unfit}}</ref> A [[Real Forza Aérea do Canadá]] anunciou en febreiro de 2018 que Saab era un dos competidores xunto co F-35.<ref>{{Cita web|título=Canada identifies five potential suppliers for its future fighter competition|url=http://www.janes.com/article/78171/canada-identifies-five-potential-suppliers-for-its-future-fighter-competition|páxina-web=Jane's 360|data=2018-02-26|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=26 de febreiro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180226182051/http://www.janes.com/article/78171/canada-identifies-five-potential-suppliers-for-its-future-fighter-competition|url-morta=unfit}}</ref> A competición depende moito dos beneficios industriais para compañías canadenses; en maio de 2019 Saab ofreceu construír Gripens no Canadá de forma semellante ao acordo co Brasil.<ref>{{Cita web|título=Swedish firm says it can build Gripen fighters in Canada to provide maximum jobs and technology transfer|url=https://ottawacitizen.com/news/national/defence-watch/swedish-firm-says-it-can-build-gripen-fighters-in-canada-to-provide-maximum-jobs-and-technology-transfer|páxina-web=ottawacitizen|data-acceso=2022-03-01|lingua=en-CA}}</ref> En xuño de 2019 Saab dixo que estaba lista para ofrecer 88 Gripen E a Canadá, ademais de transferencia tecnolóxica completa. Saab dixo que podería ofrecer a integración de equipamento estadounidense e doutras compañías alleas a ela polo que avión sería interoperable cos militares dos Estados Unidos. Saab tamén dixo que o Gripen E foi construído para condicións árticas. En xaneiro de 2021 Saab ofreceuse a construír dous centros aeroespaciais no Canadá como parte da proposta de transferencia de tecnoloxía.<ref>{{Cita web|título=Gripen “Smart Fighter” For Canada Is A Viable Contender For FFCP: Saab|url=https://www.globaldefensecorp.com/2020/12/24/gripen-smart-fighter-for-canada-is-a-viable-contender-for-ffcp-saab/|páxina-web=Global Defense Corp|data=2020-12-23|data-acceso=2022-03-01|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab To Open Two Aerospace Centers If Canada Selects Gripen E|url=https://www.globaldefensecorp.com/2021/01/05/saab-to-open-two-aerospace-centers-if-canada-selects-gripen-e/|páxina-web=Global Defense Corp|data=2021-01-04|data-acceso=2022-03-01|lingua=en-US}}</ref> O 1 de decembro de 2021 o goberno canadense confirmou que o Super Hornet non cumpría os requisitos, quedando como únicos competidores o F-35 e o Gripen.<ref>{{Cita web|título=Government of Canada announces key milestone in process to replace Canada’s fighter jets|url=https://www.canada.ca/en/public-services-procurement/news/2021/11/government-of-canada-announces-key-milestone-in-process-to-replace-canadas-fighter-jets.html|páxina-web=www.canada.ca|data=2021-12-01|data-acceso=2022-03-01|nome=Public Services and Procurement|apelidos=Canada}}</ref><ref>{{Cita web|título=Canada confirms Boeing's Super Hornet officially out of fighter-jet competition|url=https://www.ctvnews.ca/politics/canada-confirms-boeing-s-super-hornet-officially-out-of-fighter-jet-competition-1.5689464|páxina-web=CTVNews|data=2021-12-01|data-acceso=2022-03-01|lingua=en|nome=Lee|apelidos=Berthiaume}}</ref> ==== Colombia ==== Saab ofreceu 15<ref>{{Cita web|url=https://saab-seminar.creo.se/dl/o/okfMkzKJ8OP-LtkhHjBYqg|páxina-web=web.archive.org|data-acceso=2022-03-01|título=Gripen Seminar 210608|data-arquivo=09 de xuño de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210609225756/https://saab-seminar.creo.se/dl/o/okfMkzKJ8OP-LtkhHjBYqg|url-morta=unfit}}</ref> Gripen C/D ou E/F<ref name=":33" /><ref name=":34" /> a [[Colombia]], con posibles entregas entre 2018 e 2021, dependendo da variante escollida.<ref>{{Cita web|título=Saab está en disposición de suministrar su Gripen CD a Colombia en 18 meses|url=https://www.infodefensa.com/texto-diario/mostrar/3080305/saab-esta-disposicion-suministrar-gripen-cd-colombia-18-meses|páxina-web=Infodefensa|data-acceso=2022-03-01|lingua=es|nome=Revista Defensa|apelidos=Infodefensa.com}}</ref><ref name=":32" /> ==== Filipinas ==== En setembro de 2016 Saab anunciou a súa intención de abrir unha oficina en [[Manila]] para apoiar a súa campaña para vender o Gripen á [[Forza Aérea de Filipinas]] que buscaba 12 cazas multirrol; Saab tamén intentaba ofrecer infraestrutura terrestre, sistemas integrados C2 e ligazóns de datos, semellante ás capacidades da [[Real Forza Aérea de Tailandia]].<ref>Grevatt, Jon (5 de outubro de 2016). "Saab targets Gripen at Philippine Air Force". ''IHS Jane's Defence Weekly''. Vol. 53, no. 40. p. 8.</ref><ref>{{Cita web|título=PAF FLIGHT PLAN 2028|url=http://www.paf.mil.ph/flightplan2028/|páxina-web=web.archive.org|data=2017-12-02|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=02 de decembro de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20171202130337/http://www.paf.mil.ph/flightplan2028/|url-morta=unfit}}</ref> En 2018 Saab renovou o seu impulso comercial.<ref>{{Cita web|título=Saab’s Gripen positioned for Philippines fighter requirement|url=https://www.janes.com/article/80943/saab-s-gripen-positioned-for-philippines-fighter-requirement|páxina-web=Jane's 360|data=2018-06-14|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=14 de xuño de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180614175349/https://www.janes.com/article/80943/saab-s-gripen-positioned-for-philippines-fighter-requirement|url-morta=unfit}}</ref> Segundo o Departamento de Defensa Nacional filipino, é máis probable a compra de 6 Gripen C/D MS20 que o do estadounidense F-16V Block 70/72.<ref>{{Cita web|título=Philippines to Buy Six New Built Gripen C/D Fighters From Saab, report|url=https://www.globaldefensecorp.com/2021/10/13/philippines-close-to-order-new-built-gripen-c-d/|páxina-web=Global Defense Corp|data=2021-10-12|data-acceso=2022-03-01|lingua=en-US}}</ref> ==== India ==== [[Ficheiro:SAAB Gripen ready for take off at Aero India 2011.jpg|miniatura|250x250px|Gripen en Aero India 2011]] O Gripen foi un contendente na competición MRCA da [[India]] por 126 avións de combate multirrol.<ref>{{Cita web|título=Gripen not on the shortlist for the Indian MMRCA programme|url=http://www.cisionwire.com/saab/r/gripen-not-on-the-shortlist-for-the-indian-mmrca-programme,c566508|páxina-web=Cision Wire|data=2012-03-28|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=28 de marzo de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120328030033/http://www.cisionwire.com/saab/r/gripen-not-on-the-shortlist-for-the-indian-mmrca-programme,c566508|url-morta=unfit}}</ref> En abril de 2008 Gripen International ofreceu o Gripen Next Generation para a licitación<ref>{{Cita web|título=Saab offers Gripen to the Indian Air Force|url=http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2008---4/saab-offers-gripen-to-the-indian-air-force/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-11-03|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=03 de novembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131103211820/http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2008---4/saab-offers-gripen-to-the-indian-air-force/|url-morta=unfit}}</ref> e abriu unha oficina en [[Nova Deli]] para apoiar os seus esforzos no mercado indio.<ref>{{Cita web|título=Saab - Technology for a Changing World - Saab opens office in India|url=https://www.saabgroup.com/en/MediaRelations/News/2009/saab_opens_office_in_india.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2009-02-06|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=06 de febreiro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090206161001/https://www.saabgroup.com/en/MediaRelations/News/2009/saab_opens_office_in_india.htm|url-morta=unfit}}</ref> O 4 de febreiro de 2009 Saab anunciou que se asociara co Tata Group indio para desenvolver o Gripen para que se axustase á necesidades da India. A [[Forza Aérea da India]] (IAF) realizou amplas avaliacións sobre o rendemento en voo, a capacidade loxística, os sistemas de armas, os sensores avanzados e o sistema de disparo do Gripen.<ref>{{Cita web|título=Gripen Arrives for MMRCA Field Trials - Breaking news in aircraft,aste day,Gripen, Gripen - D, Gripen Demo|url=http://www.free-press-release.com/news-gripen-arrives-for-mmrca-field-trials-1268223979.html|páxina-web=web.archive.org|data=2012-10-09|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=09 de outubro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121009011255/http://www.free-press-release.com/news-gripen-arrives-for-mmrca-field-trials-1268223979.html|url-morta=unfit}}</ref> En abril de 2011 a IAF rexeitou a oferta de Saab en favor do [[Eurofighter Typhoon]] e o [[Dassault Rafale]].<ref>{{Cita web|título=Europeans ahead in $10bn race for jets - Times Of India|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-04-28/india/29482063_1_squadrons-swedish-gripen-eurofighter-typhoon|páxina-web=web.archive.org|data=2012-11-05|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=05 de novembro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121105222157/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-04-28/india/29482063_1_squadrons-swedish-gripen-eurofighter-typhoon|url-morta=yes}}</ref> Presuntamente, oficiais da IAF, aínda que estaban contentos coas capacidades melloradas do Gripen NG, identificaron a gran dependencia de hardware estadounidense, incluída a electrónica, o armamento e o motor GE F414, como un factor que pode obstaculizar as exportacións.<ref>{{Cita web|título=Air Force gives Gripen fighter a second chance|url=http://www.business-standard.com/article/economy-policy/air-force-gives-gripen-fighter-a-second-chance-110040300095_1.html|páxina-web=Business Standard|data=2014-01-12|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=12 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140112055519/http://www.business-standard.com/article/economy-policy/air-force-gives-gripen-fighter-a-second-chance-110040300095_1.html|url-morta=unfit}}</ref> O Rafale finalmente gañou a competición, pero os plans para mercar 126 avións foron cancelados polo goberno indio que só mercou 36 unidades.<ref>{{Cita web|título=It's Final: #MMRCA Dead, Rafales Coming|url=https://www.livefistdefence.com/its-final-mmrca-dead-rafales-coming/|páxina-web=Livefist|data=2015-04-13|data-acceso=2022-03-01|lingua=en-US}}</ref> En 2015, despois de que o pedido de Rafale se reducise a tan só 36 avións, Saab indicou a súa vontade de establecer conxuntamente a produción do Gripen na India.<ref>{{Cita web|título=India Looks to Become Arms Supplier Instead of Buyer|url=http://www.voanews.com/content/india-looks-to-become-arms-supplier-instead-of-buyer/2724033.html|páxina-web=web.archive.org|data=2015-04-19|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=19 de abril de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150419221011/http://www.voanews.com/content/india-looks-to-become-arms-supplier-instead-of-buyer/2724033.html|url-morta=unfit}}</ref> En outubro de 2016 Saab, entre outros fabricantes, supostamente recibiron unha consulta informal de solicitude de información, iniciando unha nova competición para un caza monomotor que substitua aos MiG-21 e MiG-27 de fabricación soviética da IAF; Saab xa presentara unha oferta non solicitada.<ref>{{Cita novas|título=IAF kicks off contest to make single-engine fighters|url=https://www.business-standard.com/article/current-affairs/iaf-kicks-off-contest-to-make-single-engine-fighters-116100800638_1.html|xornal=Business Standard India|data=2016-10-08|data-acceso=2022-03-01|nome=Ajai|apelidos=Shukla}}</ref> En novembro de 2017 Saab prometeu unha transferencia total de tecnoloxía do Gripen E á India se era premiada co contrato.<ref>{{Cita web|título=Saab: Eyeing jet deal, Saab offers full tech transfer to India - The …|url=https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/eyeing-jet-deal-saab-offers-full-tech-transfer-to-india/articleshow/61754171.cms|páxina-web=archive.ph|data=2017-11-23|data-acceso=2022-03-01|data-arquivo=23 de novembro de 2017|url-arquivo=https://archive.today/20171123225411/https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/eyeing-jet-deal-saab-offers-full-tech-transfer-to-india/articleshow/61754171.cms|url-morta=unfit}}</ref> O Gripen está agora competindo con outros 6 avións nunha nova licitación, coñecida como MMRCA 2.0 nos medios indios, para a compra de 114 avións de combate multirrol.<ref>{{Cita web|título=MMRCA 2.0 Contenders|url=https://sps-aviation.com/story/?id=2370&h=MMRCA-20-Contenders|páxina-web=sps-aviation.com|data-acceso=2022-03-01|lingua=en}}</ref> ==== Indonesia ==== En xullo de 2016 Saab Indonesia confirmou ter enviado unha proposta ese mesmo ano en resposta a un requerimento da [[Forza Aérea de Indonesia]]. A proposta incluía a compra inicial de 16 Gripen C/D por 1 500 millóns de dólares para substituír aos [[Northrop F-5E Tiger II]] en servizo coa Forza Aérea dende os anos 80. Saab expresou a intención de que a oferta cumpra nun 100% coa Lei indonesia da industria de defensa de 2012,<ref>{{Cita web|url=https://www.rsis.edu.sg/wp-content/uploads/2014/07/PR130813_Indonesia_Emerging_Defence_Economy.pdf|páxina-web=RSIS|título=Indonesia emerging defence economy|data-acceso=2 de marzo de 2022}}</ref> que require que os ontratistas estranxeiros traballen con industria local, colaborando na produción e compartindo tecnoloxía. Tamén indicou que na oferta poderían substituír as versións C/D pola E, se Indonesia está disposta a aceptar un tempo de entrega máis longo. Entre os avións competidores que respostaron ao requerimento atópanse o F-16V, o Su-35, o Rafale e o Eurofighter Typhoon.<ref>Grevatt, Jon (27 de xullo de 2016). "Saab bids in Indonesian fighter contest with Gripen". ''IHS Jane's Defence Weekly''. Vol. 53, no. 30. p. 11.</ref> ==== Outros ==== Outros países que expresaron o seu interese polo Gripen son:{{Div col|colwidth=27em}} * [[Arxentina]] (E/F do Brasil, dependentes do veto do Reino Unido)<ref>{{Cita web|title= Argentina quiere comprar 24 cazas supersónicos |newspaper= Ámbito |language=es |date= 21 de outubro de 2014 |first= Edgardo |last= Aguilera |url= http://www.ambito.com/noticia.asp?id=763752}}</ref><ref>{{Cita web|newspaper= Clarín |title= Preocupa en Londres que Argentina busca comprar aviones de combate |language=es |url= http://www.clarin.com/politica/Malvinas-Reino_Unido-soberania-guerra-aviones-Londres_0_1238276555.html |place= [[Argentine|AR]] |first= Natasha |last= Niebieskikwiat |date= 28 de outubro de 2014|access-date= 2 de marzo de 2022}}</ref> * [[Ecuador]] (C/D, ou E/F<ref name=":33" /> do Brasil) * [[Estonia]]<ref name=Jennings-2014>{{cita web |apelidos=Jennings |nome= Gareth |date= 9 de marzo 2014 |localización= Linköping, SE |xornal=IHS Jane's Defence Weekly |título= Saab to offer Gripen C/D upgrades, pushes exports |via=IHS Jane's 360 |url= http://www.janes.com/article/35119/saab-to-offer-gripen-c-d-upgrades-pushes-exports |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20140317065647/http://www.janes.com/article/35119/saab-to-offer-gripen-c-d-upgrades-pushes-exports |dataarquivo=17 de amrzo de 2014 |urlmorta=si}}</ref> * [[Kenya]]<ref>{{Cita web|first= Olle |last= Nygårds |url= http://www.svd.se/kenya-intresserat-av-gripen |newspaper= SvD |place= SE |language=sv|trans-title= Three African countries interested in the Gripen |date= 2015-06-16 |title= Tre afrikanska länder intresserade av Gripen |quote= Under den pågående flygmässan i Paris pekar Saab nu ut tre nya länder som visar intresse för bolagets flygplan. Det rör sig om Botswana, Namibia och Kenya [During the ongoing Paris Air Show, Saab points out three new countries showing interest in the company's aircraft. They are Botswana, Namibia and Kenya].}}</ref> (C/D)<ref name=":33" /> * [[Letonia]]<ref name=Jennings-2014/> * [[Lituania]]<ref name=Jennings-2014/> * [[Malaisia]]<ref name=Jennings-2014/> (C/D)<ref name=":33" /> * [[México]]{{Sfn|Jasper|Rolander|2014|ps=: 'A carrier version of the plane may be an option for Brazil, with Argentina, Ecuador and Mexico among possible export targets.'}} (C/D, ou E/F<ref name=":33" /> do Brasil) * [[Namibia]]<ref name=Cavas-2015>{{cita novas|apelidos=Cavas |nome=Christopher P. |data=2015-05-03 |título=Saab's Gripen Enters a New High-fly Zone |url=http://www.defensenews.com/story/defense/air-space/strike/2015/05/03/saabs-gripen-enters-a-new-high-fly-zone/26692269/ |xornal=Defense News |cita=Seven air forces operate or are committed to operating Gripens, along with one British Gripen D test aircraft. […] ″We know Colombia is going to replace their Kfir fleet, we've had questions from them,″ Ahlqvist said. |urlarquivo=https://archive.today/20210117121925/https://www.defensenews.com/air/2015/05/03/saab-s-gripen-enters-a-new-high-fly-zone/ |dataarquivo=17 de xaneiro de 2021 |urlmorta=si |data-acceso=6 de maio de 2015}}</ref> (C/D)<ref name=":33" /> * [[Perú]]<ref name=Jennings-2014/> (C/D, or E/F<ref name=":33" /> do Brasil) * [[Portugal]]<ref name=Jennings-2014/> (C/D)<ref name=":33" /> * [[Serbia]]<ref>{{Cita web|url= https://www.reuters.com/article/serbia-airforce-idUSL6E7NG2G020111216 |title= Serb air force seeks new fighter jets |last1= Vasovic |first1= Aleksandar |last2= Fletcher |first2= Philippa |date= 16 de decembro de 2011 |work= Reuters |access-date= 3 de marzo de 2022 |archive-url= https://web.archive.org/web/20140106032208/https://www.reuters.com/article/2011/12/16/serbia-airforce-idUSL6E7NG2G020111216 |archive-date= 6 de xaneiro de 2014}}</ref> * [[Eslovenia]]<ref>{{cite web |last= Kucic |first= Dino |title= Croatia, Slovenia to pursue joint fighter deal |url= http://www.flightglobal.com/news/articles/croatia-slovenia-to-pursue-joint-fighter-deal-348996/ |work=[[FlightGlobal]] |date= 27 de outubro de 2010 |access-date= 3 de marzo de 2022 |urlmorta= non |archive-url= https://web.archive.org/web/20131217023432/http://www.flightglobal.com/news/articles/croatia-slovenia-to-pursue-joint-fighter-deal-348996/ |archive-date= 17 de decembro de 2013}}</ref> * [[Uruguai]] (C/D ou E/F<ref name=":33" /> do Brasil) * [[Vietnam]]<ref>{{Cita web |apelidos= Phong |nome= Dao |lingua=vi |lugar= [[Vietnam|VN]] |título= Việt Nam sẽ thay thế toàn bộ Mig-21 bằng JAS-39 Gripen |data= 25 de agosto de 2013 |título-trad= Vietnam will replace the entire MiG-21 fleet by JAS-39 Gripen |url= http://www.nguoiduatin.vn/viet-nam-se-thay-the-toan-bo-mig-21-bang-jas-39-gripen-a99373.html |newspaper= Người đưa tin}}</ref> * [[Irlanda]]<ref>{{cite news |url= https://www.janes.com/defence-news/defence/latest/irish-commission-recommends-fighter-procurement |title= Irish commission recommends fighter procurement}}</ref> {{div col end}}O director de exportacións de Saab Eddy de La Motte dixo que as posibilidades do Gripen melloraron xa que as nacións vacilan cos seus compromisos co F-35.<ref>{{Cite news|last=Wall|first=Robert|url=https://www.bloomberg.com/news/2013-03-19/saab-says-gripen-export-chances-rise-as-f-35-buyers-review-plans.html|title=Saab Says Gripen Export Chances Rise as F-35 Buyers Review Plans|publisher=Bloomberg|date=20 March 2013|access-date=2 de marzo de 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20131103154453/http://www.bloomberg.com/news/2013-03-19/saab-says-gripen-export-chances-rise-as-f-35-buyers-review-plans.html|archive-date=3 de novembro de 2013|título=|data-acceso=}}</ref> En setembro de 2013 o CEO de Saab [[Håkan Buskhe]] dixo que pensaba que as vendas do Gripe poderían acadar os 400 ou 450 avións.<ref>{{Cite news|language=no|url=http://e24.no/boers-og-finans/spaar-ny-vaar-for-gripen-produsent/21607396|title=Spår ny vår for Gripen-produsent|trans-title=Prediction of new Spring for Gripen manufacturer|newspaper=[[E24 Næringsliv]]|place=[[Norway|NO]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131220025122/http://e24.no/boers-og-finans/spaar-ny-vaar-for-gripen-produsent/21607396|archive-date=20 December 2013}}</ref> === Ofertas erradas === ==== Bélxica ==== Suecia retirouse da competición belga para a substitución dos seus F-16 por incompatibilidades de política exterior.<ref>{{Cita web|título=Sweden pulls out of Belgian fighter battle|url=https://www.defensenews.com/air/2017/07/10/sweden-pulls-out-of-belgian-fighter-battle/|páxina-web=Defense News|data=2017-07-10|data-acceso=2022-03-02|lingua=en|nome=Valerie|apelidos=Insinna}}</ref> ==== Bulgaria ==== Despois de que a [[Forza Aérea de Bulgaria]] expresase interese polo Gripen, o gabinete interino de Gerdzhikov anunciou o 26 de abril de 2017 que unha comisión estatal elixira o caza de Saab, planeando a compra dun lote inicial de 8 Gripen por uns 745 millóns de euros que serían entregados entre 2018 e 2020, cun lote posterior doutros 8 avións. Outras ofertas eran [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16A/B]] usados da USAF que serían reformados e actualizados ao estándar MLU pola firma portuguesa OGMA (de forma semellante aos F-16 de Romanía) e [[Eurofighter Typhoon]] italianos usados do lote 1, rematando a oferta estadounidense/portuguesa de segunda e a italiana no terceiro posto.<ref>{{Cita web|título=Аеропрес - Официално: България избра Gripen (допълнена и обобщена)|url=http://aeropress-bg.com/news/bulgaria/4394-%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%BD%D0%BE-%D0%B1%D1%8A%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F-%D0%B8%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%B0-gripen|páxina-web=web.archive.org|data=2017-04-29|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=29 de abril de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170429050448/http://aeropress-bg.com/news/bulgaria/4394-%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%BD%D0%BE-%D0%B1%D1%8A%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F-%D0%B8%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%B0-gripen|url-morta=unfit}}</ref> Segundo o viceprimeiros ministro e ministro de defensa Stefan Yanev, a principal razón para a selección do Gripen foi os termos de financiamento favorables ofrecidos por Saab, incluída unha opción de préstamo e acordos de compensación, que representaban un 834 millóns de dólares só polos avións,<ref>{{Cita web|título=Bulgaria opts for Gripen|url=http://www.janes.com/article/69855/bulgaria-opts-for-gripen|páxina-web=IHS Jane's 360|data=2017-04-29|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=29 de abril de 2017|url-arquivo=https://archive.today/20170429015838/http://www.janes.com/article/69855/bulgaria-opts-for-gripen|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Bulgaria opts for Swedish Gripen combat jets|url=http://www.reuters.com/article/bulgaria-defence-airplane-idUSL8N1HY3L8|páxina-web=Reuters|data=2017-04-29|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=29 de abril de 2017|url-arquivo=https://archive.today/20170429020010/http://www.reuters.com/article/bulgaria-defence-airplane-idUSL8N1HY3L8|url-morta=unfit}}</ref> mentres que a oferta estadounidense/portuguesa representaba uns 1 200 millóns só polo avión. A decisión estaba pendente da aprobación do parlamento búlgaro. A oferta que quedou en segundo lugar quedou como unha opción de reserva se as negociacións con Saab non ían adiante; as finanzas para o programa presupuestáronse ata finais de 2017. Os cazas substituirían tanto aos [[Mikoyan MiG-29|MiG-29]] da base Graf Ignatievo como aos avións de ataque [[Sukhoi Su-25|Su-25]] da base de Bezmer, ademais dos xa retirados [[Sukhoi Su-22|Su-22]] de recoñecemento.<ref>{{Cita web|título=Цветанов: ГЕРБ не участва в задкулисни преговори за изтребителите “Грипен”|url=https://www.24chasa.bg/novini/article/6191954|páxina-web=www.24chasa.bg|data-acceso=2022-03-03}}</ref><ref>{{Cita web|título=Правителството прие като най-изгодна офертата за шведските изтребители "Грипен"|url=https://www.dnevnik.bg/bulgaria/2017/04/26/2960493_pravitelstvoto_prie_kato_nai-izgodna_ofertata_za/|páxina-web=Dnevnik|data=2017-04-26|data-acceso=2022-03-03|lingua=bg|apelidos=Дневник}}</ref> En outubro de 2018 provedores potenciais respostaron a unha nova oferta para avións, que consistían en F-16V Viper novos de Lockheed Martin, F/A-18E/F Super Hornet tamén novos de Boeing, Eurofighter Typhoon usados de Italia e Saab JAS 39 Gripen C/D usados de Suecia. [[Francia]], [[Alemaña]], [[Israel]] e Portugal non respostaron á solicitude por Eurofighter Typhoon usados e variantes do F-16.<ref>{{Cita web|título=Bulgaria receives MiG replacement offers|url=https://www.janes.com/article/83499/bulgaria-receives-mig-replacement-offers|páxina-web=Jane's 360|data=2018-10-06|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=06 de outubro de 2018|url-arquivo=https://archive.today/20181006140134/https://www.janes.com/article/83499/bulgaria-receives-mig-replacement-offers|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Sweden offers Gripen C/D aircraft for Bulgarian Air Force|url=https://www.airforce-technology.com/news/sweden-gripen-c-d-bulgarian-air-force/|páxina-web=Airforce Technology|data=2018-10-04|data-acceso=2022-03-03|lingua=en-US}}</ref> En decembro de 2018 Saab presentou unha oferta mellorada para proporcionar 10 Gripen C/D novos en vez dos anteriores 8.<ref>{{Cita web|título=Saab sweetens offer to supply Gripen fighter jets to Bulgaria|url=https://seenews.com/news/saab-sweetens-offer-to-supply-gripen-fighter-jets-to-bulgaria-636748|páxina-web=archive.ph|data=2018-12-18|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=18 de decembro de 2018|url-arquivo=https://archive.today/20181218193423/https://seenews.com/news/saab-sweetens-offer-to-supply-gripen-fighter-jets-to-bulgaria-636748|url-morta=unfit}}</ref> Porén, en decembro de 2018, o ministro de defensa búlgaro seleccionou a oferta estadounidense por 8 F-16V por uns 1 050 millóns de dólares como a opción preferida, e recomendou ao goberno comezar a falar cos Estados Unidos.<ref>{{Cita novas|título=UPDATE 1-Bulgaria ready to choose F-16 fighter jets for its airforce|url=https://www.reuters.com/article/bulgaria-defence-jets-idUSL8N1YQ4UM|xornal=Reuters|data=2018-12-21|data-acceso=2022-03-03|lingua=en}}</ref> O 3 de xuño de 2019 o Departamento de Estado estadounidense aprobou a posible venda de 8 F-16 a Bulgaria. O custo do contrato estimouse en 1 670 millóns de dólares.<ref>{{Cita web|título=Bulgaria – F-16C/D Block 70/72 Aircraft with Support|url=https://www.dsca.mil/press-media/major-arms-sales/bulgaria-f-16cd-block-7072-aircraft-support|páxina-web=Defense Security Cooperation Agency|data-acceso=2022-03-03}}</ref> O 10 de xullo de 2019, Bulgaria aprobou a adquisición de oito cazas F-16V Block 70/72 por 1 250 millóns de dólares.<ref>{{Cita web|título=Bulgaria approves F-16 purchase|url=https://www.flightglobal.com/fixed-wing/bulgaria-approves-f-16-purchase/133498.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-03|lingua=en}}</ref> O acordo foi vetado polo presidente búlgaro, [[Rumen Radev]], o 23 de xullo de 2019, citando a necesidade de atopar un consenso máis amplo para o contrato, enviando o contrato de volta ao parlamento.<ref>{{Cita novas|título=Bulgaria president vetoes $1.26 billion deal for F-16 fighter jets|url=https://www.reuters.com/article/us-bulgaria-defence-idUSKCN1UI1ZJ|xornal=Reuters|data=2019-07-23|data-acceso=2022-03-03|lingua=en}}</ref> O 26 de xullo o parlamento aprobou novamente o contrato, invalidando o veto de Radev.<ref>{{Cita web|título=Bulgarian parliament clears F-16V buy for second time|url=https://www.flightglobal.com/fixed-wing/bulgarian-parliament-clears-f-16v-buy-for-second-time/133717.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-03|lingua=en|nome=Dominic|apelidos=Perry}}</ref> No mes de abril de 2020 [[Lockheed Martin]] foi contratada polo goberno estadounidense para producir F-16V para Bulgaria, e estímase que estarán completos en 2027.<ref>{{Cita web|título=Contracts for April 2, 2020|url=https://www.defense.gov/News/Contracts/Contract/Article/2135175//|páxina-web=U.S. Department of Defense|data-acceso=2022-03-03|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=US awards Lockheed $512 million for Bulgarian F-16 production|url=https://www.flightglobal.com/fixed-wing/us-awards-lockheed-512-million-for-bulgarian-f-16-production/137720.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-03|lingua=en|nome=Greg|apelidos=Waldron}}</ref> ==== Croacia ==== O 24 de outubro de 2015 Suecia anunciou a oferta dos seus Gripen C/D para a requerimento de substitución dos cazas de [[Croacia]], tras unha solicitude de información do Ministerio de Defensa croata no mes de xuño para mercar entre 8 e 12 avións novos que substituísen os seus [[Mikoyan-Gurevich MiG-21|MiG-21bis]]. O programa extenderiase dende 2015 ata 2024 e agardábase ter os fondos dispoñibles para o novo avión en 2019.<ref>{{Cita web|título=Sweden announces Gripen bid for Croatia|url=http://www.janes.com/article/55522/sweden-announces-gripen-bid-for-croatia|páxina-web=IHS Jane's 360|data=2016-06-12|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=12 de xuño de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160612152510/http://www.janes.com/article/55522/sweden-announces-gripen-bid-for-croatia|url-morta=unfit}}</ref> O 29 de marzo de 2018 o goberno croata elixiu a oferta israelí por cazas 12 F-16C/D Barak 2020 por diante do Gripen;<ref>{{Cita web|título=Israeli F-16 C/D Barak wins fighter bid in Croatia|url=http://www.janes.com/article/78992/israeli-f-16-c-d-barak-wins-fighter-bid-in-croatia|páxina-web=Jane's 360|data=2018-04-03|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=03 de abril de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180403191936/http://www.janes.com/article/78992/israeli-f-16-c-d-barak-wins-fighter-bid-in-croatia|url-morta=unfit}}</ref> esta venda detívose en xaneiro de 2019 despois de que os [[Estados Unidos]] non aprobasen a venda de Israel do avión modificado a Croacia.<ref>{{Cita web|título=Israel halts F-16 sale to Croatia|url=https://www.flightglobal.com/fixed-wing/israel-halts-f-16-sale-to-croatia-/130950.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-03|lingua=en|nome=Michael|apelidos=Gubisch}}</ref> Suecia enviou outra resposta en setembro de 2020 tras unha segunda solicitude de propostas identificando os requisitos emitidos por Croacia na primavera de 2020 por 12 cazas.<ref>{{Cita web|título=Gripen E enters serial production as Saab targets sales|url=https://www.flightglobal.com/fixed-wing/gripen-e-enters-serial-production-as-saab-targets-sales/131418.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-03|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> A segunda solicitude abriu a competición tanto a avións novos como usados.<ref>{{Cita web|título=Saab propose le Gripen à la Croatie|url=https://air-cosmos.com/article/saab-propose-le-gripen-la-croatie-23569|páxina-web=Air et Cosmos|data-acceso=2022-03-03|lingua=fr}}</ref> O 28 de maio de 2021 o primeiro ministro croata [[Andrej Plenković]] anunciou que o seu goberno mercará 12 cazas franceses Rafale F3R usados para a [[Forza Aérea de Croacia]].<ref>{{Cita web|título=Government of the Republic of Croatia - Plenković: with a multi-role fighter aircraft Croatia is gaining a powerful strategic deterrent for the next 30-40 years|url=https://vlada.gov.hr/news/plenkovic-with-a-multi-role-fighter-aircraft-croatia-is-gaining-a-powerful-strategic-deterrent-for-the-next-30-40-years/32215|páxina-web=vlada.gov.hr|data-acceso=2022-03-03}}</ref><ref>{{Cita web|título=Croatia selects the Rafale|url=https://www.dassault-aviation.com/en/group/press/press-kits/croatia-selects-the-rafale/|páxina-web=Dassault Aviation, a major player to aeronautics|data-acceso=2022-03-03|lingua=en-US}}</ref> ==== Dinamarca ==== En 2007 [[Dinamarca]] asinou un Memorando de Entendemento entre os Ministerios de Defensa sueco e dinamarqués para avaliar o Gripen como substituto para a frota de 48 F-16. Dinamarca tamén solicitou o desenvolvemento de variantes do Gripen con motores máis potentes, maior carga útil, máis alcance e aviónicas adicionais; esta solicitude contribuíu á decisión de Saab de continuar co desenvolvemento do JAS E/F.<ref name=":35" /><ref>{{Cita web|título=New Gripen variants studied by Saab|url=http://www.flightglobal.com/news/articles/new-gripen-variants-studied-by-saab-207410/|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217024052/http://www.flightglobal.com/news/articles/new-gripen-variants-studied-by-saab-207410/|url-morta=unfit}}</ref> Dinamarca atrasou repetidamente a decisión de compra;<ref>{{Cita web|título=Fighter jet decision postponed – again|url=http://www.cphpost.dk/news/national/88-national/47278-fighter-jet-decision-postponed-again.html|páxina-web=web.archive.org|data=2009-10-23|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=23 de outubro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20091023102022/http://www.cphpost.dk/news/national/88-national/47278-fighter-jet-decision-postponed-again.html|url-morta=unfit}}</ref> en 2013 Saab indicou que o Gripen era un dos catro contendentes para a compra, xunto co Super Hornet de Boeing, o Lockheed Martin F-35 Joint Strike Fighter, e o Eurofighter.<ref>{{Cita web|título=Saab says Gripen in running for Danish fighter deal - Economic Times|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2013-03-15/news/37744648_1_gripen-swedish-defence-firm-saab|páxina-web=archive.ph|data=2013-04-11|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=11 de abril de 2013|url-arquivo=https://archive.today/20130411043944/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2013-03-15/news/37744648_1_gripen-swedish-defence-firm-saab|url-morta=unfit}}</ref> Dinamarca é un socio de nivel 3 no programa JSF, e xa investiu 200 millóns de dólares. A selección final tiña que ser a mediados de 2015, agardándose un pedido por 24-30 avións.<ref>{{Cita web|título=Denmark Prioritizes Jobs in New Fighter Competition|url=http://www.defensenews.com/article/20130901/DEFREG03/309010008/Denmark-Prioritizes-Jobs-New-Fighter-Competition|páxina-web=Defense News|data=2014-01-18|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=18 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://archive.today/20140118023046/http://www.defensenews.com/article/20130901/DEFREG03/309010008/Denmark-Prioritizes-Jobs-New-Fighter-Competition|url-morta=yes}}</ref> O goberno sueco anunciou o 21 de xullo de 2014 a retirada do Gripen da competición, optando por non responder á invitación de licitación.<ref>{{Cita web|título=Gripen will not compete in Danish fighter competition|url=https://www.flightglobal.com/gripen-will-not-compete-in-danish-fighter-competition/113986.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-03|lingua=en|nome=Beth|apelidos=Stevenson}}</ref> En maio de 2016 Dinamarca anunciou a intención de marcar 27 cazas F-35. O 9 de xuño de 2016 o comité de defensa dinamarqués accedeu a mercar 27 F-35A para substituír os seus F-16 por 3 000 millóns de dólares.<ref>{{Cita web|título=Danish Government OKs $3 Billion Purchase Of 27 F-35 Fighter Jets|url=https://www.f35.com/news/detail/danish-government-oks-3-billion-purchase-of-27-f-35-fighter-jets|páxina-web=web.archive.org|data=2016-08-09|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=09 de agosto de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160809001436/https://www.f35.com/news/detail/danish-government-oks-3-billion-purchase-of-27-f-35-fighter-jets|url-morta=unfit}}</ref> En maio de 2019 o ministro de defensa dinamarqués, Claus Hjort Frederiksen, afirmou que Dinamarca está considerando estacionar cazas en [[Groenlandia]] para contrarrestar a expansión da presenza militar rusa na rexión do Ártico. Noutra entrevista con Ritzau, o ministro dixo que proporcionar defensa aérea en Groenlandia precisa polo menos catro cazas, o que require que Dinamarca faga unha compra adicional.<ref>{{Cita web|título=Denmark, Greenland and the F-35|url=https://sldinfo.com/2019/06/denmark-greenland-and-the-f-35/|páxina-web=Second Line of Defense|data=2019-06-13|data-acceso=2022-03-03|lingua=en-US|nome=Robbin|apelidos=Laird}}</ref><ref>{{Cita web|título=Keeping eye on Russian build-up, Danes ready to send fighter jets to Greenland|url=https://www.arctictoday.com/keeping-eye-on-russian-build-up-danes-ready-to-send-fighter-jets-to-greenland/|páxina-web=ArcticToday|data=2019-05-20|data-acceso=2022-03-03|lingua=en-US|nome=Kevin|apelidos=McGwin}}</ref> En xaneiro de 2020 Lockheed Martin anunciou que comezara a montaxe do L-001, o primeiro dos 27 F-35A destinados á [[Real Forza Aérea de Dinamarca]].<ref>{{Cita web|título=Lockheed Martin begins build of first F-35 for Denmark|url=https://www.janes.com/article/93953/lockheed-martin-begins-build-of-first-f-35-for-denmark|páxina-web=Jane's 360|data=2020-03-31|data-acceso=2022-03-03|data-arquivo=31 de marzo de 2020|url-arquivo=https://archive.today/20200331235005/https://www.janes.com/article/93953/lockheed-martin-begins-build-of-first-f-35-for-denmark|url-morta=unfit}}</ref> Segundo [[Danmarks Radio|DR]] os Estados Unidos espiaron aos outros competidores, aos ministros dinamarqueses, e a industria de defensa para gañar vantaxe no proceso de compra.<ref>{{Cita web|título=Hemmelige rapporter: USA spionerede mod danske ministerier og forsvarsindustri|url=https://www.dr.dk/nyheder/indland/hemmelige-rapporter-usa-spionerede-mod-danske-ministerier-og-forsvarsindustri|páxina-web=DR|data=2020-11-15|data-acceso=2022-03-03|lingua=da}}</ref> ==== Eslovaquia ==== O 30 de agosto de 2014 a [[República Checa]], [[Eslovaquia]] e [[Suecia]] asinaron unha carta de intencións para cooperar no uso do Gripen, o que podía conducir á súa compra por parte da [[Forza Aérea de Eslovaquia]]. O documento sentou as bases para a cooperación bilateral en torno á vixilancia dun espazo aéreo común de Eslovaquia e a República Checa. Eslovaquia buscaba substituír os seus cazas MiG-29 e informouse que o Gripen era o avión elixido, aínda que a solicitude pasaría por unha competición aberta.<ref>{{Cita web|título=Slovakia creeps closer to Gripen agreement|url=https://www.flightglobal.com/slovakia-creeps-closer-to-gripen-agreement/114342.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-05|lingua=en|nome=Beth|apelidos=Stevenson}}</ref> En febreiro de 2018 o Ministerio de Defensa eslovaco anunciou o lanzamento dun novo estudo para examinar ofertas dos gobernos dos Estados Unidos e Suecia polo F-16V Viper e o Gripen para substituír aos MiG-29 eslovacos.<ref>{{Cita web|título=Slovakia launches new fighter procurement study|url=http://www.janes.com/article/77711/slovakia-launches-new-fighter-procurement-study|páxina-web=Jane's 360|data=2018-02-07|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=07 de febreiro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180207215401/http://www.janes.com/article/77711/slovakia-launches-new-fighter-procurement-study|url-morta=unfit}}</ref> O 11 de xullo de 2018 o Ministerio de Defensa eslovaco anunciou que mercaría 14 F-16V Block 70/72 en vez de Gripen C.<ref>{{Cita web|título=Slovakia selects F-16 over Gripen for new fighter|url=https://www.defensenews.com/digital-show-dailies/riat/2018/07/11/slovakia-selects-f-16-over-gripen-for-new-fighter/|páxina-web=Defense News|data=2018-07-11|data-acceso=2022-03-05|lingua=en|nome=Aaron|apelidos=Mehta}}</ref> O paquete dos F-16V incluía munición, adestramento e loxística por 1 589 millóns de euros. A oposición política, entre eles o antigo ministro de defensa Ľubomír Galko, criticou a falta de transparencia no acordo.<ref>{{Cita web|título=Cabinet approved purchase of 14 US F-16s|url=https://spectator.sme.sk/c/20868687/cabinet-approved-purchase-of-14-us-f-16s.html|páxina-web=spectator.sme.sk|data=2018-07-11|data-acceso=2022-03-05|lingua=en}}</ref> O 12 de decembro de 2018 Eslovaquia asinou un contrato para mercar 14 F-16 Block 70/72. Os avións serán entregados a finais do ano 2023.<ref>{{Cita web|título=Obrana podpísala zmluvy na stíhačky za 1,59 miliardy eur|url=https://spravy.pravda.sk/domace/clanok/493599-obrana-podpisala-zmluvy-na-stihacky-za-1-59-miliardy-eur/|páxina-web=Pravda.sk|data=2018-11-30|data-acceso=2022-03-05|lingua=sk-SK}}</ref> ==== Finlandia ==== A primeira oferta de exportación do Gripen foi a [[Finlandia]], onde competiu contra F-16, F/A-18, MiG-29 e Mirage 2000 para substituír aos [[Saab 35 Draken|J 35 Draken]] e MiG-21 da [[Forza Aérea de Finlandia]]. En maio de 1992 o [[McDonnell Douglas F/A-18 Hornet|McDonnell Douglas F/A-18C/D]] anunciouse como gañador por razóns de rendemento e custos.<ref>{{Cita web|título=Finland selects McDonnell Douglas F/A-18 Hornet as Winner in DX competition".|url=http://www.thefreelibrary.com/FINLAND+SELECTS+McDONNELL+DOUGLAS+F/A-18+HORNET+AS+WINNER+IN+DX...-a012213095|páxina-web=The free library|data=2017-01-24|data-acceso=2022-03-04|data-arquivo=24 de xaneiro de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170124101015/http://www.thefreelibrary.com/FINLAND+SELECTS+McDONNELL+DOUGLAS+F/A-18+HORNET+AS+WINNER+IN+DX...-a012213095|url-morta=unfit}}</ref> A ministra de defensa finesa, Elisabeth Rehn, dixo que os atrasos no calendario de desenvolvemento do Gripen danaran as súas posibilidades na competición.<ref>"Siivet", ''Siivet (Nattari)'', Jämijärvi: JFI Airshow Oy (3), 1993, ISSN 0783-2990</ref> En xuño de 2015, un grupo de traballo establecido polo Ministerior de Defensa finés propuxo iniciar un programa para substituír a frota de F/A-18 Hornet da Forza Aérea; recoñeceu cinco tipos potenciais: Boeing F/A-18E/F Super Hornet, Dassault Rafale, Eurofighter Typhoon, Lockheed Martin F-35, e Saab Gripen.<ref>{{Cita web|título=Ministry of Defence of Finland - Working group proposes multi-role fighters to replace F/A-18 aircraft|url=http://www.defmin.fi/en/topical/press_releases/working_group_proposes_multi-role_fighters_to_replace_f_a-18_aircraft.6273.news|páxina-web=web.archive.org|data=2015-07-23|data-acceso=2022-03-04|data-arquivo=23 de xullo de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150723011604/http://www.defmin.fi/en/topical/press_releases/working_group_proposes_multi-role_fighters_to_replace_f_a-18_aircraft.6273.news|url-morta=unfit}}</ref> En decembro de 2015 o Ministerio de Defensa fines enviou unha carta a Reino Unido, Francia, Suecia e Estados Unidos, informando que lanzara o HX Fighter Program para substituír o Hornet con cazas multirrol ao redor do ano 2025; a carta mencionaba ao Gripen como caza potencial. En abril de 2016 enviouse unha petición de información para o HX Fighter Program,<ref>{{Cita web|título=Finland sends RFI to 4 countries for Hornet replacement|url=http://www.finlandtimes.fi/national/2016/04/23/26577/Finland-sends-RFI-to-4-countries-for-Hornet-replacement|páxina-web=Finland Times|data-acceso=2022-03-04}}</ref> e en novembro de 2016 recibíranse cinco respostas. Posteriormente enviouse unha petición de presupostos e os cinco fabricantes responderon a principios de 2018.<ref>{{Cita web|título=Ministry of Defence of Finland - Requests for Quotation for the HX Programme will be sent to all candidates|url=http://www.defmin.fi/en/topical/press_releases/requests_for_quotation_for_the_hx_programme_will_be_sent_to_all_candidates.8404.news|páxina-web=web.archive.org|data=2017-07-20|data-acceso=2022-03-04|data-arquivo=20 de xullo de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170720233259/http://www.defmin.fi/en/topical/press_releases/requests_for_quotation_for_the_hx_programme_will_be_sent_to_all_candidates.8404.news|url-morta=unfit}}</ref> O 29 de xaneiro de 2020 o prototipo do Gripen E 39-10 aterrou no [[aeroporto de Tampere-Pirkkala]] para participar no HX Challenge, as avaliacións de voo do programa HX. Posteriormente uníuse o demostrador Gripen NG 39-7 (banco de probas de sensores), mentres un [[GlobalEye]] participou nas probas dende Linköping en Suecia.<ref>{{Cita web|título=The Finnish challenge accepted!|url=https://saab.com/gripen/news/stories/2020-01/the-finnish-challenge-accepted/|páxina-web=web.archive.org|data=2020-02-16|data-acceso=2022-03-04|data-arquivo=16 de febreiro de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200216210003/https://saab.com/gripen/news/stories/2020-01/the-finnish-challenge-accepted/|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab launches Gripen and GlobalEye evaluations for Finland|url=https://www.janes.com/article/94025/saab-launches-gripen-and-globaleye-evaluations-for-finland|páxina-web=Jane's 360|data=2020-04-06|data-acceso=2022-03-04|data-arquivo=06 de abril de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200406145452/https://www.janes.com/article/94025/saab-launches-gripen-and-globaleye-evaluations-for-finland|url-morta=unfit}}</ref> Saab anunciou que completara con éxito as probas planeadas para demostrar as capacidades do Gripen e do GlobalEye. O 31 de xaneiro de 2020 Saab enviou unha oferta revisada en resposta á solicitude de presuposto revisada para o programa HX.<ref>{{Cita web|título=Gripen E and GlobalEye Complete Finnish Flight Evaluation|url=https://saab.com/gripen/news/news/2020-02/gripen-e-and-globaleye-complete-finnish-flight-evaluation/|páxina-web=web.archive.org|data=2020-02-16|data-acceso=2022-03-04|data-arquivo=16 de febreiro de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200216210003/https://saab.com/gripen/news/news/2020-02/gripen-e-and-globaleye-complete-finnish-flight-evaluation/|url-morta=unfit}}</ref> Saab enviou a súa derradeira e mellor oferta para o HX Fighter Program que incluía 64 JAS-39E cunha opción para JAS-39F, dous GlobalEye AEW&C e un amplo paquete de armas. Máis do 20% do prezo da proposta relacionada co Gripen é por armas, como os Meteor, IRIS-T, KEPD 350, SPEAR, EAJP (Electronic Attack Jammer Pod), e LADM (Lightweight Air-launched Decoy Missile).<ref>{{Cita web|url=https://www.saab.com/globalassets/markets/finland/saab-hx-media-brief---helsinki-airshow-july-5th-2021.pdf|páxina-web=Saab|título=Saab HX Update|data-acceso=4 de marzo de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab Presents Best and Final Offer for the HX Programme in Finland.|url=https://saab-seminar.creo.se/210430/saab_presents_best_and_final_offer_for_the_hx_program_in_finland/|páxina-web=Seminars|data-acceso=2022-03-04|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab’s New Electronic Attack Jammer Pod in the Air|url=https://www.saab.com/newsroom/press-releases/2019/saabs-new-electronic-attack-jammer-pod-in-the-air|páxina-web=Start|data-acceso=2022-03-04|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab's Gripen Offer to Finland Includes a New Missile System|url=https://www.saab.com/newsroom/stories/2020/august/saabs-gripen-offer-to-finland-includes-a-new-missile-system|páxina-web=Saab|data-acceso=2022-03-04|lingua=en}}</ref> O 5 de decembro de 2021 o xornal finés Iltalehti informou que varias fontes de política exterior e seguridade afirmaban que as Forzas Armadas finesas recomendaban o F-35 como próximo caza de Finlandia. Esas fontes apuntaban ás capacidades do F-35 e á longa vida esperada como razóns principais.<ref>{{Cita web|título=IL:n tiedot: Puolustusvoimat esittää yhdysvaltalaista F-35:ttä Suomen uudeksi hävittäjäksi|url=https://www.iltalehti.fi/politiikka/a/8dfecfdf-e834-4f67-931d-ad255e54d3f4|páxina-web=www.iltalehti.fi|data-acceso=2022-03-04|lingua=fi}}</ref><ref>{{Cita web|título=F-35 Selected By The Finnish Defense Forces To Replace F/A-18 Hornets According To Local Media|url=https://theaviationist.com/2021/12/06/f-35-finland/|páxina-web=The Aviationist|data=2021-12-06|data-acceso=2022-03-04|lingua=en-US}}</ref> O 10 de decembro de 2021 o goberno finés confirmou oficialmente a selección do Lockheed Martin F-35A.<ref>{{Cita novas|título=Finland orders 64 Lockheed F-35 fighter jets for $9.4 bln|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/lockheed-f-35-jet-wins-finnish-fighter-competition-source-2021-12-10/|xornal=Reuters|data=2021-12-10|data-acceso=2022-03-04|lingua=en|nome=Essi|apelidos=Lehto|nome2=Mike|apelidos2=Stone}}</ref> ==== Noruega ==== O 18 de xaneiro de 2008 o Ministerio de Defensa noruegués publicou unha solicitude de información vinculante á Administración de Material de Defensa sueca, que emitiu unha oferta por 48 Gripen en abril de 2008. O 20 de novembro dese ano anunciouse a selección do F-35 Lightning II para a [[Real Forza Aérea de Noruega]], afirmando que o F-35 era o únicocandidato que cumpría con todos os requisitos operacionais; informes da prensa indicaban que os requerimentos foran elaborados para beneficiar ao F-35.<ref>{{Cita novas|título=Eurofighter suspends Norway, Denmark sale efforts|url=https://www.reuters.com/article/norway-eurofighter-competition-idUSL2123657220071221|xornal=Reuters|data=2007-12-21|data-acceso=2022-03-04|lingua=en}}</ref> Saab e o ministro de defensa sueco, Sten Tolgfors, dixeron que os cálculos de custos por parte de Noruega eran defectuosos;<ref name=":37" /> a oferta era por 48 Gripens durante 20 anos, pero Noruega extrapolouno a 57 avións durante 30 anos, dobrando así o custo; as proxeccións de custos tamén fallaron cost projections also failed to relate to the Gripen's operational costs. Norway also calculated greater attrition losses than what Sweden considered reasonable. Segundo Tolgfors, a decisión de Noruega complicou futuros acordos de exportación. En decembro de 2010 documentos diplomáticos dos Estados Unidos filtrados revelaron que os estadounidenses atrasaron deliberadamente a petición sueca para acceder a un radar AESA estadounidense ata despois da selección de Noruega. Os documentos tamén indicaban que a consideración norueguesa do Gripen "era só un espectáculo" e que Noruega xa decidira mercar o F-35 debido a un "alto novel de presión política" dos Estados Unidos.<ref name=":36" /> ==== Países Baixos ==== En xullo de 2008 os [[Países Baixos]] anunciaron que avaliarían o Gripen NG xunto con outros catro competidores;<ref>{{Cita web|título=Holland utvärderar Gripen|url=http://di.se/Avdelningar/Artikel.aspx?ArticleID=2008%5C07%5C07%5C291404&sectionid=Ettan|páxina-web=web.archive.org|data=2009-01-11|data-acceso=2022-03-04|data-arquivo=11 de xaneiro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090111173030/http://di.se/Avdelningar/Artikel.aspx?ArticleID=2008%5C07%5C07%5C291404&sectionid=Ettan|url-morta=unfit}}</ref> en resposta, Saab ofreceu 85 avións á [[Real Forza Aérea dos Países Baixos]] en agosto de 2008. O 18 de decembro de 2008 informouse que os Países Baixos avaliaran o F-35 e que este tiña unha mellor relación rendemento-prezo que o Gripen NG.<ref>{{Cita web|título=Dutch military report ranks F-35 superior to rivals|url=https://www.flightglobal.com/dutch-military-report-ranks-f-35-superior-to-rivals/84405.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-04|lingua=en|nome=Stephen|apelidos=Trimble}}</ref> On 13 de xaneiro de 2009, ''NRC Handelsblad'' afirmou que, segundo fontes suecas, Saab ofrecera entregar 85 Gripens por 4 800 millóns de euros, case 1 000 millóns menos que o orzamentado para o F-35. O 17 de setembro de 2013 o goberno neerlandes anunciou que mercaría 37 F-35.<ref>{{Cita web|título=Kabinet besluit definitief tot aanschaf 37 JSF-straaljagers|url=https://www.volkskrant.nl/gs-b4cf4784|páxina-web=de Volkskrant|data=2013-09-17|data-acceso=2022-03-04|lingua=nl-NL}}</ref> ==== Paquistán ==== [[Paquistán]] estivo interesado no Gripen C/D, pero foi negado por Suecia en 2004.<ref>{{Cita web|título=Sweden Not to Sell Gripen Fighter Planes to Pakistan|url=http://www.defense-aerospace.com/articles-view/release/3/41949/sweden-won%E2%80%99t-sell-gripen-jets-to-pakistan-(july-8).html|páxina-web=www.defense-aerospace.com|data-acceso=2022-03-04}}</ref> ==== Polonia ==== O Gripen C/D foi un contendente no concurso para mercar 48 cazas multirrol para a [[Forza Aérea de Polonia]] qu comezou en 2001. O 27 de decembro de 2002 o ministro de defensa polaco anunciou a selección do F-16C/D Block 50/52+.<ref>{{Cita web|título=..:: Ministerstwo Obrony Narodowej - serwis internetowy :: Polski F-16 cz. I ::..|url=http://www.wp.mil.pl/pl/strona/170/PG_154_177|páxina-web=web.archive.org|data=2012-09-01|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=01 de setembro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120901170045/http://www.wp.mil.pl/pl/strona/170/PG_154_177|url-morta=unfit}}</ref> Segundo Stephen Larrabee, a selección estivo fortemente influenciada polo lucrativo acordo de compensación de Lockheed Martin (totalizando 3 500 millóns de dólares e un 170% de compensación contra a oferta de Gripen International por 3 200 millóns de euros cun 146% de compensación) e por unha énfase política na relación estratéxica de Polonia cos Estados Unidos e a OTAN.<ref name=":38" /> Tanto Gripen International como [[Dassault Aviation]] (que ofrecera o [[Mirage 2000|Mirage 2000-5 Mk 2]]) describiron a decisión como política.<ref>{{Cita web|título=Nadleciał F-16: przetarg stulecia rozstrzygnięty - Bankier.pl|url=http://www.bankier.pl/wiadomosc/Nadlecial-F-16-przetarg-stulecia-rozstrzygniety-584221.html|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217035150/http://www.bankier.pl/wiadomosc/Nadlecial-F-16-przetarg-stulecia-rozstrzygniety-584221.html|url-morta=unfit}}</ref> Segundo un antigo viceministro de defensa polaco, a oerta do JAS 39 era mellor e incluía propostas de participación no desenvolvemento.<ref>{{Cita web|título=Dlaczego kupiliśmy F-16, choć Gripen dawał lepszy offset? - Konflikty - WP.PL|url=http://konflikty.wp.pl/kat,115354,title,Dlaczego-kupilismy-F-16-choc-Gripen-dawal-lepszy-offset,wid,11747392,wiadomosc_wideo.html|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217141954/http://konflikty.wp.pl/kat,115354,title,Dlaczego-kupilismy-F-16-choc-Gripen-dawal-lepszy-offset,wid,11747392,wiadomosc_wideo.html|url-morta=unfit}}</ref> En 2014 Polonia planeou mercar 64 avións de combate multirrol a partir de 2021 como parte dos seus plans de modernización para substituír a súa vella frota de avións de ataque Sukhoi Su-22M4 'Fitter-K' e cazas Mikoyan MiG-29 'Fulcrum-A'.<ref>{{Cita web|título=Polskie F-35 od 2021? - Altair Agencja Lotnicza|url=http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=12775|páxina-web=web.archive.org|data=2014-02-26|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=26 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140226090607/http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=12775|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Poland to buy 64 fifth-generation fighters - IHS Jane's 360|url=http://www.janes.com/article/34592/poland-to-buy-64-fifth-generation-fighters|páxina-web=web.archive.org|data=2014-04-29|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=29 de abril de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140429080148/http://www.janes.com/article/34592/poland-to-buy-64-fifth-generation-fighters|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Boeing zainteresowany polskim rynkiem. F-18 zamiast F-35?|url=http://www.defence24.pl/news_boeing-zainteresowany-polskim-rynkiem-f-18-zamiast-f-35|páxina-web=Defence24|data=2014-11-14|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=14 de novembro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141114120923/http://www.defence24.pl/news_boeing-zainteresowany-polskim-rynkiem-f-18-zamiast-f-35|url-morta=unfit}}</ref> O 23 de novembro de 2017 a Inspección de Armamento anunciou que estaba iniciando o proceso de adquisición.<ref>{{Cita web|título=Poland Launches "Harpia" Programme To Procure A New Multirole Combat Aircraft|url=https://theaviationist.com/2017/11/27/poland-launches-harpia-programme-to-procure-a-new-multirole-combat-aircraft/|páxina-web=The Aviationist|data=2017-11-27|data-acceso=2022-03-05|lingua=en-US}}</ref> O 22 de decembro de 2017 cinco entidades expresaron interese na posible contratación, referida como ''Harpia'', includos Saab AB co Gripen NG, Lockheed Martin co F-35, Boeing Company co F/A-18, Leonardo SpA co Eurofighter Typhoon e Fights-On Logistics con F-16 de segunda man.<ref>{{Cita web|título=Five Companies Interested In Poland's Next Generation Fighter Program "Harpia"|url=https://theaviationist.com/2017/12/22/five-companies-interested-in-polands-next-generation-fighter-program-harpia/|páxina-web=The Aviationist|data=2017-12-22|data-acceso=2022-03-05|lingua=en-US}}</ref> En maio de 2019 o Ministerio de Defensa polaco solicitou formalmente mercar 32 F-35A por 4 000 millóns de dólares con entregas entre 2023 e 2026 e a opción de mercar 32 máis a partir de 2027.<ref>{{Cita web|título=Poland sends formal request to buy F-35s|url=https://www.defensenews.com/global/europe/2019/05/29/poland-sends-formal-request-to-buy-f-35s/|páxina-web=Defense News|data=2019-05-29|data-acceso=2022-03-05|lingua=en|nome=Jaroslaw|apelidos=Adamowski}}</ref> ==== Suíza ==== En xaneiro de 2008 a Administración Suíza de Material de Defensa convidou a Gripen International a facer unha oferta para substituír á frota suíza de F-5.<ref>O'Dwyer, Gerald (24 de xaneiro de 2008). "Gripen Invited to Tender for Swiss Contract". ''Defense News''. Springfield, VA: Gannett. ISSN 0884-139X.</ref> Saab respondeu cunha proposta inicial o 2 de xullo de 2008;<ref>Tran, Pierre (14 de xullo de 2008). "Saab's Gripen Flies Out for Swiss Trials". ''Defense News''. Springfield, VA: Gannett. ISSN 0884-139X.</ref> outros participantes eran o Dassault Rafale e o Eurofighter Typhoon.<ref>Wall, Robert (11 de novembro de 2009). "Updated Swiss Fighter Bids Are In". ''Aviation Week''. New York: Penton Media. ISSN 0005-2175.</ref> O 30 de novembro de 2011 o goberno suízo anunciou a súa decisión de mercar 22 avións Gripen NG por 3 100 millóns de francos suízos.<ref>{{Cita novas|título=UPDATE 1-Sweden to buy 40-60 next generation Saab Gripen jets|url=https://www.reuters.com/article/sweden-defense-idUSL6E8JP1XO20120825|xornal=Reuters|data=2012-08-25|data-acceso=2022-03-05|lingua=en}}</ref> En 2012 filtrouse un informe confidencial das probas dos tres participantes en 2009 por parte da [[Forza Aérea de Suíza]], que calificara ao Gripen cun rendemento sustancialmente menor que o Rafale e o Eurofighter. O Gripen foi avaliado como satisfactorio para recoñecemento, pero insatisfactorio para misións de patrulla de combate aéreo e ataque.<ref>{{Cita web|título=Avion de combat: Ce qu’Ueli Maurer a caché - Suisse - lematin.ch|url=http://www.lematin.ch/suisse/standard/Ce-quUeli-Maurer-a-cache/story/13757863|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217021208/http://www.lematin.ch/suisse/standard/Ce-quUeli-Maurer-a-cache/story/13757863|url-morta=unfit}}</ref> Suíza avaliara o JAS 39C/D, aínda que a oferta era polo Gripen NG.<ref>{{Cita web|título=Switzerland Puts Gripen To The Test|url=http://www.spacewar.com/reports/Switzerland_Puts_Gripen_To_The_Test_999.html|páxina-web=archive.ph|data=2012-09-11|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=11 de setembro de 2012|url-arquivo=https://archive.today/20120911140604/http://www.spacewar.com/reports/Switzerland_Puts_Gripen_To_The_Test_999.html|url-morta=unfit}}</ref> A comisión de seguridade do parlamento atopou que o Gripen ofrecía máis riscos, pero votou continuar adiante xa que era a opción máis barata.<ref>{{Cita web|título=Swiss Fighter Jet Purchase to Go Ahead Despite Criticism|url=http://www.defensenews.com/article/20120821/DEFREG01/308210006/Swiss-Fighter-Jet-Purchase-Go-Ahead-Despite-Criticism|páxina-web=Defense News|data=2013-01-21|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=21 de xaneiro de 2013|url-arquivo=https://archive.today/20130121105458/http://www.defensenews.com/article/20120821/DEFREG01/308210006/Swiss-Fighter-Jet-Purchase-Go-Ahead-Despite-Criticism|url-morta=yes}}</ref> O Gripen foi considerado satisfactorio en todos os roles.<ref>{{Cita web|título=Final verdict Swiss Eval 2012|url=https://twitter.com/gripennews/status/464685031320190976|páxina-web=Gripen News|data-acceso=2022-03-05|lingua=gl}}</ref> O 25 de agosto de 2012 confirmouse o plan de compra tanto polas autoridades suecas como polas suízas.<ref>{{Cita novas|título=Schweiz vidare med Gripen-affär|url=https://www.svd.se/schweiz-vidare-med-gripen-affar|xornal=Svenska Dagbladet|data=2012-08-21|data-acceso=2022-03-05|issn=1101-2412|lingua=sv}}</ref> As entregas agardábanse que se producisen entre 2018 e 2021 a un prezo fixo de 3 126 millóns de francos, incluídos custos de desenvolvemento, sistemas de planificación de misións, repostos iniciais e apoio, adestramento, e certificación; o goberno sueco tamén garantiu o prezo, o rendemento e a idoneidade operativa. 8 JAS 39C e 3 JAS 39D serían arrendados dende 2016 ata 2020 para adestrar aos pilotos suízos e permitir que os F-5 fosen retirados.<ref>{{Cita web|título=Sweden to lend Gripen fighters to Switzerland|url=https://www.thelocal.se/20120629/41738/|páxina-web=The Local Sweden|data=2012-06-29|data-acceso=2022-03-05|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Die Schweiz entscheidet sich für einen Schweden|url=https://www.nzz.ch/saab_gripen_schweiz-ld.706047?reduced=true|xornal=Neue Zürcher Zeitung|data-acceso=2022-03-05|lingua=de|data=30 de novembro de 2011}}</ref> En 2013 Saab moveuse para aumentar as compensacións á industria suíza por riba do 100% do valor do contrato despois de que a cámara alta do parlamento suízo votase en contra de financiar o acordo.<ref>{{Cita novas|título=Saab pledges Swiss production as eyes fighter jet deal|url=https://www.reuters.com/article/switzerland-fighters-idUSL5N0CP1O120130402|xornal=Reuters|data=2013-04-02|data-acceso=2022-03-05|lingua=en}}</ref> O 27 de agosto de 2013 a Cominisón de Seguridade do Consello Nacional aprobou a compra,<ref>{{Cita web|título=Nationalratskommission sagt Ja zum Gripen - Schweiz: Standard - tagesanzeiger.ch|url=http://www.tagesanzeiger.ch/schweiz/standard/Nationalratskommission-sagt-Ja-zum-Gripen/story/28048830|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217011323/http://www.tagesanzeiger.ch/schweiz/standard/Nationalratskommission-sagt-Ja-zum-Gripen/story/28048830|url-morta=unfit}}</ref> tras ser aprobado nas dúas cámaras do parlamento en setembro de 2013.<ref>{{Cita web|título=Der Gripen gewinnt an Flughöhe - Session - Schweiz - News - Schweizer Radio und Fernsehen|url=http://www.srf.ch/news/schweiz/session/der-gripen-gewinnt-an-flughoehe|páxina-web=web.archive.org|data=2013-12-17|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=17 de decembro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20131217012748/http://www.srf.ch/news/schweiz/session/der-gripen-gewinnt-an-flughoehe|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Le Conseil national accepte de libérer 3 milliards pour le Gripen - rts.ch - info - suisse|url=http://www.rts.ch/info/suisse/5202528-le-conseil-national-accepte-de-liberer-3-milliards-pour-le-gripen.html|páxina-web=web.archive.org|data=2014-01-06|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=06 de xaneiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140106015411/http://www.rts.ch/info/suisse/5202528-le-conseil-national-accepte-de-liberer-3-milliards-pour-le-gripen.html|url-morta=unfit}}</ref> Elementos da esquerda e do centro do espectro político criticaron o Gripen como innecesario e demasiado caro. O 18 de maio de 2014 o 53,4% dos suízos votaron en contra do plan nun referendum nacional.<ref>{{Cita novas|título=Votum für eine «Luftwaffe light»|url=https://www.nzz.ch/schweiz/abstimmungen/votum-fuer-eine-luftwaffe-light-ld.802513?reduced=true|xornal=Neue Zürcher Zeitung|data-acceso=2022-03-05|lingua=de|nome=René|apelidos=Zeller}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Saab chief says low price tag makes Gripen jets stand out from rivals|url=https://www.ft.com/content/81c5eae6-25ff-11e3-8ef6-00144feab7de|xornal=Financial Times|data=2013-09-29|data-acceso=2022-03-05|nome=Carola|apelidos=Hoyos}}</ref> Os obxectores cuestionaron o rol do avión de caza en xeral, e a relevancia de alternativas como os UAV, os mísiles terra-aire, ou as capacidades de guerra cibernética.<ref>{{Cita web|título=Gripen - Gripen-Nein: So reagiert die Presse|url=https://www.srf.ch/news/schweiz/abstimmungen/abstimmungen/gripen/gripen-nein-so-reagiert-die-presse|páxina-web=Schweizer Radio und Fernsehen (SRF)|data=2014-05-19|data-acceso=2022-03-05|lingua=de}}</ref> En 2015 [[Suíza]] relanzou o programa de substitución do F-5E/F, ao que se lle uníu tamén o do F/A-18C/D;<ref>{{Cita web|título=Neues Kampfflugzeug für die Schweizer Luftwaffe|url=http://www.vbs.admin.ch/de/verteidigung/sicherung-luftraum/nkf.html|páxina-web=web.archive.org|data=2017-02-04|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=04 de febreiro de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170204235535/http://www.vbs.admin.ch/de/verteidigung/sicherung-luftraum/nkf.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Switzerland to relaunch F-5 replacement effort in 2017|url=http://www.janes.com/article/50817/switzerland-to-relaunch-f-5-replacement-effort-in-2017|páxina-web=IHS Jane's 360|data=2016-03-22|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=22 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160322025259/http://www.janes.com/article/50817/switzerland-to-relaunch-f-5-replacement-effort-in-2017|url-morta=unfit}}</ref> o Gripen considerouse novamente como favorito.<ref>{{Cita web|título=La Suisse relancera un processus d'acquisition d'avions de combat en 2017|url=http://www.opex360.com/2015/04/21/la-suisse-relancera-processus-dacquisition-davions-de-combat-en-2017/|páxina-web=Zone Militaire|data=2015-04-21|data-acceso=2022-03-05|lingua=fr-FR}}</ref> En marzo de 2018 funcionarios suízos revelaron os competidores polo programa Air 2030 valorado en 8 000 millóns de dólares, que incluía tamén sistemas de defensa aérea baseados en terra: o Gripen, o Dassault Rafale, o Eurofighter Typhoon, o Boeing F/A-18E/F Super Hornet e o Lockheed Martin F-35.<ref>{{Cita web|título=Switzerland names contenders in $8 billion ‘Air 2030’ program|url=https://www.defensenews.com/land/2018/03/27/switzerland-names-contenders-in-8-billion-air-2030-program/|páxina-web=Defense News|data=2018-03-27|data-acceso=2022-03-05|lingua=en|nome=Sebastian|apelidos=Sprenger}}</ref><ref>{{Cita web|título=No more than CHF8 billion for new fighter jets|url=https://www.swissinfo.ch/eng/politics/defence-strategy_no-more-than-chf8-billion-for-new-fighter-jets/43660584|páxina-web=SWI swissinfo.ch|data-acceso=2022-03-05|lingua=en}}</ref> En xaneiro de 2019 Saab enviou unha proposta formal por de 30 a 40 Gripen E a Armasuisse.<ref>{{Cita web|título=Saab launches latest effort to secure Swiss fighter order|url=https://www.janes.com/article/85991/saab-launches-latest-effort-to-secure-swiss-fighter-order|páxina-web=Jane's 360|data=2019-01-28|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=28 de xaneiro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190128175643/https://www.janes.com/article/85991/saab-launches-latest-effort-to-secure-swiss-fighter-order|url-morta=unfit}}</ref> O avión tería que realizar voos de avaliación para o persoal suízo na base aérea de Payerne en xuño de 2019.<ref>{{Cita web|título=The F-35 and other warplanes descend on Switzerland this spring|url=https://www.defensenews.com/global/europe/2019/04/11/the-f-35-and-other-warplanes-descend-on-switzerland-this-spring/|páxina-web=Defense News|data=2019-04-11|data-acceso=2022-03-05|lingua=en|nome=Sebastian|apelidos=Sprenger}}</ref> Porén, Saab non participounas probas co Gripen E debido a que non consideraba que estivese preparado para todas as probas.<ref>{{Cita web|título=Saab not attending Swiss flight tests|url=https://www.saab.com/newsroom/press-releases/2019/saab-not-attending-swiss-flight-tests|páxina-web=Start|data-acceso=2022-03-05|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab pulls Gripen E from Swiss flight evaluations|url=https://www.janes.com/article/89220/saab-pulls-gripen-e-from-swiss-flight-evaluations|páxina-web=Jane's 360|data=2019-06-13|data-acceso=2022-03-05|data-arquivo=13 de xuño de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190613105518/https://www.janes.com/article/89220/saab-pulls-gripen-e-from-swiss-flight-evaluations|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Schweiz verzichtet definitiv auf Gripen|url=https://www.20min.ch/story/schweiz-verzichtet-definitiv-auf-gripen-104092497643|páxina-web=20 Minuten|data=2019-06-13|data-acceso=2022-03-05|lingua=de}}</ref><ref>{{Cita web|título=air2030, Le Gripen E ne participera pas aux essais !|url=http://psk.blog.24heures.ch/archive/2019/06/13/air2030-le-gripen-e-ne-participera-pas-aux-essais-867567.html|páxina-web=psk.blog.24heures.ch|data-acceso=2022-03-05|lingua=fr}}</ref> ==== Outros ==== O Gripen foi un dos avións candidatos para substituír aos vellos Saab 35 Draken da [[Forza Aérea de Austria]]. No ano 2003 escolleuse o Eurofighter Typhoon como substituto,<ref>{{Cita web|título=F-16 Air Forces - Cancelled Orders|url=https://www.f-16.net/f-16_users_article28.html|páxina-web=www.f-16.net|data-acceso=2022-03-07}}</ref> pero debido aos seus altos custos o Gripen está sendo considerado novamente.<ref name=":33" /><ref name=":34" /> No programa para substituír a súa frota de [[SEPECAT Jaguar|Sepecat Jaguar]], o [[Omán|sultanato de Omán]] decantouse finalmente por mercar o Eurofighter Typhoon.<ref>"[https://web.archive.org/web/20131216043826/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1997/1997%20-%200778.html BAe offers Gripen to Oman to replace Jaguar]". ''Flight International''. Vol. 151, no. 4567. Londres, UK: Reed Business Information. 26 de marzo - 1 de abril de 1997. p. 10. ISSN 0015-3710.</ref><ref>{{Cita web|título=Trouble for the Twin-Engine Giants? {{!}} Defense News {{!}} defensenews.com|url=http://www.defensenews.com/article/20140104/DEFREG/301040008/Trouble-Twin-Engine-Giants-|páxina-web=archive.ph|data=2014-10-22|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=22 de outubro de 2014|url-arquivo=https://archive.today/20141022153544/http://www.defensenews.com/article/20140104/DEFREG/301040008/Trouble-Twin-Engine-Giants-|url-morta=yes}}</ref> Romanía decidiu mercar F-16 de segunda man en vez do Gripen.<ref>{{Cita web|título=Nothing but Netz: Used F-16s for Romania|url=http://www.defenseindustrydaily.com/nothing-but-netz-will-romanias-new-fighters-come-from-israel-01499/|páxina-web=Defense Industry Daily|data-acceso=2022-03-07}}</ref> O Gripen foi un dos avións avaliados pola [[Forza Aérea de Chile]] en 1999 para substituír aos seus [[Cessna A-37 Dragonfly]]. Chile finalmente seleccionou o F-16 sobre o Gripen, o Boeing F/A-18, e o Dassault Mirage 2000-5.<ref>"[https://web.archive.org/web/20200128140620/https://www.defense-aerospace.com/article-view/release/3996/chile-selects-f_16-as-new-fighter-(dec.-28).html Chile Announces Selection of Lockheed Martin F-16 for Its New Combat Aircraft Program]", ''Defense-aerospace'', 27 de decembro de 2000</ref> Houbo plans para comezar a fabricar Gripen baixo licenza en [[Lviv]], [[Ucraína]]. Porén, eses plans levan estancados dende o ano 2014.<ref>{{Cita web|título=Ukraine’s Air Force rebuilds amid war - KyivPost - Ukraine's Global Voice|url=https://www.kyivpost.com/ukraine-politics/ukraines-air-force-rebuilds-amid-war.html|páxina-web=KyivPost|data=2019-03-15|data-acceso=2022-03-07}}</ref> == Variantes == * '''JAS 39A''': versión inicial que entrou en servizo coa [[Forza Aérea de Suecia]] en 1996. Varios foron actualizados ao estándar C.<ref>{{Cita web|título=Klart för nya Super-Gripen - Verkstadsindustri - E24|url=http://www.e24.se/business/verkstadsindustri/klart-for-nya-super-gripen_38201.e24|páxina-web=web.archive.org|data=2011-09-29|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=29 de setembro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110929224535/http://www.e24.se/business/verkstadsindustri/klart-for-nya-super-gripen_38201.e24|url-morta=unfit}}</ref> * '''JAS 39B''': versión de dous asentos do 39A para adestramento, misións especializadas e conversión de tipo.<ref>{{Cita web|título=Gripen Multi role fighter|url=http://www.saabgroup.com/Templates/Public/Pages/PrintAllTabs.aspx?pageId=1054|páxina-web=Saab|data=2014-02-23|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=23 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140223023641/http://www.saabgroup.com/Templates/Public/Pages/PrintAllTabs.aspx?pageId=1054|url-morta=unfit}}</ref> Para acomodar ao segundo tripulante e os sistemas de soporte vital retirouse o canón e o tanque de combustible interno e o avión alongouse 0,66 m.<ref name=":3" /> * '''JAS 39C''': versión con compatibilidade OTAN con máis capacidade en termos de armamento e electrónica. Pode ser repostado en voo.<ref name=":39" /> A variante comezou a entregarse o 6 de setembro de 2002.<ref>{{Cita web|título=Försvarets materielverk - Gripen - Milstolpar|url=https://www.fmv.se/WmTemplates/Page.aspx?id=802|páxina-web=web.archive.org|data=2010-08-21|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=21 de agosto de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100821122933/https://www.fmv.se/WmTemplates/Page.aspx?id=802|url-morta=unfit}}</ref> * '''JAS 39D''': versión de dous asentos do 39C con alteracións semellantes ás do JAS 39B.<ref name=":39" /> * '''Gripen NG''': versión mellorada baseada no demostrador tecnolóxico ''Gripen Demo''.<ref name=":40" /> Entre os cambios con respecto ao JAS 39C/D están o motor máis potente F414G, o radar Raven ES-05 AESA, máis capacidade de combustible e de carga útil, dous soportes externos adicionais, e outras melloras.<ref name=":7" /><ref name=":17" /> Estas melloras aumentaron os custos do Gripen NG ata uns 27 000 dólares por hora de voo,<ref>{{Cita novas|título=Die Schweiz erhält umgebaute Occasions-Gripen|url=https://www.bernerzeitung.ch/schweiz/standard/die-schweiz-erhaelt-umgebaute-occasionsgripen/story/18471087|xornal=Berner Zeitung|data-acceso=2022-03-07|issn=1424-1021|lingua=de}}</ref> e o custo de produción a uns 113 millóns de dólares.<ref>{{Cita web|título=Svensk Gripen E påstås dyrare än schweizisk|url=https://www.nyteknik.se/fordon/svensk-gripen-e-pastas-dyrare-an-schweizisk-6404589|páxina-web=Ny Teknik|data-acceso=2022-03-07|lingua=sv|nome=Monica|apelidos=Kleja}}</ref> * '''JAS 39E''': versión de produción monopraza desenvolvida a partir do programa Gripen NG, valorada en 85 millóns de dólares a unidade.<ref>{{Cita web|título=Saab just unveiled its attempt to outdo the F-35|url=https://www.businessinsider.com/saab-f-35-competitor-gripen-e-2016-7|páxina-web=Business Insider|data-acceso=2022-03-07|lingua=en-US|nome=Orvelin|apelidos=Valle}}</ref> Suecia e Brasil ordenaron a variante.<ref name=":25" /><ref name=":41" /><ref name=":30" /> A designación brasileira desta variante é '''F-39E'''.<ref name=":42" /><ref name=":43">{{Cita web|url=http://www.embraer.com/Documents/Relatorio-Anual/Embraer%20Annual%20Report%202015_English.pdf|páxina-web=Embraer|título=Annual Report 2015|data-acceso=7 de marzo de 2022|data-arquivo=03 de outubro de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20161003162811/http://www.embraer.com/Documents/Relatorio-Anual/Embraer%20Annual%20Report%202015_English.pdf|url-morta=unfit}}</ref> * '''JAS 39F''': versión de dous asentos da variante E. Brasil ordenou oito unidades que serán desenvolvidas e montadas en [[São Bernardo do Campo]].<ref>{{Cita web|título=Saab confirms twin-seat Gripen F development for Brazil - IHS Jane's 360|url=http://www.janes.com/article/33428/saab-confirms-twin-seat-gripen-f-development-for-brazil|páxina-web=web.archive.org|data=2014-03-09|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=09 de marzo de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140309040226/http://www.janes.com/article/33428/saab-confirms-twin-seat-gripen-f-development-for-brazil|url-morta=unfit}}</ref> Está pensad para tarefas de adestramento e combate, estando o asento traseiro optimizado para a xestión de batallas aéreas, con interferencias, guerra de información e ataques de redes, ademais de realizar os roles de oficial de sistemas de armas e de guerra electrónica. A designación brasileira é '''F-39F'''.<ref name=":42" /><ref name=":43" /> === Propostas === * '''Gripen Aggressor''': variante sen armas para o "[[equipo vermello]]" do Gripen C, e posiblemente D,<ref>{{Cita web|título=DSEI 2017: Saab presents new Gripen Aggressor|url=http://www.janes.com/article/73993/dsei-2017-saab-presents-new-gripen-aggressor|páxina-web=Jane's 360|data=2018-04-29|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=29 de abril de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180429001443/http://www.janes.com/article/73993/dsei-2017-saab-presents-new-gripen-aggressor|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.saab.com/globalassets/products/aeronautics/gripen-c-series/20190219_aggressor-v18-final.pdf|páxina-web=Saab|título=Gripen Aggressor for the US, Train like you fight|data-acceso=7 de marzo de 2022}}</ref> destinado ao requisito do Adestramento Operacional de Apoio Aéreo á Defensa británico (ASDOT), e en parte tamén ao de avión adversario da USAF.<ref>{{Cita web|título=Gripen Aggressor targets UK, US requirements|url=https://www.flightglobal.com/gripen-aggressor-targets-uk-us-requirements/125353.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-07|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> * '''Gripen Maritime''': versión embarcada baseada na serie Gripen E.<ref>{{Cita web|url=http://saab.com/globalassets/commercial/air/gripen-fighter-system/pdf-files-download-section/facts/gripen_m_factsheet.pdf|páxina-web=Saab|título=Gripen M In Brief|data-acceso=7 de marzo de 2022|data-arquivo=26 de xullo de 2017|url-arquivo=https://archive.ph/20170726145323/http://saab.com/globalassets/commercial/air/gripen-fighter-system/pdf-files-download-section/facts/gripen_m_factsheet.pdf|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":44" /> En 2011 o seu desenvolemento estaba en marcha,<ref name=":45" /> e en 2013 Brasil e a India amosaron o seu interese.<ref name=":47" /> Esta variante tamén foi chamada ''Sea Gripen''.<ref>{{Cita web|título=Saab shifts Gripen M focus from Brazil to India|url=http://www.janes.com/article/68734/saab-shifts-gripen-m-focus-from-brazil-to-india|páxina-web=IHS Jane's 360|data=2017-03-25|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=25 de marzo de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170325211840/http://www.janes.com/article/68734/saab-shifts-gripen-m-focus-from-brazil-to-india|url-morta=unfit}}</ref> En xullo de 2017 a Armada brasileira comezou a estudar o Gripen Maritime para propósitos navais e para substituír a súa frota de [[Douglas A-4 Skyhawk]].<ref>{{Cita web|título=Brazilian Navy makes moves towards potential new Gripen maritime figh…|url=http://www.janes.com/article/72490/brazilian-navy-makes-moves-towards-potential-new-gripen-maritime-fighters|páxina-web=archive.ph|data=2017-07-26|data-acceso=2022-03-07|data-arquivo=26 de xullo de 2017|url-arquivo=https://archive.today/20170726145218/http://www.janes.com/article/72490/brazilian-navy-makes-moves-towards-potential-new-gripen-maritime-fighters|url-morta=unfit}}</ref> * '''Gripen UCAV''': variante de vehículo de combate aéreo non tripulado (UCAV) do Gripen E.<ref name=":46" /> * '''Gripen EA''': variante de guerra electrónica (EW) baseado no Gripen F.<ref>Mader 2015</ref> == Operadores == ; {{Flag|Brasil}} : A [[Forza Aérea Brasileira]] opera 5 F-39E,<ref name=":51">{{Cita web|título=Gripen E Entering Serial Delivery Phase for Brazilian and Swedish Air Forces|url=https://www.saab.com/newsroom/press-releases/2021/gripen-e-entering-serial-delivery-phase-for-brazilian-and-swedish-air-forces|páxina-web=Start|data-acceso=2022-03-08|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Saab entregou hoje os primeiros Gripen E para Forças Aéreas Brasileira e Sueca|url=https://www.defesaaereanaval.com.br/aviacao/saab-entregou-hoje-os-primeiros-gripen-e-para-forcas-aereas-brasileira-e-sueca|páxina-web=Defesa Aérea &amp; Naval|data=2021-11-24|data-acceso=2022-03-08|lingua=pt-BR}}</ref> con outros 23 F-39E e 8 F-39F pedidos. 72 E/F máis serán ordenados no futuro. :: Escuadrón 'Adelphi' do 1º Grupo de Defensa Aérea ;: ; {{Flag|Hungría}} :A [[Forza Aérea de Hungría]] opera 14 Gripen (12 JAS 39C e 2 D) a través dun acordo de arrendamento e compra.<ref name=":48" /> :: 'Puma' Harcászati Repülőszázad (Escuadrón Táctico de Caza 'Puma' na 59ª Base Aérea) ;: ; {{Flag|Reino Unido}} :A Empire Test Pilots' School opera Gripen para adestramento. Os pilotos instrutores e alumnos da ETPS realizan adestramentos con simuladores coa Forza Aérea de Suecia, e voan nun Gripen bipraza de Saab en Linköping, en dúas campañas cada ano (primavera e outono). O acordo renovouse en 2008.<ref>{{Cita web|título=Saab signs new agreement with UK’s test pilots’ school|url=http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2008---2/saab-signs-new-agreement-with-uks-test-pilots-school/|páxina-web=web.archive.org|data=2012-07-22|data-acceso=2022-03-08|data-arquivo=22 de xullo de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120722081222/http://www.saabgroup.com/en/about-saab/newsroom/press-releases--news/2008---2/saab-signs-new-agreement-with-uks-test-pilots-school/|url-morta=unfit}}</ref> ;: ; {{Flag|República Checa}} :A [[Forza Aérea da República Checa]] ten 14 Gripen arrendados, 12 JAS 39C e 2 JAS 39D.<ref name=":52">{{Cita web|url=https://www.flightglobal.com/download?ac=83735|páxina-web=Flight International|título=World Air Forces directory 2022|data-acceso=8 de marzo de 2022}}</ref> :: 211. taktická letka (211º Escuadrón Táctico) ; {{Flag|Suecia}} :A [[Forza Aérea de Suecia]] opera 71 JAS 39C, 23 D e 2 E,<ref name=":51" /> pediu 60 E coa posibilidade de ordenar 10 máis.<ref name=":52" /> Orixinalmente pediu 204 avións, incluídos 28 biprazas. Suecia arrenda 28 avións ás forzas aéreas da República Checa e Hungría.<ref>{{Cita web|título=Gripen enhancements escape Swedish cutbacks|url=https://www.flightglobal.com/gripen-enhancements-escape-swedish-cutbacks/76055.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-08|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> :: Flotilla Aérea de Skaraborg :: Flotilla Aérea de Blekinge :: Flotilla Aérea de Norrbotten ;: ; {{Flag|Suráfrica}} :A [[Forza Aérea de Suráfrica]] (SAAF) ordenou 26 avións, 17 JAS 39C e 9 JAS 39D. A primeira entrega tivo lugar o 30 de abril de 2008 e a principios de 2022 os 26 aparellos estaban en terra por problemas de mantemento.<ref name=":49" /> :: No. 2 Squadron ;: ; {{Flag|Tailandia}} :A [[Real Forza Aérea de Tailandia]] ten sete JAS 39C e catro JAS 39D en uso.<ref name=":52" /> En outubro de 2013 o goberno tailandés anunciou a súa intención de mercar outros seis Gripen.<ref name=":50" /> :: 701 Escuadrón de Caza, Ala 7 == Avións expostos == * [[Ficheiro:Saab Gripen Flygvapenmuseum.jpg|miniatura|251x251px|Segundo prototipo do Gripen no Flygvapenmuseum.]] O segundo prototipo JAS 39-2 atópase exposto no Museo da Forza Aérea de Suecia en Linköping.<ref>{{Cita web|url=https://flygvapenmuseum.se/utstallning/jas-39-2-gripen/|páxina-web=Flygvapenmuseum|título=JAS 39-2 Gripen|data-acceso=9 de marzo de 2022}}</ref> No mesmo museo atópase tamén o JAS 39B co número de serie 39813.<ref>{{Cita web|url=https://flygvapenmuseum.se/utstallning/jas-39b/|páxina-web=Flygvapenmuseum|título=JAS 39B|data-acceso=9 de marzo de 2022}}</ref> * O JAS 39A monopraza co número de serie 39113 está exposto na Flotilla Aérea de Skaraborg. * O goberno sueco doou un JAS 39A da Forza Aérea de Suecia a Tailancia para ser exposto no Museo da Real Forza Aérea tailandesa en Don Mueang, Bangkok. == Accidentes e incidentes == A marzo de 2022 o Gripen vírase implicado en 16 incicentes, incluídas 10 perdas de casco, cun piloto morto.<ref>{{Cita web|título=Aviation Safety Network > ASN Aviation Safety WikiBase > ASN Aviation Safety Database results .|url=http://aviation-safety.net/wikibase/dblist.php?AcType=SB39|páxina-web=aviation-safety.net|data-acceso=2022-03-09|nome=Harro|apelidos=Ranter}}</ref> Os primeiros dous accidentes, en 1989 e 1993, ocorreron durante exhibicións públicas do Gripen e provocaron informes negativos nos medios. O primeiro foi filmado por un equipo de noticias de Sveriges Television e fixo que os críticos solicitasen cancelar o desenvolvemento.<ref>Brändström 2003, pp. 17-18, 23-24</ref> O segundo ocorreu nunha área baleira na illa de Långholmen durante o Stockholms vattenfestival de 1993 con milleiros de espectadores presentes. A decisión de realizar a exhibición sobre grandes multitudes criticouse publicamente e comparouse co accidente de 1989.<ref>Brändström 2003, pp. 5-6</ref><ref>{{Cita novas|título=JAS Gripen störtar på Långholmen|url=https://sverigesradio.se/artikel/851408|xornal=Sveriges Radio|data=2006-05-05|data-acceso=2022-03-09|lingua=sv}}</ref> Os dous accidentes relacionáronse con problemas do software de control de voo<ref>Eden 2004, p. 389</ref> e oscilación inducida polo piloto; o sitema de control de voo correxíuse en 1995.<ref>{{Cita web|título=Jas 39 Gripen|url=https://history.saab.com/teman/svensk-sakerhet/jas-39-gripen/|páxina-web=Saab|data=2021-04-14|data-acceso=2022-03-09|data-arquivo=14 de abril de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210414004951/https://history.saab.com/teman/svensk-sakerhet/jas-39-gripen/|url-morta=unfit}}</ref> O único accidente mortal do Gripen ocorreu o 14 de xaneiro de 2017 no [[aeroporto de Hat Yai]], Tailandia, durante un festival aéreo polo Día do Neno no que o piloto do avión morreu.<ref>{{Cita web|título=โชว์ระทึก! เครื่องบินผาดโผนร่วงพื้น ระเบิดในงานวันเด็ก|url=https://www.sanook.com/news/2152398/|páxina-web=www.sanook.com/news|data-acceso=2022-03-09|lingua=th}}</ref> O derradeiro accidente ata a data produciuse o 21 de agosto de 2018 no [[aeroporto de Kallinge]], no sur da cidade sueca de [[Ronneby]], onde o piloto puido exectarse.<ref>{{Cita web|título=Jas-haveri vid Blekinge flygflottilj|url=https://www.forsvarsmakten.se/sv/aktuellt/2018/08/jas-haveri-vid-blekinge-flygflottilj/|páxina-web=Försvarsmakten|data-acceso=2022-03-09|lingua=sv|apelidos=Försvarsmakten}}</ref><ref>{{Cita web|título=Pressträff om Jas-kraschen i Ronneby|url=https://www.di.se/ditv/nyheter/presstraff-om-jas-kraschen-i-ronneby/|páxina-web=Di TV|data=2018-08-21|data-acceso=2022-03-09}}</ref> A investigación realizada pola Autoridade de Investigación de Accidentes de Suecia concluíu que o avión impactou cun grupo de [[Corvo mariño grande|corvos mariños grandes]] a unha velocidade de 563 km/h a 430 m de altitude.<ref>{{Cita web|título=Haveriet med en JAS 39 norr om Kallinge den 21 augusti 2018|url=https://www.havkom.se/nyheter/2018/haveriet-med-en-jas-39-norr-om-kallinge-den-21-augusti-2018|páxina-web=www.havkom.se|data-acceso=2022-03-09|lingua=sv}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.havkom.se/assets/reports/RM2019_02-Slutrapport.pdf|páxina-web=Statens haverikommission|título=Informe oficial do accidente|data-acceso=9 de marzo de 2022}}</ref> == Notas == {{listaref|2}} == Bibliografía == * {{cita libro|last=Björeman|first=Carl|author-link=Carl Björeman|title=År av uppgång, år av nedgång: försvarets ödesväg under beredskapsåren och det kalla kriget|trans-title=Years of rise, years of decline: the Swedish defence during World War II and the Cold War|series=Publikation / Försvaret och det kalla kriget (FOKK), 1652-5388 ; 20|year=2009|publisher=Svenskt militärhistoriskt bibliotek|location=Stockholm|language=sv|isbn=9789185789580|id=SELIBR 11647610}} * {{Cite book|last=Brändström|first=Annika|year=2003|url=http://www.fhs.se/Documents/Externwebben/forskning/centrumbildningar/Crismart/Publikationer/Publikationsserier/VOLUME_13.PDF|title=Coping with a Credibility Crisis: The Stockholm JAS Fighter Crash of 1993|publisher=Swedish National Defence College|location=Stockholm, Sweden|isbn=91-87136-72-4|archive-url=https://web.archive.org/web/20130521085134/http://www.fhs.se/Documents/Externwebben/forskning/centrumbildningar/Crismart/Publikationer/Publikationsserier/VOLUME_13.PDF|archive-date=21 May 2013|urlmorta=si}} * {{Cite journal|last=Cross|first=Michael|url=https://books.google.com/books?id=Gu6wFrdExO4C&pg=PA27|title=Swedes unveil New Combat craft|journal=New Scientist|volume=109|issue=1495|date=13 February 1986|page=27|issn=0262-4079}} * {{Cite book|last=Eliasson|first=Gunnar|series=Economics of science, technology & innovation|url=https://books.google.com/books?id=ISgwc1BGN40C|title=Advanced Public Procurement as Industrial Policy: The Aircraft Industry as a Technical University|place=New York|publisher=Springer|year=2010|format=paperback|isbn=978-1-4419-2571-8}} * {{Cite book|last=Forsberg|first=Randall|url=https://archive.org/details/armsproductiondi0000fors|title=The Arms Production Dilemma: Contraction and Restraint in the World Combat Aircraft Industry|place=Cambridge, [[Massachusetts|MA]]|publisher=MIT Press|year=1994|isbn=0-262-56085-2}} * {{Cite book|last=Frawley|first=Gerard|title=The International Directory of Military Aircraft, 2002–2003|url=https://archive.org/details/internationaldir0000fraw_b5f3|place=Fishwyck, [[Australian Capital Territory|ACT]], [[Australia|AU]]|publisher=Aerospace|year=2002|isbn=1-875671-55-2}} * {{Cite book|last=Frisberg|first=Bo|title=Reliable Software Technologies — Ada-Europe|chapter=Ada in the JAS 39 Gripen flight control system|volume=1411|series=Lecture Notes in Computer Science|year=1998|page=1411|doi=10.1007/BFb0055013|isbn=978-3-540-64536-8}} * {{Cite journal|last1=Green|first1=William|first2=Gordon|last2=Swanborough|year=1987|title=The Gripen: an ambitious 'Jack of all Trades'|journal=[[Air International]]|pages=224–30|place=Lincolnshire, UK|publisher=Key Publishing|issn=0306-5634}} * {{Cite book|last=Keijsper|first=Gerard|year=2003|title=Saab Gripen: Sweden's 21st Century Multi-role Aircraft|series=Aerofax|location=Leicester, UK|publisher=Midland Publishing|isbn=1-85780-137-7}} * {{Cite book|last=Larrabee|first=F Stephen|url=https://books.google.com/books?id=G7SNrjEUfz0C|title=NATO's Eastern Agenda in a New Strategic Era|issue=1744|place=Santa Monica, California|publisher=RAND|year=2003|isbn=0-8330-3467-7}} * {{Cite book|last1=Matláry|first1=Janne Håland|first2=Ø̈yvind|last2=Ø̈sterud|year=2007|title=Denationalisation of Defence: Convergence and Diversity|place=London|publisher=Ashgate|isbn=978-0-7546-7119-0}} * {{Cite book|last=Spick|first=Michael 'Mike'|year=2000|contribution=Saab JAS 39 Gripen|title=The Great Book of Modern Warplanes|place=St. Paul, Minnesota|publisher=MBI|isbn=0-7603-0893-4}} * {{Cite book|last1=Stohl|first1=Rachel|first2=Suzette|last2=Grillot|year=2009|title=The International Arms Trade|place=Cambridge, UK|publisher=Polity|isbn=978-0-7456-4154-6}} * {{Cite book|editor1-last=Williams|editor1-first=Mel|year=2003|title=Superfighters: The Next Generation of Combat Aircraft|location=London|publisher=AIRtime|isbn=1-880588-53-6}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeronaves de Saab|0039 Gripen]] [[Categoría:Cazas]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1988]] ivku6gwr3rk27gjovtnlexji7md7rfr 0 415285 6147490 6139515 2022-08-01T13:38:37Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave | nome = Saab 29 Tunnan | imaxe = Tunnan at Malmen 2010-06-13 1.jpg | pé de foto = | tipo = caza | fabricante = [[Saab]] | deseñador = | primeiro voo = [[1 de setembro]] de [[1948]] | introducido = [[1951]] | retirado = [[1976]] | estado = retirado | usuario = [[Forza Aérea de Suecia]]<br>[[Forza Aérea de Austria]] | produción = 1948 - 1956 | unidades construídas = 661 | custo unitario = | variantes co seu propio artigo = }} O '''Saab 29''', coloquialmente chamado '''''Flygande tunnan''''' ("O barril voador"),<ref>{{Cita web|título=Saab 29 Flygande tunnan - Sveriges första egentillverkade jaktplan|url=https://www.saab.com/sv/markets/sweden/stories/2021/tunnan2|páxina-web=Start|data-acceso=2022-04-12|lingua=sv}}</ref> foi un caza sueco deseñado e fabricado por [[Saab]] nos anos 40. Foi o segundo avión de combate sueco impulsado por un [[turborreactor]], sendo o primeiro o [[Saab 21R]]. Ademais foi o primeiro caza da [[Europa Occidental]] en ser producido cunha á en frecha tras a [[segunda guerra mundial]].<ref name=":5">Boyne 2002, p. 547</ref> A pesar da súa aparencia redondeada, da que deriva o seu nome, o J 29 era un avión rápido e áxil para a súa época. Serviu eficazmente nos roles de caza e cazabombardeiro ata os anos 70. == Desenvolvemento == Suecia quedárase atrás no rápido progreso técnoloxico que se acadara noutros países, e Saab necesitaba poñerse ao día en termos de aerodinámica e propusión a reacción.<ref>Widfeldt 1966, p. 3</ref> Como consecuencia disto, a finais de 1945 iniciouse o proxecto "JxR" e os requisitos redactáronse en outubro dese ano.<ref name=":0">''Flight'' 1950, p. 556</ref> O equipo de deseño de Saab, liderado por Lars Brising, presentou dúas propostas. O primeiro deles, con código '''R 101''' e alcumado ''cigarren'' (o cigarro) debido á súa forma, tiña un gran parecido co estadounidense [[Lockheed P-80 Shooting Star]]. O segundo deseño, o '''R 1001''' finalmente elixido, tiña forma de barril, demostrando ser máis rápido e axil. O concepto R 1001 tiña unha á recta, pero despois de que os enxeñeiros conseguisen datos de investigacións alemás sobre ás en frecha, recibíu un ángulo de 25 graos. Información sobre as ás en frecha chegou a través de Suíza e incluía planos dos Messerschmitt [[Messerschmitt P.1101|P.1101]], [[Messerschmitt P.1110|P.1110]], [[Messerschmitt P.1111|P.1111]] e [[Messerschmitt P.1112|P.1112]]. O xerente de proxectos de SAAB Frid Wänström recuperou eses documentos segredos en Suíza e levounos a Suecia en 1945. Os papeis procedían de enxeñeiros de [[Messerschmitt]] que escaparon a [[Suíza]] ao final da [[segunda guerra mundial]]. Entre eles estaba o enxeñeiro e aerodinámico Hermann Behrbohm, que se converteu en parte do núcleo de Saab no equipo de deseño do Tunnan. Estes documentos indicaban que os deseños de ás en delta e en frecha "reducían dramaticamente a resistencia a medida que o avión se aproximaba á barreira do son".<ref name=":1">Erichs et al. 1988, p. 37</ref> Para facer as ás o máis delgadas posible, o tren de aterraxe retraíase cara a fuselaxe, en vez de cara as ás.<ref name=":2">''Flight'' 1950, p. 558</ref><ref name=":3">Widfeldt 1966, p. 4</ref> As probas no Instituto Real de Tecnoloxía e no Instituto Nacional de Investigacións Aeronáuticas tamén influenciaron a súa aerodinámica.<ref>''Flight'' 1950, p. 557</ref> Estas probas determinaron a forma de fuselaxe requirida para asegurarse de acadar o número de Mach crítico, ademais de admitir o uso dun fluxo de aire directo para maximizar o empuxe.<ref name=":7">''Flight'' 1950, pp. 556-57</ref> As rañuras do bordo de ataque con bloqueo automático, interconectadas cos flaps, tamén consideráronse necesarias para a estabilidade lateral durante a engalaxe e a aterraxe. Para verificar aínda máis a á en frecha un [[Saab Safir]] foi modificado cunha á a escala completa como o '''Saab 201'''.<ref name=":1" /> O deseño final que incorporaba a nova información elaborouse en xaneiro de 1946.<ref>Widfeldt 1966, pp. 4-5</ref> [[Ficheiro:J 29F cockpit.jpg|miniatura|250x250px|Cabina dun J 29F]] A planta de potencia orixinal ía ser o turborreactor [[de Havilland Goblin]], porén, en decembro de 1945 estivo dispoñible o máis potente [[de Havilland Ghost]]. Este era ideal xa que non só estaba configurado para unha toma de aire circular, senón tamén porque o seu diámetro encaixaba na fuselaxe.<ref name=":0" /> Tras negociacións entre [[de Havilland]] e Saab, o motor Ghost foi escollido para equipar o avión.<ref name=":3" /> A pesar das dúbidas iniciais para a subministración dunha aliaxe de aluminio equivalente á estadounidense 75S, Svenska Metallverken foi capaz de fabricalo, aínda que utilizáronse seccións significativamente máis grandes que as usadas normalmente na construción de avións.<ref>''Flight'' 1950, pp. 557-558</ref> A estrutura empregaba marcos pesados e revesistimento tensado para cumprir os requisitos de espazo, resistencia, rixidez e accesibilidade.<ref name=":2" /> A Forza Aérea de Suecia solicitou verificación do rendemento e un plan de produción en febreiro de 1946.<ref name=":4">Widfeldt 1966, p. 5</ref> No outono de 1946 a Forza Aérea ordonou formalmente tres prototipos, coa designación de tipo ''J 29''.<ref name=":4" /> As probas estáticas da maqueta a escala real revelaron problemas con fugas de presión na cabina e co comportamento do alerón. Instalouse un sistema hidráulico para solucionar este útimo problema.<ref name=":2" /><ref name=":4" /> Porén, estes atrasaron o primeiro voo que estaba programado para o 1 de agosto de 1948.<ref name=":4" /> O primeiro voo dun prototipo do ''Saab 29'' foi o 1 de setembro de 1948 aos mandos do líder de escuadrón 'Bob' Moore,<ref name=":2" /> que posteriormente foi o primeiro director xeral de Saab GB, UK. Un problema co tren de aterraxe afectou á velocidade máxima agardada do avión.<ref>{{Cita web|título=Flygande Tunnan fyller 70 – Flygvapenbloggen|url=https://blogg.forsvarsmakten.se/flygvapenbloggen/2018/08/31/flygande-tunnan-fyller-70/|páxina-web=blogg.forsvarsmakten.se|data-acceso=2022-04-13}}</ref> Tras o voo, Moore describiu o avión como "no chan é un pato feo, no aire un [[cirrio]]". Debido á forma da súa fuselaxe o Saab J 29 recibiu rapidamente o alcume ''Flygande Tunnan'' ("O barril voador"), ou ''Tunnan'' ("O barril"). Aínda que a Saab non lle gustaba, finalmente esta forma adoptouse oficialmente. Construíronse catro prototipos para o programa de probas. Os dous primeiros non tiñan armamento, levando pesados equipos de probas no seu lugar. O terceiro estaba armado con catro canóns de 20 mm.<ref name=":6">Widfeldt 1966, p. 6</ref> Probáronse freos aerodinámicos na fuselaxe e nas ás tras o longueiro traseiro, e tanto aleróns aleróns convencionais como combinacións de aleróns e flaps.<ref name=":2" /> As probas de voo revelaron que os prototipos do J 29 poderían superar o número máximo de Mach para o que foran deseñados e as cifras de rendemento de voo normalmente excedían os valores previstos.<ref name=":6" /> A fabricación comezou no ano 1948, e en maio de 1951 a flotilla de Bråvalla (F 13) recibiu o primeiro exemplar de produción.<ref name=":5" /> O Tunnan fabricouse con cinco variantes principais. O caza '''J 29A''' foi o primeiro modelo en entrar en servizo, e foi seguido polos cazas '''J 29B''' e '''J 29E'''. A derradeira variante en ser construída foi o caza '''J 29F''' equipado con posqueimador. Houbo tamén unha variante de recoñecemento, o '''S 29C'''.<ref name=":5" /><ref>Widfeldt 1966, pp. 6-12</ref> Entre 1950 e 1956 fabricáronse 661 Tunnan, sendo o avión máis fabricado de Saab. == Deseño == [[Ficheiro:SAABJ29atSoderhamnmuseum.jpg|miniatura|250x250px|J 29F Tunnan]] O Saab 29 Tunnan foi o primeiro avión sueco en ser especificamente deseñado cun motor a reacción. O primeiro reactor de Suecia, o [[Saab 21R]], fora modificado a partir do avión de pistóns [[Saab 21]].<ref name=":7" /> O Tunnan é un pequeno e repoludo avión cunha única entrada de aire redonda no morro, co piloto nunha cabina en forma de burbulla subre o conducto de entrada de aire na parte superior dianteira da fuselaxe. Ten unha á media moi fina cunha frecha moderada que é unha estrutura única unida ao fuselaxe por catro parafusos.<ref name=":2" /> O tren de aterraxe está operado hidraulicamente, e deseñouse para poder ser usado en pistas en mal estado.<ref name=":2" /> Para mellorar a supervivencia do piloto o Tunnan usaba un asento de exección desenvolvido por Saab en 1943, cun sistema con explosivos para lanzar o dosel.<ref name=":2" /> O Tunnan está impulsado por un único [[turborreactor]] [[de Havilland Ghost]] de 2 300 kg<ref name=":2" /> que lle daba unha velocidade máxima de 1 050 km/h, con mellor rendemento que os [[de Havilland Vampire]] suecos. O motor estaba aparafusado á fuselaxe en tres puntos e utilizábase un carro especial para retirar o motor para o seu mantemento.<ref name=":2" /> A versión final tiña un posqueimador, o primeiro exitoso usado nun motor británico.<ref>Widfeldt 1966, p. 8</ref> Realizáronse melloras na á para incorporar un bordo de ataque de dentes de can, incrementando o número Mach crítico. A partir de 1963 todos os J 29F de primeira liña equipáronse con mísiles aire-aire de busca por infravermellos [[AIM-9 Sidewinder]].<ref>Widfeldt 1966, pp. 8-9</ref> == Historial operacional == === Suecia === [[Ficheiro:Tunnan at Malmen 2010-06-13 3.jpg|miniatura|249x249px|Tunnan en Malmen en 2010]] O J 29 era rápido e áxil, e estableceu o récord mundial de velocidade nun circuíto pechado de 500 km en 1954 con 977 km/h.<ref name=":8">{{Cita web|título=Fédération Aéronautique Internationale (FAI) - General Aviation World Records|url=http://records.fai.org/general_aviation/aircraft.asp?id=2846|páxina-web=web.archive.org|data=2007-11-13|data-acceso=2022-04-16|data-arquivo=13 de novembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071113222509/http://records.fai.org/general_aviation/aircraft.asp?id=2846|url-morta=unfit}}</ref> Dous S 29C (variante de recoñecemento) estableceron outro récord mundial de 900,6 km/h nun circuíto pechado de 1 000 km en 1955.<ref name=":8" /> O historial de accidentes nun principio foi pobre, principalmente debido á inexperiencia con avións con ás en frecha e á falta dunha versión bipraza de adestramento con control dual: iso significaba que os pilotos de caza suecos só podían ser adestrados usando variantes bipraza do [[de Havilland Vampire]] (un reactor con á recta), antes de voar en solitario no Tunnan. 99 pilotos morreron durante voos militares en Suecia co avión. En maio de 1967 as versións de caza do Tunnan foron retiradas do servizo en combate; porén, varios avións reconfiguráronse para ser usados como adestradores de contramedidas e como remolcadores de brancos nos anos 70.<ref name=":5" /> En agosto de 1976 realizouse o derradeiro voo militar oficial no festival aéreo organizado para celebaro o 50 aniversario da [[Forza Aérea de Suecia]].<ref name=":5" /> === Austria === [[Ficheiro:Saab29InLinz.jpg|miniatura|250x250px|Tunnan austríaco en Linz]] O 27 de xaneiro de 1961 o goberno sueco autorizou a vender 15 J 29F Tunnan a Saab para ser restaurados e revendidos á [[Forza Aérea de Austria]]. En 1962 autorizouse a venda doutros 15 J 29F a Austria.<ref>Widfeldt 1966, p. 10</ref> Este segundo lote modificouse para instalar unha cápsula para unha cámara no lado de babor do morro, o que requiría a retirada des dous canóns. A cápsula intercambiable podía cambiarse nuns 30 minutos, e as cámaras podían redirixirse en voo dende a cabina.<ref>Widfeldt 1966, pp. 10-11</ref> Debido as limitacións do [[Tratado de Estado austríaco]] de 1955, os avións nunca chegaron a equiparse con mísiles aire-aire. O Tunnan estivo en servizo cos Forza Aérea de Austria ata o ano 1972. O 20 de outubro de 1964 ás 9:48 a.m.,dous J 29F austríacos engalaron da base en Linz. Pertencían ao 2. Jagdbomber Staffel, o primeiro Bu. No. 29559 "E" estaba pilotado polo sarxento Johan Kemetinger, e o segundo Bu. No. 29627 "L" polo sarxento de persoal Alfred Erdler. Cunha mala meteoroloxía e unha confusión coas radiobalizas, os pilotos cruzaron o espazo aéreo de Checoslovaquia. Debido ao mal tempo non puideron ser interceptados por avións checoslovacos, que tiveron que permanecer no aeroporto. Os pilotos austríacos penetraron aíndamáis no interior país e despois de decatarse de que só lles quedaba combustible para uns 2 minutos de voo os pilotos aterraron nun campo na zona da vila de Orech, no distrito de Praga-Oeste, a tan só uns poucos quilómetros do [[Aeroporto de Praga|aeroporto de Praga-Ruzyně]].<ref>{{Cita web|título=Saab J-29F „Tunnan” von www.gotech.at|url=http://www.gotech.at/saab_j29f_tunnan.htm|páxina-web=www.gotech.at|data-acceso=2022-04-17}}</ref> Un avión perdeu o seu tren de aterraxe na toma, e o outro envorcou nunha gabia, quedando o piloto atrapado e tendo que ser rescatado polos traballadores do campo. Os dous pilotos regresaron a Austria dous días despois e os avións devolvéronse posteriormente en tren. == Notas == {{Listaref|2}} == Bibliografía == * Boyne, Walter J. ''Air Warfare: An International Encyclopedia, Volume 1.'' ABC-CLIO, 2002. {{ISBN|1-5760-7345-9}}. * Erichs, Rolph et al. ''The Saab-Scania Story''. Stockholm: Streiffert & Co., 1988. {{ISBN|91-7886-014-8}}. * Widfeldt, Bo. <nowiki>''</nowiki>The Saab J 29<nowiki>''</nowiki>. Leatherhead, Surrey, UK: Profile Publications Ltd., 1966. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeronaves de Saab|0029 Tunnan]] [[Categoría:Cazas]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1948]] 3x9r3k62c813q3ofz9a0madikkqupez 0 416014 6147576 5814850 2022-08-01T14:48:58Z Fis-mulleres 104999 wikitext text/x-wiki {{Fonte primaria|data=xullo de 2018}} {{Sen referencias|data=xullo de 2018}} {{orfo}} {{biografía}} '''Dorothea Franes Matilda "Dora" Pertz''', nada o [[14 de marzo]] de [[1859]] e finada o [[6 de marzo]] de [[1939]], foi unha botánica británica. Foi coautora de cinco obras con Francis Darwin, o fillo de [[Charles Darwin]]. Foi elixida membro da [[Sociedade Linneana de Londres]], sendo unha das primeiras mulleres admitidas con afiliación completa.<ref>{{Cita libro|título=The Biographical Dictionary of Women in Science|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203801451|editorial=Routledge|data=2003-12-16|ISBN=978-1-135-96343-9|nome=Marilyn|apelidos=Ogilvie|nome2=Joy|apelidos2=Harvey}}</ref> == Traxectoria == Dora naceu en [[Londres]] o 14 de marzo de 1859. Filla de George Heinrich Pertz e a súa segunda muller, Leonora Horner, filla de Leonard Horner, quen era un intelectual [[Progresismo|progresista]] e un seguidor firme do [[darwinismo]], un feito notable na súa vida. Creceu nunha familia onde as mulleres eran ben educadas e intelectualmente activas; unha das súas tías era a botánica [[Katharine Murray Lyell]], quen foi biógrafa de [[Charles Lyell]], o seu cuñado.<ref>{{Cita web|título=Pertz, Dorothea Frances Matilda [Dora] (1859–1939), botanist|url=https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=D78B60A4A84356B0550ED23B33B1612C|páxina-web=Oxford Dictionary of National Biography|data-acceso=2022-08-01|doi=10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=d78b60a4a84356b0550ed23b33b1612c|lingua=en}}</ref> A través das conexións familiares coñeceu a moitos prominentes [[Naturalista|naturalistas]] incluíndo a Darwin. Pasou a maioría da súa xuventude en [[Berlín]], onde o seu pai era Bibliotecario Real, aínda que visitaban Inglaterra cada ano. Despois da morte do seu pai en 1876, Pertz mudouse a [[Florencia]] coa súa nai. Máis tarde regresou a Inglaterra e en 1882 foi admitida no Newham College, Cambridge. Estivo un ano en Italia antes de regresar a [[Cambridge]] en 1884. E nese ano participou nun dos Cursos Tripos de Ciencias Naturais, incluíndo botánica, e obtendo honores de clase. Unha vez que se permitiu ás mulleres obter titulación de graos, tomou o seu MA en 1932. Posteriormente emprendeu estudos de [[fisioloxía vexetal]], traballando coa supervisión de Francis Darwin, un lector na universidade. De 1892 a 1912, conxuntamente publicaron cinco artigos; durante ese período, tamén colaborou con [[William Bateson]] e publicaron en conxunto un artigo, sobre a herdanza en ''Veronica.'' Tamén produciu dous artigos independentemente. En 1905, foi elixida membro da Sociedade Linneana de Londres, entre as primeiras mulleres admitidas como membros plenos, aínda que non participou no movemento que defendía a membresía das mulleres. Despois de xubilarse Darwin, Pertz foi animada por Frederick Blackman para emprender investigacións en tecido [[Meristema|meristemático]], pero tras un ano de observación de xerminado de sementes os seus resultados non eran concluíntes. Abandonou a investigación, posiblemente por decepción, aínda que Agnes Arber afirmou que " chegou a recoñecer que a fisioloxía vexetal do século XX se desenvolvía en liñas moi diverxentes daquelas nas que tiña sido educada e que esixía unha compresión de [[matemáticas]], [[física]] e [[química]] que ela non tiña."<ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss Dorothea F. M. Pertz|url=https://www.nature.com/articles/143590a0|revista=Nature|data=1939-04|ISSN=1476-4687|páxina=590–591|volume=143|número=3623|doi=10.1038/143590a0|lingua=en|nome=Agnes|apelidos=Arber}}</ref> Despois de que Pertz renunciara á investigación, a suxestión de Blackman, traballou na indexación da literatura alemá sobre fisioloxía vexetal, incluído as revistas ''Biochemische Zeitschrift für Physiologische Chemie''. A pesar da dificultade da tarefa, completou o índice ata o ano 1935. Entre 1923 e 1936 proporcionou ilustracións para a súa amiga Edith Rebecca Saunders, en anatomía floral, e tanto o artigo como as ilustracións foron altamente respectada. Pertz fixo moito do seu traballo, ad honorem, por paixón pola ciencia, e nunca tivo un contrato formal en Newnham ou a universidade. Tamén realizou traballos de caridade, incluíndo traballos como masaxista nun hospital en Cambridge durante a [[primeira guerra mundial]]. == Obra == Algunhas publicacións: '''Por orde cronolóxica:''' * Pertz, Dorothea F.M. (1884). ''On the disposal of the nutlets in certain labiates.'' Londres p.&nbsp;8 reprinted de Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1894). '''E con Francis Darwin:''' * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1892). "On the artificial production of rhythm in plants". ''Annals of Botany'': 245-264. * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M (xaneiro de 1903). "On the artificial production od rhythm in plantas, with a note on the position of maximum heliotropic stimulation". ''Annals of Botany'' :93,106. *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1904). "On the distribution of statoliths in Cucurbitaceae". ''Annals of Botany'' 18: 453,454. *Darwin, Francias; Pertz, Dorothea F.M.(1904). ''Notes on the statolith theory and geotropism.I. Experiments on the effects of centrifugal force. II. The behavior of tertiary roots. 73. pp.447, 90.'' *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1905) "The position of maximum geotropic stimulation": ''Annals of Botany''. os-19: 569, 570- *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1912). ''On a new method of estimating the aperture of stomata'' 84. pp.&nbsp;136,154. == Notas == <references /> {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Perth, Dorothea}} [[Categoría:Nados en 1859]] [[Categoría:Finados en 1939]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] caxfc2qk28xzaqg0qr3xhc1aql1pxed 6147578 6147576 2022-08-01T14:49:30Z Fis-mulleres 104999 wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Dorothea Franes Matilda "Dora" Pertz''', nada o [[14 de marzo]] de [[1859]] e finada o [[6 de marzo]] de [[1939]], foi unha botánica británica. Foi coautora de cinco obras con Francis Darwin, o fillo de [[Charles Darwin]]. Foi elixida membro da [[Sociedade Linneana de Londres]], sendo unha das primeiras mulleres admitidas con afiliación completa.<ref>{{Cita libro|título=The Biographical Dictionary of Women in Science|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203801451|editorial=Routledge|data=2003-12-16|ISBN=978-1-135-96343-9|nome=Marilyn|apelidos=Ogilvie|nome2=Joy|apelidos2=Harvey}}</ref> == Traxectoria == Dora naceu en [[Londres]] o 14 de marzo de 1859. Filla de George Heinrich Pertz e a súa segunda muller, Leonora Horner, filla de Leonard Horner, quen era un intelectual [[Progresismo|progresista]] e un seguidor firme do [[darwinismo]], un feito notable na súa vida. Creceu nunha familia onde as mulleres eran ben educadas e intelectualmente activas; unha das súas tías era a botánica [[Katharine Murray Lyell]], quen foi biógrafa de [[Charles Lyell]], o seu cuñado.<ref>{{Cita web|título=Pertz, Dorothea Frances Matilda [Dora] (1859–1939), botanist|url=https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=D78B60A4A84356B0550ED23B33B1612C|páxina-web=Oxford Dictionary of National Biography|data-acceso=2022-08-01|doi=10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=d78b60a4a84356b0550ed23b33b1612c|lingua=en}}</ref> A través das conexións familiares coñeceu a moitos prominentes [[Naturalista|naturalistas]] incluíndo a Darwin. Pasou a maioría da súa xuventude en [[Berlín]], onde o seu pai era Bibliotecario Real, aínda que visitaban Inglaterra cada ano. Despois da morte do seu pai en 1876, Pertz mudouse a [[Florencia]] coa súa nai. Máis tarde regresou a Inglaterra e en 1882 foi admitida no Newham College, Cambridge. Estivo un ano en Italia antes de regresar a [[Cambridge]] en 1884. E nese ano participou nun dos Cursos Tripos de Ciencias Naturais, incluíndo botánica, e obtendo honores de clase. Unha vez que se permitiu ás mulleres obter titulación de graos, tomou o seu MA en 1932. Posteriormente emprendeu estudos de [[fisioloxía vexetal]], traballando coa supervisión de Francis Darwin, un lector na universidade. De 1892 a 1912, conxuntamente publicaron cinco artigos; durante ese período, tamén colaborou con [[William Bateson]] e publicaron en conxunto un artigo, sobre a herdanza en ''Veronica.'' Tamén produciu dous artigos independentemente. En 1905, foi elixida membro da Sociedade Linneana de Londres, entre as primeiras mulleres admitidas como membros plenos, aínda que non participou no movemento que defendía a membresía das mulleres. Despois de xubilarse Darwin, Pertz foi animada por Frederick Blackman para emprender investigacións en tecido [[Meristema|meristemático]], pero tras un ano de observación de xerminado de sementes os seus resultados non eran concluíntes. Abandonou a investigación, posiblemente por decepción, aínda que Agnes Arber afirmou que " chegou a recoñecer que a fisioloxía vexetal do século XX se desenvolvía en liñas moi diverxentes daquelas nas que tiña sido educada e que esixía unha compresión de [[matemáticas]], [[física]] e [[química]] que ela non tiña."<ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss Dorothea F. M. Pertz|url=https://www.nature.com/articles/143590a0|revista=Nature|data=1939-04|ISSN=1476-4687|páxina=590–591|volume=143|número=3623|doi=10.1038/143590a0|lingua=en|nome=Agnes|apelidos=Arber}}</ref> Despois de que Pertz renunciara á investigación, a suxestión de Blackman, traballou na indexación da literatura alemá sobre fisioloxía vexetal, incluído as revistas ''Biochemische Zeitschrift für Physiologische Chemie''. A pesar da dificultade da tarefa, completou o índice ata o ano 1935. Entre 1923 e 1936 proporcionou ilustracións para a súa amiga Edith Rebecca Saunders, en anatomía floral, e tanto o artigo como as ilustracións foron altamente respectada. Pertz fixo moito do seu traballo, ad honorem, por paixón pola ciencia, e nunca tivo un contrato formal en Newnham ou a universidade. Tamén realizou traballos de caridade, incluíndo traballos como masaxista nun hospital en Cambridge durante a [[primeira guerra mundial]]. == Obra == Algunhas publicacións: '''Por orde cronolóxica:''' * Pertz, Dorothea F.M. (1884). ''On the disposal of the nutlets in certain labiates.'' Londres p.&nbsp;8 reprinted de Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1894). '''E con Francis Darwin:''' * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1892). "On the artificial production of rhythm in plants". ''Annals of Botany'': 245-264. * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M (xaneiro de 1903). "On the artificial production od rhythm in plantas, with a note on the position of maximum heliotropic stimulation". ''Annals of Botany'' :93,106. *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1904). "On the distribution of statoliths in Cucurbitaceae". ''Annals of Botany'' 18: 453,454. *Darwin, Francias; Pertz, Dorothea F.M.(1904). ''Notes on the statolith theory and geotropism.I. Experiments on the effects of centrifugal force. II. The behavior of tertiary roots. 73. pp.447, 90.'' *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1905) "The position of maximum geotropic stimulation": ''Annals of Botany''. os-19: 569, 570- *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1912). ''On a new method of estimating the aperture of stomata'' 84. pp.&nbsp;136,154. == Notas == <references /> {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Perth, Dorothea}} [[Categoría:Nados en 1859]] [[Categoría:Finados en 1939]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] kmc70v765apjfffr2rw5i5xfl9gkxcf 6147587 6147578 2022-08-01T15:02:38Z Fis-mulleres 104999 /* Traxectoria */ wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Dorothea Franes Matilda "Dora" Pertz''', nada o [[14 de marzo]] de [[1859]] e finada o [[6 de marzo]] de [[1939]], foi unha botánica británica. Foi coautora de cinco obras con Francis Darwin, o fillo de [[Charles Darwin]]. Foi elixida membro da [[Sociedade Linneana de Londres]], sendo unha das primeiras mulleres admitidas con afiliación completa.<ref>{{Cita libro|título=The Biographical Dictionary of Women in Science|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203801451|editorial=Routledge|data=2003-12-16|ISBN=978-1-135-96343-9|nome=Marilyn|apelidos=Ogilvie|nome2=Joy|apelidos2=Harvey}}</ref> == Traxectoria == Dora naceu en [[Londres]] o 14 de marzo de 1859. Filla de George Heinrich Pertz e a súa segunda muller, Leonora Horner, filla de Leonard Horner, quen era un intelectual [[Progresismo|progresista]] e un seguidor firme do [[darwinismo]], un feito notable na súa vida. Creceu nunha familia onde as mulleres eran ben educadas e intelectualmente activas; unha das súas tías era a botánica [[Katharine Murray Lyell]], quen foi biógrafa de [[Charles Lyell]], o seu cuñado.<ref>{{Cita web|título=Pertz, Dorothea Frances Matilda [Dora] (1859–1939), botanist|url=https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=D78B60A4A84356B0550ED23B33B1612C|páxina-web=Oxford Dictionary of National Biography|data-acceso=2022-08-01|doi=10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=d78b60a4a84356b0550ed23b33b1612c|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Explorando nuevas fronteras: biólogas innovadoras, Dora Pertz y Florence Durham|url=https://mujeresconciencia.com/2018/01/03/explorando-nuevas-fronteras-biologas-innovadoras-dora-pertz-florence-durham/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2018-01-03|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> A través das conexións familiares coñeceu a moitos prominentes [[Naturalista|naturalistas]] incluíndo a Darwin. Pasou a maioría da súa xuventude en [[Berlín]], onde o seu pai era Bibliotecario Real, aínda que visitaban Inglaterra cada ano. Despois da morte do seu pai en 1876, Pertz mudouse a [[Florencia]] coa súa nai. Máis tarde regresou a Inglaterra e en 1882 foi admitida no Newham College, Cambridge. Estivo un ano en Italia antes de regresar a [[Cambridge]] en 1884. E nese ano participou nun dos Cursos Tripos de Ciencias Naturais, incluíndo botánica, e obtendo honores de clase. Unha vez que se permitiu ás mulleres obter titulación de graos, tomou o seu MA en 1932. Posteriormente emprendeu estudos de [[fisioloxía vexetal]], traballando coa supervisión de Francis Darwin, un lector na universidade. De 1892 a 1912, conxuntamente publicaron cinco artigos; durante ese período, tamén colaborou con [[William Bateson]] e publicaron en conxunto un artigo, sobre a herdanza en ''Veronica.'' Tamén produciu dous artigos independentemente. En 1905, foi elixida membro da Sociedade Linneana de Londres, entre as primeiras mulleres admitidas como membros plenos, aínda que non participou no movemento que defendía a membresía das mulleres. Despois de xubilarse Darwin, Pertz foi animada por Frederick Blackman para emprender investigacións en tecido [[Meristema|meristemático]], pero tras un ano de observación de xerminado de sementes os seus resultados non eran concluíntes. Abandonou a investigación, posiblemente por decepción, aínda que Agnes Arber afirmou que " chegou a recoñecer que a fisioloxía vexetal do século XX se desenvolvía en liñas moi diverxentes daquelas nas que tiña sido educada e que esixía unha compresión de [[matemáticas]], [[física]] e [[química]] que ela non tiña."<ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss Dorothea F. M. Pertz|url=https://www.nature.com/articles/143590a0|revista=Nature|data=1939-04|ISSN=1476-4687|páxina=590–591|volume=143|número=3623|doi=10.1038/143590a0|lingua=en|nome=Agnes|apelidos=Arber}}</ref> Despois de que Pertz renunciara á investigación, a suxestión de Blackman, traballou na indexación da literatura alemá sobre fisioloxía vexetal, incluído as revistas ''Biochemische Zeitschrift für Physiologische Chemie''. A pesar da dificultade da tarefa, completou o índice ata o ano 1935. Entre 1923 e 1936 proporcionou ilustracións para a súa amiga Edith Rebecca Saunders, en anatomía floral, e tanto o artigo como as ilustracións foron altamente respectada. Pertz fixo moito do seu traballo, ad honorem, por paixón pola ciencia, e nunca tivo un contrato formal en Newnham ou a universidade. Tamén realizou traballos de caridade, incluíndo traballos como masaxista nun hospital en Cambridge durante a [[primeira guerra mundial]]. == Obra == Algunhas publicacións: '''Por orde cronolóxica:''' * Pertz, Dorothea F.M. (1884). ''On the disposal of the nutlets in certain labiates.'' Londres p.&nbsp;8 reprinted de Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1894). '''E con Francis Darwin:''' * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1892). "On the artificial production of rhythm in plants". ''Annals of Botany'': 245-264. * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M (xaneiro de 1903). "On the artificial production od rhythm in plantas, with a note on the position of maximum heliotropic stimulation". ''Annals of Botany'' :93,106. *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1904). "On the distribution of statoliths in Cucurbitaceae". ''Annals of Botany'' 18: 453,454. *Darwin, Francias; Pertz, Dorothea F.M.(1904). ''Notes on the statolith theory and geotropism.I. Experiments on the effects of centrifugal force. II. The behavior of tertiary roots. 73. pp.447, 90.'' *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1905) "The position of maximum geotropic stimulation": ''Annals of Botany''. os-19: 569, 570- *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1912). ''On a new method of estimating the aperture of stomata'' 84. pp.&nbsp;136,154. == Notas == <references /> {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Perth, Dorothea}} [[Categoría:Nados en 1859]] [[Categoría:Finados en 1939]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] 169ybr9fhz98qkvcxmx7kxiz5baytox 6147588 6147587 2022-08-01T15:05:12Z Fis-mulleres 104999 /* Traxectoria */ wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Dorothea Franes Matilda "Dora" Pertz''', nada o [[14 de marzo]] de [[1859]] e finada o [[6 de marzo]] de [[1939]], foi unha botánica británica. Foi coautora de cinco obras con Francis Darwin, o fillo de [[Charles Darwin]]. Foi elixida membro da [[Sociedade Linneana de Londres]], sendo unha das primeiras mulleres admitidas con afiliación completa.<ref>{{Cita libro|título=The Biographical Dictionary of Women in Science|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203801451|editorial=Routledge|data=2003-12-16|ISBN=978-1-135-96343-9|nome=Marilyn|apelidos=Ogilvie|nome2=Joy|apelidos2=Harvey}}</ref> == Traxectoria == Dora naceu en [[Londres]] o 14 de marzo de 1859. Filla de George Heinrich Pertz e a súa segunda muller, Leonora Horner, filla de Leonard Horner, quen era un intelectual [[Progresismo|progresista]] e un seguidor firme do [[darwinismo]], un feito notable na súa vida. Creceu nunha familia onde as mulleres eran ben educadas e intelectualmente activas; unha das súas tías era a botánica [[Katharine Murray Lyell]], quen foi biógrafa de [[Charles Lyell]], o seu cuñado.<ref>{{Cita web|título=Pertz, Dorothea Frances Matilda [Dora] (1859–1939), botanist|url=https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=D78B60A4A84356B0550ED23B33B1612C|páxina-web=Oxford Dictionary of National Biography|data-acceso=2022-08-01|doi=10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=d78b60a4a84356b0550ed23b33b1612c|lingua=en}}</ref><ref name=":0">{{Cita web|título=Explorando nuevas fronteras: biólogas innovadoras, Dora Pertz y Florence Durham|url=https://mujeresconciencia.com/2018/01/03/explorando-nuevas-fronteras-biologas-innovadoras-dora-pertz-florence-durham/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2018-01-03|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> A través das conexións familiares coñeceu a moitos prominentes [[Naturalista|naturalistas]] incluíndo a Darwin. Pasou a maioría da súa xuventude en [[Berlín]], onde o seu pai era Bibliotecario Real, aínda que visitaban Inglaterra cada ano. Despois da morte do seu pai en 1876, Pertz mudouse a [[Florencia]] coa súa nai. Máis tarde regresou a Inglaterra e en 1882 foi admitida no Newham College, Cambridge. Estivo un ano en Italia antes de regresar a [[Cambridge]] en 1884. E nese ano participou nun dos Cursos Tripos de Ciencias Naturais, incluíndo botánica, e obtendo honores de clase. Unha vez que se permitiu ás mulleres obter titulación de graos, tomou o seu MA en 1932. Posteriormente emprendeu estudos de [[fisioloxía vexetal]], traballando coa supervisión de Francis Darwin, un lector na universidade. De 1892 a 1912, conxuntamente publicaron cinco artigos; durante ese período, tamén colaborou con [[William Bateson]] <ref name=":0" />e publicaron en conxunto un artigo, sobre a herdanza en ''Veronica.'' Tamén produciu dous artigos independentemente. En 1905, foi elixida membro da Sociedade Linneana de Londres, entre as primeiras mulleres admitidas como membros plenos, aínda que non participou no movemento que defendía a membresía das mulleres. Despois de xubilarse Darwin, Pertz foi animada por Frederick Blackman para emprender investigacións en tecido [[Meristema|meristemático]], pero tras un ano de observación de xerminado de sementes os seus resultados non eran concluíntes. Abandonou a investigación, posiblemente por decepción, aínda que Agnes Arber afirmou que " chegou a recoñecer que a fisioloxía vexetal do século XX se desenvolvía en liñas moi diverxentes daquelas nas que tiña sido educada e que esixía unha compresión de [[matemáticas]], [[física]] e [[química]] que ela non tiña."<ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss Dorothea F. M. Pertz|url=https://www.nature.com/articles/143590a0|revista=Nature|data=1939-04|ISSN=1476-4687|páxina=590–591|volume=143|número=3623|doi=10.1038/143590a0|lingua=en|nome=Agnes|apelidos=Arber}}</ref> Despois de que Pertz renunciara á investigación, a suxestión de Blackman, traballou na indexación da literatura alemá sobre fisioloxía vexetal, incluído as revistas ''Biochemische Zeitschrift für Physiologische Chemie''. A pesar da dificultade da tarefa, completou o índice ata o ano 1935. Entre 1923 e 1936 proporcionou ilustracións para a súa amiga Edith Rebecca Saunders, en anatomía floral, e tanto o artigo como as ilustracións foron altamente respectada. Pertz fixo moito do seu traballo, ad honorem, por paixón pola ciencia, e nunca tivo un contrato formal en Newnham ou a universidade. Tamén realizou traballos de caridade, incluíndo traballos como masaxista nun hospital en Cambridge durante a [[primeira guerra mundial]]. == Obra == Algunhas publicacións: '''Por orde cronolóxica:''' * Pertz, Dorothea F.M. (1884). ''On the disposal of the nutlets in certain labiates.'' Londres p.&nbsp;8 reprinted de Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1894). '''E con Francis Darwin:''' * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1892). "On the artificial production of rhythm in plants". ''Annals of Botany'': 245-264. * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M (xaneiro de 1903). "On the artificial production od rhythm in plantas, with a note on the position of maximum heliotropic stimulation". ''Annals of Botany'' :93,106. *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1904). "On the distribution of statoliths in Cucurbitaceae". ''Annals of Botany'' 18: 453,454. *Darwin, Francias; Pertz, Dorothea F.M.(1904). ''Notes on the statolith theory and geotropism.I. Experiments on the effects of centrifugal force. II. The behavior of tertiary roots. 73. pp.447, 90.'' *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1905) "The position of maximum geotropic stimulation": ''Annals of Botany''. os-19: 569, 570- *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1912). ''On a new method of estimating the aperture of stomata'' 84. pp.&nbsp;136,154. == Notas == <references /> {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Perth, Dorothea}} [[Categoría:Nados en 1859]] [[Categoría:Finados en 1939]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] lww3azpqwi3tskwq2tf9ni8st41yp4o 6147590 6147588 2022-08-01T15:10:12Z Fis-mulleres 104999 /* Traxectoria */ wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Dorothea Franes Matilda "Dora" Pertz''', nada o [[14 de marzo]] de [[1859]] e finada o [[6 de marzo]] de [[1939]], foi unha botánica británica. Foi coautora de cinco obras con Francis Darwin, o fillo de [[Charles Darwin]]. Foi elixida membro da [[Sociedade Linneana de Londres]], sendo unha das primeiras mulleres admitidas con afiliación completa.<ref>{{Cita libro|título=The Biographical Dictionary of Women in Science|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203801451|editorial=Routledge|data=2003-12-16|ISBN=978-1-135-96343-9|nome=Marilyn|apelidos=Ogilvie|nome2=Joy|apelidos2=Harvey}}</ref> == Traxectoria == Dora naceu en [[Londres]] o 14 de marzo de 1859. Filla de George Heinrich Pertz e a súa segunda muller, Leonora Horner, filla de Leonard Horner, quen era un intelectual [[Progresismo|progresista]] e un seguidor firme do [[darwinismo]], un feito notable na súa vida. Creceu nunha familia onde as mulleres eran ben educadas e intelectualmente activas; unha das súas tías era a botánica [[Katharine Murray Lyell]], quen foi biógrafa de [[Charles Lyell]], o seu cuñado.<ref>{{Cita web|título=Pertz, Dorothea Frances Matilda [Dora] (1859–1939), botanist|url=https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=D78B60A4A84356B0550ED23B33B1612C|páxina-web=Oxford Dictionary of National Biography|data-acceso=2022-08-01|doi=10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-58481;jsessionid=d78b60a4a84356b0550ed23b33b1612c|lingua=en}}</ref><ref name=":0">{{Cita web|título=Explorando nuevas fronteras: biólogas innovadoras, Dora Pertz y Florence Durham|url=https://mujeresconciencia.com/2018/01/03/explorando-nuevas-fronteras-biologas-innovadoras-dora-pertz-florence-durham/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2018-01-03|data-acceso=2022-08-01|lingua=es}}</ref> A través das conexións familiares coñeceu a moitos prominentes [[Naturalista|naturalistas]] incluíndo a Darwin. Pasou a maioría da súa xuventude en [[Berlín]], onde o seu pai era Bibliotecario Real, aínda que visitaban Inglaterra cada ano. Despois da morte do seu pai en 1876, Pertz mudouse a [[Florencia]] coa súa nai. Máis tarde regresou a Inglaterra e en 1882 foi admitida no Newham College, Cambridge. Estivo un ano en Italia antes de regresar a [[Cambridge]] en 1884. E nese ano participou nun dos Cursos Tripos de Ciencias Naturais, incluíndo botánica, e obtendo honores de clase. Unha vez que se permitiu ás mulleres obter titulación de graos, tomou o seu MA en 1932. Posteriormente emprendeu estudos de [[fisioloxía vexetal]], traballando coa supervisión de Francis Darwin, un lector na universidade. De 1892 a 1912, conxuntamente publicaron cinco artigos; durante ese período, tamén colaborou con [[William Bateson]] <ref name=":0" />e publicaron en conxunto un artigo, sobre a herdanza en ''Veronica.'' Tamén produciu dous artigos independentemente. En 1905, foi elixida membro da Sociedade Linneana de Londres, entre as primeiras mulleres admitidas como membros plenos, aínda que non participou no movemento que defendía a membresía das mulleres. Despois de xubilarse Darwin, Pertz foi animada por Frederick Blackman para emprender investigacións en tecido [[Meristema|meristemático]], pero tras un ano de observación de xerminado de sementes os seus resultados non eran concluíntes. Abandonou a investigación, posiblemente por decepción, aínda que Agnes Arber afirmou que " chegou a recoñecer que a fisioloxía vexetal do século XX se desenvolvía en liñas moi diverxentes daquelas nas que tiña sido educada e que esixía unha compresión de [[matemáticas]], [[física]] e [[química]] que ela non tiña."<ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss Dorothea F. M. Pertz|url=https://www.nature.com/articles/143590a0|revista=Nature|data=1939-04|ISSN=1476-4687|páxina=590–591|volume=143|número=3623|doi=10.1038/143590a0|lingua=en|nome=Agnes|apelidos=Arber}}</ref> Despois de que Pertz renunciara á investigación, a suxestión de Blackman, traballou na indexación da literatura alemá sobre fisioloxía vexetal, incluído as revistas ''Biochemische Zeitschrift für Physiologische Chemie''. A pesar da dificultade da tarefa, completou o índice ata o ano 1935. Entre 1923 e 1936 proporcionou ilustracións para a súa amiga [[Edith Rebecca Saunders]], en anatomía floral, e tanto o artigo como as ilustracións foron altamente respectada. Pertz fixo moito do seu traballo, ad honorem, por paixón pola ciencia, e nunca tivo un contrato formal en Newnham ou a universidade. Tamén realizou traballos de caridade, incluíndo traballos como masaxista nun hospital en Cambridge durante a [[primeira guerra mundial]]. == Obra == Algunhas publicacións: '''Por orde cronolóxica:''' * Pertz, Dorothea F.M. (1884). ''On the disposal of the nutlets in certain labiates.'' Londres p.&nbsp;8 reprinted de Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1894). '''E con Francis Darwin:''' * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (outubro de 1892). "On the artificial production of rhythm in plants". ''Annals of Botany'': 245-264. * Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M (xaneiro de 1903). "On the artificial production od rhythm in plantas, with a note on the position of maximum heliotropic stimulation". ''Annals of Botany'' :93,106. *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1904). "On the distribution of statoliths in Cucurbitaceae". ''Annals of Botany'' 18: 453,454. *Darwin, Francias; Pertz, Dorothea F.M.(1904). ''Notes on the statolith theory and geotropism.I. Experiments on the effects of centrifugal force. II. The behavior of tertiary roots. 73. pp.447, 90.'' *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1905) "The position of maximum geotropic stimulation": ''Annals of Botany''. os-19: 569, 570- *Darwin, Francis; Pertz, Dorothea F.M. (1912). ''On a new method of estimating the aperture of stomata'' 84. pp.&nbsp;136,154. == Notas == <references /> {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Perth, Dorothea}} [[Categoría:Nados en 1859]] [[Categoría:Finados en 1939]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] trd2a0bgwp3tn4dioetdeqz2uyavwu8 0 416505 6147896 5987175 2022-08-02T02:30:31Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artigo de calidade}} {{Biografía}} '''Simone Veil''', anteriormente Simone Jacob, nada en [[Niza]] o [[13 de xullo]] de [[1927]] e finada en [[París]] o [[30 de xuño]] de [[2017]], foi unha política e maxistrada [[Pobo francés|francesa]]. Nacida no seo dunha familia [[Pobo xudeu|xudía]] orixinaria de [[Lorena]], foi deportada a [[Auschwitz-Birkenau|Auschwitz]] cando tiña 16 anos, durante a [[Holocausto|Shoá]], na que perdeu o seu pai, a súa nai e o seu irmán. Tras cursar os estudos de [[dereito]] e [[ciencia política]] entrou na [[Xuíz|maxistratura]] como alta funcionaria. Foi nomeada ministra de saúde en [[1974]] polo [[Presidentes de Francia|presidente]] [[Valéry Giscard d'Estaing]], quen lle encargou a tarefa de lograr a aprobación da [[lei]] que despenalizaría o acceso das mulleres á [[Aborto|interrupción voluntaria do embarazo]]. Esta lei foi logo coñecida como a ''lei Veil''. A raíz disto foi recoñecida como unha icona da loita contra a discriminación das mulleres en Francia.<ref name=":2" /> Foi a primeira muller en ocupar a presidencia do [[Parlamento Europeo]]<ref name=":4">{{Cita novas|nome=Alexandra|apelidos=F. Coego|data=2 de xullode 2018|xornal=La Voz de Galicia|título=Simone Veil, quinta muller en entrar no Panteón francés|url=https://galego.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2018/07/02/simone-veil-quinta-mujer-entrar-panteon-frances/0003_201807G2P20991.htm|lingua=gl|data-acceso=27 de xullo de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180801222251/https://galego.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2018/07/02/simone-veil-quinta-mujer-entrar-panteon-frances/0003_201807G2P20991.htm|dataarquivo=01 de agosto de 2018|urlmorta=yes}}</ref> en [[1979]], na primeira elección deste por [[sufraxio universal|sufraxio universal directo]],<ref>{{Cita novas|data=3 de xullo de 2017|título=El PE homenajea a Simone Veil en la apertura de la sesión plenaria|url=http://www.europarl.europa.eu/news/es/press-room/20170629IPR78627/el-pe-homenajea-a-simone-veil-en-la-apertura-de-la-sesion-plenaria|lingua=es|data-acceso=31 de xullo de 2018}}</ref> posto que desempeñou ata [[1982]]. É comunmente considerada unha das promotoras da reconciliación franco-alemá e da construción europea. De [[1993]] a [[1995]] foi ministra de Asuntos Sociais, Saúde e Urbanismo e número dous no goberno de [[Édouard Balladur]].<ref group="N" name=":0">No orixinal "Ministre d'État, ministre des Affaires sociales, de la Santé et de la Ville". O título "Ministre d'État" responde máis a unha cuestión protocolaria, polo que non se incorporou nesta tradución. Ver: [https://www.publicsenat.fr/article/politique/ministre-d-etat-un-titre-honorifique-sans-consequence-juridique-60780 Ministre d'Etat: un titre honorifique sans conséquence juridique] {{fr}}</ref> Despois formou parte do Conseil constitutionnel de [[1998]] a [[2007]], antes de ser elixida membro da [[Academia Francesa|Academia francesa]] en [[2008]]. Consonte a decisión tomada polo presidente [[Emmanuel Macron]], os restos de Simone Veil e do seu esposo foron depositados no [[Panteón de París]] o [[1 de xullo|primeiro de xullo]] de [[2018]]. == Traxectoria == === Primeiros anos === A familia Jacob era orixinaria de [[Bionville-sur-Nied]], unha vila de [[Lorena]]. O seu pai, o [[Arquitectura|arquitecto]] [[André Jacob]], obtivo en [[1919]] o segundo [[Gran premio de Roma]] de arquitectura.<ref name=":8">{{Cita libro|título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2007|isbn=978-2-234-05817-0 |lugar=París|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k292314w/f3.item|data=8 de novembro de 1919|data-acceso=22 de marzo de 2020|título=Académie des Beaux-Arts: Prix de Rome |lingua=fr|páxina=3|autor=Ch. D.|xornal= [[Le Figaro]]}}</ref> Casou o [[22 de maio]] de [[1922]], no noveno [[arrondissement]] de París, con Yvonne Steinmetz, filla dun peleteiro da capital.<ref name="videotestemuño">{{cita entrevista |apelidos=Veil |nome=Simone|entrevistador=Malka Marcovich|título=Interview 28893|url=http://vhaonline.usc.edu/viewingPage?testimonyID=29083&returnIndex=0|indicativo=USC Shoah Foundation|data=7 de marzo de 1997|ano=1997|obra=Visual History Archive|data-acceso=28 de xullo de 2018|lingua=fr|rexistro=yes|minutos=5:58|en=Segment 6}}</ref><ref group="N">Pódese acceder tamén a esta entrevista en YouTube.{{cita audiovisual|url=https://www.youtube.com/watch?v=gvkYWEQa1QM|título=Témoignage : Simone Veil, déportée à Birkenau, Bobrek et Bergen-Belsen|lingua=fr|data=15 de setembro de 2016|dataacceso=28 de xullo de 2018}}</ref><ref group="N">Mairie du IX arrondissement, mencionada na acta de nacemento número 207, do 3 de febreiro de 1891 correspondente a André Jacob.</ref><ref name="azur">{{Cita libro|título=Les conquérantes: Douze femmes à l'assaut du pouvoir |apelidos=Clerc|ano=2013 |nome=Christine|editorial=Le Nil |ISBN=978-2-84111-661-4|lingua=fr|páxinas=43-47}}</ref> André Jacob esixiu que a súa dona, con título de bacharelato e estudante de [[química]]<ref name="ency">{{Cita web |url=https://jwa.org/encyclopedia/article/veil-simone |título=Simone Veil 1927-2017|nome=Ruth|apelidos=Hottell|páxina-web=Jewish Women's Archive|dataacceso=28 de xullo de 2018|lingua=en}}</ref> deixase os seus estudos logo do casamento.<ref name="azur" /> A familia xudía de Simone Jacob era "moi [[Laicismo|laica]]" e non practicante.<ref name="Fig">{{cita publicación periódica|nome1=Claude|apelidos1=Jacquemart|nome2=Jean-Baptiste|apelidos2= Garat|título=Simone Veil, survivante et immortelle|xornal= Le Figaro|data= martes 1 / domingo 2 de xullo de 2017|páxinas=4-5|lingua=fr}}</ref> "A miña pertenza á comunidade xudía non me deu xamais problemas. Foi moi revindicada polo meu pai non por razóns relixiosas senón culturais", escribe Simone Veil na súa [[autobiografía]].<ref name=":8" /> "Ós seus ollos, se o pobo xudeu seguía a ser o pobo escollido era porque era o pobo do Libro, o pobo do pensamento e a escritura."<ref name=":2">{{Cita xornal|url=https://www.lemonde.fr/disparitions/article/2017/06/30/mort-de-simone-veil-icone-de-la-lutte-pour-les-droits-des-femmes_5153554_3382.html|apelidos=Chemin|nome=Anne|data=30 de xuño de 2017|xornal=[[Le Monde|Le monde]]|título=Mort de Simone Veil, icône de la lutte pour les droits des femmes|título-trad= Morte de Simone Veirl, icona da loita polos dereitos das mulleres|data-acceso=24 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Tras o nacemento das dúas primeiras fillas da parella, Madeleine e [[Denise Vernay|Denise]], a familia mudouse de París a [[Niza]], na [[Costa Azul]].<ref name="azur" /> Jean Jacob, o único fillo, naceu no ano [[1925]]. Simone Jacob, a máis pequena da familia, naceu en Niza o [[13 de xullo]] de [[1927]].<ref name="azur" /> Coa [[Gran Depresión|crise de 1929]], a familia deixou o seu apartamento no número 50 da avenida Georges-Clemenceau por outro piso máis pequeno na rúa Cluvier.<ref name="azur" /><ref name="nice matin 150482">{{Cita web|url=http://www.nicematin.com/vie-locale/les-cinq-lieux-marquants-de-lenfance-de-simone-veil-a-nice-150482|data=1 de xullo de 2017|páxina-web=[[Nice-Matin]]|título=Les cinq lieux marquants de l'enfance de Simone Veil à Nice|data-acceso=24 de xullo de 2018|lingua=fr|título-trad=Os cinco lugares que mercaron a infancia de Simone Veil en Niza}}</ref> A medida que a crise se intensificou, os encargos ós arquitectos como seu pai eran pouco habituais e a súa mai calcetaba para os fillos e fillas das familias máis desfavorecidas.<ref name="azur" /> ==== Inicios da segunda guerra mundial ==== O día [[3 de setembro]] de [[1939]] o [[Reino Unido]] (ás 11 h) e despois [[Francia]] (ás 17 h) declararon a guerra á [[Alemaña nazi]]. Cando se asinou o [[armisticio]], André Jacob mostrouse abrumado,<ref name="azur" /> por máis que pensara que a [[Terceira República Francesa|república]] nunca tocaría a comunidade xudía.<ref name="ency" /><ref name="match">Simone Veil, une vie de combats, [[''Paris Match'']], semana do 6 ao 12 de xullo de 2017, pp. 34-73</ref> O [[10 de xullo]] de [[1940]], a [[Asemblea Nacional de Francia|Asemblea Nacional]], reunida en [[Vichy]], aprobou cunha esmagante maioría a imposición de plenos poderes ao mariscal [[Philippe Pétain|Pétain]]. O [[Francia de Vichy|réxime de Vichy]] (baixo o goberno de [[Pierre Laval]]) promulgou, o [[4 de outubro]] de [[1940]], o primeiro estatuto dos xudeus que establecía unha serie de prohibicións e a obriga de presentarse perante as autoridades.<ref name="azur" /> [[Ficheiro:Lycée de jeunes filles 052.jpg|esquerda|miniatura|Simone Jacob (a primeira pola esquerda na liña superior) no liceo Albert-Calmette en Niza durante o ano escolar 1941-1942.]] André Jacob cumpriu coas novas condicións - feito ao que se opuxo a xove Simone, segundo ela declarou máis tarde<ref name=":9">{{Cita web|url=https://www.lejdd.fr/politique/simone-veil-une-vie-de-peines-et-de-combats-3377291|título=Simone Veil, une vie de peines et de combats|páxina-web=JDD|data=2 de xullo de|nome=Patrice|apelidos=Trapier|lingua=fr|data-acceso=22 de marzo de 2020r}}</ref>- e perdeu o dereito a exercer a súa profesión. [[Yvonne Jacob]] pasaba os días a buscar comida para alimentar a súa familia.<ref name="azur" /> Ao ano seguinte os cativos da familia Jacob foron enviados preto de [[Carcasona]] onde permaneceron un tempo na compaña dun tío e unha tía. Xa de volta en Niza, a familia, que vivía nun apartamento, sufriu a progresiva segregación imposta polas leis contra a comunidade xudía. Así e todo os pequenos participaban nas actividades dos grupos scouts. O perigo tornouse visible a partir de setembro do ano [[1943]], data na que a [[Costa Azul]] pasou a ser controlada pola ocupación alemá, baixo a dirección de [[Alois Brunner]]. De feito, Niza, que fora ''[[Zone libre]]'' ata novembro de [[1942]], pasara deseguido a estar baixo a [[Ocupación italiana de Francia (1940-1944)|ocupación italiana]] ata que os [[Pobo italiano|italianos]] asinaron un [[Armisticio entre Italia e as forzas armadas aliadas|armisticio]] cos [[Aliados da segunda guerra mundial|aliados]] o [[2 de setembro]] de [[1943]]. En marzo de [[1944]] Simone Jacob acadou o seu título de [[Baccalauréat|bacharelato]].<ref group="N">Ela explica nas súas memorias as razóns desta data tan sorprendente para facer o exame: "Avisárannos xa dende as primeiras semanas do curso escolar, que as probas do bacharelato non se realizarían en xuño senón a final de marzo, e que non abranguerían máis que as probas escritas. As autoridades de Niza querían de feito pechar o curso escolar o máis pronto posible por medo dun desembarco aliado e dos problemas que implicaría." (''Une vie'', p. 47)</ref> ==== Deportación a Auschwitz-Birkenau ==== [[Ficheiro:Auschwitz_Birkenau_-_L'ingresso_di_Birkenau_-_panoramio.jpg|miniatura|Auschwitz Birkenau. Entrada.]] Cando tiña 16 anos, en marzo de [[1944]], Simone Jacob, que se facía chamar Simone Jacquier, vivía na casa da súa profesora de [[Estudos clásicos|linguas clásicas]], Madame de Villeroy, docente no Liceo Masséna. O 30 de marzo, cando ela quedara cun amigo para reunirse coas rapazas da súa clase e festexar a fin das probas de bacharelato (a pesar de que a familia xa llo prohibira),<ref name=":6">Simone Veil, ''Une vie'', Stock, 2007</ref> Simone foi abordada e detida por un control de rúa en pleno centro da cidade de Niza, formado por dous alemáns de paisano. Ela e o seu compañeiro foron levados ao Hotel Excelsior na rúa Durante. Naquel tempo este hotel era o cuartel xeneral alemán que servía como lugar de reagrupamento local dos xudeus e xudías tras a súa detención, previa á súa deportación a Alemaña. Os alemáns liberaron rapidamente o rapaz, con tempo abondo para que Simone Jacob puidese pasarlle o enderezo de Madame de Villeroy, para avisala, e tentar deste xeito informar a súa familia.<ref name="nice matin 150482" /><ref name="conviction">{{cita libro|nome=Jocelyne|apelidos=Sauvard|isbn=9782809806823|título=Simone Veil, la force de conviction|editorial= Éditions de l'Archipel|ano=2012|lingua=fr}}</ref> Durante as horas seguintes, o resto da familia, que fora acollida, a pesar dos riscos, por diversas parellas e amizades de Niza, foi detida pola [[Gestapo]]. Simone Jacob foi trasladada ao [[campo de Drancy]]. O [[13 de abril]] de [[1944]], case dúas semanas tras o seu arresto, Simone, a súa nai Yvonne, e a súa irmá Madeleine foron enviadas desde [[Drancy]] dentro do convoi número 71<ref group="N">Ver [https://stevemorse.org/france/ Mémorial de la déportation des Juifs de France] onde se reproducen datos recollidos na publicación Klarsfeld, Serge.(2012). Mémorial de la Déportation des Juifs de France. Paris: Fils et filles des déportés juifs de France</ref>(onde ían [[Anne-Lise Stern]] e tamén [[Marceline Rosenberg]], quen acabou sendo a súa mellor amiga no campo<ref>{{Cita web|url=http://www.marieclaire.fr/,marceline-loridan-ivens-meilleure-amie-de-simone-veil,815611.asp|apelidos=Durand|nome=Catherine|data=30 de xuño de 2017|páxina-web=[[Marie Claire]]|título=Marceline Loridan-Ivens : Simone Veil, ma jumelle contradictoire|data-acceso=22 de marzo de 2020|lingua=fr}}</ref>) con destino a [[Auschwitz-Birkenau]], un dos [[campo de exterminio nazi|campos de exterminio nazis]]. Chegaron na tarde do [[15 de abril]]. Un dos prisioneiros, que falaba [[Lingua francesa|francés]], aconselloulle que dixera que tiña máis de 18 anos para poder pasar a selección e salvar a vida.<ref name="videotestemuño"/> Simone recibiu o número 78651, que lle foi tatuado no brazo. Dende entón realizou traballo forzado: "a maior parte do tempo era unha actividade especialmente absurda"<ref group="N">"(...) c'était la plus part du temps totalment absurde, inutile."</ref><ref>{{cita entrevista |apelidos=Veil |nome=Simone|entrevistador=Malka Marcovich|título=Interview 28893|url=http://vhaonline.usc.edu/viewingPage?testimonyID=29083&returnIndex=0|indicativo=USC Shoah Foundation|data=7 de marzo de 1997|ano=1997|obra=Visual History Archive|data-acceso=22 de marzo de 2020|lingua=fr|rexistro=yes|en=Segment 120,15:24}}</ref> consistente entre outras cousas en "descargar camións cheos de pedras enormes (...) cavar trincheiras, achairar o solo (...) e baleirar as latrinas."<ref>{{cita entrevista |apelidos=Veil |nome=Simone|entrevistador=Malka Marcovich|título=Interview 28893|url=http://vhaonline.usc.edu/viewingPage?testimonyID=29083&returnIndex=0|indicativo=USC Shoah Foundation|data=7 de marzo de 1997|ano=1997|obra=Visual History Archive|data-acceso=22 de marzo de 2020|lingua=fr|en=Segment 120}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.afmd.asso.fr/Les-Francaises-a-Auschwitz.html#nh1|título=Les Françaises à Auschwitz-Birkenau|nome=Marie-Josèphe|apelidos=Bonnet|data=16 de marzo de 2014|páxina-web=AFMD|dataacceso=28 de xullo de 2018|lingua=fr|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180728192358/http://www.afmd.asso.fr/Les-Francaises-a-Auschwitz.html#nh1|dataarquivo=28 de xullo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> Unha antiga [[Prostitución|prostituta]] polaca, chamada Stenia, que pasara a ser gardiá do campo<ref>{{Cita novas|apelidos=Amón|nome=Rubén|data=30 de xuño de 2017|xornal=[[El País]]|título=¿Por qué ella?|url=https://elpais.com/internacional/2017/06/30/actualidad/1498827804_591293.html|lingua=es|data-acceso=22 de marzo de 2020}}</ref> salvoulle a vida movéndoa a un anexo de Auschwitz tras dicirlle "Ti es demasiado bonita para morrer aquí."<ref name=":7">{{Cita web|url=http://www.lefigaro.fr/livres/2017/06/30/03005-20170630ARTFIG00161-simone-veil-le-livre-de-sa-vie.php|apelidos=Aïssaoui|nome=Mohammed|páxina-web=[[Le Figaro]]|título=Simone Veil: le livre de sa vie|data-acceso=22 de marzo de 2020|data=30 de xuño de 2017|lingua=fr}}</ref> Ela aceptou, coa condición de que a súa nai e a súa irmá fosen con ela.<ref name="match" /> Outra das irmás de Simone, Denise Jacob, que entrara a formar parte dunha rede da [[Resistencia francesa|Resistencia]] en [[Lión]] ós 19 anos, foi detida en [[1944]] e deportada a [[Ravensbrück]], de onde conseguiu saír. O seu pai e o seu irmán Jean foron deportados a [[Lituania]] no convoi 73.<ref>{{Cita web|título=Le convoi 73|url=http://www.convoi73.org/index1.html|páxina-web=convoi73.org|data-acceso=26 de xullo de 2017|lingua=fr}}</ref> Simone non volveu velos. ==== Deportación a Bergen-Belsen e liberación ==== [[Ficheiro:Bergen-belsen.jpg|esquerda|miniatura|Campo de concentración Bergen-Belsen.]] En xullo de 1944, Simone Jacob é transferida, xunto coa súa nai e a súa irmá, a [[Bobrek]], a cinco quilómetros de [[Birkenau]]. Pouco antes da liberación do campo de Auschwitz, o [[27 de xaneiro]] de [[1945]], os alemáns levaron os seus prisioneiros na chamada ''[[marcha da morte]],''<ref name="bergen">{{cita web|url=https://www.britannica.com/place/Bergen-Belsen|título=Bergen-Belsen|nome=Michael|apelidos=Berenbaum|lingua=en|data-acceso=29 de xullo de 2018}}</ref> 70 kms en dirección a Auschwitz e logo a [[Gleiwitz]]. Despois transportaron os prisioneiros en tren, sen auga nin comida (agás os anacos de pan lanzados polos habitantes das vilas que atravesaban), ata o campo de [[Dora]] e máis tarde ao de [[Bergen-Belsen]], onde chegaron o [[30 de xaneiro]]. Neste campo Simone foi destinada ao traballo na cociña. A súa nai morreu de [[tifo]] en marzo de 1945.<ref name="doc">{{Cita web|url=http://www.ina.fr/video/I04341522/simone-veil-a-propos-de-la-deportation-de-sa-famille-video.html|páxina-web=INA|título=Simone Veil à propos de la déportation de sa famille|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> A súa irmá Madeleine, tamén afectada de tifo, salvouse por pouco grazas á chegada dos aliados. Bergen-Belsen foi liberado polas [[Forzas Armadas do Reino Unido|tropas británicas]] o [[15 de abril]] de [[1945]], sendo o primeiro gran campo liberado polas forzas aliadas.<ref name="bergen" /> Simone, Madeleine e Denise foron as únicas superviventes da familia xa que nin o seu pai, nin a súa nai nin o seu irmán volveron dos campos. Logo do seu regreso a Francia Simone sentíase preparada para falar da súa experiencia, pero tiña a impresión de que ninguén quería escoitar o que puidese contar.<ref group="N">"A miúdo escoitase dicir que as persoas deportadas quixeron esquecer e preferiron calar. (…)No meu caso eu sempre estiven disposta a falar, a dar o meu testemuño. Pero a ninguén lle prestaba escoitarnos." - Entrevista concedida a Annette Wierviorka en xuño de 1990, citada na páxina 170. Ver {{Cita libro|título=Déportation et génocide. Entre la mémoire et l'oubli|apelidos=Wieviorka|nome=Annette|editorial=Fayard|ano=2013|isbn=978-2-8185-0302-7|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita novas|autor=Le Nouvel Observateur|data=23 de xaneiro de 2005|xornal=[[El País]]|título=Entrevista.Simone Veil: "No querían escucharnos"|url=https://elpais.com/diario/2005/01/23/domingo/1106455955_850215.html|lingua=es|data-acceso=22 de marzo de 2020}}</ref> Simone Veil evocou o proceso de deportación da súa familia nun documental do [[2 de setembro]] de [[1976]].<ref name="doc" /> Tamén fixo fincapé na especificidade xudía da [[Holocausto|Shoá]], ao tempo que se declaraba en contra de calquera forma de competición das vítimas.<ref>{{Cita web|url=https://www.lemonde.fr/idees/article/2018/07/11/jean-et-pierre-francois-veil-maman-denoncait-la-concurrence-des-memoires_5329565_3232.html|páxina-web=[[Le Monde]]|título=Jean et Pierre-François Veil : « Maman dénonçait la concurrence des mémoires »|data-acceso=24 de xullo de 2018|lingua=fr|data=11 de xullo de 2018}}</ref><ref group="N">Sobre o concepto de competición das vítimas ver [[:fr:Concurrence des mémoires|entrada]] na [[Wikipedia en francés|Wikipédia francesa]]</ref> === Regreso a Francia === Simone Jacob regresou a Francia o [[23 de maio]] de [[1945]], ao centro de acollida de París situado no [[hotel Lutetia]]<ref>{{cita entrevista |apelidos=Veil |nome=Simone|entrevistador=Malka Marcovich|título=Interview 28893|url=http://vhaonline.usc.edu/viewingPage?testimonyID=29083&returnIndex=0|indicativo=USC Shoah Foundation|data=7 de marzo de 1997|ano=1997|obra=Visual History Archive|data-acceso=28 de xullo de 2018|lingua=fr|en=Segment 167}}</ref> e descubriu entón que fora a única en sacar o título de bacharelato de todo o instituto, logo de pasar as probas na véspera da súa detención.<ref>{{cita web|url=http://www.gouvernement.fr/1927-2017-c-etait-simone-veil |título=1927-2017. C’était Simone Veil |páxina-web=Sitio web oficial do governo francés|dataacceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> En 1945 inscribiuse na [[Facultade de Dereito de París|facultade de Dereito]] e no [[Instituto de Estudos Políticos de París]], onde coñecería, durante unha saída á neve,<ref>{{Cita web|url=http://etudiant.lefigaro.fr/article/sciences-po-rend-hommage-a-son-ancienne-eleve-simone-veil_6ded145a-5d7c-11e7-a323-b43bc689be8d/|título=Sciences Po rend hommage à son ancienne élève Simone Veil|lingua=fr|páxina-web=Le Figaro.rf étudiant|apelidos=Bariéty|data-acceso=22 de marzo de 2020|nome=Aude}}</ref> a Antoine Veil (1926-2013), quen se formou na prestixiosa [[École Nationale d’Administration]] e co que casou o 26 de outubro de 1946.<ref name="ency" /> Ela acompañouno a [[Wiesbaden]] e máis tarde a [[Stuttgart]], onde fora nomeado, axudándoo a preparar as oposicións ao ENA,<ref group="N">Escola Nacional da Administración en Francia (École nationale d'administration</ref> organizándolle as notas.<ref name=":9" /> Ante o abraio dos seus achegados, ela explicaba que facía falla distinguir entre os [[Nazismo|nazis]] responsables do Holocausto, fenómeno este que podería ter acontecido en calquera lugar, e o conxunto do [[pobo alemán]].<ref>Maurice Szafran ''Simone Veil : Destin'', Flammarion 1994,p. 137-138</ref> Ela e mais o seu home aparecían deste xeito como promotores da amizade francoalemá.<ref name="Fig" /> Non obstante a parella viviu na zona de ocupación americana practicamente como os americanos: en total [[autarquía]].<ref>{{Cita publicación periódica|nome=Anne|apelidos=Fulda|url=http://www.lefigaro.fr/culture/2018/06/29/03004-20180629ARTFIG00273-simone-et-antoine-veil-un-couple-fusionnel.php|título=Simone et Antoine, un couple fusionnel|revista=Le Figaro et vous|data= sábado 30 / domingo 1 de xullo|páxinas= 28-29|lingua=fr}}</ref> A súa irmá Madeleine, "Milou", morreu xunto co seu fillo Luc nun accidente de coche en [[1952]] cando volvían de [[Stuttgart]], onde foran visitar a Simone.<ref>{{Cita libro|título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2007|isbn=978-2-234-05817-0 |lugar=París|lingua=fr|páxina=110}}</ref> Este novo drama foi vivido con moita dor, xa que Madeleine era a única persoa coa que Simone podía falar en confianza e fora un grande apoio en momentos claves da súa vida.<ref name="ency" /> Simone e Antoine Veil tiveron tres fillos: [[Jean Veil|Jean]] (nado o [[26 de novembro]] de [[1947]]), avogado mercantil; Claude-Nicolas, médico ([[1948]]-[[2002]])<ref>[http://www.telestar.fr/article/simone-veil-qui-sont-ses-enfants-287505 François Couland, « Simone Veil : qui sont ses enfants ? », Téléstar.fr. 30 juin 2017.] Morto por infarto de miocardio cando tiña 54 anos, o [[13 de agosto]] de [[2002]]</ref>; [[Pierre-François Veil|Pierre-François]] (nado o [[16 de marzo]] de [[1954]]), avogado e presidente do comité francés do [[Yad Vashem]]<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LlbwmbwPAJk|data=2 de febreiro de 2016|páxina-web=YouTube|título=Disours (sic) de Pierre François Veil Président du Comité Français pour Yad Vashem|data-acceso=22 de marzo de 2020|lingua=fr}} </ref><ref>{{Cita web|url=https://www.publicsenat.fr/emission/invite-pierre-francois-veil-9403|título=Invité:Pierre-François Veil. 27 janvier 1945-27 janvier 2015. Commémoration de la découverte du camp d'Auschwitz|páxina-web= publisenat.fr|data=27 de xaneiro de 2015|lingua=fr}}</ref>, casado en primeiras nupcias con [[Agnès Buzyn]], e doce netos.<ref>{{Cita web|url=http://www.elle.fr/Societe/Les-enquetes/Simone-Veil-ma-grand-mere-mon-modele-1199318|páxina-web=Elle|título=Simone Veil, ma grand-mère, mon modèle|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita audiovisual|título=Simone Veil à propos de sa famille|url=http://www.ina.fr/video/I05004785|data=2 de decembro de 1997|medio=vídeo|lingua=fr|editorial=France 2|dataacceso=26 de xullo de 2018}}</ref> === Carreira xudicial === Provista do seu título de dereito e o seu diploma do Instituto de estudos políticos de París, renunciou á [[Avogado|avogacía]] (o seu home non estaba de acordo con esta decisión)<ref name="match" /> e pasou con éxito as oposicións á [[Xuíz|maxistratura]] en [[1956]]. Ocupou dende ese ano unha praza de alta funcionaria dentro da administración penitenciaria no Ministerio de xustiza, onde se ocupaba dos asuntos xudiciais. Durante a [[guerra de Alxeria]], e designada por [[Edmond Michelet]] ministro de xustiza,<ref name="conviction"/> conseguiu que foran transferidos a Francia os prisioneiros alxerinos que ela consideraba expostos ós malos tratos e ás violacións<ref>Marceline Loridan-Ivens, ''Ma vie balagan'', Robert Laffont, p. 117</ref> e aqueles homes sobre os que pesaba a pena capital.<ref name="ALX">{{Cita web|url=http://fr.timesofisrael.com/lalgerie-par-la-voix-de-bouteflika-rend-hommage-a-simone-veil-qui-sauva-de-la-mort-110-prisonniers-algeriens/?utm_source=A+La+Une&utm_campaign=dab81f92d1-EMAIL_CAMPAIGN_2017_07_02&utm_medium=email&utm_term=0_47a5af096e-dab81f92d1-55301817|data=2 de xullo de 2017|páxina-web=The Times of Israel|título=L’Algérie, par la voix de Bouteflika, rend hommage à Simone Veil qui sauva de la mort 110 prisonniers algériens|data-acceso=27 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Conseguiulles o estatuto de presos políticos a milleiros de membros da [[Fronte de Liberación Nacional]] (FNL) internados en Francia.<ref>{{Cita web|título=Cet engagement de Simone Veil dont Macron n’a rien dit : son aide discrète aux résistants algériens|url=https://blogs.mediapart.fr/gilles-manceron/blog/010718/cet-engagement-de-simone-veil-dont-macron-n-rien-dit-son-aide-discrete-aux-resistants-algeriens|páxina-web=Club de Mediapart|data-acceso=29 de marzo de 2019|lingua=fr|nome=Gilles|apelidos=Manceron}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.elwatan.com/contributions/politique-fln-a-madame-simone-veil-11-07-2017-348810_120.php|data=26 de xullo de 2018|páxina-web=El Watan|título=Hommage d’un ancien prisonnier politique FLN à Madame Simone Veil|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170714071822/http://www.elwatan.com/contributions/politique-fln-a-madame-simone-veil-11-07-2017-348810_120.php|lingua=fr|dataarquivo=14-07-2017|urlmorta=yes|data-acceso=24-07-2018}}</ref> En 1964 Simone foi traspasada ós asuntos civís. En 1969 entrou a formar parte do gabinete de [[René Pleven]], ministro de xustiza.<ref name="Fig" /> Foi membro do [[Syndicat de la magistrature]]<ref>{{Cita libro|título=Le livre noir du syndicat de la magistrature|apelidos=Lemoine|nome=Yves|editorial=Albin Michel|ano=1991|ISBN=2-226-05584-3|apelidos2=Frédéric|nome2=Nguyen|lingua=fr}}</ref> e converteuse en [[1970]] na primeira muller secretaria xeral do [[Conseil supérieur de la magistrature]] (CSM).<ref name="Fig"/> Cando tan só un 40% das francesas da época traballaban e moitas menos dentro dos círculos da burguesía parisiense, a carreira profesional de Simone Veil causaba algo de abraio. Porén, sempre estivo moi presente e ao carón dos seus fillos.<ref name="M">{{Cita publicación periódica|apelidos=Chemin|nome=Anne|data=domingo 2 de xullo-luns 3 de xullo de 2017|título=L'énergie d'une survivante|revista=Cahier du Monde|lingua=fr|páxinas=1-4}}</ref> === Traxectoria política === Nas súas [[memorias]] Simone Veil menciona unha das súas accións políticas realizadas a partir de 1971 no consello de administración da [[Oficina de radiodifusión-televisión francesa]] (ORTF) onde foi a primeira muller nomeada para este cargo.<ref name="M"/><ref>''Une vie'', Stock, 2007, p. 327</ref> Neste posto ela sorprendeu ao opoñerse á difusión do documental sobre a [[Ocupación de Francia polas Forzas do Eixo|ocupación]] alemá ''[[Le Chagrin et la Pitié]]'', que ela consideraba inxusto e partidista.<ref name=":8" /><ref>{{Cita novas|apelidos=Vallaeys|nome=Béatrice|data=29 de xaneiro de 2011|xornal=Libération.fr|título=«On se sert de la Résistance, tout en la dénigrant»|url=http://www.liberation.fr/societe/2011/01/29/on-se-sert-de-la-resistance-tout-en-la-denigrant_710839|lingua=fr|data-acceso=31 de xullo de 2018}}</ref> Ao desenvolverse dentro dun ambiente próximo ao [[Movemento Republicano Popular|MRP]], do que o seu home era membro, ela era liberal e aberta ós problemas sociais. Mostrou o seu entusiasmo por [[Pierre Mendès France]] e votou varias veces pola [[Sección Francesa da Internacional Obreira|SFIO]]. Miraba con bos ollos o movemento de [[Maio do 68|maio de 68]] e afirmaba que "a diferenza doutros, non considero que a mocidade se trabuque: nós vivimos efectivamente nunha época paralizada".<ref group="N">Cita orixinal:"Contrairement à d'autres, je n'estimais pas que les jeunes se trompaient: nous vivions bel et bien dans une époque figée".</ref><ref name=":2"/> Nas eleccións presidenciais de [[1965]] votou na primeira volta por [[Jean Lecanuet]] e nas de [[1969]] por [[Georges Pompidou]].<ref name="Fig"/><ref name="M"/> ==== Ministra de saúde ==== Logo da morte de Georges Pompidou no medio do mandato, apoiou a candidatura de [[Jacques Chaban-Delmas]] nas eleccións presidenciais anticipadas do ano [[1974]].<ref>{{Cita libro|título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2007|isbn=978-2-234-05817-0 |lugar=París|lingua=fr|páxina=146}}</ref> Tras saír elixido [[Valéry Giscard d'Estaing]] como presidente da Républica, foi nomeada ministra de saúde durante o goberno de [[Jacques Chirac]], posto no que se mantivo durante os gobernos de [[Raymond Barre]]. Foi a segunda muller en ocupar un posto de ministra de pleno dereito, logo da que fora tamén ministra de saúde en 1947, [[Germaine Poinso-Chapuis]].<ref name="M"/> Foille encargada a presentación no [[Parlamento francés|parlamento]] do proxecto de lei sobre a [[Aborto|interrupción voluntaria do embarazo]],<ref>{{Cita novas|url=http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2014/11/26/01016-20141126ARTFIG00080-il-y-a-40-ans-le-discours-historique-de-simone-veil-sur-l-avortement.php|título=Il y a 40 ans, le discours historique de Simone Veil sur l'avortement|xornal=Le Figaro|lingua=fr|nome=Sabah|apelidos=Kemel|data=27 de novembro de 2014|data-acceso=27 de xullo de 2018}}</ref> que despenalizaba o [[aborto]].<ref group="N" name="légalisation">A lexislación sobre o dereito das mulleres á interrupción voluntaria do embarazo tivo lugar de xeito implícito en Francia o 31 outubro de 1980 cando o Consello de estado, nunha sentenza chamada "sentenza Lahache", estimou que só á muller lle compete "valorar por si mesma se a súa situación xustifica a interrupción do embarazo" sen ter que preocuparse dos consellos sucesivos do persoal médico e dun organismo de asuntos sociais, que están destinados unicamente a aclararlle á muller o alcance da súa decisión, ver {{cita web|url=http://www.courdecassation.fr/publications_cour_26/bulletin_information_cour_cassation_27/bulletins_information_2000_1245/n_526_1362/|título=Arrêt du 17 novembre 2000 rendu par l’Assemblée plénière] de la Cour de cassation|páxina-web=Cour de Cassation|data-acceso=22 de marzo de 2020|lingua=fr|data-arquivo=07 de agosto de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110807204233/http://www.courdecassation.fr/publications_cour_26/bulletin_information_cour_cassation_27/bulletins_information_2000_1245/n_526_1362/|url-morta=yes}}, que menciona a sentenza do Consello de Estado do [[31 de outubro]] de 1980.</ref> Esta batalla custoulle algunhas inxurias <ref>{{Cita web|url=http://www.europe1.fr/politique/michele-cotta-on-a-vecu-les-injures-avec-simone-veil-des-injures-inimaginables-3376436|páxina-web=Europe1|título=Michèle Cotta : "On a vécu des injures inimaginables avec Simone Veil"|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref>, ataques <ref name="ency" /> e tamén ameazas por parte da [[Ultradereita|extrema dereita]] e dunha parte da [[Dereita política|dereita parlamentaria]], como recordou [[Jean d'Ormesson]] cando a recibiu á súa entrada na [[Academia Francesa]]. Simone Veil opúxose á banalizacion do aborto, do que declarou: "é sempre un drama e seguirá a selo sempre",<ref>{{Cita audiovisual|título=Le parcours de Simone Veil|url=https://dai.ly/x4r0h65|data=30 de xullo de 2017|medio=Le point|lingua=fr|dataacceso=31 de xullo de 2018|tempo=1:02|cita=C'est toujours un drame, cela restera toujours un drame}}</ref> e sobre o que precisaba, en relación á súa lei, que "se ben [a lei] xa non o prohibía, esta non creaba ningún dereito ao aborto".<ref>{{Cita novas|nome=Pascal|apelidos=Bories|título=Pour Simone Veil, il n'y a « aucun droit à l'avortement »|xornal=Le Huffington Post|data=5 de outubro de 2016|url=https://www.huffingtonpost.fr/pascal-bories/pour-simone-veil-il-y-a-aucun-droit-avortement_b_6243866.html|lingua=fr|data-acceso=1 de xullo de 2017}}</ref> O expediente do proxecto de lei para a legalización da interrupción voluntaria do embarazo en Francia declaraba que os abortos que quedaban fóra da lei en Francia contábanse por centos de milleiros.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos-editor=Berger|nome-editor=Henry |data=26 de novembro de 1974|páxinas=10|número=1334|título=AUDITION DE MADAME SIMONE VEIL, MINISTRE DE LA SANTÉ|nome=Simone|apelidos=Veil|revista=Rapports de l'Assemblée National|volume= Annexe au procès-verbal de la séance du 22 novembre 1974|lingua=fr}}</ref> Este proxecto saíu xusto despois de sucesos con ampla difusión en Francia, como o [[manifesto das 343]] en [[1971]].<ref name="contexto" /> Nel, as 343 mulleres que asinaban declaraban terse practicado un aborto. Entre elas atopábanse nomes como os de [[Simone de Beauvoir]] e [[Marguerite Duras]]. Outro suceso relacionado na época foi o [[proceso de Bobigny]], en novembro de [[1972]],<ref>{{Cita web|título= Le procès de Bobigny|url=https://enseignants.lumni.fr/fiche-media/00000000405/le-proces-de-bobigny.html|páxina-web=Lumni Enseignement|data-acceso=22 de marzo de 2020|lingua=fr}}</ref> en que foron xulgadas cinco mulleres que accederan á interrupción voluntaria do embarazo, entre elas unha moza que abortara logo dunha violación. O [[5 de febreiro]] de [[1973]] saíu á luz un novo [[Manifesto dos 331|manifesto]] asinado por 331 médicos que declaraban ter practicado abortos.<ref name="contexto">{{Cita web|título=Avant la loi Veil, le coup d'éclat des 343 "salopes"|url=https://www.franceculture.fr/histoire/avant-la-loi-veil-le-coup-declat-des-343-salopes|data-acceso= 22 de marzo de 2020|lingua=fr}}</ref> Este contexto foi de especial relevancia xa que espertou o debate sobre a legalización do aborto. O texto da lei foi finalmente aprobado pola [[Asemblea Nacional de Francia|asemblea nacional]] o [[29 de novembro]] de [[1974]].<ref>{{cita web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/histoire/interruption/1974-12-20s.pdf|data=18 de xaneiro de 2018|título=Assemblée Nationale 1ªseance du 20 decembre 1974|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr|data-arquivo=18 de xaneiro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180118123957/http://www.assemblee-nationale.fr/histoire/interruption/1974-12-20s.pdf|url-morta=unfit}}</ref> O [[Senado de Francia|Senado]] aprobou de seguido a lei, dúas semanas máis tarde. Entrou en vigor o [[17 de xaneiro]] de [[1975]]. Tras esta batalla lexislativa, ''[[Le Nouvel Observateur]]'' outorgoulle o título de "revelación do ano".<ref name="M" /> Simone Veil revisou tamén a carta de servizos hospitalaria, especialmente no que se refería ao peche daquelas instalacións con moi pouca actividade; reequilibrou as contas do [[Instituto Pasteur]] e puxo en marcha as axudas financeiras destinadas ás mais de nenos e nenas de curta idade.<ref>{{Cita libro|título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2007|isbn=978-2-234-05817-0 |lugar=París|lingua=fr|páxinas=172-173}}</ref> Tamén propuxo unha lei de orientación a favor das persoas discapacitadas.<ref name="Fig" /> Mesmo sendo fumadora,<ref group="N">A súa amiga Gisèle Halimi conta que "ela fumaba ás agachadas! Agochábamonos nos bistros ás portas de París, onde ninguén podía recoñecernos." Ver {{Cita web|url=https://www.francetvinfo.fr/societe/droits-des-femmes/simone-veil-son-amie-gisele-halimi-pleure-une-femme-gaie-drole-qui-savait-choisir-la-cause-juste_2262655.html|páxina-web=Franceinfo|título=Simone Veil : son amie Gisèle Halimi "pleure" une femme "gaie", "drôle", qui "savait choisir la cause juste"|data-acceso=24 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> levou á aprobación da lei francesa de loita contra o tabaquismo en [[1976]] <ref>{{cita web|título=Loi n° 76-616 du 9 juillet 1976 relative à la lutte contre le tabagisme|url=https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000334398&fastPos=2&fastReqId=209749264&categorieLien=cid&oldAction=rechTexte|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr|páxina-web=Legifrance}}</ref> que incluía restricións publicitarias, primeiras prohibicións en determinados sitios (locais con presenza de menores, hospitais ou locais onde se manipulan produtos alimentarios) e os avisos sanitarios nos paquetes de tabaco.<ref>{{cita web|url=http://www.cnct.fr/lexique-94/simone-veil-85.html|páxina-web=Comité National contre le tabagisme|título=Lexique : Simone Veil|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170824012132/http://www.cnct.fr/lexique-94/simone-veil-85.html|dataarquivo=24 de agosto de 2017|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.huffingtonpost.fr/2017/06/30/des-1975-simone-veil-portait-la-toute-premiere-loi-contre-le-ta_a_23009624/|apelidos=Berthelier|nome=Anthony|data=30 de xuño de 2017|páxina-web=Huffpost|título=Mort de Simone Veil: dès 1975, elle portait la toute première loi contre le tabagisme et interdisait la cigarette dans certains lieux publics|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.cnct.fr/lexique-94/simone-veil-85.html|páxina-web=Comité National contre le Tabagisme|título=Simone Veil|data-acceso=25 de xullo de 2018|lingua=fr|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170824012132/http://www.cnct.fr/lexique-94/simone-veil-85.html|dataarquivo=24 de agosto de 2017|urlmorta=yes}}</ref> Como ministra seguiu a ser coñecida polo seu carácter forte e a súa esixencia para coas persoas que colaboraban con ela.<ref name="M" /> Ela tumbou, canda outros membros do goberno, o proxecto de repatriación forzosa de 100 000 alxerinos por ano proposto por Valéry Giscard d'Estaing, cuxa política de axudas financeiras para o retorno fracasou.<ref>{{Cita novas|lingua=fr|título=Quand Giscard chassait l’Algérien…|xornal=L'Humanité |data=24 de xuño de 2015|url=https://www.humanite.fr/quand-giscard-chassait-lalgerien-577716 |data-acceso=24 de xullo de 2017}}</ref> En [[1977]] chegou a valorar a súa candidatura á alcaldía de París. Ao ano seguinte, en [[1978]], formou parte da lista de posibles candidaturas para a función de [[Primeiro ministro]].<ref name="Fig" /> ==== No Parlamento europeo e pola construción da Unión Europea ==== [[Ficheiro:Simone Veil par Claude Truong-Ngoc 1979.jpeg|miniatura|Simone Veil presidindo unha sesión do Parlamento Europeo en Estrasburgo en 1979.|300px]] A petición do presidente Valéry Giscard d'Estaing, encabezou a lista da [[Union pour la démocratie française]] (UDF) nas [[Eleccións ao Parlamento europeo de 1979|eleccións europeas de 1979]], as primeiras por [[sufraxio universal]] directo. Tras a vitoria relativa da UDF (27,61 % dos votos e 25 escanos) abandonou o seu posto no goberno. O [[17 de xullo]] de [[1979]], foi elixida presidenta do [[Parlamento Europeo|Parlamento europeo]] en segunda volta<ref>{{Cita novas|apelidos=Fidalgo|nome= Feliciano|data=18 de xullo de 1979|xornal=[[El País]]|título=La francesa Simone Veil, primera presidenta del Parlamento Europeo|url=https://elpais.com/diario/1979/07/18/internacional/301096812_850215.html|lingua=es|data-acceso=31 de xullo de 2018}}</ref> con 192 votos<ref>{{Cita novas|título=Elección del nuevo presidente del Parlamento Europeo|url=http://www.europarl.europa.eu/news/es/agenda/briefing/2014-07-01/0/eleccion-del-nuevo-presidente-del-parlamento-europeo|lingua=es|data-acceso=27 de xullo de 2018}}</ref> fronte ós 133 do socialista [[Mario Zagari]] e os 47 do comunista [[Giorgio Amendola]].<ref>{{Cita libro|título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2007|isbn=978-2-234-05817-0 |lugar=París|lingua=fr|páxina=182}}</ref> Ao comezo do ano [[1982]] pedíuselle que continuase nun segundo mandato, pero non podendo obter o apoio dos deputados do partido [[Rassemblement pour la République]] (RPR), retirou a súa candidatura antes da terceira volta para non facilitar a elección do candidato socialista, o que lle granxeou as simpatías das seccións da dereita francesa a partir de entón.<ref>{{Cita libro|título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2007|isbn=978-2-234-05817-0 |lugar=París|lingua=fr|páxina=203}}</ref> Daquela o Parlamento Europeo tiña poucos poderes, pero Simone Veil deulle moita máis visibilidade na área dos [[dereitos humanos]].<ref name="M"/> Ela apoiou a proposta de [[Yvette Roudy]] de crear unha Comisión polos dereitos das mulleres.<ref name="M2">{{Cita publicación periódica|apelidos=Roudy|nome=Yvete|data=domingo 2/ luns 3 de xullo de 2017|título=Notre combat pour la parité|revista=Cahier du Monde|lingua=fr|páxinas=5|número=22 540}}</ref> En [[1981]] Simone Veil recibiu o premio internacional [[Premio Carlomagno|Carlomagno]]. Tras deixar a presidencia do Parlamento Europeo implicouse activamente na vida política europea, á cabeza do servizo xurídico do parlamento.<ref name="FA">{{cita web|url=http://www.france-allemagne.fr/Simone-Veil,1453.html |título=Simone Veil |páxina-web=France-Allemagne |data-acceso=2 de xullo de 2017|lingua=fr}}</ref> Máis tarde, en [[1984]], xunto a [[Jacques Chirac]], impúxolle á oposición unha lista única, denominada [[Union pour la France en Europe]] (UFE) nas [[eleccións europeas de 1984]]. A lista que ela encabezaba obtivo o [[17 de xuño]] o 43,02 % dos votos e 41 escanos. Simone pasou entón a presidir o [[Grupo da Alianza dos Liberais e Demócratas por Europa|Grupo Liberal]] no Parlamento Europeo durante toda a lexislatura. Nas [[Eleccións ao Parlamento europeo de 1989|eleccións europeas de 1989]] presentou unha lista centrista diverxente da lista da coalición entre PR e UDF. Esta lista recolleu o 8,43 % dos votos e sumou sete deputados europeos. Valéry Giscard d'Estaing sucedouna na presidencia do grupo liberal.<ref name="Fig" /> Invitada no programa ''[[L'Heure de vérité]]'', declarou que ela era "de esquerdas para algunhas cousas e de dereitas para outras".<ref name="pol">{{Cita web|url=http://www.politique.net/simone-veil.htm|páxina-web=Politique.net|título=Simone VEIL|data-acceso=31 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Participou na campaña de Raymond Barre durante as eleccións presidenciais de 1988.<ref>Mathias Bernard, ''Valéry Giscard d'Estaing : les ambitions déçues'', Paris, Armand Colin, 2014 (<abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 353)</ref> Tras a reelección de [[François Mitterrand]], declarou que "en principio non hai ningún obstáculo para gobernar cos socialistas" e reencontrouse con [[Michel Rocard]], quen desexaba integrala no seu equipo de goberno, pero o presidente fixo fracasar esta posibilidade.<ref name="Fig" /> En 1983 creou, xunto co seu home, o club Vauban, un círculo de reflexión que tiña por meta superar as divisións políticas. As reunións deste club tiñan lugar no apartamento da parella na [[praza Vauban]].<ref name="match" /> [[Ficheiro:Simone Veil (1993) by Erling Mandelmann.jpg|miniatura|Simone Veil en 1993.|alt=|esquerda|267x267px]] Foi nomeada membro da [[Comisión internacional para os Balcáns]] en 1996, baixo a autoridade de [[Leo Tindemans]]. Dirixiu tamén o grupo de alto nivel sobre a libre circulación das persoas. De xeito paralelo, Simone Veil deu o seu apoio a numerosas asociacións con vocación europea, como o Fondo europeo para a liberdade de expresión, [[ELSA France]] ou mesmo a [[Fundación europea da ciencia]], da que foi presidenta de honor.<ref name="FA" /> ==== Na oposición ==== Nas eleccións de 1988, cando algunhas personalidades da UDF, concretamente [[Jean-Claude Gaudin]] en [[Marsella]], pasaron, a nivel local, dos desacordos coa [[Fronte Nacional (Francia)|Fronte Nacional]] e cando [[Charles Pasqua]] (RPR) apelou ás "preocupacións" e "valores" semellantes, Simone Veil declarou que "entre unha Fronte nacional e unha socialista [ela votaría] por unha socialista".<ref>{{Cita novas|apelidos=Bekmezian|nome=Hélène|data=14 de xuño de 2012|xornal=Le Monde|título=Droite : trente ans d'hésitations face au FN|url=https://www.lemonde.fr/politique/article/2012/06/14/droite-trente-ans-d-hesitations-face-au-fn_1718487_823448.html|lingua=fr|data-acceso=26 de xullo de 2018}}</ref> Ao inicio de [[1990]], ela cualificou de "inadmisible" a creación dos ''ficheiros informatizados de datos xerais'', decidida polo goberno de [[Michel Rocard]].<ref>Bernard Gorce et Solenn de Royer, [http://www.la-croix.com/Actualite/S-informer/France/Le-fichier-Edvige-protection-ou-menace-pour-les-libertes-_NG_-2008-09-08-675807 « Le fichier Edvige, protection ou menace pour les libertés ? »], ''La Croix'', 8 de setembro de 2008</ref> O proxecto retirouse en marzo dese ano e foi promulgado baixo un novo texto polo [[Goberno Cresson]] ao ano seguinte.<ref name="Mandraud">Isabelle Mandraud, [https://www.lemonde.fr/archives/article/2008/09/09/edvige-le-ps-refute-l-idee-d-avoir-ouvert-la-boite-de-pandore_1093008_0.html " Edvige : de Michel Rocard à François Fillon, les pérégrinations du fichier des RG "], ''[[Le Monde]]'', 9 de setembro de 2008.{{fr}}</ref> ==== Ministra de Asuntos Sociais, Saúde e Urbanismo ==== En marzo de [[1993]] Simone Veil foi nomeada ministra de Asuntos Sociais, Saúde e Urbanismo no equipo de goberno de [[Édouard Balladur]].<ref name=":0" group="N" /> Neste cargo puxo en marcha a figura do ''praticien adjoint contractuel'' (PAC).<ref group="N">Persoal contratado por unha duración igual ou inferior a tres anos. Podían optar a este posto persoas de nacionalidade francesa con titulacións en Medicina de fóra da UE e tamén quen tivese o título de Medicina e a cidadanía comunitaria. Ver: {{Cita web|título=PAC, Praticien adjoint contractuel - Définition - BNDS|url=https://www.bnds.fr/dictionnaire/pac.html|páxina-web=www.bnds.fr|data-acceso=31 de marzo de 2019|lingua=fr}}</ref> Así mesmo asinou un acordo sobre a doazón de órganos con Israel xa que este país tiña falta de doantes.<ref>{{Cita web|url=http://www.israelvalley.com/2017/06/30/disparition-de-simone-weil-beaucoup-disraeliens-lui-doivent-vie/|apelidos=Rouach|nome=Daniel|data=30 de xuño de 2017|páxina-web=Israel Valley|título=Disparition de Simone Veil. Beaucoup d’Israéliens lui doivent la vie.|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Apoiou a Édouard Balladur nas eleccións presidenciais de 1995 e deixou o goberno tras a vitoria de [[Jacques Chirac]]. De seguido afiliouse na [[Union pour la démocratie française|UDF]], partido que deixaría uns anos despois, en 1997.<ref>{{Cita libro|título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2007|isbn=978-2-234-05817-0 |lugar=París|lingua=fr|páxinas=246-247}}</ref> [[Ficheiro:FR_referendum_EU_constitution.JPG|alt=|miniatura|Carteis chamando ao voto no referendo francés de 2005.|160x160px]] En 1996, cando o número de mulleres nos parlamentos se limitaba ao 6%, asinou unha petición iniciada por [[Yvette Roudy]], titulada ''Manifeste pour la parité (Manifesto pola paridade)'', que reunía cinco mulleres políticas de esquerdas e cinco de dereitas. A chamada ''Lei Jospin'' do ano 2000 retomou os puntos máis esenciais das proposicións que nela se presentaran.<ref name="M2"/> ==== Membro do Conseil constitutionnel ==== Foi nomeada membro do [[Conseil constitutionnel]] polo presidente do Senado, [[René Monory]], en marzo de 1998. Formou parte da alta xudicatura ata marzo de 2007. En 2005 saltouse o deber de reserva cando, estando en excedencia por solicitude propia, fixo unha chamada a votar polo si no [[referendo]] francés polo establecemento dunha [[Constitución Europea|constitución europea]].<ref>{{cita web|url=https://www.denistouret.net/constit/chap9.html|2=|título=Conseil constitutionnel|data-acceso=31 de xullo de 2018|lingua=fr|data-arquivo=23 de xaneiro de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170123010455/http://denistouret.net/constit/chap9.html|url-morta=yes}}</ref> ==== Retirada progresiva da vida pública ==== O día [[8 de marzo]] de [[2007]], recentemente exenta do seu deber de reserva ligado ao seu mandato como membro do Conseil constitutionnel, anunciou a súa decisión de apoiar a candidatura de [[Nicolas Sarkozy]] nas eleccións presidenciais dese ano. En relación ao anuncio feito polo candidato da [[Unión por un Movemento Popular]] sobre a creación dun ministerio da "inmigración e da identidade nacional" en caso de vitoria, Simone afirmou que preferiría un ministerio "de inmigración e integración"<ref name="pire">{{cita novas|url=https://www.lemonde.fr/societe/article/2007/03/17/simone-veil-pense-que-bayrou-c-est-pire-que-tout_884379_3224.html|xornal=[[Le Monde]]|lingua=fr|título=Simone Veil pense que "Bayrou, c'est pire que tout"|data-acceso=31 de xullo de 20118|nome=Béatrice|apelidos=Gurrey)}}</ref><ref group="N">"Non gostei nada esta designación tan ambigua" ("Je n’ai pas du tout aimé cette formule très ambiguë") declaraba nunha entrevista no xornal ''[[Marianne]]'' (17 -23 de marzo de 2007)</ref>[[Ficheiro:Simone Veil, gymnase Japy 2008 02 27 n4.jpg|miniatura|Simone Veil durante a campaña das eleccións municipais de 2008 en París.|alt=|299x299px]] Porén, o seu apoio a [[Nicolas Sarkozy]] non se cuestionou: "Nicolas é amable. Pode ser brutal cando se expresa, pero a xente trabúcase ao dubidar da súa humanidade. É un amigo leal. Para min iso é importante. Cando escollemos un presidente, préstanos quen ten esas calidades. E non sempre se dá o caso."<ref group="N">"Nicolas est gentil. Il peut être brutal dans son expression, mais les gens ont tort de douter de son humanité. C’est un ami fidèle. Pour moi, c’est important. Quand on choisit un président, on a envie de quelqu’un qui ait ces qualités-là. Ce n’est pas toujours le cas" en ''[[Le Figaro]]'', 8 de marzo de 2007</ref> Por outra banda tamén fixo numerosas críticas ao candidato da [[Union pour la démocratie française|UDF]], [[François Bayrou]]<ref name="pire" />, acusándoo de non representar "[a ninguén] máis que a el mesmo"<ref name=":3">''[[Le Figaro]]'', 8 de marzo de 2007</ref> e de "ser o peor de todos".<ref name="pire" /> O presidente da [[Presidentes de Francia|república]], Nicolas Sarkozy, anunciou o [[11 de xaneiro]] de [[2008]] que lle encargara a ela a tarefa de "conducir un gran debate nacional para definir os novos principios fundamentais necesarios nestes tempos e inscribilos no preámbulo da [[Constitución francesa de 1958|constitución]]", nomeando a "diversidade" que "non pode facerse sobre unha base étnica".<ref>{{cita novas |título=Nicolas Sarkozy, ''Vœux aux corps constitués et aux agents de la Fonction Publique'' |xornal=Elysee.fr |data=11 de xaneiro de 2008 |url=http://www.elysee.fr/documents/index.php?mode=cview&press_id=874&cat_id=7&lang=fr |data-acceso=2 de xullo de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090210002938/http://www.elysee.fr/documents/index.php?mode=cview&press_id=874&cat_id=7&lang=fr |dataarquivo=10 de febreiro de 2009 |lingua=fr |urlmorta=yes }}</ref> O decreto de [[9 de abril]] de [[2008]] en que se creaba un comité de reflexión en relación ao preámbulo da constitución e que prevía a emisión dun informe antes do 30 de xuño<ref group="N">Este decreto está accesible en [https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=03B8D6E1CC11064F79BB592EC52F5801.tpdjo12v_2?cidTexte=JORFTEXT000018609195&dateTexte= Legifrance.]{{Fr}}</ref> recibiu a oposición de [[Anne-Marie Le Pourhiet]], quen vía nel o risco de "socavar o principio da igualdade de todas as persoas ante a lei ".<ref>{{Cita publicación periódica|título=Touche pas à mon préambule ! |xornal=Le Figaro |data=24 de maio de 2008|issn=0182-5852 |url=http://www.lefigaro.fr/debats/2008/05/24/01005-20080524ARTFIG00053-touche-pas-a-mon-preambule-.php |data-acceso=2016-11-02|lingua=fr}}</ref> Unha sondaxe realizada polo [[Institut français d'opinion publique|Ifop]] en 2010 presentaba a Simone Veil como "a muller preferida polos franceses" cunha nota de 14,5 puntos sobre vinte.<ref>[http://www.lejdd.fr/Societe/Actualite/Veil-femme-preferee-des-Francais-177051 "Veil, femme préférée des Français"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110112000751/http://www.lejdd.fr/Societe/Actualite/Veil-femme-preferee-des-Francais-177051/ |date=12 de xaneiro de 2011 }}, ''Le Journal du dimanche'', 5 de marzo de 2010</ref> [[Ficheiro:UDI_logo.svg|alt=|esquerda|miniatura|Logo da UDI.|160x160px]] Presentouse do lado de [[Jean-Louis Borloo]] no congreso fundador da ''[[Union des démocrates et indépendants]]'' (UDI), en outubro de 2012.<ref>[http://tempsreel.nouvelobs.com/politique/20121021.OBS6472/simone-veil-participe-a-l-assemblee-constituante-de-l-udi.html "Simone Veil participe à l’assemblée constituante de l’UDI "], en nouvelobs.com, 21 de outubre de 2012</ref> O [[25 de novembro]] de [[2017]] foi presentado o primeiro carné de afiliación á UDI, a nome de Simone Veil.<ref>{{Cita web|url=http://www.lejdd.fr/Politique/Actualite/Portes-ouvertes-chez-les-centristes-577296|apelidos=Quemener|nome=Soazig|data=25 de novembro de 2012|páxina-web=lejdd.fr|título=Portes ouvertes chez les centristes - leJDD.fr|data-acceso=23 de xullo de 2017|lingua=fr|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20121129050109/http://www.lejdd.fr/Politique/Actualite/Portes-ouvertes-chez-les-centristes-577296|dataarquivo=29 de novembro de 2012|urlmorta=yes}}</ref> O [[13 de xaneiro]] de [[2013]], unha foto difundida por [[BFM TV]] mostraba a Simone Veil participando dunha convocatoria da ''[[La Manif pour tous]]'' contra o [[matrimonio entre persoas do mesmo sexo]] e contra os dereitos de [[Pai|paternidade]] dos [[gai]]s e [[Lesbianismo|lesbianas]], cun banderín reivindicativo na man.<ref>{{Cita novas|data=14 de xaneiro de 2013|xornal=L'Obs|título=Simone Veil a manifesté contre le mariage homo|url=http://tempsreel.nouvelobs.com/politique/mariage-gay-lesbienne/20130114.OBS5322/simone-veil-a-manifeste-contre-le-mariage-homo.html|lingua=fr-FR|data-acceso=26 de xullo de 2018}}</ref> Fontes próximas á parella confirmaron que ela baixara na compaña do seu home para saudar as persoas manifestantes e explicaron que se ben este xesto non "valida a súa adhesión" ás consignas proclamadas durante a manifestación, "expresan as reservas que tiña Simone Veil en relación á apertura do dereito de adopción ás parellas [[Homosexualidade|homosexuais]]".<ref>{{Cita web|url=https://www.huffingtonpost.fr/2013/01/14/manif-pour-tous-simone-veil-salue-manifestants-contre-mariage-gay_n_2470599.html|páxina-web=Le Huffington Post|título=Manif pour tous : Simone Veil a « salué les manifestants » contre le mariage gay|data-acceso=5 de xullo de 2017|lingua=fr}}</ref> No momento do seu falecemento, a xornalista [[Anne Chemin]] argumentaba que "ninguén sabe se se trata[ba] dun compromiso lúcido e definido contra o matrimonio entre persoas do mesmo sexo porque ela xamais se posicionou publicamente sobre esta cuestión, nin a través de textos nin de discursos." <ref>{{Cita publicación periódica|título=Simone Veil était une féministe, mais aussi une femme de son temps|xornal=Le Monde|data=30 de xuño de 2017|url=https://www.lemonde.fr/mort-de-simone-veil/article/2017/06/30/simone-veil-est-une-feministe-mais-aussi-une-femme-de-son-temps_5153903_5153643.html|lingua=fr}}</ref> Pola súa banda, a xornalista Nadia Daam afirmou daquela, de modo mais categórico, que Simone Veil estaba "fisicamente e mentalmente eivada"<ref group="N">No texto orixinal "physiquement et mentalement diminuée"</ref> e que o seu estado de saúde non lle permitía ser dona das súas decisións.<ref>{{Cita web|nome=Nadia|apelidos=Daam|título=Simone Veil tout juste disparue, voilà déjà les charognards|data=30 de xuño de 2017|url=http://www.slate.fr/story/147900/simone-veil-charognards|lingua=fr|páxina-web=Slate.fr}}</ref> === Presidenta da Fundación pola memoria da Shoá === De 2001 a 2007 presidiu a Fundación pola memoria da Shoá, da que foi despois presidenta de honor.<ref>Fonte : [http://www.fondationshoah.org/la-fondation/hommage-simone-veil Fondation pour la mémoire de la Shoah]</ref> Exemplo de [[resiliencia]], aceptou a proposta realizada por [[Alain Genestar]], director de ''[[Paris Match]]'', de regresar a [[Auschwitz-Birkenau|Auschwitz]] con cinco dos seus netos o [[22 de decembro]] de [[2004]].<ref>{{Cita libro|título=Simone, éternelle rebelle|apelidos=Briand|nome=Sarah|editorial=Fayard|ano=2015|lingua=fr}}</ref> Foi moi difundida a súa oposición a unha iniciativa educativa en relación coa Shoá anunciada por Sarkozy en 2008. Esta iniciativa, cuxa posta en marcha estaba prevista para o curso 2008/2009, implicaba o apadriñamento de vítimas do Holocausto por parte do alumnado de idades comprendidas entre os nove e os dez anos. En relación a este proxecto, Simone Veil declarou:<ref>{{Cita web|título=Shoah en CM2 : Simone Veil fustige l'idée de Sarkozy |url=http://www.lexpress.fr/actualite/societe/shoah-en-cm2-simone-veil-fustige-l-idee-de-sarkozy_470240.html |páxina-web=lexpress.fr |data=15 de febreiro de 2008 |data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref group="N">Cita orixinal: "C’est inimaginable, insoutenable, dramatique et, surtout, injuste. (...) On ne peut pas infliger cela à des petits de dix ans! On ne peut pas demander à un enfant de s’identifier à un enfant mort. Cette mémoire est beaucoup trop lourde à porter. Nous mêmes, anciens déportés, avons eu beaucoup de difficultés, après la guerre, à parler de ce que nous avions vécu, même avec nos proches. Et, aujourd’hui encore, nous essayons d’épargner nos enfants et nos petits-enfants. Par ailleurs, beaucoup d’enseignants parlent -très bien- de ces sujets à l’école."</ref> {{cita| Isto é inimaxinable, insostible, dramático e sobre todo inxusto.}} As críticas a esta iniciativa gobernamental foron numerosas, e se ben inicialmente estaba pensada como unha actividade a realizar de xeito individual, foi modificada posteriormente dando maior liberdade ao profesorado para integrar estes contidos, mediante actividades colectivas realizadas en cada clase.<ref>{{Cita novas|título=Le projet de parrainage d'enfants de la Shoah contesté|url=https://www.lemonde.fr/politique/article/2008/02/15/le-projet-de-parrainage-d-enfants-de-la-shoah-conteste-par-stephanie-le-bars_1011787_823448.html|data=15 de febreiro de 2008|data-acceso=12 de abril de 2019|lingua=fr|xornal=[[Le Monde]]|apelidos=Le Bars|nome=Stéphanie}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Le parrainage d'enfants juifs, une piste parmi d'autres|url=http://www.lefigaro.fr/actualites/2008/02/28/01001-20080228ARTFIG00026-le-parrainage-d-enfants-juifs-une-piste-parmi-d-autres-.php|data=28 de febreiro de 2008|data-acceso=12 de abril de 2019|xornal=Le Figaro|apelidos=Gabizon|nome=Cécilia|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Le parrainage d'enfants juifs déportés crée la polémique|url=http://www.lefigaro.fr/actualites/2008/02/15/01001-20080215ARTFIG00321-le-parrainage-d-enfants-juifs-deportes-cree-la-polemique-.php|xornal=Le Figaro|data=15 de febreiro de 2008|data-acceso=12 de abril de 2019|apelidos=Gabizon|nome=Cécilia|apelidos2=Loui|nome2=Cyrille|último-amp=true|lingua=fr}}</ref> O [[31 de outubro]] de [[2007]] publicouse a súa autobiografía, titulada ''Une vie.'' A obra foi traducida a máis de 15 linguas<ref name="Cojean" /> e no ano 2017 xa se venderan máis de 302 000 exemplares.<ref name=":7" /> Este libro acadou o premio literario Les Lauriers Verts (na categoría ''Devoir de mémoire'') en 2009.<ref name=":1" group="N">Ver información sobre este premio na [[:fr:Prix littéraires Les Lauriers Verts#2009|Wikipedia francesa.]] {{Fr}}</ref> Nel Simone Veil dá, entre outras, a súa opinión sobre os dous procesados en Francia pola súa colaboración cos nazis: [[Paul Touvier]] e [[Maurice Papon]].<ref name=":10">{{Cita novas|apelidos=González|nome=Enric|data=21 de abril de 1994|xornal=[[El País]]|título=La cadena perpetua a Touvier abre paso al juicio contra otro ex colaboracionista|url=https://elpais.com/diario/1994/04/21/internacional/766879205_850215.html|lingua=es|issn=1134-6582|data-acceso=31 de xullo de 2018}}</ref><ref name=":11">{{Cita web|url=http://www.elmundo.es/elmundo/2007/02/17/obituarios/1171737509.html|apelidos=Sahagún|nome=Felipe|data=5 de marzo de 2007|páxina-web=elmundo.es|título=Maurice Papon, cómplice del genocidio nazi|data-acceso=31 de xullo de 2018|lingua=es}}</ref> Deste último afirma que nunca expresou o máis mínimo remorso pola morte dos nenos e nenas durante as deportacións.O [[31 de outubro]] de [[2007]] publicouse a súa autobiografía, titulada ''Une vie.'' A obra foi traducida a máis de 15 linguas<ref name="Cojean" /> e no ano 2017 xa se venderan máis de 302 000 exemplares.<ref name=":7" /> Este libro acadou o premio literario Les Lauriers Verts (na categoría ''Devoir de mémoire'') en 2009.<ref name=":1" group="N" /> Nel Simone Veil dá, entre outras, a súa opinión sobre os dous procesados en Francia pola súa colaboración cos nazis: [[Paul Touvier]] e [[Maurice Papon]].<ref name=":10" /><ref name=":11" /> Deste último afirma que nunca expresou o máis mínimo remorso pola morte dos nenos e nenas durante as deportacións.<ref name=":2" group="N">No texto orixinal: "Maurice Papon n'a jamais exprimé le mondre regret. (...) Il n'a pas eut un mot pour les enfants qu'il avait fait arrêter, pas un remorse, pas une excuse"</ref> O [[31 de outubro]] de [[2007]] publicouse a súa autobiografía, titulada ''Une vie.'' A obra foi traducida a máis de 15 linguas<ref name="Cojean" /> e no ano 2017 xa se venderan máis de 302 000 exemplares.<ref name=":7" /> Este libro acadou o premio literario Les Lauriers Verts (na categoría ''Devoir de mémoire'') en 2009.<ref name=":1" group="N" /> Nel Simone Veil dá, entre outras, a súa opinión sobre os dous procesados en Francia pola súa colaboración cos nazis: [[Paul Touvier]] e [[Maurice Papon]].<ref name=":10" /><ref name=":11" /> Deste último afirma que nunca expresou o máis mínimo remorso pola morte dos nenos e nenas durante as deportacións.<ref name=":6" /><ref name=":2" group="N" /> === Membro da Academia francesa === [[Ficheiro:Institut_de_France_-_Académie_française_et_pont_des_Arts.jpg|alt=|miniatura|Sede da Academia Francesa.]] Outro recoñecemento á súa acción pública foi a súa elección como membro dos "Inmortais". O [[9 de outubro|nove de outubro]] de [[2008]], convidada por [[Maurice Druon]] e [[François Jacob]], Simone Veil presentou a súa candidatura á cadeira décimo terceira da [[Academia Francesa|Academia francesa]], a que fora de [[Pierre Messmer]], [[Jean Racine]] e [[Paul Claudel]].<ref>{{Cita web|url=http://www.academie-francaise.fr/actualites/index.html |título=L’actualité - Académie française |páxina-web=www.academie-francaise.fr|lingua=fr}}</ref> O [[20 de novembro]] foi elixida en primeira volta con 22 votos a favor de 29 (cinco en branco e dous marcados cunha cruz).<ref name="Cojean">Annick Cojean, "Simone Veil entre à l'Académie française", ''[[Le Monde]]'', 22 de novembro de 2008</ref><ref name="AF_1">{{Cita web|url=http://www.academie-francaise.fr/les-immortels/simone-veil |título=Biographie Simone Veil |editorial=Académie française |data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Foi deste xeito a primeira muller que ingresou na Academia francesa.<ref>{{Cita audiovisual|título=Simone Veil : une vie|autor=Brut|url=https://www.youtube.com/watch?v=snhBevI5xYY|data=30 de xuño de 2017|medio=YouTube|lingua=fr|tempo=0:45}}</ref> [[Jacques Chirac]] fíxolle entrega da súa espada de académica o [[16 de marzo]] de [[2010]], no Senado. Trátase dun sabre lixeiro con data do século XIX, realizado polo escultor checo [[Ivan Theimer]].<ref name="AF_1" /> Sobre a súa espada de inmortal graváronse o número de matrícula que lle tatuaran no brazo en Auschwitz, o 78651<ref>{{Cita web|url=http://www.academie-francaise.fr/actualites/reception-de-mme-simone-veil-f13|data=18 de marzo de 2010|páxina-web=Académie française|título=Réception de Madame Simone Veil|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref>, e tamén os lemas da república francesa e da Unión Europea: ''[[Liberté, égalité, fraternité|Liberté, Égalité, Fraternité]]'' e ''[[In varietate concordia]].<ref>{{Cita publicación periódica|título=Simone Veil, une icône à l'Académie |xornal=leparisien.fr |data=2016-12-07 |url=http://www.leparisien.fr/abo-politique/simone-veil-une-icone-a-l-academie-18-03-2010-853055.php |data-acceso=2016-12-07|lingua=fr}}</ref>'' Simone Veil foi recibida baixo a Cúpula, sede da Academia Francesa, o [[18 de marzo]] de [[2010]], en presenza do presidente da república, Nicolas Sarkozy, protector da Academia, e dos seus predecesores [[Valéry Giscard d'Estaing]] (membro da Academia francesa dende 2003) e Jacques Chirac. No momento da cerimonia de recepción, militantes en contra do aborto protestaron nas proximidades do [[Institut de France]].<ref name="LExpress_1">{{Cita web|url=http://www.lexpress.fr/culture/simone-veil-est-entree-a-l-academie-francaise_856388.html|data=18de marzo de 2010|páxina-web=L'Express|título=Simone Veil est entrée à l'Académie française|data-acceso=1 de xullo de 2017|lingua=fr}}</ref> [[Jean d'Ormesson]] pronunciou o discurso de entrada e Simone Veil o eloxio ao seu predecesor, o ex primeiro ministro [[Pierre Messmer]].<ref>[http://www.academie-francaise.fr/discours-de-reception-et-reponse-de-m-jean-dormesson-1 « Réception de] <span> - Institut de France »</span>, 18 mars 2010</ref> === Últimos anos, morte e enterro === Tras o pasamento do seu home e da súa irmá en [[2013]], Simone Veil retirouse da vida pública. En agosto de 2016 tivo que ser hospitalizada por síndrome de desconforto respiratorio do adulto.<ref>{{Cita web|url=http://www.journaldesfemmes.com/societe/actu/1610569-simone-veil-hospitalisee-ministre-sante/ |título=Simone Veil, hospitalisée pour détresse respiratoire |data=18 août 2016 |páxina-web=journaldesfemmes.com|lingua=fr}}</ref> Simone Veil faleceu no seu domicilio parisiense da praza Vauban o [[30 de xuño]] de [[2017]], a poucas horas do seu nonaxésimo aniversario.<ref name=":2" /><ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Cocquet|nome=Marion|data=30 de xuño de 2017|título=Simone Veil : « Nous vous aimons, Madame »|url=http://www.lepoint.fr/politique/simone-veil-nous-vous-aimons-madame-30-06-2017-2139449_20.php|PMC=|revista=Le Point|lingua=fr|data-acceso=30 de xuño de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://mobile.nytimes.com/2017/06/30/world/europe/simone-veil-dead.html|apelidos=Chan|nome=Sewell|data=30 de xuño de 2017|páxina-web=The New York Times|título=Simone Veil, Ex-Minister Who Wrote France's Abortion Law, Dies at 89.|data-acceso=30 de xuño de 2017|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |nome=Éric|apelidos=Favereau |url=http://www.liberation.fr/france/2017/06/30/simone-veil-une-femme-debout_1471459 |título=Simone Veil, une femme debout |páxina-web=Libération.fr |data= 30 de xuño de 2017 |lingua=fr}}</ref><ref>[http://www.lefigaro.fr/politique/2017/06/30/01002-20170630ARTFIG00124-l-ancienne-ministre-et-academicienne-simone-veil-est-decedee.php « L'ancienne ministre et rescapée de la Shoah Simone Veil est décédée »], sur ''Le Figaro'', 30 de xuño de 2017{{fr}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.la-croix.com/Religion/reactions-responsables-religieux-mort-Simone-Veil-2017-06-30-1200859374 |título=Les réactions des responsables religieux à la mort de Simone Veil |editorial=''La Croix'' |data= 30 de xuño de 2017||lingua=fr|dataacceso=29 de xullo de 2018}}</ref> Segundo indicou o seu fillo Pierre-François, a última palabra que ela pronunciou antes de morrer foi "grazas".<ref>{{Cita web|url=http://www.femmeactuelle.fr/actu/news-actu/photos-obseques-simone-veil-famille-politiques-celebrites-40949 |data= 5 de xullo de 2017 |título=Photos – Obsèques de Simone Veil : famille, politiques et personnalités réunis pour un dernier hommage |páxina-web=femmeactuelle.fr|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.liberation.fr/societe/2017/06/30/mort-de-simone-veil-reactions-dans-la-communaute-juive_1580635|data=30 de xuño de 2017|páxina-web=Libération|título=Mort de Simone Veil : réactions dans la communauté juive|data-acceso=27 de xullo de 2018|lingua=fr|urlarquivo=http://archive.wikiwix.com/cache/20170707104224/http://www.liberation.fr/societe/2017/06/30/mort-de-simone-veil-reactions-dans-la-communaute-juive_1580635|dataarquivo=07 de xullo de 2017|urlmorta=yes}}</ref> Diversas personalidades de todo o espectro político, como [[Nicolas Dupont-Aignan]], [[Christian Estrosi]], [[Yves Jégo]], [[Bernard-Henri Lévy]], [[Florian Philippot]], [[Laurence Rossignol]] ou mesmo [[Inna Shevchenko]] promoveron a petición da súa inhumación no Panteón de París.<ref>{{Cita web|url=http://www.bfmtv.com/politique/florian-philippot-favorable-a-l-inhumation-de-simone-veil-au-pantheon-1198581.html|páxina-web=BFMTV|título=Florian Philippot favorable à l'inhumation de Simone Veil au Panthéon|data-acceso=2017-06-30|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita novas|apelidos=Caravagna|nome=Leo|data=30 de xuño de 2017|título=De nombreux appels à inhumer Simone Veil au Panthéon|url=http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2017/06/30/01016-20170630ARTFIG00264-de-nombreux-appels-a-inhumer-simone-veil-au-pantheon.php|PMC=|revista=Le Figaro|lingua=fr|doi=|issn=0182-5852|data-acceso=30 de xuño de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Simone Veil est la candidate idéale pour le Panthéon et tout le monde l'a relevé |url=https://www.huffingtonpost.fr/2017/06/30/simone-veil-est-la-candidate-ideale-pour-le-pantheon-et-tout-le_a_23009612/ |xornal=Le Huffington Post |data-acceso=30 de xuño de 2017|lingua=fr}}</ref><ref name="leparisien0207" /> A asociación feminista [[Politiqu'elles]] lanzou unha petición que solicitaba que fose trasladada o Panteón e tiña recollidas máis de 11 0000 sinaturas o 2 de xullo de 2017,<ref name="leparisien0207">{{Cita web|url=http://www.leparisien.fr/societe/simone-veil-petitions-et-personnalites-demandent-son-entree-au-pantheon-02-07-2017-7104180.php |título=Simone Veil : pétitions et personnalités demandent son entrée au Panthéon |data=2 de xullo de 2017 |páxina-web=leparisien.fr|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rmc.bfmtv.com/emission/la-place-de-simone-veil-est-au-pantheon-c-est-une-evidence-1198400.html|páxina-web=RMC|título=La place de Simone Veil est au Panthéon, c’est une évidence|data-acceso=1 de xullo de 2017|lingua=fr}}</ref> mentres que outra iniciativa acadaba as 120 000 sinaturas o mesmo día.<ref name="leparisien0207" /> Porén, dúas das súas netas, Déborah (de 30 anos) e Valentine (de 23) consideraban, o [[3 de xullo]] de [[2017]], que esta perspectiva: "non estaba na orde do día" e que aínda que atopaban "extremadamente conmovedor" o movemento a favor da entrada dos restos da súa avoa no Panteón, os seus avós "non haberían de estar contentos de ser separados logo da súa vida en común.<ref>{{Cita web|url=http://www.europe1.fr/politique/simone-veil-appartenait-a-tous-les-francais-3378335|apelidos=Sotto|nome=Thomas|data=3 de xullo de 2017|páxina-web=Europe 1|título=L'entrée de Simone Veil au Panthéon « n'est pas à l'ordre du jour »|data-acceso=3 de xullo de 2017|lingua=fr}}.</ref> Non obstante, varios medios de comunicación recordaron que o traslado ao Panteón non era necesariamente sinónimo de inhumación e que podería colocarse unha simple placa conmemorativa co seu nome, como xa se fixera no caso de [[Aimé Césaire]].<ref>{{Cita web|url=http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2017/06/30/01016-20170630ARTFIG00264-de-nombreux-appels-a-inhumer-simone-veil-au-pantheon.php|data=30 de xuño de 2017|páxina-web=lefigaro.fr|título=De nombreux appels à inhumer Simone Veil au Panthéon|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.huffingtonpost.fr/2017/07/03/simone-veil-inhumee-au-panteon-pas-a-lordre-du-jour-pour-se_a_23013528/|data=3 de xullo de 2017|páxina-web=huffingtonpost.fr|título=Simone Veil inhumée au Panthéon ? « Pas à l'ordre du jour », pour ses petites-filles|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Entre as homenaxes que lle renderon a Simone Veil no estranxeiro, a do presidente alxerino [[Abdelaziz Bouteflika]] recordou "a proximidade e solidariedade que esta gran muller (…) trasladou ao pobo alxerino durante a terrible traxedia nacional que este viviu", permitindo ós alxerinos prisioneiros dos franceses "escapar do golpe da guillotina".<ref name="ALX" /> [[Angela Merkel]], chanceleira federal de Alemaña, louvou o seu compromiso durante décadas no "proceso de unificación europea".<ref>{{Cita web|url=https://www.lemonde.fr/mort-de-simone-veil/article/2017/06/30/mort-de-simone-veil-les-dirigeants-de-l-ue-perdent-une-grande-europeenne_5153985_5153643.html#O4jZsRZhQKhIy8Kg.99|data=30 de xuño de 2017|páxina-web=Le Monde|título=Mort de Simone Veil : les dirigeants de l’UE perdent « une grande Européenne »|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> [[Ficheiro:Cour_d'honneur_des_Invalides,_Paris_April_2011_002.jpg|miniatura|Os Inválidos.]] O [[5 de xullo]] celebrouse unha homenaxe nacional nos [[Os Inválidos|Inválidos]] <ref>{{Cita web|url=https://www.ouest-france.fr/simone-vei/video-je-t-aime-maman-l-emouvant-eloge-de-jean-l-un-des-fils-de-simone-veil-5114499|data=05/07/2017|páxina-web=ouest-france.fr|título=VIDÉO. « Je t’aime maman », l’émouvant éloge de Jean, l’un des fils de Simone Veil|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.dailymotion.com/video/x5skkil|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=Dailymotion|título=Pierre Francois Veil rend hommage à sa mère, Simone Veil|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.dailymotion.com/video/x5skmje_simone-veil-reposera-avec-son-epoux-au-pantheon_news|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=dailymotion.com|título=Simone Veil reposera avec son époux au Panthéon|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> onde se lle renderon honores militares en presenza do presidente da república [[Emmanuel Macron]]<ref group="N">Logo de pasar revista ás tropas, Emmanuel Macron sumouse ós asistentes ao traslado do cadaleito, revestido coa bandeira tricolor e portado pola Garda republicana ao son da marcha fúnebre de [[Frédéric Chopin|Chopin]]. Seguindo a tradición, o cadaleito depositouse sobre o chan, sobre unha simple padiola de madeira vernizada no centro exacto do corredor, mentres que os asistentes gardaban un minuto de silencio. O panexírico foi pronunciado por Emmanuel Macron, quen foi precedido polos dosu fillos de Simone Veil. O cadaleito foi trasladado do pasillo de honor dos Inválidos ás 11:34 h acompañado polo ''[[Le Chant des déportés|Chant des déportés]]''. {{Cita novas|url=http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2017/07/05/01016-20170705LIVWWW00062-simone-veil-hommage-deces-invalides-emmanuel-macron.php|apelidos=Gauron|nome=Roland|apelidos2=Feertchak|nome2=Alexis|data=5 de xullo de 2017|xornal=Le Figaro|título=Simone Veil sera la cinquième femme à entrer au Panthéon|data-acceso=26 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> e dos seus predecesores: [[Nicolas Sarkozy]] e [[François Hollande]], xunto con [[Bernadette Chirac]] en representación do seu marido [[Jacques Chirac]].<ref name=":0"/><ref>{{Cita novas|url=https://www.lemonde.fr/mort-de-simone-veil/article/2017/07/05/aux-invalides-des-obseques-nationales-pour-simone-veil_5155736_5153643.html|data=5 de xullo de 2017|xornal=Le Monde|título=Aux Invalides, des obsèques nationales pour Simone Veil|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Estiveron presentes o primeiro ministro Édouard Philippe, e os seus predecesores [[Édith Cresson]], [[Alain Juppé]], [[Lionel Jospin]], [[Jean-Pierre Raffarin]], [[Dominique de Villepin]], [[François Fillon]], [[Manuel Valls]] e [[Bernard Cazeneuve]], membros do goberno, ex ministros e ex ministras como [[Ségolène Royal]], [[Dominique Strauss-Kahn]], [[Marisol Touraine]], [[François Baroin]], [[Rachida Dati]], [[Michèle Alliot-Marie]], [[Renaud Donnedieu de Vabres]], [[Jean-Louis Borloo]], [[Nathalie Kosciusko-Morizet]], [[Roselyne Bachelot]] e [[Arnaud Montebourg]] así como outros membros do parlamento e varios xefes de goberno estranxeiros como o belga [[Charles Michel]], o luxemburgués [[Xavier Bettel]] e o búlgaro [[Boïko Borissov]]; a alcaldesa de París [[Anne Hidalgo]]; os membros da Fundación pola memoria da Shoá; os membros da Academia Francesa e outras personalidades dos medios, como [[Alain Delon]] ou [[Claude Chirac]].<ref>{{Cita web|url=https://www.rts.ch/info/monde/8755049-la-france-a-rendu-un-hommage-national-a-simone-veil-aux-invalides.html|data=6 de xullo de 2017|páxina-web=rts.ch|título=La France a rendu un hommage national à Simone Veil aux Invalides|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.gala.fr/l_actu/news_de_stars/photos_-_obseques_de_simone_veil_alain_delon_claude_chirac_tous_emus_pour_un_dernier_hommage_398500|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=gala.fr|título=PHOTOS – Obsèques de Simone Veil : Alain Delon, Claude Chirac… tous émus pour un dernier hommage - Gala|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.gala.fr/l_actu/news_de_stars/photos_-_rachida_dati_retrouve_nathalie_kosciusko-morizet_apres_les_propos_de_la_maire_du_viie_sur_l_agression_de_sa_grande_rivale_398582|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=gala.fr|título=PHOTOS – Rachida Dati retrouve Nathalie Kosciusko-Morizet après les propos de la maire du VIIe sur l'agression de sa grande rivale - Gala|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.ouest-france.fr/simone-vei/hommage-national-simone-veil-quelles-personnalites-seront-presentes-5114093 |título=Hommage national à Simone Veil. Quelles personnalités seront présentes |páxina-web=ouest-france.fr |data=05/07/2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170709043602/https://www.ouest-france.fr/simone-vei/hommage-national-simone-veil-quelles-personnalites-seront-presentes-5114093 |dataarquivo=9 de xullo de 2017|lingua=fr}}</ref> [[Valéry Giscard d'Estaing]] non estivo presente neste acto nin no posterior traslado dos restos ao Panteón.<ref>{{Cita web|url=https://actu.orange.fr/france/simone-veil-au-pantheon-l-absence-de-valerie-giscard-d-estaing-a-la-ceremonie-etait-elle-volontaire-magic-CNT0000014DGG6.html|data=4 de xullo de 2018|páxina-web=orange.fr|título=Simone Veil au Panthéon : l'absence de Valéry Giscard d'Estaing à la cérémonie était-elle volontaire?|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Por solicitude da familia de Simone Veil, a cerimonia foi aberta ao público en xeral.<ref>{{Cita web|url=http://www.lci.fr/politique/obseques-nationales-de-simone-veil-comment-va-se-derouler-ceremonie-paris-invalides-mercredi-5-juin-2057598.html|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=lci.fr|título=Comment vont se dérouler les obsèques nationales de Simone Veil ?|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.francetvinfo.fr/politique/simone-veil/obseques-de-simone-veil-aux-invalides-une-foule-d-anonymes-dit-adieu-a-une-grande-dame_2270309.html|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=francetvinfo.fr|título=Obsèques de Simone Veil : aux Invalides, une foule d'anonymes dit adieu à une « grande dame »|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.francetvinfo.fr/societe/debats/pantheon/hommage-a-simone-veil-des-centaines-danonymes-presents-aux-invalides_2270341.html |título=Hommage à Simone Veil : des centaines d’anonymes présents aux Invalides |data=5 de xullo de 2017 |páxina-web=francetvinfo.fr|lingua=fr}}</ref> Ao rematar a homenaxe o presidente da república anunciou que, de acordo coa familia, Simone Veil repousaría "xunto co seu esposo no Panteón de París."<ref>{{Cita web|url=http://www.lexpress.fr/actualite/politique/simone-veil-reposera-avec-son-epoux-au-pantheon-annonce-emmanuel-macron_1924479.html|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=lexpress.fr|título=VIDÉO. Simone Veil reposera « avec son époux au Panthéon », annonce Emmanuel Macron|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.ouest-france.fr/simone-vei/simone-et-antoine-veil-reposeront-ensemble-au-pantheon-5114167|data=05/07/2017|páxina-web=ouest-france.fr|título=Simone et Antoine Veil reposeront ensemble au Panthéon|lingua=fr|dataarquivo=12 de xullo de 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170712011207/https://www.ouest-france.fr/simone-vei/simone-et-antoine-veil-reposeront-ensemble-au-pantheon-5114167}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.leparisien.fr/politique/en-direct-l-hommage-de-la-nation-a-simone-veil-05-07-2017-7111914.php|título=Revivez l'hommage national à Simone Veil|páxina-web=Leparisien.fr|data=5 de xullo de 2017|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://www.nytimes.com/2017/07/05/world/europe/simone-veil-pantheon.html|apelidos=Breeden|nome=Aurelien|data=5 de xullo de 2017|xornal=The New York Times|título=Simone Veil to Be Laid to Rest in Panthéon, Among France's Revered|data-acceso=22 de marzo de 2020|lingua=en}}</ref><ref>{{cita novas|nome=Pierre|apelidos= Bouvier|data=5 de xullo de 2017|xornal=Le Monde|título=Simone Veil reposera avec son époux au Panthéon|url=https://www.lemonde.fr/mort-de-simone-veil/article/2017/07/05/simone-veil-reposera-avec-son-epoux-au-pantheon_5156040_5153643.html|lingua=fr|data-acceso=27 de xullo de 2018}}</ref><ref group="N">No seu discurso na cerimonia do Panteón, [[Emmanuel Macron]] indicou que esta decisión non fora unicamente súa senón a de todos os franceses. Ver: {{Cita publicación periódica|apelidos=Macron|nome=Emmanuel|data=1 de xullo de 2018|título=Le discours d’Emmanuel Macron lors de la cérémonie d’hommage à Simone Veil|url=https://www.ouest-france.fr/politique/simone-veil/simone-veil-au-pantheon-discours-d-emmanuel-macron-votre-oeuvre-fut-grande-madame-5857483|revista=Ouest-France.fr|lingua=fr|data-acceso=2 de xullo de 2018}})</ref> Ela foi a primeira personalidade da [[Quinta República Francesa|Quinta República francesa]] que foi aceptada tan rapidamente no Panteón logo do seu pasamento.<ref>{{Cita web|url=http://www.rtl.fr/actu/politique/simone-veil-premiere-personnalite-de-la-ve-republique-inhumee-au-pantheon-a-sa-mort-7789227816 |data= 05/07/2017 |título=Pourquoi la panthéonisation de Simone Veil est une première |páxina-web=rtl.fr}}</ref><ref name=":5">{{Cita novas|apelidos=Bassets|nome=Marc|data=1 de xullo de 2018|xornal=El País|título=Simone Veil, superviviente de Auschwitz, feminista y europeísta, ingresa en el Panteón|url=https://elpais.com/internacional/2018/07/01/actualidad/1530435141_608461.html|lingua=es|issn=1134-6582|data-acceso=27 de xullo de 2018}}</ref><ref group="N">Concretamente, a anterior personalidade inhumada no Panteón de París xusto despois do seu deceso foi o matemático e político [[Paul Painlevé]], finado o [[29 de outubro]] de [[1933]], que foi inhumado no Panteón o [[4 de novembro]] de [[1933]].</ref> É a quinta muller cuxos restos mortais repousan no panteón: precedérona [[Marie Curie]], [[Germaine Tillion]], [[Geneviève de Gaulle-Anthonioz]] e [[Sophie Barthelot]].<ref name=":5" /> O enterro tivo lugar no [[cemiterio de Montparnasse]], onde foi soterrada á beira do seu home, Antoine Veil, morto en abril de 2013.<ref>{{Cita web|url=http://www.bfmtv.com/politique/quatre-presidents-de-la-republique-seront-presents-aux-obseques-de-simone-veil-1199681.html|data=2 de xullo de 2017|páxina-web=BMTV|título=Quatre présidents de la République seront présents aux obsèques de Simone Veil|data-acceso=27 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> O gran rabino de Francia, [[Haïm Korsia]], presidiu a cerimonia. Simone Veil solicitara que se pronunciase o [[kaddish]] sobre a súa tumba.<ref name="Kaddish">{{Cita web |url=http://www.terredisrael.com/infos/je-suis-juive-simone-weil/ |título=Je suis juive. Simone VEIL |páxina-web=terredisrael.com |data=29 de outubro de 2014 |lingua=fr |data-acceso=24 de xullo de 2018 |data-arquivo=05 de xullo de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170705014516/http://www.terredisrael.com/infos/je-suis-juive-simone-weil/ |url-morta=yes }}</ref><ref>{{Cita novas |url=http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2017/06/30/01016-20170630ARTFIG00237-l-emotion-de-la-communaute-juive-apres-la-mort-de-simone-veil-une-femme-d-exception.php |nome=Esther|apelidos= Paolini |título= L'émotion de la communauté juive après la mort de Simone Veil, une « femme d'exception » |xornal=Le Figaro |data= 30 de xuño de 2017|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.cnewsmatin.fr/france/2017-07-02/tout-savoir-sur-la-ceremonie-des-obseques-de-simone-veil-759058 |título=Tout savoir sur la cérémonie des obsèques de Simone Veil |páxina-web= CNEWS Matin |data=2 de xullo de 2017|lingua=fr}}</ref><ref>{{cita entrevista |apelidos=Veil |nome=Pierre-François |entrevistador= Joëlle Hansel |título=Joëlle Hansel. Simone Veil n'est plus|url=http://larchemag.fr/2017/06/30/3217/simone-veil-racontee-par-son-fils|data=30 de xuño de 2017 |programa= L'Arche |data-acceso=27 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> Foi recitado polos seus fillos Jean e Pierre-François,<ref>{{Cita web|url=http://www.la-croix.com/Religion/Judaisme/Le-kaddish-sera-dit-tombe-Simone-Veil-fils-2017-07-05-1200860564|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=La Croix|título=Le kaddish sera dit sur la tombe de Simone Veil|nome=Clémence|apelidos=Houdaille|urlmorta=yes|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170705112111/http://www.la-croix.com/Religion/Judaisme/Le-kaddish-sera-dit-tombe-Simone-Veil-fils-2017-07-05-1200860564|dataarquivo=05-07-2017|data-acceso=24-07-2018}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.leparisien.fr/societe/qui-est-delphine-horvilleur-la-rabbin-qui-va-dire-le-kaddish-pour-simone-veil-05-07-2017-7111902.php|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=leparisien.fr|título=Obsèques de Simone Veil: le kaddish a été dit sur sa tombe|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> acompañados por Haïm Korsia e [[Delphine Horvilleur]], rabina liberal que simbolizaba, ós ollos dos seus fillos, o combate da súa nai pola emancipación feminina.<ref>{{Cita novas|url=https://www.lemonde.fr/mort-de-simone-veil/article/2017/07/06/simone-veil-nous-nous-sommes-rencontrees-pour-mourir-ensemble_5156590_5153643.html|apelidos=Bacqué|nome=Raphaëlle|data=6 de xullo de 2017|xornal=Le Monde|título=Simone Veil: « Nous nous sommes rencontrées pour mourir ensemble »|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr|}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.actuj.com/2017-07/france-politique/5432-obseques-de-simone-veil-des-temoins-se-confient-a-actualite-juive|apelidos=Nadjar|nome=Steve|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=Actualité Juive|título=Obsèques de Simone Veil: des témoins se confient à Actualité juive|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr|data-arquivo=08 de xullo de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170708101535/http://www.actuj.com/2017-07/france-politique/5432-obseques-de-simone-veil-des-temoins-se-confient-a-actualite-juive|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.leparisien.fr/societe/qui-est-delphine-horvilleur-la-rabbin-qui-va-dire-le-kaddish-pour-simone-veil-05-07-2017-7111902.php|apelidos=Broseta|nome=Héloïse|data=5 de xullo de 2017|páxina-web=Le Parisien|título=Obsèques de Simone Veil: le kaddish a été dit sur sa tombe|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> [[Marceline Loridan-Ivens]], antiga deportada e amiga de Simone Veil, tamén tomou a palabra. === Entrada no Panteón de París === Durante o 29 e 30 de xuño de 2018, os cadaleitos do matrimonio Veil, que foran exhumados do cemiterio de Montparnasse, expuxéronse no [[Memorial da Shoá]], no IV [[arrondissement]] de París.<ref name=":4" /><ref>{{Cita novas|autor=Centre Culturel Judéo-Espagnol–Al Syete|data=29 de xuño de 2017|xornal=eSefarad|título=Dernier hommage à Simone Veil au Mémorial de la Shoah|url=https://esefarad.com/?p=84137|lingua=fr|data-acceso=31 de xullo de 2018}}</ref><ref>{{Cita novas|data=29 de xuño de 2018|xornal=Le Monde.fr|título=Simone Veil: hommage au Mémorial de la Shoah avant l’entrée au Panthéon|url=https://www.lemonde.fr/societe/article/2018/06/29/simone-veil-hommage-au-memorial-de-la-shoah-avant-l-entree-au-pantheon_5323088_3224.html|lingua=fr|data-acceso=25 de xullo de 2018}}</ref> A cerimonia de entrada no Panteón celebrouse o 1 de xullo.<ref>{{Cita novas|data=19 de febreiro de 2018|xornal=Franceinfo|título=Simone Veil entrera au Panthéon le 1er juillet|url=https://www.francetvinfo.fr/politique/simone-veil/simone-veil-entrera-au-pantheon-le-1er-juillet_2618984.html|lingua=fr|data-acceso=24 de xullo de 2018}}</ref><ref name=":1">{{Cita web|lingua=fr|título=Simone Veil : hommage au Mémorial de la Shoah avant l’entrée au Panthéon|url=https://www.lemonde.fr/societe/article/2018/06/29/simone-veil-hommage-au-memorial-de-la-shoah-avant-l-entree-au-pantheon_5323088_3224.html|páxina-web=lemonde.fr|data=29 de xuño de 2018|data-acceso=29 de xuño de 2018}}</ref> Simone Veil converteuse na quinta muller en entrar no Panteón de París.<ref name=":4" /><ref>{{Cita novas|url=https://www.nytimes.com/2018/07/01/world/europe/simone-veil-pantheon-burial.html|autor= Elian Peltier|título= 'Merci Madame': Simone Veil is Honored With Pantheon Burial|xornal= The New York Times|data=1 de xullo de 2018|lingua=en}}</ref> [[Ficheiro:Pantheon Veil 1.jpg|esquerda|miniatura|200x200px|A rúa Soufflot e o Panteón pouco antes do traslado dos restos de Simone e Antoine Veil.|alt=]] O convoi saíu do Memorial da Shoá. Foi seguido por unha longa procesión que subía pola rúa Soufflot en dirección ao Panteón de París. O séquito parou tres veces durante a súa suba. Tres paradas para render homenaxe ás grandes batallas levadas a cabo por Simone Veil: a dos dereitos das mulleres, marcada pola aprobación da lei que autoriza a interrupción voluntaria do embarazo en 1974; a de [[Unión Europea|Europa]], xa que foi a primeira muller que asumiu a presidencia do Parlamento Europeo en 1979 e a da memoria da deportación, da que escapou.<ref name=":4" /> Proxectáronse audiovisuais sobre Europa e a Shoá en pantallas xigantes. O acompañamento musical comezou pola ''Canción de María'' (''[[Song in Remembrance of Schubert]]'', un canto xudeu tradicional), interpretado por [[Sonia Wieder-Atherton]] ao [[violoncello]], seguido de ''[[Nuit et Brouill]]ard'' de [[Jean Ferrat]]. Á chegada á praza do Panteón, un [[Coro (grupo musical)|coro]] de 92 persoas entoaron ''[[Le Chant des Marais]]''.<ref>{{Cita web|url=https://www.lemonde.fr/mort-de-simone-veil/live/2018/07/01/simone-veil-au-pantheon-suivez-la-ceremonie-en-direct_5323918_5153643.html|data=1 de xullo de 2018|páxina-web=Le Monde|título=Simone Veil au Panthéon : revivez la cérémonie d’hommage à l’ancienne ministre et rescapée de la Shoah|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref> [[Ficheiro:Panthéon - J. Moulin A.Malraux Les époux Veil R. Cassin J.Monnet.jpg|miniatura|267x267px|Sepulcros de Jean Moulin e André Malraux ( á esquerda) ; o matrimonio Veil (ao fondo) e René Cassin e Jean Monnet (á dereita).]] O presidente da república pronunciou a continuación un discurso durante aproximadamente media hora.<ref>{{Cita novas|data=1 de xullo de 2018|xornal=Ouest-France|título=Le discours d’Emmanuel Macron lors de la cérémonie d’hommage à Simone Veil|url=https://www.ouest-france.fr/politique/simone-veil/simone-veil-au-pantheon-discours-d-emmanuel-macron-votre-oeuvre-fut-grande-madame-5857483|lingua=fr-FR|data-acceso=2 de xullo de 2018}}</ref> A continuación o coro da armada francesa e a [[soprano]] [[Barbara Hendricks]] interpretaron [[La Marseillaise]].<ref>{{Cita web|url=https://www.msn.com/fr-be/video/sport/la-marseillaise-chant%C3%A9e-en-hommage-%C3%A0-simone-veil-qui-rentre-au-panth%C3%A9on/vp-AAzqVOP|páxina-web=Le Figaro|título=La marseillaise chantée en hommage à Simone Veil, qui rentre au Panthéon|data-acceso=27 de xullo de 2018|lingua=fr|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180728013108/https://www.msn.com/fr-be/video/sport/la-marseillaise-chant%C3%A9e-en-hommage-%C3%A0-simone-veil-qui-rentre-au-panth%C3%A9on/vp-AAzqVOP|dataarquivo=28 de xullo de 2018|urlmorta=yes}}</ref>[[Ficheiro:Pantheon Veil 2.jpg|miniatura|200x200px|Exposición dos cadaleitos do matrimonio Veil no interior do Panteón de París.|alt=|esquerda]] Os cadaleitos, cubertos pola bandeira francesa e portados por oito gardas republicanos cada un, fixeron a súa entrada pola porta monumental do Panteón ao son dun só de violoncello da Suite nº 5 de [[Johann Sebastian Bach]]. Fixérono en presenza do presidente [[Emmanuel Macron]] e da súa muller, os dous fillos aínda vivos do matrimonio Veil: Jean Veil e Pierre-François Veil, e os descendentes destes. Os cadaleitos descansaron na nave do Panteón ata que o día 2 de xullo foron colocados na sexta cova da cripta, preto de [[Jean Moulin]], [[André Malraux]], [[René Cassin]] e [[Jean Monnet]]. == Resumo de cargos e funcións == === Cargos no goberno === * 28 de maio de 1974 - 29 de marzo de 1977 : ministra de Saúde (primeira muller ministra en Francia) * 30 de marzo de 1977 - 31 de marzo de 1978 : ministra de Saúde e Seguridade Social * 5 de abril de 1978 - 4 de xullo de 1979 : ministra de Saúde e Familia * 30 de marzo de 1993 - 11 de maio de 1995 : ministra de Asuntos Sociais, Saúde e Urbanismo <ref name="ency"/> === Mandatos electos === * 17 de xullo de 1979 - 30 de marzo de 1993. Europarlamentaria * 17 de xullo de 1979 - 18 de xaneiro de 1982. Europarlamentaria * 24 de xullo de 1984 - 24 de xullo de 1989 (1984-1985), presidenta do Grupo Liberal e Democrático (1984-1985), posteriormente do Grupo Liberal Democrático e Reformador. (1985-1989) === Outras funcións === * 3 de marzo de 1998 - 3 de marzo de 2007. Membro do Conseil constitutionnel. *2001-2007. Presidenta da Fundación pola memoria da Shoá (presidenta de honor a partir de 2007) * Membro do consello de administración do [[Instituto francés de relacións internacionáis]] (IFRI).<ref>{{Cita web|url=https://www.ifri.org/fr/publications/editoriaux-de-lifri/simone-veil-1927-2017|título=Editoriaux : Simone Veil (1927-2017)|data-acceso=27 de xullo de 2018|lingua=fr|páxina-web=ifri.org|apelidos-editor=Institute Français des Relations Internationales|data=30 de xuño de 2017}}</ref> * Presidenta do consello de dirección do Fondo en beneficio das vitimas, do [[Corte Penal Internacional|Tribunal Penal Internacional]].<ref>{{Cita web|url=http://www.un.org/apps/newsFr/storyF.asp?NewsID=17262&Cr=CPI&Cr1=|páxina-web=Centre d'actualité de l'ONU|título=La CPI lance un appel de fonds pour aider 1.7 million de victimes de violences sexuelles|data-acceso=24 de setembro de 2008|lingua=fr}}</ref> * Membro do xurado do premio para a prevención dos conflitos da [[Fundación Chirac]]. * Presidenta do Consello consultivo francés das bolsas ''Entente Cordiale.'' == Premios e recoñecementos == *Premio Truman da paz ([[Xerusalén]], [[1991]])<ref name="ency" /> *[[Premio Princesa de Asturias de Cooperación Internacional]] (2005) * Premio Norte-Sur do [[Consello de Europa]] (2007) * Premio Carlos V <ref>{{cita web|título=Premio europeo Carlos V|url=http://www.fundacionyuste.org/premio-europeo-carlos-v/|lingua=es-ES|data-acceso=31 de xullo de 2018|páxina-web=Fundación Yuste}}</ref> * Premio literario ''Les Lauriers Verts'' pola súa autobiografía ''Une vie'' (2009) * Gran premio dos medios de comunicación dos premios francoalemáns de xornalismo (2009) *[[Premio Heinrich Heine]] da cidade de [[Düsseldorf]] ao conxunto da súa obra (2010) * Gran Cruz da Lexión de Honor francesa ([[2012]])<ref>{{cita web|url=http://www.leparisien.fr/politique/simone-veil-faite-grand-croix-de-la-legion-d-honneur-10-09-2012-2158649.php |título=Simone Veil faite grand’croix de la Légion d’honneur |páxina-web=LeParisien.fr |data=10 setembro de 2012 |data-acceso=10 de setembro de 2012|lingua=fr}}</ref> * Cabaleiro da Orde Nacional do Mérito de Francia * Dama comandante da Orde do [[Imperio Británico]] * Medalla de honor da saúde e os asuntos sociais (2012) * Entronizada no [https://web.archive.org/web/20160118165225/http://iwforum.org/all-project-list/international-hall-of-fame/ International Hall of Fame] do [http://iwforum.org/about-us-2/ International Women's Forum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170703025504/http://iwforum.org/about-us-2/ |date=03 de xullo de 2017 }} * Gran Cruz da Orde do Infante Don Henrique <ref>{{Cita novas|data=5 de xuño de 2015|xornal=Galiciapress|título=O presidente de Portugal outorga a Gran Cruz da Orde do Infante Don Henrique a Núñez Feijóo|url=https://www.galiciapress.es/texto-diario/mostrar/288788/presidente-portugal-outorga-gran-cruz-da-orde-do-infante-don-henrique-nunez-feijoo|data-acceso=27 de xullo de 2018}}</ref> O [[1 de xaneiro]] de [[2009]] foi promovida de maneira directa á distinción de grande oficial da Orde da Lexión de Honor.<ref>{{Cita web|título=Légion d'honneur du Nouvel An: Simone Veil, Zidane, scientifiques et showbiz|url=https://www.ladepeche.fr/article/2009/01/01/515642-legion-honneur-nouvel-an-simone-veil-zidane-scientifiques-showbiz.html|páxina-web=ladepeche.fr|data-acceso=27 de marzo de 2019|lingua=fr|data-publicación=1 de xaneiro de 2009}}</ref> Segundo o ''Le Figaro'', o código da Lexión de Honor e da Medalla militar foi modificada por petición expresa de [[Roselyne Bachelot]] e co visto e prace do [[Nicolas Sarkozy]] unhas semanas antes da promoción de Simone Veil, para que puidese acceder directamente a esta distinción sen ter que pasar polos graos inferiores. Ela rexeitara esta distinción nos anos 90 por motivos persoais.<ref group="N">"A ministra decatouse hai pouco que madame Veil, que viña de ser elixida membro da Academia Francesa non posuía a Lexión de Honor e quixo reparar esta inxustiza tendo en conta o percorrido e a autoridade moral desta personalidade, din fontes próximas a Roselyne Bachelot {{cita novas|autor=A. N.|url=http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2009/01/02/01016-20090102ARTFIG00011-simone-veil-distinguee-une-injustice-reparee-.php|título=« Simone Veil distinguée : une «injustice» réparée »|data=1 de xaneiro de 2009|xornal=Le Figaro|lingua=fr}}</ref><ref name="JO_2008-11-21">{{cita web|url=http://www.legifrance.gouv.fr/jopdf/common/jo_pdf.jsp?numJO=0&dateJO=20081122&numTexte=1&pageDebut=17825&pageFin=17825|páxina-web=Legifrance|título=Décret 2008-1202 du 21 novembre 2008 modifiant le code de la Légion d'honneur et de la médaille militaire|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr|data-arquivo=16 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190916015644/https://www.legifrance.gouv.fr/jo_pdf.do?numJO=0&dateJO=20081122&numTexte=1&pageDebut=17825&pageFin=17825|url-morta=yes}}</ref> Desde o ano 2009, Simone Veil foi tamén membro do xurado do Premio para a prevención dos conflitos entregado anualmente pola Fundación Chirac.<ref>{{Cita web|url=http://www.fondationchirac.eu/prix-pour-prevention-conflits/le-jury|páxina-web=fondationchirac.eu|título=Le Jury|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr|data-arquivo=18 de abril de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120418121129/http://www.fondationchirac.eu/prix-pour-prevention-conflits/le-jury/|url-morta=yes}}</ref> Recibiu tamén o premio [[Heinrich Heine]] en 2010<ref>{{cita novas|título=Simone Veil honorée en Allemagne pour son œuvre politique et culturelle|xornal=Le Monde.fr|data=2 de xullo de 2012|issn=1950-6244|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2010/07/02/simone-veil-recompensee-en-allemagne-pour-son-uvre-politique-et-culturelle_1382484_3246.html|data-acceso=23 de xullo de 2016|lingua=fr}}</ref>. Ese mesmo ano recibiu o premio europeo dos dereitos civís dos [[Pobo sinti|Sinti]] e os [[Pobo xitano|ciganos]] polo seu compromiso a favor destas dúas minorías.<ref>{{Cita web|url=http://www.dw.com/fr/simone-veil-re%C3%A7oit-le-prix-des-droits-civiques-des-sinti-et-des-roms/a-6348015 |páxina-web=dw.com |título=Simone Veil reçoit le Prix des droits civiques des Sinti et des Roms |data= 16 de decembro de 2010|lingua=fr}}</ref> Numerosas [[universidad]]es e grandes escolas de Europa, [[América do Norte]] e de [[Israel]] outorgáronlle a Simone Veil o título de [[Doutor honoris causa|doutora honoris causa]] e outros diplomas honoríficos: {{columnas 2}} * [[Universidade de Princeton]] ([[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]), en 1975 T<ref name="ency" /> * [[Instituto Weizmann]] ([[Israel]]), en 1976 <ref name="ency" /> * [[Universidade Bar-Ilan]] (Israel), en 1979<ref name="ency" /><ref name="bar-ilan">{{cita web|url=http://www.biu.ac.il/General/honorary.html|páxina-web=biu.ac.il|título=Recipients of Bar-Ilan University Honorary Doctorates|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100826113255/https://www.biu.ac.il/General/honorary.html|data-acceso=14 de agosto de 2010|lingua=en|dataarquivo=26 de agosto de 2010|urlmorta=yes}}</ref> * [[Universidade de Cambridge]] ([[Inglaterra]]), en 1980 <ref name="ency" /> * [[Universidade hebrea de Xerusalén]] (Israel), en 1986 <ref name="ency" /> * [[Universidade Yale|Universidad de Yale]] (Estados Unidos), en 1980 <ref name="ency" /> * [[Universidade de Edimburgo|Universidade de Edimbourg]] ([[Escocia]]), en 1980 * [[Universidade de Georgetown]] ([[Washington, D.C.|Washington]] DC, Estados Unidos), en 1981<ref name="ency" /><ref name="Georgetown">{{Cita web|url=http://www.law.georgetown.edu/sba/documents/HDRecipients1963-2008.pdf|páxina-web=georgetown.edu|título=1963-2008 Honorary Degree Récipients|data-acceso=14 de agosto de 2010|lingua=en|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100815092901/https://www.law.georgetown.edu/sba/documents/HDRecipients1963-2008.pdf|dataarquivo=15 de agosto de 2010|urlmorta=yes}}</ref> * Universidade de Urbino ([[Italia]]), en 1981 {{nova columna}} * [[Universidade de Sussex]] (Inglaterra), en 1982 * [[Universidade Yeshiva de Nova York]] (Estados Unidos), en 1982 <ref name="ency" /> * [[Universidade Libre de Bruxelas]] ([[Bélxica]]), en 1984 * American University of Paris ([[Francia]]), en 1988 * [[Universidade Brandeis]] (Estados Unidos), en 1989<ref name="ency" /><ref name="brandeis">{{Cita publicación periódica|apelidos=|nome=|data=Verán 1990|título=Thrity-nine annual Commencement Exercises|url=http://ia331436.us.archive.org/2/items/brandeisreview1014bran/brandeisreview1014bran.pdf|PMC=|revista=Brandeis Review|páxina=2|lingua=en|dataacceso=27 de xullo de 2018|volume=10|número=1}}</ref> * [[Universidade de Glasgow]] (Escocia), en 1995<ref name="THE_1995-02-17">{{Cita web |nome=Lynne |apelidos=Williams |ano=1995 |título=Honorary degrees|url=http://www.timeshighereducation.co.uk/story.asp?storyCode=96607&sectioncode=26 |dataacceso=27 de xullo de 2018|lingua=en|páxina-web=Times Higher Education}}</ref> * [[Universidade de Pennsylvania]] (Estados Unidos, en 1997<ref name="ency" /><ref name="almanac_1997-05-20">{{Cita publicación periódica|apelidos=Veil|nome=Simone|data=20 de maio 1997|título=Privilege and Humanity|url=http://www.upenn.edu/almanac/v43/n35/commence.html|PMC=|revista=Almanac|lingua=en|volume=43|número=35}}</ref> * [[Universidade de Cassino]] (Italia), en 2006<ref name="unicas_2006-11-27">{{Cita web|data=1 de decembro de 2006|título=Cassino: l’Ateneo conferisce la Laurea honoris causa a Simone Veil|url=https://www.controcampus.it/2006/12/cassino-lateneo-conferisce-la-laurea-honoris-causa-a-simone-veil/|lingua=it|data-acceso=27 de agosto de 2018|páxina-web=controcampus.it}}</ref> * [[Universidade Ben Gourion du Néguev]] (Israel), en 2010<ref name="BGUN_2010-05-12">{{Cita web|lingua=en|url=https://www.gettyimages.com.au/detail/news-photo/simone-veil-french-lawyer-politician-member-of-the-academie-news-photo/98982166#simone-veil-french-lawyer-politician-member-of-the-academie-francaise-picture-id98982166|título=image|páxina-web=getty images|data-acceso=28 de agosto de 2018}}</ref> {{final columnas}} === Homenaxes === O Parlamento Europeo rendeulle homenaxe en [[2011]] renomeando a praza contigua ás instalacións do parlamento en [[Bruxe]]las como [[Ágora Simone Veil]].<ref>{{Cita audiovisual|título=Homenaje a Simone Veil: una mujer que abrió muchos caminos|url=https://www.europarltv.europa.eu/es/programme/others/honouring-simone-veil-a-woman-of-many-firsts|data=30 de xuño de 2017|medio=en liña|lingua=es, fr|tempo=0:42|data-acceso=27 de xullo de 2018|data-arquivo=29 de xullo de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180729171237/https://www.europarltv.europa.eu/es/programme/others/honouring-simone-veil-a-woman-of-many-firsts|url-morta=yes}}</ref> Dende 2017 o Parlamento Europeo conta en [[Estrasburgo]] co espazo expositivo ''Parlamentarium Simone Veil,'' que reproduce os contidos do centro de visitantes [[Parlamentariium|Parlamentarium]] de Bruxelas.<ref>{{Cita novas|título=Parlamentarium|url=http://www.europarl.europa.eu/news/es/faq/29/Parlamentarium|lingua=es|data-acceso=27 de xullo de 2018|data-arquivo=29 de xullo de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180729200547/http://www.europarl.europa.eu/news/es/faq/29/Parlamentarium|url-morta=yes}}</ref> [[Ficheiro:Europe - Simone Veil.jpg|miniatura|Estación de metro ''Europe - Simone Veil.''|alt=]] Tras a morte de Simone Veil o 30 de xuño de 2017, a alcaldesa de París, [[Anne Hidalgo]], comunicou que contaba con propoñer ao Consello de París que se lle dedicase "un lugar importante da capital."<ref>{{Cita web|url=https://www.bfmtv.com/politique/anne-hidalgo-veut-donner-le-nom-de-simone-veil-a-un-lieu-marquant-de-paris-1198325.html|apelidos=BFMTV|páxina-web=BFMTV|título=Anne Hidalgo veut donner le nom de Simone Veil à un « lieu marquant » de Paris|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr-FR}}</ref><ref>{{Cita novas|data=2017-06-30|título=Hidalgo veut attribuer le nom de Simone Veil à « un lieu marquant » de Paris|url=http://www.parismatch.com/Actu/Politique/Hidalgo-veut-attribuer-le-nom-de-Simone-Veil-a-un-lieu-marquant-de-Paris-1296959|lingua=fr|xornal=Paris Match}}</ref><ref>{{Cita novas|data=30 de xuño de 2017|título=Hidalgo veut attribuer le nom de Simone Veil à « un lieu marquant » de Paris|url=http://www.europe1.fr/politique/hidalgo-veut-attribuer-le-nom-de-simone-veil-a-un-lieu-marquant-de-paris-3376415|lingua=fr|xornal=Europe 1}}</ref> O 31 de outubro anunciouse que sería proposto para votación do Consello de París que a praza de Europa pasase a ser a [[praza de Europa-Simone Veil]].<ref>{{Cita novas|url=http://www.lefigaro.fr/flash-actu/2017/10/31/97001-20171031FILWWW00045-paris-la-place-de-l-europe-va-porter-le-nom-de-simone-veil.php|data=31 outubro de 2017|xornal=Le Figaro|título=Paris : la place de l'Europe va porter le nom de Simone Veil|data-acceso=29 de xullo de 2018|lingua=fr}}</ref><ref>{{Cita web|lingua=fr|autor=Ville de Poitiers - Service Communication|título=Nomination du Jardin Simone-Veil à Poitiers en présence de son fils Jean Veil|url=https://www.poitiers.fr/c__0_0_Dossier_31344__0__Nomination_du_Jardin_Simone_Veil_a_Poitiers_en_presence_de_son_fils_Jean_Veil.html|páxina-web=www.poitiers.fr|data-acceso=2018-03-05|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180612141339/https://www.poitiers.fr/c__0_0_Dossier_31344__0__Nomination_du_Jardin_Simone_Veil_a_Poitiers_en_presence_de_son_fils_Jean_Veil.html|dataarquivo=12 de xuño de 2018|urlmorta=yes}}</ref> O lugar inaugurouse o [[28 de maio]] de [[2018]]. A estación de [[Metro de París|metro]] Europa foi renomeada igualmente ''Europa - Simone Veil.'' En xullo de 2018 acuñáronse 15 millóns de exemplares dunha [[moeda]] conmemorativa de 2 [[euro]]s co seu retrato.<ref>{{Cita novas|data=14 de xuño de 2018|título=Une pièce de 2 euros en hommage à Simone Veil|url=https://www.ouest-france.fr/politique/simone-veil/une-piece-de-2-euros-en-hommage-simone-veil-5823182|lingua=fr|data-acceso=29 de xullo de 2018}}</ref> == Obras == * {{Cita libro|título=L'Adoption : données médicales, psychologiques et sociales |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Éditions sociales françaises|ano=1968 |apelidos2=Launay|nome2=Clément|apelidos3=Soulé|nome3=Michel|lugar=París|lingua=fr}}. * {{Cita libro|título=Les Hommes aussi s'en souviennent: discours suivi d'un entretien avec Annick Cojean |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2004 |isbn=2-234-05720-5 |apelidos2=Cojean|nome2=Annick|lugar=París|lingua=fr}}. * {{Cita libro|título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Stock|ano=2007|isbn=978-2-234-05817-0 |lugar=París|lingua=fr}} Os catro primeiros capítulos xa foran editados baixo o título {{Cita libro|título=Une jeunesse au temps de la Shoah: extraits d’Une vie|editorial=Librairie générale française|ano=2010|isbn=978-2-253-12762-8|serie=Le Livre de poche|lingua=fr|}} * {{Cita libro|título=Mes combats : Les discours d'une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Bayard|ano=2016 |isbn=978-2-227-48937-0 |outros=prólogo de Robert Badinter|lingua=fr|}} == Notas == {{Listaref|group=N|30em}} ;Referencias {{Listaref|25em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro|título=Simone, éternelle rebelle|apelidos=Briand|nome=Sarah|editorial=Fayard|ano= 2015|ref=|lingua=fr|ISBN=978-2213687292|serie=Colección: Documents|lugar=París}} * {{Cita libro|título=Les conquérantes: Douze femmes à l'assaut du pouvoir |apelidos=Clerc|ano=2013 |nome=Christine|editorial=Le Nil |ISBN=978-2-84111-661-4|lingua=fr}} *{{Cita libro|título=L'histoire et le destin de Simone Jacob Veil, 1927 1946|apelidos=Del Boca|nome=Dominique|editorial=RDBF|ano=2012|ISBN=979-1-09-099300-6|ref=}} *{{Cita web|url=https://www.la-croix.com/Culture/Actualite/Discours-de-Jean-d-Ormesson-lors-de-la-reception-de-Simone-Veil-a-l-Academie-francaise-_NG_-2010-03-18-548523|apelidos=d'Ormesson|nome=Jean |xornal=[[La Croix (xornal)|La Croix]]|título=Discours de Jean d'Ormesson lors de la réception de Simone Veil à l'Académie française|data=26/3/2010|lingua=fr}} *{{Cita libro|título=Mémorial de la déportation des Juifs de France|apelidos=Klarsfeld|nome=Serge|editorial=Association des Fils et Filles des Déportés Juifs de France (FFDJF)|ano=2012|lingua=fr}} *{{Cita libro|título=Simone Veil, une passion française |apelidos=Pfaadt|nome=Laurent|editorial=City|ano=2011|lingua=fr|ISBN=978-2352885115|ref=|serie=Colección: City Éditions|lugar=París}} *{{Cita libro|título=Une femme, Simone Veil |url=https://archive.org/details/unefemmesimoneve0000sara |apelidos=Sarazin|nome=Michel|editorial=Robert Laffont|ano=1987 |ISBN=2-221-04809-1|lingua=fr}} *{{Cita libro|título=Simone Veil : Destin |apelidos=Szafran|nome=Maurice|editorial=J'ai lu|ano=1996 |ISBN=2-277-24140-7|serie=Littérature Générale|lingua=fr}} ;Audiolibros e podcasts * {{cita podcast |url=https://www.ondacero.es/programas/la-rosa-de-los-vientos/programas-completos/la-rosa-de-los-vientos-18062018_201806185b2732b20cf277405e6a485f.html|título=Mujeres con historia: Simone Veil|apelidos=Casasola|nome=Silvia|páxina-web=La Rosa de los vientos |publisher=[[Onda Cero]]|data=16 de xuño de 2018|tempo=02:03:48|lingua=es}} *{{Cita audiovisual|título=Simone Veil: L'interruption volontaire de grossesse|autor=Caul-Futy Frémeaux, Lola (ed.)|url=https://fremeaux.com/index.php?page=shop.product_details&category_id=69&flypage=shop.flypage&product_id=1258&option=com_virtuemart|data=2011|medio=4 cds|editorial=Fremeaux & Associés}} *{{Cita libro |título=Vivre l'histoire : entretiens |editorial=Éditions des femmes |ano=2004 |apelidos=Veil|nome=Simone|ISBN=|apelidos2=Fouque|nome2=Antoinette|serie=Bibliothèque des voix|ref=|lingua=fr}} *{{Cita libro |título=Une vie |apelidos=Veil|nome=Simone|editorial=Audiolib |ano=2008 |isbn=978-2-356-41020-7 |apelidos2=Bayle|nome2=Marie-Dominique|lingua=fr}} ;Banda deseñada *{{Cita libro|título=Simone Veil: L'immortelle|apelidos=Bresson|nome=Pascal|editorial=Marabulles|ano=2018|ISBN=2501117824|url=https://www.babelio.com/auteur/Pascal-Bresson/27106#itw|lingua=fr}} ;Audiovisuais * ''[[La Loi, le combat d'une femme pour toutes les femmes|La Loi]]'' {{fr}}(2014), filme televisivo de [[Christian Faure (réalisateur)|Christian Faure]] en que [[Emmanuelle Devos]] fai o papel de [https://www.imdb.com/character/ch0491685 Simone Veil]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171008222100/http://www.imdb.com/character/ch0491685/ |date=08 de outubro de 2017 }} (en [[Internet Movie Database|IMDb]]). === Outros artigos === *[[Holocausto]] *[[Parlamento Europeo]] *[[Manifesto das 343]] === Ligazóns externas === * [https://archives.eui.eu/en/fonds/352139?item=PE1.P1 Arquivos sobre a súas funcións na presidencia do Parlamento Europeo], depositados nos Arquivos históricos da [[Unión Europea]], en [[Florencia]] {{fr}} {{de}} {{it}} {{nl}} e {{en}} * [http://www.assembleenationale.fr/histoire/interruption/sommaire.asp Texto completo dos debates da lei do 17 de xaneiro relativa á interrupción voluntaria do embarazo]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110924081459/http://www.assembleenationale.fr/histoire/interruption/sommaire.asp |date=24 de setembro de 2011 }}, publicados no [[Journal officiel de la République française|''Journal officiel'']] de 1974 da Asemblea Nacional Francesa. {{fr}} * {{Cita novas |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/internacional/2017/07/01/mujer-tres-legados/0003_201707G1P22991.htm |título=La mujer de los tres legados |ligazónautor=Miguel-Anxo Murado |nome=Miguel-Anxo |apelidos=Murado |xornal=La Voz de Galicia |data=1/7/2017 |lingua=es}} {{Barra portal|Francia|feminismo|muller|Segunda Guerra Mundial}} {{Premio Carlomagno}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Veil, Simone}} [[Categoría:Nados en 1927]] [[Categoría:Nados en Niza]] [[Categoría:Finados en 2017]] [[Categoría:Europarlamentarios de Francia]] [[Categoría:Holocausto]] [[Categoría:Ministros de Francia]] [[Categoría:Presidentes do Parlamento Europeo]] [[Categoría:Xuíces]] [[Categoría:Premios Princesa de Asturias de Cooperación Internacional]] [[Categoría:Premio Carlomagno]] b8shpl02uamtvnsfcrrxkrtvaq01grr 0 416713 6147934 6138615 2022-08-02T03:55:08Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Stephen Ray Vaughan''', nado o [[3 de outubro]] de [[1954]] e finado o [[27 de agosto]] de [[1990]]) foi un guitarrista [[Estados Unidos de América|estadounidense]], [[Canto|cantante]], [[Composición musical|compositor]], e produtor de música. A pesar da súa curta carreira de apenas sete anos, foi un dos [[Guitarra|guitarristas]] máis influentes no rexurdimento do [[blues]] nos anos 80.<ref name=":1">{{Cita web|url=https://www.allmusic.com/artist/stevie-ray-vaughan-mn0000625739/biography|páxina-web=www.allmusic.com|título=Biografía de Stevie Ray Vaughan|data-acceso=31 de xullo de 2018|lingua=inglés}}</ref> Nado e criado en [[Dallas, Texas|Dallas]], Vaughan comezou a tocar a guitarra con sete anos, inspirado polo seu irmán máis vello, Jimmie. En 1971 deixou o instituto e o ano seguinte mudouse a [[Austin, Texas|Austin]]. Tocou con numerosas bandas, e gañou un oco na banda de [[Marc Benno]], The Nightcrawlers, e máis tarde con [[Denny Freeman]] en The Cobras, con quen continuou traballando ata finais de [[1977]]. Entón formou o seu grupo propio, Triple Threat Revue, antes de rebautizar a banda como [[Double Trouble]] despois de contratar ao batería [[Chris Layton]] e ao baixista [[Tommy Shannon]]. A fama chegoulle tras actuar no [[Festival de jazz de Montreux]] en 1982, e en 1983 o seu álbum de debut, ''[[Texas Flood]]'', posicionouse no número 38 nas listas de vendas. Composto por dez cancións, o álbum foi un éxito comercial que vendeu máis de medio millón de copias. Despois de rehabilitarse das súas [[adicción]]s a finais de 1986, encabezou xiras de concertos con [[Jeff Beck]] en 1989 e [[Joe Cocker]] en 1990, antes de morrer nun accidente de helicóptero o 27 de agosto de 1990, á idade de 35 anos. Vaughan foi inspirado musicalmente polo [[blues rock]] americano e británico. Preferiu amplificadores limpos con volume alto e contribuíu á popularidade do equipamento musical clásico. A miúdo combinou varios amplificadores diferentes xuntos e utilizou poucos [[Procesador de efectos|pedais de efectos]]. Chris Gill de ''[[Guitar World]]'' comentou: "O son de guitarra de Stevie era tan seco coma un verán de [[San antonio, texas|San Antonio]] e tan brillante como unha debutante en [[Dallas, Texas|Dallas]], o produto do son natural de amplificadores con amplo espazo libre. Con todo, Vaughan utilizou ocasionalmente pedais para aumentar o seu son, principalmente para potenciar o sinal, a pesar de que ás veces empregou un [[altofalante Leslie]] e [[Pedal wah|pedais wah]] para engadir un toque de estilo".{{Harvnp|Gill|2013}} Vaughan recibiu varios premios de música durante a súa vida e de xeito póstumo. En 1983, os lectores de ''[[Guitar Player]]'' votárono como o ''Mellor novo talento'' e como ''Mellor guitarrista de blues eléctrico''.En 1984, a [[Blues Foundation]] nomeouno '' Artista do ano'' e ''Instrumentista de blues do ano'', e en 1987, a revista ''Performance Magazine'' deulle o premio á ''Actuación de rythm and blues do ano''. Gañou seis [[Premios Grammy]] e dez [[Premios da Música de Austin]], e entrou, despois da súa morte, no [[Salón da Fama do Blues]], no ano 2000, e no [[Salón e Museo da Fama de Músicos]] no 2014. [[Rolling Stone]] clasificou a Vaughan no duodécimo posto de guitarristas máis grandes de todos os tempos.<ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/music-lists/100-greatest-guitarists-153675/stevie-ray-vaughan-4-156927/|data=23 de novembro de 2011|páxina-web=www.rollingstone.com|título=Stevie Ray Vaughan - Os 100 guitarristas máis grandes|data-acceso=31 de xullo de 2018|lingua=inglés}}</ref> En 2015, Vaughan e Double Trouble entraron no [[Salón da Fama do Rock]].<ref>{{Cita novas|data=16 de decembro de 2014|título=2015 Rock Hall Of Fame Class Includes Lou Reed, Joan Jett, Green Day|url=https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2014/12/16/371064363/2015-rock-hall-of-fame-class-includes-lou-reed-joan-jett-green-day?t=1533056749549|lingua=inglés|data-acceso=31 de xullo de 2018}}</ref><ref name=":2">{{Cita web|url=https://www.rockhall.com/inductees/stevie-ray-vaughan-double-trouble|páxina-web=www.rockhall.com|título=Páxina de Stevie Ray Vaughan e Double Trouble no Salón da Fama do Rock|data-acceso=31 de xullo de 2018|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180728035800/https://www.rockhall.com/inductees/stevie-ray-vaughan-double-trouble|dataarquivo=28 de xullo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> == Familia e primeiros anos == [[Ficheiro:Robert_Hodgen_LaRue,_Jr..jpg|alt=A black and white image (c.1900s) of an elderly man with white hair and a long beard dressed in a long-sleeved and suspenders standing in front of a tree.|miniatura|O bisavó de Vaughan, Robert Hodgen LaRue, ao redor do ano 1900.]] O pai de Steve, Jim Vaughan, tamén coñecido como Big Jim, abandonou a escola aos dezaseis anos e ingresou na [[Armada dos Estados Unidos]] durante a [[Segunda Guerra Mundial]]. Despois de ser despedido, casou con Martha Cook o [[13 de xaneiro]] de [[1950]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=6}} Stephen Ray Vaughan naceu o 3 de outubro de 1954 en Dallas, Texas. Era tres anos e medio máis novo que o seu irmán Jimmie (nacido en 1951). Big Jim conseguiu un traballo como traballador do [[amianto]], unha ocupación que implicaba un duro esforzo manual. A familia mudouse con frecuencia, vivindo en varios estados como [[Arkansas]], [[Luisiana]], [[Mississippi]] e [[Oklahoma]] antes de pasar á sección de Oak Cliff en Dallas. Neno tímido e inseguro, a Vaughan afectáronlle profundamente as experiencias da súa infancia. O seu pai loitou contra o [[alcoholismo]] e aterrorizaba frecuentemente á súa familia e amigos por culpa do seu forte carácter. En anos posteriores, Vaughan recordou que fora vítima da violencia do seu pai.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|pp =8-9}} O seu pai morreu o 27 de agosto de [[1986]], exactamente catro anos antes da morte de Vaughan.<ref>{{Cita web|url=https://www.findagrave.com/memorial/12208|páxina-web=www.findagrave.com|título=Tumba de Jimmie Lee Vaughan|data-acceso=31 de xullo de 2018}}</ref> === Primeiros instrumentos === A principios da [[década de 1960]], a admiración de Vaughan polo seu irmán Jimmie levouno a probar diferentes instrumentos como a [[Batería (instrumento musical)|batería]] e o [[saxofón]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p =10}} En 1961, como regalo do seu sétimo aniversario, Vaughan recibiu a súa primeira guitarra, un xoguete de [[Sears]].{{Harvnp|Hopkins|2010|p =7}} Aprendendo de oído, apaixonouse el mesmo, tocando temas de [[The Nightcaps]], particularmente "Wine, Wine, Wine" e "Thunderbird".{{Harvnp|Hopkins|2010|p =8}} Escoitou artistas de [[blues]] como [[Albert King]], [[Otis Rush]], e [[Muddy Waters]], e guitarristas de rock como [[Jimi Hendrix]] e [[Lonnie Mack]], así como guitarristas de [[jazz]], entre eles [[Kenny Burrell]].{{Harvnp|Hopkins|2010|p =155}} En 1963, adquiriu a súa primeira [[guitarra eléctrica]], unha [[Gibson ES-125|Gibson ES-125T]], cunha pastilla de seu irmán Jimmie.{{Harvnp|Gill|2010}} Pouco despois de adquirir a guitarra eléctrica, Vaughan uniuse á súa primeira banda, [[The Chantons]], en 1965.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =10}} A seu primeira actuación foi nun concerto de talentos realizado no Hill Theater de Dallas, pero despois de darse conta de que non podían tocar unha canción de [[Jimmy Reed]] na súa totalidade, Vaughan deixou a banda e uniuse a [[Brooklyn Underground]], tocando profesionalmente en bares e clubs locais.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=10}} Recibiu unha [[Fender Telecaster]] de Jimmie, que máis tarde intercambiou por unha [[Epiphone Riviera]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p =325}} Cando Jimmie marchou da casa aos dezaseis anos, a aparente obsesión de Vaughan co instrumento ocasionou unha falta de apoio dos seus pais.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=92}} Ruín na casa, tomou un emprego nunha hamburguesería local, onde lavaba pratos e tiraba o [[lixo]] por setenta centavos á hora. Logo de caer nun barril de graxa, fartouse do traballo e deixouno para dedicar a súa vida á carreira musical.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =16}} == Carreira musical == === Os inicios === En maio de [[1969]], despois de deixar Brooklyn Underground, Vaughan uniuse a unha banda chamada [[Southern Distributor]].{{Harvnp|Hopkins|2010|p =19}} Aprendera "Jeff's Boogie" de [[The Yardbirds]] e tocouna na audición. [[Mike Steinbach]], o batería do grupo, comentou: "O neno tiña catorce anos. Probámolo con "Jeff Boogie", cunha guitarra instrumental moi rápida e tocouna nota por nota".{{Harvnp|Hopkins|2010|p =22}} Aínda que interpretaban versións de [[pop rock]], Vaughan transmitiu o seu interese por engadir cancións de blues ao repertorio do grupo, pero dixéronlle que non se gañaría a vida tocando blues e a banda desfíxose.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =21}} Máis tarde ese ano, o baixista [[Tommy Shannon]] entrou nun club de [[Dallas, Texas|Dallas]] e escoitou a Vaughan tocar a guitarra. Fascinado pola súa técnica, que describiu como "incrible xa daquela", Shannon colleu un baixo e os dous comezaron a improvisar.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =23}} Nuns poucos anos comezarían a tocar xuntos nunha banda chamada [[Krackerjack]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=62}} En febreiro de [[1970]], Vaughan uniuse a unha banda chamada [[Liberation]], que era un grupo de nove, cunha sección de vento. Despois de pasar o último mes tocando o baixo con Jimmie en Texas Storm, inicialmente realizou a audición para baixista. Impresionado pola guitarra de Vaughan, Scott Phares, o guitarrista orixinal do grupo, converteuse modestamente no baixista.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =27}} A mediados da [[década de 1970]], actuaron no Hotel Adolphus no centro de Dallas, onde [[ZZ Top]] lles pediu que actuasen. Durante a pausa de Liberación, Vaughan improvisou con ZZ Top a canción de [[The Nightcaps]] "Thunderbird". Máis tarde, Phares describiu así: "Tiraron a casa abaixo, foi incrible, foi unha desas noites máxicas, Stevie encaixou como unha luva".{{Harvnp|Hopkins|2010|p =31}} Asistindo ao Justin F. Kimball High School a principios dos anos 70, os concertos nocturnos de Vaughan contribuíron ao seu descoido dos seus estudos, incluíndo a teoría musical. Adoitaba durmir durante as clases.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=40}} A súa carreira musical profesional foi desaprobada por moitos dos administradores da escola, pero moitas persoas tamén o animaron a loitar pola súa carreira artística, incluíndo o seu mestre de arte. No seu segundo ano, asistiu a clases nocturnas de arte experimental na [[Southern Methodist University]], pero deixouno cando entrou en conflito cos ensaios.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=41}} === Primeiras gravacións === En setembro de 1970, Vaughan fixo as súas primeiras gravacións de estudo co grupo [[Cast of Thousands]], no que estaba o futuro actor [[Stephen Tobolowsky]]. Gravaron dúas cancións: "Red, White and Blue" e "I Heard a Voice Last Night", para un álbum de compilacións, ''A New Hi'', que contou con varias bandas adolescentes de Dallas.{{Harvnp|Hopkins|2010|pp=36-38}} A finais de xaneiro de [[1971]], sentíndose atrapado nos hits pop con Liberation, Vaughan formou a súa propia banda, [[Blackbird]]. Logo de cansarse da escena musical de Dallas, abandonou a escola e mudouse coa banda a [[Austin, Texas|Austin]], que tiña un público máis liberal e tolerante. Alí, Vaughan comezou tocando inicialmente no Rolling Hills Country Club, un lugar que máis tarde se convertería no Soap Creek Saloon. Blackbird tocou en varios clubs de Austin e abriu concertos para bandas como [[Sugarloaf]], [[Wishbone Ash]] e [[Zephyr]], pero non puido manter unha formación consistente.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =67}} A principios de decembro de [[1972]], Vaughan deixou Blackbird e uniuse a unha banda de rock chamada Krackerjack. Actuou con eles menos de tres meses.{{Harvnp|Hopkins|2010|pp =67-70}} En marzo de [[1973]], Vaughan uniuse á banda de Marc Benno, The Nightcrawlers, a Benno coñecérao nunha sesión de improvisación anos antes.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =23}} A banda contou co vocalista [[Doyle Bramhall]], que coñeceu a Vaughan aos doce anos.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=21}} O mes seguinte, The Nightcrawlers gravou un álbum en [[Sunset Sound Recorders]] en [[Hollywood]] para [[A & M Records]]. O álbum, que foi rexeitado por A & M, incluía os primeiros traballos de composición de Vaughan, "Dirty Pool" e "Crawlin".{{Harvnp|Hopkins|2010|p =74}}{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=68}} Pouco tempo despois, el e The Nightcrawlers viaxaron de volta a Austin sen Benno.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =77}} A mediados de 1973, asinaron un contrato con [[Bill Ham]], axente de ZZ Top, e realizaron varios concertos polo sur, moitos deles desastrosos.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =80}} Ham deixou a banda tirada en Mississippi sen ningún medio para regresar a casa e esixiu o reembolso dos gastos de equipamento a Vaughan, os cales nunca foron reembolsados.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =84}} En [[1975]], Vaughan uniuse a unha banda de seis membros chamada [[Paul Ray and the Cobras]], que incluía ao guitarrista Val Swierczewski e ao saxofonista Joe Sublett.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=83}} Durante os seguintes dous anos e medio, gañáronse a vida semanalmente nun popular local da cidade, o Soap Creek Saloon e, finalmente, o recentemente inaugurado Antone's, coñecido como "a casa do blues" de Austin.{{Harvnp|Hopkins|2010|pp =91-92}} A finais de [[1976]], Vaughan gravou un sinxelo con eles, "Other Days" como a cara A e "Texas Clover" como cara B. O sinxelo, no que Vaughan tocaba a guitarra en ambos temas, foi lanzado o [[7 de febreiro]] de [[1977]].{{Harvnp|Hopkins|2010|p =99}} En marzo, os lectores do [[Austin Sun]] votáronos como a "Banda do Ano".{{Harvnp|Hopkins|2010|p =103}} Ademais de tocar cos Cobras, Vaughan improvisou con moitas das súas influencias no Antone's, incluíndo a [[Buddy Guy]], [[Hubert Sumlin]], [[Jimmy Rogers]], [[Lightnin 'Hopkins]] e [[Albert King]].{{Harvnp|Hopkins|2010|p =92}} Vaughan estivo de xira cos Cobras durante gran parte do ano 1977, pero a finais de setembro, cando decidiron tomar unha dirección musical máis comercial, deixou a banda e formou [[Triple Threat Revue]], que incluía a cantante [[Lou Ann Barton]], o baixista [[WC Clark]] , e o batería [[Fredde Pharaoh]].{{Harvnp|Hopkins|2010|p =109}} En xaneiro de [[1978]] gravaron catro cancións en Austin, incluíndo a composición de Vaughan "I'm Cryin". A gravación de trinta minutos é a única gravación de estudio da banda.{{Harvnp|Hopkins|2010|p =117}} === Double Trouble === A mediados de maio de [[1978]], Clark marchou para formar o seu propio grupo e Vaughan cambiou o nome da banda a ''Double Trouble'', tomado do título dunha canción de [[Otis Rush]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=111}} Logo do reclutamiento do baixista [[Jackie Newhouse]], Pharaoh deixou o grupo en xullo e foi substituído brevemente por [[Jack Moore]], que se trasladou a [[Texas]] dende [[Boston]]. Tocou coa banda durante aproximadamente dous meses.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=127}} Logo Vaughan comezou a buscar un batería e pouco despois coñeceu a [[Chris Layton]] a través de Sublett, que era o seu compañeiro de cuarto. Layton, recentemente separado de [[Greezy Wheels]], foi instruído por Vaughan para tocar a ritmo de "shuffle". Cando Vaughan lle ofreceu o posto a Layton, este aceptou.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=114}} A principios de xullo, Vaughan fixo amizade con Lenora Bailey, coñecida como "Lenny", quen se converteu na súa noiva e, finalmente, na súa esposa. O matrimonio duraría seis anos e medio.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=152}} A principios de outubro de 1978, Vaughan e Double Trouble conseguiron un posto como grupo residente nun dos locais nocturnos máis populares de Austin, o Rome Inn. Durante unha actuación, Edi Johnson, unha contable do hipódromo [[Manor Downs]], fixouse en Vaughan.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=136}} Recomendouno ao propietario de Manor Downs, Frances Carr, e o director xeral Chesley Millikin, que estaba interesado en representar a artistas, e viron o potencial musical de Vaughan. Despois de que Barton abandonase Double Trouble a mediados de novembro de 1979, Millikin firmou con Vaughan un contrato de representación.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=150}} Vaughan tamén contratou a Robert "Cutter" Brandenburg como director de xiras, a quen coñeceu en 1969. Dirixíndose a el como Stevie Ray, Brandenburg convenceuno de usar o seu segundo nome artísticamente.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=136}} En outubro de [[1980]], o baixista Tommy Shannon participou na presentación de Double Trouble en Rockefeller's en Houston. Shannon, que estaba a tocar con Alan Haynes naquel momento, participou nunha sesión de improvisación con Vaughan e Layton na metade dunha das súas actuacións. Shannon dixo máis tarde: "Eu estaba alí aquela noite, e nunca o vou esquecer foi como, cando entrei pola porta e os oín tocar, foi como unha revelación. Aí é onde quero estar, aí é a onde pertenzo, xusto aí. Durante o descanso, achegueime a Stevie e díxenlle iso. Non me tentei ocultar do baixista [Jackie Newhouse]. Non sabía se el estaba escoitando ou non. Realmente quería estar nesa banda. Senteime aquela noite e soaba moi ben".{{Harvnp|Hopkins|2010|p=164}} Case tres meses despois, cando Vaughan lle ofreceu o posto a Bannon, aceptou de bo grado.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=167}} ==== Cargos por drogas e xuízo ==== O 5 de decembro de 1979, mentres Vaughan estaba nun camerino, antes dunha actuación en [[Houston, Texas|Houston]], un policía fóra de servizo arrestouno despois de velo consumindo [[cocaína]] a través dunha ventá aberta.{{Harvnp|Gregory|2003|p =67}} Foi acusado de posesión de cocaína e máis tarde liberado baixo fianza de 1.000 [[Dólar estadounidense|dólares]].{{Harvnp|Hopkins|2010|p=158}} Double Trouble foron abreconcertos de [[Muddy Waters]], que observou o abuso de sustancias de Vaughan: "Stevie talvez podería ser o máis grande guitarrista de todos os tempos, pero non vai vivir ata os 40 anos, se non deixa ese po branco".{{Harvnp|Gregory|2003|p =66}} Ao ano seguinte, tivo que regresar o 16 de xaneiro e o 29 ​​de febreiro para comparecer perante o tribunal.{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=155-156}} Durante a última sesión do xuízo, que tivo lugar o [[17 de abril]] de [[1980]], Vaughan foi condenado a dous anos de liberdade condicional e prohibíuselle saír de Texas.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=158}} Xunto cunha orde para iniciar un tratamento para a súa adición ás drogas, foi obrigado a "evitar persoas ou lugares de coñecido carácter infame ou prexudicial". Rexeitou cumprir ningunha das dúas ordes.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=132}} Despois de contratar un avogado, o seu axente da condicional fixo que se revisara a sentenza para que puidese traballar fóra do estado. O incidente levouno a que máis tarde rexeitase o servizo de limpeza dos hoteis cando estaba de xira.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=169}} ==== Festival de Jazz de Montreux ==== Aínda que era popular en [[Texas]] nese momento, Double Trouble non conseguiu atraer atención nacional. A sorte do grupo cambiou cando o produtor de discos [[Jerry Wexler]] os recomendou a [[Claude Nobs]], organizador do [[Festival de Jazz de Montreux]]. Este insistiu en que a noite de blues do festival sería xenial con Vaughan, a quen chamou "unha xoia, unha desas rarezas que aparece unha vez na vida". Nobs estivo de acordo en programar a Double Trouble para o 17 de xullo.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=145}} Vaughan abriu cunha mestura da canción de [[Freddie King]] "Hide Away" e a súa propia composición instrumental rápida, "Rude Mood". Logo Double Trouble tocou "[[Texas Flood]]" de [[Larry Davis]], "Give Me Back My Wig" de [[Hound Dog Taylor]] e "Collins Shuffle" de [[Albert Collins]], e tres composicións orixinais: "Pride and Joy", "Love Struck Baby" e "Dirty Pool". O set terminou con apupos dos espectadores.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=200}} James McBride, de [[People]], escribiu: "Parecía saído da nada, un enmascarado con sombreiro berrando no Festival de Montreux 82 cunha Stratocaster do 59 na cadeira e dous amigos lanzachamas aos que chamaba Double Trouble. Non tiña disco, nin contrato para gravar, nin nome, pero reduciu o escenario a unha morea de cinzas fumeantes e entón todo o mundo quería saber quen era".{{Harvnp|McBride|1985}} Segundo o director de xiras Don Opperman. "Tal como eu o lembro, as aclamacións e os apupos estaban mesturados, pero Stevie estaba bastante decepcionado. Deume a súa guitarra e foise afastando do escenario, e eu quedeime como: "Vas volver?" Había unha porta traseira, o público non podía velos, pero eu si, volveu ao vestiario coa cabeza nas mans, finalmente achegueime alí e ese foi o final do concerto".{{Harvnp|Hopkins|2010|p=200}} Segundo Vaughan: "Non era todo o público [o que apupaba] Foron só algunhas persoas sentadas na parte de diante. A sala fora construída para o [[jazz]] acústico e cando cinco ou seis persoas apupan, uau, parece que o mundo enteiro te odia. Pensaban que eramos moi ruidosos, pero veña, tiña catro mantas militares postas sobre o meu amplificador, e o nivel de volume estaba no 2. Estou acostumado a tocar no 10!"{{Harvnp|Hopkins|2010|p=200}} A actuación foi filmada e despois lanzada en DVD en setembro de 2004. A noite seguinte, Double Trouble tiña actuación na sala do [[Casino de Montreux]], con [[Jackson Browne]] presente. Browne improvisou con Double Trouble ata o amencer e ofreceulles o uso gratuíto do seu estudo de gravación persoal no centro dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]]. A finais de novembro, a banda aceptou a súa oferta e gravou dez cancións en dous días.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=149}} Mentres estaba no estudio, Vaughan recibiu unha chamada de [[David Bowie]], a quen coñecera logo do concerto de Montreux e invitouno a participar nunha sesión de gravación para o seu próximo disco de estudio, [[Let's Dance]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=150}} En xaneiro de 1983, a guitarra de Vaughan soou en seis das oito cancións do álbum, incluíndo a canción principal e "[[China Girl]]".{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=152}} O álbum foi lanzado o [[14 de abril]] de [[1983]] e vendeu tres veces máis copias que o anterior álbum de Bowie.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=12}} ==== Éxito nacional ==== A mediados de marzo de 1983, Gregg Geller, vicepresidente de ''Artists and repertoire'' en [[Epic Records]], asinou a Double Trouble para o selo por recomendación do produtor [[John Hammond]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|pp=157-158}} Pouco despois, Epic financiou un [[videoclip]] para "Love Struck Baby", que foi filmado en Cherry Tavern en [[Nova York]]. Vaughan recordou: "Cambiamos o nome do lugar no vídeo. Hai catro anos casei nun club onde tocabamos chamado Rome Inn. Cando pechou, o propietario deume o letreiro, entón no vídeo puxémolo detrás do escenario.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=11}} Co éxito de ''Let's Dance'', Bowie pediu a Vaughan ser o principal instrumentista na súa seguinte xira, o [[Serious Moonlight Tour]], entendendo que el foi unha parte esencial do éxito do disco.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=152}} A finais de abril, Vaughan comezou os ensaios para a xira en [[Las Colinas]], Texas.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=14}} Cando as renegociacións do contrato para os seus honorarios fracasaron, Vaughan deixou a xira días antes do seu comezo, e foi substituído por [[Earl Slick]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|pp=154-155}}{{Harvnp|Hopkins|2010|p=16}} Vaughan dixo: "Eu non podía centrar todo en algo que realmente non me interesaba demasiado. Foi un pouco arriscado, pero realmente non precisaba de todas esas dores de cabeza".{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=155}} Aínda que os motivos foron amplamente discutidos, Vaughan pronto gañou gran publicidade por abandonar a xira.{{Harvnp|Hopkins|2010|pp=16-17}} O 9 de maio, a banda actuou en [[The Bottom Line]], en Nova York, onde tocaron antes de [[Bryan Adams]], con Hammond, [[Mick Jagger]], [[John McEnroe]], [[Rick Nielsen]], [[Billy Gibbons]] e [[Johnny Winter]] no público.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=16}}{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=160}} Brandenburg describiu o concerto como "impío": "Creo que Stevie tocou cada nota tan alta e forte, e cunha intensidade que eu non oíra nunca".{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=160}} A exitosa actuación gañou unha crítica positiva publicada no [[New York Post]], afirmando que Double Trouble superou a Adams.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=16}} "Por sorte, Bryan Adams, o rockeiro canadense que está abrindo concertos para Journey non é cabeza de cartel moi a miúdo", escribiu Martin Porter, que dixo tras a actuación da banda, o escenario foi "reducido a cinzas polo talento orixinal máis explosivo que viu o escenario neoiorquino en bastante tempo".{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=160}} ====''Texas Flood''==== Despois de adquirir as gravacións do estudio de Browne, Double Trouble comezou a editar o material para un [[Long Play|LP]]. O álbum, Texas Flood, ábrese coa canción "Love Struck Baby", que foi escrita para Lenny nos seus "días de namoramento".{{Harvnp|Hopkins|2010|p=127}} Compuxo "Pride and Joy" e "I'm Cryin" para unha das súas ex-noivas, Lindi Bethel, e ambas son musicalmente similares, pero as súas letras son dúas perspectivas diferentes da súa relación anterior.{{Harvnp|Hopkins|2010|p=117}} Xunto coas versións de [[Howlin 'Wolf]], [[The Isley Brothers]] e [[Buddy Guy]], o álbum incluíu a versión de Vaughan de "Texas Flood" de Larry Davis, unha canción coa que estaba fortemente asociado. "Lenny", canción composta ao pé da súa cama, serviu como homenaxe á súa muller.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=143}} Texas Flood contou cunha portada do ilustrador [[Brad Holland]], coñecido polos seus traballos para ''[[Playboy]]'' e ''[[The New York Times]]''.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=21}} Orixinalmente pensada para aparecer Vaughan a cabalo, Holland pintouno apoiado nunha parede cunha guitarra, usando unha fotografía como referencia.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=159}} Posto á venda o 13 de xaneiro de 1983, Texas Flood chegou ao posto n.º 38 e acabou vendendo medio millón de copias.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=21}} Mentres o editor da ''Rolling Stone'', Kurt Loder, afirmaba que Vaughan non posuía unha voz distintiva, o editor xeral de [[Allmusic]], [[Stephen Thomas Erlewine]], dicía que o lanzamento tivera un "impacto monumental".<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Erlewine|nome=Stephen Thomas|data=2014|título=Allmusic 2014|PMC=|revista=Allmusic|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=|número=}}</ref> [[Billboard]] describiuno como "unha delicia para os amantes da guitarra".<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Hodges|nome=Alex|data=Xuño de 1983|título=Bilboard de xuño de 1983|PMC=|revista=Billboard|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=|número=}}</ref> Alex Hodges comentou: "Ninguén sabía o que grande sería ese disco, porque os guitarristas non estaban necesariamente en voga, excepto algúns cuxa importancia era innegábel...[] foi un dos poucos artistas que se recuperou en cada disco nun curto período de tempo".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=24}} O [[16 de xuño]], Vaughan actuou no club Tango de Dallas, presentado o novo álbum. Varios VIP asistiron á presentación, incluídos [[Ted Nugent]], [[Sammy Hagar]] e membros de [[The Kinks]] e [[Uriah Heep]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=22}} Jack Chase, vicepresidente de mercadotecnia de Epic, recordou. "A festa na Tango foi moi importante, foi absolutamente enorme. Todas as personalidades de estacións de radio, DJs, directores de programas, todos os propietarios de discográficas e importantes axentes, prensa, todos os executivos de Nova York, asistiron preto de 700 persoas. Nós aterramos en Dallas con [[Q102-FM]] e [DJ] Redbeard. Tiñamos a festa na Tango, foi tremendo". O The Dallas Morning News fíxose eco da actuación comezando coa pregunta retórica: "E se Stevie Ray Vaughan dese unha festa de lanzamento do álbum e todo o mundo asistise? Foi o que pasou o xoves á noite na Tango... [] A adrenalina debía estar fluíndo a través das veas dos músicos pois tocaron cunha rara delicadeza e habilidade ".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=22}} Tras unha breve xira por [[Europa]], Hodges arranxou un compromiso para que Double Trouble abrise as actuacións de [[The Moody Blues]] durante xira de dous meses por América. Hodges dixo que a moitas persoas non lles gustou a idea de que Double Trouble foran abreconcertos de The Moody Blues, pero dixo que un fío común con ambas as bandas sería "[[album-oriented rock]]".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=39}} Shannon describiu a xira como "gloriosa": "O noso disco aínda era tan exitoso, pero estabamos tocando fronte a coliseos cheos de xente. Simplemente saïamos e tocabamos, e encaixabamos coma unha luva. O son atronou neses coliseos coma un monstro. A xente volvíase tola e non tiñan nin idea de quen eramos!".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=39}} Despois de aparecer na [[serie de televisión]] ''[[Austin City Limits]]'', a banda colgou o cartel de completo no [[Beacon Theater]] de [[Nova York]]. [[Variety]] escribiu que o set de 90 minutos no Beacon "non deixou ningunha dúbida de que este mozo músico de Texas é verdaderamente o "heroe da guitarra da época actual".{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=43-44}} ====''Couldn't Stand the Weather''==== En xaneiro de [[1984]], Double Trouble comezou a gravar o seu segundo álbum de estudio, "''Couldn't Stand the Weather''" na [[Power Station]], con John Hammond como produtor executivo e o enxeñeiro Richard Mullen. Máis tarde, Layton recordou traballar con Hammond: "era como unha man amable no teu ombreiro, o oposto a alguén que se levante e diga: 'Refagamos isto, vamos facer isto outro'. Non se involucraba dese xeito para nada. Era unha persoa positiva". Cando comezaron as sesións, a versión de Vaughan de "Tin Pan Alley" de [[Bob Geddins]] gravouse mentres se controlaban os niveis de son. Layton recordou: "probablemente fixemos a versión máis silenciosa ata aquel momento. Ao rematar [Hammond] dixo: 'isto é o mellor que esta canción vai soar nunca', e marchamos; 'nin sequera obtivemos sons, non?', e el dicía 'non importa, isto é o mellor que conseguirás tocar esta canción'. Intentámolo outra vez cinco, seis, sete veces, nin me lembro. Pero nunca volveu a soar como aquela primeira vez".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=46}} Durante as sesións de gravación, Vaughan comezou a experimentar con outras combinacións de músicos, entre eles [[Fran Christina]] e [[Stan Harrison]], que tocaron a batería e o saxofón respectivamente no tema de jazz instrumental "Stang's Swang".{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=173}} Jimmie Vaughan tocou a guitarra rítmica na súa versión de "[[The Things That I Used to Do]]" de [[Guitar Slim]] e na canción que deu o título ao disco, e na que Vaughan imprimiu unha letra cunha mensaxe mundana.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=176}} ''Couldn't Stand the Weather'' saíu á venda o 15 de maio de 1984 e dúas semanas máis tarde xa superara as vendas de ''Texas Flood''.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=59}} Chegou ao número 31 e pasou 38 semanas nas listas.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=186}} O álbum inclúe a versión de Vaughan da canción de [[Jimi Hendrix]], "[[Voodoo Child (Slight Return)]]", que causou comparacións inevitables con Hendrix.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=176}} Segundo o editor de Allmusic, Stephen Thomas Erlewine, ''Couldn't Stand the Weather'' confirmou que o aclamado debut non fora casualidade, igualando, senón superando, as vendas do seu antecesor e consolidando así o status de Vaughan como un xigante do blues moderno.<ref>{{Cita novas|autor=Stephen Thomas Erlewine|título=Crítica de AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/couldnt-stand-the-weather-mw0000196175|lingua=inglés|data-acceso=5 de agosto de 2018}}</ref> Segundo os autores Joe Nick Patoski e Bill Crawford, o álbum "foi un gran punto de inflexión no desenvolvemento de Stevie Ray Vaughan" e a técnica vocal de Vaughan mellorou.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=173}} ==== Carnegie Hall ==== O 4 de outubro de 1984, Vaughan encabezou unha actuación no [[Carnegie Hall]] que incluía a moitos músicos invitados.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=72}} Para a segunda metade do concerto, engadiu a Jimmie como guitarrista rítmico, George Rains como batería, [[Dr John]] de tecladista, [[Roomful of Blues]] como sección de vento, e a voz de [[Angela Strehli]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=177}} O grupo ensaiou menos de dúas semanas antes da presentación, e a pesar do sólido dinamismo de Double Trouble na primeira metade da actuación, segundo Patoski e Crawford, o concepto de gran banda nunca tomou forma completamente.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=178}} Antes de chegar ao compromiso, as entradas esgotáronse, o que emocionou e puxo extremadamente nervioso a Vaughan, que non acougou ata a metade da terceira canción.<ref name=":0">{{Cita novas|autor=Rhodes|data=Joe|data-publicación=11 de outubro de 1984|xornal=Dallas Time Herald|título=Even now, Stevie Ray has to pinch himself|lingua=en}}</ref> Parte dos beneficios foron para os traballos de investigación contra a [[leucemia]] e o [[cancro]] da fundación de T.J. Martell, o que foi un gran atractivo para o evento.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=73}} Presentado por Hammond como "un dos mellores guitarristas de todos os tempos", Vaughan abriu con "Scuttle Buttin", vestindo cun traxe de [[mariachi]] adaptado que el describiu como un "esmoquin mexicano".{{Harvnp|Prial|2006|p=302}}{{Harvnp|Hopkins|2011|p=74}}<ref name=":0" /> Double Trouble continuou interprentando "Testify" de The Isley Brothers, "Voodoo Child (Slight Return)" de [[The Jimi Hendrix Experience]], "Tin Pan Alley", "The Sky Is Crying" de [[Elmore James]] e "Cold Shot" de [[W.C. Clark]], xunto con catro composicións orixinais que inclúen "Love Struck Baby", "Honey Bee", "''Couldn't Stand the Weather''" e "Rude Mood". Durante a segunda metade da actuación, Vaughan tocou versións de Larry Davis, Buddy Guy, Guitar Slim, Albert King, [[Jackie Wilson]] e Albert Collins. O set acabou con Vaughan só tocando "Lenny" e "Rude Mood".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=74}} A actuación foi gravada e posteriormente posta á venda como LP en vivo o 29 de xullo de 1997 por Epic Records. Chegou a ser [[Certificación de vendas discográficas|disco de ouro]].{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=298, 305}} Inmediatamente despois do concerto, Vaughan asistiu a unha festa privada nun céntrico club de Nova York, que foi patrocinado por [[MTV]], e onde foi recibido durante unha hora por simpatizantes.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=75}}{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=178}} Ao día seguinte, Double Trouble fixo unha aparición nunha tenda de discos en [[Greenwich Village]], onde asinaron autógrafos para os fans.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=76}} A finais de outubro de 1984, a banda fixo unha xira por [[Australia]] e [[Nova Zelandia]]. Os días 5 e 9 de novembro, tocaron na Ópera de Sidney, onde colgaron o cartel de completo.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=78}} Ao regresar a [[Estados Unidos de América|EE. UU.]], Double Trouble realizou unha breve xira por [[California]]. Pouco despois, Vaughan e Lenny dirixíronse á illa de [[Santa Cruz, Illas Virxes|Saint Croix]], nas [[Illas Virxes Estadounidenses|Illas Virxes dos Estados Unidos]], no [[Caribe (rexión)|Caribe]], onde se quedaron a pasar un tempo de vacacións.{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=81-83}} O seguinte mes, Double Trouble voou a [[Xapón]] onde deron cinco concertos, un deles no Osaka Kōsei Nenkin Kaikan de [[Osaca|Osaka]].{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=85-88}} ====''Soul to Soul''==== En marzo de 1985, comezou a gravación do terceiro álbum de estudio de Double Trouble, ''Soul to Soul'', en Dallas.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=89}} Segundo ía avanzando a sesión, Vaughan tornouse cada vez máis frustrado coa súa propia falta de [[Inspiración artística|inspiración]] . Tamén se permitiu un relaxado ritmo de gravación, o que contribuíu a unha falta de concentración debido a os excesos de [[alcohol]] e doutras [[droga]]s.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=90}}{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=191}} Máis tarde Roadie Byron Barr lembrou aquel episodio: "a rutina era ir ao estudo, drogarse e xogar ao [[tenis de mesa]]". Vaughan, que atopaba cada vez máis difícil ser capaz de tocar as partes rítmicas de e cantar ao mesmo tempo, quixo engadir outra dimensión á banda, polo que contratou ao tecladista [[Reese Wynans]] para gravar o álbum. Este uniuse á banda pouco despois.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=89}}{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=190}} Durante a produción do álbum, Vaughan apareceu no [[Astrodome]] de [[Houston, Texas|Houston]] o 10 de abril de [[1985]], onde tocou unha versión do [[The Star-Spangled Banner|himno dos Estados Unidos]] cunha guitarra coa técnica [[Slide (guitarra)|''slide'']]. A actuación foi recibida con apupos.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=194}} Ao saír do escenario, Vaughan conseguiu un autógrafo do ex xogador dos [[New York Yankees]] [[Mickey Mantle]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=95}} O publicista do Astrodome, Molly Glentzer, escribiu no [[Houston Press]]: "Cando Vaughan saíu de detrás da [[Transbordador espacial|lanzadeira]], estaba só o suficientemente lúcido como para saber que quería un autógrafo de Mickey Mantle. Mantle sentiuse obrigado. 'Nunca antes firmara unha guitarra'. "Ninguén lle pediu a Vaughan un autógrafo. Eu estaba seguro de que non chegaría a cumprir 30 anos".{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=194}} Os críticos asociaron a súa versión coa que fixera Jimi Hendrix en [[Festival de Música e Artes de Woodstock|Woodstock]] en [[1969]], a pesar de que a Vaughan non lle gustou esta comparación: "Oín que incluso escribiron sobre isto en revistas musicais e intentaron comparar as dúas versións paso a paso. Odio iso. A súa versión é xenial".{{Harvnp|Nixon|1985}} Posto á venda o 30 de setembro de 1985, ''Soul to Soul'' alcanzou o número 34 e permaneceu na [[Billboard 200]] ata mediados de [[1986]], sendo certificado finalmente como disco de ouro.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=109}}{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=197}} Segundo Patoski e Crawford, as vendas do álbum "non chegaron ao nivel das de ''"Couldn't Stand the Weather''", suxerindo que Stevie Ray e Double Trouble se estaban estancando".{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=197}} Vaughan comentou: "En canto ao tema das cancións, o álbum gústame moito. Significou moito para nós o que pasamos para conseguir este disco. Tivemos moitos obstáculos e aínda así fomos fortes. Medramos moito coa xente da banda e os amigos íntimos que nos rodean. Aprendemos moito e crecemos moito máis unidos. Isto ten moito que ver co porqué do título".<ref>{{Cita web|url=http://www.modernguitars.com/archives/002283.html|páxina-web=www.modernguitars.com|título=Entrevista con Vaughan|data-acceso=6 de agosto de 2018|lingua=inglés|data-arquivo=17 de novembro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20061117080729/http://www.modernguitars.com/archives/002283.html|url-morta=unfit}}</ref> ==== ''Live Alive'' ==== Despois de estar de xira durante nove meses e medio, Epic solicitou un cuarto álbum de Double Trouble como parte da súa obrigación contractual.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=204}} En xullo de 1986, Vaughan decidiu gravar o LP, ''Live Alive'', durante tres concertos en Austin e Dallas.{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=136-137}} Os días 17 e 18 de xullo, a banda realizou concertos, con todas as entradas vendidas, na Ópera de Austin e o 19 de xullo no Dallas Starfest.{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=136-137}} Usaron gravacións destes concertos para montar o LP, que foi producido por Vaughan.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=205}} Shannon estivo nos camerinos antes do concerto de Austin e predixo fronte ao novo xestor, Alex Hodges, que tanto Vaughan como el se estaban "dirixindo cara unha parede de ladrillos". O guitarrista Denny Freeman asistiu ás actuacións de Austin e chamou aos espectáculos unha "lea musical, porque ían a estas caóticas improvisacións fóra de control. Non sabía exactamente o que estaba a suceder, pero preocupoume". Tanto Layton como Shannon comentaron que o seu calendario de traballo e as drogas estaban facendo que a banda perdera o rumbo. Segundo Wynans: "Todo se estaba volvendo ilóxico e unha loucura".{{Harvnp|Paul|1999}} ''Live Alive'' saíu ao mercado o 17 de novembro de 1986 e foi o único LP oficial en directo de Double Trouble que saíu á venda durante a vida de Vaughan, aínda que nunca chegou á Billboard 200.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=268}}{{Harvnp|Hopkins|2011|p=152}} A pesar de que moitos críticos afirmaron que a maior parte do álbum estaba sobreenderezado, o enxeñeiro Gary Olazabal, que mesturou o álbum, afirmou que a maior parte do material gravouse mal.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=140}} Máis tarde, Vaughan admitiu que non era un dos seus mellores traballos e recordou: "Non estaba en moi boa forma cando gravamos ''Live Alive''. Naquel momento non me decatei da mala forma en que estaba. O disco precisaba máis arranxos dos que me gustaría. Parte do traballo soan como o traballo de persoas medio mortas. Saíron algunhas notas fantásticas, pero eu non tiña control, ninguén o tiña". {{Harvnp|Paul|1999}}{{Harvnp|Hopkins|2011|p=137}} ==== Drogas e alcol ==== En 1960, cando Vaughan tiña seis anos, comezou a roubar as bebidas do seu pai. Afectado por estas, comezou a facer as súas propias bebidas e iso provocoulle unha dependencia do alcohol. El explicou: "Aí foi cando comecei a roubar as bebidas de papá. Ou cando os meus pais marchaban, atopaba unha botella e facíame unha. Pensaba que era xenial, pensaba que os nenos do centro pensarían que era xenial. Aí é onde comezou, e fun dependente dende entón".{{Harvnp|Milkowski|1988}} Mentres que Vaughan afirmou que experimentou por primeira vez os efectos da cocaína cando un médico lle prescribiu unha solución líquida do estimulante como un spray nasal, segundo Patoski e Crawford o primeiro consumo de cocaína coñecido de Vaughan foi en 1975, mentres tocaba cos Cobras.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|pp=85-86}}{{Harvnp|Hopkins|2011|p=232}} Antes diso, Vaughan consumira brevemente outras drogas como o [[Cánnabis (droga)|cánnabis]], a [[metanfetamina]] e Quaaludes, o nome comercial da [[metacualona]].{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=201}} Despois de 1975, bebía [[whisky]] habitualmente e consumía cocaína, concretamente mesturando as dúas substancias.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=201}} Segundo Hopkins, no momento da xira europea de Double Trouble en setembro de 1986, "o seu estilo de vida de abuso de substancias alcanzara o máximo, probablemente mellor definido como o fondo dun abismo profundo".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=144}} Nos momentos de máis abuso de substancias, Vaughan bebía sobre un [[litro]] de whisky e consumía uns 7 [[gramo]]s de cocaína ao día.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=146}} O asistente persoal Tim Duckworth explicou: "Eu asegurábame de que almorzara no canto de espertar bebendo todas as mañás, o que probablemente era o peor que estaba facendo".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=139}} Segundo Vaughan: "Cheguei ao punto no que se con intentara dicir "ola" a alguén, tiña que marchar chorando. Era como unha desgraza sólida".{{Harvnp|Alan|1999}} En setembro de 1986, Double Trouble viaxaron a [[Dinamarca]] para unha xira dun mes por Europa.{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=144-148}} Durante as horas da noite do 28 de setembro, Vaughan enfermou logo dunha actuación en [[Ludwigshafen]], [[Alemaña]], padecendo unha deshidratación case mortal, para a que recibiu tratamento médico.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=146}} O incidente obrigouno a unha revisión nunha clínica de [[Londres]] baixo o coidado do doutor Victor Bloom, quen o advertiu de que estaba a un mes da morte.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=213}}{{Harvnp|Hopkins|2011|p=147}} Despois de permanecer en Londres máis dunha semana, volveu aos Estados Unidos e entrou no hospital Peachford en [[Atlanta]], onde pasou catro semanas en rehabilitación. Shannon ingresou en rehabilitación en Austin.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=150}} ==== Xira ''Live Alive'' ==== En novembro de 1986, tras a súa saída da rehabilitación, Vaughan mudouse de novo á casa da súa nai na avenida Glenfield en Dallas, onde pasou gran parte da súa [[infancia]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=153}} Durante este tempo, Double Trouble comezou os ensaio para a xira ''Live Alive''. Aínda que Vaughan estaba nervioso por tocar despois de alcanzar a sobriedade, foi tranquilizado.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=154}} Máis tarde, Wynans recordou: "Stevie estaba realmente preocupado por tocar tras conseguir estar sobrio. Non sabía se lle quedaba algo por ofrecer. Unha vez que volvemos á estrada, estaba moi inspirado e motivado".{{Harvnp|Aledort|2000|p=158}} A xira comezou o 23 de novembro na Universidade Estatal de Towson, e foi a primeira actuación de Vaughan con Double Trouble tras a rehabilitación. O 31 de decembro de 1986, deron un concerto no Fox Theater de [[Atlanta]], que contou coa colaboración de Lonnie Mack.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=159}} Cando a xira avanzou, Vaughan púxose ansioso por traballar no material do seu seguinte LP, pero en xaneiro de 1987, comezou un proceso de divorcio de Lenny, que restrinxiu calquera proxecto ata que finalizara.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=161}} Isto impediu que escribise e gravase cancións durante case dous anos, pero Double Trouble escribiu a canción "Crossfire" con [[Bill Carter]] e [[Ruth Ellsworth]]. Layton recordou: "escribimos a música e tiveron que escribir a letra. Acabábamos de nos xuntar, Stevie non puido estar alí nese momento. Estaba en Dallas facendo algunhas cousas e nós reunímonos e comezamos a escribir algúns temas. Ese foi o primeiro que escribimos".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=178}} O 6 de agosto de 1987, Double Trouble apareceu no Austin Aqua Festival, onde tocaron fronte a unha das maiores multitudes da súa carreira.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=175}} Tras unha longa xira como abreconcertos de [[Robert Plant]] en maio de 1988, que incluíu un concerto no [[Maple Leaf Gardens]] de [[Toronto]], a banda tiña planeada unha fase europea, que incluía 22 actuacións e terminou en [[Oulu]], [[Finlandia]] o 17 de xullo. Esta sería a última aparición de Vaughan en Europa.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=192}} ==== ''In Step'' ==== Despois de que o divorcio de Vaughan de Lenora "Lenny" Darlene Bailey fora definitivo, a gravación do cuarto e último álbum de estudio de Double Trouble, ''In Step'', comezou nos estudos Kiva de [[Memphis, Tennessee|Memphis]], traballando co produtor Jim Gaines e co-compositor [[Doyle Bramhall]].{{Harvnp|Paul|1999}}{{Harvnp|Hopkins|2011|p=197}} Inicialmente, tiña dúbidas sobre as súas habilidades musicais e creativas logo de alcanzar a sobriedade, pero gañou confianza ao avanzar as sesións. Shannon máis tarde recordou: "''In Step'' foi, para el, unha gran experiencia de madurez. Na miña opinión, é o noso mellor álbum de estudo, e creo que el tamén o sentiu así".{{Harvnp|Aledort|2000|p=158}} Bramhall, que tamén entrara en rehabilitación, escribiu cancións con Vaughan sobre adicción e redención.{{Harvnp|Patoski|Crawford|1993|p=247}} Segundo Vaughan, o álbum titulouse ''In Step'' porque "estou finalmente ao paso da vida, ao meu paso, ao paso coa miña música". As notas do álbum inclúen a cita: "Grazas a Deus que o ascensor está roto", unha referencia ao [[programa de doce pasos]] proposto por [[Alcohólicos Anónimos]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=208}} Despois de que as sesións de gravación de ''In Step'' se trasladasen a Os Ánxeles, Vaughan agregou aos trompetistas Joe Sublett e [[Darrell Leonard]], quen tocaron o [[saxofón]] e a [[trompeta]] respectivamente tanto en "Crossfire" como en "Love Me Darlin".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=197}} Pouco antes de que se completase a produción do álbum, Vaughan e Double Trouble apareceron na festa presidencial inaugural de [[George W. Bush]] en [[Washington, D.C.]].{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=203-204}} ''In Step'' saíu ao mercado o 13 de xuño de 1989 e oito meses despois, conseguiu a certificación de ouro.{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=208,237}} O álbum foi o lanzamento máis exitoso de Vaughan e o seu primeiro premio [[Premios Grammy|Grammy]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=238}}{{Harvnp|Gill|2013}} Chegou ao número 33 no Billboard 200, permanecendo 47 semanas na lista. ''In Step'' incluíua a canción "Crossfire", escrita por Double Trouble, Bill Carter e Ruth Ellsworth e que se converteu no seu único número un.{{Harvnp|Aledort|2000|p=158}} == Morte == O luns [[27 de agosto]] de [[1990]], ás 12:50 a.m., Vaughan e os membros do equipo da xira de [[Eric Clapton]] subiron a un helicóptero Bell 206B no [[Alpine Valley Resort]] en [[East Troy]], [[Wisconsin]], para viaxar ao [[Aeroporto Internacional Midway]] en [[Chicago]], despois de concluír unha sesión de improvisación no Alpine Valley Music Theatre. Tiñan programado un voo de regreso para máis tarde aquela noite, pero cando terminou a sesión, Vaughan estaba ansioso por volver a Chicago e tomou a decisión de saír de inmediato. O helicóptero designado orixinalmente tiña tres asentos dispoñibles, pero Vaughan finalmente tomou o último asento restante. O helicóptero caeu nun outeiro de esquí pouco despois da engalaxe, a uns 900 metros dun campo de golf. Vaughan e os outros catro a bordo (o piloto Jeff Brown, o axente Bobby Brooks, o gardacostas Nigel Browne e o director de turismo Colin Smythe) faleceron. A maioría dos fans da zona non se decataron do impacto inicial, pero segundo unha directora de catering no recurso, escoitouse un forte ruído e sentiu que o seu coche tremeu. O helicóptero foi identificado como propiedade da compañía baseada en Chicago Omniflight Helicopters. Os informes iniciais do accidente afirmaron falsamente que Clapton tamén morrera no accidente. Segundo os os resultados dunha investigación do xuíz de instrución en Elkhorn, Vaughan sufriu "lesións internas e de cranio masivas", ademais de traumas severos e fracturas de nervios. O xuíz teorizou que as cinco vítimas morreron ao instante, dada a gravidade das súas feridas. Os corpos foron levados á morgue do Centro Médico de Lakeland en Elkhorn, onde foron gardados para que os familiares e amigos puideran axudar na identificación. A investigación determinou que cando a aeronave partiu, esta foi operada en condicións meteorolóxicas brumosas e cunha visibilidade inferior a dúas millas, segundo unha previsión local. O informe da [[Xunta Nacional de Seguridade do Transporte]] afirmou: "Cando o terceiro helicóptero engalou, permaneceu a unha altitude máis baixa que os outros, e o piloto virou cara ao sueste cara a un terreo alto. Posteriormente, o helicóptero caeu nun terreo montañoso a un quilómetro do punto de engalaxe". Indicou que o piloto non estaba habilitado para levar o helicóptero en condicións meteorolóxicas brumosas pola noite. Os rexistros da [[Administración Federal de Aviación]] de Brown demostraron que estaba habilitado para voar por instrumentos nun avión, pero non nun helicóptero. As probas de toxicidade realizadas sobre as vítimas non revelaron trazas de drogas nin alcohol nos seus corpos. Os servizos funerarios de Vaughan realizáronse o 31 de agosto de 1990 no cemiterio Laurel Land en Dallas. Estímase que 3.000 persoas asistiron ao funeral. Entre os asistentes á cerimonia pública estaban [[Jeff Healey]], [[Charlie Sexton]], [[ZZ Top]], Colin James e Buddy Guy. Vaughan foi enterrado baixo unha lápida que di: "Grazas... por todo o amor que trouxeches ao noso camiño". == Estilo musical == A música de Vaughan inspirouse no [[blues]], [[Rock and roll|rock]] e [[jazz]]. Foi influenciado polo traballo de artistas como [[Jimi Hendrix]], [[Albert King]], [[B.B. King]], [[Freddie King]], [[Albert Collins]], [[Johnny "Guitar" Watson]], [[Buddy Guy]], [[Howlin 'Wolf]], [[Otis Rush]], [[Guitar Slim]], [[Chuck Berry]] e [[Muddy Waters]]. Segundo o propietario de clubs nocturnos Clifford Antone, que abriu Antone's en 1975, Vaughan improvisou con Albert King en Antone's en xullo de 1977 e case o "asustou de morte", dicindo que "foi o mellor que vin de Albert ou o mellor que eu vin de Stevie".{{Harvnp|Hopkins|2010|p=106}} Tamén foi influenciado por guitarristas de jazz como [[Django Reinhardt]], [[Wes Montgomery]], [[Kenny Burrell]] e [[George Benson]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=155}} Mentres Albert King foi unha influencia substancial para Vaughan, Jimi Hendrix foi a súa maior inspiración. Vaughan declarou: "Adoro a Hendrix por moitos motivos. Foi moito máis que un guitarrista de blues, tocaba ben calquera tipo de guitarra que quería. De feito, non estou seguro nin de se tocaba a guitarra: el tocaba música".{{Harvnp|Joseph|1983}} Vaughan debía gran parte da súa técnica de guitarra a [[Lonnie Mack]]. Vaughan dixo: "Moita da miña técnica rápida ven de Lonnie"<ref>{{Cita libro|título=Secrets from the Masters|apelidos=Menn|nome=Don|editorial=Miller-Freeman|ano=1992|ISBN=0-87930-260-7|páxina=278|lingua=inglés|ref=}}</ref> e observou en directo que Mack estaba "adiantado ao seu tempo".{{Harvnp|Joseph|1983}} En 1987, Vaughan puxo a Mack o primeiro entre os guitarristas que el escoitaba, tanto de novo como de adulto.<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=GcrkPrxj698|páxina-web=Youtube|título=Entrevista a Vaughan en 1987|data-acceso=7 de agosto de 2018|lingua=inglés}}</ref> Mack recordou a súa primeira reunión con Vaughan en 1978: "Estabamos en Texas buscando pastillas de guitarra e saímos a ver os Thunderbirds. Jimmie dicía: 'Home, tes que escoitar ao meu irmán pequeno. Toca todas as túas cancións.' Tocaba nun pequeno lugar chamado Rome Inn, e fomos alí a verificalo. Cando entrei pola porta, estaba tocando 'Wham!' E dixen: 'Xesús'. Estaba tocando ben. Eu estivéraa tocando mal un tempo e necesitaba volver e escoitar o meu rexistro orixinal. Isto foi no '78, creo".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=128}} Vaughan debía parte do seu estilo duradeiro, especialmente o seu uso do trémolo e vibrato, a Mack. Recoñeceu que Mack lle ensinou a "tocar a guitarra dende o corazón". A relación de Vaughan con outra lenda do blues de Texas, [[Johnny Winter]], era un pouco máis complexa. Aínda que se encontraron varias veces, e moitas veces tocaron sesións cos mesmos músicos ou incluso interpretaron o mesmo material, como no caso de ''Boot Hill'', Vaughan sempre se abstivo de recoñecer a Winter de calquera forma. Na súa biografía, "Raisin 'Cain", Winter di que se enervou logo de ler a Vaughan afirmando nunha entrevista que nunca coñecera ou se encontrara a Johnny Winter. "Ata tocamos xuntos na casa de Tommy Shannon unha vez". Vaughan resolveu o tema en 1988 con motivo do Festival Blues en Europa onde tanto el como Winter participaron, explicando que foi malinterpretado e que "todo músico de Texas coñece a Johnny e aprendeu algo del". Preguntado sobre as súas similitudes de estilos nunha entrevista en 2010, Winter admitiu que "o meu é un pouco máis cru, creo." == Equipamento == [[Ficheiro:Jim Hamilton custom Stevie Ray Vaughan reproduction.jpg|miniatura|Réplica da guitarra de Vaughan firmada por Jim Hamilton]] === Guitarras === [[Ficheiro:Jim Hamilton signature on rear of headstock.jpg|miniatura|Sinatura de Jim Hamilton no caravilleiro da guitarra de Vaughan]] Vaughan posuíu e usou varias [[Guitarra eléctrica|guitarras]] durante a súa carreira. A súa guitarra preferida e o instrumento que máis se asociou a el foi a [[Fender Stratocaster]], sendo a súa preferida unha con corpo de [[1963]], mastro de [[1962]] e un caravilleiro de 1959. É por iso que Vaughan adoitaba referirse á seu Stratocaster como unha "Strat de 1959". El explicou por que prefería esta guitarra nunha entrevista de 1983: "Gústame a forza do seu son. Calquera guitarra que eu toque ten que ser moi versátil. Ten un ton grande e forte e poderá con todo o que lle fago".{{Harvnp|Nixon|1985}} Vaughan tamén se referiu a este instrumento como a súa "primeira esposa" ou "Number One".<ref>{{Cita web|url=http://kkguitar.com/blues-guitarists/stevie-ray-vaughan|páxina-web=www.kkguitar.com|título=Stevie Ray Vaughan|data-acceso=7 de agosto de 2018|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180221234801/http://kkguitar.com/blues-guitarists/stevie-ray-vaughan|dataarquivo=21 de febreiro de 2018|urlmorta=yes}}</ref> Outra das súas guitarras favoritas foi outra Strat un pouco posterior á que chamou "Lenny" pola súa esposa Lenora. Mentres estaba nunha tenda de segunda man local en 1980, Vaughan viu esta guitarra particular, unha Stratocaster de 1965 rematada en vermello, cun acabado orixinal dun resplandor solar. Tamén tiña unha incrustación dunha [[mandolina]] de 1910 debaixo da ponte. O dependente da tenda pedía 300 dólares por ela, que era moito máis do que Vaughan tiña naquel momento. Lenny deuse conta de canto quería aquela guitarra, así que conseguiu que seis dos seus amigos puxeran 50 dólares cada un e comprouna para el. Regaláronlla polo seu aniversario de 1980, e esa noite, despois de traer ás "Lenny" (a guitarra e a esposa) á casa con el, escribiu a canción "Lenny". Vaughan comezou a usar unha Stratocaster prestada durante o instituto e utilizou Stratocasters case sempre nas súas presentacións e gravacións en vivo, aínda que tocou outras guitarras, incluíndo guitarras personalizadas. Unha das guitarras personalizadas, alcumada "Main", foi construída por James Hamilton de Hamiltone Guitars en [[Buffalo, Nova York|Buffalo]]. Foi un agasallo de [[Billy Gibbons]] de ZZ Top. Gibbons pagoulle a Hamilton para que construíse a guitarra en 1979. Houbo algúns atrasos, e incluso tivo que cambiar o nome incrustado en [[nácara]] cando Vaughan mudou o seu nome artístico de Stevie Vaughan a Stevie Ray Vaughan. [[Jim Hamilton]] entregoulle a guitarra o 29 de abril de [[1984]]. Jim Hamilton recorda que Stevie Ray Vaughan estaba tan feliz coa guitarra que a tocou esa mesma noite no Springfest no campus da Universidade de Buffalo. Seguiu sendo unha das guitarras principais que usou tanto no escenario como no estudo. Vaughan fixo algunhas modificacións na guitarra, como a substitución dos botóns de cor de bronce de Gibson con botóns brancos de Fender xa que prefería o nervio dos botóns Fender. As pastillas tiveron que ser cambiadas despois de que a guitarra se empregase no vídeo "Couldn't Stand the Weather", no que Stevie e "Main" quedaron empapados de auga e as pastillas arruinadas. A guitarra tamén se usou no vídeo "Cold Shot". O 24 de xuño de 2004, unha das Stratocasters de Vaughan, a mencionada "Lenny", foi vendida nunha poxa benéfica en apoio do [[Crossroads Centre]], un centro de rehabilitación fundado coa axuda de Eric Clapton en [[Illa Antiga|Antigua]]. O instrumento foi comprado por Guitar Center por 623.500 dólares.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=324}} En canto ao acústico, Vaughan tocou unha guitarra Guild F-412 de 12 cordas. === Amplificadores e pedais === Vaughan foi un catalizador na recuperación dos amplificadores e efectos vintage durante a década de 1980. O seu alto volume e o seu uso de cordas pesadas requirían amplificadores poderosos e robustos. Vaughan usou dous [[Fender Super Reverbs]] black-face, que eran cruciais para dar forma ao seu son claro e sobrecargado. A miúdo combinaba outros amplificadores cos Super Reverbs, como os [[Fender Vibroverbs]] black-face e marcas como [[Dumble]] e [[Marshall Amplification|Marshall]], que usaba para os seus sons limpos. Mentres os seus principais pedais foron o [[Ibanez Tube Screamer]] e un pedal wah-wah de [[Vox Amplification|Vox]]. Vaughan experimentou cunha gran variedade de pedais. Utilizou un [[Fender Vibratone]], deseñado como un [[altofalante Leslie]] para guitarras eléctricas, que proporcionaba un efecto de trilo, que se pode escoitar na canción "Cold Shot". Usou un [[Fuzz Face]] vintage de [[Dallas Arbiter]], que se pode escoitar en ''In Step'', así como un [[Octavia (pedal de efectos)|Octavia]].{{Harvnp|Hopkins|2011|pp=326-327}} == Legado == Ao longo da súa carreira Vaughan reviviu o blues rock e abriu o camiño para moitos outros artistas. O traballo de Vaughan segue a influenciar numerosos artistas de blues, rock e alternativos, como [[John Mayer]],<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Fricke|nome=David|data=27 de marzo de 2010|título=The New Guitar Gods: John Mayer, John Frusciante and Derek Trucks|url=http://www.rollingstone.com/news/coverstory/the_new_guitar_gods_john_mayer_john_frusciante_derek_trucks|PMC=|revista=Rolling Stone|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=|número=|data-acceso=07 de agosto de 2018|data-arquivo=10 de febreiro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070210094749/http://www.rollingstone.com/news/coverstory/the_new_guitar_gods_john_mayer_john_frusciante_derek_trucks|url-morta=yes}}</ref> [[Kenny Wayne Shepherd]],<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Jordan|nome=Oscar|data=Agosto de 2011|título=Interview: Kenny Wayne Shepherd - How He Goes|url=https://www.premierguitar.com/articles/Interview_Kenny_Wayne_Shepherd_How_He_Goes|revista=Premier Guitar}}</ref> [[Mike McCready]],<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Rotondi|nome=James|data=Xaneiro de 1994|título=Blood on the tracks|url=http://www.fivehorizons.com/archive/articles/gp194.shtml|revista=Guitar Player|lingua=inglés}}</ref> [[Albert Cummings]],<ref>{{Cita novas|autor=Holland|data=Brian D.|revista=Modern Guitars|título=Entrevista con Albert Cummings|url=http://www.modernguitars.com/archives/000796.html|lingua=inglés|data-acceso=7 de agosto de 2018|data-arquivo=05 de xullo de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080705064641/http://www.modernguitars.com/archives/000796.html|url-morta=unfit}}</ref> [[Los Lonely Boys]] e [[Chris Duarte]], entre outros. Stephen Thomas Erlewine de Allmusic describiu a Vaughan como "o foco principal do blues americano" e desenvolveu "un estilo exclusivamente ecléctico e ardente que soou como ningún outro guitarrista, independentemente do xénero".<ref name=":1" /> En 1983, a revista [[Variety]] chamou a Vaughan o "heroe da guitarra da actual era". Nos meses que seguiron a súa morte, Vaughan vendeu máis de 5,5 millóns de discos nos Estados Unidos.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=277}} O 25 de setembro de 1990, Epic lanzou ''Family Style'', un LP que os irmáns Vaughan gravaron nos [[Ardent Studios]] de [[Memphis, Tennessee|Memphis]]. En novembro de 1990, [[CMV Enterprises]] lanzou ''Pride and Joy'', unha colección de oito [[Videoclip|vídeos musicais]] de Double Trouble.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=274}} Sony asinou un acordo cos herdeiros de Vaughan para obter o control do seu catálogo anterior, así como o permiso para lanzar álbums con materiais non publicados e novas coleccións de traballos xa publicados. O 29 de outubro de [[1991]], ''The Sky Is Crying'' foi posto á venda como o primeiro álbum [[póstumo]] de Vaughan con Double Trouble, e estaba composto por gravacións de estudio de 1984-1985.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=279}} Outros discos en vivo, compilacións e películas tamén foron publicados desde a súa morte. O 3 de outubro de 1991, o gobernador de Texas, [[Ann Richards]], proclamou o "Día da conmemoración de Stevie Ray Vaughan", durante o cal se realizou un concerto de homenaxe no [[Teatro Texas]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=279}} En [[1993]], unha estatua conmemorativa de Vaughan foi inaugurada en [[Austin, Texas|Austin]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=287}} En setembro de 1994, celebrouse unha carreira popular en recordo de Stevie Ray Vaughan e cuxos beneficios foron doados á Fundación Ethel Daniels, que traballa na recuperación de alcohólicos e drogodependentes sen recursos.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=289}} En 2005, Martha Vaughan estableceu a Bolsa Stevie Ray Vaughan, outorgada polo W.E. Greiner Middle School aos estudantes que pretenden asistir á universidade e escoller as artes como profesión.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=312}} === Premios === Vaughan gañou cinco premios W. C. Handy (agora chamados [[Blues Music Awards]]) e foi postumamente inscrito no [[Salón da Fama do Blues]] no ano [[2000]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=304}} En 1985, foi nomeado almirante honorario na [[Mariña de Texas]].{{Harvnp|Hopkins|2011|p=93}} Vaughan tivo un único número un coa canción "Crossfire".{{Harvnp|Hopkins|2011|p=229}} As súas vendas de discos nos Estados Unidos sitúanse en máis de 15 millóns de unidades. ''Family Style'', lanzado pouco despois da súa morte, gañou o [[Premios Grammy|Premio Grammy]] de 1991 ao Mellor álbum de Blues Contemporáneo e converteuse no seu álbum de estudio máis vendido fóra de Double Trouble, con máis dun millón de copias vendidas en EE. UU.{{Harvnp|Hopkins|2011|p=277}} No 2003, ''Rolling Stone'' clasificouno o sétimo entre os "100 mellores guitarristas de todos os tempos". En 2015, xunto a Double Trouble, entrou no [[Salón da Fama do Rock]].<ref name=":2" /><ref>{{Cita novas|data=20 de abril de 2005|título=El Salón de la Fama recibió a su nueva promoción|url=https://www.nacion.com/viva/musica/el-salon-de-la-fama-recibio-a-su-nueva-promocion/MGHWS2MTXFDMJODZMR4ZTLII5Y/story/|lingua=castelán|data-acceso=7 de agosto de 2018}}</ref> A revista ''[[Guitar World]]'' clasificouno como o oitavo na súa lista de "100 guitarristas máis grandes". == Discografía == * ''[[Texas Flood]]'' ([[1983]]) * ''[[Couldn't Stand the Weather]]'' ([[1984]]) * ''[[Soul to Soul]]'' ([[1985]]) * ''[[In Step]]'' ([[1989]]) * ''[[Family Style]]'' (con Jimmie Vaughan) ([[1990]]) * ''[[The Sky Is Crying]]'' ([[1991]]) == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro |título=Stevie Ray Vaughan: Caught in the Crossfire |url=https://archive.org/details/stevierayvaughan0000pato |apelidos=Patoski |nome=Joe Nick |apelidos2=Crawford |nome2=Bill |editorial=Little, Brown and Company |ano=1993 |ISBN=978-0-316-16069-8 |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita libro |título=Stevie Ray Vaughan – Day by Day, Night After Night: His Early Years, 1954–1982 |apelidos=Hopkins |nome=Craig |editorial=Backbeat Books |ano=2010 |ISBN=978-1-4234-8598-8 |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita libro |título=Stevie Ray Vaughan – Day by Day, Night After Night: His Final Years, 1983–1990 |apelidos=Hopkins |nome=Craig |editorial=Backbeat Books |ano=2011 |ISBN=978-1-61774-022-0 |lingua=en |ref = harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=Gill |nome=Chris |data=Marzo de 2013 |ano=2013 |título=Blues Power: An In-Depth Guide to the Amps and Effect Pedals in Stevie Ray Vaughan's Arsenal |revista=Guitar World |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=Gill |nome=Chris |data=18 de agosto de 2010 |ano=2010 |título=Stevie Ray Vaughan: Lone Star Rising |revista=Guitar World |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita libro |título=Roadhouse Blues: Stevie Ray Vaughan and Texas R&B |apelidos=Gregory |nome=Hugh |editorial=Hal Leonard Corporation |ano=2003 |ISBN=978-0-87930-747-9 |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=McBride |nome=James |ano=1985 |título=You Can Take the Boy Out of Texas, but You Can't Take Texas Out of Blues' Golden Boy Stevie Ray Vaughan |revista=[[People]] |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita libro |título=The Producer: John Hammond and the Soul of American Music |url=https://archive.org/details/producerjohnhamm00pria |apelidos=Prial |nome=Dunstan |editorial=Farrar, Straus and Giroux |ano=2006 |ISBN=978-0-312-42600-2 |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=Nixon |nome=Bruce |data=Novembro de 1985 |ano=1985 |título=Stevie Ray Vaughan discusses fame, Hendrix and his new album, 'Soul To Soul' |revista=Guitar World |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=Paul |nome=Alan |data=Agosto de 1999 |ano=1999 |título=Blue Smoke |revista=Guitar World |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=Milkowski |nome=Bill |data=Setembro de 1988 |ano=1988 |título=A Focused Stevie Ray Vaughan Comes Clean |revista=Guitar World |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=Aledort |nome=Andy |data=Agosto de 2000 |ano=2000 |título=A Stevie Ray Vaughan: The Guitar World Tribute |revista=Guitar World |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=Joseph |nome=Frank |data=Setembro de 1983 |ano=1983 |título=Before the Flood |revista=Guitar World |lingua=en |ref=harv }} * {{Cita publicación periódica |apelidos=Nixon |nome=Bruce |data=Xuño de 1983 |ano=1983 |título=Playing the Blues for Bowie |revista=Record |lingua=inglés |ref=harv }} === Ligazóns externas === * [http://www.srvofficial.com/ Páxina oficial] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Vaughan, Stevie Ray}} [[Categoría:Guitarristas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Nados en Dallas, Texas]] [[Categoría:Nados en 1954]] [[Categoría:Finados en 1990]] [[Categoría:Artistas de Epic Records]] cuin5nxwlp2vzlps2turlg0mzyitfm5 0 416993 6147926 4826310 2022-08-02T03:37:05Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Discográfica |nome = Spinefarm Records |imaxe = |lenda = |nai = [[Universal Music Group]] |fundado = [[1990]] |fundador = Riku Pääkkönen |estado = |distribuidoras = [[Caroline Distribution]] |xénero = [[heavy metal]], [[música rock|rock]] |orixe = |localización = |web = https://www.spinefarmrecords.com }} '''Spinefarm Records''' é un selo discográfico finés centrado principalmente en artistas de [[heavy metal]]. == Historia == Spinefarm Records foi fundado por Riku Pääkkönen en [[1990]]. Orixinalmente era unha empresa de venda por correo ata que Pääkkönen iniciou o seu propio negocio editorial.<ref name="Raskasta">{{Cita web|url=https://suomenkuvalehti.fi/wp-content/uploads/sk/files/vanhat/library/attachments/raskasta.pdf|title=Raskasta|publisher=Suomen Kuvalehti|language=fi|accessdate=31 de xullo de 2018}}</ref> O primeiro lanzamento do selo foi o EP ''[[Ihmisiä kuolee!]]'' da banda [[Rytmihäiriö]].<ref>{{Cita web|url=http://www.surmacore.com/perusasiat/historia|title=Historia|publisher=Rytmihäiriö|accessdate=31 de xullo de 2018}}</ref> No ano [[1999]] Sami Tenetz, guitarrista da banda de [[black metal]] [[Thy Serpent]] creou un subselo chamado Spikefarm Records. Dende [[2002]] Spinefarm forma parte de [[Universal Music Group]], pero opera como unha unidade de negocio independente.<ref>{{Cita web|url=http://universalmusic.com/corporate/detail/113|title=Universal Music Finland becomes majority shareholder in Spin-Farm Oy|publisher=Universal Music|accessdate=31 de xullo de 2018|data-arquivo=26 de xaneiro de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130126051232/http://universalmusic.com/corporate/detail/113|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.spinefarmrecords.com/ Páxina do selo] {{control de autoridades}} [[Categoría:Discográficas de Finlandia]] rcumh02qemthkf1c1cjhy8mn5bksi9w 0 417933 6147905 5676451 2022-08-02T02:42:03Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki O '''Sistema de monitorización do condutor''' é un algoritmo de visión por computador, forma parte da familia de algoritmos da tecnoloxía [[ADAS]]. Nos vehículos modernos equipados con sensores pasivos como a cámara e activos como as [[Cámaras Time of Flight|cámaras TOF]] é posíbel detectar e identificar o condutor do vehículo e o seu nivel de atención durante a condución. O propósito da monitorización consiste en alertar o condutor ante calquera signo de fatiga ou distracción, en especial o cálculo do tempo no que os ollos permanecen pechados, a dirección da mirada e a posición da cabeza. De xeito secundario os Tier 1 propoñen o control de certas funcións dixitais do coche co movemento dos ollos.<ref>[https://www.continental-automotive.com/en-gl/Landing-Pages/CAD/Automated-Driving/Enablers/Camera/Driver-Monitoring Sistema de Monitorización do condutor]{{en}}</ref> ==Descrición== Unha das solucións do algoritmo constitúe o adestramento de redes de aprendizaxe automática como as ANNs, que procesan a información fusionada obtida de diversos indicadores físicos e de aptitude durante a condución. Estes indicadores obtéñense da observación do condutor por parte de sistemas de visión monoculares. Situados á fronte do condutor, usualmente no [[cadro de instrumentos]] e baixo iluminación artificial condicionada, se a opción do sensor non consiste en tecnoloxía infravermella, o obxectivo é obter este rexistro de indicadores de xeito independente á iluminación externa na cabina. Cando a luz é baixa unha cámara pasiva pode activar a iluminación artificial. A información do sensor combínase coa lida a través do BUS CAN : xiro do volante, hodometría e posición de roda en liña lateral. Estes sinais normalízanse, optimízanse e sincronízanse cos fotogramas da cámara. A fusión final durante o adestramento das ANNs obtén a vantaxe de que este tipo de redes neuronais non precisan de parametrización previa para xerar un clasificador apto. Os resultados das ANNs producen entre un 55% e un 90% de xuízos correctos sobre a pronta avaliación da fatiga no condutor.<ref>{{Cita web|url=http://www.newcarnet.co.uk/Lexus_news.html?id=5787|data=2007-09-27|páxina-web=web.archive.org|título=NEW CAR NET, the UK new car guide :: Lexus news - LS460 achieves a world-first in preventative safety :: Links, Newsletter, She Drives, Galleries, Motor Show, Road Tests, User Reviews, Daily News, Car Videos, Features, NEWS / REVIEWS, First Impressions, Motormouth, Blog|data-acceso=2019-01-20|data-arquivo=27 de setembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070927004541/http://www.newcarnet.co.uk/Lexus_news.html?id=5787|url-morta=unfit}}</ref> Entre as características definitorias do sistema atópanse : * Identificación e recoñecemento do condutor para poder restaurar os axustes e preferencias asociados a cada perfil automaticamente. * Monitorizar a fatiga e alertar ante unha posíbel perda de control do vehículo. * Monitorizar a dirección da mirada e alertar cando se tome un excesivo tempo sen atender á vía e isto impida detectar un perigo inmediato. * Seleccionar ou aumentar certas áreas do panel de control dixital coa mirada. == Vehículos que inclúen na súa equipación de serie ou de demostración o algoritmo == *Lexus GX 460 *Lexus HS 250h *Lexus LS 600h *Lexus LS 460 *Lexus GS 450h *F 015 Luxury in Motion *Toyota Crown Hybrid * 2019 Audi A8<ref>{{Cita web|url=https://www.cnet.com/roadshow/news/audis-frankfurt-concepts-preview-each-level-of-autonomy/|apelidos=Krok|nome=Andrew|páxina-web=Roadshow|título=Audi's Frankfurt concepts preview each level of autonomy|data-acceso=2019-01-20|lingua=en}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == [[Sistemas avanzados de asistencia ao condutor]] [[Categoría:Tecnoloxías do automóbil]] 7emjhvgt2i2i6dt0fdlmw6tx2295h8x 0 439654 6148069 5934952 2022-08-02T08:45:28Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|5|32|25|N|73|21|41|W|display=title}} {{Cidade |bandeira = Flag of Tunja.svg |escudo = Escudo de Tunja.svg |imaxe = Collage Tunja.jpg |pé = Vistas da cidade. |situación = {{Mapa de localización |Colombia |label= Tunja |position=right |lat_deg=5 | lat_min=32 | lat_seg=25 | latNS = N | lon_deg =-73 | lon_min =-21 | lon_seg =-41 |longEW=W |float=none |caption= |width=260 }} |país = [[Colombia]] |bandeirapaís= {{COLb}} |división 1 = [[Departamentos de Colombia|Departamento]] |nome división 1 = [[Boyacá]] |división 2 = Rexión |nome división 2 = Centro |altitude = 2&nbsp;782<ref name="Alcaldía"/> |superficie = 121,49<ref name="Alcaldía">{{Cita web |url=http://www.tunja-boyaca.gov.co/informacion_general.shtml |título=Información general de Tunja |editorial=Alcaldía do concello |dataacceso=1 de maio de 2015 |urlmorta=yes |urlarquivo=https://archive.today/20140310085117/http://www.tunja-boyaca.gov.co/informacion_general.shtml |dataarquivo=10 de marzo de 2014 |lingua=es }}</ref> |poboación = 195&nbsp;496 (2017)<ref name="Censo">{{Cita web |url=http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/ProyeccionMunicipios2005_2020.xls |título=Resultados y proyecciones (2005-2020) del censo 2005 |dataacceso=12 de xaneiro de 2017 |editorial=DANE}}</ref> |densidade = 1656,75 hab/km² |xentilicio = Tunjano/a<ref name="Alcaldía"/> |código postal = 150001–150009<ref>{{Cita web |título=4-72 La Red Postal de Colombia |url=http://www.4-72.com.co/content/codigos-postales |dataacceso=9 de novembro de 2011 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111014111631/http://www.4-72.com.co/content/codigos-postales |dataarquivo=14 de outubro de 2011 |urlmorta=yes }}</ref> |alcalde = Pablo Emilio Cepeda Novoa (2016-2019) |sitio web = [http://www.tunja-boyaca.gov.co/ Páxina oficial] }} '''Tunja''' é un concello [[colombia]]no, capital do departamento de [[Boyacá]], que se atopa sobre a cordilleira oriental dos Andes, a 130&nbsp;km ó nordés de [[Bogotá]]. É a cidade capital máis alta do país. Tunja foi construída sobre [[Hunza, Colombia|Hunza]], unha das capitais da [[confederación muisca]] o 6 de agosto de 1539. Co seu título de cidade outorgado pola coroa española, Tunja chegou a converterse nun fortín para colonos emigrantes de [[Castela]], [[Estremadura]] e [[Andalucía]], e un dos maiores centros administrativos, xudiciais, políticos e culturais do país. Durante o axitado período da independencia, constituíuse como capital da República de Tunja o [[9 de decembro]] de [[1811]]. Tunja alberga un conxunto monumental protexido no seu Centro Histórico e declarado patrimonio da Nación en 1959.<ref>{{Cita web|url=http://www.unesco.org/culture/natlaws/media/pdf/colombia/colombia_ley_163_30_12_1959_spa_orof.pdf |título=Ley de defensa y conservación del patrimonio histórico, artístico y monumentos nacionales|editor=Congreso de Colombia|dataacceso=15 de setembro de 2018}}</ref><ref>{{Cita novas|apelido=Moreno|nome=Víctor Hugo|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-1291687|título= Tunja, para volver al pasado|data=8 de xuño de 2000|editor= El Tiempo| dataacceso=18 de agosto de 2018|localización=Boyacá|lingua =castelán}}</ref> Ó longo da súa historia, Tunja foi recoñecida como un importante centro literario, científico, cultural e histórico. É considerada como a cidade Universitaria de Colombia, e é a sede de eventos de carácter internacional como o Festival Internacional da Cultura de Boyacá e do Aguinaldo Boyacense.<ref>{{Cita novas|apelido=Ocampo López|nome=Javier|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-327757|título=Tunja, cidudad universitaria|editor=El Tiempo|data=5 de maio de 1995 |dataacceso= 15 de setembro de 2018|lingua=castelán}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.mineducacion.gov.co/cvn/1665/w3-article-205517.html|título=Tunja, como ciudad universitaria, honra a Colombia|editor=Ministerio de Educación de Colombia|dataacceso=15 de agosto de 2018|lingua=castelán|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140911070456/http://www.mineducacion.gov.co/cvn/1665/w3-article-205517.html|dataarquivo=11 de setembro de 2014|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.banrepcultural.org/blaavirtual/revistas/credencial/septiembre2009/tunja.htm|título=Tunja, ciudad que emerje|editor=Banco da República de Colombia|lingua=castelán|dataacceso=18 de agosto de 2018}}</ref> Tunja é igualmente a cidade máis segura de Colombia segundo o informe presentado polo Centro Internacional para a Prevención da Criminalidade.<ref>{{Cita web|url=http://www.crime-prevention-intl.org/fileadmin/user_upload/Publications/prevencion_de_la_criminalidad_y_la_seguridad_cotidiana_ESP_01.pdf|título=Prevención de la criminalidad y seguridad ciudadana|lingua=castelán|editor=Centro Internacional para la prevención de la criminalidad|data-acceso=15 de setembro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917124538/http://www.crime-prevention-intl.org/fileadmin/user_upload/Publications/prevencion_de_la_criminalidad_y_la_seguridad_cotidiana_ESP_01.pdf|dataarquivo=17 de setembro de 2017|urlmorta=yes}}</ref> En canto á economía segundo o DANE, o desenvolvemento recente de infraestrutura e da industria da construción contribuíron a un aumento do PIB de 4.0% en 2014.<ref>{{Cita web|url=https://www.dane.gov.co/files/icer/2015/ICER_Boyaca_2015.pdf|título=ICER Boyacá 2015|dataacceso=15 de setembro de 2018|lingua=castelán}}</ref> == Etimoloxía == O seu nome actual derívase do termo [[Hunza, Colombia|Hunza]], ou tamén ''Junza'' ou ''Tchunza''<ref>{{Cita web|url=http://www.tunja.gov.co/?idcategoria=1987|título=Nombre de Santiago de Tunja|lingua=castelán|dataacceso=15 de setembro de 2018|data-arquivo=15 de decembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071215070211/http://www.tunja.gov.co/?idcategoria=1987|url-morta=unfit}}</ref> Nunca se lle deu oficialmente o nome de Santiago de Tunja. Esta denominación xorde da primeira división en parroquias que tivo a cidade, que a organizou na parroquia da nosa Señora das Neves, ó norte; Santa Bárbara, ó sur, e Santiago de Tunja, no centro. O patrón da cidade de Tunja e da Catedral é o [[Santiago o Maior|Apóstolo Santiago o Maior]]. Por iso adquire o nome de Parroquia de Santiago de Tunja. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * Senado da República de Colombia (1989), ''Municipios colombianos''. Bogotá: Pama Editores Ltda. {{ISBN|958-9077-02-1}} === Ligazóns externas === * [http://www.tunja-boyaca.gov.co/ Páxina oficial]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190123043919/http://www.tunja-boyaca.gov.co/ |date=23 de xaneiro de 2019 }} {{es}} {{Concellos do departamento de Boyacá}} {{Barra portal|Colombia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Concellos de Boyacá]] [[Categoría:Cidades de Colombia]] bd9km8ypg5ror36x2mhah2xamdq7ws5 0 439992 6147931 6087289 2022-08-02T03:52:32Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Artista musical | nome = Stephen Malkmus | imaxe =Stephen Malkmus 20050704.jpg | lenda = | nome completo = Stephen Joseph Malkmus | alias = | naceu = [[30 de maio]] de [[1966]] {{idade|30|05|1966}} | orixe = [[Santa Monica, California]] {{USAb}} | morreu = | ocupación = | xénero = | instrumento = guitarra, voz, batería, baixo | tipo de voz = | selo = | relacionado con = [[Pavement]], [[Stephen Malkmus and the Jicks|The Jicks]], [[Silver Jews]] | tempo en activo = 1989-presente | web = }} '''Stephen Joseph Malkmus''', nado o [[30 de maio]] de [[1966]], é un músico [[estadounidense]] coñecido por ser o principal vocalista e guitarrista da banda de [[rock alternativo]] [[Pavement]]. No presente actúa con [[Stephen Malkmus and the Jicks]]. == Biografía == === Primeiros anos === Stephen Malkmus naceu en [[Santa Monica, California]] o [[30 de maio]] de [[1966]] do matrimonio formado por Mary e Stephen Malkmus, Sr.<ref name="Dear Superstar">{{Cita web|url=http://www.blender.com/guide/61233/dearsuperstarstephenmalkmus.html|title=Dear Superstar: Stephen Malkmus|publisher=Blender|accessdate=18 de setembro de 2018|data-arquivo=10 de xullo de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100710022348/http://www.blender.com/guide/61233/dearsuperstarstephenmalkmus.html|url-morta=unfit}}</ref><ref name="Being Stephen Malkmus">{{Cita web|url=http://magnetmagazine.com/2001/04/01/stephen-malkmus-being-stephen-malkmus/|title=Stephen Malkmus: Being Stephen Malkmus|publisher=Magnet|accessdate=18 de setembro de 2018}}</ref> Cando tiña 8 anos a familia trasladouse a [[Stockton, California|Stockton]],<ref name="Being Stephen Malkmus" /> onde asistiu ao Cate School de [[Carpinteria, California|Carpinteria]] e ao Tokay High School de [[Lodi, California|Lodi]]. Na adolescencia Malkmus tivo varios traballos, como pintar números das casas nos bordillos da rúa ou preparar hamburguesas nun club de campo.<ref name="Chronicle">{{Cita web|url=http://dukechronicle.com/node/145529|title=Musician Malkmus reviews Dylan, talks Trash|publisher=The Chronicle|accessdate=18 de setembro de 2018|data-arquivo=31 de xaneiro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110131170257/http://dukechronicle.com/node/145529|url-morta=unfit}}</ref> Aos 16 anos pasou unha noite na cadea despois de consumir alcol, ouriñar nos arbustos e camiñar polos tellados de varias casas.<ref name="Dear Superstar" /> Despois foi posto en liberdade condicional por beber sendo menor de idade,<ref name="Dear Superstar" /> e tamén foi expulsado da escola "por ir a unha festa no bosque onde a xente estaba tomando cogomelos".<ref name="Dear Superstar" /> Malkmus aprendeu a tocar a guitarra tocando o tema de [[Jimi Hendrix]] "[[Purple Haze]]".<ref name="Being Stephen Malkmus" /> No instituto tocou en varias bandas de [[punk rock]] baseadas en Stockton: Bag O Bones, The Straw Dogs e Crisis Alert. Despois da súa graduación Malkmus foi á Universidade de Virxinia, onde estudara o seu pai, e alí especializouse en historia e foi pinchadiscos na radio universitaria WTJU. Durante ese tempo coñeceu aos tamén pinchadiscos na radio David Berman (que posteriormente lideraría [[Silver Jews]]) e James McNew (de [[Yo La Tengo]]). A finais dos 80 traballou como garda de seguridade no Whitney Museum of American Art en [[Nova York]], xunto con Berman e Bob Nastanovich. === Carreira === Malkmus formou [[Pavement]] xunto con Scott Kannberg mentres estaba vivindo en [[Stockton, California]] nos anos 80.<ref>{{Cita web|url=http://www.matadorrecords.com/pavement|title=Pavement|publisher=Matador Records|accessdate=18 de setembro de 2018}}</ref> O seu primeiro álbum, ''[[Slanted & Enchanted]]'', foi publicado coa aclamación da crítica, e a banda continuou recibindo a atención dos medios e do público nos seus seguintes lanzamentos. Pavement, e Malkmus en particular, was hailed as spearheading the underground indie movement of the 1990s. En [[2001]], tras a disolución da banda en [[1999]], Malkmus publicou o seu primeiro álbum en solitario. Tamén foi membro do grupo [[Silver Jews]] xunto co poeta e letrista [[David Berman]]. A principios de 1999 Stephen Malkmus participou nun proxecto paralelo de [[Sonic Youth]] chamado [[Kim's Bedroom]], onde estaban a baixista e vocalista [[Kim Gordon]], o guitarrista e vocalista [[Thurston Moore]], o veterano músico de vangarda de [[Chicago]] [[Jim O'Rourke]], e o famoso batería xaponés [[Ikue Mori]]; nunca editaron un álbum, pero realizaron un feixe de concertos. Malkmus na actualidade é líder de The Jicks. O [[23 de maio]] de [[2003]] en [[Milwaukee]], mentres estaba de xira coa súa nova banda The Jicks, Malkmus empezou o concerto dicindo, "Isto non está no noso disco". A banda entón comezou a tocar cancións de Pavement, sendo a segunda vez que Malkmus tocaba algunha canción do seu anterior grupo dende a súa disolución en [[1999]]. A primeira vez foi o [[22 de abril]] de [[2002]] en [[São Paulo]], onde interpretou "In The Mouth a Desert". En [[2007]], Malkmus proporcionou tres temas para a película de [[Todd Haynes]] ''[[I'm Not There]]'', baseada na vida de [[Bob Dylan]]. Contribuíu á banda sonora coas cancións "Ballad of a Thin Man", "Can't Leave Her Behind" e "Maggie's Farm". Malkmus recoñeceu que nunca foi "realmente un gran seguidor de Dylan", pero destacou que involucrarse coa película fixo que o escoitase "novamente un pouco máis de preto"."<ref name="Chronicle" /> O cuarto álbum de estudio de Malkmus con The Jicks, ''[[Real Emotional Trash]]'', foi publicado en marzo do ano [[2008]].<ref>{{Cita web|url=http://www.matadorrecords.com/stephen_malkmus/|title=Real Emotional Trash|publisher=Matador Records|accessdate=18 de setembro de 2018|data-arquivo=15 de abril de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090415181956/http://www.matadorrecords.com/stephen_malkmus/|url-morta=unfit}}</ref> Pavement reuníuse en marzo de [[2010]] e embarcouse nunha xira mundial durante ese ano.<ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/38051-pavement-launch-tour-add-dates/|title=Pavement Launch Tour, Add Dates|publisher=Pitchfork|accessdate=18 de setembro de 2018}}</ref> En agosto do ano [[2011]] publicou o seu quinto álbum de estudio con The Jicks, ''[[Mirror Traffic]]''. Tocou o álbum ''[[Ege Bamyasi]]'', orixinalmente da banda [[Can (grupo musical)|Can]], na súa totalidade o [[1 de decembro]] de [[2012]] no WEEK-END Festival en [[Colonia, Alemaña]].<ref>{{Cita web|url=http://pitchfork.com/news/48844-watch-stephen-malkmus-perform-cans-ege-bamyasi/|title=Watch Stephen Malkmus Perform Can's Ege Bamyasi|publisher=Pitchfork|accessdate=18 de setembro de 2018}}</ref> Unha gravación desa acuación foi publicada como un álbum ao vivo de edición limitada [[Record Store Day]] de [[2013]]. O sexto álbum de Malkmus con The Jicks, ''[[Wig Out at Jagbags]]'', foi publicado o [[7 de xaneiro]] de [[2014]]. En [[2016]] Malkmus compuxo a banda sonora para a serie de [[Netflix]] ''[[Flaked]]'', protagonizada por [[Will Arnett]].<ref>{{Cita web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/rock/6874916/stephen-malkmus-will-arnett-score-netflix-flaked-soundtrack|title=Stephen Malkmus Is Scoring Will Arnett's New Netflix Series 'Flaked'|publisher=Billboard|accessdate=18 de setembro de 2018}}</ref> == Discografía == === Con Pavement === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Slanted and Enchanted]]'' || [[1992]] || [[Matador Records]] |- | ''[[Crooked Rain, Crooked Rain]]'' || [[1994]] || Matador Records |- | ''[[Wowee Zowee]]'' || [[1995]] || Matador Records |- | ''[[Brighten the Corners]]'' || [[1997]] || Matador Records, [[Capitol Records]] |- | ''[[Terror Twilight]]'' || [[1999]] || Matador Records |} === Con Silver Jews === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Starlite Walker]]'' || [[1994]] || [[Drag City]] |- | ''[[American Water]]'' || [[1998]] || Drag City |- | ''[[Tanglewood Numbers]]'' || [[2005]] || Drag City |- | ''[[Lookout Mountain, Lookout Sea]]'' || [[2008]] || Drag City |} === Con The Crust Brothers === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Marquee Mark]]'' || [[1998]] || Telemomo |} === Con The Jicks === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Stephen Malkmus (álbum)|Stephen Malkmus]]'' || [[2001]] || [[Matador Records]] |- | ''[[Pig Lib]]'' || [[2003]] || Matador Records |- | ''[[Face the Truth]]'' || [[2005]] || Matador Records |- | ''[[Real Emotional Trash]]'' || [[2008]] || Matador Records |- | ''[[Mirror Traffic]]'' || [[2011]] || Matador Records |- | ''[[Wig Out at Jagbags]]'' || [[2014]] || Matador Records |- | ''[[Sparkle Hard]]'' || [[2018]] || Matador Records |} == Notas == {{listaref}} {{control de autoridades}} {{DEFAULTSORT:Malkmus, Stephen}} [[Categoría:Guitarristas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Cantantes de California]] [[Categoría:Nados en Santa Monica]] [[Categoría:Nados en 1966]] g2ab4ihbng3hlcui1mg4u6kleodjez4 0 443076 6148009 5570938 2022-08-02T06:58:46Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical | nome = Throb Throb | portada = | banda = [[Naked Raygun]] | publicado = [[1985]] | gravación = 1983 | estudio = | duración = 33:37 (reedición) | xénero = [[post-hardcore]] | selo = [[Homestead Records]] | produtor = Gomez Addams, Iain Burgess | anterior = [[Basement Screams]] | posterior = [[All Rise]] }} '''''Throb Throb''''' é o álbum de estrea da banda [[estadounidense]] de [[punk rock]] [[Naked Raygun]], publicado no ano [[1985]] a través do selo [[Homestead Records]]. Foi o primeiro dos lanzamentos do grupo en contar coa mestría musical de John Haggerty, cuxa forma de tocar a guitarra caracterizou o son da banda durante os anos 80. [[Quarterstick Records]] reeditou o álbum en [[1999]] engadindo unha primeira versión de "Libido" como material extra, que orixinalmente aparecía no ''Flammable Solid 7"''. == Edición == Naked Raygun combinara recursos con outras bandas locais, como [[Big Black]] e [[The Effigies]], para publicar eles mesmos discos baixo o nome de [[Ruthless Records]].<ref>{{Cita web|título=Action Park: Big Black interviews|url=http://petdance.com/actionpark/bigblack/press/mrr112.php|páxina-web=web.archive.org|data=2015-10-30|data-acceso=2020-08-26|data-arquivo=30 de outubro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151030051900/http://petdance.com/actionpark/bigblack/press/mrr112.php|url-morta=unfit}}</ref> En [[1983]] editaron o EP ''[[Basement Screams]]'' e despois, tras un cambio na formación, gravaron o álbum ''Throb Throb''. Tres cancións do disco, "Surf Combat", "Gear" e unha versión máis curta de "Libido", apareceran no primeiro sinxelo de Naked Raygun, "Flammible Solid" (un tributo ao primeiro álbum de [[Stiff Little Fingers]], ''[[Inflammable Material]]''). Tras fichar por [[Homestead Records]], o lanzamento do álbum atrasouse ata o seguinte ano. O libreto de letras de ''Throb Throb'' deseñouse para semellarse a uns planos con texto branco sobre fondo azul, e nalgunhas versións do disco as letras incluso aparecían do revés, como se dun plano real se tratase.<ref name=":0">{{Cita web|título=The many flavors of Naked Raygun – Throb Throb LP|url=https://punkvinyl.com/2006/05/29/the-many-flavors-of-naked-raygun-throb-throb-lp/|páxina-web=The Punk Vault|data=2006-05-29|data-acceso=2020-08-26|lingua=en-US|apelidos=MXV}}</ref> O disco estivo en catálogo durante os anos 80 e foi remasterizado e editado en CD. Cando Quarterstick Records volveu a publicar o material da banda en [[1999]], a distribuidora orixinal de Homestead lanzou as 400 copias finais do disco en vinilo verde.<ref name=":0" /> A portada foi creada polo debuxante de cómics de [[Chicago]] [[Mike Saenz]]. == Listaxe de cancións == # "Rat Patrol" <small>(Haggerty)</small> – 2:13 # "Surf Combat" <small>(Gonzalez)</small> – 1:13 # "Gear" <small>(Pezzati)</small> – 2:47 # "Metastasis" <small>(Gonzalez)</small> – 2:24 # "Leeches" <small>(Pezzati)</small> – 3:17 # "Roller Queen" <small>(Pezzati/Haggerty)</small> – 3:07 # "On" <small>(Gonzalez)</small> - 0:28 # "I Don't Know" <small>(Haggerty/Pezzati)</small> - 3:30 # "Libido" <small>(Colao)</small> - 3:26 # "No Sex" <small>(Pezzati)</small> - 1:52 # "Only in America" <small>([[Santiago Durango|Durango]]/Colao)</small> - 3:04 # "Stupid" <small>(Durango)</small> - 1:10 # "Managua" <small>(Gonzalez)</small> - 2:13 == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de Naked Raygun]] [[Categoría:Álbums musicais de 1985]] [[Categoría:Álbums de Homestead Records]] 42vy3b5rpdt3pyoh2wfy6t8a641iz14 0 445662 6147895 6079281 2022-08-02T02:28:59Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Simeón I''', chamado '''Simeón o Grande''' (en [[lingua búlgara|búlgaro]]: Симеон I Велики, ''Simeon I Veliki'', [[Antigo eslavo eclesiástico|antigo búlgaro]]: Сѷмєѡнъ А҃ Вєликъ), nado en [[864]] ou [[865]] e finado en [[Preslav]] o [[27 de maio]] de [[927]], foi un [[Monarcas de Bulgaria|tsar]] (emperador) do [[Primeiro Imperio búlgaro]] (925-927) e un soberano guerreiro que fixo da súa corte un centro cultural. Educado en [[Constantinopla]], Simeón sucedeu ao seu pai, [[Boris I de Bulgaria|Boris I]], en 893 despois do breve reinado do seu disoluto irmán máis vello, [[Vladimir de Bulgaria|Vladimir]]. A súa ambición dominante, que foi ascender ao [[Emperador bizantino|trono imperial de Bizancio]], unha aspiración compartida así mesmo por moitos tsares búlgaros posteriores, conduciu a Simeón a embarcarse en moitas guerras co [[Imperio bizantino]] (894, 896, 913, 917, 923). Nunca consiguiu tomar Constantinopla, a pesar de que estivo varias veces á súa mercede, mais tomou para el o título de «tsar de todos os búlgaros» (925) e tamén declarou o Arcebispado autónomo búlgaro como autocéfalo e elevouno á categoría de [[Igrexa ortodoxa búlgara|Patriarcado]]. Nos Balcáns, estendeu o poder de Bulgaria sobre o sur de [[Macedonia (rexión histórica)|Macedonia]], o sur de [[Albania]], e [[Serbia]], que se converteron nos seus vasalos;{{sfn|Castellan|1999|p=37}} pero o dominio búlgaro ao norte do [[Danubio]] perdeuse probablemente durante o seu reinado. Simeón casou dúas veces e deixou catro fillos, dos cales o máis vello do seu segundo matrimonio, [[Pedro I de Bulgaria|Pedro I]], o sucedeu. == Primeiros anos e ascenso ao trono == Simeón naceu en 864 ou 865, como o terceiro fillo do ''[[kniaz]]'' (príncipe) [[Boris I de Bulgaria|Boris I]], quen pertencía á [[dinastía Krum|dinastía]] [[Krum]].{{sfn|Zlatarski|1971|p=280}} Debido a que o seu pai [[Cristianización de Bulgaria|cristianizara Bulgaria]] en 865, Simeón naceu e permaneceu cristián durante toda a súa vida.{{sfn|Fine|1991|p=132}} Nomeando o seu fillo máis vello, [[Vladimir de Bulgaria|Vladimir]], como o seu [[herdeiro natural]] ao trono búlgaro, Boris quería que o seu fillo máis novo se convertese nun clérigo de alto rango, posiblemente en arcebispo de Bulgaria, e, con este obxectivo, enviouno con trece anos á [[Universidade de Constantinopla]] para que recibise unha [[Teoloxía|educación teolóxica]].{{sfn|Jakobson|1985|p=123}}{{sfn|Delev|et al.|2006|capítulo=9|texto=Bǎlgarskata dǎržava pri Car Simeon |sp=sí}} Adoptou o nome de Simeón durante o seu [[noviciado]] nun [[mosteiro]] da capital imperial.{{#tag:ref|A forma [[lingua grega|grega]] do nome [[Lingua hebrea|hebreo]] שִׁמְעוֹן (''Shim'on'') que significa «escoitando» ou «oíndo».<ref>{{cita web |apelidos=Campbell |nome=Mike |url=http://www.behindthename.com/nmc/bibl2.php |título=Biblical Names |editor=Behinde the Name |dataacceso=17 de outubro de 2015}}</ref>|group=nota}}{{sfn|Fine|1991|p=132}} Na década seguinte (ca. 878-888), recibiu unha excelente educación e estudou a retórica de [[Demóstenes]] e [[Aristóteles]].{{sfn|Angelov|1980|p=18}}{{#tag:ref|«''Hunc etenim Simeonem emiargon, id est semigrecum, esse aiebant, eo quod a puericia Bizantii Demostenis rhetoricam Aristotelisque sillogismos didicerit''».{{sfn|Дринов|1876|p=374}} |group=nota}} Tamén aprendeu a falar fluidamente o [[grego medieval|grego]] ata o punto de ser chamado «medio grego» nas crónicas bizantinas.{{sfn|Zlatarski|1971|p=282}} Especúlase que puido estar baixo a tutela do [[patriarca de Constantinopla|patriarca]], [[Focio I, patriarca de Constantinopla|Focio]], algo que non é posible comprobar en ningunha fonte coñecida.{{sfn|Zlatarski|1971|p=281}} Arredor de 888, volveu a Bulgaria e estableceuse no acabado de fundar mosteiro real de [[Preslav]] «na desembocadura do [[Río Kamchiya|Tiča]]»,{{#tag:ref|Este vocábulo non debe ser entendido literalmente, pois a boca do ''Tiča'' está localizada máis ao leste na costa do [[mar Negro]]. Os investigadores relacionan a palabra ''ustie'' («boca») nas fontes a unha sección estreita do río ou ao paso do ''Ustie'', situado preto da cidade.{{sfn|Nikolova|2002|p=88}} |group=nota}} onde, baixo a supervisión de [[Naum de Preslav]], se dedicou á tradución de importantes obras relixiosas do grego ao [[antigo eslavo eclesiástico]] (búlgaro antigo) xunto con outros estudantes de Constantinopla.{{sfn|Fine|1991|p=132}}<ref>{{cita libro|nome= Vasil|apelidos= Gi︠u︡zelev|título= Medieval Bulgaria, Byzantine Empire, Black Sea, Venice, Genoa|ano=1988}}</ref> Mentres tanto, Vladimir ascendeu ao trono despois de que o seu pai Boris se retirase a un mosteiro.{{sfn|Ostrogorsky|1984|p=258}} O novo gobernante intentou reintroducir o [[tengrianismo]] no imperio e é posible que tamén asinase un pacto contra os bizantinos con [[Arnulfo de Carintia]], o que obrigou a Boris a saír do seu retiro.{{sfn|Runciman|1930|p=133}} Simeón recibiu o trono despois que o seu pai depuxese a Vladimir e ordenase que fose encarcerado e cegado.{{sfn|Zlatarski|1971|p=283}}{{sfn|Todt|1996|pp=345-350}} A súa ascensión foi confirmada nunha [[Concilio de Preslav|asemblea en Preslav]] que tamén proclamou o búlgaro como a única lingua oficial do estado e da igrexa e trasladou a capital de [[Pliska]] a Preslav para consolidar a conversión do país ao cristianismo.{{sfn|Crampton|2005|p=16-17}}{{sfn|Fine|1991|p=132}} Descoñécese por que Boris non colocou o seu segundo fillo, [[Gabriel de Bulgaria|Gabriel]], no trono en vez do seu tercer fillo.{{sfn|Zlatarski|1971|p=280}} == Guerra comercial contra o Imperio bizantino e invasións maxiares == Con Simeón no trono, a longa paz cos bizantinos asinada polo seu pai estaba a piques de acabar.{{sfn|Ostrogorsky|1984|p=258}} Un conflito xurdiu cando o [[emperador bizantino|emperador]] [[León VI o Sabio]], supostamente actuando baixo a presión da súa amante [[Zoe Zautzina]] e do seu pai, [[Estiliano Zautzes]], trasladou o monopolio comercial búlgaro de Constantinopla a [[Tesalónica]], onde os comerciantes búlgaros estaban obrigados a pagar pesados impostos.{{sfn|Fine|1991|p=130}} Os comerciantes pediron a axuda do monarca búlgaro, quen reclamou a León mais foi completamente ignorado.{{sfn|Runciman|1930|p=144-145}}{{sfn|Kazhdan|1991|p=2220}} [[Ficheiro:Balkans 925AD.png|dereita|miniatura|300px|[[Primeiro Imperio búlgaro|Bulgaria]] a principios do reinado de Simeón I.]] No outono de 894, Simeón invadiu o Imperio bizantino dende o norte e atopou pouca resistencia debido a que as tropas bizantinas estaban concentradas en [[Anatolia]] oriental para conter as [[Califato abasí|invasións árabes]].{{sfn|Zlatarski|1971|p=289}}{{sfn|Vasiliev|1902|p=104; 108-111}} Informado da ofensiva búlgara, o sorprendido León enviou un exército composto de gardas e outras unidades militares que conseguiu xuntar na capital para detela, pero foi completamente destruído nalgunha parte do [[thema de Macedonia]].{{sfn|Canev|2006|p=198}} Os búlgaros apresaron a maior parte dos gardas, que eran mercenarios [[xazaros]] e mataron moitos [[arcontes]], incluído un xeneral. Con todo, tiveron que retirarse apresuradamente para facer fronte a unha invasión dos [[pobo maxiar|maxiares]] no norte de Bulgaria.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=289-291}} Estes sucesos foron posteriormente chamados «a primeira guerra comercial na Europa medieval» polos historiadores búlgaros.{{sfn|Canev|2006|p=198}} Incapaz de responder de forma efectiva á campaña búlgara por causa do posicionamento das súas tropas, os bizantinos convenceron os maxiares para que atacasen Bulgaria prometéndolles a axuda da súa [[armada bizantina|armada]] para cruzar o [[Danubio]].{{sfn|Runciman|1930|p=145}} Tamén puido ser que León VI asinase un acordo con Arnulfo para asegurar que os [[francos]] non apoiasen a Simeón contra os maxiares.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=294-295}} Ademais diso, o xeneral [[Nicéforo Focas o Vello|Nicéforo Focas]] foi chamado de volta do sur de Italia para dirixir outro exército en 895 coa intención de intimidar os búlgaros.{{sfn|Runciman|1930|p=146}} Simeón, sen saber da ameaza do norte, foi ao encontro das forzas de Focas, mais os dous exércitos non chegaron a enfrontarse.{{sfn|Zlatarski|1971|p=295}} En lugar diso, os bizantinos ofreceron unha paz, informando o monarca búlgaro sobre os ataques por terra e por mar bizantinos, mais sen mencionar o planeado ataque maxiar.{{sfn|Андреев|Лалков|1996|p=93}} Simeón, sospeitando, arrestou o emisario bizantino e ordenou que a ruta empregada pola armada bizantina para chegar ao Danubio fose bloqueada con cordas e cadeas ata que puidese facer fronte ás forzas de Nicéforo Focas.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=296-297}} A pesar dos problemas provocados por este bloqueo, os bizantinos finalmente conseguiron axudar os maxiares, liderados polo fillo de [[Árpád]], [[Liüntika]], no seu cruzamento polo Danubio, probablemente nalgún lugar preto da moderna cidade de [[Galaţi]], e axudáronos a saquear as terras búlgaras.{{#tag:ref|Segundo evidencias toponímicas.{{sfn|Kuun|1895|p=23}} |group=nota}}{{sfn|Zlatarski|1971|p=297}} Ao descubrir a invasión, Simeón marchou cara ao norte deixando algunhas tropas no sur para evitar un posible ataque por parte de Focas. Os dous encontros que tivo co inimigo no [[Dobruja Septentrional|norte de Dobruja]] resultaron vitorias maxiares e viuse obrigado a retirarse a [[Silistra|Drastar]].{{sfn|Zlatarski|1971|pp=298-299}}{{sfn|Runciman|1930|p=146}} Despois de saquear a maior parte de Bulgaria e chegar ás portas de Preslav, os maxiares regresaron a casa, mais non antes de que Simeón concluíse un [[armisticio]] con Bizancio no verán de 895.{{sfn|Canev|2006|p=199}}{{sfn|Runciman|1930|p=146}} A paz aínda tería que agardar, pois León VI quería que os prisioneiros bizantinos da guerra comercial fosen liberados.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=301-304}} == Campaña contra os maxiares e novas guerras contra os bizantinos == [[Ficheiro:Bulgarians defeat Byzantines under Krenites and Kourtikios.jpg|250px|miniatura|O exército de Simeón I derrota os bizantinos comandados por Procopio Crenites e Curtacio o Armenio en Macedonia. Gravado do [[Madrid Skylitzes]].]] Despois de lidar coa presión dos maxiares e dos bizantinos, Simeón estaba agora libre para formular unha campaña de represalia contra os maxiares.{{sfn|Zlatarski|1971|p=304}} Negociou a creación dunha forza conxunta cos veciños orientais dos maxiares, os [[pechenegos]], e aprisionou o enviado bizantino [[León Querosfactes]] para atrasar a liberación dos prisioneiros ata despois da campaña, o que lle permitiría negociar a paz en mellores condicións.{{sfn|Ostrogorsky|1984|p=259}} Nun intercambio de correspondencia co enviado, o monarca rexeitou liberar os prisioneiros e ridiculizou as habilidades [[Astroloxía|astrolóxicas]] de León VI.{{sfn|Zlatarski|1971|p=304-311}} Empregando a invasión maxiar nas terras [[Eslavos meridionais|eslavas]] veciñas en 896 como ''[[casus belli]]'', finalmente marchou contra os maxiares xunto cos seus novos aliados pechenegos ese mesmo ano, derrotándoos completamente na [[batalla do Buh meridional]].{{sfn|Runciman|1930|p=147}} Os maxiares víronse forzados a abandonar Etelköz para sempre e trasladáronse a Panonia.{{sfn|Bakalov|Kumanov|2003}} Despois desta vitoria, Simeón finalmente puxo en liberdade os prisioneiros bizantinos a cambio dos búlgaros capturados en 895.{{sfn|Delev|et al.|2006|capítulo=9|texto=Bǎlgarskata dǎržava pri Car Simeon|sp=sí}} [[Ficheiro:Skylitzes - Simeon at Bulgarophygon 896.jpg|miniatura|200px|esquerda|Os búlgaros derrotan os bizantinos en [[Batalla de Bulgarófigo|Bulgarófigo]] en 896. Gravado do [[Madrid Skylitzes]].]] Alegando que non todos os prisioneiros foran postos en liberdade, Simeón invadiu novamente o Imperio bizantino no verán de 896 e marchou directamente cara a Constantinopla.{{sfn|Zlatarski|1971|p=315}} Na [[Thema de Tracia|Tracia bizantina]], tivo que enfrontar un exército bizantino reunido apresuradamente, mais aniquilouno na [[batalla de Bulgarófigo]] (preto da actual [[Babaeski]], [[Turquía]]).{{sfn|Zlatarski|1971|p=316}} Armando prisioneiros árabes e enviándoos a combater contra os búlgaros como unha medida desesperada, León VI conseguiu repelelos de Constantinopla, xa que estaban sitiándoa.{{sfn|Zlatarski|1971|p=317}} A guerra rematou cun tratado a paz que durou ata a muerte de León VI en 912 e cuxos termos forzaban a Bizancio a pagar un tributo anual aos búlgaros.{{sfn|Runciman|1930|p=148}}{{sfn|Fine|1991|p=139}} O tratado tamén obrigaba os bizantinos a ceder a área entre o [[mar Negro]] e [[Istranca]] ao Imperio búlgaro.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=318-321}} Durante este período, Simeón tamén conseguiu impoñre a súa autoridade sobre [[Principado de Serbia|Serbia]] e, á súa vez, recoñeceu a [[Pedro Gojniković]] como príncipe.{{sfn|Fine|1991|p=141}} Porén, o monarca búlgaro frecuentemente violaba os termos do tratado, atacando e conquistando territorios bizantinos en diversas ocasións, como en 904, cando o xeneral bizantino renegado [[León de Trípoli]] e os seus árabes aproveitaron a confusión provocada polas incursións búlgaras para lanzar unha campaña marítima e [[Saqueo de Tesalónica (904)|atacar Tesalónica]].{{sfn|Zlatarski|1971|p=321}}{{sfn|Zlatarski|1971|p=324}}{{sfn|Ostrogorsky|1984|p=260}} Despois de que os árabes saqueasen a cidade, Tesalónica convertérase nun albo fácil non só para Bulgaria, senón tamén para os veciños eslavos.{{sfn|Runciman|1930|p=152}} Para disuadir a Simeón de capturar a cidade e poboala con eslavos, León VI viuse obrigado a facer novas concesións territoriais aos búlgaros na rexión de [[Macedonia (rexión histórica)|Macedonia]]: todas as terras habitadas polos eslavos alí e en [[Albania]] foron cedidas aos búlgaros e a fronteira foi trazada a só 20&nbsp;km de Tesalónica.{{sfn|Zlatarski|1971|p=334-337}}{{sfn|Fine|1991|p=140}}{{#tag:ref|No ano 6412 dende a creación do mundo, [[indición]] 7 (904). Fronteira entre bizantinos e búlgaros. No momento de Simeón, pola graza de Deus, Príncipe dos búlgaros, baixo o Olgu Tarjan Teodoro e baixo Komit Drista. Fronteira marcada na inscrición do Narǎš (actual [[Grecia]]).{{sfn|Uspenskij|1898|pp=184-194.}} |group=nota}} == Recoñecemento como emperador == [[Ficheiro:RizMap09.jpg|miniatura|dereita|300px|O Imperio de Simeón o Grande.]] Á morte de León VI o 11 de maio de 912 e a ascensión do seu pequeno fillo [[Constantino VII]] baixo a tutela do seu tío [[Alexandre III (emperador de Bizancio)|Alexandre]], que expulsou a [[Zoe Karbonopsina]], nai do menor e cuarta esposa de León, do palacio, constituíu unha grande oportunidade para Simeón de intentar outra campaña contra Constantinopla.{{sfn|Ostrogorsky|1984|p=263}} Na primavera de 913, os seus emisarios que chegaran á capital para renovar a paz de 896 foron expulsados por Alexandre, quen se negou a pagar o tributo anual e lle advirtiu que se preparase para a guerra.{{sfn|Zlatarski|1971|p=352}}{{sfn|Runciman|1930|p=155}} Antes de que Simeón puidese atacar, Alexandre faleceu (6 de xuño de 913), deixando o imperio en mans dunha [[rexencia]] encabezada polo [[patriarca de Constantinopla]] [[Nicolao I o Místico]].{{sfn|Runciman|1930|p=155}}{{sfn|Canev|2006|p=212}} Moitos residentes de Constantinopla non recoñeceron o mozo emperador e en cambio apoiaron o pretendente [[Constantino Ducas (usurpador)|Constantino Ducas]], que, exacerbados polas revoltas no sur de Italia e a planeada invasión árabe en Anatolia oriental, unicamente favorecían a Simeón.{{sfn|Runciman|1930|p=156}} Nicolao tratou de disuadir a Simeón da súa planeada invasión nunha longa serie de cartas, mais o monarca búlgaro atacou cun grande exército en xullo ou agosto de 913, chegando ás portas de Constantinopla sen enfrontar resistencia e sitiándoa novamente.{{sfn|Zlatarski|1971|p=353}} Non obstante, a anarquía en Constantinopla cesara despois do asasinato do pretendente Constantino Ducas, e formárase un goberno co patriarca Nicolao á cabeza.{{sfn|Zlatarski|1971|p=359}} Isto instou o búlgaro a levantar o seu asedio e entrar en negociacións de paz, para alegría dos bizantinos.{{sfn|Zlatarski|1971|p=359}} As prolongadas negociacións deron como resultado o pagamento dos tributos atrasados, a promesa de que Constantino VII se casaría cunha das fillas de Simeón e, máis importante, o recoñecemento oficial do monarca búlgaro como emperador polo patriarca Nicolao no [[palacio de Blanquerna]].{{sfn|Fine|1991|pp=142-148}}{{sfn|Ostrogorsky|1935|pp=95-187}} Pouco despois da visita de Simeón a Constantinopla, a nai de Constantino, Zoe, regresou á corte ante a insistencia do mozo emperador e inmediatamente comezou a eliminar os rexentes.{{sfn|Loud|1978|pp=109-120}} A través dun complot, conseguiu asumir o poder en febreiro de 914 practicamente quitando a Nicolao do goberno e comezou a rexeitar e ocultar o recoñecemento do título imperial búlgaro.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=367-368}} Ademais, tamén cancelou o planeado matrimonio do seu fillo coa filla do emperador búlgaro.{{sfn|Cavallero|2007|p=17}} Simeón invadiu Tracia novamente no verán de 914 e capturou [[Edirne|Adrianópolis]].{{sfn|Ostrogorsky|1984|p=266}}{{sfn|Skylitzes|Wortley|2010|pp=203-204}} Zoe apresurouse a enviar numerosos presentes para intentar reconciliarse e conseguiu convencelo de devolver a cidade e retirarse.{{sfn|Skylitzes|Wortley|2010|pp=203-204}} Nos anos seguintes, as forzas búlgaras continuaron a actuar nas provincias bizantinas ao noroeste, preto de [[Durrës|Dirraquio]] e Tesalónica, mais non houbo unha nova campaña contra Constantinopla.{{sfn|Runciman|1930|pp=158-159}} == Vitorias en Aqueloo e Katasyrtai == [[Ficheiro:Skylitzes Simeon at Anchialos 917.jpg|180px|miniatura|dereita|A vitoria búlgara en [[Pomorie|Anquialo]], [[Madrid Skylitzes]].]] En 917, Simeón estaba a prepararse para outra guerra contra o Imperio bizantino. Intentou crear unha alianza cos [[pechenegos]], mais os seus emisarios non conseguían competir cos recursos financeiros dos bizantinos, que armaron unha gran campaña contra Bulgaria.{{sfn|Runciman|1930|p=159}} Mesmo intentaron convencer o príncipe serbio [[Pedro Gojniković]] de participar no ataque co apoio dos [[pobo maxiar|maxiares]].{{sfn|Zlatarski|1971|pp=375-376}} Nese mesmo ano, un poderoso exército bizantino dirixido por [[León Focas o Vello]], fillo de [[Nicéforo Focas o Vello|Nicéforo Focas]], invadiu Bulgaria nun ataque coordinado coa [[armada bizantina]] comandada por [[Romano I|Romano Lecapeno]].{{sfn|Андреев|Лалков|1996|p=99}} De camiño a [[Mesembria]], onde debían atoparse cos reforzos que estaban a ser transportados pola armada, as forzas de Focas acamparon preto do [[río Aqueloo]], non moi lonxe do porto de [[Anquialo]].{{sfn|Runciman|1930|pp=160-161}}{{sfn|Zlatarski|1971|pp=376-377}} Cando se decatou da invasión, o tsar marchou inmediatamente para interceptar os bizantinos e atacou dende os outeiros próximos, tomándoos por sorpresa.{{sfn|Dimitrov|1994}} A [[batalla de Aqueloo]], librada o 20 de agosto, foi unha das máis grandes da historia medieval e rematou nunha decisiva vitoria búlgara.{{sfn|Dimitrov|1994}} Aínda que Focas conseguira escapar cara a Mesembria, a maior parte dos seus comandantes morreran.{{sfn|Runciman|1988|pp=54-56; 85}}{{sfn|Treadgold|1997|pp=474-475}}{{sfn|Guilland|1967|p=440}} Décadas despois, [[León o Diácono]], escribiu que «moreas de ósos aínda se podían ver ata o día de hoxe no río Aqueloo, onde un exército bizantino foi destruído de forma infame».{{sfn|Canev|2006|p=216}} [[Ficheiro:Battle of Anchialos (917) es.svg|280px|miniatura|dereita|Mapa dos movementos na [[Batalla de Aqueloo|batalla de Aqueloo ou Anquialo]].]] O planeado ataque dos pechenegos polo norte tamén fracasou debido a que discutiron co almirante Lecapeno e terminou negándose a transportalos a través do Danubio.{{sfn|Runciman|1930|pp=160-161}} Os maxiares e os serbios tampouco entraron na guerra: os primeiros estaban ocupados cos seus aliados francos en [[Europa Occidental]] e os serbios mostrábanse reticentes porque [[Miguel de Zahumlia]], un aliado de Bulgaria, avisara a Simeón do plan.{{sfn|Zlatarski|1971|p=370}} O exército búlgaro continuou a facer campaña despois da vitoria en Aqueloo e axiña conseguiu outra vitoria.{{sfn|Skylitzes|Wortley|2010|p=199}} A forza búlgara enviada para perseguir o que quedara das forzas bizantinas aproximouse a Constantinopla e enfrontouse novamente con León Focas, quen conseguira volver ao territorio bizantino preto do [[Batalla de Katasyrtai|lugar de Katasyrtai]], nas aforas da capital.{{sfn|De Boor|1888|p=214}} As forzas búlgaras atacaron novamente e lograron derrotar os bizantinos, destruíndo as súas últimas unidades antes de regresar a Bulgaria.{{sfn|Zlatarski|1971|p=382}} == Sublevación serbia e campañas finais contra os bizantinos == Pouco despois da campaña, Simeón volveuse contra o príncipe serbio Pedro Gojniković por intentar aliarse cos bizantinos.{{sfn|Bakalov|Kumanov|2003}} O tsar enviou un exército liderado por dous dos seus comandantes, [[Teodoro Sigritsa]] e [[Marmais]] a Serbia.{{sfn|Stephenson|2000|p=26}} Os dous conseguiron convencer a Pedro de participar persoalmente nunha reunión na que foi capturado e enviado a Bulgaria, onde morreu nun alxube.{{sfn|Stephenson|2000|pp=26-27}} Simeón colocou a [[Pablo Branović]], que estaba exiliado en Bulgaria, no trono de Serbia, recuperando así o control da rexión por un tempo.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=385-386}} Mentres tanto, os fracasos militares bizantinos provocaron un novo cambio de goberno en Constantinopla: o almirante Romano Lecapeno substituíu a Zoe como rexente do pequeno Constantino VII en 919, forzándoa a entrar nun [[convento]].{{sfn|Kazhdan|1991|p=1806}}{{sfn|Runciman|1930|p=163}} Romano obrigou o mozo a casa coa súa filla, [[Helena Lecapena|Helena]], e proclamouse coemperador en decembro de 920, asumindo o control do imperio e frustrando así novamente o plan do emperador búlgaro.{{sfn|Canev|2006|p=217}} Incapaz de tomar o trono bizantino por medios diplomáticos, o enfurecido emperador búlgaro novamente tivo que guerrear para impor a súa vontade. Entre 920 e 922, Bulgaria aumentou a presión sobre os bizantinos, facendo campaña no oeste a través de [[Tesalia]] ata chegar ao [[istmo de Corinto]] e no leste en Tracia ata alcanzar e cruzar os [[Dardanelos]] para pór sitio á cidade de [[Lámpsaco]].{{sfn|Delev|et al.|2006|capítulo=9|texto=Bǎlgarskata dǎržava pri Car Simeon|sp=si}} As forzas búlgaras apareceron ás portas de Constantinopla en 921 despois de que capturasen [[Edirne|Adrianópolis]] novamente e esixisen a deposición de Romano.{{sfn|Ostrogorsky|1984|p=267}} O ano seguinte, despois da vitoria na [[batalla de Pegai]], os búlgaros queimaron case todo o [[Corno de Ouro]] e capturaron [[Bizye]].{{sfn|Skylitzes|Wortley|2010|p=209}} Mentres tanto, os bizantinos intentaron incitar os serbios contra Simeón, pero o emperador búlgaro reaccionou primeiro e substituíu a Pablo por [[Zacarías Pribislavljević]], que estaba refuxiado en Constantinopla antes de ser capturado.{{sfn|Runciman|1930|pp=164-165}} [[Ficheiro:RadzivillChronicleFol21rb.jpg|dereita|miniatura|320px|O [[emperador bizantino]] [[Romano I Lecapeno]] negociando con Simeón I de Bulgaria c. 922-924. Miniatura da crónica de Radziwiłł (século XV).]] [[Ficheiro:Skylitzes Simeon sending envoys to the Fatimids.jpg|dereita|miniatura|320px|Simeón envía embaixadores aos [[Califato fatimí|fatimíes]], [[Madrid Skylitzes]].]] Desesperado por conquistar Constantinopla, Simeón deseñara unha gran campaña para 924 e enviou emisarios ao [[califa fatimí]], [[Abdullah al-Mahdi Billah]] para tratar de empregar a súa poderosa armada no ataque.{{sfn|Андреев|Лалков|1996|p=91}} O califa accedeu e enviou os seus propios emisarios aos búlgaros para acordar os detalles, pero os enviados foron capturados polos bizantinos en [[Calabria]] e Romano, para saber do plan, ofreceu a paz e xenerosos presentes aos árabes, arruinando a alianza do emperador búlgaro.{{sfn|Runciman|1930|pp=168-169}} En Serbia, Zacarías foi persuadido polos bizantinos a rebelarse e recibiu o apoio de moitos búlgaros insatisfeitos coas incesantes campañas de Simeón contra o Imperio bizantino.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=446-447}} O emperador búlgaro enviou as súas tropas, novamente baixo o mando de Sigritsa e Marmais, pero foron derrotadas e os dous comandantes, decapitados, obrigando a Simeón a un armisticio cos bizantinos para poder concentrarse na revolta.{{sfn|Андреев|Лалков|1996|p=101}} Simeón enviou un novo exército, esta vez encabezado por [[Časlav Klonimirović]], para depoñer a Zacarías, que fuxiu a [[Croacia]].{{sfn|Божилов|Гюзелев|1999|p=259}} Despois desta vitoria, a nobreza serbia foi convocada polo novo príncipe para que xurase lealdade á súa persoa e persoalmente a Bulgaria.{{sfn|Божилов|Гюзелев|1999|p=259}} Porén, non apareceron. Todos os nobres foron arrestados e decapitados e Bulgaria anexionou directamente Serbia.{{sfn|Fine|1991|p=154}} No verán de 924, Simeón conseguiu novamente chegar a Constantinopla e esixiu reunirse co patriarca e o emperador.{{sfn|Fine|1991|p=153}} Falou con Romano no Corno de Ouro o 9 de setembro e acordou unha tregua cuns termos que esixían o pagamento dun tributo anual polos bizantinos aos búlgaros. A cambio, o emperador búlgaro tería que devolver algunhas cidades na costa do mar Negro.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=446-447}} Durante a conversa, dise que dúas aguias foron vistas no ceo, primeiro xuntas e logo separadas, unha voando a Constantinopla e a outra a Tracia, que foi tomada como un signo de imposibilidade de reconciliación entre os dous emperadores.{{sfn|Fine|1991|p=153}} Na súa descrición da reunión, [[Teófanes Continuatus]] menciona que «os dous emperadores... falaron», o que podería indicar que os bizantinos pasarían a recoñecer novamente as súas pretensións imperiais.{{sfn|Whittow|1996|p=291}} == Guerra contra Croacia e últimos anos == Probablemente despois (ou posiblemente na mesma época) da morte do patriarca Nicolao I o Místico en 925, Simeón elevou o status da [[Igrexa ortodoxa búlgara|Igrexa búlgara]] a un [[Patriarcado]].{{sfn|Fine|1991|p=156}} O acto puido estar relacionado cos contactos diplomáticos do emperador co [[papado]] entre 924 e 926 en que esixiu (e recibiu) de [[Xoán X]] o recoñecemento ao seu título de «emperador dos romanos», idéntico ao emperador bizantino, e, posiblemente, a confirmación da condición patriarcal do [[Patriarca de toda Bulgaria|líder da Igrexa búlgara]].{{sfn|Mladjov|1999|pp=173-181}} En 926, as forzas do emperador búlgaro, comandadas por [[Alogobotur]], invadiron Croacia, aliados cos bizantinos, mais foron completamente derrotados polo exército do rei [[Tomislav I de Croacia]] na [[batalla das Terras Altas de Bosnia]].{{sfn|Bakalov|Kumanov|2003}} Temendo unha represalia, Tomislav aceptou abandonar a súa alianza cos bizantinos e coa axuda do legado papal Madalberto, asinou unha paz baseada no ''[[status quo ante bellum]]''.{{sfn|Canev|2006|p=225}}{{sfn|Runciman|1930|p=176}} Nos últimos meses da súa vida, Simeón estaba a preparar un novo asedio a Constantinopla a pesar dos desesperados chamamentos de paz por parte de Romano.{{sfn|Zlatarski|1971|pp=489-491}} O 27 de maio de 927, faleceu dun [[Infarto agudo de miocardio|ataque cardíaco]] no seu palacio de [[Preslav]]. Os cronistas bizantinos relatan unha lenda segundo a cal o emperador búlgaro morreu ao mesmo tiempo que Romano decapitou unha estatua de Simeón.{{sfn|Runciman|1930|pp=176-177}}{{sfn|Canev|2006|pp=226-227}} Foi sucedido polo seu fillo [[Pedro I de Bulgaria|Pedro]], con [[Xurxo Sursuvul]], o avó ou tío materno do neno, que serviu como rexente.{{sfn|Fine|1991|p=160}} Como parte do tratado de paz que os búlgaros e os bizantinos firmaron en outubro de 927, e confirmado polo matrimonio de Pedro con [[Irene Lecapena|María (Irene)]], unha neta de Romano, as fronteiras existentes foron confirmadas así como a dignidade imperial do gobernante búlgaro e o estado patriarcal da Igrexa de Bulgaria.{{sfn|Fine|1991|p=161}} == Matrimonio e descendencia == Simeón casou dous veces. Coa súa primeira esposa, cuxa identidade é descoñecida, tivo un fillo chamado [[Miguel de Bulgaria|Miguel]], que naceu antes de 913.{{sfn|Fine|1991|p=160}} Foi excluído da sucesión en 927 e enviado a un mosteiro. Morreu en 931 despois de organizar unha revolta.{{sfn|Fine|1991|p=162}} Coa súa segunda esposa chamada [[María Sursuvul]], a filla ou irmá do influente [[Xurxo Sursuvul]], tivo tres fillos: [[Pedro I de Bulgaria|Pedro]], quen o sucedeu no trono en 927 e gobernou ata 969; Iván, quen se rebelou contra Pedro en 928 e fuxiu a Bizancio; e Benxamín ou Boyan,{{sfn|Drenikoff-Andhi|1975|p=75}} que, segundo o historiador [[Lombardía|lombardo]] [[Liutprando de Cremona]], «posuía o poder de transformarse en lobo ou noutro animal estraño».{{sfn|Fine|1991|p=163}} Simeón tamén tivo varias fillas, incluíndo unha que foi comprometida con Constantino VII en 913 e que, polo tanto, naceu antes diso. Este matrimonio foi anulado pola nai de Constantino, [[Zoe Karbonopsina]], despois de que conseguise regresar á corte bizantina despois de que fose expulsada polo tío do rapaz, o emperador [[Alexandre III (emperador de Bizancio)|Alexandre]].{{sfn|Fine|1991|p=148}} == Legado == [[Ficheiro:Preslav Golden Church Klearchos 2.jpg|miniatura|200px|dereita|Ruínas da [[Igrexa Redonda (Preslav)|Igrexa Dourada ou Redonda]], [[Preslav]].]] Durante o reinado de Simeón, Bulgaria alcanzou o seu [[Idade de ouro da cultura medieval búlgara|apoxeo cultural]], converténdose no centro literario e espiritual da [[Europa eslava]].{{sfn|Hart|2004|p=25}}{{sfn|Delev|et al.|2006|capítulo=10|texto= Zlatnijat vek na bǎlgarskata kultura|sp=si}} Simeón continuou a política cultural de Boris, para consolidar e diseminar a cultura eslava; e de atraer académicos e escritores. Foi na [[escola literaria de Preslav]] e na [[escola literaria de Ohrid]], ambas fundadas por Boris, que se concentrou a produción literaria búlgara do período.{{sfn|name=Ivanointro|Ivanova|Svetlina|1995|loc=[http://archive.is/QqqV Тържество на Словото. Златният Век на Българската Книжнина]}} O período final do século IX e inicio do século X constituíu o máis antigo e máis produtivo da [[Literatura de Bulgaria|literatura medieval búlgara]].{{sfn|Crampton|2007|p=30}} Tras pasar os seus primeiros anos en Constantinopla, Simeón introduciu a cultura bizantina na corte búlgara ao mesmo tempo que conseguía evitar a asimilación cultural a través do poderío militar e da autonomía relixiosa. Os discípulos de [[Cirilo e Metodio]], entre eles [[Clemente de Ohrid]], [[Naum de Preslav|Naum]] e [[Constantino de Preslav]], continuaron o seu traballo educativo en Bulgaria, traducindo diversos textos cristiáns, como a [[Biblia]] e as obras de [[Xoán Crisóstomo]], [[Basilio o Grande|Basilio de Cesárea]], [[Cirilo de Alexandría]], [[Gregorio Nacianceno]], [[Atanasio de Alexandría]], e tamén as crónicas históricas como as de [[Xoán Malalas]] e [[Xurxo Hamartolus]], ao búlgaro.{{sfn|Dawson|1995|p=109}} O reinado de Simeón tamén foi testemuña da produción de diversos traballos teolóxicos e seculares orixinais, como os ''Seis Días'' (''Šestodnev'') de [[Xoán o Exarca]], unha ''Oración Alfabética'' e a ''Proclamación do Santo Evanxeo'' de Constantino de Preslav e ''Un Relato sobre as Epístolas'' de [[Cernorizec Hrabar]].{{sfn|name=Ivanointro|Ivanova|Svetlina|1995|loc=[http://archive.is/QqqV Тържество на Словото. Златният Век на Българската Книжнина]}} A contribución do propio Simeón a este florecemento literario foi eloxiada polos seus contemporáneos, como é o caso do «Eloxio ao tsar Simeón», preservado na colección ''Zlatostruj'', e a «Colección de Simeón», cuxa adición foi escrita polo propio emperador.{{sfn|name=Ivanointro|Ivanova|Svetlina|1995|loc=[http://archive.is/QqqV Тържество на Словото. Златният Век на Българската Книжнина]}} Simeón transformou a súa nova capital, [[Preslav]], nun magnífico centro relixioso e cultural cun propósito que non era ser apenas unha fortaleza militar e a residencia do emperador, senón tamén unha demostración da evolución búlgara.{{sfn|Burrel i Floría|1996|p=2051}} segundo o historiador Petǎr Delev, «coas súas máis de vinte [[Igrexa en cruz inscrita|igrexas en cruz con cúpula]], diversos mosteiros, un impresionante palacio real e a magnífica [[Igrexa Redonda (Preslav)|Igrexa Dourada]] (ou Redonda), Preslav era unha verdadeira capital imperial».{{sfn|Delev|et al.|2006|capítulo=10|texto= Zlatnijat vek na bǎlgarskata kultura|sp=si}}{{sfn|Crampton|2007|p=30}} O desenvolvemento da arte no período pode ser representado pola icona en cerámica de [[Teodoro Stratelates]] e nos azulexos pintados no estilo de Preslav.<ref>{{cita web |título=Risuvana keramika |editorial=Muzej Preslav |url=http://www.museum-preslav.com/colectr.html |dataacceso=10-17-2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070127095604/http://www.museum-preslav.com/colectr.html |data-arquivo=27 de xaneiro de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> == Simeón I na cultura popular == [[Ficheiro:Car Simeon Bulharsky - Alfons Mucha.jpg|miniatura|300px|esquerda|Simeón, a «[[Venus|Estrela da mañá]] da literatura eslava» (1923). Obra de [[Alfons Mucha]]. [[Praga]], [[República Checa]].]] O tsar Simeón I é considerado unha das máis importantes e queridas figuras históricas búlgaras e ocupou o cuarto lugar como «o mellor búlgaro dos tiempos» no programa de televisión ''[[Velikite Balgari]]'' (unha serie derivada dos [[100 Greatest Britons]]) en febreiro de 2007.<ref>{{cita web |url=http://velikite.bg/index.php?p=4&id=58 |título=Vasil Levski beše izbran za naj-velikija bǎlgarin na vsički vremena |editor=Velikite Bǎlgari |lingua=bg |dataacceso=17 de outubro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070317134803/http://velikite.bg/index.php?p=4&id=58 |data-arquivo=17 de marzo de 2007 |urlmorta=yes }}</ref> O último [[Monarcas de Bulgaria|monarca búlgaro]], [[Simeón II de Bulgaria|Simeón de Saxonia-Coburgo-Gotha]], foi bautizado na súa honra.<ref>{{cita web |url=http://www.omda.bg/public/engl/personalia/simeon_engl.htm |título=Tsar Simeon II|editor=OMDA.bg |lingua=en|dataacceso=17 de outubro de 2015}}</ref> Nos últimos anos do [[Bulgaria otomá|dominio otomán]], a popularidade de Simeón I creceu moito e era visto como un exemplo no período coñecido como o «[[Despertar nacional búlgaro]]».<ref>{{cita web |url=http://bnr.bg/es/post/100207761/el-rey-simen-el-grande|título=Simeón o Grande|editor=Veneta Pavlova|lingua=|dataacceso=17 de outubro de 2015}}</ref> Unha marca fina de ''[[rakia]]'' (un licor moi popular nos Balcáns), ''Car Simeon Veliki'', tamén leva o nome de Simeón e un pico na [[Antártida]], na [[illa Livingston]] (parte das [[Illas Shetland do Sur]]) recibiu da [[Comisión Búlgara para os Topónimos Antárticos]] o nome de "[[Pico Simeón]]".<ref>{{cita web |url= http://bulgarianavsegda.com/car_simeon |título= Цар Симеон|dataacceso=17 de outubro de 2015 |apellido= |nome= |data= |obra= |lingua= bg|cita=}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www1.data.antarctica.gov.au/aadc/gaz/scar/display_name.cfm?gaz_id=134082|título=COMPOSITE GAZETTEER OF ANTARCTICA|editor=|dataacceso=17 de outubro de 2015|dataarquivo=25 de xaneiro de 2015|lingua=en|urlarquivo=https://archive.today/20150125143327/https://www1.data.antarctica.gov.au/aadc/gaz/scar/display_name.cfm?gaz_id=134082|urlmorta=yes}}</ref> Simeón o Grande tamén aparece regularmente en obras de ficción. O escritor búlgaro [[Ivan Vazov]] dedicoulle o poema patriótico para nenos «Car Simeon» que despois recibiu un arranxo musical, «Kraj Bosfora šum se vdiga» («Un clamor elévase polo [[Bósforo]]»).<ref>{{cita web |url=http://www.novotovreme.bg/?cid=15&spid=126&PHPSESSID=f48bebc98a0238f47871e0f5c3b9ee6e |título=Večnite pesni na Bǎlgarija |editor=Novoto vreme |lingua=bg |dataacceso=17 de outubro de 2015 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160304220144/http://novotovreme.bg/?&cid=15&spid=126 |dataarquivo=04 de marzo de 2016 |urlmorta=yes }}</ref> Unha serie dramática de once episodios filmada en 1984, ''Zlatnijat vek'' (''Idade de Ouro''), relata a historia do reinado de Simeón, que foi interpretado por Marius Donkin.<ref>{{cita web |url=http://www.imdb.com/title/tt0369188/ |título="Zlatniyat vek" (1984) |editor=[[IMDb]] |dataacceso=17 de outubro de 2015}}</ref> A pintura «O tsar Búlgaro Simeón» é parte dos 20 lenzos feitos por [[Alfons Mucha]], ''[[A Épica Eslava]]''.{{sfn|Bozhkov|1994|p=324}} == Notas == <references group="nota"/> === Referencias === {{Listaref|20em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Portal|Historia}} === Bibliografía === * {{cita libro|título= Българските ханове и царе|apelidos=Андреев|nome=Йордан|nome2=Милчо|apelidos2=Лалков|capítulo=|ano=1996|lingua=bg|editorial=Абагар (Abagar)|lugar=[[Veliko Tarnovo]]|isbn=954-427-216-X}} * {{cita libro|apelidos= Angelov|nome= Dimitŭr Simeonov|título= Bulgaria's contribution to the development of spiritual culture in the middle age|editorial= Sofia-Press|ano=1980 |lingua=en|lugar=|isbn=|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Bakalov|nome=Georgi|nome2=Milen|apelidos2=Kumanov|título=Elektronno izdanie – Istorija na Bǎlgarija|editorial= Trude, Sirma|ano=2003|oclc=62020465|lingua=bg|lugar=[[Sofía, Bulgaria|Sofía]]|isbn=954528613X|ref=harv}} * {{cita libro|título=История на средновековна България VII–XIV век|last=Божилов|nome=Иван|nome2=Васил|apelidos2=Гюзелев|capítulo=|ano=1999|lingua=bg|editorial=Анубис|lugar=Sofía|isbn= 954-426-204-0}} * {{cita libro|apelidos=Bozhkov|nome=Atanas|título=Bulgarian contributions to European civilization|ano=1994|editorial=Bulvest 2000|isbn=978-954-8112-58-1|ref=harv}} * {{cita libro|título= Gran Larousse Universal|volume= Volume 6|apelidos= Burrel i Floría|nome= Guillem |ano=1996|editorial= Plaza & Janés|isbn=840161726X}} * {{cita libro|apelidos=Canev|nome=Stefan|título=Bǎlgarski hroniki| lingua=bg |lugar=Sofía, Plovdiv|editorial=Trude, Žanet 45|ano=2006|isbn=954-528-610-5|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Castellan|nome=Georges|título=Istorija na Balkanite XIV–XX vek|editor=Liljana Caneva (tradutor)|editorial=Hermes|lugar=[[Plovdiv]]|isbn=954-459-901-0|ano=1999|lingua=bg|ref=harv}} * {{cita libro|título=La antapódosis o retribución de Liutprando de Cremona|apelidos= Cavallero|nome= Pablo A.|ano=2007|editorial= Editorial CSIC|isbn= 8400085248}} * {{cita libro|apelidos=Crampton|nome=R. J.|título=A Concise History of Bulgaria|capítulo=The Reign of Simeon the Great (893–927)|isbn=0-521-85085-1|editorial=[[Cambridge University Press]]|lingua=en|ano=2005|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Crampton|nome= R. J.|título= Historia de Bulgaria|editorial= Ediciones AKAL|ano=2007 |lingua= |lugar=|isbn= 978-84-460-2566-5|ref=harv}} * {{cita libro|título= La religión e el origen de la cultura occidental|volume= |apelidos= Dawson|nome= Chistopher|ano=1995|editorial= Encuentro|isbn=8474903742}} * {{cita libro|apelidos=De Boor|nome=Carl Gothard|título=Vita Euthymii|url=https://archive.org/details/bub_gb_MWvPAAAAMAAJ|lingua=la|lugar=[[Berlín]]|editorial=Reimer|ano=1888|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Delev|nome=Petǎr|apelidos2=et al.|título= Istorija i civilizacija za 11. klas|capítulo=9 Bǎlgarskata dǎržava pri Car Simeon; 10 Zlatnijat vek na bǎlgarskata kultura|ano=2006|lingua=bg|editorial=Trude, Sirma|isbn=954-9926-72-9|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Dimitrov|nome=Bozhidar|ligazón-autor=Bozhidar Dimitrov|título=Bulgaria: illustrated history |capítulo=Bulgaria — a predominant power in the European East 893–967 AD|editorial=Borina|ano=1994|lugar= Sofía|lingua= en|isbn=954-500-044-9|ref=harv}} * {{cita libro|título= El manifiesto de los brujos|apelidos= Drenikoff-Andhi|nome= Yvan|ano=1975|editor= Publicaciones Españolas|isbn=}} * {{cita libro|apelidos=Дринов|nome=Марин|ligazón-autor=Marin Drinov|título=Южные славяне и Византия в X веке|url=http://www.bibliard.ru/vcd-1627-1-2096/goodsinfo.html|ano=1876|lingua=ru|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Fine|nome=John Van Antwerp|título=The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century|ano=1991|editorial=University of Michigan Press|isbn=0472081497|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Georgiev|nome=Vladimir|título=Enciklopedija Bǎlgarija|ano=1978|editorial=Akademično izdatelstvo "Marin Drinov"| lingua=bg |oclc=75865504|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Guilland|nome=Rodolphe|título=Recherches sur les Institutions Byzantines, Tome I–II|lugar=Berlín|editorial=Akademie-Verlag|ano=1967|lingua=fr|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Hart|nome=Nancy|título=Bulgarian Art and Culture: Historical and Contemporary Perspectives|formato=PDF|url=http://www.utexas.edu/cola/centers/creees/content/outreach/fulbright/final_projects/hart.pdf|editorial=Universidade de Texas en Austin|ref=harv|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070810191242/http://www.utexas.edu/cola/centers/creees/content/outreach/fulbright/final_projects/hart.pdf|data-arquivo=10 de agosto de 2007|dataacceso=24 de outubro de 2018|urlmorta=yes}} * {{cita libro|apelidos=Ivanova|nome=Klimentina|apelidos2=Svetlina|nome2= Nikolova|url=http://www.promacedonia.org/zv/|título=Тържество на Словото. Златният Век на Българската Книжнина |editorial=Agata-A|lugar=Sofía|isbn=978-954-540-005-6|ano=1995|lingua=bg|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos= Jakobson|nome= Roman|título= Comparative Slavic Studies. The Cyrillo-Methodian Tradition |editorial= Mouton de Gruyter |ano=1985 |lingua=en|lugar=|isbn= 3110863898|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Kazhdan|nome=Alexander Petrovich|título=The Oxford Dictionary of Byzantium|editorial=Oxford University Press|lugar= Oxford|ano=1991|isbn=0-19-504652-8|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Kuun|nome=Géza|título=Relationum Hungarorum cum oriente gentibusque originis historia antiquissima|ano=1895|lingua=la|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Lalkov|nome=Milcho|título=Rulers of Bulgaria|capítulo=Khans, Tsars and Statesmen|ano=1995|editorial=Kibea|isbn=9544740511|ref=harv}} * {{cita publicación periódica|apelidos=Loud|nome=G.A.|título=A re-examination of the ‘coronation’ of Symeon of Bulgaria in 913|ano=1978|xornal =The Journal of Theological Studies|editorial=[[Oxford University Press]]|número= XXIX|doi=10.1093/jts/XXIX.1.109|volume=XXIX|ref=harv}} * {{cita publicación periódica |apelidos=Mladjov|nome=Ian|título=Between Byzantium and Rome: Bulgaria and the West in the Aftermath of the Photian Schism| xornal =Byzantine Studies/Études Byzantines|ano=1999|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Nikolova|nome=Bistra|título=Pravoslavnite cǎrkvi prez Bǎlgarskoto srednovekovie|capítulo=Veliki Preslav| lingua=bg|ano=2002|isbn=954-430-762-1|lugar=Sofía|editorial=Academia de Ciencias de Bulgaria|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Ostrogorsky|nome=George|ligazón-autor=George Ostrogorsky|título=Avtokrator i samodržac|editorial=Glas Srpske kraljevske akademije|lingua=serbio|número=CLXIV|ano=1935|ref=harv}} * {{cita libro|título= Historia del Estado Bizantino|apelidos= Ostrogorsky|nome= G. |ano=1984|editorial= Edicións AKAL|isbn=8473396901}} * {{cita libro|apelidos= Péchayre|nome= A.-P.|título= Histoire et littérature slaves |editorial= Échos d'Orient|ano=1936|url=http://www.persee.fr/doc/rebyz_1146-9447_1936_num_35_184_2885|doi=10.3406/rebyz.1936.2885|lingua=fr|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Runciman|nome=Steven|título=A history of the First Bulgarian Empire|editorial=G. Bell & Sons|lugar=Londres|ano=1930|lingua=en|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Runciman|nome=Steven|ligazón-autor=Steven Runciman|título=The Emperor Romanus Lecapenus and His Reign: A Study of Tenth-Century Byzantium|lugar=Cambridge|editorial=Cambridge University Press|ano=1988|isbn=0-521-35722-5|url=http://books.google.com/?id=XHVzWN6gqxQC|ref=harv|lingua=en}} * {{cita libro|apelidos=Skylitzes|nome=Juan|ligazón-autor=Juan Skylitzes|apelidos2=Wortley|nome2=John|ano=2010|título=John Skylitzes: A Synopsis of Byzantine History, 811–1057: Translation and Notes|lingua=en|editorial=[[Cambridge University Press]]|isbn=0-521-76705-9}} * {{cita libro|apelidos=Todt|nome=Klaus-Peter|título=[[Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon]]|capítulo=Symeon, Zar|url=|ano=1996|isbn=3-88309-064-6|volume=11|lingua=de|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Treadgold|nome=Warren|ligazón-autor=Warren Treadgold|título=A History of the Byzantine State and Society|url=http://books.google.com/?id=nYbnr5XVbzUC|lugar=Stanford, California|editorial=[[Stanford University Press]]|ano=1997|isbn=0-8047-2630-2|ref=harv|lingua=en}} * {{cita libro|apelidos=Stephenson|nome=Paul|título=Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900–1204|lugar=Cambridge, Reino Unido|editorial=Cambridge University Press|ano=2000|isbn=0-521-77017-3|url=http://books.google.com/books?id=ILiOI0UgxHoC|ref=harv}} * {{cita publicación periódica |apelidos=Uspenskij|nome=F.I.|ligazón-autor=Fyodor Uspensky|título=Pograničnyj stolb meždu Vizantiej i Bolgariej pri Simeone| xornal =Izvestija russkogo arheologičeskogo instituta v Konstantinopole|ano=1898|lingua=ru|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Vasiliev|nome=A.|título=Vizantija i araby, II|ano=1902|editorial=Skorochodov|lugar=[[San Petersburgo]]|oclc=162473253|lingua=ru|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Weigand|nome=Gustav|título=Etnografija na Makedonija|capítulo=1 Istoriko-geografski obzor: 4 Srednovekovie|url-capítulo=http://knigite.abv.bg/gw/gw_1_4.html|ano=1924|lugar=[[Leipzig]]|editor=Friedrich Brandstetter|lingua=bg|ref=harv|data-acceso=17 de maio de 2022|data-arquivo=27 de xaneiro de 2007|url-arquivo=https://archive.today/20070127004554/http://knigite.abv.bg/gw/gw_1_4.html|url-morta=yes}} * {{cita libro|apelidos= Whittow |nome= Mark|título= The Making of Byzantium (600–1025)|editorial= [[University of California Press]]|ano=1996|lingua=en|lugar=Os Ánxeles|isbn=0-520-20497-2|ref=harv}} * {{cita libro|apelidos=Zlatarski|nome=Vasil|ligazón-autor=Vasil Zlatarski|título=Istorija na bǎlgarskata dǎržava prez srednite vekove. Tom I. Istorija na Pǎrvoto bǎlgarsko carstvo|url=http://www.promacedonia.org/vz1b/index.html|edición=2|capítulo=2 Ot slavjanizacijata na dǎržavata do padaneto na Pǎrvoto carstvo (852–1018): 4 Borba s Vizantija za političesko nadmoštie |editorial= Nauka i izkustvo|lugar=Sofía|ano=1971| lingua=bg |oclc=67080314|ref=harv}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20070401081631/http://synpress-classic.dveri.bg/03-2003/simeon-petar.htm ''Царството на войната и царството на мира''], artigo de Georgi Todorov * [https://web.archive.org/web/20070810191244/http://www.mfa.government.bg/history_of_Bulgaria/audio/krai%20bosfora.mp3 «''Kraj Bosfora šum se vdiga''»], [http://www.slovo.bg/showwork.php3?AuID=14&WorkID=1376&Level=2 lyrics] * [http://www.detectivesdelahistoria.es/hallazgos-sobre-el-zar-simeon-i-de-bulgaria/ ''¿Quién fue el zar Simeón I de Bulgaria?''] * [http://www.mcnbiografias.com/app-bio/do/show?key=simeon-i-zar-de-bulgaria ''Simeón I, zar de Bulgaria (¿-927)''] * [http://www.biografiasyvidas.com/biografia/s/simeon_i.htm ''Simeón I el Grande''] * [https://www.youtube.com/watch?v=KYfGZZrT2_A ''Цар Симеон Велики''] * [https://www.youtube.com/watch?v=3enoVzN3HOs ''Великата битка на Цар Симеон Велики!''] {{start box}} {{succession box |título =[[Monarcas de Bulgaria|Tsar de Bulgaria]] |período = [[893]]-[[927]] |predecesor = [[Vladimir de Bulgaria|Vladimir]] |sucesor = [[Pedro I de Bulgaria|Pedro I]] }} {{end box}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tsares de Bulgaria]] [[Categoría:Nados no século IX]] [[Categoría:Finados en 927]] [[Categoría:Monarcas de Bulgaria]] bhuls48em2sozqm48h38z1gaw14hruc 0 445790 6147853 6122382 2022-08-02T00:38:05Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Illa | nome = Scoglio d'Africa | nome_orixinal = | mapa = {{Mapa de localización |Italia |label= Scoglio d'Africa |position=right |lat_deg= 42 | lat_min= 18 | lat_seg= 06.46 | latNS = N | lon_deg = 10 | lon_min = 04 | lon_seg = 00 |longEW=E |float=none |caption= |width=300 }} | lenda = | imaxe = | pé_imaxe = | país = {{ITA}} | entidade_territorial = [[Rexións de Italia|Rexión]] | opc_entidade = [[Toscana]] | provincia = [[Provincia de Livorno]] | arquipélago = [[Arquipélago Toscano]] | mar = [[Mar Tirreno]] | coordenadas = {{Coordenadas|42|18|06.46|N|10|04|0.0|E|region:IT_type:isle|display=inline,title}}<ref>[http://islands.uznam.net.pl/1_1.php?ID_is=34264 Scoglio d'Africa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180228100706/http://islands.uznam.net.pl/1_1.php?ID_is=34264 |date=28 de febreiro de 2018 }} Islands base online. Consultado o 29 de maio de 2017</ref> | distancia = | superficie = 0´003 km² | longo = | largo = | altitude = 3 m. | perímetro = 70 m. | poboación = Deshabitada | densidade = | xentilicio = | capital = | tipo = | lingua_propia = }} [[Ficheiro:Tuscan archipelago.png|miniatura|270px|Mapa do arquipélago toscano]] O '''Scoglio d'Africa''' <ref>[http://www.marina.difesa.it/cosa-facciamo/fari/Pagine/2096.aspx Scoglio d'Africa] Marina Militare</ref> (ou '''Scoglio d'Affrica''') tamén chamado '''Formica di Monte Cristo''' ("Formiga de Monte Cristo"), é un arrecife solitario pertencente ao [[Arquipélago Toscano]] situado no mar aberto entre o [[Mar Tirreno]] e a [[Canle de Córsega]]. Está situado a 18´5&nbsp;km ao oeste da [[illa de Montecristo]], 23´5&nbsp;km ao sur de [[Pianosa]] e 43´1&nbsp;km ao leste de [[Córsega]]. Administrativamente pertence á comunidade de [[Campo nell'Elba]]. Tamén forma parte do [[Parque Nacional do Arquipélago Tártaro]]. == Descrición == En canto ao seu tamaño e forma, pode considerarse a todos os efectos unha rocha emerxente nun tramo de mar baixo. Ten un contorno redondeado cun diámetro de 70 metros, cunha superficie de 3.000 metros cadrados e unha altitude de só 3 metros sobre o nivel do mar, dependendo da marea e das ondas. Xeoloxicamente, o arrecife pertence a unha crista submarina a poucos quilómetros ao leste de [[Capraia]] e esténdese cara ao sur ata chegar a Pianosa.<ref>{{Cita web|url=http://www.apat.gov.it/site/it-IT/Progetti/Lineamenti_geologici_di_Pianosa |title=Lineamenti geologici e geomorfologici|accessdate=29 de febreiro de 2012|language=Italian}}</ref> A crista está a unha profundidade media de 80 metros pero diminúe na proximidade da illa para chegar a 8 metros. As profundidades da rexión entre o arrecife e Montecristo alcanzan os 200 metros. == Fauna == O leito mariño ao redor da rocha está composto por dous tipos de [[briozoos]], o primeiro está formado por algas, briozoos e polychaetes que forman unha estrutura rica en cavidades; o segundo está formado por praderías de [[Posidonia]].<ref>[https://www.google.com/search?q=scoglio+d%27affrica&ie=utf-8&oe=utf-8 Società Toscana di Scienze Naturali]</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Faro Scoglio d'Africa]] === Ligazóns externas === *{{cita publicación periódica|url=http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3AaMg7bw3heEsJ%3Awww.stsn.it%2Fimages%2Fpdf%2FserA110%2F05%20Motteran-Ventura.pdf|apelidos1=Motteran|nome1=G.|apelidos2=Ventura|nome2=G.|último-amp=true|título=Aspetti geologici, morfologici e ambientali dello Scoglio d'Africa (Arcipelago Toscano)|revista=Atti della Società Toscana de Scienze Naturali di Pisa. Serie A|ano=2005|número=110|páxinas=51-60|lingua=it|data-acceso=16 de maio de 2022|data-arquivo=15 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190915233752/http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3AaMg7bw3heEsJ%3Awww.stsn.it%2Fimages%2Fpdf%2FserA110%2F05%2520Motteran-Ventura.pdf|url-morta=yes}} * [http://www.treccani.it/enciclopedia/montecristo_%28Enciclopedia-Italiana%29/ la Formica di Montecristo]{{it}} [[Categoría:Illas de Italia]] 19km43er36z45ss5vujg3ptsi6wdbeg 0 446148 6147850 6147107 2022-08-02T00:17:06Z Jembot 33958 Bot: Actualizando datos wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Www.wikipedia.org screenshot 2018.png|miniatura|Pantalla do portal de Wikipedia amosando as diferentes linguas clasificadas por número de artigos.|367x367px]] [[Wikipedia]] é unha enciclopedia en liña baseada nun [[wiki]] [[Multilingüismo|multilingüe]] e de [[contido libre]] editado e mantido por unha comunidade de editores, a cal comezou o 15 de xaneiro de 2001 coa [[Wikipedia en inglés|versión en lingua inglesa]]. Pouco despois, creáronse edicións en linguas diferentes do inglés: as edicións en [[Wikipedia en alemán|alemán]] e o [[Wikipedia en catalán|catalán]] foron creadas o 16 de marzo,<ref>{{Cite mailing list|url=https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikipedia-l/2001-March/000048.html|title=Alternative language wikipedias |date=16 de marzo de 2001 |mailing-list=Wikipedia-L|last=Wales|first=Jimmy|access-date=21 de decembro de 2020 |archive-date=20 de xuño de 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140620120728/http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikipedia-l/2001-March/000048.html|urlmorta=non}}</ref> a edición en [[Wikipedia en francés|francés]] o 23 de marzo,<ref>{{Cite web|last=Noisette|first=Thierry|date=24 de setembro de 2010 |title=Wikipédia en français dépasse le million d'articles|trans-title=French Wikipedia exceeds one million articles|url=https://www.zdnet.fr/blogs/l-esprit-libre/wikipedia-en-francais-depasse-le-million-d-articles-39754828.htm|urlmorta=non|archive-url=https://web.archive.org/web/20161107220853/http://www.zdnet.fr/actualites/wikipedia-en-francais-depasse-le-million-d-articles-39754828.htm|archive-date=7 de novembro de 2016|access-date=21 de decembro de 2020 |website=[[ZDNet]] France|publisher=[[Red Ventures]]|language=fr|quote=Wikipédia, l'encyclopédie collaborative libre, fêtera ses dix ans en janvier 2011, et a débuté le 23 mars 2001 en version française, mais dès ce jeudi 23 septembre, à neuf ans et demi exactement, la Wikipédia francophone a enregistré officiellement le cap du million d'articles.}}</ref> e a [[Wikipedia en sueco|sueca]] creouse o 23 de maio.<ref>{{Cite web|title=History of HomePage|url=http://sv.wikipedia.com/wiki.cgi?action=history&id=HomePage|urlmorta=si|archive-url=https://web.archive.org/web/20010608192645/http://sv.wikipedia.com/wiki.cgi?action=history&id=HomePage|archive-date=8 de outubro de 2001 |access-date=21 de decembro de 2020 |website=[[Wikipedia en sueco]]}}</ref> == Táboa == Esta é unha táboa con todas as '''[[Wikipedia]]s''', presentables en orde decrecente de páxinas de contido ou outros ordenamentos.<ref name="pdc">As páxinas de contido son as páxinas pertencentes ós [[Axuda:Espazo de nomes|espazos de nomes]] que cada comunidade considera que constitúen a propia enciclopedia —a máis do principal ou de artigos, nalgunhas edicións engádense outros complementarios, como os anexos da Wikipedia en español—, e que a máis non son redireccións e conteñen ao menos unha ligazón interna.</ref> Os datos actualízanse de xeito automático a diario. {| class="wikitable sortable col2izq col3izq col4izq" style="text-align:right;" |- style="font-size: 85%" ! !! Lingua !! lingua (local) !! {{abreviatura|Cód.|Código segundo ISO 639-1}}<ref>A dirección ([[Localizador uniforme de recursos|URL]]) de cada Wikipedia ten a estrutura <code>http(s)://'''xx'''.wikipedia.org/wiki/</code>, onde '''xx''' é a identificación da lingua desa Wikipedia, segundo o código de letras da norma [[ISO 639]]-1. Para as linguas que non teñen representación nese código, úsase un de tres letras, de [[ISO 639]]-2. En casos excepcionais non cubertos polo ISO, adóptase un código propio.</ref> ! {{abreviatura|P. de cont.|Páxinas de contido}}<ref name="pdc" /> !! Páxinas !! Edicións !! {{abreviatura|Admins.|Administradores}} !! Usuarios !! {{abreviatura|U. activos|Usuarios activos}}<ref>Considéranse activos ós usuarios que realizaron algunha acción no proxecto nos últimos 30 días.</ref> !! Ficheiros !! {{abreviatura|Prof.|Profundidade}}<ref>A profundidade é unha estima da actividade nunha Wikipedia que amosa con que frecuencia se poñen ó día as páxinas de contido. Profundidades meirandes que 200 ou menores que 10 poden descartarse por irrelevantes. <center><math>Profundidade=\frac{Edici\acute{o}ns}{P\acute{a}xinas}\cdot \left( \frac{P\acute{a}xinas - Artigos}{Artigos} \right)^{2}</math></center></ref> |- | <span id="en">1</span> | [[Lingua inglesa|Inglés]] | English | [[:en:|en]] | [[:en:Special:Statistics|6&nbsp;559&nbsp;067]] | [[:en:Special:Statistics|56&nbsp;657&nbsp;537]] | [[:en:Special:Statistics|1&nbsp;106&nbsp;911&nbsp;472]] | [[:en:Special:ListUsers/sysop|1030]] | [[:en:Special:ListUsers|44&nbsp;231&nbsp;074]] | [[:en:Special:ActiveUsers|113&nbsp;264]] | [[:en:Special:ListFiles|896&nbsp;807]] | 1139 |- | <span id="ceb">2</span> | [[Lingua cebuana|Cebuano]] | Sinugboanong | [[:ceb:|ceb]] | [[:ceb:Special:Statistics|6&nbsp;125&nbsp;873]] | [[:ceb:Special:Statistics|11&nbsp;232&nbsp;149]] | [[:ceb:Special:Statistics|34&nbsp;881&nbsp;466]] | [[:ceb:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:ceb:Special:ListUsers|92&nbsp;914]] | [[:ceb:Special:ActiveUsers|193]] | [[:ceb:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | <span id="de">3</span> | [[Lingua alemá|Alemán]] | Deutsch | [[:de:|de]] | [[:de:Special:Statistics|2&nbsp;711&nbsp;966]] | [[:de:Special:Statistics|7&nbsp;489&nbsp;389]] | [[:de:Special:Statistics|223&nbsp;502&nbsp;498]] | [[:de:Special:ListUsers/sysop|191]] | [[:de:Special:ListUsers|3&nbsp;969&nbsp;176]] | [[:de:Special:ActiveUsers|16&nbsp;900]] | [[:de:Special:ListFiles|128&nbsp;733]] | 92 |- | <span id="sv">4</span> | [[Lingua sueca|Sueco]] | Svenska | [[:sv:|sv]] | [[:sv:Special:Statistics|2&nbsp;551&nbsp;902]] | [[:sv:Special:Statistics|6&nbsp;117&nbsp;319]] | [[:sv:Special:Statistics|50&nbsp;904&nbsp;307]] | [[:sv:Special:ListUsers/sysop|66]] | [[:sv:Special:ListUsers|830&nbsp;070]] | [[:sv:Special:ActiveUsers|1894]] | [[:sv:Special:ListFiles|0]] | 16 |- | <span id="fr">5</span> | [[Lingua francesa|Francés]] | Français | [[:fr:|fr]] | [[:fr:Special:Statistics|2&nbsp;442&nbsp;040]] | [[:fr:Special:Statistics|12&nbsp;130&nbsp;073]] | [[:fr:Special:Statistics|195&nbsp;309&nbsp;087]] | [[:fr:Special:ListUsers/sysop|159]] | [[:fr:Special:ListUsers|4&nbsp;434&nbsp;458]] | [[:fr:Special:ActiveUsers|16&nbsp;517]] | [[:fr:Special:ListFiles|69&nbsp;000]] | 253 |- | <span id="nl">6</span> | [[Lingua neerlandesa|Neerlandés]] | Nederlands | [[:nl:|nl]] | [[:nl:Special:Statistics|2&nbsp;096&nbsp;798]] | [[:nl:Special:Statistics|4&nbsp;463&nbsp;101]] | [[:nl:Special:Statistics|62&nbsp;381&nbsp;882]] | [[:nl:Special:ListUsers/sysop|36]] | [[:nl:Special:ListUsers|1&nbsp;222&nbsp;000]] | [[:nl:Special:ActiveUsers|3429]] | [[:nl:Special:ListFiles|20]] | 17 |- | <span id="ru">7</span> | [[Lingua rusa|Ruso]] | Русский | [[:ru:|ru]] | [[:ru:Special:Statistics|1&nbsp;841&nbsp;622]] | [[:ru:Special:Statistics|7&nbsp;426&nbsp;841]] | [[:ru:Special:Statistics|124&nbsp;178&nbsp;112]] | [[:ru:Special:ListUsers/sysop|77]] | [[:ru:Special:ListUsers|3&nbsp;224&nbsp;282]] | [[:ru:Special:ActiveUsers|10&nbsp;509]] | [[:ru:Special:ListFiles|237&nbsp;615]] | 153 |- | <span id="es">8</span> | [[Lingua castelá|Castelán]] | Español | [[:es:|es]] | [[:es:Special:Statistics|1&nbsp;792&nbsp;476]] | [[:es:Special:Statistics|7&nbsp;701&nbsp;380]] | [[:es:Special:Statistics|144&nbsp;666&nbsp;042]] | [[:es:Special:ListUsers/sysop|63]] | [[:es:Special:ListUsers|6&nbsp;604&nbsp;914]] | [[:es:Special:ActiveUsers|13&nbsp;212]] | [[:es:Special:ListFiles|0]] | 204 |- | <span id="it">9</span> | [[Lingua italiana|Italiano]] | Italiano | [[:it:|it]] | [[:it:Special:Statistics|1&nbsp;765&nbsp;068]] | [[:it:Special:Statistics|7&nbsp;482&nbsp;556]] | [[:it:Special:Statistics|128&nbsp;332&nbsp;876]] | [[:it:Special:ListUsers/sysop|122]] | [[:it:Special:ListUsers|2&nbsp;278&nbsp;474]] | [[:it:Special:ActiveUsers|7485]] | [[:it:Special:ListFiles|139&nbsp;683]] | 179 |- | <span id="arz">10</span> | [[Árabe exipcio]] | مصرى (Maṣrī) | [[:arz:|arz]] | [[:arz:Special:Statistics|1&nbsp;596&nbsp;029]] | [[:arz:Special:Statistics|2&nbsp;007&nbsp;559]] | [[:arz:Special:Statistics|7&nbsp;111&nbsp;431]] | [[:arz:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:arz:Special:ListUsers|187&nbsp;522]] | [[:arz:Special:ActiveUsers|208]] | [[:arz:Special:ListFiles|1473]] | 0 |- | <span id="pl">11</span> | [[Lingua polaca|Polaco]] | Polski | [[:pl:|pl]] | [[:pl:Special:Statistics|1&nbsp;530&nbsp;875]] | [[:pl:Special:Statistics|3&nbsp;552&nbsp;899]] | [[:pl:Special:Statistics|67&nbsp;518&nbsp;990]] | [[:pl:Special:ListUsers/sysop|102]] | [[:pl:Special:ListUsers|1&nbsp;184&nbsp;109]] | [[:pl:Special:ActiveUsers|4025]] | [[:pl:Special:ListFiles|261]] | 33 |- | <span id="ja">12</span> | [[Lingua xaponesa|Xaponés]] | 日本語 | [[:ja:|ja]] | [[:ja:Special:Statistics|1&nbsp;335&nbsp;908]] | [[:ja:Special:Statistics|3&nbsp;948&nbsp;753]] | [[:ja:Special:Statistics|90&nbsp;575&nbsp;950]] | [[:ja:Special:ListUsers/sysop|40]] | [[:ja:Special:ListUsers|1&nbsp;962&nbsp;126]] | [[:ja:Special:ActiveUsers|14&nbsp;862]] | [[:ja:Special:ListFiles|32&nbsp;110]] | 87 |- | <span id="zh">13</span> | [[Lingua chinesa|Chinés]] | 中文 | [[:zh:|zh]] | [[:zh:Special:Statistics|1&nbsp;294&nbsp;036]] | [[:zh:Special:Statistics|7&nbsp;105&nbsp;909]] | [[:zh:Special:Statistics|72&nbsp;713&nbsp;635]] | [[:zh:Special:ListUsers/sysop|66]] | [[:zh:Special:ListUsers|3&nbsp;247&nbsp;394]] | [[:zh:Special:ActiveUsers|8827]] | [[:zh:Special:ListFiles|60&nbsp;547]] | 206 |- | <span id="vi">14</span> | [[Lingua_vietnamita|Vietnamita]] | Tiếng Việt | [[:vi:|vi]] | [[:vi:Special:Statistics|1&nbsp;274&nbsp;857]] | [[:vi:Special:Statistics|19&nbsp;372&nbsp;864]] | [[:vi:Special:Statistics|68&nbsp;870&nbsp;481]] | [[:vi:Special:ListUsers/sysop|20]] | [[:vi:Special:ListUsers|874&nbsp;846]] | [[:vi:Special:ActiveUsers|2054]] | [[:vi:Special:ListFiles|24&nbsp;477]] | 716 |- | <span id="war">15</span> | [[Lingua waray-waray|Waray-waray]] | Winaray | [[:war:|war]] | [[:war:Special:Statistics|1&nbsp;265&nbsp;917]] | [[:war:Special:Statistics|2&nbsp;881&nbsp;754]] | [[:war:Special:Statistics|6&nbsp;285&nbsp;318]] | [[:war:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:war:Special:ListUsers|52&nbsp;785]] | [[:war:Special:ActiveUsers|98]] | [[:war:Special:ListFiles|42]] | 3 |- | <span id="uk">16</span> | [[Lingua ucraína|Ucraíno]] | Українська | [[:uk:|uk]] | [[:uk:Special:Statistics|1&nbsp;181&nbsp;610]] | [[:uk:Special:Statistics|4&nbsp;105&nbsp;980]] | [[:uk:Special:Statistics|36&nbsp;637&nbsp;695]] | [[:uk:Special:ListUsers/sysop|49]] | [[:uk:Special:ListUsers|636&nbsp;918]] | [[:uk:Special:ActiveUsers|3196]] | [[:uk:Special:ListFiles|110&nbsp;434]] | 54 |- | <span id="ar">17</span> | [[Lingua árabe|Árabe]] | العربية | [[:ar:|ar]] | [[:ar:Special:Statistics|1&nbsp;180&nbsp;461]] | [[:ar:Special:Statistics|7&nbsp;792&nbsp;723]] | [[:ar:Special:Statistics|58&nbsp;783&nbsp;145]] | [[:ar:Special:ListUsers/sysop|26]] | [[:ar:Special:ListUsers|2&nbsp;284&nbsp;383]] | [[:ar:Special:ActiveUsers|4701]] | [[:ar:Special:ListFiles|49&nbsp;640]] | 236 |- | <span id="pt">18</span> | [[Lingua portuguesa|Portugués]] | Português | [[:pt:|pt]] | [[:pt:Special:Statistics|1&nbsp;094&nbsp;009]] | [[:pt:Special:Statistics|5&nbsp;394&nbsp;862]] | [[:pt:Special:Statistics|63&nbsp;937&nbsp;321]] | [[:pt:Special:ListUsers/sysop|56]] | [[:pt:Special:ListUsers|2&nbsp;786&nbsp;424]] | [[:pt:Special:ActiveUsers|8601]] | [[:pt:Special:ListFiles|58&nbsp;353]] | 183 |- | <span id="fa">19</span> | [[Lingua persa|Persa]] | فارسی | [[:fa:|fa]] | [[:fa:Special:Statistics|921&nbsp;766]] | [[:fa:Special:Statistics|5&nbsp;331&nbsp;053]] | [[:fa:Special:Statistics|35&nbsp;200&nbsp;961]] | [[:fa:Special:ListUsers/sysop|34]] | [[:fa:Special:ListUsers|1&nbsp;138&nbsp;861]] | [[:fa:Special:ActiveUsers|5156]] | [[:fa:Special:ListFiles|81&nbsp;617]] | 151 |- | <span id="ca">20</span> | [[Lingua catalá|Catalán]] | Català | [[:ca:|ca]] | [[:ca:Special:Statistics|705&nbsp;563]] | [[:ca:Special:Statistics|1&nbsp;760&nbsp;927]] | [[:ca:Special:Statistics|30&nbsp;452&nbsp;111]] | [[:ca:Special:ListUsers/sysop|30]] | [[:ca:Special:ListUsers|425&nbsp;016]] | [[:ca:Special:ActiveUsers|1002]] | [[:ca:Special:ListFiles|15&nbsp;488]] | 38 |- | <span id="sr">21</span> | [[Lingua serbia|Serbio]] | Српски / Srpski | [[:sr:|sr]] | [[:sr:Special:Statistics|661&nbsp;083]] | [[:sr:Special:Statistics|3&nbsp;982&nbsp;492]] | [[:sr:Special:Statistics|25&nbsp;101&nbsp;338]] | [[:sr:Special:ListUsers/sysop|18]] | [[:sr:Special:ListUsers|309&nbsp;849]] | [[:sr:Special:ActiveUsers|741]] | [[:sr:Special:ListFiles|36&nbsp;141]] | 159 |- | <span id="id">22</span> | [[Lingua indonesia|Indonesio]] | Bahasa Indonesia | [[:id:|id]] | [[:id:Special:Statistics|625&nbsp;781]] | [[:id:Special:Statistics|3&nbsp;287&nbsp;723]] | [[:id:Special:Statistics|21&nbsp;444&nbsp;044]] | [[:id:Special:ListUsers/sysop|41]] | [[:id:Special:ListUsers|1&nbsp;342&nbsp;847]] | [[:id:Special:ActiveUsers|3190]] | [[:id:Special:ListFiles|47&nbsp;384]] | 118 |- | <span id="ko">23</span> | [[Lingua coreana|Coreano]] | 한국어 | [[:ko:|ko]] | [[:ko:Special:Statistics|597&nbsp;751]] | [[:ko:Special:Statistics|2&nbsp;722&nbsp;853]] | [[:ko:Special:Statistics|33&nbsp;016&nbsp;230]] | [[:ko:Special:ListUsers/sysop|27]] | [[:ko:Special:ListUsers|746&nbsp;775]] | [[:ko:Special:ActiveUsers|1551]] | [[:ko:Special:ListFiles|12&nbsp;683]] | 153 |- | <span id="no">24</span> | [[Lingua norueguesa|Noruegués]] | Norsk (Bokmål) | [[:no:|no]] | [[:no:Special:Statistics|594&nbsp;736]] | [[:no:Special:Statistics|1&nbsp;695&nbsp;802]] | [[:no:Special:Statistics|22&nbsp;783&nbsp;760]] | [[:no:Special:ListUsers/sysop|40]] | [[:no:Special:ListUsers|557&nbsp;891]] | [[:no:Special:ActiveUsers|973]] | [[:no:Special:ListFiles|5]] | 46 |- | <span id="fi">25</span> | [[Lingua finesa|Finés]] | Suomi | [[:fi:|fi]] | [[:fi:Special:Statistics|535&nbsp;046]] | [[:fi:Special:Statistics|1&nbsp;406&nbsp;546]] | [[:fi:Special:Statistics|20&nbsp;620&nbsp;169]] | [[:fi:Special:ListUsers/sysop|30]] | [[:fi:Special:ListUsers|519&nbsp;429]] | [[:fi:Special:ActiveUsers|1525]] | [[:fi:Special:ListFiles|69&nbsp;514]] | 38 |- | <span id="hu">26</span> | [[Lingua húngara|Húngaro]] | Magyar | [[:hu:|hu]] | [[:hu:Special:Statistics|509&nbsp;162]] | [[:hu:Special:Statistics|1&nbsp;447&nbsp;026]] | [[:hu:Special:Statistics|25&nbsp;083&nbsp;075]] | [[:hu:Special:ListUsers/sysop|24]] | [[:hu:Special:ListUsers|509&nbsp;304]] | [[:hu:Special:ActiveUsers|1536]] | [[:hu:Special:ListFiles|8381]] | 58 |- | <span id="cs">27</span> | [[Lingua checa|Checo]] | Čeština | [[:cs:|cs]] | [[:cs:Special:Statistics|507&nbsp;573]] | [[:cs:Special:Statistics|1&nbsp;398&nbsp;724]] | [[:cs:Special:Statistics|21&nbsp;502&nbsp;481]] | [[:cs:Special:ListUsers/sysop|32]] | [[:cs:Special:ListUsers|584&nbsp;851]] | [[:cs:Special:ActiveUsers|2051]] | [[:cs:Special:ListFiles|1]] | 47 |- | <span id="tr">28</span> | [[Lingua turca|Turco]] | Türkçe | [[:tr:|tr]] | [[:tr:Special:Statistics|504&nbsp;060]] | [[:tr:Special:Statistics|2&nbsp;373&nbsp;175]] | [[:tr:Special:Statistics|28&nbsp;154&nbsp;713]] | [[:tr:Special:ListUsers/sysop|24]] | [[:tr:Special:ListUsers|1&nbsp;415&nbsp;981]] | [[:tr:Special:ActiveUsers|2963]] | [[:tr:Special:ListFiles|37&nbsp;488]] | 163 |- | <span id="ce">29</span> | [[Lingua chechena|Checheno]] | Нохчийн | [[:ce:|ce]] | [[:ce:Special:Statistics|479&nbsp;695]] | [[:ce:Special:Statistics|906&nbsp;337]] | [[:ce:Special:Statistics|8&nbsp;668&nbsp;819]] | [[:ce:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ce:Special:ListUsers|30&nbsp;602]] | [[:ce:Special:ActiveUsers|53]] | [[:ce:Special:ListFiles|315]] | 7 |- | <span id="sh">30</span> | [[Lingua serbocroata|Serbocroata]] | Srpskohrvatski | [[:sh:|sh]] | [[:sh:Special:Statistics|456&nbsp;816]] | [[:sh:Special:Statistics|4&nbsp;644&nbsp;151]] | [[:sh:Special:Statistics|41&nbsp;240&nbsp;386]] | [[:sh:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:sh:Special:ListUsers|175&nbsp;906]] | [[:sh:Special:ActiveUsers|165]] | [[:sh:Special:ListFiles|10&nbsp;240]] | 746 |- | <span id="ro">31</span> | [[Lingua romanesa|Romanés]] | Română | [[:ro:|ro]] | [[:ro:Special:Statistics|432&nbsp;325]] | [[:ro:Special:Statistics|2&nbsp;618&nbsp;420]] | [[:ro:Special:Statistics|14&nbsp;990&nbsp;061]] | [[:ro:Special:ListUsers/sysop|18]] | [[:ro:Special:ListUsers|590&nbsp;704]] | [[:ro:Special:ActiveUsers|856]] | [[:ro:Special:ListFiles|116&nbsp;407]] | 146 |- | <span id="zh-min-nan">32</span> | [[Lingua min nam|Min nam]] | Bân-lâm-gú | [[:zh-min-nan:|zh-min-nan]] | [[:zh-min-nan:Special:Statistics|431&nbsp;530]] | [[:zh-min-nan:Special:Statistics|1&nbsp;062&nbsp;809]] | [[:zh-min-nan:Special:Statistics|3&nbsp;129&nbsp;803]] | [[:zh-min-nan:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:zh-min-nan:Special:ListUsers|53&nbsp;778]] | [[:zh-min-nan:Special:ActiveUsers|85]] | [[:zh-min-nan:Special:ListFiles|362]] | 6 |- | <span id="tt">33</span> | [[Lingua tártara|Tártaro]] | Tatarça (Татарча) | [[:tt:|tt]] | [[:tt:Special:Statistics|417&nbsp;495]] | [[:tt:Special:Statistics|564&nbsp;505]] | [[:tt:Special:Statistics|3&nbsp;522&nbsp;954]] | [[:tt:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:tt:Special:ListUsers|42&nbsp;980]] | [[:tt:Special:ActiveUsers|82]] | [[:tt:Special:ListFiles|6077]] | 0 |- | <span id="eu">34</span> | [[Lingua éuscara|Éuscaro]] | Euskara | [[:eu:|eu]] | [[:eu:Special:Statistics|396&nbsp;624]] | [[:eu:Special:Statistics|823&nbsp;661]] | [[:eu:Special:Statistics|8&nbsp;986&nbsp;777]] | [[:eu:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:eu:Special:ListUsers|138&nbsp;316]] | [[:eu:Special:ActiveUsers|255]] | [[:eu:Special:ListFiles|0]] | 12 |- | <span id="ms">35</span> | [[Lingua malaia|Malaio]] | Bahasa Melayu | [[:ms:|ms]] | [[:ms:Special:Statistics|359&nbsp;559]] | [[:ms:Special:Statistics|1&nbsp;040&nbsp;954]] | [[:ms:Special:Statistics|5&nbsp;616&nbsp;941]] | [[:ms:Special:ListUsers/sysop|15]] | [[:ms:Special:ListUsers|297&nbsp;782]] | [[:ms:Special:ActiveUsers|542]] | [[:ms:Special:ListFiles|19&nbsp;612]] | 19 |- | <span id="eo">36</span> | [[Esperanto]] | Esperanto | [[:eo:|eo]] | [[:eo:Special:Statistics|322&nbsp;507]] | [[:eo:Special:Statistics|711&nbsp;832]] | [[:eo:Special:Statistics|7&nbsp;653&nbsp;088]] | [[:eo:Special:ListUsers/sysop|16]] | [[:eo:Special:ListUsers|199&nbsp;017]] | [[:eo:Special:ActiveUsers|302]] | [[:eo:Special:ListFiles|10&nbsp;894]] | 15 |- | <span id="he">37</span> | [[Lingua hebrea|Hebreo]] | עברית | [[:he:|he]] | [[:he:Special:Statistics|319&nbsp;816]] | [[:he:Special:Statistics|1&nbsp;337&nbsp;294]] | [[:he:Special:Statistics|34&nbsp;341&nbsp;015]] | [[:he:Special:ListUsers/sysop|32]] | [[:he:Special:ListUsers|992&nbsp;932]] | [[:he:Special:ActiveUsers|3186]] | [[:he:Special:ListFiles|73&nbsp;689]] | 259 |- | <span id="hy">38</span> | [[Lingua armenia|Armenio]] | Հայերեն | [[:hy:|hy]] | [[:hy:Special:Statistics|292&nbsp;895]] | [[:hy:Special:Statistics|987&nbsp;580]] | [[:hy:Special:Statistics|8&nbsp;469&nbsp;939]] | [[:hy:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:hy:Special:ListUsers|123&nbsp;558]] | [[:hy:Special:ActiveUsers|416]] | [[:hy:Special:ListFiles|11&nbsp;306]] | 48 |- | <span id="bg">39</span> | [[Lingua búlgara|Búlgaro]] | Български | [[:bg:|bg]] | [[:bg:Special:Statistics|283&nbsp;315]] | [[:bg:Special:Statistics|631&nbsp;346]] | [[:bg:Special:Statistics|11&nbsp;453&nbsp;221]] | [[:bg:Special:ListUsers/sysop|25]] | [[:bg:Special:ListUsers|310&nbsp;906]] | [[:bg:Special:ActiveUsers|744]] | [[:bg:Special:ListFiles|549]] | 27 |- | <span id="da">40</span> | [[Lingua dinamarquesa|Dinamarqués]] | Dansk | [[:da:|da]] | [[:da:Special:Statistics|283&nbsp;029]] | [[:da:Special:Statistics|906&nbsp;865]] | [[:da:Special:Statistics|11&nbsp;187&nbsp;790]] | [[:da:Special:ListUsers/sysop|25]] | [[:da:Special:ListUsers|434&nbsp;603]] | [[:da:Special:ActiveUsers|685]] | [[:da:Special:ListFiles|0]] | 59 |- | <span id="azb">41</span> | [[Azarí do sur]] | تۆرکجه | [[:azb:|azb]] | [[:azb:Special:Statistics|242&nbsp;010]] | [[:azb:Special:Statistics|570&nbsp;656]] | [[:azb:Special:Statistics|1&nbsp;521&nbsp;078]] | [[:azb:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:azb:Special:ListUsers|37&nbsp;747]] | [[:azb:Special:ActiveUsers|115]] | [[:azb:Special:ListFiles|246]] | 4 |- | <span id="sk">42</span> | [[Lingua eslovaca|Eslovaco]] | Slovenčina | [[:sk:|sk]] | [[:sk:Special:Statistics|241&nbsp;466]] | [[:sk:Special:Statistics|548&nbsp;442]] | [[:sk:Special:Statistics|7&nbsp;394&nbsp;144]] | [[:sk:Special:ListUsers/sysop|10]] | [[:sk:Special:ListUsers|221&nbsp;136]] | [[:sk:Special:ActiveUsers|519]] | [[:sk:Special:ListFiles|0]] | 21 |- | <span id="kk">43</span> | [[Lingua casaca|Casaco]] | Қазақша | [[:kk:|kk]] | [[:kk:Special:Statistics|231&nbsp;917]] | [[:kk:Special:Statistics|587&nbsp;494]] | [[:kk:Special:Statistics|3&nbsp;052&nbsp;952]] | [[:kk:Special:ListUsers/sysop|16]] | [[:kk:Special:ListUsers|120&nbsp;630]] | [[:kk:Special:ActiveUsers|198]] | [[:kk:Special:ListFiles|10&nbsp;539]] | 12 |- | <span id="et">44</span> | [[Lingua estoniana|Estoniano]] | Eesti | [[:et:|et]] | [[:et:Special:Statistics|229&nbsp;273]] | [[:et:Special:Statistics|541&nbsp;569]] | [[:et:Special:Statistics|6&nbsp;163&nbsp;803]] | [[:et:Special:ListUsers/sysop|33]] | [[:et:Special:ListUsers|167&nbsp;830]] | [[:et:Special:ActiveUsers|424]] | [[:et:Special:ListFiles|758]] | 21 |- | <span id="min">45</span> | [[Lingua minangkabau|Minangkabau]] | Minangkabau | [[:min:|min]] | [[:min:Special:Statistics|225&nbsp;527]] | [[:min:Special:Statistics|385&nbsp;204]] | [[:min:Special:Statistics|2&nbsp;443&nbsp;765]] | [[:min:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:min:Special:ListUsers|16&nbsp;078]] | [[:min:Special:ActiveUsers|45]] | [[:min:Special:ListFiles|177]] | 3 |- | <span id="be">46</span> | [[Lingua belarusa|Belaruso]] | Беларуская | [[:be:|be]] | [[:be:Special:Statistics|220&nbsp;597]] | [[:be:Special:Statistics|645&nbsp;526]] | [[:be:Special:Statistics|4&nbsp;161&nbsp;187]] | [[:be:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:be:Special:ListUsers|120&nbsp;399]] | [[:be:Special:ActiveUsers|278]] | [[:be:Special:ListFiles|3243]] | 23 |- | <span id="simple">47</span> | [[Inglés simple]] | Simple English | [[:simple:|simple]] | [[:simple:Special:Statistics|216&nbsp;016]] | [[:simple:Special:Statistics|699&nbsp;598]] | [[:simple:Special:Statistics|8&nbsp;349&nbsp;725]] | [[:simple:Special:ListUsers/sysop|17]] | [[:simple:Special:ListUsers|1&nbsp;220&nbsp;882]] | [[:simple:Special:ActiveUsers|940]] | [[:simple:Special:ListFiles|36]] | 59 |- | <span id="hr">48</span> | [[Lingua croata|Croata]] | Hrvatski | [[:hr:|hr]] | [[:hr:Special:Statistics|212&nbsp;823]] | [[:hr:Special:Statistics|444&nbsp;950]] | [[:hr:Special:Statistics|6&nbsp;420&nbsp;823]] | [[:hr:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:hr:Special:ListUsers|277&nbsp;302]] | [[:hr:Special:ActiveUsers|490]] | [[:hr:Special:ListFiles|20&nbsp;945]] | 17 |- | <span id="el">49</span> | [[Lingua grega|Grego]] | Ελληνικά | [[:el:|el]] | [[:el:Special:Statistics|212&nbsp;144]] | [[:el:Special:Statistics|630&nbsp;044]] | [[:el:Special:Statistics|9&nbsp;579&nbsp;274]] | [[:el:Special:ListUsers/sysop|22]] | [[:el:Special:ListUsers|368&nbsp;100]] | [[:el:Special:ActiveUsers|1009]] | [[:el:Special:ListFiles|18&nbsp;495]] | 58 |- | <span id="lt">50</span> | [[Lingua lituana|Lituano]] | Lietuvių | [[:lt:|lt]] | [[:lt:Special:Statistics|203&nbsp;695]] | [[:lt:Special:Statistics|499&nbsp;609]] | [[:lt:Special:Statistics|6&nbsp;639&nbsp;694]] | [[:lt:Special:ListUsers/sysop|10]] | [[:lt:Special:ListUsers|166&nbsp;117]] | [[:lt:Special:ActiveUsers|329]] | [[:lt:Special:ListFiles|23&nbsp;843]] | 28 |- | <span id="gl">51</span> | [[Lingua galega|Galego]] | Galego | [[:gl:|gl]] | [[:gl:Special:Statistics|187&nbsp;331]] | [[:gl:Special:Statistics|471&nbsp;033]] | [[:gl:Special:Statistics|6&nbsp;138&nbsp;414]] | [[:gl:Special:ListUsers/sysop|8]] | [[:gl:Special:ListUsers|128&nbsp;000]] | [[:gl:Special:ActiveUsers|231]] | [[:gl:Special:ListFiles|451]] | 29 |- | <span id="az">52</span> | [[Lingua azarí|Azarí]] | Azərbaycan | [[:az:|az]] | [[:az:Special:Statistics|185&nbsp;907]] | [[:az:Special:Statistics|509&nbsp;942]] | [[:az:Special:Statistics|6&nbsp;544&nbsp;228]] | [[:az:Special:ListUsers/sysop|17]] | [[:az:Special:ListUsers|251&nbsp;055]] | [[:az:Special:ActiveUsers|680]] | [[:az:Special:ListFiles|23&nbsp;742]] | 38 |- | <span id="sl">53</span> | [[Lingua eslovena|Esloveno]] | Slovenščina | [[:sl:|sl]] | [[:sl:Special:Statistics|177&nbsp;203]] | [[:sl:Special:Statistics|439&nbsp;094]] | [[:sl:Special:Statistics|5&nbsp;714&nbsp;347]] | [[:sl:Special:ListUsers/sysop|22]] | [[:sl:Special:ListUsers|213&nbsp;357]] | [[:sl:Special:ActiveUsers|328]] | [[:sl:Special:ListFiles|8335]] | 28 |- | <span id="ur">54</span> | [[Lingua urdú|Urdú]] | اردو | [[:ur:|ur]] | [[:ur:Special:Statistics|174&nbsp;057]] | [[:ur:Special:Statistics|991&nbsp;053]] | [[:ur:Special:Statistics|4&nbsp;991&nbsp;310]] | [[:ur:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:ur:Special:ListUsers|148&nbsp;927]] | [[:ur:Special:ActiveUsers|307]] | [[:ur:Special:ListFiles|12&nbsp;486]] | 110 |- | <span id="nn">55</span> | [[Nynorsk|Noruegués (Nynorsk)]] | Nynorsk | [[:nn:|nn]] | [[:nn:Special:Statistics|162&nbsp;592]] | [[:nn:Special:Statistics|372&nbsp;294]] | [[:nn:Special:Statistics|3&nbsp;387&nbsp;441]] | [[:nn:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:nn:Special:ListUsers|121&nbsp;554]] | [[:nn:Special:ActiveUsers|114]] | [[:nn:Special:ListFiles|16]] | 15 |- | <span id="ka">56</span> | [[Lingua xeorxiana|Xeorxiano]] | ქართული | [[:ka:|ka]] | [[:ka:Special:Statistics|162&nbsp;006]] | [[:ka:Special:Statistics|459&nbsp;218]] | [[:ka:Special:Statistics|4&nbsp;390&nbsp;621]] | [[:ka:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:ka:Special:ListUsers|142&nbsp;819]] | [[:ka:Special:ActiveUsers|232]] | [[:ka:Special:ListFiles|14&nbsp;835]] | 32 |- | <span id="uz">57</span> | [[Lingua uzbeka|Uzbeko]] | O‘zbek | [[:uz:|uz]] | [[:uz:Special:Statistics|155&nbsp;906]] | [[:uz:Special:Statistics|671&nbsp;388]] | [[:uz:Special:Statistics|2&nbsp;725&nbsp;005]] | [[:uz:Special:ListUsers/sysop|19]] | [[:uz:Special:ListUsers|76&nbsp;272]] | [[:uz:Special:ActiveUsers|703]] | [[:uz:Special:ListFiles|2048]] | 44 |- | <span id="hi">58</span> | [[Lingua hindi|Hindi]] | हिन्दी | [[:hi:|hi]] | [[:hi:Special:Statistics|152&nbsp;136]] | [[:hi:Special:Statistics|1&nbsp;187&nbsp;536]] | [[:hi:Special:Statistics|5&nbsp;590&nbsp;959]] | [[:hi:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:hi:Special:ListUsers|707&nbsp;268]] | [[:hi:Special:ActiveUsers|1248]] | [[:hi:Special:ListFiles|3565]] | 218 |- | <span id="th">59</span> | [[Lingua tailandesa|Tailandés]] | ไทย | [[:th:|th]] | [[:th:Special:Statistics|149&nbsp;321]] | [[:th:Special:Statistics|971&nbsp;477]] | [[:th:Special:Statistics|10&nbsp;208&nbsp;375]] | [[:th:Special:ListUsers/sysop|15]] | [[:th:Special:ListUsers|428&nbsp;784]] | [[:th:Special:ActiveUsers|956]] | [[:th:Special:ListFiles|27&nbsp;282]] | 318 |- | <span id="ta">60</span> | [[Lingua támil|Támil]] | தமிழ் | [[:ta:|ta]] | [[:ta:Special:Statistics|147&nbsp;615]] | [[:ta:Special:Statistics|464&nbsp;816]] | [[:ta:Special:Statistics|3&nbsp;476&nbsp;072]] | [[:ta:Special:ListUsers/sysop|31]] | [[:ta:Special:ListUsers|207&nbsp;141]] | [[:ta:Special:ActiveUsers|310]] | [[:ta:Special:ListFiles|7752]] | 34 |- | <span id="la">61</span> | [[Lingua latina|Latín]] | Latina | [[:la:|la]] | [[:la:Special:Statistics|137&nbsp;123]] | [[:la:Special:Statistics|275&nbsp;719]] | [[:la:Special:Statistics|3&nbsp;686&nbsp;563]] | [[:la:Special:ListUsers/sysop|21]] | [[:la:Special:ListUsers|157&nbsp;758]] | [[:la:Special:ActiveUsers|162]] | [[:la:Special:ListFiles|0]] | 13 |- | <span id="cy">62</span> | [[Lingua galesa|Galés]] | Cymraeg | [[:cy:|cy]] | [[:cy:Special:Statistics|134&nbsp;970]] | [[:cy:Special:Statistics|274&nbsp;677]] | [[:cy:Special:Statistics|11&nbsp;094&nbsp;496]] | [[:cy:Special:ListUsers/sysop|16]] | [[:cy:Special:ListUsers|73&nbsp;505]] | [[:cy:Special:ActiveUsers|130]] | [[:cy:Special:ListFiles|11&nbsp;269]] | 43 |- | <span id="ast">63</span> | [[Lingua asturiana|Asturiano]] | Asturianu | [[:ast:|ast]] | [[:ast:Special:Statistics|129&nbsp;872]] | [[:ast:Special:Statistics|228&nbsp;417]] | [[:ast:Special:Statistics|3&nbsp;698&nbsp;339]] | [[:ast:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:ast:Special:ListUsers|106&nbsp;447]] | [[:ast:Special:ActiveUsers|111]] | [[:ast:Special:ListFiles|0]] | 9 |- | <span id="mk">64</span> | [[Lingua macedonia|Macedonio]] | Македонски | [[:mk:|mk]] | [[:mk:Special:Statistics|129&nbsp;683]] | [[:mk:Special:Statistics|523&nbsp;917]] | [[:mk:Special:Statistics|4&nbsp;786&nbsp;855]] | [[:mk:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:mk:Special:ListUsers|103&nbsp;091]] | [[:mk:Special:ActiveUsers|233]] | [[:mk:Special:ListFiles|8677]] | 84 |- | <span id="zh-yue">65</span> | [[Lingua cantonesa|Cantonés]] | 粵語 | [[:zh-yue:|zh-yue]] | [[:zh-yue:Special:Statistics|126&nbsp;050]] | [[:zh-yue:Special:Statistics|283&nbsp;876]] | [[:zh-yue:Special:Statistics|1&nbsp;854&nbsp;362]] | [[:zh-yue:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:zh-yue:Special:ListUsers|243&nbsp;123]] | [[:zh-yue:Special:ActiveUsers|318]] | [[:zh-yue:Special:ListFiles|2627]] | 10 |- | <span id="bn">66</span> | [[Lingua bengalí|Bengalí]] | বাংলা | [[:bn:|bn]] | [[:bn:Special:Statistics|125&nbsp;916]] | [[:bn:Special:Statistics|987&nbsp;553]] | [[:bn:Special:Statistics|6&nbsp;011&nbsp;369]] | [[:bn:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:bn:Special:ListUsers|382&nbsp;988]] | [[:bn:Special:ActiveUsers|1059]] | [[:bn:Special:ListFiles|15&nbsp;263]] | 285 |- | <span id="lv">67</span> | [[Lingua letoa|Letón]] | Latviešu | [[:lv:|lv]] | [[:lv:Special:Statistics|114&nbsp;827]] | [[:lv:Special:Statistics|466&nbsp;519]] | [[:lv:Special:Statistics|3&nbsp;657&nbsp;667]] | [[:lv:Special:ListUsers/sysop|13]] | [[:lv:Special:ListUsers|107&nbsp;731]] | [[:lv:Special:ActiveUsers|285]] | [[:lv:Special:ListFiles|25&nbsp;490]] | 73 |- | <span id="tg">68</span> | [[Lingua taxica|Taxico]] | Тоҷикӣ | [[:tg:|tg]] | [[:tg:Special:Statistics|107&nbsp;674]] | [[:tg:Special:Statistics|262&nbsp;647]] | [[:tg:Special:Statistics|1&nbsp;307&nbsp;644]] | [[:tg:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:tg:Special:ListUsers|36&nbsp;036]] | [[:tg:Special:ActiveUsers|82]] | [[:tg:Special:ListFiles|485]] | 10 |- | <span id="af">69</span> | [[Lingua afrikaans|Afrikaans]] | Afrikaans | [[:af:|af]] | [[:af:Special:Statistics|104&nbsp;111]] | [[:af:Special:Statistics|372&nbsp;438]] | [[:af:Special:Statistics|2&nbsp;512&nbsp;012]] | [[:af:Special:ListUsers/sysop|16]] | [[:af:Special:ListUsers|151&nbsp;703]] | [[:af:Special:ActiveUsers|178]] | [[:af:Special:ListFiles|9615]] | 44 |- | <span id="my">70</span> | [[Lingua birmana|Birmano]] | မ္ရန္‌မာစာ | [[:my:|my]] | [[:my:Special:Statistics|103&nbsp;579]] | [[:my:Special:Statistics|216&nbsp;206]] | [[:my:Special:Statistics|752&nbsp;448]] | [[:my:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:my:Special:ListUsers|102&nbsp;701]] | [[:my:Special:ActiveUsers|153]] | [[:my:Special:ListFiles|2978]] | 4 |- | <span id="mg">71</span> | [[Lingua malgaxe|Malgaxe]] | Malagasy | [[:mg:|mg]] | [[:mg:Special:Statistics|94&nbsp;872]] | [[:mg:Special:Statistics|245&nbsp;093]] | [[:mg:Special:Statistics|1&nbsp;045&nbsp;552]] | [[:mg:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:mg:Special:ListUsers|28&nbsp;762]] | [[:mg:Special:ActiveUsers|52]] | [[:mg:Special:ListFiles|3]] | 10 |- | <span id="bs">72</span> | [[Lingua bosníaca|Bosníaco]] | Bosanski | [[:bs:|bs]] | [[:bs:Special:Statistics|90&nbsp;310]] | [[:bs:Special:Statistics|367&nbsp;619]] | [[:bs:Special:Statistics|3&nbsp;414&nbsp;348]] | [[:bs:Special:ListUsers/sysop|9]] | [[:bs:Special:ListUsers|144&nbsp;254]] | [[:bs:Special:ActiveUsers|176]] | [[:bs:Special:ListFiles|5456]] | 87 |- | <span id="oc">73</span> | [[Lingua occitana|Occitano]] | Occitan | [[:oc:|oc]] | [[:oc:Special:Statistics|88&nbsp;593]] | [[:oc:Special:Statistics|157&nbsp;371]] | [[:oc:Special:Statistics|2&nbsp;308&nbsp;421]] | [[:oc:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:oc:Special:ListUsers|48&nbsp;277]] | [[:oc:Special:ActiveUsers|93]] | [[:oc:Special:ListFiles|924]] | 8 |- | <span id="vo">74</span> | [[Volapük]] | Volapük | [[:vo:|vo]] | [[:vo:Special:Statistics|88&nbsp;149]] | [[:vo:Special:Statistics|218&nbsp;928]] | [[:vo:Special:Statistics|3&nbsp;274&nbsp;531]] | [[:vo:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:vo:Special:ListUsers|32&nbsp;306]] | [[:vo:Special:ActiveUsers|32]] | [[:vo:Special:ListFiles|0]] | 32 |- | <span id="sq">75</span> | [[Lingua albanesa|Albanés]] | Shqip | [[:sq:|sq]] | [[:sq:Special:Statistics|86&nbsp;024]] | [[:sq:Special:Statistics|263&nbsp;084]] | [[:sq:Special:Statistics|2&nbsp;462&nbsp;520]] | [[:sq:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:sq:Special:ListUsers|143&nbsp;548]] | [[:sq:Special:ActiveUsers|236]] | [[:sq:Special:ListFiles|4727]] | 39 |- | <span id="mr">76</span> | [[Lingua marathi|Marathi]] | मराठी | [[:mr:|mr]] | [[:mr:Special:Statistics|85&nbsp;543]] | [[:mr:Special:Statistics|284&nbsp;258]] | [[:mr:Special:Statistics|2&nbsp;137&nbsp;858]] | [[:mr:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:mr:Special:ListUsers|145&nbsp;447]] | [[:mr:Special:ActiveUsers|172]] | [[:mr:Special:ListFiles|19&nbsp;140]] | 40 |- | <span id="nds">77</span> | [[Lingua baixo saxoa|Baixo saxón]] | Plattdüütsch | [[:nds:|nds]] | [[:nds:Special:Statistics|83&nbsp;853]] | [[:nds:Special:Statistics|162&nbsp;164]] | [[:nds:Special:Statistics|989&nbsp;818]] | [[:nds:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:nds:Special:ListUsers|48&nbsp;899]] | [[:nds:Special:ActiveUsers|42]] | [[:nds:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | <span id="ky">78</span> | [[Lingua kirguiz|Kirguiz]] | Кыргызча (Kyrgyzça) | [[:ky:|ky]] | [[:ky:Special:Statistics|81&nbsp;517]] | [[:ky:Special:Statistics|111&nbsp;200]] | [[:ky:Special:Statistics|422&nbsp;868]] | [[:ky:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ky:Special:ListUsers|33&nbsp;072]] | [[:ky:Special:ActiveUsers|75]] | [[:ky:Special:ListFiles|2688]] | 0 |- | <span id="ml">79</span> | [[Lingua malayalam|Malayalam]] | മലയാളം | [[:ml:|ml]] | [[:ml:Special:Statistics|78&nbsp;897]] | [[:ml:Special:Statistics|487&nbsp;747]] | [[:ml:Special:Statistics|3&nbsp;701&nbsp;528]] | [[:ml:Special:ListUsers/sysop|15]] | [[:ml:Special:ListUsers|162&nbsp;874]] | [[:ml:Special:ActiveUsers|262]] | [[:ml:Special:ListFiles|6962]] | 203 |- | <span id="be-tarask">80</span> | [[Lingua belarusa|Belaruso (Taraškievica)]] | Беларуская (тарашкевіца) | [[:be-tarask:|be-tarask]] | [[:be-tarask:Special:Statistics|78&nbsp;690]] | [[:be-tarask:Special:Statistics|226&nbsp;218]] | [[:be-tarask:Special:Statistics|2&nbsp;323&nbsp;632]] | [[:be-tarask:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:be-tarask:Special:ListUsers|76&nbsp;057]] | [[:be-tarask:Special:ActiveUsers|130]] | [[:be-tarask:Special:ListFiles|1886]] | 36 |- | <span id="te">81</span> | [[Lingua telugu|Telugu]] | తెలుగు | [[:te:|te]] | [[:te:Special:Statistics|77&nbsp;651]] | [[:te:Special:Statistics|305&nbsp;937]] | [[:te:Special:Statistics|3&nbsp;596&nbsp;470]] | [[:te:Special:ListUsers/sysop|13]] | [[:te:Special:ListUsers|114&nbsp;207]] | [[:te:Special:ActiveUsers|210]] | [[:te:Special:ListFiles|13&nbsp;463]] | 101 |- | <span id="sw">82</span> | [[Lingua suahili|Suahili]] | Kiswahili | [[:sw:|sw]] | [[:sw:Special:Statistics|74&nbsp;238]] | [[:sw:Special:Statistics|147&nbsp;224]] | [[:sw:Special:Statistics|1&nbsp;234&nbsp;489]] | [[:sw:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:sw:Special:ListUsers|54&nbsp;864]] | [[:sw:Special:ActiveUsers|186]] | [[:sw:Special:ListFiles|2269]] | 8 |- | <span id="new">83</span> | [[Lingua newari|Nepal bhasa]] | नेपाल भाषा | [[:new:|new]] | [[:new:Special:Statistics|72&nbsp;352]] | [[:new:Special:Statistics|196&nbsp;935]] | [[:new:Special:Statistics|848&nbsp;724]] | [[:new:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:new:Special:ListUsers|25&nbsp;006]] | [[:new:Special:ActiveUsers|21]] | [[:new:Special:ListFiles|0]] | 12 |- | <span id="br">84</span> | [[Lingua bretoa|Bretón]] | Brezhoneg | [[:br:|br]] | [[:br:Special:Statistics|72&nbsp;317]] | [[:br:Special:Statistics|141&nbsp;574]] | [[:br:Special:Statistics|2&nbsp;001&nbsp;341]] | [[:br:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:br:Special:ListUsers|69&nbsp;980]] | [[:br:Special:ActiveUsers|82]] | [[:br:Special:ListFiles|5405]] | 12 |- | <span id="jv">85</span> | [[Lingua xavanesa|Xavanés]] | Basa Jawa | [[:jv:|jv]] | [[:jv:Special:Statistics|69&nbsp;865]] | [[:jv:Special:Statistics|177&nbsp;736]] | [[:jv:Special:Statistics|1&nbsp;592&nbsp;482]] | [[:jv:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:jv:Special:ListUsers|53&nbsp;816]] | [[:jv:Special:ActiveUsers|103]] | [[:jv:Special:ListFiles|5430]] | 21 |- | <span id="vec">86</span> | [[Lingua véneta|Véneto]] | Vèneto | [[:vec:|vec]] | [[:vec:Special:Statistics|68&nbsp;974]] | [[:vec:Special:Statistics|140&nbsp;344]] | [[:vec:Special:Statistics|1&nbsp;100&nbsp;105]] | [[:vec:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:vec:Special:ListUsers|32&nbsp;026]] | [[:vec:Special:ActiveUsers|42]] | [[:vec:Special:ListFiles|724]] | 8 |- | <span id="ht">87</span> | [[Crioulo haitiano|Haitiano]] | Krèyol ayisyen | [[:ht:|ht]] | [[:ht:Special:Statistics|67&nbsp;837]] | [[:ht:Special:Statistics|82&nbsp;013]] | [[:ht:Special:Statistics|802&nbsp;979]] | [[:ht:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ht:Special:ListUsers|28&nbsp;445]] | [[:ht:Special:ActiveUsers|51]] | [[:ht:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="pms">88</span> | [[Lingua piemontesa|Piemontés]] | Piemontèis | [[:pms:|pms]] | [[:pms:Special:Statistics|66&nbsp;368]] | [[:pms:Special:Statistics|101&nbsp;488]] | [[:pms:Special:Statistics|855&nbsp;301]] | [[:pms:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:pms:Special:ListUsers|25&nbsp;270]] | [[:pms:Special:ActiveUsers|34]] | [[:pms:Special:ListFiles|2069]] | 2 |- | <span id="pnb">89</span> | [[Lingua punjabi|Punjabi occidental]] | شاہ مکھی پنجابی | [[:pnb:|pnb]] | [[:pnb:Special:Statistics|65&nbsp;786]] | [[:pnb:Special:Statistics|113&nbsp;771]] | [[:pnb:Special:Statistics|606&nbsp;137]] | [[:pnb:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:pnb:Special:ListUsers|32&nbsp;363]] | [[:pnb:Special:ActiveUsers|59]] | [[:pnb:Special:ListFiles|225]] | 2 |- | <span id="su">90</span> | [[Lingua sundanesa|Sundanés]] | Basa Sunda | [[:su:|su]] | [[:su:Special:Statistics|61&nbsp;275]] | [[:su:Special:Statistics|97&nbsp;386]] | [[:su:Special:Statistics|628&nbsp;487]] | [[:su:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:su:Special:ListUsers|28&nbsp;331]] | [[:su:Special:ActiveUsers|44]] | [[:su:Special:ListFiles|545]] | 2 |- | <span id="lb">91</span> | [[Lingua luxemburguesa|Luxemburgués]] | Lëtzebuergesch | [[:lb:|lb]] | [[:lb:Special:Statistics|60&nbsp;975]] | [[:lb:Special:Statistics|131&nbsp;394]] | [[:lb:Special:Statistics|2&nbsp;390&nbsp;393]] | [[:lb:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:lb:Special:ListUsers|55&nbsp;044]] | [[:lb:Special:ActiveUsers|72]] | [[:lb:Special:ListFiles|2367]] | 24 |- | <span id="ba">92</span> | [[Lingua baskir|Bashkir]] | Башҡорт | [[:ba:|ba]] | [[:ba:Special:Statistics|60&nbsp;289]] | [[:ba:Special:Statistics|169&nbsp;715]] | [[:ba:Special:Statistics|1&nbsp;147&nbsp;705]] | [[:ba:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:ba:Special:ListUsers|35&nbsp;366]] | [[:ba:Special:ActiveUsers|86]] | [[:ba:Special:ListFiles|1454]] | 22 |- | <span id="lld">93</span> | [[Lingua ladina|Ladino]] | Ladin | [[:lld:|lld]] | [[:lld:Special:Statistics|59&nbsp;757]] | [[:lld:Special:Statistics|63&nbsp;198]] | [[:lld:Special:Statistics|94&nbsp;102]] | [[:lld:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:lld:Special:ListUsers|2192]] | [[:lld:Special:ActiveUsers|18]] | [[:lld:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="ga">94</span> | [[Lingua irlandesa|Irlándes]] | Gaeilge | [[:ga:|ga]] | [[:ga:Special:Statistics|57&nbsp;196]] | [[:ga:Special:Statistics|95&nbsp;836]] | [[:ga:Special:Statistics|1&nbsp;066&nbsp;721]] | [[:ga:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:ga:Special:ListUsers|52&nbsp;427]] | [[:ga:Special:ActiveUsers|84]] | [[:ga:Special:ListFiles|1117]] | 5 |- | <span id="szl">95</span> | [[Lingua silesiana|Silesiano]] | Ślůnski | [[:szl:|szl]] | [[:szl:Special:Statistics|55&nbsp;835]] | [[:szl:Special:Statistics|69&nbsp;107]] | [[:szl:Special:Statistics|347&nbsp;514]] | [[:szl:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:szl:Special:ListUsers|21&nbsp;731]] | [[:szl:Special:ActiveUsers|50]] | [[:szl:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="is">96</span> | [[Lingua islandesa|Islandés]] | Íslenska | [[:is:|is]] | [[:is:Special:Statistics|54&nbsp;660]] | [[:is:Special:Statistics|141&nbsp;414]] | [[:is:Special:Statistics|1&nbsp;758&nbsp;698]] | [[:is:Special:ListUsers/sysop|19]] | [[:is:Special:ListUsers|86&nbsp;550]] | [[:is:Special:ActiveUsers|120]] | [[:is:Special:ListFiles|3218]] | 31 |- | <span id="lmo">97</span> | [[Lingua lombarda|Lombardo]] | Lumbaart | [[:lmo:|lmo]] | [[:lmo:Special:Statistics|53&nbsp;938]] | [[:lmo:Special:Statistics|122&nbsp;808]] | [[:lmo:Special:Statistics|1&nbsp;111&nbsp;740]] | [[:lmo:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:lmo:Special:ListUsers|37&nbsp;638]] | [[:lmo:Special:ActiveUsers|37]] | [[:lmo:Special:ListFiles|4437]] | 14 |- | <span id="ku">98</span> | [[Lingua kurda|Kurdo]] | Kurdî / كوردی | [[:ku:|ku]] | [[:ku:Special:Statistics|53&nbsp;837]] | [[:ku:Special:Statistics|109&nbsp;087]] | [[:ku:Special:Statistics|1&nbsp;092&nbsp;690]] | [[:ku:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ku:Special:ListUsers|51&nbsp;686]] | [[:ku:Special:ActiveUsers|94]] | [[:ku:Special:ListFiles|565]] | 10 |- | <span id="cv">99</span> | [[Lingua chuvaxa|Chuvaxo]] | Чăваш | [[:cv:|cv]] | [[:cv:Special:Statistics|49&nbsp;584]] | [[:cv:Special:Statistics|97&nbsp;708]] | [[:cv:Special:Statistics|749&nbsp;265]] | [[:cv:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:cv:Special:ListUsers|31&nbsp;158]] | [[:cv:Special:ActiveUsers|60]] | [[:cv:Special:ListFiles|537]] | 7 |- | <span id="fy">100</span> | [[Lingua frisoa occidental|Frisón occidental]] | Frysk | [[:fy:|fy]] | [[:fy:Special:Statistics|49&nbsp;132]] | [[:fy:Special:Statistics|149&nbsp;953]] | [[:fy:Special:Statistics|1&nbsp;083&nbsp;380]] | [[:fy:Special:ListUsers/sysop|8]] | [[:fy:Special:ListUsers|43&nbsp;372]] | [[:fy:Special:ActiveUsers|60]] | [[:fy:Special:ListFiles|7573]] | 30 |- | <span id="tl">101</span> | [[Lingua tagala|Tagalo]] | Tagalog | [[:tl:|tl]] | [[:tl:Special:Statistics|43&nbsp;006]] | [[:tl:Special:Statistics|233&nbsp;619]] | [[:tl:Special:Statistics|1&nbsp;953&nbsp;586]] | [[:tl:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:tl:Special:ListUsers|123&nbsp;268]] | [[:tl:Special:ActiveUsers|127]] | [[:tl:Special:ListFiles|1897]] | 164 |- | <span id="wuu">102</span> | [[Lingua wu|Wu]] | 吴语 | [[:wuu:|wuu]] | [[:wuu:Special:Statistics|42&nbsp;552]] | [[:wuu:Special:Statistics|55&nbsp;367]] | [[:wuu:Special:Statistics|294&nbsp;259]] | [[:wuu:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:wuu:Special:ListUsers|78&nbsp;589]] | [[:wuu:Special:ActiveUsers|54]] | [[:wuu:Special:ListFiles|136]] | 0 |- | <span id="ckb">103</span> | [[Lingua kurda central|Kurdo central]] | کوردی | [[:ckb:|ckb]] | [[:ckb:Special:Statistics|42&nbsp;257]] | [[:ckb:Special:Statistics|184&nbsp;402]] | [[:ckb:Special:Statistics|965&nbsp;172]] | [[:ckb:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:ckb:Special:ListUsers|51&nbsp;184]] | [[:ckb:Special:ActiveUsers|151]] | [[:ckb:Special:ListFiles|1612]] | 59 |- | <span id="an">104</span> | [[Lingua aragonesa|Aragonés]] | Aragonés | [[:an:|an]] | [[:an:Special:Statistics|42&nbsp;098]] | [[:an:Special:Statistics|128&nbsp;329]] | [[:an:Special:Statistics|1&nbsp;834&nbsp;630]] | [[:an:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:an:Special:ListUsers|68&nbsp;214]] | [[:an:Special:ActiveUsers|67]] | [[:an:Special:ListFiles|1499]] | 59 |- | <span id="sco">105</span> | [[Lingua scots|Scots]] | Scots | [[:sco:|sco]] | [[:sco:Special:Statistics|40&nbsp;557]] | [[:sco:Special:Statistics|146&nbsp;740]] | [[:sco:Special:Statistics|862&nbsp;004]] | [[:sco:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:sco:Special:ListUsers|95&nbsp;019]] | [[:sco:Special:ActiveUsers|106]] | [[:sco:Special:ListFiles|690]] | 40 |- | <span id="diq">106</span> | [[Lingua zazaki|Zazaki]] | Zazaki | [[:diq:|diq]] | [[:diq:Special:Statistics|40&nbsp;161]] | [[:diq:Special:Statistics|60&nbsp;549]] | [[:diq:Special:Statistics|487&nbsp;140]] | [[:diq:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:diq:Special:ListUsers|24&nbsp;908]] | [[:diq:Special:ActiveUsers|30]] | [[:diq:Special:ListFiles|209]] | 2 |- | <span id="pa">107</span> | [[Lingua punjabi|Punjabí]] | ਪੰਜਾਬੀ | [[:pa:|pa]] | [[:pa:Special:Statistics|38&nbsp;334]] | [[:pa:Special:Statistics|134&nbsp;135]] | [[:pa:Special:Statistics|608&nbsp;252]] | [[:pa:Special:ListUsers/sysop|9]] | [[:pa:Special:ListUsers|42&nbsp;210]] | [[:pa:Special:ActiveUsers|111]] | [[:pa:Special:ListFiles|1575]] | 28 |- | <span id="yo">108</span> | [[Lingua yoruba|Yoruba]] | Yorùbá | [[:yo:|yo]] | [[:yo:Special:Statistics|34&nbsp;270]] | [[:yo:Special:Statistics|59&nbsp;161]] | [[:yo:Special:Statistics|552&nbsp;494]] | [[:yo:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:yo:Special:ListUsers|24&nbsp;810]] | [[:yo:Special:ActiveUsers|66]] | [[:yo:Special:ListFiles|168]] | 4 |- | <span id="io">109</span> | [[Ido]] | Ido | [[:io:|io]] | [[:io:Special:Statistics|33&nbsp;323]] | [[:io:Special:Statistics|48&nbsp;928]] | [[:io:Special:Statistics|991&nbsp;723]] | [[:io:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:io:Special:ListUsers|33&nbsp;607]] | [[:io:Special:ActiveUsers|60]] | [[:io:Special:ListFiles|0]] | 4 |- | <span id="ne">110</span> | [[Lingua nepalesa|Nepalés]] | नेपाली | [[:ne:|ne]] | [[:ne:Special:Statistics|32&nbsp;274]] | [[:ne:Special:Statistics|103&nbsp;463]] | [[:ne:Special:Statistics|1&nbsp;067&nbsp;060]] | [[:ne:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:ne:Special:ListUsers|58&nbsp;559]] | [[:ne:Special:ActiveUsers|99]] | [[:ne:Special:ListFiles|1258]] | 50 |- | <span id="bar">111</span> | [[Lingua bávara|Bávaro]] | Boarisch | [[:bar:|bar]] | [[:bar:Special:Statistics|31&nbsp;631]] | [[:bar:Special:Statistics|116&nbsp;395]] | [[:bar:Special:Statistics|830&nbsp;140]] | [[:bar:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:bar:Special:ListUsers|63&nbsp;389]] | [[:bar:Special:ActiveUsers|53]] | [[:bar:Special:ListFiles|1320]] | 51 |- | <span id="gu">112</span> | [[Lingua gujarati|Gujaratí]] | ગુજરાતી | [[:gu:|gu]] | [[:gu:Special:Statistics|29&nbsp;941]] | [[:gu:Special:Statistics|117&nbsp;451]] | [[:gu:Special:Statistics|824&nbsp;766]] | [[:gu:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:gu:Special:ListUsers|68&nbsp;894]] | [[:gu:Special:ActiveUsers|65]] | [[:gu:Special:ListFiles|0]] | 59 |- | <span id="als">113</span> | [[Alemánico]] | Alemannisch | [[:als:|als]] | [[:als:Special:Statistics|28&nbsp;974]] | [[:als:Special:Statistics|69&nbsp;654]] | [[:als:Special:Statistics|1&nbsp;013&nbsp;848]] | [[:als:Special:ListUsers/sysop|9]] | [[:als:Special:ListUsers|92&nbsp;329]] | [[:als:Special:ActiveUsers|68]] | [[:als:Special:ListFiles|571]] | 28 |- | <span id="kn">114</span> | [[Lingua kanaresa|Kanarés]] | ಕನ್ನಡ | [[:kn:|kn]] | [[:kn:Special:Statistics|28&nbsp;369]] | [[:kn:Special:Statistics|130&nbsp;036]] | [[:kn:Special:Statistics|1&nbsp;106&nbsp;035]] | [[:kn:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:kn:Special:ListUsers|75&nbsp;971]] | [[:kn:Special:ActiveUsers|172]] | [[:kn:Special:ListFiles|2592]] | 109 |- | <span id="scn">115</span> | [[Lingua siciliana|Siciliano]] | Sicilianu | [[:scn:|scn]] | [[:scn:Special:Statistics|26&nbsp;208]] | [[:scn:Special:Statistics|55&nbsp;689]] | [[:scn:Special:Statistics|732&nbsp;738]] | [[:scn:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:scn:Special:ListUsers|41&nbsp;294]] | [[:scn:Special:ActiveUsers|41]] | [[:scn:Special:ListFiles|1407]] | 16 |- | <span id="bpy">116</span> | [[Lingua bishnupriya manipuri|Bishnupriya Manipuri]] | ইমার ঠার/বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী | [[:bpy:|bpy]] | [[:bpy:Special:Statistics|25&nbsp;085]] | [[:bpy:Special:Statistics|62&nbsp;805]] | [[:bpy:Special:Statistics|886&nbsp;448]] | [[:bpy:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:bpy:Special:ListUsers|23&nbsp;482]] | [[:bpy:Special:ActiveUsers|16]] | [[:bpy:Special:ListFiles|47]] | 31 |- | <span id="ia">117</span> | [[Interlingua (lingua artificial)|Interlingua]] | Interlingua | [[:ia:|ia]] | [[:ia:Special:Statistics|23&nbsp;768]] | [[:ia:Special:Statistics|37&nbsp;724]] | [[:ia:Special:Statistics|641&nbsp;712]] | [[:ia:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:ia:Special:ListUsers|44&nbsp;654]] | [[:ia:Special:ActiveUsers|39]] | [[:ia:Special:ListFiles|4]] | 5 |- | <span id="avk">118</span> | [[Kotava]] | Kotava | [[:avk:|avk]] | [[:avk:Special:Statistics|23&nbsp;707]] | [[:avk:Special:Statistics|28&nbsp;778]] | [[:avk:Special:Statistics|112&nbsp;786]] | [[:avk:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:avk:Special:ListUsers|3042]] | [[:avk:Special:ActiveUsers|27]] | [[:avk:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="qu">119</span> | [[Linguas quechuas|Quechua]] | Runa Simi | [[:qu:|qu]] | [[:qu:Special:Statistics|23&nbsp;067]] | [[:qu:Special:Statistics|55&nbsp;975]] | [[:qu:Special:Statistics|650&nbsp;031]] | [[:qu:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:qu:Special:ListUsers|27&nbsp;169]] | [[:qu:Special:ActiveUsers|41]] | [[:qu:Special:ListFiles|0]] | 23 |- | <span id="mn">120</span> | [[Lingua mongol|Mongol]] | Монгол | [[:mn:|mn]] | [[:mn:Special:Statistics|21&nbsp;320]] | [[:mn:Special:Statistics|97&nbsp;720]] | [[:mn:Special:Statistics|705&nbsp;558]] | [[:mn:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:mn:Special:ListUsers|77&nbsp;824]] | [[:mn:Special:ActiveUsers|109]] | [[:mn:Special:ListFiles|1475]] | 92 |- | <span id="nv">121</span> | [[Lingua navajo|Navajo]] | Diné bizaad | [[:nv:|nv]] | [[:nv:Special:Statistics|20&nbsp;507]] | [[:nv:Special:Statistics|34&nbsp;657]] | [[:nv:Special:Statistics|295&nbsp;882]] | [[:nv:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:nv:Special:ListUsers|15&nbsp;097]] | [[:nv:Special:ActiveUsers|13]] | [[:nv:Special:ListFiles|709]] | 4 |- | <span id="xmf">122</span> | [[Lingua mingreliana|Mingreliano]] | მარგალურ ნინა (Margalur nina) | [[:xmf:|xmf]] | [[:xmf:Special:Statistics|19&nbsp;597]] | [[:xmf:Special:Statistics|36&nbsp;485]] | [[:xmf:Special:Statistics|185&nbsp;445]] | [[:xmf:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:xmf:Special:ListUsers|17&nbsp;067]] | [[:xmf:Special:ActiveUsers|28]] | [[:xmf:Special:ListFiles|0]] | 3 |- | <span id="crh">123</span> | [[Lingua tártara de Crimea|Tártaro de Crimea]] | Qırımtatarca | [[:crh:|crh]] | [[:crh:Special:Statistics|19&nbsp;560]] | [[:crh:Special:Statistics|39&nbsp;424]] | [[:crh:Special:Statistics|177&nbsp;084]] | [[:crh:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:crh:Special:ListUsers|17&nbsp;807]] | [[:crh:Special:ActiveUsers|33]] | [[:crh:Special:ListFiles|0]] | 4 |- | <span id="si">124</span> | [[Lingua cingalesa|Cingalés]] | සිංහල | [[:si:|si]] | [[:si:Special:Statistics|17&nbsp;994]] | [[:si:Special:Statistics|79&nbsp;716]] | [[:si:Special:Statistics|509&nbsp;071]] | [[:si:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:si:Special:ListUsers|58&nbsp;238]] | [[:si:Special:ActiveUsers|77]] | [[:si:Special:ListFiles|3122]] | 75 |- | <span id="ha">125</span> | [[Lingua hausa|Hausa]] | هَوُسَ | [[:ha:|ha]] | [[:ha:Special:Statistics|17&nbsp;352]] | [[:ha:Special:Statistics|30&nbsp;733]] | [[:ha:Special:Statistics|162&nbsp;969]] | [[:ha:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ha:Special:ListUsers|18&nbsp;312]] | [[:ha:Special:ActiveUsers|101]] | [[:ha:Special:ListFiles|0]] | 3 |- | <span id="bat-smg">126</span> | [[Samoxiciano]] | Žemaitėška | [[:bat-smg:|bat-smg]] | [[:bat-smg:Special:Statistics|17&nbsp;083]] | [[:bat-smg:Special:Statistics|29&nbsp;088]] | [[:bat-smg:Special:Statistics|355&nbsp;466]] | [[:bat-smg:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:bat-smg:Special:ListUsers|24&nbsp;141]] | [[:bat-smg:Special:ActiveUsers|23]] | [[:bat-smg:Special:ListFiles|109]] | 6 |- | <span id="os">127</span> | [[Lingua oseta|Oseto]] | Иронау | [[:os:|os]] | [[:os:Special:Statistics|16&nbsp;079]] | [[:os:Special:Statistics|59&nbsp;914]] | [[:os:Special:Statistics|523&nbsp;157]] | [[:os:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:os:Special:ListUsers|22&nbsp;567]] | [[:os:Special:ActiveUsers|34]] | [[:os:Special:ListFiles|165]] | 64 |- | <span id="frr">128</span> | [[Lingua frisoa setentrional|Frisón setentrional]] | Frasch | [[:frr:|frr]] | [[:frr:Special:Statistics|16&nbsp;074]] | [[:frr:Special:Statistics|41&nbsp;168]] | [[:frr:Special:Statistics|231&nbsp;107]] | [[:frr:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:frr:Special:ListUsers|17&nbsp;966]] | [[:frr:Special:ActiveUsers|21]] | [[:frr:Special:ListFiles|1323]] | 13 |- | <span id="gd">129</span> | [[Lingua escocesa|Escocés]] | Gàidhlig | [[:gd:|gd]] | [[:gd:Special:Statistics|15&nbsp;908]] | [[:gd:Special:Statistics|32&nbsp;203]] | [[:gd:Special:Statistics|566&nbsp;927]] | [[:gd:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:gd:Special:ListUsers|25&nbsp;580]] | [[:gd:Special:ActiveUsers|31]] | [[:gd:Special:ListFiles|347]] | 18 |- | <span id="or">130</span> | [[Lingua oriya|Oriya]] | ଓଡ଼ିଆ | [[:or:|or]] | [[:or:Special:Statistics|15&nbsp;820]] | [[:or:Special:Statistics|71&nbsp;613]] | [[:or:Special:Statistics|461&nbsp;204]] | [[:or:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:or:Special:ListUsers|31&nbsp;051]] | [[:or:Special:ActiveUsers|46]] | [[:or:Special:ListFiles|125]] | 80 |- | <span id="cdo">131</span> | [[Lingua min dong|Min oriental]] | Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ | [[:cdo:|cdo]] | [[:cdo:Special:Statistics|15&nbsp;552]] | [[:cdo:Special:Statistics|31&nbsp;339]] | [[:cdo:Special:Statistics|89&nbsp;354]] | [[:cdo:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:cdo:Special:ListUsers|18&nbsp;940]] | [[:cdo:Special:ActiveUsers|19]] | [[:cdo:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | <span id="bug">132</span> | [[Lingua bugi|Bugi]] | Basa Ugi | [[:bug:|bug]] | [[:bug:Special:Statistics|15&nbsp;400]] | [[:bug:Special:Statistics|19&nbsp;593]] | [[:bug:Special:Statistics|200&nbsp;540]] | [[:bug:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:bug:Special:ListUsers|12&nbsp;249]] | [[:bug:Special:ActiveUsers|18]] | [[:bug:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="yi">133</span> | [[Lingua yiddish|Yiddish]] | ייִדיש | [[:yi:|yi]] | [[:yi:Special:Statistics|15&nbsp;391]] | [[:yi:Special:Statistics|44&nbsp;182]] | [[:yi:Special:Statistics|578&nbsp;747]] | [[:yi:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:yi:Special:ListUsers|45&nbsp;379]] | [[:yi:Special:ActiveUsers|49]] | [[:yi:Special:ListFiles|1062]] | 45 |- | <span id="ilo">134</span> | [[Lingua ilocana|Ilocano]] | Ilokano | [[:ilo:|ilo]] | [[:ilo:Special:Statistics|15&nbsp;362]] | [[:ilo:Special:Statistics|70&nbsp;146]] | [[:ilo:Special:Statistics|391&nbsp;822]] | [[:ilo:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ilo:Special:ListUsers|16&nbsp;176]] | [[:ilo:Special:ActiveUsers|24]] | [[:ilo:Special:ListFiles|0]] | 71 |- | <span id="sd">135</span> | [[Lingua sindhi|Sindhi]] | سنڌي، سندھی ، सिन्ध | [[:sd:|sd]] | [[:sd:Special:Statistics|15&nbsp;235]] | [[:sd:Special:Statistics|56&nbsp;215]] | [[:sd:Special:Statistics|240&nbsp;046]] | [[:sd:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:sd:Special:ListUsers|15&nbsp;748]] | [[:sd:Special:ActiveUsers|34]] | [[:sd:Special:ListFiles|145]] | 30 |- | <span id="ps">136</span> | [[Lingua paxta|Paxto]] | پښتو | [[:ps:|ps]] | [[:ps:Special:Statistics|15&nbsp;225]] | [[:ps:Special:Statistics|54&nbsp;095]] | [[:ps:Special:Statistics|283&nbsp;242]] | [[:ps:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ps:Special:ListUsers|27&nbsp;772]] | [[:ps:Special:ActiveUsers|51]] | [[:ps:Special:ListFiles|1728]] | 34 |- | <span id="am">137</span> | [[Lingua amhárica|Amhárico]] | አማርኛ | [[:am:|am]] | [[:am:Special:Statistics|15&nbsp;038]] | [[:am:Special:Statistics|45&nbsp;912]] | [[:am:Special:Statistics|371&nbsp;496]] | [[:am:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:am:Special:ListUsers|39&nbsp;163]] | [[:am:Special:ActiveUsers|38]] | [[:am:Special:ListFiles|1765]] | 34 |- | <span id="ban">138</span> | [[Lingua balinesa|Balinés]] | Bhāṣa Bali | [[:ban:|ban]] | [[:ban:Special:Statistics|14&nbsp;787]] | [[:ban:Special:Statistics|29&nbsp;909]] | [[:ban:Special:Statistics|120&nbsp;159]] | [[:ban:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ban:Special:ListUsers|5323]] | [[:ban:Special:ActiveUsers|35]] | [[:ban:Special:ListFiles|112]] | 4 |- | <span id="nap">139</span> | [[Lingua napolitana|Napolitano]] | Nnapulitano | [[:nap:|nap]] | [[:nap:Special:Statistics|14&nbsp;730]] | [[:nap:Special:Statistics|23&nbsp;705]] | [[:nap:Special:Statistics|664&nbsp;652]] | [[:nap:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:nap:Special:ListUsers|27&nbsp;686]] | [[:nap:Special:ActiveUsers|29]] | [[:nap:Special:ListFiles|281]] | 10 |- | <span id="sah">140</span> | [[Lingua iacut|Iacut]] | Саха тыла | [[:sah:|sah]] | [[:sah:Special:Statistics|14&nbsp;250]] | [[:sah:Special:Statistics|47&nbsp;639]] | [[:sah:Special:Statistics|381&nbsp;218]] | [[:sah:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:sah:Special:ListUsers|22&nbsp;177]] | [[:sah:Special:ActiveUsers|37]] | [[:sah:Special:ListFiles|1765]] | 43 |- | <span id="hsb">141</span> | [[Alto sorabo]] | Hornjoserbsce | [[:hsb:|hsb]] | [[:hsb:Special:Statistics|13&nbsp;823]] | [[:hsb:Special:Statistics|35&nbsp;370]] | [[:hsb:Special:Statistics|377&nbsp;287]] | [[:hsb:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:hsb:Special:ListUsers|23&nbsp;044]] | [[:hsb:Special:ActiveUsers|41]] | [[:hsb:Special:ListFiles|133]] | 25 |- | <span id="fo">142</span> | [[Lingua feroesa|Feroés]] | Føroyskt | [[:fo:|fo]] | [[:fo:Special:Statistics|13&nbsp;772]] | [[:fo:Special:Statistics|40&nbsp;253]] | [[:fo:Special:Statistics|368&nbsp;686]] | [[:fo:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:fo:Special:ListUsers|26&nbsp;877]] | [[:fo:Special:ActiveUsers|38]] | [[:fo:Special:ListFiles|0]] | 33 |- | <span id="map-bms">143</span> | [[Banyumasan]] | Basa Banyumasan | [[:map-bms:|map-bms]] | [[:map-bms:Special:Statistics|13&nbsp;751]] | [[:map-bms:Special:Statistics|30&nbsp;203]] | [[:map-bms:Special:Statistics|213&nbsp;145]] | [[:map-bms:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:map-bms:Special:ListUsers|14&nbsp;921]] | [[:map-bms:Special:ActiveUsers|27]] | [[:map-bms:Special:ListFiles|462]] | 10 |- | <span id="mai">144</span> | [[Lingua maithili|Maithili]] | मैथिली | [[:mai:|mai]] | [[:mai:Special:Statistics|13&nbsp;722]] | [[:mai:Special:Statistics|39&nbsp;259]] | [[:mai:Special:Statistics|229&nbsp;454]] | [[:mai:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:mai:Special:ListUsers|11&nbsp;745]] | [[:mai:Special:ActiveUsers|28]] | [[:mai:Special:ListFiles|115]] | 20 |- | <span id="li">145</span> | [[Lingua limburguesa|Limburgués]] | Limburgs | [[:li:|li]] | [[:li:Special:Statistics|13&nbsp;644]] | [[:li:Special:Statistics|65&nbsp;471]] | [[:li:Special:Statistics|454&nbsp;037]] | [[:li:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:li:Special:ListUsers|26&nbsp;494]] | [[:li:Special:ActiveUsers|31]] | [[:li:Special:ListFiles|623]] | 100 |- | <span id="mzn">146</span> | [[Lingua mazanderani|Mazanderani]] | مَزِروني | [[:mzn:|mzn]] | [[:mzn:Special:Statistics|13&nbsp;444]] | [[:mzn:Special:Statistics|30&nbsp;419]] | [[:mzn:Special:Statistics|165&nbsp;748]] | [[:mzn:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:mzn:Special:ListUsers|30&nbsp;107]] | [[:mzn:Special:ActiveUsers|42]] | [[:mzn:Special:ListFiles|263]] | 8 |- | <span id="gor">147</span> | [[Lingua gorontalo|Gorontalo]] | Bahasa Hulontalo | [[:gor:|gor]] | [[:gor:Special:Statistics|13&nbsp;236]] | [[:gor:Special:Statistics|20&nbsp;738]] | [[:gor:Special:Statistics|50&nbsp;646]] | [[:gor:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:gor:Special:ListUsers|4017]] | [[:gor:Special:ActiveUsers|18]] | [[:gor:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="eml">148</span> | [[Lingua emiliano-romañola|Emiliano-romañolo]] | Emiliàn e rumagnòl | [[:eml:|eml]] | [[:eml:Special:Statistics|13&nbsp;010]] | [[:eml:Special:Statistics|35&nbsp;042]] | [[:eml:Special:Statistics|152&nbsp;176]] | [[:eml:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:eml:Special:ListUsers|23&nbsp;346]] | [[:eml:Special:ActiveUsers|28]] | [[:eml:Special:ListFiles|2739]] | 12 |- | <span id="ace">149</span> | [[Lingua achinesa|Aceh]] | Bahsa Acèh | [[:ace:|ace]] | [[:ace:Special:Statistics|12&nbsp;545]] | [[:ace:Special:Statistics|26&nbsp;464]] | [[:ace:Special:Statistics|137&nbsp;218]] | [[:ace:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ace:Special:ListUsers|24&nbsp;100]] | [[:ace:Special:ActiveUsers|28]] | [[:ace:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | <span id="bcl">150</span> | [[Lingua bikol central|Bikol central]] | Bikol | [[:bcl:|bcl]] | [[:bcl:Special:Statistics|12&nbsp;271]] | [[:bcl:Special:Statistics|32&nbsp;844]] | [[:bcl:Special:Statistics|233&nbsp;029]] | [[:bcl:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:bcl:Special:ListUsers|19&nbsp;660]] | [[:bcl:Special:ActiveUsers|41]] | [[:bcl:Special:ListFiles|865]] | 19 |- | <span id="sa">151</span> | [[Lingua sánscrita|Sánscrito]] | संस्कृतम् | [[:sa:|sa]] | [[:sa:Special:Statistics|11&nbsp;772]] | [[:sa:Special:Statistics|70&nbsp;080]] | [[:sa:Special:Statistics|469&nbsp;266]] | [[:sa:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:sa:Special:ListUsers|35&nbsp;335]] | [[:sa:Special:ActiveUsers|48]] | [[:sa:Special:ListFiles|445]] | 164 |- | <span id="shn">152</span> | [[Lingua shan|Shan]] | လိၵ်ႈတႆး | [[:shn:|shn]] | [[:shn:Special:Statistics|11&nbsp;587]] | [[:shn:Special:Statistics|27&nbsp;096]] | [[:shn:Special:Statistics|54&nbsp;780]] | [[:shn:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:shn:Special:ListUsers|3270]] | [[:shn:Special:ActiveUsers|13]] | [[:shn:Special:ListFiles|60]] | 3 |- | <span id="wa">153</span> | [[Lingua valoa|Valón]] | Walon | [[:wa:|wa]] | [[:wa:Special:Statistics|11&nbsp;541]] | [[:wa:Special:Statistics|27&nbsp;223]] | [[:wa:Special:Statistics|388&nbsp;173]] | [[:wa:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:wa:Special:ListUsers|22&nbsp;228]] | [[:wa:Special:ActiveUsers|29]] | [[:wa:Special:ListFiles|620]] | 26 |- | <span id="zh-classical">154</span> | [[Chinés clásico]] | 古文 / 文言文 | [[:zh-classical:|zh-classical]] | [[:zh-classical:Special:Statistics|11&nbsp;402]] | [[:zh-classical:Special:Statistics|96&nbsp;747]] | [[:zh-classical:Special:Statistics|379&nbsp;598]] | [[:zh-classical:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:zh-classical:Special:ListUsers|94&nbsp;434]] | [[:zh-classical:Special:ActiveUsers|46]] | [[:zh-classical:Special:ListFiles|0]] | 219 |- | <span id="lij">155</span> | [[Lingua lígur (románica)|Lígur]] | Lìgure | [[:lij:|lij]] | [[:lij:Special:Statistics|11&nbsp;015]] | [[:lij:Special:Statistics|26&nbsp;617]] | [[:lij:Special:Statistics|231&nbsp;134]] | [[:lij:Special:ListUsers/sysop|8]] | [[:lij:Special:ListUsers|14&nbsp;468]] | [[:lij:Special:ActiveUsers|28]] | [[:lij:Special:ListFiles|6]] | 17 |- | <span id="as">156</span> | [[Lingua assamesa|Assamés]] | অসমীয়া | [[:as:|as]] | [[:as:Special:Statistics|10&nbsp;584]] | [[:as:Special:Statistics|72&nbsp;913]] | [[:as:Special:Statistics|329&nbsp;418]] | [[:as:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:as:Special:ListUsers|34&nbsp;446]] | [[:as:Special:ActiveUsers|102]] | [[:as:Special:ListFiles|1711]] | 156 |- | <span id="zu">157</span> | [[Lingua zulú|Zulú]] | isiZulu | [[:zu:|zu]] | [[:zu:Special:Statistics|10&nbsp;574]] | [[:zu:Special:Statistics|23&nbsp;966]] | [[:zu:Special:Statistics|96&nbsp;624]] | [[:zu:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:zu:Special:ListUsers|17&nbsp;490]] | [[:zu:Special:ActiveUsers|45]] | [[:zu:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | <span id="ie">158</span> | [[Lingua occidental|Occidental]] | Interlingue | [[:ie:|ie]] | [[:ie:Special:Statistics|10&nbsp;468]] | [[:ie:Special:Statistics|14&nbsp;234]] | [[:ie:Special:Statistics|150&nbsp;162]] | [[:ie:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ie:Special:ListUsers|16&nbsp;870]] | [[:ie:Special:ActiveUsers|26]] | [[:ie:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | <span id="mrj">159</span> | [[Lingua mari das montañas|Mari das montañas]] | Кырык Мары (Kyryk Mary) | [[:mrj:|mrj]] | [[:mrj:Special:Statistics|10&nbsp;426]] | [[:mrj:Special:Statistics|18&nbsp;629]] | [[:mrj:Special:Statistics|100&nbsp;476]] | [[:mrj:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mrj:Special:ListUsers|9941]] | [[:mrj:Special:ActiveUsers|15]] | [[:mrj:Special:ListFiles|0]] | 3 |- | <span id="mhr">160</span> | [[Lingua mari das pradeiras|Mari das pradeiras]] | Олык Марий (Olyk Marij) | [[:mhr:|mhr]] | [[:mhr:Special:Statistics|10&nbsp;408]] | [[:mhr:Special:Statistics|27&nbsp;175]] | [[:mhr:Special:Statistics|184&nbsp;776]] | [[:mhr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mhr:Special:ListUsers|13&nbsp;091]] | [[:mhr:Special:ActiveUsers|20]] | [[:mhr:Special:ListFiles|0]] | 17 |- | <span id="hif">161</span> | [[Hindi de Fidxi]] | Fiji Hindi | [[:hif:|hif]] | [[:hif:Special:Statistics|10&nbsp;268]] | [[:hif:Special:Statistics|42&nbsp;137]] | [[:hif:Special:Statistics|272&nbsp;116]] | [[:hif:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:hif:Special:ListUsers|29&nbsp;533]] | [[:hif:Special:ActiveUsers|36]] | [[:hif:Special:ListFiles|192]] | 62 |- | <span id="hyw">162</span> | [[Armenio occidental]] | արեւմտահայերէն | [[:hyw:|hyw]] | [[:hyw:Special:Statistics|10&nbsp;238]] | [[:hyw:Special:Statistics|21&nbsp;553]] | [[:hyw:Special:Statistics|194&nbsp;963]] | [[:hyw:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:hyw:Special:ListUsers|7295]] | [[:hyw:Special:ActiveUsers|31]] | [[:hyw:Special:ListFiles|0]] | 11 |- | <span id="mni">163</span> | [[Lingua meithei|Meithei]] | ꯃꯤꯇꯩꯂꯣꯟ | [[:mni:|mni]] | [[:mni:Special:Statistics|10&nbsp;096]] | [[:mni:Special:Statistics|16&nbsp;199]] | [[:mni:Special:Statistics|48&nbsp;537]] | [[:mni:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mni:Special:ListUsers|2161]] | [[:mni:Special:ActiveUsers|17]] | [[:mni:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | <span id="km">164</span> | [[Lingua khmer|Khmer]] | ភាសាខ្មែរ | [[:km:|km]] | [[:km:Special:Statistics|9493]] | [[:km:Special:Statistics|33&nbsp;370]] | [[:km:Special:Statistics|281&nbsp;679]] | [[:km:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:km:Special:ListUsers|36&nbsp;214]] | [[:km:Special:ActiveUsers|57]] | [[:km:Special:ListFiles|1101]] | 53 |- | <span id="hak">165</span> | [[Lingua hakka|Hakka]] | Hak-kâ-fa / 客家話 | [[:hak:|hak]] | [[:hak:Special:Statistics|9444]] | [[:hak:Special:Statistics|18&nbsp;259]] | [[:hak:Special:Statistics|122&nbsp;355]] | [[:hak:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:hak:Special:ListUsers|30&nbsp;343]] | [[:hak:Special:ActiveUsers|33]] | [[:hak:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | <span id="roa-tara">166</span> | [[Tarentino]] | Tarandíne | [[:roa-tara:|roa-tara]] | [[:roa-tara:Special:Statistics|9306]] | [[:roa-tara:Special:Statistics|17&nbsp;643]] | [[:roa-tara:Special:Statistics|140&nbsp;125]] | [[:roa-tara:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:roa-tara:Special:ListUsers|10&nbsp;800]] | [[:roa-tara:Special:ActiveUsers|12]] | [[:roa-tara:Special:ListFiles|288]] | 6 |- | <span id="pam">167</span> | [[Lingua kapampangan|Kapampangan]] | Kapampangan | [[:pam:|pam]] | [[:pam:Special:Statistics|8846]] | [[:pam:Special:Statistics|21&nbsp;416]] | [[:pam:Special:Statistics|295&nbsp;726]] | [[:pam:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:pam:Special:ListUsers|19&nbsp;382]] | [[:pam:Special:ActiveUsers|30]] | [[:pam:Special:ListFiles|403]] | 27 |- | <span id="ig">168</span> | [[Lingua ibo|Ibo]] | Igbo | [[:ig:|ig]] | [[:ig:Special:Statistics|8841]] | [[:ig:Special:Statistics|15&nbsp;246]] | [[:ig:Special:Statistics|85&nbsp;955]] | [[:ig:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:ig:Special:ListUsers|13&nbsp;783]] | [[:ig:Special:ActiveUsers|98]] | [[:ig:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | <span id="nso">169</span> | [[Lingua sotho do norte|Sotho do norte]] | Sesotho sa leboa | [[:nso:|nso]] | [[:nso:Special:Statistics|8519]] | [[:nso:Special:Statistics|10&nbsp;759]] | [[:nso:Special:Statistics|49&nbsp;603]] | [[:nso:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:nso:Special:ListUsers|5823]] | [[:nso:Special:ActiveUsers|15]] | [[:nso:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="so">170</span> | [[Lingua somalí|Somalí]] | Soomaali | [[:so:|so]] | [[:so:Special:Statistics|8404]] | [[:so:Special:Statistics|25&nbsp;658]] | [[:so:Special:Statistics|238&nbsp;643]] | [[:so:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:so:Special:ListUsers|32&nbsp;118]] | [[:so:Special:ActiveUsers|65]] | [[:so:Special:ListFiles|0]] | 39 |- | <span id="rue">171</span> | [[Lingua rutena|Ruteno]] | Русинська (Rusins'ka) | [[:rue:|rue]] | [[:rue:Special:Statistics|8379]] | [[:rue:Special:Statistics|17&nbsp;626]] | [[:rue:Special:Statistics|130&nbsp;813]] | [[:rue:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:rue:Special:ListUsers|25&nbsp;325]] | [[:rue:Special:ActiveUsers|29]] | [[:rue:Special:ListFiles|87]] | 9 |- | <span id="sn">172</span> | [[Lingua shona|Shona]] | chiShona | [[:sn:|sn]] | [[:sn:Special:Statistics|8378]] | [[:sn:Special:Statistics|16&nbsp;640]] | [[:sn:Special:Statistics|97&nbsp;013]] | [[:sn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:sn:Special:ListUsers|15&nbsp;438]] | [[:sn:Special:ActiveUsers|30]] | [[:sn:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | <span id="bh">173</span> | [[Linguas bihari|Bihari]] | भोजपुरी | [[:bh:|bh]] | [[:bh:Special:Statistics|8009]] | [[:bh:Special:Statistics|68&nbsp;967]] | [[:bh:Special:Statistics|723&nbsp;137]] | [[:bh:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bh:Special:ListUsers|29&nbsp;616]] | [[:bh:Special:ActiveUsers|38]] | [[:bh:Special:ListFiles|54]] | 607 |- | <span id="se">174</span> | [[Lingua saami setentrional|Saami setentrional]] | Sámegiella | [[:se:|se]] | [[:se:Special:Statistics|7802]] | [[:se:Special:Statistics|20&nbsp;856]] | [[:se:Special:Statistics|300&nbsp;640]] | [[:se:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:se:Special:ListUsers|26&nbsp;263]] | [[:se:Special:ActiveUsers|16]] | [[:se:Special:ListFiles|0]] | 40 |- | <span id="myv">175</span> | [[Lingua erzya|Erzya]] | Эрзянь (Erzjanj Kelj) | [[:myv:|myv]] | [[:myv:Special:Statistics|7702]] | [[:myv:Special:Statistics|26&nbsp;128]] | [[:myv:Special:Statistics|139&nbsp;525]] | [[:myv:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:myv:Special:ListUsers|11&nbsp;777]] | [[:myv:Special:ActiveUsers|20]] | [[:myv:Special:ListFiles|0]] | 30 |- | <span id="vls">176</span> | [[Flamengo occidental]] | West-Vlams | [[:vls:|vls]] | [[:vls:Special:Statistics|7631]] | [[:vls:Special:Statistics|21&nbsp;211]] | [[:vls:Special:Statistics|308&nbsp;799]] | [[:vls:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:vls:Special:ListUsers|24&nbsp;621]] | [[:vls:Special:ActiveUsers|22]] | [[:vls:Special:ListFiles|480]] | 46 |- | <span id="nds-nl">177</span> | [[Baixo saxón neerlandés]] | Nedersaksisch | [[:nds-nl:|nds-nl]] | [[:nds-nl:Special:Statistics|7596]] | [[:nds-nl:Special:Statistics|20&nbsp;398]] | [[:nds-nl:Special:Statistics|320&nbsp;646]] | [[:nds-nl:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:nds-nl:Special:ListUsers|25&nbsp;830]] | [[:nds-nl:Special:ActiveUsers|16]] | [[:nds-nl:Special:ListFiles|571]] | 44 |- | <span id="mi">178</span> | [[Lingua maorí|Maorí]] | Māori | [[:mi:|mi]] | [[:mi:Special:Statistics|7423]] | [[:mi:Special:Statistics|13&nbsp;446]] | [[:mi:Special:Statistics|153&nbsp;238]] | [[:mi:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:mi:Special:ListUsers|16&nbsp;601]] | [[:mi:Special:ActiveUsers|23]] | [[:mi:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | <span id="sat">179</span> | [[Lingua santali|Santali]] | Santhali | [[:sat:|sat]] | [[:sat:Special:Statistics|7385]] | [[:sat:Special:Statistics|16&nbsp;901]] | [[:sat:Special:Statistics|96&nbsp;240]] | [[:sat:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:sat:Special:ListUsers|5429]] | [[:sat:Special:ActiveUsers|39]] | [[:sat:Special:ListFiles|0]] | 9 |- | <span id="sc">180</span> | [[Lingua sarda|Sardo]] | Sardu | [[:sc:|sc]] | [[:sc:Special:Statistics|7327]] | [[:sc:Special:Statistics|16&nbsp;366]] | [[:sc:Special:Statistics|177&nbsp;259]] | [[:sc:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:sc:Special:ListUsers|21&nbsp;895]] | [[:sc:Special:ActiveUsers|24]] | [[:sc:Special:ListFiles|150]] | 16 |- | <span id="nah">181</span> | [[Lingua náhuatl|Náhuatl]] | Nāhuatl | [[:nah:|nah]] | [[:nah:Special:Statistics|7162]] | [[:nah:Special:Statistics|19&nbsp;306]] | [[:nah:Special:Statistics|499&nbsp;671]] | [[:nah:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:nah:Special:ListUsers|20&nbsp;699]] | [[:nah:Special:ActiveUsers|29]] | [[:nah:Special:ListFiles|170]] | 74 |- | <span id="vep">182</span> | [[Lingua vepsia|Vepsio]] | Vepsän kel' | [[:vep:|vep]] | [[:vep:Special:Statistics|6697]] | [[:vep:Special:Statistics|31&nbsp;025]] | [[:vep:Special:Statistics|151&nbsp;111]] | [[:vep:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:vep:Special:ListUsers|14&nbsp;448]] | [[:vep:Special:ActiveUsers|23]] | [[:vep:Special:ListFiles|0]] | 64 |- | <span id="gan">183</span> | [[Lingua gan|Gan]] | 贛語 | [[:gan:|gan]] | [[:gan:Special:Statistics|6490]] | [[:gan:Special:Statistics|33&nbsp;574]] | [[:gan:Special:Statistics|394&nbsp;763]] | [[:gan:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:gan:Special:ListUsers|38&nbsp;560]] | [[:gan:Special:ActiveUsers|22]] | [[:gan:Special:ListFiles|146]] | 204 |- | <span id="kab">184</span> | [[Lingua cabila|Cabilo]] | Taqbaylit | [[:kab:|kab]] | [[:kab:Special:Statistics|6435]] | [[:kab:Special:Statistics|15&nbsp;900]] | [[:kab:Special:Statistics|105&nbsp;918]] | [[:kab:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:kab:Special:ListUsers|12&nbsp;018]] | [[:kab:Special:ActiveUsers|19]] | [[:kab:Special:ListFiles|0]] | 14 |- | <span id="glk">185</span> | [[Lingua gilaki|Gilaki]] | گیلکی | [[:glk:|glk]] | [[:glk:Special:Statistics|6420]] | [[:glk:Special:Statistics|13&nbsp;796]] | [[:glk:Special:Statistics|61&nbsp;974]] | [[:glk:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:glk:Special:ListUsers|14&nbsp;262]] | [[:glk:Special:ActiveUsers|18]] | [[:glk:Special:ListFiles|807]] | 5 |- | <span id="tk">186</span> | [[Lingua turcomá|Turcomán]] | تركمن / Туркмен | [[:tk:|tk]] | [[:tk:Special:Statistics|6305]] | [[:tk:Special:Statistics|15&nbsp;632]] | [[:tk:Special:Statistics|229&nbsp;376]] | [[:tk:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tk:Special:ListUsers|24&nbsp;721]] | [[:tk:Special:ActiveUsers|40]] | [[:tk:Special:ListFiles|319]] | 32 |- | <span id="fiu-vro">187</span> | [[Lingua võro|Võro]] | Võro | [[:fiu-vro:|fiu-vro]] | [[:fiu-vro:Special:Statistics|6219]] | [[:fiu-vro:Special:Statistics|12&nbsp;071]] | [[:fiu-vro:Special:Statistics|176&nbsp;576]] | [[:fiu-vro:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:fiu-vro:Special:ListUsers|13&nbsp;190]] | [[:fiu-vro:Special:ActiveUsers|25]] | [[:fiu-vro:Special:ListFiles|201]] | 12 |- | <span id="co">188</span> | [[Lingua corsa|Corso]] | Corsu | [[:co:|co]] | [[:co:Special:Statistics|6201]] | [[:co:Special:Statistics|14&nbsp;791]] | [[:co:Special:Statistics|379&nbsp;512]] | [[:co:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:co:Special:ListUsers|19&nbsp;850]] | [[:co:Special:ActiveUsers|34]] | [[:co:Special:ListFiles|0]] | 49 |- | <span id="bo">189</span> | [[Lingua tibetana|Tibetano]] | བོད་སྐད | [[:bo:|bo]] | [[:bo:Special:Statistics|6012]] | [[:bo:Special:Statistics|17&nbsp;552]] | [[:bo:Special:Statistics|139&nbsp;812]] | [[:bo:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:bo:Special:ListUsers|26&nbsp;423]] | [[:bo:Special:ActiveUsers|17]] | [[:bo:Special:ListFiles|0]] | 29 |- | <span id="ab">190</span> | [[Lingua abkhaza|Abkhazo]] | Аҧсуа | [[:ab:|ab]] | [[:ab:Special:Statistics|5986]] | [[:ab:Special:Statistics|20&nbsp;321]] | [[:ab:Special:Statistics|118&nbsp;085]] | [[:ab:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ab:Special:ListUsers|17&nbsp;694]] | [[:ab:Special:ActiveUsers|21]] | [[:ab:Special:ListFiles|9]] | 33 |- | <span id="ary">191</span> | [[Árabe marroquí]] | اللهجة المغربية | [[:ary:|ary]] | [[:ary:Special:Statistics|5694]] | [[:ary:Special:Statistics|43&nbsp;431]] | [[:ary:Special:Statistics|184&nbsp;190]] | [[:ary:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ary:Special:ListUsers|6259]] | [[:ary:Special:ActiveUsers|36]] | [[:ary:Special:ListFiles|40]] | 186 |- | <span id="gv">192</span> | [[Lingua manx|Manx]] | Gaelg | [[:gv:|gv]] | [[:gv:Special:Statistics|5612]] | [[:gv:Special:Statistics|20&nbsp;617]] | [[:gv:Special:Statistics|308&nbsp;699]] | [[:gv:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:gv:Special:ListUsers|18&nbsp;039]] | [[:gv:Special:ActiveUsers|20]] | [[:gv:Special:ListFiles|185]] | 107 |- | <span id="frp">193</span> | [[Lingua francoprovenzal|Francoprovenzal]] | Arpitan | [[:frp:|frp]] | [[:frp:Special:Statistics|5603]] | [[:frp:Special:Statistics|15&nbsp;450]] | [[:frp:Special:Statistics|214&nbsp;493]] | [[:frp:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:frp:Special:ListUsers|14&nbsp;689]] | [[:frp:Special:ActiveUsers|29]] | [[:frp:Special:ListFiles|0]] | 42 |- | <span id="kw">194</span> | [[Lingua córnica|Córnico]] | Kernewek/Karnuack | [[:kw:|kw]] | [[:kw:Special:Statistics|5517]] | [[:kw:Special:Statistics|11&nbsp;758]] | [[:kw:Special:Statistics|199&nbsp;473]] | [[:kw:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:kw:Special:ListUsers|13&nbsp;699]] | [[:kw:Special:ActiveUsers|24]] | [[:kw:Special:ListFiles|6]] | 21 |- | <span id="kv">195</span> | [[Lingua komi|Komi]] | Коми | [[:kv:|kv]] | [[:kv:Special:Statistics|5480]] | [[:kv:Special:Statistics|16&nbsp;675]] | [[:kv:Special:Statistics|139&nbsp;474]] | [[:kv:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kv:Special:ListUsers|13&nbsp;219]] | [[:kv:Special:ActiveUsers|21]] | [[:kv:Special:ListFiles|0]] | 34 |- | <span id="csb">196</span> | [[Lingua caxubia|Caxubio]] | Kaszëbsczi | [[:csb:|csb]] | [[:csb:Special:Statistics|5432]] | [[:csb:Special:Statistics|8721]] | [[:csb:Special:Statistics|185&nbsp;935]] | [[:csb:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:csb:Special:ListUsers|15&nbsp;427]] | [[:csb:Special:ActiveUsers|31]] | [[:csb:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | <span id="pcd">197</span> | [[Lingua picarda|Picardo]] | Picard | [[:pcd:|pcd]] | [[:pcd:Special:Statistics|5409]] | [[:pcd:Special:Statistics|10&nbsp;536]] | [[:pcd:Special:Statistics|68&nbsp;768]] | [[:pcd:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:pcd:Special:ListUsers|15&nbsp;775]] | [[:pcd:Special:ActiveUsers|22]] | [[:pcd:Special:ListFiles|49]] | 5 |- | <span id="ug">198</span> | [[Lingua uigur|Uigur]] | Oyghurque | [[:ug:|ug]] | [[:ug:Special:Statistics|5300]] | [[:ug:Special:Statistics|14&nbsp;877]] | [[:ug:Special:Statistics|153&nbsp;646]] | [[:ug:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ug:Special:ListUsers|19&nbsp;761]] | [[:ug:Special:ActiveUsers|27]] | [[:ug:Special:ListFiles|282]] | 33 |- | <span id="skr">199</span> | [[Lingua saraiki|Saraiki]] | سرائیکی | [[:skr:|skr]] | [[:skr:Special:Statistics|5228]] | [[:skr:Special:Statistics|5763]] | [[:skr:Special:Statistics|26&nbsp;898]] | [[:skr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:skr:Special:ListUsers|1288]] | [[:skr:Special:ActiveUsers|11]] | [[:skr:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="udm">200</span> | [[Lingua udmurta|Udmurto]] | Удмурт кыл | [[:udm:|udm]] | [[:udm:Special:Statistics|5177]] | [[:udm:Special:Statistics|17&nbsp;122]] | [[:udm:Special:Statistics|120&nbsp;767]] | [[:udm:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:udm:Special:ListUsers|13&nbsp;795]] | [[:udm:Special:ActiveUsers|20]] | [[:udm:Special:ListFiles|9]] | 37 |- | <span id="zea">201</span> | [[Lingua zelandesa|Zelandés]] | Zeêuws | [[:zea:|zea]] | [[:zea:Special:Statistics|5047]] | [[:zea:Special:Statistics|9604]] | [[:zea:Special:Statistics|118&nbsp;806]] | [[:zea:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:zea:Special:ListUsers|12&nbsp;040]] | [[:zea:Special:ActiveUsers|15]] | [[:zea:Special:ListFiles|1]] | 10 |- | <span id="ay">202</span> | [[Lingua aimará|Aimará]] | Aymar aru | [[:ay:|ay]] | [[:ay:Special:Statistics|5026]] | [[:ay:Special:Statistics|8624]] | [[:ay:Special:Statistics|95&nbsp;553]] | [[:ay:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ay:Special:ListUsers|15&nbsp;321]] | [[:ay:Special:ActiveUsers|23]] | [[:ay:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | <span id="gn">203</span> | [[Lingua guaraní|Guaraní]] | Avañe'ẽ | [[:gn:|gn]] | [[:gn:Special:Statistics|4881]] | [[:gn:Special:Statistics|11&nbsp;282]] | [[:gn:Special:Statistics|120&nbsp;947]] | [[:gn:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:gn:Special:ListUsers|16&nbsp;409]] | [[:gn:Special:ActiveUsers|24]] | [[:gn:Special:ListFiles|0]] | 18 |- | <span id="nrm">204</span> | [[Lingua normanda|Normando]] | Nouormand/Normaund | [[:nrm:|nrm]] | [[:nrm:Special:Statistics|4832]] | [[:nrm:Special:Statistics|10&nbsp;368]] | [[:nrm:Special:Statistics|219&nbsp;209]] | [[:nrm:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:nrm:Special:ListUsers|12&nbsp;331]] | [[:nrm:Special:ActiveUsers|15]] | [[:nrm:Special:ListFiles|0]] | 27 |- | <span id="mt">205</span> | [[Lingua maltesa|Maltés]] | Malti | [[:mt:|mt]] | [[:mt:Special:Statistics|4724]] | [[:mt:Special:Statistics|19&nbsp;094]] | [[:mt:Special:Statistics|277&nbsp;938]] | [[:mt:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:mt:Special:ListUsers|20&nbsp;156]] | [[:mt:Special:ActiveUsers|43]] | [[:mt:Special:ListFiles|1146]] | 134 |- | <span id="bjn">206</span> | [[Lingua banjar|Banjarí]] | Bahasa Banjar | [[:bjn:|bjn]] | [[:bjn:Special:Statistics|4607]] | [[:bjn:Special:Statistics|22&nbsp;408]] | [[:bjn:Special:Statistics|77&nbsp;066]] | [[:bjn:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bjn:Special:ListUsers|12&nbsp;787]] | [[:bjn:Special:ActiveUsers|25]] | [[:bjn:Special:ListFiles|1]] | 51 |- | <span id="smn">207</span> | [[Lingua saami de Inari|Saami de Inari]] | Anarâškielâ | [[:smn:|smn]] | [[:smn:Special:Statistics|4493]] | [[:smn:Special:Statistics|14&nbsp;116]] | [[:smn:Special:Statistics|65&nbsp;903]] | [[:smn:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:smn:Special:ListUsers|2285]] | [[:smn:Special:ActiveUsers|16]] | [[:smn:Special:ListFiles|0]] | 21 |- | <span id="lez">208</span> | [[Lingua lezguia|Lezguio]] | Лезги чІал (Lezgi č’al) | [[:lez:|lez]] | [[:lez:Special:Statistics|4306]] | [[:lez:Special:Statistics|13&nbsp;026]] | [[:lez:Special:Statistics|86&nbsp;656]] | [[:lez:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:lez:Special:ListUsers|9785]] | [[:lez:Special:ActiveUsers|17]] | [[:lez:Special:ListFiles|10]] | 27 |- | <span id="lfn">209</span> | [[Lingua Franca Nova]] | Lingua Franca Nova | [[:lfn:|lfn]] | [[:lfn:Special:Statistics|4175]] | [[:lfn:Special:Statistics|6666]] | [[:lfn:Special:Statistics|37&nbsp;954]] | [[:lfn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:lfn:Special:ListUsers|9169]] | [[:lfn:Special:ActiveUsers|28]] | [[:lfn:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | <span id="stq">210</span> | [[Lingua frisoa oriental|Frisón oriental]] | Seeltersk | [[:stq:|stq]] | [[:stq:Special:Statistics|4066]] | [[:stq:Special:Statistics|10&nbsp;693]] | [[:stq:Special:Statistics|120&nbsp;779]] | [[:stq:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:stq:Special:ListUsers|12&nbsp;518]] | [[:stq:Special:ActiveUsers|24]] | [[:stq:Special:ListFiles|438]] | 30 |- | <span id="lo">211</span> | [[Lingua laosiana|Laosiano]] | ລາວ | [[:lo:|lo]] | [[:lo:Special:Statistics|4060]] | [[:lo:Special:Statistics|12&nbsp;331]] | [[:lo:Special:Statistics|94&nbsp;850]] | [[:lo:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:lo:Special:ListUsers|15&nbsp;397]] | [[:lo:Special:ActiveUsers|26]] | [[:lo:Special:ListFiles|0]] | 31 |- | <span id="tum">212</span> | [[Lingua tumbuka|Tumbuka]] | chiTumbuka | [[:tum:|tum]] | [[:tum:Special:Statistics|4005]] | [[:tum:Special:Statistics|5918]] | [[:tum:Special:Statistics|29&nbsp;478]] | [[:tum:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tum:Special:ListUsers|7176]] | [[:tum:Special:ActiveUsers|23]] | [[:tum:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | <span id="mwl">213</span> | [[Lingua mirandesa|Mirandés]] | Mirandés | [[:mwl:|mwl]] | [[:mwl:Special:Statistics|3881]] | [[:mwl:Special:Statistics|10&nbsp;209]] | [[:mwl:Special:Statistics|98&nbsp;674]] | [[:mwl:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mwl:Special:ListUsers|12&nbsp;205]] | [[:mwl:Special:ActiveUsers|18]] | [[:mwl:Special:ListFiles|0]] | 25 |- | <span id="olo">214</span> | [[Lingua carelia|Carelio]] | Livvinкarjala | [[:olo:|olo]] | [[:olo:Special:Statistics|3868]] | [[:olo:Special:Statistics|10&nbsp;606]] | [[:olo:Special:Statistics|32&nbsp;074]] | [[:olo:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:olo:Special:ListUsers|6006]] | [[:olo:Special:ActiveUsers|14]] | [[:olo:Special:ListFiles|0]] | 9 |- | <span id="fur">215</span> | [[Lingua friulana|Friulano]] | Furlan | [[:fur:|fur]] | [[:fur:Special:Statistics|3759]] | [[:fur:Special:Statistics|8581]] | [[:fur:Special:Statistics|170&nbsp;321]] | [[:fur:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:fur:Special:ListUsers|13&nbsp;192]] | [[:fur:Special:ActiveUsers|17]] | [[:fur:Special:ListFiles|318]] | 32 |- | <span id="rm">216</span> | [[Lingua romanche|Romanche]] | Rumantsch | [[:rm:|rm]] | [[:rm:Special:Statistics|3754]] | [[:rm:Special:Statistics|9593]] | [[:rm:Special:Statistics|162&nbsp;950]] | [[:rm:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:rm:Special:ListUsers|18&nbsp;513]] | [[:rm:Special:ActiveUsers|19]] | [[:rm:Special:ListFiles|51]] | 41 |- | <span id="lad">217</span> | [[Lingua xudeoespañola|Xudeoespañol]] | Dzhudezmo | [[:lad:|lad]] | [[:lad:Special:Statistics|3603]] | [[:lad:Special:Statistics|12&nbsp;940]] | [[:lad:Special:Statistics|208&nbsp;851]] | [[:lad:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:lad:Special:ListUsers|19&nbsp;626]] | [[:lad:Special:ActiveUsers|25]] | [[:lad:Special:ListFiles|23]] | 108 |- | <span id="ang">218</span> | [[Lingua anglosaxoa|Anglosaxón]] | Englisc | [[:ang:|ang]] | [[:ang:Special:Statistics|3584]] | [[:ang:Special:Statistics|16&nbsp;447]] | [[:ang:Special:Statistics|205&nbsp;496]] | [[:ang:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ang:Special:ListUsers|117&nbsp;686]] | [[:ang:Special:ActiveUsers|40]] | [[:ang:Special:ListFiles|300]] | 160 |- | <span id="gom">219</span> | [[Lingua konkani|Konkani]] | कोंकणी | [[:gom:|gom]] | [[:gom:Special:Statistics|3548]] | [[:gom:Special:Statistics|9035]] | [[:gom:Special:Statistics|206&nbsp;352]] | [[:gom:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:gom:Special:ListUsers|8619]] | [[:gom:Special:ActiveUsers|14]] | [[:gom:Special:ListFiles|0]] | 54 |- | <span id="koi">220</span> | [[Lingua komi permiano|Komi permiano]] | Перем Коми (Perem Komi) | [[:koi:|koi]] | [[:koi:Special:Statistics|3442]] | [[:koi:Special:Statistics|10&nbsp;970]] | [[:koi:Special:Statistics|59&nbsp;711]] | [[:koi:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:koi:Special:ListUsers|7884]] | [[:koi:Special:ActiveUsers|15]] | [[:koi:Special:ListFiles|0]] | 26 |- | <span id="ext">221</span> | [[Lingua estremeña|Estremeño]] | Estremeñu | [[:ext:|ext]] | [[:ext:Special:Statistics|3368]] | [[:ext:Special:Statistics|7536]] | [[:ext:Special:Statistics|115&nbsp;824]] | [[:ext:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ext:Special:ListUsers|16&nbsp;024]] | [[:ext:Special:ActiveUsers|16]] | [[:ext:Special:ListFiles|0]] | 23 |- | <span id="tyv">222</span> | [[Lingua tuva|Tuva]] | Тыва дыл | [[:tyv:|tyv]] | [[:tyv:Special:Statistics|3362]] | [[:tyv:Special:Statistics|11&nbsp;179]] | [[:tyv:Special:Statistics|43&nbsp;390]] | [[:tyv:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:tyv:Special:ListUsers|8076]] | [[:tyv:Special:ActiveUsers|14]] | [[:tyv:Special:ListFiles|0]] | 20 |- | <span id="dsb">223</span> | [[Baixo sorabo]] | Dolnoserbski (dolnoserbšćina) | [[:dsb:|dsb]] | [[:dsb:Special:Statistics|3325]] | [[:dsb:Special:Statistics|11&nbsp;197]] | [[:dsb:Special:Statistics|142&nbsp;764]] | [[:dsb:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:dsb:Special:ListUsers|17&nbsp;210]] | [[:dsb:Special:ActiveUsers|25]] | [[:dsb:Special:ListFiles|0]] | 71 |- | <span id="rw">224</span> | [[Lingua ruanda|Kinyarwanda]] | Kinyarwanda | [[:rw:|rw]] | [[:rw:Special:Statistics|3309]] | [[:rw:Special:Statistics|9331]] | [[:rw:Special:Statistics|85&nbsp;762]] | [[:rw:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:rw:Special:ListUsers|11&nbsp;123]] | [[:rw:Special:ActiveUsers|26]] | [[:rw:Special:ListFiles|0]] | 30 |- | <span id="dty">225</span> | [[Lingua doteli|Doteli]] | डोटेली | [[:dty:|dty]] | [[:dty:Special:Statistics|3307]] | [[:dty:Special:Statistics|19&nbsp;183]] | [[:dty:Special:Statistics|237&nbsp;387]] | [[:dty:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:dty:Special:ListUsers|5495]] | [[:dty:Special:ActiveUsers|13]] | [[:dty:Special:ListFiles|3]] | 285 |- | <span id="ln">226</span> | [[Lingua lingala|Lingala]] | Lingala | [[:ln:|ln]] | [[:ln:Special:Statistics|3270]] | [[:ln:Special:Statistics|8560]] | [[:ln:Special:Statistics|121&nbsp;738]] | [[:ln:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:ln:Special:ListUsers|11&nbsp;786]] | [[:ln:Special:ActiveUsers|25]] | [[:ln:Special:ListFiles|32]] | 37 |- | <span id="cbk-zam">227</span> | [[Chavacano]] | Chavacano | [[:cbk-zam:|cbk-zam]] | [[:cbk-zam:Special:Statistics|3127]] | [[:cbk-zam:Special:Statistics|8229]] | [[:cbk-zam:Special:Statistics|110&nbsp;065]] | [[:cbk-zam:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:cbk-zam:Special:ListUsers|13&nbsp;502]] | [[:cbk-zam:Special:ActiveUsers|19]] | [[:cbk-zam:Special:ListFiles|0]] | 35 |- | <span id="av">228</span> | [[Lingua ávara|Avaro]] | Авар | [[:av:|av]] | [[:av:Special:Statistics|3040]] | [[:av:Special:Statistics|14&nbsp;562]] | [[:av:Special:Statistics|82&nbsp;843]] | [[:av:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:av:Special:ListUsers|13&nbsp;313]] | [[:av:Special:ActiveUsers|23]] | [[:av:Special:ListFiles|0]] | 81 |- | <span id="dv">229</span> | [[Lingua maldivana|Maldiviano]] | ދިވެހިބަސް | [[:dv:|dv]] | [[:dv:Special:Statistics|3016]] | [[:dv:Special:Statistics|11&nbsp;193]] | [[:dv:Special:Statistics|129&nbsp;937]] | [[:dv:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:dv:Special:ListUsers|23&nbsp;325]] | [[:dv:Special:ActiveUsers|19]] | [[:dv:Special:ListFiles|932]] | 85 |- | <span id="ksh">230</span> | [[Fráncico ripuario]] | Ripoarisch | [[:ksh:|ksh]] | [[:ksh:Special:Statistics|2915]] | [[:ksh:Special:Statistics|10&nbsp;537]] | [[:ksh:Special:Statistics|1&nbsp;606&nbsp;817]] | [[:ksh:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ksh:Special:ListUsers|21&nbsp;342]] | [[:ksh:Special:ActiveUsers|15]] | [[:ksh:Special:ListFiles|0]] | 1042 |- | <span id="gag">231</span> | [[Lingua gagauza|Gagauzo]] | Gagauz | [[:gag:|gag]] | [[:gag:Special:Statistics|2795]] | [[:gag:Special:Statistics|6577]] | [[:gag:Special:Statistics|67&nbsp;739]] | [[:gag:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:gag:Special:ListUsers|12&nbsp;648]] | [[:gag:Special:ActiveUsers|25]] | [[:gag:Special:ListFiles|0]] | 18 |- | <span id="bxr">232</span> | [[Lingua buriata|Buriato]] | Буряад | [[:bxr:|bxr]] | [[:bxr:Special:Statistics|2771]] | [[:bxr:Special:Statistics|11&nbsp;037]] | [[:bxr:Special:Statistics|69&nbsp;848]] | [[:bxr:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bxr:Special:ListUsers|13&nbsp;800]] | [[:bxr:Special:ActiveUsers|17]] | [[:bxr:Special:ListFiles|9]] | 56 |- | <span id="pfl">233</span> | [[Alemán do Palatinado]] | Pfälzisch | [[:pfl:|pfl]] | [[:pfl:Special:Statistics|2740]] | [[:pfl:Special:Statistics|6912]] | [[:pfl:Special:Statistics|89&nbsp;841]] | [[:pfl:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:pfl:Special:ListUsers|10&nbsp;742]] | [[:pfl:Special:ActiveUsers|18]] | [[:pfl:Special:ListFiles|0]] | 30 |- | <span id="pap">234</span> | [[Papiamento]] | Papiamentu | [[:pap:|pap]] | [[:pap:Special:Statistics|2640]] | [[:pap:Special:Statistics|5968]] | [[:pap:Special:Statistics|89&nbsp;605]] | [[:pap:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:pap:Special:ListUsers|13&nbsp;352]] | [[:pap:Special:ActiveUsers|16]] | [[:pap:Special:ListFiles|0]] | 23 |- | <span id="pag">235</span> | [[Lingua pangasinesa|Pangasinés]] | Pangasinan | [[:pag:|pag]] | [[:pag:Special:Statistics|2579]] | [[:pag:Special:Statistics|8814]] | [[:pag:Special:Statistics|73&nbsp;054]] | [[:pag:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pag:Special:ListUsers|7564]] | [[:pag:Special:ActiveUsers|9]] | [[:pag:Special:ListFiles|0]] | 48 |- | <span id="pi">236</span> | [[Lingua pali|Pali]] | पाऴि | [[:pi:|pi]] | [[:pi:Special:Statistics|2547]] | [[:pi:Special:Statistics|4634]] | [[:pi:Special:Statistics|101&nbsp;624]] | [[:pi:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:pi:Special:ListUsers|6631]] | [[:pi:Special:ActiveUsers|9]] | [[:pi:Special:ListFiles|0]] | 14 |- | <span id="haw">237</span> | [[Lingua hawaiana|Hawaiano]] | Hawai'i | [[:haw:|haw]] | [[:haw:Special:Statistics|2454]] | [[:haw:Special:Statistics|5517]] | [[:haw:Special:Statistics|96&nbsp;434]] | [[:haw:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:haw:Special:ListUsers|15&nbsp;023]] | [[:haw:Special:ActiveUsers|18]] | [[:haw:Special:ListFiles|0]] | 27 |- | <span id="awa">238</span> | [[Lingua awadhi|Awadhi]] | अवधी | [[:awa:|awa]] | [[:awa:Special:Statistics|2436]] | [[:awa:Special:Statistics|5347]] | [[:awa:Special:Statistics|24&nbsp;105]] | [[:awa:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:awa:Special:ListUsers|1899]] | [[:awa:Special:ActiveUsers|13]] | [[:awa:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | <span id="tay">239</span> | [[Lingua atayal|Atayal]] | Tayal | [[:tay:|tay]] | [[:tay:Special:Statistics|2420]] | [[:tay:Special:Statistics|2822]] | [[:tay:Special:Statistics|54&nbsp;101]] | [[:tay:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:tay:Special:ListUsers|1095]] | [[:tay:Special:ActiveUsers|8]] | [[:tay:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | <span id="tw">240</span> | [[Lingua twi|Twi]] | Twi | [[:tw:|tw]] | [[:tw:Special:Statistics|2107]] | [[:tw:Special:Statistics|5048]] | [[:tw:Special:Statistics|93&nbsp;100]] | [[:tw:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tw:Special:ListUsers|13&nbsp;884]] | [[:tw:Special:ActiveUsers|53]] | [[:tw:Special:ListFiles|0]] | 35 |- | <span id="inh">241</span> | [[Lingua inguxa|Inguxo]] | ГӀалгӀай | [[:inh:|inh]] | [[:inh:Special:Statistics|2076]] | [[:inh:Special:Statistics|11&nbsp;596]] | [[:inh:Special:Statistics|54&nbsp;231]] | [[:inh:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:inh:Special:ListUsers|3275]] | [[:inh:Special:ActiveUsers|16]] | [[:inh:Special:ListFiles|35]] | 98 |- | <span id="krc">242</span> | [[Lingua karachai-balkar|Karachai-balkar]] | къарачай-малкъар (qaraçay-malqar) | [[:krc:|krc]] | [[:krc:Special:Statistics|2057]] | [[:krc:Special:Statistics|14&nbsp;324]] | [[:krc:Special:Statistics|106&nbsp;194]] | [[:krc:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:krc:Special:ListUsers|9659]] | [[:krc:Special:ActiveUsers|13]] | [[:krc:Special:ListFiles|0]] | 263 |- | <span id="xal">243</span> | [[Lingua calmuca|Calmuco]] | Kaлмук (Kalmuk) | [[:xal:|xal]] | [[:xal:Special:Statistics|2046]] | [[:xal:Special:Statistics|11&nbsp;804]] | [[:xal:Special:Statistics|84&nbsp;902]] | [[:xal:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:xal:Special:ListUsers|9262]] | [[:xal:Special:ActiveUsers|16]] | [[:xal:Special:ListFiles|0]] | 163 |- | <span id="szy">244</span> | [[Lingua sakizaya|Sakizaya]] | Sakizaya | [[:szy:|szy]] | [[:szy:Special:Statistics|2030]] | [[:szy:Special:Statistics|5358]] | [[:szy:Special:Statistics|128&nbsp;390]] | [[:szy:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:szy:Special:ListUsers|2307]] | [[:szy:Special:ActiveUsers|9]] | [[:szy:Special:ListFiles|0]] | 64 |- | <span id="za">245</span> | [[Linguas zhuang|Zhuang]] | Cuengh | [[:za:|za]] | [[:za:Special:Statistics|2010]] | [[:za:Special:Statistics|4140]] | [[:za:Special:Statistics|39&nbsp;342]] | [[:za:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:za:Special:ListUsers|9727]] | [[:za:Special:ActiveUsers|14]] | [[:za:Special:ListFiles|0]] | 10 |- | <span id="dag">246</span> | [[Lingua dagbani|Dagbani]] | Dagbanli | [[:dag:|dag]] | [[:dag:Special:Statistics|1963]] | [[:dag:Special:Statistics|4396]] | [[:dag:Special:Statistics|41&nbsp;666]] | [[:dag:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:dag:Special:ListUsers|1777]] | [[:dag:Special:ActiveUsers|41]] | [[:dag:Special:ListFiles|0]] | 14 |- | <span id="kaa">247</span> | [[Lingua karakalpak|Karakalpak]] | Qaraqalpaqsha | [[:kaa:|kaa]] | [[:kaa:Special:Statistics|1937]] | [[:kaa:Special:Statistics|5077]] | [[:kaa:Special:Statistics|45&nbsp;736]] | [[:kaa:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kaa:Special:ListUsers|10&nbsp;210]] | [[:kaa:Special:ActiveUsers|25]] | [[:kaa:Special:ListFiles|3]] | 23 |- | <span id="pdc">248</span> | [[Alemán de Pensilvania]] | Deitsch | [[:pdc:|pdc]] | [[:pdc:Special:Statistics|1932]] | [[:pdc:Special:Statistics|5831]] | [[:pdc:Special:Statistics|105&nbsp;115]] | [[:pdc:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pdc:Special:ListUsers|30&nbsp;306]] | [[:pdc:Special:ActiveUsers|24]] | [[:pdc:Special:ListFiles|0]] | 73 |- | <span id="atj">249</span> | [[Lingua atikamekw|Atikamekw]] | Atikamekw | [[:atj:|atj]] | [[:atj:Special:Statistics|1909]] | [[:atj:Special:Statistics|3013]] | [[:atj:Special:Statistics|14&nbsp;659]] | [[:atj:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:atj:Special:ListUsers|3678]] | [[:atj:Special:ActiveUsers|6]] | [[:atj:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | <span id="to">250</span> | [[Lingua tongana|Tongano]] | faka Tonga | [[:to:|to]] | [[:to:Special:Statistics|1907]] | [[:to:Special:Statistics|5324]] | [[:to:Special:Statistics|41&nbsp;558]] | [[:to:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:to:Special:ListUsers|9209]] | [[:to:Special:ActiveUsers|15]] | [[:to:Special:ListFiles|12]] | 25 |- | <span id="mdf">251</span> | [[Lingua moksha|Moksha]] | Мокшень (Mokshanj Kälj) | [[:mdf:|mdf]] | [[:mdf:Special:Statistics|1870]] | [[:mdf:Special:Statistics|11&nbsp;550]] | [[:mdf:Special:Statistics|64&nbsp;120]] | [[:mdf:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:mdf:Special:ListUsers|8509]] | [[:mdf:Special:ActiveUsers|14]] | [[:mdf:Special:ListFiles|0]] | 148 |- | <span id="arc">252</span> | [[Lingua aramea|Arameo]] | ܐܪܡܝܐ | [[:arc:|arc]] | [[:arc:Special:Statistics|1851]] | [[:arc:Special:Statistics|6418]] | [[:arc:Special:Statistics|95&nbsp;305]] | [[:arc:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:arc:Special:ListUsers|18&nbsp;750]] | [[:arc:Special:ActiveUsers|15]] | [[:arc:Special:ListFiles|0]] | 90 |- | <span id="kbp">253</span> | [[Lingua kabye|Kabye]] | Kabɩyɛ | [[:kbp:|kbp]] | [[:kbp:Special:Statistics|1698]] | [[:kbp:Special:Statistics|3373]] | [[:kbp:Special:Statistics|16&nbsp;053]] | [[:kbp:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:kbp:Special:ListUsers|3826]] | [[:kbp:Special:ActiveUsers|11]] | [[:kbp:Special:ListFiles|0]] | 4 |- | <span id="jam">254</span> | [[Patois xamaicano]] | Patois | [[:jam:|jam]] | [[:jam:Special:Statistics|1685]] | [[:jam:Special:Statistics|3021]] | [[:jam:Special:Statistics|20&nbsp;755]] | [[:jam:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:jam:Special:ListUsers|7200]] | [[:jam:Special:ActiveUsers|12]] | [[:jam:Special:ListFiles|0]] | 4 |- | <span id="tcy">255</span> | [[Lingua tulu|Tulu]] | ತುಳು ಬಾಸೆ / tūlū | [[:tcy:|tcy]] | [[:tcy:Special:Statistics|1680]] | [[:tcy:Special:Statistics|8770]] | [[:tcy:Special:Statistics|101&nbsp;381]] | [[:tcy:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tcy:Special:ListUsers|4901]] | [[:tcy:Special:ActiveUsers|33]] | [[:tcy:Special:ListFiles|1]] | 205 |- | <span id="na">256</span> | [[Lingua nauruana|Nauruano]] | dorerin Naoero | [[:na:|na]] | [[:na:Special:Statistics|1661]] | [[:na:Special:Statistics|4880]] | [[:na:Special:Statistics|89&nbsp;520]] | [[:na:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:na:Special:ListUsers|11&nbsp;464]] | [[:na:Special:ActiveUsers|14]] | [[:na:Special:ListFiles|4]] | 68 |- | <span id="wo">257</span> | [[Lingua wolof|Wolof]] | Wolof | [[:wo:|wo]] | [[:wo:Special:Statistics|1651]] | [[:wo:Special:Statistics|5366]] | [[:wo:Special:Statistics|104&nbsp;420]] | [[:wo:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:wo:Special:ListUsers|13&nbsp;906]] | [[:wo:Special:ActiveUsers|17]] | [[:wo:Special:ListFiles|0]] | 98 |- | <span id="kbd">258</span> | [[Lingua kabardina|Kabardino]] | адыгэбзэ | [[:kbd:|kbd]] | [[:kbd:Special:Statistics|1595]] | [[:kbd:Special:Statistics|6739]] | [[:kbd:Special:Statistics|43&nbsp;681]] | [[:kbd:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kbd:Special:ListUsers|9125]] | [[:kbd:Special:ActiveUsers|13]] | [[:kbd:Special:ListFiles|0]] | 67 |- | <span id="nov">259</span> | [[Novial]] | Novial | [[:nov:|nov]] | [[:nov:Special:Statistics|1516]] | [[:nov:Special:Statistics|4404]] | [[:nov:Special:Statistics|177&nbsp;698]] | [[:nov:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:nov:Special:ListUsers|10&nbsp;816]] | [[:nov:Special:ActiveUsers|13]] | [[:nov:Special:ListFiles|0]] | 146 |- | <span id="nia">260</span> | [[:en:Nias language|Nías]] | Li Niha | [[:nia:|nia]] | [[:nia:Special:Statistics|1516]] | [[:nia:Special:Statistics|3588]] | [[:nia:Special:Statistics|17&nbsp;447]] | [[:nia:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:nia:Special:ListUsers|1196]] | [[:nia:Special:ActiveUsers|12]] | [[:nia:Special:ListFiles|0]] | 9 |- | <span id="ki">261</span> | [[Lingua kikuyu|Kikuyu]] | Gĩkũyũ | [[:ki:|ki]] | [[:ki:Special:Statistics|1504]] | [[:ki:Special:Statistics|3074]] | [[:ki:Special:Statistics|20&nbsp;607]] | [[:ki:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ki:Special:ListUsers|7948]] | [[:ki:Special:ActiveUsers|17]] | [[:ki:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | <span id="tet">262</span> | [[Lingua tetum|Tetum]] | Tetun | [[:tet:|tet]] | [[:tet:Special:Statistics|1502]] | [[:tet:Special:Statistics|3906]] | [[:tet:Special:Statistics|66&nbsp;574]] | [[:tet:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tet:Special:ListUsers|8908]] | [[:tet:Special:ActiveUsers|12]] | [[:tet:Special:ListFiles|0]] | 43 |- | <span id="lg">263</span> | [[Lingua luganda|Luganda]] | Luganda | [[:lg:|lg]] | [[:lg:Special:Statistics|1418]] | [[:lg:Special:Statistics|4805]] | [[:lg:Special:Statistics|26&nbsp;722]] | [[:lg:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:lg:Special:ListUsers|7141]] | [[:lg:Special:ActiveUsers|17]] | [[:lg:Special:ListFiles|0]] | 31 |- | <span id="bi">264</span> | [[Bislama]] | Bislama | [[:bi:|bi]] | [[:bi:Special:Statistics|1393]] | [[:bi:Special:Statistics|3290]] | [[:bi:Special:Statistics|41&nbsp;725]] | [[:bi:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bi:Special:ListUsers|12&nbsp;125]] | [[:bi:Special:ActiveUsers|11]] | [[:bi:Special:ListFiles|0]] | 23 |- | <span id="tpi">265</span> | [[Tok pisin]] | Tok Pisin | [[:tpi:|tpi]] | [[:tpi:Special:Statistics|1351]] | [[:tpi:Special:Statistics|5676]] | [[:tpi:Special:Statistics|86&nbsp;602]] | [[:tpi:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tpi:Special:ListUsers|12&nbsp;341]] | [[:tpi:Special:ActiveUsers|12]] | [[:tpi:Special:ListFiles|0]] | 156 |- | <span id="jbo">266</span> | [[Lojban]] | Lojban | [[:jbo:|jbo]] | [[:jbo:Special:Statistics|1305]] | [[:jbo:Special:Statistics|5713]] | [[:jbo:Special:Statistics|111&nbsp;643]] | [[:jbo:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:jbo:Special:ListUsers|14&nbsp;968]] | [[:jbo:Special:ActiveUsers|14]] | [[:jbo:Special:ListFiles|0]] | 222 |- | <span id="roa-rup">267</span> | [[Lingua arromanesa|Arromanés]] | Armãneashce | [[:roa-rup:|roa-rup]] | [[:roa-rup:Special:Statistics|1293]] | [[:roa-rup:Special:Statistics|4292]] | [[:roa-rup:Special:Statistics|205&nbsp;264]] | [[:roa-rup:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:roa-rup:Special:ListUsers|12&nbsp;972]] | [[:roa-rup:Special:ActiveUsers|13]] | [[:roa-rup:Special:ListFiles|0]] | 257 |- | <span id="nqo">268</span> | [[Lingua n'ko|N'ko]] | ߒߞߏ | [[:nqo:|nqo]] | [[:nqo:Special:Statistics|1283]] | [[:nqo:Special:Statistics|2574]] | [[:nqo:Special:Statistics|9893]] | [[:nqo:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:nqo:Special:ListUsers|2847]] | [[:nqo:Special:ActiveUsers|24]] | [[:nqo:Special:ListFiles|0]] | 3 |- | <span id="fj">269</span> | [[Lingua fidxiana|Fidxiano]] | Na Vosa Vaka-Viti | [[:fj:|fj]] | [[:fj:Special:Statistics|1271]] | [[:fj:Special:Statistics|3624]] | [[:fj:Special:Statistics|35&nbsp;385]] | [[:fj:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:fj:Special:ListUsers|8336]] | [[:fj:Special:ActiveUsers|8]] | [[:fj:Special:ListFiles|0]] | 33 |- | <span id="lbe">270</span> | [[Lingua_lak|Lak]] | Лакку | [[:lbe:|lbe]] | [[:lbe:Special:Statistics|1264]] | [[:lbe:Special:Statistics|14&nbsp;631]] | [[:lbe:Special:Statistics|50&nbsp;203]] | [[:lbe:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:lbe:Special:ListUsers|7786]] | [[:lbe:Special:ActiveUsers|12]] | [[:lbe:Special:ListFiles|0]] | 383 |- | <span id="kg">271</span> | [[Lingua congo|Congo]] | KiKongo | [[:kg:|kg]] | [[:kg:Special:Statistics|1254]] | [[:kg:Special:Statistics|2900]] | [[:kg:Special:Statistics|43&nbsp;783]] | [[:kg:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kg:Special:ListUsers|9952]] | [[:kg:Special:ActiveUsers|14]] | [[:kg:Special:ListFiles|0]] | 26 |- | <span id="xh">272</span> | [[Lingua xosa|Xosa]] | isiXhosa | [[:xh:|xh]] | [[:xh:Special:Statistics|1232]] | [[:xh:Special:Statistics|3803]] | [[:xh:Special:Statistics|33&nbsp;824]] | [[:xh:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:xh:Special:ListUsers|11&nbsp;671]] | [[:xh:Special:ActiveUsers|26]] | [[:xh:Special:ListFiles|0]] | 38 |- | <span id="mnw">273</span> | [[Lingua mon|Mon]] | ဘာသာ မန် (pPʰesa mɑn) | [[:mnw:|mnw]] | [[:mnw:Special:Statistics|1225]] | [[:mnw:Special:Statistics|4504]] | [[:mnw:Special:Statistics|33&nbsp;656]] | [[:mnw:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:mnw:Special:ListUsers|2644]] | [[:mnw:Special:ActiveUsers|14]] | [[:mnw:Special:ListFiles|0]] | 53 |- | <span id="ty">274</span> | [[Lingua tahitiana|Tahitiano]] | Reo Mā`ohi | [[:ty:|ty]] | [[:ty:Special:Statistics|1217]] | [[:ty:Special:Statistics|3009]] | [[:ty:Special:Statistics|53&nbsp;065]] | [[:ty:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ty:Special:ListUsers|6845]] | [[:ty:Special:ActiveUsers|9]] | [[:ty:Special:ListFiles|0]] | 38 |- | <span id="ks">275</span> | [[Lingua caxemiresa|Caxemir]] | कश्मीरी / كشميري | [[:ks:|ks]] | [[:ks:Special:Statistics|1169]] | [[:ks:Special:Statistics|7752]] | [[:ks:Special:Statistics|61&nbsp;745]] | [[:ks:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ks:Special:ListUsers|9303]] | [[:ks:Special:ActiveUsers|22]] | [[:ks:Special:ListFiles|9]] | 252 |- | <span id="cu">276</span> | [[Antigo eslavo eclesiástico]] | ѩзъікъ словѣньскъіи | [[:cu:|cu]] | [[:cu:Special:Statistics|1161]] | [[:cu:Special:Statistics|5557]] | [[:cu:Special:Statistics|82&nbsp;563]] | [[:cu:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:cu:Special:ListUsers|22&nbsp;986]] | [[:cu:Special:ActiveUsers|24]] | [[:cu:Special:ListFiles|0]] | 213 |- | <span id="shi">277</span> | [[Lingua shilha|Shilha]] | Taclḥit | [[:shi:|shi]] | [[:shi:Special:Statistics|1151]] | [[:shi:Special:Statistics|3831]] | [[:shi:Special:Statistics|33&nbsp;320]] | [[:shi:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:shi:Special:ListUsers|1445]] | [[:shi:Special:ActiveUsers|12]] | [[:shi:Special:ListFiles|0]] | 47 |- | <span id="srn">278</span> | [[Sranan tongo]] | Sranantongo | [[:srn:|srn]] | [[:srn:Special:Statistics|1112]] | [[:srn:Special:Statistics|2726]] | [[:srn:Special:Statistics|39&nbsp;122]] | [[:srn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:srn:Special:ListUsers|7018]] | [[:srn:Special:ActiveUsers|7]] | [[:srn:Special:ListFiles|0]] | 30 |- | <span id="trv">279</span> | [[Lingua seediq|Seediq]] | Kari Seediq | [[:trv:|trv]] | [[:trv:Special:Statistics|1110]] | [[:trv:Special:Statistics|2055]] | [[:trv:Special:Statistics|85&nbsp;345]] | [[:trv:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:trv:Special:ListUsers|1177]] | [[:trv:Special:ActiveUsers|16]] | [[:trv:Special:ListFiles|0]] | 30 |- | <span id="om">280</span> | [[Lingua oromo|Oromo]] | Oromoo | [[:om:|om]] | [[:om:Special:Statistics|1092]] | [[:om:Special:Statistics|3733]] | [[:om:Special:Statistics|37&nbsp;997]] | [[:om:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:om:Special:ListUsers|9430]] | [[:om:Special:ActiveUsers|19]] | [[:om:Special:ListFiles|0]] | 59 |- | <span id="sm">281</span> | [[Lingua samoana|Samoano]] | Gagana Samoa | [[:sm:|sm]] | [[:sm:Special:Statistics|1065]] | [[:sm:Special:Statistics|3289]] | [[:sm:Special:Statistics|42&nbsp;572]] | [[:sm:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:sm:Special:ListUsers|9601]] | [[:sm:Special:ActiveUsers|16]] | [[:sm:Special:ListFiles|0]] | 56 |- | <span id="gcr">282</span> | [[Crioulo da Güiana Francesa]] | Kriyòl gwiyannen | [[:gcr:|gcr]] | [[:gcr:Special:Statistics|1049]] | [[:gcr:Special:Statistics|2554]] | [[:gcr:Special:Statistics|16&nbsp;478]] | [[:gcr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:gcr:Special:ListUsers|2169]] | [[:gcr:Special:ActiveUsers|14]] | [[:gcr:Special:ListFiles|0]] | 13 |- | <span id="alt">283</span> | [[Lingua altai|Altai]] | алтай тил | [[:alt:|alt]] | [[:alt:Special:Statistics|1044]] | [[:alt:Special:Statistics|3647]] | [[:alt:Special:Statistics|35&nbsp;785]] | [[:alt:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:alt:Special:ListUsers|1610]] | [[:alt:Special:ActiveUsers|9]] | [[:alt:Special:ListFiles|0]] | 60 |- | <span id="chr">284</span> | [[Lingua cherokee|Cherokee]] | ᏣᎳᎩ | [[:chr:|chr]] | [[:chr:Special:Statistics|1026]] | [[:chr:Special:Statistics|3901]] | [[:chr:Special:Statistics|46&nbsp;142]] | [[:chr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:chr:Special:ListUsers|21&nbsp;745]] | [[:chr:Special:ActiveUsers|16]] | [[:chr:Special:ListFiles|0]] | 92 |- | <span id="ltg">285</span> | [[Lingua latgaliá|Latgalio]] | Latgaļu | [[:ltg:|ltg]] | [[:ltg:Special:Statistics|1014]] | [[:ltg:Special:Statistics|3220]] | [[:ltg:Special:Statistics|35&nbsp;310]] | [[:ltg:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ltg:Special:ListUsers|6671]] | [[:ltg:Special:ActiveUsers|9]] | [[:ltg:Special:ListFiles|0]] | 51 |- | <span id="guw">286</span> | [[Lingua gun|Gun]] | Gungbe | [[:guw:|guw]] | [[:guw:Special:Statistics|980]] | [[:guw:Special:Statistics|1689]] | [[:guw:Special:Statistics|28&nbsp;257]] | [[:guw:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:guw:Special:ListUsers|463]] | [[:guw:Special:ActiveUsers|21]] | [[:guw:Special:ListFiles|0]] | 8 |- | <span id="ny">287</span> | [[Lingua chichewa|Chichewa]] | Chi-Chewa | [[:ny:|ny]] | [[:ny:Special:Statistics|912]] | [[:ny:Special:Statistics|3997]] | [[:ny:Special:Statistics|37&nbsp;776]] | [[:ny:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ny:Special:ListUsers|9336]] | [[:ny:Special:ActiveUsers|16]] | [[:ny:Special:ListFiles|0]] | 108 |- | <span id="pih">288</span> | [[Pitcairnés]] | Norfuk | [[:pih:|pih]] | [[:pih:Special:Statistics|891]] | [[:pih:Special:Statistics|3321]] | [[:pih:Special:Statistics|44&nbsp;098]] | [[:pih:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pih:Special:ListUsers|10&nbsp;440]] | [[:pih:Special:ActiveUsers|11]] | [[:pih:Special:ListFiles|0]] | 98 |- | <span id="got">289</span> | [[Lingua gótica|Gótico]] | 𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺 | [[:got:|got]] | [[:got:Special:Statistics|866]] | [[:got:Special:Statistics|3802]] | [[:got:Special:Statistics|46&nbsp;125]] | [[:got:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:got:Special:ListUsers|17&nbsp;671]] | [[:got:Special:ActiveUsers|17]] | [[:got:Special:ListFiles|0]] | 139 |- | <span id="mad">290</span> | [[:en:Madurese language|Madurés]] | Madhurâ | [[:mad:|mad]] | [[:mad:Special:Statistics|860]] | [[:mad:Special:Statistics|1626]] | [[:mad:Special:Statistics|8845]] | [[:mad:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:mad:Special:ListUsers|1547]] | [[:mad:Special:ActiveUsers|22]] | [[:mad:Special:ListFiles|0]] | 4 |- | <span id="st">291</span> | [[Lingua sotho|Sotho]] | Sesotho | [[:st:|st]] | [[:st:Special:Statistics|842]] | [[:st:Special:Statistics|4248]] | [[:st:Special:Statistics|28&nbsp;367]] | [[:st:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:st:Special:ListUsers|9407]] | [[:st:Special:ActiveUsers|24]] | [[:st:Special:ListFiles|0]] | 109 |- | <span id="ami">292</span> | [[Lingua amis|Amis]] | Pangcah | [[:ami:|ami]] | [[:ami:Special:Statistics|838]] | [[:ami:Special:Statistics|1655]] | [[:ami:Special:Statistics|32&nbsp;119]] | [[:ami:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:ami:Special:ListUsers|894]] | [[:ami:Special:ActiveUsers|21]] | [[:ami:Special:ListFiles|0]] | 18 |- | <span id="blk">293</span> | [[Lingua pa'o|Pa'o]] | Pa'O (ပအိုဝ်ႏ)) | [[:blk:|blk]] | [[:blk:Special:Statistics|783]] | [[:blk:Special:Statistics|3088]] | [[:blk:Special:Statistics|14&nbsp;611]] | [[:blk:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:blk:Special:ListUsers|168]] | [[:blk:Special:ActiveUsers|23]] | [[:blk:Special:ListFiles|0]] | 41 |- | <span id="bm">294</span> | [[Lingua bambara|Bambara]] | Bamanankan | [[:bm:|bm]] | [[:bm:Special:Statistics|782]] | [[:bm:Special:Statistics|3140]] | [[:bm:Special:Statistics|40&nbsp;179]] | [[:bm:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bm:Special:ListUsers|9840]] | [[:bm:Special:ActiveUsers|13]] | [[:bm:Special:ListFiles|0]] | 116 |- | <span id="tn">295</span> | [[Lingua tswana|Tswana]] | Setswana | [[:tn:|tn]] | [[:tn:Special:Statistics|780]] | [[:tn:Special:Statistics|3516]] | [[:tn:Special:Statistics|27&nbsp;390]] | [[:tn:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tn:Special:ListUsers|9210]] | [[:tn:Special:ActiveUsers|19]] | [[:tn:Special:ListFiles|0]] | 95 |- | <span id="rmy">296</span> | [[Lingua romaní|Romaní]] | romani - रोमानी | [[:rmy:|rmy]] | [[:rmy:Special:Statistics|730]] | [[:rmy:Special:Statistics|2698]] | [[:rmy:Special:Statistics|50&nbsp;216]] | [[:rmy:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:rmy:Special:ListUsers|16&nbsp;364]] | [[:rmy:Special:ActiveUsers|18]] | [[:rmy:Special:ListFiles|0]] | 135 |- | <span id="ts">297</span> | [[Lingua tsonga|Tsonga]] | Xitsonga | [[:ts:|ts]] | [[:ts:Special:Statistics|711]] | [[:ts:Special:Statistics|3749]] | [[:ts:Special:Statistics|36&nbsp;597]] | [[:ts:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ts:Special:ListUsers|8796]] | [[:ts:Special:ActiveUsers|10]] | [[:ts:Special:ListFiles|0]] | 178 |- | <span id="chy">298</span> | [[Lingua cheyenne|Cheyenne]] | Tsetsêhestâhese | [[:chy:|chy]] | [[:chy:Special:Statistics|662]] | [[:chy:Special:Statistics|2255]] | [[:chy:Special:Statistics|24&nbsp;100]] | [[:chy:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:chy:Special:ListUsers|10&nbsp;569]] | [[:chy:Special:ActiveUsers|8]] | [[:chy:Special:ListFiles|0]] | 61 |- | <span id="ve">299</span> | [[Lingua venda|Venda]] | Tshivenda | [[:ve:|ve]] | [[:ve:Special:Statistics|638]] | [[:ve:Special:Statistics|2123]] | [[:ve:Special:Statistics|19&nbsp;123]] | [[:ve:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ve:Special:ListUsers|7173]] | [[:ve:Special:ActiveUsers|14]] | [[:ve:Special:ListFiles|0]] | 48 |- | <span id="rn">300</span> | [[Lingua kirundi|Kirundi]] | Kirundi | [[:rn:|rn]] | [[:rn:Special:Statistics|620]] | [[:rn:Special:Statistics|2447]] | [[:rn:Special:Statistics|23&nbsp;090]] | [[:rn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:rn:Special:ListUsers|8946]] | [[:rn:Special:ActiveUsers|20]] | [[:rn:Special:ListFiles|0]] | 81 |- | <span id="iu">301</span> | [[Lingua inuktitut|Inuktitut]] | ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ | [[:iu:|iu]] | [[:iu:Special:Statistics|593]] | [[:iu:Special:Statistics|3180]] | [[:iu:Special:Statistics|44&nbsp;490]] | [[:iu:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:iu:Special:ListUsers|16&nbsp;956]] | [[:iu:Special:ActiveUsers|21]] | [[:iu:Special:ListFiles|0]] | 266 |- | <span id="ak">302</span> | [[Lingua akan|Akan]] | Akana | [[:ak:|ak]] | [[:ak:Special:Statistics|590]] | [[:ak:Special:Statistics|2434]] | [[:ak:Special:Statistics|28&nbsp;860]] | [[:ak:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ak:Special:ListUsers|12&nbsp;403]] | [[:ak:Special:ActiveUsers|18]] | [[:ak:Special:ListFiles|0]] | 115 |- | <span id="ss">303</span> | [[Lingua swazi|Suazi]] | SiSwati | [[:ss:|ss]] | [[:ss:Special:Statistics|572]] | [[:ss:Special:Statistics|2405]] | [[:ss:Special:Statistics|38&nbsp;058]] | [[:ss:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ss:Special:ListUsers|7605]] | [[:ss:Special:ActiveUsers|12]] | [[:ss:Special:ListFiles|0]] | 162 |- | <span id="ch">304</span> | [[Lingua chamorra|Chamorro]] | Chamoru | [[:ch:|ch]] | [[:ch:Special:Statistics|541]] | [[:ch:Special:Statistics|2494]] | [[:ch:Special:Statistics|22&nbsp;830]] | [[:ch:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ch:Special:ListUsers|14&nbsp;375]] | [[:ch:Special:ActiveUsers|9]] | [[:ch:Special:ListFiles|0]] | 119 |- | <span id="ff">305</span> | [[Lingua fula|Fula]] | Fulfulde | [[:ff:|ff]] | [[:ff:Special:Statistics|509]] | [[:ff:Special:Statistics|2443]] | [[:ff:Special:Statistics|24&nbsp;783]] | [[:ff:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:ff:Special:ListUsers|7844]] | [[:ff:Special:ActiveUsers|50]] | [[:ff:Special:ListFiles|0]] | 146 |- | <span id="pnt">306</span> | [[Grego póntico|Póntico]] | Ποντιακά | [[:pnt:|pnt]] | [[:pnt:Special:Statistics|480]] | [[:pnt:Special:Statistics|2035]] | [[:pnt:Special:Statistics|35&nbsp;119]] | [[:pnt:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pnt:Special:ListUsers|9430]] | [[:pnt:Special:ActiveUsers|9]] | [[:pnt:Special:ListFiles|0]] | 181 |- | <span id="ady">307</span> | [[Lingua adiguea|Adigueo]] | адыгабзэ | [[:ady:|ady]] | [[:ady:Special:Statistics|451]] | [[:ady:Special:Statistics|3082]] | [[:ady:Special:Statistics|12&nbsp;036]] | [[:ady:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ady:Special:ListUsers|5960]] | [[:ady:Special:ActiveUsers|12]] | [[:ady:Special:ListFiles|0]] | 132 |- | <span id="kcg">308</span> | [[Lingua tyap|Tyap]] | A̱lyem Tyap | [[:kcg:|kcg]] | [[:kcg:Special:Statistics|447]] | [[:kcg:Special:Statistics|1703]] | [[:kcg:Special:Statistics|15&nbsp;446]] | [[:kcg:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kcg:Special:ListUsers|398]] | [[:kcg:Special:ActiveUsers|14]] | [[:kcg:Special:ListFiles|0]] | 71 |- | <span id="ee">309</span> | [[Lingua ewe|Ewe]] | Eʋegbe | [[:ee:|ee]] | [[:ee:Special:Statistics|431]] | [[:ee:Special:Statistics|3058]] | [[:ee:Special:Statistics|49&nbsp;610]] | [[:ee:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ee:Special:ListUsers|13&nbsp;216]] | [[:ee:Special:ActiveUsers|19]] | [[:ee:Special:ListFiles|0]] | 602 |- | <span id="ik">310</span> | [[Lingua inupiaq|Inupiak]] | Iñupiak | [[:ik:|ik]] | [[:ik:Special:Statistics|430]] | [[:ik:Special:Statistics|2581]] | [[:ik:Special:Statistics|37&nbsp;750]] | [[:ik:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ik:Special:ListUsers|7914]] | [[:ik:Special:ActiveUsers|15]] | [[:ik:Special:ListFiles|0]] | 365 |- | <span id="din">311</span> | [[Lingua dinka|Dinka]] | Thuɔŋjäŋ | [[:din:|din]] | [[:din:Special:Statistics|317]] | [[:din:Special:Statistics|1084]] | [[:din:Special:Statistics|8005]] | [[:din:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:din:Special:ListUsers|5665]] | [[:din:Special:ActiveUsers|20]] | [[:din:Special:ListFiles|0]] | 43 |- | <span id="sg">312</span> | [[Lingua sango|Sango]] | Sängö | [[:sg:|sg]] | [[:sg:Special:Statistics|299]] | [[:sg:Special:Statistics|1979]] | [[:sg:Special:Statistics|20&nbsp;486]] | [[:sg:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:sg:Special:ListUsers|5961]] | [[:sg:Special:ActiveUsers|12]] | [[:sg:Special:ListFiles|0]] | 326 |- | <span id="pwn">313</span> | [[Lingua paiwan|Paiwan]] | Pinayuanan | [[:pwn:|pwn]] | [[:pwn:Special:Statistics|277]] | [[:pwn:Special:Statistics|428]] | [[:pwn:Special:Statistics|10&nbsp;580]] | [[:pwn:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:pwn:Special:ListUsers|817]] | [[:pwn:Special:ActiveUsers|15]] | [[:pwn:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | <span id="kl">314</span> | [[Lingua groenlandesa|Groenlandés]] | Kalaallisut | [[:kl:|kl]] | [[:kl:Special:Statistics|242]] | [[:kl:Special:Statistics|2257]] | [[:kl:Special:Statistics|74&nbsp;444]] | [[:kl:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:kl:Special:ListUsers|12&nbsp;258]] | [[:kl:Special:ActiveUsers|18]] | [[:kl:Special:ListFiles|0]] | 2286 |- | <span id="ti">315</span> | [[Lingua tigriña|Tigriña]] | ትግርኛ | [[:ti:|ti]] | [[:ti:Special:Statistics|233]] | [[:ti:Special:Statistics|2725]] | [[:ti:Special:Statistics|23&nbsp;707]] | [[:ti:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ti:Special:ListUsers|8446]] | [[:ti:Special:ActiveUsers|13]] | [[:ti:Special:ListFiles|0]] | 995 |- | <span id="dz">316</span> | [[Lingua dzongkha|Dzongkha]] | ཇོང་ཁ | [[:dz:|dz]] | [[:dz:Special:Statistics|227]] | [[:dz:Special:Statistics|2279]] | [[:dz:Special:Statistics|29&nbsp;291]] | [[:dz:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:dz:Special:ListUsers|9176]] | [[:dz:Special:ActiveUsers|15]] | [[:dz:Special:ListFiles|0]] | 1050 |- | <span id="cr">317</span> | [[Lingua cree|Cree]] | Nehiyaw | [[:cr:|cr]] | [[:cr:Special:Statistics|158]] | [[:cr:Special:Statistics|2157]] | [[:cr:Special:Statistics|37&nbsp;220]] | [[:cr:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:cr:Special:ListUsers|16&nbsp;689]] | [[:cr:Special:ActiveUsers|14]] | [[:cr:Special:ListFiles|0]] | 2762 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="ng">318</span> | [[Lingua ndonga|Ndonga]] | Ndonga | [[:ng:|ng]]<ref name="incubator">Este proxecto atópase cerrado, e unha copia foi importada pola [[incubator:Incubator:Wikis#Wikipedia|incubadora de proxectos Wikimedia]] á espera da súa posible reactivación.</ref> | [[:ng:Special:Statistics|8]] | [[:ng:Special:Statistics|443]] | [[:ng:Special:Statistics|5923]] | [[:ng:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ng:Special:ListUsers|2385]] | [[:ng:Special:ActiveUsers|1]] | [[:ng:Special:ListFiles|0]] | 39&nbsp;530 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="cho">319</span> | [[Lingua choctaw|Choctaw]] | Choctaw | [[:cho:|cho]]<ref name="incubator" /> | [[:cho:Special:Statistics|6]] | [[:cho:Special:Statistics|201]] | [[:cho:Special:Statistics|4220]] | [[:cho:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:cho:Special:ListUsers|1809]] | [[:cho:Special:ActiveUsers|1]] | [[:cho:Special:ListFiles|0]] | 22&nbsp;175 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="mh">320</span> | [[Lingua marshalesa|Marshalés]] | Kajin M̧ajeļ (Ebon) | [[:mh:|mh]]<ref name="incubator" /> | [[:mh:Special:Statistics|4]] | [[:mh:Special:Statistics|206]] | [[:mh:Special:Statistics|4212]] | [[:mh:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mh:Special:ListUsers|2140]] | [[:mh:Special:ActiveUsers|0]] | [[:mh:Special:ListFiles|0]] | 52&nbsp;143 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="kj">321</span> | [[Lingua kwanyama|Kuanyama]] | Kuanyama | [[:kj:|kj]]<ref name="incubator" /> | [[:kj:Special:Statistics|4]] | [[:kj:Special:Statistics|114]] | [[:kj:Special:Statistics|3548]] | [[:kj:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kj:Special:ListUsers|1376]] | [[:kj:Special:ActiveUsers|0]] | [[:kj:Special:ListFiles|0]] | 23&nbsp;536 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="ii">322</span> | [[Lingua nuosu|Yi]] | ꆇꉙ | [[:ii:|ii]]<ref name="incubator" /> | [[:ii:Special:Statistics|3]] | [[:ii:Special:Statistics|189]] | [[:ii:Special:Statistics|11&nbsp;653]] | [[:ii:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ii:Special:ListUsers|2031]] | [[:ii:Special:ActiveUsers|0]] | [[:ii:Special:ListFiles|0]] | 237&nbsp;005 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="ho">323</span> | [[Hiri motu]] | Hiri motu | [[:ho:|ho]]<ref name="incubator" /> | [[:ho:Special:Statistics|3]] | [[:ho:Special:Statistics|129]] | [[:ho:Special:Statistics|3786]] | [[:ho:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ho:Special:ListUsers|1575]] | [[:ho:Special:ActiveUsers|0]] | [[:ho:Special:ListFiles|0]] | 51&nbsp;771 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="lrc">324</span> | [[Lingua luri|Luri]] | لۊری شومالی | [[:lrc:|lrc]]<ref name="incubator" /> | [[:lrc:Special:Statistics|1]] | [[:lrc:Special:Statistics|237]] | [[:lrc:Special:Statistics|140&nbsp;064]] | [[:lrc:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:lrc:Special:ListUsers|5036]] | [[:lrc:Special:ActiveUsers|2]] | [[:lrc:Special:ListFiles|0]] | 32&nbsp;915&nbsp;630 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="mus">325</span> | [[Lingua muskogee|Muscogee]] | Mvskoke | [[:mus:|mus]]<ref name="incubator" /> | [[:mus:Special:Statistics|1]] | [[:mus:Special:Statistics|115]] | [[:mus:Special:Statistics|3603]] | [[:mus:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mus:Special:ListUsers|2348]] | [[:mus:Special:ActiveUsers|0]] | [[:mus:Special:ListFiles|0]] | 407&nbsp;170 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="aa">326</span> | [[Lingua afar|Afar]] | Qafara | [[:aa:|aa]]<ref name="incubator" /> | [[:aa:Special:Statistics|0]] | [[:aa:Special:Statistics|509]] | [[:aa:Special:Statistics|4685]] | [[:aa:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:aa:Special:ListUsers|4062]] | [[:aa:Special:ActiveUsers|1]] | [[:aa:Special:ListFiles|0]] | 0 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="hz">327</span> | [[Lingua herero|Herero]] | Otjiherero | [[:hz:|hz]]<ref name="incubator" /> | [[:hz:Special:Statistics|0]] | [[:hz:Special:Statistics|176]] | [[:hz:Special:Statistics|4483]] | [[:hz:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:hz:Special:ListUsers|3761]] | [[:hz:Special:ActiveUsers|0]] | [[:hz:Special:ListFiles|0]] | 0 |- style="background-color:#d0d0d0;" | <span id="kr">328</span> | [[Lingua canuri|Canuri]] | Kanuri | [[:kr:|kr]]<ref name="incubator" /> | [[:kr:Special:Statistics|0]] | [[:kr:Special:Statistics|162]] | [[:kr:Special:Statistics|4641]] | [[:kr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kr:Special:ListUsers|5464]] | [[:kr:Special:ActiveUsers|1]] | [[:kr:Special:ListFiles|0]] | 0 |- class="sortbottom" ! Total !! !! !! !! 59&nbsp;227&nbsp;615 !! 244&nbsp;779&nbsp;932 !! 3&nbsp;207&nbsp;095&nbsp;581 !! 3754<ref name="rep">Esta suma non corresponde co total de persoas, pois o mesmo usuario (con ou sen [[Axuda:Login unificado|conta global nos proxectos]]) cóntase tantas veces como apareza en distintas Wikipedias para esa estatística.</ref> !! 103&nbsp;477&nbsp;613<ref name="rep" /> !! 279&nbsp;132<ref name="rep" /> !! 2&nbsp;761&nbsp;867 !! 128 |} Fonte: [http://wikistats.wmflabs.org/display.php?t=wp Wikistats 2.0 - Wikipedias] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outras páxinas === * [[Especial:Wikis da Wikimedia|Lista dos wikis da Wikimedia]] === Ligazóns externas === * [[m:List of Wikipedias/gl|Lista de Wikipedias]] en [[Meta-Wiki]] [[Categoría:Wikipedia| ]] [[Categoría:Listas]] hwr7x6t9x1dth1twlyew6eghr0ag7cm 0 446880 6147889 6053841 2022-08-02T02:23:01Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Compañía | nome_compañía = Sikorsky Aircraft | fondo = | letra = | logo_compañía = Sikorsky Aircraft Logo.png | pé = | imaxe = | pé_imaxe = | tipo_compañía = | fundación = [[1923]] | matriz = [[Lockheed Martin]] | localización = [[Stratford, Connecticut]] | fundador = [[Igor Sikorsky]] | persoas_clave = | industria = aviación | produtos = | beneficio = | beneficio_operativo = | beneficio_neto = | núm_empregados = | páxina_web = http://www.sikorsky.com | notas = }} '''Sikorsky Aircraft Corporation''' é un construtor aeronáutico [[estadounidense]] baseado en [[Stratford, Connecticut]]. Foi creada por [[Igor Sikorsky]] no ano [[1923]] e está entre as primeiras compañías en fabricar [[helicóptero]]s para uso civil e militar. Foi propiedade de [[United Technologies Corporation]] (UTC) e en novembro de [[2015]] Sikorsky foi vendida a [[Lockheed Martin]]. == Historia == O [[23 de maio]] de [[1923]] [[Igor Sikorsky]], un inmigrante nacido en [[Kíiv]], fundou Sikorsky Aero Engineering Corporation preto de Roosevelt Field en [[Long Island]].<ref>{{Cita web|url=http://www.sikorsky.com/vgn-ext-templating-SIK/v/index.jsp?vgnextoid=2dd9e39d40a78110VgnVCM1000001382000aRCRD|title=About Sikorsky|publisher=Sikorsky|accessdate=27 de outubro de 2018|data-arquivo=02 de xullo de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090702104052/http://www.sikorsky.com/vgn-ext-templating-SIK/v/index.jsp?vgnextoid=2dd9e39d40a78110VgnVCM1000001382000aRCRD|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita libro|last=Sikorsky|first=Igor|title=The Story of the Winged-S|publisher=Dodd, Mead & Company|location=Nova York|date=1944|pages=160|isbn=9781258163556}}</ref> En [[1925]] o nome da compañía pasou a ser Sikorsky Manufacturing Company. En [[1929]] a empresa trasladouse a [[Stratford, Connecticut]] e converteuse en parte da [[United Aircraft and Transport Corporation]] (no presente [[United Technologies Corporation]]) en xullo dese ano.<ref name="Spenser 1998">Spenser 1998</ref> Nos [[Estados Unidos]] Igor Sikorsky concentrouse orixinalmente no desenvolvemento de avións multimotor e despois de aeronaves anfibias. A finais dos anos 30 as vendas baixaron e United Aircraft fusionou a súa división con [[Vought Aircraft]].<ref name="Spenser 1998" /> Sikorsky comezou a traballar desenvolvendo un helicóptero práctico. Despois do primeiro voo do [[Vought-Sikorsky VS-300|VS-300]] desenvolveu o [[Sikorsky R-4]], o primeiro helicóptero estable dun único rotor totalmente controlable en ser producido a gran escala en [[1942]], sobre o que se basearon a meirande parte dos seus helicópteros posteriores. Sikorsky Aircraft segue sendo un fabricante líder de helicópteros, producindo modelos tan coñecidos como o [[UH-60 Black Hawk]] e o [[SH-60 Seahawk]], e aparellos experimentais como o [[Sikorsky S-72 X-Wing]]. Sikorsky foi o encargado de subministrar o helicóptero do Presidente dos Estados Unidos dende o ano [[1957]]. Os [[Sikorsky SH-3 Sea King|Sikorsky VH-3]] e [[Sikorsky UH-60 Black Hawk|VH-60]] son os encargados de realizar ese rol no presente. A compañía mercou Helicopter Support Inc. (HSI) no ano [[1998]]. HSI encárgase do servizo post-venda para fora do mercado gobernamental estadounidense para pezas e reparacións da liña de produtos de Sikorsky. United Technologies Corporation (UTC) mercou [[Schweizer Aircraft|Schweizer Aircraft Corp.]] en [[2004]],<ref>{{Cita web|url=http://www.sacusa.com/Closing_Press_Release.PDF|title=Sikorsky’s Acquisition of Schweizer is Complete|publisher=Sikorsky|accessdate=30 de outubro de 2018|data-arquivo=10 de abril de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080410040550/http://www.sacusa.com/Closing_Press_Release.PDF|url-morta=unfit}}</ref> que agora opera como unha subsidiaria de Sikorsky. A liña de produtos das dúas firmas son complementarias, xa que Sikorsky se concentra principalmente en helicópteros medios e grandes, mentres que Schweizer fabrica helicópteros pequenos, small helicopters, [[UAV]]s, planadores e avións lixeiros. O contrato con Schweizer foi asinado o [[26 de agosto]] de 2004, exactamente unha semana despois da morte de [[Paul Schweizer]], o fundador e propietario maioritario da compañía. A finais de [[2005]] Sikorsky completou a compra de Keystone Helicopter Corporation, situada en [[Coatesville, Pensilvania]]. Keystone facía o mantemento e completaba os [[Sikorsky S-76]] e [[Sikorsky S-92|S-92]] antes da venda. En [[2007]] Sikorsky inaugurou Hawk Works,<ref>{{Cita web|url=https://www.globalsecurity.org/military/library/news/2007/10/mil-071008-sikorsky01.htm|title=Sikorsky opens HAWK WORKST completion center for military helicopters|publisher=Sikorsky|accessdate=4 de novembro de 2018}}</ref> un centro de realización rápida de prototipos e derivados militares (RPMDCC) situado ao oeste do [[aeroporto rexional de Elmira-Corning]] en [[Big Flats, Nova York]]. Ese mesmo ano Sikorsky mercou a planta de [[PZL Mielec]] en [[Polonia]]. A planta está montando o S-70i para clientes internacionais.<ref>{{Cita web|url=http://www.flightglobal.com/articles/2010/06/08/342785/sikorsky-breathes-new-life-into-pzl-mielec.html|title=Sikorsky breathes new life into PZL Mielec|publisher=Flight International|accessdate=4 de novembro de 2018|data-arquivo=11 de xuño de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100611091515/http://www.flightglobal.com/articles/2010/06/08/342785/sikorsky-breathes-new-life-into-pzl-mielec.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.sikorsky.com/About+Sikorsky/News/Press+Details?pressvcmid=ec821075c9257210VgnVCM1000004f62529fRCRD|title=First S-70iTM Helicopter Fully Assembled at Sikorsky Facility in Poland|publisher=Sikorsky|accessdate=4 de novembro de 2018|data-arquivo=10 de xaneiro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110110110549/http://www.sikorsky.com/About+Sikorsky/News/Press+Details?pressvcmid=ec821075c9257210VgnVCM1000004f62529fRCRD|url-morta=unfit}}</ref> En febreiro de [[2009]] creouse Sikorsky Global Helicopters como unidade de negocio de Sikorsky Aircraft centrada na construción e comercialización de helicópteros comerciais. A unidade de negocio combina os principais helicópteros civís producidos por Sikorsky Aircraft e o negocio de helicópteros de Schweizer Aircraft que Sikorsky mercara en 2004. En [[2011]], Sikorsky despedíu a 400 traballadores na súa planta Hawk Works, e posteriormente en [[2012]] aos 570 traballadores restantes e pechou todas as instalacións da compañía no condado de Chemung County, trasladando o traballo de aparellos militares ás súas intalacións de [[West Palm Beach, Florida]]. Os produtos comerciais se trasladaron ás súas instalacións en [[Coatesville, Pensilvania]]. A principal planta e as oficinas administrativas de Sikorsky están en [[Stratford, Connecticut]]. Sikorsky ten outras instalacións en Trumbull, Shelton, e Bridgeport, Connecticut; Fort Worth, Texas; West Palm Beach, Florida; e Huntsville, e Troy, Alabama. === Adquisición === No ano [[2015]] UTC considerou que Sikorsky rendía menos que as súas outras subsidiarias, e analizou unha posible escisión en vez dunha venda con grandes impostos.<ref>{{Cita web|url=http://www.utc.com/News/Pages/United-Technologies-To-Explore-Strategic-Alternatives-For-Its-Sikorsky-Aircraft-Business.aspx|title=United Technologies To Explore Strategic Alternatives For Its Sikorsky Aircraft Business|publisher=United Technologies|accessdate=4 de novembro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160126220955/http://www.utc.com/News/Pages/United-Technologies-To-Explore-Strategic-Alternatives-For-Its-Sikorsky-Aircraft-Business.aspx|dataarquivo=26 de xaneiro de 2016|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://aviationweek.com/defense/sikorsky-not-profitable-enough-united-technologies|title=Sikorsky Not Profitable Enough For United Technologies|publisher=Aviation Week Network|accessdate=4 de novembro de 2018}}</ref> O [[20 de xullo]] de 2015 [[Lockheed Martin]] anunciou un acordo para mercarlle Sikorsky a UTC por 9 000 millóns de dólares.<ref>{{Cita web|url=https://news.lockheedmartin.com/2015-07-20-Lockheed-Martin-to-Acquire-Sikorsky-Aircraft-and-Conduct-Strategic-Review-of-IT-and-Technical-Services-Businesses|title=Lockheed Martin to Acquire Sikorsky Aircraft and Conduct Strategic Review of IT and Technical Services Businesses|publisher=Lockheed Martin|accessdate=4 de novembro de 2018}}</ref> A aprobación final do goberno chinés chegou en novembro de 2015.<ref>{{Cita web|url=https://www.verticalmag.com/press-releases/lockheedmartinreceivesfinalregulatoryapprovalneededtoclosesi/|title=Lockheed Martin receives final regulatory approval needed to close Sikorsky acquisition|publisher=Vertical|accessdate=4 de novembro de 2018}}</ref> O proceso de venda completouse o [[6 de novembro]] dese mesmo ano.<ref>{{Cita web|url=https://news.lockheedmartin.com/2015-11-06-Lockheed-Martin-Completes-Acquisition-of-Sikorsky-Aircraft|title=Lockheed Martin Completes Acquisition Of Sikorsky Aircraft|publisher=Lockheed Martin|accessdate=4 de novembro de 2018}}</ref> == Produtos == [[Ficheiro:Sikorsky S-32 single engine aircraft.jpg|miniatura|250x250px|Sikorsky S-32]] [[Ficheiro:Sikorsky S40 PanAm 1931.jpg|miniatura|249x249px|Sikorsky S-40]] === Avións === * [[Sikorsky S-29-A]] - biplano de carga bimotor. * [[Sikorsky S-30]] - bimotor nunca construído. * [[Sikorsky S-31]] - biplano monomotor. * [[Sikorsky S-32]] - biplano monomotor para dous pasaxeiros. * [[Sikorsky S-33 Messenger|Sikorsky S-33]] - biplano monomotor. * [[Sikorsky S-34]] - prototipo de hidroavión bimotor. * [[Sikorsky S-35]] - prototipo de biplano trimotor. * [[Sikorsky S-36]] - hidroavión bimotor de 8 asentos. * [[Sikorsky S-37]] - biplano bimotor de 8 asentos. * [[Sikorsky S-38]] - hidroavión bimotor de 8 asentos. **[[Sikorsky RS]] - hidroavión de transporte. * [[Sikorsky S-39]] - variante monomotor con 5 asentos do S-38. * [[Sikorsky S-40]] - hidroavión de catro motores para 28 pasaxeiros. * [[Sikorsky S-41]] - hidroavión bimotor. * [[Sikorsky XP2S]] - prototipo de hidroavión de patrulla bimotor. * [[Sikorsky S-42]] - hidroavión de catro motores. * [[Sikorsky S-43]] - hidroavión bimotor. * [[Sikorsky VS-44]] - hidroavión de catro motores. * [[Sikorsky S-45]] - hidroavión de seis motores nunca construído. [[Ficheiro:Igor Sikorsky in a U.S. Coast Guard HNS-1, 14 August 1944 (232-8).jpg|miniatura|250x250px|Sikorsky R-4]] [[Ficheiro:EC-JES Sikorsky S-76C VGO.jpg|miniatura|250x250px|Sikorsky S-76]] [[Ficheiro:Sikorsky CH-53K King Stallion hovering in West Palm Beach on 22 March 2017 (170322-M-VU801-155).jpg|miniatura|250x250px|Sikorsky CH-53K King Stallion]] === Helicópteros === * [[Sikorsky R-4]] * [[Sikorsky H-5]] * [[Sikorsky R-6]] * [[Sikorsky S-52]] * [[Sikorsky H-19 Chickasaw|Sikorsky H-19]] * [[Sikorsky CH-37 Mojave|Sikorsky CH-37]] * [[Sikorsky H-34]] * [[Sikorsky S-61]] * [[Sikorsky SH-3 Sea King|Sikorsky SH-3]] * [[Sikorsky CH-124 Sea King|Sikorsky CH-124]] * [[Sikorsky S-61R]] * [[Sikorsky HH-52 Seaguard|Sikorsky HH-52]] * [[Sikorsky S-64 Skycrane|Sikorsky S-64]] *[[Sikorsky CH-54 Tarhe|Sikorsky CH-54]] *[[Sikorsky CH-53 Sea Stallion|Sikorsky CH-53]] *[[Schweizer 300|Sikorsky S300]] *[[Sikorsky MH-53]] *[[Sikorsky UH-60 Black Hawk|Sikorsky UH-60]] *[[Sikorsky S-70]] *[[Sikorsky SH-60 Seahawk|Sikorsky SH-60]] *[[Sikorsky HH-60 Pave Hawk|Sikorsky HH-60]] *[[Sikorsky MH-60 Jayhawk|Sikorsky MH-60]] *[[Sikorsky S-76]] *[[Sikorsky CH-53E Super Stallion|Sikorsky CH-53E]] *[[Sikorsky S-333]] *[[Sikorsky S-92]] *[[Sikorsky S-434]] *[[Sikorsky CH-148 Cyclone|Sikorsky CH-148]] *[[Sikorsky CH-53K King Stallion|Sikorsky CH-53K]] == Notas == {{Listaref|30em}} == Bibliografía == * Spenser, Jay P. "Sikorsky". ''Whirlybirds, A History of the U.S. Helicopter Pioneers''. University of Washington Press, 1998. {{ISBN|0-295-97699-3}}. == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.sikorsky.com Páxina da compañía] [[Categoría:Construtores aeronáuticos]] [[Categoría:Empresas dos Estados Unidos de América]] qq3zgp3uf05w5kn0eae4mz1k9rsc2ph 0 447507 6147947 5889946 2022-08-02T04:25:54Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Actor}} '''Susan Brown''', ou '''Susan Elizabeth Brown''', nada o [[6 de maio]] de [[1946]], en [[Bristol]] ([[Gran Bretaña]]),<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/name/nm0114742/|páxina-web=imdb.com|título=Susan Brown|data-acceso=12-11-2018}}</ref><ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.corrie.net/profiles/actors/brown_susan.html|páxina-web=corrie.net|título=Susan Brown|data-acceso=19-11-2018}}</ref> é unha actriz de teatro e [[televisión]]. É coñecida, sobre todo, polo seu papel como Septa Mordane na serie de [[HBO]], [[Game of Thrones]]. == Traxectoria == Formouse no Rose Bruford College antes de comenza-la súa carreira profesional. Participou en producións teatrais como ''The Wild Duck'' (Donmar Warehouse), ''Henry IV'' Partes 1 e 2 , ''Playing with Fire'' , ''Cardiff East''<ref>{{Cita web|url=http://dspace.dial.pipex.com/town/parade/abj76/PG/works/cardiff_east.shtml|páxina-web=Arquivado en Waybach Machine (05-08-2011)|título=Cardiff East by Peter Gill|data-acceso=19-11-2018|data-arquivo=05-08-2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110805020919/http://dspace.dial.pipex.com/town/parade/abj76/PG/works/cardiff_east.shtml|url-morta=unfit}}</ref> e ''The Hour We Knew Nothing of Each'' (Teatro Nacional),<ref>{{Cita web|url=http://www.nationaltheatre.org.uk/Susan%20Brown+32196.twl|páxina-web=Arquivado en Waybach Machine (07-02-2012)|título=Susan Brown|data-acceso=19-11-2018|data-arquivo=07-02-2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120207162645/http://www.nationaltheatre.org.uk/Susan%20Brown+32196.twl|url-morta=unfit}}</ref> ''Easter'' , ''Romeo e Xulieta'', ''Ricardo III'' e ''Bad Weather'' (RSC), ''Road'',<ref name=":0" /> ''Shirley'', ''Downfall'', ''Gibraltar Straight'' e ''Seagulls'' (Royal Court), ''Butterfly Kiss'' (Almeida), ''The House of Bernarda Alba'' e ''The Chairs'' (Gate Theatre), ''You Be Ted y I'll Be Sylvia'' (Hampstead), ''Playing Sinatra'' (Croydon Warehouse e Greenwich Theatre ), ''The Beaux Stratagem'', ''Back to Methuselah'', ''The Vortex'', ''The Way of the World'' e ''A Woman of No Importance'' (Cambridge Theatre Company), ''Twelfth Night'' (English Touring Theatre), ''Small Change'',<ref>{{Cita web|url=http://dspace.dial.pipex.com/town/parade/abj76/PG/works/small_change_02.shtml|apelidos=Highfield|nome=John|data-publicación=10-05-2002|páxina-web=Arquivado en Waybah Machine (05-03-2012)|título=Makes a change from the Street|data-acceso=19-11-2018|data-arquivo=05-03-2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120305004003/http://dspace.dial.pipex.com/town/parade/abj76/PG/works/small_change_02.shtml|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://dspace.dial.pipex.com/town/parade/abj76/PG/works/small_change_02.shtml|data-publicación=23-05-2002|páxina-web=Arquivado en Waybach Machine (05-03-2012)|título=Small Change by Peter Gill|data-acceso=19-11-2018|data-arquivo=05-03-2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120305004003/http://dspace.dial.pipex.com/town/parade/abj76/PG/works/small_change_02.shtml|url-morta=unfit}}</ref> ''Ifigenia'' (Sheffield Crisol) e ''Angels in America.'' Brown interpretou, en outubro de 1993, a "Mrs Dimmock", unha viúva que se que se atopa un canón no episodio ''The Peking Gun'' da serie ''Lovejoy''. Mais para o público internacional, Brown é máis coñecida polo seu papel de Septa Mordane na primeira tempada da serie [[Game of Thrones (tempada 1)|Game of Thrones]]. O seu personaxe foi asasinado nos episodios finais da primeira tempada. Tamén tivo un papel secundario, como a coidadora de Margaret Thatcher, June, en ''The Iron Lady,'' e apareceu en pequenos papeis na serie dramática da BBC, ''Call the Midwife'' e tamén en ''[[Torchwood]]'' . == Filmografía == '''Televisión''' {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Papel !Observacións |- |1976 |''Barney Miller'' |Psychiatrist | |- |1988 |''Andy Capp'' |Ruby | |- |1991 |''Prime Suspect'' |Linda | |- |1993 |''The Riff-Raff Element'' |Susan Belcher | |- |1995 |''A Touch of Frost'' |Stella Boxley | |- |1998 |''Taggart'' |Jan Dickson | |- |2004 |''Dalziel and Pascoe'' |ACC Alex Lawrence | |- |2009 |''[[Torchwood]]'' |Bridget Spears |Series Three – ''Children of Earth'' |- |2011 |''[[Game of Thrones (tempada 1)|Game of Thrones]]'' |Septa Mordane | |- |2013 |''Broadchurch'' |Liz Roper | |- |2013 |''Call the Midwife'' |Mrs Peacock | |} === Películas === {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Papel !Observacións |- |1987 |''[[Esperanza e gloria]]''<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/1987/10/09/movies/film-festival-boorman-s-hope-and-glory.html?rref=collection%2Fcollection%2Fmovie-guide&action=click&contentCollection=undefined&region=stream&module=stream_unit&version=latest-stories&contentPlacement=1&pgtype=collection|apelidos=Maslin|nome=Janet|data-publicación=09-10-1987|páxina-web=nytimes.com|título=Film Festival; Boorman's 'Hope And Glory'|data-acceso=19-11-2018}}</ref> |Mrs. Evans | |- |2008 |''Brideshead Revisited''<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0412536/?ref_=ttfc_fc_tt|páxina-web=imdb.com|título=Brideshead Revisited|data-acceso=19-11-2018}}</ref> |a enfermeira | |- |2012 |''[[The Iron Lady]]'' |June | |- |2012 |''[[Now Is Good]]'' |Shirley | |- |2013 |''Belle'' |Baronne Vernon | |} === Teatro === {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Papel !Observacións |- |2015 |''Husbands & Sons'' |Mrs. Gascoigne |Coprodución entre o Royal National Theatre, London and Royal Exchange, Manchester |- |2017 |''Angels in America'' |Ethel Rosenberg, Hannah Pitt, Henry, Rabbi Chemelwitz, Aleksii |Royal National Theatre |} === Audios === {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Papel !Observacións |- |2007 |''[[Doutor Who]]: 100'' |Midwife/Mary | |- |2008 |''Doctor Who: Return of the Krotons'' |Eleanor Harvey | |- |2010 |''Doctor Who: The Prison in Space'' |Chairman Babs | |- |2010 |''Doctor Who: Castle of Fear'' |Maud the Withered | |- |2010 |''Doctor Who: The Eternal Summer'' |Alice Withers | |- |2010 |''Doctor Who: Plague of the Daleks'' |Mrs Withers/Mrs Sowerby/Computer Voice | |} === Videoxogos === {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Papel |- |2014 |''LittleBigPlanet 3'' |Nana Pud |- |2015 |''Everybody's Gone to the Rapture'' |Wendy Boyles |- |2014-16 |''Dreamfall Chapters'' |Queenie / The Mole / Lady Alvane |} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [[imdbname:0114742|Susan Brown on IMDb]] *[https://www.ibdb.com/broadway-cast-staff/susan-brown-515880 Ficha en Internet Broadway Database] *[http://www.tv.com/people/susan-brown-iii/ Ficha en TV.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181119214441/http://www.tv.com/people/susan-brown-iii/ |date=19 de novembro de 2018 }} {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Brown, Susan}} [[Categoría:Nados en 1946]] [[Categoría:Nados en Bristol]] [[Categoría:Actores de Inglaterra]] c31elpc435b1in5yarz2yfnbsluvuxr 0 448872 6147882 6137709 2022-08-02T02:10:23Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeroliña|nome=Shenzhen Airlines|imaxe=B-6780@PEK (20180202154746).jpg|IATA=ZH|ICAO=CSZ|indicativo=SHENZHEN AIR|fundación=novembro de [[1992]]|inicio_das_operacións=[[17 de setembro]] de [[1993]]|fin_das_operacións=|aeroporto_principal=|centros_de_conexión=|centros_de_conexión_secundarios=|cidades_focais=|plan_de_voo_frecuente=PhoenixMiles|alianza=|subsidiarias=|frota=187|destinos=74|holding=|eslogan_da_compañía=|sede=|dirixentes=|páxina_web=http://www.shenzhenair.com/}} '''Shenzhen Airlines''' ([[Lingua chinesa|chinés]]: 深圳航空; [[pinyin]]: ''Shēnzhèn Hángkōng'') é unha aeroliña chinesa con sede no [[aeroporto de Shenzhen-Bao'an]] no distrito de Bao'an de [[Shenzhen]], [[Guangdong]]. É membro da alianza de aeroliñas [[Star Alliance]] dende [[2012]], e no presente é unha das dúas aeroliñas chinesas en pertencer a ela xunto con [[Air China]].<ref>{{Cita web|url=http://www.staralliance.com/en/press/shenzhenairlines-prp|data=2011-07-09|páxina-web=|título=Shenzhen Airlines accepted as future Star Alliance member carrier - Star Alliance|data-acceso=2018-12-01|data-arquivo=09 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110709101740/http://www.staralliance.com/en/press/shenzhenairlines-prp|url-morta=unfit}}</ref> A aeroliña opera un total de 137 rutas domésticas en 58 aeroportos chineses, ademais de 9 rutas internacionais. No ano [[2010]] a aeroliña transportou 16,5 millóns de pasaxeiros, un 9% máis que o ano anterior.<ref>{{Cita novas|data=2011-06-17|xornal=anna.aero|título=Shenzhen Airlines is China’s fourth biggest domestic airline {{!}} anna.aero|url=https://www.anna.aero/2011/06/17/shenzhen-airlines-is-chinas-fourth-biggest-domestic-airline/|lingua=en-GB|data-acceso=2018-12-01}}</ref> == Frota == En novembro de 2018 a frota de Shenzhen Airlines estaba formada polos seguintes avións:<ref>{{Cita publicación periódica|title=Global Airline Guide 2017 (Part One)|journal=Airliner World|issue=outubro de 2017|page=11|accessdate=2018-12-01|apelidos=|nome=|data=|título=|PMC=|revista=|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=|número=}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|url=https://www.planespotters.net/airline/Shenzhen-Airlines|title=Shenzhen Airlines Fleet Details and History|publisher=planespotters.net|accessdate=2018-12-01|apelidos=|nome=|data=|título=|PMC=|revista=|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=|número=}}</ref> <center> {| class="toccolours" border="1" cellpadding="4" style="border-collapse:collapse;text-align:center" |+'''Frota de Shenzhen Airlines''' |- bgcolor="red" ! rowspan="2" |<span style="color:white;">Avión</span> ! rowspan="2" style="width:50px;" |<span style="color:white;">En servizo</span> ! rowspan="2" style="width:40px;" |<span style="color:white;">Pedidos</span> ! colspan="4" |<span style="color:white;">Pasaxeiros</span> ! rowspan="2" |<span style="color:white;">Notas</span> |- |- bgcolor="red" ! style="width:20px;" |<abbr title="Business Class"><span style="color:white;">J</span></abbr> ! style="width:20px;" |<abbr title="Premium Economy Class"><span style="color:white;">Y+</span></abbr> ! style="width:20px;" |<abbr title="Economy Class"><span style="color:white;">Y</span></abbr> ! style="width:25px;" |<abbr title="Total Number of Seats"><span style="color:white;">Total</span></abbr> |- |[[Airbus A319-100]] |8 |&mdash; |8 |&mdash; |120 |128 | |- |[[Airbus A320-200]] |80 |&mdash; |8 |&mdash; |150 |158 | |- |[[Airbus A320neo]] |3<ref>{{Cita novas|xornal=ch-aviation|título=China's Shenzhen Airlines adds first A320neo|url=https://www.ch-aviation.com/portal/news/68878-chinas-shenzhen-airlines-adds-first-a320neo|lingua=en-US|data-acceso=2018-12-01}}</ref> |24 |8 |&mdash; |150 |158 | |- |[[Airbus A330-300]] |5 |1<ref>{{Cita web|first=Bradley|last=Perrett|url=http://aviationweek.com/commercial-aviation/air-china-avoiding-direct-conflict-china-eastern|title=Air China Avoiding Direct Conflict With China Eastern|publisher=Aviation Week Network|date=2016-09-26}}</ref> |18 |24 |267 |309 | |- |[[Boeing 737-700]] |1 |&mdash; |&mdash; |&mdash; |140 |140 | |- |[[Boeing 737-800]] |82 |&mdash; |8 |&mdash; |160 |168 | |- |[[Boeing 737-900]] |5 |&mdash; |8 |&mdash; |159 |167 | |- |[[Boeing 737 MAX 8]] |3<ref>{{Cita novas|xornal=ch-aviation|título=China's Shenzhen Airlines adds maiden B737 MAX 8|url=https://www.ch-aviation.com/portal/news/69416-chinas-shenzhen-airlines-adds-maiden-b737-max-8|lingua=en-US|data-acceso=2018-12-01}}</ref> |27 |8 |&mdash; |154 |162 | |- !Total !187 !52 ! colspan="4" | ! |} </center> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.shenzhenair.com/ Páxina web da aeroliña] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201128201409/http://www.shenzhenair.com/ |date=28 de novembro de 2020 }} [[Categoría:Aeroliñas da China]] er6j8zld9mos1qnfdbp1ng0p1gyujvi 0 448903 6148220 5547118 2022-08-02T10:43:39Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeroliña|nome=Vietnam Airlines|imaxe=VN-A332 Airbus A321 Vietnam Airlines (7851250050).jpg|IATA=VN|ICAO=HVN|indicativo=VIET NAM AIRLINES|fundación=[[15 de xaneiro]] de [[1956]] (como Vietnam Civil Aviation)|inicio_das_operacións=|fin_das_operacións=|aeroporto_principal=|centros_de_conexión=|centros_de_conexión_secundarios=|cidades_focais=|plan_de_voo_frecuente=LotusMiles|alianza=[[SkyTeam]]|subsidiarias=|frota=87|destinos=64|holding=|eslogan_da_compañía=|sede=|dirixentes=|páxina_web=https://www.vietnamairlines.com}} '''Vietnam Airlines''' ([[Lingua vietnamita|vietnamita]]: ''Hãng Hàng không Quốc gia Việt Nam'') é a [[aeroliña nacional]] de [[Vietnam]].<ref>{{Cita web|url=http://atwonline.com/airframes/aircraft-news-may-8-2017|data=2017-05-09|título=Aircraft News-May 8, 2017 {{!}} Airframes content from ATWOnline|data-acceso=2018-12-01|data-arquivo=09 de maio de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170509234723/http://atwonline.com/airframes/aircraft-news-may-8-2017|url-morta=unfit}}</ref> Fundada en [[1956]] co nome Vietnam Civil Aviation, a compañía estableceuse como unha empresa estatal en abril de [[1989]]. Vietnam Airlines ten a súa sede no distrito Long Biên de [[Hanoi]], e ten centros de conexións no [[aeroporto de Nội Bài]] e no [[aeroporto de Tân Sơn Nhất]]. A aeroliña voa a 64 destinos en 17 países, sen contar os códigos compartidos. Dende o seu nacemento ata principios dos 90, Vietnam Airlines era unha aeroliña menor dentro da industria aeronáutica xa que foi obstaculizada por unha variedade de factores, incluíndo a situación socioeconómica e política do país. Coa normalización das relacións do goberno cos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], a aeroliña foi capaz de medrar, mellorou os seus produtos e servizos e modernizou a súa anticuada frota. En [[1996]] o goberno vietnamita mercou 20 compañías de servizos para formar Vietnam Airlines Corporation, sendo a aeroliña a súa peza central. En [[2010]] a corporación reestruturouse nunha sociedade de responsabilidade limitada e pasou a chamarse Vietnam Airlines Company Limited. Un consello de administración de sete persoas, nomeadas polo primeiro ministro vietnamita, supervisa a compañía. Como o transporte de pasaxeiros constitúe a súa actividade principal, Vietnam Airlines xoga un rol crucial no desenvolvemento económico do país. Posúe o 100% de [[Vietnam Air Service Company]], unha aeroliña rexional do sur do país, o 70% da low-cost [[Jetstar Pacific Airlines]], e o 49% da aeroliña nacional camboxana [[Cambodia Angkor Air]]. Ademais, a corporación ten ingresos procedentes do catering e do mantemento e revisións de avións a través de varias subsidiarias, como Vietnam Airlines Engineering Company e Vietnam Airlines Caterers. A compañía tamén diversificou os seus investimentos na industrias do alugueiro de aeronaves e servizos aeroportuarios, e está buscando fabricar compoñentes de aeronaves. A compañía tamén controla e opera unha división de carga, Vietnam Airlines Cargo. Vietnam Airlines converteuse en membro de [[SkyTeam]] en xuño de [[2010]], sendo a primeira aeroliña do [[Sueste Asiático]] en unirse a esa alianza. == Frota == En novembro de 2018 a frota de Vietnam Airlines estaba formada polos seguintes avións:<ref>{{Cita web|title=Vietnam Airlines fleet: A321neo delays impact growth|url=https://centreforaviation.com/analysis/reports/vietnam-airlines-fleet-a321neo-delays-impact-growth-423850|website=CAPA Aviation|publisher=CAPA Aviation|accessdate=2018-12-02|archive-url=https://archive.today/20180627225756/https://centreforaviation.com/analysis/reports/vietnam-airlines-fleet-a321neo-delays-impact-growth-423850|archive-date=27 de xuño de 2018|dead-url=yes|df=dmy-all|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|title=Our Fleet|url=https://www.vietnamairlines.com/vn/en/plan-book/our-fleets/airbus-a350|publisher=Vietnam Airlines|access-date=2018-12-02|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref> <center> '''Frota de Vietnam Airlines''' {| class="wikitable" border="1" cellpadding="3" style="border-collapse:collapse;text-align:center" ! rowspan="2" |Avión ! rowspan="2" |En servizo ! rowspan="2" |Pedidos ! colspan="4" |Pasaxeiros ! rowspan="2" |Notas |- !<abbr title="Business class">C</abbr> !<abbr title="Deluxe Economy class">Y+</abbr> !<abbr title="Economy class">Y</abbr> !Total |- | rowspan="3" |[[Airbus A321|Airbus A321-200]] | rowspan="3" |57<ref name="Airbus">{{Cita web|url=http://www.airbus.com/content/dam/corporate-topics/publications/o&d/ODs_Airbus_Commercial_Aircraft_March_2018.xlsx|archive-url=https://web.archive.org/web/20180409172112/http://www.airbus.com/content/dam/corporate-topics/publications/o%26d/ODs_Airbus_Commercial_Aircraft_March_2018.xlsx|archive-date=09 de abril de 2018|title=Airbus Orders and deiveries – March 2018|publisher=Airbus|access-date=2018-12-02|df=dmy-all|páxina-web=|título=|data-acceso=|urlmorta=yes}}</ref> | rowspan="3" |&mdash; |16 |&mdash; |162 |178 | rowspan="3" |Un pintado coa librea de [[SkyTeam]].<ref name=":0">{{Cita web|url=http://static.skyteam.com/cdn-1cf43513a2ade68/Global/Press/Facts%20and%20figures/2014%20Jan%20update/ST%2014%20FF_livery%20fact%20sheet_feb.pdf|páxina-web=SkyTeam|título=SkyTeam livery fact sheet|data-acceso=2018-12-02|data-arquivo=27 de decembro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141227134856/http://static.skyteam.com/cdn-1cf43513a2ade68/Global/Press/Facts%20and%20figures/2014%20Jan%20update/ST%2014%20FF_livery%20fact%20sheet_feb.pdf|url-morta=unfit}}</ref> |- |16 |&mdash; |168 |184 |- |8 |&mdash; |195 |203 |- |[[Airbus A321neo]] |1<ref>{{Cita web|title=Vietnam Airlines adds first A321neo|url=https://www.ch-aviation.com/portal/news/72855-vietnam-airlines-adds-first-a321neo|publisher=Ch-aviation|access-date=2018-12-02|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref> |17 |8 |&mdash; |195 |203<ref>{{Cita web|title=Máy bay A321neo đầu tiên gia nhập đội bay Vietnam Airlines|url=https://news.zing.vn/may-bay-a321neo-dau-tien-gia-nhap-doi-bay-vietnam-airlines-post892848.html|publisher=Zing News|access-date=2018-12-02|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref> |Serán entregados entre 2018 e 2019.<ref name="ALC">{{Cite press release|url=https://www.airleasecorp.com/press/air-lease-corporation-announces-placements-of-12-new-airbus-a321neo-aircraft-with-vietnam-airlines-1|title=Air Lease Corporation Announces Placements of 12 New Airbus A321neo Aircraft with Vietnam Airlines|date=18 de outubro de 2016|publisher=Air Lease Corporation|accessdate=2018-12-02}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://english.vietnamnet.vn/fms/business/172703/vietnam-airlines-leases-six-a321neo-aircraft.html|title=Vietnam Airlines leases six A321neo aircraft|date=15 de febreiro de 2017|work=VietnamNet Bridge|accessdate=2018-12-02|páxina-web=|título=|data-acceso=}}</ref> |- | rowspan="3" |[[Airbus A330|Airbus A330-200]] | rowspan="3" |3 | rowspan="3" |&mdash; |24 |&mdash; |242 |266 | rowspan="3" |Un pintado coa librea de SkyTeam.<ref name=":0" /><br /> Van ser retirados en 2018.<ref>{{Cita web|url=http://centreforaviation.com/analysis/vietnam-airlines-begins-new-chapter-with-a350s-787s-are-777-8xs-and-a-strategic-investor-next-243589|data=2015-09-14|título=Vietnam Airlines begins new chapter with A350s, 787s. Are 777-8Xs and a strategic investor next? {{!}} CAPA - Centre for Aviation|data-acceso=2018-12-02|data-arquivo=14 de setembro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150914124313/http://centreforaviation.com/analysis/vietnam-airlines-begins-new-chapter-with-a350s-787s-are-777-8xs-and-a-strategic-investor-next-243589|url-morta=unfit}}</ref> |- |18 |&mdash; |251 |269 |- |24 |&mdash; |256 |280 |- |{{nowrap|[[Airbus A350|Airbus A350-900]]}} |12 |2 |29 |45 |231 |305<ref name=":1">{{Cita web|url=http://atwonline.com/airframes/vietnam-airlines-receive-first-787-9-may-a350-900-june|data=2015-02-18|título=Vietnam Airlines to receive first 787-9 in May; A350-900 in June {{!}} Airframes content from ATWOnline|data-acceso=2018-12-02|data-arquivo=18 de febreiro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150218130820/http://atwonline.com/airframes/vietnam-airlines-receive-first-787-9-may-a350-900-june|url-morta=unfit}}</ref> | |- |[[ATR 72-500]] |3 |&mdash; | colspan="4" |{{unknown}} | |- | rowspan="2" |[[Boeing 787 Dreamliner|Boeing 787-9]] | rowspan="2" |11 | rowspan="2" |&mdash; |28 |35 |211 |274<ref name=":1" /> | rowspan="2" | |- |28 |&mdash; |283 |311 |- |[[Boeing 787 Dreamliner|Boeing 787-10]] |&mdash; |8 | colspan="4" |<abbr title="To be announced"><center>TBA</center></abbr> |Entregas a partir de 2019.<ref name="ALC" /> |- !Total !87 !27 ! colspan="7" class="unsortable" | |} </center> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.vietnamairlines.com Páxina web da aeroliña] {{SkyTeam}} [[Categoría:Aeroliñas de Vietnam]] 057bpuvuc171w6ef5f7dtpqfnohds9i 0 449025 6147974 6122340 2022-08-02T05:54:08Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Teresa Veiga''' é o [[pseudónimo]] literario dunha escritora portuguesa, nada en [[Lisboa]] en [[1945]]. Dela pouco se sabe, unha vez que non dá entrevistas nin revela a súa verdadeira identidade.<ref>Ana Costa, ''Público'' – Leituras, 27 de novembro de 1992 {{pt}}.</ref> == Traxectoria == Licenciouse en [[Dereito]] en 1968 e en [[Filoloxía]] Románica en 1980, exercendo a actividade de Conservadora do [[Rexistro Civil]] entre 1975 e 1983. A pesar de ter escrito relativamente pouco, os libros de Teresa Veiga foron recibidos con entusiasmo pola crítica, que destaca "un notábel dominio narrativo"<ref>Cristina Almeida Ribeiro, “Balanço literário 1999”, Vértice 96 / Jul.-Ago. 2000.</ref> e "temas máis interiores [..] intemporais".<ref>José Guardado Moreira, "Ler" nº 79, Verão 1990.</ref> A súa produción literaria inclúe algúns textos dispersos por algunhas das publicacións periódicas, o caso das revistas, ''Ficções'' (nº 2) e, ''Colóquio-Letras'' (non. 143/144). O seu primeiro libro, ''James e outras histórias'', foi recomendado para a súa publicación polo xurado do concurso literario do Círculo de Lectores. A concesión dos premios [[Prémio de Ficção do Pen Clube]] e do Grande Prémio de Conto Camilo Castelo Branco da Associação Portuguesa de Escritores en 1992, para o seu libro de contos, ''História da Bela Fria'', tróuxolle recoñecemento como unha das grandes revelacións da literatura da [[década de 1990]]. Co proxecto que viría resultar na súa primeira novela, ''A paz doméstica ''(1999), obtivo, en 1998, unha bolsa de creación literaria, concedida polo Ministerio de Cultura. En 2008, foi premiada por segunda vez co Grande Prémio de Conto Camilo Castelo Branco para a colección de contos, ''Uma aventura secreta do Marquês de Bradomín''. A súa obra está representada nalgunhas antoloxías de contos portugueses e de fóra de Portugal. == Obra publicada == * ''Jacobo e outras histórias'' (contos), 1980; * ''O último amante'' (novelas), Lisboa: Cotovia, 1990; * ''História da Bela Fria'' (contos), Lisboa: Cotovia, 1992; * ''A paz doméstica'' (romance), Lisboa: Cotovia, 1999; * ''As enganadas'' (contos), Lisboa: Cotovia, 2003; * ''Uma aventura secreta do Marquês de Bradomín'' (contos), 2008 * ''Gente Melancolicamente Louca'' (contos), 2015 == Premios e recoñecementos == * Prémio PEN Clube Português de Novelística, 1992 (''História da Bela Fria'') * Grande Prémio de Conto Camilo Castelo Branco, 1992 (''História da Bela Fria)'' * Grande Prémio de Conto Camilo Castelo Branco, 2008 (''Uma aventura secreta do Marquês de Bradomín'') * Grande Prémio de Conto Camilo Castelo Branco, 2016 (''Gente melancolicamente louca'')<ref>{{cita novas|url=http://24.sapo.pt/article/lusa-sapo-pt_2016_06_29_616880582_teresa-veiga-vence-por-unanimidade-grande-premio-de-conto-camilo-castelo-branco---ape|título=Teresa Veiga vence por unanimidade Grande Prémio de Conto-Camilo Castelo Branco - APE|data=29 de xuño de 2016|lingua=pt|xornal=Sapo|dataacceso=04 de decembro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161003225805/http://24.sapo.pt/article/lusa-sapo-pt_2016_06_29_616880582_teresa-veiga-vence-por-unanimidade-grande-premio-de-conto-camilo-castelo-branco---ape|dataarquivo=03 de outubro de 2016|urlmorta=yes}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === *{{cita conferencia|título=O poder e o silêncio: Chaves do discurso na ficçao de Teresa Veiga|lingua=pt|conferencia=XI Congreso Internacional da ABRALIC|nome=Elizabet|apelidos=Carvalho|data=13-17 de xullo de 2008|url=http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3ANdN5R3Bj_MYJ%3Awww.abralic.org.br%2Feventos%2Fcong2008%2FAnaisOnline%2Fsimposios%2Fpdf%2F017%2FELIZABETH_CARVALHO.pdf|data-acceso=17 de maio de 2022|data-arquivo=18 de setembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190918205829/http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3ANdN5R3Bj_MYJ%3Awww.abralic.org.br%2Feventos%2Fcong2008%2FAnaisOnline%2Fsimposios%2Fpdf%2F017%2FELIZABETH_CARVALHO.pdf|url-morta=yes}} === Ligazóns externas === * LACERDA, W. L. V. [https://pos-graduacao.uepb.edu.br/ppgli/download/publicacaoonline/literaturaecienciashumanas/33_.pdf Vigiar e calar em "Danças Húngaras de Brahms, Texto de Teresa Veiga]. En: Anais do IV Colóqui Internacional Cidadania Cultural: diálogos de gerações. Campina Grande: Editora EDUEPB, 2009.ISSN:2176-5901 {{pt}} {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Veiga, Teresa}} [[Categoría:Escritores de Portugal]] [[Categoría:Escritores en lingua portuguesa]] [[Categoría:Nados en 1945]] [[Categoría:Nados en Lisboa]] [[Categoría:Personalidades sen imaxes]] ed5s6yqvojx0e6zgj455psjoult0vcf 0 454575 6147756 6132372 2022-08-01T21:26:01Z HombreDHojalata 5863 engado a [[Categoría:Artigos destacados]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{CABO}} {{Coordenadas|61|30|11|N|23|45|37|E|display=title}} {{Museo | Nome = Museo finlandés do hóckey sobre xeo<br />Suomen Jääkiekkomuseo | Imaxe = Finnish Ice Hockey Museum logo.jpg | Tamaño = 250 | Pé = Logotipo do museo á entrada do mesmo. | Coordenadas = {{Coordenadas|61|30|11|N|23|45|37|E}} | País = {{FIN}} | Cidade = [[Tampere]] | Tipo = Museo especial | Administrador = | Director = | Construción = | Inauguración = [[1979]] <small>(no [[Tampereen jäähalli]])</small><br />[[2000]] <small>(no [[Museokeskus Vapriikki]])</small> | Superficie = | Transporte = | Visitantes = | Enderezo = Alaverstaanraitti 5 | Número Telefónico = | Web = [http://www.jaakiekkomuseo.fi jaakiekkomuseo.fi] }} O '''Suomen Jääkiekkomuseo''' (en [[Lingua galega|galego]] '''Museo finlandés do hóckey sobre xeo''') é un [[museo]] situado na cidade [[Finlandia|finlandesa]] de [[Tampere]] adicado á historia do [[hóckey sobre xeo]]. O museo abriu as súas portas en [[1979]] e orixinalmente encontrábase no [[Tampereen jäähalli]] (principal pavillón de hóckey sobre xeo da cidade), ata que no ano [[2000]] se trasladou ao complexo museístico do [[Museokeskus Vapriikki]].<ref>{{Cita web |url=http://vapriikki.fi/en/museo/ |título=Museum Centre |editorial=vapriikki.fi |dataacceso=12 de febreiro de 2019 |lingua=en}}</ref> O museo do hóckey sobre xeo finlandés é considerado o segundo mellor museo de historia do hóckey sobre xeo do mundo por detrás do [[Hockey Hall of Fame]] de [[Toronto]].<ref name="kauppa"/> == Historia == [[Ficheiro:Hakametsä I ulkoa.jpg|miniatura|Inicialmente o museo encontrábase nun espazo dentro do [[Tampereen jäähalli]].]] O museo do hóckey sobre xeo finlandés fundouse en [[1978]],<ref name="jääkiekkohistoriallinen"/> se ben abriu as súas portas por primeira vez en [[Tampere]] o [[13 de decembro]] de [[1979]] no [[Tampereen jäähalli]]{{refn|group=lower-alpha|Tamén coñecido como Hakametsä, o nome do [[Hakametsä|distrito no que se encontra]].}} e parte dos obxectos expostos orixinalmente foran exhibidos nunha exposición a principios dese mesmo ano na mesma cidade sede da entidade bancaria ''Tampereen Aluesäästöpankin'' (traducible ao [[Lingua galega|galego]] como "Caixa de Aforros Rexional de Tampere") como parte das celebracións do 50º aniversario da [[Federación Finlandesa de Hóckey sobre Xeo]] (''Suomen Jääkiekkoliito'').<ref name="40v">{{Cita web |url=https://www.vapriikki.fi/suomen-jaakiekkomuseo-tayttaa-40-vuotta/ |título=Suomen Jääkiekkomuseo täyttää 40 vuotta |editorial=[[Museokeskus Vapriikki|Vapriikki]] |data=10 de decembro de 2019 |dataacceso=22 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> Os fundadores do museo foron [[Harry Lindblad]], [[Juhani Linkosuo]], [[Aarne Honkavaara]], [[Usko Teromaa]], [[Kalervo Kummola]] e [[Kimmo Leinonen]].<ref>{{Cita web |url=https://records.finhockey.fi/historia/suomi-kiekon-merkkipaaluja |título=Suomi-kiekon merkkipaaluja |editorial=[[Liiga]] e [[Federación Finlandesa de Hóckey sobre Xeo]] |dataacceso=22 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> Usko Teromaa era xerente da pista de xeo de Hakametsä e con el o museo instalouse no estadio, primeiro nun pequeno espazo no andar do corredor que co tempo acabaría aumentando no andar inferior. Kalervo Kummola pola súa banda tivo como función principal nos inicios do museo a recadación de fondos, que sería tan exitosa que a nova institución non precisou dun empréstamo bancario durante a fase de posta en marcha.<ref name="40vuotta">{{Cita novas |url=https://www.jatkoaika.com/Artikkeli/Suomen-Jääkiekkomuseo-täytti-40-vuotta-tulevaisuudessa-yhä-enemmän-digitaalisia-palveluita-luvassa/218152 |título=Suomen Jääkiekkomuseo täytti 40 vuotta, tulevaisuudessa yhä enemmän digitaalisia palveluita luvassa |nome=Mika |apelidos=Laakso |xornal=Jatkoaika.com |data=14 de decembro de 2019 |dataacceso=27 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> En [[1985]], [[Kimmo Leinonen]] regresou a Finlandia dende [[América do Norte]] traendo a idea de crear un salón da fama no que homenaxear ás persoas máis relevantes da modalidade no país.<ref name="40vuotta"/> [[Ficheiro:Aarne-Honkavaara-1964.jpg|miniatura|esquerda|O ex xogador [[Aarne Honkavaara]] xogou un importante papel durante os primeiros anos de existencia do museo.]] Durante os anos nos que permaneceu no estadio de Hakametsä mantívose de xeito modesto e grazas á axuda de persoas desinteresadas, entre as que salientou a figura do ex xogador [[Aarne Honkavaara]] e a súa familia. Nos seus inicios o museo abría unha hora antes dos partidos da [[SM-liiga]], e outros días con cita previa.<ref name="40v"/> [[Ficheiro:Vapriikki 0004 (29559450630).jpg|miniatura|En 2001, o museo trasladouse ao [[Museokeskus Vapriikki|Centro Museístico Vapriikki]].]] En [[2001]], o museo trasladouse ao [[Museokeskus Vapriikki|Centro Museístico Vapriikki]], co que conseguiu ampliar as súas instalacións cun espazo de 440 [[metro cadrado|metros cadrados]] que,<ref name="jääkiekkohistoriallinen"/> con todo seguiron a ser insuficientes para acoller todos os materiais cos que conta, o que levou a expoñer a posibilidade de trasladalo museo a unha nova localización, unha posibilidade que o presidente da xunta do museo recoñeceu durante a celebración do 40º aniversario da institución en [[2019]].<ref name="40vuotta"/> En [[2014]], o museo presentou unha nova exposición principal que contou con, entre outras pezas, o anel de campión da [[National Hockey League]] (NHL) de [[Ville Nieminen]], así como obxectos da súa colección non exhibidos ata o momento.<ref>{{Cita web |url=https://www.vapriikki.fi/nayttelyt/jaakiekkomuseo/ |título=Suomen jääkiekkomuseo |editorial=Vapriikki |data=2014 |dataacceso=28 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> O [[14 de outubro]] de [[2017]] o museo presentou unha exposición principal completamente renovada, sendo a terceira dende o seu traslado a Vapriikki. Na nova exposición renovada o público puido ver algúns dos galardóns máis importantes entregados na [[Liiga|competición doméstica]].<ref>{{Cita web |url=https://pirkanmaa.menoinfo.fi/#!event?id=72528 |título=Suomen jääkiekkomuseo |editorial=menoinfo.fi |data=2017 |dataacceso=25 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> Concidindo coa apertura da nova exposición realizouse a cerimonia de introdución das novas personalidades do salón da fama. Esta foi a primeira vez que o museo acolleu a cerimonia de nomeamento, na que os "leóns" [[Veli-Pekka Ketola]] e [[Jari Kurri]] entregaron os premios.<ref name="jääkiekkohistoriallinen">{{Cita web |url=https://sjhs.fi/?p=821 |título=JÄÄKIEKKOMUSEO SIIRTYI UUTEEN AIKAKAUTEEN |editorial=Suomen Jääkiekkohistoriallinen Seura |dataacceso=27 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> [[Ficheiro:Liigan paidat jääkiekkomuseossa.jpg|miniatura|esquerda|Camisolas dalgúns dos equipos da [[Liiga]], a máxima competición do hóckey finlandés.]] O [[8 de marzo]] de [[2020]], coincidindo co 20º aniversario da segunda categoría do hóckey sobre xeo masculino finlandés, a [[Mestis]], o museo organizou un día temático sobre a competición, na que o público puido familiarizarse cos equipos, os xogadores e os trofeos, e que culminou cunha competición de tiro no simulador do museo.<ref>{{Cita web |url=https://www.vapriikki.fi/jaakiekkomuseossa-on-mestis-meininkia/ |título=Jääkiekkomuseossa on Mestis-meininkiä |editorial=Vapriikki |data=4 de marzo de 2020 |dataacceso=27 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> O [[26 de xaneiro]] de [[2021]] inaugurou unha exposición adicada ao equipo de Tampere [[Ilves]] con motivo do seu 90º aniversario.<ref>{{Cita novas |url=https://visittampere.fi/tapahtumat/ilves-90-nayttely-jaakiekkomuseossa/ |título=Ilves 90 -näyttely Jääkiekkomuseossa |editorial=VisitTampere.fi |dataacceso=12 de setembro de 2021 |lingua=fi}}</ref> En [[2022]], de cara á celebración en Tampere e [[Helsinqui]] do [[Campionato do mundo de hóckey sobre xeo 2022|Campionato do Mundo dese ano]], a exposición principal foi renovada, e durante o evento o número de visitantes aumentou, e o público do museo foi máis internacional.<ref name="iihf2022"/> A exposición procurou a sustentabilidade empregando, entre outras cousas, vitrinas vellas modificadas para que se viran diferentes e a principios dese mesmo ano anunciouse que o museo abriría un espazo destinado a exposicións temporais.<ref name="kauppa">{{Cita novas |url=https://tampereenkauppakamarilehti.fi/fi-fi/article/kauppakamarilehti/jaakiekkomuseo-avaa-uuden-nayttelyn-aprillipaivana/1066/ |título=JÄÄKIEKKOMUSEO AVAA UUDEN NÄYTTELYN APRILLIPÄIVÄNÄ |nome=Jari |apelidos=Runsas |xornal=Tampereen Kauppakamari Lehti |data=2 de xaneiro de 2022 |dataacceso=23 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> == Colección == [[Ficheiro:Kanadamalja.jpg|miniatura|A [[Kanada-malja]], entregada ao equipo campión de Finlandia, é unha das pezas máis importantes do museo.]] Pirkko Linkosuo, a filla de Juhani Linkosuo, un dos membros fundadores do museo, recibiu de seu pai o encargo de procurar obxectos e recordos para o museo. O seu labor, poñéndose en contacto con persoas e entidades de toda Finlandia, deu froitos en pouco tempo e axiña seconseguiron obxectos para a colección.<ref name="40vuotta"/> [[Ficheiro:Naisten jääkiekko.jpg|miniatura|esquerda|Sección do museo adicada ao hóckey feminino na exposición de 2017-2022.]] A colección do museo inclúe 300&nbsp;000 fotografías, 30&nbsp;000 obxectos e unha colección de 700 camisolas.<ref>{{Cita web |url=http://www.jaakiekkomuseo.fi/kokoelmat/ |título=KOKOELMAT |editorial=Suomen Jääkiekkomuseo |dataacceso=12 de febreiro de 2019 |lingua=fi}}</ref> Entre os obxectos da colección encóntrase a [[Kanada-malja]] (Copa Canadá) orixinal,{{refn|group=lower-alpha|A Kanada-malja é o trofeo entregado ao equipo campión dos ''play-offs'' da máxima categoría do hockey sobre xeo finlandés, a [[SM-liiga]].}}<ref name="obxectos">{{Cita web |url=http://www.jaakiekkomuseo.fi/nayttely/ |título=NÄYTTELY |editorial=Suomen Jääkiekkomuseo |dataacceso=12 de febreiro de 2019 |lingua=fi}}</ref> ou as Copa do Mundo conquistada pola [[Selección masculina de hóckey sobre xeo de Finlandia|selección masculina de Finlandia]] en [[Campionato do mundo de hóckey sobre xeo 1995|1995]], [[Campionato do mundo de hóckey sobre xeo 2011|2011]] e [[Campionato do mundo de hóckey sobre xeo 2019|2019]], que son os obxectos máis atractivos para o público, e entre as pezas máis valiosas dos fondos do museo encóntrase a primeira camisola a raias verdes e negras de [[Ilves]].<ref name="iihf2022">{{Cita novas |url=https://yle.fi/uutiset/3-12457515 |título=Suomen jääkiekkomuseo ikuistaa jo nyt yhä käynnissä olevia kotikisoja – yllättävätkin asiat voivat muodostua vetonauloiksi |nome1=Valtteri |apelidos1=Kujansuu |nome2=Anna |apelidos2=Sirén |xornal=[[Yle|Yle.fi]] |data=23 de maio de 2022 |dataacceso=23 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref><ref name="jalkipeli"/> As pezas da colección viaxan pola historia do hóckey sobre xeo finlandés, amosando o ser rápido desenvolvemento ata converterse no deporte máis popular do país nórdico, e a maior parte delas foron doadas ou emprestadas, como os aneis de campión da [[Stanley Cup]] de [[Esa Tikkanen]] e [[Ville Nieminen]].<ref name="jalkipeli">{{Cita web |url=https://www.jalkipeli.net/suomen-jaakiekkomuseo-on-latkafanin-paratiisi/ |título=Suomen jääkiekkomuseo on lätkäfanin paratiisi |editorial=jalkipeli.net |data=20 de xuño de 2021 |dataacceso=23 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> A exposición conta tamén cunha sección adicada ao deporte feminino,<ref>{{Cita web |url=https://visittampere.fi/nahtavyydet/suomen-jaakiekkomuseo/ |título=Suomen Jääkiekkomuseo |editorial=visittampere.fi |dataacceso=23 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> se ben esta é comparativamente moi reducida. === Salón da Fama (Suomen Jääkiekkoleijonat) === {{AP|Suomen Jääkiekkoleijonat}} [[Ficheiro:Finnish hockey wall of fame.jpg|miniatura|Os ''Suomen jääkiekkoleijonat'', o "Salón da Fama" do hóckey sobre xeo finlandés.]] No museo tamén se atopa o "Salón da Fama" do hóckey sobre xeo finlandés, denominado ''[[Suomen Jääkiekkoleijonat]]'' (en galego "leóns do hóckey sobre xeo finlandés"), creado en [[1985]] por iniciativa de [[Kimmo Leinonen]], que acababa de regresar a Finlandia dende [[América do Norte]]. No "Salón da Fama" homenaxéase ás persoas máis relevantes do hóckey sobre xeo finlandés, tanto xogadoras e xogadores, como adestradoras e adestradores, árbitras e árbitros, así como outras personalidades que influíron non desenvolvemento do hóckey sobre xeo en Finlanda.<ref name="museo">{{Cita web |url=http://www.jaakiekkomuseo.fi/jaakiekkoleijonat/ |título=JÄÄKIEKKOLEIJONAT |editorial=Suomen Jääkiekkomuseo |dataacceso=12 de febreiro de 2019 |lingua=fi}}</ref><ref name="40vuotta"/> Inicialmente introducíronse 36 persoas, o número máis alto ata o momento,<ref>{{Cita libro |url=https://www.jaakiekkokirja.fi/digijulkaisut/jaakiekkokirja-2021-2022/586/ |título=JÄÄKIEKKOKIRJA 2022 |capítulo=SUOMEN JÄÄKIEKKOLEIJONAT |editorial=[[Federación Finlandesa de Hóckey sobre Xeo]] |páxina=584 |lingua=fi}}</ref> mais na actualidade cada ano só poden ser elixidas entre cero e seis persoas.<ref name="museo"/> == Exposicións temporais == [[Ficheiro:Ilves logo 1962.jpg|miniatura|Distintos obxectos de [[Ilves]] durante a exposición temporal con motivo do 90º aniversario do equipo de [[Tampere]].]] * ''Erotuomarin rooli'' e ''Hakametsä'' <small>(2021–2022)</small><ref>{{Cita web |url=https://www.leijonat.fi/index.php/uutiset/kotimaa/item/41933-erotuomarin-rooli-naeyttely-nyt-jaeaekiekkomuseossa-pienoisnaeyttely-kunnioittaa-hakametsaen-jaeaehallia |título=Erotuomarin rooli -näyttely nyt Jääkiekkomuseossa – Pienoisnäyttely kunnioittaa Hakametsän jäähallia |editorial=Leijonat.fi |data=15 de setembro de 2021 |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Ilves 90 vuotta'' <small>(2021)</small><ref>{{Cita web |url=https://www.ilves.com/jaakiekkomuseossa-nahtavissa-ilves-90-vuotta-nayttely/ |título=Jääkiekkomuseossa nähtävissä Ilves 90 vuotta näyttely! |nome=Vesa |apelidos=Suonsyrjä |editorial=Ilves |data=3 de febreiro de 2021 |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Aarne Honkavaara 1924–2016'' e ''Nuoret Leijonat 2016'' <small>(2016–2017)</small><ref>{{Cita web |url=https://www.vapriikki.fi/jaakiekkomuseossa-avautuu-kaksi-pienoisnayttelya/ |título=Jääkiekkomuseossa avautuu kaksi pienoisnäyttelyä |editorial=Vapriikki |data=11 de abril de 2016 |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Maskit'' <small>(2015–2016)</small><ref>{{Cita web |url=https://www.vapriikki.fi/nayttelyt/maskit/ |título=Maskit |editorial=Vapriikki |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Urheiluidolit – Suomalaisen urheilumaailman idoleita ja fanikulttuuria'' <small>(2014–2015)</small><ref>{{Cita web |url=https://www.vapriikki.fi/nayttelyt/urheiluidolit/ |título=Urheiluidolit |editorial=Vapriikki |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Jäänmurtaja Jari Kurri – Palkintoja legendaariselta uralta'' <small>(2013–2014)</small><ref>{{Cita web |url=http://siiri.tampere.fi/displayObject.do?uri=http://www.profium.com/archive/ArchivedObject-208D97C3-156E-8713-102F-D288BD853386 |título=Valokuva Jäänmurtaja Jari Kurri - Palkintoja legendaariselta uralta -näyttely Jääkiekkomuseossa |editorial=Vapriikki |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Pekka Marjamäki 1947–2012'' <small>(2013)</small><ref>{{Cita web |url=http://siiri.tampere.fi/displayObject.do?uri=http%3A%2F%2Fwww.profium.com%2Farchive%2FArchivedObject-8617AD7B-EEBD-17DD-4B26-09C22FAAE82C |título=Valokuva Pekka Marjamäki 1947-2012 |editorial=Vapriikki |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Teräsmies Teppo Numminen – Neljän vuosikymmenen puolustaja'' <small>(2011–2012)</small><ref>{{Cita publicación periódica |url=https://issuu.com/vapriikki/docs/museoon_2_2011/15 |título=Näyttelykalenteri |páxina=27 |publicación=Museoon! |editorial=Cidade de Tampere |data=2011 |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Pelin henki – Jukka Raution valokuvia'' <small>(2009–2011)</small> * ''Leijonakultaa! Suomi jääkiekon maailmanmestari 1995'' <small>(2006–2008)</small><ref>{{Cita web |url=https://www.vapriikki.fi/arkisto/ |título=Arkistoidut näyttelyt 2009-2005 |editorial=Vapriikki |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Kohotetaan Kanada-malja! – Jääkiekon SM-liiga 1975–2005'' <small>(2005–2006)</small><ref>{{Cita novas |url=https://www.mtvuutiset.fi/artikkeli/jaakiekkomuseossa-kohotetaan-kanada-maljaa/3848528#gs.43ipu7 |título=Jääkiekkomuseossa kohotetaan Kanada-maljaa |xornal=mtvuutiset.fi |data=21 de abril de 2005 |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Lätkässä kortteihin – Suomalaisia jääkiekkokortteja 1965–2004'' <small>(2004–2005)</small><ref>{{Cita novas |url=https://www.ts.fi/teemat/1073995893 |título=Lätkässä kortteihin - suomalaisia jääkiekkokortteja 1965-2004 |xornal=[[Turun Sanomat]] |data=25 de setembro de 2004 |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Kotijäät kutsuvat – Suomessa järjestetyt jääkiekon MM-kisat'' <small>(2003)</small><ref>{{Cita novas |url=https://www.mtvuutiset.fi/artikkeli/mm-pokaali-esilla-tampereen-jaakiekkomuseossa/3751558#gs.43k92j |título=MM-pokaali esillä Tampereen jääkiekkomuseossa |xornal=mtvuutiset.fi |data=16 de setembro de 2002 |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> * ''Leijonat olympiakaukalossa 1952–2002 – 50 vuotta suomalaista olympiakiekkoa'' <small>(2002)</small> (en colaboración cos museos de Tampere e o [[Museo do Deporte (Finlandia)|Museo do Deporte]])<ref>{{Cita novas |url=https://www.mtvuutiset.fi/artikkeli/aarne-honkavaara-oslon-olympiakaukalossa-ei-kahvattu/3695926#gs.41xgpn |título=Aarne Honkavaara: Oslon olympiakaukalossa ei kahvattu |xornal=mtvuutiset.fi |data=15 de febreiro de 2002 |dataacceso=26 de xuño de 2022 |lingua=fi}}</ref> == Empresas asociadas == O museo ofrece ás empresas a posibilidade de facerse socias do museo, o que lles permite por exemplo realizar eventos no museo.<ref name="kauppa"/> == Notas == {{listaref|group=lower-alpha}} ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Finnish Ice Hockey Museum}} === Outros artigos === * [[Suomen Jääkiekkoleijonat]] === Ligazóns externas === * [http://www.jaakiekkomuseo.fi Sitio web do museo] {{fi}} * [http://vapriikki.fi Sitio web do complexo Vapriikki] {{fi}} {{en}} {{ru}} {{LugaresdeintereseTampere}} {{Hóckey sobre xeo en Finlandia}} {{Barra portal|Hóckey sobre xeo|Finlandia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Hóckey sobre xeo en Finlandia]] [[Categoría:Vapriikki]] [[Categoría:Museos deportivos]] [[Categoría:Artigos destacados]] folmp8glav39cq2o9u0ebdesteoaeq9 0 455980 6148250 5827456 2022-08-02T11:13:58Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki O '''igualitarismo''' é a posición da normativa que esixe a distribución do valor da forma menos desigual posible. Isto espertou o debate dentro do círculo académico, sobre todo a partir da publicación de ''[[Teoría da Xustiza]]'' de [[John Rawls]] no 1971. Estas discusións xiran arredor da concepción de que é a igualdade, o que procuramos igualar, que entidades son os receptoras ou as medidas da mesma, entre outras cuestións.<ref name=":0">{{Cita libro|título=Egalitarianism. New essays on the nature and value of equality.|apelidos=Holtung|nome=|editorial=Oxford University Press|ano=2007|ISBN=|ref=|apelidos2=Lippert|nome2=|lugar=Nova York}}</ref> Dende un punto de vista axiolóxico, enténdese a [[igualdade]] como algo positivo, pero se pasamos ao plano normativo, considérase a igualdade como algo que ''se debe'' procurar. Tendo en conta que o igualitarismo non é unha mera consideración igualitaria ou de igualdade de dereitos. Faise preciso, por tanto, caracterizar o mesmo, buscando os seus fundamentos, natureza, valor e aplicabilidade. Diferentes tipos de igualitarismo afloran dependendo dos elementos que consideremos, e en consecuencia chegaranse a conclusións diferentes, véxanse por exemplo os diferentes debates en torno ao [[Paradoxo da Mera Adición]].<ref name=":1">{{Cita libro|título=Inequality|apelidos=Temkin|nome=L.|editorial=Oxford University Press|ano=1993|ISBN=|ref=|lugar=Nova York}}</ref> Ademais tratarase, as diferentes formas na que o igualitarismo é considerando, principalmente no eido social e relixioso. == Concepto de igualdade == O igualitarismo non posúe unha definición única; isto provoca que os debates xiren en torno a diferentes aspectos, os cales dependen de onde se coloque o foco. Á hora de distribuír algo entre diferentes entidades, aparecen cuestión como que é o que temos que repartir, entre aqueles que o hai que repartir, que medidas aplicamos na distribución e a dimensión temporal desta aplicación. Ademais, outros aspectos apareceran de xeito transversal ao longo da exposición; estes son as diferentes referencias á responsabilidade, ao valor da igualdade (en tanto a concepto problemático) e os argumentos na defensa do igualitarismo, sobre todo vencellados á resposta a argumentos que veñen dende outros posicionamentos como o prioritarismo, o utilitarismo ou o suficientismo. Estes son os puntos clave para albiscar o percorrer do igualitarismo contemporáneo.<ref name=":0" /> No que respecta ao que temos que repartir non existe consenso, posto que se mesturan elementos correspondentes a unha teoría da igualdade con aspectos máis amplos como poden ser as condicións das entidades para unha distribución xusta. Por exemplo, non é o mesmo procurar a igualdade en termos de benestar coa igualdade en oportunidades, ou as novas propostas de igualdade de oportunidade de benestar; este tipo de debates involucran elementos como a responsabilidade nas decisións ou os méritos, onde delimitar o “que” do debate aparece como unha ladaíña de elementos a favor e sobre todo críticas a consistencia do mesmo.<ref name=":0" /> Outro dos grandes focos será como definimos a esas entidades receptoras do “que” se está a repartir; estas poden ser dende individuos a colectivos; por exemplo, podemos establecer que sexan individuos dunha determinada sociedade en base a un criterio étnico ou colectivos en base a certa comunidade política. As complicacións non só quedan na dimensión individual/colectivo, senón que aparecen aspectos como a delimitación espacial das entidades seleccionadas e a temporal, se consideramos unha serie de individuos, a maiores de xustificalo, temos que establecer se nesa repartición só se circunscribe a un momento presente, ou entran en consideración entidades futuras, non existentes no presente.<ref name=":0" /> En terceiro lugar, no que respecta ao patrón de repartición entendérase que unha situación é máis ou menos igualitaria que outra, dependendo do punto de vista da igualdade. Neste respecto é ilustrativo paradoxo da mera adición: imaxinemos dous escenarios, no primeiro hai 999 individuos que teñen un benestar alto e 1 que non (aínda que o seu benestar está por enriba do mínimo para deixar de selo), unha segunda situación, no que sexan 998 fronte a 2, así sucesivamente até que sexa 1 fronte a 999; dándolle a volta a situación. Non está claro que situación é mellor, esta dependerá do punto de vista da igualdade escollido, tres son os principais, se se compara coa media, co que están mellor ou coa cantidade de xente, deste modo parece complicado atopar un posicionamento absoluto que responda coma único.<ref name=":1" /> Por último, a pregunta polo “cando”, tamén xerará debates, posto que se consideramos a vida dunha entidade en base a momentos concretos ou se a tratamos na súa totalidade, isto provocará distintas respostas que variarán no que respecta as distribucións máis igualitarias. Isto pode condensarse arredor de se se pon o foco nas diferentes etapa ou etapas de tempo (que se consideren), ou se se trata este enfoque de forma global. A dimensión temporal convertirase nun novo punto a ter en consideración dentro do marco do igualitarismo contemporáneo.<ref name=":0" /> Todas estas cuestión serán tratadas máis en profundidade nos vindeiros apartados, e poderase ver a problemática e contrapartidas dos diferentes tipos de igualitarismo e as diferentes formas nas que se artella o debate na actualidade, na súa resposta as preguntas expostas. == Igualdade de que? == Unha teoría igualitarista completamente desenrolada precisa dunha explicación exacta sobre qué é o que se vai repartir igualitariamente. A cuestión sobre a “igualdade de qué?” iniciouna [[Ronald Dworkin]] (1931-2013) cun conxunto de ensaios onde diferencia entre a igualdade de benestar e a igualdade de recursos. Partindo de que os igualitaristas procuran o desenvolvemento do benestar duns cidadáns respecto doutros, semella lóxico pensar que o ámbito no que se debe promover o desenvolvemento dunha repartición igualitaria será o do benestar, na medida na que este supón un beneficio para a sociedade. Os recursos, por outra banda, serán relevantes na medida na que provoquen un maior benestar. Nesta liña, se consideramos os ingresos, temos que as persoas procuran obter ingresos, non porque o diñeiro teña un valor intrínseco, senón porque empregan o diñeiro para mellorar a súa calidade de vida, isto é, o seu benestar. Para exemplificar a igualdade de bens, consideremos o caso de dúas persoas que teñan os mesmos ingresos, pero unha delas teña unha discapacidade que obrígaa a gastar gran parte do seu diñeiro en tratamentos médicos, co cal non teña a mesma capacidade cá outra para gastar en comida, fogar e outras necesidades; isto implicaría que esta persoa posuiría un nivel de benestar menor cá persoa que non posúe unha discapacidade. Neste punto a igualdade de recursos fallaría. Malia isto, a tendencia na procura dunha igualdade última do benestar tampouco semella a resposta a isto, e Dworkin vai rexeitala. Unha das razóns que da baséase en que esta teoría non responsabiliza ás persoas polas súas eleccións. Un exemplo disto pode ser unha persoa que posúa deliberadamente uns gustos excesivamente caros, e o seu benestar estea baseado na satisfacción dos mesmos. Dworkin, para resolver isto, expón unha poxa hipotética na que a xente poxe por unha serie de recursos dispoñibles dende unha situación de poder igualitaria. Aínda que podería parecer que unha persoa discapacitada nesta situación seguiría tendo o mesmo problema de antes, máis non é así, xa que esta hipotética distribución igualitaria do poder xa tería como resultado que as persoas con desvantaxes naturais teñan maior participación que outros que non as sofren. === Igualitarismo de recursos === Para entender que é o igualitarismo de recursos primeiro debemos saber que é unha posición desenvolta a partir da crítica a teoría da igualdade de benestar de Rawls. A igualdade de benestar proposta por rawls defende, grosso modo, que a verdadeira igualdade reside en maximizar a igualdade de benestar de todos os individuos dunha sociedade. en resposta a este punto, Dworkin desenvolve unha teoría da igualdade de recursos. o contrario que a teoría de Rawls, compensaría os individuos por unha discapacidade o algún outro tipo de desvantaxe natural, circunstancia que non ten en conta a teoría de Rawls. e, a diferenza da igualdade de benestar, esta teoría si recolle que os diferentes individuos son responsables das súas eleccións. === Igualitarismo do benestar === Podemos tomar a definición de benestar da RAG como a “situación que permite levar unha vida cómoda, sen problemas materiais”, mais actualmente, chegar a tal estado é imposíbel nalgúns axentes. Porén, tal definición non semella ser aceptada dende diferentes perspectivas filosóficas. Podemos entender o benestar como un estado de pracer que temos por diversas causas, como pode ser un benestar producido pola nosa boa saúde. A igualdade de benestar é unha posición que entende que o estado debe ser benefactor de certos servizos que establezan unha mellora no nivel de vida que teñen os seus cidadáns. Por exemplo, cando proporciona estudos gratuítos ou sanidade universal. Estes garanten que todos os seus cidadáns teñan a posibilidade de alcanzar certo estado de benestar, indistintamente das súas cualidades. Entón, mantén que un estado de cousas mellora ou empeora segundo a súa distribución total do benestar. O suficientismo asume que existe un límite mínimo ao que todos os axentes deberían chegar, e a partir dese limiar, a súa distribución é indiferente. Isto implica que se chegamos a un nivel de suficiencia Q en que, se todos os axentes están por riba de Q, a distribución de bens é redundante. === Igualdade de oportunidades === A igualdade de oportunidades defende a idea de que un sistema é socialmente digno e xusto cando todas as persoas teñen as mesmas posibilidades de acceder ao benestar social e posen os mesmos dereitos políticos.O suposto de fondo é que unha sociedade contén unha xerarquía de posicións máis e menos desexables, superiores e inferiores. Ou pode haber varias xerarquías deste tipo. Nunha sociedade de castas, a asignación de individuos a lugares na xerarquía social fíxase por nacemento. O neno adquire o status social dos seus pais polo menos se a súa unión é sancionada socialmente. A mobilidade social pode ser posible nunha sociedade de castes, pero o proceso polo cal un é admitido nun nivel diferente da xerarquía que está aberto só a algúns individuos, dependendo do seu status social adscriptivo inicial. En contraste, cando prevalece a igualdade de oportunidades, a asignación de individuos a lugares na xerarquía social está determinada por algún tipo de proceso competitivo, e todos os membros da sociedade son elixibles para competir en igualdade de condicións. A igualdade de oportunidades require que os postos de traballo nas empresas económicas e as opción para solicitar un préstamo con fines de inversión, como iniciar un negocio, deben estar abertos a todos os solicitantes, que as solicitudes se evalúen segundo criterios de mérito relevantes e que se ofreza ao candidato de maior cualificación.Os criterios de mérito relevantes deben establecerse de modo que aqueles que obteñan a mellor puntuación, sexan aqueles cuxa selección melloraría os propósitos da empresa. Outro aspecto do ideal de igualdade de oportunidades require que as empresas económicas que ofrecen bens e servizos para a venda véndanse a todos. Finalmente, a igualdade de oportunidades require que os compradores de bens e servizos sexan unicamente responsables do prezo e a calidade dos bens que se lles ofrecen para a súa compra (e non, por exemplo, á etnia ou o sexo ou a orientación sexual do fabricante ou vendedor do ben). O ideal de igualdade de oportunidades é o ideal dunha economía política na que as perspectivas de cada persoa como produtor dependen unicamente do seu stock inicial de recursos, máis da súa capacidade e disposición para proporcionar bens e servizos. === Igualitarismo télico vs Igualitarismo deóntico === Parfit distingue entre igualitarismo télico e igualitarismo deóntico. Aceptar o igualitarismo télico supón aceptar o principio de igualdade e o de utilidade. É malo en si mesmo que algunhas persoas estean peor que outras e é intrinsecamente mellor que as persoas estean mellor, agás que os individuos sexan responsables ou se poñan deliberadamente nunha peor situación. No caso do igualitarismo deóntico o que é correcto é que haxa igualdade. Parfit afirma que a gran maioría daqueles que se consideran igualitaristas son os que o denomina “moderados”, xa que ser igualitarista “puro”, é dicir, igualitarista no sentido máis estrito da palabra, comporta aceptar unha serie de principios ou supostos que resultan contraintuitivos canto menos. A partir de aquí, no igualitarismo moderado pode existir un abanico amplísimo de enfoques. Así, pode existir, por nomear algún exemplo, unha postura igualitarista que inclúa un principio de leximín. Parfit considera tamén importante distinguir o enfoque igualitarista do prioritarista. Esta resulta unha matización fundamental. Algúns autores que defendían posicións igualitaristas no pasado en realidade o que defendían era un enfoque prioritarista, só que no contexto do seu debate non resultaba importante realizar tal distinción. Así pois, os prioritaristas defenden, a grandes liñas, que aquelas entidades susceptibles de recibir valor ou desvalor deben recibir algunha clase de beneficio se están nunha posición inferior á dos seus semellantes. Para poder distinguir estes enfoques, por tanto, debemos prestar atención a se a xustiza que promoven é de tipo comparativo ou non-comparativo. Parfit critica un igualitarismo estrito baseado en considerar a igualdade como algo intrinsecamente bo. Aduce algúns exemplos que levan a rexeitar esta posición: considérase o hipotético caso segundo o cal a metade da poboación nace cega e a outra metade cos dous ollos. Un igualitarismo estrito consideraría que a poboación sa debería ceder un ollo á poboación cega, algo que o sentido común non podería aceptar. Estariamos a falar da obxección á baixa que expón Parfit segundo a cal non se considera o nivel de benestar en termos cuantitativos senón que todos posúan o mesmo. Outro caso para criticar o igualitarismo estrito é o seguinte: Hai dous estados de cousas posibles, un deles é que tódolos individuos teñen o mesmo nivel (1); o outro é que algúns teñen ese mesmo nivel, e o do resto é maior (2). De acordo co igualitarismo estrito, (1) é mellor ca (2) aínda que neste estado de cousas a desigualdade non é mala para ninguén. Isto é coñecido como a obxeción da nivelación á baixa. Desde un igualitarismo moderado, hai certo sentido no que (2) é peor ca (1), pois a desigualdade é mala, mais neste caso o beneficio para os individuos compensa moralmente a perda de igualdade, polo que (2) é mellor ca (2). Como vemos, o igualitarismo estrito defende en certos casos que a desigualdade é mala aínda cando non é mala para ninguén. A tese que ofrece Parfit como contestación coñécese co nome de perspectiva da persoa-afectada, que afirma que o que consideramos malo sempre é malo para alguén. Seguindo a Parfit, hai dúas opcións se queremos evitar a obxeción da nivelación á baixa: * A primeira é adoptar un igualitarismo deóntico. Porén, ao seren normativa, non poderemos comparar entre si estados de cousas, xa que só determina o que os axentes deben facer, e non do que é mellor. * A segunda é adoptar un igualitarismo prioritarista. Deste xeito, haberá situacións nas que os que mellor empeoraron máis do que os que peor estaban melloraron, pero iso non importa, porque o que importa é mellorar a situación de quen están peor. Outro exemplo ao que Parfit refire respecto diso da súa obxección consiste en supoñer o caso dun desastre natural que provoca que quen está mellor sitúense ao mesmo nivel que quen está peor. Esta segunda problemática refírese a que o igualitarismo télico, ao considerar que a igualdade é mala, a súa desaparición sempre será positiva calquera que sexa o medio polo cal esta ten lugar non só aínda que non beneficie a ninguén senón tamén aínda que prexudique. O igualitarismo deóntico podería superar estas obxeccións dado que non considera que a desigualdade sexa mala e por tanto podería rexeitar que esta fose eliminada baixando o nivel. Eliminariamos a desigualdade porque isto beneficiaría a quen está peor. A pesar diso, Parfit sinala que rexeitar o igualitarismo télico (que supón que a desigualdade é mala intrinsecamente) implica a dificultade de soster a redistribución de recursos. == Formas de igualitarismo == Algunhas preocupacións especificamente centradas do igualitarismo inclúen comunismo,igualitarismo legal, igualitarismo da sorte, igualitarismo político, igualitarismo de xénero, igualdade racial e igualitarismo cristián. Comunmente as formas do igualitarismo inclúen un carácter político e filosófico. === Igualitarismo legal === Un argumento consiste é que o liberalismo defende sociedades democráticas, o que significa loitar por seguir reformas civís proporcionando un marco para o desenvolvemento das condicións axeitadas para que os individuos acaden os seus [[dereitos civís]]. === Igualitarismo social === Nun nivel cultural, as teorías igualitarias se teñen desenvolto sofisticadas acadando a aceptabilidad durante os últimos douscentos anos. Entre as filosofías igualitarias externas más notables están o [[socialismo]], [[comunismo]], [[socialanarquismo]], [[socialismo libertario]], libertaria mesmo de esquerdas e progresismo, algúns dos cales propoñen igualitarismo económico. Porén, aínda que algunha destas ideas foran implementadas na práctica de forma significativa, como que da lugar a unha cuestión que xera controversia. O anti-igualitarismo ou elitismo é a oposición ó igualitarismo. === Igualitarismo e raza === A [[igualdade de raza]] implica que os trazos diferenciais dos seres humanos (cor, forma, estatura, ...) non son relevantes para unha diferente consideración moral e legal, e que teñen, polo tanto, que percibir o mesmo respecto e consideración. Trátase dun dereito fundamental humano que ratifican unha gran cantidade de países mais que, na práctica, segue existindo un limiar entre axentes con mellor aceptación polo feito de ter a cute branca. === Igualitarismo e xénero === A [[igualdad de xénero]] implica que homes e mulleres deben recibir os mesmos beneficios, as mesmas sentenzas e ser tratados co mesmo respecto. O principio de igualdade e de non discriminación por razón de sexo é unha obrigación de dereito internacional xeral que vincula todas as nacións e dado o seu carácter primordial establécese sempre como un principio que debe inspirar o resto dos dereitos fundamentais. === Igualitarismo e animais non humanos === Moitos filósofos e filósofos incluíndo [[Ingmar Persson]], [[Peter Vallentyne]], [[Nils Holtug]] e [[Lewis Gompertz]] argumentaron que o igualitarismo implica que os intereses dos [[animal|animais non humanos]] deben ser tidos en conta. O filósofo [[Óscar Horta]] argumentou que “o igualitarismo implica o reitame yo do especial, e na práctica isto prescribe no cesamento da explotación dos animais non humanos” e que deberiamos axudar os animais en estado salvaxe. Ademais, sostén que “porque os animais non humanos están peor en comparación aos humanos, igualitarismo prescribe ou defende outorgar prioridades aos intereses dos animais non humanos”. === Igualitarismo relixioso e espiritual === * [[Sikhismo]]: a fe Sikh fundouse sobre principio igualitarios, reafirmando a noción de igualdade non só baseada na raza, senón tamén entre os xéneros. * [[Cristianismo]]: a visión cristiá igualitaria sostén que a Biblia ensina a igualdade fundamental de persoas de todas as mesturas raciais e étnicos, todos os graos económicas e todos os grupos de idade, pero dentro das ensinanzas e exemplo de Xesús Cristo, Deus e principios xerais das Escrituras. Dentro do amplo abano do cristianismo, hai puntos de vista discordantes sobre os grupos opostos, algúns dos cales son complementarios. Hai moitos que din que a Biblia promove a igualdade e anima a lei e a orde e estrutura social (por exemplo, os pais que teñen autoridade sobre os seus fillos e a autoridade dos maridos sobre as esposas). * [[Xudaísmo]]: o xudaísmo é unha relixión universalista pola crenza de que só un só Deus creou o universo enteiro, é universalista na súa mensaxe divina, pero non nas súas obrigacións relixiosas. Na reforma e no xudaísmo conservador, o igualitario refírese á anulación das separacións de xénero relixiosas. * [[Islam]]: o [[Corán]] di que “en realidade nós creamos a humanidade de macho e femia e vós nacións e tribos, para coñecerse uns aos outros. De feito, o máis nobre de vós á vista de Deus é o teu máis xusto. Allah é omnisciente”. Ideais como a xustiza social e servizo social, é dicir, aliviar o sufrimento e axudar aqueles en necesidade forman parte integrante do ensino islámico. == Teorías centradas no igualitarismo == === Teoría do igualitarismo moderno === O igualitarismo moderno é unha teoría que rexeita a definición clásica do igualitarismo como un posible logro económico, político e social. A teoría do igualitarismo moderno ou novo igualitarismo, sinala que, se todos tiñan o mesmo custo de oportunidade, non habería ningún progreso e ninguén gañaría comercio comparativa entre eles. En esencia, xorden os inmensos beneficios que as persoas reciben cando se negocian entre si porque teñen características e talentos desiguais; Estas diferenzas poden ser innatas ou desenvolvidas para que as persoas poidan obter beneficios negociando entre eles. === Teoría cultural do risco === A teoría cultural do risco apoia o igualitarismo definido por unha actitude negativa cara ás regras e principios, e unha actitude positiva cara á toma de decisións grupais co fatalismo denominado como o seu oposto. A teoría distingue entre xerarquistas, que son positivos tanto para as regras como para os grupos; e igualitarios, que son positivos para os grupos, pero negativos para as regras. Este é, por definición, unha forma de igualdade anarquista á que fai referencia Berkman. A trama dunha sociedade igualitaria é mantida conxuntamente pola cooperación e a presión dos compañeiros, e non por regras e castigos explícitos. Non obstante, Thompson teoriza que calquera empresa cun único punto de vista, se igualitaria, xerárquica, individualista, fatalista ou autonomista, é inherentemente inestable. A reivindicación é que é necesaria unha interacción entre todos eses perspectivas de xeito que todas as perspectivas é satisfactoria. Por exemplo, aínda que un individualista segundo a teoría cultural é aversivo ambos os principios e grupos, o individualismo non é cumprido se o brillo individual non pode ser recoñecido por grupos. En consecuencia, non pode ser igual excepto a través da súa presenza, a menos que adopte principios que lle permita cooperar con fatalistas e xerarquistas. Tampouco terán sentido individual de dirección na ausencia dun grupo. Isto podería ser mitigado por seguintes individuos fóra do seu grupo: autónomos ou individualistas. Alexander Berkman suxire que a igualdade non significa un importe igual, pero igualdade de oportunidades. Non cometa o erro de identificar a igualdade na liberdade coa igualdade forzada do campamento condenado. A verdadeira igualdade anarquista implica liberdade, non cantidade. iso non significa que todos deben comer, beber ou usar as mesmas cousas, facer o mesmo traballo ou viven igual lonxe diso. En caso contrario, en realidade, necesidades e gustos individuais difiren no apetito, é a igualdade de oportunidades para satisfacelos a que constitúe a verdadeira igualdade. Lonxe de nivelación, tal igualdade abre a porta ao maior número posible de actividades e novidades. === Marxismo === [[Karl Marx]] e [[Friedrich Engels]] consideraban que unha revolución provocaría unha sociedade socialista, que pasaría a dar lugar a unha fase comunista do desenvolvemento social, o que sería un apátrida sen clases, humano, construído na propiedade común e o principio de cada un segundo a súa capacidade e as súas necesidades. Con todo, o [[marxismo]] rexeitou o igualitarismo na dirección dunha maior igualdade entre as clases, distinguíndose claramente a noción socialista da abolición das clases con base na división entre traballadores e propietarios de propiedade produtiva. A visión de Marx da ausencia de clases non era a subordinación das sociedades. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Arneson, Richard J. (1989). “Equality and Equal Opportunity for Welfare,” ''Philosophical Studies'' 56, p.&nbsp;77–93. * Arneson, Richard (1990). “Liberalism, distributive subjetivism, and equal opportunity for welfare” ''Philosophy and Public Affairs 19.'' * Arneson, Richard, "[https://plato.stanford.edu/archives/sum2013/entries/egalitarianism/ Egalitarianism]", ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy'' (Summer 2013 Edition), Edward N. Zalta (ed.). * Cohen, G. A. (1989). “On the Currency of Egalitarian Justice’’, ''Ethics'', Vol. 99, No. 4, The University of Chicago Press, 906-944. * Dworkin, R. (1993). ''Ética privada e igualitarismo político'', Barcelona: Paidós. * Dworkin, R. (1981). “What is equality?’’ ''Philosophy; Public Affairs'', Vol. 10, No. 3, 185-246. * Fleurbaey, Marc (1995). “Equal Opportunity or Equal Social Outcome?”, ''Economics and Philosophy 11.'' * Holtug, N. (2007). “Equality for animals” in Ryberg, J.; Petersen, T. S.; Wolf, C. (eds.) ''New waves in applied ethics'', Basingstoke: Palgrave Macmillan, 1-24. * Holtug, N. et Lippert, K. (2007). ''Egalitarianism,'' ''New Essays on the Nature and Value of Equality'', Ed. Oxford University Press, Nova York (USA), p.&nbsp;1-37 * Horta, O. (2016). “Egalitarianism and animals’’ ''Between the Species'', 19, 2016, 108-144. * Julius, A. J, (2003). “Basic Structure and the Value of Equality” ''Philosophy and Public Affairs'', 31. * Knight, C. (2009). ''Luck Egalitarianism: Equality, Responsibility, and Justice'', Edinburgh University Press. * Miller, D. (2011). ''Filosofía política: una breve introducción'', Madrid: Alianza. * Parfit, D. (1997). “Equality and Priority”. ''Ratio'', 10: 202-221. doi:10.1111/1467-9329.00041 * Rawls, J. (1979). ''Teoría de la justicia'', México D.F.: FCE. * Seligman, Matthew. (2007). "Luck, Leverage, and Equality: A Bargaining Problem for Luck Egalitarians". ''Philosophy and Public Affairs, Vol. 35.'' * Temkin, Larry (1993). “Inequality,. Liberalism, Distributive Subjectivism, and Equal Opportunity for Welfare.Richard” ''Philosophy and Public Affairs 19'' p.&nbsp;158-194. * Voigt Kristin. (2007). “The Harshness Objection: Is Luck Egalitarianism Too Harsh on the Victims of Option Luck?” ''Ethic Theory Moral Practice'', Vol. 10. * Westmoreland, Robert (1997). ''Equality: Selected Readings'', Oxford: Oxford University Press. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Filosofía]] [[Categoría:Xustiza]] 9iv3kmklq63axuo2i54kc7jz2bc5z2k 0 456665 6148235 6046071 2022-08-02T10:59:38Z Tfeliz 7596 Exemplos e outros artigos. wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=marzo de 2019}} A '''música folk''' é un termo de orixe anglosaxoa empregado xeralmente para referirse á "[[música folclórica]]" moderna. Nalgúns contextos, por influencia do sentido en lingua inglesa da "''folk music"'', o seu significado esténdese a toda a música [[folclore|folclórica]], tanto á tradicional como á máis moderna baseada naquela. Os artistas de folk poden empregar temas musicais folclóricos xa existentes facéndolles un arranxo musical ou ben tomar simplemente o estilo e crear os seus propios temas orixinais. É tamén característico da música folk empregar instrumentos típicos de cada rexión, como pode ser a zampoña e a [[quena]] en varios países de [[América do Sur]], o bombo legüero na Arxentina, o [[Berimbau (instrumento brasileiro)|birimbao]] no [[Brasil]], o [[banjo]], o [[violín]] ou a [[harmónica]] nos Estados Unidos, o [[violín]], a [[marimba]] en [[Guatemala]], [[bodhrán]] e o [[tin whistle]] en Irlanda, a [[gaita]] en Escocia, Galicia ou Asturias, o [[acordeón]] en Francia, Italia, [[Panamá]] ou a música litoraleña [[arxentina]], a [[dulzaina]] e a [[dulzaina]] en Valencia e Cataluña, a [[trikitixa]] no País Vasco, a arpa paraguaia en Paraguai etc. == Etimoloxía == O termo folk, así como música folk ou danza folk, é un termo máis ben recente. Algúns informes falan de “folclore” como un termo que o inglés [[William Thoms]] utilizou, en 1846, para describir as tradicións, costumes e supersticións das clases incultas. O termo derivaría da expresión alemá "Volk", que significa “o pobo como un todo”. Foi aplicado por [[Johann Gottfried Herder]] á música popular e nacional un século antes. == Orixes e desenvolvemento == [[Ficheiro:Atahualpa_Yupanqui_en_Cosquín.jpg|miniatura|[[Atahualpa Yupanqui]], máximo representante do boom do folclore e do novo cancionero latinoamericano.]] [[Ficheiro:Joan_Baez_Bob_Dylan.jpg|miniatura|[[Joan Baez]] e [[Bob Dylan]] durante unha marcha polos dereitos civís en Washington en 1963.]] Na década de 1940 a música folk xurdiu na [[Arxentina]] como movemento autónomo dentro da [[Música popular|música popular moderna]], superando en popularidade ao [[tango]] desde 1949 co tema "O rancho'e a Cambicha". Logo xurdiu nos Estados Unidos nos anos 1950 e 1960, tomando como base a música tradicional (música folclórica) que fora traída ao novo continente polos inmigrantes europeos. Posteriormente este movemento tivo lugar tamén noutros países. Cuns contidos a miúdo sociais e de protesta política nas súas cancións, a música folk arxentina e norteamericana tocouse nos seus primeiros tempos con instrumentos acústicos, como fixo [[Atahualpa Yupanqui]]. Nos Estados Unidos, a partir dos anos 1960 incorporáronse con frecuencia instrumentos eléctricos no que se coñece como [[folk rock]]. Representantes destacados desta corrente son [[Bob Dylan]] e [[Joan Baez]]. Na [[Arxentina]], tamén na década de 1960, a música folk desenvolveu o movemento do Novo Cancioneiro, que desencadeou o movemento da [[Nueva canción]] en América Latina e España, con expresións como [[Mercedes Sosa]], [[Soledad Bravo]], [[Víctor Jara]], [[Rubén Blades]], [[Caetano Veloso]], [[Silvio Rodríguez]] e [[Alfredo Zitarrosa]], entre moitos outros. == Europa == A música folk tivo o seu eco en [[Europa]] a partir de finais dos anos 1960, en dúas correntes claramente diferenciadas: * a [[Cantautor|canción de autor]], afín ás correntes folclóricas arxentina e norteamericana, neste último caso da canción protesta. * a música folclórica contemporánea, enfocada en recuperar e adaptar a música tradicional folclórica aos novos tempos, con especial atención á música instrumental. Esta corrente é a que máis se asocia na actualidade co concepto de música folk. Entre as diferentes vertentes da música folk segundo países e rexións, teñen ampla repercusión e alcance internacional a chamada [[música latina]] e a chamada [[música celta]], ás veces adornada con influencias [[new age]]. O concepto de música folk asóciase principalmente cos países occidentais (Europa e América). Cando se quere facer referencia ao conxunto de músicas folk de distintos lugares do mundo emprégase normalmente o nome xenérico de «[[world music]]» ou «músicas do mundo». == Exemplos == * [[Berrogüetto]] * [[Crema de gaita]] * [[El Espíritu de Lúgubre]] * [[Hato de Foces]] * [[La Jambre]] * [[Milladoiro (grupo musical)|Milladoiro]] * [[Ruaille Buaille]] * [[SonDeSeu]] * [[Xera]] == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Folk metal]] * [[Folk punk]] * [[Folk rock]] * [[Música celta]] * [[Música tradicional]] * [[Música tradicional galega]] * [[Rede Europea de Orquestras Folk]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Folk]] 53ifla38hwuq9ve92b0zf8q0gvslw00 0 457167 6147933 5979387 2022-08-02T03:54:17Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Steven Allan Avery''', nado en [[Wisconsin]] o [[9 de xullo]] de [[1962]], é un home [[Estados Unidos|estadounidense]] que foi condenado erroneamente por agresión sexual en 1985 pola polícia do [[Condado de Manitowoc]], pasando 18 anos en prisión ata a súa liberación o [[11 de setembro]] do [[2003]], cando se atopou ao verdadeiro autor do crime grazas a probas de [[ADN]]<ref>{{Cita web |url=https://abcnews.go.com/Entertainment/things-steven-avery-making-murderer/story?id=36090236 |título=5 Things to Know About Steven Avery From 'Making a Murderer' |autor=Lesley Messer |data=01-06-2016 |páxina-web= |editor= |dataacceso=27-02-2019 }}</ref>. Posteriormente, Avery foi detido no 2005 en relación coa desaparición e asasinato da fotógrafa Teresa Halbach, sendo condenado en [[2007]] a cadea perpetua sen posibilidade de liberdade consicional. O caso de Avery gozou de gran transcendencia a nivel nacional e internacional pola súa defensa de declararse inocente, asegurando que a policía de Manitowoc fabricou probas falsas para incriminalo. En relación ao caso, [[Netflix]] creou unha serie orixinal titulada ''[[Making a Murderer]]'' (facendo a un asasino), gañadora de catro [[Emmy]]s<ref>{{Cita web |url=https://www.emmys.com/shows/making-murderer |título=Making a Murderer Awards & nominations |autor=Television Academy |data= |páxina-web= |editor= |dataacceso=27-02-2019 }}</ref>. == Traxectoria == Steven Avery naceu no [[Condado de Manitowoc]], en [[Wisconsin]] ([[Estados Unidos de América]]), fillo de Dolores e Allan e irmán de Chuck, Earl e Barbara. Estudiou en varias escolas do condado de Manitowoc e ao rematar o instituto comezou a traballar no despedazamento de automóbiles da familia Avery. En 1985, Steven Avery foi condenado por agresión sexual e intento de homicidio de Penny Beerntsen. Avery mantivo a súa inocencia en todo momento. En [[2002]] o ''Wisconsin Innocence Project'', unha asociación adicada á defensa de persoas condenadas erroneamente, tomou o seu caso. En [[2003]], probas de ADN probaron que o agresor de Beerntsen non foi Avery, senón Gregory Allen, quen se atopaba naquel momento cumprindo condena por outro crime<ref>{{Cita web |url=https://www.washingtonpost.com/archive/opinions/2003/09/21/dna-tests-can-free-the-innocent-how-can-we-ignore-that/6460aa80-d0bd-400f-8419-82930569a50c/?noredirect=on&utm_term=.d8f12a8ca338 |título=DNA Tests Can Free the Innocent. How Can We Ignore That? |autor=William S. Sessions |data=21-09-2003 |páxina-web=New York Times |editor= |dataacceso=27-02-2019 }}</ref>. Deste xeito, Avery foi posto en liberdade o [[11 de setembro]] dese ano. Como consecuencia da condena errónea, o lexislador Mark Gundrum propuxo unha lei (inicialmente chamada ''Lei Avery'') que tiña como obxectivo evitar errores como aquel no futuro. A lei foi aprobada o 31 de outubro de 2005<ref>{{Cita publicación periódica |revista=State of Wisconsin Senate Journal |ano=2005 |volume= |número= |páxinas=12 |título=Assembly Bill 648 |autor= |doi= |url=https://docs.legis.wisconsin.gov/2005/related/journals/senate/20051101.pdf |formato=PDF |dataacceso=27 de febreiro de 2019}}</ref>. Tras a súa posta en liberdade, Avery iniciou unha demanda por $36 millóns contra Denis Vogel (fiscal do distrito) e Thomas Kocourek (sheriff do Condado de Manitowoc cando Avery foi detido). == Asasinato de Halbach == [[Ficheiro:Early Toyota RAV4.jpg|dereita|miniatura|RAV4 de 5 portas, semellante ao de Teresa Halbach.]] O 31 de outubro de 2005 a fotógrafa Teresa Halbach tiña planeada unha reunión con Steven Avery no despedazamento familiar, para fotografar a minivan da súa irmá e poñela á venda na revista ''Autotrader Magazine''. Ese mesmo día, Halbach desapareceu sen deixar rastro. A desabarición de Halbach foi notificada ás autoridades do condado de Manitowoc o 3 de novembro, e o seu vehículo (unha [[Toyota RAV4]] de cor verde) foi atopado no despedazamento dos Avery o día 5. Posteriormente, o 8 de novembro foron atopados restos óseos en estado carbonizado cerca da residencia de Steven Avery, polo que este foi detido<ref>{{Cita web |url=https://www.nytimes.com/2005/11/23/us/freed-by-dna-now-charged-in-new-crime.html |título=Freed by DNA, Now Charged in New Crime |autor=Monica Davey |data=23-11-2005 |páxina-web=New York Times |editor= |dataacceso=27-02-2019 }}</ref>. Dende o comezo das investigacións policiais, Avery defendeu a súa inocencia alegando que as autoridades plantaron na súa propiedade probas falsas para incriminalo, como consecuencia da demanda imposta en relación coa súa condena errónea de 1985. Para evitar un conflito de intereses, o fiscal do distrito Mark R. Rohrer designou ás autoridades do veciño [[Condado de Calumet]] como as responsables da investigación. Porén, as autoridades do condado de Manitowoc continuaron implicadas no caso durante a inspección da vivenda de Avery e do negocio familiar. O fiscal de distrito [[Ken Kratz]] foi designado como fiscal especial no caso, e o xuíz Patrick Willis foi o encargado de presidir o xuízo. O [[2 de marzo]] de [[2006]] [[Brendan Dassey]], o sobriño de Steven Avery, foi detido en relación co caso e acusado de homicidio intencional en primeiro grado, mutilación de cadáver e agresión sexual, tras realizar unha confesión gravada aos investigadores Mark Wiegert e Tom Fassbender o acontecido tras a desaparición de Teresa o día 31 de outubro de 2005. Posteriormente, Dassey foi xulgado nun xuízo á parte<ref>{{Cita web |url=http://www.gmtoday.com/news/special_reports/Halbach_murder/dassey_trial.asp |título=Teen sticks to story in interview from Manitowoc jail |data=30-04-2007 |autor= |páxina-web=GM Today |editor= |dataacceso=27-02-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180811231230/http://www.gmtoday.com/news/special_reports/Halbach_murder/dassey_trial.asp |dataarquivo=11-08-2018 |urlmorta=yes }}</ref>. Os seus avogados defenden que a súa confesión é falsa e estivo coercionada, polo que os seus dereitos constitucionais foron violados; piden para el a súa liberación ou a repetición dun novo xuízo no que a confesión sexa descartada como proba. O [[18 de marzo]] de [[2007]], Steven Avery foi declarado culpable do homicidio de Teresa Halbach e de posesión ilegal de armas<ref>{{Cita web |url=http://www.jsonline.com/news/wisconsin/29388834.html |título=Avery found guilty of killing woman |autor=Tom Kertscher |data=19-03-2007 |páxina-web=Wisconsin Journal Sentinel |editor= |dataacceso=27-02-2019 |data-arquivo=18-01-2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160118124033/http://www.jsonline.com/news/wisconsin/29388834.html |url-morta=unfit }}</ref>. O [[1 de xuño]] foi sentenciado a cadea perpetua sen posibilidade de liberdade condicional. Tras ser inicialmente arrestado na Wisconsin Secure Program Facility en [[Boscobel, Wisconsin|Boscobel]], en [[2012]] foi realoxado na Waupun Correctional Institution en [[Waupun, Wisconsin|Waupun]]. Os avogados de Steven Avery durante o xuízo Jerome Buting e Dean Strang recurirron a sentenza no Tribunal de Apelacións do Estado de Wisconsin. O [[24 de agosto]] do [[2011]] o Tribunal denegou dita apelación<ref>{{Cita web |url=https://www.weau.com/home/headlines/128308378.html |título=Steven Avery's appeal denied |autor= |data=24-10-2011 |páxina-web=WEAU 13 News |editor= |dataacceso=27-02-2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190228005332/https://www.weau.com/home/headlines/128308378.html |dataarquivo=28-02-2019 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.wicourts.gov/ca/opinion/DisplayDocument.html?content=html&seqNo=70129 |título=State v. Avery, 2011 WI App 124 |autor= |data=24-10-2011 |páxina-web= |editor= |dataacceso=27-02-2019 }}</ref>. O [[11 de xaneiro]] de [[2016]], Steven Avery presentou dous novos recursos xudiciais, alegando violancións dos seus dereitos<ref>{{Cita web |url=https://edition.cnn.com/2016/01/12/entertainment/steven-avery-appeal-feat/ |título=Steven Avery, subject of 'Making a Murderer' documentary, files appeals |autor=Emanuella Grinberg |data=13-01-2016 |páxina-web=CNN |editor= |dataacceso=27-02-2019 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://es.scribd.com/doc/295258417/Steven-Avery-motions-filed-1-11-2016?campaign=VigLink&ad_group=xxc1xx&source=hp_affiliate&medium=affiliate |título=Steven Avery motions filed 1/11/2016 |autor= |data=11-01-2016 |páxina-web= |editor= |dataacceso=27-02-2019 }}</ref>. == Na cultura popular == O 26 de marzo de 2013, o programa radiofónico ''Radiolab'' emitiu un episodio titulado "Estás seguro?", no que presentaba un segmento titulado ''dúbida razoable''. Neste segmento, exploraba a historia de Steven Avery dende a perspectiva de Penny Beernsten. [[Ficheiro:Steven Avery Protest- Manitowoc, WI - Flickr - MichaelSteeber (2).jpg|esquerda|miniatura|Manifestantes no xulgado de Manitowoc amosan o seu apoio a Steven Avery.]] O 18 de decembro de 2015, Netflix produciu ''Fabricando un asasino'', unha serie documental na que se narra a historia de Avery. No documental, examinanse as alegacións da policía e a mala praxis do fiscal, Ken Kratz, así como a posible corrupción de probas e a coerción de testemuñas. A publicación do documental deu a coñecer a Avery en todo o mundo, sendo obxecto tanto de críticas como de apoios. A condena de Steven Avery polo asasinato de Teresa Halbach foi obxecto da publicación de diversos libros, entre eles: * ''WRECKING CREW: Demolishing The Case Against Steven Avery'', de John Ferak * ''Indefensible: The Missing Truth about Steven Avery, Teresa Halbach, and Making a Murderer'', de Michael Griesbach * ''Avery: The Case Against Steven Avery and What Making a Murderer Gets Wrong'', de Ken Kratz * ''Un-Making a Murderer: The Framing of Steven Avery and Brendan Dassey'', de Shaun Attwood * ''THE MAKING OF A MURDERER?: The REAL Steven Avery Story'', de Roger Harrington * ''Rush To Judgment: The Unfiltered Story Of Steven Avery'', de Jessica McBride * ''Steven Avery - Missing Evidence: The Examination of The Making a Murderer Documentary'', de Tony Castella == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == * [[Brendan Dassey]] === Ligazóns externas === * [http://www.stevenaverycase.org/ Documentos e transcripcións do xuízo de Steven Avery (en inglés)] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Avery, Steven}} [[Categoría:Nados en Wisconsin]] [[Categoría:Nados en 1962]] 2bccby2lr07w2a5owhc4n70wviq0nkc 0 458635 6147954 6072788 2022-08-02T04:56:28Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Henry Saint Clair Fredericks''', coñecido polo alcume '''Taj Mahal,''' nado o [[17 de maio]] de [[1942]]<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/name/nm0536737/|páxina-web=imdb.com|título=Taj Mahal|data-acceso=18-03-2019}}</ref> en [[Harlem]] na cidade de [[Nova York]], é un músico de [[blues]], cantautor e compositor de música de cine [[Estados Unidos de América|estadounidense]]. Taj é un multi-instrumentista<ref name=":4">Evans (2005), XII</ref> (toca a [[guitarra]], o [[piano]], o [[baixo]], o [[Órgano (instrumento musical)|órgano]], [[mandolina]], [[Violoncello|chelo]], [[salterio]], [[piccolo]], a [[harmónica]], [[Mbira|kalimba]], [[vibráfono]], [[dobro]]...). A miúdo incorporou elementos das músicas doutras culturas nas súas obras e pulou por reformular a definición e forma do blues durante toda a súa carreira musical buscando a mestizaxe con formas non tradicionais, incluíndo sons do [[Caribe (rexión)|Caribe]], [[África]] e o sur do [[Océano Pacífico|Pacífico]]<ref>Komara (2006), p. 951</ref> como o [[jazz]], [[reggae]], [[Calipso (xénero musical)|calypso]], [[zydeco]] e [[música hawaiana]] creando un estilo propio. == Traxectoria == === Traxectoria persoal === Aínda que naceu en Harlem, criouse en [[Springfield (Massachusetts)|Springfield]], [[Massachusetts]], nun ambiente musical pois a súa nai era membro dun coro local de gospel e seu pai era pianista de jazz de orixe xamaicana. A súa familia era propietaria dunha radio de onda curta que recibía transmisións de música de todo o mundo, o que o puxo en contacto coa música mundial dende unha idade temperá.<ref name=":5">DiCaire (2002), p. 9</ref> Interesouse tamén polo jazz, gozando das obras de músicos como [[Charles Mingus]], [[Thelonious Monk]] e [[Milt Jackson]].<ref name="Tipaldi 2002, pp. 179-185">Tipaldi (2002), pp. 179-185</ref> Seus pais fixéronse maiores de idade durante o denominado "[[Rexurdimento de Harlem]]", e inculcaron a seus fillos un sentido de orgullo pola súa ascendencia caribeña e africana a través das súas historias.<ref>{{Cita web|url=https://www.straight.com/article/deep-african-roots-help-shape-taj-mahals-blues|páxina-web=straight.com|título=Deep African roots help shape Taj Mahal's blues|data-acceso=18-03-2019|apelidos=Montague|nome=Tony|data-publicación=13-04-2006}}</ref> É irmán da cantante [[Carole Fredericks]] e pai da tamén cantante [[Deva Mahal]]. Seu pai, Henry Saint Clair Fredericks Sr. era era músico, e foi chamado "o Xenio" por [[Ella Fitzgerald]] antes de formar a familia. Daquela, a súa casa frecuentada por outros músicos do Caribe, de África e dos Estados Unidos. Ao principio, Henry Jr. desenvolveu un grande interese pola música africana, que estudiou asiduamente cando era novo e o seu talento musical foi alentado por seus pais que o mandaron a clases de piano clásico. Estudou tamén clarinete, trombón e harmónica.<ref>Madsen (2006)</ref> Mais cando Mahal contaba con 11 anos, sufriu unha experiencia traumática pois seu pai morreu nun accidente na súa empresa de construción ao envorcar o [[tractor]] e ser esmagado. Súa nai casou de novo e o padrastro tiña unha [[guitarra]] que Taj comezou a usar con 13 ou 14 anos, recibindo as primeiras leccións dun novo veciño de [[Carolina do Norte]], da súa mesma idade e que tocaba a guitarra acústica de blues. O seu nome era Lynwood Perry, sobriño do famoso músico de blues [[Arthur "Big Boy" Crudup]]. Durante un tempo, penso en adicarse á agricultura en lugar da música, cando con 16 anos comezou a traballar nunha granxa leiteira en [[Palmer (Massachusetts)|Palmer]], preto de Springfield. Con 19 anos xa era capataz, e se tiña que erguer as 4 da mañá para ordeña-las [[vaca]]s e cultivar [[millo]], [[trevo]] e [[alfalfa]].<ref name=":0">George-Warren et alii (2005), p. 129</ref> Daquela época, aínda permanece a idea de manter unha granxa familiar na cal cultiva-la comida propia: "Hai toda unha xeración de rapaces que pensan que todo sae dunha caixa e dunha lata, e non saben que podes cultiva-la maior parte da túa comida". Por mor diso, colabora regularmente nos concertos de "[[Farm Aid]]".<ref name=":0" /> ==== O alcume ==== Taj Mahal, o seu nome artístico, chegoulle soñando con [[Mahatma Gandhi|Gandhi]], [[India]] e a tolerancia social. Comenzou a empregalo a partir de 1959,<ref>Strong (1998), pp. 493-494</ref> aproximadamente, ao mesmo tempo que empezou a asistir á [[Universidade de Massachusetts]]. A pesar de ter asistido a unha escola de agricultura vocacional, converterse en membro da Organización Nacional de FFA e especializarse en crianza de animais e especialización en [[veterinaria]] e [[agronomía]], Mahal decidiu toma-la ruta da música en lugar da agricultura. Na universidade, dirixiu unha banda de [[rhythm and blues]], chamada Taj Mahal & The Elektras e, antes de marchar á costa oeste dos Estados Unidos, tamén formou parte dun dúo con [[Jessie Lee Kincaid]]. === Traxectoria profesional === [[Ficheiro:Rising Sons 1966.jpg|miniatura|230px|Foto do grupo Rising Sons (1966). Pola esquerda, Taj Mahal, Jesse Lee Kincaid, Gary Marker, Ry Cooder e Keven Kelley.]] En 1964, mudouse a Santa Mónica, California, e formou a banda [[Rising Sons]] xunto co músico de [[blues rock]] [[Ry Cooder]] e Jessie Lee Kincaid, asinando pouco despois un contrato con [[Columbia Records]]. Foi unha das primeiras bandas interraciais do período o que, seguramente, fixo que fora inviable comercialmente,<ref>Weismann (2005), p. 160</ref> pois non conseguiron sacar un álbum, aínda que si un single, e acabaron separándose aínda que, en 1992, [[Legacy Recordings]] lanzou ''The Rising Sons Featuring Taj Mahal and Ry Cooder'', con material desa época. Mentres, Mahal traballou con outros músicos como [[Howlin' Wolf|Howlin 'Wolf]], [[Buddy Guy]], [[Lightnin' Hopkins]] e [[Muddy Waters]]<ref name=":6">Madsen (2006), pp. 60-73</ref> e permaneceu con Columbia coa que comezou a súa carreira en solitario co disco titulado ''Taj Mahal'' (1968), e seguiu despois con ''The Natch'l Blues'' (1969) e ''Giant Step / De Old Folks at Home''con (1969) no que participou o músico de sesión, [[Pobo kiowa|Kiowa]], [[Jesse Ed Davis]] de [[Oklahoma]], que tocaba guitarra e piano.<ref name=":7">Buckley & Buckley (2003), p. 1050</ref> Con Columbia, gravaría na década dos sesenta un total de doce álbums. ==== Década de 1970 ==== Nesta década o seu traballo foi especialmente importante pois incorporou, á súa música, o jazz e o [[reggae]] das [[Caribe (rexión)|Indias Occidentais]] e o Caribe. En 1972, actuou e escribiu a partitura da película ''[[Sounder]]'', protagonizada por [[Cicely Tyson]],<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0069303/?ref_=nv_sr_1|páxina-web=imdb.com|título=Sounder|data-acceso=20-03-2019}}</ref> e repetiría o papel e a composición na secuela, ''[[Sounder, part 2]]'' (1976).<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0139622/?ref_=nv_sr_2|páxina-web=imdb.com|título=Sounder, Part 2|data-acceso=20-03-2019}}</ref> En 1976, abandonou Columbia para asinar con [[Warner Bros. Records]], coa que gravou 3 álbums, sendo un deles foi a banda sonora para a película ''Brothers'' (1977)<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0075787/fullcredits?ref_=tt_cl_sm#cast|páxina-web=imdb.com|título=Brothers (1977)|data-acceso=20-03-2019}}</ref> que se publicou co mesmo nome. Despois da estadía en Warner intentou conseguir outro contrato a pesar de estar en pleno auxe do [[Heavy metal music|heavy metal]] e a [[música disco]]. [[Ficheiro:Taj Mahal 1978.jpg|miniatura|230px|Taj Mahal no festival de Montreux [[Suíza]] en 1978]] ==== Década de 1980 ==== En 1981, coa carreira estancada, decidiu mudarse a [[Kauai, Hawaii|Kauai, Hawai]] en 1981 e, de seguido, formou a banda [[Hula Blues]]. Inicialmente, só se xuntaban un grupo de amigos para pescar mais, de súpeto, empezaron a tocar regularmente e facer xiras.<ref name=":3">{{Cita web|url=http://brudda.com/kilohana/taj.html|páxina-web=web.archive.org|título=Taj Mahal... and the Hula Blues Band|data-acceso=20-03-2019|outros=(arquivado en WayBack Machine do orixinal en http://brudda.com/kilohana/taj.html)|data-publicación=08-03-2012|lingua=en|data-arquivo=08-03-2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120308045918/http://brudda.com/kilohana/taj.html|url-morta=unfit}}</ref> Estando en Hawai, permaneceu esquecido para a maioría dos medios até que gravou ''Taj'' (1988) para [[Gramavision]], que supuxo o seu retorno, gravando diferentes traballos tanto con Gramavision como con [[Hannibal Records]]. ==== Década de 1990 ==== Xunto con [[Ry Cooder]], comezou a traballar cos [[The Rolling Stones|Rolling Stones]], cos que repetiría en varias ocasións, e actuou na película [[The Rolling Stones Rock and Roll Circus]] (1996).<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0122689/?ref_=fn_al_tt_1|páxina-web=imdb.com|título=The Rolling Stones Rock and Roll Circus|data-acceso=20-03-2019}}</ref> Pero, nesta década traballou, sobre todo, co selo [[Private Music]], lanzando álbums de [[blues]], pop, R&B e [[Rock and roll|rock]] e colaborou, entre outros, con [[Eric Clapton]] e [[Etta James]].<ref name=":2">{{Cita web|url=https://www.allmusic.com/album/blues-with-a-feeling-the-very-best-of-taj-mahal-mw0000317370/credits|páxina-web=allmusic.com|título=Taj Mahal. Blues with a Feeling: The Very Best of Taj Mahal (créditos do disco)|data-acceso=20-03-2019}}</ref> En 1998, dentro do movemento Americana, gravou o disco Largo, baseado na obra de [[Antonín Dvořák]], contando coa colaboración do compositor David Forman, o produtor Rick Chertoff e os músicos [[Cyndi Lauper]], [[Willie Nile]], [[Joan Osborne]], [[Rob Hyman]], [[Garth Hudson]] e [[Levon Helm]] de [[The Band]], e de [[The Chieftains]]. En 1997, gañou o [[Premios Grammy|Grammy]] ao Mellor Álbum de Blues Contemporáneo por ''[[Señor Blues (Taj Mahal album)|Señor Blues]],'' seguido doutro Grammy polo álbum en directo ''Shoutin 'in Key.''<ref name=":3" /> ==== Década de 2000 e actualidade ==== [[Ficheiro:Taj Mahal New Orleans Jazzfest 2013.jpg|miniatura|230px|Taj Mahal no Jazz Fest de [[Nova Orleáns]] en 2013]] En 2002, Mahal apareceu no álbum recompilatorio ''[[Red Hot and Riot]]'' da [[Red Hot Organization]] en homenaxe ao músico nixeriano de [[afrobeat]] [[Fela Kuti]]. O álbum producido por [[Paul Heck]] foi moi aclamado e tódolos beneficios do disco doron doados a organizacións benéficas contra a [[SIDA]]. En 2017, Mahal asociouse con [[Keb' Mo'|Keb 'Mo']] para lanzar un álbum conxunto ''TajMo''.<ref>{{Cita web|url=https://www.allmusic.com/album/tajmo-mw0003033262|páxina-web=allmusic.com|título=Taj Mahal / Keb 'Mo'|data-acceso=20-03-2019|apelidos=Erlewine|nome=Stephen Thomas|lingua=en}}</ref> Neste álbum aparecen como invitados [[Bonnie Raitt]], [[Joe Walsh]], [[Sheila E.]] e [[Lizz Wright]], e consta de seis composiciónss orixinais e cinco versións, de artistas e bandas como [[John Mayer]] e [[The Who]].<ref>{{Cita web|url=https://www.oregonmusicnews.com/tajmo-set-to-release-new-album|páxina-web=oregonmusicnews.com|título=TajMo: Taj Mahal and Keb' Mo' team up for new album|data-acceso=20-03-2019|apelidos=Cunningham|nome=Scott|data-publicación=13-03-2017}}</ref> En xuño do mesmo ano, Mahal apareceu no recoñecido documental ''[[The American Epic Sessions]],'' dirixido por [[Bernard MacMahon (filmmaker)|Bernard MacMahon]] gravando o tema de [[Charley Patton]], ''High Water Everywhere'', para o que se empregou o primeiro sistema de gravación de son eléctrico da década de 1920,<ref>{{Cita web|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p055b03m|páxina-web=bbc.co.uk|título=Taj Mahal - High Water Everywhere|data-acceso=20-03-2019|data-publicación=10-06-2017}}</ref> e apareceu, tamén, en varios momentos da serie documental que acompaña a ''[[American Epic (documentary)|American Epic]],'' comentando sobre os artistas de gravacións rurais da década de 1920 que tiveron unha profunda influencia nos comezos da música estadounidense e nel persoalmente.<ref>{{Cita web|url=https://interactive.wttw.com/playlist/2017/06/05/performers-american-epic-sessions|páxina-web=interactive.wttw.com|título=The Performers in 'The American Epic Sessions'|data-acceso=20-03-2019|apelidos=Hautzinger|nome=Daniel|data-publicación=06-06-2017|lingua=en}}</ref> == Estilo musical == [[Ficheiro:Taj Mahal Summerstage NYC 2017.jpg|miniatura|230px|Taj Mahal no Summerstage de [[Nova York]] en 2017]] Mahal adoita emprega o polgar e o dedo medio en troques do uso do índice como a maioría dos guitarristas. "Toco con púa", afirma, "cando toco un feixe de pezas de blues".<ref name=":6" /> Cando principiou a súa carreira, estudou os diversos estilos dos seus cantantes de blues preferidos, incluídos músicos como [[Jimmy Reed]], [[Son House]], [[Sleepy John Estes]], [[Big Mama Thornton]], [[Howlin "Wolf"]], [[Mississippi John Hurt]] e [[Sonny Terry]]; tamén definiu o seu traballo en clubs como Club 47 en Massachusetts e Ash Grove, nos Ánxeles, como "bloques de construción básicos no desenvolvemento da súa música".<ref>Weissman (2005), p. 117</ref> Aínda que é considerado un erudito da música blues, os seus estudos de [[etnomusicoloxía]] na Universidade de Massachusetts Amherst achegárono máis á música popular do Caribe e de África occidental. Co tempo, foi incorporando máis raíces africanas ao seu estilo, abranguendo e mesturando o reggae, [[Calipso (xénero musical)|calipso]], zydeco, [[Rhythm and blues|R&B]], [[Gospel|música gospel]] e blues [[Música country|country]], cada un dos cales "sendo base fundamental desde estilo".<ref name=":5" /> Segundo ''The Rough Guide to Rock'', "Tense dito que Taj Mahal foi un dos primeiros artistas principais, se non o primeiro, en buscar as posibilidades das música mundial. Mesmo o blues que tocaba a comezos dos 70 -''Recycling The Blues & Other Related Stuff'' (1972) ou ''Mo 'Roots'' (1974)- amosaba unha grande aptitude para condimenta-la mestura con sabores que sempre o mantiñan como máximo a unha iarda de se un acérrimo intérprete de blues".<ref name=":7" /> En canto á súa voz, o autor David Evans escribiu que Mahal ten "unha voz extraordinaria que vai dende áspera e areosa a suave e sensual".<ref name=":4" /> Taj Mahal opina que o seu álbum ''Kulanjan (''1999) no que se acompaña do mestre de [[kora]] da tradición [[Griot]] de [[Malí]], [[Toumani Diabate]], "encarna o seu espírito musical e cultural pechando completamente o círculo". Para el foi unha experiencia que lle permitiu reconectarse coa súa herdanza africana, tendo a sensación de retonar a casa, chegando a muda-lo seu nome polo de Dadi Kouyate, o primeiro ''griot'', como manifestación desta sensación de retorno.<ref>Elam & Jackson (2005), pp. 301-302</ref>  Sobre a experiencia, e amosando a amplitude so seu eclecticismo, dixo que: {{Cita|"Os micrófonos están a escoitar unha conversa entre un orfo de 350 anos e seus pais biolóxicos perdidos hai moito tempo. Teño outra moita música por tocar. Mais a cuestión é que, se despois de gravar con estes africáns, se non volvo toca-la guitarra no resto da míña vida, tampouco me importa... Con Kulanjan, pesno que os afroamericanos teñen a oportunidade non só de ve-los instrumentos e os músicos, senón que tamén ven máis cousas sobre a súa cultura e poden recoñecer as caras, os paseos, as mans, as voces e os sons que non son o blues. As audiencias afroamericanas tiveron os seus ollos abertos por primeira vez. Foi emocionante para eles facer esta conexión por primeira vez e prestar unha atención maior que antes a esta música".<ref name="Tipaldi 2002, pp. 179-185">Tipaldi (2002), pp. 179-185</ref>}} Taj tamén ten afirmado que prefire tocar ao aire libre porque: {{Cita|"A música foi deseñada para que a xente se mova, e resulta difícil ter á xente sentada como se estivera a ve-la televisión. Gústame tocar en festivais ao aire libre por iso. Porque a xente simplemente bailará. O público do teatro bede preguntarse: "Que diaño está a pasar? Pedímoslles a estes músicos que veñan e se presentes e, daquela, sentámonos e extraemos toda a enerxía do aire". É por iso que despois dun rato preciso un descansiño. É demasiado agotador e , a miúdo, non permiten iso. Eu só toco para a deusa da música e sei que está a bailar".<ref>Montague, Tony (13-04-2006). "Deep African roots help shape Taj Mahal's blues". straight.com. Consultado o 18-03-2019.</ref>}} == Discografía == === Álbums === *1968 – ''Taj Mahal'' *1968 – ''The Natch'l Blues'' *1969 – ''Giant Step/De Ole Folks at Home'' *1971 – ''Happy Just to Be Like I Am'' *1972 – ''Recycling The Blues & Other Related Stuff'' *1972 – ''Sounder'' *1973 – ''Oooh So Good 'n Blues'' *1974 – ''Mo' Roots'' *1975 – ''Music Keeps Me Together'' *1976 – ''Satisfied 'n Tickled Too'' *1976 – ''Music Fuh Ya''' *1977 – ''Brothers'' *1977 – ''Evolution'' *1987 – ''Taj'' *1988 – ''Shake Sugaree'' *1991 – ''Mule Bone'' *1991 – ''Like Never Before'' *1993 – ''Dancing the Blues'' *1995 – ''Mumtaz Mahal'' (con V.M. Bhatt e N. Ravikiran) *1996 – ''Phantom Blues'' *1997 – ''Señor Blues'' *1998 – ''Sacred Island'' aka ''Hula Blues'' (con [[The Hula Blues Band]]) *1999 – ''Blue Light Boogie'' *1999 – ''Kulanjan'' (con [[Toumani Diabaté]]) *2001 – ''Hanapepe Dream'' (conThe Hula Blues Band) *2005 – ''Mkutano Meets the Culture Musical Club of Zanzibar'' *2008 – ''Maestro'' *2014 - ''Talkin' Christmas'' (con Blind Boys of Alabama) *2017 - ''TajMo'' (con Keb' Mo') === Álbums en vivo === * 1971 – ''The Real Thing'' * 1972 – ''Recycling The Blues & Other Related Stuff'' * 1972 – ''Big Sur Festival - One Hand Clapping'' * 1979 – ''Live & Direct'' * 1990 – ''Live at Ronnie Scott's'' * 1996 – ''An Evening of Acoustic Music'' * 2000 – ''Shoutin' in Key'' * 2004 – ''Live Catch'' * 2015 – ''Taj Mahal & The Hula Blues Band: Live From Kauai'' === Recompilatorios === * 1980 – ''Going Home'' * 1981 – ''The Best of Taj Mahal, Volume 1'' – Columbia Records * 1992 – ''Taj's Blues'' * 1993 – ''World Music'' * 1998 – ''In Progress & In Motion: 1965-1998'' * 1999 – ''Blue Light Boogie'' * 2000 – ''The Best of Taj Mahal'' * 2000 – ''The Best of the Private Years'' * 2001 – ''Sing a Happy Song: The Warner Bros. Recordings'' * 2003 – ''Martin Scorsese Presents the Blues - Taj Mahal'' * 2003 – ''Blues with a Feeling: The Very Best of Taj Mahal''<ref name=":2" /> * 2005 – ''The Essential Taj Mahal'' * 2012 – ''Hidden Treasures of Taj Mahal'' === Con outros artistas === * 1968 – ''The Rolling Stones Rock and Roll Circus'' * 1968 – ''The Rock Machine Turns You On'' * 1970 – ''Fill Your Head With Rock'' * 1985 – ''Conjure – Music for the Texts of Ishmael Reed'' * 1990 – ''The Hot Spot (Banda Sonora Orixinal)'' * 1991 – ''Vol Pour Sidney''- título e outras pistas por Charlie Watts, Elvin Jones, Pepsi, The Lonely Bears, Lee Konitz e outros. * 1992 – ''Rising Sons Featuring Taj Mahal and Ry Cooder'' * 1992 – ''Smilin' Island of Song'' por Cedella Marley Booker e Taj Mahal. * 1993 – ''The Source'' by Ali Farka Touré (World Circuit WCD030 / Hannibal 1375) * 1993 – ''Peace Is the World Smiling'' * 1997 – ''Follow the Drinking Gourd'' * 1997 – ''Shakin' a Tailfeather'' * 1998 – ''Scrapple Soundtrack'' * 1998 – ''Largo'' * 1999 – ''Hippity Hop'' * 2001 - "Strut" - Jimmy Smith, Dot Com Blues * 2002 – ''Jools Holland's Big Band Rhythm & Blues'' (Rhino), colabora na versión de "Outskirts of Town" * 2002 – ''Will The Circle Be Unbroken, Volume III'' entrada e primeiro verso da canción principal, con Nitty Gritty Dirt Band, Alison Krauss, Doc Watson * 2004 – ''Musicmakers with Taj Mahal'' (Music Maker 49) * 2004 – ''Etta Baker with Taj Mahal (Music Maker 50)'' * 2007 – ''Goin' Home: A Tribute to [[Fats Domino]]'' (Vanguard), colabora na versión de "My Girl Josephine" * 2007 – ''Le Cœur d'un homme'' (Johnny Hallyday), dueto en "T'Aimer si mal", escrita polo novelista francés de best-seller, Marc Levy * 2009 – ''American Horizon'' con Los Cenzontles e David Hidalgo * 2011 – ''Play The Blues Live From Lincoln Jazz Center'' con Wynton Marsalis e Eric Clapton, tocnado en "Just a Closer Walk With Thee" e "Corrine, Corrina" * 2013 – "Poye 2" con Bassekou Kouyate e Ngoni Ba no álbum ''Jama Ko'' * 2013 – "Winding Down" con Sammy Hagar, Dave Zirbel, John Cuniberti, Mona Gnader e Vic Johnson no álbum "Sammy Hagar & Friends" * 2013 – Divided & United: The Songs of the Civil War, cunha versión de "Down by the Riverside" * 2015 – "How Can a Poor Boy?" con Van Morrison no seu álbum ''Re-working the Catalogue'' * 2017 – ''Music from The American Epic Sessions: Original Motion Picture Soundtrack'' colaborando na versión de "High Water Everywhere" == Filmografía == === '''DVD's en vivo''' === * 2002 – Live at Ronnie Scott's 1988 * 2006 – Taj Mahal/Phantom Blues Band Live at St. Lucia * 2011 – ''Play The Blues Live From Lincoln Jazz Center'' con Wynton Marsalis e Eric Clapton, playing on ''Just a Closer Walk With Thee'' e ''Corrine, Corrina'' === Filmes === * 1972 – ''[[Sounder]]'' – as Ike *1976 – ''[[Sounder, part II]]'' – as Ike * 1977 – ''[[Brothers]]'' * 1991 – ''Bill & Ted's Bogus Journey'' * 1996 – ''The Rolling Stones Rock and Roll Circus'' * 1998 – ''Outside Ozona'' * 1998 – ''[[Six Days Seven Nights|Six Days, Seven Nights]]'' * 1998 – ''[[Blues Brothers 2000]]'' * 1998 – ''[[Scrapple]]'' * 2000 – ''[[Songcatcher]]'' * 2002 – ''Divine Secrets of the Ya-Ya Sisterhood'' * 2017 – ''American Epic'' * 2017 – ''The American Epic Sessions'' === Programas de televisión === * 1985 - Theme song ''Star Wars: Ewoks'' * 1992 – New WKRP in Cincinnati – ''Moss Dies'' as himself * 1999 – Party of Five – Filmore Street as himself * 2003 – Arthur – ''Big Horns George'' as himself * 2004 – Theme song ''Peep and the Big Wide World'' == Recoñecementos == === Premios Grammy === {| class="wikitable" !Ano !Disco !Observacións |- |1997 |Señor Blues |Premio ao mellor disco de blues contemporáneo |- |2000 |Shoutin' in Key: Taj Mahal & the Phantom Blues Band Live |Premio ao mellor disco de blues contemporáneo |- |2017 |TajMo |Premio ao mellor disco de blues contemporáneo<ref name=":1">{{Cita web|url=https://www.allmusic.com/artist/taj-mahal-mn0000790604/awards|páxina-web=allmusic.com|título=Awards|data-acceso=18-03-2019}}</ref> |} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === *{{Cita libro|título=The Rough Guide to Rock|url=https://archive.org/details/roughguidetorock0003unse|apelidos=Buckley|nome=Peter|editorial=Rough Guides|ano=2003|ISBN=1-84353-105-4|ref=|apelidos2=Buckley|nome2=Jonathan|edición=3ª|lugar=Londres|lingua=en}} *{{Cita libro|título=More Blues Singers: Biographies of 50 Artists from the Later 20th Century|url=https://archive.org/details/morebluessingers00davi|apelidos=Dicaire|nome=David|editorial=McFarland|ano=2002|ISBN=0-7864-1035-3|ref=|lugar=Jefferson, N.C|lingua=en}} *{{Cita libro|título=Black Cultural Traffic: Crossroads in Global Performance and Popular Culture|apelidos=Elam|nome=Harry Justin|editorial=University of Michigan Press|ano=2005|ISBN=0-472-09840-3|ref=|apelidos2=Jackson|nome2=Kennell|lugar=Ann Arbor (Michigan)|lingua=en}} *{{Cita libro|título=The NPR Curious Listener's Guide to Blues|url=https://archive.org/details/nprcuriouslisten0000evan|apelidos=Evans|nome=David|editorial=Berkley Publishing Group|ano=2005|ISBN=0-399-53072-X|ref=harv|lugar=Nova York|lingua=en}} *{{Cita libro|título=Farm Aid: A Song for America|url=https://archive.org/details/farmaidsongforam0000unse|apelidos=George-Warren|nome=Holly|editorial=Rodale|ano=2005|ISBN=1-59486-285-0|ref=|apelidos2=Hoekstra|nome2=Dave|apelidos3=Natkin|nome3=Paul|lugar=Emmaus, PA|lingua=en|apelidos4=Nelson|nome4=Willie}} *{{Cita libro|título=Encyclopedia of the Blues|apelidos=Komara|nome=Edward M.|editorial=Routledge|ano=2006|ISBN=0-415-92699-8|ref=|lingua=en|lugar=Nova York}} *{{Cita publicación periódica|apelidos=Madsen|nome=Pete|data=Decembro 2006|título=Taj Mahal - Exclusive Blues Lesson|PMC=|revista=Acoustic Guitar Magazine|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=60-73|número=6}} *{{Cita libro|título=The Great Rock Discography|apelidos=Strong|nome=Martin Charles|editorial=Canongate Books|ano=1998|ISBN=9780862418274|ref=|lugar=Edimburgo|lingua=en}} *{{Cita libro|título=Children of the Blues: 49 Musicians Shaping a New Blues Tradition|url=https://archive.org/details/childrenofblues00artt|apelidos=Tipaldi|nome=Art|editorial=Backbeat Books|ano=2002|ISBN=0-87930-700-5|ref=|lugar=San Francisco, CA|lingua=en}} *{{Cita libro|título=Which side are you on? : an inside history of the folk music revival in America|url=https://archive.org/details/whichsideareyouo00dick|apelidos=Weissman|nome=Dick|editorial=Continuum International Publishing Group|ano=2005|ISBN=0-8264-1698-5|ref=|lugar=Nova York|lingua=en}} === Ligazóns externas === *[https://web.archive.org/web/20061012212029/http://apoloybaco.com/tajmahalbiografia.htm Biografía de Taj Mahal] *[[imdbname:0536737|Ficha en IMDb]] *[http://www.tajblues.com/ Páxina web oficial] *[https://www.allmusic.com/artist/taj-mahal-mn0000790604 Taj Mahal en Allmusic] (''en [[Lingua inglesa|inglés]]'') {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Taj Mahal}} [[Categoría:Nados en 1942]] [[Categoría:Nados en Nova York]] [[Categoría:Personalidades da música dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Personalidades do blues]] rwpbjz17g4mntlc9fowo79vph5b7r2k 0 458717 6147958 5860415 2022-08-02T05:05:14Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Mineral | imaxe = [[Ficheiro:Calcite-Zoisite-denv08-08a.jpg|centro|250px]] | pé = Tanzanita | formula = (Ca₂Al₃(SiO₄)(Si₂O₇)O(OH)) + (Cr,Sr) | clase = 09.BG.10 | subclase = | sistema_cristalino = [[Ortorrómbico]]<ref name=hom>{{cita enciclopedia|ano= 2001| editor1-first=John W.|editor1-last= Anthony| editor2-first= Richard A.|editor2-last=Bideaux|editor3-first=Kenneth W.|editor3-last=Bladh|editor4-first=Monte C.|editor4-last= Nichols| work= Handbook of Mineralogy|editorial=Mineralogical Society of America|localización= Chantilly, Virxinia| url= http://www.handbookofmineralogy.com/pdfs/zoisite.pdf | título= Zoisite | formato=PDF | dataacceso=9 de abril de 2014 }}</ref> | cor = Azul, índigo, púrpura, violeta | brillo = | dureza = 6.5 | fractura = Irregular a concoidal | exfoliacion = Perfecto {010} imperfecto {100} | raia = Branco ou incoloro | densidade = 3.10–3.38 }} A '''tanzanita''' é a variedade azul e púrpura do [[mineral]] [[zoisita]] (un hidróxido-[[silicato]] de calcio e aluminio) descuberto nos outeiros de Mererani na [[Manyara|Rexión de Manyara]] ao norte de Tanzania en 1967, preto da cidade de [[Arusha]] e o [[Kilimanjaro]]. Úsase como [[Xema (mineraloxía)|xema]]. A tanzanita distínguese polo seu marcado tricroísmo, presentando cores azul zafiro, violeta e borgoña segundo a orientación do [[cristal]]. A tanzanita tamén cambia de aparencia segundo as condicións de iluminación. Os azuis fanse máis evidentes cando se expón a luz fluorescente e os tons violetas aprécianse mellor baixo [[Lámpada incandescente|luz incandescente]]. En bruto, a tanzanita é habitualmente dunha cor marrón avermellada. É necesario sometela a [[tratamento térmico]] a 600&nbsp;°C nun forno xemolóxico para que aflore o ton azul violáceo.<ref>{{Cita web|url=http://www.yourgemologist.com/heattreatment.html|título=YourGemologist / International School of Gemology Study of Heat Treatment|editorial=Yourgemologist.com|data-acceso=18 de marzo de 2019|data-arquivo=26 de marzo de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190326182311/http://www.yourgemologist.com/heattreatment.html|url-morta=yes}}</ref> A tanzanita é unha xema escasa.<ref>{{Cita web|título=Consumers need greater tanzanite exposure|url=http://nationaljewelernetwork.com/njn/content_display/colored-stones/color-market-reports/e3i35bdd2d07c219452caefa3f76a183a6d?imw=Y|páxina-web=web.archive.org|data=31 de xaneiro de 2009|data-acceso=30 de xullo de 2019|data-arquivo=31 de xaneiro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090131195920/http://nationaljewelernetwork.com/njn/content_display/colored-stones/color-market-reports/e3i35bdd2d07c219452caefa3f76a183a6d?imw=Y|url-morta=unfit}}</ref> Só se atopa nas ladeiras do [[Kilimanjaro|monte Kilimanjaro]]. Foi a empresa Tiffany & Co. a que lle deu o nome inspirándose en Tanzania, o país onde foi descuberta. Debido á súa relativa baixa dureza, a tanzanita adóitase montar en colares e pendentes.<ref>{{Cita web|url=http://www.palagems.com/gem_news_2005.htm|título=2005 Gem News Archive|editorial=Palagems.com|data-acceso=18 de marzo de 2019|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110927043633/http://www.palagems.com/gem_news_2005.htm|dataarquivo=27 de setembro de 2011|urlmorta=yes}}</ref> == Xacementos == Coñécese un único xacemento de tanzanita no mundo. Alí o mineral áchase acompañado de [[lousa]] [[Rocha metamórfica|metamórfica]], [[gneis]] e [[cuarcita]]. A súa exclusividade é a principal razón do elevado prezo que alcanza esta pedra, que tamén é denominada "o diamante índigo" pola súa rareza. == Historia comercial == Emmanuel Merishiek Mollel, un xastre e buscador de ouro [[Pobo masai|masai]] de Arusha (Tanzania), atopou fragmentos de cristais xema dunha vívida cor azul e azul purpúrea preto de Mererani, a uns 40&nbsp;km ao sueste de [[Arusha]]. Ao principio pensou que o mineral era [[olivina]], pero axiña se decatou de que non o era, tomándoo entón por dumortierita, un mineral azul. Pouco despois, D'Souza mostroulle as pedras a John Saul, un consultor xeolóxico e almacenista de xemas con base en [[Nairobi]] que extraía entón [[augamariña]]s na zona achegada ao [[Monte Kenya]]. Saul, xunto cun doutor do [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts|MIT]], quen logo descubriría os famosos depósitos de rubí da rexión de Tsavo, en Kenya, descartou as posibilidades de dumortierita e cordierita, e enviou os exemplares ao seu pai, Hyman Saul, vicepresidente de Saks Fifth Avenue en Nova York. Hyman Saul só tivo que cruzar a rúa e entregar as mostras ao Instituto Xemológico de América (Gemological Institute of America, GIA), que as identificou como unha variedade do mineral [[zoisita]]. Tamén houbo mineraloxistas na [[Universidade Harvard]], o [[Museo Británico]] e a Universidade de Heidelberg que fixeron unha identifiación válida, pero a primeira persoa en identificar o material foi Ian McCloud, un xeólogo do goberno de Tanzania, fincado en [[Dodoma]].<ref>{{Cita publicación periódica|url=https://mineralogicalrecord.com/detail.asp?id=281|revista=The Mineralogical Record|título=Famous mineral localities: The Merelani Tanzanite Mines, Lelatema Mountains, Arusha Region, Tanzania|data-acceso=1 de decembro de 2019|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100807215148/http://www.minrec.org/detail.asp?id=281|dataarquivo=07 de agosto de 2010|urlmorta=yes|volume=40|número=5|data=septembro-outubro de 2009|páxinas=346-408|nome1=Wendell E.|apelidos1=Wilson|nome2=John M.|apelidos2=Saul|nome3=Vincent|apelidos3=Pardieu|nome4=Richard W.|apelidos4=Hughes}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|título=Tanzanite: Its discovery and early days |apelidos-editor=ICA|revista=InColor Magazine|volume=Summer 2007|nome=John|apelidos=Saul }}</ref> Foi chamado "zoisita azul" e comercializado como tanzanita por Tiffany & Co., que quixo sacar proveito da rareza da xema, que entón só se atopaba en Tanzania, e que pensou que "zoisita azul" (en inglés soa parecido a "suicidio azúl") non se vendería ben.<ref>{{Cita web|url=http://www.gemstone.org/gem-by-gem/english/tanzanite.html|título=Tanzanita|editorial=Gemstone.org|data-acceso=18 de marzo de 2019|data-arquivo=12 de setembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080912134702/http://www.gemstone.org/gem-by-gem/english/tanzanite.html|url-morta=yes}}</ref> Entre 1967 e 1972, extraéronse de Tanzania aproximadamente dous millóns de quilates de tanzanita antes de que as minas fosen nacionalizadas polo goberno. === A meirande tanzanita do mundo === A tanzanita tallada máis grande do mundo pesa 737,81 quilates.<ref>{{Cita web|url=http://www.palagems.com/Images/mineral_news/munich09_tanz.jpg|título=Tanzanita|data-acceso=18 de marzo de 2019|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110720015326/http://www.palagems.com/Images/mineral_news/munich09_tanz.jpg|dataarquivo=20 de xullo de 2011|urlmorta=yes|páxina-web=}}</ref> Un dos exemplares máis famosos (242 quilates) chámase "Raíña do Kilimanjaro". Está engastada nunha tiara, realzada por 803 granates tsavorita en talla brillante e 913 brillantes. A peza forma parte da colección privada de Michael Scott, o primeiro director executivo de [[Apple Inc.]]<ref>{{Cita web|url=http://www.rom.on.ca/exhibitions/special/lightandstone.php|título=Museo Real de Ontario &#124; Exhibitions & Galleries &#124; Past Exhibitions &#124; Light & Stone: Gemas de la Colección de Michael Scott|editorial=Rom.on.ca|data-acceso=18 de marzo de 2019|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110614135205/http://www.rom.on.ca/exhibitions/special/lightandstone.php|dataarquivo=14 de xuño de 2011|urlmorta=yes}}</ref> En xuño de 2003, o goberno tanzano introduciu a prohibición de exportar tanzanita en bruto á [[India]] (como moitas outras pedras preciosas, a maior parte das tanzanitas tallábanse en Jaipur). A prohibición xustificouse como un intento de impulsar a industria local de procesado de pedras, para estimular a economía e recuperar beneficios. A prohibición graduouse por un período de 2 anos. Até entón, só as pedras de máis de 0,5 gramos se viron afectadas. En abril de 2005, unha empresa chamada TanzaniteOne Ltd. anunciou publicamente que tomara o control dunha parte do depósito chamado "bloque C" (o depósito principal, dividido en 5 bloques). Os prezos do material en bruto fóronse incrementando gradualmente conforme a compañía se foi asentando no mercado. En agosto de 2005, a tanzanita máis grande até agora atopada, foi achada na mina do bloque C. O cristal pesou 16.839 quilates (3,4&nbsp;kg) e mediu 22,1 × 7,87 × 7,11&nbsp;cm. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1594137-1,00.html Time Article of 2007 about the popularity of tanzanite]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130521090115/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1594137-1,00.html |date=21 de maio de 2013 }}. {{en}} * [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,900582,00.html Article in the early stages of tanzanite (1969)]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130824095421/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,900582,00.html |date=24 de agosto de 2013 }} {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xemas]] f9eu41c86mjkl5ejleo0ej66s0ihocc 0 459250 6148052 5097862 2022-08-02T08:02:54Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=Transient Random-Noise Bursts with Announcements|portada=|banda=[[Stereolab]]|publicado=[[24 de agosto]] de [[1993]]|gravación=maio de 1993|estudio=Blackwing Studios, Londres|duración=62:11|xénero=[[indie pop]], [[krautrock]]|selo=[[Duophonic Records]], [[Elektra Records]]|produtor=Phil Wright|anterior=[[Space Age Bachelor Pad Music]]|posterior=[[Crumb Duck]]}} '''''Transient Random-Noise Bursts with Announcements''''' é o segundo álbum de estudio da banda anglo-francesa de [[avant-pop]] [[Stereolab]], publicado o [[24 de agosto]] de [[1993]] a través do selo [[Duophonic Records]] no [[Reino Unido]] e de [[Elektra Records]] nos [[Estados Unidos]]. A meirande parte das primeiras 1 500 copias en vinilo foron destruídas debido á súa mala calidade.<ref name=":0">{{Cita web|título=.. stereolab : discography ..|url=http://www.stereolab.co.uk/discography/?no=81|páxina-web=web.archive.org|data=2016-03-04|data-acceso=2019-03-23|data-arquivo=04 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160304044948/http://www.stereolab.co.uk/discography/?no=81|url-morta=unfit}}</ref> O terceiro tema, "Pack Yr Romantic Mind", foi regravado debido a que inicialmente a canción tiña un sample de [[George Harrison]] e a banda non conseguiu o permiso para usalo.<ref name=":0" /> O final do derradeiro tema, "Lock-Groove Lullaby", esténdese cara un surco de bloqueo que repite unha frase do tema de [[Perrey and Kingsley]] "The Savers", do seu álbum ''[[Kaleidoscopic Vibrations: Spotlight on the Moog]]''. O deseño da portada e do libreto adaptouse dun disco de probas hi-fi publicado pola revista ''Hi-Fi Sound'' en [[1969]]; o propio disco aparece sampleado no tema "Jenny Ondioline". == Listaxe de cancións == {{Track listing|all_writing=[[Tim Gane]] e [[Lætitia Sadier]]|title1=Tone Burst|length1=5:35|title2=Our Trinitone Blast|length2=3:47|title3=Pack Yr Romantic Mind|length3=5:06|title4=I'm Going Out of My Way|length4=3:25|title5=Golden Ball|length5=6:52|title6=Pause|length6=5:23|title7=[[Jenny Ondioline]]|length7=18:08|title8=Analogue Rock|length8=4:13|title9=Crest|length9=6:04|title10=Lock-Groove Lullaby|length10=3:38|duración_total=62:11}} ; Créditos dos samples<ref>Libreto do disco</ref> * "Pack Yr Romantic Mind" ten porcións de "[[Strangers in the Night]]", composta por [[Bert Kaempfert]], Charles Singleton e Eddie Snyder. * "I'm Going Out of My Way" ten partes de "[[One Note Samba]]", composta por [[Antônio Carlos Jobim|A. Jobim]], [[Jon Hendricks|J. Hendricks]] e [[Newton Mendonça|N. Mendoca]]. * "Jenny Ondioline" ten samples de "Channel Recognition Phasing & Balance", usados por cortesía de [[Haymarket Publishing]]. * "Lock-Groove Lullaby" ten partes de "The Savers", composta por Jean Marcel e [[Gershon Kingsley]]. == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de Stereolab]] [[Categoría:Álbums musicais de 1993]] [[Categoría:Álbums de Duophonic Records]] [[Categoría:Álbums de Elektra Records]] cddbtktfof38mflkn8g2uw6vdmhqm0u 0 461651 6147737 6049182 2022-08-01T21:04:20Z Estevoaei 1131 elimino a [[Categoría:Artigos de Galicia sen imaxes]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Isabel Seca Vijande''', nada na [[A Pontenova|Pontenova]] o [[25 de setembro]] de [[1982]] é unha [[Enxeñaría química|enxeñeira química,]] [[Científico, científica|científica]], activista social e divulgadora científica [[Pobo galego|galega]]. ==Traxectoria== Titulada en Enxeñaría Superior Química pola [[Universidade de Santiago de Compostela]], onde publicou artigos sobre o uso de biofilmes para o procesado de augas de refugallo<ref>{{Cita publicación periódica|título=Application of biofilm reactors to improve ammonia oxidation in low nitrogen loaded wastewater|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21902026|revista=Water Science and Technology: A Journal of the International Association on Water Pollution Research|data=2011|ISSN=0273-1223|PMID=21902026|páxina=1880–1886|volume=63|número=9|nome=I.|apelidos=Seca|nome2=R.|apelidos2=Torres|nome3=A.|apelidos3=Val del Río|nome4=A.|apelidos4=Mosquera-Corral|nome5=J. L.|apelidos5=Campos|nome6=R.|apelidos6=Méndez}}</ref> e o funcionamento dos reactores anamox, tema da tesiña do seu Diploma de Estudos Avanzados en Enxeñaría Ambiental e Bioprocesos. Desenvolveu tamén investigacións sobre o aproveitamento dos refugallos da industria leiteira na [[Universidade de Coímbra]], no marco do seu proxecto de fin de carreira. Desde 2015 escribe artigos de divulgación científica no portal [[GCiencia]]<ref>{{Cita web|título=Isabel Seca Vijande, autor en GCiencia|url=https://www.gciencia.com/author/isabel-seca-vijande/|páxina-web=GCiencia|data-acceso=2019-04-19|lingua=gl-ES}}</ref>, e no [[Portal Galego da Língua]]<ref>{{Cita web|título=Isabel Seca, Autor em Portal Galego da Língua - PGL.gal|url=https://pgl.gal/author/colabora_isabel_seca/|páxina-web=Portal Galego da Língua - PGL.gal|data-acceso=2021-06-20|lingua=pt-PT}}</ref>, entre outros medios. Por volta do 2006 comezou a colaborar coa asociación [[Verdegaia]] en cuestións de defensa e educación ambiental. Foi unha das fundadoras da [[Semente, Escolas de Ensino Galego]]<ref>{{Cita web|título=Un ano de escola de base en galego|url=http://www.galiciaconfidencial.com/noticia/11656-ano-escola-base-galego|páxina-web=Galicia Confidencial|data-acceso=2020-10-14}}</ref><ref>{{Cita audiovisual|título=A semente que está a agromar|autor=|url=https://www.youtube.com/watch?v=f0nwV-yx8BQ&t=109s|data=|medio=|tempo=Minuto 1:49}}</ref> no 2011. Foi unha das iniciadoras do movemento de [[autodefensa feminista]] que xurdiu en Santiago de Compostela no 2016.<ref>{{Cita web|url=https://decide.santiagodecompostela.gal/#/proposal/71f9e199-5eb8-4ef6-893d-cf23c2c0a56b|páxina-web=Compostela Decide|título=Compostela Decide {{!}} Orzamentos Participativos {{!}} Aulas de Autodefensa para Mulleres|data-acceso=}}</ref> Dende 2016 é profesora interina de [[Tecnoloxías da información e a comunicación|TIC]] e [[Tecnoloxía]] na [[Consellería de Cultura, Educación e Universidade|Consellería de Educación]] da [[Xunta de Galicia]]. == Notas == {{Listaref}} {{Barra portal|Feminismo}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Seca Vijande, Isabel}} [[Categoría:Nados en 1982]] [[Categoría:Nados na Pontenova]] [[Categoría:Feministas de Galicia]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] [[Categoría:Enxeñeiros químicos]] [[Categoría:Científicos de Galicia]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Coímbra]] rtge9abawzpi97u7y5icskplzbynm8t 0 462827 6148002 5598603 2022-08-02T06:42:16Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=The Thermals|xp=rock|imaxe=Thethermalsnew lineup.jpg|pé=|orixe=[[Portland, Oregon]]|país={{USAb}}|período=2002-2018|xénero=[[indie rock]], [[lo-fi]], [[punk rock]]|selo=[[Kill Rock Stars]], [[Saddle Creek]], [[Sub Pop]]|membros=Hutch Harris<br/>Kathy Foster<br/>Westin Glass|antigos_membros=Jordan Hudson<br/>Ben Barnett<br/>Caitlin Love<br/>Lorin Coleman<br/>Joel Burrows |relacionados= Hutch & Kathy, [[All Girl Summer Fun Band]], Forbidden Friends |web= [http://www.thethermals.com/ thethermals.com]}} '''The Thermals''' foi unha banda [[estadounidense]] de [[indie rock]] baseada en [[Portland, Oregon]]. O grupo formouse no ano [[2002]]. Con fortes influencias tanto do [[lo-fi]] como do [[Música rock|rock]] stándar, as cancións da banda son tamén coñecidas pola súa imaxinería política e relixiosa.<ref>{{Cita web|título=The Thermals Interview - Unfold :: Amsterdam Edition|url=http://www.unfoldamsterdam.nl/featured/the-thermals-interview/|páxina-web=web.archive.org|data=2012-06-07|data-acceso=2019-04-20|data-arquivo=07 de xuño de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120607165814/http://www.unfoldamsterdam.nl/featured/the-thermals-interview/|url-morta=unfit}}</ref> ==Membros== === Derradeira formación === *[[Hutch Harris]] - voces, guitarra <small>(2002&ndash;2018)</small> *[[Kathy Foster]] - baix, voces <small>(2002&ndash;2018)</small> *Westin Glass - batería, voces <small>(2008&ndash;2018)</small> ===Antigos membros=== *Jordan Hudson - batería <small>(2002&ndash;2005)</small> *[[Ben Barnett]] - guitarra <small>(2002&ndash;2003)</small> *Caitlin Love - batería <small>(2006)</small> *Lorin Coleman - batería <small>(2007&ndash;2008)</small> *Joel Burrows - guitarra <small>(2007)</small> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[More Parts per Million]]'' |[[2003]] |[[Sub Pop Records]] |- |''[[Fuckin A]]'' |[[2004]] |Sub Pop Records |- |''[[The Body, the Blood, the Machine]]'' |[[2006]] |Sub Pop Records |- |''[[Now We Can See]]'' |[[2009]] |[[Kill Rock Stars]] |- |''[[Personal Life]]'' |[[2010]] |Kill Rock Stars |- |''[[Desperate Ground]]'' |[[2013]] |[[Saddle Creek Records]] |- |''[[We Disappear]]'' |[[2016]] |Saddle Creek Records |} == Notas == {{listaref}} [[Categoría:Grupos musicais de Portland, Oregón]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de lo-fi]] [[Categoría:Grupos musicais de punk rock]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 2002]] [[Categoría:Grupos musicais separados en 2018]] mqvpw2ul8s9gri0p2pglvkt68zpoiny 0 463295 6147657 5128522 2022-08-01T17:43:01Z Tfeliz 7596 + Véxase tamén wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|33|25|01|S|70|36|24|W|display=title}} [[Ficheiro:Gran Torre Santiago (39693576311) (2).jpg|miniatura|250px|O edificio no 2018, durante o solpor.]] A '''Gran Torre Santiago'''<ref>{{Cita web|url=http://www.portalinmobiliario.com/diario/noticia.asp?NoticiaID=13781|título=Costanera Center tiene un tercio de los trabajadores que alcanzará en su peak|data=12 de abril de 2010|data-acceso=18 de agosto de 2015}}</ref> é un [[rañaceos]] de 300 metros de altura que se atopa na cidade de [[Santiago de Chile|Santiago]], en [[Chile]]. == Descrición == É parte do complexo Costanera Center, que comprende un [[centro comercial]], dous [[Hotel|hoteis]] e dúas torres de oficinas. Foi deseñada polo arquitecto [[César Pelli]], titular de Pelli Clarke [[César Pelli|Pelli]] Architects dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], quedando o deseño do complexo comercial a cargo de Watt International do [[Canadá]] e as oficinas de arquitectos Alemparte Barreda e Asociados de [[Chile]]. A [[enxeñaría estrutural]] foi desenvolvida pola compañía chilena René Lagos e Asociados Ing. Civiles Ltda.É a primeira edificación chilena en posuír ascensores expresos, que percorren 60 metros en 7 segundos.<ref>[http://www.plataformaurbana.cl/archive/2006/03/06/costanera-center-el-sueno-de-paulmann/ Plataforma urbana]</ref> == Comparación con outras torres == Ten 62 pisos e 300 metros de altura, situándose como a torre máis alta de [[Iberoamérica]], desprazando ás Torres do Parque Central de Caracas como as máis altas de [[América do Sur|Suramérica]] e ao [[Bahia Grand Panama]] como o edificio máis alto de [[América Latina]]. É a cuarta máis alta do [[hemisferio sur]], despois da Torre de Sydney (309 m), a [[Q1 Tower (rañaceos)|Queensland Number One]] (323 m), ámbalas dúas de [[Australia]], e a [[Sky Tower]] (328 m) de [[Nova Zelandia]]. É unha das megaestructuras do mundo situadas nun sector de alto risco sísmico (xunto ao Titanium La Portada, que está a só metros de distancia, as torres Latinoamericana, Maior, Executiva Pemex, Torre BBVA Bancomer, Torre Reforma e Chapultepec Uno da [[Cidade de México]], o [[Taipei 101]] de Taipei, o U.S. Bank Tower dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], [[California]], e o [[Tokyo Skytree]] de [[Toquio]]). == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Santiago de Chile]] * [[Q1 Tower (rañaceos)|Queensland Number One]] * [[Taipei 101]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Rañaceos de Chile]] 9jmrww6xe04u2phpzx37uy8mz1kzmgg 6147729 6147657 2022-08-01T20:57:22Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|33|25|01|S|70|36|24|W|display=title}} [[Ficheiro:Gran Torre Santiago (39693576311) (2).jpg|miniatura|O edificio no 2018, durante o solpor.]] A '''Gran Torre Santiago'''<ref>{{Cita web|url=http://www.portalinmobiliario.com/diario/noticia.asp?NoticiaID=13781|título=Costanera Center tiene un tercio de los trabajadores que alcanzará en su peak|data=12 de abril de 2010|data-acceso=18 de agosto de 2015}}</ref> é un [[rañaceos]] de 300 metros de altura que se atopa na cidade de [[Santiago de Chile|Santiago]], en [[Chile]]. == Descrición == É parte do complexo Costanera Center, que comprende un [[centro comercial]], dous [[Hotel|hoteis]] e dúas torres de oficinas. Foi deseñada polo arquitecto [[César Pelli]], titular de Pelli Clarke [[César Pelli|Pelli]] Architects dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], quedando o deseño do complexo comercial a cargo de Watt International do [[Canadá]] e as oficinas de arquitectos Alemparte Barreda e Asociados de [[Chile]]. A [[enxeñaría estrutural]] foi desenvolvida pola compañía chilena René Lagos e Asociados Ing. Civiles Ltda.É a primeira edificación chilena en posuír ascensores expresos, que percorren 60 metros en 7 segundos.<ref>[http://www.plataformaurbana.cl/archive/2006/03/06/costanera-center-el-sueno-de-paulmann/ Plataforma urbana]</ref> == Comparación con outras torres == Ten 62 pisos e 300 metros de altura, situándose como a torre máis alta de [[Iberoamérica]], desprazando ás Torres do Parque Central de Caracas como as máis altas de [[América do Sur|Suramérica]] e ao [[Bahia Grand Panama]] como o edificio máis alto de [[América Latina]]. É a cuarta máis alta do [[hemisferio sur]], despois da Torre de Sydney (309 m), a [[Q1 Tower (rañaceos)|Queensland Number One]] (323 m), ámbalas dúas de [[Australia]], e a [[Sky Tower]] (328 m) de [[Nova Zelandia]]. É unha das megaestructuras do mundo situadas nun sector de alto risco sísmico (xunto ao Titanium La Portada, que está a só metros de distancia, as torres Latinoamericana, Maior, Executiva Pemex, Torre BBVA Bancomer, Torre Reforma e Chapultepec Uno da [[Cidade de México]], o [[Taipei 101]] de Taipei, o U.S. Bank Tower dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], [[California]], e o [[Tokyo Skytree]] de [[Toquio]]). == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Santiago de Chile]] * [[Q1 Tower (rañaceos)|Queensland Number One]] * [[Taipei 101]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Rañaceos de Chile]] 77d8hhgx0ctj6cuivkl8xojn389yjau 6147731 6147729 2022-08-01T20:59:50Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|33|25|01|S|70|36|24|W|display=title}} [[Ficheiro:Gran Torre Santiago (39693576311) (2).jpg|miniatura|O edificio no 2018, durante o solpor.]] A '''Gran Torre Santiago'''<ref>{{Cita web|url=http://www.portalinmobiliario.com/diario/noticia.asp?NoticiaID=13781|título=Costanera Center tiene un tercio de los trabajadores que alcanzará en su peak|data=12 de abril de 2010|data-acceso=18 de agosto de 2015}}</ref> é un [[rañaceos]] de 300 metros de altura que se atopa na cidade de [[Santiago de Chile|Santiago]], en [[Chile]]. == Descrición == É parte do complexo Costanera Center, que comprende un [[centro comercial]], dous [[Hotel|hoteis]] e dúas torres de oficinas. Foi deseñada polo arquitecto [[César Pelli]], titular de Pelli Clarke [[César Pelli|Pelli]] Architects dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], quedando o deseño do complexo comercial a cargo de Watt International do [[Canadá]] e as oficinas de arquitectos Alemparte Barreda e Asociados de Chile. A [[enxeñaría estrutural]] foi desenvolvida pola compañía chilena René Lagos e Asociados Ing. Civiles Ltda. É a primeira edificación chilena en posuír ascensores expresos, que percorren 60 metros en 7 segundos.<ref>[http://www.plataformaurbana.cl/archive/2006/03/06/costanera-center-el-sueno-de-paulmann/ Plataforma urbana]</ref> == Comparación con outras torres == Ten 62 pisos e 300 metros de altura, situándose como a torre máis alta de [[Iberoamérica]], desprazando ás Torres do Parque Central de Caracas como as máis altas de [[América do Sur|Suramérica]] e ao [[Bahia Grand Panama]] como o edificio máis alto de [[América Latina]]. É a cuarta máis alta do [[hemisferio sur]], despois da Torre de Sydney (309 m), a [[Q1 Tower (rañaceos)|Queensland Number One]] (323 m), ámbalas dúas de [[Australia]], e a [[Sky Tower]] (328 m) de [[Nova Zelandia]]. É unha das megaestructuras do mundo situadas nun sector de alto risco sísmico (xunto ao Titanium La Portada, que está a só metros de distancia, as torres Latinoamericana, Maior, Executiva Pemex, Torre BBVA Bancomer, Torre Reforma e Chapultepec Uno da [[Cidade de México]], o [[Taipei 101]] de Taipei, o U.S. Bank Tower dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], [[California]], e o [[Tokyo Skytree]] de [[Toquio]]). == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Santiago de Chile]] * [[Q1 Tower (rañaceos)|Queensland Number One]] * [[Taipei 101]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Rañaceos de Chile]] 6h3j4se0twt0q0yet1900b0wv9hr86l 1 463353 6147563 5128940 2022-08-01T14:41:18Z Adorian 5132 Adorian moveu a páxina "[[Conversa:CB Atapuerca]]" a "[[Conversa:CB Tizona]]" wikitext text/x-wiki == Ligazóns externas modificadas (abril 2019) == Ola compañeiros editores, Acabo de modificar 1 ligazóns externas en [[CB Atapuerca]]. Por favor tomádevos un momento para revisar [https://gl.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=5128939 a miña edición]. Se tedes calquera pregunta, ou precisades que o bot ignore ben estas ligazóns ou ben a páxina por completo, por favor visitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|este FAQ]] para máis información. Fixen os seguintes cambios: *Engadiuse o arquivo https://web.archive.org/web/20100617131438/http://cbatapuerca.es/ á ligazón http://www.cbatapuerca.es/ Por favor revisade o FAQ para máis información sobre como corrixir erros do bot. Saúdos.—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Informar de erros]])</span> 25 de abril de 2019 ás 06:06 (UTC) 2y8ip2l47i1l6dxjprvi1ny1fpqilb7 0 465476 6147860 5913810 2022-08-02T01:12:05Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|35|46|6.6|N|139|25|13.80|E|display=title}} {{Estadio |nome = MetLife Dome |antigos = Estadio Seibu Lions (1979–1997)<br/>Seibu Dome (1998–2004)<br/>Invoice Seibu Dome (2005–2006)<br/>Goodwill Dome (2007)<br/>Seibu Dome (2008–2015)<br/>Seibu Prince Dome (2015−2017) |imaxe = Seibu Dome September-10 2007-1.jpg |localización = [[Tokorozawa]], [[Xapón]] |construción = [[1 de xullo]] de [[1978]] |inauguración = [[14 de abril]] de [[1979]] |renovación = 2007−2008 |ampliación = 1997–1999 (construción do teito) |arquitecto = Yoshiro Ikehara (estadio)<br/>Corporación Kajima (teito) |capacidade = 33.556 espectadores |dimensións = Left Field – 100 m (328,1 ft)<br/>Center Field – 122 m (400,3 ft)<br/>Right Field – 100 m (328,1 ft) |superficie = [[Céspede artificial]] |localía = [[Saitama Seibu Lions]] (1979− ) |dono = Ferrocarrís Seibu |operadora = [[Saitama Seibu Lions|Seibu Lions]] }} O {{Nihongo|'''Seibu Dome'''|西武ドーム|Seibu Dōmu}}, coñecido por motivos de patrocinio como {{Nihongo|'''MetLife Dome'''|メットライフドーム|Mettoraifu Dōmu}}, é un estadio de [[béisbol]] situado en [[Tokorozawa]], [[Prefectura de Saitama|Saitama]] ([[Xapón]]). Inaugurado o [[14 de abril]] de [[1979]], foi erixido como campo local dos [[Saitama Seibu Lions]] da [[Liga do Pacífico]] da [[Liga Xaponesa de Béisbol Profesional]] ([[NPB]]). O estadio está cuberto por unha cúpula ao igual que outros moitos estadios do [[Xapón]], mais dispón dunha separación entre a mesma e as bancadas para que o aire circule polo recinto. Isto fai posíbel que os home runs poidan saír do estadio, algo que non se pode nos estadios totalmente cubertos. É, xunto o [[T-Mobile Park]] de [[Seattle]], [[Estado de Washington|Washington]] ([[Estados Unidos]]), o único estadio de béisbol do mundo con esa característica.<ref>{{cita web|url=https://books.google.es/books/about/Beer_Brats_and_Grasshoppers_The_Sports_T.html?id=r763wwEACAAJ&redir_esc=y|título=Beer, Brats and Grasshoppers: The Sports Tourists Rank Baseball's Cathedrals|autor=Morse, Burden e Morse|páxina-web=|data-acceso=}}</ref> == Historia == O estadio, comezado a construír en [[1978]], foi inaugurado o [[14 de abril]] de [[1979]], sen o teito e co nome de {{Nihongo|Estadio dos Seibu Lions|西武ライオンズ 球場|Seibu Raionzu Kyūjō}}. Desde a súa inauguración foi o estadio local dos [[Seibu Lions]], que chegaban a [[Tokorozawa]] desde [[Fukuoka]] ese mesmo ano. A instalación da cuberta levouse a cabo en dúas fases: a primeira despois da temporada de 1997 e a segunda fase despois da temporada de 1998. Tras a finalización da obra o estadio mudou de nome a {{Nihongo|Seibu Dome|西武ドーム|Seibu Dōmu}}. O [[1 de marzo]] de [[2005]], o estadio foi nomeado {{Nihongo|Invoice Seibu Dome|イン ボイス西武ドーム|Inboisu Seibu Dōmu}} debido ao patrocinio por dous anos da compañía de comunicacións Invoice. Após o vencemento do contrato, o [[1 de xaneiro]] de [[2007]] o nome foi mudado a {{Nihongo|Goodwill Dome|グッド ウィルドーム|Guddowiru Dōmu}},<ref>{{cita web|url=http://www.comsn.co.jp/comsnpress/new/2006/12/04/index.html|título=「グッドウィルドーム誕生」|obra=Goodwill|data=5 de decembro de 2006|data-acceso=23 de maio de 2019|data-arquivo=10 de decembro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20061210161931/http://www.comsn.co.jp/comsnpress/new/2006/12/04/index.html|url-morta=unfit}}</ref> para reflictir o patrocinio do Grupo Goodwill. O contrato dos dereitos de nome do Grupo Goodwill Group durou cinco anos. Esta mudanza non afectou ao nome oficial do estadio, que seguía a ser Seibu Dome, mais o medios de comunicación utilizaron case en exclusiva o nome patrocinado. A finais de 2007 o estadio recuperou o seu nome oficial debido aos problemas de negocios ilegais de Goodwill. Entre 2015 e 2017 o estadio tivo o nome de {{Nihongo|Seibu Prince Dome|西武プリンスドーム|Seibu Purinsu Dōmu}}, e apartir dese último ano o de {{Nihongo|MetLife Dome|メットライフドーム|Mettoraifu Dōmu}}. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Saitama Seibu Lions]] === Ligazóns externas === * [http://www.seibulions.jp/stadium/ O estadio na páxina web dos Lions] {{ja}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Saitama Seibu Lions]] [[Categoría:Estadios da NPB]] [[Categoría:Estadios de béisbol do Xapón]] kg13rrwjtqamoapas4smp94mltzjs5a 0 471839 6148100 5226637 2022-08-02T09:10:09Z Alfonso Márquez 1987 Arranxiños wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Fusión}} [[Ficheiro:Phase change - en es.svg|miniatura|200px|Diagrama que mostra a nomenclatura dos cambios de estado de acordo coa [[entalpía]].]] A '''fusión''',<ref>[https://academia.gal/dicionario/-/termo/fusi%C3%B3n fusión, 1ª acep.] no ''[[Dicionario da RAG]]''.</ref> ou '''derretmento''',<ref>[https://academia.gal/dicionario/-/termo/derretemento derretemento] no ''Dicionario da RAG''.</ref> é un [[fenómeno físico|proceso físico]] que consiste no [[Estado de agregación da materia#Cambios de estado|cambio de estado]] dunha [[Substancia química|substancia]] de [[sólido]] a [[líquido]]. Isto ocorre cando aumenta a [[enerxía interna]] dos sólidos, tipicamente pola aplicación de [[calor]] ou [[presión]], o que fai aumentar a [[temperatura]] da substancia ao [[punto de fusión]]. No [[punto de fusión]], a orde de [[ión]]s ou [[molécula]]s nos sólidos pasan a un estado menos ordenado, e o sólido convértese nun líquido. As substancias en estado fundido xeralmente reducen a súa [[viscosidade]] co aumento da temperatura. Unha excepción a este principio é o [[xofre]], cuxos aumentos de viscosidade son debidos á [[polimerización]], diminuindo a temperaturas máis altas no seu estado fundido.<ref>C. Michael Hogan (2011): "Sulfure", Encyclopedia of Earth, eds. A.Jorgensen and C. J. Cleveland. Washington DC: National Council for Science and the environment.</ref> Algúns [[Materia orgánica|compostos orgánicos]] funden a través de [[mesofase]]s, estados de orde parcial entre sólido e líquido. == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Cambio de estado]] {{física en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Termodinámica]] ik856bi8ubtja6mesy1avmd0eeyc5ur 6148102 6148100 2022-08-02T09:11:08Z Alfonso Márquez 1987 Arranxiño wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Fusión}} [[Ficheiro:Phase change - en es.svg|miniatura|200px|Diagrama que mostra a nomenclatura dos cambios de estado de acordo coa [[entalpía]].]] A '''fusión''',<ref>[https://academia.gal/dicionario/-/termo/fusi%C3%B3n fusión, 1ª acep.] no ''[[Dicionario da RAG]]''.</ref> ou '''derretemento''',<ref>[https://academia.gal/dicionario/-/termo/derretemento derretemento] no ''Dicionario da RAG''.</ref> é un [[fenómeno físico|proceso físico]] que consiste no [[Estado de agregación da materia#Cambios de estado|cambio de estado]] dunha [[Substancia química|substancia]] de [[sólido]] a [[líquido]]. Isto ocorre cando aumenta a [[enerxía interna]] dos sólidos, tipicamente pola aplicación de [[calor]] ou [[presión]], o que fai aumentar a [[temperatura]] da substancia ao [[punto de fusión]]. No [[punto de fusión]], a orde de [[ión]]s ou [[molécula]]s nos sólidos pasan a un estado menos ordenado, e o sólido convértese nun líquido. As substancias en estado fundido xeralmente reducen a súa [[viscosidade]] co aumento da temperatura. Unha excepción a este principio é o [[xofre]], cuxos aumentos de viscosidade son debidos á [[polimerización]], diminuindo a temperaturas máis altas no seu estado fundido.<ref>C. Michael Hogan (2011): "Sulfure", Encyclopedia of Earth, eds. A.Jorgensen and C. J. Cleveland. Washington DC: National Council for Science and the environment.</ref> Algúns [[Materia orgánica|compostos orgánicos]] funden a través de [[mesofase]]s, estados de orde parcial entre sólido e líquido. == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Cambio de estado]] {{física en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Termodinámica]] sj3uvdihdozgv1ajhnr8e7nvppvwdwk 0 472461 6147606 5663372 2022-08-01T16:14:01Z Xas 1888 lig int wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Cipriano Torre Enciso''', nado na [[A Coruña|Coruña]] o [[1 de xaneiro]] de [[1902]] e finado en [[Madrid]] o [[26 de xaneiro]] de [[1995]], foi un xornalista e etnógrafo galego<ref>{{cita web|url=https://biosbardia.wordpress.com/2015/01/21/o-dia-que-se-escoitou-o-galego-na-television-de-franco/|título=O día que se escoitou o galego na televisión de Franco|autor={{Versaleta|[[Xosé Enrique Acuña|Acuña, X. E.]]}}|data=21 de xaneiro de 2015|páxina-web=Biosbardia}}</ref>. == Traxectoria == Fillo dun comerciante, foi irmán do químico, farmacéutico e xeólogo [[Uxío Torre Enciso]], e do militar [[Santiago Torre Enciso]]. En 1934 licenciouse en [[Dereito]] pola [[Universidade de Santiago de Compostela]]. En [[1926]] comezara a exercer o xornalismo no xornal coruñés ''[[El Orzán]]'', dirixido por [[Leandro Pita Romero]]. Alí traballou con [[Jenaro G. Catoira]], [[Alfredo Tella]], [[Adolfo Torrado Estrada]], [[Eduardo Pérez Hervada]], [[José Luis Bugallal Marchesi]], [[Pan de Soraluce]] e [[Victoriano Fernández Asís]] Afecto ao [[Franquismo]], en xaneiro de [[1937]] comezou a traballar en [[Radio Nacional de España]], de cuxa creación fora en parte responsable o seu irmán militar, comandante de enxeñeiros. Antes fora locutor e redactor-xefe de Radio A.Z. Na radio, desde Salamanca e desde o Palacio da Audiencia de Burgos, coincidiu con [[Gonzalo Torrente Ballester]] [[Luis Moure Mariño]] e [[Carlos Alonso del Real]]. Na radio creou o serial “Cinco minutos de humor”. Nesa época escribiu artigos na prensa de [[Palencia]], e en 1938 publicou, co [[pseudónimo]] de Totó y Gaga, o conto infantil ''Viajes de Pololo, Marisol y Bigotes en el país de los rascacielos''. Canda a [[Joaquín Soler Serrano]] publicou o libro infantil ''Juguetes: poemas para niños y para mayores'', con limiar de [[Antonio Tovar]]. En 1939 publicou ''La marcha sobre Barcelona'', escrito canda a [[D. Muro Zegrí]]. En xaneiro dese ano participara no establecemento de RNE na capital catalá, como mando da III compañía de Radio y propaganda de los Frentes. Tras a [[guerra civil española]] pasou a traballar na revista gráfica de [[Radio Nacional de España]]. Escribiu artigos humorísticos no xornal deportivo ''[[Marca (xornal)|Marca]]'', recollidos en 1943 no volume ''La vuelta al deporte en 80 relatos de humor''. Desenvolveu a súa obra xornalística no xornal ''Pueblo'', como redactor de tribunais. En 1952 recibiu o Premio Pérez Lugín de xornalismo. En 1940 publicou a novela ''Tiempo nuevo'', escrita xunto a [[Victoriano Fernández Asís]]. O protagonista é un xornalista estadounidense, correspondente do ''The Morning Star'' de Philadelphia na [[segunda guerra mundial]], en viaxe por Londres, Berlín e París. O crítico [[Melchor Fernández Almagro]] mencionou sobre esta novela a influencia da narrativa propia do cinema. En 1942 publicou ''Doce meses y un día'', tamén escrita con Fernández Asís e tamén co transfondo da guerra. En 1949 publicou na revista ''Clarín'' o conto infantil ''Memorias de Nacho, perro detective''. Como publicista e antólogo editou na Editoria Nacional os tomos ''Diez obras maestras de la literatura española'' (1949) e ''Diez obras maestras de la literatura francesa'' (1954). En Radio Nacional de España participou na creación do programa ''Airiños, Aires''. Durante a [[Semana Santa]] de 1952 radiou desde esta emisora unha versión preparada por Enciso e Fernández Asís da ''Arte de la Pasión'' de [[Lucas Fernández]], e nese mesmo ano deu conferencias radiofónicas sobre “Galicia en sus danzas”. Radiou tamén conferencias sobre os xitanos e o vilancico español, sobre os [[Reis Magos]], os figurantes nos beléns galegos e o culto ao neno Xesús en Galicia. En 1956 autoeditou o libro ''Panxoliñas: retabro galego de Nadal'', como agasallo de Nadal para as súas amizades. O volume está ilustrado por José A. Cuní. O 4 de xaneiro de 1957 varias panxoliñas súas, entre elas "O meu Manoliño" e o "Vilancico das Meigas" (na tradición do expresado por [[Vicente Risco]]: “En Galicia até as meigas lle cantan ao neno Xesús”), foron emitidos en [[Televisión Española]]. As panxoliñas foron cantadas por María Romero, coruñesa con experiencia como locutora de radio, e a luguesa Carmiña Piñeiro, licenciada en Filosofía e Letras. Elas dúas cantaron tamén xunto con Sara Salgado Boo tras unha conferencia pronunciada o 12 de xaneiro de 1957 no [[Centro Galego de Madrid]]. Deu outras conferencias sobre a cultura popular con [[Xosé Ramón Fernández-Oxea]], e en 1957 editou a escolma ''Nadal en Galicia'' con [[José Caamaño Bournaceli]]. A “Panxoliña das Meigas” foi incluída nun disco publicado en 1968 pola coral Terra a Nosa. A coral estaba dirixida polo franciscano [[Manuel Feijóo Sousa]]. Con el publicou en 1977 a quinta edición do seu volume ''Panxoliñas'', que incluía versións musicadas compostas polo relixioso. Colaborou na revista católica pontevedresa ''[[Spes]]''. En 1958 publicou ''Camelias brancas. Nosa señora en Galicia''. En Madrid dirixiu a revista ''Ademar'', dos antigos alumnos dos irmáns maristas. Ao tempo, seguiu colaborando en Radio Peninsular. Foi letrista de música lixeira do Festival de la Canción del Duero. En 1974 acadou o segundo premio nun certame de panxoliñas celebrado no Barco de Valdeorras, que gañou [[Pura Vázquez]] cunha composto en castelán. En 1982 publicou o libro ''Cocina gallega enxebre: así se come y se bebe en Galicia''. == Obra == * ''Viajes de Pololo, Marisol y Bigotes en el país de los rascacielos'' (1938). * ''Juguetes: poemas para niños y para mayores'' (con [[Joaquín Soler Serrano]]). * ''La marcha sobre Barcelona'' (1939, con [[D. Muro Zegrí]]) * ''Tiempo nuevo'' (1940,, con [[Victoriano Fernández Asís]]). * ''El velero de la muerte'' (1942) * ''Doce meses y un día'' (1942, con Victoriano Fernández Asís). * ''La vuelta al deporte en 80 relatos de humor'' (1943). * ''Memorias de Nacho, perro detective'' (1949). * ''Panxoliñas: retabro galego de Nadal'' (1956). * ''Camelias brancas. Nosa señora en Galicia'' (1958). * ''Cocina gallega enxebre: así se come y se bebe en Galicia'' (1982). === Editor === *''Diez obras maestras de la literatura española'' (1949). *''Diez obras maestras de la literatura francesa'' (1954). == Vida persoal == Casou con María Teresa Cervigón, da saga dos Cervigón coruñeses, e tiveron seis fillos, unha delas é [[Cristina Torre Cervigón|Cristina Torre Cervigón]]. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |nome=F. |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |título=[[Diccionario de escritores en lingua galega]] |editorial= [[Ediciós do Castro|Do Castro]] |ano=1992 |ano-orixinal=1990 |páxina=431-432 |isbn=84-7492-465-0 |ref=harv }} {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Torre Enciso, Cipriano}} [[Categoría:Nados na Coruña]] [[Categoría:Nados en 1902]] [[Categoría:Finados en 1995]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] el89sp8dwx1ezf4sca81ey0fk5gwsh4 0 473727 6147457 6079487 2022-08-01T12:34:15Z Tfeliz 7596 /* Véxase tamén */ Outros artigos wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|43|0|24|N|7|33|25|W|display=title}} {{Centro educativo non universitario |nome=IES Lucus Augusti |imaxe=Ficheiro:IES Lucus Augusti.001 - Lugo.jpg |lugar=Avenida Rodriguez Mourelo, [[Lugo]] |creación=1842 |edificioactual=2003 |tipo=Público |propiedade=[[Xunta de Galicia]] |outrosnomes = Instituto Masculino, O Masculino |web=[http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ Web] |ensinanzas=[[Educación Secundaria Obrigatoria]], [[Bacharelato]] e [[Ciclos Formativos]] |email=ies.lucus.augusti@edu.xunta.es |dirección=Carlos Cazón Rivas}} O '''IES Lucus Augusti''' é un instituto de [[Educación secundaria|Ensino secundario]] sito na cidade de [[Lugo]]. Foi creado a partir dunha Real Orde do [[30 de novembro]] de [[1842]].<ref>{{Cita web|url=https://www.boe.es/datos/pdfs/BOE//1842/2981/A00001-00001.pdf|páxina-web=Gaceta de Madrid|título=Ministerio de la Gobernación de la península. Negociado núm. 10|data-acceso=7-9-2019|data-publicación=6-12-1842|lingua=es|páxina=1|outros=Nº 2981}}</ref> É, polo tanto, o instituto decano de [[Galicia]]. Ao longo da historia recibiu os nomes de '''Instituto Provincial de Segunda Enseñanza de Lugo''',<ref>{{Cita libro|título=Memoria acerca del estado del Instituto Provincial de Segunda Enseñanza de|apelidos=Magín y Plá|nome=Antonio|editorial=Imprenta de Pedro Pujol y Masía|ano=1867|ISBN=|ref=|lingua=es|lugar=Lugo|url=https://books.google.es/books?id=q7eVMD-b438C&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false}}</ref> '''Instituto Nacional de Lugo''',<ref>{{Cita libro|título=Historia da literatura galega contemporanea 1808-1936|apelidos=Carballo Calero|nome=Ricardo|editorial=Galaxia|ano=1981|ISBN=84-7154-391-5|ref=|páxina=741|lugar=Vigo}}</ref> '''Instituto de Lugo'''<ref>Jaramillo & Prado Gómez (1992)</ref> e '''Instituto Masculino de Lugo'''.<ref>Prado (2011), p. 153</ref> == Recoñecementos == O [[6 de marzo]] de [[2018]], o [[Ministerio de Educación, Cultura e Deporte de España|Ministro de Educación, Cultura e Deporte]], [[Íñigo Méndez de Vigo|Íñigo Méndez de Vigo y Montojo]], concedeulle ao instituto o ingreso na [[Orde Civil de Alfonso X O Sabio]], na que se premia os méritos en educación, cultura e ciencia.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=|data=|título=Orden ECD/297/2018, de 16 de marzo, por la que se concede el ingreso en la Orden Civil de Alfonso X el Sabio, con la categoría de Placa de Honor, a los centros educativos y corporaciones que se citan.|PMC=|revista=BOE|doi=|ISSN=0212-033X|PMID=|volume=|número=70|lugar-publicación=Madrid|páxina=32.005|data-publicación=21 de marzo de 2018|url=https://www.boe.es/boe/dias/2018/03/21/pdfs/BOE-A-2018-3989.pdf}}</ref> En febreiro de 2019, a [[Ministerio de Educación e Formación Profesional|Ministra de Educación e Formación Profesional]], [[Isabel Celaá]], entregou unha placa conmemorativa acreditando o acto.<ref>{{Cita web|url=http://www.educacionyfp.gob.es/prensa/actualidad/2019/02/20190204-placasalfonsoxiii.html|páxina-web=educacionyfp.gob.es|título=Isabel Celaá entrega las Placas de Honor de la Orden Civil Alfonso X el Sabio a seis centros educativos|data-acceso=7-9-2019|data-publicación=4-2-2019|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.edu.xunta.gal/portal/node/26952|páxina-web=edu.xunta.gal|título=Máis da metade dos centros educativos galardoados cos Premios GSD Innova son galegos|data-acceso=7-9-2019|lingua=gl|data-publicación=4-2-2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lugo/lugo/2019/02/04/placa-honor-ies-lucus-augusti/00031549301773290103940.htm|páxina-web=lavozdegalicia.es|título=Placa de honor para el IES Lucus Augusti|data-acceso=7-9-2019|lingua=es|data-publicación=4-2-2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.elprogreso.es/articulo/lugo/ies-lucus-augusti-distinguido-compromiso-educacion/201902041612011357895.html|páxina-web=elprogreso.es|título=El IES Lucus Augusti, distinguido por su compromiso con la educación|data-acceso=7-9-2019|data-publicación=4-2-2019|lingua=es}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === * [[Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas]] * [[Educación secundaria|Educación Secundaria]] === Bibliografía === * {{Cita libro|título=O Instituto de Lugo a través dos seus documentos. Catálogo de la exposición|editorial=Diputación Provincial de Lugo|ano=1992|ISBN=|ref=|apelidos-editor=Jaramillo|lugar=Lugo|nome-editor=M.A.|nome-editor2=Antonio|apelidos-editor2=Prado Gómez}} * {{Cita publicación periódica|apelidos=Prado Gómez|nome=Antonio|data=2011|título=Antonio Fraguas y Fraguas (1905-1999)|PMC=|revista=Participación educativa|doi=|ISSN=1886-5097|PMID=|volume=|páxinas=149-162|número=Número Extraordinario 1}} {{Rede MUPEGA}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Institutos de educación secundaria de Galicia|Lucus Augusti]] [[Categoría:Lugo]] [[Categoría:Instituto histórico]] [[Categoría:MUPEGA]] 4jlipuzutm5ae5wdq1fz2sidq2yh5sl 0 475018 6147478 5788522 2022-08-01T13:04:26Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|13|40|51|S|17|25|48|E|display=title|}} {{río | nome = Cuanza<br 7>Kwanza | imaxe = Cuanza river near Dondo, Angola.jpg | lenda = O río Cuanza preto de [[Dondo, Angola|Dondo]], [[Cambambe]] ([[Cuanza Norte]]) | país = {{ANG}} | nace = [[Mumbué]] ([[Bié]]) | altitude = 1 929,74 m | lonxitude = 960 m | conca = 152 570 km² | caudal medio = 825 m³/s | desemboca = [[Océano Atlántico]] | desemboca altitude = 0 m | mapa = [[Ficheiro:Cuanza.jpg|270px]] | lenda mapa = Mapa do río Cuanza }} O '''río Cuanza''', tamén grafado '''Kwanza''' na lingua local e, antes de 1911, ''Coanza'',<ref>Baynes, Thomas Spencer, ed. (1878): ''[[Encyclopædia Britannica]]'', Ninth Edition, Volume VI. páxina 81.</ref> é o maior [[río]] de curso exclusivamente [[angola]]no. == Xeografía == O río Cuanza nace en Mumbué, [[municipio]] do [[Chitembo]], [[Bié|provincia de Bié]], na Meseta Central de Angola.<ref>{{cita web|url=http://file.mat.gov.ao:90/data/public/bc4af1--pt|título=Lei 18 de 2016 da Divisão Politico-Administrativa (Artigo 205,2)|lingua=portugués|dataacceso=14 de setembro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180731051506/http://file.mat.gov.ao:90/data/public/bc4af1--pt|dataarquivo=31 de xullo de 2018|urlmorta=yes}}</ref> O seu curso, de 960&nbsp;km, deseña unha gran curva de [[norte]] a [[oeste]], antes de desaugar no [[océano Atlántico]], na [[Baixío|barra]] do Cuanza, a uns 50&nbsp;km ao sur ds capital, [[Luanda]]. A súa [[Conca fluvial|conca hidrográfica]] ten unha extensión de 152 570&nbsp;km² (unha superficie maior que a de [[Bangladesh]] ou o [[Nepal]]), sendo o único río plenamente navegábel, durante cerca de 258&nbsp;km, desde a [[Foz (xeografía)|foz]] até o Dondo. [[Ficheiro:Capanda 01.jpg|miniatura|esquerda|200px|A Central de Capanda.]] As [[Central hidroeléctrica|centrais hidroelécticas]] de Cambambe, Capanda e Laúca producen gran parte da [[enerxía eléctrica]] consumida en Luanda. Ademais, os seus [[encoro]]s fornecen auga para a irrigación de plantacións de [[cana de azucre]] e outros cultivos no val do Cuanza. No seu maior [[afluente]], o [[río Lucala]], encóntranse as grandes [[Fervenzas]] de Calandula.<ref>Que antes de 1975 eran coñecidas como ''Fervenzas do Duque de Bragança''.</ref> Xunto da foz do río encóntrase o [[Parque Nacional da Quissama]].<ref>{{cita web|título= Parques Naturais e Zonas Protegidas de Angola| url = http://www.cpires.com/angola_parques.html|dataacceso= 14 de setembro de 2019}}</ref> == Historia == O curso inferior, navegábel, do río Cuanza foi o berce do antigo [[reino do Ndongo]], tendo tamén sido unha das vías de penetración dos [[Portugal|portugueses]] en Angola no [[século XVI]].<ref>Filipe Zau: [http://jornaldeangola.sapo.ao/cultura/patrimonio/a_genese_do_reino_do_ndongo "A génese do Reino do Ndongo"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190910142908/http://jornaldeangola.sapo.ao/cultura/patrimonio/a_genese_do_reino_do_ndongo |date=10 de setembro de 2019 }}. ''Jornal de Angola'', 5 de xaneiro de 2010. Consultado o 14 de setembro de 20119.</ref> A [[Central Hidroelétrica de Capanda]], entre as provincias de [[Malanje]] e [[Cuanza Sul]], cuxa construción se iniciou en 1987 e se rematou en 2007, a cargo da compañía [[Rusia|rusa]] Tekhnopromexport, cun orzamento de 4 mil millóns de [[Dólar estadounidense|US$]]. Pero tivo un custo adicional de máis de 400 millóns de US $ na reparación dos danos causados ​​durante a ocupación da zona pola [[Unión Nacional para a Independencia Total de Angola]] (UNITA) durante a [[Guerra Civil]] de Angola entre 1992 e 1999.<ref>[http://resources.metapress.com/pdf-preview.axd?code=p80283j474786545&size=largest Capanda Dam] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110714080939/http://resources.metapress.com/pdf-preview.axd?code=p80283j474786545&size=largest |date=14 de xullo de 2011 }}. Consultado o 14 de setembro de 2019.</ref> A central xera enerxía utilizando catro [[turbina]]s de 130 [[Watt|megawatts]] cada unha, totalizando unha capacidade de 520 megawatts.<ref>{{cita web|apelido=Fedosov|nome=V. E.|ano=1991|url=http://resources.metapress.com/pdf-preview.axd?code=p80283j474786545&size=largest|título=The Capanda Hydro Development in Angola|publicación=Plenum Publishing Corporation|dataacceso=14 de setembro de 2016|data-arquivo=14 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110714080939/http://resources.metapress.com/pdf-preview.axd?code=p80283j474786545&size=largest|url-morta=unfit}}</ref> == Fauna == Encontroouse unha rica [[biodiversidade]] neste río angolano, segundo unha [[investigación]] publicada na web do ''Science and Development Network''. O primeiro reconto da biodiversidade do río Cuanza encontrou até agora 50 [[especie]]s de [[peixes]]. Investigadores do ''National Fishing Research Institute'' (Instituto Nacional de Investigación Pesqueira) e do ''South African Institute for Aquatic Biodiversity'' (Instituto Surafricano para a Biodiversidade Acuática) afirman que as probas [[xenética]]s poden revelar novas especies.<ref>[http://www.scidev.net/en/sub-suharan-africa/news/sub-saharan-africa-news-in-brief-13-25-march.html "Sub-Saharan Africa news in brief: 13–25 March, 2008"]. ''SciDev.Net'' (website). Consultado o 14 de setembro de 2090.</ref> == Particularidades == O río dá o seu nome a dúas [[provincias de Angola]], [[Cuanza Norte]], na súa marxe norte, e [[Cuanza Sul]], na marxem oposta, así como, desde [[1977]], á [[moeda|unidade monetaria]] nacional, o [[kwanza]].<ref>Henriques, Raul Pinheiro (2013): [https://repositorio.ul.pt/bitstream/10451/9948/1/ulfl139260_tm.pdf'' Designação de unidades monetárias em português: Léxico e normalização linguística''] . Lisboa: Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa. Departamento de Linguística Geral e Românica. Consultado o 14 de setembro de 2019.</ref><ref>{{Cita web|url=https://books.google.ie/books?id=hy3Z8PyN5t0C&pg=PT268&dq=Kwanza+currency+meaning&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjq84Xu-8bcAhUoJsAKHazEBDEQ6AEIMDAC#v=onepage&q=Kwanza+==%5D&f=false|title=The Last Train to Zona Verde: Overland from Cape Town to Angola|first=Paul|last=Theroux|date=30 de maio de 2013|publisher=Penguin Books Limited|via=Google Books}}</ref> == Galería == <gallery mode="packed"> Ficheiro:Río Cuanza en Kissama.JPG|O río Cuanza no P. N. de Quissama. Ficheiro:Kwanza River.jpg|Navegación polo río Cuanza. Ficheiro:Bridge over Kwanza River.jpg|Ponte sobre o río Cuanza. Ficheiro:Cuanza SPOT 1042.jpg|Vista desde satélite da foz do río. Ficheiro:Foz do Rio Kwanza - panoramio.jpg|Foz do río Cuanza. </gallery> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * Baynes, Thomas Spencer, ed. (1878): ''[[Encyclopædia Britannica]]'', Ninth Edition, Volume VI. p.&nbsp;81. === Outros atigos === * [[Bié]] * [[Cuanza Norte]] * [[Cuanza Sul]] === Ligazóns externas === * [http://www.waterandnature.org/ Map of the Cuanza River basin at Water Resources eAtlas]. {{ORDENAR:Cuanza, río}} [[Categoría:Ríos de Angola]] bi1s0xcfuxu9279adtpdhxethx0mbbg 0 477633 6147952 6032891 2022-08-02T04:55:35Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Hirabayashi Tai''', nada en [[Suwa]] o [[3 de outubro]] de [[1905]] e finada o [[17 de febreiro]] de [[1972]], foi unha escritora [[Xapón|xaponesa]], coñecida co pseudónimo literario de '''Taiko Hirabayashi''' ({{lang-ja|平林 たい子}}). ==Traxectoria== Aos doce anos decidiu ser escritora. Tamén de nova comezou a interesarse polo [[socialismo]]. Despois de rematar o ensino secundario no Instituto Feminino de Suwa en 1922, trasladouse a [[Toquio]] e comezou a vivir co [[Anarquismo|anarquista]] [[Torazo Yamamoto]].<ref>{{cita libro|url=https://books.google.com/books?id=BAg9tUJR1aEC&pg=PA100&lpg=PA100&dq=Taiko+Hirabayashi&source=bl&ots=EHbi3l8jvt&sig=9LNwn7uxKuLfuCb28oRCcHjUgvE&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj4uNCKptrWAhXK6SYKHfLkB3UQ6AEIVjAM#v=onepage&q=Taiko%20Hirabayashi&f=false|título=The Columbia Anthology of Modern Japanese Literature: From 1945 to the present|autor1=Rimer, J. Thomas|autor2=Gessel, Van C.|ano=2007|editorial=Columbia University Press|isbn=9780231138048|lingua=en}}</ref> Mudáronse a [[Corea]] pero estiveron alí só un mes, xa que foron arrestados logo do terremoto de Gran Kantō de 1923, e liberados coa condición de que regresasen a Toquio. Ela foi a Manchuria, onde foi nai en Dalian, se ben o bebé viviu só 24 días por mor da malnutrición. En base á súa propia experiencia persoal escribiu o relato "No hospital de caridade", o seu comezo como autora de literatura proletaria. En 1927 casou co novelista e escritor [[Jinji Kobori]], de quen se divorciou en 1955 ao saber que tiña un fillo fóra do matrimonio. Durante a [[segunda guerra mundial]], logo de recibir axuda do xogador de apostas Seiichi Ishiguro, comezou a interesarse polo mundo [[yakuza]] e escribiu novelas de espírito cabaleiresco como ''Kokusatsu'', ''Chitei no Uta'' ou ''Nagurareru Aitsu''. Despois da guerra ela fíxose membro do movemento Tenko Bungaku ("Literatura Conversa", un xénero literario controvertido en relación co abandono da ideoloxía de esquerdas), e mostrou tendencias conservadoras e anticomunistas. Despois fíxose membro do [[Partído Democrático Socialista (Xapón)|Partído Democrático Socialista]]. En 1946 gañou a primeira edición do Premio de Literatura de Mulleres co texto ''Kou iu onna''. En 1967 recibiu de novo o premio con ''Himitsu''. ==Obra== {{div col}} * ''Azakeru'' (嘲る, 1927) * ''Seryoushitsu ni te'' (施療室にて, 1928) * ''Shussen ni te'' (1946) * ''Hitori yuku'' (一人行く, 1946) * ''Mou chugoku hei'' (1946) * ''Kishi mojin'' (1946) * ''Kau iu onna'' (かういふ女, 1946) * ''Watashi ha ikiru'' (私は生きる, 1947) * ''Kokusatsu'' (黒札) * ''Chitei no uta'' (地底の歌, 1948) * ''Jinsei jikken'' (1948) * ''Hito no inochi'' (1950) * ''Nagurareru aitsu'' (殴られるあいつ) * ''Onigo bojin'' (鬼子母神) * ''Sabaku no hana'' (砂漠の花, 1957) * ''Sono hito to tsuma'' (その人と妻) * ''Erudorado Akarushi'' (エルドラド明るし) * ''Fumou'' (1962) * ''Kuroi Nenrei'' (1963) * ''Haha to iu onna'' (1966) * ''Himitsu'' (秘密, 1967) {{div col end}} ==Notas== {{listaref}} ==Véxase tamén== ===Bibliografía=== * Kusakabe, Madoka. "[https://scholarsbank.uoregon.edu/xmlui/bitstream/handle/1794/12084/Kusakabe_Madoka_phd2011su.pdf?sequence=1 Sata Ineko and Hirabayashi Taiko: The Café and ''Jokyû'' as a Stage for Social Criticism]" (PhD thesis) ( {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303202759/https://scholarsbank.uoregon.edu/xmlui/bitstream/handle/1794/12084/Kusakabe_Madoka_phd2011su.pdf?sequence=1 |date=03 de marzo de 2016 }}). Setembro de 2011. Departamento de Linguas e Literaturas de Asia Oriental da [[Universidade de Oregón]]. * {{Cita libro|url=https://etd.ohiolink.edu/!etd.send_file?accession=osu1250261685|título=Hirabayashi Taiko: Issues of Subjectivity in Japanese Women’s Autobiography in Fiction|autor=Ondrake, Laura Katherine|editorial=Ohio State University|ano=2009|url-morta=yes|dataacceso=13 de outubro de 2019|dataarquivo=06 de outubro de 2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171006061942/https://etd.ohiolink.edu/!etd.send_file?accession=osu1250261685}} {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Hirabayashi, Taiko}} [[Categoría:Nados en 1905]] [[Categoría:Finados en 1972]] [[Categoría:Escritores do Xapón]] [[Categoría:Nados na prefectura de Nagano]] [[Categoría:Escritores en lingua xaponesa]] 5rblsqyw1gl3jimq01al3y4wyqxyc9r 0 478754 6148205 5994134 2022-08-02T10:32:52Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Vicente Cano Cano''', nado en [[Argamasilla de Alba]] ([[Provincia de Cidade Real|Cidade Real]]) o [[1 de xaneiro]] de [[1927]] e finado en [[Cidade Real]] o [[11 de xullo]] de [[1994]],<ref>{{Cita web|url=https://cultura.ellugardelamancha.es/vicente-cano/|páxina-web=ellugardelamancha.es|título=Vicente Cano|data-acceso=30-11-2019|lingua=es}}</ref> foi un poeta [[España|español]]. == Traxectoria == Fillo de Vicente Cano García, xastre e Rosa Cano Ramírez, naceu en [[Argamasilla de Alba]] despois de que a familia se mudase alí dende [[Moral de Calatrava]], a familia do seu pai tivo a súa orixe en [[Albuñol]]. O sexto de oito fillos, catro homes e catro mulleres, pasaron unha infancia de aperte económica no medio da [[Guerra civil española|Guerra Civil]]. O seu irmán Antonio foi piloto da [[Forzas Aéreas da República Española|FARE]], obtendo coa chegada da democracia o rango de comandante. O pai, xastre de oficio, foi axudado polas súas fillas, e el xunto aos seus irmáns e nai inicia un negocio que o ocupará todo o día e parte da noite. Con 25 anos comeza os seus primeiros pasos con versos dedicados á súa moza Teresa, despois a súa muller, coa que terá tres fillos. Morreu vítima do [[cancro]] aos 67 anos deixando unha ampla pegada literaria. === Traxectoria literaria === En 1964, asistiu aos Encontros Literarios de Ruidera da man de Pascual Antonio Beño e escribiu versos cun tema similar ao do tamén poeta manchego [[Juan Alcaide]]: a paisaxe e o campo manchego onde creceu e educou, os seus fillos, o Sol, Nadal e, finalmente, a Esperanza que iluminará o lado escuro da vida. En 1965 os seus primeiros poemas están impresos en revistas como Arquero de [[Barcelona]] e xornais como ''Lanza'' de [[Cidade Real]], entre outros. Participou na ''Primeira Antoloxía do Grupo Guadiana, Poesía''; grupo que chegou a dirixir, así como a súa revista ''Manxa'', que se abriu a todos os poetas latinoamericanos. En 1973 conseguiu un traballo en Cidade Real e fixou a súa residencia alí. Dirixiu o "Grupo Literario Guadiana" e pouco despois comezou a editar a revista Manxa,<ref>{{Cita web|url=http://manchainformacion.com/news/23143-Dos-dcadas-sin-el-poeta-Vicente-Cano--|páxina-web=manchainformacion.com|título=Dos décadas sin el poeta Vicente Cano|data-acceso=30-11-2019|apelidos=Cepeda|nome=Natividad|data-publicación=11-7-2014|lingua=es}}</ref> cuxo primeiro número aparece en 1975 baixo a forma de "Especificacións literarias". Como director, animador e gran arquitecto da revista, será recoñecido no núm. 50 en setembro de 1990, por diversos poetas españois e estranxeiros. Neste mesmo ano xurdiu a ''Antoloxía do [[Grupo Literario Guadiana]]. Poesía Cidade Real 1986,'' onde, ademais de ser director do devandito Grupo Literario, Vicente aportou unha serie de poemas con temas fundamentais: vida, poesía, verdade, Mancha. No mesmo ano 1987 participou na "1ª Bienal Internacional de Poesía" celebrada en [[Madrid]] e dous anos despois foi invitado ao "50 Congreso de Escritores Extremos" en [[Zafra]] ([[Badaxoz]]). Ata a aparición dun novo libro en 1991, colaborou con varios poemas en homenaxes a diversos poetas. Vicente seguiu colaborando con algúns poemas en varias revistas e xornais dos que era habitual, como Arquero ou Lanza. Nos seus esforzos na dirección do Grupo Literario Guadiana e a revista ''Manxa'' Vicente Cano, abandonou Argamasilla de Alba, pero o seu último libro foi publicado e presentado nesa vila. A pesar do seu desexo de vivir, o cancro puido con el e morreu o 11 de xullo de 1994, deixando un gran número de poemas e cinco obras inéditas, algunhas listas para imprimir. == Obra == === Libros === *''Inquietud'' (1969), aparecido en maio dese ano e editado en Madrid por Gráficas Horizonte S.A. *''Cuando nunca sea tarde'' (1979), impreso en Cidade Real. *''Xentes de Luz e de asomo (Homenaxes) (''1984), recompilación de poemas publicados anteriormente e dedicados a personaxes significativos da súa vida presentes e amigos ausentes. *''Os poetas do Guadiana a Alfonso X, o Sabio'' (1984), obra colectiva onde aportou o poema "Cántigas nuevas para un rey sabio, trovador de la Virgen". *''Poemas de la cuerda,'' dedicado sobre todo aos quixotes e soñadores. *''Amor es una lluvia'' (1986), cuxa idea central é "o Amor", froito maduro dunha vida, dunha loita. *''Versos para la sed'' e ''El Fulgor de las Raíces''. * Presencia del Regreso (1994), antoloxía que inclúe o que el considera o mellor do seu traballo, publicado ou inédito. *''Alcor de resplandores: (homenajes)''<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Rodríguez Ruíz|nome=Esteban|data=1999|título=prólogo|PMC=|revista=Ciudad Real: Área de Cultura, Diputación Provincial|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=104|número=}}</ref> == Recoñecementos == Reciben o seu nome o centro de educación secundaria de [[Argamasilla de Alba]] e un parque<ref>{{Cita web|url=https://www.argamasilladealba.es/actualidad/noticias/detalle-noticia/ic/finaliza-la-remodelacion-del-parque-vicente-cano/|páxina-web=argamasilladealba.es|título=Finaliza la remodelación del Parque Vicente Cano|data-acceso=30-11-2019|data-publicación=24-02-2011|lingua=es|data-arquivo=05-06-2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200605145253/https://www.argamasilladealba.es/actualidad/noticias/detalle-noticia/ic/finaliza-la-remodelacion-del-parque-vicente-cano/|url-morta=yes}}</ref> na mesma localidade, ademais do Premio Nacional ''Vicente Cano'' de poesía.<ref name=":0">{{Cita web|título=Ayuntamiento de Argamasilla de Alba: Convocatorias|url=http://www.argamasilladealba.es/Convocatorias.118.0.html|páxina-web=web.archive.org|data=2007-05-31|data-acceso=2019-10-25|data-arquivo=31 de maio de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070531200620/http://www.argamasilladealba.es/Convocatorias.118.0.html|url-morta=unfit}}</ref> === Premios recibidos === * "Cova de Medrano" (1967) * "Pámpanas Amarelas" (1970) * "Viño Novo" (1971) * "Jaraiz" (1974) * "Juan Alcaide" (1976) * "Rosa do Azafrán" (1978) * "Primeiro Premio Nacional de Poesía en verso libre" (1980)<ref name=":0" /> * "Cencíbel" (1982) === Distincións honoríficas === * "Membro dos Académicos da Argamasilla" (1988) * "Gran Comendador da Orden Literaria [[Francisco de Quevedo]]" (1989) == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Cayetano Hilario Abellán]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Cano, Vicente}} [[Categoría:Nados en Argamasilla de Alba]] [[Categoría:Nados en 1927]] [[Categoría:Finados en 1994]] [[Categoría:Poetas de España]] 0qr0a5c0vik5pizz9wrxk1to970z5e2 0 478761 6148054 6072501 2022-08-02T08:13:34Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=Treasure|portada=|banda=[[Cocteau Twins]]|publicado=[[1 de novembro]] de [[1984]]|gravación=agosto-setembeor de 1984|estudio=Palladium Studios en Edinburgo, Rooster en Londres|duración=41:19|xénero=[[dream pop]]|selo=[[4AD]]|produtor=Cocteau Twins|anterior=[[The Spangle Maker]]|posterior=[[Aikea-Guinea]]|anterior_ano=1984|posterior_ano=1985}} '''''Treasure''''' é o terceiro álbum de estudio da banda escocesa de [[rock alternativo]] [[Cocteau Twins]], publicado o [[1 de novembro]] de [[1984]] a través do selo [[4AD]]. Con este traballo o grupo estableceu a que sería a partir de entón a súa formación principal: a vocalista [[Elizabeth Fraser]], o guitarrista [[Robin Guthrie]] e o baixista [[Simon Raymonde]]. Esta nova formación tamén coincidiu co desenvolvemento do son etéreo<ref>{{Cita web|título=Cocteau Twins: The Complete Guide|url=https://www.clashmusic.com/features/cocteau-twins-the-complete-guide|páxina-web=Clash Magazine|data-acceso=2019-10-25|lingua=en}}</ref> asociado á música da banda.<ref>{{Cita web|título=Staff Lists: Top 100 Albums of the 1980s {{!}} Features {{!}} Pitchfork|url=http://pitchfork.com/features/staff-lists/5882-top-100-albums-of-the-1980s/|páxina-web=web.archive.org|data=2014-08-28|data-acceso=2019-10-25|data-arquivo=28 de agosto de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140828231549/http://pitchfork.com/features/staff-lists/5882-top-100-albums-of-the-1980s/|url-morta=unfit}}</ref> O disco chegou ao número 29 da lista británica de álbums, converténdose no seu primeiro no top 40 do país, estando nelas durante oito semanas.<ref>{{Cita web|título=treasure {{!}} full Official Chart History {{!}} Official Charts Company|url=https://www.officialcharts.com/search/albums/treasure/|páxina-web=www.officialcharts.com|data-acceso=2019-10-25|lingua=en}}</ref> Tamén se converteu nun dos traballos da banda mellor considerados pola crítica, aínda que a banda considerábao subdesenvolvido.<ref>{{Cita web|título=cocteau twins {{!}} official web site|url=https://cocteautwins.com/?html/history/history06.html|páxina-web=cocteautwins.com|data-acceso=2019-10-25}}</ref> == Listaxe de cancións == {{track listing|título=Cara A|todas_escritas=Cocteau Twins ([[Elizabeth Fraser]], [[Robin Guthrie]] e [[Simon Raymonde]])|title1=Ivo|length1=3:53|title2=Lorelei|length2=3:43|title3=Beatrix|length3=3:11|title4=Persephone|length4=4:20|title5=Pandora (for Cindy)|length5=5:35}} {{track listing|título=Cara B|title1=Amelia|length1=3:31|title2=Aloysius|length2=3:26|title3=Cicely|length3=3:29|title4=Otterley|length4=4:04|title5=Donimo|length5=6:19}} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de Cocteau Twins]] [[Categoría:Álbums musicais de 1984]] [[Categoría:Álbums de 4AD]] fnzbe4ijudyixr3fc3o8cwrczjo9wad 0 479564 6147985 5585379 2022-08-02T06:20:21Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical | nome = The Fire Theft | xp = rock | imaxe = Jeremy1.jpg | pé = | orixe = [[Seattle, Washington]] | país = {{USAb}} | período = 2001 - 2004 | xénero = [[rock progresivo]], [[hard rock]], [[art rock]] | selo = [[Rykodisc]] | membros = [[Jeremy Enigk]]<br>[[William Goldsmith]]<br>[[Nate Mendel]] | antigos_membros = | relacionados = [[Sunny Day Real Estate]], [[Foo Fighters]] | web = }} '''The Fire Theft''' foi unha banda [[estadounidense]] de [[música rock|rock]] procedente de [[Seattle, Washington]]. Foi fundada no ano [[2001]] polo vocalista e guitarrista [[Jeremy Enigk]], o baixista [[Nate Mendel]] e o batería [[William Goldsmith]], que tocaran anteriormente en [[Sunny Day Real Estate]]. Mendel tamén toca o baixo en [[Foo Fighters]] e Goldsmith foi o batería desa banda entre [[1995]] e [[1997]]. Esta formación de The Fire Theft era tres cuartos de Sunny Day Real estate, sendo o guitarrista [[Dan Hoerner]] o único que non se uniría aos seus antigos compañeiros. Aínda que o grupo entrou en hiato no ano [[2004]], nunca houbo un anuncio oficial de separación. == Historia == The Fire Theft publicaron un álbum autotitulado o [[23 de setembro]] de [[2003]] a través do selo independente [[Rykodisc]]. Só o tema "Chain" foi editado como sinxelo promocional. Tras o lanzamento a banda iniciou unha xira de presentación do traballo. Dende entón a banda está en hiato. Sobre futuros proxectos Jeremy Enigk ten dito que imaxina que "The Fire Theft volverá a toda marcha. Só temos que atopar un novo selo ou crear o noso". Anunciouse tamén un DVD coa banda actuando en Seattle, pero nunca chegou a ser editado. En 2007, Billboard.com informou que a banda estaba discutindo reunirse. No mesmo artigo Nate Mendel dixo: "Non estamos realmente seguros, pero estamos facendo plans para tocar xuntos dunha forma ou doutra -- esperemos que o próximo ano".<ref>{{Cita web|título=Foo Tour: Two Stages, Big Band, But No Pyro|url=https://www.billboard.com/articles/news/1047017/foo-tour-two-stages-big-band-but-no-pyro|páxina-web=Billboard|data-acceso=2019-10-30}}</ref> Jeremy Enigk engadiu noutra entrevista que a banda estivera "falando sobre converterse nunha banda de estudio: só gravar e non xirar". Enigk tamén planea editar o seguinte álbum a través de Lewis Hollow Recordings, o seu propio selo discográfico. En decembro do ano [[2008]], Enigk ofreceu unha actualización do proxecto de DVD ao vivo proposto:<blockquote>Enviámolo a un lugar e mantivemos unha reunión con algúns rapaces sobre reunir todo ese material e editalo. Eu realmente non sei que vai pasar. Iso foi fai un ano e non volvín escoitar nada máis do tema dende entón. Creo que o motivo é porque están facendo iso de xeito profesional. Tamén hai demasiado material, porque xa non é só un DVD en directo. O tipo Maury (Duchamp), que estivo filmando desafortunadamente morreu, pero xirou con nós bastante. E filmou moitos concertos, moitas das nosas entrevistas, e algún material nos camerinos. Pensamos que probablemente debiamos facer algo máis como o que el tiña en mente, máis que un gran documental de toda a historia. Así que acabou converténdose nun proxecto máis grande do que prevíamos. E principalmente para atender ao que Maury quería, na súa memoria. El quería facer un documental completo, pero quería que se prolongase durante moito tempo.<ref>{{Cita web|título=ICONS Interview with Jeremy Enigk of SUNNY DAY REAL ESTATE & THE FIRE THEFT|url=http://www.iconsofpunk.com/IOP_Jeremy.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2010-10-11|data-acceso=2019-10-30|data-arquivo=11 de outubro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101011040014/http://www.iconsofpunk.com/IOP_Jeremy.htm|url-morta=unfit}}</ref></blockquote>Despois da reunión de [[Sunny Day Real Estate]] en [[2009]] cos catro membros orixinais, a situación da banda é incerta. Enigk admitiu no seu momento que se Sunny Day Real Estate ía a estar xunta non habería moitas razóns para reunir a The Fire Theft.<ref>{{Cita web|título=Sunny Day Real Estate|url=https://music.avclub.com/sunny-day-real-estate-1798217697|páxina-web=Music|data-acceso=2019-10-30}}</ref> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[The Fire Theft (álbum)|The Fire Theft]]'' || [[2003]] || [[Rykodisc]] |} === EPs === {| class="wikitable" |- ! Álbum !! Ano !! Selo |- | ''[[Hands on You EP]]'' || [[2004]] || Rykodisc |} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Seattle, Washington]] [[Categoría:Grupos musicais de rock progresivo]] [[Categoría:Grupos musicais de hard rock]] [[Categoría:Grupos musicais de art rock]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 2001]] br9rec0ruzmb2aylmbnihwt8gbx2pjk 0 479605 6148121 5290589 2022-08-02T09:29:41Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Partido Político |cor = |nome = Unión Nacional |logo = [[Ficheiro:Unión Nacional (1979).svg|175px]] |definición = Coalición política de España |líder = [[Blas Piñar]] |fundación = [[1979]] |disolución = [[1982]] |precedido por = [[Alianza Nacional 18 de Xullo]] |sucedido por = |sede = |ideoloxía = [[Franquismo]], [[Fascismo]], [[Tradicionalismo]] |escanos_título1 = [[Eleccións xerais de España de 1979]] |escanos1 = 1 (Madrid: Blas Piñar) |escanos_título2 = |escanos2 = |escanos_título3 = |escanos3 = |filiación internacional = |mocidades = |publicación = |web = |twitter = |facebook = }} '''Unión Nacional''' (UN) foi unha coalición política [[España|española]] de [[Ultradereita|extrema dereita]] que se presentou ás [[Eleccións xerais de España de 1979|eleccións xerais de 1979]]. Estaba formada por [[Fuerza Nueva|Forza Nova]], [[Falange Española de las JONS (1976)|Falange Española de las JONS]], [[Círculos Doctrinales José Antonio]], [[Comuñón Tradicionalista Carlista|Comuñón Tradicionalista]], [[Agrupación de Juventudes Tradicionalistas]] e [[Confederación Nacional de Excombatientes]]<ref>Rodríguez Jiménez (1994), p. 333</ref><ref>Fernández Amador (2014), p. 884</ref> e representaba ás forzas políticas defensoras do [[franquismo]]. == Traxectoria == Tiña como precedente á coalición [[Alianza Nacional 18 de Julio|Alianza Nacional 18 de Xullo]], que se presentou ás [[Eleccións xerais de España de 1977|eleccións de 1977]] pero sen obter representación parlamentaria. Nas [[Eleccións xerais de España de 1979|eleccións do 1 de marzo de 1979]], as primeiras que tiveron lugar en España despois de ser aprobada a [[Constitución española de 1978|constitución de 1978]] obtivo, en toda España, 378.964 votos (2,1%)<ref>{{Cita web|url=http://www.elecciones.mir.es/MIR/jsp/resultados/comunes/detalleResultado.jsp?tipoAmbito=1&tipoEleccion=0&cdEleccion=2&anio=1979&mes=3&numVuelta=1&nombreEleccion=Congreso+de+los+Diputados&horaCierre=20:00&horaAvance1=15:00&horaAvance2=18:00&cdCCAA=99&cdProvincia=0&descripcion=total|páxina-web=elecciones.mir.es|título=Elecciones Congreso de los Diputados Marzo 1979|data-acceso=30-10-2019|lingua=es|data-arquivo=15-03-2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080315034552/http://www.elecciones.mir.es/MIR/jsp/resultados/comunes/detalleResultado.jsp?tipoAmbito=1&tipoEleccion=0&cdEleccion=2&anio=1979&mes=3&numVuelta=1&nombreEleccion=Congreso+de+los+Diputados&horaCierre=20:00&horaAvance1=15:00&horaAvance2=18:00&cdCCAA=99&cdProvincia=0&descripcion=total|url-morta=unfit}}</ref> e un deputado na persoa de [[Blas Piñar]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=|nome=|data=3 de febreiro de 1979|título=Juntas electorales provinciales|PMC=|revista=BOE|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|número=30|páxina=2893|lugar=Madrid}}</ref> O escano obtívose en [[Comunidade de Madrid|Madrid]] con 110.730 votos (4'8%), pero obtivo porcentaxes significativas nas [[Distrito electoral|circunscricións]] de [[Provincia de Toledo|Toledo]] (7'31%),<ref>{{Cita web|url=https://www.datoselecciones.com/elecciones-generales-congreso-1979/castilla-y-leon/toledo|páxina-web=datoselecciones.com|título=Elecciones Generales Congreso 1979|data-acceso=30-10-2019|lingua=es}}</ref> [[Provincia de Guadalaxara|Guadalaxara]] (6,65 %),<ref>{{Cita web|url=https://www.datoselecciones.com/elecciones-generales-congreso-1979/castilla-y-leon/guadalajara|páxina-web=datoselecciones.com|título=Elecciones Generales Congreso 1979|data-acceso=30-10-2019|lingua=es}}</ref> [[Provincia de Cidade Real|Cidade Real]] (4,11 %),<ref>{{Cita web|url=https://www.datoselecciones.com/elecciones-generales-congreso-1979/castilla-y-leon/ciudad-real|páxina-web=datoselecciones.com|título=Elecciones Generales Congreso 1979|data-acceso=30-10-2019|lingua=es}}</ref> [[Cantabria|Santander]] (3,92 %),<ref>{{Cita web|url=https://www.datoselecciones.com/elecciones-generales-congreso-1979/cantabria|páxina-web=datoselecciones.com|título=Elecciones Generales Congreso 1979|data-acceso=30-10-2019|lingua=es}}</ref> [[Provincia de Burgos|Burgos]] (3,85 %)<ref>{{Cita web|url=https://www.datoselecciones.com/elecciones-generales-congreso-1979/castilla-la-mancha/burgos|páxina-web=datoselecciones.com|título=Elecciones Generales Congreso 1979|data-acceso=30-10-2019|lingua=es}}</ref> e [[Provincia de Valladolid|Valladolid]] (3,67 %).<ref>{{Cita web|url=https://www.datoselecciones.com/elecciones-generales-congreso-1979/castilla-la-mancha/valladolid|páxina-web=datoselecciones.com|título=Elecciones Generales Congreso 1979|data-acceso=30-10-2019|lingua=es}}</ref> A relación entre os grupos que conformaron a coalición foi empeorando progresivamente<ref>Rodríguez Jiménez (1991), p. 283</ref> polo que se desfixo e xa non se presentou ás [[Eleccións xerais de España de 1982|eleccións de 1982]]. Ningunha das formacións políticas integrantes puido, por separado, revalidar o escano obtido en 1979. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === *{{Cita libro|título=El poder municipal en Almería durante la transición a la democracia|apelidos=Fernández Amador|nome=Mónica|editorial=Universidad Almería|ano=2014|ISBN=978-8-41602-715-6|ref=|lugar=Almería|lingua=es}} *{{Cita publicación periódica|título=Origen, desarrollo y disolución de Fuerza Nueva (una aproximación al estudio de la extrema derecha española)|nome=José Luis|apelidos=Rodríguez Jiménez|ISSN=0048-7694|número=73|lugar=Madrid|editorial=Centro de Estudios Políticos y Constitucionales|data=1991|PMC=|revista=Revista de estudios políticos|doi=|PMID=|volume=|páxinas=261-288|lingua=es}} *{{Cita libro|título=Reaccionarios y golpistas: la extrema derecha en España: del tardofranquismo a la consolidación de la democracia, 1967-1982|apelidos=Rodríguez Jiménez|nome=José Luis|editorial=Editorial CSIC - CSIC Press|ano=1994|ISBN=978-8-40007-442-5|ref=|lugar=Madrid|lingua=es}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Partidos políticos desaparecidos de España]] [[Categoría:Coalicións electorais de España]] pue91fcwp42pzzfpvxvrght517w5o3b 0 481724 6147984 5522236 2022-08-02T06:19:29Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=The Faint|xp=rock|imaxe=TheFaintLive2008-01.jpg|pé=|orixe=[[Omaha, Nebrasca]]|país={{USAb}}|período=1995 - presente|xénero=[[indie rock]], [[post-punk revival]], [[dance-punk]], [[new wave]]|selo=Blank.wav, [[Saddle Creek]], [[Astralwerks]]|membros=Todd Fink<br>Graham Ulicny<br>Dapose<br>Clark Baechle|antigos_membros=[[Conor Oberst]]<br>Matt Bowen<br>Joel Petersen<br>Jacob Thiele |relacionados=[[Vverevvolf Grehv]], [[Broken Spindles]], Depressed Buttons, [[Digital Leather]], TIT, [[Reptar]]|web=http://www.thefaint.com/}} '''The Faint''' é unha banda [[estadounidense]] de [[indie rock]] formada en [[Omaha, Nebrasca]]. O grupo está composto por Todd Fink, Graham Ulicny, Dapose e Clark Baechle. The Faint foi coñecida orixinalmente como '''Norman Bailer''' e incluía a [[Conor Oberst]] (de [[Bright Eyes]], grupo que xirou con The Faint en [[2005]]). Oberst deixou a banda pouco despois da súa formación.<ref>{{Cita web|título=[ THE FAINT ]|url=http://www.thefaint.com/profile/|páxina-web=web.archive.org|data=2003-08-10|data-acceso=2019-11-13|data-arquivo=10 de agosto de 2003|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20030810005332/http://www.thefaint.com/profile/|url-morta=unfit}}</ref> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[Sine Sierra]]'' |[[1995]] |[[Lumberjack Records]] |- |''[[Media (álbum)|Media]]'' |[[1998]] |[[Saddle Creek]] |- |''[[Blank-Wave Arcade]]'' |[[1999]] |Saddle Creek |- |''[[Blank-Wave Arcade Remixes]]'' |[[2000]] |Saddle Creek |- |''[[Danse Macabre]]'' |[[2001]] |Saddle Creek |- |''[[Danse Macabre Remixes]]'' |[[2003]] |[[Astralwerks]] |- |''[[Wet from Birth]]'' |[[2004]] |Saddle Creek |- |''[[Fasciinatiion]]'' |[[2008]] |blank.wav |- |''[[Doom Abuse]]'' |[[2014]] |SQE |- |''[[Egowerk]]'' |[[2019]] |Saddle Creek |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20191112133216/https://thefaint.com/ Páxina da banda] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Nebrasca]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de post-punk revival]] [[Categoría:Grupos musicais de dance-punk]] [[Categoría:Grupos musicais de new wave]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1995]] 39neftj506vvyt1quk0i4p8ugqtqus3 0 481870 6147973 6097021 2022-08-02T05:49:29Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=Tera Melos|xp=rock|imaxe=Tera Melos.jpg|pé=|orixe=[[Sacramento, California]]|país={{USAb}}|período=2004 - presente|xénero=[[math rock]]|selo=Springman, Sargent House|membros=Nick Reinhart<br>Nathan Latona<br>John Clardy|antigos_membros=Jeff Worms<br>Vince Rogers|relacionados=|web=[https://teramelos.net/ teramelos.net]}} '''Tera Melos''' é unha banda [[estadounidense]] procedente de [[Sacramento, California]], que incorpora moitos estilos de [[Música rock|rock]], ambient electrónico e estruturas de cancións pouco convencionais.<ref>{{Cita web|título=Tera Melos' 'Don't Say I Know' Is A Sugar-Dusted Thrill Ride|url=https://www.npr.org/2017/07/26/539272328/songs-we-love-tera-melos-dont-say-i-know|páxina-web=NPR.org|data-acceso=2020-09-28|lingua=en}}</ref> No presente é un trío (anteriormente era un cuarteto), conformado polo guitarrista, teclista e vocalista Nick Reinhart, o baixista Nathan Latona, e o batería John Clardy. Tera Melos toca un tipo de música caracterizada por patróns rítmicos con cambios rápidos, dinámica "start-stop", improvisación, [[Tapping|''tapping'']] de guitarra a dúas mans, pontes abertas estendidas, e o uso de pedais de efectos e samplers. Aínda que a banda evitou xeralmente a etiqueta de [[math rock]], considéranse recentes innovadores do xénero.<ref>{{Cita web|título=Sputnikmusic - Genre Report: Norcal Math Rock|url=http://www.sputnikmusic.com/feature.php?id=5305|páxina-web=archive.is|data=2012-09-10|data-acceso=2019-11-15|data-arquivo=10 de setembro de 2012|url-arquivo=https://archive.today/20120910155400/http://www.sputnikmusic.com/feature.php?id=5305|url-morta=unfit}}</ref> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |[[Untitled (álbum de Tera Melos)|Untitled]] |[[2005]] |Springman Records |- |''[[Patagonian Rats]]'' |[[2010]] |Sargent House |- |''[[X’ed Out]]'' |[[2013]] |Sargent House |- |''[[Trash Generator]]'' |[[2017]] |Sargent House |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://teramelos.net/ Páxina da banda] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Sacramento]] [[Categoría:Grupos musicais de math rock]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 2004]] 9ojjospzsporsdadfr4tw2u27hbtzyz 0 481892 6148251 6132401 2022-08-02T11:14:10Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Imaxe:DMSP Block-1.jpg|thumb|256px|Un DMSP Bloque 1 (DSAP-1).]] '''Defense Meteorological Satellite Program''' ou, abreviadamente, '''DMSP''', é un programa de satélites meteorolóxicos militares dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]. ==Historia== A orixe do programa está na necesidade de coñecer a distribución nubosa sobra a [[Unión Soviética]] como apoio ao programa de [[Satélite espía|satélites espía]] [[CORONA]] de principios dos anos 1960. O incipiente sistema de satélites meteorolóxicos civís [[TIROS]] non se adecuaba ás necesidades militares, polo que a [[Oficina Nacional de Recoñecemento dos Estados Unidos de América|Oficina Nacional de Recoñecemento]] (NRO) comezou o desenvolvemento de satélites específicos para o seu fin. Co tempo o programa ampliou as súas funcións e deu cobertura a operacións militares ó longo do planeta. Inicialmente o programa foi coñecido como '''DSAP''' (''Defense Satellite Application Program'') e os primeiros satélites só se comezaron a denominar ''DMSP'' de maneira retrospectiva, despois de que o programa se renomeara oficialmente en 1973. Os satélites DMSP divídense en familias ou "bloques" segundo a tecnoloxía que usaban e a época na que foron lanzados. Pódense dividir en ata 11 bloques. ==Bloques== ===DSAP-1=== Coñecidos tamén como P-35, foron a primeira serie de satélites militares dos Estados Unidos. O programa foi inicialmente coñecido tamén coas designacións '''P-698BH''' e '''P-417'''. Os satélites eran máis pequenos e lixeiros que os satélites civís TIROS. Con forma de poliedro de 10 lados, 53 cm de altura e 58 cm de [[diámetro]], pesaban entre 45 e 55 kg. Estabilizábanse mediante xiro a unhas 12 r.p.m., co eixo de xiro perpendicular ao [[plano orbital]] grazas a un sistema de [[Torque (magnitude)|torque]] magnético. A bordo levaban unha cámara de [[televisión]] coa que tomar imaxes da superficie terrestre, que eran gardadas en cinta magnética para logo ser transmitidas a estacións terrestres. Os satélites DSAP-1 eran lanzados a unha [[órbita heliosincrónica]]. Inicialmente usáronse foguetes [[Scout X-2M]] e [[Scout X-3M]], pero dado o pobre resultado (perdéronse tres satélites de cinco lanzamentos) pasouse a usar foguetes [[Thor Agena D]] e posteriormente [[Thor Burner 1]]. Lanzáronse un total de 11 satélites DSAP-1 entre 1962 e 1965, dos cales 4 non chegarían a órbita. ===DSAP-2=== O segundo bloque de satélites DMSP só tivo tres membros, dos cales un non chegou a órbita. Os tres foron lanzados entre 1965 e 1966 mediante foguetes Thor Burner 1. Tratábase de satélites DSAP-1 modificados con [[radiómetro]]s [[infravermello]]s mellorados. ===DSAP-3=== Só houbo un satélite DSAP-3, lanzado mediante un foguete Thor Burner 1 o 20 de maio de 1965 e chegando a órbita con éxito. Era un DSAP-2 modificado para probar de maneira experimental o acceso táctico a información meteorolóxica. Probouse para recibir datos nunha estación terrestre cerca de [[Saigón]]. ===DSAP-4A=== [[Imaxe:DMSP Block-4.jpg|right|Un DSMP Bloque 4.]] A familia DSAP-4A supuxo un salto cualitativo no programa. Lanzáronse catro entre 1966 e 1967, todos con éxito, mediante [[Thor Burner 2]]. Eran lixeiramente máis grandes que os seus predecesores, con 76 cm de diámetro, 73 cm de altura e uns 79 kg de peso. Tamén se estabilizaban mediante xiro. Levaban dúas cámaras de televisión a bordo e un radiómetro infravermello de alta resolución para medir perfiles de altura das nubes. A cinta grabadora de abordo tiña maior capacidade que nos satélites anteriores e era capaz de proporcionar información meteorolóxica táctica en tempo real a grupos móbiles en terra ou a buques no mar. ===DSAP-4B=== A sexta versión de satélites DMSP eran lixeiramente máis grandes que os seus predecesores e proporcionaban unha maior cobertura meteorolóxica. Lanzáronse tres unidades entre 1968 e 1969, todas sobre foguetes Thor Burner 2. Fabricouse unha cuarta unidade que non chegou a lanzarse e que foi doada ao [[Museo da Ciencia e da Industria de Chicago]]. ===DSAP-5A=== Unha versión mellorada dos anteriores modelos. Lanzáronse tres entre 1970 e 1971, todos exitosos, mediante foguetes Thor Burner 2. ===DMSP-5B=== Lanzáronse cinco satélites desta versión de maneira exitosa, todas entre 1971 e 1974 mediante Thor Burner 2. ===DMSP-5C=== Lanzáronse tres unidades entre 1974 e 1976 desta versión mellorada, co último dos satélites acabando nunha órbita incorrecta por fallo da terceira etapa. Os tres foron lanzados usando [[Thor Burner 2A]]. ===DMSP-5D1=== Esta versión foi tamén coñecido como AMS (''Advanced Meteorological Satellite''). Foi a primeira versión na que os satélites estabilizábanse nos tres eixos en lugar de mediante xiro e integraban a propulsión no bus, consistente nun motor [[Star 37XE]] e un [[Star 37S]]. A alimentación eléctrica era producida por un [[panel solar]] de oito segmentos. Lanzáronse cinco, entre 1976 e 1980, co último non chegando a órbita a causa do malfuncionamento do foguete. [[Imaxe:DMSP Block-5D2.jpg|thumb|Un DMSP 5D2.]] ===DMSP-5D2=== Versión máis grande que os 5D1. Foron lanzados nove entre 1982 e 1997, oito mediante Atlas E/F e un mediante [[Titan II SLV]], todos con éxito. ===DMSP-5D3=== O bloque máis recente e último da programa é unha versión mellorada dos 5D3. Integran un único motor [[Star 37XFP]] e o seu instrumento principal é a cámara ''Operational Linescan System'' (OLS). Tamén levan a bordo un sondador de [[microondas]], un detector [[ultravioleta]], un [[fotómetro]], un detector de [[Plasma (estado da materia)|plasma]], un [[espectrómetro]] e un detector de [[láser]]. Os dous primeiros membros foron lanzados mediante Titan II SLV, mentres que un terceiro foi lanzado mediante un [[Delta 4M]] e os dous últimos mediante [[Atlas 5]], todos entre 1999 e 2014. == Notas == *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-1.htm|título=DSAP-1|dataacceso=16 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-2.htm|título=DSAP-2|dataacceso=19 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-3.htm|título=DSAP-3|dataacceso=19 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-4a.htm|título=DSAP-4A|dataacceso=19 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-4b.htm|título=DSAP-4B|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-5a.htm|título=DSAP-5A|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-5b.htm|título=DSAP-5B / DMSP-5B|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-5c.htm|título=DMSP-5C|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-5d1.htm|título=DMSP-5D1 F1, 2, 3, 4, 5|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-5d2.htm|título=DMSP-5D2 F6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/dmsp-5d3.htm|título=DMSP-5D3 F15, 16, 17, 18, 19, 20|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=http://astronautix.com/d/dmsp.html|título=DMSP|dataacceso=16 de novembro de 2019|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=http://astronautix.com/d/dmspblock5a.html|título=DMSP Block 5A|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=http://astronautix.com/d/dmspblock5b.html|título=DMSP Block 5B|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=http://astronautix.com/d/dmspblock5c.html|título=DMSP Block 5C|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=http://astronautix.com/d/dmspblock5d.html|título=DMSP Block 5D|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=http://astronautix.com/d/dmspblock5d-2.html|título=DMSP Block 5D2|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} *{{Cita web|url=http://astronautix.com/d/dmspblock5d-3.html|título=DMSP Block 5D3|dataacceso=21 de novembro de 2019|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === *[[Scout X-2M]] *[[Scout X-3M]] *[[Thor Agena D]] *[[Thor Burner]] *[[Atlas E/F]] *[[Titan II SLV]] *[[Delta 4M]] *[[Atlas 5]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 2dikerf2e64nh9uet4q0bejvsl87isg 0 482277 6147965 5545958 2022-08-02T05:21:32Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=Tegan and Sara|xp=pop|imaxe=Tegan and Sara Hillside 2014.jpg|pé=|orixe=[[Calgary]], [[Alberta]]|país={{CAN}}|período=1998 - presente|xénero=[[indie pop]], [[indie folk]], [[synthpop]], [[indie rock]], [[pop]]|selo=Vapor, [[Sire Records|Sire]], Warner Bros.|membros=Tegan Quin<br>Sara Quin|antigos_membros=|relacionados=|web=[https://teganandsara.com/ teganandsara.com]}} '''Tegan and Sara''' é unha banda canadense de [[indie pop]] formada no ano [[1998]] en [[Calgary]], [[Alberta]]. Está composta polas irmás xemelgas Tegan Rain Quin e Sara Keirsten Quin (nadas o [[19 de setembro]] de [[1980]]).<ref>{{Cita web|título=Frequently Asked Questions {{!}} teganandsara.org|url=http://teganandsara.org/index.php/library_01/frequently-asked-questions/|páxina-web=teganandsara.org|data-acceso=2019-11-19|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180814200443/http://teganandsara.org/index.php/library_01/frequently-asked-questions/|dataarquivo=14 de agosto de 2018|urlmorta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|título=Q&A: Tegan and Sara on Sibling Rivalry, Leaving the Indie World Behind|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/qa-tegan-and-sara-on-sibling-rivalry-leaving-the-indie-world-behind-237381/|páxina-web=Rolling Stone|data=2013-01-11|data-acceso=2019-11-19|lingua=en-US|nome=Andy|apelidos=Greene|nome2=Andy|apelidos2=Greene}}</ref> Ámbalas dúas son compositoras e multiinstrumentistas.<ref>{{Cita web|título=North of Northwest: Tegan and Sara » Sound On The Sound - A Seattle Music Blog|url=http://www.soundonthesound.com/2010/09/11/north-of-northwest-tegan-and-sara/|páxina-web=web.archive.org|data=2011-01-21|data-acceso=2019-11-19|data-arquivo=21 de xaneiro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110121063649/http://www.soundonthesound.com/2010/09/11/north-of-northwest-tegan-and-sara/|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Columbus Arts Briefs - Arts|url=http://media.www.thelantern.com/media/storage/paper333/news/2007/11/16/Arts/Columbus.Arts.Briefs-3107593.shtml|páxina-web=web.archive.org|data=2008-03-25|data-acceso=2019-11-19|data-arquivo=25 de marzo de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080325062854/http://media.www.thelantern.com/media/storage/paper333/news/2007/11/16/Arts/Columbus.Arts.Briefs-3107593.shtml|url-morta=unfit}}</ref> O dúo leva publicados nove álbums de estudio e numerosos EPs. A banda conseguiu unha nomeación a un Grammy en 2012 polo seu traballo ''[[Get Along]]''.<ref>{{Cita web|título=Tegan & Sara|url=https://www.grammy.com/grammys/artists/tegan-sara|páxina-web=GRAMMY.com|data=2019-11-19|data-acceso=2019-11-19|lingua=en}}</ref> O seu noveno álbum, [[Hey, I'm Just Like You|''Hey, I'm Just Like You'']], foi editado o [[27 de setembro]] de [[2019]].<ref>{{Cita novas|título=Tegan and Sara: Hey, I'm Just Like You review|url=https://www.theguardian.com/music/2019/sep/27/tegan-and-sara-hey-im-just-like-you-review|xornal=The Guardian|data=2019-09-27|data-acceso=2019-11-19|issn=0261-3077|lingua=en-GB|nome=Rachel|apelidos=Aroesti}}</ref> As súas memorias, ''High School'', foron publicadas o [[24 de setembro]] de 2019. == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[Under Feet Like Ours]]'' |[[1999]] |Plunk Records |- |''[[This Business of Art]]'' |[[2000]] |Vapor |- |''[[If It Was You]]'' |[[2002]] |Vapor, [[Sanctuary Records]] |- |''[[So Jealous]]'' |[[2004]] |Vapor, Sanctuary Records |- |''[[The Con]]'' |[[2007]] |Vapor, [[Sire Records]], [[London Records]] |- |''[[Sainthood]]'' |[[2009]] |Sire Records |- |''[[Heartthrob]]'' |[[2013]] |Vaper, [[Warner Bros. Records]] |- |''[[Love You to Death]]'' |[[2016]] |Vaper, Warner Bros. Records |- |''[[Hey, I'm Just Like You]]'' |[[2019]] |Sire Records |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://teganandsara.com/ Páxina da banda] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais do Canadá]] [[Categoría:Grupos musicais de indie pop]] [[Categoría:Grupos musicais de indie folk]] [[Categoría:Grupos musicais de synthpop]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de pop]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1998]] [[Categoría:Bandas de mulleres]] 7kmufnov56z0gr5ka9rtyoyhtxx4aol 0 482875 6147987 5317979 2022-08-02T06:22:21Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=The Go-Go's|xp=rock|imaxe=The Go Gos in 2012.jpg|pé=|orixe=[[Os Ánxeles]], [[California]]|país={{USAb}}|período=1978 - 1985<br>1990<br>1994<br>1999 - presente|xénero=[[New wave]], [[pop rock]], [[punk rock]]|selo=[[Beyond Records|Beyond]], [[IRS Records|IRS]], [[A&M Records|A&M]]|membros=Belinda Carlisle<br>Jane Wiedlin<br>Charlotte Caffey<br>Gina Schock<br>Kathy Valentine|antigos_membros=Margot Olavarria<br>Elissa Bello<br>Paula Jean Brown|relacionados=|web=[http://www.gogos.com/ gogos.com]}} '''The Go-Go's''' é unha banda [[estadounidense]] de [[new wave]] formada nos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], [[California]] en [[1978]].<ref>Peter Buckley; Ben Browton; Jill Furmanovsky; Charlie Gillett (novembro de 2003). ''The Rough Guide Rock: The Definitive Guide to More than 1200 Artists and Bands''. Rough Guides. p. 430. ISBN 978-1-84353-105-0</ref> The Go-Go's acadaron a fama a principios dos anos 80 e foi a primeira, e ata a data a última, [[banda de mulleres]] que tanto compoñían as súas propias cancións como tocaban todos os instrumentos en chegar ao número 1 das listas da ''[[Billboard]]''.<ref>{{Cita web|título=Rewinding the Charts: In 1982, The Go-Go's Got the 'Beat' to a Historic No. 1|url=https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/8501264/go-gos-beauty-and-the-beat-rewinding-the-charts-1982|páxina-web=Billboard|data-acceso=2019-11-27}}</ref> O seu álbum de estrea de 1981, ''[[Beauty and the Beat]]'', é considerado un dos álbums angulares do new wave estadounidense,<ref>{{Cita web|título=Beauty and the Beat - The Go-Go's {{!}} Songs, Reviews, Credits|url=https://www.allmusic.com/album/beauty-and-the-beat-mw0000193946|páxina-web=AllMusic|data-acceso=2019-11-27|lingua=en-us}}</ref> rimpendo barreiras e abrindo o camiño para unha serie de novos artistas. Cando o álbum foi editado, subiu constantemente na lista [[Billboard 200|''Billboard 200'']], chegando finalmente ao número 1, onde estivo seis semanas seguidas. O disco vendeu máis de 2 millóns de copias e chegou a ser dobre platino,<ref>{{Cita web|título=Gold & Platinum|url=https://www.riaa.com/gold-platinum/|páxina-web=RIAA|data-acceso=2019-11-27|lingua=en-US}}</ref> sendo uns dos álbums de estrea máis exitosos de todos os tempos. O grupo foi nomeado ao premio de "Mellor artista novo" da 24º edición dos [[Grammy]], celebrada en 1982.. The Go-Go's levan vendidos máis de 7 millóns de discos en todo o mundo.<ref>{{Cita web|url=http://www.askmen.com/celebs/women/singer_60/93_belinda_carlisle.html|páxina-web=AskMen|título=Belinda Carlisle|data-acceso=27 de novembro de 2019|data-arquivo=11 de outubro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20121011012411/http://www.askmen.com/celebs/women/singer_60/93_belinda_carlisle.html|url-morta=unfit}}</ref> The Go-Go's separouse en [[1985]] pero reuníuse varias veces durante os anos 90, gravando novo material e saíndo de xira. Aínda que as súas actuacións de [[2016]] foron vendidas como unha xira de despedida, a banda segue activa de forma esporádica. == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[Beauty and the Beat]]'' |[[1981]] |[[IRS Records]] |- |''[[Vacation]]'' |[[1982]] |IRS Records |- |''[[Talk Show]]'' |[[1984]] |IRS Records |- |''[[God Bless the Go-Go's]]'' |[[2001]] |[[Beyond Records]] |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.gogos.com/ Páxina da banda] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Go-Go's, The}} [[Categoría:Grupos musicais dos Ánxeles]] [[Categoría:Grupos musicais de new wave]] [[Categoría:Grupos musicais de pop rock]] [[Categoría:Grupos musicais de punk rock]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1978]] eosbxmzeuwgdrzo8dxeq7i5t5mg7omp 0 483425 6147501 5322149 2022-08-01T13:46:31Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=Sailing the Seas of Cheese|portada=|banda=[[Primus]]|publicado=[[14 de maio]] de [[1991]]|gravación=xaneiro - febreiro de 1991|estudio=Fantasy Studios, [[Berkeley, California]]|duración=45:43|xénero=[[metal alternativo]], [[funk metal]]|selo=[[Interscope Records]]|produtor=Primus|anterior=[[Frizzle Fry]]|posterior=[[Miscellaneous Debris]]|anterior_ano=1990|posterior_ano=1992}} '''''Sailing the Seas of Cheese''''' é o segundo álbum de estudio da banda [[estadounidense]] de [[metal alternativo]] [[Primus]], publicado o [[14 de maio]] de [[1991]] a través do selo [[Interscope Records]]. Do disco editáronse tres sinxelos: "Jerry Was a Race Car Driver", "Tommy the Cat", e "Those Damned Blue-Collar Tweekers". "Jerry Was a Race Car Driver" aparece nos videoxogos ''[[ATV Offroad Fury]]'', ''[[Tony Hawk's Pro Skater]]'',<ref>{{Cita web|título=Tony Hawk's Pro Skater - IGN|url=https://www.ign.com/articles/2000/03/15/tony-hawks-pro-skater-7|data-acceso=2019-12-04|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Tony Hawk's Pro Skater Review from GamePro|url=http://www.gamepro.com/article/reviews/2695/tony-hawk-pro-skater/|páxina-web=web.archive.org|data=2011-06-07|data-acceso=2019-12-04|data-arquivo=07 de xuño de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110607153036/http://www.gamepro.com/article/reviews/2695/tony-hawk-pro-skater/|url-morta=unfit}}</ref> ''[[Rock Band 3]]'',<ref>{{Cita web|título=Jerry Was a Race Car Driver by Primus // Songs // Rock Band®|url=http://www.rockband.com/songs/jerrywasaracecar|páxina-web=web.archive.org|data=2012-04-11|data-acceso=2019-12-04|data-arquivo=11 de abril de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120411124219/http://www.rockband.com/songs/jerrywasaracecar|url-morta=unfit}}</ref> e como contido descargable para ''[[Rocksmith 2014]]'',<ref>{{Cita web|título=Rocksmith 2014 Edition|url=https://www.ubisoft.com/en-gb/game/rocksmith-2014-edition|páxina-web=Ubisoft.com|data-acceso=2019-12-04}}</ref> mentres que "American Life" aparece en ''[[Tony Hawk's Project 8]]'',<ref>{{Cita web|título=Tony Hawk's Project 8 Drops 56 Tracks - Music News at IGN|url=http://music.ign.com/articles/739/739699p1.html|páxina-web=web.archive.org|data=2011-03-16|data-acceso=2019-12-04|data-arquivo=16 de marzo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110316065517/http://music.ign.com/articles/739/739699p1.html|url-morta=yes}}</ref> e tamén na primeira tempada da serie ''[[True Detective]]''. == Listaxe de cancións == {{tracklist|todas_letras=[[Les Claypool]]|length7=3:27|length13=2:39|title13=Los Bastardos|length12=7:45|title12=Fish On (Fisherman Chronicles, Chapter II)|length11=5:20|title11=[[Those Damned Blue-Collar Tweekers]]|length10=1:42|title10=Sathington Waltz|length9=4:15|title9=[[Tommy the Cat]]|length8=0:37|title8=Grandad's Little Ditty|title7=Is It Luck?|all_music=[[Primus]], melodías de guitarra en "Tommy the Cat" e "Sgt. Baker" por [[Todd Huth]]|length6=4:19|title6=Eleven|length5=3:11|title5=[[Jerry Was a Race Car Driver]]|length4=4:32|title4=American Life|length3=4:16|title3=Sgt. Baker|length2=2:55|title2=Here Come the Bastards|length1=0:42|title1=Seas of Cheese|duración_total=45:43}} {{tracklist|all_writing=|collapsed=yes|título=Cancións extra da edición deluxe de 2013|title14=Those Damned Blue-Collar Tweekers|note14=Ao vivo no Bass Hall, Austin, TX, 11/07/2012|length14=7:54|title15=American Life|note15=Ao vivo no Bass Hall, Austin, TX, 11/07/2012|length15=11:37|title16=Here Come the Bastards|note16=[[Bassnectar]] remix|length16=5:18}} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de Primus]] [[Categoría:Álbums musicais de 1991]] [[Categoría:Álbums de Interscope Records]] 97bzqz7i8dgx74ythkx7b118rsl6y70 0 484903 6147964 5957045 2022-08-02T05:21:05Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=Teenage Cool Kids|xp=rock|imaxe=|pé=|orixe=[[Denton, Texas]]|país={{USAb}}|período=2006 - 2011|xénero=[[punk rock]], [[indie rock]], [[lo-fi]]|selo=Protagonist Music|membros=Andrew Savage<br/>Bradley Kerl<br/>Chris Pickering<br/>Daniel Zeigler|antigos_membros=|relacionados=[[Fergus & Geronimo]], [[Parquet Courts]], [[Wiccans]]|web=}} '''Teenage Cool Kids''' foi unha banda [[estadounidense]] de [[indie rock]] procedente de [[Denton, Texas]]. A banda fundouna no verán de [[2006]] Andrew Savage, ao que despois se lle uníu Daniel Zeigler, ao que Savage coñeceu mentres asistía á Universidade de North Texas en Denton. O primeiro material do grupo, da demo autoeditada e do 7 polgadas "Remember Me as a Silhouette", era [[lo-fi]], popeiro e comparouse co [[indie rock]] de principios dos 90. O primeiro álbum da banda foi ''[[Queer Salutations]]'', publicado no ano [[2007]]. Pouco despois do lanzamento o grupo comezou a súa primeira xira. Teenage Cool Kids pasou gran parte do ano [[2008]] xirando polos [[Estados Unidos]] e gravando o seu seguinte álbum.<ref>{{Cita web|título=Teenage Cool Kids Start Growing Up|url=https://www.dallasobserver.com/music/teenage-cool-kids-start-growing-up-6405022|páxina-web=Dallas Observer|data=2009-07-09|data-acceso=2019-12-22|nome=Daniel|apelidos=Rodrigue}}</ref> En 2009 o dúo de hip hop de Chicago The Cool Kids esixíulles que cambiasen o seu nome por unha suposta infracción de marca.<ref>{{Cita web|título=New York - Sound of the City - The Cool Kids Will Not Tolerate You Naming Your Indie-Rock Act Teenage Cool Kids Or Otherwise Interfering In Their Unrelenting Music Industry Ascent|url=http://blogs.villagevoice.com/music/archives/2009/03/the_cool_kids_w.php|páxina-web=web.archive.org|data=2009-05-31|data-acceso=2019-12-22|data-arquivo=31 de maio de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090531081459/http://blogs.villagevoice.com/music/archives/2009/03/the_cool_kids_w.php|url-morta=unfit}}</ref> A disputa rematou cun acordo iniciado por The Cool Kids. Este feito atrasou o lanzamento do seu segundo álbum varios meses, pero en xuño de 2009 ''[[Foreign Lands]]'' foi editado a través do selo Protagonist Music. O seu derradeiro álbum ata a data, ''[[Dentom After Sunset]]'', foi publicado no ano [[2011]]. A banda sugue a filosifía do "[[faino ti mesmo]]", realizando todas as composicións, gravacións, e a creación dos libretos e a arte visual eles mesmos.<ref>{{Cita web|título=We Phoned Teenage Cool Kids!|url=http://underthegunreview.net/2008/11/18/we-phoned-teenage-cool-kids/|data-acceso=2019-12-22|lingua=en-US|nome=James|apelidos=Shotwell|páxina-web=Under the Gun Review|data-arquivo=04 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160304210329/http://underthegunreview.net/2008/11/18/we-phoned-teenage-cool-kids/|url-morta=yes}}</ref> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[Queer Salutations]]'' |[[2007]] |Protagonist |- |''[[Foreign Lands]]'' |[[2009]] |Protagonist |- |''[[Denton After Sunset]]'' |[[2011]] |Dull Tools |} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Texas]] [[Categoría:Grupos musicais de punk rock]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de lo-fi]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 2006]] pjdxxh5klww9a7b15po9k29s1o942xv 0 485727 6147856 5346470 2022-08-02T00:49:54Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=Sebadoh III|portada=|banda=[[Sebadoh]]|publicado=[[16 de agosto]] de [[1991]]|gravación=marzo de 1991|estudio=Fort Apache Studios e na casa|duración=63:37|xénero=[[indie rock]], [[lo-fi]]|selo=[[Homestead Records]]|produtor=[[Sean Slade]]|anterior=[[The Freed Weed]]|posterior=[[Smash Your Head on the Punk Rock]]|anterior_ano=1990|posterior_ano=1992}} '''''III''''' (ou '''''Sebadoh III''''') é o terceiro álbum de estudio da banda [[estadounidense]] de [[indie rock]] [[Sebadoh]], publicado o [[16 de agosto]] de [[1991]] a través do selo [[Homestead Records]]. ''III'' foi o primeiro disco de Sebadoh en contar con Jason Loewenstein, que se uníu aos dous membros dundadores da banda, [[Lou Barlow]] e [[Eric Gaffney]], en [[1989]], e estreouse no sinxelo "Gimme Indie Rock". O portada do álbum é unha fotografía realizada por Gaffney.<ref>{{Cita web|título=Chairs Missing|url=http://www.sebadoh.com/tour/features/intervws/munroe1.html|páxina-web=web.archive.org|data=2009-09-09|data-acceso=2020-01-05|data-arquivo=09 de setembro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090909051904/http://www.sebadoh.com/tour/features/intervws/munroe1.html|url-morta=unfit}}</ref> == Listaxe de cancións == {{Listaxe de cancións|todas_escritas=[[Lou Barlow]] agás onde se indique|length17=2:19|writer12=Loewenstein|title13=Hoppin' Up and Down|length13=3:16|writer13=Loewenstein|title14=Supernatural Force|length14=2:43|writer14=Gaffney|title15=Rockstar|length15=2:42|title16=Downmind|length16=1:31|title17=Renaissance Man|title18=God Told Me|title12=Black-Haired Gurl|length18=1:09|title19=Holy Picture|length19=2:53|writer19=Gaffney|title20=Hassle|length20=3:30|title21=No Different|length21=2:20|title22=Spoiled|length22=3:03|title23=As the World Dies, the Eyes of God Grow Bigger|length23=6:49|length12=2:12|writer11=Loewenstein|writing_credits=yes|writer5=Gaffney/Barlow|title1=The Freed Pig|length1=3:08|title2=Sickles and Hammers|length2=0:50|writer2=[[D Boon]], [[Mike Watt]]|title3=Total Peace|length3=3:02|title4=Violet Execution|length4=3:57|writer4=Eric Gaffney|title5=Scars, Four Eyes|length5=3:27|title6=Truly Great Thing|length11=3:02|length6=2:13|title7=Kath|length7=1:52|title8=Perverted World|length8=1:54|title9=Wonderful, Wonderful|length9=3:13|writer9=Edwards, Raleigh|title10=Limb by Limb|length10=2:17|writer10=Gaffney|title11=Smoke a Bowl|writer23=Gaffney}} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de Sebadoh]] [[Categoría:Álbums musicais de 1991]] [[Categoría:Álbums producidos por Sean Slade]] [[Categoría:Álbums de Homestead Records]] ml3nhmcrd7bh2j74wr86xpco3328wjz 0 485790 6147986 5361645 2022-08-02T06:22:12Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=The Glove|xp=rock|imaxe=|pé=|orixe=|país={{ENG}}|período=[[1983]]|xénero=[[post-punk]], [[neo-psychedelia]], [[new wave]], [[dark wave]]|selo=Wonderland Records, [[Polydor Records]], [[Rhino Records]]|membros=[[Robert Smith]]<br/>[[Steven Severin]]<br/>Jeanette Landray<br/>Andy Anderson|antigos_membros=|relacionados=[[Siouxsie and the Banshees]], [[The Cure]]|web=}} '''The Glove''' foi unha colaboración musical e proxecto de gravación inglés de [[1983]] levado a cabo por [[Robert Smith]] de [[The Cure]] e [[Steven Severin]] de [[Siouxsie and the Banshees]]. A banda editou un álbum de estudio, ''[[Blue Sunshine]]'', como parte do contrato en solitario de Severin con [[Polydor Records]]. Severin bautizou ao grupo, o álbum e encargouse do concepto da portada, xa que Smith tivo que deixar o proxecto antes de rematalo debido a comporomisos con The Cure.<ref>{{Cita web|título=Collaborations|url=http://www.stevenseverin.com/collaborate.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2000-06-12|data-acceso=2020-01-06|data-arquivo=12 de xuño de 2000|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20000612091108/http://www.stevenseverin.com/collaborate.htm|url-morta=unfit}}</ref> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[Blue Sunshine]]'' |[[1983]] |Wonderland Records, [[Polydor Records]] |} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Glove, The}} [[Categoría:Grupos musicais de Inglaterra]] [[Categoría:Grupos musicais de post-punk]] [[Categoría:Grupos musicais de neopsicodelia]] [[Categoría:Grupos musicais de new wave]] [[Categoría:Grupos musicais de dark wave]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1983]] [[Categoría:Supergrupos]] jnjfbipkin9jkank02asvw77r0sbfa5 0 485982 6147665 5363005 2022-08-01T17:57:54Z Tfeliz 7596 Revisión da estrutura wikitext text/x-wiki A '''herdanza borgoñoa''' é o nome dos territorios da dinastía [[Borgoña|borgoñoa]] que acabaron en mans da [[Coroa de Castela]] e a [[Coroa de Aragón]] representada por [[Carlos V, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Carlos I]], por herdanza de [[Filipe I de Castela|Filipe o Fermoso]], rei consorte de [[Reino de Castela|Castela]]. == Orixe == A herdanza tivo a súa orixe en [[Filipe III de Francia]] e en [[Roberto I de Artois]]. Filipe III foi o pai de [[Filipe IV de Francia]] e este foi o pai de [[Luís X de Francia]] (m. [[1316]]), de [[Carlos IV de Francia]] (m. 1328) e de [[Filipe V de Francia|Filipe V o Longo]] (m. 1322), casado con [[Xoana de Borgoña]], [[Condado de Artois|condesa de Artois]] e [[Condado de Borgoña|Borgoña]]. Filipe III foi o pai de [[Carlos de Valois]] e este de [[Filipe VI de Francia]] (m. [[1350]]) e de Carlos. Filipe VI tivo a [[Xoán II de Francia]] o Bo, que foi duque de [[Ducado de Borgoña|Borgoña]] (1361-1363) e rei de Francia, e morreu en [[1364]]. Estivo casado dúas veces: a primeira con Bona e a segunda con [[Xoana de Auvernia]]. == Reunión de Artois e o condado palatino de Borgoña == === Artois === *[[Roberto I de Artois|Roberto I]], conde de Artois (m. 1250). **[[Roberto II de Artois|Roberto II]], conde de Artois 1250-1302 (m. 1302). *** Filipe (m. 1298). ****[[Roberto III de Artois|Roberto III]], conde de Artois 1302-1309 (m. 1309) ***[[Matilde de Artois|Matilde]], condesa de Artois 1309-1329 (m. 1329), casada con [[Otón IV de Borgoña]], [[conde de Borgoña]]. ****[[Xoana de Borgoña]], condesa de Artois e Borgoña (m. 1329), casada con [[Filipe V de Francia]] o Longo. === Condado palatino de Borgoña<ref>Non confundir co Ducado de Borgoña.</ref> === O conde [[Otón IV de Borgoña]] casou con Matilde, condesa de Artois (1309-1329) e tiveron só unha filla: [[Xoana de Borgoña]], condesa de Artois por herdanza materna e condesa de Borgoña por herdanza paterna. Morreu en [[1329]] e deixou cinco fillos do seu casamento con Filipe V de Francia o Longo (morto en 1322) * Filipe V o Longo e Xoana de Borgoña e Artois. ** Luís (morto en 1317). ** Xoana de Francia (morreu 1347), condesa de Artois e Borgoña 1329-1347, casada co duque Odón IV de Borgoña (morto en 1350). *** Filipe (morto en 1346) casado con Xoana de Auvernia (ver máis arriba) que despois casou con Xoán II de Francia o Bo. ****[[Filipe I de Borgoña|Filipe de Rouvres]], conde de Artois e Borgoña (1347-1361) por herdanza da súa avoa Xoana de Francia, e duque de Borgoña (1350-1361) por herdanza de seu avó Odón IV; á súa morte, a herdanza da avoa pasou á súa tía Margarida I e a do avó a Xoán II de Francia (1361-1363)<ref>Xoán II tiña catro fillos: Carlos V de Francia, Luís I duque de Anjou, Xoán duque de Berry e Filipe o Audaz; cedeu o ducado de Borgoña ao seu fillo Filipe o Audaz o [[6 de setembro]] de [[1363]]).</ref>. **[[Margarida I de Artois|Margarida I]] > ver a continuación Flandres-Nevers-Rethel. ** Isabel. ** Branca. == Unión de Artois, condado de Borgoña, Flandres, Nevers e Rethel == * Margarida I (m. [[1382]]) herdou os condados de Artois e Borgoña (1361-1382) do seu bisneto [[Filipe de Rouvres]] en 1361. Casada con Luís II (m. [[1384]]), [[Condado de Nevers|conde de Nevers]] e [[Condado de Rethel|Rethel]] e [[Condado de Flandres|conde de Flandres]]. **[[Margarida III de Flandres|Margarida II]], condesa de Artois e Borgoña [[1382]] - [[1405]], III condesa de [[Flandres]] e condesa de [[Nevers]] e Rethel 1384-1405. Casou con [[Filipe II de Borgoña|Filipe o Audaz]], duque de Borgoña ([[1363]] - [[1404]])<ref>Á morte do seu marido en 1404, o goberno dos condados de Margarida pasaron de feito ao seu fillo, malia que ''de iure'' non foi ata o 1405.</ref>. ***[[Xoán I de Borgoña|Xoán I]] sen medo, duque de Borgoña, conde de Artois, conde de Borgoña, conde de Flandres, conde de Nevers (que cedeu ao seu irmán Filipe II en [[1384]]), conde de Rethel (que cedeu ao seu fillo Antonio o [[1493]]), e outros títulos, 1404-1419 ****[[Filipe III de Borgoña]] (engadiu numerosos estados aos Países Baixos), 1419-1467 *****[[Carlos o Temerario]], duque de Borgoña, [[Ducado de Brabante|duque de Brabante]], [[Ducado de Güeldres|duque de Güeldres]] (1472-1477), [[Ducado de Limburgo|duque de Limburgo]], [[Ducado de Lothier|duque de Lothier]], duque de [[Luxemburgo]], [[Conado de Zutphen|conde de Zutphen]] (1472-1477), Artois, Borgoña, de [[Condado de Charollais|Charollais]], de [[Flandres]], [[Provincia de Hainaut|Hainaut]], dos [[Condado de Holanda|Países Baixos]], de [[Mâcon]], e de [[Zelandia]], e marqués de [[Namur]] 1467-1477. ******[[María de Borgoña]], casada con [[Maximiliano I de Austria]], herdeira de Carlos o Temerario, 1477-1482 *******[[Filipe I de Castela|Filipe o Fermoso]] 1482-1506, casado con [[Xoana I de Castela|Xoana a Tola]], raíña de [[Castela]], filla e herdeira de [[Fernando II de Aragón e V de Castela|Fernando o Católico]] e [[Isabel I de Castela|Isabel a Católica]]<ref>A lei sálica en Aragón non permitía reinar ás mulleres: polo tanto Xoana non podía reinar e a coroa tería pasado a Filipe pero cando Xoana e Filipe casaron en [[1506]], Fernando o Católico aínda estaba vivo; tratou de ter un fillo varón para preservar a independencia do seu reino pero non o conseguiu; Xoana foi raíña nominal de Castela ata o [[1555]], pero Carlos, fillo de Xoana e Filipe, e neto de Fernando herdou a este último cando morreu en [[1516]]; de feito, pola incapacidade da nai, recibiu tamén a administración de Castela polo testamento de Fernando e recoñecéuselle o título real en Aragón o [[1517]] e en Castela en [[1518]].</ref>. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Borgoña]] * [[Coroa de Castela]] * [[Coroa de Aragón]] * [[Carlos I de Austria|Carlos I]] * [[Filipe I de Castela|Filipe o Fermoso]] [[Categoría:Historia de Francia]] [[Categoría:Historia de Bélxica]] [[Categoría:Historia dos Países Baixos]] [[Categoría:Historia de España]] 0x6wfndd88j8eal4lwoedjr91aa6xfa 1 485983 6147662 6068457 2022-08-01T17:54:18Z Tfeliz 7596 Nova sección: /* Cambio de nome */ wikitext text/x-wiki {{traducido de|ca|Herència borgonyona|8-1-2020}}{{Visitas}} == Cambio de nome == Creo que debería chamarse '''Herdanza borgoñoa''' e non '''Herencia borgoñoa'''. [http://gl.wikipedia.org/wiki/Conversa_usuario:Tfeliz Tiberio Feliz ^{(Déixame unha mensaxe)}] 1 de agosto de 2022 ás 17:54 (UTC) ciwsu8xs3gir336mve4dtn6turupz16 0 486885 6147912 5477380 2022-08-02T02:54:51Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=So Divided|portada=|banda=[[...And You Will Know Us by the Trail of Dead]]|publicado=[[13 de novembro]] de [[2006]]|gravación=|estudio=The Mob House<br/>Big Orange Studios|duración=46:14|xénero=[[rock alternativo]], [[rock progresivo]], [[rock sinfónico]], [[baroque pop]]|selo=[[Interscope Records]]|produtor=[[Mike McCarthy]]|anterior=[[Worlds Apart]]|posterior=[[...And You Will Know Us by the Trail of Dead/Dethklok]]|anterior_ano=2005|posterior_ano=2007}} '''''So Divided''''' é o quinto álbum de estudio da banda [[estadounidense]] de [[rock alternativo]] [[...And You Will Know Us by the Trail of Dead]], publicado o [[13 de novembro]] de [[2006]] no [[Reino Unido]] e o 14 nos [[Estados Unidos]] a través do selo [[Interscope Records]].<ref>{{Cita web|título=...And You Will Know Us By the Trail of Dead: So Divided|url=https://www.popmatters.com/and-you-will-know-us-by-the-trail-of-dead-so-divided-2495759757.html|páxina-web=PopMatters|data=2006-12-07|data-acceso=2020-01-17|lingua=en}}</ref> O disco continuou expandindo o son da banda, na liña do seu predecesor ''[[Worlds Apart]]''. O sinxelo principal do álbum foi o tema "Wasted State of Mind", aínda que non se rodou ningún vídeo musical para a canción. Porén, si se realizou un vídeo para a canción "Naked Sun".<ref>{{Cita web|título=...And You Will Know Us by the Trail of Dead {{!}}{{!}} News|url=http://www.trailofdead.com/news.aspx|páxina-web=web.archive.org|data=2007-07-01|data-acceso=2020-01-17|data-arquivo=01 de xullo de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070701114110/http://www.trailofdead.com/news.aspx|url-morta=unfit}}</ref> == Listaxe de cancións == {{Listaxe de cancións|todas_escritas=|title6=So Divided|title11=Sunken Dreams|length10=2:19|title10=Segue: In the Realms of the Unreal|length9=4:11|title9=Witch's Web|length8=2:09|title8=Eight Days of Hell|length7=5:59|title7=Life|length6=6:29|writer5=[[Robert Pollard]]|writing_credits=yes|length5=2:14|title5=Gold Heart Mountain Top Queen Directory|length4=6:04|title4=Naked Sun|length3=5:27|title3=Wasted State of Mind|length2=4:35|title2=Stand in Silence|length1=1:42|title1=Intro: A Song of Fire and Wine|length11=5:05}} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de ...And You Will Know Us by the Trail of Dead]] [[Categoría:Álbums musicais de 2006]] [[Categoría:Álbums de Interscope Records]] 3w1dfy4gc3tvmwqvl6aeaqc0kj6v2zi 0 486891 6147959 5484395 2022-08-02T05:05:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=Tao of the Dead|portada=|banda=[[...And You Will Know Us by the Trail of Dead]]|publicado=[[4 de febreiro]] de [[2011]]|gravación=verán de 2010|estudio=Sonic Ranch|duración=52:22|xénero=[[rock alternativo]], [[post-hardcore]], [[rock progresivo]]|selo=Richter Scale, [[Superball Music]], [[Century Media]]|produtor=[[Chris Coady]], [[Chris "Frenchie" Smith]]|anterior=[[The Century of Self]]|posterior=[[Lost Songs]]|anterior_ano=2009|posterior_ano=2012}} '''''Tao of the Dead''''' é o sétimo álbum de estudio da banda [[estadounidense]] de [[rock alternativo]] [[...And You Will Know Us by the Trail of Dead]], publicado o [[4 de febreiro]] de [[2011]] a través do selo [[Superball Music]]. O primeiro sinxelo, "Summer of All Dead Souls", foi publicado en Spin.com o [[11 de novembro]] de [[2010]], e posteriormente en [[SoundCloud]].<ref>{{Cita web|título=EXCLUSIVE: New Trail of Dead Song!|url=https://www.spin.com/2010/11/exclusive-new-trail-dead-song/|páxina-web=Spin|data=2010-11-15|data-acceso=2020-01-17}}</ref> O sinxelo dixital publicouse oficialmente o [[29 de novembro]].<ref>{{Cita web|título=Trail of Dead Announce New Record|url=https://pitchfork.com/news/40668-trail-of-dead-announce-new-record/|páxina-web=Pitchfork|data-acceso=2020-01-17|lingua=en}}</ref> O álbum editouse nun formato digipak, e houbo unha edición limitada cun CD con 30 minutos de música extra.<ref>{{Cita web|título=And You Will Know Us By The Trail Of Dead - Tao Of The Dead (US 2CD Digipak) (PRE-ORDER)(Double CD) - $12.00|url=http://www.cmdistro.com/Item/And_You_Will_Know_Us_By_The_Trail_Of_Dead_-_Tao_Of_The_Dead_-US_2CD_Digipak-_-PRE-ORDER-/36883|páxina-web=web.archive.org|data=2011-02-01|data-acceso=2020-01-17|data-arquivo=01 de febreiro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110201033109/http://www.cmdistro.com/Item/And_You_Will_Know_Us_By_The_Trail_Of_Dead_-_Tao_Of_The_Dead_-US_2CD_Digipak-_-PRE-ORDER-/36883|url-morta=unfit}}</ref> == Listaxe de cancións == Todas as letras escritas por [[Conrad Keely]]; toda a música composta por [[...And You Will Know Us by the Trail of Dead]]. ; ''Tao of the Dead Part I: Tao of the Dead'' # "Introduction: "Let's Experiment" – 2:23 # "Pure Radio [[Cosplay]]" – 5:26 # "Summer of All Dead Souls" – 4:17 # "Cover the Days Like a Tidal Wave" – 2:51 # "Fall of the Empire" – 2:27 # "The Wasteland" – 2:33 # "Spiral Jetty" – 1:48 # "Weight of the Sun (Or [[the Post-Modern Prometheus]])" – 2:19 # "Pure Radio Cosplay (Reprise)" – 3:18 # "Ebb Away" – 2:41 # "The Fairlight Pendant" – 5:43 '''''Tao of the Dead Part II: Strange News From Another Planet''''' – 16:32 #* "Know Your Honor" #* "Rule by Being Just" #* "The Ship Impossible" #* "Strange Epiphany" #* "Racing and Hunting" == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de ...And You Will Know Us by the Trail of Dead]] [[Categoría:Álbums musicais de 2011]] [[Categoría:Álbums producidos por Chris Coady]] [[Categoría:Álbums producidos por Chris "Frenchie" Smith]] [[Categoría:Álbums de Superball Music]] [[Categoría:Álbums de Century Media Records]] 39r70x3eya3amdw3zi7pnujeci85vi7 0 486960 6148008 5477528 2022-08-02T06:52:20Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=This Is Not the World|portada=|banda=[[The Futureheads]]|publicado=[[26 de maio]] de [[2008]]|gravación=2007|estudio=|duración=39:35|xénero=[[post-punk revival]]|selo=[[Nul Records]]|produtor=[[Youth]]|anterior=[[News and Tributes]]|posterior=[[The Chaos]]|anterior_ano=2006|posterior_ano=2010}} '''''This Is Not the World''''' é o álbum de estudio da banda inglesa de [[post-punk revival]] [[The Futureheads]], publicado o [[26 de maio]] de [[2008]]<ref>{{Cita web|título=Pitchfork: Futureheads Start Their Own Label for New Album|url=http://www.pitchforkmedia.com/page/news/48044-futureheads-start-their-own-label-for-new-album|páxina-web=web.archive.org|data=2008-02-01|data-acceso=2020-01-18|data-arquivo=01 de febreiro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080201211724/http://www.pitchforkmedia.com/page/news/48044-futureheads-start-their-own-label-for-new-album|url-morta=unfit}}</ref> a través do seu propio selo, [[Nul Records]]. As razóns para crear unha discográfica propia foron por unha parte as baixas vendas dos seu anterior álbum, ''[[News and Tributes]]'', que fixeron que fosen despedidos de 679 Recordings, e pola outra a decisión da banda de ter máis independencia.<ref>{{Cita web|título=Pitchfork: Futureheads Start Their Own Label for New Album|url=http://www.pitchforkmedia.com/article/news/48044-futureheads-start-their-own-label-for-new-album|páxina-web=web.archive.org|data=2008-02-01|data-acceso=2020-01-18|data-arquivo=01 de febreiro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080201211428/http://www.pitchforkmedia.com/article/news/48044-futureheads-start-their-own-label-for-new-album|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=INTERVIEW: The Futureheads - Indie Music - Zimbio|url=http://www.zimbio.com/Indie+Music/articles/670/INTERVIEW+The+Futureheads|páxina-web=web.archive.org|data=2011-07-16|data-acceso=2020-01-18|data-arquivo=16 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110716123128/http://www.zimbio.com/Indie+Music/articles/670/INTERVIEW+The+Futureheads|url-morta=unfit}}</ref> Previamente The Futureheads editara tres sinxelos do álbum. O primeiro foi "Broke Up the Time", publicado en novembro de [[2007]] como unha descarga gratuta a través da páxina oficial da banda e do seu [[MySpace]]. O segundo foi "The Beginning of the Twist", aparecido como vídeo sinxelo [[1 de febreiro]] de 2008 e despois editado oficialmente o [[10 de marzo]].<ref>{{Cita web|título=The Futureheads Live|url=http://thefutureheadslive.trinitystreetdirect.com/default.aspx?t=2|páxina-web=web.archive.org|data=2008-02-07|data-acceso=2020-01-18|data-arquivo=07 de febreiro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080207024653/http://thefutureheadslive.trinitystreetdirect.com/default.aspx?t=2|url-morta=unfit}}</ref> O terceiro foi "Radio Heart", lanzado para promocionar o álbum unha semana antes da aparición do disco. == Listaxe de cancións == {{Listaxe de cancións|todas_escritas=[[The Futureheads]]|title7=Hard to Bear|title12=See What You Want|length11=3:08|title11=Sleet|length10=3:06|title10=Everything's Changing Today|length9=3:14|title9=Broke Up the Time|length8=3:20|title8=Work Is Never Done|length7=3:07|length6=3:23|writing_credits=yes|title6=Sale of the Century|length5=3:34|title5=This Is Not the World|length4=3:02|title4=Radio Heart|length3=3:29|title3=Think Tonight|length2=3:53|title2=Walking Backwards|length1=3:36|title1=The Beginning of the Twist|length12=2:42}} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de The Futureheads]] [[Categoría:Álbums musicais de 2008]] [[Categoría:Álbums producidos por Martin Glover]] [[Categoría:Álbums de Nul Records]] d06cemeqer8g06xqjqpqmkswj7abhr3 0 488147 6147971 5702039 2022-08-02T05:37:10Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Edificio | nome = Templete de San Pietro in Montorio | nome local = Tempietto di San Pietro in Montorio | imaxe = Roma Gianicolo Tempietto del Bramante.jpg | imaxe_tamaño = 300px | pé = Fachada principal |nome inicial = |estilo = [[Renacemento]] ([[Cinquecento]]) |mapa={{Mapa de localización |Italia |label= Templete de San Pietro in Montorio |position=top |lat_deg=41 | lat_min=53| lat_seg=20| latNS = N | lon_deg =12 | lon_min =27 | lon_seg =59 |longEW=E |float= dereita |caption= Localización do Templete de San Pietro in Montorio |width=260 |mark = |marksize =8 |background = }} | dono = |cantidade pisos = | arquitecto = [[Bramante]] | uso = Monumento | inicio = [[1502]] | término = [[1510]] | localización = [[Roma]], {{ITA}} | enderezo = Piazza di san Pietro in Montorio, 2 }} [[Ficheiro:Tempietto-1.jpg|miniatura| O templo nunha ilustración de principios do século XX ]][[Ficheiro:Tempietto_-_Houtsnede_door_Palladio_2.jpeg|miniatura|esquerda|200 px| A planta nun gravado de Palladio ]] [[Ficheiro:PalladioBramanteTempietto1570.jpg|miniatura| Sección do Tempietto tomada dos ''catro libros'' da ''arquitectura'' de Palladio (1570) ]]O '''Templete de San Pietro in Montorio''', tamén chamado '''Tempietto di San Pietro in Montorio''' ou '''Tempietto del Bramante''', é un pequeno edificio circular situado no centro dun dos patios do [[convento de San Pietro in Montorio]], en [[Roma]], no outeiro Gianicolo e está situado na Praza di san Pietro in Montorio, 2. Está considerado un dos exemplos máis significativos da [[arquitectura do Renacemento|arquitectura renacentista]], dos que manifesta dos temas fundamentais, como o plan central, a recuperación da [[arquitectura romana]] antiga e a investigación proporcional e xeométrica na relación entre as partes. Pero a característica principal desta obra é que foi o primeiro edificio renacentista no que a [[naos]] ou [[Naos|cella]] está rodeada, ao xeito clásico, cun anel de columnas con [[arquitrabe]]. == Historia == Máis tarde no complexo do convento houbo unha congregación española e aínda hoxe unha parte dos edificios que rodean o templo son a sede da Academia de España. Quizais foi deseñado en [[1502]], pero hai algunhas dúbidas sobre os anos de deseño e construción xa que, debido á falta de documentación, hai autores que propoñen aprazar a datación arredor de [[1510]], facéndoa parecer contemporánea dos grandes proxectos de Bramante.<ref>Spagnessi (1999)</ref> A obra foi encargada a Bramante polo cardeal castelán Bernardino López de Carvajal,<ref>Urquízar & Cámara (2017), p. 65</ref> que aspiraba ao Papado, pero foron os Reis Católicos<ref name=":0">Alonso (2005), p. 146</ref> os que o financiaron en honor ao nacemento do seu único fillo varón, que coincidiu coa festividade de san Pedro Apóstolo. O lugar escolleito para o pequeno edificio foi o lugar que marcaba o martirio de [[Pedro, papa|San Pedro]] que, segundo a tradición, producírase precisamente no outeiro do Gianicolo<ref>Bianchi (1999)</ref>. Desde a construción, a obra foi moi celebrada polos eruditos da época: tanto [[Serlio]]<ref>Serlio (1540)</ref> coma [[Andrea Palladio|Palladio]]<ref>O templo de Bramante foi o único edificio "moderno" que aparece no IV dos ''Quattro Libri dell'Architettura'' adicado aos templos antigos.</ref> consideraron o edificio digno de aparecer xunto ás obras dos antigos e ademais influíu, directa ou indirectamenete, en moitas obras arquitectónicas posteriores. Igualmente, Vasari a representa nun fresco na Sala Regia. No século XVII, a construción sufriu algúns cambios, que incluíron a lixeira elevación da cúpula, a modificación da lanterna e a construción de escaleiras para o acceso á [[cripta]].<ref>Gunther (2001), p. 269</ref> == Descrición == O templo, [[monóptero]] e [[períptero]], ten un corpo cilíndrico, que constitúe a ''[[Naos|cella]]'' do templo, cuxos muros están escavados por nichos excepcionalmente profundos, decorados con cunchas, e marcado por [[Pilastra|pilastras]] como unha a proxección xeométrica das columnas do [[perístilo]]. O edificio, que é unha recreación dun templo romano de planta circular,<ref name=":0" /> está rodeado dunha columnata [[Orde toscana|toscana]] ergueita sobre unha bancada; sobre as 16 columnas corre un entaboamento segundo as indicacións que [[Marco Vitruvio|Vitruvio]] deu para a orde dórica, cun [[friso]] decorado con [[Tríglifo|tríglifos]] e [[Métopa|métopas]]. As columnas son de [[granito]] gris e o resto das partes de mármore [[travertino]]. O interior da ''cella'' ten un diámetro de aproximadamente 4,5 m. e pódese considerar máis unha "[[naos]]" ca un espazo dedicado ás funcións litúrxicas; un lugar puramente simbólico e conmemorativo. A forma cilíndrica está modificada por [[Nicho (arquitectura)|nichos]] altos e profundos, catro dos cales albergan pequenas estatuas dos [[evanxelistas]]. No altar hai unha estatua de ''San Pedro'' dun lombardo anónimo. O chan está en mosaico de mármore policromado, cun estilo tradicional actualizado a o renacemento de finais do século XV. O espazo cóbrese cunha [[cúpula]], concibida en conglomerado de cemento (ao xeito dos antigos) e colocada sobre un [[Tambor (arquitectura)|tambor]] decorado con [[pilastras]] que continúan as do rexistro inferior, pero carecen dos atributos da mesme [[orde arquitectónica]]. O revestimento de [[chumbo]], probablemente presente dende a construción, foi restaurado no [[século XX]], xa que no [[século XIX]] fora substituído por [[Tella (construción)|tellas de ladrillo]]. Segundo os planos iniciais, o templo debería ter sido inserido no centro dun patio circular non realizado (o actual é cuadrangular), para resaltar a perfecta simetría do sistema e facer fincapé na centralidade do templo cuxa estrutura irradiaba no patio, proxectando as 16 columnas noutras 16 para formar un pórtico circular, como podemos ver nunha reconstrución de Serlio. Este proxecto orixinal tería permitido a vista do templo só desde unha posición bastante próxima, dando ao pequeno edificio un aspecto moito máis impoñente e masivo, segundo unha precisa investigación en perspectivas.<ref>Gunther (2001), p. 270</ref> O edificio está sobre unha cripta circular, xa existente, cuxo centro indica o lugar onde tería sido plantada a cruz do martirio de san Pedro, que se convertera no eixo ideal de toda a construción. A cripta maila planta circular resalta a relación cos ''martyrium'' de época [[Arte paleocristiá|paleocristiá]]''.'' Seguramente, na época de Bramante, críase que que esa cripta correspondería aos restos do ''Tropeion Petri'', a pequena capela ou monumento á que, segundo un testemuño do século II<ref>[[Eusebio di Cesarea|Eusebio]], Historia Ecclesiastica, II, 28.</ref> e á tradición, se lle encomendou a memoria do enterro de San Pedro<ref>Dende a Idade Media, a opinión predominante foi que o lugar do enterro estaba no Vaticano.</ref> ou do martirio. Á cripta accédese por escaleiras externas construídas no [[século XVII]]; orixinalmente só había unha pequena escaleira situada por tras do altar.<ref>Gunthe (2001), p. 269</ref> == A recuperación do antigo == O pequeno edificio está modelado conscientemente sobre un templo circular periférico, unha tipoloxía descrita por [[Marco Vitruvio|Vitruvio]] e empregada pola antiga arquitectura romana e dos que se conservaron algúns exemplos visibles e bastante intactos como o [[Templo de Vesta]] de [[Tívoli]], o [[Templo de Vesta]] no [[Foro Romano|Foro]] e o Templo de Hércules Vitorioso (que na época críase que era tamén un templo dedicado a Vesta) en [[Roma]].<ref>Nuttgens (2002)</ref> Non obstante, estes exemplos, que Bramante seguramente tivo a oportunidade de ver, non explican a morfoloxía do templo, salvo o perístilo. A referencia ao clasicismo é máis completa se se refire á descrición do templo circular exterior feita por Vitruvio, o cal usa o termo " [[tholos]] " na descrición concisa que, primeiro [[Francesco di Giorgio Martini]] e logo Bramante, pretendían como cúpula creando, de feito, unha nova tipoloxía. Dado o propósito do templo, esta referencia serviu, quizais, para clasificar como paleocristiáns ás pequenas construcións circulares xeralmente destinadas como ''[[martyiria]].'' Pódense recordar, neste senso, os exemplos do [[Mausoleo de Santa Costanza]] e a Basílica de Santo Estéfano Rotondo al Celio.<ref>Gatti Perer & Rovetta (1996)</ref> == O plan central == Outra referencia de Bramante foi a planta circular do [[Panteón de Roma|Panteón]], de moito maior tamaño. De feito, a construción do templo está no centro das investigacións que implicaron a tódolos arquitectos do Renacemento relacionados co plan central como modelo para representar a realidade divina e o cosmos; isto é así, especialmente, para a forma circular, como expresión conceptual e visual da "figura do mundo" <ref>[[Andrea Palladio|Palladio]], ''Quattro Libri dell'Architettura'', 1570.</ref> . No caso do templete, a circularidade agudízase na concepción do proxecto global orixinal, o que orixina unha serie de círculos concéntricos a partir do chan interior, ata o pórtico do patio non realizado. Estes mesturas culturais, aos que o [[neoplatonismo]] non era estraño, levaron á concepción do templo máis grande do [[cristianismo]], a [[basílica de San Pedro]], no [[Cidade do Vaticano|Vaticano]], de cuxa planta, Bramante, puido sacar algúns elementos do templete e, en particular, da [[cúpula]]. Este paso entre o moi pequeno do templete e o colosal do Panteón e da Basílica de San Pedro, revela o carácter conceptual do pequeno [[sacelo]] ou capela, cuxas características arquitectónicas parecen estar motivadas por valores simbólicos precisos ligados á figura do santo. A realización experimental de Bramante tamén se atopa paralela nalgunhas obras pictóricas, incluída a pintura contemporánea de [[Rafael]], ''[[Os esponsais da Virxe]]'', como proba da importancia do tema do templo circular na cultura de principios do [[século XVI]]. == Simboloxía == Ademais da xénese e das implicacións culturais xerais do concepto arquitectónico, no templete identificáronse varios símbolos: * o uso da [[Orde dórica|orde dórico]]-[[Orde toscana|toscana]], segundo Vitruvio, identifica a San Pedro como unha figura "heroica"; * a cripta, a capela e a cúpula podían representar, sucesivamente, a Igrexa orixinal das catacumbas, a Igrexa militante contemporánea e a Igrexa triunfante na gloria do ceo; * no perímetro do templo hai 16 columnas: o número 16 é considerado perfecto por Vitruvio como 16 = 10 + 6 e ambos números son perfectos segundo os pitagóricos. == Xeometría e proporcións == A construción concíbese a través de simples relacións xeométricas: * a altura (incluíndo arquitrabe, [[friso]] e [[cornixa]]) é igual á distancia desta, da cornixa, ata a cima da cúpula; * a cúpula do edificio ten un radio igual á súa altura e á altura do tambor sobre o que descansa; neste relación, hai unha clara referencia ao Panteón (no que a cúpula, tamén hemisférica, é a metade da altura exacta do edificio completo); * o diámetro da circunferencia externa das columnas é igual a 3/2 do diámetro da cúpula. == Galería == [[Ficheiro:Tempietto_-_Plattegrond_Serlio.jpeg|miniatura|200 px|O proxecto global visto por Serlio |alt=]]<gallery> Ficheiro:Tempietto del Bramante Innen.jpg|Vista do interior da capela Ficheiro:011Tempietto-San-Pietro-in-Montorio-Rome.jpg|Interior da cúpula Ficheiro:Tempietto San Pierto interior.jpg|Vista do interior da cripta Ficheiro:Tempietto del Bramante Rückseite.jpg|Detalle do corpo inferior Ficheiro:Tempietto del Bramante Triglyphenfries.jpg|Detalle dos tríglifos e métopas Ficheiro:003Tempietto-San-Pietro-in-Montorio-Rome.jpg|Vista da balaustrada e da cúpula Ficheiro:Tempietto, Wappen über Eingang.jpg|Vista do escudo sobre a entrada </gallery> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === ==== Fontes antigas ==== *{{Cita libro|título=Quattro Libri dell'Architettura|url=https://archive.org/details/qvattrolibridel00pall|apelidos=Palladio|nome=Andrea|editorial=|ano=1570|ISBN=|ref=|lingua=it}} *{{Cita libro|título=Terzo libro, nel quale si figurano e si descrivono le antiquità di Roma|apelidos=Serlio|nome=Sebastiano|editorial=|ano=1540|ISBN=|ref=|lugar=Venecia|lingua=it}} ==== Fontes actuais ==== *{{Cita libro|título=Introducción a la historia de la arquitectura: de los orígenes al siglo XXI|apelidos=Alonso Pereira|nome=José Ramón|editorial=Reverté|ano=2005|ISBN=84-291-2108-0|ref=|lugar=Barcelona|lingua=es|serie=Colección Estudios Universitarios de Arquitectura, nº 8}} *{{Cita libro|título=Ad limina Petri: spazio e memoria della Roma cristiana|apelidos=Bianchi|nome=Lorenzo|editorial=Donzelli Editore|ano=1999|ISBN=9788879895163|ref=|lugar=Roma|lingua=it}} *{{Cita libro|título=Cesare Cesariano e il classicismo di primo Cinquecento|apelidos=Gatti Perer|nome=M. L.|editorial=Vita e Pensiero|ano=1996|ISBN=978-8834304945|ref=|apelidos2=Rovetta|nome2=A.|lingua=it|lugar=Milán|serie=Colección: Università/Ricerche/Storia}} *{{Cita libro|título=Donato Bramante. Ricerche, proposte, riletture|apelidos=Günther|nome=Hubertus|editorial=Accademia Raffaello|ano=2001|ISBN=978-8887573060|ref=|lugar=Urbino|lingua=it|capítulo=La ricezione dell'antico nel Tempietto|apelidos-editor=Di Teodoro|nome-editor=Francesco P.|páxinas=267-302|url=http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/artdok/1407/}} *{{Cita libro|título=Storia dell'architettura|apelidos=Nuttgens|nome=Patrick|editorial=Mondadori Bruno|ano=2002|ISBN=|ref=|lingua=it|serie=Colección Sintesi|lugar=Milán}} *{{Cita libro|título=Progetto e architetture del linguaggio classico|apelidos=Spagnesi|nome=Gianfranco|editorial=Editoriale Jaca Book|ano=1999|ISBN=9788816404885|ref=|lingua=it|lugar=Milán}} *{{Cita publicación periódica|apelidos=Suárez Quevedo|nome=Diego|data=2003|título=Donato Bramante, 1502: Tempietto de San Pietro in Montorio, Roma.|PMC=|revista=Anales de Historia del Arte|doi=|ISSN=0214-6452|PMID=|volume=|páxinas=316-319|número=13|url=http://revistas.ucm.es/ghi/02146452/articulos/ANHA0303110316A.PDF|data-acceso=03 de febreiro de 2020|data-arquivo=30 de marzo de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100330050853/http://revistas.ucm.es/ghi/02146452/articulos/ANHA0303110316A.PDF|url-morta=unfit}} *{{Cita libro|título=Renacemento|apelidos=Urquízar Herrera|nome=Antonio|editorial=Centro de Estudios Ramón Areces / UNED|ano=2017|ISBN=978-84-9961-267-6|ref=|apelidos2=Cámara Muño|nome2=Alicia|lugar=Madrid|lingua=es}} === Outros artigos === *[[Panteón de Roma]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Arquitectura de Italia]] [[Categoría:Arquitectura renacentista]] rx1xownzpp734td7l7aoicjpxltk746 0 488978 6148065 5380835 2022-08-02T08:39:09Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{EPmusical|nome=Try It On|portada=|banda=[[Interpol (grupo musical)|Interpol]]|edición=[[16 de abril]] de [[2011]]|gravación=2011|duración=|xénero=[[post-punk revival]]|estudio=|selo=Soft Limit (RU)<br>[[Matador Records|Matador]] (EEUU)|produtor=Interpol|anterior=[[Interpol (álbum)|Interpol]]|posterior=[[El Pintor]]}} '''''Try It On''''' é o sétimo EP da banda [[estadounidense]] de [[post-punk revival]] [[Interpol (grupo musical)|Interpol]], publicado o [[16 de abril]] de [[2011]]. Está formado por tres remesturas de "Try It On" (feitas por Salem, Banjo or Freakout, e Ikonika), e orixinalmente foi editado nun vinilo vermello de 12" en [[Europa]] a través do selo Soft Limit para celebrar o [[Record Store Day]]. O lanzamento do EP limitouse a 300 copias. [[Matador Records]] editou o EP en 12" nos Estados Unidos o [[12 de xullo]] dese mesmo ano.<ref>{{Cita web|título=Matador Records {{!}} Interpol|url=http://www.matadorrecords.com/interpol|páxina-web=web.archive.org|data=2015-05-19|data-acceso=2020-02-11|data-arquivo=19 de maio de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150519104913/http://www.matadorrecords.com/interpol|url-morta=unfit}}</ref> O mesmo día Soft Limit lanzou unha edición dixital en Europa que incluía unha cuarta remestura, "The Undoing", realizada polo artista irlandés Moths.<ref>{{Cita web|título=Interpol - Try It On|url=https://www.discogs.com/Interpol-Try-It-On/release/3193169|páxina-web=Discogs|data-acceso=2020-02-11|lingua=en}}</ref> == Listaxe de cancións == {{Listaxe de cancións|todas_escritas=|título=Vinilo de 12"|title1=Try It On (SALEM Rmx)|length1=4:08|title2=Try It On (Banjo or Freakout Rmx)|length2=4:50|title3=Try It On (Ikonika Rmx)|length3=4:24}} {{Listaxe de cancións|todas_escritas=|título=Dixital|title1=Try It On (SALEM Rmx)|length1=4:08|title2=Try It On (Banjo or Freakout Rmx)|length2=4:50|title3=Try It On (Ikonika Rmx)|length3=4:24|title4=The Undoing (Moths Rmx)|length4=4:06}} == Notas == {{listaref}} {{Interpol}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:EPs de Interpol]] [[Categoría:EPs musicais de 2011]] [[Categoría:EPs de Matador Records]] iuhaooqm2anipev2gs3845jlf2f4eyj 0 490292 6147884 6132693 2022-08-02T02:16:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 7 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Kareem Magic Lipofsky.jpg|miniatura|220px|[[Magic Johnson]] e [[Kareem Abdul-Jabbar]] no segundo partido contra os [[Boston Celtics]] das [[Finais da NBA de 1985]], que gañaron os Lakers en seis encontros.]] En [[baloncesto]], o '''''Showtime''''' (''tempo de espectáculo'') foi unha época na [[Historia de Los Angeles Lakers|historia do equipo]] de [[Los Angeles Lakers]] xogando na [[National Basketball Association]] (NBA) entre [[1979]] e [[1990]],<ref>{{Cita web |url=http://www.thesportsnotebook.com/2013/02/under-the-radar-sports-history-the-1990-portland-trail-blazers-supplant-the-showtime-lakers-in-the-west/ |título=Under The Radar Sports History: The 1990 Portland Trail Blazers Supplant The Showtime Lakers In The West |dataacceso=6 de xullo de 2020 |editorial=The Sports Notebook |apelidos=Flaherty |nome=Dan |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150504104340/http://www.thesportsnotebook.com/2013/02/under-the-radar-sports-history-the-1990-portland-trail-blazers-supplant-the-showtime-lakers-in-the-west/ |dataarquivo=04 de maio de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> cando puxo en práctica un espectacular sistema baseado no estilo de xogo ''[[run and gun (baloncesto)|run and gun]]'' (''correr e tirar''). Liderado polos carismáticos xogadores [[Magic Johnson]] como pasador e [[Kareem Abdul-Jabbar]] como anotador, o seu xogo baseouse no [[contraataque (baloncesto)|contraataque]] e gañou cinco campionatos da NBA.<ref>{{Cita web |url=http://www.acb.com/redaccion.php?id=91764 |título=Fallece Jerry Buss, propietario de los Lakers y artífice de diez 'anillos' |dataacceso=6 de xullo de 2020 |editorial=[[Liga ACB|ACB.com]] |lingua=es |data-arquivo=26 de novembro de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20161126194353/http://www.acb.com/redaccion.php?id=91764 |url-morta=yes }}</ref> Cinco dos integrantes do equipo: Johnson, Abdul-Jabbar, [[Jamaal Wilkes]], [[Bob McAdoo]] e [[James Worthy]], foron incluídos no [[Basketball Hall of Fame]] como recoñecemento á súa contribución ao mundo do baloncesto,<ref name = hallfame>{{Cita web |url=http://www.hoophall.com/hall-of-famers-index/ |título=Hall of Famers |dataacceso=6 de xullo de 2020 |editorial=The Naismith Memorial Basketball Hall of Fame |lingua=en}}</ref> e o club retirou ademais como homenaxe os números das camisolas de Johnson (#32), Abdul-Jabbar (#33), Worthy (#42) e Wilkes (#52).<ref name = retired>{{Cita web |url=http://www.nba.com/lakers/history/retired_numbers_010918.html |título=Lakers Retired Numbers |dataacceso=6 de xullo de 2020 |editorial=NBA.com |lingua=en}}</ref><ref name = wilkes>{{Cita web |título=Lakers retire Jamaal Wilkes' No. 52 jersey |url=http://www.nba.com/2012/news/12/29/lakers-retire-wilkes-jersey.ap/index.html |dataacceso=6 de xullo de 2020 |editorial=NBA.com |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130407144811/http://www.nba.com/2012/news/12/29/lakers-retire-wilkes-jersey.ap/index.html |dataarquivo=07 de abril de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> A súa formación da [[Tempada 1986-87 da NBA|tempada 1986-87]] foi incluída pola liga en [[1996]] entre os [[50 mellores xogadores na historia da NBA#Equipos|dez mellores equipos da historia da NBA]].<ref name = teams>{{Cita web |url=http://www.nba.com/history/toptenteams_index.html |título=Top 10 Teams in NBA History |dataacceso=6 de xullo de 2020 |editorial=NBA.com |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130621083604/http://www.nba.com/history/toptenteams_index.html |dataarquivo=21 de xuño de 2013 |urlmorta=yes }}</ref> O propietario dos Lakers na época, [[Jerry Buss]], mercou o equipo en [[1979]], e dende un principio procurou o entretemento nos seus partidos.<ref>{{Cita novas |url=http://www.marca.com/albumes/2013/02/19/jerry_buss_playboy_nba/ |título=Jerry Buss fue el creador de las Laker Girls |data=19 de febreiro de 2013 |dataacceso=6 de xullo de 2020 |xornal=Marca |lingua=es}}</ref> Insistiu en que os Lakers adoptasen un estilo de ritmo rápido, creou un grupo de ''[[cheerleader]]s'' para o equipo (as ''Laker Girls'') e unha banda en vivo para os seus partidos como locais en [[The Forum]] de [[Inglewood, California|Inglewood]].<ref name = visiona/> O ''Showtime'' converteuse nun fenómeno deportivo e provocou que diversas celebridades de [[Hollywood]] se afeccionasen o equipo e fosen espectadoras asiduas dos seus encontros.<ref name = visiona/> == Orixe == [[Ficheiro:Jerry Buss playing the WSOP.jpg|miniatura|[[Jerry Buss]] ([[1933]]-[[2013]]) foi o arquitecto do ''Showtime''. O empresario está considerado o visionario que «universalizou a ''marca Lakers''».<ref name = visiona>{{Cita novas |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2013/02/18/actualidad/1361218720_237436.html |título=Jerry Buss, el visionario que universalizó la marca Lakers |data=18 de febreiro de 2013 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=El País |apelidos=Álvarez |nome=Robert |lingua=es}}</ref>]] En [[1979]] [[Jack Kent Cooke]], propietario de [[Los Angeles Lakers]], encontrábase en proceso de venda do equipo a [[Jerry Buss]], un [[químico]] que amasara unha gran fortuna na [[industria]] [[inmobiliaria]].<ref>{{Cita novas |url=http://www.nytimes.com/2013/02/19/sports/basketball/jerry-buss-longtime-lakers-owner-is-dead-at-80.html?_r=0 |título=Jerry Buss, Lakers Owner and Innovator, Dies at 80 |data=18 de febreiro de 2013 |dataacceso=dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=The New York Times |apelidos=Goldstein |nome=Richard |lingua=en}}</ref> A operación, valorada en 67 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]], incluía a venda de dous equipos: os Lakers da [[National Basketball Association]], [[Los Angeles Kings]] da [[National Hockey League]] e o pavillón no que ambos os equipos xogaban os seus encontros como locais, [[The Forum]], situado en [[Inglewood, California|Inglewood]].<ref name = hubbard/><ref>{{Cita novas |url=http://www.europapress.es/deportes/baloncesto-00163/noticia-baloncesto-nba-fallece-jerry-buss-propietario-lakers-artifice-diez-anillos-20130218174146.html |título=Fallece Jerry Buss, propietario de los Lakers |data=18 de febreiro de 2013 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Europa Press |lingua=es}}</ref> Los Angeles Lakers estaba en posesión da primeira elección do [[Draft da NBA de 1979]], e as súas opcións de elección centráronse en dous [[base (baloncesto)|base]]s: [[Magic Johnson|Earvin Johnson]] (alcumado ''Magic'') e [[Sidney Moncrief]].<ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/draft/NBA_1979.html |título=1979 NBA Draft |dataacceso=11 de agosto de 2020 |editorial=Basketball Reference |lingua=en}}</ref> Os Lakers xa tiñan un base de garantías como [[Norm Nixon]], e Moncrief mostrábase como un excelente complemento como [[escolta (baloncesto)|escolta]] para Nixon. Con todo, a Cooke gustáronlle «o sorriso e o estilo de xogo» de Johnson, e nunha das súas últimas decisións como propietario dos Lakers, decantouse pola elección de Johnson.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|pp=63-70}} Jerry Buss amosou dende un principio a intención de que o equipo practicase un xogo entretido. Na década de 1960, Buss era un habitual de ''The Horn'', un [[nightclub]] en [[Santa Mónica, California|Santa Mónica]] ([[California]]) que atraeu unha clientela exclusiva. A Buss encantáballe a emoción do acto de apertura do famoso club, que incluía unha atenuación das luces seguida dunha interpretación dramática da súa sintonía: «It´s Showtime» (''é o momento do espectáculo''{{refn|group=lower-alpha|En [[Lingua inglesa|inglés]], ''showtime'' pode ser interpretado como «momento do espectáculo» ou «tempo do espectáculo».}}). Despois de comprar os Lakers e o seu pavillón [[The Forum]] a Cooke, Buss embarcouse na creación dunha versión a grande escala de ''The Horn''.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=225}}<ref>{{Cita novas |url=http://lakersblog.latimes.com/lakersblog/2010/08/jerry-buss-sets-the-standard-on-winning.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100816053622/http://lakersblog.latimes.com/lakersblog/2010/08/jerry-buss-sets-the-standard-on-winning.html |título=Lakers owner Jerry Buss sets the standard for winning |data=13 de agosto de 2010 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |dataarquivo=16 de agosto de 2010 |xornal=Los Angeles Times |apelidos=Medina |nome=Mark |lingua=en |url-morta=yes }}</ref> Interpretou que un partido de [[baloncesto]] debía ser entretido, a imaxe do acto de apertura dun nightclub.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=225}}<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/lakers/news/100719_buss_hof_career.html |título=Dr. Jerry Buss - Hall of Fame |dataacceso=11 de agosto de 2020 |editorial=NBA.com |lingua=en}}</ref> Buss tentou igualar a emoción dos encontros de baloncesto universitario entre os [[USC Trojans]] e os [[UCLA Bruins]] da época de [[John Wooden]].{{refn|group=lower-alpha|Wooden está considerado o mellor adestrador da historia da NCAA, grazas aos 10 campionatos conseguidos co seu equipo de toda a vida, os UCLA Bruins, entre 1964 e 1975.}} O propietario insistiu en que os Lakers desenvolvesen un estilo de xogo rápido. Logo de que [[Jerry West]] se retirase como adestrador principal dos Lakers, e o seu intento infrutuoso de contratar a [[Jerry Tarkanian]] dos [[UNLV Rebels]] da [[Universidade de Nevada, Las Vegas]], Buss contratou a [[Jack McKinney]] para instaurar o estilo de xogo que pretendía.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=104}} En opinión de Buss, unha atmosfera [[teatro|teatral]] no seu estadio combinada cun xogo veloz podería excitar os seareiros e reforzar a vantaxe de campo dos Lakers.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=245}} A súa idea era crear un ambiente de ''estilo [[Hollywood]]'' que sería ben acollido pola cultura dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]], aínda que espertase antipatías no resto do país.<ref>{{Cita novas |url=http://www.webcitation.org/6Cqcpm3bt |título=Lakers owner Jerry Buss sets the standard for winning |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Los Angeles Times |lingua=en |data-arquivo=03 de maio de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150503095047/http://www.webcitation.org/6Cqcpm3bt |url-morta=yes }}</ref> Buss adoptou o termo ''Showtime'' de ''The Horn'' para describir o enfoque do baloncesto dos Lakers,{{Harvnp|Springer|2012|p=50}} o que foi ben acollido polos seareiros do equipo e os medios dos Ánxeles. Despois recoñecería que o seu soño era que se identificase o equipo coa cidade.<ref name = visiona/> == Aspecto deportivo == [[Ficheiro:Kareem-Abdul-Jabbar Lipofsky.jpg|miniatura|[[Kareem Abdul-Jabbar]] realizando o seu célebre ''skyhook'' nun encontro ante os [[Boston Celtics]], defendido por [[Robert Parish]] e [[Kevin McHale]]. Jabbar foi unha das pezas mestras do ''Showtime'', ademais de [[Máximos anotadores da historia da NBA|máximo anotador da historia]] da [[NBA]].]] [[Ficheiro:Pat Riley.jpg|miniatura|[[Pat Riley]] dirixiu o equipo dende [[1981]] ata [[1990]], acadando sete finais nese período, das cales os Lakers lograron o triunfo en catro.]] === Estilo ofensivo === O compoñente máis importante do ''Showtime'' foi o xogo de [[contraataque (baloncesto)|contraataque]] dos Lakers.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=244}} Nunha secuencia típica, [[rebote (baloncesto)|rebote]]adores como [[Kareem Abdul-Jabbar]], [[Kurt Rambis]] e [[A.C. Green]] lanzaban rapidamente un pase de saída a [[Magic Johnson|Johnson]], que percorría a cancha e distribuía o balón a xogadores como [[Jamaal Wilkes]], [[James Worthy]], [[Byron Scott]] ou [[Michael Cooper]] para concluír a xogada cunha [[bandexa (baloncesto)|bandexa]] ou un [[mate (baloncesto)|mate]].<ref name = ultimate>{{Cita libro |apelidos=LeBoutillier |nome=Nate |ano=2010 |título=The Ultimate Guide to Pro Basketball Teams |editorial=Capstone |isbn=9781429648219 |lingua=en |páxina=31}}</ref>{{Harvnp|Ramsey|2004|pp=99–100}} Frecuentemente, o propio Johnson collía o rebote e conducía rapidamente o balón culminando el mesmo o contraataque. En ocasións, puña en práctica unha das súas estratexias máis sorprendentes, ao entregar o balón aos seus compañeiros cun pase «sen mirar».{{Harvnp|Ramsey|2004|pp=99–100}}<ref>{{Cita web |url=http://www.biografias.es/famosos/magic-johnson.html |título=Magic Johnson |dataacceso=11 de agosto de 2020 |editorial=Biografías.es |lingua=es}}</ref> Se o contraataque non era posible, os Lakers desenvolvían a súa ofensiva dende media cancha e confiaban a anotación a Abdul-Jabbar ([[Máximos anotadores da historia da NBA|máximo anotador da NBA]] de todos os tempos) e o seu famoso gancho, coñecido como ''skyhook'' (''gancho do ceo'').<ref>{{Cita novas |url=http://sports.espn.go.com/nba/features/kareem |título=Secrets of the Skyhook |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=ESPN |apelidos=Adande |nome=J.A. |lingua=en}}</ref> Nos últimos anos da carreira de Abdul-Jabbar, Johnson converteuse na primeira opción para anotar dos Lakers.<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/encyclopedia/lakers_86-87.html |título=From Showtime to Blue-Collar |dataacceso=11 de agosto de 2020 |editorial=NBA.com |apelidos=Heisler |nome=Mark |lingua=en}}</ref> Este estilo de xogo ''[[run and gun (baloncesto)|run and gun]]'', de contraataque e rápidas transicións, unido á gran calidade dalgúns dos seus xogadores, propiciou que as puntuacións dos encontros fosen especialmente altas,{{Harvnp|Ramsey|2004|pp=231}} o que contribuíu ao engrandecemento do espectáculo e,<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/lakers/history/lakers_history_new.html |título=History of the Lakers |dataacceso=11 de agosto de 2020 |editorial=NBA.com |lingua=en}}</ref> segundo afirmou [[David Stern]] anos máis tarde, supuxo «o epicentro da revitalización de la NBA».<ref name = stern/> === Evolución na NBA === {{AP|Historia dos Angeles Lakers}} [[Jack McKinney]] dirixiu os Lakers só durante trece encontros, ao sufrir o [[8 de novembro]] de [[1979]] un accidente cando circulaba en bicicleta, sufrindo graves feridas na cabeza.<ref>{{Cita novas |url=http://sportsillustrated.cnn.com/vault/article/magazine/MAG1123884/index.htm |título=After The Fall |dataacceso=27 de febreiro de 2013 |xornal=Sports Illustrated |apelidos=O'Connor |nome=Richard |lingua=en}}{{Ligazón morta|data=febreiro de 2020 }}</ref><ref>{{Cita novas |url=http://articles.latimes.com/2012/feb/09/sports/la-sp-lakers-mckinney-20120210 |título=Jack McKinney's bike ride changed Lakers' history |data=9 de febreiro de 2012 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Los Angeles Times |apelidos=Elliot |nome=Hellen |lingua=en}}</ref> Buss reemprazouno co asistente [[Paul Westhead]], quen liderou os Lakers na [[Tempada 1979-80 da NBA|tempada 1979-80]] ao seu primeiro título de campións en case unha década. Westhead empregou o sistema ofensivo de McKinney, cun xogo creativo e espontáneo definido como ''Showtime''.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|pp=110–111, 144–145}}<ref>{{Cita novas |url=http://sportsillustrated.cnn.com/2006/writers/the_bonus/07/27/westhead/2.html |título=Methods to the madness |dataacceso=27 de febreiro de 2013 |xornal=Sports Illustrated |apelidos=Markazi |nome=Arash |lingua=en}}</ref> Con todo, comezou mudar o sistema na tempada seguinte.<ref>{{Cita novas |url=http://news.google.com/newspapers?nid=1129&dat=19811123&id=ItVRAAAAIBAJ&sjid=_m0DAAAAIBAJ&pg=5843,4262534 |título=It's showtime again for the Lakers |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Pittsburgh Post-Gazette |apelidos=Johnson |nome=Roy S |lingua=en}}</ref> O equipo comezou a [[Tempada 1981-82 da NBA|tempada 1981-82]] cun rexistro de sete vitorias e catro derrotas, mais seis desas vitorias foron por catro puntos ou menos, e os medios de comunicación criticaron os trocos no sistema de Westhead.<ref>{{Cita web |url=http://news.google.com/newspapers?id=ikkuAAAAIBAJ&sjid=k9cFAAAAIBAJ&pg=1000,970545&dq=lakers+westhead+showtime&hl=en |título=Westhead Gone–Lakers Playing Better Than Ever |dataacceso=27 de febreiro de 2013 |editorial=The Modesto Bee |apelidos=Hershey |nome=Steve |lingua=en}} {{ligazón morta}}</ref> A pesar de gañar cinco encontros consecutivos, Buss estaba desencantado coas tácticas de ataque, e ademais Johnson, frustrado tamén con Westhead e o seu sistema, propuxo a posibilidade dunha mudanza no adestrador.<ref>{{Cita novas|url=http://cnnsi.printthis.clickability.com/pt/cpt?expire=&title=The+Lakers+were+winning%2C+but+Magic+Johnson+and+the+owner+-+11.30.81+-+SI+Vault&urlID=411569642&action=cpt&partnerID=289881&fb=Y&url=http%3A%2F%2Fsportsillustrated.cnn.com%2Fvault%2Farticle%2Fmagazine%2FMAG1125021%2Findex.htm |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130630030140/http://cnnsi.printthis.clickability.com/pt/cpt?expire=&title=The+Lakers+were+winning%2C+but+Magic+Johnson+and+the+owner+-+11.30.81+-+SI+Vault&urlID=411569642&action=cpt&partnerID=289881&fb=Y&url=http%3A%2F%2Fsportsillustrated.cnn.com%2Fvault%2Farticle%2Fmagazine%2FMAG1125021%2Findex.htm |dataarquivo=30 de xuño de 2013 |título=Don't Blame Me, I Just Want To Have Fun! |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Sports Illustrated |apelidos=Cotton |nome=Anthony |lingua=en}}</ref> Westhead foi despedido e substituído polo seu asistente [[Pat Riley]], que tamén fora xogador do equipo.<ref>{{Cita libro |apelidos=Heisler |nome=Mark |data=1994 |título=The Lives of Riley |editorial=Macmillan General Reference |isbn=0025506625 |url=https://archive.org/details/livesofriley00heis |páxinas=58-61 |lingua=en}}</ref> Baixo a dirección de Riley, os Lakers recuperaron o estilo rápido e de contraataque, e conseguiron gañar o campionato nesa tempada.<ref>{{Cita web |url=http://www.nba.com/coachfile/pat_riley/ |título=Coaches: Pat Riley |dataacceso=11 de agosto de 2020 |editorial=NBA.com |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090312062159/http://www.nba.com/coachfile/pat_riley/ |dataarquivo=12 de marzo de 2009 |urlmorta=yes }}</ref> Riley liderou os Lakers na consecución de catro campionatos. A súa imaxe aracterística, vestido con elegantes traxes italianos e o cabelo engominado peiteado cara atrás, engadiu ao equipo a filosofía de [[Hollywood]] e converteuno nunha icona.<ref>{{Cita web |url=http://athletes-celebrities.tseworld.com/sports/coaches/pat-riley.php |título=Pat Riley |dataacceso=11 de agosto de 2020 |editorial=Premiere Athlete & Celebrity |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120924165705/http://athletes-celebrities.tseworld.com/sports/coaches/pat-riley.php |dataarquivo=24 de setembro de 2012 |urlmorta=yes }}</ref> Riley tamén foi innovador en tácticas defensivas, sendo un dos primeiros adestradores en empregar unha defensa 1-3-1 en media cancha para aumentar o ritmo do partido.<ref>{{Cita web |url=http://nyx.uky.edu/dips/xt7dnc5s821k/data/0007/0007.pdf |título=The Good Ol' 'Hyperbolic Paraboloid' Defense |data=30 de xullo de 1988 |dataacceso=11 de agosto de. 2020 |editorial=The Cat's Pause |apelidos=Rice |nome=Russell |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150504110024/http://nyx.uky.edu/dips/xt7dnc5s821k/data/0007/0007.pdf |dataarquivo=04 de maio de 2015 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita novas |url=http://www.highbeam.com/doc/1P1-22587607.html |título=Will Showtime Go On? |data=26 de maio de 1991 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=The Record |apelidos=Jackson |nome=John |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150924180154/http://www.highbeam.com/doc/1P1-22587607.html |dataarquivo=24 de setembro de 2015 |urlmorta=yes }}</ref> O mantra de Riley era «se non hai rebotes, non hai aneis»,{{refn|group=lower-alpha|En alusión ao anel que reciben os xogadores do equipo que gaña o campionato.}} o que reforzaba a necesidade de loitar polos rebotes para gañar camponatos.<ref name = galluzzo>{{Cita novas |url=http://www.webcitation.org/6CkCbFxq4 |título=Pat Riley. Coached nine seasons |data=12 de febreiro de 2011 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Los Angeles Times |apelidos=Galluzzo |nome=Steve |lingua=en |data-arquivo=30 de xullo de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140730030929/http://www.webcitation.org/6CkCbFxq4 |url-morta=yes }}</ref> Logo de perder as [[Finais da NBA de 1983|finais de 1983]] e [[Finais da NBA de 1984|1984]] contra [[Philadelphia 76ers]] e [[Boston Celtics]] respectivamente, os Lakers gañaron o [[Tempada 1984-85 da NBA|campionato de 1985]] en seis encontros contra os Celtics, a quen de novo derrotaron nas [[Finais da NBA de 1987|finais de 1987]].<ref name = galluzzo/><ref name = estadis/> Los Angeles repetiron como campións o [[Finais da NBA de 1988|ano seguinte]] (1988) ante os [[Detroit Pistons]],<ref name = estadis/> mais o equipo era xa máis vello, o que se deixou notar no seu rendemento, e na [[Finais da NBA de 1989|final de 1989]] os Pistons tomáronse o desquite.<ref name = estadis/> [[Kareem Abdul-Jabbar|Abdul-Jabbar]] retirouse en [[1989]], e Riley renunciou o ano seguinte, co que adoita considerarse finalizada a era do ''Showtime'', a pesar de que [[Magic Johnson]] xogou unha tempada máis, aínda que tamén se retirou despois de anunciar que era portador do virus [[VIH]].<ref>{{Cita novas |url=http://news.google.com/newspapers?id=ILA_AAAAIBAJ&sjid=5lYMAAAAIBAJ&dq=lakers%20magic-al%20mystery%20tour%20over&pg=3108%2C5405993 |título=&#39;Magic'al Mystery Tour Over |data=30 de xaneiro de 1996 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Times-Union |lingua=en}}</ref> Na derradeira tempada de Johnson,{{refn|group=lower-alpha|Magic Johnson volveu xogar a [[tempada 1995-96 da NBA]], trala que se retiraría definitivamente.}} con [[Mike Dunleavy Sr.|Mike Dunleavy]] como novo adestrador, o equipo empregou máis o xogo en media cancha, e aplicou un renovado énfase na defensa.<ref>{{Cita novas |url=http://www.foxsportswest.com/12/10/12/Magic-Johnson-This-is-not-Laker-basketba/landing.html?blockID=833661|título=Magic Johnson: 'This is not Laker basketball' |data=10 de decembro de 2012 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Fox Sports |apelidos=McDonnell |nome=Joe |lingua=en}}</ref> O diario ''The Prescott Courier'' chegou denominar os Lakers de Dunleavy como o ''Slow-time'' (''tempo lento'').<ref>{{Cita novas |url=http://news.google.com/newspapers?id=CRBTAAAAIBAJ&sjid=YYEDAAAAIBAJ&dq=just-like-magic-portland-disappears&pg=6705%2C5446377 |título=10 reasons why Chicago will beat Los Angeles |data=31 de maio de 1991 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=The Prescott Courier |apelidos=Beeson |nome=Dan |lingua=en}}</ref> Buss nunca tivo reparos en investir cartos en xogadores, e asinou contratos millonarios ás súas figuras, Magic Johnson e Abdul-Jabbar, quen en 1981 se converteu no xogador mellor pagado da NBA con 870&nbsp;000 dólares por tempada.<ref name = hubbard>{{Cita novas |url=http://articles.latimes.com/1990-10-28/sports/sp-4741_1_laker-girls |título=Lakers Remain Strong Despite Recent Losses |data=28 de outubro de 1990 |dataacceso=11 de agosto de 2020 |xornal=Los Angeles Times |apelidos=Hubbard |nome=Jan |lingua=en}}</ref> == O espectáculo no Forum == [[Ficheiro:GreatWesternForum.jpg|miniatura|Imaxe exterior do [[Great Western Forum]] de [[Inglewood]], onde os Lakers xogaban os seus partidos como locais ata [[1999]]. O espectáculo que acompañaba cada encontro como local do equipo formaba parte do ''Showtime''.]] [[Ficheiro:Lakers vs Nuggets 2013-01-06 (27).JPG|miniatura|O actor [[Jack Nicholson]] presenciando un encontro dos Lakers no [[Staples Center]]. Nicholson foi unha das celebridades máis asiduas aos partidos do equipo na [[década de 1980]].]] Os Lakers xogaban os seus partidos como locais en [[The Forum]] (dende 1988 Great Western Forum), que era considerado "a versión moderna do Gran [[Coliseo de Roma|Coliseo]] da [[Roma antiga]].<ref>{{Cita web |url=http://www.seeing-stars.com/onstage/Forum.shtml |título=The Forum |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Seeing Stars |lingua=en}}</ref> O Forum era un círculo perfecto cun óvalo interior apoiado en oitenta columnas de formigón branco.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=62}} Logo de converterse en propietario, Buss contratou un locutor que se encargaba da animación dende a megafonía.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=225}} Tamén transformou o Forum Club, que antes da súa chegada era un agradable restaurante familiar (localizado no mesmo recinto) no [[nightclub]] máis popular dos [[Os Ánxeles|Ánxeles]].<ref name = celebri>{{Cita novas |url=http://sports.espn.go.com/los-angeles/nba/news/story?id=6136543 |título=Showtime Lakers weren't built overnight |data=18 de febreiro de 2011 |dataacceso=28 de marzo de 2020 |xornal=ESPN |apelidos=Markazi |nome=Arash |lingua=en |data-arquivo=09 de novembro de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141109210049/http://sports.espn.go.com/los-angeles/nba/news/story?id=6136543 |url-morta=yes }}</ref> Buss atraeu as celebridades de [[Hollywood]], así como personalidades ricas e famosas aos encontros para engadir novas atraccións para o público.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=226, 229–30}} Non só quería as estrelas no seu equipo, tamén quería estrelas vendo o seu equipo.<ref name = hubbard/> Algúns medios chegaron a comparar o Forum co famoso [[cartel de Hollywood]] como sinónimo de estrelas de cine. Durante as retransmisións televisivas dos encontros, as canles amosaban habitualmente imaxes das celebridades no estadio.<ref name = celebri/> O actor [[Jack Nicholson]], considerado a máis alta celebridade entre a afección dos Lakers, foi mostrado frecuentemente sentado na primeira fila da cancha.<ref>{{Cita web |url=http://www.webcitation.org/6CkAgiMxf |título=Top 10 Celebrity Lakers Fans |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=NBA.com |lingua=en |data-arquivo=04 de xuño de 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200604050626/https://www.webcitation.org/6CkAgiMxf |url-morta=yes }}</ref> Como fan do [[NCAA|deporte universitario]], Buss propúxose que os encontros dos Lakers tivesen música en vivo e ''[[cheerleader]]s''.<ref name = celebri/> Así, substituíu o organista do Forum por unha banda de dez músicos da [[Universidade do Sur de California]] (USC).{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=225}}<ref>{{Cita novas |url=http://www.webcitation.org/6CrXZs8k6 |título=Team may change, but Laker Band endures |dataacceso=28 de marzo de 2020 |xornal=ESPN |apelidos=Williams |nome=Doug |lingua=en |data-arquivo=04 de xuño de 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200604050626/https://www.webcitation.org/mainframe.php |url-morta=yes }}</ref> As animadoras non eran comúns na NBA daquela, pero Buss promoveu a formación das [[Laker Girls]].{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=225}}<ref name = hubbard/><ref name = celebri/> Rex ''the Peanut Man'' (Rex, ''o home-cacahuete''), un peculiar bailarín que entretiña o público, era tamén parte do espectáculo.{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=239}} Logo chegou [[Dancing Barry]], un espectacular bailarín que se converteu nun elemento básico do ''Showtime'', e que achegou un ambiente festivo bailando os seus números en [[esmoquin]] e lentes de sol durante os tempos mortos dos partidos.<ref>{{Cita novas |url=http://articles.latimes.com/2007/jan/08/sports/sp-crowe8 |título=His dance moves made him part of Lakers' show |data=8 de xaneiro de 2007 |dataacceso=28 de marzo de 2020 |xornal=[[Los Angeles Times]] |apelidos=Crowe |nome=Jerry |lingua=en |data-arquivo=17 de setembro de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160917145245/http://articles.latimes.com/2007/jan/08/sports/sp-crowe8 |url-morta=yes }}</ref> A repercusión do espectáculo que acompañaba o ''Showtime'' deixouse notar entre a prensa do país. O ''[[Washington Post]]'' afirmou que «O Forum pode ser o único lugar onde os afeccionados gañan máis cartos que os xogadores».<ref>{{Cita novas |url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-1263985.html |título=Hollywood Stars Raving Over Lakers' Socko Title Sequel; Thumbs Up for Award-Winning Script |xornal=[[The Washington Post]] |apelidos=Lait |nome=Matt |lingua=en |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140611124056/http://www.highbeam.com/doc/1P2-1263985.html |dataarquivo=11 de xuño de 2014 |urlmorta=yes |data-acceso=26 de febreiro de 2020 }}</ref> O ''[[Hartford Courant]]'' escribiu: «Un vai ao Fabulous Forum, e recibe un partido de baloncesto entre os actos que se celebran».{{Harvnp|Ostler|Springer|1988|p=240}} O [[comisionado]] da NBA [[David Stern]] dixo que o ''Showtime'' mostrou que «un pavillón pode converterse no punto focal non só para o baloncesto, senón para o entretemento».<ref name = stern>{{Cita web |url=http://www.webcitation.org/6CrZS1KKw |título=L.A. 's Leading Man |data=15 de xuño de 2001 |dataacceso=28 de marzo de 2020 |xornal=[[Los Angeles Times]] |apelidos=Spring |nome=Larry |lingua=en |data-arquivo=17 de abril de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140417091309/http://www.webcitation.org/6CrZS1KKw |url-morta=yes }}</ref> == Legado == Os Lakers do ''Showtime'' son considerados responsables de converter a franquía nunha lenda do baloncesto,<ref>{{Cita web |url=http://www.independent.co.uk/sport/general/others/basketball-showtime-or-bust-for-the-leaky-la-lakers-8510628.html |título=Basketball: Showtime or bust for the leaky LA Lakers |xornal=The Independet |data=25 de febreiro de 2013 |dataacceso=28 de marzo de 2020 |apelidos=Cornwell |nome=Rupert |lingua=en}}</ref> ademais dun dos equipos máis impactantes da historia da [[NBA]].<ref name = ultimate/> A súa formación da [[Tempada 1986-87 da NBA|tempada 1986-87]] foi incluída en [[1996]], durante os actos do 50 aniversario da competición, entre os [[50 mellores xogadores da historia da NBA#Dez mellores equipos|dez mellores equipos da historia da NBA]].<ref name = teams/> A valoración ''[[a posteriori]]'' da súa repercusión coincide na importancia que tivo a súa irrupción na competición. A NBA devaluárase e convertérase nun negocio case ruinoso, mais considérase que a nova rivalidade xurdida entre os Lakers do ''Showtime'' e os [[Boston Celtics]] liderados por [[Larry Bird]] supuxo a salvación da liga.<ref name = lozano>{{Cita noticia |url=http://www.marca.com/blogs/he-got-game/2012/08/25/los-angeles-lakers-showtime-en-oro-y.html |título=Los Ángeles Lakers: Showtime en oro y púrpura |data=25 de agosto de 2012 |dataacceso=28 de marzo de 2020 |xornal=[[Marca]] |apelidos=Lozano |nome=Alfonso |lingua=es}}</ref> Como homenaxe a algúns dos integrantes do equipo, a franquía retirou os números das camisetas de [[Magic Johnson]] (#32), [[Kareem Abdul-Jabbar]] (#33), [[James Worthy]] (#42) e [[Jamaal Wilkes]] (#52).<ref name = retired/><ref name = wilkes/> Ademais, cinco xogadores: Johnson, Abdul-Jabbar, Wilkes, Worthy e McAdoo, así como o técnico [[Pat Riley]]{{refn|group=lower-alpha|[[Pat Riley]] foi nomeado tres veces adestrador do ano na NBA, e está considerado un dos dez mellores adestradores da historia da liga.}} e o propietario [[Jerry Buss]], foron incluídos no [[Basketball Hall of Fame]] como recoñecemento á súa achega ao mundo do baloncesto.<ref name = hallfame/> {{Cita centrada|A vindeira vez que escoites a palabra ''showtime'', lembra que é a túa chamada á acción, e estarás no camiño cara o éxito.<ref>{{Cita libro |apelidos=Caidmon |nome=Alis Rae |ano=2010 |título=Wishmaker |editorial=Tate Publishing |páxina=39 |isbn=161663328X}}</ref>|Alis Rae Caidmon<br /><small>''Wishmaker''</small> }} Dende o éxito dos Lakers na [[década de 1980]], o termo ten sido empregado frecuentemente para referirse a etapas gloriosas doutros equipos e deportes.<ref>{{Cita novas |url=http://es.eurosport.yahoo.com/noticias/liga-xavi-compara-bar%C3%A7a-al-showtime-de-lakers-192646512.html |título=Liga - Xavi compara su Barça al 'Showtime' de los Lakers |dataacceso=6 de marzo de 2013 |xornal=[[Eurosport]] |lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.acb.com/redaccion.php?id=85674 |título=Los Heat y la "LeBronmania" serán el nuevo "showtime" de la NBA |data=22 de xuño de 2012 |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=ACB.com |lingua=es |data-arquivo=29 de setembro de 2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130929183234/http://www.acb.com/redaccion.php?id=85674 |url-morta=yes }}</ref> [[Jerry Buss|Buss]], considerado o arquitecto do ''Showtime'', faleceu o [[18 de febreiro]] de [[2013]], sendo aínda propietario do equipo.<ref>{{Cita novas |url=http://www.publico.es/deportes/450892/fallece-jerry-buss-el-hombre-que-llevo-el-showtime-a-la-nba |título=Fallece Jerry Buss, el hombre que llevó el 'showtime' a la NBA |data=18 de febreiro de 2013 |dataacceso=28 de marzo de 2020 |xornal=[[Público (España)|Público]] |lingua=es}}</ref> No seu funeral, ao que acudiron boa parte dos ex xogadores e adestradores do equipo, lembrouse a súa gran contribución ao engrandecemento dos Lakers e a achega do ''Showtime'' ao mundo do baloncesto.<ref>{{Cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/02/21/jerry-buss-memorial-video-lakers_n_2736996.html |título=Jerry Buss Memorial: Kobe Bryant, Phil Jackson And More Recall Late Lakers Owner |data=21 de febreiro de 2013 |dataacceso=28 de marzo de 2020 |xornal=The Huffington Post |lingua=en}}</ref> Os Lakers non gañaron outro campionato ata a [[Tempada 1999-00 da NBA|tempada 1999-2000]], que comezou unha racha de tres títulos consecutivos liderados polas estrelas [[Shaquille O'Neal]] e [[Kobe Bryant]]. Con todo, o estilo do baixo a [[ofensiva triangular]] de [[Phil Jackson]] non era emocionante ou elegante, xeralmente esmagando os opoñentes baixo a forza de O'Neal.<ref>{{Cita novas |apelidos=Bonsignore |nome=Vincent |título=Familiar Ring With These Lakers |data=14 de hullo de 2000 |xornal=Daily News |lugar=Os Ánxeles |url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-83329019.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140610085450/http://www.highbeam.com/doc/1G1-83329019.html |dataarquivo=10 de xuño de 2014 |dataacceso=6 de xullo de 2020 |lingua=en |url-morta=yes }}</ref><ref>{{Cita novas |apelidos=Wolf |nome=Scott |título=O'Neal's impact can't be denied |data=15 de hullo de 2004 |xornal=Inland Valley Daily Bulletin |url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-14441086.html |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140610085448/http://www.highbeam.com/doc/1P2-14441086.html |dataarquivo=10 de xuño de 2014 |dataacceso=6 de xullo de 2020 |cita=O'Neal's championship teams never won with the style or grace of the "Showtime" Lakers in the 1980s and lacked the symbolic value of Jerry West and Wilt Chamberlain bringing the Lakers' first title to L.A. in 1972. |lingua=en |url-morta=yes }}</ref> [[Rudy Tomjanovich]] foi contratado en [[Tempada 2004-05 da NBA|2004]] para instalar un ataque de ritmo acelerado e revivir as altas puntuacións dos equipos da década de 1980.<ref>{{Cita novas |apelidos=Bresnahan |nome=Mike |título=Jackson Discusses With Two Busses |data=5 de marzo de 2005 |xornal=Los Angeles Times |url=https://articles.latimes.com/2005/mar/05/sports/sp-lakerep5 |urlarquivo=https://www.webcitation.org/6Crb3THYi?url=http://articles.latimes.com/2005/mar/05/sports/sp-lakerep5 |dataarquivo=12 de decembro de 2012 |lingua=en}}</ref> Non tivo éxito, e os Lakers regresaron ao ataque triangular cando Jackson regresou.<ref>{{Cita libro |apelidos=Lazenby |nome=Roland |ligazónautor=Roland Lazenby |título=The Show: The Inside Story of the Spectacular Los Angeles Lakers in the Words of Those Who Lived It |páxinas=434–445 |data=2006 |editorial=[[McGraw-Hill Professional]] |lugar=[[Nova York]] |isbn=978-0-07-143034-0 |url=https://archive.org/details/showinsidestoryo00laze/page/434 |lingua=en}}</ref> Baixo a gúia de Jackson, os Lakers foron de novo campións da NBA na [[Tempada 2008-09 da NBA|tempada 2008-09]] e [[Tempada 2009-10 da NBA|tempada 2009-10]]. Os [[Phoenix Suns]] co base [[Steve Nash]] foron un equipo corredor baixo a dirección de [[Mike D'Antoni]], e ''[[The New York Times]]'' referiuse a eles como "a encarnación desta época do Showtime de Los Angeles Lakers".<ref>{{Cita novas |apelidos=Robbins |nome=Liz |título=Suns Work Hard to Make Their Games Look That Fun |data=24 de xaneiro de 2007 |xornal=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2007/01/24/sports/basketball/24suns.html?_r=0 |dataacceso=6 de xullo de 2020|lingua=en}}</ref> Cando D'Antoni e Nash uníronse aos Lakers na [[Tempada 2012-13 da NBA|tempada 2012-13]], o base declarou, "Gustaríanos poder xogar ao baloncesto do 'Showtime'."<ref>{{Cita novas |apelidos=Bresnahan |nome=Mike |título=Mike D'Antoni says Lakers would love to play 'Showtime' ball |data=12 de decembro de 2012 |xornal=Los Angeles Times |url=https://www.latimes.com/sports/lakers/la-xpm-2012-nov-15-la-sp-ln-mike-dantoni-lakers-showtime-20121115-story.html |dataacceso=6 de xullo de 2020 |lingua=en}}</ref> Cun equipo máis lento do que tiña en Phoenix, D'Antoni finalmente abandonou o seu ataque rápido.<ref>{{Cita novas |apelidos=McMenamin |nome=Dave |título=D'Antoni: I don't have a system |data=6 de febreiro de 2013 |xornal=ESPN.com |url=https://www.espn.com/blog/los-angeles/lakers/post/_/id/35704/dantoni-i-dont-have-a-system |dataacceso=6 de xullo de 2020 |lingua=en}}</ref> Esa tempada, con todo, Magic Johnson comparou aos [[Los Angeles Clippers]], os [[Lakers–Clippers rivalry|rivais locais dos Lakers]], co Showtime. "Pensei que nunca volvería ver o Showtime de novo. E fun o arquitecto do Showtime. Os Clippers? Iso é Showtime", dixo.<ref>{{Cita novas |url=https://www.latimes.com/sports/la-xpm-2012-dec-26-la-sp-clippers-celtics-20121227-story.html |título=It's Showtime with the Clippers, says former Laker Magic Johnson |nome=Broderick |apelidos=Turner |xornal=Los Angeles Times |data=26 de decembro de 2012 |dataacceso=6 de xullo de 2020 |lingua=en}}</ref> == Estatísticas do equipo == {| class="wikitable" style="font-size:85%" !Tempada !Adestrador !Vitorias !Derrotas !Porcentaxe !Posto división !Clasificación final !Rival na final |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1979-80 da NBA|1979-80]] | [[Jack McKinney]]/[[Paul Westhead]] | align="center"|60 | align="center"|22 | align="center"|.732 | align="center"|1º | style="background:gold"|'''[[Finais da NBA de 1980|Campións da NBA]]''' |[[Philadelphia 76ers]] |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1980-81 da NBA|1980-81]] | Paul Westhead | align="center"|54 | align="center"|28 | align="center"|.659 | align="center"|2º | [[Play-offs da NBA 1981|Eliminados 1ª Rolda]] [[Conferencia Oeste da NBA|Conferencia Oeste]] | |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1981-82 da NBA|1981-82]] | Paul Westhead/[[Pat Riley]] | align="center"|57 | align="center"|25 | align="center"|.695 | align="center"|1º | style="background:gold"|'''[[Finais da NBA de 1982|Campións da NBA]]''' | [[Philadelphia 76ers]] |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1982-83 da NBA|1982-83]] | Pat Riley | align="center"|58 | align="center"|24 | align="center"|.707 | align="center"|1º | [[Finais da NBA de 1983|Derrota na Final]] | '''[[Philadelphia 76ers]]''' |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1983-84 da NBA|1983-84]] | Pat Riley | align="center"|54 | align="center"|28 | align="center"|.659 | align="center"|1º | [[Finais da NBA de 1984|Derrota na Final]] | '''[[Boston Celtics]]''' |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1984-85 da NBA|1984-85]] | Pat Riley | align="center"|62 | align="center"|20 | align="center"|.756 | align="center"|1º | style="background:gold"|'''[[Finais da NBA de 1985|Campións da NBA]]''' | [[Boston Celtics]] |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1985-86 da NBA|1985-86]] | Pat Riley | align="center"|62 | align="center"|20 | align="center"|.756 | align="center"|1º | [[Play-offs da NBA 1986|Eliminados Final]] da [[Conferencia Oeste da NBA|Conferencia Oeste]] | |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1986-87 da NBA|1986-87]] | Pat Riley | align="center"|65 | align="center"|17 | align="center"|.793 | align="center"|1º | style="background:gold"|'''[[Finais da NBA de 1987|Campións da NBA]]''' | [[Boston Celtics]] |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1987-88 da NBA|1987-88]] | Pat Riley | align="center"|62 | align="center"|20 | align="center"|.756 | align="center"|1º | style="background:gold"|'''[[Finais da NBA de 1988|Campións da NBA]]''' | [[Detroit Pistons]] |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1988-89 da NBA|1988-89]] | Pat Riley | align="center"|57 | align="center"|25 | align="center"|.695 | align="center"|1º | [[Finais da NBA de 1989|Derrota na Final]] | '''[[Detroit Pistons]]''' |- |style="background:#efefef;"|[[Tempada 1989-90 da NBA|1989-90]] | Pat Riley | align="center"|63 | align="center"|19 | align="center"|.768 | align="center"|1º | [[Play-offs da NBA 1990|Eliminados Semifinal]] [[Conferencia Oeste da NBA|Conferencia Oeste]] | |- |} *''Fonte: NBA.com.<ref name = estadis>{{Cita web |url=http://www.nba.com/lakers/history/year_by_year.html |título=Lakers Season-by-Season Records |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editor=NBA.com |lingua=en}}</ref> En '''letra grosa''', equipo vencedor.'' == Xogadores == Os seguintes xogadores xogaron máis dunha tempada no elenco dos Lakers durante a era do ''showtime'' (1979-1990):<ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1980.html |título=1979-80 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1981.html |título=1980-81 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1982.html |título=1981-82 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1983.html |título=1982-83 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1984.html |título=1983-84 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1985.html |título=1984-85 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1986.html |título=1985-86 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1987.html |título=1986-87 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1988.html |título=1987-88 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1989.html |título=1988-89 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.basketball-reference.com/teams/LAL/1990.html |título=1989-90 Los Angeles Lakers Roster and Stats |dataacceso=28 de marzo de 2020 |editorial=Basketball-Reference.com |lingua=en}}</ref> {| class="wikitable" border="0" style="background:#fffff" |+ align="center" style="background:#Fcb625"| '''Principais xogadores''' |- ! style="background:#efefef;"| '''#''' !! style="background:#efefef;" width=250 px| Nome !! style="background:#efefef;" width=400 px| Tempadas !! style="background:#efefef;" | Campionatos !! style="background:#efefef;" | Logros persoais{{refn|group=lower-alpha|Refírese unicamente aos logros alcanzados durante a época do ''showtime''.}} |- |32 |'''[[Magic Johnson]]''' <small>([[Basketball Hall of Fame|HoF]])</small> |'''11''' <small>([[Tempada 1979-80 da NBA|1979-80]], [[Tempada 1980-81 da NBA|1980-81]], [[Tempada 1981-82 da NBA|1981-82]], [[Tempada 1982-83 da NBA|1982-83]], [[Tempada 1983-84 da NBA|1983-84]], [[Tempada 1984-85 da NBA|1984-85]], [[Tempada 1985-86 da NBA|1985-86]], [[Tempada 1986-87 da NBA|1986-87]], [[Tempada 1987-88 da NBA|1987-88]], [[Tempada 1988-89 da NBA|1988-89]], [[Tempada 1989-90 da NBA|1989-90]])</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] |<small> *[[MVP da Tempada da NBA|MVP da Tempada]] en 1987, 1989, 1990 *[[Premio Bill Russell ao MVP das Finais da NBA|MVP das Finais]] en [[Finais da NBA de 1980|1980]], [[Finais da NBA de 1982|1982]], [[Finais da NBA de 1987|1987]] *[[NBA All-Star Game|All-Star]] en [[All-Star Game da NBA 1980|1980]], [[All-Star Game da NBA 1982|1982]], [[All-Star Game da NBA 1983|1983]], [[All-Star Game da NBA 1984|1984]], [[All-Star Game da NBA 1985|1985]], [[All-Star Game da NBA 1986|1986]], [[All-Star Game da NBA 1987|1987]], [[All-Star Game da NBA 1988|1988]], [[All-Star Game da NBA 1989|1989]], [[All-Star Game da NBA 1990|1990]]</small> |- |33 |'''[[Kareem Abdul-Jabbar]]''' <small>([[Basketball Hall of Fame|HoF]])</small> |'''10''' <small>(1979-80, 1980-81, 1981-82, 1982-83, 1983-84, 1984-85, 1985-86, 1986-87, 1987-88, 1988-89)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | <small> *[[MVP da Tempada da NBA|MVP da Temporada]] en 1980 *[[Premio Bill Russell ao MVP das Finais da NBA|MVP das Finais]] en [[Finais da NBA de 1985|1985]] *[[NBA All-Star Game|All-Star]] en [[All-Star Game da NBA 1980|1980]], [[All-Star Game da NBA 1981|1981]], [[All-Star Game da NBA 1982|1982]], [[All-Star Game da NBA 1983|1983]], [[All-Star Game da NBA 1984|1984]], [[All-Star Game da NBA 1985|1985]], [[All-Star Game da NBA 1986|1986]], [[All-Star Game da NBA 1987|1987]], [[All-Star Game da NBA 1988|1988]], [[All-Star Game da NBA 1989|1989]]</small> |- |21 |'''[[Michael Cooper]]''' |'''11''' <small>(1979-80, 1980-81, 1981-82, 1982-83, 1983-84, 1984-85, 1985-86, 1986-87, 1987-88, 1988-89, 1989-90)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] |<small> *[[Mellor Defensor da NBA]] en 1987</small> |- |31 |'''[[Kurt Rambis]]''' |'''7''' <small>(1981-82, 1982-83, 1983-84, 1984-85, 1985-86, 1986-87, 1987-88) </small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |42 |'''[[James Worthy]]''' <small>([[Basketball Hall of Fame|HoF]])</small> |'''8''' <small>(1982-83, 1983-84, 1984-85, 1985-86, 1986-87, 1987-88, 1988-89, 1989-90) </small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] |<small> *[[Premio Bill Russell ao MVP das Finais da NBA|MVP das Finais]] en [[Finais da NBA de 1988|1988]] *[[NBA All-Star Game|All-Star]] en [[All-Star Game da NBA 1986|1986]], [[All-Star Game da NBA 1987|1987]], [[All-Star Game da NBA 1988|1988]], [[All-Star Game da NBA 1989|1989]], [[All-Star Game da NBA 1990|1990]]</small> |- |4 |'''[[Byron Scott]]''' |'''7''' <small>(1983-84, 1984-85, 1985-86, 1986-87, 1987-88, 1988-89, 1989-90)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |52 |'''[[Jamaal Wilkes]]''' <small>([[Basketball Hall of Fame|HoF]])</small> |'''6''' <small>(1979-80, 1980-81, 1981-82, 1982-83, 1983-84, 1984-85)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] |<small> *[[NBA All-Star Game|All-Star]] en [[All-Star Game da NBA 1981|1981]], [[All-Star Game da NBA 1983|1983]]</small> |- |45 |'''[[A.C. Green]]''' |'''5''' <small>(1985-86, 1986-87, 1987-88, 1988-89, 1989-90) </small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] |<small> *[[NBA All-Star Game|All-Star]] en [[All-Star Game da NBA 1990|1990]]</small> |- |40 |'''[[Mike McGee]]''' |'''5''' <small>(1981-82, 1982-83, 1983-84, 1984-85, 1985-86) </small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |25 |'''[[Mitch Kupchak]]''' |'''5''' <small>(1981-82, 1982-83, 1983-84, 1984-85, 1985-86)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |11 |'''[[Bob McAdoo]]''' <small>([[Basketball Hall of Fame|HoF]])</small> |'''4''' <small>(1981-82, 1982-83, 1983-84, 1984-85)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |10 |'''[[Norm Nixon]]''' |'''4''' <small>(1979-80, 1980-81, 1981-82, 1982-83)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] |<small> *[[NBA All-Star Game|All-Star]] en [[All-Star Game da NBA 1982|1982]]</small> |- |43 |'''[[Mychal Thompson]]''' |'''3''' <small>(1987-88, 1988-89, 1989-90)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |55 |'''[[Billy Thompson]]''' |'''2''' <small>(1986-87, 1987-88)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]][[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |15 |'''[[Eddie Jordan]]''' |'''4''' <small>(1980-81, 1981-82, 1982-83, 1983-84) </small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |35 |'''[[Larry Spriggs]]''' |'''3''' <small>(1983-84, 1984-85, 1985-86)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |9 |'''[[Jim Chones]]''' |'''2''' <small>(1979-80, 1980-81)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |14 |'''[[Brad Holland]]''' |'''2''' <small>(1979-80, 1980-81)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |40 |'''[[Jim Brewer]]''' |'''2''' <small>(1980-81, 1981-82)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |12 |'''[[Ronnie Lester]]''' |'''2''' <small>(1984-85, 1985-86) </small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |19 |'''[[Tony Campbell]]''' |'''2''' <small>(1987-88, 1988-89)</small> | align=center | [[Ficheiro:Larry O'Brien Championship Trophy icon.svg|15px]] | |- |0 |'''[[Orlando Woolridge]]''' |'''2''' <small>(1988-89, 1989-90)</small> | | |- |} == Notas == {{listaref|group=lower-alpha}} ;Referencias {{listaref|2}} == Véxase tamén == {{commonscat|Los Angeles Lakers|Los Angeles Lakers}} === Outros artigos === * [[Historia de Los Angeles Lakers]] * [[Historia da NBA]] * [[Dream Team]] === Bibliografía === *{{Cita libro |apelidos1=Ostler |nome1=Scott |apelidos2=Springer |nome2=Steve |data=1988 |título=Winnin' times: the magical journey of the Los Angeles Lakers |editorial=Collier Books |isbn=0-02-029591-X |lingua=en |ref=harv}} *{{Cita libro |apelidos=Ramsey |nome=Dr. |ano=2004 |título=Dr. Jack's Leadership Lessons Learned From a Lifetime in Basketball |url=https://archive.org/details/drjacksleadershi0000rams |editorial=John Wiley & Sons |isbn=9780471469292 |lingua=en |ref=harv}} *{{Cita libro |apelidos=Springer |nome=Steve |data=2012 |título=100 Things Lakers Fans Should Know & Do Before They Die |editorial=Triumph Books |isbn=9781617495847 |lingua=en |ref=harv}} === Ligazóns externas === *{{cita web|url=http://www.marca.com/blogs/he-got-game/2012/08/25/los-angeles-lakers-showtime-en-oro-y.html|título=Los Ángeles Lakers: Showtime en oro y púrpura|autor=''[[MARCA|Marca]]''}} *{{cita web|url=http://www.nba.com/lakers/|título=The official site of the Los Angeles Lakers|autor=[[NBA]]|idioma=inglés}} {{Barra portal|Baloncesto}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Los Angeles Lakers]] 753rvwmb81skka9j3vrx7gkc9s5bwdb 0 491747 6147496 5402912 2022-08-01T13:39:20Z Xas 1888 corrixo wikitext text/x-wiki {{Homónimos}} O nome de '''Manuel Rodríguez Rodríguez''' pode referirse a: *'''[[Manuel Rodríguez Rodríguez (mestre)|Manuel Rodríguez Rodríguez]]''', filólogo e escritor galego (m. 1908). *'''[[Manuel Rodríguez Rodríguez (relixioso)|Manuel Rodríguez Rodríguez]]''', relixioso e escritor galego (1898-1975). ==Véxase tamén== *{{icona homónimos|Manuel Rodríguez}} {{control de autoridades}} baowajunn32jroxst6mf905ko8n22rs 0 492191 6148252 5407447 2022-08-02T11:14:14Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{seniw}} O bus '''Eurostar 1000''' é un tipo de bus para [[Satelite artificial|satélites]] fabricado en [[Francia]] por [[Matra Marconi]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/e/eurostar1000.html|título=Eurostar 1000|dataacceso=21 de marzo de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sat/mm_eurostar-1000.htm|título=Matra Marconi: Eurostar-1000|dataacceso=21 de marzo de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Características == O bus Eurostar 1000 é a primeira xeración de buses fabricados por Matra Marconi. Está pensado para satélites na órbita xeoestacionaria, principalmente para [[Satélite de comunicacións|satélites de comunicacións]]. Usouse exclusivamente nos catro satélites da serie [[Inmarsat 2]], adicados a proporcionar comunicacións civís, cunha masa duns 1300&nbsp;kg cada un.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Eurostar 2000]] *[[Eurostar 3000]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] jvv85dc1kum69u9sp01y70ptdkrdami 0 494008 6148169 6097153 2022-08-02T10:09:13Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Vasco Navarro da Graça Moura,''' nado no [[Porto, Portugal|Porto]] o [[3 de xaneiro]] de [[1942]] e finado en [[Lisboa]] o [[27 de abril]] de [[2014]], foi un [[escritor]], [[Tradución|tradutor]] e [[político]] [[Portugal|portugués]].<ref>{{Cita web|título=Biografia - Vasco Graça Moura|url=https://www.escritas.org/pt/bio/vasco-graca-moura|páxina-web=escritas.org|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt}}</ref> == Traxectoria == Vasco Graça Moura naceu o 3 de xaneiro de 1942, na freguesía de Foz do Douro, no [[Porto, Portugal|Porto]]. Era fillo de Francisco José da Graça Moura e de María Teresa Amado da Cunha Seixas Navarro de Castro, da burguesía do Norte de Portugal.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Vasco Graça Moura|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Vasco_Gra%C3%A7a_Moura&oldid=112704196|data=2018-12-16|lingua=es}}</ref> [[Licenciatura|Licenciado]] en Dereito pola Facultade de Dereito da Universidade de Lisboa, onde colaborou na publicación académica ''Quadrante'' ([[1958]]-[[1962]]) publicada pola Asociación Académica da Facultade de [[Dereito]] de Lisboa. Pasou 39 meses na tropa, nunha tempo en que xa estaba casado e era pai de dous fillos. Foi [[avogado]] entre [[1966]] e [[1983]]. Tras o [[Revolución dos Caraveis|25 de Abril de 1974]], adheriuse ao Partido Social Demócrata, sendo chamado a exercer os cargos de Secretario de Estado da Seguridade social (IV Goberno Provisional, do [[Político independente|independente]] pro-Comunista [[Vasco Gonçalves]], porén con participación de elementos ligados ao Grupo dos Nove e dos Retornados (VI Goberno Provisional, José Piñeiro de Azevedo). Na década dos [[Década de 1980|80]] entrou definitivamente na carreira literaria, que o había de confirmar como un nome central da literatura portuguesa da segunda metade [[século XX]] e un dos maiores defensores da [[lingua portuguesa]]<ref>{{Cita web|título=Vasco Graça Moura. Portugal perdeu grande poeta e defensor da língua, diz Maria Teresa Horta|url=https://ionline.sapo.pt/artigo/317785/vasco-graca-moura-portugal-perdeu-grande-poeta-e-defensor-da-lingua-diz-maria-teresa-horta?seccao=Portugal|páxina-web=ionline|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt}}</ref>. Divorciouse da súa primeira muller, Maria Fernanda de Sá Dantas, no inicio dos anos 80, e volveu casar dúas veces máis. Primeiro coa ensaísta Clara Crabbé Rocha — filla de [[Miguel Torga]] e de Andrée Crabbé Rocha &mdash;, en 1985, e despois con Maria do Rosário Sousa Machado, en [[1985|1987]], con quen tivo dúas fillas máis, enternecidamente citadas en varios poemas dos seus últimos libros. A súa última c''o''mpañeira foi Maria Bochicchio (italiana), que o acompañou até preto da súa morte e con quen publicou ''O Binomio de Newton & A Venus de Milo.'' Foi director da RTP2 ([[1978]]), administrador da Prensa Nacional - Casa da Moeda ([[1979]]-[[1989]]), presidente da Comissão Executiva das Comemorações do Centenário de [[Fernando Pessoa|Fernando Persoa]] (1988) e da Comissão Nacional para as Comemorações doss [[Descubrimentos portugueses|Descobrimentos Portugueses]] (1988-1995), director da revista ''Océanos'' (1988-1995), director da Fundação Casa de Mateus comisario-xeral de Portugal para a [[Exposición Universal de Sevilla de 1992|Exposición Universal de Sevilla]] (1988-1992) e director do Serviço de Bibliotecas e Apoio à Leiturada [[Fundación Calouste Gulbenkian]] (1996-1999).<ref>{{Cita web|título=Biografia|url=http://livro.dglab.gov.pt/sites/DGLB/Portugues/autores/Paginas/PesquisaAutores1.aspx?AutorId=8461|páxina-web=livro.dglab.gov.pt|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt}}</ref> Graça Moura foi unha das voces máis críticas do Acordo Ortográfico de 1990, considerando que o mesmo só "serve intereses xeopolíticos e empresariais brasileiros, en detrimento de intereses inalienábeis dos demais falantes de portugués no mundo".<ref>{{Cita web|título=Vasco Graça Moura nomeado presidente do CCB - PÚBLICO|url=http://www.publico.pt/culturaipsilon/noticia/vasco-graca-moura-nomeado-presidente-do-ccb-1529985|páxina-web=archive.is|data=2014-06-18|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt|data-arquivo=18 de xuño de 2014|url-arquivo=https://archive.today/20140618104329/http://www.publico.pt/culturaipsilon/noticia/vasco-graca-moura-nomeado-presidente-do-ccb-1529985|url-morta=unfit}}</ref> Xuntamente con António Mega Ferreira, foi o autor da proposta de realización da [[:pt:Exposição Mundial de 1998|Exposição Mundial de 1998]] en [[Lisboa]], que máis tarde sería considerada polo Bureau International de Expositions unha das mellores exposicións internacionais de sempre. De novo polo PSD foi durante dez anos consecutivos deputado ao [[Parlamento Europeo]], integrando o Grupo do [[Partido Popular Europeo]], desde [[1999]] até [[2009]]. En [[xaneiro]] de 2012, o Secretario de Estado da Cultura do goberno de [[Pedro Passos Coelho|Passos Coello]], Francisco José Viegas, nomeouno para a presidencia da Fundación [[Centro Cultural de Belém|Centro Cultural de Belén]], substituíndo así António Mega Ferreira, manténdose no cargo mesmo cando procuraba curarse do cancro que lle provocou a morte, o [[27 de abril]] de [[2014]].<ref>{{Cita web|título=Morreu Vasco Graça Moura, um intelectual renascentista no século XXI|url=https://www.publico.pt/2014/04/27/culturaipsilon/noticia/morreu-vasco-graca-moura-1633758|páxina-web=PÚBLICO|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt|nome=Luís Miguel|apelidos=Queirós}}</ref> O mesmo día, [[Pedro Passos Coelho|Pedro Passos Coello]], ex-primeiro ministro de Portugal, destacou o percorrido político de Graça Moura e a súa actividade como "divulgador das letras portuguesas", afirmando que o escritor deixou un "vasto legado literario, marcado pola inspiración e pola dedicación á lingua portuguesa, que enriqueceu como poucos, unha constante procura da identidade nacional e un clarividente pensamento sobre as raíces, a herdanza política e filosófica e o futuro da Europa", concluíndo: "Portugal perdeu hoxe un dos seus maiores cidadáns".<ref>{{Cita web|título="Portugal perdeu um dos seus maiores cidadãos"|url=https://www.noticiasaominuto.com/pais/209415/portugal-perdeu-um-dos-seus-maiores-cidadaos|páxina-web=noticiasaominuto.com|data=2014-04-27|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt}}</ref> Colaborou na prensa destacando os seus artigos semanais no Diário de Notícias.<ref>{{Cita novas|título=Vasco Graça Moura, la gracia de ser poeta|url=https://elpais.com/cultura/2014/05/16/actualidad/1400192528_136089.html|xornal=El País|data=2014-05-16|data-acceso=2020-04-06|issn=1134-6582|lingua=es|nome=Antonio Jiménez|apelidos=Barca}}</ref> Vasco Graça Moura foi membro efectivo da Académie Européenne de Poésie (Luxemburgo). As súas obras foron traducidas ao [[Lingua italiana|italiano]], [[Lingua francesa|francés]], [[Lingua alemá|alemán]], [[Lingua sueca|sueco]] e [[Lingua castelá|español.]]<ref>{{Cita web|título=Vasco Graça Moura: biografia e todos os Livros|url=https://www.fnac.pt/Vasco-Graca-Moura/ia102125/biografia|páxina-web=www.fnac.pt|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt|data-arquivo=06 de abril de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200406115346/https://www.fnac.pt/Vasco-Graca-Moura/ia102125/biografia|url-morta=yes}}</ref> == Obras == ; ; Poesía Para el, a poesía "é uma questão de técnica e de melancolia", crecendo de ''A Furiosa Paixão pelo Tangível'' a través dunha densa rede metafórica que combina a intertextualidade, relacionada especialmente con [[Luís de Camões|Camões]], Jorge de Sena, Dante, Shakespeare e Rilke, obxectos privilexiados de estudo deste autor, e unha tendencia ironicamente discursivista asentada na axilidade sintáctica.<ref>{{Cita web|título=Vasco Graça Moura. Wook|url=https://www.wook.pt/autor/vasco-graca-moura/17524|páxina-web=www.wook.pt|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt-PT}}</ref> *''Modo Mudando'' (1963).<ref>{{Cita web|título=Vasco Graça Moura, el gran intelectual de la derecha portuguesa|url=https://www.lavanguardia.com/cultura/20140427/54407305379/vasco-graca-moura-el-gran-intelectual-de-la-derecha-portuguesa.html|páxina-web=La Vanguardia|data-acceso=2020-04-06|lingua=es}}</ref> *''Semana Inglesa'' (1965)''.'' Edición do autor distribuída pola Livraria Divulgação *''O Mês de Dezembro e Outros Poemas'' (1976). Ed. Inova. 68 páxs. *''A Sombra das Figuras'' (1985). *''O Concerto Campestre'' (1993). Quetzal Editores. 81 páxs. *''Sonetos Familiares'' (1994). Quetzal Editores. 49 páxs. *''Uma Carta no Inverno'' (1997). Quetzal Editores. 79 páxs. *''Nó cego, o Regresso'' (2000). Edições Asa. 98 páxs. *''Testamento de VGM'' (2001). Edições Asa. *''Letras do Fado Vulgar'' (2001). Quetzal Editores. 71 páxs. *''Variações Metálicas'' (2004). Edições Asa. 88 páxs. *''Mais Fados & Companhia'' (2004). Corda Seca & Público. Música. 12 páxs. *''Os Poemas da Minha Vida'' (2005). Público. 148 páxs. *''Os nossos tristes assuntos'' (2006). *''O Caderno da Casa das Nuvens'' (2010). Edições Afrontamento. 72 páxs. *''Poesia Reunida, vol. 1'' (2012). Quetzal Editores. *''Poesia Reunida, vol. 2'' (2012). *''A Puxar ao Sentimento. Trinta e Um Fadinhos de Autor'' (2018). Quetzal Editores. 88 páxs. Póstumo. ==== Teatro ==== ''Ronda dos Meninos Expostos'' (1987). Quetzal Editores. 51 páxs. ; Ensaio * ''Luís de Camões: Alguns Desafios'' (1980). Vasco. 144 páxs. * ''Caderno de Olhares'' (1983). Porto, Oiro do día. * ''Camões e a Divina Proporção'' (1985). Imprensa Nacional Casa da Moeda. 352 páxs. * ''Os Penhascos e a Serpente'' (1987). Quetzal Editores. 216 páxs. * ''Várias Vozes'' (1987). Editorial Presença. 236 páxs. * ''Fernão Gomes e o Retrato de Camões'' (1987). Imprensa Nacional Casa da Moeda. 106 páxs. * ''Cristóvão Colombo e a floresta das asneiras'' (1991). Quetzal Editores. 205 páxs. * ''Sobre Camões, Gândavo e Outras Personagens'' (2000). Campo das Letras. 164 páxs. * ''Adamastor, Nomen Gigantis'' (2000). Edições Afrontamento. 72 páxs. Texto de Vasco Graça Moura sobre unha escultura popular de José de Guimarães acompañado por esbozos e fotografías de obras de José de Guimarães. * ''Páginas do Porto'' (2001). Edições Asa. Con Treze Desenhos de António Cruz. 128 páxs. * ''Fantasia e Objectividade nos Descobrimentos Portugueses'' (2006). Alêtheia Editores. * ''Acordo Ortográfico: A Perspectiva do Desastre'' (2008). Alêtheia Editores. * ''Diálogo com (algumas) imagens'' (2009). Athena. 196 páxs. * ''Amália Rodrigues: dos poetas populares aos poetas cultivados'' (2010). * ''Miguel Veiga - Cinco Esboços para um Retrato'' (2011). * ''Os Lusíadas para Gente Nova'' (2012). Gradiva. 152 páxs. * ''A Identidade Cultural Europeia'' (2013). Fundação Francisco Manuel dos Santos. * ''Discursos Vários Poéticos'' (2013). Verbo. 544 páxs. * ''Retratos de Camões'' (2014). Editora Guerra & Paz. ; ; Relatos *''Quatro Últimas Canções'' (1987). 2ª ed. en 2009, Quetzal Editores ; Novela * ''Naufrágio de Sepúlveda'' (1988).<ref>{{Cita libro|título=Naufrágio de Sepúlveda: romance|url=https://books.google.pt/books?id=SVxfAAAAMAAJ&q=romance+inauthor:%22Vasco+Gra%C3%A7a+Moura%22&dq=romance+inauthor:%22Vasco+Gra%C3%A7a+Moura%22&hl=pt-PT&sa=X&ved=0ahUKEwiNiqiHxrLRAhUESBQKHcOaDrQQ6AEIJzAD|editorial=Quetzal|data=1988|lingua=pt|nome=Vasco Graça|apelidos=Moura}}</ref> Quetzal Editores. 176 páxs. * ''Partida de Sofonisba às seis e doze da manhã'' (1993). Quetzal Editores. 312 páxs. * A ''Morte de Ninguém'' (1998). Quetzal Editores. 184 páxs. *''Meu Amor, Era de Noite'' (2001). Quetzal Editores. 181 páxs. * ''Enigma de Zulmira'' (2002).<ref>{{Cita web|título="O enigma de Zulmira", de Vasco Graça Moura, é lançado hoje em Lisboa|url=https://www.publico.pt/2002/10/25/culturaipsilon/noticia/o-enigma-de-zulmira-de-vasco-graca-moura-e-lancado-hoje-em-lisboa-191783|páxina-web=PÚBLICO|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt|nome=Carlos Câmara|apelidos=Leme}}</ref> Quetzal Editores. 175 páxs. *''Sete Livros e um CD'' (2002). Edições Asa. * ''Por detrás da magnólia'' (2008).<ref>{{Cita web|url=https://eplum.files.wordpress.com/2007/03/magnolia.pdf|páxina-web=eplum.files.wordpress.com|título=Magnolia|data-acceso=|lingua=pt}}</ref> Bertrand Editora. 208 páxs. *''Alfreda ou a Quimera'' (2008). Bertrand Editora. 240 páxs. *''O pequeno-almoço do Sargento Beauchamp: (uma novela)'' (2008).<ref>{{Cita libro|título=O pequeno-almoço do Sargento Beauchamp: (uma novela)|url=https://books.google.pt/books?id=AGoVAQAAMAAJ&q=novela+inauthor:%22Vasco+Gra%C3%A7a+Moura%22&dq=novela+inauthor:%22Vasco+Gra%C3%A7a+Moura%22&hl=pt-PT&sa=X&ved=0ahUKEwjhwKfxyLLRAhULVhQKHc1YDpIQ6AEILDAD|editorial=Aletheia Editores|data=2008|ISBN=978-989-622-138-6|lingua=pt|nome=Vasco Graça|apelidos=Moura}}</ref> Alêtheia Editores. 134 páxs. * ''Morte no Retrovisor'' (2008). Quetzal Editores. 232 páxs. *''Os Desmandos de Violante'' (2011).<ref>{{Cita web|título=Os Desmandos de Violante - Livro - WOOK|url=https://www.wook.pt/livro/os-desmandos-de-violante-vasco-graca-moura/11819593|páxina-web=www.wook.pt|data-acceso=2020-04-06|lingua=pt-PT}}</ref> Alêtheia Editores. 164 páxs. *''O Mestre de Música'' (2015)<ref>{{Cita libro|título=O mestre de música|url=https://books.google.pt/books?id=GKzxCgAAQBAJ&dq=romance+inauthor:%22Vasco+Gra%C3%A7a+Moura%22&hl=pt-PT&source=gbs_navlinks_s|editorial=Alêtheia Editores|data=2015-11-18|ISBN=978-989-622-803-3|lingua=pt-BR|nome=Vasco Graça|apelidos=Moura}}</ref>. Alêtheia Editores. 164 páxs. (Continuación de ''O pequeno-almoço do Sargento Beauchamp'') *''As botas do Sargento'' (2016). Quetzal Editores. 48 páxs. Lit. infantil. ; ; Diario e Crónica * ''Circunstâncias Vividas'' (1995). Bertrand Editora. * ''Contra Bernardo Soares e Outras Observações'' (1999). Campo das Letras. 245 páxs. ; Traducións (resumo) Tradutor de: ''Fedra,'' ''Andromaca'' e ''Berenice'', de Racine; de ''O Cid'', de Corneille; d.e ''O misantropo'', de [[Molière]] *''[[A divina comedia|A Divina Comédia]]'', ''de [[Dante Alighieri|Dante]] Alighieti'' (2000). Bertrand Editora. 896 páxs. *''Cyrano de Bergerac'', de [[Edmond Rostand]] *''Os Sonetos'', ''de [[William Shakespeare|Shakespeare]]'' (2002). Bertrand Editora. *''Os Testamentos'' de [[François Villon]] ''e algumas baladas mais'' (1997). Campo das Letras. 264 páxs. *''A Vita Nuova de Dante Alighieri'' (2001). Bertrand Editora. 152 páxs. *''Alguns amores'', ''de Ronsard'' (2003). Bertrand Editora. 160 páxs. *''Elegias de Duino'' e ''Os Sonetos a Orfeu'' (1994, Quetzal Editores, 78 páxs.) de [[Rainer Maria Rilke]] *''Os triunfos'', ''de [[Francesco Petrarca|Petrarca]]'' (2004). Bertrand Editora. 350 páxs. *''As Rimas'', ''de Petrarca'' (2003). Bertrand Editora * O ''Poema sobre o Desastre de Lisboa'', de [[Voltaire]] (2013). Ed. bilingüe. Alêtheia Editores. *''Elegias de Duíno e Os Sonetos a Orfeu, de Rainer Maria Rilke'' (2017). Ed. bilingüe. Quetzal Editores. 216 páxs. *Romanceiro Cigano seguido de Pranto por Ignacio Sánchez Mejías (2019). Quetzal Editores. 160 páxs. '''Antoloxías''' * ''As mais belas Histórias Portuguesas de Natal'' (2008). Quetzal Editores. * ''366 Poemas que Falam de Amor'' (2003). Quetzal Editores. 524 páxs. * ''Visto da Margem Sul do Rio o Porto'' (2013). Modo de Ler. *''O Binómio de Newton & A Vénus de Milo. Poesia e Ciência na Literatura Portuguesa - Uma Antologia'' (2011). Con Maria Bochicchio. Alêtheia Editores. 175 páxs. *''Antologia dos Sessenta Anos'' (2002). Edições Asa. 192 páxs. == Premios e distincións == ; Premios * 1995: Prémio Pessoa. * 2002: Prémio Internacional "''La cultura del mar''", en [[:pt:Itália|Itália]]. * 2004: Coroa de Ouro do Festival de Poesia de Struga, Macedónia. ''Struga Poetry Evenings'' {{en}}. * 2007: Prémio Vergílio Ferreira. * 2007: Prémio de Tradução do Ministerio da Cultura de [[Italia]], que distingue anualmente o mellor tradutor estranxeiro de obras italianas. *2007: Prémio Max Jacob para Poesía Estranxeira * 2010: Tributo de Consagração Fundação Inês de Castro. * 2010: Prémio Europa David Mourão-Ferreira. * 2010: Prémio Alberto Pimenta do Clube Literário do Porto. * 2013: Prémio Morgado de Mateus. ; Obras premiadas * 1984: Prémio Literário Município de Lisboa por ''Os rostos comunicantes'' * 1987: Prémio Literário Município de Lisboa por ''A furiosa paixão pelo tangível'' * 1994: Prémio de Poesia do P.E.N. Clube Português por ''O concerto campestre'' * 1995: Prémio Municipal Eça de Queirozpor ''Sonetos familiares'' * 1996: Grande Prémio de Tradução Literária por ''Vita Nuova'' de Dante * 1997: Grande Prémio de Poesia APE/CTT por ''Uma carta no Inverno'' * 2004: Prémio Internacional Diego Valeri por ''Rimas'' de Petrarca * 2004: Grande Prémio de Romance e Novela APE/IPLB (2004) por ''Por detrás da magnólia'' * 2006: Prémio de Tradução Paulo Quintela, da Universidade de Coimbra (2006) por ''Rimas'' de Petrarca ; Condecoracións portuguesas * {{PORb}} Oficial da Ordem Militar de Sant'Iago da Espada de [[Portugal]] (3 de agosto de 1983). * {{PORb}} Grã-Cruz da Ordem do Infante D. Henrique de Portugal (8 de xuño de 2010). * {{PORb}} Grã-Cruz da Ordem Militar de Sant'Iago da Espada de Portugal (31 de xaneiro de 2014) ; Outras condecoracións * {{BRAb}} Oficial da Ordem de Rio Branco do Brasil (1989). * {{BRAb}} Medalha da Marinha Brasileira do [[:pt:Brasil|Brasil]] (1990). * {{ITAb}} Medalha de Ouro da Cidade de [[Florencia]] de Italia (1998) polas súas traducións de Dante. * {{BRAb}} Grã-Cruz da Ordem do Mérito Cívico e Cultural do Brasil (? de ? de 2005). == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * ''Modo Mudando. Sete ensaios sobre a obra de vasco graça moura'' (2000). Campo das Letras. ISBN 9789726102038 === Ligazóns externas === * [https://archive.today/20140202010243/http://www.dglb.pt/sites/DGLB/Portugues/autores/Paginas/PesquisaAutores1.aspx?AutorId=8461 Biografía de Graça Moura] na Direcção Geral do Livro e das Bibliotecas (Centro de Documentação de Autores Portugueses, 2013) {{Control de autoridades}} {{DEFAULTSORT:Graça Moura, Vasco}} [[Categoría:Finados por cancro]] [[Categoría:Europarlamentarios de Portugal]] [[Categoría:Escritores de Portugal]] [[Categoría:Tradutores ao portugués]] [[Categoría:Tradutores de Portugal]] [[Categoría:Poetas de Portugal]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Lisboa]] [[Categoría:Nados no Porto]] [[Categoría:Finados en 2014]] [[Categoría:Nados en 1942]] rmchyy2i464sx9su2v24uv1btqi7fe5 0 495438 6147982 6130911 2022-08-02T06:17:23Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=The Dears|xp=rock|imaxe=TheDears.jpg|pé=|orixe=[[Montreal]]|país={{CAN}}|período=1995 - presente|xénero=[[indie rock]]|selo=Pheromone, [[Grenadine Records|Grenadine]], [[MapleMusic Recordings|MapleMusic]], [[Bella Union]], [[Arts & Crafts]], [[Dangerbird Records|Dangerbird]], Albert, Arts & Crafts México|membros=Murray Lightburn<br/>Natalia Yanchak<br/>Jeff Luciani|antigos_membros=|relacionados=[[Thrush Hermit]], [[Pony Up]]|web=[http://www.thedears.org/ thedears.org]}} '''The Dears''' é unha banda canadense de [[indie rock]] procedente de [[Montreal]], [[Quebec]]. O grupo está liderado polo matrimonio formado polo cantante e guitarrista Murray Lightburn e a teclista Natalia Yanchak. Ata a data a banda leva publicados sete álbums de estudio.<ref>{{Cita web|título=The Dears|url=https://www.discogs.com/artist/296667-The-Dears|páxina-web=Discogs|data-acceso=2020-04-20|lingua=en}}</ref> == Historia == A banda formouse no ano 1995 e publicou o seu primeiro álbum de estudio, ''[[End of a Hollywood Bedtime Story]]'', en [[2000]].<ref>Carpenter, Lorraine (2011). ''The Dears: Lost in The Plot''. Montreal, QC: Invisible Publishing. ISBN <bdi>192674313X</bdi></ref> O seu son pop escuro e orquestral e os seus dramáticos concertos situaron a The Dears como parte do emerxente renacemento do indie canadense da época. En [[2001]] e [[2002]] a banda publicou os EPs ''Orchestral Pop Noir Romantique'' e ''Protest,'' ademais dunha colección de cancións inéditas, ''Nor the Dahlias''. En [[2003]] editaron o seu segundo álbum de estudio, ''[[No Cities Left]]'', e unha serie de concertos no festival SXSW '04 lanzou a súa carreira internacional.<ref>{{Cita web|título=Drowned in Sound - Reviews - Albums - The Dears - No Cities Left|url=http://www.drownedinsound.com/release/view/2886|páxina-web=web.archive.org|data=2007-02-28|data-acceso=2020-04-20|data-arquivo=28 de febreiro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070228020043/http://www.drownedinsound.com/release/view/2886|url-morta=yes}}</ref> The Dears xirou estensamente polo [[Canadá]], os [[Estados Unidos]], [[Europa]], [[Xapón]] e [[Australia]] promocionando o lanzamento internacional de ''No Cities Left'' e regresou ao estudio de gravación en [[2005]]. ''[[Gang of Losers]]'' foi publicado en 2006 e foi ben recibido pola prensa.<ref>{{Cita web|título=Gang Of Losers by The Dears|url=https://www.metacritic.com/music/gang-of-losers/the-dears|data-acceso=2020-04-20|lingua=en}}</ref> The Dears tiveron actuación de alto perfil como abreconcertos para [[Sloan]], [[The Tragically Hip]], [[Keane]], [[The Secret Machines]] e [[Morrissey]], con que se adoita a comparara a Lightburn. A súa música foi descrita como un cruzamento entre [[The Smiths]] e [[Serge Gainsbourg]] coa voz de Lightburn sendo relacionada coa de Morrissey e a de [[Damon Albarn]]. A complexidade da súa música e arranxos tamén foi comparada con [[Radiohead]], [[Jethro Tull]] e [[Genesis (grupo musical)|Genesis]]. Os potentes concertos de The Dears foron descritas como "...o equivalente sonoro de ver a cara de Deus".<ref>{{Cita web|título=Chart Attack - Best Magazine 2020|url=https://www.chartattack.com/|páxina-web=Chart Attack|data-acceso=2020-04-20|lingua=en-US}}</ref> O 10 de xullo de 2007 o álbum ''Gang of Losers'' foi nomeado á lista curta do [[Polaris Music Prize]].<ref>{{Cita web|título=Gang of Losers|url=https://polarismusicprize.ca/album/gang-of-losers/|páxina-web=Polaris Music Prize|data-acceso=2020-04-20|lingua=en}}</ref> O seu seguinte álbum, ''[[Missiles]]'', foi editado o 20 de outubro de 2008 no [[Reino Unido]] e no día seguinte en [[Norteamérica]]. O 15 de febreiro de 2011 The Dears publicaron o seu quinto álbum de estudio, ''[[Degeneration Street]]''. O álbum foi nomeado á lista longa do Polaris Music Prize dese ano.<ref>{{Cita web|título=Polaris Music Prize Reveals 2011 Long List|url=http://exclaim.ca/music/article/polaris_music_prize_reveals_2011_long_list|páxina-web=exclaim.ca|data-acceso=2020-04-20|lingua=en-ca}}</ref> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[End of a Hollywood Bedtime Story]]'' |[[2000]] |[[Grenadine Records]] |- |''[[No Cities Left]]'' |[[2003]] |[[MapleMusic Recordings]] |- |''[[Gang of Losers]]'' |[[2006]] |MapleMusic Recordings, [[Arts & Crafts]], [[Bella Union]] |- |''[[Missiles]]'' |[[2008]] |[[Dangerbird Records]], MapleMusic Recordings |- |''[[Degeneration Street]]'' |[[2011]] |Dangerbird Records, [[Pheromone Recordings]] |- |''[[Times Infinity Volume One]]'' |[[2015]] |Dangerbird Records |- |''[[Times Infinity Volume Two]]'' |[[2017]] |[[Paper Bag Records]], Dangerbird Records |- |''[[Lovers Rock]]'' |[[2020]] |Dangerbird Records |} == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.thedears.org/ Páxina da banda] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Dears, The}} [[Categoría:Grupos musicais de Montreal]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1995]] dgbnncxaimv5jgtdmw6qvzuj1s1xpoh 0 495619 6148253 6117522 2022-08-02T11:14:24Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki '''Gaofen''' é unha serie de satélites de recoñecemento civís [[China|chineses]] tanto ópticos como de [[radar]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/c/cast2000.html|título= CAST2000|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 1 == Gaofen 1 foi o primeiro membro da serie de satélites Gaofen. Foi lanzado o 26 de abril de 2013 mediante un foguete [[CZ-2D]]. Leva a bordo unha cámara pancromática cunha resolución de 2 m e outra multiespectral de 8 m de resolución, así como unha cámara multiespectral gran angular cunha resolución de 16 m. Usa o bus [[CAST2000]].<ref name=gunter1>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-1.htm|título=Gaofen 1 (GF 1)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 1-02, 1-03 e 1-04 == Son satélites similares a Gaofen 1 pero sen a cámara gran angular, o que lles permite ter un menor tamaño e ser lanzados á vez. Os tres foron lanzados o 30 de marzo de 2018 mediante un foguete [[CZ-4C]].<ref name=gunter1b>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-1-02.htm|título=Gaofen 1-02,03, 04|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 2 == Gaofen 2 mellora a resolución do seu predecesor, levando unha cámara pancromática cunha resolución de 80&nbsp;cm e outra multiespectral de 3,2 m de resolución. Usa o bus [[CS-L3000A]] e foi lanzado o 19 de agosto de 2014 mediante un fogute [[CZ-4B]].<ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-2.htm|título=Gaofen 2 (GF 2)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 3, 3-02 e 3-03 == Os Gaofen 3, 3-02 e 3-03 teñen unha masa de 2950&nbsp;kg, usan o bus [[CS-L3000B]] e foron lanzados o 9 de agosto de 2016, o 22 de novembro de 2021 e o 6 de abril de 2022, os tres mediante foguetes CZ-4C. Usan [[radar de apertura sintética]] (SAR) multipolarizado en [[banda C]] para observar a superficie terrestre.<ref name=gunter3>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-3.htm|título=Gaofen 3 (GF 3)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 4 == Gaofen 4, a diferenza dos anteriores, foi enviado á [[orbita xeoestacionaria]]. Ten unha masa de 4600&nbsp;kg e foi lanzado o 28 de decembro de 2015 mediante un [[CZ-3B]]. Pode observar en [[Lonxitude de onda|lonxitudes de onda]] visibles (cunha resolución de 50 m) e [[Infravermello|infravermellas]] (resolución de 400 m).<ref name=gunter4>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-4.htm|título=Gaofen 4 (GF 4)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 5 e 5-02 == Gaofen 5 e Gaofen 5-02 levan a bordo máis instrumentos que os seus predecesores, incluíndo cámaras para o visible e o infravermello, detectores de gases de [[efecto invernadoiro]], detectores medioambientais atmosféricos infravermellos de alta resolución espectral, detectores de gases traza e detectores de polarización. O primeiro foi lanzado o 8 de maio de 2018 e o segundo o 7 de setembro de 2021, ambos mediante un foguete CZ-4C.<ref name=gunter5>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-5.htm|título=Gaofen 5, 5-02 (GF 5, 5-02)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 6 == Gaofen 6 é similiar a Gaofen 1, pero cunha cámara pancromática (2 m de resolución) e multiespectral (8 m de resolución) e outra gran angular de 16 m de resolución. Foi lanzado o 2 de xuño de 2018 mediante un CZ-2D.<ref name=gunter6>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-6.htm|título=Gaofen 6 (GF 6)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 7 == Gaofen 7 adícase ao recoñecemento óptico, ten unha masa de 2400&nbsp;kg e foi lanzado o 3 de novembro de 2019 mediante un CZ-4B.<ref name=gunter7>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-7.htm|título=Gaofen 7 (GF 7)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 8 == Gaofen 8 tamén se adica ao recoñecemento óptico. Foi lanzado a unha órbita de 484 x 493&nbsp;km o 26 de xuño de 2015 mediante un CZ-4B.<ref name=gunter8>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-8.htm|título=Gaofen 8 (GF 8)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 9-01, 9-02, 9-03, 9-04 e 9-05 == Os tres satélites Gaofen 9 proporcionan imaxes ópticas da superficie terrestre cunha resolución inferior ao metro. Foron lanzados o 14 de setembro de 2015, o 31 de maio de 2020 e o 17 de xuño de 2020 mediante foguetes CZ-2D.<ref name=gunter9>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-9.htm|título=Gaofen 9-01, ..., 05 (GF 9-01, ..., 05)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 10 e 10R == Gaofen 10 foi lanzado o 31 de agosto de 2016, pero non chegou a órbita por un problema co seu foguete. A súa substitución, Gaofen 10R, foi posta en órbita o 4 de outubro de 2019 mediante un CZ-4C. A misión concreta do satélite é descoñecida.<ref name=gunter10>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-10.htm|título=Gaofen 10, 10R (GF 10, 10R)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 11-01, 11-02 e 11-03 == Gaofen 11-01, 11-02 e 11-03 son tres satélites de recoñecemento óptico de alta resolución. O primeiro foi lanzado o 31 de xullo de 2016 mentres que o segundo o foi o 7 de setembro de 2020 e o terceiro o 11 de novembro de 2021, todos mediante foguetes CZ-4B.<ref name=gunter11>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-11.htm|título=Gaofen 11, 11-02 (GF 11, 11-02)|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 12, 12-02 e 12-03 == Gaofen 12, Gaofen 12-02 e Gaofen 12-03 son tres satélites de recoñecemento mediante radar de alta resolución. Gaofen 12 foi lanzado o 27 de novembro de 2019, Gaofen 12-02 o 30 de marzo de 2021 e Gaofen 12-03 o 27 de xuño de 2022, todos mediante foguetes CZ-4C.<ref name=gunter12>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-12.htm|título=Gaofen 12, 12-02|dataacceso=21 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen Duomo == Gaofen Duomo é un satélite de recoñecemento para o programa guvernamental [[China High-definition Earth Observation System]] (CHEOS). Foi lanzado o 3 de xullo de 2020 mediante un foguete CZ-4B desde Taiyuan.<ref name=gunter13>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-dm.htm|título=Gaofen Duomo (GF DM)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 13 == Gaofen 13 é un satélite de observación terrestre enviado á órbita xeoestacionaria. Parece ser unha versión mellorada de Gaofen 4, cun sistema óptico máis grande e cunha resolución estimada de 15 m. Foi lanzado o 11 de outubro de 2020 mediante un foguete CZ-3B.<ref name=gunter14>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-13.htm|título=Gaofen 13 (GF 13)|dataacceso=14 de outubro de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Gaofen 14 == Gaofen 14 é un satélite de observación civil terrestre con capacidade para facer cartografía estereoscópica. [[Belarús]] participa neste satélite. Foi lanzado nunha órbita de 482 x 495 km, cunha inclinación orbital de 97,5º.<ref name=gunter15>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gf-14.htm|título=Gaofen 14 (GF 14)|dataacceso=6 de decembro de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Historial de lanzamentos == {|class="wikitable" |- !Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter1b/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/><ref name=gunter10/><ref name=gunter11/><ref name=gunter12/><ref name=gunter13/><ref name=gunter14/><ref name=gunter15/> !Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter1b/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/><ref name=gunter10/><ref name=gunter11/><ref name=gunter12/><ref name=gunter13/><ref name=gunter14/><ref name=gunter15/> !Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter1b/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/><ref name=gunter10/><ref name=gunter11/><ref name=gunter12/><ref name=gunter13/><ref name=gunter14/><ref name=gunter15/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter1b/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/><ref name=gunter10/><ref name=gunter11/><ref name=gunter12/><ref name=gunter13/><ref name=gunter14/><ref name=gunter15/> |- |Gaofen 1 |26 de abril de 2013 |CZ-2D |Éxito |- |Gaofen 2 |19 de agosto de 2014 |CZ-4B |Éxito |- |Gaofen 8 |26 de xuño de 2015 |CZ-4B |Éxito |- |Gaofen 9 |14 de setembro de 2015 |CZ-2D |Éxito |- |Gaofen 4 |28 de decembro de 2015 |CZ-3B |Éxito |- |Gaofen 4 |31 de xullo de 2016 |CZ-4B |Éxito |- |Gaofen 3 |9 de agosto de 2016 |CZ-4C |Éxito |- |Gaofen 10 |31 de agosto de 2016 |CZ-4C |Fallo |- |Gaofen 1-02, 1-03, 1-04 |30 de marzo de 2018 |CZ-4C |Éxito |- |Gaofen 5 |30 de maio de 2018 |CZ-4C |Éxito |- |Gaofen 6 |2 de xuño de 2018 |CZ-2D |Éxito |- |Gaofen 10R |4 de outubro de 2019 |CZ-4C |Éxito |- |Gaofen 7 |3 de novembro de 2019 |CZ-4B |Éxito |- |Gaofen 12 |27 de novembro de 2019 |CZ-4C |Éxito |- |Gaofen Duomo |3 de xullo de 2020 |CZ-4B |Éxito |- |Gaofen 11-02 |7 de setembro de 2020 |CZ-4B |Éxito |- |Gaofen 13 |11 de outubro de 2020 |CZ-3B |Éxito |- |Gaofen 15 |6 de decembro de 2020 |CZ-3B |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[CZ-2D]] *[[CZ-3B]] *[[CZ-4B]] *[[CZ-4C]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 2i2gu9h312r7136idar9995goebgb1l 0 496129 6148254 5445998 2022-08-02T11:14:28Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{seniw}} '''GeoStar-1''', antes coñecido como '''Aquila''', é un bus para satélites fabricado pola empresa [[Orbital ATK]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/g/geostar-1.html|título=GEOStar-1|dataacceso=26 de abril de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sat/osc_aquila.htm|título=OSC → Orbital ATK → Northrop Grumman Innovation Systems (NGIS): Aquila → GeoStar-1|dataacceso=26 de abril de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2019|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Características == O bus GeoStar-1 é un bus compacto e flexible que pode adaptarse para misións tanto civís como militares, incluíndo [[Satélite meteorolóxico|satélites meteorolóxicos]], de observación terrestre, intelixencia e recoñecemento e comunicacións. Está optimizado para o seu uso na [[órbita xeoestacionaria]] pero pode adaptarse a órbitas máis baixas, para ser lanzado con foguetes Minotaur, Falcon e outros. Está deseñado para tempos de vida de ata oito anos, proporcionando entre 200 e 1500 [[Vatio|W]] de [[potencia]] á súa carga mediante [[Panel solar|paneis solares]]. A masa da carga útil pode ser de ata 150&nbsp;kg.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Satélites co bus GeoStar-1 == Os satélites que fan uso do bus GeoStar 1: *[[GSSAP 1]] (Hornet 1, USA 253) *[[GSSAP 2]] (Hornet 2, USA 254) *[[GSSAP 3]] (Hornet 3, USA 270 *[[GSSAP 4]] (Hornet 4, USA 271) *[[GSSAP 5]] (Hornet 5) *[[GSSAP 6]] (Hornet 6) *[[MITEx A]] (Wild Geese, USA 187) == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[GeoStar-2]] *[[GeoStar-3]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] ja64zbgqn51ir2nhzjm88knn2dvlken 0 496495 6148127 5979134 2022-08-02T09:35:53Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Urbano Augusto Tavares Rodrigues,''' nado en [[Lisboa]] o [[6 de decembro]] de [[1923]] e finado no mesmo lugar o [[9 de agosto|9 agosto]] de [[2013]], foi un [[escritor]] e [[xornalista]] [[Portugal|portugués]].<ref name=":0">{{Cita web|título=Morreu Urbano Tavares Rodrigues, um humanista da escrita|url=https://www.publico.pt/2013/08/09/culturaipsilon/noticia/morreu-o-escritor-urbano-tavares-rodrigues-1602646|páxina-web=PÚBLICO|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt|nome=Isabel Lucas, Isabel Coutinho, Sérgio C. Andrade, Catarina|apelidos=Moura}}</ref> É o grande escritor do Alentejo, das súas xentes e das súas paisaxes.<ref name=":3">{{Cita web|título=Urbano Tavares Rodrigues. Wook|url=https://www.wook.pt/autor/urbano-tavares-rodrigues/16444|páxina-web=www.wook.pt|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt-PT}}</ref> == Traxectoria == Urbano Tavares Rodrigues naceu na cidade de Lisboa, o 6 de decembro de 1923, fillo do escritor Urbano da Palma Rodrigues, dunha familia de grandes propietarios agrícolas.<ref name=":1">{{Cita web|título=RTP Notícias|url=https://www.rtp.pt/noticias|páxina-web=RTP Notícias|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt|nome=Rádio e Televisão de|apelidos=Portugal}}</ref> Pasou a infancia e a adolescencia na rexión do [[Alentejo]], frecuentando a escola primaria en Moura.<ref name=":0" /> Estudou despois no Liceu de Camões, en Lisboa, co seu irmán Miguel Urbano Rodrigues. Tirou a licenciatura en filoloxía románica na Facultade de Letras da Universidade de Lisboa.<ref name=":0" /> Aínda que fose educado nun ambiente católico tradicional, abandonou a relixión durante a súa adolescincia, por motivos morais. Estivo casado con [[Maria Judite de Carvalho]]. === Carreira profesional e artística === Exerceu como profesor, primeiro no Liceu de Camões e a partir de [[1957]] na Facultade de Letras, a convite de [[Vitorino Nemésio]], onde ensinou Literatura Francesa e Portuguesa. O ano seguinte apoiou a candidatura de [[Humberto Delgado]] a presidente da república, sendo por ese motivo impedido de traballar como profesor en establecementos de ensino do estado. Estivo preso en Caxias, téndose despois exiliado en [[Francia]].<ref name=":0" /> Na cidade de [[París]], estivo con algunhas das figuras intelectuais máis marcantes dos anos 50, como [[Albert Camus]], que o influenciaron no [[Existencialismo]] francés.<ref name=":0" /> Foi lector de portugués nas Universidades de [[Montpellier]], [[Aix-en-Provence]] e [[Sorbona|Sorbonne]], en París, entre [[1949]] e [[1955]].<ref name=":2">{{Cita web|título=RTP Notícias|url=https://www.rtp.pt/noticias|páxina-web=RTP Notícias|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt|nome=Rádio e Televisão de|apelidos=Portugal}}</ref><ref>{{Cita web|título=Biografia|url=http://livro.dglab.gov.pt/sites/DGLB/Portugues/autores/Paginas/PesquisaAutores1.aspx?AutorId=9532|páxina-web=livro.dglab.gov.pt|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt}}</ref> No Regreso a Portugal, ensinou no Colexio Moderno e no Liceu Francés. Comezou igualmente a traballar en publicidade e no xornalismo, escribindo para os periódicos ''Artes e Letras'', ''Jornal do Comércio'', ''O Século'' e ''Diário de Lisboa'', onde fixo crítica teatral, ''Bulletin des Études Portugaises'', ''Colóquio-Letras'', ''Jornal de Letras'', ''Vértice'' e ''Nouvel Observateur''. <ref name=":2" /> Ocupou igualmente a posición de director na revista Europa, e escribiu crónicas de viaxes de varias partes do mundo para o xornal ''Diário de Lisboa'', que foron compiladas nos volumes ''Santiago de Compostela'' (1949), J''ornadas no Oriente'' (1956) e ''Jornadas na'' ''Europa'' (1958).<ref name=":2" /> Urbano Tavares Rodrigues foi un defensor dos ideais democráticos, sendo en gran parte influenciado polo seu pai, de índole republicana, que apoiou a candidatura de [[Manuel Teixeira Gomes]] á presidencia da República.<ref name=":2" /> Loitou contra o goberno ditatorial, enfrontándose á policía dúas veces, unha delas a mediados da década de 1960, contra a deportación dun amigo, ficando cun dos brazos fracturado.<ref name=":0" /> Foi atacado pola [[PIDE|Policía Internacional e de Defensa do Estado]] desde a súa xuventude, chegando a ser prendido en 1963 e 1968. Era amigo de [[Mário Soares]], conexión que esmoreceu coa integración de Urbano Tavares Rodrigues no [[Partido Comunista Portugués]].<ref name=":0" /> Efectivamente, formou parte da dirección intelectual do partido, aínda que teña rexeitado utilizar as súas obras como un instrumento de propaganda, e teña fortemente criticado, en diversas ocasións, a liña [[Stalinismo|estalinista]].<ref name=":2" /> Autoclasificouse como un comunista heterodoxo, ideais que se reflectiron no seu estilo literario. Debido ás súas diferenzas culturais en relación á liña comunista, chegou a ter problemas dentro do partido, aínda que permanecese como militante. Segundo el mesmo, foi debido aos seus ideais políticos que nunca chegou a recibir o [[Premio Camões]].<ref name=":2" /> Urbano Tavares Rodrigues destacou igualmente como crítico literario e como escritor, publicando principalmente obras de novela, prosa poética, conto, poesía e ensaios.<ref name=":2" /> O seu primeiro libro foi a novela ''A Porta dos Límites'', en 1952, que foi ben recibido pola crítica. A pesar dos problemas que afrontou durante a ditadura, aínda escribiu cerca de vinte obras de ficción durante ese período, tendo sido a última ''Estrada de Morrer'', en 1972.<ref name=":1" /> Continuou a escribir tras a restauración da democracia en 1974, publicando cerca dun libro por ano até ao seu falecimento, máis de corenta obras. Aínda en 1974 publicou a obra ''Dissolução''.<ref name=":1" /> O seu último libro antes de falecer foi ''A Imensa Boca dessa Angústia e Outras Histórias,'' tendo a editora D. Quixote editado postumamente a súa obra ''Nenhuma Vida'', e en 2007 iniciou a publicación das súas obras completas. Tamén apoiou as carreiras de varios escritores, tendo escrito prefacios ou feito presentacións públicas de diversas obras. Un dos seus poemas foi musicado polo cantante [[Adriano Correia de Oliveira]]. Tras a [[Revolución dos Caraveis|Revolución de 25 de Abril de 1974]], que restaurou a democracia en Portugal, Urbano Tavares Rodrigues retomou a súa carreira docente na Facultade de Letras, onde se doutorou en 1984 coa tese ''Manuel Teixeira Gomes: O Discurso do Desexo.'' Xubilouse en 1993 coa posición de profesor catedrático.<ref name=":1" /> Foi director da extinta Sociedade Portuguesa de Autores e, en [[1980]], nomeado presidente da Associação Portuguesa de Escritores.<ref>{{Cita web|título=Urbano Tavares Rodrigues - Infopédia|url=https://www.infopedia.pt/$urbano-tavares-rodrigues|páxina-web=Infopédia - Dicionários Porto Editora|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt|apelidos=Infopédia}}</ref> Estivo moi ligado ao Algarve, retratando a rexión en varias obras, sobre todo en ''Nunca diremos Quem Sois'' e ''Os Cadernos Secretos do Prior do Crato''. Tamén participuou en diversas iniciativas no Algarve, incluíndo unha entrevista filmada co director do Museu do Traje de São Brás de Alportel sobre o profesor Estanco Louro. Os seus últimos anos de vida, sufriu dunha insuficiencia cardíaca, que o deixou cada vez máis enfraquecido, aínda que continuase a súa carreira literaria. O 6 de agosto de 2013, foi internado no Hospital dos Capuchos, en Lisboa, onde faleceu tres días despois, aos 89 anos de idade.<ref>{{Cita web|título=Urbano Tavares Rodrigues - Escritor|url=https://www.infoescola.com/biografias/urbano-tavares-rodrigues/|páxina-web=InfoEscola|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt-BR}}</ref> O corpo foi colocado en cámara ardente na sede da Sociedade Portuguesa de Autores, en Lisboa, tendo despois seguido para o Cemiterio do Alto de San João.<ref>{{Cita web|título=Biblioteca Nacional adquiriu espólio do escritor Urbano Tavares Rodrigues - Cultura - PUBLICO.PT|url=http://www.publico.pt/Cultura/biblioteca-nacional-adquiriu-espolio-do-escritor-urbano-tavares-rodrigues_1434502|páxina-web=web.archive.org|data=2011-10-01|data-acceso=2020-05-01|data-arquivo=01 de outubro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20111001234557/http://www.publico.pt/Cultura/biblioteca-nacional-adquiriu-espolio-do-escritor-urbano-tavares-rodrigues_1434502|url-morta=unfit}}</ref> As súas obras foron traducidas a varios idiomas. == Obras == <div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;"> === Viaxes === * 1949 - ''Santiago de Compostela'' * 1956 - ''Jornadas no oriente'' * 1958 - ''Jornadas na Europa'' * 1963 - ''De Florença a Nova Iorque'' * 1973 - ''Viagem à União Soviética e outras páginas'' * 1973 - ''Redescoberta da França'' * 1976 - ''Registos de outono quente'' * 1999 - ''Agosto no Cairo:1956'' === Ensaios === * 1950 - ''Manuel Teixeira Gomes'' * 1954 - ''Présentation de Castro Alves'' * 1958 - ''O tema da morte na moderna poesia portuguesa'' * 1960; 1981 - ''O mito de don Juan'' * 1960 - ''Teixeira Gomes e a reacção antinaturalista'' * 1961 - ''Noites de teatro'' * 1962; 2001 - ''O Algarve na obra de Teixeira Gomes'' * 1964 - ''O romance francês contemporâneo'' * 1966; 1978 - ''Realismo, arte de vanguarda e nova cultura'' * 1966; 1978 - ''O tema da morte:ensaios'' * 1968 - ''A saudade na poesia portuguesa'' * 1969 - ''Escritos temporais'' * 1971; 2001 - ''Ensaios de escreviver'' * 1977 - ''Ensaios de após-Abril'' * 1980 - ''O gosto de ler'' * 1981 - ''Um novo olhar sobre o neo-realismo'' * 1984 - ''Manuel Teixeira Gomes:o discurso do desejo'' * 1993 - ''A horas e desoras'' * 1994 - ''Tradição e ruptura'' * 1995 - ''O homem sem Imagem'' * 2001 - ''O texto sobre o texto'' * 2003 - ''A flor da utopia'' - álbum con ilustracións de Rogério Ribeiro * 2005 - ''O mito de don Juan e outros ensaios de escreviver'' * 2011 - ''A natureza do acto criador'' === Novelas/Novelas curtas === * 1952; 1990 - ''A porta dos limites'' * 1955; 1985 - ''Vida perigosa'' * 1956; 1982 - ''A noite roxa'' * 1957; 1998 - ''Uma pedrada no charco'' * 1959; 2012 - ''As aves da madrugada'' * 1959; 1994 - ''Bastardos do Sol'' * 1960; 1978 - ''Nus e suplicantes'' * 1961; 2003 - ''Os insubmissos'' * 1962; 1982 - ''Exílio perturbado'' * 1963; 2000 - ''As máscaras finais'' * 1964 - ''A samarra'' * 1964; 2001 - ''Terra ocupada'' * 1966; 1988 - ''Imitação da felicidade'' * 1967; 1974 - ''Despedidas de verão'' * 1968; 1987 - ''Casa de correcção'' * 1968 - ''Tempo de cinzas'' * 1971; 1996 - ''Estrada de morrer'' * 1972 - ''A impossível evasão'' * 1972 - ''Esta estranha Lisboa'' * 1974; 1999 - ''Dissolução'' * 1976; 1987 - ''Viamorolência'' * 1977; 1985 - ''As pombas são vermelhas'' * 1979; 1986 - ''Desta água beberei'' * 1982; 1992 - ''Fuga imóvel'' * 1985 - ''Oceano oblíquo'' * 1986; 1987 - ''A vaga de calor'' * 1989 - ''Filipa nesse dia'' * 1991 - ''Violeta e a noite'' * 1993 - ''Deriva'' * 1995 - ''A hora da incerteza'' * 1997 - ''O ouro e o sonho'' * 1998 - ''O adeus à brisa'' * 1999 - ''O último dia e o primeiro'' * 2000 - ''O supremo interdito'' * 2002 - ''Nunca diremos quem sois'' * 2005 - ''O eterno efémero'' * 2006 - ''Ao contrário das ondas'' * 2007 - ''Os cadernos secretos do Prior do Crato'' * 2013 - ''Nenhuma Vida'' (Póstuma) === Contos === * 1970; 1992 - ''Contos da solidão'' * 1977 - ''Estórias alentejanas'' * 2003 - ''A estação dourada'' * 2008 - ''A última colina'' === Antoloxía === * 1958 - ''O Alentejo'' * 1966 - ''O mundo do toureio na literatura de língua portuguesa'' * 1968 - ''A Estremadura'' * 2003 - ''O Algarve em poemas'' * 2004 - ''Poemas da minha vida'' === Narrativa === * [[1969]]; [[1973]] - ''Horas perdidas'' === Crónicas === * 1970; 1974 - ''A palma da mão'' * 1971; 1976 - ''Deserto com vozes'' * 1974 - ''As grades e os rio'' * 2003 - ''God bless América'' * [[1971]]; [[2001]]; [[2012]] - ''As torres milenárias'' === Texto e fotografía === * [[1996]] - ''A luz da cal'' * [[1998]] - ''Margem da ausência'' * [[1965]]; [[1998]] - ''D1as lamacentos'' * [[1966]] - ''Roteiro de emergência'' * [[1974]] - ''Perdas e danos'' * [[1975]] - ''Diário da ausência'' * [[1975]] - ''Palavras de combate'' * [[1998]] - ''Os campos da promessa'' === Colaboracións en TV e cinema === * ''Retalhos da Vida de um Médico'' (1980).<ref>{{Cita web|título=Urbano Tavares Rodrigues|url=http://www.imdb.com/name/nm2101698/bio|páxina-web=IMDb|data-acceso=2020-05-01}}</ref> * ''Impossível Evasão'' (1983) * ''Visita ou Memórias e Confissões'' (1993) </div> == Premios e homenaxes == Cando o seu falecimento, Urbano Tavares Rodrigues foi homenaxeado polos medios de comunicación, incluíndo os xornais ''A Voz do Operario'' e o ''Postal de Tavira''.<ref>{{Cita web|título=Revista TriploV de Artes, Religiões e Ciências|url=https://www.triplov.com/novaserie.revista/numero_46/julio_conrado/index.html|páxina-web=www.triplov.com|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt}}</ref> A FENPROF, en colaboración coa SABSEG – Corrector de Seguros, creou, en 2012, o Premio Urbano Tavares Rodrigues, un premio literario destinado a Profesores. O Premio é anual e alterna poesía e ficción.<ref>{{Cita web|título=Prémio Literário Urbano Tavares Rodrigues 2017|url=https://www.fenprof.pt/?aba=27&mid=115&cat=226&doc=10967|páxina-web=www.fenprof.pt|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt|nome=FENPROF-Federação Nacional dos|apelidos=Professores}}</ref> O seu nome foi colocado na Biblioteca de Moura, e nunha sala da Biblioteca de Asubíes.<ref>{{Cita novas|título=Foi atribuído o nome de Urbano Tavares Rodrigues à Biblioteca Municipal de Moura. Rádio Voz da Planície|url=https://www.vozdaplanicie.pt/noticias/foi-atribuido-o-nome-de-urbano-tavares-rodrigues-a-biblioteca-municipal-de-moura|xornal=Rádio Voz da Planície - 104.5FM - Beja|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt-PT|data=}}</ref> Tamén foi homenaxeado pola [[Biblioteca Nacional de Portugal]] na exposición ''O Homem de Letras'', entre o 1 de abril e o 28 de xuño de 2014.<ref name=":3" /> O 19 de xaneiro de [[1994]] foi agraciado coa Grã-Cruz da Orde do Infante D. Henrique e 6 de xuño de [[2008]] coa Grã-Cruz da Ordem Militar de Sant'Iago da Espada.<ref>{{Cita web|url=http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=153|título=Cidadãos Nacionais Agraciados com Ordens Portuguesas|apelidos=|data=|outros=Resultado da busca de "Urbano Augusto Tavares Rodrigues".}}</ref> Tamén recibiu a Legião de Honra. Foi Membro da Academia das Ciencias de Lisboa e da Academia Brasileira de Letras.<ref>{{Cita web|título=Urbano Tavares Rodrigues|url=https://www.portaldaliteratura.com/autores.php?autor=435|páxina-web=Portal da Literatura|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt-PT|apelidos=Fidelizarte}}</ref> === Premios literariosː === * 1958ː Premio Ricardo Malheiros da Academia das Ciencias, pola obra ''Uma Pedrada no Charco'', * 1966ː Premio da Imprensa Cultural, para ''Imitação da Felicidade.'' * 1982ː Premio Aquilino Ribeiro da Academia de Ciências para ''Fuga Imóvel.'' * 1987ː Premio da Crítica do Centro Português da Associação Internacional de Críticos Literários para ''Vaga de Calor.'' * 1991ː [[Prémio Fernando Namora|Premio Fernando Namora]]<ref>{{Cita web|título=Morreu Urbano Tavares Rodrigues - DN|url=https://www.dn.pt/artes/livros/morreu-urbano-tavares-rodrigues-3364522.html|páxina-web=www.dn.pt|data-acceso=2020-05-01|lingua=pt}}</ref> para ''Violeta e a Noite.'' * 1993ː Premio [[Jacinto do Prado Coelho|Jacinto do Prado Ceolho]]. * 2000ː Premio de Consagração de Carreira da Sociedade Portuguesa de Autores. * 2003ː Gran Premio de Conto [[Camilo Castelo Branco]] da Associação Portuguesa de Escritores, para ''A Estação Dourada.'' == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro|apelidos=MARREIROS, Glória Maria|título=Algarvios pelo coração, algarvios por nascimento|lugar=Lisboa|ano=2015|ISBN=978-989-689-519-8}} {{ORDENAR:Tabares Rodrigues, Urbano}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xornalistas de Portugal]] [[Categoría:Escritores de Portugal]] [[Categoría:Nados en Lisboa]] [[Categoría:Finados en 2013]] [[Categoría:Nados en 1923]] [[Categoría:Escritores en lingua portuguesa]] kanjaj1n5hr1itf8a4kh5z55my22n5u 0 496606 6148255 5568932 2022-08-02T11:14:31Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki '''Gonets''' (significando "mensaxeiro") ou '''Gonets-D1''' é un sistema de [[Satélite de comunicacións|satélites de comunicacións]] civís [[Rusia|rusos]] do tipo ''almacenar e reenviar'', polo que o satélite recolle información desde un punto da súa órbita e a envía a outro sitio do planeta ao pasar sobre el. O sistema Gonets é a versión civil do sistema militar [[Strela 3]]. O sistema estaría formado por 12 satélites, cada un de 250 kg de masa, 10 [[Vatio|W]] de [[potencia]] de transmisión e 2 ou 3 canais de transmisión nas [[frecuencia]]s de 200 a 400 [[Hz|MHz]]. A capacidade de almacenamento a bordo era de 8 Mbytes, cunha velocidade de transmisión de 2,4 Kbit/s, 9,6 Kbit/s ou 64 Kbit/s. Os satélites alimentábanse mediante [[Célula solar|células solares]] que producían ata 40 W de potencia. Tódolos Gonets foron lanzados entre 1992 e 2001, incluídas dúas unidades iniciais de probas, mediante foguetes [[Tsiklon-3]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/g/gonets-d1.html|título=Gonets-D1|dataacceso=2 de maio de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gonets.htm|título=Gonets|dataacceso=2 de maio de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- ! Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |- |Kosmos 2199 |13 de xullo de 1992 |Tsiklon 3 |Éxito. Satélite de probas. |- |Kosmos 2201 |13 de xullo de 1992 |Tsiklon 3 |Éxito. Satélite de probas. |- |Gonets 1 |19 de febreiro de 1996 |Tsiklon 3 |Éxito |- |Gonets 2 |19 de febreiro de 1996 |Tsiklon 3 |Éxito |- |Gonets 3 |19 de febreiro de 1996 |Tsiklon 3 |Éxito |- |Gonets 4 |14 de febreiro de 1997 |Tsiklon 3 |Éxito |- |Gonets 5 |14 de febreiro de 1997 |Tsiklon 3 |Éxito |- |Gonets 6 |14 de febreiro de 1997 |Tsiklon 3 |Éxito |- |Gonets 7 |27 de decembro de 2000 |Tsiklon 3 |Fallo |- |Gonets 8 |27 de decembro de 2000 |Tsiklon 3 |Fallo |- |Gonets 9 |27 de decembro de 2000 |Tsiklon 3 |Fallo |- |Gonets 10 |28 de decembro de 2001 |Tsiklon 3 |Éxito |- |Gonets 11 |28 de decembro de 2001 |Tsiklon 3 |Éxito |- |Gonets 12 |28 de decembro de 2001 |Tsiklon 3 |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Tsiklon-3]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] levkhl2nyk4ceg9hqdkkd3j2xyhlits 0 496688 6148256 5449485 2022-08-02T11:14:35Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki '''Gorizont''' (significando "horizonte") foi un sistema de [[Satélite de comunicacións|satélites de comunicacións]] civís [[Rusia|rusos]] en [[órbita xeoestacionaria]]. O primeiro satélite foi lanzado coa misión exclusiva de dar cobertura aos [[Xogos Olímpicos de 1980]] en [[Moscova]], aínda que non chegou á órbita xeoestacionaria por un problema do seu foguete lanzador. Lanzáronse un total de 33 satélites Gorizont, dos cales 3 non chegaron a dar servizo.<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/g/gorizont.html|título=Gorizont|dataacceso=2 de maio de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/gorizont.htm|título=Gorizont 1 - 33 (11F662) / Tongastar 1 / Rimsat 1, 2 / PASI 1 / AsiaSat G / LMI-AP 1, 2|dataacceso=2 de maio de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> == Características == Os satélites Gorizont usaban o bus [[KAUR-3]]. Tiñan unha masa duns 2300 kg cada un e usaban [[Panel solar|paneis solares]] para producir ata 1280 [[Vatio|W]] de [[potencia]]. O seu tempo estimado de vida era de 3 anos en órbita e cada un usaba seis [[transpondedor]]es en [[banda C]] e un en [[banda Ku]]. Estabilizábanse nos tres eixos e podían transmitir [[telefonía]], telégrafo, [[fax]], [[televisión]] e [[Radio (medio de comunicación)|radio]]. Tamén daban soporte a comunicacións marítimas e internacionais en [[frecuencia]]s de entre 1,5 e 1,6 [[Hz|GHz]]. Co tempo o sistema Gorizont integrouse co sistema ruso unificado de satélites de comunicacións YeSSS. Tres dos satélites Gorizont, situados nunha posición orbital asignada a [[Tonga]], foron alquilados pola compañía [[Estados Unidos de América|estadounidense]] [[Rimsat]] para dar servizo á zona, co que Gorizont 17 pasou a denominarse Tongastar 1 e Gorizont 29 e 30 foron logo coñecidos como Rimsat 1 e 2. Estes dous últimos á súa vez ás empresas [[PASI]] e [[AsiaSat]] e finalmente ambos a [[LMI]]. Tódolos Gorizont foron lanzados mediante foguetes [[Proton K/DM]], [[Proton K/DM-2]] e [[Proton K/Briz-M]].<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- ! Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |- |Gorizont 1 |19 de decembro de 1978 |Proton K/DM |Fallo parcial |- |Gorizont 2 |5 de xullo de 1979 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 3 |28 de decembro de 1979 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 4 |14 de xuño de 1980 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 5 |15 de marzo de 1982 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 6 |20 de outubro de 1982 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 7 |30 de xuño de 1983 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 8 |30 de novembro de 1983 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 9 |22 de abril de 1984 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 10 |1 de agosto de 1984 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 11 |18 de xaneiro de 1985 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 12 |10 de xuño de 1986 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 13 |18 de novembro de 1986 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 14 |11 de maio de 1987 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 15 |18 de xaneiro de 1988 |Proton K/DM-2 |Fallo |- |Gorizont 15 |31 de marzo de 1988 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 16 |18 de agosto de 1988 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 17 (Tongastar 1) |26 de xaneiro de 1989 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 18 |5 de xullo de 1989 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 19 |28 de setembro de 1989 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 20 |20 de xuño de 1990 |Proton K/DM |Éxito |- |Gorizont 21 |3 de novembro de 1990 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 22 |23 de novembro de 1990 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 23 |1 de xullo de 1991 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 24 |23 de outubro de 1991 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 25 |2 de abril de 1992 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 26 |14 de xullo de 1992 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 27 |27 de novembro de 1992 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 28 |27 de maio de 1993 |Proton K/DM-2 |Fallo |- |Gorizont 28 |28 de outubro de 1993 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 29 (Rimsat 1, PASI 1, LMI-AP 1) |18 de novembro de 1993 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 30 (Rimsat 2, AsiaSat G, LMI-AP 2) |20 de maio de 1994 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 31 |25 de xaneiro de 1996 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 32 |25 de maio de 1996 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Gorizont 33 |6 de xuño de 2000 |Proton-K Briz-M |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Proton K/DM]] *[[Proton K/DM-2]] *[[Proton K/Briz-M]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] qiv80r7aw3it1g4j2qtbrav8xe9y7wd 0 499338 6147919 5976747 2022-08-02T03:17:38Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Straw_hat.jpg|miniatura|200x200px|Sombreiro de palla.]] Un '''sombreiro''' ou '''chapeu''' é unha [[Roupa|peza de vestir]] que se utiliza especificamente para cubrir a [[cabeza]], xa sexa do sol ou do frío. == Historia e orixes == Os primeiros sombreiros teñen as súas orixes nos imperios antigos; no [[Antigo Exipto]] xa se utilizaban diversos tipos de tocados, pero un dos máis recoñecidos antecedentes deste accesorio foi o gorro frigio, un sombreiro de orixe [[Frixia (rexión)|frigio]] que foi utilizado polos [[Grecia|gregos]] para simbolizar que todo aquel que o portase era un escravo ao que se lle outorgou a súa liberdade. En Grecia tamén xurdiron o píleo (''Pilleus'') e o pétaso (''Petasus''), sendo o petaso o primeiro sombreiro que tiña á.<ref>{{cita web|url=http://www.hatsuk.com/hatsuk/hatsukhtml/bible/history.htm|título=Historia dos sombreiros|páxina-web=Hats UK|idioma=inglés|data-acceso=03 de xuño de 2020|data-arquivo=04 de xaneiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120104235354/http://www.hatsuk.com/hatsuk/hatsukhtml/bible/history.htm|url-morta=unfit}}</ref> O sombreiro xorde como unha necesidade para protexerse do sol e da choiva, principalmente entre o campesinado. Os primeiros sombreiros eran fabricados principalmente de feltro e de [[la]]. En tempos de [[Carlos VI de Francia]] comezaron a usarse sombreiros no campo. No de [[Carlos VIII de Francia|Carlos VIII]] introduciuse o seu uso nas cidades pero tan só en tempo de choiva. No reinado de [[Luís XI de Francia|Luís XI]] xa se xeneralizaron máis e levaban en todo tempo estendéndose o seu uso ás nacións veciñas. Máis adiante, o uso do chapeu foi xeneralizándose variando a forma segundo a época. A principios do século XX usábase comunmente en todo o mundo civilizado. O seu uso atópase en retroceso desde entón, transformando a súa utilidade dunha funcional a un accesorio de moda. == Partes == Un sombreiro pode constar ou non dos seguintes elementos.<ref>{{cita web|url=http://www.sombreros.us/moda/playa/copa/partes_de_los_sombreros/|título=Partes de los sombreros|páxina-web=Sombreros.us|idioma=español|data-acceso=03 de xuño de 2020|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170302114456/http://www.sombreros.us/moda/playa/copa/partes_de_los_sombreros/|dataarquivo=02 de marzo de 2017|urlmorta=yes}}</ref> * '''Coroa ou copa''': É a parte superior do sombreiro que se adapta á forma do [[cranio]], limitando a súa circunferencia. Esta pode ter diferentes formas, regularmente redonda, cónica ou truncada. * '''Bordo ou [[á]]''': Consta dunha superficie que percorre a circunferencia do sombreiro. Cumpre a función de protexer ao que o porta dos raios solares. O termo ''á'' tamén é aplicado á parte lateral dalgúns chapeus como o chullo e o ushanka, que ten a finalidade de protexer ou cubrir as orellas do frío. * '''Banda suave''': É a parte interna do chapeu, habitualmente coñecida como badana<ref>{{cita web|url=http://www.wordreference.com/definicion/badana|título=Definición de badana|páxina-web=Worldreference|idioma=español}}</ref>. Está feita de materiais suaves que entra en contacto directo co cranio e que ten a finalidade de axustar correctamente o sombriro á cabeza e deter a suor. * '''Banda, touca ou cinto:''' É a cinta ou adorno que se coloca ao redor da copa, entre a coroa e o bordo. Serve para darlle forma ao sombreiro, evitando que se ensanche ou como simple ornato. * '''Viseira ou á frontal''': É a superficie frontal de certos tipos de sombreiros que serve para bloquear os raios solares. É un elemento común nas gorras. * '''Barboqueixo ou''' '''barbiqueixo''' - Cinta para suxeitar o sombreiro que se pasa por debaixo do queixo, especialmente para cascos e similares. = Tipos= {| class="wikitable sortable mw-collapsible" |+ !Imaxe !Nome !Descrición |- |[[Ficheiro:Akubra-style_hat.jpg|110x110px]] |Akubra |É unha variante australiana do sombreiro dos vaqueiros, utilizado para protexerse dos raios solares. Usualmente é confeccionado en feltro e cun á grande. |- |[[Ficheiro:Detail_from_a_painting_of_Napoleon.jpg|110x110px]] |Bicornio |É un sombreiro antigo que consta dun bordo dobrado, utilizado polas forzas armadas dos Estados Unidos e Francia no século XVIII. É asociado con [[Napoleón I de Francia|Napoleón Bonaparte]]. |- |[[Ficheiro:Bill_haywood_headshot_side.jpg|110x110px]] |Bombín, fungo |Tipo de sombreiro clásico confecciónado en feltro que se compón dun á estreita e unha coroa redonda. É popular desde finais do século XIX e os primeiros anos do século XX. É asociado con [[Charlie Chaplin|Charles Chaplin]]. |- |[[Ficheiro:Tigerstripehat.JPG|110x110px]] |''Boonie'' |Sombreiro de tea de algodón que se compón dun bordo amplo que protexe ao portador dos raios solares. Variante moderna do ''chambergo'', utilizada como parte do uniforme militar de campo dalgunhas forzas armadas de diferentes países. |- |[[Ficheiro:1800s_Boss_of_the_plains_5.jpg|110x110px]] |''Boss of the Plains'' |Foi deseñado por John Batterson Stetson para resistir todo tipo de clima e fabricado no período do ''Salvaxe Oeste'' nos Estados Unidos. |- |[[Ficheiro:Sombrero_pescador_o_Bucket_de_Araras_sombrereria.jpg|110x110px]] |''Bucket'' ou sombreiro de pesca |Fabricouse en tea de algodón e ten un bordo colgante que cae fronte ao rostro. É utilizado popularmente para protexerse do sol durante a [[pesca]]. |- |[[Ficheiro:Kreissäge2.JPG|110x110px]] |Canotier |É de palla, ten ás rectas e copa baixa e plana rodeada frecuentemente por unha cinta negra. Foi usado por cabaleiros nos anos 20. Na actualidade é preferido polas señoras. |- |[[Ficheiro:PilgrimsHat.jpg|110x110px]] |Capotain |Ten coroa alta en forma de cono truncado que usualmente contiña un cinto ao redor da base da coroa. Formaba parte da vestimenta do século XVI e XVII. |- |[[Ficheiro:Caballero_del_chambergo_Nicolas_de_Villacis.JPG|139x139px]] |Chambergo |Sombreiro de feltro ou tea utilizado entre os séculos XVII e XIX. Constaba dun bordo amplo deseñado para cubrir ao portador dos raios solares. |- |[[Ficheiro:Huasos.jpg|110x110px]] |Chupalla |Sombreiro tradicional de [[Chile]] comunmente utilizado por gandeiros e xinetes. |- |[[Ficheiro:YellowHardHat.jpg|110x110px]] |''Deerstalker'' |É utilizado para a práctica da [[Cinexética|caza]]. É popularmente identificado como o sombreiro de [[Sherlock Holmes]]. |- |[[Ficheiro:Hatt.jpg|110x110px]] |Fedora, flexible |Sombreiro masculino de feltro con coroa picada e cunha cinta ao redor da base da coroa. Formaba parte da vestimenta usual masculina durante a primeira metade do século XX. |- |[[Ficheiro:Korea-gat-01.jpg|147x147px]] |Gat (''갓'') |É un sombreiro de bordo amplo utilizado tradicionalmente por homes en [[Corea]]. |- |[[Ficheiro:Hardee_Hat.jpg|111x111px]] |''Hardee Hat'' |Foi utilizado para identificar ás tropas do Exército da Unión na [[Guerra civil estadounidense|Guerra de Secesión]]. |- |[[Ficheiro:Homburg_de_Araras_Sombrereria.jpg|110x110px]] |''Homburg'' |Sombreiro masculino formal de principios do século XX confeccionado en feltro, moi similar a un ''fedora''. Caracterízase pola hendidura central na copa e ausencia das melladuras laterais do fedora. |- |[[Ficheiro:Jaapi.jpg|110x110px]] |Jaapi |Tradicional en [[Assam]], [[India]]. Usualmente é fabricado en palla e adornado con listóns e abelorios. |- |[[Ficheiro:Benedykt_XVI_(2010-10-17)_4.jpg|110x110px]] |Mitra |Indumentaria utilizada por clérigos da [[Igrexa católica]], a [[Igrexa ortodoxa]] e a Comuñón anglicana. |- |[[Ficheiro:Enrique_ponce.jpg|110x110px]] |Monteira |Sombreiro tradicional tecido que formou parte da indumentaria tradicional da Península Ibérica. Asociado cos practicantes profesionais da [[tauromaquia]]. |- |[[Ficheiro:Aodai-nonla-crop.jpg|110x110px]] |Nón lá ou ''斗笠'' |Sombreiro de palla en forma cónica tradicional en [[Asia]], principalmente na [[República Popular da China|China]], o [[Xapón]], [[Vietnam]], [[Corea]] e [[Indonesia]]. Mantense adherido á cabeza cunha banda de seda que se suxeita por baixo da mandíbula. |- |[[Ficheiro:Sombrero_Porkpie.jpg|110x110px]] |''Porkpie'' |É de palla ou feltro de á estreita e levantada en todo o seu contorno e coroa plana. Débelle o seu nome ao tradicional pastel de carne británico. |- |[[Ficheiro:Lemon_squeezer_hat_scout_Tonak.jpg|110x110px]] |De campaña |Sombreiro de á ampla fabricado en feltro que é utilizado para distinguir a algúns membros do exército dalgúns países. |- |[[Ficheiro:Trilby_impermeabilizado_en_Araras_Sombrerería..jpg|110x110px]] |Trilby |Similar ao fedora pero de á estreita (aproximadamente de 3 - 4 cm), Leonard Cohen usábao. |- |[[Ficheiro:Vilmabanky.jpg|110x110px]] |Cloché |Sombreiro feminino en forma de campá, parecido a un sombreiro de pesca que era frecuentemente utilizado polas ''flappers'' na ''Era do Jazz'' na década dos anos 20. |- |[[Ficheiro:Austin_Lane_Crothers,_photograph_of_head_with_top_hat.jpg|110x110px]] |De copa alta |Confeccionado en feltro, seda ou pel, componse dunha coroa cilíndrica e un bordo semicurvo. Foi popular na moda masculina entre os séculos XVIII e XX. |- |[[Ficheiro:Sombrero-cordobes.jpg|110x110px]] |Cordobés |Sombreiro tradicional de [[Córdoba, España|Córdoba]]. |- |[[Ficheiro:Sombreros.JPG|110x110px]] |De charro |Sombreiro tradicional mexicano de bordo amplo. Asociado cos [[Mariachi]]. |- |[[Ficheiro:Pamela_GG_fiesta_con_lazo_de_Araras.jpg|110x110px]] |Pamela |Sombreiro feminino redondo caracterizado pola súa ampla á, realizado en tecidos vexetais ou en feltro si trátase dunha pamela de inverno. En ocasións profusamente decoradas con lazos ou flores. |- |[[Ficheiro:Panama_clasic_semicalado_brisa_en_Araras_Wi.jpg|alt=Sombrero Panamá Clasic|110x110px|Chapeu Panamá]] |Panamá |É confeccionado a man por artesáns con [[Carludovica palmata|palla touca]], usando métodos tradicionais, tamén algúns o coñecen como ''jipijapa''. Existen diferentes modelos como o ''clásico, plantación, aguacate, optimus, gambler, coco'' e ''Brasil.'' |- | |''jipijapa'' |Sombreiro tradicional confeccionado nas localidades de Montecristi e Jipijapa da provincia de Manabí na [[Ecuador|República de Ecuador]] con follas trenzadas de palma, a confección tamén se estende á provincia de Azuay nas localidades de Sigsig, Gualaceo e Conca. |- |[[Ficheiro:Panza_de_Burro.jpg|110x110px]] |Bandullo de burro |Sombreiro tradicional arxentino utilizado polos ''gauchos''. |- |[[Ficheiro:StetsonHatFortHoodArmy.jpg|110x110px]] |Stetson, sombreiro vaqueiro, sombreiro texano, occidental ou norteño |É de copa picada e bordo semicurvo. Utilizado nas zonas rurais do sur dos Estados Unidos e o norte de México desde finais do século XIX. |- |[[Ficheiro:Sombrero_de_cogollo1.JPG|110x110px]] |De cogollo |Típico de [[Venezuela]]. |- |[[Ficheiro:Sombrero_vueltiao.jpg|110x110px]] |''Vueltiao'' |Típico de [[Colombia]]. |} == Notas == {{Listaref}} {{Commonscat|hats}} {{Control de autoridades}}   [[Categoría:Vestimenta]] hqodpox2dkx8ju1sz59oweah4cac04u 0 501065 6147872 6057351 2022-08-02T01:50:45Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Arquitecto |nome = Sebastiano Serlio |imaxe = PasserottiSerlio.jpg |descrición = Retrato de Sebastiano Serlio por [[Bartolomeo Passerotti]] (Martin von Wagner Museum, [[Wurzburgo]]). |data_de_nacemento = [[6 de setembro]] de [[1475]] |lugar_de_nacemento = [[Boloña]] |data_de_falecemento = |lugar_de_falecemento = [[Fontainebleau]], [[Francia]] |estilo = [[clasicismo]], [[manierismo]] |obras_destacadas = |premios = |cónxuxe = |fillos = |sinatura = }} '''Sebastiano Serlio''', coñecido como '''Serlio''', nado en [[Boloña]] o [[6 de setembro]] de [[1475]] e finado en [[Fontainebleau]] arredor de 1554,<ref>{{Cita web|url=http://www.treccani.it/enciclopedia/sebastiano-serlio_(Enciclopedia-Italiana)/|páxina-web=treccani.it|título=SERLIO, Sebastiano|data-acceso=1-7-2020|apelidos=Argan|nome=Giulio Carlo|lingua=it|data-publicación=1936|outros=(Argan dá como lugar da morte, Lión)}}</ref> foi un [[Arquitectura|arquitecto]] e teórico da arquitectura renacentista italiana. A súa sona débese a un tratado titulado ''[[I Sette libri dell'architettura]]'' (en galego, Os sete libros da arquitectura) que tivo unha importante difusión contribuíndo a espallar a linguaxe clasicista e as novas tendencias [[Manierismo|maneirista]] por toda [[Europa]]. Formou parte do equipo de arquitectos de orixe italiana que construíron o [[palacio de Fontainebleau]]. == Traxectoria == Aínda son escasas as novas sobre a biografía de Serlio e, en particular, sobre o período de formación en Boloña, como futuro pintor. Tras abandona-la súa cidade natal, marchou traballar a [[Pesaro]], e chegou a [[Roma]] cara o 1514. Resulta complicado coñece-los feitos na súa estadía en Roma, aínda que semella certo que formou parte do círculo de [[Baldasarre Peruzzi]], do que conseguiu planos e debuxos artquitectónicos que despois empregou na redacción do seu tratado, segundo recoñeceu o propio Serlio. Tras escapar do [[saqueo de Roma (1527)]], en 1528 refuxiouse, así como outros artistas, en [[Venecia]] onde chegou canso e enfermo até tal punto que pensou oportuno ditar testamento.<ref>Chastel (1983), p. 219</ref> No [[Véneto]], onde permaneceu até [[1541]], frecuentou intelectuais, escritores e artistas como [[Tiziano]], [[Michele Sanmicheli]], [[Pietro Aretino|Aretino]] e [[Francisco de Hollanda]] e tamén ambientes de inspiración [[Cristianismo evanxélico|evanxélica]] e antipapal.<ref>Tafuri (1985).</ref> Aínda que non foi quen de establecerse profesionalmente no difícil ambiente veneciano, contribuíu a difundir a linguaxe arquitectónica clasicista da escola romana en Venecia, publicando en 1528 nove táboas dedicadas ás [[Orde arquitectónica|ordes arquitectónicas]] gravadas por Agostino Veneziano,<ref name=":0">Deswarte-Rosa (2004)</ref> que tiveron unha gran difusión e, en 1537 e en 1540, os dous primeiros volumes do seu tratado (Libro IV e Libro III) na prensa de Francesco Marcolini de [[Forlì]]. As oportunidades profesionais foron poucas e parece que estivo involucrado no proxecto de [[Palazzo Zen|''Palazzo Zen'']], que normalmente se lle atribúe,<ref>Frommel (2001)</ref> e tamén no da [[igrexa de San Francesco della Vigna]]. En 1539, Serlio marchou a [[Vicenza]] e moi probablemente coñeceu a [[Andrea Palladio|Palladio]]. Pouco despois, no 1541, colleu cara a [[Francia]], á corte de [[Fontainebleau]], onde o chamara [[Francisco I de Francia|Francisco I]] como "pintor e arquitecto do rei". En realidade, Serlio non tivo xeito de realizar obras significativas para o rei, por mor da oposición dos mestros construtores franceses que o suplantaron en varias, atopándose, para a súa decepción, cada vez máis excluído da vida artística da corte, a pesar de recoñecérselle o seu papel no deseño e na dirección da construción do palacio de Fontainebleau.<ref>Pérouse de Montclos (2001)</ref> Sen ter unha actividade concreta na Corte, adicouse á realización do seu tratado e, tamén, deseñou obras para outros clientes da nobreza como o cardeal de Tournon e o Cardeal Hipólito d'Este. Trala morte do rei, o seu sucesor [[Henrique II de Francia|Henrique II]] marxinouno. Entre 1549 e 1553, viviu un breve período en Lión, despois do cal retornou definitivamente a Fontainebleau. == ''I Sette libri dell'architettura'' == A importancia cultural de Serlio está ligada ao seu tratado coñecido como ''I Sette libri dell'architettura di Sebastiano Serlio bolognese (en galego, Os sete libro de arquitectura de Sebastián Serlio de Boloña),'' cuxos libros individuais foron publicados a partir de [[1537]], nunha orde irregular. Foi o primeiro tratado sobre arquitectura cuxo propósito era máis práctico que teórico e o primeiro en codificar as cinco [[Orde arquitectónica|ordes]]. Destaca polo seu ton pragmático, pola súa intención didáctica e pola grande importancia que se lle dá ás imaxes que prevalecían sobre o texto, dando como resultado un paso importante e anticipatorio non só na historia dos tratados arquitectónicos, senón tamén na historia do gravado, en xeral. Difundiu a linguaxe de [[Donato Bramante|Bramante]] e [[Rafael]] por toda Europa, intentando unificar os esquemas da tradición clásica cos elementos da arquitectura moderna e ofrecendo un amplo repertorio de motivos, incluída a fachada, formada por un arco central e dous ocos laterais arquitrabados, que leva o nome de [[Serliana|''serliana'']] porque é coñecida e difundida a través das ilustracións do seu tratado. === Libro IV === [[Ficheiro:SerlioChurchFacade.jpg|dereita|miniatura| Fachada de igrexa ([[Xilografía]] do libro IV publicada en [[Venecia]] en 1537). ]] O primeiro en publicarse, en 1537, foi o Libro IV (titulado como ''Regole generali di architettura -Normas xerais de arquitectura-).'' Está adicado ás ordes arquitectónicas e á súa teoría, en cuxa elaboración tivo presente a Vitruvio, mais tamén o traballo dos contemporáneos e, en particular, as obras e debuxos de Peruzzi e Bramante, adquiridos durante o longo período romano. O libro ilústrase, tamén, con proxectos propios, de carácter máis ou menos teórico, incluíndo algúns palacios en cuxas fachadas Serlio combina a linguaxe clasicista da escola romana coa tradición veneciana, dando vida a un modelo que influirá no desenvolvemento arquitectónico da tipoloxía do ''[[palazzo veneciano]]''. Son importantes as noticias sobre a técnica de decoración pictórica das fachadas. Para comprender a importancia do tratado de Serlio cómpre lembrar como o libro IV foi traducido ao [[Lingua flamenga|flamengo]] apenas dous anos despois da primeira edición, ao [[Lingua alemá|alemán]] en 1542, ao [[Lingua francesa|francés]] en 1545, e ao [[Lingua castelá|español]] en 1550.<ref name=":1">Biffi (2001)</ref> A partir deste primeiro tomo, Serlio presentou o plan xeral da obra que pretende desenvolver. === Libro III === O seguinte foi o Libro III (''Terzo libro, nel quale si figurano e si descrivono le antiquità di Roma -Terceiro libro, no que se amosan e describen as antigüidades de Roma-'') publicado en 1540 e adicado a Francisco I, o que lle valeu unha invitación del para ir a Francia, á Corte en Fontainebleau. Xunto ás ilustracións dos monumentos antigos, atópanse edificios modernos, incluíndo as plantas das obras de Bramante, Rafael e de Peruzzi para [[Basílica de San Pedro|San Pedro do Vaticano]]. Especialmente importantes, dende o punto de vista documental, son os debuxos que ilustran algúns dos proxectos orixinais de Bramante, como o do [[Templete de San Pietro in Montorio|Tempietto di San Pietro en Montorio]]. === Libros I e II === Os libros I e II (''Il primo ed il secondo libro d'Architettura -O primeiro e segundo libros de Arquitectura-'') están, un adicado á xeometría e fundamentos matemáticos da arquitectura e outro á perspectiva e a escenografía. Completáronse durante a súa estadía en Fontainebleau e publicáronse en [[París]] en 1545 nunha edición bilingüe, así como o seguinte libro V, coa tradución do arquitecto Jean Martin que nos anos seguintes será o primeiro tradutor francés de Vitruvio.<ref name=":1" /> === Libro V === Publicouse tamén en Francia, en 1547, o libro V e tamén nunha edición bilingüe. Trata das diferentes formas dos templos sagrados en varios tipos cun plan central e lonxitudinal, presentando 12 solucións ilustradas que seguen un fío lóxico partindo do templo circular para continuar coas formas elípticas, pentagonais, hexagonais, octogonais, coas combinacións xeométricas e coas plantas cruzadas e lonxitudinais. === Libro Extraordinario === [[Ficheiro:Serlio_XXIX.jpg|miniatura]] En 1551, publicouse en Lión o, denominado, ''Libro Extraordinario'', un apéndice non incluído no plan editorial que Serlio propuxera trece anos antes. Trátase dunha verdadeira antoloxía de licenzas manieristas, no que Serlio manifesta a súa forza inventiva e un certo espírito antivitruviano, propondo sorprendentes solucións arquitectónicas baseadas no uso dos muros almofadillados e da orde rústica. É un libro feito case exclusivamente de imaxes, impresas a partir de matrices de cobre, que contén 50 proxectos de portais monumentais acompañados de breves subtítulos e unha introdución en [[Lingua italiana|italiano]] e francés. === Libro VII === Daquela, trala morte de Francisco I, xa vello e en difícil situación financeira, no período lionés, Serlio vendeu os seus manuscritos ao anticuario [[Jacopo Strada]] que imprimiu, postumamente, en [[Frankfurt]], o Libro VII (1575)<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Lemerle|nome=Frédérique|data=2014|título=Les livres de l'architecture|PMC=|revista=Architectura. Architecture, textes et images.|doi=|ISSN=2115-8304|PMID=|volume=|páxinas=|número=|editor=Centre d'Études Supérieures de la Renaissance Université François-Rabelais|lugar-publicación=Tours|lingua=fr|url=http://architectura.cesr.univ-tours.fr/Traite/Notice/ENSBA_Gonse479.asp?param=}}</ref> que trata dende palacios e vilas -é dicir, "vivendas de tódolos tipos de persoas"-, até o [[Urbanismo|planeamento urbanístico]]. Xunto a moitas solucións arquitectónicas, Serlio tamén presenta variacións "ao xeito de Francia" aceptando elementos da tradición edificatoria que atopou en Francia nunha ecléctica convivencia de diferentes estilos. Hai dúas versións escritas a man do libro que parecen demostrar, nas imaxes, unha evolución desde a década dos 40, cara ao abandono das "licenzas" manieristas. === Libro VI === O Libro VI, elaborado durante o período de Lión en dúas versións sucesivas,<ref name=":0" /> trata sobre arquitectura civil como o Libro VII e, en particular, das "habitacións de todo tipo de persoas". Despois da morte de Jacopo Strada, permaneceu inédito durante séculos, aínda que se supón que tivo certa difusión, tanto en Francia<ref name=":0" /> como en Italia, por exemplo entre os arquitectos [[Cremona|cremoneses]] do século XVI [[Francesco Dattaro|Francesco]] e [[Giuseppe Dattaro]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Faliva|nome=Alberto|data=2005|título=Evangelismo nell'arte della Cremona del Cinquecento - Sintesi ed immaginazione spaziale in architettura, pittura e scultura, dall'antico all'arte Moderna|PMC=|revista=Bollettino Ingegneri|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=8-16|número=8/9|lugar-publicación=Florencia|lingua=it|editores=Collegio degli Ingegneri della Toscana|url=https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/bolling%2Fallegati-articoli%2F72wRPfe8arhJDfpAE-albertofaliva.pdf}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Faliva|nome=Alberto|data=2007|título=Jacopo Sansovino e altri dodici casi. Un altro medioevo (questa volta rinascimentale)|PMC=|revista=Bollettino Ingegneri|doi=|ISSN=|PMID=|volume=|páxinas=11-25|número=11|url=https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/bolling%2Fallegati-articoli%2FjqdZDrjnZrqh4n332-FALIVA%20Alberto.pdf|editor=Collegio degli Ingegneri della Toscana|lugar-publicación=Florencia|lingua=it}}</ref> === Libro VIII === Serlio tamén deixou un estudo sobre ''Castramentatio'', reconstruíndo a estrutura do campamento militar romano segundo as indicacións de [[Polibio]]. O manuscrito, ilustrado e listo para ser impreso foi erroneamente valorado por Strada, quen non foi quen de publicalo como o Libro VIII do Tratado, adicado á arquitectura militar. O [[manuscrito]] con texto [[Lingua latina|latino]] e italiano consérvase en [[Múnic|Múnic.]]<ref name=":0" /> == Obras == [[Ficheiro:Ancy-le-Franc_-_Cour_interieure_3.jpg|miniatura| O patio interno do Castelo de Ancy-le-Franc ]] [[Ficheiro:Porte_de_l'ancien_hôtel_de_Ferrare_a_Fontainebleau_DSC_0092.jpg|miniatura| O portal sobrevivente do edificio "Grande Ferrare" en Fontainebleau ]] A importancia do traballo teórico de Serlio, que tivo unha difusión sen precedentes, empequeneceu a súa obra como arquitecto. En particular, a que tivo a oportunidade de exercer en Francia, aínda que nun ambiente profesional e técnico pouco implicado na linguaxe arquitectónica clasicista e cheo de dificultades para o arquitecto italiano. A definición do ''corpus'' das obras feitas en Francia, entre certezas e atribucións, segue en curso. O traballo no que foi capaz de manifestar as súas habilidades de deseño, creando unha síntese entre dúas culturas construtivas, foi o [[ Castelo de Ancy-le-Franc |Castelo de Ancy-le-Franc]], comezado en 1546, preto de [[Tonnerre]], en [[Borgoña]], para o cultivado mecenas Antoine III de Clermont,<ref name="Sabine Frommel 1998">Frommel (1998)</ref> no que os elementos tipolóxicos e construtivos tipicamente franceses conviven cunha linguaxe arquitectónica moi culta que fai referencia á arquitectura romana antiga e moderna. O patio interno, por exemplo, é unha reinterpretación do patio superior bramantesco do [[Patio do Belvedere|Belvedere]] (patio da Pigna), con [[Pilastra|pilastras]] dobres, nunha secuencia xeralmente definida como "''travata ritmica''". Outras obras arquitectónicas: * Traballos no [[castelo de Fontainebleau]]. son atribuñidos a Serlio, aínda que con dúbidas, o "patio do cabalo branco" e un gran portal chamado "Portico di Serlio". * ''O Hôtel de Ferrare'', en Fontainebleau (''Grande Ferrare'') ([[1544]]-[[1546]], destruído agás o portal) que estableceu en Francia a forma prototípica <nowiki>do</nowiki> ''Hôtel particulier'' durante máis dun século. * [[ Palacio do Avaro |Palazzo dell'Avaro]] en [[Boloña]] * Traballos no xardín da Abadía de Chaalis * Proxecto para o [[ Château de Roussillon |Château de Roussillon]] == Serlio escenógrafo == A contribución serliana á historia da escenografía teatral merece ser lembrada como un paso fundamental na evolución da escena renacentista. Xa en 1539, en [[Vicenza]], Serlio colaborara na construción dun teatro temporal, feito de madeira para a representación de ''[[ interludios |Intermezzi]]'', con pasaxes de carrozas alegóricas e danzas mouras, que se inspirara nas solucións do teatro grecorromano: unha das maiores estruturas concibidas até entón. Mais, no seu ''Secondo Libro di Perspectiva,'' ilústranse as súas teorías sobre a "nova" escenografía, introducindo o uso de perspectivas e escenas tridimensionais, nun escenario inclinado. Isto resultou moi novidoso porque se ben é certo que, antes que el, outros estilistas -por exemplo, o seu propio mestre Baldassarre Peruzzi- empregaran xa fondos simples pintados en perspectiva, esta era de xeito bidimensional coa presenza, como moito, dalgúns poucos elementos en relevo. As súas ilustracións das teorías de Vitruvio sobre os tres tipos fundamentais de escenografía do teatro romano (tráxica, cómica e satírica) converteranse, a pesar das críticas doutros escenógrafos e arquitectos (por exemplo, [[ Daniele Barbaro |Daniele Barbaro]] que lle criticou a inxenuidade de non ter feito que o punto de vista da escenografía coincidise co punto de vista do espectador) un punto de referencia decisivo para a práctica teatral dos anos vindeiros, dirixida a conciliar, como o resto da cultura artística daquel tempo, modelos de latinidade clásica e as novas necesidades de representacións realistas do mundo. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita libro|título=Le parole della scienza. Scritture tecniche e scientifiche in volgare (secoli XIII-XV). Atti del Convegno (Lecce, 16-18 aprile, 1999)|apelidos=Biffi|nome=M.|editorial=Congedo Editore|ano=2001|ISBN=|ref=|apelidos-editor=Guardo|nome-editor=R. (coord.)|lingua=it|lugar=Lecce|páxinas=253-255|capítulo=Sulla formazione del lessico architettonico italiano: la terminologia dell’ordine ionico nei testi di Francesco di Giorgio Martini}} * {{Cita libro|título=Il sacco di Roma|apelidos=Chastel|nome=André|editorial=Einaudi|ano=1983|ISBN=978-8806562830|ref=|serie=Colección: saggi|lugar=Turín|lingua=it}} * {{Cita libro|título=Sebastiano Serlio à Lyon, architecture et imprimerie|apelidos=Deswarte-Rosa|nome=Sylvie (dir.)|editorial=Mémoire Active|ano=2004|ISBN=2-908185-56-3|ref=|lugar=Lión|volume=Volume 1 (Le Traité d'architecture de Sebastiano Serlio, une grande entreprise éditoriale au XVIe siècle)}} * {{Cita libro|título=Sebastiano Serlio architetto|apelidos=Frommel|nome=Sabine|editorial=Electa|ano=1998|ISBN=8843554735|ref=|lingua=it|lugar=Milán}} * {{Cita publicación periódica|apelidos=Frommel|nome=Sabine|data=2001|título=Sebastiano Serlio e il palazzo Zen a Venezia|PMC=|revista=Annali di Architettura: rivista del Centro Internazionale di Studi di Architettura "Andrea Palladio"|doi=|ISSN=1124-7169|PMID=|volume=|páxinas=53-69|número=13|url=http://www.cisapalladio.org/annali/pdf/a13_05_frommel.pdf|lingua=it|data-acceso=01 de xullo de 2020|data-arquivo=03 de outubro de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20061003141705/http://www.cisapalladio.org/annali/pdf/a13_05_frommel.pdf|url-morta=unfit}} * {{Cita publicación periódica|apelidos=Perouse de Montclos|nome=Jean-Marie|data=2001|título=Serlio à Fontainebleau|PMC=|revista=Annali di Architettura: rivista del Centro Internazionale di Studi di Architettura "Andrea Palladio"|doi=|ISSN=1124-7169|PMID=|volume=|páxinas=71-80|número=13|lingua=fr|url=https://www.palladiomuseum.org/annali/2001/6}} * {{Cita libro|título=Venezia e il Rinascimento|apelidos=Tafuri|nome=Manfredo|editorial=Einaudi|ano=1985|ISBN=8806588915|ref=|lugar=Turín|lingua=it}} === Outros artigos === * [[Serliana]] * [[Arquitectura renacentista]] * [[Marco Vitruvio|Vitruvio]] === Ligazóns externas === * Reprodución [[facsímile]] en liña pola [[universidade de Heidelberg]] de ''[https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/serlio1584/0001/image?sid=4d52511d24c7e67aa860084093cabc97 Tutte l'opere d'architettura di Sebastiano Serlio Bolognese]'' (Venetia, 1584). * [http://architectura.cesr.univ-tours.fr/Traite/Images/Gonse479Index.asp O sétimo libro da arquitectura de Serlio en liña, na universidade de Tours.] {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Serlio, Sebastiano}} [[Categoría:Arquitectos de Italia do século XVI]] [[Categoría:Nados en Boloña]] [[Categoría:Nados en 1475]] [[Categoría:Finados en 1554]] [[Categoría:Arquitectos do Renacemento]] [[Categoría:Arquitectos do Manierismo]] m0041hia74uea10een9waxyqmdlhcth 0 501344 6147981 6124585 2022-08-02T06:12:57Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Serie de televisión | nome = The Blacklist | imaxe = | descrición = | nome_2 = | xénero = [[acción]], [[drama]], [[thriller]] | formato = | creador = [[Jon Bokenkamp]] | promotor = | guionista = | director = | intérpretes = [[James Spader]], [[Megan Boone]], [[Diego Klattenhoff]], [[Ryan Eggold]], [[Parminder Nagra]], [[Harry Lennix]], [[Amir Arison]][[Mozhan Marnò]], [[Hisham Tawfiq]] | narrador = | canción_de_apertura = | canción_de_peche = | país = [[Estados Unidos]] | lingua = [[en]] | número_de_temporadas = 9 | número_de_episodios = 196 | lista_de_episodios = | produtor_executivo = | produtor = Anthony Sparks | editor = | localización = [[Nova York]] | cámara = | duración = 45 minutos | distribuidor = [[Sony Pictures Television]] <br/>NBC Universal Television Distribution | canle_de_orixe = [[NBC]] | formato_de_imaxe = 576i SDTV, 1080i HDTV, 4K UHDTV (2016–), | formato_de_son = Estéreo - DTS | primeiro_episodio = 23 de setembro de 2013 (España) | derradeiro_episodio = | precedido_por = | seguido_por = | páxina_web = https://www.nbc.com/the-blacklist | imdb = https://www.imdb.com/title/tt2741602/?ref_=fn_al_tt_1 | filmaffinity = https://www.filmaffinity.com/es/film573633.html | facebook = | twitter = }}'''''The {{Lang|en|Blacklist}}''''' (en [[Lingua galega|galego]], ''A Lista Negra'') é unha [[serie de televisión]] [[Estados Unidos de América|estadounidense]] creada por Jon Bokenkamp e emitida dende o 23 de setembro de 2013<ref>{{Cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/news/2013/06/21/nbc-announces-fall-premiere-dates-for-new-season-628112/20130621nbc01/|páxina-web=thefutoncritic.com|título=NBC Announces Fall Premiere Dates for New Season|data-acceso=4 de xullo de 2020|data-publicación=21 de xuño de 2013|apelidos=Redacción|lingua=en}}</ref> na [[National Broadcasting Company|NBC]] e simultaneamente no [[Canadá]] na rede Global<ref>{{Cita web|url=https://www.newswire.ca/fr/news-releases/with-11-new-dramas-7-new-comedies-and-countless-returning-hits-global-unveils-sensational-20132014-primetime-lineup-512524881.html|páxina-web=newswire.ca|título=With 11 New Dramas, 7 New Comedies and Countless Returning Hits Global Unveils Sensational 2013/2014 Primetime Lineup|data-acceso=4 de xullo de 2020|data-publicación=5 de xuño de 2013|apelidos=Redacción|lingua=en}}</ref> (Citytv para a quinta tempada).<ref>{{Cita web|url=http://www.rogersmediatv.ca/pr_detail.php?id=1422|data=6 de xuño de 2017|páxina-web=rogersmediatv.ca|título=City Unveils its 2017/18 Prime-Time Schedule|data-acceso=4 de xullo de 2020|data-publicación=6-6-2017|lingua=en|apelidos=Redacción}}</ref> A serie tivo unha boa acollida por parte da crítica, que particularmente felicitou a actuación de [[James Spader]].<ref>{{Cita web|url=https://ew.com/article/2013/10/16/blacklist-review/|páxina-web=ew.com|título=The Blacklist review|data-acceso=4 de xullo de 2020|apelidos=Jensen|nome=Jeff|data-publicación=16 de outubro de 2013|lingua=en}}</ref> ''The Blacklist'' tivo boas audiencias, mais sobre todo rexistra importantes resultados grazas á súa audiencia diferida.<ref>{{Cita web|url=https://variety.com/2014/tv/news/nbcs-the-blacklist-sets-dvr-playback-record-1201070649/|data=25 de xaneiro de 2014|páxina-web=variety.com|título=NBC’s ‘The Blacklist’ Sets DVR Playback Record|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Kissell|nome=Rick|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.tvovermind.com/blacklist-adds-six-million-viewers-every-episode-dvr/|apelidos=Tassi|data=2014|páxina-web=tvovermind.com|título=The Blacklist Adds Six Million Viewers Every Episode With DVR|data-acceso=5 de xullo de 2020|nome=Paul|lingua=en|data-arquivo=03 de agosto de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200803183716/https://www.tvovermind.com/blacklist-adds-six-million-viewers-every-episode-dvr/|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://tvbythenumbers.zap2it.com/dvr-ratings/broadcast-live-7-ratings-march-11-17-2019/|apelidos=Welch|data=1 de abril de 2019|páxina-web=tvbythenumbers.zap2it.com|título=‘The Blacklist’ doubles its viewers in broadcast Live +7 ratings for March 11-17|data-acceso=5 de xullo de 2020|nome=Alex|lingua=en|data-arquivo=29 de novembro de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20191129060455/https://tvbythenumbers.zap2it.com/dvr-ratings/broadcast-live-7-ratings-march-11-17-2019/|url-morta=yes}}</ref> A serie chegoou aos 100 episodios co episodio 11 da quinta tempada. A serie comezou a súa sétima tempada o 4 de outubro de 2019.<ref name="blacklistseason7">{{Cita web|url=https://tvbythenumbers.zap2it.com/more-tv-news/the-blacklist-renewed-for-season-7-at-nbc/|data=11 de marzo de 2019|apelidos=Welch|páxina-web=tvbythenumbers.zap2it.com|título=‘The Blacklist’ renewed for season 7 at NBC|data-acceso=5 de xullo de 2020|nome=Alex|lingua=en|data-arquivo=04 de abril de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190404172136/https://tvbythenumbers.zap2it.com/more-tv-news/the-blacklist-renewed-for-season-7-at-nbc/|url-morta=yes}}</ref><ref name="season7">{{Cita web|url=https://deadline.com/2019/06/nbc-fall-premiere-dates-2019-the-voice-chicago-bluff-city-law-sunnyside-perfect-harmony-1202633630/|páxina-web=deadline.com/|título=NBC Fall Premiere Dates: ‘The Voice’, ‘This Is Us’, New ‘Bluff City Law’ & ‘Sunnyside’, More|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Pedersen|nome=Erik|data-publicación=17- de xuño de 2019|lingua=en}}</ref> O 20 de febreiro de 2020, NBC anunciou que ía encargar a oitava tempada.<ref>{{Cita web|url=https://tvseriesfinale.com/tv-show/the-blacklist-season-eight-renewal-announced-as-nbc-series-reaches-150-episodes/|data=2020-02-20|páxina-web=tvseriesfinale.com|título=The Blacklist: Season Eight Renewal Announced as NBC Series Reaches 150 Episodes|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Kimball|nome=Trevor|data-publicación=20 de febreiro de 2020|lingua=en}}</ref> == Sinopse == A serie, que está ambientada principalmente en [[Washington, D.C.|Washington]], conta a historia dun ex-oficial da [[Armada dos Estados Unidos de América|Mariña dos Estados Unidos]], Raymond "Red" Reddington, que se converteu nun gran criminal, e que se rende voluntariamente ao [[FBI]] na súa sede. Despois de converterse nun dos criminais máis buscados polo FBI e estar fuxido durante décadas, dille ao FBI que ten unha lista dos criminais máis perigosos do mundo que recompilou ao longo dos anos e que está a piques de informar sobre as súas operacións a cambio de inmunidade. Non obstante, a súa única condición é que só traballará coa axente Elizabeth Keen, unha rapaza recentemente recrutada polo FBI. Os misterios da vida de Reddington e Liz, así como o seu interese por ela, vanse revelando progresivamente a medida que a serie avanza. Reddington, como consecuencia dos seus negocios criminais durante as dúas últimas décadas, fixera unha lista dos delincuentes e terroristas que el cre que non son trazables polo FBI porque descoñecen a súa existencia. Esa lista é a que dá título á serie, ''The Blacklist''. En cada episodio, presenta a un deses delincuentes e por medio de información e pistas, axuda ao equipo do FBI a seguilo e capturalo. == Elenco == === Actores principais === * [[James Spader]]: Raymond «Red» Reddington * [[Megan Boone]]: Elizabeth Keen / Masha Rostova, chamada «Liz» * [[Diego Klattenhoff]]: Donald Ressler * [[Amir Arison]]: Aram Mojtabai (tempada 1 recorrente, principal desde a tempada 2) * [[Harry Lennix]]: Harold Cooper * [[Hisham Tawfiq]]: Dembe Zuma (recorrente nas tempadas 1 e 2, principal desde a tempada 3) <gallery perrow="6" mode="packed" caption="Actores principais"> Ficheiro:The Blacklist - James Spader (cropped).jpg|James Spader interpreta a Raymond «Red»Reddington Ficheiro:The Blacklist - Megan Boone (cropped).jpg|Megan Boone interpreta a Elizabeth "Liz" Keen Ficheiro:The Blacklist - Diego Klattenhoff (cropped).jpg|Diego Klattenhoff interpreta Donald Ressler Ficheiro:Harry Lennix by Gage Skidmore.jpg|Harry Lennix interpreta a Harold Cooper </gallery> === Outros actores principais === * [[Ryan Eggold]]: Tom Keen / Jacob Phelps / Christopher Hargrave (tempadas 1 a 5) * [[Parminder Nagra]]: Meera Malik (tempada 1) * [[Mozhan Marnò]]: Samar Navabi (tempadas 2 a 6) <gallery perrow="6" mode="packed" caption="Outros actores principais"> Ficheiro:Ryan Eggold 2009.jpg|Ryan Eggold interpreta a Tom Keen Ficheiro:Parminder Nagra by Gage Skidmore 2.jpg|Parminder Nagra interpreta Meera Malik Ficheiro:MozhanMarnò08TIFF.jpg|Mozhan Marnò interpreta Samar Navabi </gallery> === Actores secundarios === {{Div col}} * [[Alan Alda]]: Alan Fitch <small>(tempadas 1 e 2)</small> * [[Rachel Brosnahan]]: Jolene Parker / Lucy Brooks <small>(tempada 1)</small> * [[Jane Alexander]]: Diane Fowler, ministra de xustiza <small>(tempada 1)</small> * [[Lance Henriksen]]: Bill McCready, o «Comandante» <small>(tempadas 2 e 3, convidado tempada 5)</small> * [[Mary-Louise Parker]]: Naomi Hyland / Carla Reddington, ex-muller de Reddington <small>(tempada 2)</small> * [[Paul Reubens]]: Mr. Vargas <small>(tempadas 2 e 3)</small> * [[David Strathairn]]: Peter Kotsiopulos<small>(CIA) (tempada 2 e 3)</small> * [[Edi Gathegi]]: Mathias Solomon, mercenario <small>(tempada 3)</small> * [[Brian Dennehy]]: Dominic Wilkinson <small>(dende a tempada 3)</small> * [[Ulrich Thomsen]]: Alexander Kirk / Constantin Rostov, ex-esposo de Katarina Rostova <small>(tempadas 3 e 4)</small> * Deirdre Lovejoy: Cynthia Panabaker, conselleira xurídica na [[Casa Branca]] <small>(dende a tempada 3)</small> * Annie Heise: Elise / Janet Sutherland <small>(tempada 4)</small> * [[Enrique Murciano]]: Julian Gale <small>(tempada 4)</small> * James Carpinello: Henry Prescott (de nome real Mitchell Hadley) <small>(tempadas 4 i 5)</small> * [[Ken Leung]]: Michael Sima, axudante do fiscal <small>(tempada 6)</small> {{Fin div col}}<gallery perrow="6" mode="packed" caption="Actores secundarios"> Ficheiro:JaneAlexanderMarch08.jpg|[[Jane Alexander]] interpreta a Diane Fowler Ficheiro:Alan Alda by Bridget Laudien.jpg|[[Alan Alda]] interpreta a Alan Fitch Ficheiro:Rachel Brosnahan July 9, 2014 (cropped).jpg|[[Rachel Brosnahan]] interpreta a Jolene Parker Ficheiro:Peter Stormare 2015-09-23 001 (cropped).jpg|[[Peter Stormare]] encarna Berlín Ficheiro:Mary-Louise Parker by Gage Skidmore.jpg|[[Mary-Louise Parker]] interpreta a Naomi Hyland Ficheiro:Paul Reubens 2008-cropped.jpg|[[Paul Reubens]] interpreta a Mr. Vargas Ficheiro:David Strathairn (5974348391).jpg|[[David Strathairn]] interpreta a Peter Kotsiopoulos, tamén coñecido como o "Director" Ficheiro:Lance Henriksen cropped.jpg|[[Lance Henriksen]] interpreta a Bill McCready, alias "O comandante" Ficheiro:Valarie Pettiford.jpg|[[Valarie Pettiford]] interpreta a Charlene Cooper Ficheiro:Edi Gathegi cropped.jpg|[[Edi Gathegi]] interpreta a Mathias Solomon Ficheiro:Christine Lahti MFF 2016, cropped.png|[[Christine Lahti]] interpreta a Lauren Hitchin Ficheiro:Nothing Personal still 1 LARGE - David van den Bergklein.jpg|[[Lotte Verbeek]] interpreta a Katarina Rostova Ficheiro:BrianDennehyJul2009.jpg|[[Brian Dennehy]] interpreta a Dom Wilkinson Ficheiro:EnriqueMurciano.png|[[Enrique Murciano]] interpreta a Julian Gale Ficheiro:Ulrich Thomsen.jpg|[[Ulrich Thomsen]] interpreta a Alexander Kirk Ficheiro:Aida Turturro 2012 Shankbone.JPG|[[Aida Turturro]] interpreta a Heddie Hawkins Ficheiro:Jonny Coyne by Gage Skidmore.jpg|[[Jonny Coyne]] interpreta a Ian Garvey Ficheiro:Fiona Dourif by Gage Skidmore.jpg|[[Fiona Dourif]] interpreta a Lillian Roth Ficheiro:Ken Leung cropped.jpg|[[Ken Leung]] interpreta a Michael Sima Ficheiro:Gabriel Mann.JPG|[[Gabriel Mann (acteur)|Gabriel Mann]] interpreta a Ilya Koslov </gallery> === Convidados === {{Div col}} * [[Isabella Rossellini]]: Floriana Campo <small>(episodio 2 - tempada 1)</small> * [[Robert Sean Leonard]]: Frederick Barnes <small>(episodio 7 - tempada 1)</small> * [[David Zayas]]: Manny Soto <small>(episodio 7 - tempada 1 e episodio 1 - tempada 4)</small> * [[William Sadler]]: Sam Milohan, pai adoptivo de Elizabeth <small>(episodos 8 e 9 - tempada 1, episodio 17 - tempada 4, episodio 19 - tempada 6)</small> * [[Jennifer Ehle]]: Madeline Pratt <small>(episodio 14 - tempada 1, episodio 14 - tempada 2)</small> * [[Dianne Wiest]]: Ruth Kipling <small>(episodio 15 - tempada 1)</small> * [[Krysten Ritter]]: Rowan Mills <small>(episodio 1 - tempada 2)</small> * [[Peter Fonda]]: Geoff Perl <small>(episodio 6 - tempada 2)</small> * [[Ron Perlman]]: Luther Braxton <small>(episodios 9 e 10 - tempada 2)</small> * [[Fisher Stevens]]: Marvin Gerard <small>(episodios 2, 6 e 10 - tempada 3, episodio 15, 18 e 20 - tempada 4)</small> * [[Andrew Divoff]]: Karakurt <small>(episodios 6 a 10 - tempada 3)</small> * [[Celia Weston]]: Lady Ambrosia <small>(episodio 14 - tempada 3)</small> * [[Famke Janssen]]: Susan «Scottie» Hargrave <small>(episodios 20 a 22 - tempada 3, episodio 9 - tempada 5)</small> * [[Jill Hennessy]]: Margot <small>(episodio 11 - tempada 4)</small> * [[Elizabeth Lail]]: Natalie Luca <small>(episodio 12 - tempada 4)</small> * [[Owain Yeoman]]: Grayson Blaise <small>(episodio 2 - tempada 5)</small> * [[Nathan Lane]]: Abraham Stern <small>(episodio 11 - tempada 5)</small> * [[C. Thomas Howell]]: Earl Fagen <small>(episodios 12 e 15 - tempada 5)</small> * [[Martha Plimpton]]: doutor Sharon Fulton <small>(episodios 14 e 16 - tempada 5)</small> * [[Julian Sands]]: Sutton Ross <small>(episodio 22 - tempada 5)</small> * [[John Waters]]: John Waters <small>(episodio 22 - tempada 5)</small> * [[Christophe Lambert]]: Bastien Moreau <small>(episodios 1, 2, 11 e 12 - tempada 6)</small> * [[Stacy Keach]]: Robert Vesco <small>(episodio 13 - tempada 6)</small> * [[Richard Brooks]]: Mitchell Young <small>(episodio 15 - tempada 6)</small> * [[Max Casella]]: Henry Morris <small>(episodio 16 - tempada 6)</small>{{Fin div col}} == Desenvolvemento == === Produción === {| class="toccolours" cellspacing="5" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#EFEFEF; color:black; width:28em; max-width: 40%;" | style="text-align: left;" |{{Cita|"Así que a idea era: se un home como Whitey Bulger dixese:" Estou aquí. Teño algunhas regras que quero que sigas, e se as segues, darei o nome (s) das persoas coas que traballei, durante os vinte anos que estiven fuxido". Así, houbo unha influencia real que afectou a forma do espectáculo. Como podes poñer a alguén en quen non confías no centro dun programa para tratar de atopar delincuentes?"}} |- | style="text-align: left;" | John Eisendrath, entrevista no sobre The Blacklist.<ref>{{Cita web|url=http://collider.com/the-blacklist-john-eisendrath-interview/|apelidos=Radish|páxina-web=collider.com|título=THE BLACKLIST Showrunner John Eisendrath Talks about the Show’s Inspiration, Getting Inside the Mind of a Criminal, Casting James Spader, and More|data-acceso=5 de xullo de 2020|nome=Christina|data-publicación=28 de xullo de 2013|lingua=en}}</ref> |} Despois de mostrar a presentación do piloto en [[Convención Internacional de Banda Deseñada de San Diego|Comic-Con]], os produtores revelaron que a fonte de inspiración da serie proviña da captura de [[Whitey Bulger,]]<ref>{{Cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/comic-con-blacklist-inspired-by-585520|data=18 de xullo de 2013|páxina-web=hollywoodreporter.com|título=Comic-Con: 'The Blacklist' Inspired by Whitey Bulger's Capture|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Goldberg|nome=Lesley|lingua=en}}</ref> que foi a fonte de inspiración de Raymond Reddington.<ref name="Anecdotes de la série">{{Cita web|url=http://www.allocine.fr/series/ficheserie-11822/secrets-tournage/|páxina-web=allocine.fr|título=Blacklist|data-acceso=5 de xullo de 2020|lingua=fr|apelidos=Redacción}}</ref> O proxecto presentouse a NBC en agosto de 2012, que mercou os dereitos de Sony Pictures Television.<ref>{{Cita web|apelidos=Andreeva|url=http://www.deadline.com/2012/08/abc-buys-extended-family-comedy-nbc-goes-for-international-crime-drama/|páxina-web=deadline.com|título=ABC Buys Extended Family Comedy, NBC Goes For International Crime Drama|data-acceso=5 de xullo de 2020|data-publicación=13 de agosto de 2002|nome=Nellie|lingua=en}}</ref> O 22 de xaneiro de 2013, NBC encargou o piloto, e despois a serie o 10 de maio de 2013, e asignoulle dous días despois a franxa horaria desde o luns ás 22h para caer.<ref>{{Cita web|apelidos=Andreeva|url=http://www.deadline.com/2013/01/nbc-gives-pilot-order-to-crime-drama-the-blacklist/|data=22 de xaneiro de 2013|páxina-web=deadline.com|título=2ND UPDATE: NBC Orders Four Drama & Three Comedy Pilots|data-acceso=5 de xullo de 2020|nome=Nellie|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/news/2013/05/10/development-update-friday-may-10-nbc-orders-three-more-pilots-to-series-575311/10353/|data=10 de maio de 2013|páxina-web=thefutoncritic.com|título=Development Update: Friday, May 10 - NBC Orders Three More Pilots to Series|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Redacción|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/news/2013/05/12/nbc-reveals-its-2013-14-primetime-schedule-840010/20130512nbc03/|data=12 de maio de 2013|páxina-web=thefutoncritic.com|título=NBC Reveals Its 2013-14 Primetime Schedule|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Redacción|lingua=en}}</ref> Cando o piloto da serie é probado por NBC por un panel de espectadores, na primavera de 2013 obtén os mellores rendementos cualitativos rexistrados pola rede no transcurso destes últimos dez anos, segundo comentaron á prensa os responsables da cadea.<ref>{{Cita web|url=https://www.hollywoodreporter.com/live-feed/tv-upfronts-five-takeaways-nbcs-521710|páxina-web=hollywoodreporter.com|título=TV Upfronts: Five Takeaways From NBC's Presentation|data-acceso=5 de xullo de 2020|lingua=en|data-publicación=13 de maio de 2013|apelidos=Guthrie|nome=Marisa}}</ref> O 4 de outubro de 2013, tralas boas audicións dos dous primeiros episodios, NBC encargou nove episodios adicionais, levando a tempada a 22 episodios.<ref>{{Cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/news/2013/10/04/nbc-orders-full-season-of-acclaimed-drama-the-blacklist-258014/20131004nbc02/|data=4 de outubro de 2013|páxina-web=thefutoncritic.com|título=NBC Orders Full Season of Acclaimed Drama "The Blacklist"|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Redacción|lingua=en}}</ref> O 3 de decembro de 2013, NBC renovou a serie por segunda tempada.<ref>{{Cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/news/2013/12/03/nbc-renews-freshman-hit-the-blacklist-for-a-second-season-937511/20131203nbc03/|data=3 de decembro de 2013|páxina-web=thefutoncritic.com|título=NBC Renews Freshman Hit "The Blacklist" for a Second Season|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Redacción|lingua=en}}</ref> O 5 de febreiro de 2015, a serie renóvase por unha terceira tempada, chegando a 23 os episodios. O 7 de decembro de 2015, NBC renovou a serie por unha cuarta tempada.<ref>{{Cita web|apelidos=Robinson|url=http://www.ew.com/article/2015/12/07/the-blacklist-renewed-season-4|data=7 de decembro de 2015|páxina-web=ew.com|título=The Blacklist renewed for season 4 by NBC|data-acceso=5 de xuño de 2020|nome=Will|lingua=en}}</ref> O 11 de maio de 2017, NBC renovou a serie por unha quinta tempada.<ref>{{Cita web|apelidos=Porter|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/more-tv-news/the-blacklist-scores-a-fifth-season-on-nbc/|páxina-web=Tvbythenumbers.zap2it.com|título=The Blacklist’ scores a fifth season on NBC|data-acceso=5 de xullo de 2020|nome=Rick|data-publicación=11 de maio de 2017|lingua=en|data-arquivo=20 de marzo de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200320071309/https://tvbythenumbers.zap2it.com/more-tv-news/the-blacklist-scores-a-fifth-season-on-nbc/|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|apelidos=Cusseaur|url=http://www.allocine.fr/article/fichearticle_gen_carticle=18663921.html|páxina-web=allocine.fr|título=Blacklist renouvelée pour une saison 5|data-acceso=5 de xullo de 2020|nome=Clément|data-publicación=11 de maio de 2017|lingua=fr}}</ref> O 14 de maio de 2017, NBC anunciou o regreso da tempada 2017/2018. A serie emitiuse dende o mércores á noite ás oito da tarde antes da ''unidade especial de Nova York'' <ref>{{Cita web|apelidos=Porter|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/more-tv-news/nbc-fall-tv-2017-schedule-this-is-us-moves-to-thursdays-will-grace-returns-the-blacklist-moves/|data=19 de xuño de 2017|páxina-web=tvbythenumbers.zap2it.com|título=NBC fall TV 2017 schedule: ‘This Is Us’ stays put, ‘Will & Grace’ returns, ‘The Blacklist’ moves [Updated]|data-acceso=5 de xullo de 2020|nome=Rick|lingua=en|data-arquivo=20 de marzo de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200320071309/https://tvbythenumbers.zap2it.com/more-tv-news/nbc-fall-tv-2017-schedule-this-is-us-moves-to-thursdays-will-grace-returns-the-blacklist-moves/|url-morta=yes}}</ref> e o 17 de xaneiro de 2018, a serie emitiu o seu décimo cuarto episodio e ese é tamén o número da lista de Reddington.<ref name="Episodes">{{Cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/showatch/blacklist/|páxina-web=thefutoncritic.com|título=Showatch|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Redacción|lingua=en}}</ref> === Localización === Aínda que a tramas está situada principalmente en Washington D. C., a serie foi filmada en [[Nova York]] e arredores, sobre todo na área de Long Beach.<ref>{{Cita web|url=http://www.thelocationguide.com/blog/2013/03/ng-filming-on-location-tv-spy-drama-the-blacklist-doubles-long-beach-for-washington-dc/|páxina-web=thelocationguide.com|título=TV spy drama The Blacklist doubles Long Beach for Washington DC|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Goundry|nome=Nick|lingua=en|data-publicación=19 de marzo de 2013|data-arquivo=25 de abril de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140425170733/http://www.thelocationguide.com/blog/2013/03/ng-filming-on-location-tv-spy-drama-the-blacklist-doubles-long-beach-for-washington-dc/|url-morta=unfit}}</ref> === Tempadas === {| class="wikitable" ! rowspan="2" |Tempada ! colspan="2" rowspan="2" |Nº Episodios ! colspan="2" |Emisión orixinal |- !Primeira emisión !Última emisión |- |'''1''' | colspan="2" |22 | colspan="1" |23 de setembro de 2013 |12 de maio de 2014 |- |'''2''' | colspan="2" |22 | colspan="1" |22 de setembro de 2014 |14 de maio de 2015 |- |'''3''' | colspan="2" |23 | colspan="1" |1 de outubro de 2015 |19 de maio de 2016 |- |'''4''' | colspan="2" |22 | colspan="1" |22 de setembro de 2016 |18 de maio de 2017 |- |'''5''' | colspan="2" |22 | colspan="1" |27 de setembro de 2017 |16 de maio de 2018 |- |'''6''' | colspan="2" |22 | colspan="1" |3 de xaneiro de 2019 |17 de maio de 2019 |- |'''7''' | colspan="2" |19 | colspan="1" |4 de outubro de 2019 |15 de maio de 2020 |} === Premios e nomeamentos === {| class="wikitable" !Ano !Premio !Categoría !Nomeados !Resultado |- | rowspan="2" |2014 |[[People's Choice Awards]]<ref>{{Cita web|url=https://ew.com/article/2014/01/08/peoples-choice-awards-winners-list/|páxina-web=ew.com|título=People's Choice Awards 2014: The winners list|data-acceso=5 de xullo de 2020|data-publicación=8 de xaneiro de 2014|apelidos=Redacción|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.cbsnews.com/news/peoples-choice-awards-2014-nominees-announced/|páxina-web=cbsnews.com|título=People's Choice Awards 2014 nominees announced|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Moraski|nome=Lauren|lingua=en|data-publicación=6 de novembro de 2013}}</ref> |Novo drama de TV favorito |The Blacklist |Nomeada |- |[[Premios Globo de Ouro]]<ref>{{Cita web|url=https://tvline.com/2013/12/12/golden-globe-nominations-2014-globes-awards-nominees/|páxina-web=tvline.com|título=Golden Globes: House of Cards, The Good Wife, Candelabra and Breaking Bad Lead Noms; Parks & Rec, Brooklyn, Spader and Maslany Score Nods|data-acceso=5 de xullo de 2020|apelidos=Webb Mitovich|nome=Matt|lingua=en|data-publicación=12 de decembro de 2013}}</ref> |Mellor actor de serie de TV - Drama |James Spader |Nomeado |} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.nbc.com/the-blacklist Sitio oficial da serie] * [https://www.rottentomatoes.com/tv/the_blacklist/s01 The Blacklist en Rotten Tomatoes] * [https://www.imdb.com/title/tt2741602/?ref_=fn_al_tt_1 The Blacklist en IMDb] {{control de autoridades}} [[Categoría:Series de televisión iniciadas en 2013]] [[Categoría:Series de televisión dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Series de televisión da NBC]] 3nkyrez3ny070dr32hj9hrfziifup0q 0 502278 6147990 6138653 2022-08-02T06:28:02Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=The Last Shadow Puppets|xp=pop|imaxe=The Last Shadow Puppets, Rock en Seine 2016, Paris (29772780785).jpg|pé=|orixe=|país={{ENG}}|período=2007 - presente|xénero=[[baroque pop]]|selo=[[Domino Recording Company|Domino]]|membros=[[Alex Turner]]<br>[[Miles Kane]]<br>[[James Ford]]<br>[[Zach Dawes]]|antigos_membros=|relacionados=[[Arctic Monkeys]], [[Mini Mansions]], [[Simian]], [[Simian Mobile Disco]], [[Owen Pallett]], [[Guards]]|web=[http://www.thelastshadowpuppets.com/ thelastshadowpuppets.com ]}} '''The Last Shadow Puppets''' é un [[supergrupo]] inglés formado por [[Alex Turner]] ([[Arctic Monkeys]]), [[Miles Kane]] ([[The Rascals]]), [[James Ford]] ([[Simian]], [[Simian Mobile Disco]]), e [[Zach Dawes]] ([[Mini Mansions]]). Nos directos tamén teñen tocado con eles [[Loren Humphrey]] ([[Guards]]) e [[Tyler Parkford]] (Mini Mansions). A banda publicou o seu álbum de estrea, ''[[The Age of the Understatement]]'' en [[2008]]. Tras un longo hiato a banda regresou e publicou o seu segundo álbum, ''[[Everything You've Come to Expect]]'', no ano [[2016]]. == Historia == === Formación === En agosto de [[2007]] a revista ''[[NME]]'' magazine informou sobre que o vocalista principal de [[Arctic Monkeys]], [[Alex Turner]], e o vocalista principal de [[The Rascals]], [[Miles Kane]], gravarían un álbum co membro de [[Simian Mobile Disco]] e antigo batería de Simian [[James Ford]] como produtor e batería.<ref>{{Cita web|título=Arctic Monkeys frontman to record surprise album this month|url=https://www.nme.com/news/music/arctic-monkeys-644-1396617|páxina-web=NME|data-acceso=2020-07-14|lingua=en-GB}}</ref> Turner e Kane fixéranse amigos cando a anterior banda do segundo, [[Little Flames]], tocara como abreconcertos para Arctic Monkeys na súa xira británica de 2005 UK. Little Flames tamén apoiou a Arctic Monkeys na xira de abril de 2007, cando Turner e Kane compuxeron cancións xuntos para un proxecto colaborativo. A súa colaboración ampliouse cara o material de Arctic Monkeys, con Kane tocando a guitarra en "505", o último tema do seu segundo álbum, ''[[Favourite Worst Nightmare]]'', e nas caras b de "Fluorescent Adolescent", "The Bakery" e "Plastic Tramp". Kane tamén foi invitado a tocar "505" e "Plastic Tramp" en varios concertos de Arctic Monkeys en 2007. A primeira gravación das cancións que finalmente formarían o seu álbum de estrea tivo lugar en [[Francia]] en agosto de 2007, engadindo material adicional entre agosto e decembro dese ano. En decembro Owen Pallett foi o encargado de arranxar as cordas, os ventos e a percusión para o disco coa [[London Metropolitan Orchestra]]. Durante a gravación do álbum Turner e Kane contrataron a dous documentalistas, Luke Seomore e Joseph Bull, para capturar a historia do proxecto.<ref>{{Cita web|título=Monkeys star making film about new album|url=http://www.digitalspy.com/music/a87744/monkeys-star-making-film-about-new-album/|páxina-web=Digital Spy|data=2008-01-26|data-acceso=2020-07-14|lingua=en-GB|nome=Daniel|apelidos=Kilkelly}}</ref> === ''The Age of the Understatement'' === O [[20 de febreiro]] de [[2008]] Miles Kane e Alex Turner revelaron que serían coñecidos como The Last Shadow Puppets e que o seu álbum se titularía ''[[The Age of the Understatement]]'' e sería publicado o [[21 de abril]] dese mesmo ano. O disco chegou directamente ao número 1 da lista de álbums británica. O seu primeiro sinxelo, "The Age of the Understatement", publicouse o 14 de abril, co novo tema "Two Hearts in Two Weeks" e versións das cancións de [[Billy Fury]] "Wondrous Place" e [[David Bowie]] "In the Heat of the Morning" como caras b.<ref>{{Cita web|título=Alex Turner and Miles Kane cover David Bowie|url=https://www.nme.com/news/music/the-last-shadow-puppets-46-1331821|páxina-web=NME|data=2008-03-14|data-acceso=2020-07-14|lingua=en-GB}}</ref> O dúo dixo que se inspirou en [[Scott Walker (cantante)|Scott Walker]] e na primeira etapa de Bowie. Ademais tamén hai influencias dos [[Beatles]] e do [[rock progresivo]] de finais dos 60 e principios dos 70. O segundo sinxelo, "Standing Next to Me", publicouse o día [[7 de xullo]] de 2008.<ref>{{Cita web|título=Standing Next To Me|url=https://www.amazon.co.uk/dp/B0019M6386|data=2008-07-07|data-acceso=2020-07-14}}</ref> Houbo tamén un terceiro sinxelo, "My Mistakes Were Made for You", aparecido en outubro de 2008.<ref>{{Cita web|url=https://www.amazon.com/-/es/Last-Shadow-Puppets/dp/B001EN46FM|páxina-web=www.amazon.com|data-acceso=2020-07-14|título="My Mistakes Were Made for You"}}</ref> O álbum foi nomeado ao [[Mercury Music Prize]] de 2008<ref>{{Cita web|título=» Nationwide Mercury Prize nominations announced Bearded Magazine: The home of independent music|url=http://beardedmagazine.co.uk/wp/?p=281|páxina-web=web.archive.org|data=2008-08-03|data-acceso=2020-07-14|data-arquivo=15 de febreiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120215233217/http://www.beardedmagazine.com/?p=281|url-morta=unfit}}</ref> pero perdeu ante o traballo de [[Elbow]] ''[[The Seldom Seen Kid]]''. [[Ficheiro:The Last Shadow Puppets at Sound Fix.jpg|miniatura|250x250px|A banda no estudio Sound Fix en 2008]] === ''Everything You've Come to Expect'' === Nunha entrevista en marzo de 2010 en Absolute Radio, Alex Turner dixo que non tiña plans para material novo. Porén, Kane dixo no mes de outubro dese ano que volverían a xuntarse despois de que rematase co seu proxecto en solitario.<ref>{{Cita web|título=Miles Kane: 'Last Shadow Puppets to return after my solo album'|url=https://www.nme.com/news/music/the-last-shadow-puppets-40-1292771|páxina-web=NME|data=2010-10-18|data-acceso=2020-07-14|lingua=en-GB}}</ref> En marzo de 2011 Turner confirmou o seu interese en gravar un segundo álbum.<ref>{{Cita web|título=Arctic Monkeys frontman 'would like to write James Bond theme'|url=http://www.8ball.co.uk/news/music/03-2011/arctic-monkeys-frontman-would-like-to-write-james-bond-theme_800466451.html|páxina-web=web.archive.org|data=2011-07-27|data-acceso=2020-07-14|data-arquivo=27 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110727151938/http://www.8ball.co.uk/news/music/03-2011/arctic-monkeys-frontman-would-like-to-write-james-bond-theme_800466451.html|url-morta=unfit}}</ref> En xaneiro de 2012 Miles Kane confirmou que que se volvería a reunir con Alex Turner para gravar novamente como The Last Shadow Puppets, dicindo que el e Turner gravarían a continuación de ''The Age Of The Understatement'' "cando chegue o momento".<ref>{{Cita web|título=The week's 20 biggest news stories (8 January)|url=https://www.nme.com/photos/the-week-s-20-biggest-news-stories-8-january-1403086|páxina-web=NME|data=2012-01-06|data-acceso=2020-07-14|lingua=en-GB}}</ref> O 19 de outubro de 2015 Owen Pallett, que contribuíra cos arranxos de corda en ''The Age of the Understatement'', confirmou que traballaría no segundo álbum da banda a través de [[Twitter]].<ref>{{Cita web|título=Owen Pallett Reveals Work On Second Last Shadow Puppets LP|url=https://www.stereogum.com/1836751/owen-pallett-reveals-work-on-second-last-shadow-puppets-lp/news/|páxina-web=Stereogum|data=2015-10-11|data-acceso=2020-07-14}}</ref> Nunha entrevista na páxina chilena Rock & Pop o 17 de novembro de 2015 o produtor James Ford confirmou que o traballo estaba completado e o segundo álbum sería publicado nalgún momento durante a primavera de 2016. Cando foi preguntado sobre o seu recente traballo Ford dixo, "Este ano só fixen un disco de Last Shadow Puppets, que é o rapaz de Arctic Monkeys e Miles. Así que fixemos o seu seguinte álbum. Esa foi a última cousa que fixen".<ref>{{Cita web|título=The Last Shadow Puppets have “finished” their second album|url=https://diymag.com/2015/11/17/the-last-shadow-puppets-have-finished-their-second-album|páxina-web=diymag.com|data-acceso=2020-07-14|lingua=en|apelidos=Subscribe}}</ref> O [[3 de decembro]] de 2015 a banda editou nos seus perfiles oficiais de Facebook e YouTube un adianto do álbum,<ref>{{Cita audiovisual|título=TLSP2|autor=The Last Shadow Puppets|url=https://www.youtube.com/watch?v=YwXqxazrisg|data=3 de decembro de 2015|medio=YouTube}}</ref> confirmando tamén que este sería lanzado nalgún momento da primavera seguinte. Xente como a ex-moza de Turner, Taylor Bagley, e Zach Dawes de Mini Mansions fixeron pequenos cameos no vídeo. Un segundo trailer de adianto apareceu o 28 de decembro. O vídeo amosaba a Kane caracterizado como o loitador Ric Flair xunto con vídeos do estudio e varias tomas cinematográficas.<ref>{{Cita audiovisual|título=TLSP2|autor=The Last Shadow Puppets|url=https://www.youtube.com/watch?v=Et2lDNGVm40|data=28 de decembro de 2015|medio=YouTube}}</ref> O [[10 de xaneiro]] de 2016 a banda publicou o seu primeiro sinxelo dende 2008.<ref>{{Cita web|título=Alex Turner's The Last Shadow Puppets return with 'Bad Habits' - watch|url=https://www.nme.com/news/music/the-last-shadow-puppets-36-1196269|páxina-web=NME|data=2016-01-10|data-acceso=2020-07-14|lingua=en-GB}}</ref> A canción, "Bad Habits", estivo acompañada dun vídeo musical filmado co mesmo estilo que os dous trailers de adianto.<ref>{{Cita audiovisual|título=The Last Shadow Puppets - Bad Habits (Official Video)|autor=The Last Shadow Puppets|url=https://www.youtube.com/watch?v=zGbOF4UPpfs|data=10 de xaneiro de 2016|medio=YouTube}}</ref> O 21 de xaneiro o grupo anunciou que o seu segundo álbum tiña como título ''[[Everything You've Come to Expect]]'', e que contaría co regreso dos tres anteriores membros da banda, ademais da adición do baixista [[Zach Dawes]]. O lanzamento do traballo estaba programado para o 1 de abril. On 10 de marzo a banda publicou a canción título de ''Everything You've Come to Expect'' como terceiro sinxelo. Tamén se publicou un vídeo musical para acompañar ao tema, do cal hai 9 variantes. No vídeo aparecen Turner e Kane enterrados ata o pescozo nunha praia mentres unha muller baila ao redor deles. O 16 de marzo publicouse o tema "Aviation" como terceiro sinxelo. A canción tivo un vídeo cun estilo semellante ao de "Everything You've Come to Expect" onde Turner e Kane facían un pozo na area da mesma praia onde foran enterrados no anterior clip. Finalmente o día 29 de marzo lanzouse o cuarto sinxelo, "Miracle Aligner",<ref>{{Cita web|título=Post by Zane Lowe on Apple Music.|url=https://music.apple.com/us/post/sa.52dd5ecb-f501-11e5-9be2-1efaae453174|páxina-web=Apple Music|data-acceso=2020-07-14|lingua=en}}</ref> o derradeiro antes da aparición do álbum. == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[The Age of the Understatement]]'' |[[2008]] |[[Domino Recording Company]] |- |''[[Everything You've Come to Expect]]'' |[[2016]] |Domino Recording Company |} == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.thelastshadowpuppets.com/ Páxina da banda] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de Inglaterra]] [[Categoría:Grupos musicais de baroque pop]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 2007]] [[Categoría:Supergrupos]] m0b9230c3j66je7x97zarnfaepr937o 0 502302 6147858 5699023 2022-08-02T01:10:33Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Algemeene_Verzeekering-Maatschappij_Providentia.jpg|miniatura| Un cartel publicitario para unha compañía de seguros holandesa de {{circa}} 1900–1918 representa un cabaleiro blindado. ]] O '''seguro''' é un medio de protección contra as perdas financeiras. É unha forma de xestión do risco, empregada principalmente para protexer o risco dunha perda.<ref>{{DRAG|Seguro}}</ref> A entidade que presta seguro coñécese como aseguradora. A unha persoa ou entidade que compra un seguro coñécese como asegurado. Un seguro implica que se o asegurado supón unha perda garantida e coñecida compénsase ao asegurado en caso de perda cuberta. A perda pode ser ou non financeira, pero debe ser reducible en termos financeiros e normalmente implica algo no que o asegurado ten un interese asegurable establecido por propiedade, posesión ou relación preexistente. O asegurado recibe un [[contrato]], denominado póliza de seguro, que detalla as condicións e as circunstancias nas que a aseguradora compensará ao asegurado. A cantidade de diñeiro que a aseguradora cobrou ao asegurado pola cobertura establecida na póliza de seguro denomínase '''prima'''. Se o asegurado experimenta unha perda que é potencialmente cuberta pola póliza de seguro, o asegurado presenta unha reclamación á aseguradora para a súa tramitación por un axustador de reclamacións. == Historia == === Métodos temperáns === [[Ficheiro:Ferdinand_Bol_-_Governors_of_the_Wine_Merchant's_Guild_-_WGA2361.jpg|miniatura| Os comerciantes buscaron métodos para minimizar os riscos dende tempos temperáns. Na foto, ''Gobernadores da Confraría do Comerciante de Viño'' de Ferdinand Bol, c. 1680. ]] Os comerciantes [[República Popular da China|chineses]] e babilonios practicaron métodos para transferir ou distribuír o risco ata o [[III milenio a. C.|3º]] e [[II milenio a. C.|2º]] [[milenio]] antes de Cristo, respectivamente.<ref>Véxase por exemplo Vaughan, E. J., 1997, ''Risk Management'', Nova York: Wiley.</ref> Os comerciantes chineses que viaxan aos rápidos traidores do río redistribuirían as súas mercancías a través de moitos buques para limitar a perda debida á captura dun único barco. Os babilonios desenvolveron un sistema rexistrado no famoso [[Código de Hammurabi]], c. 1750 a.C., e practicada por mercadores de vela [[Mar Mediterráneo|mediterránea]] temprana. Se un comerciante recibise un préstamo para financiar o seu envío, pagaría ao prestamista unha cantidade adicional a cambio da garantía do prestamista para cancelar o préstamo no caso de que o envío fose roubado ou perdido no mar. No 800 a. C., os habitantes de [[Rodas]] crearon a media xeral ". Isto permitiu a grupos de comerciantes pagar para asegurar que as súas mercadorías sexan enviadas xuntos. As primas recadadas empregaranse para reembolsar a calquera comerciante cuxa mercadoría fose retirada durante o transporte, xa sexa por tempestade ou por afundimento.<ref>{{Cita web|título=Lex Rhodia: The Ancient Ancestor of Maritime Law - 800 BC|url=http://www.duhaime.org/LawMuseum/LawArticle-383/Lex-Rhodia-The-Ancient-Ancestor-of-Maritime-Law--800-BC.aspx|páxina-web=Duhaime.org - Learn Law|data-acceso=2020-07-14|lingua=en-US|data-arquivo=28 de agosto de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190828223151/http://www.duhaime.org/LawMuseum/LawArticle-383/Lex-Rhodia-The-Ancient-Ancestor-of-Maritime-Law--800-BC.aspx|url-morta=yes}}</ref> Os antigos gregos tiñan préstamos mariños. Levábase o diñeiro nun barco, que se devolvería con grandes xuros se prosperaba a viaxe, pero non se amortiza en absoluto se o barco se perde, sendo a taxa de interese o suficientemente alta como para pagar o uso do capital, senón polo risco de perdelo (descrito completamente por [[Demóstenes]] ). Os préstamos deste personaxe foron desde sempre en terras marítimas, baixo o nome de bonos de fondo.<ref name="EB1911">{{Cita EB1911|wstitle=Insurance}}</ref> O seguro directo de riscos mariños para unha prima pagada independentemente dos préstamos comezou, ata o sabido, en [[Bélxica]] arredor do ano 1300 d.C. Os contratos de seguros inventáronse en [[Xénova]] no século XIV, do mesmo xeito que as agrupacións de seguros apoiadas por promesas de leiras. O primeiro contrato de seguro coñecido data de Xénova en 1347 e no século seguinte o seguro marítimo desenvolveuse amplamente e as primas intuitivamente variaron con riscos.<ref>J. Franklin, ''The Science of Conjecture: Evidence and Probability Before Pascal'' (Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2001), 274-277.</ref> Estes novos contratos de seguros permitiron separar o seguro do investimento, unha separación de roles que primeiro resultou útil no seguro marítimo. A primeira póliza de seguro de vida coñecida fíxose na Royal Exchange, Londres, o 18 de xuño de 1583, por importe de 383 libras e 6 anos durante doce meses, na vida de William Gibbons. === Métodos modernos === O seguro volveuse moito máis sofisticado na [[Europa]] da [[Ilustración|era da ilustración]], onde se desenvolveron variedades especializadas. [[Ficheiro:Lloyd's_coffee_house_drawing.jpg|dereita|miniatura| Lloyd's Coffee House foi o primeiro mercado organizado para o seguro marítimo. ]] O seguro de propiedade como o coñecemos hoxe en día pódese atopar ao [[Grande incendio de Londres|Gran incendio de Londres]], que en 1666 devorou máis de 13&nbsp;000 casas. Os devastadores efectos do incendio converteron o desenvolvemento de seguros "nunha cuestión de conveniencia nun de urxencia, un cambio de opinión reflectido na inclusión de Sir [[Christopher Wren]] dun sitio para a "Oficina de Seguros" no seu novo plan para Londres en 1667."<ref>Dickson (1960): 4</ref> Unha serie de esquemas de seguro contra incendios non chegaron a nada, pero en 1681, o [[Economía|economista]] Nicholas Barbon e once asociados crearon a primeira compañía de seguros contra incendios, a "Oficina de Seguros para as Casas", na parte traseira da Bolsa Real para asegurar casas de ladrillo e encadrar. Nun primeiro momento, 5&nbsp;000 fogares estaban asegurados pola súa Oficina de Seguros.<ref>Dickson (1960): 7</ref> Ao mesmo tempo, dispoñéronse dos primeiros réximes de seguros para a suscrición de actividades empresariais. A finais do século XVII, o crecemento de Londres como centro de comercio foi aumentando debido á demanda de seguro marítimo. A finais da década de 1680, Edward Lloyd abriu unha cafetería, que se converteu no lugar de encontro das partes da industria marítima que desexaban asegurar carga e buques, incluídos os que estivesen dispostos a subscribir este proxecto. Estes inicios informais levaron a establecer o mercado de seguros Lloyd's de Londres e varios negocios relacionados co transporte e seguros relacionados.<ref>{{Cita web|título=Edward Lloyd|url=http://press.oxforddnb.com/index/16/101016829/|páxina-web=web.archive.org|data=2011-07-15|data-acceso=2020-07-14|data-arquivo=15 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110715030319/http://press.oxforddnb.com/index/16/101016829/|url-morta=unfit}}</ref> [[Ficheiro:National-insurance-act-1911.jpg|esquerda|miniatura| Folleto que promove a Lei nacional de seguros de 1911.]] As primeiras pólizas de seguros de vida foron contratadas a principios do século XVIII. A primeira compañía en ofrecer un segruro de vida foi a Sociedade Amigable para unha Oficina de Garantía Perpetua, fundada en Londres en 1706 por William Talbot e Sir Thomas Allen.<ref name="Anzovin121">Anzovin, Steven, ''Famous First Facts'' 2000, item # 2422, H. W. Wilson Company, {{ISBN|0-8242-0958-3}} p. 121</ref><ref>Amicable Society, ''The charters, acts of Parliament, and by-laws of the corporation of the Amicable Society for a perpetual assurance office'', Gilbert and Rivington, 1854, p. 4</ref> Segundo o mesmo principio, Edward Rowe Mores estableceu a Sociedade para aseguraduras equitativas sobre a vida e a supervivencia en 1762. Foi o primeiro asegurador mutuo do mundo e foi pionero nas primas baseadas na idade e na [[taxa de mortalidade]] que estableceu "o marco para a práctica e desenvolvemento de seguros científicos" e "a base da garantía de vida moderna sobre a que se basearon todos os esquemas de seguro de vida".<ref>{{Cita web|título=Equitable Life|url=https://www.equitable.co.uk/about-us/history-and-facts/|páxina-web=www.equitable.co.uk|data-acceso=2020-07-14}}</ref> A finais do século XIX o "seguro de accidentes" comezou a estar dispoñible.<ref>{{Cita web|url=http://ca.encarta.msn.com/encyclopedia_761576408_8/Health_Insurance.html#s49|páxina-web=[[Encarta]]|título=Health Insuance|data-acceso=17 de xullo de 2009 {{enlace roto}}|urlarquivo=https://www.webcitation.org/5kwqZV6V7?url=http://ca.encarta.msn.com/encyclopedia_761576408_8/Health_Insurance.html#s49|dataarquivo=01 de novembro de 2009|urlmorta=yes}}</ref> A primeira compañía en ofrecer seguros de accidentes foi a Garantía Ferroviaria de Pasaxeiros, constituída en 1848 en Inglaterra para asegurarse o aumento do número de vítimas mortais no nacente sistema ferroviario. Entón os gobernos comezaron a iniciar programas nacionais de seguro contra a enfermidade e a vellez. [[Historia de Alemaña|Alemaña]] construíu unha tradición de programas de benestar en Prusia e Saxonia que comezaron na década de 1840. O chanceler [[Otto von Bismarck|Otto von Bismarck,]] na década de 1880, introduciu pensións de idade avanzada, seguro de accidentes e asistencia médica que constituían a base do estado de benestar de Alemaña.<ref name="EPH">E. P. Hennock, ''The Origin of the Welfare State in England and Germany, 1850–1914: Social Policies Compared'' (2007)</ref><ref>Hermann Beck, ''Origins of the Authoritarian Welfare State in Prussia, 1815-1870'' (1995)</ref> En Gran Bretaña, a lexislación máis ampla foi introducida polo goberno liberal na Lei Nacional de Seguros de 1911. Isto deu ás clases traballadoras británicas o primeiro sistema contributivo de seguro contra enfermidades e desemprego.<ref>[http://www.nationalarchives.gov.uk/cabinetpapers/themes/national-health-insurance.htm The Cabinet Papers 1915-1982: National Health Insurance Act 1911.] The National Archives, 2013. Consultado o 30 de xuño do 2013.</ref> Este sistema expandiuse enormemente despois da [[Segunda Guerra Mundial]] baixo a influencia do Informe Beveridge, para formar o primeiro estado moderno de benestar.<ref>Bentley B. Gilbert, ''British social policy, 1914-1939'' (1970)</ref> == Principios == O seguro implica reunir fondos de ''moitas'' entidades aseguradas (coñecidas como exposicións) para pagar as perdas que algúns poidan sufrir. As entidades aseguradas están, polo tanto, protexidas do risco dunha taxa, dependendo da taxa a frecuencia e gravidade do evento. Para ser un risco seguro, o risco asegurado debe cumprir certas características. O seguro como intermediario financeiro é unha empresa comercial e unha parte importante da industria dos servizos financeiros, pero as entidades individuais tamén poden asegurarse a través do aforro de cartos para posibles perdas futuras.<ref>Gollier C. (2003). [https://www.jstor.org/stable/41953424?seq=1#page_scan_tab_contents To Insure or Not to Insure?: An Insurance Puzzle]. ''The Geneva Papers on Risk and Insurance Theory''.</ref> === Asegurabilidade === O risco que pode ser asegurado por empresas normalmente comparte sete características comúns: # '''Gran número de unidades de exposición similares''': Dado que o seguro funciona a través de recursos colectivos, a maioría das pólizas de seguros proporcionan aos membros individuais de grandes clases, o que permite que as aseguradoras se beneficien da [[lei dos grandes números]] en que as pérdidas previstas son similares ás perdas reais. Entre as excepcións inclúense Lloyd's of London, que é famoso por garantir a vida ou a saúde de actores, figuras deportivas e outros famosos. Non obstante, todas as exposicións terán diferenzas particulares, o que pode levar a diferentes tipos de prima. # '''Pérda definitiva''': A perda prodúcese nun momento coñecido, nun lugar coñecido e dunha causa coñecida. O exemplo clásico é a morte dun asegurado por unha póliza de seguro de vida. Os [[incendio]]s, os accidentes de automóbil e as lesións dos traballadores poden cumprir facilmente este criterio. Outro tipo de perdas só poden ser definidas en teoría. A enfermidade profesional, por exemplo, pode implicar unha exposición prolongada a condicións lesivas onde non se identifica ningún tempo, lugar ou causa específicos. O ideal sería que o tempo, o lugar e a causa dunha perda deberían estar suficientemente claros como para que unha persoa razoable, coa información suficiente, puidese verificar obxectivamente os tres elementos. # '''O evento que constitúe o causante dun sinistro debe ser fortuíto''', ou polo menos fóra do control do beneficiario do seguro. # '''O tamaño da perda debe ser significativo''' desde a perspectiva do asegurado. # '''Prima accesible''': se a probabilidade dun evento asegurado é tan elevada, ou o custo do evento tan grande, que a prima resultante é grande en relación á cantidade de protección ofrecida, non é probable que o seguro se adquira, incluso se está en oferta. # '''Pérda calculable''': hai dous elementos que deben ser cando menos estimables, se non formalmente calculables: a probabilidade de perda e o custo de asistente. # '''Risco limitado de perdas catastróficamente grandes''': as perdas asegurables son idealmente independentes e non catastróficas, o que significa que as perdas non ocorren á vez e as perdas individuais non son o suficientemente graves como para afectar á aseguradora; as aseguradoras poden preferir limitar a súa exposición a unha perda dun único evento a algunha pequena parte da súa base de capital.reaseguros. === Lei === Cando unha empresa asegura unha entidade individual, existen uns requisitos e regulamentos legais básicos. Varios principios legais de seguro que se citan comunmente inclúen:<ref>Irish Brokers Association. [https://www.iba.ie/development2009/index.php?option=com_content&view=article&id=76&Itemid=167 Insurance Principles] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090411184958/http://www.iba.ie/development2009/index.php?option=com_content&view=article&id=76&Itemid=167 |date=11 de abril de 2009 }}.</ref> # Indemnización: a compañía de seguros indemniza ou compensa, o asegurado no caso de certas perdas só ata os intereses do asegurado. # Seguro de prestacións, tal e como se recolle nos libros de estudo de The Chartered Insurance Institute, a compañía de seguros non ten dereito a recuperar a parte que causou a lesión e está a indemnizar ao asegurado independentemente de que o asegurado xa demandara a parte neglixente para os danos (por exemplo, un seguro de accidentes persoais) # Interese: normalmente o asegurado debe sufrir a perda. Debe existir un interese asegurable se estea implicado un seguro de propiedade ou un seguro para unha persoa. O concepto esixe que o asegurado teña "participación" na perda ou o dano na vida ou a propiedade asegurada. O que esa "participación" será determinada polo tipo de seguro implicado e a natureza da propiedade ou relación entre as persoas. A esixencia dun interese asegurable é o que distingue o seguro do [[Xogo de aposta|xogo]]. # O asegurado e o asegurador están ligados por un vínculo de honradez e equidade de [[boa fe]]. Os datos materiais deben revelarse. # As aseguradoras que teñen obrigas similares ao asegurado. # A compañía de seguros adquire dereitos legais para realizar recuperacións en nome do asegurado; por exemplo, a aseguradora pode demandar aos responsables da perda do asegurado. As aseguradoras poden renunciar aos seus dereitos de subrogación mediante as cláusulas especiais. # A causa da perda (o perigo) debe estar cuberta baixo o acordo asegurador da póliza, e non se debe excluír a causa dominante # En caso de perda ou sinistro, o propietario debe intentar manter a perda ao mínimo, como se o ben non estivese asegurado. === Indemnización === "Indemnizar" significa ser reintegrado na posición na que se atopaba, na medida do posible, antes do suceso dun suceso ou perigo especificado. Por conseguinte, o seguro de vida normalmente non se considera un seguro de indemnización, senón un seguro "continxente" (é dicir, un reclamo xorde o feito de producirse un feito determinado). Hai xeralmente tres tipos de contratos de seguro que pretenden indemnizar a un asegurado: # Unha política de "reembolso" # Un "pago en nome" ou "en nome da política"<ref name="KulpHall">C. Kulp & J. Hall, Casualty Insurance, Fourth Edition, 1968, page 35</ref> # Unha política de "indemnización" Dende o punto de vista do asegurado, o resultado normalmente é o mesmo: a aseguradora paga a perda e reclama gastos. Se o asegurado ten unha póliza de "reembolso", o asegurado pode ser obrigado a pagar unha perda e logo ser "reembolsado" polo transportista de seguros pola perda e gastos de peto incluíndo, co permiso da aseguradora, os gastos de reclamación.<ref name="KulpHall">C. Kulp & J. Hall, Casualty Insurance, Fourth Edition, 1968, page 35</ref> Baixo unha póliza de "pagamento en nome", a compañía de seguros defendería e pagaría unha reclamación en nome do asegurado que non ía pagar por nada. A maioría dos seguros de responsabilidade moderna están escritos baseándose nunha linguaxe de "pago por conta" que permite á compañía de seguro xestionar e controlar a reclamación. Baixo unha póliza de "indemnización", a compañía de seguros normalmente pode "reembolsar" ou "pagar en nome de", o que sexa máis beneficioso para ela e o asegurado no proceso de xestión de reclamacións. Unha entidade que pretende transferir o risco (unha persoa, unha corporación ou unha asociación de calquera tipo, etc.) convértese na parte 'asegurada' unha vez que o risco é asumido por unha 'aseguradora', a parte aseguradora, mediante un [[contrato]], chamado seguro política. Xeralmente, un contrato de seguro inclúe, como mínimo, os seguintes elementos: identificación das partes participantes (a aseguradora, o asegurado, os beneficiarios), a prima, o período de cobertura, o evento de perda particular cuberto, a cantidade de cobertura (ou sexa, o importe a pagar ao asegurado ou beneficiario en caso de perda) e exclusións (eventos non cubertos). Dise que un asegurado está " indemnizado " ante a perda cuberta na póliza. Cando as partes aseguradas experimentan unha perda por un perigo especificado, a cobertura dá dereito ao asegurado a reclamar contra o asegurador polo importe cuberto de perda especificado pola póliza. A taxa pagada pola aseguradora por asumir o risco denomínase prima. As primas de seguros de moitos asegurados úsanse para financiar contas reservadas para o pagamento posterior de sinistros (en teoría para relativamente poucos demandantes) e para [[gastos xerais]]. Sempre que a aseguradora mantén os fondos adecuados reservados para as perdas anticipadas (chamadas reservas), a marxe restante é beneficio da aseguradora. === Exclusións === As políticas inclúen normalmente unha serie de exclusións (non se cobren algúns sucesos no seguro), incluíndo normalmente: * Cláusula de exclusión nuclear, exclúense os danos causados por accidentes nucleares e de radiación * Cláusula de exclusión de guerra, exclúense danos por actos de guerra ou terrorismo.<ref>{{Cita web|título=Property Insurance, Cyber Insurance, Coverage and War: Losses From Malware May Not Be Covered Due To Your Policy’s Hostile Acts Exclusion|url=https://www.natlawreview.com/article/property-insurance-cyber-insurance-coverage-and-war-losses-malware-may-not-be-0|páxina-web=The National Law Review|data-acceso=2020-07-14|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Insurers waive terrorism exclusions for Christchurch shooting victims|url=https://www.stuff.co.nz/national/christchurch-shooting/111397687/insurers-waive-terrorism-exclusions-for-christchurch-shooting-victims|páxina-web=Stuff|data=2019-03-19|data-acceso=2020-07-14|lingua=en}}</ref> == Tipos == Calquera risco que se poida cuantificar pode ser asegurado. Os tipos específicos de risco que poden dar lugar a reclamacións son coñecidos como perigos. Unha póliza de seguro establecerá en detalle que os riscos están cubertos pola póliza e cales non. A continuación móstranse listas non exhaustivas dos moitos tipos de seguro que existen. Unha única política pode cubrir riscos nunha ou varias das categorías que se indican a continuación. Por exemplo, o seguro do vehículo normalmente cubriría tanto o risco de propiedade (roubo ou danos no vehículo) como o risco de responsabilidade civil (reclamacións legais derivadas dun accidente ). Unha póliza de seguro de casa nos Estados Unidos normalmente inclúe cobertura por danos na casa e as pertenzas do propietario, certas reclamacións legais contra o propietario e incluso unha pequena cantidade de cobertura por gastos médicos dos hóspedes que están feridos na propiedade do propietario. === Seguro de empresa === O seguro de [[empresa]] pode adoptar varias formas, como os seguros de responsabilidade profesional, tamén chamados indemnización profesional (PI), que se comentan a continuación con ese nome; e a política do propietario da empresa (BOP), que inclúe nunha política moitos dos tipos de cobertura que precisa un propietario da empresa, dun xeito análogo ao como o seguro dos propietarios empaqueta as coberturas que precisa un propietario.<ref>{{Cita web|título=What does a business owners policy (BOP) cover? {{!}} III|url=https://www.iii.org/article/what-does-businessowners-policy-bop-cover|páxina-web=www.iii.org|data-acceso=2020-07-14}}</ref> === Seguro de automóbil === [[Ficheiro:Car_crash_1.jpg|dereita|miniatura| Un vehículo esnaquizado en [[Copenhague]] ]] O seguro de automóbil protexe ao tomador de pólizas contra as perdas financeiras no caso de que un incidente implique un vehículo que posúen, como nunha colisión de tráfico. === Seguro de brecha === O seguro de brecha cobre o exceso do seu préstamo automático nun caso en que a compañía de seguros non cobre todo o préstamo. === Seguro de saúde === [[Ficheiro:Great_western_hospital.JPG|dereita|miniatura| Gran hospital occidental, Swindon ]] As pólizas de seguros de saúde cobran o custo dos tratamentos médicos. O seguro dental, do mesmo xeito que o seguro médico, protexe aos asegurados por gastos dentais. Na maioría dos países desenvolvidos, todos os cidadáns reciben unha cobertura sanitaria dos seus gobernos, pagados mediante tributación. Na maioría dos países, o seguro de saúde adoita formar parte dos beneficios do empresario. === Seguro de protección da renda === [[Ficheiro:Pipe_installation_2.jpg|dereita|miniatura| Nalgúns países é obrigatorio a compensación dos traballadores ou o seguro de responsabilidade empresaria ]] * As pólizas de seguros de invalidez proporcionan apoio financeiro no caso de que o asegurado non poida traballar por mor de inhabilitar enfermidade ou lesión. Ofrece soporte mensual para axudar a pagar tales obrigas como préstamos hipotecarios e [[Tarxeta de crédito|tarxetas de crédito]]. As políticas de discapacidade a curto e longo prazo están dispoñibles para os individuos, pero tendo en conta o gasto, as políticas a longo prazo só son obtidas por aqueles con ingresos como mínimo de seis cifras, como médicos, avogados, etc. O seguro de invalidez a curto prazo cobre unha persoa por un período normalmente de ata seis meses, pagando un estipendio cada mes para cubrir as facturas médicas e outras necesidades. * O seguro de invalidez a longo prazo cobre os gastos dun individuo a longo prazo, ata que sexan considerados con incapacidade permanente e, a partir de entón, as compañías de seguros tratarán de animar á persoa de novo ao emprego con preferencia e antes de declaralas incapaces de traballar. e polo tanto totalmente inhabilitado. * O seguro de discapacidade permite aos propietarios cubrir os gastos xerais da súa empresa mentres non poidan traballar. * O seguro de invalidez permanente total proporciona beneficios cando unha persoa está con discapacidade permanente e xa non pode traballar na súa profesión, a miúdo tomada como complemento do seguro de vida. * O seguro de compensación dos traballadores substitúe total ou parcialmente os salarios perdidos dun traballador e os gastos médicos que acompañan por mor dun prexuízo laboral. === Seguro de casualidade === O seguro de casualidade asegura contra accidentes, non necesariamente vinculado a ningún inmoble específico. É un amplo espectro de seguros que se poden clasificar outros tipos de seguro, como o automóbil, a compensación dos traballadores e algúns seguros de responsabilidade civil. === Seguro de vida === [[Ficheiro:Amicable_Society_for_a_Perpetual_Assurance_Office,_Serjeants'_Inn,_Fleet_Street,_London,_1801.jpg|miniatura| Amicable Society for a Perpetual Assurance Office, Serjeants 'Inn, Fleet Street, [[Londres]], 1801 ]] O seguro de vida proporciona un beneficio monetario para a familia dun decedido ou outro beneficiario designado e especificamente poderá ingresar para a familia do asegurado, o enterro, o funeral e outros gastos finais. As pólizas de seguros de vida a miúdo permiten a opción de pagar os ingresos ao beneficiario tanto nun pago en metálico ou nunha anualidade. Na maioría dos estados, unha persoa non pode mercar unha política sobre outra persoa sen o seu coñecemento. As anualidades ofrecen un fluxo de pagamentos e normalmente clasifícanse como seguros porque son emitidas por compañías de seguros, están reguladas como seguros e requiren os mesmos tipos de coñecemento actuarial e de xestión de investimentos que require o seguro de vida. As anualidades e pensións que pagan un beneficio pola vida ás veces considéranse un seguro contra a posibilidade de que un xubilado exceda dos seus recursos financeiros. Nese sentido, son o complemento do seguro de vida e, desde unha perspectiva de subscrición, son a imaxe espello do seguro de vida. === Seguro de enterro === O seguro de enterro é un tipo de seguro de vida moi antigo que se paga ao falecer para cubrir gastos finais, como o custo dun [[funeral]]. Os [[Grecia antiga|gregos]] e [[Roma antiga|romanos]] introduciron un seguro de enterramento c. &nbsp; 600 a.C. cando organizaron gremios chamados "sociedades benévolas" que coidaban ás familias que sobrevivían e pagaban os gastos funerarios dos membros á morte. As gremios na [[Idade Media]] servían para un propósito similar, como fixeron as sociedades amigas durante a época victoriana. ===Seguro de propiedade === [[Ficheiro:Tornado_Damage,_Illinois_2.JPG|dereita|miniatura| Este dano de [[tornado]] a unha casa de [[Illinois]] sería considerado un "acto de Deus" con fins de seguros ]] O seguro de propiedade proporciona protección contra riscos para a propiedade, como [[incendio]]s, [[Furto|roubos]] ou danos [[Tempo atmosférico|meteorolóxicos]]. Isto pode incluír formas de seguro especializado como seguro de incendio, seguro de inundacións, seguro de terremotos, seguro de fogar, seguro marino interior ou seguro de caldeira. O termo ''seguro de propiedade'' pode utilizarse como un seguro de vítimas como unha ampla categoría de varios subtipos de seguro, algúns dos cales a continuación: [[Ficheiro:Plane_crash_into_Hudson_River_muchcropped.jpg|dereita|miniatura| [[Voo 1549 de US Airways|US Airways voo 1549]] foi anulado tras amaragem no [[río Hudson]] ]] [[Ficheiro:FEMA_-_14947_-_Photograph_by_Jocelyn_Augustino_taken_on_08-30-2005_in_Louisiana.jpg|dereita|miniatura| [[Furacán Katrina|O furacán Katrina]] causou máis de 80 millóns de dólares en danos polas tormentas e as inundacións ]] * O seguro de fogar, tamén chamado seguro de risco ou seguro de propietarios, proporciona cobertura por danos ou destrución da casa do tomador de póliza. Nalgunhas áreas xeográficas, a política pode excluír certo tipo de riscos, como inundacións ou terremotos, que requiren unha cobertura adicional. Os problemas relacionados co mantemento son normalmente responsabilidade do propietario. A política pode incluír inventario ou pódese mercar como unha política separada, especialmente para as persoas que alugan vivenda. Nalgúns países, as aseguradoras ofrecen un paquete que pode incluír responsabilidade e responsabilidade legal por lesións e danos patrimoniais causados por membros da familia, incluídas as mascotas.<ref>{{Cita web|título=404 - Page not found|url=https://www.iii.org/page-not-found|páxina-web=III|data-acceso=2020-07-14 {{enlace roto}}|lingua=en}}</ref> * O seguro de propietario cobre a propiedade residencial ou comercial que se aluga aos inquilinos. Tamén cobre a responsabilidade do propietario polos ocupantes do inmoble. Mentres tanto, o seguro da maioría dos propietarios cubre só as casas ocupadas polo propietario e non a responsabilidade nin os danos relacionados cos inquilinos.<ref>{{Cita web|título=Council Post: Insurance For Landlords: Protecting Your Investment|url=https://www.forbes.com/sites/forbesrealestatecouncil/2019/09/10/insurance-for-landlords-protecting-your-investment/|páxina-web=Forbes|data-acceso=2020-07-14|lingua=en|nome=Nathan|apelidos=Miller}}</ref> * O seguro marítimo e o de carga cobren a perda ou o dano dos buques no mar ou nas vías navegables interiores e da carga en tránsito, independentemente do método de tránsito. Cando o propietario da mercancía e o transportista son corporacións separadas, o seguro de carga mariña normalmente compensa ao propietario da carga polas perdas sufridas por incendios, naufraxios, etc., pero exclúe as perdas que se poden recuperar do transportista ou do seguro do transportista. Moitos aseguradores do seguro marítimo incluirán unha cobertura de "elemento de tempo" nestas pólizas, que amplía a indemnización para cubrir a perda de beneficios e outros gastos comerciais atribuíbles ao atraso causado por unha perda cuberta. === Seguro de responsabilidade === O seguro de responsabilidade civil é un repertorio moi amplo que abarca as reclamacións legais contra o asegurado. Moitos tipos de seguro inclúen un aspecto da cobertura de responsabilidade civil. Por exemplo, a póliza de seguro do propietario normalmente incluirá unha cobertura de responsabilidade civil que protexe ao asegurado en caso de reclamación presentada por alguén que caia e caia sobre a propiedade; O seguro de automóbil tamén inclúe un aspecto do seguro de responsabilidade civil que se indemniza contra o dano que un coche en accidente pode causar á vida, á saúde ou á propiedade doutros. A protección que ofrece unha póliza de seguro de responsabilidade civil é dobre: unha defensa legal no caso de que se inicie unha demanda contra o tomador de pólizas e indemnización (pagamento en nome do asegurado) con respecto a un acordo ou sentenza xudicial. As políticas de responsabilidade adoitan cubrir só a neglixencia do asegurado e non se aplicarán aos resultados de actos intencionados ou intencionados por parte do asegurado.<ref>{{Cita publicación periódica|data=Primavera de 1997|volume=32|páxinas=653–714|JSTOR=25763179|apelidos=-|título=.|revista=-}}</ref> === Seguro de crédito === O seguro de crédito amortiza parte ou todo dun [[Empréstito|préstamo]] cando o prestatario está en insolvencia. * O seguro hipotecario asegura o prestamista contra o incumprimento do prestatario. O seguro hipotecario é unha forma de seguro de crédito, aínda que o nome "seguro de crédito" úsase máis a miúdo para referirse a pólizas que cubran outro tipo de débeda. * Moitas tarxetas de crédito ofrecen plans de protección de pagamentos que son unha forma de seguro de crédito. * O seguro de crédito comercial é un seguro empresarial sobre as contas a cobrar do asegurado. A póliza paga ao titular das contas cubertas a cobrar se o debedor incumpre o pago. * O seguro de protección de garantías (IPC) asegura a propiedade (principalmente vehículos) que se mantén como garantía para os préstamos feitos por institucións prestadoras. === Seguro a todo risco === O seguro de todo risco é un seguro que cubre unha ampla gama de incidentes e perigos, excepto os indicados na póliza. O seguro de todo risco é diferente do seguro específico de risco que cubre as perdas só dos perigos indicados na póliza.<ref>[http://www.business.gov/manage/business-insurance/insurance-types.html Types of Business Insurance | SBA.gov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100629042726/http://www.business.gov/manage/business-insurance/insurance-types.html |date=29 de xuño de 2010 }}. Business.gov. Consultado o 18 de xullo de 2013.</ref> No seguro de coche, a política de todo risco inclúe tamén os danos causados polo propio condutor. == Polémicas == === Non reduce o risco === O seguro é só un mecanismo de transferencia de riscos no que a carga financeira que pode producirse debido a algún suceso fortuíto transfírese a unha entidade maior chamada Compañía de Seguros mediante o pago de primas. Isto só reduce a carga financeira e non as posibilidades reais de suceder un evento. O seguro é un risco tanto para a compañía de seguros como para o asegurado. A compañía de seguros entende o risco que supón e realizará unha avaliación de risco ao redactar a póliza. Como resultado, as primas poden aumentar se determinan que o asegurado presentará unha reclamación. Se unha persoa é financeiramente estable e planea imprevistos da vida, pode pasar sen seguro. Non obstante, deberán ter o suficiente para cubrir unha perda total de emprego e das súas posesións. === Risco moral === Unha compañía de seguros pode atopar inadvertidamente que os seus asegurados non poden ser tan aversos ao risco como poden ser doutro xeito (xa que, por definición, o asegurado trasladou o risco á aseguradora), un concepto coñecido como [[risco moral]]. Isto "illa" moitos dos verdadeiros custos da vida con risco, negando medidas que poden mitigar ou adaptarse ao risco e levar algúns a describir os esquemas de seguros como potencialmente inadaptados.<ref>{{Cita publicación periódica|volume=34|data=1 de setembro de 2015 {{enlace roto}}|ISSN=0263-774X|páxinas=1175–1193|doi=10.1177/0263774X15602022|url=https://e-space.mmu.ac.uk/609056/2/OHare%20et%20al_Insurance%20as%20maladaptation.pdf|apelidos=-|título=-|revista=-}}</ref> Para reducir a súa propia exposición financeira, as compañías de seguros teñen cláusulas contractuais que mitigan a súa obriga de proporcionar cobertura se o asegurado se comporta cun comportamento que aumente de forma grave o seu risco de perda ou responsabilidade.{{Cómpre referencia}} == Notas == {{Listaref|2}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.ncsl.org/research/health/congressional-research-service-reports-on-health.aspx Congressional Servizo investigador (CRS) Informes con respecto á industria de Seguro dos EE.UU.] * [http://www.ferma.eu/ Federación de Asociacións de Administración de Risco europeas] * {{Curlie|Home/Personal_Finance/Insurance}} * [http://www.ibc.ca/ Axencia de seguro do Canadá] * [http://www.iii.org/ Instituto de Información do seguro] * [http://www.naic.org/ Asociación nacional de Comisarios de Seguro] * [https://web.archive.org/web/20060525173303/http://www.bl.uk/collections/business/insurind.html A información de descubrimento] – de Biblioteca británica na industria de seguro (foco de UK) {{Control de autoridades}} [[Categoría:Seguridade]] tu85jouiezg4juqs76wc4hid4ucvzm2 0 503204 6147582 6096416 2022-08-01T14:55:10Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Sara Little Turnbull,''' nada '''Finkelstein,''' nada en [[Manhattan]], [[Nova York]] o [[21 de setembro]] de [[1917]] e finada o [[3 de setembro]] de [[2015]], foi unha [[Deseño|deseñadora]] e profesora americana.<ref>[https://www.nytimes.com/2015/09/08/business/sara-little-turnbull-product-designer-inspired-by-anthropology-and-nature-dies-at-97.html?_r=1 Sara Little Turnbull, Product Designer Inspired by Anthropology and Nature, Dies at 97], New York Times</ref> Aconsellou as empresas estadounidenses no deseño de produtos entre 1935 e 2005, e foi descrita como "a arma secreta das empresas estadounidenses".<ref name="Vienne">Vienne, Veronique (novembro 2000) [https://www.metropolismag.com/design/sara-little-turnbull-corporate-americas-secret-weapon/ Sara Little Turnbull, Corporate America’s Secret Weapon], ''Metropolis Magazine''</ref> Foi unha das primeiras [[Deseño|deseñadoras]] industriais dos Estados Unidos e unha das primeiras mulleres que triunfou nunha industria do [[deseño]] dominada polos homes despois da [[Segunda Guerra Mundial]]. Axudou a crear produtos esenciais, desde [[Máscara N95|máscaras médicas]]<ref name="NPR">[https://www.npr.org/2020/05/13/855405132/the-mask The Mask], NPR throughline</ref><ref>{{Cita web|título=Personajes que marcaron la historia de la prevención de riesgos laborales: Sara Little Turnbull|url=https://www.aepsal.com/personajes-que-marcaron-la-historia-de-la-prevencion-de-riesgos-laborales-sara-little-turnbull/|páxina-web=AEPSAL|data=2020-07-21|data-acceso=2020-07-24|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=Sara Little Turbull, la inventora de la mascarilla FPP2 que se inspiró en la copa de un sujetador|url=https://www.elespanol.com/mujer/mujeres-historia/20200602/sara-little-turbull-inventora-mascarilla-fpp2-sujetador/494451469_0.html|páxina-web=El Español|data=2020-06-02|data-acceso=2020-07-24|lingua=es}}</ref> a traxes espaciais, e fundou e dirixiu tanto o Sara Little Center for Design e o Process of Change: Laboratory for Innovation and Design da Escola de Negocios de Stanford. Achegouse ao deseño como antropóloga cultural autodidacta e cría que unha comprensión profunda dos detalles finos de como se comportaban as diferentes culturas era a chave para o éxito e os negocios innovadores.<ref name="CFD">[https://centerfordesign.net/about-sara About Sara Little Turnbull], Sara Little Turnbull Center for Design Institute</ref><ref name="WHM">[https://www.womenshistory.org/sara-little-turnbull ''Sara Little Turnbull''], National Women's History Museum</ref> == Traxectoria == Sara Finkelstein era filla de inmigrantes rusos, e criouse en [[Brooklyn]]. A súa nai introduciuna no uso da cor e a forma dispondo froitas e verduras en tazóns. Foi actriz infantil no Teatro Yiddish, e na escola secundaria recibiu os primeiros recoñecementos en deseño, gañando un premio de deseño téxtil. Asistiu á Escola de Deseño Parsons con bolsas da liga de Arte Escolar da cidade de Nova York e do Consello Nacional de Mulleres Xudías, e se graduou en 1939 cun título en Deseño Publicitario.<ref name="PAR">[https://www.newschool.edu/parsons/profiles/?id=17179880582 ''Sara Little Turnbull''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200708160149/https://www.newschool.edu/parsons/profiles/?id=17179880582 |date=08 de xullo de 2020 }}, Parsons School of Design, The New School</ref> Debido a que medía 1,50 m de altura, adquiriu o alcume de "Little Sara" ("Pequena Sara"), e logo comezou a chamarse a si mesma Sara Little profesionalmente.<ref>[http://www.saralittleturnbull.com/about.htm Sara Little Turnbull website]</ref> == Carreira == === House Beautiful === Durante a universidade, Sara Little traballou en Marshall Field & Company (agora Macy's) como axudante de dirección artística en ilustración e deseño de envases, e logo como directora artística na Axencia de Publicidade Blaker. Ao graduarse, foi contratada como asistente editorial na revista House Beautiful, onde escribiu a columna "Girl with a Future" ata que ascendeu ao posto de editora de decoración, que ocupou durante case dúas décadas. En House Beautiful, anticipou e axudou a desenvolver o estilo de vida doméstico americano posterior á [[Segunda guerra mundial|Segunda Guerra Mundia]]<nowiki/>l. Preguntándose "como podemos axudar a estas persoas a refacer as súas vidas a través das ideas da nosa revista"<ref name="Vienne" />, animou aos lectores a utilizar un espazo máis informal no fogar (no que finalmente se coñeceu como a habitación familiar), a compartir o espazo vital cun compañeiro de habitación e a organizar pequenos espazos para lograr a máxima eficiencia doméstica (viviu durante 20 anos nunha habitación de hotel de 400 pés cadrados (37 m2) desde a que tamén dirixiu a súa práctica de consultoría internacional). === Asesora de deseño === En 1965, Little deixou o mundo das revistas e formou Sara Little Design Consultant. Nese momento, escribiu un artigo comercial para a Revista de Artigos para o Fogar titulado "Forgetting the Little Woman". A súa premisa era que a maioría das empresas creaban produtos para compradores comerciantes polo miúdo, en lugar de considerar ás persoas que realmente ían usalos.<ref name="WHM" /> A historia chamou a atención de prominentes executivos, incluíndo aos xefes de [[General Mills]], [[3M]] e [[Corning Glass]]. As tres compañías finalmente contratárona como consultora de investigación e mercadeo de produtos para axudar a atopar novas aplicacións para as tecnoloxías desenvolvidas para o esforzo bélico. Ela axudou a crear máscaras médicas e anticontaminantes desechables feitas de fibras non tecidas, que inspiraron os detalles de deseño das actuais [[Máscara N95|máscaras N-95]], así como os alimentos de proteína de soia, e o omnipresente CorningWare conxelador-a-forno que foi desenvolvido a partir dun material orixinalmente utilizado nos conos de mísiles.<ref>[https://web.archive.org/web/20030204122725/http://www.kqed.org/w/baywindow/speakingfreely/remarkable/sara_turnbull.html ''Speaking Freely: An Evening with Remarkable Women''], KQED Television </ref><ref>{{Cita web|título=Stanford Business Magazine November 2006|url=http://www.gsb.stanford.edu/news/bmag/sbsm0611/spreadsheet_turnbull.html|páxina-web=archive.is|data=2007-04-29|data-acceso=2020-07-24|data-arquivo=29 de abril de 2007|url-arquivo=https://archive.today/20070429174627/http://www.gsb.stanford.edu/news/bmag/sbsm0611/spreadsheet_turnbull.html|url-morta=unfit}}</ref> Durante os seus 70 anos de carreira no deseño, foi máis que nada unha consultora de deseño estratéxico. Foi unha das primeiras deseñadoras profesionais en promover a metodoloxía do deseño centrado no ser humano, a conciencia do consumidor e o cambio cultural nunha lista internacional de empresas como: [[Procter & Gamble]], [[Coca-Cola]], [[Xeral Mills]], [[Macy's]], [[Neiman Marcus]], [[Marks & Spencer]], [[American Can]], [[DuPont]], [[Ford Motor Company|Ford]], [[Nissan]], [[Pfizer]], [[Revlon]], [[Elizabeth Arden]], [[Lever Brothers]], [[Motorola]], [[NASA]] e [[Volvo]]. Colaborou nunha gama de produtos domésticos que inclúen artigos para o fogar, sistemas de almacenamento no fogar, produtos alimenticios, a cociña de vidro, produtos de cociña para microondas, coidado persoal, sistemas de entrega de medicamentos, cosméticos, novos procesos de fabricación de teas (de punto e non tecidas), traxes espaciais, mobles, xoguetes, decoración e embalaxe, produtos de limpeza para o fogar, coidado de mascotas, cintas e adhesivos, e interiores de automóbiles. Moitas das súas ideas xurdiron do seu intenso interese nas culturas do mundo e a natureza. O seu traballo a miúdo mostrou o que máis tarde se coñeceu como os principios da biomímese. Viaxou con frecuencia a destinos como [[Borneo]], Malaisia, Filipinas, India, Xapón, China, Kenya, e máis, sempre atenta a como as persoas e os animais resolvían os problemas da vida cotiá. O seu deseño para unha tapa de pota inspirouse na observación de guepardos agarrando as súas presas na natureza. "Sempre comeza cunha curiosidade fundamental", dixo sobre a súa procura dun deseño de produto innovador.<ref>{{Cita web|título=Sara Little Turnbull|url=https://www.womenshistory.org/sara-little-turnbull|páxina-web=National Women's History Museum|data-acceso=2020-07-24|lingua=en}}</ref> Noutro caso, comezou o proceso de deseño dunha fechadura antirroubo entrevistando a persoas encarceradas.<ref name="Vienne" /> '''Centro para Deseño''' En 1971, estableceu o Centro de Investigación de Deseño no Museo de Arte de Tacoma no Estado de Washington para arquivar e exhibir a súa colección de máis de 3500 artefactos reunidos durante as súas viaxes. A colección de estudo inclúe cubertas e accesorios para o corpo, utensilios para a preparación de alimentos e para a cea, téxtiles, arte fina e popular, moitos dos cales influíron nos seus conceptos para o deseño de produtos domésticos. Estes artefactos utilizáronse para a súa propia inspiración como parte da súa metodoloxía de deseño. A colección foi desacreditada do Museo de Arte de Tacoma en 2003<ref>{{Cita web|título=Tacoma Art Museum - Frequently Asked Questions|url=http://www.tacomaartmuseum.org/Page.aspx?nid=92|páxina-web=web.archive.org|data=2010-07-13|data-acceso=2020-07-24|data-arquivo=13 de xullo de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100713165836/http://www.tacomaartmuseum.org/Page.aspx?nid=92|url-morta=unfit}}</ref> e foi reestablecida en Seattle, WA como o Centro Sara Little Turnbull para o Instituto de Deseño, enfocado na educación do público en deseño, e na bolsa de deseño para mulleres. === Proceso de Cambio: Laboratorio para Innovación e Deseño === En 1988, Little fundou e, durante os seguintes 18 anos, dirixiu o Proceso de Cambio: Laboratorio de Innovación e Deseño na Escola de Negocios de Stanford.<ref>Sara Little Turnbull [http://biodesign.stanford.edu/bdn/people/sturnbull.jsp faculty page], Stanford University</ref> O Laboratorio seguiu as tendencias cambiantes en máis de 375 áreas, incluíndo educación, saúde, envellecemento, sexualidade, alimentación e nutrición, vivenda, política e cultura. Pouco usou esta información para alimentar os seus conceptos de deseño. "A calidade de vida dun pobo dita o que deseña, o que fai", dixo. "É un reflexo da vida mesma".<ref>Knight, Heather (xaneiro 28, 2000) [http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/chronicle/archive/2000/01/28/PN96035.DTL "Mother of Invention"], ''San Francisco Chronicle''</ref> No seu traballo cos estudantes de Stanford, Little continuamente salientou en profundar no "por que" dun produto antes de saltar ao "como", para evitar deseñar produtos que só abordasen síntomas superficiais en lugar da necesidade máis profunda.<ref name="Vienne" /> Sara declarou: "O deseñador é a conciencia da empresa. Non podemos esperar que ninguén máis cumpra este papel".<ref>[http://www.designtaxi.com/article.php?article_id=181 Interview with Sara Little Turnbull at TAXI: The Global Creative], 2006</ref> Por iso o Laboratorio de Procesos de Cambio delineou a necesidade de saber máis. O deseño require un fondo de bolsas, pola contra, segue sendo un truco visual".<ref>Video interview with Sara Little Turnbull conducted in 2006.</ref> === Premios e recoñecementos === Ademais do seu traballo en Stanford, Sara Little foi profesora convidada en escolas como a Escola de Deseño de Parsons, a Escola de Deseño de Rhode Island, o [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts|MIT,]] [[Universidade Harvard|Harvard]], o Instituto de Tecnoloxía de Illinois, a Escola de Negocios de Copenhague, a [[Universidade de Washington]], a Universidade Estatal de San Francisco e a [[Universidade de California en Berkeley]]. Recibiu unha Bolsa de Deseñador Distinguido do Fondo Nacional das Artes en 1988; o Premio Trailblazer da liga Nacional de Moda para o Fogar (1980), e un doutoramento honorario da Universidade da Academia de Arte (2003). Ademais, en 1980 é mencionada no rexistro do Congreso dos Estados Unidos coa distinción do Senador de Oregón Mark Ou. Hatfield. En 2008, a Chrysler Corporation estableceu a bolsa Chrysler Sara Little Turnbull Scholarship na Academy of Art University.<ref>{{Cita web|url=http://www.academyart.edu/news/articles/academy-scholarship-rewards-emerging-industrial-designers.html|data=|páxina-web=|título=New Academy Scholarship Rewards Emerging Industrial Designers|data-acceso=}}</ref> O Consello de Arte Moderna do Museo de Arte Moderna de San Francisco designouna "Tesouro vivente da área da baía" en 2001.<ref>[https://archive.is/20120804210022/http://www.gsb.stanford.edu/community/bmag/sbsm0202/spreadsheet_one.html "Spreadsheet One: The GSB's Living Treasure"] Febreiro 2002, ''Stanford Business Magazine''</ref> En 2006, á idade de 89 anos, Sara Little recibiu o Lifetime Achievement Award do ico-D (Congreso Internacional de Asociacións de Deseño Gráfico), converténdose na única persoa dos Estados Unidos en facelo.<ref>[https://www.ico-d.org/connect/index/post/727.php "Icograda Honors Industry Veteran for more than 60 Years Contribution to the Design Community"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200707001046/https://www.ico-d.org/connect/index/post/727.php |date=07 de xullo de 2020 }} ''ico-D (International Council of Design)''</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === *[http://centerfordesign.net/ Sara Little Turnbull sitio web oficial] *[http://www.saralittlefoundation.org Sara Little Turnbull Fundación] {{NF|1977||Little, Sara}} {{ORDENAR:Little, Sara}} [[Categoría:Deseño industrial]] [[Categoría:Finados en 2015]] [[Categoría:Nados en 1917]] [[Categoría:Nados en Manhattan]] 4n4zuh4uiilnriy1sswhv0oxbydc2ns 0 503274 6148258 6029838 2022-08-02T11:15:04Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Jiuquan Satellite Launch Center map.gif|miniatura|250px|Plano do Centro de Lanzamento de Satélites de Jiuquan.]] O '''Centro de Lanzamento de Satélites de Jiuquan''' foi o primeiro centro de lanzamento de foguetes da [[República Popular da China|China]], tanto civís como militares. Está situado na rexión de [[Jiuquan]], na [[provincia de Gansu]], no noroeste do país.<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/j/jiuquan.html|título= Jiuquan|dataacceso=25 de xullo de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Características == O primeiro lanzamento desde Jiuquan tivo lugar o 1 de setembro de 1960 e desde el lánzanse foguetes membros da familia de lanzadores [[Longa Marcha (foguete)|Longa Marcha]]. O [[aeroporto de Jiuquan]] queda a 75 km ao sur do sitio de lanzamento e o centro conta cun [[ferrocarril]] adicado que vai ata a cidade. O centro conta con todas as instalacións necesarias para cada fase da preparación dun lanzamento, desde o centro técnico ao centro de control, pasando polo control de misión, o provisionamento de propelentes, sistemas de seguimento e comunicación e soporte loxístico.<ref name=astronautix/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Jiuquan Satellite Launch Center}} === Outros artigos === *[[Longa Marcha (foguete)|Longa Marcha]] *[[Centro de lanzamento de Xichang]] *[[Centro de lanzamento de Taiyuan]] *[[Centro de Lanzamento de Satélites de Wenchang]] {{Longa Marcha}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Cosmódromos]] joekwjqawcszxn93uzswdfqqlb8bl2w 0 503833 6148039 5542186 2022-08-02T07:42:51Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{cómpren coordenadas}} [[Ficheiro:Torre romana, Magallón, Zaragoza, España, 2018-03-30, DD 02.jpg|miniatura|Torre de Magallón en 2018.|alt=]] A '''Torre de Magallón,''' tamén denominada '''Torre el Quez''' ou '''Torre de Alxeciras,'''<ref name=":1">{{Cita web|url=http://castillosenaragon.es/Archivos/Descargas/Fichas%20castillos/ZARAGOZA/Campo%20de%20Borja/CB.%204.%20FICHA%20MAGALL%C3%93N%20Torre%20El%20Quez.pdf|páxina-web=castillosenaragon.es|título=INVENTARIO FORTIFICACIONES ARAGONESAS. (A.R.C.A.)|data-acceso=1-8-2020|lingua=es|data-arquivo=26-08-2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160826004302/http://castillosenaragon.es/Archivos/Descargas/Fichas%20castillos/ZARAGOZA/Campo%20de%20Borja/CB.%204.%20FICHA%20MAGALL%C3%93N%20Torre%20El%20Quez.pdf|url-morta=unfit}}</ref> foi unha [[atalaia]], ou torre de vixilancia fortificada, de orixe [[Imperio Romano|romana]] do [[século III]] ou musulmá, situada no concello [[Provincia de Zaragoza|zaragozano]] de [[Magallón]], na comarca de [[Campo de Borja]], na [[provincia de Zaragoza]].<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.castillosnet.org/espana/informacion.php?ref=Z-CAS-254|páxina-web=castillosnet.org|título=Torre de Magallón|data-acceso=1-8-2020|lingua=es}}</ref> Hoxe xa non existe. == Historia == Aínda que existe documentación, na época de [[romanización]] da [[Península Ibérica|península ibérica]], na que se menciona un asentamento romano chamado ''Caraví'' situado na [[Vía romana|calzada romana]] que unía [[Figueruelas]] e [[Tarazona]] e desa época se conserva a torre, un [[azud]] e a ponte de Fornoles,<ref name=":0" /> na actualidade, a torre é atribuída á presenza musulmá<ref>{{Cita web|url=http://www.sipca.es/censo/1-INM-ZAR-013-153-020/.html|páxina-web=sipca.es|título=Torre|data-acceso=1-8-2020|lingua=es|data-publicación=2019}}</ref> no séculos X-XI<ref name=":1" /> ou quizais no século XIII.<ref>{{Cita web|url=http://www.magallon.es/turismo/|páxina-web=magallon.es|título=De visita por Magallón|data-acceso=1-8-2020|lingua=es}}</ref> == Descrición == Situada nas aforas da localidade, atopábase moi preto da ponte de Fornoles e tratábase dunha torre de planta rectangular de 6,90 x 10,20m construída con grandes [[perpiaños]] que alcanzaban os dous metros de altura (2,20 m) e tiña uns muros de 70 cm de grosor, sendo o resto engadidos de épocas posteriores. Era de propiedade particular e estaba cuberta cun tellado. == Catalogación == A torre romana de Magallón foi incluída dentro da relación de castelos considerados [[Ben de Interese Cultural|Bens de Interese Cultural]], como [[Sitio arqueolóxico|zona arqueolóxica]], en virtude do disposto na disposición adicional segunda da Lei 3/1999, de 10 de marzo, do Patrimonio Cultural Aragonés. Esta listaxe foi publicada no [[Boletín Oficial de Aragón]] do [[22 de maio]] de [[2006]].<ref>{{Cita web|url=http://benasque.aragob.es:443/cgi-bin/EBOA/BRSCGI?CMD=VERDOC&BASE=BOLE&PIECE=BOLE&DOCS=1-84&DOCR=45&SEC=BUSQUEDA_FECHA&RNG=200&SEPARADOR=&SECC-C=&PUBL-C=&PUBL=20060522&@PUBL-E=|título=ORDEN de 17 de abril de 2006, del Departamento de Educación, Cultura y Deporte, por la que se aprueba la relación de Castillos y su localización, considerados Bienes de Interés Cultural en virtud de lo dispuesto en la disposición adicional segunda de la Ley 3/1999, de 10 de marzo, del Patrimonio Cultural Aragonés|data-acceso=1-8-2020|apelidos=Boletín Oficial de Aragón|páxina-web=benasque.aragob.es|lingua=es}}</ref> En 2019, xa non existe e, no seu lugar, permanecen tres cruces.<ref>{{Cita web|url=http://www.sipca.es/censo/1-INM-ZAR-013-153-020/.html|páxina-web=sipca.es|título=Torre|data-acceso=1-8-2020|data-publicación=2019|lingua=es}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === *[https://web.archive.org/web/20160826004302/http://castillosenaragon.es/Archivos/Descargas/Fichas%20castillos/ZARAGOZA/Campo%20de%20Borja/CB.%204.%20FICHA%20MAGALL%C3%93N%20Torre%20El%20Quez.pdf Ficha en ARCA] {{control de autoridades}} [[Categoría:Bens de Interese Cultural]] [[Categoría:Provincia de Zaragoza]] 3x5im8j2tamujndcnmzaxuskkpdgbz3 0 504041 6148268 5567843 2022-08-02T11:24:07Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Nikolai Petrovich Kamanin''' (en {{lang-ru|Никола́й Петро́вич Кама́нин}}), nado o [[18 de outubro]] de [[1908]] e finado o [[11 de marzo]] de [[1982]], foi un [[piloto]] [[Unión Soviética|soviético]] e [[comandante]] militar que se converteu no primeiro director do corpo de [[cosmonauta]]s.<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/k/kamanin.html|título=Kamanin, Nikolai Petrovich|dataacceso=4 de agosto de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Traxectoria== Kamanin naceu nunha familia traballadora en [[Melenki]], [[oblast de Vladimir]]. En 1927 entrou no [[Exército Vermello]] e despois de formarse como piloto pasou o resto da súa vida como membro da [[Forza Aérea da Unión Soviética]]. En 1934 foi premiado co título de [[Heroe da Unión Soviética]] por dirixir o rescate da tripulación do [[SS Chelyuskin]], un buque de exploración ártica. O propio Kamanin fixo persoalmente nove dos voos e aterraxes de rescate en anacos de xeo á deriva.<ref name=astronautix/> Despois da [[Segunda Guerra Mundial]] foi asignado como alto cargo das Forzas de Reserva Civís, unha organización voluntaria de apoio aos exércitos soviéticos. De 1960 a 1971 estivo a cargo do corpo de cosmonautas soviéticos, tendo que inventar métodos de selección e adestramento para os candidatos a ser as primeiras persoas no espazo. Despois da morte da tripulación da misión [[Soiuz 11]] Kamanin foi deposto e retirado do servizo en 1972. Faleceu en 1982, sendo enterrado no [[cemiterio de Novedichiy]] en [[Moscova]]. Os seus diarios están entre a documentación máis importante para entender os comezos do programa espacial soviético.<ref name=astronautix/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Nikolay Kamanin}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Kamanin, Nikolai Petrovich}} [[Categoría:Nados en 1908]] [[Categoría:Nados no oblast de Vladimir]] [[Categoría:Personalidades da Unión Soviética]] 8p2575iz1ahl99hxeuh5zls59kve01e 0 504106 6147888 6057358 2022-08-02T02:22:17Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Sigurd Ragnarsson''' ou tamén '''Sigurðr ormr í auga''', en [[Lingua nórdica antiga|nórdico antigo]] (en [[Lingua galega|galego]], '''Sigurd "Ollo de serpe"''', ou '''"Serpe no ollo"),''' foi un semi-lendario guerreiro [[viquingo]] e un rei danés dende mediados do século IX. O seu prototipo histórico podería se-lo rei danés [[Sigfred e Halfdan|Sigfred]] que gobernou brevemente na década do 870.<ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.dur.ac.uk/medieval.www/sagaconf/mcturk.htm|páxina-web=dur.ac.uk|título=Kings and kingship in Viking Northumbria|data-acceso=7-8-2020|lingua=en|data-publicación=26-9-2008|apelidos=McTurk|nome=Rory|data-arquivo=26-09-2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080926171200/http://www.dur.ac.uk/medieval.www/sagaconf/mcturk.htm|url-morta=unfit}}</ref>.A partir do século XII, aparece en múltiples sagas e lendas escandinavas como un dos fillos do viquingo lendario [[Ragnar Lodbrok]] e Aslaug<ref>{{Cita web|url=http://www.snerpa.is/net/forn/rag-son.htm|data=March 1998|lingua=is|páxina-web=snerpa.is|título=ÞÁTTR AF RAGNARS SONUM|data-acceso=7-8-2020|data-publicación=Marzo 1998}}</ref> (ou quizais [[Thora Borgarthiort|Þóra]], filla de Heroth, rei de Gothia). == Vida temperá == O alcume de Sigurd, "Serpe dentro do ollo" denotaba unha característica física, pois nacera cunha marca no seu ollo, descrita como a imaxe do [[Uróboros|Ouroboros]] (unha [[Cobras|serpe]] ou [[dragón]] mordendo a súa propia cola, rodeando a [[pupila]] do seu ollo esquerdo). Esa marca da serpe fora profetizada pola súa nai Áslaug, a filla da [[valquiria]] [[Brynhildr]].<ref>Jurich (1998), p.&nbsp;160</ref> Segundo a ''Saga de Ragnar Lodbrok'', mentres Sigurd era só un mozo, os seus medio irmáns Eric e Agnar foran asasinados polo rei sueco [[Eysteinn Beli]] (tamén coñecido como Östen). Cando Áslaug ouviu a noticia da morte de Eric e Agnar, aínda que non era a súa nai, chorou sangue e encirrou os outros fillos de Ragnar para vinga-los seus irmáns mortos. Como o rei sueco controlaba [[Uppsala]] e tiña unha vaca sagrada llamada Sibilja, [[Ivar o Desosado|Ivar Ragnarson]] cría que os deuses protexían a Eysteinn e temía a maxia que alí reinaba. Porén, o seu meido irmán, Sigurd, de só tres anos, quixo atacar a Eysteinn polo que os irmáns cambiaron de opinión. O pai adoptivo de Sigurd reuniu cinco barcos, Hvitsek e Björn Ragnarson xuntaron catorce e Aslaug máis Ivar, outros dez. Con toda esa forza, atacaron e conseguiron vingarse de Eysteinn.<ref>{{Cita web|url=http://www.germanicmythology.com/FORNALDARSAGAS/ThattrRagnarsSonar.html|páxina-web=germanicmythology.com|título=The Saga of Ragnar Lodrok and his Sons / Ragnars Saga Loðbrókar ok sona hans|data-acceso=7-8-2020|lingua=inglés / islandés}}</ref> O historiador danés [[Saxo Grammaticus]] relatou que Sigurd, cando era de mozo, residiu durante un tempo en [[Escocia]] e as Illas escocesas. Posteriormente, Ragnar e mailo exército viquingo asasinaron os condes locais, e Sigurd e o seu irmán Radbard foron nomeados como gobernantes destes territorios. Máis tarde, Sigurd e os seus irmáns acompañaron a Ragnar nunha expedición perigosa até o [[Helesponto]] a través do [[Rus de Kíiv]].<ref>''The Danish History of Saxo Grammaticus'', Book 9</ref> == A morte de Ragnar e o Grande Exército Pagán == A maioría das fontes lendarias coinciden en que o rei [[Aelle de Northumbria|Ælla de Northumbria]] matou Ragnar Lothbrok, contra o 865, botándooo nun pozo con serpes. Segundo os contos tradicionais, Ragnar exclamou no momento da morte morría, "Como se moverían os porcos novos se soubesen o que sofre o vello xabaril!" Sigurd e mailos seus irmáns foron informados da sorte de seu pai por un enviado do rei Ælla. Cando ouviu a noticia, Sigurd sentiuse tan afectado que se fixo un corte cun coitelo que tiña na man; seu irmán prendeu unha lanza tan fortemente que, supostamente, quedaron na madeira impresas as pegadas dos dedos.<ref>"The Saga of Ragnar Lodrok and his Sons / Ragnars Saga Loðbrókar ok sona hans". ''germanicmythology.com'' (en inglés / islandés). Consultado o 8-8-2020. Capítulo XVI</ref> Sigurd e os seus irmáns xuraron que vingarían a morte de Ragnar. No 865-866 os xefes viquingos [[Ivar o Desosado]] e [[Ubba]], cruzaron o [[Mar do Norte]] cun "[[Grande exército pagán|Grande Exército]]". As lendas tradicionais afirman que tódolos fillos sobreviventes de Ragnar, ademais de Ivar, lanzaron un primeiro ataque contra o reino de Ælla, mais foi un fracaso. Nese momento, un irmán de Sigurd, Ivar o Desosado, deseñou unha estratexia que conseguiu que o Grande Exército Pagán conquistara [[York]] para provocar a Ælla. Seguno o plan de Ivar, os viquingos finxiron a retirada o que provocou que Ælla os subestimara e os cercara. Finalmente, segundo ''Ragnarssona þáttr'' (''A Lenda dos fillos de Ragnar'', que forma parte das ''Sagas de Ragnar Lothbrok''), Ælla foi capturado vivo e foi executado despois mediante a [[aguia de sangue]].<ref>{{Cita publicación periódica|url=https://www.academia.edu/10247408/%C3%86lla_and_the_Descendants_of_Ivar_Politics_and_Legend_in_the_Viking_Age|volume=52|páxinas=20–34|data=21-3-2015|doi=10.1179/0078172X14Z.00000000075|apelidos=McGuigan|nome=Neil|título=Ælla and the Descendants of Ivar: Politics and Legend in the Viking Age|PMC=|revista=Northern History|ISSN=|PMID=|número=1}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://danmarkshistorien.dk/leksikon-og-kilder/vis/materiale/den-store-haer-865-878/|data=13-12-2016|lingua=da|páxina-web=danmarkshistorien.dk|título=Den store hær 865-878|data-acceso=8-8-2020}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.historyfiles.co.uk/FeaturesBritain/EnglandNorthumbria01.htm|data=1-4-1999|páxina-web=historyfiles.co.uk|título=The Kings of Northumbria|data-acceso=8-8-2020|lingua=en}}</ref> == Descendentes de Sigurd == O ''Ragnarssona þáttr'' expón que cando o seu pai morrera, Sigurd herdara [[Selandia]], [[Escania]], [[Condado de Halland|Halland]], as illas danesas, e [[Viken (rexión)|Viken]]. Tamén é posible que fose co-gobernante de Dinamarca co seu irmán [[Halfdan Ragnarsson|Halfdan]], porque as fontes francas mencionan a certos [[Sigfred e Halfdan]] como gobernantes no 873 (os nomes Sigurd e Sigfred adoitan mesturarse na literatura nórdica).<ref name=":0" /> Puido ter sucedido ao seu irmán Halfdan Ragnarsson como único [[Lista de monarcas daneses|rei de Dinamarca]] ao redor do 877, cando Halfdan caeu nunha batalla no [[mar de Irlanda]]. Un rei viquingo danés chamado Sigfred, que por esta época quedou sen terra, foi asasinado no oeste de Francia no 887 e resulta posible que fosen a mesma persoa.<ref>{{Cita libro|título=Det norske Folks Historie|apelidos=Munch|nome=P.A.|editorial=Tonsberg|ano=1852|ref=|lugar=Christiania|volume=I|lingua=da|páxinas=p. 642-8}}</ref> Sigurd casou con Blaeja (tamén chamada Heluna), a filla do rei Ælla de Northumbria e tiveron tres fillos, [[Harthacnut I|Harthacnut]], Áslaug Sigurðardóttir (nada polo 800), quen casou con [[Helgi]] da liñaxe de [[Dagling]]<ref name=":1">''"The Saga of Ragnar Lodrok and his Sons / Ragnars Saga Loðbrókar ok sona hans". germanicmythology.com (en inglés / islandés). Consultado o 8-8-2020.'' Capítulo 5.</ref> e Thora (nada pollo 796). Helgi puido suceder, brevemente, ao seu suposto sogro como rei de Dinamarca antes de ser derrocado por [[Olof o Temerario|Olof]], un xefe viquingo que chegou cara o 900, e proviña de Suecia.<ref>Bent Østergaard (1994), "Sven Estridsens danmarkshistorie. Danmarks politiske historie ca. 890-965", ''Jyske samlinger'' </ref> === Harthacnut I e seu fillo Gorm === O ''Ragnarssona þáttr'', tamén afirma que o rei danés Harthacnut I era fillo de Sigurd. Con todo, o cronista do século XI, [[Adam de Bremen]], menciona a Hardegon (probabelmente Harthacnut I) como fillo dun tal Sven. Hardegon ou Harthacnut sucedeu, polo 916 aproximadamente, a [[Sigtrygg Gnupasson]] como rei dunha parte de Dinamarca (probablemente [[Xutlandia]]; aínda que segundo a tradición posterior, sería Selandia, Escania e Halland). No entanto, segundo o ''Ragnarssona þáttr'', perdeu [[Viken (rexión)|Viken]] ([[Fiorde de Oslo]]) que fora parte do Reino de Dinamarca no século IX.<ref>"The Saga of Ragnar Lodrok and his Sons / Ragnars Saga Loðbrókar ok sona hans". ''germanicmythology.com'' (en inglés / islandés). Consultado o 8-8-2020. Capítulo 3</ref> Foi pai de [[Gorm o Vello]], rei de Dinamarca. Gorm sucedeu ao seu pai como rei e casou con [[Thyra Danebod]], filla do caudillo de Xutlandia, Harald Klak. Despois da morte de Harald, Gorm tomou o seu territorio e unificou o reino. O fillo de Gorm, [[Harald Bluetooth]], sucedeu o seu pai como rei e casou posibelmente tres veces: con Gunhild, [[Tove dos Obotritas|Tove]] e [[Gyrid De Suecia|Gyrid]]. Harald tivo un fillo chamado [[Svend I de Dinamarca|Svend Tveskæg]] que se sublevou contra el e o sucedeu como rei. Sven, casou con [[Świętosława de Polonia]] (que ao casar trocou o nome a Gunhilda) e tiveron varios fillos, sendo un deles [[Canuto o Grande]]. Svend gobernou Inglaterra e chegou a establece-lo Imperio danés. Ao morrer, seu fillo [[Harald II de Dinamarca|Harald Svendsen]] converteuse en rei de Dinamarca, mentres que o ex rei de Inglaterra, [[Ethelred]], reuperou o trono. Trala morte de Harald Svendsen, o seu irmán, Canuto o Grande, converteuse en rei, restablecendo o Imperio danés do [[Mar do Norte]]. Este casou con [[Emma de Normandía]] coa que tivo un fillo chamado [[Canuto Hardeknut]]. Cando morreu Canuto e, posteriormente, os seus irmáns, se converteu en rei de Dinamarca e Inglaterra. Á súa morte, [[Eduardo o Confesor]] converteuse en gobernador de Inglaterra en 1042. Por outra banda, [[Svend I de Dinamarca|Svend Tveskæg]] tamén tivo unha filla, Estrid, da que descenderon, a partir de 1047, tódolos reis e raíñas de Dinamarca. === Aslaug e seu fillo Sigurd Hart === Como se mencionou anteriormente, a filla de Sigurd, Áslaug, casara con Helgi o Afilado da dinastía Dagling. Tiveron un fillo chamado [[Sigurd Hart]], que casou cunha muller chamada Ingeborg. Sigurd Hart e Ingeborg tiveron 2 fillos: [[Guttorm Sigurdsson]] e [[Ragnhild Sigurdsdotter]]. Cando o tío de Sigurd Hart, o rei Fróði de [[Ringerike]], morreu, Sigurd Hart foi a Noruega para sucedelo como rei de Ringerike.<ref name=":1" /> As sagas ''Ragnarssona þáttr'' e ''Heimskringla''<ref>{{Cita web|url=http://lind.no/nor/index.asp?lang=&emne=&list=&vis=Snorre|páxina-web=lind.no|título=Norrøn mytologi frå A til Å (Det Norske Samlaget). Heimskringla.|data-acceso=9-8-2020|apelidos=Lind|nome=Idar|lingua=noruegués e inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://omacl.org/Heimskringla/|páxina-web=omacl.org|título=Heimskringla or The Chronicle of the Kings of Norway|data-acceso=9-8-2020|apelidos=Sturluson|nome=Snorri|data-publicación=6-4-2011|lingua=en|data-arquivo=06-04-2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110406185638/http://omacl.org/Heimskringla/|url-morta=yes}}</ref> relatan que un [[berserker]] de [[Hadeland]] llamado [[Haki]] asesinou a Sigurd Hart perdendo unha man na loita. Daquela, Haki, marchou cara redidencia de Sigurd en Stein e capturou a seus fillos Ragnhild e Guttorm. A seguir, co botín e cos rapaces, retronou a Hadeland. Antes de que Haki se recuperase das feridas e casara con Ragnhild (que tiña 15 anos), esta, foi capturada por segunda ve por Halfdan o Negro. Halfdan e Ragnhild foron os pais de [[Harald I de Noruega]]. === Thora e seu fillo Ingjald Helgasson === Thora casou con Helgi Olafsson (n. 795), fillo de [[Olaf Geirstad-Alf]], e emigrou a Irlanda. Froito desa relación nanaceu [[Ingjald Helgasson]], un poderoso caudillo do [[reino de Dublín]], pai de [[Olaf o Branco]]. == Na cultura popular == Sigurd "serpe no ollo" tivo un papel relevante na serie televisiva [[Vikings (serie de televisión)|''Vikings'']], na que foi interpretado polo actor [[David Lindström]].<ref>{{Cita web|url=https://www.wattpad.com/story/170972123-sigurd-snake-in-the-eye-david-lindstr%C3%B6m|páxina-web=wattpad.com|título=Sigurd Snake in the Eye/David Lindström|data-acceso=8-8-2020|data-publicación=21-12-2018}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro|título=Scheherazade's Sisters: Trickster Heroines and their Stories in World Literature|apelidos=Jurich|nome=Marilyn|editorial=Greenwood Press|ano=1998|ISBN=978-0-31329-724-3|ref=|lugar=Westwood, Conn.|lingua=en}} === Ligazóns externas === * A saga dos fillos de Ragnar: [http://www.germanicmythology.com/FORNALDARSAGAS/ThattrRagnarsSonar.html The Saga of Ragnar Lodrok and his Sons / Ragnars Saga Loðbrókar ok sona hans (en noruegués antigo; traducido ao inglés por Peter Tunstall] * A saga dos fillos de Ragnar: [https://www.snerpa.is/net/forn/rag-son.htm ÞÁTTR &nbsp;AF &nbsp;RAGNARS &nbsp;SONUM (''en islandés'')] [[Categoría:Historia de Dinamarca]] [[Categoría:Historia de Noruega]] [[Categoría:Viquingos]] 3kurthb24ooxzjvk2nv84bh9qgmoc8p 0 506856 6148269 5970855 2022-08-02T11:24:15Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Molnya-1 Musee du Bourget P1010442.jpg|miniatura|256px|Un Molniya-1 en exposición no Museo do Aire e do Espazo en París Le Bourget.]] '''Molniya''' é unha familia de [[Satélite de comunicacións|satélites de comunicacións]] [[Unión Soviética|soviéticos]] e [[Rusia|rusos]].<ref name=astronautix1>{{Cita web|url=http://astronautix.com/m/molniya-1.html|título=Molniya-1|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix2>{{Cita web|url=http://astronautix.com/m/molniya-1k.html|título=Molniya-1K|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix3>{{Cita web|url=http://astronautix.com/m/molniya-1s.html|título=Molniya-1S|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix4>{{Cita web|url=http://astronautix.com/m/molniya-1t.html|título=Molniya-1T|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix5>{{Cita web|url=http://astronautix.com/m/molniya-1yu.html|título=Molniya-1Yu|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix6>{{Cita web|url=http://astronautix.com/m/molniya-2.html|título=Molniya-2|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix7>{{Cita web|url=http://astronautix.com/m/molniya-3.html|título=Molniya-3|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix8>{{Cita web|url=http://astronautix.com/m/molniya-3k.html|título=Molniya-3K|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Características== Molniya agrupa toda unha serie de familias de satélites de comunicacións que comezaron a ser desenvolvidos na época soviética e continuaron evolucionando ata seguir sendo usados pola actual Rusia. Dadas as características xeográficas do país e as capacidades dos lanzadores da época na que foron desenvolvidos, os satélites eran enviados en órbitas moi [[Elipse (xeometría)|elítpicas]] de tal xeito que pasaran a maior parte do tempo sobre territorio soviético. A este tipo de órbitas se lles acabou denominando [[órbita Molniya|órbitas Molniya]]. Os primeiros satélites empezaron a lanzarse a mediados dos anos 1960 usando o foguete homónimo.<ref name=astronautix1/><ref name=astronautix2/><ref name=astronautix3/><ref name=astronautix4/><ref name=astronautix5/><ref name=astronautix6/><ref name=astronautix7/><ref name=astronautix8/> ==Molniya 1== Molniya 1 foi a primeira serie de satélites de comunicación Molniya. Eran inxectados en órbitas de 500 x 40&nbsp;000 km de altura cun [[Período orbital|período]] de 12 horas pasando a maior parte do tempo sobre [[latitude]]s altas. Os satélites usaban un bus [[KAUR-2]] presurizado estabilizado nos tres eixos do que sobresaían seis [[Panel solar|paneis solares]] fixos. As [[antena]]s para as comunicacións iban montadas en dous brazos telescópicos e podían apuntarse a onde interesara. Cada antena tiña un dispositivo óptico de seguimento para poder apuntar adecuadamente cara a [[Terra]]. O sistema de comunicacións consistía en cinco [[transpondedor]]es con capacidade para xestionar [[telefonía]] bidireccional, [[telegrama]]s, [[fax]]es ou [[televisión]]. Algúns dos satélites levaron a carga útil ''Berkut'', consistente en dúas cámaras de televisión usadas para facer estudos [[Meteroloxía|meteorolóxicos]] e como preparación para un sistema de alerta temprana. Lanzáronse 32 satélites Molniya, con dous deles errando en chegar a órbita e con Molniya-1 30 sendo cancelado.<ref name=gunter1>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-1_okb1.htm|título=Molniya-1 (11F67)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-1.htm|título=Molniya-1 (11F67)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Molniya 1Yu== Molniya 1Yu foi unha serie formada por dous satélites Molniya modificados para probar e calibrar os sistemas de seguimento de espazo profundo para o programa lunar soviético. O corpo dos satélites era o mesmo que nos Molniya-1, pero os transpondedores foron substituídos con equipamento de radio con propósitos de calibración e seguimento. Molniya-1Yu 11L, tamén coñecido como '''Kosmos 174''', foi lanzado o 31 de agosto de 1967 mediante un Molniya M, mentres que Molniya-1Yu 15L ('''Kosmos 260''') foi enviado a órbita o 16 de decembro de 1968 mediante un Molniya-M Block-ML.<ref name=gunter3>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-1yu.htm|título=Molniya-1Yu|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Molniya 1S== Molniya 1S foi o primeiro satélite de comunicacións soviético xeoestacionario. Foi lanzado o 29 de xullo de 1974 mediante un [[Proton K/DM]] e tiña carácter experimental. Foi o único Molniya enviado á órbita xeoestacionaria.<ref name=gunter4>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-1s.htm|título=Molniya-1S (11F658)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Molniya 1K== Os Molniya 1K eran satélites Molniya adicados a comunicacións militares, formando parte da rede [[Korund]]. Levaban a bordo transpondedores con tubos de onda máis fiables que os do Molniya-1 orixinais, aumentando a vida útil dos satélites nun ou dous anos. Lanzáronse 31 Molniya 1K entre 1973 e 1984, cun so fallo parcial e todos a bordo de foguetes Molniya-M Blok-ML.<ref name=gunter5>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-1k.htm|título=Molniya-1K (11F658)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Molniya 1T== Molniya 1T foron os sucesores de Molniya 1K. Usaban tubos de onda no seu sistema de comunicacións máis fiables que os dos anteriores, aumentando á súa vez a vida útil dos satélites en 2 ou 3 anos. Lanzáronse 34 Molniya 1T entre 1983 e 2004, todos a bordo de foguetes Molniya-M Blok-ML e todos con éxito.<ref name=gunter6>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-1t.htm|título=Molniya-1T (11F658T)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Molniya 2== Os Molniya 2 foron os sucesores de Molniya 1. Usábanse para comunicacións civís usando as estacións terrestres Orbita-2. A carga de comunicacións consistía en dous repetidores funcionando en [[banda C]] e dúas [[Antena de corno|antenas de corno]] cun patrón de radiación de 21,5º. Lanzáronse 19 Molniya 2 entre 1971 e 1977, dous deles errados, e todos a bordo de foguetes Molniya-M Blok-ML.<ref name=gunter7>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-2.htm|título=Molniya-2 (11F628)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Molniya 3== Os Molniya 3 foron os sucesores de Molniya 2 e levaban a bordo tres transpondedores para uso civil, dous deles radiando cunha [[potencia]] de 40 [[Vatio|W]] e o outro cunha de 80 W. Lanzáronse 54 Molniya 3 entre 1974 e 2003, con dous fallos parciais, e todos usando foguetes Molniya-M Blok-ML.<ref name=gunter8>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-3.htm|título=Molniya-3 (11F637)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Molniya 3K== Os Molniya 3K é unha versión avanzada dos Molniya 3 e levan a bordo transpondedores Omega-S. Lanzáronse dous Molniya 3K en 2001 e 2005, con este último fallando en chegar a órbita.<ref name=gunter9>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/molniya-3k.htm|título=Molniya-3K (14F33)|dataacceso=21 de setembro de 2020|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- ! Misión<ref name=astronautix1/><ref name=astronautix2/><ref name=astronautix3/><ref name=astronautix4/><ref name=astronautix5/><ref name=astronautix6/><ref name=astronautix7/><ref name=astronautix8/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/> ! Data de lanzamento<ref name=astronautix1/><ref name=astronautix2/><ref name=astronautix3/><ref name=astronautix4/><ref name=astronautix5/><ref name=astronautix6/><ref name=astronautix7/><ref name=astronautix8/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/> ! Foguete lanzador<ref name=astronautix1/><ref name=astronautix2/><ref name=astronautix3/><ref name=astronautix4/><ref name=astronautix5/><ref name=astronautix6/><ref name=astronautix7/><ref name=astronautix8/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/> ! Notas<ref name=astronautix1/><ref name=astronautix2/><ref name=astronautix3/><ref name=astronautix4/><ref name=astronautix5/><ref name=astronautix6/><ref name=astronautix7/><ref name=astronautix8/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/> |- |Molniya-1 (1a) |4 de xuño de 1964 |Molniya |Fallo |- |Kosmos 41 |22 de agosto de 1964 |Molniya |Fallo parcial |- |Molniya-1 1 |23 de abril de 1965 |Molniya |Éxito |- |Molniya-1 2 |14 de outubro de 1965 |Molniya |Éxito |- |Molniya-1 (3) |27 de marzo de 1966 |Molniya M |Fallo |- |Molniya-1 3 |25 de abril de 1966 |Molniya M |Éxito |- |Molniya-1 4 |20 de outubro de 1966 |Molniya M |Éxito |- |Molniya-1 5 |24 de maio de 1967 |Molniya M |Éxito |- |Molniya-1Yu 11L |31 de agosto de 1967 |Molniya M |Éxito |- |Molniya-1 6 |3 de outubro de 1967 |Molniya M |Éxito |- |Molniya-1 7 |22 de outubro de 1967 |Molniya M |Éxito |- |Molniya-1 8 |21 de abril de 1968 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 9 |5 de xullo de 1968 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 10 |5 de outubro de 1968 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1Yu 15L |16 de decembro de 1968 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 11 |11 de abril de 1969 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 12 |22 de xullo de 1969 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 13 |19 de febreiro de 1970 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 14 |26 de xuño de 1970 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 15 |29 de setembro de 1970 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 16 |27 de novembro de 1970 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 17 |25 de decembro de 1970 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 18 |28 de xullo de 1971 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 1 |24 de novembro de 1971 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 19 |19 de decembro de 1971 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 20 |4 de abril de 1972 |Molniya-M (Blok-ML) |Éxito |- |Molniya-2 2 |19 de maio de 1972 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 3 |30 de setembro de 1972 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 21 |14 de outubro de 1972 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 22 |2 de decembro de 1972 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 4 |12 de decembro de 1972 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 23 |3 de febreiro de 1973 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |- |Molniya-2 5 |5 de abril de 1973 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 6 |11 de xullo de 1973 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 24 |30 de agosto de 1973 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 7 |19 de outubro de 1973 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 25 |14 de novembro de 1973 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 26 |30 de novembro de 1973 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 8 |25 de decembro de 1973 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 27 |20 de abril de 1974 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 9 |26 de abril de 1974 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 10 |23 de xullo de 1974 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1S |29 de xullo de 1974 |Proton K/DM |Éxito |- |Molniya-1 28 |24 de outubro de 1974 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 1 |21 de novembro de 1974 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 11 |21 de decembro de 1974 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 12 |6 de febreiro de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 2 |14 de abril de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 29 |29 de abril de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 30 |5 de xuño de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 13 |8 de xullo de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1 31 |2 de setembro de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 14 |9 de setembro de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 3 |14 de novembro de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 15 |17 de decembro de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 4 |27 de decembro de 1975 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 32 |22 de xaneiro de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 33 |11 de marzo de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 34 |19 de marzo de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 5 |12 de maio de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Kosmos 837 |1 de xullo de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Fallo parcial |- |Molniya-1K 35 |23 de xullo de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Kosmos 853 |1 de setembro de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Fallo parcial |- |Molniya-2 16 |2 de decembro de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 6 |28 de decembro de 1976 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-2 17 |11 de febreiro de 1977 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 36 |24 de marzo de 1977 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 7 |28 de abril de 1977 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 37 |24 de xuño de 1977 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 38 |30 de agosto de 1977 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 8 |28 de outubro de 1977 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 9 |24 de xaneiro de 1978 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 39 |2 de marzo de 1978 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 40 |2 de xuño de 1978 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 41 |14 de xullo de 1978 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 42 |22 de agosto de 1978 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 10 |13 de outubro de 1978 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 11 |18 de xaneiro de 1979 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 43 |12 de abril de 1979 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 12 |5 de xuño de 1979 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 44 |31 de xullo de 1979 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 45 |20 de outubro de 1979 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 46 |11 de xaneiro de 1980 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 26 |18 de abril de 1980 |Molniya-M Blok-ML |Fallo parcial |- |Molniya-1K 47 |21 de xuño de 1980 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 13 |18 de xullo de 1980 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 48 |16 de novembro de 1980 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 14 |9 de xaneiro de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 49 |30 de xaneiro de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 15 |24 de marzo de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 16 |9 de xuño de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 50 |24 de xuño de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 28 |11 de setembro de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Fallo parcial |- |Molniya-3 17 |17 de outubro de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 51 |17 de novembro de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 52 |23 de decembro de 1981 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 53 |26 de febreiro de 1982 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 18 |24 de marzo de 1982 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 54 |28 de maio de 1982 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 55 |21 de xullo de 1982 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 19 |27 de agosto de 1982 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Kosmos 1423 |8 de decembro de 1982 |Molniya-M Blok-ML |Fallo parcial |- |Molniya-3 20 |11 de marzo de 1983 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 56 |16 de marzo de 1983 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 57 |2 de abril de 1983 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 58 |19 de xullo de 1983 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 21 |30 de agosto de 1983 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 59 |23 de novembro de 1983 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 22 |21 de decembro de 1983 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 60 |16 de marzo de 1984 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1K 62 |24 de agosto de 1984 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 61 |10 de agosto de 1984 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 63 |14 de decembro de 1984 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 23 |16 de xaneiro de 1985 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 24 |29 de maio de 1985 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 25 |17 de xullo de 1985 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 64 |22 de agosto de 1985 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 26 |3 de outubro de 1985 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 65 |23 de outubro de 1985 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 66 |28 de outubro de 1985 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 27 |24 de decembro de 1985 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 28 |18 de abril de 1986 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 29 |19 de xuño de 1986 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 67 |30 de xullo de 1986 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 68 |5 de setembro de 1986 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 30 |20 de outubro de 1986 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 69 |15 de novembro de 1986 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 70 |26 de decembro de 1986 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 31 |22 de xaneiro de 1987 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 71 |11 de marzo de 1988 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 72 |17 de marzo de 1988 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 32 |26 de maio de 1988 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 73 |12 de agosto de 1988 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 33 |29 de setembro de 1988 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 34 |22 de decembro de 1988 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 74 |28 de decembro de 1988 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 75 |15 de febreiro de 1989 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 35 |8 de xuño de 1989 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 76 |27 de setembro de 1989 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 36 |28 de novembro de 1989 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 37 |23 de xaneiro de 1990 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 77 |26 de abril de 1990 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 38 |13 de xuño de 1990 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 78 |10 de agosto de 1990 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 39 |20 de setembro de 1990 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 79 |23 de novembro de 1990 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 80 |15 de febreiro de 1991 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 40 |22 de marzo de 1991 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 81 |18 de xuño de 1991 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 82 |1 de agosto de 1991 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 41 |17 de setembro de 1991 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 83 |4 de marzo de 1992 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 84 |6 de agosto de 1992 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 42 |14 de outubro de 1992 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 43 |2 de decembro de 1992 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 85 |13 de xaneiro de 1993 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 44 |21 de abril de 1993 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 86 |26 de maio de 1993 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 45 |4 de agosto de 1993 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 87 |22 de decembro de 1993 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 46 |23 de agosto de 1994 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 88 |14 de decembro de 1994 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 47 |9 de agosto de 1995 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 89 |14 de agosto de 1996 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 48 |24 de outubro de 1996 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 90 |24 de setembro de 1997 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 49 |1 de xullo de 1998 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 91 |28 de setembro de 1998 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 50 |8 de xullo de 1999 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3K 1 |20 de xullo de 2001 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 51 |25 de outubro de 2001 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 92 |2 de abril de 2003 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3 52 |19 de xuño de 2003 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-1T 93 |18 de febreiro de 2004 |Molniya-M Blok-ML |Éxito |- |Molniya-3K 2 |21 de xuño de 2005 |Molniya-M Blok-ML |Fallo |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Molniya (communications satellite)}} === Outros artigos === *[[Molniya (foguete)]] *[[Proton K/DM]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] cvv77i63abxx7juumsxvt82rzbf060x 0 508001 6147698 5795693 2022-08-01T19:29:34Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Futbolista | nome_xogador = Derik Osede | imaxe = Derik Osede (1).jpg | pé = | nome_completo = Derik Osede Prieto | nacemento = [[21 de febreiro]] de [[1993]] {{idade|21|02|1993}} | lugar_de_nacemento = [[Madrid]] | nacionalidade = [[España]] | altura = 1,83 m. | posición = [[Posicións no fútbol|Defensa central]] | club_actual = | club_número = | youthyears1 = 2001–2002 | youthclubs1 = [[DAV Santa Ana|Santa Ana]] | youthyears2 = 2002–2011 | youthclubs2 = [[Real Madrid CF|Real Madrid]] | years1 = 2011–2013 | clubs1 = [[Real Madrid CF C|Real Madrid C]] | caps1 = 51 | goals1 = 1 | years2 = 2012–2015 | clubs2 = [[Real Madrid Castilla]] | caps2 = 51 | goals2 = 1 | years3 = 2015–2018 | clubs3 = [[Bolton Wanderers FC|Bolton Wanderers]] | caps3 = 65 | goals3 = 0 | years4 = 2018–2020 | clubs4 = [[CD Numancia|Numancia]] | caps4 = 36 | goals4 = 2 | years5 = 2020–2021 | clubs5 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] | caps5 = 8 | goals5 = 0 | years6 = 2022 | clubs6 = [[Club Deportivo Alcoyano|Alcoyano]] | caps6 = 0 | goals6 = 0 | totalcaps = | totalgoals = | nationalyears1 = 2009 | nationalteam1 = [[Selección de fútbol sub-16 de España|España sub-16]] | nationalcaps1 = 3 | nationalgoals1 = 0 | nationalyears2 = 2009 | nationalteam2 = [[Selección de fútbol sub-17 de España|España sub-17]] | nationalcaps2 = 4 | nationalgoals2 = 1 | nationalyears3 = 2011 | nationalteam3 = [[Selección de fútbol sub-18 de España|España sub-18]] | nationalcaps3 = 2 | nationalgoals3 = 0 | nationalyears4 = 2012 | nationalteam4 = [[Selección de fútbol sub-19 de España|España sub-19]] | nationalcaps4 = 9 | nationalgoals4 = 1 | nationalyears5 = 2013 | nationalteam5 = [[Selección de fútbol sub-20 de España|España sub-20]] | nationalcaps5 = 8 | nationalgoals5 = 2 | nationalyears6 = 2014 | nationalteam6 = [[Selección de fútbol sub-21 de España|España sub-21]] | nationalcaps6 = 1 | nationalgoals6 = 0 | club-update = 1 de agosto de 2022. }} '''Derik Osede Prieto''', nado o [[21 de febreiro]] de [[1993]] en [[Madrid]], é un [[futbolista]] [[España|español]]. Xoga de [[Posicións no fútbol|defensa central]]. == Traxectoria == === Real Madrid === Naceu en [[Madrid]], de nai [[España|española]] e pai [[Nixeria|nixeriano]].<ref>{{Cita novas|data=5 de outubro de 2020|título=Derik Osede, novo xogador do Dépor 20·21|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/derik-osede-novo-xogador-do-depor-2021|data-acceso=12 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Comezou no fútbol no [[DAV Santa Ana]] e no [[2002]] entrou na canteira do [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]. Pasou polos distintos equipos das categorías inferiores e na tempada [[Terceira división española 2010/11|2010/11]] debutou co [[Real Madrid Club de Fútbol C|Real Madrid C]], o segundo filial do club.<ref>{{Cita web|url=http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/1193040472515/1193041159544/jugador/Jugador/Derik.htm|páxina-web=[[Real Madrid]]|título=Derik Osede Prieto|data-acceso=12 de xuño de 2021|lingua=es|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130915055941/http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/1193040472515/1193041159544/jugador/Jugador/Derik.htm|dataarquivo=15 de setembro de 2013}}</ref> Na tempada seguinte participou no ascenso deste á [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]]. En setembro de 2012 debutou co primeiro equipo do Real Madrid da man do técnico [[José Mourinho]] nun partido amigable contra o [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] correspondente ao [[Trofeo Santiago Bernabéu]], que rematou con goleada madrileña por 8-0.<ref>{{Cita novas|título=José Mourinho hace debutar a los canteranos Derik Osede y Mario Hermoso con el Real Madrid|url=https://www.goal.com/es/news/27/liga-de-espa%C3%B1a/2012/09/26/3405202/jos%C3%A9-mourinho-hace-debutar-a-los-canteranos-derik-osede-y|data-acceso=12 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> Un mes despois xogou o seu primeiro encontro co primeiro filial, o [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]], nun partido da [[Segunda división española de fútbol|Segunda división]] contra o [[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]]. O 1 de febreiro de 2014, marcou o seu primeiro gol como profesional, na vitoria por 4–0 sobre o [[Hércules de Alicante Club de Fútbol|Hércules]] no [[Estadio Alfredo di Stéfano]]. A tempada rematou co descenso do equipo, con 18 partidos disputados polo futbolista madrileño. === Bolton Wanderers === O 6 de xullo de 2015, despois de dúas tempadas co Real Madrid Castilla, asinou un contrato de tres anos co [[Bolton Wanderers F.C.|Bolton Wanderers]], da [[Football League Championship|segunda división inglesa]]. Xogou a metade dos encontros na súa primeira campaña no club inglés, que acabou co descenso deste á [[Football League One|League One]]. Continuou dúas tempadas máis en [[Bolton]] e marcou o seu primeiro gol co equipo en agosto de [[2017]], nun partido da [[Football League Cup|EFL Cup]] contra o [[Crewe Alexandra FC|Crewe Alexandra]].<ref>{{Cita novas|data=9 de agosto de 2017|título=Crewe Alexandra 1–2 Bolton Wanderers|url=https://www.bbc.com/sport/football/40798476|data-acceso=12 de xuño de 2021|lingua=en|xornal=[[BBC]]}}</ref> === Numancia === A finais de novembro de [[2018]] fichou polo [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]], da [[Segunda división española de fútbol|Segunda división]], onde asinou un contrato por dous anos.<ref>{{Cita novas|data=26 de novembro de 2018|título=Osede, nuevo futbolista del Numancia: “Me veo capacitado para debutar ya, pero eso depende del entrenador”|url=https://sorianoticias.com/noticia/2018-11-26-osede-nuevo-futbolista-numancia-me-veo-capacitado-debutar-ya-pero-eso-depende-entrenador-53670|data-acceso=12 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> Xogou 37 encontros nese período, marcando dous goles, e a súa segunda campaña no club acabou co descenso á [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]]. === Deportivo da Coruña === O [[5 de outubro]] de [[2020]], anunciouse a súa fichaxe por unha tempada polo [[Deportivo da Coruña]] da [[Segunda División B Española|Segunda División B]].<ref>{{cite news|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/derik-osede-novo-xogador-do-depor-2021|title=Derik Osede, novo xogador do Dépor 20·21| publisher = rcdeportivo.es/gal |date=5 de outubro de 2020|accessdate=5 de outubro de 2020}}</ref> No equipo galego non tivo continuidade, xogando só catro partidos como titular e nove en total, e tras lesionarse no [[tendón de Aquiles]] durante un partido contra o [[Pontevedra Club de Fútbol|Pontevedra]] na xornada 16, non volveu vestir a camiseta do equipo.<ref name=":0">{{Cita novas|data=22 de xullo de 2022|título=El Pontevedra incorpora a prueba al central Derik Osede|url=https://www.diariodepontevedra.es/articulo/deporte-local-pontevedra/pontevedra-incorpora-prueba-central-derik-osede/202207221858141211082.html|data-acceso=1 de agosto de 2022|apelidos=G. G.|nome=Xurxo|lingua=es|xornal=[[Diario de Pontevedra]]}}</ref> === Alcoyano === Tras varios meses de recuperación na [[A Coruña|Coruña]], e de estar máis de medio ano sen equipo, en febreiro de [[2022]] asinou co [[Club Deportivo Alcoyano|Alcoyano]], tamén de Primeira RFEF, a onde chegou para substituír ao lesionado [[Carlos Blanco Moreno|Carlos Blanco]]. Con todo, non chegou a debutar co club de [[Alcoi]].<ref name=":0" /> === Selección española === Foi internacional coas categorías inferiores na [[Selección de fútbol de España|selección española]], pasando por todas entre a [[Selección de fútbol sub-16 de España|sub-16]] e a [[Selección de fútbol sub-21 de España|sub-21]]. En 2012 disputou coa sub-19 o [[Campionato europeo da UEFA Sub-19|Campionato Europeo]] en [[Estonia]], sendo defensa titular, marcando un gol e proclamándose finalmente campión tras derrotar a Grecia en [[Talín]].<ref>{{Cita web|url=https://es.uefa.com/under19/match/2010328--spain-vs-greece/?referrer=%2Funder19%2Fseason%3D2012%2Fmatches%2Fround%3D2000212%2Fmatch%3D2010328%2Findex|páxina-web=[[UEFA]]|título=España - Grecia|data-acceso=13 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> == Palmarés == '''Selección española''' * '''[[Campionato europeo da UEFA Sub-19]] (1):''' 2019. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.bdfutbol.com/en/j/j19974.html Perfil en BDFutbol.com] {{en}} * [https://www.soccerbase.com/players/player.sd?player_id=67338 Perfil en Soccerway.com] {{es}} {{Deportivo da Coruña na tempada 2020/21}} {{Xogadores do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Osede, Derek}} [[Categoría:Nados en 1993]] [[Categoría:Nados en Madrid]] [[Categoría:Españois de ascendencia nixeriana]] [[Categoría:Futbolistas da Comunidade de Madrid]] [[Categoría:Defensas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Real Madrid C]] [[Categoría:Xogadores do Real Madrid Castilla]] [[Categoría:Xogadores do Bolton Wanderers FC]] [[Categoría:Xogadores do CD Numancia]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] [[Categoría:Xogadores do CD Alcoyano]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de España sub-17‎]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de España sub-19]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de España sub-21]] m4ox2bf60owxjtwv6jwbgsau6mdi003 6147699 6147698 2022-08-01T19:29:57Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Futbolista | nome_xogador = Derik Osede | imaxe = Derik Osede (1).jpg | pé = | nome_completo = Derik Osede Prieto | nacemento = [[21 de febreiro]] de [[1993]] {{idade|21|02|1993}} | lugar_de_nacemento = [[Madrid]] | nacionalidade = [[España]] | altura = 1,83 m. | posición = [[Posicións no fútbol|Defensa central]] | club_actual = | club_número = | youthyears1 = 2001–2002 | youthclubs1 = [[DAV Santa Ana|Santa Ana]] | youthyears2 = 2002–2011 | youthclubs2 = [[Real Madrid CF|Real Madrid]] | years1 = 2011–2013 | clubs1 = [[Real Madrid CF C|Real Madrid C]] | caps1 = 51 | goals1 = 1 | years2 = 2012–2015 | clubs2 = [[Real Madrid Castilla]] | caps2 = 51 | goals2 = 1 | years3 = 2015–2018 | clubs3 = [[Bolton Wanderers FC|Bolton Wanderers]] | caps3 = 65 | goals3 = 0 | years4 = 2018–2020 | clubs4 = [[CD Numancia|Numancia]] | caps4 = 36 | goals4 = 2 | years5 = 2020–2021 | clubs5 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] | caps5 = 8 | goals5 = 0 | years6 = 2022 | clubs6 = [[Club Deportivo Alcoyano|Alcoyano]] | caps6 = 0 | goals6 = 0 | totalcaps = | totalgoals = | nationalyears1 = 2009 | nationalteam1 = [[Selección de fútbol sub-16 de España|España sub-16]] | nationalcaps1 = 3 | nationalgoals1 = 0 | nationalyears2 = 2009 | nationalteam2 = [[Selección de fútbol sub-17 de España|España sub-17]] | nationalcaps2 = 4 | nationalgoals2 = 1 | nationalyears3 = 2011 | nationalteam3 = [[Selección de fútbol sub-18 de España|España sub-18]] | nationalcaps3 = 2 | nationalgoals3 = 0 | nationalyears4 = 2012 | nationalteam4 = [[Selección de fútbol sub-19 de España|España sub-19]] | nationalcaps4 = 9 | nationalgoals4 = 1 | nationalyears5 = 2013 | nationalteam5 = [[Selección de fútbol sub-20 de España|España sub-20]] | nationalcaps5 = 8 | nationalgoals5 = 2 | nationalyears6 = 2014 | nationalteam6 = [[Selección de fútbol sub-21 de España|España sub-21]] | nationalcaps6 = 1 | nationalgoals6 = 0 | club-update = 1 de agosto de 2022. }} '''Derik Osede Prieto''', nado o [[21 de febreiro]] de [[1993]] en [[Madrid]], é un [[futbolista]] [[España|español]]. Xoga de [[Posicións no fútbol|defensa central]]. == Traxectoria == === Real Madrid === Naceu en [[Madrid]], de nai [[España|española]] e pai [[Nixeria|nixeriano]].<ref>{{Cita novas|data=5 de outubro de 2020|título=Derik Osede, novo xogador do Dépor 20·21|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/derik-osede-novo-xogador-do-depor-2021|data-acceso=12 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Comezou no fútbol no [[DAV Santa Ana]] e no [[2002]] entrou na canteira do [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]. Pasou polos distintos equipos das categorías inferiores e na tempada [[Terceira división española 2010/11|2010/11]] debutou co [[Real Madrid Club de Fútbol C|Real Madrid C]], o segundo filial do club.<ref>{{Cita web|url=http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/1193040472515/1193041159544/jugador/Jugador/Derik.htm|páxina-web=[[Real Madrid]]|título=Derik Osede Prieto|data-acceso=12 de xuño de 2021|lingua=es|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130915055941/http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/1193040472515/1193041159544/jugador/Jugador/Derik.htm|dataarquivo=15 de setembro de 2013}}</ref> Na tempada seguinte participou no ascenso deste á [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]]. En setembro de 2012 debutou co primeiro equipo do Real Madrid da man do técnico [[José Mourinho]] nun partido amigable contra o [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] correspondente ao [[Trofeo Santiago Bernabéu]], que rematou con goleada madrileña por 8-0.<ref>{{Cita novas|título=José Mourinho hace debutar a los canteranos Derik Osede y Mario Hermoso con el Real Madrid|url=https://www.goal.com/es/news/27/liga-de-espa%C3%B1a/2012/09/26/3405202/jos%C3%A9-mourinho-hace-debutar-a-los-canteranos-derik-osede-y|data-acceso=12 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> Un mes despois xogou o seu primeiro encontro co primeiro filial, o [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]], nun partido da [[Segunda división española de fútbol|Segunda división]] contra o [[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]]. O 1 de febreiro de 2014, marcou o seu primeiro gol como profesional, na vitoria por 4–0 sobre o [[Hércules de Alicante Club de Fútbol|Hércules]] no [[Estadio Alfredo di Stéfano]]. A tempada rematou co descenso do equipo, con 18 partidos disputados polo futbolista madrileño. === Bolton Wanderers === O 6 de xullo de 2015, despois de dúas tempadas co Real Madrid Castilla, asinou un contrato de tres anos co [[Bolton Wanderers F.C.|Bolton Wanderers]], da [[Football League Championship|segunda división inglesa]]. Xogou a metade dos encontros na súa primeira campaña no club inglés, que acabou co descenso deste á [[Football League One|League One]]. Continuou dúas tempadas máis en [[Bolton]] e marcou o seu primeiro gol co equipo en agosto de [[2017]], nun partido da [[Football League Cup|EFL Cup]] contra o [[Crewe Alexandra FC|Crewe Alexandra]].<ref>{{Cita novas|data=9 de agosto de 2017|título=Crewe Alexandra 1–2 Bolton Wanderers|url=https://www.bbc.com/sport/football/40798476|data-acceso=12 de xuño de 2021|lingua=en|xornal=[[BBC]]}}</ref> === Numancia === A finais de novembro de [[2018]] fichou polo [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]], da [[Segunda división española de fútbol|Segunda división]], onde asinou un contrato por dous anos.<ref>{{Cita novas|data=26 de novembro de 2018|título=Osede, nuevo futbolista del Numancia: “Me veo capacitado para debutar ya, pero eso depende del entrenador”|url=https://sorianoticias.com/noticia/2018-11-26-osede-nuevo-futbolista-numancia-me-veo-capacitado-debutar-ya-pero-eso-depende-entrenador-53670|data-acceso=12 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> Xogou 37 encontros nese período, marcando dous goles, e a súa segunda campaña no club acabou co descenso á [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]]. === Deportivo da Coruña === O [[5 de outubro]] de [[2020]], anunciouse a súa fichaxe por unha tempada polo [[Deportivo da Coruña]] da [[Segunda División B Española|Segunda División B]].<ref>{{cite news|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/derik-osede-novo-xogador-do-depor-2021|title=Derik Osede, novo xogador do Dépor 20·21| publisher = rcdeportivo.es/gal |date=5 de outubro de 2020|accessdate=5 de outubro de 2020}}</ref> No equipo galego non tivo continuidade, xogando só catro partidos como titular e nove en total, e tras lesionarse no [[tendón de Aquiles]] durante un partido contra o [[Pontevedra Club de Fútbol|Pontevedra]] na xornada 16, non volveu vestir a camiseta do equipo.<ref name=":0">{{Cita novas|data=22 de xullo de 2022|título=El Pontevedra incorpora a prueba al central Derik Osede|url=https://www.diariodepontevedra.es/articulo/deporte-local-pontevedra/pontevedra-incorpora-prueba-central-derik-osede/202207221858141211082.html|data-acceso=1 de agosto de 2022|apelidos=G. G.|nome=Xurxo|lingua=es|xornal=[[Diario de Pontevedra]]}}</ref> === Alcoyano === Tras varios meses de recuperación na [[A Coruña|Coruña]], e de estar máis de medio ano sen equipo, en febreiro de [[2022]] asinou co [[Club Deportivo Alcoyano|Alcoyano]], tamén de Primeira RFEF, a onde chegou para substituír ao lesionado [[Carlos Blanco Moreno|Carlos Blanco]]. Con todo, non chegou a debutar co club de [[Alcoi]].<ref name=":0" /> === Selección española === Foi internacional coas categorías inferiores na [[Selección de fútbol de España|selección española]], pasando por todas entre a [[Selección de fútbol sub-16 de España|sub-16]] e a [[Selección de fútbol sub-21 de España|sub-21]]. En 2012 disputou coa sub-19 o [[Campionato europeo da UEFA Sub-19|Campionato Europeo]] en [[Estonia]], sendo defensa titular, marcando un gol e proclamándose finalmente campión tras derrotar a Grecia en [[Talín]].<ref>{{Cita web|url=https://es.uefa.com/under19/match/2010328--spain-vs-greece/?referrer=%2Funder19%2Fseason%3D2012%2Fmatches%2Fround%3D2000212%2Fmatch%3D2010328%2Findex|páxina-web=[[UEFA]]|título=España - Grecia|data-acceso=13 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> == Palmarés == '''Selección española''' * '''[[Campionato europeo da UEFA Sub-19]] (1):''' 2019. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.bdfutbol.com/en/j/j19974.html Perfil en BDFutbol.com] {{en}} * [https://www.soccerbase.com/players/player.sd?player_id=67338 Perfil en Soccerway.com] {{es}} {{Deportivo da Coruña na tempada 2020/21}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Osede, Derek}} [[Categoría:Nados en 1993]] [[Categoría:Nados en Madrid]] [[Categoría:Españois de ascendencia nixeriana]] [[Categoría:Futbolistas da Comunidade de Madrid]] [[Categoría:Defensas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Real Madrid C]] [[Categoría:Xogadores do Real Madrid Castilla]] [[Categoría:Xogadores do Bolton Wanderers FC]] [[Categoría:Xogadores do CD Numancia]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] [[Categoría:Xogadores do CD Alcoyano]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de España sub-17‎]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de España sub-19]] [[Categoría:Xogadores da selección de fútbol de España sub-21]] 0hnpvy2ruuu3zg6an7k7sbd6fycfe24 0 509544 6147861 6140549 2022-08-02T01:16:08Z Stephan1000000 98510 número_de_episodios wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Serie de TV | nome = Better Call Saul | imaxe = | descrición = | formato = Crime e drama<ref>{{cite web |url=https://www.ew.com/article/2015/01/21/better-call-saul |title=Better Call Saul |work=Entertainment Weekly |first=Jeff |last=Jensen |date=28 de xaneiro de 2015 |accessdate=1 de abril de 2015}}</ref><br />Comedia negra<ref>{{cite web |url=https://variety.com/2015/tv/reviews/tv-review-better-call-saul-1201409820/ |title=TV Review: 'Better Call Saul' |work=Variety |first=Brian |last=Lowry |date=21 de xaneiro de 2015 |accessdate=1 de abril de 2015}}</ref><br />Traxedia<ref>{{cite web |url=https://www.tvguide.com/news/better-call-saul-evolution-season-4-vince-gilligan-breaking-bad/ |title=Better Call Saul Has Evolved Into One of TV's Greatest Tragedies |work=TV Guide |first=Kaitlin |last=Thomas |date=2 de agosto de 2018 |accessdate=5 de agosto de 2018}}</ref><br />Drama legal<ref>{{cite web |url=https://www.gq.com/story/better-call-saul-is-finally-becoming-breaking-bad |title=Better Call Saul Is Finally Becoming Breaking Bad |work=GQ |first=Scott |last=Meslow |date=10 de abril de 2017 |accessdate=21 de novembro de 2018}}</ref> | cámara = | formato_de_imaxe = {{Plainlist| * [[1080i]] ([[16:9]] [[HDTV]]) * [[4K resolution|4K]] ([[Ultra-high-definition television|Ultra HD]])}} | duración = 41–60 minutos | creador = {{Plainlist| * [[Vince Gilligan]] * [[Peter Gould]] }} | director = | promotor = {{Plainlist| * High Bridge Productions * Crystal Diner Productions * Gran Via Productions * [[Sony Pictures Television]] }} | produtor_executivo = {{Plainlist| * Vince Gilligan * Peter Gould * [[Mark Johnson (produtor)|Mark Johnson]] * Melissa Bernstein * [[Thomas Schnauz]] * [[Gennifer Hutchison]] }} | distribuidor = Sony Pictures Television | intérpretes = {{Plainlist| * [[Bob Odenkirk]] * [[Jonathan Banks]] * [[Rhea Seehorn]] * [[Patrick Fabian]] * [[Michael Mando]] * [[Michael McKean]] * [[Giancarlo Esposito]] * [[Tony Dalton]] }} | narración = | canción_de_apertura = [[Little Barrie]] | canción_de_peche = | país = {{USA}} | localización = [[Albuquerque]], [[Novo México]] | lingua = [[Lingua inglesa|Inglés]] | canle_de_orixe = [[AMC]] | primeiro_episodio = [[8 de febreiro]] de [[2015]] | derradeiro_episodio = presente | número_de_temporadas = 6 | número_de_episodios = 61 | lista_de_episodios = Lista de episodios de Better Call Saul | páxina_web = http://www.amc.com/shows/better-call-saul | imdb_id = 3032476 | tv_com_id = }} '''''Better Call Saul''''' é unha serie de televisión [[Estados Unidos de América|estadounidense]] creada por [[Vince Gilligan]] e [[Peter Gould]]. É un spin-off e unha precuela da anterior serie de Gilligan, ''[[Breaking Bad]]''. O argumento está ambientado a comezos da década de 2000 en [[Albuquerque]], [[Novo México]], e conta a historia de Jimmy McGill ([[Bob Odenkirk]]), un avogado que se converte en defensor de criminais, coñecido posteriormente como [[Saul Goodman]]. Tamén amosa o decline moral do policía retirado Mike Ehrmantraut ([[Jonathan Banks]]), quen se converte nun socio do cartel de Juárez para apoiar á súa familia. As historias de Jimmy e Mike interactúan de xeito esporádico até que as dúas liñas argumentais converxen finalmente. O primeiro episodio foi emitida orixinalmente por [[AMC]] o 8 de febreiro de 2015, estreándose cinco tempadas a continuación. A sexta e derradeira tempada, que conta con 13 episodios, estreouse o [[18 de abril]] de [[2022]], e está prevista que remate o [[15 de agosto]] de [[2022]].<ref>{{cita web |last=Thorne |first=Will |url=https://variety.com/2020/tv/news/better-call-saul-renewed-final-season-1203470181/ |title='Better Call Saul' Renewed for 6th and Final Season at AMC |work=Variety |date=16 de xaneiro de 2020 |accessdate=16 de xaneiro de 2020}}</ref> == Personaxes == * [[Bob Odenkirk]] como Jimmy McGill / Saul Goodman / Gene Takavic * [[Jonathan Banks]] como Mike Ehrmantraut * [[Rhea Seehorn]] como Kim Wexler * [[Patrick Fabian]] como Howard Hamlin * [[Michael Mando]] como Nacho Varga * [[Michael McKean]] como Chuck McGill * [[Giancarlo Esposito]] como Gus Fring * [[Tony Dalton]] como Lalo Salamanca == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.amc.com/shows/better-call-saul Páxina oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200808205222/https://www.amc.com/shows/better-call-saul |date=08 de agosto de 2020 }} {{en}} * {{IMDb título|3032476}} {{Barra portal|Estados Unidos de América}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Series de televisión dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Series de televisión iniciadas en 2015]] [[Categoría:Series de televisión ambientadas na década de 1990]] sgktlomtlaq5jghkdjiuwawl7whwn2e 0 510535 6147851 5620835 2022-08-02T00:25:17Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ficha de instrumento musical | nome = Saxofón alto | nomes = | imaxe = Yamaha Saxophone YAS-62.tif | descrición = | clasificación = [[Instrumento de vento-madeira]] | tesitura = [[Ficheiro:Sax range.svg|120px]] | relacionado = [[Saxofón tenor]], [[saxofón barítono|barítono]], [[saxofón soprano|soprano]] e [[saxofón baixo|baixo]] | músicos = | fabricantes = [[Adolphe Sax]] }} Un '''saxofón alto''', tamén coñecido como '''saxo alto''' ou simplemente '''alto''', é un [[instrumento de vento-madeira]] membro da familia dos [[saxofón]]s e inventado na [[década de 1840]] polo fabricante de instrumentos musicais [[Bélxica|belga]] [[Adolphe Sax]],<ref>{{Cita web|título=Saxophone|url=http://library.thinkquest.org/5116/saxophone.htm|páxina-web=library.thinkquest.org|data-acceso=14 de novembro de 2020|data-arquivo=17 de marzo de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090317103509/http://library.thinkquest.org/5116/saxophone.htm|url-morta=unfit}}</ref> quen o patentou en [[1846]].<ref>{{Cita web|título=June 28, 1846: Parisian Inventor Patents Saxophone|url=https://www.wired.com/2010/06/0628saxophone-patent/|páxina-web=wired.com|data-acceso=14 de novembro de 2020}}</ref> Está afinado en Mi♭ e é máis pequeno que o [[saxofón tenor]], pero meirande que o [[saxofón soprano|soprano]]. O saxo alto é o saxofón máis común e amplamente usado na [[música popular]], [[banda sinfónica|bandas de música]], [[música de cámara]], repertorio para solista, [[banda de música militar|bandas de música militares]], [[banda de marcha|bandas de marcha]] e no [[jazz]] (como en [[big band]]s, [[banda de jazz|bandas de jazz]] e [[Swing (música)|música swing]]). A dixitación do saxo alto é idéntica á do resto de saxofóns, polo que un saxofonista pode tocar calquera tipo de saxofón. O saxofón alto tivo un papel importante no desenvolvemento do [[jazz]]. Destacan os seguintes saxofonistas de jazz pola súa contribución ao xénero: [[Don Redman]], [[Jimmy Dorsey]], [[Johnny Hodges]], [[Benny Carter]], [[Charlie Parker]], [[Sonny Stitt]], [[Lee Konitz]], [[Jackie McLean]], [[Phil Woods]], [[Art Pepper]], [[Paul Desmond]] e [[Cannonball Adderley]]. Aínda que a participación do saxo alto na [[música clásica]] sempre foi limitado, houbo destacados instrumentistas como [[Marcel Mule]], [[Sigurd Raschèr]], [[Jean-Marie Londeix]], [[Eugene Rousseau (saxofonista)|Eugene Rousseau]] e [[Frederick L. Hemke]]. == Notas == {{Listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Instrumentos de vento]] 3yay1vb6utzf1mftuw1xpp36phtgu5m 0 511526 6147870 6043659 2022-08-02T01:47:37Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Sergio Ramírez Mercado''', nado en Masatepe-Nicaragua, o [[5 de agosto]] de [[1942|1942,]] é un [[escritor]], [[xornalista]], [[político]] e [[avogado]] [[Nicaragua|nicaraguano]], que ten tamén nacionalidade española.<ref>{{Cita novas|título=Sergio Ramírez y González Iñárritu obtienen la nacionalidad española|url=https://elpais.com/cultura/2018/11/30/actualidad/1543585574_488950.html|xornal=El País|data=2018-12-01|data-acceso=2020-11-29|issn=1134-6582|lingua=es|apelidos=EFE}}</ref> Sergio Ramírez formou parte da Xunta de Goberno de Reconstrución Nacional que se creou tras o triunfo da [[Revolución Sandinista]] o [[19 de xullo]] de [[1979]] formada por cinco membros, tres da [[Fronte Sandinista de Liberación Nacional]] ([[Daniel Ortega|Daniel Ortega Saavedra]], que facía as funcións de coordinador da Xunta, Sergio Ramírez e Moisés Hassan) e dúas os empresarios Alfonso Robelo Callejas e Violeta Barrios de Chamorro. No goberno constituído o 10 de xaneiro de [[1985]], xurdido de eleccións do 4 de novembro de [[1984]], exerceu como vicepresidente baixo o mandato de [[Daniel Ortega]] até o 25 de abril de [[1990]] día no que se constituíu o goberno xurdido das eleccións do 25 de febreiro de 1990 que gañou a Unión Nacional Opositora (UN) liderado por [[Violeta Chamorro|Violeta Barrios de Chamorro]]<ref name="encarta">{{Cita web|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761588462/Nicaraguan_Revolution.html|título=Nicaraguan Revolution|data-acceso=28 de setembro de 2009|apelidos=Richard L. Millett, A.B., M.A., Ph.D.|último=|nome=|ligazónautor=|coautores=|data=|ano=|mes=|formato=|obra=Encyclopedia Encarta|editorial=|páxinas=Microsoft® Encarta® Online Encyclopedia 2009|lingua=en|doi=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091101181955/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761588462/Nicaraguan_Revolution.html|dataarquivo=01 de novembro de 2009|cita=NOTA:Ver versión en CD|páxina-web=|url-morta=yes}}</ref>. Tras da derrota electoral do FSLN seguiu como suplente de Daniel Ortega, sendo xefe da bancada sandinista na [[Asemblea Nacional de Nicaragua|Asemblea Nacional]], até [[1995]].<ref>{{Cita web|título=Revista Envío - Noticias del mes|url=https://www.envio.org.ni/articulo/2436|páxina-web=www.envio.org.ni|data-acceso=2020-11-29}}</ref> En [[1996]] foi candidato presidencial polo Movemento Renovador Sandinista, escisión do [[Fronte Sandinista de Liberación Nacional|FSLN]], posteriormente reemprendeu a súa actividade literaria, tras gañar o Premio Alfaguara en [[1998]].<ref>{{Cita web|url=https://www.ifes.org/sites/default/files/r01790.pdf|páxina-web=ifes.ogr|título=NICARAGUA ELECTION OBSERVATION MISSION OCTOBER 20, 1996|data-acceso=}}</ref> É presidente fundador do encontro literario Centroamérica conta, que se realiza en [[Nicaragua]] desde [[2012]], o cal reuniu a máis de cincocentos narradores e xornalistas nas súas cinco edicións. En [[2017]] converteuse no primeiro [[América Central|centroamericano]] en gañar o [[Premio Miguel de Cervantes|Premio Cervantes]]. == Traxectoria == É o segundo de cinco fillos do matrimonio de Pedro Ramírez Gutiérrez e da profesora de secundaria Luisa Mercado Gutiérrez. Ao dezaoito anos fundou a revista experimental ''Ventana'' xunto con Fernando Gordillo —escritor nicaraguano morto en [[1967]], aos vinte e seis anos—, con quen dirixiu o movemento literario ''Frente Ventana.'' En [[1963]] publicou o seu primeiro libro —''Cuentos'', Editorial Nicaragüense, [[Managua|Managua—]] e ao ano seguinte graduouse en Leis pola Universidade Nacional Autónoma de León con "Medalla de Ouro". Casou en [[1964]] coa socióloga Gertrudis Guerreiro Mayorga. Ese ano viaxaron a [[Costa Rica]], onde viviron catorce anos cunha paréntese de 1973 a 1975 nos que Ramírez se trasladou a [[Berlín]] cunha bolsa outorgada polo Servizo de Intercambio Académico Alemán (DAAD) e escribiu a novela ''¿Te dio miedo la sangre?''<ref>{{Cita novas|título=“La literatura no es incompatible ni con la política ni con una guerra”|url=https://elpais.com/cultura/2018/04/18/actualidad/1524077242_485754.html|xornal=El País|data=2018-04-19|data-acceso=2020-11-29|issn=1134-6582|lingua=es|nome=Javier Rodríguez|apelidos=Marcos}}</ref> En Costa Rica dirixiu a revístaa ''Repertorio e'' asumiu a secretaría xeral do Consello Superior Universitario Centroamericano (CSUCA) -naquel período con sede nese país- en dúas oportunidades: 1968 e 1976. En [[1978]] fundou en [[San Xosé, Costa Rica|San José]] a Editorial Universitaria Centroamericana (EDUCA). En decembro de 2018 obtivo a nacionalidade española por carta de natureza.<ref>{{Cita novas|título=Sergio Ramírez y González Iñárritu obtienen la nacionalidad española|url=https://elpais.com/cultura/2018/11/30/actualidad/1543585574_488950.html|xornal=El País|data=2018-12-01|data-acceso=2020-11-29|issn=1134-6582|lingua=es|apelidos=EFE}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.boe.es/boe/dias/2019/01/18/pdfs/BOE-A-2019-595.pdf|páxina-web=2019/01/18|título=boe.es|data-acceso=}}</ref> === Político === Integrouse na oposición contra a ditadura de [[Anastasio Somoza Debayle]] e en 1977 encabezou o ''Grupo dos Doce'', formado por intelectuais, empresarios, sacerdotes e dirixentes civís que apoiaron á [[fronte Sandinista de Liberación Nacional]] (FSLN). [[Ficheiro:Sergio Ramírez 2018.jpg|miniatura|Sergio Ramírez]] Antes e despois do triunfo da [[Revolución Sandinista|Revolución Nicaraguana]] o 19 de xullo de 1979, formou parte da Xunta de Goberno de Reconstrución Nacional, presidiu o Consello Nacional de Educación e fundou en 1981 a Editorial Nueva Nicaragua (ENN). En 1984 foi elixido como vicepresidente de Nicaragua, como compañeiro de [[Daniel Ortega]], cargo que ocupou até 1990 cando o FSLN perdeu as eleccións ante a Unión Nacional Opositora (UN), por unha estreita marxe. A partir de 1990, Ramírez encabezou a bancada sandinista na [[Asemblea Nacional de Nicaragua]], como suplente de Daniel Ortega e en 1991 foi elixido membro da Dirección Nacional do [[Fronte Sandinista de Liberación Nacional|FSLN]]. Como xefe da bancada sandinista, Ramírez promoveu a tendencia "renovadora" e impulsou a reforma a 65 artigos da Constitución Política de 1987, xustificando a necesidade de democratizar a carta magna. A iniciativa renovadora impulsada por Ramírez non contou co respaldo do Poder Executivo, tampouco co dos membros do Congreso Sandinista e a Dirección Nacional do FSLN, quen finalmente apoiaron o liderado de Daniel Ortega e viron nestas accións unha traizón.<ref>{{Cita web|título=Revista Envío - Noticias del mes|url=https://www.envio.org.ni/articulo/2436|páxina-web=www.envio.org.ni|data-acceso=2020-11-29}}</ref><ref>{{Cita web|título=NICARAGUA: Diputados sandinistas denuncian amenazas|url=http://www.ipsnoticias.net/1994/11/msg101g01e-nicaragua-diputados-sandinistas-denuncian-amenazas/|páxina-web=IPS Agencia de Noticias|data=1994-11-08|data-acceso=2020-11-29|lingua=es}}</ref> A tendencia renovadora, que era maioría na bancada sandinista, e a súa oposición cara ao liderado do FSLN, deu inicio a unha crise política no seo do partido. En novembro de 1994, Ramírez foi destituído como suplente de Ortega, con todo a bancada sandinista votou por Doura María Téllez, quen era partidaria das reformas de Ramírez; feito que agudizou a división entre os renovadores e os ortodoxos dentro do FSLN. A Presidenta [[Violeta Chamorro|Violeta Barrios de Chamorro]] cualificou o proxecto de reformas constitucionais de Ramírez; como unha ruptura no equilibrio dos poderes do Estado.<ref>{{Cita web|título=Revista Envío - Noticias del mes|url=https://www.envio.org.ni/articulo/2436|páxina-web=www.envio.org.ni|data-acceso=2020-11-29}}</ref> As reformas á constitución finalmente aprobáronse en 1995, ese mesmo ano Ramírez fundou o partido Movemento Renovador Sandinista (MRS), escisión do [[Fronte Sandinista de Liberación Nacional|FSLN]], e presentouse como candidato presidencial nas Eleccións Xerais de 1996.<ref>{{Cita web|título=Historia de la Alianza Movimiento Renovador Sandinista|url=https://www.laprensa.com.ni/2006/12/14/politica/1688950-historia-de-la-alianza-movimiento-renovador-sandinista-72|páxina-web=La Prensa|data=2006-12-14|data-acceso=2020-11-29|lingua=es}}</ref> O MRS quedou oficialmente na sexta posición, ao obter o 0.44% dos resultados, con 7.665 votos a nivel nacional, gañando unha alcaldía no [[Departamento de Carazo]] e un asento na Asemblea Nacional.<ref>{{Cita web|url=http://ihncahis.uca.edu.ni/mc/uploads/media/Catalogo_electoral_Nic_01.pdf|páxina-web=Catálogo electoral|título=ihncahis.uca.edu|data-acceso=|data-arquivo=29 de outubro de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20201029231328/http://ihncahis.uca.edu.ni/mc/uploads/media/Catalogo_electoral_Nic_01.pdf|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|título=Revista Envío - Cómo votaron los nicaragüenses|url=https://www.envio.org.ni/articulo/260|páxina-web=www.envio.org.ni|data-acceso=2020-11-29}}</ref> Doura María Téllez, disidente sandinista e tamén fundadora do MRS valorou a votación como unha vitoria política, afirmou que o novo partido obtivo un pouco máis de quince mil votos, a pesar de que, nalgúns casos, as papeletas desapareceron e os votos non foron sumados. Tras estes comicios, Ramírez decidiu retirarse da primeira liña, pero continuou marcando posición na política de Nicaragua, sendo moi crítico con [[Daniel Ortega]]. En 1999 publicou as súas memorias en ''Adiós muchachos,'' relato da súa traxectoria partidaria, do entusiasmo da revolución, das contradicións do FSLN no poder e da súa desafección do sandinismo.<ref>{{Cita web|título=Sergio Ramírez: «Daniel Ortega cree que no hay nada mejor que el partido único»|url=https://www.abc.es/internacional/abci-sergio-ramirez-daniel-ortega-cree-no-nada-mejor-partido-unico-201608151819_noticia.html|páxina-web=abc|data=2016-08-15|data-acceso=2020-11-29|lingua=es}}</ref> A tensión entre Ramírez e Ortega quedou ben reflectida en 2008, cando durante o segundo mandato presidencial, o Instituto Nicaraguano de Cultura (INC) vetou ao escritor como prologuista da [[antoloxía]] de Carlos Martínez Rivas. === Escritor e xornalista === [[Ficheiro:Felipe González recibe al vicepresidente de Nicaragua. Pool Moncloa. 22 de abril de 1988.jpeg|miniatura|Con [[Felipe González]] en 1988]] Ramírez comezou a súa carreira literaria como contista: o seu primeiro relato, ''El estudiante'', publicouno en 1960 na revista ''Ventana'', de León.<ref>{{Cita web|título=Sergio Ramírez - Noticias 2009|url=http://www.sergioramirez.org.ni/noticias/noticias_2009.html|páxina-web=web.archive.org|data=2009-05-20|data-acceso=2020-11-29|data-arquivo=20 de maio de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090520070755/http://www.sergioramirez.org.ni/noticias/noticias_2009.html|url-morta=unfit}}</ref> O seu primeiro libro, aparecido tres anos máis tarde, foi unha recompilación de relatos, pero o seguinte, publicado en 1970, era xa unha novela. A partir de entón, foi alternando estes xéneros co ensaio e o xornalismo. A súa consagración internacional chegou en 1998, cando gañou o l, coa súa novela ''Margarita, está linda la mar,'' que se basea en sucesos reais da historia nicaraguana e é un exemplo do movemento da ''Nova Novela Histórica'' en Latinoamérica.<ref>{{Cita web|título=Historia y ficción en la obra novelística de Sergio Ramírez / Werner Mackenbach|url=http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/historia-y-ficcion-en-la-obra-novelistica-de-sergio-ramirez/html/6f601c7e-66fd-4a2f-a560-d4b722128c43_3.html|páxina-web=Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes|data-acceso=2020-11-29|lingua=es|nome=Biblioteca Virtual Miguel de|apelidos=Cervantes}}</ref> A relación entre a historia e a ficción é unha constante principal na obra novelística de Ramírez, que experimentou cambios significativos no seu estilo de narrativa.<ref>{{Cita web|título=Historia y ficción en la obra novelística de Sergio Ramírez / Werner Mackenbach|url=http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/historia-y-ficcion-en-la-obra-novelistica-de-sergio-ramirez/html/6f601c7e-66fd-4a2f-a560-d4b722128c43_3.html|páxina-web=Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes|data-acceso=2020-11-29|lingua=es|nome=Biblioteca Virtual Miguel de|apelidos=Cervantes}}</ref> Ramírez —qu''e'' en 1990 fundou ''La Quincena'', publicación que sairía en [[Managua]] ao longo de dez anos— é columnista de varios xornais ao redor do mundo, entre eles, ''[[El País]]'', de [[Madrid]]; ''La Jornada'', de [[México]]; ''El Nacional'', de ''[[Caracas]]''; ''El Tiempo'', de ''[[Bogotá]]'' e ''La Opinión'', de [[Os Ánxeles|Los Ángeles]]; ''La Prensa'' e a revista ''Magazine'' en [[Nicaragua]]. Dirixe ademais a revista electrónica cultural centroamericana ''Carátula''. Foi profesor na [[Universidade de Maryland]] de 1999 ao 2000 e no 2001. En 2011 publicou ''La fugitiva'', baseada na vida da escritora costarriqueña Yolanda Oreamuno (Amanda Solano na novela), que nos é presentada a través dos recordos de tres amigas, personaxes inspirados en mulleres reais; así, o último relato é o dunha cantante, Manuela Torres, que correspondería a [[Chavela Vargas]]; Gloria Tinoco e Mariña Carmona teñen como prototipos respectivamente a Beira Tinoco Rodríguez, casada cun fillo do presidente de Costa Rica Rafael Yglesias Castro, e á pedagoga e escritora Lilia Ramos Valverde (1903-1985).<ref>{{Cita web|url=http://www.nacion.com/2011-06-04/AldeaGlobal/NotasSecundarias/AldeaGlobal2799528.aspx|páxina-web=rchive.org|título=Lo que le debemos a Yolanda|data-acceso=|data-arquivo=27 de agosto de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110827160324/http://www.nacion.com/2011-06-04/AldeaGlobal/NotasSecundarias/AldeaGlobal2799528.aspx|url-morta=unfit}}</ref> Desde 2013 preside o encontro anual de literatura "Centroamérica cuenta", celebrado en Nicaragua e considerado o máis importante festival literario da rexión.<ref>{{Cita web|título=Centroamérica Cuenta – Festival anual de escritores|url=https://www.centroamericacuenta.com/|páxina-web=www.centroamericacuenta.com|data-acceso=2020-11-29}}</ref> === Controversias === [[Ficheiro:Ramirez, Sergio & Paz Soldan, Edmundo.jpg|miniatura|En 2001]] A finais de 2008 durante o segundo mandato de [[Daniel Ortega]], o Instituto Nicaraguano de Cultura (INC) vetou a Ramírez como prologuista da [[antoloxía]] de Carlos Martínez Rivas que o diario [[El País]] tiña previsto publicar na súa colección dedicada aos grandes poetas en lingua española do século XX. Como resposta, o diario español decidiu retirar a antoloxía. O veto provocou a solidariedade de escritores e intelectuais latinoamericanos que asinaron un manifesto de «protesta ante un acto de censura oficial». «Ningún goberno pode arrogarse a potestade de vetar ou prohibir a palabra dun escritor, e un acto semellante non pode cualificarse senón de totalitario», sostivo o texto, subscrito, entre outros, por [[Gabriel García Márquez]], [[Carlos Fuentes]], Tomás Eloy Martínez e [[Ángeles Mastretta]]. == Obra == === Relato === * ''Cuentos'' (1963)''.'' Editorial Nicaragüense, Managua. * ''De tropeles y tropelías'' (1971). * ''Charles Atlas también muere'' (1976). Editorial Joaquín Mortiz, México. * ''Cuentos completos'' (1997). Alfaguara México. * ''Catalina y Catalina'' (2011). Alfaguara México, 2001. Son 11 contos: ''La herencia del bohemio'' , ''El pibe Cabriola'' , ''La partida de caza'' , ''Aparición en la fábrica de ladrillos'' , ''Perdón y olvido'' , ''Gran Hotel'' , ''Un bosque oscuro'' , ''Ya todo está en calma'' , ''La viuda Carlota'' , ''Vallejo'' e ''Catalina y Catalina'' * ''El reino animal'' (2006). Alfaguara. * ''Ómnibus, antología personal'' (2008). Editorial Universidade de Porto Rico, San Juan. * ''Juego perfecto'' (2008). Editorial Piedra Santa / Amanuense Editorial, Guatemala, 11 contos. * ''Perdón y olvido'' (2009). Escolma de contos: 1960-2009; Leteo Ediciones, Managua. * ''La jirafa embarazada'' (2013). Conto infantil, Fundación Libros para Niños. * ''Flores oscuras'' (2013). Alfaguara, 2013. Contén 12 relatos: ''Adán y Eva'' , ''La puerta falsa'' , ''La cueva del trono de la calavera'' , ''Ya no estás más a mi lado corazón'' , ''Las alas de la gloria'' , ''La colina 155'' , ''No me vayan a haber dejado solo'' , ''Ángela, el petimetre y el diablo'' , ''El mudo de Truro, Iowa'' , ''El autobús amarillo'' , ''Abbott y Costello'' e ''Flores oscuras.'' * ''A la mesa con Rubén Darío'' 2016). Trilce México. === Novela === * ''Tiempo de fulgor'' (1970). Editorial Universitaria de Guatemala. * ''¿Te dio miedo la sangre?'' (1977). Monte Ávila Editores (reeditado en 1998 pola Editorial Anama, Managua).<ref>{{Cita web|título=¿Te dio miedo la sangre?|url=https://www.casamerica.es/literatura/te-dio-miedo-la-sangre|páxina-web=www.casamerica.es|data-acceso=2020-11-30|lingua=es}}</ref> * ''Heiliger Bimbam'' (1984). En: ''Erkundungen. 50 Erzähler aus Mittelamerika'' , Berlín Este, 1988, p. 36-46. * ''Castigo divino'' (1988). Mondadori, Madrid. * ''Un baile de máscaras'' (1995). Alfaguara México. * ''Margarita, está linda la mar'' (1998). Alfaguara. * ''Sombras nada más'' (2002). Alfaguara México. * ''Mil y una muertes'' (2004). Alfaguara México. * ''El cielo llora por mí'' (2009). Novela policíaca, Alfaguara. * ''La fugitiva'' (2011). Alfaguara. * ''Sara'' (2015). Alfaguara. * ''Ya nadie llora por mí'' (2017). Novela negra, Alfaguara. === Ensaio e outras === * ''Mis días con el rector'' (1965). Edicións Ventana, León, Nicaragua. Aartigos publicados no diario ''La Noticia'' a raíz do falecemento do reitor da Universidade Nacional Autónoma de Nicaragua, Mariano Fiallos Gil * ''Hombre del Caribe'' (1977). Editorial EDUCA, Costa Rica (biografía de Abelardo Cadra) * ''El muchacho de Niquinohomo'' (1981). Ensaio biográfico sobre Sandino. Unidade Editorial "Juan de Dios Muñoz", Departamento de Propaganda e Educación Política do FSLN. Reeditado en 1988 pola editorial Vanguardia, Managua. * ''Pensamiento vivo de Sandino'' (1981). 2 tomos, Editorial Nueva Nicaragua, Managua. * ''Balcanes y volcanes'' (1983). Editorial Nueva América, Buenos Aires. * ''El alba de oro. La historia viva de Nicaragua'' (1983). Editorial Siglo XXI, México. * ''Estás en Nicaragua'' (1985). Munhnik Editores, Barcelona. * ''As armas do futuro'' (1987). Editorial Nueva Nicaragua, Managua. * ''La marca del Zorro'' (1989). Editorial Nueva Nicaragua, Managua. 17 horas de conversación co comandante guerrilleiro Francisco Rivera Quintero en setembro de 1988. * ''Confesión de amor'' (1991). Prólogo de [[Ernesto Cardenal|Ernesto Cardeal]]. Ediciones Nicarao, Managua. * ''Oficios compartidos'' (1994). Editorial Siglo XXI, México. * ''Biografía'' ''Mariano Fiallos'' (1997)''.'' Editorial Universitaria, León, Nicaragua. * ''Adiós muchachos'' (1999). Alfaguara. Unha memoria da [[Revolución Sandinista|revolución sandinista]]. * ''Mentiras verdaderas'' (2001). Alfaguara México. * ''El viejo arte de mentir'' (2004). [[Fondo de Cultura Económica]], México. * ''El señor de los tristes'' (2006). Ensaios literarios. Editorial da Universidade de [[Porto Rico]], San Juan. * ''Tambor olvidado'' (2007)''.'' Aguilar, San José, Costa Rica. * ''Cuando todos hablamos'' (2008)''.'' Alfaguara. Contén máis de 200 artigos publicados no seu blog no portal literario ''El Boomeran(g).'' == Filmografía == * ''Castigo divino (''1991). Miniserie de televisión (R.T.I.), dirixida por Jorge Alí Triana con guión de Carlos José Reyes, baseada na novela homónima. 1991 * ''Cortázar: Apuntes para un documental'' (2001). Dir. Eduardo Montes Bradley. [[Arxentina]], [[2001]] (participación testemuñal) == Premios == * 1971: Premio Latinoamericano de Conto, da revista ''Imagen'', Caracas, por ''De tropeles y tropelías'' * 1990: Premio Internacional [[Dashiell Hammett]] de Novela por ''Castigo divino'' * 1990: Orde Carlos Fonseca, máxima condecoración do [[Fronte Sandinista de Liberación Nacional|FSLN]]. * 1993: Cabaleiro das Artes e das Letras (Francia) * 1998: Premio Internacional de Novela Alfaguara por ''Margarita, está linda la mar.'' * 1998: Premio Laure Bataillon á Mellor Novela Estranxeira publicada en Francia por ''Un baile de máscaras'' (''Lle bal des masques'', Éditions Rivages, 1997). * 2000: Premio de Narrativa José María Arguedas por ''Margarita, está linda la mar.'' * 2004: Medalla de Honra Presidencial Centenario de [[Pablo Neruda]] (Chile). * 2005: Fillo Dilecto de Masatepe, acordado polo Concello Municipal (Nicaragua). * 2011: Premio José Donoso (Chile). * 2013: Orde das Artes e das Letras en grao de Oficial (Francia). * 2014: Premio Internacional «Carlos Fuentes» á Creación Literaria en Idioma Español outorgado polo Goberno de México, por medio do Consello Nacional para a Cultura e as Artes (México). * 2017: Doutoramento Honoris Causa, Universidade de Chile. * 2017: [[Premio Miguel de Cervantes|Premio Cervantes]] (España), o máis importante da literatura en lingua española. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.sergioramirez.com/ Web oficial do autor] * [https://www.elboomeran.com/author/sergio-ramirez/ Blog de Sergio Ramírez] * [https://web.archive.org/web/20110405024315/http://www.caratula.net/archivo/N1-0804/%20index.htm Revista cultural centroamericana ''Carátula''] * [http://www.cervantesvirtual.com/portales/sergio_ramirez/ Páxina dedicada a Sergio Ramírez] na [[Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes]]. {{Premios Cervantes}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Ramírez, Sergio}} [[Categoría:Nados en Nicaragua]] [[Categoría:Nados en 1942]] [[Categoría:Escritores en lingua castelá]] [[Categoría:Escritores de Nicaragua]] [[Categoría:Políticos de Nicaragua]] [[Categoría:Novelistas]] [[Categoría:Premio Cervantes]] 5ytohgdc66pta5az1exlok4naigdj9t 0 511915 6147890 6032036 2022-08-02T02:23:15Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Sikorsky S-70|imaxe=Sikorsky S 70A Firehawk (cropped).jpg|pé de foto=|tipo=helicóptero de transporte medio/utilitario|fabricante=[[Sikorsky Aircraft]]<br>[[Turkish Aerospace Industries]] (baixo licenza)|deseñador=|primeiro voo=outubro de [[1974]]|introducido=[[1979]]|retirado=|estado=en servizo|usuario=|produción=anos 70 - presente|unidades construídas=|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=[[Sikorsky UH-60 Black Hawk]]<br>[[Sikorsky SH-60 Seahawk]]<br>[[Sikorsky HH-60 Pave Hawk]]<br>[[Sikorsky HH-60 Jayhawk]]<br>[[Mitsubishi H-60]]}} O '''Sikorsky S-70''' é unha familia de helicópteros medios de transporte e utilitarios estadounidenses fabricados por [[Sikorsky Aircraft]]. Desenvolveuse para o exército dos Estados Unidos nos anos 70, gañando unha competición para ser designado o [[Sikorsky UH-60 Black Hawk|UH-60 Black Hawk]] e creando unha gran familia para as forzas armadas do país. Dende entón desenvolvéronse versións novas e melloradas do UH-60. Versións civís e algunhas militares continúan fabricándose baixo algunhas designación do modelo S-70. == Desenvolvemento == A familia S-70 desenvolveuse para satisfacer un requirimento do [[Exército dos Estados Unidos de América|exército dos Estados Unidos]] para substituír a familia [[Bell UH-1 Iroquois|UH-1 Iroquois]] de helicópteros utilitarios medios en [[1972]]. Construíronse tres prototipos do YUH-60A, voando o primeiro en outubro de [[1974]]. O modelo competía contra o [[Boeing Vertol YUH-61|Boeing-Vertol YUH-61A]] e finalmente foi seleccionado para ser producido, entrando en servizo como o [[Sikorsky UH-60 Black Hawk|UH-60A Black Hawk]] en [[1979]].<ref name=":0">{{Cita libro|título=Sikorsky UH-60 Black Hawk|url=https://www.worldcat.org/oclc/144228082|editorial=Osprey|data=2008|lugar=Oxford|ISBN=978-1-84176-852-6|OCLC=144228082|apelidos=Bishop, Chris.|nome=|ano=|ref=}}</ref> Tras entrar en servizo o helicóptero foi modificado para novas misións e roles, como a colocación de minas e a evacuación médica. A variante EH-60 desenvolveuse para a guerra electrónica e a MH-60 para o apoio de misións de operacións especiais.<ref>Tomajczyk (2003), pp. 15–29</ref> A finais dos anos 80 o modelo actualizouse á versión UH-60L, que tiña máis potencia coa instalación da variante -701C do motor GE T700. O mellorado UH-60M desenvolveuse a principios dos 2000,<ref name=":0" /> e xunto coa súa versión internacional, o S-70i, ten navegación GPS, unha cabina de cristal, un sistema de xestión de voo integrado, e unha significativa mellora na potencia e capacidade de carga. O S-70 pode realizar gran variedade de misións, incluídas cabalería aérea, guerra electrónica e evacuación médica. Tamén se usa para o transporte do [[Presidente dos Estados Unidos]] baixo o código "[[Marine One]]". En operacións de asalto pode levar un escuadrón de 11 homes co seu equipamento ou levar o canón de 105 mm M102, trinta pezas de munición, e unha dotación de seis homes. De forma alternativa porde transportar 1 200 kg de carga ou levar colgados 4 100 kg. O S-70 está equipado con aviónica e electrónica avanzada, como o [[Sistema de posicionamento global|Global Positioning System]]. A [[Armada dos Estados Unidos de América|Armada dos Estados Unidos]] recibiu o primeiro [[Sikorsky SH-60 Seahawk|SH-60B Seahawk]] navalizado no ano 1983, e o SH-60F Ocean Hawk en 1988. O [[Sikorsky HH-60 Pave Hawk|HH-60G Pave Hawk]] é unha versión moi modificada do S-70, deseñada principalmente para recuperar tripulacións derrubadas ou persoal illado durante a guerra. Está equipado cun guindastre cun cable de 76 m e unha capacidade de carga de 270 kg, e unha sonda de repostaxe en voo retractable. A [[Forza Aérea dos Estados Unidos de América|Forza Aérea dos Estados Unidos]] recibiu o MH-60G Pave Hawk en [[1982]]. A Garda Costeira dos Estados Unidos comezou a operar o HH-60J Jayhawk en 1992. Esta variante utiliza o equipamento do HH-60G Pave Hawk na plataforma navalizada SH-60.<ref>{{Cita web|título=The US Navy -- Fact File: SH-60 Sea Hawk helicopter|url=http://www.navy.mil/navydata/fact_display.asp?cid=1200&tid=500&ct=1|páxina-web=web.archive.org|data=2018-04-23|data-acceso=2020-12-05|data-arquivo=23 de abril de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180423170148/http://www.navy.mil/navydata/fact_display.asp?cid=1200&tid=500&ct=1|url-morta=unfit}}</ref> O S-70A Firehawk é unha versión do S-70 deseñado para a loita contra incendios, o rescate, a evacuación médica, e a e elevación externa de carga e equipos voluminosos. A Garda Nacional de Oregón foi a primeira organización militar do mundo en engadir o Firehawk ao seu inventario; o departament de bombairos do condado dos Ánxeles foi a primeira organización municipal en usalo.<ref>{{Cita web|título=Sikorsky FIREHAWK® Helicopter|url=https://www.lockheedmartin.com/en-us/products/sikorsky-firehawk.html|páxina-web=Lockheed Martin|data-acceso=2020-12-05}}</ref> O exército estadounidense opera modelos de evacuación médica configurados como suites médicas con ás rotativas. Tamén usa o S-70 para operacións especiais no 160th Special Operations Aviation Regiment ("Night Stalkers") en Fort Campbell, Kentucky, designado como MH-60K. O ''Maple Hawk'' foi unha variante ofrecido á forzas armadas do Canadá nun concurso en 1996 para substituír os seus helicópteros de busca e rescate.<ref>{{Cita web|título=Canada orders review of SAR bidding|url=https://www.flightglobal.com/canada-orders-review-of-sar-bidding/18773.article|páxina-web=Flight Global|data=2020-07-07|data-acceso=2020-12-05|data-arquivo=07 de xullo de 2020|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200707024623/https://www.flightglobal.com/canada-orders-review-of-sar-bidding/18773.article|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{listaref|2}} == Bibliografía == * {{cite book|ref=SFT1|last=Tomajczyk|first=Stephen F.|title=Black Hawk|url=https://archive.org/details/blackhawk0000toma|year=2003|publisher=MBI|isbn=0-7603-1591-4}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Aeronaves de Sikorsky]] [[Categoría:Helicópteros]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1974]] dmlyta64iyxgd7he4c9koc4921y81qg 0 512476 6147869 5839165 2022-08-02T01:47:10Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Sergio Pitol Deméneghi,''' nado en Puebla o [[18 de marzo]] de [[1933]] e finado en Xalapa o [[12 de abril]] de [[2018]], foi un [[escritor]], tradutor e diplomático [[México|mexicano]]. == Traxectoria == Sergio Pitol naceu o 18 de marzo de 1933 en Puebla, pero desde os catro anos trasladouse ao enxeño veracruzano El Potrero, tras a morte do seu pai. Ao pouco tempo, cando tiña cinco anos, a súa nai morreu afogada no río Atoyac.<ref>{{Cita web|título=Sergio Pitol, visionario marcado por los viajes - La Jornada|url=https://www.jornada.com.mx/2006/04/22/index.php?section=cultura&article=a44n1cul|páxina-web=www.jornada.com.mx|data-acceso=2020-12-09}}</ref><ref>{{Cita web|título=Los días y las señas|url=https://www.reforma.com/aplicaciones/articulo/default.aspx?id=466842|páxina-web=www.reforma.com|data-acceso=2020-12-09|lingua=es}}</ref> Orfo, creceu nunha casa grande neste pequeno pobo de menos de tres mil habitantes. Así o describiu el mesmo no seu discurso elaborado para o [[Premio Miguel de Cervantes|Premio Cervantes.]]<ref>''Premios Cervantes, 1976-2005'', [[Universidade de Alcalá]]</ref> Pasou a súa infancia rodeado de adultos que expresaban nas súas conversas unha gran nostalxia polo mundo anterior á [[Revolución Mexicana|Revolución]], un mundo destruído do que gardaban recordos contraditorios: axiña evocaban as virtudes daquel paraíso perdido como se queixaban polas miserias e calamidades que pasaran naquela época. Foron precisamente esas experiencias as que influíron notablemente na creación dos seus primeiros contos, os de ''Tiempo cercado'' e ''Infierno de todos'', que non son máis que «o resultado dun exercicio de limpeza, unha vía de escape dese mundo asfixiado, enfermo, con tufo a lugares escuros, pechados e illados«, como el mesmo afirmou nunha entrevista de 1989.<ref>''El caldero fáustico: la narrativa de Sergio Pitol'', p. 209.</ref> Durante varios anos estivo enfermo de [[Malaria|paludismo]], o que o obrigou a recluírse na casa, tempo que aproveitou pahra entregarse á lectura: comezou con [[Jules Verne|Verne]], [[Robert Louis Stevenson|Stevenson]], [[Charles Dickens|Dickens]], e aos doce anos xa terminara ''Guerra e paz''. Ao dezasete anos, xa estaba familiarizado con [[Marcel Proust]], [[William Faulkner|Faulkner]], [[Thomas Mann]], [[Virginia Woolf]], [[Franz Kafka|Kafka]], [[Pablo Neruda|Neruda]], [[Jorge Luis Borges|Borges]], os poetas do grupo Os Contemporáneos, mexicanos, os da [[xeración do 27]] e os clásicos españois. Todos os veráns adoitaba ir coa súa avoa e o seu irmán a un balneario a tomar augas minerais, aínda que nunca chegou a experimentar unha gran melloría. Foi a súa avoa unha figura importante na súa vida, pois ademais de facerse cargo da súa educación, serviulle de modelo e referente á hora de iniciarse na literatura, xa que pasaba a maior parte do día lendo novelas, sobre todo as de [[Lev Tolstoi|Tolstoi]], o seu autor preferido. Ao dezaseis anos, chegou á [[Cidade de México]] para estudar na universidade, e atopou a súa vocación verdadeira, o seu camiño cara á literatura, na Facultade de Dereito da [[Universidade Nacional Autónoma de México]], influíndoo notablemente o seu mestre don Manuel Martínez Pedroso, catedrático de Teoría do Estado e [[Dereito internacional]]. Dixo del: «Don Manuel foi unha das persoas máis sabias que coñecín.» Licenciouse en dereito na [[Universidade Nacional Autónoma de México]], e foi titular desa carreira na súa ''alma máter'', na Universidade Veracruzana de Xalapa e na Universidade de Brístol. Foi membro do Servizo Exterior Mexicano desde [[1960]], para o que traballou como agregado cultural en [[París]], [[Varsovia]], [[Budapest]], [[Moscova]] e [[Praga]]. O seu paso por Moscova afianzou nel a súa afección pola literatura rusa en xeral e por [[Anton Chekhov|Antón Chéjov]] en particular.<ref>{{Cita web|título=Letras Libres|url=https://www.letraslibres.com/|páxina-web=Letras Libres|data-acceso=2020-12-09|lingua=es}}</ref> Ademais, residiu en [[Roma]], [[Pequín]] e [[Barcelona]] por motivos de estudo e traballo. Nesta última cidade, viviu entre [[1969]] e [[1972]], e alí traduciu para varias editoriais, entre elas Seix Barral, Tusquets e Anagrama (a cal publica as súas obras en España). Viviu desde [[1993]] até a súa morte en Xalapa, capital do estado mexicano de [[Veracruz]]. Pitol foi tamén coñecido polas súas traducións ao español de novelas de autores clásicos en lingua inglesa, como [[Jane Austen]], [[Joseph Conrad]], [[Lewis Carroll]] e [[Henry James]], entre outros. Empezou a publicar na madurez (''No hay tal lugar'', 1967). «Inicieime co conto e durante quince anos seguín escribíndoos. No conto fixen a miña aprendizaxe. Tardei moito en sentirme seguro.» Escribiu unha decena de libros antes de ''El arte de la fuga'' (1996), onde fixo un notable balance da súa traxectoria e creou un xénero narrativo-memorialístico moi persoal.<ref>{{Cita novas|título=Sergio Pitol: “La novela es un género que lo acepta todo”|url=https://elpais.com/diario/2005/10/08/babelia/1128728350_850215.html|xornal=El País|data=2005-10-07|data-acceso=2020-12-09|issn=1134-6582|lingua=es|nome=Carlos|apelidos=Monsiváis}}</ref> A difusión masiva da súa obra foi tardía. O 23 de xaneiro de 1997, foi elixido membro correspondente da Academia Mexicana da Lingua.<ref>{{Cita web|título=Academia Mexicana de la Lengua - Miembros|url=http://www.academia.org.mx/miembros.php?tipo=5|páxina-web=web.archive.org|data=2010-01-09|data-acceso=2020-12-09|data-arquivo=09 de xaneiro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100109013611/http://www.academia.org.mx/miembros.php?tipo=5|url-morta=unfit}}</ref> Faleceu o 12 de abril de 2018, aos 85 anos, por complicacións dunha [[afasia]] progresiva que o acompañaba desde había varios anos. === Acerca da súa obra === Dentro da súa obra narrativa, pódense destacar dúas etapas: ==== Primeira época ==== Iniciada cos seus primeiros contos, os de ''Tiempo cercado'' e ''Infierno de todos'', marcada por sensacións nostálxicas e un tanto negativas, definida por el mesmo como un intento de escapar dun mundo asfixiado e enfermo. No período no que escribiu estes contos entregouse á lectura de [[William Faulkner]], posto que nas súas novelas atopou un mundo co que sentía claramente identificado: o dos terratenentes do sur dos Estados Unidos despois da Guerra Civil, xente que vivía en grandes casas, que padecía enfermidades de todo tipo e vivía arruinada, sen lograr adaptarse ao mundo contemporáneo. Un mundo cheo de nenos que naceron despois do desastre: nenos orfos, enfermos, con medo. ==== Segunda época ==== A segunda etapa coñécese como a das viaxes, onde o protagonista é unha especie de peregrino laico, un mozo ansioso por descubrir os misterios da natureza humana. Nesta etapa Sergio Pitol céntrase en profundar na psicoloxía dos personaxes, (a maioría mexicanos) expóndose algúns dilemas morais. Un exemplo característico sería o relato ''Cuerpo presente'', co que precisamente se iniciou a segunda etapa. Nela, fai un rexistro dos personaxes e lugares que foi coñecendo, aínda que utilizase o lugar soamente como marco escénico. == Obras publicadas == Obra completa de Sergio Pitol:<ref>Véxase a "Bibliografía de Sergio Pitol" en Benmiloud, Karim, e Raphaël Esteve. ''El planeta Pitol''. Bordeaux: Presses Universitaires de Bordeaux, 2012, pp. 351-354</ref> ; Libros de contos * ''Tiempo cercado'' (1959) * ''Infierno de todos'' (1971) * ''No hay tal lugar'' (1967) * ''Del encuentro nupcial'' (1970) * ''Nocturno de Bujara'' (1981) reeditado por Anagrama como ''Vals de Mefisto'', 1984, inclúe: "Mephisto-Waltzer", "El relato veneciano de Billie Upward", "Asimetría", "Nocturno de Bujara" * ''Cementerio de tordos'' (1982) * ''Cuerpo presente'' (1990) * ''Un largo viaje'' (1999) ; Novela * ''El tañido de una flauta'' (1972) * ''El desfile del amor'' (1984) * ''Juegos florales'' (1985) * ''Domar a la divina garza'' (1988) * ''La vida conyugal'' (1991), adaptada ao cine ; Ensaio * ''Los climas'' (1972) * ''De Jane Austen a Virginia Woolf: seis novelistas en sus textos'' (1975) * ''La casa de la tribu'' (1989) * ''Juan Soriano: el perpetuo rebelde'' (1993) * ''Adicción a los ingleses: vida y obra de diez novelistas'' (2002) * ''De la realidad a la literatura'' (2003) * ''El tercer personaje, ensayos'' (2013) ; Memoria * ''El arte de la fuga'' (1996) * ''Pasión por la trama'' (1998) * ''El viaje'' (2000) * ''El mago de Viena'' (2005) * ''Una autobiografía soterrada'' (2010) * ''Memoria: 1933-1966'' (2011) == Premios e distincións == * Premio Xavier Villaurrutia 1981 por ''Nocturno de Bujara''<ref>{{Cita web|título=Premio Xavier Villaurrutia|url=https://www.epdlp.com/premios.php?premio=Xavier%20Villaurrutia|páxina-web=www.epdlp.com|data-acceso=2020-12-09}}</ref> * Premio da revista ''Aventura y Misterio'', polo conto ''Amelia Otero'' (1957) * Premio Rodolo Goes, do INBA, pola novela ''El tañido de una flauta'' (1973) * Premio A Palabra e o Home polo conto ''Asimetría'' (1980) * Premio Nacional de Literatura (1983) * Premio Nacional Francisco Xavier Clavijero 2002 (2003) * Premio Juan Rulfo (1999) * Premio Internazionale Bellunesi che Hanno Onorato a Provincia in Italia e nel Mondo (Venecia) (2000) * Premio Belas Artes de Narrativa Colima para Obra Publicada 1982 * Premio Herralde de novela por ''El desfile del amor'' (1984) * Premio Nacional de Ciencias e Artes na área de Lingüística e Literatura 1993 * Premio Mazatlán de Literatura 1997 por ''El arte de la fuga'' * Premio Mazatlán ao mellor libro por dous anos consecutivos (1996 e 1997) * Premio de Literatura Latinoamericana e do Caribe Juan Rulfo 1999 * Distinción Honoris Causa, outorgada pola Universidade Autónoma Metropolitana (1998) * [[Premio Miguel de Cervantes]] 2005<ref>{{Cita web|título=Premio "Miguel de Cervantes"|url=http://www.mcu.es/premiado/busquedaPremioParticularAction.do?action=busquedaInicial&params.id_tipo_premio=90&layout=premioMiguelCervantesPremios&cache=init&language=es|páxina-web=web.archive.org|data=2015-09-08|data-acceso=2020-12-09|data-arquivo=08 de setembro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150908080451/http://www.mcu.es/premiado/busquedaPremioParticularAction.do?action=busquedaInicial&params.id_tipo_premio=90&layout=premioMiguelCervantesPremios&cache=init&language=es|url-morta=unfit}}</ref> * Premio Internacional Alfonso Reyes 2015 * [[:fr:Prix Roger Caillois|Premio Roger Caillois]] 2006 == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * José Balza, Victoria de Stefano, Anamari Gomis, et ''alii''. ''Sergio Pitol, los territorios del viajero''. México, ERA, 2000. * Karim Benmiloud. ''Sergio Pitol ou le carnaval des vanités''. París, Presses Universitaires de France, 2012. * Karim Benmiloud, Raphaël Estève (dir.). ''El planeta Pitol''. Bordeaux, Presses Universitaires de Bordeaux, 2012. * José Bru (comp.). ''Acercamientos a Sergio Pitol''. Guadalajara, Universidad de Guadalajara, 1999. * Maricruz Castro Ricalde. ''Ficción, narración y polifonía: el universo narrativo de Sergio Pitol''. México: Universidad Autónoma del Estado de México, 2000. * Laura Cazares Hernández. ''El caldero fáustico: la narrativa de Sergio Pitol''. México, UAM, 2000. * (VV.AA.). ''Texto crítico'' n° 21, Xalapa, Universidad Veracruzana, abr.-jun. 1981. * Pedro M. Domene. ''Sergio Pitol: el sueño de lo real''. ''Batarro'' (revista literaria) n° 38-39-40, 2002. * Luz Fernández de Alba. ''Del tañido al arte de la fuga. Una lectura crítica de Sergio Pitol''. México, UNAM, 1998. * Teresa García Díaz. ''Del Tajin a Venecia: un regreso a ninguna parte''. Xalapa, Universidad Veracruzana, 2002. * Teresa García Díaz (coord.). ''Victorio Ferri se hizo mago en Viena (sobre Sergio Pitol)''. Xalapa, Universidad Veracruzana, 2007. * Alfonso Montelongo. ''Vientos troqueles: la narrativa de Sergio Pitol''. Xalapa, Universidad Veracruzana, 1998. * José Luis Nogales Baena. ''Hijo de todo lo visto y lo soñado: La narrativa breve de Sergio Pito''. Sevilla, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Editorial Universidad de Sevilla, Deputación de Sevilla, 2019. * Renato Prada Oropeza. ''La narrativa de Sergio Pitol: los cuentos''. Xalapa, Universidad Veracruzana, 1996. * Eduardo Serrato (comp.). ''Tiempo cerrado, tiempo abierto. Sergio Pitol ante la crítica''. México, ERA - UNAM, 1994. * Hugo Valdés Manríquez. ''El laberinto cuentístico de Sergio Pitol''. Monterrey, Goberno do Estado de Nuevo León, 1998. {{Premios Cervantes}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Pitol, Sergio}} [[Categoría:Escritores en lingua castelá]] [[Categoría:Tradutores de México]] [[Categoría:Nados en 1933]] [[Categoría:Finados en 2018]] [[Categoría:Escritores de México]] [[Categoría:Premio Cervantes]] 9p3tp69fquemjb9oi5isjjbt5ajajsh 0 512741 6147894 6129771 2022-08-02T02:28:06Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} [[Ficheiro:Hillary Clinton with Afghan female politicians in 2011.jpg|miniatura|Sima Samar con [[Hillary Clinton]] e outras políticas afgás en 2011]] '''Sima Samar''' ({{Lang-fa|سیما سمر}}), nada o [[3 de febreiro]] de [[1957]], é unha activista dos dereitos humanos e política [[Afganistán|afgá]] que foi ministra de Asuntos de Mulleres de Afganistán entre decembro de 2001 e 2002, presidenta da Comisión Independente de Dereitos Humanos de Afganistán e relatora especial da ONU sobre a situación dos [[dereitos humanos]] no [[Sudán]] (2005-2009). == Traxectoria == Samar naceu no distrito de Jaghori da provincia de Ghazni no seo dunha familia [[Pobo hazara|hazara]]. Estudou medicina na Universidade de Cabul e tras licenciarse en febreiro de 1982 practicou a medicina nun hospital público en [[Cabul]], pero logo dalgúns meses houbo de fuxir á súa terra natal para manter a súa seguridade. En Jaghori proporcionou tratamento médico os habitantes das zonas remotas da rexión. En 1984 o réxime comunista arrestou o seu marido<ref>{{cita libro|autor=Rosemarie Skaine|título= Women of Afghanistan in the Post-Taliban Era: How Lives Have Changed and Where They Stand Today|url=https://archive.org/details/womenofafghanist0000skai|editorial=McFarland|ano=2008|páxina=[https://archive.org/details/womenofafghanist0000skai/page/147 147]}}</ref> e Samar, co seu fillo, fuxiu ao veciño [[Paquistán]] e traballou como doutora entre os campos de refuxiados afgáns. Diante a total falta de instalacións sanitarias para as mulleres afgás refuxidas fundou en 1989 a Organización Shuhada que estableceu unha clínica en [[Quetta]] dedicada a prestar coidados sanitarios ás mulleres e nenas afgás, así como formación para o persoal sanitario e apertura de escolas nos campos de refuxiados e posteriormente en zonas rurais de Afganistán. Nos anos seguintes a clínica abriu sucursais ao longo de Afganistán e durante o réxime dos [[talibán]] tamén estableceu escolas clandestinas para a educación das nenas afgás<ref>{{cita libro|autor=Claudia Lohrenscheit|capítulo=Human Rights in Afghanistan |título=Education in a Globalized World: Teaching Right Livelihood|editor=Ellen Christoforatou|editorial=Prolog|ano=2016|páxinas=67-68}}</ref>. En 2012 Shuhada mantiña máis dun cento de escolas e 15 clínicas e hospitais<ref>{{cita web|url=https://www.rightlivelihoodaward.org/laureates/sima-samar/|título=Sima Samar (2012, Afghanistan)|páxina-web= The Right Livelihood Award}}</ref>. En decembro de 2001 volveu a Afganistán para exercer como vicepresidenta e ministra de Asuntos das Mulleres no goberno de transición de [[Hamid Karzai]] entre o 22 de decembro de 2001 e o 22 de xuño de 2001<ref>{{cita web|url=https://shuhada.org.af/the-founder-of-so/dr-sima-samar-biography/|título=Dr. Sima Samar Biography|páxina-web=Shuhada|data=28 de maio de 2012|data-acceso=12 de decembro de 2020|data-arquivo=17 de agosto de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210817014938/https://shuhada.org.af/the-founder-of-so/dr-sima-samar-biography/|url-morta=yes}}</ref> mais houbo de dimitir do seu cargo por opoñerse ao poder dos señores da guerra no seo do goberno<ref>{{cita libro|título=Afghan Women: Identity and Invasion|autor=Elaheh Rostami-Povey|editorial=Zed Books|ano=2013 [2007]|páxina=59}}</ref> e ao acusala o fiscal xeral do país de [[blasfemia]]<ref>{{cita libro|título=World of Faith and Freedom: Why International Religious Liberty Is Vital to American National Security|url=https://archive.org/details/worldfaithfreedo00farr|autor=Thomas F. Farr|editorial=Oxford University Press|ano=2008|páxina=[https://archive.org/details/worldfaithfreedo00farr/page/n20 6]}}</ref> por supostamente declarar nunha entrevista que non cría na [[xaría]]. Samar dirixiu a Comisión Independente de Dereitos Humanos de Afganistán ata xullo de 2019<ref>{{cita novas|url=http://af.farsnews.com/politics/news/13980427000310|título=شهرزاد اکبر رییس جدید کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان شد|páxina-web=Fars news Agency|data=17 de xullo de 2019|data-acceso=12 de decembro de 2020|data-arquivo=20 de xullo de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190720043550/http://af.farsnews.com/politics/news/13980427000310|url-morta=unfit}}</ref>. En 2010 estableceu a Universidade de Gawharshad que ao pouco tiña 1200 estudantes. En 2019 o [[secretario xeral das Nacións Unidas]] [[António Guterres]] designouna como unha dos oito integrantes do Panel de alto nivel sobre desprazamentos internos, baixo a dirección de [[Federica Mogherini]] e [[Donald Kaberuka]]<ref>[https://www.un.org/sg/en/content/sg/personnel-appointments/2019-12-03/high-level-panel-internal-displacement "High-Level Panel on Internal Displacement"] [[ONU]], 3 de decembro de 2019</ref> e o 18 de setembro de 2019 o presidente [[Ashraf Ghani]] nomeouna enviada especial do presidente e ministra de Estado para os dereitos humanos e relacións internacionais<ref>{{cita web|url=https://www.rightlivelihoodaward.org/media/sima-samar-appointed-afghanistans-human-rights-minister/|título=Sima Samar appointed Afghanistan’s Human Rights Minister|páxina-web=The Right Livelihood Award|data=18 de setembro de 2019}}</ref>. == Notas == {{Listaref|2}} {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Samar, Sima}} [[Categoría:Ministros de Afganistán]] [[Categoría:Médicos de Afganistán]] [[Categoría:Nados en 1957]] [[Categoría:Nados en Afganistán]] [[Categoría:Activistas de Afganistán]] 8f3utfwy1q5tfc962lq975nsqtcyrlk 0 515026 6148270 5660189 2022-08-02T11:24:22Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Priroda - Mir module.png|miniatura|300px|Esquema do módulo Priroda.]] '''Priroda''' ([[índice GRAU]] 11F77I) foi o último módulo da estación espacial soviético-rusa [[Mir]]. Foi deseñado orixinalmente para a observación da [[Terra]] con fins civís e militares e despois reacondicionado para servir como módulo na nova estación. Tiña unha masa de 19.000&nbsp;kg e foi lanzado o 23 de abril de 1996 a bordo dun foguete [[Proton K]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/p/priroda.html|título=Priroda|dataacceso=2 de xaneiro de 2020|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano= 2011|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/priroda.htm|título=Priroda (TsM-I, 77KSI, 11F77I)|dataacceso=2 de xaneiro de 2020|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> Priroda, ao igual que o módulo [[Spektr]], ten a súa orixe no programa de estacións espaciais militares soviéticas. Co derrubamento do réxime soviético o programa finalizou, e Priroda, xunto con Spektr, aínda sen rematar, pasaron a almacenamento. Anos máis tarde os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] acordaron con [[Rusia]] proporcionar fondos para rematar ambos módulos a cambio de levar a bordo entre 600 e 700&nbsp;kg de experimentos americanos. Priroda foi o último módulo da Mir e foi destinado principalmente a facer observacións da [[Terra]], como a busca de [[Recurso natural|recursos naturais]] e o estudo da [[atmosfera]]. Tamén serviu para facer experimentos de materiais, [[Bioloxía|biolóxicos]] e de tecnoloxía espacial. O volume presurizado total do módulo era de 66 m³ e non levaba ningún [[panel solar]], polo que cando estaba desconectado da estación tiña que facer uso das súas [[Batería (electricidade)|baterías]]. Como sistema de propulsión contaba con dous motores principais de 3,9 [[Newton (unidade)|kN]] de [[pulo]] e varios propulsores de 400 N de pulo para o control de actitude. O módulo acoplouse coa estación polos seus propios medios, automaticamente, o 26 de abril de 1996.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> Entre os instrumentos que levou a bordo destacan:<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> *Alissa, un [[lídar]] para facer medicións na capa superior de [[nube]]s cunha resolución vertical de 150 m e horizontal de 1 km. *Receptor Centaur, un receptor de 400 [[Herz|MHz]] para recoller datos enviados por [[boia]]s mariñas. *[[Interferómetro]] DOPI, para o estudo de [[gas]]es de [[aerosol|aerosois]] de entre 2,4 e 20 micrómetros. *[[Altímetro]] oceánico Greben, un altímetro con 10 cm de resolución vertical. *[[Radiómetro]] de [[microondas]] Ikar D. *Radiómetro de microondas Ikar N. *Radiómetro de microondas Ikar P. *Espectroradiómetro Istok 1 no [[infravermello]]. *[[Espectrómetro]] MOS-Obzor para o estudo de aerosois e reflectancia mariña. *Cámara multiespectral MOMS 02P. *Explorador óptico de alta resolución MSU-E2. *Espectrómetro Ozon M para o estudo do [[ozono]] e de aerosois. *[[Radar de apertura sintética]] Travers. Priroda foi destruído xunto co resto da Mir durante a reentrada controlada da estación o 23 de marzo de 2001 sobre o [[océano Pacífico]].<ref name=astronautix/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Priroda module}} === Outros artigos === *[[Mir]] *[[Proton K]] *[[Kristall]] *[[Spektr]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Estacións espaciais]] jw0ma2qs8s9veqrp15jdh8nkf6gnhoh 0 515153 6147743 5691568 2022-08-01T21:11:13Z Xosema 4817 /* Historial de lanzamentos */ Ligazóns internas wikitext text/x-wiki {{Foguete |imaxe = |imsize = |pe de foto = |nome = Proton K/DM-5 / Proton K Blok-DM-5 / 8K82K 17S40 |función = Lanzador espacial de capacidade media e alta. |fabricante = |país-orixe = [[Rusia]]<ref name=astronautix/> |altura = 59,0 m<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/p/proton-k17s40.html|título=Proton-K/17S40|dataacceso=3 de xaneiro de 2021|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> |diámetro = 4,15 m<ref name=astronautix/> |masa = 708.410 kg<ref name=astronautix/> |etapas = 4 |carga-LEO = |sitio-carga = [[Órbita xeostacionaria]] |carga = 6000 kg<ref name=astronautix/> |familia = [[Proton (familia de foguetes)|Proton]]<ref name=astronautix/> |derivados = |estado = Fora de servizo<ref name=astronautix/> |sitios = [[Cosmódromo de Baikonur]]<ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/proton-k_blok-dm-5.htmhtm|título=Proton-K Blok-DM-5|dataacceso=3 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos=|nome=|ligazónautor=|coautores=|data=|ano=2021|mes=|formato=|obra=|editor=Gunter's Space Page|páxinas=|lingua=inglés|doi=|urlarquivo=|dataarquivo=}}{{Ligazón morta|data=febreiro de 2021 }}</ref> |lanzamentos = 2<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |éxitos = 2<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |fallos = |parcial = |primeiro = 6 de xuño de 1997<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |último = 25 de xullo de 2002<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |datosetapa = {{Foguete/Etapa |tipo = etapa |etapano = Primeira |nome = 8S810<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |lonxitude = |diámetro = |baleiro = |cheo = |motores = |pulo = |SI = |tempocombustión = |propelente = [[Tetróxido de nitróxeno]] e [[UDMH]]<ref name=astronautix/> }} {{Foguete/Etapa |tipo = etapa |etapano = Segunda |nome = [[8S811]]<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |lonxitude = |diámetro = |baleiro = |cheo = |motores = |pulo = |SI = |tempocombustión = |propelente = Tetróxido de nitróxeno e UDMH<ref name=astronautix/> }} {{Foguete/Etapa |tipo = etapa |etapano = Terceira |nome = [[8S812]]<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |lonxitude = |diámetro = |baleiro = |cheo = |motores = |pulo = |SI = |tempocombustión = |propelente = Tetróxido de nitróxeno e UDMH<ref name=astronautix/> }} {{Foguete/Etapa |tipo = etapa |etapano = Cuarta |nome = [[Block DM-5]]<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |lonxitude = |diámetro = |baleiro = |cheo = |motores = |pulo = |SI = |tempocombustión = |propelente = [[Osíxeno líquido]] e [[queroseno]]<ref name=astronautix/> }} }} '''Proton K/DM-5''' é o nome dunha variante do modelo de [[foguete espacial]] [[Proton K]] pertencente á familia de foguetes [[Proton (familia de foguetes)|Proton]], tamén coñecidos como '''UR-500'''.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Características == O Proton K/DM-5 foi unha mellora do [[Proton K/DM]] na que se usaba unha etapa Block DM-5 en lugar da Block DM co fin de enviar cargas máis pesadas á [[órbita xeoestacionaria]]. Esta variante foi usada dúas veces para lanzar os satélites de recoñemento [[Araks-N]] 1 e 2.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Voo<ref name=gunter/> !Data<ref name=gunter/> !Rampla de lanzamento<ref name=gunter/> !Carga<ref name=gunter/> !Resultado<ref name=gunter/> !Notas<ref name=gunter/> |- |1 |6 de xuño de 1997 |Cosmódromo de Baikonur LC-200/39 |[[Araks-N|Araks-N 1]] | |- |2 |25 de xullo de 2002 |Cosmódromo de Baikonur LC-81/24 |[[Araks-N|Araks-N 2]] | |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Proton (rocket)}} === Outros artigos === *[[Proton K]] *[[Proton K/D]] *[[Proton K/D-1]] *[[Proton K/D-2]] *[[Proton K/DM]] *[[Proton K/DM-2]] *[[Proton K/DM-3]] *[[Proton K/DM-4]] *[[Proton K/DM-2M]] *[[Proton M/Briz-M]] *[[Proton M/DM-2]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Foguetes espaciais]] ffvud7v81htu9lvjkougsx0wl32oxvz 0 515532 6148101 6147305 2022-08-02T09:10:44Z Fendetestas 45576 /* Pneumáticos */ wikitext text/x-wiki {{actualidade}} {{TempadaF1 |Previo = 2021 |Actual = 2022 |Vindeiro = 2023 }} O '''Campionato Mundial da [[FIA]] de Fórmula 1 de 2022''' será a 73ª tempada de [[Fórmula 1]] organizada pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA).{{efn|Na [[historia da Fórmula 1]], as regulacións da Fórmula 1 presentáronse por primeira vez durante a tempada de Grandes Premio de 1946. Estas adaptáronse para todas as carreiras en 1948, e oraganizáronse oficialmente nun campionato en {{F1|1950}}.}} Está recoñecido pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA), o órgano de goberno internacional do [[automobilismo]], como a máxima clase de competición para [[coches de carreiras de roda aberta | coches de carreiras de rodas aberta]]. O campionato disputarase nunha serie de carreiras, ou [[Fórmula Un # Gran Premio | Grandes Premios]], celebradas en todo o mundo. Equipos e pilotos competirán polo [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Pilotos]] e polo [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Construtores]]. Pilotos e equipos competirán polos títulos de [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Pilotos]] e [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Construtores]] respectivamente. Agárdase que o campionato de 2022 introduza cambios significativos na normativa técnica do deporte. Estes cambios tiñan a intención de introducirse en {{F1 | 2021}}, pero atrasáronse ata 2022 [[Impacto da pandemia COVID-19 nos deportes | en resposta]] á [[pandemia da COVID-19]]. == Equipos e pilotos confirmados == Os seguintes construtores e pilotos están actualmente baixo contrato para competir no Campionato Mundial de 2022. Todos os equipos competirán cos pneumáticos subministrados por [[Pirelli]].<ref>{{cite news|last=Coch|first=Mat|url=https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|title=Pirelli to remain F1 tyre supplier until 2023|date=26 de novembro de 2018|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|access-date=10 de febreiro de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821215821/https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|archive-date=21 de agosto de 2019}}</ref> {| class="wikitable" style="font-size: 85%;" !scope="col"| Equipo !scope="col"| Foto ! scope="col" |[[Lista de escuderías de Fórmula 1|Construtor]] !Chasis !scope="col" nowrap |[[Motores de Fórmula 1|Motores]] !scope="col"|[[Pneumáticos de Fórmula 1|Pneu.]] !scope="col"| Nº !scope="col"|[[Lista de pilotos de Fórmula 1|Pilotos]] ! style="background-color:#f2f3f4"| Roldas |- | rowspan="2" nowrap |{{SUIb}} Alfa Romeo F1 Team [[PKN Orlen|Orlen]] | rowspan="2" |[[Ficheiro:FIA F1 Austria 2022 Nr. 77 Bottas (side 2).jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Alfa Romeo F1|Alfa Romeo]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |[[Alfa Romeo C42|C42]]<ref>{{citar web|data=2022-02-02|título=F1: Alfa Romeo anuncia nome e data de lançamento do carro de 2022|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-alfa-romeo-anuncia-nome-e-data-de-lancamento-do-carro-de-2022/7825311/|access-date=2022-02-11|website=motorsport.uol.com.br}}</ref> | rowspan="2" | Ferrari 066/7 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| 24 | {{CHNb}} [[Guanyu Zhou]] | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| 77 | {{FINb}} [[Valtteri Bottas]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" nowrap |{{ITAb}} Scuderia AlphaTauri | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:Yuki Tsunoda in qualifying for the 2022 British Grand Prix.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|Red Bull]] | rowspan="2" |[[AlphaTauri AT03|AT03]] | rowspan="2" |{{nowrap|Red Bull RBPTH001}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| 10 | {{FRAb}} [[Pierre Gasly]] | align="center"| 1-13 |- | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| 22 | {{JPNb}} [[Yuki Tsunoda]] |align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" |{{FRAb}} [[BWT AG|BWT]] Alpine F1 Team<ref>{{citar web|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-alpine-deve-ter-pintura-azul-e-rosa-por-causa-de-patrocinador/8075803/|título=F1: Alpine deve ter pintura azul e rosa por causa de patrocinador|data=2022-02-11|website=motorsport.uol.com.br|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:FIA F1 Austria 2022 Nr. 14 Alonso (side 2).jpg|150px]] | rowspan="2" | [[Alpine F1 Team|Alpine]]-[[Renault na Fórmula 1|Renault]] | rowspan="2" | [[Alpine A522|A522]] | rowspan="2" |Renault E-Tech RE22<ref>{{cite web|url=https://www.alpinecars.com/en/formula-1/alpine-a522/|title=Alpine A522|website=Alpinecars.com|access-date=21 de febreiro de 2022}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} |align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| 14 |{{Nowrap|{{ESPb}} [[Fernando Alonso]]}} | align="center"| 1-13 |- |align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| 31 |{{FRAb}} [[Esteban Ocon]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan=3|{{GBRb}} Aston Martin [[Aramco]] [[Cognizant]] F1 Team<ref>{{citar web|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-aston-martin-sela-acordo-de-patrocinio-com-aramco/7857480/|título=F1: Aston Martin sela acordo de patrocínio com Aramco|data=2022-02-03|website=motorsport.uol.com.br|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="3" style="text-align:center"|[[Ficheiro:AMR22 at the 2022 British Grand Prix.jpg|150px]] | rowspan=3| [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="3" | [[Aston Martin AMR22|AMR22]] | rowspan="3" | Mercedes-AMG F1 M13 | rowspan="3" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 5 |{{ALEb}} [[Sebastian Vettel]] | align="center"| 3-13 |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 18 | {{CANb}} [[Lance Stroll]] | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 27 | {{ALEb}} [[Nico Hülkenberg]] | align="center"| 1-2 |- | rowspan="2" |{{ITAb}} Scuderia Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"| [[Ficheiro:Ferrari F1-75 in Melbourne.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |[[Ferrari F1-75|F1-75]]<ref>{{citar web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.ferrari-to-call-2022-car-the-f1-75-in-honour-of-first-production-car.1eyDw7IMo3vL1bsWpyssGd.html|título=Ferrari to call 2022 car the F1-75 in honour of first production car|data=2022-02-01|website=Formula 1|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="2" |Ferrari 066/7 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 16 | nowrap="" | {{MCOb}} [[Charles Leclerc]] | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 55 | {{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" |{{USAb}} Haas F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:FIA F1 Austria 2022 Nr. 47 Schumacher.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Haas F1 Team|Haas]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |[[Haas VF-22|VF-22]]<ref name=":0">{{Cite web|date=2021-12-23|title=Haas homologates chassis as Merc fires up for ’22|url=https://racer.com/2021/12/23/haas-homologates-chassis-as-merc-fires-up-for-22/|access-date=2021-12-23|website=RACER|language=en-US}}</ref> | rowspan="2" | Ferrari 066/7 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| 20 | {{DINb}} [[Kevin Magnussen]]<ref>{{Cita web|título=BREAKING: Kevin Magnussen to make sensational F1 return with Haas in 2022 {{!}} Formula 1®|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-kevin-magnussen-to-make-sensational-f1-return-with-haas-in-2022.7m4IFYh7gmD3ZGppbs5f88.html|páxina-web=www.formula1.com|data-acceso=2022-03-09|lingua=en}}</ref> | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| 47 | nowrap | {{ALEb}} [[Mick Schumacher]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" scope="row" nowrap |{{GBRb}} McLaren F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:Lando Norris drives the McLaren MCL36 during the 2022 British Grand Prix..jpg|150px]] | rowspan="2" |[[McLaren]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" |[[McLaren MCL36|MCL36]]<ref>{{Cite web|date=2021-07-03|title=Triple threat|url=https://www.mclaren.com/racing/2021/austrian-grand-prix/triple-threat/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210703085307/https://www.mclaren.com/racing/2021/austrian-grand-prix/triple-threat/|archive-date=3 de xullo de 2021|access-date=2021-07-04|website=[[McLaren|McLaren Racing]]|publisher=[[McLaren|McLaren Racing Ltd.]]|language=en|quote=...xa temos pezas de proba do MCL36 en fabricación, así como compoñentes que requiren un maior prazo de fabricación, como o chasis e a carcasa da caixa de cambios.}}</ref> | rowspan="2" |Mercedes-AMG F1 M13 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} |align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 3 | nowrap | {{AUSb}} [[Daniel Ricciardo]] | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 4 | {{GBRb}} [[Lando Norris]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" |{{ALEb}} Mercedes-AMG [[Petronas]] F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:2022 Emilia Romagna GP - Mercedes-AMG F1 W13 E Performance of Lewis Hamilton.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | rowspan="2" |{{nowrap|[[Mercedes W13|F1 W13]]}}<ref name=":0">{{Cite web|date=2021-12-23|title=Haas homologates chassis as Merc fires up for ’22|url=https://racer.com/2021/12/23/haas-homologates-chassis-as-merc-fires-up-for-22/|access-date=2021-12-23|website=RACER|language=en-US}}</ref> | rowspan="2" |Mercedes-AMG F1 M13 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 44 | {{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 63 | {{GBRb}} [[George Russell]] |align="center"| 1-13 |- | nowrap rowspan="2" |{{AUTb}} [[Oracle Corporation|Oracle]] Red Bull Racing<ref>{{citar web|título=F1: Red Bull anuncia novo patrocinador para temporada de 2022; veja|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-red-bull-anuncia-novo-patrocinador-para-temporada-de-2022-veja/8023065/|website=motorsport.uol.com.br|data=2022-02-09|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"| [[Ficheiro:2022 Miami GP - Red Bull RB18 of Sergio Pérez.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Red Bull Racing]] | rowspan="2" |[[Red Bull Racing RB18|RB18]]<ref>{{Cite web|title=Horner explains why the Red Bull RB17 will 'never exist'|url=https://racingnews365.com/horner-explains-why-the-red-bull-rb17-will-never-exist|access-date=2021-12-23|website=RacingNews365|language=en}}</ref> | rowspan="2" | {{nowrap|Red Bull RBPTH001}}<ref name="Autosport Red Bull badged Honda engines">{{Cite news|url= https://www.autosport.com/f1/news/hondas-sakura-facility-will-supply-red-bull-f1-engines-in-2022/6624598/ |title= Honda's Sakura facility will supply Red Bull F1 engines in 2022 |last= Smith |first= Luke |date=3 July 2021|access-date= 18 de xullo de 2021 |work= [[Autosport]]}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 1{{efn|[[Max Verstappen]] exerceu o seu dereito a utilizar o número 1 como vixente campión do mundo. O seu número persoal, o 33, segue reservado para el.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.champion-verstappen-to-run-no-1-on-red-bull-in-2022-as-he-reveals.4S83CGt9ewCWlzgYNenbV9.html|title=Champion Verstappen to run No.1 on Red Bull in 2022 as he reveals congratulations from Wolff and Hamilton|website=Formula1.com|date=14 de decembro de 2021|access-date=14 de decembro de 2021}}</ref>}} | nowrap="" |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 11 | nowrap="" | {{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" |{{GBRb}} Williams Racing | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:Nicholas Latifi drives the Williams FW44 during the 2022 British Grand Prix.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Williams Grand Prix Engineering|Williams]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" |[[Williams FW44|FW44]]<ref>{{citar web|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-williams-anuncia-quando-revelara-carro-de-2022/7990440/|título=F1: Williams anuncia quando revelará carro de 2022|website=motorsport.uol.com.br|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="2" | Mercedes-AMG F1 M13 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| 6 | nowrap="" |{{CANb}} [[Nicholas Latifi]] |align="center"| 1-13 |- |style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| 23 | nowrap="" | {{THAb}} [[Alexander Albon]] {{efn|[[Alexander Albon]] competíu anteriormente como piloto tailandés. Despois de que a [[Axencia Mundial Antidopaxe]] descubrise que Tailandia "incumpre" o seu código, prohibíu a Tailandia competir en campionatos mundiais, suxeito a unha apelación prevista.<ref>{{Cite web|title=North Korea, Thailand, Indonesia ruled non-compliant by WADA|url=https://www.reuters.com/lifestyle/sports/north-korea-thailand-indonesia-ruled-non-compliant-by-wada-2021-10-07/|website=Reuters|first1=Keating|last1=Steve|first2=Ferris|last2=Ken|date=8 de outubro de 2021|access-date=28 de decembro de 2021}}</ref>}} |align="center"| 1-13 |-class="sortbottom" | colspan="9" style="background-color:#EAECF0;text-align:center" |'''Fonte:'''<ref>{{cite web|url=https://www.fia.com/events/fia-formula-one-world-championship/season-2021/2021-and-2022-fia-formula-one-world |title=2022 FIA Formula One World Championship – Entry List |publisher=[[Fédération Internationale de l'Automobile]] |date=7 de decembro de 2021 |access-date=7 de decembro de 2021}}</ref> |} ===Trocos nos equipos=== [[Honda na Fórmula 1 | Honda]] anunciou que non subministrarían unidades de potencia máis aló de {{F1 | 2021}}.<ref>{{Cite web|title=Honda to quit Formula 1 at the end of 2021 season|url=https://www.motorsport.com/f1/news/honda-exit-2021-red-bull/4885092/?ic_source=home-page-widget&ic_medium=widget&ic_campaign=widget-6|access-date=2 de outubro de 2020|website=www.motorsport.com|language=en}}</ref> A compañía proporcionou unidades de enerxía a [[Scuderia AlphaTauri]] (anteriormente chamada [[Scuderia Toro Rosso]]) desde o {{F1 | 2018}} e a [[Red Bull Racing]] desde o {{F1 | 2019}}.<ref name="AlphaTauri">{{cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/152552/red-bull-alphatauri-to-stay-in-f1-despite-honda-exit|title=Red Bull, AlphaTauri to remain in F1 despite Honda exit at end of '21|author=Adam Cooper|website=Autosport.com|date=2 de outubro de 2020|access-date=3 de outubro de 2020|archive-date=4 de outubro de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201004134301/https://www.autosport.com/f1/news/152552/red-bull-alphatauri-to-stay-in-f1-despite-honda-exit}}</ref> Red Bull Racing asumirá o programa de motores de Honda e o xestionara internamente creando unha nova división chamada [[Red Bull Powertrains Limited]]. A decisión tomouse despois de meter presión aos outros nove equipos para que negociasen unha conxelación do desenvolvemento do motor ata {{f1|2025}}. Red Bull Racing recoñeceu que abandonarían o campionato se non se acordara a conxelación do desenvolvemento de motores xa que carecían da capacidade para desenvolver un novo motor e non estaban dispostos a volver ser clientes de [[Renault na Fórmula 1| Renault]].<ref>{{cite web|url=https://www.speedcafe.com/2021/01/23/marko-red-bull-engine-freeze-demand-not-blackmail/|title=Marko: Red Bull engine freeze demand 'not blackmail'|website=speedcafe.com|author=Daniel Herrero|date=23 de xaneiro de 2021|access-date=23 de xaneiro de 2021|archive-date=23 de xaneiro de 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210123011834/https://www.speedcafe.com/2021/01/23/marko-red-bull-engine-freeze-demand-not-blackmail/}}</ref>{{efn|Segundo a normativa técnica, o provedor de motores que fornece o menor número de equipos con motores está obrigado a fornecer motores a calquera equipo sen provedor. No momento do anuncio de [[Honda na Fórmula 1 | Honda]] da súa retirada, tanto [[Mercedes AMG High Performance Powertrains | Mercedes]] como [[Scuderia Ferrari | Ferrari]] fornecían máis equipos que [[Renault na Fórmula 1 | Renault]] e non estaban dispostos a subministrar motores a [[Red Bull Racing]], deixando a Renault como a única alternativa de Red Bull Racing.<ref>{{cite news|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.red-bull-committed-to-f1-and-evaluating-power-unit-options-following-honda.6L4owdSlMwt0Nmw7tQFX9g.html|title=Red Bull 'committed' to F1 and evaluating power unit options following Honda departure news|date=2 de outubro de 2020|access-date=16 de febreiro de 2021|archive-date=5 de novembro de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201105040429/https://www.formula1.com/en/latest/article.red-bull-committed-to-f1-and-evaluating-power-unit-options-following-honda.6L4owdSlMwt0Nmw7tQFX9g.html}}</ref>|name=|group=}} Panthera Team Asia anunciou a súa intención de unirse á grella en 2022.<ref>{{cite web|url=https://www.motorsport.com/f1/news/panthera-asia-2022-entry-target/4789300/|title=New Asian team still targeting F1 2022 entry|website=[[motorsport.com]]|publisher=Motorsport Network|date=7 de maio de 2020|access-date=7 de maio de 2020}}</ref> O equipo tiña previsto entrar no campionato en {{f1|2021}}, pero viuse obrigado a atrasar os seus plans por mor da [[pandemia da COVID-19]].<ref>{{cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/149322/panthera-team-asia-targets-f1-grid-slot-in-2022|title=Panthera Team Asia targets F1 grid slot in 2022|first1=Luke|last1=Smith|first2=Gary|last2=Watkins|website=[[Autosport|autosport.com]]|publisher=[[Motorsport Network]]|date=7 de maio de 2020|access-date=7 de maio de 2020|archive-date=15 de xaneiro de 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210115191344/https://www.autosport.com/f1/news/149322/panthera-team-asia-targets-f1-grid-slot-in-2022}}</ref> Non obstante, a falta de novas sobre o equipo puxo en dúbida a súa entrada potencial en 2022.<ref>{{Cite web|date=19 de xaneiro de 2021|title=What now for Panthera Team Asia F1 ?|url=https://www.unracedf1.com/what-now-for-panthera-team-asia-f1/|access-date=10 de maio de 2021|website=www.unracedf1.com}}</ref> [[Ficheiro:Formula 1 all over the world-2022.svg|miniatura|upright=1.3|As Nacións programadas para albergar un [[Gran Premio de Fórmula 1]] en 2022 resáltanse en verde, coas localizacións dos circuítos marcadas cun punto negro. As anteriores nacións de acollida móstranse en gris escuro, e os antigos circuítos anfitrións están marcados cun punto branco.]] === Trocos de pilotos === [[Kimi Räikkönen]] anunciou a súa retirada ao final do campionato {{F1|2021}}, rematando a súa carreira na Fórmula Un despois de 19 tempadas.<ref>{{Cite web|title=Raikkonen to retire from Formula 1 at end of 2021 season|url=https://www.motorsport.com/f1/news/kimi-raikkonen-retirement-formula-1-2021/6658463/?fbclid=IwAR0BJMDyY5wYMKS8IGudbOvMH2fqDj7gAVOw9q69NjQc6zpbheQQUhYFTsY|date=1 de setembro de 2021|access-date=1 de setembro de 2021|website=www.motorsport.com}}</ref> O asento de Räikkönen en [[Alfa Romeo F1 | Alfa Romeo Racing]] será cuberto por [[Valtteri Bottas]], que abandonara [[Mercedes-Benz na Fórmula 1| Mercedes]] a finais de 2021. [[George Russell]] substituira a Bottas, abandonando o seu asento en [[Williams Grand Prix Engineering | Williams]] que será cuberto polo ex-piloto de [[Red Bull Racing]] [[Alexander Albon]].<ref>{{Cite web|date=8 de setembro de 2021|title=Williams Racing Confirms Latifi & Albon as 2022 Driver Line Up|url=https://www.williamsf1.com/news/2021/drivers/williams-racing-confirms-latifi-albon-for-2022|access-date=8 de setembro de 2021|website=WilliamsF1.com|language=en}}</ref> O piloto de Fórmula 2 [[Guanyu Zhou]] graduarase na Fórmula Un con Alfa Romeo Racing, en lugar de [[Antonio Giovinazzi]], que deixará o equipo a finais de 2021.<ref>{{Cita web|título=Alfa Romeo confirm Antonio Giovinazzi will leave the team at the end of the season, as Italian announces Formula E switch|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-alfa-romeo-confirm-antonio-giovinazzi-will-leave-the-team-at-the.1kV7SnbnnunYNLFEdWSsfj.html|páxina-web=www.formula1.com|data-acceso=2022-02-01|lingua=en}}</ref> Zhou converteríase no primeiro piloto chinés en competir na Fórmula Un. Nikita Mazepin debía competir orixinalmente conr Haas por segundo ano consecutivo. Tras a [[Invasión rusa de Ucraína de 2022|invasión rusa de Ucraína]] e a cancelación do patrocinio do título de Uralkali, recindíuse o seu contrato.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-haas-to-part-ways-with-nikita-mazepin-with-immediate-effect.nmmqyclyJjFNkPJjQyiyF.html|title=Haas to part ways with Nikita Mazepin 'with immediate effect'|website=Formula1.com|date=5 de marzo de 2022|access-date=5 de marzo de 2022}}</ref> Foi substituído por [[Kevin Magnussen]], quen competiu por última vez en 2020 co mesmo equipo.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-kevin-magnussen-to-make-sensational-f1-return-with-haas-in-2022.7m4IFYh7gmD3ZGppbs5f88.html|title=Kevin Magnussen to make sensational F1 return with Haas in 2022|website=Formula1.com|date=9 de marzo de 2022|access-date=9 de marzo de 2022}}</ref> ====Cambios a media tempada==== Antes do [[Gran Premio de Bahrain de 2022|Gran Premio de Bahrain]], [[Sebastian Vettel]] deu positivo por [[SARS-CoV-2|coronavirus]]. Substituíuno no [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]] o piloto de reserva [[Nico Hülkenberg]], quen correu a última vez no [[Gran Premio de Eifel de 2020]], pilotando para o antigo equipo [[Racing Point F1 Team |Racing Point]].<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-vettel-to-be-replaced-by-hulkenberg-for-2022-bahrain-gp-after.5pgESYwenU9KPErL3MfFRz.html|title=Vettel to be replaced by Hulkenberg for 2022 Bahrain GP after positive Covid test|website=Formula1.com|date=17 de marzo de 2022|access-date=17 de marzo de 2022}}</ref> == Lista de carreiras planificadas == O calendario de 2022 consta de vinte e dous eventos, suxeitos a contrato entre os organizadores das carreiras e o [[Grupo de Fórmula Un]],<ref name="2022 calendar">{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-announces-23-race-calendar-for-2022.2HcIP34fK3Zznx7YZfWL6P.html|title=Formula 1 announces 23-race calendar for 2022|website=www.formula1.com|date=15de outubro de 2021|access-date=15 de outubro de 2021}}</ref> e as normativas permisivas co [[COVID-19]] establecidas polos gobernos locais e o Grupo de Fórmula Un.<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar">{{Cite news|url= https://www.reuters.com/lifestyle/sports/china-absent-record-23-race-2022-formula-one-calendar-2021-10-15/ |title= Chinese GP off F1 calendar for third year in a row |work= [[Reuters]] |last1= Baldwin |first1= Alan |last2= Sarkar |first2= Pritha |last3= Ferris |first3= Ken |date= 15 de outubro de 2021 |access-date= 21 de outubro de 2021 |location= Londres}}</ref> {|class="sortable wikitable" width="650px" style="font-size: 85%;" !data-sort-type="number" |Rolda !Gran Premio !Circuíto !class="unsortable" | Data |- !1 |[[Gran Premio de Bahrain]] |{{BHRb}} [[Circuíto Internacional de Bahrain]], [[Sakhir]] |20 marzo |- !2 |nowrap|[[Gran Premio de Arabia Saudita]] |{{SAUb}} [[Circuíto urbano de Jeddah]], [[Jeddah]] |27 marzo |- !3 |[[Gran Premio de Australia]] |{{AUSb}} [[Circuíto de Albert Park]], [[Melbourne]] |10 abril |- !4 |Nowrap|[[Gran Premio da Emilia-Romaña]] |Nowrap|{{ITAb}} [[Autódromo Enzo e Dino Ferrari|Circuíto de Imola]], [[Imola]] |24 abril |- !5 |[[Gran Premio de Miami]] |nowrap|{{USAb}} [[Autódromo Internacional de Miami]], [[Miami Gardens, Florida]]{{Efn|O [[Autódromo Internacional de Miami]] está pendente da homologación da [[Fédération Internationale de l'Automobile|FIA]] do circuíto.<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" />}} |8 maio |- !6 |[[Gran Premio de España]]{{Efn|O [[Gran Premio de España]] está pendente ao contrato entre os organizadores da carreira e o [[Formula One Group]].<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" />}} |nowrap|{{ESPb}} [[Circuíto de Barcelona-Catalunya]], [[Montmeló]] |22 maio |- !7 |[[Gran Premio de Mónaco]] |{{MCOb}} [[Circuíto de Mónaco]], [[Mónaco]] |29 maio |- !8 |[[Gran Premio de Acerbaixán]] |{{AZEb}} [[Circuíto urbano de Bakú]], [[Bakú]] |12 xuño |- !9 |[[Gran Premio do Canadá]] |{{CANb}} [[Circuíto Gilles Villeneuve]], [[Montréal]] |19 xuño |- !10 |[[Gran Premio do Reino Unido]] |{{GBRb}} [[Circuíto de Silverstone]], [[Silverstone]] |3 xullo |- !11 |[[Gran Premio de Austria]] |{{AUTb}} [[Red Bull Ring]], [[Spielberg, Estiria|Spielberg]] |10 xullo |- !12 |[[Gran Premio de Francia]] |{{FRAb}} [[Circuíto Paul Ricard]], [[Le Castellet]] |24 xullo |- !13 |[[Gran Premio de Hungría]] |{{HUNb}} [[Hungaroring]], [[Mogyoród]] |31 xullo |- !14 |[[Gran Premio de Bélxica]] |{{BELb}} [[Circuíto de Spa-Francorchamps]], [[Stavelot]] |28 agosto |- !15 |[[Gran Premio dos Países Baixos]] |{{NEDb}} [[Circuíto Park Zandvoort]], [[Zandvoort]] |4 setembro |- !16 |[[Gran Premio de Italia]] |{{ITAb}} [[Circuíto de Monza]], [[Monza]] |11 setembro |- !17 |[[Gran Premio de Singapur]]{{Efn|O [[Gran Premio de Singapur]] está pendente ao contrato entre os organizadores da carreira e o [[Formula One Group]].<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" />}} |{{SGPb}} [[Circuíto urbano de Marina Bay]], [[Singapur]] |2 outubro |- !18 |[[Gran Premio do Xapón]] |nowrap|{{JPNb}} [[Circuíto de Suzuka]], [[Suzuka, Mie|Suzuka]] |9 outubro |- !19 |{{Nowrap|[[Gran Premio dos Estados Unidos]]}}{{Efn|O [[Gran Premio dos Estados Unidos]] está pendente ao contrato entre os organizadores da carreira e o [[Formula One Group]].<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" />}} |{{USAb}} [[Circuíto das Américas]], [[Austin, Texas]] |23 outubro |- !20 |[[Gran Premio de México|gran Premio da Cidade de México]] |nowrap|{{MEXb}} [[Autódromo Hermanos Rodríguez]], [[Cidade de México]] |30 outubro |- !21 |[[Gran Premio do Brasil|Gran Premio de São Paulo]] |{{BRAb}} [[Autódromo José Carlos Pace|Circuíto de Interlagos]], [[São Paulo]] |13 novembro |- !22 |[[Gran Premio de Abu Zabi]] |{{AREb}} [[Circuíto de Yas Marina]], [[Abu Zabi]] |20 novembro |- class="sortbottom" |colspan="4" align="bottom" style="background-color:#EAECF0; text-align:center" |'''Fonte:'''<ref name="2022 calendar"/><ref name="BBC Sport 2022 calendar">{{Cite news|url= https://www.bbc.co.uk/sport/formula1/58918353 |title= Chinese Grand Prix: Shanghai race dropped from 2022 F1 calendar |work= [[BBC Sport]] |last= Benson |first= Andrew |date= 15 de outubro de 2021 |access-date= 21 de outubro der 2021}}</ref> |} ===Ampliación e cambios do calendario=== *Os grandes premios de [[Gran Premio de Australia|Australia]], [[Gran Premio de Canadá|Canadá]], [[Gran Premio do Xapón|Xapón]] e [[Gran Premio de Singapur|Singapur]] volven ao calendario despois dunha ausencia de dous anos debido á [[pandemia de COVID-19]].<ref name="2022 calendar"/> *Está previsto que o [[Gran Premio de Miami]] faga o seu debut, e se prevé que a carreira teña lugar no [[Autódromo Internacional de Miami]] en [[Miami Gardens, Florida]].<ref>{{Cite web|date=18 de abril de 2021|title=Miami Grand Prix to join F1 calendar in 2022, with exciting new circuit planned|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.miami-grand-prix-to-join-f1-calendar-in-2022.44Dqc0CfhQzb7bb7MIjkqX.html|access-date=18 de abril de 2021|website=Formula1.com|language=en}}</ref> *Os grandes premios de [[Gran Premio de Portugal|Portugal]], [[Gran Premio de Estiria|Estíria]] e [[Gran Premio de Turquía|Turquía]] non incluíronse na lista de carreiras de 2022 . Estes Grandes Premios engadíronse especificamente ao calendario {{F1|2021}} en resposta á pandemia de COVID-19, para garantir que se puidesen celebrar tantas carreiras como fose posible. *O [[Gran Premio de Qatar]], que debutou no campionato de 2021 no [[Circuíto Internacional de Losail]], non está presente no calendario de 2022. Está previsto que o Gran Premio volva en {{f1|2023}} nun novo circuíto especialmente construído, despois dun parón dun ano durante o cal o país se centraría en acoller o [[Mundial de Fútbol de 2022]].<ref name="2022 calendar"/><ref>{{cite web|last=Cooper|first=Adam|date=30 de setembro de 2021|title=F1 confirms Qatar GP on 2021 calendar as part of long-term deal|url=https://www.autosport.com/f1/news/f1-confirms-qatar-gp-on-2021-calendar-as-part-of-long-term-deal/6678313/|access-date=30 de setembro de 2021|website=Autosport.com|publisher=[[Motorsport Network]]|language=en|quote=Non haberá Gran Premio en {{F1|2022}} xa que o país centrarase en acoller a [[Mundial de Fútbol de 2022|Copa do Mundo da FIFA]] que comezará exactamente un ano despois da primeira carreira de Fórmula Un. O evento volverá entón en {{F1|2023}} nun lugar aínda por confirmar, cun novo circuíto agora en fase de planificación.|archive-url=https://web.archive.org/web/20210930090506/https://www.autosport.com/f1/news/f1-confirms-qatar-gp-on-2021-calendar-as-part-of-long-term-deal/6678313/ |archive-date=30 de setembro de 2021 }}</ref> *O [[Gran Premio da China]] estaba baixo contrato para figurar no calendario de 2022,<ref>{{Cite news|url= https://www.racefans.net/2020/07/21/new-race-deal-to-keep-formula-1-in-china-until-2025/ |title= New race deal to keep Formula 1 in China until 2025 |last1= Rencken |first1= Dieter |last2= Collantine |first2= Keith |work= Race Fans |date= 21 de xullo de 2020 |access-date= 22 de outubro de 2021}}</ref> pero non se incluíu debido ás restricións de viaxes chinesas relacionadas coa pandemia de COVID-19.<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" /><ref name="BBC Sport 2022 calendar" /> O Gran Premio regresará no campionato de 2023.<ref>{{Cite web|url= https://www.formula1.com/en/latest/article.f1-extends-chinese-grand-prix-contract-to-2025.3EWPSR02zKJ4ItdLHQtk8u.html |title= F1 extends Chinese Grand Prix contract to 2025 |date= 6 de novembro de 2021 |website=Formula1.com|access-date= 6 de novembro de 2021}}</ref> *O [[Gran Premio de Rusia]] no [[Circuíto de Sochi]], [[Sochi]], que estaba programado para o 25 de setembro como a 17ª proba do campionato, suspendeuse inicialmente do calendario en resposta a [[Invasión rusa de Ucraína de 2022]],<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-statement-on-the-russian-grand-prix.4S39V28GpAH5ESb8LksW0J.html|title=Formula 1 statement on the Russian Grand Prix|website=Formula1.com|date=25 de febreiro de 2022|access-date=25 de febreiro de 2022}}</ref> antes de ser finalmente cancelado.<ref name="Russian Grand Prix cancelled">{{cite web |title=FIA announces World Motor Sport Council decisions in relation to the situation in Ukraine |url=https://www.fia.com/news/fia-announces-world-motor-sport-council-decisions-relation-situation-ukraine |publisher=[[Fédération Internationale de l'Automobile]] |date=1 de marzo de 2022 |access-date=1 de marzo de 2022}}</ref> == Cambios na regulación == === Normativa técnica === O Campionato do Mundo de 2022 deberá revisar a normativa técnica.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2019/06/14/formula-1-delays-presentation-of-2021-regulations/|title=Formula 1 delays presentation of 2021 regulations|first=Daniel|last=Herrero|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=14 de xuño de 2019|access-date=19 de xuño de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190822220535/https://www.speedcafe.com/2019/06/14/formula-1-delays-presentation-of-2021-regulations/|archive-date=22 de agosto 2019}}</ref> Estes cambios estaban previstos para a súa introdución na tempada {{F1|2021}}, cos equipos desenvolvendo os seus coches ao longo de {{F1|2020}}. Non obstante, a introdución da normativa atrasouse ata o campionato de 2022 en resposta á [[pandemia da COVID-19]].<ref name="19 chassis">{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2020/03/20/formula-1s-new-regulations-delayed-until-2022/|title=Formula 1's new regulations delayed until 2022|first=Daniel|last=Herrero|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|publisher=[[Speedcafe]]|date=20 de marzo de 2020|access-date=20 de marzo de 2020}}</ref> Unha vez anunciado o atraso, prohibiuse aos equipos realizar calquera desenvolvemento dos seus coches do 2022 durante o ano natural do 2020.<ref>{{Cita web|título=F1 rule changes approved amid coronavirus disruption|url=https://federalnewsnetwork.com/sports-news/2020/03/f1-rule-changes-approved-amid-coronavirus-disruption/|páxina-web=Federal News Network|data=2020-03-31|data-acceso=2022-02-01|lingua=en-US|apelidos=Pugmire|nome=Jerome}}</ref> Consultouse aos pilotos sobre o desenvolvemento da nova normativa técnica,<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2019/06/25/f1-keen-to-work-with-drivers-on-new-rules/|title=F1 keen to work with drivers on new rules|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=25 de xuño de 2019|access-date=25 de xuño de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629160345/https://www.speedcafe.com/2019/06/25/f1-keen-to-work-with-drivers-on-new-rules/|archive-date=29 de xuño de 2019}}</ref> que fixóse deliberadamente restritiva para evitar que os equipos desenvolvan deseños radicais que limiten a capacidade dos pilotos para adiantarse.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/144874/2021-rules-restrictive-to-prevent-racing-limitations|title=2021 Formula 1 rules made restrictive to prevent racing limitations|first=Jonathan|last=Noble|work=[[Autosport]]|date=19 de xullo de 2019|access-date=19 de xullo de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190718205841/https://www.autosport.com/f1/news/144874/2021-rules-restrictive-to-prevent-racing-limitations|archive-date=18 de xullo de 2019}}</ref> A FIA creou un grupo de traballo especializado, ou comité de enxeñeiros, encargado de identificar e pechar as lagoas na normativa antes da súa publicación. A eliminación das lagoas impedirá, en teoría, que un equipo teña un coche dominante e, á súa vez, permitirá unha competición máis estreita en toda a pista ao tempo que mellorará a estética dos coches. Esta filosofía foi un dos principais obxectivos da nova normativa.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/144890/f1-creates-aero-group-to-find-2021-rules-loopholes|title=F1 creates aero group to find 2021 loopholes in same way teams try|first=Jonathan|last=Noble|work=[[Autosport]]|date=19 de xullo de 2019|access-date=20 de xullo de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719185544/https://www.autosport.com/f1/news/144890/f1-creates-aero-group-to-find-2021-rules-loopholes|archive-date=19 de xullo de 2019}}</ref> ==== Aerodinámica e carrozaría ==== A normativa técnica reintroducirá o uso de [[Efecto solo (coches) | efecto solo]] por primeira vez desde que prohibíronse nos anos 80.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/144841/f1-commits-to-reintroducing-ground-effect-for-2021|title=F1 commits to reintroducing ground effect aero concept with '21 rules|first=Jonathan|last=Noble|work=[[Autosport|autosport.com]]|publisher=[[Motorsport Network]]|date=17 de xullo de 2019|access-date=17 de xullo de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190717035841/https://www.autosport.com/f1/news/144841/f1-commits-to-reintroducing-ground-effect-for-2021|archive-date=17 de xullo de 2019}}</ref> {{efn | O efecto chan xa se permitiu ata a tempada {{F1|1983}} cando o concepto prohibiuse por preocupacións sobre o aumento da velocidade en curva e deseños de automóbiles radicais como o [[Brabham BT46B]] "coche ventilador".}} Isto coincidirá cunha simplificación da carrozaría dos coches, facendo da parte inferior do coche a principal fonte de agarre aerodinámico. Con isto preténdese reducir as turbulencias de aire no ronsel dos coches para permitir aos pilotos seguirse máis de preto, mantendo un nivel similar de carga aerodinámica en comparación cos anos anteriores. Outros cambios na aerodinámica están destinados a limitar a capacidade dos equipos para controlar o fluxo de aire ao redor das rodas dianteiras e reducir aínda máis a estela aerodinámica dos coches.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2019/07/19/f1-rubbishes-cookie-cutter-2021-design-concerns/|title=F1 rubbishes cookie cutter 2021 design concerns|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=19 de xullo de 2019|access-date=20 de xullo de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190721111730/https://www.speedcafe.com/2019/07/19/f1-rubbishes-cookie-cutter-2021-design-concerns/|archive-date=21 de xullo de 2019}}</ref> Isto inclúe a eliminación de deflectores, os complexos dispositivos aerodinámicos que manipulan o fluxo de aire ao redor do corpo do coche.<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.tech-tuesday-whats-been-banned-under-the-2021-rules.50NPTzQjbIbIj5hXkhVVNw.html|title=Tech Tuesday: What's been banned under the 2021 rules|date=12 de novembro de 2019|website=formula1.com|publisher=[[Formula One Administration]]|access-date=8 de decembro de 2019}}</ref> simplificarase a á frontal e as placas traseiras, reducindo o número e a complexidade dos elementos aerodinámicos. A á dianteira tamén debe conectarse directamente coa punta do morro a diferenza dos deseños anteriores a 2022 onde a á podía conectarse ao morro mediante soportes para crear un espazo baixo o monocasco, fomentando así o fluxo de aire debaixo do coche a través da superficie máis grande da á e do aumento da altura do morro. As ás traseiras serán máis anchas e montadas máis altas que en anos anteriores, con restricións adicionais para limitar a capacidade dos equipos de usar os gases de escape do coche para xerar carga aerodinámica e requirirase revestir a carrozría de goma para minimizar o risco de que os compoñentes se rompan nos coches, para minimizar o risco de bandeiras amarelas nun sector, coches de seguridade e paradas. As cifras publicadas polo grupo de traballo revelaron que, cando un coche coas especificacións de {{F1|2019}} seguía a outro coche só tiña o 55% dos seus niveis normais de carga aerodinámica dispoñible, un coche coas especificacións de 2022 que seguise a outro coche tería ata o 86% dos seus niveis normais de carga aerodinámica.<ref name="autosport youtube">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=hk-JKrs0rrc|title=F1's 2021 rule changes: 10 things you need to know|via=[[YouTube|youtube.com]]|work=[[Autosport|autosport.com]]|publisher=[[Motorsport Network]]|access-date=24 de decembro de 2019}}</ref> Os equipos restrinxiranse aínda máis no número de melloras aerodinámicas que poden introducir no coche, tanto durante o fin de semana de carreira como durante o campionato. Estas regras introducíronse para reducir aínda máis os custos da competición.<ref name="2021 explained">{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.2021-f1-rules-the-key-changes-explained.2dCtCkxNofk20K1B4rJwTk.html|title=2021 F1 rules: The Key Changes Explained |website=formula1.com|publisher=[[Formula One Administration]]|access-date=24 de decembro de 2019}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.formula1.com/en/latest/article.fia-approve-raft-of-f1-rule-changes-for-2020-and-2021.2FbZjY6Aa16fUs4a03PTh7.html |title=FIA approve raft of F1 rule changes for 2020 and 2021 |date=31 de marzo de 2020 |access-date=8 de abril de 2020}}</ref> Tras a decisión de atrasar a normativa de 2021 a 2022, o desenvolvemento aerodinámico dos coches prohibúse desde o 28 de marzo ata finais de 2020. ==== Unidades de potencia ==== Os debates sobre a normativa sobre motores de 2021 comezaron en 2017 e finalizáronse en maio de 2018.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2018/04/14/may-deadline-2021-f1-engine-regulations/|title=May deadline for 2021 F1 engine regulations|first=Dan|last=Herrero|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=14 de abril de 2018|access-date=9 de maio de 2018}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2018/05/04/ferrari-encouraged-change-f1-attitude/|title=Ferrari 'encouraged' by change in F1 attitude|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=4 de maio de 2018|access-date=9 de maio de 2018}}</ref> A normativa proposta consistía en eliminar a [[Recuperación de calor residual | Unidade de recuperación de calor]] ({{nowrap | MGU-H}}) para simplificar a tecnoloxía empregada no motor mentres aumenta o límite máximo de revolucións en 3000 [[rpm]].<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/135942/f1-losing-mguh-a-backwards-step--mercedes|title=F1 removing MGU-H for 2021 engines a 'backwards step' - Mercedes|first=Scott|last=Mitchell|work=[[Autosport]]|date=11 de maio de 2018|access-date=11 de maio de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327195849/https://www.autosport.com/f1/news/135942/f1-losing-mguh-a-backwards-step--mercedes|archive-date=27 de marzo de 2019}}</ref> Outras propostas alcumadas como "plug-and-play" verían aos fornecedores de motores obrigados pola normativa a facer os compoñentes individuais dos motores compatibles universalmente, permitindo aos equipos obter os seus compoñentes de múltiples provedores.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2017/11/01/formula-1-unveils-2021-engine-plans/|title=Formula 1 unveils 2021 engine plans|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=1 de novembro de 2017|access-date=9 de maio de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171107131517/https://www.speedcafe.com/2017/11/01/formula-1-unveils-2021-engine-plans/|archive-date=7 de novembro de 2017}}</ref> Os fabricantes tamén estarán suxeitos a unha regulación similar sobre os materiais dispoñibles comercialmente xa que os construtores de chasis estaran suxeitos a partir de 2021. As propostas deseñáronse para simplificar a tecnoloxía dos motores e facer o deporte máis atractivo para os novos participantes.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2018/05/23/fia-boss-wants-simpler-f1-engines/|title=FIA boss wants simpler F1 engines|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=23 de maio de 2018|access-date=23 de maio de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821014616/https://www.speedcafe.com/2018/05/23/fia-boss-wants-simpler-f1-engines/|archive-date=21 de agosto det 2019}}</ref> Non obstante, como ningún novo provedor de unidades de potencia se comprometeu para entrar no deporte a partir de 2021, os provedores existentes propuxeron manter a fórmula da unidade de potencia existente nun intento de reducir os custos globais de desenvolvemento.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/137319/f1-manufacturers-push-back-on-2021-changes|title=F1 manufacturers push back on 2021 engine proposals|last=Cooper|first=Adam|date=10 de xullo de 2018|work=[[Autosport]]|access-date=10 de xullo de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180718115959/https://www.autosport.com/f1/news/137319/f1-manufacturers-push-back-on-2021-changes|archive-date=18 de xullo de 2018}}</ref> O sistema de cotas dos compoñentes da unidade de potencia continuará en 2021, recibindo os equipos un número limitado de compoñentes individuais que se poden usar antes de incorrer nunha penalización. O sistema de escape engadirase á lista de compoñentes, cos equipos autorizados a usar un máximo de seis ao longo do campionato.<ref name="2021 explained"/> ==== Compoñentes estandarizados ==== O deporte pretende introducir unha serie de compoñentes estandarizados a partir de 2022, coa normativa que prevé que os compoñentes estándar estean en vigor ata 2024. Estes compoñentes normalizados inclúen a caixa de cambios e o sistema de combustible.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/141610/f1-teams-will-use-standard-gearbox-from-2021|title=FIA issues tender for standard F1 gearbox supplier from 2021 season|first=Adam|last=Cooper|work=[[Autosport]]|date=19 de febreiro de 2019|access-date=19 de febreiro de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190926220647/https://www.autosport.com/f1/news/141610/f1-teams-will-use-standard-gearbox-from-2021|archive-date=26 de setembro de 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/143528/fia-releases-another-f1-standard-parts-tender|title=FIA releases new standard parts tender for key F1 fuel system parts|first=Adam|last=Cooper|work=[[Autosport]]|date=20 de maio de 2019|access-date=20 de maio de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190520205322/https://www.autosport.com/f1/news/143528/fia-releases-another-f1-standard-parts-tender|archive-date=20 de maio de 2019}}</ref> Algúns compoñentes aerodinámicos, como a bandexa que se atopa na parte dianteira do chan do coche, tamén se normalizarán para restrinxir a capacidade dos equipos para desenvolver a área e gañar unha vantaxe competitiva. <ref name = "autosport youtube"/> As pezas individuais clasificaranse agora como un xeito de aclarar as regras que as rodean: <ref name = "autosport youtube"/> * "Pezas listadas" refírese ás pezas do coche que os equipos están obrigados a deseñar por se mesmos. * "Pezas estándar" é o nome que reciben as pezas do coche que deben empregar todos os equipos, incluídas as pinas e os equipos empregados nas paradas en boxes. * As "pezas transferibles" son pezas que un equipo pode desenvolver e vender a outro equipo, como a caixa de cambios e o embrague. * As "pezas prescritas" son pezas que os equipos están obrigados a desenvolver segundo un conxunto de regulamentos prescritivos. As pezas prescritas inclúen pasos de roda e aerodinámica de rodas. * As "pezas de código aberto" poden ser desenvolvidas colectivamente por equipos e vendidas aos clientes. Os volantes e o mecanismo DRS están listadas como pezas de código aberto. O sistema de categorización de pezas introduciuse para permitir a liberdade de deseño xa que a revisión da normativa aerodinámica era moi prescritiva.<Ref name = "autosport youtube" /> ==== Pneumáticos ==== O campionato pasará de rodas de 13 polgadas (33 cm.) a 18 polgadas (45´7 cm.). Orixinalmente propúxose que se prohibirá o uso de mantas eléctricas deseñadas para quentar os pneumáticos e manter os pneumáticos á temperatura de funcionamento óptima mentres non se usan<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2018/07/21/f1-to-run-bigger-wheels-ban-tyre-warmers/|title=F1 to run bigger wheels, ban tyre warmers|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=21 de xullo de 2018|access-date=21 de xullo de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821025147/https://www.speedcafe.com/2018/07/21/f1-to-run-bigger-wheels-ban-tyre-warmers/|archive-date=21 de agosto de 2019}}</ref> aínda que esta decisión foi posteriormente anulada logo da oposición do fornecedor de pneumáticos [[Pirelli]].<ref>{{Cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/146522/f1-2021-tyre-blanket-ban-decision-reversed|title=Decision to ban tyre blankets from F1 for 2021 reversed|last=Cooper|first=Adam|website=[[Autosport|autosport.com]]|publisher=[[Motorsport Network]]|access-date=2019-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20191012012519/https://www.autosport.com/f1/news/146522/f1-2021-tyre-blanket-ban-decision-reversed|archive-date=12 de outubro de 2019}}</ref> Os quentadores de pneumáticos pasarán a converterse nun equipo estandarizado, e todos os equipos deberán usar o mesmo produto co fin de eventualmente eliminalos por completo.{{cita necesaria | data = novembro de 2019}} ===Normas deportivas=== ====Sistema de puntos Sprint e eventos==== Despois de probarse por primeira vez baixo o nome de "clasificación ao sprint" en {{F1|2021}}, o formato volveu tamén para este campionato co nome cambiado a "sprint". O formato de fin de semana non cambiará desde 2021 e correráse nos Grandes premios de [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|Emilia Romaña]], [[Gran Premio de Austria de 2022|Austria]] e [[Gran Premio do Brasil de 2022|São Paulo]] con puntos agora concedidos aos oito primeiros clasificados en lugar dos tres primeiros clasificados, como foi o caso de {{f1|2021}}. A diferenza da tempada anterior, o piloto que marca o mellor tempo na cualificación acreditarase como o polesitter oficial, sendo o gañador do sprint o que ten dereito a comezar o Gran Premio desde o primeiro lugar na grella.<ref name="sprint">{{cite web|title=Formula 1 to hold three Sprint events in 2022 – with more points on offer|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-to-hold-three-sprint-events-in-2022-with-more-points-on-offer.4UXmrMDm6We04ZFlW0Ieo9.html|website=www.formula1.com|publisher=Formula One|access-date=14 de febreiro de 2022}}</ref> ==== Sistema de puntos para carreiras acurtadas ==== Tras a polémica sobre a concesión de puntos no [[Gran Premio de Bélxica de 2021]], modificáronse os criterios necesarios para a concesión de puntos por eventos sen completar. O requisito, pendente de aprobación polo [[Consello Mundial de Automobilismo da FIA]], cambiouse de xeito que:<ref>{{cite news|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.f1-commission-approves-changes-to-sporting-regulations-regarding-points-for.10aFBCNICC0dajLVnOAzia.html|title=F1 Commission approves changes to Sporting Regulations regarding points for shortened races|website=formula1|date=14 de febreiro de 2022|access-date=14 de febreiro de 2022}}</ref> *Non se outorgarán puntos a non ser que se completaran un mínimo de dúas voltas baixo as condicións de [[Fórmula 1#Bandeiras|bandeira verde]]. *Se se completan máis de dúas voltas, pero menos do 25% da distancia da carreira programada, outorgaranse puntos sobre unha base de 6–4–3–2–1 aos 5 primeiros. *Se se completa entre o 25% e o 50% da distancia da carreira programada, outorgaranse puntos de 13–10–8–6–5–4–3–2–1 aos 9 primeiros. *Se se completa entre o 50% e o 75% da distancia da carreira programada, outorgaranse puntos de 19–14–12–9–8–6–5–3–2–1 aos 10 primeiros. *Se se completa máis do 75% da distancia da carreira programada, outorgaranse puntos completos. Os criterios anteriores estiveron en vigor durante máis de 40 anos antes do cambio, modificando a última vez entre a tempada de Fórmula Un de {{f1|1977}} e a tempada de {{f1|1980}}.<ref>{{cite web |last1=Cooper |first1=Adam |title=How a 40-year-old rule turned F1 on its head at Spa |url=https://www.autosport.com/f1/news/how-a-40-year-old-rule-turned-f1-on-its-head-at-spa/6658250/ |website=Autosport.com |publisher=Motorsport Network |access-date=1 de setembro de 2021}}</ref> ====Procedemento de seguridade do coche==== Á luz da polémica arredor do coche de seguridade no [[Gran Premio de Abu Zabi de 2021]], modificáronse os procedementos para o reinicio do coche de seguridade. En lugar de agardar ata a volta despois de que o último coche se desdobre do líder, o coche de seguridade retirarase agora unha volta despois de que se dea a instrución de que os coches que se atopan en voltas poden desdobrarse.<ref>{{cite web |last1=Smith |first1=Luke |title=FIA makes rule tweak to streamline F1 safety car restart process |url=https://www.autosport.com/f1/news/fia-makes-rule-tweak-to-streamline-f1-safety-car-restart-process/8289311/ |website=Autosport |publisher=Motorsport Network |access-date=18 de febreiro de 2022}}</ref> ==== Elección do pneumático ==== Descartouse a norma que estaba en vigor desde {{F1|2014}}, que obrigaba aos pilotos a comezar a carreira cos pneumáticos que utilizaron para marcar o seu mellor tempo na cualificación. Todos os pilotos terán agora libre elección de pneumáticos para a saída no Gran Premio o domingo en todos os eventos.<ref>{{cite web |last1=Smith |first1=Luke |title=F1 regulations update confirms removal of Q2 tyre rule |url=https://www.motorsport.com/f1/news/f1-rules-update-confirms-removal-of-q2-tyre-rule/8313003/ |website=www.motorsport.com |publisher=Motorsport Network |access-date=19 de febreiro de 2022}}</ref> === Pneumáticos === A categoría cambiará ao uso de pneumáticos de 18 polgadas en lugar dos actuais de 13 polgadas. Inicialmente propúxose que se prohiba o uso de quentadores de pneumáticos (cobertas eléctricas deseñadas para manter os pneumáticos a temperatura óptima de funcionamento cando non están en uso) pero esta decisión reverteuse tras a forte oposición do fornecedor de pneumáticos, [[Pirelli]].<ref>{{citar web|url=https://www.autosport.com/f1/news/146522/f1-2021-tyre-blanket-ban-decision-reversed|título=Decision to ban tyre blankets from F1 for 2021 reversed|apelido=Cooper|nome=Adam|website=Autosport.com|lingua=en|dataacceso=1 de maio de 2020}}</ref> Pola contra, os quentadores de pneumáticos converteranse en equipos estandarizados con todos os equipos utilizando o mesmo produto co obxectivo de eventualmente eliminalos por completo. {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align:center;" |+ Compostos de pneus fornecidos por Pirelli para a tempada de 2022 da Fórmula 1 |- !Nome do composto!!colspan="3"| Cor !! Banda de rodamento !! Condicións !! Nome oficial !! Aderencia !! Lonxevidade |- ! scope="row" rowspan="3"| Brando | bgcolor="#F20704" style="color:white" rowspan="3"| Vermello |rowspan="3"| [[Ficheiro:F1 tire Pirelli PZero Red 18.svg|50px]] |C3 |rowspan="3"| Slick<br />{{Small|(P Zero™)}} |rowspan="3"| Seco |rowspan="3"| Brando |rowspan="3"| Moi alta |rowspan="3"| Moi baixa |- |C4 |- |C5 |- ! scope="row" rowspan="3"| Medio | bgcolor="#FACA08" rowspan="3"| Amarelo | rowspan="3"|[[Ficheiro:F1 tire Pirelli PZero Yellow 18.svg|50px]] |C2 | rowspan="3"| Slick<br />{{Small|(P Zero™)}} | rowspan="3"| Seco | rowspan="3"| Medio | rowspan="3"| Media | rowspan="3"| Media |- |C3 |- |C4 |- ! scope="row" rowspan="3"| Duro | bgcolor="#FFFFFF" rowspan="3"| Branco | rowspan="3"|[[Ficheiro:F1 tire Pirelli PZero White 18.svg|50px]] |C1 | rowspan="3"| Slick<br />{{Small|(P Zero™)}} | rowspan="3"| Seco | rowspan="3"| Duro | rowspan="3"| Moi baixa | rowspan="3"| Moi alta |- |C2 |- |C3 |- ! scope="row"| Intermedio | bgcolor="#029405" style="color:white"| Verde | [[Ficheiro:F1 tire Pirelli Cinturato Green 18.svg|50px]] | I | Sucos<br />{{Small|(Cinturato™)}} | Mollado<br />{{Small|(Auga non estancada)}} | Intermedio | {{n/a}} | {{n/a}} |- ! scope="row" | Chuvia | bgcolor="#078CD1" style="color:white"| Azul | [[Ficheiro:F1 tire Pirelli Cinturato Blue 18.svg|50px]] | W | Sucos<br />{{Small|(Cinturato™)}} | Mollado<br />{{Small|(Auga estancada)}} | Mollado | {{n/a}} | {{n/a}} |} {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size: 85%" |- valign="top" !valign="middle"| Compostos ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAR]]<br />{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|ARA]]<br />{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br />{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br />{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|MIA]]<br />{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br />{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MON]]<br />{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br />{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br />{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br />{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br />{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br />{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br />{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]<br />{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|PBS]]<br />{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br />{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SIN]]<br />{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|JAP]]<br />{{JAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|EUA]]<br />{{EUAb}} ! [[Gran Premio da Cidade do México de 2022|MEX]] <br />{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|SAO]]<br />{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|ABU]]<br />{{AREb}} |- ! Duro |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C1''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C1''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C1 ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |- ! Medio |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C4''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C4''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C4''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C4''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''c3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |- ! Brando |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C3''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C3''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C3''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |- ! Intermedio |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |- ! Chuvia |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |- |} ==Resumo da tempada== ===Pretempada=== Debido ao cambio no regulamento técnico, a Fórmula Un decidiu realizar dúas probas de inverno en dúas pistas diferentes para axudar aos equipos a reunir máis datos sobre os seus novos coches, sendo o [[Circuíto de Barcelona-Catalunya]] en [[Montmeló]] a sede da primeira os días 23 e 25 de febreiro e o [[Circuíto Internacional de Bahrain]] en [[Sakhir]] o que acolleu o segundo os días 10 e 12 de marzo.<ref>{{Cite web |last=Formula 1 |date=2022-01-26 |title=2022 pre-season testing dates in Barcelona and Bahrain confirmed |url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-2022-pre-season-testing-dates-in-barcelona-and-bahrain-confirmed.3ZwPqa2c9GFqg7mFTDubau.html |access-date=2022-02-27 |website=Formula 1 |language=en}}</ref> == Resultados == === Grandes Premios === {| class="wikitable sortable" style="font-size:75%" |- ! # ! [[Gran Premio de Fórmula 1|Gran Premio]] ! ''[[Pole position]]'' ! [[Volta rápida]] ! Piloto gañador ! Segundo posto ! Terceiro posto ! Escudaría gañadora !class="unsortable"| Informe |- !1 |{{BHRb}} [[Gran Premio de Bahrain]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffffbf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |align=center|[[Gran Premio de Bahrain de 2022|Resultados]] |- !2 |{{SAUb}} [[Gran Premio de Arabia Saudita]] |{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|Resultados]] |- !3 |{{AUSb}} [[Gran Premio de Australia]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffffbf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |[[Gran Premio de Australia de 2022|Resultados]] |- !4 |{{ITAb}} [[Gran Premio da Emilia-Romaña]] |{{NEDb}} [[Max Verstappen]]{{efn|Verstappen acadou a [[pole position]] despois da cualificación, e tamén comezou primeiro no Gran Premio despois de quedar primeiro no sprint.}} |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lando Norris]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |align=center|[[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|Resultados]] |- !5 |{{USAb}} [[Gran Premio de Miami]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Miami de 2022|Resultados]] |- !6 |{{ESPb}} [[Gran Premio de España]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |align=center|[[Gran Premio de España de 2022|Resultados]] |- !7 |{{MCOb}} [[Gran Premio de Mónaco]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{GBRb}} [[Lando Norris]] |bgcolor="#ffffbf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |align=center|[[Gran Premio de Mónaco de 2022|Resultados]] |- !8 |{{AZEb}} [[Gran Premio de Acerbaixán]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|Resultados]] |- !9 |{{AZEb}} [[Gran Premio do Canadá]] |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio do Canadá de 2022|Resultados]] |- !10 |{{GBRb}} [[Gran Premio do Reino Unido]] |{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffffbf"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |[[Gran Premio do Reino Unido de 2022|Resultados]] |- !11 |{{AUTb}} [[Gran Premio de Austria]] |{{NEDb}} [[Max Verstappen]]{{efn|[[Max Verstappen]] logrou a pole position despois da cualificación. Tamén comezou a carreira na primeira posición despois de gañar o sprint.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.pole-sitter-verstappen-leads-battling-ferraris-for-sprint-victory-and-p1.20G3tD05Nf7FAV18P8RVQ0.html|title=Pole-sitter Verstappen leads battling Ferraris for Sprint victory and P1 grid spot for the Austrian GP|website=Formula1.com|date=9 July 2022|access-date=9 July 2022}}</ref>}} |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffffbf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |[[Gran Premio de Austria de 2022|Resultados]] |- !12 |{{FRAb}} [[Gran Premio de Francia]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Francia de 2022|Resultados]] |- !13 |{{HUNb}} [[Gran Premio de Hungría]] |{{GBRb}} [[George Russell]] |{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Hungría de 2022|Resultados]] |- !14 |{{BELb}} [[Gran Premio de Bélxica]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de Bélxica de 2022|Resultados]] |- !15 |{{NEDb}} [[Gran Premio dos Países Baixos]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|Resultados]] |- !16 |{{ITAb}} [[Gran Premio de Italia]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de Italia de 2022|Resultados]] |- !17 |{{RUSb}} [[Gran Premio de Singapur]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de singapur de 2022|Resultados]] |- !18 |{{TURb}} [[Gran Premio do Xapón]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio do Xapón de 2022|Resultados]] |- !19 |{{USAb}} [[Gran Premio dos Estados Unidos]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|Resultados]] |- !20 |{{MEXb}} [[Gran Premio de México|Gran Premio da Cidade de México]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de México de 2022|Resultados]] |- !21 |{{BRAb}} [[Gran Premio do Brasil]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio do Brasil de 2022|Resultados]] |- !22 |{{AREb}} [[Gran Premio de Abu Zabi]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|Resultados]] |- |} === Pilotos === Puntuación: os puntos outórganse aos 10 finalistas clasificados. {| class="wikitable" style="font-size:85%; text-align:center" ! Posición | bgcolor="#ffffbf" | &nbsp;'''1º'''&nbsp; | bgcolor="#dfdfdf" | &nbsp;'''2º'''&nbsp; | bgcolor="#ffdf9f" | &nbsp;'''3º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''4º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''5º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''6º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''7º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''8º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''9º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''10º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''[[Volta rápida|VR]]'''&nbsp; |- ! Puntos | bgcolor="#ffffbf" | 25 | bgcolor="#dfdfdf" | 18 | bgcolor="#ffdf9f" | 15 | bgcolor="#dfffdf" | 12 | bgcolor="#dfffdf" | 10 | bgcolor="#dfffdf" | 8 | bgcolor="#dfffdf" | 6 | bgcolor="#dfffdf" | 4 | bgcolor="#dfffdf" | 2 | bgcolor="#dfffdf" | 1 | bgcolor="#dfffdf" | 1{{efn | name = punto de volta rápida | O punto só se concede se o piloto remata a carreira entre os dez primeiros. No caso de que o piloto que acade a volta rápida fose fóra dos dez primeiros, non se outorgará o punto da volta rápida para esa carreira.<ref name=F1-bonus-point>{{Cita web |url=https://www.formula1.com/en/latest/article.bonus-point-to-be-awarded-for-fastest-lap-in-2019.4gwBT6QW1NR1AlrlzAkKSP.html |title=Bonus point to be awarded for fastest lap in 2019 |website=Formula1.com |access-date=12 de marzo de 2019}}</ref><ref name=BBC-bonus-point>{{Cita novas |url=https://www.bbc.co.uk/sport/formula1/47532633 |title=F1 to award point to driver who sets fastest lap in a Grand Prix |last=Benson |first=Andrew |date=11 de marzo de 2019 |work=[[BBC sport]] |access-date=11 de marzo de 2019}}</ref>}} |- !Carreira ao sprint{{Efn|A cualificación ao Sprint tivo lugar no Gran Premio de Emilia Romagna, Austria e no Gran Premio de São Paulo.}} |style="background-color:#ffffbf"|8 |style="background-color:#dfdfdf"|7 |style="background-color:#ffdf9f"|6 |style="background-color:#dfffdf |5 |style="background-color:#dfffdf |4 |style="background-color:#dfffdf |3 |style="background-color:#dfffdf |2 |style="background-color:#dfffdf |1 | | | |} {| |style="vertical-align:top; text-align:center"| {| class="wikitable" style="font-size: 80%" |- valign="middle" ! Pos. ! N.º ! Piloto ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAH]]<br/>{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br/>{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br/>{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|MIA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br/>{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MCO]]<br/>{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br/>{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br/>{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br/>{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br/>{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br/>{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br/>{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]‡<br/>{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br/>{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SGP]]<br/>{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br/>{{XAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br/>{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|BRA]]<br/>{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|QAT]]<br/>{{AREb}} ! Puntos |- ! 1 | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| '''1''' | style="text-align:left" | {{NEDb}} [[Max Verstappen]] | bgcolor="#CFCFFF" | 19† | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1'''''¹ | bgcolor="#FFFFBF" | ''1'' | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFFFBF" | '''1''' | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFDFDF" | '''''2'''''¹ | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | | | | | | | | | ! 258 |- ! 2 | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| '''16''' | style="text-align:left" | {{MCOb}} [[Charles Leclerc]] | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1''''' | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1''''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6² | bgcolor="#DFDFDF" | '''2''' | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | '''4''' | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#FFFFBF" | 1² | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | | | | | | | | | ! 178 |- ! 3 | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| '''11''' | style="text-align:left" | {{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] | bgcolor="#CFCFFF" | 18† | bgcolor="#DFFFDF" | '''4''' | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#DFDFDF" | 2³ | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret⁵ | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | | | | | | | | | ! 173 |- ! 4 |align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| '''63''' | style="text-align:left" | {{GBRb}} [[George Russell]] | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 4⁴ | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | '''3''' | | | | | | | | | ! 158 |- ! 5 | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| '''55''' | style="text-align:left" | {{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret⁴ | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | '''1''' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret³ | bgcolor="#DFFFDF" | ''5'' | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | | | | | | | | | ! 156 |- ! 6 | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| '''44''' | style="text-align:left" | {{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | ''3'' | bgcolor="#FFDF9F" | 3⁸ | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | | | | | | | | | ! 146 |- ! 7 | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| '''4''' | style="text-align:left" | {{GBRb}} [[Lando Norris]] | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3⁵ | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | ''6'' | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | | | | | | | | | ! 76 |- ! 8 | align="center" bgcolor="blue" style="color:black"| '''31''' | style="text-align:left" | {{FRAb}} [[Esteban Ocon]] | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 5⁶ | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | | | | | | | | | ! 58 |- ! 9 | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| '''77''' | style="text-align:left" | {{FINb}} [[Valtteri Bottas]] | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 5⁷ | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 20† | | | | | | | | | ! 46 |- ! 10 | align="center" bgcolor="blue" style="color:black"| '''14''' | style="text-align:left" | {{ESPb}} [[Fernando Alonso]] | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | | | | | | | | | ! 41 |- ! 11 | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| '''20''' | style="text-align:left" | {{nowrap|{{DINb}} [[Kevin Magnussen]]}} | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#DFFFDF" | 9⁸ | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 8⁷ | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | | | | | | | | | ! 22 |- ! 12 | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| '''3''' | style="text-align:left" | {{AUSb}} [[Daniel Ricciardo]] | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 18⁶ | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | | | | | | | | | ! 19 |- ! 13 | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| '''10''' | style="text-align:left" | {{FRAb}} [[Pierre Gasly]] | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | | | | | | | | | ! 16 |- ! 14 | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''5''' | style="text-align:left" | {{ALEb}} [[Sebastian Vettel]] | | | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#CFCFFF" | 17† | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | | | | | | | | | ! 16 |- ! 15 | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| '''47''' | style="text-align:left" | {{ALEb}} [[Mick Schumacher]] | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | align="center" bgcolor="white" style="color:black"| NTS | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | | | | | | | | | ! 12 |- ! 16 | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| 22 |style="text-align:left"| {{JPNb}} [[Yuki Tsunoda]] | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | align="center" bgcolor="white" style="color:black"| NTS | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 19 | | | | | | | | | ! 11 |- ! 17 | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| '''24''' | style="text-align:left" | {{CHNb}} [[Guanyu Zhou]] | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | | | | | | | | | ! 5 |- ! 18 | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''18''' | style="text-align:left" | {{CANb}} [[Lance Stroll]] | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | | | | | | | | | ! 4 |- ! 19 | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| '''23''' | style="text-align:left" | {{THAb}} [[Alexander Albon]] | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 14† | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 18 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | | | | | | | | | ! 3 |- ! 20 | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| '''6''' | style="text-align:left" | {{CANb}} [[Nicholas Latifi]] | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 18 | | | | | | | | | ! 0 |- ! 21 | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''27''' | style="text-align:left" | {{ALEb}} [[Nico Hülkenberg]] | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ! 0 |- ! Pos. ! Nº ! Piloto ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAH]]<br/>{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br/>{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br/>{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|MIA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br/>{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MCO]]<br/>{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br/>{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br/>{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br/>{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br/>{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br/>{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br/>{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]‡<br/>{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br/>{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SGP]]<br/>{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br/>{{XAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br/>{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|BRA]]<br/>{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|QAT]]<br/>{{AREb}} !valign="middle"| [[Sistemas de puntuación da Fórmula 1|Puntos]] |- |} |valign="top"| {{Lenda de resultados do piloto de Fórmula 1}} <span style="font-size:65%">'''Negra''' – Pole<br/> ''Cursiva'' – Volta rápida<br/> † Coches que non terminaron o Gran Premio, pero se clasificaron ao completar máis do 90% da distancia de carreira.<br> ‡ concedéronse metade dos puntosn no Gran Premio de Bélxica xa que completouse menos do 75% da distancia programada debido á intensa choiva. A volta rápida non se concedeu na clasificación final.</span> |} === Construtores === {| |style="vertical-align:top; text-align:center"| {| class="wikitable" style="font-size: 80%" |- valign="middle" ! Pos. ! Construtor ! Nº ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAH]]<br/>{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br/>{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br/>{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br/>{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MCO]]<br/>{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br/>{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br/>{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br/>{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br/>{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br/>{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br/>{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]‡<br/>{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br/>{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SGP]]<br/>{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br/>{{XAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br/>{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|BRA]]<br/>{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|QAT]]<br/>{{AREb}} !valign="middle"| [[Sistemas de puntuación da Fórmula 1|Puntos]] |- !rowspan="2" align="center"| 1 |rowspan="2" align="left"| {{AUTb}} [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| '''1''' | bgcolor="#CFCFFF" | 19† | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#FFFFBF" | 1¹ | bgcolor="#FFFFBF" | ''1'' | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFFFBF" | '''1''' | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFDFDF" | '''''2'''''¹ | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 431 |- |align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| '''11''' | bgcolor="#CFCFFF" | 18† | bgcolor="#DFFFDF" | '''4''' | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#DFDFDF" | 2³ | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret⁵ | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 2 |rowspan="2" align="left"| {{ITAb}} [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |align="center" bgcolor="red" style="color:white"| '''16''' | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1''''' | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1''''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6² | bgcolor="#DFDFDF" | '''2''' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | '''4''' | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#FFFFBF" | 1² | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 334 |- |align="center" bgcolor="red" style="color:white"| '''55''' | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret⁴ | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | '''1''' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret³ | bgcolor="#DFFFDF" | ''5'' | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 3 |rowspan="2" align="left"| {{ALEb}} [[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] |align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| '''44''' | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | 3⁸ | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | | | | | | | | | !rowspan="2"| 304 |- |align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| '''63''' | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 4⁴ | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | '''3''' | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 4 |rowspan="2" align="left"| {{FRAb}} [[Alpine F1 Team|Alpine]] |align="center" bgcolor="blue" style="color:black"| '''14''' | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 99 |- |align="center" bgcolor="blue" style="color:black"| '''31''' | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 5⁶ | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 5 |rowspan="2" align="left"| {{GBRb}} [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] |align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| '''3''' | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 18⁶ | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 95 |- |align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| '''4''' | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3⁵ | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | ''6'' | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 6 |rowspan="2" align="left"| {{SUIb}} [[Alfa Romeo F1|Alfa Romeo]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| '''24''' | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 51 |- | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| '''77''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 5⁷ | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 20† | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 7 |rowspan="2" align="left"| {{USAb}} [[Haas F1 Team|Haas]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |align="center" bgcolor="white" style="color:red"| '''20''' | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#DFFFDF" | 9⁸ | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 8⁷ | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 34 |- |align="center" bgcolor="white" style="color:red"| '''47''' | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | align="center" bgcolor="white" style="color:black"| NTS | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 8 |rowspan="2" align="left"| {{ITAb}} [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| '''10''' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 27 |- | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| '''22''' | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | align="center" bgcolor="white" style="color:black"| NTS | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 19 | | | | | | | | | |- !rowspan="3" align="center"| 9 |rowspan="3" align="left"| {{GBRb}} [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''5''' | | | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#CFCFFF" | 17† | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | | | | | | | | | !rowspan="3"| 19 |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''18''' | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | | | | | | | | | |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''27''' | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 10 |rowspan="2" align="left"| {{GBRb}} [[Williams Grand Prix Engineering|Williams]]-[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| '''6''' | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 18 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 3 |- | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| '''23''' | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 14† | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 18 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | | | | | | | | | |- ! Pos. ! Construtor ! Nº ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAH]]<br/>{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br/>{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br/>{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br/>{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MCO]]<br/>{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br/>{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br/>{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br/>{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br/>{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br/>{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br/>{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]‡<br/>{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br/>{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SGP]]<br/>{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br/>{{XAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br/>{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|BRA]]<br/>{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|QAT]]<br/>{{AREb}} !valign="middle"| [[Sistemas de puntuación da Fórmula 1|Puntos]] |} |valign="top"| {{Lenda de resultados do piloto de Fórmula 1}} <span style="font-size:65%">'''Negra''' – Pole<br/> ''Cursiva'' – Volta rápida<br/> † Coches que non terminaron o Gran Premio, pero se clasificaron ao completar máis do 90% da distancia de carreira.<br> ‡ concedéronse metade dos puntosn no Gran Premio de Bélxica xa que completouse menos do 75% da distancia programada debido á intensa choiva. A volta rápida non se concedeu na clasificación final.</span> |} ==Notas== <references group="N"/> <references group="lower-alpha" /> ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Portal|Fórmula 1}} {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.formula1.com/ Sitio web oficial] {{Campionatos F1}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Campionatos Mundiais de Fórmula 1]] [[Categoría:Deporte en 2022]] srofoujadcqzzw91x5nsgo37f5burlr 6148119 6148101 2022-08-02T09:26:19Z Fendetestas 45576 /* Pilotos */ wikitext text/x-wiki {{actualidade}} {{TempadaF1 |Previo = 2021 |Actual = 2022 |Vindeiro = 2023 }} O '''Campionato Mundial da [[FIA]] de Fórmula 1 de 2022''' será a 73ª tempada de [[Fórmula 1]] organizada pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA).{{efn|Na [[historia da Fórmula 1]], as regulacións da Fórmula 1 presentáronse por primeira vez durante a tempada de Grandes Premio de 1946. Estas adaptáronse para todas as carreiras en 1948, e oraganizáronse oficialmente nun campionato en {{F1|1950}}.}} Está recoñecido pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA), o órgano de goberno internacional do [[automobilismo]], como a máxima clase de competición para [[coches de carreiras de roda aberta | coches de carreiras de rodas aberta]]. O campionato disputarase nunha serie de carreiras, ou [[Fórmula Un # Gran Premio | Grandes Premios]], celebradas en todo o mundo. Equipos e pilotos competirán polo [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Pilotos]] e polo [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Construtores]]. Pilotos e equipos competirán polos títulos de [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Pilotos]] e [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Construtores]] respectivamente. Agárdase que o campionato de 2022 introduza cambios significativos na normativa técnica do deporte. Estes cambios tiñan a intención de introducirse en {{F1 | 2021}}, pero atrasáronse ata 2022 [[Impacto da pandemia COVID-19 nos deportes | en resposta]] á [[pandemia da COVID-19]]. == Equipos e pilotos confirmados == Os seguintes construtores e pilotos están actualmente baixo contrato para competir no Campionato Mundial de 2022. Todos os equipos competirán cos pneumáticos subministrados por [[Pirelli]].<ref>{{cite news|last=Coch|first=Mat|url=https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|title=Pirelli to remain F1 tyre supplier until 2023|date=26 de novembro de 2018|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|access-date=10 de febreiro de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821215821/https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|archive-date=21 de agosto de 2019}}</ref> {| class="wikitable" style="font-size: 85%;" !scope="col"| Equipo !scope="col"| Foto ! scope="col" |[[Lista de escuderías de Fórmula 1|Construtor]] !Chasis !scope="col" nowrap |[[Motores de Fórmula 1|Motores]] !scope="col"|[[Pneumáticos de Fórmula 1|Pneu.]] !scope="col"| Nº !scope="col"|[[Lista de pilotos de Fórmula 1|Pilotos]] ! style="background-color:#f2f3f4"| Roldas |- | rowspan="2" nowrap |{{SUIb}} Alfa Romeo F1 Team [[PKN Orlen|Orlen]] | rowspan="2" |[[Ficheiro:FIA F1 Austria 2022 Nr. 77 Bottas (side 2).jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Alfa Romeo F1|Alfa Romeo]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |[[Alfa Romeo C42|C42]]<ref>{{citar web|data=2022-02-02|título=F1: Alfa Romeo anuncia nome e data de lançamento do carro de 2022|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-alfa-romeo-anuncia-nome-e-data-de-lancamento-do-carro-de-2022/7825311/|access-date=2022-02-11|website=motorsport.uol.com.br}}</ref> | rowspan="2" | Ferrari 066/7 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| 24 | {{CHNb}} [[Guanyu Zhou]] | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| 77 | {{FINb}} [[Valtteri Bottas]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" nowrap |{{ITAb}} Scuderia AlphaTauri | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:Yuki Tsunoda in qualifying for the 2022 British Grand Prix.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|Red Bull]] | rowspan="2" |[[AlphaTauri AT03|AT03]] | rowspan="2" |{{nowrap|Red Bull RBPTH001}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| 10 | {{FRAb}} [[Pierre Gasly]] | align="center"| 1-13 |- | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| 22 | {{JPNb}} [[Yuki Tsunoda]] |align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" |{{FRAb}} [[BWT AG|BWT]] Alpine F1 Team<ref>{{citar web|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-alpine-deve-ter-pintura-azul-e-rosa-por-causa-de-patrocinador/8075803/|título=F1: Alpine deve ter pintura azul e rosa por causa de patrocinador|data=2022-02-11|website=motorsport.uol.com.br|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:FIA F1 Austria 2022 Nr. 14 Alonso (side 2).jpg|150px]] | rowspan="2" | [[Alpine F1 Team|Alpine]]-[[Renault na Fórmula 1|Renault]] | rowspan="2" | [[Alpine A522|A522]] | rowspan="2" |Renault E-Tech RE22<ref>{{cite web|url=https://www.alpinecars.com/en/formula-1/alpine-a522/|title=Alpine A522|website=Alpinecars.com|access-date=21 de febreiro de 2022}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} |align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| 14 |{{Nowrap|{{ESPb}} [[Fernando Alonso]]}} | align="center"| 1-13 |- |align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| 31 |{{FRAb}} [[Esteban Ocon]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan=3|{{GBRb}} Aston Martin [[Aramco]] [[Cognizant]] F1 Team<ref>{{citar web|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-aston-martin-sela-acordo-de-patrocinio-com-aramco/7857480/|título=F1: Aston Martin sela acordo de patrocínio com Aramco|data=2022-02-03|website=motorsport.uol.com.br|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="3" style="text-align:center"|[[Ficheiro:AMR22 at the 2022 British Grand Prix.jpg|150px]] | rowspan=3| [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="3" | [[Aston Martin AMR22|AMR22]] | rowspan="3" | Mercedes-AMG F1 M13 | rowspan="3" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 5 |{{ALEb}} [[Sebastian Vettel]] | align="center"| 3-13 |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 18 | {{CANb}} [[Lance Stroll]] | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 27 | {{ALEb}} [[Nico Hülkenberg]] | align="center"| 1-2 |- | rowspan="2" |{{ITAb}} Scuderia Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"| [[Ficheiro:Ferrari F1-75 in Melbourne.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |[[Ferrari F1-75|F1-75]]<ref>{{citar web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.ferrari-to-call-2022-car-the-f1-75-in-honour-of-first-production-car.1eyDw7IMo3vL1bsWpyssGd.html|título=Ferrari to call 2022 car the F1-75 in honour of first production car|data=2022-02-01|website=Formula 1|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="2" |Ferrari 066/7 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 16 | nowrap="" | {{MCOb}} [[Charles Leclerc]] | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 55 | {{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" |{{USAb}} Haas F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:FIA F1 Austria 2022 Nr. 47 Schumacher.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Haas F1 Team|Haas]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |[[Haas VF-22|VF-22]]<ref name=":0">{{Cite web|date=2021-12-23|title=Haas homologates chassis as Merc fires up for ’22|url=https://racer.com/2021/12/23/haas-homologates-chassis-as-merc-fires-up-for-22/|access-date=2021-12-23|website=RACER|language=en-US}}</ref> | rowspan="2" | Ferrari 066/7 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| 20 | {{DINb}} [[Kevin Magnussen]]<ref>{{Cita web|título=BREAKING: Kevin Magnussen to make sensational F1 return with Haas in 2022 {{!}} Formula 1®|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-kevin-magnussen-to-make-sensational-f1-return-with-haas-in-2022.7m4IFYh7gmD3ZGppbs5f88.html|páxina-web=www.formula1.com|data-acceso=2022-03-09|lingua=en}}</ref> | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| 47 | nowrap | {{ALEb}} [[Mick Schumacher]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" scope="row" nowrap |{{GBRb}} McLaren F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:Lando Norris drives the McLaren MCL36 during the 2022 British Grand Prix..jpg|150px]] | rowspan="2" |[[McLaren]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" |[[McLaren MCL36|MCL36]]<ref>{{Cite web|date=2021-07-03|title=Triple threat|url=https://www.mclaren.com/racing/2021/austrian-grand-prix/triple-threat/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210703085307/https://www.mclaren.com/racing/2021/austrian-grand-prix/triple-threat/|archive-date=3 de xullo de 2021|access-date=2021-07-04|website=[[McLaren|McLaren Racing]]|publisher=[[McLaren|McLaren Racing Ltd.]]|language=en|quote=...xa temos pezas de proba do MCL36 en fabricación, así como compoñentes que requiren un maior prazo de fabricación, como o chasis e a carcasa da caixa de cambios.}}</ref> | rowspan="2" |Mercedes-AMG F1 M13 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} |align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 3 | nowrap | {{AUSb}} [[Daniel Ricciardo]] | align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 4 | {{GBRb}} [[Lando Norris]] | align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" |{{ALEb}} Mercedes-AMG [[Petronas]] F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:2022 Emilia Romagna GP - Mercedes-AMG F1 W13 E Performance of Lewis Hamilton.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | rowspan="2" |{{nowrap|[[Mercedes W13|F1 W13]]}}<ref name=":0">{{Cite web|date=2021-12-23|title=Haas homologates chassis as Merc fires up for ’22|url=https://racer.com/2021/12/23/haas-homologates-chassis-as-merc-fires-up-for-22/|access-date=2021-12-23|website=RACER|language=en-US}}</ref> | rowspan="2" |Mercedes-AMG F1 M13 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 44 | {{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 63 | {{GBRb}} [[George Russell]] |align="center"| 1-13 |- | nowrap rowspan="2" |{{AUTb}} [[Oracle Corporation|Oracle]] Red Bull Racing<ref>{{citar web|título=F1: Red Bull anuncia novo patrocinador para temporada de 2022; veja|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-red-bull-anuncia-novo-patrocinador-para-temporada-de-2022-veja/8023065/|website=motorsport.uol.com.br|data=2022-02-09|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"| [[Ficheiro:2022 Miami GP - Red Bull RB18 of Sergio Pérez.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Red Bull Racing]] | rowspan="2" |[[Red Bull Racing RB18|RB18]]<ref>{{Cite web|title=Horner explains why the Red Bull RB17 will 'never exist'|url=https://racingnews365.com/horner-explains-why-the-red-bull-rb17-will-never-exist|access-date=2021-12-23|website=RacingNews365|language=en}}</ref> | rowspan="2" | {{nowrap|Red Bull RBPTH001}}<ref name="Autosport Red Bull badged Honda engines">{{Cite news|url= https://www.autosport.com/f1/news/hondas-sakura-facility-will-supply-red-bull-f1-engines-in-2022/6624598/ |title= Honda's Sakura facility will supply Red Bull F1 engines in 2022 |last= Smith |first= Luke |date=3 July 2021|access-date= 18 de xullo de 2021 |work= [[Autosport]]}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 1{{efn|[[Max Verstappen]] exerceu o seu dereito a utilizar o número 1 como vixente campión do mundo. O seu número persoal, o 33, segue reservado para el.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.champion-verstappen-to-run-no-1-on-red-bull-in-2022-as-he-reveals.4S83CGt9ewCWlzgYNenbV9.html|title=Champion Verstappen to run No.1 on Red Bull in 2022 as he reveals congratulations from Wolff and Hamilton|website=Formula1.com|date=14 de decembro de 2021|access-date=14 de decembro de 2021}}</ref>}} | nowrap="" |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |align="center"| 1-13 |- | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 11 | nowrap="" | {{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |align="center"| 1-13 |- | rowspan="2" |{{GBRb}} Williams Racing | rowspan="2" style="text-align:center"|[[Ficheiro:Nicholas Latifi drives the Williams FW44 during the 2022 British Grand Prix.jpg|150px]] | rowspan="2" |[[Williams Grand Prix Engineering|Williams]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" |[[Williams FW44|FW44]]<ref>{{citar web|url=https://motorsport.uol.com.br/f1/news/f1-williams-anuncia-quando-revelara-carro-de-2022/7990440/|título=F1: Williams anuncia quando revelará carro de 2022|website=motorsport.uol.com.br|access-date=2022-02-11}}</ref> | rowspan="2" | Mercedes-AMG F1 M13 | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| 6 | nowrap="" |{{CANb}} [[Nicholas Latifi]] |align="center"| 1-13 |- |style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| 23 | nowrap="" | {{THAb}} [[Alexander Albon]] {{efn|[[Alexander Albon]] competíu anteriormente como piloto tailandés. Despois de que a [[Axencia Mundial Antidopaxe]] descubrise que Tailandia "incumpre" o seu código, prohibíu a Tailandia competir en campionatos mundiais, suxeito a unha apelación prevista.<ref>{{Cite web|title=North Korea, Thailand, Indonesia ruled non-compliant by WADA|url=https://www.reuters.com/lifestyle/sports/north-korea-thailand-indonesia-ruled-non-compliant-by-wada-2021-10-07/|website=Reuters|first1=Keating|last1=Steve|first2=Ferris|last2=Ken|date=8 de outubro de 2021|access-date=28 de decembro de 2021}}</ref>}} |align="center"| 1-13 |-class="sortbottom" | colspan="9" style="background-color:#EAECF0;text-align:center" |'''Fonte:'''<ref>{{cite web|url=https://www.fia.com/events/fia-formula-one-world-championship/season-2021/2021-and-2022-fia-formula-one-world |title=2022 FIA Formula One World Championship – Entry List |publisher=[[Fédération Internationale de l'Automobile]] |date=7 de decembro de 2021 |access-date=7 de decembro de 2021}}</ref> |} ===Trocos nos equipos=== [[Honda na Fórmula 1 | Honda]] anunciou que non subministrarían unidades de potencia máis aló de {{F1 | 2021}}.<ref>{{Cite web|title=Honda to quit Formula 1 at the end of 2021 season|url=https://www.motorsport.com/f1/news/honda-exit-2021-red-bull/4885092/?ic_source=home-page-widget&ic_medium=widget&ic_campaign=widget-6|access-date=2 de outubro de 2020|website=www.motorsport.com|language=en}}</ref> A compañía proporcionou unidades de enerxía a [[Scuderia AlphaTauri]] (anteriormente chamada [[Scuderia Toro Rosso]]) desde o {{F1 | 2018}} e a [[Red Bull Racing]] desde o {{F1 | 2019}}.<ref name="AlphaTauri">{{cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/152552/red-bull-alphatauri-to-stay-in-f1-despite-honda-exit|title=Red Bull, AlphaTauri to remain in F1 despite Honda exit at end of '21|author=Adam Cooper|website=Autosport.com|date=2 de outubro de 2020|access-date=3 de outubro de 2020|archive-date=4 de outubro de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201004134301/https://www.autosport.com/f1/news/152552/red-bull-alphatauri-to-stay-in-f1-despite-honda-exit}}</ref> Red Bull Racing asumirá o programa de motores de Honda e o xestionara internamente creando unha nova división chamada [[Red Bull Powertrains Limited]]. A decisión tomouse despois de meter presión aos outros nove equipos para que negociasen unha conxelación do desenvolvemento do motor ata {{f1|2025}}. Red Bull Racing recoñeceu que abandonarían o campionato se non se acordara a conxelación do desenvolvemento de motores xa que carecían da capacidade para desenvolver un novo motor e non estaban dispostos a volver ser clientes de [[Renault na Fórmula 1| Renault]].<ref>{{cite web|url=https://www.speedcafe.com/2021/01/23/marko-red-bull-engine-freeze-demand-not-blackmail/|title=Marko: Red Bull engine freeze demand 'not blackmail'|website=speedcafe.com|author=Daniel Herrero|date=23 de xaneiro de 2021|access-date=23 de xaneiro de 2021|archive-date=23 de xaneiro de 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210123011834/https://www.speedcafe.com/2021/01/23/marko-red-bull-engine-freeze-demand-not-blackmail/}}</ref>{{efn|Segundo a normativa técnica, o provedor de motores que fornece o menor número de equipos con motores está obrigado a fornecer motores a calquera equipo sen provedor. No momento do anuncio de [[Honda na Fórmula 1 | Honda]] da súa retirada, tanto [[Mercedes AMG High Performance Powertrains | Mercedes]] como [[Scuderia Ferrari | Ferrari]] fornecían máis equipos que [[Renault na Fórmula 1 | Renault]] e non estaban dispostos a subministrar motores a [[Red Bull Racing]], deixando a Renault como a única alternativa de Red Bull Racing.<ref>{{cite news|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.red-bull-committed-to-f1-and-evaluating-power-unit-options-following-honda.6L4owdSlMwt0Nmw7tQFX9g.html|title=Red Bull 'committed' to F1 and evaluating power unit options following Honda departure news|date=2 de outubro de 2020|access-date=16 de febreiro de 2021|archive-date=5 de novembro de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201105040429/https://www.formula1.com/en/latest/article.red-bull-committed-to-f1-and-evaluating-power-unit-options-following-honda.6L4owdSlMwt0Nmw7tQFX9g.html}}</ref>|name=|group=}} Panthera Team Asia anunciou a súa intención de unirse á grella en 2022.<ref>{{cite web|url=https://www.motorsport.com/f1/news/panthera-asia-2022-entry-target/4789300/|title=New Asian team still targeting F1 2022 entry|website=[[motorsport.com]]|publisher=Motorsport Network|date=7 de maio de 2020|access-date=7 de maio de 2020}}</ref> O equipo tiña previsto entrar no campionato en {{f1|2021}}, pero viuse obrigado a atrasar os seus plans por mor da [[pandemia da COVID-19]].<ref>{{cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/149322/panthera-team-asia-targets-f1-grid-slot-in-2022|title=Panthera Team Asia targets F1 grid slot in 2022|first1=Luke|last1=Smith|first2=Gary|last2=Watkins|website=[[Autosport|autosport.com]]|publisher=[[Motorsport Network]]|date=7 de maio de 2020|access-date=7 de maio de 2020|archive-date=15 de xaneiro de 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210115191344/https://www.autosport.com/f1/news/149322/panthera-team-asia-targets-f1-grid-slot-in-2022}}</ref> Non obstante, a falta de novas sobre o equipo puxo en dúbida a súa entrada potencial en 2022.<ref>{{Cite web|date=19 de xaneiro de 2021|title=What now for Panthera Team Asia F1 ?|url=https://www.unracedf1.com/what-now-for-panthera-team-asia-f1/|access-date=10 de maio de 2021|website=www.unracedf1.com}}</ref> [[Ficheiro:Formula 1 all over the world-2022.svg|miniatura|upright=1.3|As Nacións programadas para albergar un [[Gran Premio de Fórmula 1]] en 2022 resáltanse en verde, coas localizacións dos circuítos marcadas cun punto negro. As anteriores nacións de acollida móstranse en gris escuro, e os antigos circuítos anfitrións están marcados cun punto branco.]] === Trocos de pilotos === [[Kimi Räikkönen]] anunciou a súa retirada ao final do campionato {{F1|2021}}, rematando a súa carreira na Fórmula Un despois de 19 tempadas.<ref>{{Cite web|title=Raikkonen to retire from Formula 1 at end of 2021 season|url=https://www.motorsport.com/f1/news/kimi-raikkonen-retirement-formula-1-2021/6658463/?fbclid=IwAR0BJMDyY5wYMKS8IGudbOvMH2fqDj7gAVOw9q69NjQc6zpbheQQUhYFTsY|date=1 de setembro de 2021|access-date=1 de setembro de 2021|website=www.motorsport.com}}</ref> O asento de Räikkönen en [[Alfa Romeo F1 | Alfa Romeo Racing]] será cuberto por [[Valtteri Bottas]], que abandonara [[Mercedes-Benz na Fórmula 1| Mercedes]] a finais de 2021. [[George Russell]] substituira a Bottas, abandonando o seu asento en [[Williams Grand Prix Engineering | Williams]] que será cuberto polo ex-piloto de [[Red Bull Racing]] [[Alexander Albon]].<ref>{{Cite web|date=8 de setembro de 2021|title=Williams Racing Confirms Latifi & Albon as 2022 Driver Line Up|url=https://www.williamsf1.com/news/2021/drivers/williams-racing-confirms-latifi-albon-for-2022|access-date=8 de setembro de 2021|website=WilliamsF1.com|language=en}}</ref> O piloto de Fórmula 2 [[Guanyu Zhou]] graduarase na Fórmula Un con Alfa Romeo Racing, en lugar de [[Antonio Giovinazzi]], que deixará o equipo a finais de 2021.<ref>{{Cita web|título=Alfa Romeo confirm Antonio Giovinazzi will leave the team at the end of the season, as Italian announces Formula E switch|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-alfa-romeo-confirm-antonio-giovinazzi-will-leave-the-team-at-the.1kV7SnbnnunYNLFEdWSsfj.html|páxina-web=www.formula1.com|data-acceso=2022-02-01|lingua=en}}</ref> Zhou converteríase no primeiro piloto chinés en competir na Fórmula Un. Nikita Mazepin debía competir orixinalmente conr Haas por segundo ano consecutivo. Tras a [[Invasión rusa de Ucraína de 2022|invasión rusa de Ucraína]] e a cancelación do patrocinio do título de Uralkali, recindíuse o seu contrato.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-haas-to-part-ways-with-nikita-mazepin-with-immediate-effect.nmmqyclyJjFNkPJjQyiyF.html|title=Haas to part ways with Nikita Mazepin 'with immediate effect'|website=Formula1.com|date=5 de marzo de 2022|access-date=5 de marzo de 2022}}</ref> Foi substituído por [[Kevin Magnussen]], quen competiu por última vez en 2020 co mesmo equipo.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-kevin-magnussen-to-make-sensational-f1-return-with-haas-in-2022.7m4IFYh7gmD3ZGppbs5f88.html|title=Kevin Magnussen to make sensational F1 return with Haas in 2022|website=Formula1.com|date=9 de marzo de 2022|access-date=9 de marzo de 2022}}</ref> ====Cambios a media tempada==== Antes do [[Gran Premio de Bahrain de 2022|Gran Premio de Bahrain]], [[Sebastian Vettel]] deu positivo por [[SARS-CoV-2|coronavirus]]. Substituíuno no [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]] o piloto de reserva [[Nico Hülkenberg]], quen correu a última vez no [[Gran Premio de Eifel de 2020]], pilotando para o antigo equipo [[Racing Point F1 Team |Racing Point]].<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-vettel-to-be-replaced-by-hulkenberg-for-2022-bahrain-gp-after.5pgESYwenU9KPErL3MfFRz.html|title=Vettel to be replaced by Hulkenberg for 2022 Bahrain GP after positive Covid test|website=Formula1.com|date=17 de marzo de 2022|access-date=17 de marzo de 2022}}</ref> == Lista de carreiras planificadas == O calendario de 2022 consta de vinte e dous eventos, suxeitos a contrato entre os organizadores das carreiras e o [[Grupo de Fórmula Un]],<ref name="2022 calendar">{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-announces-23-race-calendar-for-2022.2HcIP34fK3Zznx7YZfWL6P.html|title=Formula 1 announces 23-race calendar for 2022|website=www.formula1.com|date=15de outubro de 2021|access-date=15 de outubro de 2021}}</ref> e as normativas permisivas co [[COVID-19]] establecidas polos gobernos locais e o Grupo de Fórmula Un.<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar">{{Cite news|url= https://www.reuters.com/lifestyle/sports/china-absent-record-23-race-2022-formula-one-calendar-2021-10-15/ |title= Chinese GP off F1 calendar for third year in a row |work= [[Reuters]] |last1= Baldwin |first1= Alan |last2= Sarkar |first2= Pritha |last3= Ferris |first3= Ken |date= 15 de outubro de 2021 |access-date= 21 de outubro de 2021 |location= Londres}}</ref> {|class="sortable wikitable" width="650px" style="font-size: 85%;" !data-sort-type="number" |Rolda !Gran Premio !Circuíto !class="unsortable" | Data |- !1 |[[Gran Premio de Bahrain]] |{{BHRb}} [[Circuíto Internacional de Bahrain]], [[Sakhir]] |20 marzo |- !2 |nowrap|[[Gran Premio de Arabia Saudita]] |{{SAUb}} [[Circuíto urbano de Jeddah]], [[Jeddah]] |27 marzo |- !3 |[[Gran Premio de Australia]] |{{AUSb}} [[Circuíto de Albert Park]], [[Melbourne]] |10 abril |- !4 |Nowrap|[[Gran Premio da Emilia-Romaña]] |Nowrap|{{ITAb}} [[Autódromo Enzo e Dino Ferrari|Circuíto de Imola]], [[Imola]] |24 abril |- !5 |[[Gran Premio de Miami]] |nowrap|{{USAb}} [[Autódromo Internacional de Miami]], [[Miami Gardens, Florida]]{{Efn|O [[Autódromo Internacional de Miami]] está pendente da homologación da [[Fédération Internationale de l'Automobile|FIA]] do circuíto.<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" />}} |8 maio |- !6 |[[Gran Premio de España]]{{Efn|O [[Gran Premio de España]] está pendente ao contrato entre os organizadores da carreira e o [[Formula One Group]].<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" />}} |nowrap|{{ESPb}} [[Circuíto de Barcelona-Catalunya]], [[Montmeló]] |22 maio |- !7 |[[Gran Premio de Mónaco]] |{{MCOb}} [[Circuíto de Mónaco]], [[Mónaco]] |29 maio |- !8 |[[Gran Premio de Acerbaixán]] |{{AZEb}} [[Circuíto urbano de Bakú]], [[Bakú]] |12 xuño |- !9 |[[Gran Premio do Canadá]] |{{CANb}} [[Circuíto Gilles Villeneuve]], [[Montréal]] |19 xuño |- !10 |[[Gran Premio do Reino Unido]] |{{GBRb}} [[Circuíto de Silverstone]], [[Silverstone]] |3 xullo |- !11 |[[Gran Premio de Austria]] |{{AUTb}} [[Red Bull Ring]], [[Spielberg, Estiria|Spielberg]] |10 xullo |- !12 |[[Gran Premio de Francia]] |{{FRAb}} [[Circuíto Paul Ricard]], [[Le Castellet]] |24 xullo |- !13 |[[Gran Premio de Hungría]] |{{HUNb}} [[Hungaroring]], [[Mogyoród]] |31 xullo |- !14 |[[Gran Premio de Bélxica]] |{{BELb}} [[Circuíto de Spa-Francorchamps]], [[Stavelot]] |28 agosto |- !15 |[[Gran Premio dos Países Baixos]] |{{NEDb}} [[Circuíto Park Zandvoort]], [[Zandvoort]] |4 setembro |- !16 |[[Gran Premio de Italia]] |{{ITAb}} [[Circuíto de Monza]], [[Monza]] |11 setembro |- !17 |[[Gran Premio de Singapur]]{{Efn|O [[Gran Premio de Singapur]] está pendente ao contrato entre os organizadores da carreira e o [[Formula One Group]].<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" />}} |{{SGPb}} [[Circuíto urbano de Marina Bay]], [[Singapur]] |2 outubro |- !18 |[[Gran Premio do Xapón]] |nowrap|{{JPNb}} [[Circuíto de Suzuka]], [[Suzuka, Mie|Suzuka]] |9 outubro |- !19 |{{Nowrap|[[Gran Premio dos Estados Unidos]]}}{{Efn|O [[Gran Premio dos Estados Unidos]] está pendente ao contrato entre os organizadores da carreira e o [[Formula One Group]].<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" />}} |{{USAb}} [[Circuíto das Américas]], [[Austin, Texas]] |23 outubro |- !20 |[[Gran Premio de México|gran Premio da Cidade de México]] |nowrap|{{MEXb}} [[Autódromo Hermanos Rodríguez]], [[Cidade de México]] |30 outubro |- !21 |[[Gran Premio do Brasil|Gran Premio de São Paulo]] |{{BRAb}} [[Autódromo José Carlos Pace|Circuíto de Interlagos]], [[São Paulo]] |13 novembro |- !22 |[[Gran Premio de Abu Zabi]] |{{AREb}} [[Circuíto de Yas Marina]], [[Abu Zabi]] |20 novembro |- class="sortbottom" |colspan="4" align="bottom" style="background-color:#EAECF0; text-align:center" |'''Fonte:'''<ref name="2022 calendar"/><ref name="BBC Sport 2022 calendar">{{Cite news|url= https://www.bbc.co.uk/sport/formula1/58918353 |title= Chinese Grand Prix: Shanghai race dropped from 2022 F1 calendar |work= [[BBC Sport]] |last= Benson |first= Andrew |date= 15 de outubro de 2021 |access-date= 21 de outubro der 2021}}</ref> |} ===Ampliación e cambios do calendario=== *Os grandes premios de [[Gran Premio de Australia|Australia]], [[Gran Premio de Canadá|Canadá]], [[Gran Premio do Xapón|Xapón]] e [[Gran Premio de Singapur|Singapur]] volven ao calendario despois dunha ausencia de dous anos debido á [[pandemia de COVID-19]].<ref name="2022 calendar"/> *Está previsto que o [[Gran Premio de Miami]] faga o seu debut, e se prevé que a carreira teña lugar no [[Autódromo Internacional de Miami]] en [[Miami Gardens, Florida]].<ref>{{Cite web|date=18 de abril de 2021|title=Miami Grand Prix to join F1 calendar in 2022, with exciting new circuit planned|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.miami-grand-prix-to-join-f1-calendar-in-2022.44Dqc0CfhQzb7bb7MIjkqX.html|access-date=18 de abril de 2021|website=Formula1.com|language=en}}</ref> *Os grandes premios de [[Gran Premio de Portugal|Portugal]], [[Gran Premio de Estiria|Estíria]] e [[Gran Premio de Turquía|Turquía]] non incluíronse na lista de carreiras de 2022 . Estes Grandes Premios engadíronse especificamente ao calendario {{F1|2021}} en resposta á pandemia de COVID-19, para garantir que se puidesen celebrar tantas carreiras como fose posible. *O [[Gran Premio de Qatar]], que debutou no campionato de 2021 no [[Circuíto Internacional de Losail]], non está presente no calendario de 2022. Está previsto que o Gran Premio volva en {{f1|2023}} nun novo circuíto especialmente construído, despois dun parón dun ano durante o cal o país se centraría en acoller o [[Mundial de Fútbol de 2022]].<ref name="2022 calendar"/><ref>{{cite web|last=Cooper|first=Adam|date=30 de setembro de 2021|title=F1 confirms Qatar GP on 2021 calendar as part of long-term deal|url=https://www.autosport.com/f1/news/f1-confirms-qatar-gp-on-2021-calendar-as-part-of-long-term-deal/6678313/|access-date=30 de setembro de 2021|website=Autosport.com|publisher=[[Motorsport Network]]|language=en|quote=Non haberá Gran Premio en {{F1|2022}} xa que o país centrarase en acoller a [[Mundial de Fútbol de 2022|Copa do Mundo da FIFA]] que comezará exactamente un ano despois da primeira carreira de Fórmula Un. O evento volverá entón en {{F1|2023}} nun lugar aínda por confirmar, cun novo circuíto agora en fase de planificación.|archive-url=https://web.archive.org/web/20210930090506/https://www.autosport.com/f1/news/f1-confirms-qatar-gp-on-2021-calendar-as-part-of-long-term-deal/6678313/ |archive-date=30 de setembro de 2021 }}</ref> *O [[Gran Premio da China]] estaba baixo contrato para figurar no calendario de 2022,<ref>{{Cite news|url= https://www.racefans.net/2020/07/21/new-race-deal-to-keep-formula-1-in-china-until-2025/ |title= New race deal to keep Formula 1 in China until 2025 |last1= Rencken |first1= Dieter |last2= Collantine |first2= Keith |work= Race Fans |date= 21 de xullo de 2020 |access-date= 22 de outubro de 2021}}</ref> pero non se incluíu debido ás restricións de viaxes chinesas relacionadas coa pandemia de COVID-19.<ref name="2022 calendar"/><ref name="Reuters F1 calendar" /><ref name="BBC Sport 2022 calendar" /> O Gran Premio regresará no campionato de 2023.<ref>{{Cite web|url= https://www.formula1.com/en/latest/article.f1-extends-chinese-grand-prix-contract-to-2025.3EWPSR02zKJ4ItdLHQtk8u.html |title= F1 extends Chinese Grand Prix contract to 2025 |date= 6 de novembro de 2021 |website=Formula1.com|access-date= 6 de novembro de 2021}}</ref> *O [[Gran Premio de Rusia]] no [[Circuíto de Sochi]], [[Sochi]], que estaba programado para o 25 de setembro como a 17ª proba do campionato, suspendeuse inicialmente do calendario en resposta a [[Invasión rusa de Ucraína de 2022]],<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-statement-on-the-russian-grand-prix.4S39V28GpAH5ESb8LksW0J.html|title=Formula 1 statement on the Russian Grand Prix|website=Formula1.com|date=25 de febreiro de 2022|access-date=25 de febreiro de 2022}}</ref> antes de ser finalmente cancelado.<ref name="Russian Grand Prix cancelled">{{cite web |title=FIA announces World Motor Sport Council decisions in relation to the situation in Ukraine |url=https://www.fia.com/news/fia-announces-world-motor-sport-council-decisions-relation-situation-ukraine |publisher=[[Fédération Internationale de l'Automobile]] |date=1 de marzo de 2022 |access-date=1 de marzo de 2022}}</ref> == Cambios na regulación == === Normativa técnica === O Campionato do Mundo de 2022 deberá revisar a normativa técnica.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2019/06/14/formula-1-delays-presentation-of-2021-regulations/|title=Formula 1 delays presentation of 2021 regulations|first=Daniel|last=Herrero|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=14 de xuño de 2019|access-date=19 de xuño de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190822220535/https://www.speedcafe.com/2019/06/14/formula-1-delays-presentation-of-2021-regulations/|archive-date=22 de agosto 2019}}</ref> Estes cambios estaban previstos para a súa introdución na tempada {{F1|2021}}, cos equipos desenvolvendo os seus coches ao longo de {{F1|2020}}. Non obstante, a introdución da normativa atrasouse ata o campionato de 2022 en resposta á [[pandemia da COVID-19]].<ref name="19 chassis">{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2020/03/20/formula-1s-new-regulations-delayed-until-2022/|title=Formula 1's new regulations delayed until 2022|first=Daniel|last=Herrero|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|publisher=[[Speedcafe]]|date=20 de marzo de 2020|access-date=20 de marzo de 2020}}</ref> Unha vez anunciado o atraso, prohibiuse aos equipos realizar calquera desenvolvemento dos seus coches do 2022 durante o ano natural do 2020.<ref>{{Cita web|título=F1 rule changes approved amid coronavirus disruption|url=https://federalnewsnetwork.com/sports-news/2020/03/f1-rule-changes-approved-amid-coronavirus-disruption/|páxina-web=Federal News Network|data=2020-03-31|data-acceso=2022-02-01|lingua=en-US|apelidos=Pugmire|nome=Jerome}}</ref> Consultouse aos pilotos sobre o desenvolvemento da nova normativa técnica,<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2019/06/25/f1-keen-to-work-with-drivers-on-new-rules/|title=F1 keen to work with drivers on new rules|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=25 de xuño de 2019|access-date=25 de xuño de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629160345/https://www.speedcafe.com/2019/06/25/f1-keen-to-work-with-drivers-on-new-rules/|archive-date=29 de xuño de 2019}}</ref> que fixóse deliberadamente restritiva para evitar que os equipos desenvolvan deseños radicais que limiten a capacidade dos pilotos para adiantarse.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/144874/2021-rules-restrictive-to-prevent-racing-limitations|title=2021 Formula 1 rules made restrictive to prevent racing limitations|first=Jonathan|last=Noble|work=[[Autosport]]|date=19 de xullo de 2019|access-date=19 de xullo de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190718205841/https://www.autosport.com/f1/news/144874/2021-rules-restrictive-to-prevent-racing-limitations|archive-date=18 de xullo de 2019}}</ref> A FIA creou un grupo de traballo especializado, ou comité de enxeñeiros, encargado de identificar e pechar as lagoas na normativa antes da súa publicación. A eliminación das lagoas impedirá, en teoría, que un equipo teña un coche dominante e, á súa vez, permitirá unha competición máis estreita en toda a pista ao tempo que mellorará a estética dos coches. Esta filosofía foi un dos principais obxectivos da nova normativa.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/144890/f1-creates-aero-group-to-find-2021-rules-loopholes|title=F1 creates aero group to find 2021 loopholes in same way teams try|first=Jonathan|last=Noble|work=[[Autosport]]|date=19 de xullo de 2019|access-date=20 de xullo de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719185544/https://www.autosport.com/f1/news/144890/f1-creates-aero-group-to-find-2021-rules-loopholes|archive-date=19 de xullo de 2019}}</ref> ==== Aerodinámica e carrozaría ==== A normativa técnica reintroducirá o uso de [[Efecto solo (coches) | efecto solo]] por primeira vez desde que prohibíronse nos anos 80.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/144841/f1-commits-to-reintroducing-ground-effect-for-2021|title=F1 commits to reintroducing ground effect aero concept with '21 rules|first=Jonathan|last=Noble|work=[[Autosport|autosport.com]]|publisher=[[Motorsport Network]]|date=17 de xullo de 2019|access-date=17 de xullo de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190717035841/https://www.autosport.com/f1/news/144841/f1-commits-to-reintroducing-ground-effect-for-2021|archive-date=17 de xullo de 2019}}</ref> {{efn | O efecto chan xa se permitiu ata a tempada {{F1|1983}} cando o concepto prohibiuse por preocupacións sobre o aumento da velocidade en curva e deseños de automóbiles radicais como o [[Brabham BT46B]] "coche ventilador".}} Isto coincidirá cunha simplificación da carrozaría dos coches, facendo da parte inferior do coche a principal fonte de agarre aerodinámico. Con isto preténdese reducir as turbulencias de aire no ronsel dos coches para permitir aos pilotos seguirse máis de preto, mantendo un nivel similar de carga aerodinámica en comparación cos anos anteriores. Outros cambios na aerodinámica están destinados a limitar a capacidade dos equipos para controlar o fluxo de aire ao redor das rodas dianteiras e reducir aínda máis a estela aerodinámica dos coches.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2019/07/19/f1-rubbishes-cookie-cutter-2021-design-concerns/|title=F1 rubbishes cookie cutter 2021 design concerns|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=19 de xullo de 2019|access-date=20 de xullo de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190721111730/https://www.speedcafe.com/2019/07/19/f1-rubbishes-cookie-cutter-2021-design-concerns/|archive-date=21 de xullo de 2019}}</ref> Isto inclúe a eliminación de deflectores, os complexos dispositivos aerodinámicos que manipulan o fluxo de aire ao redor do corpo do coche.<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.tech-tuesday-whats-been-banned-under-the-2021-rules.50NPTzQjbIbIj5hXkhVVNw.html|title=Tech Tuesday: What's been banned under the 2021 rules|date=12 de novembro de 2019|website=formula1.com|publisher=[[Formula One Administration]]|access-date=8 de decembro de 2019}}</ref> simplificarase a á frontal e as placas traseiras, reducindo o número e a complexidade dos elementos aerodinámicos. A á dianteira tamén debe conectarse directamente coa punta do morro a diferenza dos deseños anteriores a 2022 onde a á podía conectarse ao morro mediante soportes para crear un espazo baixo o monocasco, fomentando así o fluxo de aire debaixo do coche a través da superficie máis grande da á e do aumento da altura do morro. As ás traseiras serán máis anchas e montadas máis altas que en anos anteriores, con restricións adicionais para limitar a capacidade dos equipos de usar os gases de escape do coche para xerar carga aerodinámica e requirirase revestir a carrozría de goma para minimizar o risco de que os compoñentes se rompan nos coches, para minimizar o risco de bandeiras amarelas nun sector, coches de seguridade e paradas. As cifras publicadas polo grupo de traballo revelaron que, cando un coche coas especificacións de {{F1|2019}} seguía a outro coche só tiña o 55% dos seus niveis normais de carga aerodinámica dispoñible, un coche coas especificacións de 2022 que seguise a outro coche tería ata o 86% dos seus niveis normais de carga aerodinámica.<ref name="autosport youtube">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=hk-JKrs0rrc|title=F1's 2021 rule changes: 10 things you need to know|via=[[YouTube|youtube.com]]|work=[[Autosport|autosport.com]]|publisher=[[Motorsport Network]]|access-date=24 de decembro de 2019}}</ref> Os equipos restrinxiranse aínda máis no número de melloras aerodinámicas que poden introducir no coche, tanto durante o fin de semana de carreira como durante o campionato. Estas regras introducíronse para reducir aínda máis os custos da competición.<ref name="2021 explained">{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.2021-f1-rules-the-key-changes-explained.2dCtCkxNofk20K1B4rJwTk.html|title=2021 F1 rules: The Key Changes Explained |website=formula1.com|publisher=[[Formula One Administration]]|access-date=24 de decembro de 2019}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.formula1.com/en/latest/article.fia-approve-raft-of-f1-rule-changes-for-2020-and-2021.2FbZjY6Aa16fUs4a03PTh7.html |title=FIA approve raft of F1 rule changes for 2020 and 2021 |date=31 de marzo de 2020 |access-date=8 de abril de 2020}}</ref> Tras a decisión de atrasar a normativa de 2021 a 2022, o desenvolvemento aerodinámico dos coches prohibúse desde o 28 de marzo ata finais de 2020. ==== Unidades de potencia ==== Os debates sobre a normativa sobre motores de 2021 comezaron en 2017 e finalizáronse en maio de 2018.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2018/04/14/may-deadline-2021-f1-engine-regulations/|title=May deadline for 2021 F1 engine regulations|first=Dan|last=Herrero|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=14 de abril de 2018|access-date=9 de maio de 2018}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2018/05/04/ferrari-encouraged-change-f1-attitude/|title=Ferrari 'encouraged' by change in F1 attitude|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=4 de maio de 2018|access-date=9 de maio de 2018}}</ref> A normativa proposta consistía en eliminar a [[Recuperación de calor residual | Unidade de recuperación de calor]] ({{nowrap | MGU-H}}) para simplificar a tecnoloxía empregada no motor mentres aumenta o límite máximo de revolucións en 3000 [[rpm]].<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/135942/f1-losing-mguh-a-backwards-step--mercedes|title=F1 removing MGU-H for 2021 engines a 'backwards step' - Mercedes|first=Scott|last=Mitchell|work=[[Autosport]]|date=11 de maio de 2018|access-date=11 de maio de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327195849/https://www.autosport.com/f1/news/135942/f1-losing-mguh-a-backwards-step--mercedes|archive-date=27 de marzo de 2019}}</ref> Outras propostas alcumadas como "plug-and-play" verían aos fornecedores de motores obrigados pola normativa a facer os compoñentes individuais dos motores compatibles universalmente, permitindo aos equipos obter os seus compoñentes de múltiples provedores.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2017/11/01/formula-1-unveils-2021-engine-plans/|title=Formula 1 unveils 2021 engine plans|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=1 de novembro de 2017|access-date=9 de maio de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171107131517/https://www.speedcafe.com/2017/11/01/formula-1-unveils-2021-engine-plans/|archive-date=7 de novembro de 2017}}</ref> Os fabricantes tamén estarán suxeitos a unha regulación similar sobre os materiais dispoñibles comercialmente xa que os construtores de chasis estaran suxeitos a partir de 2021. As propostas deseñáronse para simplificar a tecnoloxía dos motores e facer o deporte máis atractivo para os novos participantes.<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2018/05/23/fia-boss-wants-simpler-f1-engines/|title=FIA boss wants simpler F1 engines|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=23 de maio de 2018|access-date=23 de maio de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821014616/https://www.speedcafe.com/2018/05/23/fia-boss-wants-simpler-f1-engines/|archive-date=21 de agosto det 2019}}</ref> Non obstante, como ningún novo provedor de unidades de potencia se comprometeu para entrar no deporte a partir de 2021, os provedores existentes propuxeron manter a fórmula da unidade de potencia existente nun intento de reducir os custos globais de desenvolvemento.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/137319/f1-manufacturers-push-back-on-2021-changes|title=F1 manufacturers push back on 2021 engine proposals|last=Cooper|first=Adam|date=10 de xullo de 2018|work=[[Autosport]]|access-date=10 de xullo de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180718115959/https://www.autosport.com/f1/news/137319/f1-manufacturers-push-back-on-2021-changes|archive-date=18 de xullo de 2018}}</ref> O sistema de cotas dos compoñentes da unidade de potencia continuará en 2021, recibindo os equipos un número limitado de compoñentes individuais que se poden usar antes de incorrer nunha penalización. O sistema de escape engadirase á lista de compoñentes, cos equipos autorizados a usar un máximo de seis ao longo do campionato.<ref name="2021 explained"/> ==== Compoñentes estandarizados ==== O deporte pretende introducir unha serie de compoñentes estandarizados a partir de 2022, coa normativa que prevé que os compoñentes estándar estean en vigor ata 2024. Estes compoñentes normalizados inclúen a caixa de cambios e o sistema de combustible.<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/141610/f1-teams-will-use-standard-gearbox-from-2021|title=FIA issues tender for standard F1 gearbox supplier from 2021 season|first=Adam|last=Cooper|work=[[Autosport]]|date=19 de febreiro de 2019|access-date=19 de febreiro de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190926220647/https://www.autosport.com/f1/news/141610/f1-teams-will-use-standard-gearbox-from-2021|archive-date=26 de setembro de 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/143528/fia-releases-another-f1-standard-parts-tender|title=FIA releases new standard parts tender for key F1 fuel system parts|first=Adam|last=Cooper|work=[[Autosport]]|date=20 de maio de 2019|access-date=20 de maio de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190520205322/https://www.autosport.com/f1/news/143528/fia-releases-another-f1-standard-parts-tender|archive-date=20 de maio de 2019}}</ref> Algúns compoñentes aerodinámicos, como a bandexa que se atopa na parte dianteira do chan do coche, tamén se normalizarán para restrinxir a capacidade dos equipos para desenvolver a área e gañar unha vantaxe competitiva. <ref name = "autosport youtube"/> As pezas individuais clasificaranse agora como un xeito de aclarar as regras que as rodean: <ref name = "autosport youtube"/> * "Pezas listadas" refírese ás pezas do coche que os equipos están obrigados a deseñar por se mesmos. * "Pezas estándar" é o nome que reciben as pezas do coche que deben empregar todos os equipos, incluídas as pinas e os equipos empregados nas paradas en boxes. * As "pezas transferibles" son pezas que un equipo pode desenvolver e vender a outro equipo, como a caixa de cambios e o embrague. * As "pezas prescritas" son pezas que os equipos están obrigados a desenvolver segundo un conxunto de regulamentos prescritivos. As pezas prescritas inclúen pasos de roda e aerodinámica de rodas. * As "pezas de código aberto" poden ser desenvolvidas colectivamente por equipos e vendidas aos clientes. Os volantes e o mecanismo DRS están listadas como pezas de código aberto. O sistema de categorización de pezas introduciuse para permitir a liberdade de deseño xa que a revisión da normativa aerodinámica era moi prescritiva.<Ref name = "autosport youtube" /> ==== Pneumáticos ==== O campionato pasará de rodas de 13 polgadas (33 cm.) a 18 polgadas (45´7 cm.). Orixinalmente propúxose que se prohibirá o uso de mantas eléctricas deseñadas para quentar os pneumáticos e manter os pneumáticos á temperatura de funcionamento óptima mentres non se usan<ref>{{cite news|url=https://www.speedcafe.com/2018/07/21/f1-to-run-bigger-wheels-ban-tyre-warmers/|title=F1 to run bigger wheels, ban tyre warmers|first=Mat|last=Coch|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|date=21 de xullo de 2018|access-date=21 de xullo de 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821025147/https://www.speedcafe.com/2018/07/21/f1-to-run-bigger-wheels-ban-tyre-warmers/|archive-date=21 de agosto de 2019}}</ref> aínda que esta decisión foi posteriormente anulada logo da oposición do fornecedor de pneumáticos [[Pirelli]].<ref>{{Cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/146522/f1-2021-tyre-blanket-ban-decision-reversed|title=Decision to ban tyre blankets from F1 for 2021 reversed|last=Cooper|first=Adam|website=[[Autosport|autosport.com]]|publisher=[[Motorsport Network]]|access-date=2019-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20191012012519/https://www.autosport.com/f1/news/146522/f1-2021-tyre-blanket-ban-decision-reversed|archive-date=12 de outubro de 2019}}</ref> Os quentadores de pneumáticos pasarán a converterse nun equipo estandarizado, e todos os equipos deberán usar o mesmo produto co fin de eventualmente eliminalos por completo.{{cita necesaria | data = novembro de 2019}} ===Normas deportivas=== ====Sistema de puntos Sprint e eventos==== Despois de probarse por primeira vez baixo o nome de "clasificación ao sprint" en {{F1|2021}}, o formato volveu tamén para este campionato co nome cambiado a "sprint". O formato de fin de semana non cambiará desde 2021 e correráse nos Grandes premios de [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|Emilia Romaña]], [[Gran Premio de Austria de 2022|Austria]] e [[Gran Premio do Brasil de 2022|São Paulo]] con puntos agora concedidos aos oito primeiros clasificados en lugar dos tres primeiros clasificados, como foi o caso de {{f1|2021}}. A diferenza da tempada anterior, o piloto que marca o mellor tempo na cualificación acreditarase como o polesitter oficial, sendo o gañador do sprint o que ten dereito a comezar o Gran Premio desde o primeiro lugar na grella.<ref name="sprint">{{cite web|title=Formula 1 to hold three Sprint events in 2022 – with more points on offer|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-to-hold-three-sprint-events-in-2022-with-more-points-on-offer.4UXmrMDm6We04ZFlW0Ieo9.html|website=www.formula1.com|publisher=Formula One|access-date=14 de febreiro de 2022}}</ref> ==== Sistema de puntos para carreiras acurtadas ==== Tras a polémica sobre a concesión de puntos no [[Gran Premio de Bélxica de 2021]], modificáronse os criterios necesarios para a concesión de puntos por eventos sen completar. O requisito, pendente de aprobación polo [[Consello Mundial de Automobilismo da FIA]], cambiouse de xeito que:<ref>{{cite news|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.f1-commission-approves-changes-to-sporting-regulations-regarding-points-for.10aFBCNICC0dajLVnOAzia.html|title=F1 Commission approves changes to Sporting Regulations regarding points for shortened races|website=formula1|date=14 de febreiro de 2022|access-date=14 de febreiro de 2022}}</ref> *Non se outorgarán puntos a non ser que se completaran un mínimo de dúas voltas baixo as condicións de [[Fórmula 1#Bandeiras|bandeira verde]]. *Se se completan máis de dúas voltas, pero menos do 25% da distancia da carreira programada, outorgaranse puntos sobre unha base de 6–4–3–2–1 aos 5 primeiros. *Se se completa entre o 25% e o 50% da distancia da carreira programada, outorgaranse puntos de 13–10–8–6–5–4–3–2–1 aos 9 primeiros. *Se se completa entre o 50% e o 75% da distancia da carreira programada, outorgaranse puntos de 19–14–12–9–8–6–5–3–2–1 aos 10 primeiros. *Se se completa máis do 75% da distancia da carreira programada, outorgaranse puntos completos. Os criterios anteriores estiveron en vigor durante máis de 40 anos antes do cambio, modificando a última vez entre a tempada de Fórmula Un de {{f1|1977}} e a tempada de {{f1|1980}}.<ref>{{cite web |last1=Cooper |first1=Adam |title=How a 40-year-old rule turned F1 on its head at Spa |url=https://www.autosport.com/f1/news/how-a-40-year-old-rule-turned-f1-on-its-head-at-spa/6658250/ |website=Autosport.com |publisher=Motorsport Network |access-date=1 de setembro de 2021}}</ref> ====Procedemento de seguridade do coche==== Á luz da polémica arredor do coche de seguridade no [[Gran Premio de Abu Zabi de 2021]], modificáronse os procedementos para o reinicio do coche de seguridade. En lugar de agardar ata a volta despois de que o último coche se desdobre do líder, o coche de seguridade retirarase agora unha volta despois de que se dea a instrución de que os coches que se atopan en voltas poden desdobrarse.<ref>{{cite web |last1=Smith |first1=Luke |title=FIA makes rule tweak to streamline F1 safety car restart process |url=https://www.autosport.com/f1/news/fia-makes-rule-tweak-to-streamline-f1-safety-car-restart-process/8289311/ |website=Autosport |publisher=Motorsport Network |access-date=18 de febreiro de 2022}}</ref> ==== Elección do pneumático ==== Descartouse a norma que estaba en vigor desde {{F1|2014}}, que obrigaba aos pilotos a comezar a carreira cos pneumáticos que utilizaron para marcar o seu mellor tempo na cualificación. Todos os pilotos terán agora libre elección de pneumáticos para a saída no Gran Premio o domingo en todos os eventos.<ref>{{cite web |last1=Smith |first1=Luke |title=F1 regulations update confirms removal of Q2 tyre rule |url=https://www.motorsport.com/f1/news/f1-rules-update-confirms-removal-of-q2-tyre-rule/8313003/ |website=www.motorsport.com |publisher=Motorsport Network |access-date=19 de febreiro de 2022}}</ref> === Pneumáticos === A categoría cambiará ao uso de pneumáticos de 18 polgadas en lugar dos actuais de 13 polgadas. Inicialmente propúxose que se prohiba o uso de quentadores de pneumáticos (cobertas eléctricas deseñadas para manter os pneumáticos a temperatura óptima de funcionamento cando non están en uso) pero esta decisión reverteuse tras a forte oposición do fornecedor de pneumáticos, [[Pirelli]].<ref>{{citar web|url=https://www.autosport.com/f1/news/146522/f1-2021-tyre-blanket-ban-decision-reversed|título=Decision to ban tyre blankets from F1 for 2021 reversed|apelido=Cooper|nome=Adam|website=Autosport.com|lingua=en|dataacceso=1 de maio de 2020}}</ref> Pola contra, os quentadores de pneumáticos converteranse en equipos estandarizados con todos os equipos utilizando o mesmo produto co obxectivo de eventualmente eliminalos por completo. {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align:center;" |+ Compostos de pneus fornecidos por Pirelli para a tempada de 2022 da Fórmula 1 |- !Nome do composto!!colspan="3"| Cor !! Banda de rodamento !! Condicións !! Nome oficial !! Aderencia !! Lonxevidade |- ! scope="row" rowspan="3"| Brando | bgcolor="#F20704" style="color:white" rowspan="3"| Vermello |rowspan="3"| [[Ficheiro:F1 tire Pirelli PZero Red 18.svg|50px]] |C3 |rowspan="3"| Slick<br />{{Small|(P Zero™)}} |rowspan="3"| Seco |rowspan="3"| Brando |rowspan="3"| Moi alta |rowspan="3"| Moi baixa |- |C4 |- |C5 |- ! scope="row" rowspan="3"| Medio | bgcolor="#FACA08" rowspan="3"| Amarelo | rowspan="3"|[[Ficheiro:F1 tire Pirelli PZero Yellow 18.svg|50px]] |C2 | rowspan="3"| Slick<br />{{Small|(P Zero™)}} | rowspan="3"| Seco | rowspan="3"| Medio | rowspan="3"| Media | rowspan="3"| Media |- |C3 |- |C4 |- ! scope="row" rowspan="3"| Duro | bgcolor="#FFFFFF" rowspan="3"| Branco | rowspan="3"|[[Ficheiro:F1 tire Pirelli PZero White 18.svg|50px]] |C1 | rowspan="3"| Slick<br />{{Small|(P Zero™)}} | rowspan="3"| Seco | rowspan="3"| Duro | rowspan="3"| Moi baixa | rowspan="3"| Moi alta |- |C2 |- |C3 |- ! scope="row"| Intermedio | bgcolor="#029405" style="color:white"| Verde | [[Ficheiro:F1 tire Pirelli Cinturato Green 18.svg|50px]] | I | Sucos<br />{{Small|(Cinturato™)}} | Mollado<br />{{Small|(Auga non estancada)}} | Intermedio | {{n/a}} | {{n/a}} |- ! scope="row" | Chuvia | bgcolor="#078CD1" style="color:white"| Azul | [[Ficheiro:F1 tire Pirelli Cinturato Blue 18.svg|50px]] | W | Sucos<br />{{Small|(Cinturato™)}} | Mollado<br />{{Small|(Auga estancada)}} | Mollado | {{n/a}} | {{n/a}} |} {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size: 85%" |- valign="top" !valign="middle"| Compostos ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAR]]<br />{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|ARA]]<br />{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br />{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br />{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|MIA]]<br />{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br />{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MON]]<br />{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br />{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br />{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br />{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br />{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br />{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br />{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]<br />{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|PBS]]<br />{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br />{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SIN]]<br />{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|JAP]]<br />{{JAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|EUA]]<br />{{EUAb}} ! [[Gran Premio da Cidade do México de 2022|MEX]] <br />{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|SAO]]<br />{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|ABU]]<br />{{AREb}} |- ! Duro |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C1''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C1''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C1 ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FFFFFF" style="color:black"| ''' ''' |- ! Medio |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C4''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C4''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C4''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C2''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C4''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''C3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| '''c3''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |bgcolor="#FACA08" style="color:black"| ''' ''' |- ! Brando |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C3''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C3''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C3''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C5''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| '''C4''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |bgcolor="#F20704" style="color:white"| ''' ''' |- ! Intermedio |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |bgcolor="#029405" style="color:white"| '''I''' |- ! Chuvia |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |bgcolor="#078CD1" style="color:white"| '''W''' |- |} ==Resumo da tempada== ===Pretempada=== Debido ao cambio no regulamento técnico, a Fórmula Un decidiu realizar dúas probas de inverno en dúas pistas diferentes para axudar aos equipos a reunir máis datos sobre os seus novos coches, sendo o [[Circuíto de Barcelona-Catalunya]] en [[Montmeló]] a sede da primeira os días 23 e 25 de febreiro e o [[Circuíto Internacional de Bahrain]] en [[Sakhir]] o que acolleu o segundo os días 10 e 12 de marzo.<ref>{{Cite web |last=Formula 1 |date=2022-01-26 |title=2022 pre-season testing dates in Barcelona and Bahrain confirmed |url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-2022-pre-season-testing-dates-in-barcelona-and-bahrain-confirmed.3ZwPqa2c9GFqg7mFTDubau.html |access-date=2022-02-27 |website=Formula 1 |language=en}}</ref> == Resultados == === Grandes Premios === {| class="wikitable sortable" style="font-size:75%" |- ! # ! [[Gran Premio de Fórmula 1|Gran Premio]] ! ''[[Pole position]]'' ! [[Volta rápida]] ! Piloto gañador ! Segundo posto ! Terceiro posto ! Escudaría gañadora !class="unsortable"| Informe |- !1 |{{BHRb}} [[Gran Premio de Bahrain]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffffbf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |align=center|[[Gran Premio de Bahrain de 2022|Resultados]] |- !2 |{{SAUb}} [[Gran Premio de Arabia Saudita]] |{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|Resultados]] |- !3 |{{AUSb}} [[Gran Premio de Australia]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffffbf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |[[Gran Premio de Australia de 2022|Resultados]] |- !4 |{{ITAb}} [[Gran Premio da Emilia-Romaña]] |{{NEDb}} [[Max Verstappen]]{{efn|Verstappen acadou a [[pole position]] despois da cualificación, e tamén comezou primeiro no Gran Premio despois de quedar primeiro no sprint.}} |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lando Norris]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |align=center|[[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|Resultados]] |- !5 |{{USAb}} [[Gran Premio de Miami]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Miami de 2022|Resultados]] |- !6 |{{ESPb}} [[Gran Premio de España]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |align=center|[[Gran Premio de España de 2022|Resultados]] |- !7 |{{MCOb}} [[Gran Premio de Mónaco]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{GBRb}} [[Lando Norris]] |bgcolor="#ffffbf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |align=center|[[Gran Premio de Mónaco de 2022|Resultados]] |- !8 |{{AZEb}} [[Gran Premio de Acerbaixán]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|Resultados]] |- !9 |{{AZEb}} [[Gran Premio do Canadá]] |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio do Canadá de 2022|Resultados]] |- !10 |{{GBRb}} [[Gran Premio do Reino Unido]] |{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffffbf"|{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |[[Gran Premio do Reino Unido de 2022|Resultados]] |- !11 |{{AUTb}} [[Gran Premio de Austria]] |{{NEDb}} [[Max Verstappen]]{{efn|[[Max Verstappen]] logrou a pole position despois da cualificación. Tamén comezou a carreira na primeira posición despois de gañar o sprint.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.pole-sitter-verstappen-leads-battling-ferraris-for-sprint-victory-and-p1.20G3tD05Nf7FAV18P8RVQ0.html|title=Pole-sitter Verstappen leads battling Ferraris for Sprint victory and P1 grid spot for the Austrian GP|website=Formula1.com|date=9 July 2022|access-date=9 July 2022}}</ref>}} |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffffbf"|{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |[[Gran Premio de Austria de 2022|Resultados]] |- !12 |{{FRAb}} [[Gran Premio de Francia]] |{{MCOb}} [[Charles Leclerc]] |{{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Francia de 2022|Resultados]] |- !13 |{{HUNb}} [[Gran Premio de Hungría]] |{{GBRb}} [[George Russell]] |{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffffbf"|{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfdfdf"|{{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffdf9f"|{{GBRb}} [[George Russell]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |[[Gran Premio de Hungría de 2022|Resultados]] |- !14 |{{BELb}} [[Gran Premio de Bélxica]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de Bélxica de 2022|Resultados]] |- !15 |{{NEDb}} [[Gran Premio dos Países Baixos]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|Resultados]] |- !16 |{{ITAb}} [[Gran Premio de Italia]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de Italia de 2022|Resultados]] |- !17 |{{RUSb}} [[Gran Premio de Singapur]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de singapur de 2022|Resultados]] |- !18 |{{TURb}} [[Gran Premio do Xapón]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio do Xapón de 2022|Resultados]] |- !19 |{{USAb}} [[Gran Premio dos Estados Unidos]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|Resultados]] |- !20 |{{MEXb}} [[Gran Premio de México|Gran Premio da Cidade de México]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de México de 2022|Resultados]] |- !21 |{{BRAb}} [[Gran Premio do Brasil]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio do Brasil de 2022|Resultados]] |- !22 |{{AREb}} [[Gran Premio de Abu Zabi]] | | |bgcolor="#ffffbf"| |bgcolor="#dfdfdf"| |bgcolor="#ffdf9f"| | | align="center" |[[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|Resultados]] |- |} === Pilotos === Puntuación: os puntos outórganse aos 10 finalistas clasificados. {| class="wikitable" style="font-size:85%; text-align:center" ! Posición | bgcolor="#ffffbf" | &nbsp;'''1º'''&nbsp; | bgcolor="#dfdfdf" | &nbsp;'''2º'''&nbsp; | bgcolor="#ffdf9f" | &nbsp;'''3º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''4º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''5º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''6º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''7º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''8º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''9º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''10º'''&nbsp; | bgcolor="#dfffdf" | &nbsp;'''[[Volta rápida|VR]]'''&nbsp; |- ! Puntos | bgcolor="#ffffbf" | 25 | bgcolor="#dfdfdf" | 18 | bgcolor="#ffdf9f" | 15 | bgcolor="#dfffdf" | 12 | bgcolor="#dfffdf" | 10 | bgcolor="#dfffdf" | 8 | bgcolor="#dfffdf" | 6 | bgcolor="#dfffdf" | 4 | bgcolor="#dfffdf" | 2 | bgcolor="#dfffdf" | 1 | bgcolor="#dfffdf" | 1{{efn | name = punto de volta rápida | O punto só se concede se o piloto remata a carreira entre os dez primeiros. No caso de que o piloto que acade a volta rápida fose fóra dos dez primeiros, non se outorgará o punto da volta rápida para esa carreira.<ref name=F1-bonus-point>{{Cita web |url=https://www.formula1.com/en/latest/article.bonus-point-to-be-awarded-for-fastest-lap-in-2019.4gwBT6QW1NR1AlrlzAkKSP.html |title=Bonus point to be awarded for fastest lap in 2019 |website=Formula1.com |access-date=12 de marzo de 2019}}</ref><ref name=BBC-bonus-point>{{Cita novas |url=https://www.bbc.co.uk/sport/formula1/47532633 |title=F1 to award point to driver who sets fastest lap in a Grand Prix |last=Benson |first=Andrew |date=11 de marzo de 2019 |work=[[BBC sport]] |access-date=11 de marzo de 2019}}</ref>}} |- !Carreira ao sprint{{Efn|A cualificación ao Sprint tivo lugar no Gran Premio de Emilia Romagna, Austria e no Gran Premio de São Paulo.}} |style="background-color:#ffffbf"|8 |style="background-color:#dfdfdf"|7 |style="background-color:#ffdf9f"|6 |style="background-color:#dfffdf |5 |style="background-color:#dfffdf |4 |style="background-color:#dfffdf |3 |style="background-color:#dfffdf |2 |style="background-color:#dfffdf |1 | | | |} {| |style="vertical-align:top; text-align:center"| {| class="wikitable" style="font-size: 80%" |- valign="middle" ! Pos. ! N.º ! Piloto ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAH]]<br/>{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br/>{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br/>{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|MIA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br/>{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MCO]]<br/>{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br/>{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br/>{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br/>{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br/>{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br/>{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br/>{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]<br/>{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br/>{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SGP]]<br/>{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br/>{{XAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br/>{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|BRA]]<br/>{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|QAT]]<br/>{{AREb}} ! Puntos |- ! 1 | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| '''1''' | style="text-align:left" | {{NEDb}} [[Max Verstappen]] | bgcolor="#CFCFFF" | 19† | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1'''''¹ | bgcolor="#FFFFBF" | ''1'' | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFFFBF" | '''1''' | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFDFDF" | '''''2'''''¹ | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | | | | | | | | | ! 258 |- ! 2 | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| '''16''' | style="text-align:left" | {{MCOb}} [[Charles Leclerc]] | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1''''' | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1''''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6² | bgcolor="#DFDFDF" | '''2''' | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | '''4''' | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#FFFFBF" | 1² | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | | | | | | | | | ! 178 |- ! 3 | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| '''11''' | style="text-align:left" | {{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] | bgcolor="#CFCFFF" | 18† | bgcolor="#DFFFDF" | '''4''' | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#DFDFDF" | 2³ | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret⁵ | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | | | | | | | | | ! 173 |- ! 4 |align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| '''63''' | style="text-align:left" | {{GBRb}} [[George Russell]] | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 4⁴ | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | '''3''' | | | | | | | | | ! 158 |- ! 5 | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| '''55''' | style="text-align:left" | {{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret⁴ | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | '''1''' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret³ | bgcolor="#DFFFDF" | ''5'' | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | | | | | | | | | ! 156 |- ! 6 | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| '''44''' | style="text-align:left" | {{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | ''3'' | bgcolor="#FFDF9F" | 3⁸ | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | | | | | | | | | ! 146 |- ! 7 | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| '''4''' | style="text-align:left" | {{GBRb}} [[Lando Norris]] | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3⁵ | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | ''6'' | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | | | | | | | | | ! 76 |- ! 8 | align="center" bgcolor="blue" style="color:black"| '''31''' | style="text-align:left" | {{FRAb}} [[Esteban Ocon]] | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 5⁶ | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | | | | | | | | | ! 58 |- ! 9 | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| '''77''' | style="text-align:left" | {{FINb}} [[Valtteri Bottas]] | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 5⁷ | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 20† | | | | | | | | | ! 46 |- ! 10 | align="center" bgcolor="blue" style="color:black"| '''14''' | style="text-align:left" | {{ESPb}} [[Fernando Alonso]] | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | | | | | | | | | ! 41 |- ! 11 | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| '''20''' | style="text-align:left" | {{nowrap|{{DINb}} [[Kevin Magnussen]]}} | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#DFFFDF" | 9⁸ | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 8⁷ | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | | | | | | | | | ! 22 |- ! 12 | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| '''3''' | style="text-align:left" | {{AUSb}} [[Daniel Ricciardo]] | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 18⁶ | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | | | | | | | | | ! 19 |- ! 13 | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| '''10''' | style="text-align:left" | {{FRAb}} [[Pierre Gasly]] | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | | | | | | | | | ! 16 |- ! 14 | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''5''' | style="text-align:left" | {{ALEb}} [[Sebastian Vettel]] | | | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#CFCFFF" | 17† | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | | | | | | | | | ! 16 |- ! 15 | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| '''47''' | style="text-align:left" | {{ALEb}} [[Mick Schumacher]] | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | align="center" bgcolor="white" style="color:black"| NTS | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | | | | | | | | | ! 12 |- ! 16 | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| 22 |style="text-align:left"| {{JPNb}} [[Yuki Tsunoda]] | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | align="center" bgcolor="white" style="color:black"| NTS | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 19 | | | | | | | | | ! 11 |- ! 17 | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| '''24''' | style="text-align:left" | {{CHNb}} [[Guanyu Zhou]] | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | | | | | | | | | ! 5 |- ! 18 | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''18''' | style="text-align:left" | {{CANb}} [[Lance Stroll]] | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | | | | | | | | | ! 4 |- ! 19 | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| '''23''' | style="text-align:left" | {{THAb}} [[Alexander Albon]] | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 14† | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 18 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | | | | | | | | | ! 3 |- ! 20 | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| '''6''' | style="text-align:left" | {{CANb}} [[Nicholas Latifi]] | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 18 | | | | | | | | | ! 0 |- ! 21 | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''27''' | style="text-align:left" | {{ALEb}} [[Nico Hülkenberg]] | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ! 0 |- ! Pos. ! Nº ! Piloto ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAH]]<br/>{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br/>{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br/>{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|MIA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br/>{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MCO]]<br/>{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br/>{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br/>{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br/>{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br/>{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br/>{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br/>{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]<br/>{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br/>{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SGP]]<br/>{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br/>{{XAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br/>{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|BRA]]<br/>{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|QAT]]<br/>{{AREb}} !valign="middle"| [[Sistemas de puntuación da Fórmula 1|Puntos]] |- |} |valign="top"| {{Lenda de resultados do piloto de Fórmula 1}} <span style="font-size:65%">'''Negra''' – Pole<br/> ''Cursiva'' – Volta rápida<br/> † Coches que non terminaron o Gran Premio, pero se clasificaron ao completar máis do 90% da distancia de carreira.<br> ‡ concedéronse metade dos puntosn no Gran Premio de Bélxica xa que completouse menos do 75% da distancia programada debido á intensa choiva. A volta rápida non se concedeu na clasificación final.</span> |} === Construtores === {| |style="vertical-align:top; text-align:center"| {| class="wikitable" style="font-size: 80%" |- valign="middle" ! Pos. ! Construtor ! Nº ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAH]]<br/>{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br/>{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br/>{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br/>{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MCO]]<br/>{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br/>{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br/>{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br/>{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br/>{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br/>{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br/>{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]‡<br/>{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br/>{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SGP]]<br/>{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br/>{{XAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br/>{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|BRA]]<br/>{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|QAT]]<br/>{{AREb}} !valign="middle"| [[Sistemas de puntuación da Fórmula 1|Puntos]] |- !rowspan="2" align="center"| 1 |rowspan="2" align="left"| {{AUTb}} [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| '''1''' | bgcolor="#CFCFFF" | 19† | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#FFFFBF" | 1¹ | bgcolor="#FFFFBF" | ''1'' | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFFFBF" | '''1''' | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFDFDF" | '''''2'''''¹ | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 431 |- |align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| '''11''' | bgcolor="#CFCFFF" | 18† | bgcolor="#DFFFDF" | '''4''' | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#DFDFDF" | 2³ | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | 1 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret⁵ | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 2 |rowspan="2" align="left"| {{ITAb}} [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |align="center" bgcolor="red" style="color:white"| '''16''' | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1''''' | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | '''''1''''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6² | bgcolor="#DFDFDF" | '''2''' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | '''4''' | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#FFFFBF" | 1² | bgcolor="#EFCFFF" | '''Ret''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 334 |- |align="center" bgcolor="red" style="color:white"| '''55''' | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret⁴ | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | bgcolor="#FFFFBF" | '''1''' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret³ | bgcolor="#DFFFDF" | ''5'' | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 3 |rowspan="2" align="left"| {{ALEb}} [[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] |align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| '''44''' | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | 3⁸ | bgcolor="#DFDFDF" | 2 | bgcolor="#DFDFDF" | ''2'' | | | | | | | | | !rowspan="2"| 304 |- |align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| '''63''' | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#DFFFDF" | 4 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 4⁴ | bgcolor="#FFDF9F" | 3 | bgcolor="#FFDF9F" | '''3''' | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 4 |rowspan="2" align="left"| {{FRAb}} [[Alpine F1 Team|Alpine]] |align="center" bgcolor="blue" style="color:black"| '''14''' | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 99 |- |align="center" bgcolor="blue" style="color:black"| '''31''' | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 5⁶ | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 5 |rowspan="2" align="left"| {{GBRb}} [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] |align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| '''3''' | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 18⁶ | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 95 |- |align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| '''4''' | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#FFDF9F" | 3⁵ | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | ''6'' | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 6 |rowspan="2" align="left"| {{SUIb}} [[Alfa Romeo F1|Alfa Romeo]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| '''24''' | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 51 |- | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| '''77''' | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 5⁷ | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 20† | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 7 |rowspan="2" align="left"| {{USAb}} [[Haas F1 Team|Haas]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |align="center" bgcolor="white" style="color:red"| '''20''' | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#DFFFDF" | 9⁸ | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 8⁷ | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 34 |- |align="center" bgcolor="white" style="color:red"| '''47''' | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | align="center" bgcolor="white" style="color:black"| NTS | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 8 |rowspan="2" align="left"| {{ITAb}} [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| '''10''' | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 27 |- | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| '''22''' | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | align="center" bgcolor="white" style="color:black"| NTS | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 19 | | | | | | | | | |- !rowspan="3" align="center"| 9 |rowspan="3" align="left"| {{GBRb}} [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''5''' | | | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#CFCFFF" | 17† | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | | | | | | | | | !rowspan="3"| 19 |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''18''' | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16† | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | | | | | | | | | |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| '''27''' | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |- !rowspan="2" align="center"| 10 |rowspan="2" align="left"| {{GBRb}} [[Williams Grand Prix Engineering|Williams]]-[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| '''6''' | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 14 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 15 | bgcolor="#CFCFFF" | 16 | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 18 | | | | | | | | | !rowspan="2"| 3 |- | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| '''23''' | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 14† | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#CFCFFF" | 18 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#EFCFFF" | Ret | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#CFCFFF" | 13 | bgcolor="#CFCFFF" | 17 | | | | | | | | | |- ! Pos. ! Construtor ! Nº ! [[Gran Premio de Bahrain de 2022|BAH]]<br/>{{BHRb}} ! [[Gran Premio de Arabia Saudita de 2022|SAU]]<br/>{{SAUb}} ! [[Gran Premio de Australia de 2022|AUS]]<br/>{{AUSb}} ! [[Gran Premio da Emilia-Romaña de 2022|EMI]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Miami de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de España de 2022|ESP]]<br/>{{ESPb}} ! [[Gran Premio de Mónaco de 2022|MCO]]<br/>{{MCOb}} ! [[Gran Premio de Acerbaixán de 2022|AZE]]<br/>{{AZEb}} ! [[Gran Premio do Canadá de 2022|CAN]]<br/>{{CANb}} ! [[Gran Premio do Reino Unido de 2022|GBR]]<br/>{{GBRb}} ! [[Gran Premio de Austria de 2022|AUT]]<br/>{{AUTb}} ! [[Gran Premio de Francia de 2022|FRA]]<br/>{{FRAb}} ! [[Gran Premio de Hungría de 2022|HUN]]<br/>{{HUNb}} ! [[Gran Premio de Bélxica de 2022|BEL]]‡<br/>{{BELb}} ! [[Gran Premio dos Países Baixos de 2022|NED]]<br/>{{NEDb}} ! [[Gran Premio de Italia de 2022|ITA]]<br/>{{ITAb}} ! [[Gran Premio de Singapur de 2022|SGP]]<br/>{{SGPb}} ! [[Gran Premio do Xapón de 2022|XAP]]<br/>{{XAPb}} ! [[Gran Premio dos Estados Unidos de 2022|USA]]<br/>{{USAb}} ! [[Gran Premio de México de 2022|MEX]]<br/>{{MEXb}} ! [[Gran Premio de São Paulo de 2022|BRA]]<br/>{{BRAb}} ! [[Gran Premio de Abu Zabi de 2022|QAT]]<br/>{{AREb}} !valign="middle"| [[Sistemas de puntuación da Fórmula 1|Puntos]] |} |valign="top"| {{Lenda de resultados do piloto de Fórmula 1}} <span style="font-size:65%">'''Negra''' – Pole<br/> ''Cursiva'' – Volta rápida<br/> † Coches que non terminaron o Gran Premio, pero se clasificaron ao completar máis do 90% da distancia de carreira.<br> ‡ concedéronse metade dos puntosn no Gran Premio de Bélxica xa que completouse menos do 75% da distancia programada debido á intensa choiva. A volta rápida non se concedeu na clasificación final.</span> |} ==Notas== <references group="N"/> <references group="lower-alpha" /> ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Portal|Fórmula 1}} {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.formula1.com/ Sitio web oficial] {{Campionatos F1}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Campionatos Mundiais de Fórmula 1]] [[Categoría:Deporte en 2022]] g1f1myf1vvra49gdn52qo3kbre6crzu 3 515540 6147610 6147379 2022-08-01T16:18:07Z Lameiro 1822 /* Acuario do Grove */ wikitext text/x-wiki {{Benvida}} Ánimo e a darlle duro. Un saúdo.--[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 9 de xaneiro de 2021 ás 17:23 (UTC) ==Axudas ortográficas== Ola Jockerouac. Asemella que tes algunha dificultade coa [[ortografía]]. Se queres, podes botar man das seguintes ferramentas: *O [http://sli.uvigo.es/corrector/ '''corrector ortográfico en liña de galego'''] do Seminario de Lingüística Informática da [[Universidade de Vigo]].</small> *O [https://addons.mozilla.org/es/firefox/addon/corrector-de-galego/ '''corrector ortográfico de Firefox'''] do [[Proxecto Trasno]].</small> *O [[Wikipedia:Revisor ortográfico|'''revisor ortográfico''']] da [[Galipedia]]: activándoo en: ''[[Especial:Preferencias|Preferencias]] → [[Especial:Preferencias#mw-prefsection-gadgets|Trebellos]] → <u>Navegación</u> → [[Ficheiro:Check mark.png]] '''Ortografía:''' Activar o revisor ortográfico'' &nbsp; <small>(para empregalo é imprescindible [[Especial:Iniciar sesión|acceder ao sistema como usuario rexistrado]])</small>. Tes máis axuda en: '''''[[Axuda:Como mellorar a ortografía|como mellorar a ortografía]]'''''. Moitas grazas, un saúdo e a seguir!--[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]^{[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]} 9 de xaneiro de 2021 ás 23:43 (UTC) ==Prevalencia== Ola Jockerouac. Creaches o artigo [[prevalenza]], que eu entendo que en galego debería ser prevalencia. Fixen un par de pescudas e, se ben non atopei nin prevalencia nin prevalenza, atopei valencia. Miraches prevalenza nalgunha fonte que poida decidirnos por esa forma? Moitas grazas. Para todas as dúbidas que teñas, estou aquí para axudar. Un saúdo. --[[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] <small>[[Conversa Usuario:Xabier Cid| Talk 2 me, please]]</small> 12 de xaneiro de 2021 ás 19:07 (UTC) * Tes razón, fixen a adaptación seguindo o portugués, pero quizais sería mellor redirixilo a prevalencia.--[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 12 de xaneiro de 2021 ás 19:12 (UTC) ==Recoñecemento cando se traduce doutra Wikipedia== Ola Jockerouac. Por favor, ten en conta que os textos da Wikipedia, en tódalas linguas, publícanse baixo [[Wikipedia:Texto da Licenza Creative Commons Recoñecemento-CompartirIgual 3.0|CC BY-SA]], e entre os requirimentos desta licenza está o recoñecemento. Isto quere dicir que cando se traen, traducíndoos, contidos doutras wikipedias, cómpre recoñecer a súa orixe/autoría. Na Wikipedia en galego adoitamos facelo dunha das seguintes dúas maneiras: * A maneira máis doada, e empregada, é deixar constancia '''[[Axuda:Resumo de edición|no cadro ''Resumo'']]'''. Exemplos: ::&rarr; [[Ficheiro:Resumo revisión orixe licenza Galipedia.png|Exemplo de recoñecemento.]] ::&rarr; Esta achega é unha tradución do artigo da Wikipedia en castelán: <nowiki>[[:</nowiki>[[:es:Cristóbal Colón]]<nowiki>]]</nowiki> ::&rarr; Este artigo contén material procedente dos artigos das Wikipedias en inglés e portugués: <nowiki>[[:</nowiki>[[:en:Europa]]<nowiki>]]</nowiki> e <nowiki>[[:</nowiki>[[:pt:Europa]]<nowiki>]]</nowiki> ::&rarr; A primeira edición deste artigo procede da tradución e adaptación do artigo homónimo da Wikipedia en ''lingua_que_sexa'' ::&rarr; Tradución da versión <nowiki>http://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Albert_Einstein&oldid=11330571</nowiki> do artigo da Wikipedia en portugués * Alternativamente ou complementariamente, tamén se pode facer constar '''na páxina de conversa do artigo''', por exemplo empregando o modelo '''{{Tl|Traducido de}}'''. Moitas grazas, un saúdo e a seguir!<!-- Modelo:au-recoñecemento -->--[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]^{[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]} 14 de xaneiro de 2021 ás 08:39 (UTC) == Ana Dopazo González == Boas, o artigo [[Ana Dopazo González]], que creaches ti, ten o marcador de curto de máis, a ver se podes amplialo un pouco máis. Saúdos, [[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 4 de marzo de 2021 ás 09:35 (UTC) ** Estou a procurar información nalgunha fonte escrita porque é case que imposíbel atopar algo desa personalidade na internet. Se tiver algunha fonte agradeceríao --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 16 de marzo de 2021 ás 09:50 (UTC) == Acuario do Grove == Boas noites, Kerouac. No artigo sobre o '''[[acuario do Grove]]''' dis que posúe "''22 tanques que albergan diferentes especies de auga doce e salgada, tiburóns '''e mamíferos mariños'''''". Hai xa anos que non entro no Acuario -creo que desde o ano 2000- pero paréceme imposible que teña tanques con mamíferos mariños. O tamaño das instalacións fai imposible expor estes animais, e a ausencia de calquera mención na web do establecemento reforza a idea de que non forman parte das súas especies. Outra cousa é que teñan (hai anos si que tiñan pero xa non sei se seguirán téndoa agora) un tanque para recuperación de exemplares varados, sexan golfiños, toniñas, lobos mariños ou tartarugas, que levaban alí a ser atendidos polos compañeiros da CEMMA (inimigos acérrimos de cetáceos en catividade), pero eran estancias ocasionais, ata que se recuperaran e eran liberados, ou ata a morte do animal, e non se permitía o acceso ó público a esa sección. Tamén tiñan, e supoño que seguirán alí expostos, esqueletos de cetáceos varias especies de cetáceos e unha reprodución en poliestireno ou resina que fixera un da SGHN de Ferrol. Intentarei confirmar este dato la proxima semana. Mentres tanto, un saúdo, Pedro [[User:Lameiro|Lameiro]] ^{([[User Talk:Lameiro|conversa]])} 31 de xullo de 2022 ás 00:25 (UTC) * Ata onde sei teñen un taque de lontras, que non sei se se poden considerar mamíferos "mariños" pero era ao que me refería. Obviamente non contan con cetáceos pois, como dis, as intalacións non o admiten. Igualmente estou aberto e agradecido coas correccións. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 11:05 (UTC) ** Corrixido, logo, xa que por "mamíferos mariños" entendemos cetáceos e focas. Grazas. Pedro --[[User:Lameiro|Lameiro]] ^{([[User Talk:Lameiro|conversa]])} 1 de agosto de 2022 ás 16:18 (UTC) 4u4o1tvyjyzsthg8n6syh0cwrc35ivj 0 515808 6147511 5938948 2022-08-01T14:04:02Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Samuel George Davis Jr.''', nado en [[Harlem]] o [[8 de decembro|8 de decembro de]] [[1925]] e finado en [[Beverly Hills]] o [[16 de maio|16 de maio de]] [[1990]], máis coñecido como '''Sammy Davis Jr.''', foi un cantante, multiinstrumentista ([[vibráfono]], [[trompeta]] e [[Batería (instrumento musical)|batería]]), [[Danza|bailarín]], [[actor]] e cómico [[Estados Unidos de América|estadounidense]]. Formou parte do [[Paquete de ratos|Rat Pack]] que incluía a [[Frank Sinatra]], [[Dean Martin]], [[Peter Lawford]] e [[Joey Bishop]]. == Traxectoria == === Primeiros anos === Davis naceu en [[Harlem]], [[Nova York]], fillo do artista afroamericano [[Sammy Davis Sr.]] (1900–1988) e da bailarina [[Elvera Sanchez]]. (1905–2000).<ref>{{cita novas|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D03E5DB1239F93BA3575AC0A9669C8B63 |title=Obituary: Elvera Davis, 95, Tap Dancer And Mother of Sammy Davis Jr.|date=8 de setembro de 2000|work=The New York Times|access-date=18 de setembro de 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20180330193938/https://www.nytimes.com/2000/09/08/arts/elvera-davis-95-tap-dancer-and-mother-of-sammy-davis-jr.html?mtrref=web.archive.org&mtrref=web.archive.org |archive-date=2018-03-30}}</ref> Durante a súa vida, Davis afirmou que a súa nai era de [[Porto Rico]] e que nacera en [[San Xoán, Porto Rico|San Xoán]]. Porén, na biografía de 2003 ''In Black and White'', [[Wil Haygood]] escribiu que a nai de Davis nacera en Nova York de pais [[cuba]]nos de orixe afrocubana e española, e que Davis dicía que era de Porto Rico porque temía que o sentimento anticubano faría mal ás vendas.<ref>{{cita novas | title=What Made Sammy Dance? | url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1005947,00.html | work=Time | date=23 de outubro de 2003 | access-date=14 de maio de 2008 | data-arquivo=14 de xaneiro de 2010 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100114161328/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1005947,00.html | url-morta=yes }}</ref><ref name=Haygood516>{{cite book | url = https://archive.org/details/inblackwhitelife00haygo/page/516 | access-date =29 de abril de 2006 | title = In Black and White: The Life of Sammy Davis Junior | first = Wil | last = Haygood | publisher = A. A. Knopf (Random House) | location =Nova York | page = [https://archive.org/details/inblackwhitelife00haygo/page/516 516] | year = 2003 | isbn = 0-375-40354-X }}</ref> Os seus pais formaron unha parella de baile de [[vodevil]]. Durante os seus primeiros tres anos de vida estivo a cargo principalmente da súa avoa. Cando os seus pais se separaron, o seu pai levouno de xira para non perder a custodia. Del e do seu tío, [[Will Mastin]], aprendeu a bailar. Os tres acabaron formando o [[Will Mastin Trio]]. Durante o seu alistamento no exército dos Estados Unidos durante a [[segunda guerra mundial]], Davis foi sometido a graves prexuízos raciais.<ref name="Kashner">{{cita novas|apelidos=Kashner|nome=Sam|título=The Color of Love|url=https://www.vanityfair.com/style/1999/03/sammy-davis-kim-novak-dating|dataacceso= 6 de outubro de 2019|xornal=Vanity Fair|data= setembro de 2013|lingua=en}}</ref> Esta situación conseguiu mitigala polo seu talento artístico, a través da súa participación nun grupo de espectáculos dentro do exército.<ref name=":0">{{cita libro|apelidos=Leigh|nome=Spencer|título=Frank Sinatra: An Extraordinary Life|url=https://books.google.cat/books?id=BBm6CgAAQBAJ&pg=PT153&lpg=PT153&dq=Will+Mastin+Trio++frank+sinatra+1947&source=bl&ots=kAeSJcGNo_&sig=ACfU3U0098opMTLpiWXdyjcTE-0Ha2G81g&hl=ca&sa=X&ved=2ahUKEwjs3LLCxMPqAhXrCWMBHeivAEgQ6AEwAHoECAcQAQ#v=onepage&q=Will%20Mastin%20Trio%20%20frank%20sinatra%201947&f=false|lingua=en|dataacceso=10 de xullo de 2020}}</ref> === Estrela nacente === Despois da guerra, Davis retomou a súa carreira no mundo do entretemento. Continuou a actuar co trío Will Mastin como protagonista, e tamén debutou como solista, cantando en discotecas e gravando gravacións. A súa carreira culminou en 1947 cando o seu trío abriu a representación de [[Frank Sinatra]] (con quen Davis mantivo unha amizade durante toda a vida, cunha colaboración artística constante) no Capitol Theatre de Nova York.<ref name=":0"/> Despois foi de xira con [[Mickey Rooney]]. Unha das súas actuacións chegou aos oídos de [[Decca Records]], que asinou un contrato discográfico con Davis en 1954. Ese mesmo ano, dirixíndose aos Ánxeles, onde gravaba unha banda sonora, Davis sufriu un accidente de tráfico onde resultou ferido grave e perdeu un ollo. Isto obrigouno a usar unha prótese, un [[Prótese ocular|ollo de vidro]], o resto da súa vida.<ref>{{cita web|url=https://abcnews.go.com/Entertainment/jfk-refused-sammy-davis-jr-perform-white-house/story?id=23379345|título=Why JFK Refused to Let Sammy Davis Jr. Perform at White House|dataacceso=10 de xullo de 2020|lingua=en|editorial=ABC News|data=18 de abril de 2014}}</ref> Durante a súa recuperación, reflexionou sobre a súa vida e pouco despois converteuse ao [[xudaísmo]], atopando un terreo común entre a opresión das comunidades negras e xudías.<ref>{{cita web|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,826061,00.html|título=Religion: Jewish Negro|dataacceso=10 de xullo de 2020|lingua=en|editorial=Time|data=1 de febreiro de 1960|data-arquivo=21 de xullo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130721164001/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,826061,00.html|url-morta=yes}}</ref><ref name="biography1">[http://www.biography.com/people/sammy-davis-jr-9268223 Sammy Davis Jr. Biography]. Biography.com. Consultado o 6 de xuño de 2013.</ref> A lesión de Davis non detivo o seu ascenso. En 1955, os seus dous primeiros álbums, ''Starring Sammy Davis Jr.'' e ''Just for Lovers'', foron aclamados pola crítica. O seu éxito comercial levouno a presentacións estelares en [[Las Vegas]] e Nova York, así como actuacións en filmes e programas de televisión, incluíndo ''Anna Lucasta'' (1958, con [[Eartha Kitt]]), ''[[Porgy and Bess (filme de 1959)|Porgy and Bess]]'' (1959, protagonizada por [[Dorothy Dandridge]] e [[Sidney Poitier]]) e ''The Frank Sinatra Show'' (1958). Nesta época, Davis fixo o seu debut en Broadway, protagonizando o exitoso musical ''Mr. Wonderful'', xunto a membros da familia e outra lendaria bailarina, [[Chita Rivera]]. === The Rat Pack e máis alá === En 1960 Davis era unha estrela por dereito propio. Tamén formou parte do lendario Rat Pack, composto por Sinatra, [[Dean Martin]], [[Peter Lawford]] e Joey Bishop. Davis apareceu con algúns dos seus membros nas películas ''[[Ocean's Eleven (filme de 1960)|Ocean's Eleven]]'' (1960), ''[[Sergeants 3]]'' (1962) e ''[[Robin and the 7 Hoods]]'' (1964). Davis tamén tivo un papel destacado en filmes fóra do Rat Pack, como ''[[Un home chamado Adán|A Man Called Adam]]'' (1966), onde tivo o papel principal por diante de [[Louis Armstrong]] e onde debutou a súa protexida, a bailarina e cantante [[Lola Falana]], ou o filme musical de [[Bob Fosse]] ''[[Sweet Charity]]'' (1969) con [[Shirley MacLaine]], en que Davis aparecía como un carismático cantante e gurú. Tamén lanzou un fluxo constante de discos en [[Decca]] e [[Reprise Records|Reprise]] (Davis foi o primeiro artista que fichou pola segunda discográfica, que foi lanzada por Sinatra). Foi nomeado ao Grammy á mellor canción do ano por "[[What Kind of Fool Am I?]]", que tamén chegou ao Top 20 das listas de [[Billboard]]. Ademais, en 1964 foi nomeado a un [[Premios Tony|premio Tony]] pola súa interpretación no musical ''Golden Boy'' . En 1966 o artista presentou o seu propio programa de televisión de curta duración, ''The Sammy Davis Jr. Show''. Anos despois, foi o presentador do programa de entrevistas ''Sammy & Company'', entre 1975 e 1977. === Activismo social === [[Ficheiro:Davis Nixon 1973.jpg|miniatura|Davis na [[Casa Branca]] co presidente [[Richard Nixon]], 4 de marzo de 1973]] A pesar do seu estilo de vida libre e acomodado, aínda tivo que soportar prexuízos raciais. Isto levouno a usar a súa fama con fins políticos. Durante a [[década de 1960]] participou activamente no [[Movemento polos dereitos civís nos Estados Unidos|movemento polos dereitos civís]],<ref>{{cita web|url=https://www.nytimes.com/2019/02/21/arts/music/sammy-davis-jr-documentary-concert.html|título=Sammy Davis Jr.’s Knotty Journey, on Film and in Song|dataacceso=10 de xullo de 2020|lingua=en|editorial=The New York Times|data=21 febreiro 2019}}</ref> participando na [[Marcha sobre Washington polo traballo e a liberdade|marcha de 1963 en Washington]] e negándose a actuar en salas de baile e discotecas racialmente segregadas, polo que está considerado un dos principais motores da integración en Las Vegas e [[Miami Beach]]. Davis tamén desafiou a intolerancia da época casando coa actriz sueca [[May Britt]] en 1960, nunha época na que os matrimonios interraciais estaban prohibidos pola lei en 31 estados. De feito, o presidente [[John F. Kennedy]] pediu que a parella non aparecese na súa toma de posesión para non molestar os brancos do sur.<ref name="1961snubber">{{cita web|url=https://variety.com/2015/film/news/sammy-davis-jr-90th-birthday-1201656058/|título=Sammy Davis Jr. Kept His Cool in a Less-Tolerant Era|apelidos=Dagan|nome=Carmel|apelidos2=Dagan|nome2=Carmel|data=2015-12-08|páxina-web=Variety|lingua=en|access-date=2019-07-11}}</ref> === Últimos anos === Ao longo dos [[Década de 1970|anos setenta]] e [[Década de 1980|oitenta]], o versátil Davis continuou a súa prolífica produción. Mantivo a súa carreira musical, editando discos ata finais dos anos 70 e acadando o seu primeiro traballo discográfico número 1 en 1972 con "The Candy Man". Apareceu en filmes como ''[[The Cannonball Madmen]]'' (1981), protagonizado por [[Burt Reynolds]] e [[Roger Moore]], e ''[[Tap Dancing]]'' (1989), protagonizado por [[Gregory Hines]]. Tamén foi convidado nunha gran variedade de programas de televisión, como ''[[The Carol Burnett Show]]'', ''[[All in the Family]]'' e ''[[The Jeffersons]]'', así como nas telenovelas ''[[General Hospital]]'' e ''One Life to Live''. Davis volveu actuar en Broadway durante o verán de 1978 en ''[[Stop the World - I Want to Get Off]]'', aínda que algunhas críticas non foron amábeis. Mentres tanto continuou a súa carreira, emprendendo unha eloxiada xira con Sinatra e [[Liza Minnelli]] a finais dos anos oitenta,<ref>{{cita web|url=https://apnews.com/4547bd3522221968f1506f8cce143f18|título=Frank Sinatra, Liza Minnelli and Sammy Davis Jr. Announce Concert Tour|data= 14 de abril de 1988|páxina-web=AP NEWS}}</ref> cando a saúde de Davis comezou a deteriorarse. Davis fumaba moito e en 1989 os médicos descubriron un tumor na gorxa.<ref name=":6">{{cita web|url=https://people.com/archive/cover-story-the-entertainer-vol-33-no-21/|título=The Entertainer|apelidos=Rosen|nome=Marjorie|data= 28 de maio de 1990|páxina-web=PEOPLE.com|lingua=en}}</ref> Ese ano realizou a que foi a súa última actuación, no Casino Lake Tahoe de Harrah. Pouco despois, Davis someteuse a [[radioterapia]]. Aínda que a doenza parecía estar en remisión, máis tarde descubriuse que rexurdira. O 16 de maio de 1990, Sammy Davis Jr. morreu na súa casa de [[Beverly Hills]], California, aos 64 anos.<ref name=":6" /> Antes da súa morte foi honrado por algúns dos seus compañeiros nunha homenaxe televisiva. Foi enterrado no cemiterio Forest Lawn Memorial Park en [[Glendale, California|Glendale]], [[California]], xunto co seu pai e Will Mastin. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === *{{cita libro| title = In Black and White: The Life of Sammy Davis, Jr. | first = Wil | last = Haygood | publisher = A. A. Knopf (Random House) | location =Nova York | year = 2003 | isbn = 0-375-40354-X | url = https://archive.org/details/inblackwhitelife00haygo }} *Birkbeck, Matt (2008), ''Deconstructing Sammy''. Amistad. {{ISBN|978-0-06-145066-2}} *Silber Jr., Arthur (2003), "Sammy Davis Jr: Me and My Shadow, Samart Enterprises, {{ISBN|0-9655675-5-9}} === Ligazóns externas === * [https://vault.fbi.gov/Sammy%20Davis%2C%20Jr FBI Records: The Vault – Sammy Davis Jr.] at fbi.gov * [http://sammydavisjr.info Discography of Sammy Davis Jr.'s Recording Career] * [https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/1208.html "Sammy Davis Jr. Dies at 64; Top Showman Broke Barriers"], ''The New York Times'', 17 de maio de 1990. * [http://archives.cbc.ca/on_this_day/03/17/ Sammy Davis Jr. talks to draft dodgers in Canada], CBC Archives * [http://www.atvaudio.com/ata_search_qs.php?QS=Y&keywords=sammy%20davis Archival Television Audio on Sammy Davis Jr.] * [http://www.bbc.co.uk/programmes/b00wr8pq BBC Radio 4 programme on Sammy Davis Jr.] * {{cita web|access-date=2018-03-30|url=http://digital.library.unlv.edu/api/1/objects/ohr/2875/bitstream|title=William Morris Agency Billing Contract for the Will Mastin Trio & Sammy Davis Jr.|publisher=University of Nevada Las Vegas|data-arquivo=31 de marzo de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180331173347/http://digital.library.unlv.edu/api/1/objects/ohr/2875/bitstream|url-morta=yes}} * [http://digital2.library.ucla.edu/viewItem.do?ark=21198/zz0002tzk7 Image of Sammy Davis Jr. taking a photograph of his wife May Britt and newly adopted son Jeff on steps of Los Angeles County Courthouse, California, 1965.] [[Los Angeles Times]] Photographic Archive (Collection 1429). UCLA Library Special Collections, [[Charles E. Young Research Library]], [[Universidade de California, Os Ánxeles]] * [https://adp.library.ucsb.edu/names/311145 Sammy Davis Jr. recordings] at the [[Discography of American Historical Recordings]] {{Barra portal|Música|Estados Unidos de América|Cine}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Davis Jr, Sammy}} [[Categoría:Nados en Manhattan]] [[Categoría:Nados en 1925]] [[Categoría:Finados en 1990]] [[Categoría:Actores do estado de Nova York]] [[Categoría:Actores de cine dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Cantantes do estado de Nova York]] [[Categoría:Estadounidenses de ascendencia africana]] [[Categoría:Estadounidenses de ascendencia cubana]] [[Categoría:Estadounidenses de ascendencia española]] [[Categoría:Activistas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Finados por cancro]] [[Categoría:Paseo da Fama de Hollywood]] hwdcberjlqymltofmjue7vf268ctt18 0 516041 6148272 5673751 2022-08-02T11:24:29Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki '''Raduga''' é unha serie de [[Satélite de comunicacións|satélites de comunicacións]] civís e militares [[Unión Soviética|soviéticos]] e posteriormente [[Rusia|rusos]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/r/raduga.html|título=Raduga|dataacceso=19 de xaneiro de 2021|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Características== Os satélites Raduga foron os primeiros satélites de comunicación en [[órbita xeoestacionaria]] da Unión Soviética. Despois dos Raduga orixinais chegaron varias series melloradas.<ref name=astronautix/> ==Raduga== Os Raduga orixinais, tamén coñecidos como '''Gran''', estaban deseñados para transmitir comunicacións militares, gobernamentais e civís. Usaban o bus [[KAUR-3]], tiñan unha masa duns 2000 kg e estabilizábanse nos tres eixos usando propulsores de propelente líquido. A alimentación eléctrica corría a cargo de [[Panel solar|paneis solares]] cunha superficie total de 25 m² que producían ata 1280 [[Vatio|W]] de [[potencia]]. Os satélites levaban varios [[transpondedor]]es en [[banda C]]. Lanzáronse 35 en total, con tres fallos, entre 1975 e 1999, a bordo de foguetes [[Proton K/DM]] e [[Proton K/DM-2]].<ref name=gunter1>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/raduga.htm|título=Raduga (Gran, 11F638)|dataacceso=19 de xaneiro de 2021|autor= Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Raduga-1== Os Raduga-1 foron os sucesores mellorados dos Raduga orixinais. Tamén se denominaban como '''Globus'''. Usaban seis transpondedores en banda C e tiñan unha masa de 2320 kg. Lanzáronse oito entre 1989 e 2009, todos con éxito, a bordo de Proton K/DM-2.<ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/raduga-1.htm|título=Raduga-1 (Globus, 17F15)|dataacceso=19 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Raduga-1M== Os Raduga-1M eran unha versión mellorada dos Raduga-1. Ademais de transpondendores en banda C levaban a bordo transpondedores en [[banda L]], [[banda X]] e [[banda Ka]]. Traballaban conxuntamente cos satélites [[Meridian]] para dar un servizo global. Tiñan unha masa de 2300 kg e lanzáronse tres entre 2007 e 2013 usando foguetes [[Proton M/Briz-M]].<ref name=gunter3>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/raduga-1m.htm|título=Raduga-1M (Globus-M, 17F15M)|dataacceso=19 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/> !Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/> !Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/> |- |Raduga 1 |22 de decembro de 1975 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 2 |11 de setembro de 1976 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 3 |23 de xullo de 1977 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 4 |18 de xullo de 1978 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 5 |25 de abril de 1979 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 6 |20 de febreiro de 1980 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 7 |5 de outubro de 1980 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 8 |18 de marzo de 1981 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 9 |30 de xullo de 1981 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 10 |9 de outubro de 1981 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 11 |26 de novembro de 1982 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga (12) |24 de decembro de 1982 |Proton K/DM |Fallo |- |Raduga 12 |8 de abril de 1983 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 13 |25 de agosto de 1983 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 14 |15 de febreiro de 1984 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 15 |22 de xuño de 1984 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 16 |8 de agosto de 1985 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 17 |15 de novembro de 1985 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 18 |17 de xaneiro de 1986 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 19 |25 de outubro de 1986 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 20 |19 de marzo de 1987 |Proton K/DM |Éxito |- |Raduga 21 |10 de decembro de 1987 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 22 |20 de outubro de 1988 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 23 |14 de abril de 1989 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga-1 1 |21 de xuño de 1989 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 24 |15 de decembro de 1989 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 25 |15 de febreiro de 1990 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 26 |20 de decembro de 1990 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga-1 2 |27 de decembro de 1990 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 27 |28 de febreiro de 1991 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 28 |19 de decembro de 1991 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 29 |25 de marzo de 1993 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 30 |30 de setembro de 1993 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga-1 3 |5 de febreiro de 1994 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 31 |18 de febreiro de 1994 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 32 |28 de decembro de 1994 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga 33 |19 de febreiro de 1996 |Proton K/DM-2 |Fallo parcial |- |Raduga (34) |5 de xullo de 1999 |Proton K Briz-M |Fallo |- |Raduga-1 4 |28 de febreiro de 1999 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga-1 5 |28 de agosto de 2000 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga-1 6 |6 de outubro de 2001 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga-1 7 |27 de marzo de 2004 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga-1M 1 |9 de decembro de 2007 |Proton M/Briz-M |Éxito |- |Raduga-1 8 |28 de febreiro de 2009 |Proton K/DM-2 |Éxito |- |Raduga-1M 2 |28 de xaneiro de 2010 |Proton M/Briz-M |Éxito |- |Raduga-1M 3 |11 de novembro de 2013 |Proton M/Briz-M |Éxito |} == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Meridian]] *[[Proton K/DM]] *[[Proton K/DM-2]] *[[Proton M/Briz-M]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] em7hwt3stvyxlmp8z9so1kpkuncc7ap 0 516147 6147738 5678397 2022-08-01T21:04:59Z Estevoaei 1131 elimino a [[Categoría:Artigos de Galicia sen imaxes]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Biografía |nome_completo = Fernando López-Acuña López |nacionalidade = [[España|española]] |ocupación = [[musicólogo]] }} '''Fernando López-Acuña López''', nado en [[Lugo]] o [[22 de febreiro]] de [[1949]],{{sfn|Barrera, F.|2002|p=338}} é un [[musicólogo]] [[Galicia|galego]]. == Traxectoria == Estudou no [[Colexio Fingoi]], onde foi alumno de [[Ricardo Carvalho Calero]].<ref>[https://colexiofingoi.com/index.php/gl/letras-galegas-2020/73-serie-unha-palabra-para-don-ricardo-fernando-lopez-acuna Fernando López Acuña] en ''colexiofingoi.com''. {{gl}}, {{es}}.</ref> Tras gañar unhas oposicións, traballou, até a súa xubilación, no [[Banco Pastor]], na [[A Coruña|Coruña]]. Desde o [[17 de novembro]] de [[2001]] é membro correspondente da [[Real Academia Galega]],<ref>[http://academia.gal/plenario?p_p_id=ManageChairs_WAR_ragportal&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&_ManageChairs_WAR_ragportal_action=listNoAcademic&_ManageChairs_WAR_ragportal_selLetter=D Membros da Academia. Correspondentes. Letra L].</ref> na que é membro da súa Comisión de Historia.<ref name=PGL>{{Cita web |url= https://pgl.gal/os-pinos-himno-da-nazon-breogan-palestra-fernando-lopez-acuna/|título= Os pinos. O Himno da Nazón de Breogán, palestra de Fernando López-Acuña|autor=[[PGL]] |data= 7 de decembro de 2018|dataacceso=22 de xaneiro de 2021 }}</ref> É membro da Irmandade da Música Galega, e autor dunha ampla obra de investigación e ensaio en temas literarios e culturais. Sobre o [[Himno Galego]] e a figura e obra de [[Pascual Veiga]],{{Harvnp|Ferreiro Fernández|2007}} colaborou en numerosas actividades e publicacións, especialmente na obra de [[Valle-Inclán]] como fonte de inspiración musical. Ademais de múltiplas conferencias, participou en simposios sobre a figura de [[Eduardo Pondal]] e Pascual Veiga, ao tempo que colaborou en exposicións e máis en documentais sobre o Himno.<ref name=PGL/> O [[20 de decembro]] de [[2018]], na conmemoración do 110º aniversario da estrea do Himno celebrada na [[Real Academia Galega]], nun acto organizado conxuntamente co [[Instituto José Cornide]], Fernando López-Acuña profundou no proceso da creación artística do Himno, composto en [[1890]], e falou sobre outras posíbeis representacións.<ref>{{Cita web |url= https://www.espanaexterior.com/noticias/villares-destaca-el-papel-de-la-emigracion-en-la-aceptacion-del-himno-de-galicia-5/|título= Villares destaca el papel de la emigración en la aceptación del himno de Galicia. El musicólogo Fernando López-Acuña afirmó que 'Os pinos' pudo haberse interpretado antes de su estreno oficial en La Habana|autor= España Exterior|data= 22 de xaneiro de 2021|dataacceso=22 de decembro de 2021}}.</ref> == Algunhas publicacións == === Artigos en revistas === * 2013. "Música basada en la obra de Ramón María del Valle-Inclán y Montenegro (con Roger Tinnell). ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'', nº 27, páxs. 171-201. * 2012. "Patto di sangue. Libreto de Sandro Capelletto. Música de Matteo D'Amico: a obra de Valle-Inclán como fonte de inspiración musical. Papeletas para un catálogo de compositores VI". ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'', nº 24, páxs. 189-203. * 2012. "La rosa de papel" de Valle-Inclán e o "Orfeón Los Amigos": unha sociedade coral pontevedresa de finais do século XIX". ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'' nº 23, páxs. 31-43. * 2011. "Acario Cotapos en España. As súas "Voces de gesta": obra musical inspirada na "Tragedia pastoril" homónima de Valle-Inclán". ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'', nº 22, páxs. 29-66. * 2011. "A obra de Valle-Inclán como fonte de inspiración musical. Papeletas para un catálogo de compositores. V". ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'', nº 22, páxs. 123-131. * 2010. "A obra de Valle-Inclán como fonte de inspiración musical: papeletas para un catálogo de compositores. V". ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'', nº 21, páxs. 33-49. * 2008. "A obra de Valle - Inclán como fonte de inspiración musical: papeletas para un catálogo de compositores. III". ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'', nº 17, páxs. 17-41. * 2007. "A obra de Valle-Inclán, fonte de inspiración musical: papeletas para un catálogo de compositores. II". ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'', nº 14, páxs. 60-111. * 2006. "A obra de Don Ramón del Valle-Inclán fonte de inspiración musical: papeletas para un catálogo de compositores. I". ''Cuadrante: revista cultural da "Asociación Amigos de Valle-Inclán"'', nº 12, páxs. 45-49.<ref>[https://dialnet.unirioja.es/servlet/autor?codigo=1942053#ArticulosLibrosColectivos Fernando López-Acuña López] en [[Dialnet]].</ref> === Colaboracións en obras colectivas === * 2007. "Himno. Historia, texto e música" (con [[Manuel Ferreiro Fernández]]), en [[Xosé Ramón Barreiro Fernández]] e [[Ramón Villares]], eds. ''Símbolos de Galicia''. [[A Coruña]]: [[Consello da Cultura Galega]] / [[Real Academia Galega]]. ISBN 978-84-96530-46-1, pp. 105-192.<ref>[https://ruc.udc.es/dspace/handle/2183/16072 Himno. Historia, texto e música].</ref> == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro |nome-editor= F. |apelidos-editor=Barrera |ligazón-editor= Feliciano Barrera |título= [[Wikipedia:Entradas de Gallegos. Quién es quien en la Galicia del siglo XXI|Gallegos. Quién es quien en la Galicia del siglo XXI]] |ano= 2002 |editorial= ''[[El Correo Gallego]]'' |isbn= 84-8064-113-4 |páxina=338 |lingua=Es}} * {{Cita libro |nome=Manuel |apelidos=Ferreiro Fernández |ligazónautor=Manuel Ferreiro Fernández |url=https://ruc.udc.es/dspace/bitstream/handle/2183/16010/Ferreiro_Manuel_2007_De_Breogan_aos_Pinos.pdf |título=De Breogán aos Pinos. O texto do Himno Galego |data=2007 |lugar=[[Santiago de Compostela]] |editorial=[[Edicións Laiovento]] |isbn=84-8487-132-0 |lingua=gl |ref=harv}} (primeira edición de 1996) === Ligazóns externas === * [https://www.crtvg.es/tvg/a-carta/fernando-lopez-acuna "Unha palabra para don Ricardo": Fernando López-Acuña] Video. [[Colexio Fingoi]] {{gl}}. * [https://axendacultural.aelg.gal/tag/fernando-lopez-acuna-lopez/ A Coruña: acto literario e musical co gallo do 110º aniversario da estrea do Himno galego na Habana] [[Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega|Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega]]. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:López-Acuña, Fernando}} [[Categoría:Musicólogos de Galicia]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua galega]] [[Categoría:Nados en Lugo]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] 6zprrmu2b7ve9igu4orwdvyvn1yko7s 0 516430 6148273 6074096 2022-08-02T11:24:35Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Imaxe:RESURS-O1-4 КА Ресурс-О1 №4.jpg|miniatura|250px|Un satélite Resurs-O1-N4 antes do lanzamento.]] '''Resurs''' é unha familia de [[Satélite artificial|satélites]] de observación da Terra [[Unión Soviética|soviéticos]] e [[Rusia|rusos]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/r/resurs.html|título=Resurs|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Características== Os satélites Resurs comezaron sendo satélites derivados dos [[Satélite de recoñecemento|satélites de recoñecemento]] [[Zenit (satélite)|Zenit]] para fins civís. O seu obxectivo era a busca e investigación de recursos naturais de interese para a Unión Soviética e como forma de cooperación internacional. O primeiro satélite Resurs foi lanzado en 1979. Os primeiros Resurs usaban cápsulas para devolver a película fotográfica a terra para ser revelada e examinada. Versións máis avanzadas xa enviaban as imaxes por radiocomunicacións.<ref name=astronautix/> ==Resurs-F1 (GRAU 17F40, 17F41 e 17F43)== Os primeiros satélites Resurs usaban a denominación F1, da que houbo tres series, cada unha cun [[índice GRAU]] distinto (17F40, 17F41 e 17F43). A diferenza entre as tres series non está clara. Os Resurs-F1 17F40 foron os primeiros satélites Resurs e, ao igual que os Zenit, usaban o método de devolver a terra a película fotográfica despois de tomar imaxes das zonas de interese. Funcionaban usando unha [[Batería (electricidade)|batería]] en vez de [[Panel solar|paneis solares]], o que lles daba unha autonomía de 14 días aínda que podían aguantar dez días adicionais en modo de baixo consumo. Usaban o sistema fotográfico [[Priroda-4]], que consistía nun sistema con tres canais multiespectrais usando dúas cámaras [[KFA-1000]] e tres [[KATE-200]]. A resolución máxima conseguida era de 5 metros. Lanzáronse 53 Resurs-F1 entre 1979 e 1993, con só dous fallos.<ref name=gunter1>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-f1-17f40.htm|título=Resurs-F1 (17F40)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-f1-17f41.htm|título=Resurs-F1 (17F41)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter3>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-f1-17f43.htm|título=Resurs-F1 (17F43)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Resurs-F1M== Os Resurs-F1M eran unha versión mellorada dos Resurs-F1M. Seguían usando o método de retorno mediante cápsula e so se lanzaron dúas unidades, en 1997 e 1999.<ref name=gunter4>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-f1m.htm|título=Resurs-F1M (17F43M)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Resurs-F2== Os Resurs-F2 estaban baseados nos Resurs-F1 e usaban paneis solars como fonte de enerxía, o que lles permitía permanecer ata 30 días en [[órbita]]. Usaban o sistema de imaxe [[SA-M]], consistente en catro cámaras [[MK-4]] cunha resolución de ata 5 metros e cunha capacidade de xeolocalización superior ao relacionarse co sistema de indización estelar SA-3R de a bordo. Lanzáronse dez Resurs-F2, todos a bordo de foguetes [[Soiuz U]], entre 1987 e 1995.<ref name=gunter5>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-f2.htm|título=Resurs-F2 (17F42)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Resurs-OE== Resurs-OE foi un prototipo para dos satélites Resurs-OE. Foi lanzado o 24 de xullo de 1983 mediante un foguete [[Vostok 2M]]. Usaba o mesmo bus que os [[Satélite meteorolóxico|satélites meteorolóxicos]] [[Meteor (satélites)|Meteor 2]] en lugar de basearse nos satélites Zenit. Reentrou na [[atmosfera]] terrestre o 28 de xaneiro de 2013.<ref name=gunter6>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-oe.htm|título=Resurs-OE (11F651)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Resurs-O1== Os Resurs-O1 foron os primeiros Resurs en usar un bus diferente ao dos satélites Zenit, usando o mesmo bus que os Meteor 2. Transmitían as imaxes directamente a terra en lugar de usar unha cápsula co material fotográfico. Como instrumentos levaban a bordo dous exploradores multiespectrais de alta resolución e dous de media resolución (só un no Resurs-O1 número 2). Lanzáronse tres Resurs-O1, os dous primeiros mediante foguetes Vostok 2M e o terceiro mediante un [[Zenit 2]], en 1985, 1988 e 1994.<ref name=gunter7>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-o1-1.htm|título=Resurs-O1 N1, 2 (11F697)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter8>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-o1-3.htm|título=Resurs-O1 N3 (11F697)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Resurs-O1 4== Resurs-O1 4 estaba baseado no bus dos satélites Meteor-3. Levaba máis instrumentación que os seus antecesores: un explorador multiespectral de alta resolución, un de media resolución, unha cámara de [[televisión]] para estudar a luz reflectida pola superficie e [[atmosfera]] terrestres, un medidor de radiación, un medidor de irradiación solar, un telescopio de partículas cargadas e un [[radiómetro]]. Foi lanzado o 10 de xullo de 1998 mediante un foguete Zenit 2.<ref name=gunter9>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-o1-4.htm|título=Resurs-O1 N4 (11F697)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Resurs-DK== Resurs-DK ou Resurs-DK 1 foi un satélite da familia Resurs lanzado para a busca de recursos naturais, facer estudos [[Ecoloxía|ecolóxicos]], servir de baliza para emerxencias mariñas, estudar a superficie do mar e do [[xeo]], as condicións [[Meteoroloxía|meteorolóxicas]] nas zonas polares e para servir de ligazón entre estacións terrestres. Estaba baseado nos satélites [[Yantar-4KS1M]] e levaba unha cámara pancromática de barrido cunha resolución de 0,9 m. Levaba acaroado o experimento rusoitaliano [[Payload for AntiMatter Exploration and Light-nuclei Astrophysics|PAMELA]] para o estudo dos [[raios cósmicos]] e o experimento ARINA para a investigación de [[electrón]]s e [[protón]]s de alta enerxía. Cunha masa de 6570 kg, foi lanzado o 15 de xuño de 2006 mediante un foguete Soiuz U. Deixou de funcionar en 2016.<ref name=gunter10>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-dk.htm|título=Resurs-DK (46KS)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Resurs-P== Os satélites Resurs-P están baseados no Resurs-DK 1 e usan un sistema de cámaras cunha resolución de 1 m. A bordo levan tamén o sistema AIS de seguimento e recepción de sinais de buques.<ref name=gunter11>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/resurs-p.htm|título=Resurs-P 1, 2, 3, 4, 5 (47KS)|dataacceso=25 de xaneiro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> |- |Resurs-F1 17F41 1 |5 de setembro de 1979 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 2 |6 de xuño de 1980 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 3 |31 de xullo de 1980 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 4 |3 de setembro de 1980 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 5 |2 de xullo de 1981 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 6 |27 de agosto de 1981 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 7 |25 de maio de 1982 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 8 |8 de xuño de 1982 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 9 |20 de agosto de 1982 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 10 |10 de febreiro de 1983 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 11 |17 de maio de 1983 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 12 |7 de xuño de 1983 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 13 |20 de xullo de 1983 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-OE |24 de xullo de 1983 |Vostok 2M |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 14 |5 de agosto de 1983 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 15 |14 de setembro de 1983 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 16 |16 de febreiro de 1984 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 17 |15 de xuño de 1984 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 18 |22 de xuño de 1984 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 19 |19 de xullo de 1984 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 20 |16 de agosto de 1984 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 21 |30 de agosto de 1984 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 22 |22 de maio de 1985 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 23 |7 de xuño de 1985 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 24 |21 de xuño de 1985 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 25 |7 de agosto de 1985 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 26 |29 de agosto de 1985 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-O1 1 |3 de outubro de 1985 |Vostok 2M |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 27 |13 de decembro de 1985 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F41 28 |28 de maio de 1986 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F40 1 |10 de xullo de 1986 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F40 2 |2 de agosto de 1986 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F40 3 |31 de outubro de 1986 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F40 4 |21 de maio de 1987 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F40 5 |18 de xuño de 1987 |Soiuz U |Fallo |- |Resurs-F1 17F40 6 |15 de setembro de 1987 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F2 1 |26 de decembro de 1987 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F40 7 |18 de febreiro de 1988 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-O1 2 |20 de abril de 1988 |Vostok 2M |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 1 |31 de maio de 1988 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 2 |7 de xullo de 1988 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 3 |27 de xullo de 1988 |Soiuz U |Fallo |- |Resurs-F2 2 |23 de agosto de 1988 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 4 |9 de setembro de 1988 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F2 3 |12 de xaneiro de 1989 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 5 |25 de maio de 1989 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 6 |27 de xuño de 1989 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 7 |18 de xullo de 1989 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F2 4 |15 de agosto de 1989 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 8 |6 de setembro de 1989 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 9 |29 de maio de 1990 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F2 5 |17 de xullo de 1990 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 10 |16 de agosto de 1990 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 11 |7 de setembro de 1990 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F2 6 |21 de maio de 1991 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 12 |28 de xuño de 1991 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 13 |23 de xullo de 1991 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F2 7 |21 de agosto de 1991 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F2 8 |29 de abril de 1992 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 14 |23 de xuño de 1992 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 15 |19 de agosto de 1992 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs 500 (Zvezda Kolumba) |15 de novembro de 1992 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F2 9 |21 de maio de 1993 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 16 |25 de xuño de 1993 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1 17F43 17 |24 de agosto de 1993 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-O1 3 |4 de novembro de 1994 |Zenit 2 |Éxito |- |Resurs-F2 10 |26 de setembro de 1995 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-F1M 1 |18 de novembro de 1997 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-O1 4 |10 de xullo de 1998 |Zenit 2 |Éxito |- |Resurs-F1M 2 |28 de setembro de 1999 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-DK 1 |15 de xuño de 2006 |Soiuz U |Éxito |- |Resurs-P 1 |25 de xuño de 2013 |Soiuz 2-1b |Éxito |- |Resurs-P 2 |26 de decembro de 2014 |Soiuz 2-1b |Éxito |- |Resurs-P 3 |13 de marzo de 2016 |Soiuz 2-1b |Éxito |} == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Soiuz U]] *[[Vostok 2M]] *[[Zenit 2]] *[[Soiuz 2-1b]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] pvkbpp7gkxd22awuin5yy0g82fvwird 0 516468 6148081 6144124 2022-08-02T08:52:12Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «Fecha incompleta» wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Esther Estévez Casado''', nada en [[Verín]] o [[18 de novembro]] de [[1997]],<ref name="lgx"/> é unha [[xornalista]] [[Pobo galego|galega]], máis coñecida como a [[Presentador, presentadora|presentadora]] do [[Programa de televisión|programa]] ''[[Dígocho eu]]'' da [[TVG]], un programa de divulgación para mellorar o uso da [[lingua galega]]. == Traxectoria == Estudou [[xornalismo]] na [[Universidade de Santiago de Compostela]]. Traballa no departamento de Tempo Real, na Área de Información da [[Televisión de Galicia|TVG]] dende [[setembro]] do [[2019]] e presenta o programa ''[[Dígocho eu]]'' dende [[xaneiro]] de [[2020]].<ref name="lgx">{{Cita web|url=https://lgx15.gal/2020/esther-estevez/|título=Esther Estévez LGx15|páxina-web=lgx15.gal|dataacceso=26 de xaneiro de 2021}}</ref> Trátase dun programa diario de curta duración que se difunde a través de G24.gal,<ref>{{Cita web|url=https://www.crtvg.es/informativos/etiqueta/digochoeu|título=Dígocho eu en G24Noticias|páxina-web=crtvg.es|dataacceso=26 de xaneiro de 2021}}</ref> e redes sociais como [[YouTube]], [[Instagram]] e [[TikTok]]. O [[18 de outubro]] de [[2020]], Estévez pasou a presentar tamén o programa ''Cachadas'',<ref>{{Cita web|url=http://www.crtvg.es/tvg/programas/cachadas|título=Cachadas en CRTVG|páxina-web=crtvg.es|dataacceso=26 de xaneiro de 2021}}</ref> un espazo semanal de [[humor]] que recolle algúns dos momentos divertidos da programación da TVG. Ten participado noutros programas de TVG como o [[Luar (programa)|Luar]] ou o especial 25 de xullo de 2022.<ref>{{Cita web|título=A TVG ofrece a súa ‘Gala do 25 de Xullo’ con Tanxugueiras e Heredeiros|url=https://www.laopinioncoruna.es/ocio/tv/2022/07/25/tvg-ofrece-sua-gala-do-70178844.html|páxina-web=La Opinión de A Coruña|data=2022-07-25|data-acceso=2022-07-26|lingua=|apelidos=REDACCIÓN}}</ref> Dende o [[17 de maio]] de [[2021]], Esther presenta ''[[Dígocho eu]]'' no [[Twitch]] da [[Corporación de Radio e Televisión de Galicia|CRTVG]] con dous programas semanais: o primeiro, «O reto do #DígochoEu», onde realiza entrevistas e probas lingüísticas a personaxes relevantes galegofalantes; e o segundo, «Apúntamento lusófono», que se emite dende o [[19 de maio|19 de maio,]] o cal presenta xunto co [[Actor, actriz|actor]] [[Pobo portugués|portugués]] [[Rodrigo Paganelli]], no cal Esther trata de aprender [[Lingua portuguesa|portugués]], e Rodrigo [[Lingua galega|galego]]. Posteriormente, estes programas son resubidos á [[páxina web]] e a canle de YouTube da TVG.<ref>[https://www.crtvg.es/crtvg/noticias-corporativas/o-actor-portugues-rodrigo-paganelli-ficha-polo-digochoeu-da-crtvg O actor portugués Rodrigo Paganelli ficha polo #DígochoEu da CRTVG en Twitch]</ref> O [[19 de marzo]] de [[2022]] recibiu o [[Premios Mestre Mateo|Premio Mestre Mateo]] á mellor comunicadora na [[20ª edición dos Premios Mestre Mateo|20ª edición dos premios]]<ref>{{Cita web|url=http://www.crtvg.es/tvg/a-carta/esther-estevez-recibe-o-premio-a-mellor-comunicadora-2022-5571002|título=Esther Estévez recibe o Premio á Mellor Comunicadora 2022|editor=crtvg.es|data=20 de marzo de 2022|dataacceso=21 de marzo de 2022}}</ref> polo programa ''Dígocho eu'', que tamén gañou o premio a mellor programa de televisión. == Galardóns e nomeamentos == === [[Premios Mestre Mateo]] === {| class="wikitable" |- ! Ano || Categoría || Programa || Resultado |- |[[20ª edición dos Premios Mestre Mateo|2022]]||Mellor comunicadora||''[[Dígocho eu]]''||style="background: #ddffdd"| Gañadora |} == Notas == {{Listaref}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Estévez, Esther}} [[Categoría:Nados en Verín]] [[Categoría:Nados en 1997]] [[Categoría:Xornalistas de Galicia]] [[Categoría:Presentadores de TVG]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Santiago de Compostela]] [[Categoría:Personalidades de Galicia sen imaxes]] t4xrmpfnre6njhikdq4kg660icb8mco 0 518382 6147914 5701978 2022-08-02T03:02:14Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Freie Universitaet Berlin - Otto-Suhr-Institut - Gebaeude Ihnestrasse 22 - einst KWI-Institut.jpg|miniatura|O Instituto Otto Suhr para as Ciencias Políticas da [[Universidade Libre de Berlín]] (Situado no mesmo lugar onde funcionou o KWI para a Antropoloxía, Raza e Euxenesia)]] A '''Sociedade Kaiser Wilhelm''' (en [[lingua alemá|alemán]] ''Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft zur Förderung der Wissenschaften e.V.'' - '''KWG''') foi o nome dunha sociedade que representaba un conxunto de institucións científicas de [[Alemaña]] que operaron como un bloque monolítico desde [[1911]] até [[1945]], ao final da [[Segunda Guerra Mundial]] a mantedora dos '''Institutos Kaiser Wilhelm''' (en [[lingua alemá|alemán]] ''Kaiser-Wilhelm-Institute'' - '''KWI'''), institucións de investigación consolidadas dedicadas á investigación básica na [[Alemaña]]. A KWG estaba localizada en [[Berlín]]. Despois da Segunda Guerra Mundial os seus Institutos foron paulatinamente incorporados é recentemente fundada [[Sociedade Max Planck]]. O desmembramento da KWG comezou en xullo de [[1946]] por resolución da Oficina do Goberno Militar dos [[Estados Unidos]] (OMGUS); e no seu lugar fundouse a citada sociedade equivalente, a hoxe recoñecida Sociedade Max Planck (en [[lingua alemá|alemán]] ''Max Planck Gesellschaft'') entre 1946 e 1948 coa súa rede de Institutos (MPI). O seu primeiro director-fundador foi [[Adolf von Harnack]]. Esta sociedade produciría eminencias científicas e gañadores de [[Premio Nobel|Premios Nobel]] tales como [[Albert Eintein]], [[Max Planck]] ou [[Otto Hahn]] (quen foi o seu último director) e outros, ademais de xerar varios descubrimentos científicos que marcaron saltos cuantitativos no coñecemento da humanidade. Por outra parte, a KWG foi coñecida por ser un dos institutos pioneiros nos estudos [[euxenesia|euxenésicos]] na Alemaña de [[Weimar]] con fondos doados pola [[Fundación Rockefeller]]. Tivo entre os seus membros a un dos principais euxenistas alemáns, o [[antropólogo]] [[Eugen Fischer]].<ref>{{cita web|url=http://www.scielo.br/pdf/hcsm/v20n1/ahop0113.pdf|título=Eugenia 'negativa', psiquiatria e catolicismo: embates em torno da esterilização eugênica no Brasil.|data=2013|dataacceso=15 de febreiro de 2018|apelido=Wegner|nome=Robert}}.</ref> == Historia == O KWG fundouse en [[1911]] como unha sociedade científica baixo o abeiro da [[Universidade Humboldt de Berlín]]. Os catedráticos alemáns [[Friedrich von Altoff]], [[Friedrich Schmidt-Ott]] e [[Adolf von Harnack]] promoveron a iniciativa de fundar unha sociedade pechada que promovese as [[ciencias naturais]] en Alemaña. Esta sociedade foi chamada '''KWG''' (''Kaiser Wilhelm Gesellschaft'') en honor ao [[Guillerme II de Alemaña|Káiser Guillerme II de Alemaña]], e tiña por obxectivo manter institucións satélites independentes do Estado que se dedicaran á investigación e ampliación do campo científico en calquera das súas ramas. Estas entidades non foron concibidas como centros de aprendizaxe de alumnos universitarios, senón para o desenvolvemento e aplicación dos coñecementos de alumnos e científicos destacados. O seus directores foron destacados homes de ciencia. Baixo esta sociedade fundáronse sucesivamente desde 1911 institucións que abarcaron todas as ramas do saber científico en Alemaña, desde a [[entomoloxía]], a [[antropoloxía]], a [[química]], a [[física]], as [[matemática]]s, a [[agricultura]], a [[bioloxía]] en todas as sus especialidades, a [[ornitoloxía]], e incluso as [[lei]]s. Estas institucións funcionaron con1 fondos privados e achegas estatais e mesmo con achegas de institucións similares dos [[Estados Unidos]]. === Institucións (KWI) relevantes e as súas sucesoras === <center> {|class="wikitable" align="center" style="text-align:left" | colspan=3 | '''Instituto Kaiser Wilhelm (KWI) para:''' |- ! Rama!! Localización !! Observacións |- | Química || Dahlem, Berlín.|| Fundado en 1911, actualmente é o MPI para a Química co nome de Instituto Otto Hahn en Maguncia. |- | Química Física e Electroquímica || Dahlem, Berlín.|| Fundado en 1911, actualmente é o MPI co nome de Instituto Fritz Haber. |- | Bioloxía|| Berlín|| Fundado en 1912, actualmente é o MPI para a Bioloxía. |- | Física || Berlín ||Fundado en 1917, actualmente é o MPI co nome de Instituto Werner Heisenberg. |- | Medicina||Heidelberg ||Fundado en 1929, actualmente é o MPI para as Ciencias médicas. |- | Antropoloxía, Herdanza humana e Euxenesia ||Berlín||Fundado en 1927 por Alfred Ploetz, extinto en 1945. |- | Metais || Neubabelsberg ||Fundado en 1921, actualmente é o MPI para a Metalurxia localizado en Stuttgart. |- |Agronomía|| Müncheberg|| Fundado en 1929, actualmente é o MPI para as Ciencias agrícolas localizado en Colonia. |- | Fisioloxía celular ||Berlín-Dahlem ||Fundado en 1929 por [[Otto Heinrich Warburg]], actualmente é o MPI para o Estudo da célula. |- | Dereito ||Berlín || Fundado en 1929, actualmente é o MPI para o Dereito público e internacional localizado en Heidelberg. |- | Do cerebro||Berlín||Fundado en 1914 por Oskar Vogt, actualmente é o MPI para a Investigación do cerebro. |- |} {{clear}} </center> <gallery mode="packed"> Bundesarchiv Bild 183-R15350, Einweihung des Kaiser-Wilhelm-Instituts in Dahlem.jpg|Inauguración do Instituto Kaiser Wilhelm en Berlín, 1913. Adolf Harnack.jpg|Adolf von Harnack, un dos fundadores e primeiro director do KWG Bundesarchiv Bild 102-12525, Otto Heinrich Warburg.jpg|Otto Heinrich Warburg, director do KWI de Fisioloxía e Medicina no seu laboratorio en 1931 Freie Universitaet Berlin Otto-Hahn-Bau im Winter 01-2005.jpg|Instituto Kaiser Wilhelm de Química. Actualmente, Instituto Otto Hahn da Universidade Libre de Berlín Freie Universitaet Berlin - Fachbereich Rechtswissenschaft.jpg|Instituto Kaiser Wilhelm de Bioloxía. Actualmente, na Universidade Libre de Berlín File:MPI MH I.PNG|Instituto Kaiser Wilhelm para investigacións do cerebro. Actualmente, Instituto Max Planck para para investigacións do cerebro </gallery> == Influencia do Nazismo == Un dos científicos do KWI de Química que se destacou na [[Primeira Guerra Mundial]] foi [[Fritz Haber]], que obtivo o [[Premio Nobel]] en 1918. Pero foi considerado, e non sen razón, como o pai da guerra química polo uso do gas [[cloro]] nas frontes de batalla e, posteriormente, da formulación do [[Zyklon B]] ao que os [[nazi]]s darían un uso distinto nos [[campo de concentración|campos de concentración]].<ref>{{Cita web |url=http://ntbiomol.unibe.ch/Altmann/Contaminacion.pdf |título=La contaminación de los científicos |autor=Michael Altmann |dataacceso=15 de febreiro de 2021 |data-arquivo=07 de xaneiro de 2007 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070107041447/http://ntbiomol.unibe.ch/Altmann/Contaminacion.pdf |url-morta=unfit }}</ref> Terminada a Gran Guerra, o KWI operaba con pouco financiamento pero, baixo o abeiro da Universidade berlinesa, empezou lentamente a dar os seus froitos, principalmente nos campo da física, a química e a bioquímica, producindo eminencias como [[Peter Debye]], [[Albert Einstein]], [[Otto Meyerhof]], [[Max Planck]], [[Fritz Haber]], [[Otto Hahn]] e [[Walther Bothe]], alcanzando no período de 1929-1932 s súa máxima expresión con figuras emerxentes como Richard Kuhn, Ludolf von Krehl, Karl W. Hausser que produciron investigacións relevantes nos seus campos.<ref>{{Cita web |url=https://www.nobelprize.org/prizes/uncategorized/a-history-of-the-kaiser-wilhelm-institute-for-medical-research-1929-1939/ |título= The Nobel Prize. A History of the Kaiser Wilhelm Institute for Medical Research: 1929-1939 |autor= David M. States|data= 28 de xuño de 2001|dataacceso= 15 de febreiro de 2021}}</ref> Moitos científicos de orixe xudía como Albert Einstein e Richard Willstätter, por citar algúns exemplos, formaron parte dun grupo de oito científicos xudeus galardoados co Premio Nobel.<ref name=EH/> Coa chegada do [[nazismo]] en [[1933]], algunhas entidades do KWG foron influídas nos seus obxectivos pola ideoloxía político racial imperante como, por exemplo, o KWI para a Antropoloxía, que derivou cara ás ideas [[Antisemitismo|antisemitas]] que afectaron notabelmente aos seus directores e investigadores, cambiando de nome a Antropoloxía, Heredanza humana e Euxenesia. Un destes investigadores, Eugen Fischer, realizou infames traballos sobre cuños raciais que determinaron a sorte que correrían milleiros de xudeus alemáns; foi o responsábel de estudar a "hixiene racial" para enviar aos xudeus aos campos de exterminio, ademais de considerar "racialmente defectuosos" aos bastardos e aos enfermos mentais. ​ Ademais, no campo da xenética, Otmar von Verschuer e o famoso cirurxián Ernst Ferdinand Sauerbruch influíron cos seus estudos xenetistas da "raza alemá" marcadamente antisemitas a personaxes como [[Joseph Mengele]], que realizou infames experimentos con xemelgos no [[campo de concentración de Auschwitz]]. Moitos científicos xudeus do KWG, como Einstein, Fritz Haber, Richard Willstätter e Lise Meitner, tiveron que abandonar os territorios conquistados por Alemaña e emigrar aos [[Estados Unidos]] co recrudecemento da persecución xudía por parte dos nazis.<ref name=EH>{{Cita web |url= https://encyclopedia.ushmm.org/content/es/article/boycott-of-jewish-businesses|título= El boicot a los judíos|editor= Enciclopedia del Holocausto|dataacceso=15 de febreiro de 2021 }}</ref> == Segunda Guerra Mundial == [[Ficheiro:Nuclear Fission Experimental Apparatus 1938 - Deutsches Museum - Munich.jpg|miniatura|Aparato experimental de fisión nuclear de Otto Hahn en 1938 no KWI de química]] En [[1938]], os químicos [[Otto Hahn]] e [[Fritz Strassmann]] realizaron traballos de [[fisión nuclear]] co[[ químico|elemento]] [[uranio]] conseguindo a primeira [[fisión nuclear]] realizada nun laboratorio. Estes estudos, con potenciais proxeccións militares, fixéronse chegar en [[1942]] a [[Albert Speer]], ministro de armamento do III Reich, que os fixo chegar á súa vez a [[Hitler]].<ref>Gitta Sereny (1996): "Albert Speer-Hitler's Architect", en ''Albert Speer: His Battle with Truth''. New York: Penguin Random House. ISBN 978-0-6797-6812-8, páxinas 363-364.</ref> De todos os xeitos, o proxecto de [[Werner Heisenberg]] adoecía de serios fallos no cálculo da masa crítica de uranio, e a falta de talento experimental fixo que o único [[reactor nuclear]] construído en Alemaña daquela non subministrara os datos experimentais cruciais para o desenvolvemento dunha [[Bomba atómica|arma atómica]]. Ademais, moitos dos médicos que actuaron nos campos de concentración realizando experimentos con prisioneiros tiveron estreita relación con algunhas das entidades das ciencias da medicina do KWG. Deste modo o nome da Sociedad e quedou denigrada ao estar ligada ao nazismo. Albert Vögler, daquela presidente da Sociedade e involucrado na produción de municións para o Ministerio de Armamento, suicidouse o [[14 de abril]] de [[1945]] para evitar a súa captura polos estadounidenses. == Final da Sociedade e sucesión == Finalizada a Segunda Guerra Mundial, os [[Aliados da segunda guerra mundial|aliados]] estableceron que houbera unha estreita colaboración do Instituto Kaiser Wilhelm coas atrocidades nazis, principalmente nos aspectos dos experimentos médicos nos campos de concentración. Así mesmo, moits dos científicos relevantes do KWG foron trasladados secretamente a [[Estados Unidos]] baixo a Operación Alsos, sen mencionar que a guerra dispersara as localizacións dos KWI en toda Alemaña. A Oficina do Goberno Militar dos Estados Unidos en Alemaña (OMGUS) decretou o peche e disolución da Sociedade Kaiser Wilhelm o [[11 de abril]] de [[1946]]. Daquela [[Max Planck]] estaba a cargo da presidencia da Sociedade, que durou até marzo de 1946. Porén, os [[Gran Bretaña|británicos]] a cargo da rama científica do OMGUS, liderados por Howard Percy Robertson, fixeron presión para que a sociedade científica alemá prevalecera como fonte do saber humano convencendo aos norteamericanos de replantexar o peche dos KWI; a razón prevaleceu, pero a sociedade como tal desapareceu definitivamente o [[11 de xullo]] de [[1945]], acordando os estadounidenses que reconsiderarían a medida un ano máis tarde. En efecto, en setembro de [[1946]], na zona de ocupación británica, o ''Kaiser Wilhelm Institute'' renaceu das súas cinzas como a nova Sociedade [[Instituto Max Planck]] (''Max Planck Institute Gesellschaft''), a cargo de [[Otto Hahn]] e, en febreiro de [[1948]] nas zona norteamericana e francesa, fundouse outra parte da nova entidade a cargo de [[Max von Laue]] e [[Walther Gerlach]], respectivamente. Esta nova entidade científica de recoñecido prestixio existe en pleno vigor no día de hoxe.<ref>[http://www.mpg.de/en Max Planck Gesellschaft].</ref> == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * Bernhard vom Brocke e Hubert Laitko, eds. (1996): ''Die Kaiser-Wilhelm-/Max-Planck-Gesellschaft und ihre Institute. Studien zu ihrer Geschichte: Das Harnack-Prinzip''. Berlín/Nova York: Walter de Gruyter. ISBN 3-1101-5483-8. * Rüdiger Hachtmann (2007): ''Wissenschaftsmanagement im "Dritten Reich". Geschichte der Generalverwaltung der Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft''. 2 vol. Göttingen: Wallstein. ISBN 978-3-8353-0108-5. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Institucións científicas de Alemaña]] mjwxj3swzspb6trp0cr80rj49qgykk9 0 518916 6148097 5947315 2022-08-02T09:06:52Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Ulrike Marie Meinhof''', nada en [[Oldenburg]] o [[7 de outubro]] de [[1934]] e finada en [[Stuttgart]] o [[9 de maio]] de [[1976]], foi unha militante de [[extrema esquerda]] [[Alemaña|alemá]]. Cofundou a [[Fracción do Exército Vermello]] (Rote Armee Fraktion, ou RAF) en 1970, despois de traballar como [[xornalismo|xornalista]] na revista mensual de esquerdas ''[[konkret]]''. Meinhof foi arrestada en 1972, acusada de varios asasinatos e da formación dunha asociación criminal. En 1976, antes de que concluíse o xuízo, Meinhof foi atopada aforcada na súa cela da prisión de Stuttgart. A declaración oficial afirmaba que Meinhof se suicidara; con todo, varios feitos levaron a controversia pública sobre a súa morte. == Traxectoria == === Familia e infancia === Ulrike Meinhof naceu en 1934 en [[Oldenburg]], Alemaña. En 1936, a súa familia mudouse a [[Jena]] cando o seu pai, o doutor Werner Meinhof, historiador da arte, se converteu en director do museo da cidade. O seu pai morreu de cancro en 1940, forzando a súa nai a facerse cargo dunha inquilina, Renate Riemeck. En 1946, a familia volveu a Oldenburg cando Jena pasou á zona de ocupación soviética (como resultado dos [[acordos de Ialta]]). A nai de Ulrike, a doutora Ingeborg Meinhof, traballou como profesora despois da [[segunda guerra mundial]]<ref name="dieter1">{{cita web|título=Ulrike Meinhof (1934-1976)|url=http://www.powercat.de/portraits/meinhof.html|dataacceso=1 de agosto de 2011|nome=Dieter|apelidos=Wunderlich|lingua=de|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070911035753/https://www.powercat.de/portraits/meinhof.html|data-arquivo=11 de setembro de 2007}}</ref> e morreu oito anos despois por cancro. Renate Riemeck converteuse na titora de Ulrike.<ref name="dieter2">{{cita web|título=Ulrike Meinhof 1934 - 1976 / Biografie|url=http://www.dieterwunderlich.de/Meinhof.htm|dataacceso=2 de agosto de 2011|nome=Dieter|apelidos=Wunderlich|lingua=de|data=2001}}</ref> === Ensino superior e activismo político === Meinhof estudou [[filosofía]], [[pedagoxía]], [[socioloxía]] e [[lingua alemá|alemán]] na [[Universidade de Marburgo]] en 1955-56.<ref>J. Hans D. Jensen, Gesine Schwan, Pierre Colas, Andy Bechtolsheim. ''Studienstiftung Alumni: Ulrike Meinhof, Gudrun Ensslin, Wolfgang Ketterle''</ref> En 1957 continuou os seus estudos na [[Universidade de Münster]], onde coñeceu o marxista español [[Manuel Sacristán]]<ref>Serra, Xavier. ''Social History of Catalan Philosophy: logic, 1900–1980''. p. 184</ref> (que despois da súa morte traduciu e editou unha antoloxía dos seus escritos) e ingresou na [[Federación Socialista Alemá de Estudantes]] (''Sozialistischer Deutschen Studentenbund'' ou SDS), participando en protestas contra o rearme da ''[[Bundeswehr]]'' e as [[armas nucleares]] propostas polo goberno conservador de [[Konrad Adenauer]]. Desde moi nova xa estivo involucrada nos movementos antinucleares e pacifistas. En 1958, xunto con outro estudante de Münster, publicou un folleto periódico centrado na loita contra as armas atómicas, chamado ''Das Argument''. Tamén participou no congreso estudantil alemán celebrado na [[Universidade Libre de Berlín]] (Freie Universität Berlin). En 1957 ingresou no ilegal [[Partido Comunista de Alemaña]] (Kommunistische Partei Deustchlands, KPD),<ref>Moncourt, André. ''The Red Army Faction, A Documentary History''. p. 1958</ref> aínda que abandonou a súa condición de membro cando se fundou co nome de [[Partido Comunista Alemán]] (Deustche Kommunistische Partei, DKP) en 1968. Foi neste momento en que se converteu en participante activa no movemento estudantil SDS. O seu compromiso co movemento [[antinuclear]] e coa [[Außerparlamentarische Opposition|oposición extraparlamentaria]] (Außerparlamentarische Opposition, APO) no seu país materializouse en varios artigos de opinión apoiándoo dende a súa posición como redactora da revista política ''[[konkret]]'' ("Cemento"). Casou con Klaus Rainer Röhl, tamén escritor e editor da revista en 1961 e tivo dúas fillas xemelgas, Bettina e Regine, o 21 de setembro de 1962.<ref name="dieter2" /> Non obstante, en 1967 separouse do seu marido e finalmente divorciaranse un ano despois. === Membro da Fracción do Exército Vermello === [[Ficheiro:RAF-Logo.svg|esquerda|200px|miniatura|Emblema da Fracción do Exército Vermello]] Meinhof sentiuse fondamente afectada polo intento de asasinato do líder estudantil [[Rudi Dutschke]] o 11 de abril de 1968, por parte dun militante de extrema dereita. A finais dese ano, participou en numerosas manifestacións e eventos contra a [[guerra de Vietnam]], durante os cales coñeceu a [[Andreas Baader]] e [[Gudrun Ensslin]]. O ano seguinte deixou de escribir para ''konkret'', ao considerar que se convertera nunha mera revista comercial. A partir dese momento, converteuse en militante de varios dos grupos de esquerda máis radicais de Berlín Occidental. Daquela Meinhof achegouse a Gudrun Ennslin, moza do entón preso Andreas Baader; Meinhof decidiu participar nun plan para liberar a Baader da súa detención, conseguindo que as autoridades permitisen a Baader saír do cárcere para unha entrevista no Centro de Estudos Sociais de [[Berlín Occidental]]. Baader foi finalmente liberado por un comando armado, despois do cal Meinhof decidiu unirse ao grupo armado. Poucos días despois, apareceu nas rúas de Berlín un cartel que ofrecía 10&nbsp;000 [[marco alemán|marcos]] pola captura de Meinhof. Tralo establecemento da [[Fracción do Exército Vermello]] (Rote Armee Fraktion), Meinhof participou en roubos bancarios e ataques con bombas a fábricas e bases militares estadounidenses. A prensa alemá axiña bautizou o grupo como "o grupo Baader-Meinhof". Escribiu moitos dos ensaios e manifestos que produciu a banda, enunciando o concepto de [[guerrilla urbana]], usados ​​para combater o que ela chamaba a explotación do home común e o imperialismo do sistema [[capitalismo|capitalista]]. Algúns cuestionaron firmemente o papel desempeñado por Meinhof no liderado da RAF, considerándoo esaxerado pola prensa, e aluden a que o papel tradicionalmente atribuído a Meinhof o desempeñou realmente Gudrun Ennslin. Durante este tempo, utilizou os pseudónimos "Anna" e "Ranna" nos seus escritos. === Detención e procesos xudiciais === Como consecuencia da presión policial, Meinhof foi arrestada en 1972 en [[Langenhagen]]. Mentres agardaba o xuízo, declarou no xuízo de Horst Mahler en decembro dese mesmo ano.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Becker|nome=Jillian|título=The Red Army Fraction: Another final battle on stage of History|publicación=Terrorism: An International Journal|data=1981|volume=5|número=1/2|url=http://www.libertarian.co.uk/lapubs/cultn/cultn012.pdf|dataacceso=6 de agosto de 2011|lingua=en|data-arquivo=25 de marzo de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090325034316/http://www.libertarian.co.uk/lapubs/cultn/cultn012.pdf|url-morta=yes}}</ref> Xunto a ela foron arrestados outros líderes da RAF como Baader, Ensslin e [[Jan-Carl Raspe]]. As condicións de prisión ás que estaba exposta Ulrike Meinhof foron moi duras: en Colonia-Ossendorf estivo en illamento total ata tres veces. A primeira delas, inmediatamente despois da súa detención, permaneceu nesta situación durante 237 días.<ref>{{cita web|título=Recuerdo de Ulrike Meinhof, 30 años después|url=http://www.sinpermiso.info/textos/index.php?id=512|dataacceso=7 de agosto de 2011|nome=Peter O.|apelidos=Chotjewitz|data=07/05/06|lingua=es}}</ref> Despois de dous anos de audiencias preliminares, Meinhof foi condenada a oito anos de prisión o 29 de novembro de 1974. Posteriormente, Meinhof, Baader, Ensslin e Raspe foron acusados ​​conxuntamente o 19 de agosto de 1975 de catro delitos de asasinato, cincuenta e catro intentos de asasinato e un por formar unha asociación criminal. Non obstante, antes de que concluíse o xuízo, o 9 de maio de 1976, Meinhof foi atopada colgada dunha corda feita cunha toalla, na súa prisión de Stammheim. === Morte e debate posterior === [[Ficheiro:Ulrike Meinhof2-Mutter Erde fec.jpg|miniatura|200px|Tumba de Meinhof en Berlin-Mariendorf]] A última aparición pública de Meinhof foi o 4 de maio de 1976 durante unha comparecencia xudicial a petición dos defensores, que lle pediron que proporcionase probas da participación de [[República Federal Alemá|Alemaña Occidental]] na guerra de Vietnam; Meinhof declarou que en parte este fora un dos motivos da súa radicalización e pediu que se lles garantise o status de [[prisioneiro de guerra|prisioneiros de guerra]]. Segundo [[Jutta Ditfurth]], os últimos días antes da morte de Meinhof foron sen incidentes e os prisioneiros da RAF (incluída a propia Ulrike) pasaron as súas reunións de media hora (varias ao día) discutindo diversos textos filosóficos e políticos. Un dos gardas de Stammheim ata notou que rían.{{sfn|Ditfurth|2007|pp=586, 589}} O 9 de maio ás 09:20, o Ministerio de Xustiza de Baden-Württemberg informou de que Meinhof se [[suicidio|suicidara]], aínda que o primeiro exame post-mortem do cadáver foi realizado polo profesor Joachim Rauschke despois das 09:25. Ás 09:34 a axencia de noticias alemá DPA anunciou o "suicidio por aforcamento".{{Harvnp|Ditfurth|2007|pp=594-595}} Dúas horas despois, a [[autopsia]] oficial foi realizada polo profesor Rauschke xunto con Hans Joachim Mallach no hospital xeral de Stuttgart, dende as 11:00 ata as 12:45. O resultado foi "morte por aforcamento, fóra de toda dúbida". Segundo Ditfurth, as precipitadas notas de prensa posteriores á morte de Meinhof foron similares ás publicadas en abril de 1972, cando se informou erroneamente de que Meinhof se suicidara.{{sfn|Ditfurth|2007|p=596}} Nos días seguintes, os xornais publicaron en detalle o suposto contido dos seus pensamentos como: "comprendeu o seu erro",<ref>''Frankfurter Rundschau'', 15 de maio de 1976</ref> "deuse conta da inutilidade"<ref>''Die Zeit'', 14 de maio de 1976</ref> ou "resignouse a morrer".<ref>''Der Spiegel'', 17 de maio de 1976</ref> Os seguidores de Meinhof expresaron a súa preocupación polas identidades das persoas elixidas polas autoridades para realizar a autopsia. En particular, Mallach fora membro da [[Waffen-SS]] (membro [[Partido Nacionalsocialista Alemán dos Traballadores|NSDAP]] n° 9154986). En 1977 fabricou (sen permiso) máscaras de morte para Andreas Baader, Gudrun Ensslin e Jan-Carl Raspe.<ref>Jürgen Dahlkamp: [http://wissen.spiegel.de/wissen/image/show.html?did=25448057&aref=image035/E0241/SCSP200204200660070.pdf&thumb=false "Trophäen für den Panzerschrank"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120428215116/http://wissen.spiegel.de/wissen/image/show.html?did=25448057&aref=image035%2FE0241%2FSCSP200204200660070.pdf&thumb=false |date=28 de abril de 2012 }}, ''[[Der Spiegel]]'' Nr. 42, 2002, 14 de outubro de 2002]</ref> Foi o profesor Rauschke quen realizara a autopsia de [[Siegfried Hausner]] un ano antes e xa fora acusado de ignorar as feridas que presentaba Hausner na cabeza para falsear a verdadeira causa da morte.<ref>Smith J, Moncourt A. [https://books.google.com/books?id=tl_70h3jIFkC&pg=PA386 ''The Red Army Faction: A documentary history''], vol. 1, p. 386</ref> Dous días despois, o 11 de maio, o Dr. Werner Janssen e o Dr. Jürgen Schröder realizaron unha segunda autopsia a petición de Wienke Zitzlaff, a irmá de Meinhof. Para entón xa se retiraran numerosos órganos vitais e partes do tecido. Todas as uñas foran cortadas, polo que os médicos non puideron determinar se quedaban restos de loita ou resistencia a un ataque. Non se puideron realizar algunhas probas xa que pasaran as horas clave. Janssen concluíu que a causa máis probable de morte fora o suicidio, aínda que para chegar a unha conclusión definitiva insistiu en ter acceso ao primeiro informe de autopsia, o que nunca se lle permitiu.{{sfn|Ditfurth|2007|pp=602-603}} En 1978, a petición do avogado de Meinhof e do [[Comité Internacional de Presos Políticos]], creouse unha comisión internacional de investigación para examinar as circunstancias que rodearon a morte de Meinhof. Esta comisión intentou acceder ao informe da primeira autopsia, aínda que as autoridades alemás volveron negarse. En 1978 a comisión emitiu o seu informe, en que afirmaba que "a afirmación inicial de que Meinhof se suicidou non tiña ningunha base, xa que os resultados da investigación converxen na conclusión de que non se podería aforcar a si mesma. O máis probable é que xa o estivese morta cando foi aforcada e hai sinais alarmantes que indican a participación externa na súa morte".<ref>Alois Prinz (2007). ''Lieber wütend als traurig – Die Lebensgeschichte der Ulrike Marie Meinhof'', Beltz & Gelberg, <small>ISBN 978-3-407-74012-0</small>, páx. 288</ref> Meinhof foi enterrada seis días despois da súa morte, en [[Berlín-Mariendorf]]. == Trala súa morte == A finais de 2002, como resultado das investigacións realizadas pola súa filla Bettina, descubriuse que o seu cerebro fora extraído do seu cranio sen o consentimento da familia por un hospital de [[Magdeburgo]], trala [[autopsia]] realizada no marco da investigación sobre a morte de Meinhof. Bernhard Bogerts, psiquiatra da [[Universidade de Magdeburgo]], provocou a polémica ao afirmar, pseudocientificamente, que a operación de Meinhof de 1962 para tratar un tumor "contribuíu a convertela en terrorista".<ref>{{cita web|título=Meinhof brain study yields clues|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2455647.stm|dataacceso=6 de agosto de 2011|data=12 de novembro de 2002|lingua=en}}</ref> A petición de Bettina, o cerebro foi enterrado cos demais restos o 22 de decembro de 2002. O seu nome mencionouse expresamente como digno de agradecemento e respecto na declaración final de disolución da [[Fracción do Exército Vermello]] en marzo de 1998 e recibida por varias axencias de prensa o 20 de abril de 1998.<ref>{{cita web|título=RAF-Auflösungserklärung|url=http://www.rafinfo.de/archiv/raf/raf-20-4-98.php|dataacceso=10 de xaneiro de 2012|obra=Rafinfo.de: die Webressource zur Roten Armee Fraktion|lingua=de}}</ref> == Na cultura popular == === Cine === * ''Ulrike Marie Meinhof (TV)''; documental realizado en 1994 por Timon Koulmasis para a canle [[Arte (cadea de televisión)|Arte]].<ref>{{Cita web|url=https://www.filmaffinity.com/es/film840327.html|páxina-web=filmaffinity.com|título=Historia de Ulrike Meinhof (TV)|data-acceso=21 de febreiro de 2021}}</ref> * ''Yo,'' ''Ulrike, grito,'' (2015) curtametraxe de 29 minutos dirixida por Karlos Aurrekoetxea e Polo Menárguez sobre o encarceramento de '''Ulrike Meinhof''' baseado no monólogo teatral con textos de [[Franca Rame]] e [[Dario Fo]].<ref>{{Cita web|url=https://www.filmaffinity.com/es/film860974.html|páxina-web=filmaffinity.com|título=Yo, Ulrike, grito|data-acceso=21 de febreiro de 2021}}</ref> === Teatro === * ''Io, Ulrike, Crido..''. (1977) [[monólogo]] narrado en primeira persoa, escrito por Franca Rame e Dario Fo en 1977, sobre a súa estancia no cárcere antes da súa morte.<ref>{{Cita web|url=http://www.archivio.francarame.it/scheda.aspx?IDScheda=1323&IDOpera=182|páxina-web=archivio.francarame.it|título=Tutta casa, letto e chiesa -1977. Monologhi satirici sulla condizione della donna, con Franca Rame (Io, Ulrike, Crido...)|data-acceso=21 de febreiro de 2021|apelidos=Rame|nome=Franca|data-publicación=1977|lingua=it}}</ref> === Música === * [[Fermin Muguruza|Fermín Muguruza]] e [[The Suicide of Western Culture]] dedicáronlle a primeira canción do disco conxunto que editaron en 2017.<ref>{{Cita web|url=https://www.elsegell.com/fermin-muguruza-eta-the-suicide-of-western-culture/|páxina-web=elsegell.com|título=FERMIN MUGURUZA ETA THE SUICIDE OF WESTERN CULTURE|data-acceso=21 de febreiro de 2021|data=2017|lingua=es|data-arquivo=29 de xaneiro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180129004924/https://www.elsegell.com/fermin-muguruza-eta-the-suicide-of-western-culture/|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Portal|Alemaña}} === Bibliografía === * {{cita libro|apelidos=Ditfurth|nome=Jutta|título=Ulrike Meinhof. Die Biographie|ligazón-autor=Jutta Ditfurth|data=2007|editorial=Ullstein|isbn=978-3-550-08728-8|lugar=Berlín|lingua=de}} * {{cita libro|apelidos=Brückner|nome=Peter|título=Ulrike Meinhof und die deutschen Verhältnisse|data=1976|editorial=Wagenbach|isbn=978-3-8031-2407-4|lugar=Berlín|lingua=de}} * {{cita libro|apelidos=Röhl|nome=Bettina|título=So macht Kommunismus Spaß. Ulrike Meinhof, Klaus Rainer Röhl und die Akte Konkret|data=2006|editorial=Europäische Verlagsanstalt|isbn=3-434-50600-4|lugar=Hamburgo|lingua=de}} === Ligazóns externas === * [http://www.youtube.com/watch?v=B60MhbXpGKs Vídeo dunha entrevista a Ulrike Meinhof] * [https://web.archive.org/web/20140523221804/http://es.scribd.com/doc/19664404/Meinhof-Ulrike-Bambule-1970 ''Bambule'', Meinhof sobre as prisións de menores en Alemaña Occidental] * [http://d-nb.info/gnd/118580175/about/html ''Personennamendatei'' (PND) de Ulrike Meinhof] * [https://www.youtube.com/watch?v=QBz7s5ht0Ok Ulrike Meinhof, en versión de] [[Silvia Kolbowski]]. *[https://www.youtube.com/watch?v=VxKggyj2VME&feature=youtu.be Curtametraxe "Yo, Ulrike, grito".] *[http://www.archivio.francarame.it/scheda.aspx?IDScheda=1323&IDOpera=182 Monólogo de Franca Rame e Darío Fo: ''Io, Ulrike, Crido''] (en [[Lingua italiana|italiano]]) {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Meinhof, Ulrike}} [[Categoría:Nados na Baixa Saxonia]] [[Categoría:Nados en 1934]] [[Categoría:Finados en 1976]] [[Categoría:Xornalistas de Alemaña]] [[Categoría:Terroristas]] [[Categoría:Comunismo]] [[Categoría:Activistas de Alemaña]] qff35t45q5c07dobrjzahs9mcub2lu2 0 519157 6147778 5709441 2022-08-01T21:49:57Z HombreDHojalata 5863 engado a [[Categoría:Consello da Cultura Galega]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki O '''Centro de Documentación Sociolingüística de Galicia''' forma parte do [[Consello da Cultura Galega]]. O seu obxectivo principal é a [[normalización lingüística]] do [[Lingua galega|galego]].<ref name=":0">{{Cita web|título=Obxectivos do CDSG|url=http://consellodacultura.gal/cdsg/paxinaarq.php?id=717|páxina-web=consellodacultura.gal|data-acceso=2021-02-24}}</ref> Ten dúas vías de traballo, por unha banda, como Arquivo de Planificación Lingüística compila a documentación relacionada coa planificación do galego e doutras [[Lingua minorizada|linguas minorizadas]] e, por outra banda, como Centro de Documentación Sociolingüística xestiona documentación e información para a planificación lingüística.<ref name=":0" /> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://consellodacultura.gal/cdsg/index.php Páxina web] {{control de autoridades}} [[Categoría:Entidades de promoción do galego]] [[Categoría:Consello da Cultura Galega]] a6vj7ptm87ljr2o4lyicx6yemnqksok 0 519364 6147962 6012986 2022-08-02T05:13:03Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} [[Ficheiro:1967_CPA_3588.jpg|dereita|miniatura|200x200px|Selo de 1967 co seu cadro "O pan" de 1947]] '''Tatiana Nilovna Yablonska''' (en [[Alfabeto cirílico|cirílico]] [[Lingua rusa|ruso]]: ''Татьяна Ниловна Яблонская'' , [[Lingua ucraína|ucraíno]]: Тетяна Нилівна Яблонська) nada en [[Smolensk]] o [[11 de xullo]] [[Calendario xuliano|jul]]./[[24 de xullo]] [[Calendario|greg]]. de [[1917]] e finada en [[Kíiv]] o [[17 de xuño]] de [[2005]],<ref>[http://www.danusha-fine-arts.co.uk/artists/yablonska.htm Tetyana Yablonska.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081121011436/http://www.danusha-fine-arts.co.uk/artists/yablonska.htm |date=21 de novembro de 2008 }}Danusha Fine Arts, 2013. Consultado o 6 de maio de 2013.</ref> foi unha [[Pintor|pintora]] [[ucraína]].<ref>{{Cita web|url=http://www.danusha-fine-arts.co.uk/artists/yablonska.htm|título=Copia archivada|data-acceso=6 de maio de 2013|urlarquivo=https://www.webcitation.org/6GPcuYxnB?url=http://www.danusha-fine-arts.co.uk/artists/yablonska.htm|dataarquivo=06 de maio de 2013|url-morta=yes}}</ref> == Traxectoria == Naceu no seo dunha familia de profesores. Trasladáronse a [[Odesa]] en 1928, logo a [[Kamianets-Podilskyi]] e finalmente a [[Luhansk]] nos [[Década de 1930|anos 1930]]. Tatiana estudou no [[Instituto de Arte de Kíiv]] e no taller de [[Fedir Krychevsky]]. Foi membro da [[República Socialista Soviética de Ucraína]] (1951-1958), do Sindicato de Artistas de Ucraína desde 1944, da Unión de Artistas da URSS e da [[Academia Imperial das Artes]]. Entre outros premios, galardoárona co de [[Artista do pobo da URSS]] en 1982, Artista dos anos da [[UNESCO]], o de [[Heroe de Ucraína|Heroína de Ucraína]] ou o [[Premio Estatal da URSS|Premio Estatal da Unión Soviética]] en 1949, 1951 e 1979. Morreu en Kíiv o 17 de xuño de 2005. Entre os seus estudantes inclúese o pintor [[Mikhail Turovsky]]. ==Recoñecementos== Tetjana Jablonska recibiu numerosos honores. Incluíndo: * 1949, 1951, 1979 [[Premio Estatal da URSS]].<ref name="heros">{{cita web |url=http://ukrgeroes.narod.ru/YablonskaTN.html |título=Helden der Ukraine-Tetjana Jablonska |data-acceso=26 de febreiro de 2021 |data-arquivo=28 de febreiro de 2015 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150228124042/http://ukrgeroes.narod.ru/YablonskaTN.html |url-morta=yes }}, consultado o 7 de novembro de 2015</ref> * [[Orde da bandeira vermella do traballo]] de 1951.<ref name="heros" /> * 1960 Artista Popular da SSR de Ucraína * [[Orde de Amizade das Nacións]] de 1977.<ref name="heros" /> * 1982 [[Artista Popular da URSS]].<ref name="leonardo-studio" /> * [[Orde do Mérito ucraína]] de 1997 2a clase.<ref name="heros" /> * [[Premio Taras Shevchenko]] 1998.<ref name="leonardo-studio">[http://leonardo-studio.livejournal.com/24333.html Caras de Ucraína, Tetjana Jablonska], consultado o 7 de novembro de 2015.{{uk}}</ref> * [[Heroe de Ucraína]] 2001.<ref name="heros" /> * [[Cidadán honorario de Kíiv]] en 2001<ref>[http://kmr.gov.ua/uk/content/yablonska-tetyana-nylivna Cidadán honorario de Kiev-Tetjana Jablonska] no sitio web do concello de Kiev (ucraíno), consultado o 7 de novembro de 2015.</ref> O 21 de febreiro de 2017, o Banco Nacional de Ucraína emitiu unha moeda conmemorativa de 2 hryvnia con motivo do seu 100 aniversario.<ref>[https://bank.gov.ua/control/uk/currentmoney/cmcoin/details;jsessionid=28A6F737E01B06A9F89D8B217109BD31?coin_id=740 Conmemorativa Tetjana Jablonska] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170221111238/https://bank.gov.ua/control/uk/currentmoney/cmcoin/details;jsessionid=28A6F737E01B06A9F89D8B217109BD31?coin_id=740 |date=21 de febreiro de 2017 }} no sitio web do [[Banco Nacional de Ucraína]]; consultado o 20 de febreiro de 2017 (ucraíno).</ref> == Notas == {{listaref}} ==Véxase tamén== {{commonscat}} ===Ligazóns externas=== *[http://www.mln-gallery.kiev.ua/painter/08/ Galería en liña dos últimos traballos de Yablonska] {{ru}} *[https://web.archive.org/web/20050122111824/http://yablonskayatatyana.openua.net/ Páxina web de Yablonska] {{uk}} *''Tatiana Yablonska: About Herself'', [[Zerkalo Nedeli]], #24(552), 25 de xuño de 2005. ([https://web.archive.org/web/20060526091050/http://www.zn.kiev.ua/nn/show/552/50417/ en ucraíno], [https://web.archive.org/web/20051127135158/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/552/50417/ en ruso]) *[https://web.archive.org/web/20051225230338/http://www.kiev.kp.ru/2005/06/25/doc71099/ Entrevista coa súa filla Gayane Akopyan], [[Komsomolskaya Pravda]] {{ru}} *[https://web.archive.org/web/20051225230338/http://www.kiev.kp.ru/2005/06/25/doc71099/ Memorias de Yablonska], [[Komsomolskaya Pravda]] {{ru}} *[http://uartlib.org/en/books/l-vladich-tetyana-yablonska/ L.Vladich.T.N.Yablonska. Kyiv, 1958] *[http://uartlib.org/en/books/a-set-of-postcards-by-tetyana-yablonska/ Un xogo de postais de Tetyana Yablonska] {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Yablonska, Tatiana}} [[Categoría:Nados en 1917]] [[Categoría:Finados en 2005]] [[Categoría:Nados en Smolensk]] [[Categoría:Pintores de Ucraína]] [[Categoría:Personalidades sen imaxes]] p7cyhf51g3cgcrsrnpnvke9e21h89cb 0 520045 6147948 6121501 2022-08-02T04:26:22Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{biografía}} '''Susan Solomon''', nada en [[Chicago]] ([[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]) o [[19 de xaneiro]] de [[1956]], é unha química atmosférica que traballou na [[National Oceanic and Atmospheric Administration]] -[[NOAA]]- (en [[Lingua galega|galego]], [[Administración Nacional Oceánica e Atmosférica]])<ref name=":1">{{Cita web|url=http://www.nasonline.org/news-and-multimedia/podcasts/interviews/susan-solomon.html|páxina-web=nasonline.org|título=InterViews|data-acceso=27 de outubro de 2021|data-publicación=19 de febreiro de 2013|lingua=en|data-arquivo=21 de marzo de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180321030710/http://www.nasonline.org/news-and-multimedia/podcasts/interviews/susan-solomon.html|url-morta=yes}}</ref> durante gran parte da súa carreira profesional, onde fixo grandes descubrimentos sobre a composición da [[atmosfera]]. Dende o 2011 ata a actualidade (2021) traballou como profesora no [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts]]. Dito instituto era coñecido porque exercera [[Ellen Swallow Richards]] como profesora de ciencias de clima e química atmosférica. Foi unha das primeiras persoas en sinalar que o burato da [[Ozonosfera|capa de ozono]] do [[Antártico]] se orixinou debido aos [[clorofluorocarbonos]] e ao seu mecanismo de reacción de radicais libres.<ref name=":1" /> Así, o [[Protocolo de Montreal das Nacións Unidas]], un protocolo que ten como fin a protección da capa de ozono, está baseado no traballo e descubrimentos de Susan Solomon. Solomon é membro da Academia Nacional de Ciencias dos Estados Unidos, da Academia Europea de Ciencias e da Academia Francesa de Ciencias.<ref>{{Cita web|url=https://celebrating200years.noaa.gov/historymakers/solomon/welcome.html|páxina-web=noaa.gov|título=Susan Solomon: Pioneering Atmospheric Scientist|data-acceso=27 de outubro de 2021|data-publicación=21 de xaneiro de 2021|lingua=en}}</ref> Tamén pertence á Xunta de Ciencia e Seguridade do ''[[Bulletin of the Atomic Scientists]]'' (en galego, ''Boletín dos Científicos Atómicos'').<ref>{{Cita web|url=https://thebulletin.org/about-us/science-and-security-board/|páxina-web=thebulletin.org|título=Science and Security Board|data-acceso=27 de outubro de 2021|lingua=en|data-publicación=2021}}</ref> No 2002, a revista ''[[Discover]]'' recoñeceuna como unha das 50 mulleres máis importantes da ciencia.<ref>{{Cita web|url=https://www.discovermagazine.com/the-sciences/the-50-most-important-women-in-science|páxina-web=discovermagazine.com|título=The 50 Most Important Women in Science|data-acceso=27 de outubro de 2021|data-publicación=1 de novembro de 2002|apelidos=Svitil|nome=Kathy A.|lingua=en}}</ref> No 2008, Solomon foi seleccionada pola revista ''Time'' como unha das 100 persoas máis influíntes do mundo.<ref>{{Cita web|url=http://content.time.com/time/specials/packages/completelist/0,29569,1733748,00.html|páxina-web=time.com|título=The 2008 TIME 100|data-acceso=27 de outubro de 2021|data-publicación=2008|lingua=en}}</ref> == Traxectoria == ===Primeiros anos e educación=== O interese de Susan Solomon pola ciencia comezou cando era unha nena cando xa era afeccionada a ver programas de televisión relacionados coa natureza, como o de [[Jacques-Yves Cousteau|Jacques Cousteau]]. No instituto obtivo o seu primeiro recoñecemento, quedou terceira na feira de ciencia nacional<ref>{{Cita web|título=Mario Molina and Susan Solomon {{!}} Chemical Heritage Foundation|url=http://www.chemheritage.org/discover/online-resources/chemistry-in-history/themes/public-and-environmental-health/environmental-chemistry/molina-and-solomon.aspx|páxina-web=web.archive.org|data=2013-01-12|data-acceso=2021-04-29|data-arquivo=12 de xullo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160712164821/http://www.chemheritage.org/discover/online-resources/chemistry-in-history/themes/public-and-environmental-health/environmental-chemistry/molina-and-solomon.aspx|url-morta=unfit}}</ref> cun proxecto relacionado coa química atmosférica que tiña por obxectivo medir a porcentaxe de osíxeno nunha mestura de gases<ref>{{Cita web|título=Susan Solomon|url=https://www.sciencehistory.org/historical-profile/susan-solomon|páxina-web=Science History Institute|data=2016-06-01|data-acceso=2021-04-15|lingua=en}}</ref>. Susan licenciouse en [[química]] polo [[Instituto de Illinois de Tecnoloxía]] en 1977 e no ano 1981 obtivo o seu doutoramento en química na [[Universidade de California en Berkeley]], xunto a persoas altamente influentes como o futuro Nobel Paul Crutzen, e onde se especializou en química atmosférica e os seus estudos sobre a composición da atmosfera tiveron un gran recoñecemento. === Vida persoal === Casou con Barry Sidwell en 1988. A súa vida xirou ó redor os seus descubrimentos científicos, alcanzando numerosos premios e recoñecementos. ===Vida laboral=== Comezou traballando na Administración Naval e oceánica e atmosférica, onde permanecería durante gran parte da súa carreira, e descubriu entre outras cousas parte da composición da atmosfera. Entre 1986 e 1987, dirixiu dúas expedicións durante o inverno antártico (coas temperaturas extremas que se dan neses momentos e noites case constantes), co obxectivo de tomar datos da composición atmosférica mentes o burato do ozono se formaba. Neste momento xa era coñecido pola comunidade científica que a carencia de ozono atmosférico provocaba aumentos nos niveis de radiación ultravioleta na Terra, pero aínda estaba por descubrirse a consecuencia climática das subidas de temperatura. Nestas grandes expedicións ao antártico onde compre destacar a Expedición de Ozono Nacional ao [[Estreito de McMurdo]] onde o seu equipo mediu niveis de óxido de cloro cen veces máis altos dos esperados na atmosfera, liberados pola descomposición de clorofluorocarburos por [[radiación ultravioleta]]. Compre destacar que Susan foi a única muller líder da expedición. No ano 2007 o seu equipo científico chegou a unha realidade, e é que o quentamento global era unha realidade. Nese mesmo ano foi galardoada cun [[Premio Nobel da Paz]] compartido<ref>{{Cita web|título=2007 - Grupo Intergubernamental de Expertos sobre el Cambio Climático y Albert Arnold (Al) Gore Jr. |url=https://www.un.org/es/about-us/nobel-peace-prize/ipcc-al-gore-2007|páxina-web=United Nations|data-acceso=2021-04-16|lingua=es|editor=United Nations}}</ref> e o ano seguinte ,2008, Susan foi escollida como unha das 100 persoas máis influentes do mundo.<ref>"[http://content.time.com/time/specials/packages/completelist/0,29569,1733748,00.html The 2008 TIME 100]", ''Time''.</ref> Na actualidade, Susan Solomon é catedrática no MIT, [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts|Instituto tecnolóxico de Massachusetts]]. Tamén é membro da [[Academia Nacional de Ciencias]], Academia Europea de Ciencias e da [[Academia de Ciencias de Francia]]. Tamén foi directora do Grupo de Química e Procesos do Clima da [[Administración Nacional Oceánica e Atmosférica]]. Ademais, serve no Consello de ciencia e seguridade do Boletín de Científicos Atómicos. [[Ficheiro:Susan Solomon crop 2010 Ullyot Public Affairs Lecture.jpg|miniatura]] Susan Solomon sempre tivo como obxectivo defender e mellorar o planeta, especializouse no [[cambio climático]] e os seus estudos supuxeron un grande avance neste campo. grandes expedicións ao antártico onde compre destacar a Expedición de Ozono Nacional ao [[Estreito de McMurdo]] onde o seu equipo mediu niveis de óxido de cloro cen veces máis altos dos esperados na atmosfera,que foron liberados pola descomposición de clorofluorocarburos por [[radiación ultravioleta]]. Cómpre destacar que Susan foi a única muller líder da expedición. O [[quecemento global]] pasou a ser o seguinte principal tema de estudo de Solomon, recentemente alertou de que o quecemento global xa é inevitable. Artigos desta muller afirman que aínda que se pararan as emisións de gases derivados da actividade humana, estes efectos do cambio climático farán notarse durante miles de anos. Outro importante descubrimento foi que os [[volcán]]s podían acelerar as reaccións causadas polos [[clorofluorocarbonos]], aumentando a deterioración da capa de ozono. O seu traballo formou parte do [[Protocolo de Montreal]] das Nacións Unidas, un acordo internacional para regular sustancias químicas nocivas e protexer a capa de ozono. Formou parte do [[Grupo intergobernamental sobre o cambio climático]].<ref>{{Cita web|título=IPCC - Intergovernmental Panel on Climate Change|url=https://archive.ipcc.ch/home_languages_main_spanish.shtml|páxina-web=archive.ipcc.ch|data-acceso=2021-04-28}}</ref> Participou no [[Terceiro informe de avaliación do Grupo intergobernamental sobre o cambio climático]] e nun dos grupos de traballo do [[Cuarto informe de avaliación do Grupo intergobernamental sobre o cambio climático]]. A misión de Susan foi sempre defender e mellorar o noso planeta, para iso especializouse no campo do cambio climático e fixo notables fazañas como: dirixir grandes expedicións ao [[Antártico]], descubrir que o óxido de cloro tiña niveis cen veces mais altos do que debería debido a acción dos [[Radiación ultravioleta|raios ultravioletas]] e outra moi importante como descubrir que os volcáns podían acelerar as reacción causadas polos clorofluorocarbonos. === Obra === * ''The Coldest March: Scott's Fatal Antarctic Expedition'', Prensa Universitaria de Yale, 2002 ISBN 0-300-09921-5 - Describe a historia do capitán [[Robert Falcon Scott]] e a súa expedición á Antártida, que fracasou en 1912. Ademais realiza a comparación entre datos meteorolóxicos modernos fronte aos que experimentou a expedición de Scott, nun intento de aclarar as razóns da defunción da partida polar do capitán.<ref>MacFarlane, Robert (7 de Outubro, 2001). [https://www.theguardian.com/books/2001/oct/07/historybooks.highereducation "In from the cold..."] The Observer. Guardian Media Group. Recuperado o 10 de Abril de 2021.</ref><ref>Wheeler, Sara (2 de Setembro, 2001). [https://www.nytimes.com/2001/09/02/books/great-scott.html "Great Scott?"]. The New York Times. The New York Times Company. Recuperado o 10 de Abril de 2021. </ref> *''Australian Climate Change Research: Perspectives on Successes, Challenges and Future Directions.'' Susan Solomon, William L.Stefen, 2007 ISBN 9781921298073 - Describe as demandas de coñecemento sobre o cambio climático ós científicos (especialmente a físicos e biofísicos) por parte dos gobernos e explica como o aspecto medioambiental afecta á toma de decisións.<ref>{{Cita libro|título=Australian climate change research: perspectives on successes, challenges and future directions|url=http://www.greenhouse.gov.au/science/publications/pubs/cc-research.pdf|editorial=Dept of the Environment, Water, Heritage and the Arts|data=2007|lugar=Canberra, A.C.T|ISBN=978-1-921298-07-3|nome=Susan|apelidos=Solomon|nome2=William L.|apelidos2=Steffen|data-acceso=15 de abril de 2021|data-arquivo=22 de novembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20081122132402/http://www.greenhouse.gov.au/science/publications/pubs/cc-research.pdf|url-morta=yes}}</ref> == Estudo clorofluorocarburos == En 1974, o mencionado Molina e Sherwood Rowland lanzaron unha hipótese que foi recibida con escepticismo, pero que 21 anos despois lles gratificou co [[Premio Nobel de Química|Nobel de Química]]: os [[clorofluorocarbonos]] (CFC) que se usaban como refrixerantes, disolventes, propelentes para os envases a presión e na fabricación de cortiza branca descompúñanse na estratosfera e liberaban átomos de [[cloro]]. Estes reaccionaban co ozono, o que significaba a súa destrución. Até ese momento, ninguén considerara a importancia que ten este gas para a vida na Terra, e a idea seguiu parecendo unha loucura ata que en 1985 os científicos informaron de que a [[Ozonosfera|capa de ozono]] sobre a Antártida minguaba durante a primavera austral. Ao ano seguinte, varios expertos, entre eles, Susan Solomon, foron enviados á zona para realizar medicións. Entre agosto e outubro de 1986, Solomon estivo a traballar no escuro inverno polar e en 1987 volveu para culminar a tarefa. Así lembrou aqueles tempos durante a recepción do Premio Volvo <ref>{{Cita web|título=Premio Ambiental de Volvo {{!}} Volvo Group|url=https://www.volvogroup.mx/es-mx/about-us/partnership-and-awards/volvo-environmental-prize.html|páxina-web=www.volvogroup.mx|data-acceso=2021-04-28|lingua=Spanish}}</ref>de Medio Ambiente 2009<ref name=":0">{{Cita web|título=Volvo-environmental-prize|url=https://www.volvogroup.com/pe/about-us/partnership-and-awards/volvo-environmental-prize.html#:~:text=El%20ganador%20del%20Premio%20Ambiental,concepto%20Administraci%C3%B3n%20de%20la%20Tierra.|páxina-web=www.volvogroup.com|data-acceso=2021-04-28|lingua=es|data-arquivo=28 de abril de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210428095311/https://www.volvogroup.com/pe/about-us/partnership-and-awards/volvo-environmental-prize.html#:~:text=El%20ganador%20del%20Premio%20Ambiental,concepto%20Administraci%C3%B3n%20de%20la%20Tierra.|url-morta=yes}}</ref>: "A pesar das dificultades, ir á Antártida resultou ser unha das experiencias máis excitantes da miña vida, non só pola detección da perda de ozono, senón porque constatamos os compoñentes químicos que causaban o buraco, en particular, os clorofluorocarbonos." O continente branco pode ser un lugar frío, pero deixou pegada no corazón desta experta. As súas medicións deron cantidades de cloro inusualmente elevadas na atmosfera alta, pero, como ela mesma confesou, "non tiña a sensación de que estaba a facer historia, polo menos ao comezo; ao final do segundo ano empecei a darme conta do serio que era o asunto". Entón suxeriu en varios artigos "que as nubes estratosféricas polares poderían xogar un papel nesta química tan inusual"; de feito, actuaban como unha especie de imán que facilitaba os mecanismos de destrución do gas vital. Á volta, xa no seu laboratorio do NOAA, Solomon publicou un extraordinario estudo sobre o buraco de ozono que supuxo un punto de inflexión. Pouco despois, asinouse o histórico protocolo de Montreal que prohibía a fabricación dos CFC. Tamén mostrou que os [[Volcán|volcáns]] poderían acelerar as reaccións causadas por clorofluorocarburos, aumentando o dano á capa de ozono. O seu traballo formou a base do Protocolo de Montreal da ONU, un acordo internacional para regular substancias químicas daniñas e protexer así a capa de ozono. == Premios e recoñecementos == * 1991 – Premio Henry G. Houghton de investigación en [[meteoroloxía]] física, outorgado pola Sociedade Meteorolóxica Estadounidense. * 1994 – Collado de Solomon (78°23′S 162°39′E), un paso nevado antártico situado a 1850 metros de altura, foi nomeado no seu honor. * 1994 – Glaciar de Solomon (78°23′S 162°30′E), un glaciar antártico nomeado no seu honor. * 1999 – Medalla Nacional de Ciencia, outorgada polo Presidente dos Estados Unidos​. * 2000 – Medalla de investigación Carl-Gustaf Rossby, outorgada pola Sociedade Meteorolóxica Americana. * 2004 – Premio de Planeta Azul, outorgado pola Asahi Fundación de Vaso * 2006 – Ingreso no Salón da Fama das Mulleres de Colorado. * 2007 – [[Medalla William Bowie]], outorgada pola Unión Americana de Xeofísica. * 2007 – Nobel da Paz, compartido con Al Gore e membros do Grupo Intergubernamental de Expertos sobre Cambio Climático (IPCC){{cómpre referencia}} * 2008 – Gran Medalla da Academia de Ciencias de Francia. * 2009 – Ingreso no Salón de la Fama Nacional de las Mujeres. *2009 – Premio Ambiental Volvo<ref name=":0" /> * 2010 – Medalla de Servizo aos Estados Unidos, outorgada pola Sociedade para o Servizo Público. * 2012 – [[Premio Fundación BBVA Fronteras del Conocimiento]] na categoría de Cambio do Clima.<ref>{{Cita web|título=Susan Solomon, premio BBVA Fronteras del Conocimiento|url=https://www.lavanguardia.com/ciencia/20130110/54360749170/susan-solomon-premio-bbva-fronteras-del-conocimiento.html|páxina-web=La Vanguardia|data=2013-01-10|data-acceso=2021-04-22|lingua=es}}</ref> * 2013 – Premio Vetlesen polo seu traballo no burato na capa de ozono. * 2015 – Doutoramento honoris causa pola [[Universidade Brown|Universidade de Brown]]. Ademais, un [[glaciar]] da [[Antártida]] leva o seu nome e é [[Doutor, doutora honoris causa|doutora honoris causa]] por 12 universidades do mundo. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === * Claramunt Vallespí, R. M. e Claramunt Vallespí, T. (2012). Mujeres en ciencia y tecnología. Madrid: Universidad Nacional de Educación a distancia. === Ligazóns externas === * [https://mujeresconciencia.com/2017/01/19/susan-solomon-quimica-atmosferica/ Susan Solomon, química atmosférica] no blog Mujeres con Ciencia * [https://www.youtube.com/watch?v=LsvoinOTVhE Entrevista a Susan Solomon] * [https://www.youtube.com/watch?v=CY_Oj59WlL0 Investigación de células madre de Solomon] * [https://eapsweb.mit.edu/people/solos Artigo con publicacións e premios] * [https://ethic.es/2013/01/susan-solomon/ Premio Fundación BBVA Fronteras del Conocimiento] * [https://scholar.google.com/citations?user=FwDGf00AAAAJ&hl=en Páxina con investigacións de Solomon] * [https://eapsweb.mit.edu/people/solos Páxina do departamento de Terra, Atmosfera e ciencias Planetarias do MIT] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Solomon, Susan}} [[Categoría:Nados en Chicago, Illinois]] [[Categoría:Nados en 1956]] [[Categoría:Científicos dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Personalidades da química]] [[Categoría:Química ambiental]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de California, Berkeley]] 25wzfku4ys80ziggdjf3mpuxjeiyqw3 0 520532 6147553 6100539 2022-08-01T14:28:37Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Sandra Myrna Díaz''',<ref>{{Cita web|título=Ver Autor SANDRA MYRNA DIAZ|url=https://ri.conicet.gov.ar/author/4376|páxina-web=ri.conicet.gov.ar|data-acceso=12 de maio de 2021}}</ref><ref>{{Cita web|título=CONICET.Buscador de Institutos y Recursos Humanos|url=https://www.conicet.gov.ar/new_scp/detalle.php?id=32638&keywords=sandra+d%C3%ADaz+diaz+biodiversidad&datos_academicos=yes|páxina-web=www.conicet.gov.ar|data-acceso=12 de maio de 2021}}</ref>nada en [[Bell Ville]], [[Provincia de Córdoba, Arxentina|provincia de Córdoba]], o [[27 de outubro]] de [[1961]], é unha [[Biólogo, bióloga|bióloga]] [[arxentina]].<ref name=":0">{{Cita web|título=Díaz, Sandra|url=http://www.anc-argentina.org.ar/web/academicos/diaz|urlmorta=yes|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171007170452/http://www.anc-argentina.org.ar/web/academicos/diaz|páxina-web=web.archive.org|dataarquivo=07 de outubro de 2017|páxina=Academia Nacional de Ciencias (Argentina)|data-acceso=28 de abril de 2021}}</ref> É unha investigadora da área da [[ecoloxía]] [[vexetal]] e da [[biodiversidade]] especializada no estudo do impacto do cambio ambiental global sobre a [[biodiversidade]] rexional dos [[Ecosistema|ecosistemas vexetais]].<ref>{{Cita web|título=Sandra Myrna Díaz, la bióloga que investiga y defiende “la trama de la vida” ante la crisis climática {{!}} Vidas científicas|url=https://mujeresconciencia.com/2019/07/11/sandra-myrna-diaz-la-biologa-que-investiga-y-defiende-la-trama-de-la-vida-ante-la-crisis-climatica/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2019-07-11|data-acceso=2021-04-29|lingua=es}}</ref> A súa contribución foi moi importante no desenvolvemento teórico e na aplicación práctica do concepto de "diversidade funcional"*, dos seus efectos sobre as propiedades ecosistémicas e a súa importancia [[Sociedade|social]]. Participa activamente en múltiples iniciativas de difusión pública sobre o cambio ambiental. É considerada unha das principais expertas mundiais no avance da [[ecoloxía]] fundamental. É a única arxentina que figura na lista dos científicos e científicas máis influentes do mundo, preparada pola axencia Thomson Reuters, que inclúe a 3200 investigadores de 21 disciplinas.<ref>{{Cita web|título=Bióloga argentina, entre científicos más influyentes del mundo|url=https://www.ambito.com/informacion-general/biologa-argentina-cientificos-mas-influyentes-del-mundo-n3848262|páxina-web=www.ambito.com|data-acceso=28 de abril de 2021}}</ref> Esta listaxe foi realizada por [[Thomson Reuters]] a través da análise das citas recibidas ao longo de once anos (2002 e 2013) polos traballos de investigación de distintas áreas de coñecemento.<ref name=":3>{{Cita web|título=UNCiencia – Agencia universitaria de comunicación de la ciencia, el arte y la tecnología|url=https://unciencia.unc.edu.ar/reconocimiento/sandra-diaz-entre-los-cientificos-mas-influyentes-del-mundo/|lingua=en-US|data=2 de xullo de 2014|data-acceso=12-05-2021}}</ref>A listaxe inclúe ata 3 200 persoas; no apartado de Ecoloxia e Medio Ambiente figura Sandra Díaz xunto a 326 persoas máis. Dende o ano **Sandra é investigadora Superior do Consejo Nacional de Investigacións Científicas e Técnicas (CONICET), que é o principal organismo dedicado á promoción da ciencia e a tecnoloxía na Arxentina. Así mesmo está integrada en diferentes entidades científicas. == Traxectoria == Estudou na Escola Normal de Bell Ville {{cómpre referencia}}. Licenciouse no ano 1984 na [[Universidade Nacional de Córdoba (Arxentina)|Universidade Nacional de Córdoba]] e na que acadou o título de doutora en Bioloxía en [[1989]].<ref name=":0" /><ref name=":3"/>A súa tese "Recuperación post-disturbio en pastizales de altura - laboreo de la tierra y uso pastoril " recibiu un dez cum laude <ref>{{Cita web|título=Sandra Myrna DÍAZ|url=https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3A1wZ-qdVgFZUJ%3Awww.facultad.efn.uncor.edu%2Fwebs%2Fdepartamentos%2Fdivbioeco%2FDEP.%2520de%2520DIVERSIDAD%2FC.V%2520del%2520DPTO%2FBIOGEOG._C.V%2Fcv_SD_mar04.doc|páxina-web=webcache.googleusercontent.com|data-acceso=12 de maio de 2021|data-arquivo=12 de maio de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210512200532/https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3A1wZ-qdVgFZUJ%3Awww.facultad.efn.uncor.edu%2Fwebs%2Fdepartamentos%2Fdivbioeco%2FDEP.%2520de%2520DIVERSIDAD%2FC.V%2520del%2520DPTO%2FBIOGEOG._C.V%2Fcv_SD_mar04.doc|url-morta=yes}}</ref> Foi [[Bolsa de estudos|bolseira]] entre [[1985]] e [[1991]] do CONICET no Centro de Ecoloxía e Recursos Naturais Renovables na devandita [[universidade]].<ref name=":3/> En 1991, marchou a Inglaterra onde foi [[Investigación|investigadora]] postdoctoral da [[Universidade de Sheffield]] no Departamento de Ciencias animais e vexetais até [[1993]] <ref name=":3/> Pouco despois volveu á Arxentina e foi a responsable da elaboración da sección correspondente a Pasteiros suramericanos do Segundo informe de avaliación do Grupo intergobernamental sobre o cambio climático. Volveu traballar na Universidade Nacional de Córdoba como Profesora adxunta e posteriormente como asociada nas cátedras de Biogeografía e Ecología de Comunidades y Ecosistemas da Facultade de Ciencias Exactas, Físicas e Naturais. Entre 1993 e 2000 foi Investigadora Asistente, Adxunta e Independente do Consello Nacional de Investigacións Científicas e Técnicas (CONICET) no Instituto Multidisciplinario de Bioloxía Vexetal ( IMBIV). En 1994 e 1995 foi membro do Comité de Expertos e membro do Comité de Revisores Arxentinos do Resumo para Executores de Políticas do [[Segundo informe de avaliación do Grupo intergobernamental sobre o cambio climático]] e neste último ano colaborou como cocoordinadora do Grupo de Ecosistemas Terrestres da Reunión de Autores Principais do Grupo de Traballo II do [[Grupo intergobernamental sobre o cambio climático]].<ref name=":0"/> Dende 1998 é a Editora Asociada da revista australiana Austral Ecology. En 1999 foi avaliadora de proxectos para National Geographic e para NERC no Reino Unido e desde 2003 o é para o Challenge Program do Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR). Sandra Myrna Díaz foi membro da Comisión Directiva da Sociedade de Bioloxía de Córdoba entre 2000 e 2001 e entre 2001 e 2003 foi a Vicepresidenta da Asociación Arxentina de Ecoloxía. Dende 2002 é Membro do Roster de Expertos da Convención sobre Diversidade Biolóxica das Nacións Unidas. En 2002 e 2003 foi Senior Research Associate na Stanford University dos Estados Unidos. Ademais traballou durante períodos breves en distintos organismos e universidades: Centre d'Ecologie Fonctionnelle et Evolutive, Centre National de la Recherche Scientifique, Montpellier, Francia, University of Alaska at Fairbanks, EE. UU… Fundadora e directora do Núcleo DiverSus de Investigacións sobre Diversidade e Sustentabilidade.<ref>{{Cita web|título=About us – DiverSus|url=https://nucleodiversus.org/work-team/|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=en-US}}</ref> Actualmente reviste a categoría de Investigadora Superior do Consello Nacional de Investigacións Científicas e Técnicas. Sandra Myrna é consultora para a Axencia de Protección Ambiental de EEUU, a Administración de Parques Nacionais da Arxentina, a National Environment Research Council de Inglaterra, a Canadian Foundation for Climate and Atmospheric Sciences, o Consultancy Group on International Agricultural Research. Sandra Díaz descubriu, xunto a un grupo de investigadores do CONICET<ref>{{Cita web|url=https://www.conicet.gov.ar/|páxina-web=CONICET|título=Organismo dedicado a la promoción de la ciencia y la tecnología en la Argentina|data-acceso=2021-04-27}}</ref><ref>{{Cita web|título=Nuevo método para estudiar la biodiversidad|url=http://www.ecopuerto.com/html/ecohtml/825-ConicetBiodiv.html|páxina-web=www.ecopuerto.com|data-acceso=12 de maio de 2021}}</ref> unha nova ferramenta metodolóxica que permite cuantificar os efectos da biodiversidade das plantas en beneficios dun ecosistema determinado, achegando coñecementos ó debate sobre o cambio no uso da terra. A biodiversidade contribúe á provisión de numerosos servizos ecosistémicos, coma combustible e material de construción, medicinas, tinturas e suplementos alimenticios naturais, protección de concas hídricas, regulamentación da calidade química e biolóxica do auga e goce estético e recreativo. Sandra Díaz realizou diversas comparacións transrexionais dende o punto de vista dos caracteres da vexetación e desenvolveu a base de datos de caracteres de plantas máis completa de América Latina. Tamén estableceu un dos primeiros experimentos en América sobre o papel de diversidade biolóxica no funcionamento dun ecosistema. Investiga as interrelacións entre biodiversidade e os cambios ambientais globais, entendendo por tales non só cambios de clima senón cambios do uso da terra. Para ela «a biodiversidade inflúe directamente na nosa capacidade de contrarrestar o cambio global»<ref group="lower-alpha">Cita orixinal:« Muy poca gente hoy en día se da cuenta de que la biodiversidad influye directamente en nuestra capacidad de contrarrestrar el cambio global.», por iso investiga «como os organismos que viven nun lugar afectan á produtividade e a fertilidade dun sistema, a capacidade dese sistema de persistir, de regularse e de producir beneficios a distintos actores da sociedade»</ref><ref group="lower-alpha">Cita orixinal:«Lo que yo hago ahora es ver cómo juega la otra cara de la moneda: cómo los organismos que viven en un lugar afectan la productividad y la fertilidad de un sistema, la capacidad de ese sistema de persistir, de regularse y de producir beneficios a distintos actores de la sociedad.»</ref> Interésalle ver o que pasa cando cambian as especies vexetais que predominan nun sitio determinado. Isto ten aplicacións prácticas, por exemplo, «algúns entes gobernamentais están moi interesados no secuestro de carbono, é dicir, tratar de conservar a maior cantidade de carbono dentro dos ecosistemas para que non se vaia á atmosfera e contribúa ao quecemento global».<ref group="lower-alpha">Cita orixinal:'Por ejemplo, algunos entes gubernamentales están muy interesados en el secuestro de carbono, es decir, tratar de conservar la mayor cantidad de carbono dentro de los ecosistemas para que no se vaya a la atmósfera y contribuya al calentamiento global.{{Cita entrevista|título= Biodiversidad al plato|url=https://www.pagina12.com.ar/diario/ciencia/19-86829-2007-06-20.html|páxina-web=www.pagina12.com.ar|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=es|nome=Leonardo|apelidos=Moledo|lingua=es}}</ref> == Premios e recoñecementos == En 2019 a revista ''[[Nature]]'' incluíuna na lista das 10 persoas máis relevantes nas ciencias de 2019.<ref>{{Cita web|título=Nature’s 10|url=https://www.nature.com/articles/d41586-019-03749-0|páxina-web=www.nature.com|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=en}}</ref> Gañou numerosos premios polos seus estudos, entre eles destacan o Premio Ramón Margalef, o Premio Houssay Traxectoria 2013, o Premio Konex de Platino e o [[Premio Princesa de Asturias 2019|Premio Princesa de Asturias de Investigación Científica e Técnica 2019<ref>{{Cita novas|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-50096568|título=Sandra Myrna Díaz, Premio Princesa de Asturias: "En América Latina estamos hipotecando nuestro patrimonio natural y ni siquiera damos de comer a todos"|data-acceso=12 de marzo de 2021|nome=Alejandra|apelidos=Martins|data-publicación=18 de outubro de 2019|lingua=es|xornal=BBC news}}</ref>; ademais de ser a única arxentina na listaxe do 2015 das mentes científicas máis influentes do mundo<ref>{{Cita web|título=Sandra Díaz, una mente brillante reconocida a nivel mundial|url=https://www.conicet.gov.ar/?post_type=post&p=42055|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=es}}</ref> {{cómpre referencia}} Foi a primeira arxentina en ingresar na Academia Nacional de Ciencias dos Estados Unidos en 2009<ref>{{Cita novas|título=Eligen a una argentina como miembro de la Academia Nacional de Ciencias de los EE.UU. - LA NACION|url=https://www.lanacion.com.ar/ciencia/eligen-a-una-argentina-como-miembro-de-la-academia-nacional-de-ciencias-de-los-eeuu-nid1127356/|xornal=La Nación|data-acceso=12 de maio de 2021|issn=0325-0946|lingua=es-AR|data=12 de maio de 2009}}</ref> Dende marzo de 2016 é membro da Academia Francesa de Ciencias<ref>{{Cita web|título=Quinze nouveaux associés étrangers à l’Académie des sciences - 25 mars 2016 - Communiqué de presse|url=https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3ALadWdoAs5pEJ%3Awww.academie-sciences.fr%2Fpdf%2Fcommunique%2Felection_AE_2015.pdf|páxina-web=webcache.googleusercontent.com|data-acceso=12 de maio de 2021|data-arquivo=12 de maio de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210512200530/https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache%3ALadWdoAs5pEJ%3Awww.academie-sciences.fr%2Fpdf%2Fcommunique%2Felection_AE_2015.pdf|url-morta=yes}}</ref> Tamén foi elixida membro estranxeiro da [[Royal Society]] en 2019.<ref>{{Cita web|url=https://royalsociety.org/news/2019/04/royal-society-announces-2019-fellows/|páxina-web=Royal Society|título=Distinguished scientists elected as Fellows and Foreign Members of the Royal Society|data-acceso=28 de abril de 2021}}</ref>.<ref>{{Cita web|título=Sandra Diaz|url=https://royalsociety.org/people/sandra-diaz-14086/|páxina-web=royalsociety.org|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=en-gb}}</ref> Dende 2010 é membro da Academia de Ciencias dos Países en Desenvolvemento e dende 2012 o é da Academia Nacional de Ciencias e da Academia Nacional de Ciencias Exactas, Físicas e Naturais da República Arxentina{{cómpre referencia}} Foi nomeada membro honorario da British Ecological Society {{cómpre referencia}} Os premios e galardóns de Díaz inclúen: * Guggenheim Fellow outorgada pola John S. Guggenheim Memorial Foundation dos Estados Unidos en 2002.<ref name=":0"/> * Premio Dez Novos Sobresalientes do ano 1995 outorgado pola Bolsa de Comercio da Provincia de Córdoba.{{cómpre referencia}} * Bell Ville declarouna «Veciña Ilustre Destacada», a través da Ordenanza N°1573/07. * Premio Cozzarelli 2007<ref>{{Cita web|título=The Cozzarelli Prize |url=https://www.pnas.org/page/about/cozzarelli-prize|páxina-web=www.pnas.org|data-acceso=25 de abril de 2021|lingua=en}}</ref> outorgado pola Academia Nacional de Ciencias de [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]].<ref name=":0"/> * Premio Nobel 2007 ex aequo<ref>{{Cita web|url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/Nobel_statement_final.pdf|páxina-web=ipcc.ch|título=Statement about the 2007 Nobel Peace Prize|data-acceso=12 de maio de 2021|apelidos=The Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)|lingua=en}}</ref> outorgado ao Grupo intergobernamental sobre o cambio climático.<ref>{{Cita web|título=The Nobel Peace Prize 2007|url=https://www.nobelprize.org/prizes/peace/2007/ipcc/facts/|páxina-web=NobelPrize.org|data-acceso=2021-05-12|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://archivo.lavoz.com.ar/especiales/cordobes07/nota.asp?nota_id=134159|título=«Sandra Díaz comparte el premio Nobel de la Paz como miembro activo del Panel Intergubernamental sobre Cambio Climático.»|páxina-web=La Voz|data-acceso=12 de marzo de 2021|urlmorta=yes|dataarquivo=11 de marzo de 2021|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20210311115129/http://archivo.lavoz.com.ar/especiales/cordobes07/nota.asp?nota_id=134159}}</ref><ref name=":0"/> * Premio Sustentabilidade 2008 como membro integrante do Grupo intergobernamental sobre o cambio climático, outorgado pola Sociedade de Ecoloxía dos Estados Unidos. * Premio Muller Destacada do ano da Provincia de Córdoba en 2012.<ref>{{Cita web|url=http://www.informabellville.com.ar/informacion-general/teresa-lazo-y-sandra-diaz-en-la-lista-de-las-10-mujeres-destacadas-del-ano|páxina-web=Informa Bell Ville|título=Teresa Lazo y Sandra Díaz en la lista de las 10 mujeres destacadas del año|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131024072312/http://www.informabellville.com.ar/informacion-general/teresa-lazo-y-sandra-diaz-en-la-lista-de-las-10-mujeres-destacadas-del-ano/|urlmorta=yes|dataarquivo=24 de outubro de 2013|data=3 de outubro de 2012.|data-acceso=12 de maio de 2021}}</ref> * Diploma ao Mérito en Bioloxía e Ecoloxía, Fundación Konex, 2013 https://www.fundacionkonex.org/premios2013-ciencia-y-tecnologia<ref>{{Cita web|título=Premios Konex 2013: Ciencia y Tecnología|url=http://fundacionkonex.com.ar/n692-premios_konex_2013_ciencia_y_tecnología_-_ya_se_conocen_los_100_diplomas_al_mérito|urlmorta=yes|dataarquivo=12 de marzo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160312103814/http://fundacionkonex.com.ar/n692-premios_konex_2013_ciencia_y_tecnolog%C3%ADa_-_ya_se_conocen_los_100_diplomas_al_m%C3%A9rito|páxina-web=Fundación Konex|data=12 de marzo de 2016|lingua=es|data-acceso=16 de maio de 2021}}</ref> * Premio Konex de Platino en Bioloxía e Ecoloxía.<ref>{{Cita web|título=Premios Konex 2013: Ciencia y Tecnología |url=https://www.fundacionkonex.org/|páxina-web=www.fundacionkonex.org|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=es}}</ref> * Premio Internacional Zayed ao Liderado no Medio Ambiente,<ref name=":0"/> como membro da valoración dos Ecosistemas do Milenio, por promover o desenrolo sostible e protexer o medio ambiente. <ref group="lower-alpha">O Premio Zayed, que outorga o Xurado Internacional Zayed e dotado de un millón de dólares, foi creado por Sheik [[Mohamed bin Rashid Al Maktum|Mohammad Bin Rashid Al Maktoum]], príncipe de Dubái e ministro de defensa dos Emiratos Árabes Unidos, para impulsar o compromiso con medio ambiente do sultán Sheik Zayed Bin. O galardón concedeuse ao expresidente dos Estados Unidos, Jimmy Carter, á BBC de Londres e ao Secretario Xeral da ONU, Kofi Annan.Fonte: {{Cita web|título=Secretario General recibe Premio Internacional Zayed por promover desarrollo sostenible|url=https://news.un.org/es/story/2005/12/1069871|páxina-web=Noticias ONU|data=19 de decembro de 2009|data-acceso=28 de abril de 2021|lingua=es}}</ref> * Premio Bernardo Houssay 2013.<ref>{{Cita web|título=Se conocieron los ganadores de los Premios Houssay, Houssay Trayectoria y Jorge Sabato 2013|url=http://www.iade.org.ar/noticias/se-conocieron-los-ganadores-de-los-premios-houssay-houssay-trayectoria-y-jorge-sabato-2013|páxina-web=IADE|data=2014-09-25|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=es}}</ref> * Premio Ramón Margalef de Ecoloxía 2017 do Goberno de Catalunya.<ref>{{Cita web|título=2017. Sandra Díaz|url=http://presidencia.gencat.cat/es/detalls/Article/2017_sandra_diaz|páxina-web=Departamento de la Presidencia|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=es-ES}}</ref> * [[Premio Princesa de Asturias de Investigación Científica e Técnica]] 2019 <ref>{{Cita novas|título="En América Latina estamos hipotecando nuestro patrimonio natural y ni siquiera damos de comer a todos": la bióloga argentina ganadora del Premio Princesa de Asturias|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-50096568|xornal=BBC News Mundo|data-acceso=2021-04-27|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=Quién es Sandra Díaz, la científica cordobesa que ganó el premio Princesa de Asturias|url=https://www.lavoz.com.ar/ciudadanos/quien-es-sandra-diaz-cientifica-cordobesa-que-gano-premio-princesa-de-asturias/|páxina-web=La Voz del Interior|data-acceso=2021-04-27|lingua=es}}</ref>, xunto á bióloga [[Joanne Chory]]. ​https://elpais.com/elpais/2019/06/05/ciencia/1559729167_953533.html * 2021: Premio Fundación BBVA Fronteiras do Coñecemento en Ecoloxía e Bioloxía da Conservación<ref>{{Cita web|título=Sandra Díaz|url=https://www.frontiersofknowledgeawards-fbbva.es/galardonados/sandra-diaz-2/|páxina-web=Premios Fronteras|data-acceso=2021-04-25|lingua=en}}</ref>, xunto a Sandra Lavorel e Mark Westoby.<ref>{{Cita web|título=Sandra Díaz, Sandra Lavorel y Mark Westoby, Fronteras del Conocimiento en Ecología|url=https://www.lasprovincias.es/sociedad/sandra-diaz-sandra-20210203110930-ntrc.html|páxina-web=Las Provincias|data=2021-02-03|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=es}}</ref> *Senckenberg Award for Nature Research (2019) *Gunnerus Award in Sustainability Science (2019).<ref>{{Cita web|título=Sandra Diaz |url=https://royalsociety.org/people/sandra-diaz-14086/|páxina-web=royalsociety.org|data-acceso=12 de maio de 2021|lingua=en-gb}}</ref> == Notas == {{listaref|group="lower-alpha"}} ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Ligazóns externas === *[https://www.anc-argentina.org.ar/es/institucional/academicos/todos-nuestros-academicos/sandra-myrna-diaz/ Academia Nacional de Ciencias: Sandra Myrna Díaz] {{es}} {{ORDENAR:Diaz, Sandra Myrna}} [[Categoría:Nados en 1961]] [[Categoría:Personalidades da bioloxía da Arxentina]] [[Categoría:Premios Princesa de Asturias de Investigación Científica e Técnica]] 3djvqr37pqg3zdpndu72r8370helj9x 0 523067 6147997 5748047 2022-08-02T06:36:40Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{EPmusical|nome=The Real Janelle|portada=|banda=[[Bratmobile]]|edición=[[1994]]|gravación=xullo de 1993|duración=12:12|xénero=[[punk rock]]|estudio=|selo=[[Kill Rock Stars]]|produtor=|anterior=[[Pottymouth]]|posterior=[[The Peel Session (Bratmobile)|The Peel Session]]}} '''''The Real Janelle''''' é un EP da banda [[estadounidense]] de [[riot grrrl]] [[Bratmobile]], publicado en [[1994]] a través do selo [[Kill Rock Stars]].<ref>{{Cita web|título=Bratmobile|url=https://trouserpress.com/reviews/bratmobile/|páxina-web=Trouser Press|data-acceso=2021-04-17|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=Bratmobile interview|url=https://www.furious.com/perfect/bratmobile.html|páxina-web=www.furious.com|data-acceso=2021-04-17}}</ref> Sería o derradeiro traballo de estudio de Bratmobile en seis anos. Aínda que foi editado antes de ''[[The Peel Session (Bratmobile)|The Peel Session]]'' gravouse un ano despois. O título "The Real Janelle" inspirouse nunha canción de [[Born Against]] composta por Ben Weasel de [[Screeching Weasel]].<ref>{{Cita web|título=Bratmobile’s “The Real Janelle” sparked a dialogue with the pop-punk community|url=https://music.avclub.com/bratmobile-s-the-real-janelle-sparked-a-dialogue-with-1798267917|páxina-web=Music|data-acceso=2021-04-17|lingua=en-us}}</ref> A canción de Born Against e The Real Janelle fan referencia a Janelle Hessig, unha antiga ''roadie'' de Bratmobile e creadora de fancines de East Bay coñecida por producir "Tales of Blarg" e "Desperate Times". A foto da portada do EP é de Hessig.<ref>{{Cita web|título=Bratmobile - answers|url=http://www.killrockstars.com/bands/BandQuestion/answers/1999/Bratmobile.shtml|páxina-web=web.archive.org|data=2006-08-22|data-acceso=2021-04-17|data-arquivo=22 de agosto de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060822031701/http://www.killrockstars.com/bands/BandQuestion/answers/1999/Bratmobile.shtml|url-morta=unfit}}</ref> == Listaxe de cancións == {{Listaxe de cancións|todas_escritas=|title1=The Real Janelle|length1=1:41|title2=Brat Girl|length2=1:58|title3=Yeah, Huh?|length3=2:00|title4=Die|length4=1:48|title5=And I Live in a Town Where the Boys Amputate Their Hearts|length5=2:41|title6=Where Eagles Dare|note6=versión de [[The Misfits]]|length6=2:04}} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:EPs de Bratmobile]] [[Categoría:EPs musicais de 1994]] [[Categoría:EPs de Kill Rock Stars]] s5x7rcvonz9f4fzg4z7t5d5yqgsonj7 0 523297 6147961 6088387 2022-08-02T05:12:00Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Punch-card-blue.jpg|miniatura|300x300px|Unha tarxeta perforado típica para gardar datos, en branco]] A '''tarxeta perforada''' ou simplemente tarxeta é unha lámina feita de cartolina que contén información en forma de perforacións segundo un [[código binario]]. Estes foron os primeiros medios utilizados para ingresar información e instrucións a unha [[Ordenador|computadora]] nos anos 1960 e 1970. As tarxetas perforadas foron usadas con anterioridade por [[Joseph Marie Jacquard]] nos teares da súa invención, de onde pasou ás primeiras computadoras electrónicas. Coa mesma lóxica utilizáronse as cintas perforadas. Posteriormente as tarxetas perforadas foron substituídas por medios magnéticos e ópticos de [[Memoria principal|ingreso]] de información. Con todo, moitos dos dispositivos de almacenamento ópticos, por exemplo o [[CD-ROM]], tamén se basean nun método similar ao usado polas tarxetas perforadas, aínda que por suposto os tamaños, velocidades de acceso e capacidade dos medios no século XXI non admiten comparación cos antigos medios de mediados do século XXX. == Historia == [[Ficheiro:CIMA_mg_8383.jpg|miniatura|Tarxetas perforadas dun gran órgano de danza]] [[Ficheiro:Jacquard.loom.cards.jpg|alt=Museum of Science and Industry in Manchester, England.|esquerda|miniatura|Tarxetas perforadas nun tear de Jacquard]] En [[1725]], un francés fillo dun fabricante de [[Órgano (instrumento musical)|órganos]], Basile Bouchon, adapta o concepto dos mecanismos de reloxaría utilizados nas [[Caixa de música|caixas de música]] á tarefa repetitiva dun tear operado a través dunha cinta perforada. Este invento será perfeccionado o [[1728]] polo seu asistente, Jean-Baptiste Falcon, que utilizará unha serie de tarxetas perforadas ligadas entre elas. En 1745 o enxeñeiro francés e inventor de autómatas mecánicos, Jacques de Vaucanson, aplica os seus coñecementos e crea o primeiro tear automático. Sobre a base destes dous inventos, en 1801 [[Joseph Marie Jacquard]] crea un famoso tear mecánico de tarxetas perforadas. Estas permitían que até os usuarios máis inexpertos puidesen elaborar complexos deseños na tea. O matemático británico [[Charles Babbage]], coñecedor dos traballos de máquinas calculadoras realizadas por [[Blaise Pascal]] e [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Gottfried Leibniz]], tentou entre [[1833]] e [[1842]] construír varias máquinas que puidesen facer calquera tipo de cálculo, non só os referentes ao cálculo de táboas logarítmicas ou funcións polinómicas. Deseñou en primeiro lugar a máquina diferencial e posteriormente a '''máquina analítica'''. A unha conferencia de [[Charles Babbage|Babbage]] sobre a súa máquina, asistiu unha xove [[Ada Lovelace|Ada Byron]] -matemática e escritora británica, filla de [[Lord Byron]]- quen dende ese momento quedou absolutamente fascinada deses inventos converténdose, con apenas 18 anos, na máis fiel colaboradora de Babbage, aportando importantes innovacións ao seu proxecto. Xunto á idea de utilizar as tarxetas perforadas para introducir tanto datos como ordes ao sistema, Ada suxeriu o cambio do sistema decimal ao sistema binario. O seu proxecto incluía dispositivos de entrada baseados nas tarxetas perforadas do tear Jacquard, un procesador aritmético, que calculaba números, unha unidade de control que determinaba que tarefa debía ser realizada, un mecanismo de saída e unha memoria onde os números podían ser almacenados até ser procesados.<ref>{{Cita web|título=Ada Lovelace: el primer programador de la historia|url=https://www.youtube.com/watch?v=wqZOH8T-LRo|data-acceso=2021-04-19|lingua=gl-ES}}</ref> En 1842 o enxeñeiro e matemático italiano Luigi Federico Menabrea escribe ''Nocións sobre a máquina analítica de Charles Babbage'', texto inicialmente publicado en francés. Ada, que nese momento era a esposa do conde de Lovelace e, por iso, levaba o seu apelido, púxose a traducir o libro de Menabrea. Enterado Babbage, animou a Ada Lovelace a comentar a tradución.<ref name=":0">{{Cita web|título=Ada Byron: Condesa de Lovelace (1815-1851) Vidas científicas|url=https://mujeresconciencia.com/2018/07/10/ada-byron-condesa-de-lovelace-1815-1851/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2018-07-10|data-acceso=2021-04-19|lingua=es}}</ref> En setembro de 1843 Lovelace publica na revista ''Scientific Memoirs'', co título de "''Sketch of the analytical engine invented by Charles Babbage''"​<ref>{{Cita web|título=Sketch of The Analytical Engine|url=https://www.fourmilab.ch/babbage/sketch.html|páxina-web=www.fourmilab.ch|data-acceso=2021-04-20}}</ref> a tradución do libro de Menabrea engadindo como anexo o seu propio estudo sobre como facer funcionar a máquina, que triplicaba o texto de Menabrea, melloraba o novedoso invento das tarxetas perforadas do francés, mencionado por ela mesma, Jacquard, para que puideran ser reutilizadas nas tarefas cíclicas. Aquilo era o invento das subrutinas, peza chave na programación dos posteriores computadores.<ref name=":0" /> Nun dos apartados, describía con detalle as operacións mediante as cales as tarxetas perforadas "tecerían" unha secuencia de números na máquina analítica. O programa confeccionado por Ada Lovelace, sobre tarxetas perforadas, para a Máquina Analítica de Babbage, computaba na Nota G os [[números de Bernoulli]], o que da idea dos seus coñecementos matemáticos e da súa capacidade para crear un programa, moito máis complexo e ambicioso que os pequenos programas ideados polo propio Babbage. Extrapolaba a primitiva estratexia dos teares a unha máquina de calcular. A idea de reutilizar as tarxetas confeccionadas para certo procedimiento, cada vez que fora necesario, dentro dun mesmo programa, era tan avanzada que nos seguintes cen anos non se escribiu nada mellor nesa materia. Namentres xa se estaba aproveitando a súa aportación na industria téxtil. <ref name=":0" />Este código está considerado como o primeiro [[algoritmo]] especificamente deseñado para ser executado por un computador, aínda que ela nunca o puido probar xa que a máquina nunca chegou a construírse. [[Herman Hollerith]] desenvolveu a tecnoloxía de procesamento de tarxetas perforadas de datos para o censo dos Estados Unidos de América de 1890 e fundou a compañía Tabulating Machine Company (1895) a cal foi unha das tres compañías que se uniron para formar a Computing Tabulating Recording Corporation (CTR), logo renombrada [[IBM]]. IBM manufacturou e comercializou unha variedade de ''unidades máquinas de rexistro'' para crear, ordenar, e tabular tarxetas perforadas, aínda logo de expandirse nas computadoras sobre o final da década do 50. IBM desenvolveu a tecnoloxía da tarxeta perforada como unha ferramenta poderosa para o procesamento de datos empresariais e produciu unha liña extensiva de ''unidades máquinas de rexistro'' de propósito xeral. Para o ano 1950, as tarxetas IBM e as ''unidades máquinas de rexistro'' IBM volvéronse indispensables na industria e o goberno. ''Do not fold, spindle or mutilate'' (Non dobrar, enrolar ou mutilar) é unha versión xeneralizada da advertencia que aparecía nalgunhas tarxetas perforadas, que se converteu nun lema na era da pos-Segunda Guerra Mundial (aínda que moita xente non tiña idea do que significaba ''spindle''). Dende 1905 até 1955, as tarxetas perforadas foron o primeiro medio para o ingreso e almacenamento de datos, e o procesamento en computación institucional e segundo os arquivos de IBM: «Por 1937 […] IBM tiña 32 prensas traballando en Endicott, N. E., imprimindo, cortando e apilando de 5 a 10 millóns de tarxetas perforadas cada día».<ref name="Endicott">[http://www-03.ibm.com/ibm/history/exhibits/vintage/vintage_4506VV2159.html IBM Archive: Endicott card manufacturing]</ref> As tarxetas perforadas eran usadas mesmo como billetes legais, así como cheques e bonos de aforro do goberno dos Estados Unidos de América. Durante a década do 60, as tarxetas perforadas foron gradualmente substituídas como primeira medida por almacenamento de datos en cintas magnéticas, mentres non chegaron computadoras mellores e máis capaces. As tarxetas perforadas foron aínda usadas habitualmente para ingreso de datos e programación até mediados da década de 1970, cando a combinación de almacenamento en discos magnéticos de máis baixo custo e terminais interactivas accesibles sobre minicomputadoras máis baratas fixeron obsoletas as tarxetas perforadas tamén para este rol. Con todo, a súa influencia continúa a través de moitas convencións de estándares e formatos de arquivos. As terminais que substituíron ás tarxetas perforadas, por exemplo a IBM 3270, mostraba 80 columnas de texto en modo texto, para compatibilidade co ''[[software]]'' existente. Algúns programas aínda operan coa convención de 80 columnas de texto, aínda que cada vez menos, mentres que sistemas máis novos empregan unha [[interface gráfica de usuario]] con tipos de fontes de ancho variable. Hoxe en día, as tarxetas perforadas están obsoletas e foron substituídas por outros métodos de almacenamento, excepto para aplicacións especializadas. == Formatos das tarxetas == Nas primeiras aplicacións das tarxetas perforadas, todas usaban disposicións especificamente deseñadas e ao principio descoñecíase cal era a súa utilidade. Non foi senón até ao redor de 1928 que as tarxetas perforadas e as máquinas realizáronse "de propósito xeral". Os [[Bit|bits]] rectangulares, circulares ou ovalados de papel, denominábanse ''chad'' (recentemente, ''chads'') ou ''chips'' (na xerga [[IBM]]). Os datos multicarácter, tales como palabras ou números grandes, conservábanse en columnas adxacentes da tarxeta, coñecidas como ''campos''. Ao grupo de tarxetas chamábaselle ''mazo''. Unha das esquinas superiores da tarxeta aparecía normalmente cortada, de maneira que aquelas tarxetas que non estivesen orientadas correctamente, ou as que tivesen diferentes cortes de esquina, puidesen ser facilmente identificadas. As tarxetas comunmente imprimíanse, para que a posición da fila e columna dunha perforación puidese ser identificada. Para algunhas aplicacións, a impresión podía incluír campos, nomeados e marcados con liñas verticais, logotipos e outros procedementos. [[Ficheiro:Punch-card-5081.jpg|miniatura|260x260px|Cartón estándar 5081 dun fabricante non-IBM]] Unha das tarxetas perforadas máis habitual foi a IBM 5081. É máis, era tan común que outros vendedores de tarxetas usaban o mesmo número (ver imaxe á dereita) e até os usuarios coñecían ese número. === Formatos de tarxetas perforadas de Hollerith === A tarxeta perforada patentada por [[Herman Hollerith]] o [[8 de xuño]] de [[1887]] e usada nas máquinas tabuladoras mecánicas no censo de 1890 dos Estados Unidos de América, era un anaco de cartolina de ao redor de 90 mm por 215 mm, con orificios redondos e 20 columnas. Esta tarxeta pode ser vista no sitio de Historia da Computación da Universidade de Columbia.<ref>[http://www.columbia.edu/acis/history/census-tabulator.html Columbia University Computing History: Hollerith 1890 Census Tabulator]</ref> Esta tarxeta tiña o tamaño dunha [[moeda dun dólar estadounidense]] daquela época. As razóns suxeridas para facela dese tamaño eran as seguintes: * Hollerith sentiu que a xente as trataría con respecto se as facía dese tamaño. * As caixas dese tamaño xa estaban dispoñibles a prezos baratos, deseñadas para os bancos para gardar os cartos. * O equipamento para manexar eses tamaños de papel estaban dispoñibles para a [[Oficina do Censo dos Estados Unidos de América|Oficina do Censo dos Estados Unidos]] como préstamo do Departamento do Tesouro dos Estados Unidos. Pero non hai evidencia real que probe que algunha destas suxestións sexa correcta. As tarxetas perforadas de 45 columnas de Hollerith están ilustradas en ''The application of the Hollerith Tabulating Machine to Brown's Tables of the Moon'' de Comrie.<ref>Plates from: {{Cita publicación periódica|apelidos=Comrie|nome=L. J.|título=The application of the Hollerith Tabulating Machine to Brown's Tables of the Moon|volume=92|número=7|páxinas=694-707|ano=1932|url=http://www.columbia.edu/acis/history/mnras.html}}</ref> === Cartón perforado de 90 caracteres de UNIVAC === [[Ficheiro:RemingtonRandCard.agr.jpg|dereita|miniatura|260x260px|Formato en branco dun cartón Remington-Rand UNIVAC. Cartón cortesía do MIT Museum.]] O formato da tarxeta perforada de Remington-Rand UNIVAC tiña 45 columnas e buracos redondos, con dous xogos de 6 lugares para perforar en cada unha. As filas de cada xogo se rotulaban como 0, 1/2, 3/4, 5/6, 7/8 e 9.<ref>Para o codificado da tarxeta de 90 caracteres, véxase {{Cita web|apelidos=Winter|nome=Dik T|título=90-column Punched Card Code|url=http://homepages.cwi.nl/~dik/english/codes/90col.html#start|data-acceso=20 de outubro de 2006|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060924035523/http://homepages.cwi.nl/~dik/english/codes/90col.html#start|dataarquivo=24 de setembro de 2006|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.quadibloc.com/comp/cardint.htm|título=''The Punched Card''|editorial=Quadibloc.com|data-acceso=5 de outubro de 2013}}</ref> === Tarxetas perforadas de formato de 80 columnas de IBM === [[Ficheiro:FortranCardPROJ039.agr.jpg|miniatura|260x260px|Cartón dun programa en Fortran: Z(1) = E + W(1)]] Este formato de tarxeta de [[IBM]], deseñado en 1928, tiña buracos rectangulares, 80 columnas con 12 lugares de perforación cada unha, e un carácter para cada columna.<ref> [http://www-03.ibm.com/ibm/history/history/year_1928.html IBM Archive: 1928].</ref> O tamaño da tarxeta era de exactamente 187,325 mm por 82,55 mm. As tarxetas eran feitas de material liso, de 0,179 mm de ancho. Hai arredor de 143 tarxetas por cada polgada de espesor. En 1964, IBM cambiou de esquinas cadradas a redondeadas.<ref>[http://www-03.ibm.com/ibm/history/exhibits/supplies/supplies_5404PH13.html IBM Archive: Old/New-Cards].</ref> As 10 posicións inferiores representaban (de arriba abaixo) os díxitos do 0 ao 9. As dúas posicións superiores dunha columna eran chamadas perforación de zona 12 (superior), e ''perforación de zona'' 11. Orixinalmente só se codificaba información numérica, cunha perforación por columna, indicando o díxito. Podían ser agregados signos a un campo ''sobreperforando'' o bit menos significativo cunha perforación de zona: 12 para suma e 11 para resta. As perforacións de zona tamén tiñan outros usos no procesamento, como indicar un rexistro mestre. Máis tarde foron introducidos códigos para letras maiúsculas e caracteres especiais. Unha columna con dúas perforacións (zona [12,11,0] + díxito [1-9]) era unha letra; 3 perforacións (zona [12,11,0] + díxito [2-4] + 8) era un carácter especial. A introdución do EBCDIC en 1964 permitiu columnas con até 6 perforacións (zonas [12,11,0,8,9] + díxito [1-7]). IBM e outros fabricantes usaron codificaciones moi diferentes para caracteres de tarxetas de 80 columnas.<ref>{{Cita web|apelidos=Winter|nome=Dik T.|título=80-column Punched Card Codes|url=http://homepages.cwi.nl/~dik/english/codes/80col.html|data-acceso=20 de outubro de 2006|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060924033948/http://homepages.cwi.nl/~dik/english/codes/80col.html|dataarquivo=24 de setembro de 2006|url-morta=yes}}</ref><ref> {{Cita web|apelidos=Jones|nome=Douglas W.|título=Punched Card Codes|url=http://www.cs.uiowa.edu/~jones/cards/codes.html|data-acceso=20 de febreiro de 2007}} </ref> [[Ficheiro:IBM1130CopyCard.agr.jpg|esquerda|miniatura|250x250px|Tarxeta perforada binaria]] Para algunhas aplicacións de computadora, foron usados formatos de [[Código binario|números binarios]], onde cada buraco representaba un único díxito binario (bit), cada columna (ou fila) era tratada como un campo dun [[bit]] simple, e calquera combinación de buracos estaba permitida. Por exemplo, as computadoras científicas da serie 704/709/7090/7094 de IBM, trataban cada fila como dúas palabras de 36 bit, usualmente en columnas de 1-72, ignorando as últimas 8 columnas (as 72 columnas eran seleccionadas usando un panel de control). Outras computadoras, como a IBM 1130 ou a System/360, usaban todas as columnas. Para a diversión do operador ou un visitante, en modo binario, as tarxetas podían ser perforadas en todas as súas posicións perforables posibles á vez, estas son chamadas tarxetas de encaixe. O formato de tarxeta de 80 columnas dominou a industria, facéndose coñecidas só baixo o nome de ''tarxetas IBM'', tanto que ata outras industrias tiveron que facer tarxetas e equipamento para procesalas. === Tarxetas ''mark sense'' === As tarxetas ''mark sense'' (electrográficas), desenvolvidas por Reynold B. Johnson en IBM, tiñan óvalos impresos que podían ser marcados cun lapis electrográfico especial. As tarxetas podían ser perforadas tipicamente con algunha información inicial, como o nome e lugar dun obxecto de inventario. Tanto a información que ía ser incluída, como a cantidade de unidades do obxecto en existencia, podía ser marcada nos óvalos. As perforacións de tarxetas cunha opción para detectar tarxetas ''mark sense'' podían entón perforar a información correspondente na tarxeta. === Tarxetas de apertura === [[Ficheiro:Aperture_card.JPG|miniatura|260x260px|Tarxeta de apertura (detalles suprimidos)]] As tarxetass de apertura teñen un buraco rebanado no lado dereito da tarxeta perforada. Un anaco de micropelícula de 35 mm que contén unha imaxe de microforma é montado no buraco. As tarxetas de apertura son usadas para diagramas de calquera disciplina da enxeñaría. A información sobre o diagrama, por exemplo o número de debuxo, tipicamente é perforado e impreso no resto da tarxeta. As tarxetas de apertura teñen algunhas vantaxes sobre os sistemas dixitais para arquivar información.<ref>{{Cita web|título=Wayback Machine|url=http://www.aiimne.org/library/LoTurcoWhitePaper1.pdf|páxina-web=web.archive.org|data=2007-11-28|data-acceso=2021-04-20|data-arquivo=28 de novembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071128162738/http://www.aiimne.org/library/LoTurcoWhitePaper1.pdf|url-morta=unfit}}</ref> === Tarxeta perforada IBM de 51 columnas === Este formato de tarxeta perforada IBM foi unha tarxeta de 80 columnas acurtada. O acurtamento ás veces realizábase cortando e quitando, no momento da perforación, un anaco dunha tarxeta de 80 columnas. Estas tarxetas foron usadas nalgunhas aplicacións de venda polo miúdo e inventarios. == Perforadora portátil de IBM == [[Ficheiro:IBM_Port-A-Punch.jpg|miniatura|Perforadora portátil de IBM (''port-a-punch'')]] Segundo os arquivos de IBM, «a División de Subministracións de IBM introduciu a perforadora portátil (''Port-A-Punch'') en 1958 como un rápido e preciso medio para perforar buracos en tarxetas IBM especialmente cualificadas. Deseñada para levar nun peto, a perforadora portátil fixo posible crear documentos de tarxetas perforadas en calquera lugar». O produto foi concibido para operacións de rexistro "no foco" —tales como inventarios físicos, boletos de traballo e enquisas estatísticas— xa que eliminaba a necesidade de preescribir ou escribir documentos fonte.<ref>{{Cita web|título=IBM Archives: Port-A-Punch|url=https://www.ibm.com/ibm/history/exhibits/specialprod2/specialprod2_5.html|páxina-web=www.ibm.com|data=2003-01-23|data-acceso=2021-04-20|lingua=en-US}}</ref> Desafortunadamente, os buracos resultantes quedaban "peludos" e algunhas veces causaban problemas co equipo utilizado para ler as tarxetas. == Notas == {{Listaref}} == Ligazóns externas == {{Commonscat}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Historia da informática]] rkgaxjgr8mlzp6jcw7gpuk7ofz5vv50 0 524748 6147929 5917410 2022-08-02T03:50:11Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía|nome=Stella Cunliffe}} '''Stella Vivian Cunliffe''', nada o [[12 de xaneiro]] de [[1917]] e finada o [[20 de xaneiro]] de [[2012]], foi unha estatística británica<ref>{{Cita web|url=http://www.thisissurreytoday.co.uk/Tributes-amazing-Stella-Cunliffe/story-15040511-detail/story.html|páxina-web=thisissurreytoday.co.uk|título=Tributes to 'amazing' Stella Cunliffe|data-acceso=4 de maio de 2021|apelidos=Redacción|data-publicación=26 de xaneiro de 2012|lingua=en|data-arquivo=13 de setembro de 2012|url-arquivo=https://archive.is/20120913115345/http://www.thisissurreytoday.co.uk/Tributes-amazing-Stella-Cunliffe/story-15040511-detail/story.html|url-morta=unfit}}</ref> e a primeira muller que presidiu a [[Royal Statistical Society]] (en [[Lingua galega|galego]], Real Sociedade Estatística).<ref name=":0">{{Cita web|url=https://rss.org.uk/about/people/past-presidents/|páxina-web=rss.org.uk|título=Past presidents|data-acceso=5 de maio de 2021|lingua=en}}</ref> == Traxectoria == === Educación e carreira temperá === Cunliffe, foi educada na ''Parsons Mead School'', [[Ashtead]], [[Surrey]], e foi directora de estudos en 1934. Converteuse na primeira estudante en pasar á universidade, á ''[[London School of Economics]]'', onde obtivo un BSc (Econ) graduándose en 1938.<ref name="Philpotts2012" /> Empezou a súa carreira profesional na Danish Bacon Company dende 1939 a 1944. Durante a [[Segunda guerra mundial]], cando o touciño chegou a estar racionado en 1940, participou na asignación de racións de touciño para Londres.<ref name="Philpotts2012" /> === Guía Servizo Internacional === [[Ficheiro:Bergen_Belsen_Liberation_05.jpg|miniatura|[[Campo de concentración de Belsen]]: escena dentro da estación de limpeza, alcumada como "Lavandería humana". A fotografía mostra algunhas das 60 táboas, formadas por dous médicos alemáns e dúas enfermeiras alemás, nas que os enfermos foron lavados e desposados (abril de 1945).]] Ao final da Segunda Guerra Mundial, Cunliffe interrompeu a súa carreira para realizar traballos de axuda voluntaria en Europa, de 1945 a 1947, co Servizo Internacional de Guías. O servizo formouse a partir de voluntarias das ex-Girl Guide especialmente adestradas para axudar na rehabilitación de Europa despois da guerra. Cunliffe foi unha das primeiras civís en entrar no [[campo de concentración]] de [[Bergen-Belsen|Belsen]] en 1945, onde as persoas voluntarias supervisaron o chamado "lavadoiro humano", o despoxo dos reclusos.<ref>{{Cita web|título=100 years of the Girl Guides: interview|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/tvandradio/6027583/100-years-of-the-Girl-Guides-interview.html|páxina-web=telegraph.co.uk|data-acceso=4 de maio de 2021|apelidos=Davies|nome=Serena|lingua=en|data-publicación=14 de agosto de 2009}}</ref> === Carreira estatística === En 1947 Cunliffe retomou a súa carreira profesional aceptando un posto de estatística na cervexaría de Dublín [[Guinness|Arthur Guinness Son & Co.]], onde traballou ata 1970. En 1955 asumiu o papel de xefa do departamento de estatística.<ref name="Philpotts2012" /> Neste papel, desenvolveu importantes principios de métodos experimentais que se ensinan ata os nosos días. O exemplo máis famoso é que ela redeseñou as instrucións para os traballadores de control de calidade que tiñan a tarefa de aceptar ou rexeitar barrís de [[cervexa]] feitos a man.<ref>{{Cita libro|data=2016-01-01|ISBN=978-1319014223|OCLC=956339986|título=Statistics for the behavioral sciences|apelidos=Nolan|nome=Susan A.|editorial=Worth Publishers|ano=2016|ref=harv|lingua=en|lugar=Nova York}}</ref> Antes do redeseño de Cunliffe, os traballadores aceptaban barrís rodándoos cara abaixo e rexeitaban os barrís empurrándoos cara arriba, a tarefa máis difícil; así, os traballadores tiñan tendencia a aceptar barrís aínda que tivesen fallos. Cunliffe redeseñou a estación de traballo de control de calidade para que fose igualmente fácil rexeitar ou aceptar un barril, eliminando o nesgo previo e aforrando cartos a Guinness no proceso. A pesar do seu bo traballo na empresa, foi informada que, debido á política de nomear só homes para o Consello de Administración, non sería nomeada directora a pesar da súa longa traxectoria e traballo experimental.<ref>{{Cita publicación periódica|data=2006|url=https://rss.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1740-9713.2006.00184.x|lingua=en|volume=3|páxinas=126–129|doi=10.1111/j.1740-9713.2006.00184.x|ISSN=1740-9713|apelidos=|título=Beer and statistics|revista=Significance|número=3}}</ref> En 1970 converteuse en xefa da unidade de investigación do Home Office, antes de que en 1972 fose nomeada directora de estatística do Home Office, cargo que ocupou ata 1977. Foi a primeira muller en acadar este grao no Servizo de Estatística do [[Política do Reino Unido|Goberno británico]]. Durante a súa estancia no Ministerio do Interior, expandiu o persoal de soporte e estatísticas do departamento e creou un equipo informático dedicado.<ref name="Philpotts2012">{{Cita publicación periódica|data=1 outubro 2012|volume=175|doi=10.1111/j.1467-985X.2012.01068.x|apelidos=Phillpotts|nome=Greg|título=Obituary: Stella Vivian Cunliffe MBE, January 12th, 1917–January 19th, 2012|revista=Journal of Royal Statistic Society. Series A|páxinas=1057-1059|número=4|lingua=en}}</ref> Recoñeceu problemas con cifras migratorias, despois de que se descubrise un erro no que se excedera o número de pasaxeiros que saían do país. Como resultado, creou unha investigación dirixida por Claus Moser, o xefe da Oficina Central de Estatística naquel momento.<ref name="Philpotts2012" /> Foi visitante de prisións e promoveu o uso da estatísticas na política de xustiza penal. Presentou ao ministro do Interior, [[Roy Jenkins]], comparacións internacionais para demostrar que a pena capital non tivo ningún efecto nas taxas de asasinato.<ref name="Philpotts2012" /><ref>{{Cita web|url=http://www.dorkingandleatherheadadvertiser.co.uk/Tributes-amazing-Stella-Cunliffe/story-15040511-detail/story.html|páxina-web=dorkingandleatherheadadvertiser.co.uk|título=Tributes to 'amazing' Stella Cunliffe|data-acceso=4 de maio de 2021|data-publicación=26 de xaneiro de 2012|lingua=en|apelidos=Leatherhead Advertiser|data-arquivo=24 de maio de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140524140311/http://www.dorkingandleatherheadadvertiser.co.uk/Tributes-amazing-Stella-Cunliffe/story-15040511-detail/story.html|url-morta=unfit}}</ref> Despois da xubilación forzosa da Función Pública, aos 60 anos, foi asesora estatística do Comité de investigación sobre a profesión de enxeñaría de 1978 a 1980. Tamén foi consultora na [[Universidade de Kent]] na Unidade de Investigación de Estatística Aplicada.<ref name="Philpotts2012" /><ref>Heines (2001), 74-75</ref> Foi nomeada primeira muller en presidir a [[Royal Statistical Society]] de 1975 a 1977.<ref name=":0" /> Cunliffe afirmou no seu discurso presidencial que esperaba ter sido elixida "[...] principalmente por ser estatística non por ser muller".<ref>{{Cita publicación periódica|data=2020|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/insr.12386|lingua=en|volume=88|páxinas=280–301|doi=10.1111/insr.12386|ISSN=1751-5823|access-date=xuño 2020|apelidos=Billard|nome=Lynne|título=Women Trailblazers in the Statistical Profession|revista=International Statistical Revue|número=2}}</ref> == Recoñecementos == Cunliffe foi nomeada [[Orde do Imperio Británico|MBE]] en 1993, por servizos aos Guías e á comunidade en Surrey.<ref>{{Cita novas|url=https://www.thegazette.co.uk/London/issue/53332/supplement/16|data=12 de xuño de 1993|título=Miss Stella Vivian CUNLIFFE|data-acceso=4 de maio de 2021|páxina=16|lingua=en|revista=SUPPLEMENT TO THE LONDON GAZETTE}}</ref> == Outras actividades == Outras actividades de Cunliffe incluían o traballo con organizacións xuvenís, xardinería e coidado posterior á prisión. Serviu como concelleira do distrito de Mole Valley entre 1981 e 1999, presidiu o Consello de Saúde da Comunidade local e exerceu de presidenta dos gobernadores da Parsons Mead School.<ref name="Philpotts2012" /> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * {{Cita publicación periódica|ano=2006|volume=3|páxinas=126–129|doi=10.1111/j.1740-9713.2006.00184.x|access-date=free|apelidos=Champkin|nome=Julian|data=September 2006|título=Beer and statistics|revista=Significance|número=3 (3)}} * {{Cita libro|título=International Women in Science: A Biographical Dictionary to 1950|url=https://archive.org/details/internationalwom00hain|apelidos=Haines|nome=Catherine|editorial=ABC-CLIO|ano=2001|ISBN=9781576070901|ref=harv|lugar=Santa Barbara, Ca|lingua=en}} * {{Cita libro|url=https://archive.org/details/ladytastingteaho0000sals|ano=2001|ISBN=9780716741060|título=The Lady Tasting Tea: How Statistics Revolutionized Science in the Twentieth Century.|apelidos=Salsburg|nome=David|editorial=W. H. Freeman|lingua=en|lugar=Nova York}}O capítulo 25 inclúe un relato da carreira de Cunliffe baseado no seu discurso presidencial. === Ligazóns externas === * {{Cita novas|url=http://parish.ashtead.org/harv03/stella.htm|data=<!-- Harvest --> 2003|título=A Glimpse into the Life of… Stella Cunliffe|data-acceso=4 de maio de 2021|data-arquivo=28 de setembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070928182013/http://parish.ashtead.org/harv03/stella.htm|url-morta=yes}} * [https://www.york.ac.uk/depts/maths/histstat/people/cunliffe.gif Fotografía] na páxina dos [https://www.york.ac.uk/depts/maths/histstat/people/welcome.htm Retratos de Estatísticos] {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Cunliffe, Stella}} [[Categoría:Finados en 2012]] [[Categoría:Nados en 1917]] [[Categoría:Estatística]] [[Categoría:Matemáticas]] ql5cz59ntfh0h4yqqazdgr1k55lgo8v 0 525164 6148017 5957322 2022-08-02T07:05:44Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} [[Ficheiro:Timjackson.jpg|dereita|miniatura|Tim Jackson na Fundación Heinrich-Böll en [[Berlín]].]] '''Tim Jackson''', nado o [[4 de xuño]] de [[1957]], é profesor de [[Desenvolvemento sustentábel|desenvolvemento sustentable]] na [[Universidade de Surrey]]; foi a primeira persoa no [[Reino Unido]] que obtivo unha [[cátedra]] neste campo.<ref>{{Cita novas|url=http://www.taz.de/!72270/|título=Ehemaliger Regierungsberater Tim Jackson „Was heißt schon Kapitalismus?“|obra=[[die Tageszeitung|taz.de]]|nome=|apelidos=|ano=2011|data-acceso=19 de setembro de 2011|lingua=alemán}}</ref> Traballou como comisario de economía na [[Comisión de Desenvolvemento Sustentable]] desde 2004 ata que foi abolida en 2011.<ref>{{Cita web|url=http://www.neweconomics.org/about/tim-jackson|título=Tim Jackson; the new economics foundation|nome=|apelidos=|obra=neweconomics.org|ano=2011|data-acceso=18 de setembro de 2011|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20110920043327/http://www.neweconomics.org/about/tim-jackson|dataarquivo=20 de setembro de 2011|url-morta=yes}}</ref> Tim Jackson é coñecido polo seu traballo ''Prosperidade sen crecemento: economía para un planeta finito'' (2009), que foi descrito por ''[[Le Monde]]'' como «un dos traballos sobre economía mediomabiental máis importantes desde hai anos».<ref>{{Cita web|url=http://www.surrey.ac.uk/ces/people/tim_jackson|editorial=University of Surrey|título=Profile of Tim Jackson|lingua=inglés|data-acceso=08 de maio de 2021|data-arquivo=01 de febreiro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180201081221/https://www.surrey.ac.uk/ces/people/tim_jackson/|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita novas|url=http://www.guardian.co.uk/books/2010/jan/23/properity-without-growth-tim-jackson|título=Prosperity Without Growth by Tim Jackson; Book review|nome=|apelidos=|obra=[[The Guardian]]|data=23 de xaneiro de 2010|editorial=[[Guardian Media Group|GMG]]|lugar=[[Londres]]|issn=0261-3077|oclc=60623878|data-acceso=18 de setembro de 2011|lingua=inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.routledge.com/books/details/9781844078943/|editorial=[[Routledge]]|título=''Prosperity without growth''|lingua=inglés}}</ref> == Obras == === Traballo académico === Durante máis de vinte e cinco anos, traballou internacionalmente no consumo e a produción sustentables.<ref>{{Cita web|url=https://www.surrey.ac.uk/people/tim-jackson|título=Prof Tim Jackson {{!}} University of Surrey|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en}}</ref> Durante cinco anos no Instituto do Medio Ambiente de Estocolmo a principios da década de 1990, foi pioneiro no concepto de xestión ambiental preventiva descrito no seu libro de 1996 sobre ''Aspectos materiais: lucro contaminante e calidade de vida''.<ref>{{Cita web|url=https://www.routledge.com/Material-Concerns-Pollution-Profit-and-Quality-of-Life/Jackson/p/book/9780415132497|título=Material Concerns: Pollution, Profit and Quality of Life (Paperback) - Routledge|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en}}</ref> De 1995 a 2000, Jackson gozou dunha bolsa EPSRC sobre a termodinámica das tecnoloxías limpas. De 2003 a 2005, tivo unha Bolsa de investigación profesional sobre a psicoloxía social do consumo sustentable. De 2006 a 2011, Jackson foi director do grupo de investigación ESRC sobre estilos de vida, valores e medio ambiente. De 2010 a 2014, foi director do Grupo de Investigación de Estilo de Vida Sustentable. De 2013 a 2017, foi Investigador Profesional ESRC en Prosperidade e Sustentabilidade na Economía Verde.<ref>{{Cita web|url=http://timjackson.org.uk/about/|título=About - Tim Jackson|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en-GB}}</ref> Desde 2003, a súa investigación centrouse no consumo, o estilo de vida e a sustentabilidade. En 2005, a Rede de Investigación para o Desenvolvemento Sustentable publicou a súa amplamente citada revista ''Motivando o consumo sustentable''.<ref>{{Cita web|url=http://www.sd-research.org.uk/wp-content/uploads|título=Wayback Machine|data-acceso=23 de agosto de 2018|data=24 de abril de 2013|data-arquivo=24 de abril de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130424133516/http://www.sd-research.org.uk/wp-content/uploads|url-morta=unfit}}</ref> En 2006, emitiuse un "lector" Earthscan sobre consumo sustentable.<ref>{{Cita web|url=https://www.routledge.com/The-Earthscan-Reader-on-Sustainable-Consumption/Jackson/p/book/9781844071647|título=The Earthscan Reader on Sustainable Consumption (Paperback) - Routledge|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en}}</ref> Durante 2006 e 2007, Tim Jackson foi asesor e colaborador habitual da serie ''Ethical Man'' de BBC Newsnight.<ref>{{Cita novas|título=Final Carbon Footprint|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/newsnight/ethical_man/6553949.stm|data=13 de abril de 2007|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en-GB}}</ref> Na súa función como Comisionado de Economía na Comisión de Desenvolvemento Sustentable, é autor dun informe controvertido, publicado posteriormente por Earthscan / Routledge como ''Prosperidade sen crecemento: economía para un planeta finito'' (2009). En xaneiro de 2017 publicouse unha segunda edición substancialmente revisada (''Prosperidade sen crecemento: fundamentos para a economía do mañá'').<ref>{{Cita web|url=https://www.routledge.com/posts/12046|título=Featured Author: Tim Jackson - Routledge|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en|data-arquivo=05 de agosto de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180805203216/https://www.routledge.com/posts/12046|url-morta=yes}}</ref> Ao argumentar que "a prosperidade, en calquera sentido significativo da palabra, transcende as preocupacións materiais", o libro resume a evidencia que mostra que, máis aló de certo punto, o crecemento non aumenta o benestar humano.<ref>{{Cita novas|título=Has Western capitalism failed?|url=https://www.bbc.com/news/business-14972015|data=23 de setembro de 2011|data-acceso=23 de agosto de 2018|xornal=BBC News|lingua=en-GB}}</ref> ''Prosperity without Growth'' analiza as complexas relacións entre o crecemento, as crises ambientais e a recesión social. Propón unha ruta cara a unha economía sustentable e avoga por unha redefinición da "prosperidade" á luz da evidencia sobre o que realmente contribúe ao benestar das persoas. A raíz do progreso tecnolóxico e a procura de ganancias cada vez maiores, o crecemento financeiro e as súas "prioridades nesgadas" están vinculadas á explotación humana e a destrución ambiental, ao que Jackson se refire como a "era da irresponsabilidade".<ref>{{Cita libro|apelidos=|nome=|ligazónautor=|título=Walker, Stuart (2012). "The Object of Nightingales: Design Values for a Meaningful Material Culture". Design and Culture. 4|url=|dataacceso=|ano=|editorial=|ISBN=|apelidos-editor=|lugar=|páxina=|lingua=|capítulo=}}</ref> A mensaxe da crise financeira de 2008 é que o noso modelo actual de éxito económico é fundamentalmente defectuoso: para as economías avanzadas do mundo occidental, a prosperidade sen crecemento xa non é un soño utópico. É unha necesidade financeira e ecolóxica". O sociólogo [[Anthony Giddens]] referiuse a el como "unha lectura obrigada para calquera que se preocupe polo cambio climático e a sustentabilidade - audaz, orixinal e integral."<ref>{{Cita web|url=https://www.routledge.com/Prosperity-without-Growth-Foundations-for-the-Economy-of-Tomorrow/Jackson/p/book/9781138935419|título=Prosperity without Growth: Foundations for the Economy of Tomorrow, 2nd Edition (Paperback) - Routledge|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en}}</ref> ''Prosperity without Growth'' traduciuse a 17 idiomas, incluídos o sueco, o alemán, o francés, o grego, o español, o italiano, o holandés e o chinés. Tim Jackson foi o fundador e director de RESOLVE (Grupo de Investigación sobre os Valores de Vida e Medio Ambiente) e do seu proxecto subseguinte: o Grupo de Investigación de Estilos de Vida Sustentables Defra / ESRC (SLRG).<ref>{{Cita web|url=http://resolve.sustainablelifestyles.ac.uk/|título=Welcome to the RESOLVE Archive {{!}} resolve.sustainablelifestyles.ac.uk|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.sustainablelifestyles.ac.uk/|título=Welcome {{!}} www.sustainablelifestyles.ac.uk|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en}}</ref> Os seus proxectos actuais inclúen, en colaboración co Profesor Peter Victor (Universidade de York, Toronto), o desenvolvemento do Macro-Modelo e Contabilidade da Economía Verde (GEMMA).<ref>{{Cita web|url=http://www.pvictor.com/MWG/Home_MWG.html|título=Home MWG|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120506105452/http://www.pvictor.com/MWG/Home_MWG.html|dataarquivo=06 de maio de 2012|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://ineteconomics.org/grants/gemma-green-economic-macro-model-and-accounts|título=GEMMA (Green Economic Macro-Model and Accounts) {{!}} Institute for New Economic Thinking|data-acceso=23 de agosto de 2018|data=9 de maio de 2012|data-arquivo=09 de maio de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120509112616/http://ineteconomics.org/grants/gemma-green-economic-macro-model-and-accounts|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.prosperitas.org.uk/about.html#.W36g5TkquUk|título=Prosperity and Sustainability in the Green Economy|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en-GB}}</ref> === Dramaturgo === Ademais do seu traballo académico e consultivo, Jackson é un dramaturgo galardoado con numerosos premios da BBC Radio.<ref>{{Cita web|url=https://www.surrey.ac.uk/people/tim-jackson|título=Prof Tim Jackson {{!}} University of Surrey|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://timjackson.org.uk/plays/|título=Radio Plays by Tim Jackson|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en-GB}}</ref> A súa serie de 30 episodios de drama ambiental ''Cry of the Bittern'' gañou o Premio de Drama Public Awareness of Science (PAWS) de 1997. ''A linguaxe das flores'': un documental dramático sobre a vida e obra do poeta [[Christopher Smart]] do século XVIII gañou o Premio Marulić 2004. A obra máis recente de Jackson, ''Variacións'', escrita ao redor dunha obra para piano de Beethoven do mesmo nome, gañou o Gran Premio de 2007 Marulić e foi elixida para os premios Sony 2008.<ref>{{Cita web|url=http://www.sustainablelifestyles.ac.uk/team/tim-jackson|título=Tim Jackson {{!}} www.sustainablelifestyles.ac.uk|data-acceso=23 de agosto de 2018|lingua=en|data-arquivo=11 de maio de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130511215614/http://www.sustainablelifestyles.ac.uk/team/tim-jackson|url-morta=yes}}</ref> == Publicacións == * {{Cita libro|título=Material Concerns: Pollution, Profit, and Quality of Life|apelidos-editor=Stockholm Environment Institute (SEI)|lugar=[[Londres]]|editorial=[[Routledge]]|ano=1996|ISBN=978-0-415-13248-0}} * {{Cita libro|título=Prosperity without Growth: Economics for a Finite Planet|lugar=[[Londres]]|editorial=[[Routledge]]|ano=1999|ISBN=978-1-84407-894-3}} ** {{Cita libro|título=[[Prosperidad sin crecimiento: economía para un planeta finito]]|lugar=[[Montevideo]]|editorial=Icaria|ano=2011|ISBN=978-8-49888-381-7}} * The Post-Growth Challenge — Secular Stagnation, Inequality and the Limits to Growth. Tim Jackson, CUSP Working Paper No 12. Guildford: Universidade de Surrey, maio de 2018. * Confronting inequality in a post-growth world – basic income, factor substitution and the future of work. Tim Jackson, e Peter Victor. CUSP Working Paper No 11. Guildford: Universidade de Surrey, abril de 2018. * ''Does slow growth increase inequality? Some reflections on Piketty’s ‘fundamental’ laws of capitalism'', Tim Jackson e Peter Victor, PASSAGE Working Paper 14-01, Guildford: Universidade de Surrey, agosto de 2014 * ''Green economy at community scale'', Tim Jackson e Peter Victor, Metcalf Foundation: Toronto, novembro de 2013 * ''Developing an Ecological Macroeconomics'', Tim Jackson e Peter Victor, Centre for International Governance Innovation, cigionline.org, 11 de setembro de 2013 * ''Angst essen Seele auf – Escaping the 'iron cage' of consumerism'', Tim Jackson, Wuppertal Spezial (Vol 48), Wuppertal Institute for Climate, Environment and Energy * ''Consumerism as Theodicy – an exploration of religions and secular meaning functions'' (con M. Pepper). En Thomas, L (ed): Consuming Paradise. Oxford: Palgrave-Macmillan, 2010. * ''New economic model needed not relentless consumer demand'', Tim Jackson for ''The Guardian'' Blog, 17 de xaneiro de 2013 * The Cinderella economy: an answer to unsustainable growth?, Tim Jackson for ''The Ecologist'', 27 de xullo de 2012 * ''Let's be less productive'', Tim Jackson for ''The New York Times'', 26 de maio de 2012 * ''Dismount and die? The paradox of sustainable living'', Tim Jackson para ''The Guardian'', 29 de xuño de 2011 * ''Consumerism as Theodicy – an exploration of religions and secular meaning functions'' (con M. Pepper). En Thomas, L (ed): Consuming Paradise. Oxford: Palgrave-Macmillan, 2010. * ''Prosperity Without Growth: Economics for a Finite Planet. Second edition with the title Prosperity Without Growth: Foundations for the Economy of Tomorrow.'' Londres e Nova York: Earthscan/Routledge, 2017. * ''The Earthscan Reader on Sustainable Consumption''. Londres e Nova York: Earthscan/Routledge, 2006 == Notas == {{Listaref}} ==Véxase tamén== === Ligazóns externas === * [http://www.timjackson.org.uk Sitio web oficial] de Tim Jackson (Inglés) {{control de autoridades}} [[Categoría:Doutores honoris causa pola Universidade Católica de Lovaina]] [[Categoría:Personalidades da ecoloxía]] [[Categoría:Nados en 1957]] [[Categoría:Nados no Reino Unido]] [[Categoría:Personalidades do Reino Unido]] 6oxfgkmeublpsuvt8l6vok1d26ydcp4 0 526900 6147702 6111354 2022-08-01T19:34:34Z Xanetas 88215 Actualizo wikitext text/x-wiki {{Futbolista |nome_xogador = Menudo |imaxe = |pé = |nome_completo = Juan Carlos Menudo Domínguez |altura = |posición = [[Dianteiro]] |club_actual = [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |club_número = |youthyears1 = 2001–2010 |youthclubs1 = [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]] |years1 = 2010–2012 |clubs1 = [[Sevilla Fútbol Club C|Sevilla C]] |caps1 = 54 |goals1 = 18 |years2 = 2012–2013 |clubs2 = [[Sevilla Atlético Club|Sevilla B]] |caps2 = 38 |goals2 = 5 |years3 = 2013–2014 |clubs3 = [[Fútbol Club Cartagena|FC Cartagena]] |caps3 = 37 |goals3 = 7 |years4 = 2014–2015 |clubs4 = [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |caps4 = 36 |goals4 = 11 |years5 = 2015–2016 |clubs5 = [[Fútbol Club Cartagena|FC Cartagena]] |caps5 = 38 |goals5 = 7 |years6 = 2016–2018 |clubs6 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |caps6 = 69 |goals6 = 5 |years7 = 2018–2019 |clubs7 = [[Unión Deportiva Melilla|Melilla]] |caps7 = 32 |goals7 = 9 |years8 = 2019–2020 |clubs8 = [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |caps8 = 22 |goals8 = 5 |years9 = 2020–2021 |clubs9 = [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |caps9 = 23 |goals9 = 9 |years10 = 2021–2022 |clubs10 = [[Deportivo da Coruña]] |caps10 = 11 |goals10 = 1 |years11 = 2022– |clubs11 = [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |caps11 = 0 |goals11 = 0 |totalcaps = |totalgoals = |nationalyears1 = |nationalteam1 = |nationalcaps1 = |nationalgoals1 = |medaltemplates = |club-update = 1 de agosto de 2022. |nationalteam-update = }} '''Juan Carlos Menudo Domínguez''', nado en [[Sevilla]] o [[18 de xuño]] de [[1991]], é un [[Fútbol|futbolista]] [[España|español]], que xoga de [[centrocampista]] na [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]]. == Traxectoria == Naceu en [[Sevilla]], sendo fillo de Juan Carlos Menudo Márquez, antigo [[Fútbol|futbolista]] e [[Adestrador, adestradora|adestrador]]. A pesar de ser afeccionado do [[Real Betis Balompié|Betis]],<ref>{{Cita novas|data=6 de noviembre de 2021|título=Menudo: “Me crié en un vestuario, la relación con mis amigos era mediante un balón”|url=https://as.com/futbol/2021/11/06/mas_futbol/1636189451_918811.html|data-acceso=6 de xuño de 2022|apelidos=De la Cruz|nome=Luis|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]}}</ref> formouse como futbolista nas categorías inferiores do máximo rival deste, o [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]], pasando 12 anos nos diferentes equipos da canteira e os dous filiais.<ref>{{Cita novas|data=30 de xullo de 2013|título=Menudo (Sevilla Atlético), nueva incorporación al Cartagena…marcó un gol en el Estadio|url=http://www.gacetacartagonova.com/2013/07/30/menudo-sevilla-atletico-nueva-incorporacion-al-cartagena-marco-un-gol-en-el-estadio/|data-acceso=6 de xuño de 2021|dataarquivo=08 de agosto de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130808215328/http://www.gacetacartagonova.com/2013/07/30/menudo-sevilla-atletico-nueva-incorporacion-al-cartagena-marco-un-gol-en-el-estadio/|lingua=es|url-morta=yes}}</ref> Xogou dúas tempadas co [[Sevilla Fútbol Club C|Sevilla C]] en [[Terceira división española de fútbol|Terceira]] e en xaneiro de 2012 debutou co [[Sevilla Atlético Club|Sevilla Atlético]] en [[Segunda división B española de fútbol|Segunda B]], disputando esa campaña 11 encontros, e marcando tres goles. Na tempada [[Segunda división B española 2012/13|2012/13]] xogou 27 encontros e marcou dous tantos.<ref>{{Cita novas|data=30 de xullo de 2013|título=El atacante sub-23 Juan Carlos Menudo (Sevilla At.), nuevo jugador albinegro|url=http://www.sportcartagena.es/notas/2013/7/30/atacante-sub-23-juan-carlos-menudo-(sevilla-at.)-nuevo-jugador-albinegro-118100.asp|data-acceso=6 de xuño de 2021|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131104034031/http://www.sportcartagena.es/notas/2013/7/30/atacante-sub-23-juan-carlos-menudo-(sevilla-at.)-nuevo-jugador-albinegro-118100.asp|dataarquivo=04 de novembro de 2013|lingua=es|url-morta=yes}}</ref> En 2013 asinou polo [[Fútbol Club Cartagena|FC Cartaxena]] para ocupar unha das prazas de xogador sub-23. Disputou 37 partidos de liga e cinco de Copa, caendo nesta última en 1/16 de final fronte ao [[Fútbol Club Barcelona|FC Barcelona]].<ref>{{Cita novas|data=6 de decembro de 2013|título=El Barça supera el susto y sentencia ante el Cartagena|url=https://www.20minutos.es/deportes/noticia/cartagena-barcelona-copa-del-rey-1999228/0/|data-acceso=6 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> Xogou ademais os dous partidos de promoción de ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda]], nos que o seu equipo caeu eliminado contra o [[Real Avilés Club de Fútbol|Real Avilés]]. Fixo un total de 7 goles na tempada. Na tempada 2014/15 xogou na [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]], disputando 36 partidos e marcando 11 goles, que contribuíron a que o seu equipo se metese na fase de ascenso. Nesta, Menudo marcou un novo gol, pero o equipo caeu contra o [[Huracán Valencia Club de Fútbol|Huracán Valencia]].<ref>{{Cita novas|data=2 de xaneiro de 2015|título=Sospechosa lesión del árbitro en el Huracán-Logroñés|url=https://elpais.com/deportes/2015/06/02/actualidad/1433243180_532628.html|data-acceso=6 de xuño de 2021|xornal=[[El País]]|lingua=es|apelidos=Pérez|nome=Javier}}</ref> No verán de 2015 regresou ao [[Fútbol Club Cartagena|FC Cartaxena]], onde foi titular durante case toda a tempada, e marcou sete goles. Xogou as dúas seguintes campañas na Ponferradina,<ref>{{Cita novas|título=La Deportiva incorpora al extremo Juan Carlos Menudo|url=https://www.sdponferradina.com/noticias/noticia/la-deportiva-incorpora-al-extremo-juan-carlos-menudo|data-acceso=6 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> coa que disputou 74 encontros, aínda que a súa cifra goleadora baixou a só cinco goles entre os dous anos. Na tempada 2018/19 fichou polo Melilla,<ref>{{Cita novas|data=15 de xullo de 2018|título=Menudo, fichaje de la UD Melilla|url=https://www.melillaesdeporte.es/noticia/13048/menudo-fichaje-de-la-ud-melilla|data-acceso=6 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> onde anotou 14 goles, nove deles na liga, dous na Copa do Rei e tres na primeira eliminatoria da promoción de ascenso a Segunda contra o [[Villarreal Club de Fútbol B|Villarreal B]].<ref>{{Cita novas|data=1 de xuño de 2019|título=El Villarreal B da la cara pero sucumbe en Melilla (2-1)|url=https://www.elperiodicomediterraneo.com/deportes/2019/06/02/villarreal-b-da-cara-sucumbe-41079020.html|data-acceso=6 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> Con todo, o seu equipo non puido superar lograr o ascenso ao perder na seguinte rolda contra o [[Club Deportivo Atlético Baleares|Atlético Baleares]].<ref>{{Cita novas|data=16 de xuño de 2019|título=El Atlético Baleares, a 180 minutos del ascenso a Segunda|url=https://www.ultimahora.es/deportes/atletico-baleares/2019/06/16/1088257/atletico-baleares-180-minutos-del-ascenso-segunda.html|data-acceso=6 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> O 21 de xullo de 2019 chegou á [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] de [[José Manuel Aira]],<ref>{{Cita novas|data=22 de outubro de 2020|título=Menudo: «Había acuerdo para seguir en la Cultural, pero no pude esperar tanto»|url=https://www.leonoticias.com/deportes/cultural/menudo-acuerdo-seguir-20201022184157-nt.html|data-acceso=6 de xuño de 2021|apelidos=González|nome=Dani|lingua=es}}</ref> onde marcou seis goles e disputou unha nova promoción de ascenso a Segunda, a cuarta para o xogador, de novo sen éxito.<ref>{{Cita novas|data=30 de xullo de 2020|título=José Manuel Aira, un ascenso en cuatro tentativas; Óscar Fernández, la primera víctima del jeque|url=https://alicanteplaza.es/jose-manuel-aira-un-ascenso-en-cuatro-tentativas-oscar-fernandez-la-primera-victima-del-jeque|data-acceso=6 de xuño de 2021|lingua=es}}</ref> O 4 de setembro de 2020 fichou polo [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] por dúas tempadas.<ref>{{Cita novas|data=4 de setembro de 2020|título=Menudo se convierte en el quinto fichaje del Numancia|url=https://as.com/futbol/2020/09/04/mas_futbol/1599240514_407152.html|data-acceso=6 de xuño de 2021|apelidos=Romera|nome=Luis|lingua=es|xornal=As}}</ref> Con todo, cumpriu só o primeiro ano co club, no que marcou 10 goles en 25 partidos, ocupando a primeira praza de máximos goleadores do Grupo 1 da Segunda B, empatando con outros cinco xogadores ([[Rufo Sánchez|Rufo]], [[Juan Manuel García García|Juanma García]], [[Javier Martón|Martón]], [[Asier Benito]] e [[Dionisio Emanuel Villalba Rojano|Dioni]]). O 5 de xuño de 2021 fíxose oficial a súa chegada ao [[Deportivo da Coruña]], na nova [[Primeira División RFEF]].<ref>{{Cita novas|data=5 de xuño de 2021|título=Menudo, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/menudo-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=6 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O seu debut oficial produciuse na primeira xornada da [[Primeira División RFEF 2021/22|tempada]], contra o [[Celta de Vigo B|Celta B]] en [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]], entrando na segunda parte como substituto de [[William de Camargo]], e marcando poucos minutos despois o terceiro dos cinco goles do seu equipo (5-0).<ref>{{Cita novas|data=29 de agosto de 2021|título=O Dépor arranca a liga en quinta (5-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-arranca-a-liga-en-quinta-5-0|data-acceso=30 de agosto de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> A pesar de chegar ao club galego como fichaxe destacada, apenas contou para o técnico [[Borja Jiménez]], disputando só 238 minutos de liga. A falta dun mes para o remate da liga foi despedido do club, despois de que finxise estar afectado polo [[COVID-19]] para se ausentar do equipo e asistir á final da [[Copa do Rei de fútbol 2021/22|Copa do Rei]] entre o [[Real Betis Balompié|Betis]] e o [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]] en [[Sevilla]].<ref>{{Cita novas|data=30 de abril de 2022|título=El Deportivo rescinde el contrato a un jugador que alegó covid para irse a ver la final de Copa|url=https://elpais.com/deportes/2022-04-30/el-deportivo-rescinde-a-un-jugador-que-alego-covid-para-irse-en-secreto-a-ver-la-final-de-copa.html|data-acceso=6 de xuño de 2022|lingua=es|xornal=[[El País]]|apelidos=Rodriguez Cudeiro|nome=Juan Luis}}</ref><ref>{{Cita novas|data=30 de abril de 2022|título=El Deportivo rescinde el contrato de Menudo por asistir sin permiso a la final de Copa del Betis|url=https://eldesmarque.com/sevilla/real-betis/1300274-el-deportivo-rescinde-el-contrato-de-menudo-por-asistir-sin-permiso-a-la-final-de-copa-del-betis|data-acceso=6 de xuño de 2022|lingua=es}}</ref> En xullo a [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] anunciou o regreso do xogador, que asinou un contrato por unha tempada.<ref>{{Cita novas|data=22 de xullo de 2022|título=Los ex deportivistas Derik y Menudo encuentran equipo en Primera Federación|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/2022/07/22/ex-deportivistas-derik-menudo-encuentran-equipo-primera-federacion/00031658514570860815222.htm|data-acceso=1 de agosto de 2022|apelidos=López|nome=Rodrigo|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.bdfutbol.com/es/j/j401462.html Datos do xogador] en [[BDFutbol]] {{Es}}. {{Deportivo da Coruña na tempada 2021/22}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Menudo Dominguez, Juan Carlos}} [[Categoría:Nados en Sevilla]] [[Categoría:Nados en 1991]] [[Categoría:Xogadores do Sevilla Atlético]] [[Categoría:Xogadores do FC Cartagena]] [[Categoría:Xogadores do UD Logroñés]] [[Categoría:Xogadores da SD Ponferradina]] [[Categoría:Xogadores da UD Melilla]] [[Categoría:Xogadores da Cultural Leonesa]] [[Categoría:Xogadores do CD Numancia]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] ipswknqgapp8xem19x6y1map5qwwjd4 0 527007 6147693 6135711 2022-08-01T19:17:09Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Tempada de club de fútbol |club = Deportivo da Coruña |tempada = 2021–22 |presidente = {{GALb}} [[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |adestrador = {{ESPb}} [[Borja Jiménez]] |estadio = [[Estadio de Riazor|Riazor]] |liga = [[Primeira División RFEF 2021/22|1ª RFEF]] |liga resultado = 2º |copa1 = [[Copa do Rei de fútbol 2021/22|Copa do Rei]] |copa1 resultado = 2ª rolda |goleador liga ={{ESPb}} [[Alberto Quiles|Quiles]] (22) |maior asistencia= <!-- Comezo Cores --> |pattern_la1=_rcdeportivo2122h |pattern_b1=_rcdeportivo2122h |pattern_ra1=_rcdeportivo2122h |pattern_sh1=_rcdeportivo2122h |pattern_so1=_white_band_top |leftarm1=0000FF |body1=0000FF |rightarm1=0000FF |shorts1=0000FF |socks1=1111FF |pattern_la2=_rcdeportivo2122a |pattern_b2=_rcdeportivo2122a |pattern_ra2=_rcdeportivo2122a |pattern_sh2=_rcdeportivo2122a |pattern_so2=_rcdeportivo2122a |leftarm2=000000 |body2=000000 |rightarm2=000000 |shorts2=000000 |socks2=000000 |pattern_la3=_rcdeportivo2122t |pattern_b3=_rcdeportivo2122t |pattern_ra3=_rcdeportivo2122t |pattern_sh3=_venezia2122a |pattern_so3=_blackstripe |leftarm3=FFFFFF |body3=FFFFFF |rightarm3=FFFFFF |shorts3=FFFFFF |socks3=FFFFFF <!-- Fin Cores --> |tempada ant = [[Tempada 2020/21 do Deportivo da Coruña|2020–21]] |tempada pos = [[Tempada 2022/23 do Deportivo da Coruña|2022–23]] }} Durante a '''tempada [[2021]]/[[2022|22]]''' o '''[[Deportivo da Coruña]]''' competiu na nova [[Primeira División RFEF]]. == Resumo da tempada == === Maio === O 18 de maio o Deportivo anunciou a saída de [[Mujaid Sadick Aliu|Mujaid]] do club, traspasado por preto de dous millóns de euros ao [[KRC Genk]] belga.<ref>{{Cita novas|data=18 de maio de 2021|título=O Deportivo e o Genk chegan a un acordo para o traspaso de Mujaid|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-deportivo-e-o-genk-chegan-a-un-acordo-para-o-traspaso-de-mujaid|data-acceso=7 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O 26 de maio anunciouse a [[Borja Jiménez]] como novo adestrador do equipo, en substitución de [[Rubén de la Barrera]].<ref>{{Cita novas|data=26 de maio de 2021|título=Borja Jiménez, novo adestrador do Real Club Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/borja-jimenez-novo-adestrador-do-real-club-deportivo|data-acceso=7 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Dous días despois o Deportivo prescindiu dos servizos do uruguaio [[Nacho González]], acolléndose a unha das cláusulas contidas no seu contrato.<ref>{{Cita novas|data=28 de maio de 2021|título=Nacho González, el primero en salir|url=https://www.dxtcampeon.com/texto-diario/mostrar/2929010/deportivo-pone-fin-contrato-nacho-gonzalez|data-acceso=7 de xuño de 2021|lingua=es|xornal=[[DxT Campeón]]}}</ref> === Xuño === O 5 de xuño o club fixo pública a súa primeira fichaxe, o dianteiro [[Juan Carlos Menudo]], que chegou libre dende o [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]],<ref>{{Cita novas|data=5 de xuño de 2021|título=Menudo, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/menudo-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=7 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> e tres días despois a segunda, o centrocampista [[Diego Aguirre Parra|Diego Aguirre]], tamén dende o club soriano.<ref>{{Cita novas|data=8 de xuño de 2021|título=Diego Aguirre, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/diego-aguirre-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=8 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O 11 de xuño confirmouse a terceira fichaxe, o gardameta coruñés [[Ian Mackay]], criado na canteira do Deportivo e que regresou deste xeito ao club 14 anos despois da súa marcha. Chegou procedente do [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|Sabadell]], da [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]], onde foi elixido mellor porteiro da categoría.<ref>{{Cita novas|data=11 de xuño de 2021|título=Ian Mackay, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/ian-mackay-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=12 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Ao día seguinte o Deportivo fixo pública a fichaxe do dianteiro Alberto Quiles, procedente do [[Real Club Recreativo de Huelva|Recreativo de Huelva]].<ref>{{Cita novas|data=12 de xuño de 2021|título=Quiles, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/quiles-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=12 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 23 fíxose oficial a fichaxe do centrocampista andaluz [[Rafa de Vicente]], procedente do [[UCAM Murcia Club de Fútbol|UCAM Murcia]].<ref>{{Cita novas|data=23 de xuño de 2021|título=Rafa de Vicente, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/rafa-de-vicente-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=27 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Ao día seguinte anunciouse a rescisión do contrato do gardameta [[Carlos Abad]], que o vencellaba ao club ata xuño de 2022.<ref>{{Cita novas|data=24 de xuño de 2021|título=O RC Deportivo e Carlos Abad acordan a rescisión do contrato que os vinculaba|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-rc-deportivo-e-carlos-abad-acordan-a-rescision-do-contrato-que-os-vinculaba|data-acceso=27 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 25 o club publicou a contratación do defensa [[Adrián Lapeña]], chegado dende o [[Club Deportivo Castellón|CD Castellón]].<ref>{{Cita novas|data=25 de xuño de 2021|título=Lapeña, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/lapena-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=27 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> === Xullo === O 1 de xullo o Deportivo anunciou o traspaso do gardameta colombiano [[Lucho García]] á [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]].<ref>{{Cita novas|data=1 de xullo de 2021|título=O Dépor e a SD Ponferradina acordan o traspaso de Lucho García|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-e-a-sd-ponferradina-acordan-o-traspaso-de-lucho-garcia|data-acceso=2 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O mesmo día o [[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas de Salamanca]] anunciou a chegada de [[Rayco Rodríguez|Rayco]], que deixou a Coruña despois dun ano, ao finalizar o seu contrato.<ref>{{Cita novas|data=1 de xullo de 2021|título=El exdeportivista Rayco, nuevo jugador de Unionistas|url=https://www.riazor.org/el-exdeportivista-rayco-nuevo-jugador-de-unionistas/|data-acceso=2 de xullo de 2021|lingua=es}}</ref> Ao día seguinte anunciouse a incorporación ao club coruñés de [[Josep Calavera]], centrocampista catalán cedido polo [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]].<ref>{{Cita novas|data=2 de xullo de 2021|título=Josep Calavera, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/josep-calavera-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref> O día 5 fíxose pública a chegada en calidade de cedido do brasileiro [[William de Camargo]], procedente do [[Club Deportivo Leganés|Leganés]], así como a saída de [[Eneko Bóveda]], que deixou o club despois de tres tempadas e media.<ref>{{Cita novas|data=5 de xullo de 2021|título=William de Camargo, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/william-de-camargo-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref><ref>{{Cita novas|data=5 de xullo de 2021|título=Eneko Bóveda non continuará no RC Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/eneko-boveda-non-continuara-no-rc-deportivo|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref> Ao día seguinte [[Estrella Galicia]] renovou o seu contrato como patrocinador principal do club ata 2025.<ref>{{Cita novas|data=6 de xullo de 2021|título=Estrella Galicia renova o seu compromiso co Dépor como patrocinador principal até 2025|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/estrella-galicia-renova-o-seu-compromiso-co-depor-como-patrocinador-principal-ate-2025|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref> O día 6 anunciouse a chegada do defensa central manchego [[Pablo Trigueros]], que viña de rematar o seu contrato co [[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]].<ref>{{Cita novas|data=6 de xullo de 2021|título=Pablo Trigueros, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/pablo-trigueros-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=11 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 8 fíxose público o acordo coa marca italiana [[Kappa (empresa)|Kappa]], para proporcionar os equipamentos de todos os equipos do club ata 2026.<ref>{{Cita novas|data=7 de xullo de 2021|título=Kappa, novo patrocinador técnico do RC Deportivo até 2026|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/kappa-novo-patrocinador-tecnico-do-rc-deportivo-ate-2026|data-acceso=11 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 9 anunciouse a chegada do colombiano [[Juergen Elitim]], en calidade de cedido polo [[Watford F.C.|Watford FC]],<ref>{{Cita novas|data=9 de xullo de 2021|título=Juergen Elitim, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/juergen-elitim-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=11 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> e a o día seguinte a saída de [[Adri Castro]], cedido por unha tempada ao [[Club Deportivo Arenteiro|Arenteiro]].<ref>{{Cita novas|data=10 de xullo de 2021|título=Adri Castro xogará cedido no Arenteiro esta temporada|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/adri-castro-xogara-cedido-no-arenteiro-esta-temporada|data-acceso=11 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O luns 12 anunciouse a renovación do venezolano [[Miku]] e a a marcha de [[Borja Galán]], ao que lle quedaba un ano de contrato.<ref>{{Cita novas|data=12 de xullo de 2021|título=Miku seguirá un ano máis no Dépor|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/miku-seguira-un-ano-mais-no-depor|data-acceso=12 de xullo de 2021}}</ref><ref>{{Cita novas|data=12 de xullo de 2021|título=Borja Galán no seguirá en el Deportivo|url=https://www.riazor.org/oficial-borja-galan-no-seguira-en-el-deportivo/|data-acceso=12 de xullo de 2021|lingua=es}}</ref> Dous días despois o club chegou a un acordo con [[Claudio Beauvue]] para a rescisión do seu contrato.<ref>{{Cita novas|data=14 de xullo de 2021|título=Claudio Beauvue se desvincula del Deportivo|url=https://www.riazor.org/oficial-claudio-beauvue-se-desvincula-del-deportivo/|data-acceso=14 de xullo de 2021|xornal=Riazor.org|lingua=es}}</ref> Os días 19 e 20 anunciáronse as fichaxes de [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] e [[Alberto Benito]], procedentes do [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|Sabadell]] e o [[Albacete Balompié|Albacete]] respectivamente.<ref>{{Cita novas|data=19 de xullo de 2021|título=Jaime Sánchez, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/jaime-sanchez-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=20 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref><ref>{{Cita novas|data=20 de xullo de 2021|título=Alberto Benito, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alberto-benito-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=20 de xullo de 2021}}</ref> O día 21 o club fixo público que [[Salva Ruiz]] non continuaría no club. Uns días despois fichou polo [[Club Deportivo Castellón|Castellón]].<ref>{{Cita novas|data=25 de xullo de 2021|título=Salva Ruiz ficha por el Castellón por las próximas tres temporadas|url=https://www.riazor.org/salva-ruiz-ficha-castellon-proximas-tres-temporadas/|data-acceso=25 de xullo de 2021|lingua=es}}</ref> === Agosto === O 13 de agosto anunciouse a chegada de Carlos Doncel, que a tempada pasada xogara na [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]], cedido polo [[Real Valladolid|Valladolid]]. Chegou libre, despois de desvencellarse do Valladolid, e asinou contrato por dúas tempadas.<ref>{{Cita novas|data=13 de agosto de 2021|título=Carlos Doncel, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/carlos-doncel-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=17 de agosto de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 17 o [[FC Juárez]], da [[Primeira División de México]], anunciou a fichaxe de [[Diego Rolan]], regresando así o dianteiro uruguaio ao club no que xa xogara cedido na tempada 2019/20.<ref>{{Cita novas|data=17 de agosto de 2021|título=El Bravos de Juárez anuncia el fichaje de Diego Rolan|url=https://www.riazor.org/diego-rolan-ficha-bravos-juarez/|data-acceso=18 de agosto de 2021|lingua=es}}</ref> O xoves 19 o club anunciou a rescisión dos contratos de [[Keko Gontán]] e [[Federico Cartabia|Fede Cartabia]].<ref>{{Cita novas|data=19 de agosto de 2021|título=Keko Gontán se desvincula del Deportivo|url=https://www.riazor.org/keko-gontan-desvincula-deportivo/|data-acceso=19 de agosto de 2021|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita novas|data=19 de agosto de 2021|título=El Deportivo rescinde el contrato de Fede Cartabia|url=https://www.riazor.org/fede-cartabia-abandona-deportivo/|data-acceso=19 de agosto de 2021|lingua=es}}</ref> O 27 de agosto anunciouse a chegada de Víctor García (que xa debutara co Deportivo na [[Tempada 2018/19 do Deportivo da Coruña|tempada 2018/19]]), cedido polo Real Valladolid.<ref>{{Cita novas|data=27 de agosto de 2021|título=El Deportivo confirma la llegada de Víctor García|url=https://www.riazor.org/oficial-el-deportivo-confirma-la-llegada-de-victor-garcia/|data-acceso=27 de agosto de 2021|lingua=es}}</ref> O día 31, derradeiro día do mercado de fichaxes, anunciouse a chegada cedido dende o [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] de [[Mario Soriano]], así como as saídas de [[Yago Gandoy]], cedido ao [[Coruxo Fútbol Club|Coruxo]], e [[Uche Agbo]], que chegou a un acordo co club para a rescisión do seu contrato.<ref>{{Cita novas|data=31 de agosto de 2021|título=Mario Soriano, nuevo jugador del Deportivo|url=https://www.riazor.org/mario-soriano-nuevo-jugador-deportivo/|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita novas|data=31 de agosto de 2021|título=Nuevo destino para Gandoy: saldrá cedido al Coruxo|url=https://www.riazor.org/yago-gandoy-cedido-coruxo/|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> Tanto Uche como [[Celso Borges]] estaban incluídos nun [[Expediente de Regulación de Emprego]], pola imposibilidade do club para pagar os seus salarios. Deste xeito, o nixeriano quedou fóra do ERE, no que permaneceu só Borges, xa sen ficha co equipo.<ref>{{Cita novas|data=31 de agosto de 2021|título=Uche se desvincula del Deportivo y sólo falta Borges por salir|url=https://as.com/futbol/2021/08/31/mas_futbol/1630434911_098749.html|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=De la Cruz|nome=Luis}}</ref> === Xaneiro === O 3 de xaneiro de [[2022]] anunciouse a cesión de [[Jorge Valín]] ao [[Unió Esportiva Cornellà|Cornellà]], da [[Segunda División RFEF]].<ref>{{Cita novas|data=3 de xaneiro de 2022|título=Jorge Valín se marcha cedido al UE Cornellá|url=https://www.riazor.org/oficial-jorge-valin-marcha-cedido-deportivo-cornella/|data-acceso=3 de xaneiro de 2022|lingua=es}}</ref> Esa mesma semana o club fichou ao extremo andaluz [[Álvaro Rey]], procedente do [[Club Bolívar|Bolívar]] da [[Primeira División de Bolivia]], e rescindiu o contrato de [[Alberto Benito]].<ref>{{Cita novas|data=5 de xaneiro de 2022|título=Álvaro Rey, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alvaro-rey-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=8 de xaneiro de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=6 de xaneiro de 2022|título=Alberto Benito deja de ser jugador del Deportivo|url=https://www.riazor.org/alberto-benito-deja-de-ser-jugador-del-deportivo/|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es}}</ref> === Abril === O 22 de abril de 2022 o Deportivo anunciou a incorporación do xogador sevillano [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] para reforzar a posición de lateral dereito, tras rescindir o seu contrato co [[Fútbol Club Cartagena]], como consecuencia das baixas producidas por lesión nesta posición.<ref>{{Cita novas|data=22 de abril de 2022|título=El Dépor se refuerza con Antoñito|url=https://www.marca.com/futbol/deportivo/2022/04/22/6262a21b22601d5b068b456e.html|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]|data-acceso=14 de xuño de 2022|lingua=es}}</ref> O 29 de abril de 2022 o club rescindiu o contrato de Juan Carlos Menudo, que se comprometera co equipo herculino ata 2023, por mor da complicada situación do futbolista, que non contaba para o adestrador.<ref>{{Cita novas|data=29 de abril de 2022|título=O Deportivo prescinde de Juan Carlos Menudo|url=https://galego.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/2022/04/28/deportivo-prescinde-juan-carlos-menudo/00031651154871506526950.htm|xornal=[[La Voz de Galicia]]|data-acceso=14 de xuño de 2022}}</ref> === Maio === Ao remate da [[Primeira División RFEF 2021/22|tempada 2021/22]] da [[Primeira División RFEF]] o Deportivo accedeu á [[Promoción de ascenso a Segunda División 2022|promoción de ascenso a Segunda División]] tras concluír a competición como segundo clasificado. === Xuño === O equipo herculino derrotou ao [[Linares Deportivo]] na primeira eliminatoria da promoción de ascenso a Segunda División e clasificouse para a final.<ref>{{Cita novas|apelidos=de la Cruz|nome=Luis|data=11 de xuño de 2022|título=El Depor se da un festín y ya espera al Albacete en la final|url=https://as.com/futbol/2022/06/04/mas_futbol/1654376758_113906.html?autoplay=1|data-acceso=14 de xuño de 2022|xornal=[[As (xornal)|As]]}}</ref> O Deportivo enfrontouse contra o [[Albacete Balompié]] na final e perdeu o encontro, o Albacete acadou o ascenso de categoría.<ref>{{Cita novas|apelidos=Barreiros|nome=Pedro|data=11 de xuño de 2022|título=1-2 A prórroga noquea ao Deportivo|url=https://galego.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/2022/06/11/1-2-prorroga-noquea-deportivo/00031654972665688977152.htm|data-acceso=14 de xuño de 2022|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> == Material deportivo == O equipamento do Deportivo é proporcionado por [[Kappa (empresa)|Kappa]] e os patrocinadores son [[Estrella Galicia (cervexa)|Estrella Galicia]], [[Abanca]] e Luckia. == Persoal == === Corpo técnico === {| class="wikitable" style="text-align: left;" |- ! Cargo ! Nome |- |Adestrador |[[Borja Jiménez]] |- |2º adestrador |[[Alejandro Martínez Lopez|Álex Martínez]] |- |Ad. de porteiros |[[Alberto Casal Arantes|Alberto Casal]] |- |Preparador físico |[[José Ángel Franganillo]] |- |Analista |Juan Ignacio Subirán |} === Consello de administración === {| class="wikitable" style="text-align: left;" |- ! Cargo ! Nome |- |Presidente |[[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |- |Secretario |[[Miguel Juane]] |- |rowspan="4" |Conselleiros |Eduardo Blanco Pereira |- |Carlos Cantó |- |[[Emma Lustres]] |- |David Villasuso Castaño |} *<small>Última actualización: 7 de xuño de 2021</small> *<small>Fonte: [https://www.rcdeportivo.es/gl/osnosos/cadro/rc-deportivo/3 Corpo técnico], [https://www.rcdeportivo.es/gl/rcdeportivo/datos-xerais/consello-de-administracion Consello de administración]</small> == Mercado de fichaxes == === Altas === {| class="wikitable" !Data !Pos !Nome !Procedencia !Prezo |- |5 de xuño de 2021 |DIA |{{ESPb}} [[Juan Carlos Menudo]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |Libre |- |8 de xuño de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Diego Aguirre Parra|Diego Aguirre]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |Libre |- |11 de xuño de 2021 |POR |{{GALb}} [[Ian Mackay]] |{{ESPb}} [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|Sabadell]] |Libre |- |12 de xuño de 2021 |DIA |{{ESPb}} [[Alberto Quiles]] |{{ESPb}} [[Real Club Recreativo de Huelva|Recreativo]] |Libre |- |23 de xuño de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Rafa de Vicente]] |{{ESPb}} [[UCAM Murcia Club de Fútbol|UCAM Murcia]] |Libre |- |25 de xuño de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Adrián Lapeña]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Castellón|Castellón]] |Libre |- |2 de xullo de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Josep Calavera]] |{{ESPb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |Cesión |- |5 de xullo de 2021 |MED |{{BRAb}} [[William de Camargo]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Leganés|Leganés]] |Cesión |- |6 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Pablo Trigueros]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]] |Libre |- |9 de xullo de 2021 |MED |{{COLb}} [[Juergen Elitim]] |{{ENGb}} [[Watford F.C.|Watford FC]] |Cesión |- |19 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] |{{ESPb}} [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|Sabadell]] |Libre |- |20 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Alberto Benito]] |{{ESPb}} [[Albacete Balompié|Albacete]] |Libre |- |13 de agosto de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Carlos Doncel]] |{{ESPb}} [[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid B]] |Libre |- |27 de agosto de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Víctor García Raja|Víctor García]] |{{ESPb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Cesión |- |31 de agosto de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Mario Soriano]] |{{ESPb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |Cesión |- |5 de xaneiro de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Álvaro Rey]] |{{BOLb}} [[Club Bolívar|Bolívar]] |Libre |- |22 de abril de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] |{{ESPb}} [[Fútbol Club Cartagena|FC Cartagena]] | |} === Baixas === {| class="wikitable" !Data !Pos. !Nome !Destino !Prezo |- |10 de maio de 2021 |MED |{{ESPb}} [[José Alonso Lara|José Lara]] |{{ESPb}} [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]] |Fin da cesión |- |18 de maio de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Mujaid Sadick Aliu|Mujaid]] |{{BELb}} [[KRC Genk]] |2.000.000 € |- |28 de maio de 2021 |MED |{{URYb}} [[Nacho González]] |{{GRCb}} [[Apollon Larissa]] |Rescisión de contrato |- |24 de xuño de 2021 |POR |{{ESPb}} [[Carlos Abad]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Atlético Baleares|Atlético Baleares]] |Rescisión de contrato |- |1 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Derik Osede]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Alcoyano|Alcoyano]] |Fin de contrato |- |1 de xullo de 2021 |DIA |{{BRAb}} [[Raí Nascimento|Raí]] |{{BRAb}} [[Esporte Clube Bahia|Bahia]] |Fin de contrato |- |1 de xullo de 2021 |POR |{{COLb}} [[Lucho García]] |{{ESPb}} [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] | |- |1 de xullo de 2021 |DIA |{{ESPb}} [[Rayco Rodríguez|Rayco]] |{{ESPb}} [[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |Fin de contrato |- |5 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Eneko Bóveda]] |{{CYPb}} [[Olympiakos Nicosia]] |Rescisión de contrato |- |10 de xullo de 2021 |DIA |{{GALb}} [[Adri Castro]] |{{GALb}} [[Club Deportivo Arenteiro|Arenteiro]] |Cedido |- |12 de xullo de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Borja Galán]] |{{ESPb}} [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |Rescisión de contrato |- |14 de xullo de 2021 |DIA |{{GLPb}} [[Claudio Beauvue]] |{{FRAb}} [[Unione Sportive Boulogne Côte d'Opale|US Boulogne]] |Rescisión de contrato |- |21 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Salva Ruiz]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Castellón|Castellón]] |Rescisión de contrato |- |17 de agosto de 2021 |DIA |{{URYb}} [[Diego Rolan]] |{{MEXb}} [[Fútbol Club Juárez|FC Juárez]] |Rescisión de contrato |- |19 de agosto de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Keko Gontán]] |{{USAb}} [[Sacramento Republic FC|Sacramento Republic]] |Rescisión de contrato |- |19 de agosto de 2021 |MED |{{ARGb}} [[Federico Cartabia|Fede Cartabia]] |{{AREb}} [[Shabab Al-Ahli Dubai FC|Shabab Al-Ahli]] |Rescisión de contrato |- |31 de agosto de 2021 |MED |{{GALb}} [[Yago Gandoy]] |{{GALb}} [[Coruxo Fútbol Club|Coruxo]] |Cedido |- |31 de agosto de 2021 |MED |{{NGAb}} [[Uche Agbo]] |{{SVKb}} [[ŠK Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]] |Rescisión de contrato |- |21 de setembro de 2021 |MED |{{CRIb}} [[Celso Borges]] |{{CRIb}} [[Liga Deportiva Alajuelense|Alajuelense]] |Rescisión de contrato |- |3 de xaneiro de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Jorge Valín]] |{{ESPb}} [[Unió Esportiva Cornellà|Cornellà]] |Cedido |- |6 de xaneiro de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Alberto Benito]] |{{ESPb}} [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |Rescisión de contrato |- |29 de abril de 2022 |DIA |{{ESPb}} [[Juan Carlos Menudo]] | |Rescisión de contrato |} == Xogadores == {| class="wikitable" style="text-align:center" ! rowspan="2" valign="center" |Nº ! rowspan="2" valign="center" |Pos ! rowspan="2" valign="center" |Nac ! rowspan="2" valign="center" |Nome ! colspan="2" width="85" |Liga ! colspan="2" |Promoción ! colspan="2" width="85" |Copa ! colspan="2" width="85" |Total ! colspan="3" width="85" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !1 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Ian Mackay]] |34 |0 |2 |0 |1 |0 !37 !'''0''' |1 | | |- !2 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] |4 |1 |2 |0 |0 |0 !6 !1 |2 | | |- !3 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Adrián Lapeña|Lapeña]] |35 |4 |2 |0 |1 |0 !38 !4 |8 | | |- !4 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Álex Bergantiños]] |33 |0 |2 |1 |1 |0 !36 !1 |3 | | |- !6 |MED |{{COLb}} | align="left" |[[Juergen Elitim]] |34 |1 |2 |0 |0 |0 !36 !'''1''' |7 | | |- !7 |DIA |{{VENb}} | align="left" |[[Miku]] |33 |12 |2 |0 |1 |0 !36 !12 |9 | | |- !8 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Mario Soriano|Soriano]] |29 |3 |2 |2 |2 |0 !33 !5 |2 | | |- !9 |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Quiles|Quiles]] |33 |18 |2 |2 |2 |2 !37 !22 |6 |1 | |- !11 |MED |{{BRAb}} | align="left" |[[William de Camargo|William]] |30 |3 |2 |0 |2 |1 !34 !'''4''' |6 | | |- !12 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Borja Granero]] |17 |2 |2 |0 |2 |0 !21 !2 |2 | | |- !13 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Pablo Brea]] |2 |0 |0 |0 |1 |0 !3 !'''0''' | | | |- !14 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Josep Calavera|Calavera]] |13 |0 |1 |0 |2 |0 !15 !'''0''' |1 | | |- !15 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Víctor García Raja|Víctor García]] |14 |0 |0 |0 |1 |0 !15 !'''0''' |1 | | |- !16 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Pablo Trigueros]] |8 |0 |0 |0 |2 |0 !10 !'''0''' |1 | | |- !17 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Rafa de Vicente]] |22 |0 |1 |0 |2 |0 !25 !'''0''' |2 | | |- !18 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Diego Aguirre Parra|Diego Aguirre]] |17 |0 |2 |0 |2 |0 !20 !'''0''' |6 | | |- !19 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] |27 |1 |2 |0 |0 |0 !29 !'''1''' |5 | | |- !20 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Carlos Doncel]] |20 |1 |0 |0 |1 |1 !21 !2 |1 | | |- !21 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Álvaro Rey]] |11 |1 |2 |0 |0 |0 !13 !1 | | | |- !22 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Diego Villares]] |34 |1 |2 |0 |1 |0 !37 !1 |3 | | |- !23 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] |31 |0 |2 |0 |0 |0 !33 !'''0''' |6 | | |- ! colspan="15" |Xogadores do xuvenil e do filial |- ! rowspan="2" |Nº ! rowspan="2" |Pos ! rowspan="2" |Nac ! rowspan="2" |Nome ! colspan="2" |Liga ! colspan="2" |Promoción ! colspan="2" |Copa ! colspan="2" |Total ! colspan="3" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !26 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Yeremay Hernández|Yeremay]] |8 |0 |0 |0 |1 |1 !9 !1 | | | |- !27 |DIA |{{GALb}} | align="left" |[[Noel López|Noel]] |28 |4 |2 |0 |2 |0 !32 !4 |1 | | |- !28 |DEF |{{GALb}} | align="left" |[[Trilli]] |10 |0 |0 |0 |2 |0 !12 !'''0''' | | | |- !32 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Brais Val]] |1 |0 |0 |0 |0 |0 !1 !0 | | | |} === Deixaron o equipo === {| class="wikitable" style="text-align:center" ! rowspan="2" valign="center" |Nº ! rowspan="2" valign="center" |Pos ! rowspan="2" valign="center" |Nac ! rowspan="2" valign="center" |Nome ! colspan="2" width="85" |Liga ! colspan="2" width="85" |Copa ! colspan="2" width="85" |Total ! colspan="3" width="85" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !2 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Jorge Valín]] |0 |0 |0 |0 !0 !'''0''' | | | |- !10 |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Juan Carlos Menudo|Menudo]] |11 |1 |1 |0 !12 !1 |2 | | |- !21 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Benito]] |2 |0 |1 |0 !3 !'''0''' | | | |} == Clasificación == {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2021/22}} '''Grupo 1 - Noroeste''' {|style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" cellspacing="0" cellpadding="2" border="0" align="center" ! width="20"|<span style="color:#000000">Pos</span> ! width="200"|<span style="color:#000000">Equipos</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">PX</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">PG</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">PE</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">PP</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">GF</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">GC</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">Dif</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">Pts</span> !Notas |- style="background:#ACE1AF;" align="center" ! 1 |style="text-align:left;"|[[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |38 |25 |7 |6 |61 |31 | +30 !82 |Ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !2 | style="text-align:left;" |[[Deportivo da Coruña]] |38 |22 |8 |8 |59 |29 | +30 !74 | rowspan="4" |Promoción de ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !3 | style="text-align:left;" |[[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |38 |21 |9 |8 |50 |26 | +24 !72 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" ! 4 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |38 |19 |5 |14 |50 |47 | +3 !62 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" ! 5 | style="text-align:left;" |[[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |38 |18 |8 |12 |41 |37 | +4 !62 |- align="center" !6 |style="text-align:left;"|[[Celta de Vigo B]] |38 |17 |10 |11 |60 |46 | +14 !61 | rowspan="10" | |- align="center" !7 |style="text-align:left;"|[[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas de Salamanca]] |38 |16 |13 |9 |55 |37 | +18 !61 |- align="center" !8 | style="text-align:left;" |[[Real Unión Club|Real Unión de Irún]] |38 |18 |6 |14 |51 |45 | +6 !60 |- align="center" !9 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |38 |14 |14 |10 |40 |30 | +10 !56 |- align="center" ! 10 | style="text-align:left;" |[[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |38 |15 |8 |15 |40 |41 | −1 !53 |- align="center" !11 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Calahorra|Calahorra]] |38 |14 |10 |14 |48 |43 | +5 !52 |- align="center" !12 | style="text-align:left;" |[[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |38 |12 |13 |13 |61 |55 | +6 !49 |- align="center" !13 | style="text-align:left;" |[[Sociedad Deportiva Logroñés|SD Logroñés]] |38 |12 |12 |14 |43 |43 | 0 !48 |- align="center" ! 14 | style="text-align:left;" |[[Internacional de Madrid|DUX Internacional]] |38 |11 |13 |14 |46 |51 | −5 !46 |- align="center" !15 | style="text-align:left;" |[[Bilbao Athletic]] |38 |11 |12 |15 |36 |46 |−10 !45 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" ! 16 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |38 |11 |9 |18 |39 |54 |−15 !42 | rowspan="4" |Descenso a [[Segunda División RFEF]] |- style="background:#FFCCCC;" align="center" ! 17 | style="text-align:left;" |[[Zamora Club de Fútbol|Zamora]] |38 |9 |10 |19 |30 |48 |−18 !37 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" ! 18 | style="text-align:left;" |[[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid Promesas]] |38 |9 |9 |20 |42 |64 |−22 !36 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" ! 19 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Tudelano|Tudelano]] |38 |7 |7 |24 |33 |54 |−21 !28 |- style="background:#CDCDCD;" align="center" ! 20 | style="text-align:left;" |[[Extremadura Unión Deportiva|Extremadura]] |38 |5 |5 |28 |22 |70 |−48 !'''0''' |Excluído |} === Evolución === {| class="wikitable" |+ !Xornada !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !23 !24 !25 !26 !27 !28 !29 !30 !31 !32 !33 !34 !35 !36 !37 !38 |- !Posición | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |4º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |3º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º |} == Partidos == {{legend2|#CCFFCC|Vitoria|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFFFCC|Empate|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFCCCC|Derrota|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#CCCCCC|Aprazado|border=1px solid #AAAAAA}} === Pretempada e amigables === {{football box collapsible |data = 28 de xullo de 2021 |hora = 19:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Racing Club Vilalbés|Racing Vilalbés]] |resultado = 1 – 2 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/dous-golazos-na-magdalena-para-comezar-a-pretemporada Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Javier Rey Lugilde|Javi Rey]] {{gol|69}} |goles2 = [[Rafa de Vicente|De Vicente]] {{gol|16}}<br />[[Miku]] {{gol|40}} |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = 500 |árbitro = [[Álvaro Juncal Moreira|Juncal Moreira]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 31 de xullo de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Viveiro Club de Fútbol|Viveiro]] |resultado = 0 – 4 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-segue-sumando-minutos-e-goles-en-viveiro-0-4 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|8}} {{gol|42}}<br />[[Héctor Hernández Ortega|Héctor]] {{gol|45+1}}<br />[[Yago Gandoy|Gandoy]] {{gol|80}} |estadio = [[Campo Municipal de Cantarrana|Cantarrana]] |localización = [[Viveiro]] |asistencia = |árbitro = [[Iván Abel Bruzo|Abel Bruzo]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 4 de agosto de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Bergantiños Fútbol Club|Bergantiños]] |resultado = 2 – 1 |informe = [https://www.riazor.org/bergantinos-vs-deportivo-cronica-resultado/ Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Uxío da Pena|Uxío]] {{gol|44}}<br />[[Antón Escobar|Escobar]] {{gol|62}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|34}} |estadio = [[Complexo Deportivo das Eiroas|As Eiroas]] |localización = [[Carballo]] |asistencia = |árbitro = [[Alexandre López Vila|López Vila]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 15 de agosto de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 0 – 0 |informe = [https://www.riazor.org/deportivo-vs-madrid-castilla-cronica-resultado/ Informe] |equipo2 = [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = |árbitro = [[Alberto Gómez Lameiro|Gómez Lameiro]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 20 de agosto de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Club Deportivo Arenteiro|Arenteiro]] |resultado = 1 – 1 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/empate-no-primeiro-dos-dous-partidos-consecutivos-do-depor-1-1 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Renan Zanelli|Renan]] {{gol|54|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Noel López|Noel]] {{gol|49}} |estadio = [[Estadio de Espiñedo|Espiñedo]] |localización = [[O Carballiño]] |asistencia = |árbitro = [[José Antonio Fernández Rodríguez|Fernández Rodríguez]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 21 de agosto de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 2 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-pecha-a-pretemporada-con-bo-sabor-de-boca-3-2 Informe] |equipo2 = [[Pontevedra Club de Fútbol|Pontevedra]] |goles1 = [[William de Camargo|William]] {{gol|21}}<br />[[Juan Carlos Menudo|Menudo]] {{gol|25}}<br />[[Miku]] {{gol|51|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Oier Calvillo|Calvillo]] {{gol|4|[[Penalti|p.]]}}<br />[[Alberto Rubio Serna|Rubio]] {{gol|67}} |estadio = [[Campo de Fútbol Municipal Vista Alegre|Vista Alegre]] |localización = [[Ordes]] |asistencia = |árbitro = [[Miguel Ferrol Muñiz|Ferrol Muñiz]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 15 de xaneiro de 2022 |hora = 11:00 [[CET]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |resultado = 2 – 3 |informe = [https://www.leonoticias.com/deportes/futbol/liga-segunda/ponferradina-veces-ante-20220115140028-nt.html Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Agus Medina]] {{gol|}}<br />[[Iván Rodríguez del Pozo|Iván Rodríguez]] {{gol|}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|}}<br />[[Juan Carlos Menudo|Menudo]] {{gol|}}<br />[[Juergen Elitim|Juergen]] {{gol|}} |estadio = Campo anexo a [[Estadio El Toralín|El Toralín]] |localización = [[Ponferrada]] |asistencia = |árbitro = |result = W |stack = yes }} ==== Trofeo Teresa Herrera ==== {{Artigo principal|Trofeo Teresa Herrera 2021}} {{football box collapsible |data = 8 de agosto de 2021 |hora = 20:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 2 |informe = [https://www.marca.com/futbol/ponferradina/2021/08/08/611030d922601d50348b45df.html Informe] |equipo2 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|65}} |goles2 = [[Edu Espiau]] {{gol|43}}<br />[[José Manuel García Naranjo|Naranjo]] {{gol|51}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = |árbitro = [[Daniel Pastoriza Iglesias|Pastoriza Iglesias]] |result = L |stack = yes }} === Primeira División RFEF === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2021/22}} {{football box collapsible |data = 29 de agosto de 2021 |hora = 21:30 [[CEST]] |rolda = 1 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 5 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=65645 Informe] |equipo2 = [[Celta de Vigo B]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|12}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|16}}<br />[[Juan Carlos Menudo|Menudo]] {{gol|69}}<br />[[Carlos Doncel|Doncel]] {{gol|84}}<br />[[Noel López|Noel]] {{gol|90+2}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 13.000 |árbitro = [[Pedro Eugenio Muñoz Piedra|Muñoz Piedra]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 8 de setembro de 2021 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 2 |equipo1 = [[Club Deportivo Tudelano|Tudelano]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=65842 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Adrián Lapeña|Lapeña]] {{gol|7}} |estadio = [[Estadio Ciudad de Tudela|Ciudad de Tudela]] |localización = [[Tudela]] |asistencia = 900 |árbitro = [[Daniel Palencia Caballero|Palencia Caballero]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 11 de setembro de 2021 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 3 |equipo1 = [[Club Deportivo Calahorra|Calahorra]] |resultado = 0 – 3 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=65892 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|6}}<br />[[Miku]] {{gol|34}}<br />[[Noel López|Noel]] {{gol|90+3}} |estadio = [[Estadio La Planilla|La Planilla]] |localización = [[Calahorra]] |asistencia = 1260<ref>{{Cita novas|data=11 de setembro de 2021|título=Derrota del CD Calahorra, 0-3, ante el RC Deportivo La Coruña, líder del grupo|url=http://www.cdcalahorra.com/derrota-del-cd-calahorra-0-3-ante-el-rc-deportivo-la-coruna-lider-del-grupo/|data-acceso=13 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Gorka Etayo Herrera|Etayo Herrera]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 18 de setembro de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = 4 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66009 Informe] |equipo2 = [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |goles1 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|29}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 18.000<ref>{{Cita novas|data=19 de setembro de 2021|título=Un Badajoz valiente tutea al Deportivo en Riazor|url=https://www.hoy.es/deportes/futbol/primera-rfef/badajoz-valiente-tutea-20210918214512-nt.html|data-acceso=20 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Miguel González Díaz|González Díaz]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 26 de setembro de 2021 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 5 |equipo1 = [[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66187 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[José Salinas Morán|Salinas]] {{gol|21}}<br />[[Pablo Espina|Espina]] {{gol|30}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|14}} |estadio = [[Estadio Municipal Reina Sofía|Reina Sofía]] |localización = [[Salamanca]] |asistencia = 2873<ref>{{Cita novas|data=26 de setembro de 2021|título=Unionistas arrebata el liderato al Deportivo de La Coruña en una mágica mañana en el Reina Sofía (2-1)|url=https://www.elnortedecastilla.es/salamanca/unionistas-arrebata-liderato-20210926140044-nt.html|data-acceso=19 de outubro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Jaime Ruiz Álvarez|Ruiz Álvarez]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 1 de outubro de 2021 |hora = 21:00 [[CEST]] |rolda = 6 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66270 Informe] |equipo2 = [[Sociedad Deportiva Logroñés|SD Logroñés]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|18}} |goles2 = [[Miguel Ledo Elvira|Ledo]] {{gol|90+4}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 16000<ref>{{Cita novas|data=2 de outubro de 2021|título=La SD Logroñés logra un meritorio empate ante un Dépor gris|url=https://www.marca.com/futbol/primera-rfef/2021/10/01/61577d3be2704ec9448b45a3.html|data-acceso=19 de outubro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Manuel Ángel Pérez Hernández|Pérez Hernández]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 9 de outubro de 2021 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 7 |equipo1 = [[Real Unión Club|Real Unión]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66433 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Carlos Bravo|Bravo]] {{gol|9}} {{gol|74}} |goles2 = [[Noel López|Noel]] {{gol|64}} |estadio = [[Stadium Gal]] |localización = [[Irún]] |asistencia = |árbitro = [[Albert Ávalos Martos|Ávalos Martos]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 16 de outubro de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = 8 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66573 Informe] |equipo2 = [[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|36}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 14744<ref>{{Cita novas|data=16 de outubro de 2021|título=Miku pon a guinda á festa de ABANCA-RIAZOR (1-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/miku-pon-a-guinda-a-festa-de-abanca-riazor-1-0|data-acceso=19 de outubro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Carlos Fernández Buergo|Fernández Buergo]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 24 de outubro de 2021 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 9 |equipo1 = [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |resultado = 0 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66769 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Campos de Sport de El Sardinero|El Sardinero]] |localización = [[Santander]] |asistencia = 12.120<ref>{{Cita novas|data=24 de outubro de 2021|título=El Sardinero, con 12.120 espectadores, recupera su ‘extraordinaria normalidad’|url=https://www.realracingclub.es/noticia/el-sardinero-con-12-120-espectadores-recupera-su-extraordinaria-normalidad|data-acceso=13 de novembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Sergio Usón Rosel|Usón Rosel]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 30 de outubro de 2021 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 10 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66900 Informe] |equipo2 = [[Zamora Club de Fútbol|Zamora]] |goles1 = [[William de Camargo|William]] {{gol|73}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 14506<ref>{{Cita novas|data=31 de outubro de 2021|título=Riazor vuelve a superar los 14.000 espectadores|url=https://www.laopinioncoruna.es/deportivo/2021/10/31/riazor-vuelve-superar-14-000-59003741.html|data-acceso=13 de novembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Alexandre Alemán Pérez|Alemán Pérez]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 7 de novembro de 2021 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 11 |equipo1 = [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=67138 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Miku]] {{gol|36}} |estadio = [[Estadio Las Gaunas|Las Gaunas]] |localización = [[Logroño]] |asistencia = 6136<ref>{{Cita novas|data=8 de novembro de 2021|título=300 deportivistas animaron al equipo en Las Gaunas|url=https://www.laopinioncoruna.es/deportivo/2021/11/08/300-deportivistas-animaron-equipo-gaunas-59281700.html|data-acceso=13 de novembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Iván Muñoz Pérez|Muñoz Pérez]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 14 de novembro de 2021 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 12 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 0<ref>O Extremadura non se presentou ao partido, polo que se lle deu o partido como perdido por 3-0</ref> |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=67214 Informe] |equipo2 = [[Extremadura Unión Deportiva|Extremadura]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = |árbitro = [[Alejandro Lucena Perdomo|Lucena Perdomo]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 21 de novembro de 2021 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 13 |equipo1 = [[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |resultado = 1 – 2 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69316 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] {{Autogol|15}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|2}}<br />[[Miku]] {{gol|34}} |estadio = [[Estadio Cerro del Espino|Cerro del Espino]] |localización = [[Majadahonda]] |asistencia = 3000<ref>{{Cita novas|data=21 de novembro de 2021|título=RAYO MAJADAHONDA 1-2 DEPORTIVO|url=http://elgoldemadriz.com/rayo-majadahonda-1-2-deportivo-los-reyes-magos-en-noviembre/|data-acceso=23 de novembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Gonzalo Romero Freixas|Romero Freixas]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 28 de novembro de 2021 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 14 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69513 Informe] |equipo2 = [[Bilbao Athletic]] |goles1 = [[Antxón Jaso|Jaso]] {{gol|65|[[Autogol|ag.]]}} |goles2 = [[Juan Artola|Artola]] {{gol|58}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11093<ref>{{Cita novas|data=28 de novembro de 2021|título=O Dépor salva un punto e a súa vantaxe á fronte da táboa (1-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-salva-un-punto-e-a-sua-vantaxe-a-fronte-da-taboa-1-1|data-acceso=1 de decembro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Fernando Román Román|Román Román]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 4 de decembro de 2021 |hora = 19:00 [[CET]] |rolda = 15 |equipo1 = [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |resultado = 0 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69666 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal da Malata|A Malata]] |localización = [[Ferrol]] |asistencia = 7500<ref>{{Cita novas|data=4 de decembro de 2021|título=Racing-Deportivo: Fiesta en la grada, poco premio en el campo|url=https://www.ferrol360.es/racing-deportivo-fiesta-grada-poco-premio-en-el-campo/|data-acceso=5 de decembro de 2021|lingua=es|apelidos=Salgado|apelidos2=Lomba|nome=Raúl|nome2=Raúl}}</ref> |árbitro = [[Manuel Pozueta Rodríguez|Pozueta Rodríguez]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 12 de decembro de 2021 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 16 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69890 Informe] |equipo2 = [[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid Promesas]] |goles1 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|6}} {{gol|57}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|70}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11879<ref>{{Cita novas|data=12 de decembro de 2021|título=O Dépor rema a favor de corrente en ABANCA-RIAZOR (3-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-rema-a-favor-de-corrente-en-abanca-riazor-3-0|data-acceso=13 de decembro de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> |árbitro = [[Alberto Fuente Martín|Fuente Martín]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 19 de decembro de 2021 |hora = 18:00 [[CET]] |rolda = 17 |equipo1 = [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |resultado = 2 – 3 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70086 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|27}} {{gol|90}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|41}} |goles2 = [[Aarón Piñán|Piñán]] {{gol|38}} {{gol|70}} |estadio = [[Estadio Municipal Reino de León|Reino de León]] |localización = [[León]] |asistencia = 5483<ref>{{Cita novas|data=19 de decembro de 2021|título=O Dépor despide 2021 ao grande (2-3)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-despide-2021-ao-grande-2-3|data-acceso=22 de decembro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Sergio Pérez Muley|Pérez Muley]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 9 de xaneiro de 2022 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 18 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70256 Informe] |equipo2 = [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|24}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 10271<ref>{{Cita novas|data=9 de xaneiro de 2022|título=Un gol de Miku aluma o honorífico título de inverno (1-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/un-gol-de-miku-aluma-o-honorifico-titulo-de-inverno-1-0|data-acceso=10 de xaneiro de 2022}}</ref> |árbitro = [[Álvaro López Parra|López Parra]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 23 de xaneiro de 2022 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 19 |equipo1 = [[Internacional de Madrid|DUX Internacional]] |resultado = 2 – 3 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70441 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Jesús Moyano|Moyano]] {{gol|44}}<br />[[David Barral|Barral]] {{gol|49}} |goles2 = [[Noel López|Noel]] {{gol|20}}<br />[[Borja Granero|Granero]] {{gol|56}}<br />[[William de Camargo|William]] {{gol|90+1}} |estadio = [[Campo Municipal de Villaviciosa de Odón|Municipal de Villaviciosa]] |localización = [[Villaviciosa de Odón]] |asistencia = |árbitro = [[Carlos Fernández Buergo|Fernández Buergo]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 26 de xaneiro de 2022 |hora = 20:00 [[CET]] |rolda = 20 |equipo1 = [[Zamora Club de Fútbol|Zamora]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70514 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|90}} |estadio = [[Estadio Ruta de la Plata|Ruta de la Plata]] |localización = [[Zamora]] |asistencia = |árbitro = [[David Recio Moreno|Recio Moreno]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 6 de febreiro de 2022 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 22 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 2 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70785 Informe] |equipo2 = [[Real Unión Club|Real Unión]] |goles1 = [[Juergen Elitim|Juergen]] {{gol|71}} |goles2 = [[Alain Oyarzun|Oyarzun]] {{gol|22}} {{gol|51}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 12000<ref>{{Cita novas|data=6 de febreiro de 2022|título=O Real Unión certifica as súas prestacións a domicilio acabando coa imbatibilidade de ABANCA-RIAZOR (1-2)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-real-union-certifica-as-suas-prestacions-a-domicilio-acabando-coa-imbatibilidade-de-abanca-riazor-1-2|data-acceso=27 de febreiro de 2022}}</ref> |árbitro = [[Germán Cid Camacho|Cid Camacho]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 13 de febreiro de 2022 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 23 |equipo1 = [[Sociedad Deportiva Logroñés|SD Logroñés]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70874 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Mario Soberón|Soberón]] {{gol|64}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Las Gaunas|Las Gaunas]] |localización = [[Logroño]] |asistencia = 2040<ref>{{Cita novas|data=13 de febreiro de 2022|título=El líder claudica ante la SD Logroñés|url=https://www.larioja.com/deportes/futbol/primera-rfef/lider-claudica-ante-20220213135411-nt.html|data-acceso=27 de febreiro de 2022|apelidos=García|nome=Iñaki|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Sergiu Claudiu Muresan|Claudiu Muresan]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 16 de febreiro de 2022 |hora = 20:30 [[CET]] |rolda = 21 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70984 Informe] |equipo2 = [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |goles1 = |goles2 = [[Íñigo Sainz-Maza|Íñigo]] {{gol|34}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 20878<ref>{{Cita novas|data=16 de febreiro de 2022|título=O Dépor tampouco atopa ante o Racing a senda da vitoria (0-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-tampouco-atopa-ante-o-racing-a-senda-da-vitoria-0-1|data-acceso=27 de febreiro de 2022}}</ref> |árbitro = [[Víctor Pérez Peraza|Pérez Peraza]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 20 de febreiro de 2022 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 24 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71090 Informe] |equipo2 = [[Club Deportivo Calahorra|Calahorra]] |goles1 = [[Adrián Lapeña|Lapeña]] {{gol|62}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|66}} |goles2 = [[Carlos Vicente Robles|Carlos Vicente]] {{gol|86}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11594<ref>{{Cita novas|data=20 de febreiro de 2022|título=O Dépor recupera sensacións cun triunfo traballado (2-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-recupera-sensacions-cun-triunfo-traballado-2-1|data-acceso=27 de febreiro de 2022}}</ref> |árbitro = [[Carlos Pérez Fernández|Pérez Fernández]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 27 de febreiro de 2022 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 25 |equipo1 = [[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |resultado = 0 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71183 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal Nuevo Matapiñonera|Nuevo Matapiñonera]] |localización = [[San Sebastián de los Reyes]] |asistencia = 1000<ref>{{Cita novas|data=27 de febreiro de 2022|título=El Dépor pierde el liderato|url=https://www.marca.com/futbol/primera-rfef/2022/02/27/621be42be2704e8d888b45f0.html|data-acceso=27 de febreiro de 2022|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Carlos Calderiña Pavón|Calderiña Pavón]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 5 de marzo de 2022 |hora = 19:00 [[CET]] |rolda = 26 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 0 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71321 Informe] |equipo2 = [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 17133<ref>{{Cita novas|data=5 de marzo de 2022|título=O Dépor asina as súas segundas táboas consecutivas sen goles|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-asina-as-suas-segundas-taboas-consecutivas-sen-goles|data-acceso=8 de abril de 2022}}</ref> |árbitro = [[Jaime Ruiz Álvarez|Ruiz Álvarez]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 12 de marzo de 2022 |hora = 19:00 [[CET]] |rolda = 27 |equipo1 = [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |resultado = 3 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71467 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 =[[Gorka Santamaría]] {{gol|5}} {{gol|47}}<br />[[Dani Aquino]] {{gol|72}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Nuevo Vivero|Nuevo Vivero]] |localización = [[Badaxoz]] |asistencia = 6000<ref>{{Cita novas|data=12 de marzo de 2022|título=El CD Badajoz baila bajo la lluvia|url=https://www.vavel.com/es/futbol/2022/03/11/segunda-b/1104710-el-cd-badajoz-baila-bajo-la-lluvia.html|data-acceso=9 de abril de 2022|lingua=es|apelidos=Calderón|nome=Raquel}}</ref> |árbitro = [[Fernando Román Román|Román Román]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 19 de marzo de 2022 |hora = 19:00 [[CET]] |rolda = 28 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71619 Informe] |equipo2 = [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |goles1 =[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|34}} {{gol|65|[[Penalti|p.]]}} |goles2 =[[Nikolai Obolskii|Obolskii]] {{gol|60}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 14278<ref>{{Cita novas|data=19 de marzo de 2022|título=Bálsamo|url=https://www.riazor.org/deportivo-vs-cultural-leonesa-cronica-resultado-primera-rfef/|data-acceso=9 de abril de 2022|lingua=es|apelidos=Lema|nome=Jorge}}</ref> |árbitro = [[Iván Muñoz Pérez|Muñoz Pérez]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 27 de marzo de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 29 |equipo1 = [[Celta de Vigo B]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71770 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Fabrício do Rosário dos Santos|Fabrício]] {{gol|12}}<br />[[Javier Gómez Castroverde|Javi Gómez]] {{gol|87}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|68|[[Penalti|p.]]}} |estadio = [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]] |localización = [[Vigo]] |asistencia = 9011<ref>{{Cita novas|data=28 de marzo de 2022|título=Primera RFEF Grupo 1: resultados, partidos y clasificación de la jornada 29|url=https://as.com/futbol/2022/03/25/mas_futbol/1648230017_509878.html|data-acceso=9 de abril de 2022|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Antonio Alberola Rojas|Alberola Rojas]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 2 de abril de 2022 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = 30 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71885 Informe] |equipo2 = [[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |goles1 = [[Adrián Lapeña|Lapeña]] {{gol|6}}<br />[[William de Camargo|William]] {{gol|22|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Jorge Casado|Casado]] {{gol|54}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11583<ref>{{Cita novas|data=2 de abril de 2022|título=Vitoria para seguir a tiro do obxectivo (2-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/vitoria-para-seguir-a-tiro-do-obxectivo-2-1|data-acceso=9 de abril de 2022}}</ref> |árbitro = [[Guillermo Conejero Sánchez|Conejero Sánchez]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 10 de abril de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 31 |equipo1 = [[Bilbao Athletic]] |resultado = 1 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72057 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Malcom Abdulai Ares Djalo|Malcom]] {{gol|75}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|59}} |estadio = [[Instalacións de Lezama|Lezama]] |localización = [[Bilbao]] |asistencia = 2000 |árbitro = [[Sergio Escriche Guzmán|Escriche Guzmán]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 17 de abril de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 32 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72216 Informe] |equipo2 = [[Internacional de Madrid|DUX Internacional]] |goles1 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|5}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|10}}<br />[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] {{gol|77}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 9603<ref>{{Cita novas|data=17 de abril de 2022|título=O Dépor recupera a súa mellor versión (3-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-recupera-a-sua-mellor-version-3-0|data-acceso=28 de maio de 2022}}</ref> |árbitro = [[Alfonso Vicente Moral|Vicente Moral]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 24 de abril de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 33 |equipo1 = [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |resultado = 1 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72357 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Pablo Monroy|Monroy]] {{gol|42}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|50}} |estadio = [[Estadio El Prado|El Prado]] |localización = [[Talavera de la Reina]] |asistencia = 2476<ref>{{Cita novas|data=24 de abril de 2022|título=Deportivo y Talavera se quedan cortos|url=https://as.com/futbol/2022/04/24/mas_futbol/1650801862_529828.html|data-acceso=28 de maio de 2022|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=De la Cruz|nome=Luis}}</ref> |árbitro = [[Juan Antonio Campos Salinas|Campos Salinas]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 30 de abril de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 34 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72480 Informe] |equipo2 = [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |goles1 = [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] {{gol|4}}<br />[[Adrián Lapeña|Lapeña]] {{gol|11}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|75}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 12229<ref>{{Cita novas|data=30 de abril de 2022|título=Certificado o plan B nunha tarde festiva (3-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/certificado-o-plan-b-nunha-tarde-festiva-3-0|data-acceso=28 de maio de 2022}}</ref> |árbitro = [[Luis Collado López|Collado López]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = |hora = |rolda = 33 |equipo1 = [[Extremadura Unión Deportiva|Extremadura]] |resultado = 0 – 2 |informe = |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = |estadio = |localización = |asistencia = |árbitro = |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 14 de maio de 2022 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 36 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 4 – 3 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72756 Informe] |equipo2 = [[Club Deportivo Tudelano|Tudelano]] |goles1 = [[Borja Granero|Granero]] {{gol|22}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|44}}<br />[[Miku]] {{gol|62}}<br />[[Diego Villares|Villares]] {{gol|73}} |goles2 = [[Pablo Nicolás Caballero|Caballero]] {{gol|6}} {{gol|23}}<br />[[Agustín Rafael Alonso Cavallaro|Agus]] {{gol|45}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11383<ref>{{Cita novas|data=14 de maio de 2022|título=Dépor e Deportivismo conxúranse cunha sufrida vitoria (4-3)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/depor-e-deportivismo-conxuranse-cunha-sufrida-vitoria-4-3|data-acceso=28 de maio de 2022}}</ref> |árbitro = [[Manuel Ángel Pérez Hernández|Pérez Hernández]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 21 de maio de 2022 |hora = 20:30 [[CEST]] |rolda = 37 |equipo1 = [[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid Promesas]] |resultado = 0 – 4 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72905 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|11}} {{gol|81}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|25}}<br />[[Álvaro Rey]] {{gol|90+2}} |goles2 = |estadio = [[Anexos ao Estadio José Zorrilla|Anexos ao José Zorrilla]] |localización = [[Valladolid]] |asistencia = 400 |árbitro = [[Francisco Sáez Vital|Sáez Vital]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 28 de maio de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = 38 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72953 Informe] |equipo2 = [[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |goles1 = |goles2 = [[Rayco Rodríguez|Rayco]] {{gol|68}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 8272<ref>{{Cita novas|data=28 de maio de 2022|título=O Dépor, centrado xa na Promoción, pecha a temporada regular con derrota (0-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-centrado-xa-na-promocion-pecha-a-temporada-regular-con-derrota-0-1|data-acceso=29 de maio de 2022}}</ref> |árbitro = [[Albert Ávalos Martos|Ávalos Martos]] |result = L |stack = yes }} ==== Promoción de ascenso ==== {{Artigo principal|Promoción de ascenso a Segunda División 2022}} {{football box collapsible |data = 4 de xuño de 2022 |hora = 21:00 [[Tempo central europeo de verán|CEST]] |rolda = Semifinal |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 4 – 0 |informe = |equipo2 = [[Linares Deportivo]] |goles1 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|45+2|[[Penalti|p.]]}} {{gol|70}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|64}}<br />[[Álex Bergantiños|Bergantiños]] {{gol|69}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 26.177<ref name=":1">{{Cita novas|data=6 de xuño de 2022|título=El récord de Riazor salva la cara a un playoff desangelado|url=https://as.com/futbol/2022/06/06/mas_futbol/1654516339_326043.html|data-acceso=6 de xuño de 2022|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=De la Cruz|nome=Luis}}</ref> |árbitro = [[Salvador Lax Franco|Lax Franco]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 11 de xuño de 2022 |hora = 21:00 [[Tempo central europeo de verán|CEST]] |rolda = Final |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 2 |informe = |equipo2 = [[Albacete Balompié|Albacete]] |goles1 = [[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|26}} |goles2 = [[Alberto Jiménez Benítez|Alberto]] {{gol|82}}<br />[[Jordi Sánchez Ribas|Jordi Sánchez]] {{gol|113}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 27.212<ref>{{Cita novas|apelidos=Barreiros|nome=Pedro|data=11 de xuño de 2022|título=1-2 A prórroga noquea ao Deportivo|url=https://galego.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/2022/06/11/1-2-prorroga-noquea-deportivo/00031654972665688977152.htm|data-acceso=11 de xuño de 2022|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> |árbitro = [[Andrés Fuentes Molina|Fuentes Molina]] |result = L |stack = yes }} === Copa do Rei === {{football box collapsible |data = 1 de decembro de 2021 |hora = 20:00 [[CET]] |rolda = 1ª rolda |equipo1 = [[UCAM Murcia Club de Fútbol|UCAM Murcia]] |resultado = 3 – 4 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69600 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Johan Terranova|Terranova]] {{gol|40}}<br />[[José Manuel Raigal|Raigal]] {{gol|65}}<br />[[Manu Garrido|Garrido]] {{gol|116}} |goles2 = [[William de Camargo|William]] {{gol|39}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|72}} {{gol|109}}<br />[[Yeremay Hernández|Yeremay]] {{gol|104}} |estadio = [[Estadio de La Condomina|La Condomina]] |localización = [[Murcia]] |asistencia = 2320<ref>{{Cita novas|data=1 de decembro de 2021|título=O Dépor debuta en Copa con toda a emoción da competición (3-4)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-debuta-en-copa-con-toda-a-emocion-da-competicion-3-4|data-acceso=2 de decembro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Luis Bestard Servera|Bestard Servera]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 16 de decembro de 2021 |hora = 21:00 [[CET]] |rolda = 2ª rolda |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 2 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69971 Informe] |equipo2 = [[Club Atlético Osasuna|Osasuna]] |goles1 = [[Carlos Doncel|Doncel]] {{gol|22}} |goles2 = [[Kike García|Kike]] {{gol|45+3}}<br />[[Ante Budimir|Budimir]] {{gol|63}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 9729<ref>{{Cita novas|data=16 de decembro de 2021|título=O Dépor cae na Copa tuteando a un dos mellores visitantes de Primeira (1-2)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-cae-na-copa-tuteando-a-un-dos-mellores-visitantes-de-primeira-1-2|data-acceso=22 de decembro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Adrián Cordero Vega|Cordero Vega]] |result = L |stack = yes }} == Notas == {{Listaref|30em}} {{Tempadas do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tempadas do Deportivo da Coruña|2021]] [[Categoría:Fútbol en 2021]] [[Categoría:Fútbol en 2022]] cgms6odpxlj7c8p2pnikg8bwjfd2u2w 6147700 6147693 2022-08-01T19:31:07Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Tempada de club de fútbol |club = Deportivo da Coruña |tempada = 2021–22 |presidente = {{GALb}} [[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |adestrador = {{ESPb}} [[Borja Jiménez]] |estadio = [[Estadio de Riazor|Riazor]] |liga = [[Primeira División RFEF 2021/22|1ª RFEF]] |liga resultado = 2º |copa1 = [[Copa do Rei de fútbol 2021/22|Copa do Rei]] |copa1 resultado = 2ª rolda |goleador liga ={{ESPb}} [[Alberto Quiles|Quiles]] (22) |maior asistencia= <!-- Comezo Cores --> |pattern_la1=_rcdeportivo2122h |pattern_b1=_rcdeportivo2122h |pattern_ra1=_rcdeportivo2122h |pattern_sh1=_rcdeportivo2122h |pattern_so1=_white_band_top |leftarm1=0000FF |body1=0000FF |rightarm1=0000FF |shorts1=0000FF |socks1=1111FF |pattern_la2=_rcdeportivo2122a |pattern_b2=_rcdeportivo2122a |pattern_ra2=_rcdeportivo2122a |pattern_sh2=_rcdeportivo2122a |pattern_so2=_rcdeportivo2122a |leftarm2=000000 |body2=000000 |rightarm2=000000 |shorts2=000000 |socks2=000000 |pattern_la3=_rcdeportivo2122t |pattern_b3=_rcdeportivo2122t |pattern_ra3=_rcdeportivo2122t |pattern_sh3=_venezia2122a |pattern_so3=_blackstripe |leftarm3=FFFFFF |body3=FFFFFF |rightarm3=FFFFFF |shorts3=FFFFFF |socks3=FFFFFF <!-- Fin Cores --> |tempada ant = [[Tempada 2020/21 do Deportivo da Coruña|2020–21]] |tempada pos = [[Tempada 2022/23 do Deportivo da Coruña|2022–23]] }} Durante a '''tempada [[2021]]/[[2022|22]]''' o '''[[Deportivo da Coruña]]''' competiu na nova [[Primeira División RFEF]]. == Resumo da tempada == === Maio === O 18 de maio o Deportivo anunciou a saída de [[Mujaid Sadick Aliu|Mujaid]] do club, traspasado por preto de dous millóns de euros ao [[KRC Genk]] belga.<ref>{{Cita novas|data=18 de maio de 2021|título=O Deportivo e o Genk chegan a un acordo para o traspaso de Mujaid|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-deportivo-e-o-genk-chegan-a-un-acordo-para-o-traspaso-de-mujaid|data-acceso=7 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O 26 de maio anunciouse a [[Borja Jiménez]] como novo adestrador do equipo, en substitución de [[Rubén de la Barrera]].<ref>{{Cita novas|data=26 de maio de 2021|título=Borja Jiménez, novo adestrador do Real Club Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/borja-jimenez-novo-adestrador-do-real-club-deportivo|data-acceso=7 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Dous días despois o Deportivo prescindiu dos servizos do uruguaio [[Nacho González]], acolléndose a unha das cláusulas contidas no seu contrato.<ref>{{Cita novas|data=28 de maio de 2021|título=Nacho González, el primero en salir|url=https://www.dxtcampeon.com/texto-diario/mostrar/2929010/deportivo-pone-fin-contrato-nacho-gonzalez|data-acceso=7 de xuño de 2021|lingua=es|xornal=[[DxT Campeón]]}}</ref> === Xuño === O 5 de xuño o club fixo pública a súa primeira fichaxe, o dianteiro [[Juan Carlos Menudo]], que chegou libre dende o [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]],<ref>{{Cita novas|data=5 de xuño de 2021|título=Menudo, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/menudo-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=7 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> e tres días despois a segunda, o centrocampista [[Diego Aguirre Parra|Diego Aguirre]], tamén dende o club soriano.<ref>{{Cita novas|data=8 de xuño de 2021|título=Diego Aguirre, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/diego-aguirre-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=8 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O 11 de xuño confirmouse a terceira fichaxe, o gardameta coruñés [[Ian Mackay]], criado na canteira do Deportivo e que regresou deste xeito ao club 14 anos despois da súa marcha. Chegou procedente do [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|Sabadell]], da [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]], onde foi elixido mellor porteiro da categoría.<ref>{{Cita novas|data=11 de xuño de 2021|título=Ian Mackay, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/ian-mackay-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=12 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Ao día seguinte o Deportivo fixo pública a fichaxe do dianteiro Alberto Quiles, procedente do [[Real Club Recreativo de Huelva|Recreativo de Huelva]].<ref>{{Cita novas|data=12 de xuño de 2021|título=Quiles, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/quiles-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=12 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 23 fíxose oficial a fichaxe do centrocampista andaluz [[Rafa de Vicente]], procedente do [[UCAM Murcia Club de Fútbol|UCAM Murcia]].<ref>{{Cita novas|data=23 de xuño de 2021|título=Rafa de Vicente, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/rafa-de-vicente-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=27 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Ao día seguinte anunciouse a rescisión do contrato do gardameta [[Carlos Abad]], que o vencellaba ao club ata xuño de 2022.<ref>{{Cita novas|data=24 de xuño de 2021|título=O RC Deportivo e Carlos Abad acordan a rescisión do contrato que os vinculaba|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-rc-deportivo-e-carlos-abad-acordan-a-rescision-do-contrato-que-os-vinculaba|data-acceso=27 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 25 o club publicou a contratación do defensa [[Adrián Lapeña]], chegado dende o [[Club Deportivo Castellón|CD Castellón]].<ref>{{Cita novas|data=25 de xuño de 2021|título=Lapeña, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/lapena-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=27 de xuño de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> === Xullo === O 1 de xullo o Deportivo anunciou o traspaso do gardameta colombiano [[Lucho García]] á [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]].<ref>{{Cita novas|data=1 de xullo de 2021|título=O Dépor e a SD Ponferradina acordan o traspaso de Lucho García|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-e-a-sd-ponferradina-acordan-o-traspaso-de-lucho-garcia|data-acceso=2 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O mesmo día o [[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas de Salamanca]] anunciou a chegada de [[Rayco Rodríguez|Rayco]], que deixou a Coruña despois dun ano, ao finalizar o seu contrato.<ref>{{Cita novas|data=1 de xullo de 2021|título=El exdeportivista Rayco, nuevo jugador de Unionistas|url=https://www.riazor.org/el-exdeportivista-rayco-nuevo-jugador-de-unionistas/|data-acceso=2 de xullo de 2021|lingua=es}}</ref> Ao día seguinte anunciouse a incorporación ao club coruñés de [[Josep Calavera]], centrocampista catalán cedido polo [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]].<ref>{{Cita novas|data=2 de xullo de 2021|título=Josep Calavera, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/josep-calavera-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref> O día 5 fíxose pública a chegada en calidade de cedido do brasileiro [[William de Camargo]], procedente do [[Club Deportivo Leganés|Leganés]], así como a saída de [[Eneko Bóveda]], que deixou o club despois de tres tempadas e media.<ref>{{Cita novas|data=5 de xullo de 2021|título=William de Camargo, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/william-de-camargo-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref><ref>{{Cita novas|data=5 de xullo de 2021|título=Eneko Bóveda non continuará no RC Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/eneko-boveda-non-continuara-no-rc-deportivo|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref> Ao día seguinte [[Estrella Galicia]] renovou o seu contrato como patrocinador principal do club ata 2025.<ref>{{Cita novas|data=6 de xullo de 2021|título=Estrella Galicia renova o seu compromiso co Dépor como patrocinador principal até 2025|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/estrella-galicia-renova-o-seu-compromiso-co-depor-como-patrocinador-principal-ate-2025|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref> O día 6 anunciouse a chegada do defensa central manchego [[Pablo Trigueros]], que viña de rematar o seu contrato co [[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]].<ref>{{Cita novas|data=6 de xullo de 2021|título=Pablo Trigueros, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/pablo-trigueros-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=11 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 8 fíxose público o acordo coa marca italiana [[Kappa (empresa)|Kappa]], para proporcionar os equipamentos de todos os equipos do club ata 2026.<ref>{{Cita novas|data=7 de xullo de 2021|título=Kappa, novo patrocinador técnico do RC Deportivo até 2026|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/kappa-novo-patrocinador-tecnico-do-rc-deportivo-ate-2026|data-acceso=11 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 9 anunciouse a chegada do colombiano [[Juergen Elitim]], en calidade de cedido polo [[Watford F.C.|Watford FC]],<ref>{{Cita novas|data=9 de xullo de 2021|título=Juergen Elitim, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/juergen-elitim-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=11 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> e a o día seguinte a saída de [[Adri Castro]], cedido por unha tempada ao [[Club Deportivo Arenteiro|Arenteiro]].<ref>{{Cita novas|data=10 de xullo de 2021|título=Adri Castro xogará cedido no Arenteiro esta temporada|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/adri-castro-xogara-cedido-no-arenteiro-esta-temporada|data-acceso=11 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O luns 12 anunciouse a renovación do venezolano [[Miku]] e a a marcha de [[Borja Galán]], ao que lle quedaba un ano de contrato.<ref>{{Cita novas|data=12 de xullo de 2021|título=Miku seguirá un ano máis no Dépor|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/miku-seguira-un-ano-mais-no-depor|data-acceso=12 de xullo de 2021}}</ref><ref>{{Cita novas|data=12 de xullo de 2021|título=Borja Galán no seguirá en el Deportivo|url=https://www.riazor.org/oficial-borja-galan-no-seguira-en-el-deportivo/|data-acceso=12 de xullo de 2021|lingua=es}}</ref> Dous días despois o club chegou a un acordo con [[Claudio Beauvue]] para a rescisión do seu contrato.<ref>{{Cita novas|data=14 de xullo de 2021|título=Claudio Beauvue se desvincula del Deportivo|url=https://www.riazor.org/oficial-claudio-beauvue-se-desvincula-del-deportivo/|data-acceso=14 de xullo de 2021|xornal=Riazor.org|lingua=es}}</ref> Os días 19 e 20 anunciáronse as fichaxes de [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] e [[Alberto Benito]], procedentes do [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|Sabadell]] e o [[Albacete Balompié|Albacete]] respectivamente.<ref>{{Cita novas|data=19 de xullo de 2021|título=Jaime Sánchez, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/jaime-sanchez-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=20 de xullo de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref><ref>{{Cita novas|data=20 de xullo de 2021|título=Alberto Benito, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alberto-benito-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=20 de xullo de 2021}}</ref> O día 21 o club fixo público que [[Salva Ruiz]] non continuaría no club. Uns días despois fichou polo [[Club Deportivo Castellón|Castellón]].<ref>{{Cita novas|data=25 de xullo de 2021|título=Salva Ruiz ficha por el Castellón por las próximas tres temporadas|url=https://www.riazor.org/salva-ruiz-ficha-castellon-proximas-tres-temporadas/|data-acceso=25 de xullo de 2021|lingua=es}}</ref> === Agosto === O 13 de agosto anunciouse a chegada de Carlos Doncel, que a tempada pasada xogara na [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]], cedido polo [[Real Valladolid|Valladolid]]. Chegou libre, despois de desvencellarse do Valladolid, e asinou contrato por dúas tempadas.<ref>{{Cita novas|data=13 de agosto de 2021|título=Carlos Doncel, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/carlos-doncel-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=17 de agosto de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> O día 17 o [[FC Juárez]], da [[Primeira División de México]], anunciou a fichaxe de [[Diego Rolan]], regresando así o dianteiro uruguaio ao club no que xa xogara cedido na tempada 2019/20.<ref>{{Cita novas|data=17 de agosto de 2021|título=El Bravos de Juárez anuncia el fichaje de Diego Rolan|url=https://www.riazor.org/diego-rolan-ficha-bravos-juarez/|data-acceso=18 de agosto de 2021|lingua=es}}</ref> O xoves 19 o club anunciou a rescisión dos contratos de [[Keko Gontán]] e [[Federico Cartabia|Fede Cartabia]].<ref>{{Cita novas|data=19 de agosto de 2021|título=Keko Gontán se desvincula del Deportivo|url=https://www.riazor.org/keko-gontan-desvincula-deportivo/|data-acceso=19 de agosto de 2021|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita novas|data=19 de agosto de 2021|título=El Deportivo rescinde el contrato de Fede Cartabia|url=https://www.riazor.org/fede-cartabia-abandona-deportivo/|data-acceso=19 de agosto de 2021|lingua=es}}</ref> O 27 de agosto anunciouse a chegada de Víctor García (que xa debutara co Deportivo na [[Tempada 2018/19 do Deportivo da Coruña|tempada 2018/19]]), cedido polo Real Valladolid.<ref>{{Cita novas|data=27 de agosto de 2021|título=El Deportivo confirma la llegada de Víctor García|url=https://www.riazor.org/oficial-el-deportivo-confirma-la-llegada-de-victor-garcia/|data-acceso=27 de agosto de 2021|lingua=es}}</ref> O día 31, derradeiro día do mercado de fichaxes, anunciouse a chegada cedido dende o [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] de [[Mario Soriano]], así como as saídas de [[Yago Gandoy]], cedido ao [[Coruxo Fútbol Club|Coruxo]], e [[Uche Agbo]], que chegou a un acordo co club para a rescisión do seu contrato.<ref>{{Cita novas|data=31 de agosto de 2021|título=Mario Soriano, nuevo jugador del Deportivo|url=https://www.riazor.org/mario-soriano-nuevo-jugador-deportivo/|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita novas|data=31 de agosto de 2021|título=Nuevo destino para Gandoy: saldrá cedido al Coruxo|url=https://www.riazor.org/yago-gandoy-cedido-coruxo/|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> Tanto Uche como [[Celso Borges]] estaban incluídos nun [[Expediente de Regulación de Emprego]], pola imposibilidade do club para pagar os seus salarios. Deste xeito, o nixeriano quedou fóra do ERE, no que permaneceu só Borges, xa sen ficha co equipo.<ref>{{Cita novas|data=31 de agosto de 2021|título=Uche se desvincula del Deportivo y sólo falta Borges por salir|url=https://as.com/futbol/2021/08/31/mas_futbol/1630434911_098749.html|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=De la Cruz|nome=Luis}}</ref> === Xaneiro === O 3 de xaneiro de [[2022]] anunciouse a cesión de [[Jorge Valín]] ao [[Unió Esportiva Cornellà|Cornellà]], da [[Segunda División RFEF]].<ref>{{Cita novas|data=3 de xaneiro de 2022|título=Jorge Valín se marcha cedido al UE Cornellá|url=https://www.riazor.org/oficial-jorge-valin-marcha-cedido-deportivo-cornella/|data-acceso=3 de xaneiro de 2022|lingua=es}}</ref> Esa mesma semana o club fichou ao extremo andaluz [[Álvaro Rey]], procedente do [[Club Bolívar|Bolívar]] da [[Primeira División de Bolivia]], e rescindiu o contrato de [[Alberto Benito]].<ref>{{Cita novas|data=5 de xaneiro de 2022|título=Álvaro Rey, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alvaro-rey-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=8 de xaneiro de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=6 de xaneiro de 2022|título=Alberto Benito deja de ser jugador del Deportivo|url=https://www.riazor.org/alberto-benito-deja-de-ser-jugador-del-deportivo/|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es}}</ref> === Abril === O 22 de abril de 2022 o Deportivo anunciou a incorporación do xogador sevillano [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] para reforzar a posición de lateral dereito, tras rescindir o seu contrato co [[Fútbol Club Cartagena]], como consecuencia das baixas producidas por lesión nesta posición.<ref>{{Cita novas|data=22 de abril de 2022|título=El Dépor se refuerza con Antoñito|url=https://www.marca.com/futbol/deportivo/2022/04/22/6262a21b22601d5b068b456e.html|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]|data-acceso=14 de xuño de 2022|lingua=es}}</ref> O 29 de abril de 2022 o club rescindiu o contrato de Juan Carlos Menudo, que se comprometera co equipo herculino ata 2023, por mor da complicada situación do futbolista, que non contaba para o adestrador.<ref>{{Cita novas|data=29 de abril de 2022|título=O Deportivo prescinde de Juan Carlos Menudo|url=https://galego.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/2022/04/28/deportivo-prescinde-juan-carlos-menudo/00031651154871506526950.htm|xornal=[[La Voz de Galicia]]|data-acceso=14 de xuño de 2022}}</ref> === Maio === Ao remate da [[Primeira División RFEF 2021/22|tempada 2021/22]] da [[Primeira División RFEF]] o Deportivo accedeu á [[Promoción de ascenso a Segunda División 2022|promoción de ascenso a Segunda División]] tras concluír a competición como segundo clasificado. === Xuño === O equipo herculino derrotou ao [[Linares Deportivo]] na primeira eliminatoria da promoción de ascenso a Segunda División e clasificouse para a final.<ref>{{Cita novas|apelidos=de la Cruz|nome=Luis|data=11 de xuño de 2022|título=El Depor se da un festín y ya espera al Albacete en la final|url=https://as.com/futbol/2022/06/04/mas_futbol/1654376758_113906.html?autoplay=1|data-acceso=14 de xuño de 2022|xornal=[[As (xornal)|As]]}}</ref> O Deportivo enfrontouse contra o [[Albacete Balompié]] na final e perdeu o encontro, o Albacete acadou o ascenso de categoría.<ref>{{Cita novas|apelidos=Barreiros|nome=Pedro|data=11 de xuño de 2022|título=1-2 A prórroga noquea ao Deportivo|url=https://galego.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/2022/06/11/1-2-prorroga-noquea-deportivo/00031654972665688977152.htm|data-acceso=14 de xuño de 2022|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> == Material deportivo == O equipamento do Deportivo é proporcionado por [[Kappa (empresa)|Kappa]] e os patrocinadores son [[Estrella Galicia (cervexa)|Estrella Galicia]], [[Abanca]] e Luckia. == Persoal == === Corpo técnico === {| class="wikitable" style="text-align: left;" |- ! Cargo ! Nome |- |Adestrador |[[Borja Jiménez]] |- |2º adestrador |[[Alejandro Martínez Lopez|Álex Martínez]] |- |Ad. de porteiros |[[Alberto Casal Arantes|Alberto Casal]] |- |Preparador físico |[[José Ángel Franganillo]] |- |Analista |Juan Ignacio Subirán |} === Consello de administración === {| class="wikitable" style="text-align: left;" |- ! Cargo ! Nome |- |Presidente |[[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |- |Secretario |[[Miguel Juane]] |- |rowspan="4" |Conselleiros |Eduardo Blanco Pereira |- |Carlos Cantó |- |[[Emma Lustres]] |- |David Villasuso Castaño |} *<small>Última actualización: 7 de xuño de 2021</small> *<small>Fonte: [https://www.rcdeportivo.es/gl/osnosos/cadro/rc-deportivo/3 Corpo técnico], [https://www.rcdeportivo.es/gl/rcdeportivo/datos-xerais/consello-de-administracion Consello de administración]</small> == Mercado de fichaxes == === Altas === {| class="wikitable" !Data !Pos !Nome !Procedencia !Prezo |- |5 de xuño de 2021 |DIA |{{ESPb}} [[Juan Carlos Menudo]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |Libre |- |8 de xuño de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Diego Aguirre Parra|Diego Aguirre]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |Libre |- |11 de xuño de 2021 |POR |{{GALb}} [[Ian Mackay]] |{{ESPb}} [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|Sabadell]] |Libre |- |12 de xuño de 2021 |DIA |{{ESPb}} [[Alberto Quiles]] |{{ESPb}} [[Real Club Recreativo de Huelva|Recreativo]] |Libre |- |23 de xuño de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Rafa de Vicente]] |{{ESPb}} [[UCAM Murcia Club de Fútbol|UCAM Murcia]] |Libre |- |25 de xuño de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Adrián Lapeña]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Castellón|Castellón]] |Libre |- |2 de xullo de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Josep Calavera]] |{{ESPb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |Cesión |- |5 de xullo de 2021 |MED |{{BRAb}} [[William de Camargo]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Leganés|Leganés]] |Cesión |- |6 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Pablo Trigueros]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]] |Libre |- |9 de xullo de 2021 |MED |{{COLb}} [[Juergen Elitim]] |{{ENGb}} [[Watford F.C.|Watford FC]] |Cesión |- |19 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] |{{ESPb}} [[Centre d'Esports Sabadell Futbol Club|Sabadell]] |Libre |- |20 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Alberto Benito]] |{{ESPb}} [[Albacete Balompié|Albacete]] |Libre |- |13 de agosto de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Carlos Doncel]] |{{ESPb}} [[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid B]] |Libre |- |27 de agosto de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Víctor García Raja|Víctor García]] |{{ESPb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Cesión |- |31 de agosto de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Mario Soriano]] |{{ESPb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |Cesión |- |5 de xaneiro de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Álvaro Rey]] |{{BOLb}} [[Club Bolívar|Bolívar]] |Libre |- |22 de abril de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] |{{ESPb}} [[Fútbol Club Cartagena|FC Cartagena]] | |} === Baixas === {| class="wikitable" !Data !Pos. !Nome !Destino !Prezo |- |10 de maio de 2021 |MED |{{ESPb}} [[José Alonso Lara|José Lara]] |{{ESPb}} [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]] |Fin da cesión |- |18 de maio de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Mujaid Sadick Aliu|Mujaid]] |{{BELb}} [[KRC Genk]] |2.000.000 € |- |28 de maio de 2021 |MED |{{URYb}} [[Nacho González]] |{{GRCb}} [[Apollon Larissa]] |Rescisión de contrato |- |24 de xuño de 2021 |POR |{{ESPb}} [[Carlos Abad]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Atlético Baleares|Atlético Baleares]] |Rescisión de contrato |- |1 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Derik Osede]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Alcoyano|Alcoyano]] |Fin de contrato |- |1 de xullo de 2021 |DIA |{{BRAb}} [[Raí Nascimento|Raí]] |{{BRAb}} [[Esporte Clube Bahia|Bahia]] |Fin de contrato |- |1 de xullo de 2021 |POR |{{COLb}} [[Lucho García]] |{{ESPb}} [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] | |- |1 de xullo de 2021 |DIA |{{ESPb}} [[Rayco Rodríguez|Rayco]] |{{ESPb}} [[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |Fin de contrato |- |5 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Eneko Bóveda]] |{{CYPb}} [[Olympiakos Nicosia]] |Rescisión de contrato |- |10 de xullo de 2021 |DIA |{{GALb}} [[Adri Castro]] |{{GALb}} [[Club Deportivo Arenteiro|Arenteiro]] |Cedido |- |12 de xullo de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Borja Galán]] |{{ESPb}} [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |Rescisión de contrato |- |14 de xullo de 2021 |DIA |{{GLPb}} [[Claudio Beauvue]] |{{FRAb}} [[Unione Sportive Boulogne Côte d'Opale|US Boulogne]] |Rescisión de contrato |- |21 de xullo de 2021 |DEF |{{ESPb}} [[Salva Ruiz]] |{{ESPb}} [[Club Deportivo Castellón|Castellón]] |Rescisión de contrato |- |17 de agosto de 2021 |DIA |{{URYb}} [[Diego Rolan]] |{{MEXb}} [[Fútbol Club Juárez|FC Juárez]] |Rescisión de contrato |- |19 de agosto de 2021 |MED |{{ESPb}} [[Keko Gontán]] |{{USAb}} [[Sacramento Republic FC|Sacramento Republic]] |Rescisión de contrato |- |19 de agosto de 2021 |MED |{{ARGb}} [[Federico Cartabia|Fede Cartabia]] |{{AREb}} [[Shabab Al-Ahli Dubai FC|Shabab Al-Ahli]] |Rescisión de contrato |- |31 de agosto de 2021 |MED |{{GALb}} [[Yago Gandoy]] |{{GALb}} [[Coruxo Fútbol Club|Coruxo]] |Cedido |- |31 de agosto de 2021 |MED |{{NGAb}} [[Uche Agbo]] |{{SVKb}} [[ŠK Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]] |Rescisión de contrato |- |21 de setembro de 2021 |MED |{{CRIb}} [[Celso Borges]] |{{CRIb}} [[Liga Deportiva Alajuelense|Alajuelense]] |Rescisión de contrato |- |3 de xaneiro de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Jorge Valín]] |{{ESPb}} [[Unió Esportiva Cornellà|Cornellà]] |Cedido |- |6 de xaneiro de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Alberto Benito]] |{{ESPb}} [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |Rescisión de contrato |- |29 de abril de 2022 |DIA |{{ESPb}} [[Juan Carlos Menudo]] |{{ESPb}} [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |Rescisión de contrato |} == Xogadores == {| class="wikitable" style="text-align:center" ! rowspan="2" valign="center" |Nº ! rowspan="2" valign="center" |Pos ! rowspan="2" valign="center" |Nac ! rowspan="2" valign="center" |Nome ! colspan="2" width="85" |Liga ! colspan="2" |Promoción ! colspan="2" width="85" |Copa ! colspan="2" width="85" |Total ! colspan="3" width="85" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !1 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Ian Mackay]] |34 |0 |2 |0 |1 |0 !37 !'''0''' |1 | | |- !2 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] |4 |1 |2 |0 |0 |0 !6 !1 |2 | | |- !3 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Adrián Lapeña|Lapeña]] |35 |4 |2 |0 |1 |0 !38 !4 |8 | | |- !4 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Álex Bergantiños]] |33 |0 |2 |1 |1 |0 !36 !1 |3 | | |- !6 |MED |{{COLb}} | align="left" |[[Juergen Elitim]] |34 |1 |2 |0 |0 |0 !36 !'''1''' |7 | | |- !7 |DIA |{{VENb}} | align="left" |[[Miku]] |33 |12 |2 |0 |1 |0 !36 !12 |9 | | |- !8 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Mario Soriano|Soriano]] |29 |3 |2 |2 |2 |0 !33 !5 |2 | | |- !9 |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Quiles|Quiles]] |33 |18 |2 |2 |2 |2 !37 !22 |6 |1 | |- !11 |MED |{{BRAb}} | align="left" |[[William de Camargo|William]] |30 |3 |2 |0 |2 |1 !34 !'''4''' |6 | | |- !12 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Borja Granero]] |17 |2 |2 |0 |2 |0 !21 !2 |2 | | |- !13 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Pablo Brea]] |2 |0 |0 |0 |1 |0 !3 !'''0''' | | | |- !14 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Josep Calavera|Calavera]] |13 |0 |1 |0 |2 |0 !15 !'''0''' |1 | | |- !15 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Víctor García Raja|Víctor García]] |14 |0 |0 |0 |1 |0 !15 !'''0''' |1 | | |- !16 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Pablo Trigueros]] |8 |0 |0 |0 |2 |0 !10 !'''0''' |1 | | |- !17 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Rafa de Vicente]] |22 |0 |1 |0 |2 |0 !25 !'''0''' |2 | | |- !18 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Diego Aguirre Parra|Diego Aguirre]] |17 |0 |2 |0 |2 |0 !20 !'''0''' |6 | | |- !19 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] |27 |1 |2 |0 |0 |0 !29 !'''1''' |5 | | |- !20 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Carlos Doncel]] |20 |1 |0 |0 |1 |1 !21 !2 |1 | | |- !21 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Álvaro Rey]] |11 |1 |2 |0 |0 |0 !13 !1 | | | |- !22 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Diego Villares]] |34 |1 |2 |0 |1 |0 !37 !1 |3 | | |- !23 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] |31 |0 |2 |0 |0 |0 !33 !'''0''' |6 | | |- ! colspan="15" |Xogadores do xuvenil e do filial |- ! rowspan="2" |Nº ! rowspan="2" |Pos ! rowspan="2" |Nac ! rowspan="2" |Nome ! colspan="2" |Liga ! colspan="2" |Promoción ! colspan="2" |Copa ! colspan="2" |Total ! colspan="3" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !26 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Yeremay Hernández|Yeremay]] |8 |0 |0 |0 |1 |1 !9 !1 | | | |- !27 |DIA |{{GALb}} | align="left" |[[Noel López|Noel]] |28 |4 |2 |0 |2 |0 !32 !4 |1 | | |- !28 |DEF |{{GALb}} | align="left" |[[Trilli]] |10 |0 |0 |0 |2 |0 !12 !'''0''' | | | |- !32 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Brais Val]] |1 |0 |0 |0 |0 |0 !1 !0 | | | |} === Deixaron o equipo === {| class="wikitable" style="text-align:center" ! rowspan="2" valign="center" |Nº ! rowspan="2" valign="center" |Pos ! rowspan="2" valign="center" |Nac ! rowspan="2" valign="center" |Nome ! colspan="2" width="85" |Liga ! colspan="2" width="85" |Copa ! colspan="2" width="85" |Total ! colspan="3" width="85" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !2 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Jorge Valín]] |0 |0 |0 |0 !0 !'''0''' | | | |- !10 |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Juan Carlos Menudo|Menudo]] |11 |1 |1 |0 !12 !1 |2 | | |- !21 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Benito]] |2 |0 |1 |0 !3 !'''0''' | | | |} == Clasificación == {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2021/22}} '''Grupo 1 - Noroeste''' {|style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" cellspacing="0" cellpadding="2" border="0" align="center" ! width="20"|<span style="color:#000000">Pos</span> ! width="200"|<span style="color:#000000">Equipos</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">PX</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">PG</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">PE</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">PP</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">GF</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">GC</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">Dif</span> ! width="40"|<span style="color:#000000">Pts</span> !Notas |- style="background:#ACE1AF;" align="center" ! 1 |style="text-align:left;"|[[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |38 |25 |7 |6 |61 |31 | +30 !82 |Ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !2 | style="text-align:left;" |[[Deportivo da Coruña]] |38 |22 |8 |8 |59 |29 | +30 !74 | rowspan="4" |Promoción de ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !3 | style="text-align:left;" |[[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |38 |21 |9 |8 |50 |26 | +24 !72 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" ! 4 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |38 |19 |5 |14 |50 |47 | +3 !62 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" ! 5 | style="text-align:left;" |[[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |38 |18 |8 |12 |41 |37 | +4 !62 |- align="center" !6 |style="text-align:left;"|[[Celta de Vigo B]] |38 |17 |10 |11 |60 |46 | +14 !61 | rowspan="10" | |- align="center" !7 |style="text-align:left;"|[[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas de Salamanca]] |38 |16 |13 |9 |55 |37 | +18 !61 |- align="center" !8 | style="text-align:left;" |[[Real Unión Club|Real Unión de Irún]] |38 |18 |6 |14 |51 |45 | +6 !60 |- align="center" !9 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |38 |14 |14 |10 |40 |30 | +10 !56 |- align="center" ! 10 | style="text-align:left;" |[[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |38 |15 |8 |15 |40 |41 | −1 !53 |- align="center" !11 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Calahorra|Calahorra]] |38 |14 |10 |14 |48 |43 | +5 !52 |- align="center" !12 | style="text-align:left;" |[[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |38 |12 |13 |13 |61 |55 | +6 !49 |- align="center" !13 | style="text-align:left;" |[[Sociedad Deportiva Logroñés|SD Logroñés]] |38 |12 |12 |14 |43 |43 | 0 !48 |- align="center" ! 14 | style="text-align:left;" |[[Internacional de Madrid|DUX Internacional]] |38 |11 |13 |14 |46 |51 | −5 !46 |- align="center" !15 | style="text-align:left;" |[[Bilbao Athletic]] |38 |11 |12 |15 |36 |46 |−10 !45 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" ! 16 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |38 |11 |9 |18 |39 |54 |−15 !42 | rowspan="4" |Descenso a [[Segunda División RFEF]] |- style="background:#FFCCCC;" align="center" ! 17 | style="text-align:left;" |[[Zamora Club de Fútbol|Zamora]] |38 |9 |10 |19 |30 |48 |−18 !37 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" ! 18 | style="text-align:left;" |[[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid Promesas]] |38 |9 |9 |20 |42 |64 |−22 !36 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" ! 19 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Tudelano|Tudelano]] |38 |7 |7 |24 |33 |54 |−21 !28 |- style="background:#CDCDCD;" align="center" ! 20 | style="text-align:left;" |[[Extremadura Unión Deportiva|Extremadura]] |38 |5 |5 |28 |22 |70 |−48 !'''0''' |Excluído |} === Evolución === {| class="wikitable" |+ !Xornada !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !23 !24 !25 !26 !27 !28 !29 !30 !31 !32 !33 !34 !35 !36 !37 !38 |- !Posición | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |4º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |3º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#ACE1AF" |1º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º | style="background:#D0F0C0" |2º |} == Partidos == {{legend2|#CCFFCC|Vitoria|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFFFCC|Empate|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFCCCC|Derrota|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#CCCCCC|Aprazado|border=1px solid #AAAAAA}} === Pretempada e amigables === {{football box collapsible |data = 28 de xullo de 2021 |hora = 19:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Racing Club Vilalbés|Racing Vilalbés]] |resultado = 1 – 2 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/dous-golazos-na-magdalena-para-comezar-a-pretemporada Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Javier Rey Lugilde|Javi Rey]] {{gol|69}} |goles2 = [[Rafa de Vicente|De Vicente]] {{gol|16}}<br />[[Miku]] {{gol|40}} |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = 500 |árbitro = [[Álvaro Juncal Moreira|Juncal Moreira]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 31 de xullo de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Viveiro Club de Fútbol|Viveiro]] |resultado = 0 – 4 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-segue-sumando-minutos-e-goles-en-viveiro-0-4 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|8}} {{gol|42}}<br />[[Héctor Hernández Ortega|Héctor]] {{gol|45+1}}<br />[[Yago Gandoy|Gandoy]] {{gol|80}} |estadio = [[Campo Municipal de Cantarrana|Cantarrana]] |localización = [[Viveiro]] |asistencia = |árbitro = [[Iván Abel Bruzo|Abel Bruzo]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 4 de agosto de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Bergantiños Fútbol Club|Bergantiños]] |resultado = 2 – 1 |informe = [https://www.riazor.org/bergantinos-vs-deportivo-cronica-resultado/ Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Uxío da Pena|Uxío]] {{gol|44}}<br />[[Antón Escobar|Escobar]] {{gol|62}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|34}} |estadio = [[Complexo Deportivo das Eiroas|As Eiroas]] |localización = [[Carballo]] |asistencia = |árbitro = [[Alexandre López Vila|López Vila]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 15 de agosto de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 0 – 0 |informe = [https://www.riazor.org/deportivo-vs-madrid-castilla-cronica-resultado/ Informe] |equipo2 = [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = |árbitro = [[Alberto Gómez Lameiro|Gómez Lameiro]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 20 de agosto de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Club Deportivo Arenteiro|Arenteiro]] |resultado = 1 – 1 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/empate-no-primeiro-dos-dous-partidos-consecutivos-do-depor-1-1 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Renan Zanelli|Renan]] {{gol|54|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Noel López|Noel]] {{gol|49}} |estadio = [[Estadio de Espiñedo|Espiñedo]] |localización = [[O Carballiño]] |asistencia = |árbitro = [[José Antonio Fernández Rodríguez|Fernández Rodríguez]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 21 de agosto de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 2 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-pecha-a-pretemporada-con-bo-sabor-de-boca-3-2 Informe] |equipo2 = [[Pontevedra Club de Fútbol|Pontevedra]] |goles1 = [[William de Camargo|William]] {{gol|21}}<br />[[Juan Carlos Menudo|Menudo]] {{gol|25}}<br />[[Miku]] {{gol|51|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Oier Calvillo|Calvillo]] {{gol|4|[[Penalti|p.]]}}<br />[[Alberto Rubio Serna|Rubio]] {{gol|67}} |estadio = [[Campo de Fútbol Municipal Vista Alegre|Vista Alegre]] |localización = [[Ordes]] |asistencia = |árbitro = [[Miguel Ferrol Muñiz|Ferrol Muñiz]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 15 de xaneiro de 2022 |hora = 11:00 [[CET]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |resultado = 2 – 3 |informe = [https://www.leonoticias.com/deportes/futbol/liga-segunda/ponferradina-veces-ante-20220115140028-nt.html Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Agus Medina]] {{gol|}}<br />[[Iván Rodríguez del Pozo|Iván Rodríguez]] {{gol|}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|}}<br />[[Juan Carlos Menudo|Menudo]] {{gol|}}<br />[[Juergen Elitim|Juergen]] {{gol|}} |estadio = Campo anexo a [[Estadio El Toralín|El Toralín]] |localización = [[Ponferrada]] |asistencia = |árbitro = |result = W |stack = yes }} ==== Trofeo Teresa Herrera ==== {{Artigo principal|Trofeo Teresa Herrera 2021}} {{football box collapsible |data = 8 de agosto de 2021 |hora = 20:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 2 |informe = [https://www.marca.com/futbol/ponferradina/2021/08/08/611030d922601d50348b45df.html Informe] |equipo2 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|65}} |goles2 = [[Edu Espiau]] {{gol|43}}<br />[[José Manuel García Naranjo|Naranjo]] {{gol|51}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = |árbitro = [[Daniel Pastoriza Iglesias|Pastoriza Iglesias]] |result = L |stack = yes }} === Primeira División RFEF === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2021/22}} {{football box collapsible |data = 29 de agosto de 2021 |hora = 21:30 [[CEST]] |rolda = 1 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 5 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=65645 Informe] |equipo2 = [[Celta de Vigo B]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|12}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|16}}<br />[[Juan Carlos Menudo|Menudo]] {{gol|69}}<br />[[Carlos Doncel|Doncel]] {{gol|84}}<br />[[Noel López|Noel]] {{gol|90+2}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 13.000 |árbitro = [[Pedro Eugenio Muñoz Piedra|Muñoz Piedra]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 8 de setembro de 2021 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 2 |equipo1 = [[Club Deportivo Tudelano|Tudelano]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=65842 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Adrián Lapeña|Lapeña]] {{gol|7}} |estadio = [[Estadio Ciudad de Tudela|Ciudad de Tudela]] |localización = [[Tudela]] |asistencia = 900 |árbitro = [[Daniel Palencia Caballero|Palencia Caballero]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 11 de setembro de 2021 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 3 |equipo1 = [[Club Deportivo Calahorra|Calahorra]] |resultado = 0 – 3 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=65892 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|6}}<br />[[Miku]] {{gol|34}}<br />[[Noel López|Noel]] {{gol|90+3}} |estadio = [[Estadio La Planilla|La Planilla]] |localización = [[Calahorra]] |asistencia = 1260<ref>{{Cita novas|data=11 de setembro de 2021|título=Derrota del CD Calahorra, 0-3, ante el RC Deportivo La Coruña, líder del grupo|url=http://www.cdcalahorra.com/derrota-del-cd-calahorra-0-3-ante-el-rc-deportivo-la-coruna-lider-del-grupo/|data-acceso=13 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Gorka Etayo Herrera|Etayo Herrera]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 18 de setembro de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = 4 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66009 Informe] |equipo2 = [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |goles1 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|29}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 18.000<ref>{{Cita novas|data=19 de setembro de 2021|título=Un Badajoz valiente tutea al Deportivo en Riazor|url=https://www.hoy.es/deportes/futbol/primera-rfef/badajoz-valiente-tutea-20210918214512-nt.html|data-acceso=20 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Miguel González Díaz|González Díaz]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 26 de setembro de 2021 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 5 |equipo1 = [[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66187 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[José Salinas Morán|Salinas]] {{gol|21}}<br />[[Pablo Espina|Espina]] {{gol|30}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|14}} |estadio = [[Estadio Municipal Reina Sofía|Reina Sofía]] |localización = [[Salamanca]] |asistencia = 2873<ref>{{Cita novas|data=26 de setembro de 2021|título=Unionistas arrebata el liderato al Deportivo de La Coruña en una mágica mañana en el Reina Sofía (2-1)|url=https://www.elnortedecastilla.es/salamanca/unionistas-arrebata-liderato-20210926140044-nt.html|data-acceso=19 de outubro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Jaime Ruiz Álvarez|Ruiz Álvarez]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 1 de outubro de 2021 |hora = 21:00 [[CEST]] |rolda = 6 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66270 Informe] |equipo2 = [[Sociedad Deportiva Logroñés|SD Logroñés]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|18}} |goles2 = [[Miguel Ledo Elvira|Ledo]] {{gol|90+4}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 16000<ref>{{Cita novas|data=2 de outubro de 2021|título=La SD Logroñés logra un meritorio empate ante un Dépor gris|url=https://www.marca.com/futbol/primera-rfef/2021/10/01/61577d3be2704ec9448b45a3.html|data-acceso=19 de outubro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Manuel Ángel Pérez Hernández|Pérez Hernández]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 9 de outubro de 2021 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 7 |equipo1 = [[Real Unión Club|Real Unión]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66433 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Carlos Bravo|Bravo]] {{gol|9}} {{gol|74}} |goles2 = [[Noel López|Noel]] {{gol|64}} |estadio = [[Stadium Gal]] |localización = [[Irún]] |asistencia = |árbitro = [[Albert Ávalos Martos|Ávalos Martos]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 16 de outubro de 2021 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = 8 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66573 Informe] |equipo2 = [[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|36}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 14744<ref>{{Cita novas|data=16 de outubro de 2021|título=Miku pon a guinda á festa de ABANCA-RIAZOR (1-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/miku-pon-a-guinda-a-festa-de-abanca-riazor-1-0|data-acceso=19 de outubro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Carlos Fernández Buergo|Fernández Buergo]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 24 de outubro de 2021 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 9 |equipo1 = [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |resultado = 0 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66769 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Campos de Sport de El Sardinero|El Sardinero]] |localización = [[Santander]] |asistencia = 12.120<ref>{{Cita novas|data=24 de outubro de 2021|título=El Sardinero, con 12.120 espectadores, recupera su ‘extraordinaria normalidad’|url=https://www.realracingclub.es/noticia/el-sardinero-con-12-120-espectadores-recupera-su-extraordinaria-normalidad|data-acceso=13 de novembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Sergio Usón Rosel|Usón Rosel]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 30 de outubro de 2021 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 10 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=66900 Informe] |equipo2 = [[Zamora Club de Fútbol|Zamora]] |goles1 = [[William de Camargo|William]] {{gol|73}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 14506<ref>{{Cita novas|data=31 de outubro de 2021|título=Riazor vuelve a superar los 14.000 espectadores|url=https://www.laopinioncoruna.es/deportivo/2021/10/31/riazor-vuelve-superar-14-000-59003741.html|data-acceso=13 de novembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Alexandre Alemán Pérez|Alemán Pérez]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 7 de novembro de 2021 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 11 |equipo1 = [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=67138 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Miku]] {{gol|36}} |estadio = [[Estadio Las Gaunas|Las Gaunas]] |localización = [[Logroño]] |asistencia = 6136<ref>{{Cita novas|data=8 de novembro de 2021|título=300 deportivistas animaron al equipo en Las Gaunas|url=https://www.laopinioncoruna.es/deportivo/2021/11/08/300-deportivistas-animaron-equipo-gaunas-59281700.html|data-acceso=13 de novembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Iván Muñoz Pérez|Muñoz Pérez]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 14 de novembro de 2021 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 12 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 0<ref>O Extremadura non se presentou ao partido, polo que se lle deu o partido como perdido por 3-0</ref> |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=67214 Informe] |equipo2 = [[Extremadura Unión Deportiva|Extremadura]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = |árbitro = [[Alejandro Lucena Perdomo|Lucena Perdomo]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 21 de novembro de 2021 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 13 |equipo1 = [[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |resultado = 1 – 2 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69316 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] {{Autogol|15}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|2}}<br />[[Miku]] {{gol|34}} |estadio = [[Estadio Cerro del Espino|Cerro del Espino]] |localización = [[Majadahonda]] |asistencia = 3000<ref>{{Cita novas|data=21 de novembro de 2021|título=RAYO MAJADAHONDA 1-2 DEPORTIVO|url=http://elgoldemadriz.com/rayo-majadahonda-1-2-deportivo-los-reyes-magos-en-noviembre/|data-acceso=23 de novembro de 2021|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Gonzalo Romero Freixas|Romero Freixas]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 28 de novembro de 2021 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 14 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69513 Informe] |equipo2 = [[Bilbao Athletic]] |goles1 = [[Antxón Jaso|Jaso]] {{gol|65|[[Autogol|ag.]]}} |goles2 = [[Juan Artola|Artola]] {{gol|58}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11093<ref>{{Cita novas|data=28 de novembro de 2021|título=O Dépor salva un punto e a súa vantaxe á fronte da táboa (1-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-salva-un-punto-e-a-sua-vantaxe-a-fronte-da-taboa-1-1|data-acceso=1 de decembro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Fernando Román Román|Román Román]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 4 de decembro de 2021 |hora = 19:00 [[CET]] |rolda = 15 |equipo1 = [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |resultado = 0 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69666 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal da Malata|A Malata]] |localización = [[Ferrol]] |asistencia = 7500<ref>{{Cita novas|data=4 de decembro de 2021|título=Racing-Deportivo: Fiesta en la grada, poco premio en el campo|url=https://www.ferrol360.es/racing-deportivo-fiesta-grada-poco-premio-en-el-campo/|data-acceso=5 de decembro de 2021|lingua=es|apelidos=Salgado|apelidos2=Lomba|nome=Raúl|nome2=Raúl}}</ref> |árbitro = [[Manuel Pozueta Rodríguez|Pozueta Rodríguez]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 12 de decembro de 2021 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 16 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69890 Informe] |equipo2 = [[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid Promesas]] |goles1 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|6}} {{gol|57}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|70}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11879<ref>{{Cita novas|data=12 de decembro de 2021|título=O Dépor rema a favor de corrente en ABANCA-RIAZOR (3-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-rema-a-favor-de-corrente-en-abanca-riazor-3-0|data-acceso=13 de decembro de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> |árbitro = [[Alberto Fuente Martín|Fuente Martín]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 19 de decembro de 2021 |hora = 18:00 [[CET]] |rolda = 17 |equipo1 = [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |resultado = 2 – 3 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70086 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|27}} {{gol|90}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|41}} |goles2 = [[Aarón Piñán|Piñán]] {{gol|38}} {{gol|70}} |estadio = [[Estadio Municipal Reino de León|Reino de León]] |localización = [[León]] |asistencia = 5483<ref>{{Cita novas|data=19 de decembro de 2021|título=O Dépor despide 2021 ao grande (2-3)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-despide-2021-ao-grande-2-3|data-acceso=22 de decembro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Sergio Pérez Muley|Pérez Muley]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 9 de xaneiro de 2022 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 18 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70256 Informe] |equipo2 = [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|24}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 10271<ref>{{Cita novas|data=9 de xaneiro de 2022|título=Un gol de Miku aluma o honorífico título de inverno (1-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/un-gol-de-miku-aluma-o-honorifico-titulo-de-inverno-1-0|data-acceso=10 de xaneiro de 2022}}</ref> |árbitro = [[Álvaro López Parra|López Parra]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 23 de xaneiro de 2022 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 19 |equipo1 = [[Internacional de Madrid|DUX Internacional]] |resultado = 2 – 3 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70441 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Jesús Moyano|Moyano]] {{gol|44}}<br />[[David Barral|Barral]] {{gol|49}} |goles2 = [[Noel López|Noel]] {{gol|20}}<br />[[Borja Granero|Granero]] {{gol|56}}<br />[[William de Camargo|William]] {{gol|90+1}} |estadio = [[Campo Municipal de Villaviciosa de Odón|Municipal de Villaviciosa]] |localización = [[Villaviciosa de Odón]] |asistencia = |árbitro = [[Carlos Fernández Buergo|Fernández Buergo]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 26 de xaneiro de 2022 |hora = 20:00 [[CET]] |rolda = 20 |equipo1 = [[Zamora Club de Fútbol|Zamora]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70514 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|90}} |estadio = [[Estadio Ruta de la Plata|Ruta de la Plata]] |localización = [[Zamora]] |asistencia = |árbitro = [[David Recio Moreno|Recio Moreno]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 6 de febreiro de 2022 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 22 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 2 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70785 Informe] |equipo2 = [[Real Unión Club|Real Unión]] |goles1 = [[Juergen Elitim|Juergen]] {{gol|71}} |goles2 = [[Alain Oyarzun|Oyarzun]] {{gol|22}} {{gol|51}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 12000<ref>{{Cita novas|data=6 de febreiro de 2022|título=O Real Unión certifica as súas prestacións a domicilio acabando coa imbatibilidade de ABANCA-RIAZOR (1-2)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-real-union-certifica-as-suas-prestacions-a-domicilio-acabando-coa-imbatibilidade-de-abanca-riazor-1-2|data-acceso=27 de febreiro de 2022}}</ref> |árbitro = [[Germán Cid Camacho|Cid Camacho]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 13 de febreiro de 2022 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 23 |equipo1 = [[Sociedad Deportiva Logroñés|SD Logroñés]] |resultado = 1 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70874 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Mario Soberón|Soberón]] {{gol|64}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Las Gaunas|Las Gaunas]] |localización = [[Logroño]] |asistencia = 2040<ref>{{Cita novas|data=13 de febreiro de 2022|título=El líder claudica ante la SD Logroñés|url=https://www.larioja.com/deportes/futbol/primera-rfef/lider-claudica-ante-20220213135411-nt.html|data-acceso=27 de febreiro de 2022|apelidos=García|nome=Iñaki|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Sergiu Claudiu Muresan|Claudiu Muresan]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 16 de febreiro de 2022 |hora = 20:30 [[CET]] |rolda = 21 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=70984 Informe] |equipo2 = [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |goles1 = |goles2 = [[Íñigo Sainz-Maza|Íñigo]] {{gol|34}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 20878<ref>{{Cita novas|data=16 de febreiro de 2022|título=O Dépor tampouco atopa ante o Racing a senda da vitoria (0-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-tampouco-atopa-ante-o-racing-a-senda-da-vitoria-0-1|data-acceso=27 de febreiro de 2022}}</ref> |árbitro = [[Víctor Pérez Peraza|Pérez Peraza]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 20 de febreiro de 2022 |hora = 17:00 [[CET]] |rolda = 24 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71090 Informe] |equipo2 = [[Club Deportivo Calahorra|Calahorra]] |goles1 = [[Adrián Lapeña|Lapeña]] {{gol|62}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|66}} |goles2 = [[Carlos Vicente Robles|Carlos Vicente]] {{gol|86}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11594<ref>{{Cita novas|data=20 de febreiro de 2022|título=O Dépor recupera sensacións cun triunfo traballado (2-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-recupera-sensacions-cun-triunfo-traballado-2-1|data-acceso=27 de febreiro de 2022}}</ref> |árbitro = [[Carlos Pérez Fernández|Pérez Fernández]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 27 de febreiro de 2022 |hora = 12:00 [[CET]] |rolda = 25 |equipo1 = [[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |resultado = 0 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71183 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal Nuevo Matapiñonera|Nuevo Matapiñonera]] |localización = [[San Sebastián de los Reyes]] |asistencia = 1000<ref>{{Cita novas|data=27 de febreiro de 2022|título=El Dépor pierde el liderato|url=https://www.marca.com/futbol/primera-rfef/2022/02/27/621be42be2704e8d888b45f0.html|data-acceso=27 de febreiro de 2022|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Carlos Calderiña Pavón|Calderiña Pavón]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 5 de marzo de 2022 |hora = 19:00 [[CET]] |rolda = 26 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 0 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71321 Informe] |equipo2 = [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 17133<ref>{{Cita novas|data=5 de marzo de 2022|título=O Dépor asina as súas segundas táboas consecutivas sen goles|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-asina-as-suas-segundas-taboas-consecutivas-sen-goles|data-acceso=8 de abril de 2022}}</ref> |árbitro = [[Jaime Ruiz Álvarez|Ruiz Álvarez]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 12 de marzo de 2022 |hora = 19:00 [[CET]] |rolda = 27 |equipo1 = [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |resultado = 3 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71467 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 =[[Gorka Santamaría]] {{gol|5}} {{gol|47}}<br />[[Dani Aquino]] {{gol|72}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Nuevo Vivero|Nuevo Vivero]] |localización = [[Badaxoz]] |asistencia = 6000<ref>{{Cita novas|data=12 de marzo de 2022|título=El CD Badajoz baila bajo la lluvia|url=https://www.vavel.com/es/futbol/2022/03/11/segunda-b/1104710-el-cd-badajoz-baila-bajo-la-lluvia.html|data-acceso=9 de abril de 2022|lingua=es|apelidos=Calderón|nome=Raquel}}</ref> |árbitro = [[Fernando Román Román|Román Román]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 19 de marzo de 2022 |hora = 19:00 [[CET]] |rolda = 28 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71619 Informe] |equipo2 = [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |goles1 =[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|34}} {{gol|65|[[Penalti|p.]]}} |goles2 =[[Nikolai Obolskii|Obolskii]] {{gol|60}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 14278<ref>{{Cita novas|data=19 de marzo de 2022|título=Bálsamo|url=https://www.riazor.org/deportivo-vs-cultural-leonesa-cronica-resultado-primera-rfef/|data-acceso=9 de abril de 2022|lingua=es|apelidos=Lema|nome=Jorge}}</ref> |árbitro = [[Iván Muñoz Pérez|Muñoz Pérez]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 27 de marzo de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 29 |equipo1 = [[Celta de Vigo B]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71770 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Fabrício do Rosário dos Santos|Fabrício]] {{gol|12}}<br />[[Javier Gómez Castroverde|Javi Gómez]] {{gol|87}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|68|[[Penalti|p.]]}} |estadio = [[Estadio Municipal de Balaídos|Balaídos]] |localización = [[Vigo]] |asistencia = 9011<ref>{{Cita novas|data=28 de marzo de 2022|título=Primera RFEF Grupo 1: resultados, partidos y clasificación de la jornada 29|url=https://as.com/futbol/2022/03/25/mas_futbol/1648230017_509878.html|data-acceso=9 de abril de 2022|lingua=es}}</ref> |árbitro = [[Antonio Alberola Rojas|Alberola Rojas]] |result = L |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 2 de abril de 2022 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = 30 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 2 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=71885 Informe] |equipo2 = [[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |goles1 = [[Adrián Lapeña|Lapeña]] {{gol|6}}<br />[[William de Camargo|William]] {{gol|22|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Jorge Casado|Casado]] {{gol|54}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11583<ref>{{Cita novas|data=2 de abril de 2022|título=Vitoria para seguir a tiro do obxectivo (2-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/vitoria-para-seguir-a-tiro-do-obxectivo-2-1|data-acceso=9 de abril de 2022}}</ref> |árbitro = [[Guillermo Conejero Sánchez|Conejero Sánchez]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 10 de abril de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 31 |equipo1 = [[Bilbao Athletic]] |resultado = 1 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72057 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Malcom Abdulai Ares Djalo|Malcom]] {{gol|75}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|59}} |estadio = [[Instalacións de Lezama|Lezama]] |localización = [[Bilbao]] |asistencia = 2000 |árbitro = [[Sergio Escriche Guzmán|Escriche Guzmán]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 17 de abril de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 32 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72216 Informe] |equipo2 = [[Internacional de Madrid|DUX Internacional]] |goles1 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|5}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|10}}<br />[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] {{gol|77}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 9603<ref>{{Cita novas|data=17 de abril de 2022|título=O Dépor recupera a súa mellor versión (3-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-recupera-a-sua-mellor-version-3-0|data-acceso=28 de maio de 2022}}</ref> |árbitro = [[Alfonso Vicente Moral|Vicente Moral]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 24 de abril de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 33 |equipo1 = [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |resultado = 1 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72357 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Pablo Monroy|Monroy]] {{gol|42}} |goles2 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|50}} |estadio = [[Estadio El Prado|El Prado]] |localización = [[Talavera de la Reina]] |asistencia = 2476<ref>{{Cita novas|data=24 de abril de 2022|título=Deportivo y Talavera se quedan cortos|url=https://as.com/futbol/2022/04/24/mas_futbol/1650801862_529828.html|data-acceso=28 de maio de 2022|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=De la Cruz|nome=Luis}}</ref> |árbitro = [[Juan Antonio Campos Salinas|Campos Salinas]] |result = D |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 30 de abril de 2022 |hora = 12:00 [[CEST]] |rolda = 34 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 3 – 0 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72480 Informe] |equipo2 = [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |goles1 = [[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] {{gol|4}}<br />[[Adrián Lapeña|Lapeña]] {{gol|11}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|75}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 12229<ref>{{Cita novas|data=30 de abril de 2022|título=Certificado o plan B nunha tarde festiva (3-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/certificado-o-plan-b-nunha-tarde-festiva-3-0|data-acceso=28 de maio de 2022}}</ref> |árbitro = [[Luis Collado López|Collado López]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = |hora = |rolda = 33 |equipo1 = [[Extremadura Unión Deportiva|Extremadura]] |resultado = 0 – 2 |informe = |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = |goles2 = |estadio = |localización = |asistencia = |árbitro = |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 14 de maio de 2022 |hora = 17:00 [[CEST]] |rolda = 36 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 4 – 3 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72756 Informe] |equipo2 = [[Club Deportivo Tudelano|Tudelano]] |goles1 = [[Borja Granero|Granero]] {{gol|22}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|44}}<br />[[Miku]] {{gol|62}}<br />[[Diego Villares|Villares]] {{gol|73}} |goles2 = [[Pablo Nicolás Caballero|Caballero]] {{gol|6}} {{gol|23}}<br />[[Agustín Rafael Alonso Cavallaro|Agus]] {{gol|45}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 11383<ref>{{Cita novas|data=14 de maio de 2022|título=Dépor e Deportivismo conxúranse cunha sufrida vitoria (4-3)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/depor-e-deportivismo-conxuranse-cunha-sufrida-vitoria-4-3|data-acceso=28 de maio de 2022}}</ref> |árbitro = [[Manuel Ángel Pérez Hernández|Pérez Hernández]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 21 de maio de 2022 |hora = 20:30 [[CEST]] |rolda = 37 |equipo1 = [[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid Promesas]] |resultado = 0 – 4 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72905 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Miku]] {{gol|11}} {{gol|81}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|25}}<br />[[Álvaro Rey]] {{gol|90+2}} |goles2 = |estadio = [[Anexos ao Estadio José Zorrilla|Anexos ao José Zorrilla]] |localización = [[Valladolid]] |asistencia = 400 |árbitro = [[Francisco Sáez Vital|Sáez Vital]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 28 de maio de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = 38 |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 0 – 1 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=72953 Informe] |equipo2 = [[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |goles1 = |goles2 = [[Rayco Rodríguez|Rayco]] {{gol|68}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 8272<ref>{{Cita novas|data=28 de maio de 2022|título=O Dépor, centrado xa na Promoción, pecha a temporada regular con derrota (0-1)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-centrado-xa-na-promocion-pecha-a-temporada-regular-con-derrota-0-1|data-acceso=29 de maio de 2022}}</ref> |árbitro = [[Albert Ávalos Martos|Ávalos Martos]] |result = L |stack = yes }} ==== Promoción de ascenso ==== {{Artigo principal|Promoción de ascenso a Segunda División 2022}} {{football box collapsible |data = 4 de xuño de 2022 |hora = 21:00 [[Tempo central europeo de verán|CEST]] |rolda = Semifinal |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 4 – 0 |informe = |equipo2 = [[Linares Deportivo]] |goles1 = [[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|45+2|[[Penalti|p.]]}} {{gol|70}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|64}}<br />[[Álex Bergantiños|Bergantiños]] {{gol|69}} |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 26.177<ref name=":1">{{Cita novas|data=6 de xuño de 2022|título=El récord de Riazor salva la cara a un playoff desangelado|url=https://as.com/futbol/2022/06/06/mas_futbol/1654516339_326043.html|data-acceso=6 de xuño de 2022|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=De la Cruz|nome=Luis}}</ref> |árbitro = [[Salvador Lax Franco|Lax Franco]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 11 de xuño de 2022 |hora = 21:00 [[Tempo central europeo de verán|CEST]] |rolda = Final |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 2 |informe = |equipo2 = [[Albacete Balompié|Albacete]] |goles1 = [[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|26}} |goles2 = [[Alberto Jiménez Benítez|Alberto]] {{gol|82}}<br />[[Jordi Sánchez Ribas|Jordi Sánchez]] {{gol|113}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 27.212<ref>{{Cita novas|apelidos=Barreiros|nome=Pedro|data=11 de xuño de 2022|título=1-2 A prórroga noquea ao Deportivo|url=https://galego.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/2022/06/11/1-2-prorroga-noquea-deportivo/00031654972665688977152.htm|data-acceso=11 de xuño de 2022|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> |árbitro = [[Andrés Fuentes Molina|Fuentes Molina]] |result = L |stack = yes }} === Copa do Rei === {{football box collapsible |data = 1 de decembro de 2021 |hora = 20:00 [[CET]] |rolda = 1ª rolda |equipo1 = [[UCAM Murcia Club de Fútbol|UCAM Murcia]] |resultado = 3 – 4 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69600 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |goles1 = [[Johan Terranova|Terranova]] {{gol|40}}<br />[[José Manuel Raigal|Raigal]] {{gol|65}}<br />[[Manu Garrido|Garrido]] {{gol|116}} |goles2 = [[William de Camargo|William]] {{gol|39}}<br />[[Alberto Quiles|Quiles]] {{gol|72}} {{gol|109}}<br />[[Yeremay Hernández|Yeremay]] {{gol|104}} |estadio = [[Estadio de La Condomina|La Condomina]] |localización = [[Murcia]] |asistencia = 2320<ref>{{Cita novas|data=1 de decembro de 2021|título=O Dépor debuta en Copa con toda a emoción da competición (3-4)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-debuta-en-copa-con-toda-a-emocion-da-competicion-3-4|data-acceso=2 de decembro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Luis Bestard Servera|Bestard Servera]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 16 de decembro de 2021 |hora = 21:00 [[CET]] |rolda = 2ª rolda |equipo1 = [[Deportivo da Coruña|Deportivo]] |resultado = 1 – 2 |informe = [http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpPartido?cod_primaria=1000144&CodActa=69971 Informe] |equipo2 = [[Club Atlético Osasuna|Osasuna]] |goles1 = [[Carlos Doncel|Doncel]] {{gol|22}} |goles2 = [[Kike García|Kike]] {{gol|45+3}}<br />[[Ante Budimir|Budimir]] {{gol|63}} |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |localización = [[A Coruña]] |asistencia = 9729<ref>{{Cita novas|data=16 de decembro de 2021|título=O Dépor cae na Copa tuteando a un dos mellores visitantes de Primeira (1-2)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-cae-na-copa-tuteando-a-un-dos-mellores-visitantes-de-primeira-1-2|data-acceso=22 de decembro de 2021}}</ref> |árbitro = [[Adrián Cordero Vega|Cordero Vega]] |result = L |stack = yes }} == Notas == {{Listaref|30em}} {{Tempadas do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tempadas do Deportivo da Coruña|2021]] [[Categoría:Fútbol en 2021]] [[Categoría:Fútbol en 2022]] 9us0aht2rpkmz7vwsg8oqc7nudbz04j 0 527069 6148305 6140413 2022-08-02T11:35:06Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «suministrase» wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Naftali Bennett''' (en [[Lingua hebrea|hebreo]], נפתלי בנט‎), nado en [[Haifa]] o [[25 de marzo]] de [[1972]], é un empresario e político israelí. É o líder do partido político [[Nacionalismo|nacionalista]] e [[Sionismo|sionista]] chamado [[Nova Dereita]] (hebreo: הימין החדש, ha-Yamin ha-Hadash) canda a [[Ayelet Shaked]]. Grazas a un acordo entre oito forzas políticas, foi nomeado [[Primeiro ministro de Israel|Primeiro Ministro de Israel]] o [[13 de xuño]] de [[2021]], acabando con 12 anos consecutivos de goberno de [[Benjamin Netanyahu]]. Mais o seu goberno foi incapaz de manter os apoios polo que, logo de convocar eleccións, acabou dimitindo e o 1 de xullo de 2022 foi substituído por [[Yair Lapid]]. == Traxectoria == Natural de Haifa, os seus pais [[Emigración|emigraron]] de [[California]] a [[Israel]] en [[1967]].<ref name=":2">https://m.jpost.com/israel-news/politics-and-diplomacy/naftali-bennett-who-is-israels-incoming-prime-minister-670867</ref> Por esta razón, Bennet mantivo a nacionalidade estadounidense ata que entrou como deputado na [[Knesset]].<ref>{{Cita web|título=Naftali Bennett, un tacticien de la droite radicale qui rêve d’évincer «Bibi»|url=https://www.lefigaro.fr/international/naftali-bennett-un-tacticien-de-la-droite-radicale-qui-reve-d-evincer-bibi-20210603|páxina-web=LEFIGARO|data-acceso=2021-06-08|lingua=fr}}</ref> Durante a súa mocidade uniuse a unha organización xuvenil sionista relixiosa, Bnei Akiva, militando a favor da expansión territorial de Israel.<ref name=":0">{{Cita web|título=Naftali Bennett, le triomphe du nationalisme mystique juif|url=https://orientxxi.info/magazine/naftali-bennett-le-triomphe-du-nationalisme-mystique-juif,4828|páxina-web=Orient XXI|data=2021-06-08|data-acceso=2021-06-08|lingua=fr|nome=Sylvain|apelidos=Cypel}}</ref> === Servizo militar === Mobilizado en [[1990]], integrouse nas forzas de elite das [[Forzas de Defensa de Israel]]. Ascendido a comandante, participou en [[1996]] na [[Operación Uvas da Ira|ofensiva israelí contra Hezbolá]] no [[Líbano]]. O [[18 de abril]], mentres a súa unidade estaba sometida a lume de [[Morteiro (arma)|morteiro]], ordenou bombardear a [[Masacre de Qana de 1996|aldea de Qana]], que albergaba un edificio das [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] e numerosos [[Refuxiado|refuxiados]], causando a morte de 106 persoas, dos cales 102 eran civís e 4, eran [[Forzas de Paz da ONU|cascos azuis]].<ref name=":0" /><ref>{{Cita web|título=Bennett defends actions during 1996 Lebanon operation|url=http://www.timesofisrael.com/bennett-defends-actions-during-1996-lebanon-operation/|páxina-web=www.timesofisrael.com|data-acceso=2021-06-08|lingua=en-US|nome=Lazar|apelidos=Berman}}</ref> === Carreira profesional === Licenciado en Dereito pola [[Universidade Hebrea de Xerusalén]], en [[1999]] trasladouse a [[Nova York]] para fundar unha ''startup,'' Cyotta.<ref name=":1">{{Cita web|título=The Party Faithful|url=https://www.newyorker.com/magazine/2013/01/21/the-party-faithful|páxina-web=The New Yorker|data-acceso=2021-06-08|lingua=en-US|nome=David|apelidos=Remnick}}</ref> Esta empresa, que estaba especializada na loita contra a fraude en Internet, vendeuna en [[2005]] por 145 millóns de dólares converténdoo en multimillonario.<ref>{{Cita web|título=RSA buys Cyota for $145 million|url=https://www.networkworld.com/article/2316387/rsa-buys-cyota-for--145-million.html|páxina-web=Network World|data=2005-12-05|data-acceso=2021-06-08|lingua=en|nome=Nancy|apelidos=Gohring}}</ref> A súa experiencia empresarial continuou con éxito e a venda da compañía informática israelí Soluto 2013 reportoulle uns 600 000 dólares por ser directivo da mesma. === Traxectoria política === Comezou o seu vieiro político dentro da formación conservadora [[Likud]], sendo xefe de gabinete do entón líder da oposición, Benjamin Netanyahu entre 2006 e 2008. Moi ligado a este dirixente, colaborou na súa campaña nas eleccións internas para a xefatura do partido en 2007 e coordinou a proposta de reforma educativa de Netanyahu. Entre 2010 e 2012 presidou o Consello de Yesha, unha organización que defende os intereses dos colonos israelitas nos territorios ocupados de [[Cisxordania]].<ref>{{Cita web|título=Bennett, Israel's right-wing leader tipped to be prime minister|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210602-bennett-israel-s-right-wing-leader-tipped-to-be-prime-minister|páxina-web=France 24|data=2021-06-02|data-acceso=2021-06-08|lingua=en}}</ref> En 2010, xunto con [[Ayelet Shaked]], creou a organización [[O Meu Israel]] para o activismo [[Sionismo|sionista]] en [[internet]]. Entre as iniciativas patrocinadas estaba a de revisar artigos da [[Wikipedia]] que presentasen o que consideraban nesgos pro [[Pobo palestino|palestinos]].<ref>{{Cita web|título=Wikipedia editing courses launched by Zionist groups|url=http://www.theguardian.com/world/2010/aug/18/wikipedia-editing-zionist-groups|páxina-web=the Guardian|data=2010-08-18|data-acceso=2021-06-08|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Zionist Struggle on Wikipedia|url=https://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/138917|páxina-web=Israel National News|data-acceso=2021-06-08|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=The right's latest weapon: 'Zionist editing' on Wikipedia|url=https://www.haaretz.com/1.5101511|páxina-web=Haaretz.com|data-acceso=2021-06-08|lingua=en}}</ref> Logo de disputas coa muller de Netanyahu rompeu co Likud e fundou o partido Fogar Xudeu.<ref name=":2" /> Este partido idenfícase co [[xudaísmo ortodoxo]] e o [[sionismo]] [[Conservadorismo|conservador]].<ref>{{Cita web|título=Which parties are running - and who is likely to get in?|url=https://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/261593|páxina-web=Israel National News|data-acceso=2021-06-13|lingua=en}}</ref> Con el participou por primeira vez nas eleccións de [[2013]], conseguindo 12 deputados sobre 120.<ref>{{Cita web|url=https://www.jpost.com/Diplomacy-and-Politics/Final-election-count-Right-bloc-61-Center-Left-59-seats|páxina-web=jpost.com|título=Final election count: Right bloc 61, Center-Left 59 seats|data-acceso=14 de xuño de 2021|apelidos=Stern Stern HOFFMAN|nome=Gil|apelidos2=Sharon|nome2=Jeremy|apelidos3=Harkov|nome3=Lahav|data-publicación=24 de xaneiro de 2013|lingua=en}}</ref> Nas negociacións para formar un goberno, Bennett e o seu grupo apoiaron a Netanyahu como Primeiro Ministro, razón pola que se incorporou como ministro de Industria ao executivo.<ref>{{Cita web|título=Nétanyahou, vainqueur en demi-teinte|url=https://www.lefigaro.fr/international/2013/01/22/01003-20130122ARTFIG00676-netanyahou-vainqueur-en-demi-teinte.php|páxina-web=LEFIGARO|data-acceso=2021-06-08|lingua=fr}}</ref> Aínda que nas eleccións de [[2015]] o partido tivo un pequeno retroceso, pasando a 8 escanos, Bennett continuou no goberno de Netanyahu, desta volta como responsable de [[Educación]] e [[Diáspora xudía|Diáspora]]. Baixo a súa orde restrinxíronse as actividades dalgunhas [[Organización non gobernamental|organizacións non gobernamentais]] nos centros escolares como [[Breaking the Silence]] que critican a política do Estado de Israel con respecto os palestinos.<ref name=":0" /> [[Ficheiro:Thirty-sixth government of Israel, June 2021 (AVO 5997).jpg|miniatura|300x300px|Fotografía do 36º goberno de Israel (xuño de 2021) Sentados, de esquerda a dereita: o primeiro ministro Bennett, o presidente [[Reuven Rivlin]] e [[Yair Lapid]], ministro de asuntos exteriores. ]]Aínda que logo renunciou a súa esixencia, en [[2018]] provocou unha crise interna no goberno por pedir a carteira de Defensa. Finalmente, Bennett abandonou Fogar Xudeu e, de novo xunto con [[Ayelet Shaked]], fundou unha nova formación, Yamina (Nova Dereita). Con todo, nas eleccións lexislativas de [[2019]] erran no seu obxectivo de acadar representación parlamentaria, mais na repetición electoral de xaneiro de [[2020]] consegue ser escollido dentro dos seis membros da Knesset do seu partido.<ref>{{Cita web|título=Elections Committee publishes final results, hands them to president|url=https://www.timesofisrael.com/checked-and-double-checked-elections-committee-publishes-final-results/|páxina-web=www.timesofisrael.com|data-acceso=2021-06-08|lingua=en-US|nome=Raoul|apelidos=Wootliff}}</ref><ref>{{Cita web|título=How did 2 of Israel’s most prominent ministers end up outside the 21st Knesset?|url=https://www.timesofisrael.com/how-two-of-israels-most-popular-ministers-ended-up-outside-the-21st-knesset/|páxina-web=www.timesofisrael.com|data-acceso=2021-06-08|lingua=en-US|nome=Jacob|apelidos=Magid}}</ref> Como ministro dun novo goberno de Netanyahu meteu presión para ser o responsable de Defensa, sendo nomeado en novembro de [[2019]] manténdose ata a forma maio de [[2020]]. Nesta xeira destacouse pola implicación das [[Forzas de Defensa de Israel]] na xestión da [[Pandemia de COVID-19|pandemia de covid-19]] gañando sona na opinión pública.<ref name=":2" /><ref>{{Cita novas|título=Bennett benefits as gov't stumbles on Covid-19|url=https://en.globes.co.il/en/article-bennett-benefits-as-government-stumbles-on-covid-19-1001335606|xornal=Globes|data=2020-07-13|data-acceso=2021-06-13|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Israel’s defense minister rises to the COVID-19 threat|url=https://www.al-monitor.com/originals/2020/04/israel-benjamin-netanyahu-naftali-benentt-coronavirus-idf.html|páxina-web=Al-Monitor: The Pulse of the Middle East|data-acceso=2021-06-13|lingua=en}}</ref> Cómpre indicar que neses anos, Israel atravesaba unha crise política derivada das investigacións xudiciais sobre casos de corrupción que afectaban a [[Benjamin Netanyahu|Netanyahu]]. As revelacións polarizaron á sociedade israelí, unha división que se mostrou nos resultados electorais: os bloqueos parlamentarios dificultaron a formación de gobernos, que, de habelos, eran moi flebles. Isto provocou na repitición de eleccións dúas veces en 2019, en 2020 e 2021. Nese último ano, tras un novo fracaso de Netanyahu, o [[Presidente de Israel]], [[Reuven Rivlin|Rivlin]], a quen lle corresponde delegar a un político a formación de goberno, propuxo ao opositor [[Yair Lapid]] a exploración dunha maioría parlamentaria. <ref>{{Cita web|título=Israel opposition chief Yair Lapid handed mandate to form government|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210505-israel-president-gives-opposition-chief-yair-lapid-mandate-to-form-government|páxina-web=France 24|data=2021-05-05|data-acceso=2021-06-08|lingua=en}}</ref> Lapid logrou un pacto que incorporará ao goberno a unha coalición diversa de partidos (dende a extrema dereita ata representantes da minoría árabe) e que fará que o cargo de Primeiro Ministro rote entre Bennett e Lapid.<ref>{{Cita novas|título=A oposición en Israel anuncia que chegou a un acordo para desbancar a Netanyahu|url=https://www.crtvg.es/informativos/a-oposicion-en-israel-anuncia-que-chegou-a-un-acordou-para-desbancar-a-netanyahu|data-acceso=8-6-2021|xornal=CRTVG}}</ref><ref>{{Cita web|título=Israel: Opposition reaches deal to unseat longtime PM Benjamin Netanyahu|url=https://www.dw.com/en/israel-opposition-reaches-deal-to-unseat-longtime-pm-benjamin-netanyahu/a-57762936|páxina-web=DW.COM|data-acceso=2022-03-06|lingua=en-GB|nome=|apelidos=Deutsche Welle}}</ref> === Primeiro Ministro === O [[13 de xuño]] de [[2021]] a [[Knesset]], logo dunha sesión con varios altercados verbais, deulle a confianza a Bennett como Primeiro Ministro de Israel, poñendo fin a 12 anos de goberno continuo de Benjamin Netanyahu.<ref>{{Cita web|título=Naftali Bennett: de la derecha más extrema al pragmatismo|url=https://www.rtve.es/noticias/20210614/israel-naftali-bennett-derecha-extrema-pragmatismo-derrocar-netanyahu/2103340.shtml|páxina-web=RTVE.es|data=2021-06-14|data-acceso=2022-07-02|lingua=es|apelidos=RTVE.es}}</ref> Na votación, Bennett logrou o apoio de 60 deputados fronte os 59 que votaron contra el e unha abstención.<ref>{{Cita novas|título=Naftali Bennett sworn in as Israel's prime minister, ends Netanyahu's reign|url=https://m.jpost.com/israel-elections/voting-begins-to-confirm-bennett-as-israels-new-prime-minister-670918|data-acceso=13-06-2021|xornal=The Jerusalem Post}}</ref> Nos primeiros días como xefe do goberno tivo unha polémica co seu precedecesor, [[Benjamin Netanyahu]], quen demorou, por semanas, a súa saída da residencia oficial do [[Primeiro ministro de Israel|Primeiro Ministro]] na rúa Balfour de [[Xerusalén|Xerusalén.]]<ref>{{Cita web|título=Netanyahu's moving out, but not soon enough for critics|url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/netanyahu-leave-prime-ministers-residence-july-10-78384121|páxina-web=ABC News|data-acceso=2021-06-21|lingua=en|nome=A. B. C.|apelidos=News}}</ref><ref>{{Cita web|título=Netanyahu and Bennett agree: Former PM will vacate official residence on July 10|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-netanyahu-and-bennett-agree-former-pm-will-vacate-official-residence-on-july-10-1.9921337|páxina-web=Haaretz.com|data-acceso=2021-06-21|lingua=en}}</ref> Ademais, nun dos seus primeiros [[Consello de ministros|consellos de ministros]] alertou á comunidade internacional de retomar as negociacións sobre o programa iraniano de [[enerxía nuclear|enerxía nuclear,]] tachando á [[Irán|República Islámica de Irán]] de "réxime de verdugos".<ref>{{Cita web|título=Bennett: Hardliner Raisi’s election a sign for world powers to ‘wake up’ on Iran|url=https://www.timesofisrael.com/bennett-hardliner-raisis-election-a-sign-for-world-powers-to-wake-up-on-iran/|páxina-web=www.timesofisrael.com|data-acceso=2021-06-21|lingua=en-US|nome=T. O. I.|apelidos=staff|apelidos2=Agencies}}</ref><ref>{{Cita web|título=Israel’s Bennett warns against nuclear talks with Iran’s “hangmen regime”|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israels-bennett-calls-election-new-iranian-president-final-wake-up-call-2021-06-20/|páxina-web=Reuters|data=2021-06-20|data-acceso=2021-06-21}}</ref> A difusión da variante delta de [[COVID-19|covid-19]] obrigou a que se tomaran novas medidas restritivas en Israel, deste xeito o goberno de Bennett reforzou o control no aeroporto internacional Ben Gurión, a supervisión das corentenas e potenciar a vacinación dos adolescentes para atallar os gromos nos centros educativos.<ref>{{Cita novas|data=21-6-2021|título=Israel urges parents to vaccinates kids ages 12-15 amid COVID outbreak|url=https://www.jpost.com/breaking-news/coronavirus-in-israel-mask-mandate-back-in-schools-following-outbreak-671514|data-acceso=21-6-2021}}</ref> Ademais, o goberno anunciou a doazón de, polo menos, un millón de doses da [[Vacina da COVID-19|vacina]] desenvolvida por [[Pfizer]] contra o coronavirus a [[Autoridade Nacional Palestina|Palestina]],<ref>{{Cita web|título=Israel to transfer at least 1 million Covid-19 vaccines to Palestinians in swap deal|url=https://www.cnn.com/2021/06/18/middleeast/israel-vaccines-palestinians-intl/index.html|páxina-web=CNN|data-acceso=2021-06-21|nome=Andrew Carey|apelidos=CNN}}</ref> se ben as autoridades palestinas rexeitaron o ofrecemento alegando que estaban prontas a caducar,<ref>{{Cita novas|título=Covid: Palestinians cancel vaccine swap deal with Israel|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-57525252|xornal=BBC News|data=2021-06-19|data-acceso=2021-06-21|lingua=en-GB}}</ref> establecéronse negociacións para retomar o acordo.<ref>{{Cita web|título=PA says it wants to renegotiate terms of vaccine deal with Israel, Pfizer|url=https://www.timesofisrael.com/pa-says-it-wants-to-renegotiate-terms-of-vaccine-deal-with-israel-pfizer/|páxina-web=www.timesofisrael.com|data-acceso=2021-06-21|lingua=en-US}}</ref> O seu goberno formalizou o inicio das relacións diplomáticas con [[Bahrain]] e [[Emiratos Árabes Unidos]] e buscou a cooperación con eles fronte a ameaza compartida de [[Irán]]. O propio Bennett fixo en decembro de 2021 unha viaxe oficial a Emiratos Árabes Unidos, cualificada de histórica pola prensa.<ref>{{Cita novas|título=Israel Prime Minister Naftali Bennett announces historic visit to UAE as fears over Iran grow|url=https://www.abc.net.au/news/2021-12-12/israel-prime-minister-announces-historic-visit-to-uae/100694464|xornal=ABC News|data=2021-12-12|data-acceso=2022-01-30|lingua=en-AU}}</ref> Logo da [[Invasión rusa de Ucraína de 2022|invasión rusa a Ucraína]], Israel mostrou moito tino inicialmente nas súas posicións. O primeiro ministro Bennett, nun primeiro momento, evitou declaracións e asegurou asistencia humanitaria a Ucraína. Esta actitude foi criticada nas mobilizacións cidadás contra a ofensiva e o goberno de Bennett condenou na ONU a invasión.<ref>{{Cita web|url=https://www.ynetnews.com/article/skrtfv5e5|páxina-web=ynetnews.com|título=Israelis rally to Ukraine’s side while their gov’t takes a more cautious approach}}</ref><ref>{{Cita novas|título=War in Ukraine Forces Israel Into a Delicate Balancing Act|url=https://www.nytimes.com/2022/02/27/world/middleeast/israel-ukraine-russia.html|xornal=The New York Times|data=2022-02-27|data-acceso=2022-03-06|issn=0362-4331|lingua=en-US|nome=Patrick|apelidos=Kingsley|nome2=Isabel|apelidos2=Kershner|nome3=Ronen|apelidos3=Bergman}}</ref> Ofrecéndose a mediar no conflito, o 5 de marzo de 2022, Bennett, trasladouse en viaxes oficiais a [[Moscova]] e a [[Berlín]] para tratar con [[Vladimir Putin]] e [[Olaf Scholz]], e mantivo conversas telefónicas con [[Volodymyr Zelenskyi]] e [[Emmanuel Macron]].<ref>{{Cita web|título=Bennett returns to Israel after whirlwind trip to meet Putin, Germany’s Scholz|url=https://www.timesofisrael.com/bennett-returns-to-israel-after-whirlwind-trip-to-meet-putin-germanys-scholz/|páxina-web=www.timesofisrael.com|data-acceso=2022-03-06|lingua=en-US|nome=T. O. I.|apelidos=staff|apelidos2=Agencies}}</ref> Algúns medios de comunicación de [[Israel]] afirmaron que Bennett nas súas conversas con Zelenskyi aconsellou aceptar os termos de [[Rusia]], algo posteriomente negado por ambas partes.<ref>{{Cita web|título=Zelensky, Bennett Talk Again To Discuss Prospects For Russia Ceasefire|url=https://www.i24news.tv/en/news/israel/diplomacy/1647130465-zelensky-bennett-talk-again-to-discuss-prospects-for-russia-ceasefire|páxina-web=I24news|data-acceso=2022-03-13|lingua=en|apelidos=i24NEWS}}</ref> Doutra parte, durante o seu mandato, Europa procurou chegar a un acordo con Israel para reducir a súa dependencia enerxética de Rusia. Así, Naftali Bennett asinou un memorando de entendemento con [[Ursula von der Leyen]] para que Israel subministrase [[gas natural]] a [[Unión Europea]] a través de [[Exipto]].<ref>{{Cita web|título=La UE corteja a Israel por los yacimientos de gas|url=https://es.euronews.com/2022/06/15/la-ue-corteja-a-israel-por-los-yacimientos-de-gas-el-objetivo-es-exportarlo-a-traves-de-eg|páxina-web=euronews|data=2022-06-15|data-acceso=2022-07-25|lingua=es}}</ref> O 20 de xuño de 2022, logo de perder o apoio de varios deputados, o goberno de Naftali Bennett propuxo disolver o parlamento e convocar eleccións, as quintas en tres anos.<ref>{{Cita novas|título=Israel’s Government Collapses, Setting Up 5th Election in 3 Years|url=https://www.nytimes.com/2022/06/20/world/middleeast/israel-election-government-collapse.html|xornal=The New York Times|data=2022-06-20|data-acceso=2022-06-20|issn=0362-4331|lingua=en-US|nome=Patrick|apelidos=Kingsley|nome2=Isabel|apelidos2=Kershner}}</ref> Conseguido o voto afirmativo do parlamento, os comicios foron fixados para o 1 de novembro de 2022, e Naftali Bennett cedeu a xefatura do executivo a [[Yair Lapid]].<ref>{{Cita web|título=Yair Lapid becomes Israel's interim PM ahead of November election|url=https://www.euronews.com/2022/07/01/israel-yair-lapid-becomes-interim-prime-minister-ahead-of-fifth-election-in-three-years|páxina-web=euronews|data=2022-07-01|data-acceso=2022-07-02|lingua=en}}</ref> Ademais, tamén fixo pública a súa intención de non presentarse á reelección, deixando o partido Nova Dereita (Yamina) en mans de [[Ayelet Shaked]].<ref>{{Cita novas|título=PM Bennett Announces He Will Not Run in Israel's Next Election|url=https://www.haaretz.com/israel-news/2022-06-29/ty-article/.premium/pm-bennett-announces-he-will-not-run-in-israels-next-election/00000181-b04a-d523-a7b9-b45f41df0000|xornal=Haaretz|data-acceso=2022-07-02|lingua=en}}</ref> == Vida privada == Vive coa súa dona e os seus catro fillos en [[Ra'anana]] (a uns 20 quilómetros ao norte de [[Tel Aviv]]).<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref>{{Cita web|título=Naftali Bennett interview: 'There won't be a Palestinian state within Israel'|url=http://www.theguardian.com/world/2013/jan/07/naftali-bennett-interview-jewish-home|páxina-web=the Guardian|data=2013-01-07|data-acceso=2021-06-08|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.newyorker.com/magazine/2013/01/21/the-party-faithful|páxina-web=newyorker.com|título=The Party Faithful|data-acceso=14 de xuño de 2021|nome=David|data-publicación=13 de xaneiro de 2013|lingua=en|apelidos=Remnick}}</ref> Ela era secular, mais agora observa o [[shabat]] xudeu e cumpre coas leis relixiosas con respecto á comida [[kosher]].<ref name=":3">{{Cita web|url=https://www.haaretz.com/.premium-deconstructing-naftali-bennett-growing-up-to-be-a-leader-1.5225030|páxina-web=haaretz.com/|título=Deconstructing Naftali Bennett: Growing Up to Be a Leader|data-acceso=14 de xuño de 2021|nome=Revital|apelidos=Hovel|data-publicación=18 de xaneiro de 2013|lingua=en}}</ref> Como os seus irmáns, Naftali é practicante do [[xudaísmo ortodoxo]] moderno.<ref name=":3" /><ref>{{Cita web|url=https://www.haaretz.com/.premium-allison-kaplan-sommer-naftali-s-mom-kvells-1.5223578|páxina-web=haaretz.com|título=Naftali Bennett’s American Parents Are Kvelling With Pride|data-acceso=14 de xuño de 2021|apelidos=Kaplan Sommer|data-publicación=8 de xaneiro de 2013|lingua=en|nome=Allison}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.timesofisrael.com/the-new-great-white-hope-of-pro-settlement-zionists/|páxina-web=timesofisrael.com|título=The new great white hope of the religious right?|data-acceso=14 de xuño de 2021|data-publicación=26 de xullo de 2012|lingua=en|apelidos=Ahren|nome=Raphael}}</ref> Por este motivo é o primeiro Primeiro Ministro de Israel que leva de xeito cotián a [[kipá]].<ref>{{Cita web|url=https://www.thejc.com/news/israel/bennett-in-tallit-1.517671|páxina-web=The Jewish Chronicle|título=Naftali Bennett, Israel's first kippah-wearing PM, pictured at prayer before being sworn in}}</ref> Logo da súa elección como Primeiro Ministro, a familia Bennett manifestou a súa vontade de seguir a vivir en Ra'anana trasladándose co pai só nos actos protocolarios e na fin de semana<ref>{{Cita web|título=Bennett, family not planning to move to PM’s official residence — report|url=https://www.timesofisrael.com/bennett-family-not-planning-to-move-to-pms-official-residence-report/|páxina-web=www.timesofisrael.com|data-acceso=2021-06-21|lingua=en-US|nome=T. O. I.|apelidos=staff}}</ref> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Primeiro ministro de Israel]] === Ligazóns externas === *[https://naftalibennett.co.il/ Sitio web oficial] (en ''[[Lingua hebrea|hebreo]]'') *[https://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=864 Ficha na Knesset (parlamento).] (en ''[[Lingua inglesa|inglés]]'') {{sucesión| | título = [[Ficheiro:Coat of arms of Israel.svg|25px]]<br />[[Primeiro ministro de Israel]] | período = [[2021]]–actualidade | predecesor = [[Benjamin Netanyahu]] | sucesor = no cargo }} {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Bennett, Naftali}} [[Categoría:Nados en Haifa]] [[Categoría:Nados en 1972]] [[Categoría:Primeiros ministros de Israel]] [[Categoría:Alumnos da Universidade Hebrea de Xerusalén]] 0hg172uqdkekquoaaoln8x2m1ykp2iu 0 528866 6147780 6145101 2022-08-01T21:50:23Z Xas 1888 bibliografía wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Carlos Tomé Alonso''', nado en [[Vilalba]] o [[26 de maio]] de [[1908]], foi un político galego. == Traxectoria == [[Ficheiro:Florencio Delgado Gurriarán a bordo do Ipanema con Roxelio Rodríguez de Bretaña, Andrés Valín, Carlos Tomé, Johán López Durá, Serafín Ferro e Elixio Rodríguez.jpg|miniatura|[[Florencio Delgado]], [[Roxelio Rodríguez de Bretaña]], [[Andrés Valín Salvador|Andrés Valín]], Carlos Tomé, [[Johán López Durá]], [[Serafín Ferro]] e [[Elixio Rodríguez]] a bordo do Ipanema.]] Emigrado a [[Cataluña]], na [[Barcelona]] da [[Guerra civil española|guerra civil]] puxo en contacto a [[Ramón Suárez Picallo|Suárez Picallo]] e [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao|Castelao]] con distintas organizacións nacionalistas catalás. Coa derrota da [[Segunda República Española|República]], pasou a [[Francia]] onde foi internado no campo de concentración de Saint-Cyprien e posteriormente exiliouse en [[México]]. Viaxou no ''Ipanema'' dende Francia. Chegou a [[Veracruz]] o 7 de xullo de 1939. En México formou parte dos impulsores da revista ''[[Saudade (revista)|Saudade]]'' e posteriormente participou na creación de ''[[Vieiros (revista)|Vieiros]]''. Implicouse na emisión radial “Hora de Galicia” animada polo [[Padroado da cultura galega de México]]. == Vida persoal == Casou con Amadora Tomé Menéndez, coa que se exiliou en México. == Véxase tamén == === Bibliografía === * [https://fpabloiglesias.es/wp-content/uploads/2020/01/ipanema.pdf#page=83 Asilados politicos españoles a bordo del vapor Ipanema] === Outros artigos === * [[Solidaridade Galega Antifeixista]] === Ligazóns externas === * [http://pares.mcu.es/MovimientosMigratorios/detalle.form?nid=19273 Ficha na Secretaría de Gobernación. Departamento de Migración de México] * [http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/exilio/exilio.pdf Ficha no Repertorio biobibliográfico do exilio galego] * [https://biosbardia.wordpress.com/2020/03/10/alexandre-calvo-campion-ciclista-en-galicia-e-lider-galeguista-en-barcelona/ Alexandre Calvo, campión ciclista en Galicia e líder galeguista en Barcelona] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Tome Alonso, Carlos}} [[Categoría:Galegos de Cataluña]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Nados en Vilalba]] [[Categoría:Nados en 1908]] 3unnsj0l90nwrx24ilbanr0f6d61fwn 6147843 6147780 2022-08-01T23:49:39Z MAGHOI 15490 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Carlos Tomé Alonso''', nado en [[Vilalba]] o [[26 de maio]] de [[1908]], foi un político galego. == Traxectoria == [[Ficheiro:Florencio Delgado Gurriarán a bordo do Ipanema con Roxelio Rodríguez de Bretaña, Andrés Valín, Carlos Tomé, Johán López Durá, Serafín Ferro e Elixio Rodríguez.jpg|miniatura|[[Florencio Delgado]], [[Roxelio Rodríguez de Bretaña]], [[Andrés Valín Salvador|Andrés Valín]], Carlos Tomé, [[Johán López Durá]], [[Serafín Ferro]] e [[Elixio Rodríguez]] a bordo do Ipanema.]] Emigrado a [[Cataluña]], na [[Barcelona]] da [[Guerra civil española|guerra civil]] puxo en contacto a [[Ramón Suárez Picallo|Suárez Picallo]] e [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao|Castelao]] con distintas organizacións nacionalistas catalás. Coa derrota da [[Segunda República Española|República]], pasou a [[Francia]] onde foi internado no [[campo de concentración de Saint-Cyprien]] e posteriormente exiliouse en [[México]]. Viaxou no ''Ipanema'' dende Francia. Chegou a [[Veracruz]] o 7 de xullo de 1939. En México formou parte dos impulsores da revista ''[[Saudade (revista)|Saudade]]'' e posteriormente participou na creación de ''[[Vieiros (revista)|Vieiros]]''. Implicouse na emisión radial “Hora de Galicia” animada polo [[Padroado da Cultura Galega de México|Padroado da cultura galega de México]]. == Vida persoal == Casou con Amadora Tomé Menéndez, coa que se exiliou en México. == Véxase tamén == === Bibliografía === * [https://fpabloiglesias.es/wp-content/uploads/2020/01/ipanema.pdf#page=83 Asilados politicos españoles a bordo del vapor Ipanema] === Outros artigos === * [[Solidaridade Galega Antifeixista]] === Ligazóns externas === * [http://pares.mcu.es/MovimientosMigratorios/detalle.form?nid=19273 Ficha na Secretaría de Gobernación. Departamento de Migración de México] * [http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/exilio/exilio.pdf Ficha no Repertorio biobibliográfico do exilio galego] * [https://biosbardia.wordpress.com/2020/03/10/alexandre-calvo-campion-ciclista-en-galicia-e-lider-galeguista-en-barcelona/ Alexandre Calvo, campión ciclista en Galicia e líder galeguista en Barcelona] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Tome Alonso, Carlos}} [[Categoría:Galegos de Cataluña]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Nados en Vilalba]] [[Categoría:Nados en 1908]] cw7j0yi3k8vxqjzvfe8iulqf826zmxl 0 529266 6147691 6111358 2022-08-01T19:14:55Z Xanetas 88215 Actualizo wikitext text/x-wiki {{Futbolista |nome_xogador = Josep Calavera |imaxe = |pé = |nome_completo = Josep Calavera Espinach |altura = 1,79 m. |posición = [[Centrocampista]] |club_actual = [[Club Deportivo Castellón|Castellón]] |club_número = |youthyears1 = –2017 |youthclubs1 = [[Gimnàstic de Tarragona|Nàstic]] |youthyears2 = 2017–2019 |youthclubs2 = [[Fútbol Club Barcelona|Barcelona]] |youthyears3 = 2014–2017 |years1 = 2016–2017 |clubs1 = [[Club de Futbol La Pobla de Mafumet|La Pobla de Mafumet]] |caps1 = 6 |goals1 = 0 |years2 = 2018–2019 |clubs2 = [[Fútbol Club Barcelona|Barcelona]] |caps2 = 0 |goals2 = 0 |years3 = 2018–2019 |clubs3 = → [[Club Lleida Esportiu|Lleida Esportiu]] {{Pequeno|(cedido)}} |caps3 = 22 |goals3 = 1 |years4 = 2019–2020 |clubs4 = [[Club Deportivo Castellón|Castellón]] |caps4 = 21 |goals4 = 0 |years5 = 2020–2022 |clubs5 = [[Club Atlético de Madrid B|Atlético de Madrid B]] |caps5 = 26 |goals5 = 0 |years6 = 2021–2022 |clubs6 = → [[Deportivo da Coruña]] {{Pequeno|(cedido)}} |caps6 = 14 |goals6 = 0 |years7 = 2022– |clubs7 = [[Club Deportivo Castellón|Castellón]] |caps7 = 0 |goals7 = 0 |nationalyears1 = |nationalteam1 = |nationalcaps1 = |nationalgoals1 = |medaltemplates = |club-update = 1 de agosto de 2022. |nationalteam-update = }} '''Josep Calavera Espinach''', nado [[Cabra del Camp]] o [[2 de outubro]] de [[1999]], é un [[futbolista]] [[España|español]], que xoga de centrocampista no [[Club Deportivo Castellón|Castellón]], da [[Primeira División RFEF]]. É irmán do tamén futbolista [[Jordi Calavera]]. == Traxectoria == Formouse nas categorías inferiores do [[Nàstic de Tarragona]], debutando en [[2016]] co seu filial da [[Terceira división española de fútbol|Terceira División]], o [[Club de Futbol La Pobla de Mafumet|La Pobla de Mafumet]]. En 2017, no seu último ano de xuvenil, fichouno o [[Fútbol Club Barcelona|FC Barcelona]].<ref>{{Cita novas|data=1 de agosto de 2019|título=Barça y Josep Calavera separan sus caminos|url=https://www.sport.es/es/noticias/barca/barca-josep-calavera-separan-sus-caminos-7578877|data-acceso=14 de xullo de 2021|lingua=es|xornal=[[Diario Sport|Sport]]|apelidos=Trullols|nome=Joan}}</ref> No seu primeiro ano co equipo xuvenil do Barça, conquistou a [[Copa de Campións Xuvenil|Copa de Campións]] e a [[Liga Xuvenil da UEFA]]. Ao ano seguinte saíu cedido ao [[Club Lleida Esportiu|Lleida Esportiu]], co que debutou na [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]], xogando 22 partidos de liga e dous da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]], e marcando un gol contra o [[Valencia Club de Fútbol Mestalla|Valencia Mestalla]]. Na tempada 2019/20 fichou polo [[Club Deportivo Castellón|Castellón]], tamén de Segunda B. Foi titular durante todo o tempo que estivo no equipo de [[Óscar Cano Moreno|Óscar Cano]], que acabaría ascendendo a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]], pero en febreiro abandonou o club para ingresar no [[Club Atlético de Madrid B|Atlético de Madrid B]], co que xogou durante a seguinte tempada e media.<ref>{{Cita novas|data=1 de febreiro de 2020|título=El Atlético ficha al ‘nuevo Busquets’, Josep Calavera|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/atletico-madrid/20200131/473229390662/el-atletico-ficha-al-nuevo-busquets-josep-calavera.html|data-acceso=14 de xullo de 2021|lingua=es|xornal=[[Mundo Deportivo]]}}</ref> En xullo de [[2021]] saíu cedido ao [[Deportivo da Coruña]], na nova [[Primeira División RFEF]].<ref>{{Cita novas|data=14 de xullo de 2021|título=Josep Calavera, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/josep-calavera-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=6 de xullo de 2021}}</ref> Debutou co club galego o 29 de agosto de 2021, no primeiro encontro da [[Primeira División RFEF 2021/22|tempada 2021/22]] da [[Primeira División RFEF]] contra o [[Celta de Vigo B|Celta B]] en [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]], que acabou con goleada coruñesa por 5-0.<ref>{{Cita novas|data=29 de agosto de 2021|título=O Dépor arranca a liga en quinta (5-0)|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-arranca-a-liga-en-quinta-5-0|data-acceso=30 de agosto de 2021|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> Con todo, só disputou 18 minutos máis en toda a primeira volta e tamén contou con pouco protagonismo na segunda, aínda que sumou máis partidos.<ref>{{Cita novas|data=3 de xullo de 2022|título=Sin suerte... y desaparición misteriosa|url=https://www.dxtcampeon.com/articulo/depor/pablo-brea-josep-calavera-suerte-desaparicion-misteriosa-3813205|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|apelidos=Zautúa|nome=Israel|xornal=[[DxT Campeón]]}}</ref> Ao remate da tempada fichou polo [[Club Deportivo Castellón|Castellón]], da mesma categoría.<ref>{{Cita novas|data=31 de xullo de 2022|título=Josep Calavera, ex del Deportivo, nuevo fichaje del CD Castellón|url=https://www.riazor.org/josep-calavera-ex-del-deportivo-nuevo-fichaje-del-cd-castellon/|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.bdfutbol.com/es/j/j20932.html Datos do xogador] en [[BDFutbol]] {{es}}. * [https://www.lapreferente.com/J219605C11541/atletico-de-madrid-b/josep-calavera.html Datos do xogador] en LaPreferente {{es}}. {{Deportivo da Coruña na tempada 2021/22}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Calavera, Josep}} [[Categoría:Nados en 1999]] [[Categoría:Nados en Cabra del Camp]] [[Categoría:Futbolistas de Cataluña]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Lleida Esportiu]] [[Categoría:Xogadores do CD Castellón]] [[Categoría:Xogadores do Atlético de Madrid B]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] tw2egbwp45jhlhlwa65mi5wapa2ar4s 4 529428 6147430 6146528 2022-08-01T12:02:22Z Jembot 33958 Bot: Actualizando ranking wikitext text/x-wiki {{/begin|500}} |- | 1 || [[User:Breogan2008|Breogan2008]] || [[Special:Contributions/Breogan2008|{{formatnum:1209}}]] |- | 2 || [[User:Miguelferig|Miguelferig]] || [[Special:Contributions/Miguelferig|{{formatnum:616}}]] |- | 3 || [[User:Estevoaei|Estevoaei]] (Admin) || [[Special:Contributions/Estevoaei|{{formatnum:259}}]] |- | 4 || [[User:Gasparoff|Gasparoff]] || [[Special:Contributions/Gasparoff|{{formatnum:256}}]] |- | 5 || [[User:Adorian|Adorian]] || [[Special:Contributions/Adorian|{{formatnum:208}}]] |- | 6 || [[User:Tfeliz|Tfeliz]] || [[Special:Contributions/Tfeliz|{{formatnum:160}}]] |- | 7 || [[User:Xanetas|Xanetas]] || [[Special:Contributions/Xanetas|{{formatnum:114}}]] |- | 8 || [[User:HombreDHojalata|HombreDHojalata]] || [[Special:Contributions/HombreDHojalata|{{formatnum:104}}]] |- | 9 || [[User:Xas|Xas]] || [[Special:Contributions/Xas|{{formatnum:97}}]] |- | 10 || [[User:Xoio|Xoio]] || [[Special:Contributions/Xoio|{{formatnum:89}}]] |- | 11 || [[User:Moedagalega|Moedagalega]] || [[Special:Contributions/Moedagalega|{{formatnum:87}}]] |- | 12 || [[User:MAGHOI|MAGHOI]] (Admin) || [[Special:Contributions/MAGHOI|{{formatnum:79}}]] |- | 13 || [[User:Fendetestas|Fendetestas]] || [[Special:Contributions/Fendetestas|{{formatnum:77}}]] |- | 14 || [[User:Fis-mulleres|Fis-mulleres]] || [[Special:Contributions/Fis-mulleres|{{formatnum:55}}]] |- | 15 || [[User:Angeldomcer|Angeldomcer]] || [[Special:Contributions/Angeldomcer|{{formatnum:44}}]] |- | 16 || [[User:Alfonso Márquez|Alfonso Márquez]] || [[Special:Contributions/Alfonso Márquez|{{formatnum:43}}]] |- | 17 || [[User:Jockerouac|Jockerouac]] || [[Special:Contributions/Jockerouac|{{formatnum:42}}]] |- | 18 || [[User:Cossue|Cossue]] || [[Special:Contributions/Cossue|{{formatnum:35}}]] |- | 19 || [[User:Castelao|Castelao]] || [[Special:Contributions/Castelao|{{formatnum:34}}]] |- | 20 || [[User:One2|One2]] || [[Special:Contributions/One2|{{formatnum:33}}]] |- | 21 || [[User:Krisko|Krisko]] || [[Special:Contributions/Krisko|{{formatnum:27}}]] |- | 22 || [[User:Ogalego.gal|Ogalego.gal]] || [[Special:Contributions/Ogalego.gal|{{formatnum:26}}]] |- | 23 || [[User:Beninho|Beninho]] || [[Special:Contributions/Beninho|{{formatnum:26}}]] |- | 24 || [[User:Chairego apc|Chairego apc]] (Admin) || [[Special:Contributions/Chairego apc|{{formatnum:19}}]] |- | 25 || [[User:Xosema|Xosema]] || [[Special:Contributions/Xosema|{{formatnum:19}}]] |- | 26 || [[User:Xabier Cid|Xabier Cid]] (Admin) || [[Special:Contributions/Xabier Cid|{{formatnum:18}}]] |- | 27 || [[User:Maria zaos|Maria zaos]] || [[Special:Contributions/Maria zaos|{{formatnum:16}}]] |- | 28 || [[User:CristianCb|CristianCb]] || [[Special:Contributions/CristianCb|{{formatnum:16}}]] |- | 29 || [[User:Lameiro|Lameiro]] || [[Special:Contributions/Lameiro|{{formatnum:16}}]] |- | 30 || [[User:Norrin strange|Norrin strange]] || [[Special:Contributions/Norrin strange|{{formatnum:15}}]] |- | 31 || [[User:FleaRHCP|FleaRHCP]] || [[Special:Contributions/FleaRHCP|{{formatnum:13}}]] |- | 32 || [[User:Drow male|Drow male]] || [[Special:Contributions/Drow male|{{formatnum:11}}]] |- | 33 || [[User:HacheDous=0|HacheDous=0]] || [[Special:Contributions/HacheDous=0|{{formatnum:10}}]] |- | 34 || [[User:Mark Gasoline|Mark Gasoline]] || [[Special:Contributions/Mark Gasoline|{{formatnum:10}}]] |- | 35 || [[User:Brathxa|Brathxa]] || [[Special:Contributions/Brathxa|{{formatnum:8}}]] |- | 36 || [[User:RoiGZ99|RoiGZ99]] || [[Special:Contributions/RoiGZ99|{{formatnum:7}}]] |- | 37 || [[User:Milagrosbaraviñas|Milagrosbaraviñas]] || [[Special:Contributions/Milagrosbaraviñas|{{formatnum:7}}]] |- | 38 || [[User:Mxose|Mxose]] || [[Special:Contributions/Mxose|{{formatnum:4}}]] |- | 39 || [[User:Stephan1000000|Stephan1000000]] || [[Special:Contributions/Stephan1000000|{{formatnum:4}}]] |- | 40 || [[User:Ogaiago|Ogaiago]] || [[Special:Contributions/Ogaiago|{{formatnum:4}}]] |- | 41 || [[User:Hasley|Hasley]] || [[Special:Contributions/Hasley|{{formatnum:4}}]] |- | 42 || [[User:Outravacanomillo|Outravacanomillo]] || [[Special:Contributions/Outravacanomillo|{{formatnum:3}}]] |- | 43 || [[User:R11705|R11705]] || [[Special:Contributions/R11705|{{formatnum:3}}]] |- | 44 || [[User:Niegodzisie|Niegodzisie]] || [[Special:Contributions/Niegodzisie|{{formatnum:3}}]] |- | 45 || [[User:FMSky|FMSky]] || [[Special:Contributions/FMSky|{{formatnum:3}}]] |- | 46 || [[User:Xabade|Xabade]] || [[Special:Contributions/Xabade|{{formatnum:3}}]] |- | 47 || [[User:Iria.cestmoi|Iria.cestmoi]] || [[Special:Contributions/Iria.cestmoi|{{formatnum:3}}]] |- | 48 || [[User:Iscream icecream|Iscream icecream]] || [[Special:Contributions/Iscream icecream|{{formatnum:3}}]] |- | 49 || [[User:Xoacas|Xoacas]] || [[Special:Contributions/Xoacas|{{formatnum:2}}]] |- | 50 || [[User:Atobar|Atobar]] (Admin) || [[Special:Contributions/Atobar|{{formatnum:2}}]] |- | 51 || [[User:Vitoriaogando|Vitoriaogando]] || [[Special:Contributions/Vitoriaogando|{{formatnum:2}}]] |- | 52 || [[User:D4c4mp0|D4c4mp0]] || [[Special:Contributions/D4c4mp0|{{formatnum:2}}]] |- | 53 || [[User:Lojwe|Lojwe]] || [[Special:Contributions/Lojwe|{{formatnum:2}}]] |- | 54 || [[User:Nomada226|Nomada226]] || [[Special:Contributions/Nomada226|{{formatnum:2}}]] |- | 55 || [[User:Lles|Lles]] || [[Special:Contributions/Lles|{{formatnum:2}}]] |- | 56 || [[User:Eurohunter|Eurohunter]] || [[Special:Contributions/Eurohunter|{{formatnum:2}}]] |- | 57 || [[User:Vilartatim|Vilartatim]] || [[Special:Contributions/Vilartatim|{{formatnum:2}}]] |- | 58 || [[User:Erbija|Erbija]] || [[Special:Contributions/Erbija|{{formatnum:2}}]] |- | 59 || [[User:Mashkawat.ahsan|Mashkawat.ahsan]] || [[Special:Contributions/Mashkawat.ahsan|{{formatnum:1}}]] |- | 60 || [[User:RichardAerts01|RichardAerts01]] || [[Special:Contributions/RichardAerts01|{{formatnum:1}}]] |- | 61 || [[User:Kika tataranieta de Nicolás Paz Pardo|Kika tataranieta de Nicolás Paz Pardo]] || [[Special:Contributions/Kika tataranieta de Nicolás Paz Pardo|{{formatnum:1}}]] |- | 62 || [[User:Gspata|Gspata]] || [[Special:Contributions/Gspata|{{formatnum:1}}]] |- | 63 || [[User:Dostojewskij|Dostojewskij]] || [[Special:Contributions/Dostojewskij|{{formatnum:1}}]] |- | 64 || [[User:Llez|Llez]] || [[Special:Contributions/Llez|{{formatnum:1}}]] |- | 65 || [[User:Wikibolo2955|Wikibolo2955]] || [[Special:Contributions/Wikibolo2955|{{formatnum:1}}]] |- | 66 || [[User:Stoni|Stoni]] || [[Special:Contributions/Stoni|{{formatnum:1}}]] |- | 67 || [[User:Angiric0005|Angiric0005]] || [[Special:Contributions/Angiric0005|{{formatnum:1}}]] |- | 68 || [[User:Brunnaiz|Brunnaiz]] || [[Special:Contributions/Brunnaiz|{{formatnum:1}}]] |- | 69 || [[User:Holdkóros|Holdkóros]] || [[Special:Contributions/Holdkóros|{{formatnum:1}}]] |- | 70 || [[User:Kiro Bassem|Kiro Bassem]] || [[Special:Contributions/Kiro Bassem|{{formatnum:1}}]] |- | 71 || [[User:Magnefl|Magnefl]] || [[Special:Contributions/Magnefl|{{formatnum:1}}]] |- | 72 || [[User:Tbcrupokar|Tbcrupokar]] || [[Special:Contributions/Tbcrupokar|{{formatnum:1}}]] |- | 73 || [[User:Fateswarning|Fateswarning]] || [[Special:Contributions/Fateswarning|{{formatnum:1}}]] |- | 74 || [[User:Brightblueskies|Brightblueskies]] || [[Special:Contributions/Brightblueskies|{{formatnum:1}}]] |- | 75 || [[User:Capa23|Capa23]] || [[Special:Contributions/Capa23|{{formatnum:1}}]] |- | 76 || [[User:Pementa|Pementa]] || [[Special:Contributions/Pementa|{{formatnum:1}}]] |- | 77 || [[User:Geom|Geom]] || [[Special:Contributions/Geom|{{formatnum:1}}]] |- | 78 || [[User:A.Savin|A.Savin]] || [[Special:Contributions/A.Savin|{{formatnum:1}}]] |- | 79 || [[User:B25es|B25es]] || [[Special:Contributions/B25es|{{formatnum:1}}]] |- | 80 || [[User:Varondán|Varondán]] || [[Special:Contributions/Varondán|{{formatnum:1}}]] |- | 81 || [[User:Calq|Calq]] || [[Special:Contributions/Calq|{{formatnum:1}}]] {{/end}} 6m7e19bd2ube6cj8ar5q29ak6p3e50b 10 530208 6148162 5828656 2022-08-02T10:03:54Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodystyle = width: 22em | titleclass = summary | title = {{{nome|{{PAGENAME}}}}} | image = {{#if:{{{imaxe|}}}|[[Ficheiro:{{{imaxe}}}|{{#if:{{{imaxetamaño|}}}|{{{imaxetamaño}}}|250px}}]]}} | caption = {{{caption|}}} | label1 = Cidade anfritioa | data1 = {{{cidade_anfitrioa|}}} | label2 = Lema | data2 = {{{lema|}}} | label3 = Nacións | data3 = {{{nacións|}}} | label4 = Atletas | data4 = {{{atletas|}}} | label5 = Eventos | data5 = {{{eventos|}}} | label6 = Apertura | data6 = {{{apertura|}}} | label7 = Clasura | data7 = {{{clausura|}}} | label8 = Inaugurado por | data8 = {{{inaugurado_por|}}} | label9 = Lapa olímpica | data9 = {{{lapa_olímpica|}}} | label10 = Estadio | data10 = {{{estadio|}}} | label11 = Anterior | data11 = {{{anterior|}}} | label12 = Seguinte | data12 = {{{seguinte|}}} | rowclass50 = noprint | data50 ={{#if:{{{anterior_ano|}}} |{{align|left|{{auto link|{{{anterior_link}}}|←&nbsp;{{{anterior_ano}}}}}}} }}{{#if:{{{altanterior_ano|}}} |{{align|right|{{auto link|{{{altanterior_link}}}|{{{altanterior_ano}}}}}}} }}{{#if:{{{seguinte_ano|}}} |{{align|right|{{auto link|{{{seguinte_link}}}|{{{seguinte_ano}}}&nbsp;→}}}} }} | below = {{#if:{{{anterior|}}}|{{align|esquerda|← {{{anterior|}}} }}}}{{#if:{{{seguinte|}}}|{{align|dereita|{{{seguinte|}}} → }}}} }} <noinclude>{{Uso de marcador}}</noinclude> 34niruhgtvv2fzgdwrjuktk2y3y4q7q 6148163 6148162 2022-08-02T10:04:51Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodystyle = width: 22em | titleclass = summary | title = {{{nome|{{PAGENAME}}}}} | image = {{#if:{{{imaxe|}}}|[[Ficheiro:{{{imaxe}}}|{{#if:{{{imaxetamaño|}}}|{{{imaxetamaño}}}|250px}}]]}} | caption = {{{caption|}}} | label1 = Sede | data1 = {{{cidade_anfitrioa|}}} | label2 = Lema | data2 = {{{lema|}}} | label3 = Nacións | data3 = {{{nacións|}}} | label4 = Atletas | data4 = {{{atletas|}}} | label5 = Eventos | data5 = {{{eventos|}}} | label6 = Apertura | data6 = {{{apertura|}}} | label7 = Clasura | data7 = {{{clausura|}}} | label8 = Inaugurado por | data8 = {{{inaugurado_por|}}} | label9 = Lapa olímpica | data9 = {{{lapa_olímpica|}}} | label10 = Estadio | data10 = {{{estadio|}}} | label11 = Anterior | data11 = {{{anterior|}}} | label12 = Seguinte | data12 = {{{seguinte|}}} | rowclass50 = noprint | data50 ={{#if:{{{anterior_ano|}}} |{{align|left|{{auto link|{{{anterior_link}}}|←&nbsp;{{{anterior_ano}}}}}}} }}{{#if:{{{altanterior_ano|}}} |{{align|right|{{auto link|{{{altanterior_link}}}|{{{altanterior_ano}}}}}}} }}{{#if:{{{seguinte_ano|}}} |{{align|right|{{auto link|{{{seguinte_link}}}|{{{seguinte_ano}}}&nbsp;→}}}} }} | below = {{#if:{{{anterior|}}}|{{align|esquerda|← {{{anterior|}}} }}}}{{#if:{{{seguinte|}}}|{{align|dereita|{{{seguinte|}}} → }}}} }} <noinclude>{{Uso de marcador}}</noinclude> q5le6a22xqcxkxg4u9rxq5nrodazntr 6148165 6148163 2022-08-02T10:05:08Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodystyle = width: 22em | titleclass = summary | title = {{{nome|{{PAGENAME}}}}} | image = {{#if:{{{imaxe|}}}|[[Ficheiro:{{{imaxe}}}|{{#if:{{{imaxetamaño|}}}|{{{imaxetamaño}}}|250px}}]]}} | caption = {{{caption|}}} | label1 = Sede | data1 = {{{cidade_anfitrioa|}}} | label2 = Lema | data2 = {{{lema|}}} | label3 = Nacións | data3 = {{{nacións|}}} | label4 = Atletas | data4 = {{{atletas|}}} | label5 = Eventos | data5 = {{{eventos|}}} | label6 = Apertura | data6 = {{{apertura|}}} | label7 = Clasura | data7 = {{{clausura|}}} | label8 = Inaugurado por | data8 = {{{inaugurado_por|}}} | label9 = Lapa olímpica | data9 = {{{lapa_olímpica|}}} | label10 = Estadio | data10 = {{{estadio|}}} | rowclass50 = noprint | data50 ={{#if:{{{anterior_ano|}}} |{{align|left|{{auto link|{{{anterior_link}}}|←&nbsp;{{{anterior_ano}}}}}}} }}{{#if:{{{altanterior_ano|}}} |{{align|right|{{auto link|{{{altanterior_link}}}|{{{altanterior_ano}}}}}}} }}{{#if:{{{seguinte_ano|}}} |{{align|right|{{auto link|{{{seguinte_link}}}|{{{seguinte_ano}}}&nbsp;→}}}} }} | below = {{#if:{{{anterior|}}}|{{align|esquerda|← {{{anterior|}}} }}}}{{#if:{{{seguinte|}}}|{{align|dereita|{{{seguinte|}}} → }}}} }} <noinclude>{{Uso de marcador}}</noinclude> m8uc4prof7g5odeeh8id2yeqhyazsns 0 533676 6147595 6135760 2022-08-01T15:45:08Z Xanetas 88215 Actualizo wikitext text/x-wiki {{Futbolista |nome_xogador = Soriano |imaxe = |pé = |nome_completo = Mario Soriano Carreño |altura = 1,63 m |posición = [[Centrocampista]] |club_actual = [[Deportivo da Coruña]] |club_número = 10 |youthyears1 = 2007–2020 |youthclubs1 = [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |years1 = 2019–2021 |clubs1 = [[Club Atlético de Madrid B|Atlético de Madrid B]] |caps1 = 23 |goals1 = 1 |years2 = 2021– |clubs2 = [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |caps2 = 0 |goals2 = 0 |years3 = 2021–2022 |clubs3 = {{abbr|→|Cedido}} [[Deportivo da Coruña]] |caps3 = 31 |goals3 = 5 |years4 = 2022– |clubs4 = [[Deportivo da Coruña]] |caps4 = 0 |goals4 = 0 |nationalyears1 = |nationalteam1 = |nationalcaps1 = |nationalgoals1 = |medaltemplates = |club-update = 1 de agosto de 2022. |nationalteam-update = }} '''Mario Soriano Carreño''', nado en [[Alcalá de Henares]] o [[22 de abril]] de [[2002]], é un [[Fútbol|futbolista]] [[España|español]], que xoga de [[centrocampista]] no [[Deportivo da Coruña]], da [[Primeira División RFEF]]. == Traxectoria == Ingresou na canteira do [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] con cinco anos, no [[2007]], e foi subindo por todas as categorías do club.<ref name=":0">{{Cita novas|data=31 de agosto de 2021|título=Mario Soriano, nuevo jugador del Deportivo|url=https://www.riazor.org/mario-soriano-nuevo-jugador-deportivo/|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> En 2019 debutou co [[Club Atlético de Madrid B|Atlético de Madrid B]] na [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]], nun partido contra o [[Sociedad Cultural y Recreativa Peña Deportiva|Peña Deportiva]] no [[Estadio Cerro del Espino|Cerro del Espino]], no que entrou como substituto de [[Juan Manuel Sanabria Magole|Sanabria]].<ref>{{Cita novas|data=1 de setembro de 2019|título=Derrota ante el Peña Deportiva|url=https://www.atleticodemadrid.com/noticias/cronica-atletico-de-madrid-b-pena-deportiva|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> Na tempada 2019/20 gañou un posto no filial adestrado por [[José Ignacio Fernández García|Nacho Fernández]], disputando 21 partidos e marcando o seu primeiro gol, contra o [[Villarrubia Club de Fútbol|Villarrubia]].<ref>{{Cita novas|data=10 de abril de 2021|título=Soriano y Forcén firmaron un gran triunfo en Villarrubia de los Ojos|url=https://www.atleticodemadrid.com/noticias/cronica-villarubia-atletico-de-madrid-b|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es}}</ref> Ademais, o 6 de xaneiro de 2021 debutou co primeiro equipo do Atlético de Madrid na [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]], no partido no que o seu equipo caeu eliminado contra o [[Unió Esportiva Cornellà|Cornellà]]. [[Diego Simeone]] deulle entrada na segunda parte, substituíndo a [[João Félix]].<ref>{{Cita novas|data=7 de xaneiro de 2021|título=Mario Soriano, un debut esperanzador|url=https://as.com/futbol/2021/01/07/primera/1610028625_350063.html|data-acceso=1 de setembro de 2021|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=Cornago|nome=Eduardo}}</ref> En agosto de 2021 saíu cedido ao [[Deportivo da Coruña]] para a [[Primeira División RFEF 2021/22|tempada 2021/22]], na nova [[Primeira División RFEF]].<ref name=":0" /> Aínda que comezou como suplente no equipo de [[Borja Jiménez]], acabou facéndose coa titularidade na segunda metade da tempada, e acabou sendo o xogador máis destacado do equipo na [[Promoción de ascenso a Segunda División 2022|promoción de ascenso]].<ref name=":1">{{Cita novas|data=18 de xuño de 2022|título=Mario Soriano un poco más cerca, Doncel un poco más lejos|url=https://as.com/futbol/mas_futbol/mario-soriano-un-poco-mas-cerca-doncel-un-poco-mas-lejos-n/|data-acceso=1 de agosto de 2022|apelidos=De la Cruz|nome=Luis|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]}}</ref> Marcou un gol nas semifinais contra o [[Linares Deportivo|Linares]] e puxo por diante ao Deportivo na final contra o [[Albacete Balompié|Albacete]], antes de que os goles de [[Alberto Jiménez Benítez|Alberto]] e [[Jordi Sánchez Ribas|Jordi Sánchez]] lle desen a volta ao marcador e deixasen ao club galego sen ascenso.<ref name=":1" /> O seu bo rendemento na parte final da tempada, así como a súa vontade de continuar no club galego, fixo que o Deportivo chegase a un acordo co Atlético de Madrid para o traspaso definitivo do xogador, a pesar de contar con ofertas de categorías superiores.<ref>{{Cita novas|data=19 de xullo de 2022|título=Mario Soriano llega en propiedad al Deportivo|url=https://www.riazor.org/oficial-mario-soriano-llega-propiedad-deportivo/|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es}}</ref> Asinou un contrato por dúas tempadas e cambiou o dorsal número 8 polo 10.<ref>{{Cita novas|data=19 de xullo de 2022|título=Ahora sí: Mario Soriano es nuevo jugador del Deportivo|url=https://as.com/futbol/mas_futbol/ahora-si-mario-soriano-es-nuevo-jugador-del-deportivo-n/|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]|apelidos=De la Cruz|nome=Luis}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.bdfutbol.com/es/j/j26683.html Datos do xogador] en [[BDFutbol]] {{Es}}. * [https://www.lapreferente.com/J272921C10026/atletico-de-madrid-b/soriano.html Datos do xogador] en LaPreferente.es {{Es}}. {{Deportivo da Coruña na tempada 2021/22}} {{Xogadores do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Soriano, Mario}} [[Categoría:Nados en 2002]] [[Categoría:Nados en Alcalá de Henares]] [[Categoría:Futbolistas da Comunidade de Madrid]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Atlético de Madrid B]] [[Categoría:Xogadores do Atlético de Madrid]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] pmzg1a12fmoblgqh6vksv0c77xarnly 0 535557 6148057 5875127 2022-08-02T08:18:12Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki O '''Tribunal Internacional de Arbitraxe''' (ICC, polas súas siglas en [[Lingua inglesa|inglés]]) é unha [[institución]] para a [[Arbitraxe internacional|resolución]] de disputas [[Dereito comercial internacional|comerciais internacionais]]. Opera baixo os auspicios da [[Cámara de Comercio Internacional]] e consiste en máis de 100 árbitros de preto de 90 países.<ref>{{Cita web|url=https://iccwbo.org/dispute-resolution-services/icc-international-court-arbitration/court-members/|páxina-web=International Chamber of Commerce|título=Court members|data-acceso=22 de setembro de 2021}}</ref> Ao contrario do que suxire o seu nome, o ICC non realiza xuízos formais. Polo contra, proporciona "supervisión xudicial de procedementos de arbitraxe."<ref>{{Cita web|url=https://iccwbo.org/dispute-resolution-services/icc-international-court-arbitration/|páxina-web=International Chamber of Commerce|título=ICC International Court of Arbitration|data-acceso=22 de setembro de 2021}}</ref> As linguas oficiais de traballo do tribunal son o inglés e o [[Lingua francesa|francés]]. Con todo, os casos poden ser administrados en calquera lingua. A sede central do ICC está en [[París]], [[Francia]]. A 9 de xaneiro de 2020, o tribunal levaba rexistrados 25 000 casos dende a súa creación. Tamén viu un número recorde de casos rexistrados en 2019, unha mostra dos esforzos do ICC para expandir os seus servizos nos últimos anos.<ref>{{Cita web|url=https://iccwbo.org/media-wall/news-speeches/icc-celebrates-25000th-case-milestone-and-announces-record-figures-for-2019/|data=9 de xaneiro de 2020|páxina-web=International Chamber of Commerce|título=ICC celebrates case milestone, announces record figures for 2019|data-acceso=22 de setembro de 2021}}</ref> == Antecedentes == O Tribunal foi fundado en 1923 baixo o liderado do primeiro presidente do ICC, o socialista radical [[Étienne Clémentel]], ex-ministro francés de Finanzas.<ref>{{Cita web|url=http://www.iccwbo.org/about-icc/history/|páxina-web=iccwbo.org|título=The merchants of peace|data-acceso=23 de setembro de 2021|lingua=en|data-arquivo=11 de xullo de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150711071904/http://www.iccwbo.org/about-icc/history/|url-morta=unfit}}</ref> Os membros do Tribunal do ICC son designados por períodos de tres anos polo Consello Mundial do ICC seguindo as recomendacións dos grupos ou "comités nacionais" do ICC. Nas xurisdicións nas que non hai grupo ou comité nacional, os membros son recomendados polo Presidente do Tribunal. Os membros suplentes son designados polo Consello Mundial seguindo as recomendacións da Corte do Presidente. A Presidenta do Tribunal de ICC é a estadounidense [[Claudia Salomon]].<ref>{{Cita novas|url=https://content.next.westlaw.com/w-031-7288?isplcus=true&transitionType=Default&contextData=(sc.Default)&firstPage=true|data=1 de xullo de 2021|título=Claudia Salomon becomes first woman President of ICC Court|data-acceso=22 de setembro de 2021|axencia=[[Reuters]]}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [https://iccwbo.org/dispute-resolution-services/icc-international-court-arbitration/ Páxina web do Tribunal Internacional de Arbitraxe] * [http://www.iccwbo.org/ Páxina web da Cámara Internacional Comercio] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Dereito]] [[Categoría:Tribunais internacionais]] 259ahrhgedlijh0m4mtxoxg7xfoka2f 0 536125 6148274 5903735 2022-08-02T11:24:41Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Spot-5.jpg|miniatura|250px|O SPOT 5.]] '''SPOT''' ([[acrónimo]] de ''Satellite Probatoire de l'Observation de la Terre'') é unha serie de satélites de recoñecemento civís [[Francia|franceses]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/s/spot.html|título=SPOT|dataacceso=30 de setembro de 2021|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == SPOT 1, 2 e 3 == Os tres primeiros satélites SPOT foron construídos usando o bus [[SPOT (bus)|SPOT]] de primeira xeración cun tempo estimado de vida de tres anos. Os tres satélites eran idénticos, cada un levando a bordo dúas cámaras de alta resolución no rango visible que podían funcionar simultaneamente ou por separado. Cada cámara tiña dous modos de funcionamento: pancromático ou multiespectral, o primeiro cunha resolución de 10 metros e o segundo de 20. SPOT 3 levaba, ademais, o instrumento POAM-II (''Polar Ozone and Aerosol Measurement'') proporcionado polo [[Laboratorio de Investigación Naval dos Estados Unidos]] (NRL) para medir a distribución vertical de [[ozono]] na [[atmosfera]], así como do [[vapor de auga]], [[dióxido de nitróxeno]], aerosois e a [[temperatura]]. SPOT 1 foi lanzado mediante un [[Ariane 1]] o 22 de febreiro de 1986, mentres que SPOT 2 e 3 o foron mediante sendos [[Ariane 4]] o 22 de xaneiro de 1990 e o 26 de setembro de 1993, respectivamente. SPOT 1 quedou fora de servizo en 2003, mentres que SPOT funcionou ata xullo de 2009 e SPOT 3 avariouse en novembro de 1996.<ref name=gunter1>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/spot-1.htm|título=SPOT 1, 2, 3|dataacceso=30 de setembro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == SPOT 4 == SPOT 4 foi o único SPOT de segunda xeración, cun bus mellorado cunha maior esperanza de vida (ata 5 anos) e un módulo de servizo capaz de acoller o dobre de instrumentación científica. O módulo de propulsión contiña 158 kg de [[hidracina]]. O instrumento principal era a cámara HRVIR (''High-Resolution Visible and Infrared sensor'') con dous sensores de barrido e dous modos de funcionamento: pancromático e multiespectral, o primeiro cunha resolución de 10 m e o segundo de 20 m. Levaba tamén o sensor VMI (''Vegetation Monitoring Instrument''), cunha resolución de 1 km, para estudar a vexetación. A bordo iban tamén os instrumentos DORIS, para localizar o satélite con precisión, SILEX (un experimento de comunicacións ópticas), PASTEC (''PASsager TEChnologique de SPOT 4'', para estudar a contorna orbital do satélite) e POAM-III (''Polar Ozone and Aerosol Measurement'', para estudar a distribución vertical de [[ozono]] e outras sustancias). SPOT 4 foi lanzado o 24 de marzo de 1998 a bordo dun Ariane 4, finalizando a súa misión o 29 de xuño de 2013.<ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/spot-4.htm|título=SPOT 4 [Astrium]|dataacceso=30 de setembro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == SPOT 5 == SPOT 5 foi o único SPOT de terceira xeración. Levaba a bordo o instrumento mellorado HRG (''High Resolution Geometric'') con dous sensores de barrido, e o instrumento HRS (''High Resolution Stereoscopic'') para obter imaxes estereoscópicas do terreo cunha precisión altimétrica de entre 10 e 15 m. SPOT 5 tamén levaba os instrumentos VMI e DORIS a bordo. Foi lanzado o 4 de maio de 2002 a bordo dun Ariane 4.<ref name=gunter3>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/spot-5.htm|título=SPOT 5|dataacceso=30 de setembro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == SPOT 6 e 7 == SPOT 6 e 7 son capaces de obter imaxes cunha resolución de 2 m en franxas de 60 x 60 km e teñen un tempo estimado de vida de 10 anos. Levan a bordo os instrumentos NAOMI (''New AstroSat Optical Modular Instrument'') e cámaras de barrido cunha resolución de 2 m (en modo pancromático) e 8 m (en modo multiespectral). Os dous satélites están no mesmo [[plano orbital]] que os satélites [[Pléiades (satélites)|Pléiades]] de alta resolución. SPOT 6 foi lanzado o 9 de setembro de 2012 e SPOT 7 o 30 de xuño de 2014, ambos a bordo de foguetes [[Polar Satellite Launch Vehicle|PSLV-CA]]. En decembro de 2014 Airbus chegou a un acordo coa empresa [[Azercosmos]] para transferirlle o SPOT 7, renomeado '''Azersky'''.<ref name=gunter4>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/spot-6.htm|título=SPOT 6, 7 / Azersky|dataacceso=30 de setembro de 2021|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2021|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Historial de lanzamentos == {|class="wikitable" |- !Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> |- |SPOT 1 |22 de febreiro de 1986 |Ariane 1 |Éxito |- |SPOT 2 |22 de xaneiro de 1990 |Ariane 4 |Éxito |- |SPOT 3 |26 de setembro de 1993 |Ariane 4 |Éxito |- |SPOT 4 |24 de marzo de 1998 |Ariane 4 |Éxito |- |SPOT 5 |4 de maio de 2002 |Ariane 4 |Éxito |- |SPOT 6 |9 de setembro de 2012 |PSLV-CA |Éxito |- |SPOT 7 / Azersky |30 de xuño de 2014 |PSLV-CA |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === *[[Ariane 1]] *[[Ariane 4]] *[[Polar Satellite Launch Vehicle|PSLV-CA]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 5lmgyb4njziit764hy07fanc15njdcb 0 539896 6147517 6129329 2022-08-01T14:11:22Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Cidade |nome_local = San Gimignano |código = |nome_local2 = |código2 = |escudo = |bandeira = |imaxe = San-Gimignano-South-2012.JPG |pé = Vista da vila desde o sur |situación = {{Mapa de localización |Italia |label= San Gimignano |position=left |lat_deg= 43 | lat_min= 28 | lat_seg= 04 | latNS = N | lon_deg = 11 | lon_min = 02 | lon_seg = 36 |longEW=E |float=none |caption= |width=300 }} |país = {{ITA}} |bandeirapaís = |división 1 = [[Rexións de Italia]] |nome división 1 = [[Toscana]] |división 2 = [[Provincias de Italia]] |nome división 2 = [[Provincia de Siena|Siena]] (SI) |división 3 = [[Fracción xeográfica|Fracción]] |nome división 3 = [[Badia a Elmi]], [[Castel San Gimignano]], [[Pancole, San Gimignano|Pancole]], [[San Donato, San Gimignano|San Donato]], [[Santa Lucia, San Gimignano|Santa Lucia]], [[Ulignano]] |altitude = 324 |superficie = 138 |poboación = 7.780 |densidade = |xentilicio = Sangimignanesi |código postal = 53037 |fundación = |alcalde = |código ISO = |sitio web = http://www.comune.sangimignano.si.it }} '''San Gimignano''' é unha pequena cidade de montaña [[Idade Media|medieval]] [[muro defensivo|amurallada]] na [[provincia de Siena]], [[Toscana]], centro-norte de Italia. Coñecida como "a Cidade das belas Torres", San Gimignano é famosa pola súa [[arquitectura medieval]], única pola conservación dunha ducia das súas casas torre.<ref>O número exacto non é cuestión de acordo, porque moitas torres foron niveladas á mesma altura que os edificios adxacentes. O número dáse como "unha ducia" (Strasser), 13 (Vantaggi) e 14 (UNESCO).</ref> que, coa súa configuración de outeiro e as súas paredes circundantes, forman "un horizonte inesquecible".<ref name= UNESCO/> Dentro dos muros, os edificios ben conservados inclúen exemplos notables tanto de arquitectura [[arquitectura románica|románica]] como de [[arquitectura gótica]], con destacados exemplos de [[arquitectura románica secular e doméstica|edificios seculares]] así como igrexas. O [[Palazzo Comunale, San Gimignano|Palazzo Comunale]], a [[Colexiata de San Gimignano|Colexiata]] e a Igrexa de Sant' Agostino conteñen frescos, incluíndo ciclos que datan dos séculos XIV e XV.<ref name= UNESCO/> O "Centro Histórico de San Gimignano" é [[Patrimonio da Humanidade]] da [[UNESCO]].<ref name=UNESCO>{{cite web |work=[[UNESCO]] |url=https://whc.unesco.org/en/list/550 |title=Historic Centre of San Gimignano |access-date=5 de setembro de 2012 |date=3 de decembro de 2009 |publisher=[[World Heritage Centre]]}}</ref> A cidade tamén é coñecida polo [[azafrán]], o xamón dourado e o seu viño branco, [[Vernaccia di San Gimignano]], producido a partir da antiga variedade de uva [[Vernaccia]] que se cultiva nas ladeiras de pedra arenisca da zona.<ref>{{cite web |url=http://www.tuscany-wine.com/vernaccia_di_san_gimignano_docg.htm |work=Tuscany Wine |access-date=11 September 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180123073215/http://www.tuscany-wine.com/vernaccia_di_san_gimignano_docg.htm |archive-date=23 January 2018 |last=Wine |first=Rebecca |title=Vernaccia di San Gimignano DOCG}}</ref><ref name=vernaccia>{{cite web |url=http://www.seetuscany.com/food/vernac.htm |title=Vernaccia di San Gimignano |access-date=11 de setembro de 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120204059/http://www.seetuscany.com/food/vernac.htm |archive-date=20 de novembro de 2012 |work=See Tuscany}}</ref> == Territorio == O municipio de San Gimignano esténdese por 138 km² e está situado nun outeiro en Val d'Elsa. O desnivel é de entre un mínimo de 64 metros s.n.m. na chaira do [[Esla (río)|río Elsa]] preto de [[Certaldo]] a un máximo de 631 metros na zona de [[Cornocchio]].<ref>{{cite web |title=San Gimignano percorrido |url=https://www.piccozzo.com/agritour/san-gimignano/ |website=Piccozzo |publisher=Piccozzo.com |access-date=12 de novembro de 2021}}</ref> ==Historia== [[Ficheiro:San Gimignano - panoramio - cisko66.jpg|thumb|left|250px|A central Piazza della Cisterna]] No século III a.C. no lugar de San Gimignano alzábase unha pequena aldea [[civilización etrusca|etrusca]]. Os cronistas Lupi, Coppi e Pecori relatan que durante a conspiración de [[Catilina]] contra a [[República Romana]] no [[século I]], dous irmáns patricios, Muzio e Silvio, fuxiron de Roma cara a [[Valdelsa]] e construíron dous castelos, Mucchio e Silvia (hoxe San Gimignano). O nome de Silvia cambiou a San Gimignano no ano 450 despois de que o bispo [[Geminianus]], o santo de Módena, interveña para evitar a destrución do castelo polos seguidores de [[Atila|Atila o Huno]]. Como resultado, dedicouse ao santo unha igrexa e nos séculos VI e VII creceu ao seu redor unha aldea amurallada, chamada posteriormente "Castelo de San Gimignano" ou Castelo do Bosque pola extensa zona boscosa que o rodea. Desde o 929 a cidade foi gobernada polos bispos de [[Volterra]].{{sfn|von der Haegen|Strasser|2001|pp=430-433}} Na Idade Media e na era do [[Renacemento]], foi un punto de parada para os [[peregrinos]] [[Igrexa Católica|católicos]] no camiño a [[Roma]] e o [[Basílica de San Pedro|Vaticano]], xa que se atopa na [[Vía Francigena]] medieval.<ref name=History/> O desenvolvemento da cidade tamén mellorou polo comercio de produtos agrícolas dos fértiles outeiros veciños, en particular o [[azafrán]], usado tanto para cociñar como para tinguir panos e viño [[Vernaccia]], dise que inspiraba a papas e poetas.<ref name=vernaccia/>{{sfn|von der Haegen|Strasser|2001|pp=430-433}} En 1199, a cidade independizouse dos bispos de [[Volterra]] e estableceu un [[podestà]], que empezou a enriquecer a [[comuna medieval|comuna]] con igrexas e edificios públicos. Porén, a paz da cidade viuse perturbada durante os dous séculos seguintes polo conflito entre [[Güelfos e xibelinos|güelfos e xibelinos]], e as rivalidades familiares dentro de San Gimignano.{{sfn|von der Haegen|Strasser|2001| pp=430-433}} Isto deu lugar a que as familias rivais construísen [[Arquitectura románica secular e doméstica#Casas da cidade e casas torre|casas torre]] de alturas cada vez máis grandes. Cara a finais do período medieval, había 72 casas torre, de ata 70 metros de altura. A rivalidade finalmente limitouse cando o consello local ordenou que ningunha torre fose máis alta que a adxacente ao [[Palazzo Comunale, San Gimignano|Palazzo Comunale]].{{sfn|von der Haegen|Strasser|2001|pp=430 -433}} Aínda que o patrón oficial é [[Gimignano de Módena|San Gimignano]], a cidade tamén honra a [[Serafina de San Gimignano Fina]], coñecida tamén como Seraphina e Serafina, que naceu en San Ximignano en 1238 e cuxo [[Calendario dos santos|día da festa]] é o 12 de marzo. A [[Capela de Santa Fina]] da Colexiata alberga o seu santuario e os frescos de [[Domenico Ghirlandaio|Ghirlandaio]].{{sfn|Vantaggi|1979|pp=41-50}} A casa que dise que era o seu fogar aínda permanece na cidade. O 8 de maio de 1300, San Gimignano acolleu a [[Dante Alighieri]] no seu papel de embaixador da Liga Güelfa na Toscana.<ref name=History>{{cita web |url=http://www.asangimignano.com/index.php?p=sangi_storia_storia&l=eng |título=History of San Gimignano |data-acceso=11 de setembro de 2012 |work=Associazione Strutture Extralberghiere di San Gimignano}}</ref> A cidade floreceu ata 1348, cando foi golpeada pola [[Peste Negra]] que afectou a toda Europa, e preto da metade da poboación morreu.{{sfn|von der Haegen|Strasser|2001|pp=430-433}} A cidade someteuse ao goberno de [[Florencia]]. Inicialmente, construíronse algúns palacios góticos ao estilo florentino, e moitas das torres foron reducidas á altura das casas.{{sfn|von der Haegen|Strasser|2001|pp=430-433}} Houbo pouco desenvolvemento posterior, e San Gimignano mantívo conservado o seu estado medieval ata o século XIX, cando comeza a recoñecerse a súa condición de recurso turístico e artístico. == Descrición == {{Patrimonio Mundial | Título = Centro Histórico de San Gimignano | Imaxe = San Gimignano 03.jpg | Imaxe2 = {{Mapa de localización |Italia |label= San Gimignano |position=right |lat_deg= | lat_min= | lat_seg= | latNS = | lon_deg = | lon_min = | lon_seg = |longEW= |float=none |caption= |width=300 }} | Rótulo = Praza de | Rótulo2 = | Inscrición = 1990 (XIV sesión) | País = {{ITA}} | Localización = [[provincia de Siena]], [[Toscana]] | Rexión = [[Lista de lugares patrimonio da Humanidade en Europa|Europa]] e [[Lista de lugares Patrimonio da Humanidade de América do Norte|América do Norte]] | Tipo = <span style="color:#F4A460">'''Cultural'''</span> | Criterios = I, III, IV | ID = 550 }} A cidade está no cumio dun outeiro co eixe principal norte/sur. Está rodeado por tres murallas e ten no seu punto máis alto, ao oeste, nas ruínas dunha fortaleza desmantelada no século XVI. Hai oito entradas á cidade, situadas na segunda muralla, que data dos séculos XII e XIII.{{sfn|Vantaggi|1979|p=5}}{{sfn|Vantaggi|1979|p=6}} As portas principais son Porta San Giovanni na crista que se estende cara ao sur, Porta San Matteo ao noroeste e Porta S. Jacopo ao nordeste. As principais rúas son Via San Matteo e Via San Giovanni, que atravesan a cidade de norte a sur. No corazón da cidade hai catro prazas: a Piazza Duomo, na que se alza a Colexiata; a Piazza della Cisterna, a Piazza Pecori e a Piazza delle Erbe. Ao norte da cidade atópase outra praza significativa, a Piazza Agostino, na que se alza a Igrexa de Sant' Agostino. As localizacións da Colexiata e de Sant' Agostino e as súas prazas dividen efectivamente a cidade en dúas partes. ==Atraccións principais== A cidade de San Gimignano ten moitos exemplos de arquitectura [[arquitectura románica|románica]] e [[arquitectura gótica]]. Ademais de igrexas e fortificacións medievais, hai exemplos de [[arquitectura románica secular e doméstica]] que se poden distinguir entre si polos seus arcos de medio punto e apuntados, respectivamente. Unha característica particular da rexión de Siena é que os arcos dos ocos están deprimidos, e as portas adoitan ter un segundo arco baixo situado debaixo dun arco de medio punto ou apuntado. Tanto as fiestras románicas como as góticas teñen ás veces forma bifurcada, con dous ocos divididos por un parteluz de pedra baixo un único arco.{{sfn|Vantaggi|1979|p=82}}{{sfn|Vantaggi|1979|p=83}} ===Prazas=== ====[[Praza da Cisterna]]==== Esta praza, á que se accede dende a Via San Giovanni, é a praza principal da cidade. Ten forma triangular e está rodeada de casas medievais de diferentes datas, entre elas algúns bos exemplos de palacios románicos e góticos. No centro da praza atópase un pozo que era a principal fonte de auga para os veciños da cidade. A estrutura data de 1346.{{sfn|von der Haegen|Strasser|2001|pp=430-433}} Aínda que gran parte dela foi renovada a finais do século XX, partes do pavimento datan do século XIII.{{ sfn|von der Haegen|Strasser|2001|pp=430-433}} ====Praza Duomo==== Esta praza está ao norte da Piazza della Cisterna e está conectada por un pasadizo adxacente a unha [[loggia]] aberta. Ao oeste, na parte superior da praza, érguese a [[Colexiata de San Gimignano|Igrexa]], á que se accede por unha ampla escalinata. O nome da praza parecería dar a entender que esta igrexa foi noutro tempo unha catedral, pero aínda que quizais estaba previsto, non foi así. Outros edificios importantes da praza inclúen o [[Palazzo Comunale, San Gimignano|Palazzo Comunale]] e o Palazzo Podesta, a casa do alcalde. O Palazzo Podesta distínguese pola súa enorme loggia arqueada. ===Torres=== [[Ficheiro:SanGimignanoPanorama7.jpg|thumb|right|250px|Torres en San Gimignano]] [[Ficheiro:Una torre - panoramio.jpg|thumb|right|250px|Torre Grossa]] [[Ficheiro:San gimignano view.jpg|thumb|250px|Torre Rognosa]] Mentres noutras cidades, como [[Florencia]], a maioría ou todas as súas torres foron derrubadas por guerras, catástrofes ou a [[renovación urbana]], San Gimignano conseguiu conservar catorce torres de diferentes alturas, polo que é coñecida internacionalmente. * Campanile della Collegiata * Torri degli Ardinghelli * Torre dei Becci * Torre Campatelli * Torre Chigi (1280) * Torre dei Cugnanesi * Torre do Diavolo * Torre Ficherelli ou Ficarelli * [[Torre Grossa]] (1311),<ref>{{cita libro |last=Lafferty |first=Samantha |title=Turkey Travel Adventures |url=https://books.google.com/books?id=MUfYAAAAQBAJ&pg=PA203 |editor=Hunter Publishing, Inc |data=1 de decembro de 2011 |páxina=203 |isbn=9781588436856}}</ref> {{convert|54|m|ft}}<ref name=DK>{{cita libro |author=DK Travel |title=Guía familiar Italia |url=https://books.google.com/books?id=pPzWCwAAQBAJ&pg=PA200 |editor=[[Dorling Kindersley Ltd]] |data=2 de maio de 2016 |páxina= 200 |isbn=9780241278383}}</ref> * Torre do Palazzo Pellari * Casa-torre Pesciolini * Torre Pettini * Torre Rognosa, 51 m. * Torri dei Salvucci ===Igrexas=== Hai moitas igrexas na cidade: as dúas principais son a ''[[Collegiata di San Gimignano|Collegiata]]'', antigamente catedral, e ''[[Sant'Agostino, San Gimignano|Sant'Agostino]]'', que alberga moitas obras de arte dos primeiros artistas do [[Renacemento italiano|Renacemento italiano]]. A [[Pieve di Santa Maria (Cèllole)|Pieve di Santa Maria]] en Cèllole, unha aldea do municipio, é unha igrexa rural [[arquitectura románica|románica]] cun baptisterio. ===Edificios cívicos=== O [[Palazzo Comunale (San Gimignano)|Palacio Comunal]], antiga sede do [[podestà]], alberga actualmente a galería da cidade, con obras de [[Pinturicchio]], [[Benozzo Gozzoli]], [[Filippino Lippi]], [[Domenico di Michelino]], [[Pier Francesco Fiorentino]] e outros. Desde o Salón de Dante do palacio pódese acceder a un fresco da ''Maesta'' de [[Lippo Memmi]], así como á ''Torre del Podestà'' ou a ''[[Torre Grossa]]'', 1311, que ten unha altura de 54 m.<ref name=DK/> ==Vistas panorámicas== {{Panorama|San Gimignano 04.jpg|800px|Panorama de San Gimignano e a paixase circundante|alt=Panorama de San Gimignano e paixase circundante}} {{Panorama|SG-ToreGrossa.jpg|800px|Vista desde a Torre Grossa, San Gimignano|alt=East Vista desde Torre Grossa}} ==Galería== <gallery mode="packed"> Ficheiro:Via San Giovanni - San Gimignano, Siena, Italy - March 24, 2016 01.jpg Ficheiro:Via San Giovanni - San Gimignano, Siena, Italy - March 24, 2016 02.jpg Ficheiro:Tuscany - San Gimignano (5782967779).jpg Ficheiro:Piazza del duomo in san gimignano.jpg Ficheiro:A Square IMG 4839.JPG Ficheiro:San Gimignano Tramonto.jpg </gallery> ==Notas== <references group="note"/> ;Referencias {{Listaref|30em}} ==Véxase tamén== {{Commonscat}} ===Bibliografía=== * AA. VV., ''Medieval Churches of the Val d'Elsa. The territories of the Via Francigena between Siena and San Gimignano, Empoli'', dell'Acero Publishers, 1996. {{ISBN|88-86975-08-2}} * {{cite book |first=Rosella |last=Vantaggi |title=San Gimignano: Town of the Fine Towers |publisher=Plurigraf |year=1979}} * {{cite book |first1=Anne Mueller |last1=von der Haegen |first2=Ruth |last2=Strasser |title=Art and Architecture of Tuscany |url=https://books.google.com/books?id=55CAQgAACAAJ |publisher=Kőnemann |year=2001 |isbn=3-8290-2652-8}} ===Ligazóns externas=== *{{cite EB1911|wstitle=San Gimignano |volume=24 |short=x}} *{{wikivoyage-inline|San Gimignano}} *[http://www.sangimignano.net San Gimignano - The town of the beautiful towers] *[http://www.borghiditoscana.net/eng/tuscany/siena/sangimignano/index.html A Walk in San Gimignano] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110203033109/http://www.borghiditoscana.net/eng/tuscany/siena/sangimignano/index.html |date=03 de febreiro de 2011 }} *[http://www.sangimignano1300.com SanGimignano1300], a local museum * [http://www.webvisionitaly.com/category.php?id=286&ref_genre=&ref_item=400 Video Introduction to San Gimignano] *[http://www.burger.si/Italy/SanGimignano/uvod_ENG.html San Gimignano virtual tour (Italian Landmarks)] * [http://www.asangimignano.com/index.php?p=guida&l=eng San Gimignano Guide] * [http://www.sangimignano.com/sstoriai.htm Commune of San Gimignano]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120511020250/http://sangimignano.com/sstoriai.htm |date=11 de maio de 2012 }} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Concellos da provincia de Siena]] [[Categoría:Patrimonio da Humanidade en Italia]] [[Categoría:Cidades Patrimonio da Humanidade]] 2x9htpznynec1dun2w6x280zpcmvfpj 0 540529 6147560 5926701 2022-08-01T14:39:44Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Coord|8.214861|-77.021361|display=title}} '''Santa María la Antigua del Darién''' foi unha cidade fundada en 1510, durante a [[Colonización española de América|colonización española das Américas]], por [[Martín Fernández de Enciso]] e [[Vasco Núñez de Balboa]], segundo relata o cronista [[Bartolomé de las Casas|frei Bartolomé de las Casas]].<ref>{{Cita web|título=Santa Maria La Antigua|url=https://panamahistoria.tripod.com/Stamaria.htm|páxina-web=panamahistoria.tripod.com|data-acceso=20 de novembro de 2021}}</ref><ref name=":0"/> Foi a capital da Gobernación de [[Castela de Ouro|Castilla de Oro]] até 1520, cando se muda completamente a poboación á [[Nuestra Señora de la Asunción de Panamá]] (actual cidade de [[Cidade de Panamá|Panamá]]) por orde de [[Pedrarias Dávila]]. Algunhas fontes citan a Santa María la Antigua del Darién como a primeira cidade fundada polos españois en terra firme americana,<ref>{{Cita web|url=http://www.icanh.gov.co/nuestra_entidad/grupos_investigacion/antropologia_social/publicaciones_seriadas_antropologia/13577|título=Santa María de la Antigua del Darién, la primera ciudad española en Tierra Firme: una prospección arqueológica sistemática -|data-acceso=2 de abril de 2019}}</ref> constituíndo o punto de partida para a conquista do continente por parte dos europeos da época: [[Francisco Pizarro]], [[Sebastián de Belalcázar]], [[Diego de Almagro]], [[Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés|Gonzalo Fernández de Oviedo]] e [[Pedro Arias Dávila]].<ref name=":0"/> Os seus restos atópanse nun pequeno espazo do [[istmo de Panamá]], preto da costa occidental do [[golfo de Urabá]], [[Departamentos de Colombia|departamento]] do [[Chocó]], verea Santuario, municipio de [[Unguía]], República de [[Colombia]]. == Antecedentes == [[Ficheiro:Map_of_Darién_Gap-es.svg|esquerda|miniatura|Rexión do Darién]] Santa María foi unha das primeiras cidades fundadas polos españois en terra firme do continente americano. Desde [[Cristovo Colón]], en 1492, houbo moitos emprazamentos españois anteriores á fundación de Santa María la Antigua del Darién. Colón desenvolveu en 1492, durante a súa primeira viaxe ao Novo Continente, os asentamentos da illa da [[A Española|Española]], hoxe territorio conxunto de [[Haití]] e [[República Dominicana]]. Desde alí dirixiu varias expedicións á terra firme do continente americano. En 1502, Colón chega ás costas de [[Gobernación de Veragua|Veragua]] no [[istmo de Panamá]] e funda un asentamento de existencia breve nas costas do [[Mar Caribe|Caribe]] chamado Belén, que foi destruído polos nativos. Outros emprazamentos en terra firme do continente, e anteriores a Santa María la Antigua del Darién foron o poboado de [[Nombre de Dios]], levantado por [[Diego de Nicuesa]] durante a súa [[gobernación de Veragua]] e o asentamento de [[Santa Cruz (Venezuela)|Santa Cruz]], levantado por [[Alonso de Ojeda]]—quen tiña permiso da coroa para explorar e conquistar a costa Caribe entre o [[golfo de Urabá]] e o [[cabo de la Vela]]—durante as súas exploracións en [[Venezuela]], na efémera [[gobernación de Coquivacoa]], hoxe [[La Guajira]], [[Colombia]], e que durou só tres meses. En 1510, tras escapar aos ataques dos indíxenas da zona onde en 1533 se fundaría [[Cartaxena de Indias]], Ojeda fundou o pequeno forte de [[San Sebastián de Urabá]], no costado oriental do [[golfo de Urabá]], tamén na actual Colombia, que foi rapidamente abandonado para buscar o seu traslado a outro lugar máis seguro e amigable.<ref>{{Cita web|título=Gobernación de Antioquia|url=http://www.gobant.gov.co/generalidades/historia.htm|páxina-web=web.archive.org|data=29 de setembro de 2007|data-acceso=20 de novembro de 2021|data-arquivo=29 de setembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070929093528/http://www.gobant.gov.co/generalidades/historia.htm|url-morta=unfit}}</ref> En síntese, non obstante estes efémeros asentamentos, Santa María la Antigua del Darién foi a primeira cidade colonial establecida e desaparecida durante a conquista española do continente americano.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.semana.com/cultura/articulo/historia-del-parque-arqueologico-e-historico-de-santa-maria-de-belen-la-antigua-del-darien/607269|título=La primera ciudad de América redescubierta y convertida en Parque Arqueológico|data-acceso=1 de abril de 2019|apelidos=Semana|lingua=español}}</ref> == Fundación == [[Ficheiro:Vasco_Núñez_de_Balboa_(E._Pérez)_01.jpg|esquerda|miniatura|Estatua en [[Madrid]] de [[Vasco Núñez de Balboa]], fundador de Santa María la Antigua del Darién. ]] [[Alonso de Ojeda]], o fundador de [[San Sebastián de Urabá]], partira de regreso a [[A Española|Santo Domingo]] debido a que a situación tornárase insostible no forte de San Sebastián, primeiro intento dos españois de establecer unha base na costa [[Mar Caribe|Caribe]] do continente. A zona onde se tentou erixir a base era moi belicosa e insalubre, e dos 300 exploradores e soldados iniciais que levara Ojeda quedaban soamente 42. O mando da situación en San Sebastián foille encomendado a [[Francisco Pizarro]], quen debía resistir durante cincuenta días até que Ojeda volvese, cousa que nunca sucedeu. Como comandante quedou entón [[Martín Fernández de Enciso]], quen chegara con algúns reforzos para tratar de salvar a situación. Foi entón cando [[Vasco Núñez de Balboa]] suxeriu que a poboación do forte se trasladase ao occidente do [[golfo de Urabá]], territorio que coñecía desde 1501, por ser as terras máis fértiles e menos perigosas. Ao chegar a esa nova rexión os españois atopáronse co cacique Cémaco e houbo forte resistencia por parte dos indíxenas. Os españois prometeron entón á [[Virxe da Antiga]], venerada en [[Sevilla]] ([[España]]), que de saír triunfantes na batalla darían o seu nome á nova poboación que querían fundar. Cémaco foi vencido, e en setembro de 1510, cumprindo coa promesa, o novo poboado foi chamado Santa María de La Antigua del Darién. A igrexa, a primeira en terra firme, situouse sobre a vivenda de Cémaco. O primeiro [[alcalde]] maior da cidade foi [[Martín Fernández de Enciso]]. O triunfo dos españois sobre os indíxenas e a posterior fundación de Santa María la Antigua del Darién, situada agora nun lugar relativamente calmo, deron a [[Vasco Núñez de Balboa|Vasco Nuñez de Balboa]] autoridade e consideración entre os seus compañeiros, fartos de Fernández de Enciso, a quen cualificaban de déspota e avaro polas restricións que adoptou sobre o ouro, obxecto de cobiza dos colonos. Enciso, entre outras barbaridades, chegou a ordenar que a colonia se trasladase de novo ao forte de [[San Sebastián de Urabá]], que xa estaba completamente borrado do mapa. Núñez de Balboa aproveitou a situación facéndose voceiro dos colonos desgustados, e usando a lei destituíu a Fernández de Enciso do cargo de gobernante da cidade. Logo da destitución, estableceuse un cabido aberto, elixiuse un goberno municipal, o primeiro no continente americano, e designáronse dous alcaldes: Martín Zamudio e Vasco Núñez de Balboa. [[Ficheiro:Panama_Catedral_Metropolitana.jpg|miniatura|[[Catedral Metropolitana de Panamá]], sede da Arquidiocese dedicada a [[Virxe da Antiga|Santa María a Antiga]] e sucesora histórica da primeira diocese fundada en [[Reino de Terra Firme|Terra Firme]].]] Posteriormente, Núñez de Balboa asumiu a alcaldía do pobo. Mellorou as relacións cos indios, tratándoos ben, facéndose amigo dos caciques e das súas fillas, e prohibindo que os escravizaran. Impediu que os seus 300 homes saqueasen por regra xeral os indíxenas; non repartiu as terras nin impuxo, como [[Cristovo Colón|Cristóvo Colón]], tributos, nin eliminou ou degradou caciques. Así logrou conseguir deles axuda e alimentos. Ademais fixo que os españois sementasen millo e iuca e criasen un animal que trouxeran de [[España]]: o [[porco]]. A cidade prosperou moito, e durante bastantes anos chegaron novos colonos e exploradores. Foi Núñez de Balboa quen realmente fundou en 1510 Santa María de la Antigua del Darién (a Virxe da Antiga era venerada en [[Sevilla]] e en [[Logroño]], terra natal da familia Enciso, en especial en [[Arnedo]], en cuxa igrexa existe un altar co seu escudo, un S sobre campo de goles). Dixo Zuazo no seu favor "Vasco Núñez podía percorrer con seguridade 100 leguas en Terra Firme". Foi executado por [[Pedrarias Dávila]] na praza de Acla, o 19 de xaneiro de 1519. A diocese de Santa María de la Antigua del Darién foi a primeira en terra firme do continente americano. Foi creada polo papa León X mediante a bula "Pastoralis officii debitum" do 9 de setembro de 1513. Inicialmente era diocese sufragánea de [[Sevilla]] (España). O seu primeiro bispo foi [[Juan de Quevedo|frei Juan de Quevedo Villegas]] que chegou á súa sede o 30 de xuño de 1514. O 15 de agosto de 1519 fúndase a [[Cidade de Panamá]] a primeira cidade do Pacífico americano. En decembro dese mesmo ano morre o bispo Quevedo preto de [[Barcelona]]. Posteriormente, en 1524, o segundo bispo, [[Vicente de Peraza|frei Vicente de Peraza]], comezou o traslado da sede desta diocese á [[Cidade de Panamá]], onde funciona até o presente. Santa María a Antiga, foi designada capital do territorio de [[Castela de Ouro]] e punto de partida para a fundación de moitas cidades máis no resto do continente durante a [[década de 1510]]. == Decadencia e desaparición == [[Ficheiro:MG_0934_-_Flickr_-_rodrigo_guerrero.jpg|miniatura|300px|Sitio fundacional da cidade de Panamá coñecida como [[Cidade de Panamá|Nosa Señora da Asunción de Panamá]] (actual [[Panamá Vello|Sitio arqueolóxico de Panamá Vello]]), onde foi trasladada a capital da [[Castela de Ouro|gobernación de Castela de Ouro]], tras a decadencia de Santa María la Antigua.]] [[España]] relevou do mando da poboación a Núñez de Balboa en 1513. O rei procedeu a nomear como gobernador en propiedade para toda [[Castela de Ouro]] a [[Pedrarias Dávila]], quen chegou a esa poboación en 1514 cunha expedición de case 2 000 persoas. Aínda que Pedrarias viña con instrucións moi precisas sobre como actuar na rexión, a situación, cunha poboación tan grande, tornouse caótica. A pesar de que no poboado había xa leiras de iuca e millo, así como moito gando porcino, non era fácil soster a tanta poboación, e apareceu a fame logo de que os indios se negaran a traballar para os españois. Á fame seguiu unha terrible epidemia.<ref>{{Cita web|título=La conquista de Antioquia, 1500-1580|url=http://www.jorgeorlandomelo.com/conquista_de_antioquia.htm|páxina-web=www.jorgeorlandomelo.com|data-acceso=19 de novembro de 2021}}</ref> Os españois dedicáronse entón, co beneplácito de Pedrarias e do bispo [[Juan de Quevedo|frei Juan de Quevedo]], a saquear e escravizar os indios. Esta conduta atolada foi o que ao cabo conduciría á diminución da colonia e, finalmente, ao seu abandono. Aínda que durante esta época lográronse facer desde a cidade moitas expedicións ao interior, todo iso aconteceu no medio dun ambiente hostil e en franca dexeneración, que entre outros males causou ademais a morte a moitos españois. Ante o caos, Pedrarias decidiu buscar outras opcións e en 1519 fundou a cidade da Nosa Señora da Asunción de Panamá, coñecida hoxe como [[Cidade de Panamá]], capital da república do mesmo nome, a onde se trasladou definitivamente en 1520. Santa María la Antigua sobreviviu dous ou tres anos máis, baixo o mando do cronista [[Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés|Gonzalo Fernández de Oviedo]]. En 1524, Pedrarias decidiu desaloxala e despoboala por completo. A decadencia de Santa María la Antigua del Darién debeuse tamén a que, por orde do mesmo Pedrarias, dispúxose o traslado da capital de [[Castela de Ouro]] á cidade de [[Cidade de Panamá|Panamá]]. Coa capitalidade fóronse tamén as persoas, o gando e as municións. Aos poucos anos de evacuación, a cidade foi asaltada e queimada polos indíxenas. O que quedou dela permaneceu logo abandonado á súa sorte e cubriuse de selva, ata que finalmente desapareceu do rexistro histórico. Máis tarde, a rexión de [[Urabá]], que foi o fogar inicial de Santa María la Antigua, foi escenario de continuas disputas entre os indíxenas [[Pobo guna|kunas]] e [[Pobo emberá|emberá]], nunha guerra relixiosa que se estendeu até finais do [[século XIX]]. Ademais, debido a que múltiples [[Piratería|piratas]] holandeses e ingleses atracaban na rexión, a coroa española prohibiu durante o [[século XVII]], baixo pena de morte, o tránsito polo río [[Atrato]], e por este motivo esta rexión mantívose afastada do [[Colonización europea de América|proceso colonial]]. A principios do [[século XX]] logrouse a pacificación dos kunas mediante un acordo entre o presidente colombiano [[Rafael Reyes Prieto|Rafael Reyes]] e o cacique da rexión. == Evolución xurisdicional == [[Ficheiro:1785_López_mapa_Tierra_Firme_detalle_provincia_del_Darién.jpg|miniatura|300px|Mapa de 1785 que sitúa a xa desaparecida "Nª Sª de la Antigua".]] Debateuse durante moitos anos se a localización de Santa María del Darién estaría nos actuais [[Panamá]] ou [[Colombia]]. Até 1751 o territorio onde se estableceu dita cidade estivo baixo a xurisdición da [[Real Audiencia de Panamá]] no [[Reino de Terra Firme]]; e até os albores do século XIX, estivo baixo a xurisdición da [[Comandancia Xeral de Terra Firme]], adscrita ao [[Vicerreinado de Nova Granada|Vicerreinado da Nova Granada]]. Coa [[acta de Independencia de Panamá]], os territorios onde se atopaba a cidade pasan a ser posesión da [[Gran Colombia]], especificamente situados no extinto [[departamento do Istmo]]. Disolta a [[Gran Colombia]], créase un Estado denominado [[República de Nova Granada|República da Nova Granada]], conformado na súa maioría polos actuais territorios de [[Colombia]] e Panamá, pasando os territorios da antiga poboación a ser parte da antiga [[provincia de Panamá]]. Mediante a lei do 9 de xuño de 1855, "sobre concesións á compañía do Ferrocarril de Panamá", establecéronse os límites da explotación na [[Provincia de Darién|provincia do Darién]]; nela fixáronse uns límites territoriais máis reducidos aos que historicamente tivera esa provincia desde tempos coloniais. Por parte do antigo [[Estado Soberano do Cauca]] e o goberno central interpretaríase que dita lei de concesións fixaría os límites entre aquel e o [[Estado Soberano de Panamá]]; pola súa banda, os gobernantes deste último manterían a tese de que os límites co Cauca deberían ser fixados por unha lei especial tal como o establecía a Constitución Política da época e que a lei de 1855 establecía límites a unha concesión de construción dun ferrocarril. Esta demarcación e interpretación sería reclamada e descoñecida polo goberno radicado na cidade de Panamá durante as postrimerías do século XIX e os albores do século XX. Ao [[Independencia de Panamá|separarse de Colombia]], [[Panamá]], na súa controversia de límites con [[Colombia]], reclamou como seus os territorios con que se uniu á [[Gran Colombia]] en 1821, que chegaban da costa Caribe até as marxes do [[río Atrato]]. Con todo, coa firma do [[tratado Victoria-Vélez]], acordouse o establecemento da fronteira coa citada lei de 1855, quedando baixo xurisdición colombiana unha zona de 40 millas de costa no Caribe dentro do istmo de Panamá, en América Central. == Achado == [[Ficheiro:Balboa_Voyage_1513.PNG|miniatura|300px|Localización de Santa María la Antigua en relación coa fronteira entre Panamá e Colombia.]] Na década de 1960 organizáronse as primeiras expedicións para redescubrila impulsadas polo rei [[Leopoldo III de Bélxica]] e polo antropólogo colomboaustríaco [[Gerardo Reichel Dolmatoff]]. A pesar de que se atoparon artefactos e restos, non se determinou o sitio onde quedaba a cidade. As probas da súa localización apareceron entre 2006 e 2013, cando o antropólogo italiano Alberto Sarcina explorou a zona. En 2013, o Instituto Colombiano de Antropoloxía e Historia (Icanh) vinculouse ao proxecto e acordou cos habitantes da rexión levar a cabo escavacións e construír un parque arqueolóxico. O estudo de Sarcina estableceu que as ruínas da cidade española atópanse na verea Santuario do municipio de [[Unguía]], departamento do [[Chocó]], Colombia. As exploracións acharon restos prehispánicos e españois como narigueiras de ouro que datan dos séculos XI ao XIV e un porrón.<ref name=":0"/> Os profesores dos departamentos de Historia e Antropoloxía da [[Universidade Nacional de Colombia]] Paolo Vignolo e Virgilio Becerra tamén levaron a cabo exploracións tendentes a rescatar os vestixios da antiga cidade española. Nas súas expedicións atoparon un pequeno casarío que tiña un período de ocupación inferior a cinco anos, unha [[capela]] reconstruída pola diocese de Apartadó en 1994, sobre a que se cre estivo o emprazamento da catedral española do [[século XVI]], e restos dedicados a labores agropecuarios de supervivencia. == Ben patrimonial == Mediante Resolución 2126 do 17 de xullo de 2015 o [[Ministerio de Cultura de Colombia]] declarou ben de patrimonio material a Santa María de la Antigua del Darién.<ref>{{Cita publicación periódica|url=http://www.mincultura.gov.co/prensa/noticias/Documents/Patrimonio/BIENES%20DE%20INTER%C3%89S%20CULTURAL%20DEL%20%C3%81MBITO%20NACIONAL_%20mayo%202017.pdf|título=Lista de bienes declarados bien de interés cultural del ámbito nacional|data-acceso=2 de abril de 2019}}</ref> == Parque arqueolóxico e museo == O 4 de abril de 2019 o [[Ministerio de Cultura de Colombia]] inaugurou o Parque Arqueolóxico e Histórico de Santa María de Belén la Antigua del Darién. O parque conta con máis de 50 hectáreas e un museo que contén os restos dun poboado indíxena que se atopaba no lugar desde o século XII e os vestixios da cidade española. Aínda que non hai restos de edificacións porque todas eran de madeira, os arqueólogos e habitantes da zona recuperaron espadas, armas, moedas e vaixelas, a totalidade das cales permanecerá no museo de acordo co acordado entre o Icanh e os habitantes.<ref name=":0"/> == Notas == {{Listaref|30em}}  == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * "[https://web.archive.org/web/20121104000201/https://hemisphericinstitute.org/journal/5.1/eng/en51_pg_vignolo.html Prácticas e representacións dun culto mariano entre Sevilla e o Darién]". {{Control de autoridades}} [[Categoría:Historia de Panamá]] [[Categoría:Historia de Colombia]] mjlfinrizt5u04pcm4ckkbhkik9e5bg 0 543438 6147789 6144181 2022-08-01T21:56:51Z Fis-mulleres 104999 /* Década de 1960 */ wikitext text/x-wiki {{en uso}} [[Ficheiro:Joseikagakusha_by_Shigeru_Tamura.jpg|miniatura| "Unha Científica ", en [[:en:Fujin_Gahō|''Women&#x2019;s Illustrated'']], Xapón, 1939]] [[Ficheiro:AttwoodTerri.jpeg|miniatura|Teresa K. Attwood, Profesora de Bioinformatica]] Esta é unha cronoloxía das mulleres na ciencia, que abarca desde a historia antiga ata o século XXI. Aínda que a cronoloxía céntrase principalmente nas mulleres dedicadas ás [[ciencias naturais]], como a astronomía, a bioloxía, a química e a física, tamén inclúe a mulleres das [[ciencias sociais]] (como a socioloxía ou a psicoloxía) e das [[ciencias formais]] (como as matemáticas ou a informática), así como a notables educadoras científicas e médicas. Os acontecementos cronolóxicos enumerados na liña de tempo refírense tanto aos logros científicos como á igualdade de xénero dentro das ciencias.   == Historia antiga == [[Ficheiro:Uruk_period_administrative_tablet.jpg|miniatura|A tablillaTapputi Belatekallim ]] * 2700 a.C.: No antigo Exipto, [[Merit Ptah|Merit-Ptah]] exercía a medicina na corte do faraón.<ref name="auto2">{{cite book|title=The Best American Science and Nature Writing 2017|author=Hope Jahren|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|year=2017|isbn=9781328715517|page=312}}</ref> * 1900 a.C.: [[Athyrta]], foi unha princesa exipcia durante o Reino Medio (ao redor de 2000-1700 a. C.) que traballaba en astronomía e filosofía natura.<ref name=":112">[https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-26127-0_2 Aganice (XX bc)]</ref> * c. 1500 a.C.: [[Hatshepsut]],tamén coñecida como a Raíña Doutora, promoveu unha expedición botánica en busca de plantas medicinais.<ref name=":112" /> * 1200 a.C.: A perfumista mesopotámica [[Tapputi|Tapputi-Belatekallim]] é mencionada no texto dunha tablilla cuneiforme. A miúdo é considerada a primeira química rexistrada no mundo .<ref>{{Cita web|título=Tapputi-Belatekallim, la primera química|url=https://mujeresconciencia.com/2018/08/29/tapputi-belatekallim-perfumista/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2018-08-29|data-acceso=2022-06-04|lingua=es}}</ref> * 500 a.C.: [[Theano de Crotone|Theano]] foi unha filósofa pitagórica.<ref>{{Cita libro|título=Ancient Women Philosophers: 600 B.C.-500 A. D.|url=https://books.google.es/books?id=x7ngECDpxmMC&pg=PA12&dq=%22Ancient+Women+Philosophers%22+Theano+I+have+learned+that+many+of+the+Greeks+believe+Pythagoras+said&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%22Ancient%20Women%20Philosophers%22%20Theano%20I%20have%20learned%20that%20many%20of%20the%20Greeks%20believe%20Pythagoras%20said&f=false|editorial=Springer Science & Business Media|data=1987-04-30|ISBN=978-90-247-3368-2|lingua=en|nome=M. E.|apelidos=Waithe}}</ref> * 150 a.C.: [[Aglaonice]] convértese na primeira muller astrónoma da que se ten constancia na antiga Grecia.<ref name="Ogilvie2">{{cite book|last=Ogilvie|first=Marilyn Bailey|date=1986|title=Women in Science|publisher=[[The MIT Press]]|isbn=978-0-262-15031-6|url=https://archive.org/details/womeninscience00mari}}</ref> * Século I a.C.: [[Fang (alquimista)|Fang]] convértese na primeira muller alquimista chinesa rexistrada. Atribúeselle "o descubrimento de como converter o mercurio en prata", posiblemente o proceso químico de ferver o mercurio para extraer residuos de prata pura dos minerais.<ref name=":22">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=S_NJ7AubQIcC&q=Martine+Bertereau+mineralogist&pg=PA7|title=Women in Chemistry: Their Changing Roles from Alchemical Times to the Mid-twentieth Century|last1=Rayner-Canham|first1=Marelene F.|last2=Rayner-Canham|first2=Marelene|last3=Rayner-Canham|first3=Geoffrey|date=2001|publisher=Chemical Heritage Foundation|isbn=9780941901277|language=en}}</ref> * Século I da nosa era: [[María a Xudía]] foi unha das primeiras alquimistas do mundo.<ref>Taylor, F. Sherwood. "A Survey of Greek Alchemy". ''The Journal of Hellenic Studies'' 50 (1930): 109–139.</ref> * 300-350 d. C: A matemática grega [[Pandrosion]] desenvolve unha aproximación numérica para as raíces cúbicas.<ref>{{cite book|last=Knorr|first=Wilbur Richard|author-link=Wilbur Knorr|contribution=Pappus' texts on cube duplication|doi=10.1007/978-1-4612-3690-0_5|pages=[https://archive.org/details/textualstudiesin0000knor/page/63 63–76]|publisher=Birkhäuser|location=Boston|title=Textual Studies in Ancient and Medieval Geometry|url=https://archive.org/details/textualstudiesin0000knor|url-access=registration|year=1989}}</ref> * 355-415 d. C: A astrónoma, matemática e filósofa grega [[Hipatia]] convértese nunha respectada profesora, comentarista de matemáticas e directora da súa propia academia de ciencias.<ref>{{Cita enciclopedia|url=https://www.britannica.com/biography/Hypatia|título=Hypatia|dataacceso=2018-08-29|lingua=en}}</ref> * Século III da nosa era: [[Cleopatra a Alquimista]], unha das primeiras figuras da química e a alquimia práctica, atribúese a invención do [[alambique]].<ref>Stanton J. Linden. ''The alchemy reader: from Hermes Trismegistus to Isaac Newton'' Cambridge University Press. 2003. p.44</ref> == Idade media == [[Ficheiro:Hildegard_of_bingen_and_nuns.jpg|dereita|miniatura|[[Hildegard von Bingen|Hildegard De Bingen]] e e as súas monxas]] * 975 d.C.: A alquimista chinesa Keng Hsien- Seng foi contratada pola Corte Real. Destilaba perfumes, utilizaba unha forma temperá do proceso Soxhlet para extraer o alcanfor en alcol e obtivo recoñecemento pola súa habilidade no uso do mercurio para extraer a prata dos minerais.<ref name=":22">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=S_NJ7AubQIcC&q=Martine+Bertereau+mineralogist&pg=PA7|title=Women in Chemistry: Their Changing Roles from Alchemical Times to the Mid-twentieth Century|last1=Rayner-Canham|first1=Marelene F.|last2=Rayner-Canham|first2=Marelene|last3=Rayner-Canham|first3=Geoffrey|date=2001|publisher=Chemical Heritage Foundation|isbn=9780941901277|language=en}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EWeQI0AT6p0C&q=Keng+Hsien-Seng&pg=PA13|title=The Chemical Choir: A History of Alchemy|last=Maxwell-Stuart|first=P. G.|date=2012-03-01|publisher=A&C Black|isbn=9781441132970|page=13|language=en}}</ref> * Século X: [[Mariam al-Asturlabi]] fabricou [[Astrolabio|astrolabios]] para a corte de Sayf al-Dawla en [[Alepo]].<ref name="MPC-Al-'Ijliya2">{{cite web|title=7060 Al-'Ijliya (1990 SF11)|work=Minor Planet Center|url=http://www.minorplanetcenter.net/db_search/show_object?object_id=7060|access-date=21 November 2016}}</ref> * [[Fátima de Madrid]] foi unha astrónoma musulmá dos séculos X-XI, que pasou a maior parte da súa vida en Córdoba. * Principios do século XII: [[Dobrodeia de Kíiv]] (falecida en 1131), princesa da [[Pobo rus'|Rus]], foi a primeira muller que escribiu un tratado de medicina.<ref name="PushkarevaLevin20162">{{cite book|last1=Pushkareva|first1=Natalia|last2=Levin|first2=Eve|title=Women in Russian History: From the Tenth to the Twentieth Century|url=https://books.google.com/books?id=yrYYDQAAQBAJ&pg=PT27|year=2016|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-315-48043-5|pages=27–}}</ref> * Principios do século XII: A médica italiana [[Trota de Salerno]] recompila obras médicas sobre as doenzas das mulleres e as enfermidades da pel.<ref>{{cite web|url=https://womenshistorymonth.wordpress.com/resources/women-and-series/women-and-the-sciences/women-and-science/|title=Early female scientists|last=Drew|first=Jennifer|publisher=Women's History Month|date=October 2010|access-date=8 September 2018}}</ref> * Século XII: [[Adelle dos Sarracenos]] ensina na [[Escola de Medicina de Salerno]].<ref>{{cite journal|last1=Ferraris|first1=Z. A.|last2=Ferraris|first2=V. A.|date=December 1997|title=The women of Salerno: contribution to the origins of surgery from medieval Italy|url=https://archive.org/details/sim_annals-of-thoracic-surgery_1997-12_64_6/page/1855|journal=The Annals of Thoracic Surgery|volume=64|issue=6|pages=1855–1857|issn=0003-4975|pmid=9436596|doi=10.1016/s0003-4975(97)01079-5}}</ref> * Século XII: [[Hildegard von Bingen|Hildegard de Bingen]] (1098-1179) foi a fundadora da historia natural científica en Alemaña.<ref name="Walsh19112">{{cite book|title=Old Time Makers of Medicine|url=https://archive.org/details/OldTimeMakersOfMedicine|last=Walsh|first=James|publisher=Fordham University Press|year=1911|location=New York|pages=[https://archive.org/details/OldTimeMakersOfMedicine/page/n206 194]–201}}</ref> * 1159: A monxa alsaciana Herrad de Landsberg (1130-1195) recompila o compendio científico ''Hortus deliciarum''.<ref>{{cite web|url=http://www.newadvent.org/cathen/07294a.htm|title=Herrad of Landsberg|website=New Advent|access-date=7 September 2018}}</ref> * 1220: [[Zulema a Astróloga]] foi unha astrónoma musulmá en [[Palma|Medina Mayurqa]].<ref>{{cite web|url=http://dbd.cat/fitxa_biografies.php?id=1318|title=Zulema, l'Astròloga (Mare d'Alí de la Palomera)|publisher=Generalitat de Catalunya: Fitxa biografies|access-date=7 September 2018|language=ca}}</ref> * Principios do século XIV: Adelmota de Carrara foi médica en [[Padua]], Italia.<ref name="OgilvieHarvey20032">{{cite book|last1=Ogilvie|first1=Marilyn|last2=Harvey|first2=Joy|author-link=Marilyn Bailey Ogilvie|author2-link=Joy Harvey|title=The Biographical Dictionary of Women in Science: Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century|url=https://books.google.com/books?id=FlxsBgAAQBAJ&pg=PT2830|year=2003|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-135-96342-2|pages=2830 ff}}</ref> == Século XVI == [[Ficheiro:Sophie_Brahe_portrait.jpg|dereita|miniatura|Científica danesa [[Sophia Brahe]]]] * 1561: a alquimista italiana [[Isabella Cortese]] publica o seu popular libro ''Os segredos de Lady Isabella Cortese''. A obra incluía receitas de medicamentos, aceites destilados e cosméticos, e foi o único libro publicado por unha muller alquimista no século XVI..<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=OQ8mdTjxungC&q=Isabella+Cortese&pg=PA5|title=Encyclopedia of Women in the Renaissance: Italy, France, and England|last1=Robin|first1=Diana Maury|last2=Larsen|first2=Anne R.|last3=Levin|first3=Carole|date=2007|publisher=ABC-CLIO|isbn=9781851097722|page=5|language=en}}</ref> * 1572: a botánica italiana Loredana Marcello morre por mor da [[peste]], pero non antes de desenvolver varias fórmulas paliativas eficaces para os enfermos de peste, que foron utilizadas por moitos médicos..<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uRJt7QqA7GEC&q=Loredana+Marcello+plague&pg=PA101|title=Mothers and Daughters of Invention: Notes for a Revised History of Technology|last=Stanley|first=Autumn|date=1995|publisher=Rutgers University Press|isbn=9780813521978|page=101|language=en}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6blJDwAAQBAJ&q=Loredana+Marcello+plague&pg=PA249|title=Woman as a Force in History: A Study in Traditions and Realities|last=Beard|first=Mary|date=1987|publisher=Persea Books|isbn=9789352290031|page=249|language=en}}</ref> * 1572: A científica danesa [[Sophia Brahe]] (1556-1643) axuda ao seu irmán [[Tycho Brahe]] nas súas observacións astronómicas.<ref>{{cite web|url=https://www.schoolsobservatory.org/learn/careers/astronomy/astrowomen/Brahe|title=Sophia Brahe|publisher=National Schools' Observatory|access-date=7 September 2018|archive-date=14 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180614095105/https://www.schoolsobservatory.org/learn/careers/astronomy/astrowomen/Brahe|url-status=dead}}</ref> * 1590: Tras a morte do seu marido, [[Caterina Vitale]] asume o seu cargo de farmacéutica xefe da Orde de San Juan, converténdose na primeira muller química e farmacéutica de [[Malta]].<ref>{{cite news|url=https://www.timesofmalta.com/articles/view/20151013/local/remarkable-women-in-the-history-of-malta.588010|title=Remarkable women in the history of Malta|author=<!-- Staff writer(s); no by-line. -->|publisher=Allied Newspapers|work=Times of Malta|access-date=2018-08-28|language=en-GB}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.independent.com.mt/articles/2007-03-25/news/sex-in-the-city-tour-the-knights-and-their-ladies-of-the-night-171028/|title='Sex In the City' tour: The knights and their ladies of the night|work=The Malta Independent|access-date=2018-08-28}}</ref> == Século XVII == [[Ficheiro:Elisabetha_Hevelius_1673.png|miniatura|[[Astrónoma]] [[Elisabeth Hevelius|Elisabetha Koopman Hevelius]]]] [[Ficheiro:Merian_Portrait.jpg|miniatura|Entomóloga [[Maria Sibylla Merian]]]] * 1609:a comadrona francesa [[Louise Bourgeois Boursier]] convértese na primeira muller que escribe un libro sobre prácticas de parto.<ref name="University of California Libraries2">{{cite book|last1=Goodell|first1=William|title=A sketch of the life and writings of Louyse Bourgeois, midwife to Marie de' Medicine, the queen of Henry IV. of France. The annual address of the retiring president before the Philadelphia County Medical Society|date=5 June 1876|publisher=Collins, printer|location=Philadelphia, Pennsylvania|pages=[https://archive.org/details/sketchoflifewrit00goodrich/page/1 1]–52|url=https://archive.org/details/sketchoflifewrit00goodrich|access-date=18 December 2016}}</ref> * 1636: [[Anna Maria van Schurman]] é a primeira muller que asiste a clases universitarias. Tivo que sentar detrás dun biombo para que os seus compañeiros non a visen.<ref>{{cite web|url=https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780195399301/obo-9780195399301-0399.xml|title=Oxford Bibliography Anna Maria van Schurman}}</ref> * 1642: [[Martine Bertereau]], a primeira muller mineraloxista da que se ten constancia, é encarcerada en Francia baixo a sospeita de bruxería. Bertereau publicara dúas obras sobre a ciencia da minería e a [[metalurxia]] antes de ser arrestada.<ref name=":22">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=S_NJ7AubQIcC&q=Martine+Bertereau+mineralogist&pg=PA7|title=Women in Chemistry: Their Changing Roles from Alchemical Times to the Mid-twentieth Century|last1=Rayner-Canham|first1=Marelene F.|last2=Rayner-Canham|first2=Marelene|last3=Rayner-Canham|first3=Geoffrey|date=2001|publisher=Chemical Heritage Foundation|isbn=9780941901277|language=en}}</ref> * 1650: A astrónoma silesa [[Maria Cunitz]] publica Urania Propitia, unha obra que simplifica e mellora substancialmente os métodos matemáticos de Johannes Kepler para localizar os planetas. O libro publicouse en latín e alemán, unha decisión pouco convencional que fixo que o texto científico fose máis accesible para os lectores non universitarios.<ref>{{Cita novas|url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/lady-astronomer-who-took-on-most-advanced-science-180962142/|accessdate=2018-08-27|lingua=en}}</ref> * 1656: a química e alquimista francesa [[Marie Meurdrac]] publica o seu libro A Chymie Charitable et Facile, en Faveur deas Dames (Química útil e fácil, en beneficio das damas).<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=imWkBgAAQBAJ&q=Marie+Meurdrac+1656&pg=PA53|title=Dominant Culture and the Education of Women|last=Paulk|first=Julia C.|date=2009-05-05|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=9781443810630|pages=53–67|language=en}}</ref> * 1667: [[Margaret Cavendish|Margaret Lucas Cavendish]], duquesa de Newcastle upon Tyne (1623 - 15 de decembro de 1673) foi unha aristócrata, filósofa, poeta, científica, escritora de ficción e dramaturga inglesa do século XVII. Foi a primeira muller que asistiu a unha reunión da Royal Society de Londres, en 1667, e criticou e relacionouse cos seus membros e cos filósofos [[Thomas Hobbes]], [[René Descartes]], e [[Robert Boyle]].<ref>{{cite book|last=O'Neill|first=Eileen|title=Margaret Cavendish, Duchess of Newcastle, Observations upon Experimental Philosophy|year=2001|publisher=Oxford University Press|location=Oxford, England|isbn=978-0521776752|page=xi}}</ref> * 1668: Tras separarse do seu marido, a polímata francesa [[Marguerite de la Sablière]] estableceu un salón popular en París. Científicos e eruditos de diferentes países visitaban regularmente o salón para discutir ideas e compartir coñecementos, e Sablière estudaba física, astronomía e historia natural cos seus invitados.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rUCUAgAAQBAJ&q=Marguerite+de+la+Sabli%C3%A8re&pg=PT440|title=The Biographical Dictionary of Women in Science: Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century|last1=Ogilvie|first1=Marilyn|last2=Harvey|first2=Joy|author-link=Marilyn Bailey Ogilvie|author2-link=Joy Harvey|date=2003-12-16|publisher=Routledge|isbn=9781135963439|page=1142|language=en}}</ref> * 1680: A astrónoma francesa [[Jeanne Dumée]] publica un resumo dos argumentos que apoian a teoría copernicana do heliocentrismo. Escribiu que "entre o cerebro dunha muller e o dun home non hai diferenza".<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780313288036|url-access=registration|quote=Jeanne Dumée 1680.|title=Chronology of Women's History|last=Olsen|first=Kirstin|date=1994|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=9780313288036|page=[https://archive.org/details/isbn_9780313288036/page/81 81]|language=en}}</ref> * 1685: A poetisa e arqueóloga frisoa [[Titia Brongersma]] supervisa a primeira escavación dun [[dolmen]] en Borger (Países Baixos). A escavación achegou novas probas de que as estruturas de pedra eran tumbas construídas por seres humanos prehistóricos, e non estruturas construídas por xigantes, que era a crenza común anterior.<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/bub_gb_MQiK5ATCL1wC|quote=Titia Brongersma .|title=Megalithic Research in the Netherlands, 1547–1911: From "giant's Beds" and "pillars of Hercules" to Accurate Investigations|last=Bakker|first=Jan Albert|date=2010|publisher=Sidestone Press|isbn=9789088900341|pages=[https://archive.org/details/bub_gb_MQiK5ATCL1wC/page/n314 54]–55|language=en}}</ref> * 1690: A astrónoma xermano-polaca [[Elisabeth Hevelius]], viúva de Johannes Hevelius, a quen axudara nas súas observacións (e, probablemente, nos seus cálculos) durante máis de vinte anos, publica no seu nome ''Prodromus Astronomiae'', o maior e máis preciso catálogo de estrelas ata esa data.<ref>{{cite journal|last1=Cook|first1=Alan|title=Johann and Elizabeth Hevelius, astronomers of Danzig|url=https://archive.org/details/sim_endeavour_2000-03_24_1/page/8|journal=Endeavour|date=March 2000|volume=24|issue=1|pages=8–12|doi=10.1016/S0160-9327(99)01263-6|pmid=10824438}}</ref> * 1693–1698: A astrónoma e ilustradora alemá [[Maria Clara Eimmart]] realiza máis de 350 debuxos detallados das fases lunares.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Xs7p6GNWFF8C&q=Maria+Clara+Eimmart+1693|title=Watchers of the Skies|last=Ley|first=Willy|date=1969|language=en}}</ref> * 1699: A entomóloga alemá [[Maria Sibylla Merian]], primeira científica en documentar o ciclo vital dos insectos para o público, embárcase nunha expedición científica a Suriname, en Suramérica. Posteriormente, publicou ''Metamorphosis insectorum Surinamensium'', unha innovadora obra ilustrada sobre as plantas e os animais de Suramérica.<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/science/grrlscientist/2013/apr/02/maria-sibylla-merian-artist-insects-science|title=Maria Sibylla Merian: artist whose passion for insects changed science|author=GrrlScientist|date=2013-04-02|newspaper=The Guardian|language=en|access-date=2018-08-28}}</ref> == Século XVIII == [[Ficheiro:Laura_Bassi.jpg|miniatura|Física italiana [[Laura Bassi]]]] [[Ficheiro:Emilie_Chatelet_portrait_by_Latour.jpg|dereita|miniatura|[[Émilie du Châtelet]]]] [[Ficheiro:Evadelagardie.gif|dereita|miniatura| Eva Ekeblad]] * 1702: A pioneira entomóloga inglesa Eleanor Glanville capturou un espécime de bolboreta en Lincolnshire, que posteriormente recibiu o nome de Melitaea cinxia na súa honra. A súa extensa colección de bolboretas impresionou ao seu colega entomólogo William Vernon, quen cualificou o traballo de Glanville como "a máis nobre colección de bolboretas, todas inglesas, que nos avergoñou". Os seus especímenes de bolboretas pasaron a formar parte das primeiras coleccións do . [[Museo de Historia Natural de Londres|Museo de Historia Natural]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=cAUTW-ax-SgC&q=Eleanor+Glanville+butterfly+collection&pg=PA107|title=The Aurelian Legacy: British Butterflies and Their Collectors|last1=Salmon|first1=Michael A.|last2=Marren|first2=Peter|last3=Harley|first3=Basil|date=2000|publisher=University of California Press|isbn=9780520229631|pages=106–107|language=en}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.pharmaceutical-journal.com/opinion/blogs/lady-eleanor-and-her-elusive-butterfly/11106908.blog|title=Lady Eleanor and her elusive butterfly|work=Pharmaceutical Journal|access-date=2018-08-28|language=en|data-arquivo=28 de agosto de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180828035732/https://www.pharmaceutical-journal.com/opinion/blogs/lady-eleanor-and-her-elusive-butterfly/11106908.blog|url-morta=yes}}</ref> * 1702: a astrónoma alemá [[Maria Winckelmann Kirch|Maria Kirch]] convértese na primeira muller en descubrir un cometa.<ref>{{Cita enciclopedia|url=https://www.britannica.com/biography/Maria-Kirch|título=Maria Kirch|dataacceso=2018-08-28|lingua=en}}</ref> * 1702–1744: En Montreal, Canadá, a botánica francesa Catherine Jérémie recolle especímenes de plantas e estuda as súas propiedades, enviando os especímenes e os seus detalladas notas aos científicos de Francia.<ref>{{cite news|url=http://www.biographi.ca/en/bio/jeremie_catherine_3E.html|title=Biography – Jérémie, Lamontagne, Catherine|volume=Volume III (1741–1770)|work=Dictionary of Canadian Biography|access-date=2018-08-31}}</ref> * 1732: Aos 20 anos, a física italiana [[Laura Bassi]] convértese na primeira muller membro da Academia de Ciencias de Bolonia. Un mes máis tarde, defende publicamente as súas teses académicas e doutórase. Bassi recibiu un posto honorífico como profesora de física na Universidade de Bolonia. Foi a primeira muller profesora de física do mundo.<ref name=":32">{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/biography/Laura-Bassi|title=Laura Bassi|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|access-date=2018-08-31|language=en}}</ref> * 1738: A francesa [[Émilie du Châtelet]] convértese na primeira muller en publicar un artigo na Academia de París, tras un concurso sobre a natureza do lume.<ref name="openmind2">{{cite web|url=https://www.bbvaopenmind.com/en/women-pioneers-of-science/|title=Women Pioneers of Science|author=Yanes, Javier|publisher=OpenMind|date=7 March 2016|access-date=8 September 2018}}</ref> * 1738: [[María Andresa Casamayor]], a única científica española do século XVIII da cal se conserva parte da súa obra, publicou o libro ''Tyrocinio aritmético, instrucción de las quatro reglas llanas''.<ref>{{Cita web|título=María Andresa Casamayor de La Coma, la primera autora de un libro de ciencia en España {{!}} Vidas científicas|url=https://mujeresconciencia.com/2020/07/15/maria-andresa-casamayor-de-la-coma-la-primera-autora-de-un-libro-de-ciencia-en-espana/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2020-07-15|data-acceso=2022-01-03|lingua=es}}</ref> * 1740: [[Émilie du Châtelet]] publicou ''Institucións de Physique'' (''Fundacións de Física'') proporcionando un fundamento metafísico para a [[mecánica clásica]].<ref>{{Cita web|título=Madame de Châtelet (1706-1749)|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/14/madame-de-chatelet-1706-1749/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2017-11-14|data-acceso=2022-06-04|lingua=es}}</ref> * 1748: a agrónoma sueca [[Eva Ekeblad]] convértese na primeira muller membro da Real Academia de Ciencias de Suecia. Dous anos antes, desenvolvera un novo proceso de utilización das patacas para fabricar fariña e alcol, o que reduciu a dependencia de Suecia dos cultivos de trigo e diminuíu o risco de fame.<ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/biography/Eva-Ekeblad|title=Eva Ekeblad|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|access-date=2018-08-31|language=en}}</ref> * 1751: A física italiana [[Cristina Roccati]] de 19 anos, doutórase na Universidade de Bolonia.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ttGgd6mec1MC&q=Cristina+Roccati&pg=PA320|title=The Sciences in Enlightened Europe|last1=Clark|first1=William|last2=Golinski|first2=Jan|last3=Schaffer|first3=Simon|date=1999|publisher=University of Chicago Press|isbn=9780226109404|pages=313–349|language=en}}</ref> * 1753: A estadounidense [[Jane Colden]], foi a única muller bióloga mencionada por Carl Linnaeus na súa obra mestra ''Species Plantarum''.<ref>Oakes, Elizabeth H. ''Encyclopedia of World Scientists''. Infobase Publishing, 2007, p. 147</ref> * 1755: Tras a morte do seu marido, a anatomista italiana [[Anna Morandi Manzolini]] ocupou o seu lugar na Universidade de Bolonia, converténdose en profesora de anatomía e establecendo un laboratorio de investigación anatómica coñecido internacionalmente.<ref>{{cite news|url=https://www.theatlantic.com/health/archive/2012/03/the-lady-anatomist-18th-century-wax-sculptures-by-anna-manzolini/254515/|title='The Lady Anatomist': 18th-Century Wax Sculptures by Anna Manzolini|last=Legro|first=Michelle|date=2012-03-19|work=The Atlantic|access-date=2018-08-31|language=en-US}}</ref> * 1757: a astrónoma francesa [[Nicole-Reine Lepaute]] traballa cos matemáticos Alexis Clairaut e Joseph Lalande para calcular a próxima chegada do [[cometa Halley]] .<ref name=":42">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=LTSYePZvSXYC&q=Lepaute+calculated+the+exact+time+of+a+solar+eclipse&pg=PA772|title=The Biographical Dictionary of Women in Science: L–Z|last1=Ogilvie|first1=Marilyn Bailey|last2=Harvey|first2=Joy Dorothy|author-link=Marilyn Bailey Ogilvie|author2-link=Joy Harvey|date=2000|publisher=Taylor & Francis|isbn=9780415920407|pages=772–773|language=en}}</ref> * 1760: A horticultora estadounidense [[Martha Daniell Logan]] comeza a manter correspondencia co especialista en botánica e coleccionista John Bartram, con quen intercambia regularmente sementes, plantas e coñecementos botánicos.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uCwmcBD1XLAC&q=Martha+Daniell+Logan&pg=PA15|title=Such News of the Land: U.S. Women Nature Writers|last1=Edwards|first1=Thomas S.|last2=de Wolfe|first2=Elizabeth A.|date=2001|publisher=UPNE|isbn=9781584650980|page=16|language=en}}</ref> * 1762: A astrónoma francesa [[Nicole-Reine Lepaute]] calculou a hora e a porcentaxe dunha eclipse solar que se predixo para dentro de dous anos. Creou un mapa para mostrar as fases e publicou unha táboa cos seus cálculos na edición de 1763 de ''Connaissance des Temps''.<ref name=":42" /> * 1766: A química francesa [[Geneviève Thiroux d'Arconville|Geneviève Thiroux d' Arconville]] publica o seu estudo sobre a putrefacción. O libro presentaba as súas observacións de máis de 300 experimentos ao longo de cinco anos, durante os cales tentou descubrir os factores necesarios para a conservación da carne de vacún, os ovos e outros alimentos. A súa obra foi recomendada para o privilexio real polo tamén químico Pierre-Joseph Macquer.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=AUPbOznDfmoC&pg=PA178|title=Putrefaction in the Laboratory: How an eighteenth-century experimentalist refashioned herself as an Homme de Lettres|last=Sparling|first=Andrew|date=2005|work=Vom Individuum zur Person: neue Konzepte im Spannungsfeld von Autobiographietheorie und Selbstzeugnisforschung|publisher=Wallstein Verlag|isbn=9783892448990|pages=173–188}}</ref> * c. 1775: A herborista e botánica [[Jeanne Baret]] convértese na primeira muller en circunnavegar o mundo. * 1776: A física italiana [[Laura Bassi]] convértese na primeira muller nomeada catedrática de física na Universidade de Bolonia.<ref name=":32" /> * 1776: [[Christine Kirch]] recibe un respectable salario por facer calendarios. Véxase tamén a súa irmá [[Margaretha Kirch]] * 1778: [[María del Carmen Betancourt y Molina]] (1758-1824 ) elaborou xunto ao seu irmáns, Agustín de Betancourt e Molina e José de Betancourt e Castro, a máquina epicilíndrica, que presentaron ante a Real Sociedade Económica de Amigos do País de Tenerife.<ref>{{Cita web|título=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20180508185130/https://eldia.es/laprensa/wp-content/uploads/2017/11/20171118laprensa.pdf|páxina-web=web.archive.org|data-acceso=2022-01-06}}</ref> * 1782–1791: A química e mineralogista francesa [[Claudine Picardet]] traduce ao francés máis de 800 páxinas de traballos científicos suecos, alemáns, ingleses e italianos, o que permite aos científicos franceses discutir e utilizar mellor a investigación internacional en química, mineraloxía e astronomía.<ref>{{cite web|url=https://www.encyclopedia.com/science/dictionaries-thesauruses-pictures-and-press-releases/picardet-claudine|title=Picardet, Claudine|website=Encyclopedia.com|language=en|access-date=2018-09-01}}</ref> * 1787–1797: A astrónomo chinesa [[Wang Zhenyi]] publicou polo menos doce libros e múltiples artigos sobre astronomía e matemáticas. Utilizando unha lámpada, un espello e unha mesa, creou unha vez unha famosa exhibición científica deseñada para simular con precisión unha eclipse lunar.<ref name=":52">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=y_4vCgAAQBAJ&q=Wang+Zhenyi&pg=PA231|title=Biographical Dictionary of Chinese Women|volume=v. 1: The Qing Period, 1644–1911|last1=Lee|first1=Lily Xiao Hong|last2=Lau|first2=Clara|last3=Stefanowska|first3=A. D.|date=2015-07-17|publisher=Routledge|isbn=9781317475880|language=en}}</ref><ref>{{cite news|url=https://massivesci.com/articles/wang-zhenyi-poetry-venus-math/|title=The prolific life of Wang Zhenyi, autodidact, astronomer, and poet|last=Mehta|first=Devang|work=Massive|access-date=2018-08-31}}</ref> * 1789: A astrónoma francesa Louise du Pierry, primeira muller parisiense en ser profesora de astronomía, imparte os primeiros cursos de astronomía abertos especificamente ás estudantes.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-tNlvK-_t9IC&q=Louise+du+Pierry+bio&pg=PA136|title=Women's History as Scientists: A Guide to the Debates|last=Whaley|first=Leigh Ann|date=2003|publisher=ABC-CLIO|isbn=9781576072301|pages=136–137|language=en}}</ref> * 1794: A química escocesa [[Elizabeth Fulhame]] inventa o concepto de [[catálise]] e publica un libro sobre os seus descubrimentos.<ref>{{cite magazine|url=https://eic.rsc.org/opinion/elizabeth-fulhame-the-scientist-the-world-forgot/3008111.article|title=Elizabeth Fulhame: the scientist the world forgot|magazine=[[Education in Chemistry]]|publisher=[[Royal Society of Chemistry]]|access-date=2018-08-31|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180831212014/https://eic.rsc.org/opinion/elizabeth-fulhame-the-scientist-the-world-forgot/3008111.article|archive-date=2018-08-31|date=2017-10-10|author=Ida Emilie Steinmark}}</ref> * 1794:[[Rosa María de Castro y Centurión|Rosa María de las Nieves de Castro y Centurión]], condesa de Lemos e marquesa de Sarria abre un dos primeiros salóns madrileños, que non alcanzaron a fama dos franceses.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Las mujeres en los espacios ilustrados|nome=Pilar|nome4=Esperanza|apelidos3=Pérez Cantó|nome3=Pilar|apelidos2=Mó Romero|nome2=Esperanza|apelidos=Pérez Cantó|lingua=es|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S1665-44202005000100042&lng=es&nrm=iso&tlng=es|número=13|volume=7|páxina=42–69|ISSN=1665-4420|data=2005-06|revista=Signos históricos|apelidos4=Mó Romero}}</ref> *1796–1820: Durante o reinado do emperador [[Jiaqing]] a astrónomo Huang Lü convértese na primeira muller chinesa que traballa con óptica e imaxes fotográficas. Desenvolveu un telescopio que podía tomar imaxes fotográficas simples utilizando papel fotosensible.<ref name=":52" /> * 1797: A escritora científica e mestra inglesa [[Margaret Bryan]] <ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/internationalwom00hain|url-access=registration|quote=Margaret Bryan 1815.|title=International Women in Science: A Biographical Dictionary to 1950|last1=Haines|first1=Catharine M. C.|last2=Stevens|first2=Helen M.|date=2001|publisher=ABC-CLIO|isbn=9781576070901|page=[https://archive.org/details/internationalwom00hain/page/46 46]|language=en}}</ref> publica A Compendious System of Astronomy, que inclúe un gravado dela mesma e as súas dúas fillas. Dedica o libro aos seus alumnos. == Século ''XIX'' == [[Ficheiro:Mary_Anning_by_B._J._Donne.jpg|miniatura|[[Mary Anning]]]] [[Ficheiro:Ada_Lovelace_portrait.jpg|miniatura|[[Ada Lovelace]]]] [[Ficheiro:Maria_Mitchell.jpg|dereita|miniatura|Astrónoma americana [[Maria Mitchell]]]] * 1803: [[Isabel Zendal]] participa na [[Real Expedición Filantrópica da Vacina]]. * 1808: [[Anna Sundström]] comeza a axudar a [[Jacob Berzelius]] no seu laboratorio, converténdose nunha das primeiras mulleres químicas suecas.<ref>{{cite web|url=https://gustavianum.uu.se/gustavianum-eng/exhibitions/temporary-exhibitions/aspiring-to-precision/the-exhibition/anna-sundstrom/|title=Anna Sundström|work=Gustavianum|publisher=Uppsala University, Sweden|access-date=2018-09-08|archive-date=2019-06-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20190604094038/https://gustavianum.uu.se/gustavianum-eng/exhibitions/temporary-exhibitions/aspiring-to-precision/the-exhibition/anna-sundstrom/|url-status=dead}}</ref> * 1815: A arqueóloga inglesa [[Lady Hester Stanhope]] utilizou un manuscrito italiano medieval para localizar un prometedor xacemento arqueolóxico en Ashkelon, converténdose na primeira arqueóloga en iniciar unha escavación na rexión palestina. Foi un dos primeiros exemplos do uso de fontes textuais na arqueoloxía de campo.<ref>{{cite news|url=http://cojs.org/restoring_the_reputation_of_lady_hester_lucy_stanhope-_neil_asher_silberman-_bar_10-04-_jul-aug_1984/|title=Restoring the Reputation of Lady Hester Lucy Stanhope|date=2008-07-27|work=Center for Online Judaic Studies|access-date=2018-09-03|language=en-US}}</ref> * 1816: A matemática e física francesa [[Sophie Germain]] convértese na primeira muller en gañar un premio da Academia de Ciencias de París polos seus traballos sobre a teoría da elasticidade.<ref>{{cite web|url=https://www.agnesscott.edu/lriddle/women/germain.htm|title=Sophie Germain|last=Swift|first=Amanda|publisher=Agnes Scott College|date=July 2001|access-date=8 September 2018}}</ref> * 1823: A paleontóloga e coleccionista de fósiles inglesa [[Mary Anning]] descobre o primeiro ''Plesiosaurus''.<ref name="openmind2">{{cite web|url=https://www.bbvaopenmind.com/en/women-pioneers-of-science/|title=Women Pioneers of Science|author=Yanes, Javier|publisher=OpenMind|date=7 March 2016|access-date=8 September 2018}}</ref> * 1831: A botánica italiana [[Elisabetta Fiorini-Mazzanti|Elisabetta Fiorini Mazzanti]] publica a súa obra máis coñecida ''Specimen Bryologiae Romanae.''<ref>{{cite web|url=http://scienzaa2voci.unibo.it/biografie/52-fiorini-mazzanti-elisabetta|title=Fiorini Mazzanti Elisabetta — Scienza a due voci|website=scienzaa2voci.unibo.it|access-date=2019-12-09}}</ref> * 1830–1837: A botánica belga [[Marie-Anne Libert]] publica a súa obra en catro volumes ''Plantae cryptogamicae des Ardennes'', unha colección de 400 especies de musgos, fentos, liques, algas e fungos da rexión das Ardenas. As súas contribucións aos estudos criptográficos sistémicos foron recoñecidas formalmente polo emperador prusiano Friedrich Wilhelm III, e Libert recibiu unha medalla de ouro ao mérito.<ref name=":62">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=RhNl22fb5xIC&pg=PA101|title=Ladies in the Laboratory II: West European Women in Science, 1800–1900: a Survey of Their Contributions to Research|last1=Creese|first1=Mary R. S.|last2=Creese|first2=Thomas M.|date=2004|publisher=Scarecrow Press|isbn=9780810849792|pages=101–104|language=en}}</ref> * 1832: A bióloga mariña [[Jeanne Villepreux-Power|Jeanne Villepreux]] o primeiro acuario de cristal, utilizándoo para axudar nas súas observacións científicas do ''[[Argonauta argo]]''.<ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/biography/Jeanne-Villepreux-Power|title=Jeanne Villepreux-Power|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|access-date=2018-09-23|language=en}}</ref> * 1833: As ficólogas inglesas Amelia Griffiths e Mary Wyatt publican dous libros sobre as algas locais británicas. Griffiths gozaba dunha reputación internacionalmente respectada como experta recolectora de algas e estudosa, e o botánico sueco Carl Agardh bautizara antes o xénero de algas Griffithsia na súa honra.<ref>{{Cita web|título=Amelia Warren Griffiths (1768-1858)|url=https://rammuseum.org.uk/collections/collectors/amelia-warren-griffiths/|páxina-web=RAMM|data-acceso=2022-06-04|lingua=en-GB}}</ref> * 1833: Orra Branco Hitchcock (8 de marzo de 1796 - 26 de maio de 1863) foi unha das primeiras mulleres ilustradoras e artistas botánicas e científicas de Estados Unidos, máis coñecida por ilustrar os traballos científicos do seu marido, o xeólogo Edward Hitchcock (1793-1864), pero tamén notable pola súa propia obra artística e científica. Os máis coñecidos aparecen nas obras fundamentais do seu marido, o Informe sobre a xeoloxía, a mineraloxía, a botánica e a zooloxía de Massachusetts de 1833 e o seu sucesor, o Informe final de 1841 elaborado cando era xeólogo do Estado. Para a edición de 1833, Pendleton' s Lithography ( Boston) litografiou nove dos debuxos do val do río Connecticut de Hitchcock e imprimiunos como ferros para a obra. En 1841, B. W. Thayer and Co., Lithographers ( Boston) imprimiu litografías revisadas e un ferro adicional. O ferro coloreada a man " Autumnal Scenery. Vista en Amherst" é a obra de Hitchcock máis vista.<ref>Eugene C. Worman Jr., “The Watercolors and Prints of Orra White Hitchcock,” ''AB Bookman’s Weekly'' 83:7 (<span title="febreiro" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">February</span> 13, 1989), p. 646.</ref> * 1835: A escocesa [[Mary Somerville]] e a astrónoma alemá [[Caroline Lucretia Herschel|Caroline Herschel]] foron elixidas as primeiras mulleres membros da Sociedade Astronómica Real.<ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/topic/Royal-Astronomical-Society|title=Royal Astronomical Society|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|access-date=2018-08-23|language=en}}</ref><ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/biography/Mary-Somerville|title=Mary Somerville|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|access-date=2018-08-23|language=en}}</ref> * 1836: A xeóloga e paleontóloga inglesa [[Etheldred Benett]] <ref>{{cite web|url=https://www.geolsoc.org.uk/Library-and-Information-Services/Exhibitions/Women-and-Geology/Etheldred-Benett|publisher=The Geological Society of London|title=Etheldred Benett (1775–1845)|access-date=2018-09-08}}</ref>, coñecida pola súa extensa colección de varios miles de fósiles, é nomeada membro da Sociedade Imperial de Historia Natural de Moscova. A sociedade, que naquela época só admitía homes, confundiu inicialmente a Benett cun home debido á súa reputación como científica e ao seu inusual nome de pila, dirixindo o seu diploma de admisión a " Dominum" (Mestre) Benett.<ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.encyclopedia.com/science/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/benett-etheldred-1776-1845|title=Benett, Etheldred (1776-1845)|encyclopedia=Encyclopedia.com|language=en|access-date=2018-09-08}}</ref> * 1840: A coleccionista de fósiles e ilustradora escocesa [[Lady Eliza Maria Gordon- Cumming]] convida aos xeólogos Louis Agassiz, William Buckland e Roderick Murchison a examinar a súa colección de fósiles de peces. Agassiz confirmou varios dos descubrimentos de Gordon- Cumming como novas especies.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=9Pc-KlQ3I54C&q=Eliza+Maria+Gordon-Cumming++%22fossil%22&pg=PA40|title=The Role of Women in the History of Geology|last1=Burek|first1=Cynthia V.|last2=Higgs|first2=Bettie|last3=London|first3=Geological Society of|date=2007|publisher=Geological Society of London|isbn=9781862392274|page=40|language=en}}</ref> * 1843: Durante un período de nove meses en 1842–43, a matemática inglesa [[Ada Lovelace]] traduciu o artigo de Luigi Menabrea sobre a nova máquina proposta por Charles Babbage, a Máquina Analítica. Xunto co artigo, achegou unha serie de notas.<ref>{{cite book|last1=Menabrea|first1=Luigi Federico|last2=Lovelace|first2=Ada|editor=Richard Taylor|title=Scientific Memoirs|date=1843|volume=3|pages=666–731|chapter=Sketch of the Analytical Engine invented by Charles Babbage... with notes by the translator. Translated by Ada Lovelace|chapter-url=http://www.fourmilab.ch/babbage/sketch.html|location=London|publisher=Richard and John E. Taylor}}</ref> Os seus notas estaban etiquetadas alfabeticamente da Á a G. Na nota G, describe un algoritmo para que a Máquina Analítica calcule os números de Bernoulli. Considérase que é o primeiro algoritmo publicado especificamente deseñado para ser implementado nun computador, e Ada Lovelace foi citada a miúdo como a primeira programadora de computadores por esta razón.<ref>{{Cita web|url=https://www.newscientist.com/blogs/shortsharpscience/2009/03/ada-lovelace-day.html|data=24 March 2009|accessdate=14 April 2012|título=Copia arquivada|data-arquivo=09 de setembro de 2017|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170909214036/https://www.newscientist.com/blogs/shortsharpscience/2009/03/ada-lovelace-day.html|url-morta=yes}}</ref><ref>{{Cita libro|data=2014|ISBN=978-0374275655|páxina=261}}</ref> * 1843: A botánica británica e fotógrafa pioneira [[Anna Atkins]] autopublicó o seu libro Photographs of British Algae (Fotografías das algas británicas), ilustrando o traballo con cianotipos. O seu libro foi o primeiro sobre calquera tema que se ilustrou con fotografías.<ref>{{cite web|url=https://frieze.com/article/first-female-photographer|title=The First Female Photographer|last=Castle|first=Terry|website=frieze.com|language=en|access-date=2018-09-02}}</ref> * 1846: A zoóloga británica [[Anna Thynne]] constrúe o primeiro acuario mariño estable e autosuficiente.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZxcuAAAAMAAJ&q=anne+thynne+marine&pg=PR2|title=Aquaria: Their Past, Present, and Future|date=1876|publisher=Essex Institute|editor-last=Packard|editor-first=A. S.|series=The American Naturalist|volume=10|page=615|language=en}}</ref> * 1848: A astrónoma americana [[Maria Mitchell]] convértese na primeira muller elixida para a Academia Americana das Artes e as Ciencias; o ano anterior descubrira un novo cometa.<ref>{{cite book|author=Mary Wyer|title=Women, Science, and Technology: A Reader in Feminist Science Studies|url=https://books.google.com/books?id=T_omcYIJx_8C&pg=PA3|year=2001|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-415-92606-5|page=3}}</ref> * 1848–1849: A científica inglesa [[Mary Anne Whitby]], pioneira no cultivo occidental de vermes de seda, colabora con [[Charles Darwin]] na investigación das calidades hereditarias dos vermes de seda.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Fr7_AwAAQBAJ&q=Mary+Anne+Whitby+silkworms&pg=PA537|title=The Darwinian Heritage|last=Kohn|first=David|date=2014-07-14|publisher=Princeton University Press|isbn=9781400854714|page=537|language=en}}</ref>'''<ref>{{cite news|url=http://www.darwinproject.ac.uk/letter/DCP-LETT-1194.xml|title=To M. A. T. Whitby 12 August [1849]|work=Darwin Correspondence Project|access-date=2018-09-21|language=en}}</ref>''' * 1850: A [[American Association for the Advancement of Sciences]] acepta ás súas primeiras mulleres como membros: a astrónoma [[Maria Mitchell]], a entomóloga [[Margaretta Morris]], e a educadora científica [[Almira Hart Lincoln Phelps]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=jJr6ZfkDbE4C&q=Margaretta+Morris+entomologist&pg=PA76|title=Women Scientists in America: Struggles and Strategies to 1940|last=Rossiter|first=Margaret W.|date=1984|publisher=JHU Press|isbn=9780801825095|page=76|language=en}}</ref> [[Ficheiro:Llewelyn.jpg|dereita|miniatura|Astrónoma Thereza Dillwyn Llewelyn]] [[Ficheiro:Sofja_Wassiljewna_Kowalewskaja_1.jpg|dereita|miniatura|Científico ruso [[Sofia Kovalewska|Sofia Kovalevskaya]]]] [[Ficheiro:Josephine_Silone-Yates_1900.jpg|miniatura| Josephine Silone-Yates]] [[Ficheiro:Phillipafawcett.jpg|dereita|miniatura|Matemática británico Philippa Fawcett]] [[Ficheiro:Florence_Bascom2.jpg|dereita|miniatura|Xeóloga [[Florence Bascom|Florencia Bascom]]]] * 1854:[[Mary Horner Lyell]], coñecida polo seu traballo científico en 1854, onde estudou a súa colección de carafio terrestres das Illas Canarias. Estivo casada co notable xeólogo británico Charles Lyell e axudoulle nos seus traballos científicos.<ref name="ColeBook2">{{cite book|last=Cole|first=Ellen|title=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|year=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136376276|pages=55&ndash;56}}</ref> * 1854–1855: [[Florence Nightingale]] organizou a atención aos soldados feridos durante a Guerra de Crimea. Foi unha reformadora social e estatística inglesa, e a fundadora da enfermería moderna. Os seus gráficos circulares mostraban claramente que a maioría das mortes debíanse a enfermidades e non a feridas de guerra ou "outras causas", o que levou ao público en xeral a esixir unha mellora das condicións sanitarias nos hospitais de campaña.<ref>{{cite news|url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/lady-scientist-helped-revolutionize-climate-science-didnt-get-credit-180961291/|title=This Lady Scientist Defined the Greenhouse Effect But Didn't Get the Credit, Because Sexism|last=McNeill|first=Leila|work=Smithsonian|access-date=2018-09-21|language=en}}</ref> * 1855: A astrónoma e fotógrafa galesa [[Thereza Dillwyn Llewelyn]], en colaboración co seu pai, realiza algunhas das primeiras fotografías da Lúa.<ref>{{cite news|url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/lady-scientist-helped-revolutionize-climate-science-didnt-get-credit-180961291/|title=This Lady Scientist Defined the Greenhouse Effect But Didn't Get the Credit, Because Sexism|last=McNeill|first=Leila|work=Smithsonian|access-date=2018-09-21|language=en}}</ref> * 1856: A científica atmosférica estadounidense [[Eunice Newton Foote]] presenta o seu artigo " Circumstances affecting the heat of the sun' s rays" (Circunstancias que afectan a calor dos raios solares) nunha reunión anual da Asociación Americana para o Avance das Ciencias. Foi unha das primeiras investigadoras do [[efecto invernadoiro]].<ref>{{cite news|url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/lady-scientist-helped-revolutionize-climate-science-didnt-get-credit-180961291/|title=This Lady Scientist Defined the Greenhouse Effect But Didn't Get the Credit, Because Sexism|last=McNeill|first=Leila|work=Smithsonian|access-date=2018-09-21|language=en}}</ref> * 1862: A botánica belga [[Marie-Anne Libert]] convértese na primeira muller en ingresar na Real Sociedade Botánica de Bélxica. É nomeada membro honorario.<ref name=":62" /> * 1863: A naturalista alemá [[Amalie Dietrich]] chega a Australia para recoller especímenes de plantas, animais e antropolóxicos para o museo alemán Godeffroy. Permaneceu en Australia durante a década seguinte e descubriu varias especies vexetais e animais novas, pero tamén se fixo famosa nos últimos anos pola extracción de esqueletos aboríxenes -e a posible incitación á violencia contra os aboríxenes- con fins de investigación antropolóxica.<ref>{{cite encyclopedia|url=http://www.eoas.info/biogs/P000366b.htm|title=Dietrich, Koncordie Amalie|encyclopedia=Encyclopedia of Australian Science|publisher=The University of Melbourne eScholarship Research Centre|language=en-gb|access-date=2018-09-21}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=cGFG2QNgqFgC&q=%22Amalie+Dietrich%22+%22bones%22&pg=PA46|title=Performing Hybridity|last1=Joseph|first1=May|last2=Fink|first2=Jennifer|date=1999|publisher=University of Minnesota Press|isbn=9780816630103|page=46|language=en}}</ref> * 1865: A xeóloga inglesa [[Elizabeth Carne]] é elixida a primeira muller membro da Real Sociedade Xeolóxica de Cornualles.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Elizabeth Catherine Thomas Carne A 19th century Hypatia|url=https://www.academia.edu/6703449/Elizabeth_Catherine_Thomas_Carne_A_19th_century_Hypatia|nome=Melissa|apelidos=Hardie-Budden}}</ref> === Década de 1870 === * 1869/1870: A apicultora estadounidense [[Ellen Smith Tupper]] convértese na primeira muller editora dunha revista entomolóxica.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Beehives, Booze and Suffragettes: The “Sad Case” of Ellen S. Tupper (1822–1888), the “Bee Woman” and “Iowa Queen Bee”|url=http://rgdoi.net/10.13140/RG.2.2.34657.04962|data=2020|doi=10.13140/RG.2.2.34657.04962|lingua=en|nome=Michael|apelidos=Mielewczik|nome2=Kelly|apelidos2=Jowett|nome3=Janine|apelidos3=Moll}}</ref> * 1870: [[Katharine Murray Lyell]] oi unha botánica británica, autora dun primeiro libro sobre a distribución mundial dos fentos e editora de volumes da correspondencia de varios científicos notables da época.<ref>{{Cita libro|título=A geographical handbook of all the known ferns; with tables to show their distribution,|url=http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.56696|editorial=J. Murray,|data=1870|lugar=London,|apelidos=Lyell}}</ref> * 1870: [[Ellen Swallow Richards]] convértese na primeira muller estadounidense en obter un título de química.<ref>{{Cita enciclopedia|título=Ellen Swallow Richards|url=https://books.google.com/books?id=cVtFJ5tvINsC&q=%22first+woman+to+earn+a+degree+in+chemistry%22&pg=PA387|isbn=9781438110325|apelidos=Ford|nome=Lynne E.|data=2010-05-12}}</ref> * 1870: A química rusa [[Anna Fiodorovna Vólkova|Anna Volkova]] convértese na primeira muller membro da Sociedade Química Rusa.<ref name=":7">{{Cita publicación periódica|data=1998|url=http://www.scs.illinois.edu/~mainzv/HIST/bulletin_open_access/num21/num21%20p19-24.pdf|volume=21|apelidos=|título="Early Women Chemists in Russia: Anna Volkova, Iuliia Lermontova, and Nadezhda Ziber-Shumova" (PDF). Bulletin for the History of Chemistry. 21. 1998.|revista=}}</ref> *1872: [[María Elena Maseras Ribera]] comeza os seus estudos de Medicina na Universidade de Barcelona; [[Dolors Aleu Riera]] e [[Martina Castells Ballespí]], xunto con Elena, foron as tres primeiras mulleres en licenciarse en Medicina, en 1882.<ref name=":0" /> * 1874: [[Julia Lermontova]] convértese na primeira muller rusa que se doutora en química.<ref name=":7" /> * 1875: A arqueóloga húngara [[Zsófia Torma]] escava o xacemento de Turdaș- Luncă no condado de Hunedoara, hoxe en Romanía. O xacemento, no que se descubriron valiosos artefactos prehistóricos, converteuse nun dos descubrimentos arqueolóxicos máis importantes de Europa.<ref>{{Cita publicación periódica|url=https://www.academia.edu/35514614|editor1-first=Cs.|editor3=Rustoiu|editor4=Gligor|páxinas=327–354|lingua=en}}</ref> *1875-1892: Teresa Madasú foi pioneira da llustración paleontolóxica en España, realizando a maioría das láminas da ''Sinopsis de las especies fósiles que se han encontrado en España''.<ref name=":0">{{Cita publicación periódica|título=Pioneras en la Paleontología española: María Teresa Rodríguez Mellado (1921-1985)|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=8052136|revista=Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural. Sección biológica|data=2020|ISSN=0366-3272|páxina=161–175|número=114|nome=Isabel|apelidos=Rábano}}</ref> * 1876–1878: A naturalista estadounidense [[Mary Treat]] estuda as plantas insectívoras en Florida. As súas contribucións á comprensión científica de como estas plantas capturan e dixiren ás súas presas foron recoñecidas por Charles Darwin e Asa Gray.<ref name=":2">{{Cita libro|título=Ladies in the Laboratory? American and British Women in Science, 1800-1900: A Survey of Their Contributions to Research|url=https://books.google.es/books?id=amtGAwAAQBAJ&q=Mary+Treat&redir_esc=y#v=snippet&q=Mary%20Treat&f=false|editorial=Scarecrow Press|data=2000-01-01|ISBN=978-0-585-27684-7|lingua=en|nome=Mary R. S.|apelidos=Creese}}</ref> * 1878: A entomóloga inglesa [[Eleanor Anne Ormerod]] convértese na primeira muller membro da Royal Meteorological Society. Uns anos despois, foi nomeada entomóloga consultora da Real Sociedade Agrícolal.<ref>{{Cita libro|título=Ormerod, Eleanor Anne|url=https://doi.org/10.1007/978-1-4020-6359-6_1886|editorial=Springer Netherlands|data=2008|lugar=Dordrecht|ISBN=978-1-4020-6359-6|páxinas=2693–2694|DOI=10.1007/978-1-4020-6359-6_1886|lingua=en|nome-editor=John L.|apelidos-editor=Capinera}}</ref> * === Década de 1880 === * 1880: [[Blanca Catalán de Ocón y Gayolá]], considerada a primeira botánica española, publica o ''Catálogo de las plantas colectadas por la Srta. Blanca Catalán de Ocón en Valldecabriel.''<ref>{{Cita web|título=Espores - BLANCA CATALÁN, LA PRIMERA BOTÀNICA EN LA NOMENCLATURA CIENTÍFICA|url=https://web.archive.org/web/20190214061336/http://espores.org/es/botanicos/blanca-catalan-de-ocon-la-primera-botanica-espanola-en-la-nomenclatura-cientifica-universal.html|páxina-web=web.archive.org|data=2019-02-14|data-acceso=2022-06-04}}</ref> * 1880: A química alemá autodidacta [[Agnes Pockels]] comezou a investigar a tensión superficial, converténdose nunha figura pioneira no campo da ciencia das superficies. O equipo de medición que desenvolveu proporcionou a base para as modernas análises cuantitativas das películas superficiais.<ref>{{Cita web|título=Agnes Pockels, la química física del agua de fregar|url=https://mujeresconciencia.com/2015/02/16/agnes-pockels-la-quimica-fisica-del-agua-de-fregar/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2015-02-16|data-acceso=2022-06-04|lingua=es}}</ref> * 1883: A etnóloga estadounidense [[Erminnie A. Smith]], primeira muller etnógrafa de campo, publica a súa colección de lendas iroquesas Myths of the Iroquois.<ref>{{Cita libro|título=Chronology of women's history|url=http://archive.org/details/isbn_9780313288036|editorial=Westport, Conn. : Greenwood Press|data=1994|ISBN=978-0-313-28803-6|nome=Kirstin|apelidos=Olsen}}</ref> * 1884: O artigo da zoóloga inglesa [[Alice Johnson]] sobre os embrións de tritón convértese no primeiro artigo escrito por unha muller que aparece nas Actas da Royal Society.<ref name=":2" /> * 1885: A naturalista británica Marian Farquharson convértese na primeira muller membro da Royal Microscopical Society.<ref>{{Cita ODNB|url=http://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-55777}}</ref> * 1886: A botánica Emily Lovira Gregory convértese na primeira muller membro da Sociedade Americana de Naturalistass.<ref>{{Cita libro|título=Chronology of women's history|url=https://www.worldcat.org/oclc/29636971|editorial=Greenwood Press|data=1994|lugar=Westport, Conn.|ISBN=0-313-28803-8, 978-0-313-28803-6|OCLC=29636971|nome=Kirstin|apelidos=Olsen}}</ref> * 1887: Rachel Lloyd convértese na primeira muller estadounidense en obter un doutoramento en química, completando a súa investigación na Universidade suíza de Zúrich.<ref>University of Nebraska–Lincoln. "[https://www.acs.org/content/dam/acsorg/education/whatischemistry/landmarks/rachel-holloway-lloyd/rachel-lloyd-chemist-commemorative-booklet.pdf Rachel Lloyd, PhD – Pioneering Woman in Chemistry]" (PDF). ''American Chemical Society''. </ref> * 1888: A Academia de Ciencias de París, nunha sesión solemne, concedeulle o Premio Bordin polo seu traballo: Sobre o problema da rotación dun corpo ao redor dun punto fixo a [[Sofia Kovalewska|Sofia Kovalevskaya]] .<ref>S. Kovalevskaya, "Sur le problème de la rotation d'un corps solide autour d'un point fixe". ''Acta Mathematica'' 12 (1889) 177–232.</ref><ref>{{Cita web|título=Sonia Kovalévskaya (1850-1891)|url=https://mujeresconciencia.com/2017/12/06/sonia-kovalevskaya-1850-1891-2/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2017-12-06|data-acceso=2022-06-04|lingua=es}}</ref> * 1888: A química estadounidense Josephine Silone Iates é nomeada directora do Departamento de Ciencias Naturais do Instituto Lincoln (máis tarde Universidade Lincoln), converténdose na primeira muller negra en dirixir un departamento de ciencias universitario.<ref>{{Cita libro|título=Black women scientists in the United States|url=http://archive.org/details/blackwomenscient00warr|editorial=Bloomington : Indiana University Press|data=1999|ISBN=978-0-253-33603-3|nome=Wini|apelidos=Warren}}</ref> * 1889: Mary Emilie Holmes convértese na primeira muller membro da Sociedade Xeolóxica de América.<ref>{{Cita libro|título=The Geological Society of America: Life History of a Learned Society|url=https://books.google.es/books?id=BTpRE_p1xnwC&pg=PR9&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|editorial=Geological Society of America|data=1982|ISBN=978-0-8137-1155-3|lingua=en|nome=Edwin Butt|apelidos=Eckel}}</ref> === Década de 1890 === * [[Ficheiro:Manuela Barreiro Pico.jpg|miniatura|Manuela Barreiro Pico, primeira licenciada galega]]1890: [[Ida Freund]] convértese na primeira muller en traballar como profesora de química no Reino Unido. Foi ascendida a profesora titular no Newnham College de Cambridge.<ref>"[https://newn.cam.ac.uk/about/history/biographies/ Significant contributors in the history of Newnham College]". ''Newnham College''.</ref> * 1890: A escritora e divulgadora científica [[Agnes Giberne]] cofundou a Asociación Astronómica Británica. Posteriormente, a astrónoma inglesa [[Elizabeth Brown]] foi nomeada directora da Sección Solar da asociación, coñecida polos seus estudos sobre as manchas solares e outros fenómenos solares.<ref>{{Cita web|título=“ON THE WINGS OF IMAGINATION”: AGNES GIBERNE AND WOMEN AS THE STORYTELLERS OF VICTORIAN ASTRONOMY {{!}} Daw {{!}} The Victorian|url=https://web.archive.org/web/20160225201754/http://journals.sfu.ca/vict/index.php/vict/article/view/78|páxina-web=web.archive.org|data=2016-02-25|data-acceso=2022-06-04}}</ref> * 1890: A matemática [[Philippa Fawcett]] convértese na primeira muller en obter a máxima puntuación nos exames do Tripos de Matemáticas de Cambridge.<ref>Series, Caroline. "<span title="e" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">And</span> what became of the women?", ''Mathematical Spectrum'', Vol. 30 (1997/8), 49h52</ref> * 1891: A astrónoma estadounidense [[Dorothea Klumpke]] é nomeada xefa da Oficina de Medicións do Observatorio de París. Durante a década seguinte, ademais de completar o seu doutoramento en ciencias, traballou no proxecto de cartografía da Carte du Ciel. Foi recoñecida polo seu traballo co primeiro premio Prix de Dames da Société astronomique de France e nomeada Oficial da [[Academia de Ciencias de Francia|Academia de París de Ciencias]].<ref>{{Cita libro|título=Biographical Encyclopedia of Astronomers|url=https://books.google.es/books?id=t-BF1CHkc50C&q=Dorothea+Klumpke+bio&pg=PA646&redir_esc=y#v=snippet&q=Dorothea%20Klumpke%20bio&f=false|editorial=Springer Science & Business Media|data=2007-09-18|ISBN=978-0-387-30400-7|lingua=en|nome=Virginia|apelidos=Trimble|nome2=Thomas|apelidos2=Williams|nome3=Katherine|apelidos3=Bracher|nome4=Richard|apelidos4=Jarrell|nome5=Jordan D.|apelidos5=Marché|nome6=F. Jamil|apelidos6=Ragep}}</ref> * 1892: A psicóloga estadounidense [[Christine Ladd- Franklin]] presenta a súa teoría evolutiva sobre o desenvolvemento da visión da cor no Congreso Internacional de Psicoloxía. A súa teoría foi a primeira en destacar a visión da cor como un trazo evolutivo.<ref>{{Cita web|título=Christine Ladd-Franklin|url=https://psychology.jrank.org/pages/366/Christine-Ladd-Franklin.html|páxina-web=psychology.jrank.org|data-acceso=2022-06-04|lingua=en}}</ref> * 1893: [[Florence Bascom|Florencia Bascom]] convértese na segunda muller que se doutora en xeoloxía en Estados Unidos, e a primeira muller que se doutora na Universidade Johns Hopkins [[Universidade Johns Hopkins|Johns Hopkins Universidade]].<ref>{{Cita publicación periódica|título=Great expectations: Florence Bascom (1842–1945) and the education of early US women geologists|url=https://pubs.geoscienceworld.org/gsl/books/book/1652/chapter/107465973/Great-expectationsFlorence-Bascom-1842-1945-and|data=2007-01-01|doi=10.1144/SP281.8|lingua=en|nome=R. M.|apelidos=Clary|nome2=J. H.|apelidos2=Wandersee}}</ref> * 1893:A botánica estadounidense [[Elisabeth Knight Britton|Elizabeth Gertrude Britton]] convértese en membro fundador da Sociedade Botánica de América.<ref>{{Cita web|título=ELIZABETH GERTRUDE KNIGHT BRITTON RECORDS|url=https://sciweb.nybg.org/science2/libr/finding_guide/egbweb.asp.html|páxina-web=sciweb.nybg.org|data-acceso=2022-06-04}}</ref> * 1894: A astrónoma estadounidense [[Margaretta Palmer]] convértese na primeira muller en obter un doutoramento en astronomía.<ref>{{Cita web|título=Margaretta Palmer - Vassar College Encyclopedia - Vassar College|url=https://www.vassar.edu/vcencyclopedia/faculty/original-faculty/maria-mitchell/living-legacy/margaretta-palmer.html|páxina-web=www.vassar.edu|data-acceso=2022-06-04}}</ref> * 1895:A fisióloga inglesa [[Marion Bidder]] convértese na primeira muller que fala e presenta o seu propio relatorio nunha reunión da [[Royal Society]].<ref>{{Cita libro|título=International women in science : a biographical dictionary to 1950|url=http://archive.org/details/internationalwom00hain|editorial=Santa Barbara, Calif. : ABC-CLIO|data=2001|ISBN=978-1-57607-090-1|nome=Catharine M. C.|apelidos=Haines}}</ref> * 1896: [[Florence Bascom]] convértese na primeira muller que traballa no Servizo Xeolóxico de Estados Unidos.<ref>{{Cita web|url=https://www.nps.gov/people/the-stone-lady-florence-bascom.htm|data=1945-06-18|accessdate=2018-07-28}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.geosociety.org/gsatoday/archive/8/7/pdf/i1052-5173-8-7-8.pdf|data=July 1997}}</ref> * 1896: A micóloga e liquenóloga inglesa [[Annie Lorrain Smith]] convértese en membro fundador da Sociedade Micolóxica Británica. Posteriormente foi presidenta en dúas ocasións.<ref>{{Cita ODNB|url=http://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-46420}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.britmycolsoc.org.uk/society/history|lingua=en|accessdate=2018-09-09}}</ref> * 1896: [[Manuela Barreiro Pico]] é a primeira muller matriculada na Universidade de Santiago de Compostela. * 1897: As citólogas e zoólogas estadounidenses [[Katharine Foot]] e [[Ela Church Strobell]] comezaron a traballar como compañeiras de investigación. Xuntas, foron pioneiras na práctica de fotografar mostras de investigación microscópica e inventaron unha nova técnica para crear mostras de material fino a temperaturas máis frías.<ref>{{Cita libro|url=https://books.google.com/books?id=amtGAwAAQBAJ&q=Katharine+Foot+photomicrographs&pg=PA104|data=2000-01-01|ISBN=9780585276847|páxina=104|lingua=en}}</ref> * 1897: A física americana [[Isabelle Stone]] convértese na primeira muller en obter un doutoramento en física en Estados Unidos na [[Universidade de Chicago]].<ref>{{Cita libro|url=https://books.google.com/books?id=LTSYePZvSXYC&q=isabelle+stone+physics&pg=PA1241|data=2000|ISBN=9780415920407|páxina=1241|lingua=en}}</ref><ref name=":9">{{Cita libro|url=https://books.google.com/books?id=6J5_iXvkD6EC&q=isabelle+stone+physics&pg=PA168|data=2008|ISBN=9780226770574|páxina=168|lingua=en}}</ref> * 1898: A física danesa [[Kirstine Meyer]] recibe a medalla de ouro da [[Real Academia Danesa de Ciencias e Letras|Academia danesa Real de Ciencias e Letras]].<ref name=":8">{{Cita libro|url=https://books.google.com/books?id=dpb1GaDPoq0C&q=%22Kirstine+Meyer%22+%22Gold+Medal%22&pg=PA122|data=2013-10-22|ISBN=9780080466873|apelidos-editor=Aaserud|volume=12|páxina=122|lingua=en}}</ref> * 1898: A italiana [[Marianna Paulucci]] doa a súa colección de especímenes [[Moluscos|malacofauna]] ao Real Museo de Historia Natural de Florencia (Italia) .<ref>{{Cita web|url=http://www.msn.unifi.it/en/collezioni/zoologia-2/collezionisti/marianna-paulucci/|data=2016-04-19|accessdate=2018-09-20|título=Copia arquivada|data-arquivo=19 de abril de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160419192443/http://www.msn.unifi.it/en/collezioni/zoologia-2/collezionisti/marianna-paulucci/|url-morta=yes}}</ref> * 1899: As físicas americanas [[Marcia Keith]] e [[Isabelle Stone]] convértense en membros fundadores da American Physical Society.<ref>{{Cita libro|url=https://archive.org/details/womeninscience00mari|data=1986|ISBN=9780262650380|páxinas=[https://archive.org/details/womeninscience00mari/page/107 107]–108|lingua=en}}</ref><ref name=":9" /> * 1899: A física irlandesa [[Edith Anne Stoney]] é nomeada profesora de física na London School of Medicine for Women, converténdose na primeira muller física médica. Máis tarde converteuse nunha figura pioneira no uso de máquinas de raios X na fronte da [[Primeira guerra mundial|Primeira Guerra Mundial]] .<ref>{{Cita publicación periódica|data=December 2013|url=https://www.ipem.ac.uk/Portals/0/Documents/Publications/SCOPE/SCOPE_DEC2013_LR.pdf|volume=22|páxinas=49–54|título=Copia arquivada|data-acceso=20 de decembro de 2021|data-arquivo=28 de marzo de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190328141849/https://www.ipem.ac.uk/Portals/0/Documents/Publications/SCOPE/SCOPE_DEC2013_LR.pdf|url-morta=yes}}</ref> == Século XX == === Década de 1900 === [[File:Apf1-00303r.jpg|thumb|upright|Xeóloga e xeógrafa [[Zonia Baber]]]] [[File:Maria Montessori (portrait).jpg|thumb|upright|educadora italiana [[Maria Montessori]]]] * 1900: A botánica estadounidense [[Anna Murray Vail]] convértese na primeira bibliotecaria do Xardín Botánico de Nova York. Esta muller, que foi unha das principais promotoras da creación da institución, doara ao xardín toda a súa colección de 3.000 especímenes botánicos.<ref>Fraser, Susan. "Anna Murray Vail Papers". ''sciweb.nybg.org''.</ref> * 1900: As físicas [[Marie Curie]] e Isabelle Stone asisten ao primeiro Congreso Internacional de Física en París, Francia. Foron as dúas únicas mulleres de entre os 836 participantes.<ref>{{Cita libro|título=Einstein's Generation: The Origins of the Relativity Revolution|url=https://books.google.es/books?id=6J5_iXvkD6EC&q=isabelle+stone+physics&pg=PA168&redir_esc=y#v=snippet&q=isabelle%20stone%20physics&f=false|editorial=University of Chicago Press|data=2008|ISBN=978-0-226-77057-4|lingua=en|nome=Richard|apelidos=Staley}}</ref> * 1901: A estadounidense [[Florence Bascom]] convértese na primeira muller geóloga que presenta un relatorio ante o Servizo Xeolóxico de Washington.<ref>{{Cita web|título=Women in Geoscience Series|url=https://irishawg.wordpress.com/2017/12/01/women-in-geoscience-part-2/|páxina-web=Irish Association for Women in Geosciences|data=2017-12-01|data-acceso=2022-02-18|lingua=en|apelidos=irishawg}}</ref> * 1901: A botánica e zoóloga checa [[Marie Zdeňka Baborová-Čiháková]] convértese na primeira muller da República Checa en recibir un doutoramento.<ref>{{Cita web|título=Marie Zdeňka Baborová-Čiháková – Ženy ve vědě do roku 1945|url=http://albina.ff.cuni.cz/index.php/Marie_Zde%C5%88ka_Baborov%C3%A1-%C4%8Cih%C3%A1kov%C3%A1|páxina-web=albina.ff.cuni.cz|data-acceso=2022-02-19}}</ref> * 1901: A astrónoma estadounidense [[Annie Jump Cannon]] publica o seu primeiro catálogo de espectros estelares, que clasifica as estrelas segundo a súa temperatura. Este método foi adoptado de forma universal e permanente por outros astrónomos.<ref>{{Cita web|título=Annie Jump Cannon {{!}} American astronomer {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/biography/Annie-Jump-Cannon|páxina-web=www.britannica.com|data-acceso=2022-02-19|lingua=en}}</ref> * .1903: Grace Coleridge Frankland, de solteira Toynbee, foi unha microbióloga inglesa. A súa obra máis destacada foi Bacteria in Daily Life. Foi unha das dezanove científicas que escribiron a petición de 1904 á Sociedade Química para solicitar a creación dalgunhas mulleres membros da sociede.<ref>{{Cita web|título=Frankland [née Toynbee], Grace Coleridge (1858–1946), bacteriologist|url=https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-62321;jsessionid=3CAC204ABB8DFF74ACEFC94F65CEF015|páxina-web=Oxford Dictionary of National Biography|data-acceso=2022-02-19|doi=10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-62321;jsessionid=3cac204abb8dff74acefc94f65cef015|lingua=en}}</ref> * 1903: A física e química de orixe polaca Marie Curie convértese na primeira muller en recibir un Premio Nobel ao recibir o Premio Nobel de Física xunto co seu marido, Pierre Curie, "polas súas investigacións conxuntas sobre os fenómenos de radiación descubertos polo profesor Henri Becquerel", e Henri Becquerel, "polo seu descubrimento da radioactividade espontánea".<ref>{{Cita web|título=The Nobel Prize in Physics 1903|url=https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1903/summary/|páxina-web=NobelPrize.org|data-acceso=2022-02-19|lingua=en-US}}</ref> * 1904: A xeógrafa, xeóloga e educadora estadounidense [[Zonia Baber]] publicou o seu artigo " The Scope of Geography", no que expoñía as súas teorías educativas sobre o ensino da xeografía. Sostiña que os estudantes necesitaban un enfoque máis interdisciplinario e experimental para aprender xeografía: en lugar de depender dos libros de texto, os estudantes necesitaban excursións, traballos de laboratorio e coñecementos de elaboración de mapas. As ideas educativas de Baber transformaron a forma de ensinar xeografía nas escolas.<ref>{{Cita web|título=The Woman Who Transformed How We Teach Geography|url=https://www.smithsonianmag.com/science-nature/woman-who-transformed-how-we-teach-geography-180967859/|páxina-web=Smithsonian Magazine|data-acceso=2022-02-19|lingua=en|nome=Smithsonian|apelidos=Magazine|nome2=Leila|apelidos2=McNeill}}</ref> * 1904: As químicas británicas [[Ida Maclean|Ida Smedley]], [[Ida Freund]] e [[Martha Whiteley]] organizan unha petición para que a Sociedade Química admita a mulleres como membros. Un total de 19 mulleres químicas foron asinantes, pero a súa petición foi denegada pola sociedade.<ref>Mason, Joan (1991). "A forty years' war". ''Chemistry in Britain''. pp. 233–238.</ref> * 1904: [[Marie Stopes|Marie Charlotte Carmichael Stopes]] (15 de outubro de 1880 - 2 de outubro de 1958) foi unha escritora británica, paleobotánica e defensora dos dereitos da muller. Fixo importantes contribucións á paleontoloxía vexetal e á clasificación do carbón. Ocupou o posto de profesora de paleobotánica na Universidade de Manchester de 1904 a 1910; como tal, converteuse na primeira muller académica desa universidade. En 1909 foi elixida membro da Sociedade Linneana de Londres. Tiña 26 anos no momento da súa elección como membro (a muller máis nova admitida nese momento).<ref>{{Cita web|título=Stopes [married name Roe], Marie Charlotte Carmichael (1880–1958), sexologist and advocate of birth control|url=https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-36323|páxina-web=Oxford Dictionary of National Biography|data-acceso=2022-02-19|doi=10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-36323|lingua=en}}</ref> * 1904: Nunha reunión celebrada en decembro, a Linnean Society de Londres elixiu ás súas primeiras mulleres como membros. Entre as primeiras mulleres estaban a horticultora [[Ellen Willmott]], a ornitóloga [[Emma Turner]], a bióloga [[Lilian Jane Gould]], as micólogas [[Gulielma Lister]] e [[Annie Lorrain Smith]], e as botánicas [[Mary Anne Stebbing]], [[Margaret Jane Benson]] e [[Ethel Sargant]].<ref>{{Cita publicación periódica|título=Proceedings of the Linnean Society of London. (One Hundred and Seventeenth Session, 1904-1905.) November 3rd, 1904, to June 15th, 1905|url=https://doi.org/10.1111/j.1095-8312.1905.tb01410.x|revista=Proceedings Linnean Society London|data=1905-10-01|ISSN=0370-0461|páxina=1–58|volume=117|número=1|doi=10.1111/j.1095-8312.1905.tb01410.x}}</ref> * 1905: A xenetista estadounidense [[Nettie Stevens]] descobre os cromosomas sexuais.<ref>{{Cita web|título=Descubriendo cromosomas, Nettie Stevens (1861-1912)|url=https://www.mujeresenlahistoria.com/2016/12/nettie-stevens.html|data-acceso=2022-06-15}}</ref> * 1906: Tras o terremoto de San Francisco, a botánica e conservadora estadounidense [[Alice Eastwood]] rescata case 1.500 especímenes de plantas raras do edificio da Academia de Ciencias de California en chamas. O seu sistema de conservación, consistente en manter os especímenes tipo separados doutras coleccións, pouco convencional naquela época, permitiulle atopar e recuperar rapidamente os especímenes.<ref>{{Cita web|título=Inventory to the papers of Alice Eastwood at the California Academy of Sciences Library MSS.142 Eastwood (Alice) Papers|url=https://researcharchive.calacademy.org/research/library/special/findaids/eastwood.html#ref24|páxina-web=researcharchive.calacademy.org|data-acceso=2022-06-15}}</ref> * 1906: A química rusa [[Irma Goldberg]] publicou un artigo sobre dúas reaccións químicas recentemente descubertas que implicaban a presenza de cobre e a creación dun ligazón nitróxeno-carbono a un haluro aromático. Estas reaccións denomináronse posteriormente reacción de Goldberg e reacción de Jourdan- Ullman- Goldbe.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Critical Perspective: Named Reactions Discovered and Developed by Women|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/ar100114m|revista=Accounts of Chemical Research|data=2011-05-17|ISSN=0001-4842|páxina=311–321|volume=44|número=5|doi=10.1021/ar100114m|lingua=en|nome=Julie A.|apelidos=Olson|nome2=Kevin M.|apelidos2=Shea}}</ref> * 1906: A física, matemática e enxeñeira inglesa [[Hertha Ayrton]] convértese na primeira muller en recibir a medalla Hughes da Royal Society de Londres. Recibe o premio polas súas investigacións experimentais sobre os arcos eléctricos e as ondas de area.<ref>{{Cita web|título=Hertha Marks Ayrton, obsesionada con los patrones que forman las olas sobre la arena|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/informacion/2016/04/27/hertha-marks-ayrton-gran-cientifica-sufragista-dio-luz/00031461782969428385579.htm|páxina-web=La Voz de Galicia|data=2016-04-28|data-acceso=2022-06-15|lingua=es}}</ref> * 1906: Tras a súa morte, a colección de 20.000 bolboretas e trazas da lepidopterista inglesa [[Emma Hutchinson]] foi doada ao Museo de Historia Natural de Londres. Publicara pouco durante a súa vida, e impedíuselle entrar nas sociedades científicas locais debido ao seu xénero, pero foi honrada polo seu traballo cando unha forma variante da bolboreta Comma foi nomeada hutchinsoni.<ref>{{Cita web|título=Emma Hutchinson Explained|url=https://everything.explained.today/Emma_Hutchinson/|páxina-web=everything.explained.today|data-acceso=2022-06-15}}</ref> * 1909: [[Alice Wilson]] convértese na primeira muller xeóloga contratada polo Servizo Xeolóxico de Canadá. Atribúeselle ser a primeira muller xeóloga canadense.<ref>{{Cita web|título=ARCHIVED - Alice Wilson - Themes - Science - Celebrating Women's Achievements - Library and Archives Canada|url=https://web.archive.org/web/20190604222331/https://www.collectionscanada.gc.ca/women/030001-1415-e.html|páxina-web=web.archive.org|data=2019-06-04|data-acceso=2022-06-15}}</ref> * 1909: A física danesa [[Kirstine Meyer]] convértese na primeira muller danesa en obter un doutoramento en ciencias naturais. Escribiu a súa tese sobre o tema do "desenvolvemento do concepto de temperatura" dentro da historia da física.<ref>{{Cita web|título=Kirstine Bjerrum Meyer, física|url=https://mujeresconciencia.com/2017/10/12/kirstine-bjerrum-meyer-fisica/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2017-10-12|data-acceso=2022-06-15|lingua=es}}</ref> === Década de 1910 === [[File:Marie Curie c1920.jpg|thumb|right|upright|A química e física [[Marie Curie]]]] [[File:Leavitt aavso.jpg|thumb|right|upright|Astrónoma [[Henrietta Swan Leavitt]]]] [[File:Noether (petite image).png|thumb|right|upright|Física e matemática [[Emmy Noether]]]] [[File:Carrie Derick.jpg|thumb|right|upright|xenetista [[Carrie Derick]]]] * 1911: A física e química de orixe polaca [[Marie Curie]] converteuse na primeira muller en recibir o Premio Nobel de Química, que recibiu "[por] o descubrimento dos elementos radio e polonio, mediante o illamento do radio e o estudo da natureza e os compostos deste notable elemento".<ref>{{Cita web|título=The Nobel Prize in Chemistry 1911|url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1911/summary/|páxina-web=NobelPrize.org|data-acceso=2022-06-24|lingua=en-US}}</ref> Isto converteuna na primeira persoa en gañar o Premio Nobel dúas veces e a única muller que o gañou dúas veces e a única persoa que gañou o Premio Nobel en dous campos científicos. * 1911: A bióloga norueguesa [[Kristine Bonnevie]] convértese na primeira muller membro da Academia Norueguesa de Ciencias e Letras.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Kristine Bonnevie|url=http://nbl.snl.no/Kristine_Bonnevie|data=2020-02-25|lingua=nb|nome=Arne|apelidos=Semb-Johansson}}</ref> * 1912: A astrónoma estadounidense [[Henrietta Swan Leavitt]] estuda os períodos dos ciclos das estrelas cefeidas e atopa o modo de calcular a distancia de dita estrela á Terra.<ref>{{Cita web|título=HLeavitt|url=http://www.womanastronomer.com/hleavitt.htm|páxina-web=www.womanastronomer.com|data-acceso=2022-06-24}}</ref> * 1912: A botánica e xenetista canadense [[Carrie Derick]] é nomeada profesora de botánica morfolóxica na Universidade McGill. Foi a primeira muller en converterse en profesora titular de calquera departamento dunha universidade canadense.<ref>{{Cita web|título=Carrie Derick {{!}} The Canadian Encyclopedia|url=https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/carrie-derick|páxina-web=www.thecanadianencyclopedia.ca|data-acceso=2022-06-24}}</ref> * 1913: [[Regina Fleszarowa]] convértese na primeira muller polaca en recibir un doutoramento en ciencias naturais.<ref>{{Cita libro|título=Kwartalnik Historii Nauki i Techniki|url=http://dx.doi.org/10.4467/0023589xkhnt|editorial=Uniwersytet Jagiellonski - Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego}}</ref> * 1913: [[Izabela Textorisová]], a primeira muller botánica eslovaca, publica "Datos da flora do condado de Turiec" na revista Botanikai Közlemények. O seu traballo descubriu máis de 100 especies de plantas da zona de Turiec descoñecidas ata entón.<ref>"Izabela Textorisová – Portrait and Work". ''www.mindop.sk''. </ref> * 1913: A médica e química canadense [[Maud Menten]] é coautora dun artigo sobre a cinética das encimas, que conduce ao desenvolvemento da ecuación cinética de Michaelis- Menten.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Retratos de Mujeres en Bioquímica: Maud Leonora Menten|url=http://dx.doi.org/10.18567/sebbmdiv_rmb.2011.10.2|data=2011-10-01|nome=Catalina|apelidos=Lara Coronado}}</ref> * 1914-1918: Durante a Primeira Guerra Mundial, un equipo de sete mulleres químicas británicas levou a cabo unha investigación pioneira sobre antídotos químicos e gases para armas. A líder do proxecto, [[Martha Whiteley]], foi galardoada coa Orde do Imperio Británico polas súas contribucións en tempos de guerra.<ref>[[Patricia Fara|Fara, Patricia]] . ''A Lab of One's Own: Science and Suffrage in the First World War''. Oxford University Press. ISBN <bdi>9780192514172</bdi>.</ref> * 1914-1918: Dame [[Helen Gwynne-Vaughan]], (de solteira Fraser) foi unha destacada botánica e micóloga inglesa. Polo seu servizo en tempos de guerra foi a primeira muller en recibir un DBE militar en xaneiro de 1918. Foi comandante da Real Forza Aérea Feminina ( WRAF) desde setembro do 1918 ata decembro de 1919.<ref>{{Cita web|título=Dame Helen Charlotte Isabella Gwynne-Vaughan|url=https://web.archive.org/web/20100805023325/http://www.rafmuseum.org.uk/online-exhibitions/women-of-the-air-force/commandant-dame-helen-gwynne-vaughan.cfm|páxina-web=web.archive.org|data=2010-08-05|data-acceso=2022-06-24}}</ref> * 1914: A micóloga de orixe británica [[Ethel Doidge]] converteuse na primeira muller de Suráfrica en obter un doutoramento en calquera materia, ao recibir o seu título de doutora en ciencias pola Universidade da Boa Esperanza. Escribiu a súa tese sobre "A bacterial disease of mango".<ref>Jacobs, Adriaana. "The life and times of Ethel Mary Doidge, a pioneer of South African mycology"</ref> * 1916: [[Isabella Preston]] converteuse na primeira muller hibridadora profesional de plantas en Canadá, producindo o lirio trompeta George C. Creelman. O seu lirio recibiu posteriormente un premio ao mérito da Real Sociedade de Horticultura. <ref>Raymond, Katrine. "Isabella Preston". ''The Canadian Encyclopedia''</ref> *1916: [[Chika Kuroda]] convértese na primeira muller xaponesa en obter unha licenciatura en ciencias, estudando química na Universidade Imperial de Tohoku. Tras a súa gradación, é nomeada profesora adxunta da universidade.<ref>{{Cita libro|título=International women in science : a biographical dictionary to 1950|url=https://www.worldcat.org/oclc/50174714|editorial=ABC-CLIO|data=2001|lugar=Santa Barbara, Calif.|ISBN=1-57607-559-1, 978-1-57607-559-3, 1-280-72550-8, 978-1-280-72550-0, 9786610725502, 6610725500|OCLC=50174714|nome=Catharine M. C.|apelidos=Haines}}</ref> * 1917: A zoóloga estadounidense [[Mary J. Rathbun]] doutórase na Universidade George Washington. A pesar de non asistir nunca á universidade -nin a ningún tipo de educación formal máis aló da secundaria-, Rathbun fora autora de máis de 80 publicacións científicas, describira máis de 674 novas especies de crustáceos e desenvolvera un sistema de rexistros relacionados cos crustáceos no Museo Smithsonian.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Mary J. Rathbun 1860-1943|url=https://brill.com/view/journals/cr/24/3/article-p283_5.xml|revista=Crustaceana|data=1973|ISSN=0011-216X|páxina=283–297|volume=24|número=3|doi=10.1163/156854073X00641|nome=Waldo L.|apelidos=Schmitt}}</ref> * 1917: A bióloga e xenetista holandesa [[Jantina Tammes]] convértese na primeira muller catedrática dos Países Baixos. Foi nomeada profesora extraordinaria de fitopatoloxía na Universidade de Utrecht.<ref>{{Cita publicación periódica|título=A female contribution to early genetics: Tine Tammes and Mendel's laws for continuous characters|url=http://link.springer.com/10.1007/BF01059390|revista=Journal of the History of Biology|data=1995|ISSN=0022-5010|páxina=495–531|volume=28|número=3|doi=10.1007/BF01059390|lingua=en|nome=Ida H.|apelidos=Stamhuis}}</ref> *1918: A física e matemática alemá [[Emmy Noether]] crea o teorema de Noether que explica a conexión entre a simetría e as leis de conservación.<ref>Ne'eman, Yuval (1999). ''The Impact of Emmy Noether's Theorems on XXIst Century Physics in Teicher''. Teicher. pp. 83–101.</ref> * 1919: [[Kathleen Maisey Curtis]] convértese na primeira muller neozelandesa en obter un doutoramento en ciencias ( DSc), completando a súa tese sobre o Synchytrium endobioticum (enfermidade da verruga da pataca) no Imperial College of Science and Technology. A súa investigación foi citada como "o resultado máis destacado en investigación micolóxica que se presentou en dez anos".<ref>{{Cita web|título=NZSM OnLine -- Ten years of New Zealand Science Monthly magazine|url=https://web.archive.org/web/20130505132728/http://nzsm.webcentre.co.nz/article815.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2013-05-05|data-acceso=2022-07-28}}</ref> === Década de 1920 === [[File:Cecilia Helena Payne Gaposchkin (1900-1979) (3).jpg|thumb|right|upright|A astronóma [[Cecilia Payne-Gaposchkin]]]] [[File:Yasui Kono.JPG|thumb|right|upright|A biologa [[Kono Yasui]]]] * 1920: [[Harriet Margaret Louisa Bolus]] é elixida membro da Royal Society de Suráfrica polas súas contribucións á botánica. Ao longo da súa vida, Bolus identificou e nomeou máis de 1.700 novas especies de plantas surafricanas, máis especies que calquera outro botánico de Suráfrica.<ref>{{Cita libro|título=Ladies in the Laboratory III: South African, Australian, New Zealand, and Canadian Women in Science: Nineteenth and Early Twentieth Centuries|url=https://books.google.es/books?id=K9FkFg5ogZAC&pg=PA17&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|editorial=Scarecrow Press|data=2010-02-08|ISBN=978-0-8108-7289-9|lingua=en|nome=Mary R. S.|apelidos=Creese|nome2=Thomas M.|apelidos2=Creese}}</ref> * 1920: A farmacéutica [[Zoe Rosinach Pedrol]] (1894-1973) foi a primeira española doutora en Farmacia.<ref>{{Cita web|título=Zoe Rosinach Pedrol, farmacéutica {{!}} Efemérides|url=https://mujeresconciencia.com/2017/02/06/zoe-rosinach-pedrol-farmaceutica/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2017-02-06|data-acceso=2022-02-06|lingua=es}}</ref> * 1921:[[Jimena Quirós]], pioneira da oceanografía española, é a primeira científica contratada no Instituto Español de Oceanografía.<ref>{{Cita web|título=Jimena Quirós, primera oceanógrafa española y ejemplo de la brecha de género|url=https://www.lavanguardia.com/vida/20181125/453144458297/jimena-quiros-primera-oceanografa-espanola-y-ejemplo-de-la-brecha-de-genero.html|páxina-web=La Vanguardia|data=2018-11-25|data-acceso=2022-06-20|lingua=es}}</ref> * 1922: [[Eugenia Pereira Rodríguez]] é a primeira galega que forma parte da Sociedade Española de Física e Química.<ref>{{Cita libro|título=As viaxes científicas e a súa achega para a construción do pensamento en Galicia|url=https://ruc.udc.es/dspace/handle/2183/13179|editorial=Universidade da Coruña|data=2011|nome=Ricardo|apelidos=Gurriarán}}</ref> * 1924: [[Florence Bascom]] convértese na primeira muller elixida para o Consello da Sociedade Xeolóxica de América.<ref>{{Cita web|título=Florence Bascom|url=https://mujeresygeologia.wixsite.com/mujeresygeologia/florencebascom|páxina-web=MujeresyGeología|data-acceso=2022-06-20|lingua=es}}</ref> * 1924: [[Margarita Comas Camps]], figura destacada da pedagoxía das Ciencias Naturais en España, é a primera muller en publicar no Boletín da Real Sociedade Española de Historia. * 1925: [[Olimpia Valencia]] obtén a licenciatura en Medicina, sendo a primeira galega con este título.<ref>{{Cita publicación periódica|título=As primeiras ourensás ante o reto de educación universitaria (1900-1930) (I)|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=847967|revista=Minius: Revista do Departamento de Historia, Arte e Xeografía|data=2003|ISSN=1131-5989|páxina=139–156|número=11|nome=Rosa María Cid|apelidos=Galante}}</ref> * 1925: [[María Josefa Cerrato Rodríguez|María Josefa de los Reyes Cerrato Rodríguez]] foi a primeira muller de España e a terceira de Europa en obter o título universitario de Veterinaria. <ref>{{Cita web|título=Las pioneras que conquistaron Veterinaria|url=https://mujeresconciencia.com/2017/09/21/las-pioneras-conquistaron-veterinaria/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2017-09-21|data-acceso=2022-07-19|lingua=es}}</ref> * 1925: A botánica mexicana-estadounidense [[Ynes Mexia]] embárcase na súa primeira expedición botánica a México, na que recolle máis de 1.500 especímenes de plantas. No transcurso dos trece anos seguintes, Mexia recolleu máis de 145.000 especímenes de México, Alaska e varios países suramericanos. Descubriu 500 novas especies.<ref>{{Cita web|título=Desde Alaska a Tierra del Fuego, el colorido paisaje que nos regaló Ynes Mexia (1870-1930)|url=https://mujeresconciencia.com/2019/10/10/desde-alaska-a-tierra-del-fuego-el-colorido-paisaje-que-nos-regalo-ynes-mexia-1870-1930/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2019-10-10|data-acceso=2022-06-24|lingua=es}}</ref> * 1925: A médica estadounidense [[Florence Sabin]] convértese na primeira muller elixida para a Academia Nacional de Ciencias.<ref>{{Cita web|título=Biographical Overview|url=https://profiles.nlm.nih.gov/spotlight/rr/feature/biographical-overview|páxina-web=Florence R. Sabin - Profiles in Science|data=2019-03-12|data-acceso=2022-07-28|lingua=en}}</ref> * 1925: A astrónoma e astrofísica británica-estadounidense [[Cecilia Payne-Gaposchkin]] establece que o hidróxeno é o elemento máis común nas estrelas e, por tanto, o máis abundante do universo.<ref>{{Cita web|título=Cecilia Payne-Gaposchkin {{!}} British-born American astronomer {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/biography/Cecilia-Payne-Gaposchkin|páxina-web=www.britannica.com|data-acceso=2022-07-28|lingua=en}}</ref> * 1927: [[Kono Yasui]] convértese na primeira muller xaponesa en obter un doutoramento en ciencias,<ref>{{Cita web|título=Kono Yasui ｜Ochanomizu University Digital Archives|url=https://www.lib.ocha.ac.jp/archives/en/researcher/yasui_kono.html|páxina-web=www.lib.ocha.ac.jp|data-acceso=2022-07-28}}</ref> estudando na Universidade Imperial de Tokio e completando a súa tese sobre "Estudos sobre a estrutura do lignito, o lignito e o carbón bituminoso en Xapón". * 1927: [[María Teresa Ferrari]] é nomeada profesora de Universidade en Bos Aires, sería a a primeira muller catedrática de universidade no seu país e en [[América Latina]].<ref>{{Cita web|título="Una inteligencia bien disciplinada llega a todo lo que la voluntad se propone" - Arte y Cultura - IntraMed|url=https://www.intramed.net/contenidover.asp?contenidoid=68316|páxina-web=www.intramed.net|data-acceso=2022-06-24}}</ref> * 1928: [[Alice Evans]] convértese na primeira muller elixida presidenta da Sociedade de Bacteriólogos Americanos. * 1928: [[Helen Battle]] convértese na primeira muller en obter un doutoramento en bioloxía mariña en Canadá. * 1928: A bióloga británica [[Kathleen Carpenter]] publica o primeiro libro de texto en inglés dedicado á ecoloxía da auga doce: Life in Inland Waters. * 1929: A botánica estadounidense [[Margaret Clay Ferguson]] convértese na primeira muller presidenta da Sociedade Botánica de América. * 1929: A escocesa-nixeriana [[Agnes Yewande Savage]] convértese na primeira muller de África Occidental en graduarse en medicina, obtendo o seu título na Universidade de Edimburgo. * 1929:[[Paz Parada Pumar]] obtén o título de Medicina, posteriormente sería a primeira muller inscrita do Colexio Provincial de Médicos de Ourense. === Década de 1930 === [[File:Irène Joliot-Curie Harcourt.jpg|thumb|right|upright|Química [[Irène Joliot-Curie]]]] [[File:Lise Meitner (1878-1968), lecturing at Catholic University, Washington, D.C., 1946.jpg|thumb|upright|Física[[Lise Meitner]]]] * 1930: [[Concepción Mendizábal Mendoza]] convértese na primeira muller en México en obter o título de enxeñeira civil.<ref>"Concepción Mendizábal, la primera ingeniera mexicana" (PDF). ''Gaceta digital de la Facultad de Ingeniería.'' (5). Marzo 2012.</ref> * 1932: [[Michiyo Tsujimura]] convértese na primeira muller xaponesa en obter un doutoramento en agricultura. Estudou na Universidade Imperial de Tokio e a súa tese doutoral titulouse "Sobre os compoñentes químicos do té verde". * 1933: A científica húngara [[Elizabeth Rona]] recibe o premio Haitinger da Academia Austriaca de Ciencias polo seu método de extracción de polonio. * 1933: [[Jimena Fernández de la Vega]] é nomeada directora da Sección de Xenética e Constitución da Facultade de Medicina de Madrid e dependente da cátedra de Patoloxía de Nóvoa Santos.<ref name=":1">{{Cita web|título=Álbum da ciencia|url=http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4328|páxina-web=consellodacultura.gal|data-acceso=2022-01-07|lingua=en-US}}</ref> * 1933: A bacterióloga estadounidense [[Ruth Ela Moore]] convértese na primeira muller afroamericana en recibir un doutoramento en ciencias naturais, completando o seu doutoramento en bacteriología na Universidade Estatal de Ohio. * 1934: [[Elisa Díaz Riva]] é axudante de clases prácticas da materia Física Experimental na Facultade de Ciencias- * 1935: A química francesa [[Irène Joliot-Curie]] recibe o Premio Nobel de Química xunto con Frédéric Joliot- Curie "pola súa síntese de novos elementos radioactivos". * 1935: A hibridadora de plantas estadounidense [[Grace Sturtevant]], a "primeira dama do lirio", recibe a medalla de ouro da Sociedade Americana do Lirio polo traballo de toda a súa vida. * 1936: [[Edith Patch]] convértese na primeira muller presidenta da Sociedade Entomológica de América. * 1936: A micóloga [[Kathleen Maisey Curtis]] é elixida a primeira muller membro da Royal Society de Nova Zelandia. * 1936: A sismóloga e geofísica danesa [[Inge Lehmann]] descobre que a Terra ten un núcleo interno sólido distinto do seu núcleo externo fundido. * 1937: [[Antonia Ferrín Moreiras]] é apartada da docencia universitaria pola súa postura política xunto a outros 45 profesores e profesoras da Universidade de Santiago de Compostela. Posteriormente, defenderá a primeira tese sobre Astronomía en España en 1963. * 1937: A patóloga forense canadense [[Frances Gertrude McGill]] axuda á Real Policía Montada de Canadá a establecer o seu primeiro laboratorio de detección forense. * 1937: [[Suzanne Comhaire-Sylvain]] convértese na primeira antropóloga haitiana e na primeira persoa haitiana que se doutora na Universidade de París. * 1937: [[Marietta Blau]] e a súa alumna Hertha Wambacher, ambas físicas austriacas, reciben o Premio Lieben da Academia Austriaca de Ciencias polos seus traballos sobre as observacións dos raios cósmicos mediante a técnica das emulsiones nucleares.<ref>{{Cita web|título=Marietta Blau, una estrella de la Física de Partículas|url=https://mujeresconciencia.com/2015/12/14/marietta-blau-una-estrella-de-la-fisica-de-particulas/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2015-12-14|data-acceso=2022-07-02|lingua=es}}</ref> * 1938: [[Elizabeth Abimbola Awoliyi]] convértese na primeira muller con licenza para exercer a medicina en Nixeria, tras licenciarse na Universidade de Dublín, e na primeira muller médico de África Occidental con licenza do Royal Surgeon (Dublín). * 1938: A xeóloga [[Alice Wilson]] convértese na primeira muller nomeada membro da Royal Society de Canadá.<ref>{{Cita web|título=ARCHIVED - Alice Wilson - Themes - Science - Celebrating Women's Achievements - Library and Archives Canada|url=https://web.archive.org/web/20190604222331/https://www.collectionscanada.gc.ca/women/030001-1415-e.html|páxina-web=web.archive.org|data=2019-06-04|data-acceso=2022-07-02}}</ref> * 1938: A naturalista surafricana [[Marjorie Courtenay-Latimer]] descobre un peixe celacanto vivo capturado preto do río Chalumna. Críase que a especie estaba extinguida desde facía máis de 60 millóns de anos. Na súa honra déuselle o nome de latimeria chalumnae.<ref>{{Cita novas|título=Obituary: Marjorie Courtenay-Latimer|url=https://www.theguardian.com/news/2004/may/21/guardianobituaries|xornal=the Guardian|data=2004-05-21|data-acceso=2022-07-02|lingua=en}}</ref> * 1939: A física [[Lise Meitner]], xunto con Otto Hahn, lidera o pequeno grupo de científicos que descubriu por primeira vez a fisión nuclear do uranio cando este absorbe un neutrón adicional; os resultados publicáronse a principios de 1939.<ref>{{Cita libro|título=Lise Meitner : a life in physics|url=http://archive.org/details/lisemeitnerlifei00sime|editorial=Berkeley : University of California Press|data=1996|ISBN=978-0-520-08906-8|nome=Ruth Lewin|apelidos=Sime}}</ref> * 1939: A física francesa [[Marguerite Perey]] descubriu o francio.<ref>{{Cita web|título=Marguerite Perey, la otra hija de Marie Curie|url=https://mujeresconciencia.com/2015/03/18/marguerite-perey-la-otra-hija-de-marie-curie/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2015-03-18|data-acceso=2022-07-02|lingua=es}}</ref> === Década de 1940 === [[File:Hedy Lamarr Publicity Photo for The Heavenly Body 1944.jpg|thumb|right|upright|Actriz e inventora [[Hedy Lamarr]]]] [[File:Gerty Theresa Cori.jpg|thumb|right|upright|Bioquímica [[Gerty Cori]]]] [[File:Marie Maynard Daly.jpg|thumb|upright|Bioquímica [[Marie Maynard Daly]]]] * 1940: [[Rita Fernández Queimadelos]] convértese na primeira arquitecta de Galicia. * 1940:A arqueóloga, sumeróloga, asirióloga e escritora turca [[Muazzez İ lmiye *Çığ]]. Tras licenciarse en 1940, comezou unha carreira de varias décadas no Museo do Antigo Oriente, unha das tres institucións que compoñen os Museos de Arqueoloxía de Istambul, como especialista residente no campo das tablillas cuneiformes, miles das cales se almacenaban sen traducir nin clasificar nos arquivos do centro. Nos anos seguintes, grazas aos seus esforzos no desciframiento e a publicación das tablillas, o Museo converteuse nun centro de aprendizaxe de linguas de Oriente Medio ao que acudían investigadores de historia antiga de todo o mundo.<ref>{{cite web|url=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/muazzez-cig-stands-among-the-world-s-best-sumerologists-10362169|title=Muazzez Çığ stands among the world's best Sumerologists|last=Gamm|first=Gül Demir-Niki|website=www.hurriyet.com.tr|language=tr|access-date=2019-09-02}}</ref> * 1941: A científica estadounidense [[Ruth Smith Lloyd]] convértese na primeira muller afroamericana en recibir un doutoramento en anatomía.<ref>{{cite journal|last1=Epps|first1=Charles H.|last2=Johnson|first2=Davis G.|last3=Vaughan|first3=Audrey L.|journal=Journal of the National Medical Association|volume=85|issue=10|pages=777–796|pmc=2568213|year=1993|pmid=8254696|title=Black medical pioneers: African-American 'firsts' in academic and organized medicine. Part three}}</ref> * 1942: A actriz e inventora austriaca-estadounidense [[Hedy Lamarr]] e o compositor George Antheil desenvolven un sistema de guiado por radio para os torpedos aliados que utiliza a tecnoloxía de espectro estendido e salto de frecuencia para vencer a ameaza de interferencia das potencias do Eixo. Aínda que a Mariña estadounidense non adoptou a tecnoloxía ata a década de 1960, os principios do seu traballo incorpóranse á tecnoloxía Bluetooth e son similares aos métodos utilizados nas versións herdadas de CDMA e Wi-fi. Este traballo levoulles a entrar no Salón da Fama dos Inventores Nacionais en 2014. * 1942: A xeóloga estadounidense [[Marguerite Williams]] converteuse na primeira muller afroamericana en obter un doutoramento en xeoloxía en Estados Unidos. Completou o seu doutoramento, titulado Historia da erosión na conca de drenaxe de Anacostia, na Universidade Católica.<ref>{{cite thesis|last=Williams|first=Marguerite|title=A History of Erosion in the Anacostia Basin|url=http://uolibraries.worldcat.org/title/history-of-erosion-in-the-anacostia-drainage-basin/oclc/14408300|publisher=World Cat|access-date=8 March 2014|year=1942}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.udc.edu/2017/03/27/womens-history-month-marguerite-thomas-williams/|title=Women's History Month – Marguerite Thomas Williams|publisher=University of the District of Columbia|language=en-US|access-date=2018-09-24}}</ref> * 1942: A enxeñeira aeroespacial indíxena [[Mary Golda Ross]] é contratada pola Lockheed Aircraft Corporation, onde se encarga de solucionar os problemas dos avións militares. Posteriormente, traballou para a [[NASA]], desenvolvendo requisitos operativos, plans de voo e un manual de voo planetario para misións espaciais como o [[programa Apolo]]. * 1943: A xeóloga británica [[Eileen Guppy]] é ascendida ao rango de geóloga adxunta, converténdose así na primeira muller licenciada en xeoloxía nomeada para o persoal científico do Servizo Xeolóxico Británico. * 1944: A química india [[Asima Chatterjee]] convértese na primeira muller india en recibir un doutoramento en ciencias, completando os seus estudos na Universidade de Calcuta. Posteriormente fundou o Departamento de Química do Lady Brabourne College.<ref>{{cite news|url=https://www.forbes.com/sites/kionasmith/2017/09/23/todays-google-doodle-honors-chemist-asima-chatterjee/#484c920a48a3|title=Today's Google Doodle Honors Chemist Asima Chatterjee|last=Smith|first=K. N.|work=Forbes|access-date=2018-10-07|language=en}}</ref> * 1945: As físicas e matemáticas estadounidenses [[Frances Spence]], [[Ruth Teitelbaum]], [[Marlyn Meltzer]], [[Betty Holberton]], [[Jean Bartik]] e [[Kathleen Antonelli]] programan o computador electrónico de propósito xeral [[ENIAC]], converténdose nalgunhas das primeiras programadoras de computadores do mundo (As primeiras foron operadoras non acreditadas, na súa maioría membros do Women' s Royal Naval Service, do computador Colossus en 1943-1945, pero esa máquina non era un computador de programa almacenado e a súa existencia foi un secreto de Estado ata a década de 1970). * 1945: [[Marjory Stephenson]] e [[Kathleen Lonsdale]] son elixidas primeiras mulleres membros da [[Royal Society]].<ref>{{Cite journal|date=1946-04-30|title=Admission of women into the Fellowship of the Royal Society|url=https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsnr.1946.0006|journal=Notes and Records of the Royal Society of London|language=en|volume=4|issue=1|pages=39–40|doi=10.1098/rsnr.1946.0006|s2cid=202575203|issn=1743-0178}}</ref> * 1946: [[Anna Baetjer]] publicou o libro ''Women in Industry: Their Health and Efficiency'' (As mulleres na industria: saúde e eficacia)<ref>{{Cita publicación periódica|título=Women in Industry: Their Health and Efficiency.|url=https://doi.org/10.1001/archinte.1947.00220160141015|revista=Archives of Internal Medicine|data=1947-10-01|ISSN=0730-188X|páxina=562–563|volume=80|número=4|doi=10.1001/archinte.1947.00220160141015}}</ref> * 1947: A bioquímica austriaco-estadounidense [[Gerty Cori]] convértese na primeira muller en recibir o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina, que recibe xunto con Carl Ferdinand Cori "polo seu descubrimento do curso da conversión catalítica do glucógeno", e Bernardo Alberto Houssay "polo seu descubrimento do papel que desempeña a hormona do lóbulo anterior da hipófise no metabolismo do azucre".<ref name="nobel-1947">{{cite web|title=The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1947|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1947/index.html|publisher=Nobel Foundation|access-date=2007-07-28}}</ref> * 1947: A bioquímica estadounidense [[Marie Maynard Daly]] convértese na primeira muller afroamericana que se doutora en química en Estados Unidos. Completou a súa tese, titulada "Estudo dos produtos formados pola acción da amilasa pancreática sobre o amidón de millo" na Universidade de Columbia.<ref>{{cite news|url=https://www.sciencehistory.org/historical-profile/marie-maynard-daly|title=Marie Maynard Daly|date=2016-06-01|work=Science History Institute|access-date=2018-09-28|language=en}}</ref> * 1947: [[Berta Karlik]], física austriaca, recibe o Premio Haitinger da Academia Austriaca de Ciencias polo seu descubrimento da astatina.<ref name="1947 Karlik">{{cite web|title=Berta Karlik|url=http://lise.univie.ac.at/physikerinnen/historisch/berta-karlik.htm|publisher=Universität Wien Projekt Lise|access-date=10 January 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170408011126/https://lise.univie.ac.at/physikerinnen/historisch/berta-karlik.htm|archive-date=8 April 2017|location=Vienna, Austria|language=de|date=2010}}</ref> * 1947: [[Susan Ofori-Atta]] convértese na primeira muller ganesa en obter un título de médico ao graduarse na Universidade de Edimburgo. * 1948: A fitopatóloga e micóloga canadense [[Margaret Newton]] convértese na primeira muller en recibir a Medalla Flavelle da Real Sociedade de Canadá, en recoñecemento á súa extensa investigación sobre a enfermidade do fungo Puccinia graminis (ferruxe negra). Os seus experimentos conduciron ao desenvolvemento de cepas de trigo resistentes a este fungo.<ref>{{cite web|url=http://www.mhs.mb.ca/docs/people/newton_m.shtml|title=Memorable Manitobans: Margaret Newton (1887–1971)|last=Bumsted|first=J. M.|website=www.mhs.mb.ca|access-date=2018-08-23}}</ref> * 1948: [[Luisa Marcos Raña]] catedrática de "Física, Química e Termotecnia" na Escola de Peritos Industriais de Cádiz é transferida á Escola de Vigo. * 1948: A limnóloga estadounidense [[Ruth Patrick]], da Academia de Ciencias Naturais de Filadelfia, dirixe un equipo multidisciplinar de científicos nun amplo estudo sobre a contaminación da conca do río Conestoga, en Pensilvania.<ref>{{cite journal|date=1949|title=A Proposed Biological Measure of Stream Conditions, Based on a Survey of the Conestoga Basin, Lancaster County, Pennsylvania|url=https://www.jstor.org/stable/4064427|journal=Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia|language=en|volume=101|pages=277–341|last=Patrick|first=Ruth|jstor=4064427}}</ref> Patrick converteríase nunha autoridade nos efectos ecolóxicos da contaminación dos ríos, recibindo o Premio Tyler polos seus logros ambientais en 1975. * 1949: A botánica [[Valida Tutayug]] convértese na primeira muller acerbaixana en obter un doutoramento en estudos biolóxicos. Posteriormente, escribiu os primeiros libros de texto nacionais en acerbaixano sobre botánica e bioloxía. *[[Winifred Goldring]] foi unha paleontóloga estadounidense e converteuse na primeira muller presidenta da Sociedade Paleontolóxica, o seu traballo incluíu a descrición dos estromatolitos, así como o estudo dos crinoideos do Devónico.Foi a primeira muller en Estados Unidos en ser nomeada paleontóloga estatal. === Década de 1950 === [[File:Rosalind Franklin (retouched).jpg|thumb|right|upright|A química [[Rosalind Franklin]]]] [[File:Commodore Grace M. Hopper, USN (covered).jpg|thumb|right|upright|A informática [[Grace Hopper]]]] [[File:Chien-Shiung Wu (1912-1997) in 1958.jpg|thumb|right|upright|A física [[Chien-Shiung Wu]]]] [[File:Dorothy Hill, later in life, standing before a sandstone wall.jpg|thumb|right|upright|A xeóloga [[Dorothy Hill]]]] * 1950: A médica chinés-estadounidense [[Tsai-Fan Yu]] cofundou unha clínica no Centro Médico Mount Sinai para o estudo e o tratamento da pinga. En colaboración con Alexander B. Gutman, Yu estableceu que os niveis de ácido úrico eran un factor que influía na dor experimentada polos pacientes de gota, e posteriormente desenvolveu múltiples fármacos eficaces para o tratamento da gota.<ref>{{Cita novas|título=Tsai-Fan Yu, 95, Physician, Dies; Helped Alleviate Gout|url=https://www.nytimes.com/2007/03/12/obituaries/12yu.html|xornal=The New York Times|data=2007-03-12|data-acceso=2022-08-01|issn=0362-4331|lingua=en-US|nome=Jeremy|apelidos=Pearce}}</ref> * 1950: A física de partículas chinés-estadounidense [[Chien-Shiung Wu]] demostra a validez do entrelazamiento cuántico que contrarresta o Paradoxo EPR de Albert Einstein e publica o seu traballo no novo ano da nova década. Tamén demostra a validez da desintegración beta nesta época. * 1950: A ganesa [[Matilda J. Clerk]] convértese na primeira muller de Ghana e de África Occidental en asistir a unha escola de posgrao, obtendo un diploma de posgrao na London School of Hygiene & Tropical Medicine. * 1950: [[Isabella Abbott]] convértese na primeira muller nativa de Hawai en recibir un doutoramento en calquera ciencia; o seu foi en botánica. * 1950: A microbióloga estadounidense [[Esther Lederberg]] é a primeira en illar o bacteriófago lambda, un virus de ADN, da Escherichia coli K-12. * 1951: A ganesa [[Esther Afua Ocloo]] convértese na primeira persoa de ascendencia africana en obter un diploma de cociña do Good Housekeeping Institute de Londres e en realizar o curso de posgrao de Conservación de Alimentos na Estación de Investigación Long Ashton, do Departamento de Horticultura da Universidade de Bristol. * 1952: A informática estadounidense [[Grace Hopper]] completa o que se considera o primeiro compilador, un programa que permite ao usuario dun computador utilizar unha linguaxe de programación de alto nivel lexible polo ser humano en lugar do código máquina. Coñécese como o compilador A-0. * 1952: A fotografía 51, unha imaxe de difracción de raios X do ADN cristalizado, foi tomada por Raymond Gosling en maio de 1952, traballando como estudante de doutoramento baixo a supervisión da química e biofísica británica [[Rosalind Franklin]];foi unha proba fundamental para identificar a estrutura do ADN. * 1952: A agrónoma canadense [[Mary MacArthur]] convértese na primeira muller membro do Instituto Agrícola de Canadá polas súas contribucións á ciencia da deshidratación e conxelación de alimentos. * 1953: [[María Josefa Wonenburger]] obtivo unha bolsa Fulbright converténdose así na primeira española en obter unha destas axudas para realizar estudos de doutoramento en Matemáticas nos EE. UU.<ref name=":1" /> * 1953: A radiobióloga canadense-británica [[Alma Howard]] é coautora dun artigo no que propón que a vida celular pasa por catro períodos distintos. Isto converteuse no primeiro concepto de ciclo celular. * 1953: [[Ángeles Alvariño González]], pioneira das investigacións oceanográficas a nivel internacional, é a primeira muller científica en realizar as súas investigacións nun buque oceanográfico británico. * 1954: [[Lucy Cranwell]] foi a primeira muller en recibir a Medalla Hector da Royal Society de Nova Zelandia. Foi recoñecida polo seu traballo pioneiro co pole no campo emerxente da palinología. * 1955: [[Moira Dunbar]] convértese na primeira muller glacióloga que estuda o xeo mariño desde un buque rompehielos canadense. * 1955: A xeoquímica xaponesa [[Katsuko Saruhashi]] publica as súas investigacións sobre a medición dos niveis de ácido carbónico na auga de mar. O artigo incluía a "Táboa de Saruhashi", unha ferramenta de medición que había desenvolvido e que se centraba no uso da temperatura da auga, o nivel de pH e a clorinidad para determinar os niveis de ácido carbónico. O seu traballo contribuíu á comprensión global do cambio climático, e a Táboa de Saruhashi foi utilizada polos oceanógrafos durante os seguintes 30 anos. * 1955-1956: A bióloga mariña soviética [[Maria Klenova]] convértese na primeira muller científica que traballa na Antártida, realizando investigacións e colaborando na creación da estación antártica Mirny. * 1956: A zoóloga e feminista canadense [[Anne Innis Dagg]] inicia unha investigación pioneira sobre o comportamento das xirafas salvaxes no Parque Nacional Kruger de Sudáfrica. Investiga e publica sobre o feminismo e as leis contra o nepotismo en institucións académicas de América do Norte. * 1956: A físico chinesa-estadounidense [[Chien-Shiung Wu]] levou a cabo un experimento de física nuclear en colaboración co Grupo de Baixa Temperatura da Oficina Nacional de Estándares de Estados Unidos. Foi unha base importante para o Modelo Estándar da física de partículas e achegou a primeira resposta á cuestión da existencia do universo en virtude do predominio da materia sobre a antimateria. O experimento, que pasou a coñecerse como o experimento de Wu, demostrou que a paridade podía violarse na interacción débil. O premio nobel outórgase só aos seus colegas masculinos pouco despois de que se publicasen os titulares do descubrimento. * 1956: [[Dorothy Hill]] convértese na primeira muller australiana elixida membro da Academia de Ciencias de Australia. * 1956: A zoóloga e xenetista inglesa Margaret Bastock publica a primeira proba de que un só xene pode modificar o comportamento. * 1957-1958: A científica chinesa [[Lanying Lin]] produce os primeiros monocristales de xermanio e silicio de China, sendo posteriormente pioneiro en novas técnicas de desenvolvemento de semiconductores. * 1959: [[María Luisa Pérez-Soba y Baró]] convertese na primeira enxeñeira agrónoma de Galicia. * 1959:A astrónomo chinesa [[Ye Shuhua]] lidera o desenvolvemento do Sistema Conxunto de Tempo Universal Chinés, que se converte no estándar nacional chinés para medir o tempo universal. * 1959: [[Susan Ofori-Atta]], primeira muller médico ganesa, convértese en membro fundador da Academia de Artes e Ciencias de Ghana === Década de 1960 === [[File:Jane Goodall 2015.jpg|thumb|upright|Primatóloga [[Jane Goodall]] ]] [[File:Katherine Johnson at NASA, in 1966.jpg|thumb|right|upright|científica da NASA [[Katherine Johnson]]]] [[File:Susan Jocelyn Bell (Burnell), 1967.jpg|thumb|right|upright|astrofísica [[Jocelyn Bell Burnell]]]] * 1960: A primatóloga británica [[Jane Goodall]] comezou a estudar aos chimpancés en Tanzania; o seu estudo continuou durante máis de 50 anos. As súas observacións puxeron en dúbida as ideas anteriores de que só os humanos fabricaban ferramentas e que os chimpancés tiñan unha dieta basicamente vegetariana.<ref>{{Cita web|título=Jane Goodall to give talk at Cambridge|url=https://www.cam.ac.uk/news/jane-goodall-to-give-talk-at-cambridge|páxina-web=University of Cambridge|data=2007-12-04|data-acceso=2022-08-01|lingua=en}}</ref> * Principios da década de 1960: A metalúrxica xermano-canadense [[Ursula Franklin]] estudou os niveis do isótopo radioactivo estroncio-90 que aparecían nos dentes dos nenos como efecto secundario da choiva radioactiva das probas de armas nucleares. A súa investigación influíu no Tratado de Prohibición Parcial de Probas Nucleares de 1963.<ref>{{Cita web|título=Ursula Franklin {{!}} The Canadian Encyclopedia|url=https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/ursula-franklin|páxina-web=www.thecanadianencyclopedia.ca|data-acceso=2022-08-01}}</ref> * 1960: A matemática estadounidense [[Katherine Johnson]] calcula na NASA as traxectorias dos voos espaciais tripulados. * 1961: [[Asunción Linares]] gañou a cátedra de Paleontoloxía en Granada, converténdose na primeira catedrática en ciencias * 1961: A química india [[Asima Chatterjee]] convértese na primeira muller en recibir o premio Shanti Swarup Bhatnagar. Foi recoñecida na categoría de Ciencias Químicas polas súas contribucións á fitomedicina. * 1962: [[Rachel Carson]] foi unha bióloga mariña, escritora e conservacionista estadounidense, cuxo libro Primavera silenciosa e outros escritos atribúense ao avance do movemento ecoloxista mundial. * 1962: A botánica surafricana [[Margaret Levyns]] convértese na primeira muller presidenta da Royal Society de Suráfrica. * 1962: A física francesa [[Marguerite Perey]] convértese na primeira muller elixida membro da Academia de Ciencias. * 1963: [[Elsa G. Vilmundardóttir]] convértese na primeira muller geóloga islandesa, completando os seus estudos na Universidade de Estocolmo. * 1963: [[Maria Goeppert Mayer]] convértese na primeira muller estadounidense en recibir un Premio Nobel de Física; comparte o premio con J. Hans D. Jensen "polos seus descubrimentos relativos á estrutura da envoltura nuclear" e con Eugene Paul Wigner "polas súas contribucións á teoría do núcleo atómico e das partículas elementais, en particular mediante o descubrimento e a aplicación dos principios de simetría fundamentais". * 1964: A matemática estadounidense [[Irene Stegun]] finaliza o traballo que deu lugar á publicación de Handbook of Mathematical Functions, unha obra de referencia moi utilizada e citada en matemáticas aplicadas. * 1964: A química británica [[Dorothy Crowfoot Hodgkin]] recibe o Premio Nobel de Química "polas súas determinacións mediante técnicas de raios X das estruturas de importantes substancias bioquímicas". * 1964: A viróloga escocesa [[June Almeida]] realiza a primeira identificación dun coronavirus humano[276]. * 1965: [[Tarsy Carballas]] comeza a traballar no CSIC, investigando en edafoloxía * 1965:A irmá [[Mary Kenneth Keller]] convértese na primeira muller estadounidense en obter un doutoramento en informática. A súa tese titúlase " Inferencia inductiva en patróns xerados por computador". * 1966: O inmunólogo xaponés [[Teruko Ishizaka]], en colaboración con Kimishige Ishizaka, descobre a clase de anticorpos Inmunoglobulina E (IGE). * 1967: A astrofísica británica [[Jocelyn Bell Burnell]] codescubre os primeiros púlsares de radio. * 1967: Sue Arnold convértese na primeira muller do British Geological Survey que se fai á mar nun buque de investigación. * 1967: A radiobióloga surafricana [[Tikvah Alper]] descobre que a tembladera, unha enfermidade cerebral infecciosa que afecta as ovellas, non se propaga a través do ADN ou o ARN como unha enfermidade viral ou bacteriana. Este descubrimento permitiu aos científicos comprender mellor as enfermidades causadas por priones. * 1967: [[Yvonne Brill]], enxeñeira canadense-estadounidense de foguetes e propulsión a barullo, inventa o sistema de propulsión por resistojet de [[hidracina]]. * 1969: [[Beris Cox]] convértese na primeira muller paleontóloga do Servizo Xeolóxico Británico[210]. * 1969: A astrónoma ucraína [[Svetlana Gerasimenko]] codescubre o cometa 67 P/ Churyumov- Gerasimenko === Década de 1970 === [[Ficheiro:Pilar Fernández Otero|miniatura]] * 1970: [[Dorothy Hill]] convértese na primeira muller presidenta da Academia Australiana de Ciencias. * 1970: [[Samira Islam]] convértese na primeira persoa de Arabia Saudita en obter un doutoramento en farmacoloxía. * 1970: [[Phoebe Starfield Leboy]] funda a asociación " ''Women for Equal Opportunity'' " na [[Universidade de Pensilvania]],<ref>{{Cita web|título=Phoebe Starfield Leboy, bioquímica|url=https://mujeresconciencia.com/2017/07/29/phoebe-starfield-leboy-bioquimica/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2017-07-29|data-acceso=2022-07-29|lingua=es}}</ref> * 1970: A astrónoma [[Vera Rubin]] publica as primeiras probas da materia escura. * 1970: A xeóloga polaca [[Franciszka Szymakowska]] dáse a coñecer polos seus singulares e detallados debuxos xeolóxicos que aínda se utilizan hoxe en día. * 1972: Publícase [[Os límites do crecemento]],a autora principal deste informe, no cal colaboraron 17 profesionais, foi [[Donella Meadows]], [[biofísica]] e científica ambiental.<ref>{{Cita web|título=Donella es una de las nuestras, y si no la conoces te la voy a presentar|url=https://www.elsaltodiario.com/saltamontes/donella-es-una-de-las-nuestras|páxina-web=www.elsaltodiario.com|data-acceso=2022-06-17|lingua=local}}</ref> * 1973: A física estadounidense [[Anna Coble]] convértese na primeira muller afroamericana en recibir un doutoramento en biofísica, completando a súa disertación na Universidade de Illinois. * 1974: A bióloga mariña dominicana [[Idelisa Bonnelly]] funda a Academia de Ciencias da República Dominicana. * 1975: [[Ramona Vaamonde]] detecta a presenza do virus do cólera evitando unha epidemia en Santiago de Compostela *A química india [[Asima Chatterjee]] é elixida Presidenta Xeral da Asociación do Congreso de Ciencias da India. Ao mesmo tempo, convértese na primeira muller científica elixida membro do congreso. * 1975: A xenetista india [[Archana Sharma]] recibe o premio Shanti Swarup Bhatnagar, sendo a primeira muller galardoada na categoría de Ciencias Biolóxicas. * 1975: As funcionarias do Servizo Xeolóxico Británico deixan de ter que dimitir ao casar. * 1975: [[Chien-Shiung Wu]] convértese na primeira muller presidenta da American Physical Society. * 1976: A microbióloga filipina-estadounidense Roseli Ocampo- Friedmann viaxa á Antártida con Imre Friedmann e descobre microorganismos que viven dentro da roca porosa do deserto de Ross. Observouse que estes organismos - criptoendolitos- sobrevivían a temperaturas e humidade extremadamente baixas, o que axudou á investigación científica sobre a posibilidade de vida en Marte. * 1976: [[Margaret Burbidge]] é nomeada a primeira muller presidenta da Sociedade Astronómica Americana. * 1977: [[Friederike Vitoria Joy Adamson]] (de solteira Gessner, 20 de xaneiro de 1910 - 3 de xaneiro de 1980) foi unha naturalista, artista e escritora. O seu libro Born Free (Nada libre), un éxito de vendas internacional, describe a súa experiencia na crianza dun cachorro de león chamado Elsa. O libro converteuse nunha película do mesmo nome, gañadora dun premio da Academia. En 1977 concedéuselle a Cruz de Honra austriaca da Ciencia e a arte. * 1977: Fúndase a Asociación de Mujeres Xeocientíficas. * 1977: A física médica estadounidense [[Rosalyn Yalow]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina "polo desenvolvemento dos radioinmunoensayos das hormonas peptídicas", xunto con Roger Guillemin e Andrew V. Schally, que o reciben "polos seus descubrimentos sobre a produción de hormonas peptídicas do cerebro".<ref>{{Cita web|título=The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1977|url=https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1977/summary/|páxina-web=NobelPrize.org|data-acceso=2022-08-01|lingua=en-US}}</ref> * 1977: A científica arxentino-canadense [[Verónica Dahl]] convértese na primeira licenciada da Universidade de Aix-Marsella II (e unha das primeiras mulleres do mundo) en obter un doutoramento en intelixencia artificial. * 1977: A canadense-estadounidense [[Elizabeth Stern]] publica a súa investigación sobre a relación entre as pílulas anticonceptivas -que entón contiñan altos niveis de estrógeno- e o maior risco de desenvolvemento de cancro de pescozo de útero nas mulleres. Os seus datos axudaron a presionar á industria farmacéutica para que proporcionase pílulas anticonceptivas máis seguras con doses máis baixas de hormonas. * 1978: [[Anna Jane Harrison]] convértese na primeira muller presidenta da Sociedade Americana de Química. * 1978: [[Mildred Cohn]] foi a primeira muller presidenta da Sociedade Americana de Bioquímica e Bioloxía Molecular, entón chamada Sociedade Americana de Químicos Biolóxicos. * 1978: [[Pilar Fernández Otero]] é elixida membro da Real Academia Galega da Ciencia, tiveron que pasar 36 anos para incorporar máis mulleres: [[María José Alonso]] e [[Alicia Estévez]].<ref>{{Cita web|título=La huella borrada|url=https://www.entrenosdigital.com/opinion/ariana-f-palomo/la-huella-borrada/20210922123304012497.html|páxina-web=EntreNós|data-acceso=2022-01-14|lingua=es|apelidos=EntreNós}}</ref> === Década de 1980 === [[File:Nci-vol-8247-300 flossie wong staal.jpg|thumb|upright|A viróloga [[Flossie Wong-Staal]]]] * 1980: A xeoquímica xaponesa [[Katsuko Saruhashi]] convértese na primeira muller elixida para o Consello Científico de Xapón.<ref>{{Cita web|título=The first woman to earn a chemistry PhD in Japan traced the global reach of nuclear fallout|url=https://qz.com/1235386/katsuko-saruhashi-todays-google-doodle-celebrates-the-outspoken-geochemist-and-nuclear-pacifist/|páxina-web=Quartz|data=2018-03-22|data-acceso=2022-07-18|lingua=en|nome=Katherine Ellen|apelidos=Foley}}</ref> * 1980: A xeofísica nixeriana [[Deborah Ajakaiye]] convértese na primeira muller dun país de África Occidental en ser nomeada catedrática de física. <ref>{{Cita libro|edición=Revised edition|título=A to Z of women in science and math|url=https://www.worldcat.org/oclc/667271430|editorial=Facts On File|data=2008|lugar=New York|ISBN=978-1-4381-0795-0, 1-4381-0795-1, 0-8160-6695-7, 978-0-8160-6695-7|OCLC=667271430|nome=Lisa|apelidos=Yount}}</ref>Ao longo da súa carreira científica, convértese na primeira muller elixida membro da Academia Nixeriana de Ciencias e na primeira muller decana de ciencias en Nixeria. * 1981: [[Vera Rubin]] foi a segunda muller astrónoma elixida para a Academia Nacional de Ciencias. Comezou a súa carreira académica como única licenciada en astronomía no Vassar College, Rubin realizou estudos de posgrao na Universidade de Cornell e na Universidade de Georgetown, onde observou desviacións do fluxo de Hubble nas galaxias e achegou probas da existencia de supercúmulos galácticos.<ref>{{Cita web|título=Vera Rubin|url=https://web.archive.org/web/20161227061125/http://www.nasonline.org/member-directory/members/51005.html|páxina-web=web.archive.org|data=2016-12-27|data-acceso=2022-07-18}}</ref> * 1982: A nefróloga [[Leah Lowenstein]] convértese na primeira muller decana dunha facultade de medicina mixta en Estados Unidos.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Leah Lowenstein, MD Nation's first female Dean of a co-ed medical school (1981)|url=https://jdc.jefferson.edu/jmc_women/4|revista=50 and Forward: Posters|data=2011-10-01|nome=Michael|apelidos=Angelo|nome2=Matt|apelidos2=Varrato}}</ref> * 1982: [[Janet Vida Watson]] (1923-1985) foi unha xeóloga británica. Foi profesora de Xeoloxía no Imperial College de Londres. Membro da Royal Society, é coñecida pola súa contribución á comprensión do complexo lewisiano e como autora e coautora de varios libros. En 1982 foi elixida Presidenta da Sociedade Xeolóxica de Londres, sendo a primeira muller en ocupar ese cargo. * 1983: [[Inmaculada Paz-Andrade]] converteuse na primeira catedrática de Física na USC. En 1992 foi a primeira muller galardoada coa Medalla de Ouro da Real Sociedade Española de Física (RSEF)<ref>{{Cita web|título=Real Sociedad Española de Física - Galardonados con la Medalla de la RSEF|url=https://rsef.es/area-de-miembros/premios-de-la-rsef/item/157-galardonados-con-la-medalla-de-la-rsef|páxina-web=rsef.es|data-acceso=2022-07-18|lingua=es-es}}</ref> * 1983: A citoxenetista estadounidense [[Barbara McClintock]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina polo seu descubrimento da transposición xenética; é a primeira muller que recibe ese premio sen compartilo e a primeira estadounidense que recibe un Premio Nobel non compartido. * 1983: a agrónoma brasileira [[Johanna Döbereiner]] convértese en membro fundador da Academia Mundial de Ciencias. 1983: a inmunóloga india Indira Nath convértese na primeira muller científica en recibir o premio Shanti Swaroop Bhatnagar na categoría de Ciencias Médicas. * 1983: A xeóloga [[Sudipta Sengupta]] e a bióloga mariña Aditi Pant convértense nas primeiras mulleres indias que visitan a Antártida. * 1984: [[Josefina Castellví]] e [[Marta Estrada]] foron as primeiras españolas en participar nunha misión internacional na Antártida. * 1985: [[Margarita Salas]] publica o descubrimento e caracterización da ADN polimerasa do fago Φ29. * 1985:Tras identificar o VIH como a causa da sida, a viróloga chinés-estadounidense [[Flossie Wong-Staal]] convértese na primeira científica en clonar e mapear xeneticamente o virus do VIH, o que permite o desenvolvemento das primeiras probas de detección do VIH en sangue. * 1986: a neuróloga italiana [[Rita Levi-Montalcini]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina, compartido con Stanley Cohen, "polos seus descubrimentos dos factores de crecemento". * 1988: a bioquímica e farmacóloga estadounidense [[Gertrude Elion]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina, xunto con James W. Black e George H. Hitchings, "polos seus descubrimentos de importantes principios para o tratamento farmacolóxico". * 1988: A científica e inventora estadounidense [[Patricia Bath]] (nada en 1942) converteuse na primeira afroamericana en patentar un dispositivo médico, concretamente a sonda Laserphaco para mellorar o uso do láser para eliminar as cataratas === Década de 1990 === [[File:Dr Birute Galdikas.jpg|thumb|upright|A primatóloga [[Biruté Galdikas|Birutė Galdikas]]]] [[File:María Teresa Ruiz, Premio Nacional de Ciencias Exactas (2).jpg|thumb|right|110px|A astronoma [[María Teresa Ruiz]]]] * 1991: [[Doris Malkin Curtis]] convértese na primeira muller presidenta da Sociedade Xeolóxica de América. * 1991: A xeóloga india [[Sudipta Sengupta]] convértese na primeira muller científica en recibir o premio Shanti Swaroop Bhatnagar na categoría de Ciencias da Terra. * 1991:[[Helen Sharman]], é unha química que se converte na primeira astronauta británica (e en particular, na primeira cosmonauta británica), así como na primeira muller que visita a estación espacial Mir en maio de 1991. * 1992: [[Mae Jemison]] é unha enxeñeira, médica e ex astronauta da NASA estadounidense. Converteuse na primeira muller negra en viaxar ao espazo cando serviu como especialista de misión a bordo do transbordador espacial Endeavour. Jemison incorporouse ao corpo de astronautas da NASA en 1987 e foi seleccionada para a misión STS-47, durante a cal orbitou a Terra durante case oito días, do 12 ao 20 de setembro de 1992. * 1992: [[Edith M. Flanigen]] convértese na primeira muller galardoada coa Medalla Perkin (considerada a máis alta distinción da química industrial estadounidense) polos seus destacados logros en química aplicada.<ref>{{Cita web|título=Edith Marie Flanigen, química|url=https://mujeresconciencia.com/2017/01/28/edith-marie-flanigen-quimica/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2017-01-28|data-acceso=2022-06-26|lingua=es}}</ref>A medalla recoñece especialmente as súas sínteses de peneiras moleculares de aluminofosfato e silicoaluminofosfato como novas clases de materiais. * 1995: a bióloga alemá [[Christiane Nüsslein-Volhard]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina, compartido con Edward B. Lewis e Eric F. Wieschaus, "polos seus descubrimentos sobre o control xenético do desenvolvemento embrionario temperán". * 1995: a xeomorfóloga británica [[Marjorie Sweeting]] publica o primeiro informe occidental completo sobre o karst de China, titulado Karst in China: its Geomorphology and Environment (O karst en China: a súa xeomorfoloxía e a súa contorna). * 1995: A bióloga matemática israelí-canadense [[Leah Keshet]] convértese na primeira muller presidenta da Sociedade Internacional de Bioloxía Matemática. * 1995: [[Jane Plant]] convértese na primeira muller subdirectora do Servizo Xeolóxico Británico. * 1995: Os inspectores da Comisión Especial das Nacións Unidas descobren que a microbióloga iraquí [[Rihab Taha]], alcumado "Dr. Germ", estivera supervisando un programa secreto de desenvolvemento de guerra biolóxica de 10 anos de duración en Iraq. * 1996: A científica planetaria estadounidense [[Margaret G. Kivelson]] dirixe un equipo que descobre o primeiro océano de auga salgada aixo a superficie dun mundo extraterrestre, na lúa joviana Europa. * 1997: A primatóloga lituana-canadense [[Biruté Galdikas]] recibe o Premio Tyler ao Logro Ambiental polo seu labor de investigación e rehabilitación de orangutáns. O seu traballo cos orangutáns, que chegou a durar máis de 30 anos, foi recoñecido posteriormente en 2014 como un dos estudos científicos de animais salvaxes máis longos da historia. * 1997: A astrónoma chilena [[María Teresa Ruiz]] descubriu Kelu 1, unha das primeiras ananas marróns observadas. En recoñecemento ao seu descubrimento, converteuse na primeira muller en recibir o Premio Nacional de Ciencias Exactas de Chile. * 1998: A enfermeira [[Fannie Gaston- Johansson]] convértese na primeira muller afroamericana titular na Universidade Johns Hopkins. * Finais da década de 1990: A química etíope-estadounidense [[Sossina M. Haile]] desenvolve a primeira célula de combustible de ácido sólido == Século XXI == [[File:Merieme Chadid.jpg|thumb|right|upright|A astrónoma [[Merieme Chadid]]]] [[File:Maria Klawe 2015.jpg|thumb|right|upright|A informática [[Maria Klawe]]]] [[File:Dr. Eman Ghoneim.jpg|thumb|right|upright|A xeóloga [[Eman Ghoneim]]]] [[File:Dorothy Wanja Nyingi.jpg|thumb|right|upright|A ictióloga [[Dorothy Wanja Nyingi]]]] [[File:May-Britt Moser 2014.jpg|thumb|right|upright|A neurocientífica [[May-Britt Moser]]]] [[File:Donna Strickland, OSA Holiday Party 2012.jpg|thumb|right|upright|A física [[Donna Strickland]]]] [[File:Frances Arnold 2012.png|thumb|right|upright|A enxeñeira química [[Frances Arnold]]]] === Década 2000 === * 2000: A astrofísica venezolana  [[Kathy Vivas]] presentou o seu descubrimento de aproximadamente 100 estrelas  RR  Lyrae "novas e moi distantes", o que permitiu coñecer a estrutura e a historia da Vía Láctea.<ref>{{Cita web|título=Yale Researcher Identifies Stars That Give Clues to the Milky Way|url=https://news.yale.edu/2000/01/12/yale-researcher-identifies-stars-give-clues-milky-way|páxina-web=YaleNews|data=2000-01-12|data-acceso=2022-06-26|lingua=en}}</ref> * 2003: A  xeofísica estadounidense [[Claudia Alexander]] supervisa as etapas finais do Proxecto Galileo, unha misión de exploración espacial que termina no planeta [[Xúpiter]].<ref>{{Cita web|título=Claudia Joan Alexander, geofísica|url=https://mujeresconciencia.com/2017/05/30/claudia-joan-alexander-geofisica/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2017-05-30|data-acceso=2022-06-26|lingua=es}}</ref> * 2004: A bióloga estadounidense [[Linda  B.  Buck]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina xunto con Richard  Axel "polos seus descubrimentos dos receptores  odorantes e a organización do sistema  olfativo.<ref>{{Cita web|título=La búsqueda del olfato|url=https://mujeresconciencia.com/2022/01/11/la-busqueda-del-olfato/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2022-01-11|data-acceso=2022-06-26|lingua=es}}</ref> * 2006: A bioquímica chilena [[Cecilia Hidalgo Tapia]] convértese na primeira muller en recibir o Premio Nacional de Ciencias Naturais de Chile. * 2006: A bioquímica chinés-estadounidense  [[Yizhi Jane  Tao]] dirixe un equipo de investigadores que se converte no primeiro en trazar a estrutura atómica da gripe A, o que contribúe á investigación antiviral. * 2006: A  parasitóloga [[Susan Lim]] convértese na primeira científica  malaya elixida para a Comisión Internacional de Nomenclatura  Zoolóxica. * 2006:  [[Merieme  Chadid]] convértese na primeira persoa marroquí e a primeira muller astrónoma que viaxa á Antártida, liderando un equipo internacional de científicos na instalación dun gran observatorio no Polo sur.<ref>{{Cita web|título=Merieme Chadid|url=http://myhero.com/Meryem_Chadid_09|páxina-web=The MY HERO Project|data-acceso=2022-06-26}}</ref> * 2006: A informática estadounidense  [[Frances E. Allen]] gaña o premio  Turing polas súas "contribucións pioneiras á teoría e a práctica das técnicas de optimización de  compiladores que sentaron as bases dos modernos  compiladores de optimización e a execución paralela automática". Foi a primeira muller en gañar o premio.<ref>{{Cita web|título=Remembering Frances E. Allen|url=https://www.ibm.com/blogs/research/2020/08/remembering-frances-allen/|páxina-web=IBM Research Blog|data=2020-08-05|data-acceso=2022-06-26|lingua=en-US}}</ref> * 2006: A informática canadense-estadounidense [[Maria  Klawe]] convértese en presidenta do  Harvey  Mudd  College.<ref>{{Cita web|título=Harvey Mudd College President Maria Klawe on Women in Science, Math and Engineering|url=https://onedublin.org/2011/09/10/harvey-mudd-college-president-maria-klawe-on-women-in-science-math-and-engineering/|páxina-web=OneDublin.org|data=2011-09-10|data-acceso=2022-06-26|lingua=en|nome=James|apelidos=Morehead}}</ref> * 2007: [[María Teresa Miras Portugal]] é nomeada presidenta da Real Academia Nacional de Farmacia, sendo a primeira muller en presidir unha Real Academia.<ref>{{Cita web|título=Fallece María Teresa Miras Portugal, la bioquímica ourensana que quiso cambiar la Universidad española|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ciencia/2021/05/27/fallece-maria-teresa-miras-portugal-bioquimica-ourensana-quiso-cambiar-universidad-espanola/00031622134953559231141.htm|páxina-web=La Voz de Galicia|data=2021-05-28|data-acceso=2022-07-18|lingua=es}}</ref> * 2007: A  xeomorfóloga exipcio  Eman  Ghoneim descobre, grazas ás imaxes por satélite, os rastros dun  mega lago de 11.000 anos de antigüidade no deserto do  Sahara. O descubrimento lanzou luz sobre as orixes do maior depósito moderno de auga subterránea do mundo. * 2007: A física  [[Ibtesam  Badhrees]] foi a primeira muller saudita en ser membro da Organización Europea para a Investigación Nuclear ( CERN). * 2008: A  viróloga francesa  [[Françoise Barré-Sinoussi|Françoise  Barré- Sinoussi]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina, compartido con Harald  zur  Hausen e Luc  Montagnier, "polo seu descubrimento do VIH, o virus da inmunodeficiencia humana". * 2008: A australiana de orixe estadounidense  [[Penny  Sackett]] convértese na primeira muller científica xefe de Australia. * 2008: A informática estadounidense  [[Barbara  Liskov]] gaña o premio  Turing "polas súas contribucións aos fundamentos prácticos e teóricos do deseño de sistemas e linguaxes de programación, especialmente relacionados coa abstracción de datos, a tolerancia a fallos e a computación distribuída". * 2009: A bióloga molecular estadounidense  [[Carol Greider|Carol  W.  Greide]]<nowiki/>r recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina xunto con [[Elizabeth Blackburn|Elizabeth  H.  Blackburn]] e Jack  W.  Szostak "polo descubrimento de como os cromosomas están protexidos polos  telómeros e a encima  telomerasa". * 2009: A  cristalógrafa israelí [[Ada Yonath]], xunto con  Venkatraman  Ramakrishnan e Thomas A.  Steitz, recibe o Premio Nobel de Química "polos estudos da estrutura e función do  ribosoma". * 2009: A xenetista chinesa  [[Zeng  Fanyi]] e o seu equipo de investigación publican os resultados do seu experimento que demostra que as células nai  pluripotentes inducidas poden utilizarse para xerar corpos enteiros de mamíferos, neste caso, ratos vivos. === Década 2010 === * 2010: [[Marcia McNutt]] convértese na primeira muller directora do Servizo Xeolóxico de Estados Unidos.<ref>{{Cita web|título=Marcia K McNutt U.S. Geological Survey|url=https://www.usgs.gov/staff-profiles/marcia-k-mcnutt?qt-staff_profile_science_products=6#qt-staff_profile_science_products|páxina-web=www.usgs.gov|data-acceso=2022-07-19}}</ref> * 2011: A estudante kazaka de neurociencia e hacker informática [[Alexandra Elbakyan]] lanza Sci- Hub, un sitio web que ofrece aos usuarios copias piratas de artigos científicos. En cinco anos, Sci- Hub chegou a conter 60 millóns de artigos e rexistrou máis de 42 millóns de descargas anuais por parte dos usuarios. Elbakyan foi finalmente demandada pola importante editorial académica Elsevier, e Sci- Hub foi posteriormente retirado, pero reapareceu con diferentes nomes de dominio.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Nature’s 10|url=http://dx.doi.org/10.1038/540507a|revista=Nature|data=2016-12|ISSN=0028-0836|páxina=507–515|volume=540|número=7634|doi=10.1038/540507a}}</ref> * 2011: A astrofísica taiwanés-estadounidense [[Ma Chung-pei]] liderou un equipo de científicos no descubrimento de dous dos maiores buracos negros xamais observados.<ref>{{Cita web|título=Descubren los dos mayores agujeros negros|url=https://www.agenciasinc.es/Noticias/Descubren-los-dos-mayores-agujeros-negros|páxina-web=Agencia SINC|data-acceso=2022-07-19|lingua=es-MX}}</ref> * 2012: A informática e criptógrafa [[Shafi Goldwasser]] gaña o premio Turing polas súas contribucións á criptografía e a teoría da complexidade.<ref>{{Cita web|título=Goldwasser, Micali Receive ACM Turing Award for Advances in Cryptography — Association for Computing Machinery|url=https://web.archive.org/web/20130316052703/http://www.acm.org/press-room/news-releases/2013/turing-award-12|páxina-web=web.archive.org|data=2013-03-16|data-acceso=2022-07-19}}</ref> * 2013: A especialista canadense en xenética [[Turi King]] identificou os restos óseos de 500 anos do rei Ricardo III. * 2013: A ictióloga kenyana [[Dorothy Wanja Nyingi]] publica a primeira guía de especies de peixes de auga doce de Quenia.<ref>{{Cita web|título=The Freshwater Fishes of Kenya book launched at National Museums|url=https://web.archive.org/web/20160404085636/http://www.kenweb.or.ke/index.php/events/8-latest-news/42-the-freshwater-fishes-of-kenya-book-launched-at-national-museums.html|páxina-web=web.archive.org|data=2016-04-04|data-acceso=2022-07-26}}</ref> * 2014: A psicóloga e neurocientífica norueguesa [[May-Britt Moser]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina, compartido con Edvard Moser e John Ou' Keefe, "polos seus descubrimentos das células que constitúen un sistema de posicionamento no cerebro".<ref>{{Cita web|título=Nobel de Medicina a los descubridores de un "GPS interno" cerebral {{!}} Noticias Uruguay y el Mundo actualizadas - Diario EL PAIS Uruguay|url=https://web.archive.org/web/20141008055844/http://www.elpais.com.uy/vida-actual/nobel-medicina-descubridores-gps-interno.html|páxina-web=web.archive.org|data=2014-10-08|data-acceso=2022-07-26}}</ref> * 2014: A paleoclimatóloga e geóloga mariña estadounidense [[Maureen Raymo]] converteuse na primeira muller en recibir a Medalla Wollaston, o máximo galardón da Sociedade Xeolóxica de Londres.<ref>{{Cita web|título=Premio para el que no puede optar al Nobel|url=https://divulgadorherbivoro.wordpress.com/2015/11/04/premio-para-el-que-no-puede-optar-al-nobel/|páxina-web=Divulgador Herbívoro|data=2015-11-04|data-acceso=2022-07-26|lingua=es|apelidos=divulgadorherbivoro}}</ref> * 2014: A física teórica estadounidense [[Shirley Ann Jackson]] recibiu a Medalla Nacional da Ciencia. Jackson fora a primeira muller afroamericana que se doutorou no Instituto Tecnolóxico de Massachusetts ( MIT) a principios da década de 1970 e a primeira muller que presidiu a Comisión Reguladora Nuclear de Estados Unidos * 2014: A matemática iraniana [[Maryam Mirzakhani]] converteuse na primeira muller en recibir a Medalla Fields, polo seu traballo en "a dinámica e a xeometría das superficies de Riemann e os seus espazos de moduli". * 2015: A médica chinesa [[Tu Youyou]] recibe o Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina, compartido con William C. Campbell e Satoshi Ō mura; recibiuno "polos seus descubrimentos relativos a unha nova terapia contra a malaria".<ref>{{Cita web|título=Premio Nobel de Fisiología o Medicina 2015: nuevos fármacos frente a enfermedades desatendidas|url=https://web.archive.org/web/20160121230212/http://www.sebbm.es/web/es/divulgacion/rincon-profesor-ciencias/articulos-divulgacion-cientifica/1299-premio-nobel-de-fisiologia-o-medicina-2015-nuevos-farmacos-frente-a-enfermedades-desatendidas|páxina-web=web.archive.org|data=2016-01-21|data-acceso=2022-07-26}}</ref> * 2015: [[Asha de Vos]] converteuse na primeira persoa de Sri Lanka en recibir un doutoramento en investigación de mamíferos mariños, completando a súa tese sobre "Factores que inflúen nas agregacións de baleas azuis fronte ao sur de Sri Lanka" na Universidade de Australia Occidental. * 2016: Marcia McNutt convértese na primeira muller presidenta da Academia Nacional de Ciencias de Estados Unidos * 2018: As astrofísicas británicas [[Hiranya Peiris]] e [[Joanna Dunkley]] e a cosmóloga italiana [[Licia Verde]] figuran entre os 27 científicos galardoados co Premio Breakthrough de Física Fundamental polas súas contribucións a "mapas detallados do universo primitivo que melloraron enormemente o noso coñecemento da evolución do cosmos e das fluctuaciones que sementaron a formación das galaxias" * 2018: A astrofísica británica [[Jocelyn Bell Burnell]] recibiu o premio especial Breakthrough Prize in Fundamental Physics polos seus logros científicos e o seu "liderado inspirador", dotado con 3 millóns de dólares.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Pulsar discoverer Jocelyn Bell Burnell wins $3-million Breakthrough Prize|url=https://www.nature.com/articles/d41586-018-06210-w|revista=Nature|data=2018-09-06|páxina=161–161|volume=561|número=7722|doi=10.1038/d41586-018-06210-w|lingua=en|nome=Zeeya|apelidos=Merali}}</ref>Doou a totalidade do diñeiro do premio á creación de bolsas para axudar ás mulleres, ás minorías subrepresentadas e aos refuxiados que cursan estudos de física. * 2018: A física canadense [[Donna Strickland]] recibe o Premio Nobel de Física "polos seus innovadores inventos no campo do física láser"; compárteo con Arthur Ashkin e Gérard Mourou.<ref>{{Cita web|título=The Nobel Prize in Physics 2018|url=https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2018/strickland/facts/|páxina-web=NobelPrize.org|data-acceso=2022-06-17|lingua=en-US}}</ref> * 2018: [[Frances Arnold]] recibiu o Premio Nobel de Química "pola evolución dirixida das encimas"; compartiuno con George Smith e Gregory Winter, que o recibiu "pola visualización de fagos de péptidos e anticorpos" Isto converteu a Frances na primeira muller estadounidense en recibir o Premio Nobel de Química. * 2018: Por primeira vez na historia, as mulleres recibiron o Premio Nobel de Química e o de Física no mesmo ano. * 2019: A matemática [[Karen Uhlenbeck]] convértese na primeira muller en gañar o Premio Abel por "os seus logros pioneiros en ecuacións diferenciais parciais xeométricas, teoría gauge e sistemas integrables, e polo impacto fundamental do seu traballo na análise, a xeometría e a física matemática".<ref>{{Cita novas|título=Karen Uhlenbeck Is First Woman to Win Abel Prize for Mathematics|url=https://www.nytimes.com/2019/03/19/science/karen-uhlenbeck-abel-prize.html|xornal=The New York Times|data=2019-03-19|data-acceso=2022-06-17|issn=0362-4331|lingua=en-US|nome=Kenneth|apelidos=Chang}}</ref> * 2019: A científica especializada en imaxes [[Katie Bouman]] desenvolveu un algoritmo que fixo posible a primeira visualización dun buraco negro mediante o Telescopio Event Horizon. Formou parte do equipo de máis de 200 persoas que puxo en marcha o proxecto.<ref>{{Cita web|título=Equipo que consiguió primera foto de un agujero negro fue liderado por una mujer|url=https://www.eldesconcierto.cl/internacional/2019/04/10/equipo-que-consiguio-primera-foto-de-un-agujero-negro-fue-liderado-por-una-mujer.html|páxina-web=El Desconcierto - Prensa digital libre|data-acceso=2022-06-17|lingua=es}}</ref> *2019: [[Otilia Mó Romero]] é elixida pola [[IUPAC]] como como ''Distinguished Women in Chemistry 2019.''<ref>{{Cita web|título=La profesora Otilia Mó elegida "IUPAC 2019 Distinguished Women in Chemistry" – RSEQ|url=https://rseq.org/la-profesora-otilia-mo-elegida-distinguished-women-in-chemistry-por-la-iupac/|páxina-web=RSEQ, Real Sociedad Española de Química|data=2019-02-05|data-acceso=2022-06-17|lingua=es|nome=Editoras|apelidos=RSEQ}}</ref> === Década 2020 === * 2020: A Academia de Ciencias de Nixeria elixe á epidemióloga e parasitóloga [[Ekanem Braide]] como a súa primeira presidenta.<ref>{{Cita web|url=https://allafrica.com/stories/202002130021.html|data=2020-02-13|lingua=en|accessdate=2020-02-16}}</ref> * 2020: As bioquímicas [[Jennifer Doudna]] (estadounidense) e [[Emmanuelle Charpentier]] (francesa) reciben o Premio Nobel de Química polos seus traballos sobre a ferramenta de edición do xenoma CRISPR.<ref>{{Cita publicación periódica|data=2020-10-07|lingua=en|volume=586|páxinas=346–347|doi=10.1038/d41586-020-02765-9|PMID=33028993|access-date=free}}</ref> * 2020: [[Andrea M. Ghez]] recibiu o [[Premio Nobel de Física|Nobel Premio en]] Física.<ref>{{Cita web|data=October 6, 2020|url=https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2020/press-release/|accessdate=2021-02-11|lingua=en-US}}</ref> * 2020: A científica xermano-turca [[Özlem Türeci]] é cofundadora e directora médica de BioNTech. O seu equipo desenvolveu a vacina COVID-19 de Pfizer- BioNTech.<ref>{{Cita novas|data=2020-11-10|lingua=en-US|url=https://www.nytimes.com/2020/11/10/business/biontech-covid-vaccine.html|accessdate=2021-02-11|issn=0362-4331}}</ref> . * 2021: O xurado do [[Premio Princesa de Asturias de Investigación Científica e Técnica]] otorgou este galardón a [[Katalin Kariko]], Drew Weissman, Philip Felgner, Uğur Şahin, [[Özlem Türeci]], Derrick Rossi e [[Sarah Gilbert]] polas investigacións que permitiron o desenvolvemento das vacinas contra a covid 19 * 2021: A científica hondureña [[Elena Bottazzi]] dirixe o equipo que desenvolve unha vacina fronte á COVID-19 libre de patentes, como fixera no seu día [[Jonas Salk]]. * 2021:Lanzamento do telescopio espacial infravermello James Webb, no que [[Macarena García Marín]] e [[Begoña Vila]], astrofísica viguesa tiveron un importante papel. * 2021: María José Alonso recibe o [[Premio Nacional de Investigación|Premio Juan de la Cierva]]. *2021: A fundación Aquae elabora unha lista de dez mulleres científicas españolas líderes en investigación científica, entre elas: a bioóloga galega [[Vanessa Valdiglesias]]; a física [[Alicia Calderón Tazón|Alicia Calderón]]; a enxeñeira, [[Elena García Armada]]; a neurobióloga [[Mara Dierssen]]; a directora do CNIO [[María Blasco Marhuenda|María Blasco]]; a física galega [[Montserrat Calleja Gómez|Monserrat Calleja]]; a científica [[Margarita Marqués]], que traballou na modificación xenética da ovella Dolly; a física [[Alicia Magdalena Sintes]]; a investigadora en biomedicina [[Jaione Valle]] e [[María José Buzón]], que traballa no departamento de enfermedades infecciosas de Vall d’Hebron.<ref>{{Cita web|título=“Tenemos que retener el talento que se forma y captar el talento que ha emigrado”|url=https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2022/01/11/retener-talento-forma-captar-talento-61441195.html|páxina-web=La Opinión de A Coruña|data=2022-01-11|data-acceso=2022-01-15|lingua=es|nome=Ana|apelidos=Carro}}</ref> *2022: A galega [[Montse Calleja]] recibe o [[Premio Rei Jaume I]] de novas tecnoloxías.<ref>{{Cita web|título=Estos son los premios Rey Jaume I 2022|url=https://www.elperiodic.com/estos-premios-jaume-2022_829145|páxina-web=elperiodic.com|data-acceso=2022-07-19|lingua=es}}</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Historia das mulleres]] [[Categoría:Historia da ciencia]] j9zrcpaf3wci1kpzeaqexu3i0m65orr 0 543680 6148006 5941243 2022-08-02T06:49:57Z Estevoaei 1131 + ref wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''José Alguero Penedo''', nado en [[Betanzos]] en [[1872]] e finado en [[Xixón]] o [[2 de marzo]] de [[1956]]<ref>Necrolóxica, ''La Voz de Galicia'', 13 de marzo de 1956.</ref>, foi un avogado, notario, fotógrafo, debuxante e xornalista [[Pobo galego|galego]]. == Traxectoria == Fillo do capitán do Exército Miguel Alguero Nicolau, natural de [[Ascó]]. Fixo o bacharelato en [[Santiago de Compostela]] e estudou Dereito na [[Universidade de Santiago de Compostela]] obtendo a licenciatura en 1892. Foi profesor de Xeografía do Colegio Privado de Bentanzos no curso 1897-98.<ref>[https://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab1990PDF/1990%20117_136.pdf La enseñanza secundaria en Betanzos en el siglo XIX: El Instituto Libre y los Colegios Privados]</ref> Exerceu como fiscal municipal de Betanzos (1898-99). Aprobou as oposicións e foi nomeado notario de [[Negreira]] en 1904,<ref>''El Diario de Pontevedra'', 24-2-1904. p. 2.</ref> permanecendo nese posto ate 1924 cando se trasladou a Betanzos.<ref>''El Compostelano'', 26-3-1924, p. 2.</ref> Participou no faladoiro [[A Cova Céltica]]. Foi redactor de ''[[¡Ya Somos Tres!]]'', ''[[El Valdoncel]]'' e ''[[El Mendo]]'' e colaborou en ''[[Revista Gallega]]'', ''[[El Brigantino (Betanzos)|El Brigantino]]'', ''[[El Progreso (Betanzos)|El Progreso]]'', ''[[El Noroeste (1896)|El Noroeste]]'', ''[[Galicia Moderna (Pontevedra)|Galicia Moderna]]'', ''[[Revista Núñez]]'' e ''[[Anuario Brigantino]]''. Escribiu apropósitos para o antroido de Betanzos. Logo do [[golpe de Estado do 18 de xullo de 1936]] foi acusado de rebelión militar e xulgado en consello de guerra en maio de 1937 con [[José Rivas Acea]] e [[Manuel Cachaza Carro]];<ref>''La Voz de Galicia'', 24-5-1937, p. 2.</ref> foi absolto pero foi desterrado a [[Xixón]], onde volveu exercer como notario. Finou en Xixón o 2 de marzo de 1956.<ref>''La Voz de Galicia'', 3-3-1956, p. 7.</ref> Fotógrafo afeccionado, consérvanse medio cento das súas imaxes de Negreira,<ref>[https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/tunas-recupera-archivo-fotografico-notario-alguero-CNCG905722 Tuñas recupera el archivo fotográfico del notario Alguero]</ref> e tamén foi debuxante. Amigo de [[Emilia Pardo Bazán]], de quen foi secretario particular,<ref>[http://consellodacultura.gal/fondos_documentais/epistolarios/persoas.php?p=27684 Correspondencia José Alguero Penedo (1872-1956)]</ref> foi membro correspondente da [[Real Academia Galega]]. == Recoñecementos == Unha rúa de Betanzos leva o seu nome dende 1980.<ref>"Betanzos: Sustitución de nombres de calles y nuevas denominacines", ''La Voz de Galicia'', 28-3-1980, p. 36.</ref> == Vida persoal == Casou en Negreira con Josefa Caamaño Rodríguez en [[1911]],<ref>''Diario de Galicia'', 10-2-1911, p. 2.</ref> e foi pai de Miguel (médico), José (aparellador) e Luis Alguero Caamaño (avogado). == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita publicación periódica|nome= Xesús|apelidos= Torres Regueiro|ligazónautor= Xesús Torres Regueiro|ano= 1988|título= Os animadores da prensa local (II)|revista= Anuario Brigantino|volume= 11|número= |páxinas= 69-70|editor= |doi= |url= http://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab1988PDF/1988%20069_124.pdf|dataacceso= 15 de xuño de 2014|data= |urlarquivo= https://web.archive.org/web/20140714205213/http://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab1988PDF/1988%20069_124.pdf|dataarquivo= 14 de xullo de 2014|urlmorta= yes}} === Ligazóns externas === * {{Nomes Voces|8544}} * [http://eltiempoesuncanalla.blogspot.com/2015/03/jose-alguero-penedo.html José Alguero Penedo] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Alguero Penedo, Jose}} [[Categoría:Xornalistas de Betanzos]] [[Categoría:Notarios]] [[Categoría:Membros correspondentes da Real Academia Galega]] [[Categoría:Represaliados polo franquismo]] [[Categoría:Nados en Betanzos]] [[Categoría:Nados en 1872]] [[Categoría:Finados en 1956]] 2w92vqs0tivf3wp6boapnnl3799ajeq 0 544591 6148151 5949091 2022-08-02T09:52:56Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Club de fútbol |nome=Valencia FS |presidente=Carlos Requeni |anunciocamiseta= |marcacamiseta=[[Joma]] |tempada= |liga=Terceira División Nacional de Fútbol Sala |adestrador=Pepe Matoses |propietario= |escudo= |capacidade=500 |inauguracion= |estadio={{ESPb}} Pavillón Municipal de San Isidro, [[Valencia]], [[España]] |fundacion=[[1983]] |alcume=VFS |nomecompleto=ElPozo Valencia Fútbol Sala |web=https://valenciafutbolsala.es/ }} '''ElPozo Valencia Futsal''', máis coñecido como '''Valencia Futsal''', é un club [[España|español]] de [[fútbol sala]] da [[Valencia|cidade de Valencia]]. Foi fundado en [[1983]] e milita na Terceira División Nacional de Fútbol Sala Grupo-14 Comunidade Valenciana, cuarta categoría de fútbol sala en [[España]]. Xoga os partidos na casa no Pavillón Municipal de San Isidro con capacidade para 500 espectadores. <ref>{{Cita web|título=Liga Nacional de Fútbol Sala|url=http://lnfs.sportec.es/historico/lnfs/equipos/honor/val.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2011-07-20|data-acceso=2022-01-01|data-arquivo=20 de xullo de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110720143856/http://lnfs.sportec.es/historico/lnfs/equipos/honor/val.htm|url-morta=unfit}}</ref> == Tempadas == {{col-begin|width=auto}} {{col-break}} {| class="wikitable" |- style="background:#f0f6fa;" !Tempada !Categoría !División !Posición |- |style="background:#FFCCCC;"|1989/90 |style="background:#FFCCCC;"|2 |style="background:#FFCCCC;"|[[Segunda División B de Futsal|1ª Nacional A]] |style="background:#FFCCCC;"|5º |- |style="background:#FFCCCC;"|1990/91 |style="background:#FFCCCC;"|2 |style="background:#FFCCCC;"|1ª Nacional A |style="background:#FFCCCC;"|6º |- |style="background:#FFCCCC;"|1991/92 |style="background:#FFCCCC;"|2 |style="background:#FFCCCC;"|1ª Nacional A |style="background:#FFCCCC;"|6º |- |style="background:#FFCCCC;"|1992/93 |style="background:#FFCCCC;"|2 |style="background:#FFCCCC;"|1ª Nacional A |style="background:#FFCCCC;"|2º |- |style="background:#97DEFF;"|1993/94 |style="background:#97DEFF;"|2 |style="background:#97DEFF;"|[[Segunda División de Futsal|D. Prata]] |style="background:#97DEFF;"|1º |- |style="background:#90EE90;"|1994/95 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|[[Primeira División de Futsal|D. Honra]] |style="background:#90EE90;"|6º |- |style="background:#90EE90;"|1995/96 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|12º |- |style="background:#90EE90;"|1996/97 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|12th |- |style="background:#90EE90;"|1997/98 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|8º |- |style="background:#90EE90;"|1998/99 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|16º |- |style="background:#97DEFF;"|1999/00 |style="background:#97DEFF;"|2 |style="background:#97DEFF;"|D. Prata |style="background:#97DEFF;"|1º |- |style="background:#90EE90;"|2000/01 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|2º |- |style="background:#90EE90;"|2001/02 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|6º |- |style="background:#90EE90;"|2002/03 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|8º |} {{col-break}} {| class="wikitable" |- style="background:#f0f6fa;" !Tempada !Categoría !División !Posición |- |style="background:#90EE90;"|2003/04 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|16º |- |style="background:#97DEFF;"|2004/05 |style="background:#97DEFF;"|2 |style="background:#97DEFF;"|D. Prata |style="background:#97DEFF;"|4º |- |style="background:#97DEFF;"|2005/06 |style="background:#97DEFF;"|2 |style="background:#97DEFF;"|D. Prata |style="background:#97DEFF;"|1º |- |style="background:#97DEFF;"|2006/07 |style="background:#97DEFF;"|2 |style="background:#97DEFF;"|D. Prata |style="background:#97DEFF;"|3º |- |style="background:#90EE90;"|2007/08 |style="background:#90EE90;"|1 |style="background:#90EE90;"|D. Honra |style="background:#90EE90;"|10º |- |style="background:#ccccff;"|2008/09 |style="background:#ccccff;"|4 |style="background:#ccccff;"|[[Terceira División de Futsal|1ª Provincial]] |style="background:#ccccff;"|1º |- |style="background:#FFCCCC;"|2009/10 |style="background:#FFCCCC;"|3 |style="background:#FFCCCC;"|1ª Nacional A |style="background:#FFCCCC;"|4º |- |style="background:#FFCCCC;"|2010/11 |style="background:#FFCCCC;"|3 |style="background:#FFCCCC;"|1ª Nacional A |style="background:#FFCCCC;"|15º |- |style="background:#ccccff;"|2011/12 |style="background:#ccccff;"|4 |style="background:#ccccff;"|[[Terceira División de Futsal|3ª División]] |style="background:#ccccff;"|4º |- |style="background:#ccccff;"|2012/13 |style="background:#ccccff;"|4 |style="background:#ccccff;"|3ª División |style="background:#ccccff;"|10º |- |style="background:#ccccff;"|2013/14 |style="background:#ccccff;"|4 |style="background:#ccccff;"|3ª División |style="background:#ccccff;"|9º |- |style="background:#ccccff;"|2014/15 |style="background:#ccccff;"|4 |style="background:#ccccff;"|3ª División |style="background:#ccccff;"|13º |- |style="background:#ccccff;"|2015/16 |style="background:#ccccff;"|4 |style="background:#ccccff;"|3ª División |style="background:#ccccff;"|— |} {{col-end}} ---- *'''10''' tempadas en ''[[Primeira División de Futsal|División de Honra]]'' *'''5''' tempadas en ''[[Segunda División de Futsal|División de Prata]]'' *'''7''' tempadas en ''[[Segunda División B de Futsal|Segunda División B]]'' *'''12''' tempadas en ''[[Terceira División de Futsal|Terceira División]]''<ref>{{Cita web|título=LIGAS FÚTBOL SALA VALENCIA – Pavelló Fútbol Sala Sant Isidre – Club Valencia Fútbol Sala|url=https://valenciafutbolsala.es/|data-acceso=2022-01-01|lingua=es}}</ref> == Palmarés == * 3 '''Copas de España''': [[1983]] e [[1984]] ([[Real Federación Española de Fútbol|RFEF]]) e [[2002]] ([[Liga Nacional de Fútbol Sala|LNFS]]) * Campión da '''División de Prata''': [[1994]], [[2000]] e [[2006]] * Campión '''Provincial de Valencia''': [[2009]] * Subcampión '''LNFS''': [[1982]], 1983 e [[2001]] * Subcampión da '''Supercopa de España''': 2002 <ref>{{Cita web|título=Competiciones|url=https://ffcv.es/wp/competiciones/|páxina-web=FFCV|data-acceso=2022-01-01|lingua=es-ES}}</ref> == Notas == {{Listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Equipos de fútbol sala de España]] [[Categoría:Deporte en Valencia]] kh9py361zdidf35d549bqvhkd38j8et 0 545123 6148000 6100617 2022-08-02T06:41:56Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[File:Tansads2010.jpg|miniatura||328x328px|Concerto da banda en 2010. De esquerda a dereita J. Kettle, A. Kettle, Dominic Lowe, J. Anderton, Phill Knight, Ed Jones, B. Kettle e Lee Goulding]] '''The Tansads''' foi unha banda inglesa de Wigan, [[Gran Manchester]] da década dos 1990s. Tocando unha mestura de [[Música folk|folk]], [[punk]] e música indie desenvolveron unha grande actividade nos circuítos de directo, pero non tanto a nivel de venda de discos. O final da carreira da banda foi narrado nun libro polo ex-membro Ed Jones. == Historia == Os núcleo do grupo eran a vocalista Janet Anderton e os tres irmáns Kettle: John (guitarrista e compositor principal), Bob (mandolina, guitarra e harmónica) e Andrew "Kek" (vocalista). Anderton estivo previamente nunha banda chamada ''The Bonny Saloons'' con John e Bob. O nome "Tansad" provén dunha marca de carriño de bebé.<ref>Entrevista da banda en ''[[Folk Roots]]'' nº 120, en xuño de 1993</ref> O estilo da banda mesturaba estilos e letras centradas en xeral nos caprichos da vida da [[clase traballadora]] do norte de [[Inglaterra]], entre [[Gales]] e [[Escocia]]. Anderton e Andrew Kettle compartiron a voz principal, con algúns temas que presentaban un ou outro só e outros que presentaban a interacción da voz clara de Anderton coa áspera e grave de Kettle. A banda conseguiu éxito local significativo na súa cidade de casa de Wigan, e nos primeiros 1990s foi apoiada por outra banda local, [[The Verve]] (entón só ''Verve''). Na altura, os dous eran vistos como dous grandes na escena de Wigan.<ref>{{Cita web|url=http://www.musicsaves.org/verve/interviews/35.shtm|páxina-web=Music Waves|título=Arquivado en archive.org|data-acceso=4-1-2022|data-arquivo=13-08-2004|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20040813075549/http://www.musicsaves.org/verve/interviews/35.shtm|url-morta=unfit}}</ref> Outras bandas que apoiaron os Tansads foron [[Pulp (grupo musical)|Pulp]], [[Cast]] e [[Kula Shaker]]. En 1991 lanzaron o álbum de debut ''Shandyland'' nun selo independente. Dous anos máis tarde sacaron ''Up the Shirkers'' co selo ''MusiDisc'' que previamente lanzara o álbum debut de [[The Levellers]], banda coa que se comparaba aos Tansads a miúdo. Os seus caóticos e frenéticos directos xeraban moito interese, mais tamén empezaron unha serie de cambios nos membros da banda. Guy Keegan, anteriormente en [[The Railway Children]] entrou no grupo para un novo álbum. En 1994 sacaron o álbum ''Flock'' con Trasatlantic Records. == Cambio de dirección == Após o álbum en directo de 1995 ''Drag Down the Moon'', a banda fixo unha pausa de tres anos. Logo regresaron cunha formación distinta que contaba só con Anderton e John Kettle e un novo son que prescindiu dos elementos folk en favor dun son [[indie rock]] máis convencional. En marzo de 1998, esta formación publicou o ''Reason to Be'' nun selo independente antes de se disolver. En 2001 houbo informes de que a banda se reformara unha vez máis, con Anderton agora substituído por unha vocalista adolescente chamada Laura Follin, pero non apareceron novas gravacións. == Post-división == O ex-baixista Ed Jones, que volveu ao xornalismo despois de deixar a banda, escribiu un libro, ''This is Pop: The Life and Times of a Failed Rock Star'', detallando o seu tempo na banda e os enfrontamentos de personalidade que sentiu que provocaron a súa carreira fallar.<ref>{{Cita libro|título=This is Pop: The Life and Times of a Failed Rock Star|apelidos=Jones|nome=Ed|editorial=Canongate Books|ISBN=0-86241-880-1}}</ref> John Kettle traballa como produtor no seu propio estudo chamado ''Jaraf House Studios'' e, xunto coa produción de cancións para un notable talento local, estivo traballando en novas gravacións cos seus irmáns e antigos membros da banda baixo o nome de Merry Hell.<ref>{{Cita web|url=https://www.wigantoday.net/whats-on/arts-and-entertainment/year-life-wigan-folk-rock-band-681234|páxina-web=Wigantoday.net|título=Tansads, a banda de rock de Wigan|data-acceso=4-1-2022}}</ref> == Concertos de reencontro == Despois de meses de especulacións na súa páxina de [[Facebook]], a banda anunciou no seu sitio web oficial <ref>{{Cita web|url=http://tansads.com|páxina-web=Páxina oficial|título=The Tansads|data-acceso=4-1-2022}}</ref> que tocarían dous concertos de reunión en xullo de 2010 en ''The Citadel'' en St. Helens, para celebrar o 20º aniversario dos seus primeiros concertos. Pouco despois engadiuse unha terceira cita. Trece membros anteriores da banda apareceron nos concertos. == Discografía == === Álbums === * <small>'''''Shandyland''''' (1991)</small> * <small>'''''Up the Shirkers''''' (1993)</small> * <small>'''''Flock''''' (1994)</small> * <small>'''''Reason to Be''''' (1998)</small> === Singles === <small>'''''Brian Kant''''' ('''''yeah-yeah-yooh''''') (1992)</small> # <small>"Brian Kant ( yeah-yeah-yooh )"</small> # <small>"Zig Zag"</small> # <small>"Fear of falling"</small> # <small>"Set you free"</small> <small>'''''Up the Revolution''''' (1993)</small> # <small>"Up the Revolution" (edición de radio)</small> # <small>"Up the Revolution" (versión do álbum)</small> # <small>"John John"</small> # <small>"Sun Golden Sun"</small> <small>'''''The English Rover''''' (1993)</small> # <small>"The English Rover"</small> # <small>"Feed Me" (versión skiffle)</small> # <small>"Four Leaf Clover"</small> # <small>"Girlfriend of the Free" (demo inicial)</small> <small>'''''Camelot''''' (1993)</small> # <small>"Camelot"</small> # <small>"Gelignite"</small> # <small>"Satisfied"</small> <small>'''''Iron Man/A Band on the Rainbow''''' (1994)</small> # <small>"Iron Man"</small> # <small>"A band on the Rainbow"</small> # <small>"I Don't Know"</small> <small>'''''A Band on the Rainbow''''' (1994)</small> # <small>"A Band on the Rainbow"</small> # <small>"The English Rover" (en directo)</small> # <small>"Cobbly Back Yard" (en directo)</small> # <small>"Thursday's Child"</small> <small>'''''I Know I Can (But I Won't)''''' (1995)</small> # <small>"I know I can (but I won't)"</small> # <small>"Drag the Moon"</small> # <small>"And Oh. . ."</small> === Lanzamentos promocionais === * <small>'''''Mostras de Transatlantic Records''''' (1994) Edición limitada de 5000 copias no Reino Unido con 8 pezas, dúas delas dos Tansads, xunto a [[Energy Orchard]], [[The Dear Janes]] e [[Four Men and a Dog]].</small> * <small>'''''G-Man''''' (1995) ( Mostra de tres pezas editada en Francia )</small> * <small>'''''Where have all the flowers gone''''' (1995) (Só se lanzou como un CD de demostración dunha pista)</small> === Cintas autoeditadas === Antes de que a banda lanzase ''Shandyland'', gravaron catro [[Cassette|cintas de casete]] que se vendían nos concertos. Inclúen os primeiros traballos de cancións que máis tarde serían regravadas para álbums e caras B, algunhas das cales varían bastante das versións finais. A maioría das cancións foron lanzadas nun novo álbum, ''Rough and Ready (The Early Tapes)'' para coincidir cos concertos de reunión en 2010. * <small>'''''The Den.''''' Cinta de seis cancións.</small> * <small>'''''Wayward & Wonderful.''''' Cinta de seis cancións.</small> * <small>'''''Big Wednesday.''''' Cinta de oito pezas.</small> * <small>'''''Juvenile.''''' Cinta de seis pezas.</small> === Recompilatorio de música celta e derivados === A peza de The Tansads (ás veces escrito ''Tansands'') ''Eye of the average'' foi incluída no segundo álbum doble recompilatorio ''Gaitas, violines y otras hierbas'' (DRO, 1993), no que participaron grupos galegos como [[Os Diplomáticos]] e [[Na Lúa]], alén doutros grupos de éxito internacional como [[The Dubliners]], [[Loreena McKennitt]], [[The Pogues]], [[Celtas Cortos]], [[The Chieftains]] con [[Van Morrison]], [[Clannad]], [[Gwendal]] ou [[Alan Stivell]].<ref>{{Cita web|url=https://www.discogs.com/release/6395599-Various-Gaitas-Violines-Y-Otras-Hierbas-Una-Recopilaci%C3%B3n-De-M%C3%BAsica-Celta-Y-Derivados|páxina-web=Discogs|título=GVYOH 1|data-acceso=4-1-2021}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.discogs.com/release/16275777-Various-Gaitas-Violines-Y-Otras-Hierbas-Una-Recopilaci%C3%B3n-De-M%C3%BAsica-Celta-Y-Derivados-2|páxina-web=Discogs|título=GVYOH|data-acceso=4-1-2022}}</ref> == Notas == <references/> == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.myspace.com/bobkettlesounds Páxina de MySpace de Bob Kettle] * [http://www.merryhell.co.uk/ Nova encarnación dos Tansads] *[https://www.shazam.com/artist/41323548/the-tansads Cancións dos Tansads na web Shazam] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais separados en 2001]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1990]] [[Categoría:Grupos musicais do condado do Gran Manchester]] [[Categoría:Grupos musicais de folk punk]] [[Categoría:Música de Inglaterra]] ep7qtxg778xzskzi8bzhuai6rgfu283 0 545173 6148095 5954309 2022-08-02T09:04:46Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[File:"Down_the_Back_Lane",_David_Lim.webm|miniatura|David Lim tocando "Down the Back Lane" con gaita irlandesa]] [[File:UilleannPipes.jpg|miniatura|Gaita irlandesa, Uilleann Pipes]] Chamada '''Uilleann pipes''', '''pìobh-uilleann''' ou '''gaita irlandesa''', a historia da gaita de tubos en [[Illa de Irlanda|Irlanda]] remóntase a un período de 13 séculos. Nos antigos anais irlandeses hai referencias á frauta ou ao soplador de [[Gaita|gaitas]]. Non se sabe con certeza cando se comezaron a tocar por primeira vez en Irlanda, pero pode que tivesen unha forma similar ás [[Gaita das Highlands|gaitas actuais]] de [[Escocia]]. As '''uilleann pipes''' evoluíron desde esa forma máis antiga e son, probabelmente, as gaitas máis complexas e sofisticadas do mundo. Crese que a forma actual de tubos orixinouse a principios [[Século XVIII|do século XVIII]].<ref>{{Cita web|url=http://www.rsai.ie/index.cfm?action=obj.display&obj_id=84|páxina-web=RSAI, arquivada en archive.org|título=A gaita Uilleann en Escocia e Irlanda (en inglés)|data-acceso=5-1-2022|data-arquivo=27-12-2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071227032757/http://www.rsai.ie/index.cfm?action=obj.display&obj_id=84|url-morta=unfit}}</ref> Comunmente está afinada en [[Re mayor|Re maior]], porén tamén hai Uillean en [[Do mayor|Do maior]] e [[Si mayor|Si maior]]. En 2018, a [[Unesco]] declarou a gaita irlandesa como [[Patrimonio Cultural Inmaterial da Humanidade]]<ref>{{Cita web|url=https://ich.unesco.org/es/RL/uillean-piping-musica-de-gaita-irlandesa-01264|páxina-web=Páxina oficial da UNESCO|título=A música da gaita irlandesa, Patrimonio Cultural Inmaterial da Humanidade (en castelá)|data-acceso=5-1-2022}}</ref>. A Uilleann adoita ser empregada polas bandas de [[música celta]], por exemplo The Chieftains, e folk e fusións ([[folk rock]], [[folk punk]], [[folk metal]]...) e ten aparecido en diversas bandas sonoras na [[historia do cinema]]. == Partes == O conxunto da ''uilleann'' consta de: '''Fol''': utilízase para inflar a bolsa sen soprar, e colócase entre o brazo dereito e a cadeira. '''Bolsa''': recibe, almacena e distribúe o aire que sae do fol aos distintos tubos da gaita e colócase entre o brazo esquerdo e a cadeira. '''''Chanter''''': o tubo principal e está conectado á bolsa directamente, produce o son cunha palleta ou palleta. '''Tronco principal''': está conectado á bolsa e distribúe o aire a 6 tubos máis: 3 roncóns e 3 reguladores. '''Roncóns''': son tres (tenor, barítono e baixo) e producen unha única nota de fondo cada un. '''Reguladores''': son tres (tenor, barítono e baixo) e teñen claves que permiten facer [[Acorde|acordes]]; tócanse coa parte inferior da man dereita mentres ambos tocan o punteiro. == Notas == <references/> == Véxase tamén == {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [https://www.dw.com/pt-br/o-segredo-da-música-de-gaita-irlandesa-patrimônio-imaterial-da-humanidade/video-45278296 O segredo da música de gaita irlandesa (Vídeo en portugués brasileiro) – DW – 29/08/2018] *[https://emaonlinecovid.blogspot.com/2020/03/gaitas-do-mundo-uillean-pipe-irlanda.html Gaitas do mundo. A Uilleann pipes (blog en galego con vídeos de intérpretes da gaita irlandesa).] * [https://worldfolk.org/10-uilleann-pipers/ Seleción de 10 gaiteiros de Uilleann Pipes] (worldfolk.org) {{Control de autoridades}} [[Categoría:Instrumentos musicais]] [[Categoría:Patrimonio Cultural Inmaterial da Humanidade]] ong6c6oew63fraex0vlu1q3izq4nqn3 0 545458 6147598 6111367 2022-08-01T15:49:37Z Xanetas 88215 Actualizo wikitext text/x-wiki {{Futbolista |nome_xogador = Álvaro Rey |imaxe = |pé = |nome_completo = Álvaro Rey Vázquez |altura = 1,83 m. |posición = [[Centrocampista|Extremo]] |club_actual = [[Deportivo da Coruña]] |club_número = 21 |youthyears1 = |youthclubs1 = AD Nervión |years1 = 2007–2008 |clubs1 = [[Amigos Deportivos Cerro del Aguila|Cerro del Águila]] |caps1 = 35 |goals1 = 7 |years2 = 2008–2010 |clubs2 = [[Real Betis C|Betis C]] |caps2 = 50 |goals2 = 4 |years3 = 2010 |clubs3 = [[Real Betis B|Betis B]] |caps3 = 4 |goals3 = 0 |years4 = 2010 |clubs4 = [[Club de Futbol La Pobla de Mafumet|Pobla de Mafumet]] |caps4 = 5 |goals4 = 2 |years5 = 2010–2012 |clubs5 = [[Gimnàstic de Tarragona|Gimnàstic]] |caps5 = 54 |goals5 = 1 |years6 = 2012–2013 |clubs6 = [[Xerez Club Deportivo|Xerez]] |caps6 = 28 |goals6 = 3 |years7 = 2013–2014 |clubs7 = [[Toronto FC|Toronto]] |caps7 = 20 |goals7 = 1 |years8 = 2014 |clubs8 = [[Columbus Crew]] |caps8 = 2 |goals8 = 0 |years9 = 2014–2017 |clubs9 = [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |caps9 = 44 |goals9 = 0 |years9 = 2015 |clubs9 = {{abbr|→|Cedido}} [[Real Murcia Club de Fútbol|Murcia]] |caps9 = 4 |goals9 = 0 |years10 = 2017 |clubs10 = [[Panetolikos]] |caps10 = 9 |goals10 = 2 |years11 = 2017 |clubs11 = [[Arka Gdynia]] |caps11 = 1 |goals11 = 0 |years12 = 2018 |clubs12 = [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |caps12 = 13 |goals12 = 4 |years13 = 2018–2020 |clubs13 = [[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]] |caps13 = 71 |goals13 = 9 |years14 = 2020–2022 |clubs14 = [[Club Bolívar|Bolívar]] |caps14 = 12 |goals14 = 2 |years15 = 2022 |clubs15 = [[Deportivo da Coruña]] |caps15 = 13 |goals15 = 1 |nationalyears1 = |nationalteam1 = |nationalcaps1 = |nationalgoals1 = |medaltemplates = |club-update = 1 de agosto de 2022. |nationalteam-update = }} '''Álvaro Rey Vázquez''', nado o [[11 de xullo]] de [[1989]], é un [[futbolista]] [[España|español]] que xoga como [[Centrocampista|extremo]]. == Traxectoria == === Inicios (1989-2010) === Nacido en [[Sevilla]], formouse na canteira da AD Nervión. Tras pasar polo [[Amigos Deportivos Cerro del Aguila|Cerro del Águila]], o [[Real Betis C|Betis C]] e o [[Betis Deportivo Balompié|Betis B]], fichou en 2010 polo [[Gimnàstic de Tarragona]]. === Nàstic e Xerez (2010-2013) === Co club catalán debutou na [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] o 31 de outubro, nun empate 1-1 na casa ante o [[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba CF]].<ref>{{Cita novas|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/2010/11/01/pagina-21/6074844/pdf.html#|xornal=[[Mundo Deportivo]]|lingua=es|data=1 de novembro de 2010|título=El Nàstic no logra salir del pozo|data-acceso=7 de xaneiro de 2022|páxina=21}}</ref> Pasou a maior parte desa tempada compaxinando o Nàstic co seu filial, o [[Club de Futbol La Pobla de Mafumet|Pobla de Mafumet]], da [[Terceira División RFEF|Terceira División]]. Na [[Segunda división española 2011/12|tempada 2011/12]] marcou o seu primeiro gol como profesional, nunha vitoria pola mínima fronte o [[Elche Club de Fútbol|Elche CF]], mais o equipo acabou descendendo.<ref>{{Cita novas|url=http://www.marca.com/2012/01/21/futbol/2adivision/1327175951.html|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]|lingua=es|data=21 de xaneiro de 2012|título=El Elche sucumbe ante el colista|data-acceso=8 de xaneiro de 2022}}</ref> En xullo de 2012, fichou polo [[Xerez Club Deportivo|Xerez]], tamén de Segunda. Foi titular en máis da metade dos encontros dunha [[Segunda división española 2012/13|tempada]] desastrosa para o club, que acabou último e perdendo dúas categorías por mor das súas débedas. === Paso por América do Norte (2013-2014) === Fichou entón polo seu primeiro equipo estranxeiro, o [[Toronto FC]] da [[Major League Soccer]].<ref>{{Cita novas|data=24 de xullo de 2013|título=Toronto FC to sign Spanish winger Alvaro Rey|url=https://www.wakingthered.com/2013/7/24/4552692/toronto-fc-to-sign-spanish-winger-alvaro-rey|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=en|apelidos=Rowaan|nome=Dave}}</ref> Marcou o seu primeiro gol co seu novo club o 28 de setembro, na vitoria por 4-1 ante o [[D.C. United|DC United]] de [[Washington, D.C.|Washington]] no [[BMO Field]].<ref>{{Cita web|url=http://direct.ceroacero.es/jogo.php?id=2766229|páxina-web=ceroacero.es|título=Toronto FC 4-1 DC United|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es}}</ref> En xuño de 2014 foi traspasado ao [[Columbus Crew|Columbus Crew SC]], dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], a cambio de [[Dominic Oduro]].<ref>{{Cita novas|data=6 de xuño de 2014|título=Crew acquires midfielder Alvaro Rey from Toronto FC|url=https://www.columbuscrew.com/news/crew-acquires-midfielder-alvaro-rey-toronto-fc|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=en}}</ref> O seu contrato foi rescindido de común acordo só un mes despois, alegando motivos persoais,<ref>{{Cita novas|data=15 de xullo de 2014|título=Crew mutually agrees to part ways with midfielder Alvaro Rey|url=https://www.columbuscrew.com/news/crew-mutually-agrees-part-ways-midfielder-alvaro-rey|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=en}}</ref> e asinou co [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]].<ref>{{Cita novas|data=15 de xullo de 2014|título=Álvaro Rey, séptimo refuerzo de la A.D. Alcorcón|url=https://www.adalcorcon.com/noticia/alvaro-rey-septimo-refuerzo-de-la-a-d-alcorcon|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es}}</ref> === Alcorcón e cesión a Murcia (2014-2017) === Apenas dispuxo de minutos no equipo de [[José Bordalás|Bordalás]] e en abril saíu cedido ao [[Real Murcia Club de Fútbol|Murcia]] ata final de tempada.<ref>{{Cita novas|data=8 de xaneiro de 2022|título=Álvaro Rey acabará la temporada en el Murcia cedido del Alcorcón|url=https://www.marca.com/2015/04/10/futbol/equipos/alcorcon/1428665193.html|data-acceso=10 de abril de 2015|lingua=es|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]}}</ref> Co equipo murciano disputou un total de cinco partidos da [[Segunda división B española de fútbol|Segunda B]], un deles na fase de ascenso a Segunda. Na tempada 2015/16 gañou protagonismo no Alcorcón, xogando un total de 26 encontros, 17 deles como titular, con [[Juan Ramón López Muñiz|Muñiz]] como adestrador, pero os seus números volveron caer na tempada seguinte. === Grecia e Polonia (2017-2018) === En febreiro de 2017, desvencellouse do Alcorcón e asinou un contrato de seis meses co [[Panetolikos FC]] da Super Liga de [[Grecia]].<ref>{{Cita novas|data=24 de marzo de 2017|título=Álvaro Rey: "La sensación con la que me voy es que no me han dado la oportunidad de demostrar todo mi fútbol"|url=http://poblafm.com/futbol/segunda-division/alvaro-rey-la-sensacion-con-la-que-me-voy-es-que-no-me-han-dado-la-oportunidad-de-demostrar-todo-mi-futbol|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es}}</ref> Debutou na máxima categoría grega o 19 de febreiro, nunha derrota por 1-2 contra o [[AO Platanias|Platanias]] no [[estadio Panetolikos]], marcando o único gol do seu equipo.<ref>{{Cita web|url=https://www.transfermarkt.com/panetolikos-gfs_ao-platanias/index/spielbericht/2818525|páxina-web=[[Transfermarkt]]|título=Panetolikos - Platania 2017|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=en}}</ref> O 16 de xullo de 2017 fichou polo [[Arka Gdynia]] da [[Ekstraklasa]] polaca.<ref>{{Cita web|url=http://www.90minut.pl/news/279/news2790877-Alvaro-Rey-pilkarzem-Arki.html|lingua=pl|data=13 de xullo de 2017|título=Álvaro Rey piłkarzem Arki|data-acceso=8 de xaneiro de 2022}}</ref> Con ese equipo xogou só catro encontros: un de liga contra o [[Korona Kielce]], dous da [[Copa de Polonia de fútbol|Copa de Polonia]] e outro da fase previa da [[UEFA Europa League|Europa League]] fronte o [[FC Midtjylland]] de [[Dinamarca]]. === Racing de Ferrol (2018) === Deixou o equipo polaco a metade de tempada e en xaneiro de 2018 fichou polo [[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]], da [[Segunda división B española de fútbol|Segunda B]].<ref>{{Cita novas|data=27 de xaneiro de 2018|título=El Racing incorpora a Álvaro Rey, un jugador con amplia experencia en Segunda|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ferrol/ferrol/2018/01/27/racing-incorpora-alvaro-rey-jugador-amplia-experencia-segunda/00031517051807562250433.htm|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> No equipo galego fíxose coa titularidade na dianteira, a carón de [[Joselu Gómez|Joselu]], e chegou a marcar un [[triplete]] contra o [[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]], o único da súa carreira.<ref>{{Cita novas|data=24 de abril de 2018|título=Álvaro Rey: «En mi carrera nunca había logrado un hat trick»|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ferrol/2018/04/24/carrera-nunca-habia-logrado-hat-trick/0003_201804F24C9992.htm|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> Con todo, o conxunto verde acabou descendendo a Terceira.<ref>{{Cita novas|data=14 de maio de 2018|título=El Racing de Ferrol desciende a Tercera División|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/ferrol/ferrol/2018/05/13/racing-ferrol-desciende-tercera-division/00031526234165118429676.htm|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]}}</ref> === Mirandés (2018-2020) === En xullo de 2018 fichou polo [[Club Deportivo Mirandés|Mirandés]], tamén de Segunda B.<ref>{{Cita novas|data=14 de xullo de 2018|título=Álvaro Rey, nuevo jugador del CD Mirandés|url=https://www.grada3.com/2018/07/14/alvaro-rey-ficha-mirandes/|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es|apelidos=Pérez|nome=Nacho}}</ref> Foi titular durante a maior parte da tempada no equipo de [[Borja Jiménez]], que acabou a liga na terceira posición. Na fase ascenso marcou dous goles, contra [[Real Club Recreativo de Huelva|Recreativo de Huelva]] e [[Club Deportivo Atlético Baleares|Atlético Baleares]], que contribuíron a que o equipo lograse o segundo ascenso á categoría de prata da súa historia.<ref>{{Cita novas|data=30 de xuño de 2019|título=El Mirandés asciende a Segunda con sufrimiento|url=https://www.marca.com/futbol/mas-futbol/2019/06/30/5d18f8e322601d286a8b4573.html|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]|apelidos=Kuklinski|nome=Alfredo}}</ref> Na [[Segunda división española 2019/20|seguinte tempada]], con [[Andoni Iraola]] no banco, xogou un total de 41 partidos entre liga e Copa, marcando 8 goles. Marcou un dos tres goles do seu equipo contra o [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]] na [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]], que serviron para eliminar o club andaluz nos oitavos de final, e foi titular tamén no partido de cuartos de final fronte ao [[Villarreal Club de Fútbol|Villarreal]], onde o Mirandés logrou unha histórica segunda clasificación para as semifinais.<ref>{{Cita novas|data=5 de febreiro de 2020|título=El Mirandés sigue enamorado de la Copa|url=https://www.marca.com/futbol/copa-rey/cronica/2020/02/05/5e3b39c7e2704ef5658b45ff.html|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]|apelidos=Rodríguez|nome=Ángel}}</ref> === Bolívar (2020-2022) === En agosto de [[2020]] volveu saír ao estranxeiro, fichando polo [[Club Bolívar|Bolívar]], da [[Primeira División de Bolivia]].<ref>{{Cita novas|data=28 de agosto de 2020|título=El Bolívar ficha al español Álvaro Rey|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/20200828/483138147304/el-bolivar-ficha-al-espanol-alvaro-rey.html|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es|xornal=[[Mundo Deportivo]]}}</ref> Debutou co club da [[A Paz|Paz]] o 17 de setembro, nun partido da [[Copa Libertadores]] contra o [[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]]. O equipo quedou terceiro no seu grupo da Libertadores, quedando eliminado da competición e pasando a xogar na [[Copa Suramericana]], competición na que Álvaro Rey marcou o seu primeiro gol coa camiseta do Bolívar o 2 de decembro nunha derrota por goleada contra o [[Club Atlético Lanús|Lanús]] arxentino.<ref>{{Cita novas|data=2 de decembro de 2020|título=Set y eliminatoria para Lanús|url=https://argentina.as.com/argentina/2020/12/03/futbol/1606956399_530110.html|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|lingua=es|xornal=[[As (xornal)|As]]}}</ref> No club boliviano coincidiu cos tamén españois [[Alberto Guitián]] e [[Álex Granell]], así como co adestrador [[Natxo González]]. === Deportivo da Coruña (2022-actualidade) === En xaneiro de 2022 rescindiu o seu contrato co Bolívar para regresar ao fútbol español, fichando polo [[Deportivo da Coruña]], na [[Primeira División RFEF]], club adestrado polo seu antigo técnico no MIrandés, Borja Jiménez.<ref>{{Cita novas|data=5 de xaneiro de 2022|título=Álvaro Rey, novo xogador do Dépor 2021-2022|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alvaro-rey-novo-xogador-do-depor-2021-2022|data-acceso=8 de xaneiro de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=7 de xaneiro de 2022|título=Álvaro Rey y el deseo cumplido de Borja Jiménez|url=https://eldesmarque.com/coruna/deportivo/noticias/78960-alvaro-rey-y-el-deseo-cumplido-de-borja-jimenez|data-acceso=8 de xaneiro de 2022|apelidos=Falcón|nome=Susana|lingua=es}}</ref> No equipo galego disputou 13 partidos, deles só 3 como titular, e marcou un gol de penalti contra o [[Real Valladolid Club de Fútbol Promesas|Valladolid Promesas]]. == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.bdfutbol.com/es/j/j400376.html Datos do xogador] en [[BDFutbol]] {{Es}}. * [http://beticopedia.blogspot.com/2011/12/alvaro-rey.html Datos do xogador] na Beticopedia {{Es}}. * [https://www.mlssoccer.com/players/alvaro-rey/ Datos do xogador] na Major League Soccer {{En}}. * [http://www.90minut.pl/kariera.php?id=33496 Datos do xogador] en 90minut.pl {{Pl}}. {{Deportivo da Coruña na tempada 2021/22}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Rey, Alvaro}} [[Categoría:Nados en 1989]] [[Categoría:Nados en Sevilla]] [[Categoría:Futbolistas de Andalucía]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Real Betis Balompié B]] [[Categoría:Xogadores do CF Pobla de Mafumet]] [[Categoría:Xogadores do Gimnàstic de Tarragona]] [[Categoría:Xogadores do Xerez CD]] [[Categoría:Xogadores do Toronto FC]] [[Categoría:Xogadores do Columbus Crew]] [[Categoría:Xogadores da Major League Soccer]] [[Categoría:Xogadores da AD Alcorcón]] [[Categoría:Xogadores do Real Murcia]] [[Categoría:Xogadores do Panetolikos FC]] [[Categoría:Xogadores do Racing de Ferrol]] [[Categoría:Xogadores do CD Mirandés]] [[Categoría:Xogadores do Club Bolívar]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] r0esubeq7qwvvjp9d9wm6tja72vi39m 0 548533 6147505 6121256 2022-08-01T13:50:45Z Fendetestas 45576 /* Equipos e pilotos confirmados */ wikitext text/x-wiki {{evento futuro}} {{TempadaF1 |Previo = 2022 |Actual = 2023 |Vindeiro = 2024 }} O '''Campionato Mundial da [[FIA]] de Fórmula 1 de 2023''' será a 74ª tempada de [[Fórmula 1]] organizada pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA).{{efn|Na [[historia da Fórmula 1]], as regulacións da Fórmula 1 presentáronse por primeira vez durante a tempada de Grandes Premio de 1946. Estas adaptáronse para todas as carreiras en 1948, e oraganizáronse oficialmente nun campionato en {{F1|1950}}.}} Está recoñecido pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA), o órgano de goberno internacional do [[automobilismo]], como a máxima clase de competición para [[coches de carreiras de roda aberta | coches de carreiras de rodas aberta]]. O campionato disputarase nunha serie de carreiras, ou [[Fórmula Un # Gran Premio | Grandes Premios]], celebradas en todo o mundo. Equipos e pilotos competirán polo [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Pilotos]] e polo [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Construtores]]. Pilotos e equipos competirán polos títulos de [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Pilotos]] e [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Construtores]] respectivamente. == Equipos e pilotos confirmados == Os seguintes construtores e pilotos están actualmente baixo contrato para competir no Campionato Mundial de 2023. Todos os equipos competirán cos pneumáticos subministrados por [[Pirelli]].<ref>{{cite news|last=Coch|first=Mat|url=https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|title=Pirelli to remain F1 tyre supplier until 2023|date=26 de novembro de 2018|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|access-date=10 de febreiro de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821215821/https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|archive-date=21 de agosto de 2019}}</ref> {| class="wikitable" style="font-size: 85%;" !scope="col"| Equipo | Foto ! scope="col" |[[Lista de escuderías de Fórmula 1|Construtor]] !Chasis !scope="col" nowrap |[[Motores de Fórmula 1|Motores]] !scope="col"|[[Pneumáticos de Fórmula 1|Pneu.]] !scope="col"| Nº !scope="col"|[[Lista de pilotos de Fórmula 1|Pilotos]] !scope="col"|Ref. |- | rowspan="2" nowrap |{{SUIb}} Alfa Romeo F1 Team | rowspan="2" | | rowspan="2" |[[Alfa Romeo F1|Alfa Romeo]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| | {{noflag}} | |- | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| 77 | {{FINb}} [[Valtteri Bottas]] | style="text-align:center" | |- | rowspan="2" nowrap |{{ITAb}} Scuderia AlphaTauri | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|Red Bull]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |{{nowrap|Red Bull}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| | | rowspan="2" style="text-align:center" | |- | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| | |- | rowspan="2" |{{FRAb}} [[BWT AG|BWT]] Alpine F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" | [[Alpine F1 Team|Alpine]]-[[Renault na Fórmula 1|Renault]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |{{Nowrap|Renault}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} |align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| | | style="text-align:center" | |- |align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| 31 |{{FRAb}} [[Esteban Ocon]] | style="text-align:center" | |- | rowspan=2|{{GBRb}} Aston Martin [[Aramco]] [[Cognizant]] F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan=2| [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" | | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 14 | {{ESPb}} [[Fernando Alonso]] | |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| | | style="text-align:center" | |- | rowspan="2" |{{ITAb}} Scuderia Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 16 | nowrap="" | {{MCOb}} [[Charles Leclerc]] | style="text-align:center" | |- | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 55 | {{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] | |- | rowspan="2" |{{USAb}} Haas F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Haas F1 Team|Haas]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" | | rowspan="2" | | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| 20 | {{DINb}} [[Kevin Magnussen]] | |- | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| | | |- | rowspan="2" scope="row" nowrap |{{GBRb}} McLaren F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[McLaren]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} |align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 3 | nowrap | {{AUSb}} [[Daniel Ricciardo]] | style="text-align:center" | |- | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 4 | {{GBRb}} [[Lando Norris]] | style="text-align:center" | |- | rowspan="2" |{{ALEb}} Mercedes-AMG [[Petronas]] F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 44 | {{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] | style="text-align:center" | |- | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 63 | {{GBRb}} [[George Russell]] | style="text-align:center" | |- | nowrap rowspan="2" |{{AUTb}} [[Oracle Corporation|Oracle]] Red Bull Racing | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Red Bull Racing]] | rowspan="2" | | rowspan="2" | {{nowrap|Red Bull}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 11 | nowrap="" |{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |- | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 33 |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |- | rowspan="2" |{{GBRb}} Williams Racing | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Williams Grand Prix Engineering|Williams]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" | | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| | | rowspan="2" style="text-align:center" | |- |style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| | nowrap="" | |-class="sortbottom" | colspan="9" style="background-color:#EAECF0;text-align:center" |'''Fonte:''' |} == Calendario == Os seguintes dazanove Grandes Premios teñen contrato para disputarse como parte do calendario da tempada de 2023: {|class="wikitable" style="font-size: 85%;" |+Grandes Premios con contrato para 2023 |- !Gran Premio !Circuíto !class="unsortable" | Data |- |[[Gran Premio de Abu Zabi]] |{{AREb}} [[Circuíto de Yas Marina]], [[Abu Zabi]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Acerbaixán]] |{{AZEb}} [[Circuíto urbano de Bakú]], [[Bakú]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Arabia Saudita]] |{{SAUb}} Complexo de Entretemento de Al-Qiddiya |style="text-align:center"| |- |[[Gran Premio de Australia]] |nowrap|{{AUSb}} [[Circuíto de Albert Park]], [[Melbourne]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Austria]] |{{AUTb}} [[Red Bull Ring]], [[Spielberg, Austria|Spielberg]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Bahrain]] |{{BHRb}} [[Circuíto Internacional de Bahrain]], [[Sakhir]] |align="center"| |- |[[Gran Premio do Canadá]] |{{CANb}} [[Circuíto Gilles Villeneuve]], [[Montreal]] |align="center"| |- |[[Gran Premio da China]] |{{CHNb}} [[Circuíto Internacional de Xangai]], [[Xangai]] |align="center"| |- |[[Gran Premio da Emilia-Romaña]] |{{ITAb}} [[Autódromo Enzo e Dino Ferrari]], [[Imola]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de España]] |{{ESPb}} [[Circuíto de Barcelona-Cataluña]], [[Montmeló]] |align="center"| |- |{{nowrap|[[Gran Premio dos Estados Unidos]]}} |{{USAb}} [[Circuíto das Américas]], [[Austin]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Hungría]] |{{HUNb}} [[Hungaroring]], [[Mogyoród]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Italia]] |{{ITAb}} [[Circuíto de Monza]], [[Monza]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de La Vegas]] |{{USAb}} [[Circuíto urbano de Las Vegas]], [[Las Vegas]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Miami]] |{{USAb}} [[Autódromo Internacional de Miami]], [[Miami Gardens (Flórida)|Miami Gardens]] |align="center"| |- |nowrap|[[Gran Premio dos Países Baixos]] |{{NEDb}} [[Circuíto Park Zandvoort]], [[Zandvoort]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Qatar]] |{{QATb}} ''Por anunciar'' |align="center"| |- |[[Gran Premio do Reino Unido]] |{{GBRb}} [[Circuíto de Silverstone]], [[Silverstone]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de São Paulo]] |{{BRAb}} [[Autódromo José Carlos Pace]], [[São Paulo]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Singapur]] |{{SGPb}} [[Circuíto urbano de Marina Bay]], [[Singapur]] |align="center"| |- |[[Gran Premio do Xapón]] |nowrap|{{JPNb}} [[Circuíto de Suzuka]], [[Suzuka]] |align="center"| |} {|class="wikitable" style="font-size: 85%;" |- |+{{nowrap|Grandes Premios con contrato para {{F1|2022}}, pero non para {{F1|2023}} |- !scope="col"|[[Lista de Grandes Premios de Fórmula 1|Gran Premio]] !scope="col"|[[Lista de circuítos da Fórmula 1|Circuíto]] !scope="col"|Ref. |- |[[Gran Premio de Bélxica]] |{{BELb}} [[Circuíto de Spa-Francorchamps]], [[Stavelot]] |align="center"| |- |nowrap|[[Gran Premio da Cidade de México]] |nowrap|{{MEXb}} [[Autódromo Hermanos Rodríguez]], [[Cidade de México]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Francia]] |{{FRAb}} [[Circuíto Paul Ricard]], [[Le Castellet]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Mónaco]] |{{MCOb}} [[Circuíto de Mónaco]], [[Monte Carlo]] |align="center"| |} ==Notas== <references group="N"/> <references group="lower-alpha" /> ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Portal|Fórmula 1}} {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.formula1.com/ Sitio web oficial] {{Campionatos F1}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Campionatos Mundiais de Fórmula 1]] [[Categoría:Deporte en 2023]] j7ytpvcw2exowo3a97f3wbhih43252c 6147518 6147505 2022-08-01T14:11:50Z Fendetestas 45576 /* Equipos e pilotos confirmados */ wikitext text/x-wiki {{evento futuro}} {{TempadaF1 |Previo = 2022 |Actual = 2023 |Vindeiro = 2024 }} O '''Campionato Mundial da [[FIA]] de Fórmula 1 de 2023''' será a 74ª tempada de [[Fórmula 1]] organizada pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA).{{efn|Na [[historia da Fórmula 1]], as regulacións da Fórmula 1 presentáronse por primeira vez durante a tempada de Grandes Premio de 1946. Estas adaptáronse para todas as carreiras en 1948, e oraganizáronse oficialmente nun campionato en {{F1|1950}}.}} Está recoñecido pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA), o órgano de goberno internacional do [[automobilismo]], como a máxima clase de competición para [[coches de carreiras de roda aberta | coches de carreiras de rodas aberta]]. O campionato disputarase nunha serie de carreiras, ou [[Fórmula Un # Gran Premio | Grandes Premios]], celebradas en todo o mundo. Equipos e pilotos competirán polo [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Pilotos]] e polo [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Construtores]]. Pilotos e equipos competirán polos títulos de [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Pilotos]] e [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Construtores]] respectivamente. == Equipos e pilotos confirmados == Os seguintes construtores e pilotos están actualmente baixo contrato para competir no Campionato Mundial de 2023. Todos os equipos competirán cos pneumáticos subministrados por [[Pirelli]].<ref>{{cite news|last=Coch|first=Mat|url=https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|title=Pirelli to remain F1 tyre supplier until 2023|date=26 de novembro de 2018|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|access-date=10 de febreiro de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821215821/https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|archive-date=21 de agosto de 2019}}</ref> {| class="wikitable" style="font-size: 85%;" !scope="col"| Equipo | Foto ! scope="col" |[[Lista de escuderías de Fórmula 1|Construtor]] !Chasis !scope="col" nowrap |[[Motores de Fórmula 1|Motores]] !scope="col"|[[Pneumáticos de Fórmula 1|Pneu.]] !scope="col"| Nº !scope="col"|[[Lista de pilotos de Fórmula 1|Pilotos]] !scope="col"|Ref. |- | rowspan="2" nowrap |{{SUIb}} Alfa Romeo F1 Team | rowspan="2" | | rowspan="2" |[[Alfa Romeo F1|Alfa Romeo]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| | {{noflag}} | |- | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| 77 | {{FINb}} [[Valtteri Bottas]] | style="text-align:center" | |- | rowspan="2" nowrap |{{ITAb}} Scuderia AlphaTauri | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|Red Bull]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |{{nowrap|Red Bull}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| | | rowspan="2" style="text-align:center" | |- | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| | |- | rowspan="2" |{{FRAb}} [[BWT AG|BWT]] Alpine F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" | [[Alpine F1 Team|Alpine]]-[[Renault na Fórmula 1|Renault]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |{{Nowrap|Renault}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} |align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| | | style="text-align:center" | |- |align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| 31 |{{FRAb}} [[Esteban Ocon]] | style="text-align:center" | |- | rowspan=2|{{GBRb}} Aston Martin [[Aramco]] [[Cognizant]] F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan=2| [[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" | | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 14 | {{ESPb}} [[Fernando Alonso]] | |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| | | style="text-align:center" | |- | rowspan="2" |{{ITAb}} Scuderia Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 16 | nowrap="" | {{MCOb}} [[Charles Leclerc]] | style="text-align:center" | |- | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 55 | {{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]] | |- | rowspan="2" |{{USAb}} Haas F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Haas F1 Team|Haas]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" | | rowspan="2" | | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| 20 | {{DINb}} [[Kevin Magnussen]] | |- | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| | | |- | rowspan="2" scope="row" nowrap |{{GBRb}} McLaren F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[McLaren]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} |align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 3 | nowrap | {{AUSb}} [[Daniel Ricciardo]] | style="text-align:center" | |- | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 4 | {{GBRb}} [[Lando Norris]] | style="text-align:center" | |- | rowspan="2" |{{ALEb}} Mercedes-AMG [[Petronas]] F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | rowspan="2" | | rowspan="2" |Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 44 | {{GBRb}} [[Lewis Hamilton]] | style="text-align:center" | |- | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 63 | {{GBRb}} [[George Russell]] | style="text-align:center" | |- | nowrap rowspan="2" |{{AUTb}} [[Oracle Corporation|Oracle]] Red Bull Racing | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Red Bull Racing]] | rowspan="2" | | rowspan="2" | {{nowrap|Red Bull}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 11 | nowrap="" |{{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]] |- | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 33 |{{NEDb}} [[Max Verstappen]] |- | rowspan="2" |{{GBRb}} Williams Racing | rowspan="2" style="text-align:center"| | rowspan="2" |[[Williams Grand Prix Engineering|Williams]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" | | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| | | rowspan="2" style="text-align:center" | |- |style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| | nowrap="" | |-class="sortbottom" | colspan="9" style="background-color:#EAECF0;text-align:center" |'''Fonte:''' |} {| class="wikitable" style="font-size: 85%;" !scope="col"| Equipo !scope="col"| Foto ! scope="col" |[[Lista de escuderías de Fórmula 1|Construtor]] !Chasis !scope="col" nowrap |[[Motores de Fórmula 1|Motores]] !scope="col"|[[Pneumáticos de Fórmula 1|Pneu.]] !scope="col"| Nº !scope="col"|[[Lista de pilotos de Fórmula 1|Pilotos]] ! style="background-color:#f2f3f4"| Roldas |- | rowspan="2" |{{SUIb}} Alfa Romeo F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[Alfa Romeo F1|Alfa Romeo]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | 77 | {{Flagicon|FIN}} [[Valtteri Bottas]]<ref>{{Cite web|title=Alfa Romeo announce Valtteri Bottas to join the team in 2022 on multi-year deal|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-alfa-romeo-announce-valtteri-bottas-to-join-the-team-in-2022-on.6Ezs9zhh2jV1ceMcHs3e4S.html|date=6 September 2021|access-date=18 June 2022|website=Formula1.com|language=en}}</ref> |- | style="text-align:center" | TBA | nowrap="" | TBA |- | rowspan="2" |{{ITAb}} Scuderia AlphaTauri | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |{{nowrap|Red Bull}}<ref name="RedBull-engine">{{cite web|title=Red Bull agree deal to run Honda engine technology until 2025|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-red-bull-agree-deal-to-run-honda-engine-technology-until-2025.3wmTSMrtsv6miuwqApz8IT.html|website=Formula1.com|date=15 February 2021|access-date=15 February 2021|archive-date=15 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210215215037/https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-red-bull-agree-deal-to-run-honda-engine-technology-until-2025.3wmTSMrtsv6miuwqApz8IT.html|url-status=live}}</ref><ref name="Autosport Red Bull badged Honda engines">{{Cite news|url= https://www.autosport.com/f1/news/hondas-sakura-facility-will-supply-red-bull-f1-engines-in-2022/6624598/|title= Honda's Sakura facility will supply Red Bull F1 engines in 2022|last= Smith|first= Luke |date=3 July 2021|access-date=18 July 2021|work=[[Autosport]]}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | 10 | {{FRAb}} [[Pierre Gasly]]<ref>{{Cite web|title=Pierre Gasly confirmed for AlphaTauri in 2023|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.tost-says-its-100-confirmed-that-gasly-will-race-for-alphatauri-in-2023.q9W7Gqmvea2AbeNwCFNYm.html|date=18 June 2022|access-date=19 June 2022|website=F1.com|language=en}}</ref> |- | style="text-align:center" | TBA | nowrap="" | TBA |- | rowspan="2" | {{FRAb}} BWT Alpine F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" | [[Alpine F1 Team|Alpine]]-[[Renault na Fórmula 1|Renault]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | {{Nowrap|Renault}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | 31 | {{Flagicon|FRA}} [[Esteban Ocon]]<ref>{{Cite web|title=Esteban Ocon signs bumper three-year contract extension with Alpine|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-esteban-ocon-signs-bumper-three-year-contract-extension-with-alpine.5nWR2pWD1COJzdyB73g8NM.html|date=16 June 2021|access-date=18 June 2022|website=Formula1.com|language=en}}</ref> |- | style="text-align:center" | TBA | nowrap="" |TBA |- | nowrap rowspan=2|{{GBRb}} Aston Martin Aramco Cognizant F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |{{Nowrap|[[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin Aramco]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]]}} | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | 14 | nowrap="" | {{ESPb}} [[Fernando Alonso]]<ref>{{Cite web|title=Fernando Alonso to join Aston Martin F1 in 2023|url=https://www.astonmartinf1.com/en-GB/news/announcement/fernando-alonso-to-join-aston-martin-f1-in-2023}}</ref> |- | style="text-align:center" | 18 | nowrap="" | {{CANb}} [[Lance Stroll]]<ref>{{Cite web|title=Fernando Alonso to join Aston Martin F1 in 2023|url=https://www.astonmartinf1.com/en-GB/news/announcement/fernando-alonso-to-join-aston-martin-f1-in-2023}}</ref> |- | rowspan=2|{{ITAb}} Scuderia Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | 16 | nowrap="" | {{MCOb}} [[Charles Leclerc]]<ref>{{cite web|title=Charles Leclerc's Ferrari F1 deal extended until end of 2024 season|url=https://www.autosport.com/f1/news/charles-leclercs-ferrari-f1-deal-extended-until-end-of-2024-season-4984772/4984772/|last=Elizalde|first=Pablo|date=23 December 2019|access-date=19 June 2022|work=Autosport|language=en}}</ref> |- | style="text-align:center" | 55 | nowrap="" | {{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]]<ref>{{Cite web|title=Carlos Sainz: Spanish driver signs new Ferrari contract until 2024 Formula 1 season|url=https://www.skysports.com/f1/news/12433/12594881/carlos-sainz-spanish-driver-signs-new-ferrari-contract-until-2024-formula-1-season|access-date=18 June 2022|website=Sky Sports|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |{{USAb}} Haas F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[Haas F1 Team|Haas]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |Ferrari<ref>{{Cite web|last=Grandprix.com|title=Haas to stick with Ferrari amid engine crisis|url=http://www.grandprix.com//news/haas-to-stick-with-ferrari-amid-engine-crisis.html|access-date=30 August 2020|website=grandprix.com|archive-date=30 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200830231958/http://www.grandprix.com//news/haas-to-stick-with-ferrari-amid-engine-crisis.html|url-status=live}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | 20 | nowrap | {{DINb}}[[Kevin Magnussen]] |- | style="text-align:center" | TBA | nowrap="" |TBA |- | rowspan="2" |{{GBRb}} McLaren F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[McLaren]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | 3 | {{AUSb}}[[Daniel Ricciardo]] |- | style="text-align:center" | 4 | {{GBRb}} [[Lando Norris]]<ref>{{Cite web|title=Lando Norris agrees major contract extension to stay at McLaren until 2025|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-norris-agrees-major-contract-extension-to-stay-at-mclaren-until.5bK60HZJ6ddtdr1R2yIPhX.html|date=9 February 2022|access-date=18 June 2022|website=formula1.com|language=en}}</ref> |- | rowspan=2|{{nowrap|{{ALEb}} Mercedes-AMG [[Petronas]] F1 Team}} | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" | [[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center"| 44 | {{GBRb}} [[Lewis Hamilton]]<ref>{{Cite web|title=Hamilton signs new two-year contract with Mercedes|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-hamilton-agrees-new-two-year-contract-with-mercedes.5XURLL7ShyqezkYgf9eztg.html|date=3 July 2021|access-date=18 June 2022|website=formula1.com|language=en}}</ref> |- | style="text-align:center" | 63 | {{GBRb}} [[George Russell]]<ref>{{Cite web|title=George Russell signs for Mercedes: British driver to join Lewis Hamilton for 2022 Formula 1 season |url=https://www.skysports.com/f1/news/12472/12401089/george-russell-signs-for-mercedes-british-driver-to-join-lewis-hamilton-for-2022-formula-1-season|date=7 September 2021|access-date=18 June 2022|website=Sky Sports|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |{{AUTb}} Red Bull Racing | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |{{nowrap|[[Red Bull Racing]]}}-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |{{nowrap|Red Bull}}<ref name="RedBull-engine" /><ref name="Autosport Red Bull badged Honda engines" /> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | 11 | nowrap="" | {{flagicon|MEX}} [[Sergio Pérez]]<ref>{{Cite web|title=Perez signs two-year extension to Red Bull F1 contract|url=https://www.motorsport.com/f1/news/perez-signs-two-year-extension-to-red-bull-f1-contract/10314403/|date=31 May 2022|last=Filip|first=Cleeren|access-date=18 June 2022|website=motorsport.com|language=en}}</ref> |- | style="text-align:center" |1/33{{efn|[[Max Verstappen]] exercised his right to use number 1 as the reigning World Champion in 2022. His personal number, 33, remains reserved for him.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.champion-verstappen-to-run-no-1-on-red-bull-in-2022-as-he-reveals.4S83CGt9ewCWlzgYNenbV9.html|title=Champion Verstappen to run No.1 on Red Bull in 2022 as he reveals congratulations from Wolff and Hamilton|website=Formula1.com|date=14 December 2021|access-date=14 December 2021}}</ref>}} | nowrap="" |{{Flagicon|NED}} [[Max Verstappen]]<ref>{{Cite web|title=Verstappen signs new contract to stay at Red Bull until 2028|url=https://www.espn.com/f1/story/_/id/33410775/max-verstappen-signs-new-contract-stay-red-bull-2028|date=3 March 2022|access-date=18 June 2022|website=ESPN.com|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |{{GBRb}} Williams Racing | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[Williams Grand Prix Engineering|Williams]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |Mercedes<ref>{{cite news|last1=Horton|first1=Phillip|url=https://motorsportweek.com/news/id/24415|title=Williams extends Mercedes F1 power unit deal through 2025|date=13 September 2019|work=MotorSport Week|access-date=13 September 2019|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190921211835/https://motorsportweek.com/news/id/24415|archive-date=21 September 2019}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="text-align:center" | TBA | nowrap="" | TBA |- | style="text-align:center" | TBA | nowrap="" | TBA |-class="sortbottom" | colspan="9" style="background-color:#EAECF0;text-align:center" |'''Fonte:''' |} == Calendario == Os seguintes dazanove Grandes Premios teñen contrato para disputarse como parte do calendario da tempada de 2023: {|class="wikitable" style="font-size: 85%;" |+Grandes Premios con contrato para 2023 |- !Gran Premio !Circuíto !class="unsortable" | Data |- |[[Gran Premio de Abu Zabi]] |{{AREb}} [[Circuíto de Yas Marina]], [[Abu Zabi]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Acerbaixán]] |{{AZEb}} [[Circuíto urbano de Bakú]], [[Bakú]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Arabia Saudita]] |{{SAUb}} Complexo de Entretemento de Al-Qiddiya |style="text-align:center"| |- |[[Gran Premio de Australia]] |nowrap|{{AUSb}} [[Circuíto de Albert Park]], [[Melbourne]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Austria]] |{{AUTb}} [[Red Bull Ring]], [[Spielberg, Austria|Spielberg]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Bahrain]] |{{BHRb}} [[Circuíto Internacional de Bahrain]], [[Sakhir]] |align="center"| |- |[[Gran Premio do Canadá]] |{{CANb}} [[Circuíto Gilles Villeneuve]], [[Montreal]] |align="center"| |- |[[Gran Premio da China]] |{{CHNb}} [[Circuíto Internacional de Xangai]], [[Xangai]] |align="center"| |- |[[Gran Premio da Emilia-Romaña]] |{{ITAb}} [[Autódromo Enzo e Dino Ferrari]], [[Imola]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de España]] |{{ESPb}} [[Circuíto de Barcelona-Cataluña]], [[Montmeló]] |align="center"| |- |{{nowrap|[[Gran Premio dos Estados Unidos]]}} |{{USAb}} [[Circuíto das Américas]], [[Austin]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Hungría]] |{{HUNb}} [[Hungaroring]], [[Mogyoród]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Italia]] |{{ITAb}} [[Circuíto de Monza]], [[Monza]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de La Vegas]] |{{USAb}} [[Circuíto urbano de Las Vegas]], [[Las Vegas]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Miami]] |{{USAb}} [[Autódromo Internacional de Miami]], [[Miami Gardens (Flórida)|Miami Gardens]] |align="center"| |- |nowrap|[[Gran Premio dos Países Baixos]] |{{NEDb}} [[Circuíto Park Zandvoort]], [[Zandvoort]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Qatar]] |{{QATb}} ''Por anunciar'' |align="center"| |- |[[Gran Premio do Reino Unido]] |{{GBRb}} [[Circuíto de Silverstone]], [[Silverstone]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de São Paulo]] |{{BRAb}} [[Autódromo José Carlos Pace]], [[São Paulo]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Singapur]] |{{SGPb}} [[Circuíto urbano de Marina Bay]], [[Singapur]] |align="center"| |- |[[Gran Premio do Xapón]] |nowrap|{{JPNb}} [[Circuíto de Suzuka]], [[Suzuka]] |align="center"| |} {|class="wikitable" style="font-size: 85%;" |- |+{{nowrap|Grandes Premios con contrato para {{F1|2022}}, pero non para {{F1|2023}} |- !scope="col"|[[Lista de Grandes Premios de Fórmula 1|Gran Premio]] !scope="col"|[[Lista de circuítos da Fórmula 1|Circuíto]] !scope="col"|Ref. |- |[[Gran Premio de Bélxica]] |{{BELb}} [[Circuíto de Spa-Francorchamps]], [[Stavelot]] |align="center"| |- |nowrap|[[Gran Premio da Cidade de México]] |nowrap|{{MEXb}} [[Autódromo Hermanos Rodríguez]], [[Cidade de México]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Francia]] |{{FRAb}} [[Circuíto Paul Ricard]], [[Le Castellet]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Mónaco]] |{{MCOb}} [[Circuíto de Mónaco]], [[Monte Carlo]] |align="center"| |} ==Notas== <references group="N"/> <references group="lower-alpha" /> ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Portal|Fórmula 1}} {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.formula1.com/ Sitio web oficial] {{Campionatos F1}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Campionatos Mundiais de Fórmula 1]] [[Categoría:Deporte en 2023]] 5d16yhgnuc9dxmfky5zen22e9i5b9wj 6147799 6147518 2022-08-01T22:10:04Z Fendetestas 45576 /* Equipos e pilotos confirmados */ wikitext text/x-wiki {{evento futuro}} {{TempadaF1 |Previo = 2022 |Actual = 2023 |Vindeiro = 2024 }} O '''Campionato Mundial da [[FIA]] de Fórmula 1 de 2023''' será a 74ª tempada de [[Fórmula 1]] organizada pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA).{{efn|Na [[historia da Fórmula 1]], as regulacións da Fórmula 1 presentáronse por primeira vez durante a tempada de Grandes Premio de 1946. Estas adaptáronse para todas as carreiras en 1948, e oraganizáronse oficialmente nun campionato en {{F1|1950}}.}} Está recoñecido pola [[Fédération Internationale de l'Automobile]] (FIA), o órgano de goberno internacional do [[automobilismo]], como a máxima clase de competición para [[coches de carreiras de roda aberta | coches de carreiras de rodas aberta]]. O campionato disputarase nunha serie de carreiras, ou [[Fórmula Un # Gran Premio | Grandes Premios]], celebradas en todo o mundo. Equipos e pilotos competirán polo [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Pilotos]] e polo [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1|Campionato do Mundo de Construtores]]. Pilotos e equipos competirán polos títulos de [[Lista de pilotos campións do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Pilotos]] e [[Lista de escuderías campioas do mundo de Fórmula 1 | Campión do Mundo de Construtores]] respectivamente. == Equipos e pilotos confirmados == Os seguintes construtores e pilotos están actualmente baixo contrato para competir no Campionato Mundial de 2023. Todos os equipos competirán cos pneumáticos subministrados por [[Pirelli]].<ref>{{cite news|last=Coch|first=Mat|url=https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|title=Pirelli to remain F1 tyre supplier until 2023|date=26 de novembro de 2018|work=[[Speedcafe|speedcafe.com]]|access-date=10 de febreiro de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821215821/https://www.speedcafe.com/2018/11/26/pirelli-to-remain-f1-tyre-supplier-until-2023/|archive-date=21 de agosto de 2019}}</ref> {| class="wikitable" style="font-size: 85%;" !scope="col"| Equipo !scope="col"| Foto ! scope="col" |[[Lista de escuderías de Fórmula 1|Construtor]] !Chasis !scope="col" nowrap |[[Motores de Fórmula 1|Motores]] !scope="col"|[[Pneumáticos de Fórmula 1|Pneu.]] !scope="col"| Nº !scope="col"|[[Lista de pilotos de Fórmula 1|Pilotos]] ! style="background-color:#f2f3f4"| Roldas |- | rowspan="2" |{{SUIb}} Alfa Romeo F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[Alfa Romeo F1|Alfa Romeo]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| 77 | {{FINb}} [[Valtteri Bottas]]<ref>{{Cite web|title=Alfa Romeo announce Valtteri Bottas to join the team in 2022 on multi-year deal|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-alfa-romeo-announce-valtteri-bottas-to-join-the-team-in-2022-on.6Ezs9zhh2jV1ceMcHs3e4S.html|date=6 de setembro de 2021|access-date=18 de xuño de 2022|website=Formula1.com|language=en}}</ref> |- | align="center" bgcolor="Crimson" style="color:white"| TBA | nowrap="" | TBA |- | rowspan="2" |{{ITAb}} Scuderia AlphaTauri | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |{{nowrap|Red Bull}}<ref name="RedBull-engine">{{cite web|title=Red Bull agree deal to run Honda engine technology until 2025|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-red-bull-agree-deal-to-run-honda-engine-technology-until-2025.3wmTSMrtsv6miuwqApz8IT.html|website=Formula1.com|date=15 de febreiro de 2021|access-date=15 de febreiro de 2021|archive-date=15 de febreiro de 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210215215037/https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-red-bull-agree-deal-to-run-honda-engine-technology-until-2025.3wmTSMrtsv6miuwqApz8IT.html}}</ref><ref name="Autosport Red Bull badged Honda engines">{{Cite news|url= https://www.autosport.com/f1/news/hondas-sakura-facility-will-supply-red-bull-f1-engines-in-2022/6624598/|title= Honda's Sakura facility will supply Red Bull F1 engines in 2022|last= Smith|first= Luke |date=3 de xullo de 2021|access-date=18 de xullo de 2021|work=[[Autosport]]}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| 10 | {{FRAb}} [[Pierre Gasly]]<ref>{{Cite web|title=Pierre Gasly confirmed for AlphaTauri in 2023|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.tost-says-its-100-confirmed-that-gasly-will-race-for-alphatauri-in-2023.q9W7Gqmvea2AbeNwCFNYm.html|date=18 de xuño de 2022|access-date=19 de xuño de 2022|website=F1.com|language=en}}</ref> |- | style="color:#FFFFFF; background:#2B4562; text-align:center"| TBA | nowrap="" | TBA |- | rowspan="2" | {{FRAb}} BWT Alpine F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" | [[Alpine F1 Team|Alpine]]-[[Renault na Fórmula 1|Renault]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | {{Nowrap|Renault}} | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| 31 | {{FRAb}} [[Esteban Ocon]]<ref>{{Cite web|title=Esteban Ocon signs bumper three-year contract extension with Alpine|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-esteban-ocon-signs-bumper-three-year-contract-extension-with-alpine.5nWR2pWD1COJzdyB73g8NM.html|date=16 de xuño de 2021|access-date=18 de xuño de 2022|website=Formula1.com|language=en}}</ref> |- | align="center" bgcolor="blue" style="color:white"| TBA | nowrap="" |TBA |- | nowrap rowspan=2|{{GBRb}} Aston Martin Aramco Cognizant F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |{{Nowrap|[[Aston Martin na Fórmula 1|Aston Martin Aramco]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]]}} | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 14 | nowrap="" | {{ESPb}} [[Fernando Alonso]]<ref>{{Cite web|title=Fernando Alonso to join Aston Martin F1 in 2023|url=https://www.astonmartinf1.com/en-GB/news/announcement/fernando-alonso-to-join-aston-martin-f1-in-2023}}</ref> |- | align="center" bgcolor="darkgreen" style="color:white"| 18 | nowrap="" | {{CANb}} [[Lance Stroll]]<ref>{{Cite web|title=Fernando Alonso to join Aston Martin F1 in 2023|url=https://www.astonmartinf1.com/en-GB/news/announcement/fernando-alonso-to-join-aston-martin-f1-in-2023}}</ref> |- | rowspan=2|{{ITAb}} Scuderia Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | Ferrari | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 16 | nowrap="" | {{MCOb}} [[Charles Leclerc]]<ref>{{cite web|title=Charles Leclerc's Ferrari F1 deal extended until end of 2024 season|url=https://www.autosport.com/f1/news/charles-leclercs-ferrari-f1-deal-extended-until-end-of-2024-season-4984772/4984772/|last=Elizalde|first=Pablo|date=23 December 2019|access-date=19 de xuño de 2022|work=Autosport|language=en}}</ref> |- | align="center" bgcolor="red" style="color:white"| 55 | nowrap="" | {{ESPb}} [[Carlos Sainz Vázquez de Castro|Carlos Sainz]]<ref>{{Cite web|title=Carlos Sainz: Spanish driver signs new Ferrari contract until 2024 Formula 1 season|url=https://www.skysports.com/f1/news/12433/12594881/carlos-sainz-spanish-driver-signs-new-ferrari-contract-until-2024-formula-1-season|access-date=18 de xuño de 2022|website=Sky Sports|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |{{USAb}} Haas F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[Haas F1 Team|Haas]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |Ferrari<ref>{{Cite web|last=Grandprix.com|title=Haas to stick with Ferrari amid engine crisis|url=http://www.grandprix.com//news/haas-to-stick-with-ferrari-amid-engine-crisis.html|access-date=30 de agosto de 2020|website=grandprix.com|archive-date=30 de agosto de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200830231958/http://www.grandprix.com//news/haas-to-stick-with-ferrari-amid-engine-crisis.html}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| 20 | nowrap | {{DINb}}[[Kevin Magnussen]] |- | align="center" bgcolor="white" style="color:red"| TBA | nowrap="" |TBA |- | rowspan="2" |{{GBRb}} McLaren F1 Team | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[McLaren]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 3 | {{AUSb}}[[Daniel Ricciardo]] |- | align="center" bgcolor="orange" style="color:white"| 4 | {{GBRb}} [[Lando Norris]]<ref>{{Cite web|title=Lando Norris agrees major contract extension to stay at McLaren until 2025|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-norris-agrees-major-contract-extension-to-stay-at-mclaren-until.5bK60HZJ6ddtdr1R2yIPhX.html|date=9 de febreiro de 2022|access-date=18 de xuño de 2022|website=formula1.com|language=en}}</ref> |- | rowspan=2|{{nowrap|{{ALEb}} Mercedes-AMG [[Petronas]] F1 Team}} | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" | [[Mercedes-Benz na Fórmula 1|Mercedes]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" | Mercedes | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 44 | {{GBRb}} [[Lewis Hamilton]]<ref>{{Cite web|title=Hamilton signs new two-year contract with Mercedes|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-hamilton-agrees-new-two-year-contract-with-mercedes.5XURLL7ShyqezkYgf9eztg.html|date=3 de xulo de 2021|access-date=18 de xuño de 2022|website=formula1.com|language=en}}</ref> |- | align="center" bgcolor="mediumspringgreen" style="color:white"| 63 | {{GBRb}} [[George Russell]]<ref>{{Cite web|title=George Russell signs for Mercedes: British driver to join Lewis Hamilton for 2022 Formula 1 season |url=https://www.skysports.com/f1/news/12472/12401089/george-russell-signs-for-mercedes-british-driver-to-join-lewis-hamilton-for-2022-formula-1-season|date=7 de setembro de 2021|access-date=18 de xuño de 2022|website=Sky Sports|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |{{AUTb}} Red Bull Racing | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |{{nowrap|[[Red Bull Racing]]}}-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |{{nowrap|Red Bull}}<ref name="RedBull-engine" /><ref name="Autosport Red Bull badged Honda engines" /> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 11 | nowrap="" | {{MEXb}} [[Sergio Pérez Mendoza|Sergio Pérez]]<ref>{{Cite web|title=Perez signs two-year extension to Red Bull F1 contract|url=https://www.motorsport.com/f1/news/perez-signs-two-year-extension-to-red-bull-f1-contract/10314403/|date=31 de maio de 2022|last=Filip|first=Cleeren|access-date=18 de xuño de 2022|website=motorsport.com|language=en}}</ref> |- | align="center" bgcolor="darkblue" style="color:white"| 1/33{{efn|[[Max Verstappen]] exercised his right to use number 1 as the reigning World Champion in 2022. His personal number, 33, remains reserved for him.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.champion-verstappen-to-run-no-1-on-red-bull-in-2022-as-he-reveals.4S83CGt9ewCWlzgYNenbV9.html|title=Champion Verstappen to run No.1 on Red Bull in 2022 as he reveals congratulations from Wolff and Hamilton|website=Formula1.com|date=14 de decembro de 2021|access-date=14 de decembro de 2021}}</ref>}} | nowrap="" |{{NEDb}} [[Max Verstappen]]<ref>{{Cite web|title=Verstappen signs new contract to stay at Red Bull until 2028|url=https://www.espn.com/f1/story/_/id/33410775/max-verstappen-signs-new-contract-stay-red-bull-2028|date=3 March 2022|access-date=18 de xuño de 2022|website=ESPN.com|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |{{GBRb}} Williams Racing | rowspan="2" style="text-align:center"| ! rowspan="2" |[[Williams Grand Prix Engineering|Williams]]-[[Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes]] | rowspan="2" |TBA | rowspan="2" |Mercedes<ref>{{cite news|last1=Horton|first1=Phillip|url=https://motorsportweek.com/news/id/24415|title=Williams extends Mercedes F1 power unit deal through 2025|date=13 de setembro de 2019|work=MotorSport Week|access-date=13 de setembro de 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190921211835/https://motorsportweek.com/news/id/24415|archive-date=21 de setembro de 2019}}</ref> | rowspan="2" style="text-align:center"|{{Pirelli}} | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| TBA | nowrap="" | TBA |- | style="color:#FFFFFF; background:#469BFF; text-align:center"| TBA | nowrap="" | TBA |-class="sortbottom" | colspan="9" style="background-color:#EAECF0;text-align:center" |'''Fonte:''' |} == Calendario == Os seguintes dazanove Grandes Premios teñen contrato para disputarse como parte do calendario da tempada de 2023: {|class="wikitable" style="font-size: 85%;" |+Grandes Premios con contrato para 2023 |- !Gran Premio !Circuíto !class="unsortable" | Data |- |[[Gran Premio de Abu Zabi]] |{{AREb}} [[Circuíto de Yas Marina]], [[Abu Zabi]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Acerbaixán]] |{{AZEb}} [[Circuíto urbano de Bakú]], [[Bakú]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Arabia Saudita]] |{{SAUb}} Complexo de Entretemento de Al-Qiddiya |style="text-align:center"| |- |[[Gran Premio de Australia]] |nowrap|{{AUSb}} [[Circuíto de Albert Park]], [[Melbourne]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Austria]] |{{AUTb}} [[Red Bull Ring]], [[Spielberg, Austria|Spielberg]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Bahrain]] |{{BHRb}} [[Circuíto Internacional de Bahrain]], [[Sakhir]] |align="center"| |- |[[Gran Premio do Canadá]] |{{CANb}} [[Circuíto Gilles Villeneuve]], [[Montreal]] |align="center"| |- |[[Gran Premio da China]] |{{CHNb}} [[Circuíto Internacional de Xangai]], [[Xangai]] |align="center"| |- |[[Gran Premio da Emilia-Romaña]] |{{ITAb}} [[Autódromo Enzo e Dino Ferrari]], [[Imola]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de España]] |{{ESPb}} [[Circuíto de Barcelona-Cataluña]], [[Montmeló]] |align="center"| |- |{{nowrap|[[Gran Premio dos Estados Unidos]]}} |{{USAb}} [[Circuíto das Américas]], [[Austin]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Hungría]] |{{HUNb}} [[Hungaroring]], [[Mogyoród]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Italia]] |{{ITAb}} [[Circuíto de Monza]], [[Monza]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de La Vegas]] |{{USAb}} [[Circuíto urbano de Las Vegas]], [[Las Vegas]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Miami]] |{{USAb}} [[Autódromo Internacional de Miami]], [[Miami Gardens (Flórida)|Miami Gardens]] |align="center"| |- |nowrap|[[Gran Premio dos Países Baixos]] |{{NEDb}} [[Circuíto Park Zandvoort]], [[Zandvoort]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Qatar]] |{{QATb}} ''Por anunciar'' |align="center"| |- |[[Gran Premio do Reino Unido]] |{{GBRb}} [[Circuíto de Silverstone]], [[Silverstone]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de São Paulo]] |{{BRAb}} [[Autódromo José Carlos Pace]], [[São Paulo]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Singapur]] |{{SGPb}} [[Circuíto urbano de Marina Bay]], [[Singapur]] |align="center"| |- |[[Gran Premio do Xapón]] |nowrap|{{JPNb}} [[Circuíto de Suzuka]], [[Suzuka]] |align="center"| |} {|class="wikitable" style="font-size: 85%;" |- |+{{nowrap|Grandes Premios con contrato para {{F1|2022}}, pero non para {{F1|2023}} |- !scope="col"|[[Lista de Grandes Premios de Fórmula 1|Gran Premio]] !scope="col"|[[Lista de circuítos da Fórmula 1|Circuíto]] !scope="col"|Ref. |- |[[Gran Premio de Bélxica]] |{{BELb}} [[Circuíto de Spa-Francorchamps]], [[Stavelot]] |align="center"| |- |nowrap|[[Gran Premio da Cidade de México]] |nowrap|{{MEXb}} [[Autódromo Hermanos Rodríguez]], [[Cidade de México]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Francia]] |{{FRAb}} [[Circuíto Paul Ricard]], [[Le Castellet]] |align="center"| |- |[[Gran Premio de Mónaco]] |{{MCOb}} [[Circuíto de Mónaco]], [[Monte Carlo]] |align="center"| |} ==Notas== <references group="N"/> <references group="lower-alpha" /> ;Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Portal|Fórmula 1}} {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.formula1.com/ Sitio web oficial] {{Campionatos F1}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Campionatos Mundiais de Fórmula 1]] [[Categoría:Deporte en 2023]] mpk0jikko1irazy0ofhckhvsjg4m0py 0 549585 6148059 6104098 2022-08-02T08:21:46Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Regent_House,_TCD,_from_Parliament_Square_-_geograph.org.uk_-_1738465.jpg|miniatura| Casa Rexente]] O '''Trinity College Dublin''' (TCD, en [[Lingua irlandesa|irlandés]] ''Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath'') é unha universidade de [[Dublín]], [[Irlanda]]. Fundada en 1592 seguindo o modelo das universidades de [[Universidade de Oxford|Oxford]] e [[Universidade de Cambridge|Cambridge]], tamén pretendía ter un carácter federal. A diferenza delas, só se creou un ''college'' (colexio) constituínte; non se debe confundir coa ''University College Dublin'' ou coa ''Dublin City University.'' O ''College'' está irmandado co St John's College de [[Universidade de Cambridge|Cambridge]] e o Oriel College de [[Universidade de Oxford|Oxford]]. A universidade é a máis antiga de Irlanda e das máis antigas do mundo. É membro do [[Grupo Coimbra]], rede europea fundada en 1985. Está constantemente clasificado entre as 100 mellores universidades do mundo. Desde xaneiro de 2017, é membro da ''League of European Research Universities'' (LERU), un consorcio de universidades europeas cun grande impacto na política de investigación da [[UE]].<ref>{{Cita web|url=http://www.tcd.ie/news_events/articles/trinity-joins-league-of-european-research-universities-leru/7387|título=LERU}}</ref> O campus no centro da cidade está considerado un dos máis fermosos do mundo e atrae a moitos turistas que queren ver a antiga [[biblioteca]] e o [[Libro de Kells]], o manuscrito medieval máis famoso do mundo. [[Ficheiro:Trinity_College_Dublin_Campanile.jpg|miniatura| campanario]] Entre os antigos alumnos destacan os [[Lista de gañadores dos Premios Nobel|premios Nobel]] [[Samuel Beckett]], [[Ernest Walton]] e [[William C. Campbell]], os escritores [[Oscar Wilde]], [[Bram Stoker]] e [[Jonathan Swift]], o filósofo político [[Edmund Burke]] ou o matemático [[Rowan Hamilton|William Rowan Hamilton]]. [[Ficheiro:The_Chapel_of_Trinity_College_-_geograph.org.uk_-_1738334.jpg|miniatura| capela]] [[Ficheiro:ImeldaCasey_TrinityatNight.jpg|miniatura| campanario]] [[Ficheiro:Cricket_ground_Trinity_College_Dublin.JPG|miniatura| Trinity College Dublin [[Crícket|Cricket Ground]]]] [[Ficheiro:Science_Gallery_Dublin_on_Pearse_Street_at_Night.jpg|miniatura| Galería Ciencia]] [[Ficheiro:The_Ussher_Library,_Trinity_College_Dublin.jpg|miniatura| Biblioteca Ussher, Trinity College Dublin]] == Historia == A facultade foi fundada en 1592 por [[Isabel I de Inglaterra|Isabel I]] como ''College of the Holy and Undivided Trinity'' (Colexio da Sta. e Indivisa Trindade) para estudantes protestantes. Foi construído fóra das murallas da cidade e fundado principalmente para garantir a monarquía [[Casa de Tudor|Tudor]] en Irlanda. Aínda que católicos e non católicos tiñan permiso para asistir ás aulas desde 1793, as restricións individuais mantivéronse até 1873. Antes diso só os protestantes podían ser profesores na facultade.<ref>[https://books.google.de/books?id=QE-P0ffkTUoC&pg=PA44&lpg=PA44&dq=1566+University+of+Dublin&source=bl&ots=RuvR28FJrf&sig=t1fYnPBkI8UGTA7DPihRqXIoLjE&hl=en&ei=4kmcTYnqJsm3hAfEranABg&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q=1566%20University%20of%20Dublin&f=false books.google.de]</ref> Ademais, de 1871 a 1970 a Igrexa Católica en Irlanda permitiu aos fregueses asistir ao Trinity College con permiso.<ref>Robert Brendan McDowell; David Allardice Webb (1982): ''Trinity College, Dublin, 1592–1952: An Academic History.'' Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-23931-8.</ref> O escudo tradicional do TCD mostra a Biblia, o león, o castelo e a arpa.<ref>Joe Humphreys: [http://www.irishtimes.com/news/education/is-nothing-sacred-trinity-college-scraps-bible-from-its-crest-1.1742490 ''Is nothing sacred? Trinity College scraps Bible from its crest.''] [[The Irish Times]], 29. März 2014 (englisch)</ref> Debido aos vínculos estreitos con [[Universidade de Oxford|Oxford]] e [[Universidade de Cambridge|Cambridge]], os antigos estudantes do Trinity College que desexan estudar ou traballar após graduarse nunha desas dúas universidades inglesas de elite tamén poden regraduarse (''incorporation'') nunha das universidades de Oxbridge.<ref>{{Cita web|url=https://www.admin.cam.ac.uk/univ/so/2008/chapter02-section7.html|título=Cap.2 Sec.7}}</ref> == O lugar == A facultade está situada no corazón do centro da cidade en College Green e é unha das principais atraccións turísticas de Dublín. Está fronte ao antigo Parlamento irlandés. O sitio inclúe 190.000&nbsp;m². O campus ten un centro deportivo, campos deportivos, pistas de tenis, unha Galería de Ciencias, unha capela, dormitorios e varios institutos e bibliotecas.<ref>[https://www.tcd.ie/Admissions/undergraduate/about-tcd/location.php tcd.ie]</ref> [[Forbes]] votouno como un dos campus máis fermosos do mundo.<ref>[http://www.forbes.com/2010/08/31/beautiful-campuses-lifestyle-education-colleges-10-university-architecture_slide_7.html forbes.com]</ref> === Biblioteca antiga (sala longa) === A principal atracción é a ''antiga biblioteca,'' construída en 1732, na que se gardan 200.000 textos antigos, o famoso [[Libro de Kells]] ([[Memoria do mundo|Patrimonio Documental da Humanidade]] desde 2011 e un dos manuscritos medievais máis famosos do mundo) e a [[arpa]] máis antiga de Irlanda. Tamén é espectacular a ''Long Room (Sala Longa)'', de case 65 metros de longo na que se gardan os libros máis valiosos. Forma parte da Biblioteca Universitaria, polo que é unha das maiores bibliotecas de investigación do [[Reino Unido]] e [[Irlanda]] baixo a lexislación de [[depósito legal]]. A colección da biblioteca do Trinity College inclúe máis de 6&nbsp;millóns de copias e crecendo a medida que a Universidade ten dereito por lei a recibir polo menos unha copia de cada libro publicado no Reino Unido ou Irlanda.<ref>{{Cita web|url=https://www.tcd.ie/library/manuscripts/book-of-kells.php|páxina-web=TCD. Páxina oficial|título=Book of Kells}}</ref> === Campanario === O ''campanile'' (campanario) de 30 metros de altura data de 1853. Foi construído por Sir Charles Lanyon, arquitecto da ''Queen's University'' de Belfast. Constitúe o centro da área do campus. Unha tradición supersticiosa na universidade sostén que calquera estudante que atravese a torre mentres soa a campá non poderá aprobar o exame. === Capela === Situada na Praza do Parlamento (praza principal do colexio), foi deseñada por William Chambers, arquitecto de [[Xurxo III do Reino Unido|Xurxo III]], e completada en 1798.<ref>{{Cita web|título=History - About Trinity - Trinity College Dublin|url=https://www.tcd.ie/about/history/|páxina-web=www.tcd.ie|data-acceso=2022-02-06}}</ref> A capela é [[Ecumenismo|ecuménica]] desde 1970 e foi utilizada para celebracións polos membros do colexio católico. Ademais do capelán anglicano (referido como decano de residencia), hai dous capeláns católicos e un capelán [[Metodismo|metodista]].<ref>[http://www.tcd.ie/Chaplaincy/ tcd.ie]</ref> === Sala de exames === Foi completada en 1791 segundo os planos de Sir William Chambers. O salón de exames tamén limita coa Praza do Parlamento. === Outros sitios de interese === * Estatuas de [[Edmund Burke]] e [[Oliver Goldsmith]] na entrada principal * Comedor de 1761 * Reitorado de 1760 * [[Douglas Hyde|Douglas-Hyde]] Gallery (arte contemporánea) * Biblioteca de [[George Berkeley|Berkeley]] * Espazos verdes da ''Fellows' Square,'' da ''New Square'' e da ''Library Square'' * ''The Pav,'' o pub universitario. Serven unha das [[Pinta|pintas]] máis baratas da cidade. O pub está moi concorrido, sobre todo en fins de semana, e moitas veces hai concertos en directo. == Clasificacións == É considerada a mellor universidade de Irlanda e unha das principais de Europa e do mundo. <ref name="topuniversities.com">[http://www.topuniversities.com/universities/trinity-college-dublin-university-dublin ''Overview – Trinity College Dublin, The University of Dublin.''] 10. August 2016 (englisch)</ref> En 2009, o Trinity College ocupou o posto 43 no ''QS World University Rankings'' e 3ª clasificada da UE. Desde entón, caeu na clasificación debido a recortes no financiamento tras a crise económica e financeira irlandesa. Non obstante, segue entre as 100 mellores do mundo. En 2015, situouse no posto 78 do ''QS WUR'' e 61 en 2013. <ref name="topuniversities.com"/> En canto á investigación, o Trinity College ocupou o posto 48 no mundo e o 9 en Europa en 2014.<ref>{{Cita web|título=Trinity College Dublin, The University of Dublin|url=https://www.topuniversities.com/universities/trinity-college-dublin-university-dublin|páxina-web=Top Universities|data-acceso=2022-02-06|lingua=en}}</ref>[[Ficheiro:Trinity_College_Kunstwerk_Dublin_Ireland.JPG|miniatura| ''Sphere Within Sphere'', obra de Arnaldo Pomodoro diante do edificio do Museo]] Con estudantes de máis de 120 países diferentes e unha participación de estudantes internacionais e persoal investigador de 26 % e 39 %, a facultade ocupa o posto 22 do mundo na categoría ''"Perspectivas internacionais"'' nas clasificacións universitarias. Os estudantes poden estudar como parte dos seus estudos nunha das máis de 300 universidades socias do College, que inclúen as principais universidades europeas e doutros continentes (p. ex.&nbsp;Columbia University, University of California, University of Pennsylvania, University of Chicago, Georgetown University, New York University, McGill University, University of Toronto, National University of Singapore, Universidade Tsinghua ou Universidade de Pekin). <ref>{{Cita web|título=Partner Universities - College-wide Exchanges - Outbound from Trinity - Study Abroad & Erasmus - International Students : Study at Trinity:Trinity College Dublin, the University of Dublin, Ireland|url=https://www.tcd.ie/study/non-eu/study-abroad/from-trinity/college-exchanges/Partner%20Universities/|páxina-web=web.archive.org|data=2016-12-23|data-acceso=2022-02-06|data-arquivo=23 de decembro de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20161223155036/https://www.tcd.ie/study/non-eu/study-abroad/from-trinity/college-exchanges/Partner%20Universities/|url-morta=unfit}}</ref> A partir do curso 2018/2019, o Trinity College ofrece dobre título coa [[Universidade Columbia]] de Nova York. Os estudantes pasan os dous primeiros anos dos seus estudos en Dublín e os últimos en Nova York e reciben títulos de ambas.<ref>{{Cita web|título=TCD Dual BA Program|url=https://tcd.gs.columbia.edu/|páxina-web=tcd.gs.columbia.edu|data-acceso=2022-02-06}}</ref> == Vida dos estudantes == === Organizacións === [[Ficheiro:Tcd-snow.jpg|miniatura| Campus no inverno]] [[Ficheiro:TCD_board.jpg|miniatura| Anuncio dos bolseiros da universidade]] A vida estudantil organízase nas chamadas sociedades. En 2016 había 120 organizacións de diferentes tamaños.<ref>[https://www.tcd.ie/students/clubs-societies/ tcd.ie]</ref> A máis antiga do TCD, e a tamén do mundo, é '''''The Phil''''', fundada en 1683. Entre os seus antigos membros figuran [[Ernest Walton]], [[Samuel Beckett]], [[Bram Stoker]] e [[Oscar Wilde]]. Durante os últimos 400 anos, numerosas personalidades foron alí a falar, recentemente a [[Angela Merkel]], [[Joe Biden]], [[John McCain]], [[Hugh Laurie]], [[Helen Mirren]], [[Bono (músico)|Bono]], [[Oliver Stone]], [[Alex Ferguson]] ou [[Jimbo Wales|Jimmy Wales]]. Nos séculos pasados foron oradores como [[James Joyce]], [[Friedrich Engels]] e [[Alexis de Tocqueville]].<ref>[http://tcdphil.com/ tcdphil.com]</ref> Os seus mecenas honoríficos inclúen numerosos Nobel, xefes de estado, actores, intelectuais etc. como [[Al Pacino]], [[Desmond Tutu]], [[Christopher Lee|Sir Christopher Lee]], [[Stephen Fry]], [[Paul Krugman]], [[Joseph E Stiglitz|Joseph Stiglitz]], [[Xosé Nye|Joseph Nye]] e [[John Mearsheimer]]. Outra sociedade histórica é '''''The Hist''''', fundada en 1770. O foco da sociedade son os debates semanais. Foi fundada polo filósofo [[Edmund Burke]]. Desde entón, pasaron por ela os revolucionarios irlandeses Theobald Wolfe Tone, Thomas e Robert Emmet e o primeiro presidente de Irlanda [[Douglas Hyde]], entre outros. Ao longo do tempo, a sociedade levou a oradores como [[Winston Churchill]], [[Edward Kennedy|Ted Kennedy]], [[Gordon Brown]], [[Ralph Fiennes]], [[Clement Attlee]], o Premio Nobel da Paz [[John Hume]], o Nobel [[Jeffrey Sachs]], [[William Butler Yeats|William]] [[William Butler Yeats|Butler Yeats]], [[Noam Chomsky]], [[José Manuel Durão Barroso|Jose Manuel Barroso]] ou [[Ben Kingsley]].<ref>{{Cita web|título=College Historical Society|url=https://www.tcdhist.com/|páxina-web=College Historical Society|data-acceso=2022-02-06|lingua=en-IE}}</ref> === Clubs deportivos === O colexio ten 50 clubs deportivos.<ref>{{Cita web|título=Sports Clubs - Trinity Sport - Trinity College Dublin|url=https://www.tcd.ie/Sport/student-sport/clubs/|páxina-web=www.tcd.ie|data-acceso=2022-02-06}}</ref> Os máis antigos inclúen o Cricket Club (fundado en 1835), o Arms Club (fundado en 1840) e o Rugby Club (fundado en 1854), que se coñece como o segundo club de rugby documentado máis antigo do mundo. [[Ficheiro:Trinity_College,_Dublin_cr.JPG|miniatura| Campanario co Graduates Memorial Building (GMB), que é utilizado polas sociedades estudantís.]] === Trinity Ball === O Trinity Ball anual, con preto de 7000 participantes, considérase a maior festa privada de Europa. En 2019, o baile celebrouse por 60ª vez. Trátase dun concerto na tradición dun festival no campus universitario, pero os participantes están obrigados a levar roupa de noite estrita. Os intérpretes dos últimos anos incluíron a [[Calvin Harris]], [[The Kooks]], [[Imagine Dragons]], [[Bastille]], [[Years & Years|Years and Years]], [[Soto Jaxx|Basement Jaxx]], [[Exemplo|Example]], [[Jessie J]], [[Duque Dumont|Duke Dumont]], [[Ellie Goulding]] e [[Jeff Buckley]]. == Personalidades == [[Ficheiro:Dublin_Old_Library_Trinity_College_83.jpg|miniatura| Biblioteca Vella]] === Profesores coñecidos === * [[Erwin Schrödinger|Erwin Schrodinger]] (1887–1961), Física * [[Maciej Klimek]] (~1953), matemáticas * [[Mary Robinson]] (nada en 1944), Presidenta de [[Irlanda]] 1990-1997, Alto Comisionado da ONU para os Dereitos Humanos; Enviada Especial da ONU sobre o Cambio Climático. * [[Mary McAleese]] (nada en 1951), Presidenta da República de Irlanda 1997-2011. * [[Terry Pratchett]] (1948–2015), escritor de fantasía, inglés [[Ficheiro:Campanile,_Trinity_College_Dublin.jpg|miniatura| Praza dianteira]] [[Ficheiro:KellsFol028vPortMatt.jpg|miniatura| Libro de Kells]] [[Ficheiro:Trinity_College_Chapel,_Dublin.jpg|miniatura| Capela]] === Alumnos coñecidos === * [[Samuel Beckett]] (1906–1989), escritor irlandés, premio Nobel * [[Julia Bell]] (1879–1979), xenetista humana inglesa * [[Edmund Burke]] (1729–1797), escritor, filósofo político e estadista irlandés * Frances Cave-Browne-Cave (1876–1965), matemática e profesora universitaria * Chris de Burgh (nado en 1948), cantante arxentino-irlandés (''Lady in Red'') * [[Oscar Wilde]] (1854–1900), escritor irlandés * [[Rowan Hamilton|William Rowan Hamilton]] (1805–1865), matemático e físico irlandés * [[George Berkeley]] (1685–1753), filósofo irlandés * [[James Ussher]] (1581–1656), bispo anglicano irlandés * [[Pat Cox]] (nado en 1952), presidente do Parlamento Europeo (2002-2004) * Conor Kostick (nado en 1964), escritor británico-irlandés * [[Ernest Walton]] (1903–1995), Premio Nobel de Física * [[William C Campbell|William C. Campbell]] (nado en 1930), premio Nobel de medicina * [[Jonathan Swift]] (1667–1745), escritor (''As viaxes de Gulliver'' ) * Louise Richardson (nada en 1958), científica política, primeira muller reitora de Oxford * Jaja Anucha Wachuku (1918–1996), ministro de Asuntos Exteriores de Nixeria * [[Mairead Maguire]] (nada en 1944), Premio Nobel da Paz * [[Edward Stafford]] (1819–1901), primeiro ministro de Nova Zelandia * [[Jack Gleeson]] (nacido en 1992), actor de Game of Thrones * [[David McWilliams]] (nado en 1966), economista influente no Reino Unido e Irlanda * [[Douglas Hyde]] (1860–1949), poeta, primeiro presidente de Irlanda * [[Lenny Abrahamson]] (nado en 1966), cineasta irlandés * [[Michael O'Leary (empresario)|Michael O'Leary]] (nado en 1961), empresario, presidente de Ryanair * [[Hozier]] (nado en 1990), músico * [[John Butler Yeats]] (1839-1922), artista * Robert Emmet (1778–1803), revolucionario irlandés * [[Leo Varadkar]] (nado en 1979), primeiro ministro de Irlanda * [[Ruth Negga]] (nada en 1982), actriz * David O'Sullivan (n. 1953), embaixador da UE en EEUU, antigo secretario xeral da Comisión Europea * Tana French (nada en 1973), escritora * Eímear Noone, compositora == Ligazóns web == * Coordenadas 53° 20′ 40″ N, 6° 15′ 30″ W == Notas == {{Listaref|30em}} [[Categoría:Universidades de Irlanda]] [[Categoría:Wikipedia:Páxinas con traducións non revisadas]] 74w4179hq7jwvqrml52jhvv3tvaciwn 0 550405 6147925 5988788 2022-08-02T03:34:35Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Spanish Benevolent Society Gallery''' é unha institución cultural fundada por españois para servir á comunidade española da zona de [[Nova York]]. Hoxe, a Sociedade é a institución cultural española máis antiga dos Estados Unidos.{{cómpre referencia}} == Historia == Moitos e destacados artistas españois, expatriados, inmigrantes e personalidades viviron na sociedade como artistas residentes durante os máis de 150 anos da súa existencia, como [[Pablo Picasso|Picasso]], [[Salvador Dalí|Dalí]], [[Luis Buñuel]] ou [[Federico García Lorca]]. En 2010, o cineasta e escritor hispanoamericano Artur Balder, que viviu no edificio como artista en residencia durante máis dun ano, creou o documental Pequena España, que mostra por primeira vez a historia non contada desta sociedade. O arquivo contén máis de 450 fotografías e 150 documentos que nunca se mostraron publicamente.<ref>{{Cita web|url=http://mas.laopinioncoruna.es/suplementos/2010/12/05/saga-gallega-en-manhattan/|editorial=Laopinioncoruna|título=Saga gallega en manhattan/|autor=Arturo Conde|data-acceso=11 de febreiro de 2022|data-arquivo=16 de decembro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20101216034658/http://mas.laopinioncoruna.es/suplementos/2010/12/05/saga-gallega-en-manhattan/|url-morta=unfit}}</ref> == Misión == Desde a súa fundación en 1868, o obxectivo primordial do Centro Español – Sociedade Benéfica Española é "promover, fomentar e difundir o espírito de fraternidade e solidariedade entre os españois e hispanoamericanos residentes neste país". Neses primeiros anos, a Sociedade serviu como sistema de apoio esencial aos españois que emigraban aos Estados Unidos, proporcionándolles alimento e abrigo; coidar das súas necesidades de atención sanitaria; Organización de servizos para o máis aló; e actuando como o seu fogar de facto lonxe de casa en [[Nova York]].<ref>{{Cita web|url=https://www.informacion.es/cultura/2010/11/29/artur-balder-rescata-documental-memoria-7082450.html|editorial=Informacion.es|título=Artur Balder rescata documental memoria|autor=Juanjo Payá}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://lanacional.org/es/historia/ Sitio web oficial da Spanish Benevolent Society Gallery] {{en}} {{es}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Organizacións]] [[Categoría:Diáspora española]] [[Categoría:Nova York]] [[Categoría:Complexos culturais]] jgtlrxypzov3svp48z753m1ud0exh4v 0 551694 6148154 6059767 2022-08-02T09:56:05Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Valerie Anita Aurora'''<ref name=":1">{{Cita web|título=Ada Lovelace Day heroine: Valerie Aurora|url=http://ubuntulinuxtipstricks.blogspot.com/2009/03/ada-lovelace-day-heroine-valerie-aurora.html|páxina-web=Ubuntu Linux Tips & Tricks|data=2009-03-24|data-acceso=28 de abril de 2022|apelidos=Mackenzie|data-arquivo=15 de marzo de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180315133448/http://ubuntulinuxtipstricks.blogspot.com/2009/03/ada-lovelace-day-heroine-valerie-aurora.html|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":0" /> nada en [[San Francisco]] en [[1965]], é unha [[hacker]] estadounidense, [[Escritor, escritora|escritora]], conferenciante e [[Activismo|activista]] a favor do incremento da presenza feminina no mundo da cultura libre e do [[software libre]] e de [[Software de código aberto|código aberto]].<ref>{{Cita web|url=https://mulheresnacomputacao.com/2013/07/26/vozes-femininas-valerie-aurora-ada-initiative/|páxina-web=Mulheres na Computaçao|título=Vozes Femininas – Valerie Aurora (Ada Initiative)|data-acceso=28 de marzo de 2022|data=26 de xullo de 2013|apelidos=Achutti|nome=Camila}}</ref> En 2008 cambiou oficialmente e legalmente o seu nome de nacemento, '''Valerie Aurora Henson'''.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://blog.valerieaurora.org/2009/02/19/name-change/|título=Name change|data-acceso=21 de febrero de 2020|apelidos=Vaurora|nome=~|data=19 de febrero de 2009|lingua=en|data-arquivo=20 de abril de 2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210420225534/https://blog.valerieaurora.org/2009/02/19/name-change/|url-morta=yes}}</ref> == Traxectoria == [[Ficheiro:Womens_History_Month_Edit-a-thon_sources_table.jpg|alt=|miniatura|Aurora con un grupo de mulleres nas oficinas da Fundación Wikimedia en San Francisco]] Aurora foi [[Director executivo|directora executiva]] e cofundadora —xunto con [[Mary Gardiner]]— da [[Iniciativa Ada]], unha [[organización sen ánimo de lucro]] centrada a promocionar o papel das mulleres na [[Tecnoloxías da información|tecnoloxía.]]<ref>{{Cita web|título=Ada Initiative 2011–2015|url=https://adainitiative.org/|páxina-web=Ada Initiative 2011–2015|data-acceso=28 de abril de 2022|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://lwn.net/Articles/426842/|título=The Ada Initiative launches [LWN.net]|data-acceso=21 de febrero de 2020}}</ref> Tamén é cofundadora de ''Double Union'', un espazo para mulleres hackers en San Francisco.<ref>{{Cita web|url=https://doubleunion.org/|título=Double Union is a space for your projects|data-acceso=21 de febrero de 2020|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Silicon Valley is cool and powerful. But where are the women?|url=http://www.theguardian.com/technology/2015/mar/08/sexism-silicon-valley-women|páxina-web=the Guardian|data=2015-03-08|data-acceso=28 de abril de 2022|lingua=en}}</ref> Desde 2015 é a consultora principal de Frame Shift Consulting. Tamén traballou para [[Sun Microsystems]], [[IBM]], [[Intel Corporation|Intel]] e [[Red Hat]].<ref>{{Cita web|título=Frame Shift Consulting|url=https://frameshiftconsulting.com/|páxina-web=Frame Shift Consulting|data-acceso=28 de abril de 2022|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.linkedin.com/in/valerieaurora|páxina-web=LinkedIn|título=Valerie Aurora|data-acceso=28 de abril de 2022}}</ref> Como [[Programador, programadora|programadora]] traballou no desenvolvemento do [[núcleo Linux]] durante máis dunha década, especializándose na mellora e o perfeccionamento do [[Sistema de ficheiros|sistema de arquivos]].<ref name=":1" /><ref>{{Cita web|url=https://www.linuxtoday.com/|título=Linux Today - Linux Today - Linux News on Internet Time|data-acceso=21 de febrero de 2020}}</ref> En 2012 Valerie Aurora e Mary Gardner foron nomeadas por ''SC Magazine'' como dúas das persoas máis influentes na [[seguridade informática]] do mundo.<ref>«[http://www.scmagazine.com/two-champions-for-women-in-technology/article/268997/ Two champions for women in technology - SC Magazine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160321234642/http://www.scmagazine.com//two-champions-for-women-in-technology/article/268997/ |date=21 de marzo de 2016 }}»&#x20;(en inglés).&#x20;</ref> == Premios == * Premio O'Reilly Open Source 2013<ref>«[http://conferences.oreilly.com/oscon/oscon2013/public/schedule/detail/29956 OReilly Open Source Awards: Open Source Convention - O'Reilly OSCON, July 22 - 26, 2013 in Portland, OR]»&#x20;(en inglés).&#x20;</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Ligazóns externas === * [https://adainitiative.org/ Iniciativa Ada] ''(en [[Lingua inglesa|inglés]])'' *{{URL|http://valerieaurora.org/|Páxina web oficial}} {{en}} *{{URL|http://blog.valerieaurora.org/|Blog de Valerie Aurora}}{{Twitter|vaurorapub}} {{en}} {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Aurora,Valerie}} [[Categoría:Feministas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Seguridade informática]] [[Categoría:Enxeñeiros dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Activistas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Nados en ano descoñecido]] 5oiqm6q77zanu1ovrnvaf7tr9y2a2cb 0 553038 6148275 6092719 2022-08-02T11:24:54Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Imaxe:330-PSA-286-60 (USN 710826) (21464583995).jpg|miniatura|Transit 3-A antes do lanzamento.]] '''Transit''' foi unha serie de [[Satélite artificial|satélites artificiais]] dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/t/transit.html|título=Transit|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Características == Os satélites Transit foron satélites desenvolvidos inicialmente pola [[Armada dos Estados Unidos de América|Armada dos Estados Unidos]] para servir de axuda á navegación. O desenvolvemento comezou en 1958 e foron pensados para dar principalmente servizo aos [[submarino]]s [[Polaris (submarinos)|Polaris]] aínda que despois comezaron a ser usados por axencias civís. O servizo prestado polos Transit deixou de funcionar como tal en 1996, substituído polos máis modernos [[GPS]] e [[Navstar]]. Lanzáronse entre 1959 e 1988.<ref name=astronautix/> === Transit 1A e 1B === Os dous primeiros satélites Transit tiñan forma aproximadamente esférica e 119 kg de masa e estabilizábanse mediante xiro, producindo a súa enerxía mediante [[célula solar|células solares]] na súa superficie. Transit 1A foi lanzado mediante un [[Thor Able 2]] o 17 de setembro de 1959, pero non chegou a [[órbita]] por un fallo no foguete. Transit 1B foi lanzado exitosamente o 13 de abril de 1960 usando un [[Thor Ablestar]]. Foi o primeiro satélite que fixo un reacendido dos seus motores no espazo e demostrou a viabilidade de usar satélites como axuda á navegación.<ref name=gunter1>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-1.htm|título=Transit 1A, 1B|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit 2A e 2B === Transit 2A foi lanzado con éxito o 22 de xuño de 1960 a bordo dun Thor Ablestar, mentres que Transit 2B non chegou a ser lanzado nunca. Transit 2A, similar aos Transit 1, levaba entre os seus instrumentos, ademais dos transmisores de radio para navegación, un [[radiómetro]] para medir o ruído cósmico, un medidor [[infravermello]] e sensores de [[temperatura]]. A enerxía era producida por células solares alimentando unha [[Batería (electricidade)|batería]] de [[níquel]]-[[cadmio]]. Os transmisores funcionaban a [[frecuencia]]s de 54, 162, 216 e 324 M[[Hz]].<ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-2.htm|título=Transit 2A, 2B|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit 3A e 3B === Transit 3A non chegou a órbita debido a un fallo no seu foguetes lanzadore, un Thor Ablestar, o 30 de novembro de 1960. Transit 3B foi lanzado xunto co satélite [[LOFTI 1]] o 22 de febreiro de 1961, tamén mediante un Thor Ablestar, pero debido a un fallo dun compoñente electrónico os satélites non chegaron a separarse da última etapa do foguete, permanecendo o conxunto en órbita. Con todo, Transit 3B estivo transmitindo durante un tempo.<ref name=gunter3>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-3.htm|título=Transit 3A, 3B|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2020|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> [[Imaxe:Transit-4A Injun-1 Solrad-3.jpg|miniatura|Transit 4A xunto con Injunt 1 e Solrad-3.]] === Transit 4A e 4B === Tanto Transit 4A como 4B foron lanzados con éxito mediante foguetes Thor Ablestar, o primeiro o 29 de xuño de 1961 e o segundo o 15 de novembro dese mesmo ano. A diferenza dos anteriores Transit, estes tiñan forma de [[cilindro]] de 109 cm de [[diámetro]] e 79 cm de alto, cunhas masas de 79 (Transit 4A) e 86 kg (Transit 4B). A enerxía eléctrica que os alimentaba proviña das células solares que recubrían as súas superficies. Os dous satélites levaban a bordo tamén fontes de enerxía nucleares [[SNAP 3]] experimentais.<ref name=gunter4>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-4.htm|título=Transit 4A, 4B|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit-5A 1, 2 e 3 === Os tres satélites Transit de tipo 5A foron prototipos lanzados mediante foguetes [[Scout X-3]] entre 1962 e 1963, co segundo satélite non chegando a órbita por fallo do foguete. Eran satélites máis pequenos que os anteriores, de forma cilíndrica e con catro [[Panel solar|paneis solares]], ademais dun mastro despregable para estabilizar os satélites mediante gradente gravitatorio.<ref name=gunter5>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-5a.htm|título=Transit-5A 1, 2, 3|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit-5BN 1, 2 e 3 === Os tres satélites Transit de tipo 5BN eran similares aos 5A pero estaban alimentados exclusivamente mediante fontes nucleares [[RTG]] de tipo [[SNAP-9A]]. O 1 e o 2 foron lanzados con éxito en 1963 mediante foguetes Thor Ablestar, mentres que o terceiro non chegou a órbita por un problema co foguete lanzador, despois do cal decidiuse que o resto de satélites Transit usarían paneis solares.<ref name=gunter6>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-5bn.htm|título=Transit-5BN 1, 2, 3|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit-5C 1 e 2 === Transit-5C 1 foi lanzado o 4 de xuño de 1964 a bordo dun [[Scout X-4]], mentres que a segunda unidade nunca foi lanzada. Era similar aos Transit 5A pero cun rediseño para maior eficiencia.<ref name=gunter7>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-5c.htm|título=Transit-5C 1, 2|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit-5E 1 === {{Artigo principal|Transit-5E 1}} Transit-5E 1 foi lanzado o 28 de setembro de 1963 mediante un Thor Ablestar, tiña unhas maas de 59 kg e catro paneis solares. Foi un satélite adicado máis á investigación, para estudar a contorna doutros satélites Transit.<ref name=gunter8>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-5e1.htm|título=Transit-5E 1 (S/N 39)|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit-5E 2 === Transit-5E 2 foi lanzado o 21 de abril de 1964 mediante un foguete Thor Ablestar, pero non chegou a órbita por un fallo no foguete. A súa misión era similar á de Transit-5E 1.<ref name=gunter9>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-5e2.htm|título=Transit-5E 2 (S/N 40)|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> [[Imaxe:Transit-o.jpg|miniatura|Un satélite Transit-O.]] === Transit-5E 3 === Transit-5E 3 foi lanzado con éxito o 5 de decembro de 1963 mediante un foguete Thor Ablestar cunha misión similar a Transit-5E 1 e 2. Funcionou ata o 19 de xullo de 1964.<ref name=gunter10>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-5e3.htm|título=Transit-5E 3 (S/N 41 ?)|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit-5E 4 === Transit-5E 4 debería ter tido unha misión similar ao resto de Transit-5E, pero finalmente foi cancelado.<ref name=gunter11>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-5e4.htm|título=Transit-5E 4 (S/N 42 ?)|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit-5E 5 === Transit-5E 5 foi posto en órbita mediante un foguete Thor Ablestar o 13 de decembro de 1964. Como o resto de satélites da serie, era un satélite de investigación adicado a estudar a contorna do resto de satélites Transit.<ref name=gunter12>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-5e5.htm|título=Transit-5E 5 (S/N 43)|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> === Transit-O === Transit-O foi a denominación dos satélites Transit operativos. Lanzáronse 24 entre 1964 e 1988 dos 32 planificados inicialmente, cos oito restantes ou non sendo lanzados ou modificados para outras funcións.<ref name=gunter13>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/transit-o.htm|título=Transit-O (NNS, Oscar)|dataacceso=1 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/><ref name=gunter10/><ref name=gunter11/><ref name=gunter12/><ref name=gunter13/> !Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/><ref name=gunter10/><ref name=gunter11/><ref name=gunter12/><ref name=gunter13/> !Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/><ref name=gunter10/><ref name=gunter11/><ref name=gunter12/><ref name=gunter13/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/><ref name=gunter5/><ref name=gunter6/><ref name=gunter7/><ref name=gunter8/><ref name=gunter9/><ref name=gunter10/><ref name=gunter11/><ref name=gunter12/><ref name=gunter13/> |- |Transit 1A |17 de setembro de 1959 |Thor Able |Fallo |- |Transit 1B |13 de abril de 1960 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit 2A |22 de xuño de 1960 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit 3A |30 de novembro de 1960 |Thor Ablestar |Fallo |- |Transit 3B |22 de febreiro de 1961 |Thor Ablestar |Fallo parcial |- |Transit 4A |29 de xuño de 1961 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit 4B |15 de novembro de 1961 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-5A 1 |19 de decembro de 1962 |Scout X-3 |Éxito |- |Transit-5A 2 |5 de abril de 1963 |Scout X-3 |Fallo |- |Transit-5A 3 |16 de xuño de 1963 |Scout X-3 |Éxito |- |Transit-5BN 1 |28 de setembro de 1963 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-5E 1 |28 de setembro de 1963 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-5BN 2 |5 de decembro de 1963 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-5E 3 |5 de decembro de 1963 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-5BN 3 |21 de abril de 1964 |Thor Ablestar |Fallo |- |Transit-5C 1 |4 de xuño de 1964 |Scout X-4 |Éxito |- |Transit-5E 2 |21 de abril de 1964 |Thor Ablestar |Fallo |- |Transit-5E 5 |13 de decembro de 1964 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-O 1 |6 de outubro de 1964 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-O 2 |13 de decembro de 1964 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-O 3 |11 de marzo de 1965 |Thor Ablestar |Fallo |- |Transit-O 4 |24 de xuño de 1965 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-O 5 |13 de agosto de 1965 |Thor Ablestar |Éxito |- |Transit-O 6 |22 de decembro de 1965 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 7 |28 de xaneiro de 1966 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 8 |26 de marzo de 1966 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 9 |19 de maio de 1966 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 10 |18 de agosto de 1966 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 12 |14 de abril de 1967 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 13 |18 de maio de 1967 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 14 |25 de setembro de 1967 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 18 |2 de marzo de 1968 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 19 |27 de agosto de 1970 |Scout A |Éxito |- |Transit-O 20 |30 de outubro de 1973 |Scout A1 |Éxito |- |Transit-O 24 |3 de agosto de 1985 |Scout G1 |Éxito |- |Transit-O 30 |3 de agosto de 1985 |Scout G1 |Éxito |- |Transit-O 27 |16 de setembro de 1987 |Scout G1 |Éxito |- |Transit-O 29 |16 de setembro de 1987 |Scout G1 |Éxito |- |Transit-O 23 |26 de abril de 1988 |Scout G1 |Éxito |- |Transit-O 32 |26 de abril de 1988 |Scout G1 |Éxito |- |Transit-O 25 |25 de agosto de 1988 |Scout G1 |Éxito |- |Transit-O 31 |25 de agosto de 1988 |Scout G1 |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Transit (satellite)}} === Outros artigos === *[[Thor Able]] *[[Thor Ablestar]] *[[Scout X-3]] *[[Scout X-4]] *[[Scout A]] *[[Scout A1]] *[[Scout G1]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] gxswiox4s3snp2w8t55e4nx9fnnyzh7 4 553119 6147621 6144137 2022-08-01T16:33:32Z Jockerouac 113500 /* Ficheiro:Agricultural landscape around Casas de Tallante in Campo Nubla, Cartagena, Murcia, Spain, 2022 January.jpg */ wikitext text/x-wiki ===[[:Ficheiro:Agricultural landscape around Casas de Tallante in Campo Nubla, Cartagena, Murcia, Spain, 2022 January.jpg]]=== [[Categoría:Propostas de Imaxe da Semana]] [[Ficheiro:Agricultural landscape around Casas de Tallante in Campo Nubla, Cartagena, Murcia, Spain, 2022 January.jpg|350px]] <noinclude>{{Wikipedia/Votación|oculto=si}}</noinclude><!-- Cambia este modelo por {{Wikipedia/Votación pechada|resumo=|inicio=|fin=|si=|non=|neutro=|conclusión=}} ao rematar a votación --> <!-- Non edites nada do que hai por riba. Asegúrate de incluíres os motivos da túa proposta. --> :<small>''Proposto por: '''<span style="border:1px solid #000000;padding:1px;font-size:80%">&nbsp;[[User:Lmbuga|Lmbuga]]&nbsp;/&nbsp;[[User talk:Lmbuga|Conversa comigo]]&nbsp;</span>''' 2 de marzo de 2022 ás 14:09 (UTC) (Período de votación: dende o {{#time: d-m-Y |20220302140957}} ata, polo menos, o <span style="color: blue;">{{#time: d-m-Y |20220302140957+15 days}}</span><span style="color: black;">)</span>''</small> *{{Info}} Cargada por: [https://commons.wikimedia.org/wiki/User:Ximonic Ximonic] :DESCRICIÓN: [[Paisaxismo|Paisaxe agrícola]]. [[Casas de Tallante]] en [[Campo Nubla]], [[Cartaxena]]. Estrada [[RM-332]] --'''<span style="border:1px solid #000000;padding:1px;font-size:80%">&nbsp;[[User:Lmbuga|Lmbuga]]&nbsp;/&nbsp;[[User talk:Lmbuga|Conversa comigo]]&nbsp;</span>''' 2 de marzo de 2022 ás 14:09 (UTC) ;A favor #{{Concordo}}. --'''<span style="border:1px solid #000000;padding:1px;font-size:80%">&nbsp;[[User:Lmbuga|Lmbuga]]&nbsp;/&nbsp;[[User talk:Lmbuga|Conversa comigo]]&nbsp;</span>''' 2 de marzo de 2022 ás 14:09 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Xabade|Xabade]] ([[Conversa usuario:Xabade|conversa]]) 2 de marzo de 2022 ás 15:15 (UTC) #{{Concordo}}. [[User:Xas|Xas]] ([[User Talk:Xas|conversa]]) 2 de marzo de 2022 ás 16:31 (UTC) #{{Concordo}}. ----[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 8 de abril de 2022 ás 23:18 (UTC) #{{Concordo}}. [[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:12 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 16:33 (UTC) ;En contra ;Neutros ;Comentarios px96rrmkjg13wbmzcwsra0dkvehd2ez 4 553621 6147620 6144144 2022-08-01T16:33:14Z Jockerouac 113500 /* Ficheiro:Flèche en feu - Spire on Fire.jpeg */ wikitext text/x-wiki ===[[:Ficheiro:Flèche en feu - Spire on Fire.jpeg]]=== [[Categoría:Propostas de Imaxe da Semana]] [[Ficheiro:Flèche en feu - Spire on Fire.jpeg|350px]] <noinclude>{{Wikipedia/Votación|oculto=si}}</noinclude><!-- Cambia este modelo por {{Wikipedia/Votación pechada|resumo=|inicio=|fin=|si=|non=|neutro=|conclusión=}} ao rematar a votación --> <!-- Non edites nada do que hai por riba. Asegúrate de incluíres os motivos da túa proposta. --> :<small>''Proposto por: '''<span style="border:1px solid #000000;padding:1px;font-size:80%">&nbsp;[[User:Lmbuga|Lmbuga]]&nbsp;/&nbsp;[[User talk:Lmbuga|Conversa comigo]]&nbsp;</span>''' 6 de marzo de 2022 ás 14:31 (UTC) (Período de votación: dende o {{#time: d-m-Y |20220306143123}} ata, polo menos, o <span style="color: blue;">{{#time: d-m-Y |20220306143123+15 days}}</span><span style="color: black;">)</span>''</small> *{{Info}} Cargada por: Habitator terrae :DESCRICIÓN: Frecha da [[Catedral de Notre-Dame de París|Catedral de Notre-Dame]] embebida polas [[Lume|lapas]], [[París]].--'''<span style="border:1px solid #000000;padding:1px;font-size:80%">&nbsp;[[User:Lmbuga|Lmbuga]]&nbsp;/&nbsp;[[User talk:Lmbuga|Conversa comigo]]&nbsp;</span>''' 6 de marzo de 2022 ás 14:31 (UTC) ;A favor #{{Concordo}}. --'''<span style="border:1px solid #000000;padding:1px;font-size:80%">&nbsp;[[User:Lmbuga|Lmbuga]]&nbsp;/&nbsp;[[User talk:Lmbuga|Conversa comigo]]&nbsp;</span>''' 6 de marzo de 2022 ás 14:31 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 6 de abril de 2022 ás 19:55 (UTC) #{{Concordo}}. ----[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 4 de xullo de 2022 ás 09:05 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 16:33 (UTC) ;En contra ;Neutros ;Comentarios hfwjw3cpevpuihryz54xlujr9f8p8d4 0 554241 6147938 6035748 2022-08-02T04:13:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Sukhoi Su-30|imaxe=Sukhoi Su-30SM in flight 2014.jpg|pé de foto=|tipo=caza multirrol, caza de superioridade aérea|fabricante=[[KnAAPO]]<br>[[Irkut Corporation]]|deseñador=[[Sukhoi]]|primeiro voo=[[31 de decembro]] de [[1989]]|introducido=[[1996]]|retirado=|estado=en servizo|usuario=[[Forza Aérea de Rusia]]<br>[[Forza Aérea de Alxeria]]<br>[[Forza Aérea de Armenia]]<br>[[Forza Aérea do Vietnam]]|produción=1992 - presente|unidades construídas=máis de 630|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=[[Sukhoi Su-30MKI]]<br>[[Sukhoi Su-30MKK]]<br>[[Sukhoi Su-30MKM]]}} O '''Sukhoi Su-30''' ([[Lingua rusa|ruso]]: Сухой Су-30; designación [[OTAN]]: '''Flanker-C/G/H''') é un caza bimotor supermaniobrable de dous asentos desenvolvido na [[Unión Soviética]] por [[Sukhoi]]. Trátase dun caza multirrol todo tempo para misións aire-aire e de inderdición. O Su-30 iniciouse como un proxecto de desenvolvemento interno de Sukhoi na familia [[Sukhoi Su-27]]. O plan de deseño foi renovado e o nome foi feito oficial polo Ministero de Defensa ruso en 1996. O Ministerio de Defensa ordenou da familia Flanker, os Su-27, Su-30, Su-33, Su-34 e Su-35 a súa fabricación limitada ou en serie. O Su-30 ten dúas versións distintas, fabricadas por compañías competidoras: [[KnAAPO]] e [[Irkut Corporation]], as dúas baixo o paraugas do grupo Sukhoi. KnAAPO fabrica o Su-30MKK e o Su-30MK2, que foron deseñados e vendidos para [[República Popular da China|China]], e despois a [[Indonesia]], [[Uganda]], [[Venezuela]] e [[Vietnam]]. Debido á participación de KnAAPO dende as primeiras etapas do desenvolvemento do Su-35, estes son basicamente unha versión bipraza do Su-35 de mediados dos 90. Os chineses elixiron un radar máis vello pero máis lixeiro polo que os canards podían eliminarse ara conseguir unha maior carga útil. É un caza con capacidades de supremacía aérea e de ataque, semellante ao estadounidense [[F-15E Strike Eagle]].<ref>{{Cita web|título=Russia-Libya in billion-dollar arms deal - MoscowTopNews.com|url=http://www.moscowtopnews.com/?area=postView&id=1669|páxina-web=web.archive.org|data=2014-04-07|data-acceso=2022-03-11|data-arquivo=07 de abril de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140407070541/http://www.moscowtopnews.com/?area=postView&id=1669|url-morta=unfit}}</ref> Irkut serviu tradicionalmente á Defensa Aérea Soviética e, nos primeiros anos do desenvolvemento do Flanker, tivo a responsabilidade de fabricar o Su-27UB, a versión bipraza de adestramento. Cando a [[India]] amosou interese polo Su-30, Irkut ofreceu o Su-30MKI multirrol, orixinado como o Su-27UB modificado con aviónica axeitada para cazas. Xunto coas súas capacidades de ataque a terra, a serie engade características para o rol de superioridade aérea, como canards, empuxe vectorial, e un radar de longo alcance. Os seus derivados son os Su-30MKM, MKA, e SM para [[Malaisia]], [[Alxeria]], e [[Rusia]] respectivamente. A [[Forza Aérea de Rusia]] opera varios Su-30 e tamén ordenou a variante Su-30SM. == Desenvolvemento == Aínda que o Su-27 orixinal tiña un bo alcance, non tiña o suficiente para as Forzas de Defensa Aérea Soviéticas. As Forzas de Defensa Aérea necesitaban cubrir a vasta extensión da Unión Soviética. Por iso, en 1986 iniciouse o desenvolvemento do Su-27PU, unha variante con capacidades melloradas do Su-27 capaz de operar como interceptor de longo alcance ou posto de mando aerotransportado.<ref>{{Cita web|título=Sukhoi Su-30 story in colours. Sukhoi Su-30 fighter worldwide camouflage and painting schemes. Prototypes, experimental planes, variants, serial and licensed production, deliveries, units, numbers. Russia, India, China, Malaysia, Venezuela, Belarus, Ukraine, Algeria, Vietnam, Eritrea, Angola, Uganda|url=http://www.mars.slupsk.pl/fort/sukhoi/su-30-ru-27pu.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2014-02-22|data-acceso=2022-03-11|data-arquivo=22 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140222064006/http://www.mars.slupsk.pl/fort/sukhoi/su-30-ru-27pu.htm|url-morta=unfit}}</ref> O bipraza Su-27UB de adestramento de combate foi escollido como base para o Su-27PU, debido a que tiña o rendemento dun Su-27 monopraza con capacidade para dous tripulantes. Un demostrador de proba de concepto voou o 6 de xuño de 1987, e o seu éxito levou a que se comezase a traballar no desenvolvemento de dous prototipos Su-27PU. O primeiro Su-27PU voou en Irkutsk o 31 de decembro de 1989, e o primeiro dos tre modelos de preprodución voou o 14 de abril de 1992.<ref>{{Cita web|título=[2.0] Second-Generation Su-27s & Derivatives|url=http://www.airvectors.net/avsu27_2.html|páxina-web=web.archive.org|data=2014-02-22|data-acceso=2022-03-11|data-arquivo=22 de febreiro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140222140354/http://www.airvectors.net/avsu27_2.html|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{listaref}} [[Categoría:Aeronaves de Sukhoi]] [[Categoría:Cazas]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1989]] nc31e49pv0inwjs5kekl6fxd6brnkgr 0 554242 6147939 6035763 2022-08-02T04:13:22Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Sukhoi Su-34|imaxe=MAKS2015part1-10 (cropped).jpg|pé de foto=|tipo=cazabombardeiro, ataque|fabricante=[[Sukhoi]], [[NAPO]]|deseñador=|primeiro voo=[[13 de abril]] de [[1990]]|introducido=[[20 de marzo]] de [[2014]]|retirado=|estado=en servizo|usuario=[[Forza Aérea de Rusia]]|produción=2006 - presente|unidades construídas=143|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} O '''Sukhoi Su-34''' ([[Lingua rusa|ruso]]: Сухой Су-34; designación [[OTAN]]: '''Fullback''')<ref>{{Cita web|título=NATO tracks large-scale Russian air activity in Europe|url=http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_114274.htm|páxina-web=NATO|data-acceso=2022-03-11|lingua=en|apelidos=NATO}}</ref> é un avión cazabombardeiro/ataque bimotor todo tempo supersónico de alcance medio de orixe soviético.<ref name=":0">{{Cita web|título=Sukhoi Company (JSC) - Airplanes - Military Aircraft - Su-32|url=http://www.sukhoi.org/eng/planes/military/su32/|páxina-web=web.archive.org|data=2011-06-30|data-acceso=2022-03-11|data-arquivo=30 de xuño de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110630233848/http://www.sukhoi.org/eng/planes/military/su32/|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|título=Sukhoi Su-34 Fullback; Russia's New Heavy Strike Fighter|url=http://www.ausairpower.net/APA-Fullback.html|data=2007-01-29|páxina=1–1|nome=Carlo|apelidos=Kopp}}</ref><ref>{{Cita web|título=Russias SU-32/34 Long-Range Strike Fighters|url=http://www.defenseindustrydaily.com/russia-to-begin-receiving-su34-longrange-strike-fighters-02595/|páxina-web=Defense Industry Daily|data-acceso=2022-03-11|nome=Defense Industry Daily|apelidos=staff}}</ref><ref>{{Cita web|título=SU-34 Fullback Supersonic Strike Fighter|url=http://defense-update.com/products/s/su-34.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2015-01-18|data-acceso=2022-03-11|data-arquivo=18 de xaneiro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150118085207/http://defense-update.com/products/s/su-34.htm|url-morta=unfit}}</ref> Voou por vez primeira o 13 de abril de 1990, destinado á [[Forza Aérea Soviética]], e entrou en servizo en 2014 coa [[Forza Aérea de Rusia]].<ref>{{Cita web|título=Reorganization Nears Completion, But Russian Industry Still Has Far To Go|url=https://aviationweek.com/reorganization-nears-completion-russian-industry-still-has-far-go|páxina-web=Aviation Week Network|data-acceso=2022-03-11}}</ref> Baseado no caza de superioridade aérea [[Sukhoi Su-27|Sukhoi Su-27 Flanker]], o Su-34 ten unha cabina blindada con dous asentos, un ao lado do outro.<ref name=":1">{{Cita web|título=Russia's 'Duckbill': Su-34 combines features of both bomber and fighter|url=https://www.rbth.com/defence/2017/06/06/russias-duckbill-su-34-combines-features-of-both-bomber-and-fighter_777707|páxina-web=Russia Beyond|data=2017-06-06|data-acceso=2022-03-11|lingua=en-US|nome=Nikolai|apelidos=Litovkin|apelidos2=RBTH|nome3=Dmitry|apelidos3=Litovkin}}</ref> O Su-34 está deseñado principalmente para despregamento táctico contra obxectivos terrestres e navais (roles de bombardeo/ataque/interdición tácticos, incluídos contra obxectivos pequenos e móbiles) en misións en solitario ou en grupo tanto de día como de noite, baixo todo tipo de condicións meteorolóxicas e nunha contorna hostil con condicións de fogo inimigo e contramendidas de guerra electrónica despregadas, así como para misións de recoñecemento.<ref name=":0" /><ref>{{Cita web|título=Национальная оборона / Вооружения / Су-34 официально встал в строй ВВС РФ|url=https://2009-2020.oborona.ru/includes/periodics/armament/2014/0317/151412845/detail.shtml|páxina-web=2009-2020.oborona.ru|data-acceso=2022-03-11}}</ref> O Su-34 substituirá finalmente ao caza de ataque táctico [[Sukhoi Su-24|Su-24]] e ao bombardeiro de longa distancia [[Tupolev Tu-22M|Tu-22M]].<ref name=":1" /> == Variantes == * '''Su-34''' - modelo básico do avión. * '''Su-32''' - modelo de exportación ofrecido a Alxeria en 2012. * '''Su-34M / Su-34 NVO''' - versión modernizada. O contrato ruso asinouse en 2021 e substituirá ao Su-34 básico na produción. Segundo informes, esta mellora afectará bastante á aviónica do avión. O radar, e os sistemas de visión e comunicacións van ser mellorados. Ampliarase tamén o alcance das bombas intelixentes e mísiles que o aparello pode levar.<ref>{{Cite news|date=10 de xuño de 2020|title=The source learned about the new contract for the supply of a batch of Su-34 for the Ministry of Defense. (In Russian)|work=Interfax|url=https://www.interfax.ru/russia/712576|título=|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cite news|date=19 de marzo de 2021|title=The Aerospace Forces began to receive updated Su-34 NVO bombers (In Russian)|work=Aviation of Russia|url=https://aviation21.ru/vks-nachali-poluchat-obnovlyonnye-bombardirovshhiki-su-34-nvo/|título=|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cite news|date=3 de xuño de 2020|title=Introducing the Su-34M: Russia Just Ordered Two Full Regiments of its Latest Strike Fighter Design|work=Military Watch|url=https://militarywatchmagazine.com/article/introducing-the-su-34m-russia-just-ordered-two-full-regiments-of-its-latest-strike-fighter-design|título=|data-acceso=}}</ref> Tamén as capacidades de guerra electrónica vas ser ampliadas coa inclusión de novos soportes.<ref>{{Cite news|date=12 de abril de 2021|title=Russian Su-34 bombers received new reconnaissance systems (In Russian)|work=RG|url=https://rg.ru/2021/04/12/rossijskie-bombardirovshchiki-su-34-poluchili-novye-kompleksy-razvedki.html|título=|data-acceso=}}</ref> * '''Su-34ME''' - versión do Su-34M para Alxeria. A versión de exportación diferenciase do Su-34M ruso só nos sistemas de comunicacións e no sistema de identificación "amigo-inimigo".<ref>{{Cite news|date=16 de marzo de 2021|title=Production of Su-34 bombers for Algeria began (in Russian)|work=RG.ru|url=https://rg.ru/2021/03/16/nachalos-proizvodstvo-bombardirovshchikov-su-34-dlia-alzhira.html|título=|data-acceso=}}</ref> == Notas == {{listaref}} [[Categoría:Aeronaves de Sukhoi]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1990]] tc0g8edb50l4tp72419gui2j51yvm35 0 554258 6147880 6064400 2022-08-02T02:10:14Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 4 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Shenyang J-15|imaxe=PLAN Shenyang J-15 carrier-based fighter aircraft 20211221 - 3.jpg|pé de foto=|tipo=caza multirrol embarcado|fabricante=[[Shenyang Aircraft Corporation]]|deseñador=|primeiro voo=[[31 de agosto]] de [[2009]]|introducido=[[2013]]|retirado=|estado=en produción|usuario=[[Forza Aérea do Exército Popular de Liberación]]|produción=|unidades construídas=50 (en 2019)|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} O '''Shenyang J-15''' ([[Lingua chinesa|chinés]]: 歼-15), designación [[OTAN]]: '''Flanker-X2''', tamén coñecido como "Tiburón Voador" (chinés: 飞鲨; pinyin: Fēishā), é un caza multirrol embarcado chinés de 4ª xeración<ref>{{Cita web|título=Experts' comparative analysis of performance between J-15 and U.S. F-18 - People's Daily Online|url=http://en.people.cn/90786/8392418.html|páxina-web=en.people.cn|data-acceso=2022-03-11}}</ref> desenvolvido por [[Shenyang Aircraft Corporation]] (SAC) e o Instituto 601 para a Forza Aérea Naval do Exército Popular de Liberación para servir nos portaavións da Armada do Exército Popular de Liberación. Un prototipo sen rematar do Su-33, o T-10K-3,<ref>{{Cita web|título=Chinese Aircraft - J-11 [Su-27 FLANKER]|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/china/j-11.htm|páxina-web=www.globalsecurity.org|data-acceso=2022-03-11}}</ref> foi mercado por SAC a [[Ucraína]] en 2001 e dise que foi estudado extensamente e a través de enxeñería inversa comezou a desenvolverse o J-15 xusto despois.<ref>{{Cita web|título=Russia downplays Chinese J-15 fighter capabilities|url=http://www.en.rian.ru/mlitary_news/20100604/159306694.html|páxina-web=RIA Novosti|data=2010-06-07|data-acceso=2022-03-12|data-arquivo=07 de xuño de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100607043033/http://www.en.rian.ru/mlitary_news/20100604/159306694.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Chinese Aircraft - J-11 [Su-27 FLANKER]|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/china/j-11.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2010-02-18|data-acceso=2022-03-12|data-arquivo=18 de febreiro de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100218105426/http://www.globalsecurity.org/military/world/china/j-11.htm|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=Revealing Shenyang J-XX Stealth Fighter of China - What's On Xiamen|url=http://www.whatsonxiamen.com/tech111.html|páxina-web=web.archive.org|data=2016-05-07|data-acceso=2022-03-12|data-arquivo=07 de maio de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160507211712/http://www.whatsonxiamen.com/tech111.html|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=俄方称中国自研先进战机不顺 仍将回头购俄战机_军事_凤凰网|url=http://news.ifeng.com/mil/2/200909/0917_340_1353365.shtml|páxina-web=web.archive.org|data=2016-07-09|data-acceso=2022-03-12|data-arquivo=09 de xullo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160709090728/http://news.ifeng.com/mil/2/200909/0917_340_1353365.shtml|url-morta=unfit}}</ref> Aínda que o J-15 semella estar estruturalmente baseado no prototipo do Su-33, o caza conta con tecnoloxías chinesas, así como coa aviónica do programa Shenyang J-11B.<ref>Fulghum, David A. "New Chinese Ship-Based Fighter Progresses". ''Article''. Aviation Week.</ref> En febreiro de 2018, as discusións sobre a substitución do avión apareceron en varios medos chineses, incluída a axencia de noticias Xinhua e os principais medios militares do país, discutindo sobre se pertencía á 4ª ou 4,5 xeración de cazas. Así, o J-15 é visto como un caza embarcado provisional ata que un sucesor de 5ª xeración entre en servizo, un que poida estar baseado no [[Chengdu J-20]] ou no [[Shenyang FC-31]]. == Notas == {{listaref}} [[Categoría:Cazas]] [[Categoría:Aeronaves de Shenyang]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 2009]] 0e5g2e5vrslbgg4sv4zu3fbvzg5pwav 0 554259 6147881 6015219 2022-08-02T02:10:17Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Shenyang J-16|imaxe=PLAAF J-16 - 2.jpg|pé de foto=|tipo=caza de ataque multirrol|fabricante=[[Shenyang Aircraft Corporation]]|deseñador=|primeiro voo=|introducido=[[2015]]|retirado=|estado=en servizo|usuario=[[Forza Aérea do Exército Popular de Liberación]]|produción=2012 - presente|unidades construídas=150 (en 2020)|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} O '''Shenyang J-16''' ([[Lingua chinesa|chinés]]: 歼-16) é un caza multirrol de ataque chinés bimotor<ref name=":0">{{Cita web|título=China’s new J-16 advanced fighter jet ‘targeting Taiwan’ may soon be combat ready|url=https://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2158212/chinas-new-j-16-advanced-fighter-jet-targeting-taiwan|páxina-web=South China Morning Post|data=2018-08-04|data-acceso=2022-03-11|data-arquivo=04 de agosto de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180804111035/https://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2158212/chinas-new-j-16-advanced-fighter-jet-targeting-taiwan|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":1">Bronk 2020, p 38</ref> desenvolvido a partir do [[Shenyang J-11]] (que á súa vez derivaba do [[Sukhoi Su-27]]) e fabricado por [[Shenyang Aircraft Corporation]]. Está operado pola [[Forza Aérea do Exército Popular de Liberación]].<ref name=":0" /> == Deseño e desenvolvemento == Nos anos 90 China mercou cazas de superioridade aérea [[Sukhoi Su-27]] a Rusia, incluídos os producidos baixo licenza como [[Shenyang J-11|Shenyang J-11A]].<ref>Bronk 2020, p 37</ref> O J-11A foi desenvolvido posteriormente nas variantes monopraza J-11B e bipraza BS con tecnoloxía indíxena. O J-16 é un avión de ataque derivado do modelo J-11BS.<ref>{{Cita web|título=Shenyang (AVIC) J-16 (Red Eagle)|url=https://www.militaryfactory.com/aircraft/detail.php?aircraft_id=1157|páxina-web=www.militaryfactory.com|data-acceso=2022-03-12|lingua=en-US}}</ref> O J-16 está equipado cun radar AESA<ref name=":1" /> e está impulsado por dous motores turboventilador chineses Shenyang WS-10A.<ref>{{Cita web|título=ANALYSIS: Can China break the military aircraft engine bottleneck?|url=https://www.flightglobal.com/analysis-can-china-break-the-military-aircraft-engine-bottleneck/116887.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-03-12|lingua=en}}</ref> O seu peso reducíuse grazas ao uso de materiais compostos. Os J-16 recibiron pintura absorbente de radar para reducir a súa sinatura radar, e mellorar a súa capacidade de Supresión de Defensas Aéreas Inimigas (SEAD) xunto con cápsulas con medidas de soporte electrónico.<ref>{{Cita web|título=China's New J-16D Aircraft Might Have a Terrifying New Military Capability|url=https://nationalinterest.org/blog/the-buzz/chinas-new-j-16d-aircraft-might-have-terrifying-new-military-23427|páxina-web=The National Interest|data=2017-11-30|data-acceso=2022-03-12|lingua=en|nome=Sebastien|apelidos=Roblin}}</ref> A versión de guerra electrónica do caza, chamada J-16D, desenvolveuse nos anos 2010. O avión supostamente realizou o seu primeiro voo en 2015.<ref>{{Cita web|título=Possible J-16 EW variant makes its first flight|url=http://www.janes.com/article/56855/possible-j-16-ew-variant-makes-its-first-flight|páxina-web=IHS Jane's 360|data=2015-12-24|data-acceso=2022-03-12|data-arquivo=24 de decembro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20151224052741/http://www.janes.com/article/56855/possible-j-16-ew-variant-makes-its-first-flight|url-morta=unfit}}</ref> O J-16D está deseñado para suprimir as defensas aéreas inimigas (SEAD), é capaz de albergar equipo interno de interferencias e transportar varias cápsulas externas de guerra electrónica.<ref>{{Cita web|título=J-16D, China’s SEAD aircraft seen as never before|url=https://www.aviacionline.com/2021/09/j-16d-chinas-sead-aircraft-seen-as-never-before/|páxina-web=Aviacionline.com|data=2021-09-27|data-acceso=2022-03-12|lingua=es|nome=Gastón|apelidos=Dubois}}</ref> Segundo o investigador Justin Bronk do Royal United Services Institute, o J-16 ten vantaxes sobre as variantes rusas do Flanker pola súa ampla aplicación de materiais compostos, os seus mísiles de maior alcance, sensores avanzados e aviónica. O J-16 representa o paso da industria aeronáutica chinesa de depender de tenoloxía soviética a desenvolver derivados modernos que son superiores aos rusos en moitos aspectos.<ref>{{Cita web|título=Why China’s Latest Jets Are Surpassing Russia’s Top Fighters|url=https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/11/10/why-chinas-latest-jets-are-surpassing-russias-top-fighters/|páxina-web=Forbes|data-acceso=2022-03-12|lingua=en|nome=Sebastien|apelidos=Roblin}}</ref><ref>{{Cita web|título=Military Watch Magazine|url=https://militarywatchmagazine.com/article/Russia-hopes-sell-Su35s-to-China|páxina-web=militarywatchmagazine.com|data-acceso=2022-03-12}}</ref> Os militares chineses están desenvolvendo capacidades autónomas avanzadas para os seus avións de combate. En marzo de 2021 informouse que unha variante do J-16 co asento traseiro substituído por un algoritmo de intelixencia artificial chamado "vitoria de inteixencia" (chinés: 智胜; pinyin: ''Zhì shèng'') estaba sendo probado por Shenyang Aircraft Corporation. Un avión semellante foi visto nunha imaxe de satélite na base experimental preto de Malan, Xinjiang, en xuño de 2021.<ref>{{Cita web|título=Flanker Fighter Appears Among Unmanned Aircraft At China's Secretive Test Base|url=https://www.thedrive.com/the-war-zone/41386/flanker-fighter-appears-among-unmanned-aircraft-at-chinas-secretive-drone-test-base|páxina-web=The Drive|data-acceso=2022-03-12|lingua=en|nome=Tyler|apelidos=Rogoway}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Bibliografía == * {{cite report|last1=Bronk|first1=Justin|date=outubro de 2020|title=Russian and Chinese Combat Air Trends|series=Whitehall Report|volume=3-20|publisher=Royal United Services Institute for Defence and Security Studies}} [[Categoría:Aeronaves de Shenyang]] [[Categoría:Cazas]] ovjk1yz5dsrmk57f6y6fhq0xtfqh4ld 0 554265 6148276 6015280 2022-08-02T11:24:58Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki '''Tsikada''' ([[índice GRAU]] 11F643) foi unha serie de [[Satélite artificial|satélites]] de navegación civís da [[Unión Soviética]] en primeiro lugar e despois de [[Rusia]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/t/tsikada.html|título=Tsikada|dataacceso=12 de marzo de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/tsikada.htm|título=Tsikada (11F643)|dataacceso=12 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Características == Os satélites Tsikada formaban un sistema de navegación civil usado pola mariña mercante soviética, pola Academia de Ciencias e tamén polo exército. Era o equivalente ao sistema militar [[Parus (satélite)|Parus]] e os satélites eran similares. Tiñan forma [[cilindro|cilíndrica]] e estaban presurizados. Estabilizábanse mediante gradente gravitatorio e tiñan unha masa duns 820 kg, transmitindo en [[VHF]] a [[frecuencia]]s de 150 e 400 M[[Hz]]. Usaban [[órbita]]s de 950 x 1005 km de altura e 82,9º de [[inclinación orbital]]. O sistema comezou a ser desenvolvido en 1974, cos primeiros satélites lanzados en 1976 e estando plenamente operativo en 1978. Lanzáronse un total de 21 satélites Tsikada, un deles fallado, entre 1976 e 1995 e todos mediante o [[cosmódromo de Plesetsk]] usando foguetes [[Kosmos-3M]]. Do sistema participaron tamén os satélites de navegación [[Nadezhda]] e [[Nadezhda-M]]. Tsikada foi substituído gradualmente polo sistema [[GLONASS]].<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Misión<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Data de lanzamento<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Foguete lanzador<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Notas<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> |- |Tselina-D 1 |18 de decembro de 1970 |Vostok-2M |Éxito |- |Tsikada 1 |15 de decembro de 1976 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 2 |8 de xullo de 1977 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 3 |29 de novembro de 1977 |Kosmos-3M |Fallo |- |Tsikada 4 |31 de marzo de 1978 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 5 |11 de abril de 1979 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 6 |17 de marzo de 1980 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 7 |10 de decembro de 1980 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 8 |4 de setembro de 1981 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 9 |17 de febreiro de 1982 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 10 |26 de outubro de 1983 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 11 |17 de maio de 1984 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 12 |30 de maio de 1985 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 13 |23 de xaneiro de 1986 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 14 |13 de novembro de 1986 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 15 |29 de xaneiro de 1987 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 16 |23 de xuño de 1987 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 17 |5 de febreiro de 1991 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 18 |9 de marzo de 1992 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 19 |12 de xaneiro de 1993 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 20 |24 de xaneiro de 1995 |Kosmos-3M |Éxito |- |Tsikada 21 |5 de xullo de 1995 |Kosmos-3M |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Kosmos-3M]] *[[Nadezhda]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 9dac9kz5qwiw7bcq2nbpetw2cmk5w14 0 554378 6148277 6018713 2022-08-02T11:25:04Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki {{Foguete |imaxe = Tsyklon-2.svg |imsize = 75 |pe de foto = Esquema dun Tsiklon-2 |nome = Tsiklon-2 / 11K69 |función = Lanzador espacial lixeiro |fabricante = |país-orixe = [[Unión Soviética]]/[[Ucraína]]<ref name=astronautix/> |altura = 39,70 m<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/t/tsiklon-2.html|título=Tsiklon-2|dataacceso=13 de marzo de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=astronautix2>{{Cita web|url=http://astronautix.com/t/tsiklon-2a.html|título=Tsiklon-2A|dataacceso=13 de marzo de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> |diámetro = 3,0 m<ref name=astronautix/> |masa = 182.000 kg<ref name=astronautix/> |etapas = 2<ref name=astronautix/> |carga-LEO = 2820 kg<ref name=astronautix/> |sitio-carga = |carga = |familia = [[R-36]] |derivados = |estado = Retirado<ref name=astronautix/> |sitios = [[Cosmódromo de Baikonur]]<ref name=astronautix/><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/tsiklon-2.htm|título=Tsiklon-2 (11K69)|dataacceso=13 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_lau_det/tsiklon-2a.htm|título=Tsiklon-2A (11K67)|dataacceso=13 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua= inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> |lanzamentos = 114<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |fallos = 2<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |parcial = 1<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |primeiro = 6 de agosto de 1969<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |último = 25 de xuño de 2006<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> }} '''Tsiklon-2''', [[código GRAU]] 11K69 e coñecido tamén como '''Tsyklon-2''', foi un [[foguete espacial]] da [[Unión Soviética]] e posteriormente de [[Ucraína]] baseado no [[mísil]] [[R-36]], do cal derivan as dúas primeiras etapas. Foi usado desde o [[cosmódromo de Baikonur]] para lanzar inicialmente cargas militares e posteriormente satélites civís e científicos. Foi precedido polo Tsiklon-2A (índice GRAU 11K67).<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Voo<ref name=astronautix/><ref name=gunter/><ref name=astronautix2/><ref name=gunter2/> !Data<ref name=astronautix/><ref name=gunter/><ref name=astronautix2/><ref name=gunter2/> !Carga<ref name=astronautix/><ref name=gunter/><ref name=astronautix2/><ref name=gunter2/> !Resultado<ref name=astronautix/><ref name=gunter/><ref name=astronautix2/><ref name=gunter2/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter/><ref name=astronautix2/><ref name=gunter2/> |- |1 |27 de outubro de 1967 |I2-BM 1 |Éxito |Variante Tsiklon-2A |- |2 |27 de decembro de 1967 |US-AO 3 |Éxito |Variante Tsiklon-2A |- |3 |22 de marzo de 1968 |US-AO 4 |Éxito |Variante Tsiklon-2A |- |4 |24 de abril de 1968 |I2M 1 |Fallo parcial |Variante Tsiklon-2A |- |5 |19 de outubro de 1968 |I2M 2 |Éxito |Variante Tsiklon-2A |- |6 |20 de outubro de 1968 |I2P 1 |Éxito |Variante Tsiklon-2A |- |7 |1 de novembro de 1968 |I2P 2 |Éxito |Variante Tsiklon-2A |- |8 |25 de xaneiro de 1969 | US-AO 5 |Fallo |Variante Tsiklon-2A |- |9 |6 de agosto de 1969 |IS-GVM 1 |Éxito | |- |10 |1 de novembro de 1969 |IS-GVM 2 |Éxito | |- |11 |23 de decembro de 1969 |I2P 3 |Éxito | |- |12 |3 de outubro de 1970 |[[US-A|US-A 1]] |Éxito | |- |13 |20 de outubro de 1970 |I2M 3 |Éxito | |- |14 |23 de outubro de 1970 |I2P 4 |Éxito | |- |15 |30 de outubro de 1970 |I2P 5 |Éxito | |- |16 |25 de febreiro de 1971 |I2P 6 |Éxito | |- |17 |1 de abril de 1971 |[[US-A|US-A 2]] |Éxito | |- |18 |4 de abril de 1971 |I2P 7 |Éxito | |- |19 |3 de decembro de 1971 |I2P 8 |Éxito | |- |20 |25 de decembro de 1971 |[[US-A|US-A 3]] |Éxito | |- |21 |21 de agosto de 1972 |[[US-A|US-A 4]] |Éxito | |- |22 |25 de abril de 1973 |[[US-A|US-A 5]] |Fallo | |- |23 |27 de decembro de 1973 |[[US-A|US-A 6]] |Éxito | |- |24 |15 de maio de 1974 |[[US-A|US-A 7]] |Éxito | |- |25 |17 de maio de 1974 |[[US-A|US-A 8]] |Éxito | |- |26 |24 de decembro de 1974 |[[US-P|US-P 1]] |Éxito | |- |27 |2 de abril de 1975 |[[US-A|US-A 9]] |Éxito | |- |28 |7 de abril de 1975 |[[US-A|US-A 10]] |Éxito | |- |29 |29 de outubro de 1975 |[[US-P|US-P 2]] |Éxito | |- |30 |12 de decembro de 1975 |[[US-A|US-A 11]] |Éxito | |- |31 |16 de febreiro de 1976 |IS-A 1 |Éxito | |- |32 |13 de abril de 1976 |IS-A 2 |Éxito | |- |33 |2 de xullo de 1976 |[[US-P|US-P 3]] |Éxito | |- |34 |21 de xullo de 1976 |IS-A 3 |Éxito | |- |35 |17 de outubro de 1976 |[[US-A|US-A 12]] |Éxito | |- |36 |21 de outubro de 1976 |[[US-A|US-A 13]] |Éxito | |- |37 |26 de novembro de 1976 |[[US-P|US-P 4]] |Éxito | |- |38 |27 de decembro de 1976 |IS-A 4 |Éxito | |- |39 |23 de maio de 1977 |IS-A 5 |Éxito | |- |40 |17 de xuño de 1977 |IS-A 6 |Éxito | |- |41 |24 de agosto de 1977 |[[US-P|US-P 5]] |Éxito | |- |42 |16 de setembro de 1977 |[[US-A|US-A 14]] |Éxito | |- |43 |18 de setembro de 1977 |[[US-A|US-A 15]] |Éxito | |- |44 |26 de outubro de 1977 |IS-A 7 |Éxito | |- |45 |21 de decembro de 1977 |IS-A 8 |Éxito | |- |46 |19 de maio de 1978 |IS-A 9 |Éxito | |- |47 |18 de abril de 1979 |[[US-P|US-P 6]] |Éxito | |- |48 |25 de abril de 1979 |[[US-P|US-P 7]] |Éxito | |- |49 |14 de marzo de 1980 |[[US-P|US-P 8]] |Éxito | |- |50 |18 de abril de 1980 |IS-A 10 |Éxito | |- |51 |29 de abril de 1980 |[[US-A|US-A 16]] |Éxito | |- |52 |4 de novembro de 1980 |[[US-P|US-P 9]] |Éxito | |- |53 |2 de febreiro de 1981 |IS-A 11 |Éxito | |- |54 |5 de marzo de 1981 |[[US-A|US-A 17]] |Éxito | |- |55 |14 de marzo de 1981 |IS-A 12 |Éxito | |- |56 |20 de marzo de 1981 |[[US-P|US-P 10]] |Éxito | |- |57 |21 de abril de 1981 |[[US-A|US-A 18]] |Éxito | |- |58 |4 de agosto de 1981 |[[US-P|US-P 11]] |Éxito | |- |59 |24 de agosto de 1981 |[[US-A|US-A 19]] |Éxito | |- |60 |14 de setembro de 1981 |[[US-P|US-P 12]] |Éxito | |- |61 |11 de febreiro de 1982 |[[US-P|US-P 13]] |Éxito | |- |62 |29 de abril de 1982 |[[US-P|US-P 14]] |Éxito | |- |63 |14 de maio de 1982 |[[US-A|US-A 20]] |Éxito | |- |64 |1 de xuño de 1982 |[[US-A|US-A 21]] |Éxito | |- |65 |18 de xuño de 1982 |IS-A 13 |Éxito | |- |66 |30 de agosto de 1982 |[[US-A|US-A 22]] |Éxito | |- |67 |4 de setembro de 1982 |[[US-P|US-P 15]] |Éxito | |- |68 |2 de outubro de 1982 |[[US-A|US-A 23]] |Éxito | |- |69 |7 de maio de 1983 |[[US-P|US-P 16]] |Éxito | |- |70 |29 de outubro de 1983 |[[US-P|US-P 17]] |Éxito | |- |71 |30 de maio de 1984 |[[US-P|US-P 18]] |Éxito | |- |72 |29 de xuño de 1984 |[[US-A|US-A 24]] |Éxito | |- |73 |7 de agosto de 1984 |[[US-P|US-P 19]] |Éxito | |- |74 |31 de outubro de 1984 |[[US-A|US-A 25]] |Éxito | |- |75 |23 de xaneiro de 1985 |[[US-P|US-P 20]] |Éxito | |- |76 |18 de abril de 1985 |[[US-P|US-P 21]] |Éxito | |- |77 |1 de agosto de 1985 |[[US-A|US-A 26]] |Éxito | |- |78 |23 de agosto de 1985 |[[US-A|US-A 27]] |Éxito | |- |79 |19 de setembro de 1985 |[[US-P|US-P 22]] |Éxito | |- |80 |27 de febreiro de 1986 |[[US-P|US-P 23]] |Éxito | |- |81 |21 de marzo de 1986 |[[US-A|US-A 28]] |Éxito | |- |82 |25 de marzo de 1986 |[[US-P|US-P 24]] |Éxito | |- |83 |4 de agosto de 1986 |[[US-P|US-P 25]] |Éxito | |- |84 |20 de agosto de 1986 |[[US-A|US-A 29]] |Éxito | |- |85 |1 de febreiro de 1987 |Plasma-A 1 |Éxito | |- |86 |8 de abril de 1987 |[[US-P|US-P 26]] |Éxito | |- |87 |18 de xuño de 1987 |[[US-A|US-A 30]] |Éxito | |- |88 |10 de xullo de 1987 |Plasma-A 2 |Éxito | |- |89 |10 de outubro de 1987 |[[US-P|US-P 27]] |Éxito | |- |90 |12 de decembro de 1987 |[[US-A|US-A 31]] |Éxito | |- |91 |14 de marzo de 1988 |[[US-A|US-A 32]] |Éxito | |- |92 |28 de maio de 1988 |[[US-P|US-P 28]] |Éxito | |- |93 |18 de novembro de 1988 |[[US-P|US-P 29]] |Éxito | |- |94 |24 de xullo de 1989 |[[US-P|US-P 30]] |Éxito | |- |95 |27 de setembro de 1989 |[[US-P|US-P 31]] |Éxito | |- |96 |24 de novembro de 1989 |[[US-P|US-P 32]] |Éxito | |- |97 |14 de marzo de 1990 |[[US-P|US-P 33]] |Éxito | |- |98 |23 de agosto de 1990 |[[US-P|US-P 34]] |Éxito | |- |99 |14 de novembro de 1990 |[[US-P|US-P 35]] |Éxito | |- |100 |4 de decembro de 1990 |[[US-P|US-P 36]] |Éxito | |- |101 |18 de xaneiro de 1991 |[[US-P|US-P 37]] |Éxito | |- |102 |30 de marzo de 1993 |[[US-PM|US-PM 1]] |Éxito | |- |103 |28 de abril de 1993 |[[US-PM|US-PM 2]] |Éxito | |- |104 |7 de xullo de 1993 |[[US-PM|US-PM 3]] |Éxito | |- |105 |17 de setembro de 1993 |[[US-PM|US-PM 4]] |Éxito | |- |106 |2 de novembro de 1994 |[[US-PM|US-PM 5]] |Éxito | |- |107 |8 de xuño de 1995 |[[US-PM|US-PM 6]] |Éxito | |- |108 |20 de decembro de 1995 |[[US-PM|US-PM 7]] |Éxito | |- |109 |11 de decembro de 1996 |[[US-PM|US-PM 8]] |Éxito | |- |110 |9 de decembro de 1997 |[[US-PM|US-PM 9]] |Éxito | |- |111 |26 de decembro de 1999 |[[US-PM|US-PM 10]] |Éxito | |- |112 |21 de decembro de 2001 |[[US-PM|US-PM 11]] |Éxito | |- |113 |28 de maio de 2004 |[[US-PM|US-PM 12]] |Éxito | |- |114 |25 de xuño de 2006 |[[US-PM|US-PM 13]] |Éxito | |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Tsyklon (rocket)}} === Outros artigos === *[[Tsiklon-3]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Scout (foguete)]] 2vyfb3ckz2p2rsiiygel41208jfewva 0 554729 6148278 6018711 2022-08-02T11:25:08Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki '''US-P''' ([[acrónimo]] de ''Upravlenniye Sputnik Passivny'', ou ''Satélite Controlado Pasivamente'') foi unha serie de [[Satélite artificial|satélites]] de recoñecemento mediante [[radar]] da [[Unión Soviética]] en primeiro lugar e despois de [[Rusia]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/u/us-p.html|título=US-P|dataacceso=16 de marzo de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/us-p.htm|título=US-P|dataacceso=16 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Características == Os satélites US-P eran satélites de recoñemento adicados a vixiar os [[océano]]s, rexistrando as emisións radioeléctricas de buques civís e militares. Eran a versión pasiva dos satélites nucleares de recoñecemento [[US-A]], e a diferentes destes, grazas aos seus menores requerimentos de enerxía, usaban [[Panel solar|paneis solares]]. Os dous tipos de satélite compartían bus. Tiñan unha masa de 3300 kg e lanzáronse 37, todos con éxito, mediante foguetes [[Tsiklon-2]] dede o [[cosmódromo de Baikonur]]. Foron substituídos polos satélites [[US-PM]].<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Misión<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Data de lanzamento<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Foguete lanzador<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Notas<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> |- |US-P 1 |24 de decembro de 1974 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 2 |29 de outubro de 1975 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 3 |2 de xullo de 1976 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 4 |26 de novembro de 1976 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 5 |24 de agosto de 1977 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 6 |18 de abril de 1979 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 7 |25 de abril de 1979 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 8 |14 de marzo de 1980 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 9 |4 de novembro de 1980 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 10 |20 de marzo de 1981 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 11 |4 de agosto de 1981 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 12 |14 de setembro de 1981 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 13 |11 de febreiro de 1982 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 14 |29 de abril de 1982 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 15 |4 de setembro de 1982 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 16 |7 de maio de 1983 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 17 |29 de outubro de 1983 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 18 |30 de maio de 1984 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 19 |7 de agosto de 1984 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 20 |23 de xaneiro de 1985 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 21 |18 de abril de 1985 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 22 |19 de setembro de 1985 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 23 |27 de febreiro de 1986 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 24 |25 de marzo de 1986 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 25 |4 de agosto de 1986 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 26 |8 de abril de 1987 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 27 |10 de outubro de 1987 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 28 |28 de maio de 1988 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 29 |18 de novembro de 1988 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 30 |24 de xullo de 1989 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 31 |27 de setembro de 1989 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 32 |24 de novembro de 1989 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 33 |14 de marzo de 1990 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 34 |23 de agosto de 1990 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 35 |14 de novembro de 1990 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 36 |4 de decembro de 1990 |Tsiklon-2 |Éxito |- |US-P 37 |18 de xaneiro de 1991 |Tsiklon-2 |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Tsiklon-2]] *[[US-A]] *[[US-PM]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 0tjpaqazw94wn0r355xt2vj67jye2ht 0 554730 6148280 6024453 2022-08-02T11:25:13Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki '''US-PM''' ([[acrónimo]] de ''Upravlenniye Sputnik Passivny Modifikirovanny'', ou ''Satélite Controlado Pasivamente Modificado'') foi unha serie de [[Satélite artificial|satélites]] de recoñecemento mediante [[radar]] [[Rusia|rusos]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/u/us-pu.html|título=US-PU|dataacceso=16 de marzo de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/us-pm.htm|título=US-PM (US-PU)|dataacceso=16 de marzo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Características == Os satélites US-PM eran versións melloradas dos satélites [[US-P]] e co seu mesmo obxectivo: vixiar os [[océano]]s, rexistrando as emisións radioeléctricas de buques civís e militares. Tamén se alimentaban mediante [[Panel solar|paneis solares]] e substituíron tanto aos US-P como á versión activa e alimnetada por [[enerxía nuclear]] destes satélites, os [[US-A]]. Usaba o mesmo tipo de bus que os anteriores satélites. Tiñan unha masa de 3300 kg e lanzáronse 13, todos con éxito, mediante foguetes [[Tsiklon-2]] dede o [[cosmódromo de Baikonur]] a [[órbita]]s de 420 km de altura e 65º de [[inclinación orbital]]. Os seus substitutos son os satélites [[Pion-NKS]].<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Misión<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Data de lanzamento<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Foguete lanzador<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> !Notas<ref name=gunter/><ref name=astronautix/> |- |US-PM 1 |30 de marzo de 1993 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 2 |28 de abril de 1993 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 3 |7 de xullo de 1993 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 4 |17 de setembro de 1993 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 5 |2 de novembro de 1994 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 6 |8 de xuño de 1995 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 7 |20 de decembro de 1995 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 8 |11 de decembro de 1996 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 9 |9 de decembro de 1997 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 10 |26 de decembro de 1999 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 11 |21 de decembro de 2001 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 12 |28 de maio de 2004 |Éxito |Tsiklon-2 |- |US-PM 13 |25 de xuño de 2006 |Éxito |Tsiklon-2 |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Tsiklon-2]] *[[US-A]] *[[US-P]] *[[Pion-NKS]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 3z14ff3lvko9c6zpsjda4wp6srngbzz 0 555275 6147489 6035766 2022-08-01T13:38:30Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Saab 21|imaxe=Saab J 21A-3.jpg|pé de foto=|tipo=caza e ataque|fabricante=[[Saab]]|deseñador=|primeiro voo=[[30 de xullo]] de [[1943]]|introducido=[[1 de decembro]] de [[1945]]|retirado=[[23 de xullo]] de [[1954]]|estado=|usuario=[[Forza Aérea de Suecia]]|produción=1945 - 1949|unidades construídas=298|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} O '''Saab 21''' foi un caza e avión de ataque sueco deseñado e fabricado por [[Saab]]. Usaba unha pouca ortodoxa fuselaxe de dobre brazo cun motor en configuración propulsora, dando ao aparello un aspecto pouco común. Os traballos comezaron en Saab tras a decisión da Forza Aérea de Suecia de iniciar un gran programa de expansión para prepararse ante a posibilidade de que o país se vise arrastrado á [[segunda guerra mundial]]. A compañía deseñou un avión monoplano con fuselaxe de dobre brazo impulsado por un único motor Daimler-Benz DB 605B situado na parte traseira da fuselaxe, directamente detrás do piloto, cunha hélice en configuración propulsora. Esta configuración permitía a instalación de canóns no morro do avión á vez que lle proporcionaba ao piloto unha boa visibilidade. Para permitir que o piloto saltase sen golpear a helice, instalouse un asento exectable. O 30 de xullo de 1943 o 21 realizou o seu voo de estrea e o 1 de decembro de 1945 os primeiro exemplares do '''J 21A-1''' entraron en servizo. Rapidamente foi seguido polo mellorado '''J 21A-2''', que tiña armamento máis pesado, e o cazabombardeiro '''A 21A-3'''. Debido ao interese da Forza Aérea de Sueca polos reactores, Saab fabricou unha conversión, coñecida como [[Saab 21R]], utilizando un motor británico [[de Havilland Goblin]]. O Saab 21 foi substituído a mediados dos anos 50 tras menos de 10 anos de servizo polos [[de Havilland Vampire]] e [[Saab 29 Tunnan]] cunha configuración semellante. == Deseño e desenvolvemento == Saab estaba realizando estudos de deseño a finais dos anos 30 sobre posibles opcións para un novo caza. Algúns deles baseáranse no uso dun motor radial [[Bristol Taurus]] e varios eran pouco convencionais para o seu tempo.<ref name=":0">Widfeldt 1966, p. 3</ref> Unha das configuracións estudadas era un monoplano con fuselaxe de dobre brazo con configuración propulsora, co motor detrás do piloto. Este deseño pouco común tiña varias vantaxes, como a capacidade de concentrar a meirande parte dos canóns no morro do avión ou unha boa visibilidade para o piloto.<ref name=":0" /> Aínda que este prometedor estudo de deseño estaba completado, permaneceu inactivo ata 1941, cando as consideracións de defensa aumentaron a necesidade inminente del.<ref name=":0" /> Ao inicio da [[segunda guerra mundial]] os suecos preocupáronse por manter a súa neutralidade e independencia xa que ao pouco tempo serían amenazados por varias nacións europeas. Como unha medida de emerxencia, a Forza Aérea de Suecia iniciou un proceso de rearme e expansión entre os anos 1939 e 1941, que incluía a compra de avións estranxeiros ademais de desenvolver modernos deseños locais.<ref name=":1">Cattaneo 1967, pp. 10-12</ref> Porén, como consecuencia da guerra, poucas nacións en conflito estaban dispostas a subministrar cazas a un país neutral, mentres que a capacidade de fabricación local sería insuficiente ata polo menos 1943. Debido a iso, Suecia víuse forzada a mercar biplanos [[Fiat CR.42]] xa obsoletos a Italia como medida provisional.<ref>{{Cita web|título=J 11 - Fiat CR 42|url=http://www.avrosys.nu/aircraft/Jakt/110J11.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2007-02-05|data-acceso=2022-03-21|data-arquivo=05 de febreiro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070205042437/http://www.avrosys.nu/aircraft/Jakt/110J11.htm|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":1" /> Polo tanto, SAAB comezou a buscar solucións a varios problemas de producións para a súa proposta de caza.<ref name=":0" /> == Notas == {{listaref}} == Bibliografía == * Cattaneo, Gianni. <nowiki>''</nowiki>The Fiat CR.42 (Aircraft in Profile number 170)<nowiki>''</nowiki>. Leatherhead, Surrey, UK: Profile Publications Ltd., 1967. No ISBN. * Widfeldt, Bo. <nowiki>''</nowiki>The Saab 21 A & R (Aircraft in Profile number 138)<nowiki>''</nowiki>. Leatherhead, Surrey, UK: Profile Publications, 1966. No ISBN. [[Categoría:Aeronaves de Saab]] [[Categoría:Cazas]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1945]] 013z0lc9xjwlek9j1q8bbw3vehgd3m3 0 555560 6147946 6031700 2022-08-02T04:22:39Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Supermarine Spiteful|imaxe=Supermarine Spiteful FXIV side view c1945.jpg|pé de foto=|tipo=caza|fabricante=[[Supermarine]]|deseñador=|primeiro voo=[[30 de xuño]] de [[1944]]|introducido=|retirado=|estado=retirado|usuario=[[Royal Air Force]]|produción=|unidades construídas=19|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=[[Supermarine Seafang]]}} O '''Supermarine Spiteful''' foi un caza británico equipado cun motor [[Rolls-Royce Griffon]] deseñado por [[Supermarine]] para a especificación F.1/43 do Ministerior do Aire durante a [[segunda guerra mundial]] como un sucesor do [[Supermarine Spitfire|Spitfire]]. Tiña un novo deseño de á para mellorar o seu número de [[Mach crítico]], e permitir operacións seguras a altas velocidades. O novo deseño tiña tamén un moderno tren de aterraxe que se retraía cara dentro. Outros cambios incluían unha deriva máis grande para mellorar a estabilidade marxinal dos Spitfire con motores Griffon e cambios na montaxe do motor para inclinalo lixeiramente cara abaixo e ter así unha mellor visibilidade sobre o morro. O Spiteful estivo listo para ser producido cando a guerra estaba rematando e foi abandonado en favor dos deseños a reacción. A Royal Navy continuou desenvolvéndoo como [[Supermarine Seafang]] xa que non estaba claro que os reactores puidesen operar de xeito seguro dende os portaavións, aínda que o éxito do [[de Havilland Sea Vampire]] fixo que o proxecto fose cancelado en 1945. Negociacións coa firma francesa [[SNCAC]] para producir o Spiteful baixo licenza abandonáronse cando Francia comezou a fabricar motores a reacción. Do pedido orixinal por 150 Spitefuls, só chegou a completarse un pequeno número. == Historial operacional == O Spiteful foi ordenado en produción como '''Spiteful XIV''' (sen marcas anteriores de seu, os números transladáronse da conversión orixinal do Spitfire XIV), e pedíronse 150 avións. Porén, coa chegada dos reactores, o futuro dos cazas de alto rendemento estaba claramente do lado deses novos avións, polo que o pedido foi cancelado e só un feixe de Spitefuls chegaron a ser construídos. Aínda así había un certo grao de incerteza sobre se un reactor podería operar a bordo dun portaavións da Royal Navy, polo que se decidiu desenvolver unha versión embarcada do Spiteful segundo a especificación N.5/45,<ref>Andrews e Morgan 1987, p. 266</ref> e que posteriormente sería bautizado como [[Supermarine Seafang|Seafang]]. O Seafang tiña as puntas das á pregables, un gancho de detención tipo "sting" e un motor Griffon 89 ou 90, alimentado dende unha entrada de aire de carburador estendida impulsando dúas novas hélices contrarrotantes de tres pás Rotol. O primeiro en ser fabricado foi un Spiteful XV convertido (''RB520'') pero coa exitosa operación do [[de Havilland Sea Vampire]] no portaavións HMS ''Ocean'' en 1945, a necesidade do Seafang desapareceu. Co final da segunda guerra mundial, Supermarine iniciou negociacións con Société Nationale de Constructions Aéronautiques du Nord (SNCAN) para fabricar baixo licenza o Spiteful en Francia, pero novamente a introdución dos reactores eclipsou aos cazas con motores de pistóns e as conversas quedaron en nada. == Variantes == * '''Spiteful F Mk 14''' - 19 fabricados (2 prototipos e 17 de produción) : Motor: Griffon 69 de 2 375 cabalos : Peso: 4 513 kg : Velocidade máxima: 777 km/h * '''Spiteful F Mk 15''' - un fabricado - convertido no prototipo do Seafang : Motor: Griffon 89 de 2 350 cabalos : Peso: 4 627 kg : Velocidade máxima: 766 km/h * '''Spiteful F Mk 16''' - dous fabricados - convertidos a partir de F Mk 14 : Motor: Griffon 101 de 2 420 cabalos : Weight: 4,513 kg : Velocidade máxima: 795 km/h a 28 500 pés, 656 km/ha nivel do mar<ref>{{Cita web|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1953/1953%20-%201321.html|páxina-web=Flight|título=Sires of the Swift|data-acceso=24 de marzo de 2022|data-arquivo=06 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160306205558/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1953/1953%20-%201321.html|url-morta=unfit}}</ref> * '''Seafang F.Mk 31''' - oito fabricados : Motor: Griffon 61 * '''Seafang F.Mk 32''' - dez fabricados : Motor: Griffon 89 de 2 350 cabalos == Notas == {{listaref}} == Bibliografía == * Andrews, C.F. and E.B. Morgan. ''Supermarine Aircraft since 1914''. London: Putnam, Second edition, 1987. {{ISBN|0-85177-800-3}}. [[Categoría:Cazas británicos da segunda guerra mundial]] [[Categoría:Aeronaves de Supermarine]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1944]] c3lpiahfiq0coep3e3vud9d34w3c6c6 0 557607 6147492 6058622 2022-08-01T13:38:39Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Saab 32 Lansen|imaxe=Lansen 1.JPG|pé de foto=|tipo=caza, ataque e recoñecemento|fabricante=[[Saab]]|deseñador=|primeiro voo=[[3 de novembro]] de [[1951]]|introducido=[[1956]]|retirado=[[1997]]|estado=|usuario=[[Forza Aérea de Suecia]]|produción=1954 - 1960|unidades construídas=450|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} O '''Saab 32 Lansen''' é un avión militar transónico bipraza deseñado e fabricado [[Saab Group|Saab]] de 1955 a 1960 para a [[Forza Aérea de Suecia]] (''Flygvapnet''). Construíronse tres variantes principais do Lansen como avión de ataque (A 32A), caza (J 32B), e recoñecemento (S 32C). Durante a súa longa vida operacional o Saab 32 tamén operou como plataforma de guerra electrónica e remolcador de brancos. == Desenvolvemento == No outono de 1946 a compañía [[Saab Group|Saab]] comezou a realizar estudos internos co obxectivo de desenvolver un substituto para o [[Saab 18|Saab B 18/S 18]] como avión de ataque estándar de Suecia.<ref name=":0">''Saab''. 30 de decembro de 1960. p. 1017</ref> En 1948 o goberno sueco dirixíuse formalmente a Saab cun requerimento para investigar o desenvolvemento dun avión de ataque cun motor [[turborreactor]] para substituír unha serie de vellos avións de ataque, recoñecemento e caza nocturna dos anos 40 que aínda operaban na ''Flygvapnet'': o [[Saab 18|B 18/S 18]], o [[Saab 21R|J 21R/A 21R]] e o J 30 ([[de Havilland Mosquito]]). De varios estudos de deseño realizados, incluído un avión bimotor cun par de motores turborreactor [[de Havilland Ghost]], Saab decidíuse por un deseño monomotor que inicialmente foi designado como ''P1150''.<ref name=":1">Gunston e Gilchrist 1993, p. 134</ref> O 20 de decembro de 1948 emitíuse un contrato de fase un para o deseño e a maqueta do avión proposto, iniciando formalmente o traballo de desenvolvemeto do ''P1150''.<ref name=":2">{{Cita web|título=Saab 32 Lansen|url=http://saab.com/sv/region/brazil/about-saab/Stories/saab-brazil-stories/2015/saab-32-lansen/|páxina-web=web.archive.org|data=2016-01-26|data-acceso=2022-04-09|data-arquivo=26 de xaneiro de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160126193910/http://saab.com/sv/region/brazil/about-saab/Stories/saab-brazil-stories/2015/saab-32-lansen/|url-morta=unfit}}</ref><ref name=":0" /> Os requisitos establecidos pola Forza Aérea para o ''P1150'' eran esixentes. Tiña que ser capaz de atacar calquera punto dos 2 000 km de costa de Suecia nunha hora tras engalar dunha localización central. E tiña que ser capaz de ser lanzado baixo calquera condición meteorolóxica, tanto de día como de noite.<ref name=":1" /> En resposta, Saab elixiu desenvolver un avión bipraza cunha á baixa e equipalo con electrónica avanzada.<ref name=":2" /> O ''P1150'' abriría novos camiños para a Forza Aérea de Suecia, sendo o seu primeiro bipraza a reacción, e o primeiro en levar un radar de busca incorporado.<ref>Wagner 2009, p. 53</ref> Saab tiña previsto inicialmente equipar o ''P1150'' co motor turborreactor producido localmente [[STAL Dovern]]. Porén, tanto a escala de tempo como as dificultades técnicas atopadas durante o desenvolvemento do Dovern fixo que o goberno sueco decidise substituír o motor Dovern por un turborreactor [[Rolls-Royce Avon]] Series 100 fabricado baixo licenza, designado RM.5.<ref name=":1" /><ref name=":0" /> O Avon proporcionaba ao Saab A 32A unha relación de empuxe a peso duns 0,3, e permitía que o avión fose 10 000 libras máis pesado que o bimotor Saab 18 ao que substituía; as versións posteriores J 32B de intercepción e S 32C de recoñecemento recibiron o mellorado e moito máis potente motor RM6A Avon no seu lugar.<ref>Gunston e Gilchrist 1993, pp. 134-36</ref> O 3 de novembro de 1952 o primeiro prototipo do ''P1150'' realizou o seu voo de estrea.<ref name=":1" /><ref>"700 m.p.h. Saab." ''Flight International'', 7 de novembro de 1952. p. 580.</ref> O deseño dos prototipos presentaran inicialmente tanto flaps Fowler como slots no bordo de ataque; estes slots descartáronse por considerarse innecesarios tras as probas cos prototipos e nunca se instalaron nos avións de produción. Engadíronse dispositivos triangulares nas raíces das ás durante as probas de voo co obxectivo de mellorar o fluxo do aire cando o avión voaba a un alto ángulo de ataque.<ref name=":3">Gunston e Gilchrist 1993, p. 135</ref><ref name=":0" /> Un pequeno lote de prototipos do ''P1150'' completou as probas de deseño e avaliación chegando os avións de produción do agora designado ''Saab 32 Lansen'' en 1953. O traballo de desenvolvemento do proxecto inplicou máis de 2 000 000 de horas de traballo.<ref name=":0" /> En 1955 entregouse o primeiro A 32A Lansen de ataque de produción á Forza Aérea de Suecia; as entregas desta variante continuaron ata mediados de 1958, cando a fabricación cambiou ás outras dúas variantes do Lansen, a J 32B e a S 32C. Estes dous modelos diferían bastante do primeiro. O J 32 B estaba equipado cun novo motor para un maior rendemento, xunto con novos sistemas de navegación e control de fogo.<ref>''Aviation Week'', vol. 66, McGraw-Hill, 1957, p. 73</ref><ref name=":0" /> O 7 de xaneiro de 1957 o primeiro J 32 B Lansen realizou o seu voo de estrea, e o primeiro S 32C Lansen voou o 26 de marzo de 1957. A fabricación do Lansen continuou ata maio de 1960.<ref name=":0" /> == Deseño == [[Ficheiro:Saab J32E Lansen, Sweden - Air Force AN1117368.jpg|miniatura|251x251px|Saab J32E Lansen]] O Saab 32 Lansen tiña unha disposición xeral sinxela, sendo un dos primeiros avións do mundo en ser desenvolvido especificamente para realizar misións de ataque.<ref name=":1" /> As súas características de deseño básicas proveñen de Suíza, e tomaron elementos dos planos dos Messerschmitt [[Messerschmitt P.1101|P.1101]], [[Messerschmitt P.1110|P.1110]], [[Messerschmitt P.1111|P.1111]] e [[Messerschmitt P.1112|P.1112]]. O xerente de proxectos de SAAB Frid Wänström recuperou eses documentos segredos en Suíza e levounos a Suecia en 1945. Os papeis procedían de enxeñeiros de [[Messerschmitt]] que escaparon a [[Suíza]] ao final da [[segunda guerra mundial]]. Entre eles estaba o enxeñeiro e aerodinámico Hermann Behrbohm, que se converteu en parte do núcleo de Saab no equipo de deseño do [[Saab 29 Tunnan]] e en deseños posteriores como o Saab 32 Lansen e o [[Saab 35 Draken]]. Dende o inicio deseñouse para proporcionar un bo soporte para a instalación de sistemas de guerra electrónica e armamento. O avión podía armarse cun total de catro canóns de 20 mm, ademais de píos para varios calibres de foguetes e distintos tipos de bombas. A variante J 32 levaba catro canóns de 30 mm ADEN mentres que a A 32 ("A" de ataque) tiña un armamento de catro canóns Bofors m/49 de 20 mm Bofors m/49 agachados baixo aletas no morro.<ref name=":5">Gunston e Gilchrist 1993, p. 136</ref> O J 32 difería substancialmente da outra variante, describíndoo Saab como "a todos os efectos un novo avión", estando equipado cun motor máis potente, armamento máis moderno e un radar distinto.<ref name=":2" /> O morro do Lansen tamén contiña o radar Ericsson de mapeo e navegación, cuxa antena dianteira estaba aloxada nun gran carenado baixo a fuselaxe, xusto diante do tren de aterraxe principal. Este radar traballaba conxuntamente co mísil antibuque Rb 04C, un dos primeiro mísiles de cruceiro en servizo en occidente. A variante de ataque do Lansen podía levar ata dous mísiles RB04, un baixo cada á.<ref>Gunston e Gilchrist 1993, pp. 135-36</ref> Na variante de recoñecemento do Lansen podían instalarse ata seis cámaras en lugar dos catro canóns. Os corpos das cámaras precisaban a instalación de ampolas na parte superior do morro. O Lansen podía levar tamén ata 12 bombas de lampo M62 para fotografía nocturna.<ref name=":6">Wagner 2009, pp. 54-55</ref> [[Ficheiro:RR Avon.jpg|miniatura|250x250px|Motor Rolls-Royce Avon]] A fuselaxe do Lansen deseñouse cunhas liñas limpas elegantes e aerodinámicas. O Lansen foi o primeiro avión no que cada liña do molde foi resultado dun cálculo matemático, feito posible a través dunha aplicación temperá da tecnoloxía informática.<ref>Gunston e Gilchrist 1993, pp. 134-35</ref> A á tiña un perfil laminar do 10% e unha frecha de 35°. Aleróns impulsados hidraulicamente e grandes flaps Fowler nas ás eran as principais superficies de control de voo, ao igual que os elevadores hidraulicamente asistidos da cola; tamén había un total de catro freos aerodinámicos nos laterais da fuselaxe traseira.<ref name=":3" /> O Lansen tiña un tren de aterraxe en triciclo cunha única roda en cada pata.<ref name=":4">Wagner 2009, p. 54</ref> Outras características da á son un [[tubo pitot]] na punta da á dereita, e tres soportes baixo elas.<ref name=":4" /> Para probar o deseño da ás de frecha de 35° do Lansen, montouse unha á a media escala nun [[Saab 91 Safir|Saab Safir]], designado Saab 202 Safir. O Lansen estaba impulsado por un motor [[turborreactor]] con poscombustión [[Rolls-Royce Avon|Svenska Flygmotor RM5]], que era un un motor Rolls-Royce Avon RA.3/Mk.109 fabricado baixo licenza por Svenska Flygmotor.<ref>Wagner 2009, pp. 53-54</ref> Para un doado acceso ao motor para o seu mantemento toda a parte posterior da fuselaxe podía desmontarse.<ref name=":3" /> As entradas de aire do motor estaban situadas xusto por diante e por riba da á. A tripulación de dous homes, piloto e navegante, estaba nunha cabina presurizada equipada cun parabrisas dunha única peza en forma de cuncha. Un segundo parabrisas separaba ao piloto e ao navegante para protexer a este último no caso dunha exección accidental da cuberta.<ref name=":3" /><ref name=":4" /> == Historial operacional == [[Ficheiro:LansenVäxjöAirShow2012 1.jpg|miniatura|251x251px|Lansen en Växjö en 2012]] O 25 de outubro de 1953 un Saab 32 Lansen alcanzou un Mach de polo menos 1,12 mentres realizaba un picado, superando a barreira do son.<ref name=":3" /> En decembro de 1955 comezaron formalmente as entregas da variante de ataque A 32A, permitindo a rápida retirada dos derradeiros bombardeiros de pistóns B 18 do servizo sueco pouco despois. Segundo Bill Gunston e Peter Gilchrist, o A 32A demostrou ser extremadamente efectivo, tanto en termos de utilidade como na precisión do seu armamento.<ref name=":5" /> Entre 1958 e 1960 fabricáronse un total de 54 S32 C de recoñecemento.<ref name=":6" /> O derradeiro Lansen en ser construído entregouse á ''Flygvapnet'' o 2 de maio de 1960.<ref name=":5" /> Un uso previsto para o A 32A era como sistema de lanzamento aéreo de armas nucleares ou químicas. Durante os anos 50 e 60, Suecia operou un programa de armas nucleares, pero nunca chegou a producir armas deste tipo.<ref>{{Cita libro|título=Svenska förintelsevapen : utvecklingen av kemiska och nukleära stridsmedel 1928-1970|url=https://www.worldcat.org/oclc/60742735|editorial=Historiska media|data=2002|lugar=Lund|ISBN=91-89442-49-0|OCLC=60742735|nome=Wilhelm|apelidos=Agrell}}</ref> Os accidentes acabaron cun terzo de todos os Lansen durante os seus 25 anos de servizo, matando a 100 tripulantes ademais de 7 civís en Vikbo.<ref name=":7">{{Cita web|título=Haveriet|url=https://www.fokus.se/livsstil/haveriet/|páxina-web=Fokus|data=2010-10-21|data-acceso=2022-04-11|lingua=sv-SE}}</ref> Os accidentes debéronse a unha combinación de fallos técnicos, de que o avión non estaba listo para o servizo, e a deficiencias no adestramento con respecto a voos nocturnos e con meteoroloxía adversa. No accidente de Vikbo de 1960, o A 32A do piloto Uno Magnusson tivo unha parada de motor esnafrándose contra unha granxa e matando aos seus 7 ocupantes despois de que Magnusson puidese exectarse.<ref name=":7" /> O accidente debeuse a un fallo coñecido que ocorría cando se instalaba un tanque de combustible lanzable; a variante de caza J32 B tiña prohibido utilizar este tipo de tanques.<ref name=":7" /> As pezas de reposto para corrixir o erro estaban dispoñibles na base pero aínda non se instalaran. A oficina de prensa da ''Flygvapnet'' ocultou as causas do accidente ao público; como as vítimas eran civís non se incluíron nas estadísticas oficiais de accidentes.<ref name=":7" /> O A 32 Lansen foi o derradeiro avión deseñado para o ataque construído en Suecia. A substitución do A 32A comezou formalmente en xuño de 1971, co máis avanzado [[Saab 37 Viggen]] encargándose das súas tarefas de ataque. A medida que o tipo ía sendo substituído por modelos máis modernos, o Saab 32 continuou sendo operado ata finais dos 90 como remolcador de brancos e como plataformas de guerra electrónica, converténdose un total de 20 J 32B para realizar esas tarefas.<ref name=":5" /><ref name=":2" /> En 2010 había polo menos dous Lansen operativos coa única tarefa de recoller mostras de aire a gran altitude para traballos de investigación en colaboración coa Autoridade Sueca de Seguridade Radiolóxica; un deles recolleu mostras de cinza volcánica a mediados de 2010.<ref>{{Cita web|título=Askprovtagning görs med Lansen|url=https://www.nyteknik.se/fordon/askprovtagning-gors-med-lansen-6426002|páxina-web=Ny Teknik|data-acceso=2022-04-11|lingua=sv|nome=Marie|apelidos=Alpman}}</ref> En abril de 2020 todos os avións foran retirados do servizo activo.<ref name=":2" /> == Variantes == ; A 32A : Versión de ataque a terra e ataque marítimo. 287 avións construídos entre 1955 e 1957.<ref name="Aeroplane p68-9">Forsgren 2010, pp. 68-69.</ref> Retirada en 1978. Estaba armada con catro canóns de 20&nbsp;mm Bofors M/49 e podía levar dous mísiles SAAB [[RB 04]], vainas con foguetes e distintos tipos de bombas. ; J 32B : Versión de caza todotempo operada inicialmente só operado inicialmente como caza ncoturno e en malas condicións meteorolóxicas. Fabricáronse dous prototipos e 118 unidades de produción<ref name="Aeroplane p68-9" /> entre 1958 e 1960. Retirada en 1973. Armada con catro canóns ADEN de 30&nbsp;mm, mísiles Rb 24 ([[AIM-9 Sidewinder]] fabricados baixo licenza), ou vainas con foguetes de 75 mm. O J 32B estaba equipado co motor máis potente Svenska Flygmotor RM6A (Rolls-Royce Avon Mk 47A). ; S 32C : Versión especializada de recoñecemento marítimo e fotográfico desenvolvida a partir do A 32A. 45 avións fabricados<ref name="Aeroplane p68-9" /> entre 1958 e 1959. Retirados en 1978. Equipada co radar PS-432/A con alcance ampliado e con seis cámaras: dúas SKa 23 (Fairchild K-47), unha SKa 15 (Williamson F49 Mk 2) e tres SKa 16 (Vinten F95). ; J 32D : Versión de remolque de brancos. Seis J 32B foron modificados.<ref name="Aeroplane p68-9" /> Retirada en 1997. ; J 32E : Versión [[Electronic countermeasures|ECM]] (guerra e contramedidas electrónicas) usada tamén para adestramento ECM. Catorce J 32B foron modificados.<ref name="Aeroplane p68-9" /> Retirada en 1997. O avión estaba equipado cun sistema de interferencias G 24 nunha das tres versións (para bandas L, S ou C) usado para bloquear radares terrestres e navais. Ademais usáronse vainas ''Adrian'' (para bandas S e C) e ''Petrus'' (para banda X) para interferir radares aéreos. ; J 32AD : Proxecto de versión de caza diúrno de 1953 como solución provisional entre o [[Saab Tunnan|J 29 Tunnan]] e o [[Saab 35 Draken|J 35 Draken]], designado J 32AD ("D" por ''Dag'' [día]). O avión era máis lixeiro, sen radar e armado con catro canóns de 20&nbsp;mm e un de 30&nbsp;mm no morro e distintos mísiles. Non se fabricou ningún e no seu lugar mercáronse 120 [[Hawker Hunter]]. ; J 32U : Proxecto de versión de caza de 1954 ("U" por ''utveckling'' [desenvolvemento]) con mellor rendemento que o J 32B. O avión estaba equipado cun motor Rolls-Royce RA 19R máis potente e tiña un deseño de á mellorado. Ningún fabricado. ; J 32S/J16 : En 1969 na flotilla de Norrbotten (F 21) 4 avións da versión J32B modificáronse para converterse nunha especie de quitaneves usando a calor do motor para fundir neve e xeo. Quitáronse as ás e a cola e engadíuse unha pequena cabina na parte superior da fuselaxe. Onde antes estaba a saída do motor instalouse un tubo cadrado que levaba o aire cara o chan. O tipo foi só probado e avaliado pola F 21 ata 1971, cando o proxecto foi cancelado debido á baixa eficiencia e ao alto consumo de combustible.<ref>{{Cita web|título=32 – Version J 32S|url=https://svfplhist.home.blog/32-version-j-32s/|páxina-web=Svensk Militär Flygplanshistorik|data=2020-12-21|data-acceso=2022-04-12|lingua=sv-SE}}</ref> Tamén había un problema coa soldadura do tubo. O sufixo "S" refírese a Snö (neve), e o J16 é debido a que a metade do avión eliminouse para crear esta variante. == Avións superviventes == Un aparello foi restaurado para poder voar e participa en festivais da forza aérea. Ademais, dez avións atópanse en exposicións estáticas en varios museos e bases da forza aérea, incluído un nos Estados Unidos. * #32070: gardián da porta da flotilla de Skaraborg (F 7) en [[Såtenäs]]. * #32085: nun museo na antiga flotilla de Hälsinge (F 15) en [[Söderhamn]]. * #32127: exposto xunto o camiño de acceso á terminal civil en [[Halmstad]]. Está formado por partes do 32127, 32094 e, tras a revisión en 2019, a parte traseira do 32035.<ref name="Flyghistoria">{{Cite web|last=Jönsson|first=Sven-Erik|url=http://forum.flyghistoria.org/viewtopic.php?f=1&t=19259|title=Vad händer på FMTS (gamla F 14) med Lansen?|publisher=Svensk Flyghistorisk Förening|date=8 December 2019|access-date=12 de abril de 2022|título=}}</ref> * #32151: nun museo na antiga flotilla de Blekinge (F 17) en [[Kallinge]]. * #32197: no Museo da Forza Aérea de Suecia en [[Linköping]]. * #32259: gardián da porta na antiga flotilla de Västgöta (F 6) en [[Karlsborg]]. * #32284: exposto en [[Paso Robles]], California, no Estrella Warbirds Museum. * #32512: nun museo na antiga flotilla de Göta, no presente o Aeroseum, en Säve, [[Gotemburgo]]. * #32543: exposto no Museo de Aeronáutica e Astronautica en [[Cuatro Vientos]], [[Madrid]]. * #32548: exposto no museo aéreo de Bunge, en [[Condado de Gotland|Gotland]]. == Notas == {{listaref|2}} == Bibliografía == * Gunston, Bill e Peter Gilchrist. ''Jet Bombers: From the Messerschmitt Me 262 to the Stealth B-2''. Osprey, 1993. {{ISBN|1-85532-258-7}}. * Wagner, Paul J. ''Air Force Tac Recce Aircraft: NATO and Non-aligned Western European Air Force Tactical Reconnaissance Aircraft of the Cold War''. Dorrance Publishing, 2009. {{ISBN|978-1-4349-9458-5}}. [[Categoría:Aeronaves de Saab]] [[Categoría:Cazas]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1951]] 6dtnzynme1xmchw0bz06z56z8bzwmwd 0 557654 6147488 6059189 2022-08-01T13:38:12Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Saab 105|imaxe=Saab 105OE 10.jpg|pé de foto=|tipo=adestrador e ataque lixeiro|fabricante=[[Saab]]|deseñador=|primeiro voo=[[29 de xuño]] de [[1963]]|introducido=[[17 de xullo]] de [[1967]]|retirado=|estado=en servizo|usuario=[[Forza Aérea de Suecia]]<br>[[Forza Aérea de Austria]]|produción=1963 - 1972|unidades construídas=192|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} '''Saab 105''' é un avión de adestramento sueco de á alta desenvolvido a principios dos anos 60 como empresa privada por [[Saab Group|Saab AB]].<ref>{{Cita web|título=Saabs flygande trotjänare nära slutet|url=https://www.nyteknik.se/teknikhistoria/saabs-flygande-trotjanare-nara-slutet-6815273|páxina-web=Ny Teknik|data-acceso=2022-04-08|lingua=sv|nome=Niklas|apelidos=Dahlin}}</ref> A [[Forza Aérea de Suecia]], que optara por adquiri o tipo para varios roles, mercou o avión coa designación Sk 60. O Sk 60 entrou en servizo en 1967, substituíndo á vella frota de [[de Havilland Vampire]]. Falouse de mercar o [[Folland Gnat]], pero este converteuse en fonte de inspiración. A Forza Aérea de Suecia mercou total de 150 avións e outros 40 esportáronse a [[Austria]], coa designación Saab 105Ö. O Saab 105 tamén é o avión utilizado polo equipo acrobático da Forza Aérea de Suecia, o [[Team 60]], e no pasadou foi usado por dous equipos acrobáticos da [[Forza Aérea de Austria]], "Karo As" e "Silver Birds". == Desenvolvemento == En 1959 Saab iniciou o desenvolvemento do avión que posteriormente sería designado como o Saab 105. A compañía decidira desenvolver o avión como unha empresa privada coa intención de que o tipo fose capaz de realizar varios roles civís e militares. Militarmente o 105 podía ser operado como adestrador a reacción, realizar recoñecemento aéreo e ataques a terra, e tiña tamén unha limitada capacidade como interceptor.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.dutchaviationsupport.com/Articles/SAAB-105%20UK.pdf|páxina-web=Dutch Aviation Support|título=Saab 105 in Austrian Air Force|data-acceso=10 de abril de 2022}}</ref><ref name=":3">"Saab 105: Twin-Jet Trainer and Light Attack Aircraft." ''Flight International'', 21 de maio de 1964. p. 5</ref> Entre os diversos roles planeados para o avión, Saab propuxo unha configuración de cabina de reactor executivo con catro ou cinco asentos para clientes corporativos.<ref>Phillips, Phillips e Phillips, p. 57</ref> Na época, o 105 foi un dous poucos pequenos avións europeos en ser equipados cun [[turboventilador]], un feito que supostamente era de interese para os clientes corporativos.<ref>Fricker, John. "[https://books.google.co.uk/books?id=toLiUt6plGcC&pg=PA103#v=onepage&q&f=false Building Boom in Foreign Bizjets]." ''Flying Magazine'', June 1964. Vol. 74, No. 6. ISSN 0015-4806. pp. 39, 100-3.</ref> O 105 tiña a intención de lanzar a Saab ao mercado dos reactores executivos; porén, finalmente nonapareceu ningún cliente deste tipo e Saab elixiu centrarse nos clientes militares.<ref>Eliasson 2010, p. 80</ref> A Forza Aérea de Suecia comprometéranse con Saab a que, se o prototipo tiña un rendemento favorable durante as probas de voo, podería facer un pedido porpolo menos 100 avións.<ref name=":2">Phillips, Phillips e Phillips, p. 56</ref><ref>{{Cita web|título=Sweden adopts Saab|url=https://www.flightglobal.com/sweden-adopts-saab/40841.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-04-10|lingua=en}}</ref> En decembro de 1961 o goberno sueco anunciou que autorizaba á forza aérea a patrocinar o desenvolvemento e fabricación dun prototipo do Saab 105 cunha configuración de adestrador.<ref name=":4">"World News: Swedish Air Force Adopts the Saab 105." ''Flight International'', 4 de xaneiro de 1962.</ref> O 29 de xuño de 1963 este primeiro prototipo realizou o seu voo de estrea.<ref name=":1">Chant 2014, p. 457</ref> O programa de probas de voo revelou cedo que o tipo tería unhas boas características de manexo e que sería capaz de realizar manobras acrobáticas.<ref>''Indian Aviation, Volumes 38-39''. 1965, p. 153</ref> En marzo de 1965 un prototipo foi enviado ás instalacións de [[Turbomeca]] en [[Pau, Francia]], para realizar máis probas do motor [[Turbomeca Aubisque]].<ref>"Saab 105 in France." ''Flight International'', 15 de abril de 1965. p. 612.</ref> O 6 de marzo de 1965 a Forza Aérea de Suecia recibiu a autorización do goberno sueco para realizar un pedido por unha cantidade inicial de 130 Saab 105. O avión sueco dividíuse en tres variantes principais, a ''Sk 60A'' para tarefas de adestramento e ligazón usando unha configuración de catro asentos, a ''Sk 60B'' para misións de ataque lixeiro con dous asentos un ao lado do outro, e a ''Sk 60C'' de ataque e recoñecemento, equipada con varias cámaras no morro do aparello para ese último rol.<ref name=":1" /> Unha versión mellorada, designada Saab 105Ö, foi mercada por [[Austria]] como avión multirrol lixeiro coa intención de despregalos nos roles de adestrador, recoñecemento, intercepción e ataque a terra. Co obxectivo de cumprir os requisitos especificados pola [[Forza Aérea de Austria]], o 105Ö ten varias diferanzas clave, como cambios na aviónica, a adopción dunha á reforzada para levar máis munición e equipamento baixo ela, e unha versión máis potente do motor Turbomeca Aubisque, que proporcionaba un mellor rendemento cando se operaba en bases a gran altitude.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Deseño == [[Ficheiro:60038 Saab 105 SAF VBY.jpg|miniatura|251x251px|Saab 105 aterrando en Visby]] O Saab 105 foi desenvolvido para funcionar como un avión multirrol pequeno e barato, sendo utilizado principalmente como adestrador.<ref name=":2" /> Trátase dun avión bimotor totalmente metálico cunha cabina presurizada.<ref name=":4" /> Conta cunha configuración coa cola en T, á lixeiramente en frecha, e un par de motores montados a cada lado da fuselaxe xusto detrás das ás.<ref name=":2" /> O 105 pode equiparse con varios tipos de armamento e equipamento para realizar unha ampla gama de tarefas, instalándose a meirande parte nos seis puntos de ancoraxe baixo as ás.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> Nun rol de ataque ao chan e apoio próximo, o 105 pode empregar unha combinación de foguetes non guiados de 135 mm, 127 mm e 75 mm, mísiles aire-superficie e distintos tipos de bombas, incluídas bombas de napalm; poden tamén instalarse un par de canóns de 30 mm ou metralladoras de 7,62 mm en vainas.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> No rol de defensa aérea poden empregarse mísiles aire-aire [[AIM-9 Sidewinder]] ademais dos canóns. Ademais, co fin de transportar un máximo de dous pasaxeiros, poden instalarse asentos de exección máis pequenos para o piloto e o copiloto e pode poñerse un banco detrás deles para os pasaxeiros. O Saab 105 tamén pode realizar misións de recoñecemento xenéricas ou misións de vixilancia máis especializadas, tendo a opción de poder ser equipado con equipo de detección de radiación para mostraxe atmosférica.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> Co equipamento axeitado o 105 pode convertirse rapidamente entre un adestrador e un avión de ataque lixeiro.<ref name=":3" /> O Saab 105 foi normalmente construído cun par de motores turboventilador de baixo índice de derivación [[Turbomeca Aubisque]], fabricados baixo licenza por Volvo Flygmotor como o ''RM9''. O motor Aubisque proporciona unha características de saída favorables, permitindo ao avión engalar con éxito no evento do fallo dun motor no momento crítco. Este non foi o único motor usado polo avión, xa que varios 105 recibiron o [[General Electric J85]] no seu lugar. Os avións da Forza Aérea de Suecia foron reconstruídos durante os anos 90 para usar o máis novo [[Williams International FJ44]], que foi designado como ''RM15''.<ref>{{Cita web|url=http://www.sfte-ec.se/data/Abstract/A1998-2-2.pdf|páxina-web=Defence Material Administration Testing Directorate|título=Saab 105 "SK60" Re-Engine Programme|data-acceso=12 de abril de 2022|data-arquivo=10 de abril de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160410202318/http://www.sfte-ec.se/data/Abstract/A1998-2-2.pdf|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{listaref|2}} == Bibliografía == * Chant, Christopher. ''A Compendium of Armaments and Military Hardware.'' London: Routledge, 2014. {{ISBN|1-134-64668-2}}. * Eliasson, Gunnar. ''Advanced Public Procurement as Industrial Policy: The Aircraft Industry as a Technical University.'' Springer Science & Business Media, 2010. {{ISBN|1-4419-5849-5}}. * Phillips, Almarin and A. Paul Phillips, Thomas R. Phillips. ''Biz Jets: Technology and Market Structure in the Corporate Jet Aircraft Industry''. Springer Science & Business Media, 2012. {{ISBN|94-011-0812-9}}. [[Categoría:Aeronaves de Saab]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1963]] r206lc73k2e0aes6ehzi7v90sif634p 0 557696 6147493 6039678 2022-08-01T13:38:49Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Saab 90 Scandia|imaxe=SAAB Scandia SAS Heathrow 1953.jpg|pé de foto=|tipo=avión de pasaxeiros|fabricante=[[Saab]]|deseñador=|primeiro voo=[[16 de novembro]] de [[1946]]|introducido=[[1950]]|retirado=|estado=retirado|usuario=[[VASP]]<br>[[AB Aerotransport|ABA]]<br>[[Scandinavian Airlines|SAS]]|produción=1946 - 1954|unidades construídas=18|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} O '''Saab 90 Scandia''' foi un avión de pasaxeiros fabricado pola compañía [[Saab Group|Svenska Aeroplan Aktiebolaget]] (SAAB) en [[Linköping]], [[Suecia]]. En 1944, a medida que se facía evidente que a [[segunda guerra mundial]] pronto chegaría ao seu fin, SAAB decatouse de que a compañía tiña que diversificarse dos esforzos puramente militares se quería sobrevivir. Polo tanto a súa xunta decidiu poñer en marcha a fabricación dun avión de pasaxeiros bimotor, de alcance curto a medio, como un sucesor do [[Douglas DC-3]]. O deseño do 90 Scandia era bastante semellante ao do [[Douglas DC-3]]. A principal diferenza visible era que o 90 tiña un tren de aterraxe en triciclo mentres que o DC-3 tiña un de cola. O Scandia tamén tiña un estabilizador vertical cunha forma distinta, e numerosas diferenzas máis sutís. O 90 tiña que competir cos moitos DC-3 excedentes dispoñibles no mercado, facendo as vendas difíciles. == Deseño e desenvolvemento == O desenvolvemento iniciouse en febreiro de 1944. O seu peso de engalaxe especificouse nuns 11 600 kg, cun alcance duns 1 000 km. O prototipo do Saab 90 (Scandia) voou por vez primeira en novembro de 1946.<ref>{{Cita web|título=Saab Scandia 90A|url=http://www.andersssvensson.se/highflying/scandia.pdf|páxina-web=web.archive.org|data-acceso=2022-04-10|data-arquivo=12 de agosto de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100812215520/http://www.andersssvensson.se/highflying/scandia.pdf|url-morta=unfit}}</ref> Era capaz de levar entre 24 e 32 pasaxeiros, e tiña capacidade para voar a baixa velocidade. Estaba equipado con motores [[Pratt & Whitney R-2000]] e tiña un tren de aterraxe en triciclo retráctil. [[AB Aerotransport]], unha predecesora de [[Scandinavian Airlines]], pedíu 11 unidades. O certificado do tipo emitíuse en xuño de 1950 e as súas entregas comezaron no mes de outubro, aínda que tras as probas, a especificación cambiou para o motor [[Pratt & Whitney R-2180-E Twin Wasp E]]. Dúas aeroliñas brasileiras, [[VASP]] e [[Aerovias do Brasil]], tamén pediron un total de seis avións. O prototipo foi posteriormente convertido nun luxoso avión executivo para o industrial brasileiro Olavo Fontoura. === Deseño === O proxecto do Scandia iniciouse en 1944 por unha suposta necesitade tras a segunda guerra mundial dun avión que puidese transportar 25-30 pasaxeiros a unha distancia de ata 1 000 km. Os principais obxectivos do deseño eran a seguridade, que tivese dous motores, longa vida, e que fose barato de operar. A á usaba perfís NACA para proporcionarlle boas características de perda. Elixiuse un deseño de á baixa porque tiña menos peso estrutural, era máis seguro nunha aterraxe de emerxencia e dába a posibilidade de usar un único flap continuo. A á fabricouse en tres pezas. A sección central montaba os motores, e as outras dúas estaban unidas con parafusos á central, xusto por fóra das góndolas dos motores. Todo o avión estaba construído con metal agás os temóns, que tiñan unha estrutura metálica cuberta de tea. === Probas de voo === O prototipo, SE-BCA, realizou o seu primeiro voo o día 16 de novembro de 1946 co piloto Claes Smith aos mandos. Ese primeiro voo durou 20 minutos. O avión tiña unhas características excepcionais para o voo a baixa velocidade, cun control total ata os 110-115 km/h. A perda era lenta e precedida de vibracións. O avión tamén resultou ser fácil de manexar cun só motor, o que na época non era normal cos avións bimotores. Desafortunadamente a harmonía do temón non foi satisfactoria, con altas forzas de control nalgunhas situacións. A instalación dos motores tamén precisaba un redeseño. O prototipo voou un total de 154 horas antes do inverno de 1947/48, cando foi aparcado nun hangar para realizarlle modificacións. Eleváronse os motores para incrementar o espazo entre as hélices e o chan. A cabina, que anteriormente só tiña equipamento de probas, foi amueblada. O 7 de febreiro de 1948 o prototipo engalou novamente e comezou a segunda fase de probas. A segunda fase consistiu principalmente en probas de rendemento. Tras 700 horas de probas de voo decidíuse introducir novos cambios nos avións de produción como motores máis potentes, hélices con catro pás Hamilton-Standard, e pestanas de resorte no temón e nos elevadores para reducir as forzas de control. == Notas == {{listaref}} [[Categoría:Aeronaves de Saab]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1946]] pptgi9wd0tnjk4wreugoqw8l4xjudta 0 558345 6148072 6062881 2022-08-02T08:46:12Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Tupolev Tu-22M|imaxe=Tupolev Tu-22M3M GEFEST (19230388334).jpg|pé de foto=|tipo=bombardeiro estratéxico/ataque marítimo|fabricante=[[Tupolev]]|deseñador=|primeiro voo=[[30 de agosto]] de [[1969]]|introducido=[[1972]]|retirado=|estado=en servizo|usuario=[[Forzas Aeroespaciais de Rusia]]<br>[[Forza Aérea Soviética]]<br>[[Forza Aérea de Ucraína]]|produción=1967 - 1993|unidades construídas=497|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} O '''Tupolev Tu-22M''' ([[Lingua rusa|ruso]]: Туполев Ту-22М; designación [[OTAN]]: '''Backfire''') é un bombardeiro estratéxico e avión de ataque marítimo supersónico de xeometría variable e longo alcance desenvolvido pola oficina de deseño [[Tupolev]] nos anos 60. Segundo algunhas fontes, críase que o bombardeiro ía ser designado Tu-26 nalgún momento. Durante a [[guerra fría]], the Tu-22M foi operado pola [[Forza Aérea Soviética]] (VVS) nun rol de bombardeiro estratéxico portamísiles, e pola [[Aviación Naval Soviética]] (Aviatsiya Voyenno-Morskogo Flota, AVMF) nun rol de avión antibuque de longo alcance.<ref>{{Cita web|título=The Tupolev Tu-22 "Blinder" & Tu-22M "Backfire"|url=http://www.vectorsite.net/avtu22.html|páxina-web=web.archive.org|data=2012-03-05|data-acceso=2022-04-19|data-arquivo=05 de marzo de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120305082952/http://www.vectorsite.net/avtu22.html|url-morta=unfit}}</ref> Unha cantidade significativa permanecía en servizo coa [[Forza Aérea de Rusia]], e en 2014 máis de 100 Tu-22M estaban en uso.<ref>{{Cita web|título=Kings of the swingers: Top 13 swing-wing aircraft|url=https://www.flightglobal.com/kings-of-the-swingers-top-13-swing-wing-aircraft-/114607.article|páxina-web=Flight Global|data-acceso=2022-04-19|lingua=en|nome=Craig|apelidos=Hoyle}}</ref> En abril de 2022 os Tu-22M usáronse para bombardear a cidade Ucraína de [[Mariupol]].<ref>{{Cita web|título=Russian Tu-22M3 bombers strike Mariupol|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3458521-russian-tu22m3-bombers-strike-mariupol.html|páxina-web=www.ukrinform.net|data-acceso=2022-04-19|lingua=en}}</ref> == Notas == {{listaref}} [[Categoría:Bombardeiros]] [[Categoría:Aeronaves de Tupolev]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1969]] lj8erd9c7ii0djz3koz9vm2o9wdd36y 0 559288 6148118 6059911 2022-08-02T09:25:23Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Universidade|localización=Uppsala, Suecia|fundación=1447|web=https://www.uu.se/en/|orzamento=670 millóns de euros|logo=}} A '''Universidade de Uppsala''' (en {{lang-sv|Uppsala universitet}}) é unha [[universidade]] situada na cidade de [[Uppsala]], [[Suecia]], e é a universidade máis antiga de [[Escandinavia]], sendo fundada en [[1477]]. Está constantemente clasificada entre as mellores universidades do [[Europa do norte|norte de Europa]] e, en xeral, considérase unha das institucións de educación superior máis prestixiosas do vello continente.<ref>{{Cita web|título=Uppsala University [Acceptance Rate + Statistics + Tuition]|url=https://edurank.org/uni/uppsala-university/|páxina-web=EduRank.org - Discover university rankings by location|data=2019-11-21|data-acceso=2022-04-26|lingua=en}}</ref> A universidade acadou un papel destacado durante o desenvolvemento do [[Imperio Sueco]] a finais do [[século XVI]], máis tarde obtivo certa estabilidade financeira grazas a unha gran doazón do rei [[Gustavo II Adolfo de Suecia|Gustavo II]] a principios do [[século XVII]]. Uppsala, ademais, representa un sitio histórico importante para a cultura e identidade nacional sueca, e mesmo para a aparición da nación actual, xa sexa en termos de [[historiografía]], [[literatura]], [[política]] e [[música]]. Moitos aspectos da cultura académica do país orixináronse en Uppsala, como o birrete branco.<ref>{{Cita web|título=El Realismo Norteamericano Y La Escuela De UPSALA - Informe de Libros - Roselyna|url=https://www.clubensayos.com/Filosof%C3%ADa/El-Realismo-Norteamericano-Y-La-Escuela-De-UPSALA/502228.html|páxina-web=www.clubensayos.com|data-acceso=2022-04-26}}</ref> A Universidade de Uppsala pertence ao [[Grupo Coimbra|Grupo de Universidades Europeas de Coimbra]]. Esta institución conta con 9 facultades distribuídas en tres "dominios disciplinares": o primeiro corresponde ás [[humanidades]] e [[ciencias sociais]]; o segundo ás áreas de [[medicina]] e [[farmacia]]; e, finalmente, o último abrangue os sectores da [[ciencia]] e da [[tecnoloxía]]. Ten uns 20000 estudantes a tempo completo e preto de 2000 estudantes de doutoramento. Por outra banda, conta cun persoal académico de 3600 profesores e investigadores, dun total de 5500 empregados. O seu orzamento anual rolda os 4.300 millóns de [[Coroa sueca|coroas suecas]] de media, o que equivalería a aproximadamente un 670 millóns de [[euros]], dos cales preto do 60% destínanse a estudos de grao e investigación. == Historia == === Orixes, crise e restauración (1477-1600) === A Universidade de Uppsala foi fundada en 1477,<ref>[https://web.archive.org/web/20100608163154/http://www.uu.se/en/node97 Historia da Universidade de Uppsala, (páxina oficial da universidade.] (en inglés)</ref> converténdose na primeira universidade [[Escandinavia|escandinava]]. A iniciativa na materia atribúeselle ao [[arcebispo]] da Igrexa católica sueca, Jakob Ulvsson. A nova casa de estudos era pequena, contando cun máximo de 50 alumnos e varios profesores. A universidade comezou a decaer na primeira década do [[século XVI]] debido aos conflitos políticos da época. Entre 1520 e 1530, o novo monarca sueco [[Gustavo I de Suecia|Gustavo I]] levou a cabo a reforma [[Luteranismo|luterana]], que fixo que a universidade, dependente da [[Igrexa católica|Igrexa Católica]], perdese a súa base económica e ideolóxica. Porén, esta situación cambiou a finais do século XVI, cando o clero [[Protestantismo|protestante]] tiña un firme dominio do ensino [[Relixión|relixioso]] e sentiu a necesidade de centrarse nos estudos desde un enfoque máis académico, para contrarrestar a reforma católica. É por iso que en 1593, no sínodo da [[Luteranismo|Igrexa Luterana]], decidiuse restaurar os privilexios da institución. O novo decreto asinouse o 15 de marzo de 1595. [[Ficheiro:Uppsala_Gustavianum.jpg|esquerda|miniatura|316x316px| O Museo Gustavianum, antigo edificio universitario e actual museo dedicado á ciencia.]] === Século XVII === Durante o reinado de [[Gustavo II Adolfo de Suecia|Gustavo II Adolfo]], que durou de 1611 a 1632, [[Suecia]] consolidouse como unha potencia militar líder no [[Europa do norte|norte de Europa]], e tamén se desenvolveu como un estado burocrático avanzado; polo tanto, o reino necesitaba funcionarios competentes. Xunto co seu principal conselleiro, o chanceler Axel Oxenstierna, [[Gustavo II Adolfo de Suecia|Gustavo II]] proporcionou moitas subvencións á universidade, tanto económicas como administrativas . En concreto, fixo unha doazón de máis de 300 habitacións á casa de estudos, que aínda son xestionadas por esta institución. Á universidade chegaron profesores do estranxeiro, e aumentou o número de estudantes. Durante este tempo, o sistema de nacións universitarias foi importado das universidades medievais do continente, o que fixo que os estudantes dunha mesma rexión se xuntasen para colaborar e axudarse entre si, e tamén para ter unha vida social. Este sistema persiste ata hoxe nesta casa de estudos. Entre os anos [[1660]] e [[1670]], a institución estivo dominada por Olaus Rudbeck, un científico e escritor sueco, que tamén foi profesor de medicina na universidade. Rudbeck era un estudoso moi versátil, e era unha persoa á que lle gustaba experimentar. Entre os seus logros podemos atopar o extraordinario teatro anatómico, que ergueu sobre o novo edificio universitario chamado Gustavianum, que hoxe é un museo dedicado á historia da ciencia e das ideas. === A era da liberdade, o século XVIII === [[Carl von Linné|Carl Linnaeus]], destacado [[Científico, científica|científico]], [[naturalista]], [[Botánica|botánico]] e [[Zooloxía|zoólogo]] [[Suecia|sueco]], que chegou a ser profesor universitario en 1741 despois de estudar no seu país natal e nos [[Países Baixos]], é o nome que domina o [[século XVIII]]. Grazas a el, moitos estudantes de toda [[Europa]] emigraron para estudar a [[Uppsala]]. Linneo enviou aos seus propios estudantes a expedicións de investigación a diferentes partes do mundo, como o [[Xapón]], [[Suráfrica]] e [[Australia]]. Así, xa a mediados do século, houbo un florecemento das [[ciencias naturais]] na universidade. Ademais, tamén dignos de mención ademais de Linneo podemos atopar estudosos como Anders Berch, economista sueco; [[Anders Celsius]], o astrónomo que deseñou a escala de medición de temperatura máis utilizada no mundo; ou [[Torbern Bergman]], químico e antigo profesor universitario. A finais de século, o rei Gustavo III (1771-1792) interesouse por esta casa de estudos. Unha das formas nas que demostrou este interese foi a doazón dun amplo xardín pertencente ao Castelo Real de Uppsala. Desde entón, esta extensión de terreo coñécese como o xardín botánico da universidade, que se erixiu en memoria de [[Carl von Linné|Linneo]] e en homenaxe a Gustavo III. === O período do romanticismo (1800-1877) === O [[século XIX]] foi chamado "o século dos estudantes" en Uppsala. Anteriormente, os estudantes foran un grupo bastante anónimo, pero baixo as doutrinas da [[Revolución Francesa]] e coa crecente importancia, independencia e autoestima da clase media-alta [[Educación|educada]], os estudantes se involucraron gradualmente nos [[Política|asuntos políticos]]. tamén contou máis na opinión pública. A mediados de século, as tendencias [[Nacionalismo|nacionalistas]] [[Escandinavia|escandinavas]] tamén tiveron unha forte influencia nos estudantes, que se deixou sentir tanto en Uppsala como noutras cidades universitarias. Se o [[século XVIII]] foi a era das [[ciencias naturais]], o [[Século XIX|XIX]] foi a época dos historiadores, dos eruditos [[Literatura|literarios]] e dos [[Escritor, escritora|escritores]]; tanto é así que se construíu unha estatua fronte ao edificio principal en homenaxe ao máis destacado destes ilustrados historiadores Erik Gustaf Geijer. A mediados do século producíronse moitos cambios, que reformaron a organización da universidade, e que actualizaron o sistema de exames. [[Ficheiro:Entrance_hall_of_Uppsala_University_main_building.jpg|esquerda|miniatura|319x319px| Vestíbulo do edificio universitario principal neorrenacentista ''Universitetshuset'', deseñado polo arquitecto sueco Herman Teodor Holmgren e rematado no ano [[1887]].]] === A transición á Nova Era (1877-1945) === A Universidade de Uppsala celebra solemnemente o seu corenta aniversario no ano [[1877]]. Como agasallo do Estado sueco, a universidade recibiu nesta ocasión un novo edificio, hoxe en uso, aínda que foi inaugurado oficialmente dez anos despois en [[1887]]. As mulleres foron autorizadas a estudar na Universidade a partir da década de 1870. Non obstante, foi unha longa e ardua loita para que as mulleres que estudaban en Uppsala acadaran o mesmo recoñecemento nos seus estudos e na súa carreira académica. A primeira muller en [[Escandinavia]] en obter un [[doutoramento]] en investigación foi a historiadora Ellen Fries, que se graduou na Universidade de Uppsala en 1833. Durante este período, a universidade albergou a moitos académicos destacados, algúns deles laureados co [[Premios Nobel|Premio Nobel]]. [[Alfred Nobel]] mesmo recibiu un [[Doutor, doutora honoris causa|doutoramento honoris causa]] pola universidade en [[1893]]. === Expansión a finais do século XX === Este período caracterízase por unha serie de cambios que inclúen amplas reformas educativas e a ampliación radical do número de alumnos. Na década de 1950, a universidade posuía preto de 5000 estudantes, crecendo drasticamente nos próximos dez anos ata chegar aos 20000 estudantes en total. Nos anos 90 produciuse unha nova expansión, con máis de 30000 estudantes de grao en total matriculados na universidade. O vigoroso crecemento da universidade supuxo a necesidade de novas instalacións para a educación e a investigación. Mentres que na década de 1950 as actividades universitarias concentráronse na casa central, situada preto da catedral, hoxe a institución esténdese por amplas áreas, con campus [[Multidisciplinariedade|multidisciplinares]] e [[Interdisciplinariedade|interdisciplinares]]. Ao mesmo tempo, o financiamento externo tamén gañou terreo. O contacto intensivo co mundo circundante, tanto a nivel nacional como internacional, amplía o papel da universidade na comunidade académica global. == Campus == En canto á [[arquitectura]], a Universidade de Uppsala tivo tradicionalmente unha forte presenza na zona que rodea a catedral da cidade, no lado oeste do río Fyris. A pesar do desenvolvemento de edificios máis modernos e de construcións afastadas do centro, o centro histórico da cidade segue dominado pola presenza da universidade. Os edificios e a localización da universidade están listados a continuación. Algúns dos edificios históricos da Universidade no centro de Uppsala tiveron que cambiar xa que o seu estado histórico de protección imposibilita realizar as modificacións e reformas necesarias para o acceso para persoas con [[discapacidade]]. [[Ficheiro:Botaniska_trädgården,_Uppsala_II.jpg|miniatura|250x250px| Xardín Botánico da Universidade de Uppsala]] '''Zona do Parque Universitario e da Catedral''' * Gustavianum * Edificio do antigo Concello * Aula Universitaria * Casa Ekerman * Palacio de Julinsköld * Skytteanum * Casa Casa Oxenstierna (Juridicum) * Regnellianum * Carolina Rediviva '''Oeste de Uppsala Center''' * Centro de Humanidades (inclúe o Centro de Estudos Lingüísticos) * Centro de Bioloxía Evolutiva e Museo da Evolución Centro de Bioloxía Evolutiva (EBC), incluíndo o Museo da Evolución * Xardín Botánico da Universidade de Uppsala '''Outros situados no centro de Uppsala''' * Theatrum Oeconomicum e Gamla Torget ("O vello foro") * Parque do Observatorio * Centro de Ciencias Económicas (Ekonomikum) * Xardín de Linneo * Casa e observatorio de [[Anders Celsius]] [[Ficheiro:Pollacksbacken,_hus4.JPG|miniatura|250x250px| Edificio no Campus Polacksbacken]] '''Sur do centro de Uppsala''' * Hospital Universitario de Uppsala * [https://www.rudbeck.uu.se/ Laboratorio Rudbeck] * Centro Biomédico de Uppsala (BMC) * [http://www.geo.uu.se/?languageId=1 Centro xeolóxico] * Centro de Tecnoloxías da Información (ITC) Pollax * [https://web.archive.org/web/20110719202345/http://www.angstrom.uu.se/eng/index.php Laboratorio de Ångström] == A universidade nas clasificacións internacionais == A Universidade de Uppsala é considerada constantemente como unha das universidades máis prestixiosas de Europa e do país. A clasificación académica de universidades mundiais desenvolvida pola Universidade de Shanghai Jiao Tong sitúa a universidade no segundo nivel nacional, despois da universidade médica do Instituto Karolinska, ocupando o posto 66 a nivel mundial e o décimo oitavo continental.<ref>{{Cita web|título=Sweden Universities in Top 500 - 2010|url=http://www.arwu.org/Country2010Main.jsp?param=Sweden|páxina-web=web.archive.org|data=2011-01-02|data-acceso=2022-04-26|data-arquivo=02 de xaneiro de 2011|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110102204810/http://www.arwu.org/Country2010Main.jsp?param=Sweden|url-morta=unfit}}</ref> A clasificación de universidades da revista British ''Times Higher Education'' sitúa a universidade en segundo lugar a nivel nacional e sitúaa no posto 71-80 a nivel mundial.<ref>{{Cita web|título=World University Rankings|url=https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings|páxina-web=Times Higher Education (THE)|data=2018-09-19|data-acceso=2022-04-26|lingua=en}}</ref> == Figuras destacadas == === Profesores e investigadores === * [[Olaus Rudbeck]] (1630–1702), [[Anatomía|anatomista]]. * [[Anders Celsius]] (1701–1744), [[Astrónomo, astrónoma|astrónomo]]. * [[Carl von Linné|Carlos Linneo]] (1707–1778), [[Botánica|botánico]], [[Médico, médica|médico]] e [[Zooloxía|zoólogo]]. * Erik Gustaf Geijer (1783–1847), [[historiador]] e [[Escritor, escritora|escritor]]. * [[Anders Jonas Ångström]] (1814-1874), [[Físico, física|físico]] e [[Astrónomo, astrónoma|astrónomo]]. * [[Allvar Gullstrand]] (1862–1930), [[Oftalmoloxía|oftalmólogo]] e [[investigador]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina]], 1911. * [[Erik Axel Karlfeldt]] (1864–1931), [[poeta]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Literatura]], 1931. * [[Nathan Söderblom]] (1866–1931), clérigo e [[arcebispo]] de [[Uppsala]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel da Paz]], 1930. * Axel Hägerström (1868–1939), [[Filosofía|filósofo]] e [[xurista]]. * Ernst Trygger (1857–1943), [[xurista]], [[Docente|profesor]], [[Político, política|político]] [[Conservadorismo|conservador]] e [[primeiro ministro de Suecia]]. * [[Robert Bárány]] (1876–1936), [[Médico, médica|médico]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina]], 1914. * [[Theodor Svedberg]] (1884–1971), [[químico]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Química]], 1926. * [[Manne Siegbahn]] (1886–1978), [[Físico, física|físico]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Física]], 1924. * [[Alva Myrdal]] (1902–1986), [[Político, política|política]] e [[Socioloxía|socióloga]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel da Paz]], 1982. * [[Arne Tiselius]] (1902–1971), [[Bioquímica|bioquímico]] e [[Docente|profesor]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Química]], 1948. * [[Hugo Theorell]] (1903–1982), [[Médico, médica|médico]] e [[Científico, científica|científico]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina]], 1955. * [[Kai Siegbahn]] (1918–2007), [[Físico, física|físico]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Física]], 1981. === Ex alumnos === * [[Carl Michael Bellman]] (1740–1795), poeta, [[Cantautor, cantautora|cantautor]] e [[Trobador, trobadora|trobador]]. * [[Carl Jonas Love Almqvist]] (1793–1866), poeta e compositor. * Lars Levi Læstadius (1800–1861), [[sacerdote]], [[Escritor, escritora|escritor]] e [[Botánica|botánico]]. * [[August Strindberg]] (1849–1912), [[dramaturgo]], [[Novela|novelista]] e [[Escritor, escritora|escritor]]. * [[Svante Arrhenius|Svante August Arrhenius]] (1859–1927), [[Científico, científica|científico]], [[Físico, física|físico]] e químico. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Química]], 1903. * [[Hjalmar Branting]] (1860–1925), [[Político, política|político]] e [[primeiro ministro de Suecia]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel da Paz]], 1921. * Gustaf Fröding (1860–1911), destacado [[Escritor, escritora|escritor]] e poeta [[Suecia|sueco]]. * [[Pär Lagerkvist|Pär Fabien Lagerkvist]] (1891–1974), [[Escritor, escritora|escritor]].[[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel de Literatura]], 1951. * [[Karin Boye]] (1900–1941), [[poeta]] e [[Novela|novelista]]. * [[Dag Hammarskjöld]] (1905–1961), [[Diplomático, diplomática|diplomático]], economista e [[Escritor, escritora|escritor]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] [[Premio Nobel da Paz]], 1961. * [[Hannes Alfvén]] (1908–1995), enxeñeiro eléctrico e [[Físico, física|físico]]. [[ Ficheiro:Nobel_prize_medal.svg|15x15px]] Premio Nobel de Física, 1970. === Galería === <gallery> Ficheiro:Carl von Linné.jpg|[[Carl von Linné]], fundador da taxonomía moderna e un dos pais da ecoloxía. Ficheiro:Anders-Celsius-Head.jpg|[[Anders Celsius]], físico e astrónomo creador do grao Celsius. Ficheiro:Allvar Gullstrand.jpg|[[Allvar Gullstrand]], colaborador en oftalmoloxía clínica e cirúrxica. Ficheiro:Robert Barany.jpg|[[Robert Bárány]], pioneiro no tratamento de feridas de bala no cerebro durante a Primeira Guerra Mundial. Ficheiro:Arrhenius2.jpg|[[Svante Arrhenius]], recoñecido como un dos pais da química física. Ficheiro:Carl Michael Bellman, portrayed by Per Krafft 1779.jpg|[[Carl Michael Bellman]], poeta e cantautor sueco, moi influente na literatura nacional. Ficheiro:Arne Tiselius.jpg|[[Arne Tiselius]], bioquímico e investigador sobre a natureza do plasma sanguíneo. </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20140108085141/http://www.sse.uu.se/research/SolarCells/ Centro solar de Ångström] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Universidade de Uppsala]] [[Categoría:Universidades de Suecia]] o06gxzc7mgl2wcykvsf8zlk7s88yx9y 0 560945 6147883 6075530 2022-08-02T02:15:36Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Compañía|nome_compañía=Short Brothers|fundador=|páxina_web=|núm_empregados=|beneficio_neto=|beneficio_operativo=|beneficio=|produtos=|industria=aeroespacial|persoas_clave=|localización=[[Belfast]]|fondo=|matriz=[[Spirit Aerosystems]]|fundación=[[1908]]|tipo_compañía=filial|pé_imaxe=|imaxe=|pé=|logotamaño=|logo_compañía=|letra=|notas=}} '''Short Brothers plc''', xeralmente referida como '''Shorts''' ou '''Short''', é unha compañía aeroespacial baseada en [[Belfast]], [[Irlanda do Norte]]. Shorts foi fundada en 1908 en Londres, e foi a primeira compañía do mundo en fabricar avións de produción.<ref>Barnes 1966 p. 8</ref> Destacou particularmente polos seus deseños de hidroavións fabricados nos 50. En 1943 Shorts foi nacionalizada e posteriormente privatizada, e en 1948 moveu a súa base principal en Rochester, Kent a Belfast. Nos anos 60 Shorts produciu principalmente avións de pasaxeiros turbohélice, grandes compoñentes para fabricantes aeroespaciais, e mísoles para as forzas armadas británicas. Shorts era principalmente propiedade do goberno ata que foi mercada por [[Bombardier Aviation|Bombardier]] en 1989. En novembro de 2020, Bombardier vendeu as súas operacións en Belfast a Spirit AeroSystems.<ref>{{Cita web|título=Short Brothers' new US owner reports £136m operating loss for third quarter|url=http://www.irishnews.com/business/2020/11/04/news/short-brothers-new-us-owner-reports-136m-operating-loss-for-third-quarter-2118573/|páxina-web=The Irish News|data=2020-11-04|data-acceso=2022-05-11|lingua=en|nome=Ryan|apelidos=McAleer}}</ref> En 2021 era a cuarta empresa con máis empregados de Irlanda do Norte.<ref>{{Cita novas|título=Northern Ireland's 50 biggest employers|url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/business/top-100-companies/northern-irelands-50-biggest-employers-41079344.html|xornal=belfasttelegraph|data-acceso=2022-05-11|issn=0307-1235|lingua=en-GB}}</ref> Entre os produtos da compañía inclúense compoñentes de aeronaves, góndolas de motores, e sistemas de control de voo para Bombardier Aerospace, [[Boeing]], [[Rolls-Royce Deutschland]], [[General Electric]] e [[Pratt & Whitney]].<ref>{{Cita web|título=Manufacturing - Profiles|url=http://www.investni.com/index/locate/lc-key-business-sectors/manufacturing/manufacturing_-_industry_profile/manufacturing_-_profiles.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2006-03-15|data-acceso=2022-05-11|data-arquivo=15 de marzo de 2006|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20060315140939/http://www.investni.com/index/locate/lc-key-business-sectors/manufacturing/manufacturing_-_industry_profile/manufacturing_-_profiles.htm|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{listaref|2}} == Bibliografía == * Barnes, C.H. (revisións de 1989 por James, Derek N.) ''Shorts Aircraft since 1900''. Putnam. 1967, 1989 (revisado). {{ISBN|0-85177-819-4}} [[Categoría:Construtores aeronáuticos]] [[Categoría:Empresas do Reino Unido]] dy5zvkov27cj5ktx5he306xenfkzot5 0 560953 6147960 6079912 2022-08-02T05:07:19Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Primeira entidade subestatal|bandeiraestado=no|imaxe_escudo_tamaño=150px|dirixentes_títulos=[[Alcalde]]|dirixentes_nomes=Charles Fabre (UMP), <small>desde o [[11 de outubro]] de [[2005]]</small><br>([[2008]]-[[2014]])|superficie=73.97|poboación=13340|poboación_ano=2008<ref name=i>{{cita web |título=Populations légales en vigueur à compter du 1er janvier 2011-Populations à 2008|url=http://www.insee.fr/fr/default.asp |editor=INSEE | }}</ref>|horario=[[CET]] ([[Tiempo Coordinado Universal|UTC +1]])|horario_verán=[[CEST]] ([[Tiempo Coordinado Universal|UTC +2]]) <!-- Códigos y otros-->|código_telefónico=13150<ref>{{cita web |título=La Poste |url=http://www.laposte.fr/sna/rubrique.php3?id_rubrique=59&recalcul=oui |editor=La Poste SNA |4= |data-acceso=12 de maio de 2022 |data-arquivo=21 de maio de 2011 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20110521175430/http://www.laposte.fr/sna/rubrique.php3?id_rubrique=59&recalcul=oui |url-morta=yes }}</ref>|imaxe_escudo=Blason_de_la_ville_de_Tarascon_(13).svg|imaxe_mapa=Tarascon_Le_Chateau.jpg}} '''Tarascón''' (oficialmente e en [[Lingua francesa|francés]] ''Tarascon,'' en [[Lingua occitana|provenzal]] ''Tarauscon'') é unha comuna e poboación de [[Francia]], na rexión de Provenza-Alpes-Costa Azul, departamento de [[Departamentos de Francia|Bouches]] [[Bocas do Ródano|-du-Rhône]], no distrito de [[Arles]]. É a cabeceira e a maior poboación do cantón do seu nome.<ref>{{Cita web|título=Tarascon - Communes du canton|url=http://splaf.free.fr/can.php?can=1333&nom=Tarascon|páxina-web=splaf.free.fr}}</ref> Está integrado na ''Communauté d'agglomération Arles-Crau-Camargues-Montagnette''. == Historia == === Prehistoria e Protohistoria === Atopáronse fragmentos do [[Bronce final]] nun refuxio nun lugar chamado ''la Lèque''<ref>Bastie, Aldo; ''“Les Alpilles et la Montagnette”'', t. 13/2, [[1999]], <nowiki>ISBN 9782841353033</nowiki> .</ref>, que testemuña o asentamento dos Alpilles desde a prehistoria. Na [[Civilización de Hallstatt|primeira Idade do Ferro]], se os hábitats prehistóricos dos Alpilles seguían estando habitados na súa maior parte, comezaron a colonizarse novos xacementos en altura, pero tamén nas estribacións, incluso na chaira. En Tarascon, establécese nas beiras do Ródano, preto da igrexa de Santa-Marta. Durante a segunda parte da primeira Idade do Ferro a poboación, até entón esencialmente nómade, comeza a sedentarizarse. O ''castrum'' estrutúrase como unha aldea coas súas rúas e as súas casas acaroadas. O proceso de asentamento permanente debe compararse coa intensificación dos intercambios económicos cos comerciantes do [[Mar Mediterráneo|Mediterráneo]]<ref name="marcadal146">Y. Marcadal, JL Paillet; ''“Un oppidum gaulois des alpilles”,'' Honore Claire ([[2012]]); ISBN 2918371106</ref>. A cambio de produtos de luxo, os habitantes dos Alpilles producen [[cereais]] e pasan dun estado de [[autarquía]] a unha economía de intercambio. === Antigüidade === A ruta do ''Anonyme de Bordeaux'' pasa pola rexión e suxire un paso por este lugar. Situado á beira do [[río Ródano]], no cruzamento de camiños entre [[Aviñón]] e a [[Camarga]], Tarascón aínda está asociado hoxe con contos e lendas que se remontan á antigüidade. Segundo a tradición, [[Marta de Betania]], procedente de [[Xudea]], desembarcou en Tarascón onde o ''tarasque,'' un monstro anfibio terrible, estaba entón desenfrenado. A santa domou con valentía e milagre á besta. Desde entón, moitos peregrinos visitaron a ''[[collégiale royale Sainte-Marthe]]'', construída na súa honra non moi lonxe do ''château'' (castelo) do rei René. Este santuario, o principal monumento da cidade, contén as reliquias e a tumba de [[Marta de Betania|Santa Marta]], na cripta construída no lugar exacto da súa casa. A riqueza artística, arquitectónica e histórica do lugar contribúe a facer da ''collégiale'' unha das máis fermosas igrexas da [[Provenza]]. === Idade Media === [[Ficheiro:Clé de voûte avec Ste Marthe.jpg|esquerda|thumb|Pedra reutilizada na colexiata (collégiale) de Santa Marta]] Rostagnetus de Tharascone, cabaleiro, foi ''[[viguier]]'' de [[Niza]], concelleiro municipal de Tarascón (1322; 1325) e descendente dos antigos co-señores da cidade do século XII. No século XIV a morte da raíña [[Xoana I de Nápoles]], condesa da Provenza, abre unha crise sucesoria á fronte do condado; as cidades da [[Unión de Aix]] (1382-1382). 1387) apoiaron a [[Charles de Durazzo|Charles de Duras]] contra [[Luís I de Provenza]]. Tarascón dubidou antes de unirse á Unión de Aix, a comunidade decidiuno en 1383<ref>Geneviève Xhayet, ''[https://web.archive.org/web/20150723054858/http://provence-historique.mmsh.univ-aix.fr/n/1990/Pages/PH-1990-40-162_03.aspx Partisans et adversaires de Louis d'Anjou pendant la guerre de l'Union d'Aix]'' Arquivado o 23 de xullo de 2015, en the Wayback Machine, ''Provence historique'', Fédération historique de Provence, volume 40, nº.162, ''Autour de la guerre de l'Union d'Aix'', [[1990]], pp. 404-410</ref>, sen comprometerse moi firmemente. Cando morreu Luís I, Tarascón foi tamén unha das primeiras cidades en recibir a Jacques de Reillanne, embaixador da súa viúva [[Marie de Blois (1345-1404)|Marie de Blois]], rexente de [[Luís II de Nápoles|Luís II de Anjou]], no verán de 1385<ref>G. Xhayet, pp. 413 e 419.</ref>. === Período moderno === Por cartas patentes, o rei [[Luís XI de Francia|Luís XI]] ordenou a fundación dunha colexiata na cidade de Tarascón en maio de 1482. O castelo foi utilizado como cárcere dende o [[século XVI]], como demostran as numerosas pintadas que deixaron os presos incluso nas dependencias do estado e nas dependencias. Durante a [[Revolución Francesa]], o castelo foi usado para encarcerar aos opositores á democracia á espera de ser guillotinados. Tras a caída de [[Maximilien de Robespierre|Robespierre]], actores e cómplices do ''Terror'' foron encarcerados. O 25 de maio de [[1795]], cen enmascarados entraron no cárcere e botaron os prisioneiros xacobinos ao Ródano dende o alto das fiestras. O 13 de outubro de 1795 dítase un decreto de amnistía xeral “para actos estritamente relacionados coa Revolución”. En [[1797]] foron os realistas os que foron novamente encarcerados, despois masacrados por unha banda de republicanos. == Demografía == A súa poboación no censo de [[2007]] era de 13.177 habitantes. Forma parte da aglomeración urbana de Beaucaire (departamento de [[Gard]]).<ref>{{Cita web|título=Beaucaire%A0%28partie%20Bouches-du-Rh%F4ne%29 - Communes de l'agglomération|url=http://splaf.free.fr/agg.php?uu=00454&agg=Beaucaire%25A0%2528partie%2520Bouches-du-Rh%25F4ne%2529|páxina-web=splaf.free.fr|data-acceso=2022-05-12}}</ref>[[Ficheiro:Medieval_Сastle_on_the_Rhône.JPG|esquerda|miniatura| Castelo medieval ao longo do Ródano]]{{Demografía|1793=9069|1901=8885|1999=12640|1990=10826|1982=10735|1975=10365|1968=10584|1962=8637|1954=7744|1946=7781|1936=7875|1931=8496|1926=8478|1921=8299|1911=8631|1906=8972|1896=9023|1800=11320|1891=9263|1886=9314|1881=9833|1876=10409|1872=11249|1866=12454|1861=13489|1856=13229|1851=12539|1846=11968|1836=10774|1831=11362|1821=10830|1806=10554|2008=13340}} === Lugares e monumentos === [[Ficheiro:Tarascon-chateau-roi-rene.jpg|miniatura| Castelo (''Chateau de Tarascon'') ]] * Castelo do Rei René. O castelo actual sucedeu a unha fortaleza, construída no lugar do castrum romano para gardar a fronteira da Provenza. Despois de ser saqueado en 1399 polas bandas de Raimond de Turenne, a familia Anjou decidiu reconstruílo por completo. Entre 1447 e 1449, René de Anjou, quen fixera dela a súa residencia favorita, fíxolle unha refinada decoración interior. A súa enorme silueta empoleirada nas beiras do Ródano, a inesperada elegancia da súa arquitectura interior e o seu excepcional estado de conservación convérteno nun dos castelos medievais máis fermosos de Francia. Está formado por dúas partes independentes: ao sur, a casa señorial, flanqueada por torres redondas no lado da cidade e torres cadradas no lado do río, con muros que se elevan ata o 48 m alto; ao norte, o patio baixo defendido por construcións rectangulares. * A colexiata de Santa Marta foi consagrada en 1197, ampliada despois nos séculos [[XIV]] e [[XV]]. A cripta alberga as reliquias de [[Marta de Betania]] nun sarcófago do século [[Século IV|IV]]. * A igrexa de Santiago (Saint-Jacques), construída entre 1740 e 1745, polo arquitecto de Tarascón Antoine Damour, seguindo os plans do arquitecto de [[Aviñón]] Jean-Baptiste Franque. * O concello, construído en 1648 en estilo [[barroco]]. A estatua de Santa Marta derrubando a tarasca foi realizada polo escultor tarascón Louis Le Mâle. * A capela de Saint-Gabriel é unha capela [[románica]] situada ao sueste de Tarascon. == Asociacións comunitarias == Tarascón mantén [[Irmandamento|irmandamentos]] (''jumelages'') con seis municipios europeos: * [[Porrentruy]] no [[Cantón do Xura]] en [[Suíza]] (desde 1969) * [[Bet She'an]] en [[Israel]] (desde 1985), * [[Fraga, Huesca|Fraga]] na [[Provincia de Huesca|Provincia española de Huesca]] en [[Aragón]] (desde 1987)<ref>{{Cita web|título=Listado de corporacións locais españolas irmandadas con Europa|url=http://www.femp.es/files/566-1113-archivo/LISTADO%20HERMANAMIENTOS%20CON%20EUROPA.pdf|páxina-web=web.archive.org; FEMP|data-acceso=2022-05-12|lingua=es|data-arquivo=24 de abril de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140424140032/http://www.femp.es/files/566-1113-archivo/LISTADO%20HERMANAMIENTOS%20CON%20EUROPA.pdf|url-morta=unfit}}</ref> * [[Elmshorn]] en [[Schleswig-Holstein]], [[Alemaña]] (tamén dende 1987) * [[Neviano degli Arduini]] na [[Emilia-Romaña]] en [[Italia]] (desde 1999) * [[Tarascon-sur-Ariège]] na [[Occitania (rexión administrativa)|Occitania]] desde 2017.<ref>{{Cita web|título=Les jumelages|url=http://www.tarascon.fr/jumelages.html|páxina-web=www.tarascon.fr|data-acceso=2022-05-12}}</ref> == Mitoloxía == O mito da [[tarasca]], moi vinculado ao da [[Festa da coca de Redondela|coca de Redondela]] e doutros lugares galegos como [[Betanzos]], e a mitos similares en diversos países en Europa (''tarasque, tarrasque''...), ten a súa orixe neste municipio de Tarascón. O seu brasón municipal representa este animal mitolóxico (''véxase tamén: [[bestiario]]''). Tarascón aínda está asociado hoxe con contos e lendas que se remontan aos comezos. da nosa época. Segundo a tradición, [[Marta de Betania]], procedente de [[Xudea]], desembarcou en Tarascón onde a ''tarasca'' un monstro anfibio terríbel, estaba entón desenfrenado. A santa domou con valentía e milagre á besta. Desde o 25 de novembro de [[2005]], as Festas da Tarasca en Tarascón foron proclamadas pola [[Unesco|UNESCO]] como parte do [[Patrimonio da Humanidade|Patrimonio Oral e Inmaterial da Humanidade]] e foron inscritas en [[2008]] dentro do conxunto X''igantes e dragóns procesionais de Bélxica e Francia''.<ref>{{Cita web|título=La leyenda francesa de la Tarasca|url=https://sobrefrancia.com/2014/09/03/la-leyenda-francesa-de-la-tarasca/|data=2014-09-03|data-acceso=2022-05-12|lingua=es|páxina-web=SobreFrancia.com}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20120531075705/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=13108-COM INSEE] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Localidades de Francia]] [[Categoría:Localidades da Provenza]] 2fxhllwsibvt5a813w2vh8idfna57ru 0 561070 6148075 6145268 2022-08-02T08:50:00Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «as lindes» + mejoras cosméticas wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Xan Míguez González''', coñecido como '''O Ventosela''', nado en [[Ventosela, Ribadavia|Ventosela (Ribadavia)]] no [[21 de xaneiro]] [[1847]] e finado o [[10 de xullo]] do [[1912]] no mesmo lugar, foi un [[gaiteiro galego]]. Fíxose coñecido pola súa participación nos certames entre gaiteiros que, na súa época, se celebraba durante as festas de vilas e cidades. Como músico, soubo adaptar o seu instrumento, estilo e repertorio as novas modas musicais, o que o fixo del unha personaxe discutida polos sectores culturais máis conservadores. A súa fama permitiulle saír a tocar tamén no estranxeiro, actuando en cidades como [[Madrid]], [[París]], [[Londres]], [[Lisboa]], [[A Habana|La Habana]], [[Montevideo]] ou [[Buenos Aires]]. == Traxectoria == Labrego de profesión,<ref name=":0">{{Cita publicación periódica|apelidos=Celia Vázquez|nome=Ana|data=2002|título=Cuarteto "Ventosela"|revista=Anuario da Gaita|páxinas=6|número=17|url=https://publicacions.depourense.es/images/stories/pdf/anuariodagaita/gaita17.pdf#page=5&zoom=auto,-275,789}}</ref> non existen datos sobre os seus comezos musicais. A pesar disto, é relacionado con [[Manuel Castro González (gaiteiro)|Manuel Castro González]], o mítico gaiteiro de [[Penalta, Mourillós, Celanova|Penalta]] inmortalizado por [[Manuel Curros Enríquez|Curros Enríquez]], por algúns autores.<ref>{{Cita libro|título=Os segredos da gaita|editorial=|ano=|url=https://doczz.es/viewer_next/web/viewer.html?file=%2F%2Fs1p.doczz.es%2Fstore%2Fdata%2F000193582.pdf%3Fk%3DAwAAAYIAwezuAAACWFVbXAqJ6gPJDJhLIMd-PGZikoAg#page=171&zoom=auto,-219,456|apelidos=Foxo|nome=Xosé Lois|publicación=La gaita asturiana. Xornaes d'estudiu (Museu del Pueblu d'Asturies)|páxina=169}}</ref> As primeiras noticias súas proceden das aparicións como competidor nas, habituais na época, competicións entre gaiteiros. Estas competencias, coetáneas do [[rexurdimento]] cultural de Galiza, convocábanse durante as festas patronais das principais vilas galegas, axudando enormemente a que a sona dos gaiteiros transcendese os lindes das súas [[Comarcas de Galicia|comarcas]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Torres Regueiro|nome=Xesús|data=1990|título=Un lexendario gaiteiro das Mariñas: O vello Rilo|revista=Anuario Brigantino|páxinas=260|número=13|url=http://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab1990PDF/1990%20257_278.pdf#page=4&zoom=auto,-233,664}}</ref> O Ventosela aparece por primeira vez nos medios impresos como vencedor do certame ourensán do ano 1876. E desde aquela en moitos outros, como o de [[Pontevedra]] do ano 1888,<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=|data=18/03/1888|título=O Tío Marcos d'a Portela : parrafeos c'o pobo gallego|revista=|páxinas=7|número=220|url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1295339&presentacion=pagina&posicion=7&registrardownload=0}}</ref> o de [[Tui]] en 1893, o da [[A Coruña|Coruña]] do 1896,<ref>{{Cita web|título=Programa de festas da Coruña|url=http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1130328&presentacion=pagina&posicion=1&registrardownload=0|páxina-web=biblioteca.galiciana.gal|data=1896|data-acceso=2020-10-26|lingua=|nome=|apelidos=|nome2=|apelidos2=|nome3=|apelidos3=}}</ref> ou os de [[Santiago de Compostela]] dos anos 1900 e 1901.<ref name=":2" /> [[Ficheiro:Roxelio Rodríguez "O Carballiño". Xán Míguez "O Ventosela" e Serafín Míguez.jpg|miniatura|Os gaiteiros Roxelio Rodríguez "O Carballiño" e Xan Míguez "O Ventosela".|277x277px]] === Adaptacións musicais. === A aparición e Galiza, a mediados do [[século XIX]], das [[bandas de música populares|bandas de música]], provocou unha mudanza nas preferencias do público. Estas formacións musicais introduciron no panorama musical galego nova instrumentación e repertorio, e con elas apareceu un novo xeito de bailar: o [[Agarrados|agarrado]]. Malia a oposición da [[igrexa católica]], os "agarradiños" arrasaron nos terreiros das festas,<ref>{{Cita web|título=Bailar agarradiños ¡e viva o tango!|url=https://www.diariodepontevedra.es/blog/xavier-castro/bailar-agarradinos-viva-tango/202008022021001098334.html|páxina-web=Diario de Pontevedra|data=2020-08-02|data-acceso=2022-07-11|nome=Xavier|apelidos=Castro}}</ref> facendo obrigada a evolución dos, até o momento indispensábeis, gaiteiros tradicionais. O Ventosela foi dos primeiros en adaptárense á nova situación. Con músicos saídos da banda de música de [[Ribadavia]], [[A Lira de Ribadavia|A Lira]], formou un [[Cuarteto de gaita e clarinete|cuarteto]] con [[Gaita galega|gaita]], [[clarinete]], [[Caixa (instrumento musical)|caixa]] e [[bombo]].<ref>{{Cita audiovisual|título=A Gaita Galega (1ª Parte - O símbolo do país)|autor=Suído Producións|url=https://www.youtube.com/watch?v=ipxbVgjlOOE#t=24m30s|medio=Youtube (TVG)|tempo=24m30s|data=2016}}</ref> Este conxunto musical, axiña imitado noutros lugares do país, permitiu que os vellos gaiteiros mantiveran o seu lugar nas festas tocando tamén os novos ritmos: [[Pasodobre|pasodobres]], [[Mazurca|mazurcas]], [[Fox-trot]], [[Zarzuela|zarzuelas]] etcétera.<ref>{{Cita web|título=Poesía dedicada a Xan Míguez "O Gaiteiro de Ventosela"|url=https://vigofolk.blogspot.com/2012/01/poesia-adicada-xan-miguez-gaiteiro-de.html|páxina-web=VIGOFOLK|data=2012-01-30|data-acceso=2022-07-17|apelidos=Abraham}}</ref> Porén, a adaptación da gaita galega ás súas novas parellas [[Melodía|melódicas]] non foi doada. A gaita, de fabricación artesá, non completaba a [[escala cromática]], e dicir, non podía tocar en ton [[Díese|sostido]] ou [[bemol]]. Para solucionalo, e para espanto dos músicos máis tradicionalistas, o Ventosela colocou chaves no [[punteiro]], o que lle permitiu harmonizar con [[Clarinete|clarinetes]] e [[Requinto|requintos]]. O gaiteiro [[Choumín de Celtigos]] dedicou daquela ao Ventosela unha agre copla que pasou a historia: "''Ventosela Ventosela moita chavería na canaveira''".<ref>{{Cita web|título=A Ínsua do Ínsua: Choumín, un gaiteiro emblemático da Terra de Viveiro|url=https://ainsuadoinsua.blogspot.com/2014/12/choumin-un-gaiteiro-emblematico-da.html|páxina-web=A Ínsua do Ínsua|data=mércores, 3 de decembro de 2014|data-acceso=2022-07-15|nome=Emilio Xosé|apelidos=Ínsua}}</ref><ref>{{Cita audiovisual|título=A Gaita Galega (1ª Parte - O símbolo do país)|url=https://www.youtube.com/watch?v=ipxbVgjlOOE#t=26m15s|medio=Youtube (TVG)|tempo=26m15s|autor=Suído Producións.|data=2016}}</ref> Non foi o único "atrevemento" de Xan Míguez quen ousaba actuar en teatros e outros espazos pechados, e non tiña problema en abandonar a vestimenta propia do gaiteiro tradicional.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Torres Regueiro|nome=Xesús|data=1990|título=Un lexendario gaiteiro das Mariñas: O vello Rilo|revista=Anuario Brigantino|páxinas=265|número=13|url=https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/2506677.pdf#page=8&zoom=auto,-349,19}}</ref> Todos estes elementos fixeron del unha figura enormemente polémica no seu tempo.<ref>{{Cita audiovisual|título=A Gaita Galega (1ª Parte - O símbolo do país)|url=https://www.youtube.com/watch?v=ipxbVgjlOOE#t=26m48s|medio=Youtube (TVG)|tempo=26m48s|autor=Suído Producións.|data=2016}}</ref> A controversia serviu para acrecentar a súa fama, facendo del un dos máis coñecidos gaiteiros do país.{{Efn|O Ventosela é mencionado, nun artigo da revista [[Galicia Moderna (Pontevedra)|Galicia Moderna]] do ano 1897, como un dos catro grandes gaiteiros do seu tempo, xunto a [[Manuel Rilo Pardo|Manuel Rilo]], ''O Rilo de Betanzos''; Roxelio Rodríguez, ''O Carballiño''; e Antonio Castiñeira, ''O Fresco de Baio''.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=de Cela|nome=Camilo|data=15/12/1897|título=Los gaiteros en Galicia|revista=Galicia Moderna|páxinas=9-12|número=16|url=https://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1286574&interno=S&presentacion=pagina&posicion=9&registrardownload=0}}</ref>}} Sobre el escribiron moitos autores e xornalistas: [[Valentín Lamas Carvajal|Lamas Carvajal]], [[Samuel Eiján|Samuel Eijan]], [[Modesto Fernández González|Camilo de Cela]], [[Alfonso Pérez Nieva]] etc. [[Emilia Pardo Bazán|Emilia Pardo Bazan]], quen fixo parte do xurado do certame de Ourense do 1883, chegou a dedicarlle cumpridos eloxios nunha das súas obras.<ref name=":2">{{Cita publicación periódica|apelidos=Alonso Montero|nome=Xesús|data=06/04/2015|título=O gaiteiro de Ventosela|revista=Pretextos e Textos|número=19|editorial=Asociación de Amigos do Museo Etnolóxico de Ribadavia|url=https://issuu.com/museoetnoloxicoribadavia/docs/ficha_19}}</ref> Aínda anos despois do seu finamento outros, como [[Jaime Solá]], continuaban a criticar a evolución da súa música.<ref>{{Cita libro|título=Vida Gallega|apelidos=Solá|nome=Jaime|editorial=|ano=1925|ISBN=|ref=|volume=|páxina=|cita=Hace veinte años la gaita gallega recibió un golpe que no fue de muerte... pero... (..) el gaitero de Ventosela fuese hacia el exotismo zarzuelero|en=(En: Gran enciclopedia Gallega. Tomo XXX. p. 19)|lingua=es}}</ref> === Éxitos internacionais. === [[Ficheiro:O Ventosela co seu fillo Serafín.png|esquerda|miniatura|O Ventosela co seu fillo Serafín Míguez.|190x190px]] A popularidade acadada polo Ventosela fixo que comezase a ser reclamado polos centros galegos na [[Diáspora galega|diáspora]]. No ano 1896, xunto a [[Roxelio Rodríguez "O Carballiño"]] e o seu fillo Serafín, actuou no madrileño [[Teatro da Zarzuela]], cabo do Orfeón galego de [[Pascual Veiga]].<ref name=":3">{{Cita web|título=Polo Avieiro de dona Emilia (44): Vindicación de gaiteiro|url=https://badalnovas.com/2021/05/29/polo-avieiro-de-dona-emilia-44-vindicacion-de-gaiteiro/|páxina-web=BadalNovas|data-acceso=2022-05-22|apelidos=Meixome|data-publicación=29/05/2021|nome=Carlos}}</ref> A actuación foi un grande éxito, que contou cun amplo seguimento xornalístico. Incluíndo tamén as consabidas críticas a repertorio e vestimenta. Censurábase tamén a pouca presenza no acto da [[lingua galega]] e que os músicos se presentasen vestidos "de señoritos" e non co [[Traxe galego|traxe tradiciona]]<nowiki/>l.<ref name=":3" /> A xira madrileña, na que chegou a actuar no [[Palacio da Moncloa]],<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=|data=10/07/1896|título=El Eco de Santiago|revista=|url=https://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=2000739647}}</ref> impulsou a fama de Xan Míguez definitivamente. Nos anos seguintes actuou en cidades como París, Londres, Lisboa ou La Habana. [[Ramón Otero Pedrayo]] lembraba como sendo cativo asistira á multitudinaria recepción popular que se fixera no [[porto de Vigo]] ao seu regreso da capital de Cuba.<ref>{{Cita audiovisual|título=A Gaita Galega (1ª Parte - O símbolo do país)|url=https://www.youtube.com/watch?v=ipxbVgjlOOE#t=1758|medio=Youtube (TVG)|tempo=29m 20s|autor=Suído Producións.|data=2016}}</ref> A comezos do 1908, baixo patrocinio do empresario [[Martín Echegaray]],<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Novoa Costoya|data=18/10/1908|título=El gaitero de Ventosela|revista=Aires da Miña Terra|número=24|url=https://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/aires-da-mina-terra--35/#page=6&zoom=auto,-278,89|nome=Manuel}}</ref> realizou a súa derradeira xira pola Arxentina e o Uruguay. No 31 de marzo actuou no Teatro Victoria de Buenos Aires nun multitudinario concerto. Tamén aquí unha anónima crónica do concerto no [[Correo de Galicia (Buenos Aires)|Correo de Galicia]] criticou acedamente o repertorio do gaiteiro. Para o xornalista os pasodobres e zarzuelas soaban "como se un ''gaucho'' da [[Provincia da Pampa|pampa]] entoase un [[alalá]]" entanto que, facía notar o cronista, a aparición no concerto da primeira [[muiñeira]] fixo o público prorromper en [[Aturuxo (folclore)|aturuxos]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=|data=05/04/1908|título=El gaitero de Ventosela|revista=Correo de Galicia|número=3|url=http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_em_pub1691_CorreoDeGalicia_n0003_1908.pdf#page=3&zoom=auto,-13,781}}</ref> Regresado das Américas Ventosela despediuse dos escenarios nun último concerto celebrado no 9 de agosto do 1908. Xan Míguez faleceu en 1912 a causa dunha [[miocardite]]. == Notas == [[Ficheiro:Ventosela. Último concerto.jpg|miniatura|Derradeiro concerto do Ventosela|392x392px]] {{listaref|group=lower-alpha}} ; Referencias {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Bibliografía === === Ligazóns externas === * [https://www.youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_nQ09JUrzOZB2visJfYemHTlZ0yZq-9WnM Músicas do gaiteiro de Ventosela]. Marco Foxo. [[YouTube|Youtube]] (2022). [[Categoría:Gaiteiros]] [[Categoría:Nados en 1847]] [[Categoría:Finados en 1912]] [[Categoría:Gaiteiros]] [[Categoría:Nados en 1847]] [[Categoría:Finados en 1912]] c3z3k8cigcexijbc8yhoh15c33jf4d6 0 561524 6147937 6081874 2022-08-02T04:13:14Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeronave|nome=Sukhoi Su-24|imaxe=Sukhoi Su-24 inflight Mishin-2.jpg|pé de foto=|tipo=avión de ataque/interceptor todotempo|fabricante=[[Sukhoi]]|deseñador=|primeiro voo=[[2 de xullo]] de [[1967]]|introducido=[[1974]]|retirado=|estado=en servizo|usuario=[[Forza Aérea de Rusia]]<br>[[Forza Aérea de Ucrania]]<br>[[Forza Aérea de Irán]]<br>[[Forza Aérea de Alxeria]]|produción=1967 - 1993|unidades construídas=uns 1 400|custo unitario=|variantes co seu propio artigo=}} O '''Sukhoi Su-24''' (designación [[OTAN]]: '''Fencer''') é un avión de ataque todotempo supersónico desenvolvido na [[Unión Soviética]]. O avión ten ás de xeometría variable, dous motores e unha disposición de asentos un ao lado do outro para a súa tripulación de dous. Foi o primeiro avión da USSR en levar un sistema integrado dixital de navegación e ataque.<ref>{{Cita web|título=Sukhoi Company (JSC) - Airplanes - Military Aircraft - Su-24ÌÊ - Historical background|url=http://www.sukhoi.org/eng/planes/military/su24mk/history/|páxina-web=web.archive.org|data=2014-12-19|data-acceso=2022-05-20|data-arquivo=19 de decembro de 2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141219023949/http://www.sukhoi.org/eng/planes/military/su24mk/history/|url-morta=unfit}}</ref> Permanece en servizo coa [[Forza Aérea de Rusia]], a [[Forza Aérea de Siria]], a [[Forza Aérea de Ucraína]], a [[Forza Aérea de Alxeria]] e varias outras forzas aéreas. == Notas == {{listaref}} [[Categoría:Aeronaves de Sukhoi]] [[Categoría:Aeronaves co primeiro voo en 1967]] bxu9hzmfejthf3hr0hqsygqr5xfb2i0 0 561819 6147901 6098624 2022-08-02T02:36:07Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Aeroliña|nome=Singapore Airlines|plan_de_voo_frecuente=KrisFlyer|dirixentes=|sede=[[Singapur]]|eslogan_da_compañía=|holding=Temasek Holdings (56%)|destinos=137|frota=142|subsidiarias=|alianza=[[Star Alliance]] [[Ficheiro:Logo Star Alliance cropped.png|15px]]|cidades_focais=|imaxe=9V-SKR@PEK (20190609150656).jpg|centros_de_conexión_secundarios=|centros_de_conexión=|aeroporto_principal=[[aeroporto de Singapur]]|fin_das_operacións=|inicio_das_operacións=[[1 de outubro]] de [[1972]]|fundación=[[1 de maio]] de [[1947]] (como [[Malayan Airways]])|indicativo=SINGAPORE|ICAO=SIA|IATA=SQ|páxina_web=[https://www.singaporeair.com singaporeair.com]}} '''Singapore Airlines''' ('''SIA''') é a [[aeroliña nacional]] de [[Singapur]] co seu centro de conexións no [[Aeroporto de Singapur|aeroporto de Singapur Changi]]. A compañía destaca polo uso da Singapore Girl como a figura central do ''branding'' corporativo.<ref>{{Cita web|url=https://www.singaporeair.com/en_UK/se/flying-withus/our-story/singapore-girl/|páxina-web=Singapore Airlines|título=The Singapore Girl|data-acceso=22 de maio de 2022}}</ref> Foi elixida mellor aeroliña do mundo por [[Skytrax]] catro veces e foi número 1 nas clasificacións de mellores aeroliñas de ''Travel & Leisure'' durante máis de 20 anos.<ref>{{Cita web|título=SIA bags world's best airline title|url=https://www.straitstimes.com/singapore/transport/sia-bags-worlds-best-airline-title|páxina-web=The Straits Times|data=2018-07-18|data-acceso=2022-05-20|lingua=en|apelidos=Hermes}}</ref> Singapore Airlines ten varias empresas filiais relacionadas coas aeroliñas. SIA Engineering Company encárgase do mantemento, reparación e revisión e traballa en nove países, cun portfolio de 27 proxectos conxuntos, incluídos traballos con [[Boeing]] e [[Rolls-Royce]]. Singapore Airlines Cargo opera a frota de carga de SIA e encárgase da xestión das bodegas de carga nos avións de pasaxeiros.<ref>{{Cita web|título=SIA Engineering Company incorporates joint venture with Boeing|url=https://www.straitstimes.com/business/companies-markets/sia-engineering-company-incorporates-joint-venture-with-boeing|páxina-web=The Straits Times|data=2015-10-07|data-acceso=2022-05-20|lingua=en|nome=Hermes|apelidos=Auto}}</ref> A compañía ten tamén dúas subsidiarias: [[SilkAir]] opera voos rexionais a cidades secundarias, mentres que [[Scoot]] opera como unha [[aeroliña de baixo custo]]. Singapore Airlines foi o cliente de lanzamento do [[Airbus A380]], o avión de pasaxeiros mía grande do mundo, ademais do [[Boeing 787-10]] e da versión de ultra-longo alcance do [[Airbus A350-900]]. Atópase entre as 15 primeiras aeroliñas do mundo en termos de ingresos por pasaxeiro e quilómetro,<ref>{{Cita web|título=Data/Airline Economics|url=http://www.atwonline.com/channels/dataAirlineEconomics/index.html|páxina-web=web.archive.org|data=2010-04-04|data-acceso=2022-05-20|data-arquivo=04 de abril de 2010|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100404182027/http://www.atwonline.com/channels/dataAirlineEconomics/index.html|url-morta=unfit}}</ref> e é a décima en pasaxeiros internacionais transportados.<ref>{{Cita web|título=Airline Spotlight: Singapore Airlines - Let's Roll, a travel blog by FlightNetwork.com|url=http://www.flightnetwork.com/blog/spotlight-singapore-airlines/|páxina-web=web.archive.org|data=2015-02-10|data-acceso=2022-05-20|data-arquivo=10 de febreiro de 2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150210230228/http://www.flightnetwork.com/blog/spotlight-singapore-airlines/|url-morta=yes}}</ref> Singapore Airlines foi votada como a aeroliña coas mellores tripulacións de cabina por Skytrax en 2021.<ref>{{Cita web|título=World's Best Airline Cabin Crew in 2021|url=https://www.worldairlineawards.com/worlds-best-airline-cabin-crew-2021/|páxina-web=SKYTRAX|data-acceso=2022-05-20|lingua=en}}</ref> A aeroliña tamén gañou os postos segundo e cuarto entre as mellores aeroliñas do mundo<ref>{{Cita web|título=World Airline Awards|url=https://www.worldairlineawards.com/|páxina-web=SKYTRAX|data-acceso=2022-05-20|lingua=en}}</ref> e as máis limpas respectivamente.<ref>{{Cita web|título=World's best airlines for 2019 revealed by Skytrax|url=https://www.cnn.com/travel/article/skytrax-awards-2019/index.html|páxina-web=CNN|data-acceso=2022-05-20|lingua=en|nome=Francesca|apelidos=Street}}</ref> == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.singaporeair.com Páxina da aeroliña] [[Categoría:Aeroliñas de Singapur]] [[Categoría:Aeroliñas nacionais]] [[Categoría:Star Alliance]] k3hlotrmva86jx1djfspkdus427ovc2 0 562042 6148073 6085080 2022-08-02T08:46:53Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Motor de aviación|nome=Turbomeca Makila|imaxe=Imaxe:Turboméca Makila cutaway.jpg|pé de foto=|tipo=[[turboeixo]]|fabricante=[[Turbomeca]]/[[SAFRAN]]|deseñador=|primeiro encendido=[[1976]]|aplicaciós=[[Aérospatiale Super Puma]]<br>[[Denel Rooivalk]]|unidades construídas=2 200|custo do programa=|custo unitario=|desenvolvido do=|variantes co seu propio artigo=|desenvolvido en=}} O '''Turbomeca Makila''' é unha familia de motores [[turboeixo]] franceses para ser utilizados en [[Helicóptero|helicópteros]]. O Makila encendeuse por vez primeira en 1976 e voou en 1977.<ref>''Flight International'' - Turbomeca Makila</ref> A saída típica de potencia e duns 1 700 cabalos. En 2012 foran construídos uns 2 200 motores.<ref>{{Cita web|título=Turbomeca - Makila|url=http://www.turbomeca.com/english/our-products/helicopter-engines/makila-49/|páxina-web=web.archive.org|data=2012-01-20|data-acceso=2022-05-24|data-arquivo=20 de xaneiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120120160909/http://www.turbomeca.com/english/our-products/helicopter-engines/makila-49/|url-morta=unfit}}</ref> == Notas == {{listaref}} [[Categoría:Turboeixos]] ckfqx6o9wv661pxx0o6919byb2g79km 0 563356 6147878 6135758 2022-08-02T02:06:03Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía|imaxe=Shafi Goldwasser.JPG|data_de_nacemento=[[1958]]|lugar_de_nacemento=[[Nova York]]|residencia={{USA}}<br/>{{ISR}}|nacionalidade=israelí-estadounidense|relixión=[[Judaísmo rabínico]]|fillos=Nathan Goldwasser<br/>Rivka Goldwasser|alma_máter=Ph.D. [[Universidad de California, Berkeley|UC Berjeley]], 1984|premios=[[Premio Turing]]}} '''Shafrira Goldwasser''' (en {{Lang-he|שפרירה גולדווסר}} ), nada en 1958 en [[Nova York]] ) é profesora de Enxeñaría Eléctrica e Ciencias da [[Ciencias da computación|Computación]] no [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts|MIT]], e profesora de Matemáticas no Instituto Weizmann de Ciencias, [[Israel]] .<ref>[https://web.archive.org/web/20100927202123/http://www.jewishexponent.com/article/19922/Jewish Exponente: Shafi Goldwasser]</ref> == Traxectoria == Goldwasser obtivo a súa licenciatura en matemáticas en 1979, pola Universidade Carnegie Mellon, e o seu máster en 1981 e doutoramento en 1983 en informática na [[Universidade de California en Berkeley|Universidade de California, Berkeley]]. Ingresou no MIT en 1983 e en 1997 converteuse na primeira RSA da facultade. É membro do grupo de informática teórica do MIT Computer Science and Artificial Intelligence Laboratory.<ref>[http://www.bookrags.com/biography/shafi-goldwasser-wcs/ World of Computer Science, biografía de Shafi Goldwasser]</ref> Goldwasser ten dous fillos, Nathan Goldwasser e Rikva Goldwasser. == Carreira == A investigación de Goldwasser inclúe as áreas de complexidade computacional, [[criptografía]] e [[Teoría de números|teoría dos números]] . É a co-inventora dos sistemas de demostración interactiva . O seu traballo sobre a complexidade inclúe a clasificación de problemas de aproximación, mostrando que algúns problemas da clase NP seguen sendo difíciles aínda cando só se require unha solución aproximada. Goldwasser gañou o [[Premio Gödel]] dúas veces: en 1993, polo artigo ''The knowledge complexity of interactive proof systems'', e en 2001, polo artigo ''Interactive Proofs and the Hardness of Approximating Cliques'' . Tamén gañou o Grace Murray Hopper Prize en 1996 e o RSA Award in Mathematics en 1998. En 2001 foi elixida para a Academia Americana de Artes e Ciencias, en 2004 para a Academia Nacional de Ciencias dos Estados Unidos e en 2005 para a Academia Nacional de Enxeñaría . Tamén foi seleccionada en 2007 como membro da IACR . Goldwasser foi o galardón 2008-2009 do Athena Lecturer Award polo comité da Association for Computing Machinery, concedido a mulleres destacadas en informática.<ref>[http://www.wisdom.weizmann.ac.il Premio Athena Lecturer]</ref> Finalmente, recibe a Medalla Benjamin Franklin en Ciencias da Computación en 2010, concedida polo Instituto Franklin .<ref>[http://web.mit.edu/newsoffice/2009/franklin-laureates.html Goldwasser, Stubbe named Franklin Institute laureates]</ref> En 2012:gaña o [[premio Turing]].<ref>{{Cita web|título=Goldwasser, Micali Receive ACM Turing Award for Advances in Cryptography — Association for Computing Machinery|url=http://www.acm.org/press-room/news-releases/2013/turing-award-12|páxina-web=web.archive.org|data=2013-03-16|data-acceso=2022-07-19|data-arquivo=16 de marzo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130316052703/http://www.acm.org/press-room/news-releases/2013/turing-award-12|url-morta=unfit}}</ref> En 2017 foi galardoada co Premio Fundación BBVA Fronteiras do Coñecemento, na categoría de Tecnoloxías da Información e a Comunicación. == Notas == {{Listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Profesores do Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de California, Berkeley]] [[Categoría:Personalidades da informática]] gl936xdl73ysn0ahb9ra4ygc96svfpy 0 563472 6148193 6146638 2022-08-02T10:25:05Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{taxobox | name = Lucio<br>''Esox lucius'' | image = Hecht.jpg | image_caption = Lucio (''[[Esox lucius]]'') | image_width = 250px | status = LC | status_system = iucn3.1 | status_ref =<ref name=U>NatureServe (2018): [https://www.iucnredlist.org/species/135631/133427422 ''Esox lucius''] na ''[[UICN|Lista vermnella]]'' da [[UICN]]. Versión 2021-3. Consultada o 29 de maio de 2022.</ref> | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | subphylum = [[Vertebrata]] | superclassis = [[Osteichthyes]] | classis = [[Actinopterygii]] | superordo = [[Protacanthopterygii]] | ordo = [[Esociformes]] | familia = [[Esocidae]] | genus = [[Esox (xénero)|Esox]]'' | species = '''Esox lucius''' | species_authority = [[Linnaeus]], [[1758]] | range_map = Distribution map of Esox lucius.png | range_map_width = 250px | range_map_caption = [[Área de distribución]] de '''''Esox lucius''''' }} O '''lucio''',<ref>[https://academia.gal/dicionario lucio] no ''[[Dicionario da RAG]]''.</ref> ''Esox lucius'', é unha [[especie]] de [[peixe]] [[actinopterixio]] da [[orde (bioloxía)|orde]] dos [[esociformes]] e [[Familia (bioloxía)|familia]] dos [[esócidos]], unha das sete incluídas no [[genus|xénero]] ''[[Esox (xénero)|Esox]]''. == Características == Pode chegar a alcanzar un enorme tamaño, de até 1,8 m de lonxitude. A súa gran [[boca]] es similar á dun [[pato]]; a [[aleta|aleta caudal]] é tipicamente bifurcada; non presentan [[espiña de peixe|espiñas]] nas [[aleta]]s; as [[escama de peixe|escamas]] son [[cicloide]]s, pequenas e numerosas; a [[liña lateral]] é completa. Ten poros cefálicos que lle permiten asegurar o que hai ao seu redor.<ref name='FishBase'/> == Hábitat, distribución e bioloxía == ''Esox lucius'' é un habitante típico das [[auga doce|augas doces]] e [[salobre]]s do [[Hemisferio Norte]], concretamente nas zonas máis frías de [[Europa]], [[Asia]] e [[América do Norte]].<ref name='FishBase'>Crossman, E. J. (1996): "Taxonomy and distribution". pp. 1-11. En J. F. Craig, ed. ''Pike biology and exploration''. Londres: Chapman and Hall</ref> (Ver mapa de distribución). É un [[depredador]] moi voraz que caza aa axexo, alimentándose dunha gran diversidade de [[peixes]] e outros [[vertebrados]], situándose no cumio da [[pirámide trófica]] nos ríos nos que vive.<ref name='FishBase'/> == Paleontoloxía == Aparece por primeira vez no rexistro [[fósil]] no [[Cretáceo]] superior.<ref name='FishBase'/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Wikispecies|Esox}} === Bibliografía === * Joseph S. Nelson (2006): ''Fishes of the World''. 4th ed. [[Hoboken, Nova Jersey]]: John Wiley & Sons. ISBN 0-4712-5031-7. === Outros artigos === * [[Esociformes]] * [[Esócidos]] * ''[[Esox (xénero)|Esox]]'' {{Control de autoridades}} [[Categoría:Esociformes]] tm59mwqmun9g0cgakprmeh2dqi84mkw 0 564231 6147528 6100857 2022-08-01T14:16:45Z MAGHOI 15490 /* Véxase tamén */ corrixo e retiro marcador sencat wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Theodor_Fontane_Der_Stechlin.jpg|dereita|miniatura|219x219px| Un típico '''libro de tapa dura''' (1899), que mostra os signos de desgaste dunha tapa de tea sobre as tarxetas duras]] Un libro de '''tapa dura'''<ref>{{Cita web|título=Dicionario ; tapa|url=https://academia.gal/dicionario/-/termo/tapa|páxina-web=Real Academia Galega|data-acceso=2022-06-04|lingua=gl-ES}}</ref>, '''pasta dura'''<ref>{{Cita web|título=Dicionario ; pasta|url=https://academia.gal/dicionario/-/termo/pasta|páxina-web=Real Academia Galega|data-acceso=2022-06-04|lingua=gl-ES}}</ref>, '''capa dura'''<ref>{{Cita web|título=Edicións especiais en capa dura|url=https://www.iberlibro.com/9788482885810/principi%C3%B1o-Edici%C3%B3ns-especiais-capa-dura-8482885812/plp|páxina-web=www.iberlibro.com|data-acceso=4 de xuño de 2022|lingua=}}</ref> ou '''cartoné'''<ref>{{Cita web|título=bUSCatermos ; cartoné|url=https://aplicacions.usc.es/buscatermos/publica/index.htm;jsessionid=05E4C93B80A9D2B1B07B2ED62BFF99A2|páxina-web=aplicacions.usc.es|data-acceso=2022-06-04}}</ref> é un [[libro]] no que a [[encadernación]] cunha tapa protectora ríxida normalmente de cartón, cuberta con tea de ''buckram'' ou outro tecido, con [[papel]] ou ocasionalmente con [[coiro]], implica un proceso específico de deseño do libro. Ten na lombada ou lombo<ref>{{Cita web|título=Dicionario ; lombo|url=https://academia.gal/dicionario/-/termo/busca/lombo|páxina-web=Real Academia Galega|data-acceso=2022-06-04|lingua=gl-ES}}</ref> unha ''espiña'' flexíbel e cosida que permite que o libro aumente na superficie cando se abre. Seguindo os números de secuencia do [[ISBN]], os libros deste tipo pódense identificar coa abreviatura ''Hbk'' de 'Hardbook' (do inglés, literalmente ''libro-duro''). Os libros de tapa dura adoitan imprimirse en papel sen ácido e son moito máis duradeiros que un [[Edición de peto|libro de peto]], que ten unha tapa de papel flexíbel que pode ser danada máis facilmente. Os libros de tapa dura son lixeiramente máis caros de fabricar. As tapas duras adoitan estar protexidas por sobrecubertas artísticas, pero unha alternativa "sen tapas" é cada vez máis popular: as encadernacións de ''"paper-over-board"'' ou "tapa dura sen tapa" prescinden da sobrecuberta en favor da impresión de deseño directamente na encadernación da placa.<ref>{{Cita web|título=In Praise of Paper-Over-Board|url=https://publishingperspectives.com/2009/06/in-praise-of-paper-over-board/|páxina-web=Publishing Perspectives|data=2009-06-22|data-acceso=2022-06-04|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=The New Thing: Books Without Jackets|url=https://observer.com/2009/08/the-new-thing-books-without-jackets/|páxina-web=Observer|data=2009-08-24|data-acceso=2022-06-04|lingua=en-US}}</ref> == Notas == <div class="reflist" style=" list-style-type: decimal;"> <references group=""></references> </div> == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Edición de peto]] {{En progreso}} [[Categoría:Libros]] so74rbjze0s0xrkfgp4r6a8ibb92ha8 0 564513 6147515 6139614 2022-08-01T14:09:29Z MAGHOI 15490 /* Véxase tamén */ wikitext text/x-wiki A '''información confidencial''', ás veces chamada '''información sensíbel'''<ref>{{Cita web|título=R conmemora o Día da Protección de Datos cunha serie de consellos sobre a nosa información sensíbel|url=https://codigocero.com/R-conmemora-o-Dia-da-Proteccion-de-Datos-cunha-serie-de-consellos-sobre-a-nosa|páxina-web=Código Cero - Diario Tecnolóxico de Galicia|data-acceso=2022-06-05|lingua=gl|nome=S.|apelidos=P}}</ref> ou '''información delicada<ref name=":0">{{Cita web|título=bUSCatermos ; "información confidencial"|url=https://aplicacions.usc.es/buscatermos/publica/index.htm;jsessionid=D6408370E68B280963727700AEAD35DA|páxina-web=aplicacions.usc.es|data-acceso=5 de xuño de 2022}}</ref>''', é a [[información]] ou [[coñecemento]] dunha persoa, entidade ou organismo que, de ser divulgada, podería provocar a perda dunha vantaxe ou nivel de seguridade da mesma persoa, entidade ou organismo. == Características == É información puramente particular, como por exemplo a relacionada co comportamento privado dunha persoa (particular ou representante dunha entidade), as súas opinións ou as súas opcións relixiosas ou sexuais. A perda, abuso, modificación ou acceso non autorizado á información confidencial pode afectar negativamente á [[privacidade]], aos segredos comerciais ou mesmo á seguridade dos asuntos internos e externos dun [[Estado soberano|estado]], dependendo do nivel de confidencialidade e da natureza da información. A información confidencial pode ser ou non información clasificada. == Termos == Información sensíbel é tradución directa do inglés ''sensitive information''. En diversas linguas traduciuse ou adaptouse o termo como sinónimo de información confidencial;<ref name=":0" /> así en [[Lingua portuguesa|portugués]] é ''dado sensível'' ou ''informação sensível,'' en [[Lingua castelá|castelán]] ''información sensible'' ou ''información delicada'' e en [[Lingua francesa|francés]] ''information sensible'' ou ''donée sensible.'' Porén, en inglés ''confidential information'' utilízase nun sentido xeral para referirse á información á que o acceso está suxeita a restricións e ''sentitive information'' a aquela información persoal que a súa divulgación pode ter un efecto negativo sobre o seu propietario. Aínda que adoitan usarse indistintamente, a ''información persoal'' ás veces distínguese da ''información privada'' ou da ''información de identificación persoal''. Este último termo é distinto do primeiro en que a información privada pode utilizarse para identificar un individuo único. A información persoal, por outra banda, é información relacionada coa vida privada dun individuo que non se pode utilizar para identificar de forma única a ese individuo. Isto pode variar desde a cor favorita dun individuo até os detalles da súa vida doméstica.<ref>{{Cita web|url=http://www.commonsensemedia.org/educators/lesson/private-and-personal-information-3-5|páxina-web=Commonsensemedia.org|título=Educators/ Lesson/ Private and personal information|lingua=EN}}</ref> == Protección == Algúns tipos de información privada, incluídos os rexistros de [[saúde]], [[educación]] e [[emprego]] dunha persoa, poden estar protexidos polas leis de [[privacidade]]. A divulgación non autorizada de información privada pode someter o agresor a recursos civís e, nalgúns casos, pode estar suxeita a sancións penais.<ref>{{Cita web|título=La normativa de protección de datos en la fuga de información sensible|url=https://gesprodat.com/la-normativa-de-proteccion-de-datos-en-la-fuga-de-informacion-sensible/|páxina-web=Gesprodat|data=2020-04-14|data-acceso=2022-06-06|lingua=es}}</ref> == Información dixital sensíbel == A [[Seguridade informática|''seguridade informática'']] é a seguridade da información aplicada á [[informática]] e á tecnoloxía de redes, e é un campo en constante crecemento. O termo ''inseguridade informática'', pola súa banda, é o concepto de que os sistemas informáticos son intrínsecamente vulnerábeis aos ataques e, polo tanto, un conflito en evolución entre os que explotan as vulnerabilidades existentes nos sistemas de seguridade e os que deben crear novos mecanismos de seguridade. Nos últimos anos xurdiron unha serie de problemas de seguridade, xa que a cantidade crecente de información sensíbel a todos os niveis atopou a súa existencia principal en formato dixital. A nivel persoal, o [[fraude con tarxeta de crédito]], o [[fraude por internet]] e outras formas de [[roubo de identidade]] convertéronse en preocupacións xeneralizadas das que os individuos deben ter en conta no día a día. A existencia de grandes [[Base de datos|bases de datos]] de información clasificada nas redes informáticas tamén está a cambiar a face da política interna e internacional. A [[Guerra cibernética]] e a [[Espionaxe cibernética]] están cobrando cada vez máis importancia para a seguridade nacional e a estratexia das nacións de todo o mundo, e calcúlase que 120 [[Estado nación|estados-nación]] de todo o mundo están actualmente implicadas activamente no desenvolvemento e implantación de tecnoloxía para estes fins.<ref>Brodkin, J. [http://www.networkworld.com/news/2007/112907-government-cyberattacks.html "Os ciberataques patrocinados polo goberno están en aumento, di McAfee"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130617091822/http://www.networkworld.com/news/2007/112907-government-cyberattacks.html|date=2013-06-17}} Mundo en rede: 29 de novembro de 2007. Consultado o 9 de febreiro de 2013.</ref> Filosofías e culturas de internet como o desenvolvemento de [[software de código aberto]], o [[hacktivismo]] e o popular slogan ''"a información quere ser libre"'' reflicte algúns dos cambios culturais na percepción cara ao segredo político e do goberno. O popular e controvertido [[WikiLeaks]] é só unha das moitas manifestacións dun crecente sentimento cultural que se está a converter nun desafío adicional para a seguridade e integridade da información clasificada.<ref>Ludlow, P. [http://www.thenation] .com/article/154780/wikileaks-and-hacktivist-culture# "WikiLeaks and Hacktivist Culture"] ''The Nation'': 15 de setembro de 2010. Consultado o 9 de febreiro de 2013.</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Hacker]] * [[Cracker]] * [[Phishing]] * [[Espionaxe]] * [[WikiLeaks]] === Ligazóns externas === * [https://www.archives.gov/isoo/ ISOO] * [https://www.cia.gov/ CIA] * [https://www.fbi.gov/clearance/securityclearance.htm FBI Security Clearance FAQ] * [http://revista.consumer.es/web/ca/20090401/internet/74701.php A información está "nas nubes"] (Revista Consumer) {{control de autoridades}} {{sencat}} oetxpywqqj8wgkym05a0np7pwsag6em 6147516 6147515 2022-08-01T14:10:58Z MAGHOI 15490 wikitext text/x-wiki A '''información confidencial''', ás veces chamada '''información sensíbel'''<ref>{{Cita web|título=R conmemora o Día da Protección de Datos cunha serie de consellos sobre a nosa información sensíbel|url=https://codigocero.com/R-conmemora-o-Dia-da-Proteccion-de-Datos-cunha-serie-de-consellos-sobre-a-nosa|páxina-web=Código Cero - Diario Tecnolóxico de Galicia|data-acceso=2022-06-05|lingua=gl|nome=S.|apelidos=P}}</ref> ou '''información delicada<ref name=":0">{{Cita web|título=bUSCatermos ; "información confidencial"|url=https://aplicacions.usc.es/buscatermos/publica/index.htm;jsessionid=D6408370E68B280963727700AEAD35DA|páxina-web=aplicacions.usc.es|data-acceso=5 de xuño de 2022}}</ref>''', é a [[información]] ou [[coñecemento]] dunha persoa, entidade ou organismo que, de ser divulgada, podería provocar a perda dunha vantaxe ou nivel de seguridade da mesma persoa, entidade ou organismo. == Características == É información puramente particular, como por exemplo a relacionada co comportamento privado dunha persoa (particular ou representante dunha entidade), as súas opinións ou as súas opcións relixiosas ou sexuais. A perda, abuso, modificación ou acceso non autorizado á información confidencial pode afectar negativamente á [[privacidade]], aos segredos comerciais ou mesmo á seguridade dos asuntos internos e externos dun [[Estado soberano|estado]], dependendo do nivel de confidencialidade e da natureza da información. A información confidencial pode ser ou non información clasificada. == Termos == Información sensíbel é tradución directa do inglés ''sensitive information''. En diversas linguas traduciuse ou adaptouse o termo como sinónimo de información confidencial;<ref name=":0" /> así en [[Lingua portuguesa|portugués]] é ''dado sensível'' ou ''informação sensível,'' en [[Lingua castelá|castelán]] ''información sensible'' ou ''información delicada'' e en [[Lingua francesa|francés]] ''information sensible'' ou ''donée sensible.'' Porén, en inglés ''confidential information'' utilízase nun sentido xeral para referirse á información á que o acceso está suxeita a restricións e ''sentitive information'' a aquela información persoal que a súa divulgación pode ter un efecto negativo sobre o seu propietario. Aínda que adoitan usarse indistintamente, a ''información persoal'' ás veces distínguese da ''información privada'' ou da ''información de identificación persoal''. Este último termo é distinto do primeiro en que a información privada pode utilizarse para identificar un individuo único. A información persoal, por outra banda, é información relacionada coa vida privada dun individuo que non se pode utilizar para identificar de forma única a ese individuo. Isto pode variar desde a cor favorita dun individuo até os detalles da súa vida doméstica.<ref>{{Cita web|url=http://www.commonsensemedia.org/educators/lesson/private-and-personal-information-3-5|páxina-web=Commonsensemedia.org|título=Educators/ Lesson/ Private and personal information|lingua=EN}}</ref> == Protección == Algúns tipos de información privada, incluídos os rexistros de [[saúde]], [[educación]] e [[emprego]] dunha persoa, poden estar protexidos polas leis de [[privacidade]]. A divulgación non autorizada de información privada pode someter o agresor a recursos civís e, nalgúns casos, pode estar suxeita a sancións penais.<ref>{{Cita web|título=La normativa de protección de datos en la fuga de información sensible|url=https://gesprodat.com/la-normativa-de-proteccion-de-datos-en-la-fuga-de-informacion-sensible/|páxina-web=Gesprodat|data=2020-04-14|data-acceso=2022-06-06|lingua=es}}</ref> == Información dixital sensíbel == A [[Seguridade informática|''seguridade informática'']] é a seguridade da información aplicada á [[informática]] e á tecnoloxía de redes, e é un campo en constante crecemento. O termo ''inseguridade informática'', pola súa banda, é o concepto de que os sistemas informáticos son intrínsecamente vulnerábeis aos ataques e, polo tanto, un conflito en evolución entre os que explotan as vulnerabilidades existentes nos sistemas de seguridade e os que deben crear novos mecanismos de seguridade. Nos últimos anos xurdiron unha serie de problemas de seguridade, xa que a cantidade crecente de información sensíbel a todos os niveis atopou a súa existencia principal en formato dixital. A nivel persoal, o [[fraude con tarxeta de crédito]], o [[fraude por internet]] e outras formas de [[roubo de identidade]] convertéronse en preocupacións xeneralizadas das que os individuos deben ter en conta no día a día. A existencia de grandes [[Base de datos|bases de datos]] de información clasificada nas redes informáticas tamén está a cambiar a face da política interna e internacional. A [[Guerra cibernética]] e a [[Espionaxe cibernética]] están cobrando cada vez máis importancia para a seguridade nacional e a estratexia das nacións de todo o mundo, e calcúlase que 120 [[Estado nación|estados-nación]] de todo o mundo están actualmente implicadas activamente no desenvolvemento e implantación de tecnoloxía para estes fins.<ref>Brodkin, J. [http://www.networkworld.com/news/2007/112907-government-cyberattacks.html "Os ciberataques patrocinados polo goberno están en aumento, di McAfee"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130617091822/http://www.networkworld.com/news/2007/112907-government-cyberattacks.html|date=2013-06-17}} Mundo en rede: 29 de novembro de 2007. Consultado o 9 de febreiro de 2013.</ref> Filosofías e culturas de internet como o desenvolvemento de [[software de código aberto]], o [[hacktivismo]] e o popular slogan ''"a información quere ser libre"'' reflicte algúns dos cambios culturais na percepción cara ao segredo político e do goberno. O popular e controvertido [[WikiLeaks]] é só unha das moitas manifestacións dun crecente sentimento cultural que se está a converter nun desafío adicional para a seguridade e integridade da información clasificada.<ref>Ludlow, P. [http://www.thenation] .com/article/154780/wikileaks-and-hacktivist-culture# "WikiLeaks and Hacktivist Culture"] ''The Nation'': 15 de setembro de 2010. Consultado o 9 de febreiro de 2013.</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Hacker]] * [[Cracker]] * [[Phishing]] * [[Espionaxe]] * [[WikiLeaks]] === Ligazóns externas === * [https://www.archives.gov/isoo/ ISOO] * [https://www.cia.gov/ CIA] * [https://www.fbi.gov/clearance/securityclearance.htm FBI Security Clearance FAQ] * [http://revista.consumer.es/web/ca/20090401/internet/74701.php A información está "nas nubes"] (Revista Consumer) {{control de autoridades}} [[Categoría:]] {{sencat}} 1yqv48788mjvcbkptblpt6akkt0eey7 6147519 6147516 2022-08-01T14:12:02Z MAGHOI 15490 corrixo e retiro marcador sencat wikitext text/x-wiki A '''información confidencial''', ás veces chamada '''información sensíbel'''<ref>{{Cita web|título=R conmemora o Día da Protección de Datos cunha serie de consellos sobre a nosa información sensíbel|url=https://codigocero.com/R-conmemora-o-Dia-da-Proteccion-de-Datos-cunha-serie-de-consellos-sobre-a-nosa|páxina-web=Código Cero - Diario Tecnolóxico de Galicia|data-acceso=2022-06-05|lingua=gl|nome=S.|apelidos=P}}</ref> ou '''información delicada<ref name=":0">{{Cita web|título=bUSCatermos ; "información confidencial"|url=https://aplicacions.usc.es/buscatermos/publica/index.htm;jsessionid=D6408370E68B280963727700AEAD35DA|páxina-web=aplicacions.usc.es|data-acceso=5 de xuño de 2022}}</ref>''', é a [[información]] ou [[coñecemento]] dunha persoa, entidade ou organismo que, de ser divulgada, podería provocar a perda dunha vantaxe ou nivel de seguridade da mesma persoa, entidade ou organismo. == Características == É información puramente particular, como por exemplo a relacionada co comportamento privado dunha persoa (particular ou representante dunha entidade), as súas opinións ou as súas opcións relixiosas ou sexuais. A perda, abuso, modificación ou acceso non autorizado á información confidencial pode afectar negativamente á [[privacidade]], aos segredos comerciais ou mesmo á seguridade dos asuntos internos e externos dun [[Estado soberano|estado]], dependendo do nivel de confidencialidade e da natureza da información. A información confidencial pode ser ou non información clasificada. == Termos == Información sensíbel é tradución directa do inglés ''sensitive information''. En diversas linguas traduciuse ou adaptouse o termo como sinónimo de información confidencial;<ref name=":0" /> así en [[Lingua portuguesa|portugués]] é ''dado sensível'' ou ''informação sensível,'' en [[Lingua castelá|castelán]] ''información sensible'' ou ''información delicada'' e en [[Lingua francesa|francés]] ''information sensible'' ou ''donée sensible.'' Porén, en inglés ''confidential information'' utilízase nun sentido xeral para referirse á información á que o acceso está suxeita a restricións e ''sentitive information'' a aquela información persoal que a súa divulgación pode ter un efecto negativo sobre o seu propietario. Aínda que adoitan usarse indistintamente, a ''información persoal'' ás veces distínguese da ''información privada'' ou da ''información de identificación persoal''. Este último termo é distinto do primeiro en que a información privada pode utilizarse para identificar un individuo único. A información persoal, por outra banda, é información relacionada coa vida privada dun individuo que non se pode utilizar para identificar de forma única a ese individuo. Isto pode variar desde a cor favorita dun individuo até os detalles da súa vida doméstica.<ref>{{Cita web|url=http://www.commonsensemedia.org/educators/lesson/private-and-personal-information-3-5|páxina-web=Commonsensemedia.org|título=Educators/ Lesson/ Private and personal information|lingua=EN}}</ref> == Protección == Algúns tipos de información privada, incluídos os rexistros de [[saúde]], [[educación]] e [[emprego]] dunha persoa, poden estar protexidos polas leis de [[privacidade]]. A divulgación non autorizada de información privada pode someter o agresor a recursos civís e, nalgúns casos, pode estar suxeita a sancións penais.<ref>{{Cita web|título=La normativa de protección de datos en la fuga de información sensible|url=https://gesprodat.com/la-normativa-de-proteccion-de-datos-en-la-fuga-de-informacion-sensible/|páxina-web=Gesprodat|data=2020-04-14|data-acceso=2022-06-06|lingua=es}}</ref> == Información dixital sensíbel == A [[Seguridade informática|''seguridade informática'']] é a seguridade da información aplicada á [[informática]] e á tecnoloxía de redes, e é un campo en constante crecemento. O termo ''inseguridade informática'', pola súa banda, é o concepto de que os sistemas informáticos son intrínsecamente vulnerábeis aos ataques e, polo tanto, un conflito en evolución entre os que explotan as vulnerabilidades existentes nos sistemas de seguridade e os que deben crear novos mecanismos de seguridade. Nos últimos anos xurdiron unha serie de problemas de seguridade, xa que a cantidade crecente de información sensíbel a todos os niveis atopou a súa existencia principal en formato dixital. A nivel persoal, o [[fraude con tarxeta de crédito]], o [[fraude por internet]] e outras formas de [[roubo de identidade]] convertéronse en preocupacións xeneralizadas das que os individuos deben ter en conta no día a día. A existencia de grandes [[Base de datos|bases de datos]] de información clasificada nas redes informáticas tamén está a cambiar a face da política interna e internacional. A [[Guerra cibernética]] e a [[Espionaxe cibernética]] están cobrando cada vez máis importancia para a seguridade nacional e a estratexia das nacións de todo o mundo, e calcúlase que 120 [[Estado nación|estados-nación]] de todo o mundo están actualmente implicadas activamente no desenvolvemento e implantación de tecnoloxía para estes fins.<ref>Brodkin, J. [http://www.networkworld.com/news/2007/112907-government-cyberattacks.html "Os ciberataques patrocinados polo goberno están en aumento, di McAfee"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130617091822/http://www.networkworld.com/news/2007/112907-government-cyberattacks.html|date=2013-06-17}} Mundo en rede: 29 de novembro de 2007. Consultado o 9 de febreiro de 2013.</ref> Filosofías e culturas de internet como o desenvolvemento de [[software de código aberto]], o [[hacktivismo]] e o popular slogan ''"a información quere ser libre"'' reflicte algúns dos cambios culturais na percepción cara ao segredo político e do goberno. O popular e controvertido [[WikiLeaks]] é só unha das moitas manifestacións dun crecente sentimento cultural que se está a converter nun desafío adicional para a seguridade e integridade da información clasificada.<ref>Ludlow, P. [http://www.thenation] .com/article/154780/wikileaks-and-hacktivist-culture# "WikiLeaks and Hacktivist Culture"] ''The Nation'': 15 de setembro de 2010. Consultado o 9 de febreiro de 2013.</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Hacker]] * [[Cracker]] * [[Phishing]] * [[Espionaxe]] * [[WikiLeaks]] === Ligazóns externas === * [https://www.archives.gov/isoo/ ISOO] * [https://www.cia.gov/ CIA] * [https://www.fbi.gov/clearance/securityclearance.htm FBI Security Clearance FAQ] * [http://revista.consumer.es/web/ca/20090401/internet/74701.php A información está "nas nubes"] (Revista Consumer) {{control de autoridades}} [[Categoría:Seguridade informática]] f9yse0z7sid6655614s0vefap97paqx 6147520 6147519 2022-08-01T14:13:25Z MAGHOI 15490 elimino a [[Categoría:Seguridade informática]]; engado a [[Categoría:Seguridade de datos]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki A '''información confidencial''', ás veces chamada '''información sensíbel'''<ref>{{Cita web|título=R conmemora o Día da Protección de Datos cunha serie de consellos sobre a nosa información sensíbel|url=https://codigocero.com/R-conmemora-o-Dia-da-Proteccion-de-Datos-cunha-serie-de-consellos-sobre-a-nosa|páxina-web=Código Cero - Diario Tecnolóxico de Galicia|data-acceso=2022-06-05|lingua=gl|nome=S.|apelidos=P}}</ref> ou '''información delicada<ref name=":0">{{Cita web|título=bUSCatermos ; "información confidencial"|url=https://aplicacions.usc.es/buscatermos/publica/index.htm;jsessionid=D6408370E68B280963727700AEAD35DA|páxina-web=aplicacions.usc.es|data-acceso=5 de xuño de 2022}}</ref>''', é a [[información]] ou [[coñecemento]] dunha persoa, entidade ou organismo que, de ser divulgada, podería provocar a perda dunha vantaxe ou nivel de seguridade da mesma persoa, entidade ou organismo. == Características == É información puramente particular, como por exemplo a relacionada co comportamento privado dunha persoa (particular ou representante dunha entidade), as súas opinións ou as súas opcións relixiosas ou sexuais. A perda, abuso, modificación ou acceso non autorizado á información confidencial pode afectar negativamente á [[privacidade]], aos segredos comerciais ou mesmo á seguridade dos asuntos internos e externos dun [[Estado soberano|estado]], dependendo do nivel de confidencialidade e da natureza da información. A información confidencial pode ser ou non información clasificada. == Termos == Información sensíbel é tradución directa do inglés ''sensitive information''. En diversas linguas traduciuse ou adaptouse o termo como sinónimo de información confidencial;<ref name=":0" /> así en [[Lingua portuguesa|portugués]] é ''dado sensível'' ou ''informação sensível,'' en [[Lingua castelá|castelán]] ''información sensible'' ou ''información delicada'' e en [[Lingua francesa|francés]] ''information sensible'' ou ''donée sensible.'' Porén, en inglés ''confidential information'' utilízase nun sentido xeral para referirse á información á que o acceso está suxeita a restricións e ''sentitive information'' a aquela información persoal que a súa divulgación pode ter un efecto negativo sobre o seu propietario. Aínda que adoitan usarse indistintamente, a ''información persoal'' ás veces distínguese da ''información privada'' ou da ''información de identificación persoal''. Este último termo é distinto do primeiro en que a información privada pode utilizarse para identificar un individuo único. A información persoal, por outra banda, é información relacionada coa vida privada dun individuo que non se pode utilizar para identificar de forma única a ese individuo. Isto pode variar desde a cor favorita dun individuo até os detalles da súa vida doméstica.<ref>{{Cita web|url=http://www.commonsensemedia.org/educators/lesson/private-and-personal-information-3-5|páxina-web=Commonsensemedia.org|título=Educators/ Lesson/ Private and personal information|lingua=EN}}</ref> == Protección == Algúns tipos de información privada, incluídos os rexistros de [[saúde]], [[educación]] e [[emprego]] dunha persoa, poden estar protexidos polas leis de [[privacidade]]. A divulgación non autorizada de información privada pode someter o agresor a recursos civís e, nalgúns casos, pode estar suxeita a sancións penais.<ref>{{Cita web|título=La normativa de protección de datos en la fuga de información sensible|url=https://gesprodat.com/la-normativa-de-proteccion-de-datos-en-la-fuga-de-informacion-sensible/|páxina-web=Gesprodat|data=2020-04-14|data-acceso=2022-06-06|lingua=es}}</ref> == Información dixital sensíbel == A [[Seguridade informática|''seguridade informática'']] é a seguridade da información aplicada á [[informática]] e á tecnoloxía de redes, e é un campo en constante crecemento. O termo ''inseguridade informática'', pola súa banda, é o concepto de que os sistemas informáticos son intrínsecamente vulnerábeis aos ataques e, polo tanto, un conflito en evolución entre os que explotan as vulnerabilidades existentes nos sistemas de seguridade e os que deben crear novos mecanismos de seguridade. Nos últimos anos xurdiron unha serie de problemas de seguridade, xa que a cantidade crecente de información sensíbel a todos os niveis atopou a súa existencia principal en formato dixital. A nivel persoal, o [[fraude con tarxeta de crédito]], o [[fraude por internet]] e outras formas de [[roubo de identidade]] convertéronse en preocupacións xeneralizadas das que os individuos deben ter en conta no día a día. A existencia de grandes [[Base de datos|bases de datos]] de información clasificada nas redes informáticas tamén está a cambiar a face da política interna e internacional. A [[Guerra cibernética]] e a [[Espionaxe cibernética]] están cobrando cada vez máis importancia para a seguridade nacional e a estratexia das nacións de todo o mundo, e calcúlase que 120 [[Estado nación|estados-nación]] de todo o mundo están actualmente implicadas activamente no desenvolvemento e implantación de tecnoloxía para estes fins.<ref>Brodkin, J. [http://www.networkworld.com/news/2007/112907-government-cyberattacks.html "Os ciberataques patrocinados polo goberno están en aumento, di McAfee"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130617091822/http://www.networkworld.com/news/2007/112907-government-cyberattacks.html|date=2013-06-17}} Mundo en rede: 29 de novembro de 2007. Consultado o 9 de febreiro de 2013.</ref> Filosofías e culturas de internet como o desenvolvemento de [[software de código aberto]], o [[hacktivismo]] e o popular slogan ''"a información quere ser libre"'' reflicte algúns dos cambios culturais na percepción cara ao segredo político e do goberno. O popular e controvertido [[WikiLeaks]] é só unha das moitas manifestacións dun crecente sentimento cultural que se está a converter nun desafío adicional para a seguridade e integridade da información clasificada.<ref>Ludlow, P. [http://www.thenation] .com/article/154780/wikileaks-and-hacktivist-culture# "WikiLeaks and Hacktivist Culture"] ''The Nation'': 15 de setembro de 2010. Consultado o 9 de febreiro de 2013.</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Hacker]] * [[Cracker]] * [[Phishing]] * [[Espionaxe]] * [[WikiLeaks]] === Ligazóns externas === * [https://www.archives.gov/isoo/ ISOO] * [https://www.cia.gov/ CIA] * [https://www.fbi.gov/clearance/securityclearance.htm FBI Security Clearance FAQ] * [http://revista.consumer.es/web/ca/20090401/internet/74701.php A información está "nas nubes"] (Revista Consumer) {{control de autoridades}} [[Categoría:Seguridade de datos]] ffww4zljtfwybgt5tzxpjanj17fqqq8 0 565071 6148066 6111576 2022-08-02T08:39:27Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Caran_d'ache_ferblanterie_632.jpg|thumb|[[Caran d'ache]] dedicou unha serie de [[Viñeta|viñetas]] en'' [[L'Assiette au Beurre|L'assiette au Beurre]]'' ao tráfico de medallas que levou a tipificar o tráfico de influencias como delito.]] O tráfico de '''influencias''' é unha práctica ilegal en moitas lexistacións, e cando menos éticamente censurable, de utilizar a influencia persoal no [[goberno]] ou mesmo en ámbitos [[Empresa|empresariais]], a través de conexións con persoas e para obter favores ou tratos preferentes.<ref>{{Cita libro|apelidos=|nome=|ligazónautor=|título=Glosario de Términos de Integridad Corporativa|url=https://www.undp.org/content/dam/mexico/docs/Publicaciones/PublicacionesGobernabilidadDemocratica/programaintegridade2019/Glosario%20de%20T%C3%A9rmino%20de%20Integridad%20Corporativa.pdf|dataacceso=|ano=2018|editorial=|ISBN=|apelidos-editor=|lugar=|páxina=24|lingua=|capítulo=}}</ref> == Tipoloxía == Naturalmente, búscanse conexións con amigos ou coñecidos para ter información, e con persoas que exercen [[autoridade]] ou teñen poder de decisión, e moitas veces isto ocorre a cambio dun pago en diñeiro ou en especie, ou a concesión dalgún tipo de privilexio. A natureza ilegal do tráfico de influencias é relativa e distinta nos distintos [[Estado nación|estados-nación]]: a [[Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico|OCDE]] utilizou a miúdo o termo ''"tráfico de influencias impropio"'' para se referir a actos de [[Grupo de presión|lobby]] ilegais ou cuestionábeis.<ref>{{Cita web|título=Building a Cleaner World Economy - OECD|url=https://www.oecd.org/economy/buildingacleanerworldeconomy.htm|páxina-web=www.oecd.org|data-acceso=2022-06-11|lingua=en}}</ref> O tráfico de influencias está penalizado en [[Arxentina]], [[Bélxica]], [[Brasil]], [[Chile]], [[Colombia]], [[Costa Rica]], [[Cuba]], [[Ecuador]], [[España]], [[Francia]], [[Guatemala]], [[Italia]]<ref>G. Buonomo, [https://www.academia.edu/38702365/SU_DUE_SENTENZE_DELLA_SESTA_SEZIONE_PENALE_DELLA_CASSAZIONE_IN_TEMA_DI_CORRUZIONE_E_PARLAMENTARI ''Su due sentenze della sesta sezione penale della Cassazione in tema di corruzione e parlamentari'', Diritto pubblico europeo rassegna online, aprile 2019]pp. 8-9. {{It}} Abril 2019.</ref>, [[México]]<ref>{{Cita web|url=http://www.cem.itesm.mx/derecho/nlegislacion/federal/11/251.htm|título=Artículo 221 - CAPÍTULO IX Tráfico de Influencia - CODIGO PENAL FEDERAL|data-acceso=18 de maio de 2019|data=5 de agosto de 2013|data-arquivo=05 de agosto de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130805065935/http://www.cem.itesm.mx/derecho/nlegislacion/federal/11/251.htm|url-morta=unfit}}</ref>, [[Panamá]], [[Paraguai]], [[Perú]], [[Portugal]], [[Romanía]], [[Uruguai]] e [[Venezuela]]. === Exemplos === ==== Francia ==== O escándalo das condecoracións a finais do [[século XIX]] foi un caso político-financeiro que salpicou ó presidente da República [[Jules Grévy]], quen foi obrigado á dimisión<ref>Jean-Marie Mayeur, ''Les débuts de la [[Tercera República Francesa|Troisième République]], 1871-1898'', Seuil, [[1973]], p. 171</ref>. A constatación da ausencia dunha lei que prohibise ese tipo de corruptelas, implicou a creación dunha incriminación específica que permitise reprimilas: o tráfico de influencias.<ref>Geneviève Giudicelli-Delage, ''Droit pénal des affaires'' , 6ª edición; ed. Dalloz, [[2006]]</ref> ==== España ==== En España, o tráfico de influencias é puníbel e a súa persecución e sentenza dependen do Xulgado do Xurado da provincia en cuestión. O delito de tráfico de influencias está descrito nos artigos 428, 429, 430 e 431 da Lei orgánica 10/[[1995]], do 23 de novembro, do Código Penal. A lexislación estaba tipificada na Lei orgánica 9/1991, do 22 de marzo, e no Código Penal de [[1928]], que regulaba algunha figura semellante ao tráfico de influencias e [[suborno]].<ref>{{Cita web|título=EL DELITO DE TRÁFICO DE INFLUENCIAS|url=https://dialogojuridico.blog/2018/10/10/el-delito-de-trafico-de-influencias/|páxina-web=DIÁLOGO JURÍDICO|data=2018-10-10|data-acceso=2022-06-11|lingua=es|apelidos=Iniudicando}}</ref> ==== Brasil ==== No Brasil, o tráfico de influencias está descrito no art. 332 do Código Penal.<ref>{{Cita web|url=https://joaogabrieldesiderato.jusbrasil.com.br/artigos/1167243766/o-crime-de-trafico-de-influencia|páxina-web=jusbrasil.com.br|título=João Gabriel Desiderato; O crime de tráfico de influencias|data-acceso=11 de xuño de 2022|lingua=pt}}</ref> A pena prevista para este delito é a prisión, de 2 a 5 anos, e multa. A sanción increméntase á metade se o axente alega ou insinúa que a vantaxe tamén se destina ao traballador. ==== En Portugal ==== O delito de tráfico de influencias foi creado en [[Portugal]] en [[1995]] a proposta do Goberno de [[António Guterres]]. Casualmente, Armando Vara, ex-ministro de Guterres, despois desvinculado do [[Partido Socialista (Portugal)|Partido Socialista]], foi condenado por tres delitos de tráfico de influencias.<ref>{{Cita web|título=Ex-ministro Armando Vara condenado a 5 anos de prisão efetiva|url=https://www.dn.pt/politica/ex-ministro-armando-vara-condenado-a-5-anos-de-prisao-efetiva-4109992.html|páxina-web=www.dn.pt|data-acceso=2022-06-11|lingua=pt-PT}}</ref> ==== Uruguai ==== No Uruguai, o tráfico de influencias está previsto no artigo 158-BIS do Código Penal uruguaio.<ref>Pietro Semeraro, ([[2000]]) ''[http://books.google.com.uy/books/about/I_delitti_di_millantato_credito_e_traffi.html?id=DeMVAQAAIAAJ&redir_esc=y I delitti di millantato credito e traffico di influenza]'', ed. Giuffre, [[Milán]]. (en [[Lingua italiana|italiano]])</ref> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}}{{Galifontes}}{{Galicitas}} === Bibliografía === * {{Cita libro|título=I delitti di millantato credito e traffico di influenza|apelidos=Semeraro|nome=Pietro|editorial=Giuffré|ano=2000|ISBN=9788814083020|lingua=it|lugar=Milán}} * {{Cita libro|título=DECENNIUM MOZTANICENS|apelidos=Semeraro|nome=Pietro|ano=2008|lingua=en|capítulo=TRADING IN INFLUENCE AND LOBBYING IN THE SPANISH CRIMINAL CODE|lugar=Rijeka|nome-editor=Berislav|apelidos-editor=Pavešić|editorial=Universidade de Rijeka|páxinas=297-312}} === Outros artigos === * [[Nepotismo]] * [[Suborno]] * [[Corrupción]] * [[Prevaricación]] * [[Grupo de presión|Lobby]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Corrupción]] [[Categoría:Corrupción por país]] [[Categoría:Corrupción en España]] [[Categoría:Corrupción en Galicia]] 7rpres97l3cyqtxx3rikvnyalerzf56 0 566074 6147871 6143274 2022-08-02T01:48:59Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía|alma_máter=Instituto Estatal de Relacións Internacionais de Moscova|nome=}} '''Sergei Viktorovich Lavrov''' (en [[Lingua rusa|ruso]] Сергей Викторович Лавров<ref>{{Cita web|título=Sergej Lawrow - Munzinger Biographie|url=https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=00000024845|páxina-web=www.munzinger.de|data-acceso=2022-06-20|lingua=alemán e ruso}}</ref>), nado en [[Moscova]] o [[21 de marzo|21 de marzo de]] [[1950]], é un [[Político, política|político]] e [[Diplomático, diplomática|diplomático]] [[Rusia|ruso]] de carreira, desde [[2004]] ministro de Asuntos Exteriores de [[Rusia]]. == Traxectoria == === Primeiros anos === O pai de Lavrov, Víctor, era un [[Pobo armenio|armenio]] de [[Tbilisi]]<ref>{{Cita web|título=Лавров, Сергей Министр иностранных дел РФ|url=https://lenta.ru/lib/14161073/|páxina-web=lenta.ru|data-acceso=2022-06-20|lingua=ru}}</ref>. Despois de graduarse na escola secundaria, Lavrov uniuse ao Departamento de Asuntos Internacionais do [[Instituto de Estudos Asiáticos]] en [[Moscova]] na [[Academia de Ciencias de Rusia]]. Ademais da súa especialidade principal — a [[Lingua cingalesa|lingua]] [[Cingalés|cingalesa]] — tamén estudou [[Lingua inglesa|inglés]] e [[Lingua francesa|francés]]. Graduado no Instituto Estatal de Relacións Internacionais de Moscova en [[1972]], serviu como diplomático para a [[Unión Soviética]] en [[Sri Lanka]] até [[1976]]. En [[1981]] formou parte da Delegación Diplomática Soviética ante as [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] até [[1988]]. O 24 de febreiro de [[2004]], foi nomeado ministro de Asuntos Exteriores polo presidente ruso [[Vladimir Putin]], sucedendo a [[Igor Sergeevich Ivanov|Igor Ivanov]]<ref>{{Cita web|título=Manual do Candidato - Política Internacional|url=https://www.passeidireto.com/arquivo/98924629/manual-do-candidato-politica-internacional|páxina-web=Passei Direto|data-acceso=2022-06-20|lingua=pt-BR|nome=Ísis|apelidos=Machado}}</ref>. Permaneceu no cargo durante os dous primeiros mandatos presidenciais de [[Vladimir Putin|Putin]], en [[2008]] foi ratificado no cargo por [[Dmitrii Medvedev|Dmitri Medvedev]], a quen acompañou durante o seu mandato presidencial, e foi ratificado de novo no cargo por [[Vladimir Putin]] ao seu regreso ao [[Kremlin]]. === Carreira política === ==== Unión Soviética ==== Lavrov graduouse en 1972. Segundo as regras daquela época, un graduado do Instituto Estatal de Relacións Internacionais de Moscova tiña que traballar no Ministerio de Asuntos Exteriores da [[Unión Soviética|URSS]] durante un tempo determinado. Lavrov traballou na embaixada soviética en [[Sri Lanka]] (nome que acabaran de cambiar, antes chamado Ceilán) como conselleiro, considerado un especialista do país. Daquela ambos os países tiñan unha estreita cooperación económica, con acordos salientables como o da produción de [[Caucho|caucho natural]] no país insular asiático. A embaixada soviética en Sri Lanka tamén mantivo relacións coas [[Maldivas]]. Lavrov encargouse de analizar continuamente a situación no país, pero tamén traballou como tradutor, secretario persoal e axudante de [[Rafik Nishonov|Rafiq Nishonov]], que máis tarde sería o 12º primeiro secretario do Partido Comunista na [[RSS de Uzbekistán|RSS de]] [[Uzbekistán]]. Ademais, obtivo o rango diplomático engadido. En [[1976]], Lavrov volveu a Moscova. Traballou como terceiro e segundo secretario na Sección de Relacións Económicas Internacionais da URSS. Alí, estivo involucrado na analítica, e a súa empresa tamén traballou con varias organizacións internacionais, entre elas as [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]]. En [[1981]] foi destinado como conselleiro principal da misión soviética ante a ONU na cidade de [[Nova York]]. En [[1988]], Lavrov volveu a Moscova e foi nomeado subdirector da Sección de Relacións Económicas Internacionais da URSS. Entre [[1990]] e [[1992]] traballou como director da Organización Internacional do Ministerio de Asuntos Exteriores soviético. ==== Federación Rusa ==== En outubro de [[1990]], Andrey Kozyrev, que entón dirixía o control das organizacións internacionais, foi nomeado Ministro de Asuntos Exteriores da [[República Soviética Federativa Socialista de Rusia|RSFS de Rusia]]. Ese ano distribuíronse os poderes do Ministerio de Asuntos Exteriores soviético e do Ministerio de Asuntos Exteriores da RSFS, que até entón só tiña un papel cerimonial. En novembro de 1990, o Consello de Estado decidiu cambiar o seu nome de Unión de Ministros de Asuntos Exteriores a Ministerio de Asuntos Exteriores da Unión Soviética, e en decembro do mesmo ano, o Ministerio de Asuntos Exteriores da RSFS rusa converteuse no Ministerio de Asuntos Exteriores da Unión Soviética. Asuntos Exteriores da Federación Rusa. En abril de [[1991]] foi nomeado Viceministro de Asuntos Exteriores. En [[1992]], Lavrov foi nomeado director do Departamento de Organizacións Internacionais e Problemas Globais do Ministerio de Asuntos Exteriores da [[Rusia|Federación Rusa]]. Pedíuselle a Lavrov que supervisase as actividades dos Dereitos Humanos e da Cooperación Cultural Internacional e dos dous departamentos, para os países da [[Comunidade de Estados Independentes|CEI]], as organizacións internacionais e a cooperación económica internacional.<ref name="lentaru">{{Cita web|url=https://lenta.ru/lib/14161073/|título=Lavrov, Serguéi. Ministro de Relacións Exteriores da Federación de Rusia|data-acceso=2022-01-29|lingua=ruso|páxina-web=Lenta.ru}}</ref> Lavrov traballou no Ministerio de Asuntos Exteriores até [[1994]], cando volveu traballar na ONU, esta vez como Representante Permanente de Rusia. Mentres desempeñaba este cargo, foi presidente do [[Consello de Seguridade das Nacións Unidas]] en decembro de [[1995]], xuño de [[1997]], xullo de [[1998]], outubro de [[1999]], decembro de [[2000]], abril de [[2002]] e xuño de [[2003]]. [[Ficheiro:President_George_W._Bush_and_Sergey_Lavrov.jpg|miniatura|220x220px| O presidente dos EUA O presidente dos Estados Unidos, [[George W. Bush]], recibe o ministro de Asuntos Exteriores ruso, Sergei Lavrov, a unha reunión no anexo do Despacho Oval o 7 de marzo de 2006 na Casa Branca. Fotografía de Paul Morse]] O 9 de marzo de [[2004]], o presidente [[Vladimir Putin]] nomeou a Sergei Lavrov para o cargo de ministro de Asuntos Exteriores, sucedendo no cargo a Igor Ivanov. O 21 de maio de [[2012]], Lavrov foi nomeado novo ministro de Asuntos Exteriores no gabinete dirixido polo primeiro ministro [[Dmitrii Medvedev|Dmitry Medvedev]].<ref>{{Cita web|url=https://www.europarl.europa.eu/committees/en/home|título=Home {{!}} Committees {{!}} European Parliament|data-acceso=2022-01-29|lingua=en}}</ref> Lavrov é visto como continuando o estilo do seu predecesor: un diplomático brillante, pero un funcionario público máis que un político. Un experto ruso en política exterior da Chatham House de Londres describiuno como ''"un negociador duro, fiable e extremadamente sofisticado"'', pero engade que ''"non forma parte do santuario interior de Putin"'' e que o endurecemento da política exterior rusa ten moi pouco a ver con el. Outros diplomáticos foron moito máis críticos na súa valoración de Lavrov, véndoo cómplice da violenta política exterior do presidente Putin. O 15 de xaneiro de 2020, dimitiu como membro do gabinete, despois de que o presidente Vladimir Putin pronunciase o discurso presidencial na Asemblea Federal, no que propuxo varias emendas á constitución.<ref>{{Cita web|url=https://www.independentespanol.com/|título=Independent en Español|data-acceso=2022-01-29|lingua=es}}</ref> O 21 de xaneiro de 2020, mantivo o seu posto no gabinete de Mikhail Mishustin.<ref>{{Cita web|url=https://www.themoscowtimes.com/2020/01/21/russia-gets-new-government-in-what-putin-calls-major-renewal-a68996|título=Russia Gets New Government in What Putin Calls 'Major Renewal'|data-acceso=2022-01-29|apelidos=Reuters|data=2020-01-21|lingua=en}}</ref> ===== Guerra de Siria ===== [[Ficheiro:Msc2011_SZ_002_Lavrov_Clinton.jpg|miniatura|220x220px| Lavrov coa [[Secretaria de Estado]] dos [[EUA]], [[Hillary Clinton]] en [[Múnic]], [[Alemaña]], o 5 de febreiro de [[2011]]]] En [[2012]], nas primeiras etapas da [[guerra civil siria]], unha delegación rusa viaxou a [[Siria]] para afirmar o apoio de Rusia ao goberno sirio do presidente [[Bashar al-Assad]]. Lavrov e [[Mikhail Fradkov]], que formaban parte da delegación, recibiron a benvida real por parte de miles de partidarios pro-Assad. Os partidarios ondearon bandeiras rusas grazas ao veto de Rusia a unha resolución da [[Organización das Nacións Unidas|ONU]] que pedía duras sancións ao goberno sirio. En outubro de [[2019]], Lavrov condenou a decisión de [[Donald Trump]] de enviar tropas estadounidenses para vixiar os [[Campo petrolífero|campos petrolíferos]] de Siria e posibelmente explotalos, dicindo que ''"calquera explotación dos [[recursos naturais]] dun [[Estado soberano]] sen o seu consentimento é ilegal"''.<ref>{{Cita novas|título=Iran, Russia take aim at U.S. military presence near Syrian oilfields|url=https://www.reuters.com/article/us-syria-security-ministers-idUSKBN1X82OQ|xornal=Reuters|data=2019-10-29|data-acceso=2022-01-30|lingua=en}}</ref> ===== Guerra no leste de Ucraína ===== Tras o referendo sobre o status de [[Crimea]] en marzo de [[2014]], Lavrov propuxo que Ucraína fose independente de calquera das dúas opcións, que se recoñecese oficialmente a [[lingua rusa]] e que a Constitución se organizase segundo as liñas federais.<ref>{{Cita novas|título=Crimea referendum: What does the ballot paper say?|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-26514797|xornal=BBC News|data=2014-03-10|data-acceso=2022-01-30|lingua=en-GB}}</ref> Cando os líderes do [[G8]] votaron para suspender oficialmente a adhesión de Rusia o 24 de marzo, Lavrov declarou que o G8 era unha organización informal e que a adhesión era opcional para Rusia.<ref>{{Cita web|url=https://www.cnn.com/2014/03/24/politics/obama-europe-trip/index.html|título=U.S., other powers kick Russia out of G8 - CNNPolitics|data-acceso=2022-01-30|apelidos=Correspondent|nome=By Jim Acosta, CNN Senior White House|lingua=inglés}}</ref> Nunha entrevista do 30 de marzo,<ref>{{Cita web|url=https://www.rt.com/news/lavrov-crimea-ukraine-west-181/|título=Lavrov: If West accepts coup-appointed Kiev govt, it must accept a Russian Crimea|data-acceso=2022-01-30|lingua=en}}</ref> discutiu o acordo do 21 de febreiro asinado por [[Viktor Yanukovych|Viktor Yanukovich]], Vitaly Klitchko, [[Arseny Yatsenyuk|Arseni Yatseniuk]] e Oleg Tyagnibok, así como os ministros de Asuntos Exteriores de [[Polonia]], [[Francia]] e [[Alemaña]] para promover cambios pacíficos en Ucraína. Lavrov subliñou o [[federalismo]] como solución en Ucraína e lamentou a desoficialización da lingua rusa. {{Artigo principal|Lei de Ucraína "para garantir o funcionamento da lingua ucraína como lingua estatal"}} Lamentou o mal uso do [[Convenio de Schengen]] para obrigar aos cidadáns de [[Península de Crimea|Crimea]] a visitar [[Kíiv]] para obter un visado Schengen. Lavrov afirmou que a revolución do [[Maidán]] e os resultados do referendo de Crimea deberían ser igualmente aceptados por Occidente. Reiterou a proposta rusa en tres partes para o progreso de Ucraína: * [[Federalismo]] constitucional * Recoñecemento das [[Lingua minorizada|minorías lingüísticas]] * Que Ucraína sexa un [[Movemento de Países Non Aliñados|Estado non aliñado]] Aínda que Lavrov recoñeceu que Rusia estaba en contacto cos [[Separatismo|separatistas]] ucraínos, negou as acusacións de [[Estados Unidos]] e da [[UE]] de que Moscova puxo fin á rebelión e acusou a Estados Unidos de intensificar o conflito. Engadiu que as posibilidades de resolver a crise ucraína serían maiores se dependese só de Rusia e Europa.<ref>{{Cita web|url=http://www.theguardian.com/world/2014/jun/28/lavrov-us-ukraine-crisis-russia|título=Sergei Lavrov accuses US of fuelling Ukraine crisis|data-acceso=2022-01-30|apelidos=Press|nome=Associated|data=2014-06-28|lingua=en}}</ref> Lavrov dixo que os separatistas queren ''"defender a súa cultura, as súas tradicións, celebrar as súas festas máis que os aniversarios de Roman Shukhevich ou [[Stepán Bandeira|Stepán Bandera]]".'' <ref>{{Cita web|url=http://www.mid.ru/bdomp/brp_4.nsf/e78a48070f128a7b43256999005bcbb3/e39851e809b2af8344257cf2002ea50c!OpenDocument|título=MFA of Russia {{!}} 06/05/2014 {{!}} Answers to questions of the mass media by the Russian Foreign Minister, Sergey Lavrov, summarising the results of his negotiations with the US Secretary of State, John Kerry, Paris, 5 June 2014|data-acceso=2022-01-30|data=2014-08-21|lingua=en|data-arquivo=21/08/2014|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140821174740/http://www.mid.ru/bdomp/brp_4.nsf/e78a48070f128a7b43256999005bcbb3/e39851e809b2af8344257cf2002ea50c!OpenDocument|url-morta=unfit}}</ref> En xuño de [[2016]], Lavrov declarou que Rusia nunca atacará ningún país da [[OTAN]], dicindo: ''"Estou convencido de que todos os políticos serios e honestos saben perfectamente que Rusia nunca atacará un estado membro da OTAN.'' ''Non temos estes plans".'' Tamén dixo: ''"Na nosa doutrina de seguridade, indícase claramente que unha das principais ameazas para a nosa seguridade é a expansión da OTAN cara ao leste".'' <ref>{{Cita web|url=https://www.newsweek.com/lavrov-putin-baltic-nato-attack-never-estonia-lithuania-latvia-summit-defence-467530|título=Russia's Lavrov says Kremlin will 'never' attack a NATO member|data-acceso=2022-01-30|data=2016-06-07|lingua=en}}</ref> === Comentarios antisemitas === O 1 de maio de 2022, nunha entrevista coa cadea de televisión italiana [[Desafío 4|Rete 4]]<ref>{{Cita web|título=Israel protesta ante Rusia después de que Lavrov afirmara que Hitler “tenía sangre judía”|url=https://www.politicaon.com/pol/2022/05/02/israel-protesta-ante-rusia-despues-de-que-lavrov-afirmara-que-hitler-tenia-sangre-judia/|páxina-web=Noticias de Política Online|data=2022-05-02|data-acceso=2022-06-20|lingua=es|nome=Redacción|apelidos=EditorialOn}}</ref>, preguntouse a Lavrov por que Rusia afirmaba que necesitaba "desnazificar" a Ucraína, tendo en conta que o propio presidente ucraíno era [[xudeu]]. Lavrov respondeu suxerindo que [[Adolf Hitler]], como [[Volodymyr Zelenskyi|Volodymyr Zelensky]], tiña herdanza xudía, dicindo: ''"En canto ao argumento [de Zelensky] sobre o tipo de nazificación que podemos ter se son xudeu, se non lembro mal, e quizais me equivoque, Hitler tamén tiña sangue xudeu''<ref>{{Cita novas|título=Israel outrage at Sergei Lavrov's claim that Hitler was part Jewish|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-61296682|xornal=BBC News|data=2022-05-02|data-acceso=2022-06-20|lingua=en-GB}}</ref>''.'' Lavrov afirmou ''"por algún tempo escoitamos do pobo xudeu que os maiores [[Antisemitismo|antisemitas]] eran xudeus"''. O primeiro ministro israelí, [[Naftali Bennett]], condenou os comentarios de Lavrov, dicindo que ''"o uso do Holocausto polo pobo xudeu como ferramenta política debe cesar inmediatamente"''.<ref>{{Cita novas|apelidos=Lis|nome=Jonathan|url=https://www.haaretz.com/world-news/europe/turning-victims-into-criminals-yad-vashem-blasts-russian-fm-over-nazi-comments-1.10774490|título=Bennett condena as 'mentiras' sobre Hitler do FM ruso|data=|data-acceso=|lingua=en}}</ref> O 5 de maio, a oficina de Bennett publicou un comunicado dicindo: ''"O primeiro ministro aceptou a desculpa do presidente Putin polos comentarios de Lavrov e agradeceulle que aclarase a súa actitude cara ao pobo xudeu e a memoria do Holocausto"''.<ref name="tmtj">{{Cita web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/05/05/putin-apologized-for-russia-hitler-claims-israel-pms-office-a77598|título=Putin disculpouse polas afirmacións sobre Hitler – Oficina do Primeiro Ministro de Israel|data=5 de maio de 2022|lingua=EN}}</ref> == Vida persoal == Lavrov fala ruso, inglés, francés, [[Lingua maldivana|dhivehi]] e [[Lingua cingalesa|cingalés.]] <ref>{{Cita web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/7144560.stm|título=BBC NEWS {{!}} Programmes {{!}} From Our Own Correspondent {{!}} Russia's deep suspicion of the West|data-acceso=2022-01-29|data=2007-12-16|data-arquivo=16 de decembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071216015051/http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/7144560.stm|url-morta=unfit}}</ref> Tamén é un afeccionado aos deportes, principalmente ao [[fútbol]] e ao equipo ruso <ref>{{Cita web|título=Interview of S.V. Lavrov, Minister of Foreign Affairs of Russia, to Channel One on 90th Anniversary of FC Spartak|url=http://www.mid.ru/brp_4.nsf/0/5FE614E76F713572442579EB00486EE2}}</ref> [[Spartak Moscova]]. Ten unha filla, Ekaterina, graduada na [[Universidade Columbia]], que viviu na cidade de Nova York até [[2014]].<ref>{{Cita web|url=https://ura.news/news/1052190278|título="Ahora la élite está decidiendo de qué lado está". El ministro Lavrov traslada a su hija de Nueva York a Moscú. ¿Quién es el siguiente?|data-acceso=2022-01-29|ano=2014|lingua=ruso}}</ref> Actualmente está casada co empresario [[Alexander Vinokurov, empresario|Alexander Vinokurov]] (non confundir co ciclista [[Aleksandr Vinokurov|Alexander Vinokurov]])<ref name="Russconnect">{{Cita novas|título=Daughter of Sergey Lavrov: "I wanted to connect life with a Russian"|url=https://www.starhit.ru/novosti/doch-sergeya-lavrova-ya-hotela-svyazat-jizn-s-russkim-128218/|editorial=Starhit|data=25 de febreiro de 2017|lingua=ru|data-acceso=}}</ref> e unha fillastra, Polina. === Sancións === O 25 de febreiro de [[2022]], un día despois da invasión rusa de Ucraína, os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], a [[Unión Europea]], o [[Reino Unido]] e [[Canadá]] anunciaron a imposición de sancións contra Lavrov<ref>{{Cita web|título=Австралия запретила Путину, Шойгу и Лаврову въезд в страну|url=https://www.rbc.ru/politics/28/02/2022/621c1abd9a7947282eaba07a|páxina-web=РБК|data-acceso=2022-06-20|lingua=ru}}</ref>. [[Australia]] e [[Xapón]]<ref>{{Cita web|título=政府、ロシア大統領の資産凍結 ｜ 共同通信|url=https://nordot.app/871199063226499072|páxina-web=共同通信|data=2022-03-01|data-acceso=2022-06-20|lingua=ja-JP|apelidos=共同通信}}</ref> impuxeron sancións similares. En marzo de 2022, a súa fillastra Polina Kovalyova, que vive en [[Londres]], tamén caeu baixo sancións británicas. En abril de 2022, Canadá impuxo sancións contra Maria Lavrova e Ekaterina Vinokurova (esposa e filla), e Australia contra Ekaterina Vinokurova. === Acusacións de corrupción === En setembro de [[2021]], [[Alexey Navalny]] publicou unha investigación afirmando a conexión entre Lavrov e [[Svetlana Polyakova]]<ref>{{Cita web|título=Russian Foreign Minister’s Secret Mistress Wields Ministry Influence, Owns Elite Property – iStories|url=https://www.themoscowtimes.com/2021/09/14/russian-foreign-ministers-secret-mistress-wields-ministry-influence-owns-elite-property-istories-a75040|páxina-web=The Moscow Times|data=2021-09-14|data-acceso=2022-06-20|lingua=en|nome=The Moscow|apelidos=Times}}</ref>, así como que ela e os seus familiares voan con el en viaxes de negocios e usan as casas e os iates do empresario ruso [[Oleg Deripaska]]. == Recoñecementos == * ''Membro de Honra da Sociedade Imperial Ortodoxa de Palestina'' (IOPS)<ref>{{Cita web|url=https://www.ippo.ru/about/article/komitet-pochetnyh-chlenov-200312|título=Комитет Почетных членов ИППО|data-acceso=2022-01-30|lingua=ru}}</ref>. * ''Orde da República Srpska'', [[República Serbia]] (2018)<ref>{{Cita novas|título=Russia backs Bosnia's integrity amid Serb calls for secession|url=https://www.reuters.com/article/us-bosnia-russia-idUSKCN1M11Q4|xornal=Reuters|data=2018-09-21|data-acceso=2022-01-30|lingua=en}}</ref>. == Notas == <div class="reflist" style="-moz-column-count: 3; -webkit-column-count: 3; column-count: 3; list-style-type: decimal;"> <references group="" responsive="0"></references> </div> == Véxase tamén == * [https://web.archive.org/web/20060427094138/http://www.ln.mid.ru/bl.nsf/0/d2da2ea4fd6ac214c3256e530042edfd?OpenDocument Recensión biográfica na web oficial do Ministerio de Asuntos Exteriores] (en inglés){{Portal|Rusia}} === Ligazóns externas === {{Commonscat|Sergey Lavrov}} {{Galicitas}} {{Galifontes|Author:Sergey Lavrov|Sergey Lavrov}} *[http://www.mid.ru/bul_ns_en.nsf/kartaflat/en03.01 Datos biográficos de Lavrov, en el sitio del Dto. de Asuntos Exteriores] *{{Ru}} [http://www.mid.ru Ministry of Foreign Affairs of Russia] *{{Ru}} [http://www.mgimo.ru Moscow State Institute of International Relations] * [https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/rusia/serguei_lavrov Biografía por CIDOB] (en español) *[http://www.dailymotion.com/video/x98reo_interview-sergei-lavrov_news Sergeï Lavrov interview] {{Control de autoridades}}  [[Categoría:Nados en 1950]] [[Categoría:Nados en Moscova]] [[Categoría:Nados en Moscova]] [[Categoría:Alumnos do Instituto Estatal de Relacións Internacionais de Moscova]] [[Categoría:Diplomáticos da Unión Soviética]] [[Categoría:Diplomáticos de Rusia]] hxgbd7o487ym5j18j5rv0rqn4igef4x 0 566278 6147983 6115357 2022-08-02T06:17:39Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 2 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=The Destruction of Small Ideas|portada=|banda=[[65daysofstatic]]|publicado=[[30 de abril]] de [[2007]]|gravación=|estudio=|duración=62:16|xénero=[[post-rock]]|selo=Monotreme|produtor=65daysofstatic|anterior=[[One Time for All Time]]|posterior=[[We Were Exploding Anyway]]|anterior_ano=2005|posterior_ano=2010}} '''''The Destruction of Small Ideas''''' é o terceiro álbum de estudio da banda inglesa de [[post-rock]] [[65daysofstatic]], publicado o [[30 de abril]] de [[2007]] no Reino Unido e o día seguinte nos Estados Unidos a través do selo Monotreme, e o 23 de abril no Xapón por Zankyo. "Don't Go Down to Sorrow" foi o primeiro sinxelo do álbum, editado no Reino Unido o 9 de abril, nos Estados Unidos o 17 do mesmo mes, e no Xapón o 23 de marzo. Unha versión en vinilo con dobre cuberta despregable do álbum foi publicada o 12 de novembro de 2007, tamén a través de Monotreme Records.<ref>{{Cita web|título=Monotreme Records: 65daysofstatic|url=http://www.monotremerecords.com/65dos/destruction.php|páxina-web=web.archive.org|data=2007-07-01|data-acceso=2022-06-18|data-arquivo=01 de xullo de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070701051044/http://www.monotremerecords.com/65dos/destruction.php|url-morta=unfit}}</ref> Cando foi publicado a súa produción foi criticada nalgunhas recensións,<ref>{{Cita web|título=Album Review: 65daysofstatic - The Destruction Of Small Ideas|url=http://drownedinsound.com/releases/9452/reviews/1974531-23161|páxina-web=DrownedInSound|data-acceso=2022-06-20|lingua=en|data-arquivo=31 de agosto de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190831181820/http://drownedinsound.com/releases/9452/reviews/1974531-23161|url-morta=yes}}</ref> pero a banda afirmou nunha entrevista que foi intencional e directamente influenciado por un artigo escrito por Nick Southall para Stylus Magazine.<ref>{{Cita web|título=65daysofstatic - Interview - Stylus Magazine|url=http://www.stylusmagazine.com/articles/interview/65daysofstatic.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2016-03-16|data-acceso=2022-06-20|data-arquivo=16 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160316182019/http://www.stylusmagazine.com/articles/interview/65daysofstatic.htm|url-morta=unfit}}</ref> == Listaxe de cancións == {{Listaxe de cancións|todas_escritas=|writing_credits=|title1=When We Were Younger & Better|length1=6:57|title2=A Failsafe|length2=4:28|title3=Don't Go Down to Sorrow|length3=6:55|title4=Wax Futures|length4=4:03|title5=These Things You Can't Unlearn|length5=6:27|title6=Lyonesse|length6=3:26|title7=Music Is Music as Devices Are Kisses Is Everything|length7=5:20|title8=The Distant & Mechanised Glow of Eastern European Dance Parties|length8=3:33|title9=Little Victories|length9=5:14|title10=Primer|length10=4:51|title11=White Peak/Dark Peak|length11=3:57|title12=The Conspiracy of Seeds|length12=7:08|note12=con [[Circle Takes the Square]]}} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de 65daysofstatic]] [[Categoría:Álbums musicais de 2007]] 17o0xejsgc55fbkxj2qu4vrfoamj4h8 1 566632 6147758 6114368 2022-08-01T21:26:27Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Destacado na portada}} {{visitas}} rryj0o1pu4u8tfqztiug7l9wywy0em7 0 567163 6147786 6114168 2022-08-01T21:54:08Z HombreDHojalata 5863 [[WP:LE]] wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Ceuta border fence.jpg|miniatura|[[Fronteira|Liña fronteiriza]] entre [[España]] e [[Marrocos]] en [[Ceuta]], na que se produciron en diversas ocasións devolucións en quente.]] En política migratoria, unha '''devolución sumaria''', '''devolución en quente'''<ref>{{Cita novas|data=13 de febreiro de 2020|título=Estrasburgo avala as "devolucións en quente" no valo de Melilla.|url=https://www.crtvg.es/informativos/estrasburgo-avala-as-devolucions-en-quente-no-valo-de-melilla|data-acceso=25 de xuño de 2022}}</ref> ou '''''push-back''''' é unha práctica pola que se expulsa de volta ao país de orixe a un individuo migrante ao entrar ilegalmente ao país de destino. Este procedemento prodúcese sen identificaren os migrantes nin sometérenos ás leis existentes de cada país sobre política de [[inmigración]]<ref>{{Cita novas|data=19 de maio de 2021|título=risis migratoria en Ceuta: ¿qué son las devoluciones en caliente?|url=https://www.newtral.es/que-son-las-devoluciones-en-caliente-ceuta/20210519/|data-acceso=25 de xuño de 2022|lingua=Castelán|apelidos=Blanco|nome=María|xornal=Newtral}}</ref>. O termo "devolución en quente" comezou a ser empregado polos medios de comunicación españois no ano [[2005]]. Noutros países, como [[Portugal]], os medios de comunicación adoptaron o termo inglés ''pushback'' ou optaron por empregar termos menos específicos coma "reenvíos ilegais"<ref>{{Cita novas|data=7 de outubro de 2021|título=Croácia vai investigar denúncias de violência e de reenvios ilegais de migrantes|url=https://www.jn.pt/mundo/croacia-vai-investigar-denuncias-de-violencia-e-de-reenvios-ilegais-de-migrantes-14196331.html|data-acceso=25 de xuño de 2022}}</ref>. As devolucións en quente considéranse que vulneran os [[dereitos humanos]]<ref>{{Cita web|url=https://www.ecchr.eu/en/glossary/push-back/|páxina-web=ecchr.eu|título=Pushback|data-acceso=25 de xuño de 2022}}</ref> e violan as leis internacionais sobre migracións, aínda que diferentes tribunais de diversos países teñen avalado casos individuais deste tipo de prácticas como acorde coa legalidade. == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Inmigración]] === Ligazóns externas === * https://www.ejiltalk.org/pushbacks-as-euphemism/ {{en}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Migración]] hsp2p5s1hjwdtnccuxi87pvf2c6ra7p 0 567443 6147583 6125879 2022-08-01T14:55:27Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} {{Multimedia externa|width=210px|headerimage=|video1=[http://www.ted.com/talks/sara_seager_the_search_for_planets_beyond_our_solar_system Sara Seager, “The search for planets beyond our solar system”], TED2015|video2=[https://www.youtube.com/watch?v=GNjuz6MO0eU “Space Experts Discuss the Search for Life in the Universe at NASA”], NASA 2014|video3=[http://www.innovaxiom.com/index.php?option=com_content&task=view&id=170631 “Sara Seager ”], Origins 2011}}'''Sara Seager''', nada en [[Toronto]] o [[21 de xullo]] de 1971, é unha astrónoma e científica planetaria<ref>{{Cita web|título=Sara Seager, astrofísica|url=https://mujeresconciencia.com/2016/07/21/sara-seager-astrofisica/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2016-07-21|data-acceso=2022-06-27|lingua=es}}</ref> [[Canadá|canadense]].<ref name="NYT-20161207">{{Cita novas|título='The World Sees Me as the One Who Will Find Another Earth' - The star-crossed life of Sara Seager, an astrophysicist obsessed with discovering distant planets.|url=https://www.nytimes.com/2016/12/07/magazine/the-world-sees-me-as-the-one-who-will-find-another-earth.html|data=7 de decembro de 2016|data-acceso=8 de decembro de 2016}}</ref> É profesora do [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts|Instituto Tecnolóxico de Massachusetts]] e é coñecida polo seu traballo sobre os [[Planeta extrasolar|planetas extrasolares]] e as súas atmosferas. É autora de dous libros de texto sobre estes temas,<ref>{{Cita libro|título=Exoplanet Atmospheres: Physical Processes|ISBN=9781400835300|data=2010|editorial=Princeton University Press}}</ref><ref>{{Cita libro|título=Exoplanets|url=https://archive.org/details/exoplanets0000unse|ISBN=978-0-8165-2945-2|editorial=University of Arizona Press|data=2010}}</ref> e foi recoñecida polas súas investigacións por ''Popular Science'',<ref name="PopSci10">{{Cita web|url=http://www.popsci.com/scitech/article/2006-09/fifth-annual-brilliant-10?page=0%2C8|título=The Fifth Annual Brilliant 10|editorial=Popular Science|data=13 de setembro de 2006}}</ref> ''Discover Magazine'',<ref name="Discover20">{{Cita novas|url=http://discovermagazine.com/2008/dec/20-best-brains-under-40|título=20 Best Brains Under 40|editorial=Discover Magazine|data=20 de novembro de 2008}}</ref> ''[[Nature]]'',<ref name="Nature10">{{Cita novas|url=http://www.nature.com/news/365-days-nature-s-10-1.9678|título=Sara Seager: Planet seeker|data=21 de decembro de 2011|editorial=Nature}}</ref> e ''[[Time|TIME Magazine]]''.<ref name="TIME25">{{Cita novas|url=http://www.amesteam.arc.nasa.gov/NewsArticles/TIME_Space_Allamandola_25MostInfluentialPeopleinSpace.pdf|título=The 25 Most Influential People in Space|apelidos=Bjerklie|nome=David|data=2012|editorial=TIME Magazine|data-acceso=10 de marzo de 2019|data-arquivo=15 de maio de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130515121347/http://www.amesteam.arc.nasa.gov/NewsArticles/TIME_Space_Allamandola_25MostInfluentialPeopleinSpace.pdf|url-morta=yes}}</ref> Seager recibiu unha [[bolsa MacArthur]] en 2013 polo seu traballo teórico sobre a detección de sinais químicos en atmosferas de [[Planeta extrasolar|exoplanetas]] e o desenvolvemento de observatorios de baixo custo para a observación de tránsitos planetarios.<ref name="MacArthur">{{Cita web|url=http://www.macfound.org/fellows/903/|título=MacArthur Fellows: Meet the Class of 2013: Sara Seager|editorial=MacArthur Foundation|data=24 de setembro de 2013|data-acceso=25 de setembro de 2013}}</ref> == Traxectoria == Seager é de orixe xudía,<ref>{{Cita web|url=http://forward.com/news/breaking-news/184606/four-jews-win-macarthur-genius-awards/|título=Four Jews Win MacArthur 'Genius' Awards – The Forward}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://books.google.es/books?id=CHV3BQAAQBAJ&pg=PA868&lpg=PA868&dq=Sara+Seager+Jewish&source=bl&ots=Sw9ijWAa-W&sig=lb_LOi7lj-4imrye2yjRSjYC8LA&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Sara%20Seager%20Jewish&f=false|título=The Annual Record of the North American ... - Google Books}}</ref> o seu pai, [[David Seager]], foi un pioneiro e un dos líderes mundiais no transplante capilar, fundando o Toronto Hair Transplant Center.<ref>{{Cita novas|apelidos=Jones|nome=Chris|título=The Woman Who Might Find Us Another Earth|url=https://www.nytimes.com/2016/12/07/magazine/the-world-sees-me-as-the-one-who-will-find-another-earth.html|data-acceso=8 de xaneiro de 2017|data=7 de decembro de 2016}}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=gjSWGMFkN8gC&pg=PT65&lpg=PT65&dq=%22Sara+Seager%22+hair+transplant&source=bl&ots=wwuJh2coau&sig=EzeAbSOGdTdkJn6pxBEuZhHagNk&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiIm9apvrPUAhUKVj4KHaRzAxwQ6AEIUDAL#v=onepage&q=%22Sara%20Seager%22%20hair%20transplant&f=false Mirror Earth: The Search for Our Planet's Twin - Michael D. Lemonick - Google Books]</ref> Ela obtivo unha licenciatura en Matemáticas e Física pola [[Universidade de Toronto]] en 1994, cunha bolsa do NSERC University Student Research Award, e un doutoramento en [[astronomía]] [[Universidade Harvard|pola Universidade de Harvard]] en 1999. Na súa tese de doutoramento desenvolveu modelos teóricos de atmosferas en [[Planeta extrasolar|planetas extrasolares]] baixo a supervisión de Dimitar Sasselov. Ingresou no [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts|Massachusetts Institute of Technology]] en xaneiro de 2007 como profesor asociado en Física e Ciencias Planetarias; foi titular en xullo de 2007,<ref>{{Cita novas|url=http://web.mit.edu/newsoffice/2007/tenure-tt1114.html|título=MIT Corporation grants tenure to 50 faculty|data=14 de novembro de 2007|editorial=MIT News Office}}</ref> e foi elevada a profesora titular en xullo de 2010.<ref>{{Cita novas|url=http://web.mit.edu/newsoffice/2010/faculty-promotions-appointments.html|título=Corporation announces faculty promotions and appointments|data=29 de decembro de 2010|editorial=MIT News Office}}</ref> === Investigación === A [[NASA]] referiuse a ela como "unha [[Indiana Jones]] astronómica".<ref>{{Cita web|url=https://exoplanets.nasa.gov/news/67/planet-hunters-on-a-quest-for-astronomys-holy-grail/|título=En busca del Santo Grial de la astronomía|data-acceso=3 de outubro de 2008}}</ref> Sara Seager utilizou o termo "anana gaseosa" para un planeta de gran masa tipo super-Terra composto principalmente por [[hidróxeno]] e [[helio]] nunha animación dun modelo do exoplaneta [[Gliese 581c]]. O termo "anana gaseosa" tamén se utilizou para referirse a planetas máis pequenos que os planetas xigantes gaseosos, con atmosferas densas de hidróxeno e helio. En 2013, propuso unha versión paralela á [[ecuación de Drake]] para estimar o número de planetas potencialmente habitables na nosa galaxia.<ref>{{Cita web|título=La ecuación de Seager: adaptando la de Drake|url=https://mujeresconciencia.com/2016/07/29/la-ecuacion-de-seager-adaptando-la-de-drake/|páxina-web=Mujeres con ciencia|data=2016-07-29|data-acceso=2022-06-27|lingua=es}}</ref> == Premios e recoñecementos == Seager recibiu en 2012 o [[Premio Sackler]] polo seu traballo "análise de atmosferas e composicións internas de planetas extrasolares",<ref> {{Cita web|url=http://web.mit.edu/newsoffice/2012/seager-sackler-prize.html|título=Sara Seager fue nombrada co-ganadora del Premio Sackler 2012|data-acceso=10 de marzo de 2019}}</ref> o Premio Helen B. Warner en Astronomía da Sociedade Astronómica Americana en 2007 por desenvolver "técnicas fundamentais para comprender, analizar e atopar as atmosferas dos planetas extrasolares,<ref>{{Cita web|título=Sara Seager honored for research on extrasolar planets|url=https://news.mit.edu/2007/seager-award|páxina-web=MIT News {{!}} Massachusetts Institute of Technology|data-acceso=2022-06-27|lingua=en}}</ref> e o Premio Harvard Bok de Astronomía de 2004.<ref> {{Cita web|url=http://astronomy.fas.harvard.edu/book/bok-prize-recipients|título=Ganadores del premio Bok|data-acceso=10 de marzo de 2019}}</ref> En 2012, foi nomeada Fellow da American Association for the Advancement of Science e en 2013 foi elixida Fellow da Royal Astronomical Society of [[Canadá|Canada]].<ref>{{Cita web|título=Wayback Machine|url=http://seagerexoplanets.mit.edu/SeagerCV2013.pdf|páxina-web=web.archive.org|data-acceso=2022-06-27|data-arquivo=04 de marzo de 2016|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160304100429/http://seagerexoplanets.mit.edu/SeagerCV2013.pdf|url-morta=unfit}}</ref> En setembro de 2013, recibiu unha bolsa MacArthur.<ref>[http://www.macfound.org/fellows/903/ Sara Seager — MacArthur Foundation]</ref> Foi elixida para a American Philosophical Society en 2018.<ref> {{Cita web|url=https://www.amphilsoc.org/blog/election-new-members-2018-spring-meeting|título=Elección de nuevos miembros 2018 reunión de primavera|data-acceso=10 de marzo de 2019}}</ref> == Notas == {{Listaref|2}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * Biografía na exposición [https://astronomas.org/astronomer/sara_seager Astrónomas] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Seager, Sara}} [[Categoría:Nados en Toronto]] [[Categoría:Científicos do Canadá]] [[Categoría:Nados en 1971]] 0llm0qte6ez850ibfylw77mh5k2vnd5 0 568050 6147994 6125539 2022-08-02T06:32:06Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=The Mountain Goats|xp=rock|imaxe=[[Imaxe:The Mountain Goats5.jpg|250px]]|pé=|orixe=[[Claremont, California]]|país={{USAb}}|período=1991 - presente|xénero=[[indie folk]], [[indie rock]], [[folk rock]], [[lo-fi]]|selo=[[Merge Records|Merge]], [[4AD]], Shrimper, Absolutely Kosher, Ajax|membros=John Darnielle<br>Peter Hughes<br>Jon Wurster<br>Matt Douglas|antigos_membros=|relacionados=|web=}} '''The Mountain Goats''' é unha banda [[estadounidense]] formada en [[Claremont, California]], polo cantautor John Darnielle. O grupo está baseado actualmente en [[Durham, Carolina do Norte]]. Durante moitos anos o único membro de The Mountain Goats foi Darnielle. Aínda que segue sendo o principal membro do grupo, traballou con distintos colaboradores, como o baixista e vocalista Peter Hughes, o batería Jon Wurster, o multiinstrumentista Matt Douglas, o cantautor Franklin Bruno, a baixista e vocalista Rachel Ware, o cantautor e produtor John Vanderslice, a guitarrista Kaki King, e a multiinstrumentista Annie Clark.<ref>{{Cita web|título=The Mountain Goats - Bio|url=http://www.mountain-goats.com/bio.html|páxina-web=web.archive.org|data=2013-07-07|data-acceso=2022-07-04|data-arquivo=07 de xullo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130707093335/http://www.mountain-goats.com/bio.html|url-morta=unfit}}</ref> Durante os anos 90, The Mountain Goats foron coñecidos por producir gravacións caseiras [[lo-fi]] (destacando o uso da gravadora dun radiocasete) e editalas en casete ou vinilos de 7 polgadas.<ref name=":0">{{Cita web|título=The Mountain Goats Songs, Albums, Reviews, Bio & More|url=https://www.allmusic.com/artist/the-mountain-goats-mn0000480830|páxina-web=AllMusic|data-acceso=2022-07-04|lingua=en}}</ref> Dende 2002 The Mountain Goats adoptaron un enfoque máis pulido, gravando a miúdo en estudio cunha banda completa.<ref name=":0" /><ref>{{Cita web|título=The Mountain Goats|url=http://4ad.com/|páxina-web=4AD|data-acceso=2022-07-04|lingua=en}}</ref> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[Zopilote Machine]]'' |[[1994]] |[[Ajax Records]], 3 Beads of Sweat |- |''[[Sweden]]'' |[[1995]] |[[Shrimper Records]] |- |''[[Nothing for Juice]]'' |[[1996]] |Ajax Records |- |''[[Full Force Galesburg]]'' |[[1997]] |[[Emperor Jones]] |- |''[[The Coroner's Gambit]]'' |[[2000]] |[[Absolutely Kosher]] |- |''[[All Hail West Texas]]'' |[[2002]] |Absolutely Kosher |- |''[[Tallahassee (álbum)|Tallahassee]]'' |[[2002]] |[[4AD]] |- |''[[We Shall All Be Healed]]'' |[[2004]] |4AD |- |''[[The Sunset Tree]]'' |[[2005]] |4AD |- |''[[Get Lonely]]'' |[[2006]] |4AD |- |''[[Heretic Pride]]'' |[[2008]] |4AD |- |''[[The Life of the World to Come]]'' |[[2009]] |4AD |- |''[[All Eternals Deck]]'' |[[2011]] |[[Merge Records]] |- |''[[Transcendental Youth]]'' |[[2012]] |Merge Records |- |''[[Beat the Champ]]'' |[[2015]] |Merge Records |- |''[[Goths]]'' |[[2017]] |Merge Records |- |''[[In League with Dragons]]'' |[[2019]] |Merge Records |- |''[[Songs for Pierre Chuvin]]'' |[[2020]] |Merge Records |- |''[[Getting Into Knives]]'' |[[2020]] |Merge Records |- |''[[Dark in Here]]'' |[[2021]] |Merge Records |- |''[[Bleed Out]]'' |[[2022]] |Merge Records |} == Notas == {{listaref}} * {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grupos musicais de California]] [[Categoría:Grupos musicais de indie folk]] [[Categoría:Grupos musicais de indie rock]] [[Categoría:Grupos musicais de folk rock]] [[Categoría:Grupos musicais de lo-fi]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 1991]] 5vkmhhsuhslxbcxaf33ffwmecxqmdx5 0 568348 6147542 6127669 2022-08-01T14:24:15Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Futbolista |nome_xogador = Skočić |imaxe = |pé = |nome_completo = Dragan Skočić |posición = [[Centrocampista]] |club_actual = [[Selección de fútbol de Irán|Irán]] {{abbr|(ad.)|Adestrador}} |club_número = |youthyears1 = |youthclubs1 = |years1 = 1987–1991 |clubs1 = [[HNK Rijeka|Rijeka]] |caps1 = 20 |goals1 = 2 |years2 = 1992–1993 |clubs2 = [[Unión Deportiva Las Palmas|Las Palmas]] |caps2 = 41 |goals2 = 6 |years3 = 1993–1995 |clubs3 = [[Sociedade Deportiva Compostela|Compostela]] |caps3 = 12 |goals3 = 0 |years4 = 1996 |clubs4 = [[HNK Rijeka|Rijeka]] |caps4 = 2 |goals4 = 0 |years5 = |clubs5 = [[NK Istra|Istra]] |caps5 = |goals5 = |years6 = |clubs6 = [[NK Orijent|Orijent]] |caps6 = |goals6 = |years7 = |clubs7 = [[Al-Ittihad Kalba SC|Al-Ittihad Kalba]] |caps7 = |goals7 = |manageryears1 = 2005–2006 |managerclubs1 = [[HNK Rijeka|Rijeka]] |manageryears2 = 2007–2008 |managerclubs2 = [[NK Interblock Ljubljana|Interblock Ljubljana]] |manageryears3 = 2009–2010 |managerclubs3 = [[Al-Arabi SC (Kuwait)|Al-Arabi]] |manageryears4 = 2011 |managerclubs4 = [[Al Nassr FC|Al Nassr]] |manageryears5 = 2012 |managerclubs5 = [[HNK Rijeka|Rijeka]] |manageryears6 = 2013–2014 |managerclubs6 = [[Malavan FC|Malavan]] |manageryears7 = 2014–2016 |managerclubs7 = [[Foolad FC|Foolad]] |manageryears8 = 2018 |managerclubs8 = [[Rayka Babol Football Club|Khooneh be Khooneh]] |manageryears9 = 2019–2020 |managerclubs9 = [[Sanat Naft Abadan Football Club|Sanat Naft]] |manageryears10 = 2020– |managerclubs10 = [[Selección de fútbol de Irán|Irán]] }} '''Dragan Skočić''', nado en [[Rijeka]] o [[3 de setembro]] de [[1968]], é un [[Fútbol|exfutbolista]] e [[Adestrador, adestradora|adestrador]] [[Pobo croata|croata]]. Dende [[2020]] adestra á [[Selección de fútbol de Irán|selección de Irán]]. Xogaba como [[centrocampista]] e comezou a súa carreira no [[HNK Rijeka|Rijeka]] da súa cidade natal, antes de se trasladar a [[España]] para xogar no [[Unión Deportiva Las Palmas|Las Palmas]] e no [[Sociedade Deportiva Compostela|Compostela]], conseguindo con este último o ascenso á [[Primeira división española de fútbol|Primeira División]]. Como adestrador traballou en equipos de [[Croacia]], [[Eslovenia]], [[Arabia Saudita]], [[Emiratos Árabes Unidos]] e [[Irán]]. == Traxectoria == === Como futbolista === ==== Rijeka ==== Comezou a súa carreira como [[Fútbol|futbolista]] en 1987 no [[HNK Rijeka|Rijeka]] da súa cidade natal, club no que militou durante catro tempadas, todas elas na [[Primeira Liga de Iugoslavia]].<ref>{{Cita web|url=http://www.footballdatabase.eu/football.joueurs.dragan.skocic.31941.en.html|páxina-web=footballdatabase.eu|título=Dragan Skocic|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=en}}</ref> ==== Las Palmas ==== En febreiro de 1992 chegou ao fútbol español, fichando polo [[Unión Deportiva Las Palmas|Las Palmas]],<ref name=":0">{{Cita novas|data=8 de decembro de 2010|título=Dragan Skočić: "Mi meta es España"|url=http://tinta-amarilla.blogspot.com/2010/12/dragan-skocic-mi-meta-es-espana.html|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=es|apelidos=Borrego|nome=Manuel}}</ref><ref>{{Cita novas|data=13 de febreiro de 1992|título=Joanet, nuevo técnico del conjunto canario|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1992/02/13/pagina-24/1257027/pdf.html#&mode=fullScreen|data-acceso=7 de xullo de 2022|xornal=[[Mundo Deportivo]]|páxina=24|lingua=es}}</ref> que loitaba pola permanencia na [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]], nunha convulsa tempada na que pasaron polo banco ata cinco adestradores.<ref name=":1">{{Cita novas|data=21 de decembro de 2017|título=El gran reto de Jémez|url=https://www.marca.com/futbol/las-palmas/2017/12/21/5a3af504e5fdeac46c8b46d0.html|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=[[Marca (xornal)|Marca]]|apelidos=Izquierdo|nome=Jesús}}</ref> Debutou na categoría de prata española o 23 de febreiro, saíndo de titular nunha derrota por 1-0 ante o [[Sociedad Deportiva Eibar|Eibar]].<ref>{{Cita novas|data=24 de febreiro de 1992|título=Primera victoria del Eibar en casa desde el 24 de noviembre|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1992/02/24/pagina-28/1245999/pdf.html#&mode=fullScreen|data-acceso=7 de xullo de 2022|xornal=[[Mundo Deportivo]]|páxina=28|lingua=es}}</ref> Disputou sete partidos ata o remate da campaña, na que o equipo acabou descendendo.<ref name=":1" /> Na seguinte tempada foi titular na maioría de partidos e contribuíu a que o equipo se proclamase campión do grupo IV da [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]]. Disputou un total de 36 encontros, 5 deles na promoción de ascenso na que o equipo canario fracasou no seu obxectivo de regresar a Segunda, saíndo vencedor o [[Hércules de Alicante Club de Fútbol|Hércules]].<ref>{{Cita novas|data=19 de xuño de 2018|título=25 años de un inolvidable ascenso del Hércules a Segunda División|url=https://www.estadiodigital.es/25-anos-de-un-inolvidable-ascenso-del-hercules-a-segunda-division/|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=Estadio Digital|apelidos=Soler|nome=José A.}}</ref> ==== Compostela ==== Para a [[Segunda división española 1993/94|tempada 1993/94]] fichou polo [[Sociedade Deportiva Compostela|Compostela]], da Segunda División.<ref name=":0" /> Debutou nun partido de [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] ante o [[Club Lleida Esportiu|Lleida]] e marcou o único gol do equipo galego, que perdeu 4-1, quedando eliminado.<ref>{{Cita novas|data=3 de novembro de 1993|título=El Lleida elimina al Compostela|url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1993/11/03/pagina-22/1283629/pdf.html#&mode=fullScreen|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=es|páxina=22|xornal=[[Mundo Deportivo]]|apelidos=Moncayo|nome=Carmelo}}</ref> A continuación disputou 9 partidos de liga co equipo de [[Fernando Castro Santos|Castro Santos]] nunha histórica tempada que culminou co ascenso á [[Primeira división española de fútbol|Primeira División]] despois de superar ao [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] na promoción. Xogou o seu primeiro partido na máxima categoría o 11 de decembro de 1994 no [[Estadi de Sarrià|estadio de Sarrià]] ante o [[Reial Club Deportiu Espanyol de Barcelona|Espanyol]], entrando nos minutos finais como substituto do francés [[Franck Passi|Passi]]. Con todo, apenas dispuxo de minutos durante durante os seguintes dous anos, disputando só uns poucos minutos noutro partido esa tempada, mentres que na seguinte participou nun só partido de liga e dous da [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]]. En decembro de [[1995]] o club prescindiu dos seus servizos e contratou no seu lugar ao nixeriano [[Festus Agu]].<ref>{{Cita novas|data=30 de decembro de 1995|título=El Compostela no tiene bastantes extranjeros para cumplir su reto|url=https://elpais.com/diario/1995/12/30/deportes/820278003_850215.html|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=[[El País]]|apelidos=Hermida|nome=Xosé|ligazónautor=Xosé Hermida}}</ref> ==== Últimos anos ==== A continuación regresou a [[Croacia]] e ao [[HNK Rijeka|Rijeka]], no que xogou unha tempada na [[Prva HNL]], a máxima categoría croata. Despois militou dous anos na segunda categoría, a [[Druga HNL]], nas filas do [[NK Istra|Istra]] e do [[NK Orijent|Orijent]]. Pechou a súa carreira nos [[Emiratos Árabes Unidos]], despois de vestir a camisola do [[Al-Ittihad Kalba SC|Al-Ittihad Kalba]].<ref>{{Cita novas|data=23 de setembro de 2009|título=Al Arabi coach is a relieved man after 2-0 win|url=https://gulfnews.com/sport/football/al-arabi-coach-is-a-relieved-man-after-2-0-win-1.540549|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=en|apelidos=Gomes|nome=Alaric}}</ref> === Como adestrador === ==== Rijeka ==== Despois da súa retirada como futbolista titulouse como adestrador e iniciou a súa carreira nos bancos como técnico do [[HNK Rijeka|Rijeka]] en 2005. Na súa primeira tempada acabou subcampión por detrás do [[GNK Dinamo Zagreb|Dinamo de Zagreb]] e gañou a [[Copa de fútbol croata|Copa de Croacia]], despois de derrotar na final ao [[NK Varaždin (1931–2015)|Varaždin]] de [[Zlatko Dalić]]. A final decidiuse pola [[regra do gol en campo contrario]], ao gañar o o Rikeja por 4-0 na ida en [[Rijeka]] e perder 5-1 na volta en [[Varaždin]].<ref>{{Cita novas|data=26 de abril de 2006|título=Rijeka na korak do obrane Rabuzinovog sunca, a Vugrinec do reprezentacije|url=https://www.index.hr/sport/clanak/rijeka-na-korak-do-obrane-rabuzinovog-sunca-a-vugrinec-do-reprezentacije/314826.aspx|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=hr}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.rsssf.com/tablesk/kroacup06.html|páxina-web=rsssf.com|título=Croatia Cup 2005/06|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=en}}</ref> ==== Interblock Ljubljana ==== [[Ficheiro:Dragan_Skocic_coach.jpg|miniatura| Skočić co Interblock]] En 2007 fichou polo [[NK Interblock Ljubljana|Interblock Ljubljana]] esloveno, club que viña de ascender á [[Primeira División de Eslovenia]] o ano anterior. Con Skočić no banco, o club gañou a [[Copa de Eslovenia de fútbol|Copa de Eslovenia]] na tempadas 2007/08, así como a Supercopa de Eslovenia e clasificouse para a fase previa da [[UEFA Europa League|Copa da UEFA]].<ref name=":0" /> ==== Al Arabi ==== Tralo seu paso polo Interblock, tomou un ano sabático, e na tempada 2009/10 asumiu a dirección do [[Al-Arabi SC (Kuwait)|Al-Arabi]] [[Kuwait|kuwaití]].<ref>{{Cita novas|data=13 de xullo de 2009|título=Nekdanji trener Interblocka Dragan Skočić se seli v Kuvajt|url=https://www.dnevnik.si/1042282945|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=sl}}</ref> Na súa única tempada no país, levou o club a dúas finais ([[Copa Príncipe Herdeiro de Kuwait|Copa Príncipe Herdeiro]] e [[Copa Federación de Kuwait|Copa Federación]]), perdendo ambas na [[quenda de penaltis]].<ref name=":0" /> Na [[Copa AFC]] acadou os cuartos de final, nos que caeu, tamén na quenda de penaltis, ante o [[Al-Karamah SC|Al-Karamah]] [[Siria|sirio]].<ref>{{Cita novas|data=30 de setembro de 2009|título=Shootout saved us says relieved Kwid|url=http://www.the-afc.com/en/afc-cup-2009-previous-competitions/afc-cup-2009/25472-al-arabi-kuw-0-0-al-karamah-syr-agg-reaction|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=en|urlarquivo=https://archive.ph/20130205115138/http://www.the-afc.com/en/afc-cup-2009-previous-competitions/afc-cup-2009/25472-al-arabi-kuw-0-0-al-karamah-syr-agg-reaction|dataarquivo=5 de febreiro de 2013}}</ref> ==== Al Nassr ==== Na tempada 2010/11 trasladouse a [[Arabia Saudita]], onde fichou polo [[Al Nassr FC|Al Nassr]], un dos clubs de fútbol máis destacados do mundo árabe. O equipo clasificouse para os oitavos de final da [[Liga de Campións da AFC]], pero caeu eliminado por 4-1 ante o Zob Ahan de [[Irán]]. A derrota provocou a destitución de Skočić, que foi substituído polo técnico portugués [[Eurico Gomes]].<ref>{{Cita novas|título=Al Nassr sack coach Dragan Skocic after AFC Champions League defeat|url=https://www.goal.com/en/news/14/asia/2011/05/26/2503930/al-nassr-sack-coach-dragan-skocic-after-afc-champions-league|data-acceso=7 de xullo de 2022|apelidos=Somerford|nome=Ben|lingua=en}}</ref> ==== Regreso a Rijeka ==== En marzo de 2012 regresou ao banco do [[HNK Rijeka|Rijeka]], substituíndo a [[Ivo Ištuk]] e converténdose no terceiro adestrador do club na tempada. Skočić herdou un equipo defensivamente fráxil que estaba a 2 puntos da zona de descenso e encargóuselle salvar a categoría. Con todo, só 43 días despois da súa chegada, e tras unha derrota por 2-0 ante o [[HNK Cibalia|Cibalia]],<ref>{{Cita novas|data=30 de abril de 2012|título=Nova smjena trenera u Rijeci: I Dragan Skočić dobio je otkaz|url=https://www.24sata.hr/sport/nova-smjena-trenera-u-rijeci-i-dragan-skocic-dobio-je-otkaz-264081|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=hr}}</ref> foi cesado e substituído polo seu axudante [[Mladen Ivančić]].<ref>{{Cita novas|data=30 de abril de 2012|título=SKOČIĆ SMIJENJEN Kantrida traži četvrtog trenera ove sezone, Mladen Ivančić v.d.|url=https://sportske.jutarnji.hr/sn/nogomet/hnl/skocic-smijenjen-kantrida-trazi-cetvrtog-trenera-ove-sezone-mladen-ivancic-v.d.-4266216|data-acceso=7 de xullo de 2022|apelidos=Vukušić|nome=Daniel|lingua=hr}}</ref> ==== Malavan ==== O 26 de maio de 2013 foi anunciado como novo adestrador do [[Malavan FC|Malavan]] de [[Bandar-e Anzali]], desembarcando así no fútbol [[Irán|iraniano]]. Dirixiu o club durante unha tempada, obtendo o sétimo lugar, o mellor resultado do equipo na liga desde 2005.<ref>{{Cita novas|data=8 de xuño de 2014|título=Iranski izbornik ima 4 mil. € plaću, a momčadi su pečat dali i Hrvati|url=https://www.vecernji.hr/sport/iranski-izbornik-ima-4-mil-eu-placu-a-momcadi-su-pecat-dali-i-hrvati-skupina-943476|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=hr}}</ref> ==== Foolad ==== [[Ficheiro:Dragan_Skočić_-_Saipa_vs._Foolad.jpg|miniatura| Skočić co [[Foolad FC|Foolad]] en 2014]] O 23 de maio de 2014 foi nomeado novo adestrador do [[Foolad FC|Foolad]], vixente campión da [[Liga Pro de Irán]].<ref>{{Cita novas|data=24 de maio de 2014|título=Dragan Skocic Replaces Foolad’s Faraki|url=http://iransportspress.com/dragan-skocic-replaces-foolads-faraki/|data-acceso=7 de xullo de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20151123035002/http://iransportspress.com/dragan-skocic-replaces-foolads-faraki/|dataarquivo=23 de novembro de 2015|lingua=en}}</ref> Adestrou o equipo durante dúas tempadas, obtendo un quinto e un duodécimo posto na táboa. Deixou o club o 1 de xuño de 2016.<ref>{{Cita novas|título=اسکوچیچ قراردادش را فسخ کرد|url=https://www.varzesh3.com/news/1326151/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%88%DA%86%DB%8C%DA%86-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%B4-%D8%B1%D8%A7-%D9%81%D8%B3%D8%AE-%DA%A9%D8%B1%D8%AF|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=fa}}</ref> ==== Khooneh be Khooneh ==== O 16 de xaneiro de 2018 substituíu a [[Javad Nekounam]] como técnico do [[Rayka Babol Football Club|Khooneh be Khooneh]], da [[Liga Azadegan]], a segunda categoría iraniana.<ref>{{Cita novas|título=دراگان اسكوچیچ سرمربی جدید تیم فوتبال خونه به خونه مازندران شد|url=https://www.irna.ir/news/82797160/%D8%AF%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%83%D9%88%DA%86%DB%8C%DA%86-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AA%DB%8C%D9%85-%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%AE%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=fa}}</ref> Comezou con bo pé, con 13 puntos nos seus primeiros 5 partidos e a pesar de ser un equipo de segunda, conseguiu meterse na final da [[Copa Hazfi]], onde perdeu ante o [[Esteghlal Football Club|Esteghlal]] por 1-0.<ref>{{Cita novas|data=7 de marzo de 2016|título=ادامه روزهای شیرین اسکو در سرزمین شمالی (عکس)|url=https://www.varzesh3.com/news/1507919/%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%B9%DA%A9%D8%B3|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=fa}}</ref><ref>{{Cita novas|data=18 de marzo de 2016|título=اس.خوزستان 1- خونه‌ به‌ خونه 3؛ فینال حذفی سرخابی شد|url=https://www.varzesh3.com/news/1510434/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84-18-12-96-%D9%86%DB%8C%D9%85%D9%87-%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B0%D9%81%DB%8C|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=fa}}</ref> Con todo, non conseguiu meterse nos postos de ascenso, ao quedar empatado a puntos co [[Football Club Nassaji Mazandaran|Nassaji Mazandaran]] e perder na diferenza de goles por un, despois de que ese equipo gañase 6-0 na última xornada.<ref>{{Cita novas|data=9 de maio de 2017|título=اسکوچیچ، بازنده بزرگ روز آخر لیگ یک|url=https://www.varzesh3.com/news/1520922/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%88%DA%86%DB%8C%DA%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D9%93%D8%AE%D8%B1-%D9%84%DB%8C%DA%AF-%DB%8C%DA%A9|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=fa}}</ref> ==== Sanat Naft ==== En xullo de [[2019]] volveu á primeira división iraniana para ocupar o banco do [[Sanat Naft Abadan Football Club|Sanat Naft]].<ref>{{Cita novas|data=2 de xullo de 2019|título=Dragan Skocic Appointed as Iran’s Sanat Naft Coach|url=https://www.tasnimnews.com/en/news/2019/07/02/2045155/dragan-skocic-appointed-as-iran-s-sanat-naft-coach|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=en}}</ref> Adestrou o equipo durante sete meses e ocupaba a sexta praza da táboa cando recibiu a chamada da [[Selección de fútbol de Irán|selección iraniana]]. ==== Selección de Irán ==== O 6 de febreiro de [[2020]] foi nomeado seleccionador de [[Selección de fútbol de Irán|Irán]].<ref>{{Cita novas|data=6 de febreiro de 2020|título=Skocic, ex jugador de la UD, nuevo seleccionador de Irán|url=https://www.tintaamarilla.es/noticia/2020/02/06/171/35961-Skocic__ex_jugador_de_la_UD__nuevo_seleccionador_de_Iran.html|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=es}}</ref> Debutou co combinado nacional o 8 de outubro, nun amigable contra [[Selección de fútbol de Uzbekistán|Uzbekistán]] en [[Tashkent]], que rematou en vitoria por 1-2.<ref>{{Cita web|url=https://www.teammelli.com/matchdata/details/matchdetails.php?id=2563|páxina-web=teammelli.com|título=Uzbekistán - Irán 2020|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=en}}</ref> Conseguiu 10 vitorias nos 10 primeiros partidos, incluída unha goleada por 0-10 sobre [[Selección de fútbol de Camboxa|Camboxa]],<ref>{{Cita novas|data=12 de xuño de 2021|título=Islamic Republic of Iran defeated Cambodia 10-0 in Group C of the Asian Qualifiers|url=https://www.khmertimeskh.com/50872741/islamic-republic-of-iran-defeated-cambodia-10-0-in-group-c-of-the-asian-qualifiers/|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=en}}</ref> e conseguiu a primeira praza na segunda rolda de clasificación para o [[Mundial de Fútbol de 2022|Mundial de 2022]]. Na terceira fase quedou encadrado nun grupo con [[Selección de fútbol de Corea do Sur|Corea do Sur]], [[Selección de fútbol dos Emiratos Árabes Unidos|Emiratos Árabes]], [[Selección de fútbol de Iraq|Iraq]], [[Selección de fútbol de Siria|Siria]] e o [[Selección de fútbol do Líbano|Líbano]], e volveu lograr o primeiro posto despois de obter 8 vitorias en 10 partidos.<ref>{{Cita web|url=https://www.the-afc.com/en/national/asian_qualifiers/asian_qualifiers_fixtures__standings_r3.html|páxina-web=[[Confederación Asiática de Fútbol]]|título=AFC Asian Qualifiers|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=en}}</ref> Deste xeito clasificou á selección iraniana para a súa sexta [[Copa do Mundo de Fútbol|Copa do Mundo]].<ref>{{Cita novas|data=27 de xaneiro de 2022|título=Irán, el invitado número 14 al Mundial de Qatar|url=https://www.eleconomista.com.mx/deportes/Iran-el-invitado-numero-14-al-Mundial-20220127-0117.html|data-acceso=7 de xullo de 2022|lingua=es}}</ref> == Palmarés == === Xogador === ;Las Palmas * '''[[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]] (1):''' [[Segunda división B española 1992/93|1992/93]]. === Adestrador === ;Rijeka * '''[[Copa de Croacia de fútbol|Copa de Croacia]] (1):''' 2005/06. ;Interblock Ljubljana * '''[[Copa de Eslovenia de fútbol|Copa de Eslovenia]] (1):''' 2007/08. * '''[[Supercopa de Eslovenia de fútbol|Supercopa de Eslovenia]] (1):''' 2008. == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://www.globalsportagency.com/dragan-skocic Datos do xogador] no sitio web da Global Sport Agency {{En}}. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Skocic, Dragan}} [[Categoría:Nados en Rijeka]] [[Categoría:Nados en 1968]] [[Categoría:Futbolistas de Iugoslavia]] [[Categoría:Futbolistas de Croacia]] [[Categoría:Centrocampistas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do HNK Rijeka]] [[Categoría:Xogadores da UD Las Palmas]] [[Categoría:Xogadores da SD Compostela]] [[Categoría:Adestradores de fútbol de Croacia]] [[Categoría:Adestradores do Al-Arabi SC]] [[Categoría:Adestradores do Al-Nassr FC]] [[Categoría:Adestradores do Foolad FC]] [[Categoría:Adestradores da selección de fútbol de Irán]] rnvj0z6mtaal45gxfcefhrlwkegbxnr 0 568546 6148281 6128898 2022-08-02T11:25:21Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «civiles» wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Black Brant.jpg|thumb|miniatura|Un foguete [[Black Brant]] lanzado desde o [[Wallops Flight Facility|complexo de Wallops]].]] Un '''foguete sonda''' é [[foguete]] deseñado para levar instrumentos a bordo e facer medicións e experimentos científicos durante [[Voo suborbital|voos suborbitais]]. A altura típica que alcanzan os foguetes sonda está entre 48 e 145 km<ref>[http://sites.wff.nasa.gov/code810/files/SRHB.pdf nasa.gov] NASA Sounding Rocket Program Handbook, June 2005, p. 1</ref>, que é a altura intermedia entre á que traballan os [[Globo sonda|globos sonda]] e os [[Satélite artificial|satélites artificiais]]. A altura máxima á que poden chegar os globos é duns 40 km e a mínima dos satélites uns 120 km.<ref name="overview">{{cite web|date=24 de xullo de 2006|url=http://rscience.gsfc.nasa.gov/srrov.html|title=NASA Sounding Rocket Program Overview|work=NASA Sounding Rocket Program|publisher=NASA|access-date=10 de xullo de 2022}}</ref> Algúns foguetes sonda son capaces de chegar a alturas de 1000 e 1500 km, como os [[Black Brant]] X e XII. Os foguetes sonda con frecuencia usan [[Motor foguete|motores foguete]] sobrantes de material militar.<ref name=what>{{cite web|last=Marconi|first=Elaine M.|date =12 de abril de 2004|url=http://www.nasa.gov/missions/research/f_sounding.html|title=What is a Sounding Rocket?|work=Research Aircraft|publisher=NASA|access-date=10 de xullo de 2022}}</ref> ==Deseño== Os elementos básicos dun foguete sonda son un motor foguete, habitualmente de [[propelente sólido]], e unha carga científica.<ref name=what/> Os foguetes sonda máis grande e que chegan a maior altura teñen dúas ou tres etapa para aumentar a súa eficiencia e capacidade de carga. A parte da traxectoria na que o foguete está en [[caída libre]] é unha traxectoria [[Elipse (xeometría)|elíptica]] cun eixo maior vertical que fai que pareza que a carga se mantén flotando cerca do seu [[apoxeo]]. O tempo de voo medio soe ser de menos de 30 minutos, e máis habitualmente entre 5 e 20 minutos.<ref name=overview/> O foguete consome o propelente da primeira etapa na primeira parte do voo, separándose e caend mentres a carga continúa a súa viaxe en arco e volvendo a terra mediante [[paracaídas]].<ref name=what/> ==Vantaxes== Os foguetes sonda teñen a vantaxe, para algunhas investigacións, do seu baixo custo<ref name=overview/>, corto tempo de preparación (menos de seis meses en ocasións)<ref name=what/> e a súa capacidade para facer experimentos en sitios inaccesibles a globos e satélites. Tamén se usan como bancos de proba para equipamento que vai usarse en misións espaciais.<ref name=overview/> Canto máis pequeno é un foguete sonda máis sinxelo é lanzalo desde emprazamentos temporais, permitindo estudos en áreas remotas ou desde o medio do [[océano]] se se lanza desde un buque.<ref>{{cite web|url=http://www.pha.jhu.edu/groups/rocket/general.html|title=General Description of Sounding Rockets|work=Johns Hopkins University Sounding Rocket Program|access-date=10 de xullo de 2022}}</ref> ==Aplicacións== ===Meteoroloxía=== Pódense facer observacións [[Meteoroloxía|meteorolóxicas]] a alturas de ata 75 km mediante foguetes sonda con [[radiosonda]]s, recollendo datos como [[temperatura]], [[presión]], [[humidade]], dirección e forza do [[vento]] e [[densidade]] do aire. ===Investigación=== Os foguetes sonda poden usarse para: *Investigacións en [[aeronomía]], o estudo da parte superior da atmosfera. *Astronomía de [[raios X]] e [[ultravioleta]], para o que se necesita estar por enriba da maior parte da atmosfera. *Investigacións en microgravedade, cuns minutos de ausencia de peso en foguetes lanzados a alturas duns poucos centos de quilómetros. *Estudos remotos de recursos terrestres para obter unha visión mediante sensores dunha determinada área xeográfica.<ref>{{Cite journal | doi=10.1080/07038992.1976.10854945| title=Remote Sensing of Earth Resources Sounding Rocket Capabilities| year=1976| last1=Payne| first1=B.R.| last2=Baird| first2=J.L.| journal=Canadian Journal of Remote Sensing| volume=2| pages=12–17| bibcode=1976CaJRS...2...12P}}</ref> ===Uso doble=== Dada a gran relevancia militar da tecnoloxía de [[mísil balístico|mísiles balísticos]] sempre houbo unha relación próxima entre os foguetes sonda e os mísiles militares. É un caso típico de tecnoloxía de doble uso que pode ser usada con fins tanto civís como militares. Durante a [[Guerra Fría]], a [[República Federal de Alemaña]] cooperou neste tema con países que firmaran o [[Tratado de non proliferación de armas nucleares]] do momento, como [[Brasil]], [[Arxentina]] ou [[India]]. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Sounding rockets}} === Outros artigos === *[[Foguete espacial]] *[[Astronáutica]] *[[Aerobee]] *[[Black Brant]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Astronáutica]] [[Categoría:Foguetes sonda]] jnoxvjqu9gpk77jdisb3odz0r829q11 0 568565 6148117 6139100 2022-08-02T09:24:29Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Universidade|fundación=1595|estudantes=15000|profesores=800|web=www.usc.edu.ph|fundador=Antonio Sedeno, Pedro Chirino, Antonio Pereira}} [[Ficheiro:University of San Carlos Cebu NHCP Marker.jpg|miniatura|Placa conmmemorativa da Universidade ]] A '''Universidade de San Carlos''' é unha universidade fundada a finais do [[século XVI]] con sede en [[Manila]], [[Filipinas]]. == Historia == Foi fundada como Colexio de San Ildefonso polos xesuítas Antonio Sedeno, Pedro Chirino e Antonio Pereira en [[Cebú (cidade)|Cebú]], [[Filipinas]], o 1 de agosto de [[1595]]. Debido a discrepancias de cando considerar a data de fundación (construción, permiso real, nomeamento ou data dos primeiros estudos impartidos), a Universidade de San Carlos dispútase xunto á [[Universidade de Santo Tomás (Filipinas)|Universidade de Santo Tomás]], fundada o 28 de abril de [[1611]] en [[Manila]], polo título da universidade máis antiga existente en Asia<ref>{{Cita web|título=Fundación de la primera Universidad de Asia|url=https://www.ips-formacion.com/primera-universidad-de-asia/|páxina-web=IPS Formación|data=2021-04-28|data-acceso=2022-07-10|lingua=es|apelidos=}}</ref><ref>{{Cita web|título=UST, USC engages in friendly debate – Today's CAROLINIAN|url=https://todayscarolinian.net/ust-usc-engages-in-friendly-debate/|páxina-web=web.archive.org|data=2019-04-22|data-acceso=2022-07-10|data-arquivo=22 de abril de 2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190422235323/https://todayscarolinian.net/ust-usc-engages-in-friendly-debate/|url-morta=unfit}}</ref>. == Siglas == O nome da '''Universidade de San Carlos''' é abreviado como '''[[USC (homónimos)|USC]]''', o mesmo que a [[Universidade de Santiago de Compostela]] (fundada en [[1495]]), a [[Universidade do Sur de California]], ''University of South Carolina'' no[[Los Angeles|s Ánxeles]] (fundada en [[1880]]), a [[Universidade de Carolina do Sur]][[Universidade do Sur de California|,]] ''University of South Carolina'', [[Columbia]] (fundada en [[1801]] como ''South Carolina College''), a [[Universidade do Sur do Caribe]] ''University of Southern Caribbean'' en [[Trinidad e Tobago]] (fundada en [[1927]]) e a [[Universidade Santiago de Cali]], ''Universidad Santiago de Cali'' en [[Cali]], [[Colombia]] (fundada en [[1958]]). == Programas académicos == Os seguintes programas académicos e curriculares son ofrecidos polas diferentes escolas da universidade: === [[Educación primaria|Educación básica]]: === * ''Preescolar/Montessori'' * ''Escola primaria'' (grados 1-6) * ''Escuela secundaria'' (7º a 10º curso) === [[Ensino secundario]] === * ''Senior High School'' (cursos 11º-12º) === [[Ensino superior|Educación Superior]] === * ''Facultade de Arquitectura, Belas Artes e Deseño'' * ''Facultade de Artes e Ciencias'' * ''Facultade de Economía e Empresa'' * ''Facultade de Educación'' * ''Facultade de Enxeñaría'' * ''Facultade de Profesións Sanitarias'' * ''Facultade de Dereito e Gobernanza'' A USC alberga estudos de Posgrao que ofrece programas na Facultade de Arquitectura, Belas Artes e Deseño, Facultade de Artes e Ciencias, Facultade de Ciencias Económicas e Empresariais, Facultade de Educación, Escola de Enxeñaría, Escola de Profesións Sanitarias e Facultade de Dereito e Gobernanza. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} * [[Universidade]] * [[Filipinas]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Universidades de Filipinas]] e4pg7kai3jhbcw4d300r2mgp5b2x50v 4 569076 6147623 6132009 2022-08-01T16:34:09Z Jockerouac 113500 /* Museo finlandés do hóckey sobre xeo */ wikitext text/x-wiki ===[[Museo finlandés do hóckey sobre xeo]]=== <noinclude>{{Wikipedia/Votación|oculto=si}}</noinclude><!-- Cambia este modelo por {{Wikipedia/Votación pechada|resumo=|inicio=|fin=|si=|non=|neutro=|conclusión=}} ao rematar a votación --> <!-- Non edites nada do que hai por riba. Asegúrate de incluíres os motivos da túa proposta. --> :<small>''Proposto por: [[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 14 de xullo de 2022 ás 19:37 (UTC)''</small> :<small>''Período de votación: dende o {{#time: d-m-Y |20220714193701}} ata o <span style="color: red;">{{#time: d-m-Y |20220714193701+30 days}}</span>.''</small> *{{Info}} MÉRITOS DO ARTIGO: Artigo completo, moi ben referenciado e amplamente ilustrado. Trátase do artigo máis completo do considerado segundo mellor museo do mundo adicado ao hóckey sobre xeo. O artigo é case na súa totalidade un traballo propio da Galipedia. Considero que cumpre cos requisitos para ser artigo bo na Galipedia. --[[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 14 de xullo de 2022 ás 19:37 (UTC) ;A favor #{{Concordo}}. --[[Usuario:Piquito|Piquito]] ([[Conversa usuario:Piquito|conversa]]) 14 de xullo de 2022 ás 19:37 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 16:34 (UTC) ;En contra ;Neutros ;Comentarios dbqcxn9nz4qlq4ea9e3663x12hnvjpa 0 569526 6148164 6140666 2022-08-02T10:04:58Z HombreDHojalata 5863 engado a [[Categoría:Nados en Madrid]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Ortografía}} {{Biografía}} '''Nadia de Santiago Capell''', nada en [[Madrid]] o [[3 de xaneiro]] de [[1990]], é unha actriz española coñecida tanto polo seu papel en ''[[Las trece rosas]]'' como polo de Asunción Muñoz en ''[[Amar en tiempos revueltos]]'', a súa secuela ''[[Amar es para siempre]]''<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.bekia.es/television/noticias/que-fue-de-actores-serie-javier-ya-no-vive-solo-15-anios-despues/|páxina-web=Bekia|título=Qué fue de... los actores de la serie 'Javier ya no vive solo' 15 años después|data-acceso=18/07/2022}}</ref> e polo seu papel de Marga Suárez na exitosa serie de [[Netflix]] ''[[Las chicas del cable]]''. == Traxectoria == Empezou a súa carreira como actriz moi nova participando en películas coma ''[[Clara y Elena]]'', ''[[La soledad era esto]]'' e ''[[El florido pensil]]''. Tamén nos seus comezos, presentou programas infantís tales coma ''Aquatrix'' (1999) e ''El submarino Azul'' (2000). En 2002 conseguiu o seu primeiro papel regular na serie ''[[Javier ya no vive solo]]'' de Telecinco.<ref name=":0" /> Tamén formou parte do reparto recurrente das series ''[[Ana y los siete]]'' (2004) de [[Televisión Española|Television Española]], ''[[Al filo de la ley]]'' (2005) de Televisión Española e ''[[Cambio de Clase]]'' (2006-2009) de [[Disney Channel]]. Ademais, tamén tivo participacións episódicas nas series de grande éxito nacional como ''[[Los hombres de Paco]]'' de [[Antena 3]], ''[[Hospital Central]]'' e ''[[El Comisario]]'', ambas de [[Telecinco]]. No cinema participou en diversos filmes como ''[[Alatriste]]'' (2006), de [[Agustín Díaz Yanes]] ou ''[[Las trece rosas|Las 13 rosas]]'' (2007), de [[Emilio Martínez Lázaro]] coa que conseguiu unha nominación nos [[Premios Goya]] e outra na Unión de Actores. <ref>{{Cita web|url=https://www.20minutos.es/noticia/338150/0/nadia/santiago/entrevista/|páxina-web=20 minutos|título=Nadia de Santiago: "Lo mejor fue conocer a mi personaje en la vida real"|data-acceso=18/07/2022}}</ref> En 2009 incorporouse ao reparto da serie de Antena 3 ''[[90-60-90, diario secreto de una adolescente]]'', onde interpretou a Luz. Ese mesmo ano tamén participou na primeira tempada da serie ''[[La Señora|La señora]]'' de Televisión Española. En 2010 incorporouse á sexta tempada da serie ''[[Amar en tiempos revueltos]]'', de Televisión Española. Nela interpretou a Asunción Muñoz ata o final de dieta serie que foi cancelada pola súa baixa audiencia na séptima tempada.<ref>{{Cita web|url=https://www.rtve.es/television/20110825/nadia-santiago-asuncion-munoz/449018.shtml|páxina-web=RTVE|título=Nadia de Santiago es Asunción Muñoz|data-acceso=18/07/2022}}</ref> Porén, Nadia seguiu interpretando a Asunción Muñoz en ''[[Amar es para siempre]]'', a continuación de ''[[Amar en tiempos revueltos|Amar en tiempo revueltos]]'' que se emite en Antena 3 ata a súa terceira tempada. <ref>{{Cita web|url=https://www.diariodeleon.es/articulo/cultura/nadia-santiago-seguira-lsquo-amar-es-siempre-rsquo/201212100500001306836.html|páxina-web=Diario de León|título=Nadia de Santiago seguirá en ‘Amar es para siempre’|data-acceso=18/027/2022}}</ref> En 2011 estreouse a serie de suspense de Telecinco ''[[Punta Escarlata]]'', onde compartiu reparto con [[Carles Francino]] e [[Antonio Hortelano]].<ref>{{Cita web|url=https://www.hola.com/cine/television/2011080453936/punta-escarlata-actores/|páxina-web=Hola|título='Punta Escarlata', despunta este verano en Telecinco pero... ¿Sabés quién es quién en esta serie?|data-acceso=18/07/2022}}</ref> Tamén ese ano protagonizou a miniserie de Antena 3 ''Sofía'', un biopic sobre a Raíña Sofía de España. Nadia interpretou a unha xove [[Sofía de Grecia]] xunto a [[Jorge Suquet]] e [[Emma Suárez|Emma Suáre]]<nowiki/>z entre outros. <ref>{{Cita web|url=https://www.formulatv.com/noticias/14153/nadia-de-santiago-dara-vida-a-la-reina-en-la-tv-movie-sofia/|páxina-web=Formula TV|título=Nadia de Santiago dará vida a la Reina en la TV movie "Sofía"|data-acceso=18/07/2022}}</ref>En 2013 participou na miniserie de Telecinco ''[[Niños Robados]]'', onde interpretou a Conchita, unha xove á que lle arrebatan o seu bebé recén nado nada máis dar a luz.<ref>{{Cita web|url=https://www.europapress.es/chance/tv/noticia-nadia-santiago-sufre-robo-bebe-ninos-robados-20120828131550.html|páxina-web=Chance|título=Nadia de Santiago sufre el robo de su bebé en 'Niños Robados'|data-acceso=18/07/2022}}</ref> Durante a súa participación en distintas series de televisión, Nadia tamén formou parte de diversos proxectos cinematográficos como ''Ali'' (2012) de [[Paco R. Baños]], ''Musarañas'' (2014) de [[Juanfer Andrés]] e [[Estaban Roel]] e ''Stop over in hell'' (2016) de [[Víctor Matellano]].<ref>{{Cita web|url=https://www.europapress.es/chance/cineymusica/noticia-pelicula-ali-protagonizada-nadia-santiago-veronica-forque-llega-cines-20130520201256.html|páxina-web=Chance|título=La película 'Ali', protagonizada por Nadia de Santiago y Verónica Forqué, llega a los cines|data-acceso=18/07/2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.ecartelera.com/noticias/20796/entrevista-nadia-de-santiago-macarena-gomez-musaranas/|páxina-web=e.cartelera|título=Nadia de Santiago y Macarena Gómez, de 'Musarañas': "Rodar en una casa nos ha ayudado a expresar la tensión"|data-acceso=18/07/2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.elconfidencial.com/ultima-hora-en-vivo/2015-10-19/comienza-el-rodaje-en-almeria-de-stop-over-in-hell-parada-en-el-infierno_719108/|páxina-web=El Confidencial|título=Comienza el rodaje en Almería de "Stop Over in Hell. Parada en el infierno"|data-acceso=18/07/2022}}</ref> No ano 2016 actuou como personaxe episódica nas series de Televisión Española [[El ministerio del tiempo|''El Ministerio del Tiempo'']] e [[El Caso: Crónica de sucesos|''El Caso. Crónica de sucesos.'']]<ref>{{Cita web|url=https://www.diezminutos.es/teleprograma/series-tv/a1573895/entrevista-julian-villagran-velazquez-el-ministerio-del-tiempo/|páxina-web=Diez Minutos|título=Velázquez cambia de color en ‘El Ministerio del Tiempo’: “Por primera vez veremos los momentos dramáticos del pintor”|data-acceso=200722}}</ref> En 2017 protagonizou a primeira tempada da serie de [[Netflix]] Las chicas del cable xunto a [[Blanca Suárez]], [[Maggie Civantos]] e [[Ana Fernández]] entre outras.<ref>{{Cita web|url=https://www.elconfidencial.com/television/series-tv/2016-09-23/nadia-de-santiago-fichaje-las-chicas-del-cable-netflix_1264132/|páxina-web=El Confidencial|título=Netflix ficha a Nadia de Santiago para 'Las chicas del cable'|data-acceso=20/07/22}}</ref> En maio de 2017 a plataforma anunciou a segunda tempada da serie estrenada arredor de decembro de 2017 ao mesmo tempo que comunicou a renovación por unha terceira tempada no estreno de 2018. Actualmente a serie concluíu coa entrega da súa cuarta entrega, con ela deuse fin ás súas protagonistas.<ref>{{Cita web|url=https://www.fotogramas.es/series-tv-noticias/a18956260/las-chicas-del-cable-temporada-2-fecha-renovacion-temporada-3/|páxina-web=Fotogramas|título=La historia de las telefonistas de Netflix continuará hasta, al menos, su tercera temporada.|data-acceso=20/07/2022}}</ref> En 2021 estrenouse en [[Netflix]] ''[[El tiempo que te doy]]'', unha serie conceptual de capítulos breves, que narra unha relación sentimenntal, na cal Nadia é a protagonista e creadora da serie. Os [[premios Feroz]] 2022 nominaron a obra á mellor serie dramática, e a mellor actriz principal (a propia Nadia de Santiago) e actor principal ([[Álvaro Cervantes]]). == Filmografía == === Series de televisión === {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Cadea !Personaxe !Notas |- |2002-2006 |''[[Hospital Central]]'' |[[Telecinco]] |Vanesa/Almudena |3 episodios |- |2002-2003 |''[[Javier ya no vive solo]]'' |[[Telecinco]] |Raquel |26 episodios |- |2003 |''Paraíso'' |[[La 1]] |Carmen |1 episodio |- |2004 |''[[Ana y los siete]]'' |[[La 1]] |Andrea Hidalgo |20 episodios |- |2004-2006 |''[[El Comisario]]'' |[[Telecinco]] |Berta/Raquel |2 episodios |- | rowspan="2" |2005 |''[[Al filo de la ley]]'' |[[La 1]] |Carla |7 episodios |- |''[[Los Serrano]]'' |[[Telecinco]] |Sandra |1 episodio |- |2005-2006 |''[[Los hombres de Paco]]'' |[[Antena 3]] |Kira |5 episodios |- |2006-2009 |''[[Cambio de clase]]'' |[[Disney Channel]] |Mfalda "Mafi" |69 episodios |- |2007 |''[[Cuenta atrás]]'' |[[Cuatro]] |Bea |1 episodio |- | rowspan="2" |2009 |''[[90-60-90, diario secreto de una adolescente]]'' |[[Antena 3]] |Luz Varela |8 episodios |- |''[[La Señora]]'' |[[La 1]] |Carmelita |8 episodios |- |2010-2012 |''[[Amar en tiempos revueltos]]'' |[[La 1]] |Asunción "Asún" Muñoz |504 episodios |- | rowspan="2" |2011 |''Sofía'' |[[Antena 3]] |[[Sofía de Grecia|Princesa Sofia de Grecia y Dinamarca]] |2 episodios |- |''[[Punta Escarlata]]'' |[[Telecinco]] |Lucía Castro |9 episodios |- | rowspan="2" |2013 |''[[Niños robados]]'' |[[Telecinco]] |Conchita |2 episodios |- |''Mirabilis'' |Cecilia |Web series |6 episodios |- |2013-2015 |''[[Amar es para siempre]]'' |[[Antena 3]] |Asunción "Asún" Muñoz |469 episodios |- | rowspan="2" |2016 |''[[El ministerio del tiempo|El Ministerio del Tiempo]]'' |[[La 1]] |Rosa del Amo |1 episodio |- |''[[El Caso: Crónica de sucesos]]'' |[[La 1]] |Amelia Coso |1 episodio |- |2017-2020 |''[[Las chicas del cable]]'' |[[Netflix]] |María Inmaculada "Marga" Suárez |42 episodios |- |2021 |''[[El tiempo que te doy]]'' |[[Netflix]] |Lina Ruiz |10 episodios |} === Programas de televisión === {| class="wikitable" |+ !Ano !Programa !Notas |- |1999 |''[[Aquatrix]]'' |Presentadora |- |2000 |''El Submarino Azul'' |Presentadora |} === Filmes === {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Personaxe !Notas |- |2001 |''[[Clara y Elena]]'' |Elena de nena |Secundario |- | rowspan="3" |2002 |[[Esta noche, no|''Esta noche, no'']] |Nina |Protagonista |- |''[[La soledad era esto]]'' |Elena |Protagonista |- |''[[El florido pensil]]'' |Nena do concurso |Secundario |- | rowspan="2" |2005 |''[[Otros días vendrán]]'' |Vega |Protagonista |- |''[[Via y color]]'' |Sara |Protagonista |- | rowspan="2" |2006 |''[[La hora fría]]'' |Ana |Secundario |- |''[[Alatriste]]'' |Angélica de adolescente |Protagonista |- |2007 |[[Las 13 rosas|''Las 13 rosas'']] |Carmen |Protagonista |- |2009 |''[[La mujer sin piano]]'' |Clienta Javen |Secundario |- |2012 |''Ali'' |Ali |Protagonista |- |2014 |''Musarañas'' |A nena |Protagonista |- |2016 |''[[Stop Over in Hell]]'' |Rose |Protagonista |- | rowspan="2" |2019 |''[[El increíble finde menguante]]'' |Sira |Secundario |- |''[[522. Un gato, un chino y mi padre]]'' | |Secundario |} === Curtametraxe === {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Personaxe !Notas |- |2002 |''Recuerdos de mamá'' |Elenita | |- |2007 |''Test'' | | |- |2010 |''Mi otra mitad'' |Andrea | |- |2013 |''La sorpresa de Aquinara'' |Nadia | |- |2014 |''La cañada de los ingleses'' |Sirena | |- | rowspan="2" |2016 |''Camada'' |Irene | |- |''Postales'' |Chicas | |- | rowspan="2" |2017 |''Dos segundos de silencio'' |Irene | |- |''Orgullo nacional'' |Manuela | |- |2018 |''4,9'' | | |- |2019 |''Gladiadores'' |Ella | |} === Teatro === {| class="wikitable" |+ !Ano !Obra !Director |- |2014 |''Cuatro confesiones'' |[[Bárbara Santa-Cruz]] |- |2015 |''La novia de papá'' |Joe O'Curneen |} == Premios e nominacións == === Premios Goya === {| class="wikitable" |+ !Ano !Categoría !Filme !Resultado |- |2007 |Mellor actriz revelación |''[[Las trece rosas|Las 13 rosas]]'' |Nominada |} === Premios Feroz === {| class="wikitable" |+ !Ano !Categoría !Filme !Resultado |- |2021 |Mellor actriz protagonista de serie |''[[El tiempo que te doy]]'' |Nominada |} === Premios Forqué === {| class="wikitable" |+ !Ano !Categoría !Filme !Resultado |- |2021 |Mellor actriz de televisión |''[[Las trece rosas|El tiempo que te doy]]'' |Nominada |} === Premios da Unión de Actores === {| class="wikitable" |+ !Ano !Categoría !Filme !Resultado |- |2007 |Mellor actriz de reparto de cinema |''[[Las trece rosas|Las 13 rosas]]'' |Nominada |} Gañadora da Biznaga de Prata á mellor actriz pola curtametraxe no Festival de cinema de Málaga por Test (2008). == Notas == {{listaref|30em}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Actores da Comunidade de Madrid]] [[Categoría: Nados en 1990]] [[Categoría:Nados en Madrid]] mmpa7q8luwsk5ksmc2g890s5u48uuod 0 569677 6147581 6146726 2022-08-01T14:53:15Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Tempada de club de fútbol |club = Deportivo da Coruña |tempada = 2022–23 |presidente = {{GALb}} [[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |adestrador = {{ESPb}} [[Borja Jiménez]] |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |liga = [[Primeira División RFEF 2022/23|1ª RFEF]] |liga resultado = |copa1 = [[Copa do Rei de fútbol 2022/23|Copa do Rei]] |copa1 resultado = |goleador liga = |maior asistencia = <!-- Comezo Cores --> |pattern_la1 = |pattern_b1 = |pattern_ra1 = |pattern_sh1 = |pattern_so1 = |leftarm1 = |body1 = |rightarm1 = |shorts1 = |socks1 = |pattern_la2 = |pattern_b2 = |pattern_ra2 = |pattern_sh2 = |pattern_so2 = |leftarm2 = |body2 = |rightarm2 = |shorts2 = |socks2 = |pattern_la3 = |pattern_b3 = |pattern_ra3 = |pattern_sh3 = |pattern_so3 = |leftarm3 = |body3 = |rightarm3 = |shorts3 = |socks3 = <!-- Fin Cores --> |tempada ant = [[Tempada 2021/22 do Deportivo da Coruña|2021–22]] |tempada pos = [[Tempada 2023/24 do Deportivo da Coruña|2023–24]] }} Durante a '''tempada [[2022]]/[[2023|23]]''' o '''[[Deportivo da Coruña]]''' competirá na [[Primeira División RFEF]]. == Resumo da tempada == === Xuño === O 21 de xuño o Deportivo anunciou a súa primeira fichaxe da tempada, a do dianteiro vasco [[Gorka Santamaría]], procedente do [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]].<ref>{{Cita novas|data=21 de xuño de 2022|título=Gorka Santamaría, primeira fichaxe do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/gorka-santamaria-primeira-fichaxe-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> Nos seguintes días pecháronse tamén as chegadas de [[Víctor Narro|Narro]] e [[Isi Gómez|Isi]], dende o [[Real Valladolid|Valladolid]] e o Badajoz respectivamente,<ref>{{Cita novas|data=24 de xuño de 2022|título=Víctor Narro, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/victor-narro-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=27 de xuño de 2022|título=Isi Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/isi-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> así como o traspaso de [[Noel López|Noel]] ao [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]].<ref>{{Cita novas|data=26 de xuño de 2022|título=El Castilla ficha a Noel López, joya de la cantera del Deportivo|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/real-madrid/20220626/1001828005/oficial-deportivo-madrid-acuerdan-traspaso-noel-lopez.html|data-acceso=20 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=[[Mundo Deportivo]]}}</ref> O 29 de xuño fíxose pública a cuarta fichaxe, o gardameta [[Tui|tudense]] [[Edu Sousa]], que chegou libre dende o [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]].<ref>{{Cita novas|data=29 de xuño de 2022|título=Edu Sousa, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/edu-sousa-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> === Xullo === O 7 de xullo o club concretou a fichaxe de [[Roberto Olabe del Arco|Roberto Olabe]], que chegou libre dende o [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]. Durante a seguinte semana anunciáronse as rescisións dos contratos de [[Jorge Valín]], [[Yago Gandoy]] e [[Carlos Doncel]],<ref>{{Cita novas|data=11 de xullo de 2022|título=Jorge Valín non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/jorge-valin-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=14 de xullo de 2022|título=Yago Gandoy non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/yago-gandoy-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=16 de xullo de 2022|título=Carlos Doncel non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/carlos-doncel-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> así como o regreso ao club despois de máis dunha década do lateral coruñés [[Raúl García Carnero]], cedido dende o [[Real Valladolid|Valladolid]].<ref>{{Cita novas|data=15 de xullo de 2022|título=Raúl Carnero vuelve al Deportivo|url=https://www.riazor.org/raul-garcia-vuelve-deportivo-fichaje-22-23/|data-acceso=15 de xullo de 2022|lingua=es}}</ref> O 19 de xullo o Deportivo pechou co [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] a incorporación en propiedade de [[Mario Soriano]], que xogara cedido no club coruñés durante a tempada anterior.<ref>{{Cita novas|data=19 de xullo de 2022|título=Mario Soriano será xogador do Dépor dúas temporadas máis|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/mario-soriano-sera-xogador-do-depor-duas-temporadas-mais|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> Os días 26 e 27 anunciáronse as fichaxes de Alberto Retuerta e Ibai Gómez, procedentes do [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] e do [[Foolad FC|Foolad]] iraniano respectivamente.<ref>{{Cita novas|data=26 de xullo de 2022|título=Alberto Retuerta, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alberto-retuerta-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=31 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=27 de xullo de 2022|título=Ibai Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/ibai-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=31 de xullo de 2022}}</ref> == Material deportivo == O equipamento do Deportivo é proporcionado por [[Kappa (empresa)|Kappa]] e os patrocinadores son [[Estrella Galicia (cervexa)|Estrella Galicia]], [[Abanca]] e Luckia. == Persoal == === Corpo técnico === {| class="wikitable" style="text-align: left;" !Cargo !Nome |- |Adestrador |[[Borja Jiménez]] |- |2º adestrador |[[Alejandro Martínez Lopez|Álex Martínez]] |- |Ad. de porteiros |[[Alberto Casal Arantes|Alberto Casal]] |- | rowspan="3" |Preparador físico |[[José Ángel Franganillo]] |- |Luis Fandiño |- |Sergio Roca |} === Consello de administración === {| class="wikitable" style="text-align: left;" !Cargo !Nome |- |Presidente |[[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |- |Secretario |[[Miguel Juane]] |- | rowspan="4" |Conselleiros |Eduardo Blanco Pereira |- |Carlos Cantó |- |[[Emma Lustres]] |- |David Villasuso Castaño |} * <small>Última actualización: 19 de xullo de 2022</small> * <small>Fonte: [https://www.rcdeportivo.es/gl/osnosos/cadro/rc-deportivo/3 Corpo técnico], [https://www.rcdeportivo.es/gl/rcdeportivo/datos-xerais/consello-de-administracion Consello de administración]</small> == Mercado de fichaxes == === Altas === {| class="wikitable" !Data !Pos !Nome !Procedencia !Prezo |- |21 de xuño de 2022 |DIA |{{ESPb}} [[Gorka Santamaría|Santamaría]] |{{EXTb}} [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |Libre |- |24 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Víctor Narro|Narro]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Libre |- |27 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Isi Gómez|Isi]] |{{EXTb}} [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] | |- |29 de xuño de 2022 |POR |{{GALb}} [[Edu Sousa]] |{{CLMb}} [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |Libre |- |7 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] |{{CMAb}} [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |Libre |- |15 de xullo de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Raúl García Carnero|Raúl Carnero]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Cedido |- |19 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Mario Soriano]] |{{CMAb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] | |- |26 de xullo de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Alberto Retuerta|Retuerta]] |{{CMAb}} [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] | |- |27 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Ibai Gómez]] |{{IRNb}} [[Foolad F.C.|Foolad]] |Libre |} === Baixas === {| class="wikitable" !Data !Pos. !Nome !Destino !Prezo |- |26 de xuño de 2022 |DIA |{{GALb}} [[Noel López|Noel]] |{{CMAb}} [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |600.000 € |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{COLb}} [[Juergen Elitim]] |{{CNTb}} [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Josep Calavera]] |{{CMAb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{BRAb}} [[William de Camargo]] |{{CMAb}} [[Club Deportivo Leganés|Leganés]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Víctor García Raja|Víctor García]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Diego Aguirre Parra|Aguirre]] | |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Rafa de Vicente]] | |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Pablo Trigueros]] |{{CYLb}} [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |Fin de contrato |- |11 de xullo de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Jorge Valín|Valín]] |{{CYLb}} [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |Rescisión de contrato |- |14 de xullo de 2022 |MED |{{GALb}} [[Yago Gandoy|Gandoy]] | |Rescisión de contrato |- |16 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Carlos Doncel|Doncel]] |{{LRIb}} [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |Rescisión de contrato |} == Xogadores == {| class="wikitable" style="text-align:center" ! rowspan="2" valign="center" |Nº ! rowspan="2" valign="center" |Pos ! rowspan="2" valign="center" |Nac ! rowspan="2" valign="center" |Nome ! colspan="2" width="85" |Liga ! colspan="2" |Promoción ! colspan="2" width="85" |Copa ! colspan="2" width="85" |Total ! colspan="3" width="85" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !1 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Ian Mackay]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !2 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !3 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Adrián Lapeña|Lapeña]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !4 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Álex Bergantiños]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !7 |DIA |{{VENb}} | align="left" |[[Miku]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !9 |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Quiles|Quiles]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !10 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Mario Soriano]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !12 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Borja Granero]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !13 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Pablo Brea]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !19 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !21 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Álvaro Rey]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !22 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Diego Villares]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !23 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Gorka Santamaría|Santamaría]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Víctor Narro|Narro]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Isi Gómez|Isi]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |POR |{{ESPb}} | align="left" |[[Edu Sousa]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Raúl García Carnero|Raúl Carnero]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Retuerta|Retuerta]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Ibai Gómez]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |} === Clasificación === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2021/22}} '''Grupo 1 - Noroeste''' {| style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" cellspacing="0" cellpadding="2" border="0" align="center" ! width="20" |<span style="color:#000000">Pos</span> ! width="200" |<span style="color:#000000">Equipos</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PX</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PG</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PE</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PP</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">GF</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">GC</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">Dif</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">Pts</span> !Notas |- style="background:#ACE1AF;" align="center" !1 | style="text-align:left;" |[[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |Ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !2 | style="text-align:left;" |[[Algeciras Club de Fútbol|Algeciras]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="4" |Promoción de ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !3 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !4 | style="text-align:left;" |[[Celta de Vigo B]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !5 | style="text-align:left;" |[[Asociación Deportiva Ceuta|Ceuta]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !6 | style="text-align:left;" |[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="11" | |- align="center" !7 | style="text-align:left;" |[[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !8 | style="text-align:left;" |[[Deportivo da Coruña]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !9 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Fuenlabrada|Fuenlabrada]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !10 | style="text-align:left;" |[[Internacional de Madrid|Internacional]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !11 | style="text-align:left;" |[[Linares Deportivo|Linares]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !12 | style="text-align:left;" |[[Real Balompédica Linense|Linense]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !13 | style="text-align:left;" |[[Asociación Deportiva Mérida|Mérida]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !14 | style="text-align:left;" |[[Pontevedra Club de Fútbol|Pontevedra]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !15 | style="text-align:left;" |[[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !16 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !17 | style="text-align:left;" |[[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="4" |Descenso a [[Segunda División RFEF]] |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !18 | style="text-align:left;" |[[San Fernando Club Deportivo|San Fernando]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !19 | style="text-align:left;" |[[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !20 | style="text-align:left;" |[[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |} === Evolución === {| class="wikitable" |+ !Xornada !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !23 !24 !25 !26 !27 !28 !29 !30 !31 !32 !33 !34 !35 !36 !37 !38 |- !Posición | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |} == Partidos == {{legend2|#CCFFCC|Vitoria|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFFFCC|Empate|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFCCCC|Derrota|border=1px solid #AAAAAA}} === Pretempada e amigables === {{football box collapsible |data = 23 de xullo de 2022 |hora = 19:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Atlético Arteixo]] |resultado = 0 – 3 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/minutos-para-todos-no-primeiro-ensaio-da-pretemporada-en-arteixo-0-3 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña]] |goles1 = |goles2 = [[Martín Ochoa]] {{gol|25}}<br />[[Yeremay Hernández|Yeremay]] {{gol|31}}<br />[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] {{gol|83}} |estadio = [[Campo Municipal Ponte dos Brozos|Ponte dos Brozos]] |localización = [[Arteixo]] |asistencia = +1.000 |árbitro = [[Alejandro Castro Alarcón|Castro Alarcón]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 30 de xullo de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Racing Club Vilalbés|Racing Vilalbés]] |resultado = 1 – 4 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-impon-a-sua-lei-na-segunda-metade-do-clasico-do-veran-branquiazul Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña]] |goles1 = [[Pablo Rey-Cabarcos|Pablo Rey]] {{gol|2|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Raúl García Carnero|Carnero]] {{gol|50}}<br />[[Gorka Santamaría|Santamaría]] {{gol|52}} {{gol|78}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|88}} |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = 1.000 |árbitro = [[Jorge Méndez López|Méndez López]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 3 de agosto de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña]] |resultado = – |informe = |equipo2 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = |árbitro = |result = |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 6 de agosto de 2022 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña]] |resultado = – |informe = |equipo2 = [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Campo Municipal de Cantarrana|Cantarrana]] |localización = [[Viveiro]] |asistencia = |árbitro = |result = |stack = yes }} === Primeira División RFEF === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2022/23}} === Copa do Rei === == Notas == {{Listaref|30em}} {{Tempadas do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tempadas do Deportivo da Coruña|2022]] [[Categoría:Fútbol en 2022]] 2z13znskq5evqnz9zm23cbee0aosu6y 6147601 6147581 2022-08-01T15:50:52Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Tempada de club de fútbol |club = Deportivo da Coruña |tempada = 2022–23 |presidente = {{GALb}} [[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |adestrador = {{ESPb}} [[Borja Jiménez]] |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |liga = [[Primeira División RFEF 2022/23|1ª RFEF]] |liga resultado = |copa1 = [[Copa do Rei de fútbol 2022/23|Copa do Rei]] |copa1 resultado = |goleador liga = |maior asistencia = <!-- Comezo Cores --> |pattern_la1 = |pattern_b1 = |pattern_ra1 = |pattern_sh1 = |pattern_so1 = |leftarm1 = |body1 = |rightarm1 = |shorts1 = |socks1 = |pattern_la2 = |pattern_b2 = |pattern_ra2 = |pattern_sh2 = |pattern_so2 = |leftarm2 = |body2 = |rightarm2 = |shorts2 = |socks2 = |pattern_la3 = |pattern_b3 = |pattern_ra3 = |pattern_sh3 = |pattern_so3 = |leftarm3 = |body3 = |rightarm3 = |shorts3 = |socks3 = <!-- Fin Cores --> |tempada ant = [[Tempada 2021/22 do Deportivo da Coruña|2021–22]] |tempada pos = [[Tempada 2023/24 do Deportivo da Coruña|2023–24]] }} Durante a '''tempada [[2022]]/[[2023|23]]''' o '''[[Deportivo da Coruña]]''' competirá na [[Primeira División RFEF]]. == Resumo da tempada == === Xuño === O 21 de xuño o Deportivo anunciou a súa primeira fichaxe da tempada, a do dianteiro vasco [[Gorka Santamaría]], procedente do [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]].<ref>{{Cita novas|data=21 de xuño de 2022|título=Gorka Santamaría, primeira fichaxe do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/gorka-santamaria-primeira-fichaxe-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> Nos seguintes días pecháronse tamén as chegadas de [[Víctor Narro|Narro]] e [[Isi Gómez|Isi]], dende o [[Real Valladolid|Valladolid]] e o Badajoz respectivamente,<ref>{{Cita novas|data=24 de xuño de 2022|título=Víctor Narro, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/victor-narro-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=27 de xuño de 2022|título=Isi Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/isi-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> así como o traspaso de [[Noel López|Noel]] ao [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]].<ref>{{Cita novas|data=26 de xuño de 2022|título=El Castilla ficha a Noel López, joya de la cantera del Deportivo|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/real-madrid/20220626/1001828005/oficial-deportivo-madrid-acuerdan-traspaso-noel-lopez.html|data-acceso=20 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=[[Mundo Deportivo]]}}</ref> O 29 de xuño fíxose pública a cuarta fichaxe, o gardameta [[Tui|tudense]] [[Edu Sousa]], que chegou libre dende o [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]].<ref>{{Cita novas|data=29 de xuño de 2022|título=Edu Sousa, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/edu-sousa-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> === Xullo === O 7 de xullo o club concretou a fichaxe de [[Roberto Olabe del Arco|Roberto Olabe]], que chegou libre dende o [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]. Durante a seguinte semana anunciáronse as rescisións dos contratos de [[Jorge Valín]], [[Yago Gandoy]] e [[Carlos Doncel]],<ref>{{Cita novas|data=11 de xullo de 2022|título=Jorge Valín non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/jorge-valin-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=14 de xullo de 2022|título=Yago Gandoy non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/yago-gandoy-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=16 de xullo de 2022|título=Carlos Doncel non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/carlos-doncel-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> así como o regreso ao club despois de máis dunha década do lateral coruñés [[Raúl García Carnero]], cedido dende o [[Real Valladolid|Valladolid]].<ref>{{Cita novas|data=15 de xullo de 2022|título=Raúl Carnero vuelve al Deportivo|url=https://www.riazor.org/raul-garcia-vuelve-deportivo-fichaje-22-23/|data-acceso=15 de xullo de 2022|lingua=es}}</ref> O 19 de xullo o Deportivo pechou co [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] a incorporación en propiedade de [[Mario Soriano]], que xogara cedido no club coruñés durante a tempada anterior.<ref>{{Cita novas|data=19 de xullo de 2022|título=Mario Soriano será xogador do Dépor dúas temporadas máis|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/mario-soriano-sera-xogador-do-depor-duas-temporadas-mais|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> Os días 26 e 27 anunciáronse as fichaxes de Alberto Retuerta e Ibai Gómez, procedentes do [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] e do [[Foolad FC|Foolad]] iraniano respectivamente.<ref>{{Cita novas|data=26 de xullo de 2022|título=Alberto Retuerta, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alberto-retuerta-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=31 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=27 de xullo de 2022|título=Ibai Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/ibai-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=31 de xullo de 2022}}</ref> == Material deportivo == O equipamento do Deportivo é proporcionado por [[Kappa (empresa)|Kappa]] e os patrocinadores son [[Estrella Galicia (cervexa)|Estrella Galicia]], [[Abanca]] e Luckia. == Persoal == === Corpo técnico === {| class="wikitable" style="text-align: left;" !Cargo !Nome |- |Adestrador |[[Borja Jiménez]] |- |2º adestrador |[[Alejandro Martínez Lopez|Álex Martínez]] |- |Ad. de porteiros |[[Alberto Casal Arantes|Alberto Casal]] |- | rowspan="3" |Preparador físico |[[José Ángel Franganillo]] |- |Luis Fandiño |- |Sergio Roca |} === Consello de administración === {| class="wikitable" style="text-align: left;" !Cargo !Nome |- |Presidente |[[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |- |Secretario |[[Miguel Juane]] |- | rowspan="4" |Conselleiros |Eduardo Blanco Pereira |- |Carlos Cantó |- |[[Emma Lustres]] |- |David Villasuso Castaño |} * <small>Última actualización: 19 de xullo de 2022</small> * <small>Fonte: [https://www.rcdeportivo.es/gl/osnosos/cadro/rc-deportivo/3 Corpo técnico], [https://www.rcdeportivo.es/gl/rcdeportivo/datos-xerais/consello-de-administracion Consello de administración]</small> == Mercado de fichaxes == === Altas === {| class="wikitable" !Data !Pos !Nome !Procedencia !Prezo |- |21 de xuño de 2022 |DIA |{{ESPb}} [[Gorka Santamaría|Santamaría]] |{{EXTb}} [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |Libre |- |24 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Víctor Narro|Narro]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Libre |- |27 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Isi Gómez|Isi]] |{{EXTb}} [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] | |- |29 de xuño de 2022 |POR |{{GALb}} [[Edu Sousa]] |{{CLMb}} [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |Libre |- |7 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] |{{CMAb}} [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |Libre |- |15 de xullo de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Raúl García Carnero|Raúl Carnero]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Cedido |- |19 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Mario Soriano]] |{{CMAb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] | |- |26 de xullo de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Alberto Retuerta|Retuerta]] |{{CMAb}} [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] | |- |27 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Ibai Gómez]] |{{IRNb}} [[Foolad F.C.|Foolad]] |Libre |} === Baixas === {| class="wikitable" !Data !Pos. !Nome !Destino !Prezo |- |26 de xuño de 2022 |DIA |{{GALb}} [[Noel López|Noel]] |{{CMAb}} [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |600.000 € |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{COLb}} [[Juergen Elitim]] |{{CNTb}} [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Josep Calavera]] |{{CMAb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{BRAb}} [[William de Camargo]] |{{CMAb}} [[Club Deportivo Leganés|Leganés]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Víctor García Raja|Víctor García]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Diego Aguirre Parra|Aguirre]] | |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Rafa de Vicente]] | |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Pablo Trigueros]] |{{CYLb}} [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Álvaro Rey]] | |Fin de contrato |- |11 de xullo de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Jorge Valín|Valín]] |{{CYLb}} [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |Rescisión de contrato |- |14 de xullo de 2022 |MED |{{GALb}} [[Yago Gandoy|Gandoy]] | |Rescisión de contrato |- |16 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Carlos Doncel|Doncel]] |{{LRIb}} [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |Rescisión de contrato |} == Xogadores == {| class="wikitable" style="text-align:center" ! rowspan="2" valign="center" |Nº ! rowspan="2" valign="center" |Pos ! rowspan="2" valign="center" |Nac ! rowspan="2" valign="center" |Nome ! colspan="2" width="85" |Liga ! colspan="2" |Promoción ! colspan="2" width="85" |Copa ! colspan="2" width="85" |Total ! colspan="3" width="85" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !1 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Ian Mackay]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !2 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !3 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Adrián Lapeña|Lapeña]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !4 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Álex Bergantiños]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !7 |DIA |{{VENb}} | align="left" |[[Miku]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !9 |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Quiles|Quiles]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !10 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Mario Soriano]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !12 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Borja Granero]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !13 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Pablo Brea]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !19 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !22 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Diego Villares]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !23 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Gorka Santamaría|Santamaría]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Víctor Narro|Narro]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Isi Gómez|Isi]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |POR |{{ESPb}} | align="left" |[[Edu Sousa]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Raúl García Carnero|Raúl Carnero]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Retuerta|Retuerta]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Ibai Gómez]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |} === Clasificación === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2021/22}} '''Grupo 1 - Noroeste''' {| style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" cellspacing="0" cellpadding="2" border="0" align="center" ! width="20" |<span style="color:#000000">Pos</span> ! width="200" |<span style="color:#000000">Equipos</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PX</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PG</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PE</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PP</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">GF</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">GC</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">Dif</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">Pts</span> !Notas |- style="background:#ACE1AF;" align="center" !1 | style="text-align:left;" |[[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |Ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !2 | style="text-align:left;" |[[Algeciras Club de Fútbol|Algeciras]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="4" |Promoción de ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !3 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !4 | style="text-align:left;" |[[Celta de Vigo B]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !5 | style="text-align:left;" |[[Asociación Deportiva Ceuta|Ceuta]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !6 | style="text-align:left;" |[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="11" | |- align="center" !7 | style="text-align:left;" |[[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !8 | style="text-align:left;" |[[Deportivo da Coruña]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !9 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Fuenlabrada|Fuenlabrada]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !10 | style="text-align:left;" |[[Internacional de Madrid|Internacional]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !11 | style="text-align:left;" |[[Linares Deportivo|Linares]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !12 | style="text-align:left;" |[[Real Balompédica Linense|Linense]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !13 | style="text-align:left;" |[[Asociación Deportiva Mérida|Mérida]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !14 | style="text-align:left;" |[[Pontevedra Club de Fútbol|Pontevedra]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !15 | style="text-align:left;" |[[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !16 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !17 | style="text-align:left;" |[[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="4" |Descenso a [[Segunda División RFEF]] |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !18 | style="text-align:left;" |[[San Fernando Club Deportivo|San Fernando]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !19 | style="text-align:left;" |[[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !20 | style="text-align:left;" |[[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |} === Evolución === {| class="wikitable" |+ !Xornada !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !23 !24 !25 !26 !27 !28 !29 !30 !31 !32 !33 !34 !35 !36 !37 !38 |- !Posición | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |} == Partidos == {{legend2|#CCFFCC|Vitoria|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFFFCC|Empate|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFCCCC|Derrota|border=1px solid #AAAAAA}} === Pretempada e amigables === {{football box collapsible |data = 23 de xullo de 2022 |hora = 19:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Atlético Arteixo]] |resultado = 0 – 3 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/minutos-para-todos-no-primeiro-ensaio-da-pretemporada-en-arteixo-0-3 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña]] |goles1 = |goles2 = [[Martín Ochoa]] {{gol|25}}<br />[[Yeremay Hernández|Yeremay]] {{gol|31}}<br />[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] {{gol|83}} |estadio = [[Campo Municipal Ponte dos Brozos|Ponte dos Brozos]] |localización = [[Arteixo]] |asistencia = +1.000 |árbitro = [[Alejandro Castro Alarcón|Castro Alarcón]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 30 de xullo de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Racing Club Vilalbés|Racing Vilalbés]] |resultado = 1 – 4 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-impon-a-sua-lei-na-segunda-metade-do-clasico-do-veran-branquiazul Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña]] |goles1 = [[Pablo Rey-Cabarcos|Pablo Rey]] {{gol|2|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Raúl García Carnero|Carnero]] {{gol|50}}<br />[[Gorka Santamaría|Santamaría]] {{gol|52}} {{gol|78}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|88}} |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = 1.000 |árbitro = [[Jorge Méndez López|Méndez López]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 3 de agosto de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña]] |resultado = – |informe = |equipo2 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = |árbitro = |result = |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 6 de agosto de 2022 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña]] |resultado = – |informe = |equipo2 = [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Campo Municipal de Cantarrana|Cantarrana]] |localización = [[Viveiro]] |asistencia = |árbitro = |result = |stack = yes }} === Primeira División RFEF === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2022/23}} === Copa do Rei === == Notas == {{Listaref|30em}} {{Tempadas do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tempadas do Deportivo da Coruña|2022]] [[Categoría:Fútbol en 2022]] fgynqlflq851bo6hvyymnrozxi63sev 6147683 6147601 2022-08-01T18:57:12Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Tempada de club de fútbol |club = Deportivo da Coruña |tempada = 2022–23 |presidente = {{GALb}} [[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |adestrador = {{ESPb}} [[Borja Jiménez]] |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |liga = [[Primeira División RFEF 2022/23|1ª RFEF]] |liga resultado = |copa1 = [[Copa do Rei de fútbol 2022/23|Copa do Rei]] |copa1 resultado = |goleador liga = |maior asistencia = <!-- Comezo Cores --> |pattern_la1 = |pattern_b1 = |pattern_ra1 = |pattern_sh1 = |pattern_so1 = |leftarm1 = |body1 = |rightarm1 = |shorts1 = |socks1 = |pattern_la2 = |pattern_b2 = |pattern_ra2 = |pattern_sh2 = |pattern_so2 = |leftarm2 = |body2 = |rightarm2 = |shorts2 = |socks2 = |pattern_la3 = |pattern_b3 = |pattern_ra3 = |pattern_sh3 = |pattern_so3 = |leftarm3 = |body3 = |rightarm3 = |shorts3 = |socks3 = <!-- Fin Cores --> |tempada ant = [[Tempada 2021/22 do Deportivo da Coruña|2021–22]] |tempada pos = [[Tempada 2023/24 do Deportivo da Coruña|2023–24]] }} Durante a '''tempada [[2022]]/[[2023|23]]''' o '''[[Deportivo da Coruña]]''' competirá na [[Primeira División RFEF]]. == Resumo da tempada == === Xuño === O 21 de xuño o Deportivo anunciou a súa primeira fichaxe da tempada, a do dianteiro vasco [[Gorka Santamaría]], procedente do [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]].<ref>{{Cita novas|data=21 de xuño de 2022|título=Gorka Santamaría, primeira fichaxe do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/gorka-santamaria-primeira-fichaxe-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> Nos seguintes días pecháronse tamén as chegadas de [[Víctor Narro|Narro]] e [[Isi Gómez|Isi]], dende o [[Real Valladolid|Valladolid]] e o Badajoz respectivamente,<ref>{{Cita novas|data=24 de xuño de 2022|título=Víctor Narro, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/victor-narro-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=27 de xuño de 2022|título=Isi Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/isi-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> así como o traspaso de [[Noel López|Noel]] ao [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]].<ref>{{Cita novas|data=26 de xuño de 2022|título=El Castilla ficha a Noel López, joya de la cantera del Deportivo|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/real-madrid/20220626/1001828005/oficial-deportivo-madrid-acuerdan-traspaso-noel-lopez.html|data-acceso=20 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=[[Mundo Deportivo]]}}</ref> O 29 de xuño fíxose pública a cuarta fichaxe, o gardameta [[Tui|tudense]] [[Edu Sousa]], que chegou libre dende o [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]].<ref>{{Cita novas|data=29 de xuño de 2022|título=Edu Sousa, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/edu-sousa-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> === Xullo === O 7 de xullo o club concretou a fichaxe de [[Roberto Olabe del Arco|Roberto Olabe]], que chegou libre dende o [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]. Durante a seguinte semana anunciáronse as rescisións dos contratos de [[Jorge Valín]], [[Yago Gandoy]] e [[Carlos Doncel]],<ref>{{Cita novas|data=11 de xullo de 2022|título=Jorge Valín non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/jorge-valin-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=14 de xullo de 2022|título=Yago Gandoy non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/yago-gandoy-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=16 de xullo de 2022|título=Carlos Doncel non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/carlos-doncel-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> así como o regreso ao club despois de máis dunha década do lateral coruñés [[Raúl García Carnero]], cedido dende o [[Real Valladolid|Valladolid]].<ref>{{Cita novas|data=15 de xullo de 2022|título=Raúl Carnero vuelve al Deportivo|url=https://www.riazor.org/raul-garcia-vuelve-deportivo-fichaje-22-23/|data-acceso=15 de xullo de 2022|lingua=es}}</ref> O 19 de xullo o Deportivo pechou co [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] a incorporación en propiedade de [[Mario Soriano]], que xogara cedido no club coruñés durante a tempada anterior.<ref>{{Cita novas|data=19 de xullo de 2022|título=Mario Soriano será xogador do Dépor dúas temporadas máis|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/mario-soriano-sera-xogador-do-depor-duas-temporadas-mais|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> Os días 26 e 27 anunciáronse as fichaxes de [[Alberto Retuerta|Retu]] e [[Ibai Gómez]], procedentes do [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] e do [[Foolad FC|Foolad]] iraniano respectivamente.<ref>{{Cita novas|data=26 de xullo de 2022|título=Alberto Retuerta, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alberto-retuerta-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=31 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=27 de xullo de 2022|título=Ibai Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/ibai-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=31 de xullo de 2022}}</ref> == Material deportivo == O equipamento do Deportivo é proporcionado por [[Kappa (empresa)|Kappa]] e os patrocinadores son [[Estrella Galicia (cervexa)|Estrella Galicia]], [[Abanca]] e Luckia. == Persoal == === Corpo técnico === {| class="wikitable" style="text-align: left;" !Cargo !Nome |- |Adestrador |[[Borja Jiménez]] |- |2º adestrador |[[Alejandro Martínez Lopez|Álex Martínez]] |- |Ad. de porteiros |[[Alberto Casal Arantes|Alberto Casal]] |- | rowspan="3" |Preparador físico |[[José Ángel Franganillo]] |- |Luis Fandiño |- |Sergio Roca |} === Consello de administración === {| class="wikitable" style="text-align: left;" !Cargo !Nome |- |Presidente |[[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |- |Secretario |[[Miguel Juane]] |- | rowspan="4" |Conselleiros |Eduardo Blanco Pereira |- |Carlos Cantó |- |[[Emma Lustres]] |- |David Villasuso Castaño |} * <small>Última actualización: 19 de xullo de 2022</small> * <small>Fonte: [https://www.rcdeportivo.es/gl/osnosos/cadro/rc-deportivo/3 Corpo técnico], [https://www.rcdeportivo.es/gl/rcdeportivo/datos-xerais/consello-de-administracion Consello de administración]</small> == Mercado de fichaxes == === Altas === {| class="wikitable" !Data !Pos !Nome !Procedencia !Prezo |- |21 de xuño de 2022 |DIA |{{ESPb}} [[Gorka Santamaría|Santamaría]] |{{EXTb}} [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |Libre |- |24 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Víctor Narro|Narro]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Libre |- |27 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Isi Gómez|Isi]] |{{EXTb}} [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] | |- |29 de xuño de 2022 |POR |{{GALb}} [[Edu Sousa]] |{{CLMb}} [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |Libre |- |7 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] |{{CMAb}} [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |Libre |- |15 de xullo de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Raúl García Carnero|Raúl Carnero]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Cedido |- |19 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Mario Soriano]] |{{CMAb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] | |- |26 de xullo de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Alberto Retuerta|Retu]] |{{CMAb}} [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] | |- |27 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Ibai Gómez]] |{{IRNb}} [[Foolad F.C.|Foolad]] |Libre |} === Baixas === {| class="wikitable" !Data !Pos. !Nome !Destino !Prezo |- |26 de xuño de 2022 |DIA |{{GALb}} [[Noel López|Noel]] |{{CMAb}} [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |600.000 € |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{COLb}} [[Juergen Elitim]] |{{CNTb}} [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Josep Calavera]] |{{CMAb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{BRAb}} [[William de Camargo]] |{{CMAb}} [[Club Deportivo Leganés|Leganés]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Víctor García Raja|Víctor García]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Diego Aguirre Parra|Aguirre]] | |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Rafa de Vicente]] | |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Pablo Trigueros]] |{{CYLb}} [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Álvaro Rey]] | |Fin de contrato |- |11 de xullo de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Jorge Valín|Valín]] |{{CYLb}} [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |Rescisión de contrato |- |14 de xullo de 2022 |MED |{{GALb}} [[Yago Gandoy|Gandoy]] | |Rescisión de contrato |- |16 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Carlos Doncel|Doncel]] |{{LRIb}} [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |Rescisión de contrato |} == Xogadores == {| class="wikitable" style="text-align:center" ! rowspan="2" valign="center" |Nº ! rowspan="2" valign="center" |Pos ! rowspan="2" valign="center" |Nac ! rowspan="2" valign="center" |Nome ! colspan="2" width="85" |Liga ! colspan="2" |Promoción ! colspan="2" width="85" |Copa ! colspan="2" width="85" |Total ! colspan="3" width="85" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !1 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Ian Mackay]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !2 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !3 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Adrián Lapeña|Lapeña]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !4 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Álex Bergantiños]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !7 |DIA |{{VENb}} | align="left" |[[Miku]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !9 |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Quiles|Quiles]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !10 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Mario Soriano]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !12 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Borja Granero]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !13 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Pablo Brea]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !19 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !22 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Diego Villares]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !23 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Gorka Santamaría|Santamaría]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Víctor Narro|Narro]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Isi Gómez|Isi]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |POR |{{ESPb}} | align="left" |[[Edu Sousa]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Raúl García Carnero|Raúl Carnero]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Retuerta|Retu]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Ibai Gómez]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |} === Clasificación === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2021/22}} '''Grupo 1 - Noroeste''' {| style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" cellspacing="0" cellpadding="2" border="0" align="center" ! width="20" |<span style="color:#000000">Pos</span> ! width="200" |<span style="color:#000000">Equipos</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PX</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PG</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PE</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PP</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">GF</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">GC</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">Dif</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">Pts</span> !Notas |- style="background:#ACE1AF;" align="center" !1 | style="text-align:left;" |[[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |Ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !2 | style="text-align:left;" |[[Algeciras Club de Fútbol|Algeciras]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="4" |Promoción de ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !3 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !4 | style="text-align:left;" |[[Celta de Vigo B]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !5 | style="text-align:left;" |[[Asociación Deportiva Ceuta|Ceuta]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !6 | style="text-align:left;" |[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="11" | |- align="center" !7 | style="text-align:left;" |[[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !8 | style="text-align:left;" |[[Deportivo da Coruña]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !9 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Fuenlabrada|Fuenlabrada]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !10 | style="text-align:left;" |[[Internacional de Madrid|Internacional]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !11 | style="text-align:left;" |[[Linares Deportivo|Linares]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !12 | style="text-align:left;" |[[Real Balompédica Linense|Linense]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !13 | style="text-align:left;" |[[Asociación Deportiva Mérida|Mérida]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !14 | style="text-align:left;" |[[Pontevedra Club de Fútbol|Pontevedra]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !15 | style="text-align:left;" |[[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !16 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !17 | style="text-align:left;" |[[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="4" |Descenso a [[Segunda División RFEF]] |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !18 | style="text-align:left;" |[[San Fernando Club Deportivo|San Fernando]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !19 | style="text-align:left;" |[[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !20 | style="text-align:left;" |[[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |} === Evolución === {| class="wikitable" |+ !Xornada !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !23 !24 !25 !26 !27 !28 !29 !30 !31 !32 !33 !34 !35 !36 !37 !38 |- !Posición | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |} == Partidos == {{legend2|#CCFFCC|Vitoria|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFFFCC|Empate|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFCCCC|Derrota|border=1px solid #AAAAAA}} === Pretempada e amigables === {{football box collapsible |data = 23 de xullo de 2022 |hora = 19:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Atlético Arteixo]] |resultado = 0 – 3 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/minutos-para-todos-no-primeiro-ensaio-da-pretemporada-en-arteixo-0-3 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña]] |goles1 = |goles2 = [[Martín Ochoa]] {{gol|25}}<br />[[Yeremay Hernández|Yeremay]] {{gol|31}}<br />[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] {{gol|83}} |estadio = [[Campo Municipal Ponte dos Brozos|Ponte dos Brozos]] |localización = [[Arteixo]] |asistencia = +1.000 |árbitro = [[Alejandro Castro Alarcón|Castro Alarcón]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 30 de xullo de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Racing Club Vilalbés|Racing Vilalbés]] |resultado = 1 – 4 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-impon-a-sua-lei-na-segunda-metade-do-clasico-do-veran-branquiazul Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña]] |goles1 = [[Pablo Rey-Cabarcos|Pablo Rey]] {{gol|2|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Raúl García Carnero|Carnero]] {{gol|50}}<br />[[Gorka Santamaría|Santamaría]] {{gol|52}} {{gol|78}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|88}} |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = 1.000 |árbitro = [[Jorge Méndez López|Méndez López]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 3 de agosto de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña]] |resultado = – |informe = |equipo2 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = |árbitro = |result = |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 6 de agosto de 2022 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña]] |resultado = – |informe = |equipo2 = [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Campo Municipal de Cantarrana|Cantarrana]] |localización = [[Viveiro]] |asistencia = |árbitro = |result = |stack = yes }} === Primeira División RFEF === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2022/23}} === Copa do Rei === == Notas == {{Listaref|30em}} {{Tempadas do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tempadas do Deportivo da Coruña|2022]] [[Categoría:Fútbol en 2022]] 456belio5qt313c5hg5foquxrogb1h1 6147684 6147683 2022-08-01T18:57:37Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Tempada de club de fútbol |club = Deportivo da Coruña |tempada = 2022–23 |presidente = {{GALb}} [[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |adestrador = {{ESPb}} [[Borja Jiménez]] |estadio = [[Estadio Municipal de Riazor|Riazor]] |liga = [[Primeira División RFEF 2022/23|1ª RFEF]] |liga resultado = |copa1 = [[Copa do Rei de fútbol 2022/23|Copa do Rei]] |copa1 resultado = |goleador liga = |maior asistencia = <!-- Comezo Cores --> |pattern_la1 = |pattern_b1 = |pattern_ra1 = |pattern_sh1 = |pattern_so1 = |leftarm1 = |body1 = |rightarm1 = |shorts1 = |socks1 = |pattern_la2 = |pattern_b2 = |pattern_ra2 = |pattern_sh2 = |pattern_so2 = |leftarm2 = |body2 = |rightarm2 = |shorts2 = |socks2 = |pattern_la3 = |pattern_b3 = |pattern_ra3 = |pattern_sh3 = |pattern_so3 = |leftarm3 = |body3 = |rightarm3 = |shorts3 = |socks3 = <!-- Fin Cores --> |tempada ant = [[Tempada 2021/22 do Deportivo da Coruña|2021–22]] |tempada pos = [[Tempada 2023/24 do Deportivo da Coruña|2023–24]] }} Durante a '''tempada [[2022]]/[[2023|23]]''' o '''[[Deportivo da Coruña]]''' competirá na [[Primeira División RFEF]]. == Resumo da tempada == === Xuño === O 21 de xuño o Deportivo anunciou a súa primeira fichaxe da tempada, a do dianteiro vasco [[Gorka Santamaría]], procedente do [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]].<ref>{{Cita novas|data=21 de xuño de 2022|título=Gorka Santamaría, primeira fichaxe do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/gorka-santamaria-primeira-fichaxe-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> Nos seguintes días pecháronse tamén as chegadas de [[Víctor Narro|Narro]] e [[Isi Gómez|Isi]], dende o [[Real Valladolid|Valladolid]] e o Badajoz respectivamente,<ref>{{Cita novas|data=24 de xuño de 2022|título=Víctor Narro, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/victor-narro-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=27 de xuño de 2022|título=Isi Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/isi-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022|xornal=[[Deportivo da Coruña]]}}</ref> así como o traspaso de [[Noel López|Noel]] ao [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]].<ref>{{Cita novas|data=26 de xuño de 2022|título=El Castilla ficha a Noel López, joya de la cantera del Deportivo|url=https://www.mundodeportivo.com/futbol/real-madrid/20220626/1001828005/oficial-deportivo-madrid-acuerdan-traspaso-noel-lopez.html|data-acceso=20 de xullo de 2022|lingua=es|xornal=[[Mundo Deportivo]]}}</ref> O 29 de xuño fíxose pública a cuarta fichaxe, o gardameta [[Tui|tudense]] [[Edu Sousa]], que chegou libre dende o [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]].<ref>{{Cita novas|data=29 de xuño de 2022|título=Edu Sousa, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/edu-sousa-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> === Xullo === O 7 de xullo o club concretou a fichaxe de [[Roberto Olabe del Arco|Roberto Olabe]], que chegou libre dende o [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]]. Durante a seguinte semana anunciáronse as rescisións dos contratos de [[Jorge Valín]], [[Yago Gandoy]] e [[Carlos Doncel]],<ref>{{Cita novas|data=11 de xullo de 2022|título=Jorge Valín non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/jorge-valin-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=14 de xullo de 2022|título=Yago Gandoy non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/yago-gandoy-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=16 de xullo de 2022|título=Carlos Doncel non continuará no Deportivo|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/carlos-doncel-non-continuara-no-deportivo|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> así como o regreso ao club despois de máis dunha década do lateral coruñés [[Raúl García Carnero]], cedido dende o [[Real Valladolid|Valladolid]].<ref>{{Cita novas|data=15 de xullo de 2022|título=Raúl Carnero vuelve al Deportivo|url=https://www.riazor.org/raul-garcia-vuelve-deportivo-fichaje-22-23/|data-acceso=15 de xullo de 2022|lingua=es}}</ref> O 19 de xullo o Deportivo pechou co [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] a incorporación en propiedade de [[Mario Soriano]], que xogara cedido no club coruñés durante a tempada anterior.<ref>{{Cita novas|data=19 de xullo de 2022|título=Mario Soriano será xogador do Dépor dúas temporadas máis|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/mario-soriano-sera-xogador-do-depor-duas-temporadas-mais|data-acceso=20 de xullo de 2022}}</ref> Os días 26 e 27 anunciáronse as fichaxes de [[Alberto Retuerta|Retu]] e [[Ibai Gómez]], procedentes do [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] e do [[Foolad FC|Foolad]] iraniano respectivamente.<ref>{{Cita novas|data=26 de xullo de 2022|título=Alberto Retuerta, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alberto-retuerta-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=31 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{Cita novas|data=27 de xullo de 2022|título=Ibai Gómez, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/ibai-gomez-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=31 de xullo de 2022}}</ref> == Material deportivo == O equipamento do Deportivo é proporcionado por [[Kappa (empresa)|Kappa]] e os patrocinadores son [[Estrella Galicia (cervexa)|Estrella Galicia]], [[Abanca]] e Luckia. == Persoal == === Corpo técnico === {| class="wikitable" style="text-align: left;" !Cargo !Nome |- |Adestrador |[[Borja Jiménez]] |- |2º adestrador |[[Alejandro Martínez Lopez|Álex Martínez]] |- |Ad. de porteiros |[[Alberto Casal Arantes|Alberto Casal]] |- | rowspan="3" |Preparador físico |[[José Ángel Franganillo]] |- |Luis Fandiño |- |Sergio Roca |} === Consello de administración === {| class="wikitable" style="text-align: left;" !Cargo !Nome |- |Presidente |[[Antonio Couceiro Méndez|Antonio Couceiro]] |- |Secretario |[[Miguel Juane]] |- | rowspan="4" |Conselleiros |Eduardo Blanco Pereira |- |Carlos Cantó |- |[[Emma Lustres]] |- |David Villasuso Castaño |} * <small>Última actualización: 19 de xullo de 2022</small> * <small>Fonte: [https://www.rcdeportivo.es/gl/osnosos/cadro/rc-deportivo/3 Corpo técnico], [https://www.rcdeportivo.es/gl/rcdeportivo/datos-xerais/consello-de-administracion Consello de administración]</small> == Mercado de fichaxes == === Altas === {| class="wikitable" !Data !Pos !Nome !Procedencia !Prezo |- |21 de xuño de 2022 |DIA |{{ESPb}} [[Gorka Santamaría|Santamaría]] |{{EXTb}} [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |Libre |- |24 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Víctor Narro|Narro]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Libre |- |27 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Isi Gómez|Isi]] |{{EXTb}} [[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] | |- |29 de xuño de 2022 |POR |{{GALb}} [[Edu Sousa]] |{{CLMb}} [[Club de Fútbol Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]] |Libre |- |7 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] |{{CMAb}} [[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |Libre |- |15 de xullo de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Raúl García Carnero|Raúl Carnero]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Cedido |- |19 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Mario Soriano]] |{{CMAb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] | |- |26 de xullo de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Alberto Retuerta|Retu]] |{{CMAb}} [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] | |- |27 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Ibai Gómez]] |{{IRNb}} [[Foolad F.C.|Foolad]] |Libre |} === Baixas === {| class="wikitable" !Data !Pos. !Nome !Destino !Prezo |- |26 de xuño de 2022 |DIA |{{GALb}} [[Noel López|Noel]] |{{CMAb}} [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |600.000 € |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{COLb}} [[Juergen Elitim]] |{{CNTb}} [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Josep Calavera]] |{{CMAb}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{BRAb}} [[William de Camargo]] |{{CMAb}} [[Club Deportivo Leganés|Leganés]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Víctor García Raja|Víctor García]] |{{CYLb}} [[Real Valladolid|Valladolid]] |Fin de cesión |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Diego Aguirre Parra|Aguirre]] | |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Rafa de Vicente]] | |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |DEF |{{ESPb}} [[Pablo Trigueros]] |{{CYLb}} [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |Fin de contrato |- |30 de xuño de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Álvaro Rey]] | |Fin de contrato |- |11 de xullo de 2022 |DEF |{{GALb}} [[Jorge Valín|Valín]] |{{CYLb}} [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]] |Rescisión de contrato |- |14 de xullo de 2022 |MED |{{GALb}} [[Yago Gandoy|Gandoy]] | |Rescisión de contrato |- |16 de xullo de 2022 |MED |{{ESPb}} [[Carlos Doncel|Doncel]] |{{LRIb}} [[Unión Deportiva Logroñés|UD Logroñés]] |Rescisión de contrato |} == Xogadores == {| class="wikitable" style="text-align:center" ! rowspan="2" valign="center" |Nº ! rowspan="2" valign="center" |Pos ! rowspan="2" valign="center" |Nac ! rowspan="2" valign="center" |Nome ! colspan="2" width="85" |Liga ! colspan="2" |Promoción ! colspan="2" width="85" |Copa ! colspan="2" width="85" |Total ! colspan="3" width="85" |Disciplina |- !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles !Aps !Goles ![[Ficheiro:Yellow_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Yellow-red_card.svg|17x17px]] ![[Ficheiro:Red_card.svg|17x17px]] |- !1 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Ian Mackay]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !2 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Antonio Jesús Regal|Antoñito]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !3 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Adrián Lapeña|Lapeña]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !4 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Álex Bergantiños]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !7 |DIA |{{VENb}} | align="left" |[[Miku]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !9 |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Quiles|Quiles]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !10 |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Mario Soriano]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !12 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Borja Granero]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !13 |POR |{{GALb}} | align="left" |[[Pablo Brea]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !19 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime Sánchez]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !22 |MED |{{GALb}} | align="left" |[[Diego Villares]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- !23 |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Héctor Hernández Ortega|Héctor Hernández]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DIA |{{ESPb}} | align="left" |[[Gorka Santamaría|Santamaría]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Víctor Narro|Narro]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Isi Gómez|Isi]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |POR |{{ESPb}} | align="left" |[[Edu Sousa]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Roberto Olabe del Arco|Olabe]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Raúl García Carnero|Raúl Carnero]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |DEF |{{ESPb}} | align="left" |[[Alberto Retuerta|Retu]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |- ! |MED |{{ESPb}} | align="left" |[[Ibai Gómez]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 !0 | | | |} === Clasificación === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2022/23}} '''Grupo 1 - Noroeste''' {| style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" cellspacing="0" cellpadding="2" border="0" align="center" ! width="20" |<span style="color:#000000">Pos</span> ! width="200" |<span style="color:#000000">Equipos</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PX</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PG</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PE</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">PP</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">GF</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">GC</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">Dif</span> ! width="40" |<span style="color:#000000">Pts</span> !Notas |- style="background:#ACE1AF;" align="center" !1 | style="text-align:left;" |[[Agrupación Deportiva Alcorcón|Alcorcón]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |Ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !2 | style="text-align:left;" |[[Algeciras Club de Fútbol|Algeciras]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="4" |Promoción de ascenso a [[Segunda división española de fútbol|Segunda División]] e [[Copa do Rei de fútbol|Copa do Rei]] |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !3 | style="text-align:left;" |[[Club Deportivo Badajoz (2012)|Badajoz]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !4 | style="text-align:left;" |[[Celta de Vigo B]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#D0F0C0;" align="center" !5 | style="text-align:left;" |[[Asociación Deportiva Ceuta|Ceuta]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !6 | style="text-align:left;" |[[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="11" | |- align="center" !7 | style="text-align:left;" |[[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !8 | style="text-align:left;" |[[Deportivo da Coruña]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !9 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Fuenlabrada|Fuenlabrada]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !10 | style="text-align:left;" |[[Internacional de Madrid|Internacional]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !11 | style="text-align:left;" |[[Linares Deportivo|Linares]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !12 | style="text-align:left;" |[[Real Balompédica Linense|Linense]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !13 | style="text-align:left;" |[[Asociación Deportiva Mérida|Mérida]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !14 | style="text-align:left;" |[[Pontevedra Club de Fútbol|Pontevedra]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !15 | style="text-align:left;" |[[Racing Club de Ferrol|Racing de Ferrol]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- align="center" !16 | style="text-align:left;" |[[Club de Fútbol Rayo Majadahonda|Rayo Majadahonda]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !17 | style="text-align:left;" |[[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 | rowspan="4" |Descenso a [[Segunda División RFEF]] |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !18 | style="text-align:left;" |[[San Fernando Club Deportivo|San Fernando]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !19 | style="text-align:left;" |[[Unión Deportiva San Sebastián de los Reyes|San Sebastián de los Reyes]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |- style="background:#FFCCCC;" align="center" !20 | style="text-align:left;" |[[Unionistas de Salamanca Club de Fútbol|Unionistas]] |0 |0 |0 |0 |0 |0 |0 !0 |} === Evolución === {| class="wikitable" |+ !Xornada !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !23 !24 !25 !26 !27 !28 !29 !30 !31 !32 !33 !34 !35 !36 !37 !38 |- !Posición | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |} == Partidos == {{legend2|#CCFFCC|Vitoria|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFFFCC|Empate|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFCCCC|Derrota|border=1px solid #AAAAAA}} === Pretempada e amigables === {{football box collapsible |data = 23 de xullo de 2022 |hora = 19:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Atlético Arteixo]] |resultado = 0 – 3 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/minutos-para-todos-no-primeiro-ensaio-da-pretemporada-en-arteixo-0-3 Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña]] |goles1 = |goles2 = [[Martín Ochoa]] {{gol|25}}<br />[[Yeremay Hernández|Yeremay]] {{gol|31}}<br />[[Jaime Sánchez Muñoz|Jaime]] {{gol|83}} |estadio = [[Campo Municipal Ponte dos Brozos|Ponte dos Brozos]] |localización = [[Arteixo]] |asistencia = +1.000 |árbitro = [[Alejandro Castro Alarcón|Castro Alarcón]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 30 de xullo de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Racing Club Vilalbés|Racing Vilalbés]] |resultado = 1 – 4 |informe = [https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/o-depor-impon-a-sua-lei-na-segunda-metade-do-clasico-do-veran-branquiazul Informe] |equipo2 = [[Deportivo da Coruña]] |goles1 = [[Pablo Rey-Cabarcos|Pablo Rey]] {{gol|2|[[Penalti|p.]]}} |goles2 = [[Raúl García Carnero|Carnero]] {{gol|50}}<br />[[Gorka Santamaría|Santamaría]] {{gol|52}} {{gol|78}}<br />[[Mario Soriano|Soriano]] {{gol|88}} |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = 1.000 |árbitro = [[Jorge Méndez López|Méndez López]] |result = W |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 3 de agosto de 2022 |hora = 18:30 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña]] |resultado = – |informe = |equipo2 = [[Sociedad Deportiva Ponferradina|Ponferradina]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Estadio Municipal da Magdalena|A Magdalena]] |localización = [[Vilalba]] |asistencia = |árbitro = |result = |stack = yes }} {{football box collapsible |data = 6 de agosto de 2022 |hora = 19:00 [[CEST]] |rolda = Amigable |equipo1 = [[Deportivo da Coruña]] |resultado = – |informe = |equipo2 = [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |goles1 = |goles2 = |estadio = [[Campo Municipal de Cantarrana|Cantarrana]] |localización = [[Viveiro]] |asistencia = |árbitro = |result = |stack = yes }} === Primeira División RFEF === {{Artigo principal|Primeira División RFEF 2022/23}} === Copa do Rei === == Notas == {{Listaref|30em}} {{Tempadas do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Tempadas do Deportivo da Coruña|2022]] [[Categoría:Fútbol en 2022]] ctvxhczxeih2so0jzpl5a4ahee9eu1r 0 569860 6148292 6136615 2022-08-02T11:28:00Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «cretácico» + mejoras cosméticas wikitext text/x-wiki {{Illa|image=Arran satellite.jpg|superficie=432|altitude=87|País=[[Escocia]],[[Gran Bretaña|GB]],[[Reino Unido]]|Arquipélago=[[Illas británicas]]|Localización=Firth of Clyde|Coordenadas |<maplink latitude="55.5623" longitude="-5.2344" text="55° 33′ 44″ N, 5° 14′ 04″ O" zoom="8">[{"type":"Feature","geometry":{"coordinates":[-5.2344,55.5623],"type":"Point"},"properties":{"marker-color":"228b22"}},{"properties":{"fill-opacity":0.2},"type":"ExternalData","service":"geoshape","ids":"Q211873"}]</maplink>|Superficie ||Punto máis alto=Goat Fell&nbsp;(874 <abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr>)|Xeoloxía=[[Illa|Illa continental]]|Administración_Nación=|[[Escocia]] |mapa=[[Ficheiro:Isle_of_Arran_locator.png|250px]]|pé_imaxe=Imaxe satelital de Arran|lenda=Localización da illa de Arran|país=Escocia|mar=[[Mar de Irlanda]]|coordenadas=55° 33′ 44″ N, 5° 14′ 04″ O}} A '''Illa de Arran''' (en [[Lingua escocesa|gaélico]]: ''{{Lang|gd|Eilean Arainn}}'', en [[Lingua inglesa|inglés]] : ''{{Lang|en|Isle of Arran}}'') é a maior illa do {{Lang|en|[[Firth of Clyde]]}} e cunha superficie de 432 [[Km²|km²]] é a sétima maior de [[Escocia]]. Arran forma parte da [[autoridade unitaria]] de {{Lang|en|[[North Ayrshire]]}} e no censo de [[2011]] tiña 4629 habitantes<ref name="2011 census">{{Cita web|url=http://www.scotlandscensus.gov.uk/documents/censusresults/release1c/rel1c2sb.pdf|páxina-web=www.scotlandscensus.gov.uk|título=2011 Census}}</ref>. Aínda que soe ser asociada coas [[Illas Hébridas|Hébridas]], estas están situadas ao norte e oeste da [[península]] de [[Kintyre]]. A illa de Arran é montañosa e foi descrita como o «o paraíso dos xeólogos».<ref name="HSmith">{{Cita Harvard sen parénteses|Haswell-Smith|5=2004|p=11-17}}</ref> Está habitada desde o inicio do [[Neolítico]], como mostran numerosos restos prehistóricos. No [[século VI]], pobos [[Linguas goidélicas|gaélicos]] de [[Illa de Irlanda|Irlanda]] colonizaron a illa. Na [[Era viquinga|era vikinga]], pasou a ser propiedade da coroa [[Noruega|norueguesa]] antes de ser absorbida polo [[Reino de Escocia]] no [[Século XIII|s. XIII]]. As [[Highland Clearances|''Clearances'']] no [[Século XIX|s. XIX]] provocaron un importante descenso da poboación e a desaparición da lingua gaélica. A economía e a poboación reforzáronse nos últimos anos, sendo o sector principal o [[turismo]]. Arran tamén alberga unha gran [[biodiversidade]], incluíndo tres especies de árbores endémicas da illa. == Etimoloxía == A maioría das illas de [[Escocia]] estiveron habitadas por falantes de polo menos catro linguas diferentes desde a Idade de [[Idade de Ferro|Ferro]], polo que moitos nomes de illas teñen máis dun posible significado. Arran non é unha excepción e a orixe deste nome dista moito de ser coñecida. Mac an Tàilleir, en [[2003]], afirma que este termo non ten relación a priori co nome [[Oileáin Árann|''Árann'']], que en [[Irlanda]] significa [[Ril|reniforme]] (do [[Lingua irlandesa|irlandés]] ''Ára'' = [[ril]]).<ref>{{Cita web|url=http://www.scottish.parliament.uk/vli/language/gaelic/pdfs/placenamesA-B.pdf|páxina-web=www.scottish.parliament.uk|título=Place names}}</ref> Haswell-Smith (en [[2004]]) propón que a palabra é unha [[Derivación (lingüística)|derivación léxica]] do [[Linguas britónicas|britónico]], algo pouco frecuente para unha illa escocesa, co significado de "lugar alto" que se corresponde coa súa xeografía<ref name="HSmith">{{Cita Harvard sen parénteses|Haswell-Smith|5=2004|p=11-17}}</ref>. Calquera outro [[Toponimia|topónimo]] de orixe britónica que puidese ter existido foi substituído á chegada dos [[gaels]] procedentes de Irlanda e a través do seu reino próximo de [[Dalriada|Dal Riada]]. Durante a [[Era viquinga|Idade Viquinga]], Arran, como a gran maioría das illas escocesas, pasou a ser propiedade da coroa norueguesa e era coñecida como "Herey" ou "Hersey". Por esta influencia, moitos dos topónimos actuais da illa de Arran son de orixe [[Lingua nórdica antiga|nórdica]].<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Downie|p=38-39}}</ref> == Xeografía == === Relevo === A illa atópase no {{Lang|en|[[Firth of Clyde]]}}, entre [[Ayr]] e [[Kintyre]]. O perfil dos outeiros do norte de Arran visto dende as costas de Ayrshire é unha vista coñecida chamada " guerreiro durmido (''{{Lang|en|The Sleeping Warrior}}''), polo seu parecido cun rostro humano en repouso<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Keay & Keay 1994|p=42}}</ref> O máis alto destes outeiros é o {{Lang|en|[[Goat Fell]]}}, que culmina con 873,5 m. Hai outros tres picos ao nordeste da illa: Caisteal Abhail, Cìr Mhòr e Beinn Tarsuinn, con 721m.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Johnstone et al. 1990|p=223-226}}</ref> O val máis grande de Arran é Glen Iorsa ao oeste. O relevo do sur da illa é menos montañoso, unha parte importante das terras do interior atópase a unha altitude que supera os 350 m e o cumio de A'Chruach alcanza os 512 m.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Haswell-Smith 2004|p=13}}</ref> Hai outros dous [[Marilyn|Marilyns]] ao sur, Tighvein e Beinn Bhreac.<gallery mode="packed"> Ficheiro:Goatfell from Brodick Harbour.jpg|Porto de [[Brodick]] Ficheiro:Beinn Tarsuinn.jpg|Beinn Tarsuinn Ficheiro:Caisteal abhail.jpg|Caisteal Abhail Ficheiro:Glen Rosa - geograph.org.uk - 266801.jpg|Glen Rosa Ficheiro:Ard Bheinn - geograph.org.uk - 888516.jpg|alt=Ard Bheinn.|Ard Bheinn Ficheiro:Arran's northern hills from Ardrossan ferry.jpg|Goat Fell e outros outeiros ao norte de '''Arran''' </gallery> === Illas circundantes === [[Ficheiro:Holy_Isle_from_Whiting_Bay.jpg|miniatura|{{Lang|en|[[Holy Isle (Écosse)|Holy Isle]]}} vista desde {{Lang|en|Whiting Bay}}, Arran.]] Arran está rodeada por tres pequenas illas próximas: Holy Isle<ref>{{Cita web|url=https://www.geograph.org.uk/photo/90273|páxina-web=www.geograph.org.uk|título=Photo 90273|lingua=en}}</ref> ao leste, fronte a Lamlash, Pladda fronte á costa suroeste e a pequena illa Hamilton, fronte a Clauchlands Point, a 1,2 km ao sur de Holy Isle. Outras illas importantes no Firth of Clyde inclúen Bute e Inchmarnock ao norte de Arran, Great Cumbrae e Little Cumbrae ao nordeste.<ref>{{Cita web|título=Un mapa da Ordnance Survey da zona NS do sistema de referencia británico, nunha escala de 1:250.000|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ordnance_Survey_1-250000_-_NS.tif|data=2010-06-06|data-acceso=2022-07-20|nome=Ordnance|apelidos=Survey}}</ref> === Aldeas e vilas === [[Ficheiro:Kildonan_5._Cloudscape_over_Kildonan_Bay,_Isle_of_Arran,_North_Ayrshire,_Scotland.jpg|miniatura| Vista da baía de Kildonan no extremo sur de Arran]] Arran ten unha serie de aldeas principalmente na costa. Brodick (en [[Lingua nórdica antiga|nórdico antigo]]: ''Breiðvík'', "baía ampla") é o lugar da principal terminal de [[Transbordador|ferry]], varios hoteis e a maioría das empresas. O castelo de Brodick é a sede dos duques de Hamilton. Porén, Lamlash é a aldea máis grande da illa, cunha poboación de 1 010 habitantes en comparación cos 621 de Brodick (censo de 2001).<ref name="census">{{Cita web|url=http://www.scrol.gov.uk|páxina-web=www.scrol.gov.uk|título=Censo|lingua=en}}</ref> Outras vilas inclúen Lochranza ao norte, Corrie ao nordeste, Blackwaterfoot ao suroeste, Kildonan ao sur e Whiting Bay ao sueste. Catacol está xusto na estrada de Lochranza.<ref>{{Cita web|título=Welcome to VisitArran|url=https://www.visitarran.com/|páxina-web=www.visitarran.com|data-acceso=2022-07-20}}</ref> === Poboación === A illa de Arran tiña 4 629 habitantes en [[2011]]<ref name="2011 census" />, unha densidade de 10,72 hab/km². As principais vilas da illa son Brodick e Lamlash na costa leste: só elas concentran o 32% de poboación de Arran.<ref name="census" /> Entre os habitantes de Arran estiveron Daniel e [[Alexander MacMillan]], fundadores de ''{{Lang|en|[[Macmillan Publishers]]}}'' <ref>{{Cita web|url=http://international.macmillan.com/History.aspx|páxina-web=international.macmillan.com|título=History|lingua=en}}</ref>, o [[dramaturgo]] [[Robert McLellan]] e o [[Primeiro ministro]] de Escocia Jack McConnell. == Xeoloxía == Arran é ás veces alcumado "Escocia en miniatura" xa que é atravesado pola liña de falla das Highlands que divide Escocia en {{Lang|en|[[Highlands]]}} e {{Lang|en|[[Lowlands]]}} de nordeste a suroeste. A illa foi un destino popular para os xeólogos desde o [[século XVIII]], porque está formada por unha gran variedade de formacións xeolóxicas: [[Rocha magmática|rochas ígneas]] en forma de enxames de [[Dique (xeoloxía)|diques]], [[Sill|soleiras]], que datan do [[Paleóxeno]]; [[Rocha sedimentaria|rochas sedimentarias]], que datan do [[Triásico]]; [[Rocha metamórfica|rochas metamórficas]], que datan do [[Precámbrico]].<ref>{{Cita web|url=http://www.scottishgeology.com/outandabout/classic_sites/locations/arran.html|páxina-web=www.scottishgeology.com|título=Arran|lingua=en}}</ref> [[Ficheiro:Igneous_(dolerite)_compound_dyke_-_geograph.org.uk_-_44623.jpg|miniatura| Dique de [[diabase]] na baía de Kildonan.]] A maioría das terras do interior do norte da illa están ocupadas por un gran [[Batólito|batolito]] [[Granito|granítico]] de orixe volcánica que xurdiu hai {{Nowrap|60 millions}} de anos no [[Era cenozoica|Cenozoico]] . Hai un círculo exterior de granitos rugosos e un núcleo interior de materiais granulares máis finos.<ref>{{Cita libro|páxina=29-30|ISBN=978-0-17-444706-1|título=Geography: An Integrated Approach}}</ref> As rochas sedimentarias dominan a parte sur da illa, especialmente [[arenito]] vermello. Algúns destes arenitos conteñen [[Fulgurita|fulguritas]], marcas probabelmente causadas por [[Raio (descarga eléctrica)|un raio]], que datan do [[Permiano|Pérmico]]. As dunas de area teñen lugar na pedra arenisca do [[Permiano|Pérmico]] preto de Brodick. Tamén hai capas de rochas do [[Triásico]] e mesmo un raro exemplo de [[Creta (xeoloxía)|creta]] do [[Cretáceo]].<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|McKirdy et al. 2007}}</ref> Tamén existe a retinita, unha rocha volcánica semellante á [[obsidiana]], utilizada dende o [[Mesolítico]] ata a Idade do [[Idade de Bronce|Bronce]], pasando polo [[Neolítico]], para fabricar diversos obxectos. Desde o Neolítico, este material foi comercializado por toda a illa de Gran Bretaña <ref name="Ballin">Ballin, Torben Bjarke ([[2015]]), "Arran pitchstone (Scottish volcanic glass): New dating evidence", ''Journal of Lithic Studies'', [[Universidade de Edimburgo]], DOI: 10.2218/jls.v2i1.1166</ref> . Atopáronse recentemente nun xacemento de [[South Lanarkshire]] (Escocia) que data do século IV a. C., en asociación con toba volcánicade [[Cambria]] e [[Olaría|cerámica]] de quilla. No [[século XIX]], a [[barita]] foi extraída dunha mina preto de Sannox. Alí foi descuberta en [[1840]], e entre [[1853]] e [[1862]] producíronse unhas 5000 toneladas desde mineral. A mina foi pechada polo o 11º Duque de Hamilton, co pretexto de que ''"marchou a solemne maxestade do panorama"'', pero foi reaberta após a [[Primeira guerra mundial]] e funcionou até 1938, cando o filón secou.<ref>{{Cita web|url=http://www.undiscoveredscotland.co.uk/arran/corrie/index.html|páxina-web=www.undiscoveredscotland.co.uk|título=Arran|lingua=en}}</ref> Visitando Arran en [[1787]], o xeólogo [[James Hutton]] atopou o seu primeiro exemplo de "discordancia" ao norte de Newton Point preto de Lochranza, proporcionando probas das súas teorías [[Plutonismo|plutonistas]] do [[uniformismo]] e pistas sobre a [[idade da Terra]]. A zona é un dos lugares máis famosos para o estudo da [[xeoloxía]].<ref name="monty">{{Cita web|url=http://nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Montgomery_v51n5.pdf|páxina-web=Nagt.org|título=Montgomery}}</ref> <ref name="hutton">{{Cita web|url=http://www.scottishgeology.com/outandabout/classic_sites/locations/arran.html|páxina-web=Scottish Geology|título=Arran|lingua=en}}</ref>[[Ficheiro:Northern_entrances_to_Kings_Cave_-_geograph.org.uk_-_452193.jpg|miniatura|''A cova do rei''.]] As glaciacións do [[Plistoceno]] cubriron case na súa totalidade Escocia de xeo e probabelmente os picos máis altos foron [[Nunatak|nunataks]] nese momento<ref name="McKirdy">{{Cita Harvard sen parénteses|Mckirdy et al.|p=297-301}}</ref>. Despois da última deglaciación do [[Plistoceno]], o nivel do mar era 70m máis baixo que o actual, e é probábel que ao redor do 14000 [[a. C.]] a illa se unise á «Escocia continental».<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Murray 1973||p=68-69}}</ref> Os cambios do nivel do mar e o aumento da terra [[Isostasia|isostática]] fan complexas as costas postglaciares, pero é evidente que a illa está rodeada de praias posglaciares.<ref name="McKirdy" /> A Cova do Rei (''{{Lang|en|King's Cave}}'') na costa suroeste é un exemplo desas formacións emerxentes. Esta caverna, de 30,5m de longo e 15,3m de altura, esténdese moi por riba do nivel do mar actual.<ref>{{Cita web|título=Arran|url=http://www.virtual-geology.info/vft/2004-andy/Arran.htm|páxina-web=www.virtual-geology.info|data-acceso=2022-07-21}}</ref> Hai cantís mariños ao nordeste, cuxos amplos estratos están por debaixo das alturas de Torr Reamhar e en Scriden (en gaélico : ''{{Lang|gd|An Scriodan}}'') no extremo norte da illa. En Arran está un dos corenta lugares de Escocia designados como ''National Scenic Area''.<ref>{{Cita web|título=NatureScot|url=https://www.nature.scot/|páxina-web=www.nature.scot|data-acceso=2022-07-21}}</ref> == Flora e fauna == [[Ficheiro:Ulex_europaeus_Arran.jpg|miniatura| O [[Ulex|toxo]] (''ulex'') atópase habitualmente en Arran.]] A illa posúe tres especies de [[Sorbus|freixos de montaña]] (''{{Lang|la|Sorbus arranensis}}'', ''{{Lang|la|Sorbus pseudofennica}}'' e ''{{Lang|la|Sorbus pseudomeinichii}}''). Estas árbores considéranse [[Especie vulnerable|especies vulnerables]], protexidas en Glen Diomhan, unha reserva natural parcialmente cercada, ao norte de Arran. Están controlados polo ''{{Lang|en|[[Scottish Natural Heritage]]}}''. Son árbores típicas das ladeiras das montañas, aínda que medran en cotas máis baixas no ''{{Lang|en|Brodick Country Park}}''. Ademais, Arran ten unha gran variedade de plantas silvestres ([[Ulex|toxo]], [[Queiroa|breixo]], [[Rosa acicularis|rosa ártica]], [[lonicera]], [[Frundo|frundo ou pementa real]], etc.), [[Cogomelo|fungos]] e [[Musgo|musgos]].<ref>{{Cita web|url=http://www.arranwildlife.co.uk/index.php/natural-history/plants.html|páxina-web=Arran Wildlife|título=Natural History; Plants|lingua=en}}</ref> Identificáronse máis de 250 especies de [[aves]] en Arran, entre elas o [[arao de á branca]], o [[eider]], o [[falcón peregrino]] e a [[aguia real]].<ref>{{Cita web|url=http://www.arranwildlife.co.uk/index.php/natural-history/birds.html|páxina-web=Arran Wildlife|título=Natural History; Birds|lingua=en}}</ref> En [[1981]], contáronse 28 [[Lagopus muta|lagópodos albinos]], pero en [[2009]], as investigacións posteriores non deron atopado ningún.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Downie|p=132}}</ref> Do mesmo xeito, a [[choia]] xa non se atopa en Arran.<ref>{{Cita web|título=The UK SPA network: its scope and content (Volumes 1–3) ; JNCC Resource Hub|url=https://hub.jncc.gov.uk/assets/3634580a-cabc-4218-872f-8660a1760ad8|páxina-web=hub.jncc.gov.uk|data-acceso=2022-07-20}}</ref> A illa alberga importantes poboacións de [[Cervo común|cervos roxos]], [[Esquío vermello|esquíos vermellos]], [[Teixugo|teixugos]], [[Lontra|lontras]], [[Vipera berus|víboras]] e [[Lagarta das brañas|lagartas]]. No mar arredor de Arran atópanse [[Fócidos|focas]], [[Toniña común|marsopas]], [[Peixe bobo|tiburóns peregrino]] e varias especies de [[Golfiño|golfiños]].<ref>{{Cita web|url=http://www.arranwildlife.co.uk/index.php/natural-history/animals.html|páxina-web=www.arranwildlife.co.uk|título=Natural History; Animals|lingua=en}}</ref><gallery> Ficheiro:Sorbus arranensis.JPG|''Sorbus arranensis'' (flores) Ficheiro:Sorbus pseudofennica at Spier's, North Ayrshire.JPG|alt=Sorbus pseudofennica .|''Sorbus pseudofennica'' Ficheiro:Leaves of Sorbus pseudofennica.JPG|alt=Sorbus pseudofennica (follas).|''Sorbus pseudofennica'' (follas) </gallery> == Historia == === Prehistoria === [[Ficheiro:MachrieMoorStones.jpg|miniatura| Os [[Megálito|megalitos]] de Machrie Moor]] [[Ficheiro:William_Andrews_Nesfield_-_Circle_of_Stones_at_Tormore_1828.jpg|miniatura|<center> ''Círculo de pedra preto de Tormore<br />''William Andrews Nesfield, [[1828]]<br />[[Victoria and Albert Museum]]</center>]] Arran caracterízase por unha concentración particular de [[Amilladoiro (túmulo)|amilladoiros]] neolíticos (''cairns''), os ''{{Lang|en|Clyde Cairns}}'', que soen adoptar a forma de pasarelas cubertas. O estilo característico desas estruturas é o dunha pedra rectangular ou trapezoidal e un [[túmulo]] de terra que rodea unha cámara limitada por amplas bandas de pedra. Fragmentos de [[Olaría|cerámica]] e [[Óso|ósos]] atopados nas cámaras suxiren que foron utilizadas como prisións e algunhas delas efectivamente teñen vestíbulos, que probablemente eran un lugar público ou ritual. Hai dous exemplos en Monamore Glen, ao leste da aldea de Lamlash, e estruturas similares chamadas "Tumbas de Xigantes" (en inglés : ''{{Lang|en|Giant's Graves}}'' ) alén de {{Lang|en|Whiting Bay}}. Hai moitos [[Megálito|megalitos]] que datan do período prehistórico, incluíndo seis [[Crómlech|cromlechs]] en Machrie Moor (en gaélico: ''{{Lang|gd|Am Machaire}}'').<ref>{{Cita web|título=Machrie Moor Stone Circles Feature Page on Undiscovered Scotland|url=https://www.undiscoveredscotland.co.uk/arran/machriemoor/index.html|páxina-web=www.undiscoveredscotland.co.uk|data-acceso=2022-07-21}}</ref> Foron desenterrados varios xacementos que datan da [[Idade de Bronce atlántica|Idade do Bronce]], incluíndo o "Túmulo Ossiano" (en inglés: ''{{Lang|en|Ossian's Mound}}'') preto de Clachaig e un [[Amilladoiro (túmulo)|cairn]] preto de {{Lang|en|Blackwaterfoot}} que deu un puñal de [[bronce]] e unha cinta de [[ouro]]<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Downie|p=29-30}}</ref>. ''{{Lang|gd|Torr a'Chaisteal Dun}}'', no suroeste (preto de Sliddery) é a ruína dunha fortificación da [[Idade de Ferro británica|Idade de Ferro]] que data do ano [[200]]. Os muros orixinais probabelmente tiñan uns 3m de alto e rodeaban unha zona circular duns 14m de diámetro.<ref>{{Cita web|título=Torr a' Chaisteal Dun Feature Page on Undiscovered Scotland|url=https://www.undiscoveredscotland.co.uk/arran/torrachaisteal/index.html|páxina-web=www.undiscoveredscotland.co.uk|data-acceso=2022-07-20|lingua=en}}</ref> === Os gaélicos, os viquingos e a Idade Media === O mosteiro de Aileach foi fundado por [[Brandán|San Brandán]] no [[século VI]]. As covas baixo {{Lang|en|Keil Point}} (en gaélico : ''{{Lang|gd|Rubha na Cille}}'') conteñen unha lousa que podería servir de [[altar]]. Esta pedra presenta dous petrosomatoglifos, as pegadas de dous pés dereitos atribuídas a [[Columba de Iona]].<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Beare|p=26}}</ref> No [[século XI]], Arran forma parte de [[Sodor]] (en [[Lingua nórdica antiga|nórdico antigo]] : ''Suðr-eyjar'') no [[Reino de Mann e das Illas]], pero á morte de Godred Crovan en [[1095]], todas as illas quedaron baixo o dominio de Magnus III de Noruega. Lagman de Man en 1104 restablece o poder local. Despois da morte de Somerled, Arran e Bute foron dirixidos polo seu fillo Angus.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Murray|p=167-171}}</ref> En [[1237]], as Illas Escocesas cortaron os lazos coa [[Illa de Man]] e convertéronse nun reino independente, antes de ser cedidas á [[Reino de Escocia|Coroa Escocesa]] en [[1266]], baixo o [[Tratado de Perth]]. Unha tumba [[Viquingo|viquinga]] descuberta preto de {{Lang|en|King's Cross}} ao sur de Lamlash, contiña un óso de balea, remaches e cravos de ferro, fragmentos de bronce e unha moeda de bronce do [[Século IX|s.IX]]; outra tumba da mesma época no mesmo lugar contiña unha espada e unha armadura.<ref>{{Cita web|título=The Project Gutenberg eBook of Haco's Expedition against Scotland. A.D. MCCLXIII., by Rev. James Johnstone.|url=https://www.gutenberg.org/files/18299/18299-h/18299-h.htm|páxina-web=www.gutenberg.org|data-acceso=2022-07-21}}</ref> Arran tamén formaba parte da Diocese de Sodor e Man. [[Roberto I de Escocia|Roberto I]], aliado e logo inimigo de [[Eduardo I de Inglaterra|Eduardo I]], tivo que refuxiarse nas illas tras a batalla de Methven en [[1306]]. Probabelmente desembarcou en Lochranza. Preto de Blackwaterfoot está a "Cova do Rei" ( {{Lang|en|King's Cave}}) onde se di que Robert I atopou refuxio.<ref>{{Cita web|título=Caves of Great Britain: King's Cave|url=https://www.showcaves.com/english/gb/caves/King.html|páxina-web=Show Caves of the World|data-acceso=2022-07-21|lingua=en}}</ref> Roberto I volveu á illa en [[1326]], ofrecendo terras a Fergus MacLouis pola súa axuda. [[Ficheiro:Brodick_Castle_Main_Building_East_01.jpg|miniatura| Castelo de Brodick]] O castelo de Brodick, de arredor do [[Século XIII|s. XIII]], xoga un papel importante na historia medieval da illa. Foi conquistado por tropas inglesas nas [[Guerras de independencia de Escocia|Guerras da Independencia]] antes de ser recuperada por forzas escocesas en [[1307]]. Foi moi danado pola acción dos barcos ingleses en [[1406]] e tacado por John of Islay, Señor das Illas en [[1455]]. Orixinalmente sede do [[clan]] Stewart de Menteith, o castelo pasou á familia Boyd no [[Século XV|s. XV]]. Durante un período limitado, durante o reinado do rei [[Xacobe V de Escocia]] no [[Século XVI|s. XVI]], Arran estivo baixo a rexencia de Robert Maxwell.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Taylor 1887|p=3}}</ref> === Épocas moderna e contemporánea === Ao comezo da [[Idade Moderna]], Jacques de Hamilton converteuse en conselleiro privado do seu primo primeiro [[Xacobe IV de Escocia]] e axudou a organizar o seu matrimonio coa princesa [[Margaret Tudor|Margarida Tudor]] de [[Inglaterra]]. Como recompensa, foi elevado ao rango de Conde de Arran en [[1503]]. A economía local nese tempo baseouse no ''[[Run rig|run-rig]]'' un xeito tradicional escocés de agricultura, sendo os cultivos básicos a [[Avea común|avea]], a [[cebada]] e as [[Pataca|patacas]]. [[Ficheiro:Highland_Clearances_memorial_Lamlash.jpg|miniatura| ''{{Lang|en|Highland Clearances}}'' Memorial en Lamlash]] A principios do [[Século XIX|s. XIX]], Alexandre de Hamilton (1767–1852) instituíu un programa de ''{{Lang|en|[[Highland Clearances]]}}'' que tivo un efecto devastador na poboación da illa. Estes "amelloramentos" levaron a que a terra pasase de 27 familias a unha soa explotación. Nalgúns casos, prometíase unha terra alternativa en [[Canadá]] para cada home que emigrase. En abril de [[1829]], por exemplo, 86 insulares abordan o ''Caledonia'' para unha viaxe de dous meses, coa metade da súa viaxe pagada polo duque. Con todo, á súa chegada a [[Quebec]], só 41 [[ha]] están a disposición das familias. Aldeas enteiras son desprazadas e a cultura [[Gaels|gaélica]] da illa é minada. Na costa de Lamlash construíuse un monumento a esta forma de [[limpeza étnica]], financiado por un descendente canadense dos emigrantes.<ref name="clearances">{{Cita web|url=http://www.electricscotland.com/history/clearances/37.htm|páxina-web=www.electricscotland.com|título=Clearances|lingua=en}}</ref> <ref>{{Cita web|url=http://www.waymarking.com/waymarks/WM3FAD|páxina-web=www.waymarking.com|título=Waymarks|lingua=en}}</ref> O 10 de agosto de [[1941]], un avión de matrícula LB-30A AM261 da Royal Air Force {{Lang|en|[[Consolidated B-24 Liberator]]}} despegou da base de Heathfield en Ayrshire con destino [[Aeroporto de Gander|ao aeroporto internacional de Gander]] en Canadá, pero estrelouse ao lado de Mullach Buidhe, ao norte de {{Lang|en|[[Goat Fell]]}} e as 22 persoas (pasaxeiros e tripulantes) morreron.<ref>{{Cita web|título=Peak District Air Accident Research|url=http://www.peakdistrictaircrashes.co.uk/|páxina-web=Peak District Air Accident Research|data-acceso=2022-07-21|lingua=en-GB}}</ref> A finais do [[Século XX|s. XX]], varios artigos de prensa mencionan o vertido de [[Residuo nuclear|residuos radioactivos]] e munición nas costas de Arran. Segundo os rexistros británicos, antes de [[1958]], unha compañía británica mergullou dous dispositivos antiestáticos que contiñan estroncio-90 no pozo de Beaufort preto de Arran.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:91997E4005:FR:HTML|páxina-web=eur-lex.europa.eu|título=CELEX:91997E4005:FR:HTML|lingua=fr|data-acceso=21 de xullo de 2022}}</ref> A mediados da [[década de 1990]] publicouse un estudo da ''{{Lang|en|National Radiological Protection Board}}'' (NRPB, Consello inglés de protección contra a radiación) sobre a base de «información dispoñible». Pretende avaliar a importancia [[Radioloxía|radiolóxica]] das verteduras de residuos ao pozo de Beaufort e os vertidos realizados ao redor da costa escocesa. Este estudo <ref>Estudo dispoñible a petición do Consello Nacional de Protección Radiolóxica do Reino Unido (Memorandum NRPB M859, "Avaliation of radiological implications of dumping waste in the Beaufort Trough and other coastal waters, from the 1950s" </ref> concluíu (en novembro de [[1997]]) que non había riscos significativos en termos de protección radiológica.<ref name=":0" /> A valoración das doses que poden ser absorbidas pola manipulación de bidóns e obxectos diversos lavados nas praias polas ondas ou recuperados durante as actividades pesqueiras concluíu que non existía risco significativo, salvo no caso de estar en contacto cunha das dúas fontes somerxidas de estroncio-90 preto da illa de Arran.<ref name=":0" /> Aínda que o risco de contacto é baixo, a NRPB recomendou que se dea consello aos [[Arte de arrastre de fondo|arrastreiros]] e aos organismos responsables da recollida e tratamento dos artigos lavados nas praias.<ref name=":0" /> == Gaélico de Arran == (escóitense os arquivos de son [[:en:Isle_of_Arran#Gaelic|na Wikipedia en inglés]]) {| class="wikitable collapsible collapsed" ! colspan="2" bgcolor="#efefef" |pronuncias |- class="note" |- style="vertical-align: top;" | style="width: 40%;" | ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | A' Chruach |- | Pronunciación : | {{AFI|ə ˈxɾuəx|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Am Machaire |- | Pronunciación : | {{AFI|ə ˈmaxəɾʲə|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Arainn nan Aighean Iomadh |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈaɾəɲ ə ˈn̪ˠajən ˈiməɣ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Arannach |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈaɾən̪ˠəx|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Beinn Brarrain |- | Pronunciación : | {{AFI|peiɲˈvarˠɛɲ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Beinn Bhreac |- | Pronunciación : | {{AFI|peiɲˈvɾʲɛxk|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Coinean mòr |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈkʰɔɲan ˈmoːɾ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Eilean Arainn |- | Pronunciación : | {{AFI|elanˈarəɲ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Eilean na h-Àirde Bàine |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈelan ə ˈhaːrˠtʲə ˈpaːɲə|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Gleann Ròsa |- | Pronunciación : | {{AFI|klɛun̪ˠˈrˠɔːs̪ə|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Gleann Sgoradail |- | Pronunciación : | {{AFI|klaun̪ˠ ˈs̪kɔɾat̪al|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Gleann Shannaig |- | Pronunciación : | {{AFI|klɛun̪ˠˈhan̪ˠɛkʲ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Rubha na Cille |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈrˠu.ə nə ˈkʲʰiʎə|}} |} [[Ficheiro:ScotlandGaelicSpeakers2001-fr.png|miniatura| Distribución xeográfica da [[Linguas goidélicas|lingua gaélica]] en Escocia]] O [[Lingua escocesa|gaélico]] aínda se falaba habitualmente en Arran a principios do século XX. O censo de [[1901]] informa de 25 a 49 % de [[gaels]] no lado leste da illa e do 50 ao 74 % no lado oeste. A partir de [[1921]], a porcentaxe para toda a illa baixou a menos de 25%. Desde entón, o número de falantes caeu no rango de 0 a 24,9 %.<ref name="MacT">{{Cita web|url=http://www.linguae-celticae.org/dateien/Gaelic_1901-2001.ppt|páxina-web=www.linguae-celticae.org|título=Gaelic_1901-2001}}</ref> Porén, Nils Holmer cita o ''Féillire'' (un [[almanaque]] gaélico) que informaba de 4 532 habitantes na illa en [[1931]], incluíndo 605 gaels, mostrando que o gaélico só representaba o 13 % da poboación.<ref name="Holmer">{{Cita Harvard sen parénteses|Holmer, 1957|p=vii}}</ref> O uso da lingua continuou a diminuír ata que os últimos falantes nativos do gaélico Arran morreron na [[Década de 1990|década de]] [[Década de 1990|1990]]. O 1.6 % de gaels no censo de [[1991]] e o 1,5% no censo de [[2001]] inclúen falantes doutras áreas que máis tarde se estableceron en Arran.<ref>{{Cita web|url=http://www.gro-scotland.gov.uk/files1/stats/occasional-paper-10-table2a.pdf|páxina-web=www.gro-scotland.gov.uk|título=Statistics; paper 10 - table 2a|lingua=en}}</ref> O gaélico de Arran está ben documentado. Holmer realizou un estudo da illa en [[1938]], informando de que o gaélico era falado por un bo número de habitantes maiores. Entrevistou a 53 testemuñas de varios lugares e a súa descrición do dialecto, titulada ''{{Lang|en|The Gaelic of Arran}}'' e publicouse en [[1957]]; este libro ten 211 páxinas de información sobre a [[fonoloxía]], a [[gramática]] e o [[Lexicón|léxico]] desta lingua. O ''{{Lang|en|Survey of the Gaelic Dialects of Scotland}}'', que recolleu datos sobre o dialecto gaélico entre [[1950]] e [[1963]], tamén entrevistou a 5 falantes nativos de gaélico de Arran.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Ó Dochartaigh 1997|p=84-85}}</ref> O dialecto Arran pertence ao grupo meridional de dialectos gaélicos (os chamados "periféricos" en estudos celtas). Ten varias peculiaridades a nivel fonolóxico : * unha parada glotal que substitúe un [[Hiato (gramática)|hiato]] [[Lingua irlandesa antiga|en irlandés antigo]] (por exemplo ''{{Lang|gd|rathad}}'' / {{AFI|rɛʔət̪}} /, "a ruta" ou "a estrada", normalmente {{AFI|rˠa.ət̪}} );<ref name="Holmer" /> * a desaparición do intervocálico / h / (ex. ''{{Lang|gd|athair}}'' / {{AFI|aəɾ}} /, "o pai", normalmente / {{AFI|ahəɾʲ}} /);<ref name="Holmer" /> * preservación de /l/, /n/ e /r/ longos (por exemplo ''{{Lang|gd|fann}}'' / {{AFI|fan̪ˠː}} /, "débil", normalmente / {{AFI|faun̪ˠ}} / con [[ditongo]]).<ref name="Holmer" /> A característica máis infrecuente do gaélico Arran é a [[semivogal]] /w/ despois dunha consoante labial e antes dunha vogal inicial (por exemplo ''{{Lang|gd|maith}}'' / {{AFI|mwɛh}} /, ' Ben ', normalmente / {{AFI|mah}} / en gaélico estándar. == Autoridades locais == [[Ficheiro:MapOfAyrshire.png|miniatura|Situación de Arran dentro de {{Lang|en|[[Ayrshire (comté)|Ayrshire]]}}]] Dende o [[século XVII]] até finais do [[XX]], Arran formaba parte do condado de Bute. Despois da reorganización do goberno local en [[1975]], Arran pasou a formar parte do distrito de Cunninghame na rexión de [[Strathclyde]].<ref>{{Cita web|url=http://www.scotlandsplaces.gov.uk/search/index.php?action=do_search&id=188&p_type=DISTRICT&p_name=CUNNINGHAME|páxina-web=www.scotlandsplaces.gov.uk|título=DISTRICT CUNNINGHAME}}</ref> Este sistema de dous niveis continuou até [[1996]], cando se implementou a Lei de goberno local de Escocia de [[1994]], que aboliu rexións e distritos e substituílos por trinta e dúas [[Autoridade unitaria|autoridades unitarias]]. Arran forma parte actualmente da ''{{Lang|en|Council Area}}'' de {{Lang|en|North Ayrshire}}, igual que outras illas que antes formaban parte do condado de Bute.<ref>{{Cita web|url=http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1994/39/contents|páxina-web=www.legislation.gov.uk|título=1994 contents}}</ref> Na [[Cámara dos Comúns (Reino Unido)|Cámara dos Comúns]], desde [[2005]], Arran forma parte da circunscrición electoral de {{Lang|en|''North Ayrshire and Arran''}} <ref>{{Cita web|url=http://www.bcomm-scotland.gov.uk/includes/downloadfile.asp?file=/maps/westminster/2005/north_ayrshire_etc.pdf|páxina-web=www.bcomm-scotland.gov.uk|título=North Ayrshire}}</ref>, representada por Katy Clark ([[2011]]) do [[Partido Laborista (Reino Unido)|Partido Laborista]].<ref>{{Cita web|url=http://www.north-ayrshire.gov.uk/NewsArticles/ELECTION_Results_2010.aspx|páxina-web=www.north-ayrshire.gov.uk|título=ELECTION; Results 2010}}</ref> Arran formou anteriormente parte da circunscrición electoral de {{Lang|en|''Cunninghame North''}} de [[1983]] a [[2005]]<ref>{{Cita web|url=http://www.bcomm-scotland.gov.uk/reports/SIs/SI_1983_422.asp|páxina-web=bcomm-scotland.gov.uk|título=Reports; SI 1983|lingua=EN}}</ref> e {{Lang|en|''Bute and Northern Ayrshire''}} de [[1918]] a [[1983]]<ref>{{Cita libro|ISBN=978-0-900178-09-2|título=Boundaries of parliamentary constituencies 1885-1972|apelidos=W. S. Craig|nome=Fred|editorial=Political Reference Publication}}</ref>. No [[Parlamento escocés]], Arran forma parte da circunscrición electoral ''{{Lang|en|Cunninghame North}}'',<ref>{{Cita web|url=http://www.bcomm-scotland.gov.uk/includes/downloadfile.asp?file=/maps/spc/1999/cunninghame_north.pdf|páxina-web=www.bcomm-scotland.gov.uk|título=1999/ Cunninghame North}}</ref> representada por Kenneth Gibson do [[Partido Nacional Escocés|Scottish National Party]] (SNP)<ref>{{Cita web|url=http://www.scottish.parliament.uk/MSP/MembersPages/kenneth_gibson/index.htm|páxina-web=www.scottish.parliament.uk|título=Members' Pages; Kenneth Gibson|lingua=EN}}</ref> (2011). Os laboristas ocuparon o escano até [[2007]], cando o SNP o gañou cunha maioría de só 48 votos (30,7% dos votos emitidos fronte ao 30,6% para os Laboristas), o escano máis marxinal do Parlamento escocés daquela<ref>{{Cita web|url=http://www.scottish.parliament.uk/MSP/elections/2007/analysis.htm|páxina-web=www.scottish.parliament.uk|título=Elections 2007; analysis}}</ref>. Nas eleccións rexionais escocesas de 2011, o SNP logrou un avance de case 22%, colleita 52,6% de votos nesta circunscrición<ref>{{Cita web|url=http://www.scottish.parliament.uk/MSP/elections/2011/analysis.htm|páxina-web=www.scottish.parliament.uk|título=Elections 2011; analysis}}</ref>. == Transporte == [[Ficheiro:Isle_of_Arran_OS_OpenData_map.png|miniatura| Mapa que indica as vías de comunicación da illa.]] Arran está conectado coa "Escocia continental" por dous ferries da compañía navieira Caledonian MacBrayne, un de Brodick a Ardrossan e o segundo de Lochranza a Claonaig.<ref>{{Cita web|url=http://www.calmac.co.uk/destinations/arran.htm|páxina-web=www.calmac.co.uk|título=Destinations; Arran|lingua=EN}}</ref> Tamén se ofrecen viaxes de verán no vapor ''{{Lang|en|PS Waverley}}'' e un servizo de verán local vai desde Lamlash até Holy Isle. Hai tres estradas principais na illa. A costeira arredor da illa ten 90km de lonxitude. En 2007, 48 km da estrada costeira, anteriormente designada como A841, foron degradadas a unha estrada de Categoría C. Comezando ao sur de {{Lang|en|Whiting Bay}}, a C147 vai desde a costa sur ao norte. En Lochranza a estrada toma o nome A841 pola costa leste cara a {{Lang|en|Whiting Bay}}.<ref>{{Cita web|url=http://www.arranbanner.co.uk/news/fullstory.php/aid/371/West_road_now_C_class.html|páxina-web=arranbanner.co.uk|título=West_road_now_C_class|lingua=en}}</ref> As outras dúas estradas atravesan a illa de leste a oeste. A principal estrada interior da illa ten 19 km de lonxitude, a B880 de Brodick a {{Lang|en|Blackwaterfoot}} chamada "a corda" (''{{Lang|en|The String}}'') que sobe a Gleann an t-Suidhe. 10 km ao longo da B880 desde Brodick, unha estrada secundaria bifurca á dereita a Machrie. Esta estrada dunha franxa chamada ''{{Lang|en|The Ross}}'' está a 15 km de Lamlash a Lagg e Sliderry vía Glen Scorodale (en gaélico: ''{{Lang|gd|Gleann Sgoradail}}''). A illa pódese explorar amplamente en transporte público: os [[Autobús|autobuses]] son postos en servizo por Stagecoach.<ref>{{Cita web|url=http://www.stagecoachbus.com/PdfUploads/Timetable_11160_Isle%20of%20Arran.pdf|páxina-web=www.stagecoachbus.com|título=Timetable. Isle of Arran}}</ref><gallery> Ficheiro:M.V. Caledonian Isles.jpg|alt=Le ferry MV Caledonian Isles, au large de Brodick, vu depuis le sommet du Goat Fell.|O ferry MVCI fronte a Brodick, visto desde a cima de Goat Fell. Ficheiro:MV Caledonian Isles 15207c.jpg|alt=Le MV Caledonian Isles de Caledonian MacBrayne.|O MV Caledonian Isles </gallery> == Economía == [[Ficheiro:Arran_Distillery,_Lochranza_,_Isle_of_Arran.jpg|miniatura| Destilería Arran en Lochranza.]] [[Ficheiro:PS_Waverley_off_Brodick_castle_1989.jpg|miniatura| ''{{Lang|en|PS Waverley}}'' con Brodick Castle ao fondo.]] A principal fonte de ingresos da illa é o [[turismo]], sendo unha atracción principal o impoñente Castelo de Brodick, propiedade do ''{{Lang|en|[[National Trust for Scotland]]}}''. O resort de Auchrannie, que ten dous hoteis, tres restaurantes e dous centros de lecer, é un dos maiores provedores de emprego en Arran.<ref>{{Cita web|título=Auchrannie Resort ; 4* Hotel on Isle of Arran|url=https://www.auchrannie.co.uk/|páxina-web=www.auchrannie.co.uk|data-acceso=2022-07-20}}</ref> As empresas locais inclúen a destilería Arran, aberta en [[1995]] en Lochranza, e {{Lang|en|Arran Aromatics}}, que produce unha gama de cosméticos. A [[gandaría]] e a [[silvicultura]] son outros sectores importantes. Os plans de [[2008]] para cultivar [[Salmón atlántico|salmón]], que representan máis de 800000 [[peixes]] na {{Lang|en|Lamlash Bay}} foron criticados pola Arran Community {{Lang|en|Seabed Trust}}. Temían que a acuicultura puidese poñer en perigo a primeira área mariña protexida de Escocia, que se anunciou en setembro de 2008<ref>{{Cita web|título=Latest Business News & Analysis; The Scotsman|url=https://www.scotsman.com/business|páxina-web=www.scotsman.com|data-acceso=2022-07-20|lingua=en}}</ref> <ref>{{Cita novas|título=Sun sets on fishing in island bay|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/glasgow_and_west/7628288.stm|data=2008-09-21|data-acceso=2022-07-20|lingua=en-GB}}</ref> . {{Lang|en|Lamlash Bay}} foi recentemente declarada Zona Mariña Protexida e Zona de Non [[Pesca]] segundo os termos da ''{{Lang|en|Marine (Scotland) Act}}'', o que significa que non se pode capturar peixe ou [[Crustáceos|marisco]] nesta zona.<ref>{{Cita web|url=http://www.ukmpas.org/mapper.php|páxina-web=UK MPA|título=Mapper|lingua=en}}</ref> <ref> {{Cita web|url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/marine/seamanagement/marineact/marineconservation|páxina-web=www.scotland.gov.uk|título=Marine conservation}}</ref> Arran's Brewery é unha pequena fábrica de cervexa fundada en marzo de [[2000]] en Cladach. A cervexaría produce oito tipos de cervexa [[Botella|embotellada]] e en [[barril]]. A cervexa a base de [[trigo]], ''{{Lang|en|Arran Blonde}}'' é a marca máis popular; Após un período de liquidación, reiniciou a produción para toda Escocia.<ref>{{Cita web|título=Isle of Arran Brewery - Beer and Real Ale from Brodick, Isle of Arran|url=https://www.arranbrewery.co.uk/|páxina-web=Isle of Arran Brewery|data-acceso=2022-07-20|lingua=en-US}}</ref> == Cultura, medios e artes == [[Ficheiro:Lochranza_castle_sunny.JPG|miniatura| Castelo de Lochranza]] O castelo de Brodick aparece no billete de 20 libras do {{Lang|en|[[Royal Bank of Scotland]]}}<ref>{{Cita web|título=Castillo De Brodick En Billete De Banco Imagen de archivo - Imagen de horizontal, esterlina: 44141477|url=https://es.dreamstime.com/foto-de-archivo-castillo-de-brodick-en-billete-de-banco-image44141477|páxina-web=es.dreamstime.com|data-acceso=2022-07-21|lingua=es}}</ref> e probabelmente o [[castelo de Lochranza]] foi usado como modelo para o castelo no álbum de [[banda deseñada]] de [[Hergé]] ''[[A illa negra|L'Île Noire]]''.<ref>{{Cita web|título=Château de Lochranza - Château de Tintin - Île Noire|url=https://montjoye.net/chateau-de-lochranza-chateau-de-tintin-ile-noire|páxina-web=montjoye.net|data-acceso=2022-07-21|lingua=fr-fr}}</ref> Arran posúe un [[xornal]], ''{{Lang|en|The Arran Banner}}'', catalogado polo ''[[Guinness World Records|Libro Guinness dos Récords]]'' baixo o título de "xornal local que acada unha circulación próxima á saturación na súa área", mencionando que ten "máis do 97% de lectores na sétima illa máis grande de Gran Bretaña"<ref>{{Cita web|título=Home|url=https://www.arranbanner.co.uk/|páxina-web=Arran Banner|data-acceso=2022-07-20|lingua=en-GB}}</ref>. Tamén hai un semanario en liña chamado ''{{Lang|en|Voice for Arran}}''.<ref>{{Cita web|título=Voice for Arran – Monthly online magazine for the Isle of Arran|url=https://voiceforarran.com/|data-acceso=2022-07-21|lingua=en-GB}}</ref> En [[2011]], lanzouse unha versión do xogo [[Monopoly]] para a Illa de Arran que vendeu 3000 copias.<ref>{{Cita web|título=Isle of Arran Monopoly|url=https://www.crowdfunder.co.uk/p/isle-of-arran-monopoly|páxina-web=Crowdfunder UK|data-acceso=2022-07-21|lingua=en}}</ref> == Notas == <div class="reflist" style="-moz-column-count: 3; -webkit-column-count: 3; column-count: 3; list-style-type: decimal;"> <references group="" responsive="0"></references> </div> == Véxase tamén == {{Commonscat}}{{Portal|Escocia|Reino Unido}} === Bibliografía === * {{Cita libro|ISBN=978-0-7525-1694-3|ID=Beare 1996|título=Myths and Legends, Avonmouth|apelidos=Beare,|nome=Beryl|editorial=Parragon}} * {{Cita libro|ISBN=978-1-899874-36-1|ID=Coventry 2008|título=Martin Coventry, Castles of the Clans|apelidos=Coventry|nome=Martin}} * {{Cita libro|ID=Downie 1933|título=All About Arran|apelidos=Downie|nome=R. Angus|editorial=B&S}} * {{Cita libro|ISBN=978-2-213-60228-8|título=Histoire de l'Écosse|apelidos=Duchein|nome=M.}} * {{Cita libro|ISBN=978-1-84033-135-6|ID=Hall 2001|título=The Isle of Arran|editorial=Stenlake Pub.|apelidos=Hall|nome=Ken}} * {{Cita libro|ISBN=978-1-84195-454-7|ID=Haswell-Smith 2004|título=The Scottish Islands : A Comprehensive Guide to Every Scottish Island, Édimbourg, Canongate|apelidos=Haswell-Smith|nome=Hamish}} * {{Cita libro|ID=Holmer 1957|título=The Gaelic of Arran,|apelidos=Holmer|nome=N.|editorial=Dublin Institute for Advanced Studies|ano=1957}} * {{Cita libro|ISBN=978-0-907521-29-7|ID=Johnstone et al. 1990|título=Scottish Hills|apelidos=Scott Johnstone|nome=Hamish Brown et Donald Bennet, The Corbetts and Other|editorial=Scottish Mountaineering Trust}} * {{Cita libro|ISBN=978-0-00-255082-6|ID=Keay & Keay 1994|título=Collins Encyclopaedia of Scotland|apelidos=John Keay|nome=Julia Keay|editorial=HarperCollins}} * {{Cita libro|ISBN=978-1-84158-357-0|ID=McKirdy et al. 2007|título=Land of Mountain and Flood : The Geology and Landforms of Scotland|apelidos=Alan McKirdy,|nome=John Gordon et Roger Crofts}} * {{Cita libro|ISBN=978-0-413-30380-6|ID=Murray 1973|título=The Islands of Western Scotland : The Inner and Outer Hebrides|apelidos=Hutchison Murray|nome=William}} * {{Cita libro|ISBN=978-0-7486-2338-9|ID=Noble 2006|título=Neolithic Scotland : Timber, Stone, Earth and Fire|apelidos=Noble|nome=Gordon}} * {{Cita libro|ISBN=|ID=Ó Dochartaigh 1997|título=Survey of the Gaelic Dialects of Scotland: Timber, Stone, Earth and Fire|apelidos=Ó Dochartaigh|nome=C.}} * {{Cita libro|volume=2|ID=Taylor 1887|título=Great Historic Families of Scotland, vol. 2|apelidos=Taylor|nome=C.}} === Outros artigos === * [[Oileáin Árann|Illas Aran]] (non confundir) * [[Illas Británicas]] * [[Illa de Man]] * [[Reino de Man e das Illas]] === Ligazóns externas === * {{En}} [http://www.arranbanner.co.uk/ ''{{Lang|en|The Arran Banner}}'', xornal local da illa] {{DEFAULTSORT:Arran, ile}} [[Categoría:Illas do Reino Unido]] [[Categoría:Illas de Escocia]] [[Categoría:Historia de Escocia]] [[Categoría:Xeografía de Escocia]] [[Categoría:Illas de Europa]] [[Categoría:Wikipedia:Páxinas con traducións non revisadas]] b002f5kaoh9dkpkbnwx77nkkmyeevbu 6148302 6148292 2022-08-02T11:33:41Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «vikinga» wikitext text/x-wiki {{Illa|image=Arran satellite.jpg|superficie=432|altitude=87|País=[[Escocia]],[[Gran Bretaña|GB]],[[Reino Unido]]|Arquipélago=[[Illas británicas]]|Localización=Firth of Clyde|Coordenadas |<maplink latitude="55.5623" longitude="-5.2344" text="55° 33′ 44″ N, 5° 14′ 04″ O" zoom="8">[{"type":"Feature","geometry":{"coordinates":[-5.2344,55.5623],"type":"Point"},"properties":{"marker-color":"228b22"}},{"properties":{"fill-opacity":0.2},"type":"ExternalData","service":"geoshape","ids":"Q211873"}]</maplink>|Superficie ||Punto máis alto=Goat Fell&nbsp;(874 <abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr>)|Xeoloxía=[[Illa|Illa continental]]|Administración_Nación=|[[Escocia]] |mapa=[[Ficheiro:Isle_of_Arran_locator.png|250px]]|pé_imaxe=Imaxe satelital de Arran|lenda=Localización da illa de Arran|país=Escocia|mar=[[Mar de Irlanda]]|coordenadas=55° 33′ 44″ N, 5° 14′ 04″ O}} A '''Illa de Arran''' (en [[Lingua escocesa|gaélico]]: ''{{Lang|gd|Eilean Arainn}}'', en [[Lingua inglesa|inglés]] : ''{{Lang|en|Isle of Arran}}'') é a maior illa do {{Lang|en|[[Firth of Clyde]]}} e cunha superficie de 432 [[Km²|km²]] é a sétima maior de [[Escocia]]. Arran forma parte da [[autoridade unitaria]] de {{Lang|en|[[North Ayrshire]]}} e no censo de [[2011]] tiña 4629 habitantes<ref name="2011 census">{{Cita web|url=http://www.scotlandscensus.gov.uk/documents/censusresults/release1c/rel1c2sb.pdf|páxina-web=www.scotlandscensus.gov.uk|título=2011 Census}}</ref>. Aínda que soe ser asociada coas [[Illas Hébridas|Hébridas]], estas están situadas ao norte e oeste da [[península]] de [[Kintyre]]. A illa de Arran é montañosa e foi descrita como o «o paraíso dos xeólogos».<ref name="HSmith">{{Cita Harvard sen parénteses|Haswell-Smith|5=2004|p=11-17}}</ref> Está habitada desde o inicio do [[Neolítico]], como mostran numerosos restos prehistóricos. No [[século VI]], pobos [[Linguas goidélicas|gaélicos]] de [[Illa de Irlanda|Irlanda]] colonizaron a illa. Na [[era viquinga]], pasou a ser propiedade da coroa [[Noruega|norueguesa]] antes de ser absorbida polo [[Reino de Escocia]] no [[Século XIII|s. XIII]]. As [[Highland Clearances|''Clearances'']] no [[Século XIX|s. XIX]] provocaron un importante descenso da poboación e a desaparición da lingua gaélica. A economía e a poboación reforzáronse nos últimos anos, sendo o sector principal o [[turismo]]. Arran tamén alberga unha gran [[biodiversidade]], incluíndo tres especies de árbores endémicas da illa. == Etimoloxía == A maioría das illas de [[Escocia]] estiveron habitadas por falantes de polo menos catro linguas diferentes desde a Idade de [[Idade de Ferro|Ferro]], polo que moitos nomes de illas teñen máis dun posible significado. Arran non é unha excepción e a orixe deste nome dista moito de ser coñecida. Mac an Tàilleir, en [[2003]], afirma que este termo non ten relación a priori co nome [[Oileáin Árann|''Árann'']], que en [[Irlanda]] significa [[Ril|reniforme]] (do [[Lingua irlandesa|irlandés]] ''Ára'' = [[ril]]).<ref>{{Cita web|url=http://www.scottish.parliament.uk/vli/language/gaelic/pdfs/placenamesA-B.pdf|páxina-web=www.scottish.parliament.uk|título=Place names}}</ref> Haswell-Smith (en [[2004]]) propón que a palabra é unha [[Derivación (lingüística)|derivación léxica]] do [[Linguas britónicas|britónico]], algo pouco frecuente para unha illa escocesa, co significado de "lugar alto" que se corresponde coa súa xeografía<ref name="HSmith">{{Cita Harvard sen parénteses|Haswell-Smith|5=2004|p=11-17}}</ref>. Calquera outro [[Toponimia|topónimo]] de orixe britónica que puidese ter existido foi substituído á chegada dos [[gaels]] procedentes de Irlanda e a través do seu reino próximo de [[Dalriada|Dal Riada]]. Durante a [[Era viquinga|Idade Viquinga]], Arran, como a gran maioría das illas escocesas, pasou a ser propiedade da coroa norueguesa e era coñecida como "Herey" ou "Hersey". Por esta influencia, moitos dos topónimos actuais da illa de Arran son de orixe [[Lingua nórdica antiga|nórdica]].<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Downie|p=38-39}}</ref> == Xeografía == === Relevo === A illa atópase no {{Lang|en|[[Firth of Clyde]]}}, entre [[Ayr]] e [[Kintyre]]. O perfil dos outeiros do norte de Arran visto dende as costas de Ayrshire é unha vista coñecida chamada " guerreiro durmido (''{{Lang|en|The Sleeping Warrior}}''), polo seu parecido cun rostro humano en repouso<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Keay & Keay 1994|p=42}}</ref> O máis alto destes outeiros é o {{Lang|en|[[Goat Fell]]}}, que culmina con 873,5 m. Hai outros tres picos ao nordeste da illa: Caisteal Abhail, Cìr Mhòr e Beinn Tarsuinn, con 721m.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Johnstone et al. 1990|p=223-226}}</ref> O val máis grande de Arran é Glen Iorsa ao oeste. O relevo do sur da illa é menos montañoso, unha parte importante das terras do interior atópase a unha altitude que supera os 350 m e o cumio de A'Chruach alcanza os 512 m.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Haswell-Smith 2004|p=13}}</ref> Hai outros dous [[Marilyn|Marilyns]] ao sur, Tighvein e Beinn Bhreac.<gallery mode="packed"> Ficheiro:Goatfell from Brodick Harbour.jpg|Porto de [[Brodick]] Ficheiro:Beinn Tarsuinn.jpg|Beinn Tarsuinn Ficheiro:Caisteal abhail.jpg|Caisteal Abhail Ficheiro:Glen Rosa - geograph.org.uk - 266801.jpg|Glen Rosa Ficheiro:Ard Bheinn - geograph.org.uk - 888516.jpg|alt=Ard Bheinn.|Ard Bheinn Ficheiro:Arran's northern hills from Ardrossan ferry.jpg|Goat Fell e outros outeiros ao norte de '''Arran''' </gallery> === Illas circundantes === [[Ficheiro:Holy_Isle_from_Whiting_Bay.jpg|miniatura|{{Lang|en|[[Holy Isle (Écosse)|Holy Isle]]}} vista desde {{Lang|en|Whiting Bay}}, Arran.]] Arran está rodeada por tres pequenas illas próximas: Holy Isle<ref>{{Cita web|url=https://www.geograph.org.uk/photo/90273|páxina-web=www.geograph.org.uk|título=Photo 90273|lingua=en}}</ref> ao leste, fronte a Lamlash, Pladda fronte á costa suroeste e a pequena illa Hamilton, fronte a Clauchlands Point, a 1,2 km ao sur de Holy Isle. Outras illas importantes no Firth of Clyde inclúen Bute e Inchmarnock ao norte de Arran, Great Cumbrae e Little Cumbrae ao nordeste.<ref>{{Cita web|título=Un mapa da Ordnance Survey da zona NS do sistema de referencia británico, nunha escala de 1:250.000|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ordnance_Survey_1-250000_-_NS.tif|data=2010-06-06|data-acceso=2022-07-20|nome=Ordnance|apelidos=Survey}}</ref> === Aldeas e vilas === [[Ficheiro:Kildonan_5._Cloudscape_over_Kildonan_Bay,_Isle_of_Arran,_North_Ayrshire,_Scotland.jpg|miniatura| Vista da baía de Kildonan no extremo sur de Arran]] Arran ten unha serie de aldeas principalmente na costa. Brodick (en [[Lingua nórdica antiga|nórdico antigo]]: ''Breiðvík'', "baía ampla") é o lugar da principal terminal de [[Transbordador|ferry]], varios hoteis e a maioría das empresas. O castelo de Brodick é a sede dos duques de Hamilton. Porén, Lamlash é a aldea máis grande da illa, cunha poboación de 1 010 habitantes en comparación cos 621 de Brodick (censo de 2001).<ref name="census">{{Cita web|url=http://www.scrol.gov.uk|páxina-web=www.scrol.gov.uk|título=Censo|lingua=en}}</ref> Outras vilas inclúen Lochranza ao norte, Corrie ao nordeste, Blackwaterfoot ao suroeste, Kildonan ao sur e Whiting Bay ao sueste. Catacol está xusto na estrada de Lochranza.<ref>{{Cita web|título=Welcome to VisitArran|url=https://www.visitarran.com/|páxina-web=www.visitarran.com|data-acceso=2022-07-20}}</ref> === Poboación === A illa de Arran tiña 4 629 habitantes en [[2011]]<ref name="2011 census" />, unha densidade de 10,72 hab/km². As principais vilas da illa son Brodick e Lamlash na costa leste: só elas concentran o 32% de poboación de Arran.<ref name="census" /> Entre os habitantes de Arran estiveron Daniel e [[Alexander MacMillan]], fundadores de ''{{Lang|en|[[Macmillan Publishers]]}}'' <ref>{{Cita web|url=http://international.macmillan.com/History.aspx|páxina-web=international.macmillan.com|título=History|lingua=en}}</ref>, o [[dramaturgo]] [[Robert McLellan]] e o [[Primeiro ministro]] de Escocia Jack McConnell. == Xeoloxía == Arran é ás veces alcumado "Escocia en miniatura" xa que é atravesado pola liña de falla das Highlands que divide Escocia en {{Lang|en|[[Highlands]]}} e {{Lang|en|[[Lowlands]]}} de nordeste a suroeste. A illa foi un destino popular para os xeólogos desde o [[século XVIII]], porque está formada por unha gran variedade de formacións xeolóxicas: [[Rocha magmática|rochas ígneas]] en forma de enxames de [[Dique (xeoloxía)|diques]], [[Sill|soleiras]], que datan do [[Paleóxeno]]; [[Rocha sedimentaria|rochas sedimentarias]], que datan do [[Triásico]]; [[Rocha metamórfica|rochas metamórficas]], que datan do [[Precámbrico]].<ref>{{Cita web|url=http://www.scottishgeology.com/outandabout/classic_sites/locations/arran.html|páxina-web=www.scottishgeology.com|título=Arran|lingua=en}}</ref> [[Ficheiro:Igneous_(dolerite)_compound_dyke_-_geograph.org.uk_-_44623.jpg|miniatura| Dique de [[diabase]] na baía de Kildonan.]] A maioría das terras do interior do norte da illa están ocupadas por un gran [[Batólito|batolito]] [[Granito|granítico]] de orixe volcánica que xurdiu hai {{Nowrap|60 millions}} de anos no [[Era cenozoica|Cenozoico]] . Hai un círculo exterior de granitos rugosos e un núcleo interior de materiais granulares máis finos.<ref>{{Cita libro|páxina=29-30|ISBN=978-0-17-444706-1|título=Geography: An Integrated Approach}}</ref> As rochas sedimentarias dominan a parte sur da illa, especialmente [[arenito]] vermello. Algúns destes arenitos conteñen [[Fulgurita|fulguritas]], marcas probabelmente causadas por [[Raio (descarga eléctrica)|un raio]], que datan do [[Permiano|Pérmico]]. As dunas de area teñen lugar na pedra arenisca do [[Permiano|Pérmico]] preto de Brodick. Tamén hai capas de rochas do [[Triásico]] e mesmo un raro exemplo de [[Creta (xeoloxía)|creta]] do [[Cretáceo]].<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|McKirdy et al. 2007}}</ref> Tamén existe a retinita, unha rocha volcánica semellante á [[obsidiana]], utilizada dende o [[Mesolítico]] ata a Idade do [[Idade de Bronce|Bronce]], pasando polo [[Neolítico]], para fabricar diversos obxectos. Desde o Neolítico, este material foi comercializado por toda a illa de Gran Bretaña <ref name="Ballin">Ballin, Torben Bjarke ([[2015]]), "Arran pitchstone (Scottish volcanic glass): New dating evidence", ''Journal of Lithic Studies'', [[Universidade de Edimburgo]], DOI: 10.2218/jls.v2i1.1166</ref> . Atopáronse recentemente nun xacemento de [[South Lanarkshire]] (Escocia) que data do século IV a. C., en asociación con toba volcánicade [[Cambria]] e [[Olaría|cerámica]] de quilla. No [[século XIX]], a [[barita]] foi extraída dunha mina preto de Sannox. Alí foi descuberta en [[1840]], e entre [[1853]] e [[1862]] producíronse unhas 5000 toneladas desde mineral. A mina foi pechada polo o 11º Duque de Hamilton, co pretexto de que ''"marchou a solemne maxestade do panorama"'', pero foi reaberta após a [[Primeira guerra mundial]] e funcionou até 1938, cando o filón secou.<ref>{{Cita web|url=http://www.undiscoveredscotland.co.uk/arran/corrie/index.html|páxina-web=www.undiscoveredscotland.co.uk|título=Arran|lingua=en}}</ref> Visitando Arran en [[1787]], o xeólogo [[James Hutton]] atopou o seu primeiro exemplo de "discordancia" ao norte de Newton Point preto de Lochranza, proporcionando probas das súas teorías [[Plutonismo|plutonistas]] do [[uniformismo]] e pistas sobre a [[idade da Terra]]. A zona é un dos lugares máis famosos para o estudo da [[xeoloxía]].<ref name="monty">{{Cita web|url=http://nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Montgomery_v51n5.pdf|páxina-web=Nagt.org|título=Montgomery}}</ref> <ref name="hutton">{{Cita web|url=http://www.scottishgeology.com/outandabout/classic_sites/locations/arran.html|páxina-web=Scottish Geology|título=Arran|lingua=en}}</ref>[[Ficheiro:Northern_entrances_to_Kings_Cave_-_geograph.org.uk_-_452193.jpg|miniatura|''A cova do rei''.]] As glaciacións do [[Plistoceno]] cubriron case na súa totalidade Escocia de xeo e probabelmente os picos máis altos foron [[Nunatak|nunataks]] nese momento<ref name="McKirdy">{{Cita Harvard sen parénteses|Mckirdy et al.|p=297-301}}</ref>. Despois da última deglaciación do [[Plistoceno]], o nivel do mar era 70m máis baixo que o actual, e é probábel que ao redor do 14000 [[a. C.]] a illa se unise á «Escocia continental».<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Murray 1973||p=68-69}}</ref> Os cambios do nivel do mar e o aumento da terra [[Isostasia|isostática]] fan complexas as costas postglaciares, pero é evidente que a illa está rodeada de praias posglaciares.<ref name="McKirdy" /> A Cova do Rei (''{{Lang|en|King's Cave}}'') na costa suroeste é un exemplo desas formacións emerxentes. Esta caverna, de 30,5m de longo e 15,3m de altura, esténdese moi por riba do nivel do mar actual.<ref>{{Cita web|título=Arran|url=http://www.virtual-geology.info/vft/2004-andy/Arran.htm|páxina-web=www.virtual-geology.info|data-acceso=2022-07-21}}</ref> Hai cantís mariños ao nordeste, cuxos amplos estratos están por debaixo das alturas de Torr Reamhar e en Scriden (en gaélico : ''{{Lang|gd|An Scriodan}}'') no extremo norte da illa. En Arran está un dos corenta lugares de Escocia designados como ''National Scenic Area''.<ref>{{Cita web|título=NatureScot|url=https://www.nature.scot/|páxina-web=www.nature.scot|data-acceso=2022-07-21}}</ref> == Flora e fauna == [[Ficheiro:Ulex_europaeus_Arran.jpg|miniatura| O [[Ulex|toxo]] (''ulex'') atópase habitualmente en Arran.]] A illa posúe tres especies de [[Sorbus|freixos de montaña]] (''{{Lang|la|Sorbus arranensis}}'', ''{{Lang|la|Sorbus pseudofennica}}'' e ''{{Lang|la|Sorbus pseudomeinichii}}''). Estas árbores considéranse [[Especie vulnerable|especies vulnerables]], protexidas en Glen Diomhan, unha reserva natural parcialmente cercada, ao norte de Arran. Están controlados polo ''{{Lang|en|[[Scottish Natural Heritage]]}}''. Son árbores típicas das ladeiras das montañas, aínda que medran en cotas máis baixas no ''{{Lang|en|Brodick Country Park}}''. Ademais, Arran ten unha gran variedade de plantas silvestres ([[Ulex|toxo]], [[Queiroa|breixo]], [[Rosa acicularis|rosa ártica]], [[lonicera]], [[Frundo|frundo ou pementa real]], etc.), [[Cogomelo|fungos]] e [[Musgo|musgos]].<ref>{{Cita web|url=http://www.arranwildlife.co.uk/index.php/natural-history/plants.html|páxina-web=Arran Wildlife|título=Natural History; Plants|lingua=en}}</ref> Identificáronse máis de 250 especies de [[aves]] en Arran, entre elas o [[arao de á branca]], o [[eider]], o [[falcón peregrino]] e a [[aguia real]].<ref>{{Cita web|url=http://www.arranwildlife.co.uk/index.php/natural-history/birds.html|páxina-web=Arran Wildlife|título=Natural History; Birds|lingua=en}}</ref> En [[1981]], contáronse 28 [[Lagopus muta|lagópodos albinos]], pero en [[2009]], as investigacións posteriores non deron atopado ningún.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Downie|p=132}}</ref> Do mesmo xeito, a [[choia]] xa non se atopa en Arran.<ref>{{Cita web|título=The UK SPA network: its scope and content (Volumes 1–3) ; JNCC Resource Hub|url=https://hub.jncc.gov.uk/assets/3634580a-cabc-4218-872f-8660a1760ad8|páxina-web=hub.jncc.gov.uk|data-acceso=2022-07-20}}</ref> A illa alberga importantes poboacións de [[Cervo común|cervos roxos]], [[Esquío vermello|esquíos vermellos]], [[Teixugo|teixugos]], [[Lontra|lontras]], [[Vipera berus|víboras]] e [[Lagarta das brañas|lagartas]]. No mar arredor de Arran atópanse [[Fócidos|focas]], [[Toniña común|marsopas]], [[Peixe bobo|tiburóns peregrino]] e varias especies de [[Golfiño|golfiños]].<ref>{{Cita web|url=http://www.arranwildlife.co.uk/index.php/natural-history/animals.html|páxina-web=www.arranwildlife.co.uk|título=Natural History; Animals|lingua=en}}</ref><gallery> Ficheiro:Sorbus arranensis.JPG|''Sorbus arranensis'' (flores) Ficheiro:Sorbus pseudofennica at Spier's, North Ayrshire.JPG|alt=Sorbus pseudofennica .|''Sorbus pseudofennica'' Ficheiro:Leaves of Sorbus pseudofennica.JPG|alt=Sorbus pseudofennica (follas).|''Sorbus pseudofennica'' (follas) </gallery> == Historia == === Prehistoria === [[Ficheiro:MachrieMoorStones.jpg|miniatura| Os [[Megálito|megalitos]] de Machrie Moor]] [[Ficheiro:William_Andrews_Nesfield_-_Circle_of_Stones_at_Tormore_1828.jpg|miniatura|<center> ''Círculo de pedra preto de Tormore<br />''William Andrews Nesfield, [[1828]]<br />[[Victoria and Albert Museum]]</center>]] Arran caracterízase por unha concentración particular de [[Amilladoiro (túmulo)|amilladoiros]] neolíticos (''cairns''), os ''{{Lang|en|Clyde Cairns}}'', que soen adoptar a forma de pasarelas cubertas. O estilo característico desas estruturas é o dunha pedra rectangular ou trapezoidal e un [[túmulo]] de terra que rodea unha cámara limitada por amplas bandas de pedra. Fragmentos de [[Olaría|cerámica]] e [[Óso|ósos]] atopados nas cámaras suxiren que foron utilizadas como prisións e algunhas delas efectivamente teñen vestíbulos, que probablemente eran un lugar público ou ritual. Hai dous exemplos en Monamore Glen, ao leste da aldea de Lamlash, e estruturas similares chamadas "Tumbas de Xigantes" (en inglés : ''{{Lang|en|Giant's Graves}}'' ) alén de {{Lang|en|Whiting Bay}}. Hai moitos [[Megálito|megalitos]] que datan do período prehistórico, incluíndo seis [[Crómlech|cromlechs]] en Machrie Moor (en gaélico: ''{{Lang|gd|Am Machaire}}'').<ref>{{Cita web|título=Machrie Moor Stone Circles Feature Page on Undiscovered Scotland|url=https://www.undiscoveredscotland.co.uk/arran/machriemoor/index.html|páxina-web=www.undiscoveredscotland.co.uk|data-acceso=2022-07-21}}</ref> Foron desenterrados varios xacementos que datan da [[Idade de Bronce atlántica|Idade do Bronce]], incluíndo o "Túmulo Ossiano" (en inglés: ''{{Lang|en|Ossian's Mound}}'') preto de Clachaig e un [[Amilladoiro (túmulo)|cairn]] preto de {{Lang|en|Blackwaterfoot}} que deu un puñal de [[bronce]] e unha cinta de [[ouro]]<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Downie|p=29-30}}</ref>. ''{{Lang|gd|Torr a'Chaisteal Dun}}'', no suroeste (preto de Sliddery) é a ruína dunha fortificación da [[Idade de Ferro británica|Idade de Ferro]] que data do ano [[200]]. Os muros orixinais probabelmente tiñan uns 3m de alto e rodeaban unha zona circular duns 14m de diámetro.<ref>{{Cita web|título=Torr a' Chaisteal Dun Feature Page on Undiscovered Scotland|url=https://www.undiscoveredscotland.co.uk/arran/torrachaisteal/index.html|páxina-web=www.undiscoveredscotland.co.uk|data-acceso=2022-07-20|lingua=en}}</ref> === Os gaélicos, os viquingos e a Idade Media === O mosteiro de Aileach foi fundado por [[Brandán|San Brandán]] no [[século VI]]. As covas baixo {{Lang|en|Keil Point}} (en gaélico : ''{{Lang|gd|Rubha na Cille}}'') conteñen unha lousa que podería servir de [[altar]]. Esta pedra presenta dous petrosomatoglifos, as pegadas de dous pés dereitos atribuídas a [[Columba de Iona]].<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Beare|p=26}}</ref> No [[século XI]], Arran forma parte de [[Sodor]] (en [[Lingua nórdica antiga|nórdico antigo]] : ''Suðr-eyjar'') no [[Reino de Mann e das Illas]], pero á morte de Godred Crovan en [[1095]], todas as illas quedaron baixo o dominio de Magnus III de Noruega. Lagman de Man en 1104 restablece o poder local. Despois da morte de Somerled, Arran e Bute foron dirixidos polo seu fillo Angus.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Murray|p=167-171}}</ref> En [[1237]], as Illas Escocesas cortaron os lazos coa [[Illa de Man]] e convertéronse nun reino independente, antes de ser cedidas á [[Reino de Escocia|Coroa Escocesa]] en [[1266]], baixo o [[Tratado de Perth]]. Unha tumba [[Viquingo|viquinga]] descuberta preto de {{Lang|en|King's Cross}} ao sur de Lamlash, contiña un óso de balea, remaches e cravos de ferro, fragmentos de bronce e unha moeda de bronce do [[Século IX|s.IX]]; outra tumba da mesma época no mesmo lugar contiña unha espada e unha armadura.<ref>{{Cita web|título=The Project Gutenberg eBook of Haco's Expedition against Scotland. A.D. MCCLXIII., by Rev. James Johnstone.|url=https://www.gutenberg.org/files/18299/18299-h/18299-h.htm|páxina-web=www.gutenberg.org|data-acceso=2022-07-21}}</ref> Arran tamén formaba parte da Diocese de Sodor e Man. [[Roberto I de Escocia|Roberto I]], aliado e logo inimigo de [[Eduardo I de Inglaterra|Eduardo I]], tivo que refuxiarse nas illas tras a batalla de Methven en [[1306]]. Probabelmente desembarcou en Lochranza. Preto de Blackwaterfoot está a "Cova do Rei" ( {{Lang|en|King's Cave}}) onde se di que Robert I atopou refuxio.<ref>{{Cita web|título=Caves of Great Britain: King's Cave|url=https://www.showcaves.com/english/gb/caves/King.html|páxina-web=Show Caves of the World|data-acceso=2022-07-21|lingua=en}}</ref> Roberto I volveu á illa en [[1326]], ofrecendo terras a Fergus MacLouis pola súa axuda. [[Ficheiro:Brodick_Castle_Main_Building_East_01.jpg|miniatura| Castelo de Brodick]] O castelo de Brodick, de arredor do [[Século XIII|s. XIII]], xoga un papel importante na historia medieval da illa. Foi conquistado por tropas inglesas nas [[Guerras de independencia de Escocia|Guerras da Independencia]] antes de ser recuperada por forzas escocesas en [[1307]]. Foi moi danado pola acción dos barcos ingleses en [[1406]] e tacado por John of Islay, Señor das Illas en [[1455]]. Orixinalmente sede do [[clan]] Stewart de Menteith, o castelo pasou á familia Boyd no [[Século XV|s. XV]]. Durante un período limitado, durante o reinado do rei [[Xacobe V de Escocia]] no [[Século XVI|s. XVI]], Arran estivo baixo a rexencia de Robert Maxwell.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Taylor 1887|p=3}}</ref> === Épocas moderna e contemporánea === Ao comezo da [[Idade Moderna]], Jacques de Hamilton converteuse en conselleiro privado do seu primo primeiro [[Xacobe IV de Escocia]] e axudou a organizar o seu matrimonio coa princesa [[Margaret Tudor|Margarida Tudor]] de [[Inglaterra]]. Como recompensa, foi elevado ao rango de Conde de Arran en [[1503]]. A economía local nese tempo baseouse no ''[[Run rig|run-rig]]'' un xeito tradicional escocés de agricultura, sendo os cultivos básicos a [[Avea común|avea]], a [[cebada]] e as [[Pataca|patacas]]. [[Ficheiro:Highland_Clearances_memorial_Lamlash.jpg|miniatura| ''{{Lang|en|Highland Clearances}}'' Memorial en Lamlash]] A principios do [[Século XIX|s. XIX]], Alexandre de Hamilton (1767–1852) instituíu un programa de ''{{Lang|en|[[Highland Clearances]]}}'' que tivo un efecto devastador na poboación da illa. Estes "amelloramentos" levaron a que a terra pasase de 27 familias a unha soa explotación. Nalgúns casos, prometíase unha terra alternativa en [[Canadá]] para cada home que emigrase. En abril de [[1829]], por exemplo, 86 insulares abordan o ''Caledonia'' para unha viaxe de dous meses, coa metade da súa viaxe pagada polo duque. Con todo, á súa chegada a [[Quebec]], só 41 [[ha]] están a disposición das familias. Aldeas enteiras son desprazadas e a cultura [[Gaels|gaélica]] da illa é minada. Na costa de Lamlash construíuse un monumento a esta forma de [[limpeza étnica]], financiado por un descendente canadense dos emigrantes.<ref name="clearances">{{Cita web|url=http://www.electricscotland.com/history/clearances/37.htm|páxina-web=www.electricscotland.com|título=Clearances|lingua=en}}</ref> <ref>{{Cita web|url=http://www.waymarking.com/waymarks/WM3FAD|páxina-web=www.waymarking.com|título=Waymarks|lingua=en}}</ref> O 10 de agosto de [[1941]], un avión de matrícula LB-30A AM261 da Royal Air Force {{Lang|en|[[Consolidated B-24 Liberator]]}} despegou da base de Heathfield en Ayrshire con destino [[Aeroporto de Gander|ao aeroporto internacional de Gander]] en Canadá, pero estrelouse ao lado de Mullach Buidhe, ao norte de {{Lang|en|[[Goat Fell]]}} e as 22 persoas (pasaxeiros e tripulantes) morreron.<ref>{{Cita web|título=Peak District Air Accident Research|url=http://www.peakdistrictaircrashes.co.uk/|páxina-web=Peak District Air Accident Research|data-acceso=2022-07-21|lingua=en-GB}}</ref> A finais do [[Século XX|s. XX]], varios artigos de prensa mencionan o vertido de [[Residuo nuclear|residuos radioactivos]] e munición nas costas de Arran. Segundo os rexistros británicos, antes de [[1958]], unha compañía británica mergullou dous dispositivos antiestáticos que contiñan estroncio-90 no pozo de Beaufort preto de Arran.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:91997E4005:FR:HTML|páxina-web=eur-lex.europa.eu|título=CELEX:91997E4005:FR:HTML|lingua=fr|data-acceso=21 de xullo de 2022}}</ref> A mediados da [[década de 1990]] publicouse un estudo da ''{{Lang|en|National Radiological Protection Board}}'' (NRPB, Consello inglés de protección contra a radiación) sobre a base de «información dispoñible». Pretende avaliar a importancia [[Radioloxía|radiolóxica]] das verteduras de residuos ao pozo de Beaufort e os vertidos realizados ao redor da costa escocesa. Este estudo <ref>Estudo dispoñible a petición do Consello Nacional de Protección Radiolóxica do Reino Unido (Memorandum NRPB M859, "Avaliation of radiological implications of dumping waste in the Beaufort Trough and other coastal waters, from the 1950s" </ref> concluíu (en novembro de [[1997]]) que non había riscos significativos en termos de protección radiológica.<ref name=":0" /> A valoración das doses que poden ser absorbidas pola manipulación de bidóns e obxectos diversos lavados nas praias polas ondas ou recuperados durante as actividades pesqueiras concluíu que non existía risco significativo, salvo no caso de estar en contacto cunha das dúas fontes somerxidas de estroncio-90 preto da illa de Arran.<ref name=":0" /> Aínda que o risco de contacto é baixo, a NRPB recomendou que se dea consello aos [[Arte de arrastre de fondo|arrastreiros]] e aos organismos responsables da recollida e tratamento dos artigos lavados nas praias.<ref name=":0" /> == Gaélico de Arran == (escóitense os arquivos de son [[:en:Isle_of_Arran#Gaelic|na Wikipedia en inglés]]) {| class="wikitable collapsible collapsed" ! colspan="2" bgcolor="#efefef" |pronuncias |- class="note" |- style="vertical-align: top;" | style="width: 40%;" | ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | A' Chruach |- | Pronunciación : | {{AFI|ə ˈxɾuəx|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Am Machaire |- | Pronunciación : | {{AFI|ə ˈmaxəɾʲə|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Arainn nan Aighean Iomadh |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈaɾəɲ ə ˈn̪ˠajən ˈiməɣ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Arannach |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈaɾən̪ˠəx|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Beinn Brarrain |- | Pronunciación : | {{AFI|peiɲˈvarˠɛɲ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Beinn Bhreac |- | Pronunciación : | {{AFI|peiɲˈvɾʲɛxk|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Coinean mòr |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈkʰɔɲan ˈmoːɾ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Eilean Arainn |- | Pronunciación : | {{AFI|elanˈarəɲ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Eilean na h-Àirde Bàine |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈelan ə ˈhaːrˠtʲə ˈpaːɲə|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Gleann Ròsa |- | Pronunciación : | {{AFI|klɛun̪ˠˈrˠɔːs̪ə|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Gleann Sgoradail |- | Pronunciación : | {{AFI|klaun̪ˠ ˈs̪kɔɾat̪al|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Gleann Shannaig |- | Pronunciación : | {{AFI|klɛun̪ˠˈhan̪ˠɛkʲ|}} |- ! colspan="2" bgcolor="#efefef" | |- | [[Lingua escocesa|Gaélico escocés]] : | Rubha na Cille |- | Pronunciación : | {{AFI|ˈrˠu.ə nə ˈkʲʰiʎə|}} |} [[Ficheiro:ScotlandGaelicSpeakers2001-fr.png|miniatura| Distribución xeográfica da [[Linguas goidélicas|lingua gaélica]] en Escocia]] O [[Lingua escocesa|gaélico]] aínda se falaba habitualmente en Arran a principios do século XX. O censo de [[1901]] informa de 25 a 49 % de [[gaels]] no lado leste da illa e do 50 ao 74 % no lado oeste. A partir de [[1921]], a porcentaxe para toda a illa baixou a menos de 25%. Desde entón, o número de falantes caeu no rango de 0 a 24,9 %.<ref name="MacT">{{Cita web|url=http://www.linguae-celticae.org/dateien/Gaelic_1901-2001.ppt|páxina-web=www.linguae-celticae.org|título=Gaelic_1901-2001}}</ref> Porén, Nils Holmer cita o ''Féillire'' (un [[almanaque]] gaélico) que informaba de 4 532 habitantes na illa en [[1931]], incluíndo 605 gaels, mostrando que o gaélico só representaba o 13 % da poboación.<ref name="Holmer">{{Cita Harvard sen parénteses|Holmer, 1957|p=vii}}</ref> O uso da lingua continuou a diminuír ata que os últimos falantes nativos do gaélico Arran morreron na [[Década de 1990|década de]] [[Década de 1990|1990]]. O 1.6 % de gaels no censo de [[1991]] e o 1,5% no censo de [[2001]] inclúen falantes doutras áreas que máis tarde se estableceron en Arran.<ref>{{Cita web|url=http://www.gro-scotland.gov.uk/files1/stats/occasional-paper-10-table2a.pdf|páxina-web=www.gro-scotland.gov.uk|título=Statistics; paper 10 - table 2a|lingua=en}}</ref> O gaélico de Arran está ben documentado. Holmer realizou un estudo da illa en [[1938]], informando de que o gaélico era falado por un bo número de habitantes maiores. Entrevistou a 53 testemuñas de varios lugares e a súa descrición do dialecto, titulada ''{{Lang|en|The Gaelic of Arran}}'' e publicouse en [[1957]]; este libro ten 211 páxinas de información sobre a [[fonoloxía]], a [[gramática]] e o [[Lexicón|léxico]] desta lingua. O ''{{Lang|en|Survey of the Gaelic Dialects of Scotland}}'', que recolleu datos sobre o dialecto gaélico entre [[1950]] e [[1963]], tamén entrevistou a 5 falantes nativos de gaélico de Arran.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Ó Dochartaigh 1997|p=84-85}}</ref> O dialecto Arran pertence ao grupo meridional de dialectos gaélicos (os chamados "periféricos" en estudos celtas). Ten varias peculiaridades a nivel fonolóxico : * unha parada glotal que substitúe un [[Hiato (gramática)|hiato]] [[Lingua irlandesa antiga|en irlandés antigo]] (por exemplo ''{{Lang|gd|rathad}}'' / {{AFI|rɛʔət̪}} /, "a ruta" ou "a estrada", normalmente {{AFI|rˠa.ət̪}} );<ref name="Holmer" /> * a desaparición do intervocálico / h / (ex. ''{{Lang|gd|athair}}'' / {{AFI|aəɾ}} /, "o pai", normalmente / {{AFI|ahəɾʲ}} /);<ref name="Holmer" /> * preservación de /l/, /n/ e /r/ longos (por exemplo ''{{Lang|gd|fann}}'' / {{AFI|fan̪ˠː}} /, "débil", normalmente / {{AFI|faun̪ˠ}} / con [[ditongo]]).<ref name="Holmer" /> A característica máis infrecuente do gaélico Arran é a [[semivogal]] /w/ despois dunha consoante labial e antes dunha vogal inicial (por exemplo ''{{Lang|gd|maith}}'' / {{AFI|mwɛh}} /, ' Ben ', normalmente / {{AFI|mah}} / en gaélico estándar. == Autoridades locais == [[Ficheiro:MapOfAyrshire.png|miniatura|Situación de Arran dentro de {{Lang|en|[[Ayrshire (comté)|Ayrshire]]}}]] Dende o [[século XVII]] até finais do [[XX]], Arran formaba parte do condado de Bute. Despois da reorganización do goberno local en [[1975]], Arran pasou a formar parte do distrito de Cunninghame na rexión de [[Strathclyde]].<ref>{{Cita web|url=http://www.scotlandsplaces.gov.uk/search/index.php?action=do_search&id=188&p_type=DISTRICT&p_name=CUNNINGHAME|páxina-web=www.scotlandsplaces.gov.uk|título=DISTRICT CUNNINGHAME}}</ref> Este sistema de dous niveis continuou até [[1996]], cando se implementou a Lei de goberno local de Escocia de [[1994]], que aboliu rexións e distritos e substituílos por trinta e dúas [[Autoridade unitaria|autoridades unitarias]]. Arran forma parte actualmente da ''{{Lang|en|Council Area}}'' de {{Lang|en|North Ayrshire}}, igual que outras illas que antes formaban parte do condado de Bute.<ref>{{Cita web|url=http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1994/39/contents|páxina-web=www.legislation.gov.uk|título=1994 contents}}</ref> Na [[Cámara dos Comúns (Reino Unido)|Cámara dos Comúns]], desde [[2005]], Arran forma parte da circunscrición electoral de {{Lang|en|''North Ayrshire and Arran''}} <ref>{{Cita web|url=http://www.bcomm-scotland.gov.uk/includes/downloadfile.asp?file=/maps/westminster/2005/north_ayrshire_etc.pdf|páxina-web=www.bcomm-scotland.gov.uk|título=North Ayrshire}}</ref>, representada por Katy Clark ([[2011]]) do [[Partido Laborista (Reino Unido)|Partido Laborista]].<ref>{{Cita web|url=http://www.north-ayrshire.gov.uk/NewsArticles/ELECTION_Results_2010.aspx|páxina-web=www.north-ayrshire.gov.uk|título=ELECTION; Results 2010}}</ref> Arran formou anteriormente parte da circunscrición electoral de {{Lang|en|''Cunninghame North''}} de [[1983]] a [[2005]]<ref>{{Cita web|url=http://www.bcomm-scotland.gov.uk/reports/SIs/SI_1983_422.asp|páxina-web=bcomm-scotland.gov.uk|título=Reports; SI 1983|lingua=EN}}</ref> e {{Lang|en|''Bute and Northern Ayrshire''}} de [[1918]] a [[1983]]<ref>{{Cita libro|ISBN=978-0-900178-09-2|título=Boundaries of parliamentary constituencies 1885-1972|apelidos=W. S. Craig|nome=Fred|editorial=Political Reference Publication}}</ref>. No [[Parlamento escocés]], Arran forma parte da circunscrición electoral ''{{Lang|en|Cunninghame North}}'',<ref>{{Cita web|url=http://www.bcomm-scotland.gov.uk/includes/downloadfile.asp?file=/maps/spc/1999/cunninghame_north.pdf|páxina-web=www.bcomm-scotland.gov.uk|título=1999/ Cunninghame North}}</ref> representada por Kenneth Gibson do [[Partido Nacional Escocés|Scottish National Party]] (SNP)<ref>{{Cita web|url=http://www.scottish.parliament.uk/MSP/MembersPages/kenneth_gibson/index.htm|páxina-web=www.scottish.parliament.uk|título=Members' Pages; Kenneth Gibson|lingua=EN}}</ref> (2011). Os laboristas ocuparon o escano até [[2007]], cando o SNP o gañou cunha maioría de só 48 votos (30,7% dos votos emitidos fronte ao 30,6% para os Laboristas), o escano máis marxinal do Parlamento escocés daquela<ref>{{Cita web|url=http://www.scottish.parliament.uk/MSP/elections/2007/analysis.htm|páxina-web=www.scottish.parliament.uk|título=Elections 2007; analysis}}</ref>. Nas eleccións rexionais escocesas de 2011, o SNP logrou un avance de case 22%, colleita 52,6% de votos nesta circunscrición<ref>{{Cita web|url=http://www.scottish.parliament.uk/MSP/elections/2011/analysis.htm|páxina-web=www.scottish.parliament.uk|título=Elections 2011; analysis}}</ref>. == Transporte == [[Ficheiro:Isle_of_Arran_OS_OpenData_map.png|miniatura| Mapa que indica as vías de comunicación da illa.]] Arran está conectado coa "Escocia continental" por dous ferries da compañía navieira Caledonian MacBrayne, un de Brodick a Ardrossan e o segundo de Lochranza a Claonaig.<ref>{{Cita web|url=http://www.calmac.co.uk/destinations/arran.htm|páxina-web=www.calmac.co.uk|título=Destinations; Arran|lingua=EN}}</ref> Tamén se ofrecen viaxes de verán no vapor ''{{Lang|en|PS Waverley}}'' e un servizo de verán local vai desde Lamlash até Holy Isle. Hai tres estradas principais na illa. A costeira arredor da illa ten 90km de lonxitude. En 2007, 48 km da estrada costeira, anteriormente designada como A841, foron degradadas a unha estrada de Categoría C. Comezando ao sur de {{Lang|en|Whiting Bay}}, a C147 vai desde a costa sur ao norte. En Lochranza a estrada toma o nome A841 pola costa leste cara a {{Lang|en|Whiting Bay}}.<ref>{{Cita web|url=http://www.arranbanner.co.uk/news/fullstory.php/aid/371/West_road_now_C_class.html|páxina-web=arranbanner.co.uk|título=West_road_now_C_class|lingua=en}}</ref> As outras dúas estradas atravesan a illa de leste a oeste. A principal estrada interior da illa ten 19 km de lonxitude, a B880 de Brodick a {{Lang|en|Blackwaterfoot}} chamada "a corda" (''{{Lang|en|The String}}'') que sobe a Gleann an t-Suidhe. 10 km ao longo da B880 desde Brodick, unha estrada secundaria bifurca á dereita a Machrie. Esta estrada dunha franxa chamada ''{{Lang|en|The Ross}}'' está a 15 km de Lamlash a Lagg e Sliderry vía Glen Scorodale (en gaélico: ''{{Lang|gd|Gleann Sgoradail}}''). A illa pódese explorar amplamente en transporte público: os [[Autobús|autobuses]] son postos en servizo por Stagecoach.<ref>{{Cita web|url=http://www.stagecoachbus.com/PdfUploads/Timetable_11160_Isle%20of%20Arran.pdf|páxina-web=www.stagecoachbus.com|título=Timetable. Isle of Arran}}</ref><gallery> Ficheiro:M.V. Caledonian Isles.jpg|alt=Le ferry MV Caledonian Isles, au large de Brodick, vu depuis le sommet du Goat Fell.|O ferry MVCI fronte a Brodick, visto desde a cima de Goat Fell. Ficheiro:MV Caledonian Isles 15207c.jpg|alt=Le MV Caledonian Isles de Caledonian MacBrayne.|O MV Caledonian Isles </gallery> == Economía == [[Ficheiro:Arran_Distillery,_Lochranza_,_Isle_of_Arran.jpg|miniatura| Destilería Arran en Lochranza.]] [[Ficheiro:PS_Waverley_off_Brodick_castle_1989.jpg|miniatura| ''{{Lang|en|PS Waverley}}'' con Brodick Castle ao fondo.]] A principal fonte de ingresos da illa é o [[turismo]], sendo unha atracción principal o impoñente Castelo de Brodick, propiedade do ''{{Lang|en|[[National Trust for Scotland]]}}''. O resort de Auchrannie, que ten dous hoteis, tres restaurantes e dous centros de lecer, é un dos maiores provedores de emprego en Arran.<ref>{{Cita web|título=Auchrannie Resort ; 4* Hotel on Isle of Arran|url=https://www.auchrannie.co.uk/|páxina-web=www.auchrannie.co.uk|data-acceso=2022-07-20}}</ref> As empresas locais inclúen a destilería Arran, aberta en [[1995]] en Lochranza, e {{Lang|en|Arran Aromatics}}, que produce unha gama de cosméticos. A [[gandaría]] e a [[silvicultura]] son outros sectores importantes. Os plans de [[2008]] para cultivar [[Salmón atlántico|salmón]], que representan máis de 800000 [[peixes]] na {{Lang|en|Lamlash Bay}} foron criticados pola Arran Community {{Lang|en|Seabed Trust}}. Temían que a acuicultura puidese poñer en perigo a primeira área mariña protexida de Escocia, que se anunciou en setembro de 2008<ref>{{Cita web|título=Latest Business News & Analysis; The Scotsman|url=https://www.scotsman.com/business|páxina-web=www.scotsman.com|data-acceso=2022-07-20|lingua=en}}</ref> <ref>{{Cita novas|título=Sun sets on fishing in island bay|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/glasgow_and_west/7628288.stm|data=2008-09-21|data-acceso=2022-07-20|lingua=en-GB}}</ref> . {{Lang|en|Lamlash Bay}} foi recentemente declarada Zona Mariña Protexida e Zona de Non [[Pesca]] segundo os termos da ''{{Lang|en|Marine (Scotland) Act}}'', o que significa que non se pode capturar peixe ou [[Crustáceos|marisco]] nesta zona.<ref>{{Cita web|url=http://www.ukmpas.org/mapper.php|páxina-web=UK MPA|título=Mapper|lingua=en}}</ref> <ref> {{Cita web|url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/marine/seamanagement/marineact/marineconservation|páxina-web=www.scotland.gov.uk|título=Marine conservation}}</ref> Arran's Brewery é unha pequena fábrica de cervexa fundada en marzo de [[2000]] en Cladach. A cervexaría produce oito tipos de cervexa [[Botella|embotellada]] e en [[barril]]. A cervexa a base de [[trigo]], ''{{Lang|en|Arran Blonde}}'' é a marca máis popular; Após un período de liquidación, reiniciou a produción para toda Escocia.<ref>{{Cita web|título=Isle of Arran Brewery - Beer and Real Ale from Brodick, Isle of Arran|url=https://www.arranbrewery.co.uk/|páxina-web=Isle of Arran Brewery|data-acceso=2022-07-20|lingua=en-US}}</ref> == Cultura, medios e artes == [[Ficheiro:Lochranza_castle_sunny.JPG|miniatura| Castelo de Lochranza]] O castelo de Brodick aparece no billete de 20 libras do {{Lang|en|[[Royal Bank of Scotland]]}}<ref>{{Cita web|título=Castillo De Brodick En Billete De Banco Imagen de archivo - Imagen de horizontal, esterlina: 44141477|url=https://es.dreamstime.com/foto-de-archivo-castillo-de-brodick-en-billete-de-banco-image44141477|páxina-web=es.dreamstime.com|data-acceso=2022-07-21|lingua=es}}</ref> e probabelmente o [[castelo de Lochranza]] foi usado como modelo para o castelo no álbum de [[banda deseñada]] de [[Hergé]] ''[[A illa negra|L'Île Noire]]''.<ref>{{Cita web|título=Château de Lochranza - Château de Tintin - Île Noire|url=https://montjoye.net/chateau-de-lochranza-chateau-de-tintin-ile-noire|páxina-web=montjoye.net|data-acceso=2022-07-21|lingua=fr-fr}}</ref> Arran posúe un [[xornal]], ''{{Lang|en|The Arran Banner}}'', catalogado polo ''[[Guinness World Records|Libro Guinness dos Récords]]'' baixo o título de "xornal local que acada unha circulación próxima á saturación na súa área", mencionando que ten "máis do 97% de lectores na sétima illa máis grande de Gran Bretaña"<ref>{{Cita web|título=Home|url=https://www.arranbanner.co.uk/|páxina-web=Arran Banner|data-acceso=2022-07-20|lingua=en-GB}}</ref>. Tamén hai un semanario en liña chamado ''{{Lang|en|Voice for Arran}}''.<ref>{{Cita web|título=Voice for Arran – Monthly online magazine for the Isle of Arran|url=https://voiceforarran.com/|data-acceso=2022-07-21|lingua=en-GB}}</ref> En [[2011]], lanzouse unha versión do xogo [[Monopoly]] para a Illa de Arran que vendeu 3000 copias.<ref>{{Cita web|título=Isle of Arran Monopoly|url=https://www.crowdfunder.co.uk/p/isle-of-arran-monopoly|páxina-web=Crowdfunder UK|data-acceso=2022-07-21|lingua=en}}</ref> == Notas == <div class="reflist" style="-moz-column-count: 3; -webkit-column-count: 3; column-count: 3; list-style-type: decimal;"> <references group="" responsive="0"></references> </div> == Véxase tamén == {{Commonscat}}{{Portal|Escocia|Reino Unido}} === Bibliografía === * {{Cita libro|ISBN=978-0-7525-1694-3|ID=Beare 1996|título=Myths and Legends, Avonmouth|apelidos=Beare,|nome=Beryl|editorial=Parragon}} * {{Cita libro|ISBN=978-1-899874-36-1|ID=Coventry 2008|título=Martin Coventry, Castles of the Clans|apelidos=Coventry|nome=Martin}} * {{Cita libro|ID=Downie 1933|título=All About Arran|apelidos=Downie|nome=R. Angus|editorial=B&S}} * {{Cita libro|ISBN=978-2-213-60228-8|título=Histoire de l'Écosse|apelidos=Duchein|nome=M.}} * {{Cita libro|ISBN=978-1-84033-135-6|ID=Hall 2001|título=The Isle of Arran|editorial=Stenlake Pub.|apelidos=Hall|nome=Ken}} * {{Cita libro|ISBN=978-1-84195-454-7|ID=Haswell-Smith 2004|título=The Scottish Islands : A Comprehensive Guide to Every Scottish Island, Édimbourg, Canongate|apelidos=Haswell-Smith|nome=Hamish}} * {{Cita libro|ID=Holmer 1957|título=The Gaelic of Arran,|apelidos=Holmer|nome=N.|editorial=Dublin Institute for Advanced Studies|ano=1957}} * {{Cita libro|ISBN=978-0-907521-29-7|ID=Johnstone et al. 1990|título=Scottish Hills|apelidos=Scott Johnstone|nome=Hamish Brown et Donald Bennet, The Corbetts and Other|editorial=Scottish Mountaineering Trust}} * {{Cita libro|ISBN=978-0-00-255082-6|ID=Keay & Keay 1994|título=Collins Encyclopaedia of Scotland|apelidos=John Keay|nome=Julia Keay|editorial=HarperCollins}} * {{Cita libro|ISBN=978-1-84158-357-0|ID=McKirdy et al. 2007|título=Land of Mountain and Flood : The Geology and Landforms of Scotland|apelidos=Alan McKirdy,|nome=John Gordon et Roger Crofts}} * {{Cita libro|ISBN=978-0-413-30380-6|ID=Murray 1973|título=The Islands of Western Scotland : The Inner and Outer Hebrides|apelidos=Hutchison Murray|nome=William}} * {{Cita libro|ISBN=978-0-7486-2338-9|ID=Noble 2006|título=Neolithic Scotland : Timber, Stone, Earth and Fire|apelidos=Noble|nome=Gordon}} * {{Cita libro|ISBN=|ID=Ó Dochartaigh 1997|título=Survey of the Gaelic Dialects of Scotland: Timber, Stone, Earth and Fire|apelidos=Ó Dochartaigh|nome=C.}} * {{Cita libro|volume=2|ID=Taylor 1887|título=Great Historic Families of Scotland, vol. 2|apelidos=Taylor|nome=C.}} === Outros artigos === * [[Oileáin Árann|Illas Aran]] (non confundir) * [[Illas Británicas]] * [[Illa de Man]] * [[Reino de Man e das Illas]] === Ligazóns externas === * {{En}} [http://www.arranbanner.co.uk/ ''{{Lang|en|The Arran Banner}}'', xornal local da illa] {{DEFAULTSORT:Arran, ile}} [[Categoría:Illas do Reino Unido]] [[Categoría:Illas de Escocia]] [[Categoría:Historia de Escocia]] [[Categoría:Xeografía de Escocia]] [[Categoría:Illas de Europa]] [[Categoría:Wikipedia:Páxinas con traducións non revisadas]] dlz13e1ykicuown4gbl3dnz3r8gehgq 0 569864 6148284 6137032 2022-08-02T11:25:58Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «abogada» wikitext text/x-wiki {{Universidade|fundación=1961 (fusión)|estudantes=máis de 450.000}}A '''City University of New York''' ('''CUNY''' ; [[acrónimo]] pronunciado /ˈkjuːni/, do seu nome oficial [[Lingua inglesa|en inglés]], ''City University of New York'') é un consorcio de 11 [[Universidade|universidades]], seis 'colexios comunitarios', unha escola de posgrao que concede [[doutoramento]], unha escola de Xornalismo e unha facultade de Dereito. Máis de 450.000 estudantes adultos están matriculados en campus situados nos cinco distritos de [[Nova York]]. CUNY é o terceiro consorcio universitario máis grande dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] por número de estudantes, só superado polos sistemas da Universidade Estatal de Nova York ([[SUNY]]) e da Universidade Estatal de California (Cal State). CUNY e SUNY son sistemas universitarios separados e independentes, aínda que ambas son institucións públicas que reciben financiamento do [[Estado de Nova York]]; con todo, CUNY está financiado adicionalmente pola [[Nova York|cidade de Nova York]]. == Historia == CUNY creouse en [[1961]] fusionando o sistema municipal de universidades de [[Nova York]] e engadindo unha nova escola de posgrao. As institucións municipais que se fusionaron foron: * ''The Free Academy'', fundada en [[1847]] por [[TownsendHarris|Townsend Harris]], e que se converteu no ''City College of New York'' . * ''The Female Normal and High School'', fundada en [[1870]], máis tarde renomeada como ''Normal College'' primeiro e Hunter College en [[1914]]. Hunter College expandiuse ao [[Bronx]] cun [[campus]] que máis tarde se independizou como Lehman College. * Brooklyn College, fundado en [[1930]]. * Queen's College, fundado en [[1937]]. Os inicios de CUNY datan da formación da ''Academia Libre'' (TFA) en [[1847]] por Townsend Harris. A institución formouse como ''"unha Academia Libre co propósito de estender os beneficios da educación gratuíta ás persoas que foran alumnos das escolas comúns da cidade e do condado de Nova York"''. A Free Academy converteuse máis tarde no ''City College of New York'', a institución máis antiga entre as que compoñen CUNY. Desde entón, pasou a ser sete colexios, catro escolas híbridas, seis colexios comunitarios, así como escolas de posgrao e programas profesionais. CUNY atendeu historicamente a un corpo diverso de estudantes, especialmente aqueles que están excluídos ou non poden pagar as universidades privadas. CUNY proporcionou unha educación gratuíta para os pobres, a clase traballadora e os inmigrantes da cidade de Nova York até [[1975]], cando a crise fiscal da cidade obrigou a impoñer unha taxa de matrícula. Moitos académicos e intelectuais xudeus estudaron e ensinaron na CUNY na era posterior á [[Segunda guerra mundial|Segunda guerra gundial]], cando as universidades da [[Ivy League]], como a [[Universidade de Yale|Universidade de]] [[Universidade Yale|Yale]], discriminaban aos [[Pobo xudeu|xudeus]].<ref>Véxase, p. ex., {{Cita libro|apelidos=A.|nome=Dan|ligazónautor=|apelidos2=|apelidos-editor=|outros=|título=Joining the Club: A History of Jews at Yale|url=https://archive.org/details/joiningclubhist00oren|formato=|dataacceso=|edición=|volume=|data=|ano=1985|editorial=[[Yale University Press]]|lugar=New Haven|lingua=inglés|ISBN=0-300-03330-3|ID=|páxinas=|capítulo=|url-capítulo=|cita=}}</ref> CUNY tivo a reputación de ser "o [[Universidade Harvard|Harvard]] do [[proletariado]]".<ref>{{Cita web|título=Leveling the playing field : justice, politics, and college admissions - University of Missouri Libraries|url=http://link.library.missouri.edu/portal/Leveling-the-playing-field--justice-politics/t0ljelQno60/|páxina-web=link.library.missouri.edu|data-acceso=2022-07-21|lingua=en|nome=Robert K.|apelidos=Fullinwider}}</ref> <ref>{{Cita libro|título=City on a hill : testing the American dream at City College|url=http://archive.org/details/cityonhilltestin00trau|editorial=Reading, Mass. : Addison-Wesley Pub. Co.|data=1994|ISBN=978-0-201-62227-0|nome=James|apelidos=Traub}}</ref> Ao longo da súa historia, CUNY e os seus colexios, especialmente o City College of New York (CCNY), estiveron implicados en varios movementos políticos. Foi coñecido como un fervedoiro de apoio [[Socialismo|socialista]] no [[século XX]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Gettleman|nome=Marvin|ligazónautor=|apelidos2=|data=mayo de 1994|título=When the Old Left Was Young: Student Radicals and America's First Mass Student Movement, 1929-1941. (book reviews)|volume=|número=|páxinas=|ID=|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_hb1367/is_199405/ai_n6388140|data-acceso=10 de mayo de 2009|cita=}}</ref> CUNY apoiou varias conferencias, como a Conference of Socialist Scholars.<ref>Cf. notas do reitor de CUNY Murphy aos líderes da Conferencia de académicos socialistas, {{Cita web|url=http://www.southerndomains.com/cstruggle/archive.html|título=Memo de Bogdan Denitch a Joseph S. Murphy, reitor de CUNY na década de 1980|data-acceso=10 de maio de 2009|dataacceso=|apelidos=|nome=|ligazónautor=|coautores=|data=|ano=1986|mes=|formato=|obra=|apelidos-editor=|editorial=|localización=|páxina=|páxinas=|lingua=inglés|doi=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090113191126/http://www.southerndomains.com/cstruggle/archive.html|dataarquivo=13 de xaneiro de 2009|cita=}}</ref> A tradición de diversidade de CUNY continúa hoxe, cunha grande proporción do seu alumnado formada por novos [[Inmigración|inmigrantes]] á cidade de Nova York procedentes de 171 países.<ref>{{Cita web|url=http://www1.cuny.edu/about/index.html|páxina-web=www1.cuny.edu|título=About CUNY}}</ref> == Edificios == * CUNY School of Medicine, Facultade de Medicina. == Unidades académicas de CUNY == {| | {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" !Nome !Distrito<ref name="CC"> {{Cita web|url=http://www.carnegiefoundation.org/classifications/index.asp?key=782|título=Institution Lookup|data-acceso=5 de abril de 2009|data=2004|editorial=Carnegie Classification of Institutions of Higher Education}}</ref> !Fundación<ref name="CUNYH"> {{Cita web|url=http://www1.cuny.edu/portal_ur/content/invest/cuny_history.php|título=Historia de CUNY|data-acceso=6 de abril de 2009|editorial=CUNY|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090104153309/http://www1.cuny.edu/portal_ur/content/invest/cuny_history.php|dataarquivo=4 de xaneiro de 2009}}</ref> !Tipo !N.º de estudantes<ref name="CUNYE"> {{Cita web|url=http://owl.cuny.edu:7778/portal/page/portal/oira/CUNY%20Data%20Book%20by%20Table%20Number%20Fall%202007/ENRL_0001_UGGR_FTPT.rpt.pdf|título=Número total de estudiantes de pregrado y posgrao, asistencia y universidad (otoño de 2007)|data-acceso=6 de abril de 2009|apelidos=CUNY Office of Institutional Research and Assessment|data=7 de marzo de 2008|formato=PDF|obra=CUNY Data Book|editorial=CUNY|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100611072609/http://owl.cuny.edu:7778/portal/page/portal/oira/CUNY%20Data%20Book%20by%20Table%20Number%20Fall%202007/ENRL_0001_UGGR_FTPT.rpt.pdf|dataarquivo=11 de xuño de 2010}}</ref> !Homes %<ref name="CUNYG"> {{Cita web|url=http://owl.cuny.edu:7778/portal/page/portal/oira/CUNY%20Data%20Book%20by%20Table%20Number%20Fall%202007/ENRL_0005_UGGR_GEN.rpt.pdf|título=Número total de estudiantes de pregrado y posgrao, asistencia y universidad (otoño de 2007)|data-acceso=6 de abril de 2009|apelidos=CUNY Office of Institutional Research and Assessment|data=7 de marzo de 2008|formato=PDF|obra=CUNY Data Book|editorial=CUNY|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100611095322/http://owl.cuny.edu:7778/portal/page/portal/oira/CUNY%20Data%20Book%20by%20Table%20Number%20Fall%202007/ENRL_0005_UGGR_GEN.rpt.pdf|dataarquivo=11 de xuño de 2010}}</ref> !Mulleres %<ref name="CUNYG" /> !Sitio Web !Notas |- |Baruch College |[[Manhattan]] |[[1968]] |Sénior |16.097 |48% |52% |<ref>{{Cita web|url=http://www.baruch.cuny.edu/|título=Baruch College|editorial=Baruch College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Bronx Community College |[[Bronx]] |[[1957]] |Júnior |9.003 |38% |62% |<ref>{{Cita web|url=http://www.bcc.cuny.edu/|título=Bronx Community College|editorial=Bronx Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Brooklyn College |[[Brooklyn]] |[[1930]] |Sénior |16.087 |37% |63% |<ref>{{Cita web|url=http://www.brooklyn.cuny.edu/|título=Brooklyn College|editorial=Brooklyn College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |College of Staten Island |[[Staten Island]] |[[1976]] |Sénior |12,517 |39% |61% |<ref>{{Cita web|url=http://www.csi.cuny.edu/|título=College of Staten Island|editorial=College of Staten Island|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> |Resultado da fusión do Richmond College ([[1965]]) e o Staten Island Community College ([[1955]]). |- |New York City College of Technology |[[Brooklyn]] |[[1946]] |Sénior |13.502 |51% |49% |<ref>{{Cita web|url=http://www.citytech.cuny.edu/|título=New York City College of Technology|editorial=New York City College of Technology|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |CUNY Graduate Center |[[Manhattan]] |[[1961]] |posgrao |4.543 |43% |57% |<ref>{{Cita web|url=http://www.gc.cuny.edu/|título=Centro de graduados de CUNY|editorial=Centro de graduados de CUNY|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |CUNY Graduate School of Journalism |[[Manhattan]] |[[2006]] |posgrao |99 |38% |62% |<ref>{{Cita web|url=http://www.journalism.cuny.edu/|título=Escola CUNY de posgrao de Periodismo|editorial=Escola CUNY de posgrao de Periodismo|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Hostos Community College |[[Bronx]] |[[1968]] |Júnior |5,112 |29% |71% |<ref>{{Cita web|url=http://www.hostos.cuny.edu/|título=Hostos Community College|editorial=Hostos Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Hunter College |[[Manhattan]] |[[1870]] |Sénior |20.845 |30% |70% |<ref>{{Cita web|url=http://www.hunter.cuny.edu/|título=Hunter College|editorial=Hunter College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |John Jay College of Criminal Justice |[[Manhattan]] |[[1964]] |Sénior |14.841 |40% |60% |<ref>{{Cita web|url=http://www.jjay.cuny.edu/|título=John Jay College of Criminal Justice|editorial=John Jay College of Criminal Justice|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> |Orixinalmente, coñecido como College of Police Science. |- |Kingsborough Community College |[[Brooklyn]] |[[1963]] |Júnior |14.962 |42% |58% |<ref>{{Cita web|url=http://www.kbcc.cuny.edu/|título=Kingsborough Community College|editorial=Kingsborough Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |La Guardia Community College |[[Queens]] |[[1971]] |Júnior |15.169 |38% |62% |<ref>{{Cita web|url=http://www.lagcc.cuny.edu/|título=La Guardia Community College|editorial=La Guardia Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Lehman College |[[Bronx]] |[[1968]] |Sénior |10,922 |28% |72% |<ref>{{Cita web|url=http://www.lehman.cuny.edu/|título=Lehman College|editorial=Lehman College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> |Previamente, rama do Hunter College no Bronx. |- |William E. Macaulay Honors College |[[Manhattan]] |[[2001]] |Sénior |1.300 |· |· |<ref>{{Cita web|url=http://macaulay.cuny.edu/|título=William E. Macaulay Honors College|editorial=William E. Macaulay Honors College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Manhattan Community College |[[Manhattan]] |[[1963]] |Júnior |19.259 |40% |60% |<ref>{{Cita web|url=http://www.bmcc.cuny.edu/|título=Manhattan Community College|editorial=[[Manhattan Community College]]|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Medgar Evers College |[[Brooklyn]] |[[1969]] |Sénior |5.550 |25% |75% |<ref>{{Cita web|url=http://www.mec.cuny.edu/|título=Medgar Evers College|editorial=Medgar Evers College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Queens College |[[Queens]] |[[1937]] |Sénior |18.728 |37% |63% |<ref>{{Cita web|url=http://www.qc.edu/|título=Queens College|editorial=[[Queens College]]|data-acceso=6 de abril de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/19971012115141/http://www.qc.edu/|dataarquivo=12 de outubro de 1997}}</ref> | |- |Queensborough Community College |[[Queens]] |[[1958]] |Júnior |13.359 |43% |57% |<ref>{{Cita web|url=http://www.qcc.cuny.edu/|título=Queensborough Community College|editorial=Queensborough Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> |Transferida a CUNY do sistema SUNY en [[1965]]. |- |Escola Sophie Davis de Educación Biomédica |[[Manhattan]] |[[1973]] |posgrao |425 |· |· |<ref>{{Cita web|url=http://med.cuny.edu/|título=Escola Sophie Davis de Educación Biomédica|editorial=Escola Sophie Davis de Educación Biomédica|data-acceso=6 de abril de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130706211222/http://med.cuny.edu/|dataarquivo=6 de xullo de 2013}}</ref> | |- |Escola de Leis da Universidade da Cidade de Nova York |[[Queens]] |[[1983]] |posgrao |420 |35% |65% |<ref>{{Cita web|url=http://www.law.cuny.edu/|título=Escola de Leis da Universidade da Cidade de Nova York|editorial=Escola de Leis da Universidade da Cidade de Nueva York|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Escola CUNY de Estudos profesionais |[[Manhattan]] |[[2003]] |posgrao |826 |29% |71% |<ref>{{Cita web|url=http://www.sps.cuny.edu/|título=Escola CUNY de Estudos profesionais|editorial=Escola CUNY de Estudios profesionales|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Escola CUNY de Saúde Pública |[[Manhattan]] |[[2008]] |posgrao |· |· |· |<ref>{{Cita web|url=http://web.cuny.edu/academics/oaa/initiatives/sphi.html|título=Escola CUNY de Salud Pública|editorial=Escola CUNY de Salud Pública|data-acceso=6 de abril de 2009|urlarquivo=https://archive.today/20080804215252/http://web.cuny.edu/academics/oaa/initiatives/sphi.html|dataarquivo=4 de agosto de 2008}}</ref> | |- |City College of New York |[[Manhattan]] |[[1847]] |Sénior |14.392 |48% |52% |<ref>{{Cita web|url=http://www.ccny.cuny.edu/|título=City College of New York|editorial=The City College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |York College |[[Queens]] |[[1966]] |Sénior |6.727 |33% |67% |<ref>{{Cita web|url=http://www.york.cuny.edu/|título=York College|editorial=York College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |} <gallery caption="Unidades académicas de CUNY"> Ficheiro:The Quad Faisal2.jpg|Queens College. Ficheiro:Kingsborough CC MB.JPG|Kingsborough Community College. Ficheiro:Lehmanmusicjeh.jpg|Escola de música Lehman. Ficheiro:Aaron-davis-hall.jpg|Salón Aaron Davis en The City College Ficheiro:East Quad at Brooklyn College (March 2009).jpg|Brooklyn College. Ficheiro:CUNY Graduate Center by David Shankbone.jpg|Centro de graduados de CUNY. </gallery> == Exalumnos destacados == CUNY conta con exalumnos prominentes nos máis diversos campos, desde a política á medicina<ref>{{Cita web|url=http://www1.cuny.edu/portal_ur/content/letfreedomring/alumni.php|título=Alummni de CUNY|data-acceso=10 de maio de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120217112549/http://www1.cuny.edu/portal_ur/content/letfreedomring/alumni.php|dataarquivo=17 de febreiro de 2012}}</ref>, entre eles [[Colin Powell]], ex [[Secretaría de Estado|Secretario de Estado]]; [[Jonas Salk]], inventor da primeira [[vacina]] contra a [[poliomielite]]; [[Ralph Lauren]], deseñador de moda; [[Jennifer Lopez]], cantante e [[Actor, actriz|actriz]] de orixe [[Porto Rico|portorriqueña]]; [[Tarkan]], cantante [[Turquía|turco]]; [[Bella Abzug]], [[Avogado, avogada|avogada]] e [[política]] [[Estados Unidos de América|estadounidense]]; [[Ruby Dee]], actriz e activista pro [[Dereitos civís e políticos|dereitos civís]]; [[Audre Lorde]] (Hunter College, 1959), poeta e activista [[Lesbianismo|lesbiana]] [[Afroamericano|afro-americana]]; [[Barbara Boxer]], [[Pacifismo|pacifista]], [[Ecoloxismo|ecoloxista]] e senadora [[Partido Demócrata (Estados Unidos de América)|demócrata]] por [[California]]; [[Gata Kamski]], MI de [[xadrez]], [[Frank McCourt]], [[Novela|novelista]], autor de ''Angela's ashes'' e gañador do [[Premio Pulitzer|Pulitzer]]'';'' [[Paul Mazursky]], [[guionista]], productor e [[Actor, actriz|actor]], [[F. Murray Abraham]], actor gañador dun [[Oscar]]; [[Chantal Akerman]], director de cine; [[Hannah Arendt]], filósofa; [[J. Patrice McSherry]] profesora universitaria e investigadora da [[operación Cóndor]], [[Allen Ginsberg]], poeta da [[Beat Generation|xeración beat]], [[Bell hooks]], escritora e crítica; [[Paul Krugman]], economista; [[Audre Lorde]], poeta e activista; [[Adrienne Rich]], poeta e activista; [[Abraham Maslow]], psicólogo humanista; [[Stanley Milgram]], psicólogo social; [[Itzhak Perlman]], violinista; [[Mark Rothko]], pintor expresionista; [[Eve Kosofsky Sedgwick]], crítica literaria. === Premios Nobel === Até 2008, houbo 12 [[premios Nobel]] afiliados á City University de Nova York. CUNY considera que calquera laureado que asistiu a unha das súas facultades superiores é un laureado afiliado.<ref name="Medicine1959">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1959/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1959|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> [[Arthur Kornberg]], graduado en [[1937]], foi o primeiro laureado CUNY ao gañar o [[Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina|Premio Nobel de Medicina]] en [[1959]].<ref name="Medicine1959" /> [[Herbert A. Hauptman]] e [[Jerome Karle]], ambos graduados do City College en 1937 xunto con Kornberg, gañaron en conxunto o [[Premio Nobel de Química]] en [[1985]], sendo os únicos en facelo dese xeito.<ref name="Medicine1959" /> Cinco galardoados de CUNY gañaron o Premio Nobel de Medicina, máis que en calquera outra categoría.<ref name="CUNYList">{{Cita web|url=http://web.cuny.edu/about/cuny/nobel-laureates.html|título=CUNY Nobel Laureates|editorial=City University of New York|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> Nove graduáronse no City College; dúas delas, [[Rosalyn Sussman Yalow|Rosalyn Yalow]] e [[Gertrude Elion|Gertrude Belle Elion]], no Hunter College; e un, Stanley Cohen, no Brooklyn College en [[1943]]. [[Elie Wiesel]], sobrevivinte dos [[campos de concentración nazis]], novelista e activista vinculado á CUNY tamén foi gañador do [[Nobel da Paz]]. {| class="wikitable sortable" style="background:#ffffff;" width="98%" !Año ! class="unsortable" width="75px" |Imagen !Laureado !Relación !Categoría ! class="unsortable" |Motivo |- | align="center" |[[1959]] | |Arthur Kornberg<br /><br /><small>(compartido con [[Severo Ochoa]])</small> |City College of New York, clase de [[1937]] |Fisioloxía ou Medicina |"polo seu descubrimento dos mecanismos na síntese biolóxica do [[ácido ribonucleico]] e do [[ácido desoxirribonucleico]]"<ref name="Medicine1959" /> |- | align="center" |[[1961]] | |[[Robert Hofstadter]]<br /><br /><small>(compartido con [[Rudolf Mößbauer|Rudolf Ludwig Mößbauer]])</small> |City College of New York, clase de [[1935]] |Física |"polos seus estudos pioneros sobre a dispersión do [[electrón]] nos núcleos atómicos e polos seus descubrimentos relativos á estrutura dos nucleóns"<ref name="Physics1961">{{Cita web|título=The Nobel Prize in Physics 1961|editorial=Fundación Nobel|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1961/index.html|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1970]] | |Julius Axelrod<br /><br /><small>(compartido con Bernard Katz e Ulf von Euler)</small> |City College of New York, clase de [[1933]] |Fisioloxía ou Medicina |"polos seus descubrimentos concernentes ás transmisións químicas nas terminacións nerviosas e o mecanismo de almacenaxe, liberación e inactivación destes [[Neurotransmisor|neurotransmisores]]"<ref name="Medicine1970">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1970/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1970|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1972]] | |[[Kenneth Arrow]]<br /><br /><small>(compartido con John Hicks)</small> |City College of New York, clase de [[1940]] |[[Premio Nobel de Economía|Economía]] |"polas súas contribucións pioneiras á Teoría do equilibrio xeral e á Teoría do Estado de benestar."<ref name="Economics1972">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1972/|título=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1972|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1977]] | |[[Rosalyn Sussman Yalow|Rosalyn Yalow]]<br /><small>(compartido con Roger Guillemin e Andrew Victor Schally)</small> |Hunter College, clase de [[1941]] |Fisioloxía ou Medicina |"polo desenvolvemento de [[Radioinmunoensaio|radioinmunoensaios]] de [[Hormona peptídica|hormonas péptídicas]]"<ref name="Medicine1977">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1977/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1977|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1978]] | |[[Arno Allan Penzias]]<br /><small>(compartido con [[Petr Kapitsa|Piotr Kapitsa]] e [[Robert Woodrow Wilson]])</small> |City College of New York, clase de [[1954]] |Física | |- | align="center" |[[1985]] | |[[Herbert A. Hauptman]]<br /><small>(compartido con [[Jerome Karle]])</small> |City College of New York, clase de [[1937]] |[[Premio Nobel de Química|Química]] |"polos seus logros en desenvolver métodos directos para a determinación de [[Estrutura cristalina|estruturas cristalinas]]"<ref name="Chemistry1985">{{Cita web|título=The Nobel Prize in Chemistry 1985|editorial=Fundación Nobel|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1985/index.html|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1985]] | |[[Jerome Karle]]<br /><br /><small>(compartido con [[Herbert A. Hauptman]])</small> |City College of New York, clase de [[1937]] |[[Premio Nobel de Química|Química]] |"polos seus logros en desenvolver métodos directos para a determinación de [[Estrutura cristalina|estruturas cristalinas]]"<ref name="Chemistry1985" /> |- | align="center" |[[1986]] | |Stanley Cohen<br /><br /><small>(compartido con [[Christiane Nüsslein-Volhard]])</small> |Brooklyn College, clase de 1943 |Fisioloxía ou Medicina |"polos seus descubrimientos de [[Factor de crecemento|factores de crecemento]]"<ref name="Medicine1986">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1986/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1986|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1988]] | |[[Gertrude Elion|Gertrude Belle Elion]]<br /><br /><small>(compartido con [[James Whyte Black|James W. Black]] e George H. Hitchings)</small> |Hunter College, clase de [[1937]] |Fisioloxía ou Medicina |"polos seus descubrimentos de importantes principios para [[Farmacoloxía|tratamentos]] con fármacos"<ref name="Medicine1988">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1988/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1988|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1988]] | |[[Leon Lederman|Leon Max Lederman]]<br /><br /><small>(compartido con [[Melvin Schwartz]] e [[Jack Steinberger]])</small> |City College of New York, clase de [[1943]] |Física |"polo método de detección dos [[Neutrino|neutrinos]] e a demostración da doble estrutura dos [[Leptón|leptóns]] por medio do descubrimento do neutrino muon"<ref name="Physics1988">{{Cita web|título=The Nobel Prize in Physics 1988|editorial=Fundación Nobel|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1988/index.html|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[2005]] | |Robert J. Aumann<br /><br /><small>(compartido con Thomas Schelling)</small> |City College of New York, clase de [[1950]] |[[Premio Nobel de Economía|Economía]] |"ter ampliado a nosa comprensión de conflito e cooperación a través da análise da [[teoría de xogos]]"<ref name="Economics2005">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2005/|título=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2005|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |} == Notas == <div class="reflist" style="-moz-column-count: 3; -webkit-column-count: 3; column-count: 3; list-style-type: decimal;"> <references group="" responsive="0"></references> </div> == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://web.gc.cuny.edu/cunyba/ CUNY Baccalaureate for Unique and Interdisciplinary Studies] * [http://macaulay.cuny.edu Sitio de The William E. Macaulay Honors College (antigamente 'CUNY Honors College')] * Página Web oficial: [http://www.psc-cuny.org Professional Staff Congress], sindicato do persoal académico * [http://www.cunychancellor.com/ Site on 1980s Chancellor Joseph S. Murphy ] * Sandra S. Roff, et al. ''[http://books.google.com/books?id=mzMqUAoAvhYC From the Free Academy to Cuny: Illustrating Public Higher Education in New York City, 1847-1997]''. * [http://commons.gc.cuny.edu/ Rede Social Educativa ] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Universidade da Cidade de Nova York]] [[Categoría:Universidades dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Universidades de América]] |} c47xc8qiyfh3e4cpk19iurbcx60ehve 6148287 6148284 2022-08-02T11:27:14Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «año» wikitext text/x-wiki {{Universidade|fundación=1961 (fusión)|estudantes=máis de 450.000}}A '''City University of New York''' ('''CUNY''' ; [[acrónimo]] pronunciado /ˈkjuːni/, do seu nome oficial [[Lingua inglesa|en inglés]], ''City University of New York'') é un consorcio de 11 [[Universidade|universidades]], seis 'colexios comunitarios', unha escola de posgrao que concede [[doutoramento]], unha escola de Xornalismo e unha facultade de Dereito. Máis de 450.000 estudantes adultos están matriculados en campus situados nos cinco distritos de [[Nova York]]. CUNY é o terceiro consorcio universitario máis grande dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] por número de estudantes, só superado polos sistemas da Universidade Estatal de Nova York ([[SUNY]]) e da Universidade Estatal de California (Cal State). CUNY e SUNY son sistemas universitarios separados e independentes, aínda que ambas son institucións públicas que reciben financiamento do [[Estado de Nova York]]; con todo, CUNY está financiado adicionalmente pola [[Nova York|cidade de Nova York]]. == Historia == CUNY creouse en [[1961]] fusionando o sistema municipal de universidades de [[Nova York]] e engadindo unha nova escola de posgrao. As institucións municipais que se fusionaron foron: * ''The Free Academy'', fundada en [[1847]] por [[TownsendHarris|Townsend Harris]], e que se converteu no ''City College of New York'' . * ''The Female Normal and High School'', fundada en [[1870]], máis tarde renomeada como ''Normal College'' primeiro e Hunter College en [[1914]]. Hunter College expandiuse ao [[Bronx]] cun [[campus]] que máis tarde se independizou como Lehman College. * Brooklyn College, fundado en [[1930]]. * Queen's College, fundado en [[1937]]. Os inicios de CUNY datan da formación da ''Academia Libre'' (TFA) en [[1847]] por Townsend Harris. A institución formouse como ''"unha Academia Libre co propósito de estender os beneficios da educación gratuíta ás persoas que foran alumnos das escolas comúns da cidade e do condado de Nova York"''. A Free Academy converteuse máis tarde no ''City College of New York'', a institución máis antiga entre as que compoñen CUNY. Desde entón, pasou a ser sete colexios, catro escolas híbridas, seis colexios comunitarios, así como escolas de posgrao e programas profesionais. CUNY atendeu historicamente a un corpo diverso de estudantes, especialmente aqueles que están excluídos ou non poden pagar as universidades privadas. CUNY proporcionou unha educación gratuíta para os pobres, a clase traballadora e os inmigrantes da cidade de Nova York até [[1975]], cando a crise fiscal da cidade obrigou a impoñer unha taxa de matrícula. Moitos académicos e intelectuais xudeus estudaron e ensinaron na CUNY na era posterior á [[Segunda guerra mundial|Segunda guerra gundial]], cando as universidades da [[Ivy League]], como a [[Universidade de Yale|Universidade de]] [[Universidade Yale|Yale]], discriminaban aos [[Pobo xudeu|xudeus]].<ref>Véxase, p. ex., {{Cita libro|apelidos=A.|nome=Dan|ligazónautor=|apelidos2=|apelidos-editor=|outros=|título=Joining the Club: A History of Jews at Yale|url=https://archive.org/details/joiningclubhist00oren|formato=|dataacceso=|edición=|volume=|data=|ano=1985|editorial=[[Yale University Press]]|lugar=New Haven|lingua=inglés|ISBN=0-300-03330-3|ID=|páxinas=|capítulo=|url-capítulo=|cita=}}</ref> CUNY tivo a reputación de ser "o [[Universidade Harvard|Harvard]] do [[proletariado]]".<ref>{{Cita web|título=Leveling the playing field : justice, politics, and college admissions - University of Missouri Libraries|url=http://link.library.missouri.edu/portal/Leveling-the-playing-field--justice-politics/t0ljelQno60/|páxina-web=link.library.missouri.edu|data-acceso=2022-07-21|lingua=en|nome=Robert K.|apelidos=Fullinwider}}</ref> <ref>{{Cita libro|título=City on a hill : testing the American dream at City College|url=http://archive.org/details/cityonhilltestin00trau|editorial=Reading, Mass. : Addison-Wesley Pub. Co.|data=1994|ISBN=978-0-201-62227-0|nome=James|apelidos=Traub}}</ref> Ao longo da súa historia, CUNY e os seus colexios, especialmente o City College of New York (CCNY), estiveron implicados en varios movementos políticos. Foi coñecido como un fervedoiro de apoio [[Socialismo|socialista]] no [[século XX]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Gettleman|nome=Marvin|ligazónautor=|apelidos2=|data=mayo de 1994|título=When the Old Left Was Young: Student Radicals and America's First Mass Student Movement, 1929-1941. (book reviews)|volume=|número=|páxinas=|ID=|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_hb1367/is_199405/ai_n6388140|data-acceso=10 de mayo de 2009|cita=}}</ref> CUNY apoiou varias conferencias, como a Conference of Socialist Scholars.<ref>Cf. notas do reitor de CUNY Murphy aos líderes da Conferencia de académicos socialistas, {{Cita web|url=http://www.southerndomains.com/cstruggle/archive.html|título=Memo de Bogdan Denitch a Joseph S. Murphy, reitor de CUNY na década de 1980|data-acceso=10 de maio de 2009|dataacceso=|apelidos=|nome=|ligazónautor=|coautores=|data=|ano=1986|mes=|formato=|obra=|apelidos-editor=|editorial=|localización=|páxina=|páxinas=|lingua=inglés|doi=|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090113191126/http://www.southerndomains.com/cstruggle/archive.html|dataarquivo=13 de xaneiro de 2009|cita=}}</ref> A tradición de diversidade de CUNY continúa hoxe, cunha grande proporción do seu alumnado formada por novos [[Inmigración|inmigrantes]] á cidade de Nova York procedentes de 171 países.<ref>{{Cita web|url=http://www1.cuny.edu/about/index.html|páxina-web=www1.cuny.edu|título=About CUNY}}</ref> == Edificios == * CUNY School of Medicine, Facultade de Medicina. == Unidades académicas de CUNY == {| | {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" !Nome !Distrito<ref name="CC"> {{Cita web|url=http://www.carnegiefoundation.org/classifications/index.asp?key=782|título=Institution Lookup|data-acceso=5 de abril de 2009|data=2004|editorial=Carnegie Classification of Institutions of Higher Education}}</ref> !Fundación<ref name="CUNYH"> {{Cita web|url=http://www1.cuny.edu/portal_ur/content/invest/cuny_history.php|título=Historia de CUNY|data-acceso=6 de abril de 2009|editorial=CUNY|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090104153309/http://www1.cuny.edu/portal_ur/content/invest/cuny_history.php|dataarquivo=4 de xaneiro de 2009}}</ref> !Tipo !N.º de estudantes<ref name="CUNYE"> {{Cita web|url=http://owl.cuny.edu:7778/portal/page/portal/oira/CUNY%20Data%20Book%20by%20Table%20Number%20Fall%202007/ENRL_0001_UGGR_FTPT.rpt.pdf|título=Número total de estudiantes de pregrado y posgrao, asistencia y universidad (otoño de 2007)|data-acceso=6 de abril de 2009|apelidos=CUNY Office of Institutional Research and Assessment|data=7 de marzo de 2008|formato=PDF|obra=CUNY Data Book|editorial=CUNY|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100611072609/http://owl.cuny.edu:7778/portal/page/portal/oira/CUNY%20Data%20Book%20by%20Table%20Number%20Fall%202007/ENRL_0001_UGGR_FTPT.rpt.pdf|dataarquivo=11 de xuño de 2010}}</ref> !Homes %<ref name="CUNYG"> {{Cita web|url=http://owl.cuny.edu:7778/portal/page/portal/oira/CUNY%20Data%20Book%20by%20Table%20Number%20Fall%202007/ENRL_0005_UGGR_GEN.rpt.pdf|título=Número total de estudiantes de pregrado y posgrao, asistencia y universidad (otoño de 2007)|data-acceso=6 de abril de 2009|apelidos=CUNY Office of Institutional Research and Assessment|data=7 de marzo de 2008|formato=PDF|obra=CUNY Data Book|editorial=CUNY|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100611095322/http://owl.cuny.edu:7778/portal/page/portal/oira/CUNY%20Data%20Book%20by%20Table%20Number%20Fall%202007/ENRL_0005_UGGR_GEN.rpt.pdf|dataarquivo=11 de xuño de 2010}}</ref> !Mulleres %<ref name="CUNYG" /> !Sitio Web !Notas |- |Baruch College |[[Manhattan]] |[[1968]] |Sénior |16.097 |48% |52% |<ref>{{Cita web|url=http://www.baruch.cuny.edu/|título=Baruch College|editorial=Baruch College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Bronx Community College |[[Bronx]] |[[1957]] |Júnior |9.003 |38% |62% |<ref>{{Cita web|url=http://www.bcc.cuny.edu/|título=Bronx Community College|editorial=Bronx Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Brooklyn College |[[Brooklyn]] |[[1930]] |Sénior |16.087 |37% |63% |<ref>{{Cita web|url=http://www.brooklyn.cuny.edu/|título=Brooklyn College|editorial=Brooklyn College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |College of Staten Island |[[Staten Island]] |[[1976]] |Sénior |12,517 |39% |61% |<ref>{{Cita web|url=http://www.csi.cuny.edu/|título=College of Staten Island|editorial=College of Staten Island|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> |Resultado da fusión do Richmond College ([[1965]]) e o Staten Island Community College ([[1955]]). |- |New York City College of Technology |[[Brooklyn]] |[[1946]] |Sénior |13.502 |51% |49% |<ref>{{Cita web|url=http://www.citytech.cuny.edu/|título=New York City College of Technology|editorial=New York City College of Technology|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |CUNY Graduate Center |[[Manhattan]] |[[1961]] |posgrao |4.543 |43% |57% |<ref>{{Cita web|url=http://www.gc.cuny.edu/|título=Centro de graduados de CUNY|editorial=Centro de graduados de CUNY|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |CUNY Graduate School of Journalism |[[Manhattan]] |[[2006]] |posgrao |99 |38% |62% |<ref>{{Cita web|url=http://www.journalism.cuny.edu/|título=Escola CUNY de posgrao de Periodismo|editorial=Escola CUNY de posgrao de Periodismo|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Hostos Community College |[[Bronx]] |[[1968]] |Júnior |5,112 |29% |71% |<ref>{{Cita web|url=http://www.hostos.cuny.edu/|título=Hostos Community College|editorial=Hostos Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Hunter College |[[Manhattan]] |[[1870]] |Sénior |20.845 |30% |70% |<ref>{{Cita web|url=http://www.hunter.cuny.edu/|título=Hunter College|editorial=Hunter College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |John Jay College of Criminal Justice |[[Manhattan]] |[[1964]] |Sénior |14.841 |40% |60% |<ref>{{Cita web|url=http://www.jjay.cuny.edu/|título=John Jay College of Criminal Justice|editorial=John Jay College of Criminal Justice|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> |Orixinalmente, coñecido como College of Police Science. |- |Kingsborough Community College |[[Brooklyn]] |[[1963]] |Júnior |14.962 |42% |58% |<ref>{{Cita web|url=http://www.kbcc.cuny.edu/|título=Kingsborough Community College|editorial=Kingsborough Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |La Guardia Community College |[[Queens]] |[[1971]] |Júnior |15.169 |38% |62% |<ref>{{Cita web|url=http://www.lagcc.cuny.edu/|título=La Guardia Community College|editorial=La Guardia Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Lehman College |[[Bronx]] |[[1968]] |Sénior |10,922 |28% |72% |<ref>{{Cita web|url=http://www.lehman.cuny.edu/|título=Lehman College|editorial=Lehman College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> |Previamente, rama do Hunter College no Bronx. |- |William E. Macaulay Honors College |[[Manhattan]] |[[2001]] |Sénior |1.300 |· |· |<ref>{{Cita web|url=http://macaulay.cuny.edu/|título=William E. Macaulay Honors College|editorial=William E. Macaulay Honors College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Manhattan Community College |[[Manhattan]] |[[1963]] |Júnior |19.259 |40% |60% |<ref>{{Cita web|url=http://www.bmcc.cuny.edu/|título=Manhattan Community College|editorial=[[Manhattan Community College]]|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Medgar Evers College |[[Brooklyn]] |[[1969]] |Sénior |5.550 |25% |75% |<ref>{{Cita web|url=http://www.mec.cuny.edu/|título=Medgar Evers College|editorial=Medgar Evers College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Queens College |[[Queens]] |[[1937]] |Sénior |18.728 |37% |63% |<ref>{{Cita web|url=http://www.qc.edu/|título=Queens College|editorial=[[Queens College]]|data-acceso=6 de abril de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/19971012115141/http://www.qc.edu/|dataarquivo=12 de outubro de 1997}}</ref> | |- |Queensborough Community College |[[Queens]] |[[1958]] |Júnior |13.359 |43% |57% |<ref>{{Cita web|url=http://www.qcc.cuny.edu/|título=Queensborough Community College|editorial=Queensborough Community College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> |Transferida a CUNY do sistema SUNY en [[1965]]. |- |Escola Sophie Davis de Educación Biomédica |[[Manhattan]] |[[1973]] |posgrao |425 |· |· |<ref>{{Cita web|url=http://med.cuny.edu/|título=Escola Sophie Davis de Educación Biomédica|editorial=Escola Sophie Davis de Educación Biomédica|data-acceso=6 de abril de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20130706211222/http://med.cuny.edu/|dataarquivo=6 de xullo de 2013}}</ref> | |- |Escola de Leis da Universidade da Cidade de Nova York |[[Queens]] |[[1983]] |posgrao |420 |35% |65% |<ref>{{Cita web|url=http://www.law.cuny.edu/|título=Escola de Leis da Universidade da Cidade de Nova York|editorial=Escola de Leis da Universidade da Cidade de Nueva York|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Escola CUNY de Estudos profesionais |[[Manhattan]] |[[2003]] |posgrao |826 |29% |71% |<ref>{{Cita web|url=http://www.sps.cuny.edu/|título=Escola CUNY de Estudos profesionais|editorial=Escola CUNY de Estudios profesionales|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |Escola CUNY de Saúde Pública |[[Manhattan]] |[[2008]] |posgrao |· |· |· |<ref>{{Cita web|url=http://web.cuny.edu/academics/oaa/initiatives/sphi.html|título=Escola CUNY de Salud Pública|editorial=Escola CUNY de Salud Pública|data-acceso=6 de abril de 2009|urlarquivo=https://archive.today/20080804215252/http://web.cuny.edu/academics/oaa/initiatives/sphi.html|dataarquivo=4 de agosto de 2008}}</ref> | |- |City College of New York |[[Manhattan]] |[[1847]] |Sénior |14.392 |48% |52% |<ref>{{Cita web|url=http://www.ccny.cuny.edu/|título=City College of New York|editorial=The City College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |York College |[[Queens]] |[[1966]] |Sénior |6.727 |33% |67% |<ref>{{Cita web|url=http://www.york.cuny.edu/|título=York College|editorial=York College|data-acceso=6 de abril de 2009}}</ref> | |- |} <gallery caption="Unidades académicas de CUNY"> Ficheiro:The Quad Faisal2.jpg|Queens College. Ficheiro:Kingsborough CC MB.JPG|Kingsborough Community College. Ficheiro:Lehmanmusicjeh.jpg|Escola de música Lehman. Ficheiro:Aaron-davis-hall.jpg|Salón Aaron Davis en The City College Ficheiro:East Quad at Brooklyn College (March 2009).jpg|Brooklyn College. Ficheiro:CUNY Graduate Center by David Shankbone.jpg|Centro de graduados de CUNY. </gallery> == Exalumnos destacados == CUNY conta con exalumnos prominentes nos máis diversos campos, desde a política á medicina<ref>{{Cita web|url=http://www1.cuny.edu/portal_ur/content/letfreedomring/alumni.php|título=Alummni de CUNY|data-acceso=10 de maio de 2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120217112549/http://www1.cuny.edu/portal_ur/content/letfreedomring/alumni.php|dataarquivo=17 de febreiro de 2012}}</ref>, entre eles [[Colin Powell]], ex [[Secretaría de Estado|Secretario de Estado]]; [[Jonas Salk]], inventor da primeira [[vacina]] contra a [[poliomielite]]; [[Ralph Lauren]], deseñador de moda; [[Jennifer Lopez]], cantante e [[Actor, actriz|actriz]] de orixe [[Porto Rico|portorriqueña]]; [[Tarkan]], cantante [[Turquía|turco]]; [[Bella Abzug]], [[Avogado, avogada|avogada]] e [[política]] [[Estados Unidos de América|estadounidense]]; [[Ruby Dee]], actriz e activista pro [[Dereitos civís e políticos|dereitos civís]]; [[Audre Lorde]] (Hunter College, 1959), poeta e activista [[Lesbianismo|lesbiana]] [[Afroamericano|afro-americana]]; [[Barbara Boxer]], [[Pacifismo|pacifista]], [[Ecoloxismo|ecoloxista]] e senadora [[Partido Demócrata (Estados Unidos de América)|demócrata]] por [[California]]; [[Gata Kamski]], MI de [[xadrez]], [[Frank McCourt]], [[Novela|novelista]], autor de ''Angela's ashes'' e gañador do [[Premio Pulitzer|Pulitzer]]'';'' [[Paul Mazursky]], [[guionista]], productor e [[Actor, actriz|actor]], [[F. Murray Abraham]], actor gañador dun [[Oscar]]; [[Chantal Akerman]], director de cine; [[Hannah Arendt]], filósofa; [[J. Patrice McSherry]] profesora universitaria e investigadora da [[operación Cóndor]], [[Allen Ginsberg]], poeta da [[Beat Generation|xeración beat]], [[Bell hooks]], escritora e crítica; [[Paul Krugman]], economista; [[Audre Lorde]], poeta e activista; [[Adrienne Rich]], poeta e activista; [[Abraham Maslow]], psicólogo humanista; [[Stanley Milgram]], psicólogo social; [[Itzhak Perlman]], violinista; [[Mark Rothko]], pintor expresionista; [[Eve Kosofsky Sedgwick]], crítica literaria. === Premios Nobel === Até 2008, houbo 12 [[premios Nobel]] afiliados á City University de Nova York. CUNY considera que calquera laureado que asistiu a unha das súas facultades superiores é un laureado afiliado.<ref name="Medicine1959">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1959/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1959|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> [[Arthur Kornberg]], graduado en [[1937]], foi o primeiro laureado CUNY ao gañar o [[Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina|Premio Nobel de Medicina]] en [[1959]].<ref name="Medicine1959" /> [[Herbert A. Hauptman]] e [[Jerome Karle]], ambos graduados do City College en 1937 xunto con Kornberg, gañaron en conxunto o [[Premio Nobel de Química]] en [[1985]], sendo os únicos en facelo dese xeito.<ref name="Medicine1959" /> Cinco galardoados de CUNY gañaron o Premio Nobel de Medicina, máis que en calquera outra categoría.<ref name="CUNYList">{{Cita web|url=http://web.cuny.edu/about/cuny/nobel-laureates.html|título=CUNY Nobel Laureates|editorial=City University of New York|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> Nove graduáronse no City College; dúas delas, [[Rosalyn Sussman Yalow|Rosalyn Yalow]] e [[Gertrude Elion|Gertrude Belle Elion]], no Hunter College; e un, Stanley Cohen, no Brooklyn College en [[1943]]. [[Elie Wiesel]], sobrevivinte dos [[campos de concentración nazis]], novelista e activista vinculado á CUNY tamén foi gañador do [[Nobel da Paz]]. {| class="wikitable sortable" style="background:#ffffff;" width="98%" !Ano ! class="unsortable" width="75px" |Imaxe !Laureado !Relación !Categoría ! class="unsortable" |Motivo |- | align="center" |[[1959]] | |Arthur Kornberg<br /><br /><small>(compartido con [[Severo Ochoa]])</small> |City College of New York, clase de [[1937]] |Fisioloxía ou Medicina |"polo seu descubrimento dos mecanismos na síntese biolóxica do [[ácido ribonucleico]] e do [[ácido desoxirribonucleico]]"<ref name="Medicine1959" /> |- | align="center" |[[1961]] | |[[Robert Hofstadter]]<br /><br /><small>(compartido con [[Rudolf Mößbauer|Rudolf Ludwig Mößbauer]])</small> |City College of New York, clase de [[1935]] |Física |"polos seus estudos pioneros sobre a dispersión do [[electrón]] nos núcleos atómicos e polos seus descubrimentos relativos á estrutura dos nucleóns"<ref name="Physics1961">{{Cita web|título=The Nobel Prize in Physics 1961|editorial=Fundación Nobel|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1961/index.html|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1970]] | |Julius Axelrod<br /><br /><small>(compartido con Bernard Katz e Ulf von Euler)</small> |City College of New York, clase de [[1933]] |Fisioloxía ou Medicina |"polos seus descubrimentos concernentes ás transmisións químicas nas terminacións nerviosas e o mecanismo de almacenaxe, liberación e inactivación destes [[Neurotransmisor|neurotransmisores]]"<ref name="Medicine1970">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1970/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1970|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1972]] | |[[Kenneth Arrow]]<br /><br /><small>(compartido con John Hicks)</small> |City College of New York, clase de [[1940]] |[[Premio Nobel de Economía|Economía]] |"polas súas contribucións pioneiras á Teoría do equilibrio xeral e á Teoría do Estado de benestar."<ref name="Economics1972">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1972/|título=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1972|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1977]] | |[[Rosalyn Sussman Yalow|Rosalyn Yalow]]<br /><small>(compartido con Roger Guillemin e Andrew Victor Schally)</small> |Hunter College, clase de [[1941]] |Fisioloxía ou Medicina |"polo desenvolvemento de [[Radioinmunoensaio|radioinmunoensaios]] de [[Hormona peptídica|hormonas péptídicas]]"<ref name="Medicine1977">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1977/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1977|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1978]] | |[[Arno Allan Penzias]]<br /><small>(compartido con [[Petr Kapitsa|Piotr Kapitsa]] e [[Robert Woodrow Wilson]])</small> |City College of New York, clase de [[1954]] |Física | |- | align="center" |[[1985]] | |[[Herbert A. Hauptman]]<br /><small>(compartido con [[Jerome Karle]])</small> |City College of New York, clase de [[1937]] |[[Premio Nobel de Química|Química]] |"polos seus logros en desenvolver métodos directos para a determinación de [[Estrutura cristalina|estruturas cristalinas]]"<ref name="Chemistry1985">{{Cita web|título=The Nobel Prize in Chemistry 1985|editorial=Fundación Nobel|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1985/index.html|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1985]] | |[[Jerome Karle]]<br /><br /><small>(compartido con [[Herbert A. Hauptman]])</small> |City College of New York, clase de [[1937]] |[[Premio Nobel de Química|Química]] |"polos seus logros en desenvolver métodos directos para a determinación de [[Estrutura cristalina|estruturas cristalinas]]"<ref name="Chemistry1985" /> |- | align="center" |[[1986]] | |Stanley Cohen<br /><br /><small>(compartido con [[Christiane Nüsslein-Volhard]])</small> |Brooklyn College, clase de 1943 |Fisioloxía ou Medicina |"polos seus descubrimientos de [[Factor de crecemento|factores de crecemento]]"<ref name="Medicine1986">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1986/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1986|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1988]] | |[[Gertrude Elion|Gertrude Belle Elion]]<br /><br /><small>(compartido con [[James Whyte Black|James W. Black]] e George H. Hitchings)</small> |Hunter College, clase de [[1937]] |Fisioloxía ou Medicina |"polos seus descubrimentos de importantes principios para [[Farmacoloxía|tratamentos]] con fármacos"<ref name="Medicine1988">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1988/index.html|título=Nobel Prize in Physiology or Medicine 1988|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[1988]] | |[[Leon Lederman|Leon Max Lederman]]<br /><br /><small>(compartido con [[Melvin Schwartz]] e [[Jack Steinberger]])</small> |City College of New York, clase de [[1943]] |Física |"polo método de detección dos [[Neutrino|neutrinos]] e a demostración da doble estrutura dos [[Leptón|leptóns]] por medio do descubrimento do neutrino muon"<ref name="Physics1988">{{Cita web|título=The Nobel Prize in Physics 1988|editorial=Fundación Nobel|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1988/index.html|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |- | align="center" |[[2005]] | |Robert J. Aumann<br /><br /><small>(compartido con Thomas Schelling)</small> |City College of New York, clase de [[1950]] |[[Premio Nobel de Economía|Economía]] |"ter ampliado a nosa comprensión de conflito e cooperación a través da análise da [[teoría de xogos]]"<ref name="Economics2005">{{Cita web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2005/|título=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2005|editorial=Fundación Nobel|data-acceso=18 de outubro de 2008}}</ref> |} == Notas == <div class="reflist" style="-moz-column-count: 3; -webkit-column-count: 3; column-count: 3; list-style-type: decimal;"> <references group="" responsive="0"></references> </div> == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://web.gc.cuny.edu/cunyba/ CUNY Baccalaureate for Unique and Interdisciplinary Studies] * [http://macaulay.cuny.edu Sitio de The William E. Macaulay Honors College (antigamente 'CUNY Honors College')] * Página Web oficial: [http://www.psc-cuny.org Professional Staff Congress], sindicato do persoal académico * [http://www.cunychancellor.com/ Site on 1980s Chancellor Joseph S. Murphy ] * Sandra S. Roff, et al. ''[http://books.google.com/books?id=mzMqUAoAvhYC From the Free Academy to Cuny: Illustrating Public Higher Education in New York City, 1847-1997]''. * [http://commons.gc.cuny.edu/ Rede Social Educativa ] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Universidade da Cidade de Nova York]] [[Categoría:Universidades dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Universidades de América]] |} slcyga9iothen4ub5uknr7s3939zyin 0 569904 6148209 6136957 2022-08-02T10:36:21Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Namibia protected areas.svg|miniatura|Mapa das áreas protexidas en Namibia]] A administración e organización da conservación da [[natureza]] en [[Namibia]] está a cargo do Ministerio de Medio Ambiente e Turismo. En 2013 estaban baixo protección estatal directa 138 163,7 km², algo menos do 16,8 % do territorio do país.<ref>{{cita web|título=State of Protected Areas in Namibia|url=http://www.met.gov.na/Documents/State%20of%20the%20Parks%20Report%20LOW%20RES!!!.pdf|obra=Ministry of Environment and Tourism|editorial=MET|data=2010|dataacceso=21 de xullo de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150904121410/http://www.met.gov.na/Documents/State%20of%20the%20Parks%20Report%20LOW%20RES!!!.pdf|dataarquivo=4 de setembro de 2015}}</ref> Ademais, outros 177 435 km² (aproximadamente o 21,5 % da superficie) están baixo protección parcial do Estado (as denominadas ''Conservancies''). [[Ficheiro:Etoshapista.jpg|miniatura|[[Parque nacional Etosha]], [[cebra]]s e ''[[springbok]]s'']] * [[Parque nacional de Mudumu]], creado en 1990 na [[franxa de Caprivi]], 1 009 km², [[sabana]], [[bosque]] de [[mopame]] e unha zona pantanosa xunto ao [[río Cuando]], no límite suroccidental do parque, [[sitatunga]]s, [[elefante]]s, [[búfalo]]s, [[hipopótamo]]s, [[Tragelaphus|cudús]], [[crocodilo]]s, etc. * [[Parque nacional de Mamili]], creado en 1990, 320 km², en dúas illas en dous ríos na prolongación sur de Caprivi, a iila de Nkasa non é accesíbel por estrada, sabana arborada con acacias, 600 mm, entre 5 e 35 °C; zona de paso entre Namibia e [[Botsuana]], elefantes e búfalos.<ref>{{cita web|título=Nkasa Rupara NP (Mamili)|url=http://www.nkasalupalalodge.com/index.php?option=com_content&view=article&id=138&Itemid=121|obra=Nkasalupalalodge. com|dataacceso=21 de xullo de 2022}}</ref> * [[Parque nacional de Bwabwata]], creado en 2007, 6 100 km², na franxa de Caprivi, entre os ríos [[río Okavango|Okavango]] e Cuando, vexetación baixa con dunas, zonas inundábeis en época de chuvias, xuncos e papiros, palmeiras, zona de paso de elefantes entre Botsuana e [[Angola]]; [[Lycaon pictus|licaóns]], [[antílopes]], hipopótamos, [[león]]s, etc. * [[Parque nacional de Dorob]], creado en 2010, 1 610 km² na costa central de Namibia. Ao sur está o Parque nacional de Namib-Naukluft, e ao norte o da [[Costa dos Esqueletos]], xusto ao norte da rserva de [[foca]]s do [[cabo Cross]]. Como na Costa dos esqueletos hai [[hienas]], [[oryx]], [[cebra]]s e 270 [[especies]] de [[aves]]. * [[Parque nacional Etosha]], creado en 1907, 22 270 km², bosque baixo con matogueira, sabana e lagoas salgadas secas, bosque de mopane, charcas; todos os [[mamíferos]] africanos grandes e [[depredador]]es. * [[Parque nacional Costa dos Esqueletos]], creado en 1971, 16 845 km², costa noroeste de Namibia, area entre montañas e o océano, só aberto aos vehículos a metade sur, até o [[río Ugab]]. Enlaza polo norte co [[Parque nacional de Iona]], en Angola, de 15 150 km², para formaren a [[Área de Conservación Transfronteiriza de Iona-Costa dos Esqueletos]]. * [[Parque nacional de Khaudom]], creado en 1989, 4 000 km², ao sur da franxa de Caprivi, na fronteira con Botsuana, sabana arborada e e matgueira, elefantes, leóns, licaóns, [[leopardo]]s, cudús, oryx, etc.<ref>{{cita web|título=Khaudum National Park|url=http://www.met.gov.na/national-parks/khaudum-national-park/220/|obra=Ministry of Enviroment and Tourism, Namibia|dataacceso=21 de xullo de 2022}}</ref> * [[Parque nacional de Mangetti]], creado en 2008, 420 km², no norte, na [[rexión de Kavango]]; sabana arborada e matogueira, antílopes, hienas, licaóns, leopardos, etc.<ref>{{cita web|título=Mangetti National Park|url=http://www.met.gov.na/national-parks/mangetti-national-park/222/|obra=Ministry of Environment & Turism|dataacceso=21 de xullo de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190222204716/http://www.met.gov.na/national-parks/mangetti-national-park/222/|dataarquivo=22 de febreiro de 2019}}</ref> * [[Parque nacional de Namib-Naukluft]], creado en 1979, 49 768 km², centro-sur do país, xunto ao océano, dunas xigantes; lugar máis coñecido: Sossusvlei; neéboa, 100 mm de precipitación anual aproveitada polos [[escaravello]]s do [[genus|xénero]] ''[[Stenocara]]''. Tamén [[Oryx gazella|órices do Cabo]]. * [[Parque nacional de Sperrgebiet]], creado en 2004, 26 000 km², desde a costa atlántica até 100 km terra adentro, nunha zona do [[deserto do Namib]] de acceso prohibido en gran parte pola explotación de [[diamante]]s, cerca de [[Luderitz]]; éntrase polo pobo fantasma de [[Elizabeth Bay]]. No sur están as bocas do [[río Orange]], sitio [[Convenio de Ramsar|Ramsar]] de [[aves]]; no deserto, plantas endémicas suculentas.<ref>{{cita web|título=The Sperrgebiet National Park|url=http://www.namibian.org/travel/namibia/sperrgebiet.html|obra=The Cardboard Box, Namibia|dataacceso=21 de xullo de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180408020805/http://www.namibian.org/travel/namibia/sperrgebiet.html|dataarquivo=8 de abril de 2018}}</ref> * [[Parque nacional de Waterberg]], creado en 1972, 405 km², no centro de Namibia, na meseta de Waterberg, elevación no medio do [[Kalahari]], 1600-1700 m, 200 m de desnivel, case inaccesíbel salvo polo nordeste, rinocerontes negro e branco, búfalos, xirafas, cudús, antílopes etc.<ref>{{cita web|título=Waterberg Plateau|url=http://www.namibian.org/travel/namibia/waterberg.html|obra=Namibia. The Cardboard Box|dataacceso=21 de xullo de 2022}}</ref> == Notas == {{listaref}} {{commonscat}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Parques nacionais de Namibia]] l0ohmem8pg9chsakzyw8i32zovc3dqh 0 569910 6148206 6140028 2022-08-02T10:34:51Z HombreDHojalata 5863 https://academia.gal/dicionario/-/termo/exsudar wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Mopane<br>''Colophospermum mopane'' | image = Colophospermum mopane arbre MHNT.jpg | image_caption = Vista da árbore | image_width =270px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Caesalpinioideae]] | tribus = [[Detarieae]] | genus = '''Colophospermum''' | species = '''C. mopane''' | binomial = '''Colophospermum mopane''' | binomial_authority = ([[Thomas Kirk|Kirk]] ex [[Benth.]]) [[J.Léonard]] | synonyms = :''Véxase o texto'' | range_map = Mopane-Distribution-small.png | range_map_caption = [[Área de distribución]] de '''''C. mopane''''' | range_map_width = 270px }} [[Ficheiro:mopane.JPG|miniatura|Follas de mopane]] [[Ficheiro:Elefant etosha.JPG|miniatura|Un elefante ábrese paso nun bosque de mopanes no [[Parque nacional Etosha]]]] [[Ficheiro:Mopane worm on mopane tree.jpg|miniatura|Rama de mopane con verme do mopane (''Gonimbrasia belina'')]] O '''mopane''', ''Colophospermum mopane'', é unha [[árbore]] da [[orde (bioloxía)|orde]] das [[fabales]], [[familia (bioloxía)|familia]] das [[fabáceas]], [[familia (bioloxía)|subfamilia]] das [[cesalpinioideas]] e [[tribo (bioloxía)|tribo]] das [[detarieas]], a única comprendida no [[genus|xénero]] '''''Colophospermum'''. == Taxonomía == === Descrición === ''Colophospermum mopane'' foi descrita en [[1866]] por ([[Thomas Kirk|Kirk]] ex [[Benth.]]) [[J.Léonard]],<ref name=G>[https://www.gbif.org/species/2974567 ''Colophospermum mopane'' (J.Kirk ex Benth.) J.Léonard] no [[GBIF]]. Consultado o 21 de xullo de 2022.</ref> nun traballo publicado en ''Transactions of the Linnean Society of London'' '''25''': 316.<ref name = Trop>{{cita web |url=http://www.tropicos.org/Name/13051074 |título= ''Colophospermum mopane''|dataacceso=21 de xullo de 2022 |obra= Tropicos.org. [[Missouri Botanical Garden]]}}</ref> === Etimoloxías === * O nome do xénero, ''Colophospermum'', vén do [[grego antigo]] e significa "semente aceitosa", debido ás súas sementes resinosas. Colofón (latinizado ''Colophon'') foi o lugar de nacemento de [[Homero]] en [[Xonia]], e era famoso pola súa colofonia, unha substancia obtida da [[trementina]] o exsudado gomoso dalgunhas árbores.<ref>Unha referencia á semente resinosa da especie pode verse en W. P. U. Jackson (1990): ''Origins and Meanings of Names of South African Plant Genera''</ref> * O [[especie|epíteto específico]] ''mopane'' é o nome local da árbore.{{cómpre referencia}} === Sinónimos === Ademais de polo nome actualmente válido, coñeceuse tamén polos sinónimos:<ref name=G/> *''Copaiba mopane'' (J.Kirk ex Benth.) Kuntze ([[protónimo]]) *''Copaifera mopane'' J.Kirk *''Copaifera mopane'' J.Kirk ex Benth. *''Hardwickia mopane'' (J.Kirk ex Benth.) Breteler == Características == As [[folla]]s do mopane distínguense facilmente porque son compostas, teñen dous [[folíolo]]s que toman entre ambos os dous a forma das ás dunha [[bolboreta]]. Onde se xuntan os dous folíolos advírtese o remanente dun terceiro. É unha árbore [[caducifolio|caducifolia]] (as follas caen en primavera e brotan en outubro, antes da estación das chuvias), ou semicaducifolio (as follas caen cando brotan as novas). Entre decembro e abril brotan as flores, pequenas e amarelas, a penas visíbeis. O [[froito]] ten forma ovalada ou de ril e madura entre abril e xuño. == Hábitat e distribución == ''Colophospermum mopane'' crece en lugares cálidos e secos, entre os 200 e os 1 150 m de altitude, no norte de [[Namibia]], bo sur de [[Angola]], no nordeste de [[Botsuana]], en [[Zimbabue]], no sur de [[Zambia]] e de [[Malaui]] e en [[Mozambique]]. En Botsuana e Zimbabue, onde chove máis, pode alcanzar os 18 m de altura e, ao estaren moi xuntas as árbores, forman verdadeiras ''catedrais forestais. En zonas máis secas ou con xeadas invernais forman bosques abertos onde non supera os 2 m de atura. == Ecoloxía == Aos [[elefante]]s encántanlle as follas a as vaíñas do mopane, e é frecuente velos onde están estas árbores. Tamén lle gustan ás [[Giraffa camelopardalis|xirafa]]s, aos [[rhinocerotidae|rinocerontes]] e aos[[Papio|babuínos]]. A estes últimos gústall un [[psílido]] que se alimenta da seiba* e que, na súa etapa xuvenil, é moi saboroso, o ''Arytaina mopani''. Unha pequena abella tamén é característica visitante desta árbore, a ''[[Plebeina hildebrandti]]''.<ref>"''PlantZAfrica''", South African National Biodiversity Institute / [http://www.plantzafrica.com/ Páxina Web]</ref> A [[larva]] da [[bolboreta]] ''[[Gonimbrasia belina]]'', coñecida como ''vderme do mopane'', vive nas ramas desta árbore. É moi rica en proteínas e serve de alimento aos habitantes das rexións onde crece a árbore. A larva, que alcanza os 10 cm, pode ser comida torrada ou seca. == Usos == A [[madeira]] do mopane é moi dura e difícil de traballar. Úsase para a construción porque é moi resistente e non poden atacala as [[Isoptera|térmites]]. Tamén utilízase para fabricar travesas [[ferrocarril]] e os soportes das [[Minaría|mina]]s. Ultimamente incrementouse o su uso para fabricar instrumentos musicais, especialmente os de vento, pois é máis fácil de encontrar que ''[[Dalbergia melanoxylon]]'', o ébano de Mozambique, usado para os [[clarinete]]s, [[gaita]]s e outros análogos. Nos Estados Unidos e en Europa úsase cada vez máis como madeira decorativa polas súa cores e a súa textura, xa sexa para lámpadas, pés de esculturas, xardíns, terrarios etc. De feito, é unha madeira moi prezada en [[acuariofilia]]. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Bibliografía === * Breteler, F. J. ''et al''. (1997): "''Colophospermum'' reduced to ''Hardwickia'' (Fabaceae-Caesalpinioideae)". ''Bull. Mus. Natl. Hist. Nat., B, Adansonia'' '''19''': 279–291. [= Hardwickia Roxb.]. * Brummitt, R. K. (2000): "Report of the Committee for Spermatophyta: 49". ''Taxon'' '''49''': 275–276. * Brummitt, R. K. (2005): "Report of the Committee for Spermatophyta: 57". ''Taxon'' '''54''': 1096. * Léonard, J. (1999): "Colophospermum n'est pas synonyme d'Hardwickia (Caesalpiniaceae). Conclusion d'une méthode objective de travail". ''Bull. Jard. Bot. Natl. Belg''.'''67''': 21–43. * Lewis, G., ed. (2005): ''Legumes of the world''. [[Royal Botanic Gardens, Kew]]. * Smith, P. P. ''et al''. (1998): "Proposal to conserve the name ''Colophospermum'' against ''Hardwickia'' (Leguminosae, Caesalpinioideae)". ''Taxon'' '''47''': 751–752. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Árbores]] [[Categoría:Detarieae]] [[Categoría:Flora de África]] [[Categoría:Especies descritas en 1866]] kej8i1aaxnglmk3n2qh44w8xh9m8rc1 0 570053 6148114 6137553 2022-08-02T09:20:52Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Universidade|nome=Universidade de Calcuta|lema=|reitor=|estudantes=22.520|campus=|nome nativo=কলিকাতা বিশ্ববিদ্যালয়|fundación=Mediados do século XIX}} A '''Universidade de Calcuta''' (en [[bengalí]] কলিকাতা বিশ্ববিদ্যালয় , en ''{{Lang-en|''University of Calcutta''}}'') é unha universidade pública situada na [[cidade]] de [[Bengala Occidental]], [[capital]] do estado de [[Calcuta]], [[India]]. É recoñecida na India como unha "Universidade de Cinco Estrelas" e un "Centro Potencial de Excelencia" polos organismos federais responsables da calidade da educación superior no país. <ref name="Growth_Spiral">{{Cita web|título=Calcutta University features at 3rd spot on India Today Universities Rankings 2012|url=https://www.indiatoday.in/magazine/india-s-best-universities/2012/story/20120528-india-today-universities-rankings-2012-calcutta-university-758439-2012-05-18|páxina-web=India Today|data-acceso=2022-07-22|lingua=en|nome=Tithi Sarkar|apelidos=18 de maio de 2012|nome2=Actualizado|apelidos2=24 de maio|nome3=|apelidos3=|nome4=|apelidos4=}}</ref> <ref name="Our_Special_Correspondent">{{Cita web|url=http://www.telegraphindia.com/1100106/jsp/calcutta/story_11946899.jsp|páxina-web=www.telegraphindia.com|título=Calcutta/ story}}</ref> == Historia == O doutor Fredrick John, secretario de Educación do [[Raj Británico|Goberno británico na India]], presentou por primeira vez en [[Londres]] unha proposta para o establecemento dunha universidade en Calcuta, segundo o modelo da [[Universidade de Londres]]. En [[1854]], o Tribunal de Directores da Compañía das Indias Orientais enviou un informe, coñecido como ''Wood's Despatch'', ao gobernador xeral da India para establecer universidades en [[Calcuta]], [[Madrás]] e [[Bombai]].<ref name=":1">{{Cite web|title=Universidade de Calcuta - Banglapedia|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Universidade_de_Calcuta|data de acceso=|website=en.banglapedia.org|archive-date=29 de xuño de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200629221436/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Universidade_de_Calcuta|título=|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|title=Fundación|url=https://www.caluniv.ac.in/about/Foundation.html|access-date=29 de xuño de 2020|publisher=Universidade de Calcuta|archive-date=23 de outubro de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201023213220/https://www.caluniv.ac.in/about/Foundation.html|título=}}</ref>A Universidade de Calcuta foi oficialemente fundada o 24 de xaneiro de [[1857]]. == Alumnado == En [[2015]], contaba con 22.520 estudantes, entre eles 1.121 no [[Mestrado|máster]] e 1.631 no [[doutoramento]]<ref name="GrantsCommission&quot;">{{Cita web|url=http://www.ugc.ac.in/stateuniversitylist.aspx?id=35&Unitype=2|páxina-web=www.ugc.ac.in|título=State University List}}</ref>; contando alumnos online e noutras modalidades a cifra é máis do doble.<ref>{{Cita web|título=information (WM)|url=http://www.caluniv.ac.in/information_msc.pdf|páxina-web=www.caluniv.ac.in ; arquivado en web.archive.org|data-acceso=2022-07-22|data-arquivo=11 de setembro de 2008|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20080911132727/http://www.caluniv.ac.in/information_msc.pdf|url-morta=unfit}}</ref> === Alumnos destacados === Hai varios [[Premios Nobel|gañadores do Premio Nobel]] asociados á universidade de Calcuta: [[Ronald Ross]], [[Rabindranath Tagore]], [[Chandrasekhara Venkata Raman]], [[Amartya Sen]] e [[Abhijit Banerjee]].<ref>{{Cite web|title=Nobel Laureates|url=https://www.caluniv.ac.in/about/Nobel-Laureates.html|access-date=2020-11-11|publisher=University of Calcutta|archive-date=31 de outubro de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201031055012/https://www.caluniv.ac.in/about/Nobel-Laureates.html|url-status=|título=}}</ref> Tamén estudaron na universidade os escritores [[Nirad C. Chaudhuri]] e [[Bankim Chandra Chattopadhyay]], o director de cine [[Satyajit Ray]], o músico [[Bankim Chandra Chattopadhyay]], compositor do [[himno nacional da India]], o empresario [[Lakshmi Mittal]], o físico teórico [[Satyendra Nath Bose]], a química [[Asima Chatterjee]], o filósofo [[Mircea Eliade]], a filósofa [[Gayatri Chakravorty Spivak]], os relixiosos [[Swami Vivekananda]] e [[Paramahansa Yogananda]] (introdutor do [[ioga]] en Occidente), varios gobernadores de [[Bihar]] e [[Odisha]], o primeiro [[presidente da India]], [[Rajendra Prasad]] (1950–1962), varios [[Primeiro ministro de Bangladesh|primeiros ministros de Bangladesh]] e presidentes como o fundador [[Sheikh Mujibur Rahman]], e varios primeiros ministros de [[Paquistán]] e do [[Nepal]].<ref name=":2">{{Cite web|title=Distinguished Alumni|url=https://www.caluniv.ac.in/about/Alumni.html|access-date=30 de xuño de 2020|publisher=University of Calcutta|archive-date=1 de novembro de 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101154050/https://www.caluniv.ac.in/about/Alumni.html|url-status=|título=}}</ref><ref>{{cite news|date=17 de novembro 2020|title=Bengali couples earned world fame in the field of Science|page=03|work=Anandabazar Patrika|url=https://www.anandabazar.com/amp/others/science/bengali-couples-earned-world-fame-in-the-field-of-science-1.1229870|access-date=17 de novembro 2020|archive-date=17 de novembro 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201117032921/https://www.anandabazar.com/amp/others/science/bengali-couples-earned-world-fame-in-the-field-of-science-1.1229870|url-status=|título=|data-acceso=}}</ref> == Notas == <div class="reflist" style=" list-style-type: decimal;"> <references group=""></references> </div> == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.caluniv.ac.in/ Sitio oficial] (en inglés) {{En progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Universidades da India]] [[Categoría:Universidades de Asia]] rv3vruqfjfiqrr9nlykfglfyssslliu 0 570133 6148112 6137843 2022-08-02T09:20:12Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «de un» wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Manuel Gutiérrez Abella''', nado en [[Paradaseca]] ([[Vilafranca do Bierzo]]) en [[1912]], foi un guerrilleiro antifranquista. == Traxectoria == Militante do [[Partido Comunista de España|PCE]]. Logo do [[golpe de Estado do 18 de xullo de 1936]] formou parte dun grupo de prófugos da zona de Casaio xunto cos irmáns Gutiérrez Alba e [[Amaro Pérez Poncellas]] cos que luego se uniría a la guerrilla.En abril de 1942 participou no [[congreso de Ferradillo]] no que se fundou da [[Federación de Guerrillas de León-Galicia]], organización que non abandonou pese ás ordes do PCE. Foi lugartenente de [[Edelmiro Alonso García]] subxefe da 3ª Compañía da I Agrupación da Federación que actuaba entre a estrada Ponferrada-Lugo, os límites das provincias de Lugo e Asturias, e o río Sil entre Ponferrada e Villablino. En xullo de 1947 xunto con [[César Ríos]], [[Serafín Fernández Ramón]], [[Amadeo Fornelo]] a súa compañeira [[Antonia Rodríguez Ríos]], Edelmiro Alonso e súa muller Adoración Campo, decidiu trasladarse a [[Francia]]. Reuníronse os sete o 27 de xullo preto de Pobladura, a poucos quilómetros de Ponferrada. Escondidos na casa dun enlace, foron avisados ​​pola noite da chegada da Garda Civil, e quedaron inmediatamente baixo os disparos dos gardas. Tres resultaron feridos, pero todos lograron fuxir e recuperar o seu punto de apoio. Pouco despois, un grupo de seis guerrilleiros cenetistas conseguiron saír do Bierzo e chegar a Bilbao desde onde foron evacuados por García Magdalena e outros militantes cenetistas. Aproveitando o partido de fútbol Atlético de Bilbao-Real Sociedad de San Sebastián, os guerrilleiros foron transportados a San Sebastián en trens repletos de simpatizantes, o que impediu o control rigoroso da policía. Despois trasladáronse a Francia. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita libro |título= Botarse ao monte. Censo de guerrilleiros antifranquistas na Galiza (1939-1965)|nome= Francisco Xavier|apelidos= Redondo Abal|ligazónautor= |ano= 2006|editorial= Do Castro|lugar= Sada|isbn= 84-8485-231-8|páxina= 82|url=}} === Ligazóns externas === * [https://losdelasierra.info/spip.php?article3541 Ficha en Los de la sierra] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Gutierrez Abella, Manuel}} [[Categoría:Guerrilleiros antifranquistas]] [[Categoría:Nados en Vilafranca do Bierzo]] [[Categoría:Nados en 1912]] [[Categoría:Finados en ano descoñecido]] ayp0lg33v1b4wj4nj3johjpkdrhn6o3 0 570163 6148113 6139208 2022-08-02T09:20:48Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «de un» wikitext text/x-wiki {{homónimos}} {{wiktionary|entrevista}} [[Ficheiro:Wikimania interview dlf3.jpg|dereita|miniatura|Entrevista.]] O termo '''entrevista''' pode referirse a: * '''[[Entrevista (xeral)|Entrevista]]''', conversa estruturada na que unha persoa fai preguntas e outro dá respostas; * '''[[Entrevista xornalística]]''', diálogo establecido por un periodista e unha persoa entrevistada; * '''[[Entrevista clínica]]''', comunicación entre médico e paciente para solucionar un problema de saúde; * '''[[Entrevista de traballo]]''', ferramenta utilizada dentro dun proceso de selección de persoal; * '''[[Entrevista cognitiva]]''', que consta de cinco técnicas xerais de incremento da memoria, e mais varios métodos específicos para aumentar os recordos da testemuña dun suceso. * '''[[Entrevista (investigación)|Entrevista de investigación]]''', técnica de [[investigación cualitativa]] utilizada en [[ciencias sociais]]. {{control de autoridades}} hmwnln5nu1chwdndwhl9721mxnmy6z6 0 570222 6148120 6146779 2022-08-02T09:28:07Z Tfeliz 7596 Referencias wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Sara_Prigan_(41497467772).jpg|miniatura|alt=Un músico entrevistado nun estudo de radio por tres entrevistadores|Un músico entrevistado nun estudo de radio.]] [[Ficheiro:Job_interview.jpg|miniatura|alt=Unha muller e un home entrevistan a una muller|Unha muller entrevistando para un traballo.]] [[Ficheiro:10944_Ειρήνη_και_Άννα_Βασιλείου.jpg|miniatura|alt=Dúas atletas son entrevistadas|Atletas entrevistadas despois dunha carreira]] [[Ficheiro:Luis_Castro_esklevndurt.jpg|miniatura|alt=Un home é entrevistado para a televisión|Algunhas entrevistas para retransmisións televisivas]] Unha '''entrevista''' é unha [[conversa]] estruturada na que unha persoa fai [[preguntas]] e outra dá [[Resposta|respostas]]. A palabra '''entrevista''' refírese a unha conversa entre dúas persoas: un entrevistador e un entrevistado. O entrevistador fai preguntas ás que responde o entrevistado proporcionando [[información]]. Esa información pódese utilizar con diversos [[Obxectivo|fins]] ou proporcionar a outras audiencias en directo ou en diferido. Esta característica é común a moitos tipos de entrevistas: unha entrevista de [[traballo]] ou unha entrevista cunha [[testemuña]] dun evento pode non ter outra audiencia presente nese momento, pero as respostas proporcionaranse máis tarde a outras persoas no proceso de [[emprego]] ou de [[investigación]]. Unha entrevista tamén pode transferir información en ambos sentidos. == Características == As entrevistas soen facerse [[Oral|oralmente]] en persoa, pero tamén se poden utilizar [[Medio|medios]] diversos como as [[Videoconferencia|videoconferencias]]<ref>{{Cita web|título=Introduction to interviewing|url=https://www.ojp.gov/ncjrs/virtual-library/abstracts/introduction-interviewing|páxina-web=www.ojp.gov|data-acceso=2022-08-02}}</ref> ou os [[Telefono|teléfonos]]. Poden facerse por medios [[Asincronía|asíncronos]], de modo [[Escrita|escrito]] e mesmo de forma [[Grupo|grupal]]. As entrevistas poden ser conversas [[Estrutura|estruturadas]], semiestruturadas e non estruturadas consonte a [[flexibilidade]] coa que se teña [[Plano|planificado]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=3OdBAAAAIAAJ&q=Non-directive+counselling+as+an+effective+technique|last1=Rogers|first1=Carl R.|date=1945|publisher=Science research associates|location=University of California|pages=105–112|accessdate=2 de agosto de 2022|título=Frontier Thinking in Guidance}}</ref> Unha entrevista non estruturada está moi pouco planificada e o entrevistador tenta manter o [[tema]] previsto de conversa sen ter un plan cerrado de preguntas.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Jamshed|nome=Shazia|data=2014|título=Qualitative research method-interviewing and observation|revista=Journal of Basic and Clinical Pharmacy|ISSN=0976-0105|volume=5|páxinas=87–88|número=4}}</ref> No outro extremo, están as entrevistas moi estruturadas nas que o [[protocolo]] de preguntas é moi estrito sen dar lugar a saírse de el.<ref>{{Cita libro|título=InterViews: Learning the Craft of Qualitative Research Interviewing|apelidos=Kvale|nome=Steinar|editorial=SAGE|ano=2008|ISBN=9780761925422|apelidos2=Brinkmann|nome2=Svend}}</ref> A estrutura e formato dunha entrevista poden ser moi variados segundo a finalidade, a extensión a [[Metodoloxía|metodoloxías]]. Polo xeral, precísase dun sistema de [[Rexistro|rexistrar]] a conversa: tomando [[Nota|notas]] ou gravando en formato [[Son|audio]] ou [[vídeo]]. As entrevistas soen ter unha duración limitada e poden realizarse nunha ou en varias sesións. == Requisitos == Para realizar unha entrevista, cómpre: * Preparar o [[Física|medio físico]] ou [[Tecnoloxía|tecnolóxico]] no que se vaia a desenvolver a entrevista * Ofrecer algunha [[bebida]] ou [[comida]] * Contar con [[coñecemento]] sobre o tema * Facilitar, animar e invitar a proporcionar información * Adaptarse á [[personalidade]] da persoa entrevistada * Coñecer a [[lingua]] e o [[rexistro lingüístico]] de comunicación da persoa entrevistada * Ter un protocolo de entrevista * Contactar previamente coa persoa que se vaia entrevistar * Informar previamente á persoa entrevistada sobre a finalidade da entrevista * Solicitar o permiso e [[consentimento]] para o uso que se vaia facer da información * Dispor e preparar os medios acordados para a recollida ou gravación da información * Ter habilidade para lembrar e flexibilizar a conversa * Ter previsto como iniciar e rematar a entrevista * Dar conta do [[resultado]] posteriormente á entrevista == Tipos == Segundo a finalidade, os diferentes tipos de entrevista son: * Entrevista [[clínica]] * Entrevista [[Cognición|cognitiva]] * Entrevista de [[actualidade]] * Entrevista de [[Divulgación científica|divulgación]] * Entrevista de [[enquisa]] * Entrevista de [[investigación]] * Entrevista de personalidade * Entrevista de traballo * Entrevista [[Xornalismo|xornalística]] * Entrevista [[Policía|policial]] == Notas == {{Listaref}} [[Categoría:Investigación]] [[Categoría:Xornalismo]] [[Categoría:Medicina]] == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Entrevista xornalística]] === Ligazóns externas === * [https://fpgft.gal/pdf/a-entrevista-de-traballo-en-galego.pdf A entrevista de traballo en galego. Fundación Pública Galega da Formación para o Traballo. Xunta de Galicia]. * [http://talentogalego.com/seccion/entrevistas/ Talento Galego. Web de entrevistas e reportaxes sobre persoas ou empresas galegas] 0vqhcrifutxh9gxvz6krklvle1czvxw 0 570369 6148204 6140345 2022-08-02T10:31:24Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Cesalpinioideas<br>''Caesalpinioideae'' | image = Caesalpinia pulcherrima.jpg | image_width = 250px | image_caption = ''[[Caesalpinia pulcherrima]]'' | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = '''Caesalpinioideae''' | subfamilia_authority = [[Augustin Pyrame de Candolle|DC.]], [[1825]] | subdivision_ranks = [[Tribo]]s | subdivision = :''Véxase o texto'' | synonyms = :''Véxase o texto'' }} [[Ficheiro:RoyalPoinciana.jpg|miniatura|''[[Delonix regia]]'' en Santo Domingo, [[Estado de Oaxaca|Oaxaca]]]] [[Ficheiro:Caesalpinia pulcherrima 0009.jpg|miniatura|Follas e froitos de ''Caesalpinia pulcherrima'' en [[Barbados]].]] A das '''cesalpinioideas''' (''Caesalpinioideae'') é unha [[familia (bioloxía)|subfamilia]] de [[planta]]s [[fanerógamas]] [[dicotiledóneas]] da [[orde (bioloxía)|orde]] das [[fabales]] e [[familia (bioloxía)|familia]] das [[fabáceas]]. Nela encóntranse a [[Ceratonia siliqua|alfarrobeira]], a [[Cercis siliquastrum|árbore de Xudea]], a [[Gleditsia triacanthos|acacia de tres espiñas]] e a [[acacia negra]]. Habitan preferentemente nas rexións cálidas, e están moi ben representadas nas rexións [[trópico|tropicais]] de [[África]] e [[América]], e son especies a miúdo xigantescas.<ref name="uno">Burkart, A. (1987): "Leguminosas". En: Dimitri, M. ''Enciclopedia Argentina de Agricultura y Jardinería. Tomo I. Descripción de plantas cultivadas''. Buenos Aires: Editorial ACME S.A.C.I., pp.: 467-538.</ref> A subfamilia comprende 178 [[genus|xéneros]],<ref name=BL>[https://www.biolib.cz/en/taxon/id470683/ Subfamily Caesalpinioideae DC.] na [[BioLib]]. Consultada o 25 de xullo de 2022.</ref> e aproximadamente 1 900 [[especies]]. Os xéneros máis representados son ''[[Senna (planta)|Senna]]'' (con 350 especies), ''[[Chamaechrista]]'' (265) e ''[[Caesalpinia]]'' (100).<ref name="Stevens 2001"/> == Taxonomía == === Descrición === A subfamilia foi descrita en [[1825]] polo [[médico]] e [[botánico]] [[Suíza|suízo]] [[Augustin Pyrame de Candolle]].<ref name=BL/> === Etimoloxía === O [[nome científico]] ''Caesalpinioideae'' está formado dobre a raíz do nome do seu [[xénero tipo]] ''[[Caesalpinia]]'', coa adición do sufixo do [[latín científico]] -''oideae'', propio dos nomes das tribos de vexetais. === Sinónimo === Ademais de polo nome actualmente válido, a tribo coñeceuse tamén polo sinónimo:<ref name=BL/> * Caesalpiniaceae <small>Klotzsch & Garcke</small> (nome de familia). === Clasificación === Na clasificación tradicional das leguminosas, os [[genus|xéneros]] das cesalpinioideas agrupábanse en catro [[Tribo (bioloxía)|tribos]]: *[[Cassieae]] *[[Caesalpinieae]] *[[Cercideae]] *[[Detarieae]] === Nota taxonómica === A tribo Cercideae estivo incluída nalgunhas clasificacións na subfamilia Papilionoideae. Actualmente, esta tribo, xunto con Detarieae, considéranse un [[clado]] independente desta subfamilia.<ref name="Stevens 2001">{{cita web |url = http://www.mobot.org/MOBOT/Research/APweb/orders/fabalesweb.htm#Fabaceae|título = Fabaceae|dataacceso = 25 de xullo de 2022|apelido = Steven|nome = P. F.|ano = 2001|obra = Angiosperm Phylogeny Website. Versión 7, maio de 2006}}</ref> As análises [[filoxenia|filoxenéticas]] baseadas no [[ADN]] destas [[especies]] levan a reconsiderar esta clasificación. Porén, até agosto de 2008, non hai publicada ningunha nova clasificación formal desta subfamilia. == Característcas == [[Ficheiro:Colophospermum mopane arbre MHNT.jpg|miniatura|Espécimes de ''[[Colophospermum mopane]]'' en [[Namibia]]]] Son [[árbore]]s, sub[[arbusto]]s ou, ás veces, [[herba]]s ou [[Planta rubideira|plantas rubideiras]]. As [[folla]]s son pinnadas o bipinnadas, nalgúns casos (por exemplo, en ''[[Gleditsia]]'') ambos os tipos foliares poden acharse na mesma árbore; finalmente, hai especies áfilas. As [[flor]]es son [[zigomorfa]]s, rara vez [[actinomorfa]]s. A prefloración é imbricada, rara vez valvar; dise "ascendente": o estandarte é interno, cuberto nos seus bordos polos [[pétalo]]s veciños. A [[corola]] é variada, grande, mediana ou pequena, ten [[pétalo]]s libres (é dialipétala) polo menos na base, e moi a miúdo os pétalos son unguiculados. O [[androceo]] está formado polo xeral por 10 [[estame]]s, libres ou soldados en grupos, igualando a altura dos pétalos, ou cubertos por eles. O [[pole]] é libre, e o tegumento seminal non presenta "líña fisural". O [[óvulo]] é anátropo. As [[semente]]s teñen embrión recto, co fío apical ou subapical, pequeno. A estrutura floral é moito máis variada que na subfamilia das [[Mimosoideas]]. As flores dispóñense en [[acio]]s ou [[panícula]]s, en xeral de medianas a grandes, rara vez pequenas, e en [[espiga]]s densas. O [[froito]] es dehiscente ou indehiscente, moi variábel. Varias especies de cesalpinoideas cultívanse con fins decorativos, forestais, industriais ou medicinais.<ref name="uno"/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Wikispecies}} === Bibliografía === {{Refempeza}} * Bruneau, B., F. Forest, P. S. Herendeen, B. B. Klitgaard & G. P. Lewis (2001): "Phylogenetic relationships in the Caesalpinioideae (Leguminosae) as inferred from chloroplast trnL intron sequences". ''Systematic Botany'' '''26''': 487–514 (enlace ao resume do traballo [http://www.bioone.org/bioone/?request=get-abstract&issn=0363-6445&volume=026&issue=03&page=0487 aquí]). * Haston, E. M., G. P. Lewis & J. A. Hawkins (2003): "A phylogenetic investigation of the Peltophorum group (Caesalpinieae: Leguminosae)". Páxinas 149-159, en ''Advances in Legume Systematics'', part 10, higher level systematics (B. B. Klitgaard and A. Bruneau, eds.). [[Royal Botanic Gardens, Kew]]. [[UK]]. * Haston, E. M., G. P. Lewis & J. A. Hawkins (2005): "A phylogenetic reappraisal of the Peltophorum group (Caesalpinieae: Leguminosae) based on the chloroplast trnL-F, rbcL, and rps16 sequence data". ''American J. Botany'' '''92''': 1359-1371. * Herendeen, P. S., A. Bruneau & G. P. Lewis (2003): "Phylogenetic relationships in caesalpinioid legumes: a preliminary analysis based on morphological and molecular data". Páxinas 37-62 en ''Advances in Legume Systematics, part 10, higher level systematics'' (B. B. Klitgaard and A. Bruneau, eds.). Royal Botanic Gardens, Kew. UK. * Herendeen, P. S., A. Bruneau & G. P. Lewis (2003): "Floral morphology in caesalpinioid legumes: testing the monophyly of the "Umtiza clade"". ''International J. Plant Sciences'' '''164''' (5 Suppl.): S393-S407. * Irwin, H. S. & R. C. Barneby (1981): "Cassieae Bronn". Páxinas 97-106 en ''Advances in legume systematics, part 1'' (R. M. Polhill and P. H. Raven, eds.). Royal Botanic Gardens, Kew. UK. * Kajita, T., H. Ohashi, Y. Tateishi, C. D. Bailey & J. J. Doyle (2001) "rbcL and legume phylogeny, with particular reference to Phaseoleae, Millettieae, and Allies". ''Systematic Botany'' '''26''': 515-536. * Lewis, G. P. (2005) a: "Cassieae". Pñaxinas 111-125 en ''Legumes of the World'' (Lewis, G., B. Schrire, B. MacKinder, and M. Lock, eds.). Royal Botanic Gardens, Kew. UK. * Lewis, G. P. (2005) b: "Caesalpinieae/. Páxinas 127-161 en ''Legumes of the World'' (Lewis, G., B. Schrire, B. MacKinder, and M. Lock, eds.). Royal Botanical Gardens, Kew. UK. * Lewis, G. P. & B. D. Schrire (1995): "A reappraisal of the Caesalpinia group (Caesalpinioideae: Caesalpinieae) using phylogenetic analysis". Páxinas 41-52 en ''Advances in Legume Systematics 7, phylogeny'' (M. D. Crisp and J. J. Doyle, eds.). Royal Botanic Gardens, Kew. UK. * Luckow, M., J. T. Miller, D. J. Murphy & T. Livshultz (2003): "A phylogenetic analysis of the Mimosoideae (Leguminosae) based on chloroplast DNA sequence data". Páxinas 197-220 en ''Advances in Legumes Systematics, part 10, higher level systematics'' (B. B. Klitgaard and A. Bruneau, eds.). Royal Botanic Gardens, Kew. UK. * Marazzi, B., P. K. Endress, L. P. de Queiroz & E. Conti (2006): "Phylogenetic relationships within ''Senna'' (Leguminosae, Cassinae) based on three chloroplast DNA regions: patterns in the evolution of floral symmetry and extrafloral nectaries". ''American J. Botany'' '''93''': 288-303. * Simpson, B. B., L. L. Larkin & A. Weeks (2003): "Progress towards resolving the relationships of the Caesalpinia group (Caesalpinieae: Caesalpinioideae: Leguminosae)". Páxinas 123-148 en ''Advances in Legume Systematics, part 10, higher level sytematics'' (B. B. Klitgaard and A. Bruneau, eds.). Royal Botanic Gardens, Kew. UK. * Simpson, B. B. & G. P. Lewis (2003): "New combinations in ''Pomaria'' (Caesalpinioideae: Leguminosae)". ''Kew Bulletin'' '''58''': 175-184. * Wojciechowski, M. F., M. Lavin & M. J. Sanderson (2004): "A phylogeny of legumes (Leguminosae) based on analysis of the plastid matK gene resolves many well-supported subclades within the family". ''American J. Botany'' '''91''': 1846-1862. {{Reftermina}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Caesalpinioideae| ]] alo4q70auw3f7icjkp03sfuuymo53ob 0 570391 6148136 6140943 2022-08-02T09:40:29Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «mais tarde» wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} [[Ficheiro:Purple_heart.jpg|miniatura| Corazón púrpura]] O '''Corazón púrpura''' ou '''Purple Heart''' é unha [[Medalla|decoración militar]] [[Estados Unidos de América|dos Estados Unidos]]. Concédese en nome do presidente aos feridos ou mortos mentres prestaban servizo, desde o 5 de abril de [[1917]].{{Efn|Iso foi máis tarde cambiado para incluír a civís servindo nas forzas armadas dos EEUU. <ref>Military Order of the Purple Heart, ''The Legacy of the Purple Heart'' (Paducah, KY: Turner Publishing Co.,2001), p. 20</ref>}} É o sucesor da Insignia do Mérito Militar, que tomou a forma dun corazón feito de pano púrpura. O Corazón Roxo é o premio militar máis antigo que aínda se concede aos militares estadounidenses. O National Purple Heart Hall of Honor está situado en New Windsor, Nova York. [[Ficheiro:Purple_Heart_ribbon.svg|dereita|miniatura|173x173px| Cinta]] [[Ficheiro:MeritBadge.jpg|dereita|miniatura|150x150px|{{Centrar|''Badge of Military Merit'', o primeiro "Purple Heart"}}]]O '''''Purple Heart''''' orixinal, chamado "Insignia do Mérito Militar" (''"Badge of Military Merit"''), foi establecido por [[George Washington]] en 1782. <ref name="Borch137">Fred L. Borch III, ''Medals for Soldiers and Airmen: Awards and Decorations of the United States '' (Jefferson, NC: McFarland & Company, Inc., Publishers, 2013), p. 137</ref> A Insignia do Mérito Militar só foi concedida a tres soldados da [[Guerra de Independencia dos Estados Unidos de América|Guerra de Independencia dos Estados Unidos]]. En caso de terse adxudicado algún máis, perdéranse os rexistros.<ref name="Borch137" /> O distintivo nunca foi abolido, só foi esquecido até despois da [[Primeira guerra mundial]] <ref name="tioh">{{Cita web|url=http://www.tioh.hqda.pentagon.mil/Catalog/Heraldry.aspx?HeraldryId=15254&CategoryId=3&grp=4&menu=Decorations%20and%20Medals&ps=24&p=0|páxina-web=www.tioh.hqda.pentagon.mil|título=Decorations|lingua=en}}</ref> == Na cultura popular == ''Purple Heart'' é unha película bélica estadounidense de [[1944]].<ref>{{Cita web|título=El corazón púrpura (1944)|url=https://www.filmaffinity.com/es/film240589.html|data-acceso=2022-07-25|lingua=es}}</ref> == Notas == {{Notelist}} === Referencias === {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.purpleheart.org/ Orde Militar do Corazón Púrpura] * [http://www.va.gov/opa/publications/celebrate/purple-heart.pdf The Purple Heart, Departamento de Asuntos de Veteranos dos Estados Unidos] * [http://www.homeofheroes.com/medals/1_precedence.html A Pirámide da Honra; Orde de Prelación dos Premios Militares] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Forzas armadas dos Estados Unidos de América]] s09xgi41gbavpz6hwp0vvq13h1epykc 0 570405 6148203 6140954 2022-08-02T10:29:50Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Biografía |nacionalidade = [[Suíza]] (desde 1815) |cónxuxe = Anne Françoise de Candolle, nada Torras (desde 1802) |fillos = [[Alphonse Pyrame de Candolle]] |lingua = [[Lingua francesa|francés]], [[Lingua latina|latín]] |estudos = [[Doutoramento|Doutor en Medicina]] |organización = [[Universidade de Montpellier]], [[Universidade de Xenebra]] }} '''Augustin Pyrame de Candolle''', nado en [[Xenebra, Suíza|Xenebra]] o [[4 de febreiro]] de [[1778]], e finado na mesma cidade o [[9 de setembro]] de [[1841]], foi un [[Médico, médica|médico]] e [[Botánica|botánico]] (especializado en [[brioloxía]], [[fento|pteridoloxía]] e [[micoloxía]]) [[Suíza|suízo]]. É coñecido por ser un dos fundadores, con [[Linneo]], da [[sistemática]] [[taxonomía|taxonómica]] moderna para clasificar as [[Planta|plantas]]. == Traxectoria == De familia [[provenza]]l, exiliada de [[Francia]] polas súas conviccións [[calvinismo|calvinistas]] durante o [[século XVI]], de Candolle estudou o [[bacharelato]], desde [[1794]], no [[Collège Calvin]] da súa cidade natal, e [[medicina]] nas universidades de [[Xenebra, Suíza|Xenebra]] e [[Universidade de París|París]]. Durante os seus estudos universitarios, e baixo a dirección de [[René Desfontaines]], iniciouse na [[botánica]], á que se afeccionou intensamente. Dedicouse a ela de tal maneira que, só tres anos máis tarde, en [[1799]], publicou a súa ''Histoire Plantarum Succulentarum'' ("Historia das plantas suculentas") e, en [[1802]], unha ''Astragalogía''. En [[1804]] doutorouse en medicina, cunha tese sobre as propiedades medicinais das plantas. O seu crecente renome fixo que [[Jean-Baptiste Lamarck|Lamarck]] o encargase da reedición da súa ''Flore française'' (''Flore Francaise, ou Descriptions Succinctes de Toutes les Plantes qui Croissent Naturellement en France...'', catro tomos en 5 vols. en 1805 e o tomo 5, vol. 6, en 1815), un traballo que o ocuparía até [[1815]]. En [[1807]] foi nomeado catedrático de botánica na Facultade de Medicina da Universidade de Montpellier, como sucesor de Pierre Marie Auguste Broussonet. En [[1813]] resumiu os principios teóricos das súas investigacións anteriores nunha ''Théorie élémentaire de la botanique'', e terminou cuñando o termo [[taxonomía]], que derivou de dúas palabras do [[grego antigo]]: τάξις ''táxis'' "ordenamento", e νόμος ''nomos'', "uso", "maneira", "regra", "norma". Tras a [[Restauración Francesa|restauración da monarquía borbónica francesa]] en [[1814]] debeu abandonar [[Francia]], e regresou á súa Xenebra natal, onde se fundou unha cátedra de [[Historia natural|Historia Natural]] e un [[xardín botánico]] expresamente para el. Durante esa época emprendeu o titánico traballo de describir todas as plantas coñecidas. En [[1824]] puido publicar a primeira parte co título de ''Regni vegetabilis systema naturale'' ("Sistema natural do reino vexetal"), pero a obra ocuparíalle até a súa morte e tivo que ser acabada polo seu fillo, [[Alphonse Pyrame de Candolle]]. Na súa versión final, o texto comprende máis de 90 000 [[especies]]. == Obra == [[Ficheiro:Kalanchoe laciniata Candolle-Plantarum Historia Succulentarum-Band2-Tafel100.jpg|miniatura|Ilustración de ''Kalanchoe laciniata'' en ''Plantarum Historia Succulentarum'']] A clasificación ocupa para de Candolle un lugar esencial na súa concepción da [[morfoloxía (bioloxía)|morfoloxía]], considerando á [[anatomía comparada]] como o instrumento central para a clasificación, pois só ao seu través podemos distinguir as semellanzas formais das funcionais. De Candolle enunciou, así, unha des primeiras distincións entre [[analoxía (bioloxía)|analoxía]] e [[homoloxía (bioloxía)|homoloxía]]. A partir das relacións homolóxicas, de Candolle foi un gran defensor da existencia metafísica dun ''tipo'' do que poderían derivarse todas as formacións vexetais. No mesmo marco morfoloxista, de Candolle desenvolveu, paralelamente a [[Goethe]], toda unha teoría sobre a [[metamorfose]] das plantas. == Honores == === Epónimos === * ([[Leguminosas|Fabaceae]]) '''''[[Candolleodendron]]''''' <small>[[R.S.Cowan]]</small><ref>Rhodora 68 (776): 429. 1966 [28 de decembro de 1966] (GCI)</ref> * ([[Stylidiaceae]]) '''''[[Candollea]]''''' <small>[[Labill.]]</small><ref>Annales de Museum d'Histoire Naturelle, París xuño de 1805 (APNI)</ref> == Abreviatura == A abreviatura '''DC.''' emprégase para indicar a Augustin Pyrame de Candolle como autoridade na descrición e [[clasificación científica]] en [[botánica]].<ref>[https://www.ipni.org/?q=author%20std%3ADC. DC. – Augustin Pyramus de Candolle (1778-1841)] no [[IPNI]].</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Wikispecies|Augustin Pyramus de Candolle}} === Bibliografía === * {{cite book |ref=harv |last=Albrecht |first=Urs |title=The Circadian Clock |pages=1–35 |year=2010 |publisher=Springer New York |isbn=978-1-4419-1262-6 |chapter=A History of Chronobiological Concepts}} * {{cite book |ref=harv |last=Allaby |first=Michael |title=Plants: Food, Medicine, and the Green Earth |url=https://archive.org/details/plantsfoodmedici0000alla |year=2010 |publisher=Infobase Publishing |isbn=978-0-8160-6102-0}} * {{cita libro|autor = Candolle, Augustin Pyrame de|título = Théorie élémentaire de la botanique, ou Exposition du principe de la classification naturelle et de l'art de décrire et d'étudier les végétaux|ano = 1813|editorial = Paris: Déterville}} * {{cite web|ref=harv |last=Waggoner |first=Ben |url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/linnaeus.html |title=Carl Linnaeus (1707–1778) |date=7 de xullo de 2000 |work=University of California Museum of Paleontology |publisher=University of California |dataacceso=26 de xullo de 2022 |quote=Linneo admitiu libremente que isto produciu unha "clasificación artificial", non unha natural, que tería en conta todas as similitudes e diferenzas entre os organismos..| archiveurl= https://web.archive.org/web/20110430160025/http://www.ucmp.berkeley.edu/history/linnaeus.html| archivedate= 30 de abril de 2011}} === Outros artigos === * [[Alphonse Pyrame de Candolle]] === Ligazóns externas === * [https://web.archive.org/web/20130618042411/http://libraries.admin.ch/cgi-bin/gw/chameleon?&inst=consortium&submittheform=Search&usersrch=1&beginsrch=1&elementcount=3&function=INITREQ&search=KEYWORD&rootsearch=KEYWORD&pos=1&t1=augustin*+candolle*&u1=1035&op1=AND&t2=&u2=1035&op2=AND&t3=&u3=1035&host=biblio.admin.ch%2B3601%2BDEFAULT&patronhost=biblio.admin.ch%203601%20DEFAULT&skin=helveticat&lng=de Publicacións de e por Augustin-Pyrame de Candolle] en Catálogo en liña da [[:de:Schweizerische Nationalbibliothek|Schweizerischen Nationalbibliothek]] * [http://www.botanicus.org/Creator.aspx?CreatorId=13 Candolle, Augustin Pyramus de,(1778 - 1841). Biografía e obras] en ''botanicus.org''. * [http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D15882.php Biografía en ''Historischen Lexikon der Schweiz''] * [https://web.archive.org/web/20060902232758/http://www.illustratedgarden.org/mobot/rarebooks/title.asp?relation=SB438C361799V1 Versión en liña de ''Histoire des plantes grasses''] * [http://gallica.bnf.fr/ gallica.bnf.fr, Versión en liña da súa obra] {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Pyrame de Candolle, Augustin}} [[Categoría:Científicos de Suíza]] [[Categoría:Personalidades da botánica]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de París]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Xenebra]] [[Categoría:Profesores da Universidade de Xenebra]] [[Categoría:Profesores da Universidade de Montpellier]] [[Categoría:Nados en 1778]] [[Categoría:Nados en Xenebra]] [[Categoría:Finados en 1841]] eet1u7j9ybc7e38cw8dlltt7flscrl0 0 570413 6148201 6140937 2022-08-02T10:27:26Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Biografía |descrición = Alphonse Pyrame de Candolle en 1866 |nai = Anne Françoise de Candolle (nacida Torras) |fillos = [[Anne Casimir Pyrame de Candolle]] |organización = [[Universidade de Xenebra]] }} '''Alphonse Louis Pierre Pyrame de Candolle''', nado en [[París]] o [[28 de outubro]] de [[1806]] e finado en [[Xenebra, Suíza|Xenebra]] o [[4 de abril]] de [[1893]], foi un [[Botánica|botánico]] [[Suíza|suízo]]. == Traxectoria == Fillo do tamén botánico [[Augustin Pyrame de Candolle]], inicialmente dedicouse aos [[dereito|estudos xurídicos]], aínda que pronto os abandonou para dedicarse á [[botánica]], seguindo os pasos de seu pai. Ao terminar os seus estudos conseguiu o posto de profesor de [[Historia natural|Historia Natural]] na [[Universidade de Xenebra]] e de director do [[Xardín botánico]] desa cidade. Sucedeu ao seu pai na cátedra de Historia Natural da Universidade de Xenebra. Publicou unha serie de traballos botánicos, incluíndo a continuación do ''Prodromus systematis naturalis'', iniciada polo seu pai e que continuou redactando despois da súa morte en [[1841]], en colaboración co seu fillo, [[Casimir de Candolle]]. Na súa versión final, o texto comprende máis de 90 000 [[Especie|especies]]. Estudou a orixe das plantas cultivadas e a importancia dos factores ambientais no desenvolvemento dos organismos vivos. Dedicouse tamén á fixación das normas internacionais da [[Nomenclatura binomial|nomenclatura]] [[botánica]]. == Obras == * [http://uses.plantnet-project.org/fr/Alphonse_de_Candolle,_Origine_des_plantes_cultivées._1882_et_1886.''Origine des plantes cultivées''], 1882 * ''Origines des plantes cultivées''. 1883 * ''La phytographie, ou l’art de décrire les végétaux considérés sous différents points de vue''. 1880 * ''Existe-t-il dans la végétation actuelle des caractères généraux et distinctifs qui permettraient de la reconnaître en tous pays si elle devenait fossile?'' 1875 * ''Histoire des sciences et des savants depuis deux siècles''. 1872 * ''Lois de la nomenclature botanique adoptées par le Congrès international de botanique tenu à Paris en août 1867...'' Xenebra & Basilea: H. Georg; Paris: J.-B. Baillière et fils, 1867 * [http://books.google.fr/books?id=0JwPAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Augustin+Pyramus+de+Candolle%22&hl=fr&sa=X&ei=-XD8UOK2LcbB0gXm_oDwDA&ved=0CF8Q6AEwCDgK#v=onepage&q&f=false ''Mémoires et souvenirs de Augustin-Pyramus de Candolle, écrit par lui-même et publiées par son fils''] (Con [[Augustin Pyrame de Candolle]]). 1862 * ''On the causes which limit vegetable species towards the north, in Europe and similar regions''. Annual Report of the Board of Regents of the Smithsonian Institute. pp. 237–245 1859 * ''Géographie botanique raisonnée''. 1856 * ''Géographie botanique raisonnée ou exposition des faits principaux et des lois concernant la distribution géographique des plantes de l’époque actuelle''. Paris: V. Masson; Ginebra: J. Kessman, 1855 * ''Prodromus Systematis Naturalis Regni Vegetabilis''. Volumes 7 a 17. 1844-1873 * ''Monographie des Campanulées''. Paris: Veuve Desray, 1830 == Honores == === Condecoracións === * [[1889]]: [[Medalla linneana]] === Eponimia === ;Xénero * ([[Annonaceae]]) ''[[Alphonsea]]'' <small>[[Hook.f.]] & [[Thomas Thomson|Thomson]]</small><ref>Fl. Ind. [Hooker f. & Thomson] i. 152 1855 (IK).</ref> ;Especie * ([[Sapotaceae]]) ''[[Isonandra]] alphonseana'' <small>[[Dubard]]</small><ref>Bull. Mus. Natl. Hist. Nat. xv. 29 1909 (IK).</ref> == Abreviatura == A abreviatura '''A.DC.''' emprégase para indicar a Alphonse Pyrame de Candolle como autoridade na descrición e [[clasificación científica]] en [[botánica]].<ref>[https://www.ipni.org/?q=author%20std%3AA.DC. A.DC. – Alphonse Louis Pierre Pyramus de Candolle (1806-1893)] no [[IPNI]].</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Wikispecies|Alphonse Pyrame de Candolle}} === Bibliografía === * [https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Candolle,_Augustin_Pyrame_de Candolle, Augustin Pyrame de] na ''[[Encyclopædia Britannica|Enciclopedia Británica]]'' * {{cita publicación|apelido=Fancher|nome=R. E.|data = Outubro de 1983|título=Alphonse de Candolle, Francis Galton, and the early history of the nature-nurture controversy|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-the-history-of-the-behavioral-sciences_1983-10_19_4/page/341 |publicación=Journal of the history of the behavioral sciences|volume=19|número=4|páxinas=341–352}} * {{cita publicación|apelido=de Morsier|nome=G.|ano=1972|título=Unpublished correspondence between Alphonse de Candolle (1806-1893) and Francis Galton (1822-1911)|publicación=Gesnerus|volume=29|número=3|páxinas=129–160}} === Outros artigos === * [[Augustin Pyrame de Candolle]] {{ORDENAR:Pyrame de Candolle, Alphonse}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Científicos de Suíza]] [[Categoría:Personalidades da botánica]] [[Categoría:Profesores da Universidade de Xenebra]] [[Categoría:Membros da Royal Society]] [[Categoría:Nados en 1806]] [[Categoría:Nados en París]] [[Categoría:Finados en 1893]] [[Categoría:Membros da Leopoldina]] [[Categoría:Medalla linneana]] [[Categoría:Nobres de Suíza]] 5qmlvw2bvw33h6dobrsjiegz67nxw90 0 570414 6148192 6140847 2022-08-02T10:24:18Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|46|11|56|N|6|08|40|E|display=title}} [[Ficheiro:University Geneva.jpg|miniatura|Entrada principal á Universidade de Xenebra]] A '''Universidade de Xenebra''' (''Université de Genève'') é unha universidade pública [[Suíza|suíza]] localizada en [[Xenebra, Suíza|Xenebra]]. É membro do [[Grupo Coimbra]], así como da Liga de Universidades de Investigación Europeas (LERU), da Asociación de Universidades Europeas AUE) e do International Forum of Public Universities (IFPU). == Historia == [[Ficheiro:Uni GE logo.svg|miniatura|Logotipo da Universidade de Xenebra]] Foi fundada por [[Jean Calvin]] (Calvino) en [[1559]]. Inicialmente foi un seminario [[teoloxía|teolóxico]], onde tamén se ensinaba [[Dereito]]. Seguiu sendo marcadamente teolóxica durante o [[século XVII]], cando comezaron a agregarse outras disciplinas, mentres se convertía nun centro para a ''Ilustración erudita''. En [[1873]] cesaron as súas connotacións relixiosas, co cal adquiriu o carácter secular. == Na actualidade == Hoxe desempeña un papel líder en moitos campos, e a súa localización en Xenebra dálle unha situación privilexiada para os estudos en asuntos diplomáticos e internacionais. Así mesmo, considérase como unha das universidades de vangarda en temas de investigación en [[Europa]], pois ten realizado notábeis descubrimentos na área de [[Ciencias da Terra]], e tamén en [[Xenética]], entre outros campos. == Facultades == A Universidade de Xenebra conta con 9 Facultades e Escolas Universitarias: *Facultade de Ciencias *Facultade de Medicina *Facultade de Artes *Facultade de Xurisprudencia *Facultade de Teoloxía ([[protestante]]) *Facultade de Filosofía e Educación *Facultade de Tradución e Interpretación *Escola de Xenebra para estudos económicos e administración *Escola de Xenebra para estudos sociais == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [https://www.unige.ch/ Páxina web oficial] {{control de autoridades}} [[Categoría:Universidades de Suíza]] mlc6z143w1ai2b1jiec0we1ibolckfb 0 570419 6148087 6140897 2022-08-02T08:53:19Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «de unha» wikitext text/x-wiki {{coordenadas|46|20|7|N|6|15|14|E|display=title}} [[Ficheiro:Bâtiment sud du Collège Calvin 2006-08-16.jpg|miniatura|Ala sur do Collège Calvin]] O '''Collège Calvin''', ou Instituto ou Colexio Calvino de Xenebra, é unha institución de [[educación secundaria]] da cidade de [[Xenebra, Suíza|Xenebra]], no [[Cantóns de Suíza|cantón]] do [[Cantón de Xenebra|mesmo nome]]. Está situado no barrio de Rive, na rúa Théodore-de-Bèze n° 2. == Historia == [[Ficheiro:Cour du Collège Calvin 2007-09-09.jpg|miniatura|Patio do Collège Calvin]] O Collège Calvin foi fundado en [[1559]] por [[Jean Calvin]] (Calvino) e o goberno do cantón co nome de Collège de Genève. Erixiuse sobre un antigo convento [[Terceira orde de San Francisco|franciscano]] e un colexio creado en [[1428]]. O edificio data da época da súa fundación e segue en uso. [[Ficheiro:CalvinCour.PNG|miniatura|esquerda|Gravado do século XIX do Collège Calvin]] Trátase dunha das primeiras escolas públicas, gratuítas e obrigatorias fundadas no mundo e que seguen en funcionamento. A [[Reforma Protestante]] impuxo en Xenebra a obriga e a gratuidade da ensinanza en [[1536]], como se menciona no Muro dos Reformadores da cidade de Xenebra. Recibiu o seu nome actual en [[1969]] en honor de Jean Calvin, o fundador do [[Calvinismo]] (e da Escola). O conxunto de edificios actualmente une ás súas instalacións orixinais, terminadas en [[1561]], dúas alas construídas no [[século XIX]] e en [[1987]], respectivamente.<ref>{{cita web|título=GE Genève Collège Calvin|url=http://www.bernhard-furrer.ch/wp-content/uploads/2016/12/GE-Gen%C3%A8ve-Lyc%C3%A9e-Calvin_Expertenberichte-20142015.pdf|dataacceso=26 de xulllo de 2021}}</ref> == Algúns alumnos célebres== Esta escola, que aínda se continúa a coñecer como '''a escola''' en Xenebra, contou entre os seus alumnos persoas como o [[botánico]] [[Augustin Pyrame de Candolle]], o [[pedagogo]], [[escritor]], [[pintor]] e [[debuxo|debuxante]] [[Rodolphe Töpffer]], o [[Lingüística|lingüista]] [[Ferdinand de Saussure]], o [[escritor]] e [[poeta]] arxentino [[Jorge Luis Borges]] e [[Jean Henri Dunant]] un dos fundadores do [[Cruz Vermella|Comité Internacional da Cruz Vermellla]] (CICV). == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://edu.ge.ch/secondaire2/calvin/bienvenue-au-college-calvin Páxina web oficial] * [http://tecfa.unige.ch/perso/lombardf/calvin/brochure/calvin_brochure.html Le Collège Calvin] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Institutos de educación secundaria]] [[Categoría:Suíza]] 4e1s3tnyidno7j04fvorhb92gcqn4at 6148190 6148087 2022-08-02T10:23:30Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{coordenadas|46|20|7|N|6|15|14|E|display=title}} [[Ficheiro:Bâtiment sud du Collège Calvin 2006-08-16.jpg|miniatura|Ala sur do Collège Calvin]] O '''Collège Calvin''', ou Instituto ou Colexio Calvino de Xenebra, é unha institución de [[educación secundaria]] da cidade de [[Xenebra, Suíza|Xenebra]], no [[Cantóns de Suíza|cantón]] do [[Cantón de Xenebra|mesmo nome]]. Está situado no barrio de Rive, na rúa Théodore-de-Bèze n° 2. == Historia == [[Ficheiro:Cour du Collège Calvin 2007-09-09.jpg|miniatura|Patio do Collège Calvin]] O Collège Calvin foi fundado en [[1559]] por [[Jean Calvin]] (Calvino) e o goberno do cantón co nome de Collège de Genève. Erixiuse sobre un antigo convento [[Terceira orde de San Francisco|franciscano]] e un colexio creado en [[1428]]. O edificio data da época da súa fundación e segue en uso. [[Ficheiro:CalvinCour.PNG|miniatura|esquerda|Gravado do século XIX do Collège Calvin]] Trátase dunha das primeiras escolas públicas, gratuítas e obrigatorias fundadas no mundo e que seguen en funcionamento. A [[Reforma Protestante]] impuxo en Xenebra a obriga e a gratuidade da ensinanza en [[1536]], como se menciona no Muro dos Reformadores da cidade de Xenebra. Recibiu o seu nome actual en [[1969]] en honor de Jean Calvin, o fundador do [[Calvinismo]] (e da Escola). O conxunto de edificios actualmente une ás súas instalacións orixinais, terminadas en [[1561]], dúas alas construídas no [[século XIX]] e en [[1987]], respectivamente.<ref>{{cita web|título=GE Genève Collège Calvin|url=http://www.bernhard-furrer.ch/wp-content/uploads/2016/12/GE-Gen%C3%A8ve-Lyc%C3%A9e-Calvin_Expertenberichte-20142015.pdf|dataacceso=26 de xullo de 2021}}</ref> == Algúns alumnos célebres== Esta escola, que aínda se continúa a coñecer como '''a escola''' en Xenebra, contou entre os seus alumnos persoas como o [[botánico]] [[Augustin Pyrame de Candolle]], o [[pedagogo]], [[escritor]], [[pintor]] e [[debuxo|debuxante]] [[Rodolphe Töpffer]], o [[Lingüística|lingüista]] [[Ferdinand de Saussure]], o [[escritor]] e [[poeta]] arxentino [[Jorge Luis Borges]] e [[Jean Henri Dunant]] un dos fundadores do [[Cruz Vermella|Comité Internacional da Cruz Vermella]] (CICV). == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://edu.ge.ch/secondaire2/calvin/bienvenue-au-college-calvin Páxina web oficial] * [http://tecfa.unige.ch/perso/lombardf/calvin/brochure/calvin_brochure.html Le Collège Calvin] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Institutos de educación secundaria]] [[Categoría:Suíza]] ebojifh8ybtmx76sn8t0cm0yogmgwt3 0 570426 6148189 6140989 2022-08-02T10:22:58Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Biografía |nome = |imaxe = Casimir De Candolle Actes Soc. Helvet. 100.jpg |imaxe_tamaño = 270px |nome_completo = Anne Casimir Pyrame de Candolle |data_de_nacemento = [[20 de febreiro]] de [[1836]] |lugar_de_nacemento = [[Xenebra, Suíza|Xenebra]] |data_de_falecemento = [[3 de outubro]] de [[1918]] |lugar_de_falecemento = [[Chêne-Bougeries]] |nacionalidade = [[Suíza|suíza]] |ocupación = [[botánico]] |pai = [[Alphonse Pyrame de Candolle]] |nai = Jeanne-Victoire-Laure Kunkler |cónxuxe = Anna-Mathilde Marcet |fillos = ''Véxase o texto'' |estudos = |premios = ''Véxase o texto'' }} '''Anne Casimir Pyrame de Candolle''', nado o [[20 de febreiro]] de [[1836]] en [[Xenebra, Suíza|Xenebra]], e finado o [[3 de outubro]] de [[1918]] en [[Chêne-Bougeries]], ([[Cantóns de Suíza|Cantón de Xenebra]]), foi un [[botánico]] [[Suíza|suízo]]. == Traxectoria == Fillo do botánico [[Alphonse Pyrame de Candolle]], e neto do tamén botánico [[Augustin Pyrame de Candolle]], continuou os traballos científicos botánicos de seu pai (e do seu avó), mantendo unha dinastía de botánicos que se prolongaría durante boa parte dos [[século XIX|séculos XIX]] e [[século XX|XX]]. Casimir de Candolle estudou [[química]], [[física]] e [[matemáticas]] na [[Universidade de París]], entre 1853 e 1857. Máis tarde pasou un tempo en [[Inglaterra]], onde coñeceu a Miles Berkeley. En 1859 visitou [[Alxeria]] e durante o ano seguinte continuou a súa educación en na [[Universidade Humboldt de Berlín]].<ref>von Müller, Ferdinand (2006): [https://books.google.es/books?id=H7tuGYC9_C0C&pg=PA785&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Selected Correspondence of Ferdinand Von Mueller'']. Berna: Peter Lang. ISBN 978-3-9067-5710-0.</ref> Despois volveu a Xenebra como axudante e colega do seu pai. Casou con Anna-Mathilde Marcet e tiveron catro fillos: Raymond Charles de Candolle (1864–1935), Florence Pauline Lucienne de Candolle (1865–1943), [[Richard Émile Augustin de Candolle]] (1868–1920) e Reyne Marguerite de Candolle (1876–1958).<ref>[https://gw.geneanet.org/rossellat?lang=en&n=de+candolle&p=augustin+richard+emile Rossellat, Lionel. "Florence Pauline Lucienne de Candolle – Arbre généalogique Lionel Rossella]. Consultado o 26 de xullo de 2022.</ref> Traballou extensamente na obra ''Monographiae phanerogamarum'', comezada polo seu pai.<ref name=B>[http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/f/F45432.php Heinz Balmer. '''Candolle, Casimir''', no Dicionario histórico de Suiza, en liña, versión 31 de maio se 2005] Consultado o 26 de xullo de 2022.</ref> No campo da [[taxonomía|sistemática vexetal]] utilizou criterios como a estrutura do [[talo]] e/ou a disposición das [[folla]]s como base de criterios [[anatomía|anatómicos]]. Como [[fisiólogo]] vexetal, realizou investigacións sobre o movemento das follas, o encrespamento dos [[Gabián (botánica)|gabiáns]], o efecto das baixas temperaturas na xerminación das [[semente]]s e a influencia da [[radiación ultravioleta]] na formación de [[flor]]es. Estaba especialmente interesado na familia das [[piperáceas]].<ref name=B/> Ademais do seu traballo en ''Mongraphiae phanerogamarum'', foi coeditor dos ''Archives des sciences physiques et naturelles'' (Xenebra). Obtivo títulos de [[doutor honoris causa]] polas Universidades de Rostock, Xenebra, Aberdeen e Uppsala.<ref name=B/> == Algunhas especies descritas por este autor == * ''Begonia convallariodora'' * ''Begonia tiliifolia'' * ''Begonia udisilvestris'' * ''Cedrela lilloi'' * ''Guarea africana'' * ''Juglans jamaicensis'' * ''Khaya anthotheca'' * ''Khaya grandifoliola'' * ''Pterocarya stenoptera'' == Premios == * Doutor ''Honis Causa'' pola [[Universidade de Rostock]] * Doutor ''Honoris Causa'' pola [[Universidade de Uppsala]] * Doitor ''Honoris Causa'' pola [[Universidade de Aberdeen]] * Doutor ''Honoris Causa'' pola [[Universidade de Xenebra]] == Abreviatura == A abreviatura '''C.DC.''' emprégase para indicar a Casimir de Candolle como [[autoridade]] na descrición e [[clasificación científica]] en [[botánica]].<ref>[https://www.ipni.org/?q=author%20std%3AC.DC. C.DC. – Anne Casimir Pyramus de Candolle (1836-1918) ] no [[IPNI]].</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{wikispecies|Anne Casimir Pyramus de Candolle}} {{ORDENAR:Pyrame de Candolle, Anne Casimir}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Científicos de Suíza]] [[Categoría:Personalidades da botánica]] [[Categoría:Nobres de Suíza]] [[Categoría:Nados en 1836]] [[Categoría:Nados en Xenebra]] [[Categoría:Finados en 1918]] mj9rw0oyhda36vdtw1wrlqfxfb7w49a 0 570443 6148186 6140996 2022-08-02T10:21:54Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{coordenadas|46|11|00|N|6|11|00|E|display=title}} [[Ficheiro:TempleChêneBougeries2.jpg|miniatura|Igrexa]] [[Ficheiro:CheneBougeries-coat of arms.svg|miniatura|Escudo]] '''Chêne-Bougeries''' é unha pequena [[cidade]] e comuna [[suíza]] do [[cantón de Xenebra]]. == Xeografía == Situada a 420 [[msnm]], o [[municipio]] ocupa unha extensión de 4,13 km². Limita ao norte coas comunas de Cologny e Vandœuvres, ao leste con Chêne-Bourg e Thônex, ao sur con Veyrier, e ao oeste con [[Xenebra, Suíza|Xenebra]]. Segundo o censo de 2014 contaba con 11 105 habitantes,<ref>Oficina federal de estatística (31 de decembro de 2014). [https://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/02/blank/data/01.Document.67223.xls «Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Bezirken und Gemeinden»] (en alemán).</ref> polo que a súa densidade de poboación, nese ano, era de 2 689 hab./km². A comuna de Chêne-Bougeries está situada anexa ao leste da cidade de [[Xenebra, Suíza|Xenebra]]. A maior parte do seu territorio está formado por chalets, e acolle o barrio de clase alta de Conches. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.chene-bougeries.ch/accueil/ Páxina web oficial]. * Chêne-Bougeries en [https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/002894/2005-07-14/ alemán], [https://hls-dhs-dss.ch/fr/articles/002894/2005-07-14/ francés] e [https://hls-dhs-dss.ch/it/articles/002894/2005-07-14/ italiano] no ''[[Dicionario Histórico de Suíza]]. {{control de autoridades}} [[Categoría:Cidades de Suíza]] cwqo5uu9z0pxps1nb8jd3pex7jksb9y 6148187 6148186 2022-08-02T10:22:10Z HombreDHojalata 5863 /* Xeografía */ wikitext text/x-wiki {{coordenadas|46|11|00|N|6|11|00|E|display=title}} [[Ficheiro:TempleChêneBougeries2.jpg|miniatura|Igrexa]] [[Ficheiro:CheneBougeries-coat of arms.svg|miniatura|Escudo]] '''Chêne-Bougeries''' é unha pequena [[cidade]] e comuna [[suíza]] do [[cantón de Xenebra]]. == Xeografía == Situada a 420 [[msnm]], o [[municipio]] ocupa unha extensión de 4,13 km². Limita ao norte coas comunas de Cologny e Vandœuvres, ao leste con Chêne-Bourg e Thônex, ao sur con Veyrier, e ao oeste con [[Xenebra, Suíza|Xenebra]]. Segundo o censo de 2014 contaba con 11 105 habitantes,<ref>Oficina federal de estatística (31 de decembro de 2014). [https://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/02/blank/data/01.Document.67223.xls «Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Bezirken und Gemeinden»] (en alemán).</ref> polo que a súa densidade de poboación, nese ano, era de 2 689 hab./km². A comuna de Chêne-Bougeries está situada anexa ao leste da cidade de [[Xenebra, Suíza|Xenebra]]. A maior parte do seu territorio está formado por chalés, e acolle o barrio de clase alta de Conches. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Ligazóns externas === * [http://www.chene-bougeries.ch/accueil/ Páxina web oficial]. * Chêne-Bougeries en [https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/002894/2005-07-14/ alemán], [https://hls-dhs-dss.ch/fr/articles/002894/2005-07-14/ francés] e [https://hls-dhs-dss.ch/it/articles/002894/2005-07-14/ italiano] no ''[[Dicionario Histórico de Suíza]]. {{control de autoridades}} [[Categoría:Cidades de Suíza]] j2k6fisd8fvjwg7959ju5c3j1wvxa1o 0 570444 6148076 6146349 2022-08-02T08:50:12Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «gran importancia» wikitext text/x-wiki {{Xacemento arqueolóxico|nome=Naucratis|nome_nativo_lingua=Ναύκρατις|nome_alternativo=|image=|tipo_mapa=Egypt|mapa_alt=|tamaño_mapa=|rexión=Baixo Exipto|tipo=Asentamento grego|parte_de=|lonxitude=|área=|altura=|material=|culturas=Grega e exipcia|dependencia_de=Antiga Grecia|evento=|escavacións=|arqueólogos=|acceso_público=|sitio_web=<!-- {{URL|example.com}} -->|mapa=Nildeltaet-Naukratis.svg|imaxe=Plate sphinx BM GR1965.9-30.705.jpg|tamaño_imaxe=250px}} '''Náucratis''' ou '''Naukratis''' (en [[Lingua grega antiga|grego]]:Ναύκρατις, "Comandancia naval";<ref>{{Cita web|título=Greek Dictionary Headword Search Results|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/resolveform?type=start&lookup=naukrat&lang=greek|páxina-web=www.perseus.tufts.edu|data-acceso=2022-07-26}}</ref> en [[Lingua exipcia|exipcio]]: njwt-kꜣrṯ, nskꜣrṯ, pr-mryt,<ref>{{Cita libro|título=Mots et Noms de l'Egypte Ancienne: Volume 1 : Egyptien - Français|url=https://books.google.com/books?id=Wd9_AwAAQBAJ|editorial=BoD - Books on Demand|data=2014-05-02|ISBN=978-2-322-03658-5|lingua=fr|nome=Richard|apelidos=Chaby|nome2=Karen|apelidos2=Gulden}}</ref> en [[Lingua copta|copto]]: Ⲡⲓⲉⲙⲣⲱ, Piemro<ref>{{Cita web|título=About: Naucratis|url=https://dbpedia.org/page/Naucratis|páxina-web=dbpedia.org|data-acceso=2022-07-26}}</ref>) foi unha cidade e posto comercial no [[antigo Exipto]], situada na rama Canópica (máis occidental) do río Nilo, sueste do [[Mediterráneo]] e de [[Alexandría]]. Foi a primeira e, durante gran parte da súa historia inicial, única [[Colonización grega|colonia grega]] permanente en Exipto, servindo de nexo para o intercambio de [[Arte grega|arte e cultura grega]] e [[Arte exipcia|exipcia]]. As modernas vilas de Kom Gi'eif, el-Nibeira e el-Niqrash cobren o [[sitio arqueolóxico]],<ref>{{Cita web|url=https://egyptsites.wordpress.com/2009/03/03/kom-gieif-naukratis/|data=3 de marzo de 2009|páxina-web=Egyptsites|título=Kom-gieif-naukratis}}</ref> un achado de grande importancia. É fonte de obxectos de arte contidos en moitos museos do mundo e dunhas das primeiras escrituras gregas existentes (inscricións na [[Cerámica da Grecia antiga|cerámica]]). O porto irmán de Náucratis foi a cidade de [[Heracleión|Heracleion]], descuberta no [[2000]]. == Fondo == A evidencia arqueolóxica suxire que a historia dos [[Grecia antiga|gregos]] en Exipto remóntase polo menos á época [[Período micénico|micénica]] (1600–1100 a. C.) e probabelmente á idade [[Civilización minoica|minoica]]. Esa historia é só comercial, xa que até a data non se atoparon asentamentos permanentes desas culturas. Despois do colapso da civilización [[micénica]] e a [[Idade Escura|idade escura]], un "renacemento" da cultura grega floreceu no século [[Século -VII|VII a.C.]] e chegou un novo contacto con [[Oriente]] e as súas grandes civilizacións fluviais: [[Mesopotamia]] e o [[Nilo]]. O primeiro relato de gregos no s. VII a. C. de Exipto está nas [[Historias (Heródoto)|''Historias'']] de [[Heródoto]] de [[Piratería|piratas]] xónicos e carios forzados pola treboada a desembarcar no [[Delta do Nilo|delta]]. Conta a difícil situación do faraón Psamtik I (c. 664–610) da XXVI dinastía, derrocado e buscando o consello do oráculo de [[Leto]], quen lle di que axude aos "homes de bronce" que "virían do mar". Inspirado ao ver a armadura de bronce dos náufragos, ofrécelles recompensas a cambio de axuda na campaña de regreso ao poder. Tras o éxito dese esforzo, cumpre a palabra e concede aos mercenarios dúas parcelas (ou "campamentos", {{Lang|grc|στρατόπεδα}}) a ambos lados da rama pelusia (oriental) do [[Nilo]].<ref>{{Cita web|título=Herodotus, The Histories, Book 2, chapter 152, section 2|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+2.152%202.152|páxina-web=www.perseus.tufts.edu|data-acceso=2022-07-26}}</ref> Na actualidade eses sitios seguen sendo incertos, pero pode ser unha referencia á cidade de [[Dafnae|Daphnae]]. == Historia == Naukratis foi o sitio dunha cidade exipcia antes da chegada dos gregos, que despois se estableceu como asentamento militar, situado na rama canópica do Nilo (occidental) a uns 16 km de Sais. O afluente Canópico foi unha das principais vías fluviais que unía o [[val do Nilo]] co Mediterráneo, e o máis accesible dos afluentes do Nilo durante o período Saite. O primeiro asentamento converteuse nun porto comercial ocupado. Intercambiaron mercadorías cos gregos e con outros estados mediterráneos; os comerciantes instaláronse en Naukratis e comezou a desenvolverse unha gran comunidade grega.<ref>{{Cita web|url=https://www.britannica.com/place/Naukratis|accessdate=2022-05-25|lingua=en|páxina-web=www.britannica.com|título=Naukratis}}</ref> === Fontes antigas === No [[-570|570&nbsp;a. C.]], o [[faraón]] [[Apries]] (Wahibre, reinou entre -[[-589|589]] e 570&nbsp;a.C.) liderou o seu exército de mercenarios formado por 30.000 [[Caria|carios]] e [[Xonia|xonios]] contra un antigo xeneral convertido en rebelde de nome Amasis. Os mercenarios foron derrotados e Amasis II converteuse en faraón (entre -570 e [[-526|526 a.C.]]); pechou os "campamentos" e trasladou os soldados gregos a [[Menfis]] onde os empregou "para protexelo contra os exipcios nativos".{{Sfn|Herodotus|1920}} Heródoto afirmou que ''"Amasis era partidario dos gregos e, entre outros favores que lles concedeu, daba aos que lles gustaba establecer en Exipto a polis de Náucratis para a súa residencia"''. Véxase que di ''"a polis ( {{Lang|grc|πόλῐν}}'' '')",'' que parece indicar a existencia, agora confirmada por evidencias arqueolóxicas, dunha [[polis]] alí. Ese asentamento era pequeno e habitado por unha mestura de exipcios, gregos e mesmo [[fenicios]]. Así, parece que a cidade foi entregada aos gregos, "fretada", nos anos inmediatamente posteriores a 570 a.C. A data anterior do c. 625 a.C. proposta por arqueólogos pode ser o establecemento real dun asentamento no lugar.{{Sfn|James|2003|p=258}} Amasis converteu a Náucratis nun importante porto e un enlace comercial co oeste, probabelmente como un medio para conter aos gregos e concentrar as súas actividades nun lugar baixo o seu control. Non se converteu na colonia de ningunha cidade-estado en particular senón nun [[emporio]] (posto comercial)<ref> {{Cita web|título=Online Research Catalogues; Naukratis: a city and trading port in Egypt|url=https://www.britishmuseum.org/research/publications/online-research-catalogues|páxina-web=The British Museum|data-acceso=2022-07-26|lingua=en}}</ref> semellante a [[Al Mina]], o maior porto comercial do norte de [[Siria]]. Segundo Heródoto, o santuario amurallado coñecido como ''Hellenion'' era unha empresa cooperativa financiada por nove cidades gregas orientais: * Catro xónicas: [[Quíos]], [[Klazomenai]], [[Teos]] e [[Focea]] * Catro [[Dóricos|dorias]]: [[Rodas]], [[Halicarnaso]], [[Knidos|Cnidos]] e [[Phaselis|Faselis]] * Unha [[Eolias|eólica]]: [[Mitilene]] ** [[Mileto, Grecia|Mileto]], [[Illa de Samos|Samos]] e [[Exina, Grecia|Exina]] tiñan os seus propios santuarios separados. Así, os nativos de polo menos doce cidades-estado gregas traballaron nunha colaboración que resultou duradeira.{{Sfn|Herodotus|1920}} Náucratis converteuse máis tarde nun importante centro da cultura grega baixo o [[Imperio Romano]], producindo varios oradores famosos da [[Segunda sofística]] nos séculos [[Século II|II]] e [[Século III|III]]. O escritor do século III Ateneo (Athenaeus) era de Náucratis. == Arqueoloxía == [[Ficheiro:Petrie's_sketch_plan_of_Naucratis.jpg|dereita|miniatura|354x354px| O esbozo de Naucratis de Petrie]] O xacemento foi descuberto por Flinders Petrie, quen cavou alí entre [[1884]] e [[1885]]. Seguiulle Ernest Arthur Gardner e finalmente David George Hogarth, en [[1899]] e [[1903]]. Hogarth foi asistido na escavación de 1903 por Campbell Cowan Edgar.<ref name="spencer">{{Cita web|url=https://www.britishmuseum.org/research/online_research_catalogues/ng/naukratis_greeks_in_egypt/archives/hogarth_photographs.aspx|accessdate=19 de abril de 2021|páxina-web=[[British Museum]]|título=Naukratis. Greeks in Egypt; archives; Hogarth photographs|data-arquivo=01 de agosto de 2019|url-arquivo=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20190801115339/https://www.britishmuseum.org/research/online_research_catalogues/ng/naukratis_greeks_in_egypt/archives/hogarth_photographs.aspx|url-morta=unfit}}</ref> O foco arqueolóxico dividiuse en dúas zonas dos cuarteis norte e sur. Atopado máis ao sur atopábase un gran almacén ou tesouro exipcio (A no esbozo á dereita, orixinalmente identificado por Petrie como o "gran [[Témenos|temenos]]") e xusto ao norte diso un templo grego de ladrillos de barro de [[Afrodita]] de aproximadamente 14 m × 8 m (curiosamente non mencionado na lista de Heródoto). Directamente ao leste deste templo foi desenterrada unha pequena fábrica de selos de [[Louza|faenza]] de [[escaravello]]. Na sección norte atopáronse varias ruínas de templos (E: Templo de Hera, F: Templo de Apolo e G: Templo dos Dioscuri) incluíndo o que pode ser o ''Hellenion'' de [[Heródoto]] descuberto por Hogarth en [[1899]] (directamente ao leste de F). ''"Ninguna das cerámicas votivas que se atopan aquí precisan chegar antes do reinado de Amasis, polo que ben pode ser que Hellenion fose fundada como resultado da súa reorganización do estatus de Náucratis, mentres que os santuarios independentes... anos anteriores da cidade"''.{{Sfn|Boardman|1980}} Máis recentemente, os arqueólogos estadounidenses W. Coulson e A. Leonard fundaron "The Naucratis Project" {{Sfn|Leonard|Coulson|1982|p=361}} en [[1977]] realizando prospeccións en [[1978]] e máis investigacións e escavacións ao sur do xacemento entre [[1980]] e [[1982]] (baixo os auspicios do American Research Center en Exipto). [https://web.archive.org/web/20080914074942/http://www.arce.org/aboutarce/aboutarce.html] Desafortunadamente, atoparon a sección orixinal do santuario norte mergullada nun lago formado polo aumento do nivel freático e preto de 15&nbsp;m profundo.{{Sfn|Leonard|Coulson|1979|p=154}} Esta parte do sitio permanece hoxe baixo a auga, o que dificulta, se non imposible, o traballo posterior. A súa valoración do enfoque adoptado e dos métodos empregados polos seus predecesores foi menos que elogiosa. ''"Desafortunadamente, gran parte da énfase das primeiras escavadoras púxose nestas estruturas relixiosas a costa dos cuartos comerciais e domésticos. En consecuencia, o noso coñecemento do carácter mercantil da antiga Náucratis -a faceta mesma da súa historia inicial que a fixo tan excepcional- sufriu moito. Ademais, as secuencias históricas posteriores, como os períodos helenístico e romano, foron case totalmente descoidadas."'' {{Sfn|Leonard|Coulson|1979|p=153}} Tamén foron desalentadoras para eles a destrución provocada pola poboación local. ''"Xa na época de Petrie, preto dun terzo do sitio de Naukratis, de media milla por cuarto de milla, fora escavado polos agricultores locais para usar como fertilizante rico en fosfatos (sebakh) nos seus campos... Nos 100 intermedios&nbsp;anos máis ou menos, os sebakhin destruíron totalmente esta parte oriental do sitio.''{{Sfn|Leonard|Coulson|1979}} A barreira do [[Freático|nivel freático]] fixo imposible que atoparan algo máis antigo que a era ptolmaica. Coincidiron con Hogarth en que o "gran temenos" de Petrie era en realidade un edificio exipcio e que, de feito, toda a sección sur da cidade parecía non ser grega.{{Sfn|Leonard|1997|p=14}} En xeral, a maioría dos achados foron vasos (algúns enteiros, a maioría fragmentarios) usados como votivos nos templos, pero tamén estatuíñas de pedra e selos de escaravello. Estes están espallados por museos e coleccións de todo o mundo, o material anterior traído en gran parte a [[Gran Bretaña]] (principalmente no [[Museo Británico]]) e este último ao Museo Greco-Romano de Alexandría. == Impacto == Os exipcios abastecían aos gregos principalmente de [[Cereal|grans]], pero tamén de [[liño]] e [[papiro]], mentres que os gregos trocaban principalmente [[prata]] pero tamén [[madeira]], [[aceite de oliva]] e [[viño]]. Naukratis, e os "fortes" gregos asociados na zona do delta xeral, como demostran os relatos anteriores, convertéronse nunha fonte de mercenarios loitadores para os faraóns saítas, homes con armaduras e tácticas [[Hoplita|hoplitas]] superiores, que tamén posuían unha inestimable pericia naval. Náucratis pronto converteuse nunha profunda fonte de inspiración para os gregos ao volver expoñelos ás marabillas da arquitectura e escultura exipcias que se perderon desde a [[Idade de Bronce|Idade de]] [[Idade de Bronce|Bronce]]. Os artefactos exipcios pronto comezaron o seu fluxo polas rutas comerciais gregas chegando ás casas e talleres do mundo grego xónico e, a través de [[Exina, Grecia|Exina]], ás cidades-estado da Grecia continental. Aínda que a arte e as ideas gregas, á súa vez, volveron por outro lado, a súa absorción nunha cultura exipcia [[Xenofobia|xenófoba]] foi estrictamente mínima.{{Sfn|Herodotus|1920}} Aínda que Heródoto afirmaba que a [[xeometría]] ( {{Lang|grc|γεωμετρία}}) foi coñecida por primeira vez en Exipto e despois pasou a Grecia,{{Sfn|Herodotus|1920}} agora é xeralmente aceptado polos estudosos que o que os gregos aprenderon eran máis como técnicas de "[[topografía]]" e dificilmente merecen a denominación de "xeometría" no sentido de [[matemática]] puramente intelectual. De feito, gregos como [[Tales de Mileto|Tales]] xa eran expertos xeométricos antes da súa viaxe a Exipto e moi probabelmente Heródoto asumiu que porque o exipcio {{Lang|grc|γεωμετρία}} era máis vello, os gregos debían tela traíado de alí.{{Sfn|Lloyd|1975}} En termos da nosa comprensión moderna dos gregos, e en particular o uso temperán do seu nacente [[alfabeto grego]], os achados de Naucratis resultaron fundamentais. "As inscricións sobre a cerámica deron o que o señor Ernest Gardner considera, ao parecer, por motivos firmes, as inscricións xónicas máis antigas, así como algunhas dos alfabetos corintio, meliano e lesbiano".{{Sfn|Petrie|1890|p=271}} De particular interese son os varios exemplos dunha variación evolutiva da escritura [[Alfabeto fenicio|alfabética orixinal fenicia]]. Tamén se aprendeu moito ao comparar estes alfabetos coas formas que asumiron un século despois, formas que estaban destinadas a universalizarse en todo o mundo heleno.{{Sfn|Gardner|1886}} Náucratis non só foi o primeiro asentamento grego en Exipto, senón tamén o porto máis importante de Exipto na antigüidade até que o ascenso de Alexandría e o desprazamento do Nilo levaron ao seu declive. Non obstante, a antiga cidade de [[Heracleión|Heracleion]]/Thonis tamén rivalizaba con Náucratis como unha importante cidade portuaria de Exipto, especialmente desde o [[século -VI]] ao [[Século -IV|-IV]].<ref name="SUNKEN CIVILIZATIONS - HERACLEION">{{Cita web|url=http://www.franckgoddio.org/projects/sunken-civilizations/heracleion.html|accessdate=2013-06-06|páxina-web=www.franckgoddio.org|título=Projects/Sunken civilizations; Heracleion}}</ref> == Heródoto == [[Ficheiro:Terracotta_head_Naucratis.png|miniatura| Cabeza de [[terracota]]]] Heródoto escribiu que as prostitutas de Náucratis eran "peculiarmente atractivas" e relata a historia de Charaxus, irmán do poeta [[Safo]], que viaxou a Náucratis para comprar (por unha "gran suma") a liberdade dun tal Rhodopis, un [[Escravitude|escravo]] [[Tracios|tracio]] fermoso e cortesá. Despois de conseguir a súa liberdade, montou un prostíbulo e acumulou unha pequena fortuna. Como medida de agradecemento, encargou un custoso exvoto aos deuses, finalmente colocado en [[Delfos]], que se puido ver na época do historiador.{{Sfn|Herodotus|1920}} == Ateneo == [[Ateneo de Naucratis|Ateneo]], no Deipnosophistae, escribe que en Náucratis a xente cea no Prytaneion o día natal da [[Hestia (deusa)|Hestia]] Prytanitis ({{Lang-grc|Ἑστίας Πρυτανίτιδος}}).<ref>{{Cita web|título=Athénée de Naucratis : Deipnosophistes : livre IV : texte grectraduction|url=http://remacle.org/bloodwolf/erudits/athenee/livre4gr.htm#149a|páxina-web=remacle.org|data-acceso=2022-07-26}}</ref> == Na cultura popular == Na película ''[[Indiana Jones e a última cruzada]],'' de [[1989]], o personaxe de [[Harrison Ford]], o arqueólogo Indiana Jones, menciona a Náucratis nunha conferencia universitaria. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Portal|Grecia antiga}} {{Portal|Historia}} * [[Antiga Grecia]] * [[Antigo Exipto]] * [[Decreto de Nectanebo I]], orixinalmente "Estela de Naukratis" * [[Ateneo de Náucratis]] * [[Proclo de Naucratis|Proclo de Náucratis]] * [[Cleómenes de Naucratis|Cleómenes de Náucratis]]  === Biografía === * {{Cita libro|ano=1980|url=https://archive.org/details/greeksoverseas00boar|ISBN=978-0-500-27233-6|título=The Greeks Overseas}} * {{Cita publicación periódica|ano=1886|volume=7|páxinas=220–239|JSTOR=623643|apelidos=|data=|título=The Early Ionic Alphabet|revista=}} * {{Cita libro|apelidos-editor=Godley|ano=1920|título=The Histories}} * {{Cita publicación periódica|ano=2003|volume=9|páxinas=235–264|url=http://www.centuries.co.uk/naukratis.pdf|apelidos=James|data=|título=Naukratis revisited|revista=|nome=Peter}} * {{Cita publicación periódica|ano=1979|volume=6|páxinas=151–168|doi=10.1179/009346979791489302|JSTOR=529361|apelidos=Coulbert, Williams & Leonard|data=|título=A Preliminary Survey of the Naukratis Region in the Western Nile Delta|revista=|nome=Albert}} * {{Cita publicación periódica|ano=1982|volume=86|páxinas=361–380|JSTOR=504426|apelidos=|data=|título=Investigations at Naukratis and Environs|revista=}} * {{Cita libro|ano=1997|ISBN=978-0-788-50392-4|título=Ancient Naukratis; Excavations at a Greek Emporium in Egypt. Part I: The Excavations at Kom Ge'if}} * {{Cita libro|ano=1975|url=https://archive.org/details/herodotusbookiii0002lloy|título=Herodotus II Book|apelidos=Lloyd|nome=Alan B.|editorial=Leiden: Brill}} * {{Cita publicación periódica|ano=1890|volume=11|páxinas=271–277|JSTOR=623432|apelidos=|data=|título=The Egyptian Bases of Greek History|revista=TJHS}} * M.M. Austin—''Greece and Egypt in the Archaic Age.'' Cambridge Philological Society, 1970. * F. W. von Bissing, ''Naukratis'', Bulletin de la Société Royale d’Archéologie d’Alexandrie 39 (1951) 32–82 * W.D.E. Coulson, ''Ancient Naukratis Vol. 2, The Survey at Naukratis and Environs'', pt.1. Oxford: Oxbow. 1996. * Astrid Möller, ''Naukratis: Trade in Archaic Greece'' (Oxford Monographs on Classical Archaeology). Oxford: Oxford University Press, 2000. xvii + 290 pp., {{ISBN|0-19-815284-1}}. [http://eh.net/bookreviews/library/0449 (Recensión do libro)] * A. Leonard Jr., W.D.E. Coulson, ''The Naukratis Project'', 1983, NARCE 125, 1984, 28–40. * M. S. Venit—''Greek Painted Pottery from Naukratis in Egyptian Museums.'' American Research Center in Egypt, 1988 xiv + 210 pages + 85 plates, {{ISBN|0-936770-19-8}}. === Ligazóns externas === * https://www.britishmuseum.org/research/online_research_catalogues/ng/naukratis_greeks_in_egypt/introduction/naukratis_a_city_and_port.aspx Naukratis: cidade e porto comercial de Exipto] ([[British Museum]]) * [http://egyptsites.wordpress.com/2009/03/03/kom-gieif-naukratis/ Información arqueolóxica de Kom Gi'eif:] * [http://www1.lib.uchicago.edu/cgi-bin/eos/eos_title.pl?callnum=DT57.E28_vol3,6 WM Flinders Petrie: ''Naukratis'', Londres 1886.] [http://www1.lib.uchicago.edu/cgi-bin/eos/eos_title.pl?callnum=DT57.E28_vol3,6 Edición dixital] [[Categoría:Sitios arqueolóxicos de Exipto]] [[Categoría:Grecia antiga]] [[Categoría:Antigo Exipto]] [[Categoría:Historia de Grecia]] [[Categoría:Historia de Exipto]] [[Categoría:Mediterráneo]] [[Categoría:Wikipedia:Páxinas con traducións non revisadas]] ecjyca4aq6bpqexsrd6yfw0vwf96bxz 0 570530 6147555 6143337 2022-08-01T14:29:47Z CommonsDelinker 1410 Eliminouse a referencia ó ficheiro "Acto_final_da_MpI.jpg" que foi borrado en [[commons:Portada galega|Commons]] por [[commons:User:Wdwd|Wdwd]]. Motivo: [[:c:COM:FLICKR|Unfree Flickr license]]: https://flickr.com/photos/47009921@N02/52243219103 is license wikitext text/x-wiki {{Sen referencias|data=xullo de 2022}} {{Partido político |nome=Mocidade pola Independencia (MpI) |cor=#0094ff |logo=[[Ficheiro:Logo MpI.png|200px]] |ideoloxía=[[Independentismo galego]]<br>[[Anticapitalismo]]<br>[[Feminismo]]<br>[[Internacionalismo (política)|Internacionalismo]]<br>[[Antifascismo]]<br>[[Ecoloxismo]] |fundación=2018 }} A '''Mocidade pola Independencia (MpI)''' é unha organización política da mocidade [[Pobo galego|galega]] que se definiu como [[Independentismo galego|independentista]], [[Anticapitalismo|anticapitalista]], [[Ecoloxismo|ecoloxista]] e [[Feminismo|feminista]]. == Organización interna == Mocidade pola Independencia foi fundada no ano [[2018]], e componse dunha rede de asembleas comarcais, as cales contan con autonomía á hora de levar a cabo accións e campañas. == Campañas == A Mocidade pola Independencia ten realizado campañas a prol dun futuro digno para a mocidade, protestas contra o encarecemento da vida e a defensa dos dereitos da clase obreira ou co gallo do [[Día da Patria Galega]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/politica/mocidade-pola-independencia-demanda/20220724220244148444.html|título=A Mocidade pola Independência demanda na rúa "crear un tecido propio de contrapoder popular" |xornal=Nós Diario|data=24 de xullo de 2022|dataacceso=27 de xullo de 2022}}</ref> Tamén ten participado de diferentes axitacións e campañas en defensa do monte galego e contra os lumes nos montes de [[Ourense]]. == Notas == {{Listaref}} ==Véxase tamén== ===Ligazóns externas=== *{{Twitter|mpigaliza}} {{Nacionalismo galego}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Forzas políticas de Galicia]] [[Categoría:Independentismo galego]] [[Categoría:Comunismo]] e6077jo04zomy765j0dq69l7rfe30q5 0 570564 6148185 6142683 2022-08-02T10:21:20Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{outros homónimos|cónsul}} [[Ficheiro:Spanish Consulate.jpg|miniatura|Antigo consulado de [[España]] en [[Taganrog]], [[Rusia]]]] '''Cónsul''' é un cargo que recibe un [[funcionario]] ou titular dunha oficina consular por parte do [[Estado]] para exercer unha función consular no estranxeiro.<ref name=ter>{{Cita web|apelidos1=MAEC |nome1=Documentos |título=Términos diplomáticos |url=http://www.exteriores.gob.es/Portal/es/Ministerio/Documents/T%C3%89RMINOS%20DIPLOM%C3%81TICOS.pdf?platform=hootsuite |obra=Documento maec.es |editorial=Ministerio de Asuntos Exteriores|data=decembro de 2015 |dataacceso=27 de xullo de 2022}}</ref> O cónsul é un funcionario do servizo exterior dun país, de carácter non político, que dá información e propaganda administrada, alfándegas, notarial e rexistro político. É o Ministerio de Exteriores, de Relacións Exteriores ou de Asuntos Exteriores quen lle encarga ao cónsul a tarefa de asistir aos cidadáns do país de orixe en certas tarefas, como a tramitación dos documentos que necesite para diversos fins, orientalo para a sú defensa, en caso de necesitalo, legalización de documentos oficiais (cando existe esa posibilidade), poderes, fes de vida, certificados acreditativos de [[nacionalidade]], outorgamento e renovación de [[pasaporte]]s, tramitación de [[Documento de identidade|documentos de identidade nacionais do seu país]], promoción económica, cultural e [[Turismo|turística]] etc. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Consulado]] * [[Misión diplomática]] * [[Embaixador]] {{en progreso}} {{control de autoridades}} [[Categoría:Diplomacia]] aqdnzwc22k8cy28wn86n7gpuim785ks 0 570571 6148183 6143176 2022-08-02T10:20:27Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Biografía |nome = Richard Émile Augustin de Candolle |imaxe = Grave-AugustinDeCandolle-CemeteryCheneBougeries RomanDeckert2603202.jpg |imaxe_tamaño = 290px |descrición = Tumba de Richard Émile Augustin de Candolle<br>no Cemiterio de [[Chêne-Bougeries]] |data_de_nacemento = [[29 de marzo]] [[1868]] |lugar_de_nacemento = [[Walton-on-Thames]], [[Surrey]], [[Inglaterra]] |data_de_falecemento = [[4 de maio]] de [[1920]] |lugar_de_falecemento = [[Vallon]], [[cantón de Friburgo]], [[Suíza]] |soterrado = Cemiterio de [[Chêne-Bougeries]], [[cantón de Xenebra]] |nacionalidade = [[Reino Unido|anglo]]-[[suíza]] |alma_máter = [[Universidade de Leipzig]]<br>[[Universidade de Heidelberg]] |ocupación = [[Botánico]] |pai = [[Casimir de Candolle]] |nai = Anna-Mathilde Marcet |cónxuxe = Louise de Saugy |irmáns = Raymond Charles<br>Florence Pauline Lucienne<br>Reyne Marguerite |fillos = 3 fillas e dous fillos |coñecido_por = [[taxonomía]] [[botánica]] |influencias = [[Casimir de Candolle]] |profesión = [[botánico]], [[docencia|profesor universitario]] |organización = [[Universidade de Xenebra]] |premios = ''Vexase o texto'' }} [[Ficheiro:Coa fam ITA caldora.jpg|miniatura|upright=0.5|Escudo da familia de Candolle]] '''Richard Émile Augustin de Candolle''', tamén coñecido como '''Augustin de Candolle''',<ref>[https://web.archive.org/web/20120208163420/http://www.huh.harvard.edu/libraries/sd.htm De Candolle, Augustin] en Library of the Gray Herbarium.</ref> nado o [[29 de marzo]] [[1868]] en [[Walton-on-Thames]], [[condado de Surrey]], [[Inglaterra]] e finado o [[4 de maio]] de [[1920]] en [[Vallon]], [[cantón de Friburgo]], [[Suíza]], foi un [[botánico]] [[Suíza|suízo]].<ref name=B>Heinz Balmer: [https://hls-dhs-dss.ch/fr/articles/045431/2005-04-27/ Candolle, Augustin de] no ''Dictionnaire historique de la Suisse'' (DHS), versión do 27-04-2005. Consultado o 27 de xullo de 2022.</ref> Ademais, entre 1910 e 1918, foi tamén [[Cónsul (servizo exterior)|cónsul]] do [[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda]] en [[Xenebra, Suíza|Xenebra]].<ref name=B/><ref>{{cite journal |url=https://archive.org/stream/botanicalabstra00abstgoog#page/n118/mode/1up |first=M. F. |last=Warner |title=Bibliography, Biography and History |editor-first=Neil E. |editor-last=Stevens |journal=Botanical Abstracts |volume=IX|number=2 |page=100|date=Setembro de 1921}} citando resumo de: {{cite journal |journal=Kew Bulletin |title=Augustin de Candole |author=Anonymous |year=1920 |pages=219–220}}</ref> == Traxectoria == Augustin de Candolle era neto do botánico [[Alphonse Louis Pierre Pyrame de Candolle]], e fillo do tamén botánico [[Casimir de Candolle]] e da súa esposa Anna-Mathilde Marcet Tivo tres irmáns: Raymond Charles de Candolle (1864-1935), Florence Pauline Lucienne de Candolle (1865-1943) e Reyne Marguerite de Candolle (1876-1958).<ref>{{cite web |first=Lionel |last=Rossellat |url=http://gw.geneanet.org/rossellat?lang=en&n=de+candolle&p=augustin+richard+emile |title=Florence Pauline Lucienne de Candolle – Arbre généalogique Lionel Rossellat – Geneanet |dataacceso=27 de xullo de 2022}}</ref> Inicialmente estudou en Xenebra, e foi enviado a [[Inglaterra]] polos vínculos familiares maternos e, en [[1883]], foi enviado á [[Rugby School]], situada na cidade de [[Rugby]], unha das institucións educativas privadas máis antigas de Inglaterra e dos internados mixtos máis grandes do [[Reino Unido]], onde permaneceu até [[1887]]. Despois pasou un tempo en [[Frankfurt]] para mellorar os seus coñecementos da lingua alemá antes de regresar a [[Londres]] para estudar para dedicarse ao servizo público, coa intención de ingresar no servizo [[diplomático]]. Porén, viuse obrigado a abandonar esta ambición e, en cambio, estudou a carreira de [[Dereito]] na [[Universidade de Leipzig]] e na de [[Universidade de Heidelberg|Heidelberg]] de [[1890]] a [[1893]]. A pesar diso sempre estivo orientado cara á botánica e, ao regresar a Xenebra, prometeu continuar a senda botánica da súa familia, comezando polo bisavó [[Augustin Pyrame de Candolle]]. Non estando especialmente preparado para unha carreira en botánica recibiu clases de [[botánica]] do seu pai. Augustin de Candolle fixo un estudo sobre a colección de [[especies]] [[vexetal|vexetais]] de [[Madagascar]] de Emile Mocquerys, publicando varias descricións de novas especies en colaboración cos seus colegas. Interesouse polas plantas [[trópico|tropicais]] de [[Indochina]] e [[Filipinas]], así como pola bioloxía das [[cápsula (froito)|cápsulas]] [[monosperma]]s.<ref name=B/> Xa sendo un experto botánico, conseguiu o posto de [[docencia|profesor]] de [[Historia Natural]] na Universidade de Xenebra e o de Director do [[Xardín botánico]] desa cidade, cargos que ocupara o seu pai. Tamén estudou a orixe das [[plantas]] [[agricultura|cultivadas]] e a importancia dos factores [[ambiente|ambientais]] no desenvolvemento dos [[ser vivo|organismos vivos]]. Dedicouse así mesmo á fixación das normas internacionais da [[Nomenclatura binomial|nomenclatura]] [[botánica]]. En [[1912]] foi chamado para ocupar o consulado británico en Xenebra,<ref name=B/> función para o que a súa educación formal o preparara ben. A solicitude para tal emprego, especialmente durante os catro anos da [[Primeira Guerra Mundial]], reduciron o tempo para os seus estudos botánicos. A morte do seu pai en [[1918]] e o final da guerra levouno a dimitir do consulado e a seguir a súa carreira botánica. Porén, estes estudos víronse truncados pola súa súbita e inesperada morte, acontecida aos 51 anos. Despois da súa morte, o [[herbario]] "De Candolle", que consta de 400 000 exemplares e unha importante biblioteca de 14 000 volumes, foi doada á cidade de Xenebra.<ref name=B/> Richard Émile Augustin de Candolle está soterrado no Cemiterio de [[Chêne-Bougeries]], [[cantón de Xenebra]]. == Vida familiar == Richard Émile Augustin de Candolle casou con Louise de Saugy en [[1895]] e tiveron tres fillas e dous fillos.<ref name="Briquet">{{cite journal |first=J. |last=Briquet |year=1920 |title=Richard-Emile-Augustin de Candolle (1868–1920) |journal=Actes de la Société Helvétique des Sciences Naturelles |pages=1–4 |url=https://archive.org/stream/verhandlungender1920schw#page/n421/mode/2up }}</ref> == Honores == Membro de: * Sociedade helvética de Ciencias Naturais * Sociedade botánica de Xenebra * Sociedade botánica de Suíza * Sociedade física de Historia Natural, da que foi o seu presidente en [[1914]] == Algúns taxons descritos por Augustin de Candolle == *''Glinus oppositifolius'' *''Ouratea integrifolia'' == Abreviatura == A abreviatura '''Aug.DC.''' emprégase para indicar a Augustin de Candolle como [[autoridade]] na descrición e [[clasificación científica]] en [[botánica]].<ref>[https://www.ipni.org/?q=author%20std%3AAug.DC. Aug.DC. – Richard Émile Augustin de Candolle (1868-1920)] no [[IPNI]].</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Wikispecies|Richard Émile Augustin de Candolle}} === Bibliografía === * Chodat, Robert H. (1920): ·Richard-Emile-Augustin de Candolle (1868-1920)". ''Rédaction des Archives des Sciences physiques et naturelles''. 4 pp. * {{cita publicación|apelido=Fancher|nome=R. E.|data = 1983|título=Alphonse de Candolle, Francis Galton, and the early history of the nature-nurture controversy|publicación=Journal of the history of the behavioral sciences|volume=19|número=4|páxinas=341–352|}} {{control de autoridades}} {{ORDENAR:Candolle, Augustin}} [[Categoría:Científicos de Suíza]] [[Categoría:Personalidades da botánica]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Leipzig]] [[Categoría:Alumnos da Universidade de Heidelberg]] [[Categoría:Profesores da Universidade de Xenebra]] [[Categoría:Nados en 1868]] [[Categoría:Nados en Surrey]] [[Categoría:Finados en 1920]] [[Categoría:Nobres de Suíza]] ctxhz2a587e2jd5cdr0pccca5u80wq2 0 570599 6148115 6143049 2022-08-02T09:20:56Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «de un» wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Autumn Red peaches.jpg|miniatura|300px|O [[pexego]] é un froito monospermo]] En [[botánica]], o adxectivo '''monospermo''', feminino '''monosperma''', refírese especificamente a que un [[froito]] ou [[froita]] dunha [[planta]] [[espermatófita]] (fanerógama), tanto [[anxiosperma]] como [[ximnosperma]], só contén unha soa [[semente]] dentro da súa estrutura,{{sfn|Font Quer|1993|p=733}} sen ter en conta a súa denominación taxonómica ou a forma. Por exemplo, un [[legume]] ''monospermo'', unha [[drupa]] ''monosperma''. Este neoloxismo cuñouse a finais do [[século XVIII]], e aparece documentado po primeira vez en [[1798]] en francés.<ref>[https://dicciomed.usal.es/palabra/monospermo monospermo] en dicciomed.</ref> == Etimoloxía == Este termo está formado pola unión dos elmentos ''mono''- e -''spermo, -a'', tirados do [[grego antigo]] μóνος ''mónos'', "só", "único", e σπερμά ''spermá'', "semente".{{sfn|Font Quer|1993|p=733}}<ref>''monosperm'' no ''Merriam-Webster Dictionary''</ref> == Monospermia == Relacionado con este termo está o substantivo '''monospermia''', co que se denomina: * a calquera fenómeno relativo ás plantas ou aos froitos monospermos, e * a [[fecundación]] dun [[óvulo]] mediante un só [[espermatozoide]], o que constitúe a regra.{{sfn|Font Quer|1993|p=733}} O seu [[antónimo]] é [[polispermia]] que entrou na [[linguaxe científica]] moito antes que monospermo, xa que aparece en inglés a finais do [[século XVII]] (''monosperm'' non entrou no inglés até 1879).<ref>[http://etimologias.dechile.net/?monospermo monospermo] en ''etimologías.dechile.net''.</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [[Pío Font Quer|Font Quer, P.]] (1993): ''Diccionario de botánica. Tomo II''. Barcelona: Editorial Labor, S. A. ISBN 84-3350-076-7. === Ligazóns externas === * [https://definiciona.com/monospermo/ monospermo] en ''definiciona.com'', * [http://etimologias.dechile.net/?monospermo monospermo] en ''etimologías.dechile.net''. {{control de autoridades}} [[Categoría:Termos botánicos]] [[Categoría:Reprodución]] g3k7vr70ccwm4ls4z8lop1e32zieqiz 6148182 6148115 2022-08-02T10:18:04Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Autumn Red peaches.jpg|miniatura|O [[pexego]] é un froito monospermo]] En [[botánica]], o adxectivo '''monospermo''', feminino '''monosperma''', refírese especificamente a que un [[froito]] ou [[froita]] dunha [[planta]] [[espermatófita]] (fanerógama), tanto [[anxiosperma]] como [[ximnosperma]], só contén unha soa [[semente]] dentro da súa estrutura,{{sfn|Font Quer|1993|p=733}} sen ter en conta a súa denominación taxonómica ou a forma. Por exemplo, un [[legume]] ''monospermo'', unha [[drupa]] ''monosperma''. Este neoloxismo cuñouse a finais do [[século XVIII]], e aparece documentado po primeira vez en [[1798]] en francés.<ref>[https://dicciomed.usal.es/palabra/monospermo monospermo] en dicciomed.</ref> == Etimoloxía == Este termo está formado pola unión dos elementos ''mono''- e -''spermo, -a'', tirados do [[grego antigo]] μóνος ''mónos'', "só", "único", e σπερμά ''spermá'', "semente".{{sfn|Font Quer|1993|p=733}}<ref>''monosperm'' no ''Merriam-Webster Dictionary''</ref> == Monospermia == Relacionado con este termo está o substantivo '''monospermia''', co que se denomina: * a calquera fenómeno relativo ás plantas ou aos froitos monospermos, e * a [[fecundación]] dun [[óvulo]] mediante un só [[espermatozoide]], o que constitúe a regra.{{sfn|Font Quer|1993|p=733}} O seu [[antónimo]] é [[polispermia]] que entrou na [[linguaxe científica]] moito antes que monospermo, xa que aparece en inglés a finais do [[século XVII]] (''monosperm'' non entrou no inglés até 1879).<ref>[http://etimologias.dechile.net/?monospermo monospermo] en ''etimologías.dechile.net''.</ref> == Notas == {{listaref|02}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [[Pío Font Quer|Font Quer, P.]] (1993): ''Diccionario de botánica. Tomo II''. Barcelona: Editorial Labor, S. A. ISBN 84-3350-076-7. === Ligazóns externas === * [https://definiciona.com/monospermo/ monospermo] en ''definiciona.com'', * [http://etimologias.dechile.net/?monospermo monospermo] en ''etimologías.dechile.net''. {{control de autoridades}} [[Categoría:Termos botánicos]] [[Categoría:Reprodución]] {{seniw}} ogcvaqeuu5tuq88c8tareubihn6hrll 0 570673 6148082 6143811 2022-08-02T08:52:24Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «Fecha incompleta» wikitext text/x-wiki {{Título en cursiva}} {{Álbum musical | nome = Vieiras e vieiros, historias de peregrinos | portada = | banda = [[Luar na Lubre]] | publicado = 26 de xuño de 2020 | gravación = Xaneiro–febreiro de 2020 | estudio = [[Estudos Bruar|Bruar]] ([[Oleiros]]) | duracion = 2:01:00 | xénero = [[Folk]] | selo = [[Warner Music Group|Warner Music]] | produtor = [[Bieito Romero]], [[Xabier Ferreiro]] | anterior = [[Ribeira Sacra (álbum)|Ribeira Sacra]]<br>''(2018) | posterior = }} '''''Vieiras e vieiros, historias de peregrinos''''' é o 19.º álbum do grupo de [[folk]] [[Galicia|galego]] [[Luar na Lubre]]. Foi publicado o 26 de xuño de 2020, baixo o selo [[Warner Music Group|Warner Music]]. Foi producido por [[Bieito Romero]] e [[Xabier Ferreiro]] e gravado nos estudios [[Estudos Bruar|Bruar]] ([[Oleiros]]) entre xaneiro e frebreiro de 2020. Trátase dun dobre disco, cun total de 27 cancións orixinais e 14 temas recompilados de anteriores discos, coa temática do [[Camiño de Santiago]]. O tema "Dum Pater familias", cantado en latín, foi o primeiro sinxelo do álbum. O deseño gráfico e as ilustracións son obra de [[Alfredo Erias]]. == Lista de cancións == === CD 1 === {{Listaxe de cancións | ocultar = | título = | duración_total = | todas_escritas = | todas_letras = | all_music = | writing_credits = | lyrics_credits = | music_credits = | title1 = Benvido | note1 = | writer1 = | lyrics1 = | music1 = | length1 = 3:27 | title2 = Vieiros I – (Vento e Campás de Sta. María do Cebreiro) | note2 = | writer2 = | lyrics2 = | music2 = | length2 = 0:32 | title3 = No Cebreiro | note3 = | writer3 = | lyrics3 = | music3 = | length3 = 3:52 | title4 = Vieiros II – (Pasos zahorra e follas con zanfona de fondo) | note4 = | writer4 = | lyrics4 = | music4 = | length4 = 0:34 | title5 = O cego andante | note5 = | writer5 = | lyrics5 = | music5 = | length5 = 4:39 | title6 = Vieiros III - (Galo) | note6 = | writer6 = | lyrics6 = | music6 = | length6 = 0:22 | title7 = Camiño dos celtas | note7 = | writer7 = | lyrics7 = | music7 = | length7 = 4:04 | title8 = Vieiros IV - (Misa en Muxía con mar de fondo e gaivotas) | note8 = | writer8 = | lyrics8 = | music8 = | length8 = 0:29 | title9 = Dum Pater familias | note9 = | writer9 = | lyrics9 = | music9 = | length9 = 3:27 | title10 = Vieiros V - (Son da Berenguela) | note10 = | writer10 = | lyrics10 = | music10 = | length10 = 0:31 | title11 = O peregrino agochado | note11 = | writer11 = | lyrics11 = | music11 = | length11 = 3:49 | title12 = Vieiros VI - (Pasos zahorra e follas e gaita de fondo) | note12 = | writer12 = | lyrics12 = | music12 = | length12 = 0:29 | title13 = Na romería | note13 = | writer13 = | lyrics13 = | music13 = | length13 = 4:36 | title14 = Vieiros VII - (Mar de Fisterra e arpa) | note14 = | writer14 = | lyrics14 = | music14 = | length14 = 0:35 | title15 = Dugium | note15 = | writer15 = | lyrics15 = | music15 = | length15 = 4:44 | title16 = Vieiros VIII - (Vento forte, corvos e corno da néboa) | note16 = | writer16 = | lyrics16 = | music16 = | length16 = 0:24 | title17 = Mártiros e o Vákner | note17 = | writer17 = | lyrics17 = | music17 = | length17 = 2:27 | title18 = Vieiros IX - (Ambente de batalla, corvos, miñatos, choiva e tormenta) | note18 = | writer18 = | lyrics18 = | music18 = | length18 = 0:46 | title19 = Os galegos de Glenshiel | note19 = | writer19 = | lyrics19 = | music19 = | length19 = 2:39 | title20 = Vieiros X - (Pasos e frauta pastoril) | note20 = | writer20 = | lyrics20 = | music20 = | length20 = 0:37 | title21 = Le grande chanson | note21 = | writer21 = | lyrics21 = | music21 = | length21 = 3:09 | title22 = Vieiros XI - (Mar brava e corno da néboa) | note22 = | writer22 = | lyrics22 = | music22 = | length22 = 0:30 | title23 = (Bela) Muxía | note23 = | writer23 = | lyrics23 = | music23 = | length23 = 3:03 | title24 = Vieiros XII - (Bosque e corvos arpexios bouzouki) | note24 = | writer24 = | lyrics24 = | music24 = | length24 = 0:34 | title25 = Territorio Vákner | note25 = | writer25 = | lyrics25 = | music25 = | length25 = 6:19 | title26 = Vieiros XIII - (Pasos con paxaros e violín de fondo) | note26 = | writer26 = | lyrics26 = | music26 = | length26 = 0:22 | title27 = Romance de Don Gaiferos de Mormaltán | note27 = | writer27 = | lyrics27 = | music27 = | length27 = 3:20 }} === CD 2 === {{Listaxe de cancións | ocultar = | título = | duración_total = | todas_escritas = | todas_letras = | all_music = | writing_credits = | lyrics_credits = | music_credits = | title1 = Romeiro ao lonxe (con [[Diana Navarro]]) | note1 = Do álbum ''[[Ao vivo]]'' | writer1 = | lyrics1 = | music1 = | length1 = 4:44 | title2 = Chove en Santiago (con [[Ismael Serrano]]) | note2 = Do álbum ''[[XV Aniversario]]'' | writer2 = | lyrics2 = | music2 = | length2 = 4:35 | title3 = Grial (con [[Hevia]]) | note3 = Do álbum ''XV Aniversario'' | writer3 = | lyrics3 = | music3 = | length3 = 3:21 | title4 = O meu país (con [[Sara Vidal]]) | note4 = Do álbum ''[[Hai un paraíso]]'' | writer4 = | lyrics4 = | music4 = | length4 = 4:51 | title5 = Camiño do norte | note5 = Do álbum ''[[Solsticio (álbum)|Solsticio]]'' | writer5 = | lyrics5 = | music5 = | length5 = 4:33 | title6 = Mia irmana fremosa / Muiñeira de Poio (con [[Par Killbride]]) | note6 = Do álbum ''Solsticio'' | writer6 = | lyrics6 = | music6 = | length6 = 3:38 | title7 = A miña amiga (con [[Diana Navarro]]) | note7 = Do álbum ''Solsticio'' | writer7 = | lyrics7 = | music7 = | length7 = 5:04 | title8 = Quantas sabedes (con [[Miro Casabella]]) | note8 = Do álbum ''Solsticio'' | writer8 = | lyrics8 = | music8 = | length8 = 3:22 | title9 = Don Sancho | note9 = Do álbum ''[[Mar Maior]]'' | writer9 = | lyrics9 = | music9 = | length9 = 3:39 | title10 = Canto de andar (con [[Andrea Sechi]]) | note10 = Do álbum ''[[Camiños da fin da terra]]'' | writer10 = | lyrics10 = | music10 = | length10 = 4:37 | title11 = Cantiga de Santa María (con [[Orquestra Sinfónica de Bratislava]]) | note11 = Do álbum ''[[Espiral (álbum)|Espiral]]'' | writer11 = | lyrics11 = | music11 = | length11 = 5:08 | title12 = Mandad'ei conmigo | note12 = Do álbum ''Mar Maior'' | writer12 = | lyrics12 = | music12 = | length12 = 2:38 | title13 = Romance de Don Gaiferos | note13 = Do álbum ''Solsticio'' | writer13 = | lyrics13 = | music13 = | length13 = 4:55 | title14 = Hai un paraíso (con [[Carlos Jean]]) | note14 = Do álbum ''Hai un paraíso'' | writer14 = | lyrics14 = | music14 = | length14 = 5:02 }} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === *[https://luarnalubre.com/ Páxina oficial do grupo] {{control de autoridades}} [[Categoría:Álbums musicais de 2020]] [[Categoría:Álbums de Luar na Lubre]] eb3lznr6lkpzm37u6iqxu0scn2pqya0 0 570696 6148296 6144077 2022-08-02T11:29:01Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «construido» wikitext text/x-wiki {{Biografía}}'''Václav Prokop Diviš''', en [[latín]] '''Procopius Divisch''', [[Lingua alemá|alemán]] '''Prokop Diwisch''' ou '''Divisch''', de nome real '''Václav Divíšek''' nado o [[26 de marzo|26 de&nbsp;marzo]] de [[1698]] [[Helvíkovice]]<ref name="MatrN">{{Cita web|título=Čeština: SOA Zámrsk, matrika NO 1688-1714 územní rozsah: Bohousová, Čihák, Dolní Dvur, Dvorek, Helvíkovice, Horský Dvur, Jedlina, Kameničná, Klášterec nad Orlicí, Kunvald, Líšnice, Litice nad Orlicí, Pastviny, Pecín, Popluží, Rybná nad Zdobnicí, Slatina nad Zdobnicí, Vlčkovice, Záchlumí, Zaječiny, Žamberk, ojediněle Doudleby nad Orlicí, str.70.|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:V%C3%A1clav_Div%C3%AD%C5%A1ek,_matrika_N.jpg|data=1698|data-acceso=2022-07-27|apelidos=neznámý|lingua=checo}}</ref> preto de [[Žamberk]] e finado o [[21 de decembro]] de [[1765]] en [[Přímětice]], preto de [[Znojmo]], foi un [[sacerdote]] [[Igrexa católica latina|católico]], [[Ciencias naturais|naturalista]], [[curandeiro]], [[Músico, música|músico]] e [[inventor]] [[República Checa|checo]]. É coñecido principalmente como o inventor do [[pararraios]], ao que chamou "[[meteorologický stroj]]" (concepto teórico en [[1750]], construído en [[1754]]), antes que o invento de [[Benjamin Franklin]] (concepto teórico en [[1753]], construído en [[1760]]). Porén, o concepto de Diviš era diferente do de Franklin, o seu pararraios estaba principalmente conectado a terra, e polo tanto funcionaba mellor.<ref>{{Cita web|título=Významné osobnosti vědy a techniky (2. část) - Časopis Elektro - Odborné časopisy|url=http://www.odbornecasopisy.cz/elektro/casopis/tema/vyznamne-osobnosti-vedy-a-techniky-2-cast--9875|páxina-web=Odbornecasopisy.cz|data-acceso=2022-07-27|nome=Residit|apelidos=s.r.o|lingua=checo}}</ref> == Traxectoria == === Primeiros anos === Václav Divíšek naceu nunha pequena granxa nas aforas de Žamberk, fillo de Anna e Jan Divíšk. Viviu alí cos seus irmáns até [[1714]] na que hoxe é a casa-museo Prokop Diviše, aberta ao público desde [[1965]] como parte do Museo Municipal. === Formación === [[Ficheiro:Prokop_Divis_bust_detail.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Prokop_Divis_bust_detail.jpg/220px-Prokop_Divis_bust_detail.jpg|esquerda|miniatura| '''Prokop Diviš''' - busto obra de Jan Tomáš Fischer na Praza Diviš ]] [[Ficheiro:Prokop_Divis_plaque.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Prokop_Divis_plaque.jpg/220px-Prokop_Divis_plaque.jpg|dereita|miniatura| '''Prokop Diviš''' - detalle da placa conmemorativa do edificio do Ximnasio na praza dos Xesuítas en Znojmo. O [[Relevo (escultura)|relevo]] foi creado por [[Jan Tomáš Fischer]] (1912–1957)]] O mozo Václav foi un estudante excelente. Por intercesión dun parente, o reitor do colexio [[Compañía de Xesús|xesuíta]] de Znojmo, Jindřich Dušík, foi aceptado para estudar no ximnasio de latín de Znojmo como bolseiro dos [[premonstratenses]] de Louck. Despois de facer votos relixiosos, tomou o nome de Prokop e&nbsp;cambiou o seu apelido a ''Diwisch'' (na ortografía checa Diviš). === Traballos en Louce u Znojma e Přímětice === En [[1720]], despois de graduarse na escola secundaria, ingresou como [[noviciado]] na orde premonstratense. En setembro de [[1726]], foi ordenado sacerdote. Ao mesmo tempo, converteuse en profesor de [[ciencias]]. En [[1729]] foi nomeado profesor de [[filosofía]] e [[teoloxía]]. Durante a súa actividade docente, elaborou unha [[Tese de doutoramento|tese de]] [[doutoramento]] que defendeu en [[1733]], sendo doutorado en teoloxía en [[Salzburgo]] e en filosofía en [[Olomouc]]. Despois de graduarse, foi nomeado subprior do mosteiro de Louka (Louce). En [[1736]], aceptou a proposta do abade Nolbek de asumir a dirección da [[Parroquia eclesiástica|parroquia]] de Přímětice. Alí dedicouse plenamente aos seus experimentos coa [[electricidade]]. Para iso, fabricou un dispositivo chamado ''elektrum'' : era unha bola de [[vidro]], unida a un eixo de [[madeira]], que xiraba e se fregaba contra un coxín de [[pel]] de [[becerro]] para xerar electricidade estática. En [[1741|1741-1742]], Diviš asumiu o cargo de prior no mosteiro de Louka e, grazas á súa previsión, salvouno da destrución durante a [[Guerra de Sucesión Austríaca|Guerra de Sucesión austríaca]]. === Traballos en Přímětice e experimentos coa electricidade === En [[1742]], regresou á parroquia de Primětice e continuou as súas investigacións. Descubriu que os [[Raio (descarga eléctrica)|raios]] e os [[Trono (meteoroloxía)|tronos]] durante as [[Tormenta|tormentas]] son de natureza eléctrica e en realidade son os mesmos fenómenos que observou nos seus experimentos. Novas das súas investigacións chegaron á corte imperial de [[Viena]]. En [[1750]], foi invitado a unha demostración diante do [[Emperador, emperatriz|emperador]] [[Francisco I do Sacro Imperio Romano Xermánico|Francisco I de Lorena]] e da emperatriz [[María Tareixa I de Austria|María Teresa]]. A parella imperial quedou impresionada cos experimentos e o premiárono con medallas de ouro coas súas semellanzas. Durante todo o tempo, Diviš mantivo unha animada correspondencia con físicos e estudosos de todo o mundo como [[Leonhard Euler]]. === Inventos e actividade editorial === ==== A invención do pararraios ==== [[Ficheiro:Prokop_Divis_rodny_domek_edit.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Prokop_Divis_rodny_domek_edit.jpg/220px-Prokop_Divis_rodny_domek_edit.jpg|esquerda|miniatura| A "máquina meteorolóxica" de Diviš foi o primeiro [[pararraios]] de Europa.]] En [[1753]], o profesor [[George Wilhelm Richmann|Georg Wilhelm Richmann]] morreu un raio en [[San Petersburgo]] durante un experimento, e iso provocou que V. P. Diviš escribise un breve tratado en [[Lingua latina|latín]] sobre seducir as [[Raio (descarga eléctrica)|descargas eléctricas]] das nubes ao chan. O 24 de outubro de [[1753]], enviou ese informe á Academia de Ciencias de [[San Petersburgo]] para que o considerase. Porén, a mensaxe chegou demasiado tarde; o admirador de Diviš Johann Ludwig Fricker foi o responsable da edición alemá do tratado de Diviš, que difire considerabelmente do Informe da Academia de Ciencias rusa. As academias non prestaron a debida atención ás teorías de Diviš, porque comezaban con citas da [[Biblia]] e desenvolvían "teorías electroteolóxicas" que xa estaban desfasadas na época. A pesar destas deficiencias retóricas e do descoñecemento da linguaxe da [[ciencia]] da época, as ideas específicas de Diviš foron útiles. A comunidade científica quedou fondamente sacudida pola tráxica morte do profesor Richmann, e os experimentos con raios foron en gran parte detidos. Con todo, Prokop Diviš decidiu implementar o seu plan de construír un para-[[Raio (descarga eléctrica)|raios]]. A súa ''machina meteorologica'' ou ''[[meteorologický stroj]]'' non era un [[pararraios]] no sentido actual da palabra. Suponse que a máquina de Diviš igualaba permanentemente a tensión entre o ceo e a terra, evitando así a orixe da descarga. A base da máquina era unha cruz de ferro horizontal colocada nun mastro de 15 m de altura (máis tarde 41,5 m). Os brazos da cruz complementábanse verticalmente no seu extremo con barras horizontais máis curtas, sobre as que se colocaban 12 caixas metálicas, nas que se introducían preto de 400 puntas metálicas afiadas que sobresaían no ceo nunha grosa capa de limaduras de ferro. Toda a estrutura estaba conectada conductivamente ao chan mediante tres cadeas. O [[15 de xuño]] de [[1754]], Prokop Diviš erixiu a súa [[máquina meteorolóxica]], que se supoñía que ''succionaba electricidade'' das nubes e reducía así o risco de raios, e tamén funcionaba como un [[pararraios]]. O [[científico]] e [[Lista de presidentes dos Estados Unidos de América|estadista]] estadounidense [[Benjamin Franklin]] chegara xa en [[1749]] a probar que o raio é de natureza eléctrica. Porén, non construíu o seu pararraios a terra en [[Filadelfia]] até [[1760]], seis anos despois de Diviš. Era un dispositivo conceptualmente diferente da invención do checo. O pararraios de [[Benjamin Franklin|Franklin]] tiña unha soa punta baseándose na idea máis sinxela e correcta de que un pararraios só desvía os raios a un lugar inofensivo e non pode evitar as descargas. O seu pararraios era máis doado de construír, proporcionaba unha protección real sen gastos innecesarios e, polo tanto, estendeuse rapidamente. O primeiro pararraios de [[Benjamin Franklin|Franklin]] en Europa foi erixido por [[Georg Christoph Lichtenberg|G. C. Lichtenberg]]. V. P. Diviš fixo observacións durante cada treboada e escribiu as súas conclusións no extenso tratado ''Magia naturalis'' (sobre a natureza da electricidade atmosférica), que dedicou á emperatriz. Comprobou o principio da súa invención mesmo durante unha visita á corte imperial, onde interferiu nos experimentos dos físicos da corte coa axuda de puntas ocultas na súa perruca. [[Ficheiro:Divisovo_divadlo_zamberk.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Divisovo_divadlo_zamberk.jpg/220px-Divisovo_divadlo_zamberk.jpg|dereita|miniatura| Teatro Diviš en Žamberk]] En [[1759]], unha seca sen precedentes golpeou toda Europa Central. En Přímětice, os veciños crían que a verdadeira causa desta seca era o pararraios, que dispersaba as nubes. En marzo de 1760, irromperon no xardín, soltaron as cadeas de terra e derrubaron e destruíron a estrutura. Non obstante, un ano despois, a petición dos agricultores, foi reconstruída.<ref>{{Cita web|url=http://www.farnostprimetice.cz/o-farnosti/prokop-divis|páxina-web=www.farnostprimetice.cz|título=prokop-divis|lingua=checo}}</ref> VP Diviš mantivo contactos con científicos e intelectuais da súa época. Mantivo correspondencia con, entre outros, [[Leonhard Euler]]. Unha copia do pararraios de Diviš está hoxe onda a súa casa, outra no edificio do teatro de Diviš, inaugurado en [[1926]] en Žamberk e outra no Memorial Prokop Diviš en [[Znojmo]]. ==== Instrumento musical eléctrico "Denis d'Or". ==== En [[1753]], VP Diviš, que era un bo músico, tamén usou enerxía eléctrica nun&nbsp;instrumento musical, construíndo o instrumento de corda "Zlatý Diviš" (''Denis d'Or'' ). Suponse que a electricidade debía limpar o son das cordas. Este instrumento único tiña 790 cordas metálicas, 3 teclados, un sistema de pedal triple e estaba conectado á electricidade das [[Botella de Leiden|botellas de Leyden]]. Semellaba o son dos [[Instrumento de vento|instrumentos de vento]] e [[Corda (instrumento)|corda]] e podía representar unha orquestra. Denis d'Or mesmo fascinou ao emperador [[Xosé II de Habsburgo|Xosé II,]] tanto que en [[1784]], durante a desamortización dos bens do mosteiro, ordenou para ser trasladado á corte de Viena, onde o monxe Norbert Weiser deu un concerto. O instrumento non sobreviviu até hoxe e as súas pegadas rematan en&nbsp;[[Bratislava|Prespurku (Bratislava)]]. ==== Investigación do uso da electricidade con fins médicos ==== VP Diviš tamén utilizou a electricidade estática con fins médicos, observando o seu efecto beneficioso no tratamento de varias formas de parálise, reumatismo e espasmos musculares. O seu tratamento realizábase de xeito que sobre un pedestal de [[faia]] seco se colocaba unha táboa sobre unhas patas cubertas cunha alfombra de [[La|lá]] e, a continuación, o paciente colocábase sobre el nunha cadeira. Para a electrificación, Diviš utilizou variñas metálicas equipadas cunha bola, incrustadas nun mango ben illado. O pau estaba conectado por un cable a unha fonte de electricidade. VP Diviš, enfrontouse non só aos farmacéuticos, senón tamén aos médicos e aos sacerdotes. O médico da corte da emperatriz [[María Tareixa I de Austria|María Teresa]], [[Gerard van Swieten]] (1700–1772), unha autoridade recoñecida no campo da medicina en [[Austria]], eloxiou o uso de electricidade por parte de Diviš. Moitos ensaios sobre os seus experimentos non foron publicados fóra de [[Austria]], onde non pasaran a [[censura]]. === Pasamento === Prokop Diviš morreu en Znojmo en decembro de [[1765]], pero non se documentan datos máis precisos. Přimětice ou o mosteiro próximo en Louka menciónanse como lugares.<ref>{{Cita novas|url=https://brnensky.denik.cz/serialy/divis-knez-z-primetic-ktery-jako-prvni-zkrotil-ble.html|título=Divis-knez-z-primetic-ktery-jako-prvni-zkrotil-ble|data-acceso=|lingua=checo}}</ref> A data dáse como o 21 de decembro de 1765, pero na publicación de [[Eduardo Albert|Eduard Albert]] de [[1898]] cítanse dúas entradas diferentes: segundo o rexistro dos [[premonstratenses]], era o 22 de decembro de [[1765]], segundo a necrolóxica do mosteiro de Strahov, 25 de decembro de 1765.<ref>{{Cita libro|url=http://kramerius5.nkp.cz/view/uuid:a2792330-1b11-11e5-855a-5ef3fc9ae867?page=uuid:ec9e9350-1efe-11e5-855a-5ef3fc9ae867|ISBN=|título=kramerius5.nkp.cz|lingua=checo}}</ref> Probabelmente estea enterrado na fosa común dos monxes de Louck en Znojmo. === Puntos de Interese === O nome de Prokop Diviš foi dado a un edificio do [[Museo Nacional de Praga|Museo Nacional]] de [[Praga]], xunto con outros setenta e un nomes de importantes personalidades da historia checa.<ref>{{Cita web|título=39/72 Prokop Diviš - Dvaasedmdesát jmen české historie ; Česká televize (Televisión checa)|url=https://www.ceskatelevize.cz/porady/10169539755-dvaasedmdesat-jmen-ceske-historie/209572232200003/|data-acceso=2022-07-28|lingua=cs}}</ref> En [[1955]], o director [[Jaromír Vašta]] fixo unha curta biográfica sobre Prokop Diviš con [[Václav Voska]] como tese de posgrao. En [[1977]], no estudo de televisión de Brno filmouse unha produción que representaba o período do traballo de Diviš en Přímětice (dirixida por [[Jiří Bělka]], con [[Miloš Nedbal]] no papel principal).<ref>{{Cita libro|url=https://www.csfd.cz/film/197380-prokop-divis/prehled/|título=Prokop-Divis/prehled|lingua=checo}}</ref> == Galería de imaxes == <gallery> Ficheiro:Prokop Divis rodny domek.jpg|alt=Supostamente o lugar de nacemento de Prokop Diviš|Supostamente, lugar de nacemento de Prokop Diviš Ficheiro:MMŽbk-Domek Prokopa Diviše-11.JPG|O interior da casa de Prokop Diviš Ficheiro:Prokop Divis plague.jpg|Placa conmemorativa na casa de Prokop Diviš </gallery> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} * [[Pararraios]] * [[Benjamin Franklin]] * [[Máquina meteorolóxica]] * [[Raio (descarga eléctrica)]] * [[Pedra de raio (folclore)|Pedra do raio]] === Bibliografía === * Reinhard Breymayer: Bibliografía de Prokop Diviš. En: Friedrich Christoph Oetinger: ''Die Lehrtafel der Prinzessin Antonia'' . Hrsg. von Reinhard Breymayer e Friedrich Häußermann. Parte 2. ''Notas''. [[Berlín]], [[Nova York]] [[1977]], 431 – 453 * Luboš Nový (Ed.): ''Historia das ciencias exactas nas terras checas ata finais do século XIX'', Praga [[1961]]. * HAUBELT, Josef. Ilustración checa . Praga: Editorial Svoboda, 1986. P. 166–189.  * {{Cita libro|ISBN=80-7196-275-9|título=Prokop Diviš|apelidos=Kolomý|nome=Rudolf|lugar=[[Praga]]}} * Wolfgang Grassl: ''Culture of Place: An Intellectual Profile of the Premonstratensian Order'' . Bautz, Nordhausen [[2012]]. * {{Cita libro|ISBN=978-80-7360-796-8|título=Osobnosti - C.|lugar=Praga|editorial=Ottovo nakladatelství}} === Ligazóns externas === * [http://www.zamberk.cz/muzeum Městského muzea v Žamberku] * [http://www.hrady.cz/?OID=4219 Domek Prokopa Diviše na hrady.cz] * [http://brnensky.denik.cz/serialy/divis-knez-z-primetic-ktery-jako-prvni-zkrotil-ble.html Diviš: kněz z Přímětic jako první zkrotil blesk] * [http://www.odbornecasopisy.cz/index.php?id_document=26021 250 let hromosvodu Prokopa Diviše], Elektro * [http://www.rozhlas.cz/toulky/vysila_praha/_zprava/534-schuzka-masina-povetrnostni--190194 Mašina povětrnostní] * [http://www.ceskatelevize.cz/ivysilani/1093836883-na-plovarne/212522160100025/ Zkrocení blesku aneb Jak to bylo s vynálezem bleskosvodu] - Vídeo na televisión checa. * [https://web.archive.org/web/20150926083210/http://de.pluspedia.org/wiki/Friedrich_Christoph_Oetinger] Friedrich Christoph Oetinger (1702 – 1782) v: ''PlusPedia''. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Universidade de Salzburgo]] [[Categoría:Finados en 1765]] [[Categoría:Nados en 1698]] [[Categoría:Sacerdotes católicos da República Checa]] [[Categoría:Inventores checos]] [[Categoría:Físicos de Chequia]] 7avhynkprqf78jnmdc6weowv9nkzt3d 0 570697 6147874 6143757 2022-08-02T01:55:05Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 1 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Patrimonio Mundial | Título = Serra do Mar | Imaxe = Serra dos ÓrgãosBrazil.jpg | Imaxe2 = {{Mapa de localización |Brasil |label= Serra do Mar |position=right |lat_deg= -26 | lat_min= 00 | lat_seg= -23 | latNS = S | lon_deg = -48 | lon_min = -57 | lon_seg = -38 |longEW= W |float=none |caption= |width=300 }} | Rótulo = Serra do Mar | Rótulo2 = Localización da serra. | Inscrición = 1999 (23ª sesión) | País = {{BRA}} | Localización = [[São Paulo]] e [[Estado do Paraná|Paraná]], [[Brasil]] | Rexión = [[Lista de lugares Patrimonio da Humanidade nas Américas|Latino América]] e o [[Lista de lugares Patrimonio da Humanidade no Caribe|Caribe]] | Tipo = '''<span style="color:#32CD32">Natural</span>''' | Criterios = VII, IX, X | ID = 893rev }} A '''Serra do Mar''' é un [[Cordilleira|sistema montañoso]] de 1&nbsp;500 km de longo que se atopa no sueste do [[Brasil]]. Esténdese dende o leste cara ao sur do país, dende o [[Estado de Río de Xaneiro]] até o norte do [[Santa Catarina, Brasil|Estado de Santa Catarina]].<ref>{{cita web|url=http://www.ibge.gov.br/ibgeteen/atlasescolar/mapas_pdf/brasil_unidades%20de%20relevo.pdf|título=Unidades de Relevo|dataacceso=19 de decembro de 2012|editorial=IBGE|dataa=|formato=PDF}}</ref> O punto máis elevado é o ''pico Maior de Friburgo'', cunha altura de 2&nbsp;310 metros. Debido ao seu valor xeolóxico, a riqueza da súa fauna e flora, parte do treito paulista da serra do Mar foi protexido polo [[Condephaat]] e foi incluído no Patrimonio Histórico do Estado de São Paulo o 6 de xuño de 1985.<ref>{{cita web|título=Serra do Mar e de Paranapiacaba|url=http://www.cultura.sp.gov.br/portal/site/SEC/menuitem.bb3205c597b9e36c3664eb10e2308ca0/?vgnextoid=91b6ffbae7ac1210VgnVCM1000002e03c80aRCRD&Id=ffdaae29fc5ab010VgnVCM1000001c01a8c0____|dataacceso=22 de febreiro de 2013|autor=Secretaria do Estado da Cultura do Estado de São Paulo|dataarquivo=04 de xullo de 2013|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130704121747/http://www.cultura.sp.gov.br/portal/site/SEC/menuitem.bb3205c597b9e36c3664eb10e2308ca0/?vgnextoid=91b6ffbae7ac1210VgnVCM1000002e03c80aRCRD&Id=ffdaae29fc5ab010VgnVCM1000001c01a8c0____|url-morta=unfit}}</ref> De acordo co artigo 225, §4.º da [[Constitución do Brasil]], a Serra do Mar, a [[selva amazónica]], a [[mata atlántica]], o [[Pantanal|Pantanal Mato-Grossense]] e a zona costeira constitúen patrimonio nacional.<ref>{{Cita web |url=http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/constituicao/constituicao.htm |título=Constituição da República Federativa do Brasil de 1988 |dataacceso=14 de novembro de 2017}}</ref> Unha parte da serra do Mar foi declarada en 1999 [[Patrimonio da Humanidade]], como parte do sitio "Reserva de mata atlántica do sueste» (ref. 893rev). == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Patrimonio da Humanidade no Brasil]] [[Categoría:Cordilleiras do Brasil]] 6gn26s3wiy0jlxt26soitur7h1m9p7f 0 570755 6148150 6144127 2022-08-02T09:52:28Z InternetArchiveBot 89787 Recuperando 3 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Valedictorian's_speech.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Valedictorian%27s_speech.jpg/220px-Valedictorian%27s_speech.jpg|miniatura| ''Valedictorian'' falando, en [[2005]]]] {{Título en cursiva}} '''''Valedictorian''''' é unha cualificación académica outorgada nos sistemas escolares dos [[Estados Unidos|Estados]] [[Estados Unidos de América|Unidos]], [[Filipinas]], [[Canadá]] e [[Exipto]], e en algún sitios en [[Centroamérica]], ao estudante que pronuncia o discurso de clausura na cerimonia de graduación<ref>{{Cita web|título=Why Have So Many High Schools Abandoned The Practice Of Naming A Valedictorian?|url=https://communityliteracy.org/why-have-so-many-high-schools-abandoned-the-practice-of-naming-a-valedictorian/|páxina-web=CLJ|data=2022-05-31|data-acceso=2022-07-29|lingua=en-US|nome=Paul|apelidos=Arnold}}</ref>. O termo é unha anglicización do termo latino ''vale dicere'' ("despedirse"). == Función == O discurso de despedida é xeralmente considerado o último adeus dos compañeiros, antes de que estes se dispersen e cada un continúe o seu camiño despois da graduación. Normalmente este título outórgase ao mellor [[Diploma|titulado]] de cada posgrao ou de cada grao. == Noutras tradicións == O seu equivalente en [[Australia]], [[Islandia]], [[Nova Zelandia]], [[Escocia]] e [[Suráfrica]] é ''dux'', en [[Francia]] é ''Major de promotion'' e en [[Alemaña]] ''Primus Omnium''. == Selección == O valedictorian escollido é tradicionalmente o estudante con máis alta clasificación académica entre a súa clase de graduación, e esa posición normalmente determínase mediante unha fórmula numérica para a ''Grade Point Average'' (GPA), pero tamén se utilizan outros métodos de selección.<ref>{{Cita web|título=Definition of VALEDICTORIAN|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/valedictorian|páxina-web=www.merriam-webster.com|data-acceso=2022-07-29|lingua=en}}</ref> === Polémica === A concesión da honra ten sido obxecto de controversia. Moitas veces, as diferenzas que separan os alumnos son pequenas, e hai acusacións de aproveitarse das regras dun xeito inxusto, como tomar cursos fáciles para obter créditos adicionais.<ref>{{Cita web|título=The New Yorker : fact : content|url=http://www.newyorker.com/fact/content/articles/050606fa_fact|páxina-web=web.archive.org|data=2007-02-23|data-acceso=2022-07-29|data-arquivo=23 de febreiro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070223161516/http://www.newyorker.com/fact/content/articles/050606fa_fact|url-morta=unfit}}</ref> Algunhas escolas abandonaron a honra ou cambiaron as regras para permitir varios destinatarios.<ref>{{Cita web|título=Schools playing down valedictorian honors - USATODAY.com|url=http://www.usatoday.com/news/education/2007-06-27-valedictorian_N.htm|páxina-web=web.archive.org|data=2007-06-30|data-acceso=2022-07-29|data-arquivo=30 de xuño de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070630164908/http://www.usatoday.com/news/education/2007-06-27-valedictorian_N.htm|url-morta=unfit}}</ref><ref>{{Cita web|título=BVSD nixes title of valedictorian : Schools : Boulder Daily Camera|url=http://www.dailycamera.com/news/2007/nov/14/bvsd-nixes-title-of-valedictorian/|páxina-web=web.archive.org|data=2007-11-15|data-acceso=2022-07-29|data-arquivo=15 de novembro de 2007|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20071115194430/http://www.dailycamera.com/news/2007/nov/14/bvsd-nixes-title-of-valedictorian/|url-morta=unfit}}</ref> Á súa vez, estes cambios levaron a queixas de que é inxusto cambiar as regras despois de comezar unha competición. O Departamento de Educación de Nova Jersey, por exemplo, requiriu que as escolas fixesen cambios na política de premios de graduación efectiva só para a clase de novo ingreso, non para os estudantes xa matriculados.<ref name="court">En ''Hornstine v. Township of Moorestown'', un xuíz do Tribunal de Distrito impediu que o Superintendente de Escolas de Moorestown, [[Nova Jersey]], cambiase retroactivamente a política da escola para negarlle as honras exclusivas a un estudante con discapacidade. Véxase http://lawlibrary.rutgers.edu/fed/html/ca03-1953-1.html (''en [[Lingua inglesa|inglés]]'')</ref> Un estudo afirmou demostrar que os ''valedictorians'' non tiñan máis probabilidades de sobresaír a escala global que outros estudantes.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/amp/2017/05/24/what-happened-to-your-class-valedictorian-probably-not-much.html|title=|último=|primeiro=|data=25 de maio de 2017|traballo=|access-date=4 de xaneiro de 2021|título=What happened to your class valedictorian? probably not much ; CNBC / É por iso que os valedictorians non se fan millonarios}}</ref> == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == * Salutatorian {{Portal|Estados Unidos de América}} [[Categoría:Ensino secundario]] [[Categoría:Ensino superior]] bn3cqq4g2t9ik2xyppo5w97tcnx38hr 4 570756 6147622 6147062 2022-08-01T16:33:43Z Jockerouac 113500 /* A guerra das galaxias (filme) */ wikitext text/x-wiki ===[[A guerra das galaxias (filme)]]=== <noinclude>{{Wikipedia/Votación|oculto=si}}</noinclude><!-- Cambia este modelo por {{Wikipedia/Votación pechada|resumo=|inicio=|fin=|si=|non=|neutro=|conclusión=}} ao rematar a votación --> <!-- Non edites nada do que hai por riba. Asegúrate de incluíres os motivos da túa proposta. --> :<small>''Proposto por: [[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:02 (UTC) (Período de votación: dende o {{#time: d-m-Y |20220729060241}} ata, polo menos, o <span style="color: blue;">{{#time: d-m-Y |20220729060241+15 days}}</span><span style="color: black;">)</span>''</small> *{{Info}} MÉRITOS DO ARTIGO: Artigo de calidade sobre o mítico filme estadounidense de ciencia ficción. --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:02 (UTC) ;A favor #{{Concordo}}. --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:02 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Breogan2008|Breogan2008]] ([[Conversa usuario:Breogan2008|conversa]]) 31 de xullo de 2022 ás 13:56 (UTC) #{{Concordo}}.--[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 31 de xullo de 2022 ás 22:26 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 16:33 (UTC) ;En contra ;Neutros ;Comentarios kfz852a64yh7xl31vud1474n9logwqc 6147754 6147622 2022-08-01T21:24:25Z HombreDHojalata 5863 Symbol support vote.svg Concordo wikitext text/x-wiki ===[[A guerra das galaxias (filme)]]=== <noinclude>{{Wikipedia/Votación|oculto=si}}</noinclude><!-- Cambia este modelo por {{Wikipedia/Votación pechada|resumo=|inicio=|fin=|si=|non=|neutro=|conclusión=}} ao rematar a votación --> <!-- Non edites nada do que hai por riba. Asegúrate de incluíres os motivos da túa proposta. --> :<small>''Proposto por: [[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:02 (UTC) (Período de votación: dende o {{#time: d-m-Y |20220729060241}} ata, polo menos, o <span style="color: blue;">{{#time: d-m-Y |20220729060241+15 days}}</span><span style="color: black;">)</span>''</small> *{{Info}} MÉRITOS DO ARTIGO: Artigo de calidade sobre o mítico filme estadounidense de ciencia ficción. --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:02 (UTC) ;A favor #{{Concordo}}. --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:02 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Breogan2008|Breogan2008]] ([[Conversa usuario:Breogan2008|conversa]]) 31 de xullo de 2022 ás 13:56 (UTC) #{{Concordo}}.--[[Usuario:MAGHOI|MAGHOI]] ([[Conversa usuario:MAGHOI|conversa]]) 31 de xullo de 2022 ás 22:26 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 16:33 (UTC) #{{Concordo}} --[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]^{[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]} 1 de agosto de 2022 ás 21:24 (UTC) ;En contra ;Neutros ;Comentarios cfvncqk4mi60q1bxaodb2i501fwzl9t 4 570757 6147618 6146609 2022-08-01T16:29:51Z Jockerouac 113500 /* Cronista Xeral de Galicia */ wikitext text/x-wiki ===[[Cronista Xeral de Galicia]]=== <noinclude>{{Wikipedia/Votación|oculto=si}}</noinclude><!-- Cambia este modelo por {{Wikipedia/Votación pechada|resumo=|inicio=|fin=|si=|non=|neutro=|conclusión=}} ao rematar a votación --> <!-- Non edites nada do que hai por riba. Asegúrate de incluíres os motivos da túa proposta. --> :<small>''Proposto por: [[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:06 (UTC) (Período de votación: dende o {{#time: d-m-Y |20220729060641}} ata, polo menos, o <span style="color: blue;">{{#time: d-m-Y |20220729060641+15 days}}</span><span style="color: black;">)</span>''</small> *{{Info}} MÉRITOS DO ARTIGO: Interesante artigo sobre este cargo galego vitalicio vacante desde o ano 2017.--[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:06 (UTC) ;A favor #{{Concordo}}. --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:06 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Breogan2008|Breogan2008]] ([[Conversa usuario:Breogan2008|conversa]]) 31 de xullo de 2022 ás 13:56 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 16:29 (UTC) ;En contra ;Neutros ;Comentarios 4pipyo6u2ejkaso1the2wjs0qreog9k 6147793 6147618 2022-08-01T21:59:43Z HombreDHojalata 5863 /* Cronista Xeral de Galicia */ wikitext text/x-wiki ===[[Cronista Xeral de Galicia]]=== <noinclude>{{Wikipedia/Votación|oculto=si}}</noinclude><!-- Cambia este modelo por {{Wikipedia/Votación pechada|resumo=|inicio=|fin=|si=|non=|neutro=|conclusión=}} ao rematar a votación --> <!-- Non edites nada do que hai por riba. Asegúrate de incluíres os motivos da túa proposta. --> :<small>''Proposto por: [[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:06 (UTC) (Período de votación: dende o {{#time: d-m-Y |20220729060641}} ata, polo menos, o <span style="color: blue;">{{#time: d-m-Y |20220729060641+15 days}}</span><span style="color: black;">)</span>''</small> *{{Info}} MÉRITOS DO ARTIGO: Interesante artigo sobre este cargo galego vitalicio vacante desde o ano 2017.--[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:06 (UTC) ;A favor #{{Concordo}}. --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:06 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Breogan2008|Breogan2008]] ([[Conversa usuario:Breogan2008|conversa]]) 31 de xullo de 2022 ás 13:56 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 16:29 (UTC) #{{Concordo}}--[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]^{[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]} 1 de agosto de 2022 ás 21:59 (UTC) ;En contra ;Neutros ;Comentarios 9gpr5do9vblogjwfq7emdenwsunomar 4 570758 6147619 6144141 2022-08-01T16:32:19Z Jockerouac 113500 /* Ficheiro:Tanxugueiras XiraMidas03.jpg */ wikitext text/x-wiki ===[[:Ficheiro:Tanxugueiras XiraMidas03.jpg]]=== [[Categoría:Propostas de Imaxe da Semana]] [[Ficheiro:Tanxugueiras XiraMidas03.jpg|350px]] <noinclude>{{Wikipedia/Votación|oculto=si}}</noinclude><!-- Cambia este modelo por {{Wikipedia/Votación pechada|resumo=|inicio=|fin=|si=|non=|neutro=|conclusión=}} ao rematar a votación --> <!-- Non edites nada do que hai por riba. Asegúrate de incluíres os motivos da túa proposta. --> :<small>''Proposto por: [[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:18 (UTC) (Período de votación: dende o {{#time: d-m-Y |20220729061841}} ata, polo menos, o <span style="color: blue;">{{#time: d-m-Y |20220729061841+15 days}}</span><span style="color: black;">)</span>''</small> *{{Info}} Cargada por: :DESCRICIÓN: Concerto das Tanxugueiras na Coruña --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:18 (UTC) ;A favor #{{Concordo}}. --[[Usuario:Cossue|Cossue]] ([[Conversa usuario:Cossue|conversa]]) 29 de xullo de 2022 ás 06:18 (UTC) #{{Concordo}}. --[[Usuario:Jockerouac|Jockerouac]] ([[Conversa usuario:Jockerouac|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 16:32 (UTC) ;En contra ;Neutros ;Comentarios 0ed5tj5f9o7ij69tuz7va1eve39mkhe 0 570799 6148116 6144513 2022-08-02T09:21:01Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «de un» wikitext text/x-wiki {{Biografía|nome=}} '''Seth Low''' nado o [[18 de xaneiro|18]] [[18 de xaneiro|xaneiro]] de [[1850]] en [[Brooklyn]] e finado en [[Estado de Nova York|Nova York]] o [[17 de setembro|17]] [[17 de setembro|de setembro]] de [[1916]] en Bedford Hills, Nova York, foi un educador e [[Político, política|político estadounidense]] do [[Partido Republicano (Estados Unidos de América)|Partido Republicano]] que contou tamén co apoio do [[Partido Demócrata (Estados Unidos de América)|Partido Demócrata]]. Foi o último alcalde da cidade independente de Brooklyn, presidente da [[Universidade Columbia|Universidade de Columbia]], representante diplomático dos Estados Unidos de América e alcalde da cidade de [[Nova York]].<ref>{{Cita libro|título=The Cyclopædia of American Biography; Seth Low|url=https://en.wikisource.org/wiki/The_Cyclop%C3%A6dia_of_American_Biography/Low,_Seth|nome=James E. Homans|apelidos=editor|lingua=en}}</ref> == Traxectoria == === Vida temperá === Low foi estudante no que entón era ''Polytechnic Preparatory High School'', agora ''Poly Prep Country Day School'', en Brooklyn e no ''Columbia College''. Low, cuxo pai Abiel Low era un dos principais comerciantes con [[China]], pasou varios anos na empresa familiar na [[década de 1870]]. En [[1880]] casou con Anne Wroe Scollay Curtis. Chegou a ser alcalde de Brooklyn en [[1881]]; ao facelo, sucedeu ao seu avó, que tamén fora alcalde de Brooklyn. Serviu durante dous mandatos até [[1885]], pero o seu apoio a [[Stephen Grover Cleveland|Grover Cleveland]] en [[1884]] enfureceu á poboación e non foi reelixido para un terceiro mandato. === Presidente da Universidade Columbia === Despois de servir como alcalde de Brooklyn, Low asumiu a presidencia do Columbia College en 1890, cargo que ocupou ata 1901. Durante este tempo, supervisou o traslado da institución de Midtown Manhattan a Morningside Heights e cambiou o seu nome a [[Universidade Columbia|''Columbia University'']]. O novo campus estaba totalmente integrado na cidade e incluía unha biblioteca dun millón de dólares construída en [[1895]]. O 4 de xullo de [[1899]] foi un dos delegados estadounidenses para asistir á Conferencia Internacional de Paz na [[A Haia|Haia]]. === Alcalde de Nova York === Low presentouse á alcaldía sendo presidente da universidade. Na súa campaña coa que gañou as eleccións, contou cos apoios do humorista [[Mark Twain]], do seu partido e dos [[Partido Demócrata (Estados Unidos de América)|demócratas]]. Mellorou do sistema educativo da cidade, pero só exerceu como alcalde durante un ano, sendo sucedido en [[1903]] por George B. McClellan Jr., fillo do xeneral McClellan da [[Guerra civil estadounidense|Guerra civil]]. === Últimos anos === Foi presidente do Instituto Tuskegee en [[Alabama]] desde [[1907]] até a súa morte en [[1916]]. Desde 1907 foi tamén presidente da Federación Cívica Nacional.&nbsp;Low morreu na súa casa de Bedford Hills o 17 de setembro de 1916. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Biblioteca === {{Wikisource}} * Low, Seth. In: Encyclopædia Britannica. 11. Band 17: Lord Chamberlain – Mecklenburg. Londres 1911, S. 72   === Ligazóns externas === * [http://www.bookrags.com/biography/seth-low/ Biografía sobre Seth Low] {{Control de autoridades}} {{DEFAULTSORT:Low, Seth}} [[Categoría:Finados en 1916]] [[Categoría:Nados en 1850]] [[Categoría:Personalidades dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Políticos dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Profesores da Universidade Columbia]] [[Categoría:Reitores de universidade]] 50bm95zbe99odwks1vpcutc0mmupt26 0 570839 6147629 6145413 2022-08-01T16:49:49Z Xas 1888 corrixo gralla wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Horacio Casas Iglesias''', nado en [[Teo]] o [[28 de xuño]] de [[1906]] e finado en [[México]], foi un militar e político galego. == Traxectoria == Estudou na Escola de Artes e Oficios de [[Santiago de Compostela]].<ref>''El Compostelano'', 17-10-1923, p. 1.</ref> Aprobou as oposicións a Axente do Corpo de Investigación e Vixilancia en 1935.<ref>''El Ideal Gallego'', 28-9-1934, p. 2.</ref> Foi conselleiro do [[Partido Galeguista (histórico)|Partido Galeguista]] na zona da Maía. Durante a guerra loitou no corpo de asalto do Exército Republicano, foi ascendido a sarxento en xaneiro de 1937,<ref>[https://www.boe.es/datos/pdfs/BOE//1937/029/B00560-00562.pdf ''Gaceta de la República'', 29-1-1937, p. 929.]</ref> e ascendido a tenente do Corpo de Seguridade en xaneiro de 1938.<ref>[https://www.boe.es/datos/pdfs/BOE//1937/029/B00560-00562.pdf ''Gaceta de la República'', 19-2-1938, p. 562.]</ref><ref>[http://pares.mcu.es/ParesBusquedas20/catalogo/show/11183464 Ficha de Horacio Casas Iglesias]</ref> Pertenceu a [[Solidaridade Galega Antifeixista]]. Foi presidente do Comité Obreiro de de Gardas e Soldados e conselleiro do PG en [[Barcelona]]. Coa derrota da República pasou a [[Francia]] e foi internado no campo de concentración de Argelès-sur-Mere. Exiliouse en [[México]],<ref>[https://memoricamexico.gob.mx/work/models/memorica/recursos/pdfjs-2.3.200/web/viewer.html?file=https%3A%2F%2Fmemoricamexico.gob.mx%2Fobjetos%2Fsre%2FAEMFRALEG332EXP1.pdf#page=57 Visados otorgados a refugiados españoles para su emigracion a Mexico]</ref> embarcando no buque Ipanema que chegou a [[Veracruz]] o 7 xullo de 1939. Foi contador do [[Padroado da Cultura Galega de México]] en 1953 e despois secretario do Padroado.<ref>''España Popular'', 25-11-1955, p. 4.</ref> Asinou, en nome do Partido Galeguista, o documento contra a entrada de España na ONU en 1955.<ref>''España Democrática'', 10-11-1955, p. 1.</ref> Foi presidente da Irmandade Galega de México en 1965,<ref>''España Popular'', 15-8-1965, p. 5.</ref> e secretario do Club Galicia en 1966.<ref>''España Popular'', 30-4-1966, p. 5.</ref> == Vida persoal == Casou en [[Cidade de México]] con Maria Teresa Calderón Casazza en 1945, e foi pai de Horacio Manuel, Armando Rosendo e Cesáreo Alberto Casas Calderón. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [https://fpabloiglesias.es/wp-content/uploads/2020/01/ipanema.pdf#page=11 Asilados politicos españoles a bordo del vapor Ipanema] === Ligazóns externas === * [http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/exilio/exilio.pdf Ficha no Repertorio biobibliográfico do exilio galego] * [http://pares.mcu.es/MovimientosMigratorios/detalle.form?nid=12884 Ficha no Departamento de Migración de México] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Casas Iglesias, Horacio}} [[Categoría:Políticos do Partido Galeguista]] [[Categoría:Militares de Galicia]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Nados en Teo]] [[Categoría:Nados en 1906]] sga59eogryen3cu9rqfdgsbe3a3cy8i 6148083 6147629 2022-08-02T08:52:32Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «Fecha incompleta» wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Horacio Casas Iglesias''', nado en [[Teo]] o [[28 de xuño]] de [[1906]] e finado en [[México]], foi un militar e político galego. == Traxectoria == Estudou na Escola de Artes e Oficios de [[Santiago de Compostela]].<ref>''El Compostelano'', 17-10-1923, p. 1.</ref> Aprobou as oposicións a Axente do Corpo de Investigación e Vixilancia en 1935.<ref>''El Ideal Gallego'', 28-9-1934, p. 2.</ref> Foi conselleiro do [[Partido Galeguista (histórico)|Partido Galeguista]] na zona da Maía. Durante a guerra loitou no corpo de asalto do Exército Republicano, foi ascendido a sarxento en xaneiro de 1937,<ref>[https://www.boe.es/datos/pdfs/BOE//1937/029/B00560-00562.pdf ''Gaceta de la República'', 29-1-1937, p. 929.]</ref> e ascendido a tenente do Corpo de Seguridade en xaneiro de 1938.<ref>[https://www.boe.es/datos/pdfs/BOE//1937/029/B00560-00562.pdf ''Gaceta de la República'', 19-2-1938, p. 562.]</ref><ref>[http://pares.mcu.es/ParesBusquedas20/catalogo/show/11183464 Ficha de Horacio Casas Iglesias]</ref> Pertenceu a [[Solidaridade Galega Antifeixista]]. Foi presidente do Comité Obreiro de de Gardas e Soldados e conselleiro do PG en [[Barcelona]]. Coa derrota da República pasou a [[Francia]] e foi internado no campo de concentración de Argelès-sur-Mere. Exiliouse en [[México]],<ref>[https://memoricamexico.gob.mx/work/models/memorica/recursos/pdfjs-2.3.200/web/viewer.html?file=https%3A%2F%2Fmemoricamexico.gob.mx%2Fobjetos%2Fsre%2FAEMFRALEG332EXP1.pdf#page=57 Visados otorgados a refugiados españoles para su emigracion a Mexico]</ref> embarcando no buque Ipanema que chegou a [[Veracruz]] o 7 de xullo de 1939. Foi contador do [[Padroado da Cultura Galega de México]] en 1953 e despois secretario do Padroado.<ref>''España Popular'', 25-11-1955, p. 4.</ref> Asinou, en nome do Partido Galeguista, o documento contra a entrada de España na ONU en 1955.<ref>''España Democrática'', 10-11-1955, p. 1.</ref> Foi presidente da Irmandade Galega de México en 1965,<ref>''España Popular'', 15-8-1965, p. 5.</ref> e secretario do Club Galicia en 1966.<ref>''España Popular'', 30-4-1966, p. 5.</ref> == Vida persoal == Casou en [[Cidade de México]] con Maria Teresa Calderón Casazza en 1945, e foi pai de Horacio Manuel, Armando Rosendo e Cesáreo Alberto Casas Calderón. == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [https://fpabloiglesias.es/wp-content/uploads/2020/01/ipanema.pdf#page=11 Asilados politicos españoles a bordo del vapor Ipanema] === Ligazóns externas === * [http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/exilio/exilio.pdf Ficha no Repertorio biobibliográfico do exilio galego] * [http://pares.mcu.es/MovimientosMigratorios/detalle.form?nid=12884 Ficha no Departamento de Migración de México] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Casas Iglesias, Horacio}} [[Categoría:Políticos do Partido Galeguista]] [[Categoría:Militares de Galicia]] [[Categoría:Exilio galego]] [[Categoría:Galegos de México]] [[Categoría:Nados en Teo]] [[Categoría:Nados en 1906]] 74lsrmylym4tl1bfo11ut602aoxo144 0 570848 6148303 6144930 2022-08-02T11:33:59Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «electronica» wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{Álbum musical|nome=The New Abnormal|portada=|banda=[[The Strokes]]|publicado=[[10 de abril]] de [[2020]]|gravación=2019|estudio=Shangri-La (Malibu, California)|duración=45:07|xénero=[[indie rock]], [[new wave]], [[post-punk]], [[pop]], [[electrónica]]|selo=[[Cult Records]], [[RCA Records]]|produtor=[[Rick Rubin]]|anterior=[[Future Present Past]]|posterior=-|anterior_ano=2016|posterior_ano=}} '''''The New Abnormal''''' é o sexto álbum de estudio da banda [[estadounidense]] de [[indie rock]] [[The Strokes]], publicado o [[10 de abril]] de [[2020]] a través dos selos Cult e [[RCA Records]]. Trátase do seu primeiro disco dende ''[[Comedown Machine]]'' (2013), foi producido por [[Rick Rubin]] e gravouse no seu estudio Shangri-La en [[Malibu, California]], con gravacións adicionais realizadas en estudios do condado dos Ánxeles e Hawaii. The Strokes comezaron a interpretar temas do álbum a través do ano 2019 antes de revelar a listaxe de cancións do disco e a súa portada a principios de 2020. "At the Door", "Bad Decisions", e "Brooklyn Bridge to Chorus" publicáronse como sinxelos antes do lanzamento do álbum, con "The Adults Are Talking" sendo lanzado para a radio meses despois. ''The New Abnormal'' tivo recensións moi positivas dos críticos, moitos dos cales considerárono un regreso aos bos tempos da banda. As loubanzas dirixíronse particularmente cara a madurez das letras do vocalista [[Julian Casablancas]], así como cara a maior cohesión musical da banda. O álbum chegou ao número 1 en Escocia<ref>{{Cita web|título=Official Scottish Albums Chart Top 100|url=https://www.officialcharts.com/charts/scottish-albums-chart/20200417/40/|páxina-web=www.officialcharts.com|data-acceso=2022-07-29|lingua=en}}</ref> e ao top 10 noutros seis países, incluídos Estados Unidos e Reino Unido. Tamén gañou o premio [[Premios Grammy|Grammy]] ao mellor álbum de rock en 2021,<ref>{{Cita web|título=Grammys 2021: The Strokes win first-ever Grammy for The New Abnormal|url=https://consequence.net/2021/03/grammys-2021-the-strokes-win-first-ever-new-abnormal/|páxina-web=Consequence|data=2021-03-14|data-acceso=2022-07-29|lingua=en-US}}</ref> sendo o seu primeiro nomeamento e primeira vitoria. == Listaxe de cancións == {{Track listing|todas_letras=[[Julian Casablancas]]|all_music=The Strokes, agás onde se indique|duración_total=45:07|title1=[[The Adults Are Talking]]|length1=5:09|title2=Selfless|length2=3:42|title3=[[Brooklyn Bridge to Chorus]]|length3=3:55|title4=[[Bad Decisions (The Strokes song)|Bad Decisions]]|length4=4:53|note4=The Strokes, [[Billy Idol]], [[Tony James]]|title5=Eternal Summer|length5=6:15|note5=The Strokes, [[Richard Lofthouse Butler]], [[Tim Butler|Timothy George Butler]]|title6=[[At the Door]]|length6=5:10|note6=The Strokes, Paul Vassallo|title7=Why Are Sundays So Depressing|length7=4:35|title8=Not the Same Anymore|length8=5:37|title9=[[Ode to the Mets]]|length9=5:51}} == Notas == {{listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Álbums de The Strokes]] [[Categoría:Álbums musicais de 2020]] [[Categoría:Álbums producidos por Rick Rubin]] [[Categoría:Álbums de RCA Records]] ihef6gxt9mr9t17i8ctx4y39wi68obi 0 570874 6148294 6145149 2022-08-02T11:28:18Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «ceremonia» + mejoras cosméticas wikitext text/x-wiki {{Biografía |nome=Gong Jun/ Simon Gong/ 龚俊 |nacionalidade=Chinés |etnia=Han |alma_máter=Donghua University (Departamento de Actuación) |ocupación=Actor, modelo, cantante }} '''Gong Jun'''<ref>{{Cita web|título=Charlotte Tilbury Announces Gong Jun As Global Ambassador. With a social following of 19.5 million on Weibo, Gong Jun is one of China’s the A-list actors and has already collaborated with leading luxury houses like Louis Vuitton and Tiffany, demonstrating his substantial influence on the luxury sector.|url=http://jingdaily.com/charlotte-tilbury-gong-jun-global-ambassador/|páxina-web=Jing Daily|data=2022-05-27|data-acceso=2022-07-29|lingua=en}}</ref> (chinés: 龚俊, nado o 29 de novembro de 1992<ref>{{Cita web|título=Gong Jun - Biografía, mejores películas, series, imágenes y noticias|url=https://www.lavanguardia.com/peliculas-series/personas/gong-jun-1820070|páxina-web=La Vanguardia|data=2022-04-14|data-acceso=2022-07-29|lingua=es}}</ref>), tamén coñecido como Simon Gong é un actor, modelo e cantante chinés ([[Chengdu]], [[Sichuan]]). Acadou atención polo súa participación en ''Lost Love In Times''<ref>{{Cita web|título=Reparto de LOST LOVE IN TIMES (serie 2017). Creada por|url=https://www.lavanguardia.com/peliculas-series/series/lost-love-in-times-71810/actores|páxina-web=La Vanguardia|data=2022-07-29|data-acceso=2022-07-29|lingua=es}}</ref> (2017) e un maior recoñecemento polos seus papeis protagonistas en ''Begin Again''<ref>{{Cita web|título=Begin Again (Serie de TV) (2020)|url=https://www.filmaffinity.com/es/film841371.html|data-acceso=2022-07-29|lingua=es}}</ref> <ref>{{Cita web|título=Begin Again|url=https://www.imdb.com/title/tt12256822/|data=2020-10-29|data-acceso=2022-07-29}}</ref>(2020) e ''[[Word of Honor|Word Of Honor]]'' (2021).<ref>{{Cita web|título=Word of Honor star Gong Jun talks about the hit wuxia series|url=https://www.scmp.com/lifestyle/entertainment/article/3134862/word-honor-star-gong-jun-how-popular-wuxia-series-was-his|páxina-web=South China Morning Post|data=2021-05-26|data-acceso=2022-07-29|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=A digital human could be your next favorite celebrity—or financial advisor. When one of China’s biggest celebrities, Simon Gong—also known as Gong Jun—released a new music video in June 2022, it quickly attracted 15 million views on the country’s Twitter-like microblogging site Weibo. But the event also stood out for a different reason—one that only eagle-eyed fans might have noticed.|url=https://www.technologyreview.com/2022/07/21/1056335/a-digital-human-could-be-your-next-favorite-celebrity-or-financial-advisor/|páxina-web=MIT Technology Review|data-acceso=2022-07-29|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita web|título=Is Boys’ Love Content Still a Promising Brand Opportunity in China? Word of Honor, which racked up 1.2 billion views when it was exclusively broadcast on Youku from February to March 2021, served as actor Gong Jun’s big breakthrough, making him one of the faces of Tiffany & Co., Louis Vuitton, and Hogan.|url=https://jingdaily.com/boys-love-bl-dramas-china-opportunities/|páxina-web=Jing Daily|data=2022-05-17|data-acceso=2022-07-29|lingua=en}}</ref> == Filmografía == {| class="wikitable" |+Series de televisión !Ano !Título en inglés !Título en chinés !Personaxe !Canle |- !2016 !''Sword Chaos'' !刀剑缭乱 !Bi Lu !iQIYI |- |2017 |''Lost Love in Times'' |醉玲珑 |Príncipe Yuan Che |Dragon TV, Youku, Tencent, iQIYI |- |2018 |''Advance Bravely'' |盛势 |Xia Yao |Tencent, WeTV |- |2019 |''Unique Lady'' |绝世千金第 |Zhong Wu Mei |iQIYI |- |2019 |''Flavor It’s Yours'' |看见味道的你 |Lu Wei Xun |iQIYI |- |2020 |''The Love Equations''<ref>{{Cita web|título=The Love Equations - Gong Jun, Liu Renyu|url=https://www.cpophome.com/the-love-equations-gong-jun-liu-renyu/|páxina-web=CPOP HOME|data=2022-02-25|data-acceso=2022-07-29|lingua=en-US}}</ref> |致我们甜甜的小美满 |Zhao Fan Zhou |Tencent, WeTV, Mango TV |- |2020 |Begin Again |从结婚开始恋爱 |Ling Rui |Mango TV, Fujian TV, iQIYI, WeTV |- |2021 |''[[Word of Honor]]'' |山河令 |Wen Ke Xing |Youko |- |2021 |''The Player'' |指尖少年 |Ren Yi Xia |Mango TV |- |2021 |''The Flaming Heart''<ref>{{Cita web|título=Gong Jun, Zhang Huiwen Coupled In "The Flaming Heart", The Drama Is Expected.|url=https://www.cpophome.com/gong-jun-zhang-huiwen-coupled-in-the-flaming-heart/|páxina-web=CPOP HOME|data=2021-02-28|data-acceso=2022-07-29|lingua=en-US}}</ref> |你好，火焰蓝 |Huo Yan |Youku |- |2021 |''Shining Like You'' |而你刚好发光 |Fang Yan |Tencent, WeTV |- |2021 |''Dream Garden''<ref>{{Cita web|título=Dream Garden (serie 2021) - Tráiler. resumen, reparto y dónde ver. Creada por|url=https://www.lavanguardia.com/peliculas-series/series/dream-garden-152674|páxina-web=La Vanguardia|data=2022-07-29|data-acceso=2022-07-29|lingua=es}}</ref> |沉睡花园 |Lin Shen |Hunan TV, Mango TV |- |TBA |''Legend of Anle''<ref>{{Cita web|título=“Legend of Anle” Wraps After 5 Months – JayneStars.com|url=https://www.jaynestars.com/news/legend-of-anle-wraps-after-5-months-plus/|data-acceso=2022-07-29|lingua=en-US}}</ref><ref>{{Cita web|título=An Le Zhuan|url=https://www.imdb.com/title/tt17070646/|data-acceso=2022-07-29}}</ref> |安乐传 |Han Ye |Youku |- |TBA |''Rising With The Wind'' |我要逆风去 |Xu Si |iQIYI |- |TBA |''Fox Spirit Matchmaker: Yue Hong''<ref>{{Cita web|título=电视剧《狐妖小红娘·月红篇》曝光角色海报，杨幂、龚俊领衔主演_涂山_微博_官方|url=http://www.sohu.com/a/www.sohu.com/a/565164548_114988|páxina-web=www.sohu.com|data-acceso=2022-07-29|lingua=en}}</ref> |涂山小红娘月红篇 |Dong Fang Yue Chu |iQIYI |} {| class="wikitable" |+Películas !Ano !Título en inglés !Título en chinés !Personaxe |- |2016 |''Lost in Japan'' |东京大冒险 |VK |- |2017 |''Rebirth Partner'' |异生探 |Yi Sheng |- |TBA |''Project X-Traction'' |X牵引项目 |Hai Ming |} {| class="wikitable" |+Programas de variedades !Ano !Título en inglés !Título en chinés !Canle |- |2015 |''Warm Taste'' |暖暖的味道 |Beijing TV, iQIYI |- |2017 |''The Cute Teacher Arrives'' |萌师驾到 |Mango TV |- |2018 |''Cooking For Love'' |为爱下厨 |Tencent |- |2020 |''Happy Camp'' |快乐大本营 |Hunan TV, Mango TV |- |2020 |''Go home from the end of the Yangtze River'' |从长江的尽头回家 |Jiangsu TV, Youku |- |2021 |''Ace vs Ace: Season 6'' |王牌对王牌第六季 |Zhejiang TV, Tencent, iQIYI, Youku |- |2021 |''Happy Camp'' |快乐大本营 |Hunan TV, Mango TV |- |2021 |''Produce Camp 2021'' |创造营2021 |Tencent |- |2021 |''Go Fighting! Season 7'' |极限挑战7 |Dragon TV, Youku |- |2021 |''Sisters Who Make Waves Season 2'' |乘风破浪的姐姐2 |Mango TV |- |2021 |''Ace Actress'' |我是女演员 |Jiangsu TV, Youku |- |2021 |''The Brain Special Episode'' |最强大脑特别篇 |Youku |- |2021 |''Sweet Tasks'' |甜蜜的任务 |Mango TV |- |2021 |''Go Fridge Season 7'' |拜托了冰箱轰趴季 |Tencent |- |2021 |''Chinese Restaurant 5'' |中餐厅第五季 |Hunan TV, Mango TV |- |2021 |''I Don't Know'' |我不知道啊 |Tencent |- |2022 |Battle to the Top |战至巅峰 |Tencent |- |2022 |Back to Field Season 6 |向往的生活6 |Hunan TV |- |2022 |Go Fighting Season 8 |极限挑战第八季 |Dragon TV |} == Discografía == {| class="wikitable" |+ !Ano !Título en inglés !Título en chinés !Álbum !Notas |- !2019 !"But it is For You" !但为君故 !''Unique Lady OST'' !con Zheng Qiuhong |- !2020 !"Sweet Little Satisfaction" |甜甜的小美满 !''The Love Equations OST'' !con Liu Renyu |- !2020 !"Youth With You" |有你的清纯 !''The Love Equations OST'' !con Liu Renyu, Yang Ge e Yan Bingyi |- !2020 !"Used To You" !习惯你 !''Begin Again OST'' !con Zhou Yutong |- |2021 |"Faraway Wanderers" |天涯客 |''[[Word of Honor]] OST'' |con Zhang Zhehan |- |2021 |"Ask Heaven" |天问 |''[[Word of Honor]] Theme Concert: Born to be Soulmates Live Album'' |con Zhang Zhehan |- |2021 |"Faraway Wanderers" |天涯客 |''[[Word of Honor]] Theme Concert: Born to be Soulmates Live Album'' |con Zhang Zhehan |- |2021 |"Looking at the Jianghu with a Smile" |笑看江湖 |''[[Word of Honor]] Theme Concert: Born to be Soulmates Live Album'' |con Man Shuke |- |2021 |"Burning Medals" |滚烫勋章 |''The Flaming Heart OST'' |con Pang Hanchen, Zhou Yanchen, Lu Yupeng, Wang Yizhou e Zhang Huiwen |- !2021 !"Sweet" ! |''The Flaming Heart OST'' ! |- !2021 !"Light Up the Future" !把未来点亮 !''Theme song for the 100th Anniversary of the Chinese Communist Party'' ! |- |2022 |"May You Be Prosperous" |恭喜发财 | | |- |2022 |"Fortuned Filled Spring" |春意福盈 | | |- |2022 |“Youth Says” |青年说 | | |} == Concertos == {| class="wikitable" |+ !Ano !Título !Título en chinés !Canle |- |2021 |Concerto temático de [[Word of Honor]] (03/05/21) |山河令生来知己演唱会 |Youko |- |2021 |Concerto temático de [[Word of Honor]] (04/05/21) |山河令生来知己演唱会 |Youko |} == Premios e nomeamentos == {| class="wikitable" |+ !Ano !Premio !Categoría !Resultado |- |2021 |OK! Magazine Award |''Artista masculino máis esperado'' |Gañador |- |2021 |Weibo Starlight Awards |''Artista máis esperado no estranxeiro'' |Gañador |- |2021 |Cerimonia anual Zhizu QQ Persoa do Ano |''Actor popular do ano'' |Gañador |- |2021 |Sohu Fashion Festival Enterprising Night |''Home do ano'' |Gañador |- |2022 |Esquire GENTLEGALA |''Artista con valor comercial do ano'' |Gañador |- |2022 |6º Festival de Cine e Televisión Golden Guduo Internet |''Actor máis popular do ano'' |Gañador |} == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Ligazóns internas === * Gong Jun (龚俊) Weibo https://weibo.com/u/2172061270 * Gong Jun (龚俊) Viki Rakuten https://www.viki.com/celebrities/22762pr-gong-jun?locale=es#modal-works * Gong Jun (龚俊) Movie Douban https://movie.douban.com/celebrity/1359728/ {{Control de autoridades}} {{DEFAULTSORT:Gong Jun}} [[Categoría:Actores da China]] [[Categoría:Nados en 1992]] ppoobkboqkmj31v3ekluaag4jir9bhr 0 570922 6148180 6145357 2022-08-02T10:16:26Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Mesoporous Silica Nanoparticle.jpg|miniatura|250px|[[Microscopio electrónico]] de transmisión (MET) (a, b, e c) imaxes de silica mesoporosa preparada con diámetros de: (a) 20 nm, (b) 45 nm, e (c) 80 nm. [[Microscopio electrónico]] de varrido (SEM) (d) imaxe de (b). Os recadros son aumentos de partículas de silica]] Unha '''nanopartícula''' ('''nanopó''', '''nanoacio''' ou '''nanocristal''') é unha partícula que posúe as tres dimensións menores que 100 [[nanómetro|nm]]. Actualmente o estudo das nanopartículas é unha área de intensa [[investigación científica]], debido a unha ampla variedade de aplicacións potenciais en campos tales como a [[biomedicina]], a [[óptica]], a [[electrónica]], a [[nanoquímica]] ou a [[agricultura]].<ref>[https://www.researchgate.net/profile/Cristobal-Larez-Velasquez/publication/285356585_Nanoparticulas_fundamentos_y_aplicaciones/links/5fd22371299bf188d4085adc/Nanoparticulas-fundamentos-y-aplicaciones.pdf Cristóbal Lárez-Velásquez; Sonia Koteich-Khatib; Floralba López-González, Eds. (2015): Nanopartículas: Fundamentos y Aplicaciones. Mérida, Venezuela: Universidad de Los Andes. ISBN 978-9-8012-8382-9].</ref><ref name="r2">{{cita publicación|url=https://www.osapublishing.org/abstract.cfm?URI=ao-52-24-6041|título=Plasmonic “pump–probe” method to study semi-transparent nanofluids|nome1=Yasitha L.|apelido2=Dombrovsky|nome2=Leonid A.|data=20 de agosto de 2013|publicación=Applied Optics|volume=52|número=24|dataacceso=30 de xullo de 2022|apelido3=Chen|nome3=Chuyang|apelido4=Timchenko|nome4=Victoria|apelido5=Jiang|nome5=Xuchuan|apelido6=Baek|nome6=Sung|apelido7=Taylor|nome7= Robert A.|apelido1=Hewakuruppu}}</ref> As nanopartícula clasifícanse polo seu diámetro:<ref>[https://web.archive.org/web/20101203205130/http://www.epa.gov/apti/bces/module3/category/category.htm Module 3: Characteristics of Particles – Particle Size Categories]. ''epa.gov''.</ref> *Nanopartículas ultrafinas: as comprendidas entre 1 e 100 nanómetros en tamaño. *Nanopartículas finas: as comprendidas entre os 100 e os 2 500 nanómetros. *Nanopartículas grosas: as comprendidas entre os 2 500 e os 10 000 nanómetros. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Liposoma]] * [[Nanociencia]] * [[Nanomateriais]] * [[Nanotecnoloxía]] === Ligazóns externas === * [https://www.britannica.com/science/nanoparticle nanoparticle] na ''[[Encyclopædia Britannica]]''. {{en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Nanotecnoloxía]] [[Categoría:Materiais]] 2dx5h8r2g7lqjcuanuuqe9qnbtct723 0 570930 6148178 6145423 2022-08-02T10:15:50Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Cobalt-graphene-nanoparticle.tif|miniatura|210px|[[Nanopartícula]] de [[cobalto]]]] A '''nanoquímica''' é unha rama da [[nanociencia]] relacionada coa produción e reaccións de [[nanopartícula]]s e os seus compostos. Está relacionada coas propiedades e características asociadas con ensamblaxes de [[átomo]]s ou [[molécula]]s sobre unha escala que varía de tamaño dos bloques individuais até as do material aglomerado. O profesor Geoffrey Ozin, da [[Universidade de Toronto]], está considerado como o pai da nanoquímica. O seu visionario artigo "Nanochemistry - Synthesis in Diminishing Dimensions".<ref>Geoffrey A. Ozin (1992): "Nanochemistry: Synthesis in diminishing dimensions". ''Advanced Materials'' '''4''' (10): 612-649.</ref> estimulou a todo un novo campo: propoñía que os principios da [[química]] poderían aplicarse á síntese de materiais de "abaixo cara a arriba" "sobre calquera escala de lonxitude" mediante os "principios de construción de bloques xerárquicos", isto é, utilizando bloques de construción de escala nano/molecular "programados" con información química que os autoensamblaría espontaneamente, dunha maneira controlada, en estruturas que abarcan un amplo intervalo de escalas de lonxitude. A nanoquímica é unha das tantas aproximacións que a nanociencia ten cara ao deseño, caracterización e racionalización das propiedades e estrutura dun material nanoestruturado. Esta [[ciencia]] emprega metodoloxías da [[síntese]] [[química]] e a [[química]] de [[material|materiais]] para obter nanomateriais con tamaños, formas, propiedades superficiais, defectos e propiedades autoensamblantes específicos, deseñados para cumprir con usos e funcións específicas. == Véxase tamén == === Bibliografía === * Brechignac, C.; Houdy P. & Lahmani M. Eds. (2007): ''Nanomaterials and Nanochemistry''. Berlín: Springer. ISBN 978-3-5407-2993-8. *{{cite book|editor1= Klabunde, Kenneth J.|editor2= Ryan M. Richards|title=Nanoscale Materials in Chemistry|date=2009|publisher= Hoboken, Nova Jersey: John Wiley & Sons|isbn=978-0-470-22270-6|edition=2nd}} * Ozin G., Arsenault A .C. & Cademartiri L. (2008): [http://www.rsc.org/shop/books/2008/9781847558954.asp ''Nanochemistry: A Chemical Approach to Nanomaterials''] 2nd Ed. Londres: Royal Society of Chemistry. ISBN 978-1-8475-5895-4. * Steed, J. W.; D .R. Turner & K. Wallace (2007): ''Core Concepts in Supramolecular Chemistry and Nanochemistry''. Hoboken, Nova Jersey: John Wiley & Sons. ISBN 978-0-4708-5867-7. * Watarai, H.; N. Teramae & T. Sawada (2005): ''Interfacial Nanochemistry: Molecular Science and Engineering at Liquid-Liquid Interfaces'' (Nanostructure Science and Technology). Nova York: Kluwer Academic/Plenum Publishers. ISBN 978-0-3872-7541-3. == Notas == {{listaref}} {{en progreso}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Nanotecnoloxía]] [[Categoría:Química]] tses8vaq0ee4yqcj4brw4j49yu2dsru 0 570955 6148170 6145528 2022-08-02T10:11:01Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{outros homónimos|Hoboken}} {{Coordenadas|40|44|42|N|74|01|57|W|display=title}} [[Ficheiro:Hoboken NJ photo D Ramey Logan.jpg|miniatura|Vista aérea de Hoboken á beira do [[río Hudson]]]] '''Hoboken''' é unha [[cidade]] localizada no [[condado de Hudson]] do [[Estados dos Estados Unidos de América|estado]] de [[Nova Jersey]]. Situada na zona dos peiraos do [[río Hudson]], a cidade era unha parte do Porto de Nova York e Nova Jersey e sede de importantes industrias durante a maior parte do [[século XX]]. Tamén é coñecida por ser o lugar de nacemento do cantante estadounidense [[Frank Sinatra]], un dos artistas musicais máis populares e influentes do século XX; por iso, numerosos parques e rúas da cidade foron bautizados no seu honor.<ref>{{Cita web |url=https://www.hobokenmuseum.org/self-guided-walking-tours/frank-sinatra-the-voice |título=Copia arquivada |dataacceso=30 de xullo de 2022 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160401014920/https://www.hobokenmuseum.org/self-guided-walking-tours/frank-sinatra-the-voice |dataarquivo=1 de abril de 2016 }}</ref> O carácter da cidade cambiou e pasou de ser unha cidade da clase obreira a unha de tendas e barrios residenciais da clase social alta.<ref>[https://www.nytimes.com/2010/10/31/realestate/31njzo.html "Less Luster on the 'Gold Coast'. New Jersey. ''[[The Wew York Times]]''].</ref> == Xeografía == [[Ficheiro:Hudson County New Jersey Incorporated and Unincorporated areas Hoboken Highlighted.svg|miniatura|Localización de Hoboken no [[condado de Hudson]] e este no estado de [[Nova Jersey]]]] [[Ficheiro:Pier A Park Hoboken June 2015 panorama 1.jpg|miniatura|Panorama de tres segmentos da costa de ''Sinatra Drive'' desde Pier A Park, Hoboken]] Situada a una altitude media de 9 [[msnm]], o [[municipio]] ocupa unha superficie de 5,1 km² Segundo a Oficina do Censo dos Estados Unidos, no ano [[2020]] tiña unha poboación de 60 419 habitantes, polo que a súa densidade de poboación nese ano era de 9 805 hab./km².<ref>[https://www.census.gov/programs-surveys/decennial-census/decade.2010.html.html U.S. Census Bureau].</ref> Hoboken ten a cuarta densidade de poboación máis alta dos Estados Unidos, máis alta incluso que a de Nova York.<ref name=C>[http://www.census.gov/2010census/ U.S. Census Bureau 2010].</ref> Hoboken forma parte da [[área metropolitana de Nova York]], e nela encóntrase a ''Terminal Hoboken'', un importante centro de [[transporte]] para a rexión. == Demografía == Segundo a Oficina do Censo dos Estados Unidos no ano [[2000]] os ingresos medios por fogar na localidade eran de 62 550 dólares, e os ingresos medios por familia eran de 67 500 dólares. Os homes tiñan uns ingresos medios de 54 870 dólares, fronte aos 46 826 dólares para as mulleres. A [[renda per cápita]] para a localidade era de 43 195 dólares. Ao redor do 10,0 % da poboación estaba por debaixo do [[limiar de pobreza]].<ref name=C/> == Historia == Hoboken estableceuse por primeira vez como parte da colonia ''Pavonia, New Netherland'' (Pavonia Nova Holanda) no [[século XVII]]. Durante o inicio do [[século XIX]], a cidade foi desenvolvida polo coronel [[John Stevens (inventor)|John Stevens]], primeiro como un complexo [[turismo|turístico]] e máis adiante como zona residencial.<ref name="hobokenmuseum_1">{{cita web |url=https://www.hobokenmuseum.org/history/short-history-of-hoboken |título=Copia arquivada |dataacceso=30 de xullo de 2022 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150501133722/https://www.hobokenmuseum.org/history/short-history-of-hoboken |dataarquivo=1 de maio de 2015 }}</ref> Hoboken converteuse en municipio en [[1849]] e foi considerada como cidade en [[1855]]. Hoboken foi o lugar onde se xogou o primeiro partido de [[béisbol]],<ref name="baseball">[http://books.google.com/books?id=TKbXIHDH1TQC Early Innings: A Documentary History of Baseball, 1825-1908].</ref> e é alí onde se encontra o Instituto Stevens de Tecnoloxía, unha das universidades tecnolóxicas máis antigas dos Estados Unidos. O [[29 de outubro]] de [[2012]] Hoboken quedou devastada por unha gran tormenta e polos fortes ventos asociados co furacán Sandy, deixando 1 700 casas inundadas e provocando danos por valor de 100 millóns de dólares. Incluso díxose que "encheu Hoboken como unha bañeira".<ref>[https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2014/12/the-water-next-time/382242/ The Water Next Time en ''theatlantic.com''].</ref> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Condados dos Estados Unidos de América]] * [[Nova Jersey]] === Ligazóns externas === * [https://www.hobokennj.gov/ Páxina web oficial] * [https://www.britannica.com/place/Hoboken Hoboken, New Jersey, United States] na ''[[Encyclopædia Britannica]]''. {{control de autoridades}} [[Categoría:Cidades de Nova Jersey]] qhb4nn7d6047c8ebzigxaqn92vhlq3c 6148171 6148170 2022-08-02T10:11:23Z HombreDHojalata 5863 /* Xeografía */ wikitext text/x-wiki {{outros homónimos|Hoboken}} {{Coordenadas|40|44|42|N|74|01|57|W|display=title}} [[Ficheiro:Hoboken NJ photo D Ramey Logan.jpg|miniatura|Vista aérea de Hoboken á beira do [[río Hudson]]]] '''Hoboken''' é unha [[cidade]] localizada no [[condado de Hudson]] do [[Estados dos Estados Unidos de América|estado]] de [[Nova Jersey]]. Situada na zona dos peiraos do [[río Hudson]], a cidade era unha parte do Porto de Nova York e Nova Jersey e sede de importantes industrias durante a maior parte do [[século XX]]. Tamén é coñecida por ser o lugar de nacemento do cantante estadounidense [[Frank Sinatra]], un dos artistas musicais máis populares e influentes do século XX; por iso, numerosos parques e rúas da cidade foron bautizados no seu honor.<ref>{{Cita web |url=https://www.hobokenmuseum.org/self-guided-walking-tours/frank-sinatra-the-voice |título=Copia arquivada |dataacceso=30 de xullo de 2022 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160401014920/https://www.hobokenmuseum.org/self-guided-walking-tours/frank-sinatra-the-voice |dataarquivo=1 de abril de 2016 }}</ref> O carácter da cidade cambiou e pasou de ser unha cidade da clase obreira a unha de tendas e barrios residenciais da clase social alta.<ref>[https://www.nytimes.com/2010/10/31/realestate/31njzo.html "Less Luster on the 'Gold Coast'. New Jersey. ''[[The Wew York Times]]''].</ref> == Xeografía == [[Ficheiro:Hudson County New Jersey Incorporated and Unincorporated areas Hoboken Highlighted.svg|miniatura|Localización de Hoboken no [[condado de Hudson]] e este no estado de [[Nova Jersey]]]] [[Ficheiro:Pier A Park Hoboken June 2015 panorama 1.jpg|miniatura|Panorama de tres segmentos da costa de ''Sinatra Drive'' desde Pier A Park, Hoboken]] Situada a unha altitude media de 9 [[msnm]], o [[municipio]] ocupa unha superficie de 5,1 km² Segundo a Oficina do Censo dos Estados Unidos, no ano [[2020]] tiña unha poboación de 60 419 habitantes, polo que a súa densidade de poboación nese ano era de 9 805 hab./km².<ref>[https://www.census.gov/programs-surveys/decennial-census/decade.2010.html.html U.S. Census Bureau].</ref> Hoboken ten a cuarta densidade de poboación máis alta dos Estados Unidos, máis alta incluso que a de Nova York.<ref name=C>[http://www.census.gov/2010census/ U.S. Census Bureau 2010].</ref> Hoboken forma parte da [[área metropolitana de Nova York]], e nela encóntrase a ''Terminal Hoboken'', un importante centro de [[transporte]] para a rexión. == Demografía == Segundo a Oficina do Censo dos Estados Unidos no ano [[2000]] os ingresos medios por fogar na localidade eran de 62 550 dólares, e os ingresos medios por familia eran de 67 500 dólares. Os homes tiñan uns ingresos medios de 54 870 dólares, fronte aos 46 826 dólares para as mulleres. A [[renda per cápita]] para a localidade era de 43 195 dólares. Ao redor do 10,0 % da poboación estaba por debaixo do [[limiar de pobreza]].<ref name=C/> == Historia == Hoboken estableceuse por primeira vez como parte da colonia ''Pavonia, New Netherland'' (Pavonia Nova Holanda) no [[século XVII]]. Durante o inicio do [[século XIX]], a cidade foi desenvolvida polo coronel [[John Stevens (inventor)|John Stevens]], primeiro como un complexo [[turismo|turístico]] e máis adiante como zona residencial.<ref name="hobokenmuseum_1">{{cita web |url=https://www.hobokenmuseum.org/history/short-history-of-hoboken |título=Copia arquivada |dataacceso=30 de xullo de 2022 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150501133722/https://www.hobokenmuseum.org/history/short-history-of-hoboken |dataarquivo=1 de maio de 2015 }}</ref> Hoboken converteuse en municipio en [[1849]] e foi considerada como cidade en [[1855]]. Hoboken foi o lugar onde se xogou o primeiro partido de [[béisbol]],<ref name="baseball">[http://books.google.com/books?id=TKbXIHDH1TQC Early Innings: A Documentary History of Baseball, 1825-1908].</ref> e é alí onde se encontra o Instituto Stevens de Tecnoloxía, unha das universidades tecnolóxicas máis antigas dos Estados Unidos. O [[29 de outubro]] de [[2012]] Hoboken quedou devastada por unha gran tormenta e polos fortes ventos asociados co furacán Sandy, deixando 1 700 casas inundadas e provocando danos por valor de 100 millóns de dólares. Incluso díxose que "encheu Hoboken como unha bañeira".<ref>[https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2014/12/the-water-next-time/382242/ The Water Next Time en ''theatlantic.com''].</ref> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Condados dos Estados Unidos de América]] * [[Nova Jersey]] === Ligazóns externas === * [https://www.hobokennj.gov/ Páxina web oficial] * [https://www.britannica.com/place/Hoboken Hoboken, New Jersey, United States] na ''[[Encyclopædia Britannica]]''. {{control de autoridades}} [[Categoría:Cidades de Nova Jersey]] n6g3lzl6143mwodz6r8n7vm6w1jzz51 6148172 6148171 2022-08-02T10:11:47Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{outros homónimos|Hoboken}} {{Coordenadas|40|44|42|N|74|01|57|W|display=title}} [[Ficheiro:Hoboken NJ photo D Ramey Logan.jpg|miniatura|Vista aérea de Hoboken á beira do [[río Hudson]]]] '''Hoboken''' é unha [[cidade]] localizada no [[condado de Hudson]] do [[Estados dos Estados Unidos de América|estado]] de [[Nova Jersey]]. Situada na zona dos peiraos do [[río Hudson]], a cidade era unha parte do Porto de Nova York e Nova Jersey e sede de importantes industrias durante a maior parte do [[século XX]]. Tamén é coñecida por ser o lugar de nacemento do cantante estadounidense [[Frank Sinatra]], un dos artistas musicais máis populares e influentes do século XX; por iso, numerosos parques e rúas da cidade foron bautizados no seu honor.<ref>{{Cita web |url=https://www.hobokenmuseum.org/self-guided-walking-tours/frank-sinatra-the-voice |título=Copia arquivada |dataacceso=30 de xullo de 2022 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160401014920/https://www.hobokenmuseum.org/self-guided-walking-tours/frank-sinatra-the-voice |dataarquivo=1 de abril de 2016 }}</ref> O carácter da cidade cambiou e pasou de ser unha cidade da clase obreira a unha de tendas e barrios residenciais da clase social alta.<ref>[https://www.nytimes.com/2010/10/31/realestate/31njzo.html "Less Luster on the 'Gold Coast'. New Jersey. ''[[The New York Times]]''].</ref> == Xeografía == [[Ficheiro:Hudson County New Jersey Incorporated and Unincorporated areas Hoboken Highlighted.svg|miniatura|Localización de Hoboken no [[condado de Hudson]] e este no estado de [[Nova Jersey]]]] [[Ficheiro:Pier A Park Hoboken June 2015 panorama 1.jpg|miniatura|Panorama de tres segmentos da costa de ''Sinatra Drive'' desde Pier A Park, Hoboken]] Situada a unha altitude media de 9 [[msnm]], o [[municipio]] ocupa unha superficie de 5,1 km² Segundo a Oficina do Censo dos Estados Unidos, no ano [[2020]] tiña unha poboación de 60 419 habitantes, polo que a súa densidade de poboación nese ano era de 9 805 hab./km².<ref>[https://www.census.gov/programs-surveys/decennial-census/decade.2010.html.html U.S. Census Bureau].</ref> Hoboken ten a cuarta densidade de poboación máis alta dos Estados Unidos, máis alta incluso que a de Nova York.<ref name=C>[http://www.census.gov/2010census/ U.S. Census Bureau 2010].</ref> Hoboken forma parte da [[área metropolitana de Nova York]], e nela encóntrase a ''Terminal Hoboken'', un importante centro de [[transporte]] para a rexión. == Demografía == Segundo a Oficina do Censo dos Estados Unidos no ano [[2000]] os ingresos medios por fogar na localidade eran de 62 550 dólares, e os ingresos medios por familia eran de 67 500 dólares. Os homes tiñan uns ingresos medios de 54 870 dólares, fronte aos 46 826 dólares para as mulleres. A [[renda per cápita]] para a localidade era de 43 195 dólares. Ao redor do 10,0 % da poboación estaba por debaixo do [[limiar de pobreza]].<ref name=C/> == Historia == Hoboken estableceuse por primeira vez como parte da colonia ''Pavonia, New Netherland'' (Pavonia Nova Holanda) no [[século XVII]]. Durante o inicio do [[século XIX]], a cidade foi desenvolvida polo coronel [[John Stevens (inventor)|John Stevens]], primeiro como un complexo [[turismo|turístico]] e máis adiante como zona residencial.<ref name="hobokenmuseum_1">{{cita web |url=https://www.hobokenmuseum.org/history/short-history-of-hoboken |título=Copia arquivada |dataacceso=30 de xullo de 2022 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150501133722/https://www.hobokenmuseum.org/history/short-history-of-hoboken |dataarquivo=1 de maio de 2015 }}</ref> Hoboken converteuse en municipio en [[1849]] e foi considerada como cidade en [[1855]]. Hoboken foi o lugar onde se xogou o primeiro partido de [[béisbol]],<ref name="baseball">[http://books.google.com/books?id=TKbXIHDH1TQC Early Innings: A Documentary History of Baseball, 1825-1908].</ref> e é alí onde se encontra o Instituto Stevens de Tecnoloxía, unha das universidades tecnolóxicas máis antigas dos Estados Unidos. O [[29 de outubro]] de [[2012]] Hoboken quedou devastada por unha gran tormenta e polos fortes ventos asociados co furacán Sandy, deixando 1 700 casas inundadas e provocando danos por valor de 100 millóns de dólares. Incluso díxose que "encheu Hoboken como unha bañeira".<ref>[https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2014/12/the-water-next-time/382242/ The Water Next Time en ''theatlantic.com''].</ref> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} === Outros artigos === * [[Condados dos Estados Unidos de América]] * [[Nova Jersey]] === Ligazóns externas === * [https://www.hobokennj.gov/ Páxina web oficial] * [https://www.britannica.com/place/Hoboken Hoboken, New Jersey, United States] na ''[[Encyclopædia Britannica]]''. {{control de autoridades}} [[Categoría:Cidades de Nova Jersey]] 4k0vjdhos62376celur1xrptpx1rrfi 0 570968 6148168 6146838 2022-08-02T10:09:12Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Esócidos<br>''Esocidae''<br><small>Lucios</small> | fossil_range = {{rango fósil|Cretáceo tardío | Actualidade}} | image = Esox hdm.JPG | image_width = 250px | image_caption = Lucio (''[[Esox lucius]]'') | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | subphylum = [[Vertebrata]] | classis = [[Actinopterygii]] | superordo = [[Protacanthopterygii]] | ordo = [[Esociformes]] | familia = '''Esocidae''' | familia_authority = [[Rafinesque]], [[1815]] | genus = '''Esox''' | genus_authority = [[Linnaeus]], [[1758]] | subdivision_ranks = species | subdivision = :''Véxase o texto'' | synonyms = }} [[Ficheiro:Parc aquarium du Québec - brochet.jpg|miniatura|Boca en forma de pico de pato]] A dos '''esócidos''' (''Esocidae'') é unha [[familia (bioloxía)|familia]] de [[peixes]] [[teleósteos]] [[dulciacuícola]]s, unha das dúas integradas na [[orde (bioloxía)|orde]] dos [[esociformes]], que comprende actualmente un único [[genus|xénero]], ''[[Esox (xénero)|Esox]]'',<ref name=W>[https://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=154207 Esocidae Rafinesque, 1815] no [[WoRMS]]. Consultado o 30 de xullo de 2022.</ref><ref name=BL>[https://www.biolib.cz/en/taxon/id15784/ Esocidae Rafinesque, 1815] na [[BioLib]]. Consultada o 30 de xullo de 2022.</ref> con sete [[especies]] coñecidas popularmente como lucios. == Taxonomía == === Descrición === ; Familia A familia foi descrita en [[1815]] polo [[naturalista]], [[meteoroloxía|meteorólogo]] e [[arqueoloxía|arqueólogo]] [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de orixe [[Francia|franco]]-[[Alemaña|xermana]]-[[Italia|italiana]] [[Constantine Samuel Rafinesque]],<ref name=W/><ref name=BL/> na súa obra ''Analyse de la Nature ou tableau de l'univers et des corps organisés'', publicada en [[Palermo]]. ; Xénero O xénero fora descrito en [[1758]] por [[Linneo]] na 10ª edición do seu ''[[Systema Naturae]]''.<ref name=W2>[https://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=154208 ''Esox'' Linnaeus, 1758] no WoRMS. Consultado o 30 de xullo de 2022.</ref><ref name=BL2>[https://www.biolib.cz/en/taxon/id15785/ ''Esox'' Linnaeus, 1758] na BioLib. Consultada o 30 de xullo de 2022.</ref> === Etimoloxía === O [[nome científico]] ''Esocidae'' está formado polo elementos ''Esoc''- e -''ĭdae''. O primeiro é a raíz de ''esocis'', xenitivo de ''esox'', nome [[lingua latina|latino]] de ''[[Esox lucius]]'', a [[especie tipo]] da familia, e o segundo é o sufixo do [[latín científico]] empregado para formar os nomes das familias de animais.<ref>[https://www.merriam-webster.com/dictionary/Esocidae Esocidae] no ''Merriam-Webster Dictionary''.</ref> === Especies === Na actualidade recoéncense* no xénero as seguintes 7 especies:<ref name=W2/> *''[[Esox americanus]]'' <small>Gmelin, 1789</small> *''[[Esox aquitanicus]]'' <small>Denys, Dettai, Persat, Hautecoeur & Keith, 2014</small> *''[[Esox cisalpinus]]'' <small>Bianco & Delmastro, 2011</small> *''[[Esox lucius]]'' <small>Linnaeus, 1758</small> *''[[Esox masquinongy]]'' <small>Mitchill, 1824</small> *''[[Esox niger]]'' <small>Lesueur, 1818</small> *''[[Esox reichertii]] <small>Dybowski, 1869</small> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Wikispecies|Esox}} === Bibliografía === * Joseph S. Nelson (2006): ''Fishes of the World''. 4th ed. [[Hoboken, Nova Jersey]]: John Wiley & Sons. ISBN 0-4712-5031-7. === Outros artigos === *[[Esociformes]] {{Control de autoridades}} {{sencat}} s69csocpwv09ggao1sln0kyjy85popm 0 570980 6147612 6145893 2022-08-01T16:20:27Z Jockerouac 113500 /* Lista de zoolóxicos e acuarios */ wikitext text/x-wiki En '''[[Galicia]]''' pódense atopar media ducia de zoolóxicos e acuarios. O máis antigo é o zoo de Vigo, coñecido como [[Vigozoo]], que abriu as súas portas en [[1971]]. ==Lista de zoolóxicos e acuarios== {| class="wikitable" border="0" style="background:#ffffff" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:#9BC4E2; color:white" |<big>'''Zoolóxicos'''</big> |- - ! style="background:Linen; color:Black" width=200 px|Nome ! style="background:Linen; color:Black" width=130 px|Localización ! style="background:Linen; color:Black" width=150 px|Membro de AIZA<ref name="aiza">{{cita web|url=http://www.aiza.org.es/aiza/nuestrosasociados-id-1.html|título=Asociación Ibérica de Zoos e Acuarios. Lista de Membros}}</ref> ! style="background:Linen; color:Black" width=150 px|Membro de EAZA<ref name="eaza">{{cita web|url=http://www.eaza.net/members/|título=EAZA}}</ref> ! style="background:Linen; color:Black" width=150 px|Inauguración ! style="background:Linen; color:Black" width=150 px|Peche ! style="background:Linen; color:Black" width=150 px|Tipo de zoolóxico (Especies exhibidas) ! style="background:Linen; color:Black" width=200 px|Imaxe |- |[[Acuario do Grove]]||[[O Grove]]||Non||Non||1997||Activo||Acuario||[[Ficheiro:Acuario do Grove.jpg|100px]] |- |Acuario do [[Museo do Mar]]||[[Vigo]]||Non||Non||2002||Activo||Acuario||[[Ficheiro:2018 Museo do Mar de Galicia. Alcabre. Vigo. Galiza.jpg|100px]] |- |[[Aquarium Finisterrae]]||[[A Coruña]]||Si||Si||1999||Activo||Acuario||[[Ficheiro:Terraza exterior do Aquarium Finisterrae. A Corunha.jpg|100px]] |- |[[Avifauna (núcleo zoolóxico)|Avifauna]]||[[Outeiro de Rei]]|||||||[[1992]]||Activo||Aves||[[Ficheiro:Avifauna Lugo.jpg|100px]] |- |[[Corax Fauna]]||[[Paderne]]||||||||Activo||Xeral|| |- |[[Marcelle Natureza]]||[[Outeiro de Rei]]||Si||Si||[[2003]]||Activo||Xeral||[[Ficheiro:Lobo (5750180735).jpg|100px]] |- |[[Vigozoo]]||[[Vigo]]||Non||Non||[[1971]]||Activo||Xeral||[[Ficheiro:Oso pardo Carmo, Madroa, nado en cativerio (4).jpg|100px]] |- |} ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Zoolóxico]] * [[Acuario]] * [[Aviario]] * [[Reptiliario]] [[Categoría:Parques zoolóxicos de Galicia]] luj76t752cogo9u4b3lgmts0yyuhrak 0 570982 6147608 6146107 2022-08-01T16:16:21Z Lameiro 1822 corrixo wikitext text/x-wiki {{coordenadas|42|29|01.61|N|8|53|27.47|W|display= title}} {{Museo | Nome = Acuario do Grove | Imaxe = Acuario do Grove.jpg | Tamaño = | Pé = | Coordenadas = | País = Galicia | Cidade = [[O Grove]] | Tipo = Mariño, oceánico | Administrador = | Director = Rebeca Aguinaga | Construción = 1997 | Inauguración = | Superficie = | Horario = | Transporte = | Visitantes = | Enderezo = Punta Moreiras s/n | Número Telefónico = 986 732327 | Web = }} O '''acuario do Grove''' é un dos dous acuarios [[Galicia|galegos]] e un dos sete [[Zoolóxicos e acuarios de Galicia|parques zoolóxicos de Galicia]]. Está situado no concello [[provincia de Pontevedra|pontevedrés]] do [[O Grove|Grove]]. Foi construído en [[1997]] en Punta Moreiras, na península do Grove. En [[2011]] foi obxecto dunha reinauguración tras anos pechado.<ref>{{Cita web|url=https://www.farodevigo.es/arousa/2013/03/13/acuario-o-grove-reinaugura-dia-17502902.html|páxina-web=[[Faro de Vigo]]|título=O Acuario do Grove reinaugurase o día 21 en Punta Moreiras|data-acceso=29 de xullo de 2022}}</ref> Contén diversos expositores entre os que se atopan 22 tanques que albergan diferentes especies de auga doce e salgada, como os [[tiburón]]s, así como un tanque de [[Lontra|londras]]. Tamén conta cunha sección de [[ave]]s, o ''Aviarium''.<ref>{{Cita web|url=https://www.elespanol.com/treintayseis/articulos/vivir/el-acuario-de-o-grove-una-ventana-abierta-al-ecosistema-marino-de-las-costas-gallegas|páxina-web=[[El Español]]|título=O Acuario do Grove, unha ventá aberta ao ecosistema mariño das costas galegas|data-acceso=29 de xullo de 2022}}</ref> Cada ano é visitado por máis de 100.000 persoas.<ref>{{Cita web|url=https://www.galicia.info/acuario-de-o-grove.html|páxina-web=Galiciainfo.es|título=O Acuario do Grove.|data-acceso=29 de xullo de 2022}}</ref> ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Aquarium Finisterrae]] * [[Zoolóxicos e acuarios de Galicia]] ===Ligazóns externas=== * [https://acuariodogrove.es Acuario do Grove] Páxina oficial. {{control de autoridades}} [[Categoría:O Grove]] [[Categoría:Acuarios de Galicia]] 31bpzlnaish8292hz8k0wum3xa77ff5 0 570993 6148285 6145894 2022-08-02T11:26:43Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «amerizaxe» wikitext text/x-wiki {{en progreso}} [[Imaxe:Apollo CSM lunar orbit.jpg|miniatura|O módulo de mando e servizo Endeavour en órbita lunar durante a misión [[Apollo 15]].]] O '''módulo de mando e servizo Apollo''', ou ''Apollo CSM'' polas súas siglas en [[Lingua inglesa|inglés]], foi un dos principais compoñentes da [[nave Apollo]] da [[NASA]] usada no [[programa Apollo]] para enviar a humanos á superficie lunar entre 1969 e 1972. O CSM servía como nave nai, transportando a tres [[astronauta]]s e ao [[módula lunar Apollo]] a órbita lunar para logo devolver á tripulación á [[Terra]]. Estaba formada por dúas partes: o módulo de mando, [[cono|cónico]], que acollía aos astronautas e ao equipamento necesario para a [[reentrada atmosférica]] e o [[amaraxe]]; e o módulo de servizo, [[Cilindro|cilíndrico]], cos sistemas necesarios para a propulsión, a enerxía eléctrica e o almacenamento de varios consumibles necesarios para a misión. Unha conexión umbilical unía as dúas partes para transferir enerxía e consumibles. Antes da reentrada o módulo de mando separábase do módulo de servizo, cortándose a conexión umbilical e deixando destruirse o módulo de servizo na [[atmosfera]] mentres o módulo de mando facía unha entrada segura. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Apollo Command and Service Modules}} === Outros artigos === *[[Programa Apollo]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Programa Apollo]] pdkvt3dqosyurdzs1gwd1u5iagar80p 0 570995 6148194 6145906 2022-08-02T10:25:38Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Apollo16LM.jpg|miniatura|O módulo lunar Orion na superficie lunar durante a misión [[Apollo 16]].]] O '''módulo lunar Apollo''', ou ''Apollo LM'' polas súas siglas en [[Lingua inglesa|inglés]], foi a nave usada pola [[NASA]] para aterrar na [[Lúa]] durante o [[programa Apollo]]. Foi a primeira nave tripulada deseñada para funcionar exclusivamente no baleiro do espazo e é a única nave tripulada en aterrar nun corpo distinto da [[Terra]]. == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === *[[Programa Apollo]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Programa Apollo]] nceowtoj2jh98ncnqreferrvp8y53as 6148195 6148194 2022-08-02T10:25:42Z HombreDHojalata 5863 Marcado como curto de máis usando - [[:w:en:User:DannyS712/Tag.js|Tag]] (v. 2.1) ([[Wikipedia:Marcador de artigos curtos]]) wikitext text/x-wiki {{Curto de máis|data=agosto de 2022}} [[Imaxe:Apollo16LM.jpg|miniatura|O módulo lunar Orion na superficie lunar durante a misión [[Apollo 16]].]] O '''módulo lunar Apollo''', ou ''Apollo LM'' polas súas siglas en [[Lingua inglesa|inglés]], foi a nave usada pola [[NASA]] para aterrar na [[Lúa]] durante o [[programa Apollo]]. Foi a primeira nave tripulada deseñada para funcionar exclusivamente no baleiro do espazo e é a única nave tripulada en aterrar nun corpo distinto da [[Terra]]. == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === *[[Programa Apollo]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Programa Apollo]] sq173ddv5t8flthg6x62s71vqvlim7n 0 570997 6147716 6145922 2022-08-01T20:44:52Z Xosema 4817 /* Historial de lanzamentos */ Arranxo menor wikitext text/x-wiki '''AprizeSat''', coñecidos en primeiro lugar como '''LatinSat''', é unha constelación de [[Satélite de comunicacións|satélites de comunicacións]] en [[órbita baixa terrestre]] planificada para proporcionar un sistema de transmisión global e ofrecer servizos de monitorización e seguimento.<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/a/aprizesat.html|título=AprizeSat|dataacceso=30 de xullo de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/aprizesat-1_latinsat-1.htm|título=LatinSat A, B, C, D / AprizeSat 1, ..., 10 / exactView 3, 4, 5, 5R, 6, 11, 12, 13|dataacceso=30 de xullo de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Características== Cada satélite ten unha masa duns 12 kg e usa a técnica de almacenamento e descarga pola que unha estación envía datos ao satélite, que os almacena para despois envialos a outra estación durante o seu traxecto orbital. Teñen forma de [[cubo]] e a alimentación eléctrica é proporcionada por [[Célula solar|células solares]] que cubren algunhas das súas caras.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> AprizeSat 3 a 10 levaban a bordo un receptor AIS (''Automatic Identification System'', Sistema de Identificación Automático) para recoller a posición de buques no mar. AprizeSat 3 e 4 son agora propiedade de e operados por SpaceQuest para COM DEV/exactEarth, mentres que AprizeSat 5, 6 e 7 foron transferidos a exactEarth despois dun período de 90 días de probas e son coñecidos agora como exactView 5, 6 e 5R. AprizeSat 8 é propiedade de SpaceQuest pero pode ser transferido a exactEarth no futuro. Tódolos AprizeSat en órbita foron lanzados mediante foguetes [[Dnepr]].<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- ! Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> ! Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> |- |LatinSat A |20 de decembro de 2002 |Dnepr |Éxito |- |LatinSat B |20 de decembro de 2002 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 1 |29 de xuño de 2004 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 2 |29 de xuño de 2004 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 3 |29 de xullo de 2009 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 4 |29 de xullo de 2009 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 5 |17 de agosto de 2011 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 6 |17 de agosto de 2011 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 7 |21 de novembro de 2013 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 8 |21 de novembro de 2013 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 9 |19 de xuño de 2014 |Dnepr |Éxito |- |AprizeSat 10 |19 de xuño de 2014 |Dnepr |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Dnepr]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 87fbzrxebgkebrquu42doog1rx4mpmz 0 571006 6147681 6146108 2022-08-01T18:56:10Z Tfeliz 7596 Revisión do texto. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das suas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[https://www.amazon/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span><span class="plainlinks" style="background-color: lightyellow; font-size:85%">([[Ayuda:Cómo recuperar un enlace roto|enlace roto]] disponible en [https://web.archive.org/web/20161229064511/https://www.amazon/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 este archivo]).</span> [[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] Accedido: 16 de enero de 2013</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] jrvjxd02ysnuxzfbm2qy8tf5n8zqt8b 6147685 6147681 2022-08-01T18:58:18Z Tfeliz 7596 /* Establecemento de contas verificadas */ Corrección. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das suas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] b7g5vmlztxyne6vf5jwr2uy9g9n03wh 6147686 6147685 2022-08-01T19:00:53Z Tfeliz 7596 /* Establecemento de contas verificadas */ Corrección. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] fy8hv3xdetd1gd7y94swkgn4316zlto 6147696 6147686 2022-08-01T19:27:47Z Tfeliz 7596 Revisión de referencias wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]]<ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de setembro de 2015|título=}}</ref>, e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] cd71ud481m5aaavj7upukiphc5aur7b 6147697 6147696 2022-08-01T19:29:26Z Tfeliz 7596 /* Fundación e primeiros anos (2009-2012) */ Referencias wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]]<ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de setembro de 2015|título=}}</ref>, e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] rsbdht3gw2om3mqos5sn7omokz5yt71 6147701 6147697 2022-08-01T19:31:27Z Tfeliz 7596 /* Fundación e primeiros anos (2009-2012) */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]]<ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de setembro de 2015|título=}}</ref>, e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] q21m1gget5t66buxim0jjjqhllq0a2e 6147762 6147701 2022-08-01T21:33:51Z Tfeliz 7596 Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]]<ref name=":0" />, e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] q1dtr712r9n72y9xgs6jz71z008zak5 6147766 6147762 2022-08-01T21:36:05Z Tfeliz 7596 /* Fundación e primeiros anos (2009-2012) */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]]<ref name=":0" />, e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] p7fkfokza1ryj34x8zxcqw05tioa341 6147772 6147766 2022-08-01T21:46:36Z Tfeliz 7596 Referencias wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory" /><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch" /><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch" /><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Greenburg 2012" /><ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] 2emayebjr45pzigvedzkpdymjtgkgce 6147776 6147772 2022-08-01T21:49:32Z Tfeliz 7596 /* Lanzamento de contido (2016-presente) */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory" /><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch" /><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Greenburg 2012" /><ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] i8lfi44ihcbz890al15x41ndrstdy7p 6147779 6147776 2022-08-01T21:49:58Z Tfeliz 7596 /* Expansión do persoal e novas asociacións */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory" /><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Greenburg 2012" /><ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] 1rbv6mmnxy8i9eo60hxtm7pml9gz9hc 6147781 6147779 2022-08-01T21:50:45Z Tfeliz 7596 /* Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory" /><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Greenburg 2012" /><ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] 3qmqicgdta3khqvqofiru7p9tyxg1he 6147782 6147781 2022-08-01T21:51:20Z Tfeliz 7596 /* Membros clave */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory" /><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Greenburg 2012" /><ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] n2diw6mb0qvs8nxwcllsf82ra1v4fx8 6147783 6147782 2022-08-01T21:51:54Z Tfeliz 7596 /* Membros clave */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory" /><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Greenburg 2012" /><ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] 7qmj2232h5wrco0c0pbunp59ifw64rc 6147784 6147783 2022-08-01T21:52:32Z Tfeliz 7596 /* Membros clave */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory" /><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Greenburg 2012" /><ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] p0s0ge8rveunr66kvbhc5vnk0t1o6c4 6147785 6147784 2022-08-01T21:53:05Z Tfeliz 7596 Referencias wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=Empresa privada|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e, en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de setembro de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de dicembro de 2009|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de xuño de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de setembrode 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref>[[Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos]] [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de maio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory" /><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 de agosto de 2011|data-acceso=23 de xuño de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Greenburg 2012" /><ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] mnqhdqiqtnjx5um9kyqfbu5w6jlzmfq 6147787 6147785 2022-08-01T21:55:31Z Tfeliz 7596 Elimino Categoría:Wikipedia:Artículos con enlaces externos rotos wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das suas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] pe69oftu4px7jbj0g2k9nrth7nvx0f9 6147788 6147787 2022-08-01T21:56:23Z Tfeliz 7596 /* Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado */ inversor wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das suas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] j5m00utue4j5uisik4zpyocba15q8k9 6147790 6147788 2022-08-01T21:56:54Z Tfeliz 7596 /* Lanzamento de contido (2016-presente) */ referencia wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das suas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] cx77frttd3kp52fvng6yu0t2wc0yyu3 6147791 6147790 2022-08-01T21:59:04Z Tfeliz 7596 engado a [[Categoría:Rap]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das suas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] 2if4m6vog496vidsbjr1ujxp262hga5 6147792 6147791 2022-08-01T21:59:39Z Tfeliz 7596 engado a [[Categoría:Música]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das suas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] p15qlsgc23vw1tshv75or2w01an9azs 6147794 6147792 2022-08-01T22:00:38Z Tfeliz 7596 /* Establecemento de contas verificadas */ Corrección ortográfica wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] pzq8tk9y8a33tk1mc96nenday4gfdp1 6147795 6147794 2022-08-01T22:04:38Z Tfeliz 7596 cadro lateral wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]] e, <ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref> en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] iha6rcrz5fbic22e8b2t8j4a5b333z3 6147796 6147795 2022-08-01T22:05:22Z Tfeliz 7596 corre wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]]<ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref>, e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversionista Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversionista Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] iqxftn0lszwftti1i0mklxbeyrs6e9u 6147798 6147796 2022-08-01T22:09:05Z Tfeliz 7596 /* Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado */ inversor wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref>{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]]<ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref>, e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo. == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] 9y7p51ubk0l9zvv5ciupdkk5875z1st 6147801 6147798 2022-08-01T22:11:20Z Tfeliz 7596 Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]]<ref>{{cite web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|title=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|date=8 de agosto de 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|archive-date=6 de septiembre de 2015}}</ref>, e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0" /> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] afpfh4z9318iw55dw2xcv35r971vdst 6147803 6147801 2022-08-01T22:11:48Z Tfeliz 7596 Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|título=Rap Genius Explains Why Worse is Better|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032512/http://firstround.com/review/Rap-Genius-Explains-Why-Worse-is-Better/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012" /> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref name="Greenburg 2012" /><ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty" /> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref><ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye" /> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo.<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan" /> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref><ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley" /> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref><ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref><ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref><ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref><ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref name="Minsker" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] b5fcsv84161kmudmi5kw975dkqxr62y 6147806 6147803 2022-08-01T22:17:52Z Tfeliz 7596 Referencias wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data=8 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150906120309/http://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8/|dataarquivo=6 de septiembre de 2015}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios.<ref>{{Cita web|url=http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|título=RapExegesis.com becomes RapGenius.com &#124; Rap Genius Blog|editorial=Rapgenius.com|data=8 de diciembre de 2009|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120616115434/http://rapgenius.com/posts/Rapexegesis-com-becomes-rapgenius-com|dataarquivo=16 de junio de 2012}}</ref> Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=26 de marzo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de mayo de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de julio de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de octubre de 2012}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de diciembre de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de mayo de 2017}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Recuperado el 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de octubre de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de octubre de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de noviembre de 2013}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|data=6 de mayo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de mayo de 2016}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de mayo de 2016}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de diciembre de 2013}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de diciembre de 2013}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de diciembre de 2013}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de enero de 2014}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de mayo de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de enero de 2018}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de julio de 2014}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de julio de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de julio de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de julio de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de octubre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de octubre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de junio de 2017}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de julio de 2014}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de septiembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de julio de 2016}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de octubre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de julio de 2017}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de julio de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de julio de 2015}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de mayo de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de enero de 2016}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] 855t0o6hwxnpkr7x9rkhsmi5b9wigbx 6147821 6147806 2022-08-01T23:12:43Z Tfeliz 7596 Referencias wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accessed: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] opjkpsbhkjccsg9qj7ya0418hve3iiv 6147823 6147821 2022-08-01T23:14:09Z Tfeliz 7596 /* Establecemento de contas verificadas */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de julio de 2014}}</ref> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] jbwcq4obimbntzzzf974qecutrgf7h3 6147824 6147823 2022-08-01T23:15:24Z Tfeliz 7596 /* Dimisión de Mahbod Moghadam */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de diciembre de 2016}}</ref> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] fqk32jnjw95t2iknsxwbi5060lgknfg 6147825 6147824 2022-08-01T23:16:08Z Tfeliz 7596 /* Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de julio de 2017}}</ref><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] 0o6iy3otidx3ufuu5sb2r6a1wp5cnk8 6147826 6147825 2022-08-01T23:16:55Z Tfeliz 7596 /* Membros clave */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle" /><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de noviembre de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de junio de 2017}}</ref> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] 06pz2qpjkb3w6qz2fj9fh44jv45ima0 6147827 6147826 2022-08-01T23:17:25Z Tfeliz 7596 /* Membros clave */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de octubre de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de septiembre de 2017}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de septiembre de 2016}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de septiembre de 2017}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de julio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de septiembre de 2017}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de junio de 2019}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle" /><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] e7ioro2j28jvudepuo3veeaxoxgcmt3 6147832 6147827 2022-08-01T23:26:18Z Tfeliz 7596 /* Lanzamento de contido (2016-presente) */ ref wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de xullo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018|revista=Billboard}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019|revista=Rolling Stones}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febrero de 1965|data-acceso=23 de junio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de junio de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=Agosto 9 del 2011|data-acceso=Junio 23 del 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de julio de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de mayo de 2016}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de junio de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de octubre de 2017}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle" /><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] pirczdl5r87rrlxfsdi0cv0bbkd820x 6147833 6147832 2022-08-01T23:30:13Z Tfeliz 7596 /* Características */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de xullo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018|revista=Billboard}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019|revista=Rolling Stones}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 Agosto de 2011|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle" /><ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de septiembre de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de noviembre de 2017}}</ref> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] t74zcw5wc12rbzd0jgb42ak7n6p66hc 6147834 6147833 2022-08-01T23:30:45Z Tfeliz 7596 /* Membros clave */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de mayo de 2014}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de xullo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018|revista=Billboard}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019|revista=Rolling Stones}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 Agosto de 2011|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle" /> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] 5apypjv9r55qwgdmsioe8ev3sx773xe 6147835 6147834 2022-08-01T23:33:10Z Tfeliz 7596 /* Novas aplicacións e funcións */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de xullo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018|revista=Billboard}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de junio de 2019|revista=Rolling Stones}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 Agosto de 2011|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle" /> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] tkbpmeb7980x6ti7fkxkoc1s5v4bh8t 6147836 6147835 2022-08-01T23:34:52Z Tfeliz 7596 /* Lanzamento de contido (2016-presente) */ Referencia. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de xullo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018|revista=Billboard}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=Rolling Stones}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 Agosto de 2011|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle" /> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] glxu7o8uzrzzz8n6fwyp3ss2nkwjlaf 6148125 6147836 2022-08-02T09:34:26Z Tfeliz 7596 Tfeliz moveu a páxina "[[Usuario:Tfeliz/Genius (páxina web)]]" a "[[Genius (páxina web)]]": Creación de novo artigo. Lista de páxinas requiridas. wikitext text/x-wiki {{Ficha de páxina web|comercial=Sí|tipo=[[Empresa privada]]|propietario=Genius Media Group Inc.|nome=Genius|linguas=en|web=https://genius.com/}} '''Genius''' é unha empresa [[Estados Unidos de América|estadounidense]] de medios dixitais fundada en agosto de 2009 por Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. O sitio permite aos usuarios achegar anotacións e interpretacións ás letras de [[Canción|cancións]], [[Noticia|noticias]], [[Código fonte|fontes]], [[Poesía|poesías]] e [[Documento|documentos]]. Lanzada orixinalmente como '''Rap Genius''' centrada na música [[Hip hop|hip-hop]], a empresa atraeu a atención e o apoio de celebridades e de capital risco, o que lle permitiu seguir crecendo. O sitio ampliouse en [[2014]] para abarcar outras formas de medios, como o [[Música pop|pop]], a [[literatura]], e o [[R&B]] e engadiu unha plataforma de anotacións. Ese mesmo ano, lanzouse unha aplicación para [[iPhone]]. Para recoller estes novos obxectivos, o sitio relanzouse como Genius en xullo de 2014. En agosto de 2015, lanzouse unha versión para [[Android]], e en [[2016]] e [[2017]], a empresa comezou a producir contidos de vídeo orixinais centrados na música e a organizar eventos e concertos en directo.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://www.xda-developers.com/xda-picks-best-apps-of-the-week-aug-1-aug-8|título=XDA Picks: Best Apps of the Week (Aug 1 – Aug 8)|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Historia == === Fundación e primeiros anos (2009-2012) === [[Ficheiro:Tom_Lehman,_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg/220px-Tom_Lehman%2C_Ilan_Zechory_and_Mahbod_Moghadam_of_Rap_Genius_speak_onstage_at_TechCrunch_Disrupt_NY_2013.jpg|alt=Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)|miniatura|Tom Lehman, Ilan Zechory e Mahbod Moghadam de Rap Genius falan no escenario en TechCrunch Disrupt New York (2013)]] Genius comezou como un sitio de [[crowdsourcing]] centrado no hip-hop, e foi orixinalmente chamado '''Rap Exegesis'''. O sitio cambiou o seu nome a Rap Genius en decembro de 2009 porque "[[Exexese|exégesis]]" era difícil de deletrear para os usuarios. Foi creado en agosto de [[2009]] polos fundadores Tom Lehman (que "escribiu a primeira liña de código" para o sitio web ás 12:30 PM o 19 de agosto de 2009), Ilan Zechory e Mahbod Moghadam. Os tres coñecéronse durante os seus anos de formación na [[Universidade Yale]].<ref>{{Cita web|url=http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|título=Rap Genius Founder Opens Up About Google Ban and IPO Plans|editorial=NextShark.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140329214431/http://nextshark.com/rap-genius-founder-interview-mahbod-moghadam/|dataarquivo=29 de marzo de 2014}}</ref> A Lehman e Moghadam, ocorréuselles a idea do sitio no verán de 2009 cando Lehman lle preguntou a Moghadam sobre o significado dunha letra de ''Cam'ron''.<ref name="Greenburg 2012">{{Cita web|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/|título=How Nas Became A True Rap Genius|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=31 de maio de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231000/https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2012/05/31/how-nas-became-a-true-rap-genius/#fdccc814e7c8|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Despois de que Lehman crease a primeira versión do sitio, decidiu, xunto cos cofundadores Moghadam e Zechory, deixar os seus postos de traballo en D.E. Shaw e [[Google]] para perseguir a idea a tempo completo e levala a cabo.<ref>{{Cita web|url=http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|título=A 'Genius' Use of Deferral Time « Above the Law: A Legal Web Site – News, Commentary, and Opinions on Law Firms, Lawyers, Law School, Law Suits, Judges and Courts|editorial=Abovethelaw.com|data-acceso=1 de agosto de 2022|urlarquivo=https://archive.today/20120708071037/http://abovethelaw.com/2010/07/a-genius-use-of-deferral-time/|dataarquivo=8 de xullo de 2012}}</ref> === Financiamiento inicial === En 2011, co sitio "atraendo a máis de 1 millón de visitantes únicos por mes", Rap Genius postulouse para a incubadora de empresas emerxentes E Combinator e "converteuse na empresa emerxente de máis rápido crecemento na historia de ''Y Combinator''", obtendo $1,8 millóns en fondos semente, o que permitiu aos fundadores ocupar oficinas en Williamsburg, Brooklyn. En 2012, a compañía recibiu unha investimento adicional de $15 millóns da firma de capital de risco con sede en [[Silicon Valley]] Andreessen Horowitz (tamén coñecida como ''a16z''), impulsada en parte polo propio esforzo pasado do socio Marc Andreessen para construír unha función de anotación de grupo nun navegador web.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2012/10/03/rap-genius-andreessen-horowitz/|título=Ben Horowitz And The Founders Explain Why a16z Put $15M Into Rap Genius: "Knowledge About Knowledge"|data=3 de outubro de 2012|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ben Horowitz describiu Genius como "unha das cousas máis importantes que financiamos". O tres cofundadores da compañía foron nomeados para ''30 Under 30'' ([[Forbes]]) en decembro de 2012.<ref>{{Cita web|url=https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|título=30 Under 30: Music|nome=Zack|apelidos=O'Malley Greenburg|data=17 de decembro de 2012|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170515171053/https://www.forbes.com/special-report/2012/30-under-30/30-under-30_music.html|dataarquivo=15 de maio de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Establecemento de contas verificadas ==== O éxito popular da empresa foi acompañado pola participación de artistas como o rapeiro [[Nas (cantante)|Nas]] de Queensbridge, [[50 Cent]], [[RZA]], e ASAP Rocky, o que levou á compañía a crear unha designación de ''Artistas Verificados'' ofrecendo contas verificadas a artistas, onde anotan, moderan e editan as súas propias letras.<ref>[https://genius.com/verified-artists List of verified artists] {{Wayback|url=https://genius.com/verified-artists|date=20170828215138}} on Genius</ref> Estas anotacións resáltanse en verde, en lugar do gris habitual. ''Nas'' converteuse no primeiro artista verificado, utilizando a plataforma para publicar numerosas explicacións das súas letras e disipar algunhas malas interpretacións, así como para comentar as letras doutros rapeiros que admiraba.<ref>[https://genius.com/Nas Nas verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Nas|date=20160612220715}} Accedido o 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/posts/Nas-interview-why-nas-wants-to-explain-his-own-lyrics-on-rap-genius NAS INTERVIEW: why Nas wants to annotate his own lyrics on Rap Genius]. Accedido o 16 de marzo de 2012</ref> Como parte do seu apoio ao sitio web, Nas lanzou a letra dunha das súas cantigas ''The Don' en Rap Genius'' o día antes de publicar a canción.<ref name="Greenburg 2012" /> Masta Killa, Inspectah Deck, RZA, GZA, Ghostface Killah e Raekwon, membros do grupo de hip-hop estadounidense Wu-Tang Clan, tamén obtiveron contas verificadas en Genius.<ref>[https://genius.com/RZA RZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/RZA|date=20160318230112}} Accedido: 16 de marzo de 2012</ref><ref>[https://genius.com/GZA GZA verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/GZA|date=20160321191126}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>[https://genius.com/Raekwon Raekwon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Raekwon|date=20160304061753}} Accedido: 24 de outubro de 2014</ref><ref>{{Cita web|url=https://genius.com/GhostfaceKillah718|título=Ghostface Killah|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725213733/http://genius.com/GhostfaceKillah718|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A fins de 2012, a novelista Bacchus Paine converteuse na primeira autora en [[prosa]] de publicación actual en anotar voluntariamente parte do seu propio traballo.<ref> [https://www.amazon.es/No-Church-Wild-Hypomnema-Hypersexuality/dp/1480215082 No Church Wild] <span> </span>Accedido: 1 de agosto de 2022</ref> === Primeiras controversias (2013-2014) === Nun esforzo por estender o concepto a outros xéneros de cultura, Genius lanzou varias canles novas en [[2013]], incluídos '''[[Noticia|News]] Genius''', '''[[Música rock|Rock]] Genius''' e '''[[Poesía]] Genius'''. O servizo tamén agregou a capacidade para que os editores externos integren a plataforma de '''Rap Genius''' noutros sitios web para crear artigos anotados.<ref name="bi-geniusstory">{{Cita novas|título=The Inside Story Of How Rap Genius Fired A Cofounder — And Just Raised $40 Million (Annotated!)|url=http://www.businessinsider.com/the-inside-story-of-how-rap-genius-fired-a-cofounder--and-just-raised-40-million-annotated-2014-7|data=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a empresa tamén experimentou algúns problemas no campo do contido en liña. ==== Disputa de publicación de música ==== En outubro de 2013, Rap Genius foi un dos cincuenta sitios que recibiron avisos da ''Asociación Nacional de Editores de Música'' para a publicación en liña sen licenza de letras de cancións. A diferenza de Genius, a maioría dos sitios aos que se dirixiu tiñan publicidade. En resposta, Zechory declarou que "non poden esperar para ter unha conversación con eles sobre como todos os escritores poden participar e beneficiarse do proxecto de coñecemento Rap Genius".<ref name="bb-nmpatakedown">{{Cita web|título=NMPA Targets Unlicensed Lyric Sites, Rap Genius Among 50 Sent Take-Down Notices|url=https://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131111234749/http://www.billboard.com/biz/articles/news/legal-and-management/5785701/nmpa-targets-unlicensed-lyric-sites-rap-genius-among|dataarquivo=11 de novembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2014, Rap Genius celebrou un acordo de licenza cos editores de música que cobren a publicación pasada e futura de letras de cancións.<ref>{{Cita web|url=https://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|título=Rap Genius Website Agrees to License With Music Publishers|nome=Ben|apelidos=Sisario|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160531161702/http://www.nytimes.com/2014/05/07/business/media/rap-genius-website-agrees-to-license-with-music-publishers.html|dataarquivo=31 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Penalización de procura de Google ==== En decembro de 2013, [[Google]] sancionou a Rap Genius por violar as súas pautas de [[Backlink|backlinks]], particularmente a súa participación en redes de [[Blog|blogs]], eliminándoos dos seus principais resultados de procura.<ref>{{Cita web|título=Rap Genius is Back on Google|url=https://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160520222817/http://genius.com/Genius-founders-rap-genius-is-back-on-google-annotated|dataarquivo=20 de maio de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="techcrunch_penalty">{{Cita novas|título=Rap Genius Apologizes For Not-So-Genius SEO Spam Tactics|url=https://techcrunch.com/2013/12/24/rap-genius-apologizes-for-not-so-genius-seo-spam-tactics/|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Mesmo coa consulta de procura "xenio do rap", os resultados de [https://rapgenius.com rapgenius.com] non aparecían nos primeiros resultados. En cambio, os resultados principais mostraban as páxinas de [[Twitter]], [[Facebook]] e [[Wikipedia]] de Rap Genius, así como noticias relacionadas coa sanción.<ref name="searchengineland_penalty">{{Cita novas|título=Google Has Officially Penalized Rap Genius For Link Schemes|url=http://searchengineland.com/google-has-officially-penalized-rap-genius-for-link-schemes-180777|editorial=Search Engine Land|data=25 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Isto sucedeu despois de que o blogueiro e colaborador de Rap Genius John Marbach expuxese o seu esquema de enlaces para manipular os resultados de procura de Google ao ofrecer Tuits ou accións de Facebook a cambio de vincular a Rap Genius con textos ricos en palabras clave.<ref name="marbach">{{Cita novas|título=RapGenius Growth Hack Exposed|url=http://jmarbach.com/rapgenius-growth-hack-exposed|data=23 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Rap Genius publicou unha desculpa, prometendo deter e reverter a práctica. Rap Genius tamén sinalou que os seus competidores estaban a participar en prácticas similares ou peores, e pediulle a Google que examinase "todo o panorama de procura de letras" e mellorase os seus resultados de procura de letras.<ref name="apology">{{Cita novas|título=Open Letter to Google About Rap Genius SEO|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-founders-open-letter-to-google-about-rap-genius-seo-lyrics|editorial=Rap Genius|data=24 de decembro de 2013|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Dez días despois, tras eliminar enlaces que violaban as pautas de calidade de Google, Rap Genius recuperouse parcialmente da súa penalización.<ref name="reinstatement">{{Cita novas|título=Rap Genius Back In Google After 10 Day Penalty, Ranks For Its Name But What About Lyrics?|url=http://searchengineland.com/rap-genius-back-in-google-181125|editorial=Search Engine Land|data=4 de xaneiro de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> ==== Dimisión de Mahbod Moghadam ==== ''Fast Company'' incluíu ao cofundador de Rap Genius, Mahbod Moghadam, na súa lista das persoas máis creativas de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|título=91. Mahbod Moghadam: Cofounder, Rap Genius|nome=Tyler|apelidos=Gray|data=13 de maio de 2013|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20180118144305/https://www.fastcompany.com/3009237/91-mahbod-moghadam|dataarquivo=18 de xaneiro de 2018|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Con todo, a principios de 2014, Moghadam reduciu a súa participación en Genius a un papel de medio tempo, debido ás complicacións da súa cirurxía de dun [[tumor]] cerebral benigno.<ref>{{Cita web|url=http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|título=The Genius out in the cold|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725215533/http://yaleherald.com/news-and-features/covers/the-genius-out-in-the-cold/|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En maio de 2014, Moghadam renunciou despois de anotar o manifesto do asasino da '''Masacre de Illa Vista''' de 2014 de maneiras etiquetadas como inapropiadas.<ref name="bi-geniusstory" /> === Expansión e cambio de marca (2014-2015) === ==== Novas aplicacións e funcións ==== A empresa recuperouse co lanzamento dunha aplicación para [[IOS]] o 28 de xaneiro de 2014, tamén chamada '''Genius'''.<ref name="Plaugic">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|título=Genius finally launches an Android app, redesigns its website and iOS app|nome=Lizzie|apelidos=Plaugic|data=4 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20161224202954/http://www.theverge.com/2015/8/4/9094941/genius-android-app-ios-redesign|dataarquivo=24 de decembro de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> O cofundador de Genius, Tom Lehman, dixo no lanzamento: "Este é o verdadeiro lanzamento de Rap Genius. Neste momento, máis da metade do noso tráfico provén de dispositivos móbiles. Pronto, será do 100%".<ref>{{Cita web|título=Genius for iPhone is here!|url=http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|editorial=Rap Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140326104050/http://news.rapgenius.com/Rap-genius-genius-for-iphone-is-here-annotated|dataarquivo=26 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En marzo de 2014, Genius lanzou unha función que permite aos usuarios "incrustar" textos anotados noutros sitios web. Felix Salmon de [[Reuters]] foi un dos primeiros usuarios que utilizou a plataforma para crear un desglose anotado da primeira declaración do [[Federal Open Market Committee|FOMC]] de Janet Yellen.<ref>{{Cita web|apelidos=Salmon|nome=Felix|título=Janet Yellen's first FOMC statement, annotated|url=http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140324041716/http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2014/03/19/janet-yellens-first-fomc-statement-annotated/|dataarquivo=24 de marzo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nas incorporou todo o álbum Illmatic anotado no seu sitio web para promover o lanzamento de Illmatic XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|título=Rap Genius & Nas Breakdown "Illmatic" in its Entirety|editorial=[[Nas]]|data=18 de abril de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140504140028/http://www.nasirjones.com/news/208213#annotations/3012705|dataarquivo=4 de maio de 2014|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> ==== Relanzamento como "Genius" e financiamento ampliado ==== O 12 de xullo de 2014, reflectindo as súas recentes expansións e crecemento nunha plataforma, Rap Genius relanzouse como Genius. Os cofundadores dixeron que o cambio se debeu a que a maioría dos usuarios de Internet non logran mergullarse nas historias que atopan con maior detalle, e que Genius tiña como obxectivo "axudarnos a todos a darnos conta da riqueza e profundidade de cada liña de texto".<ref name="verge-genius">{{Cita web|título=Rap Genius rebrands itself 'Genius' as part of mission to 'annotate the world'|url=https://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140712004046/http://www.theverge.com/2014/7/11/5891889/rap-genius-rebrands-as-genius-in-mission-to-annotate-the-world|dataarquivo=12 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A compañía tamén recadou $ 40 millóns adicionais en fondos da serie B liderados polo inversor Dan Gilbert, presidente de Quicken Loans e propietario dos [[Cleveland Cavaliers]]. Coas súas operacións en expansión, Genius trasladouse de Williamsburg ([[Brooklyn]]) a Gowanus (Brooklyn). Genius tamén obtivo a aceptación dos artistas, incluídas os investimentos de [[Eminem]], Nas e [[Pharrell Williams]].<ref>{{Cita novas|apelidos=Constine|nome=Josh|título=Rap Genius Raises $40M, Changes Name To Genius, Launches Embeddable Annotations|url=https://techcrunch.com/2014/07/11/just-genius/|editorial=Tech Crunch|data=11 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|título=Gowanus Passes Sniff Test for Some Startups|nome=Laura|apelidos=Kusisto|data=29 de xullo de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160730055533/http://www.wsj.com/articles/gowanus-passes-sniff-test-for-some-startups-1406683589|dataarquivo=30 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|título=Creative office tenant Cowork.rs snags big space at formerly abandoned Gowanus building|nome=Katherine|apelidos=Clarke|localización=New York|data=9 de marzo de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170322054345/http://www.nydailynews.com/life-style/real-estate/abandoned-gowanus-building-reinvented-article-1.2142919|dataarquivo=22 de marzo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Lynch">{{Cita web|url=http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|título=A day in the life of Genius' Rob Markman, whose job working with artists may be one of the coolest gigs in music right now|data=24 de outubro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171026084835/http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-at-genius-2016-10|dataarquivo=26 de outubro de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|título=Eminem To Invest In Genius: Exclusive|nome=Adelle|apelidos=Platon|data=4 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170625141915/http://www.billboard.com/articles/news/6752952/eminem-partner-genius|dataarquivo=25 de xuño de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Nun momento, o rapeiro [[Kanye West]], fanático do sitio, presentou unha maqueta dun redeseño ao inversor Ben Horowitz. Aínda que Lehman quedou impresionado e díxolle a Business Insider que os redeseños futuros poderían utilizar elementos de leste, o redeseño non se utilizou.<ref name="Kanye">{{Cita web|título=Kanye West Tried To Redesign Rap Genius|url=http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140717035246/http://www.businessinsider.com/kanye-west-tried-to-redesign-rap-genius-2014-7|dataarquivo=17 de xullo de 2014|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> A mediados de 2015, xunto co seu [[logotipo]] e páxina web redeseñados, Genius lanzou a súa aplicación para [[Android]], que inicialmente permitía aos usuarios buscar e votar polas anotacións.<ref name="Plaugic" /> ==== Expansión do persoal e novas asociacións ==== O xornalista de hip-hop Rob Markman foi contratado por Genius como o seu xerente de relacións cos artistas.<ref name="Brandle">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|título=Genius Recruits Hip-Hop Journalist and Editor Rob Markman to Head Artist Relations|nome=Lars|apelidos=Brandle|data=14 de agosto de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170717215812/http://www.billboard.com/articles/news/6663866/genius-recruits-hip-hop-journalist-and-editor-rob-markman-to-head-artist|dataarquivo=17 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En setembro de 2015, Genius asociouse con ''[[The Washington Post]]'' para comentar os diversos debates presidenciais que se estaban celebrando nese momento.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|título=Genius and The Post reunite to annotate the second Republican Presidential Debate|data=16 de setembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160729132442/https://www.washingtonpost.com/pr/wp/2015/09/16/genius-and-the-post-reunite-to-annotate-the-second-republican-presidential-debate/|dataarquivo=29 de xullo de 2016|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> Ao mes seguinte, Genius anunciou a contratación de Brendan Frederick, antes de ''Complex'', como director de contido.<ref name="Westhoff">{{Cita web|url=https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|título=Is Genius and the art of annotation starting to come of age?|nome=Ben|apelidos=Westhoff|data=14 de outubro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170716211346/https://www.theguardian.com/music/2015/oct/14/genius-rap-lyrics-annotation-evolution|dataarquivo=16 de xullo de 2017|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> En 2015, [[Rick Rubin]], A-Trak, The-Dream e [[Eminem]] estiveron entre os que crearon contas verificadas.<ref name="Minsker">{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|título=Rick Rubin Annotates Kanye West, Beastie Boys, Johnny Cash Songs on Genius|nome=Evan|apelidos=Minsker|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150724013416/http://pitchfork.com/news/58312-rick-rubin-annotates-kanye-west-beastie-boys-johnny-cash-songs-on-genius/|dataarquivo=24 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|título=A-Trak Reveals Process Behind Kanye West Songs "Gold Digger", "Stronger", "Robocop" on Genius|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150726000110/http://pitchfork.com/news/58785-a-trak-reveals-process-behind-kanye-west-songs-gold-digger-stronger-robocop-on-genius/|dataarquivo=26 de xullo de 2015|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|título=The-Dream Annotated Songs From Kanye West And Jay Z, Beyoncé, And More On Genius|apelidos=Larry Fitzmaurice|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150725053304/http://www.thefader.com/2015/03/17/the-dream-annotated-songs-from-kanye-west-and-jay-z-beyonce-and-more-on-genius|dataarquivo=25 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|título=Eminem Annotates Lyrics for Genius: His 10 Best|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150721121343/https://www.rollingstone.com/music/news/eminem-annotates-lyrics-for-genius-his-10-best-20150402|dataarquivo=21 de xullo de 2015|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> O autor Michael Chabon, gañador do Premio Pulitzer, tamén foi verificado e contribuíu con varias anotacións.<ref>[https://genius.com/Vanzorn Michael Chabon verified account on Rap Genius] {{Wayback|url=https://genius.com/Vanzorn|date=20160522212507}} Accedido: 14 de maio de 2015</ref> O compositor e letrista Lin-Manuel Miranda tamén ten unha conta verificada coa que adoitaba participar en discusións sobre as letras dos seus musicais ''In the Heights'' e ''Hamilton''.<ref name="Beggs">{{Cita web|url=https://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|título=Read Lin-Manuel Miranda's Genius Annotations for ''Hamilton''|nome=Alex|apelidos=Beggs|data=2 de novembro de 2015|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170608142647/http://www.vanityfair.com/culture/2015/11/hamilton-lyrics-genius-lin-manuel-miranda|dataarquivo=8 de xuño de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En xaneiro de 2016, a [[Casa Branca]] comezou a utilizar Genius para proporcionar anotacións para as súas publicacións en liña dos discursos do Estado da Unión do presidente [[Barack Obama]].<ref name="wired-sotugenius">{{Cita web|título=The White House is Joining With Genius to Annotate History|url=https://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160111211956/http://www.wired.com/2016/01/the-white-house-is-joining-with-genius-to-annotate-history/|dataarquivo=11 de xaneiro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> === Lanzamento de contido (2016-presente) === Genius comezou a ofrecer contido orixinal en 2016, empezando cunha integración "Behind the Lyrics" ofrecida en colaboración con [[Spotify]] que "combina anotacións emerxentes con pistas seleccionadas do servizo de transmisión, así como contido exclusivo do artista", lanzándose con contido de Pusha T, Tinashe e Diplo. Inicialmente dispoñíbel só en iOS, "Behind the Lyrics" estivo dispoñíbel en Android en abril de 2017.<ref>{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2017/04/25/spotify-brings-its-behind-the-lyrics-annotations-to-android/|título=Spotify brings 'Behind the Lyrics' to Android|data=25 de abril de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En outubro de 2018, Genius anunciou unha asociación con Apple Music onde os subscritores de [[Apple Inc.|Apple]] Music podían reproducir cancións na súa totalidade directamente desde o sitio. Ademais, Genius proporcionaría letras para o principal servizo de Apple Music.<ref>{{Cita web|título=Genius lyrics are now available in Apple Music|url=https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|data=11 de outubro de 2018|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617172044/https://www.theverge.com/2018/10/11/17963472/genius-lyrics-apple-music-now-avilable|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Genius comezou a planificar a creación de contido de vídeo orixinal e, en xuño de 2016, anunciou a contratación de Regina Dellea, anteriormente de ''Mic'', como xefa de vídeo. Os programas planificados que Dellea foi contratada para supervisar incluíron "Genius Level, unha serie de entrevistas ao estilo Inside the Actors Studio organizada por Rob Markman".<ref name="Horgan">{{Cita web|url=http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|título=Mic's Regina Dellea Rejoins Colleague at Genius|nome=Richard|apelidos=Horgan|data=20 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170916231004/http://www.adweek.com/digital/genius-regina-dellea-brian-anthony-hernandez/|dataarquivo=16 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2016, Genius lanzou a serie de vídeos "Verified", "con artistas como Mac Miller, Ice Cube e Common decodificando as súas cancións na cámara", e desde entón lanzou varias outras series, incluída '''Deconstructed''' (na que os produtores analizan as pistas que crearon) e '''IRL''', unha serie de entrevistas que abarcan toda a carreira iniciada con DJ Khaled como primeiro tema.<ref name="Lynch" /> En setembro de 2016, Genius anunciou a incorporación de Steve Stoute, fundador e director executivo da firma de mercadotecnia e desenvolvemento de marca Translation, á súa xunta directiva.<ref name="Billboard-Stoute">{{Cita web|url=https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|título=Genius Appoints Translation Founder Steve Stoute to Board of Directors|data=27 de setembro de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171122005250/https://www.billboard.com/articles/business/7525543/genius-steve-stoute-board-directors|dataarquivo=22 de novembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref><ref name="Etienne">{{Cita novas|url=https://techcrunch.com/2016/09/27/translation-ceo-steve-stoute-joins-genius-board-of-directors/|título=Translation CEO Steve Stoute joins Genius' board of directors|data=27 de setembro de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En 2017, Genius colaborou con Logic para producir un episodio de "Verified" para cada canción do seu álbum.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|título=The story behind Logic's powerful suicide prevention anthem '1-800-273-8255'|nome=Bethonie|apelidos=Butler|data=28 de agosto de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170921050139/https://www.washingtonpost.com/news/arts-and-entertainment/wp/2017/08/28/the-story-behind-logics-powerful-suicide-prevention-anthem-1-800-273-8255/|dataarquivo=21 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Logic mencionara previamente a Genius na súa canción "Slave II", do álbum de 2016 Bobby Tarantino, coa liña "I'm a Rap like Rob Markman".<ref>{{Cita web|url=https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|título=Logic Shocks The Masses With His Surprise Mixtape 'Bobby Tarantino'|nome=Tony|apelidos=Centeno|data=1 de xullo de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170917032603/https://www.vibe.com/2016/07/logic-mixtape-bobby-tarantino/|dataarquivo=17 de setembro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Tamén recibiu $15 millóns adicionais en fondos en 2018, sumando un financiamiento total de $79 millóns desde 2009.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Stutz|nome=Colin|título=Genius Raises $15M in New Fundraising|url=https://www.billboard.com/articles/business/8236733/genius-raises-15-million-new-fundraising|data=7 de marzo de 2018|revista=Billboard}}</ref> En xuño de 2019, Genius acusou a Google de retirar letras de Genius.com sen permiso e de publicalas directamente nas páxinas de procura de Google. Isto resultou nunha caída do tráfico a Genius.com.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kreps|nome=Daniel|título=Genius Claims Google Stole Lyrics Embedded With Secret Morse Code|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/genius-google-stole-lyrics-morse-code-848781/|data=16 de xuño de 2019|revista=Rolling Stones}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|título=Archived copy|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190617210300/https://www.pcmag.com/news/369045/genius-we-caught-google-red-handed-stealing-lyrics-data|dataarquivo=17 de xuño de 2019|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> En decembro de 2019, esta acusación escalou a unha demanda presentada en [[Nova York]], buscando $50 millóns en danos mínimos combinados de Google e LyricFind, unha empresa canadense que proporciona letras con licenza a empresas como Google, [[Amazon]] e [[Microsoft]].<ref>{{Cita novas|url=https://www.wsj.com/articles/genius-media-sues-google-claiming-anticompetitive-use-of-song-lyrics-11575391257|título=Genius Media Sues Google, Alleging Anticompetitive Use of Lyrics|data=2019-12-03|lingua=en-US|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> == Características == Os traballos e artigos sobre Genius preséntanse con varias liñas resaltadas en gris; ao facer clic nestas liñas, móstranse anotacións emerxentes que proporcionan detalles adicionais e contexto para a sección en cuestión. Os usuarios poden proporcionar as súas propias anotacións resaltando fragmentos de texto. Os textos sobre Genius clasifícanse en varias canles temáticas, que inclúen rap, rock e música pop, literatura, noticias, textos históricos (History Genius), deportes, televisión e cine (Screen Genius) e "X", calquera outro tema non cuberto por outras categorías. O sitio tamén ofrece o "Rap Map", unha pantalla de [[Google Maps]] que presenta perfís e marcas de posición para localizacións xeográficas relacionadas coa cultura do rap ou mencionadas en cancións de rap.<ref>{{Cita web|url=http://map.rapgenius.com/|título=The Rap Map — Mapping the Gangsta Terrain of the Planet|editorial=Rap Genius|data=21 de febreiro de 1965|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120614070022/http://map.rapgenius.com/|dataarquivo=14 de xuño de 2012}}</ref> Os usuarios rexistrados poden cargar, corrixir e anotar textos. Tamén poden ofrecer suxestións para mellorar textos e anotacións xa publicados. Os editores e moderadores axudan a xerar e monitorear contido para garantir unha redacción de calidade. Os usuarios obteñen "IQ" con cada anotación publicada. Os puntos recompénsanse sobre a base non só da cantidade de texto que se anota, senón tamén da calidade das anotacións. Os usuarios son recompensados con maiores privilexios editoriais e de moderación a medida que se outorgan máis puntos IQ.<ref name="autogenerated1">{{Cita web|url=http://rapgenius.com/static/about|título=About|editorial=Rap Genius|data=9 Agosto de 2011|data-acceso=2 de agosto de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120713013201/http://rapgenius.com/static/about|dataarquivo=13 de xullo de 2012}}</ref> O sistema IQ emprega tanto puntos directos (por exemplo, un aumento de 10 puntos IQ para unha anotación) como un sistema de votación. As anotacións especialmente perspicaces e populares obteñen críticas positivas, o que aumenta o valor de IQ dunha anotación. IQ non ten un propósito de redención, pero serve como medida do impacto e o traballo dun contribuínte no sitio. Os editores e moderadores obteñen medios adicionais para obter o IQ, incluída a publicación de textos completos e a revisión do traballo doutros. === Spotify === [[Spotify]] leva colaborando con Genius desde 2016 na súa función "Detrás da Letra", que mostra as letras e o contido de Genius para [https://genius.com/Genius-x-spotify-behind-the-lyrics-the-complete-experience-playlist-annotated determinadas cancións], o que permite aos usuarios "ver as letras anotadas das cancións mentres as escoitas".<ref>{{Cita web|url=http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|título=Now You Can Get the Backstory on Your Favorite Spotify Songs|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20160529053008/http://fortune.com/2016/01/12/genius-spotify-partnership/|dataarquivo=29 de maio de 2016|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> Anteriormente, ao mostrar a carátula do álbum mentres se reproduce unha canción, aparece unha pestana negra detrás da carátula coa lenda "Detrás da Letra", que permite aos usuarios acceder á función.<ref name="McGauley">{{Cita web|url=https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|título=The Hidden Spotify Feature We're Obsessed With Right Now|nome=Joe|apelidos=McGauley|editorial=Thrillist|data=17 de xuño de 2016|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20171025212200/https://www.thrillist.com/tech/nation/spotify-genius-partner-to-show-annotated-song-lyrics|dataarquivo=25 de outubro de 2017|data-acceso=2 de agosto de 2022}}</ref> A partir de 2021, a función atópase baixo o propio reprodutor da canción, onde os usuarios poden desprazarse cara arriba para ver o contido completo. == Membros clave == A partir de 2017, os membros clave do persoal e os colaboradores de Genius inclúen aos fundadores Tom Lehman e Ilan Zechory (que renunciou) e outros membros adicionais da xunta Ben Horowitz, Dan Gilbert e Steve Stoute, o director de contido Brendan Frederick e o director de relacións cos artistas Rob Markman.<ref name="Brandle" /> Entre os artistas que contribúen a Genius, están [[Lorde]], [[Frank Ocean]], Lin-Manuel Miranda, [[Selena Gomez]], Phoebe Ryan, DJ Khaled, Nas, [[Eminem]], [[Rivers Cuomo]] e [[Rick Rubin]].<ref name="Minsker" /><ref name="Beggs" /> == Referencias == {{Control de autoridades}} <references /> == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Rap]] * [[Hip hop|Hip-Hop]] * [[Crowdsourcing]] [[Categoría:Rap]] [[Categoría:Música]] glxu7o8uzrzzz8n6fwyp3ss2nkwjlaf 0 571009 6148078 6146131 2022-08-02T08:50:19Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «gran importancia» wikitext text/x-wiki {{Biografía|ocupación=[[Sacerdote]], [[poeta]]}} '''Juan Nicasio Gallego Fernández''' , nado en [[Zamora]] o [[14 de decembro|14 de decembro de]] [[1777]] e finado en [[Madrid]] o [[9 de xaneiro|9 de xaneiro de]] [[1853]], foi un poeta [[España|español]] da [[Ilustración]]. Tivo grande importancia na transición do [[Neoclasicismo]] ao [[Romanticismo]]. == Traxectoria == === Vida persoal === Era o primoxénito de Felipe Gallego e Francisca Hernández del Crespo, de orixe [[Fidalguía|fidalga]]; os seus contemporáneos descríbeno como alto e corpulento, asmático, cordial e bondadoso, enxeñoso, falador e, en ocasións, irónico. === Formación === Tivo unha formación clásica en [[Lingua latina|latín]] e humanidades con bos profesores dende o principio, como Manuel Peláez, profesor dos Reales Estudios de Zamora. Posteriormente estudou na [[Universidade de Salamanca]] e cunha bolsa na Universidade de Osma, para finalmente doutorarse en [[Filosofía]] e [[Dereito Civil]] [[Dereito canónico|e Canónico]] ([[1800]]). === Vida relixiosa, política e literaria === En [[1804]] foi ordenado sacerdote e en maio de [[1805]] opúxose con éxito a unha capelanía real en Madrid; en outubro [[Carlos IV de España|Carlos IV]] distinguiuno co nomeamento de director espiritual dos paxes do [[Palacio Real de Madrid|Palacio Real]]; para entón comezou a publicar os seus poemas no ''Memorial Literario''. En Madrid estableceu unha grande amizade con Meléndez Valdés e outros xenios prerrománticos: [[Nicasio Álvarez de Cienfuegos]] e [[Manuel José Quintana]]. No histórico día do [[Levantamento do 2 de maio|2 de Maio]], Nicasio Gallego dedicouse á súa Capellanía en Palacio, e escribiu a súa oda, ''Influencia do entusiasmo público nas artes''.[[Ficheiro:Los_poetas_contemporáneos.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Los_poetas_contempor%C3%A1neos.jpg/280px-Los_poetas_contempor%C3%A1neos.jpg|miniatura|280x280px| Juan Nicasio Gallego Fernández retratado en ''Poetas Contemporáneos'' de [[Antonio María Esquivel]] [[1846]] - Museo do Prado, Madrid|esquerda]]Trasladouse a [[Sevilla]] e despois a [[Cádiz]]; recibiu entón algunhas gratificacións, como a de racioneiro da catedral de Murcia, e foi nomeado deputado constituínte (como procurador adxunto) por Zamora e traballou na comisión encargada de clasificar os informes relacionados coa convocatoria das [[Cortes de Cádiz]], para o que fora nomeado e na elaboración do proxecto de lei de [[liberdade de prensa]]. Alí viviu unha febril actividade, integrando oito comisións e intervindo na discusión de 71 cuestións, até o regreso do rei [[Fernando VII]], que o perseguiu por liberal; estivo por iso ano e medio preso e pasou catro anos recluído; primeiro, na Cartuja de [[Xerez da Fronteira|Xerez]] ; A súa saúde afectada, foi trasladado, a petición propia, ao Mosteiro da Luz de Moguer e de alí ao Convento de Loreto en [[Sevilla]]. Tras a escritura de [[Rafael del Riego]] foi posto en liberdade en [[1820]] . Foi arcediácono de Valencia e cóengo de Sevilla, traduciu ''Los novios'' de [[Alessandro Manzoni]] e cultivou a crítica literaria. Tamén ocupou os cargos de xuíz eclesiástico e foi nomeado [[senador]] vitalicio (1845-1852), [[Real Academia Española|académico da Lingua]]<ref>{{Cita web|título=Juan Nicasio Gallego|url=https://www.rae.es/academico/juan-nicasio-gallego|páxina-web=Real Academia Española|data-acceso=2022-07-31|lingua=es}}</ref> e académico de [[Real Academia de Belas Artes de San Fernando|Belas Artes en San Fernando]]. [[Domingo de monte|Domingo del Monte]] fixo unha edición dos seus ''Versos'' (Filadelfia: Imprenta del Mensagero, [[1829]]) que incluía sonetos, dúas [[Elexía|elexías]], entre elas "Al 2 de mayo", dúas traducións do falso bardo celta [[Ossian|Ossián]] (en realidade [[James Macpherson]]; o ossianismo influíu tamén no [[Rexurdimento|Rexurdimento galego]], en especial en [[Pondal]] e [[Ramón Cabanillas|Cabanillas]]<ref>{{Cita publicación periódica|título=OS TEMAS OSSIÁNICOS NA POESÍA DE RAMÓN CABANILLAS|url=https://www.jstor.org/stable/29749477|revista=Grial|data=1976|ISSN=0017-4181|páxina=451–464|volume=14|número=54|nome=XERARDO MUÑOZ|apelidos=SÁNCHEZ-BRUNETE}}</ref><ref>{{Cita web|título=Literatura gallega: Eduardo Pondal (1) – Blog Cultureduca educativa|url=https://natureduca.com/culturblog/literatura-gallega-eduardo-pondal-1/|data-acceso=2022-07-31|lingua=es}}</ref>), e a súa [[traxedia]] en verso ''Óscar''. === Pasamento === Morreu en [[Madrid]] en [[1852]], como consecuencia dunha caída que sufrira o ano anterior. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Juan Nicasio Gallego}} {{Galifontes}} * [[Literatura en lingua castelá|Literatura en castelán]] * [[Ilustración]] * [[Neoclasicismo]] * [[Romanticismo]] === Ligazóns externas === * [http://www.laopiniondezamora.es/secciones/noticia.jsp?pRef=2008052500_2_278661__Zamora-Cura-academico-politico-liberal-moralista|Artículo Artigo sobre Juan Nicasio Gallego en La Opinión-El Correo de Zamora] *[http://bdh.bne.es/bnesearch/Search.do?numfields=1&field1=autor&field1val=%22Gallego%2c+Juan+Nicasio%22&field1Op=AND&exact=on&advanced=true&language=esEn Obras dixitalizadas de Juan Nicasio Gallego] na Biblioteca Digital Hispánica da [[Biblioteca Nacional de España]] * Congreso dos Deputados: [http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/SDocum/ArchCon/SDHistoDipu/SDBuscHisDip?_piref73_1340033_73_1340032_1340032.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXLSS.fmt&DOCS=1-100&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&QUERY=%2842050.NDIP.%29 Arquivo histórico de deputados]. * [[Senado de España]]: [http://www.senado.es/web/conocersenado/senadohistoria/senado18341923/senadores/fichasenador/index.html?id1=1099 Expediente persoal do senador vitalicio D. Juan Nicasio Gallego]. {{Control de autoridades}} [[Categoría:Nados en Zamora]] [[Categoría:Académicos da Real Academia de Belas Artes de San Fernando]] [[Categoría:Académicos da Real Academia Española]] [[Categoría:Deputados nas Cortes de Cádiz]] detf60yqw0wociu98hwb4f04pkfgdrk 0 571044 6148175 6146652 2022-08-02T10:14:44Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} {{taxobox | name = ''Esox'' | fossil_range = [[Cretáceo]] inferior - [[Holoceno|Actualidade]] | image = Esox lucius ZOO 1.jpg | image_caption = Lucio (''[[Esox lucius]]'') | image_width = 270px | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | subphylum = [[Vertebrata]] | classis = [[Actinopterygii]] | superordo = [[Protacanthopterygii]] | ordo = [[Esociformes]] | familia = [[Esocidae]] | genus = '''Esox''' | genus_authority = [[Linnaeus]], [[1758]] | subdivision_ranks = [[Especies]] | type_species = [[Esox lucius]] | type_species_authority = [[Linnaeus]], [[1758]] | subdivision = :''Véxase o texto'' | synonyms = :''Véxase o texto'' }} [[Ficheiro:Redfin pickerel (Duane Raver).png|miniatura|260px|''Esox americanus'']] [[Ficheiro:Esox cisalpinus Muse.jpg|miniatura|260px|''Esox cisalpinus'']] [[Ficheiro:Muskellunge (Duane Raver).png|miniatura|260px|''Esox masquinongy'']] [[Ficheiro:Chain pickerel (Duane Raver).png|miniatura|260px|''Esox niger'']] [[Ficheiro:Свежевыловленная амурская щука.JPG|miniatura|260px|''Esox reichertii'']] [[Ficheiro:Fossil - Hecht (Esox).jpg|miniatura|260px|''Esox'' fósil]] '''''Esox''''' é un [[genus|xénero]] de [[peixes]] [[osteíctios]] da [[orde (bioloxía)|orde]] dos [[esociformes]], que é o [[xénero tipo|tipo]] da [[familia (bioloxía)|familia]] dos [[esócidos]]. As súas [[especies]] coñécense con nome vulgar xenérico de '''lucios'''. == Taxonomía == === Descrición === O xénero foi descrito en [[1758]] por [[Linneo]] na 10ª edición do seu ''[[Systema Naturae]]''.<ref name=W>[https://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=154208 ''Esox'' Linnaeus, 758] no [[WoRMS]]. Consultado o 31 de xullo de 3022.</ref><ref name=BL>[https://www.biolib.cz/en/taxon/id15785/ ''Esox'' Linnaeus, 1758] na BioLib. Consultada o 31 de xullo de 2022.</ref> === Etimoloxía === O [[nome científico]] ''Esox'' é un termo do [[latín científico]] derivado do [[latín]], e este do [[grego antigo]] ''isox'', nome dun peixe, tirado dun nome [[linguas celtas|céltico]].<ref>[https://www.merriam-webster.com/dictionary/Esox Esox] no ''Merriam-Webster Ditionary''.</ref> === Sinónimos === Ademais de polo nome actualmente válido, o xéner coñeceuse tamén polos sinónimos: * Segundo o [[GBIF]]:<ref name=G>[https://www.gbif.org/species/2346628 ''Esox'' Linnaeus, 1758] no [[GBIF]]. Consultado o 31 de xullo de 2022.</ref> **''Kenoza'' <small>Jordan & Evermann, 1896</small> **''Luccius'' <small>Rafinesque, 1810</small> **''Lucius'' <small>Garsault, 1764</small> **''Lucius'' <small>Geoffroy, 1767</small> **''Lucius'' <small>Klein, 1776</small> **''Lucius'' <small>Rafinesque, 1810</small> **''Lucius''<small>Walbaum, 1792</small> **''Mascalongus'' <small>Jordan, 1878</small> **''Picorellus'' <small>Rafinesque, 1820</small> **''Trematina'' <small>Trautschold, 1884</small> * Segundo o [[WoRMS]]:<ref name=W/> **''Luccius'' <small>Rafinesque, 1810</small> (erro ortográfico) **''Lucius'' <small>Garsault, 1764</small> **''Lucius'' <small>Rafinesque, 1810</small> **''Lucius'' <small>Klein, 1776</small> **''Trematina'' <small>Trautschold, 1884</small> === Especies === Na actualidade, segundo o [[WoRMS]], recoñécense no xénero as seguintes sete especies:<ref name=W/> *''[[Esox americanus]]'' <small>Gmelin, 1789</small> *''[[Esox aquitanicus]]'' <small>Denys, Dettai, Persat, Hautecoeur & Keith, 2014</small> *''[[Esox cisalpinus]]'' <small>Bianco & Delmastro, 2011</small> *''[[Esox lucius]]'' <small>Linnaeus, 1758</small> *''[[Esox masquinongy]]'' <small>Mitchill, 1824</small> *''[[Esox niger]]'' <small>Lesueur, 1818</small> *''[[Esox reichertii]]'' <small>Dybowski, 1869</small> == Historia == As especies ancestrais de ''Esox'' estiveron presentes en [[Laurentia]] (que máis tarde se convertería en [[América do Norte]]) e en [[Eurasia]] desde o [[Paleóxeno]]. As especies modernas son orixinarias do [[paleártico]] e o [[neártico]], abarcando América do Norte e desde a [[Europa occidental]] até [[Siberia]] no [[norte de Asia]].<ref name=F>Froese, Rainer & Daniel Pauly, eds. (2008): [https://www.fishbase.de/Summary/FamilySummary.php?Family=Esocidae "Esocidae"] en [[FishBase]].</ref> == Características == Os lucios teñen a forma alongada, semellante a un torpedo, típica dos peixes [[depredador]]es, con [[cabeza]]s acabadas en punta e [[dente]]s afiados. A súa cor adoita ser gris-verdosa, moteada ou con raias ao longo das súas costas, que lles subministran [[camuflaxe]] entre as [[herba]]s submarinas, e cada patrón de cada lucio é único. Poden medrar até unha lonxitude máxima rexistrada de 1,83 m, alcanzando un peso máximo rexistrado de 35 kg.<ref name=F/> O seu [[fociño]] é parecido ao dun [[pato]]. A [[aleta|aleta caudal]] e bifurcada; os raios das [[aleta|aletas caudais]] oscilan entren 40 e 50, xeralmente con 17 raios ramificados; sen [[espiña de peixe|espiñas]]. O [[corpo]] está cuberto por numerosos pequenas [[escama de peixe|escamas]] [[cicloide]]s. A súa [[liña lateral]] é completa. Presentan polo menos 8 poros na canle infraorbitaria. A [[columna vertebral]] está formada por de 43 a 67 [[vértebra]]s.<ref name=F/> Os lucios son [[depredador]]es voraces, alimentándose dunha gran variedade de [[peixes]] e outros [[vertebrados]].<ref name=F/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} {{Wikispecies|Esox}} === Bibliografía === * Joseph S. Nelson (2006): ''Fishes of the World''. 4th ed. [[Hoboken, Nova Jersey]]: John Wiley & Sons. ISBN 0-4712-5031-7. === Ligazóns externas === * [http://www.fossilworks.org/cgi-bin/bridge.pl?a=taxonInfo&taxon_no=83215 ''Esox'' Linnaeus 1758] en [[Fossilworks]]. * [https://web.archive.org/web/20070221112350/http://www.pacgb.co.uk/pdfs/pikeinyourwaters.pdf Pike in Your Waters]. {{control de autoridades}} [[Categoría:Esociformes]] i64ip5o4ufk4y8m414g5ihb6g80zxvd 0 571056 6148295 6146682 2022-08-02T11:28:34Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «ciúmes» wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Gifted_class.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Gifted_class.jpg/220px-Gifted_class.jpg|dereita|miniatura| Os superdotados ou altamente cualificados teñen un mellor rendemento en clases especiais que lles permiten desenvolver as súas habilidades]] '''Superdotado'''<ref>{{Cita web|título=Dicionario|url=https://academia.gal/dicionario/-/termo/busca/superdotado|páxina-web=Real Academia Galega|data-acceso=2022-07-31|lingua=gl-ES}}</ref> é unha persoa que ten unha [[Intelixencia|capacidade mental]] significativamente superior á [[Media (matemáticas)|media]]. Como un talento, a superdotación é a aptitude para realizar actividades intelectuais, artísticas ou deportivas que parecen innatas, xa que a persoa superdotada parece mostrar tales habilidades sen poder explicar como aprendeu. Porén, tales habilidades ou habilidades tamén se desenvolven mediante o esforzo persoal e é un erro pensar que as persoas superdotadas non precisan ser [[Ensino|ensinadas]], só precisan dunha educación diferenciada que satisfaga a súa demanda de coñecementos. As principais características dunha persoa superdotada son, segundo Joseph Renzulli: altas habilidades, [[creatividade]] e compromiso coa tarefa. Trátase da capacidade de participar profundamente en actividades relacionadas coa súa área de interese, xa sexa artística, académica ou deportiva. A alta capacidade ou superdotación pode ser xeral ou específica. Por exemplo, unha persoa intelectualmente dotada pode ter un talento impresionante para as [[matemáticas]], pero non demostrar habilidades [[Lingüística|lingüísticas]] igual de fortes, ou viceversa. Cando se combina cun reto do currículo axeitado e a dilixencia necesaria para adquirir e executar moitas habilidades aprendidas, a alta capacidade adoita producir un éxito académico excepcional. == Conceptos de intelixencia, superdotación e altas habilidades ou capacidades == Pódese definir como a capacidade mental para razoar, planificar, resolver problemas, [[Idea|ideas]] abstractas, comprender ideas, linguaxes e aprender. Segundo a definición tomada, a intelixencia pode considerarse un dos aspectos da personalidade. O psicopedagogo [[Israel|israelí]] [[Reuven Feuerstein]] <ref>{{Cita web|título=Os Milagres do Dr Feuerstein|url=https://pt.scribd.com/document/263525512/Selecoes-Os-Milagres-Do-Dr-Feuerstein|páxina-web=Scribd|data-acceso=2022-07-31|lingua=pt}}</ref> afirma que a intelixencia humana pode ser estimulada a calquera idade. Segundo a súa teoría da modificabilidade cognitiva estrutural, imesmo os individuos considerados non aptos poden ter a súa intelixencia "ampliada", adquirindo así a capacidade de aprender. Na [[década de 1990]], a psicóloga estadounidense [[Linda Gottfredson]] procurou reunir a un gran grupo de investigadores (131 científicos foron invitados e 52 asinaron o documento) para tentar chegar a unha definición actualizada para o concepto de intelixencia. A definición foi a seguinte: " ''unha capacidade mental moi xeral que, entre outras cousas, implica a capacidade de razoar, planificar, resolver problemas, pensar abstractamente, comprender ideas complexas, aprender rápido e aprender da experiencia.'' ''Non é unha mera aprendizaxe literaria, unha habilidade estritamente académica ou un talento para saír ben nas probas.'' ''Pola contra, o concepto refírese a unha capacidade máis ampla e profunda para comprender o mundo que te rodea: "captar polo aire", "captar" o significado das cousas ou "percibir" unha cousa.''" <ref>{{Cita publicación periódica|título=Mainstream science on intelligence: An editorial with 52 signatories, history, and bibliography|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0160289697900118|revista=Intelligence|data=1997-01-01|ISSN=0160-2896|páxina=13–23|volume=24|serie=Special Issue Intelligence and Social Policy|número=1|doi=10.1016/S0160-2896(97)90011-8|lingua=en|nome=Linda S.|apelidos=Gottfredson}}</ref> == Identificación == A proba de coeficiente intelectual ( [[Cociente intelectual|intelligence quotient]] ), foi feita para medir a intelixencia, pero non é precisa e non pode avaliar todas as áreas de alto rendemento que ten unha persoa, polo que non convén avaliar a superdotación só coa proba, que é unha medida consagrada. . Pola proba WAIS, que é a máis utilizada, o individuo que presenta un coeficiente intelectual superior a 130, cunha [[Desviación típica|desviación estándar]] de 15 puntos, considérase ''superdotado'', que sería o 2% máis alto. Varias ideas sobre a definición están en desenvolvemento e formuláronse mellores formas de identificar a superdotación intelectual. A principal motivación dos estudos é o recoñecemento precoz do potencial da persoa para proporcionar as condicións adecuadas para o seu desenvolvemento. Para iso, os educadores e orientadores poden, ademais da observación directa da conduta e do rendemento, facer uso de escalas características (método desenvolvido polos investigadores Renzulli, Smith, White, Callahan, Hartman e Westberg onde o profesor avalía a frecuencia coa que os aspectos relacionados co a aprendizaxe, a creatividade e a motivación rexístranse na vida cotiá do alumnado)<ref>{{Cita libro|título=Scales for Rating the Behavioral Characteristics of Superior Students: Renzulli Scales: Technical and Administration Manual|url=https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.4324/9781003237808/scales-rating-behavioral-characteristics-superior-students-renzulli-scales-joseph-renzulli-linda-smith-alan-white-carolyn-callahan-robert-hartman-karen-westberg-katherine-gavin-sally-reis-del-siegle-rachael-sytsma-reed|DOI=10.4324/9781003237808/scales-rating-behavioral-characteristics-superior-students-renzulli-scales-joseph-renzulli-linda-smith-alan-white-carolyn-callahan-robert-hartman-karen-westberg-katherine-gavin-sally-reis-del-siegle-rachael-sytsma-reed|nome=Joseph S.|apelidos=Renzulli|nome2=Linda H.|apelidos2=Smith|nome3=Alan J.|apelidos3=White|nome4=Carolyn M.|apelidos4=Callahan|nome5=Robert K.|apelidos5=Hartman|nome6=Karen L.|apelidos6=Westberg|nome7=M. Katherine|apelidos7=Gavin|nome8=Sally M.|apelidos8=Reis|nome9=Del|apelidos9=Siegle}}</ref>, cuestionarios, entrevistas ou conversas coa persoa, coa familia, co profesorado, etc. == Altas habilidades ou superdotación e Medicina == En [[medicina]], os estudos da estrutura da [[mielina]] das [[Neurona|neuronas]] e un funcionamento máis óptimo do [[cerebro]] considéranse importantes como causas da capacidade superior. A diferenza entre un individuo normal e un superdotado son as complexas conexións cerebrais e non o número de neuronas.{{Cómpre referencia}} == Altas habilidades ou superdotación e Socioloxía == En canto á [[Socioloxía]], hai diferentes efectos. Durante a [[Neno|infancia]] e a [[adolescencia]], nalgúns casos son acollidos por unha maior intelixencia e madurez por grupos máis avanzados, xeralmente en idade. Ás veces son rexeitados por motivos como a falta de intereses compartidos, [[envexa]], [[celos]], etc. Co tempo, adoitan establecer amizades concretas, normalmente con persoas con intereses maduros e concretos.{{Cómpre referencia}} == Altas capacidades ou superdotación e Psicoloxía == Ás veces, a alta capacidade non se recoñece na [[Neno|infancia]] e os [[Neno|nenos]] con alta capacidade ás veces son diagnosticados con [[Trastorno bipolar|trastorno afectivo bipolar]], [[Trastorno por déficit de atención con hiperactividade|trastorno por déficit de atención e hiperactividade]] , trastorno de oposición e desafiante, [[Depresión (psicoloxía)|depresión]], [[ansiedade]], [[Trastorno obsesivo–compulsivo|trastorno obsesivo-compulsivo]] ou outros problemas. {{Aviso médico}} Algunhas características da superdotación son: {{Cómpre referencia}} * Alta capacidade de influencia e/ou liderado social; vocación de liderado * Alto [[Pensamento crítico|sentido crítico]] * Alto rendemento en determinadas áreas * Amplos [[Coñecemento|coñecementos]] xerais * [[Aprendizaxe]] fácil * Autodidactismo * Boa [[memoria]] * [[Creatividade]] * [[Curiosidade]] * Difícil socialización, por falta de intereses comúns * [[Egocentrismo]] pero tamén [[empatía]] * Independencia e autonomía * Iniciativa * Impaciencia * Inconformidade * Obstinación * [[Humor|Sentido do humor]] * Sentido competitivo == Estratexias didácticas == A [[Organización Mundial da Saúde]] define unha persoa superdotada como "aquela que ten un [[cociente intelectual]] superior a 130" na escala de [[David Wechsler|David Wechler]]. Así mesmo, estímase que o 2% da poboación pode considerarse superdotada. Non obstante, só se detectan o 0,01% deles.<ref>{{Cita web|título=I Jornada Alta Capacidad Intelectual y Superdotación|url=https://www.mensa.es/cms/pages/i-jornada-alta-capacidad-intelectual-y-superdotaci%C3%B3n---alicante|páxina-web=www.mensa.es|data-acceso=2022-07-31}}</ref> A [[Organización Mundial da Saúde|OMS]] define as persoas con altas capacidades como aquelas cun cociente superior a 120 na mesma escala. A lexislación en diversos estados ou países recollen a necesidade de que os alumnos superdotados intelectualmente ou con altas capacidades intelectuais reciban atención educativa específica por parte das administracións educativas. Para satisfacer as necesidades educativas especiais dos superdotados, existen dous enfoques de ensino. O '''enriquecemento curricular''' é proporcionar aos nenos experiencias de aprendizaxe diferentes ás que normalmente presenta o currículo normal. Isto realízase mediante actividades extraescolares onde se presentan contidos máis completos e/ou máis profundos e se desenvolven actividades pedagóxicas para crear un ambiente de aprendizaxe desafiante para este alumno, espertando o seu interese e axustando os niveis de aprendizaxe requiridos segundo as súas capacidades. Pode darse a través de clases, seguimento ou titoría individual. As '''clases de aceleración''' permiten que o alumno salte etapas da formación regulamentaria. Existen diferentes estratexias para acadar este obxectivo. <ref>FRE EMAN, J.; GUENTHER, Z. ''Educando os mais capazes: idéias e ações comprovadas''. [[São Paulo]]: E.P.U., [[2000]]</ref> * Entrada temperá na seguinte etapa do proceso educativo (desde a [[educación infantil]]) * Saltar as notas e ou os graos escolares * Aceleración por materia (para cursar materias máis avanzadas nos cursos seguintes) * Formación en clase mixta (onde os máis pequenos poden traballar cos maiores e os máis avanzados) * Estudos paralelos (asistir ao [[ensino primario]] ao mesmo tempo que ao [[Bacharelato|bacharelato,]] etc. ) * Estudos comprimidos (cando o [[Currículo (educación)|currículo]] normal se completa na metade ou nun terzo do tempo asignado) * Ingreso temperá á [[Ensino superior|educación superior]] == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}} * [[Cognición]] * [[Educación inclusiva]] * [[Intelixencia]] * [[Teoría das múltiplas intelixencias|Teoría das intelixencias múltiples]] * [[Mensa Internacional]] * [[Neurolingüística]] * [[Pensamento]] * [[Savant]] * [[Trastorno por déficit de atención con hiperactividade|Trastorno de déficit de atención e hiperactividade]] * [[Xenio (persoa)|Xenio]] === Ligazóns externas === * [https://altascapacidadesgalicia.org/inicio ASAC GALICIA | Asociación de Altas Capacidades de Galicia] (altascapacidadesgalicia.org) * [https://www.edu.xunta.gal/portal/node/28890 Protocolo para a atención educativa ao alumnado con altas capacidades intelectuais | Consellería de Cultura, Educación e Universidade] (Xunta.gal) * https://www.aest.es/ Asociación Española de Superdotados e con talento (''en castelán'') * [http://dge.mec.pt/sites/default/files/EEspecial/guia_sobredotados.pdf Guia de superdotación e altas capacidades para educadores] (mec.pt; ''en portugués'') * https://www.mensa.es/ Asociación internacional de personas de alto cociente intelectual (''en castelán'') <div class="reflist" style=" list-style-type: decimal;"></div> [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Psicoloxía]] [[Categoría:Wikipedia:Páxinas con traducións non revisadas]] 3jaga0oec7zcf3388kaba06vrms5qeq 0 571082 6148086 6146797 2022-08-02T08:53:05Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «abandoar» wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|51|10|0|N|4|22|0|E|display=title}} {{outros homónimos|Hoboken}} [[Ficheiro:11463 Kasteel Sorghvliedt.jpg|miniatura|230px|Castelo de Sorghvliedt, en Hoboken]] [[Ficheiro:DistrictHobokenLocation.png|miniatura|230px|Localización do distrito de Hoboken en Antuerpen]] [[Ficheiro:Armoiries d'Ursel.svg|miniatura|230px|Escudo de armas de Hoboken]] [[Ficheiro:Hoboken, de Sint-Jozefkerk IMG 9963 2019-06-22 12.58.jpg|miniatura|230px|Igrexa de San Xosé, en Hoboken]] [[Ficheiro:Fort8 (5)~2.jpg|miniatura|230px|O Forte 8 de Antuerpen]] '''Hoboken''' é un distrito do sur da [[cidade]] de [[Antuerpen]], na [[Flandres|rexión de Flandres]] de [[Bélxica]]. Está situado no curso do [[río Escalda]], preto da súa desembocadura. O nome do distrito ten a súa orixe no [[neerlandés]] medio. == Nome == O nome Hoboken deriva do neerlandés medieval ''Hooghe Buechen'' ou ''Hoge Beuken'', que significa faias altas. A día de hoxe hai un hospital en Hoboken chamado "Hoge Beuken".<ref>{{cite web|url=https://www.zna.be/nl/zna-hoge-beuken |title=Onze ziekenhuizen |language=nl |publisher=Zna.be |access-date=31 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.godsnaam.be/wereldwijd/belgie/hoboken.htm|title=Hoboken-Onze-Lieve-Vrouw geboortekerk|language=nl|access-date=31 de xullo de 2022}}</ref> Unha historia infantil local di que o nome "Hoboken" deriva dun neno que deixou caer accidentalmente o seu bocadillo no río Escalda, que desemboca preto de Hoboken. No dialecto local do neerlandés, un "boke" é un bocadillo e "ho" é unha forma de gritar "alto", polo que debeu berrar "Ho, boken!!!".<ref>{{cite web|url=http://www.puntstudiohoboken.be/search?s=District+Hoboken&i%5B%5D=Reportage|date= 16 December 2011|access-date=31 de xullo de 2022|title=Cultuurprijs Hoboken|language=nl}}</ref><ref>{{cite web|url=http://mcaries.tripod.com/hoboken.html|title=Info of Hoboken|language=nl|access-date=31 de xullo de 2022}}</ref> == Xeografía == Situado a 6 [[msnm]], o distrito ocupa unha extensión de 10,51 km^{<small> 2}</small>. Segundo o censo de 2021, contaba cunha pobloación de 41 220 habitantes,<ref>"Bevolking per statistische sector - Sector 11002V". Statistics Belgium.</ref> polo que a súa densidade de poboación, nese ano, era de 3 900 hab./km^{<small> 2}</small>. == Historia == Os primeiros rexistros históricos de Hoboken datan da parroquia de ''capellam de hobuechen qua libam'' en [[1135]]. Nese momento Hoboken formaba parte de Wilrijk, no [[Ducado de Brabante]]. Desde aquela, pasou de ser unha pequena aldea a un distrito industrializado de Antueropen.<ref>Encyclopædia Britannica, Ultimate Reference Suite (2009): Low Countries, history of. ''Encyclopædia Britannica'', Chicago.</ref> Desde o [[século XIII]] ao [[século XV|XV]] o feudo de Hoboken era propiedade dos señores das terras de Rumst: Perwijs, condes de Vianden, condes de Flandres, das casas de [[casa de Luxemburgo|Luxemburgo]] e de [[casa de Orange-Nassau|Orange-Nassau]]. En [[1559]] [[Guillerme I de Orange-Nassau]] vendeu as terras de Rumst e Hoboken a Melchior Schetz (o novo señor de Hoboken).<ref>Steyaert Rita (1992): [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/13667 Hoboken].</ref> En [[1579]] a cidade de Antuerpen uniuse á [[Unión de Utrecht]] e converteuse na capital da revolta holandesa conta a [[Imperio español|coroae spañola]]. En [[1585]], [[Alexandre Farnesio, Duque de Parma e Piacenza]], conquistou Antuepen tras un longo asedio. Durante o asedio da cudade, Hoboken foi parcialmente inundado e foi asaltado por soldados inimigos. Como parte dos termos da rendición de Antuerpen, os seus cidadáns [[protestante]]s tiveron catro anos para resolver os seus asuntos antes de abandonar a cidade.<ref>Boxer Charles Ralph (1977): ''The Dutch seaborne empire, 1600–1800''. Taylor & Francis. ISBN 978-0-0913-1051-6, p. 18.</ref> A maioría dos cidadáns foron á [[Provincias Unidas|República dos Sete Países Baixos Unidos]] (a parte desocupada da Unión de Utrecht) no norte, comezando a Idade de Ouro holandesa. A banca de Antuerpen estivo controlada durante unha xeración por [[Xénova]], e [[Ámsterdam]] converteuse no novo centro comercial da rexión: a poboación de Ámsterdam pasou de 30 000 habitaates en [[1570]] a 60 000 en [[1600]] e o Distrito da Canle de Ámsterdam (Grachtengordel) construíuse para albergar aos comerciantes e banqueiros de Antuerpen (incluíndo gran parte da súa poboación [[xudía]]).<ref>Marijke Carasso-Kok; Willem Frijhoff; Remieg Aerts & Piet de Rooy (2004-2007): ''Geschiedenis van Amsterdam''. Ámsterdam: SUN. ISBN 90-5875-181-3, ISBN 90-5875-137-6, ISBN 90-5875-138-4, ISBN 90-5875-139-2, ISBN 978-90-5875-140-9.</ref> Moitos dos primeiros colonos norteamericanos eran refuxiados de Antuerpen e do sur dos [[Países Baixos]]. Os primeiros colonos en [[Nova York]] foron belgas (holandeses flamengos e valóns), que chegaron a Nova York en [[1623]] (Michael Pauw, de [[Gante]] e Peter Minuit de [[Tournai]]) e fundaron asentamentos en Wallabout, [[Long Island]], [[Staten Island]], Hoboken e Pavonia. Un cónsul dos "Países Baixos" en [[Londres]], Emanuel van Meteren, nacido en Amberes, induciu a [[Henry Hudson]] a reunirse co famoso cartógrafo [[Petrus Plancius]] (de [[Ieper|Ypres]]) en Ámsterdam e a apoiar a procura dun paso ao nordeste cara á [[India]].<ref>Henry C. Bayer (1925): ''The Belgians, first settlers in New York and in the middle states: with a review of the events which led to their immigration''. Npva York: Devin-Adair.</ref> <ref>Guido J. Deboeck (2007): ''Flemish DNA & Ancestry: History of Three Families Over Five Centuries''. ISBN 978-0-9725-5267-7, p. 188.</ref> En [[1617]] os descendentes de Lord Schetz (de Hoboken) foron chamados baróns e a partir de entón pasaron a ser coñecidos como a Casa de Ursel, en [[1683]] levaban o título de conde e en [[1717]] de duque de Ursel. Un punto de inflexión na historia de Hoboken foi a construción do estaleiro Cockerill en [[1873]]. Durante a [[Primeira Guerra Mundial]], Antuerpen converteuse no punto de apoio do exército belga tras a derrota na batalla de Liexa. O asedio de Amberes durou 11 días, a cidade foi tomada polo exército alemán despois de duros combates e os belgas víronse obrigados a retirarse cara ao oeste. O Forte 8, un dos fortes que defenden Antuerpen situado no sur de Hoboken, non foi de moita utilidade durante a Primeira Guerra Mundial, foi construído en [[1864]] e estaba desfasado.<ref>Edmonds, J. E. (1925): ''Military Operations France and Belgium, 1914: Antwerp, La Bassée, Armentières, Messines and Ypres October–November 1914. History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. II'' (1st ed.). Londres: Macmillan.</ref> Antuerpen permaneceu baixo control alemán até o armisticio do [[11 de novembro]] de [[1918]]. O [[1 de xaneiro]] de [[1983]], Hoboken converteuse nun distrito da cidade de Amtuerpen. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Hoboken (Antwerp)}} === Ligazóns externas === *[https://www.antwerpen.be/nl/overzicht/district-hoboken-1/nieuws Páxina web oficial] {{nl}}. {{control de autoridades}} [[Categoría:Localidades da provincia de Antuerpen]] j6qbbwz49ggi1obe7xu57ze8d7bseqj 6148174 6148086 2022-08-02T10:13:43Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|51|10|0|N|4|22|0|E|display=title}} {{outros homónimos|Hoboken}} [[Ficheiro:11463 Kasteel Sorghvliedt.jpg|miniatura|Castelo de Sorghvliedt, en Hoboken]] [[Ficheiro:DistrictHobokenLocation.png|miniatura|Localización do distrito de Hoboken en Antuerpen]] [[Ficheiro:Armoiries d'Ursel.svg|miniatura|Escudo de armas de Hoboken]] [[Ficheiro:Hoboken, de Sint-Jozefkerk IMG 9963 2019-06-22 12.58.jpg|miniatura|Igrexa de San Xosé, en Hoboken]] [[Ficheiro:Fort8 (5)~2.jpg|miniatura|O Forte 8 de Antuerpen]] '''Hoboken''' é un distrito do sur da [[cidade]] de [[Antuerpen]], na [[Flandres|rexión de Flandres]] de [[Bélxica]]. Está situado no curso do [[río Escalda]], preto da súa desembocadura. O nome do distrito ten a súa orixe no [[neerlandés]] medio. == Nome == O nome Hoboken deriva do neerlandés medieval ''Hooghe Buechen'' ou ''Hoge Beuken'', que significa faias altas. A día de hoxe hai un hospital en Hoboken chamado "Hoge Beuken".<ref>{{cite web|url=https://www.zna.be/nl/zna-hoge-beuken |title=Onze ziekenhuizen |language=nl |publisher=Zna.be |access-date=31 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.godsnaam.be/wereldwijd/belgie/hoboken.htm|title=Hoboken-Onze-Lieve-Vrouw geboortekerk|language=nl|access-date=31 de xullo de 2022}}</ref> Unha historia infantil local di que o nome "Hoboken" deriva dun neno que deixou caer accidentalmente o seu bocadillo no río Escalda, que desemboca preto de Hoboken. No dialecto local do neerlandés, un "boke" é un bocadillo e "ho" é unha forma de gritar "alto", polo que debeu berrar "Ho, boken!!!".<ref>{{cite web|url=http://www.puntstudiohoboken.be/search?s=District+Hoboken&i%5B%5D=Reportage|date= 16 December 2011|access-date=31 de xullo de 2022|title=Cultuurprijs Hoboken|language=nl}}</ref><ref>{{cite web|url=http://mcaries.tripod.com/hoboken.html|title=Info of Hoboken|language=nl|access-date=31 de xullo de 2022}}</ref> == Xeografía == Situado a 6 [[msnm]], o distrito ocupa unha extensión de 10,51 km^{<small> 2}</small>. Segundo o censo de 2021, contaba cunha poboación de 41 220 habitantes,<ref>"Bevolking per statistische sector - Sector 11002V". Statistics Belgium.</ref> polo que a súa densidade de poboación, nese ano, era de 3 900 hab./km^{<small> 2}</small>. == Historia == Os primeiros rexistros históricos de Hoboken datan da parroquia de ''capellam de hobuechen qua libam'' en [[1135]]. Nese momento Hoboken formaba parte de Wilrijk, no [[Ducado de Brabante]]. Desde aquela, pasou de ser unha pequena aldea a un distrito industrializado de Antueropen.<ref>Encyclopædia Britannica, Ultimate Reference Suite (2009): Low Countries, history of. ''Encyclopædia Britannica'', Chicago.</ref> Desde o [[século XIII]] ao [[século XV|XV]] o feudo de Hoboken era propiedade dos señores das terras de Rumst: Perwijs, condes de Vianden, condes de Flandres, das casas de [[casa de Luxemburgo|Luxemburgo]] e de [[casa de Orange-Nassau|Orange-Nassau]]. En [[1559]] [[Guillerme I de Orange-Nassau]] vendeu as terras de Rumst e Hoboken a Melchior Schetz (o novo señor de Hoboken).<ref>Steyaert Rita (1992): [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/13667 Hoboken].</ref> En [[1579]] a cidade de Antuerpen uniuse á [[Unión de Utrecht]] e converteuse na capital da revolta holandesa conta a [[Imperio español|coroae spañola]]. En [[1585]], [[Alexandre Farnesio, Duque de Parma e Piacenza]], conquistou Antuepen tras un longo asedio. Durante o asedio da cidade, Hoboken foi parcialmente inundado e foi asaltado por soldados inimigos. Como parte dos termos da rendición de Antuerpen, os seus cidadáns [[protestante]]s tiveron catro anos para resolver os seus asuntos antes de abandonar a cidade.<ref>Boxer Charles Ralph (1977): ''The Dutch seaborne empire, 1600–1800''. Taylor & Francis. ISBN 978-0-0913-1051-6, p. 18.</ref> A maioría dos cidadáns foron á [[Provincias Unidas|República dos Sete Países Baixos Unidos]] (a parte desocupada da Unión de Utrecht) no norte, comezando a Idade de Ouro holandesa. A banca de Antuerpen estivo controlada durante unha xeración por [[Xénova]], e [[Ámsterdam]] converteuse no novo centro comercial da rexión: a poboación de Ámsterdam pasou de 30 000 habitantes en [[1570]] a 60 000 en [[1600]] e o Distrito da Canle de Ámsterdam (Grachtengordel) construíuse para albergar aos comerciantes e banqueiros de Antuerpen (incluíndo gran parte da súa poboación [[xudía]]).<ref>Marijke Carasso-Kok; Willem Frijhoff; Remieg Aerts & Piet de Rooy (2004-2007): ''Geschiedenis van Amsterdam''. Ámsterdam: SUN. ISBN 90-5875-181-3, ISBN 90-5875-137-6, ISBN 90-5875-138-4, ISBN 90-5875-139-2, ISBN 978-90-5875-140-9.</ref> Moitos dos primeiros colonos norteamericanos eran refuxiados de Antuerpen e do sur dos [[Países Baixos]]. Os primeiros colonos en [[Nova York]] foron belgas (holandeses flamengos e valóns), que chegaron a Nova York en [[1623]] (Michael Pauw, de [[Gante]] e Peter Minuit de [[Tournai]]) e fundaron asentamentos en Wallabout, [[Long Island]], [[Staten Island]], Hoboken e Pavonia. Un cónsul dos "Países Baixos" en [[Londres]], Emanuel van Meteren, nacido en Amberes, induciu a [[Henry Hudson]] a reunirse co famoso cartógrafo [[Petrus Plancius]] (de [[Ieper|Ypres]]) en Ámsterdam e a apoiar a procura dun paso ao nordeste cara á [[India]].<ref>Henry C. Bayer (1925): ''The Belgians, first settlers in New York and in the middle states: with a review of the events which led to their immigration''. Npva York: Devin-Adair.</ref> <ref>Guido J. Deboeck (2007): ''Flemish DNA & Ancestry: History of Three Families Over Five Centuries''. ISBN 978-0-9725-5267-7, p. 188.</ref> En [[1617]] os descendentes de Lord Schetz (de Hoboken) foron chamados baróns e a partir de entón pasaron a ser coñecidos como a Casa de Ursel, en [[1683]] levaban o título de conde e en [[1717]] de duque de Ursel. Un punto de inflexión na historia de Hoboken foi a construción do estaleiro Cockerill en [[1873]]. Durante a [[Primeira Guerra Mundial]], Antuerpen converteuse no punto de apoio do exército belga tras a derrota na batalla de Liexa. O asedio de Amberes durou 11 días, a cidade foi tomada polo exército alemán despois de duros combates e os belgas víronse obrigados a retirarse cara ao oeste. O Forte 8, un dos fortes que defenden Antuerpen situado no sur de Hoboken, non foi de moita utilidade durante a Primeira Guerra Mundial, foi construído en [[1864]] e estaba desfasado.<ref>Edmonds, J. E. (1925): ''Military Operations France and Belgium, 1914: Antwerp, La Bassée, Armentières, Messines and Ypres October–November 1914. History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. II'' (1st ed.). Londres: Macmillan.</ref> Antuerpen permaneceu baixo control alemán até o armisticio do [[11 de novembro]] de [[1918]]. O [[1 de xaneiro]] de [[1983]], Hoboken converteuse nun distrito da cidade de Amtuerpen. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Hoboken (Antwerp)}} === Ligazóns externas === *[https://www.antwerpen.be/nl/overzicht/district-hoboken-1/nieuws Páxina web oficial] {{nl}}. {{control de autoridades}} [[Categoría:Localidades da provincia de Antuerpen]] t59jr0j2p5ajajmeagxoshi7yqp5txc 6148282 6148174 2022-08-02T11:25:42Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «amberes» wikitext text/x-wiki {{Coordenadas|51|10|0|N|4|22|0|E|display=title}} {{outros homónimos|Hoboken}} [[Ficheiro:11463 Kasteel Sorghvliedt.jpg|miniatura|Castelo de Sorghvliedt, en Hoboken]] [[Ficheiro:DistrictHobokenLocation.png|miniatura|Localización do distrito de Hoboken en Antuerpen]] [[Ficheiro:Armoiries d'Ursel.svg|miniatura|Escudo de armas de Hoboken]] [[Ficheiro:Hoboken, de Sint-Jozefkerk IMG 9963 2019-06-22 12.58.jpg|miniatura|Igrexa de San Xosé, en Hoboken]] [[Ficheiro:Fort8 (5)~2.jpg|miniatura|O Forte 8 de Antuerpen]] '''Hoboken''' é un distrito do sur da [[cidade]] de [[Antuerpen]], na [[Flandres|rexión de Flandres]] de [[Bélxica]]. Está situado no curso do [[río Escalda]], preto da súa desembocadura. O nome do distrito ten a súa orixe no [[neerlandés]] medio. == Nome == O nome Hoboken deriva do neerlandés medieval ''Hooghe Buechen'' ou ''Hoge Beuken'', que significa faias altas. A día de hoxe hai un hospital en Hoboken chamado "Hoge Beuken".<ref>{{cite web|url=https://www.zna.be/nl/zna-hoge-beuken |title=Onze ziekenhuizen |language=nl |publisher=Zna.be |access-date=31 de xullo de 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.godsnaam.be/wereldwijd/belgie/hoboken.htm|title=Hoboken-Onze-Lieve-Vrouw geboortekerk|language=nl|access-date=31 de xullo de 2022}}</ref> Unha historia infantil local di que o nome "Hoboken" deriva dun neno que deixou caer accidentalmente o seu bocadillo no río Escalda, que desemboca preto de Hoboken. No dialecto local do neerlandés, un "boke" é un bocadillo e "ho" é unha forma de gritar "alto", polo que debeu berrar "Ho, boken!!!".<ref>{{cite web|url=http://www.puntstudiohoboken.be/search?s=District+Hoboken&i%5B%5D=Reportage|date= 16 December 2011|access-date=31 de xullo de 2022|title=Cultuurprijs Hoboken|language=nl}}</ref><ref>{{cite web|url=http://mcaries.tripod.com/hoboken.html|title=Info of Hoboken|language=nl|access-date=31 de xullo de 2022}}</ref> == Xeografía == Situado a 6 [[msnm]], o distrito ocupa unha extensión de 10,51 km^{<small> 2}</small>. Segundo o censo de 2021, contaba cunha poboación de 41 220 habitantes,<ref>"Bevolking per statistische sector - Sector 11002V". Statistics Belgium.</ref> polo que a súa densidade de poboación, nese ano, era de 3 900 hab./km^{<small> 2}</small>. == Historia == Os primeiros rexistros históricos de Hoboken datan da parroquia de ''capellam de hobuechen qua libam'' en [[1135]]. Nese momento Hoboken formaba parte de Wilrijk, no [[Ducado de Brabante]]. Desde aquela, pasou de ser unha pequena aldea a un distrito industrializado de Antueropen.<ref>Encyclopædia Britannica, Ultimate Reference Suite (2009): Low Countries, history of. ''Encyclopædia Britannica'', Chicago.</ref> Desde o [[século XIII]] ao [[século XV|XV]] o feudo de Hoboken era propiedade dos señores das terras de Rumst: Perwijs, condes de Vianden, condes de Flandres, das casas de [[casa de Luxemburgo|Luxemburgo]] e de [[casa de Orange-Nassau|Orange-Nassau]]. En [[1559]] [[Guillerme I de Orange-Nassau]] vendeu as terras de Rumst e Hoboken a Melchior Schetz (o novo señor de Hoboken).<ref>Steyaert Rita (1992): [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/13667 Hoboken].</ref> En [[1579]] a cidade de Antuerpen uniuse á [[Unión de Utrecht]] e converteuse na capital da revolta holandesa conta a [[Imperio español|coroae spañola]]. En [[1585]], [[Alexandre Farnesio, Duque de Parma e Piacenza]], conquistou Antuepen tras un longo asedio. Durante o asedio da cidade, Hoboken foi parcialmente inundado e foi asaltado por soldados inimigos. Como parte dos termos da rendición de Antuerpen, os seus cidadáns [[protestante]]s tiveron catro anos para resolver os seus asuntos antes de abandonar a cidade.<ref>Boxer Charles Ralph (1977): ''The Dutch seaborne empire, 1600–1800''. Taylor & Francis. ISBN 978-0-0913-1051-6, p. 18.</ref> A maioría dos cidadáns foron á [[Provincias Unidas|República dos Sete Países Baixos Unidos]] (a parte desocupada da Unión de Utrecht) no norte, comezando a Idade de Ouro holandesa. A banca de Antuerpen estivo controlada durante unha xeración por [[Xénova]], e [[Ámsterdam]] converteuse no novo centro comercial da rexión: a poboación de Ámsterdam pasou de 30 000 habitantes en [[1570]] a 60 000 en [[1600]] e o Distrito da Canle de Ámsterdam (Grachtengordel) construíuse para albergar aos comerciantes e banqueiros de Antuerpen (incluíndo gran parte da súa poboación [[xudía]]).<ref>Marijke Carasso-Kok; Willem Frijhoff; Remieg Aerts & Piet de Rooy (2004-2007): ''Geschiedenis van Amsterdam''. Ámsterdam: SUN. ISBN 90-5875-181-3, ISBN 90-5875-137-6, ISBN 90-5875-138-4, ISBN 90-5875-139-2, ISBN 978-90-5875-140-9.</ref> Moitos dos primeiros colonos norteamericanos eran refuxiados de Antuerpen e do sur dos [[Países Baixos]]. Os primeiros colonos en [[Nova York]] foron belgas (holandeses flamengos e valóns), que chegaron a Nova York en [[1623]] (Michael Pauw, de [[Gante]] e Peter Minuit de [[Tournai]]) e fundaron asentamentos en Wallabout, [[Long Island]], [[Staten Island]], Hoboken e Pavonia. Un cónsul dos "Países Baixos" en [[Londres]], Emanuel van Meteren, nacido en Antuerpen, induciu a [[Henry Hudson]] a reunirse co famoso cartógrafo [[Petrus Plancius]] (de [[Ieper|Ypres]]) en Ámsterdam e a apoiar a procura dun paso ao nordeste cara á [[India]].<ref>Henry C. Bayer (1925): ''The Belgians, first settlers in New York and in the middle states: with a review of the events which led to their immigration''. Npva York: Devin-Adair.</ref> <ref>Guido J. Deboeck (2007): ''Flemish DNA & Ancestry: History of Three Families Over Five Centuries''. ISBN 978-0-9725-5267-7, p. 188.</ref> En [[1617]] os descendentes de Lord Schetz (de Hoboken) foron chamados baróns e a partir de entón pasaron a ser coñecidos como a Casa de Ursel, en [[1683]] levaban o título de conde e en [[1717]] de duque de Ursel. Un punto de inflexión na historia de Hoboken foi a construción do estaleiro Cockerill en [[1873]]. Durante a [[Primeira Guerra Mundial]], Antuerpen converteuse no punto de apoio do exército belga tras a derrota na batalla de Liexa. O asedio de Antuerpen durou 11 días, a cidade foi tomada polo exército alemán despois de duros combates e os belgas víronse obrigados a retirarse cara ao oeste. O Forte 8, un dos fortes que defenden Antuerpen situado no sur de Hoboken, non foi de moita utilidade durante a Primeira Guerra Mundial, foi construído en [[1864]] e estaba desfasado.<ref>Edmonds, J. E. (1925): ''Military Operations France and Belgium, 1914: Antwerp, La Bassée, Armentières, Messines and Ypres October–November 1914. History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. II'' (1st ed.). Londres: Macmillan.</ref> Antuerpen permaneceu baixo control alemán até o armisticio do [[11 de novembro]] de [[1918]]. O [[1 de xaneiro]] de [[1983]], Hoboken converteuse nun distrito da cidade de Amtuerpen. == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat|Hoboken (Antwerp)}} === Ligazóns externas === *[https://www.antwerpen.be/nl/overzicht/district-hoboken-1/nieuws Páxina web oficial] {{nl}}. {{control de autoridades}} [[Categoría:Localidades da provincia de Antuerpen]] 1s6w3nvolrfofcl2deg8v2qnrpk7f38 0 571095 6148110 6146899 2022-08-02T09:19:29Z Breobot 98629 Reemplazos con [[Usuario:Benjavalero/Replacer|Replacer]]: «o énfase» wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Parzival.Lauber.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Parzival.Lauber.jpg/220px-Parzival.Lauber.jpg|miniatura| Páxina manuscrita iluminada de ''Parzival'']] {{Título en cursiva}} '''''Parzival''''' é un romance medieval do cabaleiro-poeta [[Wolfram von Eschenbach]] en [[alto alemán]] medio. O poema, comunmente datado no primeiro cuarto do [[século XIII]], céntrase no heroe artúrico [[Perceval]] ('''Percival''', '''Parsifal''' ou '''Peredur'''<ref>David Nash Ford, ''Peredur Paladr Hir, King of Ebrauc'', 2001, http://www.earlybritishkingdoms.com/bios/peredaeb.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091214151736/http://www.earlybritishkingdoms.com/bios/peredaeb.html|date=14 de decembro de 2009}}</ref> na [[literatura galesa]], Percival en [[Lingua inglesa|inglés]], '''Parzival''' en alemán e noutras linguas) e na súa longa procura do [[Santo Graal]] tras o seu fracaso inicial para conseguilo. == Contido == === Trama === ''Parzival'' comeza coas aventuras cabaleiros do pai de Parzival, Gahmuret, o seu matrimonio con Herzeloyde (en alto alemán medio "herzeleide" é "tristeza do corazón"), e o nacemento de Parzival. A historia continúa mentres Parzival coñece a tres elegantes cabaleiros, decide buscar ao [[rei Artur]] e continúa a procura espiritual e física do [[Santo Graal|Graal]]. Unha longa sección está dedicada ao amigo de Parzival, [[Gauvain|Gawan]], e ás súas aventuras defendéndose dun falso cargo de asasinato e gañando a man da doncela Orgeluse. === Temas === Entre os elementos máis rechamantes da obra destaca a énfase na importancia da humildade, a compaixón, a simpatía e a procura da espiritualidade. <ref name="Loomis">Loomis, Roger Sherman. ''Development of Arthurian Romance'', Hutchsinson and Company, 1963, 70.</ref> Un tema importante en ''Parzival'' é o amor: os actos heroicos de cabalería están inspirados no amor verdadeiro, que finalmente se cumpre no matrimonio. <ref name="Weigand">Weigand, Hermann J. ''Three Chapters on Courtly Love in Arthurian France and Germany'', University of North Carolina Press, 1956, 33.</ref> == Repercusión == Considerado como unha das obras mestras da [[Idade Media]], o romance foi a narrativa en verso vernáculo máis popular na Alemaña medieval, {{Sfn|Hasty|1999|p=ix}} e segue a ser lida e traducida a linguas modernas en todo o mundo. Wolfram comezou unha precuela, ''Titurel'', que máis tarde foi continuada por outro escritor, mentres que dous romances completos foron escritos adaptando a historia de Wolfram de [[Lohengrin|Loherangrin]]. [[Richard Wagner]] baseou a súa famosa ópera ''[[Parsifal]]'' en ''Parzival''. === Adaptacións === Hai numerosas traducións da épica de Wolfram do alto alemán medio ao novo alto alemán, tanto en verso (especialmente durante o [[século XIX]]) como en prosa. Unha desvantaxe das traducións máis antigas e rimadas en verso é que inevitablemente se desvían tanto da linguaxe como do significado do orixinal para axustarse á [[Métrica (poesía)|forma]]. Alternativamente, as adaptacións en prosa poden comunicar con máis precisión o significado orixinal, pero como resultado omiten o poder lingüístico e o virtuosismo orixinais do texto. Con isto en mente, dúas versións máis novas (a tradución en prosa de Peter Knecht e a tradución en verso sen rima de Dieter Kühn) considéranse aproximacións exitosas do significado, estilo e particularidades lingüísticas do orixinal. ==== Adaptacións literarias en alemán ==== Hai tres obras que representan con precisión adaptacións do material orixinal en tres épocas da literatura alemá: ''Der Parcival'' (1831/1832) de Friedrich de la Motte Fouquè para o [[Romanticismo]], <ref>Erstdruck: Friedrich de la Motte-Fouqué: ''Der Parcival'', herausgegeben von Tilman Spreckelsen, Peter-Henning-Haischer, Frank Rainer Max, Ursula Rautenberg (Ausgewählte Dramen und Epen 6). Hildesheim u. a. 1997.</ref> ''Das Spiel vomfragen / Die Reise zum Sonoren Land'' (1989) de [[Peter Handke]] para o [[modernismo]],<ref>{{Cita libro|título=Das Spiel vom Fragen, oder, Die Reise zum sonoren Land|url=https://www.worldcat.org/title/spiel-vom-fragen-oder-die-reise-zum-sonoren-land/oclc/19848293|editorial=Suhrkamp|data=1989|lugar=Frankfurt am Main|ISBN=978-3-518-40151-4|OCLC=19848293|lingua=German|nome=Peter|apelidos=Handke}}</ref> e ''Der Rote Ritter'' (1993) de Adolf Muschg para o [[posmodernismo]].<ref>{{Cita libro|título=Der Rote Ritter: eine Geschichte von Parzival|url=https://www.worldcat.org/title/rote-ritter-eine-geschichte-von-parzival/oclc/52535394|editorial=Suhrkamp|data=2002|lugar=Frankfurt am Main|ISBN=978-3-518-39920-0|OCLC=52535394|lingua=German|nome=Adolf|apelidos=Muschg}}</ref> Tankred Dorst adaptou o material a unha obra teatral titulada ''Parzival'', que se estreou en 1987 no Thalia Theatre de Hamburgo. Unha segunda adaptación para o escenario foi creada por Lukas Bärfuss e estreada en 2010 no Schauspielhaus de Hannover. Ademais, hai varias adaptacións do material orixinal en forma de libros infantís e outros medios populares. ==== Ópera ==== Quizais a adaptación máis coñecida de ''Parzival'' sexa ''[[Parsifal]]'' de [[Richard Wagner]], representada por primeira vez en [[1882]]. ''Parzival'' tamén serve de base para a ópera infantil ''Elster and Parzival'' do compositor austríaco Paul Hertel, que se estreou en [[2003]] na Deutsche Oper Berlin. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Commonscat}}{{Wikisource}} === Outros atigos === * [[Materia de Bretaña]] * [[Santo Graal]] * [[Perceval]] * [[Rei Artur]] === Ligazóns externas === * [http://www.litencyc.com/php/sworks.php?rec=true&UID=13213 Entrada da Enciclopedia Literaria sobre ''Parzival''] * [http://digi.ub.uni-heidelberg.de/cpg339i Versión electrónica dun ''Parzival'' -manuscrito da ''Bibliotheca Palatina'' (Universitätsbibliothek Heidelberg)-] do lugar de traballo de Diebold Lauber en Hagenau arredor de 1443-1446. * [https://web.archive.org/web/20131205195807/http://www2.fh-augsburg.de/~harsch/germanica/Chronologie/13Jh/Wolfram/wol_pa00.html Texto electrónico de ''Parzival'' da ''Bibliotheca Augustana''] * [http://howellgroup.org/parsifal.html Artigo titulado "Wounded Masculinity: Parsifal and The Fisher King Wound"] O simbolismo da historia en relación coa Masculinidade ferida dos homes de Richard Sanderson M.Ed., BA * [http://gutenberg.spiegel.de/autor/151 Texto de ''Parzival'' en Gutenberg.spiegel.de] * [http://web.eecs.utk.edu/~mclennan/Classes/US310/Manichaeanism.html O maniqueismo e o parzival de Wolfram] de Bruce MacLennan {{Literatura en progreso}}{{Lenda artúrica}}{{Control de autoridades}} [[Categoría:Novelas de cabalarías]] [[Categoría:Materia de Bretaña]] [[Categoría:Literatura de Alemaña]] [[Categoría:Literatura medieval]] pha9wcdaclq7zzhp7w19ofqjm4lu4fc 4 571097 6147709 6147030 2022-08-01T20:30:35Z Cossue 82922 wikitext text/x-wiki <div style="float:left;margin-right:0.9em"> [[Ficheiro:Finnish Ice Hockey Museum logo.jpg|none|125px]] </div> O '''[[Museo finlandés do hóckey sobre xeo|Suomen Jääkiekkomuseo]]''' (en [[Lingua galega|galego]] '''Museo finlandés do hóckey sobre xeo''') é un [[museo]] situado na cidade [[Finlandia|finlandesa]] de [[Tampere]] adicado á historia do [[hóckey sobre xeo]]. O museo abriu as súas portas en [[1979]] e orixinalmente encontrábase no [[Tampereen jäähalli]] (principal pavillón de hóckey sobre xeo da cidade), ata que no ano [[2000]] se trasladou ao complexo museístico do [[Museokeskus Vapriikki]]. Na exposición, de 440 [[metro cadrado|m²]], poden verse algúns dos trofeos entregados pola [[Liiga|liga profesional masculina]] e a [[Naisten Liiga|liiga feminina]], así como os títulos mundiais e medallas conquistadas polas seleccións finlandesas [[Selección feminina de hóckey sobre xeo de Finlandia|feminina]], [[Selección masculina de hóckey sobre xeo de Finlandia|masculina]] e categorías inferiores. A colección do museo consta de milleiros de fotografías e obxectos, e centos de camisolas. Tamén pode verse o [[Suomen Jääkiekkoleijonat|Salón da Fama do Hóckey sobre Xeo finlandés]], denominado en [[Lingua finesa|finés]] ''Suomen Jääkiekkoleijonat'' (en [[Lingua galega|galego]] ''Leóns/leoas do hóckey sobre xeo finlandés''). O museo do hóckey sobre xeo finlandés é considerado o segundo mellor museo de historia do hóckey sobre xeo do mundo por detrás do [[Hockey Hall of Fame]] de [[Toronto]]. O espazo conta tamén con seccións interactivas nas que as persoas que o visitan poden, por exemplo, tirar á portería ou encarnar a un porteiro ou porteira nos simuladores cos que conta. <noinclude> [[Categoría:Artigos destacados en 2022|08]] </noinclude> ezwqetufnz891aiihdbap7npl0bu3p5 0 571185 6148045 6147345 2022-08-02T07:50:38Z Moedagalega 65337 Ligazón interna. wikitext text/x-wiki {| id="283" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right" ! colspan="2" id="286" style="width:296px; padding:2px; background: #abcdef;" |Thrymsa anglosaxoa (ca. 650-675 ) |- | colspan="2" style="padding:0px; border: 1px #cccccc solid;" |<center>[[Ficheiro:Anglo-Saxon_thrymsa_650-675_AD.jpg|260x260px]]</center> |- | colspan="2" style="width:296px;font-size: 85%; padding:2px; line-height: 1.5em;" |''Thrymna''. [[Ouro|AU]]. [[Peso]] 1,27 [[g]]. [[Diámetro]]: 12,5 [[Milímetro|mm]].<ref>"[https://finds.org.uk/database/artefacts/record/id/767816 Unique ID: WILT-DEDC91]". ''Portable Antiquities Scheme''.</ref> |} A '''thrymsa''' ([[inglés antigo]]: ''þrymsa'') foi unha [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moeda de ouro cuñada na Inglaterra anglosaxoa]] no [[século VII]].<ref>"[https://www.jstor.org/stable/pdf/43594108.pdf Thrymsa]". En Frey, A. R. (1916). Páxina 241.</ref><ref>"[http://www.socnumit.org/doc/MELaMonetaVocGen.pdf Thrymsa]". En Martinori, E. (1915). Páxina 526.</ref> Na súa orixe era unha copia dos [[tremissis]] dos [[Dinastía Merovinxia|merovinxios]] e das [[Moeda da Antiga Roma|moedas romanas]] anteriores cun alto contido de [[ouro]], mais a súa continua degradación entre os anos [[630]] e [[650]] reduciu o contido en ouro da súa [[Metais e aliaxes de cuñaxe|aliaxe]] ata o punto de que despois de [[655]] a porcentaxe deste metal era inferior ao 35 %. A thrymsa deixou de cuñarse cara ao ano [[675]] e poi substituída pola [[sceat]] de [[prata]]. == Historia == [[Ficheiro:Gold_Thrymsa_(FindID_544418).jpg|alt=Vitoria (|miniatura|247x247px|Thrymsa [[Cuñaxe|cuñada]] [[Circa|ca.]] [[655]] - [[675]], cunha representación da Vitoria abrazando dúas [[cabeza]]s.]] As primeiras thrymsas cuñáronse en Inglaterra na [[década de 630]] nas [[Casa de moeda|cecas]] de [[Canterbury]] e de [[Londres]], e quizais tamén na de [[Winchester]]. Charles Arnold-Baker suxire que o impulso para a creación desta moeda foi o aumento do [[comercio]] logo do [[matrimonio]] entre [[Aethelberht de Kent]] e [[Berta de Kent|Berta]], unha filla do [[Francos|rei franco]] [[Cariberto I]].<ref>Arnold-Baker, C. (2015). Páxina 744.</ref> Esta moeda contiña orixinariamente entre un 40 % e un 70 % de ouro, mais a progresiva degradación da aliaxe fixo que os exemplares cuñados con posterioridade a 655 non superasen o 35 % deste metal. As moedas de ouro deixaron de cuñarse por completo cara ao ano 675, tras o cal comezaron a cuñarse no canto delas as [[Sceat|sceattas]] de prata..<ref name=":0">Skingley, P. ed. (2014). Páxinas 84-86.</ref> O termo "thrymsa" utilízase tamén nos textos anglosaxóns posteriores para se refereir a un valor de catro [[penique]]s de prata.<ref>[[Philip Grierson|Grierson, P.]]; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). Páxina 157.</ref> Os [[numismático]]s actuais coñecen as thrymsas a partir de achados de varios tesouros, sinaladamente o [[tesouro de Crondall]], atopado en [[1828]].<ref>[https://books.google.es/books?id=cU2uBwAAQBAJ&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Davies, G. (2010)]. Páxina 122.</ref> Nun [[Barco|buque]] [[Naufraxio|afundido]] en [[Sutton Hoo]], que data de principios do século VII, atopáronse 37 tremissis merovinxios, mais ningunha [[Moeda da inglaterra anglosaxoa|moeda anglosaxoa]].<ref>[https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-23265;jsessionid=03B1F6490907D4FFE96118386F5F064F Campbell, J. (2004)].</ref> Pola contra, o tesouro de Crondall, datado despois do ano 630, contiña 101 moedas de ouro, das cales 69 eran anglosaxoas e 24 merovinxias ou [[Francos|francas]].<ref>[[Philip Grierson|Grierson, P.]]; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). Páxina 161.</ref> == Tipoloxía == As primeiras thrymsas eran imitacións dos tremissis merovinxiosou de moedas de ouro romanas anteriores.<ref name=":0" /> Pesaban entre 1 e 3 [[gramo]]s e tiñan un [[diámetro]] aproximado de 13 [[milímetro]]s.<ref>Page, R. I (1973). Páxina 122.</ref> No entanto, as thrymsas posteriores presentaban xa [[deseño]]s máis variados, con [[busto]]s, [[Cruz|cruces]] e outros obxectos como [[Lira (música)|liras]] e estandartes [[Lexión romana|lexionarios romanos]]. Tamén é habitual a aparición de inscricións, que ás veces se amosan en [[lingua latina]] e outras en [[Alfabeto rúnico|runas]] anglosaxoas.<ref name=":0" /> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * Arnold-Baker, C. (2015). ''The Companion to British History''. Taylor & Francis. ISBN 978-1-317-40039-4 * Campbell, J. (2004). "[https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-23265;jsessionid=03B1F6490907D4FFE96118386F5F064F Rædwald (d. 616x27)]". En ''Oxford Dictionary of National Biography''. [[Oxford University Press]]. * Cook, B. J.; Williams, G.; [[Marion Archibald|Archibald, M.]] (2006). ''[https://books.google.es/books?id=X-qvyzsUkRsC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Coinage And History in the North Sea World, C. AD 500-1250. Essays in Honour of Marion Archibald].'' Brill, Leiden. ISBN 90-04-14777-2 * Davies, G. (2010). ''[https://books.google.es/books?id=cU2uBwAAQBAJ&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false History of Money].'' University of Wales Press. ISBN 978-0-7083-2379-3 * [[Albert R. Frey|Frey, A. R.]] (1916). ''[https://www.jstor.org/stable/pdf/43594108.pdf A dictionary of numismatic names; their official and popular designations]''. American Journal of Numismatics. Vol 50. * [[Philip Grierson|Grierson, P.]]; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). ''Medieval European Coinage: Volume 1, The Early Middle Ages (5th-10th Centuries)''. [[Cambridge University Press]]. ISBN 978-0-521-03177-6 * Martinori, E. (1915). ''[http://www.socnumit.org/doc/MELaMonetaVocGen.pdf La moneta. Vocabolario generale]''. Roma. [[Instituto Italiano de Numismática|Istituto italiano di numismatica]]. * [[Michael Metcalf|Metcalf, M.]] (1993-1994): ''Thrymsas and Sceattas in the Ashmolean Museum.'' 3 vol. [[Royal Numismatic Society]] e [[Museo Ashmolean|Ashmolean Museum]]. [[Publicacións especiais da Royal Numismatic Society|Special Publications]], 27. ISBN 9781854440471 * Page, R. I (1973). ''An introduction to English runes''. Methuen, Nova York. ISBN 9780416662306 * Skingley, P. ed. (2014). ''Coins of England & the United Kingdom. Standard Catalogue of British Coins 2015''. ISBN 978-1-907427-43-5 === Outros artigos === * [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa]] * [[Sceat]] * [[Styca]] [[Categoría:Moedas anglosaxoas]] [[Categoría:Moedas de ouro]] [[Categoría:Moedas fóra de curso]] 2t7p6umxzln0t9tgqnjrwrtjfof4zs6 0 571187 6147433 6147407 2022-08-01T12:12:07Z Tfeliz 7596 + Curiosidades wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordenada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == Ademais do coordenador da obra (Xesús Alonso Montero), a obra presenta algunhas curiosidades dignas de mentar: * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son coplas de octosílabos con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez|Manuel Curros Enriquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle composicións [[Literatura Popular|populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o Método de lectura de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] s07vdsyg5op440sy9wx33u1fmlzu2i6 6147435 6147433 2022-08-01T12:21:17Z Tfeliz 7596 + Curiosidades wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == Ademais do coordinador da obra (Xesús Alonso Montero), a obra presenta algunhas curiosidades dignas de mentar: * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez|Manuel Curros Enriquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle composicións [[Literatura Popular|populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] l74n15jzntqsmwzdrhthi6udhbz87ca 6147439 6147435 2022-08-01T12:25:48Z Tfeliz 7596 /* Curiosidades */ imaxe wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == [Ficheiro:Xesús Alonso Montero.jpg|miniatura|alt=Xesús Alonso Montero de pé nun acto|Xesús Alonso Montero en 2014.]] Ademais do coordinador da obra (Xesús Alonso Montero), a obra presenta algunhas curiosidades dignas de mentar: * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez|Manuel Curros Enriquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle composicións [[Literatura Popular|populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] s71o3fvmmksqmb4m8k6ixvkyjajd2mm 6147444 6147439 2022-08-01T12:26:46Z Tfeliz 7596 engado a [[Categoría:Ensino]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == [Ficheiro:Xesús Alonso Montero.jpg|miniatura|alt=Xesús Alonso Montero de pé nun acto|Xesús Alonso Montero en 2014.]] Ademais do coordinador da obra (Xesús Alonso Montero), a obra presenta algunhas curiosidades dignas de mentar: * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez|Manuel Curros Enriquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle composicións [[Literatura Popular|populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] smphnk3b6enpsk9gmg9dpp4s7ue8sxj 6147447 6147444 2022-08-01T12:27:32Z Tfeliz 7596 engado a [[Categoría:Literatura de Galicia]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == [Ficheiro:Xesús Alonso Montero.jpg|miniatura|alt=Xesús Alonso Montero de pé nun acto|Xesús Alonso Montero en 2014.]] Ademais do coordinador da obra (Xesús Alonso Montero), a obra presenta algunhas curiosidades dignas de mentar: * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez|Manuel Curros Enriquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle composicións [[Literatura Popular|populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] do71u7d0qum6ikp8k4egr92xn2jdtxv 6147453 6147447 2022-08-01T12:29:38Z Tfeliz 7596 /* Curiosidades */ Corrección. wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == [Ficheiro:Xesús Alonso Montero.jpg|miniatura|alt=Xesús Alonso Montero de pé nun acto|Xesús Alonso Montero en 2014.]] Ademais do coordinador da obra (Xesús Alonso Montero), a obra presenta algunhas curiosidades dignas de mentar: * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle composicións [[Literatura Popular|populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] i2m1gl4lox9sgxa8vymc0gwyo5pqeap 6147454 6147453 2022-08-01T12:31:32Z Tfeliz 7596 Ligazón interna wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == [Ficheiro:Xesús Alonso Montero.jpg|miniatura|alt=Xesús Alonso Montero de pé nun acto|Xesús Alonso Montero en 2014.]] Ademais do coordinador da obra (Xesús Alonso Montero), a obra presenta algunhas curiosidades dignas de mentar: * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle [[Cultura popular|composicións populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] hg1l6ft0ditplv4hzh2xne66pavob6s 6147455 6147454 2022-08-01T12:32:14Z Tfeliz 7596 Tfeliz moveu a páxina "[[Usuario:Tfeliz/Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas]]" a "[[Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas]]": Creación de novo artigo wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == [Ficheiro:Xesús Alonso Montero.jpg|miniatura|alt=Xesús Alonso Montero de pé nun acto|Xesús Alonso Montero en 2014.]] Ademais do coordinador da obra (Xesús Alonso Montero), a obra presenta algunhas curiosidades dignas de mentar: * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle [[Cultura popular|composicións populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] hg1l6ft0ditplv4hzh2xne66pavob6s 6147540 6147455 2022-08-01T14:22:24Z MAGHOI 15490 corrixo imaxe wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == [[Ficheiro:Xesús Alonso Montero.JPG|miniatura|[[Xesús Alonso Montero]] recolle o premio AGE]] A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * [[Arcadio Silvosa|Arcadio Silvosa Alonso]] * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle [[Cultura popular|composicións populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] rnhnk3wdlcwbxfnoqu9w9ix2v1h66rn 6147674 6147540 2022-08-01T18:17:23Z Tfeliz 7596 /* Relación de estudantes */ revisión wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == [[Ficheiro:Xesús Alonso Montero.JPG|miniatura|[[Xesús Alonso Montero]] recolle o premio AGE]] A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle [[Cultura popular|composicións populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] akiqk00k3amwlm6rgnc3qle875k8x86 6148157 6147674 2022-08-02T09:59:44Z HombreDHojalata 5863 /* Curiosidades */ wikitext text/x-wiki [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == [[Ficheiro:Xesús Alonso Montero.JPG|miniatura|[[Xesús Alonso Montero]] recolle o premio AGE]] A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == {{curiosidades}} * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle [[Cultura popular|composicións populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] fwqk1fd55181p98fx2a31qguv423ry1 6148160 6148157 2022-08-02T10:02:03Z HombreDHojalata 5863 wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == [[Ficheiro:Xesús Alonso Montero.JPG|miniatura|[[Xesús Alonso Montero]] recolle o premio AGE]] A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Curiosidades == {{curiosidades}} * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle [[Cultura popular|composicións populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] 7cbxdwii0tit9c3qh9fcdqxu43p9k6e 6148188 6148160 2022-08-02T10:22:53Z Tfeliz 7596 Suplo Curiosidades por Contidos a destacar wikitext text/x-wiki {{título en cursiva}} [[Ficheiro:Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas.jpg|miniatura|250px|dereita|alt=Portada do libro Declaración dos dereitos do neno e outras cousas|Portada do libro '''Declaración dos dereitos do neno e outras cousas''']] Obra publicada polo alumnado do [[IES Lucus Augusti|Instituto Masculino de Lugo]] en [[1973]] co fin de difundir a [[Declaración dos Dereitos do Neno|declaración dos dereitos do neno]] e de poder recadar fondos para a excursión de fin de curso. Obra coordinada polo profesor [[Xesús Alonso Montero]] e publicada nas [[Edicións Celta|Ediciones Celta]] de [[Lugo]]. == Portada == O debuxo da portada é de Xoán L. do Rego Sandín. == Índice == O índice da obra, respetando a [[tipografía]] do orixinal, é: * Limiar * Colaboradores * '''PRIMEIRA PARTE''' * DECLARACIÓN DOS DEREITOS DO NENO * '''SEGUNDA PARTE''' * O NENO NA [[Literatura galega|LITERATURA GALEGA]] * a) No [[refraneiro]] * b) Nas [[Cantiga|cantigas populares]] * c) Na [[poesía]] * d) Na [[narrativa]] * e) [[Literatura infantil|Libros pra nenos]] en lingua galega * Apéndice == Relación de estudantes == [[Ficheiro:Xesús Alonso Montero.JPG|miniatura|[[Xesús Alonso Montero]] recolle o premio AGE]] A relación de estudantes colaboradores tal como se indica na obra (p. 7 e 8), ordenada por orde alfabética de apelidos (respectando a ortografía do orixinal): * Xesús Alonso Pimentel * Constantino Alvite Muinelo * Manuel Arias Bal * Víctor Annesto Pérez * Fernando Bal Nieves * Pablo J. Barón Escamilla * Manuel Besteiro López * Xoán L. do Rego Santín * Xosé Mª Fernández Caamaño * Xosé A. Ferreiro Fernández * Cesáreo Fouz Hemández * Hipólito Fraga Ferreiro * Xurxo García Armero * Santiago Ricardo Gómez Polín * Ramiro González Talavero * Luis X. González Carro * Xoán M. Hemández López * Alvaro López Prieto * Xosé A. López Vila * Celso Matalobos Cerceda * Humberto Mazoy Fernández * Fernando Merino Prieto * Carlos R. Mourelle Cillero * Fernando Noya Arquero * Froilán Pallín Seco * Xosé L. Pallisé Meilán * Antonio Parga Rifón * Anxel X. Pedrosa Nogueira * Alfonso Peruga Almaraz * Antonio Reija Doval * Xosé Eduardo Rey Moure * Luis Ribeira Calvo * Antonio Rodríguez Río * Arcadio Silvosa Alonso * Fernando Torres Canadell * Xavier Valiño Neira * Daniel Varela Gorgoso * Xosé A. Vázquez Iglesias * Francisco X. Vázquez Núñez * Xosé L. Veiga Goy * Xosé C. Yáñez López * Alexandre Yáñez Pérez == Contidos a destacar == {{curiosidades}} * Contén a Declaración dos dereitos do neno traducida ao galego. * As cantigas populares son [[Copla|coplas]] de [[Octosílabo|octosílabos]] con diversas combinación de rima. * A escolma de [[poesía]] recolle composicións de [[Manuel Curros Enríquez]], [[Antonio Noriega Varela]], [[Luís Pimentel|Luis Pimental]], [[Celso Emilio Ferreiro]], [[Manuel María]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * A escolma de [[narrativa]] recolle [[Cultura popular|composicións populares]] e de [[Alfonso Daniel Rodríguez Castelao]] e [[Xosé Neira Vilas]]. * Nos libros para nenos, recóllense obras desde 1922, entre as que destaca [[As Roladas]] (1922) e o ''[[Lectura|Método de lectura]]'' de [[Josefa Iglesias Vilarelle|Xosefa Iglesias Vilarelle]] (1932). * No apéndice, recóllense propostas de dereitos realizadas polo alumnado de 3º entre as que se poden ler o 'dereito de voto', o 'dereito á diversión', o 'dereito de opinión no seo da familia', o 'dereito a podermos ver os exámenes despois de correxidos e calificados polo profesor', o 'dereito a termos un representante nas Cortes Españolas' ou o 'dereito a que non nos enganen con certas cousas, por exemplo co dos Reis Magos' (p. 51 e 52). == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[IES Lucus Augusti]] * [[Xesús Alonso Montero]] === Ligazóns externas === * [http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslucusaugusti/ IES Lucus Augusti] [[Categoría:Ensino]] [[Categoría:Literatura de Galicia]] qyi46f61e6303928vpjnyxfqkp1nmel 0 571188 6147434 6147427 2022-08-01T12:18:08Z Jockerouac 113500 wikitext text/x-wiki {{Enuso}} {{Doenza | nome = Síndrome do intestino irritable | imaxe = Cólico.jpg | pé = | DiseasesDB = 30638 | ICD10 = {{ICD10|I|09|0|k|58}} | ICD9 = | ICDO = | OMIM = | MedlinePlus = 000246 | eMedicineSubj = | eMedicineTopic = | eMedicine_mult = | MeshID = D043183 }} A '''síndrome do intestino irritable''' ou '''colon irritable''' é unha patoloxía do [[aparello dixestivo]] caracterizada pola alteración funcional dos hábitos deposicionais e intestinais sen que estea xustificado por ningunha anomalía estructural en ningún [[órgano]]<ref>{{Cita libro|título=Harrison. Principios de Medicina Interna.|apelidos=Longo, Fauci, Kasper, Hauser, Jameson, Loscalzo.|editorial=McGraw-Hill|ano=2012|ISBN=978-607-15-0729-7}}</ref>. Dado que non existe ningún marcador clínico, proba de imaxe ou calquera outro test diagnóstico, considérase unha doenza de exclusión<ref>O diagnóstico de exclusión consiste en diagnosticar unha doenza cando se descartaron todas as demais causas compatibles coa doenza a estudo.</ref> e o seu diagnóstico baséase nas manifestacións clínicas. O colon irritable diagnostícase en base a uns criterios clínicos establecidos que se coñecen coma Roma II. A [[prevalencia]] desta patoloxía abrangue entre o 10 e o 20 por cento da poboación mundial, cun claro predominio no [[Muller|sexo feminino]]. A síndrome do intestino irritable está asociada típicamente a outras doenzas funcionais, coma a [[cefalea tensional]], a [[síndrome de fatiga crónica]], a [[fibromialxia]] ou a [[cistite intersticial]]. ==Síntomas== O [[síntoma]] principal e necesario para o diagnóstico de colon irritable é a dor ou as molestias abdominais. Esta dar de xeito típico adoita mellorar tras a [[defecación]] ou a expulsión de gases. Pode consistir tanto nunha [[dor]] constante e continua coma intermitente en forma de cólico. A dor empeora co estrés e coas comidas. Normalmente non se asocia desnutrición e o sono nocturno adoita ser respectado.a Ademais da dor, poden coexistir e incluso intercalarse e episodios de estreñemento e diarrea. Cando se produce [[diarrea]], esta pode ir acompañada de mucosidade, de xeito que o termo "colite mucosa" é un sinónimo moitas veces de esta doenza. En case a metade dos pacientes, ademais, pódense identificar síntomas do aparello dixestivo superior: [[Náusea|náuseas]], [[Vómito|vómitos]], [[refluxo gastroesofáxico]] ou [[dispepsia]]. ==Diagnóstico== Non existe ningunha [[Diagnóstico médico|proba médica]] que diagnostique a síndrome do colon irritable. Os criterios diagnósticos son estritamente baseados na clínica e determinados por un comité de expertos, no que se denomina os Criterios de Roma II<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Mearin|nome=F|data=Decembro de 2016.|título=Guía de práctica clínica: síndrome del intestino irritable con estreñimiento y estreñimiento funcional en adultos: concepto, diagnóstico y continuidad asistencial.|revista=Aten. Primaria|doi=10.1016/j.aprim.2016.11.003|PMID=28027792|volume=49|páxinas=42-55|número=1|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6875955/}}</ref>. {| class="wikitable" cellspacing="1" ! style="background:#D8F781" width="700" | Criterios diagnósticos |- |- valign="top" |Dor ou molestias abdominais persistentes no tempo (polo menos tres veces ao mes durante máis de tres meses). |- |Polo menos dous das seguintes características: <br/>'''1.''' Melloría da dor trala defecación.<br/>'''2.''' Inicio relacionado con cambios na frecuencia das defecacións.<br/>'''3.''' Inicio relacionado con cambios na consistencia ou forma das [[feces]].<br/> |} ==Tratamento== A síndrome do colon irritable é unha [[doenza]] benigna, polo que comprería explicar e tranquilizar ao paciente o curso da enfermidade. Dado que os pacientes adoitan a estar preocupados e que o estrés emocional inflúe nesta doenza, a correcta educación sanitaria pode mellorar os síntomas. Non existe ningún tratamento específico para o colon irritable. As posibles opcións terapéuticas dependerán dos síntomas que manifeste o paciente e irán encamiñadas ao tratamento específico de estes. ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Síndrome de fatiga crónica]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Doenzas]] 3851zr3kk3j8tezwe7zldxbvfu1fq8k 6147436 6147434 2022-08-01T12:24:04Z Jockerouac 113500 wikitext text/x-wiki {{Enuso}} {{Doenza | nome = Síndrome do intestino irritable | imaxe = Cólico.jpg | pé = | DiseasesDB = 30638 | ICD10 = {{ICD10|I|09|0|k|58}} | ICD9 = | ICDO = | OMIM = | MedlinePlus = 000246 | eMedicineSubj = | eMedicineTopic = | eMedicine_mult = | MeshID = D043183 }} A '''síndrome do intestino irritable''' ou '''colon irritable''' é unha patoloxía do [[aparello dixestivo]] caracterizada pola alteración funcional dos hábitos deposicionais e intestinais sen que estea xustificado por ningunha anomalía estructural en ningún [[órgano]]<ref>{{Cita libro|título=Harrison. Principios de Medicina Interna.|apelidos=Longo, Fauci, Kasper, Hauser, Jameson, Loscalzo.|editorial=McGraw-Hill|ano=2012|ISBN=978-607-15-0729-7}}</ref>. Dado que non existe ningún marcador clínico, proba de imaxe ou calquera outro test diagnóstico, considérase unha doenza de exclusión<ref>O diagnóstico de exclusión consiste en diagnosticar unha doenza cando se descartaron todas as demais causas compatibles coa doenza a estudo.</ref> e o seu diagnóstico baséase nas manifestacións clínicas. O colon irritable diagnostícase en base a uns criterios clínicos establecidos que se coñecen coma Roma II. A [[prevalencia]] desta patoloxía abrangue entre o 10 e o 20 por cento da poboación mundial, cun claro predominio no [[Muller|sexo feminino]]. A síndrome do intestino irritable está asociada típicamente a outras doenzas funcionais, coma a [[cefalea tensional]], a [[síndrome de fatiga crónica]], a [[fibromialxia]] ou a [[cistite intersticial]]. ==Síntomas== O [[síntoma]] principal e necesario para o diagnóstico de colon irritable é a dor ou as molestias abdominais. Esta dar de xeito típico adoita mellorar tras a [[defecación]] ou a expulsión de gases. Pode consistir tanto nunha [[dor]] constante e continua coma intermitente en forma de cólico. A dor empeora co estrés e coas comidas. Normalmente non se asocia desnutrición e o sono nocturno adoita ser respectado.a Ademais da dor, poden coexistir e incluso intercalarse e episodios de estreñemento e diarrea. Cando se produce [[diarrea]], esta pode ir acompañada de mucosidade, de xeito que o termo "colite mucosa" é un sinónimo moitas veces de esta doenza. En case a metade dos pacientes, ademais, pódense identificar síntomas do aparello dixestivo superior: [[Náusea|náuseas]], [[Vómito|vómitos]], [[refluxo gastroesofáxico]] ou [[dispepsia]]. ==Diagnóstico== Non existe ningunha [[Diagnóstico médico|proba médica]] que diagnostique a síndrome do colon irritable. Os criterios diagnósticos son estritamente baseados na clínica e determinados por un comité de expertos, no que se denomina os Criterios de Roma II<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Mearin|nome=F|data=Decembro de 2016.|título=Guía de práctica clínica: síndrome del intestino irritable con estreñimiento y estreñimiento funcional en adultos: concepto, diagnóstico y continuidad asistencial.|revista=Aten. Primaria|doi=10.1016/j.aprim.2016.11.003|PMID=28027792|volume=49|páxinas=42-55|número=1|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6875955/}}</ref>. {| class="wikitable" cellspacing="1" ! style="background:#D8F781" width="700" | Criterios diagnósticos |- |- valign="top" |Dor ou molestias abdominais persistentes no tempo (polo menos tres veces ao mes durante máis de tres meses). |- |Polo menos dous das seguintes características: <br/>'''1.''' Melloría da dor trala defecación.<br/>'''2.''' Inicio relacionado con cambios na frecuencia das defecacións.<br/>'''3.''' Inicio relacionado con cambios na consistencia ou forma das [[feces]].<br/> |} ==Tratamento== A síndrome do colon irritable é unha [[doenza]] benigna, polo que comprería explicar e tranquilizar ao paciente o curso da enfermidade. Dado que os pacientes adoitan a estar preocupados e que o estrés emocional inflúe nesta doenza, a correcta educación sanitaria pode mellorar os síntomas<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Flick|nome=CE|data=2017|título=Systematic review: The placebo effect of psychological inter- ventions in the treatment of irritable bowel syndrome.|revista=World J Gastroenterol|volume=23|páxinas=2223-2233}}</ref>. Outro pilar terapéutico radica nos cambios de estilo de vida, sobre todo no exercicio e na alimentación. A dieta libre de [[glute]], baixa en FODMAPs ou rica en fibra poderían mellorar os síntomas de colon irritable.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Bustos-Fernández|nome=Luís María|data=2019|título=Tratamiento actual del síndrome de intestino irritable. Una nueva visión basada en la experiencia y la evidencia.|revista=Acta Gastroenterol Latinoam|volume=49|páxinas=381-393|url=https://www.actagastro.org/numeros-anteriores/2019/Vol-49-N4/Vol49N4-PDF17.pdf}}</ref> Non existe ningún tratamento específico para o colon irritable. As posibles opcións terapéuticas dependerán dos síntomas que manifeste o paciente e irán encamiñadas ao tratamento específico de estes. ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Síndrome de fatiga crónica]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Doenzas]] lyqlf020y2960w7as0qcjlj1oo86kei 6147437 6147436 2022-08-01T12:24:46Z Jockerouac 113500 wikitext text/x-wiki {{Doenza | nome = Síndrome do intestino irritable | imaxe = Cólico.jpg | pé = | DiseasesDB = 30638 | ICD10 = {{ICD10|I|09|0|k|58}} | ICD9 = | ICDO = | OMIM = | MedlinePlus = 000246 | eMedicineSubj = | eMedicineTopic = | eMedicine_mult = | MeshID = D043183 }} A '''síndrome do intestino irritable''' ou '''colon irritable''' é unha patoloxía do [[aparello dixestivo]] caracterizada pola alteración funcional dos hábitos deposicionais e intestinais sen que estea xustificado por ningunha anomalía estructural en ningún [[órgano]]<ref>{{Cita libro|título=Harrison. Principios de Medicina Interna.|apelidos=Longo, Fauci, Kasper, Hauser, Jameson, Loscalzo.|editorial=McGraw-Hill|ano=2012|ISBN=978-607-15-0729-7}}</ref>. Dado que non existe ningún marcador clínico, proba de imaxe ou calquera outro test diagnóstico, considérase unha doenza de exclusión<ref>O diagnóstico de exclusión consiste en diagnosticar unha doenza cando se descartaron todas as demais causas compatibles coa doenza a estudo.</ref> e o seu diagnóstico baséase nas manifestacións clínicas. O colon irritable diagnostícase en base a uns criterios clínicos establecidos que se coñecen coma Roma II. A [[prevalencia]] desta patoloxía abrangue entre o 10 e o 20 por cento da poboación mundial, cun claro predominio no [[Muller|sexo feminino]]. A síndrome do intestino irritable está asociada típicamente a outras doenzas funcionais, coma a [[cefalea tensional]], a [[síndrome de fatiga crónica]], a [[fibromialxia]] ou a [[cistite intersticial]]. ==Síntomas== O [[síntoma]] principal e necesario para o diagnóstico de colon irritable é a dor ou as molestias abdominais. Esta dar de xeito típico adoita mellorar tras a [[defecación]] ou a expulsión de gases. Pode consistir tanto nunha [[dor]] constante e continua coma intermitente en forma de cólico. A dor empeora co estrés e coas comidas. Normalmente non se asocia desnutrición e o sono nocturno adoita ser respectado.a Ademais da dor, poden coexistir e incluso intercalarse e episodios de estreñemento e diarrea. Cando se produce [[diarrea]], esta pode ir acompañada de mucosidade, de xeito que o termo "colite mucosa" é un sinónimo moitas veces de esta doenza. En case a metade dos pacientes, ademais, pódense identificar síntomas do aparello dixestivo superior: [[Náusea|náuseas]], [[Vómito|vómitos]], [[refluxo gastroesofáxico]] ou [[dispepsia]]. ==Diagnóstico== Non existe ningunha [[Diagnóstico médico|proba médica]] que diagnostique a síndrome do colon irritable. Os criterios diagnósticos son estritamente baseados na clínica e determinados por un comité de expertos, no que se denomina os Criterios de Roma II<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Mearin|nome=F|data=Decembro de 2016.|título=Guía de práctica clínica: síndrome del intestino irritable con estreñimiento y estreñimiento funcional en adultos: concepto, diagnóstico y continuidad asistencial.|revista=Aten. Primaria|doi=10.1016/j.aprim.2016.11.003|PMID=28027792|volume=49|páxinas=42-55|número=1|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6875955/}}</ref>. {| class="wikitable" cellspacing="1" ! style="background:#D8F781" width="700" | Criterios diagnósticos |- |- valign="top" |Dor ou molestias abdominais persistentes no tempo (polo menos tres veces ao mes durante máis de tres meses). |- |Polo menos dous das seguintes características: <br/>'''1.''' Melloría da dor trala defecación.<br/>'''2.''' Inicio relacionado con cambios na frecuencia das defecacións.<br/>'''3.''' Inicio relacionado con cambios na consistencia ou forma das [[feces]].<br/> |} ==Tratamento== A síndrome do colon irritable é unha [[doenza]] benigna, polo que comprería explicar e tranquilizar ao paciente o curso da enfermidade. Dado que os pacientes adoitan a estar preocupados e que o estrés emocional inflúe nesta doenza, a correcta educación sanitaria pode mellorar os síntomas<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Flick|nome=CE|data=2017|título=Systematic review: The placebo effect of psychological inter- ventions in the treatment of irritable bowel syndrome.|revista=World J Gastroenterol|volume=23|páxinas=2223-2233}}</ref>. Outro pilar terapéutico radica nos cambios de estilo de vida, sobre todo no exercicio e na alimentación. A dieta libre de [[glute]], baixa en FODMAPs ou rica en fibra poderían mellorar os síntomas de colon irritable.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Bustos-Fernández|nome=Luís María|data=2019|título=Tratamiento actual del síndrome de intestino irritable. Una nueva visión basada en la experiencia y la evidencia.|revista=Acta Gastroenterol Latinoam|volume=49|páxinas=381-393|url=https://www.actagastro.org/numeros-anteriores/2019/Vol-49-N4/Vol49N4-PDF17.pdf}}</ref> Non existe ningún tratamento específico para o colon irritable. As posibles opcións terapéuticas dependerán dos síntomas que manifeste o paciente e irán encamiñadas ao tratamento específico de estes. ==Notas== {{Listaref|2}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Síndrome de fatiga crónica]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Doenzas]] 1s4asbk7galqhktvehyfljisek8znk8 6147438 6147437 2022-08-01T12:25:18Z Jockerouac 113500 /* Tratamento */ wikitext text/x-wiki {{Doenza | nome = Síndrome do intestino irritable | imaxe = Cólico.jpg | pé = | DiseasesDB = 30638 | ICD10 = {{ICD10|I|09|0|k|58}} | ICD9 = | ICDO = | OMIM = | MedlinePlus = 000246 | eMedicineSubj = | eMedicineTopic = | eMedicine_mult = | MeshID = D043183 }} A '''síndrome do intestino irritable''' ou '''colon irritable''' é unha patoloxía do [[aparello dixestivo]] caracterizada pola alteración funcional dos hábitos deposicionais e intestinais sen que estea xustificado por ningunha anomalía estructural en ningún [[órgano]]<ref>{{Cita libro|título=Harrison. Principios de Medicina Interna.|apelidos=Longo, Fauci, Kasper, Hauser, Jameson, Loscalzo.|editorial=McGraw-Hill|ano=2012|ISBN=978-607-15-0729-7}}</ref>. Dado que non existe ningún marcador clínico, proba de imaxe ou calquera outro test diagnóstico, considérase unha doenza de exclusión<ref>O diagnóstico de exclusión consiste en diagnosticar unha doenza cando se descartaron todas as demais causas compatibles coa doenza a estudo.</ref> e o seu diagnóstico baséase nas manifestacións clínicas. O colon irritable diagnostícase en base a uns criterios clínicos establecidos que se coñecen coma Roma II. A [[prevalencia]] desta patoloxía abrangue entre o 10 e o 20 por cento da poboación mundial, cun claro predominio no [[Muller|sexo feminino]]. A síndrome do intestino irritable está asociada típicamente a outras doenzas funcionais, coma a [[cefalea tensional]], a [[síndrome de fatiga crónica]], a [[fibromialxia]] ou a [[cistite intersticial]]. ==Síntomas== O [[síntoma]] principal e necesario para o diagnóstico de colon irritable é a dor ou as molestias abdominais. Esta dar de xeito típico adoita mellorar tras a [[defecación]] ou a expulsión de gases. Pode consistir tanto nunha [[dor]] constante e continua coma intermitente en forma de cólico. A dor empeora co estrés e coas comidas. Normalmente non se asocia desnutrición e o sono nocturno adoita ser respectado.a Ademais da dor, poden coexistir e incluso intercalarse e episodios de estreñemento e diarrea. Cando se produce [[diarrea]], esta pode ir acompañada de mucosidade, de xeito que o termo "colite mucosa" é un sinónimo moitas veces de esta doenza. En case a metade dos pacientes, ademais, pódense identificar síntomas do aparello dixestivo superior: [[Náusea|náuseas]], [[Vómito|vómitos]], [[refluxo gastroesofáxico]] ou [[dispepsia]]. ==Diagnóstico== Non existe ningunha [[Diagnóstico médico|proba médica]] que diagnostique a síndrome do colon irritable. Os criterios diagnósticos son estritamente baseados na clínica e determinados por un comité de expertos, no que se denomina os Criterios de Roma II<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Mearin|nome=F|data=Decembro de 2016.|título=Guía de práctica clínica: síndrome del intestino irritable con estreñimiento y estreñimiento funcional en adultos: concepto, diagnóstico y continuidad asistencial.|revista=Aten. Primaria|doi=10.1016/j.aprim.2016.11.003|PMID=28027792|volume=49|páxinas=42-55|número=1|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6875955/}}</ref>. {| class="wikitable" cellspacing="1" ! style="background:#D8F781" width="700" | Criterios diagnósticos |- |- valign="top" |Dor ou molestias abdominais persistentes no tempo (polo menos tres veces ao mes durante máis de tres meses). |- |Polo menos dous das seguintes características: <br/>'''1.''' Melloría da dor trala defecación.<br/>'''2.''' Inicio relacionado con cambios na frecuencia das defecacións.<br/>'''3.''' Inicio relacionado con cambios na consistencia ou forma das [[feces]].<br/> |} ==Tratamento== A síndrome do colon irritable é unha [[doenza]] benigna, polo que comprería explicar e tranquilizar ao paciente o curso da enfermidade. Dado que os pacientes adoitan a estar preocupados e que o estrés emocional inflúe nesta doenza, a correcta educación sanitaria pode mellorar os síntomas<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Flick|nome=CE|data=2017|título=Systematic review: The placebo effect of psychological inter- ventions in the treatment of irritable bowel syndrome.|revista=World J Gastroenterol|volume=23|páxinas=2223-2233}}</ref>. Outro piar terapéutico radica nos cambios de estilo de vida, sobre todo no exercicio e na alimentación. A dieta libre de [[glute]], baixa en FODMAPs ou rica en fibra poderían mellorar os síntomas de colon irritable.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Bustos-Fernández|nome=Luís María|data=2019|título=Tratamiento actual del síndrome de intestino irritable. Una nueva visión basada en la experiencia y la evidencia.|revista=Acta Gastroenterol Latinoam|volume=49|páxinas=381-393|url=https://www.actagastro.org/numeros-anteriores/2019/Vol-49-N4/Vol49N4-PDF17.pdf}}</ref> Non existe ningún tratamento específico para o colon irritable. As posibles opcións terapéuticas dependerán dos síntomas que manifeste o paciente e irán encamiñadas ao tratamento específico de estes. ==Notas== {{Listaref|2}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Síndrome de fatiga crónica]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Doenzas]] aq8mvbfg278itlia1ejfx3l4trn4ija 0 571195 6147440 2022-08-01T12:25:54Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 0 571196 6147441 2022-08-01T12:26:10Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 0 571197 6147442 2022-08-01T12:26:21Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 0 571198 6147443 2022-08-01T12:26:41Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 0 571199 6147445 2022-08-01T12:27:03Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 0 571200 6147446 2022-08-01T12:27:23Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 0 571201 6147448 2022-08-01T12:27:53Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 0 571202 6147449 2022-08-01T12:28:13Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 0 571203 6147450 2022-08-01T12:28:30Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Síndrome do intestino irritable]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Síndrome do intestino irritable]] atmzy8n56as5zkqnoxq2ywj1g4w0deh 1 571204 6147451 2022-08-01T12:28:35Z Gasparoff 111586 Nova páxina: "{{visitas}} ~~~~" wikitext text/x-wiki {{visitas}} [[Usuario:Gasparoff|Gasparoff]] ([[Conversa usuario:Gasparoff|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 12:28 (UTC) 54bmyqe6n0w6uz25ayeyt7m46c1mt16 6147452 6147451 2022-08-01T12:28:48Z Gasparoff 111586 O contido da páxina foi substituído por "{{visitas}}" wikitext text/x-wiki {{visitas}} 97jhei27zb8o0x4htch148n0nfymikz 2 571205 6147456 2022-08-01T12:32:14Z Tfeliz 7596 Tfeliz moveu a páxina "[[Usuario:Tfeliz/Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas]]" a "[[Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas]]": Creación de novo artigo wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Declaración dos dereitos do neno e outras cousas nosas]] bwn7tatrxz5t8sx94azuiunfdxq3np4 0 571206 6147460 2022-08-01T12:38:33Z Adorian 5132 Historial traducido da wikipedia en lingua inglesa ([[en:ADA Blois Basket 41]]) wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = ADA Blois | imaxe = Ada Blois.jpg | fundado = [[1907]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[Blois]], [[Francia]] | pavillón = Jeu du Paume | capacidade = 2&nbsp;525 | cores = {{Color box|#076633}} {{Color box|#000000}} Verde, negro | presidente = {{FRAb}} Paul Seignolle | adestrador = {{FRAb}} Mickaël Hay | sitio_web = [http://ada-basket.com/ ada-basket.com] }} O '''Abeille des Aydes Blois Basket 41''', habitualmente coñecido como '''ADA Blois''', é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[Blois]] ([[Centro-Val de Loira]]). Fundado en [[1907]], desde 2022 compite por vez primeira na [[LNB Pro A]], a máxima categoría do baloncesto galo. Disputa os seus partidos como local no Jeu de Paume, un pavillón con capacidade para 2&nbsp;525 espectadores. ==Historia== Fundado en 1907 co nome de Abeille des Aydes, no seus comezos o club adicábase principalmente á práctica da [[ximnasia]] e o [[Tiro deportivo|tiro]]. Entre 1986 e 1995, o ADA Basket, adestrado por Jean-Raoul Baudry, pasou da Rexional 2 á Nacional 2 con catro accesos consecutivos de 1987 a 1991. Porén, ao final da temporada 1994-1995, o club declarouse en bancarrota e descendeu de volta á Rexional 1. Non sería até o ano 2001 cando o equipo consegue regresar á Nacional 2. Na temporda 2004−05 o club consegue o ascenso á Nacional 1, terceira categoría do baloncesto francés. Ao final desta temporada, o equipo descende de novo a Nacional 2, mais consegue regresar en tan só unha temporda. Na terceira categoría consegue chegar en varias ocasión á final dos playoffs: 2012, 2013 e 2015, nas tres ocasións sen éxito. Porén, o 29 de marzo de 2016, despois de vencer na casa ao [[Stade Rochelais bBasket|Stade Rochelais]] por 75−50, o club consegue por fin o ascenso á [[LNB Pro B]], segunda categoría gala.<ref>{{cite news|url=http://www.bebasket.fr/championnat-nm1/blois-champion-de-france-de-nationale-1--.html|title=Blois champion de France de Nationale 1|website=BeBasket|language=fr|date=26 de marzo de 2016}}</ref> Na temporada 2017−18, o Blois sorprende ao rematar a temporada primeiro na temporada regular cun récord de 27−7 na Pro B.<ref>{{Cite web|url=http://www.lnb.fr/fr/Pro-B/300004/Classement|lingua=fr|páxina-web=LNB|title = Classement de Pro B 2017-2018}}</ref> Deste xeito, Blois foi coroado campión Pro B e ascendido á máxima categoría, a [[LNB Pro A]]. Proén, debido á insuficiencia de infraestruturas, o club mantívose na segunda división. En 2022 o club consegue de novo o ascenso para acceder á primeira división por primeira vez na súa historia, esta vez puidéndoo materializar. == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} [[Stephane Gombauld]] * {{flagicon|Francia}} [[Jonathan Tornato]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tyren Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Frank Turner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Lamayn Wilson]] * {{flagicon|República Democrática do Congo}} [[Omari Gudul]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[Eric Boateng]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://ada-basket.com/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] 4vo60j81hpa67it3g4ytbmntg93727h 6147466 6147460 2022-08-01T12:42:50Z Adorian 5132 /* Destacados */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = ADA Blois | imaxe = Ada Blois.jpg | fundado = [[1907]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[Blois]], [[Francia]] | pavillón = Jeu du Paume | capacidade = 2&nbsp;525 | cores = {{Color box|#076633}} {{Color box|#000000}} Verde, negro | presidente = {{FRAb}} Paul Seignolle | adestrador = {{FRAb}} Mickaël Hay | sitio_web = [http://ada-basket.com/ ada-basket.com] }} O '''Abeille des Aydes Blois Basket 41''', habitualmente coñecido como '''ADA Blois''', é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[Blois]] ([[Centro-Val de Loira]]). Fundado en [[1907]], desde 2022 compite por vez primeira na [[LNB Pro A]], a máxima categoría do baloncesto galo. Disputa os seus partidos como local no Jeu de Paume, un pavillón con capacidade para 2&nbsp;525 espectadores. ==Historia== Fundado en 1907 co nome de Abeille des Aydes, no seus comezos o club adicábase principalmente á práctica da [[ximnasia]] e o [[Tiro deportivo|tiro]]. Entre 1986 e 1995, o ADA Basket, adestrado por Jean-Raoul Baudry, pasou da Rexional 2 á Nacional 2 con catro accesos consecutivos de 1987 a 1991. Porén, ao final da temporada 1994-1995, o club declarouse en bancarrota e descendeu de volta á Rexional 1. Non sería até o ano 2001 cando o equipo consegue regresar á Nacional 2. Na temporda 2004−05 o club consegue o ascenso á Nacional 1, terceira categoría do baloncesto francés. Ao final desta temporada, o equipo descende de novo a Nacional 2, mais consegue regresar en tan só unha temporda. Na terceira categoría consegue chegar en varias ocasión á final dos playoffs: 2012, 2013 e 2015, nas tres ocasións sen éxito. Porén, o 29 de marzo de 2016, despois de vencer na casa ao [[Stade Rochelais bBasket|Stade Rochelais]] por 75−50, o club consegue por fin o ascenso á [[LNB Pro B]], segunda categoría gala.<ref>{{cite news|url=http://www.bebasket.fr/championnat-nm1/blois-champion-de-france-de-nationale-1--.html|title=Blois champion de France de Nationale 1|website=BeBasket|language=fr|date=26 de marzo de 2016}}</ref> Na temporada 2017−18, o Blois sorprende ao rematar a temporada primeiro na temporada regular cun récord de 27−7 na Pro B.<ref>{{Cite web|url=http://www.lnb.fr/fr/Pro-B/300004/Classement|lingua=fr|páxina-web=LNB|title = Classement de Pro B 2017-2018}}</ref> Deste xeito, Blois foi coroado campión Pro B e ascendido á máxima categoría, a [[LNB Pro A]]. Proén, debido á insuficiencia de infraestruturas, o club mantívose na segunda división. En 2022 o club consegue de novo o ascenso para acceder á primeira división por primeira vez na súa historia, esta vez puidéndoo materializar. == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} [[Kévin Dinal]] * {{flagicon|Francia}} [[Stephane Gombauld]] * {{flagicon|Francia}} [[Rudy Jomby]] * {{flagicon|Francia}} [[Jonathan Tornato]] * {{flagicon|Costa do Marfil}} [[Charles Abouo]] * {{flagicon|España}} [[Héctor Manzano]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tyren Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Frank Turner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Lamayn Wilson]] * {{flagicon|República Democrática do Congo}} [[Omari Gudul]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[Eric Boateng]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://ada-basket.com/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] f73kl771qu21oa6fo8upd8mtzkpv0qo 6148004 6147466 2022-08-02T06:46:11Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = ADA Blois | imaxe = Ada Blois.jpg | fundado = [[1907]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[Blois]], [[Francia]] | pavillón = Jeu du Paume | capacidade = 2&nbsp;525 | cores = {{Color box|#076633}} {{Color box|#000000}} Verde, negro | presidente = {{FRAb}} Paul Seignolle | adestrador = {{FRAb}} Mickaël Hay | sitio_web = [http://ada-basket.com/ ada-basket.com] }} O '''Abeille des Aydes Blois Basket 41''', habitualmente coñecido como '''ADA Blois''', é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[Blois]] ([[Centro-Val de Loira]]). Fundado en [[1907]], desde 2022 compite por vez primeira na [[LNB Pro A]], a máxima categoría do baloncesto galo. Disputa os seus partidos como local no Jeu de Paume, un pavillón con capacidade para 2&nbsp;525 espectadores. ==Historia== Fundado en 1907 co nome de Abeille des Aydes, no seus comezos o club adicábase principalmente á práctica da [[ximnasia]] e o [[Tiro deportivo|tiro]]. Entre 1986 e 1995, o ADA Basket, adestrado por Jean-Raoul Baudry, pasou da Rexional 2 á Nacional 2 con catro accesos consecutivos de 1987 a 1991. Porén, ao final da temporada 1994-1995, o club declarouse en bancarrota e descendeu de volta á Rexional 1. Non sería até o ano 2001 cando o equipo consegue regresar á Nacional 2. Na temporda 2004−05 o club consegue o ascenso á Nacional 1, terceira categoría do baloncesto francés. Ao final desta temporada, o equipo descende de novo a Nacional 2, mais consegue regresar en tan só unha temporda. Na terceira categoría consegue chegar en varias ocasión á final dos playoffs: 2012, 2013 e 2015, nas tres ocasións sen éxito. Porén, o 29 de marzo de 2016, despois de vencer na casa ao [[Stade Rochelais bBasket|Stade Rochelais]] por 75−50, o club consegue por fin o ascenso á [[LNB Pro B]], segunda categoría gala.<ref>{{cite news|url=http://www.bebasket.fr/championnat-nm1/blois-champion-de-france-de-nationale-1--.html|title=Blois champion de France de Nationale 1|website=BeBasket|language=fr|date=26 de marzo de 2016}}</ref> Na temporada 2017−18, o Blois sorprende ao rematar a temporada primeiro na temporada regular cun récord de 27−7 na Pro B.<ref>{{Cite web|url=http://www.lnb.fr/fr/Pro-B/300004/Classement|lingua=fr|páxina-web=LNB|title = Classement de Pro B 2017-2018}}</ref> Deste xeito, Blois foi coroado campión Pro B e ascendido á máxima categoría, a [[LNB Pro A]]. Proén, debido á insuficiencia de infraestruturas, o club mantívose na segunda división. En 2022 o club consegue de novo o ascenso para acceder á primeira división por primeira vez na súa historia, esta vez puidéndoo materializar. == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} [[Kévin Dinal]] * {{flagicon|Francia}} [[Stephane Gombauld]] * {{flagicon|Francia}} [[Rudy Jomby]] * {{flagicon|Francia}} [[Jonathan Tornato]] * {{flagicon|Costa do Marfil}} [[Charles Abouo]] * {{flagicon|España}} [[Héctor Manzano]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tyren Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Frank Turner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Lamayn Wilson]] * {{flagicon|República Democrática do Congo}} [[Omari Gudul]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[Eric Boateng]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [http://ada-basket.com/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Blois Basket ADA}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] gu5c4y2vinjrpqvxaas3nazgunmw9x9 0 571207 6147461 2022-08-01T12:38:55Z Adorian 5132 Redirixida cara a "[[ADA Blois Basket]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[ADA Blois Basket]] 5aawoeaasx43m6k5akdq6gjpr3ekapl 0 571208 6147462 2022-08-01T12:39:11Z Adorian 5132 Redirixida cara a "[[ADA Blois Basket]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[ADA Blois Basket]] 5aawoeaasx43m6k5akdq6gjpr3ekapl 0 571209 6147463 2022-08-01T12:39:50Z Adorian 5132 Redirixida cara a "[[ADA Blois Basket]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[ADA Blois Basket]] 5aawoeaasx43m6k5akdq6gjpr3ekapl 14 571210 6147470 2022-08-01T12:44:30Z Adorian 5132 Nova páxina: "[[Categoría:Xogadores de baloncesto por equipo de Francia‎|Blois Basket ADA]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Xogadores de baloncesto por equipo de Francia‎|Blois Basket ADA]] pvlewuubw4x6sj61khmlmap2oqmstuj 0 571211 6147473 2022-08-01T12:48:04Z Beninho 865 básico de en.wiki wikitext text/x-wiki {{Grupo musical|nome=3rd Secret|xp=rock|imaxe=|pé=|orixe=[[Seattle, Washington]]|país={{USAb}}|período=2022 - presente|xénero=[[rock alternativo]], [[folk rock]], [[grunge]]|selo=|membros=[[Matt Cameron]]<br>Jon "Bubba" Dupree<br>Jennifer Johnson<br>[[Krist Novoselic]]<br>Jillian Raye<br>[[Kim Thayil]]|antigos_membros=|relacionados=|web=[https://3rdsecret.com/ 3rdsecret.com]}} '''3rd Secret''' é un [[supergrupo]] [[estadounidense]] de [[rock alternativo]] formado no ano [[2022]]. A banda conta con membros dos grupos de [[grunge]] [[Soundgarden]], [[Nirvana (grupo musical)|Nirvana]] e [[Pearl Jam]].<ref>{{Cita web|título=Nirvana’s Krist Novoselic, Soundgarden’s Matt Cameron and Kim Thayil Form 3rd Secret and Release New Album|url=https://pitchfork.com/news/nirvanas-krist-novoselic-soundgardens-matt-cameron-and-kim-thayil-form-3rd-secret-and-release-new-album-listen/|páxina-web=Pitchfork|data=2022-04-12|data-acceso=2022-08-01|lingua=en-US}}</ref> A banda está formada polo guitarrista e acordeonista [[Krist Novoselic]] de Nirvana, o batería [[Matt Cameron]] de Pearl Jam e Soundgarden, os guitarristas [[Kim Thayil]] de Soundgarden e Jon "Bubba" Dupree de [[Void]], e as vocalistas Jillian Raye e Jennifer Johnson. Novoselic, Johnson, e Raye tocaron xuntos na banda [[Giants in the Trees]], mentres que Cameron e Dupree tocaron en [[Hater]].<ref>{{Cita web|título=Members of Nirvana, Pearl Jam and Soundgarden form new band 3rd Secret, drop surprise album|url=https://www.nme.com/news/music/members-of-nirvana-pearl-jam-and-soundgarden-form-new-band-3rd-secret-drop-surprise-album-3202976|páxina-web=NME|data=2022-04-12|data-acceso=2022-08-01|lingua=en-GB|nome=Ellie|apelidos=Robinson}}</ref> == Discografía == === Álbums === {| class="wikitable" !Álbum !Ano !Selo |- |''[[3rd Secret (álbum)|3rd Secret]]'' |[[2022]] |autoeditado |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://3rdsecret.com/ Páxina da banda] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Supergrupos]] [[Categoría:Grupos musicais de Seattle, Washington]] [[Categoría:Grupos musicais de rock alternativo]] [[Categoría:Grupos musicais de folk rock]] [[Categoría:Grupos musicais de grunge]] [[Categoría:Grupos musicais formados en 2022]] q3omcmv5r9g3ts9t910k9laqyvmgvd5 1 571212 6147474 2022-08-01T12:48:41Z Gasparoff 111586 Nova páxina: "{{visitas}} ~~~~" wikitext text/x-wiki {{visitas}} [[Usuario:Gasparoff|Gasparoff]] ([[Conversa usuario:Gasparoff|conversa]]) 1 de agosto de 2022 ás 12:48 (UTC) hse4iz8vfzrznnv9ynhaaglfsjji7jc 6147475 6147474 2022-08-01T12:48:51Z Gasparoff 111586 O contido da páxina foi substituído por "{{visitas}}" wikitext text/x-wiki {{visitas}} 97jhei27zb8o0x4htch148n0nfymikz 0 571213 6147482 2022-08-01T13:33:16Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|San Pedro}} {{Lugar |nome = San Pedro |imaxe = |lenda = |parroquia = San Pedro de Portomarín |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''San Pedro''' é un lugar da parroquia de [[San Pedro de Portomarín, Portomarín|San Pedro de Portomarín]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de San Pedro de Portomarín =..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|San Pedro}} {{Lugar |nome = San Pedro |imaxe = |lenda = |parroquia = San Pedro de Portomarín |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''San Pedro''' é un lugar da parroquia de [[San Pedro de Portomarín, Portomarín|San Pedro de Portomarín]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de San Pedro de Portomarín === {{Lp San Pedro de Portomarín}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:San Pedro}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] qa4s0wq7jnv5anvcspxcpbfnkzd9mek 0 571214 6147484 2022-08-01T13:35:02Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|O Bautista}} {{Lugar |nome = O Bautista |imaxe = |lenda = |parroquia = San Pedro de Portomarín |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Bautista''' é un lugar da parroquia de [[San Pedro de Portomarín, Portomarín|San Pedro de Portomarín]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de San Pedro de Portomarí..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|O Bautista}} {{Lugar |nome = O Bautista |imaxe = |lenda = |parroquia = San Pedro de Portomarín |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Bautista''' é un lugar da parroquia de [[San Pedro de Portomarín, Portomarín|San Pedro de Portomarín]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de San Pedro de Portomarín === {{Lp San Pedro de Portomarín}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Bautista, O}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] t99xhkrs1tyonk8k325m35md5rvtxhd 6147485 6147484 2022-08-01T13:35:17Z Breobot 98629 wikitext text/x-wiki {{Lugar |nome = O Bautista |imaxe = |lenda = |parroquia = San Pedro de Portomarín |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Bautista''' é un lugar da parroquia de [[San Pedro de Portomarín, Portomarín|San Pedro de Portomarín]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de San Pedro de Portomarín === {{Lp San Pedro de Portomarín}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Bautista, O}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] ivy4yr2vfn5b0yc6o8m74o64b29je8o 0 571215 6147486 2022-08-01T13:36:07Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|A Fonte}} {{Lugar |nome = A Fonte da Agra |imaxe = |lenda = |parroquia = San Pedro de Portomarín |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Fonte da Agra''' é un lugar da parroquia de [[San Pedro de Portomarín, Portomarín|San Pedro de Portomarín]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de San Pedro de Por..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|A Fonte}} {{Lugar |nome = A Fonte da Agra |imaxe = |lenda = |parroquia = San Pedro de Portomarín |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Fonte da Agra''' é un lugar da parroquia de [[San Pedro de Portomarín, Portomarín|San Pedro de Portomarín]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de San Pedro de Portomarín === {{Lp San Pedro de Portomarín}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Fonte da Agra, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] o6khwbwwgslro2vkd7co2c9e3oxv30w 0 571216 6147487 2022-08-01T13:38:09Z Xas 1888 Nova páxina: "{{enuso}} {{outroshomónimos|Manuel Rodríguez Rodríguez}} {{biografía}} '''Manuel Rodríguez Rodríguez''', nado en [[Ribadavia]] o [[16 de novembro]] de [[1898]] e finado en [[Santiago de Compostela]] o [[28 de setembro]] de [[1975]], foi un relixioso e escritor [[Pobo galego|galego]]. == Traxectoria == Comezou a súa formación cos Irmáns Maristas en 1910, congregación na que profesou temporalmente o 22 de marzo de 1915 e perpetuamente o 28 de setembro de 1920. Com..." wikitext text/x-wiki {{enuso}} {{outroshomónimos|Manuel Rodríguez Rodríguez}} {{biografía}} '''Manuel Rodríguez Rodríguez''', nado en [[Ribadavia]] o [[16 de novembro]] de [[1898]] e finado en [[Santiago de Compostela]] o [[28 de setembro]] de [[1975]], foi un relixioso e escritor [[Pobo galego|galego]]. == Traxectoria == Comezou a súa formación cos Irmáns Maristas en 1910, congregación na que profesou temporalmente o 22 de marzo de 1915 e perpetuamente o 28 de setembro de 1920. Comezou como profesor en Ourense dende 1915, ata 1943 que dirixiu en Madrid o Colexio Infanta María Teresa, restaurado por el logo da Guerra Civil. Ocupou diversas responsabilidades en colexios da súa congregación en Coruña, Tui e Madrid. Mestre nacional, diplomado en Estudos Hispánicos, diplomado en francés pola Escola Superior de Idiomas e Licenciado en Filosofía y Letras. En 1942 dirixiu a revista ''Orientaciones'' e foi director da Asociación mundial de Antigos Alumnos maristas. Foi membro fundador da Federación Española de Relixiosos de Enseñanza e cofundador do Consello Superior de Misións en 1940. En 1970 fundou en Santiago de Compostela o Seminario Fontán-Sarmiento de Haxiografía, Toponimia e Onomástica de Galicia, que dirixiu ata a súa morte. == Obras == * ''Breviario de la vida y de la muerte'', 1930. * ''Cinco estampas marianas para teatro'', 1947. * ''Labor misionera de España en el mundo'', 1950. * ''Santa Florentina'', 1954. * ''Novena a la madre de Dios del Lodairo'', 1956. * ''Fray Jacinto de Ribera'', 1960. * ''Hidrotoponimia de la ría de Arosa: Accidentes costeros, emergentes y submarinos con sus coordenadas'', 1976. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita publicación periódica |nome= A.|apelidos= Díez y Díez|ano= 2000|título= Hno. Manuel Rodríguez, fundador del Seminario Fontán-Sarmiento|revista= Boletín de Estudios del Seminario Fontán Sarmiento|volume= |número= 21|páxinas= 19-37|editor= |doi= |url= }} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Rodriguez Rodriguez, Manuel}} [[Categoría:Relixiosos católicos de España]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Nados en Ribadavia]] [[Categoría:Nados en 1898]] [[Categoría:Finados en 1975]] eqygw77ddmiup7h7wntvd5u3saouye8 6147604 6147487 2022-08-01T16:04:43Z Xas 1888 lig int e referencias wikitext text/x-wiki {{outroshomónimos|Manuel Rodríguez Rodríguez}} {{biografía}} '''Manuel Rodríguez Rodríguez''', nado en [[Ribadavia]] o [[16 de novembro]] de [[1898]] e finado en [[Santiago de Compostela]] o [[28 de setembro]] de [[1975]], foi un relixioso e escritor [[Pobo galego|galego]]. == Traxectoria == Comezou a súa formación cos Irmáns Maristas en 1910, congregación na que profesou temporalmente o 22 de marzo de 1915 e perpetuamente o 28 de setembro de 1920. Iniciou a súa carreira como profesor en [[Ourense]] en 1915. Ocupou diversas responsabilidades en colexios da súa congregación na Coruña, Tui e Madrid. En 1943 dirixiu en [[Madrid]] o Colexio Infanta María Teresa, restaurado por el logo da guerra civil. Mestre nacional, diplomado en Estudos Hispánicos, diplomado en francés pola Escola Superior de Idiomas e Licenciado en Filosofía y Letras. En 1942 dirixiu a revista ''Orientaciones'' e foi director da Asociación mundial de Antigos Alumnos maristas. Foi membro fundador da Federación Española de Relixiosos de Enseñanza e cofundador do Consello Superior de Misións en 1940. En 1970 fundou en [[Santiago de Compostela]] o Seminario Fontán-Sarmiento de Haxiografía, Toponimia e Onomástica de Galicia, que dirixiu ata a súa morte no Colexio Maior Gelmirez de Santiago de Compostela o 28 de setembro de 1975.<ref>''El Pueblo Gallego'', 29-11-1975, p. 18.</ref> == Obras == * ''Breviario de la vida y de la muerte'', 1930. * ''Cinco estampas marianas para teatro'', 1947. * ''Labor misionera de España en el mundo'', 1950. * ''Santa Florentina'', 1954. * ''Novena a la madre de Dios del Lodairo'', 1956. * ''Fray Jacinto de Ribera'', 1960. * ''Hidrotoponimia de la ría de Arosa: Accidentes costeros, emergentes y submarinos con sus coordenadas'', 1976. == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * {{Cita publicación periódica |nome= A.|apelidos= Díez y Díez|ano= 2000|título= Hno. Manuel Rodríguez, fundador del Seminario Fontán-Sarmiento|revista= [[Boletín de Estudios del Seminario Fontán-Sarmiento de Hagiografía, Toponimia y Onomástica de Galicia]]|volume= |número= 21|páxinas= 19-37|editor= |doi= |url= }} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Rodriguez Rodriguez, Manuel}} [[Categoría:Relixiosos católicos de España]] [[Categoría:Escritores de Galicia en lingua castelá]] [[Categoría:Nados en Ribadavia]] [[Categoría:Nados en 1898]] [[Categoría:Finados en 1975]] 4e4coia2zj6a80jkixwa62onx4f9lf6 0 571217 6147491 2022-08-01T13:38:39Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|O Regueiro}} {{Lugar |nome = O Regueiro |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Regueiro''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|O Regueiro}} {{Lugar |nome = O Regueiro |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Regueiro''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Regueiro, O}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] 8ubgv502ngj09uht6oi6z7wwfxihyib 0 571218 6147499 2022-08-01T13:42:44Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|O Almacén}} {{Lugar |nome = O Almacén |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Almacén''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|O Almacén}} {{Lugar |nome = O Almacén |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Almacén''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Almacén, O}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] 908ec0twol78glznqrl6z50qp9o212l 0 571219 6147500 2022-08-01T13:43:33Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|Mariz}} {{Lugar |nome = Mariz |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''Mariz''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:M..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Mariz}} {{Lugar |nome = Mariz |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''Mariz''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Mariz}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] mvjo1ew4ztxz50oamih6mgp97k0ena9 0 571220 6147510 2022-08-01T14:03:33Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|O Campo}} {{Lugar |nome = O Campo do Xordo |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Campo do Xordo''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Po..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|O Campo}} {{Lugar |nome = O Campo do Xordo |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Campo do Xordo''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Campo do Xordo, O}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] 2skbn35y9m76ze7dzh2riuksj89lomg 0 571221 6147512 2022-08-01T14:06:18Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|A Lama}} {{Lugar |nome = A Casa da Lama |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Casa da Lama''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portoma..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|A Lama}} {{Lugar |nome = A Casa da Lama |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Casa da Lama''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Casa da Lama, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] 7kyml9r8mvdp30y9bpds6q6hzvayc44 6147513 6147512 2022-08-01T14:06:54Z Breobot 98629 wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Lama}} {{Lugar |nome = A Casa da Lama |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Casa da Lama''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Casa da Lama, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] cynbbcg5m0n6twixf65jreqsxj21gkq 6147514 6147513 2022-08-01T14:08:16Z Breobot 98629 wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Lama}} {{Lugar |nome = A Casa da Lama |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Casa da Lama''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Toponimia == O [[Oronimia|orónimo]] provén do [[Lingua latina|latín]] {{Versaleta|lama}}, e indica un lugar con [[Lama (material)|lama]] ou lodo.<ref>{{Cita libro|título=Estudios de toponimia galega, tomo II|apelidos=Ares Vázquez|nome=Nicandro|ligazónautor=Nicandro Ares Vázquez|editorial=Real Academia Galega|ano=2013|ISBN=978-84-87987-85-4|ref=}}</ref>← == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} == Notas == {{listaref}} {{ORDENAR:Casa da Lama, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] [[Categoría:Topónimos galegos con etimoloxía]] nva7ij146ucj3v369rw4mzxauurwpdj 14 571222 6147521 2022-08-01T14:13:37Z MAGHOI 15490 Nova páxina: "[[Categoría:Informática]] [[Categoría:Seguridade]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Informática]] [[Categoría:Seguridade]] h6o3t9upnk08qyfr9y2fn5ats55abfn 0 571223 6147524 2022-08-01T14:14:28Z Adorian 5132 Redirixida cara a "[[Club Ourense Baloncesto]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Club Ourense Baloncesto]] pigjeif1nlsj73kvhlj6h0ts3g82kok 0 571224 6147525 2022-08-01T14:14:47Z Adorian 5132 Redirixida cara a "[[Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Obradoiro Club de Amigos do Baloncesto]] jora1ojrojl1d4m5rg37li87b2ibaaj 0 571225 6147526 2022-08-01T14:14:48Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|Casa (homónimos)}} {{Lugar |nome = Casa do Cardedo |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''Casa do Cardedo''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Casa (homónimos)}} {{Lugar |nome = Casa do Cardedo |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''Casa do Cardedo''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Casa do Cardedo}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] hy5wye6c0fcrwk30qf4owzcmz2tb8t8 14 571226 6147527 2022-08-01T14:15:11Z Xanetas 88215 Nova páxina: "[[Categoría:Futbolistas por equipo de Irán|Foolad]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Futbolistas por equipo de Irán|Foolad]] fro9evdxwwepsyp8d3wafr9469skgnf 6147534 6147527 2022-08-01T14:19:14Z Xanetas 88215 engado a [[Categoría:Foolad FC]] mediante [[commons:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Categoría:Futbolistas por equipo de Irán|Foolad]] [[Categoría:Foolad FC]] 00e7tanune0mnngbgtu881yl0sqs2wt 0 571227 6147529 2022-08-01T14:17:08Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|A Casanova}} {{Lugar |nome = A Casanova |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Casanova''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|A Casanova}} {{Lugar |nome = A Casanova |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Casanova''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Casanova, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] tiaoduannm2fjehfqz55b9zpupszhrl 14 571228 6147530 2022-08-01T14:17:29Z Xanetas 88215 Nova páxina: "{{Commonscat}} {{categoría contedor}} [[Categoría:Futbolistas por equipo|Iran]] [[Categoría:Fútbol en Irán]]" wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} {{categoría contedor}} [[Categoría:Futbolistas por equipo|Iran]] [[Categoría:Fútbol en Irán]] pe4am32rqj2tfy4st386b9ay672bxce 0 571229 6147531 2022-08-01T14:18:10Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|As Casas Novas}} {{Lugar |nome = As Casas Novas |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Casas Novas''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|As Casas Novas}} {{Lugar |nome = As Casas Novas |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Casas Novas''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Casas Novas, As}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] qusiu8e7nht1ij4iqx31h8a9z7pndn5 14 571230 6147535 2022-08-01T14:20:13Z Xanetas 88215 Nova páxina: "[[Categoría:Equipos de fútbol de Irán]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Equipos de fútbol de Irán]] 2w7ahta9am0t0fds3t4qrguxrsawh8f 0 571231 6147536 2022-08-01T14:20:32Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|Lousada}} {{Lugar |nome = Lousada |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''Lousada''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORD..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Lousada}} {{Lugar |nome = Lousada |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''Lousada''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Lousada}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] en986lywghnlmdr8gwihrkabjvzsklj 14 571232 6147537 2022-08-01T14:21:21Z Xanetas 88215 Nova páxina: "[[Categoría:Equipos de fútbol por país|Iran]] [[Categoría:Fútbol en Irán]] [[Categoría:Clubs deportivos de Irán]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Equipos de fútbol por país|Iran]] [[Categoría:Fútbol en Irán]] [[Categoría:Clubs deportivos de Irán]] duxygbk5hk14p7vl7zi1eeda8jv6vre 0 571233 6147538 2022-08-01T14:21:29Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|O Marmoiral}} {{Lugar |nome = O Marmoiral |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Marmoiral''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomar..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|O Marmoiral}} {{Lugar |nome = O Marmoiral |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''O Marmoiral''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Marmoiral, O}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] 4qai2fy22tp6r57ky32of1x3uugmpm0 14 571234 6147539 2022-08-01T14:22:21Z Xanetas 88215 Nova páxina: "[[Categoría:Clubs deportivos por país|Iran]] [[Categoría:Deporte en Irán]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Clubs deportivos por país|Iran]] [[Categoría:Deporte en Irán]] jthynmtn945ba11s2bv04id58yhba41 0 571235 6147541 2022-08-01T14:22:37Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|As Moreiras}} {{Lugar |nome = As Moreiras |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''As Moreiras''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomar..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|As Moreiras}} {{Lugar |nome = As Moreiras |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''As Moreiras''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Moreiras, As}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] jmn5n6hnllpkj6w4ls2fsly69r747fz 14 571236 6147543 2022-08-01T14:25:01Z Xanetas 88215 Nova páxina: "[[Categoría:Adestradores de fútbol de equipos de Irán|Foolad]] [[Categoría:Foolad FC]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Adestradores de fútbol de equipos de Irán|Foolad]] [[Categoría:Foolad FC]] ktauz2ohjmjx4op14gvvrna1kr0mkpn 0 571237 6147544 2022-08-01T14:25:12Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Lugar |nome = A Servicería |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Servicería''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Servicería,..." wikitext text/x-wiki {{Lugar |nome = A Servicería |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Servicería''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Servicería, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] qcp2o40giu2s2xrm41wf76aftngjorp 0 571238 6147545 2022-08-01T14:25:59Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|Vigo (homónimos)}} {{Lugar |nome = Vigo |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''Vigo''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|Vigo (homónimos)}} {{Lugar |nome = Vigo |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''Vigo''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Vigo}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] mee79lrw1b26jk5y9lc605ww6hm35w0 14 571239 6147547 2022-08-01T14:26:39Z Xanetas 88215 Nova páxina: "[[Categoría:Fútbol en Irán]] [[Categoría:Adestradores de fútbol por equipo|Iran]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Fútbol en Irán]] [[Categoría:Adestradores de fútbol por equipo|Iran]] 1rx9p5fuddw8mifcd8eazhjivhdmvve 6147549 6147547 2022-08-01T14:26:59Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categoría:Fútbol en Irán]] [[Categoría:Adestradores de fútbol por equipo|Iran]] aj0ryx1j58qxm5en4gbe4fxw58x4jc9 0 571240 6147548 2022-08-01T14:26:59Z Breobot 98629 Nova páxina: "{{Outros homónimos|A Eirexe}} {{Lugar |nome = A Eirexe |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Eirexe''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{..." wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|A Eirexe}} {{Lugar |nome = A Eirexe |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Eirexe''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Eirexe, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] jnnzoiospb93j52fas37o0o3019fg3j 6147551 6147548 2022-08-01T14:27:55Z Breobot 98629 wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|A Eirexe}} {{Lugar |nome = A Eirexe |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Eirexe''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Toponimia == A orixe do [[topónimo]] é o [[Lingua latina|latín]] {{Versaleta|(locus) ecclesiae}}, o lugar da igrexa.{{BiblioNicandroETG2}} == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Eirexe, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] hlnr1ivtwonm6fp3bpec91ciz68t1u3 6147552 6147551 2022-08-01T14:28:28Z Breobot 98629 /* Parroquias de Portomarín */ wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|A Eirexe}} {{Lugar |nome = A Eirexe |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Eirexe''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Toponimia == A orixe do [[topónimo]] é o [[Lingua latina|latín]] {{Versaleta|(locus) ecclesiae}}, o lugar da igrexa.{{BiblioNicandroETG2}} == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} {{ORDENAR:Eirexe, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] [[Categoría:Topónimos galegos con etimoloxía]] tk1sgb567q575g9c1ojcagi6pqqfeha 6147554 6147552 2022-08-01T14:28:58Z Breobot 98629 wikitext text/x-wiki {{Outros homónimos|A Eirexe}} {{Lugar |nome = A Eirexe |imaxe = |lenda = |parroquia = Recelle |concello = Portomarín |ano = |poboación = }} '''A Eirexe''' é un lugar da parroquia de [[Recelle, Portomarín|Recelle]] no concello [[provincia de Lugo|lugués]] de [[Portomarín]], na [[comarca de Lugo]]. == Toponimia == A orixe do [[topónimo]] é o [[Lingua latina|latín]] {{Versaleta|(locus) ecclesiae}}, o lugar da igrexa.{{BiblioNicandroETG2}} == Lugares e parroquias == === Lugares de Recelle === {{Lp Recelle}} === Parroquias de Portomarín === {{Portomarín}} == Notas == {{Listaref}} {{ORDENAR:Eirexe, A}} [[Categoría:Lugares de Portomarín]] [[Categoría:Topónimos galegos con etimoloxía]] skd6y89kp8yut7zi5c3x2pulfz4y3ro 0 571241 6147562 2022-08-01T14:41:17Z Adorian 5132 Adorian moveu a páxina "[[CB Atapuerca]]" a "[[CB Tizona]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[CB Tizona]] ehztrdsin01cf3qukjibk6grqkzcw2k 1 571242 6147564 2022-08-01T14:41:18Z Adorian 5132 Adorian moveu a páxina "[[Conversa:CB Atapuerca]]" a "[[Conversa:CB Tizona]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Conversa:CB Tizona]] c90uxlsk222ta52ofm12i4bwaemgerh 14 571243 6147572 2022-08-01T14:47:49Z Xanetas 88215 Nova páxina: "{{Commonscat}} [[Categoría:Selección de fútbol de Irán]] [[Categoría:Futbolistas de Irán]] [[Categoría:Futbolistas por selección|Iran]]" wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categoría:Selección de fútbol de Irán]] [[Categoría:Futbolistas de Irán]] [[Categoría:Futbolistas por selección|Iran]] i56z9whfxcvrw70o4pbi2rouattss2e 14 571244 6147573 2022-08-01T14:48:46Z Xanetas 88215 Nova páxina: "[[Categoría:Adestradores de fútbol por país|Iran]] [[Categoría:Fútbol en Irán]] [[Categoría:Adestradores de Irán]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Adestradores de fútbol por país|Iran]] [[Categoría:Fútbol en Irán]] [[Categoría:Adestradores de Irán]] 6z5s1ow1l6r0h4iq01uwc05liw78jkw 6147577 6147573 2022-08-01T14:49:04Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categoría:Adestradores de fútbol por país|Iran]] [[Categoría:Fútbol en Irán]] [[Categoría:Adestradores de Irán]] grp7v8kgte0ie491l8jkp0lq3hby6kv 14 571245 6147579 2022-08-01T14:49:39Z Xanetas 88215 Nova páxina: "[[Categoría:Deporte en Irán]] [[Categoría:Adestradores deportivos por país|Iran]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Deporte en Irán]] [[Categoría:Adestradores deportivos por país|Iran]] tkvit1yv4b585vi5vab9g7a3ii9ycpz 0 571246 6147589 2022-08-01T15:09:12Z Fis-mulleres 104999 Creada como tradución da páxina "[[:es:Special:Redirect/revision/143039178|Edith Rebecca Saunders]]" wikitext text/x-wiki {{Biografía}} [[Categoría:Mujeres]] '''Edith Rebecca Saunders''', nada en [[Brighton]], Inglaterra, o 14 de outubro de 1865 e finada en [[Cambridge]] o 6 de xuño de 1945, foi unha [[Xenética|xenetista]] e [[Anatomía vexetal|anatomista vexetal]] británica . Descrita polo [[Xenética|xenetista e biólogo británico]], como a "nai da xenética vexetal británica", <ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss E. R. Saunders|apelidos=Haldane|nome=JBS|volume=156|número=3961|páxinas=385|doi=10.1038/156385b0|ano=1945}}</ref> xogou un papel activo no [[Herdanza mendeliana|redescubrimento das leis de herdanza de Mendel]], a comprensión da herdanza dos trazos nas plantas; foi a primeira colaboradora do xenetista [[William Bateson]] . Tamén desenvolveu un amplo traballo sobre a anatomía das flores, centrándose especialmente no [[Xineceo (botánica)|xineceo]], os órganos reprodutores femininos das flores. <ref name=":0">{{Cita web|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/21/edith-rebecca-saunders-genetista-precursora/|título=Edith Rebecca Saunders: genetista precursora {{!}} Vidas científicas|data-acceso=8 de febrero de 2020|data=21 de noviembre de 2017|lingua=es}}</ref> == Traxectoria == Saunders foi educada por primeira vez no Handsworth Ladies' College e en 1884 ingresou no Newnham College, Cambridge . <ref>Edith Rebecca Saunders entry on Encyclopædia Britannica: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1758746/Edith-Rebecca-Saunders</ref> Alí, asistiu ao Tripos de Ciencias Naturais durante dous anos para estudar ciencias naturais. Continuou a súa investigación de posgrao no ''Balfour Bioological Laboratory for Women'', un laboratorio que co-dirixiu coa científica Marion Greenwood de 1888 a 1890 e logo correu soa durante outros 24 anos; este centro da [[Universidade de Cambridge]] encargouse de formar a alumnas e mesmo proporcionou traballos universitarios a científicas formadas que doutro xeito nunca serían colocadas. <ref>{{Cita publicación periódica|título="A Lab of One's Own": The Balfour Biological Laboratory for Women at Cambridge University|url=https://archive.org/details/sim_isis_1997-09_88_3/page/422|apelidos=Richmond|nome=ML|volume=88|número=3|páxinas=422–455|doi=10.1086/383769|PMID=9450359|ano=1997}}</ref> Saunders tamén foi xefa de estudos no [[Girton College]] (1904–1914) e no Newnham College (1918–1925). <ref>{{Cita publicación periódica|título=Opportunities for women in early genetics|apelidos=Richmond|nome=ML|volume=8|número=11|páxinas=897–902|doi=10.1038/nrg2200|PMID=17893692|ano=2007}}</ref> Foi nomeada Fellow da Royal Horticultural Society da que recibiu a Medalla Banksian en 1906. En 1905 foi unha das primeiras mulleres elixidas para a [[Sociedade Linneana de Londres|Sociedade Linnaeana de Londres]] . En 1920 foi presidenta da sección de botánica da British Association for the Advancement of Science e presidenta da Genetic Society, entre 1936 e 1938. <ref>List of presidents of the Genetics Society: http://www.genetics.org.uk/About/PastPresidentsoftheSociety.aspx {{Wayback|url=http://www.genetics.org.uk/About/PastPresidentsoftheSociety.aspx|date=20180224052822}}</ref> Durante [[Segunda guerra mundial|a Segunda Guerra Mundial]] serviu como voluntaria axudando [[Aliados da segunda guerra mundial|ás forzas aliadas]] . Morreu pouco despois de regresar a Gran Bretaña, en 1945, tras sufrir feridas nun accidente de bicicleta. <ref>{{Cita web|url=https://nph.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1469-8137.1946.tb05039.x|título=Obituario}}</ref> [[Ficheiro:Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg/280px-Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg|miniatura|280x280px| Biscutella laevigata]] == Carreira == As primeiras investigacións de Saunders foron no campo da xenética, na que algúns dos seus experimentos xenéticos levaron a ela e a [[William Bateson]] a definir termos importantes como "alelomorfos" (hoxe chamados [[Alelo|alelos]] ), heterocigotos e homocigotos . <ref>Bateson, W. and Saunders, E. R. (1902) "The facts of heredity in the light of Mendel’s discovery." Reports to the Evolution Committee of the Royal Society, '''I.''' pp 125-160</ref> Ademais, xunto con Bateson e Reginald Punnett, descubriu o que agora se coñece como xenes ligados, cando os factores hereditarios están ligados entre si e herdanse xuntos, a base para importantes descubrimentos sobre a cartografía xenética e as súas combinacións. <ref name=":0">{{Cita web|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/21/edith-rebecca-saunders-genetista-precursora/|título=Edith Rebecca Saunders: genetista precursora {{!}} Vidas científicas|data-acceso=8 de febrero de 2020|data=21 de noviembre de 2017|lingua=es}}</ref> Tamén fixo un amplo traballo sobre anatomía vexetal, en particular en relación co [[Xineceo (botánica)|xineceo]], tendo publicado varios artigos sobre o tema, entre os que destaca a súa serie de artigos sobre ''Ilustracións do polimorfismo'' carpelo publicado na revista New Phytologist entre 1928 e 1931. Entre outras, tratou a herdanza de trazos dominantes e recesivos na planta ''Biscutella laevigata'' e a herdanza na planta de xardín, ''Matthiola incana'', especie que estudou intensamente. <ref>{{Cita web|url=https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=Edith+Rebecca+Saunders|título=Edith Rebecca Saunders - Buscar con Google|data-acceso=11 de febrero de 2020}}</ref> == Notas == {{Listaref|2}} [[Categoría:Nados en Brighton]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] 035j107nk2qdyexwercpkgeshcp3jz4 6147591 6147589 2022-08-01T15:11:02Z Fis-mulleres 104999 /* Carreira */ wikitext text/x-wiki {{Biografía}} [[Categoría:Mujeres]] '''Edith Rebecca Saunders''', nada en [[Brighton]], Inglaterra, o 14 de outubro de 1865 e finada en [[Cambridge]] o 6 de xuño de 1945, foi unha [[Xenética|xenetista]] e [[Anatomía vexetal|anatomista vexetal]] británica . Descrita polo [[Xenética|xenetista e biólogo británico]], como a "nai da xenética vexetal británica", <ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss E. R. Saunders|apelidos=Haldane|nome=JBS|volume=156|número=3961|páxinas=385|doi=10.1038/156385b0|ano=1945}}</ref> xogou un papel activo no [[Herdanza mendeliana|redescubrimento das leis de herdanza de Mendel]], a comprensión da herdanza dos trazos nas plantas; foi a primeira colaboradora do xenetista [[William Bateson]] . Tamén desenvolveu un amplo traballo sobre a anatomía das flores, centrándose especialmente no [[Xineceo (botánica)|xineceo]], os órganos reprodutores femininos das flores. <ref name=":0">{{Cita web|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/21/edith-rebecca-saunders-genetista-precursora/|título=Edith Rebecca Saunders: genetista precursora {{!}} Vidas científicas|data-acceso=8 de febrero de 2020|data=21 de noviembre de 2017|lingua=es}}</ref> == Traxectoria == Saunders foi educada por primeira vez no Handsworth Ladies' College e en 1884 ingresou no Newnham College, Cambridge . <ref>Edith Rebecca Saunders entry on Encyclopædia Britannica: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1758746/Edith-Rebecca-Saunders</ref> Alí, asistiu ao Tripos de Ciencias Naturais durante dous anos para estudar ciencias naturais. Continuou a súa investigación de posgrao no ''Balfour Bioological Laboratory for Women'', un laboratorio que co-dirixiu coa científica Marion Greenwood de 1888 a 1890 e logo correu soa durante outros 24 anos; este centro da [[Universidade de Cambridge]] encargouse de formar a alumnas e mesmo proporcionou traballos universitarios a científicas formadas que doutro xeito nunca serían colocadas. <ref>{{Cita publicación periódica|título="A Lab of One's Own": The Balfour Biological Laboratory for Women at Cambridge University|url=https://archive.org/details/sim_isis_1997-09_88_3/page/422|apelidos=Richmond|nome=ML|volume=88|número=3|páxinas=422–455|doi=10.1086/383769|PMID=9450359|ano=1997}}</ref> Saunders tamén foi xefa de estudos no [[Girton College]] (1904–1914) e no Newnham College (1918–1925). <ref>{{Cita publicación periódica|título=Opportunities for women in early genetics|apelidos=Richmond|nome=ML|volume=8|número=11|páxinas=897–902|doi=10.1038/nrg2200|PMID=17893692|ano=2007}}</ref> Foi nomeada Fellow da Royal Horticultural Society da que recibiu a Medalla Banksian en 1906. En 1905 foi unha das primeiras mulleres elixidas para a [[Sociedade Linneana de Londres|Sociedade Linnaeana de Londres]] . En 1920 foi presidenta da sección de botánica da British Association for the Advancement of Science e presidenta da Genetic Society, entre 1936 e 1938. <ref>List of presidents of the Genetics Society: http://www.genetics.org.uk/About/PastPresidentsoftheSociety.aspx {{Wayback|url=http://www.genetics.org.uk/About/PastPresidentsoftheSociety.aspx|date=20180224052822}}</ref> Durante [[Segunda guerra mundial|a Segunda Guerra Mundial]] serviu como voluntaria axudando [[Aliados da segunda guerra mundial|ás forzas aliadas]] . Morreu pouco despois de regresar a Gran Bretaña, en 1945, tras sufrir feridas nun accidente de bicicleta. <ref>{{Cita web|url=https://nph.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1469-8137.1946.tb05039.x|título=Obituario}}</ref> [[Ficheiro:Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg/280px-Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg|miniatura|280x280px| Biscutella laevigata]] == Carreira == As primeiras investigacións de Saunders foron no campo da xenética, na que algúns dos seus experimentos xenéticos levaron a ela e a [[William Bateson]] a definir termos importantes como "alelomorfos" (hoxe chamados [[Alelo|alelos]] ), heterocigotos e homocigotos . <ref>Bateson, W. and Saunders, E. R. (1902) "The facts of heredity in the light of Mendel’s discovery." Reports to the Evolution Committee of the Royal Society, '''I.''' pp 125-160</ref> Ademais, xunto con Bateson e Reginald Punnett, descubriu o que agora se coñece como xenes ligados, cando os factores hereditarios están ligados e herdanse xuntos, a base para importantes descubrimentos sobre a cartografía xenética e as súas combinacións. <ref name=":0">{{Cita web|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/21/edith-rebecca-saunders-genetista-precursora/|título=Edith Rebecca Saunders: genetista precursora {{!}} Vidas científicas|data-acceso=8 de febrero de 2020|data=21 de noviembre de 2017|lingua=es}}</ref> Tamén fixo un amplo traballo sobre anatomía vexetal, en particular en relación co [[Xineceo (botánica)|xineceo]], tendo publicado varios artigos sobre o tema, entre os que destaca a súa serie de artigos sobre ''Ilustracións do polimorfismo'' carpelo publicado na revista New Phytologist entre 1928 e 1931. Entre outras, tratou a herdanza de trazos dominantes e recesivos na planta ''Biscutella laevigata'' e a herdanza na planta de xardín, ''Matthiola incana'', especie que estudou intensamente. <ref>{{Cita web|url=https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=Edith+Rebecca+Saunders|título=Edith Rebecca Saunders - Buscar con Google|data-acceso=11 de febrero de 2020}}</ref> == Notas == {{Listaref|2}} [[Categoría:Nados en Brighton]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] cvp0uush7ebqvhut6xnh75rjsiaa4x9 6147592 6147591 2022-08-01T15:12:06Z Fis-mulleres 104999 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Edith Rebecca Saunders''', nada en [[Brighton]], Inglaterra, o 14 de outubro de 1865 e finada en [[Cambridge]] o 6 de xuño de 1945, foi unha [[Xenética|xenetista]] e [[Anatomía vexetal|anatomista vexetal]] británica . Descrita polo [[Xenética|xenetista e biólogo británico]], como a "nai da xenética vexetal británica", <ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss E. R. Saunders|apelidos=Haldane|nome=JBS|volume=156|número=3961|páxinas=385|doi=10.1038/156385b0|ano=1945}}</ref> xogou un papel activo no [[Herdanza mendeliana|redescubrimento das leis de herdanza de Mendel]], a comprensión da herdanza dos trazos nas plantas; foi a primeira colaboradora do xenetista [[William Bateson]] . Tamén desenvolveu un amplo traballo sobre a anatomía das flores, centrándose especialmente no [[Xineceo (botánica)|xineceo]], os órganos reprodutores femininos das flores. <ref name=":0">{{Cita web|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/21/edith-rebecca-saunders-genetista-precursora/|título=Edith Rebecca Saunders: genetista precursora {{!}} Vidas científicas|data-acceso=8 de febrero de 2020|data=21 de noviembre de 2017|lingua=es}}</ref> == Traxectoria == Saunders foi educada por primeira vez no Handsworth Ladies' College e en 1884 ingresou no Newnham College, Cambridge . <ref>Edith Rebecca Saunders entry on Encyclopædia Britannica: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1758746/Edith-Rebecca-Saunders</ref> Alí, asistiu ao Tripos de Ciencias Naturais durante dous anos para estudar ciencias naturais. Continuou a súa investigación de posgrao no ''Balfour Bioological Laboratory for Women'', un laboratorio que co-dirixiu coa científica Marion Greenwood de 1888 a 1890 e logo correu soa durante outros 24 anos; este centro da [[Universidade de Cambridge]] encargouse de formar a alumnas e mesmo proporcionou traballos universitarios a científicas formadas que doutro xeito nunca serían colocadas. <ref>{{Cita publicación periódica|título="A Lab of One's Own": The Balfour Biological Laboratory for Women at Cambridge University|url=https://archive.org/details/sim_isis_1997-09_88_3/page/422|apelidos=Richmond|nome=ML|volume=88|número=3|páxinas=422–455|doi=10.1086/383769|PMID=9450359|ano=1997}}</ref> Saunders tamén foi xefa de estudos no [[Girton College]] (1904–1914) e no Newnham College (1918–1925). <ref>{{Cita publicación periódica|título=Opportunities for women in early genetics|apelidos=Richmond|nome=ML|volume=8|número=11|páxinas=897–902|doi=10.1038/nrg2200|PMID=17893692|ano=2007}}</ref> Foi nomeada Fellow da Royal Horticultural Society da que recibiu a Medalla Banksian en 1906. En 1905 foi unha das primeiras mulleres elixidas para a [[Sociedade Linneana de Londres|Sociedade Linnaeana de Londres]] . En 1920 foi presidenta da sección de botánica da British Association for the Advancement of Science e presidenta da Genetic Society, entre 1936 e 1938. <ref>List of presidents of the Genetics Society: http://www.genetics.org.uk/About/PastPresidentsoftheSociety.aspx {{Wayback|url=http://www.genetics.org.uk/About/PastPresidentsoftheSociety.aspx|date=20180224052822}}</ref> Durante [[Segunda guerra mundial|a Segunda Guerra Mundial]] serviu como voluntaria axudando [[Aliados da segunda guerra mundial|ás forzas aliadas]] . Morreu pouco despois de regresar a Gran Bretaña, en 1945, tras sufrir feridas nun accidente de bicicleta. <ref>{{Cita web|url=https://nph.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1469-8137.1946.tb05039.x|título=Obituario}}</ref> [[Ficheiro:Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg/280px-Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg|miniatura|280x280px| Biscutella laevigata]] == Carreira == As primeiras investigacións de Saunders foron no campo da xenética, na que algúns dos seus experimentos xenéticos levaron a ela e a [[William Bateson]] a definir termos importantes como "alelomorfos" (hoxe chamados [[Alelo|alelos]] ), heterocigotos e homocigotos . <ref>Bateson, W. and Saunders, E. R. (1902) "The facts of heredity in the light of Mendel’s discovery." Reports to the Evolution Committee of the Royal Society, '''I.''' pp 125-160</ref> Ademais, xunto con Bateson e Reginald Punnett, descubriu o que agora se coñece como xenes ligados, cando os factores hereditarios están ligados e herdanse xuntos, a base para importantes descubrimentos sobre a cartografía xenética e as súas combinacións. <ref name=":0">{{Cita web|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/21/edith-rebecca-saunders-genetista-precursora/|título=Edith Rebecca Saunders: genetista precursora {{!}} Vidas científicas|data-acceso=8 de febrero de 2020|data=21 de noviembre de 2017|lingua=es}}</ref> Tamén fixo un amplo traballo sobre anatomía vexetal, en particular en relación co [[Xineceo (botánica)|xineceo]], tendo publicado varios artigos sobre o tema, entre os que destaca a súa serie de artigos sobre ''Ilustracións do polimorfismo'' carpelo publicado na revista New Phytologist entre 1928 e 1931. Entre outras, tratou a herdanza de trazos dominantes e recesivos na planta ''Biscutella laevigata'' e a herdanza na planta de xardín, ''Matthiola incana'', especie que estudou intensamente. <ref>{{Cita web|url=https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=Edith+Rebecca+Saunders|título=Edith Rebecca Saunders - Buscar con Google|data-acceso=11 de febrero de 2020}}</ref> == Notas == {{Listaref|2}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Saunders, Edith Rebecca}} [[Categoría:Nados en Brighton]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] 6x1mlqh7kus6fuiefbwfzrl3cxy6bav 6147711 6147592 2022-08-01T20:33:48Z Fis-mulleres 104999 /* Notas */ wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Edith Rebecca Saunders''', nada en [[Brighton]], Inglaterra, o 14 de outubro de 1865 e finada en [[Cambridge]] o 6 de xuño de 1945, foi unha [[Xenética|xenetista]] e [[Anatomía vexetal|anatomista vexetal]] británica . Descrita polo [[Xenética|xenetista e biólogo británico]], como a "nai da xenética vexetal británica", <ref>{{Cita publicación periódica|título=Miss E. R. Saunders|apelidos=Haldane|nome=JBS|volume=156|número=3961|páxinas=385|doi=10.1038/156385b0|ano=1945}}</ref> xogou un papel activo no [[Herdanza mendeliana|redescubrimento das leis de herdanza de Mendel]], a comprensión da herdanza dos trazos nas plantas; foi a primeira colaboradora do xenetista [[William Bateson]] . Tamén desenvolveu un amplo traballo sobre a anatomía das flores, centrándose especialmente no [[Xineceo (botánica)|xineceo]], os órganos reprodutores femininos das flores. <ref name=":0">{{Cita web|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/21/edith-rebecca-saunders-genetista-precursora/|título=Edith Rebecca Saunders: genetista precursora {{!}} Vidas científicas|data-acceso=8 de febreiro de 2020|data=21 de novembro de 2017|lingua=es}}</ref> == Traxectoria == Saunders foi educada por primeira vez no Handsworth Ladies' College e en 1884 ingresou no Newnham College, Cambridge . <ref>Edith Rebecca Saunders entry on Encyclopædia Britannica: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1758746/Edith-Rebecca-Saunders</ref> Alí, asistiu ao Tripos de Ciencias Naturais durante dous anos para estudar ciencias naturais. Continuou a súa investigación de posgrao no ''Balfour Bioological Laboratory for Women'', un laboratorio que co-dirixiu coa científica Marion Greenwood de 1888 a 1890 e logo correu soa durante outros 24 anos; este centro da [[Universidade de Cambridge]] encargouse de formar a alumnas e mesmo proporcionou traballos universitarios a científicas formadas que doutro xeito nunca serían colocadas. <ref>{{Cita publicación periódica|título="A Lab of One's Own": The Balfour Biological Laboratory for Women at Cambridge University|url=https://archive.org/details/sim_isis_1997-09_88_3/page/422|apelidos=Richmond|nome=ML|volume=88|número=3|páxinas=422–455|doi=10.1086/383769|PMID=9450359|ano=1997}}</ref> Saunders tamén foi xefa de estudos no [[Girton College]] (1904–1914) e no Newnham College (1918–1925). <ref>{{Cita publicación periódica|título=Opportunities for women in early genetics|apelidos=Richmond|nome=ML|volume=8|número=11|páxinas=897–902|doi=10.1038/nrg2200|PMID=17893692|ano=2007}}</ref> Foi nomeada Fellow da Royal Horticultural Society da que recibiu a Medalla Banksian en 1906. En 1905 foi unha das primeiras mulleres elixidas para a [[Sociedade Linneana de Londres|Sociedade Linnaeana de Londres]] . En 1920 foi presidenta da sección de botánica da British Association for the Advancement of Science e presidenta da Genetic Society, entre 1936 e 1938. <ref>List of presidents of the Genetics Society: http://www.genetics.org.uk/About/PastPresidentsoftheSociety.aspx {{Wayback|url=http://www.genetics.org.uk/About/PastPresidentsoftheSociety.aspx|date=20180224052822}}</ref> Durante [[Segunda guerra mundial|a Segunda Guerra Mundial]] serviu como voluntaria axudando [[Aliados da segunda guerra mundial|ás forzas aliadas]] . Morreu pouco despois de regresar a Gran Bretaña, en 1945, tras sufrir feridas nun accidente de bicicleta. <ref>{{Cita web|url=https://nph.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1469-8137.1946.tb05039.x|título=Obituario}}</ref> [[Ficheiro:Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg|ligazón=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg/280px-Biscutella_laevigata_ENBLA04.jpg|miniatura|280x280px| Biscutella laevigata]] == Carreira == As primeiras investigacións de Saunders foron no campo da xenética, na que algúns dos seus experimentos xenéticos levaron a ela e a [[William Bateson]] a definir termos importantes como "alelomorfos" (hoxe chamados [[Alelo|alelos]] ), heterocigotos e homocigotos . <ref>Bateson, W. and Saunders, E. R. (1902) "The facts of heredity in the light of Mendel’s discovery." Reports to the Evolution Committee of the Royal Society, '''I.''' pp 125-160</ref> Ademais, xunto con Bateson e Reginald Punnett, descubriu o que agora se coñece como xenes ligados, cando os factores hereditarios están ligados e herdanse xuntos, a base para importantes descubrimentos sobre a cartografía xenética e as súas combinacións. <ref name=":0">{{Cita web|url=https://mujeresconciencia.com/2017/11/21/edith-rebecca-saunders-genetista-precursora/|título=Edith Rebecca Saunders: genetista precursora {{!}} Vidas científicas|data-acceso=8 de febrero de 2020|data=21 de noviembre de 2017|lingua=es}}</ref> Tamén fixo un amplo traballo sobre anatomía vexetal, en particular en relación co [[Xineceo (botánica)|xineceo]], tendo publicado varios artigos sobre o tema, entre os que destaca a súa serie de artigos sobre ''Ilustracións do polimorfismo'' carpelo publicado na revista New Phytologist entre 1928 e 1931. Entre outras, tratou a herdanza de trazos dominantes e recesivos na planta ''Biscutella laevigata'' e a herdanza na planta de xardín, ''Matthiola incana'', especie que estudou intensamente. <ref>{{Cita web|url=https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=Edith+Rebecca+Saunders|título=Edith Rebecca Saunders - Buscar con Google|data-acceso=11 de febreiro de 2020}}</ref> == Notas == {{Listaref|2}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Saunders, Edith Rebecca}} [[Categoría:Nados en Brighton]] [[Categoría:Botánicos ingleses]] teujw6uzt3c30e7zx8ya9ge5e7dd2u9 1 571247 6147593 2022-08-01T15:14:29Z Fis-mulleres 104999 Nova páxina: "{{Traducido de|es|Edith Rebecca Saunders|1 de agosto de 2022}}" wikitext text/x-wiki {{Traducido de|es|Edith Rebecca Saunders|1 de agosto de 2022}} kbvbbvgtp4brl21gifm25kkxg659rrz 0 571248 6147605 2022-08-01T16:08:59Z Jockerouac 113500 Nova páxina: "{{Castro | imaxe = | parroquia = [[O Viso, Redondela|O Viso]] | concello = Redondela | provincia = [[provincia de Pontevedra|Pontevedra]] | comuautónoma = Galicia | dataocupación = descoñecida | datadescuberta = | dataescavación = | estadoactual = Regular | extensión = | catálogo = GA36053001 }} O '''Castro da Peneda''' é un sitio arqueolóxico c..." wikitext text/x-wiki {{Castro | imaxe = | parroquia = [[O Viso, Redondela|O Viso]] | concello = Redondela | provincia = [[provincia de Pontevedra|Pontevedra]] | comuautónoma = Galicia | dataocupación = descoñecida | datadescuberta = | dataescavación = | estadoactual = Regular | extensión = | catálogo = GA36053001 }} O '''Castro da Peneda''' é un sitio arqueolóxico como resultado do asentamento da [[cultura castrexa]] en [[Galicia]]. Está situado na parroquia [[Redondela|redondelá]] do [[O Viso|Viso]]. O estado de conservación é ruinoso. Apenas se atopan restos da súa muralla e de tres vivendas circulares. Posteriormente na localización do castro foron construídos outros edificios coma o [[castelo de Castrizán]], do que hoxe só se conservan restos da muralla; ou a [[capela da Virxe das Neves]], que se conserva relativamente ben. ==Descrición== A muralla arrodea o [[castro]] percorre paralela á estrada que sube ao [[monte da Peneda]]. Da muralla apenas se conservan algúns tramos e está formada por pedras de orixe [[Granito|granítica]]. Consta de dúas fileiras de pedras de gran tamaño e separadas por uns centímetros entre si. Entre ambas filas está recheo de pedras menores e terra. Ademais da muralla, consérvanse tres vivendas circulares de 3,30, 3,60 e 4,60 metros de diámetro. Tamén, por último, consérvanse restos do que puido ter sido unha [[mina]]. ==Obxectos== No [[Museo de Pontevedra]] exhíbense diversos obxectos atopados en excavacións do castro. Entre elas destacan un caldeiro de bronce e varios utensilios de cociña (coitelos, alfinetes, fibelas), machadas, muíños e varios obxectos de cerámica. ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Monte da Peneda]] * [[Castelo de Castrizán]] * [[Capela da Virxe das Neves]] 1j2th7px2ejblotqx3oo0kig4p643dk 6147607 6147605 2022-08-01T16:14:23Z Jockerouac 113500 wikitext text/x-wiki {{Castro | imaxe = | parroquia = [[O Viso, Redondela|O Viso]] | concello = Redondela | provincia = [[provincia de Pontevedra|Pontevedra]] | comuautónoma = Galicia | dataocupación = descoñecida | datadescuberta = | dataescavación = | estadoactual = Regular | extensión = | catálogo = GA36053001 }} O '''Castro da Peneda''' é un sitio arqueolóxico como resultado do asentamento da [[cultura castrexa]] en [[Galicia]]. Está situado na parroquia [[Redondela|redondelá]] do [[O Viso|Viso]]. O estado de conservación é ruinoso. Apenas se atopan restos da súa muralla e de tres vivendas circulares. Posteriormente na localización do castro foron construídos outros edificios coma o [[castelo de Castrizán]], do que hoxe só se conservan restos da muralla; ou a [[capela da Virxe das Neves]], que se conserva relativamente ben. ==Descrición== A muralla arrodea o [[castro]] percorre paralela á estrada que sube ao [[monte da Peneda]]. Da muralla apenas se conservan algúns tramos e está formada por pedras de orixe [[Granito|granítica]]. Consta de dúas fileiras de pedras de gran tamaño e separadas por uns centímetros entre si. Entre ambas filas está recheo de pedras menores e terra<ref>{{Cita web|url=http://patrimoniogalego.net/index.php/43321/2013/05/castro-da-peneda/|páxina-web=Patrimoniogalego.net|título=Castro da Peneda|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref>. Ademais da muralla, consérvanse tres vivendas circulares de 3,30, 3,60 e 4,60 metros de diámetro. Tamén, por último, consérvanse restos do que puido ter sido unha [[mina]]. ==Obxectos== No [[Museo de Pontevedra]] exhíbense diversos obxectos atopados en escavacións do castro. Entre elas destacan un caldeiro de bronce e varios utensilios de cociña (coitelos, alfinetes, fibelas), machadas, muíños e varios obxectos de cerámica. ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Monte da Peneda]] * [[Castelo de Castrizán]] * [[Capela da Virxe das Neves]] * [[Castro (poboado)|Castro]] * [[Castros de Galicia]] * [[Cultura castrexa]] bbafkri2nwu78l45mvr034487sq35da 6147611 6147607 2022-08-01T16:19:04Z Jockerouac 113500 wikitext text/x-wiki {{Castro | imaxe = | parroquia = [[O Viso, Redondela|O Viso]] | concello = Redondela | provincia = [[provincia de Pontevedra|Pontevedra]] | comuautónoma = Galicia | dataocupación = [[Idade de Ferro]] | datadescuberta = | dataescavación = | estadoactual = Regular | extensión = | catálogo = GA36053001 }} O '''Castro da Peneda''' é un sitio arqueolóxico como resultado do asentamento da [[cultura castrexa]] en [[Galicia]]. Está situado na parroquia [[Redondela|redondelá]] do [[O Viso|Viso]]. O estado de conservación é ruinoso. Apenas se atopan restos da súa muralla e de tres vivendas circulares. Posteriormente na localización do castro foron construídos outros edificios coma o [[castelo de Castrizán]], do que hoxe só se conservan restos da muralla; ou a [[capela da Virxe das Neves]], que se conserva relativamente ben. ==Descrición== A muralla arrodea o [[castro]] percorre paralela á estrada que sube ao [[monte da Peneda]]. Da muralla apenas se conservan algúns tramos e está formada por pedras de orixe [[Granito|granítica]]. Consta de dúas fileiras de pedras de gran tamaño e separadas por uns centímetros entre si. Entre ambas filas está recheo de pedras menores e terra<ref>{{Cita web|url=http://patrimoniogalego.net/index.php/43321/2013/05/castro-da-peneda/|páxina-web=Patrimoniogalego.net|título=Castro da Peneda|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref>. Ademais da muralla, consérvanse tres vivendas circulares de 3,30, 3,60 e 4,60 metros de diámetro. Tamén, por último, consérvanse restos do que puido ter sido unha [[mina]]. ==Obxectos== No [[Museo de Pontevedra]] exhíbense diversos obxectos atopados en escavacións do castro. Entre elas destacan un caldeiro de bronce e varios utensilios de cociña (coitelos, alfinetes, fibelas), machadas, muíños e varios obxectos de cerámica.<ref>{{cita libro|apelidos=Couñago|nome=Xosé|título=Elementos da prehistoria de Redondela}}</ref> ==Notas== {{Listaref}} ==Véxase tamén== ===Outros artigos=== * [[Monte da Peneda]] * [[Castelo de Castrizán]] * [[Capela da Virxe das Neves]] * [[Castro (poboado)|Castro]] * [[Castros de Galicia]] * [[Cultura castrexa]] g1gb7r2mldrp323uk1h0r78fmiywdfw 14 571249 6147609 2022-08-01T16:17:02Z Jockerouac 113500 Nova páxina: "[[Categoría:Castros da provincia de Pontevedra]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Castros da provincia de Pontevedra]] 63obi30v5zhzcorq28ipph5ufnmzzqg 0 571250 6147613 2022-08-01T16:23:32Z Miguelferig 27155 traducido de en:Mutagenesis wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{About|mutagenesis as a general process|mutagenesis as a laboratory technique|Mutagenesis (molecular biology technique)}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, fisico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == <!-- DNA may be modified, either naturally or artificially, by a number of physical, chemical and biological agents, resulting in [[mutation]]s. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] found that "high temperatures" have the ability to mutate genes in the early 1920s,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> and in 1927, demonstrated a causal link to mutation upon experimenting with an [[x-ray machine]], noting [[phylogenetic]] changes when irradiating [[Drosophila melanogaster|fruit flies]] with relatively [[dose rate|high dose]] of [[X-ray]]s.<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observed a number of chromosome rearrangements in his experiments, and suggested mutation as a cause of cancer.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110| s2cid = 4708210}}</ref> The association of exposure to radiation and cancer had been observed as early as 1902, six years after the discovery of X-ray by [[Wilhelm Röntgen]], and the discovery of radioactivity by [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], Muller's contemporary, also showed the effect of X-rays on mutations in barley in 1928, and of [[ultraviolet]] (UV) radiation on maize in 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S | doi-access = free }}</ref> In 1940s, [[Charlotte Auerbach]] and [[J. M. Robson]] found that [[mustard gas]] can also cause [[mutation]]s in fruit flies.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> While changes to the chromosome caused by X-ray and mustard gas were readily observable to early researchers, other changes to the DNA induced by other mutagens were not so easily observable; the mechanism by which they occur may be complex, and take longer to unravel. For example, soot was suggested to be a cause of cancer as early as 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> and coal tar was demonstrated to cause cancer in 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> The chemicals involved in both were later shown to be [[polycyclic aromatic hydrocarbon]]s (PAH).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> PAHs by themselves are not carcinogenic, and it was proposed in 1950 that the carcinogenic forms of PAHs are the oxides produced as metabolites from cellular processes.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> The metabolic process was identified in 1960s as catalysis by [[cytochrome P450]], which produces reactive species that can interact with the DNA to form [[adduct]]s, or product molecules resulting from the reaction of DNA and, in this case, cytochrome P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 | doi-access = free }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> the mechanism by which the PAH adducts give rise to mutation, however, is still under investigation. ==Distinction between a mutation and DNA damage== [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 4pcs5lraj568hq8mm9k3qqa6081ixzw 6147614 6147613 2022-08-01T16:26:55Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese|para=as técnicas de mutaxénese experimental ver [[mutaxénese (técnica de biooxía molecular)|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, fisico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == <!-- DNA may be modified, either naturally or artificially, by a number of physical, chemical and biological agents, resulting in [[mutation]]s. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] found that "high temperatures" have the ability to mutate genes in the early 1920s,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> and in 1927, demonstrated a causal link to mutation upon experimenting with an [[x-ray machine]], noting [[phylogenetic]] changes when irradiating [[Drosophila melanogaster|fruit flies]] with relatively [[dose rate|high dose]] of [[X-ray]]s.<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observed a number of chromosome rearrangements in his experiments, and suggested mutation as a cause of cancer.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110| s2cid = 4708210}}</ref> The association of exposure to radiation and cancer had been observed as early as 1902, six years after the discovery of X-ray by [[Wilhelm Röntgen]], and the discovery of radioactivity by [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], Muller's contemporary, also showed the effect of X-rays on mutations in barley in 1928, and of [[ultraviolet]] (UV) radiation on maize in 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S | doi-access = free }}</ref> In 1940s, [[Charlotte Auerbach]] and [[J. M. Robson]] found that [[mustard gas]] can also cause [[mutation]]s in fruit flies.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> While changes to the chromosome caused by X-ray and mustard gas were readily observable to early researchers, other changes to the DNA induced by other mutagens were not so easily observable; the mechanism by which they occur may be complex, and take longer to unravel. For example, soot was suggested to be a cause of cancer as early as 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> and coal tar was demonstrated to cause cancer in 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> The chemicals involved in both were later shown to be [[polycyclic aromatic hydrocarbon]]s (PAH).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> PAHs by themselves are not carcinogenic, and it was proposed in 1950 that the carcinogenic forms of PAHs are the oxides produced as metabolites from cellular processes.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> The metabolic process was identified in 1960s as catalysis by [[cytochrome P450]], which produces reactive species that can interact with the DNA to form [[adduct]]s, or product molecules resulting from the reaction of DNA and, in this case, cytochrome P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 | doi-access = free }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> the mechanism by which the PAH adducts give rise to mutation, however, is still under investigation. ==Distinction between a mutation and DNA damage== [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] etagokvr7ngjl9s25nakted9z0e35c9 6147615 6147614 2022-08-01T16:27:13Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese|para=as técnicas de mutaxénese experimental ver [[mutaxénese (técnica de biooxía molecular)]]|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, fisico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == <!-- DNA may be modified, either naturally or artificially, by a number of physical, chemical and biological agents, resulting in [[mutation]]s. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] found that "high temperatures" have the ability to mutate genes in the early 1920s,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> and in 1927, demonstrated a causal link to mutation upon experimenting with an [[x-ray machine]], noting [[phylogenetic]] changes when irradiating [[Drosophila melanogaster|fruit flies]] with relatively [[dose rate|high dose]] of [[X-ray]]s.<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observed a number of chromosome rearrangements in his experiments, and suggested mutation as a cause of cancer.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110| s2cid = 4708210}}</ref> The association of exposure to radiation and cancer had been observed as early as 1902, six years after the discovery of X-ray by [[Wilhelm Röntgen]], and the discovery of radioactivity by [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], Muller's contemporary, also showed the effect of X-rays on mutations in barley in 1928, and of [[ultraviolet]] (UV) radiation on maize in 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S | doi-access = free }}</ref> In 1940s, [[Charlotte Auerbach]] and [[J. M. Robson]] found that [[mustard gas]] can also cause [[mutation]]s in fruit flies.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> While changes to the chromosome caused by X-ray and mustard gas were readily observable to early researchers, other changes to the DNA induced by other mutagens were not so easily observable; the mechanism by which they occur may be complex, and take longer to unravel. For example, soot was suggested to be a cause of cancer as early as 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> and coal tar was demonstrated to cause cancer in 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> The chemicals involved in both were later shown to be [[polycyclic aromatic hydrocarbon]]s (PAH).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> PAHs by themselves are not carcinogenic, and it was proposed in 1950 that the carcinogenic forms of PAHs are the oxides produced as metabolites from cellular processes.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> The metabolic process was identified in 1960s as catalysis by [[cytochrome P450]], which produces reactive species that can interact with the DNA to form [[adduct]]s, or product molecules resulting from the reaction of DNA and, in this case, cytochrome P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 | doi-access = free }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> the mechanism by which the PAH adducts give rise to mutation, however, is still under investigation. ==Distinction between a mutation and DNA damage== [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 022sw3lzomoi8dptszav2ta30sjky4b 6147616 6147615 2022-08-01T16:28:00Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de biooxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, fisico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == <!-- DNA may be modified, either naturally or artificially, by a number of physical, chemical and biological agents, resulting in [[mutation]]s. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] found that "high temperatures" have the ability to mutate genes in the early 1920s,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> and in 1927, demonstrated a causal link to mutation upon experimenting with an [[x-ray machine]], noting [[phylogenetic]] changes when irradiating [[Drosophila melanogaster|fruit flies]] with relatively [[dose rate|high dose]] of [[X-ray]]s.<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observed a number of chromosome rearrangements in his experiments, and suggested mutation as a cause of cancer.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110| s2cid = 4708210}}</ref> The association of exposure to radiation and cancer had been observed as early as 1902, six years after the discovery of X-ray by [[Wilhelm Röntgen]], and the discovery of radioactivity by [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], Muller's contemporary, also showed the effect of X-rays on mutations in barley in 1928, and of [[ultraviolet]] (UV) radiation on maize in 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S | doi-access = free }}</ref> In 1940s, [[Charlotte Auerbach]] and [[J. M. Robson]] found that [[mustard gas]] can also cause [[mutation]]s in fruit flies.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> While changes to the chromosome caused by X-ray and mustard gas were readily observable to early researchers, other changes to the DNA induced by other mutagens were not so easily observable; the mechanism by which they occur may be complex, and take longer to unravel. For example, soot was suggested to be a cause of cancer as early as 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> and coal tar was demonstrated to cause cancer in 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> The chemicals involved in both were later shown to be [[polycyclic aromatic hydrocarbon]]s (PAH).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> PAHs by themselves are not carcinogenic, and it was proposed in 1950 that the carcinogenic forms of PAHs are the oxides produced as metabolites from cellular processes.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> The metabolic process was identified in 1960s as catalysis by [[cytochrome P450]], which produces reactive species that can interact with the DNA to form [[adduct]]s, or product molecules resulting from the reaction of DNA and, in this case, cytochrome P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 | doi-access = free }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> the mechanism by which the PAH adducts give rise to mutation, however, is still under investigation. ==Distinction between a mutation and DNA damage== [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] p0deamh8zq9zeqegjv5lz6meqj0gnoi 6147617 6147616 2022-08-01T16:28:18Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, fisico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == <!-- DNA may be modified, either naturally or artificially, by a number of physical, chemical and biological agents, resulting in [[mutation]]s. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] found that "high temperatures" have the ability to mutate genes in the early 1920s,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> and in 1927, demonstrated a causal link to mutation upon experimenting with an [[x-ray machine]], noting [[phylogenetic]] changes when irradiating [[Drosophila melanogaster|fruit flies]] with relatively [[dose rate|high dose]] of [[X-ray]]s.<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observed a number of chromosome rearrangements in his experiments, and suggested mutation as a cause of cancer.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110| s2cid = 4708210}}</ref> The association of exposure to radiation and cancer had been observed as early as 1902, six years after the discovery of X-ray by [[Wilhelm Röntgen]], and the discovery of radioactivity by [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], Muller's contemporary, also showed the effect of X-rays on mutations in barley in 1928, and of [[ultraviolet]] (UV) radiation on maize in 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S | doi-access = free }}</ref> In 1940s, [[Charlotte Auerbach]] and [[J. M. Robson]] found that [[mustard gas]] can also cause [[mutation]]s in fruit flies.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> While changes to the chromosome caused by X-ray and mustard gas were readily observable to early researchers, other changes to the DNA induced by other mutagens were not so easily observable; the mechanism by which they occur may be complex, and take longer to unravel. For example, soot was suggested to be a cause of cancer as early as 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> and coal tar was demonstrated to cause cancer in 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> The chemicals involved in both were later shown to be [[polycyclic aromatic hydrocarbon]]s (PAH).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> PAHs by themselves are not carcinogenic, and it was proposed in 1950 that the carcinogenic forms of PAHs are the oxides produced as metabolites from cellular processes.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> The metabolic process was identified in 1960s as catalysis by [[cytochrome P450]], which produces reactive species that can interact with the DNA to form [[adduct]]s, or product molecules resulting from the reaction of DNA and, in this case, cytochrome P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 | doi-access = free }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> the mechanism by which the PAH adducts give rise to mutation, however, is still under investigation. ==Distinction between a mutation and DNA damage== [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] of3ybzac6y9esz98p2rchokdju21g46 6147632 6147617 2022-08-01T16:52:15Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == <!-- DNA may be modified, either naturally or artificially, by a number of physical, chemical and biological agents, resulting in [[mutation]]s. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] found that "high temperatures" have the ability to mutate genes in the early 1920s,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> and in 1927, demonstrated a causal link to mutation upon experimenting with an [[x-ray machine]], noting [[phylogenetic]] changes when irradiating [[Drosophila melanogaster|fruit flies]] with relatively [[dose rate|high dose]] of [[X-ray]]s.<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observed a number of chromosome rearrangements in his experiments, and suggested mutation as a cause of cancer.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110| s2cid = 4708210}}</ref> The association of exposure to radiation and cancer had been observed as early as 1902, six years after the discovery of X-ray by [[Wilhelm Röntgen]], and the discovery of radioactivity by [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], Muller's contemporary, also showed the effect of X-rays on mutations in barley in 1928, and of [[ultraviolet]] (UV) radiation on maize in 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S | doi-access = free }}</ref> In 1940s, [[Charlotte Auerbach]] and [[J. M. Robson]] found that [[mustard gas]] can also cause [[mutation]]s in fruit flies.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> While changes to the chromosome caused by X-ray and mustard gas were readily observable to early researchers, other changes to the DNA induced by other mutagens were not so easily observable; the mechanism by which they occur may be complex, and take longer to unravel. For example, soot was suggested to be a cause of cancer as early as 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> and coal tar was demonstrated to cause cancer in 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> The chemicals involved in both were later shown to be [[polycyclic aromatic hydrocarbon]]s (PAH).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> PAHs by themselves are not carcinogenic, and it was proposed in 1950 that the carcinogenic forms of PAHs are the oxides produced as metabolites from cellular processes.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> The metabolic process was identified in 1960s as catalysis by [[cytochrome P450]], which produces reactive species that can interact with the DNA to form [[adduct]]s, or product molecules resulting from the reaction of DNA and, in this case, cytochrome P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 | doi-access = free }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> the mechanism by which the PAH adducts give rise to mutation, however, is still under investigation. ==Distinction between a mutation and DNA damage== [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] ngx5mql3trv6fyb5m2b0adf301r474k 6147639 6147632 2022-08-01T17:19:55Z Miguelferig 27155 /* Historia */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> The chemicals involved in both were later shown to be [[polycyclic aromatic hydrocarbon]]s (PAH).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs) por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década den 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están ainda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == <!-- [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 6vd77m9524ztzhb9yadyx3wgbiov6hv 6147642 6147639 2022-08-01T17:24:41Z Miguelferig 27155 /* Historia */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década den 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están ainda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == <!-- [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 5bt2mdepequumgaezl8vluj5kqhltbc 6147643 6147642 2022-08-01T17:25:06Z Miguelferig 27155 /* Historia */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década den 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == <!-- [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Laboratory Applications == {{Main|Mutagenesis (molecular biology technique)}} In the laboratory, mutagenesis is a technique by which DNA mutations are deliberately engineered to produce mutant genes, proteins, or strains of organisms. Various constituents of a gene, such as its control elements and its gene product, may be mutated so that the function of a gene or protein can be examined in detail. The mutation may also produce mutant proteins with altered properties, or enhanced or novel functions that may prove to be of use commercially. Mutant strains of organisms that have practical applications, or allow the molecular basis of particular cell function to be investigated, may also be produced. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] hqosi083qegb576ogm71cxxv9eintma 6147648 6147643 2022-08-01T17:33:23Z Miguelferig 27155 /* Distinción entre mutación e danos no ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década den 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == <!-- [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Early methods of mutagenesis produced entirely random mutations; however, modern methods of mutagenesis are capable of producing [[Site-directed mutagenesis|site-specific mutations]]. Modern laboratory techniques used to generate these mutations include: * [[Directed mutagenesis]] * [[Site-directed mutagenesis]]/ [[PCR mutagenesis]] * [[Insertional mutagenesis]] * [[Signature tagged mutagenesis]] * [[Transposon mutagenesis]] * [[Sequence saturation mutagenesis]] --> == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] eabzy5nxqipc5g4c46inxp4n04ohs38 6147654 6147648 2022-08-01T17:39:00Z Miguelferig 27155 /* Distinción entre mutación e danos no ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 June 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 December 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=December 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=March 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década den 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == <!-- [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 March 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=June 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=June 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] hzd2w4p9j7fx11b2qeswv32kyo3txci 6147656 6147654 2022-08-01T17:41:15Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década den 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == <!-- [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] g98aa498ilai7nxin5m9pw5lxptmwp0 6147664 6147656 2022-08-01T17:57:40Z Miguelferig 27155 /* Historia */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == <!-- [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] is an abnormal alteration in the structure of [[DNA]] that cannot, itself, be replicated when [[DNA replication|DNA replicates]]. In contrast, a [[mutation]] is a change in the [[nucleic acid sequence]] that can be replicated; hence, a mutation can be [[Heredity|inherited]] from one generation to the next. Damage can occur from chemical addition (adduct), or structural disruption to a base of DNA (creating an abnormal nucleotide or nucleotide fragment), or a break in one or both DNA strands. Such DNA damage may result in mutation. When DNA containing damage is replicated, an incorrect base may be inserted in the new complementary strand as it is being synthesized (see [[DNA repair#Translesion synthesis|DNA repair § Translesion synthesis]]). The incorrect insertion in the new strand will occur opposite the damaged site in the template strand, and this incorrect insertion can become a mutation (i.e. a changed base pair) in the next round of replication. Furthermore, double-strand breaks in DNA may be repaired by an inaccurate repair process, [[non-homologous end joining]], which produces mutations. Mutations can ordinarily be avoided if accurate [[DNA repair]] systems recognize DNA damage and repair it prior to completion of the next round of replication. At least 169 enzymes are either directly employed in DNA repair or influence DNA repair processes. Of these, 83 are directly employed in the 5 types of DNA repair processes indicated in the chart shown in [[DNA repair#Frequencies of epimutations in DNA repair genes|the article DNA repair]]. Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] luojz8nmerjgrz0vviry6e4pgh5plbb 6147672 6147664 2022-08-01T18:15:45Z Miguelferig 27155 /* Distinción entre mutación e danos no ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación ( ver [[reparación do ADN#Frecuencias de epimutación en xenes de reparación do ADN|reparación do ADN]]). <!-- Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] qsznjz7j0eoviqew492xkj1k1clmieg 6147673 6147672 2022-08-01T18:16:48Z Miguelferig 27155 /* Distinción entre mutación e danos no ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). <!-- Mammalian nuclear DNA may sustain more than 60,000 damage episodes per cell per day, as listed with references in [[DNA damage (naturally occurring)]]. If left uncorrected, these adducts, after [[DNA repair#Translesion synthesis|misreplication]] past the damaged sites, can give rise to mutations. In nature, the mutations that arise may be beneficial or deleterious—this is the driving force of evolution. An organism may acquire new traits through genetic mutation, but mutation may also result in impaired function of the genes and, in severe cases, causes the death of the organism. Mutation is also a major source for acquisition of [[Antimicrobial resistance|resistance to antibiotics]] in bacteria, and to antifungal agents in yeasts and molds.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> In a laboratory setting, mutagenesis is a useful technique for generating mutations that allows the functions of genes and gene products to be examined in detail, producing proteins with improved characteristics or novel functions, as well as mutant strains with useful properties. Initially, the ability of radiation and chemical mutagens to cause mutation was exploited to generate random mutations, but later techniques were developed to introduce specific mutations. In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 7ulpmgragim7kpls78a4c59hn4tkb0u 6147675 6147673 2022-08-01T18:29:21Z Miguelferig 27155 /* Distinción entre mutación e danos no ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia antimicrobiana|resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a funció dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. <!-- In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] rv8oopp9i3sln18lxyhqoufm2vlf7ue 6147676 6147675 2022-08-01T18:30:03Z Miguelferig 27155 /* Distinción entre mutación e danos no ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. <!-- In humans, an average of 60 new mutations are transmitted from parent to offspring. Human males, however, tend to pass on more mutations depending on their age, transmitting an average of two new mutations to their progeny with every additional year of their age.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> ==Mechanisms== Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] kw65xw03ckz46k88uz0aka7uk57k296 6147677 6147676 2022-08-01T18:33:17Z Miguelferig 27155 /* Distinción entre mutación e danos no ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á sua proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == <!-- Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 2dvx2vtzottkrkf1hq0sv6skgq0rd8g 6147678 6147677 2022-08-01T18:33:41Z Miguelferig 27155 /* Distinción entre mutación e danos no ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == <!-- Mutagenesis may occur endogenously (e.g. spontaneous hydrolysis), through normal cellular processes that can generate [[reactive oxygen species]] and DNA adducts, or through error in DNA replication and repair.<ref name="loeb"/> Mutagenesis may also occur as a result of the presence of environmental mutagens that induce changes to an organism's DNA. The mechanism by which mutation occurs varies according to the [[mutagen]], or the causative agent, involved. Most mutagens act either directly, or indirectly via mutagenic metabolites, on an organism's DNA, producing lesions. Some mutagens, however, may affect the replication or chromosomal partition mechanism, and other cellular processes. Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] owg0idftdre5migjm0ilrmnrahyju6l 6147715 6147678 2022-08-01T20:42:08Z Miguelferig 27155 /* Mecanismos */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. <!-- Mutagenesis may also be self-induced by unicellular organisms when environmental conditions are restrictive to the organism's growth, such as bacteria growing in the presence of antibiotics, yeast growing in the presence of an antifungal agent, or other unicellular organisms growing in an environment lacking in an essential nutrient <ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=January 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] d0ixl68ti3gzkmio6kc86rpx85ah2np 6147718 6147715 2022-08-01T20:47:17Z Miguelferig 27155 /* Mecanismos */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> <!-- Many chemical mutagens require biological activation to become mutagenic. An important group of enzymes involved in the generation of mutagenic metabolites is [[cytochrome P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Other enzymes that may also produce mutagenic metabolites include [[glutathione S-transferase]] and microsomal [[epoxide hydrolase]]. Mutagens that are not mutagenic by themselves but require biological activation are called promutagens. While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] suj9pyqguq9ftc0fqjchckhmfetcyfi 6147726 6147718 2022-08-01T20:51:20Z Miguelferig 27155 /* Mecanismos */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. <!-- While most mutagens produce effects that ultimately result in errors in replication, for example creating adducts that interfere with replication, some mutagens may directly affect the replication process or reduce its fidelity. Base analog such as [[5-bromouracil]] may substitute for thymine in replication. Metals such as cadmium, chromium, and nickel can increase mutagenesis in a number of ways in addition to direct DNA damage, for example reducing the ability to repair errors, as well as producing epigenetic changes.<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] rkss5g3rbe4tv0ddxf95ogyhloz1l5w 6147728 6147726 2022-08-01T20:56:59Z Miguelferig 27155 /* Mecanismos */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> <!-- Mutations often arise as a result of problems caused by DNA lesions during replication, resulting in errors in replication. In bacteria, extensive damage to DNA due to mutagens results in single-stranded DNA gaps during replication. This induces the [[SOS response]], an emergency repair process that is also error-prone, thereby generating mutations. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 7iiruk7fuir3rm65u1muakmcbaeggpb 6147734 6147728 2022-08-01T21:00:41Z Miguelferig 27155 /* Mecanismos */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> <!-- As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. In mammalian cells, stalling of replication at damaged sites induces a number of rescue mechanisms that help bypass DNA lesions, however, this may also result in errors. The Y family of [[DNA polymerase]]s specializes in DNA lesion bypass in a process termed [[DNA repair#Translesion synthesis|translesion synthesis]] (TLS) whereby these lesion-bypass polymerases replace the stalled high-fidelity replicative DNA polymerase, transit the lesion and extend the DNA until the lesion has been passed so that normal replication can resume; these processes may be error-prone or error-free. === DNA damage and spontaneous mutation === The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] qjqkojzbcfpocnyhug0aggztm6pcq61 6147739 6147734 2022-08-01T21:08:55Z Miguelferig 27155 /* Mecanismos */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s esta especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de bypass da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e estenden o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === <!-- The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] ah5dv0fk2kzzhq2uz4d5a1s6n7seses 6147742 6147739 2022-08-01T21:11:10Z Miguelferig 27155 /* Mecanismos */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === <!-- The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparació do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] gy54mr8bc6s96ebpf19avwbc45e5s4x 6147744 6147742 2022-08-01T21:12:05Z Miguelferig 27155 /* Outros artigos */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|doi-access=free}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|s2cid=11594730|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=January 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === <!-- The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196|s2cid=1365658}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=January 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M| doi-access = free }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 | doi-access = free }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566|s2cid=11210761}}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] aga16t8k7yq2y8x8rj76wnikaigyc86 6147745 6147744 2022-08-01T21:14:43Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 August 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === <!-- The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] q4um0pg8e7h486kvelvkdz566t3un6j 6147746 6147745 2022-08-01T21:15:27Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=trata da mutaxénese como un proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === <!-- The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] cndcavlhuzt756c5u1aybkv8cxbv2xt 6147767 6147746 2022-08-01T21:36:46Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas de mutaxénese experimental|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === <!-- The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] mzz98igzi8l1lwzvzi234rybpl5gco0 6147768 6147767 2022-08-01T21:37:44Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === <!-- The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]]/ [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] d45mdu98hro78msq3swcad8wb5ew689 6147769 6147768 2022-08-01T21:39:37Z Miguelferig 27155 /* Aplicacións de laboratorio */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === <!-- The number of [[DNA damage (naturally occurring)|DNA damage]] episodes occurring in a mammalian cell per day is high (more than 60,000 per day). Frequent occurrence of DNA damage is likely a problem for all DNA- containing organisms, and the need to cope with DNA damage and minimize their deleterious effects is likely a fundamental problem for life.{{Citation needed|date=December 2019|reason=removed citation to predatory publisher content}} Most spontaneous mutations likely arise from [[DNA repair#Translesion synthesis|error-prone trans-lesion synthesis]] past a DNA damage site in the template strand during DNA replication. This process can overcome potentially lethal blockages, but at the cost of introducing inaccuracies in daughter DNA. The causal relationship of DNA damage to spontaneous mutation is illustrated by aerobically growing ''E. coli'' bacteria, in which 89% of spontaneously occurring base substitution mutations are caused by reactive oxygen species (ROS)-induced DNA damage.<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 68fa1g3ga60m15qcsaz7ykmbwcffva0 6147804 6147769 2022-08-01T22:12:55Z Miguelferig 27155 /* Danos no ADN e mutación espontánea */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> <!-- An additional significant source of mutations in eukaryotes is the inaccurate DNA repair process [[non-homologous end joining]], that is often employed in repair of double strand breaks.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> In general, it appears that the main underlying cause of spontaneous mutation is error-prone trans-lesion synthesis during DNA replication and that the error-prone non-homologous end-joining repair pathway may also be an important contributor in eukaryotes. === Spontaneous hydrolysis === DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] j0k5um2gln77dd4j1nbipw553itbla3 6147805 6147804 2022-08-01T22:17:26Z Miguelferig 27155 /* Danos no ADN e mutación espontánea */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importatne contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === <!-- DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] g7o5eus9axjn1hobza8gi5t2723twub 6147807 6147805 2022-08-01T22:18:01Z Miguelferig 27155 /* Danos no ADN e mutación espontánea */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> In yeast, more than 60% of spontaneous single-base pair substitutions and deletions are likely caused by trans-lesion synthesis.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === <!-- DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] mlzuy1mhzqf12mfq8knly10jw58py8u 6147808 6147807 2022-08-01T22:19:55Z Miguelferig 27155 /* Danos no ADN e mutación espontánea */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === <!-- DNA is not entirely stable in aqueous solution, and [[depurination]] of the DNA can occur. Under physiological conditions the [[glycosidic bond]] may be hydrolyzed spontaneously and 10,000 [[purine]] sites in DNA are estimated to be depurinated each day in a cell.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Numerous DNA repair pathways exist for DNA; however, if the apurinic site is not repaired, misincorporation of nucleotides may occur during replication. Adenine is preferentially incorporated by DNA polymerases in an [[apurinic site]]. Cytidine may also become [[Deamination|deaminated]] to uridine at one five-hundredth of the rate of depurination and can result in G to A transition. Eukaryotic cells also contain [[5-methylcytosine]], thought to be involved in the control of gene transcription, which can become deaminated into thymine. ===Tautomerism=== {{Main|Tautomer}} Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 7kgp11rm8is53trgp36xvwnwgzks3wn 6147812 6147808 2022-08-01T22:31:27Z Miguelferig 27155 /* Hidrólise espontánea */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[gunina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomerismo === {{Artigo principal|Tautómero}} <!-- Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] niqc5a24s6fz3rolq75myqr5epzhsg7 6147813 6147812 2022-08-01T22:31:50Z Miguelferig 27155 /* Hidrólise espontánea */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomerismo === {{Artigo principal|Tautómero}} <!-- Tautomerization is the process by which compounds spontaneously rearrange themselves to assume their [[structural isomer]] forms. For example, the keto (C=O) forms of guanine and thymine can rearrange into their rare enol (-OH) forms, while the amino (-NH₂ ) forms of adenine and cytosine can result in the rarer imino (=NH) forms. In DNA replication, tautomerization alters the base-pairing sites and can cause the improper pairing of nucleic acid bases.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> ===Modification of bases=== Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] jx3522loytzd6cy1ntn1wj6q80m1oo8 6147817 6147813 2022-08-01T22:51:59Z Miguelferig 27155 /* Tautomerismo */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomerismo === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para sumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas ceto (C=O) da guanina e timina pode rearranxarse nas súas raras formas enol (-OH), mentres que as formas amino (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas imino (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === <!-- Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] la6c5dvbl7tc6i50mo5cj9rmkec9iv5 6147818 6147817 2022-08-01T22:53:45Z Miguelferig 27155 /* Tautomerismo */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomerismo === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === <!-- Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] skfjvrzvewb1d6ttrf3cjwxwf48f7gx 6147819 6147818 2022-08-01T22:55:10Z Miguelferig 27155 /* Tautomerismo */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === <!-- Bases may be modified endogenously by normal cellular molecules. For example, [[DNA methylation|DNA may be methylated]] by [[S-adenosylmethionine]], thus altering the expression of the marked gene without incurring a mutation to the DNA sequence itself. [[Histone|Histone modification]] is a related process in which the histone proteins around which DNA coils can be similarly modified via methylation, phosphorylation, or acetylation; these modifications may act to alter gene expression of the local DNA, and may also act to denote locations of damaged DNA in need of repair. DNA may also be [[Glycosylation|glycosylated]] by [[reducing sugar]]s. Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 53twoku2yyr4fccqcwdnl50i6a1ggti 6148158 6147819 2022-08-02T09:59:48Z Miguelferig 27155 /* Modificación de bases */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. <!-- Many compounds, such as PAHs, [[aromatic amines]], [[aflatoxin]] and [[pyrrolizidine alkaloid]]s, may form [[reactive oxygen species]] catalyzed by cytochrome P450. These metabolites form adducts with the DNA, which can cause errors in replication, and the bulky aromatic adducts may form stable intercalation between bases and block replication. The adducts may also induce conformational changes in the DNA. Some adducts may also result in the [[depurination]] of the DNA;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> it is, however, uncertain how significant such depurination as caused by the adducts is in generating mutation. [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] t0os20rjvhr5eo1peaadl1tx43ddv4f 6148166 6148158 2022-08-02T10:06:52Z Miguelferig 27155 /* Modificación de bases */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquimica)|interclacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. <!-- [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] la6nsdks419b2ihksyfy4lxzyls6je0 6148167 6148166 2022-08-02T10:07:17Z Miguelferig 27155 /* Modificación de bases */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. <!-- [[Alkylation]] and [[arylation]] of bases can cause errors in replication. Some alkylating agents such as N-[[Nitrosamine]]s may require the catalytic reaction of cytochrome-P450 for the formation of a reactive alkyl cation. N⁷ and O⁶ of guanine and the N³ and N⁷ of adenine are most susceptible to attack. N⁷-guanine adducts form the bulk of [[DNA adducts]], but they appear to be non-mutagenic. Alkylation at O⁶ of guanine, however, is harmful because [[excision repair]] of O⁶-adduct of guanine may be poor in some tissues such as the brain.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> The O⁶ methylation of guanine can result in G to A [[Transition (genetics)|transition]], while O⁴-methylthymine can be mispaired with guanine. The type of the mutation generated, however, may be dependent on the size and type of the adduct as well as the DNA sequence.<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> Ionizing radiation and reactive oxygen species often oxidize guanine to produce [[8-oxoguanine]]. {{See also|Epigenetics}} [[Image:brokechromo.jpg|thumb|right|180px|Arrows indicates chromosomal breakages due to DNA damage]] ===Backbone damage=== [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] k1ze6sn4ad3fs5118subob7pa6gcozy 6148184 6148167 2022-08-02T10:20:46Z Miguelferig 27155 /* Modificación de bases */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === <!-- [[Ionizing radiation]] may produce highly reactive free radicals that can break the bonds in the DNA. Double-stranded breakages are especially damaging and hard to repair, producing [[Chromosomal translocation|translocation]] and deletion of part of a chromosome. Alkylating agents like mustard gas may also cause breakages in the DNA backbone. [[Oxidative stress]] may also generate highly [[reactive oxygen species]] that can damage DNA. Incorrect repair of other damage induced by the highly reactive species can also lead to mutations. === Crosslinking === {{Main|Crosslinking of DNA}} Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] qz7tlczufk90a9h9slrki3asqgxbipg 6148198 6148184 2022-08-02T10:26:47Z Miguelferig 27155 /* Danos no esqueleto do ADN */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === {{Artigo principaln|Enlaces cruzados no ADN}} <!-- Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] ssxjldsy27ralbos73bykpnrw0jqxod 6148200 6148198 2022-08-02T10:27:01Z Miguelferig 27155 /* Enlaces cruzados */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === {{Artigo principal|Enlaces cruzados no ADN}} <!-- Covalent bonds between the bases of nucleotides in DNA, be they in the same strand or opposing strands, is referred to as [[crosslinking of DNA]]; crosslinking of DNA may affect both the replication and the transcription of DNA, and it may be caused by exposure to a variety of agents. Some naturally occurring chemicals may also promote crosslinking, such as [[psoralens]] after activation by UV radiation, and nitrous acid. Interstrand cross-linking (between two strands) causes more damage, as it blocks replication and transcription and can cause chromosomal breakages and rearrangements. Some crosslinkers such as [[cyclophosphamide]], [[mitomycin C]] and [[cisplatin]] are used as anticancer [[Chemotherapy|chemotherapeutic]] because of their high degree of toxicity to proliferating cells. === Dimerization === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} [[Dimer (chemistry)|Dimerization]] consists of the bonding of two monomers to form an oligomer, such as the formation of [[pyrimidine dimer]]s as a result of exposure to [[Ultraviolet|UV radiation]], which promotes the formation of a cyclobutyl ring between adjacent thymines in DNA.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] nagdr5xvt1a8kzoz7b8212f9nnn5kc5 6148212 6148200 2022-08-02T10:38:25Z Miguelferig 27155 /* Enlaces cruzados */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === Os enlaces covalentes entre as bases dos nucleótidos do ADN da mesma febra ou de febras opostas denomínanse [[enlaces cruzados no ADN]]; o estableceento de enlaces cruzados pode afectar tanto a replicación coma a transcrición do ADN e pode ser causado pola exposición a diversos axentes. Algúns son compostos químicos que aparecen na natureza e que tamén promoven os enlaces cruzados, como os [[psoraleno]]s despois da activación pola [[radiación UV]] e o [[ácido nitroso]]. Os enlaces cruzados entre febras opostas causan máis danos, xa que bloquean a replicación e transcrición e poden causar roturas cromosómicas e rearranxos. Algúns compostos que facilitan os enlaces cruzados, como a [[ciclofosfamida]], a [[mitomicina C]] e o [[cisplatino]] utilízanse na [[quimioterapia]] anticancro debido ao seu alto grao de toxicidade para as células proliferantes. === Dimerización === {{Main|Dimer (chemistry)|l1=Dimer}} <!-- A [[Dímero|dimerización]] consiste na unión de dous monómeros para formar un oligómero, como a formación de [[dímero de pirimidinas|dímeros de pirimidinas]] como resultado da exposición a [[radiación UV]], o cal promove a formación dun anel ciclobutilo entre timinas adxacentes na ADN.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> In human skin cells, thousands of dimers may be formed in a day due to normal exposure to sunlight. [[DNA polymerase eta|DNA polymerase η]] may help bypass these lesions in an error-free manner;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> however, individuals with defective DNA repair function, such as sufferers of [[xeroderma pigmentosum]], are sensitive to sunlight and may be prone to skin cancer. [[Image:DNA intercalation2.jpg|thumb|left|250px|Ethidium intercalated between two adenine-thymine base pairs.]] Clinically, whether a tumor has formed as a direct consequence of UV radiation is discernible via DNA sequencing analysis for the characteristic context-specific dimerization pattern that occurs due to excessive exposure to sunlight.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> ===Intercalation between bases=== {{Main|Intercalation (biochemistry)}} The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] nmjq44udbb26k5876fa9d42592b07ak 6148289 6148212 2022-08-02T11:27:28Z Miguelferig 27155 /* Dimerización */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === Os enlaces covalentes entre as bases dos nucleótidos do ADN da mesma febra ou de febras opostas denomínanse [[enlaces cruzados no ADN]]; o estableceento de enlaces cruzados pode afectar tanto a replicación coma a transcrición do ADN e pode ser causado pola exposición a diversos axentes. Algúns son compostos químicos que aparecen na natureza e que tamén promoven os enlaces cruzados, como os [[psoraleno]]s despois da activación pola [[radiación UV]] e o [[ácido nitroso]]. Os enlaces cruzados entre febras opostas causan máis danos, xa que bloquean a replicación e transcrición e poden causar roturas cromosómicas e rearranxos. Algúns compostos que facilitan os enlaces cruzados, como a [[ciclofosfamida]], a [[mitomicina C]] e o [[cisplatino]] utilízanse na [[quimioterapia]] anticancro debido ao seu alto grao de toxicidade para as células proliferantes. === Dimerización === A [[Dímero|dimerización]] consiste na unión de dous monómeros para formar un oligómero, como a formación de [[dímero de pirimidinas|dímeros de pirimidinas]] como resultado da exposición a [[radiación UV]], o cal promove a formación dun anel ciclobutilo entre timinas adxacentes na ADN.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> En células humanas poden formarse miles de dímeros ao día debido á exposición normal á luz solar. A [[ADN polimerase eta|ADN polimerase η]] pode tamén axudar a sortear estas lesións pero dun modo tendente a erro;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> porén, os individuos cunha función de reparación do ADN derfectuosa, como os que sofren [[xeroderma pigmentosum]], son sensibles á luz do sol e teñen máis risco de ter cancro de pel. [[Ficheiro:DNA intercalation2.jpg|miniatura|esquerda|250px|Etidio intercalado entre dous pares de bases adenina-timina.]] Clinicamente pode distinguirse se se formou un tumor como consecuencia directa da radiación UV por análise de secuenciación do ADN para o padrón de dimerización específico de contexto caracteístico que aparece debido á excesiva exposición ao sol.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> === Intercalación entre bases === {{Artigo principal|Intercalación (bioquímica)}} <!-- The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] ofhqpfcrcr4uskqmrdgscywlep565ru 6148293 6148289 2022-08-02T11:28:10Z Miguelferig 27155 /* Dimerización */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === Os enlaces covalentes entre as bases dos nucleótidos do ADN da mesma febra ou de febras opostas denomínanse [[enlaces cruzados no ADN]]; o estableceento de enlaces cruzados pode afectar tanto a replicación coma a transcrición do ADN e pode ser causado pola exposición a diversos axentes. Algúns son compostos químicos que aparecen na natureza e que tamén promoven os enlaces cruzados, como os [[psoraleno]]s despois da activación pola [[radiación UV]] e o [[ácido nitroso]]. Os enlaces cruzados entre febras opostas causan máis danos, xa que bloquean a replicación e transcrición e poden causar roturas cromosómicas e rearranxos. Algúns compostos que facilitan os enlaces cruzados, como a [[ciclofosfamida]], a [[mitomicina C]] e o [[cisplatino]] utilízanse na [[quimioterapia]] anticancro debido ao seu alto grao de toxicidade para as células proliferantes. === Dimerización === A [[Dímero|dimerización]] consiste na unión de dous monómeros para formar un oligómero, como a formación de [[dímero de pirimidinas|dímeros de pirimidinas]] como resultado da exposición a [[radiación UV]], o cal promove a formación dun anel ciclobutilo entre timinas adxacentes na ADN.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> En células humanas poden formarse miles de dímeros ao día debido á exposición normal á luz solar. A [[ADN polimerase eta|ADN polimerase η]] pode tamén axudar a sortear estas lesións pero dun modo tendente a erro;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> porén, os individuos cunha función de reparación do ADN derfectuosa, como os que sofren [[xeroderma pigmentosum]], son sensibles á luz do sol e teñen máis risco de ter cancro de pel. [[Ficheiro:DNA intercalation2.jpg|miniatura|250px|Etidio intercalado entre dous pares de bases adenina-timina.]] Clinicamente pode distinguirse se se formou un tumor como consecuencia directa da radiación UV por análise de secuenciación do ADN para o padrón de dimerización específico de contexto caracteístico que aparece debido á excesiva exposición ao sol.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> === Intercalación entre bases === {{Artigo principal|Intercalación (bioquímica)}} <!-- The planar structure of chemicals such as [[ethidium bromide]] and [[proflavine]] allows them to insert between bases in DNA. This insert causes the DNA's backbone to stretch and makes [[Replication slippage|slippage]] in DNA during replication more likely to occur since the bonding between the strands is made less stable by the stretching. Forward slippage will result in [[deletion mutation]], while reverse slippage will result in an [[insertion mutation]]. Also, the intercalation into DNA of [[anthracycline]]s such as [[daunorubicin]] and [[doxorubicin]] interferes with the functioning of the enzyme [[topoisomerase II]], blocking replication as well as causing mitotic homologous recombination. === Insertional mutagenesis === {{Main|Insertional mutagenesis}} [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] cta88tsst42vq858i2apyk8a6suj032 6148308 6148293 2022-08-02T11:38:17Z Miguelferig 27155 /* Intercalación entre bases */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === Os enlaces covalentes entre as bases dos nucleótidos do ADN da mesma febra ou de febras opostas denomínanse [[enlaces cruzados no ADN]]; o estableceento de enlaces cruzados pode afectar tanto a replicación coma a transcrición do ADN e pode ser causado pola exposición a diversos axentes. Algúns son compostos químicos que aparecen na natureza e que tamén promoven os enlaces cruzados, como os [[psoraleno]]s despois da activación pola [[radiación UV]] e o [[ácido nitroso]]. Os enlaces cruzados entre febras opostas causan máis danos, xa que bloquean a replicación e transcrición e poden causar roturas cromosómicas e rearranxos. Algúns compostos que facilitan os enlaces cruzados, como a [[ciclofosfamida]], a [[mitomicina C]] e o [[cisplatino]] utilízanse na [[quimioterapia]] anticancro debido ao seu alto grao de toxicidade para as células proliferantes. === Dimerización === A [[Dímero|dimerización]] consiste na unión de dous monómeros para formar un oligómero, como a formación de [[dímero de pirimidinas|dímeros de pirimidinas]] como resultado da exposición a [[radiación UV]], o cal promove a formación dun anel ciclobutilo entre timinas adxacentes na ADN.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> En células humanas poden formarse miles de dímeros ao día debido á exposición normal á luz solar. A [[ADN polimerase eta|ADN polimerase η]] pode tamén axudar a sortear estas lesións pero dun modo tendente a erro;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> porén, os individuos cunha función de reparación do ADN derfectuosa, como os que sofren [[xeroderma pigmentosum]], son sensibles á luz do sol e teñen máis risco de ter cancro de pel. [[Ficheiro:DNA intercalation2.jpg|miniatura|250px|Etidio intercalado entre dous pares de bases adenina-timina.]] Clinicamente pode distinguirse se se formou un tumor como consecuencia directa da radiación UV por análise de secuenciación do ADN para o padrón de dimerización específico de contexto caracteístico que aparece debido á excesiva exposición ao sol.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> === Intercalación entre bases === {{Artigo principal|Intercalación (bioquímica)}} A estrutura planar de compostos químicos como o [[bromuro de etidio]] e a [[proflavina]] permítelles inserirse entre as bases do ADN. Esta inserción causa que o esqueleto da molécula de ADN se estire e fai que ocurra con maior probabilidade [[Replication slippage|slippage]] no ADN durante a replicación, xa que os enlaces entre as cadeas se fan menos estables. O slippage cara adiante orixinará unha [[mutación por deleción]], mentes que en dirección inversa causará unha [[mutación por inserción]]. Ademais, a intercalación no ADN de [[antraciclina]]s como a [[daunorrubicina]] e a [[doxorrubicina]] interfire co funcionamento do encima [[topoisomerase II]], bloqueando a replicación e causando [[recombinación homóloga]] [[mitose|mitótica]]. === Mutaxénese insercional === {{Artigo principal|Mutaxénese insercional}} <!-- [[Transposon]]s and [[virus]]es or retrotransposons may insert DNA sequences into coding regions or functional elements of a gene and result in inactivation of the gene.<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> ===Adaptive mutagenesis mechanisms=== {{Main|Adaptive mutation}} Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] arry26mq1fkavr5ze7xemmcbtww4239 6148310 6148308 2022-08-02T11:42:26Z Miguelferig 27155 /* Mutaxénese insercional */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === Os enlaces covalentes entre as bases dos nucleótidos do ADN da mesma febra ou de febras opostas denomínanse [[enlaces cruzados no ADN]]; o estableceento de enlaces cruzados pode afectar tanto a replicación coma a transcrición do ADN e pode ser causado pola exposición a diversos axentes. Algúns son compostos químicos que aparecen na natureza e que tamén promoven os enlaces cruzados, como os [[psoraleno]]s despois da activación pola [[radiación UV]] e o [[ácido nitroso]]. Os enlaces cruzados entre febras opostas causan máis danos, xa que bloquean a replicación e transcrición e poden causar roturas cromosómicas e rearranxos. Algúns compostos que facilitan os enlaces cruzados, como a [[ciclofosfamida]], a [[mitomicina C]] e o [[cisplatino]] utilízanse na [[quimioterapia]] anticancro debido ao seu alto grao de toxicidade para as células proliferantes. === Dimerización === A [[Dímero|dimerización]] consiste na unión de dous monómeros para formar un oligómero, como a formación de [[dímero de pirimidinas|dímeros de pirimidinas]] como resultado da exposición a [[radiación UV]], o cal promove a formación dun anel ciclobutilo entre timinas adxacentes na ADN.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> En células humanas poden formarse miles de dímeros ao día debido á exposición normal á luz solar. A [[ADN polimerase eta|ADN polimerase η]] pode tamén axudar a sortear estas lesións pero dun modo tendente a erro;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> porén, os individuos cunha función de reparación do ADN derfectuosa, como os que sofren [[xeroderma pigmentosum]], son sensibles á luz do sol e teñen máis risco de ter cancro de pel. [[Ficheiro:DNA intercalation2.jpg|miniatura|250px|Etidio intercalado entre dous pares de bases adenina-timina.]] Clinicamente pode distinguirse se se formou un tumor como consecuencia directa da radiación UV por análise de secuenciación do ADN para o padrón de dimerización específico de contexto caracteístico que aparece debido á excesiva exposición ao sol.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> === Intercalación entre bases === {{Artigo principal|Intercalación (bioquímica)}} A estrutura planar de compostos químicos como o [[bromuro de etidio]] e a [[proflavina]] permítelles inserirse entre as bases do ADN. Esta inserción causa que o esqueleto da molécula de ADN se estire e fai que ocurra con maior probabilidade [[Replication slippage|slippage]] no ADN durante a replicación, xa que os enlaces entre as cadeas se fan menos estables. O slippage cara adiante orixinará unha [[mutación por deleción]], mentes que en dirección inversa causará unha [[mutación por inserción]]. Ademais, a intercalación no ADN de [[antraciclina]]s como a [[daunorrubicina]] e a [[doxorrubicina]] interfire co funcionamento do encima [[topoisomerase II]], bloqueando a replicación e causando [[recombinación homóloga]] [[mitose|mitótica]]. === Mutaxénese insercional === Os [[transposón]]s e os [[virus]] ou retrotransposóns poden inserir secuencias de ADN en rexións codificantes ou elementos funcionais dun xene e teñen como resultado a inactivación do xene. Isto denomínase [[mutaxénese insercional]].<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> === Mecanismos da mutqaxénese adaptativa === {{Artigo principal|Mutación adaptativa}} <!-- Adaptive mutagenesis has been defined as mutagenesis mechanisms that enable an organism to adapt to an environmental stress. Since the variety of environmental stresses is very broad, the mechanisms that enable it are also quite broad, as far as research on the field has shown. For instance, in bacteria, while modulation of the SOS response and endogenous prophage DNA synthesis has been shown to increase ''Acinetobacter baumannii'' resistance to ciprofloxacin.<ref name="Geisinger" /> Resistance mechanisms are presumed to be linked to chromosomal mutation untransferable via [[horizontal gene transfer]] in some members of family Enterobacteriaceae, such as ''E. coli, Salmonella'' spp., ''Klebsiella'' spp., and ''Enterobacter'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Chromosomal events, specially gene amplification, seem also to be relevant to this adaptive mutagenesis in bacteria.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> Research in eukaryotic cells is much scarcer, but chromosomal events seem also to be rather relevant: while an ectopic intrachromosomal recombination has been reported to be involved in acquisition of resistance to 5-fluorocytosine in ''Saccharomyces cerevisiae'',<ref name=":0" /> genome duplications have been found to confer resistance in ''S. cerevisiae'' to nutrient-poor environments.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> --> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] nk4gz43roj3wbp0ydtipqaqh9xhm3ma 6148312 6148310 2022-08-02T11:53:35Z Miguelferig 27155 /* Mecanismos da mutqaxénese adaptativa */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === Os enlaces covalentes entre as bases dos nucleótidos do ADN da mesma febra ou de febras opostas denomínanse [[enlaces cruzados no ADN]]; o estableceento de enlaces cruzados pode afectar tanto a replicación coma a transcrición do ADN e pode ser causado pola exposición a diversos axentes. Algúns son compostos químicos que aparecen na natureza e que tamén promoven os enlaces cruzados, como os [[psoraleno]]s despois da activación pola [[radiación UV]] e o [[ácido nitroso]]. Os enlaces cruzados entre febras opostas causan máis danos, xa que bloquean a replicación e transcrición e poden causar roturas cromosómicas e rearranxos. Algúns compostos que facilitan os enlaces cruzados, como a [[ciclofosfamida]], a [[mitomicina C]] e o [[cisplatino]] utilízanse na [[quimioterapia]] anticancro debido ao seu alto grao de toxicidade para as células proliferantes. === Dimerización === A [[Dímero|dimerización]] consiste na unión de dous monómeros para formar un oligómero, como a formación de [[dímero de pirimidinas|dímeros de pirimidinas]] como resultado da exposición a [[radiación UV]], o cal promove a formación dun anel ciclobutilo entre timinas adxacentes na ADN.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> En células humanas poden formarse miles de dímeros ao día debido á exposición normal á luz solar. A [[ADN polimerase eta|ADN polimerase η]] pode tamén axudar a sortear estas lesións pero dun modo tendente a erro;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> porén, os individuos cunha función de reparación do ADN derfectuosa, como os que sofren [[xeroderma pigmentosum]], son sensibles á luz do sol e teñen máis risco de ter cancro de pel. [[Ficheiro:DNA intercalation2.jpg|miniatura|250px|Etidio intercalado entre dous pares de bases adenina-timina.]] Clinicamente pode distinguirse se se formou un tumor como consecuencia directa da radiación UV por análise de secuenciación do ADN para o padrón de dimerización específico de contexto caracteístico que aparece debido á excesiva exposición ao sol.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> === Intercalación entre bases === {{Artigo principal|Intercalación (bioquímica)}} A estrutura planar de compostos químicos como o [[bromuro de etidio]] e a [[proflavina]] permítelles inserirse entre as bases do ADN. Esta inserción causa que o esqueleto da molécula de ADN se estire e fai que ocurra con maior probabilidade [[Replication slippage|slippage]] no ADN durante a replicación, xa que os enlaces entre as cadeas se fan menos estables. O slippage cara adiante orixinará unha [[mutación por deleción]], mentes que en dirección inversa causará unha [[mutación por inserción]]. Ademais, a intercalación no ADN de [[antraciclina]]s como a [[daunorrubicina]] e a [[doxorrubicina]] interfire co funcionamento do encima [[topoisomerase II]], bloqueando a replicación e causando [[recombinación homóloga]] [[mitose|mitótica]]. === Mutaxénese insercional === Os [[transposón]]s e os [[virus]] ou retrotransposóns poden inserir secuencias de ADN en rexións codificantes ou elementos funcionais dun xene e teñen como resultado a inactivación do xene. Isto denomínase [[mutaxénese insercional]].<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> === Mecanismos da mutqaxénese adaptativa === A [[mutación adaptativa|mutaxénese adaptativa]] comprende os mecanismos de mutaxénese que permiten que un organismo se adapte a un estrés ambiental. Como a variedade de estreses ambientais é moi ampla, os mecanismos que a permiten son tamén bastante diversos, como demostran as investigacións realizadas neste eido. Por exemplo, en bacterias, a modulación da [[resposta SOS]] e a síntese de ADN de profago endóxeno incrementa a resistencia de ''[[Acinetobacter baumannii]]'' á [[ciprofloxacina]].<ref name="Geisinger" /> Os mecanismos de resistencia presúmese que están ligados a mutacións cromosómicas intransferibles por [[transferencia horizontal de xenes]] nalgúns membros da familia [[Enterobacteriaceae]], como ''[[Escherichia coli]]'', ''[[Salmonella]]'' spp., ''[[Klebsiella]]'' spp. e ''[[Enterobacter]]'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Os eventos cromosómicos, especialmente a amplificación xénica, parecen ser relevantes nesta mutaxénese adaptativa en bacterias.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> As investigacións feitas en células eucariotas son moito mñais escasas, pero os eventos cromosómicos parecen tamén ser bastante relevantes: mentres que se informou que a recombinación intracromosómica ectópica está implicada na adquisición de resistencia á 5-fluorocitosina en ''[[Saccharomyces cerevisiae]]'',<ref name=":0" /> atopouse que as duplicacións xenómicas lle dan resistencia a esta mesma especie aos ambientes don escaseza de nutrientes.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] 5mllo6yih7jwrq9jkmc084e5dasan4n 6148313 6148312 2022-08-02T11:55:36Z Miguelferig 27155 /* Intercalación entre bases */ wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)|para=as técnicas experimentais de mutaxénese|este=a mutaxénese como proceso xeral}} A '''mutaxénese''' é o proceso polo cal a información xenética dun [[ser vivo|organismo]] cambia debido a que se orixinou unha [[mutación]]. Pode ocorrer espontaneamente na natureza ou como resultado á exposición a [[mutáxeno]]s. Pode conseguirse experimentalmente usando procedementos de laboratorio. Un [[mutáxeno]] é un axente causante de mutacións (axente mutaxénico), que pode ser químico, físico, que dá lugar a un incremento na [[taxa de mutación]] na información xenética dun organismo. Na natureza a mutaxénese pode conducir á formación dun [[cancro]]n e a diversas [[trastorno xenético|doenzas herdables]], pero é tamén unha forza que pula a [[evolución]]. A mutaxénese como ciencia desenvolveuse baseándose nos traballos que fixeron [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]], [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] na primeira metade do [[século XX]].<ref>{{Cite journal | last1 = Beale | first1 = G. | title = The Discovery of Mustard Gas Mutagenesis by Auerbach and Robson in 1941 | journal = Genetics | volume = 134 | issue = 2 | pages = 393–399 | year = 1993 | doi = 10.1093/genetics/134.2.393 | pmid = 8325476 | pmc = 1205483 }}</ref> == Historia == O [[ADN]] pode ser modificado de forma natural ou artificialmente por diversos axentes físicos, químicos e biolóxicos, orixinándose mutacións. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] atopou que as "altas temperaturas" teñen a capacidade de mutar [[xene]]s a inicios da década de 1920,<ref>{{cite web |url=https://embryo.asu.edu/pages/hermann-joseph-mullers-study-x-rays-mutagen-1926-1927 |title=Hermann Joseph Muller's Study of X-rays as a Mutagen, (1926-1927) |author= Kevin M. Gleason Published: 2017-03-07 }}</ref> e en 1927, demostrou unha ligazón causal coa mutación experimentando cunha [[máqueina de raios X]], notando cambios xenéticos cando irradiaba [[Drosophila melanogaster|moscas do vinagre]] cunha dose relativamente alta de [[raios X]].<ref>{{cite web|url=http://www.genomenewsnetwork.org/resources/timeline/1927_Muller.php |title=Genetics and Genomics Timeline 1927 Hermann J. Muller (1890-1967) demonstrates that X rays can induce mutations }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Muller | first1 = H. J. | title = Artificial Transmutation of the Gene | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–87 | year = 1927 | pmid = 17802387 | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> Muller observou varios rearranxos cromosómicos neste experimento e suxeriu que as mutacións poden ser causa do cancro.<ref>{{Cite journal | last1 = Crow | first1 = J. F. | last2 = Abrahamson | first2 = S. | title = Seventy Years Ago: Mutation Becomes Experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–1496 | year = 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref><ref>{{Cite journal| author = Calabrese, E. J.| title = Muller's Nobel lecture on dose–response for ionizing radiation:ideology or science?| date = 30 xuño de 2011| url =http://users.physics.harvard.edu/~wilson/freshman_seminar/Radiation/Calabrese-Muller-1-1.pdf| access-date =30 decembro de 2011| doi = 10.1007/s00204-011-0728-8| journal = Archives of Toxicology| volume = 85| issue = 4| pages = 1495–1498| pmid=21717110}}</ref> A asociación da exposición á radiación co cancro fora observada xa en 1902, seis anos despois do descubrimento dos raios X por [[Wilhelm Röntgen]], e o descubrimento da radioactividade por [[Henri Becquerel]].<ref>{{cite journal |url= https://scholars.unh.edu/unh_lr/vol1/iss1/5/|journal=University of New Hampshire Law Review |volume= 1|issue= 1|date=decembro de 2002 |title=Historical Development of the Linear Nonthreshold Dose-Response Model as Applied to Radiation|author=Ronald L. Kathren }}</ref> [[Lewis Stadler]], contemporáneo de Muller, tamén mostrou o efecto dos raios X sobre as mutacións na cebada en 1928, e de radiación [[ultravioleta]] (UV) no millo en 1936.<ref name="stadler">{{cite journal | last = Stadler| first = L. J. | author-link = Lewis Stadler |author2=G. F. Sprague | title = Genetic Effects of Ultra-Violet Radiation in Maize. I. Unfiltered Radiation | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume = 22 | issue = 10 | pages = 572–8 | date = 1936-10-15 | url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/22/10/579.pdf | doi = 10.1073/pnas.22.10.572| access-date = 2007-10-11 | pmid = 16588111 | pmc = 1076819 | bibcode = 1936PNAS...22..572S }}</ref> Na década de 1940, [[Charlotte Auerbach]] e [[J. M. Robson]] descubriron que o [[gas mostaza]] pode tmén causar mutacións nas moscas do vinagre.<ref>{{cite journal |author-link=Charlotte Auerbach |first1=C. |last1=Auerbach |first2=J.M. |last2=Robson |first3=J.G. |last3=Carr |title=Chemical Production of Mutations |journal=Science |volume=105 |issue=2723 |pages=243–7 |date=marzo de 1947 |doi=10.1126/science.105.2723.243 |pmid=17769478 |bibcode=1947Sci...105..243A}}</ref> Aínda que os cambios nos cromosomas causados polos raios X e o gas mostaza eran doadamente observables polos primeiros investigadores, outros cambios no ADN inducidos por outros mutáxenos non eran tan fáciles de observar; o mecanismo polo cal ocorren pode ser complexo e levar moito tempo descubrilo. Por exemplo, suxeriuse que o feluxe causa cancro xa en 1775,<ref>{{Cite journal | last1 = Brown | first1 = J. R. | last2 = Thornton | first2 = J. L. | title = Percivall Pott (1714-1788) and Chimney Sweepers' Cancer of the Scrotum | journal = British Journal of Industrial Medicine | volume = 14 | issue = 1 | pages = 68–70 | year = 1957 | pmid = 13396156 | pmc = 1037746 | doi=10.1136/oem.14.1.68 }}</ref> e demostrouse que o alcatrán de hulla causa tamén cancro en 1915.<ref>{{cite journal |vauthors=Yamagawa K, Ichikawa K |title=Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste |journal=Mitteilungen aus der Medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo |volume=15 |pages=295–344 |year=1915 }}</ref> Os compostos químicos implicados en ambos os casos foron despois identificados como [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclcicos]] (HAPs).<ref>{{cite web |first=Andreas |last=Luch |title=Nature and Nurture — Lessons from Chemical Carcinogenesis: Chemical Carcinogens — From Past to Present |date=2005 |publisher=Medscape |url=http://www.medscape.com/viewarticle/499098_2}}</ref> Os HAPs por si sós non son carcinoxénicos e propúxose en 1950 que as formas carcinoxénicas dos HAPs son os óxidos producidos como [[metabolito]]s nos procesos celulares.<ref>{{cite journal |author=Boyland E |title=The biological significance of metabolism of polycyclic compounds |journal=Biochemical Society Symposium |volume=5 |pages=40–54 |year=1950 |issn=0067-8694 |oclc=216723160 |url=https://books.google.com/books?id=_kYQAQAAMAAJ}}</ref> O proceso metabólico identificouse na década de 1960 como unha catálise do [[citocromo P450]], que produce especies reactivas que poden interaccionar co ADN para formar [[aduto do ADN|adutos]] ou moléculas produto resultantes da reacción do ADN e, neste caso, o citocromo P450;<ref>{{Cite journal | last1 = Omura | first1 = T. | last2 = Sato | first2 = R. | title = A new cytochrome in liver microsomes | journal = The Journal of Biological Chemistry | volume = 237 | pages = 1375–1376 | year = 1962 | issue = 4 | doi = 10.1016/S0021-9258(18)60338-2 | url = http://www.jbc.org/content/237/4/PC1375.long | pmid = 14482007 }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Conney | first1 = A. H. | title = Induction of microsomal enzymes by foreign chemicals and carcinogenesis by polycyclic aromatic hydrocarbons: G. H. A. Clowes Memorial Lecture | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/42/12/4875.long | journal = Cancer Research | volume = 42 | issue = 12 | pages = 4875–4917 | year = 1982 | pmid = 6814745 }}</ref> o mecanismo polo cal os adutos HAPs dan lugar a mutacións están aínda investigándose. == Distinción entre mutación e danos no ADN == Os [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] son alteracións anormais na estrutura do [[ADN]] que non poden, por si sós, ser replicados cando se produce a [[replicación do ADN]]. En contraste, unha [[mutación]] é un cambio na [[secuencia de ácidos nucleicos|secuencia dun ácido nucleico]] que pode ser replicada; por tanto, unha mutación pode [[Herdanza xenética|herdarse]] dunha [[xeración]] á seguinte. Os danos poden ocorrer pola adición dun axente químico ([[aduto]]), ou pola alteración estrutural dunha [[nucleobase|base do ADN]] (creando un [[nucleótido]] anormal ou fragmento de nucleótido) ou unha rotura nunha das febras do ADN ou en ambas. Ditos danos no ADN poden ter como resultado unha mutación. Cando se replica un ADN que contén danos, pode inserirse unha base incorrecta na nova febra complementaria a medida que se sintetiza (ver [[Reparación do ADN#Síntese translesión|reparación do ADN § Síntese translesión]]). A inserción incorrecta na nova febra ocorre en fronte do sitio danado na febra molde e esta inserción incorrecta pode converterse nunha mutación (é dicir, un [[par de bases]] cambiado) na seguinte rolda de replicación. Ademais, as roturas de dobre febra no ADN poden ser reparadas por un proceso de reparación inexacto, a [[unión de extremos non homólogos]], que produce mutacións. As mutacións poden normalmente evitarse se sistemas precisos de [[reparación do ADN]] recoñecen o dano no ADN e repárano antes de que se complete a seguinte rolda de replicación. Emprégansedirecta ou indirectamente polo menos 169 [[encima]]s na reparación do ADN oun inflúen nos procesos de reparación do ADN. Deles, 83 son empregados directamente nos cinco tipos de procesos de reparación (ver [[reparación do ADN#Reparación do ADN e cancro|reparación do ADN]]). O [[ADN nuclear]] de mamífero pode sufrir máiss de 60.000 episodios de danos por célula e día (ver [[danos no ADN (por causas naturais)]]. Se se deixan sen corrixir, estes adutos, despois dunha [[reparación do ADN#Síntese translesión|replicación incorrecta]] dos sitios danados, pode orixinarse unha mutación. Na natureza as mutacións que se orixinan poden ser beneficiosas ou deletéreas e isto é unha forza que pula a evolución. Un organismo pode adquirir novas características por medio de mutacións xenéticas, mais as mutacións poden tamén ter como resultado a alteración ou perda de función dun xene e, en casos graves, causa a morte do organismo. A mutación é tamén unha fonte principal para a adquisición de [[resistencia a antibióticos]] en [[bacterias]], e de axentes antifúnxicos en [[lévedo]]s e [[mofo]]s.<ref name="Geisinger">{{Cite journal|last1=Geisinger|first1=Edward|last2=Vargas-Cuebas|first2=Germán|last3=Mortman|first3=Nadav J.|last4=Syal|first4=Sapna|last5=Dai|first5=Yunfei|last6=Wainwright|first6=Elizabeth L.|last7=Lazinski|first7=David|last8=Wood|first8=Stephen|last9=Zhu|first9=Zeyu|date=2019-06-11|editor-last=Miller|editor-first=Samuel I.|title=The Landscape of Phenotypic and Transcriptional Responses to Ciprofloxacin in Acinetobacter baumannii : Acquired Resistance Alleles Modulate Drug-Induced SOS Response and Prophage Replication|journal=mBio|volume=10|issue=3|doi=10.1128/mBio.01127-19|issn=2150-7511|pmc=6561030|pmid=31186328}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|bibcode=2012PLoSO...742279Q|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105}}</ref> Nun laboratorio, a mutaxénese é unha técnica útil para xerar mutacións que permitan examinar a función dos xenes e produtos xénicos en detalle, producindo proteínas ou cepas con funcións e propiedades útiles melloradas ou novas. Inicialmente a capacidade das radiacións e os mutáxenos químicos de causar mutacións foi aproveitada para xerar mutacións ao chou, pero técnicas posteriores permitiron crear mutacións específicas. Nos humanos tansmítense unha media de 60 novas mutacións de proxenitores a descendentes. Os varóns tenden a pasar máis mutacións dependendo da súa idade, transmitindo como media dúas novas mutacións á súa proxenie por cada ano adicional de idade.<ref>{{cite web|last=Jha|first=Alok|date=22 de agosto de 2012|title=Older fathers pass on more genetic mutations, study shows|url=https://www.theguardian.com/science/2012/aug/22/older-fathers-genetic-mutations-research|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kong|first1=A.|last2=Frigge|first2=M. L.|last3=Masson|first3=G.|last4=Besenbacher|first4=S.|last5=Sulem|first5=P.|last6=Magnusson|first6=G.|last7=Gudjonsson|first7=S. A.|last8=Sigurdsson|first8=A.|last9=Jonasdottir|first9=A.|last10=Jonasdottir|first10=A.|last11=Wong|first11=W. S.|year=2012|title=Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk|journal=Nature|volume=488|issue=7412|pages=471–475|bibcode=2012Natur.488..471K|doi=10.1038/nature11396|pmc=3548427|pmid=22914163|last19=Magnusson|last18=Helgason|first18=A.|last21=Stefansson|first19=O. T.|last20=Thorsteinsdottir|first20=U.|last17=Gudbjartsson|first17=D. F.|last15=Helgason|first16=G.|last16=Thorleifsson|first15=H.|first14=S.|last14=Steinberg|first13=G. B.|last13=Walters|first12=G.|last12=Sigurdsson|first21=K.}}</ref> == Mecanismos == A mutaxénese pode ser de orixe endóxena (por exemplo, [[hidrólise]] espontánea), por medio de procesos celulares que poden xerar [[especies reactivas do oxíxeno]] e [[aduto do ADN|adutos do ADN]] ou por erros na replicació e reparación do ADN.<ref name="loeb"/> A mutaxénese pode tamén ocorrer como resultado da presenza de mutáxenos ambientais que inducen cambios no ADN dun organismo. O mecanismo polo cal ocorre a mutación varía de acordo co [[mutáxeno]] ou o axente causal implicado. A maioría dos mutáxenos actúan directa ou indirectamente por medio de metabolitos mutaxénicos sobre o ADN dun organismo, producindo lesións. Porén, algúns mutáxenos poden afectar a replicación ou mecanismo de repartición cromosómica e outros procesos celulares. A mutaxénese pode tamén ser autoinducida por organismos unicelulares cando as condicións ambientais son restritivas para o crecemento do organismo, como o crecemento bacteriano en presenza de [[antibiótico]]s, o crecemento de lévedos en presenza de axentes antifúnxicos ou o crecemento doutros organismos unicelulares nun ambiente que carece dun nutriente esencial.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Heidenreich|first=Erich|date=xaneiro de 2007|title=Adaptive Mutation in Saccharomyces cerevisiae|journal=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|volume=42|issue=4|pages=285–311|doi=10.1080/10409230701507773|pmid=17687670|issn=1040-9238}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Quinto-Alemany|first1=David|last2=Canerina-Amaro|first2=Ana|last3=Hernández-Abad|first3=Luís G.|last4=Machín|first4=Félix|last5=Romesberg|first5=Floyd E.|last6=Gil-Lamaignere|first6=Cristina|date=2012-07-31|editor-last=Sturtevant|editor-first=Joy|title=Yeasts Acquire Resistance Secondary to Antifungal Drug Treatment by Adaptive Mutagenesis|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e42279|doi=10.1371/journal.pone.0042279|issn=1932-6203|pmc=3409178|pmid=22860105|bibcode=2012PLoSO...742279Q}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=abril de 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmc=6519339|pmid=31190901}}</ref> Moitos mutáxenos químicos necesitan activación biolóxica para ser mutaxénicos. Un grupo importante de encimas que interveñen na xeración de metabolitos mutaxénicos é o [[citocromo P450]].<ref>{{Cite book |isbn= 978-1617379949 |title=Chemical Carcinogenesis (Current Cancer Research) |author=Trevor M. Penning |publisher=Springer |year=2011 }}</ref> Outros encimas que poden tamén producir metabolitos mutaxénicos son a [[glutatión S-transferase]] e a [[epóxido hidrolase]] [[microsoma|microsomal]]. Os mutáxenos que non son mutaxénicos de seu senón que necesitan activación biolóxica denomínanse promutáxenos. Aínda que a maioría dos mutáxenos producen efectos que finalmente dan lugar a erros na replicación, por exemplo creando adutos que interfiren coa replicación, algúns mutáxenos poden afectar directamente o proceso de replicación ou reducen a súa fidelidade. Análogos de [[base nitroxenada|bases]] como o [[5-bromouracilo]] poden substituír a [[timina]] na replicación. Os metais como o [[cadmio]], [[cromo]] e [[níquel]] pode incrementar a mutaxénese de diversas maneiras ademais do dano directo ao ADN, por exemplo reducindo a capacidade de reparar erros, así como producindo cambios [[epixenética|epixenéticos]].<ref>{{cite journal|vauthors=Salnikow K, Zhitkovich|date=xaneiro de 2008|title=Genetic and epigenetic mechanisms in metal carcinogenesis and cocarcinogenesis: nickel, arsenic, and chromium|journal=Chemical Research in Toxicology|volume=21|issue=1|pages=28–44|doi=10.1021/tx700198a|pmc=2602826|pmid=17970581}}</ref> As mutacións orixínanse como resultado de problemas causados por lesións do ADN durante a replicación, o que ten como resultado erros na replicación. Nas bacterias, os grandes danos no ADN debidos a mutáxenos causan ocos nunha das febras do ADN durante a replicación. Isto induce a [[resposta SOS]], un proceso de reparación de emerxencia que é tamén tendente ao erro, xerando así mutacións. En células de mamíferos a detención da replicación nos sitios danados induce varios mecanismos de rescate que axudan a sortear a zona das lesións no ADN; porén, isto pode tamén causar erros. A familia Y das [[ADN polimerase]]s está especializada en sortear a zona da lesión no ADN por un proceso denominado [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese translesión]], no que estas polimerases de b''ypass'' da lesión substitúen as ADN polimerases replicativas de alta fidelidade que quedaron detidas, transitando pola lesión e alongan o ADN ata que se pasa da zona da lesión para que a replicación normal poida recomezar; estes procesos poden ser tendentes a erro ou libres de erro. === Danos no ADN e mutación espontánea === O número de episodios de [[danos no ADN (por causas naturais)|danos no ADN]] que ocorren nunha célula de mamíferos por día é alto (máis de 60.000 por día) e supón un problema para os organismos vivos que hai que minimizar. A maioría das mutacións espontáneas orixínanse xeralmente por [[reparación do ADN#Síntese translesión|síntese trasnlesión tendente ao erro]] ao pasar por un sitio con danos na febra molde durante a replicación do ADN. Este proceso pode potencialmente superar os bloqueos letais no ADN, pero co custo de introducir inexactitudes no ADN fillo. As relacións causais dos danos no ADN cona mutación espontánea ilústrase polo crecemento aeróbico da bacteria ''Escherichia coli'', na cal o 89% das mutacións de substitución de bases que ocorren espontaneamente son causadas por efecto de [[especies reactivas do oxíxeno]].<ref>{{cite journal|vauthors=Sakai A, Nakanishi M, Yoshiyama K, Maki H|date=July 2006|title=Impact of reactive oxygen species on spontaneous mutagenesis in ''Escherichia coli''|journal=Genes Cells|volume=11|issue=7|pages=767–78|doi=10.1111/j.1365-2443.2006.00982.x|pmid=16824196}}</ref> Nos lévedos máis do 60% de substitucións dun só par de bases espontánea e as delecións son probablemente causadas por síntese translesión.<ref>{{cite journal|vauthors=Kunz BA, Ramachandran K, Vonarx EJ|date=April 1998|title=DNA sequence analysis of spontaneous mutagenesis in ''Saccharomyces cerevisiae''|url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9560369|journal=Genetics|volume=148|issue=4|pages=1491–505|doi=10.1093/genetics/148.4.1491|pmc=1460101|pmid=9560369}}</ref> Unha fonte adicional significativa de mutacións en eucariotas é a inexactitude do proceso de reparación do ADN da [[unión de extremos non homólogos]], que se emprega a miúdo na reparación de roturas de dobre febra.<ref>{{cite journal|author=Huertas P|date=xaneiro de 2010|title=DNA resection in eukaryotes: deciding how to fix the break|journal=Nat. Struct. Mol. Biol.|volume=17|issue=1|pages=11–6|doi=10.1038/nsmb.1710|pmc=2850169|pmid=20051983}}</ref> En xeral parece que a principal causa subxacente de mutacións espontáneas é a síntese translesión tendente ao erro durante a replicación do ADN e que a reparación por unión de extremos non homólogos pode ser un importante contribuínte en eucariotas. === Hidrólise espontánea === o ADN non é entgeiramente estable en solución acuosa e pode ocorrer a [[despurinación]] do ADN. En condicións fisiolóxicas o [[enlace glisosídico]] pode ser [[hidrólise|hidrolizado]] espontaneamente e estímase que 10.000 sitios de [[purina]] no ADN son despurinados cada día nunha célula.<ref name="loeb">{{Cite journal | last1 = Loeb | first1 = L. A. | title = Endogenous carcinogenesis: Molecular oncology into the twenty-first century--presidential address | journal = Cancer Research | url = http://cancerres.aacrjournals.org/content/49/20/5489.full.pdf | volume = 49 | issue = 20 | pages = 5489–5496 | year = 1989 | pmid = 2676144 }}</ref> Existen numerosas vías de reparación do ADN; porén, se o siio apurínico non é reparado, a incorporación incorrecta de nucleótidos poden ocorrer durante a replicación. A [[adenina]] incorpórase preferentemente polas ADN polimerases nun [[sitio apurínico]]. A [[citidina]] pode tamén ser [[Desaminación|desaminada]] a [[uridina]] a unha taxa que é un 5% da taxa de despurinación e pode orixinar nunha [[transición (xenética)|transición]] de [[guanina|G]] a [[adenina|A]]. As células eucariotas poden tamén conter [[5-metilcitosina]], que se cre está implicada no control da transcrición xénica, a cal pode ser desaminada a timina. === Tautomería === {{Artigo principal|Tautómero}} A [[tautomerización]] é o proceso polo cal os compostos se rearranxan espontaneamente para asumir a súas formas de [[isómero estrutural]]. Por exemplo, as formas [[ceto]] (C=O) da guanina e timina poden rearranxarse nas súas raras formas [[enol]] (-OH), mentres que as formas [[amino]] (-NH₂ ) da adenina e citosina poden orixinar as máis raras formas [[imino]] (=NH). Na replicación do ADN, a tautomerización altera os sitios de apareamento de bases e pode causar o apareamento impropio das [[base nitroxenada|bases]] dos [[ácido nucleico|ácidos nucleicos]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Q6Yd-qYvx9UC&pg=PA17|title=DNA Structure and Function |first= Richard R. |last=Sinden|pages=17&ndash;20 |isbn=978-0126457506|publisher= Academic Press|date= 1994}}</ref> === Modificación de bases === As bases dos ácidos nucleicos poden ser modificadas endoxenamente por moléculas cellares normais. Por exemplo, o [[metilación do ADN|ADN pode ser metilado]] pola [[S-adenosilmetionina]], que así altera a expresión do xene marcado pola metilación sen causar ningunha mutación na secuencia do ADN. A [[modificación de histonas]] é un proceso relacionado no cal as proteínas [[histona]]s arredor das cales se enrosca o ADN poden ser tamén modificadas por metilación, fosforilación, ou acetilación; estas modificacións poden actuar para alterar a [[expresión xénica]] do ADN local e poden tamén actuar para sinalar localizacións onde hai ADN danado que se debe reparar. O ADN pode tamén ser [[Glicosilación|glicosilado]] por [[azucre redutor|azucres redutores]]s. Todos estes cambios son de tipo [[epixenético]], xa que non afectan a secuencia de bases. Moitos compostos como os [[hidrocarburo aromático policíclico|hidrocarburos aromáticos policíclicos]] (HAPs), [[amina aromática|aminas aromáticas]], [[aflatoxina]] e [[alcaloide de pirrolizidina|alcaloides de pirrolizidina]], podenformar [[especies reactivas do oxíxeno]] catalizadas polo [[citocromo P450]]. Estes metabolitos forman [[aduto do ADN|adutos co ADN]], os cales poden causar erros na repllicación, e os voluminosos adutos aromáticos poden formar [[intercalación (bioquímica)|intercalacións]] estables entre as bases e bloquear a replicación. Os adutos poden tamén inducir cambios conformacionais no ADN. Algúns adutos tamén poden orixinar a [[despurinación]] do ADN;<ref>{{Cite journal | last1 = Melendez-Colon | first1 = V. J. | last2 = Smith | first2 = C. A. | last3 = Seidel | first3 = A. | last4 = Luch | first4 = A. | last5 = Platt | first5 = K. L. | last6 = Baird | first6 = W. M. | title = Formation of stable adducts and absence of depurinating DNA adducts in cells and DNA treated with the potent carcinogen dibenzoa, lpyrene or its diol epoxides | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 94 | issue = 25 | pages = 13542–13547 | year = 1997 | pmid = 9391062 | pmc = 28342 | doi=10.1073/pnas.94.25.13542 | bibcode = 1997PNAS...9413542M }}</ref> porén, non se sabe a importancia da despurinación causada polos adutos na xeración de mutacións. A [[alquilación]] e [[arilación]] de bases poden causar erros na replicación. Algúns axentes alquilantes, como as N-[[nitrosamina]]s poden requirir a reacción catalítica do citocromo P450 para a formación dun [[catión]] alquílico reactivo. O N⁷ e o O⁶ da [[guanina]] e o N³ e o N⁷ da [[adenina]] son máis susceptibles ao ataque. Os aduntos no N⁷ da guanina forman a maioría dos [[aducto do ADN|adutos do ADN]], pero parece que non son mutaxénicos. Porén, a alquilación en O⁶ da guanina é daniña porque a [[reparción por excisión]] do aduto en O⁶ da guanina pode ser deficiente nalgúns tecidos como o do cerebro.<ref>{{Cite journal | last1 = Boysen | first1 = G. | last2 = Pachkowski | first2 = B. F. | last3 = Nakamura | first3 = J. | last4 = Swenberg | first4 = J. A. | title = The Formation and Biological Significance of N7-Guanine Adducts | doi = 10.1016/j.mrgentox.2009.05.006 | journal = Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis | volume = 678 | issue = 2 | pages = 76–94 | year = 2009 | pmid = 19465146 | pmc =2739241 }}</ref> A [[metilación]] en O⁶ da guanina pode ter como resultado unha [[Transición (xenética)|transición]] de G a A, mentres que a metilamina en O⁴ pode ser emparellada incorrectamente coa guanina. O tipo de mutación xerada pode, non obstante, depender do tamaño e tipo de aduto así como da [[secuencia de ADN|secuencia do ADN]].<ref>{{Cite journal | last1 = Loechler | first1 = E. L. | title = The role of adduct site-specific mutagenesis in understanding how carcinogen-DNA adducts cause mutations: Perspective, prospects and problems | journal = Carcinogenesis | volume = 17 | issue = 5 | pages = 895–902 | year = 1996 | pmid = 8640935 | doi=10.1093/carcin/17.5.895 }}</ref> As radiacións ionizantes e as especies reactivas do oxíxeno oxidan con frecuencia a guanina producindo [[8-oxoguanina]]. {{Véxase tamén|Epixenética}} [[Ficheiro:brokechromo.jpg|miniatura|180px|As frechas indican roturas cromosómicas debidas a danos no ADN.]] === Danos no esqueleto do ADN === A [[radiación ionizante]] pode producir radicais libres moi reactivos que poden romper os enlaces no ADN. As roturas de dobre febra son especialmente nocivas e difíciles de reparar, producindo [[translocación cromosómica|translocacións]] e delecións de partes dun [[cromosoma]]. Os axentes alquilantes como o [[gas mostaza]] poden tamén causar roturas no esqueleto do ADN. O [[estrés oxidativo]] pode tamén xerar potentes [[especies reactivas do oxíxeno]] que poden danar o ADN. A reparación incorrecta doutros danos inducidos polas especies do oxíxeno altamente reactivas poden orixinar mutacións. === Enlaces cruzados === Os enlaces covalentes entre as bases dos nucleótidos do ADN da mesma febra ou de febras opostas denomínanse [[enlaces cruzados no ADN]]; o estableceento de enlaces cruzados pode afectar tanto a replicación coma a transcrición do ADN e pode ser causado pola exposición a diversos axentes. Algúns son compostos químicos que aparecen na natureza e que tamén promoven os enlaces cruzados, como os [[psoraleno]]s despois da activación pola [[radiación UV]] e o [[ácido nitroso]]. Os enlaces cruzados entre febras opostas causan máis danos, xa que bloquean a replicación e transcrición e poden causar roturas cromosómicas e rearranxos. Algúns compostos que facilitan os enlaces cruzados, como a [[ciclofosfamida]], a [[mitomicina C]] e o [[cisplatino]] utilízanse na [[quimioterapia]] anticancro debido ao seu alto grao de toxicidade para as células proliferantes. === Dimerización === A [[Dímero|dimerización]] consiste na unión de dous monómeros para formar un oligómero, como a formación de [[dímero de pirimidinas|dímeros de pirimidinas]] como resultado da exposición a [[radiación UV]], o cal promove a formación dun anel ciclobutilo entre timinas adxacentes na ADN.<ref>{{Cite journal|last1=Setlow|first1=R. B.|year=1966|title=Cyclobutane-type pyrimidine dimers in polynucleotides|journal=Science|volume=153|issue=734|pages=379–386|bibcode=1966Sci...153..379S|doi=10.1126/science.153.3734.379|pmid=5328566 }}</ref> En células humanas poden formarse miles de dímeros ao día debido á exposición normal á luz solar. A [[ADN polimerase eta|ADN polimerase η]] pode tamén axudar a sortear estas lesións pero dun modo tendente a erro;<ref>{{Cite journal|last1=Broyde|first1=S.|last2=Patel|first2=D. J.|year=2010|title=DNA repair: How to accurately bypass damage|journal=Nature|volume=465|issue=7301|pages=1023–1024|bibcode=2010Natur.465.1023B|doi=10.1038/4651023a|pmc=4986998|pmid=20577203}}</ref> porén, os individuos cunha función de reparación do ADN derfectuosa, como os que sofren [[xeroderma pigmentosum]], son sensibles á luz do sol e teñen máis risco de ter cancro de pel. [[Ficheiro:DNA intercalation2.jpg|miniatura|250px|Etidio intercalado entre dous pares de bases adenina-timina.]] Clinicamente pode distinguirse se se formou un tumor como consecuencia directa da radiación UV por análise de secuenciación do ADN para o padrón de dimerización específico de contexto caracteístico que aparece debido á excesiva exposición ao sol.<ref>{{cite journal |last1=Mata |first1=Douglas A. |last2=Williams |first2=Erik A. |last3=Sokol |first3=Ethan |last4=Oxnard |first4=Geoffrey R. |last5=Fleischmann |first5=Zoe |last6=Tse |first6=Julie Y. |last7=Decker |first7=Brennan |title=Prevalence of UV Mutational Signatures Among Cutaneous Primary Tumors |journal=JAMA Network Open |date=23 marzo de 2022 |volume=5 |issue=3 |pages=e223833 |doi=10.1001/jamanetworkopen.2022.3833| pmid=35319765 }}</ref> === Intercalación entre bases === {{Artigo principal|Intercalación (bioquímica)}} A estrutura planar de compostos químicos como o [[bromuro de etidio]] e a [[proflavina]] permítelles inserirse entre as bases do ADN. Esta inserción causa que o esqueleto da molécula de ADN se estire e fai que ocurra con maior probabilidade de deslizamente (''slippage'') no ADN durante a replicación, xa que os enlaces entre as cadeas se fan menos estables. O ''slippage'' cara adiante orixinará unha [[mutación por deleción]], mentes que en dirección inversa causará unha [[mutación por inserción]]. Ademais, a intercalación no ADN de [[antraciclina]]s como a [[daunorrubicina]] e a [[doxorrubicina]] interfire co funcionamento do encima [[topoisomerase II]], bloqueando a replicación e causando [[recombinación homóloga]] [[mitose|mitótica]]. === Mutaxénese insercional === Os [[transposón]]s e os [[virus]] ou retrotransposóns poden inserir secuencias de ADN en rexións codificantes ou elementos funcionais dun xene e teñen como resultado a inactivación do xene. Isto denomínase [[mutaxénese insercional]].<ref>{{cite journal |last1=Mohanasundaram |first1=Boominathan |last2=Rajmane |first2=Vyankatesh B. |last3=Jogdand |first3=Sukanya V. |last4=Bhide |first4=Amey J. |last5=Banerjee |first5=Anjan K. |title=Agrobacterium-mediated Tnt1 mutagenesis of moss protonemal filaments and generation of stable mutants with impaired gametophyte |journal=Molecular Genetics and Genomics |date=xuño de 2019 |volume=294 |issue=3 |pages=583–596 |doi=10.1007/s00438-019-01532-4 |pmid=30689096}}</ref> === Mecanismos da mutqaxénese adaptativa === A [[mutación adaptativa|mutaxénese adaptativa]] comprende os mecanismos de mutaxénese que permiten que un organismo se adapte a un estrés ambiental. Como a variedade de estreses ambientais é moi ampla, os mecanismos que a permiten son tamén bastante diversos, como demostran as investigacións realizadas neste eido. Por exemplo, en bacterias, a modulación da [[resposta SOS]] e a síntese de ADN de profago endóxeno incrementa a resistencia de ''[[Acinetobacter baumannii]]'' á [[ciprofloxacina]].<ref name="Geisinger" /> Os mecanismos de resistencia presúmese que están ligados a mutacións cromosómicas intransferibles por [[transferencia horizontal de xenes]] nalgúns membros da familia [[Enterobacteriaceae]], como ''[[Escherichia coli]]'', ''[[Salmonella]]'' spp., ''[[Klebsiella]]'' spp. e ''[[Enterobacter]]'' spp.<ref>{{Cite journal|last1=Aghapour|first1=Zahra|last2=Gholizadeh|first2=Pourya|last3=Ganbarov|first3=Khudaverdi|last4=bialvaei|first4=Abed Zahedi|last5=Mahmood|first5=Suhad Saad|last6=Tanomand|first6=Asghar|last7=Yousefi|first7=Mehdi|last8=Asgharzadeh|first8=Mohammad|last9=Yousefi|first9=Bahman|date=April 2019|title=Molecular mechanisms related to colistin resistance in Enterobacteriaceae|journal=Infection and Drug Resistance|volume= 12|pages=965–975|doi=10.2147/idr.s199844|pmid=31190901|pmc=6519339}}</ref> Os eventos cromosómicos, especialmente a amplificación xénica, parecen ser relevantes nesta mutaxénese adaptativa en bacterias.<ref>{{Cite journal|last1=Hersh|first1=Megan N|last2=Ponder|first2=Rebecca G|last3=Hastings|first3=P.J|last4=Rosenberg|first4=Susan M|date=xuño de 2004|title=Adaptive mutation and amplification in Escherichia coli: two pathways of genome adaptation under stress|journal=Research in Microbiology|volume=155|issue=5|pages=352–359|doi=10.1016/j.resmic.2004.01.020|pmid=15207867}}</ref> As investigacións feitas en células eucariotas son moito mñais escasas, pero os eventos cromosómicos parecen tamén ser bastante relevantes: mentres que se informou que a recombinación intracromosómica ectópica está implicada na adquisición de resistencia á 5-fluorocitosina en ''[[Saccharomyces cerevisiae]]'',<ref name=":0" /> atopouse que as duplicacións xenómicas lle dan resistencia a esta mesma especie aos ambientes don escaseza de nutrientes.<ref name=":1" /><ref>{{Cite journal|last1=Longerich|first1=S.|last2=Galloway|first2=A. M.|last3=Harris|first3=R. S.|last4=Wong|first4=C.|last5=Rosenberg|first5=S. M.|date=1995-12-19|title=Adaptive mutation sequences reproduced by mismatch repair deficiency.|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=92|issue=26|pages=12017–12020|doi=10.1073/pnas.92.26.12017|issn=0027-8424|pmc=40287|pmid=8618835|bibcode=1995PNAS...9212017L}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Rosenberg|first1=Susan M.|last2=Fitzgerald|first2=Devon M.|date=2019-04-01|title=What is mutation? A chapter in the series: How microbes "jeopardize" the modern synthesis|journal=PLOS Genetics|volume=15|issue=4|pages=e1007995|doi=10.1371/journal.pgen.1007995|pmid=30933985|pmc=6443146|issn=1553-7404}}</ref> == Aplicacións de laboratorio == {{Artigo principal|Mutaxénese (técnica de bioloxía molecular)}} No laboratorio a mutaxénese é unha técnica pola cal se xeran deliberadamente por enxeñaría mutacións no ADN para producir xenes mutantes, proteínas ou [[cepa (bioloxía)|cepas]] de organismos. Poden mutarse varios constituíntes dun xene, como os seus elementos de control e os seus produtos xénicos, isto permite que a función dun xene ou proteína poida ser examinada en detalle. A mutación pode tamén producir proteínas mutantes con propiedades alteradas interesantes ou mellorar ou crear unha nova función que poida ser útil comercialmente. Poden xerarse tamén cepas mutantes de organismos que teñen aplicacións prácticas ou que permiten investigar as bases moleculares dunha determinada función da célula. Os primeiros métodos de mutaxénese producían mutacións completament3e ao chou; porén, os métodos modernos de mutxénese poden producir [[mutaxénese dirixida ao sitio|mutacións específicas de sitio]]. Entre as modernas técnicas de laboratorio usadas para xerar estas mutacións están: * [[Mutaxénese dirixida]] * [[Mutaxénese dirixida ao sitio]] / [[mutaxénese de PCR]] * [[Mutaxénese insercional]] * [[Mutaxénese etiquetada con sinatura]] * [[Mutaxénese de transposón]] * [[Mutaxénese de saturación de secuencia]] == Notas == {{listaref|30em}} == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Carcinoxénese]] *[[Danos no ADN (por causas naturais)]] *[[Reparación do ADN]] *[[Mutáxeno]] *[[Mutación]] *[[Taxa de mutación]] *[[Transfección]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] mcubbttyg2kvqj3wsgh1ktsxzo2y16b 0 571251 6147627 2022-08-01T16:43:12Z Jockerouac 113500 Redirixida cara a "[[Normandos]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Normandos]] 8mz1yan2m3to3g813onx0be5ez3yjhp 0 571252 6147635 2022-08-01T17:06:04Z Xanetas 88215 Nova páxina: "{{En uso}} {{Futbolista |nome_xogador = Retu |imaxe = |pé = |nome_completo = Alberto Retuerta Cuadros |altura = 1,86 m. |posición = [[Posicións no fútbol|Lateral esquerdo]] |club_actual = [[Deportivo da Coruña]] |club_número = |youthyears1 = 2007–2010 |youthclubs1 = [[Club Deportivo Vicálvaro|Vicálvaro]] |youthyears2 = 2010–2012 |youthclubs2 = R..." wikitext text/x-wiki {{En uso}} {{Futbolista |nome_xogador = Retu |imaxe = |pé = |nome_completo = Alberto Retuerta Cuadros |altura = 1,86 m. |posición = [[Posicións no fútbol|Lateral esquerdo]] |club_actual = [[Deportivo da Coruña]] |club_número = |youthyears1 = 2007–2010 |youthclubs1 = [[Club Deportivo Vicálvaro|Vicálvaro]] |youthyears2 = 2010–2012 |youthclubs2 = [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] |youthyears3 = 2012–2021 |youthclubs3 = [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |years1 = 2020–2022 |clubs1 = [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |caps1 = 22 |goals1 = 0 |years2 = 2022– |clubs2 = [[Deportivo da Coruña]] |caps2 = 0 |goals2 = 0 |nationalyears1 = |nationalteam1 = |nationalcaps1 = |nationalgoals1 = |medaltemplates = |club-update = 1 de agosto de 2022. |nationalteam-update = }} '''Alberto Retuerta Cuadros''', coñecido como '''Retu''', nado en [[Madrid]] o [[1 de xaneiro]] de [[2002]], é un [[Fútbol|futbolista]] [[España|español]] que xoga de [[Posicións no fútbol#Laterais|lateral esquerdo]] no [[Deportivo da Coruña]]. == Traxectoria == Comezou a xogar ao [[fútbol]] nas canteiras do [[Club Deportivo Vicálvaro|Vicálvaro]] e do [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] e aos 12 anos ingresou na estrutura do [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]. Subiu polos diferentes equipos do club durante a seguinte década e con 18 anos debutou co [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] na [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]] da man de [[Raúl González Blanco|Raúl]], nunha vitoria por 3-1 sobre o [[Club Deportivo Artístico Navalcarnero|Navalcarnero]].<ref>{{Cita novas|data=21 de novembro de 2020|título=3-1: Brillante remontada del Castilla frente al Navalcarnero|url=https://www.realmadrid.com/noticias/2020/11/21/3-1-brillante-remontada-del-castilla-frente-al-navalcarnero|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla/alberto-retuerta Datos do xogador] no sitio web do [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] {{Es}}. {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Retuerta, Alberto}} [[Categoría:Nados en Madrid]] [[Categoría:Nados en 2002]] [[Categoría:Futbolistas da Comunidade de Madrid]] [[Categoría:Defensas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Real Madrid Castilla]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] 2h9iiq6ktlhj8lid5qi103kslg8r6zb 6147680 6147635 2022-08-01T18:56:08Z Xanetas 88215 wikitext text/x-wiki {{Futbolista |nome_xogador = Retu |imaxe = |pé = |nome_completo = Alberto Retuerta Cuadros |altura = 1,86 m. |posición = [[Posicións no fútbol|Lateral esquerdo]] |club_actual = [[Deportivo da Coruña]] |club_número = |youthyears1 = 2007–2010 |youthclubs1 = [[Club Deportivo Vicálvaro|Vicálvaro]] |youthyears2 = 2010–2012 |youthclubs2 = [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] |youthyears3 = 2012–2021 |youthclubs3 = [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |years1 = 2020–2022 |clubs1 = [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |caps1 = 22 |goals1 = 0 |years2 = 2022– |clubs2 = [[Deportivo da Coruña]] |caps2 = 0 |goals2 = 0 |nationalyears1 = |nationalteam1 = |nationalcaps1 = |nationalgoals1 = |medaltemplates = |club-update = 1 de agosto de 2022. |nationalteam-update = }} '''Alberto Retuerta Cuadros''', coñecido como '''Retu''', nado en [[Madrid]] o [[1 de xaneiro]] de [[2002]], é un [[Fútbol|futbolista]] [[España|español]] que xoga de [[Posicións no fútbol#Laterais|lateral esquerdo]] no [[Deportivo da Coruña]]. == Traxectoria == Comezou a xogar ao [[fútbol]] nas canteiras do [[Club Deportivo Vicálvaro|Vicálvaro]] e do [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] e aos 10 anos ingresou na estrutura do [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]].<ref>{{Cita novas|data=27 de xullo de 2022|título=El Deportivo incorpora en propiedad a Alberto Retuerta, del Real Madrid|url=https://www.elcorreogallego.es/deportes/el-deportivo-incorpora-en-propiedad-a-alberto-retuerta-del-real-madrid-CD11747555|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[El Correo Gallego]]}}</ref> Subiu polos diferentes equipos do club durante a seguinte década e con 18 anos debutou co [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] na [[Segunda división B española de fútbol|Segunda División B]], da man de [[Raúl González Blanco|Raúl]], nunha vitoria por 3-1 sobre o [[Club Deportivo Artístico Navalcarnero|Navalcarnero]].<ref>{{Cita novas|data=21 de novembro de 2020|título=3-1: Brillante remontada del Castilla frente al Navalcarnero|url=https://www.realmadrid.com/noticias/2020/11/21/3-1-brillante-remontada-del-castilla-frente-al-navalcarnero|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es}}</ref> Durante esa tempada (2020/21) compaxinou o filial co equipo xuvenil, co que disputou a [[Copa de Campións Xuvenil|Copa de Campións]], caendo en semifinais fronte ao [[Deportivo da Coruña Xuvenil|Deportivo da Coruña]].<ref>{{Cita novas|data=24 de xuño de 2021|título=El Deportivo elimina al Madrid y jugará la final de la Copa de Campeones juvenil|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/torremarathon/cantera/2021/06/24/0-1-deportivo-elimina-madrid-jugara-final-copa-campeones-juvenil/00031624558888084124460.htm|data-acceso=1 de agosto de 2022|lingua=es|xornal=[[La Voz de Galicia]]|apelidos=Antelo|nome=Iván}}</ref> Na [[Primeira División RFEF 2021/22|seguinte campaña]] subiu definitivamente ao Castilla, co que disputou a nova [[Primeira División RFEF]], xogando 10 encontros, 9 deles como titular. En xullo de 2022 foi anunciado como novo xogador do [[Deportivo da Coruña]], da mesma categoría.<ref>{{Cita novas|data=26 de xullo de 2022|título=Alberto Retuerta, novo xogador do Dépor 22-23|url=https://www.rcdeportivo.es/gl/noticia/alberto-retuerta-novo-xogador-do-depor-22-23|data-acceso=1 de agosto de 2022}}</ref> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla/alberto-retuerta Datos do xogador] no sitio web do [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] {{Es}}. {{Xogadores do Deportivo da Coruña}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Retuerta, Alberto}} [[Categoría:Nados en Madrid]] [[Categoría:Nados en 2002]] [[Categoría:Futbolistas da Comunidade de Madrid]] [[Categoría:Defensas de fútbol]] [[Categoría:Xogadores do Real Madrid Castilla]] [[Categoría:Xogadores do Deportivo da Coruña]] 0p7guvksy4iqr4hg76x32wz3iy8gt6o 1 571253 6147652 2022-08-01T17:35:51Z Xas 1888 Nova páxina: "{{visitas}}" wikitext text/x-wiki {{visitas}} 97jhei27zb8o0x4htch148n0nfymikz 0 571254 6147703 2022-08-01T19:46:18Z Xosema 4817 Novo artigo wikitext text/x-wiki {{Astronauta |tempo_espazo = 35,30 días }} '''Jerome "Jay" Apt III''', nado en [[Springfield, Massachusetts]], o [[28 de abril]] de [[1949]], é un [[astronauta]] estadounidense retirado que formou parte das misións [[STS-37]], [[STS-47]], [[STS-59]] e [[STS-79]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/a/apt.html|título=Apt, Jerome III 'Jay'|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=nasa>{{Cita web|url=https://www.nasa.gov/sites/default/files/atoms/files/apt_jerome.pdf|título=JAY APT (PH.D.) NASA ASTRONAUT (FORMER)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=setembro de 2020|ano=|mes= |formato= |obra= |editor=NASA|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Traxectoria == Apt graduouse en [[física]] pola [[Universidade de Harvard]] en 1971 e é doutor na mesma materia polo [[Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts]] en 1976.<ref name=astronautix/><ref name=nasa/> Foi seleccionado como candidato astronauta pola [[NASA]] en xuño de 1985, completando o seu adestramento en xullo de 1986 e participando nas misións STS-37, STS-47, STS-59 e STS-79. Pasou un total de 35,30 días no espazo. Retirouse da NASA en maio de 1997.<ref name=astronautix/><ref name=nasa/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === *[[STS-37]] *[[STS-47]] *[[STS-59]] *[[STS-79]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Apt, Jerome}} [[Categoría:Astronautas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Nados en 1949]] [[Categoría:Nados en Massachusetts]] 3ihpq7fvmcakonczuz35rinb1s71juv 0 571255 6147704 2022-08-01T19:46:54Z Xosema 4817 #REDIRECCIÓN [[Jerome Apt]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Jerome Apt]] tgnx0rnrovoytnp1ybzvk1lozpicv8k 0 571256 6147706 2022-08-01T20:01:32Z Xosema 4817 Novo artigo wikitext text/x-wiki {{Astronauta |tempo_espazo = 26,65 días }} '''Lee Joseph "Bru" Archambault''', nado en [[Oak Park, Illinois]], o [[25 de agosto]] de [[1960]], é un [[astronauta]] estadounidense retirado que formou parte das misións [[STS-119]] e [[STS-117]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/a/archambault.html|título=Archambault, Lee Joseph 'Bru'|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=nasa>{{Cita web|url=https://www.nasa.gov/sites/default/files/atoms/files/archambault_lee.pdf|título=LEE J. ARCHAMBAULT (COLONEL, USAF, RET.) NASA ASTRONAUT (FORMER)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=marzo de 2013|ano=|mes= |formato= |obra= |editor=NASA|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Traxectoria == Archambault graduouse en enxeñaría astronáutica e aeronáutica pola [[Universidade de Illinois-Urbana]] en 1982 e é máster na mesma materia pola mesma institución en 1984.<ref name=astronautix/><ref name=nasa/> Foi seleccionado como candidato a astronauta pola [[NASA]] en xuño de 1998, completando o seu adestramento en xuñoo de 1999 e participando nas misións STS-117 e STS-119. Pasou un total de 26,65 días no espazo.<ref name=astronautix/><ref name=nasa/> == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat}} === Outros artigos === *[[STS-119]] *[[STS-117]] {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Archambault, Lee Joseph}} [[Categoría:Astronautas dos Estados Unidos de América]] [[Categoría:Nados en 1960]] [[Categoría:Nados en Illinois]] rvdi3mbcsi18fsxkajyrcsjh1kw82wb 0 571257 6147713 2022-08-01T20:38:35Z Fis-mulleres 104999 Creada como tradución da páxina "[[:es:Special:Redirect/revision/124359910|Mary Horner Lyell]]" wikitext text/x-wiki {{Biografía|nome_completo=Mary Elizabeth Horner Lyell|imaxe=Mary Lyell (cropped).jpg|nome_nacemento=|data_de_nacemento=[[9 de octubre]] de [[1808]]|lugar_de_nacemento=Pancras, [[Middlesex]],<br> [[Inglaterra]], {{UK}}|data_de_falecemento=[[24 de abril]] de [[1873]]|lugar_de_falecemento=[[Kensington]], [[Londres]],<br> [[Inglaterra]], {{UK}}|nacionalidade=[[Reino Unido|británica]]|relixión=|pai=[[Leonard Horner]]|cónxuxe=[[Charles Lyell]]|ocupación=[[Geóloga]] y [[conquilióloga]]|coñecido_por=|premios=no}} [[Categoría:Mujeres]] '''Mary Elizabeth Horner Lyell,''' nada o [[9 de outubro|9 de outubro de]] [[1808]] e finada o [[24 de abril|24 de abril de]] [[1873]] , foi unha [[Conquilioloxía|concóloga]] e [[Xeoloxía|xeóloga]] [[Inglaterra|inglesa]] e colaboradora do seu compañeiro o xeólogo [[Charles Lyell]]. Aínda que non acadou o recoñecemento individualmente, os historiadores consideran que é probable que contribuíse moito ao traballo do seu marido e que a súa notoriedade eclipsase a súa propia imaxe. <ref name="ColeBook">{{Cita libro|apelidos=Cole|nome=Ellen|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|ano=2013|editorial=Routledge|ISBN=9781136376276|páxinas=55–56}}</ref> == Traxectoria == Mary Elizabeth Horner era a maior de seis fillas de Leonard Horner, <ref>{{Cita libro|título=Women in Science|editorial=The Massachusetts Institute of Technology|ano=1986|ISBN=|lugar=|páxinas=|cita=}}</ref> profesor de Xeoloxía que ensinou en [[Inglaterra]] e [[Alemaña]] . Leonard Horner quería que todos os seus fillos tivesen unha boa educación. Mary converteuse en concóloga e xeóloga, mentres que a súa irmá menor, [[Katharine Murray Lyell|Katharine]], aprendeu a botánica. Casou con [[Charles Lyell]] en xullo de 1832, con quen compartiu non só o seu amor pola Xeoloxía, senón tamén o seu amor pola Literatura e as relacións amigables no mundo literario. <ref name="SomervilleBook">{{Cita libro|título=Queen of Science: Personal Recollections of Mary Somerville|apelidos=Somerville|nome=Mary|editorial=Canongate Books|ano=2001|ISBN=9781847674654|páxina=351}}</ref> A súa irmá Katherine casou con Henry Lyell, o irmán menor de Charles. Horner Lyell é máis coñecida polo seu traballo científico de 1854, onde estudou e clasificou a súa colección de caracois terrestres das [[Illas Canarias]] . <ref name="ColeBook">{{Cita libro|apelidos=Cole|nome=Ellen|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|ano=2013|editorial=Routledge|ISBN=9781136376276|páxinas=55–56}}</ref> Este estudo foi comparado co de [[Charles Darwin]] sobre aves e tartarugas [[Illas Galápagos|das illas Galápagos]] . <ref name="WWork">{{Cita libro|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|apelidos=Ellen Cole, Esther D Rothblum & Donna M Ashcraft|editorial=Routledge|ano=2013|ISBN=9781136376276|páxinas=55-56}}</ref> Mary e Charles eran un equipo científico. Ela acompañouno nas súas excursións e axudouno debuxando esbozos dos seus achados xeolóxicos; empaquetar a súa roupa, equipamento e exemplares; catalogar as súas coleccións de rochas, minerais e fósiles; aprender español e sueco ademais das linguas que xa coñecía, francés e alemán, para traducir a súa correspondencia e axudarlle a comunicarse; e facendo de escriba cando a súa vista comezou a fallar coa idade. <ref name="ColeBook" /> <ref name="WWork" /> O xeólogo [[Roderick Murchison]] sinala a súa asistencia ás conferencias especiais da Sociedade Xeolóxica de Londres e está claro que tiña un gran interese e un profundo coñecemento da xeoloxía. <ref name="ColeBook">{{Cita libro|apelidos=Cole|nome=Ellen|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|ano=2013|editorial=Routledge|ISBN=9781136376276|páxinas=55–56}}</ref> <ref name="WWork">{{Cita libro|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|apelidos=Ellen Cole, Esther D Rothblum & Donna M Ashcraft|editorial=Routledge|ano=2013|ISBN=9781136376276|páxinas=55-56}}</ref> Horner Lyell mantivo correspondencia con Elizabeth Agassiz sobre a xeoloxía glaciar de [[América do Sur]] e tamén co naturalista William Prescott. <ref name="ColeBook" /> <ref name="WWork" /> Foi testemuña das conversacións do seu marido con [[Charles Darwin]], e Darwin sentiu que merecía un "monumento á paciencia" por ter que soportar discusións longas e pouco sofisticadas, e despois descubriu que Horner Lyell realmente se deleitaba en escoitalas. <ref name="SciAm">{{Cita web|apelidos=Hunter|nome=Dana|título=Mary Horner Lyell: "A Monument of Patience"|url=http://blogs.scientificamerican.com/rosetta-stones/2013/04/25/mary-horner-lyell-a-monument-of-patience/|obra=Scientific American Blogs|data-acceso=14 de febrero de 2018|lingua=inglés}}</ref> Mary Horner Lyell non logrou o recoñecemento individualmente, pero algúns historiadores consideran que probablemente contribuíu en gran medida ao traballo científico de Charles Lyell, que o seu propio traballo fundiuse co traballo do seu marido e que a súa notoriedade eclipsou a súa propia imaxe. <ref name="SciAm">{{Cita web|apelidos=Hunter|nome=Dana|título=Mary Horner Lyell: "A Monument of Patience"|url=http://blogs.scientificamerican.com/rosetta-stones/2013/04/25/mary-horner-lyell-a-monument-of-patience/|obra=Scientific American Blogs|data-acceso=14 de febrero de 2018|lingua=inglés}}</ref> Tras a morte do seu marido, a autora da necrolóxica escribiu sobre María: "Se ela non fora parte del, ela mesma gozaría de máis fama". <ref name="PV">{{Cita web|apelidos1=Martínez Pulido|nome3=Carolina|título=Compañeras invisibles II: Mary Elizabeth Horner|url=https://mujeresconciencia.com/2014/11/24/companeras-invisibles-mary-morland-2/|obra=Mujeres con ciencia|editorial=Universidad del País Vasco|data=24 de noviembre de 2014|data-acceso=15 de febrero de 2018}}</ref> == Notas == {{Listaref|2}} [[Categoría:Científicos do Reino Unido]] [[Categoría:Xeólogos do Reino Unido]] 7y16bfrqdpnfon9xapugv28co5bsbxb 6147714 6147713 2022-08-01T20:40:00Z Fis-mulleres 104999 wikitext text/x-wiki {{Biografía}} '''Mary Elizabeth Horner Lyell,''' nada o [[9 de outubro|9 de outubro de]] [[1808]] e finada o [[24 de abril|24 de abril de]] [[1873]] , foi unha [[Conquilioloxía|concóloga]] e [[Xeoloxía|xeóloga]] [[Inglaterra|inglesa]] e colaboradora do seu compañeiro o xeólogo [[Charles Lyell]]. Aínda que non acadou o recoñecemento individualmente, os historiadores consideran que é probable que contribuíse moito ao traballo do seu marido e que a súa notoriedade eclipsase a súa propia imaxe. <ref name="ColeBook">{{Cita libro|apelidos=Cole|nome=Ellen|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|ano=2013|editorial=Routledge|ISBN=9781136376276|páxinas=55–56}}</ref> == Traxectoria == Mary Elizabeth Horner era a maior de seis fillas de Leonard Horner, <ref>{{Cita libro|título=Women in Science|editorial=The Massachusetts Institute of Technology|ano=1986|ISBN=|lugar=|páxinas=|cita=}}</ref> profesor de Xeoloxía que ensinou en [[Inglaterra]] e [[Alemaña]] . Leonard Horner quería que todos os seus fillos tivesen unha boa educación. Mary converteuse en concóloga e xeóloga, mentres que a súa irmá menor, [[Katharine Murray Lyell|Katharine]], aprendeu a botánica. Casou con [[Charles Lyell]] en xullo de 1832, con quen compartiu non só o seu amor pola Xeoloxía, senón tamén o seu amor pola Literatura e as relacións amigables no mundo literario. <ref name="SomervilleBook">{{Cita libro|título=Queen of Science: Personal Recollections of Mary Somerville|apelidos=Somerville|nome=Mary|editorial=Canongate Books|ano=2001|ISBN=9781847674654|páxina=351}}</ref> A súa irmá Katherine casou con Henry Lyell, o irmán menor de Charles. Horner Lyell é máis coñecida polo seu traballo científico de 1854, onde estudou e clasificou a súa colección de caracois terrestres das [[Illas Canarias]] . <ref name="ColeBook">{{Cita libro|apelidos=Cole|nome=Ellen|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|ano=2013|editorial=Routledge|ISBN=9781136376276|páxinas=55–56}}</ref> Este estudo foi comparado co de [[Charles Darwin]] sobre aves e tartarugas [[Illas Galápagos|das illas Galápagos]] . <ref name="WWork">{{Cita libro|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|apelidos=Ellen Cole, Esther D Rothblum & Donna M Ashcraft|editorial=Routledge|ano=2013|ISBN=9781136376276|páxinas=55-56}}</ref> Mary e Charles eran un equipo científico. Ela acompañouno nas súas excursións e axudouno debuxando esbozos dos seus achados xeolóxicos; empaquetar a súa roupa, equipamento e exemplares; catalogar as súas coleccións de rochas, minerais e fósiles; aprender español e sueco ademais das linguas que xa coñecía, francés e alemán, para traducir a súa correspondencia e axudarlle a comunicarse; e facendo de escriba cando a súa vista comezou a fallar coa idade. <ref name="ColeBook" /> <ref name="WWork" /> O xeólogo [[Roderick Murchison]] sinala a súa asistencia ás conferencias especiais da Sociedade Xeolóxica de Londres e está claro que tiña un gran interese e un profundo coñecemento da xeoloxía. <ref name="ColeBook">{{Cita libro|apelidos=Cole|nome=Ellen|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|ano=2013|editorial=Routledge|ISBN=9781136376276|páxinas=55–56}}</ref> <ref name="WWork">{{Cita libro|título=Women's Work: A Survey of Scholarship By and About Women|apelidos=Ellen Cole, Esther D Rothblum & Donna M Ashcraft|editorial=Routledge|ano=2013|ISBN=9781136376276|páxinas=55-56}}</ref> Horner Lyell mantivo correspondencia con Elizabeth Agassiz sobre a xeoloxía glaciar de [[América do Sur]] e tamén co naturalista William Prescott. <ref name="ColeBook" /> <ref name="WWork" /> Foi testemuña das conversacións do seu marido con [[Charles Darwin]], e Darwin sentiu que merecía un "monumento á paciencia" por ter que soportar discusións longas e pouco sofisticadas, e despois descubriu que Horner Lyell realmente se deleitaba en escoitalas. <ref name="SciAm">{{Cita web|apelidos=Hunter|nome=Dana|título=Mary Horner Lyell: "A Monument of Patience"|url=http://blogs.scientificamerican.com/rosetta-stones/2013/04/25/mary-horner-lyell-a-monument-of-patience/|obra=Scientific American Blogs|data-acceso=14 de febrero de 2018|lingua=inglés}}</ref> Mary Horner Lyell non logrou o recoñecemento individualmente, pero algúns historiadores consideran que probablemente contribuíu en gran medida ao traballo científico de Charles Lyell, que o seu propio traballo fundiuse co traballo do seu marido e que a súa notoriedade eclipsou a súa propia imaxe. <ref name="SciAm">{{Cita web|apelidos=Hunter|nome=Dana|título=Mary Horner Lyell: "A Monument of Patience"|url=http://blogs.scientificamerican.com/rosetta-stones/2013/04/25/mary-horner-lyell-a-monument-of-patience/|obra=Scientific American Blogs|data-acceso=14 de febrero de 2018|lingua=inglés}}</ref> Tras a morte do seu marido, a autora da necrolóxica escribiu sobre María: "Se ela non fora parte del, ela mesma gozaría de máis fama". <ref name="PV">{{Cita web|apelidos1=Martínez Pulido|nome3=Carolina|título=Compañeras invisibles II: Mary Elizabeth Horner|url=https://mujeresconciencia.com/2014/11/24/companeras-invisibles-mary-morland-2/|obra=Mujeres con ciencia|editorial=Universidad del País Vasco|data=24 de noviembre de 2014|data-acceso=15 de febrero de 2018}}</ref> == Notas == {{Listaref|2}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Horner Lyell, Mary}} [[Categoría:Científicos do Reino Unido]] [[Categoría:Xeólogos do Reino Unido]] 8fw3mxyz58zzyawyi46hb6a8ksy60uq 1 571258 6147717 2022-08-01T20:45:50Z Fis-mulleres 104999 Nova páxina: "{{Traducido de|es|Mary Horner Lyell|1 de agosto de 2022}}" wikitext text/x-wiki {{Traducido de|es|Mary Horner Lyell|1 de agosto de 2022}} ja0ai78tcglgbtkmdpdbqc5y0fkg192 0 571259 6147719 2022-08-01T20:47:21Z Xosema 4817 Novo artigo wikitext text/x-wiki '''Ariel''' foi unha serie de seis [[Satélite artificial|satélites atificiais]] colaboración entre [[Reino Unido]] e [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] para estudar a [[atmosfera]] superior e os fenómenos de altas enerxías.<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/a/ariel.html|título=Ariel|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Ariel 1 e 2== Foron lanzados o 26 de abril de 1962 e o 27 de marzo de 1964 respectivamente, un mediante un foguete [[Delta (foguete)|Delta]] e o outro mediante un [[Scout X-3]]. Ariel 1 tiña forma de [[cilindro]] de 62 kg e 58 cm de [[diámetro]], cunha altura de 22 cm, e a súa misión foi estudar a [[ionosfera]] e a súa relación coa actividade solar. Funcionou ata o 9 de xullo de 1962. Ariel 2 levaba tres experimentos a bordo para medir as ondas de radio galácticas.<ref name=astronautix/><ref name=gunter1>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/ariel-1.htm|título=Ariel 1, 2 (UK 1, 2)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Ariel 3 e 4== Foron lanzados o 5 de maio de 1967 (mediante un [[Scout A]]) e o 11 de decembro de 1971 (usando un [[Scout B1]]) respectivamente. Ariel 3 levaba cinco experimentos a bordo e tiña forma de prisma de doce lados e 57 cm de altura cun diámetro de 69,6 cm. Ariel 4 foi lanzado para estudar a interacción entre ondas electromagnéticas, [[Plasma (estado da materia)|plasmas]] e partículas enerxéticas coa ionosfera.<ref name=astronautix/><ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/ariel-3.htm|título=Ariel 3, 4 (UK 3, 4)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Ariel 5== Ariel 5 foi lanzado o 15 de outubro de 1974 mediante un Scout B1 con seis experimentos a bordo para estudar os [[raios X]] de orixe astronómica.<ref name=astronautix/><ref name=gunter3>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/ariel-5.htm|título=Ariel 5 (UK 5)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Ariel 6== Ariel 6 foi lanzado o 2 de xuño de 1979 mediante un Scout D1. Levaba instrumentos a bordo para estudar raios X e [[raios cósmicos]].<ref name=astronautix/><ref name=gunter4>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/ariel-6.htm|título=Ariel 6 (UK 6)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> |- |Ariel 1 |26 de abril de 1962 |Delta |Éxito |- |Ariel 2 |27 de marzo de 1964 |Scout X-3 |Éxito |- |Ariel 3 |5 de maio de 1967 |Scout A |Éxito |- |Ariel 4 |11 de decembro de 1971 |Scout B1 |Éxito |- |Ariel 5 |15 de outubro de 1974 |Scout B1 |Éxito |- |Ariel 6 |2 de xuño de 1979 |Scout D1 |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Ariel programme}} === Outros artigos === *[[Scout D1]] *[[Scout B1]] *[[Scout A]] *[[Scout X3]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] bsamisg42c0wq4qi15s32awlj0iogxq 6147730 6147719 2022-08-01T20:57:40Z Xosema 4817 Arranxo menor wikitext text/x-wiki '''Ariel''' foi unha serie de seis [[Satélite artificial|satélites artificiais]] colaboración entre [[Reino Unido]] e [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] para estudar a [[atmosfera]] superior e os fenómenos de altas enerxías.<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/a/ariel.html|título=Ariel|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Ariel 1 e 2== Foron lanzados o 26 de abril de 1962 e o 27 de marzo de 1964 respectivamente, un mediante un foguete [[Delta (foguete)|Delta]] e o outro mediante un [[Scout X-3]]. Ariel 1 tiña forma de [[cilindro]] de 62 kg e 58 cm de [[diámetro]], cunha altura de 22 cm, e a súa misión foi estudar a [[ionosfera]] e a súa relación coa actividade solar. Funcionou ata o 9 de xullo de 1962. Ariel 2 levaba tres experimentos a bordo para medir as ondas de radio galácticas.<ref name=astronautix/><ref name=gunter1>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/ariel-1.htm|título=Ariel 1, 2 (UK 1, 2)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Ariel 3 e 4== Foron lanzados o 5 de maio de 1967 (mediante un [[Scout A]]) e o 11 de decembro de 1971 (usando un [[Scout B1]]) respectivamente. Ariel 3 levaba cinco experimentos a bordo e tiña forma de prisma de doce lados e 57 cm de altura cun diámetro de 69,6 cm. Ariel 4 foi lanzado para estudar a interacción entre ondas electromagnéticas, [[Plasma (estado da materia)|plasmas]] e partículas enerxéticas coa ionosfera.<ref name=astronautix/><ref name=gunter2>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/ariel-3.htm|título=Ariel 3, 4 (UK 3, 4)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Ariel 5== Ariel 5 foi lanzado o 15 de outubro de 1974 mediante un Scout B1 con seis experimentos a bordo para estudar os [[raios X]] de orixe astronómica.<ref name=astronautix/><ref name=gunter3>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/ariel-5.htm|título=Ariel 5 (UK 5)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Ariel 6== Ariel 6 foi lanzado o 2 de xuño de 1979 mediante un Scout D1. Levaba instrumentos a bordo para estudar raios X e [[raios cósmicos]].<ref name=astronautix/><ref name=gunter4>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/ariel-6.htm|título=Ariel 6 (UK 6)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> == Historial de lanzamentos == {| class="wikitable" |- !Misión<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Data de lanzamento<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Foguete lanzador<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> !Notas<ref name=astronautix/><ref name=gunter1/><ref name=gunter2/><ref name=gunter3/><ref name=gunter4/> |- |Ariel 1 |26 de abril de 1962 |Delta |Éxito |- |Ariel 2 |27 de marzo de 1964 |Scout X-3 |Éxito |- |Ariel 3 |5 de maio de 1967 |Scout A |Éxito |- |Ariel 4 |11 de decembro de 1971 |Scout B1 |Éxito |- |Ariel 5 |15 de outubro de 1974 |Scout B1 |Éxito |- |Ariel 6 |2 de xuño de 1979 |Scout D1 |Éxito |} == Notas == {{listaref}} == Véxase tamén == {{commonscat|Ariel programme}} === Outros artigos === *[[Scout D1]] *[[Scout B1]] *[[Scout A]] *[[Scout X3]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 6olds60q8s3fmuwjffsatzd3x9orkzl 0 571260 6147720 2022-08-01T20:48:03Z Fis-mulleres 104999 Redirixida cara a "[[Mary Horner Lyell]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Mary Horner Lyell]] jbedqiz3cknzdfmllu763vzhgmg8k4j 0 571261 6147721 2022-08-01T20:48:28Z Xosema 4817 #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] iaeukmjrw4w5zuw6aziuhsoj1kr7744 0 571262 6147722 2022-08-01T20:48:47Z Xosema 4817 #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] iaeukmjrw4w5zuw6aziuhsoj1kr7744 0 571263 6147723 2022-08-01T20:48:49Z Xosema 4817 #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] iaeukmjrw4w5zuw6aziuhsoj1kr7744 0 571264 6147724 2022-08-01T20:49:00Z Xosema 4817 #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] iaeukmjrw4w5zuw6aziuhsoj1kr7744 0 571265 6147725 2022-08-01T20:49:13Z Xosema 4817 #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Ariel (satélites)]] iaeukmjrw4w5zuw6aziuhsoj1kr7744 0 571266 6147741 2022-08-01T21:10:44Z Xosema 4817 Novo artigo wikitext text/x-wiki '''Araks-N''' ou '''Arkon''' foi unha serie de dous [[Satélite espía|satélites de recoñecemento]] [[Rusia|rusos]].<ref name=astronautix>{{Cita web|url=http://astronautix.com/a/arkon-1.html|título=Arkon-1|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Mark Wade|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data=|ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor= |páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref><ref name=gunter>{{Cita web|url=https://space.skyrocket.de/doc_sdat/araks.htm|título=Araks-N 1, 2 (11F664)|dataacceso=1 de agosto de 2022|autor=Gunter Dirk Krebs|apelidos= |nome= |ligazónautor= |coautores= |data= |ano=2022|mes= |formato= |obra= |editor=Gunter's Space Page|páxinas= |lingua=inglés|doi= |urlarquivo= |dataarquivo= }}</ref> ==Características== Os Arkas-N eran satélites electroópticos de recoñecemento cunha resolución de entre 2 e 10 m cunha órbita alta para pasar máis tempo sobre os seus obxectivos. Foron construídos sobre a plataforma Arkon de [[NPO Lavochkin]] e montaban un [[telescopio]] de 1,5 m.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> Arkas-N 1 foi lanzado o 6 de xuño de 1997, mentres que Arkas-N 2 o foi o 25 de xullo de 2002, ambos mediante un [[Proton K/DM-5]]. Arkas-N 1 sufríu un fallo na [[Batería (electricidade)|batería]] nada máis ser lanzado. Funcionou catro meses ata quedar fora de servizo. Arkas-N 2 funcionou durante un ano ata que o seu compartimento presurizado perdeu presión e deixou de funcionar. Valorouse lanzar un Arkas-N 3 coas partes de reposto dos dous primeiros, pero finalmente decidiuse acabar co programa.<ref name=astronautix/><ref name=gunter/> == Véxase tamén == === Outros artigos === *[[Proton K/DM-5]] {{Control de autoridades}} [[Categoría:Satélites artificiais]] 1mffuatfgetib2ra7crliuq83se6ags 0 571267 6147761 2022-08-01T21:31:39Z Miguelferig 27155 traducido de en:Mutaenesis (molecular biology technique) wikitext text/x-wiki {{en tradución}} [[Ficheiro:DE Mutations.png|miniatura|Tipos de mutacións que poden introducirse ao chou: mutaxénese dirixida ao sitio, combinatoria ou insercional.]] En [[bioloxía molecular]], a '''mutaxénese''' é unha importante técnica de laboratorio na que se producen por [[enxeñaría xenética]] deliberadamente [[mutación]]s para producir [[biblioteca (bioloxía)|bibliotecas]] de xenes mutantes, proteínas, [[cepa (bioloxía)|cepas]] de bacterias ou outros [[organismo modificado xeneticamente|organismos modificados xeneticamente]]. Os diversos constituíntes dun xene, así como os seus elementos regulatorios e os seus produtos xénicos, poden ser mutados para que o funcionamento dun [[locus]] xénico, proceso ou produto poida ser examinado en detalle. A mutación pode producir proteínas mutantes con interesantes propiedades ou con mellores ou novas funcións que poden ter uso comercial. As cepas mutantes tamén se poden producir para que teñan aplicacións prácticas ou permitan as bases moleculares dunha determinada función celular que se quere investigar. <!-- Many methods of mutagenesis exist today. Initially, the kind of mutations artificially induced in the laboratory were entirely random using mechanisms such as UV irradiation. Random mutagenesis cannot target specific regions or sequences of the genome; however, with the development of [[site-directed mutagenesis]], more specific changes can be made. Since 2013, development of the [[CRISPR]]/Cas9 technology, based on a prokaryotic viral defense system, has allowed for the [[Genome editing|editing]] or mutagenesis of a genome ''in vivo''.<ref>{{cite journal | vauthors = Hsu PD, Lander ES, Zhang F | title = Development and applications of CRISPR-Cas9 for genome engineering | journal = Cell | volume = 157 | issue = 6 | pages = 1262–78 | date = June 2014 | pmid = 24906146 | pmc = 4343198 | doi = 10.1016/j.cell.2014.05.010 }}</ref> Site-directed mutagenesis has proved useful in situations that random mutagenesis is not. Other techniques of mutagenesis include combinatorial and insertional mutagenesis. Mutagenesis that is not random can be used to clone DNA,<ref name="Motohashi_2015">{{cite journal | vauthors = Motohashi K | title = A simple and efficient seamless DNA cloning method using SLiCE from Escherichia coli laboratory strains and its application to SLiP site-directed mutagenesis | journal = BMC Biotechnology | volume = 15 | pages = 47 | date = June 2015 | pmid = 26037246 | pmc = 4453199 | doi = 10.1186/s12896-015-0162-8 }}</ref> investigate the effects of mutagens,<ref name="Doering_2018">{{cite journal | vauthors = Doering JA, Lee S, Kristiansen K, Evenseth L, Barron MG, Sylte I, LaLone CA | title = In Silico Site-Directed Mutagenesis Informs Species-Specific Predictions of Chemical Susceptibility Derived From the Sequence Alignment to Predict Across Species Susceptibility (SeqAPASS) Tool | journal = Toxicological Sciences | volume = 166 | issue = 1 | pages = 131–145 | date = November 2018 | pmid = 30060110 | pmc = 6390969 | doi = 10.1093/toxsci/kfy186 }}</ref> and engineer proteins.<ref name="Choi_2019">{{cite journal | vauthors = Choi GC, Zhou P, Yuen CT, Chan BK, Xu F, Bao S, Chu HY, Thean D, Tan K, Wong KH, Zheng Z, Wong AS | display-authors = 6 | title = Combinatorial mutagenesis en masse optimizes the genome editing activities of SpCas9 | journal = Nature Methods | volume = 16 | issue = 8 | pages = 722–730 | date = August 2019 | pmid = 31308554 | doi = 10.1038/s41592-019-0473-0 | s2cid = 196811756 }}</ref> It also has medical applications such as helping immunocompromised patients, research and treatment of diseases including HIV and cancers, and curing of diseases such as [[beta thalassemia]].<ref name="Bushman_2020">{{cite journal | vauthors = Bushman FD | title = Retroviral Insertional Mutagenesis in Humans: Evidence for Four Genetic Mechanisms Promoting Expansion of Cell Clones | language = en | journal = Molecular Therapy | volume = 28 | issue = 2 | pages = 352–356 | date = February 2020 | pmid = 31951833 | pmc = 7001082 | doi = 10.1016/j.ymthe.2019.12.009 | url = }}</ref> ==Random mutagenesis== [[File:How random DNA libraries sample sequence space.pdf|thumb|How [[Library (biology)|DNA libraries]] generated by [[Mutagenesis (molecular biology technique)#Random mutagenesis|random mutagenesis]] sample sequence space. The amino acid substituted into a given position is shown. Each dot or set of connected dots is one member of the library. Error-prone PCR randomly mutates some residues to other amino acids. Alanine scanning replaces each residue of the protein with alanine, one-by-one. Site saturation substitutes each of the 20 possible amino acids (or some subset of them) at a single position, one-by-one.]] Early approaches to mutagenesis relied on methods which produced entirely random mutations. In such methods, cells or organisms are exposed to [[mutagen]]s such as UV radiation or mutagenic chemicals, and mutants with desired characteristics are then selected. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] discovered in 1927 that [[X-ray]]s can cause genetic mutations in [[Drosophila melanogaster|fruit flies]],<ref>{{cite journal | vauthors = Muller HJ | title = Artificial Transmutation of the Gene | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–7 | date = July 1927 | pmid = 17802387 | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> and went on to use the mutants he created for his studies in [[genetics]].<ref>{{cite journal | vauthors = Crow JF, Abrahamson S | title = Seventy years ago: mutation becomes experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–6 | date = December 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref> For ''[[Escherichia coli]]'', mutants may be selected first by exposure to UV radiation, then plated onto an agar medium. The colonies formed are then [[replica plating|replica-plated]], one in a [[Growth medium|rich medium]], another in a minimal medium, and mutants that have specific nutritional requirements can then be identified by their inability to grow in the minimal medium. Similar procedures may be repeated with other types of cells and with different media for selection. A number of methods for generating random mutations in specific [[protein]]s were later developed to [[Genetic screen|screen]] for mutants with interesting or improved properties. These methods may involve the use of doped nucleotides in [[oligonucleotide]] synthesis, or conducting a [[polymerase chain reaction|PCR]] reaction in conditions that enhance misincorporation of nucleotides (error-prone PCR), for example by reducing the fidelity of replication or using nucleotide analogues.<ref name="Blackburn_2006">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=5hoJ4d0-lvUC&pg=PA191 |title=Nucleic Acids in Chemistry and Biology| veditors = Blackburn GM |pages=191–192 |publisher=Royal Society of Chemistry |edition= 3rd |year= 2006 |isbn=978-0854046546 }}</ref> A variation of this method for integrating non-biased mutations in a gene is [[sequence saturation mutagenesis]].<ref>{{cite journal | vauthors = Wong TS, Tee KL, Hauer B, Schwaneberg U | title = Sequence saturation mutagenesis (SeSaM): a novel method for directed evolution | journal = Nucleic Acids Research | volume = 32 | issue = 3 | pages = 26e–26 | date = February 2004 | pmid = 14872057 | pmc = 373423 | doi = 10.1093/nar/gnh028 }}</ref> PCR products which contain mutation(s) are then [[molecular cloning|cloned]] into an [[expression vector]] and the mutant proteins produced can then be characterised. In animal studies, [[alkylating agent]]s such as [[ENU|''N''-ethyl-''N''-nitrosourea]] (ENU) have been used to generate mutant mice.<ref name="Justice_1999">{{cite journal | vauthors = Justice MJ, Noveroske JK, Weber JS, Zheng B, Bradley A | title = Mouse ENU mutagenesis | journal = Human Molecular Genetics | volume = 8 | issue = 10 | pages = 1955–63 | year = 1999 | pmid = 10469849 | doi = 10.1093/hmg/8.10.1955 | doi-access = free }}</ref><ref name="Hrabé_de_Angelis_1998">{{cite journal | vauthors = Hrabé de Angelis M, Balling R | title = Large scale ENU screens in the mouse: genetics meets genomics | journal = Mutation Research | volume = 400 | issue = 1–2 | pages = 25–32 | date = May 1998 | pmid = 9685575 | doi = 10.1016/s0027-5107(98)00061-x }}</ref> [[Ethyl methanesulfonate]] (EMS) is also often used to generate animal, plant, and virus mutants.<ref name="Flibotte_2010">{{cite journal | vauthors = Flibotte S, Edgley ML, Chaudhry I, Taylor J, Neil SE, Rogula A, Zapf R, Hirst M, Butterfield Y, Jones SJ, Marra MA, Barstead RJ, Moerman DG | display-authors = 6 | title = Whole-genome profiling of mutagenesis in Caenorhabditis elegans | journal = Genetics | volume = 185 | issue = 2 | pages = 431–41 | date = June 2010 | pmid = 20439774 | pmc = 2881127 | doi = 10.1534/genetics.110.116616 }}</ref><ref name="Bökel_2008">{{cite book | vauthors = Bökel C | title = EMS screens : from mutagenesis to screening and mapping | series = Methods in Molecular Biology | volume = 420 | pages = 119–38 | year = 2008 | pmid = 18641944 | doi = 10.1007/978-1-59745-583-1_7 }}</ref><ref name="Favor_2020">{{cite journal | vauthors = Favor AH, Llanos CD, Youngblut MD, Bardales JA | title = Optimizing bacteriophage engineering through an accelerated evolution platform | journal = Scientific Reports | volume = 10 | year = 2020 | issue = 1 | page = 13981 | pmid = 32814789 | pmc = 7438504 | doi = 10.1038/s41598-020-70841-1 }}</ref> In a [[European Union]] law (as 2001/18 directive), this kind of mutagenesis may be used to produce [[genetically modified organism|GMOs]] but the products are exempted from regulation: no labeling, no evaluation.<ref name="Krinke_2018">{{cite web | vauthors = Krinke C | title = GMO directive : the origins of the mutagenesis exemption | work = Inf'OGM | date = March 2018 | url = https://www.infogm.org/6509 }}</ref> ==Site-directed mutagenesis== {{main|Site-directed mutagenesis}} Prior to the development site-directed mutagenesis techniques, all mutations made were random, and scientists had to use selection for the desired phenotype to find the desired mutation. Random mutagenesis techniques has an advantage in terms of how many mutations can be produced; however, while random mutagenesis can produce a change in single nucleotides, it does not offer much control as to which nucleotide is being changed.<ref name="Bushman_2020"/> Many researchers therefore seek to introduce selected changes to DNA in a precise, site-specific manner. Early attempts uses analogs of nucleotides and other chemicals were first used to generate localized [[point mutation]]s.<ref>{{cite journal | vauthors = Shortle D, DiMaio D, Nathans D | title = Directed mutagenesis | journal = Annual Review of Genetics | volume = 15 | pages = 265–94 | year = 1981 | pmid = 6279018 | doi = 10.1146/annurev.ge.15.120181.001405 }}</ref> Such chemicals include [[aminopurine]], which induces an AT to GC [[Transition (genetics)|transition]],<ref>{{cite journal | vauthors = Caras IW, MacInnes MA, Persing DH, Coffino P, Martin DW | title = Mechanism of 2-aminopurine mutagenesis in mouse T-lymphosarcoma cells | journal = Molecular and Cellular Biology | volume = 2 | issue = 9 | pages = 1096–103 | date = September 1982 | pmid = 6983647 | pmc = 369902 | doi = 10.1128/mcb.2.9.1096 }}</ref> while [[Methylnitronitrosoguanidine|nitrosoguanidine]],<ref>{{cite journal | vauthors = McHugh GL, Miller CG | title = Isolation and characterization of proline peptidase mutants of Salmonella typhimurium | journal = Journal of Bacteriology | volume = 120 | issue = 1 | pages = 364–71 | date = October 1974 | doi = 10.1128/JB.120.1.364-371.1974 | pmid = 4607625 | pmc = 245771 }}</ref> [[bisulfite]],<ref>{{cite journal | vauthors = Shortle D, Nathans D | title = Local mutagenesis: a method for generating viral mutants with base substitutions in preselected regions of the viral genome | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 75 | issue = 5 | pages = 2170–4 | date = May 1978 | pmid = 209457 | pmc = 392513 | doi = 10.1073/pnas.75.5.2170 | bibcode = 1978PNAS...75.2170S | doi-access = free }}</ref> and N⁴-hydroxycytidine may induce a GC to AT transition.<ref>{{cite journal | vauthors = Flavell RA, Sabo DL, Bandle EF, Weissmann C | title = Site-directed mutagenesis: effect of an extracistronic mutation on the in vitro propagation of bacteriophage Qbeta RNA | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 72 | issue = 1 | pages = 367–71 | date = January 1975 | pmid = 47176 | pmc = 432306 | doi = 10.1073/pnas.72.1.367 | bibcode = 1975PNAS...72..367F | doi-access = free }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Müller W, Weber H, Meyer F, Weissmann C | title = Site-directed mutagenesis in DNA: generation of point mutations in cloned beta globin complementary dna at the positions corresponding to amino acids 121 to 123 | journal = Journal of Molecular Biology | volume = 124 | issue = 2 | pages = 343–58 | date = September 1978 | pmid = 712841 | doi = 10.1016/0022-2836(78)90303-0 }}</ref> These techniques allow specific mutations to be engineered into a protein; however, they are not flexible with respect to the kinds of mutants generated, nor are they as specific as later methods of site-directed mutagenesis and therefore have some degree of randomness. Other technologies such as cleavage of DNA at specific sites on the chromosome, addition of new nucleotides, and exchanging of base pairs it is now possible to decide where mutations can go.<ref name="Hrabé_de_Angelis_1998" /><ref name="Blackburn_2006" /> [[File:Site Directed Mutagenesis.png|thumb|upright=1.1|left|Simplified diagram of the site directed mutagenic technique using pre-fabricated oligonucleotides in a primer extension reaction with DNA polymerase]] Current techniques for site-specific mutation originates from the primer extension technique developed in 1978. Such techniques commonly involve using pre-fabricated mutagenic oligonucleotides in a [[primer (molecular biology)|primer]] extension reaction with [[DNA polymerase]]. This methods allows for point mutation or [[Deletion (genetics)|deletion]] or [[Insertion (genetics)|insertion]] of small stretches of DNA at specific sites. Advances in methodology have made such mutagenesis now a relatively simple and efficient process.<ref name="Doering_2018" /> Newer and more efficient methods of site directed mutagenesis are being constantly developed. For example, a technique called "Seamless ligation cloning extract" (or SLiCE for short) allows for the cloning of certain sequences of DNA within the genome, and more than one DNA fragment can be inserted into the genome at once.<ref name="Motohashi_2015"/> Site directed mutagenesis allows the effect of specific mutation to be investigated. There are numerous uses; for example, it has been used to determine how susceptible certain species were to chemicals that are often used In labs. The experiment used site directed mutagenesis to mimic the expected mutations of the specific chemical. The mutation resulted in a change in specific amino acids and the effects of this mutation were analyzed.<ref name="Doering_2018"/> [[File:Site saturation mutagenesis.svg|thumb|Site saturation mutagenesis is a type of site-directed mutagenesis. This image shows the saturation mutagenesis of a single position in a theoretical 10-residue protein. The wild type version of the protein is shown at the top, with M representing the first amino acid methionine, and * representing the termination of translation. All 19 mutants of the isoleucine at position 5 are shown below.]] The site-directed approach may be done systematically in such techniques as [[alanine scanning]] mutagenesis, whereby residues are systematically mutated to [[alanine]] in order to identify residues important to the structure or function of a protein.<ref>{{cite journal |title=Analysis of Large-Scale Mutagenesis Data To Assess the Impact of Single Amino Acid Substitutions|author1=Vanessa E. Gray |author2=Ronald J. Hause |author3=Douglas M. Fowler|journal=Genetics |date= September 1, 2017 |volume= 207 |number= 1 |pages=53–61 |doi=10.1534/genetics.117.300064|pmid=28751422 |pmc=5586385 }}</ref> Another comprehensive approach is site [[saturation mutagenesis]] where one [[codon]] or a set of codons may be substituted with all possible [[amino acid]]s at the specific positions.<ref name=":0">{{cite journal|last=Reetz|first=M. T.|author2=Carballeira J. D. |year=2007|title=Iterative saturation mutagenesis (ISM) for rapid directed evolution of functional enzymes|journal= Nature Protocols|volume= 2|issue= 4|pages=891–903|doi=10.1038/nprot.2007.72|pmid=17446890|s2cid=37361631}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Cerchione |first1=Derek |last2=Loveluck |first2=Katherine |last3=Tillotson |first3=Eric L. |last4=Harbinski |first4=Fred |last5=DaSilva |first5=Jen |last6=Kelley |first6=Chase P. |last7=Keston-Smith |first7=Elise |last8=Fernandez |first8=Cecilia A. |last9=Myer |first9=Vic E. |last10=Jayaram |first10=Hariharan |last11=Steinberg |first11=Barrett E. |last12=Xu |first12=Shuang-yong |title=SMOOT libraries and phage-induced directed evolution of Cas9 to engineer reduced off-target activity |journal=PLOS ONE |date=16 April 2020 |volume=15 |issue=4 |pages=e0231716 |doi=10.1371/journal.pone.0231716|pmid=32298334 |pmc=7161989 |bibcode=2020PLoSO..1531716C |doi-access=free }}</ref> ==Combinatorial mutagenesis== Combinatorial mutagenesis is a site-directed protein engineering technique whereby multiple mutants of a protein can be simultaneously engineered based on analysis of the effects of additive individual mutations.<ref name="Parker_2011">{{cite journal | vauthors = Parker AS, Griswold KE, Bailey-Kellogg C | title = Optimization of combinatorial mutagenesis | journal = Journal of Computational Biology | volume = 18 | issue = 11 | pages = 1743–56 | date = November 2011 | pmid = 21923411 | pmc = 5220575 | doi = 10.1089/cmb.2011.0152 | bibcode = 2011LNCS.6577..321P }}</ref> It provides a useful method to assess the combinatorial effect of a large number of mutations on protein function.<ref name="pmid31308554">{{cite journal | vauthors = Choi GC, Zhou P, Yuen CT, Chan BK, Xu F, Bao S, Chu HY, Thean D, Tan K, Wong KH, Zheng Z, Wong AS | title = Combinatorial mutagenesis en masse optimizes the genome editing activities of SpCas9 | journal = Nature Methods | volume = 16 | issue = 8 | pages = 722–730 | date = August 2019 | pmid = 31308554 | doi = 10.1038/s41592-019-0473-0 | s2cid = 196811756 }}</ref> Large numbers of mutants may be screened for a particular characteristic by combinatorial analysis.<ref name="Parker_2011" /> In this technique, multiple positions or short sequences along a DNA strand may be exhaustively modified to obtain a comprehensive library of mutant proteins.<ref name="Parker_2011" /> The rate of incidence of beneficial variants can be improved by different methods for constructing mutagenesis libraries. One approach to this technique is to extract and replace a portion of the DNA sequence with a library of sequences containing all possible combinations at the desired mutation site. The content of the inserted segment can include sequences of structural significance, immunogenic property, or enzymatic function. A segment may also be inserted randomly into the gene in order to assess structural or functional significance of a particular part of a protein.<ref name="Parker_2011" /> ==Insertional mutagenesis== {{further|Signature tagged mutagenesis|Transposon mutagenesis}} The insertion of one or more base pairs, resulting in DNA mutations, is also known as insertional mutagenesis.<ref>{{cite journal | vauthors = Uren AG, Kool J, Berns A, van Lohuizen M | title = Retroviral insertional mutagenesis: past, present and future | journal = Oncogene | volume = 24 | issue = 52 | pages = 7656–72 | date = November 2005 | pmid = 16299527 | doi = 10.1038/sj.onc.1209043 | doi-access = free }}</ref> Engineered mutations such as these can provide important information in cancer research, such as mechanistic insights into the development of the disease. Retroviruses and transposons are the chief instrumental tools in insertional mutagenesis. Retroviruses, such as the mouse mammory tumor virus and murine leukemia virus, can be used to identify genes involved in carcinogenesis and understand the biological pathways of specific cancers.<ref name="Vassiliou_2010">{{cite journal | vauthors = Vassiliou G, Rad R, Bradley A | title = The use of DNA transposons for cancer gene discovery in mice | journal = Methods in Enzymology | volume = 477 | pages = 91–106 | date = 2010-01-01 | pmid = 20699138 | doi = 10.1016/s0076-6879(10)77006-3 | publisher = Academic Press | series = Guide to Techniques in Mouse Development, Part B: Mouse Molecular Genetics | isbn = 9780123848802 | edition = 2nd | veditors = Wassarman PM, Soriano PM }}</ref> Transposons, chromosomal segments that can undergo transposition, can be designed and applied to insertional mutagenesis as an instrument for cancer gene discovery.<ref name="Vassiliou_2010" /> These chromosomal segments allow insertional mutagenesis to be applied to virtually any tissue of choice while also allowing for more comprehensive, unbiased depth in DNA sequencing.<ref name="Vassiliou_2010" /> Researchers have found four mechanisms of insertional mutagenesis that can be used on humans. the first mechanism is called enhancer insertion. Enhancers boost transcription of a particular gene by interacting with a promoter of that gene. This particular mechanism was first used to help severely immunocompromised patients I need of bone marrow. Gammaretroviruses carrying enhancers were then inserted into patients. The second mechanism is referred to as promoter insertion. Promoters provide our cells with the specific sequences needed to begin translation. Promoter insertion has helped researchers learn more about the HIV virus. The third mechanism is gene inactivation. An example of gene inactivation is using insertional mutagenesis to insert a retrovirus that disrupts the genome of the T cell in leukemia patients and giving them a specific antigen called CAR allowing the T cells to target cancer cells. The final mechanisms is referred to as mRNA 3' end substitution. Our genes occasionally undergo point mutations causing beta-thalassemia that interrupts red blood cell function. To fix this problem the correct gene sequence for the red blood cells are introduced and a substitution is made.<ref name="Bushman_2020"/> ==Homologous recombination== [[Homologous recombination]] can be used to produce specific mutation in an organism. Vector containing DNA sequence similar to the gene to be modified is introduced to the cell, and by a process of recombination replaces the target gene in the chromosome. This method can be used to introduce a mutation or knock out a gene, for example as used in the production of [[knockout mice]].<ref>{{cite web |url=http://www.bio.davidson.edu/courses/genomics/method/homolrecomb.html |title=Homologous Recombination Method (and Knockout Mouse) |work=Davidson College }}</ref> == CRISPR == {{main|CRISPR gene editing}} Since 2013, the development of [[CRISPR]]-Cas9 technology has allowed for the efficient introduction of different types of mutations into the genome of a wide variety of organisms. The method does not require a transposon insertion site, leaves no marker, and its efficiency and simplicity has made it the preferred method for [[genome editing]].<ref>{{cite journal |title=Seamless site-directed mutagenesis of the Saccharomyces cerevisiae genome using CRISPR-Cas9 |author1=Damien Biot-Pelletier |author2=Vincent J. J. Martin|journal=Journal of Biological Engineering|date=2016 |volume=10|page=6 |pmid=27134651 |pmc=4850645 |doi= 10.1186/s13036-016-0028-1}}</ref><ref>{{cite journal |journal= J Genet Genomics|date=20 August 2015|volume=42|issue=8|pages=413–21| doi= 10.1016/j.jgg.2015.06.005|title=The application of CRISPR-Cas9 genome editing in Caenorhabditis elegans|author=Xu S| pmid=26336798 |pmc=4560834 }}</ref> == Gene synthesis == As the cost of DNA oligonucleotide synthesis falls, [[artificial gene synthesis|artificial synthesis of a complete gene]] is now a viable method for introducing mutations into a gene. This method allows for extensive mutation at multiple sites, including the complete redesign of the codon usage of a gene to optimise it for a particular organism.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Yg3OBQAAQBAJ&pg=PA13 |title=Artificial DNA: Methods and Applications | veditors = Khudyakov YE, Fields HA |page=13 |publisher= CRC Press|date=25 September 2002|isbn=9781420040166 }}</ref> --> == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Enxeñaría xenética]] * [[Oncorato]] * [[Mutaxénese saturada]] * [[Evolución dirixido]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] [[Categoría:Organismos modificados xeneticamente]] [[Categoría:Técnicas de bioloxía molecular]] 20dtbhg9s51tuay3w4r3ommn0r0mqd8 6147763 6147761 2022-08-01T21:35:22Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese|para=a mutaxénese como proceso xeral|este=trata das técnicas experimentais de mutaxénese}} [[Ficheiro:DE Mutations.png|miniatura|Tipos de mutacións que poden introducirse ao chou: mutaxénese dirixida ao sitio, combinatoria ou insercional.]] En [[bioloxía molecular]], a '''mutaxénese''' é unha importante técnica de laboratorio na que se producen por [[enxeñaría xenética]] deliberadamente [[mutación]]s para producir [[biblioteca (bioloxía)|bibliotecas]] de xenes mutantes, proteínas, [[cepa (bioloxía)|cepas]] de bacterias ou outros [[organismo modificado xeneticamente|organismos modificados xeneticamente]]. Os diversos constituíntes dun xene, así como os seus elementos regulatorios e os seus produtos xénicos, poden ser mutados para que o funcionamento dun [[locus]] xénico, proceso ou produto poida ser examinado en detalle. A mutación pode producir proteínas mutantes con interesantes propiedades ou con mellores ou novas funcións que poden ter uso comercial. As cepas mutantes tamén se poden producir para que teñan aplicacións prácticas ou permitan as bases moleculares dunha determinada función celular que se quere investigar. <!-- Many methods of mutagenesis exist today. Initially, the kind of mutations artificially induced in the laboratory were entirely random using mechanisms such as UV irradiation. Random mutagenesis cannot target specific regions or sequences of the genome; however, with the development of [[site-directed mutagenesis]], more specific changes can be made. Since 2013, development of the [[CRISPR]]/Cas9 technology, based on a prokaryotic viral defense system, has allowed for the [[Genome editing|editing]] or mutagenesis of a genome ''in vivo''.<ref>{{cite journal | vauthors = Hsu PD, Lander ES, Zhang F | title = Development and applications of CRISPR-Cas9 for genome engineering | journal = Cell | volume = 157 | issue = 6 | pages = 1262–78 | date = June 2014 | pmid = 24906146 | pmc = 4343198 | doi = 10.1016/j.cell.2014.05.010 }}</ref> Site-directed mutagenesis has proved useful in situations that random mutagenesis is not. Other techniques of mutagenesis include combinatorial and insertional mutagenesis. Mutagenesis that is not random can be used to clone DNA,<ref name="Motohashi_2015">{{cite journal | vauthors = Motohashi K | title = A simple and efficient seamless DNA cloning method using SLiCE from Escherichia coli laboratory strains and its application to SLiP site-directed mutagenesis | journal = BMC Biotechnology | volume = 15 | pages = 47 | date = June 2015 | pmid = 26037246 | pmc = 4453199 | doi = 10.1186/s12896-015-0162-8 }}</ref> investigate the effects of mutagens,<ref name="Doering_2018">{{cite journal | vauthors = Doering JA, Lee S, Kristiansen K, Evenseth L, Barron MG, Sylte I, LaLone CA | title = In Silico Site-Directed Mutagenesis Informs Species-Specific Predictions of Chemical Susceptibility Derived From the Sequence Alignment to Predict Across Species Susceptibility (SeqAPASS) Tool | journal = Toxicological Sciences | volume = 166 | issue = 1 | pages = 131–145 | date = November 2018 | pmid = 30060110 | pmc = 6390969 | doi = 10.1093/toxsci/kfy186 }}</ref> and engineer proteins.<ref name="Choi_2019">{{cite journal | vauthors = Choi GC, Zhou P, Yuen CT, Chan BK, Xu F, Bao S, Chu HY, Thean D, Tan K, Wong KH, Zheng Z, Wong AS | display-authors = 6 | title = Combinatorial mutagenesis en masse optimizes the genome editing activities of SpCas9 | journal = Nature Methods | volume = 16 | issue = 8 | pages = 722–730 | date = August 2019 | pmid = 31308554 | doi = 10.1038/s41592-019-0473-0 | s2cid = 196811756 }}</ref> It also has medical applications such as helping immunocompromised patients, research and treatment of diseases including HIV and cancers, and curing of diseases such as [[beta thalassemia]].<ref name="Bushman_2020">{{cite journal | vauthors = Bushman FD | title = Retroviral Insertional Mutagenesis in Humans: Evidence for Four Genetic Mechanisms Promoting Expansion of Cell Clones | language = en | journal = Molecular Therapy | volume = 28 | issue = 2 | pages = 352–356 | date = February 2020 | pmid = 31951833 | pmc = 7001082 | doi = 10.1016/j.ymthe.2019.12.009 | url = }}</ref> ==Random mutagenesis== [[File:How random DNA libraries sample sequence space.pdf|thumb|How [[Library (biology)|DNA libraries]] generated by [[Mutagenesis (molecular biology technique)#Random mutagenesis|random mutagenesis]] sample sequence space. The amino acid substituted into a given position is shown. Each dot or set of connected dots is one member of the library. Error-prone PCR randomly mutates some residues to other amino acids. Alanine scanning replaces each residue of the protein with alanine, one-by-one. Site saturation substitutes each of the 20 possible amino acids (or some subset of them) at a single position, one-by-one.]] Early approaches to mutagenesis relied on methods which produced entirely random mutations. In such methods, cells or organisms are exposed to [[mutagen]]s such as UV radiation or mutagenic chemicals, and mutants with desired characteristics are then selected. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] discovered in 1927 that [[X-ray]]s can cause genetic mutations in [[Drosophila melanogaster|fruit flies]],<ref>{{cite journal | vauthors = Muller HJ | title = Artificial Transmutation of the Gene | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–7 | date = July 1927 | pmid = 17802387 | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> and went on to use the mutants he created for his studies in [[genetics]].<ref>{{cite journal | vauthors = Crow JF, Abrahamson S | title = Seventy years ago: mutation becomes experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–6 | date = December 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref> For ''[[Escherichia coli]]'', mutants may be selected first by exposure to UV radiation, then plated onto an agar medium. The colonies formed are then [[replica plating|replica-plated]], one in a [[Growth medium|rich medium]], another in a minimal medium, and mutants that have specific nutritional requirements can then be identified by their inability to grow in the minimal medium. Similar procedures may be repeated with other types of cells and with different media for selection. A number of methods for generating random mutations in specific [[protein]]s were later developed to [[Genetic screen|screen]] for mutants with interesting or improved properties. These methods may involve the use of doped nucleotides in [[oligonucleotide]] synthesis, or conducting a [[polymerase chain reaction|PCR]] reaction in conditions that enhance misincorporation of nucleotides (error-prone PCR), for example by reducing the fidelity of replication or using nucleotide analogues.<ref name="Blackburn_2006">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=5hoJ4d0-lvUC&pg=PA191 |title=Nucleic Acids in Chemistry and Biology| veditors = Blackburn GM |pages=191–192 |publisher=Royal Society of Chemistry |edition= 3rd |year= 2006 |isbn=978-0854046546 }}</ref> A variation of this method for integrating non-biased mutations in a gene is [[sequence saturation mutagenesis]].<ref>{{cite journal | vauthors = Wong TS, Tee KL, Hauer B, Schwaneberg U | title = Sequence saturation mutagenesis (SeSaM): a novel method for directed evolution | journal = Nucleic Acids Research | volume = 32 | issue = 3 | pages = 26e–26 | date = February 2004 | pmid = 14872057 | pmc = 373423 | doi = 10.1093/nar/gnh028 }}</ref> PCR products which contain mutation(s) are then [[molecular cloning|cloned]] into an [[expression vector]] and the mutant proteins produced can then be characterised. In animal studies, [[alkylating agent]]s such as [[ENU|''N''-ethyl-''N''-nitrosourea]] (ENU) have been used to generate mutant mice.<ref name="Justice_1999">{{cite journal | vauthors = Justice MJ, Noveroske JK, Weber JS, Zheng B, Bradley A | title = Mouse ENU mutagenesis | journal = Human Molecular Genetics | volume = 8 | issue = 10 | pages = 1955–63 | year = 1999 | pmid = 10469849 | doi = 10.1093/hmg/8.10.1955 | doi-access = free }}</ref><ref name="Hrabé_de_Angelis_1998">{{cite journal | vauthors = Hrabé de Angelis M, Balling R | title = Large scale ENU screens in the mouse: genetics meets genomics | journal = Mutation Research | volume = 400 | issue = 1–2 | pages = 25–32 | date = May 1998 | pmid = 9685575 | doi = 10.1016/s0027-5107(98)00061-x }}</ref> [[Ethyl methanesulfonate]] (EMS) is also often used to generate animal, plant, and virus mutants.<ref name="Flibotte_2010">{{cite journal | vauthors = Flibotte S, Edgley ML, Chaudhry I, Taylor J, Neil SE, Rogula A, Zapf R, Hirst M, Butterfield Y, Jones SJ, Marra MA, Barstead RJ, Moerman DG | display-authors = 6 | title = Whole-genome profiling of mutagenesis in Caenorhabditis elegans | journal = Genetics | volume = 185 | issue = 2 | pages = 431–41 | date = June 2010 | pmid = 20439774 | pmc = 2881127 | doi = 10.1534/genetics.110.116616 }}</ref><ref name="Bökel_2008">{{cite book | vauthors = Bökel C | title = EMS screens : from mutagenesis to screening and mapping | series = Methods in Molecular Biology | volume = 420 | pages = 119–38 | year = 2008 | pmid = 18641944 | doi = 10.1007/978-1-59745-583-1_7 }}</ref><ref name="Favor_2020">{{cite journal | vauthors = Favor AH, Llanos CD, Youngblut MD, Bardales JA | title = Optimizing bacteriophage engineering through an accelerated evolution platform | journal = Scientific Reports | volume = 10 | year = 2020 | issue = 1 | page = 13981 | pmid = 32814789 | pmc = 7438504 | doi = 10.1038/s41598-020-70841-1 }}</ref> In a [[European Union]] law (as 2001/18 directive), this kind of mutagenesis may be used to produce [[genetically modified organism|GMOs]] but the products are exempted from regulation: no labeling, no evaluation.<ref name="Krinke_2018">{{cite web | vauthors = Krinke C | title = GMO directive : the origins of the mutagenesis exemption | work = Inf'OGM | date = March 2018 | url = https://www.infogm.org/6509 }}</ref> ==Site-directed mutagenesis== {{main|Site-directed mutagenesis}} Prior to the development site-directed mutagenesis techniques, all mutations made were random, and scientists had to use selection for the desired phenotype to find the desired mutation. Random mutagenesis techniques has an advantage in terms of how many mutations can be produced; however, while random mutagenesis can produce a change in single nucleotides, it does not offer much control as to which nucleotide is being changed.<ref name="Bushman_2020"/> Many researchers therefore seek to introduce selected changes to DNA in a precise, site-specific manner. Early attempts uses analogs of nucleotides and other chemicals were first used to generate localized [[point mutation]]s.<ref>{{cite journal | vauthors = Shortle D, DiMaio D, Nathans D | title = Directed mutagenesis | journal = Annual Review of Genetics | volume = 15 | pages = 265–94 | year = 1981 | pmid = 6279018 | doi = 10.1146/annurev.ge.15.120181.001405 }}</ref> Such chemicals include [[aminopurine]], which induces an AT to GC [[Transition (genetics)|transition]],<ref>{{cite journal | vauthors = Caras IW, MacInnes MA, Persing DH, Coffino P, Martin DW | title = Mechanism of 2-aminopurine mutagenesis in mouse T-lymphosarcoma cells | journal = Molecular and Cellular Biology | volume = 2 | issue = 9 | pages = 1096–103 | date = September 1982 | pmid = 6983647 | pmc = 369902 | doi = 10.1128/mcb.2.9.1096 }}</ref> while [[Methylnitronitrosoguanidine|nitrosoguanidine]],<ref>{{cite journal | vauthors = McHugh GL, Miller CG | title = Isolation and characterization of proline peptidase mutants of Salmonella typhimurium | journal = Journal of Bacteriology | volume = 120 | issue = 1 | pages = 364–71 | date = October 1974 | doi = 10.1128/JB.120.1.364-371.1974 | pmid = 4607625 | pmc = 245771 }}</ref> [[bisulfite]],<ref>{{cite journal | vauthors = Shortle D, Nathans D | title = Local mutagenesis: a method for generating viral mutants with base substitutions in preselected regions of the viral genome | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 75 | issue = 5 | pages = 2170–4 | date = May 1978 | pmid = 209457 | pmc = 392513 | doi = 10.1073/pnas.75.5.2170 | bibcode = 1978PNAS...75.2170S | doi-access = free }}</ref> and N⁴-hydroxycytidine may induce a GC to AT transition.<ref>{{cite journal | vauthors = Flavell RA, Sabo DL, Bandle EF, Weissmann C | title = Site-directed mutagenesis: effect of an extracistronic mutation on the in vitro propagation of bacteriophage Qbeta RNA | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 72 | issue = 1 | pages = 367–71 | date = January 1975 | pmid = 47176 | pmc = 432306 | doi = 10.1073/pnas.72.1.367 | bibcode = 1975PNAS...72..367F | doi-access = free }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Müller W, Weber H, Meyer F, Weissmann C | title = Site-directed mutagenesis in DNA: generation of point mutations in cloned beta globin complementary dna at the positions corresponding to amino acids 121 to 123 | journal = Journal of Molecular Biology | volume = 124 | issue = 2 | pages = 343–58 | date = September 1978 | pmid = 712841 | doi = 10.1016/0022-2836(78)90303-0 }}</ref> These techniques allow specific mutations to be engineered into a protein; however, they are not flexible with respect to the kinds of mutants generated, nor are they as specific as later methods of site-directed mutagenesis and therefore have some degree of randomness. Other technologies such as cleavage of DNA at specific sites on the chromosome, addition of new nucleotides, and exchanging of base pairs it is now possible to decide where mutations can go.<ref name="Hrabé_de_Angelis_1998" /><ref name="Blackburn_2006" /> [[File:Site Directed Mutagenesis.png|thumb|upright=1.1|left|Simplified diagram of the site directed mutagenic technique using pre-fabricated oligonucleotides in a primer extension reaction with DNA polymerase]] Current techniques for site-specific mutation originates from the primer extension technique developed in 1978. Such techniques commonly involve using pre-fabricated mutagenic oligonucleotides in a [[primer (molecular biology)|primer]] extension reaction with [[DNA polymerase]]. This methods allows for point mutation or [[Deletion (genetics)|deletion]] or [[Insertion (genetics)|insertion]] of small stretches of DNA at specific sites. Advances in methodology have made such mutagenesis now a relatively simple and efficient process.<ref name="Doering_2018" /> Newer and more efficient methods of site directed mutagenesis are being constantly developed. For example, a technique called "Seamless ligation cloning extract" (or SLiCE for short) allows for the cloning of certain sequences of DNA within the genome, and more than one DNA fragment can be inserted into the genome at once.<ref name="Motohashi_2015"/> Site directed mutagenesis allows the effect of specific mutation to be investigated. There are numerous uses; for example, it has been used to determine how susceptible certain species were to chemicals that are often used In labs. The experiment used site directed mutagenesis to mimic the expected mutations of the specific chemical. The mutation resulted in a change in specific amino acids and the effects of this mutation were analyzed.<ref name="Doering_2018"/> [[File:Site saturation mutagenesis.svg|thumb|Site saturation mutagenesis is a type of site-directed mutagenesis. This image shows the saturation mutagenesis of a single position in a theoretical 10-residue protein. The wild type version of the protein is shown at the top, with M representing the first amino acid methionine, and * representing the termination of translation. All 19 mutants of the isoleucine at position 5 are shown below.]] The site-directed approach may be done systematically in such techniques as [[alanine scanning]] mutagenesis, whereby residues are systematically mutated to [[alanine]] in order to identify residues important to the structure or function of a protein.<ref>{{cite journal |title=Analysis of Large-Scale Mutagenesis Data To Assess the Impact of Single Amino Acid Substitutions|author1=Vanessa E. Gray |author2=Ronald J. Hause |author3=Douglas M. Fowler|journal=Genetics |date= September 1, 2017 |volume= 207 |number= 1 |pages=53–61 |doi=10.1534/genetics.117.300064|pmid=28751422 |pmc=5586385 }}</ref> Another comprehensive approach is site [[saturation mutagenesis]] where one [[codon]] or a set of codons may be substituted with all possible [[amino acid]]s at the specific positions.<ref name=":0">{{cite journal|last=Reetz|first=M. T.|author2=Carballeira J. D. |year=2007|title=Iterative saturation mutagenesis (ISM) for rapid directed evolution of functional enzymes|journal= Nature Protocols|volume= 2|issue= 4|pages=891–903|doi=10.1038/nprot.2007.72|pmid=17446890|s2cid=37361631}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Cerchione |first1=Derek |last2=Loveluck |first2=Katherine |last3=Tillotson |first3=Eric L. |last4=Harbinski |first4=Fred |last5=DaSilva |first5=Jen |last6=Kelley |first6=Chase P. |last7=Keston-Smith |first7=Elise |last8=Fernandez |first8=Cecilia A. |last9=Myer |first9=Vic E. |last10=Jayaram |first10=Hariharan |last11=Steinberg |first11=Barrett E. |last12=Xu |first12=Shuang-yong |title=SMOOT libraries and phage-induced directed evolution of Cas9 to engineer reduced off-target activity |journal=PLOS ONE |date=16 April 2020 |volume=15 |issue=4 |pages=e0231716 |doi=10.1371/journal.pone.0231716|pmid=32298334 |pmc=7161989 |bibcode=2020PLoSO..1531716C |doi-access=free }}</ref> ==Combinatorial mutagenesis== Combinatorial mutagenesis is a site-directed protein engineering technique whereby multiple mutants of a protein can be simultaneously engineered based on analysis of the effects of additive individual mutations.<ref name="Parker_2011">{{cite journal | vauthors = Parker AS, Griswold KE, Bailey-Kellogg C | title = Optimization of combinatorial mutagenesis | journal = Journal of Computational Biology | volume = 18 | issue = 11 | pages = 1743–56 | date = November 2011 | pmid = 21923411 | pmc = 5220575 | doi = 10.1089/cmb.2011.0152 | bibcode = 2011LNCS.6577..321P }}</ref> It provides a useful method to assess the combinatorial effect of a large number of mutations on protein function.<ref name="pmid31308554">{{cite journal | vauthors = Choi GC, Zhou P, Yuen CT, Chan BK, Xu F, Bao S, Chu HY, Thean D, Tan K, Wong KH, Zheng Z, Wong AS | title = Combinatorial mutagenesis en masse optimizes the genome editing activities of SpCas9 | journal = Nature Methods | volume = 16 | issue = 8 | pages = 722–730 | date = August 2019 | pmid = 31308554 | doi = 10.1038/s41592-019-0473-0 | s2cid = 196811756 }}</ref> Large numbers of mutants may be screened for a particular characteristic by combinatorial analysis.<ref name="Parker_2011" /> In this technique, multiple positions or short sequences along a DNA strand may be exhaustively modified to obtain a comprehensive library of mutant proteins.<ref name="Parker_2011" /> The rate of incidence of beneficial variants can be improved by different methods for constructing mutagenesis libraries. One approach to this technique is to extract and replace a portion of the DNA sequence with a library of sequences containing all possible combinations at the desired mutation site. The content of the inserted segment can include sequences of structural significance, immunogenic property, or enzymatic function. A segment may also be inserted randomly into the gene in order to assess structural or functional significance of a particular part of a protein.<ref name="Parker_2011" /> ==Insertional mutagenesis== {{further|Signature tagged mutagenesis|Transposon mutagenesis}} The insertion of one or more base pairs, resulting in DNA mutations, is also known as insertional mutagenesis.<ref>{{cite journal | vauthors = Uren AG, Kool J, Berns A, van Lohuizen M | title = Retroviral insertional mutagenesis: past, present and future | journal = Oncogene | volume = 24 | issue = 52 | pages = 7656–72 | date = November 2005 | pmid = 16299527 | doi = 10.1038/sj.onc.1209043 | doi-access = free }}</ref> Engineered mutations such as these can provide important information in cancer research, such as mechanistic insights into the development of the disease. Retroviruses and transposons are the chief instrumental tools in insertional mutagenesis. Retroviruses, such as the mouse mammory tumor virus and murine leukemia virus, can be used to identify genes involved in carcinogenesis and understand the biological pathways of specific cancers.<ref name="Vassiliou_2010">{{cite journal | vauthors = Vassiliou G, Rad R, Bradley A | title = The use of DNA transposons for cancer gene discovery in mice | journal = Methods in Enzymology | volume = 477 | pages = 91–106 | date = 2010-01-01 | pmid = 20699138 | doi = 10.1016/s0076-6879(10)77006-3 | publisher = Academic Press | series = Guide to Techniques in Mouse Development, Part B: Mouse Molecular Genetics | isbn = 9780123848802 | edition = 2nd | veditors = Wassarman PM, Soriano PM }}</ref> Transposons, chromosomal segments that can undergo transposition, can be designed and applied to insertional mutagenesis as an instrument for cancer gene discovery.<ref name="Vassiliou_2010" /> These chromosomal segments allow insertional mutagenesis to be applied to virtually any tissue of choice while also allowing for more comprehensive, unbiased depth in DNA sequencing.<ref name="Vassiliou_2010" /> Researchers have found four mechanisms of insertional mutagenesis that can be used on humans. the first mechanism is called enhancer insertion. Enhancers boost transcription of a particular gene by interacting with a promoter of that gene. This particular mechanism was first used to help severely immunocompromised patients I need of bone marrow. Gammaretroviruses carrying enhancers were then inserted into patients. The second mechanism is referred to as promoter insertion. Promoters provide our cells with the specific sequences needed to begin translation. Promoter insertion has helped researchers learn more about the HIV virus. The third mechanism is gene inactivation. An example of gene inactivation is using insertional mutagenesis to insert a retrovirus that disrupts the genome of the T cell in leukemia patients and giving them a specific antigen called CAR allowing the T cells to target cancer cells. The final mechanisms is referred to as mRNA 3' end substitution. Our genes occasionally undergo point mutations causing beta-thalassemia that interrupts red blood cell function. To fix this problem the correct gene sequence for the red blood cells are introduced and a substitution is made.<ref name="Bushman_2020"/> ==Homologous recombination== [[Homologous recombination]] can be used to produce specific mutation in an organism. Vector containing DNA sequence similar to the gene to be modified is introduced to the cell, and by a process of recombination replaces the target gene in the chromosome. This method can be used to introduce a mutation or knock out a gene, for example as used in the production of [[knockout mice]].<ref>{{cite web |url=http://www.bio.davidson.edu/courses/genomics/method/homolrecomb.html |title=Homologous Recombination Method (and Knockout Mouse) |work=Davidson College }}</ref> == CRISPR == {{main|CRISPR gene editing}} Since 2013, the development of [[CRISPR]]-Cas9 technology has allowed for the efficient introduction of different types of mutations into the genome of a wide variety of organisms. The method does not require a transposon insertion site, leaves no marker, and its efficiency and simplicity has made it the preferred method for [[genome editing]].<ref>{{cite journal |title=Seamless site-directed mutagenesis of the Saccharomyces cerevisiae genome using CRISPR-Cas9 |author1=Damien Biot-Pelletier |author2=Vincent J. J. Martin|journal=Journal of Biological Engineering|date=2016 |volume=10|page=6 |pmid=27134651 |pmc=4850645 |doi= 10.1186/s13036-016-0028-1}}</ref><ref>{{cite journal |journal= J Genet Genomics|date=20 August 2015|volume=42|issue=8|pages=413–21| doi= 10.1016/j.jgg.2015.06.005|title=The application of CRISPR-Cas9 genome editing in Caenorhabditis elegans|author=Xu S| pmid=26336798 |pmc=4560834 }}</ref> == Gene synthesis == As the cost of DNA oligonucleotide synthesis falls, [[artificial gene synthesis|artificial synthesis of a complete gene]] is now a viable method for introducing mutations into a gene. This method allows for extensive mutation at multiple sites, including the complete redesign of the codon usage of a gene to optimise it for a particular organism.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Yg3OBQAAQBAJ&pg=PA13 |title=Artificial DNA: Methods and Applications | veditors = Khudyakov YE, Fields HA |page=13 |publisher= CRC Press|date=25 September 2002|isbn=9781420040166 }}</ref> --> == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Enxeñaría xenética]] * [[Oncorato]] * [[Mutaxénese saturada]] * [[Evolución dirixido]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] [[Categoría:Organismos modificados xeneticamente]] [[Categoría:Técnicas de bioloxía molecular]] o57te62037a7yacsf27692gxsfukaj5 6147764 6147763 2022-08-01T21:35:51Z Miguelferig 27155 wikitext text/x-wiki {{en tradución}} {{Outros homónimos|Mutaxénese|para=a mutaxénese como proceso xeral|este=as técnicas experimentais de mutaxénese}} [[Ficheiro:DE Mutations.png|miniatura|Tipos de mutacións que poden introducirse ao chou: mutaxénese dirixida ao sitio, combinatoria ou insercional.]] En [[bioloxía molecular]], a '''mutaxénese''' é unha importante técnica de laboratorio na que se producen por [[enxeñaría xenética]] deliberadamente [[mutación]]s para producir [[biblioteca (bioloxía)|bibliotecas]] de xenes mutantes, proteínas, [[cepa (bioloxía)|cepas]] de bacterias ou outros [[organismo modificado xeneticamente|organismos modificados xeneticamente]]. Os diversos constituíntes dun xene, así como os seus elementos regulatorios e os seus produtos xénicos, poden ser mutados para que o funcionamento dun [[locus]] xénico, proceso ou produto poida ser examinado en detalle. A mutación pode producir proteínas mutantes con interesantes propiedades ou con mellores ou novas funcións que poden ter uso comercial. As cepas mutantes tamén se poden producir para que teñan aplicacións prácticas ou permitan as bases moleculares dunha determinada función celular que se quere investigar. <!-- Many methods of mutagenesis exist today. Initially, the kind of mutations artificially induced in the laboratory were entirely random using mechanisms such as UV irradiation. Random mutagenesis cannot target specific regions or sequences of the genome; however, with the development of [[site-directed mutagenesis]], more specific changes can be made. Since 2013, development of the [[CRISPR]]/Cas9 technology, based on a prokaryotic viral defense system, has allowed for the [[Genome editing|editing]] or mutagenesis of a genome ''in vivo''.<ref>{{cite journal | vauthors = Hsu PD, Lander ES, Zhang F | title = Development and applications of CRISPR-Cas9 for genome engineering | journal = Cell | volume = 157 | issue = 6 | pages = 1262–78 | date = June 2014 | pmid = 24906146 | pmc = 4343198 | doi = 10.1016/j.cell.2014.05.010 }}</ref> Site-directed mutagenesis has proved useful in situations that random mutagenesis is not. Other techniques of mutagenesis include combinatorial and insertional mutagenesis. Mutagenesis that is not random can be used to clone DNA,<ref name="Motohashi_2015">{{cite journal | vauthors = Motohashi K | title = A simple and efficient seamless DNA cloning method using SLiCE from Escherichia coli laboratory strains and its application to SLiP site-directed mutagenesis | journal = BMC Biotechnology | volume = 15 | pages = 47 | date = June 2015 | pmid = 26037246 | pmc = 4453199 | doi = 10.1186/s12896-015-0162-8 }}</ref> investigate the effects of mutagens,<ref name="Doering_2018">{{cite journal | vauthors = Doering JA, Lee S, Kristiansen K, Evenseth L, Barron MG, Sylte I, LaLone CA | title = In Silico Site-Directed Mutagenesis Informs Species-Specific Predictions of Chemical Susceptibility Derived From the Sequence Alignment to Predict Across Species Susceptibility (SeqAPASS) Tool | journal = Toxicological Sciences | volume = 166 | issue = 1 | pages = 131–145 | date = November 2018 | pmid = 30060110 | pmc = 6390969 | doi = 10.1093/toxsci/kfy186 }}</ref> and engineer proteins.<ref name="Choi_2019">{{cite journal | vauthors = Choi GC, Zhou P, Yuen CT, Chan BK, Xu F, Bao S, Chu HY, Thean D, Tan K, Wong KH, Zheng Z, Wong AS | display-authors = 6 | title = Combinatorial mutagenesis en masse optimizes the genome editing activities of SpCas9 | journal = Nature Methods | volume = 16 | issue = 8 | pages = 722–730 | date = August 2019 | pmid = 31308554 | doi = 10.1038/s41592-019-0473-0 | s2cid = 196811756 }}</ref> It also has medical applications such as helping immunocompromised patients, research and treatment of diseases including HIV and cancers, and curing of diseases such as [[beta thalassemia]].<ref name="Bushman_2020">{{cite journal | vauthors = Bushman FD | title = Retroviral Insertional Mutagenesis in Humans: Evidence for Four Genetic Mechanisms Promoting Expansion of Cell Clones | language = en | journal = Molecular Therapy | volume = 28 | issue = 2 | pages = 352–356 | date = February 2020 | pmid = 31951833 | pmc = 7001082 | doi = 10.1016/j.ymthe.2019.12.009 | url = }}</ref> ==Random mutagenesis== [[File:How random DNA libraries sample sequence space.pdf|thumb|How [[Library (biology)|DNA libraries]] generated by [[Mutagenesis (molecular biology technique)#Random mutagenesis|random mutagenesis]] sample sequence space. The amino acid substituted into a given position is shown. Each dot or set of connected dots is one member of the library. Error-prone PCR randomly mutates some residues to other amino acids. Alanine scanning replaces each residue of the protein with alanine, one-by-one. Site saturation substitutes each of the 20 possible amino acids (or some subset of them) at a single position, one-by-one.]] Early approaches to mutagenesis relied on methods which produced entirely random mutations. In such methods, cells or organisms are exposed to [[mutagen]]s such as UV radiation or mutagenic chemicals, and mutants with desired characteristics are then selected. [[Hermann Joseph Muller|Hermann Muller]] discovered in 1927 that [[X-ray]]s can cause genetic mutations in [[Drosophila melanogaster|fruit flies]],<ref>{{cite journal | vauthors = Muller HJ | title = Artificial Transmutation of the Gene | journal = Science | volume = 66 | issue = 1699 | pages = 84–7 | date = July 1927 | pmid = 17802387 | doi = 10.1126/science.66.1699.84 | url = http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/m/hjm-1927a.pdf | bibcode = 1927Sci....66...84M }}</ref> and went on to use the mutants he created for his studies in [[genetics]].<ref>{{cite journal | vauthors = Crow JF, Abrahamson S | title = Seventy years ago: mutation becomes experimental | journal = Genetics | volume = 147 | issue = 4 | pages = 1491–6 | date = December 1997 | doi = 10.1093/genetics/147.4.1491 | pmid = 9409815 | pmc = 1208325 }}</ref> For ''[[Escherichia coli]]'', mutants may be selected first by exposure to UV radiation, then plated onto an agar medium. The colonies formed are then [[replica plating|replica-plated]], one in a [[Growth medium|rich medium]], another in a minimal medium, and mutants that have specific nutritional requirements can then be identified by their inability to grow in the minimal medium. Similar procedures may be repeated with other types of cells and with different media for selection. A number of methods for generating random mutations in specific [[protein]]s were later developed to [[Genetic screen|screen]] for mutants with interesting or improved properties. These methods may involve the use of doped nucleotides in [[oligonucleotide]] synthesis, or conducting a [[polymerase chain reaction|PCR]] reaction in conditions that enhance misincorporation of nucleotides (error-prone PCR), for example by reducing the fidelity of replication or using nucleotide analogues.<ref name="Blackburn_2006">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=5hoJ4d0-lvUC&pg=PA191 |title=Nucleic Acids in Chemistry and Biology| veditors = Blackburn GM |pages=191–192 |publisher=Royal Society of Chemistry |edition= 3rd |year= 2006 |isbn=978-0854046546 }}</ref> A variation of this method for integrating non-biased mutations in a gene is [[sequence saturation mutagenesis]].<ref>{{cite journal | vauthors = Wong TS, Tee KL, Hauer B, Schwaneberg U | title = Sequence saturation mutagenesis (SeSaM): a novel method for directed evolution | journal = Nucleic Acids Research | volume = 32 | issue = 3 | pages = 26e–26 | date = February 2004 | pmid = 14872057 | pmc = 373423 | doi = 10.1093/nar/gnh028 }}</ref> PCR products which contain mutation(s) are then [[molecular cloning|cloned]] into an [[expression vector]] and the mutant proteins produced can then be characterised. In animal studies, [[alkylating agent]]s such as [[ENU|''N''-ethyl-''N''-nitrosourea]] (ENU) have been used to generate mutant mice.<ref name="Justice_1999">{{cite journal | vauthors = Justice MJ, Noveroske JK, Weber JS, Zheng B, Bradley A | title = Mouse ENU mutagenesis | journal = Human Molecular Genetics | volume = 8 | issue = 10 | pages = 1955–63 | year = 1999 | pmid = 10469849 | doi = 10.1093/hmg/8.10.1955 | doi-access = free }}</ref><ref name="Hrabé_de_Angelis_1998">{{cite journal | vauthors = Hrabé de Angelis M, Balling R | title = Large scale ENU screens in the mouse: genetics meets genomics | journal = Mutation Research | volume = 400 | issue = 1–2 | pages = 25–32 | date = May 1998 | pmid = 9685575 | doi = 10.1016/s0027-5107(98)00061-x }}</ref> [[Ethyl methanesulfonate]] (EMS) is also often used to generate animal, plant, and virus mutants.<ref name="Flibotte_2010">{{cite journal | vauthors = Flibotte S, Edgley ML, Chaudhry I, Taylor J, Neil SE, Rogula A, Zapf R, Hirst M, Butterfield Y, Jones SJ, Marra MA, Barstead RJ, Moerman DG | display-authors = 6 | title = Whole-genome profiling of mutagenesis in Caenorhabditis elegans | journal = Genetics | volume = 185 | issue = 2 | pages = 431–41 | date = June 2010 | pmid = 20439774 | pmc = 2881127 | doi = 10.1534/genetics.110.116616 }}</ref><ref name="Bökel_2008">{{cite book | vauthors = Bökel C | title = EMS screens : from mutagenesis to screening and mapping | series = Methods in Molecular Biology | volume = 420 | pages = 119–38 | year = 2008 | pmid = 18641944 | doi = 10.1007/978-1-59745-583-1_7 }}</ref><ref name="Favor_2020">{{cite journal | vauthors = Favor AH, Llanos CD, Youngblut MD, Bardales JA | title = Optimizing bacteriophage engineering through an accelerated evolution platform | journal = Scientific Reports | volume = 10 | year = 2020 | issue = 1 | page = 13981 | pmid = 32814789 | pmc = 7438504 | doi = 10.1038/s41598-020-70841-1 }}</ref> In a [[European Union]] law (as 2001/18 directive), this kind of mutagenesis may be used to produce [[genetically modified organism|GMOs]] but the products are exempted from regulation: no labeling, no evaluation.<ref name="Krinke_2018">{{cite web | vauthors = Krinke C | title = GMO directive : the origins of the mutagenesis exemption | work = Inf'OGM | date = March 2018 | url = https://www.infogm.org/6509 }}</ref> ==Site-directed mutagenesis== {{main|Site-directed mutagenesis}} Prior to the development site-directed mutagenesis techniques, all mutations made were random, and scientists had to use selection for the desired phenotype to find the desired mutation. Random mutagenesis techniques has an advantage in terms of how many mutations can be produced; however, while random mutagenesis can produce a change in single nucleotides, it does not offer much control as to which nucleotide is being changed.<ref name="Bushman_2020"/> Many researchers therefore seek to introduce selected changes to DNA in a precise, site-specific manner. Early attempts uses analogs of nucleotides and other chemicals were first used to generate localized [[point mutation]]s.<ref>{{cite journal | vauthors = Shortle D, DiMaio D, Nathans D | title = Directed mutagenesis | journal = Annual Review of Genetics | volume = 15 | pages = 265–94 | year = 1981 | pmid = 6279018 | doi = 10.1146/annurev.ge.15.120181.001405 }}</ref> Such chemicals include [[aminopurine]], which induces an AT to GC [[Transition (genetics)|transition]],<ref>{{cite journal | vauthors = Caras IW, MacInnes MA, Persing DH, Coffino P, Martin DW | title = Mechanism of 2-aminopurine mutagenesis in mouse T-lymphosarcoma cells | journal = Molecular and Cellular Biology | volume = 2 | issue = 9 | pages = 1096–103 | date = September 1982 | pmid = 6983647 | pmc = 369902 | doi = 10.1128/mcb.2.9.1096 }}</ref> while [[Methylnitronitrosoguanidine|nitrosoguanidine]],<ref>{{cite journal | vauthors = McHugh GL, Miller CG | title = Isolation and characterization of proline peptidase mutants of Salmonella typhimurium | journal = Journal of Bacteriology | volume = 120 | issue = 1 | pages = 364–71 | date = October 1974 | doi = 10.1128/JB.120.1.364-371.1974 | pmid = 4607625 | pmc = 245771 }}</ref> [[bisulfite]],<ref>{{cite journal | vauthors = Shortle D, Nathans D | title = Local mutagenesis: a method for generating viral mutants with base substitutions in preselected regions of the viral genome | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 75 | issue = 5 | pages = 2170–4 | date = May 1978 | pmid = 209457 | pmc = 392513 | doi = 10.1073/pnas.75.5.2170 | bibcode = 1978PNAS...75.2170S | doi-access = free }}</ref> and N⁴-hydroxycytidine may induce a GC to AT transition.<ref>{{cite journal | vauthors = Flavell RA, Sabo DL, Bandle EF, Weissmann C | title = Site-directed mutagenesis: effect of an extracistronic mutation on the in vitro propagation of bacteriophage Qbeta RNA | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 72 | issue = 1 | pages = 367–71 | date = January 1975 | pmid = 47176 | pmc = 432306 | doi = 10.1073/pnas.72.1.367 | bibcode = 1975PNAS...72..367F | doi-access = free }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Müller W, Weber H, Meyer F, Weissmann C | title = Site-directed mutagenesis in DNA: generation of point mutations in cloned beta globin complementary dna at the positions corresponding to amino acids 121 to 123 | journal = Journal of Molecular Biology | volume = 124 | issue = 2 | pages = 343–58 | date = September 1978 | pmid = 712841 | doi = 10.1016/0022-2836(78)90303-0 }}</ref> These techniques allow specific mutations to be engineered into a protein; however, they are not flexible with respect to the kinds of mutants generated, nor are they as specific as later methods of site-directed mutagenesis and therefore have some degree of randomness. Other technologies such as cleavage of DNA at specific sites on the chromosome, addition of new nucleotides, and exchanging of base pairs it is now possible to decide where mutations can go.<ref name="Hrabé_de_Angelis_1998" /><ref name="Blackburn_2006" /> [[File:Site Directed Mutagenesis.png|thumb|upright=1.1|left|Simplified diagram of the site directed mutagenic technique using pre-fabricated oligonucleotides in a primer extension reaction with DNA polymerase]] Current techniques for site-specific mutation originates from the primer extension technique developed in 1978. Such techniques commonly involve using pre-fabricated mutagenic oligonucleotides in a [[primer (molecular biology)|primer]] extension reaction with [[DNA polymerase]]. This methods allows for point mutation or [[Deletion (genetics)|deletion]] or [[Insertion (genetics)|insertion]] of small stretches of DNA at specific sites. Advances in methodology have made such mutagenesis now a relatively simple and efficient process.<ref name="Doering_2018" /> Newer and more efficient methods of site directed mutagenesis are being constantly developed. For example, a technique called "Seamless ligation cloning extract" (or SLiCE for short) allows for the cloning of certain sequences of DNA within the genome, and more than one DNA fragment can be inserted into the genome at once.<ref name="Motohashi_2015"/> Site directed mutagenesis allows the effect of specific mutation to be investigated. There are numerous uses; for example, it has been used to determine how susceptible certain species were to chemicals that are often used In labs. The experiment used site directed mutagenesis to mimic the expected mutations of the specific chemical. The mutation resulted in a change in specific amino acids and the effects of this mutation were analyzed.<ref name="Doering_2018"/> [[File:Site saturation mutagenesis.svg|thumb|Site saturation mutagenesis is a type of site-directed mutagenesis. This image shows the saturation mutagenesis of a single position in a theoretical 10-residue protein. The wild type version of the protein is shown at the top, with M representing the first amino acid methionine, and * representing the termination of translation. All 19 mutants of the isoleucine at position 5 are shown below.]] The site-directed approach may be done systematically in such techniques as [[alanine scanning]] mutagenesis, whereby residues are systematically mutated to [[alanine]] in order to identify residues important to the structure or function of a protein.<ref>{{cite journal |title=Analysis of Large-Scale Mutagenesis Data To Assess the Impact of Single Amino Acid Substitutions|author1=Vanessa E. Gray |author2=Ronald J. Hause |author3=Douglas M. Fowler|journal=Genetics |date= September 1, 2017 |volume= 207 |number= 1 |pages=53–61 |doi=10.1534/genetics.117.300064|pmid=28751422 |pmc=5586385 }}</ref> Another comprehensive approach is site [[saturation mutagenesis]] where one [[codon]] or a set of codons may be substituted with all possible [[amino acid]]s at the specific positions.<ref name=":0">{{cite journal|last=Reetz|first=M. T.|author2=Carballeira J. D. |year=2007|title=Iterative saturation mutagenesis (ISM) for rapid directed evolution of functional enzymes|journal= Nature Protocols|volume= 2|issue= 4|pages=891–903|doi=10.1038/nprot.2007.72|pmid=17446890|s2cid=37361631}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Cerchione |first1=Derek |last2=Loveluck |first2=Katherine |last3=Tillotson |first3=Eric L. |last4=Harbinski |first4=Fred |last5=DaSilva |first5=Jen |last6=Kelley |first6=Chase P. |last7=Keston-Smith |first7=Elise |last8=Fernandez |first8=Cecilia A. |last9=Myer |first9=Vic E. |last10=Jayaram |first10=Hariharan |last11=Steinberg |first11=Barrett E. |last12=Xu |first12=Shuang-yong |title=SMOOT libraries and phage-induced directed evolution of Cas9 to engineer reduced off-target activity |journal=PLOS ONE |date=16 April 2020 |volume=15 |issue=4 |pages=e0231716 |doi=10.1371/journal.pone.0231716|pmid=32298334 |pmc=7161989 |bibcode=2020PLoSO..1531716C |doi-access=free }}</ref> ==Combinatorial mutagenesis== Combinatorial mutagenesis is a site-directed protein engineering technique whereby multiple mutants of a protein can be simultaneously engineered based on analysis of the effects of additive individual mutations.<ref name="Parker_2011">{{cite journal | vauthors = Parker AS, Griswold KE, Bailey-Kellogg C | title = Optimization of combinatorial mutagenesis | journal = Journal of Computational Biology | volume = 18 | issue = 11 | pages = 1743–56 | date = November 2011 | pmid = 21923411 | pmc = 5220575 | doi = 10.1089/cmb.2011.0152 | bibcode = 2011LNCS.6577..321P }}</ref> It provides a useful method to assess the combinatorial effect of a large number of mutations on protein function.<ref name="pmid31308554">{{cite journal | vauthors = Choi GC, Zhou P, Yuen CT, Chan BK, Xu F, Bao S, Chu HY, Thean D, Tan K, Wong KH, Zheng Z, Wong AS | title = Combinatorial mutagenesis en masse optimizes the genome editing activities of SpCas9 | journal = Nature Methods | volume = 16 | issue = 8 | pages = 722–730 | date = August 2019 | pmid = 31308554 | doi = 10.1038/s41592-019-0473-0 | s2cid = 196811756 }}</ref> Large numbers of mutants may be screened for a particular characteristic by combinatorial analysis.<ref name="Parker_2011" /> In this technique, multiple positions or short sequences along a DNA strand may be exhaustively modified to obtain a comprehensive library of mutant proteins.<ref name="Parker_2011" /> The rate of incidence of beneficial variants can be improved by different methods for constructing mutagenesis libraries. One approach to this technique is to extract and replace a portion of the DNA sequence with a library of sequences containing all possible combinations at the desired mutation site. The content of the inserted segment can include sequences of structural significance, immunogenic property, or enzymatic function. A segment may also be inserted randomly into the gene in order to assess structural or functional significance of a particular part of a protein.<ref name="Parker_2011" /> ==Insertional mutagenesis== {{further|Signature tagged mutagenesis|Transposon mutagenesis}} The insertion of one or more base pairs, resulting in DNA mutations, is also known as insertional mutagenesis.<ref>{{cite journal | vauthors = Uren AG, Kool J, Berns A, van Lohuizen M | title = Retroviral insertional mutagenesis: past, present and future | journal = Oncogene | volume = 24 | issue = 52 | pages = 7656–72 | date = November 2005 | pmid = 16299527 | doi = 10.1038/sj.onc.1209043 | doi-access = free }}</ref> Engineered mutations such as these can provide important information in cancer research, such as mechanistic insights into the development of the disease. Retroviruses and transposons are the chief instrumental tools in insertional mutagenesis. Retroviruses, such as the mouse mammory tumor virus and murine leukemia virus, can be used to identify genes involved in carcinogenesis and understand the biological pathways of specific cancers.<ref name="Vassiliou_2010">{{cite journal | vauthors = Vassiliou G, Rad R, Bradley A | title = The use of DNA transposons for cancer gene discovery in mice | journal = Methods in Enzymology | volume = 477 | pages = 91–106 | date = 2010-01-01 | pmid = 20699138 | doi = 10.1016/s0076-6879(10)77006-3 | publisher = Academic Press | series = Guide to Techniques in Mouse Development, Part B: Mouse Molecular Genetics | isbn = 9780123848802 | edition = 2nd | veditors = Wassarman PM, Soriano PM }}</ref> Transposons, chromosomal segments that can undergo transposition, can be designed and applied to insertional mutagenesis as an instrument for cancer gene discovery.<ref name="Vassiliou_2010" /> These chromosomal segments allow insertional mutagenesis to be applied to virtually any tissue of choice while also allowing for more comprehensive, unbiased depth in DNA sequencing.<ref name="Vassiliou_2010" /> Researchers have found four mechanisms of insertional mutagenesis that can be used on humans. the first mechanism is called enhancer insertion. Enhancers boost transcription of a particular gene by interacting with a promoter of that gene. This particular mechanism was first used to help severely immunocompromised patients I need of bone marrow. Gammaretroviruses carrying enhancers were then inserted into patients. The second mechanism is referred to as promoter insertion. Promoters provide our cells with the specific sequences needed to begin translation. Promoter insertion has helped researchers learn more about the HIV virus. The third mechanism is gene inactivation. An example of gene inactivation is using insertional mutagenesis to insert a retrovirus that disrupts the genome of the T cell in leukemia patients and giving them a specific antigen called CAR allowing the T cells to target cancer cells. The final mechanisms is referred to as mRNA 3' end substitution. Our genes occasionally undergo point mutations causing beta-thalassemia that interrupts red blood cell function. To fix this problem the correct gene sequence for the red blood cells are introduced and a substitution is made.<ref name="Bushman_2020"/> ==Homologous recombination== [[Homologous recombination]] can be used to produce specific mutation in an organism. Vector containing DNA sequence similar to the gene to be modified is introduced to the cell, and by a process of recombination replaces the target gene in the chromosome. This method can be used to introduce a mutation or knock out a gene, for example as used in the production of [[knockout mice]].<ref>{{cite web |url=http://www.bio.davidson.edu/courses/genomics/method/homolrecomb.html |title=Homologous Recombination Method (and Knockout Mouse) |work=Davidson College }}</ref> == CRISPR == {{main|CRISPR gene editing}} Since 2013, the development of [[CRISPR]]-Cas9 technology has allowed for the efficient introduction of different types of mutations into the genome of a wide variety of organisms. The method does not require a transposon insertion site, leaves no marker, and its efficiency and simplicity has made it the preferred method for [[genome editing]].<ref>{{cite journal |title=Seamless site-directed mutagenesis of the Saccharomyces cerevisiae genome using CRISPR-Cas9 |author1=Damien Biot-Pelletier |author2=Vincent J. J. Martin|journal=Journal of Biological Engineering|date=2016 |volume=10|page=6 |pmid=27134651 |pmc=4850645 |doi= 10.1186/s13036-016-0028-1}}</ref><ref>{{cite journal |journal= J Genet Genomics|date=20 August 2015|volume=42|issue=8|pages=413–21| doi= 10.1016/j.jgg.2015.06.005|title=The application of CRISPR-Cas9 genome editing in Caenorhabditis elegans|author=Xu S| pmid=26336798 |pmc=4560834 }}</ref> == Gene synthesis == As the cost of DNA oligonucleotide synthesis falls, [[artificial gene synthesis|artificial synthesis of a complete gene]] is now a viable method for introducing mutations into a gene. This method allows for extensive mutation at multiple sites, including the complete redesign of the codon usage of a gene to optimise it for a particular organism.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Yg3OBQAAQBAJ&pg=PA13 |title=Artificial DNA: Methods and Applications | veditors = Khudyakov YE, Fields HA |page=13 |publisher= CRC Press|date=25 September 2002|isbn=9781420040166 }}</ref> --> == Notas == {{listaref|2}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[Enxeñaría xenética]] * [[Oncorato]] * [[Mutaxénese saturada]] * [[Evolución dirixido]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Mutaxénese]] [[Categoría:Organismos modificados xeneticamente]] [[Categoría:Técnicas de bioloxía molecular]] 423n4jul3rurxxglvzos0h5quk635ry 3 571268 6147802 2022-08-01T22:11:46Z HombreDHojalata 5863 Nova páxina: "{{subst:benvida}}--~~~~" wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0em 0em 1em 0em; width:100%" |- | colspan="3" style="width:45%; vertical-align:top; border-top:1px solid #CEF2E8; border-right:1px solid #CEF2E8;border-left:1px solid #CEF2E8;background-color:#faf6ed;" | <div style="background-color:#CEF2E8; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;"> [[Wikipedia:Benvidos|Dámosche a benvida]] á Galipedia, Erbija!</div> Esta é a túa páxina de conversa, que che servirá para recibires mensaxes doutros colaboradores. Ademais, tes a túa '''[[Usuario:Erbija|páxina de usuario]]''', onde podes poñer os teus datos, intereses etc. |- | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;">[[Ficheiro:Crystal Clear app kedit green-pencil.svg|20px|link=]] Primeiros pasos</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em 1em;"> Os alicerces da Wikipedia son estes '''[[Wikipedia:Cinco piares|Cinco piares]]''', polo que é importante que lle botes unha ollada. Na '''[[Wikipedia:Guía|guía de edición]]''' e nas '''[[:Categoría:Wikipedia:COMOs|preguntas frecuentes]]''' podes atopar moita información de axuda. Explícase como [[Axuda:Como editar unha páxina|editar unha páxina]], como configurar a interface (por exemplo, elixir a lingua), como [[Especial:Cargar|cargar ficheiros]], [[Wikipedia:Citar as fontes|citar as fontes]] e os puntos básicos das '''[[Wikipedia:Políticas e normas|políticas e normas]]''' da Wikipedia. Non precisas de coñecementos técnicos para contribuír aquí. ''Anímate'' a contribuír e presupón ''[[Wikipedia:Asuma a boa fe|boa fe]]'' con respecto ás intencións dos outros colaboradores. Isto é un ''[[wiki]]'', polo que é realmente doado contribuír. Se o desexas podes crear un artigo, paso a paso, [[Wikipedia:Asistente para a creación de artigos|coa axuda do noso asistente]]. </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;">[[Ficheiro:Icon apps query.svg|20px|link=]] Onde atopar axuda</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em 1em;"> Hai máis información dispoñible na páxina de '''[[Wikipedia:Axuda|axuda]]''' e no [[Wikipedia:Portal da comunidade|Portal da comunidade]]. Pódeste pór en contacto co resto das persoas que editamos na Galipedia na [[Wikipedia:A Taberna|Taberna da Galipedia]]. Tamén podes contactar cos [[Wikipedia:Administradores|administradores]] na súa páxina de conversa ou no [[Wikipedia:Taboleiro dos administradores|Taboleiro dos administradores]].</div> | style="padding:0em 0.5em 0em 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;">[[Ficheiro:Crystal ksmiletris.svg|20px|link=]] Recomendacións</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em 1em;"> * Na túa páxina de usuario podes pór caixas informativas coas linguas que coñeces, segundo se explica na páxina [[Wikipedia:Babel|Babel]], para que outros saiban en que linguas se poden comunicar contigo ou coas que podes axudar. * Para [[Axuda:Como contactar con outros usuarios|responder a unha mensaxe doutra persoa]] tes que facelo na súa páxina de conversa, se non, non lle sairá o aviso de que ten mensaxes novas e é moi posíbel que non se decate da túa resposta. * Por favor, [[Wikipedia:Asine as súas mensaxes nas páxinas de conversa|engade sempre a túa sinatura]] nas páxinas de conversa escribindo <nowiki>~~~~</nowiki>. &nbsp; [[Ficheiro:Para asinar usa este botón.png|300px|link=]] * Se o desexas, podes axudarte do [[Wikipedia:Revisor ortográfico|revisor ortográfico]], activándoo en: <small>''[[Especial:Preferencias|Preferencias]] → [[Especial:Preferencias#mw-prefsection-gadgets|Trebellos]] → <u>Navegación</u> → [[Ficheiro:Check mark.png|link=]] '''Ortografía:''' Activar o revisor ortográfico.</small></div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; font-size:110%; font-weight:bold;">[[Ficheiro:Nuvola gnome-fs-trash-full.svg|20px|link=]] Cometiches un erro?</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em 1em;"> * Queres avisar dun erro que cometiches e que non sabes como solucionar? Deixa unha mensaxe na páxina de conversa dese artigo, comunícao na [[Wikipedia:A Taberna|Taberna]] ou coméntallo a outra persoa. '''Todos cometemos erros''', é normal, e sempre estamos dispostos a axudar a quen comeza. </div> |} Boa estadía e bo traballo.<!-- Modelo:Benvida -->--[[Usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:90%;color:maroon;text-shadow:peru 1px 1px 1px;">. '''''HombreDHojalata'''''</span>.]]^{[[Conversa usuario:HombreDHojalata|<span style="font-size:86%;color:brown;">conversa</span>]]} 1 de agosto de 2022 ás 22:11 (UTC) em024dpca1oq5etxhj2wzwkgkkrvf1h 0 571269 6147828 2022-08-01T23:17:31Z Lameiro 1822 homónimos wikitext text/x-wiki {{Homónimos}} '''José Manuel Vázquez''' pode referirse a: * '''[[José Manuel Vázquez Yebra]]''', avogado e político (1928-2021) * '''[[José Manuel Vázquez Varela]]''', historiador (1946-) * '''[[José Manuel Vázquez Vázquez]]''', político (1972-) 33ve8dtss2if8wb09ry6egwj42xqyy7 1 571270 6147840 2022-08-01T23:48:25Z MAGHOI 15490 Nova páxina: "{{visitas}}" wikitext text/x-wiki {{visitas}} 97jhei27zb8o0x4htch148n0nfymikz 0 571271 6148013 2022-08-02T07:03:44Z Adorian 5132 Nova páxina: "{{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FF..." wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos Minnesota Timberwolves da National Basketball Association (NBA) para traer un gran club de baloncesto á cidade de París, dirixido por David Kahn, antigo director dos Minnesota Timberwolves da National Basketball Association (NBA). En xullo de 2018, anunciouse a creación do club profesional.[1] Na revelación, as ambicións eran ser un equipo na Euroliga, a liga europea de máis alto nivel, para 2022. O futuro estadio local do equipo sería un pabellón en Porte de la Chapelle, que se construíu para os Xogos Olímpicos de 2024. O equipo entrou inmediatamente na LNB Pro B, a segunda liga nacional, xa que o club comprou a licenza de HTV Basket.[2] O club xogaría os seus partidos na casa no Halle Georges Carpentier, á espera da construción do Paris Arena II. Na tempada 2020-21, Paris terminou en segundo lugar no campionato LNB Pro B e, polo tanto, ascendeu á LNB Pro A por primeira vez na historia do club.[3] O equipo foi seleccionado para xogar na tempada 2022-23 da EuroCup, o seu debut na competición europea.[4] == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} [[Kévin Dinal]] * {{flagicon|Francia}} [[Stephane Gombauld]] * {{flagicon|Francia}} [[Rudy Jomby]] * {{flagicon|Francia}} [[Jonathan Tornato]] * {{flagicon|Costa do Marfil}} [[Charles Abouo]] * {{flagicon|España}} [[Héctor Manzano]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tyren Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Frank Turner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Lamayn Wilson]] * {{flagicon|República Democrática do Congo}} [[Omari Gudul]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[Eric Boateng]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] 7ydwm1z6bqq3c06pc6zpiogy1anlpgi 6148015 6148013 2022-08-02T07:04:56Z Adorian 5132 Historia traducida da wikipedia en lingua inglesa ([[en:Paris Basketball]]) wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos Minnesota Timberwolves da National Basketball Association (NBA) para traer un gran club de baloncesto á cidade de París, dirixido por David Kahn, antigo director dos Minnesota Timberwolves da National Basketball Association (NBA). En xullo de 2018, anunciouse a creación do club profesional.[1] Na revelación, as ambicións eran ser un equipo na Euroliga, a liga europea de máis alto nivel, para 2022. O futuro estadio local do equipo sería un pabellón en Porte de la Chapelle, que se construíu para os Xogos Olímpicos de 2024. O equipo entrou inmediatamente na LNB Pro B, a segunda liga nacional, xa que o club comprou a licenza de HTV Basket.[2] O club xogaría os seus partidos na casa no Halle Georges Carpentier, á espera da construción do Paris Arena II. Na tempada 2020-21, Paris terminou en segundo lugar no campionato LNB Pro B e, polo tanto, ascendeu á LNB Pro A por primeira vez na historia do club.[3] O equipo foi seleccionado para xogar na tempada 2022-23 da EuroCup, o seu debut na competición europea.[4] == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} [[Kévin Dinal]] * {{flagicon|Francia}} [[Stephane Gombauld]] * {{flagicon|Francia}} [[Rudy Jomby]] * {{flagicon|Francia}} [[Jonathan Tornato]] * {{flagicon|Costa do Marfil}} [[Charles Abouo]] * {{flagicon|España}} [[Héctor Manzano]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tyren Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Frank Turner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Lamayn Wilson]] * {{flagicon|República Democrática do Congo}} [[Omari Gudul]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[Eric Boateng]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] 6j1zaes2ovixkni950uvabowmcfrjez 6148021 6148015 2022-08-02T07:16:10Z Adorian 5132 /* Historia */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cite novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} [[Kévin Dinal]] * {{flagicon|Francia}} [[Stephane Gombauld]] * {{flagicon|Francia}} [[Rudy Jomby]] * {{flagicon|Francia}} [[Jonathan Tornato]] * {{flagicon|Costa do Marfil}} [[Charles Abouo]] * {{flagicon|España}} [[Héctor Manzano]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tyren Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Frank Turner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Lamayn Wilson]] * {{flagicon|República Democrática do Congo}} [[Omari Gudul]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[Eric Boateng]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] g9c4barulfndvbgneue1z8pfvalhg6l 6148022 6148021 2022-08-02T07:16:25Z Adorian 5132 /* Historia */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} [[Kévin Dinal]] * {{flagicon|Francia}} [[Stephane Gombauld]] * {{flagicon|Francia}} [[Rudy Jomby]] * {{flagicon|Francia}} [[Jonathan Tornato]] * {{flagicon|Costa do Marfil}} [[Charles Abouo]] * {{flagicon|España}} [[Héctor Manzano]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Tyren Johnson]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Frank Turner]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Lamayn Wilson]] * {{flagicon|República Democrática do Congo}} [[Omari Gudul]] * {{flagicon|Reino Unido}} [[Eric Boateng]] {{fin div col}} == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] 4nhrusrollp3cz7y6rhm41ejbqf3uww 6148024 6148022 2022-08-02T07:20:14Z Adorian 5132 /* Destacados */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === * {{flagicon|Francia}} [[Victor Samnick]] * {{flagicon|Australia}} [[Daniel Dillon]] * {{flagicon|Canadá}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Canadá}} [[Jevohn Shepherd]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Sheck Wes]] * {{flagicon|República Centroafricana}} [[Evans Ganapamo]] == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] ed9b0c4fdjsbyh40x8qwkyuiaalxbd3 6148028 6148024 2022-08-02T07:25:43Z Adorian 5132 /* Destacados */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === * {{flagicon|Francia}} [[Victor Samnick]] * {{flagicon|Australia}} [[Daniel Dillon]] * {{flagicon|Canadá}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Canadá}} [[Jevohn Shepherd]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle O'Quinn]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Sheck Wes]] * {{flagicon|República Centroafricana}} [[Evans Ganapamo]] == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * '''Campións (1):''' 2018 * ''Subcampións (1):'' 2022 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] ici569pij3bapnjht5vgqf5voenteof 6148029 6148028 2022-08-02T07:26:36Z Adorian 5132 /* Palmarés */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === * {{flagicon|Francia}} [[Victor Samnick]] * {{flagicon|Australia}} [[Daniel Dillon]] * {{flagicon|Canadá}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Canadá}} [[Jevohn Shepherd]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle O'Quinn]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Sheck Wes]] * {{flagicon|República Centroafricana}} [[Evans Ganapamo]] == Adestradores == {{div col|4}} * {{flagicon|Francia}} Jean-Raoul Baudry (1986−1995) * {{flagicon|Francia}} Eric Aouizrat (1995−1999) * {{flagicon|Francia}} Christophe Ivars (1999−2003) * {{flagicon|Francia}} Gilles Versier (2003−2006) * {{flagicon|Francia}} Nicolas Faure (2006−2011) * {{flagicon|Francia}} Hugues Occansey (2011−2013) * {{flagicon|Francia}} Guillaume Quintard (2013) * {{flagicon|Francia}} Mickaël Hay (2013−presente) {{fin div col}} == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * ''Subcampións (1):'' 2021 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] m076zhuehnv4y7cw0ugo336v7gtplvc 6148031 6148029 2022-08-02T07:28:28Z Adorian 5132 /* Adestradores */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === * {{flagicon|Francia}} [[Victor Samnick]] * {{flagicon|Australia}} [[Daniel Dillon]] * {{flagicon|Canadá}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Canadá}} [[Jevohn Shepherd]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle O'Quinn]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Sheck Wes]] * {{flagicon|República Centroafricana}} [[Evans Ganapamo]] == Adestradores == * {{flagicon|Francia}} Jean-Christophe Prat (2018−2022) * {{flagicon|Estados Unidos}} Will Weaver (2022−presente) == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * ''Subcampións (1):'' 2021 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"|2011–12 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|23−11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2012–13 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|24−10}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"|2013–14 | align="center"|3 | NM1 | {{center|8º}} | {{center|18−16}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"|2014–15 | align="center"|3 | NM1 | {{center|3º}} | {{center|20−14}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"|2015–16 | align="center"|3 | NM1 | style="background:#BBF3BB" | {{center|1º}} | {{center|27−7}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2016–17 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center" | 9º | {{center|17−17}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2017–18 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 1º | {{center|27–7}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|19–15}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 1º | {{center|19–4}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 7º | {{center|20–14}} | Oitavos de final |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 4º | {{center|20–14}} | Segunda rolda |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] 5gmtyydto0x6e9cdar5m19h9i9sdx76 6148032 6148031 2022-08-02T07:30:24Z Adorian 5132 /* Historial */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === * {{flagicon|Francia}} [[Victor Samnick]] * {{flagicon|Australia}} [[Daniel Dillon]] * {{flagicon|Canadá}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Canadá}} [[Jevohn Shepherd]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle O'Quinn]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Sheck Wes]] * {{flagicon|República Centroafricana}} [[Evans Ganapamo]] == Adestradores == * {{flagicon|Francia}} Jean-Christophe Prat (2018−2022) * {{flagicon|Estados Unidos}} Will Weaver (2022−presente) == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * ''Subcampións (1):'' 2021 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 11º | {{center|16–18}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 10º | {{center|11–12}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 2º | {{center|23–11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 15º | {{center|13–21}} | Oitavos de final |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] jeg74cngbr5lcr32ffpi8cvyqmbbb4h 6148033 6148032 2022-08-02T07:30:39Z Adorian 5132 /* Historial */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }}{{enuso}} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === * {{flagicon|Francia}} [[Victor Samnick]] * {{flagicon|Australia}} [[Daniel Dillon]] * {{flagicon|Canadá}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Canadá}} [[Jevohn Shepherd]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle O'Quinn]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Sheck Wes]] * {{flagicon|República Centroafricana}} [[Evans Ganapamo]] == Adestradores == * {{flagicon|Francia}} Jean-Christophe Prat (2018−2022) * {{flagicon|Estados Unidos}} Will Weaver (2022−presente) == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * ''Subcampións (1):'' 2021 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 11º | {{center|16–18}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 10º | {{center|11–12}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 2º | {{center|23–11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | align="center"| 15º | {{center|13–21}} | Oitavos de final |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] a52lls9co32dqtw03u361vglhpwhoa8 6148034 6148033 2022-08-02T07:30:50Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === * {{flagicon|Francia}} [[Victor Samnick]] * {{flagicon|Australia}} [[Daniel Dillon]] * {{flagicon|Canadá}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Canadá}} [[Jevohn Shepherd]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle O'Quinn]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Sheck Wes]] * {{flagicon|República Centroafricana}} [[Evans Ganapamo]] == Adestradores == * {{flagicon|Francia}} Jean-Christophe Prat (2018−2022) * {{flagicon|Estados Unidos}} Will Weaver (2022−presente) == Palmarés == '''[[LNB Pro B|Segunda División de Francia]]''' * ''Subcampións (1):'' 2021 == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 11º | {{center|16–18}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 10º | {{center|11–12}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 2º | {{center|23–11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | align="center"| 15º | {{center|13–21}} | Oitavos de final |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] 6gocnzi5kuh275iqrem0lyf1w20x45a 6148156 6148034 2022-08-02T09:57:27Z Adorian 5132 /* Palmarés */ wikitext text/x-wiki {{Equipo FIBA | nome = París Basketball | imaxe = Paris Basketball - Saint-Quentin Basket-Ball, Coupe de France, 22 September 2020 - 32.jpg | fundado = [[12 de xullo]] de [[2018]] | liga = [[LNB Pro A|Pro A]] | cidade = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | pavillón = Halle Georges Carpentier | capacidade = 5&nbsp;009 | cores = {{Color box|#FFFFFF}} {{Color box|#000000}} Branco, negro | presidente = {{USAb}} David Kahn | adestrador = {{USAb}} Will Weaver | sitio_web = [https://parisbasketball.paris/ parisbasketball.paris] }} O '''Paris Basketball''' é un equipo de [[baloncesto]] profesional [[Francia|francés]] con sede na cidade de [[París]]. Fundado en [[2018]], por David Kahn e Eric Schwartz, o equipo disputa os seus partidos como local na Halle Georges Carpentier, un pavillón con capacidade para 5&nbsp;009 espectadores. Desde a temporada 2021−22 o club compite na [[LNB Pro A]], máxima categoría do baloncesto galo. == Historia == O club comezou como un proxecto dirixido por David Kahn, antigo director deportivo dos [[Minnesota Timberwolves]] da [[National Basketball Association]] (NBA), para crear un gran club de baloncesto na cidade de [[París]]. A idea materializouse o [[12 de xullo]] de [[2018]], data na que foi anunciada a creación do club profesional.<ref>{{cita novas|title=Basket - Pro B : Le projet du Paris Basketball dévoilé |url=https://www.sport365.fr/basket-pro-b-projet-paris-basketball-devoile-7592503.html |work=Sport 365 |date=12 de xullo de 2018 |language=fr}}</ref> No acto de presentación os fundadores declararon que a intención do club era a der ser un equipo da [[Euroliga]] para [[2022]]. Tamén anunciaron que o futuro pavillón local do equipo sería un recinto en Porte de la Chapelle, construñido para os [[Xogos Olímpicos de 2024]]. Mentres tanto, o pavillón do club sería a Halle Georges Carpentier. O equipo comezou a súa traxectoria directamente na [[LNB Pro B]], a segunda categoría do baloncesto francés, após comprar a licenza do Hyères-Toulon Var Basket.<ref name="Star Var News 2018">{{cite web | title=C'est officiel, le HTV sans basket professionnel, Philippe Legname obligé de quitter la fédération | website=Star Var News | date=6 de xullo de 2018 | url=https://www.starvar.news/06/07/2018/cest-officiel-le-htv-sans-basket-professionnel-philippe-legname-oblige-de-quitter-la-federation/ | language=fr }}</ref> Na temporada 202−21 o club acabou en segunda posición na Pro B por detrás do [[Fos Provence Basket]]. A diferenza doutras temporadas, por mor da [[pandemia de COVID-19]], o club non tivo que disputar os playoffs de ascenso, obtendo directamente praza na [[LNB Pro A|máxima categoría]]. NA súa primeira temporada na [[LNB Pro A]], o club acabou un posto por riba do descenso con 13 vitorias, tan śo unha máis das necesarias para acadar a salvación. Con todo, o club é invitado para disputar a [[EuroCup Basketball|EuroCup]] na temporada 2022−23. == Xogadores == === Destacados === * {{flagicon|Francia}} [[Victor Samnick]] * {{flagicon|Australia}} [[Daniel Dillon]] * {{flagicon|Canadá}} [[Kris Joseph]] * {{flagicon|Canadá}} [[Jevohn Shepherd]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Kyle O'Quinn]] * {{flagicon|Estados Unidos}} [[Sheck Wes]] * {{flagicon|República Centroafricana}} [[Evans Ganapamo]] == Adestradores == * {{flagicon|Francia}} Jean-Christophe Prat (2018−2022) * {{flagicon|Estados Unidos}} Will Weaver (2022−presente) == Historial == {| class="wikitable" style="font-size:85%;" !Ano !Nivel !Liga !{{abbr|Pos.|Posición}} !{{abbr|V–D|Vitorias−Derrotas}} ! [[Copa de baloncesto de Francia|Copa de Francia]] |- |style="background:#efefef;"| 2018–19 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 11º | {{center|16–18}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2019–20 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | align="center"| 10º | {{center|11–12}} | Segunda rolda |- |style="background:#efefef;"| 2020–21 | align="center"|2 | [[LNB Pro B|Pro B]] | style="background:#BBF3BB;" align="center"| 2º | {{center|23–11}} | Primeira rolda |- |style="background:#efefef;"| 2021–22 | align="center"|1 | [[LNB Pro A|Pro A]] | align="center"| 15º | {{center|13–21}} | Oitavos de final |- |} == Notas == {{Listaref}} == Véxase tamén == === Ligazóns externas === * [https://parisbasketball.paris/ Páxina web oficial] {{fr}} {{Control de autoridades}} {{ORDENAR:Metropolitans 92}} [[Categoría:Equipos de baloncesto de Francia]] 77cu2gi59apfnhw2f384lngyocgxeyx 10 571272 6148023 2022-08-02T07:20:03Z Adorian 5132 Redirixida cara a "[[Modelo:Country data República Centroafricana]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Modelo:Country data República Centroafricana]] rc42deymd9dzpqu72sw8x22ngsev0wt 14 571273 6148026 2022-08-02T07:24:02Z Adorian 5132 Nova páxina: "[[Categoría:Xogadores de baloncesto por equipo de España|Tizona CB]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Xogadores de baloncesto por equipo de España|Tizona CB]] 04qpehte6vmbmhkkcrth42bcyk10gv4 0 571274 6148038 2022-08-02T07:42:00Z Moedagalega 65337 Publícase o artigo, sobre a base da súa versión en inglés. wikitext text/x-wiki {| id="283" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right" ! colspan="2" |Tesouro de Crondall |- | colspan="2" |<center>[[Ficheiro:The_arts_in_early_England_(1903)_(14597991610).jpg|344x344px]]</center> |- | colspan="2" style="width:300px;font-size: 85%; padding:2px; line-height: 1.5em;" |· '''Data do depósito''': [[Circa|ca.]] [[século VII]] [[Anno Domini|d. de C]]. · '''Período ou cultura''': [[Inglaterra anglosaxoa]]. · '''Lugar de aparición''': Crondall, [[Hampshire]], [[Inglaterra]]. · '''Data do achado''': [[1928]] · '''Descubridor''': Charles Lefroy. · '''Composición''': 97 [[moeda]]s e algunhas [[xoia]]s. · '''Materiais''': [[ouro]]. · '''Conservación''': [[Museo Ashmolean]].<ref name=":0">"[https://britisharchaeology.ashmus.ox.ac.uk/coins/crondall-hoard.html Crondall Hoard]". [[Museo Ashmolean|Ashmolean Museum]].</ref> |} O '''Tesouro de Crondall''' é un tesouro de [[moeda]]s de [[ouro]], algunhas [[xoia]]s e outros obxectos presumiblemente datados no [[século VII]], achado na localidade de [[Crondall]], no [[Condados de Inglaterra|condado]] [[Inglaterra|inglés]] de [[Hampshire]], en [[1828]]. Trátase do tesouro de [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas anglosaxoas]] de ouro máis completo atopado antes do [[século XXI]].<ref>"[https://www.bbc.com/news/uk-england-norfolk-59151380 Largest Anglo-Saxon gold coin hoard found in Norfolk]". ''BBC News''. 3 de novembro de 2021.</ref> As noedas forman parte da [[Coleccionismo de moedas|colección numismática]] do [[Museo Ashmolean]], de [[Oxford]].<ref name=":0" /><ref name=":1">[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ Shutterly, M. (2020)].</ref> == Historia == O tesouro descubriuno accidentalmente Charles Lefroy nos terreos da súa familia, en 1828. Estaba composto por 97 moedas de ouro e tres discos deste metal aínda sen [[Cuñaxe|cuñar]], así como un obxecto bañado en ouro que podería relacionarse cun intento de [[falsificación]] de moeda. Tamén había dous adornos de [[xoiaría]] e unhas pequenas cadeas, que Lefroy considerou como os restos dunha bolsa que albergara as moedas e as xoias. Das 97 moedas, 73 eran ''[[thrymsa]]s'' [[Anglosaxóns|anglosaxoas]] e 24 eran ''[[tremissis]]'' [[Dinastía Merovinxia|merovinxios]] e [[francos]]. O consenso entre os [[Historiografía|historiadores]] é que o tesouro data do sécvulo VII, entre [[635]] e [[650]] [[Anno Domini|d. de C]].<ref name=":1" /><ref name=":2">[[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). Páxina 161.</ref><ref>Skingley, P. ed. (2014). Páxina 84.</ref> Non é posible coñecer se as mopedas de agocharon voluntariamente ou se perderon por accidente. O [[numismático]] e historiador [[Philip Grierson]] suxeriu que o tesouro podería tratarse dun ''[[wergeld]]'', unha compensación pagada á familia dunha persoa [[Asasinato|asasinada]] polo asasino. Grierson indicou que, consonte as [[lei]]s do [[Reino de Kent]], o ''wergeld'' polo asasinato dun anglosaxón libre era de 100 xilins de ouro, cantidade que coincide coa do tesouro. No entanto, non hai certeza de que as pezas recuperadas por Lefroy constituísen a totalidade do tesouro, e ademais o lugar onde este apareceu correspondía ao [[Wessex|Reino de Wessex]], onde as tarifas do ''wergeld'' eran diferentes.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> Logo da súa descuberta, o tesouro permaneceu en mans da familia Lefroy ata [[1895]], cando lle foi vendido a John Norton. Descoñécese o destino dos tres discos de ouro sen cuñar, das xoias e da posible falsificación, mais as moedas foron adquiridas en [[1943]] pola compañía [[numismática]] ''A H Baldwin & Sons'', quen, pola súa banda, llas cedeu a prezo de custo ao [[Museo Ashmolean]], onde ficaron expostas desde entón. O tesouro ten unha importancia histórica considerable, xa que é o único gran tesouro anglosaxón de ''[[thrymsa]]s'' que se atopou e gran parte dos coñecementos actuais sobre as moedas de ouro anglosaxoas son o resultado do estudo deste tesouro.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). ''Medieval European Coinage. Volume 1: The Early Middle Ages (5th-10th Centuries)''. [[Cambridge University Press]]. ISBN 978-0-521-03177-6 * Shutterly, M. (2020). "[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ The Crondall Hoard of Anglo-Saxon Gold Coins]". En ''Coin Week''. 27 de outubro. * Skingley, P. ed. (2014). ''Coins of England & the United Kingdom: Standard Catalogue of British Coins 2015''. Spink & Sons. ISBN 978-1-907427-43-5 === Outros artigos === * [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa]] [[Categoría:Tesouros]] [[Categoría:Tesouros monetarios]] [[Categoría:Arqueoloxía en Inglaterra]] [[Categoría:Moedas anglosaxoas]] [[Categoría:Museo Ashmolean]] [[Categoría:Hampshire]] ndmb30xd6vind0lsy9igl4lhpugedxc 6148042 6148038 2022-08-02T07:45:03Z Moedagalega 65337 wikitext text/x-wiki {| id="283" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right" ! colspan="2" |Tesouro de Crondall |- | colspan="2" |<center>[[Ficheiro:The_arts_in_early_England_(1903)_(14597991610).jpg|344x344px]]</center> |- | colspan="2" style="width:300px;font-size: 85%; padding:2px; line-height: 1.5em;" |· '''Data do depósito''': [[Circa|ca.]] [[século VII]] [[Anno Domini|d. de C]]. · '''Período ou cultura''': [[Inglaterra anglosaxoa]]. · '''Lugar de aparición''': Crondall, [[Hampshire]], [[Inglaterra]]. · '''Data do achado''': [[1928]] · '''Descubridor''': Charles Lefroy. · '''Composición''': 97 [[moeda]]s e algunhas [[xoia]]s. · '''Materiais''': [[ouro]]. · '''Conservación''': [[Museo Ashmolean]].<ref name=":0">"[https://britisharchaeology.ashmus.ox.ac.uk/coins/crondall-hoard.html Crondall Hoard]". [[Museo Ashmolean|Ashmolean Museum]].</ref> |} O '''Tesouro de Crondall''' é un tesouro de [[moeda]]s de [[ouro]], algunhas [[xoia]]s e outros obxectos presumiblemente datados no [[século VII]], achado na localidade de [[Crondall]], no [[Condados de Inglaterra|condado]] [[Inglaterra|inglés]] de [[Hampshire]], en [[1828]]. Trátase do tesouro de [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas anglosaxoas]] de ouro máis completo atopado antes do [[século XXI]].<ref>"[https://www.bbc.com/news/uk-england-norfolk-59151380 Largest Anglo-Saxon gold coin hoard found in Norfolk]". ''BBC News''. 3 de novembro de 2021.</ref> As noedas forman parte da [[Coleccionismo de moedas|colección numismática]] do [[Museo Ashmolean]], de [[Oxford]].<ref name=":0" /><ref name=":1">[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ Shutterly, M. (2020)].</ref> == Historia == O tesouro descubriuno accidentalmente Charles Lefroy nos terreos da súa familia, en 1828. Estaba composto por 97 moedas de ouro e tres discos deste metal aínda sen [[Cuñaxe|cuñar]], así como un obxecto bañado en ouro que podería relacionarse cun intento de [[falsificación]] de moeda. Tamén había dous adornos de [[xoiaría]] e unhas pequenas cadeas, que Lefroy considerou como os restos dunha bolsa que albergara as moedas e as xoias. Das 97 moedas, 73 eran ''[[thrymsa]]s'' [[Anglosaxóns|anglosaxoas]] e 24 eran ''[[tremissis]]'' [[Dinastía Merovinxia|merovinxios]] e [[francos]]. O consenso entre os [[Historiografía|historiadores]] é que o tesouro data do sécvulo VII, entre [[635]] e [[650]] [[Anno Domini|d. de C]].<ref name=":1" /><ref name=":2">[[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). Páxina 161.</ref><ref>Skingley, P. ed. (2014). Páxina 84.</ref> Non é posible coñecer se as mopedas de agocharon voluntariamente ou se perderon por accidente. O [[numismático]] e historiador [[Philip Grierson]] suxeriu que o tesouro podería tratarse dun ''[[wergeld]]'', unha compensación pagada á familia dunha persoa [[Asasinato|asasinada]] polo asasino. Grierson indicou que, consonte as [[lei]]s do [[Reino de Kent]], o ''wergeld'' polo asasinato dun anglosaxón libre era de 100 xilins de ouro, cantidade que coincide coa do tesouro. No entanto, non hai certeza de que as pezas recuperadas por Lefroy constituísen a totalidade do tesouro, e ademais o lugar onde este apareceu correspondía ao [[Wessex|Reino de Wessex]], onde as tarifas do ''wergeld'' eran diferentes.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> Logo da súa descuberta, o tesouro permaneceu en mans da familia Lefroy ata [[1895]], cando lle foi vendido a John Norton. Descoñécese o destino dos tres discos de ouro sen cuñar, das xoias e da posible falsificación, mais as moedas foron adquiridas en [[1943]] pola compañía [[numismática]] ''A H Baldwin & Sons'', quen, pola súa banda, llas cedeu a prezo de custo ao [[Museo Ashmolean]], onde ficaron expostas desde entón. O tesouro ten unha importancia histórica considerable, xa que é o único gran tesouro anglosaxón de ''[[thrymsa]]s'' que se atopou e gran parte dos coñecementos actuais sobre as moedas de ouro anglosaxoas son o resultado do estudo deste tesouro.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). ''Medieval European Coinage. Volume 1: The Early Middle Ages (5th-10th Centuries)''. [[Cambridge University Press]]. ISBN 978-0-521-03177-6 * Shutterly, M. (2020). "[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ The Crondall Hoard of Anglo-Saxon Gold Coins]". En ''Coin Week''. 27 de outubro. * Skingley, P. ed. (2014). ''Coins of England & the United Kingdom: Standard Catalogue of British Coins 2015''. Spink & Sons. ISBN 978-1-907427-43-5 === Outros artigos === * [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa]] [[Categoría:Tesouros]] [[Categoría:Tesouros monetarios]] [[Categoría:Arqueoloxía en Inglaterra]] [[Categoría:Moedas anglosaxoas]] [[Categoría:Coleccións do Museo Ashmolean]] [[Categoría:Hampshire]] 25n3srfgad3yfgf6iy4r6ucnec36g35 6148047 6148042 2022-08-02T07:52:46Z Moedagalega 65337 Bibliografía. wikitext text/x-wiki {| id="283" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right" ! colspan="2" |Tesouro de Crondall |- | colspan="2" |<center>[[Ficheiro:The_arts_in_early_England_(1903)_(14597991610).jpg|344x344px]]</center> |- | colspan="2" style="width:300px;font-size: 85%; padding:2px; line-height: 1.5em;" |· '''Data do depósito''': [[Circa|ca.]] [[século VII]] [[Anno Domini|d. de C]]. · '''Período ou cultura''': [[Inglaterra anglosaxoa]]. · '''Lugar de aparición''': Crondall, [[Hampshire]], [[Inglaterra]]. · '''Data do achado''': [[1928]] · '''Descubridor''': Charles Lefroy. · '''Composición''': 97 [[moeda]]s e algunhas [[xoia]]s. · '''Materiais''': [[ouro]]. · '''Conservación''': [[Museo Ashmolean]].<ref name=":0">"[https://britisharchaeology.ashmus.ox.ac.uk/coins/crondall-hoard.html Crondall Hoard]". [[Museo Ashmolean|Ashmolean Museum]].</ref> |} O '''Tesouro de Crondall''' é un tesouro de [[moeda]]s de [[ouro]], algunhas [[xoia]]s e outros obxectos presumiblemente datados no [[século VII]], achado na localidade de [[Crondall]], no [[Condados de Inglaterra|condado]] [[Inglaterra|inglés]] de [[Hampshire]], en [[1828]]. Trátase do tesouro de [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas anglosaxoas]] de ouro máis completo atopado antes do [[século XXI]].<ref>"[https://www.bbc.com/news/uk-england-norfolk-59151380 Largest Anglo-Saxon gold coin hoard found in Norfolk]". ''BBC News''. 3 de novembro de 2021.</ref> As noedas forman parte da [[Coleccionismo de moedas|colección numismática]] do [[Museo Ashmolean]], de [[Oxford]].<ref name=":0" /><ref name=":1">[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ Shutterly, M. (2020)].</ref> == Historia == O tesouro descubriuno accidentalmente Charles Lefroy nos terreos da súa familia, en 1828. Estaba composto por 97 moedas de ouro e tres discos deste metal aínda sen [[Cuñaxe|cuñar]], así como un obxecto bañado en ouro que podería relacionarse cun intento de [[falsificación]] de moeda. Tamén había dous adornos de [[xoiaría]] e unhas pequenas cadeas, que Lefroy considerou como os restos dunha bolsa que albergara as moedas e as xoias. Das 97 moedas, 73 eran ''[[thrymsa]]s'' [[Anglosaxóns|anglosaxoas]] e 24 eran ''[[tremissis]]'' [[Dinastía Merovinxia|merovinxios]] e [[francos]]. O consenso entre os [[Historiografía|historiadores]] é que o tesouro data do sécvulo VII, entre [[635]] e [[650]] [[Anno Domini|d. de C]].<ref name=":1" /><ref name=":2">[[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). Páxina 161.</ref><ref>Skingley, P. ed. (2014). Páxina 84.</ref> Non é posible coñecer se as mopedas de agocharon voluntariamente ou se perderon por accidente. O [[numismático]] e historiador [[Philip Grierson]] suxeriu que o tesouro podería tratarse dun ''[[wergeld]]'', unha compensación pagada á familia dunha persoa [[Asasinato|asasinada]] polo asasino. Grierson indicou que, consonte as [[lei]]s do [[Reino de Kent]], o ''wergeld'' polo asasinato dun anglosaxón libre era de 100 xilins de ouro, cantidade que coincide coa do tesouro. No entanto, non hai certeza de que as pezas recuperadas por Lefroy constituísen a totalidade do tesouro, e ademais o lugar onde este apareceu correspondía ao [[Wessex|Reino de Wessex]], onde as tarifas do ''wergeld'' eran diferentes.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> Logo da súa descuberta, o tesouro permaneceu en mans da familia Lefroy ata [[1895]], cando lle foi vendido a John Norton. Descoñécese o destino dos tres discos de ouro sen cuñar, das xoias e da posible falsificación, mais as moedas foron adquiridas en [[1943]] pola compañía [[numismática]] ''A H Baldwin & Sons'', quen, pola súa banda, llas cedeu a prezo de custo ao [[Museo Ashmolean]], onde ficaron expostas desde entón. O tesouro ten unha importancia histórica considerable, xa que é o único gran tesouro anglosaxón de ''[[thrymsa]]s'' que se atopou e gran parte dos coñecementos actuais sobre as moedas de ouro anglosaxoas son o resultado do estudo deste tesouro.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). ''Medieval European Coinage. Volume 1: The Early Middle Ages (5th-10th Centuries)''. [[Cambridge University Press]]. ISBN 978-0-521-03177-6 * Shutterly, M. (2020). "[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ The Crondall Hoard of Anglo-Saxon Gold Coins]". En ''Coin Week''. 27 de outubro. * Skingley, P. ed. (2014). ''Coins of England & the United Kingdom: Standard Catalogue of British Coins 2015''. Spink & Sons. ISBN 978-1-907427-43-5 * [[Humphrey Sutherland|Sutherland, H.]] (1948). [https://books.google.es/books?id=xkRmAAAAMAAJ&q=inauthor:%22Carol+Humphrey+Vivian+Sutherland%22&dq=inauthor:%22Carol+Humphrey+Vivian+Sutherland%22&hl=gl&sa=X&ved=0ahUKEwjLxu-I14reAhVmlIsKHVq5BVE4ChDoAQhBMAQ ''Anglo-Saxon gold coinage in the light of the Crondall hoard'']. [[Oxford University Press]]. === Outros artigos === * [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa]] [[Categoría:Tesouros]] [[Categoría:Tesouros monetarios]] [[Categoría:Arqueoloxía en Inglaterra]] [[Categoría:Moedas anglosaxoas]] [[Categoría:Coleccións do Museo Ashmolean]] [[Categoría:Hampshire]] mzth50vdu4ekmuxsy3jqb6o36o5h9bx 6148049 6148047 2022-08-02T07:55:36Z Breobot 98629 wikitext text/x-wiki {| id="283" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right" ! colspan="2" |Tesouro de Crondall |- | colspan="2" |<center>[[Ficheiro:The_arts_in_early_England_(1903)_(14597991610).jpg|344x344px]]</center> |- | colspan="2" style="width:300px;font-size: 85%; padding:2px; line-height: 1.5em;" |· '''Data do depósito''': [[Circa|ca.]] [[século VII]] [[Anno Domini|d. de C]]. · '''Período ou cultura''': [[Inglaterra anglosaxoa]]. · '''Lugar de aparición''': Crondall, [[Hampshire]], [[Inglaterra]]. · '''Data do achado''': [[1928]] · '''Descubridor''': Charles Lefroy. · '''Composición''': 97 [[moeda]]s e algunhas [[xoia]]s. · '''Materiais''': [[ouro]]. · '''Conservación''': [[Museo Ashmolean]].<ref name=":0">"[https://britisharchaeology.ashmus.ox.ac.uk/coins/crondall-hoard.html Crondall Hoard]". [[Museo Ashmolean|Ashmolean Museum]].</ref> |} O '''Tesouro de Crondall''' é un tesouro de [[moeda]]s de [[ouro]], algunhas [[xoia]]s e outros obxectos presumiblemente datados no [[século VII]], achado na localidade de [[Crondall]], no [[Condados de Inglaterra|condado]] [[Inglaterra|inglés]] de [[Hampshire]], en [[1828]]. Trátase do tesouro de [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas anglosaxoas]] de ouro máis completo atopado antes do [[século XXI]].<ref>"[https://www.bbc.com/news/uk-england-norfolk-59151380 Largest Anglo-Saxon gold coin hoard found in Norfolk]". ''BBC News''. 3 de novembro de 2021.</ref> As moedas forman parte da [[Coleccionismo de moedas|colección numismática]] do [[Museo Ashmolean]], de [[Oxford]].<ref name=":0" /><ref name=":1">[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ Shutterly, M. (2020)].</ref> == Historia == O tesouro descubriuno accidentalmente Charles Lefroy nos terreos da súa familia, en 1828. Estaba composto por 97 moedas de ouro e tres discos deste metal aínda sen [[Cuñaxe|cuñar]], así como un obxecto bañado en ouro que podería relacionarse cun intento de [[falsificación]] de moeda. Tamén había dous adornos de [[xoiaría]] e unhas pequenas cadeas, que Lefroy considerou como os restos dunha bolsa que albergara as moedas e as xoias. Das 97 moedas, 73 eran ''[[thrymsa]]s'' [[Anglosaxóns|anglosaxoas]] e 24 eran ''[[tremissis]]'' [[Dinastía Merovinxia|merovinxios]] e [[francos]]. O consenso entre os [[Historiografía|historiadores]] é que o tesouro data do sécvulo VII, entre [[635]] e [[650]] [[Anno Domini|d. de C]].<ref name=":1" /><ref name=":2">[[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). Páxina 161.</ref><ref>Skingley, P. ed. (2014). Páxina 84.</ref> Non é posible coñecer se as mopedas de agocharon voluntariamente ou se perderon por accidente. O [[numismático]] e historiador [[Philip Grierson]] suxeriu que o tesouro podería tratarse dun ''[[wergeld]]'', unha compensación pagada á familia dunha persoa [[Asasinato|asasinada]] polo asasino. Grierson indicou que, consonte as [[lei]]s do [[Reino de Kent]], o ''wergeld'' polo asasinato dun anglosaxón libre era de 100 xilins de ouro, cantidade que coincide coa do tesouro. No entanto, non hai certeza de que as pezas recuperadas por Lefroy constituísen a totalidade do tesouro, e ademais o lugar onde este apareceu correspondía ao [[Wessex|Reino de Wessex]], onde as tarifas do ''wergeld'' eran diferentes.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> Logo da súa descuberta, o tesouro permaneceu en mans da familia Lefroy ata [[1895]], cando lle foi vendido a John Norton. Descoñécese o destino dos tres discos de ouro sen cuñar, das xoias e da posible falsificación, mais as moedas foron adquiridas en [[1943]] pola compañía [[numismática]] ''A H Baldwin & Sons'', quen, pola súa banda, llas cedeu a prezo de custo ao [[Museo Ashmolean]], onde ficaron expostas desde entón. O tesouro ten unha importancia histórica considerable, xa que é o único gran tesouro anglosaxón de ''[[thrymsa]]s'' que se atopou e gran parte dos coñecementos actuais sobre as moedas de ouro anglosaxoas son o resultado do estudo deste tesouro.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). ''Medieval European Coinage. Volume 1: The Early Middle Ages (5th-10th Centuries)''. [[Cambridge University Press]]. ISBN 978-0-521-03177-6 * Shutterly, M. (2020). "[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ The Crondall Hoard of Anglo-Saxon Gold Coins]". En ''Coin Week''. 27 de outubro. * Skingley, P. ed. (2014). ''Coins of England & the United Kingdom: Standard Catalogue of British Coins 2015''. Spink & Sons. ISBN 978-1-907427-43-5 * [[Humphrey Sutherland|Sutherland, H.]] (1948). [https://books.google.es/books?id=xkRmAAAAMAAJ&q=inauthor:%22Carol+Humphrey+Vivian+Sutherland%22&dq=inauthor:%22Carol+Humphrey+Vivian+Sutherland%22&hl=gl&sa=X&ved=0ahUKEwjLxu-I14reAhVmlIsKHVq5BVE4ChDoAQhBMAQ ''Anglo-Saxon gold coinage in the light of the Crondall hoard'']. [[Oxford University Press]]. === Outros artigos === * [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa]] [[Categoría:Tesouros]] [[Categoría:Tesouros monetarios]] [[Categoría:Arqueoloxía en Inglaterra]] [[Categoría:Moedas anglosaxoas]] [[Categoría:Coleccións do Museo Ashmolean]] [[Categoría:Hampshire]] q7v8mm4oyl5vmukg7flr3qhlg0qhpxu 6148089 6148049 2022-08-02T08:55:29Z MAGHOI 15490 /* Véxase tamén */ wikitext text/x-wiki {| id="283" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right" ! colspan="2" |Tesouro de Crondall |- | colspan="2" |<center>[[Ficheiro:The_arts_in_early_England_(1903)_(14597991610).jpg|344x344px]]</center> |- | colspan="2" style="width:300px;font-size: 85%; padding:2px; line-height: 1.5em;" |· '''Data do depósito''': [[Circa|ca.]] [[século VII]] [[Anno Domini|d. de C]]. · '''Período ou cultura''': [[Inglaterra anglosaxoa]]. · '''Lugar de aparición''': Crondall, [[Hampshire]], [[Inglaterra]]. · '''Data do achado''': [[1928]] · '''Descubridor''': Charles Lefroy. · '''Composición''': 97 [[moeda]]s e algunhas [[xoia]]s. · '''Materiais''': [[ouro]]. · '''Conservación''': [[Museo Ashmolean]].<ref name=":0">"[https://britisharchaeology.ashmus.ox.ac.uk/coins/crondall-hoard.html Crondall Hoard]". [[Museo Ashmolean|Ashmolean Museum]].</ref> |} O '''Tesouro de Crondall''' é un tesouro de [[moeda]]s de [[ouro]], algunhas [[xoia]]s e outros obxectos presumiblemente datados no [[século VII]], achado na localidade de [[Crondall]], no [[Condados de Inglaterra|condado]] [[Inglaterra|inglés]] de [[Hampshire]], en [[1828]]. Trátase do tesouro de [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa|moedas anglosaxoas]] de ouro máis completo atopado antes do [[século XXI]].<ref>"[https://www.bbc.com/news/uk-england-norfolk-59151380 Largest Anglo-Saxon gold coin hoard found in Norfolk]". ''BBC News''. 3 de novembro de 2021.</ref> As moedas forman parte da [[Coleccionismo de moedas|colección numismática]] do [[Museo Ashmolean]], de [[Oxford]].<ref name=":0" /><ref name=":1">[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ Shutterly, M. (2020)].</ref> == Historia == O tesouro descubriuno accidentalmente Charles Lefroy nos terreos da súa familia, en 1828. Estaba composto por 97 moedas de ouro e tres discos deste metal aínda sen [[Cuñaxe|cuñar]], así como un obxecto bañado en ouro que podería relacionarse cun intento de [[falsificación]] de moeda. Tamén había dous adornos de [[xoiaría]] e unhas pequenas cadeas, que Lefroy considerou como os restos dunha bolsa que albergara as moedas e as xoias. Das 97 moedas, 73 eran ''[[thrymsa]]s'' [[Anglosaxóns|anglosaxoas]] e 24 eran ''[[tremissis]]'' [[Dinastía Merovinxia|merovinxios]] e [[francos]]. O consenso entre os [[Historiografía|historiadores]] é que o tesouro data do sécvulo VII, entre [[635]] e [[650]] [[Anno Domini|d. de C]].<ref name=":1" /><ref name=":2">[[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). Páxina 161.</ref><ref>Skingley, P. ed. (2014). Páxina 84.</ref> Non é posible coñecer se as mopedas de agocharon voluntariamente ou se perderon por accidente. O [[numismático]] e historiador [[Philip Grierson]] suxeriu que o tesouro podería tratarse dun ''[[wergeld]]'', unha compensación pagada á familia dunha persoa [[Asasinato|asasinada]] polo asasino. Grierson indicou que, consonte as [[lei]]s do [[Reino de Kent]], o ''wergeld'' polo asasinato dun anglosaxón libre era de 100 xilins de ouro, cantidade que coincide coa do tesouro. No entanto, non hai certeza de que as pezas recuperadas por Lefroy constituísen a totalidade do tesouro, e ademais o lugar onde este apareceu correspondía ao [[Wessex|Reino de Wessex]], onde as tarifas do ''wergeld'' eran diferentes.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> Logo da súa descuberta, o tesouro permaneceu en mans da familia Lefroy ata [[1895]], cando lle foi vendido a John Norton. Descoñécese o destino dos tres discos de ouro sen cuñar, das xoias e da posible falsificación, mais as moedas foron adquiridas en [[1943]] pola compañía [[numismática]] ''A H Baldwin & Sons'', quen, pola súa banda, llas cedeu a prezo de custo ao [[Museo Ashmolean]], onde ficaron expostas desde entón. O tesouro ten unha importancia histórica considerable, xa que é o único gran tesouro anglosaxón de ''[[thrymsa]]s'' que se atopou e gran parte dos coñecementos actuais sobre as moedas de ouro anglosaxoas son o resultado do estudo deste tesouro.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Notas == {{Listaref|30em}} == Véxase tamén == === Bibliografía === * [[Philip Grierson|Grierson, P]].; [[Mark Blackburn|Blackburn, M.]] (2007). ''Medieval European Coinage. Volume 1: The Early Middle Ages (5th-10th Centuries)''. [[Cambridge University Press]]. ISBN 978-0-521-03177-6 * Shutterly, M. (2020). "[https://coinweek.com/ancient-coins/the-crondall-hoard-of-anglo-saxon-gold-coins/ The Crondall Hoard of Anglo-Saxon Gold Coins]". En ''Coin Week''. 27 de outubro. * Skingley, P. ed. (2014). ''Coins of England & the United Kingdom: Standard Catalogue of British Coins 2015''. Spink & Sons. ISBN 978-1-907427-43-5 * [[Humphrey Sutherland|Sutherland, H.]] (1948). [https://books.google.es/books?id=xkRmAAAAMAAJ&q=inauthor:%22Carol+Humphrey+Vivian+Sutherland%22&dq=inauthor:%22Carol+Humphrey+Vivian+Sutherland%22&hl=gl&sa=X&ved=0ahUKEwjLxu-I14reAhVmlIsKHVq5BVE4ChDoAQhBMAQ ''Anglo-Saxon gold coinage in the light of the Crondall hoard'']. [[Oxford University Press]]. === Outros artigos === * [[Moeda da Inglaterra anglosaxoa]] {{control de autoridades}} [[Categoría:Tesouros]] [[Categoría:Tesouros monetarios]] [[Categoría:Arqueoloxía en Inglaterra]] [[Categoría:Moedas anglosaxoas]] [[Categoría:Coleccións do Museo Ashmolean]] [[Categoría:Hampshire]] he3u8yctoif6aetof2v6eclciu790t5 14 571275 6148091 2022-08-02T08:56:44Z Moedagalega 65337 Nova páxina: "[[Categoría:Dinastías de Al-Andalus]] [[Categoría:Idade Media]] [[Categoría:Historia de España]] [[Categoría:Historia de Portugal]] [[Categoría:Historia de Marrocos]] [[Categoría:Estados desaparecidos da Península Ibérica]] [[Categoría:Estados desaparecidos de África]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:Dinastías de Al-Andalus]] [[Categoría:Idade Media]] [[Categoría:Historia de España]] [[Categoría:Historia de Portugal]] [[Categoría:Historia de Marrocos]] [[Categoría:Estados desaparecidos da Península Ibérica]] [[Categoría:Estados desaparecidos de África]] mj0dbzdpfge5jokkmwvlrenqe203494 6148093 6148091 2022-08-02T08:58:37Z Moedagalega 65337 wikitext text/x-wiki {{AP}} [[Categoría:Dinastías de Al-Andalus]] [[Categoría:Idade Media]] [[Categoría:Historia de España]] [[Categoría:Historia de Portugal]] [[Categoría:Historia de Marrocos]] [[Categoría:Estados desaparecidos da Península Ibérica]] [[Categoría:Estados desaparecidos de África]] cp9h23furzq7yg56k7ngnqfc2ggruw2 0 571276 6148098 2022-08-02T09:07:13Z Fendetestas 45576 Nova páxina: "{{Gran Premio |tipo = F1 |bandeira = NED |país = Países Baixos |ref_dos_detalles = |imaxe = Zandvoort Circuit.png |pé = Trazado do circuíto de Zandvoort |data = 4 de setembro de |ano = 2022 |nome_oficial = Formula 1 Heineken [[Gran Premio dos Países Baixos|Dutch Grand Prix]] 2022 |carreira_nº = 15 |temporada_nº = 22 |localización = [[Circuíto Park Zandvoort|Circuíto Zandvoort]]<br/>[[Zandvoort]], [[Países Baixos]] |percorrido = Percorrido permanente de carreira |..." wikitext text/x-wiki {{Gran Premio |tipo = F1 |bandeira = NED |país = Países Baixos |ref_dos_detalles = |imaxe = Zandvoort Circuit.png |pé = Trazado do circuíto de Zandvoort |data = 4 de setembro de |ano = 2022 |nome_oficial = Formula 1 Heineken [[Gran Premio dos Países Baixos|Dutch Grand Prix]] 2022 |carreira_nº = 15 |temporada_nº = 22 |localización = [[Circuíto Park Zandvoort|Circuíto Zandvoort]]<br/>[[Zandvoort]], [[Países Baixos]] |percorrido = Percorrido permanente de carreira |km_percorrido = 4´259 |distancia_en_voltas = 72 |distancia_en_km = 306´648 |clima = |piloto_pole = |equipo_pole = |tempo_pole = |país_pole = |piloto_rápido = |equipo_rápido = |tempo_rápido = |volta_rápida = |país_rápido = |primeiro_piloto = |primeiro_equipo = |primeiro_país = |segundo_piloto = |segundo_equipo = |segundo_país = |terceiro_piloto = |terceiro_equipo = |terceiro_país = }} O '''Gran Premio dos Países Baixos de 2022''' (coñecido oficialmente como '''Formula 1 Heineken Dutch Grand Prix 2022''') foi unha carreira de automobilismo de [[Fórmula Un]], celebrada o 4 de setembro de 2022 no circuíto de [[Circuíto Park Zandvoort|Zandvoort]]. Foi a décimo quinta carreira da tempada de Fórmula Un de {{f1|2022}} e o 36º [[Gran Premio dos Países Baixos]]. A carreira disputouse sobre 72 voltas ao circuíto de 4´259 quilómetros para unha distancia total de carreira de 306´64 quilómetros. == Posicións logo da carreira == * <small>'''Nota''': Só están incluídos os cinco primeiros postos en ambos os grupos de clasificación.</small> {{Sucesión F1 |Nome_da_carreira = [[Gran Premio dos Países Baixos]] |Ano_da_carreira = 2022 |Carreira_anterior_na_temporada = [[Gran Premio de Bélxica de 2022]] |Carreira_seguinte_na_temporada = [[Gran Premio de Italia de 2022]] |Carreira_do_ano_anterior = [[Gran Premio dos Países Baixos de 2021]] |Carreira_do_ano_seguinte = [[Gran Premio dos Países Baixos de 2023]] }} == Notas == <references group="lower-alpha"/> ;Referencias {{Listaref}} == Véxase tamén == {{Portal|Fórmula 1}} {{commonscat}} {{F1GP 2020-29}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Grandes Premios de Fórmula 1 de 2022|Países Baixos]] [[Categoría:Gran Premio dos Países Baixos de Fórmula 1]] mwes02z1unq6brukwoer6jhh55apab0 0 571278 6148176 2022-08-02T10:15:14Z Adorian 5132 Traducido da wikipedia en lingua inglesa ([[en:2024 Summer Olympics]]) wikitext text/x-wiki {{Ficha dos Xogos Olímpicos | nome = Xogos da XXXIII Olimpiada | imaxe = 2024 Summer Olympics text logo.png | imaxetamaño = 200px | caption = <br/> | cidade_anfitrioa = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | lema = ''Ouvrons grand les Jeux'' | nacións = ''Sen anunciar'' | atletas = 10&nbsp;500 (cuota límite) | eventos = 329 en 32 deportes (48 disciplinas) | apertura = [[26 de xullo]] | clausura = [[11 de agosto]] | inaugurado_por = | lapa_olímpica = | estadio = Xardíns do Trocadéro e [[Río Sena]] | anterior = [[Xogos Olímpicos de 2020|Toquio 2020]] | seguinte = [[Xogos Olímpicos de 2028|Os Ánxeles 2024]] }} Os '''Xogos Olímpicos de 2024''' (en [[lingua francesa|francés]]: ''Jeux olympiques de 2024''), oficialmente os '''Xogos da XXXIII Olimpiada''' (en francés: ''Jeux de la XXXIIIe Olympiade'') e tamén coñecidos como '''París 2024''', son un evento multideportivo internacional que se celebrará do 26 de xullo ao 11 de agosto de 2024 con [[París]] como a súa principal cidade anfitriona, xunto con outras 16 cidades repartidas pola [[Francia metropolitana]] e outra no territorio francés de ultramar de [[Tahití]] como subsedes. París foi galardonado cos Xogos na 131ª Sesión do [[Comité Olímpico Internacional]] (COI) en [[Lima]], [[Perú]], o [[13 de setembro]] de [[2017]]. Debido ás múltiples candidaturas retiradas, que deixaron só París e aos [[Os Ánxeles|Ánxeles]] en liza, o COI aprobou un proceso para conceder simultáneamente a organización do envento 2024 e 2028. Despois de ter acollido anteriormente os [[Xogos Olímpicos]] de [[Xogos Olímpicos de 1900|1900]] e [[Xogos Olímpicos de 1924|1924]], París converterase na segunda cidade en acoller os Xogos Olímpicos de verán tres veces despois de [[Londres]] ([[Xogos Olímpicos de 1908|1908]], [[Xogos Olímpicos de 1948|1948]] e [[Xogos Olímpicos de 2012|1912]]). Estes Xogos marcarán o centenario dos Xogos de París de 1924, os sextos Xogos Olímpicos organizados por Francia (tres de verán e tres de inverno) e os primeiros Xogos Olímpicos en Francia desde os [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1992|Xogos Olímpicos de inverno de 1992]] en [[Albertville]]. Estes Xogos presentarán o debut do [[breakdance]] como evento olímpico. {{Xogos Olímpicos}} {{Barra portal|Xogos Olímpicos|Francia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xogos Olímpicos de 2024| ]] sr9i6re2kvswg39kqbfsaqmtua75pg3 6148208 6148176 2022-08-02T10:36:12Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{Ficha dos Xogos Olímpicos | nome = Xogos da XXXIII Olimpiada | imaxe = 2024 Summer Olympics text logo.png | imaxetamaño = 200px | caption = <br/> | cidade_anfitrioa = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | lema = ''Ouvrons grand les Jeux'' | nacións = ''Sen anunciar'' | atletas = 10&nbsp;500 (cuota límite) | eventos = 329 en 32 deportes (48 disciplinas) | apertura = [[26 de xullo]] | clausura = [[11 de agosto]] | inaugurado_por = | lapa_olímpica = | estadio = Xardíns do Trocadéro e [[Río Sena]] | anterior = [[Xogos Olímpicos de 2020|Toquio 2020]] | seguinte = [[Xogos Olímpicos de 2028|Os Ánxeles 2024]] }} Os '''Xogos Olímpicos de 2024''' (en [[lingua francesa|francés]]: ''Jeux olympiques de 2024''), oficialmente os '''Xogos da XXXIII Olimpiada''' (en francés: ''Jeux de la XXXIIIe Olympiade'') e tamén coñecidos como '''París 2024''', son un evento multideportivo internacional que se celebrará do 26 de xullo ao 11 de agosto de 2024 con [[París]] como a súa principal cidade anfitriona, xunto con outras 16 cidades repartidas pola [[Francia metropolitana]] e outra no territorio francés de ultramar de [[Tahití]] como subsedes. París foi galardonado cos Xogos na 131ª Sesión do [[Comité Olímpico Internacional]] (COI) en [[Lima]], [[Perú]], o [[13 de setembro]] de [[2017]]. Debido ás múltiples candidaturas retiradas, que deixaron só París e aos [[Os Ánxeles|Ánxeles]] en liza, o COI aprobou un proceso para conceder simultáneamente a organización do envento 2024 e 2028. Despois de ter acollido anteriormente os [[Xogos Olímpicos]] de [[Xogos Olímpicos de 1900|1900]] e [[Xogos Olímpicos de 1924|1924]], París converterase na segunda cidade en acoller os Xogos Olímpicos de verán tres veces despois de [[Londres]] ([[Xogos Olímpicos de 1908|1908]], [[Xogos Olímpicos de 1948|1948]] e [[Xogos Olímpicos de 2012|1912]]). Estes Xogos marcarán o centenario dos Xogos de París de 1924, os sextos Xogos Olímpicos organizados por Francia (tres de verán e tres de inverno) e os primeiros Xogos Olímpicos en Francia desde os [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1992|Xogos Olímpicos de inverno de 1992]] en [[Albertville]]. Estes Xogos presentarán o debut do [[breakdance]] como evento olímpico. == Candidaturas == [[Os Ánxeles]], [[Budapest]], [[Hamburgo]], [[París]] e [[Roma]] foron as cinco cidades candidatas a acoller os Xogos Olímpicos de verán de 2024. O proceso estivo marcado polas retiradas das candidaturas, a incerteza política e os elevados custos de organización.<ref>{{cite web|last1=Butler|first1=Nick|title=Exclusive: IOC vow to "further adjust" candidature process after Budapest 2024 withdrawal|trans_title=Exclusiva: o COI promete "axustar aínda máis" o proceso de candidatura despois da retirada de Budapest 2024|url=http://www.insidethegames.biz/articles/1047403/exclusive-ioc-vow-to-further-adjust-candidature-process-after-budapest-2024-withdrawal|páxina-web=Inside the Games|access-date=2 de agosto de 2022|lingua=inglés|data=24 de febreiro de 2017}}</ref> A primeira candidatura en retirarse foi a de Hamburgo o 29 de novembro de 2015 tras celebrar un referendo. Posteriormente, retiraríase outra das candidaturas europeas, Roma, alegando dificultades fiscais.<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-37432928|título=Rome 2024 Olympic bid collapses in acrimony|trans_title=A candidatura olímpica de Roma 2024 colapsa en acrimonia|data=21 de setembro de 2016|páxina-web=BBC News|access-date=2 de agosto de 2022|lingua=inglés|data=21 de setembro de 2016}}</ref> O 22 de febreiro de 2017, Budapest sería a seguinte en retirouse despois de que unha petición contra a candidatura apañase máis sinaturas das necesarias para a celebración dun referendo. Após estas retiradas, a Xunta Executiva do COI reuniuse o 9 de xuño de 2017 en [[Lausana]], [[Suíza]], para discutir os procesos de licitación de 2024 e 2028. Na reunión, o Comité Olímpico Internacional propuxo formalmente elixir as cidades anfitrioas olímpicas de 2024 e 2028 ao mesmo tempo, unha proposta que unha Sesión Extraordinaria do COI aprobou o 11 de xullo de 2017 O COI estableceu un proceso polo que os comités de candidatura de Os Ánxeles 2024 e París 2024 se reuniron co COI para discutir quen acollería os Xogos en 2024 e 2028. Tras a decisión de conceder os dous Xogos simultáneamente, París foi seleccionado como o anfitrión para 2024 e os Ánxeles para os seguintes Xogos. === Votación === Paris foi seleccionada como sede o 13 de setembro de 2017 na 131ª Sesión do COI en [[Lima]]. Os dous membros franceses co COI, Guy Drut e [[Tony Estanguet]], non puideron votar debido ao regulamento da Carta Olímpica. {|class="wikitable" style="text-align: center;" |+ Votación para o Xogos de 2024 |- ! scope="col"|Cidade ! scope="col"|País ! scope="col"|Votos |- |'''[[Paris]]''' |'''{{bandeira|Francia}}''' |'''Unánime''' |} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[París]] * [[Xogos Olímpicos]] * [[Xogos Olímpicos de 1900]] * [[Xogos Olímpicos de 1924]] === Ligazóns externas === * [https://olympics.com/pt/olympic-games/paris-2024 París 2024 na páxina web oficial dos Xogos Olímpicos] * [https://www.paris2024.org/fr/ Páxina web oficial dos Xogos Olímpicos de París 2024] {{fr}} {{Xogos Olímpicos}} {{Barra portal|Xogos Olímpicos|Francia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xogos Olímpicos de 2024| ]] 102q0a26rkgytnmvk44phza3alzj79x 6148300 6148208 2022-08-02T11:31:44Z Adorian 5132 /* Candidaturas */ wikitext text/x-wiki {{Ficha dos Xogos Olímpicos | nome = Xogos da XXXIII Olimpiada | imaxe = 2024 Summer Olympics text logo.png | imaxetamaño = 200px | caption = <br/> | cidade_anfitrioa = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | lema = ''Ouvrons grand les Jeux'' | nacións = ''Sen anunciar'' | atletas = 10&nbsp;500 (cuota límite) | eventos = 329 en 32 deportes (48 disciplinas) | apertura = [[26 de xullo]] | clausura = [[11 de agosto]] | inaugurado_por = | lapa_olímpica = | estadio = Xardíns do Trocadéro e [[Río Sena]] | anterior = [[Xogos Olímpicos de 2020|Toquio 2020]] | seguinte = [[Xogos Olímpicos de 2028|Os Ánxeles 2024]] }} Os '''Xogos Olímpicos de 2024''' (en [[lingua francesa|francés]]: ''Jeux olympiques de 2024''), oficialmente os '''Xogos da XXXIII Olimpiada''' (en francés: ''Jeux de la XXXIIIe Olympiade'') e tamén coñecidos como '''París 2024''', son un evento multideportivo internacional que se celebrará do 26 de xullo ao 11 de agosto de 2024 con [[París]] como a súa principal cidade anfitriona, xunto con outras 16 cidades repartidas pola [[Francia metropolitana]] e outra no territorio francés de ultramar de [[Tahití]] como subsedes. París foi galardonado cos Xogos na 131ª Sesión do [[Comité Olímpico Internacional]] (COI) en [[Lima]], [[Perú]], o [[13 de setembro]] de [[2017]]. Debido ás múltiples candidaturas retiradas, que deixaron só París e aos [[Os Ánxeles|Ánxeles]] en liza, o COI aprobou un proceso para conceder simultáneamente a organización do envento 2024 e 2028. Despois de ter acollido anteriormente os [[Xogos Olímpicos]] de [[Xogos Olímpicos de 1900|1900]] e [[Xogos Olímpicos de 1924|1924]], París converterase na segunda cidade en acoller os Xogos Olímpicos de verán tres veces despois de [[Londres]] ([[Xogos Olímpicos de 1908|1908]], [[Xogos Olímpicos de 1948|1948]] e [[Xogos Olímpicos de 2012|1912]]). Estes Xogos marcarán o centenario dos Xogos de París de 1924, os sextos Xogos Olímpicos organizados por Francia (tres de verán e tres de inverno) e os primeiros Xogos Olímpicos en Francia desde os [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1992|Xogos Olímpicos de inverno de 1992]] en [[Albertville]]. Estes Xogos presentarán o debut do [[breakdance]] como evento olímpico. == Candidaturas == [[Os Ánxeles]], [[Budapest]], [[Hamburgo]], [[París]] e [[Roma]] foron as cinco cidades candidatas a acoller os Xogos Olímpicos de verán de 2024. O proceso estivo marcado polas retiradas das candidaturas, a incerteza política e os elevados custos de organización.<ref>{{cite web|last1=Butler|first1=Nick|title=Exclusive: IOC vow to "further adjust" candidature process after Budapest 2024 withdrawal|trans_title=Exclusiva: o COI promete "axustar aínda máis" o proceso de candidatura despois da retirada de Budapest 2024|url=http://www.insidethegames.biz/articles/1047403/exclusive-ioc-vow-to-further-adjust-candidature-process-after-budapest-2024-withdrawal|páxina-web=Inside the Games|access-date=2 de agosto de 2022|lingua=inglés|data=24 de febreiro de 2017}}</ref> A primeira candidatura en retirarse foi a de Hamburgo o 29 de novembro de 2015 tras celebrar un referendo. Posteriormente, retiraríase outra das candidaturas europeas, Roma, alegando dificultades fiscais.<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-37432928|título=Rome 2024 Olympic bid collapses in acrimony|trans_title=A candidatura olímpica de Roma 2024 colapsa en acrimonia|data=21 de setembro de 2016|páxina-web=BBC News|access-date=2 de agosto de 2022|lingua=inglés|data=21 de setembro de 2016}}</ref> O 22 de febreiro de 2017, Budapest sería a seguinte en retirouse despois de que unha petición contra a candidatura apañase máis sinaturas das necesarias para a celebración dun referendo. Após estas retiradas, a Xunta Executiva do COI reuniuse o 9 de xuño de 2017 en [[Lausana]], [[Suíza]], para discutir os procesos de licitación de 2024 e 2028. Na reunión, o Comité Olímpico Internacional propuxo formalmente elixir as cidades anfitrioas olímpicas de 2024 e 2028 ao mesmo tempo, unha proposta que unha Sesión Extraordinaria do COI aprobou o 11 de xullo de 2017 O COI estableceu un proceso polo que os comités de candidatura de Os Ánxeles 2024 e París 2024 se reuniron co COI para discutir quen acollería os Xogos en 2024 e 2028. Tras a decisión de conceder os dous Xogos simultáneamente, París foi seleccionado como o anfitrión para 2024 e os Ánxeles para os seguintes Xogos. === Votación === Paris foi seleccionada como sede o 13 de setembro de 2017 na 131ª Sesión do COI en [[Lima]]. Os dous membros franceses co COI, Guy Drut e [[Tony Estanguet]], non puideron votar debido ao regulamento da Carta Olímpica. {|class="wikitable" style="text-align: center;" |+ Votación para o Xogos de 2024 |- ! scope="col"|Cidade ! scope="col"|País ! scope="col"|Votos |- |'''[[Paris]]''' |'''{{bandeira|Francia}}''' |'''Unánime''' |} == Programa == === Deportes === {|class="wikitable" style="width:100%;" |- !Programa dos Xogos Olímpicos de 2024 |- | {{Col-begin}} {{Col-4}} * Acuáticos ** {{GamesSport|Natación|Events=35|Format=d}} ** {{GamesSport|Natación en augas abertas|Events=2|Format=d}} ** {{GamesSport|Natación sincronizada|Events=2|Format=d}} ** {{GamesSport|Salto de trampolín|Events=8|Format=d}} ** {{GamesSport|Wáter-polo|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Tiro con arco|Events=5|Format=d}} * {{GamesSport|Atletismo|Events=48|Format=d}} * {{GamesSport|Bádminton|Events=5|Format=d}} * {{GamesSport|Baloncesto|Format=d}} ** Baloncesto <small>(2)</small> ** Baloncesto 3x3 <small>(2)</small> * {{GamesSport|Boxeo|Events=13|Format=d}} * {{GamesSport|Breakdance|Events=2|Format=d}} {{Col-4}} * {{GamesSport|Canoa|Format=d}} ** Slalom <small>(6)</small> ** Sprint <small>(10)</small> * {{GamesSport|Ciclismo|Format=d}} ** BMX <small>(4)</small> ** Montaña <small>(2)</small> ** Pista <small>(12)</small> ** Ruta <small>(4)</small> *{{GamesSport|Equitación|Format=d}} ** Concurso completo <small>(2)</small> ** Doma clásica <small>(2)</small> ** Salto <small>(2)</small> * {{GamesSport|Esgrima|Events=12|Format=d}} * {{GamesSport|Hóckey sobre herba|Events=2|Format=d}} {{Col-4}} * {{GamesSport|Fútbol|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Golf|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Ximnasia|Format=d}} ** Artística <small>(14)</small> ** Rítmica<small>(2)</small> ** Trampolín <small>(2)</small> * {{GamesSport|Balonmán|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Judo|Events=15|Format=d}} * {{GamesSport|Pentatlón moderno|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Remo|Events=14|Format=d}} * {{GamesSport|Rugby a 7|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Vela|Events=10|Format=d}} {{Col-4}} * {{GamesSport|Tiro|Events=15|Format=d}} * {{GamesSport|Monopatinaxe|Events=4|Format=d}} * {{GamesSport|Escalada|Events=4|Format=d}} * {{GamesSport|Surf|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Tenis de mesa|Events=5|Format=d}} * {{GamesSport|Taekwondo|Events=8|Format=d}} * {{GamesSport|Tenis|Events=5|Format=d}} * {{GamesSport|Triatlón|Events=3|Format=d}} * {{GamesSport|Voleibol|Format=d}} ** Voleibol <small>(2)</small> ** Voleibol praia <small>(2)</small> * {{GamesSport|Halterofilia|Events=10|Format=d}} * {{GamesSport|Loita|Format=d}} ** Grecorromana <small>(6)</small> ** Libre <small>(12)</small> {{col-end}} |} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[París]] * [[Xogos Olímpicos]] * [[Xogos Olímpicos de 1900]] * [[Xogos Olímpicos de 1924]] === Ligazóns externas === * [https://olympics.com/pt/olympic-games/paris-2024 París 2024 na páxina web oficial dos Xogos Olímpicos] * [https://www.paris2024.org/fr/ Páxina web oficial dos Xogos Olímpicos de París 2024] {{fr}} {{Xogos Olímpicos}} {{Barra portal|Xogos Olímpicos|Francia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xogos Olímpicos de 2024| ]] jmzyuwpe58ld4fj3w0bie2f8qi0m77x 6148304 6148300 2022-08-02T11:34:24Z Adorian 5132 /* Deportes */ wikitext text/x-wiki {{Ficha dos Xogos Olímpicos | nome = Xogos da XXXIII Olimpiada | imaxe = 2024 Summer Olympics text logo.png | imaxetamaño = 200px | caption = <br/> | cidade_anfitrioa = {{FRAb}} [[París]], [[Francia]] | lema = ''Ouvrons grand les Jeux'' | nacións = ''Sen anunciar'' | atletas = 10&nbsp;500 (cuota límite) | eventos = 329 en 32 deportes (48 disciplinas) | apertura = [[26 de xullo]] | clausura = [[11 de agosto]] | inaugurado_por = | lapa_olímpica = | estadio = Xardíns do Trocadéro e [[Río Sena]] | anterior = [[Xogos Olímpicos de 2020|Toquio 2020]] | seguinte = [[Xogos Olímpicos de 2028|Os Ánxeles 2024]] }} Os '''Xogos Olímpicos de 2024''' (en [[lingua francesa|francés]]: ''Jeux olympiques de 2024''), oficialmente os '''Xogos da XXXIII Olimpiada''' (en francés: ''Jeux de la XXXIIIe Olympiade'') e tamén coñecidos como '''París 2024''', son un evento multideportivo internacional que se celebrará do 26 de xullo ao 11 de agosto de 2024 con [[París]] como a súa principal cidade anfitriona, xunto con outras 16 cidades repartidas pola [[Francia metropolitana]] e outra no territorio francés de ultramar de [[Tahití]] como subsedes. París foi galardonado cos Xogos na 131ª Sesión do [[Comité Olímpico Internacional]] (COI) en [[Lima]], [[Perú]], o [[13 de setembro]] de [[2017]]. Debido ás múltiples candidaturas retiradas, que deixaron só París e aos [[Os Ánxeles|Ánxeles]] en liza, o COI aprobou un proceso para conceder simultáneamente a organización do envento 2024 e 2028. Despois de ter acollido anteriormente os [[Xogos Olímpicos]] de [[Xogos Olímpicos de 1900|1900]] e [[Xogos Olímpicos de 1924|1924]], París converterase na segunda cidade en acoller os Xogos Olímpicos de verán tres veces despois de [[Londres]] ([[Xogos Olímpicos de 1908|1908]], [[Xogos Olímpicos de 1948|1948]] e [[Xogos Olímpicos de 2012|1912]]). Estes Xogos marcarán o centenario dos Xogos de París de 1924, os sextos Xogos Olímpicos organizados por Francia (tres de verán e tres de inverno) e os primeiros Xogos Olímpicos en Francia desde os [[Xogos Olímpicos de Inverno de 1992|Xogos Olímpicos de inverno de 1992]] en [[Albertville]]. Estes Xogos presentarán o debut do [[breakdance]] como evento olímpico. == Candidaturas == [[Os Ánxeles]], [[Budapest]], [[Hamburgo]], [[París]] e [[Roma]] foron as cinco cidades candidatas a acoller os Xogos Olímpicos de verán de 2024. O proceso estivo marcado polas retiradas das candidaturas, a incerteza política e os elevados custos de organización.<ref>{{cite web|last1=Butler|first1=Nick|title=Exclusive: IOC vow to "further adjust" candidature process after Budapest 2024 withdrawal|trans_title=Exclusiva: o COI promete "axustar aínda máis" o proceso de candidatura despois da retirada de Budapest 2024|url=http://www.insidethegames.biz/articles/1047403/exclusive-ioc-vow-to-further-adjust-candidature-process-after-budapest-2024-withdrawal|páxina-web=Inside the Games|access-date=2 de agosto de 2022|lingua=inglés|data=24 de febreiro de 2017}}</ref> A primeira candidatura en retirarse foi a de Hamburgo o 29 de novembro de 2015 tras celebrar un referendo. Posteriormente, retiraríase outra das candidaturas europeas, Roma, alegando dificultades fiscais.<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-37432928|título=Rome 2024 Olympic bid collapses in acrimony|trans_title=A candidatura olímpica de Roma 2024 colapsa en acrimonia|data=21 de setembro de 2016|páxina-web=BBC News|access-date=2 de agosto de 2022|lingua=inglés|data=21 de setembro de 2016}}</ref> O 22 de febreiro de 2017, Budapest sería a seguinte en retirouse despois de que unha petición contra a candidatura apañase máis sinaturas das necesarias para a celebración dun referendo. Após estas retiradas, a Xunta Executiva do COI reuniuse o 9 de xuño de 2017 en [[Lausana]], [[Suíza]], para discutir os procesos de licitación de 2024 e 2028. Na reunión, o Comité Olímpico Internacional propuxo formalmente elixir as cidades anfitrioas olímpicas de 2024 e 2028 ao mesmo tempo, unha proposta que unha Sesión Extraordinaria do COI aprobou o 11 de xullo de 2017 O COI estableceu un proceso polo que os comités de candidatura de Os Ánxeles 2024 e París 2024 se reuniron co COI para discutir quen acollería os Xogos en 2024 e 2028. Tras a decisión de conceder os dous Xogos simultáneamente, París foi seleccionado como o anfitrión para 2024 e os Ánxeles para os seguintes Xogos. === Votación === Paris foi seleccionada como sede o 13 de setembro de 2017 na 131ª Sesión do COI en [[Lima]]. Os dous membros franceses co COI, Guy Drut e [[Tony Estanguet]], non puideron votar debido ao regulamento da Carta Olímpica. {|class="wikitable" style="text-align: center;" |+ Votación para o Xogos de 2024 |- ! scope="col"|Cidade ! scope="col"|País ! scope="col"|Votos |- |'''[[Paris]]''' |'''{{bandeira|Francia}}''' |'''Unánime''' |} == Programa == === Deportes === {|class="wikitable" style="width:100%;" |- !Programa dos Xogos Olímpicos de 2024 |- | {{Col-begin}} {{Col-4}} * Acuáticos ** {{GamesSport|Natación|Events=35|Format=d}} ** {{GamesSport|Natación en augas abertas|Events=2|Format=d}} ** {{GamesSport|Natación sincronizada|Events=2|Format=d}} ** {{GamesSport|Salto de trampolín|Events=8|Format=d}} ** {{GamesSport|Wáter-polo|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Atletismo|Events=48|Format=d}} * {{GamesSport|Bádminton|Events=5|Format=d}} * {{GamesSport|Baloncesto|Format=d}} ** Baloncesto <small>(2)</small> ** Baloncesto 3x3 <small>(2)</small> * {{GamesSport|Balonmán|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Boxeo|Events=13|Format=d}} * {{GamesSport|Breakdance|Events=2|Format=d}} {{Col-4}} * {{GamesSport|Canoa|Format=d}} ** Slalom <small>(6)</small> ** Sprint <small>(10)</small> * {{GamesSport|Ciclismo|Format=d}} ** BMX <small>(4)</small> ** Montaña <small>(2)</small> ** Pista <small>(12)</small> ** Ruta <small>(4)</small> *{{GamesSport|Equitación|Format=d}} ** Concurso completo <small>(2)</small> ** Doma clásica <small>(2)</small> ** Salto <small>(2)</small> * {{GamesSport|Escalada|Events=4|Format=d}} * {{GamesSport|Esgrima|Events=12|Format=d}} {{Col-4}} * {{GamesSport|Fútbol|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Golf|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Halterofilia|Events=10|Format=d}} * {{GamesSport|Hóckey sobre herba|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Judo|Events=15|Format=d}} * {{GamesSport|Monopatinaxe|Events=4|Format=d}} * {{GamesSport|Pentatlón moderno|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Remo|Events=14|Format=d}} * {{GamesSport|Rugby a 7|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Surf|Events=2|Format=d}} * {{GamesSport|Tiro|Events=15|Format=d}} * {{GamesSport|Tiro con arco|Events=5|Format=d}} * {{GamesSport|Taekwondo|Events=8|Format=d}} {{Col-4}} * {{GamesSport|Tenis|Events=5|Format=d}} * {{GamesSport|Tenis de mesa|Events=5|Format=d}} * {{GamesSport|Triatlón|Events=3|Format=d}} * {{GamesSport|Vela|Events=10|Format=d}} * {{GamesSport|Voleibol|Format=d}} ** Voleibol <small>(2)</small> ** Voleibol praia <small>(2)</small> * {{GamesSport|Loita|Format=d}} ** Grecorromana <small>(6)</small> ** Libre <small>(12)</small> * {{GamesSport|Ximnasia|Format=d}} ** Artística <small>(14)</small> ** Rítmica<small>(2)</small> ** Trampolín <small>(2)</small> {{col-end}} |} == Notas == {{Referencias}} == Véxase tamén == === Outros artigos === * [[París]] * [[Xogos Olímpicos]] * [[Xogos Olímpicos de 1900]] * [[Xogos Olímpicos de 1924]] === Ligazóns externas === * [https://olympics.com/pt/olympic-games/paris-2024 París 2024 na páxina web oficial dos Xogos Olímpicos] * [https://www.paris2024.org/fr/ Páxina web oficial dos Xogos Olímpicos de París 2024] {{fr}} {{Xogos Olímpicos}} {{Barra portal|Xogos Olímpicos|Francia}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Xogos Olímpicos de 2024| ]] ptmcisbc19ceuchkiujht7wnjh3bsct 14 571279 6148179 2022-08-02T10:16:00Z Adorian 5132 Nova páxina: "{{Artigo principal}} [[Categoría:Deporte en 2024]] [[Categoría:París]] [[Categoría:Xogos Olímpicos]]" wikitext text/x-wiki {{Artigo principal}} [[Categoría:Deporte en 2024]] [[Categoría:París]] [[Categoría:Xogos Olímpicos]] 8lpiy8man2j60yr3s2ing3ze6zokvw6 14 571280 6148181 2022-08-02T10:16:35Z Adorian 5132 Nova páxina: "[[Categoría:2024]] [[Categoría:Deporte por ano]]" wikitext text/x-wiki [[Categoría:2024]] [[Categoría:Deporte por ano]] 146f9bd1mew8g6dcyc674p5ttj2t3ph 10 571281 6148214 2022-08-02T10:40:21Z Adorian 5132 Redirixida cara a "[[Modelo:DetailsLink]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Modelo:DetailsLink]] 36kfuiliywczznd4qjrnb7ikub6m0wz 10 571282 6148215 2022-08-02T10:40:33Z Adorian 5132 Nova páxina: "{{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymna..." wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basketball=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[3x3 (basketball)|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[3x3 basketball]] |Aquatics=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Category:Multi-sport events templates]] </noinclude> tcektr69hi94sox43t99bzxsolgobvc 6148216 6148215 2022-08-02T10:41:54Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basketball=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[3x3 (basketball)|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[3x3 basketball]] |Aquatics=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> i2k50bp6usl1x2qsidozn32g6epw8z7 6148217 6148216 2022-08-02T10:42:11Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[3x3 (basketball)|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[3x3 basketball]] |Aquatics=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> o35rffsu5i1ifh5aqcfnk9iuxohy3bt 6148219 6148217 2022-08-02T10:43:27Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[3x3 (basketball)|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[3x3 basketball]] |Aquatics=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> ncofms2hp187gsu1qz2ltgcwmc2fmyo 6148222 6148219 2022-08-02T10:44:59Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[3x3 (basketball)|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[3x3 basketball]] |Aquatics=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 7gu9ok9z567ymks0yvdv6geavznds5q 6148223 6148222 2022-08-02T10:45:31Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[3x3 (basketball)|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[3x3 basketball]] |Aquatics=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} <noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> bd4am9wuly2bmvjth35m2qqeg8skyou 6148224 6148223 2022-08-02T10:45:53Z Adorian 5132 Desfíxose a edición 6148223 de [[Special:Contributions/Adorian|Adorian]] ([[User talk:Adorian|conversa]]) wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[3x3 (basketball)|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[3x3 basketball]] |Aquatics=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 7gu9ok9z567ymks0yvdv6geavznds5q 6148225 6148224 2022-08-02T10:46:25Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> cv41c6h8noxokss2fra5y29u1v1467v 6148226 6148225 2022-08-02T10:46:41Z Adorian 5132 Desfíxose a edición 6148225 de [[Special:Contributions/Adorian|Adorian]] ([[User talk:Adorian|conversa]]) wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|at the.*|nomatch=at the {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[3x3 (basketball)|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[3x3 basketball]] |Aquatics=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 7gu9ok9z567ymks0yvdv6geavznds5q 6148227 6148226 2022-08-02T10:49:19Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic swimming=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> f2z8spxhb7c1n4odoxirebftsgyclz3 6148228 6148227 2022-08-02T10:50:02Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Diving=Diving |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 6qi8fqo0d3hwht3pf7itfqtm6q4ptve 6148229 6148228 2022-08-02T10:51:56Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Marathon swimming=Open water swimming |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> bcrg7wykjxvhnq6hg9t9b12w8i9bmpt 6148230 6148229 2022-08-02T10:53:05Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Aquatics=Swimming |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Swimming=Swimming |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Swimming=[[Swimming (sport)|Swimming]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 8bd6jnureeu3lljru9i2f0v3j6po0g0 6148232 6148230 2022-08-02T10:54:21Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Beach water polo=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Water polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 5ffnxo1uuufwajmkcio16vmtcp0q3cn 6148233 6148232 2022-08-02T10:55:11Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Archery=Archery |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field archery=Archery |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor archery=Indoor archery |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Archery|Indoor archery]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> akohxmiwl55702lccfha7t8a1r1va3b 6148234 6148233 2022-08-02T10:57:10Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Athletics=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach athletics=Beach athletics |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor athletics=Indoor athletics |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Para athletics=Athletics |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Athletics=[[Sport of athletics|Athletics]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Beach athletics=[[Sport of athletics|Beach athletics]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Indoor athletics=[[Sport of athletics|Indoor athletics]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Para athletics=[[Para-athletics]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> eu1l7glkmy92dayj273tgyd690e5bct 6148236 6148234 2022-08-02T11:00:04Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Badminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> nv7pelqdtrkucwsvlgmt7whem3j20o9 6148237 6148236 2022-08-02T11:01:05Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Baloncesto=Basketball |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 6116oqm1hklw5jowpyep8hdwugzht08 6148239 6148237 2022-08-02T11:01:32Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxing=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> mcfbcqbkwffawy75vlp5gk2oowe3tvi 6148240 6148239 2022-08-02T11:02:27Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoeing=Canoeing (slalom) |Canoeing and kayaking=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoeing and kayaking (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoe polo=Canoe polo |Canoe sprint=Canoeing (flatwater) |Canoe slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> c197cq24wlceef36jzvn58drg2wde4k 6148241 6148240 2022-08-02T11:04:12Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX cycling=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Cycling=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor cycling=Cycling artistic |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain biking=Cycling (mountain biking) |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road cycling=Cycling (road) |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track cycling=Cycling (track) |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> rq4dnnb7o7bsns94n6ud6ohjsc35y11 6148243 6148241 2022-08-02T11:07:12Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equestrian=Equestrian |Equestrian (dressage)=Equestrian Dressage |Equestrian (eventing)=Equestrian Eventing |Equestrian (jumping)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 311vdyb70o0qlgueqx6iyn9qeisvgww 6148244 6148243 2022-08-02T11:09:15Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Fencing=Fencing |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Fencing=Fencing |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Wheelchair fencing=Wheelchair fencing - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 96oeohz6a4c4ivdp3ad0m2hjvccs1j3 6148245 6148244 2022-08-02T11:11:35Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Field hockey=Field hockey |Field Hockey=Field hockey |Field hockey5s=Field hockey |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hockey=Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice hockey=Ice hockey |Ice Hockey=Ice hockey |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor hockey=Indoor hockey |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline hockey=Inline hockey |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller hockey=Roller hockey |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 5yjosmfqx723cvin38unvzffdemihia 6148257 6148245 2022-08-02T11:14:47Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |American football=American football |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Association football=Football |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Australian football=Australian football |Australian rules football=Australian football |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football=Football |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Football tennis=Futnet (Football Tennis) |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 5gg383n0ml2iw6ywyh07rnmhi30mbpt 6148260 6148257 2022-08-02T11:16:20Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Acrobatic gymnastics=Gymnastics (acrobatic) |Aerobic gymnastics=Gymnastics (aerobic) |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic gymnastics=Gymnastics (artistic) |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Gymnastics=Gymnastics (artistic) |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Rhythmic gymnastics=Gymnastics (rhythmic) |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampoline gymnastics=Gymnastics (trampoline) |Trampolining=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 5n4uy3q82bu33f2jm7b2ntojibsuzx8 6148263 6148260 2022-08-02T11:19:20Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach handball=Beach handball |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Handball=Handball |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Handball=[[Handball]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> iw4pd2kn7hqvff1en6sxo9z0x1y20bo 6148264 6148263 2022-08-02T11:20:35Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern pentathlon=Modern pentathlon |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triathlon=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> fdt3ssq7bm3l0tol3jdp3i8fch1pzo3 6148265 6148264 2022-08-02T11:22:29Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rowing=Rowing |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> i86twhfn2cvhr66oih8fsn5j1sgu652 6148266 6148265 2022-08-02T11:23:12Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby sevens=Rugby Sevens |Rugby union=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> ofgskhehw7jg5q3ep98zlwvlg42rwsv 6148267 6148266 2022-08-02T11:23:45Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Sailing=Sailing |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> qpbwp2qy4h18l8g0hymgl24ybibimuu 6148271 6148267 2022-08-02T11:24:28Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Shooting=Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 9ttiq8oralpwjmow8lpjm54amsb7ei8 6148279 6148271 2022-08-02T11:25:13Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Tiro=Shooting |Tiro deportivo = Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skateboarding=Skateboarding |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 494mgsu5uoyzxx53xc2hgrdjdte76yk 6148283 6148279 2022-08-02T11:25:55Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Monopatinaxe=Skateboarding |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Tiro=Shooting |Tiro deportivo = Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Sport climbing=Climbing |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 3dn6sw29di0h3avky5pbx47z4h7y7f5 6148286 6148283 2022-08-02T11:26:55Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Escalada =Climbing |Escalada deportiva=Climbing |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Monopatinaxe=Skateboarding |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Tiro=Shooting |Tiro deportivo = Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> j1c4s75gnh49x03ijrd4ty0pdj160h6 6148288 6148286 2022-08-02T11:27:23Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Escalada =Climbing |Escalada deportiva=Climbing |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Monopatinaxe=Skateboarding |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Tiro=Shooting |Tiro deportivo = Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surf = Surfing |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Table tennis=Table tennis |Taekwondo=Taekwondo |Tennis=Tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> fop70fe8oaegg9k0nwbkqtydyvl7m24 6148291 6148288 2022-08-02T11:27:55Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |Beach volleyball=Volleyball (beach) |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Escalada =Climbing |Escalada deportiva=Climbing |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Monopatinaxe=Skateboarding |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Tiro=Shooting |Tiro deportivo = Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surf = Surfing |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Taekwondo=Taekwondo |Tenis=Tennis |Tenis de mesa=Table tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Volleyball=Volleyball (indoor) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> gce8a0boibp0tfjefefinkgl4t90l3p 6148297 6148291 2022-08-02T11:29:36Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Balonvolea=Volleyball (indoor) |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Escalada =Climbing |Escalada deportiva=Climbing |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Monopatinaxe=Skateboarding |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Olympic weightlifting=Weightlifting |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Tiro=Shooting |Tiro deportivo = Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surf = Surfing |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Taekwondo=Taekwondo |Tenis=Tennis |Tenis de mesa=Table tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Voleibol=Volleyball (indoor) |Voleibol praia=Volleyball (beach) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 84nndbx05lezmfksao5i4ag2h278yk9 6148298 6148297 2022-08-02T11:30:34Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Balonvolea=Volleyball (indoor) |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Escalada =Climbing |Escalada deportiva=Climbing |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Halterofilia=Weightlifting |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Monopatinaxe=Skateboarding |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Tiro=Shooting |Tiro deportivo = Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surf = Surfing |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Taekwondo=Taekwondo |Tenis=Tennis |Tenis de mesa=Table tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Voleibol=Volleyball (indoor) |Voleibol praia=Volleyball (beach) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling=Wrestling |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> e0bslr71pdjdzlbsioro03nc2tibuiy 6148299 6148298 2022-08-02T11:31:17Z Adorian 5132 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{Image|}}} |No=|#default=[[File:{{#switch: {{{1|}}} |Acuáticos=Swimming |Aéroball=Aéroball |Aeroball=Aéroball |Air sports=Paragliding |Alpine skiing=Alpine skiing |Alysh=Alysh |Angling=Angling |Arctic sports=High kick |Arnis=Arnis |Artistic roller skating=Artistic roller skating |Atletismo=Athletics |Atletismo en pista cuberta=Indoor athletics |Atletismo en praia=Beach athletics |Atletismo paralímpico=Athletics |Bádminton=Badminton |Ballooning=Ballooning |Baloncesto=Basketball |Baloncesto 3×3=3-on-3 basketball |Baloncesto 3×3=3x3 basketball |Balonmán=Handball |Balonmán praia=Beach handball |Balonvolea=Volleyball (indoor) |Bandy=Bandy |Baseball=Baseball |Baseball5=Baseball5 |Basque pelota=Basque pelota |Basque Pelota=Basque pelota |Beach flag football=Beach flag football |Beach kabaddi=Beach kabaddi |Beach kurash=Beach kurash |4x4 beach volleyball=Volleyball (beach) |Beach sambo=Beach sambo |Beach sepak takraw=Beach sepaktakraw |Beach sepaktakraw=Beach sepaktakraw |Beach soccer=Beach soccer |Beach tennis=Tennis |Wáter-polo praia=Beach water polo |Beach woodball=Beach woodball |Beach wrestling=Beach wrestling |Belt wrestling=Belt wrestling |Biathlon=Biathlon |Billiard=Billiards |Billiard sports=Cue sports |Billiards=Billiards |Billiards and snooker=Billiards |BMX=Cycling (BMX) |BMX freestyle=BMX freestyle |BMX racing=Cycling (BMX) |Bobsleigh=Bobsleigh |Bocce=Bocce |Boccia=Boccia - Paralympic |Bodybuilding=Bodybuilding |Bouldering=Climbing |Boules=Boules sports |Boules sports=Boules sports |Bowling=Bowling |Bowls=Lawn bowls |Boxeo=Boxing |Breakdance=Breakdancing |Breakdancing=Breakdancing |Breaking=Breakdancing |Bridge=Contract bridge |Canoa=Canoeing (slalom) |Canoa e kayak=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (sprint)=Canoeing (flatwater) |Canoa e kayak (slalom)=Canoeing (slalom) |Canoa polo=Canoe polo |Canoa sprint=Canoeing (flatwater) |Canoa slalom=Canoeing (slalom) |Casting=Casting |Cheerleading=Cheerleading |Chess=Chess |Ciclismo BMX=Cycling (BMX) |Coastal rowing=Coastal rowing |Contract bridge=Contract bridge |Cricket=Cricket |Croquet=Croquet |Cross country skiing=Cross country skiing |Cross-country skiing=Cross country skiing |Cue sports=Cue sports |Curling=Curling |Ciclismo=Cycling (road) |Ciclismo de montaña=Cycling (mountain biking) |Ciclismo en pista=Cycling (track) |Ciclismo en pista cuberta=Cycling artistic |Ciclismo en ruta=Cycling (road) |Dancesport=DanceSport |Darts=Darts |Dene games=Snow snake |Dodgeball=Dodgeball |Dog mushing=Sled dog racing |Dragon boat=Dragon boat |Dragonboat=Dragon boat |Draughts=Draughts |Dressage=Equestrian Dressage |Duathlon=Duathlon |Equitación=Equestrian |Equitación (domo clásica)=Equestrian Dressage |Equitación (concurso completo)=Equestrian Eventing |Equitación (salto)=Equestrian Jumping |Electronic sports=Electronic sports |Escalada =Climbing |Escalada deportiva=Climbing |Esports=Electronic sports |eSports=Electronic sports |Extreme sports=Inline extreme skating |Eventing=Equestrian Eventing |Esgrima=Fencing |Esgrima en cadeira de rodas=Wheelchair fencing - Paralympic |Figure skating=Figure skating |Finswimming=Finswimming |Fistball=Fistball |Fist ball=Fistball |Floorball=Floorball |Flying disc=Ultimate |Football 5-a-side=Paralympics 2008 Football 5-a-side |Football 7-a-side=Paralympics 2008 Football 7-a-side |Footgolf=Footgolf |Footvolley=Footvolley |Freediving=Freediving |Freestyle skiing=Freestyle skiing |Fútbol=Football |Fútbol americano=American football |Fútbol australiano=Australian football |Fútbol tenis=Futnet (Football Tennis) |Futnet=Futnet (Football Tennis) |Futsal=Futsal |Gateball=Gateball |Gliding=Gliding |Go=Go (game) |Goalball=Goalball - Paralympic |Golf=Golf |Grass skiing=Grass skiing |Halterofilia=Weightlifting |High diving=High Diving |High jump=High jump |Hóckey a patíns =Roller hockey |Hóckey liña =Inline hockey |Hóckey sala =Indoor hockey |Hóckey sobre herba=Field hockey |Hóckey sobre herba a 5=Field hockey |Hóckey sobre xeo =Ice hockey |Hoop takraw=Sepaktakraw |Horseball=Horseball |Ice sailing=Ice sailing |Ice stock sport=Icestock |Indoor kabaddi=Indoor kabaddi |Indoor soccer=Futsal |Indoor rowing=Indoor rowing |Indoor tennis=Tennis |Inline speed skating=Inline speed skating |Jet ski=Jet Ski |Jet Ski=Jet Ski |Jeu de paume=Jeu de paume |Judo=Judo |Jumping=Equestrian Jumping |Ju-jitsu=Jujitsu |Ju-Jitsu=Jujitsu |Jujutsu=Jujitsu |Kabaddi=Kabaddi |Karting=Karting |Kart racing=Karting |Kho kho=Kho kho |Kho-Kho=Kho kho |Karate=Karate |Karate kata=Karate |Karate-do=Karate |Kayaking=Canoeing (slalom) |Kazakh kuresi=Kazakh kuresi |Kendo=Kendo |Kho kho=Kho kho |Kickboxing=Kickboxing |Kiteboarding=Kiteboarding |Kitesurfing=Kiteboarding |Korfball=Korfball |Kurash=Kurash |Lacrosse=Lacrosse |Lawn bowls=Lawn bowls |Lawn tennis=Tennis |Lifesaving=Lifesaving |Loita=Wrestling |Luge=Luge |Military patrol=Military patrol |Minifootball=Minifootball |Minigolf=Minigolf |MMA=MMA |Modern triathle=Modern triathle |Monopatinaxe=Skateboarding |Mountain running=Mountain running |Mountaineering=Mountaineering |Muay=Muay Thai |Muaythai=Muay Thai |Muay Thai=Muay Thai |Natación=Swimming |Natación en augas abertas=Open water swimming |Natación sincronizada=Synchronized swimming |Netball=Netball |Nordic combined=Nordic combined |Nordic skiing=Cross country skiing |Obstacle racing=Obstacle course racing |Open water swimming=Open water swimming |Orienteering=Orienteering |Outrigger canoeing=Canoeing (flatwater) |Paddel tennis=Paddel tennis |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddleboarding=Paddleboarding |Paddel tennis=Paddel tennis |Pahlavani wrestling=Pahlavani wrestling |Paracanoe=Canoeing (flatwater) |Paracanoeing=Canoeing (flatwater) |Parachuting=Parachuting |Paragliding=Paragliding |Paramotoring=Paramotoring |Para swimming=Swimming |Park skateboarding=Skateboarding |Parkour=Parkour |Pencak silat=Pencak silat |Pentatlón moderno=Modern pentathlon |Pétanque=Petanque |Polo=Polo |Powered paragliding=Paramotoring |Powerlifting=Powerlifting |Quidditch=Quidditch |Rackets=Rackets |Racquetball=Rackets |Remo=Rowing |Ringette=Ice hockey |Road speed skating=Inline speed skating |Roller freestyle=Inline extreme skating |Roller skating=Inline speed skating |Roller sports=Inline speed skating |Roller Sports=Inline speed skating |Roller speed skating=Inline speed skating |Roque=Roque |Rugby a 7=Rugby Sevens |Rugby football=Rugby union |Rugby league=Rugby league |Rugby league sevens=Rugby league |Rugby league nines=Rugby league |Rugby unión=Rugby union |Rugby=Rugby union |Salto de trampolín=Diving |Sambo=Sambo |Sepaktakraw=Sepaktakraw |Sepak takraw=Sepaktakraw |Tiro=Shooting |Tiro deportivo = Shooting |Short course swimming=Short course swimming |Short track speed skating=Short track speed skating |Short-track speed skating=Short track speed skating |Sitting volleyball=Volleyball - Paralympic |Shuttlecock=Shuttlecock |Skating=Speed skating |Skeleton=Skeleton |Ski jumping=Ski jumping |Ski mountaineering=Ski mountaineering |Ski orienteering=Ski-orienteering |Ski-orienteering=Ski-orienteering |Slalom canoeing=Canoeing (slalom) |Snooker=Billiards |Snowboarding=Snowboarding |Snowshoe biathlon=Snowshoe biathlon |Snowshoeing=Snowshoeing |Soft tennis=Soft tennis |Softball=Softball |Speed skating=Speed skating |Speedway=Motorcycle |Squash=Squash |Sumo=Sumo |Surf = Surfing |Surfing=Surfing |Longboard surfing=Surfing |Shortboard surfing=Surfing |Synchronised swimming=Synchronized swimming |Synchronized swimming=Synchronized swimming |Taekwondo=Taekwondo |Tenis=Tennis |Tenis de mesa=Table tennis |Ten-pin bowling=Bowling |Tent pegging=Tent pegging |Teqball=Teqball |Tiro con arco=Archery |Tiro con arco exterior=Archery |Tiro con arco interior=Indoor archery |Tobogganing=Skeleton |Touch=Rugby union |Touch rugby=Rugby union |Track speed skating=Inline speed skating |Traditional boat race=Dragon boat |Traditional wrestling=Wrestling |Trampolín=Gymnastics (trampoline) |Triathle=Modern triathle |Triatlón=Triathlon |Tug of war=Tug of war |Turkmen goresh=Turkmen goresh |Ultimate=Ultimate |Underwater fishing=Spearfishing |Underwater hockey=Underwater hockey |Unihockey=Unihockey |Va'a=Vaa |Vela=Sailing |Vocotruyen=Vocotruyen |Voleibol=Volleyball (indoor) |Voleibol praia=Volleyball (beach) |Vovinam=Vovinam |Wakeboarding=Wakeboarding |Water motorsports=Water motorsports |Wáter-polo=Water polo |Water skiing=Water skiing |Waterskiing=Water skiing |Waterski jumping=Water skiing |Weightlifting=Weightlifting |Windsurfing=Windsurfing |Wheelchair basketball=Wheelchair basketball - Paralympic |Wheelchair rugby=Wheelchair rugby - Paralympic |Wheelchair tennis=Wheelchair tennis - Paralympic |Winter pentathlon=Winter pentathlon |Wrestling (freestyle)=Wrestling Freestyle |Ximnasia =Gymnastics (artistic) |Ximnasia acrobática =Gymnastics (acrobatic) |Ximnasia aeróbica =Gymnastics (aerobic) |Ximnasia artística=Gymnastics (artistic) |Ximnasia rítmica=Gymnastics (rhythmic) |Ximnasia en trampolín=Gymnastics (trampoline) |Freestyle wrestling=Wrestling Freestyle |Greco-Roman wrestling=Wrestling |Wushu=Wushu |Xiangqi=Xiangqi |Yachting=Sailing}} pictogram.svg|20px|alt=|link=]]}} {{#switch:{{{Format|}}} |d=[[{{{1}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|{{{1}}}]] |{{#switch: {{{1|}}} |3-on-3 basketball=[[Baloncesto 3×3|3-on-3 basketball]] |3x3 basketball=[[Baloncesto 3×3]] |Acuáticos=Aquatics |Atletismo=[[Atletismo]] |Arctic sports=[[Arctic sports]]|Atletismo en praia=[[Atletismo|Atletismo en praia]] |Beach sambo=[[Sambo (martial art)|Beach sambo]]|Atletismo en pista cuberta=[[Atletismo|Atletismo en pista cuberta]]|Indoor archery=[[Tiro con arco|Tiro con arco interior]]|Indoor kabaddi=[[Kabaddi|Indoor kabaddi]]|Beach kabaddi=[[Kabaddi|Beach kabaddi]] |Billiard=Billiard |Casting=[[Casting (fishing)|Casting]] |Billiards=[[Cue sports|Billiard]] |Boccia=[[Boccia]] |BMX=[[BMX racing]] |Cross country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cross-country skiing=[[Cross-country skiing (sport)|Cross-country skiing]] |Cycling=[[Cycle sport|Cycling]] |Diving=[[Diving (sport)|Diving]] |Dog mushing=[[Dog mushing]]|Dragon and lion dance=[[Lion dance|Dragon & lion dance]] |Dragonboat=[[Dragon boat]] |Equestrian=[[Equestrianism|Equestrian]] |Extreme sports=[[Extreme sport]]s |Field Hockey=[[Field hockey]] |Football=[[Association football|Football]] |Football 5-a-side=[[Football 5-a-side]] |Football 7-a-side=[[Football 7-a-side]] |Go=[[Go (game)|Go]] |Goalball=[[Goalball]] |Balonmán=[[Balonmán]] |Hockey=[[Ice hockey|Hockey]] |Hoop takraw=[[Sepak takraw|Hoop takraw]] |Ice Hockey=[[Ice hockey]]|Muay=[[Muay Thai|Muay]] |Outrigger canoeing= [[Outrigger canoe|Outrigger canoeing]]|Para swimming=[[Para swimming]] |Pétanque=[[Pétanque]] |Road cycling=[[Road bicycle racing|Road cycling]] |Roller sports=[[Roller sports]] |Rowing=[[Rowing (sport)|Rowing]] |Rugby=[[Rugby union]] |Sailing=[[Sailing (sport)|Sailing]] |Sambo=[[Sambo (martial art)|Sambo]] |Shooting=[[Shooting sports|Shooting]] |Short course swimming=[[Swimming (sport)|Short course swimming]] |Atletismo paralímpico=[[Atletismo|Atletismo paralímpico]] |Shuttlecock=[[Jianzi|Shuttlecock]] |Sitting volleyball=[[Sitting volleyball]] |Skating=[[Ice skating|Skating]] |Skeleton=[[Skeleton (sport)|Skeleton]] |Speedway=[[Motorcycle speedway|Speedway]] |Squash=[[Squash (sport)|Squash]] |Natación=[[Natación]] |Touch=[[Touch football (rugby league)|Touch]] |Touch rugby=[[Touch rugby]] |Trampoline gymnastics=[[Trampolining|Trampoline]] |Tumbling=[[Tumbling (gymnastics)|Tumbling]] |Underwater fishing=[[Spearfishing|Underwater fishing]] |Va'a=[[Outrigger canoe|Va'a]] |Vocotruyen=[[Vietnamese martial arts|Vocotruyen]] |Weightlifting=[[Olympic weightlifting|Weightlifting]] |Wheelchair basketball=[[Wheelchair basketball]] |Wheelchair rugby=[[Wheelchair rugby]] |Wheelchair tennis=[[Wheelchair tennis]] |Wushu=[[Wushu (sport)|Wushu]] |Yachting=[[Yacht racing|Yachting]] |#default=[[{{{1}}}]]}}}} {{#if:{{{Events|}}}| <small>({{{2|{{{Events}}}}}})</small> }} {{#switch:{{{Format|}}} |d=|m=|({{detailslink|{{{1|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos|nomatch=nos {{PAGENAME}}}} }})}} {{#if:{{{Competitors|}}} | <small>([[{{{Competitors|}}} {{#invoke:string|match|{{PAGENAME}}|nos.*|nomatch=nos {{PAGENAME}}}}|competitors]])</small> }}<noinclude> {{documentation}} [[Categoría:Marcadores deportivos]] </noinclude> 0707dmq3markvs7xjoyetxmew1nmjvo 0 571283 6148306 2022-08-02T11:38:00Z Estevoaei 1131 #REDIRECCIÓN[[Gerardo González Martín]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN[[Gerardo González Martín]] jsx9uybokfkyc9ug1urfh289nf6sn2m 6148307 6148306 2022-08-02T11:38:11Z Estevoaei 1131 Cambiouse o destino da redirección de [[Gerardo González Martín]] a [[Xerardo González Martín]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN[[Xerardo González Martín]] gv7sh9f56raeoli026vhpyj1k8ou69y 0 571284 6148309 2022-08-02T11:38:48Z Miguelferig 27155 Redirixida cara a "[[Deleción]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Deleción]] paa3i6ybiwrnagbminy82fkvuwqj2fv